^ ^ ft •

r»
r*f
• • •

I • •
V. - , f
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/doctorisangelici07thom
I
 DOGTORIS ANGELIGI

DIVI THOM^ AQUINATIS

OPERA OMNIA

COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

 ,

nOCTOIUS ANCKMCI
1)1 VI

riiojviyi^: aouinatis
sAcni oiiiiiMs I'. V. nmmwm

OVFAW OMNIA
SIVE ANTKHAr KXr.USA, SIVE RTIAM ANKCDOTA ; EX EDITIONIIllIS VETUSTIS Kl ItKCIMI rKIiril

S^tClILl CODICIIUIS RKLKilOSR CASTKIATA ; I'IU) AIJTHORITA HIUJS AD FIDEM VVU.ATM VEHSIONIS
ACCIIUAT1(>1UIM(.)IIK l'ATHOI,0(^.M', TKXH IIM, NUNC, 1'RIMIIM ItKVOCATA ; NOTIS HISTOIllCIS
cniiicis, ruiLosoriiicis, thkologicis, cunctas iLLiisrnANiiiujs conthovlhsias
OCCASIONE docmatum SANCII AUTIIORIS EXORTAS, SOLLlCrrE ohnata,

STUDIO AG LAliORK

STANISLAI EDUARDI FRETXfi ET PAULI MARfi

Snrcrdotiini, Scholffique IhoniisticaB Aluninnriim.

VOLUMEN SEPTIMUM

COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM

De Deo. — De Mysterio Trinifatis

PARISIIS
APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM
13, VJA VULGO DICTA DELA.MBRE, 13

M DCCC LXXIII
TME JNSTITUTE CF f^EDI.TVAL STUDltS

N0V27 1S31
 pr/i:fati()

Post septingentos ol triginhi fore annos nb linniana natnra j)ci' (lliristuni

assnmpta, magno in prelio liabilus csL apud (Irtccos Joanncs Damascenus,

qui non pauca scilu necessaria digessit in libros qualuor ng/>i t^? ooMo?^; m^TM;

nuncupatos; de quo Joannes Bellarminus' Cura multa pnrclara opera scrip-

: ((

sisset, alque impriniis quatuor libros De fnle orthodoxa, in quibus ipsc prinius

universam tlieoloi;"iam reclo ordine comprelicndil, eum imitali sunl, Mnifister

Sententiarum el doctores qui scliolastici dicunUir. »
Quando aulem in lalinam linguam Iranslali sunt Damasceni libri, memorat
•loannes Bromton. Cum enim de Hugone et Ricliardo a Sancto Victore verba
fecisset, addit' « Girca idem tempus translatus est liber Joannis Damasceni
:

in latinum; » etmox « Hoc anno magister Gratianus de Tuscia natus; ejus

;

frater germanus magister Petrus Lombardus, episcopus parisiensis, compila-

vit quatuor libros Sententiamm. »
Hic, ut patet, Joannes Bromlon pro vera liistoria lectoribus propinat velus-
tam illam fabulam de fraterna cognatione Petri Lombardi et Gratiani, quam
sic recitat S. Antoninus^ a Praedicatur in populis quod fuerunt germani ex
:

adulterio nati. Quormn mater, cum in extremis peccatum suum confiteretur,

et confessor redargueret crimen perpetratum adulterii quod valde grave esset,
et ideo multum deberet dolere et poenitentiam agere, respondit illa '
Pater,
scio quod adulteriiun peccatum magnum est; sed, considerans quantum
bonum secutum est, quum isti filii mei sint lumina magna in Ecclesia, ego
nonvaleo poenitere. »
Hanc vero historiolam, ab aliis imprudenter admissam, falsitatis convin-
cunt idem S. Antoninus^ Hartmannus Schedelius', Bellarminus*^, Aubertus
Miraeus', eruditorumque turba.
« Gratianus patria Etruscus; Petrus Longobardus, Novaria Gisalpinus^ »

e viculo quodam, in territorio Novariae oriundus, cui nomen « Lumen om-

nium, ut quidam asserunt.
))

NonnuUi contendunt ipsum fuisse primum Universitatis parisiensis profes-

' De scnptoribus ecclesiasticis. — ^ Chronicon (inter Script. rer. anglic.), p. 1036. — -^

Summa historica,
tit. XVIII, cap. —
II, 1. II. Summa historica.
4 —
Chronicon ^ norimbergensc. —
De ^ scriptoribus ecck-
siasticis. — ^ Annotationcs ad Henricum Gandavensem. —
^ Nauclerus, Gener. 36.
VI PR.^.FATIO.

sorem. Hanc magnis splendoribiis

ahsqiie diibio illustravit, ibique
discipulum
habuit Philippum, Ludovici VI Franci<TC regis filium, ac Ludovici VII fra-
trem. Philippus ille, cum esset Ecclesice parisiensis archidiaconus,
ejusdem
episcopatum recusavit, ut ad tantum proveheretur officium magister
dioecesis
suus dilectissimus, Petrus Lombardus, EcclesicT carnotensis canonicus.
Fuitne Petrus Lombardus pater atque conditor philosophiae ac theologiee
scholasticae, seu primus scholasticus? De hac quscstione disputatio celebris
evasit. Sunt qui Lanfranco gioriam hanc vindicatum eunt; ac sane excelluisse
eum scientia theologiae scholasticae satis ex ipsius historia manifestum est.
Alii pro scholasticorum antesignano et veluti patriarcha Abaelardum habent,
alii Ruccelinum, alii Petrum Lombardum.

Jacobus Thomasius'. distinctione utendum ratus, Ruccelinum statuit phi-

sophiae scholasticae, Abaelardum scholasticae theologiae primum fuisse aucto-
rem, at Petrum Lombardum, Abaelardi discipulum, editis libris Sententiarum,
majus magistro suo nomen et ampliorem gloriam assecutum esse.
Quidquid sit, cum tempore Lombardi Academia parisiensis « caeteras omnes
pleniori lumine inobscuraret^ » materque ac scaturigo haberetur omnis
scienliae, et systema theologiae ejusdem Lombardi pro absolutissimo opere
acceptaretur, in scholis publice legeretur^, ac sequentium theologorum omnis
opera in eo commentariis ornando versaretur, ipse hoc pacto theologiae scho-
lasticae fuit quasi fons, princeps, pater et patriarcha. Et non solum Parisiis
scholae theologiae praesedit , magistri titulo insignis , sed eumdem ipse
pontifex romanus in controversia quadam instar oraculi consuluit*. Et, licet
hostes invenerit suo aevo, saeculisque decurrentibus, inter quos Guilielmus,
archiepiscopus senonensis, Joannes de Cornubia, theologus anglus, Joachimus
abbas, Jacobus Faber, Jodocus Chlictovaeus, Aventinus, et Protestantes, licet-
que Alexander III, anno 1179, etiamnum extat, per-
decretali epistola, quae
versam Lombardi doctrinam, « quod Christus secundum quod est homo, non
est aliquid, » condemnaverit, ipse nihilominus, ut ait Trithemius^, « nomen
suum cum tanta gloria transmisit ad posteros ut usque in hodiernum diem
schola ubique exercitata magistrum eum nominet et habeat. » Et Stancarus^
contra Protestantes merito exclamat « Se unum Lombardum pluris facere
:

quam centum Lutheros, ducentos Melancthones, trecentos Bullingeros, qua-

dringentos Petros Martyres, quingintos Calvinos, quibus, si in mortariolo
contunderentur, exprimi non posset unica uncia theologiae. »

Nam in quatuor libris SententiaTum\ « Petrus Lombardus ita copiose et

dilucide theologiam omnem complectitur, ut cum imitari Damascenum
videatur, longo tamen intervallo antecedat; et plane plurima neque levia,
neque contemnenda, quinimo absque quorum notitia theologia manibus
pedibusque trunca esse videretur, Damascenus importuno silentio praeterierat.

' Disputatio De scholasttGis, §§ 7, 8 et 10. Item in Vitn Abcelardi, § 64. —

^ Launoius, l)e scholis

celebribus, cap. xxi. — Vincentius Bellovacensis, Spnculum histor., lib. XXIX, cap. i.
'> * Launoius, —
—
cap. Lix, art. 8. '^
De scriptoribus ecclesiast.. p. 27o. —
De Trinitate.
^- —
' Hieronymus Vielmius, De

D. Thomce Aquinatis scriptis, lib. L

 i'i\yi":r.M'i<». \m

lliijusiiiodi siinl viflulcs nioriilos mc tlKJoloKii'^', (^t (juu- illis mlvfjrKanluc vili.i

ol, |)(HU'iilii, a.(l liuM' Spirilus saiicli «lon.i, hcililiKlincs, lioniiiiuiii slatUK, cA

;ili;i projxMiioduin innuinoiM ,

(|uoniiii, uii.i lidc. (^xwjil.i ,
;iiil niis(jii;iin ill<'

moiuinit, juit (',(M't(3 quasi \H'r lr;in,soniiani. >•

(( (luui' .•uit(MU (luillolini .unbo, l*;u'isi(Misis uiius i3t allor Altissiodonjiisift,

Alhortus M;ii;nus ct Al(^\aii(l(M' ll;tl(Misis, ojus iiiiihilor, Ihcoloj^nciaH suinina.s

quas(l;uu uioliori ordino cdidiss^Mit, TlKJiiias i);ilin;uii iii oo soribc^.iKli ^(mkm'o
adcmit, iuiiiioris([uo prorsus omuilms s.Miram d(jcti'iii;uii uostram ab.solvit, ci
acutissimi viri pru(l(Mit(n' uiiUuorimt iu (ducidjuido Lomb;u'(lo, ahiuo iii luis-
cellanois dis|)ut;Uiouil)us q\uv- QuodUheta vociuil, (juain iii odoud;! Snmma
theologica aliqua curjim iiii])(Midcro. »

Indo vix numorari possuut Ma^istri Soutcntuirum cuiumontatoros. Coutum

quinqu;ii;inl;i (M, trcs in solo ordiue FF. rraidicatorum lloruerunt ab iiiitio or-
diuisadannum 1721, intor quos Albortus iMagnus, Arm.-mdus do Bollovisu,
Bonhomiuus Brilo, Clonradus do llalbcrstatt, Durandollus seu Durandus de
Aureliaco, Dur.xndus de Saucto Portiano, Elias Bruneti, Ilervajus Natalis,
Hugo do dharo, Jacobus de Iloogstraat, Jacobus do Lausanna, Joannes
S.
Gapreolus, Joannos do Friburgo, Joannes Nyder, Joannes Parisiensis uterque
Joannes Tenlonicus, Latinus de Ursinis de Malabranca, Melchior Cano, Nico-
laus de Gorran Paulus Barbus Soncinas
, Petrus do Paludo Petrus de , ,

Tarentasia, Robertus Ilolkot, Robertus Kihvardby, Romanus de Roma,

Sylvester de Prierio, Thomas de Hybernia, Thomas de lorz, Thomas de Vio
Gajetanus, et Thomas Wallej^s. Sed omnibus, sive sui, sivo cujuscumque
ordinis vel professionis, S.Thomas de Aquino praeeminet.
« Petri^ Lombardi opus, antea quidem juvenis, suis commentariis et dispu-

tationibus latissime, deinde vero a?tate provectior ad Annibaldum cardinalem

magnopere efflagitantem contracte et pressius illustravit. Utrumque corpus
suas meretur laudes; verum quod primum recensui, usuque studiosorum et
manibus notius est, et per excellentiam Scri^tim nominari solet, tanti, ut
ego quidem sentio, est, ut frustra et inepte cancellarius parisiensis, Gerson,
Altissiodorensi Durando, Bonaventuraeque primas, praeterito Thoma, in
,

JSententiis Lombardi explicandis tribuerit. Nihil enim prsealtum et incompa-

rabile ejus ingenium, vel subtilioris artis, vel solertis industriae, vel praestan-
tis memorise subterfugit, tanta ex graecis, arabibusque
doctrinse, vel facundae
philosophis, tanta ex latinis veteris et novi instrumenti enarrationibus praesi-
dia in illis disputationibus comparat, et arte et disserendi ratione progreditur,
ut Durandus, Bonaventura, Altissiodorensis frustra Thomae in enodandis
Lombardi Sententiis aut praeferuntur, aut etiam exaequantur; et Durandus
quem plerique omnes caeteris praeferunt, ubi Thomas silet, vel elinguis est,
vel admodum jejunus et sterihs; et ubi a Thoma recedit, in syrtes ac
vortices rapidas vertigine ruit. Eruditos non latet cur Thomae doctrinam
Gerson ille male interdum tractavit, ac a nostris oculis amovere conatus
sit. Sed frustra jacitur rete ante oculos pennatorum. »

* Hieronymus Vielmius, ubi supra. — » Ibid., lib. II. hr

/g
vm PRiEFATIO.
llirc llieronymus Vielmius, cujus opinio de Commentario ad Hannibal-
ilum suo loco discutietur.
Nunc agitur de Scri^pto.
Illud recensent inter opera D. Thomae omnes veteres :

TholomtTus Infra magisterium quatuor libros fecit super Sententias,

: w »

lih. XXII, cap. XXI.

Logotheta : a IV lib. super Sententias. »

Trivetus : « In primis namque super libros iSententianm quatuor, scriptum

fecit. »

Petrus Rogerius : « IV scripta super Sententias. »

Guilelmus de Tocco : « Scripsit in baccellaria et in principio sui magisterii,

super IV libros Sententiarum opus stylo disertum, intellectu profundum,
apertum intelligentia et novis articulis dilatatum. >.

Idem Bernardus Guidonis, Laurentius Pignon, Valleoletanus et S. Antoni-

nus aflQrmant.
Porro codices hujus commentarii venales erant Parisiis ante annum 1300,
ut ex libro rectoris Universitatis apparet « Hsec sunt scripta fratris Thomse :

de Aquino super textuni Sententiarum :

)) Super primum librum : xxviii pecias
»Super secundum librimi XLVii pecias :

» Super tertium librum l pecias :

» Super quartum librum lxxxi pecias. » :

In altero instrumento anni 1303, pretium primi scripti est xxxviii pecia-
rum, et quarti scripti xxiiii, et etiam xiii peciarum; unde conjicio primum
scriptum rarius evasisse, quartum vero communius.
Fatendum est in bibliothecis nostris plures quarti scripti, quam primi vel
aliorum, inveniri codices, licet omnium non pauci inveniantur sive in Biblio-
theca nationali, sive in Bibliotheca mazarinea, Parisiis.
Nos vero ad fidem illorum, omni qua potuimus diligentia, emendavimus
editionem parmensem, adhibentes insuper editiones antiquas, quarum prae-
cipuffi Moguntina, Petri Scoeffer, 1469; Veneta, Nicolai Genson, 1481
sunt :

Basileensis, 1492; Veneta, Octaviani Scoti, 1497.

Bene advertat lector studiosus scriptum hoc non eodem modo dividi ac
Summam theologicam ejusdem sancti Doctoris.
Summa etenim dividitur in partes, partes in quiestiones, et quaestiones in
articulos. Sed Scriptum dividitur in libros, libri in distinctiones, distinctiones
in qusestiones, quaestiones in articulos, et articuli aliquando in quaestiunculas.
Initio cujuscumque distinctionis datur Petri Lombardi textus, et textus

divisio per D. Thomam; in line commentarii expositio textus per eumdem

sanctum allata.

Valete- nunc, vosque Christus Dominus instaurandae veree pietati, bonisque

litteris evehendis, diu tueatur incolumes.
 SANGTl

THOMiE AOUINATIS
COMMENTUM
IN rillMUM LlBltUM SENTENTIARUM

MAGISTRI l'KTRI LOMUAHDI.

PROLOGUS S. THOMiE.

« F^o sapientia effiuli fluiuina ; ego quasi Irames aquae

» immensae de lluvio*;ego quasi fluvius* Diorix, et sicut ' Fluvii
» aqueeduclus exivi de paradiso. Dixi : Rigabo hortuni Diorix;
prati
» plantationum, et inebriabo partus mei fructum. »
mei
(ECCLI., XXIV, hO.) fructum.

Iiitermultas sententias quae a diversis de sapientia prodierunt, quid scilicet esset vera
sapientia, unam singulariter firmam et veram Apostolus protulit dicens Christurn Dei
virtiitem et Dei sapientiam, qui etiam factus est nobis sapientia a Deo, I ad Corinth., i,
24 et 30. Non autem hocita dictum est, quod solusFiliussit sapientia, cumPater, et Filius,
et Spiritus sanctus sint una sapientia, sicut una essentia; sed quia sapientia quodam
speciaU modo Filio appropriatur, eo quod sapientiae opera cum propriis Filii plurimum -

convenire videntur. Per sapientiam enim Dei manifestantur divinorum abscondita, produ-
cuntur creaturarum opera, nec tantum producuntur, sed * restaurantui- et perficiuntur :

illa, qua unumquodque perfectum dicitur, prout proprium fmem attingit.

dico, perfectione
Quod autem manifestatio divinorum pertineat ad Dei sapientiam, patet ex eo quod ipse
Deus per suam sapientiam seipsum plene et perfecte cognoscit. Unde si quid de ipso cognos-
cimus oportet quod ex eo derivetur, quia omne imperfectum a perfecto trahit originem :

unde dicitur Sapient., ix, 17 Sensum tuum quis sciet, nisi tu dederis sapientiam? Hsec
:

' Parm. : defluo, scilicet, per processum creaturarum. •^

Parm. : « proprietatibus. » — ' Parm.
« etiam. »

Yli.
 o COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
autem manifestatio specialiter per Filium facta invcnitur ipse enim est Verbum Patris, :

secundum quod dicitur Joan., undo sibi manifestatio dicentis Patris convenit et totius
i ;

Trinitatis. Unde dicitur Maltli., xi, 27 Nemo 7iovit Patrem nisi Filius et cui Filius voluerit
:

*Enar- revelare; et Joan., i, : Deum nemo vidit

nnqiiam, nisi Unigenitus qui est * i7i sinu Patris.
18
ravit.
llecte ergo dicitur ex persona Filii Ego sapientia effudi flumina. Flumina ista intelligo
:

lluxus aeternse processionis, qua Filius a Patre, et Spiritus sanctus ab utroque, inelfabili
modo procedit. Ista flumina olim occulta et quodammodo infusa erant ^ in similitudinibus '

ereaturarum, tum etiam in a^uigmatibus scripturarum, ita ut vix aliqui sapientes Trinitatis
inysterium lide tenerent. Venit Filius Dei et infusa * flumina quodammodo effudit, nomen
Trinitatis publicando, Matth., ult., 19 Docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine :

Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Unde Job, xxvm, 11 : Profunda fluviorum scrutatus est
et abscondita in lucem produxit. Et in hoc tangitur materia primi libri.
Secundum quod pertinet ad Dei sapientiam est creaturarum productio ipse enim de :

rebus creatis non tantum speculativam sed etiam operativam sapientiam habet, sicut ,

artifex de artificiatis; unde in psalm. ciii Omnia in sapientia fecisti. Et ipsa sapientia :

loquitur, Prov., vni, 30 Cum eo eram cuncta componens. Hoc etiam specialiter Filio attri-
:

butum invenitur, inquantum est imago Dei invisibilis, ad cujus formam omnia formata
sunt unde Coloss., i, 15: Qui est imago Dei invisibilis, primogenitus om^iis creaturse,
:

quoniam in ipso condita sunt universa; et Joan., i, 3 Omnia per ipsum facta sunt. Recte :

ergo dicitur ex persona Filii Ego quasi trames aqusR immensse defluvio; in quo notatur et
:

ordo creationis et modus. Ordo, quia sicut trames a fluvio derivatur, ita processus tempo-
ralis creaturarum ab eeterno processu personarum unde in psalmo cxLvni, 5, dicitur : :

Dixit, et facta simt. Verbum genuit, in quo erat ut fieret \ secundum Augustinum, Sup.
Ge?ies. ad litteram, lib. I, cap. ii, col. 248, t. 3. Semper enim id quod est primum est causa
eorum quai sunt post, secundum Philosophum, 11 Metaph., text. 4; undeprimus processus
est causa et ratio omnis sequentis processionis. Modus autem signatur quantum ad duo :

scilicet ex parte creantis, qui cum omnia impleat, nulli tamen se commetitur quod notatur ;

in hoc quod dicitur, Immensss. Item ex parte creaturae quia sicut trames procedit extra :

alvemn fluminis, ita creatura procedit a Deo extra unitatem essentiai, in qua sicut in alveo
fluxus personarum continetur. Et in hoc notatur materia secundi libri.
Tertium, quod pertinet ad Dei sapientiam, est operum restauratio. Per idem enim debet
res reparari per quod facta est unde quae per sapientiam condita sunt, decet ut per sapien-
;

tiam reparentur unde dicitur Sapient., ix, 19 Per sapientiam sanati sunt qui* placuerunt
: :

cumqite
tibi ab initio. Haec autem reparatio specialiter per Filium facta est, inquantum ipse homo
...aprin-
cipio. factus est, qui, reparato hominis statu, quodammodo omnia reparavit quse propter homi-
nem facta sunt unde Coloss., i, 20 Per eum reconcilians omnia, sive quse in cselis, sive
; :

* Recon- qu3d * in terris sunt. Recte ergo ex ipsius Filii persona dicitur Ego quasi flumus * Diorix, : *Fluviii
ciliare...
sive quae et sicut aquseductus exivi de paradiso. Paradisus iste, gloria Dei
Patris est, de qua exivit
in terra, in vallem nostrae miserise; non quod eam amitteret, sed quia occultavit unde Joan., xvi, :

tive qux.
28 Exivi a Patre etveni in mundum. Et circa hunc exitum duo notantur, scilicet modus
:

et fructus. Diorix enim fluvius rapidissimus est; unde designat modum quo, quasi impetu
quodam amoris nostrae reparationis Christus complevit mysterium; unde Isa., lix, 19:
Cum venerit quasi fluvius violentus, quem Domini cogit. Fructus autem
spiritus desi-
gnalur ex hoc quod dicitur : Sicut aquxduclus : sicut enim aquaeductus ex uno fonte
producuntur divisim ad fecundandam terrara, ita de Christo profluxerunt diversarum gra-
tiarum genera ad plantandam Ecclesiam, secundum quod dicitur Ephes., iv, 11 Ipse dedit :

quosdam quidem apostolos, quosdam autem prophetas, alios vero evangelistas , alios
autem paslores et doctores, ad consummationem sanctorum in opus ministerii, in sedifica-
tionem corporis Christi. Et in hoc tangitur materia tertii libri, in cujus prima parte agitur
de niysteriis nostrae reparationis, in secunda do gratiis nobis collatis per Christum.
Quarlum, quod ad Dei sapientiam pertinet, est perfectio, qua res conservantur in suo

' Parm. : c confusa. » — ' Parm. : « tuni. Parm. : « inclusa. » — * Parm. : « fiereut. »
 iMun.ociJs. :i

lliio. Subtiuclo oniiM ilno, roliii(|i)itiii- vaiiilnH, (|imin rtaitimtiii iioii palitiir Sfjriiiii; iiikId

iliciliir Sap., vm, I, (lutnl sapioiitia ^ittiiKjU u finc usiiuc <iil fiitcni fiutitrr vt tii.sftijnitoiiiiiiu

suiiiutcr. Iliitiiii(|ii()tl(|iit^ '

(lisposittitii ost (piaiidd iii siio lliu), ipK^iii iiatiirulitor doHidunit,
collocaliiiii osl. Iloc. otiuin ml iMlitiiii s|)(^cialilor pcrliiicl, (pii, ciiiii sit V(MtiH ul iiaturuliH

Doi iMJitts, iios iii ^loiiatn puloriia' licrodilatis ittdiixil; ittid(; llohr., ii, 10: lUichnt cnm
pniptrr i/iiriii ct pcr i/iiciii fuitii siiiit oiitiiin, i/iii iiiiiltos filios iit ijlorinin iiitiliixcrnt. I ii(l(5

nulo dicilttr : Di.ri : lliijaho /lortinn p/uiitiilionmii. Ad consociitioiKiiii (jtiiin llni.s «jxigilur

pra^paralio, \un- (piaiii ottino (iiiod nun <u)iiipolit lliii, lollutur; itu (lliri.stiis etiuin, ut noH iii

llnoin aUoriuo gloriio inducorot, sucruinont(.)runi niodicainonlu pra-iiaruvil, (piilmH u n^ihis

pocculi vulnusuhstorgitnr. llndo duonotunttir in vorliis pruidictis; sciliccl pra-paratio, (jtt,i'
ost por sacrunionla, ot iiiduclio in f^loriain. rriiniiin por Itoc (jtiod dicitur Itif/u/io /tortiiin :

ptaiitationnin. Ilortus onitu isto Mcclosia ost, do (pia Cant., tv, hi ; Ilortus condusus soror
nica spoitsiiiii(nui'sunl plantutionos divorsaj, socunduin divorsos' sunctoruni ordincs,
:

quos oninos munus oinnipotonlis plantuvit. Istohortus irrif^utur a (Ihrislo sa(;raniontorntn

rivis, qui ox conimondationeni piilchritudinis KcxlosiaB
ojiis latoro prolUixornnt : undo iii

dicitur in Nnin., xxiv, fi Quani pulc/ira tubernacula lua Jaco/i! ot post .seiiuitur, C
:
Ut :

liorti juxta fhwios irrigui. Et idoo oliam niinistri Ecclosia;, qui sacramenta di.sponsant,

rigutoros dicunlur, I Coriiith., ni, fi : Ego plantavi, Apollo rirjavit. Indiictio autem in
gloriam notalur in lioc (luod soquitur Et im/)riabo parlus mei fructum. I*artus ipsius :

Christi sunt tUloIos Ecdosia}, quos suo laboro quasi matcr parturivit de quo partu Isa., :

ult., 9 Numquid C(jo, qui alios parere facio, ipse non pariam? dicit Dominus. Fructus
:

autom istius purtus sunt sancti qui sunt iii gloria de quo fructu Cant., v, 1 Veniat :
*
:

dilcctus mcus in /lortum suum et comedat fructum pomorum suorum. Istos inebrial abun-
daiitissima sui fruitioiio do qua " obriotatc, psalm. xxxv, 9 Inebria/mntur ab ubertate
; :

domus tux. Et dicitur obrietas, quia omncm mcnsuram ralionis et desidcrii excedit : uiido
Isa., Lxiv, Oculus non vidit, Deus, absque te fjuae prxparasti expectantibus te. Et in
4. :

hoc tangitur matoria quarti libri in cujus prima parte agitur de sacramcnlis in secunda
: ;

de gloria rcsurrectionis. Et sic patet ex prsedictis verbis intentio libri Senteniiarum.

carnalium atque animalium hominum, davidicje

PROLOGUS MAGISTRI SENTENTIARUM. turris clypeis munire, Cant., vii, vel potius
munitam ostendere, ut theologicanmi intjuisitio-
Cupientes aliquid de penuria ac tenuitate nostra num abdita aperbe, nec non et sacramentorum
cuni paupercula in gazophilacium Domini mittere, ecclesiasticorum pro modulo intelligentise nostrse
Luc, ardua scandei'e et opus ultra vires
XXI, notitiam tradere studuimus, non valentes studio-
nostras preesumpsimus ; consummationis
agere sorum fratrum votis jure resistere, eorum in
fiduciam, laborisque mercedem in Samaritano Christo laudabilibus studiis Ungua ac stylo nos
statuentes, qui, prolatis in curationem semivivi servire flagitantium Quas bigas in nobis agitat
®.

duobus denariis supereroganti cuncta reddere , Christi charitas ;

quamvis non ambigamus omnem
professus est, Luc, x. Delectat nos veritas polli- humani elotjuii sermonem calumnise atque contra-
centis, sed terret immensitas laboris desiderium : dictioni semulorum semper fuisse obnoxium (juia :

hortatur proficiendi, sed dehortatur infirmitas dissentientibus voluntatum motibus dissentiens ,

deficiendi, quam vincit zelus domus Dei, quo quoque fit animorum sensus; ut, cum omne
inardescentes , fidem nostram adversus errores dictum veri ratione perfectum sit, tamen, dum

* Parm. « suaviter autem unumquodque tunc. »

•
tione et. » — Quoddam
^ simile Augustinus, lib. III

— Parm.
* « quo. » ' Al.
: « diversorum. » — : — De Trinit., prooem., § 1, col. 869, t. 8.

* Al. « de quibus fruentibus. »

: ' Parm. « frui- — :
 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
aliud aliis aut videtur aut complacet, veritati vel
nou intellectivee vel offendenti impietatis error
obnitatur, ac voluntatis invidia resultet : quam
QUiESTIO PRIMA.
Deiis bujus sjEculi operatur in illis diffidentiae
iiliis,Ephes., u, 2, qui nou rationi voluntatem
Ad evidentiam hujus sacrse doctrinae, quse

subjiciunt, nec doctrina; studium inipendunt, sed in hoc libro traditur, quseruntur quinque :

bis qua; somniarunt sapiontia! verba coaptare 1° de necessitate ipsius; 2° supposito quod
nituntur, non veri sed placiti rationem sectantes : sit necessaria, an sit una, vel plures 3" ; si

quos iniqua voluntas non ad intelligentiam veri- sit una, an practica, vel speculativa et ; si
tatis, sed ad defensionem placentium incitat, non speculativa, utrum sapientia, vel scientia,
desiderantes doceri veritatem, sed ab ea ad fabulas 5°
vei intellectus ; A° de subjecto ipsius ; de
convertentes auditum, II Tim., iv, quorum pro-
modo.
fessio est magis placita quam docenda conquirere;
nec docenda desiderare, sed desideratis doctrinam
ARTICULUS PRIMUS.
coaptare. Habent rationem sapientise in supersti-
tione quia fidei defectionem sequitur hypocrisis
: Utrum prxter physicas disciplinas alia
niendax, ut sit vel in verbis pietas, quam amiserit doctrina sit homini necessaria\
conscientia : ipsamque simulatam pietatem om-
nium verborum mendacio impiam reddunt, falsse Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
doctrinse institutis fidei sanctitatem corrumpere quod prseter physicas disciplinas nuUa sit
molientes, auriumque pruriginem sub novello sui homini doctrina necessaria. Sicutenimdicit
desidorii dogmate aliis ingerentes, qui contentioni
Dionysius in Epistola ad Polycarpum, § 2,
studentes, contra veritatem sine fcedere beliant.
col. 1079, t. 1, « philosophia est cognitio
Inter veri namqiie assertionem et placiti defen-
existentium ; » et constat, inducendo in sin-
sionem pertinax pugna est, dum se et veritas
tenet et se erroris voluntas tuetur. Horum igitur
gulis, quod de quolibet genere existentium
Deo odibilem ecclesiam evertere atque oi'a oppi- in philosophia determinatur; quia de Crea-
lare, ne virus nequitise in alios elfundere queant, tore et creaturis, tam de his quae sunt ab
et lucernam veritatis in candelabro exaltare vo- opere naturse , quam de his quse sunt ab
lentes, in labore multo ac sudore volumen, Deo opere nostro. Sed nulla doctrina potest esse
praestante, compegimus ex testimoniis veritatis nisi de existentibus, quia non entis non est
in aeternum fundatis, in quatuor libros distinctum :
scientia. Ergo prseter physicas disciplinas
in quo majorum exempla doctrinamque reperies :
nulla doctrina debet esse.
in quo per dominicse tidei siuceram professionem '2. Item, omnis doctrina est ad perfectio-
viperoae doctrinai fraudulentiam prodidimus, adi-
nem vel quantum ad intellectum, sicut
:

lum demonstrandee veiitatis complexi,

nec peri-
speculativse, vel quantum ad effectum pro-
culo impise professionis inserti, temperato inter
utramque moderamineutentes. Sicubi vero parum cedentem in opus, sicut practicse. Sed utrum-
vox nostra insonuit, non a paternis discessit que completur per philosophiam quia per ,

limitibus. Non igitur debet hic labor cuiquam demonstrativas scientias perficitur intellec-
pigro, vel multum docto, videri superfluus, cum tus, per morales affectus. Ergo non est ne-
multis impigris multisque indoctis , inter quos cessaria alia doctrina.
etiam mihi, sit necessarius, bi'evi volumine com- 3. Praeterea, qusecumque naturali intel-
plicansPatrum sententias, appositis eorum testi- lectu possunt cognosci ex principiis rationis,
moniis, ut non sit necesse quaerenti Ubroruna
vel sunt in philosophia tradita, vel per prin-
numerositatem evolvere , cui brevitas collecta,
cipia philosophise inveniri possunt. Sed ad
quod quseritur offert sine labore. In hoc autem
perfectionem hominis sufficit illa cognitio
tractatu non solum pium lectorem, sed etiam
liberum correctorem desidero, maxime ubi pro- quse ex naturali intellectu potest haberi.
funda versatur veritatis quajstio ; qusn utinam tot Ergo prseter philosophiam non est neces-
haberet inventores, quot habet contradictores. Ut saria alia doctrina. Probatio mediae. Illud
autem quod quseritur facUius occurrat, titulos quod per se suam perfectionem
consequi-
quibus singulorum librorum capitula distinguun- tur^, nobilius est eo quod per se consequi
tur, prajmisimus.
non potest. Sed aha animalia et creaturae
insensibUes ex puris naturaUbus consequun-
tur fmem suum quamvis non sine Deo, qui
;

omnia in omnibus operatur. Ergo et homo,

cum sit nobilior eis, per naturalem intellec-

1 I p. Summx theoloy., q. i, art. 1; et II II, q. u, art. 3. — ^ Parm. : « consequi potest. »

 .

iMU)i,()(iris : Q"/i-:sT. I, Ain. I I T II. n

tiiiii ('oKiiiliKinMii sunicionluni hiki! porfoc- tJKiolnKi.i', ol (inliimlii.H ad ipKnm, tlioolo^ia
tioiii lialxu')^ polivsj. (Iiihi;! oniniliiis aliis scicntiiH ini|)i;raro ot nti
(lonlra, llohr., xi, {\ : Sinc fidc inipnssi- lijs ipia* in ri.s Iradnnlnr.
/file csl p/dcfir Dco. IMacoro aiilcin Doo osl Ad priiniini or^o dirriKliiin, ipiod (piani-
snnnnc n('('(vssai'iniii. C.iini iKilnr ad ca (pia>. vis [)hiliis(ipiria dchtrniiiicl (l(^ cxi.stciililiiis*
Bunl lidci, pliiiosopliia iion possil', oporlot sccnnduni ralioiics a (-roaturiH HiiniplaH,
osso arKpiain duclriuain ipia'. ox (Uliu iirin- oporlot taiiion orho alitun (pia; (i.xislcutia
cii)iis procodat. cousidorot ficcniidiiin rationcH ox iuHpira-
lloiu, oiroctns non proporliouatns caiisa', iioiio diviiii Iiiuiinis acc(!ptas.

iiu|>orro(l(Hlu('it in ('o^niliouciu siia' cansa'. V.l \)v,r lioc pahit soliilio ad S(!cnudiini :

Talis aulciu olVoclus ost oinuis crcalnra, (piia pliiiosoiilua sunicil ad porlcclioncui
rospoctu Croatoris, a (|no in iuruiituiu dislaf. iutolloctus socundnin cof^'uitioiioiu ualura-
Ergo iinporfiictodncil in ii)sius cof^Miilionoiu. loiii, ot allbctus sccunduiii virlutoin ac(pii-
Cuiu if^itur pliilosopliia non pioccMlat uisi sitaiu : ot idoo oi)orl(!t (!ssc aiiaiu .scicntiaiu
por ralionos suiuiitas o.\ crcaturis, iiisuni- por (|naiu iulcilcclus [)orficiatiir (piantuiu
cions est acl Doi cof^Miitiouoin facioudaiu. ad coguilioncin iufusain, ot aHoctus (jiiau-
Ergo oportot ali(|uain aliaiu doctrinaiu osso tuin ad dilcctiouciu gratuitam.
altioroiu, (lua! por rovolatiouom procodat, ot Ad tortium diccudum, (piod iii his (]uaj
philosoplua! dofcctuui supploat. ac(piiruut a'(|uaIoui houitatom pro fiuc,
SoLUTio. — Ad liujus ovidoutiaiu sciou- touct pro[)osilio iuducta, scilicot, uohiiius
duui ost, (]uod oinnos cpii rccto souscruut ost co (juod por so conso^iui noupotest. Sod
posuorunt linem humaiuo vita3 Dei contom- illud (piod houitatom pcrfectam
ac(]uirit
plationem. Contcinplatio autem Doi ost du- plurihus auxiliis et motihus, est nohilius
plox^ Uua pcr crcaturas, quaj imperfocta eo (piod impcrfectam houitatem acipiirit
cst, ratioiiejam dicta, in (juacontemplationo pauciorihus, vol por scipsum, sicut dicit
Philosophus, X Ethic, cap. ix, fehcitatem Philosophus iu V Ceeli et mundi, text. 53,
coutcmplativain posuit, quaj tamen est fe- sive cap. xii; et hoc modo se habet homo
licitas vi£e et ad hanc ordiuatur tota cogni-
; respectu aliarum creaturarum, qui factus
tio philosophica, qute ex rationibus creatu- est ad ipsius diviuce gloriae participationem.
rarum procedit. Est alia Dei contemplatio,
(jua videtur immediato per suam essen- r,-
ARTICULUS II.
tiam ; et haec perfecta est, quse erit in patria C -«^
et est homini possibihs secundum fidei sup- Utrum tantum una doctrina debeat esse
positionem. Uiide oportet ut ea quse sunt prxter physicas'"
ad finem proportionentur fini, quatenus
homo manuducatur ad illam contemplatio- Circa secundum sic proceditur. 1 Videtur .

nem in statu viae per cognitionem non a quod non una tantum doctrina debeat esse
creaturis snmptam, sed immediate ex di- prseter physicas doctrinas, sed plures. De
viiio himine inspiratam et haec est doctrina ; omnibus enim de quibus instruitur homo
theologiae. Ex hoc possumus habere duas per rationes creaturarum, potest uistrui per
conclusiones, Una est, quod ista scientia rationes divinas. Sed scientiae procedentes
imperat omnibus aUis scientiis tanquam per rationes creaturarum sunt plures, diffe-
principalis quod ipsa utitur in
; aUa est, rentes genere et specie, sicut moraUs, na-
obsequium sui omnihus aUis scientUs quasi turalis, etc. Ergo scientiae procedentes per
vassallis, sicut patet in omnibus artibus rationes divinas debent pUires esse.
ordinatis, quarum
unius e^t sub finefinis 2. Item, una unius generis",
scientia est
alterius, sicut finis pigmentariae artis, qui sicut dicit Philosophus
in I Posteriorum,
est confectio medicinarum, ordinatur ad text. 43. Sed Deus et creatura, de quibus in
finem medicinae, qui est sanitas unde me- : divina doctrina tractatur, non reducuntur
dicus imperat pigmentario et utitur pig- in unum genus, necjue univoce, neque ana-
mentis ab ipso factis, ad suum finem. Ita, logice. Ergo divina scientia non est una.
cum finis totius philosophiae sit infra fmem Probatio mediae. Quaecumque conveniunt in

' Parm. : « ascendere. » — ' Parm. : « duplici- q. ni, art. 1. — ^ Parm. : « siibjecti. »
ter. » — 3 Parm. : « et. » — I p. Summss theolog.,
6 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
uno genoro imivoce vel analogice, partici- tionom divinum himen in se unum manens,
pant aliquid idem, vel secundum prius et secundum beatum Dionysium in principio
postorius, sicut substantia et accidons ratio- Cselestis hierarchix, efficaciam habet,
nom entis, vel aequalitor, sicut equus ot bos Ad primum orgo dicendum, quod divi-
rationem animaUs. Sed Deus et creatura non num hmien, ox cujus certitudine procedit
participant aUquid idem, quia illud esset haoc sciontia, est efficax ad manifostationem
simpUcius et prius utroque. Ergo nuUo plurium quse in diversis scientiis in philoso-
modo reducuntur in idem genus. phia traduntur, ex eorum rationibus in
3. Item, ea quse sunt ab opere nostro, eorum cognitionem procedentibus et ideo ;

sicut opera virtutum et quse sunt ab opere non oportet scientiam istam multiplicare*.
naturae, non reducuntur ad eamdem scien- Ad socundum dicendum, quod Creator et
tiam sed unura pertinet ad moralem, alte-
; creatura reducuntur in unum, non commu-
rum ad naturalem. Sod divina scientia de- nitate*^ univocationis sed analogiae. TaUs

terminat de his quae sunt ab opere nostro, autem communitas potost esse duplox'. Aut
tractando de virtutibus ot praeceptis tractat : ex eo quod aUqua participant aliquid unum
etiam de his quae non sunt ab opore nostro, secundum prius et posterius, sicut potentia
sicut de angoUs et aUis creaturis. Ergo vi- et actus rationom entis, et simiUtor substan-
detur quod non sit una scientia. tia ot accidens aut ex eo quod unum esse
;

Contra, quaecumque conveniunt in ratione et rationem ab altero recipit et taUs est ;

una possunt ad unam scientiam pertinore : analogia creaturae ad Creatorem creatura :

unde etiam omnia, inquantum conveniunt enim non habet osse nisi socundum quod a
in ratione entis, pertinent ad metaphysicam. primo ente descendit*, nec nominatur ens
Sed divina scientia determinat de rebus per nisi inquantum ens primum imitatur; et

ratiouem divinam quae omnia complectitur : simiUter est de sapientia et de omnibus aliis
omnia enim et ab ipso et ad ipsum sunt. quae de creatura dicuntur.
Ergo ipsa una existens potest de diversis Ad tortium dicondum, quod ea quae sunt
esse. ab opere nostro et ea quae sunt ab opere
Praeterea, quae sunt diversarum scientia- naturae, considerata secundum proprias ra-
rum, distinctim et in diversis libris doter- tiones, non cadunt in eamdem doctrinam.
minantur. Sed in sacra Scriptura permixtim Una tamen utrumque potest consi-
scientia
in eodom libro quandoque determinatur de derare, quae per lumen divinum certitudi-
moribus, quandoque de Creatore, quando- nem habet, quod est efficax ad cognitionem
que de creaturis, sicut patel fore in omnibus utriusque.
libris. Ergo ex hoc non diversificatur scien- Potost tamen aUter dici, quod virtusquam
tia. thoologus considerat, non est ab opere nos-
SoLUTio. — Respondeo. Ad hoc notandum tro immo eam Deus in nobis sine nobis
:

est,quod aUqua cognitio quanto altior est, operatur, secundum Augustinum, II De lib.
tanto est magis unita et ad plura se * «r^«Vr., cap. xix, col. 1267, t. 1.

extendit unde intellectus Dei, qui est altis-

:

simus, per unum' quod est ipse Deus, ARTICULUS III.

omnium rerum cognitionem habot distincte.
Ita et cum ista scientia sit altissima et per Utrum sit practica vel speculativa ».
ipsum lumen inspirationis divinae efficaciam
habens, ipsa unita^ manens, non multipli- Circa tertium sic proceditur. 1. Videtur
cata diversarum rerum considerationem
, quod ista doctrina sit practica. Finis enim
habet, noc* tantum in communi, sicut me- practicae est opus, secundum Philosophum
taphysica, quae considerat omnia inquantum in II Metaph., text. 3. Sed ista doctrina,
sunt entia, non descendens ad propriam quae fidei est, principaliter est ad bene ope-
cognitionem moralium, vel naturalium. randum; unde Jacob, n, 26 Fides sine
:

Ratio enim entis, cum sit diversificata in operibiis mortua est; et psalm. cx, iO :

diversis, non est sufficiens ad specialem bonus omnibus facientibus eum.

Intellectus
rerum cognitionem ; ad quarum manifesta- Ergo videtur quod sit practica.
* Pann. « unica.
: » — * Parm. : « lumen. » — « dupliciter. » — ' Parm. : « unde nec. » — ' I
p.
3 Parm. « unica. »
: — * Pairm. : —
« non. » ' Parm. : Summse theol, q. i, art. 4.
« mulliplicari. » — ^ Al. : « vocationis. » — ' Parm. :

1
 :

rnoi.ocrs : uiiyKST. i, aht. m. 7

(lontra, in piimip. Mrlnpli., in pnioMn., porroclioiioni, propUir offlciiriftm divini lii-

«licit IMiilo.sdpliii.s, (piod iKiliilissiiim H(i«'iiliii- iiiiiiis, nf (^x pniMlidiH [)at<;l. rnilu porflcil
nim (vstsiii ^Miiliii. l*i-a('li(M> iiiilciii iioii siiiit li(iiiiiii(!iii vi jn (ipimitiono ru4'Ui ut ijii/in-
sni K>-iilia, iiniiio pi-(ipl(M- opiis. l<!rK<>, <'iiiii Itiiii ail roMtciiiplalioiiiuii V(!i-itatiM : wiidu
isla iioliilissiiiiii sil .sciciitianini ,
iion iMit ipiioiliiin ad (jiiid praclica cnt (;t ittiani Mpu>
praciica. cnlativa. Sud (|niu wionti.i oniniH [uini ipa-
PrtclunMi ,
[iractica si-iontia duturniinal litor [KMi.sanda uhI ox flno, (IniH antum nlti-
lanliiiii (Mi (pia- sinil ali opcro iioslro. IIa'c nins isliiis doi-lrin;r ost coiiliMiqilalio |irini;n
aiiliwii docliiiia (-(iiisidoral aii;<olos cl alias vcrilalis iii |)alria, idoo [iriiK-ipalilcr spocii-
croaturas, (|iiai iioii siiiit ali o[)oro nostro. Inlivii ost. Kt, ciiiii lialiiliis s[i(jciilativi sint
Krgo non ust iiractica, .sod spociilativii. Irus, socnndiiin IMrdo.so[)lnini, VI Etliic,
cap. VII, Hcilicot .sa[)iunti.'i, .scionlia ot intol-
loctns; (liciinns (piod ost .sa[)iontia, oo ([iiod
OU.KSTIUNC.ULA II
uUi.ssinias (-aiisus considor.it cl cst sicnt
t. llltorins ([n.inilnr, utrum sit sciontiu; capnt ot |)rinci[)alis ot ordinulri.x omninm
ut vidotur ([iiod non. Nnlla onim sciontia ost S(-,iontiuriiin : ot est otiain ni.igis diconda
do [)urliculai-il)iis, socuudiiin Pluloso[)luini, su[)ioutia (|iium motuphysica, qiiia caiisas
I Aas7., toxt. 7. Sod in sacia Scriptnru f^osla, altissiinas considorat [icr moduin ipsariira
traduutur [lurticulariiuu lioiuiuum, siciit causuruin, ([uia [lor ius[)ir;itioncin ;i Doo
Abnihiun, ls;iuc, etc. Erp:o noii ost sciontiu. immodiatc accopt.im; nict;i[)liysica antem
2. Pra^torou, omnis sciontiu procodit ox considcnit por rutiones ox
(-uus<xs ;dti.ssimu8
priuci[)iis por so notis, ([iiu' cuilihct suut croatnris ussiiiiiptus. Uiido ista doctrina
niiinifesta. Ihoc autein scionlia procedit ex magis ctiam diviuii diccndu est (|uam mc-
crcdibilibus, (\\w. uoii ah omuibus coiico- tai)hysi(-u quiu ost diviua ([u;iulum ad
:

dnutnr. Ergo non ost sciontiu. snhjoctiim et qu.mtum ad modum acci-

3. Pnetoroa, iii omiii sciontiu acquiritur piendi metuphysicu autem quantnm ad
;

aliquis h;ihitus [ior rutiouos iiiduct;is. Sed iii sul).jcctumtautum. Sed sajjioutia, ut dicit
Imc doctrinu nou;icquiritur aliquis huhitus : Philosophus in VI Etliic, cap. vui, vel vii,
quia fides, cui tota doctrina huic innititm*, considerat conclusioiies et principia; ot ideo
uon est habitusacquisitus, scdinfusus.Ergo sapieiitia est scientia et intellectus; cum
iion est scientia. scientia sit de conclusionihus et intellectus
Augustinus', De Trin., lib. XIV,
Coiitra : de principiis.
col. 103o, 8 Theologia est sciontia dc
t. : iVd primum ergo dicendum, quod opus
rebus quae ud salutem homiuis pertineut. non est ultimum intentum in hac scientia,
Ergo cst scientia. immo potius contemplatio primae veritatis
in patria, ad quam deputati ' ex honis ope-
ribus pervenimus, sicut dicitur Matth., v,
QU/ESTIUNGULA III.
8 Beati mundo corde ; et ideo principalius
:

Ulterius qu^eritur, utrum sit sapientia et ; est speculativa quam practica.

videtur quod non. Quia, sicut dicit Philoso- Alia duo concedimus.
phus in princ. Metaph., sapiens debet esse Solutio II. — Ad id quod ulterius quae-
certissimus causarum. Sed in ista doctrina ritur^ dicendum, quod ista doctrina scientia
non est aliquis certissimus; quia fides, cui est, ut dictum est^; et quod objicitur, quod

haec doctrina innititur, est infra scientiam est de particularibus, dicendum quod non
et supra opinionem. Ergo non est sapientia. est de particularibus inquantum particularia
Contra, I Corinth., ii, 6 : Sapientiam lo- sunt, sed inquantum sunt exempla operan-
quimur inter perfectos . QM.m. e,vgo hdiiic diOt- dorum et hoc usitatur etiam in scientia
:

trinam ipse docuerit et de ipsa loquatur, morali, quia operationes particularium et

videtur quod ipsa sit sapientia. circa particularia sunt;unde per exempla
SoLUTio I. — Respondeo dicendum, quod particularia, ea quae ad mores pertinent,
ista scientia, quamvis sit una, tamen per- melius manifestantur *, vel dicendum quod
fecta est et sufficiens ad omnem humanam in scientia duo est considerare, scLlicet certi-

^ Parm. : » seciindum Augustinum. » * Parm. — — * Parm. omnia (juae seciuuntur omittit « vel di- :

« depurati. » — ' Parm. omittit « ut dictum est. »: cendum quod, » etc., usque ad « Ad aliud est. »
;
 ;

A COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

tiidinem, qiiia non qnaelibet cognitio, sed ea probanda, sed solum ad defendendum a
certitudinalis tantum dicitur scientia; item contradicentibus, sicut nec aliquis artifex
quod ipsa est terminus disciplinae; omnia potest probare sua principia,
enim qua? sunt in scientia ordinantur ad Ad aliud dicendum, quod, sicut habitus
scire. Ex his autem duobus habet scientia principiorum primorum non acquiritur per
duo. Ex primo habet quod est ex necessariis : alias scientias, sed habetur a natura sed ;

ex contingentibus enim non potest causari acquiritur habitus conclusionum a primis

certitudo ex secundo quod est ex aliquibus
;
principiis deductarum ita etiam in hac doc-
:

principiis; sed hoc est diversimode in di- trina non acquirilur habitus fidei, qui est
versis, quia superiores scientiae sunt ex quasi habitus principiorum sed acquiritur ;

principiis pcr se notis, sicut geometria, et habitus eorum quae ex eis deducuntur et
hujusmodi habentia principia per se nota, quae ad eorum defensionem valent. AUud
ut si ab aequahbus aequaha deruas, etc. («).
: concedimus.
Inferiores autem
quae superioribus
scientiae, Solutio III. —
Ad id quod ulterius quae-
subalternantur, non sunt ex principiis per ritur, an sit sapientia, dicendum, quod
se notis, sed supponunt conclusiones proba- propriissime sapientia est, sicut dictum est.
tas in superioribus scientiis, et eis utuntur Et quod objicitur, quod non est certissimus
pro principiis quae in veritate non sunt aliquis in ista doctrina, dicimus, quod fal-
principia per se nota, sed in superioribus sum est : magis enim fldehs et firmius
scientus per principia per se nota probantur, assentit his quae sunt
etiamfidei quam
sicut perspectiva quae est de hnea visuali, et primis principiis rationis. Et quod dicitur,
subalternatur geometriae a qua etiam sup- quod fides est infra scientiam, non loquitur
ponit quae probantur de hnea, inquantura de fide infusa, sed de fide acquisita, quae est
linea, per iUa tanquam per principia
et opinio fortificata rationibus. Habitus autem
probat conclusiones quae sunt de hnea, in- istorum principiorum, sciUcet articulorum,
quantum visuaUs. Potest autem scientia dicitur fldes et non intellectus, quia ista
aUqua esse superior aUa dupUciter vel :
principia supra rationem sunt, et ideo hu-
ratione subjecti, ut geometria quae est de mana ratio ipsa perfecte capere non valet
magnitudine, superior est ad perspectivam et sic flt quaedam defectiva cognitio, non ex
quae est de magnitudine visuali vel ratione ; defectu certitudinis cognitorum, sed ex de-
modi cognoscendi, et sic theologia est infe- fectu cognoscentis. Sed tamen ratio manu-
rior scientia quae in Deo est. Nos enim im- ducta per fldem excrescit in hoc ut ipsa
perfecte cognoscimus id quod ipse perfectis- credibiUa plenius comprehendat, et tunc
sime cognoscit, et sicut scientia subalternata ipsa quodammodo intelligit : unde dicitur
a superiori supponit aUqua, et per illa tan- Isa., vn, 9, secundum aliam Utteram : Ntsi
quam per principia procedit; sic theologia credideritis, non intelligetis. .

articulos fldei quae infaUibiUter sunt probati

in scientia Dei supponit, et eis credit, et per
ARTICULUS IV
istud procedit ad probandum ulterius illa
quae ex articulis sequuntur. Est ergo theo- Utrum Deus sit subjectum istius scientise*.
logia scientia quasi subalternata divinae
scientiae a qua accipit principia sua. Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
Ad aUud dicendum, quod ista doctrina quod Deus sit subjectum istius scientiae.
habet pro principiis primis articulos fldei, Omnis enim scientia debet intitulari et de-
qui per lumen fldei infusum per se noti sunt nominari a suo subjecto. Sed ista scientia
habenti fldem, sicut et principia naturaUter dicitur theologia, quasi sermo de Deo. Ergo
nobis insita per lumen intellectus agentis. videtur quod Deus sit subjectum ejus.
Nec est mirum, si infideUbus nota non sunt, Contra, Boetius in Ub. I De Trin., cap. n,
qui lumen fidei non habent quia nec etiam : col. 1250, t. quod simplex forma sub-
2, dicit
principia naturaliter insita nota essent sine jectum esse non potest. Sed Deus est hujus-
lumine inteUectus agentis. Et ex istis prin- modi. Ergo non potest esse subjectum.
cipiis, non respuens communia principia, 2. Item, videtur, secundum Hugonem de
procedit ista scientia nec habet viam ad ; Sancto Victore, quod opera restaurationis

' 1 p. Summss theol., q. i, art. 7. (o) Supple : « quae relinquuntur sequalia sunt. »
 :
; ;

rnoi.odns ; uim.st. i, aki iv i/r v.

Kiiil siihjorliiin : s\c ouim (ruil iii lihn» l)c li.cc niiiiiia I oiiiprolHMidat, poNKnmiiH dicoro
sdinif/irntis, lih. I, pjirl. i, riip. ii ',rnl. |K:1, ipiod ouH diviiiuiii ciiKiK^.^wihilt^ |)or iuMpira-
t. 2, quDil <( opcini priiiia' ('(iiidilioui.s siiiil tioiHMii ost sulij(;cliiiii hiiJuH scii'iiliu)*. Orn-
uiat(U'i.'r aliaruui sciciiliariiiii, opcra aulciii nia (Miiiii (pi.i* iii liac sii^Miliii ciiiisidorautur,

n^staiirarioiiis siiiit iiiali'iia tlifitlogia'. )> siiiil .'iiil hciis, aiil ca ipi.i* c\ l))<o ('t iul

Kr/j^o, (^tc. hciiiu siiiit, iiKpiaiittiiii hiiJiisiiKidi ; Hicut

(loiilra, (piidipud d(^l(>riuiiiatur iii sci(Milia (iti.iiiimodii un couHi(l(M'at sigiui ot cnuHnH ot
(l(^l)ct cotitiuori suli siilijocto i()sius. Scd iii iiiiilLi liiijusmodi, iiK|ii.'iutuiu huuI sana,
lli(>olof;ia (lclcruiiuatur d(> op(M'ilius crcatio- id ost ad .sauilalcin aliipio inndo rolata.

uis, ut palct (iciics., i. Kr;.,''o vidctiir ipiod riido (pi.'uito .'irKpiid ni.iKis accedil ad V(;r.'iin

oiiora nvslauratiouis U(»u siiil sulijccluiu. ralioiioni divinil.-ilis, |iriiicipalius considora-

3. Itoni, vidotur (piod ros ot sifj^na sint tiir in liiic Kcioutia.

vSnbJoctum : ilhid (Miini ost suhjccluui iu \(\ priiniiiu orgo dicoudiim, quod Dons
scioutia circa (piod tola scioiitia'. iiihMilio non ost siihjcctuin, iiisi sicnl priiicipalitor

vcrsatur. Sod tola iutonlio tlKMiio^-^iai vorsa- iiitiMitiim, ot siih (Mijns latioiKJ oiniiia (pia;

tur circa ros ot sit;iia, ul tlicit iMaf^^istor Son- siiul iii sciiMitia, cousidoraiitnr. (Jiiod aiitom
tontiaruniin distinct. i, in princ. Krgoros ot olijicilur iu contrariiiin, (piod fornia sim-
signu snnt suhjootuni. plox non potcst osso suhjoctum, (Hcimus,
('oiitra, por ralionossuhj^^ti dohct.sciontia quod vcrnm ost accidoutis uiliilominus :

dinorro ah aliis sciontiis, ciim (pia-lihot lamcn potost esse suhjcctiim pra-dicati in
sciontia hahcal proprium suhjocliuu. Sod do propositiouc; ot omnc talo potcst cssc sub-
rohus ot signis considorant otiam aliie scien- Joctum iu sciontia, dnmmodo illud pradica-
tiae. Ergo non sunt proprium suhjoctum tum do co probari possit.
hiijus sciontia\ Ad aliud dicondum, (piod opcra restaura-
SoiAiTio. —
Rospondco, qnod suhjcctum tionis non sunt proprio suhjcctum hujus
hal)ot ad sciontiam ad minus trcs compara- scientiae, nisi inquantum omnia qnae in hac
tiones. scientia dicuntur, ad restaurationem nos-
Prima est, qnod qucecnmquc sunt in tram quodammodo ordinantur.
scicntia dobcnt contineri sub subjecto. Unde Ad aliud dicendum, quod res et signa
considerantes hanc conditionem, posuerunt communiter accepta, non sunt subjectum
ros et signa esse subjectum hujus scientia3 hujus scientiae, sed inquantum sunt qusedam
quidam antem totum Christum, id est caput divina.
et membra eo quod quidquid in hac scieu-
;

tia traditur, ad hoc reduci videtur. Secunda ARTICULUS V.

comparatio est, quod subjecti cognitio prin- Utrum modus procedendi sit arti/icialisK
cipaUter intenditur ^ in scientia. Unde, quia
ad cognitioncm
ista scientia principaliter est Ad quintum NobiHs-
sic proceditur. 1 .
'

Dei, posuerunt Deum esse subjectum ejus. simse scientiae debet esse nobiUssimus mo-
•"'

Tertia comparatio est, quod per subjectum dus. Sed quanto modus est magis' artificia-
distinguitur scientia ab omnibus aliis; quia hs, tanto nobilior est. Ergo, cum haec
sccantur scientiae quemadmodum et res, ut scientia sit nobilissima, modus ejus debet
dicitur in III De anima,
vni text. 38, vel c. esse artificialissimus.
et secundum hanc considerationem, posue- 2. Praeterea, modus scientiae debet ipsi
runt quidam credibile esse subjectum hujus scientiae proportionari . Sed ista scientia
scientise. Haec enim scientia in hoc ab omni- maxime est una, ut probatum est. Ergo et
bus aliis difFert, quia per inspirationem fidei modus ejus debet esse maxime unicus.
procedit. Quidam autem opera restauratio- Cujus contrarium videtur, cum quandoque
nis, eo quod tota scientia ista ad conse- comminando, quandoque praecipiendo, (juan-
quendum restaurationis effectum ordinatur. doque aliis modis procedat.
Si autem volumus invenire subjectum quod 3. Praeterea, scientiarum maxime diffe-

^ Erronee Parm. : « cap. xi. » — » Parm. : « atten- jecto adsequato et materiali. In utroque casu, sub
ditur. » — 3 jn I p. SummeB theoh, q. i, a. 7, S. doctor variis respectibus, verumSummae dicit. — •*
I part.
dicit « Deus est subjectum hujus scientise. » Sed
:
theol, q. I, art. 8, 9, 10. — Parm. « Videtur quod ^ :

loquifur de subjecto attributionis, vel de subjecto modus procedendi ron sit artificialis.» « Parm. —
formali. Hic autem, in Sententiis, loquitur de sub- « enim, » — Parm. 'magis modus. »
:
•-<
 » ;

10 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

rentium non dcbet esse unus modus. Sed parabolicum. Ex istis autem principiis ad
poetica, quae rainimum continet veritatis, tria proccditur in sacra Scriptura : scilicet
maxime difTert ab ista scientia, quse est ad destructionem errorum, quod sine argu-
verissima. Ergo, cum illa procedat per me- mentis fieri non potcst ct ideo oportct mo- ;

taphoricas locutiones, modus hujus scientiae dum hujus scientiae esse quandoque argu-
non debet esse talis. mentativum, tum pcr auctoritates, tum
i. Praeterea, Ambrosius,Iib. IDepotestate etiara per rationes et similitudines natura-
sacra ad Gratianiim \ c. xni, § 8i, col. 570, les. Proceditur etiam ad instructionem mo-
t. 3 « ToIIe argumenta ubi fides quseritur.
: rum undc quantum ad hoc modus ejus
:

Sed in sacra scientia maxime quaeritur fides. debet esse praeceptivus, sicut in legc com- ;

Ergo modus ejus nuUo modo debet esse minatorius et promissivus, ut in prophetis
argumentativus. etnarrativus exemplorura, ut in historiali-
Contra, I Petr., ni, 15 Parati semper ad : bus, Proceditur tertio ad contemplationem
satisfactionem omni poscenti vos rationem veritatis in quaestionibus sacrae Scripturae ; et
de ea, quse in vobis est, spe. Hoc autem sine ad hoc oportct modum etiara essc arguraen-
argumentis fieri non valct. Ergo debet tativum, quod praecipiie servatur in origina-
quaiidoque argumentis uti. libus sanctorura et in isto libro, qui quasi ex
Idem habetur ex hoc quod dicitur Tit., i, ipsis conflatur. Et secundura hoc etiam
9 Utpotens sit exhortari in doctrina sana
: potcst accipi quadrupliciter modus expo-
et eos qiii contradicunt, arguere. nendi sacrara Scripturara : quia sccundum
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod quod accipitur ipsa veritas fidei, est sensus
modus cujusque scicutise debet inquiri sc- historicus secundum autcra quod ex cis
:

cundum considerationera ' materiae, ut dicit proceditur ad instructionem morum, est

Boetius, I De Trin., col. 1247, t. 2, et Philo- sensus moralis secundum autcm quod pro-
;

sophus, in Ethic, text. l.Principia autera

I ceditur ad contemplationcm veritatis eorum
hujus scicntiae sunt per rcvclationem ac- quae sunt sensus allegoricus
viae, cst eo-
""

cepta; et ideo modus accipiendi ipsa prin- rum quffi sunt patriae, est sensus anagogi-
cipia debet esse rcvelativus ex parte infun- cus. Ad destructionem aiitem errorum non
dentis, ut in visionibus* prophctarura, et proceditur nisi per sensura litteralem, eo
orativus ex parte rccipicntis, ut patet in quod alii sensus sunt per similitudines ac-
Psalrais, Scd quia, praetcr lumcn infusum, ccpti ct ex simiUtudinariis locutionibus non
oportet quod habitus fidei distinguatur ad potcst sumi argumentatio ; unde et Diony-
determinata credibilia ex doctrina praedican- sius dicit in Epistola ad Titum, col. 1103,
tis, secundum quod dicitur Rom., x, 14 : i. \, quod symbolica theologia non est argu-
Quomodo credent ei quem non audierunt ? mentativa.
sicut etiam intcUectus principiorum natura- Ad primura ergo dicendum, quod modus
litcr insitorum determinatur pcr sensibilia artificialis dicitur qui competit materiae;
accepta, veritas autera praedicantis per mira- unde modus qui est artificialis in gcoraetria,
cula conflrmatur, ut dicitur Marc, ult., 20 : non est artificiaUs in ethica et secundura :

Illi autem, profecti preedicaverunt ubique, hoc raodus hujus raaximc artificia-
scicntiae
Domino cooperante et sermonem confir- lis est, quia maxime convcniens materiae.

mante sequentibus signis; oportet etiam Ad secundum dicendum, quod quamvis

quod modus istius scientiae sit narrativus ista scientia una sit, tamen de multis est et
signorura, quae ad confirmationera fidei fa- ad raulta valct secundura quae oportet modos
ciunt et, quia etiam ista principia non sunt
: ejus multiplicari, ut jam patuit.
proportionata huraanae rationi secundum Ad
tcrtium dicendum, quod poetica scien-
statum viae, quae ex sensibilibus consuevit de Iiis quae propter defectum veritatis
tia est
acciperc, ideo oportet ut ad eorum cognitio- non possunt a ratione capi unde oportet ;

nem per scnsibiliura similitudincs manudu- quod quasi quibusdam sirailitudinibus ratio
catur undc oportet modura istius scientiae
: seducatur theologia autcm est de his quae
:

esse metaphoricum, sive symbolicum, vel sunt supra rationem ; et ideo modus symbo-

^ Legendum « lib. I De fide, circa finem, ad

: nibus. » * Parm. —
« et secundum : quod procedi-
Gratianum. » Migne « aufer hinc argumenta. »
:
— tur ad contemplationem veritatis. »
' Parm. « conditiones. »
: ' Parm. —
« revelatio- :

3
 ;

1>1\(>L()(;I1S : Uliyi^.SI'. I, AhT. V. H

licus nfriffnr rnmmiinis ohI, rnin nintr.i la- tiiHKiliu' priiiia cansii i-ttlnilions, Hrili(*ct do-
lioni |ii'o|)(ii'li()n(<lnr. rcctiis sci(Miti.i'. V.i dicitiii' p(Miiiriii [iroprio
A(l (|nartnin (licMMidnin, (jnod arKiitH<'>>la dofoctns o.xlorioriM HnbHl<iuti.'M, iiiido Iraiiri-

lollnntnr ad probalioiKMii arlicnlornin lidni; lortiir addoroctnin Hcioiitia*, actpiiHitT^ u To-

S(mI ad (IdriMisioiifin lldoi nt InvonlioiKiin v(3- iiiiit.itc, i> (pi.i' |»ropri(! osl (lcrcc.liis Huhstiin-
ritalis in (|ii.i'sli(iiiil)iis ox principiis (i(|(^i, li.i> iiil(M-ioi'is, iindc Iransntrtur ad dcritctiiiu
oporlot arf;nin(Milis nli : sic; oliaiii A(»ostoliis ingiMiii. (( Cnin |).iiipiM-(-ul<i, » do ipi.-i Murc.,
facit, 1 xv, 1(5 Si Chnslus
(lor., : restirrcxit, xn, ot Lnca'!, xxi : <( (ia/opliylac,iuiii. » (iazo-
* Si mot'' ergo ct morlui rcsitrgent*. phylacium ropositoriniu dii-itnr divili.-irinn.
tuinouj
rosnr-j
(ia/;i' (Mrnn pcrsico, divilia'. latiiio di(-iinlur,
<litiit,
DiViSK) TEXTUS rilOLOOI ct [iliylas.so grajco, latiiio sorvanj : ot (juan-
Utitjlttl

Chrtslus CIIM EJIIS KXPOSITIONE '.

do([Uo suinitnr pro arca iii ([iia tlicsauriis
rrsitr- ro[iouitur, suMit IV Keg., xii , \) : Tnlit
rcxit.
Iluic opori Magistor prodMninin pr.iMiiit- Joiadd ixmtifcx f/azophyldcium uuum, otc.

tit, in ipio tria tacit. 1'riino roddit .inditonMn (pian(Io(|iio pro loco iii ipio arci rc[)Ouitur,
bonovolnin; .s(HMindo docilcin, il)i : <( lloriun siciit .loaii., viii, ^20 : //,vc locutus est Jcsus
igitnr Doo odihiloiu occlosiaiu ovcrtcro, at- in gazophyldtio. Ilic autom siguifh.at stu-
(]uo ora oppilaro... volentes, iu lal)oro innlto dium sacra? Scripturai, iu quo saucti sua
ac siuloro voluinon, Doo praistauto, compo- opora rcposuerunt.
^imus; » tcrtio attontnm, ibi « Non crj^jo : « Ardua scaudore. » Ilic ponitur seciinda

dobot liic labor cuiiiuam pigro vol multum causa rotrahons ex partooporis, ct di(-untur
docto vidori suporfluns. » nonovolum reddit ardna diviua quantum cst iu sc. Scanduutur
assiguaudo causas movcntes ipsum ad com- autem quasi triplici gradu. Primus est in
pilatiouom hujus oporis, ox quibus ostondi- dcrclinquondo scnsum secundus in dore- ;

tnr aflcctus ipsius iu Deum ct proximinii. linquendo [)hanfasias corporum tcrtius in ;

Sunt autom trcs causae movcutos. Prima dcrelinquendo rationcm naturalem. Opus <(

sumitur ox parto sui, scilicot dosiderium ultra vires, » Hic ostenditur altitudo materiaj
proficiondi in Ecclesia sccuuda ex parto Dci,; per comparationcm ad nos.
scilicet promissio mercedis et auxilii tertia ; Contra, Eccli., ni, 22 Altiora te 7ie quse- :

ex partc proximi'. E contra sunttres causae sieris. —

Respondeo. Vcrum est ex conside-
retrahentcs. Prima ex parte sui, defectus rationc^ propriarum virium; sed ex consi-
ingenii et scientise ; sccunda ex parte operis, deratione divini auxilii possumus elevata
altitudo materiae et magnitudo laboris ter- ; supra nostrura posse speculari.
tia ex parte proximi, invidorum contradictio. « Praesumpsimus. » Contra, Eccli., xxxvii,

Ilarum autem causarum movcntium duaj 3 : prgesumptio 7iequissima ! Ergo videtur

primae insinuant charitatem hi Deum, tcrtia quod peccavcrit. Respondeo. Expone —
in proximum unde dividitur in duas. lu
: « praesumpsimus, » id cst prae aUis sumpsi-

prima ponit causas moventes quse ostendunt mus. Yel dic, quod csset praesumptio per
charitatem in Deum in sccunda causam quai; comparationem ad vircs humanas scd per ;

ostendit charitatem in proximum, ibi « Non : comparationem ad Dei auxihum, quo omnia
valentes studiosorum fratrum votis jurc possumus, sicut chcitur Philipp., ult., 13 :

autem moventibus adjun-

resistere. » Causis Omnia possum in eo qui me confortat, non
git etiam rctraheutes unde primo ponit : est praesumptio.
quasi quamdam controversiam causarum Consummationis fiduciam. » Hic ponit
«

moventium et retrahentium secundo victo- ; secundam causam moventem cx parte Dei.

riam, ibi Quam : « domus Dci. »
vincit zclus « In Samaritano. » Sumitur de parabola quae
« Cupientes. » In hoc notatui' primo causa est Lucae, x, pcr quam significatur Deus.
movens , scilicet desiderium proficiendi. In psal. cxx, 4 Ecce non dormitabit nequc
:

(( Aliquid » sonat immodicitatcm. dormiet qui custodit Israel. Samaritanus

« De penuria ac tenuitate nostra. » Hic enim interprctatur custos. « Semivivi, » ho-

^ In codicibus, non autem in editis, hsec inve- hic divisioni textus expositio ejusdem adnectitur;
niuntur post qusestionem primam. In omnibus dis- unde post cpisestionem omnia rejicit.
tinctionibus, sanctus doctor ponit divisionem ante 2 Parm. « scilicetinstantiaprecum sociorum; » et
:

cfuaesiionem vel quaestiones, et ultimo post quses- inmarginecujusd. cod sed ex altera manu :«petitio ,

tionem vel qusestiones expositionem texlus; sed sludiosorum fratrum. » ^ Parm. « confidentia. » — :
 » ;

i3 COMMENTUM IN 1 LIB. SENTENTIARUM.

minis per peccatum spoliati gratia et vulno- atque contradictioni aemulorum semper
rati in naturalibus. o. Duobus denariis, » fuisse obnoxium.
duobus testamentis, quasi regis imagine Lingua, » ad praesentes, vel quantum
((

insignitis,dum veritatem continent a prima ad communicationem doctrinae stylo, » ; ((

veritate exemplatam, « Supereroganti, » id propter absoutos vel ad perpetuandam me-

est superaddenti, sicut sancti Patres suis moriam.
studiis feceruut, Bigas, » id est linguam et stylum, qui-
((

Contra, Apocalyps,, ultim., Si quis 18 : bus quasi duabus rotis vehitur a magistro
apposuerit ad hxc, apponet Deus super in discipulum, « agitat Christi charitas. » Hoc
illum plagas. — Respondeo. Est apponere sumitur II Corinth., v, 14 Charitas Christi :

duplex vel aliquid quod est contrarium,

: urget nos.
vel diversum et hoc cst erroneum vel prae-
, Contra, Ecclo., ix, 1 : Nemo scit*, utrum *Nescit
sumptuosum ; vel quod continetur implicite, amore an odio dignus sit. Ergo, etc. — Res- homo.

exponendo , et hoc est laudabile, pondeo. Charitas dicitur uno modo habitus
« Delectat. » Ilic coUigit quatuor causas infusus ; et hunc nuUus potest scire se ha-
enumeratas. bore certitudinaUter, nisi per revelationem
« Quam vincit, » Hic ponit victoriam, sod potost conjicere per aUqua signa proba-
« Zelus, » Zelus, secundum Dionysium, lib. biUa. AUo modo dicitur caritas amor mul-
De divin. nom., cap, iv, § 13, col, 711, t. 1, tum appretians amatum, et sic aUquis
est amor intensus, unde non patitur aliquid potestscire se haboro charitatem. Quamvis <(

contrarium amato. « Domus Dei, » id est non ambigamus omnom humani eloquii
Ecclesiae. « Quo inardescentes, » scilicet dum sermonem calumniae atquo contradictioni
non patimur Ecclesiam ab infideUbus impu- aemulorum sempor fuisse obnoxium. » Hic
gnari. Carnalium, » quantum ad illos qui
<( ponit tertiam causam rotrahentem, sciUcet
inveniunt sibi errores, ut carnis curam fa- contradictionom invidorum : et circa hoc
ciant in desideriis, Rom., xui, sicut qui ne- tria facit. Primo ponit contradictionis evi-
gant providentiam divinam de rebus huma- dontiam per simile in aUis secundo contra- ;

nis, et animae perpetuitatem, ut impune dictionis causam ex inordinatione vokmtatis,

possint peccare. « Animalium, » quantum ad ex qua error, ex qua invidia, ex qua contra-
errantes, ex eo quod non elevantur supra dictio oritur, ibi « Quia dissontientibus
:

sensibiUa, sed secundum rationes corporales voluntatum motibus, dissentiens quoque fit
volunt de divinis judicare. « Davidicae tur- animorum sensus » tertio contradicontium
;

Hoc sumitur Cant., iv, 4- Sicutturris

ris, » : nequitiam, ibi, « Qui non rationi volunta-
David collum tuum, quse sedificata est cum tem subjiciunt. »

propurpiaculis : mille clypei pendent ex ea, « Calumniae, » quae est occulta et particu-
omnis armatura fortium. Per David signifi- laris impugnatio; « contradictioni, » quae
catur Christus : turris ejus est fides vel Ec- ost aperta, et in toto, ot universalis ob- ; <(

clesia; clypei sunt rationes et auctoritates noxium, » quasi pcenae vel noxae addictum.
sanctorum, « Vel potius munitam osten- « Veri ratione perfectum » id est, perfi- ;

dere ; » quia ipse non invenit rationes, sed ciebat secundum rationem veritatis, videUcet
potius ab aUis inventas compilavit et in : quantum ad iUos qui male intolUgunt, et
hoc tangit unam utiUtatem, sciUcet exclusio- tamon malum intellectum pertinaci volun-
nem erroris, « Ac theologicarum inquisitio- tate defendunt.
num abdita aperire, » Hic tangit aliam Complacet, » quantum ad iUos quorum
«

quantum ad manifestationem veritatis et ; voluntas inordinate post se trahit judicium

hoc in primis tribus Ubris. « Nec non et sa- rationis, ut vorum judicotur iUud quod pla-
cramentorum ecclesiasticorum pro modulo cet. « Offendenti, » id ost quod displicet.
intoUigentiae nostrae notitiam tradore studui- Contra, III Esdrae, iv, 39 : Omnes beni-
mus : » et hoc quantum ad quartum. fjnantur in operibus ejus. Ergo, etc. — Res-
(( Non
valentos studiosorum fratrum votis pondoo. Veritas socundum se semper ama-
jure resistere. » Hic ponit causam moven- tur, sed per accidons potest haberi odio, et
tem, quee proximum et
dicit charitatem in : hoc accidens est infinitum quia causae per :

primo ponit causam moventem secundo re- ; accidenSj secundum Philosophum, II Phys.,
trahontom, ibi « Quamvis non ambigamus
: text. 30, sive cap. v, infinitae sunt.
omnem humani eloquii sermonem calumniae (( Deus hujus saecuU. » Sumitur II Cor.,
 »

IMl(iL(MilIS. 13

IV, ii\. (iX|uniiliir (1(1 11(^0 voi'(», (lui (tpcialiir |iUKualio vcrilulis ciiiu conlldontia clauio-
iiividiuni, [)onuitl(Ui(l<>; V(il do dialiolo, cui ris. » — « V(!ritas.3H VeritaH »111 |',sdr., iv, :

saH'iiluin obodit, (|ui opiM'iifur sui^k'"*""'"- manet, .vlernum.

et invalescit in
<( llinidoutin', I) vol (|uiiidii'll(luiit dcDoo, vol lloruiu iKitur D(;o odihilcm i)c<;l(!Miam
•(

(|iii:i do ois dirildcuduiii osl (i\ raliouo iiiorlii, ovortoro al(|uo ora oiipilaro... vol(!nl(;s, iii
(jiiaiin is iioii (v\ polcslalc iiiodici. lahoro luullo ac siidoro lioc voluiuon, Dco
X (Jui uou ralioui voluiilalciu sutijiciiiiil. » pra>stanto, coiu[ii!Kinius. » ilic i'(;ddit audito-
lli(^ ostoudit coulradicouliuiii iKMpiiliaui : ot roiii docilom, [n.olihaiido cau.sus ojioris : ut
primo o\ ordiiiala |)roro.ssiouo ; .sociindo o.\ [)rim() [)oiiit caiisaui lliialcm i|iiaiitiiiii ud
siiiiulala rolif;'iou(\ ihi : k llahoiil ralioiUMU duus iilililalos, scilic(;t d(;striictioii(;iu orro-
sapiculia! iii sui)orslitiouo ; » loi'lio o.\ [lorli- ris; iiiid(! dicit : « (»(111)110111 (!cclosiaiii : »

naci conloutiono, ibi : <( (Jui contoutioui stii- ps. XXV, ri Odivi ecrlesiam maliqnantiuin ;
:

doutos , contra voritaloni siuo fa^doro bol- « no viriis, » id ost uo venoiium, iii alios <(

lant. » on'uud(!ro ([ucaut : » et uiaiiil"ostatioii(;iii ve-

Ostondit autoiu prinio ox (liiohus cos ossc ritalis; uiuhj diciL : « Lucornam vorilatis in
inordiualos, soilicot([uia voluulas iion so(|ui- caiidolahro oxallare volenios. » Suuiitur do
tur rationom, sod o convorso; ([uod tangit Liic, viii, IG : Nemo accendit lucernam, et
uhidicit : (( (^)ui nou rationi voluutatoin suh- ponit eam sub medio. <( Iii candclahro, » id
jiciuut; » ot (juia rationoni suaiu nou suhji- ost iii a[)erlo. Socundo taugit (;ausaiii efli-

ciuiit sacra; doclriua>; ([uod uotatur ihi : ciontcm, scilicct priucipalcm, « Dco prai-
Noc doctrina; studium iiupoiuluul. »
<t stantc, » iustrumcntaleiii, « Com[)egiiiius : »

Somuiarunt, » (juasi [)hanlasiando, sicut

(( quia hoc opus est quasi conipaginatum ex
homo iu somiiiis. « Sod ad fahulas conver- diversis auctoritatihus. « Sudore, » quocum-
toiitos auditum. » Sumiturdo II Tiinoth., iv. quc dcfcctu cor[)orali, ([iii sc([uitur laborcm
Fahula onini com[)osita ost ox miris, socun- spiritualem. Tcrtio ostcndit causam matcria-
duiu 1'hilosophum, lih. Poet., cap, iv, et I lem, ibi : « Ex testimoniis veritatis. » Psalm.
Metaph., lect. m, et isti semper volunt nova cxviii, 152 : Initio cognovi de testimoniis
audire. «studium. Do-
Profossio, » id est <( tuis. (Juarto causam formalem quantum ad
ccnda, » id est digna doceri. « Rationcm, » distinctionera lihrorum : « In quatuor
id cst argumentum ad ostendendum sapien- libros quantum ad modum operis
; » et lu : (t

tiam. « In superstitione, » superflua reli- quo majorum exempla » quantum ad simi- ;

gione exterius simulata. « Quia fidei de- litudiues « doctrinam, » quantum ad ratio
:

fectionem sequitur hypocrisis mendax. » nes, « reperies. » « Vipereae, » haereticae :

Sumitur I Tim., iv, i Discedent qiiidam a : haeretici enim pariendo alios in sua haeresi,
fide, attendentes spiritibus erroris , et doc- pereunt sicut vipera. « Prodidimus, » rese-
trinis dasmonioruni in hypocrisi loquentiwn ravimus. « Aditum^ » viam. « Complexi, »
mendacium. Omniuin verhorum. » <( amplexantes. « Impiae, » infidelis. « Inter
Contra, Beda « Nulla falsa est doctrina, ' : utrumque, » scilicet, nec nimis alte, nec
quse non aliqua vera intermisceat. » nimis humiliter vel inter duos contrarios :

Respondeo, illa vera quae dicunt, quamvis errores, sicut Sabellii et Arii. Non a pa-(t

in se vera sint, tamen quantum ad usum ternis discessit limitibus, » secundum illud
eorum falsa sunt, quia falso utuntur eis. Prov., xxn, 28 Non transferes* terminos "^e :

« Pruriginem, » id est iuordinatum deside- antiquos, quos posuerunt patres tui. transgre'

rium nova audiendi, sicut pruritus concita- « Non igitur debet hic labor cuiquam
tur ex calore inordinato. Sumitur ex II Tim., pigro, vel multum docto, videri superfluus.
IV, 3 Erit tempus, cum... adsua desideria
: Hic reddit auditorem attentum et primo ex :

coacervabunt sibi magistros, prurientes au- utilitate operis, ibid. « Brevi volumine :

ribus. Dogmate, » propter hoc quod ratio

(( complicans Patrum sententias. » Sententia,
voluntatem sequitur « Contentioni, » quae, : secundum Avicennam, est definitiva et cer-
secundum Ambrosium' ad Rom., « est im- tissima conceptio. Secundo ex profunditate

^ Sumptum est ex August., lib. II Quaest. evang., fert, apud quos quiddam simile occurrit. Speculum
cap. XL, col. 1334, t. 3. doctrinale hahei : « Juxta Amb. : ... per confidentiam
' Non legitur in
Operibus Ambrosii, nec Ambro- clamoris. »
siastri, quem Hilarium diaconum dicunt, Operibus. 3 Non imperite, ut m Parm. : « Adjicit viam. »
Glossa velus Aymouem, uova vero Anselmum af-
\i COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
matcricT , ibid. : « Iii hoc autem tractatu et non propter odium vel invidiam. Tertio
pium lectorem,qui socundum fidem intel-
» ex ordinatione modi procedendi, ibid. : « Ut
ligat, liberum correctorem, » qui solum
(c autem quod queeritur facilius occurrat, titu-
propter correctionem corrigat, « desidero » ; losquibus singulorum librorum capitula dis-
liber enim, secundum Philosophum in tinguuntur, praemisimus, »
prooem. Metaph., dicitur quicausa sui est;
 \A\\VA\ IMHiMUS.

DE MYSHyRlO TRINITATIS.

uliie quibus utcndum c^t; aiiu.> quu- Iruuutur el

DISTINCTIO J.
utuutur. lllw quibus fruendum est, nob bcalos
faciunl. Islis quiltus ulcndum cst, teudeutes ad
De mysterio Tnnihttis.
bcalitudineni adjiivanmr et quasi admiuiculamur,

Veteris ac uovw legis coiilinenliain diligenli ut ad illas rcs <pia; nos beatos fuciunt, pervcnire

indagino cliarn aUiue eliaui considcranlibus nolns; cisque inhffirere possimus. » Res vcro quai fruuntur

piwvia Dei gvatia, iunotuit saora' pagina* tracta- cl utuntur, nos sumus, quasi iutcr ulrasquc
toros circa ros vol sif^na itraH-ipuo vorsari. lltoniin
ciiustittili, etangcli sancli. « Frui autem estamore
ogregius doclor Auguslinus ait in libro I De inhicrcre alicui rei propter scipsam; » uti vero,

doctiinu christiana, cap. ii, col. 19, t. 3, « omuis id quod in usum vencrit, rcfcrre ad oblinendum
doctrina vcl rcruni est vol signoruni; sed rcs iliud quo frucndum est, alias abuti est, nou uti :

iiam usus illicitus, abusus vel abusio debet nomi-

otiam per signa discuulur. » l^roprio auteni liic
iiari. « Res ergo quiljus frucndum est, sunt Patcr,
res appellantur quai non ad signiiicandum ali-
quid adhibontur; signa vero quonun usus cst et Filius, ct Spiritus sanctus cadcm tameu Triui-
:

in signilicando. Eoruni auteui aliqua sunt (juo- tas quaidam summa res esl, commmiisque omni-

runi onmis usus est in signilicando, non in bus fruentLbus ea ; si tamcu res dici debet et uon
justilicando; id est, quibus non utimur nisi ali- rermu onmium causa, si tamen et causa non :

quid significandi gratia, ut aliqua sacramenta euim facile potest invenui nomen quod tantaj
legalia ; alia qmu non solum siguilicant, sed con- conveniat excellentia?, nisi quod melius dicitur
ferunt quod intus adjuvet, sicut evangclica sa- Trinitas hic unus Deus. » Res autem qutbus uten-

cramenta. Ex quo aperte intelligitur, qua; hic dum est, mundus cst et in eo creata. Unde Augusti-

appcllentur signa; res illai videlicet quai ad uus, in eodem lih. De doctr. christ., c. iv, col. 21,
signilicandum aliquid adliibcntur. « Omnc ergo t. 3 : « Utendum est hoc mundo, non finiendum,
signum etiam res aliqua est quod enim nuUa res :
ut invisihiha Dei per ea quse facta sunt, intellecta,
est, omniuo nihil est, » ut in eodem lib. ct cap. conspiciantur de temporalibus seterna
; id est, ut

Augustinus ait. « A'on autem » e converso « omnis capiantur. » Item in eodem

hb., c. xxii% col. 26,
rcs signuni est, » quia non adhiLctur ad aliquid t. 3 « In
: omnibus rebus illffi tantum sunt quibus
signiticandum. Cimique his intenderit theologo- est fruendum, qua; seternai et incommutabiles
rum speculatio studiosa ac modesta, divinam sunt; coeteris autem utendum est, ut ad iUarum
Scripturam formam prEescriptam in doctrina te- perfruitionem perveniatm". » Unde Augustinus, in
nere advertet. De his ergo, nobis aditum ad res lib. X De Trinit., cap. x\ § 13, col. 981, t. 8 :

divinas aiiquatenus intelligendas, Deo duce, ape- « Fruimur coguitis, in quibus ipsis propter se
rire volentibus, disserendum est : et primo de voluntas delectata conquiescit : utimm' vero eis

rebus, postea de signis disseremus, quee ad aUud referimus, quod frueudum est. »

De rebiis communiter agit. Idem qiiid intersit inter fmi et iiti, aliter quam
supra.
Id ergo in rebus considerandum est, ut in eo-
deni lib., cap. iii, etc, col. 20, Augus-
t. 3, ait Notandum vero, quod idem Augustinus, inUb. X
tinus, quod « res alise sunt quihus fruendum est, De Trinit., cap. xi, col. 982, t. 8, aliter quam

' Parm. : « cap. xxi. » Migne « quibus est : commemoravimus... perfruitionem pervenire pos-
Iruendum ,
quas eeternas atque incommutaJjiles simus. » * Parm. —
« cap. xvi. » :

I
 :

16 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

supra accipiens uti el fnii, sic dicit : « Uti est
assumere aliquid in facultatem voluntatis; frui Vtrmn hominibus sit fruendum vel utendum.
autem est uti cimi gaudio, non adliuc spei, sed
jam rei. Ideoque omnis qui fruitur utitur : as- Cum autem homines, qui fruuntur et utimtur
sumit enim aliquid in facultalem Yoluntatis cimi aliisrebus, res aliquaj sint, qua^ritur, utrum se
line delectationis. Non autcm omnis qui utitur et frui debeant, an uti, an utrumque? Ad quod sic
fruitui", si id quod in voluntatis facultatem assu- respondet Augustinus, in lib. I De doct. christ.,
mit, non propter ipsum, sed pi-opter aliud appe- cap. xxiP, col. 26, t. 3 : « Si propter se homo
tit. » Et attende, quod Augustinus, I De doct. diligendus est, fruimur eo; si propter aliud,

christ., cap. IV, col. 20, t. 3, videtur dicere illos utimur eo. Videtur autem mihi propter aliud
frui tantum qui in re gaudent, non jam in spe ; et diligendus. Quod cnim pi-opter se diligendum est,
ita in hac vita non videmur frui, sed tantmn uti, in eo constituitur vita beata; cujus etiam spes
ubi gaudemus in spe, cum
supra dictum sit, frui hoc tempore consolatur. » In homine autem spes
esse amore inlia^rere alicui rei propter se, qualiter ponenda non est, quia maledictus est qui hoc facit.
etiam multi hic adheerent Deo. Ergo, si hquide advertas, nec seipso quisquam
frui debet, quia non debet se diligere propter se,

Letevminatio eorim quce videntur contraria. sed propter illud quo fruendum est. Huic autem
contrarium videtur quod Apostolus ad Philemo-
Hsec ergo quee sibi contradicex^e videntur, sic nem loqucns ait : Ita, frater, ego te fruar in
determinanms, dicentes, nos, et hic, et in futuro Domino ; quod ita determinat Augustinus, lib. cit.,

frui; sed ihi proprie et perfecte et plene, ubi per cap. xxxni, § 37, col. 33, t. 3 : Si dixisset tantum,
speciem videbimus quo fruemur hic autem dum : te fruar, et non addidisset, in Domino, videretur
in spe ambulamus fruimur quidem, sed non
, finem dilectionis ac spem constituisse in eo. Sed
adeo plene. Unde Augustinus, in lib. XDe Trinit., quia illud addidit, in Domino, se finem posuisse
cap. X, § 13, col. 981, t. 8 : « Fruimur cognitis, in eodemque frui significavit. Cum enim, ut idem
quil)us voluntas propter se delectata conquiescit. » Augustinus ibidem ait, « homine in Deo frueris,
Idem, in lib. I De doct. christ., cap. xxx, col. 30, Deo potius quam homine frueris. »
t. « Angeli illo fruentes, jam beati sunt, quo
3, ait :

et nos frui desideramus, et quantum in hac vita Quoeritur utrum Deus fruatur, an utatur nobis.
jam fruimur, vel per speculum, vel in cenigmate,
tanto nostram peregiinationem et tolerabihus sus- Sed cum Deus diligat nos, ut frequenter Scrip-
tinemus, et ardentius tinire cupimus. » tura dicit, quse ejus dilectionem erga nos multum
commendat, queerit Augustinus, in eod. lib.,

Alia determinatio. cap. XXXI, col. 32, quomodo diligat, an ut utens,

an ut fruens; et procedit ita. Si fruitui nobis,
Potest etiam dici, cpiod qui fruitur, etiam in hac eget bono nostro ; quod nemo sanus dixerit. Ait
vita, non tantum habet gaudium spei, sed etiam enim Propheta, Psalm. cui Bonorum meorum :

rei, quiajam delectatur in eo quod diligit, et ita non indiges. Omne enim bonum nostrum vel ipse
etiam rem aliquatenus tenet. Constat ergo quia est, vel ab ipso est ; non ergo fruitur nobis, sed
Deo debemus frui, non uti. « IIIo enim, » ut Au- utitur. Si enim nec fruitm" nobis, nec utitur, non
gustinus ait, lib. I De doct. christ., cap. xxxni, invenio quomodo diligat nos. Neque tamen sic

§ 37, col. 33, t. 3, « frueris, quo efflceris beatus et utitur nobis ut nos rebus aliis. Nos enim res qui-
in quo spem ponis, ut ad id pervenias^. De hoc bus utimur ad id referimus ut Dei bonitate per-
etiam idem ait in lib. I De doctrina christiana, fruamur; Deus vero ad suam bonitatem usum
cap. xxxi% col. 32 : « Dicimus ea re nosfrui quam nostrum refert. Ille enim miseretur nostri propter
diligimus propter se, et ea re nobis fruendum esse suam bonitatem ; nos autem nobis invicem propter
tantum qua efticimur vero uten-beati; cscteris illius bonitatem. Ille nostri miseretur ut se per-
dum. » Frequenter tamen
Et cap. xxxiii, § 37 : « fruamur; nos vero invicem nostri miseremur ut
dicitur frui, cum delectatione uti. Cum enim ad- illo fruamur. Cum enim nos alicujus miseremur

est quod diligitur, etiam delectationem secum et alicui consuhmus, ad ejus quidem facimus uti-
gorit. Si tamen per eam transieris et ad illud ubi htatem, eamque intuemur ; sed et nostra fit con-
pormanendum est, eam retuleris, uteris ea et sequens, cum misericordiam, quam alii impendi-
abusive, non proprie, diceris frui; si vero inhse- mus, non relinquit Deus sine mercede. Haic autem
seris atque permanseris, finem in ea ponens teti- merces summa est, ut ipso fruamur. Item, quia
tise tua;, tunc vere et proprie dicendus es frui : bonus est, sumus; et inqilantum sumus, boni
quod non est faciendum, uisi illa Trinitate, id m smnus. Porro autem, quia etiam justus est, non
est in summo et incommutabili bono. » impune mali suinus; et inquantum mali sumus,

Migne « et ad eum te pervenisse

^ : Isetaberis, in licet qusedam e cap. xxxi desumantur. — ^ Parm.
quo spem ponis ut venias. » — * Parm. : « c. xxxai, » « cap. i. »
 ;

blSTIWCT. I. 17
iiilaiiliiin rliiiiii iiiiiiiiM siiiiiiis. Illu orgo uhuh i|iiii co pciiiiaiiiiiiiiitii, iitii.ipii! |(i'iiliii; poiiciKliiH :

iidIiIh iililiir DciiH, iinti ml rjiis, himI iu\ iiuHlr.iiii (piaic virliililiic^ iioii .'«l liiicijdiiiii.

tilililiilciii rcrorlur, aii fjiin vom lauluiiiiiiiiilii Scd dicol uli(iui«, IVui v.nt luiiorc iubH-roni ulicuj
bdliilal nji |)ioptcr HcipHaiii, iit iincdicluiii «ul, Si «rg(»
virtuli'H pidplcr h(! aiiiiuul/r iiiiil, cl i>in fnicuduMi
lUntm iitriKliiin niil /riirndiim sit vii-tutil>iis. (*Ht. Ad ipiod (liiiiiiiiH, ipiod iii ilii iIchi ripliniHt,
iilii (licitiir '( |ii'iiptcr 8cipHiiiii « iiilclli^ciidiuu Riit
Ilir i'iiMsiili'1'aMiliiMi i'sl, iiliiiiii viiliililiiiH .sil laiiliitiiiMoili), iit Hiiliict atiiclitr pioplcr HcipHaiii
uIimkIiiiii, aii riiifMiliiiii. (jiiiliiisilaiii vidi-liir i|iioil tatiliiiit, iil iiou rcrciatur ad aliiid, hciI ibi |)oiialur
ois sil ulfudiiiii i'l 11(111 IVucutluiii ; ct hoc coullr- tiiiirt, ut .HUpru UHlundil AuKiiHtiiiiiH, I Ih: ditv.l.

niaiil iiuctoiilali' Aiif;ii.sliiii, i!iiil. Iili. I hc doit. rhrist., cap. xxxiii, {5 37, col. Xi, 1. .'J, dicciiH : u Si
ihrist., cai». xxxiii, col. :i:t, (iiii, ul pra-taxiiluiii inlucHcriH, atipK' ])criiiaiiH(!i'iH lincm poucuH ln-ti-
osl, (licil, iioii cssc riuciulmu « uisi 'rriiiilatc, itl tiic, tunc vcro ct propiii- IViii dirciiduH ch; (piod
cst suiiiiiio ct iucoiiiiiiiilaliili lioiiti. » llciii diciuil, iioii ost fucieuduui uisi in illa 'rriuit;itc, id chI iii

itlco tVuciuluiii iioii cssc cis, <|iiia proptcr sc suiiiiiio ct iiicoiiiiiiiilabili lioiio. » Itciidiiin (;st

aiiiaiitla' mom siiiil, sctl [troptcr iclcriiaiii iicatilu- orgo virtulibiis ct pcr cas rrucndum suiiiiiio bono.
diiiciu. Illiitl aulom quo IVucndum cst, prtiptor so Itact de voluntato bona diciiuuH. I Jide Auf^ustimis,
iimauduiii csl. Siul tpuid virlulivs pro|ilor so iu lib. X /)( Trinit., cap. x, .ij 13, col. 981, l. 8,
amaiuUc iiou siut, imuit) pi'o|)lcr solaui bcalitudi- ait : (( Voluutas cst por quam IVuimur. » Ita ctpcr
ucm, probaul auctoritalc .Vu^ustiui, i[\u, iu lib. virlutcs iVuimur, nou cis, iiisi rorlc aliqiia viitus
XIII /)( Triiiit., cap. viii, col. 1022, t. 8, contni sit Dous, ul charitas, de qua postca tractabitur.
tpiosdam ail : k rortc. virlutos, (juas proplor solam
bcalitutUiicm '
amamiis sic pcrsuadoro uobLs
,
EPILOGUS.
audcut , ut ipsaui beatitudiuom nou amciuus.
(juod si laciunt, ctiaui ipsas utitpic amaro dcsisli- Omiiium ergo qute dicta sunt, cx ipio de reljiis
mus, tpiautlo illam proptor (juam solum istas spccialilcr tractavimus, luTc summa est ,
quod
aiiiavimus, nou amamus. » Ecco liis vorbis vidctur alia' suut (piibus tVucndum ost , alia; quibus
Augustinus ostendoro, quod virtutes non pi'optor utcndum, aliaj qmc fruuutur et utuntur. Et inter
sc, sod jiroptcr solam boatitudinom amand;c siuf. eas (piibiis uloudum
oliam qua'daui sunt per est,

Uuod si ita csl, ci'go cis iVuoudum uou cst. Aliis quas iVuimur, ut virtutos et potentiai animi, quai
voro c contra vidotur, scilicot quod cis IVuendum sunt naturalia bona : de quibus omnibus, ante-
sit, quia proptor so potouda! ot amaudai suut ; et quam de signis tractemus, agendum est, ac pri-
hoc conlirmaut auctoritato Ambrosii*, qui ait mum de rebus quibus fruondum est, scilicet de
super illuni locum Epistola> ad Galat., cap. v, 22, sancta atque individua Triiiitate.
fructits autem spiritus est charitas, gaudimn, pax,
paticntia, etc. « Ilic non nominat opera, sed IVuctus,
DIVISIO TEXTUS.
quia propter se petonda sunt. » Si vero propter se
potenda sunt, ergo propter se amanda sunt. Nos
Finito procemio, hoc est initium prsesentis
autem harum, quaj videtur, auctoritatum re-
operis in quo magister divinorum nobis
pugnantiam de medio cximerc cupientes, dici-
nuis, quod virtutos proptor so petenda^ et amandai
doctrinam tradere intendit quantum ad in-
sunt, et tamen propter solam beatitudinem. Prop- quisitionem veritatis et destructionem erro-
ter se (luidem amanda; sunt, quia delectant sui ris unde et argumentativo modo procedit
:

possessorcs siuccra et sancta delectatioue, ot iu ois in toto opere et pra?cipue argumentis ex:

pariunt gaudium spirituale. Verumtamen non hic auctoritatibus sumptis. Dividitur autem in
est consistendum, sed ultra gradiendum, non hic duas partes in quarum prima inquirit ea
:

ha>reat' dilectionis gressus, neque liic sit dilec- de quibus agendum est, et ordinem agendi
tionis termiuus ; sum-
sed rereratur hoc ad illud
in secunda prosequitur suam intentionem :

mum bonum omnino inhserendum

cui soli est :

et in duas partes dividitur. Secunda ibi :

(juia illud propter se tantum amaudum est et ultra

(( Hic considerandum est utrum virtutibus
illud quajrcndum nihil est illud enim est supre- :

sit utendum, an fruendum. »

mus tinis. Ideo Augustinus, ubi supra, cap. vni, ait,

quod eas diligamus propter solam beatitudinem; Ea autem de quibus in hac doctrina con-
non quia eas propter se diligamus, sed qaia siderandum est, cadunt in considerationem
idipsum cjuod eas dihgimus, referimus ad iUud hujus doctrinse, secundum quod ad aliquid
summum bonum, cui soli inheerendum est et in unum referuntur, scilicet Deum, a quo et ad

^ Migne beatitudinem sic amamus, persua-

: « runtur; huic et S. Ambrosio abjudicanda
cum et
dere, » etc. —
^ Cod. habent « Ambrosii. » Hsec : sint. Ignotum auctorem, forte Hilarium diaconum
vero commentaria ab Augustino in lib. IV Contra romanum, forte quemdam alium, vulgo Ambro-
duas epistolas Pelagian, sub S. Hilarii nomine refe- siastrum vocant. ^ Al. « habeat. » — ;

VII.
 ;

iS COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

qiiem sunt. Et idoo ca dc quibus agendum quatuor facit. Primo dcfinit fruibilia per
est dividit per absolutum ct relatum unde : elfectum secundo utibilia, ibi
; Istis qui- : ((

dividitur in partes duas. In prima ponit bus utendum est, tendcntes ad beatitudinem
divisionem eorum do quibus agendum est adjuvamur ; » tertio definit utentia et fruen-
per absolutum et relatum secundum cogni- tia, ibi : « Res vero quse fruuntur et utun-
tionem, in secunda secundum desiderium, tur,nos sumus » quarto definit uti et frui
;

ibi : « Id ergo in rebus considerandum. » ad probationem totius « Frui autem est :

Circa primum duo facit. Primo ponit divi- amore alicui rei inhaerere propter seipsam. »
sionem eorum de quibus agendum est, in Et eodem ordine procedit manifestando se-
res et signa, quse ad cognitionem rerum cundum supposita.
ducunt secundo concludit ordinem agendi,
; Notandum vero, quod idem Augusti-
((

ibi « Cumque his intenderit theologorum

: nus... aliter quam supra accipiens frui et
speculatio studiosa atque modesta, divinam uti, sic dicit. » Ilic opponit contrarietatem
Scripturam formam praescriptam in doctrina et ad hoc tria facit primo ponit diversam : '

tenere advertet. » In primo tria facit. Primo assignationem uti et frui secundo concludit ;

ponit divisionem secundo probat per auc- ; contrarietatem ad preedicta , ibi « Et :

toritatem, ibi « Ut enim egregius doctor : attende, quod videtur Augustinus dicere
Augustinus ait » tertio ponit membrorum ; illos frui tantum qui in re gaudent » tertio ;

divisionis expositionem, ibi : « Proprie au- ponit solutionem, ibi : « Haec ergo quae sibi
tem hic res appellantur quae non ad signi- contradicere videntur, sic determinamus. »

ficandum ahquid adhibentur; » ubi primo Et primo solvit per divisionem secundo ;

exponit quid sit res; secundo quid sit si- per interemptionem, ibi Potest etiam : ((

gnum, ibi « Signa vero quorum usus est : dici, quod qui fruitur etiam in hac vita non
in significando » tertio utriusque compa- ; tantum habet gaudium spei, sed etiam rei. »
rationem, ibi : « Omne igitur signum etiam « Cum autem homines, qui fruuntur et

res aliqua est. » utuntur aliis rebus, res aliquae sint, quaeri-
« Id ergo in rebus considerandum est. » tur, utrum se frui debeant, an uti, an
Ilic, dimissis signis, subdividit res per ab- utrumque. Hic movet dubitationes de
»

solutum et relatum ex parte desiderii, scili- habitudine partium ad ^ invicem et primo :

cet per fruibile, quod propter se desideratur, quaerit de utentibus et fruentibus, an sint
et utibile, cujus desiderium ad aliud refer- utibilia vel fruibilia ; secundo de fruibilibus,
tur et : dividitur in partes duas. Primo scilicet de Deo, utrum sit utens nobis vel
ponit divisionem secundo epilogat et con- ; fruens, ibi Sed cum Deus diligat nos...,
: «
cludit intentionem et ordinem, ibi Om- : <( quaerit Augustinus quomodo diligat, an ut
nium igitur quae dicta sunt, ex quo de utens, an ut fruens » tertio de quibusdam ;

rebus speciahter tractavimus, haec summa utibilibus, utrum sint fruibilia, ibi : « Hic
est. » Prima in tres. Primo ponit divisio- considerandum est, utrum virtutibus sit
nem; secundo partium manifestationem, utendum, an fruendum. » QuaeUbet harum
ibi : (( Illa quibus fruendum est, nos beatos partium dividitur in quaestionem et solutio-
faciunt; » tertio movet dubitationes, ibi :
nem.
« Cum autem homines, qui fruuntur et
utuntur aUis rebus, res aliquae sint, quaeri- QU^STIO PRIMA.
tur utrum se frui debeant, an uti, an
utrumque. » In secunda duo facit. Primo Hic quseruntur tria primo, de uti et frui. :

manifestat divisionem; secundo ponit quam- Secundo, de utibilibus et fruibihbus. Tertio,

dam contrarietatem et solvit, ibi « Notan- :
de utentibus et fruentibus. Circa primum
dum vero, quod idem Augustinus..., sic quaeruntur duo 1" quid sit frui secundum
:

dicit. )) Circa primum duo facit. Primo ma- rem; 2° quidsit uti^.
nifestat partes divisionis per definitiones;
secundo quantum ad supposita, ibi « Res :

igitur quibus fruendum est, sunt Pater, et

Filius, et Spiritus sanctus. » Circa primum

' Parm. : « ponit contrarietatem ad hsec tria. » « secundum rem. »

— * Parm. ; « eorum quse pertinent. » -- ' Parm.
 nisTiNrr. i, oii,r.sT. i, akt. i. io

o|M)rali(» virliilis pn liwla'. Kr^o fniilio, iii

(pia (!s| lola noslra roli. ila.s, umI uctua cliaii-

AHTKTIMIS IMllMIIS
tali.s.

lltrutn fiui sit tutus intalierJns '. 5». Iloc idiMii vidoliir n.x (Ifllnitioiio Aii^is-
tiiii iiKliicUi iii liltora : « hnii ust ainoru
Circa prinmm .sic procodiliir. I. Vidctiir inliatiuiro aliciii rci itro|»t('r .s(!ipsain. »
qiiod rriii sit acliis inlcliccliis. Noirdissiinns 10. Sud vidcjtnr (piod iion tanlnin diarita-
oniin acliis (^sl iKthilissiina' i)olonlia', Allis- tis. Ad rruilionoin eniin tria conc.nrrnnl :

siina autoiii pol(>iitia iii lioiuiiio ost iulolloc- juirrocta visio, ploua coiuprolKJUsio ol iiilia!-
(us, Krf^o, cuiu Irui sil |)orroclissiiuns actus sio auKtris oousuinuiati. Kr^o vidotur (piod
lioiuiiiis, (piia [xmit hoiniiK^iu iu suo tliio sil aclns oliaiii succodcnlinin lld(!i olspui.
ultiiuo, vidclnr (piod sit actiis intolloclus. II. I'ra'l(!r(!a, socuiKlnin rrnitionoin con-
2, l*ra'loroa, sicnl ilicil AuKW^linns, Sod oiiiuis virlns conjnngit
Jiint^ininr J)oo.
conc. 11 Super psalm. xc, vors. i(i, § i;{, nos J)oo, cum virtus sit dispositio porfocti
col. 1170, l. l, visio ost totii morcos. Sod ud oplimum, ul dicitnr in VII P/u/sicor.,
UK'rcos totius moriti cousistit iu fruiliouo loxt. 17, cap, iii. Va-^o fruitio cst aclus so-
divinitalis. JM'f;o fruitio ost ossouliaiilor cuuduiu omuom virtulom.
visio, Sod visio ost actus iutolloctus. Ergo Solutio. — Uospoiidoo dicoudum, (jiKjd

el fruitio. fruitio consistit iu optima oporationo homi-

3. Sod vidotur quod sit actus voluntatis. nis, cum fruitio sit ultima folicilas homiuis.
Actus onim dotorminatur ex objocto. Sod autem nou est in liabitu, scd
J''oIicitas

objoctum fruiliouis ost fruibile, quod est iii opcratione, sccundum l'hiIosophum, X
fmis nltimus. h'inis autom, cum rationcm Ethic, cap. iv. Optima autem opcratio ho-
boni habcat, est olyoclum voluntatis. Ergo minis ost operatio altissimaj potentiaj, scili-
et friii est actus voluntatis. cet intellectus, ad nobilissimum objectum,
A. Traitcrca, Augustinus, lib. X De Trin., qnod est Deus : unde ipsa visio divinitalis
cap. X, § 13, col. 081, t. 8, definit fruitio- ponitur tota substantia nostrai beatitudinis,
nem pcr voluntatcm dicens Fruimur : <( Joan., xvii, 3 Hcvc est vita eeterna, ut
:

cognitis, in quibus ipsis propter se voluntas cognoscant te solimi Deum verum. Ex vi-

delcctata conquiescit. » Ergo magis videtur sionc autem ipsum visum, cum non videa-
essc actus voluntatis quam intellectus. tur per similitudinem, sed per esscntiam,
T). Item, vidctur quod sit actus omnium efficitur quodammodo intra videntem, et
potentiarum. l^raemium cnim respondet mc- ista comprehcnsio quse succcdit spci,
est
rito. Scd liomo meretur per omnes poten- consequens visionem quse succedit fidei,
Ergo et secundum omnes prsemiabitur.
tias. sicut spes quodammodo generatur ex fide.
Sed praemium est ipsa fruitio ergo fruitio : Ex lioc autcm quod ipsum visum rcceptum
est omnium potentiarum. est intra videntem, unit sibi ipsum vidcn-
C. Prffiterea,Augustinus^ dicit, quodhomo tem, ut fiat quasi qusedam mutua penctra-
mveniet pascua interius in divinitate Salva- tio per amorem. Sic dicitur I Joan., iv, 16 :

toris, et exterius in humanitate. Ergo videtur Qui manet in charitate in Deo manet, et
quod tam vires exteriores quam interiores Deus in eo. Ad unionem autem maxime
fruentur, convenientis secjuitur delectatio summa et ;

7.Scd videtur quod nuUius potentise sit, in hoc perficitur nostra felicitas, quam frui-
Omnis enim actus dcnominatur a potentia tionominat ex parte sui complementi, ma-
cujus est, sicut intelligere ab intellectu. Sed gis quam ex parte principii, cum in se in-
frui non denominatur ab aliqua potentia. cludat quamdam Et ideo delectationem.
Ergo, etc. dicimus quod est actus voluntatis et secun-
8. Unde ulterius quseritur, cujus habitus dum habitum charitatis, quamvis secundum
actus sit : et videtur quod tantum charita- ordinem ad potentias et habitus prsecedentes.
tis^ Sicut enim dicitur I Corinth., xui, cha- Ad primum ergo dicendum, quod appeti-
ritas virtus perfecta est. Sed, secundum Phi- tus scmpcr sequitur cognitionem. Unde,
losophum, X Ethic, cap. viii, felicitas est sicut inferior pars habet sensumet appeti-

' I. II Summsi theol, q. xi, art. 1 et 2. — « Legi- t. 6 Op. August. ;

qul liber Alchero restituendus
tur in libro De spiritu et anima, cap. ix, col. 785, est. — * Al. : « charitas. »
20 COMMENTUM IN LIR. 1 SENTENTIARUM.
*um, qiii dividitur in irascibilem et con- fruitionem, tamen in amore perficitur, ut
cupiscibilcm , ita suprema pars habet prius dictum est.

intellectum et voluntatem, quorum intellec- Ad ultimum dicendum, quod aUae virtutes

tus est altior secundum originem et volun- conjungunt Deo per modum meriti ct dis-
tas secundum perfectionem. Et similis ordo positionis, sed sola cliaritas per modum per-
est in habitibus et etiam in actibus, scilicet fectae unionis.
autem nominat
visionis et amoris. Fruitio
altissimam operationem quantum ad sui ARTICULUS II.
perfectionem.
Et simiUter etiam patet solutio ad secun- Utrum uti sit actus rationis \
dum quia visio non habet perfectam ratio-
:

nem feUcitatis, nisi secundum quod est Circa secundum sic proceditur. 1. Videtur
operatio perfecta per ea quse
sequuntur. quod uti sit actus rationis. Ordinare enim
Perficit enim delectatio operationem, sicut unum ad aUerum est potentiae conferentis,
pulchritudo juventutem, ut dicitur X Ethic, cujusmodi est ratio. Sed uti dicit ordinem
cap. iv. ad fmem. Ergo est actus rationis.
Aha duo concedimus. 2. Praeterea, ut dicit Philosophus, VI
Ad aUud dicendum, quod inferiorum po- Ethic, cap. vi, ordinatio eorum quae sunt
tentiarum non potest esse fruitio proprie ad fmem et inventio fmis pertinent ad pru-
dicta non enim habent operationem circa
: dentiam. Prudentia autem est habitus ra-
fincm ultimum, quem non apprehendunt, tionis. Ergo et uti, quod dicit talem ordina-
cum sed sicut nunc
sint virtutes materiales ; tionem, est actus rationis.
jntellectus perficitur accipiendo ab inferio- Sed videtur quod sit actus voluntatis,
ribus potentiis, ita erit in patria e converso, quia voluntas ponitur in definitione ejus :

quod perfectio et gaudium superioris partis uti enim est assumere aUquid in facuUatem
redundabit in inferiores potentias. Unde voluntatis.
Augustinus' Sensus vertetur in ratio-
: « Praeterea, iUud ordinatur ad fmem quod
nem, » inquantum sciUcet sua remuneratio finem consequitur. Sed frui dicit consecutio-
et gaudium a ratione emanabit. nem finis, uti vero dicit ordinem ad finem ;

Ad aUud dicendum quod humanitas ,

ergo ejusdem est frui et uti*; sed frui est
Christi non est ultimus finis unde in vi- : voluntatis, ut dictum est. Ergo et uti.
sione ejus non proprie fruitio, sed erit
erit SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
quoddam accidentale gaudium et non sub- uti dicitur muUipUciter. AUquando enim no-
stantiaUs beatitudo. minat quamlibet operationem, secundura
Ad aliud dicendum, quod quando aUquis quod dicimus usum aUcujus rei esse bonum
actus est absolute aUcujus potentiae, deno- vel malum et secundum hoc videtur defl-
;

minatur ab iUa, sicut inteUigere ab intel- niri ab Augustino, Ub. X De Trin., cap. xi",
lectu sed quando est actus unius potentiae
; col. 982, t. 8 « Uti est assumere aUquid in
:

secundum ordinem ad alteram, a nuUa de- facultatem voluntatis ; » id est, ut operemur

nominatur; sicut scire est actus rationis de eo quo utimur ad nutum voluntatis. AU-
secundum ordincm ad inteUectum inquan- quando dicit frequentiam operationis, secun-
tum^ principia deducit in conclusiones ; si- dum quod usus est idem quod consuetudo :

miUter frui est actus voluntatis consequens et sic definit Victorinus « Usus est actus
'^
:

actum inteUectus, sciUcet apertam Dei vi- frequenter de potentia elicitus. » Sed utro-
sionem. que modorum istorum est actus cujusUbet
AUa duo concedimus. potentiae. Dicitur etiam aUquando uti eorum
Ad aUa patet solutio per ea quae dicta quae ad finem ordinantur aliquem; et sic
sunt : quia, quamvis tria concurrant ad uti sumitur hic quantum ad primam defini-

^ Cod. « Augustinus, » cum liber De spiritu et

: log., XVI, art. 1.
q. —
* Parm. omittit « uli vero :

anima, ex quo citata desumpla sunt, cap. xu, dicit ordinem ad finem; ergo ejusdem est frui et
col. 788, t. 6, quovis critico annuente, non sit Au- uti. » —
5 Parm. « cap. i. »
:

gustini, sed Alcheri. Olim ad marginem refereba- Quis Viclorinus iste, non occurrit; nec putan-
<=

tur c. xxxiii; Parm. refert c. iv; Nicolai, c. xiii. dus est Hugo de S. Victore, inter cujus opera nihil
— » Al. (' quia inquantum. »
: ' I. II —
Summse Iheo- tale habetur.
 ;

IIISTINCT. I, {)V.VS\\ I, All r. II, KT Ul'/i:ST, II, AUT. I. 21

lionoin (|ii.-r ixtiiiliir. IIIikI aiitoiii i|ii(i(l ost iti I FJhir., cap. iv, (|iii dicit (|iiiid fidicilttJ»

m\ lliKWii, iiKliiciliii- iid lliioiii Hiiiiiii Irihiis iioii (|iii)Miliii- pi(ip|i'i- iili(|iiid iiliud : ('l jMjr
o|i(W-iiU()iiiliiis. Priiiiii nsl. o|)(u-iili(i nilioiiis lt(t(«titiiii, iil). III l)i; niiiHohif., prosji ii,

|ii-irslilii(^iilis liiKMii rl ordiiiniilis dl (riri^^oii- col. 7-21, I. I, (|tii dicit, (|iK(d .( |)i'utitii(|() ••Ht

lis iii ipsiiiii. SociiiKlii (isl oiHiriilio voliiiitiilis sliiliis oiiiiiiuiii liiiiiiii iiiii iig^ru).(iiliou(! '
p^rr-
iiii|uiriiiilis. Tortiii ost o|)(M'jirio virtulis iiio- rocliis. ))

tiva; u.\u(|iioiitis. (Ili iiiitdiii iioiiiiiiiit uxucii- :t. Pivutiiriia, Tiilliiis dicif, I 0///V-. ; n ||o-
lioiKMlI (^jllS (|IKI(I ild filKMII (irdill.ltlllll csl, iicstiiiii ust (iiiod Hiia vi iios triiliit, ot siia
iioii si^ciiiidiini iictiliii propriiitii :iliciijiis di^^uiliito iios iilli(-it. » Scd (piod piT s(; jiHi-
iiiotiviiruiii viriiiiii, s(;d coiiiiiitiuilcr pric- (-it, proptur s(j aiiiuliir. Mrp^^o oiiiiii iioucslo
supposilii ordiiiiitioiiu iii lliiuiu. Iliidu ust Iruuiidiiiu ost, ot ita oiuuibus virtutibus.
acliis voluiitiilis, (|iia^ ost uiuvursalis luolor Krgo uou tiuiliim d(5o.
viriuiu soc.uikIiiiu ordiiuMU iid nitioiKMii. 4- Pra!l(M'uii, Apostoliis ad Phii(Mnonom,
Ad priiiiiiiu (M-f40 diciMiduiii, (iiiod iiti x.\, (licit : lldquc/, fraler, «•(/() lc friKjr iii '
i(a.

priusiippouit ordiiKMu; sud (5jiis sulistuutiii Ihnnuio. lu'g(j (jtiiuii iKiiiiiuo iii Duo'' frui
uiagis ost iu o.xucutionu voluiitatis. possumus, ct por couso(|uons quoliljct ho-
Ad socuudiuu dicuudum, (juod prudoutia miiio, qiii ost ad imag-iuom Dci, ct qualibot
ust purluctio 1'iUioiiis priicticiu, socMiiiduiu cnjaliira, iu (|ua ust vostigium Dui.
quod ust ructa. Uuctitiido iiutum cjus ul vo- Coutra, riitio dilucliouis ust liouitas. Sud
ritiisost, ut dicitur VI Elhicor., cap. ui, so- omnis bouitas rcfortur ad Ijonitatum Dei, a
cuudum convoniuutiam cum appetitu rocto. qua fluit ot cujus siiuililudiucm gcrit. Krgo
Uudo pruduutiii uon tantum porticit atl diliguudum nisi in ordino ad Dcum.
iiiliil est
actum {\\\\ ust ipsius raliouis, sod oliam ail Ergo solo Deo fruuudum est.
actum voluntatis, (lui rcgulatus ost raliono Praitcrca, Prov., xvi, \, dicitur Universa :

sicut elig:oro, otsi sit actus voluntatis vul li- propter semetipsuin operatus est Deus*. *Domi-
beri arbitrii , ost tamon actus ' prudontiaj. Ergo ipso cst finis omnium. Orania orgo ""^'

proptcr ipsum diligenda sunt : ct sic idcm

quod prius.
QU/ESTIO II. Respondeo dicendum, quod
SoLUTio. —
frui aliquo dicitur tripliciter. Aut sicut ob-
Circa objccta dictorum actuum, primo jecto et Iioc modo solo Deo fruendum est
; :

qua^ritur dc fruibilibus; secuudo do utibili- quia ad bonitatcm ipsius Dei ordinatur tota
bus. Quantum ad primum duo qua?runtur :
bonitas univorsi ; sicut bonum totius cxerci-
1" utrum solo Deo sit fruoudum; 2° utrum tus ad bonum ducis, ut dicitur XII Metaph.,
uiia tantum fruitione vel pluribus. text. 52. Alio modo sicut liabitu elicicnte ac-
tum fruitionis; et hoc modo beatitudiue
creata ct charitate fruendum est. Tcrtio
ARTICULUS PRIMUS.
modo fruimur alicpio sicut instrumento frui-
Utrum fniendum sit solo Deo-. tionis etlioc modo fruimur potentia, cujus
;

fruitio est actus.

Ad primum sic proceditur. 1. Videtur Ad primum crgo dicendum, quod aliquid

quod non solo Deo fruendum sit. His enim facit beatum dupliciter : vel effective, sicut
rebus fruendum est, ut dicitur in Littera % Deus, et hoc solo fruendum est velut objecto;
quai nos beatos faciuut. Beatitudo autem vcl formaliter, sicut albedo facit album et ;

creata beatos nos facit. Ergo ea fruendum hoc fruendum est formaliter loquendo, et sic

est tantum* non ergo Deo.:

beatitudo beatum facit.

2. Prseterea, ultimus fmis liominis est sua Ad secundum dicendum, quod objectum
felicitas. Felicitas autem ejus est perfectis- operationis terminat et perficit ipsam, et est
sima oporatio. Cum igitur ultimo fme fruen- fmis ejus. Unde impossibile est operationem
dum sit, operatione perfectissima fruendum habere rationem fmis ultimi. Sed, quia ob-
est : quod etiam videtur per Pbilosophum jectum non consequimur nisi per operatio-

' Parm. omittit : « actus. » — * I. II Summse theol., cap. VII, ut videre est. — " Parm. .=
« non ergo tan-
q. XI, art. 3. —
Id est in ipso textu Magistri Sen-
^ tum Deo. » — ^ Migne : « congregatione, » et idem
tenliarum, distiuct. i, § 2, ex lib. I De doctr. christ., codices liabent. — ^ Non ut in Parm, : « justo. »
 ;;:: ;
saHi

22 COMMEJNTUxM IN LIB. 1 SEiNTENTIARUM.

nom ; ideo ost idom appetitus operationis objecta fruitionis sunl tres res distinctse pro-
et objecti. Unde, si aliquo modo ipsa frui- prietatibus personalibus , scilicet Pater, Fi-

tione fruimur, hoc erit inquantum fruitio lius et Spiritus sanctus. Ergo fruitiones
nos Deo conjungit : et eadcm fruitione sunt tres.
fruemur fmo et operatione, cujus objectum 2. Praeterea, operatio animae sistens in
est finis ultimus ; sicut eadem operatione communi non etiam des-
est perfecta, nisi
intelligo intelligibile, et intelligo me intelli- cendat ad propria, sicut cognitio generis
gere. perficitur per cognitionem differentise et ;

Ad tertium dicendum, quod « propter se » multo plus desiderium et amor perficitur in

dicitur dupliciter. Uno modo secundum Sed fruitio est operatio perfecta.
particulari.
quod opponitur ad « propter aliud;» et hoc Ergo non tantum fruemur essentia com-
modo virtutes et honestum non propter se muni tribus personis, sed singuUs personis
diliguntur, cum etiam ad aliud referantur. et proprietatibus ipsarum; et ita videtur
Alio modo dicitur « propter se, » secundum quod non sit una tantum fruitio.
quod opponitur ad «per accidens';»et sicdi- quidquid liabet Filius solet
3. PrsBterea,
citur propter se diligi quod habet in natura referre ad Patrem a quo habet, sicut Joan,,
sua aUquid movens ad diligendum et : vn, 16, dicitur Mea doctrina non est mea,
:

hoc modo virtutes propter se diUguntur, sed ejus qui misit me. Sed bonitatem acce-
quia habent in se aUquid unde quserantur, pit FiUus a Patre nascendo, sicut essentiam.
etsi nihil aliud ab eis contingeret non : Ergo et fruitionem bonitatis Filii dobemus
tamen est inconveniens ut aliquid propter se roferre in fruitionem Patris. Ergo non est
ametur ot tamen ad alterum ordinetur, sicut aiquaUter fruendum tribus personis : muUo
dicitur in 1 Ethic, c. vi. Est autom aliquid minus orgo nec eadom fruitione.
quod desidoratur, non propter aUquid quod Contra sicut Dous Trinitas est unum
,

in se habot, sod tantum secundum quod principium omnium, ita est unus fmis om-
ordinatur ad alterum, ut effectivum iUius; nium. Sed oadom operatio communis est
sicut potio amara amatur, non propter aU- totius Trinitatis, inquantum est unum prin-
quid quod in ipsa est, sed quia sanitatom cipium. Ergo eadem est fruitio trium, in-
efficit hujusmodi nuUo modo propter se
: et quantum est unus fmis.
diUguntur sive propter se dicat causam for-
; Prseterea, operatio feUcitatis est ad nobi-
malem; sicut virtus dicitur proptor se diUgi lissimum objectum, ut dicit Philosophus, X
sive fmalem, sicut Deus. Ethic., cap. x, vol vii. NobiUssimum autem
Ad quartum dicendum, quod homine est unum
tantum, quia quod por supera-
justo non est simpUciter fruendum, sed in bundantiam dicitur, uni soU convenit. Ergo,
Doo ita quod objoctum fruitionis sit Dous
; cum fruitio sit oporatio ultimse feUcitatis,
et repraesontans ipsumobjectum^per simili- rofortur ad unum tantum
objectum; ergo
tudinem gratise, in qua inhabitat Deus, sit fruimur tribus personis, inquantum sunt
homo sanctus. Noc tamen sequitur quod ho- unum ergo inquantum est unum objec-
:

mine poccatoro sit fruondum in Deo, quia tum.

non est in eo gratia, quse facit Deum inliabi- Solutio. —
Respondeo dicendum, quod
taro, quai quidem ^ est oxemplar oxprossum una fruitione fruimur tribus personis et :

iUius summae bonitatis, qua fruendum est hujus ratio ost duplox. Una ox parte essen-
et multo minus hoc sequitur de creatura tise. Objoctum onim fruitionis est summa

irrationaU non enim sufficit ad hoc simi-

: bonitas undo fruitio rospicit unamquamquo
;

litudo imaginis et vostigii, sed similitudo porsonam, inquantum ost summum bonum
gratiffi. unde cum eadem numero sit bonitas trium,
eadem erit et fruitio. AUa ratio sumitur ex
ARTICULUS II. parteproprietatum. Sicutenim dicitPhUoso-
Utrum fruamur Deo una fruitione. P^^s in Prsedic, c. « De relat., » qui novit
unum relativorum, cognoscit et reliquum;
secundum sic procoditur. \ Videtur
Circa . et sic cum tota fruitio originotur ex visiono,
quod non una fruitione Deo fruamur. Actus ut prius dictum est, qui fruitur uno relati-
enim distinguuntur secundum objecta. Sed vorum inquantum hujusmodi, fruitur et re-

^ Non, utin Parm. « gratise objectum.

: — * Pjirm. « et quse. »
 hlSTINCr. I. (.)II,F,ST. II, Ain. II, KT UliyiCST. III. 13
li<|Uo. INM'S()iia> attUnii Iro.s lii.srui^iiiinliii' rclaliis ad ailiriim ', osl pomiliim iiiortalo.
lanliiiit .S(u-iiti(liiMi iclalioiics; (>| i(|(>(i in ri'iii- Cuiit iKilitr 01111114 aclns ratioiiiM «11 uii aii-
lioiio tiititi.s iticliKiiliir IVitilio ailoriits; (;l qiiciii lliicm, (.porlol ipiod ill(; (liiis vol .sit

ilii usl IViiilio (Miduitt Itiitiit. Sod |)i'iiita nilio lliiis iilliimis, ct sic itoii r.^[ poccatiini;
vol
iiiuiior <vs|, (|iia' laii^il fatioiKMit oiijocti, a sit aiiiis linis iioii rolattts ad liitcm iiltimiiui,

(]iiaa('tiis lialK^t iiiiilaloiii. ot sic oril puccaliiin luortulo. Ki'ko iiiliii u»t
Kl |i(>i' lioc |ial(^l soliilio ad |iriiiiiiiii : (|iiia puccaliim voiiiaI(\
Iros |i(M'soiia> iioit distiit^^iiiiittitr sociiiidiiiti (loitlra, I (loriiilli., x, .{1 : StDt; mnndu-
i(l i|tiod siiitt oltjiu-ttiiti rruitiottis, iiiiino calis, sivr hihilis umiiin in f/lnrinni
, lii.i
uiiiuittiir in oo, sc.iiicut iii suiiiitta lioiiitato. fnrite. Krgo vidutur ipKjil oinniijus sit uluii-
Ad suciuidiiin dicoiidiiiit, (|uo(l pro^iriutato duin.
uniuscujiiS(|iio porsoiiai rrirmiiir, iil palcriii- IliMii, siciit Duiis (!sl pcrfocta! potruitiai, ila
talo ; taiuoii [laturiiitas iion dicil ratioiKMii u.st purfuc.ta! boiiitatis. Sod ad piiilcclionom
fruitionis : undo rriiuiuur palornilalu, iii- potuntiai ujtis purlinut ipiod iiiiiil iiabual
quanluiii paturnitas idum ru quod
ost osso nisi productum ab ipso. Ergo ot ad pur-
siiinma itonitas, diiruruns tamun raiiouo. fectionum divina; b(jnitatis purtinut (pjod
Ad lurtiiim dicoiidum, cpiod ilia roductio amutur iiiliil, nisi quod est in ordino ad ip-
iiou ponil ^raduni l)onitatis in l'atru ut suin.
Filio, sud taiitum ordinuin naturaj; ut iduo SoLUTio. —
Ru.spondeo dicoiiduin, qiiod
non tollitur a>qualilas ut uuitas fruitionis. qufficumquo sunt buna, noii liabcnt bonita-
tom nisi inquantum acccdunt ad similitudi-
noni bonitatis diviiui!. Unde oportct, cum
QU.ESTIO IIL bouitas sit ratio dilectionis ct dcsidcrii, ut
omnia amentur iii ordino ad bonitatem pri-
Utrum utendnm sit omnibus aliis a Deo. mam. Omno autem qiiod bonum est, a Deo
cst undc quai ab ipso non sunt, nec quae-
:

Deiudo qucTritur do utibilibus, utrum om- ronda suiit, nec eis utendum est ct ideo :

nibus aliis pra;lur Duum sit utundum. nuUo peccato utendum est, quia peccatum
1. Et vidotur quod non. Uti enim est assu- iion est a Deo. Pceiia autem a Deo est et ideo ;

muro aliquid iu facultatem voluntatis. Illud poena utcndum est, et ordinanda ad finem,
autcm tantum cst hoc modo assumptum secundum quod promovet meritum hominis,
quod nostraj operationi subjacet. Non autem ducens eum in considerationem sua3 infirmi-
omnia creata sunt talia, sicut caelum et an- tatis, et secundum quod purgat peccata. Si-
geli, quai non sunt operabUia a nobis. Ergo militer etiam res muiidi ab ipso sunt et eis
non possumus omnibus uti. utendum est, vel inquantum conferunt ad
2. Piffiterea, illo utimur quo tendentes ad Dei cognitionem, ostendentes ipsius magni-
beatitudinem juvamur. Sed creaturis impe- tudinem, vel secundum quod praebent subsi-
dimur frequenter, sicut dicitur Sap., xiv, dium vitae nostrae ordinatae in Deum. Simili-
\1 Creaturss in odium factx sunt et in ten-
: mala non sunt, ab ipso
ter opera nostra quae
tationem animabus hominum, et in musci- ipsum facienda non quod
sunt, et proptcr :

pulam pedibus insipientium. Ergo non om- quamlibet operationcm oporteat semper ac-
nibus possumus uti. tualiter referre in Deum ; sed sufflcit ut ha-
3. Prseterea, si omnibus prseter Deum bitualiter in Deo constituant flnem suse vo-
tenemm" uti, ergo quandocumque non re- luntatis.
ferimus aliquid in Deum, peccamus; sed Ad primum ergo dicendum, quod ilUs
quandocumque referimus aliquid in Deum, creaturis non utimur tanquam a nobis
meremur. Ergo omnis actus est meritorius operatis, sed sicut in Dei cognitionem du-
vel demeritorius, et sic nullus actus erit in- centibus.
differens. Ad secundum dicendum, quod creaturae,
4. Praeterea, sequitur quod nullum pecca- quantum est in se, non impediunt nos a
tum sit veniale; quia, si refertur in ultimum consequenda beatitudine ; sed ex parte
finem, non est aliquod peccatum si autem ; nostra, inquantum eis abutimur, in eis
constituatur aliquis flnis alius ultimus, non sistendo, sicut in fine.

^ Parm. : « finem ultimum. »

5t COMMENTUM IN LID. I SENTENTIARUM.
Ad iertiiini dicendum, quod, secundum 5. Sed e contrario videtur quod nec etiam
theoloprnm, nullus actus procedens a voluu- justus fruatur in via. Frui enim est quies-
tate doliberaute est indifTerens; quia, si cere voluntatem delectatam in cognitis prop-
refertur in Deum, supposita gratia, merito- ter se. Sed quamdiu ahquis est in via, non
rius est ; si autcm non cst referibilis, pecca- quiescit. Ergo quamdiu est in via, ahquis
tum est; si vero est referibilis et non refe- Deo non fruitur.
ratur vanus est
, otiosum autem inter : 6. Prseterea, videtur quod nec etiam beati
peccata secundum theologum computatur. '
fruantur. enim habetur in Littera,
Sicut
Ad quartum dicendum, quod, quamvis omne quod ahquo eget iUo. Sed
fruitur
qui peccat venialiter non referat actu in
ille quidquid eget ahquo caret iho. Cum igitur
Deum suam operationem, nihilominus ta- beati non careant Deo, videtur quod non
men Deum habituahter pro fme habet : fruantur iUo.
unde non ponit creaturam fmem ultimum, 7. Ex quo etiam concluditur quod nec
cum diligat eam citra Deum sed ex hoc ;
seipso Deus fruatur, cum non seipso indi-
peccat, quia excedit in dilectione ; sicut ille geat.
qui nimis immoratur viae, non tamen exit a SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod,
via. sicut supra dictum est ^, fruitio ponit quam-
dam delectationem in fine. Dclectatio autem
QU/ESTIO IV. non potest esse nisi in cognoscente propter :

quod Plato% De legibus, hb. II, dixit, quod

Deinde quseritur de fruentibus et utenti- delectatio est generatio sensibihs in natu-
bus. Et 1" de fruentibus; 2° de utentibus. ram ; id est,quse sentitur naturse conve-
niens; et ideo cum creaturse insensibiles
non cognoscant, non delectantur nec fruun-
ARTICULUS PRIMUS.
tur.

Utrum frui conveniat omnibus rebus. Item, fruitio, proprie loquendo, est tantum
ultimi finis. Bruta autem uUimum finem
Ad primum sic proceditur. 1. Fruitio non apprehendunt, nec finem proximum
dicit desiderium quietatum infine. Sed om- possunt ordinare ad finem uhimum, cum
nis creatura, etiam insensibihs, desiderat careant ratione, cujus est ordinare. Unde
naturahter suum finem. Ergo, cum contin- non proprie fruuntur.
gat ipsam consequi suum finem et quiescere Simihter peccator ponit finem uUimum in
in eo, videtur quod fruitio sit creaturae in- quo non unde, cum verum finem non
est ;

sensibihs. habeat, non vere fruitur.

fruitio est ejus quod per se
2. Prseterea, Uherius autem fruitio dicit delectationem
quseritur non relatum ad alterum. Sed
, in fine ; unde perfecta fruitio non est, nisi
bruta quserunt ahqua in quibus delectantur sit perfecta delectatio, quse esse non potest
ct non referunt ad ahud, quia carent ratione ante consecutionem finis : et ideo justus
ordinante. Ergo brutorum est fruitio. homo non perfecte fruitur; sed beati, qui
3. Praeterea, naturah dilectione contingit consecuti sunt finem, vere et perfecte et
ahquem dihgere Deum super omnia, cum proprie fruuntur.
naturahter cognoscatur esse summum bo- Ad primum ergo dicendum, quod, quam-
num, et ita propter se amandum. Sed frui- vis omne desiderium consequatur cognitio-
mur eo quod propter se amamus. Ergo nem, desiderium tamen creaturse insensi-
contingit hominem existentem in naturah- bilis non sequitur cognitionem in ipsa
bus tantum, frui Deo. existentem, sed cognitionem motoris primi,
4. Prseterea, contingit quod ahquis cxis- quicumque sit ille, ordinantis unumquod-
tens in peccato mortali, ahcujus suse actio- que in suum finem et ideo sine cognitione
:

nis Dcum
finem ultimum constituat, non nec delectationem nec fruitionem habent.
referens ad ahud. Hoc autem est frui. Ergo Ad secundum dicendum, quod pecora,
peccator etiam potest frui Deo. quamvis delectentur in fine, ille tamen finis

^ Parm. « apud. : » — » Qusest. i, art. 1. — ' Ali- cliam Aristotelem, lib. VII Elhic, cap. xii, vel
quid simile ex lib. I, II, exIX, XI De legibus, et in antiquis edit. cap. xi, et apud D. Thomam,
Dialofjo cui titulus «Pbilebus^ »colligi potest. Vide lect. XI.
 DISriNCT. I, (JIIf.ST. IV, Mll. I KT II. 2H

iioii <^.s| iilliiiiii.H ; iiiiiiio ivsl niliilii.s ati .iliiid, Morul,, nip. vi, rn\. (i.'(',>, l. i, hii|mt .lnlt,

iioii ali i|»si.s, .srd a |)i'iiiio onliiiiiiiln oiiiiii.-i xi,, f» : J'!sf(> t/fiiriosns rt sprciosis indtivri'.

iii sdipKiiiii : rl iilco, riiiii iioii iloliM-liMitiir vrsfi/tns , ilicit : u IpMo ^loriijHUM mi i\u'i,

iii iilliiiiii liiin .siiiipliriUn', .sixl iii iiUiiiio iliiiii sriiiso rruiliir, acrfilnitis liiiidiM iiidi-

appn'lii'iiso al) («is ,

iiliipio iikuIo (liriiiitiir k*'>i-'' '><*'> ^'''^l» "

friii, si'(l iiiipro|irio.

Ail liMliiiiii ilicciiiliiiii, ipioil (I(d(>('liitio so- AIH l(iLl.,l,S II

(piiliir oporalioiiciii pcrroctaiii. Pcrlcc.ltt

aul(Mn (vst op(M-atio (|ii;i' pniciMlit al» lialiitii. Utrum itstts conmnint existentibus in
ll.iltiliis aiiliMii .icipiisili m>I iialiiralrs iioii patrui.
piM-liciiiiit ail iiHiiiiaiii licalilinlitiiMii patritU,

ut siipra lialutiiiii csl, siirilci('iit(M' cl pro.Ki- Ad scriiiKliiiu sii- [uoccililiir. I. Vi(i(jlur

mo';(^l idco siiio lialiitii f^ratiiito iioii cst ipiod iii patria uiilliis orit iituus. Yia cuim
(loioctalio talis (puo ad friiitioiioiii surilciat. uoii osl, iic(^ossaria liahito fliio; uudo Hor-
Vol (lic(Midiini, ([uod d(>lcclatio iialiiralis iioii iiardiis' : <( (Jnid iiccos.so ost .scala tiMiiMiti

ponil arKpiain oiicralioiKMn in aclii, scd lau- jain soliiiiu? » Sod iisus ost ooriiiu (pia; suut
tnin (piaindain uatnrakMu iiK-linarionoiu, ad tiuoiii, (]uaj so lialjoiit per uujdiim vi<'o.

(jiKO iu aotiiiu rodiuMtnr pcr liabitum cliari- If,nlur in boatis coiisccutis fiuciu uou orit
tatis. usus.
Ad (piartum dicondum, (piod c.xistons in 2. Pra'tcrca, uti est rcfcrrc aliquid iii

morlali poccalo, diligil aliijuid habilualilcr altoruin. Sod lioe uou potcst fiori nisi uiinm
supra Doum, otsi nou iii actu sompcr ; ot cogileliir post aliud; (juod uoii vidotur es.so
idoo nou fruitur ipso, sod illo ad (juod om- in patria, secundum Augustinum, lib. XV
nia ordinat. Le Trinit., cap. xvi, § 20, col. KJTM, t. 8,
Ad qnintum dicondum, quod cst diiplex quia non sunt ibi cogitationcs volubilcs.
quies, scilicot qnies dosidcrii et quios motus. Ergo videtur quod non sit ibi usus.
Quies dosidorii quando desiderium sistit
est Contra, constat quod in patria manet
iii aliquo propter qiiod omnia facit et qua?rit dilectio Dci et proximi, quia charitas nun-
et iion desiderat aliquid ulterius; et hoc <?2^(7m ea:c2^/^, I Corinth., xiii, 8. Sed proxi-
modo vohintas justi quicscit in via in Deo. mus nunquam dihgetur propter se, sed
Quies autcni motus ost quando pervenitur proplcr Deum. Seinper ergo erit ibi dilectio
ad terminum qua?situm et ista quies vo- ; Ubus.
hmtatis erit in patria. IIa3c autem quics Solutio. —
Respondeo dicendum, quod
facit perfectam fruitionem, sed prima im- usus est eorum quse sunt ad finem. Sod
perfectam. eorum qua3 sunt ad fuiem, quadam sunt
Ad sextuin dicendum, quod aliquid cget includentia fincm et coutingentia ipsum, et
altero dupUciter. Aut
quo depen- sicut eo a haec sunt quse non repugnant perfectioni
det secundum esse et hoc modo omnia ; finis, sicut dispositiones materise manent
egent Deo quia secundum
;
Gregorium,, cum forma substantiali ; et talium erit usus
hb. XVI il/orff/., cap. xxxvu, co]. 1143, t. 1, in patria; sicut perfectiones naturales, et
omnia in nihihim tenderent, iiisi ea manus septem dona Spiritus sancti, et aha quse ex
conditoris teneret non enim est tantum : sua ratione imperfectionem non dicunt.
causa fieri, sed esse rerum et hoc modo ; Qusedam autem sunt ad fmem sicut distan-
beati egent Deo. modo dicitur quis
Alio tia a fme, ut motus et hujusmodi et ista ;

egerc illo quod nondum habet ot sic non ; prtipter suam imperfectionem nou compati-
egent. tur fmis unde tahum non erit usus in pa-
:

Ad ultimum dicendum, quod hoc intelli- tria ; sicut pceuae, et actus fidei, et spei, et
gendum est, quando fruens et id quo fruitur cihi, et hujusmodi.
sunt diversa in essentia quod non est in : Ad primum ergo dicendum, quod sicut
divina fruitione et ideo perfecte ipse frui-
: invenimus in processu cognitionis, quod in
tur seipso unde Gregorius, lib. XXXII
: cognitionem principiorum venit quis per

' Parm. addit : « quia, ut dicit Augustinus, in Sed voluptas Creatoris longe alterius generis est. »
lib. De poenitentia, immo X
De Trinit., cap. v, eli- ^Ut ex Serm. lxx in Cant. prius hic ad margi-
citLve, « quodam familiari contactu ad experiendam nem indicabatur; sed ibi nihil tale, nec alibi oc-
ejus suavilatem adjacel amanti amata creatura. » currit. — Nicolai.
 ;

i>6 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTEJNTIARUM.

priucipiata, qiiibus tainen habitis, magis quod idem sit signum et res respectu diver-
ipsa coguoscit quam priucipiata; nec iudi- sorum sicut etiam idem Iiomo est pater et
;

get priucipiatis ad cognitionem principio- filius. Uude patet solutio ad primum.

rum quce jam per so cognoscit; nequo Ad secundum diceudum, quod res dupli-
tamen principiatorum coguitioneui
' amittit; citer sumitur in processu hujus locutionis
immo illa cognitio per principia perficitur : sumitur cuim commuuiter pro omni cnte
ita est in processu homiuis in Deum, qui et sic omue signum est res sumitur etiam :

per creaturas in Deum venit quo habito, : magis stricte pro eo quod est res tautum et
creaturis non eget ad ipsum habeudum, nou siguum, ct sic contra siguum dividitur.
sed per ipsum venit in perfectum usuni Ad tertium diceudum, quod quamvis crea-
omniuni aUorum. Sic etiam est in processu turae sint signum ahcujus, nihilomiuus ta-
natura^, quod per dispositiones acquiritur men ad Iioc principaUter non sunt insti-
forma, qua3 habita, est principium omuium tuta». et ideo non contineutur sub signis,
:

accidentium; et ita est in omnibus aliis in- nisi secuudum quid.

venire. Deiude quaeritur de hoc quod dicitur :

Ad secuudum dicendum, quod cogitatio ((Et primo de rebus, postea de siguis disse-
volubihs proprie dicitur quse est per discur- remus. » Videtur euim quod prius ageudum
sum rationis, cui uou ofFertur statim quod est de signis. Res enim per sigua discuutur,
quffirit uude oportet quod iuveuiat proce-
: ut in Littera dicitur. Ergo per coguitionem
deudo ab uno in ahud. Ibi autem statim signorum devenimus iu cognitionem rerum.
sine difficultate occurret in illo divino lu- Ad quod dicendum, quod hoc sequitur,
miue quidcjuid quaeretur
- unde etiam : quando sigua et res sunt ejusdem ordinis,
homines intelligent iutellectu deiformi, sicut scilicet quod prius determinandum est de
et angeli. Non autem excluditur successio signis quam de rebus quae per illa signa
cogitationum in patria, et multo miuus ordo significautur. Sic autem non se habeut
unius ad alterum, qui etiam sine succes- signa sacramentalia ad ea de quibus in pri-
sione esse potest. mis tribus libris agitur. Vcl diccudum, quod
Aliud concedimus. alius est ordo servandus in accipiendo cogni-
tionem et tradcndo. Accipiens cnim cogni-
EXPOSITIO TEXTUS. tionem procedit de signis ad signata, quasi
modo resolutorio, quia sigua magis sunt
Circa litteram quseritur de hoc quod dici- nota quo ad ipsum sed tradeus cognitionem
;

tur : « Inuotuit, sacrae paginse tractatores signorum, oportet quod res ante signa ma-
circa res vel signa preecipue versari. » Yi- nife&tet, eo quod signa sumuntur per simi-
detur enim divisio esse iucompeteus : eo litudiuem ad rcs uude oportet praecognos-
:

quod coutingit idem signum esse et rem; cere ad coguitiouem signorum'' res ad
sicut corpus Christi verum et character in quarum similitudinem sumuntur.
baptismo. Deiude quaeritur de hoc quod dicit Nos : ((

2. Praeterea, ipsemet dicit quod omne sumus quasi inter utrasque constituti. »
signum res est et ita ; videtur quod divisio Videtur enim ex hoc quod homo sit medium
non sit per opposita. iuter utibilia et fruibilia cujus coutrarium
:

3. Item, creaturee omnes suut signum videtur ex hoc quod virtus coutinetur inter
divinse bonitatis; et ita videtur quod ferc utibilia. Virtus autcm est de maxime bonis,
omnia quai in hac doctrina traduutur sunt secundum Augustinum, De lib. arb., lib. II,

signa. cap. XIX, col. 1268, t. 1, quibus nuUus male

Ad quod dicendum, quod ista divisio non utitur. Naturales autem potcntiai sunt me-
cst datapcr oppositas res, sed per oppositas dia bona, quibus aliquis male potest uti et
rationes secundum absolutum et relatum. bene : et ita videtur quod virtutes sunt su-
Signum cnim est quod est institutum ad pra hominem.
aliud^ significandum rcs autem est quaj : Ad quod dicendum, quod ordo bonorum
habet absolutam significationem nou ad dupliciter potcst cousiderari. Aut per com-
aliud relatam. Unde non cst inconveniens parationem ad rectitudinem vitae; et hoc

' Al. : necessario tamea. — ' Al. ; numine. — res ad cognitionem. »

1 Parm. : « aliquid. — * Parm. : « prsecognoscere
 DISTINCT. I, (.lll/l':ST. IV, Alll. II. 17

ninildx irltis, (|iiaM«sl siciil (iiiism |)(U' so laliH siinl |ii'i- (iiini(l(;iii ni(i(liiiii in lh;(>, hml ox-
nicliliKlinis, (vsl niaxiniiiin honiiiii; |t(»(tinliii collonliori iikmIo; idi^o n(»ininii «inii! iioM

aii(oin imliiralis, (\nn) ast siciil inalviialo ad iniponiniiis, iioii siint Hiiniciontiii uil Mi^ui-

luloin nrlilndinoni , ost nicdiiiin ; ot ivn licandiini l)(!iiiii, siciit |)al(!l (|ii(>(l noininu
ulia' (|iia'siint o\|(«riiisadiiiiiiiciilaiilos, siiiil siKMillcanlia iii ul)s(rac((», siKiiillcaiit (|iii(j

iiiininia hoiia. PoU^sl cliaiii coiisidciari ordo inipcrrcctiiin non [>cr so siihsislcns, ut liu-

lioiioriiiii scciiiidiiiii [)i'();.^i'ossiiin in licatidi- nianilas, vol ulhcdo; concrotu uiitcm siKiii-
dinoiii, othoo niodo ipsiiin houlillcans orit ilcuiit ipiid coini^osiluin, (luoruin iiuiitruni
mu.xinMiiii honuin ot participuns hoalilndi- diviiia' conKrnit '
iiohilitati,

noni iM'it niodiiiin, ot disponons ud ipsani lloiu (|iia'i'iliir do lioc :

'( Tanto iiostram
oril niiiruiiuiii. [loroKi'''"^''""^'"' <'• (olcrahilius su."5(inoinus,

Itom (jiKoritiir do lioc : Ros uliai sunt

(( ot urdontius llniro cupiimis, » Vidotur cnim
quihus IVuoudum ost, alijo quihus utoiidum contrariiim, por id ([uod dicitur Trov., xiii,

ost, ulijo ([iKO rruiiidur ot utuuliir. » Omno 12 : Spes qiix dif]iirlxir, fifjU</il ainiiifiin.

onim (jiKMl ost, vol ost thiis, vol ost ad linom, Kt itu por Iioc (iiiod in spcculo cof,Mio.sciiiius,

Sod fruihilo liahot ruliouom iliiis, utihilo ct pravsonliam dosidoramu.s, iiit(jlorahiliu.s

autom rationom oorum ([luc suiit ad linoni. ahsontiam suslinomus.

Ergo ulihilo ot fruihilo sufliciontor dividuiit Ad quod dicoiKlum, quod inquantum spcs
ros ', ol ita torlium momhrum suporlluit, cst dosidorali ahsoulis, sic ost causa afflic-
pra^cipuo cum i[).so homi-[)ost dicat, ([uod tioiiis; iiKiuanlum aiitom ros dcsidcrata i)cr
nihus, (]ui utculosotfruontossunt, uLoiKlum spcm ct impcrfcclam cognitioncm ali(iuo
ost. modo efficitur pncsciis, sic allbrt quamdam
Ad quod dicondum, quod aliquid cst ad dclcctatioucm.
finom ordiiiatum duplicitor vcl sicut [)ro- : Dcindo qua;ritur do hoc quod dicit :

grcdions in finom; ct hoc modo frucns ct « Notandum quodidcm Augustinus..., alitcr

utons ost ad finom vel sicut via in fincm :

;
quam su[)ra, accipiens uti ct frui, sic dicit. »
ct hoc modo utihilc cst ad fincm undo uti- : Unius enim unica est definitio, sicut et esso.
bilo non comprohcndit omnia quaj sunt ad Ergo do uti et frui non debent dari multa3
finem, nisi valdo largc acceptum. Ncc cst definitiones.
inconvciiiens, si idcm contincatur sub duo- Ad quod dicendum, quod si invcnirctur
bus mcmbris, cum divisio sit data pcr op- aliqua dcfinitio quse diccret csse rci sccun-
positas rationes ct non per oppositas rcs. dam comparationem ad omnes causas ipsius
Item quwritur dc Iioc Uti vero est id- : (( proprias, esset perfectissima et una tantum;
quod in usum vcnerit refcrre ad obtinendum scd invcniuntur dcfinitienes notificantes
illud quo utendum cst. » Videtur quod malo esse rci plurcssecundum diversas causas.
notificet quia usum iion est magis notum
: Unde aliqua datur pcr causam finalem,
quam uti ; et ita videtur quod definitio non quaedam per formalem et sic de aliis. Inve-
sit per magis nota. niuntur ctiam aliae notificationes sumptae
Ad quod diccndum, quod totum Iioc quod cx proprietatibus consequentibus esse rei et
dicitur « Id quod in usum venerit, » poni-
: tales etiam possunt esse plures.
tur loco unius dictionis ct est circumlocutio Dicendum ergo, quantum ad praesens
liujus quod dico (( utibile, » quod est objec- pertinet, quod prima definitio de frui, scili-
tum hujus actus uti. Actus autcm conve- cet, « frui est amore alicui rei inhaerere
nientcr pcr suum objectum definitur. propter seipsam, )> datur per comparatio-,
Itcm quaeritur de hoc : (( Non enim facile nem ad objectum et habitum elicientem
potest inveniri nomen quod tantae excellen- actum secunda autcm, scihcet,
; fruimur ((

tise conveniat, causa hujus dicti.

» quae sit cognitis in quibus ipsis propter se voluntas
Ad quod dicendum, quod nos imponimus delectata conquiescit, » datur per compara-
nomina rebus secundum quod veniuiit in tionem ad potentiam cujus est actus secun-
cognitionem nostram et quia nos cognitio- ; dum ordinem ad potentiam praecedentem,
nem accipimus a rebus creatis, imponimus scilicet cognitivam tertia, sciUcet, frui est ; ((

nomina secundum modum rerum crcata- uti cum gaudio, non adhuc spei, sed jam
rum. Ea autem quae sunt in creaturis, non rei, » datur per proprietatem consequentem

^ Al. omittitar : « res. » — « Al. : « Utlbile est id. » -- ^ Parm. : « convenit. »

28 COMMENTUM IN LIC. 1 SENTENTIARUM.
actum inquantiim pcrfectus est, scilicct
, ad causam efficientem exemplarem et hoc ;

gaudiuni de re liabita. Similiter dicendum modo sapientia crcaturaj est a sapientia Dei,
quod prima defmitio de uti, scilicct, « uti cst ot cssc creaturae ab esse divino, et bonitas
referre quod in usus venerit, ad obtincndum a bonitate; et sic loquitur Boetius, loc. cit.
id quo fruendum est, » datur per compara- Sed tamen quia bonitas habet rationem
tionem ad objectum et ad finem de uti pro- fmis, et fmis est causa omnium causarum,
prie dicto alia autem, scilicet, « uti est
: ideo omnes istai processioncs perfectionum
assumere aliquid in facultatem voluntatis, » in crcaturas attribuuntur bonitati divinae
datur de uti communiter sumpto per com- etiam a Dionysio, De div. nom., cap. iv,
parationem ad potentiam operantem et §1,2, etc, col. 694, t. 1, quamvis a diversis
universaliter moventem. attributis exemplentur.
Dcinde circa lioc quod dicit « neque ta- : Item queeritur de hoc quod dicit « In- :

men sic utitur nobis ut nos aliis rebus, » quantum sumus, boni sumus. » Alia enim
notandum quod ostendit differentiam usus est ratio boni et entis ; et ita videtur falsum
nostri ad usum divinum in duobus ; scilicet dicere.
in hoc quod ipse rofert usum suum, quo Respondeo dicendum, quod quamvis bo-
rebus utitur, ad bonitatem suam nos vero ; num ct ens differant secundum intcntiones,
non ad bonitatem nostram, sed ipsius; in quia alia est ratio boni et entis tamcn con- ;

hoc item quod nos referimus usum nostrum, vertuntur secundum supposita, co quod
quo operamur circa res, ad utilitatem nos- omne essc est a bono et ad bonum; unde
tram ille vero non ad utililatem suam, sed
; « inquantum » non dicit identitatem inten-
nostram '. Et hoc ostendit in opcribus mise- tionis, sed eequalitatem suppositorum boni
ricordice primo, et planum est et secundo : et entis.
in operibus creationis ipse enim propter :

bonitatem suam fecit nos; et ideo dicit :

« Quia bonus est, sumus; » et ex eo quod DISTINGTIO 11.

sumus, habemus bonitatem et hoc prodest :

nobis. Unde dicit « inquantum

De mysterio Trinitatis et unitatis.
sumus,
:

boni sumus^ » Et sic patet quod lioc opus Hoc itaque vera ac pia fide tenendum est, quod
est ad nostram utilitatem. Tcrtio ostendit in Trinitas sit unus, solus et verus Deus, ut ait Au-
opcrc justitiae ipse enim punit nos propter
;
gustinus in lib. I De Trinit., cap. n, col. 822, t. 8,
bonitatem suam; et ideo dicit « Quia justus : scilicet ; « Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, et
est, non impune mali sumus » quia justi- : liajc Trinitas unius ejusdemque substantiae vel
tia ejus bonitas erjus est. Hoc etiam ad utili- essentiai dicitur, creditur et intelligitur, quse est

tatcm nostram cedit quia ad hoc punimur ;

sumnmm bonum, quod purgatissimis mentibus
cernitur. Mentis enim humanai acies invalida in
pro malo, ut a malo reccdamus, et ita a non
tam excellenti luce non figitur, nisi per justitiam
csse : propter quod dicit : <( Inquantum
fidei emundeturs » Idem", in eodem: « Non :

mali sumus, minus sumus » quia quanto ;

approbo quod in oratione dixi Deus, qui non :

magis mali sumus, minus sumus malum :

nisi mundos verum scire voluisti. Responderi enim
enim est privatio ; undc quanto multiplica- potest multos etiam non mundos multa scire
tur in nobis, tanto elongat nos ab essc pcr- vera. » De Iiac ergo re summa et excellentissima
fecto. cum modestia et timore agendum est, et atten-
Deinde quaeritur de hoc quod dicit « Itcm :
tissimis auribus atque devotis audiendum , ubi
quia bonus est, sumus. » Videtur enim csse queeritur unitas Trinitatis, Patris, scilicet et Filii
ct Spiritus sancti; quia secundum Augustinum,
falsum sicut enim dicit Boetius, lib. De
:

I Be Trinit., cap. ni, col. 822, t. 8, « ncque peri-

hebdomadibus, col. 1312, t. 2, si rcmovca-
culosius alicubi erratur, neque laboriosius aliquid
tur per intellectum bonitas a Deo, adhuc
neque fructuosius aliquid invenitur. »
quajritur,
remanebunt alia entia et alia, sed non bona. Proindc onmis qui audit et legit ea quai de inef-
Ergo non quia bonus est, sumus. fabili et inaccessibili Deitatis luce dicuntur, studeat
Rcspondco dicendum, quod opera divina imitari, atque servare quod vencrabilis doctor Au-
possunt comparari ad divina attributa sicut gustinus,in I lib. De Trinit., cap. n et iii, col. 822,

^ In Parm. ordo propositionum intervertilur. per justitiam fidei nutrita vegetetur. » * Non le- —
*Parm. omiltit : « inquanlum sumus, boni su- gitur in lib. De Trinit., ut dicere textus videtur; sed
raus.»— Plenius 3 in Auguslini textu. Migne « nisi : in lib. I Relract., cap. iv, col. 589, t. 1.
 hlSTINCT. II. w
[.H,Aom\ym nil : << Ntui iiiwlnl hh', imiiiil, ip.-^ii Nciil.ilc, vcl (|r iiimlrii UHM«>rti(iiic ( oiwpici aii

siciilii liifsild, <(ini'i('i'ti ; iicf, piiilcliil, «iciilii cirn, lur.

(li-,cci<«.(,liii.t(|iiirt (<rg() iitic iiutlil. v<'l l(>Kil',uiii |iii-

i'il(>r ccrliis (>sl, iiicciini |i(>rniil; iilii |iarilcr iiicsi- TrstimoHHi sanrlinnin dr. Tnitilali:,

liil, (|Uici'iil iiicciiiii; iilii ciiiii'<'iii -^iMiiii <'<iKiiiiscil,

rodcal 11(1 iuc; iiln iiiciiiii, rcvnccl iii(>. Il.ii(|iic Propoiiatiiii.H erKo in niudiiuii VeloriH iic .Novi

yiiiiul iliiinlatis viani l(>ii(lcnt(>rt iid rcst.iiii(>iili .luctoritiilcs, (piil)us (liviiinr uiiiliitin
ingrctiiaiiiui'
ciiiii <Ic (|iio tlicliiiii cst, |is. civ, \ : (Jiiirritr fnriini ahptc [riniUitis vcrita.H (leiiionslrctiir : ac |iriiiiiiiii

fjus sriiijtrr. »
ipsa i(>Ki^ c.voidia uccurrant, uiii MoysoH ail, lli-iil.,

VI, 4 : Audi, Israrl : hoininus IkUH luus, lirus uiius

rst. Itciii, j^lxtid., x.x, 2 : liijo suin Ihiiiiiitus hiiis
{Jiiii- fitrrit iiitrntio scrilicntium dr Trinitiite.
tuus, ijui rdu.ri tr. ilc Ivrru J-jiji/iili. A'</t rruitt lihi

Oiiiiics autciii <'allitilici Inictatoros, ul iii coticiii dii alii jtroittr me. Eccc Uic siKnilicavit iinitatoin
cap. IV, (!ol. «24, l. 8, Aufj;usUnus ail, tiui tit;
(liviiia> natuno. « Diuis enim et Doniinus, » iit ait
liii.,

'rriiiilalc, tiinc Dciis cst, sci'iiis<n'iiiil, Ikk' iiih-iidc- Anibrosius, in iib. I hr fidc, cap. i, fj 7, col. Ii.'>U,

1'Uiil scciiikIiiiu Scriiiturus iloccic, (iu<ul l'al<'r, <! l. :J, « nonion cst iiatuno", iioiiion est potostatis. »
Kilius, etS|iiritus saiulus unius siiil suhslantiu', <'t Itoin alibi loqucns Deus ad Muysen ait Kxod., iii,
insoparaiiili iciiualitato unus sinl Dous. Auf-usli- I i : Kijo suin ijni sum : et si ijuiesirriiil iioinrn

nus, in lil». 1 llrlrar.f.. cap. iv, coi. iiMII, t. 1 : « llii nicum, vade, et dic eis : Qui cst tnisit ma ad vos.

tli\i ilo l'atro ot l'"ili<i : (Jui giHuil ot <iuoiu giKni', Dicens eniiii, eijo sum, nun « nos sumus; » el qui
uiiiiiii csl :tlicouiluiu tuit : Ununi sunt : sicut ipsa est, non « (^ui sumus, » apeilis.siine declaravit,

voritas aporto lo<iuitiir ilicoiis, .loan., x, 30 : Eijo, unum Deuin soliiin osso. In Cantico <'tiam I']xod.,

(t 1'iitrr iiiium auniiis : » ut sit uiiitas iii ossontia, cap, XV, 3, I<;gitur : hoiitiitus oiitiiijiolrns itomcn
ot in porsonis pluralitas : « idootiuo' non snnt tros ejus. Non ait : « Domini, » unitatem volens signi-
Dii, sed unus Deus, licct l»atcr gcnuorit Filiuni, iicarc. Porsonaruiii tpKKpK! pluraiilatein ot natui';j'

ol itloo rilius non sit tpii l'ator ost; Filiusipie a unitatoiu simul ostondit Doiiiiiius iii (ieiiesi, c. i,

l'atr<' sit KOiiitus, ot ido<i Paltu' nou sit tiui Filius 20, diccns Faciamus liominem ud imuijinern et
:

est; ot Spii-itus sanctus ucc Pater sit nec Filius, siinilitudinem nostram. Dicens enim, faciamus, et
scd tantuiu Patris ot Filii Spiritus, utrique coa> nostram, pluralitatem ostendit personaruiii di- ;

qualis ct ad Trinitatis uuitateni pevtiucus. » — cens vero imaijincm, uuitatcm essentiai. Lt enim
« Teneanius crgo Patrcm, et Filium, et Spiritum Augustinus ' « Si in illa natura Patris, et Filii, et
:

sanctum uuum esse naturaliter Dcum, ut ait Au- Spiritus sancti, una esset tantum persona, non di-

gustiuus' Neque tamcn ipsum Patrom osse qui

: « ceretur Faciamus hominem ad imayinem et simi-
:

Filius, nec Filium ipsum esse qui Pater est; nec litudinem nostram. Cum enim dicit, ad imaginem,
Spiritum sanctum ipsum esse qui Pater est aut Fi- oftendit tmam naturam esse, ad cujus imaginem
lius. Unaest enim Patris, ot Filii, ot Spiritus sancti liomo tieret ; cum vero dicit nostram, ostendit eum-
essentia, quam Grteci omoousion vocant in qua : dem Dcum,non unam,sed plures esse personas. »
non est aliud Patcr, aliud Filius, aliud Spiritus
sanctus ; quamvis sit jiersonaliter alius Pater, alius Aperte ostendit quod nec solitudo, nec diversitas, nec
Filius, alius Spii'itus sanctus. » singularitas ibi est, sed similitudo.

Qiii ordo servandus sit cum de Trinitate agitur. Hilarius quotpie in Iib. III De Trinit., § 23,
col. 92, t. 2, dicit, his verbis signiticari, quod in
Ca^terum, ut in lib. I Dc Trinit., c. ii, col. 822, Trinitate nec diversitas est, nec siugularitas vel
t. 8, docct Augustinus, primum secundum aucto- solitudo, sed similitudo et pluralitas, sive distinc-
ritatem sanctarum Scripturarum, utrum ita lides tio. enim
Ait Faciamus hominem
sic : « Qui dixit :

se ]ia])eat, demonstrandum est : deinde adversus ad imaginem et similitudinem nostram, invicem

garrulos ratiocinatores, elatiores quam capaciores, plures esse sui similes, in eo quod dicit, imaginem
rationilius catliolicis et similitudinibus congruis et similitudinem nostram, ostendit^. Imago enim
ad defcnsionem et assertionem iidei utendum est sola non est, et similitudo non sibi est; neque
ut coi'um inquisitionibus satisfacientes, mansuetos diversitatem duolius admisceri, alterius ad alte-
plenius instruamus, et illi, si nequiveriut invenire rum similitudo permittit. » Item idem, in lib. IV,
quod quoerunt, de suis mentibus potius (juam de §§ 17 et 18, col. 110, t. 2 : « ALsoIutius voluit in-

^ Migne « Proinde (juisquis lisec legit, etc. »

:
— centise, nomen est potestatis. » — ^ Restituendum :

* Quae sequuutur ex lib. I De Trinil., c. iv, col. « Fulgentius in lib. De fide ad Pelrum, cap. i, g 5,
824, t. 8, desumunlur. — ' Hsec sunt Fulgentii, in col. 674. »Pleuius autem iu textu S. Fulgentii. —
lib. De (ide ad Palrum, cap. i, col. 674; sed liber ^ Sic in textu D. Hilcrii apud Migne, paucis mutatis

prsedictus olim adscribebatur Augustino. Parm. — et serie propositionum interversa.

erronee « cap. x. »
: * Migne « nomen magnifi- —
 ;

30 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

significationem hanc non ad se tantum cssc
telligi, quod est Sx. Quod ergo non cst dictum S><, cpiod
refercndam^ dicendo Faciamus homincm ad ima-
: est Deus, sed DSriN, quod potest interpretari du,
gincm d similitudincm nostram. Professio enim sive judices, ad pluralitatem personarum refertur
consortii sustulit intelligentiam singularis : quia ad qxiam etiam illud attinere videtur quod diabo-
consortium aliquod nou potest esse sibi ipsi soli- lus per scrpentem dixit, Gen., iii, 5 Eritis sicut :

tario neque rursum solitudo solitarii recipit,

:
dii. Pro quo habetur in hebroco dhSk ac si di- ;

faciamns : neque quisquam alieno a se loquetur, ceret Eritis sicut divinoe person». IUe etiam
:

nostram. Uterque enim sermo scilicet faciamus , ,

maximus prophetarum et regum David, cjui suam
et 7wstram Tit solitarium eumdemque non pati-
, proBcedentibus caiteris pra;fert intelligentiam di-
tur, ita neque diversum a se alienumque signifi- cens, psalm. cxviii, 100 Super senes intellexi, :

cat. Solitario convenit, faciam et meam; non unitatem divinaj natura; ostendens, ait, psal. lxvii,
solitario vero convenit dicere, faciamus et 7ios- 4 Dominus nomen est illi. Non dicit
: « Domini. » :

tram. Uterque sermo ut non solitarium tantum, Alibi etiam ejusdem unitatem et aiternitatem
ita neque dillerentem neque diversum esse signi- simul ostendens, ait ex persona Dei, psalm. lxxx,
ficat. Nobis quoqiie nec solitarius neque diversus 10 : Isracl, si me audieris, non erit in te Deus recens,
est confitendus. Ita ergo Deus ad communem sibi neque adorabis Deum alienum. « Aliud horum, » ut
cum Deo imaginem eamdemque similitudinem dicit Ambrosius in I hb. De fide, cap. xi, § G8,
hominem reperitur operari, ut nec significatio col. 567, t. 3, « significat ajternitatem, aliud uni-
efiicientis admittat intelligentiam solitudinis, nec tatem substantise* indiflerentis, ut neque poste-
operatio constituta ad eamdem imaginem, vel si- riorem Patre, neque alterius divinitatis Filium
militudincm patiatur diversitatem divinitatis. » vel Spiritum sanctum esse credamus. Nam si
Patre posterior est Filius vel Spiritus sanctus,
Quid ex verbis illis intelUgi debeat. recens est; et si unius non est divinitatis, alienus
est.Sed nec posterior est, quia recens non est;
In his verbis Hilarius plurahtatem personarum nec alienus, quia ex Patre natus est Filius, ex
voluit intelligi nomine consortii, atque signiflcavit Patre processit Spiritus sanctus. » Alilji cpoque
nomine consortii vel pluraUtatis non i)om aliquid, distinctionem personarum insinuans ait, psalm.
sed removeri. Pluralitas enim vel consortium per- xxxii, G: Verbo Domini cceli firmatisunt, et Spiritu
sonarum cum dicitur, solitudo et singularitas oris ejus omnis virtus eorum. Alibi eliam, psalm.
negatur; cum
dicimus plures esse personas, signi- Lxvi, 7, ait Benedicat nos Deus, Deus noster : be-
:

hcamus quod non est una sola. Ideo Hilaiuus, vo- nedicat nos Deus, et metuant eum omnes fines terrce.
lens ista subtiliter et sane intelligi ait ubi , , Trina enim confessio Dei, Trinitatem exprimit
supra : « Professio consortii sustulit intelligentiam personarum. Unitatem vero essentiae aperit, cum
singularitatis. » Non dicit : Posuit aliquid. Ita singulariter subjungit eum. Isaias quoque dicit,

etiam cum dicimus tres personas, siugularitatem cap. VI, 3, se audisse seraphira clamantia : Sanc-
et solitudinem tollinms; et quod Pater non est tus , Sanctus, Dominus Deus. Per hoc
Sanctus
soIus,'nec Filius est solus, nec Spiritus sanctus est cjuod dicit ter Sanctus, Trinitatem signiflcat per ;

solus, significamus; et quod nec Pater tantum est hoc quod subdit Dominus, unitatem essentiaj.
et Filius, nec Pater tantum et Spiritus sanctus, nec David quocpie seternam Filii generationem aperte
FUius tantum et Spiritus sanctus. De hoc autem insinuat, ex persona Filii ita dicens, psalm. ii, 7 :

plenius in scquenti agetur'', ubi etiam secundum Dominus dixit ad me Filius meus es tu ; cgo hodie :

quid similes dicantur ' tres persona;, et utrum genui te. De hac ineftabili generatione Isaias,
alic£iio modo sit ibi diversitas vel differentia osten- cap. Liii, 8, ait : Generationem ejus quis enarrabit?
detur. In hbro quoque Sapientiaj, Prov., vjii, 22, aiter-
nitas Filii cum Patre monstratur, ubi sapientia

Ad id quod cocperat redit, ut alias scilicet italoquitur Dominus possedit me in initio viarum
:

auctoritates supponat. suarum, antequam quidquam faceret a principio :

ab ceterno ordinata sum, antequam ierra fieret; nec-
Nunc vero ad propositum redeamus; et ad dum erant abyssi, et egojam concepta eram;necdum

ostendendum personarum pluralitatem, atque fontes, necdum montes, aut colles, et ego parturie-
essenticB divinai unitatem, alias sanctorum aucto- bar adhuc terram non fecerat, et cardines orbis
:

ritates inducamus. Moyses dicit, Genes., i, t : Jn terrce ; quando prceparabat ccbIos, aderam ; cjuando

principio creavit Deus coclum et terram : per Deum appcndebat fundamenta terrce, cum eo eram, cuncta
significans Patrem, per principium Filium. Et componens, et delectabar per singulos dies, ludens
quod apud nos dicitur Deus, hebraica veritas coramco. Ecce apertum de ajterna genitura testi-
habet, DnhN, quod est plurale hujus singularis monium ; quo ipsa sapientia perhibet se ante

Migne « referendam. Dicendo Faciamus homi-

^"
: : XIX. — 3 Al. : « dicentur. » — * Migne : « proprie-
nem. ad imaginem et similitudinem noslram, sustulit tatem substantise. » Quod dicit de Spiritu sancto et
singiilaris intelligentiam professione consortii. » de Filio, non, nisi de Filio, in textu D. Ambrosii
Cffitera paulo plenius in textu S. Hilarii. — ^ Dist. legUur.
 niSTINCI :ti

Miuiiiliiiii nmi'(!plaiii nsso, rl. pailiiiiri, iil iwl iiiciidil dicciii, Muiii,, \i, ;iii : (jumivim ct ipto, rl

^oiiilaiii csms (ilapiid l'aln;iiniilciiialitcr cxiHlcn'. prr ipsiiiii, (7 III i/isii siiiil nniniu, ipni {jloria. Kj:

l]iM(i cliaiii aliiii ail, Kccli., xxiv, !i : E(/«i m «rc ipsi) ail, iit AilKiisliiiUH, iu lil). I hr Trin., cu|», vi,

Allissinii jiriiilii, i>iiiiuiin'iiitii iintf oinintn rnntii tj 12, col. H27, l. H, ilicit, jMopl.-r Palrotii; prr

riiin. Mi('lin'as (pKxpic piKplicla iclciiiaiii Vcrlii ilisiiin, pri>|ilcr Filiiiiii; in ipsn, pniplcr Spiiiluiii
^•(iicnilioiicm cl lciiipiiialcin cx Maria siiiiiil iiisi- saiicliiiii. I'ci' liiic vcro (pidd iioii ait, cx ipHiH, por
iiuiivit, (licuiis, cap. v, *i : Et tii Uitlilrluin l]\iliialii, ipsos ct iii ipsis, iicc ail, ipsis ^dmia, srd i/isi, in-

'juirviiliis rsin inillilnis Jinla : c.r tr rijrnlirtiir iiiii sit siiiiiat liaiic 'iriiiilatciii iiiiiiiii lloiiiiiiiiiii Dciiiii

(loniinatiir in Isivrl, rt Cj/rcs.sHS rjns nli initiv. a cssc. Scd qiiia pciic siiigiilic sylialim Novi TcHla-
Uicdm wtermtatis. liicnti liaiic ineltaiiili.i Triiiitatis at(|ii(; utiiUitiH

vcritatcm coiiconlitcr iiisiiiiiaiil, iiidiictioni tcnti-

liiiiiiioriiiii siipcr iiac rc sii|»cisc(icaiiiiis, cl rali(i-

Siwcialia tcstimonia dc Spiiitu sancto.
nihus cuiigruisqiK! siiiiiiitudiiiiiius itu cshu, pniiM.

inllrmilus nuslra vaict, oslciulaiiius.

l)c Spiritu saiiclo (itiam cxprossa dticuincula iu
Volori 'rcslaiuciito iiahciuus. lu (Icucsi cuiiu, i, 2,
lct^itiir Spiritiis Ihinini frrrbdtitr siiprr aiiuas cl
: ;
DIVIRIO TEXTUS.
Daviil, iisaliii. cxxxviu, 7, dicit : (Jiiu ilio a si>iritu

/((()/cl. iii lil). Sai>icuti«, cap. i, li, diciliir : Spiri-

1'ostqiuim inquisivit ca (lo quibiis agcu-
tus sanrtus disripliiiir r/fuijirt Ikluni ; hrniijnus cst
(lum cst iii hoc operc, liic prosoquilur suam
cniin spiritus sapirntiu'. Isaias (|Uo(juc. dicil, c. i.xi,
iutoutioncm, ct dividllur in diias partos.
1 : Spiritus Domini supcr mc.
Cum cuiui, ut supra dictum cst, .sacraj doc-
triuic iutontio sit circa divina; divinum au-
De testimoniis Novi Testamcnti.
tcm sumitur sccundum rolatioucm ad Dcum,
Niinc post tostimonia Vctcris Tcstamcnti, dc fidc vel ut principium, vcl ut fmem, secuudum
ad Novi Testamenti
sanctiv; Trinitalis et unitatis, quod Apoc, xxu, 13, dicitur Ego sum :

aucloritatcs accodamus; ut in mcdio duoruni alpha et omc(ja; consideratio luijus doctri-

aniiualium, Tostamontorum cognoscatur vcritas, nai erit de rcljus, sccundum quod excunt a
Ualtac, ni, ct foreipc de altari sumatur calculus, Deo ut a principio, et secundum quod rcfe-
quo tangantur ora lidolium, Isa., vi. Domiims runtur in ipsum ut in flnem. Undc in prima
ita(|uo Christns unilatom divina' esscntia' ac por-
parte detcrminat dc rebus divinis secundum
sunaruin Trinitatcm aporto insinuat, apostolis
exitum a principio; in secunda secundum
dicens, Mattli., xxviii, 19 : Itc, haptizate omnes
reditum in flnem, ct hoc in principio tertii.
gcntcs in nominc Patvis, et Filii, ct Spiritus sancti.
Aliter potest dividi secundum intentionem
Amcn. In nomine utitpe ait, ut ait Ambrosius in
libro Be fidc, cap. i, §§ 8 et 10, col. 553, t. 3, non
I
Magistri, quod in prima determinat derebus,
in nominibus, ut unitas essentiee osteudatur; per in secunda de signis, et hoc iu quarto. Item
uomina tria, qu« supposuit, tres esse personas prima in tres in prima de fruibilibus; in
:

doclaravit. Ipso etiam ait, Joan., x, 30 : Ego et secunda de utibilibus, in secundo libro in ;

Patcr unum sumus. « Unmn dixit, » ut ait Ambro- tertia de his quse ordinant utibilia ad fruibi-
sius, in eod. lib. et cap., « ne fiat discretio potcs-
lia, qua3 etiam partim sunt utibilia, partim
ct naturce; et addidit sumus, ut Patrem
t;itis,
fruibilia, et hoc in tertio libro. Secundum
Filiumque cognoscas; scilicot ut perfoctus Pator,
primam divisionem dividitur prima pars in
Filium perfectum geuuisse credatur; et quod
duas. In prima determinat de divinis secun-
Patei', et Filius unum sint noii confusione, sed
unitate naturce. » Joannes quotjue in Epistola dum exitum a principio in unitate essentiae;
canonica I, cap. v, 7, ait : Tres sunt qui testimo- in secunda de divinis secundum exitum
nium dant in ccelo, Pater, Verbum et Spiritus in diversitate essentise, et hoc in secundo
sanctus ; et hi tres unum sunt. Ipse etiam in initio libro. Primus autem liber dividitur in duas
Evangelii sui ait, Joan., i, 1 : In principio erat partes : exitus enim personarum in unitate
Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat essentise, est causa exitus creaturarum in
Verbum; ubi aperte ostendit Filium semper et unde in prima parte
diversitate;
essentiaB
tcternaliter fuisse apud Patrem, ut alium apud
determinatur Trinitas personarum in uni-
alium. Apostolus tjuoque aperto Triuitatem distin-
tate essentiae, quse distinguitur secundum
guit, dicens, Galat., iv, 6 : Misit Deus Spiritum-
exitum unius personae ab alia; in secunda
Filii sui in corda nostra; et alibi, Rom., viii, 2 :

Si Spiritus ejus qui suscitavit Jesum, habitat in determinantur attributa qusedam, ex quo-
vobis; qui suscitavit Jesum
Christum a mortuis, rum rationibus completur causalitas in divi-
vivifkahit et mortalia corpora vestra. Item alibi nis personis respecta productionis creatura-
Trinitatem. atque unitatem evidentissime com- rum, scilicet de scientia, potentia, voluntate,
32 COMMENTUM IN LIB. T SENTENTIARUM.
infra, xxxv distinct. : « Cumquc snpra neanius igitur Patrem et Filium, et Spi- ,

disserninius, ac plnra dixerimus dc his quai ritum sanctum unum esse naturaliter
,

connnunitcr secunduni subtantiam dc Deo Deum. »

dicuntur corum tamcn quaidani specialem
; « Proponamus ergo in medium Vctcris ac
erflagitant tractatum, de quibus modo trac- Novi Testamcnti auctoritates. » Hic ostendit
tandum est. » Prima dividitur in duas par- Trinitatem personarum in unitatc esscntise :

tcs. Primo cnim inquirit Trinitatem pcrso- et primo per auctoritatcs secundo per ratio- ;

narum in unitatc csscnlia3, de qua intcndit; nes, ni dist., ibi : « Apostolus namque ait,
in secunda prosequitur determinationem quod invisibilia Dei a creatura mundi per ca
unitatis et Trinitatis invontae, infra, vni quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. »

distinct. « Nunc de veritate, sive proprie-

: Prima in duas : primo ostendit ^
propositum
tate, sivc incommutabilitate, atque simpli- per anctoritatcs Veteris Testamenti sccundo ;

eitate divina3 naturse, sive substantiai, sivc per auctoritates Novi, ibi « Nunc vcro post :

cssentiae , agendum est. » Prima in duas : testimonia Veteriy Tcstamenti de fidc sanc-
iu prima manifestat veritatem; in sccunda tae Trinitatis, ad Novi Testamenti auctorita-

excludit dubitationem , iv distiuct. : « Ilic tcs accedamus. » Prima in trcs : in prima os-
oritur quffistio. » Itcm prima in duas : in tcndit speciaUteresscntiaeunitatem
secundo, ;

prima inquirit modum invcstigandi Trini- communiter unitatem et Trinitatem. Primo,

tatem in unitate; in seounda ostendit Tri- per auctoritatem lcgis secundo, prophp- ;

nitatem personarum in esscntise unitate, tarum, ibi « Personarum quoque plurali-

:

ibi « Proponamus ergo in medium Veteris

: tatcm et naturae unitatem simul ostendit
ac Novi Tcstamenti auctoritates. » Modum Dominus in Gcnesi » tcrtio, specialiter pcr-;

autem invcstigandi ostcndit quantum ad sonarum distinctionem, ibi « David quoque :

tria primo quantum ad inquircntium con-

: aeternam Filii generationem apcrtc insi-
ditioncm secundo quantum ad intentioncm,
; nuat. » Et primo, sccundum processionem
ibi : « Omncs autem catholici tractatores... Filii a Patre secundo, quantum ad proces-
;

qui de Trinitate scripscrunt hoc intende- , sionem Spiritus sancti ab utroque.

runt secundum Scripturas docere » tertio ;

qnantum ad inquirendi ordinem, ibi « Cffite- :

rum, ut in lib. IDe Trm., Augustinus docet, QU.ESTIO I.

primo secundum auctoritates sanctarum

Scripturarum, utrum fides ita se habcat, Ad evidcntiam eorum quae hic dicuntur,
demonstrandum est. » Inquirentium autcm quinquc quaeruntur de unitate divinaj : 1°
ronditionem in prima parte describit tripli- essentiae utrum in illa unitatc sit invenire
; 2°
citer primo quantum ad ipsorum purita-
: diversitatem attributorum 3° utrum plura- ;

tem, quaj neccssaria cst ad tantai vcritatis litas rationum, secundum quas attributa dif-
contemplationem secundo quantum ad re- ; fcrunt, sit aUquo modo in Dco, vel tantura in
verentiam et attentionem, ibi « De hac : inteUectu ratiocinantis A° utrum iUa unitas ;

igitur rc summa et exccllentissima, cum compatiatur pluralitatem personarum 5° si ;

modestia et timore agendum est » tertio ; compatitur, utrum pluralitas illa sit plurali-
quantum ad mutuam charitatem quia :
tas realis, vel rationis tantum.
unus indigct altcrius auxiUo, propter diffi-
cultatem materiae, ibi « Perinde omnis qui :

ARTICULUS PRIMUS.
audit studeat imitari quod Augustinus
de seipso ait. » Ub'um Deus sii tantum unus\
« Omnes autem catholici tractatorcs
qui de Trinitate scripserunt, hoc intenderunt Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
secundum Scripturas docere, quod Pater, et quod non sit necessarium ponerc unum
Filius, et Spiritus sanctus unius sint sub- Deum. Ab uno enim primo et simplici proce-
stantise. » llic ostendit intentionem inqui- dit tantum unum, secundum Philosophum,
rcntium de Trinitatc et primo ostendit quid :
'VIII Phi/s., text. 49, sivc c. vi, et VIH Me-
doctores intenderunt docere; secundo con- taph., text. 15, sive cap. vi. Sed plures
cludit quid oporteat nos tenerc, ibi « Te- : bonitates inveniuntur participari in crea-

1 Parm. : « ostenditur. » — » I p. Summse theol, qusest. ix, art. 3; I, dist. xxiv, 1.

I
 ' :

IIISTINCT. II, uI'/i''ST. I, AIIT. I. 33

hiris, si(Mit .snnioiiliii, lionilfis, |»ii\ ci liiijiis- inuiii lioniiin, (|iio(| sit ot piiniTTi ft porfnr-
iiiodi. l'!r^-() vidcliir (piod procediiiil u plii- tiiiii iii Ixniil.iti- l'.i-go iinpo.s.^tiliilij v.^l cs.so

riliiis priniis priiicipiis , t^t hic. ost puiuiro pliirns doos.

pliirus (loos : (^t lii(* vidi^liir rnissu(n'ror K(mi Si dicatiir, ipiod illa diMcrciiti/i oxt (Muluin
tiliiini, iit dicil Hioiiysiiis, lih. Dct/ir. tio/n., sociindiini spccicni in iilrdipic, scd didcronn
ciip. .\l, § (i, col "iril, I. I, (piod cliaiii pafct liniiicid, cdiilrM : (piidipiid cst cjiisdcni sp*!-
o.\ lioc (piod poiK^ianl iiniiin dctini sapicii cici , iion (li\ldiliii- scriindnin nnincrnin,
tisB, ot aliaiii d(^ain pac(Mii, ot sic do aliis. nisi scciindiiiii divisioiioiu inatcriii; vol ali-
"2. Ilom, V Mclfiph., toxl. IK,
siciil dicitiir ciijiis polcnlialilalis. Ij-f^^o si ' illa dillcrcntia
p(M'lcclnin nniinnpiodipii^ osl. (pjando pnlcst osl cad^Mii sci nndiiin spccicMii, .scd diHcnMis'
l»ro(lnccr(^ silii siiniliMii naliira. Scd divina iiiiin(M'o, oporlcliil or^^o (piod iii llco sit

(vss(Milia ost p(Ml'cclissiina. Mr^o vidolnr aliipiid pot^Mitialc, ol sic. oiis diniiniitnin ot
(piod po.ssit producoro aliain os.sontiain sihi dc[»(Mi(l(Mis ad arnid, qu(jd ost coiitra ralio-
siiniloin, ila (juod siut pluros diviuai ossoii- ikmu priiui onlis.
lia^ l*ra't(M'ca, cjiis in (jiio iion (iilloi-l siiiiiu

3. Itoni, priiua luahMia, i\\\[v. ost piira po- css(! ot siia (piiddilas, uou potost parlicipari
tcutia, cst uiia; cl (pianlo roriua' silii siiut (juiddilas siia sivo o.ssoutia, ui.si ot os.so

liropiiKpiioros, iuvouiuiitur pauciorcs un- parlicipotur. Sod (piaudoc,um(]uo dividitur

luoro. Primo ouim pcrficitur por ([ualiior essoiitia aliciijus [)cr partici[)atioiiom, [larti-
formas clomcularcs, [lost pcr plurimas Tor- cipatur cssciitia cadcm .sccuiidiiin ratioucm
uias mixlonim cor^ionim. Krgo iu ulliiuo ot uou sccuudiim idom cssc. Krgo im[j(j.ssi-
rcmotiouisa matcria, (lcl)ct iuvcuiri maxima l)ilo ost ojus iu ([uo uou didcrt cssoutia ot

pluralitas ; ot ita vidctur (piod, cum Dous osso, esscutialcm participatioucm dividi vel
sit maximo roiuotus a matoria, ot natura multiplicari. Talo autom cst Dcus : alias
diviua sit maximo multiplicata ; ot sic siiut cssot .suum csso acquisitum al) aliqiio. Ergo
plurcs dii. im[J0ssil)ilc ost quod diviuitas multiplicctur
Coutra, omnis natura quae iiivonitur in vel dividatur ; ct itaeritiinustantum Deus.
pluribus secunduni prius et posterius, opor- Solutio. — l^cspondeo dicondum, quod
tot quod descendat ab uno primo, in quo cum omnis multitudo procedat ex'' aliqua
porfocto habcatnr. Unitas enim principiati unitatc, ut dicit Dionysius, cap. xiii" De
attestatur uuitati principii; sicutomnis calor div. nom., § 2, col. 978, t. 1, oportot uni-
originatur ab uno calidissimo, quod est vcrsitatis multitudinem ad unum princi-
ignis. Sed entitas invenitur in pluribus pium omnium'' entium primum reduci,
secundum prius ot posterius. Ergo oportet quod est Deus; hoc enim et fides supponit
csse unum primum ens perfectissimum, a et ratio demonstrat.
(luo oniuia entia habent esse, et hic est Ad primum ergo dicendum, quod (juam-
Deus. Est igitur unus Deus. vis bonitates participatse in creaturis sint
F^rasterea, si sint plures dii per essentiam differentes ratione, tamen habent ordinem
distincti, oportet quod eorum essentiae divi- ad invicem et una una includit alteram, et
dantur ab invicem essentiali differentia, fundatur super altera; sicut in intelligere
sicut quae differunt specie vel genere vel includitur vivere, et in vivere includitur
quse differunt numero. Si autem differunt esse; et ideo non reducuntur in diversa
genere vel specie, oportet quod aliqua diffe- principia, sed in unum. Si etiam ordinem
rentia differant. Dla autem differentia aut non haberent, non propter hoc excluderetur
pertuiet ad bonitatem aut non. Si non, , unitas primi principii quia quod in princi- :

ergo Deus, in quo erat differentia, non pio unitum est, in effectibus multiplicatur :

habet puram bonitatem et sic non est pu- ; semper enim in causa est aliquid nobilius
rum bonum. Si autem pertinet ad bonita- quam in causato^ Unde primum princi-
tem, et illa non invenitur in alio, ergo ille pium licet sit unum et simplex re, sunt
in quo non invenitur non erit perfectus in tamen in eo plures rationes perfectionum,
bonitate. Oportet autem Deum esse sum- ut sapientia, vita * et hujusmodi, secundum

^ Al. : quod natura. »

« « Parm. —
« ergo et illa.» : omittit : « omnium. » —
In cod. qpiibusdam hoc
^

— 3 Parm. « numero. Oportebit. »

: * Parm. — : axioma rejicitur ad responsionis finem. s
Parm. —
« ab. » — Parm. erronee « c. xv. » — « Parm.
'•
« scilicet sapientiae. vila>. >>

VII. 3
 :

34 COMMENTUM IiN LIB. I SENTENTIARUM.

quas tliversae perfectiones re differentes in bonitas et hujusmodi simpliciter sunt me-
creaturis causantur. lius esso quam non esse. Ergo sunt in Deo.
Ad secundum dicendum, quod hoc est de Praeterea,omne quod dicitur secundum
perfectione divinaj essentia}, quod sibi simi- quid, originatur ab eo quod est simpliciter
lis et lequalis alia essenlia esse non potest. et absolute. Sed invenimus qusedam esse
Si enim ab ipsa esset, oporteret quod esse perfecta iion absolute, sed secundum suam
illius esset dependens ab ipsa, et sic incide- naturam, qusedam plus et qusedam minus.
ret in illam essentiam potentialitas, per Ergo oportet esse aliquod perfectum abso-
quam dislingueretur ab essentia divina, lute et simpliciter,a quo omnia alia per-
quaj est actus purus. Non autem oportet ficiantur. Sed, sicut dicit Philosophus in
quod quidquid de nobilitate creaturai,
est V Metaph., text. 21 perfectum simpliciter
,

sit de nobilitate Creatoris, quffi ipsam im- est in quo inveniuntur omnes nobilitates
proportionabiliter excedit ; sicut aliquid est repertai in omnibus generibus, et Commeii-
de nobilitate canis, ut esse furibundum, tator dicit ibidem, quod hoc est Deus. Ergo
quod esset ad ignobilitatem hominis, ut in Deo est reperire potentiam, bonitatem et
dicit Dionysius, cap. iv De div. nom., §25, quidquid aliud est nobilitatis in quacumque
col. 7-27, t. 1. re.
Ad
tertium dicendum, quod simplex prin- SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
cipium habet rationem unitatis; et quia quidquid est entitatis et bonitatis in creatu-
materia est potentia tantum, ideo est una ris, totum est a Creatore : imperfectio autem
numero, non per unam formam quam ha- iion est ab ipso, sed accidit ex parte creatu-
beat, sed per remotionem omnium forma- rarum, inquantum sunt ex nihilo. Quod
rum distinguentium et per eamdem ratio- ; autem est causa alicujus, habet illud excel-
nem actus purus et primus est unus, non lentius et nobilius. Unde oportet quod om-
multiplicabihs sicut materia multiplicatur nes nobilitates omnium creaturarum inve-
per adventum formarum, sed omnino im- niantur in Deo nobihssimo modo et sine
possibilis ad diversitatem.' aliqua imperfectione quse in crea-
: et ideo
turis sunt diversa, in Deo propter summam
simplicitatem sunt uiium. Sic ergo dicen-
ARTICULUS II. dum est, quod in Deo est sapientia, bonitas
et hujusmodi, quorum quodlibet est ipsa
Utrum in Deo sint plura attributa '.
divina essentia, et ita omnia sunt unum re.
Et quiaunumquodque eorum est in Deo
Circa secundum sic proceditur. 1 . Videtur secundum sui verissimam rationem, et ratio
quod in di\ina essentia non sit pluralitas sapientiainon est ratio bonitatis, inquan-
attributorum. Illud enim est maxime unum tum hujusmodi, relinquitur quod suiit di-
quod omnino a pluralitate removetur. Albius versa ratione, non taiitum ex parte ipsius
enim est, secundum Philosophum, III 7b/3., ratiocinantis, sed ex proprietate ipsius rei
cap. vni, quod est nigro impermixtius. Sed et inde est quod ipse non est causa rerum U- V
divina essentia est summe
una, quae est omnino aequivoca, cum secundum formam
principium totius unitatis. Ergo in ea nulla suam producat effectus similes, non univoce,
pluralitas attributorum cadere poterit^ sed analogice sicut a sua sapientia deriva-
;

2. Item, unius simplicis' est operatio una. tur omnis sapientia, et ita de aliis attributis,
Sed divina essentia est una et simplex. Ergo secundum doctrinam Dionysii, De div. nom.,
habet tantum unam operationem. Diverso- cap. VII, col. 866, t. 1. Unde ipse est exem-
rum autem attributorum sunt operationes plaris forma rerum, non tantum quantum
diversae, sicut scientiae scire et voluntatis ad ea quaj sunt in sapientia sua, scilicet
velle, et sic de aliis. Ergo in Deo non inveni- secundum rationes ideales, sed etiam quan-
tur diversitas attributorum. tum ad ea quae sunt in natura sua, scilicet
Contra, sicut dicit Augustinus*, omne attributa. Quidam autem dicunt, quod ista
quod simpliciter melius est esse quam non attributa non differunt nisi penes connotata
esse, Deo est attribuendum. Sed sapientia. in creaturis quod nou potest esse
: tum :

< Infra, dist. xxii, q. iii, art. 1. — » Al. : « potest. » D. Anselmum in Proslog., cap. v, col. 229, t. i.
— ' Piinii. : - siinplicilatis. ,> — '•

Legilur apud

I
 DisTiNCT. II, uiiyi':s r. I, AIIT. 11 ET III :i.s

(|iiiii (-nusu tioii lialicl .'ilii|irKl ali rlloclii, scd vidil, scd ali(|itid curuiii (|iia' siirit ojiin. n Sl
(-(itivi^rso : itii(l(^ l)(Mts itoii (liciliir sa[)ieiis («iKo [ira-dicla iioiiiina (liiri-ruiil hcciiikIuui
! (|uia al> (<o ohI sa|)i(Miliu, mdiI potius r(<H divorsa.H rulioiios (|uaH do (m» iutollJKiinuM*;

1
cnmta (licilur sa|)i(>us iiti|uauluiu iiiiilatiir islis ralioiiilitis iiiliil rcs(i(,iid('t (|uod iii Doo
I (liviuaiii sa|)i()iiliatii : liiiu (|uia ali a4(!ruo sit, .s('d iii Itis ([iia' Doi huiiI, siilic(;l croa-
'
croalmis iioit («xislciililnts, (•liatiisi iiuii- luris.

([itaiu riitura' ruissciil, ritil voruiu (lic(M'0, :t. Pra'lor()u, Commoulator dicit, \\ Me-
(|uo(l osl sa[)ioiis, liouiis ot luijiisiuodi. N'!c (iiphi/s., I(v\t. :{•» et M, loijiKMiH (|(< liujiiH-
idoiu (iiuitiuo sif^uillcan^tur ' [)or iiuitiu ot iiiodi uoiiiiiiiliiis, (|iiod iiiitlti|)licitas, ([iiain

I)cr aliiid, siciit \{\v\u sif^-iiitlcatiir |)or uo- isla noiiiiiia |ira'l(!ii(litiit, cst iii ll(;o socitit-

luiita syitouyiua. diiiu iitlulleclitiit, ot tiitllo iiiodo .S(!Citiidiiiii

Ad |)riuiittu orgo dicoiidiitu, (|iiod [iliinili- roiu. Ergo vidolur ([iiod pliiralitas Jiaiiiiu
tus ultrihiitonuu iii nullo [)ra'juiliculsuiuuia3 raliontim sit socunduiu intellectum nostrum
iiuituti : ([iiiu ou ([luo iu aliis siiiit ut [)lura, tantuiu.
iii 00 siiut iiitiiiu, ct rouianot [)liiralitas lun- 4. riNotereu, ([uid([iiid est iii Dco, Dou.s
tum S(>cun(liiiti rarionoiu, quiM uon o[)[)oni- ost. Si orgo isla; rutionos seciindiim quas
tur sumiuai unituli iu ro, sed nocossurio altributu diireriint, siint in Deo, ipsui sunt
i[jsam coiiso([uilur, si simul adsit porfoctio. Deus. Sed Deus esl unus et sinqjlcx. Ergo
Ad socumlum dicendiini, (luod o[)erutio ista; rutiones, secundum quod in Deo .sunt,
Dci est sua ossontiu. Llndo sicut ossentiu ost iion sunt pliires.
unu, itu o[)erutio ost iinu iii re, sed [^luri- r». Pratterou, illiid quod in .so est unum
llculur por divorsas rutiones : sicut otiam omnibus modis, non e.st rudix ulicujus mul-
est ox parte essentia}, quoe licot sit unu, titudinis in eo existentis. Sed essentia divina
considoruntur tumen in oa plures rationes cst una omnibus modis, quiu est summo
attributorum. una. Ergo non potest osse radix alicujus
multitudinis in ea exislentis. PluraUtas ergo
dictarum rationum non radicatur in essen-
ARTICULUS III.
tia divina, sed in intellectu tantum.

Utrimi phtralitas rntiomim, quibus attri- 6. Praeteroa, Damascenus, lib. I Dc fide

buta differunt, sit tantum in intellectu, orthod., cap. n, col. 791, t. \, dicit, quod in
vel ctiam in Deo^. Deo omnia sunt unum prseter ingeneratio-
nem, et generationem, et processionem. Si

Circa tertium sic proceditur. 1. Yidetur ergo sapientia, et bonitas, et hujusmodi at-
quod pluralitas rationum secundum quas tributa sunt in Deo, secundum quod in ipso
attributa differunt, nuUo modo sit in Deo, sunt, non Iiabent aliquam pluralitatem.
sed tantum in intellectu ratiocinantis. Dicit Ergo pluralitas rationum quam nomina si-
enim Dionysius, i cap. De div. nom., § 4, gnificant, non est in Deo, sed in iutellectu

col. 590, t. 1 : « Omnem sanctorum theolo- nostro tantum.

gorum hymnum invenies ad' bonos thear- Sed contra, Dionysius, ult. cap. De div.
chia^ proce^sus, manifestative et laudative nom., § 1, col. 978, t. 1, dicit, quod Deus
Dei nominationes dividentem. » Et est sen- dicitur perfectus sicut omnia in seipso com-
sus, quod iiomina quae in laudem divinam preheiKiens et hoc est etiam quod ^ Philo-
;

sancti assumunt, secundum diversos divini- sophus et Commentator dicit in V Metaph.,

tatis processus, quibus ipse Deus manifesta- text. 21, quod Deus dicitur perfectus, quia
tur, dividuntur. Ergo ista plurahtas non est omnes perfectioiies quee sunt in omnibus
ex parte Dei, sed ex parte diversorum effec- generibus rerum in ipso sunt. Hsec autem
tuum, ex quibus intellectus noster Deum perfectio, qua Deus perfectus est, est secun-
diversimode cognoscit et nominat. dum rem et non secimdum intellectum
2. Prseterea, Dionysius dicit in Epist. i ad tantum. Ergo ista attributa quse perfectio-
Cajum, col. 4066, t. 1 Si aliquis videns : (( nem demonstrant, non sunt tantum in- m
Deum, intellexerit quod vidit, non ipsum tellectu, sed in re, quae Deus est.

' Parm. : « significatur. » — ' I p. Siimmae Iheol., text. 21, ut ad msrginem prius notabatur, sive
q. xin, art. 4. — ' Parm. : « intelleximus. » — cap. XVI, in quod incuirit ille textus.
Parm. : « XII. » — Nihil tale in Philosopho.
 36 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
Pi\Tterea, Dionysius, ixcap. De div.nom., camenta, scilicet su])stantia et relatio, unde
§ (), col. 91-4, t. 1, dicit, quod crcatune di- ratio relationis est alia a ratione substan-
cuntur Deo similes, inquantuni imitantur tiffi, non tamen ratio sapientiae et aliorum
Deum qui perfecte imitabilis non est a
,
absolutorum est alia a substantia ; contra :

creatura. Ista secundum

autem imitatio est Relatio in divinis habet duplicem compa-
participationem attributorum. Ergo crea- rationem : unam ad suum correlativum,
tura? sunt Deo similes, secundum sapien- secundum quam ad aliquid dicitur aliam ;

tiam, bonitatem et hujusmodi. Sed hoc uon ad essentiam, secundum quam est idem re
posset esse , nisi pra^dicta essent in Deo cum ea. Sed secundum id quod aliquid est
secundum proprias Ergo ratio sa-
rationes. idem alteri, non facit numerum cum eo.
pientise et bonitatis proprie in Deo est et ; Ergo quod relationes ad aliud prajdicamen-
ita hujusmodi rationes non sunt tantum ex tum pertineant quam ad prsedicamentum
parte intellectus. substantise, est per comparationem ad suum
Prseterea, sapientia non dicitur sequivoce relativum. Ergo adhuc manet eadem com-
de Deo et creatura; aUas sapientia creata paratio sapieutise et paternitatis ad essen-
non duceret in cognitionem sapientise in- tiam.
^ creatse ; de potentia et boni-
et simihtcr est Solutio. —
Respondeo dicendum, quod,
tate, etde ahis hujusmodi. Sed ea quae prse- sicut supra dictum est, sapientia et bonitas,
f dicantur depluribus secundum rationes om- et omnia hujusmodi, sunt omnino unum re
nino diversas, acquivoce prsedicantur. Ergo in Deo, sed ditrerunt ratione : et haec ratio
aliquo modojjfitio sapientiae, secundum quod non est tantum ex parte ipsius ratiocinantis,
de Deo dicifur et de creaturis, est una, non sed ex proprietate ipsius rei.
quidem per univocationem, sed per analo- Ad cujus r^i evidentiam, ut diUgenter
giam et simiUter est de aUis. Sed ratio sa-
: expUcetur, quia ex hoc pendet fere totus '

pientise, secundum quod de creaturis dicitur, intellectus eorum quse in I libro dicuntur,
non est eadem ratio cum ratione bonitatis quatuor oportet videre. Primo quid sit ratio
et potentise. Ergo etiam secundum quod ista secundum quam dicimus attributa ratione
de Deo dicuntur, non sunt esedem rationes differre. Secundo quomodo dicatur aUqua
sed diversae. ratio in aliqua re esse vel non esse. Tertio
Prseterea, sicutDeus vere est pater, ita utrum istse rationes diversae attributorum
etiam vere Sed ex hoc quod vero
est sapiens. sint in Deo vel non. Quarto utrum pluraU-
Deus est pater, non potest dici quod ratio tas istarum rationum sit tantum ex parte
paternitatis sit in intellectu tantum. Ergo inteUectus nostri vel aUquo modo ex parte
nec ex hoc quod Deus vere est sapiens, po- rei.
test dici quod ratio sapientise sit in inteUectu Quantum ad primum pertinet, sciendum
tantum. Sed ratio paternitatis, quae reaUter est, quod prout hic sumitur, nihil
ratio,
in Deo est, non est eadem cum ratione divi- aliud est quam id quod apprehendit intel-
nitatis. Unde nec paternitate est Deus, nec lectus de significatione aUcujus nominis et :

divinitate est Pater : et tamen ista pluralitas hoc in his quse habent defmitionem, est ipsa
rationum non toUit simpUcitatem divinam, rei deflnitio, secundum quod Philosophus
propter hoc quod essentia et paternitas idem Aidi, \N Metaph., text. dl « Ratio quam :

sunt in re. Ergo similiter, si ponamus sa- signiflcat nomen est deflnitio. » Sed qusedam
pientiam et essentiam esse idem re omnino, dicuntur habere rationem. sic dictam, quse
et rationes eorum diversas, non tolletur sim- non deflniuntur, sicut quantitas et quaUtas,
plicitas divinse essentise. Sed divinae essentise et hujusmodi, quse non deflniuntur, quia
simpUcitas est tota causa quare ista attributa sunt genera generaUssima. Et tamen ratio
in Deo non ditrerunt. Ergo non est inconve- quaUtatis est id quod signiflcatur nomine
niens ponere, quod sapientise et bonitatis qualitatis; et hoc est illud ex quo qualitas
ratio in Deo est, et tamen una non est altera, habet quod quaUtas. Unde non refert,
sit
si rcs omnino una ponatur. utrum iUa quse dicuntur habere rationem,
Si dicatur quod non est simile de relatio- habeant vel non habeant deflnitionem. Et
nibus personaUbus et de attributis essentia- sic patet quod ratio sapientiae quse de Deo
libus, quia in Deo non suut nisi duo prsedi- dicitur, est id quod concipitur de signiflca-

< Parm. omillil : « lere, »

 niSTINCT. II. QV/FST. I. AMI. III. 17
lioMO liiiJiiH Mominis, (iimmvirt ip.sii siipioiitin ((-iilio (ist riilsa. I'n«l(> italot HOciindum, wili-
(liviiuulnllniri noii possil. Noc taiiKMi lioc iio- ntt i|ii(mI i.ilio ilii itnr i>hh4) in ro, in<|iiantiiiii
111(^11 « nilio II sif^nillcal ipsaiii coiiccptioncm, siKnillcatnm nominis, nii accidjt mm rati<»-
(|nia lioc si^Miillcaliir p(^i- iioiikmi .sapi^uitiaf iiciii, («sl in rc cf lioc
:
<<»iiliiiKit proprid
vol por aliiid iioiikmi rci; S(mI si^Miillcal iii- i|iiaiiilo iiiiircplio intcllcctns (!.st Hiniilitiiilo
ttMilioncm liiijns concuptionis, Hiciit ct lioc riM.
nomoii « (lollnilio, » otalia nomina socnndui Uiianliim ad tiirtinm, Hcilic(5t iitrnni ratio-
iiiiposili(»iiis. iios atlriliiiloriim iii llcosint, Hci^indnm «!st,
l'',l (IX lioc palct socuiidnm, .sciliccl (|iialilcr (|iio(| «irca
idclnr (!SS(Mliipl(!X opiiiio.
lioi- \

ratiodicaliir (!sso in Vi\ Noii ciiim lioc dici- (.iiidam oniiii dicnnl, iit Avicciina, lil). /)<;
lur, (|iiasi ipsa inlontio (|uain signiHctit iio- intelUf/cnt., cap. i, ot Uablti M(»yHOH, lil», I,

moii rationis, sit in ro ; aut otiam ipsa ('oii- cap. i.vii ot lviii, (piod rcs iJl.v (pia! Ilciis
copiio, ciii couvonit lalis iiiliiiUio, .sit iii ro (!st, osl (|iiod(lain (!s.so siil)sist(!ns, luic ali-
oxtra aiiimam, ciim sit iii aiiima siciil, iii (piid aliiid iiisi cs.so, in jloo cst : iind«! di-
suhjoclo : s(>d diciliir os.s(! iu rci, iii«|iiaiiiiim ciint, (piod ost osso sino (!.s.S(!ntia. Ouuiia
iii ro oxtra aiiimam ost aliiinid (luod rospoii- autom alia (|ua! Doo attribuuntur, voriflcau-
det concopticmi auiuuo, sicut siguificatum tiir do Doo dupiicitor .scjcuudum 0(J9 vol por :

sifi"*^- mo«lum uof^atiouis, vol por modiim causali-

Uiido sciciKliim, (piod ipsa cimcoptio iutel- falis. Pcr moilum uo^^ifiouis«lii[»licitcr vcl :

lccfus friplicilcr so liabot ad rom (jua! ost ad romovondum privatioucm sou dctoctum
oxfra auimam. Aliiiuando cnim hoctiuodiii- oppositiim,iil dicimus Doura sapiout(3m, ut

tolkvfus coucipit, ost simililudo roi oxistoti- romoveatiir dofoctus tjui ost iu carentibus
tisoxfra auimam, sicut lioc (piod coucipitur sapiciifia; vcl .secuiidum (piod tditpiid ox
do hoc uomiuo « homo; » ct talis conccptio ucgatioiio consoiiuitiir, sicut osf do hoc uo-
intollocfus halict fuudamoutiim in ro immo- miuo « umis, » (jui ox hoc ip.so tjuod nou ost
diato, in(|uantum res ipsa, ex sua conformi- divisus, ost unus. Similiter ox hocipso quod
tato ad infcllocfum, facit quod intelloctus sit Unde, se-
est immaterialis, est intelhg-ens.
verus, ot qiiod iiomcn significans illum in- cundum eos, omnia ista noinina potiiis suut
tellectum proprio do ro dicatur. Aliquando invonta ad rcmovendum, quani ad poneii-
autem Iioc quod significat nomen noii est (him aliquid in Dco. Item per modum causa-
similifudo rei existcntis extra animam, sed llfatis tluplicitcr inquantum producit
: vel
est aliquid quod consequitur ex modo intel- i-- ta in creaturis, ut dicatur Deus bonus, quia
ligendi rcm qu?e est extra animam; et hu- bonitatom creaturis iufluit, et sic de aliis,
Jusmodi sunt intentiones quas intellcctus vel inquantum ad modum creaturae se habot
iioster adiiivenit; sicut sigiiificatum hujus ut dicatur Deus volens vel pius, inquantuin
nominis «genus » non est similitudo alicujus se habet ad modum volentis vel pii in modo
rei extra animam existentis sed ex lioc ; produceudi effectum, sicut dicitur iratus,
quod intcUectus intclligit animal ut in pluri- tjuia ad modum irati se habet. Et secundura
bus sp(3ciebus, attribuit ei intentionem ge- hanc opinionem sequitur quod omuia uo-
neris; et hujusmodi intentionis licet proxi- mina quse dicuntur de Deo et ereaturis, di-
mum fundamentum non sit in re, sed in cantur setjuivoce, et quod nulia similitudo
intellectu tamen remotum fundamentum
, sit creaturse ad Creatorem ex hoc quod crea-

est res ipsa. Unde intellectus non est falsus, tura est bona vel sapiens vel hujusmodi ali-
qui has intentiones adinvenit. Et simile est tiuid et hoc expresse dicit Rabbi Moyses.
;

de omnibus aliis qui consequuntur ex modo Secundum hoc, illud quod concipitur de no-
intelligendi, sicut est abstractio mathemati- minibus attributorum non refertur ad ,

corum et hujusmodi. Aliquando vero id Deum, ut sitsimilitudo alicujus quod in eo

quod significatur per nomen non habet , est. Unde sequitur quod rationes istorum

funtlamentum in re, neque proximum, nominum non sunt in Deo, quasi fundamen-
neque remotum, sicut conceptio chimerae : tum proximum habeant in ipso, sed remo-
quia neque est similitudo alicujus rei extra tum ; sicut nos dicimus de relationibus quse
animam, neque consequitur exmotlointelli- ex tempore de Deo dicuntur; hujusmodi
gendi rem aliquam vere et ideo ista con- ' : enim relationes in Deo secundum rem non

^ Parm. : « naturse. »
 :

r{8 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

suiit, sed seciuuutur modum intelligendi, tur per hujusmodi nomina, ideo dixerunt,
sicut dietum est de iuteutionibus. Et sic, se- quod ista noraina positivc Deo conveniunt.
cundum hanc opinionem, rationes horum |Sic ergo patct quod qua;libct harum opi-
attributorum sunt tautum in intellcctu, et nionum non negat hoc quod aha dicit quia :

non in re, quaj Deus est; et intellectus eas nec primi dicerent'' aUquem modum perfec-
adinvenit ex considerationc creaturarum vel tionis Deo deesse, nec secundi quaUtatem ^'

per neo-ationem vel per causaUtatem, ut aut res non subsistentes in Deo ponercnt. Sic
dictum est. gi'80 patct tertium, sciUcet quod rationes
AUi vero dicunt, ut Dionysius, cap. xui De attributorum sunt vere in Deo, quia ratio
divin. Jiomin., § 1, col. 978, t. 1, et Ansel- nominis magis se tenet ex parte ejus a quo
mus, MonoL, cap. ni, col. 147, t. 1, quod in imponitur iiomen, quam ex parte ejus cui
Deo praeeminenter existit quidquid perfec- imponitur.
tionis in creaturis est. Et hoec eminentia Quantum vero ad quartum, sciUcet utrum
attenditur quan-
quantum ad tria : sciUcet pluraUtas istarum rationum sit tantum ex
tum ad universaUtatem ', quia in Deo sunt parte inteUectus nostri, vcl aUquo modo ex
omnes perfectiones adunatse, quse non con- parte rei, sciendum est, quod ista pluraUtas
gregantur in una' creatura. Item quantum rationum contingit ex hoc quod res qua?
ad plenitudinem, quia est ibi sapientia siiio Deus est, supcrat inteUectum nostrum. \i\-
omni defectu, et simiUter de aUis attributis : teUectus enim noster non potest una concep-
quod non est in creaturis. Et iterum ' quan- tione divcrsos modos perfectionis accipcre :

tum ad unitatem quse enim in creaturis

;
tum quia ex creaturis cognitioncm accipit,
divcrsa sunt, in Deo sunt unum. Et quia in in quibus sunt diversi modi perfectionuin
iUo uno prajhabet * omnia , ideo secundum secundum diversas formas tum quia hoc :

illud unum causat omnia, cognoscit omnia, quod in Deo est unum et simplex, plurifica-
ct omnia sibi per analogiam simUantur. Se- tur in inteUectu nostro, etiam si immediate
cundum crgo hanc opinionem, conceptioncs a Dco reciperct sicut muUipUcatur proccs-
;

quas inteUcctus noster ex nominibus attri- sio suse bonitatis in aUis creaturis. Unde,
butorum concipit sunt vere simiUtudines
, cum Deus sccundum unam et eamdem rem
rei, quse Deus cst, quamvis deficientes et sit omnibus modis perfectus, una concep-
non rebus quse Deo
plense, sicut est de aUis tione non potest integrc pcrfectionem ejus
similantur. Unde hujusmodi rationes non apprehendcre, et per consequens nec nomi-
sunt tantum in inteUcctu, quia habeut nare et ideo oportet quod divcrsas concep-
;

proximum fundamentum in re quae Deus tiones de eo habcat, quaj sunt diversae ra-
est. Et ex hoc contiugit quod quidquid se- tiones, quod diversa nomina imponat
et

quitur ad sapieiitiam, inquantum hujus- significantia rationesUlas.Unde nomiua Ula

modi, rccte et proprie convenit DeoTjHse non sunt synonyma, inquantum significant
autem opinioncs, quamvis in superficie di- rationes diversas. Si autem inteUectus noster
versse videantur, tamen non sunt contrarise, Deum per seipsum videret, iUi rei ' posset
si quis dictorum rationes ex causis assumit imponerc nomen unum quod erit in.patria;
:

dicendi.Quiaprimiconsideraveruntipsasres et idco dicitur Zach., uU., 9 : In die illa erit--^

creatas, quibus imponuntur nominaattribu- Dominus unus, et nomen* ejus unum. lUud * Erii
nomen.
torum, sicut quod hoc nomen « sapientia » autem nomen unum non significaret boni-
imponitur cuidam quaUtati, et hoc nomen tatem tantum, nec sapientiam tantum, aut
« essentia » cuidam rci quse non subsistit : ct aUquid hujusmodi, sed significata omnium
hsec longe a Deo sunt : et idco dixerunt, istorum includeret. Sed tamen si intellectus
quod Deus est csse sine essentia, et quod videns Deum per essentiam imponeret
non est in eo sapientia secundum se. nomen rei quam videret, et nominaret me-
Alii vero consideravcrunt modos perfec- diante conceptione quam de ea habet, opor-
tionis, ex quibus dicta nomina sumuntur : teret adhuc qiiod imponeret plura nomina
et, quia Deus sccundum unum simplex esse quia impossibile est quod conceptio inteUec-
omnibus modis pcrfectus est, qui importan- tus creati repraesentet totam perfectionem

^ Al. : « quantum ad utilitalem, quia inde sunt. » infra : « ponunt. » — « Non inepte , ut in Parm.
- * Parm. : « aliqua una. » —
Parm. « Item. »
' : « fruendi. » — -^
Parm. : « rationi. »
- ^ Parm. : « liabet. » — ' Parm. « dicunt, » et
:

3
 nisTiiNCT. II, (.iijyissr. i, akt. iii. 30

(livirun oss()iilia>. Ilndo una ro vIhu (livorsas (*oiic(i|>(ioniliiis, scilicnt plona ot oninitMoil.i
concoplion^vs Corinan^f, (il (Iiv(>rsa noniina ipsins [Hfrrccrio, Hucniiilnni (piaiii contin^'it
iinponcrcl, siciil (^liain (llirysosloiiiiis' dicil, (piod ipiodlilM-l iioiniiiiuii Hignillcantiilin
ipiod an,L;(>ri laiKlaiil nciiiii, (piidaiii nl iiia- isl.is coiiccplioiics, di) llco vcro ct proprio
j(Vslal(Mii,(piidaiii iil hoiiilahMii, (>l sic (hniliis, dicitiir; noii aiiloin ita (ptod aliipia ilivorsi-

iii signnin ipiod ipsinn iion vid(tiit visiono las vol iiiiiHi|>licitas ponatiir in ro, (p];i* Dou.H
coniprcli(Ui(l(Mi(o .s(mI concoplio p(*rlnc(,o
;
ost, rationo isloriini adrilaitoriiiii.
ropiavsdiilaiis cnin os( vcrliiiin iiicr(?aliiiii; Ilis visis facili! i's( rcspoiidcn! ad ohjccla.
ot idoo cst niiiiii! lanlnin. Sic (•rf.,'-o palct Ad |)riinniii or^^o diccndiiin, ipiod inlcii-
qnod pliiralilas noininiiin vonil os lioc ipiod lio Dioiiysii ost dic.oro, (piod so(aiiidiiiii

ipso Ihnis noslrnni inloll(H'lnni (!.\c(5(lit. (livorsas honilalos ipias oroatnri» iiiflnil,

(Juod auloni Doiis oxcodat inlidhicluni nos- Dous noininatur, inanifoslatur ot landaliir;
(ruin os( cx par(o ipsiiis Doi, |)roplcr ploiii- iioii aul(!in ila (piod ralioiii^s illaniin honila-
tudinoin piu-foclionis cjiis, (M ox parU^ iiil(!l- tuin (!\ do (!o, ipiia critadiriH
lioc vorilic(!n(ur

locliis nos(ri, (pii (hillc.ionlor so haliol ad oas inniiit, sod inaKis o convorso, ut dicdim

oain coniprolioudondain. llndo patot ipiod cst. (^)uamvis cnim conditio caustfi cognos-
pluralilas istaruiu rationuiu nou tantuin cst calurox conditionilius (^iroctus, noii tamon
ox |)arlo intoll(H'(iis iios(ri, sod o(iani ox parlo oondilio rausa! vorillcadir [iroptor conditio-
ipsius Dci, iiKjuaulum sua porfoclio su|)(!rat iics cllcciiis, .sod c convcrso.
unauKpiaiiKpio concoptionoui nostri intol- Ad socundiim diconduin, quod intollectu.s
loctus. Et idoo pluralilati istarum ratiouum nostor id quod coiicipit do lionilato vol do
respoudot aliquid iu ro quai Dcus ost uoii : sapioutia uon rofcrt in Doum qiiasi iu eo sit

quidcm ])lnralitas rci, sod iilona iicrfcclio, ox pcr modum (|iio ipsc coiicipit, (juia lioc osset
qua coutiiigit ut omnos ista^, conccptioncs oi comijrcliciidcro ejus .sapiculiam vcl bouila-
aptcntur. (,)ui org-o dixcrunt, qiiod pluralitas tom ; sod intoUigit ipsam boiiitatcm divinam
ista cst tanlum ox parto intelloctus nostri, cui aliqualitcr similc cst quod intellcctus
vel ox parte afrectuum, quodammodo verum uostcr coucipit essc supra id (|uod de eo
dixeruut, ct quodammodo non. Si enim hoc coiicipitur. Undc pcr hujusmodi conccptio-
referatiirad causain multiplicationis, sic vc- ncs iion videtur ipso Dcus secundum quod
rum quod est ox parte intellcctus
dicunt, in se est, sed intelligitur esse supra intellec-
uostri, et efTectuum quodammodo, ex eo tum. Et hoc vult dicerc Dionysius in illa
quod intellectus nostor non potcst concipere auctoritato.
diviuam perfectionoin una conceptione, sod Ad tertium dicenduin, quod multiplicitas
pluribus; cujus una ratio est ex hoc quod istaattributorum nuUo modo ponitur iii Dco
est assuefactus ad res creatas. Si autem re- quasi ipse secundum rem sit multiplex; scd
fcratur ad modum quo istai rationes attri- tamen ipse secundum suam simplicem per-
buuntur Deo, falsum dicunt. Non enim ex fectioiiem, multitudini istorum attributorum
hoc quod bona facit, vel quia ad modum bo- correspondet, ut vere de Deo dicantur. Et
norum so habet, boiius est; sed quia bonus hoc intendit Commentator.
est, ideo bona facit, et alia participando ejus Ad quartum dicendum, quod sicut ratio
bonitatcm ad moduin ejus se haljent. Unde hominis non dicitur esse in homine quasi
si nullam creaturam fecisset nec facturus res qusedam in ipso, sed est sicut in subjecto
esset, ipse in se talis esset ut posset vere in intellectu, et est in homine sicut in eo
considerari secundum omnes istas concep- quod prai&tat fulcimentum veritati ipsius;
tiones, quas habet nunc intellectus noster ita etiam ratio bonitatis divinse est in intel-
ipsum considerando. Et sic patet quartum, lcctu sicut in subjecto, in Deo autem sicut in
quod pluralitas istorum nominum non tan- eo quod correspondet per quamdam simili-
tum ex parte intellectus nostri formantis
est tudinem isti rationi, faciens ejus veritatem.
diversas conceptiones de Deo, quae dicuntur Unde patet quod ratio procedit ex malo in-
diversee rationes, ut ex dictis 'patet, sed ex tellectu ejus quod dicitur.
parte ipsius Dei, inquantum scilicet est ali- Ad quintum dicendum, quod aliquid dici-
quid in Deo correspondens omnibus istis tur fundari vel radicari in ahquo meta-

In Expositione ps. cxlviii ait Nicolai ad hsec , sanctis ejus, col. oo. t. 10; etin Expositione ps. cxii,
verba, Laudate Dominum omnes, et hymnus omnibus : ad verba : et super cselos gloria ejus, col. 392, t. 9,
40 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.
phorice ex quo firmitatein habet. Ratioiies
,
impossibile sit esse ibi pluralitatem suppo-
autem intellectai habent duplicem firmita- sitorum, vel personarum.
tem scihcot firmitatem sui esse, et hanc
: 2. Item, eorum quae sunt idem, si unum
habent ab intellectu, sicut alia accidentia a multiplicatur vel communicatur, et reU-
suis subjectis; et firmitatem sua? veritatis, quum. Sed in Deo idem est quo est et quod
ethanc habent ex re cui conformantur. Ex est, sive essentia et suppositum. Si ergo es-
eo enim quod res est vel non est, locutio et sentia non multiplicatur, ergo nec supposi-
veritatem vel falsitatem habet.
intellectus tum. Ergo, etc.

Rationes ergo attributorum fundantur vel 3. Item, natura speciei ad hoc multipU-
radicantur in intellectu quantum ad firmita- catur in pluribus individuis, quia non potest
tem sui esse, quia, ut dictum est, intellectus totam perfectionem habere in uno, eo quod
est earum subjectum in essentia autem ; individuum est corruptibile, ct species in-

divina quantum ad firmitatem suse verita- corruptibiUs unde in incorruptibilibus est

:

tatis et hoc in nuUo repugnat divina sim-

; tantum unum individuum in una specie,
plicitati. sicut sol. Sed natura divina habet omnem
Ad sextum dicendum, quod in Deo omnia perfectionem in uno supposito. Ergo vanum
sunt unum ingenerationem, ge-
re, praiter est esse pluraUtatem suppositorum, et hoc
nerationem ct processionem, quse consti- non potest esse in Deo.
tuunt personas re distinctas non autem : Contra. Sicut dicit Dionysius, De divin.
oportet quod quidquid preetcr ista de Deo nom., cap. iv, § 1, col. 694, t.
1, bonum est
dicitur, sit unum ratione. Et simiUter intel- communicativum sui. Sed Deus est summe
hgendum est quod dicit Boetius, I De Trin., bonus. Ergo summe se communicabit. Sed
cap. VI, col. 1254, t. 2, quod sola relatio iii creaturis non summe se communicat,
multiplicat Trinitatem, scUicet pluralitate quia non recipiunt totam bonitatem suam.
reali. Tunc enim aUquid est unum re et ra- Ergo oportet quod sit communicatio per-
tione multiplex, quaudo una res respondet fecta, ut scUicet totam suam bonitatem aUi
diversis conceptionibus et nominibus, ut de communicet. Hoc autem non potest esse in
ea verificentur sicut punctum, quod cum ; diversitate essentise. Ergo oportet esse plu-
sit una res, respondet secundum veritatem res distinctos in unitate divinae essentiae.
diversis conceptionibus de eo factis, sive Hoc idem arguitur ex perfectione divinae
prout cogitatur in se, sive prout cogitatur beatitudinis, quae ponit summum gaudium
centrum sive prout cogitatur principium
, quod sine consortio haberi non potest. Hoc
linearum ; et hai rationes sive conceptiones etiam arguitur ex perfectione divinae chari-
sunt in intellectu sicut in subjecto, et in ipso tatis. Perfecta enim charitas est amor gra-

puncto sicut in fundameiito veritatis istarum tuitus qui tendit in alium. Sed norf erit
conceptionum.Quamvisistudexemplumnon amor summus, nisi summe diUgat. Summe
sit usquequaque conveniens, sicut nec alia autem non dUigit creaturam, quee non
quae in divinis inducuntur. summe diUgenda est. Ergo oportet quod in
ipsa creatrice essentia, sit summe diligens

ARTICULUS IV. 6t summe dilectus, distincti in essentiae uni-

tate.
Utrum in divinis sint plures person8e\ Solutio. — Respondeo : concedendum est,
absque uUa ambiguitate, esse in Deo plura-
Ad quartum sic proceditur. \. Videtur litatem suppositorum vel personarum in
quod in unitate divinae essentiae non sit unitate essentiae, non propter rationes in-
pluralitas personarum. In omnibus enim ductas, quae non necessario concludunt, sed
creaturis ita est quod ad muUipUcationem propter fldei veritatem.
suppositorum sequitur multipUcatio essentiae Ad primum ergo dicendum, quod in crea-
secundum numerum, sicut aUa humanitas tura dilTert essentia rei et esse suum, nec
est numero in Socrate et Platone. Sed crea- habet essentia esse nisi propter comparatio-
turae sunt exemplatae a Deo. Cum igitur nem ad habentem essentiam et ideo quando ;

divinam essentiara impossibile sit multipU- essentia creata communicatur, communi-

cari, ut supra ostensum est, videtur quod catur tantum secundum rationem suam

' 1 p. Summss iiheol, q. xxx, art. 1.

 »

hlSTINCT. II. {)V/\'S r. I. Ain. IV i',T V. 41

rl iioii S(i<'iiiulaiit MHO , i|nia h<mmiii*Iiiiii :i. Itcni, [lor.soiia' di.Kliiigiiiiiitiu' [hi pro-
illiid ossr iioii (vsl nisi iii iiiio laiiliiiii lia- |iriotatcs. l'ro|irii!tati>H aiiluin iilu) noii ud-
JKMitr. Diviiiii iiiiloin ossiMiliii osl idoiii i|iiih| (hinl sii|U'a (!.s.s(Miliuiii .sim iindiiin roiii, m\
sitiiiii «vssu; i)l iiiin» (|itiiiitlo (-011111111111(111111' taiitiiiii sociindniii raliuniMii. l<',rKo vidutiir
ossiMiliii, (•omniiinicaliir (^ruiiii i'ss(^ I iido i|iiod dislinclio |)(M'.suiianiiii, ([ii.ini raciiiiit,

(vss(Milia. iioii lanliiiii (!sl iina sociindiini ra- sit lantnni distinc.lio ralioiiis.
lioiKnii, S(i(l socnndiiiu (\ss(v, ot nroph^* lioc i. il(Mii, siciit patiiniilas ot oss(Mitia diHo-
potost osso iina iininoio in [ihiiiliiis siippo- ninl ralioiio, itu .sa[)iciilia et uHHontiu. Si
sitis. ('roaliira' aiilcni (pianivis o.\(Miiplonlni' (M'g() iioc siirMcit ad dislinctionoiii nNilcin
a Doo, laiiicn dcliciniil a icpra^scnlulioiio sii[)[)osil()riiiii, vid(!liir ([iiod (;tiani so(itn-
ojiis. duindivor.sa atlrihitla dislingnantiir rcalitor
A(i socundnni dic^Midiini, iinod os.soiiliii ot 8ui)[)()sita; ut ita stint tol pcrsoiKu quot attri-

siippositnin sitnl in i)oo idoiii i'o, niliiloini- iuita. Jloc aulcm ust inconvuniuns. Ergo
inis lanuMi dinoninl raliono, siciil lU' allri- |)ro[)ri(!lalos iion raciuiit rcaluni distinctio-

butis dictnni ost supra. Undo (loninuMilalor, ncm sit[)positoruiii.

in il Mrf(tj)/ii/s., lo\l. 'A\), dicil, (piod vila ot Contra, Augnstinus, I /Jc doctr. clirist.,

vivons non sif.>nirioant idotn iit Doo, sicut cap. V, col. i2l, t. ;i, dicit : « itcs ([uihtts

noinina synonynia; ot idoo contra ratioiioiu fruotulnni est, sunt l'ator, et Fiiius, et Spi-
snpposili osl iptod contnutniootnr, non au- ritns sancttis. n Ergo tres p(M'sona' sitiit

tottt contra ralionoin ossontia'. idoo ttna os- plurcs rcs. l!^rgo coruin pluralitas ost plura-
sentia cotnnttinicalnr plitrihns snppositis. litas realis.

Ad lorliuin dicottdiint, (juod nocossitas Itcin, distiitctio ratioitis noit sufficit ad

finis ost iiocossitas cotulitiottata ot ex sitppo- distinctionein suppositorum, cura unus ct
sitiono. Utido ttoti ([ttaM'itur in ilhs ([ua' sunt idcin liomo possit in se diversas raliones ha-
nccossaria ahsoluto, ot niuito tiiiuus in illis bcre, ct cum suppositum dicat ({uid rcale.
qvLSO.sunt por so nccossaria, non liabcntia Si ergo iioii cst in divinis itisi distinctio ratio
necessitatcin ab ahijuo. Uttdo dico quod plu- iiis,non erit ibi vera pluraUtas pcrsonarum,
ralitas suppositorutn in divina essentia iioii quod est ha^rcticum.
est proptcr alitjuetn ttticin; iniino proptcr SoLUTio. —
Respondco dicendum, quod
seipsatn est necessario, cuiii ipsc Dcus sit dicore personas distingui tantum ratione,
ftnis oniniuni. Unde 11011 potest coticludi sonat haercsim sabellianani : et ideo simpli-
quod sit vaiia, quia vanum est quod est or- citer dicendum est, qtiod pluralitas persoiia-

diiiatum ad finem qucm noii conscquitur. rum est reaUs. Quomodo autem hoc possit
esse videndum est.
Scieiidum est igitur, quod proprietas per-
ARTICULUS V.
sonalis, scilicet relatio distinguens, est idem
Utrum divinae personx differant realiter re quod divina essentia, sed differens ratione,
aict tantwn ratione. sicut et de attributis dictum est. Ratio autem
relationis est ut referatur ad alterum. Potest
Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur ergo dupliciter considerari relatio in divinis :

quod pluralitas suppositorum in divinis non vel per comparationem ad essentiam, et sic
sit realis, sed tantum rationis. Sicut enim est ratio tantum vel per comparatiouem ad
;

dicit Damascenus, lib. I Defide orth., cap. 11, illud ad quod refertur, et sic per propriam
-

t. 1, « tres personaj re idem sunt, ratioiio rationem relatioiiis relatio realiter distiugui-
autem et cogitatione' distinguuntur. » Ergo tur ab illo. Sed per comparationem relatio-
videtur quod non sit ibi pluralitas realis. nis ad suuin correlativum oppositum distin-
2. Preeterea, Augustinus dicit, Y De Trin., guuntur personse, et non per comparationem
cap. viu, col. 916, t. 8, quod tres personai in relationis ad essentiam et ideo est phu^aU- :

nuUo absoluto distinguuntur, sed taiitum in tas personarum reaUs et non taiitum ratio-
his qua3 sunt ad aliquid. Res autem non est nis.
ad aliquid, sed est absolutum. Ergo videtur Ad primum ergo dicendum, quod aucto-
quod tres personse non sunt tres res, et ita ritas Damasceni sic inteUigenda est. Ratione,
non est ibi realis distinctio. id est relatione ; et dicitur relatio ratio, per

' Parm. :
« cognitione. » — ^ Al. omittitur : « ad.
 »;
:

i^ CUxMiMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

comparationem ad esseutiam , ut dictum intuitu raentis, ad similitudinem visus cor-
est. poralis, quem* non possumus defigere
Ad secundum dicendum, fjuod res est do oculum in excellens luminosura ; ita etiam
transcendentibus, ct idco se habet commu- raens nostra non figitur in excellentia di-
niter ad absoluta et ad relativa '
; et ideo est vinae lucis, ut aliquid determinate cognos-
res essentialis, secundum quam persouffi cat, nisiper fidem. Unde etiam Philosophi
non differunt, et ost ros relativa sive perso- in diversos errores prolapsi sunt et ideo ;

nalis, secundum quam personaj distinguun- dicit Philosophus in II Metaph., text. 1 :

tur. (c Sicut se habet oculus noctuae ad lucem

tertium dicendum, quod quamvis re-
Ad solis, ita se habet intellectus noster ad mani-
latio per comparationem ad essentiam sit festissima naturae. »

ratio tantum, taraen per comparationem ad « Per justitiam fidei. » Justitia hic sumi-
suura correlativura est res et realiter dis- tur pro justitia generali, quae est rectitudo
tinguens ab ipso. aniraae in Deum et ad
coraparatione ad
Ad quartura dicendum, quod licet sa- proxiraum unius potentiae ad aliam; et
et
pientia sccundum suara rationem differat dicitur jiistitia fidei, quia in justificatione
ab aliis attributis, non tamen opponitur ad primus motus est fidei, sicut dicitur Hebr.,
aliquod aliud attributum, cum sapientia XI, 6 Oportet credere accedentem ad
:

bonitatem, vitam'' et alia attributa secum Deum.

compatiatur in eodera subjecto. Et ideo non « Non approbo quod in oratione dixi :

habet rationem distinguendi supposita di- Deus qui nonnisi mundos verum scire vo-
vinae naturae, sicut habent relatioues oppo- luisti. » ad excluden-
Ista notula ftffigitur
sita?. Sed sicut sapientia divina realiter facit dura falsura intellectum qui posset de prae-
elFectura sapientiae propter veritatera ratio- dictis haberi, scilicet quod Deus nuUo modo
nis ipsius, quse manet; ita relatio facit ve- a peccatoribus cognosci posset.
ram distinctionera propter rationera relatio- Nec periculosius alicubi erratur.
(( » Hoc
nis verara, quse salvatur. enira est fundamentura totius fidei ;
quo
destructo, totura aedificiura subruit. Unde
EXPOSITIO TEXTUS. etiam dicit Philosophus, in I De cselo et
mundo, text. 33, quod parvus error in prin-
« Substantiae, vel essentise : » quia non cipio, maximus est in fine.
proprie dicitur substantia, ut infra, vui dist., « Nec fructuosius aliquid invenitur. »

dicetur. Cognitio enim Trinitatis in unitate est fruc-

Creditur et intelligitur. » Ista ordinan-
« tus et tlnis totius vitae nostrae.
tur secundum quod acquiritur fides in cre- Ubi dixi de Patre. » Ista notula apponi-
((

dente. Priraura cnira est prsedicatorum tur ad corrigendura hoc quod posuit in littera
verbum, sicut dicitur Roman., x, 14 Quo- : hoc verbum « sum, es, est, » singulariter
modo credent ei quem non audierunt? se- prffidicari de tribus personis; et ratio fuit,
cundum est assensus fidei in ipso credente ;
quia significat substantiam, quae est una
et ultimo per fidem devenitur in intcllec- trium personarum. Sed postea retractavit;
tum, Isa., vu, 9 : I^isi credideritis, non quia quamvis significet substantiara, taraen
intellif/etis ^. significat eara per raodum actus, et actus
Purgatis raentibus; » sed diversiraode.
« iiumerantur secundum supposita unde de- ;

Ad hoc enim quod videatur naturali cogni- bet pluraliter praedicari de tribus personis.
tione, oportet mentem purgari a sensibili- « Primo ipsa legis exordia occurrant » :

bus ct phantasmatibus ad hoc autera quod ; ubi scilicct primo legis praecepta poni inci-
per fidem cernatur, oportet mentem pur- piunt, Exod., xx, et Deut., vi.
gari ab erroribus ct naturalibus rationibus (( Ambrosius, noraen
Deus enim, ut ait

ad hoc autem quod videatur per essentiam, est naturae, Dorainus vero nomen est potes-

oportet raentera purgari ab orani culpa et tatis. » Videtur quod Deus non sit nomen

miseria. natura3 per derivationes hujus nominis

« fn tam excellenti luce. » Loquitur de (( Theos, » quas Damascenus, lib. I De fide

' Parm. : —
Parm. omitlit
« relata. » * vitam. :
'< Si non credideritis, non permanebitis. — ^*
Parm.
— '
Secundum aliam litteram; uam Vulgata habet « sicut enim. »
 ; ;

hisTiNr.T. II, (.Mi/i<:sr. i, \\\\. v. m

orf/ntt/., cn\^. i\, cul. h:I.'>, l. I, puiiit. llicU HiKtiillnit i-fliitioiiiini (uiiMatiiiii iix iiiiitiiU)

riiiiii, <|iio(l ((TliooH, » qtioil i<st IhMiH, (licitiir iiimlitjitis , (|ii.-i! rdatio ro(|iiirit dihtiiK-t.i

ali « (tlliiiii, » i|iio(t ust ardoro, (jiiia lh'ns siiii|i()Hilu; ost oiiitu siniilitiido ruriiiii diH')!-
*
Tuus. /losfcr' /f/iiis rdii.^iiiniciis <-sf, Hcul., iv,'^!. ii-nrniiii ciidcm (|ii.dil.is , iindc raliuiKi cjiiH
Diciliii- (^li.iiii u llicasl(\ » (|ii(id (^sl coiisi' (|iind caiisal siiiiilitiidiiKtni (i.slcndil iiiiiliitoiii

d(»rai-o vcl vidcrc, (|iiia oiiiiiia vidct : vol ii ossiMiti.i', (|ii;i! (.'st cadiMii lionilas ct h;i|»i(jii-

(( tlKMii, » (jiiod «sl ciirroro, vcl Ibvon^ (|uii lia, vol (iiiidiiuid ;diiid pcr iiiodiini (|ii;ilitatiH

per oiniiiu vmlit, oiiinla siiivaiis ot coiili- si;^Miiflcaliir. Noo polost ilii chho divciHitaH
nons : (|iia' oiiinla oporiitioncin iin|)orl;inl. lionihdis sccnndiiiii iiiiiii(!riiiii, iil |ir<»li;iliim

Krfi^o, olc. ost; sod (!.\ i);irl(! rcUtioiiis dcsi^iKiliir sii|i-

ItiMU honiinns socnndiiin osso suuni ost poHilornin disliiK-tio. I'!l oadoiii ost nitio do
rohUivniii. Mrg-o non signillcat polosljUoni, lioc noinino '
inuip^o, (hko dicil iinitutionein
sod rohilioncin. nnins iid JiUornin, socnndiiin ali(|ni(l uiiinn ;

Ad prinnini (m-,^'o dicondnni, (|no(l Ik)c ot hoc t;in;^^itnr nlii dicit : <( llihiriiis (|iio-

noinoii Dimis polcsl considcnui diiplicilci-. (pK!... di(-il ', liis vcrhis si^^nilii-aii, ipiod in
Vol (pnuUnni ad id ;i ([iio noinon ini[toiiitiir, 'l'rinU;Uo noc divorsilas ost iioi- siiiKtii;u-itJis,

(piod ost (puisi (pi;ilU;is noininis; ot sic cst vcl solitudo; sod siinilitudo ol pluriUUas. »
noinon oporationis, socundiun l);iina.scoiuiin. Siinilitor oliain ex parto haruiii duaruin
Vcl (pi;iiUnin ;i(l id cni iinponilnr, (|iiod ost iliclionnni ,
facinii/iis ol nostram , iiccipit

sulist;iiUia sii.;nUic;Ua p(!r noiiKin ; ol sic ost nlriniKpK! plui-;ilit;Ucin (piideni persona-
:

iionion iiatnra>, (ini;i ;id signUicandiim divi- runi raliono pluralis nninori, scd uiiitali3ni
nam naturam ost imiiosilum. cssentlai rationc consortii, qnod dosignatnr
Ad secuiuUun dicondnm, qnod rclaticwcs iiintroquo. Con.sortium cnini o[)ortet quod
fundaiUnr su[um' aliquid quod cst causa sit in aliquo uno ot (piia iioii [lolest csso :

ipsarum iii snbjocto, sicnt aHinalUas snpra in divinis unnm

diversnm in in spccie et
qnantitatem, ita' et dominium snpra potcs- numero, oportct quod sit uiium numcro
tatem. Undo dicit Boctins, De Triiiit.,
I ct hoc tangit il)i Item idem in iV lib. : ((

cap. V, col. 1254, t. 2, quod dominium est absolutins vpluit intclligi, significationcm
potestas coercendi snbditos; ct Dionysins, hanc non ad se csse refcrendam tantum. »
W\ De div. 110711., § 2, col. 970, t. 1, dicit, DUrernnt etiam quantum ad aliud quia ;

quod dominium pcjorum, id cst, est iion Augustinus vidctur accipere similitudinem
subditornm, excessus tantum, sed bonorum et imaginem tantum hominis ad Deum sed ;

et pnlchriorum omnimoda et perfecta pos- Ililarius accipit similitudinem et imaginem

sessio vcra ct non cadcre valens fortitudo.
; unius persona? ad aliam, et quod homo acce-
Ad hoc cnim quod aliquis sit dominus re- dat ad illam similitudinem quantum potest.
qniruntur divitiaj et potenlia, et super ha^c Diversitas, » proplcr divisionem essen-
<(

dno fundatur relatio dominii. tia?. « Singularitas, » propter incommuni-

Personarum quoquc pluralitatem et na-
(( cabUilatcm divinae naturse. Solitudo, » ne <(

tnra? unUatom siinnl ostendit Dominus in removcatur societas personarum, quse est
(^enesi. Sciendum, quod Augustinus et
» per unionem amoris. « Similitudo, » contra
Hilarius ex hac auctoritate Faciamus Iio- : diversitatem. « Pluralitas, » contra singu-
minem ad imaginem et similitndinem nos- laritatem. « Distinctio, » contra solitudinem.
tram, nituntur ostendcre unitatem essentiae « Significatio efficientis, » quantum ad hoc
et personarum pluralUatem ex quatuor- quod dicit, faciamus. « Operatio consti-
verbis ibi positis, scd diffcrenter. Quia Au- tuta^ » in ipsum operatum.
gustinus considerat tantum consignificatio- « Maximus propheta, » quantum ad mo-
nem numeri in eis; unde per haec duo, dum revelationis, quae est pcr intellectua-
faciamus ct nostram, ostendit Trinitatem lem visionem, et quantum ad privUegium
per haec vero duo, imaginem et similitKdi- promissi seminis.
nem, unitatcm essentise. Ililarius autem ex <( Dominus possedit me. » Loquitur de
(juolibet horum quatuor intendit ostendere Filio, inquantum appropriatur sibi sapien-
ntrumque , hoc modo. Similitudo enim tia. Dicitur autem Deus possidere sapien-

Parm. omittit « ita. »

' ^ Parm. omittit :« qua- — : Hilariiis : Quocum(jue, » etc, — ' Al. : « constilu-
tuor. » s —
Parm. « nomen. » " Al. « ubi dicit
:
— : tionem. »
 ;

u COMMENTUM IN LIB. ) SENTENTIARUM.

(iani, qiiia ipsc soluseam perfecte habet. erat, et ah operibus a Deo
factis, ut manifestaretur

Possidetiir enim quod ad nutum habetur; liomini veritas. Ideo Apostokis, Rom., i, 19, dicit,

unde Philosophus, in principio Mctaphys., quia heus revelavit illis, scilicet dum fecit opera
in quibus artiiicis aliquatenus rehicet iiidicium.
textu vcl cap. n, quod divina scientia
dicit,
est' posscssio divina, non humana. « Via-
Prima ratio, vel modus, quo potuit cognosci Deus.
rum, » id est crcaturarum, pcr quas in
ipsum itur. Ordinata, » secundum ordi-
<(
Nam, sicut ait Ambrosius ', Super illud i cap.
nem naturse, qui est Filii ad Patrem, et ad Bom., col. 59, t. 4 Quod notum cst
: , « ut
secundum ordincm causae, qui est idese ad Deus, qui uatura invisibilis est , etiam a visi-
ideatum. « Concepta. » Dicitur concipi, quia bilibus posset quod opificem
sciri, opus fecit,

clauditur in unitate essentia^ Patris. Par- « visibilitate sui manifestavit ut per certum in- ;

turiel)ar', » inquantum exit a Patre per certum posset sciri, et ille Deus omnium esse
distinctionem personarum. « Cardines, » id
crederetur qui hoc fecit quod ab homine impossi-
Potuerunt ergo cognoscere, sive
bile est fieri. »
est, extremitates terrae, secundum Isidorum,
cognoverunt, ullra omnem creaturam illum esse
lib. IIIEtymol., cap. xxxvni, col. 172, t. 2,
qui ea fecit quaj nulla creaturarum facere vel
vel causae in quibus terrae, et ea quse in
destruere valet. Accedat qu^cumque vis creata,
tcrris, quasi volvuntur ct conservantur. et faciat tale ceelum et talem terram , et dicam
« Delectabar, » consors patcrnge glori». « Pcr quia Deus est. Sed quia nulla creatura talia facere
singulos dics, » quantum ad rationes crea- valet, constat supra omnem creaturam illum esse
turarum quse in Dco sunt lux, quamvis qui ea fecit; ac per hoc illum esse Deum, humana
crcaturffi in scipsis sint tenebrae. «Ludens, » mens cognoscere potuit.

propter otium contemplationis sapientiae.

Sicut enim operationes ludi non appetuntur Secunda ratio qua potuit cognosci, vel modus
proptcr aliud sed in seipsis habent dclcc-
,
quo noverunt,
tationcm ita et contcmplatio sapientiae.
,
Aho etiam modo Dei veritatem ductu rationis
« medio duorum animaUum. » Hoc
In
cognoscere potuerunt, vel etiam cognoverunt. Ut
sumitur de Ilabacuc, ui, secundum aliam enim Augustinus ait in lib. De civit. Dei, lib. VIII,
litteram; ct per duo animalia significantur cap. VI, col 231, t. 7, « viderunt summi philoso-
duo Testamenta. phi nullum corpus Deum esse; et ideo cuncta
*Forcipe. Forcipem* de altari. Hoc dicitur Isaiae, corpora transcenderunt, quserentes Deum. Vide-
VI, 6, et pcr forcipcm, qui habct duo bra- runt etiam quidquid mutabile est non esse sum-
chia, significantur duo Tcstamenta, ct per mum Deum, omniumque principium; et ideo

calculum veritas sacrae Scripturai. Unde in omnem aniinam, mutabilesque spiritus transcen-
derunt. Deinde viderunl omne quod mutabile
psalm. cxviii, 140, dicitur : Ignitiim elo-
est non posse csse, nisi ab illo qui incommutabili-
quium tmim vehementer.
ter et simpliciter est. Intellexerunt igitur eum et
omnia ista fecisse et a nullo fieri potuisse*. »

DISTINGTIO III. Tertia ratio vel modus.

Incipit ostendere quomodo per creaturam potuerit « Consideraverunt etiam quidquid est in sub-
cognosci Creator. stantiis, vel corpus esse, vel spiritum; meliusque
ahquid spiritum esse quam corpus; sed longe
Apostolus nainque ait ad Rom., i, 20, quod meliorem qui spiritum fecit et corpus.
imisibilia J)ei, a creatura mundiper ea qucB facta
sunt, intellecta conspiciuntur, sempiterna quoque Quartus modus vel ratio.
virtus ejus et divinitas. Per creaturam mundi in-
telligitur homo, propter excellcntiam qua exccllit » Intellcxerimt etiam corporis speciem intelligi-
inter alias creaturas, vel propter convcnientiam bilem, ct intelligibilem speciem sensibili prsetule-
quam habet cum omni ci'eatura. Ilomo igitur runt. Sensil)ilia dicimus qua3 visu ettactu corporis
jnvisibilia Dei intellectu mcntis conspicere potuit, sentiri quseunt; intelligibilia quaj conspectu men-
vel etiam conspoxit per ea quoi facta sunt, id est, tis intelligi. Cum ergo in eorum conspectu et
per creaturas visibilcs vel invisibiles. A duobus corpus et animus magis minusque speciosa essent
enim juvabatur, scilicet a natura, quai rationalis si autem omni specie carere possent, omnino

< Nicolai : « quod sapientia est, » etc. — » Al. : ma. — " Plenius et paucis mutatis in textu D. Au-
« Parturiri. » — ' Paulo aliter in textu ac in D. Tho- gustini.
 ;

hlSTINC.T. III \n

imll.i 1'SHt'iil ; viilcniiil fssr iilii|nhl i|iiii illii h|M!- «•l FiliiiMi, pcr (piciii siiinUH; 1*1 .S|iiri(uiu nanctuin,
cidsiii IhcIii siiiiI, iilii vM priinii cl iiiitiiiiiiiiil.il)ili-> iii <pio HuniiiH : Hcilicttl piiiici|tiiiiii ud (|iii>(l ru-

s|M'cins, i(lciM|iic iiiiniinniniliilis ; cl illinl c-^sc curriiuiiH, ct ronnain ipiiiiii scipiiuiiir, *'l Knitiaiii

rcrmu |iriiiii|iiiiiii icclisHimc crcdiilcruiil i|uiiil ipia rccoiiciliaiiiiir : iiniini sriln ct, ijuo uucioK!
rarltim iiini csscl cl c\ i|iiii ciiucl.i r.iclii (<Hrti'lll. » condili hiiiuuh; cl HiiiiilitiKlincin fJuR, piT qiiaiii
|'>cc Itil luodis |i(iluit cii^imsii vcritiis Dci. r.iiiu 11(1 iinilatcni rcroriniiniiir ; ct p.iccin, <pi.i iiiiitati

cr^d Dcus iiiiii sil ct siiii|ilc\ cssciitiii, (|Uic cx adliicntinus; scilicd Itciini, ipii <lixil, (iciicn., i :

niillii (livcrsiliil(> |iiirliiim vcl acciilciiliuiii cnn- l'iat Ih-j:, et Vcrliimi |ici <|iioil lacltiiii cni iiiiiin»

sislil ;
|iliii';ilili'i' l.imcii ilicil A|Mist(iliis, lloiii., i, ipiiid Hul)stiinlialil<'r (•! naluralilcr (!hI ; ul (loinuu

20 ; InvisiliilKi lUi, i|m.i |iluriliiis nioilis ('oi^iiosci- liciii^Miil.itis cjuH, ipia pla<'uil (piod al» .'<» pcr V<'i-

lur vcritas Dci [u-r c.i iiiiic lacla suiil. Ia |icr|ic liiiiii lactuiii <'sl cl r<'<'<iii(-iliatuiii aiictori, iil iioii

hiil.ilc iiaiii(|iic crcaluraruiu inlclli^iliir coinlilor iiilciircl. Ecce o8l.('nHuiu csl, ipialitcr in creatiiiiH

iclcriius, cx iiianiiitudinc cnniluniruin oiiiiii|iii- aliipialcnus iiiiago Trinit.ilis iiiiliciiltir ; iioii ciiiiii

lciis, cx onliuc ct ilisposilionc sapicns, cx milicr- p<'r ('ri'aiiiniruiu < <inl<;niplation<'ni Huriici<;iis iio-

iiiilionc liiiniis. Omnia aiilcin liicc lul uuilatciu iitia Trinilaiis polest halieri vel poliiil siiie d(jc-

ilcitatis perlincnt moiislranilaiii. triiue vel inlerioris inspiratiunis rcvclatiunc. Unde

illi anli(pii pliilosoplii ipiasi por uniluani ct dc
l(ingin([Uo vidcrunt vcriialcm, dcticicntes in con-
(Jiinuioilo in aratiiris appiirct vcstiijiitm Triiiitnlifi.
luiiu Trinitatis, utmagi Pharaouis in terliu signo,

Nunc restat ostendero, au per ea qua^ facta sunt, Fxod., viii. Adjuvainur tanieii in lidc invisihihuui

aliipiod Trinifalis vcstitiinni, vel indiciiiin exi- lier ca (pue facia sunt.
guuni luiberi poluoril. Itc lioc Augiislinus, iu \T
De Trinit., cap. x, § i-2, col. 032, t. 8 : (( Oportet' Quomodo in anima sit imago Trinitatis.
ut Crealoreni pcr ea qua' iacla sunl, iiitelleclu

conspicientes , Trinitateiu inielligainus. llujus Nunc voro ad eain jam perveniamus dispulatio-
cniiu Trinitatis vesti!;iuni in creaturis apparel. nem, ubi in mente humana, qua; novit Deum vcl
llsDC eiiiin (pia> arte divina facta sunt et imitatem potest nosse, Trinitatis imaginem reperiamus ut :

quamdain in se ostendunt et specieni et ordinem. enim Augustinus, in .\1V lib. De Trinit., cap. viii,
Nam quodque horum crealorum et umim aliquid col. 10'ti, t. 8, ail, licet humana mens non sit

est, sicut sunt naturaj corporum et animarum et ; ejus natura; cujus Deus cst, imago tameii illius,
ali(pia specie formatur, sicut sunt tigUKV! vel qua- quo nihil molius est, ibi qua^renda et invenienda
corporum, ac doctriuiv vel ai-tos animarum;
litates est, quo natura nostra nihil habet melius, id est

et ordinem aliquem pelit, aut teuet, sicut sunt iu mente. In ipsa enim meute, etiani antecpiam sit
pondera vel collocationes corporum, et amores vel particeps Dei, ejus imago reperitur etsi enim :

delectatiouos animarum. » Et ita in creaturis pra;- amissa Dei participalione deformis sit imago ,

lucet vcstigium Trinitatis. (( In illa enim Triui- tamen Dei permauet. Eo enim ipso imago Dei est
tate, summa origo est omnium rerum, et pulchri- mens, capax est ejus, ejusque esse particeps
(juo
tudo perfectissima , et beatissima deleclatio. » potest. Jam ergo in ea Trinitatem, (juae Deus est,
Summa autem origo, ut Augustinus osten(iit in inquii'amus. Ecce enim* mens sui meminit, iu-
lib. De vcra religione, cap. lv, § dl3, col. 172, t. 3, telligit se, dihgit se\ Hoc si cernimus, cernimus

iutelligitur Deus Pater, a quo sunt omnia, a quo Trinitatem; nondum (juidem Deum, sed imagi-
Filius et Spiritus sanctus : perfectissima pulehri- nem Dei. Hic enim qusedam apparet trinitas me-
tudo intelligitur Filius, scUicet veritas Patris, nulla moria;, intelhgeutiee et amoris. Hsec ergo tria
ex parte ei dissimilis ;
quem cum ipso et in ipso potissimum tractemus, memoriam, intelligentiam
Patre veueramur ; (juae forma est omnium, quae et voluntatem. Hsec ergo tria, ut ait Augustinus

ab uno facta sunt et ad unum referuntur. Quaj in X hb. De Trinit., cap. xi, col. 983, § 18, t. 8,
tamen omnia nec lierent a Patre per Filium, ue- non suut tres vitee, sed una vita*; nec tres men-
que suis fmibus salva essent, nisi Deus summe tes, sed una mens; nec tres essentiae, sed una

bonus esset, qui et nuUi natura^, quse ab illo bona essentia. Memoria vero dicitur ad ah(juid et in- ,

esset, invidit; et ut in bono ipso maneret, alia telligentia et voluntas, sive dilectio, siimliter ad
quantum vellet, alia cpiantum posset, dedit. Quse ah(juid (hcitur; vita vero dicitiu' ad seipsam, et
bonitas, Spiritus sanctus intelligitur qui est do- mens et essentia. Hsec ergo tria eo sunt unum quo
num Patris et Filii. Quare ipsum donum Dei cum una vita, una mens et una essentia et quid(piid
Patre et Filio eeque iucoiumutabile colere et te- aliud ad seipsa etiam simul,
singula dicuntur,
nere nos convenit. Per considerationem itaque non plurahter, sed singulariter dicuntur. Eo vero
creaturarum, unius substantise Trinitatem intelli- tria sunt (juo ad se invicem referuntm-.
gimus, scilicet unum Deum Patrem, a quo sumus

' la Aug. textu propositionum intervertitur ordo. — *A1. : « non sun» tres yitse, sed una mens,»
— » Al. « ergo. »
:
i —
Al. omittitur « diligit se. » : omissis aliis. — Al. : « singulariter. »
46 COMMEiNTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

Qmmodo cequaUa sint, quia ca^tiuntttr a siuguHs Ex qm scnsu iUa tria dicantur uniim esse et
omnia ct tota. una essentia, quceritur.

non sohim singula singii-

.'Kqnalia ctiani siint, Hic attendendum est diligeuter, ex quo seusu
lis ', sed etiam singula omnibus; alioquin non se accipioudum sit cpiod supra dixit, iha tria, scihcet
invicem caperent, Se autem invicem capiunt; ca- memoriam, intehigentiam et vohmtatem, esse
l>iuntur enim et a singulis singula, et a singulis unum, unam meutem, unam esseutiam quod :

unmia. Memini enim me liabere memoriam et utique non videtur verum esse, juxta proprieta-
intelligentiam et voluntatem, et intelligo me in- tem sermouis. Mens eium, id est, spiritus ratio-
telligere et velle atquc meminisse , ct volo me nahs, essentia spirituahs est et iucorporea. Illa
velle et meminisse et intelligere, vero tria, uaturales proprietates seu vires sunt
ipsius meutis, et a se mvicem differuut quia me- :

Quomodo illa tria memoria capiat. moria non est iutelhgeutia vel voluntas ; nec in-
telhgentia voluutas sive amor.
Totamque meam memoriam et intelligentiam
et voluntatem simul memini. Quod enim memo- Quod etiam ad se invicem dicuntur relative.
rise mcfe uon memini illud non est in memoria

mea. Nihil autom tam in memoria est quam ipsa Et ha?c tria etiaui ad se iuvicem referuntur, ut
memoria. Totam ergo memini. Item quidquid ait Augustiuus iu IX lib, De Trinit., cap, iv et v,
intelhgo , me scio; et scio mc vehe
intehigere col, 963, t. 8, Mens enim aiuare seipsam vel me-
quidquid volo ;
quidquid autem niemiui, scio. miuisse non potest, nisi etiam uoverit se, Nam
Totam igitur intolligeutiam, totamque volmitatcm quomodo amat vel meminit quod uescit ? Miro ita-
meam memini. que luodo ista tria mseparabilia suut a semetipsis,
et tamen eorum singulum et omnia simuP una
Quomodo illa tria tota capiat intelligentia. essenlia est, cum et relative chcautur ad invicem,

Simihter cum ha^c tria intehigo , tota simul Hinc aperitur quod supra qucerebatur, sciUcet
intehigo ueque c|uidquam intehigibilium est
:
quomodo hcec tria dicantur unum.
cpiod non intehigam, nisi quod ignoro. Quod
autem ignoro, nec memiui, nec volo. Quidquid Sed jam videndum est quomodo hsec tria dican-
autem intehigibhium nou iutehigo, consequenter tur una substautia. Ideo scilicet quia in ipsa
etiam nec memiui, nec volo; quidquid autem iu- auima vel uieute substautialiter existunt , uou
tehigibihum memini et volo, cousequenter in- sicut accideutia iu subjectis, quee possunt adesse
telhgo. ct abesse. Uude Augustiuus, iu lib. IX De Trinit.,
cap. § 5, col, 963, t, 8, ait
IV, si : « Admouemur,
Quomodo iUa tria tota capiat volmtas. utcumcjue videre possumus, hsec in animo exis-
tere substantialiter, uon tanquam iu suljjecto, ut
Voluntas mea etiam totam intehigentiam totam- color iu corpore : dicuntur ad
quia etsi relative
cj[ue memoriam meam capit, dum utor eo toto invicem siugula, tameu substautiahter suut in sua
quod intehigo et memiui. Cum itaque iuvicem a substantia. » Ecce ex quo seusu hla tria dicantur
singulis et omnia et' tota capiautur, eequaha sunt uuum esse, vel uua substautia, « Quai tria, » ut
tota singula totis singuhs, et tota siugula simul ait Augustinus iu lib, XV De Trinit., cap, xx,
omnibus totis, et ha?c tria uuum, una vita, uua § 39, col. 1088, t. 8, « in mente naturaliter divi-
mens, una essentia, Ecce ihius summjB unitatis nitus instituta quisquis vivaciter perspicit, et
atque Trinitatis, ubi una est essentia et tres per- quam maguum sit in ea, unde potest etiam sem-
sonse imago est mens humana hcet impar,
, , piterua immutabilisque natura recoli, conspici,
Mens autem liic pro animo ipso accipitur, iibi est concupisci , reminiscitur euim per memoriam,
imago iha Trinitatis. Proprie vero meus dicitur, intuetur per intelhgeutiam, amplectitur per dilec-
ut ait Augustiuus, XV De Trinit., c, vn, col, 1065, tionem, profecto reperit illius summse Trinitatis
t. 8, non anima ipsa, sed cjuod iu ea est exceheu- imaginem, »
lius, cjuahter ssepe accipitur, Ulud etiam scieudum

est, quod memoria non solum absentium est et

Quod in iUa simiUtudine est dissimiUtudo.
pia^teritorum, sed etiam praesentium, ut ait Au-
gustinus in XIV lib. Be Trinit., cap. xi, col. 1047, Verumtamen caveat ne hauc imagiuem ab
t. 8, ahoquinnon se caperet. eadem Trimtate factam ita ei comparet ut omnino
existimet similem ; sed potius in cpialicumque ista
similitudine magnam quoque dissimihtudinem
ceruat.

< « Singulariter. » — •
' Al. deest : « et. » — ' Al. deest : « simul.

I
 IHSTINC.T. III. 17

( iiiii iiil tliMliiirtii n ho invinein, (licuriliir (.iiiicii

l'iiiii(i (linniinilitiiil».
nHHu iiiiiiiii, ipiiii III .iMiiiiii iiiib)itunli;j|it4'r cxiHliiiit.

(jiiiiil liii"vilrf ksIcikIi |inlcsl. iiciiin' iiiliis |i<'i' tjiliiil IIHIIS l.irr l'(lfrin, iuilltid l'ihi iiiin,, K^iiyitin
illa Iria iiili<lliKil, ni<>iiiiiiil, ililigit : i|iii iii'<- iin' mndi acajnlnr.
iiiiiriii csl, iitM' iiilclli^i'iili;i, iici' tlilcclin ; scti iiicc

iiiilicl. riiiis crgii iiiiiiiii csl t|iii iiiiiicl. iiicc Iria, l'A c.sl ipsii iiicii^ tpiasi |i.ii iiis, cl inilitia •<i\^

iiiiii liiiiirii ipsc csl iiiiM' Iriii. Iii iliiiis v(tri) siiiiiiiiii (piiisi pr(iIi>H cjiis. MciiK ciiiiii ( iiin m! ((igic.
siiii|ilicitiilc iiiiiuiii' t|ini>i Ihui.s o»l, (|uiiiiivi.s iiiiiis ntililiaiii siii KiKnil ot cst Hoia pariMiM hiiii> iiiililiu*,

sil Hciis, Ircs liiiiicii iicrsttiiic. siiiit ,

1'iilcr, cl icrliiis cst iiiiiiir ipii dn ipnii mcnlc cl iiiititiii

hiliiis, cl S|iiriliis s.inrliis, cl liic Ircs iiiiiis Kciis. priicciiil, tliiiii iiiciis cogiiiistciiK nc. (iiiigilso; iioii

Aiiiul csl iliiijiic 'iriiiitiis rcs ipsii, iiliinl iiiiii^u ciiiiii possot so (iiiiKcr(!, nisi co^^nonrenil «u : aiiiiil

'rriiiiliilis iii rc .iliii : prtiptcr tiiiiiiii iiii.iniiiciii cli.iiii placilaiii |irolciii, iii csl iiiitiliiiiii siiaiii, cl

cliiiiu illiiil iii t|iii> siiiil. iia'(' Iriii iiiiii^n tliciliir, ilii ;iiiit)r tpiidani ooniploxus ost purenli» cl pro-
iil csl liiiiiii», siciil iiiKigti liicitiir ct tiiliiiiii cl lis'.

picliir.i t[U!iM'sl iiioa; sod tubuia ntiiniiio iinaj^iiiis

apiicliatur prnplor picluiiim iiuio csl in c;i.

Quod non est minormmte notiiia, ncc amiir

utronue.
Alia dissimiHUido.
Ncc minor itroles paronto, dnm tantarn sc novil
lUirsus ista iiiiaf;t> qniv tssl Jioino liaboiis illa nions qnanta ost; noc niinor esl aiiim' jiaronto el
lri;i, una porsoiui osl; ilia voro 'rrinit;is noii una prolo, id osl, mente ot notitia, duni taiitum se
persoiia esl, sei.1 tres personre, Palcr Filii, ol Kilius diligit mous (luanlmn so novil ol quanla csl.
Palris, ot Spirilus P;itris ot Filii. Ihitiiic iii ista

iiuaj;iiio Triuitatis iioii luoc tria unus lioino, sod Qxiod lurc tria in scipsis sunt.
uiiiiis hominis siuit. In illa vcro sunuua Trinitate,
oujus liive iinago est, nou uuius Dei sunt illa tria, Sunt ctiam liajc singula in scipsis : quia et mons
sod unus Dcus; ct tros suut iiiu' pcrsona?, non amans in anioro est, ot amor in amanlis notitia,
una j)crsona. uou liomo suiit, sed
llla oniiu tria ct nolitia ui mciitc nosccnte cst.
Ecce in his tribus
hoininis siiiit, vel in Iiomino suiit. Scd nunujuid (j[ualecumque Trinitatis vestigium apparet.
possunuis dicere, Triuitalcm sic esse in Dco ut
alitjuid Dci sit, noc ipsa sil Deus? Absit ut hoc Quomodo mens per ista proficit ad inteUiijendum
credamus. Dicamus ergo in mente nostra imagi- Deum.
nem Trinitatis, sed exiguam et qualemcuuiquc
csso, qui\? summcc Trmitatis ita gerit siniilitudi- Mens itaque rationalis considerans hajc tria et
nem ut ex maxima partc sit dissimilis. Scieudum illam miam csseutiam in qua ista sunt, extendit
vero est, quod « haec Trinitas mentis, » ut ait Au- ad contemplationem Creatoris, et videt Trinita-
se
gustinus in XIV lib. De Tiinit., cap. xii, col. 1048, tem in unitale et unitatem in Trinitate. Intelligit
t. 8, «non proptorea taiitum imago Dci est, quia cnim unuui Dcum esse unam cssentiam, unum
sui mcminerit mens et intelligit ac diligit se sed ; principium. IntcIIigit enim^ quia si duo essent,
quia potest etiam meminisse, et intelligcre, ct vel uterque insufficiens esset, vel alter superflue-
amare illum a quo facta est. » ret ;
quia si aliquid deesset iini (juod alter haberet,
non esset ibi summa perfectio ; si vero nihil uni
Mia assignatio Trinitatis in anima, scilicet mens, deesset quod haberet alter, cum in uno essent
notitia, aiiior. onmia, alter superllueret. InteUexit ergo unum
esse Deum, unum omnium auctorem; et vidit
Potest etiam alio modo aliisqiie nominibus dis- quia absque sapieutia non sit, quasi res fatua; et
tingui Trinitas in anima, quiB est imago illius ideo mtellexit eum habere sapientiam quee ab
sumnipe ct ineffabilis Trinitatis. Ut enim ait Au- ipso gcnita est ; et quia sapieutiam suam dihgit,
gustinus in IX lib. De Trinit., cap. iv, col. 9C)3, intellexit etiam ibi esse amorem.
t. mens et notitia ejus et amor tria quffidam
8,
sunt. Mens enim novit se et amat se, nec amare Hic de summa Trinitatis unitate.
se potest nisi etiam noverit se. Duo (jufedam simt
mens et notitia ejus. Item duo qusedam suut mens Quapropter juxta istam considerationem, ut ait
et amorejus. Cum ergo se novit mens et amat se, Augustinus in lib. IX De Trinit., cap. i, col. 961,
manet Trinitas, scilicet mens, amor et notitia. t. 8, « credamus Patrem, et Fihum, et Spii'itum

Mens autem hic non accipitur pro anima, sed pro sanctum unum esse Deum universas creatm'8e ,

co quod in anima escellentius est. Heec autem tria conditorem et rectorem ; nec Patrem esse Filium,

' Ex lib. IX De Trinit., c. xii, § 18, col. 972, t. 8. * Al. deest « enim. »
 , :

48 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

nec Spiritum sanctnm vcl Patrem esse vel Filium, tiam. Et ratio hujus est, quia esse creaturse
sed Trinitateni relatarum ad invicem persona- est ab altero. Unde secundum hoc ducimur
rum. » rt enim ipse * ait in lib. De fide ad in causam a qua est. Hoc autem potest esse
Petriim, ca]). i, una est natura, sive essentia Pa-
dupliciter. Aut quantum ad id quod recep-
tris et Filii, et Spiritus sancti non una jier-
, ,

tum est et sic ducimur per modum causa-

;
sona; si enim sic esset una persona, sicut est una
litatis aut quantum ad modum recipiendi,
:

substanlia Patris , et Filii , et Spiritus sancti

veracitor Trinitas non diceretur. Rui'sus (jui-
quia impcrfccte recipitur; et sic habemus
dem Triuitas esset vera, sed uuus Deus Trinitas duos modos, scilicet secundum remotionem
ipsa non esset, si quemadmodum Pater, et Filius, imperfectionis a Deo et secundum hoc quod
et Spiritus sanctus personarum sunt ab invicem illud quod receptum est in creatura, perfec-
proprietate distincti, naturarum quo- sic fuissent tius et nobilius est in Creatore ; et ita est
que diversitate discreti. Fides autem patriarclia- modus per eminentiam.
mm, prophetarum atque apostolorum imuni Prima ergo sumitur per viam causa-
ratio
Deum prtfdicat csse Trinitatem. In illa ergo
litatis, et sic. Omne quod habet
formatur
sancta Trinitate unus Deus est Pater, qui solus
esse ex nihilo, oportet quod sit ab aliquo ^ a
esseutialiter de seipso unum Filium genuit; et
unus Filius, qui de uno Patre solus essentialiter
quo esse suum fluxerit. Sed omnes creaturse
natus est; et unus Spiritus sanctus, qui solus Iiabent esse ex nihilo quod manifestatur ex :

essentialiter a Patrc Filioque procedit. Hoc autem earum imperfectione et potentiaUtate. Ergo
totum non potest una persona, id est, gignere se oportet quod sint ab aliquo uno primo, et
et nasci de se et procedere de se. Ut enim ait Iioc est Deus.
Augustinus in I lib. De Trinit., cap. i, nulla res Secunda sumitur per viam remotio-
ratio
est quce seipsam giguat ut sit. nis, et est talis. Ultra omne imperfectum
oportet esse aliquod perfectum, cui nulla^
DIVISIO PRIM^ PARTIS TEXTUS. imperfectio admisceatur. Sed corpus est
quid* imperfectum, quia est terminatum et
In parte ista, osteiidit Magister uuitatem finitum suis dimensionibus et mobile. Ergo
essentia3 et Triuitatem persouarum per ra- oportet ultra corpora esse aliquid quod non
tiones et similitudiues quasdam, et dividitur est corpus.

in partes duas iu prima ostendit unitatem

: Item, omne incorporeum mutabile de sui
essentiae divinse per rationes naturales; in natura imperfectum. Ergo ultra omnes
e'st

secunda Trinitatem personarum

ostendit species mutabiles, sicut sunt animae et an-
per similitudines creaturarum, ibi « Nunc : geli, oportet esse aliquod ens incorporeum

restat ostendere utrum per ea quse facta et immobile et omnino perfectum, et hoc est

sunt, aliquod Trinitatis indicium vel exi- Deus.

guum haberi potuerit. » Alise duai rationes sumuntur per viam
Circa primum tria facit : primo ostendit eminentiai. Sed potest dupliciter attendi
per auctoritatem Apostoli, probantis unitatis eminentia, vel quantum ad esse vel quan-
divinai essentise possibilitatem secundo in- ; tum ad cognitionem. Tertia ergo sumitur
ducit probationem, ibi « Nam, sicut ait : ratio per viam eminentiffi in esse, et est taUs.
Ambrosius; » tertio excludit quamdam ob- Bonum et meUus dicuntur per comparatio-
jectionem, ibi : <( Cum ergo Deus una sit et nem ad optimum. Sed in substantiis inveni-
simplex essentia... pluraliter tamen dicit mus corpus bonum et spiritum creatum me-
Apostolus Invisibilia Dei. »
: lius, in quo tamen bonitas non est a seipso.

Secunda autem pars in qua ponit proba- Ergo oportet esse aliquod optimum a quo sit

tionem, dividitur in quatuor, secundum bonitas in utroque.

quatuor rationes quas ponit. Harum autem Quarta sumitur per eminentiam in cogni-
diversitas sumitur secundum vias deve- tione, et est talis. In quibuscumque est inve-
uiendi ex creaturis in Deum, quas Dionysius nire magis et minus speciosum, est invenire
ponit, vu cap. De div. nom., § 3, col. 870, aliquod speciositatis principium, per cujus
t. 1. Dicit enim quod ex creaturis tribus propinquitatem aliud alio dicitur speciosius.
modis devenimus in Deum scilicet per : Sed invenimus corpora esse speciosa sensi-
causalitatem, per remotionem, per eminen- bili specie, spiritus autem speciosiores specie

1 « ipse. » Sed lib. Defide ad Petrutn, Ful-

Cod. : <( alio. » — ' Parm. addit : « quidem. » — « Parm.
gentio non Augustino jam adscribitur. « Parm. — omittit : « quid. »
 I)ISTIN<:T. III, QVA'S\\ I, AIIT. I. 49
ititi^lliKiliili- Kt'g'(> (>[u>rt(<l ohso alii|ui(l a (|iin

iilru(|U() spociosa siut, cui spiritus croiiti uui-

AIlTKlllLrs riUMLS.
Kis appn>piu(piaut.
(( Niuic roslal (»s|(Mi(l(>n>, uliiiiu pcr m lUnan Dcus pnxsit (oijnoari nh intfl/ectu
(\\uv. lacla siiiil ali(|ui(l Triiiilalis iiidiciiiui crrttto'.
vol oxiguiiiii liahcii [xitiKMit. » llic oshMidil
TriiiitatiMU porsoiuiruiu por siiuilitudiucs iii Ad priiiiuiii sic prociMlitiir. I. Vidotiir
rnvitiiris : ot priiuo por siiuililudiuoiii vesli- (piod Dimis iiou sit cogiioscihilis u v.rimUi in-
Kii; socuudo por siiuililiidiiKMu iiiia^Muis, tclloctii. Dicit (Miiiii Mioiiysiiis, cai). i />^/ ^//»;.

ibi : (( Niiiic aiiliMu ad caiu jaiii p(MV(Miia- ?/o//j,, tj I, col. ."»«7, I. l,(piod l)(juiu iicc di-
luus (lispiilalioiuMU, ul>i iii iiioiito liuiuaua... c.cro iioc iuloliif^oro p()ssuiuu.s : (piod sic pro-
Triiiitatis imafj^iuoiu roporiauuis. » (lirca bat. (loguilio ost taiituiii oxistoiitiuiu. Scd
priiuiiiu diio facit : priino (Miiiu ostcudit por Dous ost supra onuiia oxistoutiu. Ergo cst
aiiclorilahMU Aup^ustiui (pioiuodo iii vcstigio siipra' coguitiouciu.
crcaluraniiu ropivcsculatur Triiiilas pcrso- 2. Itciu, Dcus plus distat a (luolibct oxis-
uaruiu sccuiido cx ipsa siiuililudiuo vcs-
; tentium iutclligiliiliiiiu iiotorum iiohis,
tigii pcrsonarum distiuctiouem
couchulit ,
quam distct iutclligiliilo a scusibili. Scd sen-
ibi Por cousidcrationom croaturarum,
: « sus uon potest iutciligibilo cognoscere.
uuius subsfautiic Triuitatcm intclligimus. » Ergo noc Dous potost a uostro inlellectu
Ubi dislinguit trcs porsonas priiuo (|Uoad : cognosci.
nos, et hoc triplicitor; secuudum cxitum 3. Item, omuis cognitio est per speciem

nostrum a Doo, ot secundum roditum in ip- ahquam, per cujus informationom flt assi-
sum, ibi, scilicot priucipium ad quod re.
(( milatio coguosceutis ad rom cognitam. Sed
currimus » ct sccnudum bencficium ipsius
; a Doo non potost abstrahi aliqua spccies,
Dci, ibi Unum sciUcet, quo auctoro con-
: <( cum sit simplicissimus. l<:rgo non ost cognos-
diti sumus. » Socundo concludit per compa- cibilis.

rationom ad omnia, ibi « sciUcot Deum qui : 4. Item, ut dicit Philosophns, Physic,
III

dixit : Fiat lux. » Ultimo ostendit vostigii text. 4., omne infmitura est ignotum cujus ;

repraesentationom esse insufficientem, ibi : ratio est, quiade rationo iufmiti est, ut sit
« Ecce ostensum quaUter in crcaturis aUqua- extra accipiontom secundum aUquid sui, et
tenus imago Triuitatis mducatur. » tale est ignotum. Sed Deus est infinitus.
Ergo est ignotus.
5. Item, Philosophus dicit, III De anima,
QUiESTIO PRIMA. text. l, quod ita se habent phantasmata aA
intellectum, sicut colores ad visum. Sed vi-
autem in parte ista ostenditur qua-
(^)uia sus corporalis nihil videt sine colore. Ergo
venitur iu cognitionem Dei per vesti-
liter inteUectus noster nihil inteUigit sine phan-
gium creaturarum, ideo quaeruntur duo : tasmate. Cum igitur de Deo non possit for-
primo de divina cognitione; secundo de mari aliquod phantasma, ut dicitur Isa.,
creaturarum vestigio. xl, 18 Quam imaginemponetis ei ? videtur
:

Circa primum quseruntur quatuor : quod non sit cognoscibiUs a nostro intel-
1° utrum Deus sit cognoscibilis a creaturis; lectu.
2» utrum Deum esse sit per se notum; Contra, Jerem., ix, 24, dicitur Iti hoc :

3° utrum possit cognosci per creaturas, et glorielur qui Cjloriatur, scire et nosse me.
quorum sit Deum per creaturas cognoscere ; Sed non est vana gloria ad quam Deus
ista
4" quid de Deo philosophi per creaturas hortatur. Ergo videtur quod possibile sit
cognoscere potuerunt. Deum cognoscere.
Item, ut supra dictum est, etiam secun-
dum Philosophum^ X Ethicor., cap. x, ulti-
mus fmis humanae vitae est contemplatio
Dei. Si igitur ad hoc homo non posset per-
tingere, in vanum esset constitutus; (juia
vanum est, secundum Philosophum , II

< I p. Summse theol., q. xu, art. 12. — « Parm. ; « omnem. » — ' Al. : « pliilosophos. »

YII. 4
 ': :

50 COMMENTUM TN LTB. T SENTENTJARUM.

Phys., text. 02, qnod ad aliquem finera est, tro intellectu; et ideo specles quae in nostro
qiicin non includit' ; et lioc est inconvenicns, intellcctu efficitur, per cognoscuntur, quam
nt (licitur in psalm. Lxxxvni, 48 : Numquid est minus simplcx. Undc non dicimur co-

*Omnes. enim vane constituisti eum*. gnoscere ea per abstractionem sed per ,

Item, ut dicit Philosoplnis, TTT De anima, iinpressionem ipsorum in intelligentias nos-

text. 7, in Tiocdiffert intelli^nbile a sensibili, tras.
quia sensibile excellens destruit sensum in- ; Ad quartum dicendum, quod inrniitum
telligibilo autem maximum non destruit, dicitur dupliciter, scilicet privative et nega-
sed confortat intellectum. Cum igitur Deus tive. Inflnitum privative est quod secundum
sitmaxime intelligibilis quantum in se est; suum genus est natum habere flnem, non
quia est primum intelligibile, videtur quod habens; et tale, cum sit imperfectum, ex sui
a nostro intellectu possit intelligi non : imperfectione perfecte non cognoscitur, sed
enim impediretur nisi propter suam excel- secundum quid. Infljiitum negative dicitur
lentiam. quod nullo modo flnitum est et hoc est ;

SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod quiddam quod se ad omnia extendit, perfec-
non utrum Deus iii essentia
est hic quffistio, tissimum, non valeiis ab intellectu creato
sua immediate videri possit, hoc enim alte- comprehendi, sed tantum attingi.
^rius intentionis est ; sed utrum quocumque Ad quintum dicendum, quod Philosophus,
modo cognosci possit. Et ideo dicimus quod \\\ De anima, text. 30, loquitur de cogni-

Deus cognoscibilis est; non autem ita est secundum

tione intellectus connaturali nobis
comprehenda-
cognoscibilis, ut essentia sua statum vise et hoc modo Deus non cognosci-
;

tur. Quia omne cognoscens habet cognitio- tur a nobis nisi per phantasma non sui ' ,

nem de re cognita, non per modum rei ipsius, sed causati sui per quod in ipsum
cognitee, sed per modum cognoscentis. Mo- devenimus. Sed pcr hoc non removetur quin
dus autem nuUius creaturae attingit ad alti- cognitio aliqua possit esse intellectus, non
tudinem divinai majestatis. Unde oportet per viam naturalem nobis, sed altiorem,
qnod a nullo perfecte cognoscatur, sicut ipse scilicetper influentiam divini luminis ad
seipsum' cognoscit. quam phantasma non est necessarium.
Ad primum ergo dicendum, quod sicut Alia concedimus.
Deus non est Iioc modo existens sicut ista Tamen ad ultimum, quia concludit, quod
existentia, sed in eo est natura entitatis Deus etiam nunc maxime cognoscatur a
eminenter; unde* non est omnino expers nobis, respondendum est, quod quodam-
entilatis; ita etiam non omnino est expers modo est simile in intellectu et sensu, et
cognitionis, quin cognoscatur sed non co- ; quodammodo dissimile. Tn lioc enim simile
gnoscitur per modum aliorum existentium, est quod sensus non potest in id
sicut
quffi intellectu creato comprehendi possunt. quod non est proportionatum sibi, ita nec
Ad secundum dicendum, quod quamvis intellectus, cum omnis cognitio sit per mo-
pTus distet Deus a quolibet intelligibili, se- dum cognoscentis, secundum Boetium, De
cuudum natura3 proprietatem, quam intelli- cons., lib. V, prosa vi, col. 858, 1. 1, in hoc
gibile a sensibili, tamen plus convenit in autem dissimile est quod intelligibile excel-
ratione cognoscibilitatis*. Omne enim quod lens non corrumpit, sicut excellens sensibile;
est" separatum a materia, habet rationem unde intellectus non deflcit a cognitione
ut cognoscatur sicut intelligibile : quod au- excellentis intelligibilis, quia corrumpatur,
tem materiale est cognoscitur ut sensibile. sed quia non attingit. Et ideo non perfecte
Ad tertium dicendum, quod species, pcr Deum videre potest intellectus creatus.
quam fit cognitio, est in potentia cognos-
cente secundum modum ipsius cognoscen- ARTIGULUS TT.

tis : unde eorum quae sunt magis materialia Ulrum Deum esse sitper se noium^.
quam intellectus, species est in intellectu
simplicior quam in rebus; et ideo hujusmodi Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
dicuntur cognosci per modum abstractionis. quod Deum esse sit per se notum. Illa enim
Deus autem et angeli sunt simpliciores nos- dicuntur per se nota quorum cognitio natu-

^ « attendit; » Parm. « attingit. »

Al. : « Parm.
:
— « cognoscibilis. » — ^ Parm. : « quod et. » — ^ Parm.
« perfecte. » ' —
Parm. omittit « sicut. » :
— « phantasmata. » — **
I p. Summx theolog., q. xi,
* Parm. « erainenter. Unde, aicut. »
: * Parm. — : art. 1.
 :

IMSTINCT. III, OIM-.ST. I, AdT. II. m

ruliliM' o.sl ikiIhk iiisilji, iil (iiiiik* Idliiiii rsl ilrriini ilii|ili('ilrr iKilcst ((iiiHiditnii i. Atil.

niajiis sim |)iii'l(\ Sivl (-df^niilio i^\isl(^ii(li mciiikIiiiii siiiiin Hiniililndincin ct pailicijm-
l)(«iiiii, .s(;(iiii(liiin naina.sconniii, lili. I /'VV/. lidiicni; cl lioc. niodo ipsnin ohho, ohI pitr ko
ortlnxl., ca|). i, col. 71)0, t. I, naliiialiUu' usl iiotnin; iiiliil nniin coKnoscitnr niKJ |»or vo-
oiiiiiiluis inscila'. I'!rp» llciiin osso osl por rilaloin siiani, (|iia' ost a l>oo (•xcmplata ;

so noliiin. vorilatciii aiilciii os.so, osl pisr so iioliiin. .\nt

'-2. Iloni, sicnl so haliot Inx siuiHlhilis ad siM-iindiiiii sn|iposilnni, id ost, conKid^irando
visnin, itii .so lialiot ln\ intollifj^ihilis^ ad in- iiisnin iliMini, sitcnndiiin ipiod ost in natnra
t(<llocliiiii. Sod liix visihilis soipsa vidolnr; siia ipiid iiicor|)oroiini ; ol lioc modo iion cst
iiiiino nihil vidoliir. nisi niodiaiih; ipsa. Krpfu por .so noliini ;
iniino niiilli invoiiiiintnr no-
Doiis .soi[)so iiiiiiiodialo co^iiosciliir. f^as.so Dimiiii os.so, siciil oiniKis jihilosoj)ln
."{. Itom, omnis por nnioiiom
cofjfnitio est (jni iioii jiosnoriint cansain ap,'ontoni, ut
roi ('ognita^ ad oot^^noscontom. Sod Uons ost IhMiiocritns ot (|ni(lam alii , I Mctfij^hys.,
jMM" soi|isiiiii iiilriiisocnsaiiiina', otiain map:is loc.l. 0. Kt linjiis ratio ost, (jnia oa (jiia' jior
(liiani ijisa aiiiiiui sihi. V\\-\x,o j)or soij)siini .so iiohis nola siiiil, oniciiiiitiii" nola slatini
oogiiosci jiotost. j)or soiisiim ; sicnt visis loto ot jiarh;, statiin
1. Praitoroa, illud cst por so notum (juod cof^no.scimiis (jnod omno lotiim ost majus
iion potcst oop^ihiri non osso. Scd Dcus non sna parto siiio ali{jua iiKjiiisitionc. Ilndo
jiohvsl ooi>itari non osso. Krgo ipsiini osso Phiiosojilius, Poslerwr., tcxt. 2i « Prin-
I :

por -so cst nolum. Prohatio modia; esl por cipia cognosciinns diiin lcrmiiios cognosci-
'
Ansclmum, ProsloQ., cap. xv, col. ^'X'>, t. \ ;
miis. » Sod visis sciisihilihus, non dovoiiimus
J)ous ost (juo majus co^itari noii potcst. Scd in Donm nisi proccdondo, secnndum (juod
illiul (jiiod non j)otest (^og^itari non osso, ost ista causata suiit ct (juod omno causatum
niajus oo ipiod potcst cogitari non osso. estah aliijua causa agcnte et ijuod jirimum
Ergo Deus noii potcst cogitari non esse\ agons non potcst cssc corpus, et ita in
Potcst alitcr prohari. Nnlla ros potcst cogi- Dcum non (lovcnimus nisi argucndo; et
tari sino sua quid(htate, sicut homo sinc eo nulhim talo est per se notum. Et haec est
quod animal rationalo mortalo. Sed Dei
est ratio Aviccnnae, lih. De intelluj., cap. i.
quidditas est ipsum sunm esse, ut dicit Ad primnm orgo dicendiim, quod aucto-
Avicenna, lih. De intelligentiis, cap. i. Ergo ritas Damasceni intelligenda est de divina
Dcus nonpotest cogitari non esse. cognitione nobis inserta',secundum ipsius
Contra, oa quaj per se sunt nota, ut dicit simiUtudinem et non secundum quod est in
Philosophus, IV Metaph., text. 28, etsi exte- suanatura sicut etiam dicitur, quod omnia
;

rinsnegentur orc, nmupam interius negari appetunt Deum non quidem ipsum prout :

possunt corde. Sed Deum esso, potcst ncgari consideratur in sua natura, sed in sui simi-
corde, ps. xiii, 1 Dixit insipiens in corde
: litudine; quia nihil desideratur, nisi in-
s«o A'o;i 65^ Z)e?^5. Ergo Deum esse non est
: cjuantum habet
similitudinem ipsius, et
per se notiim. etiara nihil cognoscitur.
Item, quid(juid est conclusio demonstra- Adsecundumdicendum, quodvisusnoster
per se notum. Sed Deum esse
tionis iion est est proportionatus ad videndum lucem cor-
demonstratur etiam a philosophis VIII , poralem per seipsam sed intellectus noster
;

Physic., text. 33, item, XII Metaphys., 35. non est proportionatus ad cognoscendum
Ergo Deum esse non est per se notum. naturali cognitione aliquid nisi per sensibi-
SoLUTio. —
Rcspondeo, quod de cogni- lia; et ideo in intelligibiha pura devenire
tione ahcujus rei potest aliquis dupUciter non argumentando^.
potest nisi
loqui aut secundura ipsam rem, aut quoad
: Ad tertium dicendum quod (juamvis ,

nos. Loquendo igitur de Deo secundum Deus sit in anima per essentiam, praesentiam
seipsum, esse est per se notum, et ipse est et potentiam, non tamen est in ea sicut
per se intellectus, non per hoc quod facia- objectum intellectus et hoc requiritur ad ;

mus ipsum intelhgibile, sicut materialia cognitionem. Unde etiam anima sibi ipsi
facimus intelligibiha inactu. Loquendo au- praesens est; tamen raaxima difficultas est
tem de Deo per comparationera ad nos, sic in cognitione aniraae nec devenitur in ,

< Parm. « insita. »: « Parm. —

« intellectualis. » : cogitari potest. » — * Varm. : « insita. » — >'
Parm.
— » Parm, addit « cum sit illud quo nihil majus
: « arguendo. »
 » "'

52 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

ipsam, nisi ratiocinando cx objectis in actus 6. Item, videtur quod nec angeli. Quod
ct ex actibus in potentiam '. enim per se cognoscitur, non cognoscitur
Ad qnartum dicendum, quod ratio An- pcr aliquid aUnd. Sed Deum cognoscunt
sehni ita Postquam intelli-
intelligenda est. angeli per se, videntes ipsum in sua essen-
gimus Deum, non potest intelligi quod sit tia. Ergo non cognoscunt ipsum per crea-
Deus, et possit cogitari non esse sed tamen ; turas.
ex hoc non sequitur quod aliquis non possit 7. Item, videtur quod nec etiam a brutis.
negare vel cogitare, Deum non esse potest ;
NuUa enim potentia affixa organo habet
enim cogitare nihil hujusmodi esse quo virtutem ad cognoscendum nisi speciem
majus cogitari non possit et ideo ratio sua ; materialem, eo quod cognitio sit in cognos-
procedit ex hac suppositione, quod suppo- cente secundum modum ipsius cognoscen-
natur aliquid esse quo majus cogitari non tis \ Sed bruta non habent virtutes cognos-

potest. citivas, nisi sensitivas, quae sunt affixae

Et simiUter etiam dicendum ad aliam pro- organo. Ergo nuUo modo possunt cognos-
bationem, cere Deum, qui omnino est immateriaUs.
8. Item, videtur quod nec etiam a pecca-
toribus. Ambrosius enim dicit, Super iUud
ARTICULUS IIL
Matth., V, 8 Beati mundo corde, quoniam
:

Utrum Deus possit cognosci ab homine ipsi Deum videbunt, Ub. I In Luc, § 27,
per creaturas. col. 1624, t. 2 « Si qui mundocorde sunt,
:

Deum videbunt, ergo aUi non videbuiit;

Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur neque enim maligni Deum videbunt, neque
quod Deus possit cognosci per creaturas ab is qui Deum videre noluerit, potest videre ^^
homine. Rom., i, 20 Invisibilia Dei a : Deum. »

creatura miindi per ea quae facta sunt, in- SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod,
tellecta conspiciuntur Creatura autem di- . cum creatura exemplariter procedat ab ipso
citur* homo secundum expositionem Ma- Deo quodammodo simiU per
sicut a causa
gistri. Ergo per creaturas ab homine potest analogiam'', ex creaturis potest in Deum
cognosci. deveniri tribus iUis modis quibus dictum
quod ab angelo. Cognitio
2. Item, videtur est, sciUcet per causalitatem, remotionem,
enim Dei per creaturas fit per hoc quod vi- eminentiam.
detur divina bonitas relucens in creatura. Ad hoc autem quod aUquis ex creaturis
Sed angelus cognoscens res in proprio ge- in Deum deveniat, duo requiruntur scilicet :

nere, videt divinam bonitatem in ipsis. quod ipsum Deum possit aUquo modo ca-
Ergo cognoscit Creatorem ex creaturis. pere, et ideo brutis non convenit taUs pro-
3. Item, videtur quod etiam bruta. Nulli cessus cognitionis secundo requiritur quod
;

enim prseceptum nisi ei qui cognoscit

fit cognitio divina in eis incipiat a creaturis et
praeceptum. Sed Jonse, iv, dicitur, quod terminetur ad Creatorem; et ideo angelis
praecepit Dominus vermi, quod percuteret non convenit Deum cognoscere per creatu-
hederam. Ergo vermis potest cognoscere ras, neque beatis hominibus, qui a Creatoris
divinum prceceptum, et ita potest etiam cognitione procedunt in creaturas. Sed con-
cognoscere prsecipientem. venit iste processus hominibus, secundum
4. Item, videtur quod etiam a peccatori- statum viae, bonis et malis.
bus possit cognosci : dicitur enim Rom., i, Primum ergo concedimus.
21 : Cum cognovissent Deum, non sicut Ad secundum dicendum, quod quamvis
Deum glorificaverimt. Tales autem pecca- angelus cognoscat divinam bonitatem relu-
torcs fuerunt. Ergo, etc. cere in creatura, non tamen ex creatura
5. Contra, omnis effectus ducens in cogni- venit in Creatorem, sed e contrario.
tionem suae causae, est aUquo modo propor- Ad tertium dicendum, quod praeceptum
tionatus sibi. Sed creaturae non sunt pro- Dei non devenit ad vermem, ita quod inten-
portionatae Deo. Ergo ex eis non potest homo tionem praecepti apprehenderet, sed quia
in suam cognitionem venire. divina virtute mota est ejus aestimativa

Parm. « potentias.
< :
' Parm. —
« videtur esse. : « Parm. addit : « eo scilicetquod quselibet crea-
— Parm. omittit « cognoscentis. »
' : * Parm. — tura eum imitatur secundum possibilitatem na-
omittit « ipso. » — ' Parm.
: « secundum. » : — turse suse.
 .

DISTIiNCT. III, i.tll.KS r. I, Ain. III i.T IV. ft.1

naliinili inolii .nl ('()iii|ilrii(liiiii '

illiiil (|ii(jil pliilo.sopln non pcrvcncninl ad noliliam
Dtms (lispoiK^liat. p(!rsoiia' lorlia-, scilicd Spiiiliis Hancli, ol
Qiiarliiiii ('oiictMliiiiiis. idoin liahotiir siipcr l.xud., vni, iibi dicitiir,
A(l (|iiiiiliiin iliccndiiiii, (|ii(i(l (rcatiini cst (jiiod inaKi fliaraotiis dctVconinl iii tcrlio
(Mlcclns 111)1! |ii'(i|i(irli(iiialns Crcatori ; ot idco sif^no. 1'j'^-o vidctiir ad tnimis ipKxl ad iio-
tioii (liicil in |)(w loclani cof^^iiilioiKwn i[isins liliaindnarnni |)orsonarnin vctHMiinl.
sod iii iiii|)i>rloclaiii. Coiitra, llobr., xi,
\ Esl fidrs suhsifoitin
:

Soxtiiiii ot scpliniiiin conccMliiniis. spernndariun reruin, arguuwntuni nou an-

A(i oclaviiin Ainhrosins
(liccnilnni, (jiiod parculiuui. Scd llciitn osso Irinnin cl limiin
loipiilnr (l(> visionc Dci pcr csscntiam, (pia; cst arlicnlns lidci. Ergo non (!sl a|iparciis
(M'il iii |)atria, ad (|nain iinlins inaliis pol(>ril rationi.
porvnniro. Siinilit(>r otiani ad cofiMiitioiioin SoLiiTio. — Uespoiidoo dicondiini, (piod
tldoi niillns vonit nisi lldolis. Sod cognitio piu- natnraloin ratioiKMu non iiotost porvc-
natnralis di\ |)oo cominnnis osl bonis ol niri iii co^MiilioiKiin Trinilalis por.soiianim ;

inalis, lidolibiis ol inlidoliljns. ot idoo i)hilo.so[)lii niliil do hoc. scivornnt,

por rovolationoin vol anditnm ab
nisi forto

AUTICULUS IV. Kt hujus ratio ost, quia natnralis ratio

aliis.

non cognoscit Dcum nisi ox croaturis. Om-

Utnnn philosophi nnturnli cognitione co- nia antoin qiia) dicuntur do Dco pcr res-
gnovcrint Trinitntem ex creaturis* poctuin ad croaturas, pcrtinont ad ossen-
tiain etnon ad personas. Et ideo cx naturali
Ad qnarlum sic procoditur. 1. Yidotur rationo non vcnitnr nisi in attributa di-
qnod philosophi natnrali cognitiono ox croa- vina^ essontia3. Tamen personas, .secundum
tnris in Trinilatom dovcnorunt. Dicit oniiii appropriata eis, philosophi cogno.sccre po-
Aristolelos'\ in principio />e cxlo et inundo, tuerunt, cognoscentos potentiam, sapion-
toxt. 5 « Et per hunc quidem numorum, »
: tiam, bonilatoin,
scilicot ternarium adhibuiiuus uosipsos , (( Ad primiim ergo dicendum, quod, secun-
magnificare Deum umim emineutein pro- dum expositionem Commentatoris, Aristo-
prietalibus eorum qua^ creata sunt. » Simi- teles non intendit Trinitatem personarum
literetiam IMato, mParmen., loquiturmulta in Deo ponere; sed propter hoc quod in
dopaterno intellectu, etmultialiiphilosophi. omnibus cieaturis apparet perfectio in ter-
2. Prcetoroa, philosophi potuorunt dcve- nario, sicut in principio, medio et fine, ideo
nire in cognitionem eorum quae in creaturis antiqui honorabant Deum in sacrificiis et
relucent. Sed in anima cst expressa simiU- orationibus triplicatis. Plato autem dicitur
tudo Trinitatis personarum. Ergo videtur multa cognovisse de divinis, legens in li-
quod per potentias animse, quas philosophi bris veteris legis, quos invenit in jEgypto.
'^

multum consideraverunt, potuerunt in Tri- Vel forte intellectum paternum nominat

iiitatem persouarum devenire. intellectum divinum, secundum quod in se
3. Richardus de Sancto Victore,
Item, quodain inodo concipit ideam mundi, quse
I De cap. iv, dicit
Trinit., « Credo sine : estmundus archetypus.
dubio quod ad quamcumque explanationem Ad secundum dicendum, quod similitudo
veritatis, quse necesse est esse*, non modo Trinitatis reJucens in anima est omuino
probabilia , immo et necessaria argumeuta imperfecta et deficiens, sicut infra dicet
non desunt. » Sed necessarium est cognos- Magister. Sed dicitur expressa per compa-
cere Trinitatem. Ergo videtur quod ad rationem ad similitudinem vestigii.
ipsius cognitionem philosophi rationem ha- Ad tertium dicendum, quod si dictum
bere potuerunt. Quod etiam videtur ex Richardi intelligatur universaliter, quod
probationibus supra inductis, quibus Trini- omne verum possit probari per rationem,
tas probatur. est expresse falsum quia prima principia ;

4. Item, dicitur Rom., i, in Glossa ^*, quod per se nota non probantur. Si autem aliqua

'
Parm. : « explendum. » — «
I p. Summse theol., rum hoc numero utimur. » — * Migne : « quoniam
q. xxxii, art. 1. — ' Sive lib. I De cxlo, cap. i, ubi ad quorumlibet explanationem, quse necesse est
sic tantum : « Tria omnia sunt,
idem est ter ac et esse, » etc. Olim perperam notabatur iib. III,
omnino quapropter ex natura hoc nos accipien-
:
c. XVIII. —
5 Interlin?ari super illud Invisibilia :

tes, tanquam leges illius, etiam ad sacrificia deo- Dei. — Parm. « libros. »
<>
:
 ;

S4 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

sunt in se nota qucB nobis occulta sunt, illa psalm. Lxxvi, 20 Et vestigia tua non
:

probantur per notiora quoad nos. Notiora cognoscentur. Ergo videtur quod simihtudo
autom quoad nos sunt effoetus principio- Creatoris in creatura non sit vestigium.
rum. Ex effectibus autcni creaturarum, vestigium est impressio quae-
2. Prseterea,

Trinitas personarum probari non potest, ut dam consequens motum ejus ciijus est ves-
dictum est. Et ideo relinquitur quod nuUo tigium, Sed Deus res producit sine ahquo
modo possit probari ct omnes rationes in-
; sui motu, Jac, i, 17 Apud quem non est :

ducta:^ sunt magis adaptationes quaedam, transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio.

quam nccessario concludentes. Remoto enim Ergo vestigium noii potest dici de simihtu-
per impossibile intellectu distinctionis per- dine creaturae, quae a Creatore producitur.
sonariim, adlmc remanebit in Deo summa 3. Item, vestigium, secundum quod hic

bonitas, et beatitudo, et cbaritas. inducitur*, inducit in cognitionem persona-

Ad quartum diceudum, quod philosopbi rum. Sed per creaturas non potest haberi
non pervenerunt in cognitionem duarum cognitio Trinitatis, ut dictum est. Ergo
personarum quantum ad propria, sed sohnn simihtudo reperta in creaturis non debet
quantum ad appropriata, non inquantum dici vestigium; vel Jvestigium non ducit in
appropriata sunt, quia sic corum cognitio Trinitatem.
dependeret ex propriis, sed inquantum sunt Gregorius dicit % XMoraL, c. viii,
4. Item,
attributa divinai naturae. col. 927, 1, super iUud Job, xi, 7
t. Forsi- :

Et si objiciatur, quod simihter devenerunt tan vestigia Dei comprehendes ? « Benigni-

in cognitiouem bonitatis, quse appropriatur qua viam nobis ostendit, ejus
tas visitationis,
Spiritui sancto, sicut in cognitionem poten- vestigia dicuntur. » Ergo videtur, quod ves-
tiae et sapientise, quse appropriautur Patri tigium nou sit simUitudo Dei reperta in
et FiUo dicendum, quod bonitatem non
: creaturis.
cognoverunt quantum ad potissimum effec- SoLUTio. —
Respondeo dicendum, qiiod
tum ipsius, incarnationem scihcet et re- vestigium secundum quod hic dicitur ^
,

demptionem. Yel quia non tantum intende- metaphorice accipitur et sumitur ad simi- ,

runt venerationi bonitatis divinae, quam htudinem vestigii proprie dicti, quod est
etiam non imitabantur, sicut venerati sunt impressio quaedam, confuse ducens in co-
potentiam et sapieutiam. gnitionem ahcujus, cum non repraesentet
ipsum nisi secundum partem, scihcet pe-
dem, et secundum inferiorem superficiem
QUiESTIO II. tantum. Tria ergo considerantur in ratione
vestigii : scihcet similitudo, imperfectio si-
Deinde quseritur de vestigio, circa quod militudinis, et quod per vestigium rem in
quceruntur tria 1° quid sit vestigium
: cujus est vestigium devenitur, Secundum
2° de partibus vestigii 3° utrum in omni ; hoc ergo, quia in creaturis invenitur simili-
creatura vestigium inveniatur. tudo Creatoris, per quam in ipsius cognitio-
nem devenire possimus, et est imperfecta si-
ARTICULUS PRIMUS. mUitudo ideo in creaturis dicitur vestigium
;

Creatoris. Et quia creaturae* magis deficiunt

Utrum similitudo Dei in creaturis possit a repraesentatione distinctionis personarum,
dici vestigium. quam essentialium attributorum ideo ma- ;

gis proprie dicitur creatura vestigium, se-

Ad primum slc proceditur. 1 Videtur cundum quod ducit in personas, quam
quod simihtudo Creatoris reperta in crea- secundum quod ducit in divinam essentiam.
tura uon potest dici vestigium. Per vesti- Ad primum ergo dicendum, quod divinse
gium enim res investigatur. Sed divina ma- viaedicuntur investigabUes, quia non ad
jestas est investigabihs unde dicitur Rom., : plenum ipsius opera comprehendere possu-
XI, 33 : allitudo divitiarum sapientix et mus, non quod ex creaturis nuUo modo iu
sciejitiae IJei, quam incomprehensibilia sunt ipsas devenire possimus.
judicia ejus, et investir/abiles vix ejus ! et Ad secundum dicendum, quod in his quae

* Parm. : « sumitur. » —
Paulo aliter « Quid ^ : vocamur, cum ejus Spiritus afflatu tangimur, » etc.
vestigia benignitatem visitationis illius
Dei nisi — 3 Parm. « sumitur. »—
: Parm. omiltit « crea- ''
:

vocat? quiijus nimirum progrecli a(i superna pro- lurse. »

 l)IS'IIN(rr. III, UIIKST II, AHT. I Ki II. M
(liriiiiltii' |)iM' Iraiisliiliniinii, siirilcil. (|iini| cap. III, coj. r>.S;i, I. H, potnt inoilntn, M|iocii)ni

ullciiiilaliir .siiuilihido i|iiaiiliiiii iu\ aliiinid, ctordiiKun; i^t iiinllis iiliiM niodi.s Koinndiiiii

(>l. 111)11 oportol i|iiimI (|itatilniii ail oiiinia; (livorMo.H. (.MtaTilnr orKo (l(j ralionii divorHi-
alias ossdI propriclas ', ot noii siiiiililrilo. tulisas.signalionuin.
Ail lcrliitiii irK*nii(liiiii, i|itoil pcr vcsri^ninii Soi.irno. Iics|ioiidoo dicctidiiiii, iptod
noii (linotiiiiiiis iii co^nilioiinii |icrsoiiui'iiiii, vcsli;;^iiiiii invctiititi' iti criMluru, iiiipiaiitiini
nisi valclo conlnsn; (|iiia pcra|)pr()|)riala p^u'- iiiiilalnr diviitaiii pot-loctionoiii. l'orloc.tio

sonis, nuif^Ms ipiani \m' ip.sarinn |)ropria, uuliMii crcutiir.o noii stalitn lialiotiir iii Huin
sic.nl palcl. (V\ litlDra. A|ipi'opriala aiilcin principiis, (pia> itnpitrrocta suiil, ut jiatot iii

snnl cssiMilialia, ipiaiiivis siinililinliiiciii lia- titatoria ot roritia, (ptoruiii iKMitritiii liuhot
boanl ciiin propriis pcr.sonaritiii. por so o.s.so p(!i loctinn ;
sod in conJniK.'liono
Ad iptarlinn dic.onduin, (piod iini roi pos- ipsiiis croatnrae ad Kuutn iiitoin. Di.stantia
siint osso innlta sitnilia; undo iioii ost incoii- antoin natiira non conjnngit sine modio et :

vonicns ipiod ah coilctu Iraiisuiiiatilitr* idoo in croatitris iiivoiiititf principium, nio-

ali(|ua div(>r.sa sccituduin divorsas siiuililu- dittni (;t linis, .socutiditiit ipta; triu ponobat
(linos; ol id(M) potcst os.so (piod siinililiido l'ythagoras' porfoclioiKitn citjitslihol croa-
r(^p(>rta in cnNitiiris dii^atnr vostip^iuin in- turae. Et sccundum rationcin otiani horuni
(luauluiu oonruso ropivosontat; ot opora trium ropr.p.sontatnr iii creaturis distinctio
diviu.i' honilalis in myslorio litcaruatiouis diviuarum porsoiiaruiu, iii (piibus Fiiius cst
ostonsa dicaittur vostij^^iu Doi, iiKjuatituni inedia porsona, sod Spiritus sanctus ost in
por oa uobis via paralur ad vouiouduiu iu quo tormiuatiir proccssio per.sonarum. Con-
ipsuni. tingit autem intcr duo extrema e.sso plu-
rima media; et ideo contingit quod prin-
'

ARTICULUS II. cipium, et medium, et finis divorsiinodo

Utrum partes vestigii sint tres tantmn vel possunt assignari, sccundum quod cx liis
dux. omnibus qu»dam possunt accipi ut princi-
'^

pium, ct quaedam ut medium, ct quaedam ut

Ad sccundum sic proceditur. 1. Videtur linis, diversimodc combinando et ideo con- ;

quod dohcunt osse tautum duae partes vesti- tingit quod a divcrsis partes vestigii diversi-
gii. Vostigium enim est proprietas quaedam mode sunt assignatae. Vcrbi gratia, primum
creaturse. Sed creatura hubet taiitum duas quod pertinet ad perfectionem rei, sunt prin-
partes cssentiales, scilicet matcriam et for- cipia ipsius rci ultimum autem est perfec-
;

mam. Ergo videtur quod secundum has tio*' rei secundum comparationcm suam ad '

partes du?e tantum sit partes vestigii. alias rcs, non tantum prout in se perfecta est.
2. Item, vidctur quod quatuor. Per vesti- Iiiter hsec autem multa sunt media. Est enim
gium enim non tantum repraescntatur per- dispositio principiorum, sive inclinatio ad
sonarum Trinitas, sed etiam unitas essen- esse principiati; est etiam limitatio princi-
tioB. Ergo oportet esse tria respondentia piorum sub forma principiati, et est forma
tribus personis ct quartum respondens uni- ipsius principiati, et est virtus et opcratio,
tati essentiffi. et multa hujusmodi. Potest ergo assignari
2. Item, vcstigium dicitur in creatura vcstigium, ut pro principio sumatur solum
secundum quod repraesentat Creatorcm. illud quod primum est, scilicet ipsa substan-
Cum igitur in creaturis reprsesententur tia principiorum et pro medio illud quod ;

pluriraa attributa ipsius Dei, quse participan- cst immcdiatc sequcns, scihcet dispositio
tur a creaturis, sicut patet pcr Dionysium, principiorum sivc inclinatio ad esse princi-
Be div. nom., cap. ix, col. 910, 1. 1, videtur pii ; et pro fine illud totum quod consequitur;
quod sint plurimse partes. et secundum hoc sumitur quod dicitur illud
4. Item, a diversis inveniuntur partcs di- Sapient., xi, numerus, pondus et mensura;
versae assignatse; sicut Sap., xi, 21 dicitur : quia numerus pertinet ad pluralitatcm prin-
Omnia mensura, et pondere, et numero
in cipiorum, pondus ad inclinationem princi-
disposuisti; et Augustinus, De natura boni, piorum in esse principiati, mensura ad ter-
^ Parm. : « identitas. »
^ Parin. « transmuten- — : principio, medio et fine, et multis mediis. » —
lur. » — ' Ad
raarginem Romanse editionis 1370 :
6 Parm. addit « ipsius. » ' Parm.
: « opera- — :

« Ut recitat Aristoteles I Cxli, text. 3, » seu cap- i. tionem. »

— * Parm. « plura. » Parm. addit « scilicet
: — "•
:
 ,

S6 COMMENTUM liN LIB. I SENTENTIARUM.

minationem principiorum sub esse creati creaturarum, ex quibus ducimur in divina
terminato ita quod in ista terminationo
'
;
attributa, quamvis siut plura, habent tamen
sumatur et terminatio in esse et in operari, ordinem ad invicem principii, medii et fmis,
et in omnibus aliis. Item potest aliter sumi, sub quorum rationibus in tres personas du-
ut pro principio sumatur ipsa substantia cunt, qualitercumque diversificentur '.
principiorum et inclinatio et quidquid aliud
pertinet ad principia, et pro medio sumatur ARTICULUS III.
ipsa forma principiati, et pro ultimo suma-
tur ipsa comparatio ipsius rei ad ea quae Utrum in omni creatura sit vestigium^.
sunt extra rem. Et sic sumuntur illa verba
Augustini, lib. LXXXIII Quxstion., q. xvni, Ad proceditur. 1 Videtur quod
tertium sic .

col. 15, t. 6 quod discerni-

: « Quod constat, nou omni creatura sit vestigium. Simili-
in
tur, quod congruit. » Constat enim res per tudo enim vestigii dividitur contra similitu-
ipsa sua principia, discernitur per formam, dinem imaginis. Sed quaedam creaturse sunt
congruit per comparationem ad alterum : in quibus est similitudo imaginis, sicut
et quasi similiter sumuntur ista, modus, in homiue. Ergo in illis" non est vestigium.
species et ordo; ita quod modus pertineat 2. Item, vestigium est similitudo imper-

ad principia determinata sub esse princi- fecte reprsesentans. Sed aliquae creaturai
piati, species ad formam, ordo ad compa- sunt quse sunt ' perfecta similitudo divinae
rationem ad alterum nisi quod ista sunt ; bonitatis, sicut gratiae gratum facientes,
abstracta et prima concreta et quasi simili- ; cum quibus Deus dicitur inhabitare in ho-
ter accipiuntur ista, unum, verum et bo- mine. Ergo in illis non est vestigium.
num ut unitas rei
; pertineat ad suam deter- 3. Item, si accipiamus singulas partes
minationem prout ex principiis constituta vestigii quaehbet earum creatura est, sicut
est, et veritas secundum quod liabet for- modus, vel species. Si igitur in qualibet
mam, et bonum secundum quod ordinatur creatura est vestigium, tunc modi erit
ad fmem. Item etiam potest sumi pro prin- modus, species et ordo et ita erit abire in ;

cipio tota res secundum quod est etiam per- infinitum, quod nec intellectus nec natura
fecta per formam et pro medio virtus , patitur.
et pro fine operatio ; et sic sumitur illa 4. Item, Ambrosius dicit in Hexameron,
Dionysii : essentia, virtus et operatio. Et sic lib. I, cap. IX, § 34, col. 1S4, t. 1 a Lucis :

patet quod secundum quod perfectio rei natura est ut non sit in numero, pondere et
potest intelligi terminari ad diversa, et se- mensura, sicut alia creatura. » In his autem
cundum quod unum membrum potest multa tribus attenditur vestigium, secundum Au-
vel pauca includere, invenitur diversitas gustinum, ut dictumest. Cum igitur lux sit
partium vestigii in omnibus secundum creatura, videtur quod non in qualibet crea-
unam communem rationem principii, medii tura sit vestigium.
et finis assignatam^ 5. Item, Bernardus, De diligendo Deo,
Ad primum ergo dicendum, quod quam- cap. I, col. 371, t. 2 : « Modus charitatis est
vis sint duai partes essentiales creaturae, ni- non habere inodum. » Ergo charitas, cum
hilorainus tamen est accipere habitudinem sit creatura, non habet modum, speciem et
unius ad alteram, et multas etiam perfectio. ordinem; et sic idem quod prius.
nes consequentes, secundum quas partes Contra, Sap. xi, 21 : Omnia in mensura,
vestigii assignari possunt. pondere numero disposuisti.
et Item Augus-
Ad secundum dicendum, quod sicut in De natura boni, cap. iii, col. 553,
tinus, lib.
Deo esseiitia non facit numerum cum perso- t. 8, loquens de modo, specie et ordine,

quod tribus parti-

nis, ita et in creatura est, dicit « Ubi haec tria magna sunt, magnum
:

bus vestigii substat' ipsum esse creaturae bonum est ubi parva, parvum ubi nulla,
; ;

reprffisentans essentiam non connumeratum nullum*. Sed omnis creatura est aliquod
»

tribus partibus vestigii. bonum. Ergo omnis creatura habet hajc

Ad tertium dicendum, quod proprietates tria.

' Parm. : « terminat. » — ' Parm. : « signatam. >> theol., q. XLV, art. 7. « Al.
—
« quse in illis. » :
—
— *
Al. : <' subsistat.» — '•
Solutio objectionis quar- ' Parm. omittit « quse sunt. »
:
' Paulo aliter — in
t» habelur in corpore articuU. — '
I p. Summx texlu.
 ;

DisTiNcr. III, un.Ksr, ii. aiit. iii. «7

Sol.lUIO. - i(UH|)t)ll(l(MI (ll(-('ll(lllll), (|I)(mI iiiodillcaiiliMii (iirc.clivu; ul ita chl in omnihii.-i

vosliKiiiin iiiviMiiliir iii criMiliira, .simmiikIiidi aliis |)artihns vuHtiKii.

i|ii()(1 ('uiisri|iiiliii' mmi pnrrcrhiin ii Duo, iit Ad qnarlnm dicundnm, (piiHl liix iii hu
.snpni ilicliini ivsl. Hniln in lii.s laiilnni sini- coiisidcrata, ciuala u.hI in nninuro, (loiidoro
])li('il(M" i'sl, iiiviMiiro vrslij^iiiin (|ii.i' pci liMlii ct miMisnra, cnin iiahc.it flnilnni chhu ut
siiiil in .sc ; ol liiijiisinodi siinl laiiliiin iiidi possu, siciit ct alia; cnsiliiia' ; scd r(',H|»urtu

viiliia in f^unuro snhslanliii!. Arciiluntia aii- aliarum cruaturariim cori^oralinm hahut iii-
tuin non liahunl us.su, nisi ilupiMiiluns a siil)- dclurminatam virtnlum, uo qiiod pur Incuni
slantia; nnilu utiant iii acciilciitihns noii ust oiiuiia corpora aliipio modo informantnr ut
vustigiiim, iiisi .sccniidnin ordiiicin ad snh- pur ipsain omnia corpora inr(M"ioia pcrll-
stanliam; ila ipiod accidentia niaf^is sint ciunliir iii siiis naliiris; (;l lioc accidit sihi

niodi, spucius ot ordinus snbstantiarnni ,

inipiantiim ost lorina nnivur.salis ct i^rimi
'
qiiam ipsa liahuantspuciuin, niodnin ut ordi- altcrautis, .scilicot cioli ; ct pro taiito dicitiir

nein nisi ulVuotivu Duiis dicatur s[)ecius,

: noii os.so iii iiiimcro, poiidoro et niensura
luodiis ut ordo accidcnrmin. TanKMi, cniu croata.
socundnm ipiodlihct acciduns addalur ali- Ad (|uiutuiu^ diconduin, (]Uod chariUis
quod osso ipsi suhslantiai, orit sccuniluin potost du[)liciter cousidcrari. Aut secunduiu
illud es.so aiiipio luodo cousidorare vcsti- osse quod iiahet iu sul)jocto; ct hoc modo
gium. Uiido quod privat illiid accidcus, pri- modum socuudiun mcnsuram capaci-
lial)ct

vat partcs vustii;ii, scilicct inoduiu, spccicm talisrccipicntis, vcl cx iiatiira, vclcxcoiiatu.
ct ordincm, (luautum ad illiid esso sicut ; Aut sccuudum incliuatiouciu iu ohjcctum, ct
poccatum, quod privat gratiam, dicitur pri- sic intclligitur non hahcro modum quiaob- :

vatio modi, spccici ot ordinis, sccundum Jcctum, cuiu sit iufinitum, non proportiona-
osso gratuitum uihilomiims tamou maucut ;
tur voluutati nostrai : undo nuuquain tau-
haec tria socundum osso uaturai. tum potcst ainarc Doum quin amplius
Ad primum crgo dicoudum, quod iu su- amuudus sit et se amare velit.

periori semper iucluditur virtus iiifcrioris,

sicut iu auima otiain est virtus naturae. EXPOSITIO PRlMyE PARTIS TEXTUS.
Auiina euiin ost natura ipsius corporis,
quod pcr ipsam movotur, ot dat sihi esso « Invisibilia, » quantum ad attributa qui-
naturalo, ot supcr lioc hahet proprias opcra- bus Dous in se perfectus est : « virtus, » se-
tiones suas et ideo cum sirailitudo imaginis
: cuudum quam creaturas producit ; « divi-
soquatur animam secuudum id quod iiitel- nitas, )) secundum quod creaturae recurrunt
lectuaUs est, non excluditur ah ea ratio vcs- in ipsum ut in finem. Vel « invisibilia » dicit

tigii , quae consequitur ipsam secundum quautum ad operationes suas, quae invisi-
quod natura quaedam est creata. bilessuut^; « virtus « quantum ad poten-
Et simiUtor etiam dicendum ad secuudum tiam; « divinitas » quantum ad essentiam.
quod gratia gratum faciens, secundum id « Propter excellentiam. » Contra angelus
quod addit aUis crcaturis, dicitur perfecta praecellit homiuem, ut in psalm. viii, 7 Mi- :

similitudo, uon quidem simpUciter, sed eum pau^minus ab angelis. — Di-

nuisti
respectu aUarum creatarum simiUtudiuum cendum, quod homo et angelus possunt tri-
sed secundum id in quo communicat cum pliciter considerari. Aut per relationem ad
aUis creaturis, hahet rationem vestigii. finem et sic
, sunt aequales erunt enim ho- :

Ad
tertium diceudum, quod aUquid dici- mines sicut angeU in caelo, sicut habetur
tur modificari aUquo dupUciter. Vel formaU- Matth., XXII. Aut quantum ad reparationem
ter, et sic res dicitur modificari suo modo, divinam homo major est angelo, in-
, et sic
qui in ipsa est, Vel efTective, et sic omnia quautum humana natiu-a assumpta est in
modificantur ab eo qui modum rebus impo- unitatem personae divinae. Aut quantum ad
nit ; et hiiic est quod Deus dicitur effective, utramque naturam in se et sic natura an- ,

modus omnium rerum. Secuudum hoc ergo geU nobUior est. Vel diceudum, quod mun-
quod modus creaturaj non habet mo-
dico, dus accipitur hic, secundum quod est conti-
dum quo formaUter modificetur, sed modum nentia visibilium tantum et ita inter ;

' Parm. « non dicitur. »

: » Parm. « ultimum.» — :
biles sunt, » et habet . « opera. »
- * Parm. omillit « operationes suas quse invisi-
;
 :

m COMMENTIIM LN LIB. I SENTENTIARUM.

creatiiras miindi, qiias hoino oxcellit, non jectioncra, ibi : « Hic attendendum est dili-
computatiir angoliis. genter. » duo facit primo osten-
In primo :

« Ex perpetuitate namquo creaturarum dit similitudinem quoad personarum dis-

intelligitur conditor cBternus. » Quia causa tinctionem et essentioe unitatem; secundo
semper est nobilior causato unde si causa- ; quoad personarum a^qualitatem , ibi :

tum ost porpetuum, oportct quod causa « ^quaUa etiam sunt non solum singula

prima sit de aliis.

aiterna ; et sio singulis, sed etiara singula oranibus. »
« Perfectissima pulchritudo intelUgitur Quara aBqualitatem ostendit tali ratione.
Filius, Pulchritudo consistit in duobus,
)) Qusecumquo se includunt invicem, snnt
scilicet in splendore et partium propor- aiqualia. Sed quaelibet dictarum potentia-
tione. Yeritas autem habet splendoris ra- rum capit aliara, et queelibet capit oranes.
tionem et ajquahtas tenet locum proportio- Ergo qua?libet est a^quaUs alteri, et quailibet
nis. omnibus siraul, sicut est de di-
est ffiqualis
vinis personis. Minorem probat ibi « To- :

DIVISIO SEGUND/E FARTIS TEXTUS. tamque meara raemoriara et intelligentiara

et voluntatem simul memini » et prirao de :

Nunc vero jam ad eam perveniamus

<( raeraoria; secundo de intelligentia , ibi :

disputationem, ubi in mente humana (( Sirailiter cum haec tria intelligo, tota si-
Trinitatis imaginem reperiamus. » In parte raul intelligo; » tertio de voluntate, ibi :

ista ostenditTrinitatem personarum et uni- (( Voluntas etiara mea totam inteUigentiam

tatem essentiae per similitudiuem imaginis : totaraque raeara raemoriam capit. » Primum
et dividitur in partes tres : in prima ostendit ostendit sic. Quidquid est praesens memoriae,
substantiam imaginis, in secunda ostendit, iliud est in raeraoria. Sed ipsa tota memoria
secundum quid attendaturimago, ibi « Ecce : est sibi praesens. Ergo totam se capit. Item,
enim mens raeniinit sui, intelligit se, dili- quidquid intelligo et volo, scio me inteUigere
git se ; »ex similitudine imaginis
in tertia, et velle. Sed quidquid scio me inteUigere et
ducit in Trinitatem personarum, ibi « Qua- : velle, est in meraoria. Ergo quidquid intel-
propter juxta istam considerationem ,
ligo et volo est in memoria. Ergo memoria
credamus, Patrem, et FiUum, et Spiritum capit se totam et inteUectum et voluntatem.
sanctum unum esse Deum. » Secundo probat idem de intelligentia, hoc
« Ecce enim mens meminit sui, intelligit modo. Omne quod est non ignotum est in '

se, diligit se. » Hic inquirit secundum quod intellectu. Sed quidquid est volitum, vel in-
attendatur imago in mente : et primo assi- tellectum, vel in raemoria existens, est non
gnat imaginem secundum potentias; se- ignotura. Ergo omne hujusmodi est in intel-
cundo, secundum habitus, ibi « Potest : lectu. Intelligentiaergo capit omnes tres.
ctiam alio modo aliisque nominibus distin- Tertio ostendit idem de voluntate. Omne
gui Trinitas in anima. » Circa primum tria illud quo utor est in voluntate mea, qua-
facit. Primo partes imaginis assignat se- : cumque operatione utor quia voluntas est ;

cundo ostendit in cis simiUtudinem trium universalis motor virium. Sed omni eo quod
personarum, ibi « Ilaec igitur tria potissi-
: volo, vel intelligo, vel memoror, utor. Ergo
mum tractemus » tertio ostendit dissimiU-
; omne hujusmodi est in voluntate mea, et sic
tudinem trium personarum, ibi « Haecigitur : voluntas capit omnes. Quo facto concludit
tria potissimum tractemus » tertio ostendit ; similitudinera, ibi : « Cura itaque invicem a
dissimiUtudinera, ibi : « Verurataraen caveat singulis et omnia et tota capiantur, aequalia
ne hanc iraaginem ab eadem Trinitate fac- sunt tota singula totis singulis. »
tam ita ei comparet, ut omnino existimet si- Mens autera hic pro anirao ipso accipi-
((

milem. » tur. » Hic raanifestat quaedam quae dixerat

« Haecigitur tria potissimum tractemus. » etprimo quomodo accipiatur mens; secundo
Hic ostendit in tribus potentiis assignatis quomodo accipiatur memoria ibi : « Illud

similitudinera pcrsonarura et primo indu- ; etiam sciendura. »

cit probationera secundo ponit dictorum ; Hic attendendum est dUigenter, ex quo
((

manifestationera, ibi : « Mens autem hic pro sensu accipiondum sit quod supra dixit. »
animo ipso accipitur ; » tertio excludit ob- Ilic removet objectionem contra iUud quod

' Parm. : '< non est. »

 ;

lllSTINr.T. Ili, {)VA^'S\\ II. \HT. III, KT (.ilI.KST. III, AUI . I. M»

«liclniii rsl, Ii'(vs (licliis |Mili'iitiiis nsHi^ iiiiatii

o.Hsnnliaiii (*l |iriiii(t |i(Hiil olijiicliontiin' nn-

: ;
AHTI('.I'M'S IMUMIS
ciiniln solnlioniMn, ihi : k nihI jani vidcndniu
osl (|n(>iii(>(l(i li.Tc liiii (licantnr iina snlislan- Utruni titnlum jncns sit stihjectum
lia. )i (Mijiiclio iiiilciii siiniilnr ex (liiohns. iin(i(/inis\
IVinio ox lioc (|iio(l iiiilla pro|ni(>las csl c.s-

HOiilia (\jns cnjns ost pidpriclas. Scd polDn- Ad priininn sic proccdiliii . 1. Vidrlur
(iwsunl proprii^latcsnalnralns ipsinsaniina'. (piod non (aiitnin inons sit Knhjociuin iiiiu-
Mrj^'!) iion snnt iina csscnlia aninia'. Sdcniida ^'inis. Anj^nstinns oniiu ostondil, lil>. II

poiiiliii' ihi : a Kt lurc liia «^liaiii ail s(/ipsa Dr Trin., cap. ii, col. ".IS">, t. H, inia^niiciii

rol(<rniiliir. » Kt siiinilnr (v\ lioc ipiod i^ho Trinilalis iii visii cor[(orali soctuudiiiu Iria
potontia': dicnnlur rolativ(5 adiuvicoin inido ; ipiai no('es.suriu siiiil ud visiouom, scilic.ot

ot dinoruiil ah iuvicoiu. Erfj^o luiruiu vido- ros o.xtorior ot iiua^^o (jJus in oculo, ot in-
tur (pioiuodo oiuniu possint osso iiiui ossoii- loiilio vidoulis, ipia' isla diio coiiJiiu^'it. Vi-
tia. siis aiitciii cor[)or('iis uou [icrliiiol ad iui;u-

« Voruiutaiucii cavoat uo luinc imaf^iuoiu toiii. Krf,'o, vAv..

al) oadoiu Triuitalo racfaiu ita oi com[)arot 2. Itom, I)aiuasccuiis , lih. III l)(t fxdo.

utomniuo oxistimot similoni. » llic ostoiidit or/Ao^/., cap, .wiii, col. IU7I, t. I, assi^^iat
dissiiuililiidiuom : ot dividitur iu duas, so- imaf,'iuoiu iu lihoro arhilrio, (|iiod otiam
ouudum (liias (lissiiuililiidiuos. StH'uii(laihi : uou vidotur os.so do [lortiuoutihus ad moii-
« Uursus ot imaf^o, (|ua' ost lioiuo liahous tom.
illa tria, uua porsoua ost. » 3. Itom, Augustiuus, \1V Dc Trinitate,
Potostotiam alio modo aliis([uo nomini-
(( cap. vur\ col. lOM, t. S : « Imago Triuita-

bus dlsliugui Triuitas iu auima. » Ilic assi- tis ihi ([un^rouda cst iu auiiua uostra, ([uo
guat imagiuom socuudum hahitus ot primo : uihil liahct Ila3c autom vidctur
moliiis. »
assiguat [lartos imagiuis; socuudo prohat csso ratio superior,socunduuKiuam aUcrnis
similitudinem, ihi : « Ilan' aiitom tria, cum coutom[ilaudis iuhairet. Ergo videtur quod
sint distiucta a so invicem, dicuntur tamcu iu ratione superiori sit imago.
ossounum; » tortio concludit suam iutcufio- i. Itcm, Dionysius, iv cap. De cliv. nom.,
nem, ibi « Mens itaque rationalis : consido- § S^, col. 723, t. i « Angelus est iinago :

rans ha^c tria ot illam essentiam in unam divina. » Ergo videtur quod non tantum in
qua ista sunt, oxtendit se ad contcmplafio- mente nostra sit imago.
nem Croatoris. » Ostendit autem similitudi- 5. Contra, videtur quod in nulla creatura
nem quantum ad tria. Primo quantum ad sitimago. (( Imago » enim, ut dicit Ililarius,
personarum distinctionem in essentiaj uui- De srjnod., § 13, col. 490, t. 2, « est rci ad
tate secundo quantum ad personarum pro-
; rem cosequandam indiscreta et unita '
simi-
cessionem, ibi Et est ipsa mens quasi : <( militudo^ » Sed nulla res creata coaequat
parons, et notitia ejus quasi proles ojus » ; Creatorem. Ergo in nulla creatura potest
tertio quantum ad a^quaUtatem, ibi « INcc : imago Creatoris inveniri.
minor est proles parente. » Quam ostendit Solutio. —Respondeo dicendum, quod
dupliciter. Primo, quia quanta est mens, imago in hoc differt a vestigio quod vesti- :

tanta se intelligit et amat secundo, quia

; gium est confusa similitudo alicujus rei et
haec tria mutuo sc includunt, ibi : (( Sunt imperfecta;imago autem repraesentat rem
etiam singula in seipsis. » magis determinate secundum omnes suas®
partes et dispositiones partium, ex quibus
etiam aliquid de interioribus rei percipi po-
QU^STIO III. test. Et ideo in illis tantum creaturis dicitur
esse imago Dei quae propter sui nobilitatem
Ad
intelligentiam hujus partis duo quEC- ipsum perfectius imitantur et repraesentant
runtur 1" de subjecto imaginis; 2" de par-
: etideo in angelo et homiiie secundum id '

tibus imaginis enumeratis. quod est in ipso nobilius. Aha autem, quae
' Parm. : « objectum. » —
'I p. Summae theol., ginata et indiscreta similitudo. » « Parm. omit- —
q. xciii, art. 1 et 3. — ^ Parm. erronee « cap. xviii. » tit « suas.
: » ^ Parm. —
addit « tantum dicitur :

.— * Sic cod. ; Parm. : « discreta... unica. » — imago divinitatis, et in homine. »

5 Migne : « Imago est rei ad rem cose^iuand» ima-
 ;» ;'

60 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

plus et minus participant de Dei bonitato, nitur in Filio et in creatura differenter, ut
magis accedunt ad rationem imaginis. dicit Augustinus, lib. De decem chordis,
Ad primum ergo dicendum, quod Augus- cap. vni^, col. 82, t. 5, sicut imago regis in
tinus in multis ostendit similitudiuem Tri- filio et in denario. Filius enim Dei est per-

nitatis esse ; sed in nuUo esse perfectam sinii- fecta imago Patris, perfecto repraesentans
litudinem, sicut in potentiis mentis, ubi ipsum creatura autem, secundum quod
:

invenitur distinctio consubstantialis et sequa- deficita repraesentatione, deficit a perfecta

litas, Constat autem illa tria in visu dicta ' ratione imaginis. Unde etiam dicitur imago,
non esse consubstantialia, et ideo solum in et ad imaginem quod de Filio non dicitur.
:

mente ponit imaginem. Et ideo non oportet quod creatura simplici-

Ad secundum dicendum, quod in libero ter adaequet Creatorem hoc enim tantum :

arbitrio non potest esse perfecta similitudo, verum est de Filio, qui est perfecta imago ;

cum non inveniatur ibi aliqua distinctio po- sed sicut secundum quid reprsesentat, ut
tentiarum ; nec etiam est excellentior pars iinperfecta imago, ita etiam secundum quid
animse, cum sit tantum operativa, et pars' adaequat^
contemplativa nobilior est parte operativa.
Sed Damascenus assignat ibi imaginem,
large vocans imaginem quamcumque simi-
QU^STIO IV.
litudinem. Imitatur autem Deum liberum
arbitrium, inquantum est primum princi- Deinde quaeritur de parlibus imagiuis et :

pium suorum operum non potenscogi. primo de prima assignatione secundo de ;

Ad tertium dicendum, quod ratio superior secunda.

inhaeret aHernis contemplandis, inquantum Circa primum quaeruntur quinque 1° de :

sunt regula et norma agendorum, prout partibiis imaginis quid unaquseque sit, et

scilicet ex divinis rationibus dirigimur in qualiter ab invicem differant 2" quomodo ;

nostris operibus. non est imago

Unde ibi se habeant ad essentiam, utrum sint ipsa

sed in illa parte quse aeterna ' secundum se essentia animae ; 3° quomodo se habeant ad

contemplatur. invicem, utrum sciUcet una ex alia oriatur

4° de ipsis per comparationem ad objectum,
Ad quartum dicendum, quod imago Tri-
nitatis potest attendi tripliciter. Vel quan- scilicet respectu cujus objecti attenditur in

tum ad expressam repraesentationem divi- ipsis imago Trinitatis 5° de ipsis per com-
;

norum attributorum et sic, cum divinse ;

parationem ad actum, utrum scUicet semper
bonitates copiosius effulgeant in angelo sint in suis actibus dictae potentiae.

quam homine, angelus est expressior

in
imago Dei quam homo, unde etiam signacu- ARTICULUS PRIMUS.
lum xxvm, secundum expo-
dicitur Ezech.,
sitionem Gregorii, Ub. XXXII Moralium, Utrum memoria pertineat ad imaginem.
cap. xxni, § 47, col. 665, t. 2. Vel quantum
ad distinctionem personarum et sic expres- ; Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
sior est similitudo in homine quam in an- quod memoria non pertineat ad imaginem.
gelo, quia in angelo suae potentiae sunt Sicut enim dicit Augustinus, XII De Trinit.,
minus Vel inquantum ipse Deus
distinctae. cap. T, col, 997, t, 8, quod in anima reperies
est principium rerum; et sic imago inveni- commune cum ad sensualitatem
brutis,
tur in honiine et non in angelo, inquan- pertinet. Memoria autem est communis no-
tum unus homo est principium omnium bis et brutis, Igitur cum imago non sit in
hominura, sicut Deus omnium rerum, etin- sensualitate, videtur quod memoria ad ima-
quantum anima est in toto corpore tota, ginem non pertineat.
sicut Deus in mundo. Sed quia ista reprae- 2. omnis potentia apprehendens
Item,
sentatio est quantum ad exteriora, simpU- determinatam temporis differentiam perti-
citer concedendum est quod angelus magis net ad sensitivam partem et non ad intellec-
est ad imaginem, quam homo. tum, qui est universalium, quse intellectus
Ad quintum dicendum, quod imago inve-
' abstrahit a quolibet tempore. Sed memoria

* Al. : « enim. »— * Parm. : « constat autem quod. mum. » — 5 Parm. « cap. III. » — " Parm. « cose-
«— '
Al. : « quse est setema. » — '•
Parm. « ulti-
: quat. » — ' Parm. : « quse abstrahunt, »

1
 »

insTiNcr. III, (.>iM':sT. iv, aiit. i. «,i

(•onconiil lt'in|>iiH pr.rlriiliini. I'',ik'» """ "''' •'^"''iiikIiiim ..ijiiin iialiiniiii, Vfwaliir lii»'

|M rliiK^I ail iiilt^lliN-livaiii itailcni iii i|iia csl |ti)ti!iilia jiiiinia>, Hivr Hil ad ojHTaiKiiiin, Hivo
iiiiaK«>, sod ail soiisitivain. "<>"• l.inn iKilm" naliiia aniin.i' Hit iWJ![»li-
;i. itcMii, XI Mftajtli., Iisl. :i(>, (rK-itnr' a liilis ini|iiaiiliiiii lialiol alii|ni(| di) |N)HHihili-
(loiiiiiiciilaloi»', (|iiia iialiira iiilcllccliva di- lalc. co (piod (iiiinc lialicns i-,xr alt alio' (!st

vidiliir iii iiilcllcclnin ct voliinlalcin ; iicc po.^^sihilo in .sc, ut prolial .\\ k (Miiia, lilj. !)<•

iillns un(|iiain 1'liilo.soplins in inltilhicliva ////('///7., cup. iv, ot iioii sit iiiipn-s.su orKaiio
parli^ {losiiit incnioriain ; (pii (aiiK!ii poloiitias (-or|)orali, ('iiiii lial)(!at opiinitioncin ahsolii-
aniina' ('onsidcravcninl. l'!rK<> HKMiioria non liiiii a corporc, s(-ili(!(j| iiilcHip^tiro ; conHiijpu-
pcrlinct ad iinanincni. tiir il>.sain (pia-dam propri(das, iit iinpn^ssa
'
i. Ilcni, vidiitnr ipiod \\w inlcllccliva rclincat. l iidc dicilur, III /^- /'///////c/, tc.\t. <i,

[icrliiKuit ad iiiiaf^intMH, Socuiidnni oiiini ipiod aiiiiua ost lociis sp(!c,i('ruiii, pra^tor
llioiiysiuin, !)<> v;vlcst. hicr., caj). iv, § "2, «piaiii noii tuta, sod intollcc^tiis. Ista ofko
col. 179, t. I, distiiif^uunliir (pialuor f^^radiis virliis nitinoiidi dicitur lii(- potontia inoriio-
cnliuiu, sciliccl inlcllcclualia , rationalia, ria-. l!lt(!riiis, ipiia aiiiina ost iiniTiunis u
sciisibilia ot siiii[)liciler cxislontia. Ilonio inatoria, ot oniiiis talis iiatura ost intolloc-
auUMU noii contiiiotur sub intoUoctualibus, tiialis, conso(juitur ut id (juod in ijisa tone-
sod sub rationalibus. (luin ij^itur hic (juiLM-a- lur ab oa intollif^Mtur, ct ila post inoinoriain
tur (juid sit iinago, sot-unduiu (piod ost in soipiitur intoHif,'ontia.
hoiuino, vidotur (]Uod intolligonlia ad iina- lloiii, (piia id (piod intolli^Mtur accipitur
ginoni non ijcrtinoat. iit ('onvonions intcUigonti, idoo consoijuitur
5. Item, potontiaulistinguunlur poractus. voluntas, (jnae toiidit in ipsum convenions :

Sed nosso ot iiitelligore ntm diirorunt nisi nec j)otost ultra procodoro
tjuia voluntas ;

forlosicuthabcro in hahitu ct intuori iiiactu, est rcspectu flnis cuni cjus objcctum sit
,

sc(Minduni tjiuv 11011 divcrsilicantur polontia% hoiiuni, ct roi pcrfcctio non cxtondatur ultra
cuni t\jusdoui potentia^ sitliaborc habilumct (iiiem. Et secuiidum hoc sunt tres potcntiae
eliccre actum. Ergo intelligentia, cujus actus distinctae ab invicem, memoria, intclligcntia
assignatur iiitelligere, non est alia potentia ct voluntas.
a mcmoria, cujus assignatur nosse. Ad primum ergo dicendum, quod memo-
t). Item, videtur quod nec voluntas. Vo- ria,secundum quod hic sumitur, iion est
luntas enira est principium operativum. Sed communis nobis et hrutis, ut patet ex auc-
mago quaerenda est in parte suprema qua?, toritate Philosophi inducta, quia soia intel-
Ergo voluntas non pertinet
est speculativa. anima in se retinet quod accipit, sed
lectiva
ad imaginem. organo corporali.
sensitiva in
7. Item, Augustinus^ De spiril. et ani- Ad secundum dicendum, quod aequivoca-
ma cap. x, col. 786, t. G.
, Imago est iu : tur nomen mcmoriae. Memoria cnim, secun-
potcntia cognoscendi, similitudo in poten- dum quod hic accipitur, abstrahit a qualibet
tia diligcndi. Sed voluntas non est potentia ditrcrentia temporis, ut in httera dicitur,
cognosceiidi, scd magis diligendi. Ergo non quia est praesentium, praeteritorum et futu-
pertiuct ad imaginem, sed ad similitudinem. rorum unde sumitur
; hic pro memoria quaa
8. Praeterea, illud quod imperat aUis et est potentia sensitivae partis, quae habet
movet alia, est prius eis. Sed voluntas mo- organum in postrema parte capitis, et est
vet omnes potentias alias, ut dicit Ansel- thcsaurus intentionum sensibilium cum
iim?,'\\\\).Desimilitudinibus,c.\i,Q,o\.Qm, sensu, non a sensu acceptorum'', ut dicit
t. 2. Ergo est prioi* quam memoria et Avicenna, hb. De anima, part. iv, cap. iv.
intelligentia, et ita non respondet ordini Ad tertium dicendum, quod philosophi
personarum ista assignatio, cum voluntas accipiebant potcntias illas tantum quae ordi-
Spiritui sancto approprietur. nantur ad aliquem actum. Proprietas autem
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod retentiva ipsius animae non habet aliquem
omnis proprietas consequens essentiam ani- actum sed loco actus habet hoc ipsum
;

' An non potius XII Metaph., text. 39, vel cap. vii De spirit. et anima Alcliero restituencius est. -^
grseco lat., ubi dicitur « intellectio esse quiddam
: Liher De similitudinibus ab Eadmero, S. Anselmi
^^

maxime delectabile,memoria autem propter hanc, discipulo, fuit compositus. ' Parm. « aliquo. >? — :

nam XI Metaph., nihil occurrit huc pertinens. — — « Parm. « acceptarum. ^>

:

Nicolai. — » Parm. : « intelligentia

D^ » — ' Liber
 »

6-2 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

quod est tenere; et ideo de memoria sic est iu potentiis animse.Voluntas enim. quia
dicta non fecerunt mentionem inter poten- considorat finem, movet alias omnes poten-
tias anin\a\ tias quge ordinantur ad finem ct imperat eis
Ad quartum diccndum, quod, sicut dicit actus suos. Unde quamvis prior sit mo-
Dionysius, vu cap. De divin. nomin., § 3, vcndo, non tamen sequitur quod sit prior
col. 871, t. 1, natura inferior secuudum su- in esse; sicut etiam finis est ultimusin esse,
premum sui attingit infimum naturae supe- et tamen movet efficientem.
rioris ; et ideo natura anima^ in sui supremo
attingit inftmum naturae angelicse ; et ideo
ARTICULUS II.
aliquo modo participat intellectualitatem in
sui summo. Et quia secundum optimum sui Utrum potentise animse sint essentia ejus.
assignatur imago in anima ideo potius ,

assignatur secundum intcUigentiam, quam Ad secundum sic proceditur. d. Videtur

secundum rationem ; ratio enim nihil aliud quod essentia animae sit suse potentise.
est nisinatura intellectualis obumbrata : Primo per hoc quod dicitur in littera Ista : <(

unde inquirendo cognoscit et sub continuo tria sunt una mens, una vita, una essen-
:

temporo quod intellectui statim et plena luce tia. »

offertur'; et ideo dicitur esse intellectus 2. Item, idem est principium essendi et
principiorum primorum, quae statim cogni- operandi, Sed anima est principium essendi,
tioni se offerunt. cum sit forma substantialis corporis. Ergo
Ad quintum dicendum, quod intelligere per seipsam est principium operationum.
ct nosse differunt : nosse enim est notitiam Non oportet ergo esse potentias medias.
rei apud se tenere; intelligere autem dicit 3. Item, forma substantiahs nobilior est
intueri. Quamvis autem cujushbet potentige quam accidentalis. Sed forma accidentalis
sit tenere suum habitum et objectum hoc ; facit operationes suas sine aliqua virtute
tamen non est earum, nisi inquantum est media. Ergo et forma substantialis ; et sic
in eis virtus memorise, quse immediate se- idem quod prius.
quitur essentiam naturaj, sicut virtus prioris 4. Pra;terea, materia prima est sua po-
semper est in postcriori. tentia. Sed sicut materiam potentia pas-
Ad sextum dicendum, quod voluntatis siva consequitur, ita formam potentia ac-
objectum est bonum. Bonum autem liabet tiva^ Ergo etiam forma essentialis est sua
rationem finis. Finis autem est et contem- potentia activa; et sic idem quod prius.
plationis et actionis. Et ideo voluntas non orane illud quod non est de
5. Prseterea,
tantum se habet ad partem activam, sed essentia rei est accidens, Sed sensus et ra-
etiam ad contemplativam unde pertinet ad : tio, quae sunt potentiae quaedam, non sunt

supremam partem animae. accidentia, cum sint principia differentiarum

Ad septimum dicendum, quod Augusti- substantialium. Ergo sunt de essentia ipsius
nus * vocat large potentiam cognoscendi, animse.
sive qusB ordinatur ad cognitionem, sicut Contra, sicut se habet posse ad esse, ita
memoria, sive quse cognoscit, sicut intelU- se habet potentia ad essentiam. Sed in solo
gentia, sive quse cognitionem consequitur, Deo verum est dicere, quod suum esse sit
sicut voluntas. Potentiam autem dihgendi suum posse. Ergo in nullo aho sua essentia
nominat habitus gratuitos, quibus Deum est sua potentia : et ita nec in anima.
meritorie dihgimus; et ideo dicitur quod omne agens quod agit per
Prseterea,
homo per peccatum amittens Dci simihtudi- essentiam suam est agens primum, ut dicit
nem abiit in regionem dissimilitudinis, sed Avicenna, lib. De intelligent., cap. i. Cujus
non amisit imaginem. ratio est, quia omne secundum agens agit
Ad octavum dicendum quod, sicut in ,
inquantum participat aliquid et ita agit ;

artibusest quod illa quse considerat finem, per ahquidadditum essentise.Sedanimanon

imperat et movet artes considerantes ea quse est agens primum. Ergo non est agens per
sunt ad finem sicut medicus imperat
, suam essentiam, sed per suam potentiam.
pigmentario, ut supra dictum est, ita etiam Ergo sua potentia non est sua essentia.

• Parm. : « confertur. » — • Restituendus « Al- tentia passiva, ita in forma potentia activa,
cherus, » — ' Parm. : « sicut in materia est po-
 DISTINCT. III. UlI/IC^T. !V, .MIT. II. M
'

riirl(M'('ii, (•lliii pcrrcrliii cl |t(«i rccliliihi \(\ fiiiinnni (1-^0 dictMidiiin, ipiod (iini
siiil pr()|i()rli(iiitila, oitorlcl i|ii()(l pi^^rcclilii- diciliir : 'Ivvh pot(Milia* hnnt iiiia iiioiih, iioti
lia (livorsaniiii pr()|)i)rliiiiiiiiii rccipiant di- ost pra'(licati()CHh(MilialiH, scd loliiiH |M>li*Kluvi
V(M'.sa.s p(M rcclioncs. Oi^ana anlciii coiporis (l(i siiis iiartibiis. Indc dc poltMiliin iiiiu^iiiiH
aniinali diNcisa siinl (rivcrsaniin proporlio- propitKpiins cl prins piM-dtralur hhmis : (jiiia

iiiiin in ini\li()iic. l<irK*> (lixcisiinoilc pcr~ iiKMilis, iiiipiaiiliiin liiijiisniodi, snnl mlu:
llci^Mitiir" al) aniina. Noii aiitcin (piaiilnni pol(Milia' in ipiibiiH consi.slit iulif^-rilaH iiim-

ad (vsso, (|nia aniina, ciini sil rortiiii siili- f^iiiis : ct tniniiH proprio vita, (|iia> laiiKMi
slanlialis, dat iiiinin c.sso loli corpori. hlr^o includil poNMilias in ^^(MKM'ali, (jiia' siinl priti-

opoitcl (piod (li\ci-siiii()il(> pcrlicianliir ipian- cipiiiin optMiim vila>, ct adliiic tniniis pro[)ri(:

tliin ad ptMicctioiK^s coiiscipiciitcs (!S,S(), si^ diciiiitnr iina (tss(Mitia, in (|ua, sc( undiini id
cundiini (pias lialitMit divorsas opiM-atioiios. (jiiod cst ossciitia, iioii iiicludiintnr potiMitia;,

Ihis autoin pcrf(H'li()uos, (puc sunl priiicipia iiisi si( iit iti oriKiuc, co (jiiod ab cs.seiitia
op(M'ationun) aniina>, vocainiis pot^Mitias. oriuiitiir pol(>iitia;, iii (|uibiis atlcnditiir
Krj.-o o()orlot poUMitias auiiiia' divorsas (;s.so ima^^-o. Totiitn (Miiiu pot^Mitiaic, (piasi iikj-
al» ossoutia, utpotx? ouianaiilcs ah ipsa. dium cst iiitiM' int(!f,''ralo ct imiviM.sale. (Jni-
SoLHTio. — llcspoiuUio dicondiuu, (piod cnim adcst
vcrsale cuililxjt iiarli siil)j(jctivai

oHoctus |)roprius ot imiu(!(liatiis oportct secundum esso ot pcrfcchitn virtiitem, ot

(liiod proportiouotiir sua^ caii.sa! ; uiuUi opor- idco propric pra'dicalur dc partt; siia. Sad
tot (piod in ouuiihus illis, iu (piil)iis priuci- totum iutcf^'-ral(! tiou adcst cuilibot parti,
piuiu op^^ratiouis proxiuuiui ost do f^(Mioro ncque secuiuluin csse, netjuo secundum
suhstautia», (luod opcrutio sua sit sulistau- virtutem. Non cnim totum es.se domiis est in
tia; ot lioc soliiiu Dco cst
iii ct idco ipse : paricte, nequo tota virtus; et ideo iiuUo
solus ost (jui iion pcr potcntiaiu mc-
ag:it modo pra'dicatur dc partc. Totiiiii autcm
diaiu ditrcrciitciu a sua substaulia. lu omui- potenlialc adcst cuilibct parti .sccuudum sc,
biis autcni aliis opcratio cst accidcns : et et sccundum alitjuid virtutis, sed uon secun-
idco oportet quod proximum priuoipium dum perfectam immo secundum perfectam
;

(^pcratiouis sit accidens, sicut vidcnms in virtutem adest taiitum supremae potentiae;
corporibus quod forma substantialis iyuis et ideo prasdicatur quidcm, sed iion adco
t nullam opcrationcm Iiabet, nisi mediantibus proprie sicut totum univcrsale.
(pialitatibus activis et passivis, quai sunt Ad sccundum dicendum, quod essentia
quasi virtutes et potentia^ ipsius. Similiter ipsius animae est etiam principium operandi,
dico, quod ab anima, cum sit substantia, sed mediante Principium autem
virtute.
nulla opcratio egreditur, nisi mediantc po- essendi est immediate, quia esse non est
teiitia nec etiam a potentia perfecta opera-
: accidens.
tio, nisi mediante liabitu. Hae autem poten- Ad
tertium dicendum, quod forma acci-
tiffi tluunt ab essentia ipsius animse, quaedam dentalis est virtus alterius, per quam pro-
ut perfectioncs partium corporis, quarum ducitur operatio, qui est efTectus proportio-
opcratio fit^ meiiiante corpore, ut sensus, iiatus sibi, sicut causae proximae; forma
imaginatio et hujusmodi; ct qua^dam, ut autem substantialis non est hoc modo pro-
existentes in ipsa anima, quarum operatio portionata operationi, ut dictum est.
non iudiget corpore, ut intellectus, vohmtas Ad quartum dicendum, quod si per po-
et alia hujusmodi et ideo dico, guod sunt
; tentiam passivam intelligatur Bclatio ma- '

accidentia non quod sint c jmmunia acci-

: teriffi ad formam, tunc materia non est sua
dentia, qua3 non fluunt ex principiis speciei, potentia, quia essentia materiae non est
sed consequuntur principia individui; sed relatio. Si autem intelligatur potentia, se-
sicut propria accidentia, qua? consequuntur cundum quod est principium in genere
speciem, originata ex principiis ipsius si- : substantiae, secundyim quod potentia et actus
mul tamen sunt de integritate ipsius ani- sunt principia in quolibet genere, ut dicitur
mae, inquantum cst totum potentiale, habens in XII Metaph.f text. 26, sic dico, quod
quamdam perfectionem potentiee, quae con- materia est ipsa sua potentia. Et hoc modo
ficitur ex diversis viribus. se habet raateria prima, quae est primum

^ Parm. : « perfectibilia. » — > Parm. « : perfl- ordo. »

ciuntur. » — ' Parm. : « efflcitur. » — Parm.
'^
: « vel
64 COMME.NTUM liN LIB. I SENTKNTIARUA[.
recipiens, ad potenliam passivam, sicut so lluit mediante inde est, quod poste-
alia; et
habet Deus, qui est primuni agens, ad po- rior potentia supponit in defmitione sui
tentiam activam. Et ideo materia est sua priorom, et actus posterioris dependet a
potentia passiva, sicut et Dcus sua potentia priori. Si enim defmiamus intellectum, de-
activa. Omnia autem media habent utram- fmietur per suum actum, qui cst intelligere,
que potentiam participative, et polentia et in defmitione actus ejus cadet actus prio-
materi» non est ad aliquam operationem, ris potentiae, et ipsa potentia. Oportet enim
sed ad recipiendum tantum. quod hujus actus qui est in-
in defmitione
Ad quintum dicendum, quod sensus, se- telligere, cadat phantasma, quod est objec-
cundum quod est nomen potentiae, non est tum cjus, ut in III De anima, text. 38, di-
principium hujus differentiee quae est sensi- citur, quod per actum imaginationis reprae-
bile; sed secundum quod nominat naturam sentatur intellectui; et hoc etiam videmus
sensitivam et ita est de aliis.
: in accidentibus corporum, quod omnia alia
accidentia elementorum fluunt ab essentia,

ARTICULUS III.
mediantibus primis qualitatibus.
Ad prinmm ergo dicendum, quod quam-
Vtrum una potmtia oriatur ex alia\ vis sint simul tempore, nihilominus tamen
una naturaliter prior est altera.
Ad tertium sic proceditur. \ Videtur quod . Ad secundum dicendum, quod accidens
una potentia non oriatur ex alia. Quaecum- ex seipso non habet virtutem producendi
que enim simul sunt, unum ex altero non aliud accidens ; sed a substantia potest unum
oritur. Sed omnes potentiae simul sunt in accidens procedere mediante alio, secundum
anima ex creatione. Ergo una non oritur quod illud praesupponitur in snbjecto ; et ita
ex alia. etiam accidens non potest esse per se sub-
2. Praeterea, omne accidens causatur ex jectum accidentis, sed subjectum mediante
suo subjecto. Sed una potentia non est uno accidente subjicitur alteri propter quod ;

subjectum alterius, quia accidens non est dicitur superficies esse subjectum coloris.
subjectum accidentis. Ergo una potentia
non oritur ex alia. ARTICULUS IV.
Contra, potentiae determinantur secundum
actus. Sed actus unius potentiae sequitur Utrum imago attendatur in potentiis ra-
naturaliter ad actum alterius potentiae, et tionalibus respectu quorumlibet objecto-
origlnatur ex ipsa sicut intelligere sequi- ; rum^.
tur ad hoc quod est tenere notitiam. Ergo
ita est etiam in potentiis. Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
Si dicas, quod ordo est in actibus ratione quod imago attendatur in istis potentiis
objectorum, et non ratione potentiarum, in respectu quorumlibet objectorum. Potentia
idem redibit quia objecta sunt perfectiones
: enim ex natura potentiae se habet similiter
potentiarum, et formae ipsarum. Perfectio ad omnia sua objecta. Sed per habitus di-
autem proportionatur perfectibili ; et sic versos restringitur ad haec vel ad illa. Cum
idem quod prius. igitur assignatio primae imaginis sit secun-
—
Respondeo dicendum, quod
SoLUTio. dum potentias («), non secundum habitus,
omnis numerositas, quai descendit natura- videtur quod sit respectu quorumlibet ob-
liter ab aliquo uno, oportet quod descendat jectorum.
secundum ordinem, quia ab uno non exit 2. Praeterea, Augustinus, lib. XII De
nisi unum ; et ideo cum multae potentiae Trinit., cap. iv, col. 1000, t. 8 : « Cum in
egrediantur ab essentia animae, dicimus, natura mentis humanae quaerimus Trinita-
qnod in potentiisanimae est ordo naturalis; tem, in tota quaerimus, non separantes
et cum omnes fluant ab essentia, una tamen actionem temporalium* a contemplatione

'
I p. Summae theolog., q. LXXVii, art. 7. — • I
p. et quasi ex consequenti potest attendi secundum
Summse IheoL, q. xciii, art. 8. — ' Migne : « actionem potentias. » Nibilominus prima assignatio, non ea
rationalem in temporalibus a contemplatione, » etc. quse primo et principaliter attenditur, est in anima
'a) In S'J,mma theologise, q. xciii, art. 7, S. Tho- secundum potentias. Prima etenim non necessario
mas dicit : « primo et principaliter attenditur imago principaliter et primo attenditur.
Trinitatis in mente secundum actus...; secundario

3
 ;

DISTINCT. III, U".1':ST. IV, AUT. IV KT V, Ott

u'loriioruiii. » (iinniii auloiii (ilijocta vi'l lira'Mons; uiido ox notitiu procedil iiitolligoro,
suiit u'tonia, vol loniporalia. Krj^d rosjioctii ct nou convorHd. Sorvaliir uliuiii u.'i|ualilaH
quoruiiililiol oliji^ctuniiii atl(>iiiiitiir iiiiaKo. poliwitiu' ad pot(!iitiaiii Hiniplicitor <|uiu :

(loiitra, ad ralioiiciii iiiia;^iiiis oxi^itiir (ptaiitiiiii .so iiitcltiKit, taiiliiiu ko vult ut

a>i|iialitas. Scd iioii iii oiiiiiilMis olijuctis (liligit : iioii siciil iii aliis, (piod vclit so tun-
iiivciiiliir aM|ualitas iiuaf^iiiis'; iioii cuiiii luiti iiil('llig(;ro, sod siiiiplicitcr. S(!rvutiir
(]iiauluuiciiiiii|U(^ cop^iiosco arK|ui(l, taiiliiiii cliaiii ihi U'i]iiulilas potontiu; ud objoctiini.
volo illud. Krgo vidotiir (|iiod iioii rospoctii Sorvuliir otium ibi uctuulis intitutio i[).sius

oniiiiuiu att(^iidaliir iiiiag-o. Trinitatis ,

iiiipiantiini .s('ilic(;t ipsa auiinu
l'ra'lcrca, sccuiidiiui istaiii assij,Miatiouciii ost ititago (ixprcs.so (lii(u;its iit l)(;iim. .Si

iniaf-iuis, iut(<lligoutia S(M|uitur uiomuriani. autoiii considoroulur rcs[)octii liiijiis objocti

Sod iu illis (luu! por aciiuisiliouom cognosci- quod tunc scrvutur ibi uctuulis
cst Dous,
nius, ox iuf(>llig(Mitia so^iuitur momoria. imitatio. Maxinio uutoin servalur ordo, (juia
Ergo vidotiir (iiiod ista assignatio imaginis ex inomoria jirocodit iulollig(;iitia, oo (jiiod
nou atlondiliir rospoclu (piorumlibot olijoc- ipsc est por csscutiam iit aiiiina, ot toiiotur
toruui. ab ipsa uon jier acijuisitionoin. Scrvatur
SoLiiTio. — Rcspoudoo diccndnm, (]nod, otiam ibi a!(jualitas potcntia? ad potcutiam
sicut dictuiu ost , imago dicit oxprcssani simpliciter, scd uou potcutia; ad objectura :

ropra^sontationoni. Kxi^rossa autcm rcpra3- qiiia Ueus est altior (juam sit auima. Undo
scutatio cst in ipsis potcntiis proptcr (juin- dico, quod iuuigo (iuudamm(xlo attcnditur
quc. Quoniin duo so tcuont cx parto ipsius resjicclu quornmlibct objcctorum; verius
auinuv, scilicct consubslantiulitas et distiuc- autcm respectu suiipsius, et vcrissime res-
tio ])otcutiarum, ot idco sc habcut iudiirc- pcctu hujus objecti, quod ost Deus; uisi tau-
reulcr rcspcctu quorumlibct objcctorum tum quod deest a^qualitas poteutia^ ad objec-
alia vcro tria, scilicct a'qiuilitas, et ordo, ct tum, quaj etiam uoii multum lacit ad iiua-
actualis imitatio rcspiciuut objccta, uude se giuem.
liabout divcrsimodc respectu diversorum Ad primum ergo dicendum, quod quam-
objectorum. Potest autem attendi in potcn- vis ista assiguatio imagiuis attendatur se-
tiis auiiuffi duplex a^qualitas, scilicet poten. cundum poteutias absolute, uihilominus
tiai ad potentiam, ct potentia? ad objectum. tamen prsecipue attcuditur secundum id
Et haec secuuda a^qualitas salvatur hic di- quod est aUissimum in eis et hoc cst res- ;

versimode rcspectu diversorum objectorum. pectu eorum objectorum quae per sui essen-
lu ilUs euim quse per habitum acquisitum tiam sunt in auima.
discuutur, uou servatur ordo, ut dictum est Ad secundum dicendum, quod Augustinus
supra quia iutelligendi actus prsecedit
, vult, quod respectu quorumlibet objcctorum
actum memorandi; et ideo^ non est ibi sit aUquo modo imago sed praecipueres- :

actualis reprsesentatio ipsius Trinitatis, se- pectu hujus objecti quod est Deus et quod
cundum quod iutendit ilUs objectis quae non est auima : ipse euim in muUis inquirit
exprimuut Triuitatem. Servatur autem ibi simiUtudinem Trinitatis, ut ad perfectam
sequaUtas queedam, sciUcet potentiee ad po- imaginem deveniat.
tentiam quia qusecumque comprehendun-
:
Ad aUud patet responsio per ea quse dicta
tur una potentia, comprehenduntur aUa :
sunt.
non quod quidquid inteUigimus, simpUciter
veUmus sed aUquo modo in voluntate sunt,
;
ARTICULUS V.
inquantum vohimus nos ea iuteUigere sed :

non servatur eequaUtas potentiae ad objec- Vtrum potentiae rationales sint semper in
tum quia res corporales sunt in anima
: actu respectu objectoru?n, in quibus at-
nobUiori modo quam in seipsis, cum anima tenditur imago*.
sit nobiUor eis, ut dicit Augustinus^. Si

autem considerentur istae potentiae respectu Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur

hujus objecti quod est anima, sic salvatur quod istae potentiae uon semper sint in suis

ordo, cum ipsa anima naturaUter sit sibi actibus respectu horum objectorum, m qui-

^Parm. omittlt « imaginis. » : — * Al. : « et ite- et De duabus animalvs contra Manichxos, c. ii, col.

rum. » —
' Vide X De Trinilatc,
c. vi. col. 978, t. 8, 94^ t_ 8. _ 4 I p. Summse theol., q. xciii,- art. 7.

lY.
 :

66 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

biis prrecipiie attonditur imago. Dicit ouim cognoscentis. Sed secundum quod intelli-
riiilusopluis, II De anima, toxt. 17, quod gere nibii aliud dicit quam intuitum, qui
una poteutia cxistento iu actu, altora abs- nihil aliud est quam praesentia intelligibilis
traliitur ab actu suo. 8od ista} tres sunt ad intelloctum quocumque modo, sic anima
diversae potontiai. Ergo impossibile est quod semper intelligit se et Deum^ ct conscquitur
qujplibet semper sit in suo actu rcspectu quidam amor indcterminatus. Alio tamen
cujuslibet objecti. modo, secundum philosophos, intelligitur
Itom, Pbilosopbus, IV Metaph., text. 12,
i2. quod anima semper se intolligit, eo quod
dicit quod non contingit multa simul intel- omne quod intolligitur, non intelligitur nisi
ligere. anima quandoque intelligit
Scd illustratum lumine intcUectus agentis, ct
qua^dam alia a se. Ergo tunc non intelligit receptum in intellectu possibiU. Unde sicut
simul scipsam^ inomni colorc videtur lumen corporale, ita in
3. Item, ad boc quod anima intelligat vel omni intelligibili videtur lumen intellectus
videat, secundum Augustinum, XI De Trin., agentis non tamen in ratione objecti sed in
;

cap. n, col. 985, t. 8, requiritur intentio ratione medii cognoscondi.

cognoscentis, per quam species cognoscibilis Ad primum ergo dicendum, quod hoc est
in rem dcducatur. Sed quandocumque intelligcndum quando potentiai operantur
anima intelligit, ex intcntione intelligit' se circa diversa objecta tunc cnim una impe- :

inteUigcrc. Cumnon percipiamus nos

igitur dit aliam in actu suo, vel ex toto retrahit.
intclligcre semper animam et Deum, videtur Scd quando ordinantur ad idem objectum,
quod intellcctus noster non semper sit in tunc una juvat aliam sicut illud quod vide- ;

actu, respectu horum objcctorum. mus, facilius imaginatur .

Contra, Philosophus dicit, III De anima, Ad secundum dicendum, quod Philoso-

text. 20, quod intellectus agens semper phus loquitur de intelligere, sccundum quod
Maxime autem lioc videtur res-
intelligit. cst opcratio intcllectus complcta distinguen-
pectu eorum quse semper sibi sunt prsesen- tis vel cogitantis, et non socundum quod hic
tia, sicut anima ot Deus. Ergo videtur quod sumitur intelligere.
intcUectus, horum respectu, scmper sit in Ad tertium dicendum similiter, quod in-
actu. tentio intelligentis non rcquiritur ad tale
Prseterea, dicit Augustinus, X De Trinit., intelligere, sicut dictum est.
cap. XI, § 18, col. 983, t. quod quidquid
8,
cst in memoria mea, illud memini. Sed
anima et Deus semper cst prajscns mcmo- QU^STIO V.
rise. Ergo memoria semper est m actu eorum
et similiter est in aliis. Utrnm haepartes imaginis, mens, notitia et
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod, amor, differant ab aliis partibus.
secundum Augustinum, De util. credendi,
cap. XI, differunt cogitare, disccrncre et Dcinde quseritur de alia assignatione
intelligere. Discernere est cognoscere rcm imaginis scilicet mcnte, notitia ct amore.
per differentiam sui ab aliis. Cogitare autem Et 1 videtur quod ista non differt a prse-
.

est considcrarc rcm socundum partes et dicta, sicut* dicitur quod ista assignatur
proprietates suas : unde dicitur quasi coagi- secundum habitus, illa sccundum potentias
tare. Intelligere autem dicit nibil aliud imago enim attenditur in anima, praicipue
quam simplicom intuitum intollcctus in id respectu hujus objecti quod est anima et
quod sibi cst preesons intolligibile. Dicoorgo, hujus objecti quod csl Deus. Sed anima non
quod anima non semper cogitat et discernit cognoscit seipsam tali modo cognitionis, de
de Dco, nec de se, quia sic quilibet scirct quo hic loquimur, mcdiante habitu, sed per
naturaliter totam naturam anima3 suse, ad suam esscntiam. Ergo non videtur quod se-
quod vix magno studio pervenitur ad : cundum aliquos habitus assignetur imago.
talem enim cognitionem non sufficit prae- 2. Praeterea, nuUus habitus est consub-
sentiarci quolibet modo; scd oportet ut sit stantialis, cum omnis habitus sit accidens.
ibi in ratione objecti, et exigitur intentio Sed notitia et amor sunt consubstantiales

^ Parra. addit : « et Deum. » — Sic cod.; Parm.

« : telligere. » — ' Parm. « indeterminate. »
« quandoque anima intelligit ex inlentione se in- " Parm. : « si. »
 ISTINr.T. III, OI'/J'-ST. V. Ol
Ipsi mciili, iil iiir iliiilui-. Ki'Ku iion siiiit aKonlis, qiiod facil cajii iiitt^lliKihiluiu iu
lialtiliis. artii : iiiido si idiipui KpncluH udMst (iiKi> in ho
;i. lliMii, inniiH siijinriiis lnil ucctiplii iinii h.ihcrct liimiMi, illiid liahiM-itt ratioiKMii liahi-
\)Vo hiiliihi, siMJ pro piilciilianiin siilijccln. iiis, ipi.iiiliiMi pcrliiK;! ad hoc ipiod oHMit
(liiiii i^iliir (M)(l(Mii iikkIi) iioliliccliir liic, |irincipiimi actns. Ita dico, (piud (jnando ali
siciil sii[ii'a, a iiiaf^islro, scilici^l proco (pioil anini.i coKHoHciliir aliipiid i]iio(l cst in jpKu

in iiniiim tvst (ixci^lltMitiiis, vidcliir ipiod non iioii |ior sni simililndiniMii, Hod por Kimiu
sit liuliiliis : »il ila lia"c. assignalio iion osl osstMitiam, ipsa o.Hsontiu roi cognita} oKt Vmi
SuciiikIiiiii liahiltis. hahilns. niido dico, rpiod i|isa ossiMitia
i. l'ra'lon^a, conslat (piod liahiliis ikmi aniiiKo, proiit(!St mota ;us(MpHa, liah(5t r.itio.
optMvitiir s(mI (^st princ.ipiimi oporaiidi. C.iim iKMii hahitns. VX siimitiir liic nolilia matoriu-
if^ilnr Iiic dical, (piod nions novit so ot litor prt) ro notu ot ; siinilitor cst diconduni
nmat so, vidotnr (piod non sninatnr pro de anioro.
hahitii. Undc otiam patct soliitio ad scfMindiim :

ri. C.onlra, cuililiol polontia', rospondot (]nia hahitns nin

isti (!rniit consubtantialos, (

snns iialiilns. Si igilnr inons non sit Iiahilns^ ncc snnt ihi
sint in ipsa snhslantia Jiniina!',
sod ipsa ossontiu anima', socnndnin tjnod alii hahitns. Si autcm diccromns, qntjd pcr

hic snniitnr, ornnt (pialnor partos lnuif,nnis, uotitiam ct amorcni significantur actus et
soilicot nions ol trtis liahitns trinin poton- non hahitns, planins cssct; ct tunc diccren-
tiarnni ; ot ila non ropraisontahnnt Trinita- tnr consuhstantialcs, sicut ct dc potcntiis
teui. snpra dictum cst.
SoLUTio. — Kospondco dicondnin, qnod Tertinm ct quartnm concedimus.
mons mnltiplicitor dicitnr secnndnin tinos- Ad qnintnm diccndnm, qnod habitus est
dain. (Jiiandotpic onim dicitnr ipsa naliira principinm clicitum^oporationis. Undc, (]uia
intoUoctiva, sicnt Dionysins, IV Dc divhi. momuria non habct per sc actum qui sit
nomin., col. GOi, t. 1, vocatangclos divinas simplicitcr opcratio, non rospondct sibi ali-
montes. Onandotiuo dicitnr ipso intcllectus quis habitus, sed codem habitu, scilicet*
examinaus res, socundum quod mens dici- notitia, memoria et intelligeutia reducuntur
tur a motior metiris, et juxta hoc etiam iu uuam operatiouem.
supra sumitur, quod mens est silperior pars
auimse. Quantioqne dicitur pro memoria a DIVISIO SECUND^ PARTIS TEXTUS.
reminiscendo dicta ct ita dicuut quod sumi- ;

tur liic undc dicunt qnod mens hic sumitur

: « lu ipsa eliam mente, antequam sit par-
pro habitu memoriae, et notitia pro habitu ticeps Dci, cjus imago rcperitur etsi euim ;

intelligentia?, et amor pro liabitu voluntatis. amissa Dei deformis sit,

participatione,
Sed quia ista opinio non procedit secundum imago tamen Dei permanct. Coutra psal. » :

Magistri opiniouem', et nimis extorta est; Lxxn, 20 : Dojnine, in civitate tua imagi-
ideo aliter dicendum est, quodmens sumitur nem ipsorum ad iiihilum rediges. — Di-
hic, sicut et supra, pro ipsa superiori parte cendum, quod sicut dicit Glossa " super illud
animai, quae est subjcctum praidictae imagi- psalm. IV Signatum est super 7ios lumen
:

nis, et notitia est habitus memoriae, et vultus tui, Domine, triplex est imago Dei in
amor habitus voluntatis ; et ita haec assigna- homine scilicet creationis, quse est ratio,
:

tio sumitur secundum essentiam et habitus inquantum appropinquat ad imitationem di-

consubstantiales ;
praedicta autem secun- vinse intellectualitatis ct dicitur imago per ;

dum potentias. Unde in ista non est tanta modum quo truncus in corporalibus potest
couformitas sicut iu prsedicta, nec ita pro- diciimago. Item alia est imago similitudinis
pria assiguatio : propter quod etiam ultimo quse consistit in distinctione potentiarum
ponitur. reprseseutantium Trinitatem personarum;
Ad primum ergo dicendum, quod ad esse et hsec assimilatur imagini in corporalibus,
habitus intellectivi duo coucurrunt : scilicet secundum quod distincta est per limitatio-
species iutelligibilis, et lumen intellectus nes*' partium. Item est imago recreationis,

• Parm. : « intentionem. » — * Al. :« cum ipsa Migne, sed tantummodo « Imago creationis, ratio; :

sint substantia animse. /> — ^ Parm. : « elicitivum. » recreationis gratia similitudiuis, tota Trinitas. »
;

— * Farm. omittit : « scilicet. » Parm. <^ rationes, » in cod. Mazarin. anu. 1304:
fi
:

'
Non sic oraniuo in Glossa ovd. Strabi, apud « linealiones. »
68 COMMENTITM IN LIB. I SENTENTIARtlM.
quce consistit in habitibus gratuitis, ct actu jectorum; et taUs est totaUtas in potentiis
imitatur Deum; et hcBC assimilatur imagini animae.
in corporalibus quantum ad colores, et alia Item videtur quod una non sit sequaUs in
quaj imaginom decorant
et sic dicta imago : omnibus quia omne totum est majus sua
:

non remanet post peccata, sed aUis duobus parte.

modis. Dicendum quod hoc verum est de totaU-
« Eo enim ipso imago Dei est mens quo tate quantitatis dimensivse vel numeraUs *,
capax ejus cst ejusque particeps esse po- quse ejusdem rationis sunt, et non de totaU-
test. » Yidetur falsum. Omne cnim quod tate quantitatis virtualis; potest enim con-
capit aliquid, est majus vel a^quale sibi, sicut tingere quod una virtus potcst in tot objecta
Augustinus, De Trinit., arguit de potentiis in quot aUse plures, quarum quselibet in
mutuo sese capientibus. Ergo videtur quod omnia illa objecta potest; tamen una earum
mens nostra non possit capere Deum. Si non tot modis potest in iUa objecta, sicut
dicas quod dicitur capere, inquantum Deus aUa.
est in anima, cum
in quaUbet crea-
ipse sit

tura per esseutiam, prsesentiam et potentiam,

videtur etiam quod creaturae insensibiles
DISTINGTIO IV.
capiant Deum. Uic quceritur utrum concedendum sit quod Deus se
Ad quod dicendum, quod mens nostra di- genuerit.
citur capere Deum sicut perfectibile suara
perfectionem. Objectum enim operationis Hic oritur quaestio satis necessaria. Constat et
aliquo modo est perfectio operantis, Mens verum est quod Deus Pater genuit
iiTefragabiliter

autem nostra habet operationem circa Deum FiUum. Ideo quseritur utrum concedendum sit
per cognitionem et amorem quam non ha- quod Deus genuit Deum. Si enim Deus genuit
Deum, videtur quod aut se Deum, aut alium
bent creaturse irrationales. Et ideo capitur a
genuerit. Si vero aUum Deum genuit, non est
mente sicut a perfectibili, non tamen sicut a
tantum unus Deus. Si autem seipsum Deum
perfectibili proportionato ; et ideo non com- genuit, aUqua res seipsam genuit. Ad quod res-
prehenditur, sed attingitur ; unde non sequi- pondentes dicimus, sane et cathoUce concedi, quod
tur quod adaequetur. unus unum genuit, et quod Deus Deum genuit,
« Memoria* vero dicitur ad aUquid » non quia Deus Pater Deum Fdium genuit. In symbolo
secundum esse, sed secundum dici. quoque scriptum est « Lumen de lumine, Deum
:

« Ea vero tria sunt quse ad se invicem re- verum de Deo vero. » Quod vero additur ergo :

feruntur. » Videtur falsum, eo quod memo- genuit se Deum, vel aUum Deum, neutrum con-

ria non dicitur ad voluntatem.

cedendum esse dicimus. Quod aUum Deum non
genuit, manifestum est, quia unus tantum Deus
Dicendum, quod quamvis non dicatur ad
est; quod autem seipsum non genuit, ostendit
eam sub nomine voluntatis, tamen refertur Augustiims in Ub. I De Trinit., c. i, col. 820, t. 8,
ad eam inquantum voluntasestmemorabiUs. dicens « Qui putant^ ejus potentiee esse Deum
:

Yel dicendum, quod referuntur ad invicem ut seipsum ipse genuerit, eo plus errant, quod
secundum relationem originis, inquantum non solum Deus ita non est, sed nec spiritualis
una habet naturalem ordinem ad aUam, ut neque corporaUs creatura. Nulla enim res est quae
dictum est supra. seipsam gignat ut sit. » Et ideo non est creden-
« Totamque meam memoriam, et inteUi- dum vel dicendum, quod Deus genuit se.
gentiam et voluntatem simul memini. » Yi-
detur male dicere quia totum dicitur res-
: Alia qucestio de eodem.
pectu partium potentia autem animse non
:
'^

Sed adhuc opponunt garruli ratiocinatores, di-

habetpartes, cum sit simplex*.
centes : Si Deus Pater genuit Deum, aut genuit
Dicendum quod est duplex quantitas sci- :
Deum qui est Deus Pater, aut Deum qui non est
Hcet moUs vel dimensiva, et hujusmodi Deus Pater. Si genuit Deum qui non est Deus
totaUtas attenditnr respectu parUum in quas Pater, ergo Deus est qui non est Deus Pater non :

dividitur. Est etiam quadam quantitas vir- ergo tantum unus Deus est. Si vero genuit Deum
tutis, cujus totaUtas attenditur respectu ob- qui est Deus Pater, ergo genuit seipsum. Ad quod

^ In Parm. novus paragraphus hic non indicitur. « numerabiUs. » — ' Migne « qui putat... er-
— ' Al. « enim. »
: —
' Parm. « potentise... non
:
rat, » etc.
habent partes, cum sint simplices. » — Parm. :
 itisriN<;T. IV, (.iii.iisT. I. m
ri\!)|)(iiul(MiiiiH (li'li'i'iiiinaiit(>H illiiiii |ii'(i|i(isili(iiii'iii, porHoiiir. Idciii, III lil,. V lU: Tnntt.. rap. vin,
(lim Hic prDpdiiiinl : Si Dciis PiiIit f{(<iiiiil llciini, c(tl. 017, l. 8 : « Nim IroN t\otm, wd uiiiiiii Dciini
iiiil nciini (pii csl llciis l*iili'i', iiiil llciiiii ipii iniii (liciiiiiiH ('«(10 ipAaiii pnc.HliiiitinKiiiuiin Trii)iUili-in. »
i><«|. Hciis Palcr; linc, ciiiiii sanc cl pi-iivi\ iiilclliKi lilciii, ill lili. /)c fidr iid Vitium, iii cxpn-MlKiiKJ
polcsl i(ic(i i'i<spiiiiilciiiliiiii csl ila Ilciis l'atcr s}nili(ili " Salis (!st Clirisli.iiin
: (<l :
: iciiiiii ricaluruiil
^;iMiuil llciiiM ipii i'sl ipsc 1'alci' : Ikm' (liiiniiiH caiiHaiii, viHibiliiiiii, sivo iiiviHiliiliiiin, ikui ruAi bo'
css(< ralsiini, cl (onccdiimis allcrani, sciliccl, ^fc- iiitalciii rrc(lcn«. CrcatoriH, (pii csl Dciis iiiiiii «;t

niiit Hciiiu (pii iiiiii cst. Patcc. \cc lanicn nciuiit vciiis; iiullaiiiipii! css(! natiiriUii (piic iinii aiit i|iHi!

altoruin llcuni, iicc ill(< (|iii gciiituH OHt, ulius IIciih sit, iiiil ali ijisii; (!iini(pio ohho Triiiit.iti!iii, l*utrcni
ost quaiii Palcr, scd iiniis llciis ciim Palrc. Si V(U'(» scilic(!t, ct Filiiiiu , ct Spiriliiiii Haiicliiin. n It(!iii

additiir : (Jcnuit I)(>uiii (pii noii csl llcus Palcr, Aiipiislimis, iii Srrmoiir dr fldr'', rrxxxiii Apprnd.,
lioc dislinguinius : (piia (liiplicitcr potcst int(dli).j;i : tj l,ciil. 2i7.'i, t. U : « Crcdimiis iiiiiiin Dciini iinani
riCiujit l)(Miiu, qiii noii cst Dcns 1'atcr, scilicct osso diviiii iiominiH Triiiitat(!iii. « Idoni, iti lib. VI
Dciim Filium, qui Filius non cst l'at(>r, <iui Dciis Ur Triitit., cap. vii, col. fiiJ!», l. H : « Dicirniis Doiini

cst, liic scusus vcrus csl. Si vcro inlclligatur sii; : soliim osso ipsaiii 'rriiiitat(!iii. » Kvxa Jiis ol aliis
r.cmiit Deum qui non cst Dcua Patcr, id est qui ])Iiiribus auctorit^ilibus ovidoiitor oslcndit, dicon-
noii psl Dcus qui cst Patcr, liic scnsus lal.sus cst. diiiu esse ct concodcndum, quod unus Deus c»lTri-
llnus ouim ot idciu Dcus cst Patcr, ot Filius, ot nitas, ot una substantia trcs porsonfc, sicut c con-
Spiritus sauctus; ol o couvorso Palor, et Filius, ot vci'sn 'rrinitas' dicitur osso iinus Dous, ot tres
Spiritus sanctus est uims Dous. personce dicuntur una siihslantia.

Opiiuo quorumdam diccntium, trcs persoms csse Redit ad prfrmissam qxuestionem, sciUcet an Deus
unum Bcum, u)iam substantiam, scd non c con- Vater sc Deum, an alium (jenuit Dcum.
verso, scilicct unitm Dcum vel unain substantiam
esse tres pcrsonas.
Nunc ad prffimissam qiKTslionem revortamur,
ubi quiorebatur an Dous Pal(;r gonueril sc Dcum,
Ouidam tameu adversarii voritalis concedunt, an alium Deum. Ad quod diciraus, neutrum for<j
Patrom, Filium ot Spiritum sanctum, sivc tres concodoudum. Dicit tamon Auguslinus in Epistola
personas, esse uuum Doum, unam siibstantiam, CLXX ad Maximum, § ii, col. 750, t. 2, quod Deus
sed nolunt concedoro luuim Deum, sive unam Pater alterum se genuit, his verhis : « Pater ut
substantiam, esse tres personas dicentes, sub- : haberet Filium de soipso, non minuit seipsum;
tantiam divinam praidicari de tribus personis, non sed ita genuit dc se alterum se ut totus mancret in
tres personas de substantia divina. Fides autem se, et esset in Filio tantus quantus est solus. » Quod
catholica tenet ac prsedicat, et tres personas esse de se alterum a se ge-
ita intelligi potest, id est,

unum Doum, unam substantiam, sive essentiam nuit, noii utique alterum Deum, sed alteram per-
sive divinam naturam ; ct unum Deuni, sive soiiam; vel genuit se alterum, id est genuit alte-
essentiam divinam, esse tres personas. Unde Au- rum, (jui est hoc quod ipse. Nam etsi alius sit
gustinus, in 1 lib. De Trinit., cap. vi , § H, Pater quam Filius , non est tamen aliud, sed
col. 826, t. 8, ita ait : « Recte ipse Deus Trinitas^ unum.
intelligitur beatus, et solus potens. » Ecce quam
expresse dixit : « Ipse Deus Trinitas, » ut osten- DIVISIO TEXTUS.
deret, et ipsum Deum esse Trinitatem, et Trinita-
teni esse ipsum Deum. Item in eodem, ubi supra: Postquam probavit Trinitatem persona-
« In verhis ilhs, » inquit, « Apostoli, quihus de rum in unitate essentia^, auctoritatibus,
adventu Christi agens dicit, I Tim., vi, 16 : Quem rationibus et similitudinibus, hic incipit
ostendet beatus et solus potens, Rex regum , et
determinare queestiones incidentes circa
Dominus dominantium, qui solus habet immortali-
praedeterminata. Dividiturautem in partes
tatem, nec Pater proprie nominatus est, nec Filius,
duas. Cum enim personarum Trinitas dis-
nec Spiritus sanctus , sed solus" et heatus potens,
Deus verus, qui est ipsa Tri-
tinguatur per processionem unius personse
id est iinus et solus
nitas». Ecce et hic aperte dicit unum solum
» ab alia, in prima movet qusestiones circa
verum Deum esse ipsam Trinitatem et si unus :
hanc processionem quantum ad suppositum
Deus ipsa Trinitas est, ergo unus Deus est tres et terminum in secunda quantum ad prm- ;

^ Migne : « Deus Trinitatis. ^> — ' Paulo aliter in lam creaturam esse qu8e ab omnipotente non sit
textu D. Augustini. existimare debemus, » c. ii, col. 183, § 3, t. 6 Ple-
^ Liber De fide ad Petrum non Augustini sed Ful- nius legitur in Enchiridion, c. ix, col. 23o, t. 6.
gentii foetus est, nec proprie symboli expositionem * Sermo ccxxxii lovaniensibus editoribus dubius,

habet. In libro veroDe fide et symbolo, quem Par- Verlino et Vindingo supposititius, a Benedictinis
mensis affert in nota, non leguntur nisi isthsec : in appendicem rejectu:- est, quorum censuram,
'< Credentes in Deum Patrem omnipotentem, nul- loco citato, videas.
70 COiMMENTUM IN LIB. 1 SENTKINTIARUM.
cipium, VI distinct., ibi : « Quceri solet,
utrum Pater genuerit Filium voluntate, an ARTICULUS PRIMUS.
necessitate. » Utrum generatio sit in Deo\
Sciendum est autcm, qnod licet Magistcr
moveat has qusestiones de generatione Filii Ad primum sic proceditur. \. Videtur
a Patre, tamen eoedem quaestiones possunt quod in Deo non sit generatio. Generatio
fieri de processione Spiritus sancti, et simi- enim est species mutationis, secundum Phi-
liter determinantur. losophum, V
Phys., text. 4. Sed a Deo re-
Prima autem pars dividitur in duas : in movctur mutatio, Jac, i, 17 Apud quem :

prima inquirit utrum nomina essentialia non est transmxitatio, nec vicissitudinis
concreta possint significari ut suppositum obumhratio. Ergo ncc generatio.
actus generationis, vel ut terminus; in 2. Praeterea, quanto creaturae sunt nobi-
secunda inquirit de nominibus essentialibus liores, magis accedunt ad divinam similitu-
in abstractione significantibus, v distinct., dinem. Sed in creaturis nobilioribus non
ibi :Post hoc quaeritur, utrum conceden-
(( invenitur gcneratio, sicut in angelis et in
dum sit, quod Patcr genuit divinam essen- corporibus caelestibus, sed tantum in infe-
tiam. » De personalibus enim non est du- rioribus. Ergo videtur quod nec in Dco in-
bium, supposita distinctione personarum veniatur.
per actus notionales. Prima in duas in : 3. Item, ubicumque est goneratio, oportet
prima determinat qusestionem; in secunda quod sit aliquid in genito communicatum a

objicit contra determinata, ibi Nunc ad : <( generante. Sed per illud quod sibi a genc-
prffimissam qusestionem revertamur. » Circa rantc communicalur non distinguitur a
primum inquirit, utrum haec sit vera, Deus gencrantc. Ergo oportet ibi esse aUquid
genuit Deum et dividitur in partes duas,
: aliud per quod ab ipso distinguatur, cum
secundum quod duabus viis ex ista proposi- omne genitum a generante distinctum sit.
tione procedit. Secunda incipit ibi Sed : (( Ergo omne quod generatur, est composi-
adhuc opponunt » quae dividitur in duas
; : tum, cum sit ibi aliquid et aliquid. Sed in
in prima ponit processum ex dicta proposi- Deo non est compositio. Ergo ncc gcneratio.
tione ad impossibile, et solvit et quia in : 4. Item, gencratio cst actus medius inter
sua solutione supponit quod nomen perso- gcnerantem ct gcnitum. Scd inter Patrem
nale possit prsedicari de essentiali, ut dica- ct Filium non est aliquid mcdium. Ergo
tur, Deus est Pater, ideo in secunda excludit videtur quod non sit ibi generatio.
crrorem contradicentiiim per multas aucto- Contra, Isa., ult., 9 Ego qui generatio-
:

ritates, ibi Quidam tamen veritatis adver-

: (( nem tribuo sterilis ero?
sariiconcedunt, Patrem et Filium et Spi- Item, omne quod communicat se, commu-
ritum sanctum, sive tres personas, esse nicat sc ratione actus qui cst in ipso ;
quia
unum Deum, unam substantiam sed tamen ; potentia non communicat se. Sed
agit nec
nolunt concedere, unum Dcum, sive unam divina cssentia est primus et purus actus.
substantiam, esse tres personas. » Ergo videtur quod summc communicet se.
Sed non communicat se summe in crcaturis,
cum non terminetur in eamdcm naturam
QUiESTIO PRIMA. talis communicatio. Ergo videtur quod com-
municet se per gencrationem in Filio hsec ;

Ad intellectum hujus partis de duobus enim est maxima communicatio.

quseritur : primo de divina gcneratione ; se- SoLUTio. —
Rcspondeo dicendum, quod
cundo de divina praedicatione. generationem esse in divinis, ratione effica-
Circa primum tria quaeruntur : 1° an in citer confirmari non potest, sicut supra
divinis sit generatio ; 2" supposito quod sic, dictum est% sed auctoritatc et fide tenctur :

an haec sit vera : Deus genuit Deum ; 3° de unde simplicitcr concedendum cst, gcnera-
aliis locutionibus quae ex ista littera conclu- tionem esse in divinis.
duntur. Sciendum tamen cst, quod, cum omnis
perfectio sit in Deo et nulla imperfectio,
quidquid perfectionis invenitur in creatura,

1
1 p. Summse Iheol, q. xxvii, art. 2. — ' Dist. in, q. i, art. 4.
 DISTINCT. IV, UlIyKSV. i, AIH. I KT II. 71
(lo Ihju ilici poloHl (|iiuiiliiin ad id (|ii<hI osI. hikIo iii Dimi ikhi r,M iniilalio, mh\ o|)«!railo
porroclionis in i|»sa, iiiiini roniolii iiii|n)iT(M'- divina' naliirn», HtTiindiini DainaHcisniini,
liono. Si aiiloin iioiikwi iiiipoiiilnr ali oo lil». | /wV/. or//i., ni|». viii, col. Hll, l. I.
i|iiod iiiiporroclioni.'^ osl, siciil lapi.s, vnl loo, DjMcrl aiitcin opcialio a iiKitn, Kociindiim
tiiiR' diciliir do Doo .syndioiico vcl iiK)la()lio- IMiilo.sdpliiiiii, /•'//</>,, V, cap. iv, v ol vi,
rico. Si mitom iiiiponiliir ah im» ipiod ost ipiiu oporalio osl actns porfocti, himI inotii.H
poiToctioiiis, dicitiirpropiio, (|iiainviss<u'iin- ost iictiis inipcrloili, (piia «j.xiHtoiitis in po-
diiiii iiioduin (Mniiioiilioroin. Diciliir .'iiilciii lciilia.
iionioii iiiipoiii al> oo ipiod ost ipiasi dilVo- Ad .sociiiidiim dicoiidmn, (piod imila cnia-
roiilia consliliiliva ot non o.\ ralioiio koiio- jnra siiscrplil.ilis i-st Koiioralionis sino oo
ris; ot iiloo (piandocimKiiio ali^piid .sociin- ipiod ost iini»(;iToctionis iii ijisu : oiim oiiim
diim suiim f^oims dicit imporroctionom, ol in onmi croatiira dillorul os.sontia ot ohso,
socimdiim dinoioMliam, |)(>rroclionom, iliiid '
no,, potost ossontiu comiminioari ulteri sup-
invoniliir iii Doo (piaiiliim ad ralionom posilo, iiisi -socimdiim aliud ossi!, ipiod (!st
dinbronlia\ ot iion (iiiaulum ad raliouom actus o.ss(!uliiu', (st idoo o[)ortot os.sontiani
goiioris : sicut scioulia iioii ost iii Doo (piau- croatam comiuuiiicutiouo dividi, quod im-
tuin ad ralioiiom liabitus vol iiualilutis, quia porfoctiouis ost ; et idoo in porfcctissimi.s
sic liahotraliouom uccidoutis sod .solum ; croaluris iion iuvonltur, scd iu his (pia?
socuudnm id ipiod complot raliouom scion- uvdf;\srcmovoutur a diviuasimilitudiuc.
tia>, scilicot coguoscitivum corliludinalilor Ad
tortium dicoiKhim, ipiod iii divinu ge-
ahquorum. SiiuiUlor dico, quod si accipia- ncrationo non ost aliijuid ad(htum essentiaj
mus gouus gouorationis, sccundum quod in gcnilo, por quod difforat a generanto;
uivouiluriuiulorioribus, iiuporroctionisost: scd ox hoc ipso ipiod accipit osscntiam a
nmtatio cuim, qui« ost gouus ipsius, pouit gouoranto, distiuguilur uh oo rclatioue dan-
oxitum do potoutia ad uctum, ct pcr couso- tis et qu(o rclutioucs non ditro-
accipiontis :

quens ponit mutoriaUtutcm in geuito, ot per runt ah cssontia roaUter, sed tantum ra-
cousoqucus divisiouom essoiitiae quae om- : tiono, ut prius dictum est\ Et ideo non
nia divinai gcucrationi nou compotunt. Si scquitur ihi compositio : quod in aliis esse
autcm cousiderotur sccundum diflercntiain nou potcst, quia nulla rclatio est suhstantia
suam, per quam completur ratio generatio- secundum rem in crcaturis. Unde oportet
nis, sic dicit aUquam perfcctioncm : passivo quod omne generatum sit compositum, et
enim accepta dicit acceptationem essentise sic iterum patct quod generatio in creaturis
iu pcrfecta simiUtudine cujus communica-
; sine imperfectione esse non potest.
tiouem dicit, si sumatur active : quorum Ad quartum dicendum, quod generatio
ueutrum imperfectiouem dicit communi- :
reahter non est aUquid medium inter Pa-
catio euim conscquitur rationem actus :
trem et FiUum, cum generatio secundum
unde omnis forma, quantum est de se, com- rem passive accepta sit ipsa fdiatio, quae est
municahiUs est ct idco communicatio pcr-
; proprietas FiUi, et est in FiUo ; accepta vero
tiuct ad nohiUtatem. Et hoc modo accepta active ' est ipsa paternitas quse est in Patre,
generatione est per prius iu Deo, et omnis et est ipse Pater : tamen significat proprie-
generatio in creaturis descendit ah iUa, et tatem per modum actus, et ista significatio
imitatur eam quantum potest, quamvis de- fundatur aUquo modo supra rem in accep-
ficiat. Unde ad Ephes., iii, 15 : Ex qiio tione unius ab altero.
omnis paternitas in cxUs et in terra nomi-
natar. Si autem accipiatur secundum ratio-
ARTICULUS II
nem usitatam in nomine, secundum quam
dicimus generationem in creaturis, sic non Utrum ista propositio, Dens genuit Deum,
convenit Deo nisi transumptive, sicut et aUa sit falsa
'\

corporaUa.
Etperhocjam primum
patet solutio ad : Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
quia generatio, secundum suum genus, quod haec sit falsa, Deus genuit Deum.
quod est mutatio, in divinis non invenitur ;
Generatio enim importat relationem distin-

' Purm. omittit : « illud. » — ' Parm. addit : « iu cum in Patre accipi^ur active. » — M p. Sxxmvasi.
qua est. » — » Dist. xi, q. i, art. 3. — Parm. "*
: « et IhQol., q. xxxix, art. 4.
 ' »

7-2 COMiMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

guentem personas, ut dictum est. Si igitur cum dicitur, plures, ut cum
Deus generat :

conceditur, quod Deus genuit Deum, opor- dicitur Deus Et haec opinio
est Trinitas.
tet quod concedatur quod Deus distinguitur videtur verior esse. Quamvis enim, ut dici-
a Deo, et quod Deus est alius a Deo, quod tur^ Ub. De causis, prop. 6, omne nomen
non conceditur. deficiat a significatione divini esse, propter
2. Praeterea, terminus in prccdicato posi- hoc quod nuUum nomen significat simul
tus non trahit terminum in subjecto posi- aUquid perfectum et simplex \ quia abs-
tum extra suam significationem, sed tantum tracta non significant ens per se subsistens,
restringit ipsum ratione consignificationis et concreta significant ens compositum,
temporis, ut stet pro prffisentibus, prseteri- nihilominus tamen abjicientes id quod im-
tis, et futuris quin potius est e converso,
: perfectionis est, utimur utrisque nominibus
secundum Boetium, lib. I De Trin., cap. v, in divinis, abstractis propter simpUcitatem,
col. 1253, t. 2, quod talia sunt praedicata, concretis propter perfectionem. Unde hoc
qualia permiserint subjecta. Sed hoc nomen nomen « Deus » significat per modum perfecti
Deus significat essentiam. Ergo per verbum et per se subsistentis, sicut et hoc nomen
quod prsedicatur, non trahitur ad standum <(homo » unde, sicut et hoc nomen « homo
:

pro persona, sed supponit essentiam. Haec in se importat non tantum essentiam, sed
autem est falsa, essentia genuit essentiam, etiam suppositum, sed indistincte, aUas non
ut infra dicetur. Ergo et haec, Deus genuit praedicaretur de individuis, ita et hoc no-
Deum. men « Deus. » Et ideo de se habet quod possit
Item, si Deus genuit Deum, ergo Deus
3. supponere pro persona, et non habet quod
est generans, et Deus est genitus. Ergo supponat pro essentia ex modo significandi
quidquid dicitur de singuUs personis, potest nominis, sed tantum ex ratione divinae sim-
dici de Deo. Sed de Patre dicitur quod est pUcitatis, in qua idem est re essentia et
generans et de Filio quod non est generans. suppositum.
Ergo potest dici quod Deus generat et Deus Ad primum ergo dicendum, quod gene-
non generat quod falsum est. Ergo et
: rari signiflcat per modum
proprietatem
prima est falsa, Deus genuit Deum. actus; actus autem est suppositorum tan-
Contra, in symbolo diciturde Deo : Deum tum humanitas enim non generat, sed
:

genitum. Sed non generatur de Deo, nisi homo et ideo cum dicitur, Deus generat
:

sicut de generante. Ergo Deus generat Deum, locutio simpUciter est vera, quia
Deum. actus non potest referri nisi ad suppositum.
Praeterea, Deus dicit habentem deitatem. Sed referri et distingui non significant
Ergo quidquid dicitur de habente deitatem, actus nisi grammatice loquendo; et ideo
potest dici de Deo. Sed potest dici Habens : possunt referri ad essentiam et ad supposi-
deitatem generat habentem deitatem. Ergo tum : et ideo non simpUciter conceditur,
potest dici Deus generat Deum.
: « Deus distinguitur a Deo, » ne distinctio re-
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod feratur ad esseutiam ; et praecipue cum hoc
ista est simpUeiter vera et concedenda, Deus nomen Deus importet suppositum indistinc-
generat Deum. Sed circa veritatem ejus est tum, quod non distinguitur nisi personaU
duplex opinio. Quidam enim dicunt, quod proprietate adjuncta, ut paternitate vel fdia-
hoc nomen « Deus » significat essentiam et tione.
supponit essentiam quantum est de se, sed Ad secundum dicendum, quod, quamvis
propter indifferentiam essentise ad personas hoc nomen Deus significet essentiam, ta-
in divinis, ex adjuncto notionaU trahitur ad men, quantum est de se, supponit habentem
supponendum pro pcrsona. Alii dicunt quod essentiam, et rem
naturae, etiam non intel-
hoc nomen « Deus » significat essentiam, et quas fides distinguit. Unde
lectis personis,
supponit, quantum est de persouam,
se, potest supponere pro persona, etiamsi ab
tamen indistincte : unde potest supponere non restringatur. Et quia supponit per-
alio
unam tantum vel plures personas : unam sonam indistincte, ideo potest stare in locu-

^ Parm. : « sed. » positionibus eum collegit, ut ipse S. Thomas, notat

* Inter opera Philosophl post omnes lib. Metaph., initio Commentarn quem super illum scripsit. —
juxta editionem quam secutus est S. Thomas, etsi Nicolai.
non Philosophi, sed Arabis potius cujuspiam opus ' Parm. : ^ simpliciter. »
est, qui ex Procli, sive Proculi, Platonici ccu pro-
 DISTINCT. IV, UIM-:ST. I. AKT. II KT III. 7.1

lioiio pro qiiarnin(|iio porsoim : ol .sic rtKJdil i. Ilciii, ipi;ciiliir i\r aliis (lii/ihiiM [iropo-
locutioiuuii voniiM. Hiido iii liaoitropositioiio, sitiouihiis, H(-ilicct, ^ciiuit Dniiiu, (|iii (!Ht

(i Dous f^^oiioral lloiiiii, » iii siipposilo slaf hcMS |>,||(M', Vol DoUIII, (|lli IIOII UMt DoiiH
pro Pafrtv iii apposilo pi'o l''ilio. ralcr. Vidcliir ciiiiii (|Miid h.cc Hit falsu : (J«)-

\(\ t(^i'litiiii (liciwnliiiM, (piod hoi- udiMCM iMiil Dciiiii (|iii csl Dciis l'iil('r. x (hii » cuiin
Ihms, proprlo lo([iiou(l(t. uoc, (\sl iMiivcrsalo, ciiiu sit nslaliviiiii, facit Hociiudaiii uolitiain
noc siiigiilaro; sod liabol arnpiid dc i-alioiio sii[)[)ositoriiiii. Sod iKto tcriMiiiiiK Doiih, nil
univ(M'salis, scilicot ipiod pra'dicafiir csscii- ([iKMii ntlorliir, sfahat |)ro [KM.soiia l-ilii.

tialifor do plurilnis sii|)posilis; ct iiidc liahct Mrgo ol rolaliviiiM SM|)|)()Mot ()(m-.soii;i I''ilii,
(piod oa (puo [iraMlicaiiliir iUi siuf^iilis sii[)i)o- Sod lia'c ost falsa l-iliiis irst Dimis Pafor. :

silis, pra>(licautur do i[).so : liahol aul(nn do Ergo ot lia!c Doiis giMiuit I)(miim, (jiii ost
,

rntioiio siiigularis hoc ([iiod iiou iiuilti[)Iica- Doiis Pat(M'.

tiir ad iiuillitiidiiiom sii[)[)()sif()riiiM : dici- T). lt(Mn, vidotur ([iiod (stiam nogativa sit

luus ouiui, ([uod l'at(M' (^t l''iliiis siiiit umms falsa. Nogatio ciiiiM r(!S[)icit foriiiiMiim so-
IhMis, .sod Socratos (^l IMato siiut pliiros lio- ([iionloiu fonuaiiMM. Ergo cuim (li(-it, Dons
miuos ot ox [larto ista hahcit hoc uoiuou
: gonuil Douin (]iii non ost Dcus I'ator, a Filio
Dous quod iK^f^afio ot atTiriuatio dicta^ dc (]uom rcfort rolativuin ^, [)or nogationcm
i[\so '
oppouuiilur oontradictorio uiido : roinovotur ly Dous, ([iii in pra'dicafo [)oni-
sicut isfa> uou possuut siiuul osso vcra', So- tiir, non tautiuM ([uaiilum ad suppositiim,

cratos currit ct uou currit; ita noc istiip, sod quauliim ad foniiaiu ot ifa divina ;

Deus gonorat ot non gcnorat. csscntia rcmovcbitur a Filio, (]uo(l falsum

ost.

ARTICULUS III.
SoLUTio. —
Rospondco dicondiim, quod
Magistcr in littora negat utramquo pra;-
Utrum Dcus genuit sc Deum vel alium missarum eo quod « alius, » cum uotot di-
;

Deum. versitatcm, ponit formain suam circa termi-

num cui adjungitur, cum sit adjcctivum, et
Ad
tertium sic proceditur. 1. Videtnr ita designabitur diversitas in forma diviuita-
quod genuit vel sc Deum, vel alium Deum. tis. Ly « se » autem cum sit relativum iden-

Idem enim et diversum universaliter divi- titatis, refert idem suppositum ; et ita cum
dunt ens. Sed se » est relativum identitatis,
<( dico Genuit se Dcum, ponitur indistinctio
:

((alius » autem importat diversitatem. Ergo suppositi intor Patrem et Filium; et cum
oportet dicere, quod genuit vel se Deum, vel dicitur, genuit alium Dcum, ponitur diver-
alium Deuni. sitas naturffi et ideo utraque neganda est.
;

supra dictum est, lioc nomen

2. Item, ut Sed sunt aliqui qui distinguunt istam, ge-
((Deus » traliitur ad standum pro porsona ex nuit alium Deum; quia ly alium potest
notionali adjuncto. Sed alius » importat dis- (( teneri substantive vel adjective. Si adjec-
tinctionem notionalem. Ergo ly alius » hoc (( tive, tunc erit locutio falsa, quia ponet diver-
nomen (( Deus Sed» facit stare pro persona. sitatem circa hunc terminum « Deus; » si

ha^c est vera Deus genuit aliam personam

: substantive, tunc erit constructio appositiva,
divinam. Ergo et hsec Deus genuit alium : et locutio erit vera, et erit sensus, genuit
Deum. alium^, qui est Deus. Sed, quia non inveni-
3. Item, videtur quod haec sit vera, Deus tur quod adjectivum in masculino genere
genuit se Deum. Idem enim, ut dicit Philo- substantivetur, et maxime cum adjungitur
sophus, V
Mfitaphys., cap. xv, vel in ant. sibi substantivum, ideo haec distinctio non
exemp., cap. xvii, est unum in substantia, videtur multum valere ; nisi forte subintel-
sicut a^quale unum in quantitate. Sed sicut ligatur hoc participium ens » ut dicatur «

una magnitudo est Patris et Filii, sic et una alium entem Deum. Sed hoc erit nimis ex-
substantia. Ergo sicut conceditur ista, Deus tortum; et ideo dicendum cum Magistro
genuit aequalem Deum ita debet concedi
; quod utraque falsa est.
ista,Deus genuit eumdem Deum. Unde si- Ad primum ergo dicendum, quod idem et
militer et hsec, Deus genuit se Deum, cum diversum sufficienter dividunt ens creatum,
« se » sit relativum identitatis. propter hoc quod ubicum(jue in creaturis est

' Parm. omittit : « dictse de ipso. » — - Al. : « re- lictum. »— ' Parm. ; « Deum. »
 . »

l COMMENTUM L\ LIB. I SKNTENTIARUM.

diversitas suppositorum, est diversitas es- iterum quia non videtur necessarium esse
sentiai ; sed in Deo in diversis suppositis est quod in negativis relativum rcferat ahter
una ossontia et ideo nec idcntitas compctit
:
quam in affirmativis, nisi forte propter ne-
proptcr divcrsitatem suppositorum, ncc di- gationcm, cujus est confundcre terminum et
versitas propter ideutitatcm cssentiaj; sed facere eum teneri simphcitcr, quod tamen
tantum unitas. non habet respcctu praeccdentis, sed tantum
Ad secundum dicendum, quod « alius » im- respectu sequcntis : ideo videtur efflcacior
portat distinctionem in communi, non magis via Magistri, et sccundum ipsum conceden-
personalem quam esscntialcm : et idco dum quod utraque potest esse ver^ et
est,
quando adjungitur tcrmino pcrsonali, im- falsa: secundum cujus distinctionem patet
portat distinctionem personalcm; quando solutio ad quartum argumentum.
autcm adjungitur tcrmino esscntiali, impor- Ad quintum dicendum, quod quando duo
tat divcrsitatcm cssentijB, secundum exigen- tcrmini contrahuntur per appositionem, ter-
tiam forma} illius tcrmini ; cum tcrmini, minus appositus efficitur quasi forma ei cui
prsecipuc substantialcs, rccipiant diversita- apponitur. Unde si inteUigatur appositive :

tem et pluralitatem ex parte sua? formae. Genuit Deum qui non est Deus Pater nega- ,

Ad tertium dicendum, quod idem signifioat tio non removebit formam divinitatis sed
unitatem in substantia et prster hoc, quia
*
; paternitatis a Filio.
relativum est et habet articulationem im-
pUcitam, importat unitatcm suppositi, et
multo phis hoc pronomen « se, » quod est QU^STIO II.

etiam relativum reciprocum, quod non est

reperire in hoc nomine « a^quale » et ideo : Deinde quaeritur de divina praedicatione.
non est simile quod pro simih inducitur. Et circa hoc duo quaeruntur r utrum pos- :

Ad quartum dicendum, quod Magister sit fieri praedicatio in divinis per propositio-

distinguit utramque illarum propositionum. nem ahquam ;

2° utrum possit persona prae-
Si enim cum dicitur, Deus genuit Deum, qui dicari de essentia.
est Deus Pater, ]y Pater, construitur appo-
sitive ad ly Deus, locutio falsa est quia :
ARTICULUS PRIMUS.
tanc ly Deus restringetur ad standum pro
persona Patris et sic erit sensus ; Gcnuit : Utriim de divinis possit formari
Deum, qui est ipse Pater : et sic affirmativa propositio'^
falsa est, einegativa vera. Si autem intelli-
gantur non per appositioncm, sed mediate Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
conjungi ilh duo termini, scihcet Deus, et quod in divinis non possit ahqua formari
Pater; ut sit sensus Genuit Deum, qui est : propositio, in qua ahquid de ipso praedicetur.
Deus, et Deus est Pater; tunc afflrmativa Veritas enim signi consistit in conformitate
vera est et negativa falsa. Pra^positivus ta- signi ad signatum. Scd omnis praedicatio fit

men dixit, quod utraque falsa ost, nec sunt per aliquam compositioncm. Cum igitur iu
contradictoriae propter diversam suppositio- Dco nuUa sit compositio, videtur quod de
nem hujus relativi « qui » in affirmativis : ipso nuUa possit formari vera praedicativa
enim rcfert tantum suppositum anteceden- propositio^
tis, et cum antecedens supponat pro persona 2. Item Dionysius, cap. n Cselest. hierar.,
Fihi, referret personam Filii, de qua non est § 3, col. 142, t. 1 : « In Deo negationes
verum dicere, quod sit Deus Pater. In nega- sunt verae affirmationes incompactse''. »

tiva vero relativum refert non tantum sup- AppeUatur autcm incompactum iUud quod
positum, sed etiam essentiam. Unde oporterct non est dcbito modo ordinatum, nec est
quod hoc praedicatum « Deus Pater » remove- competens. Sed talis inordinatio inducit fal-

retur non tantum a supposito Fihi, sed etiam sitatem in propositionibus. Ergo videtur
ab essentia et ita falsa est. Sed quia hac
: idcm quod prius.
distinctione facta adhuc habet locum distinc- Contra fidei non potest subesse falsum.
:

tio Magistri, et praecipue in affirmativa ; et Sed muUae propositiones affirmativae enun-

^ Al. : « virtutem. » — M p. Summxlheol., q. xiii, rius apud Migne : « affirmationes incougruee sunt.
art. 12. — ' Parm. : « vera prsedicatio. » — ^*
Corde-
 niSTINCT. IV, {)\IKS'\'. II, AHI. I KT II. 7»
tinntiira iioliisilo Doo Boouiidiini fliloiii iio.h-

tniiii, scilicol (|iio(l lloiis ost friiiiis ot imii.s.

AHriClII.CS FI
Ki'^'() vidi^liir (|II<h1 do Doo pos.sjt roiiiiari

vorii propositiit. lUi inn /irrso/n/ fntssii inwilimri de.

Kom, .sociimliim Itocrnim, iiiilla propositio essr/ilift*.

ost vorior illa iii (pia idcuii do .so [ira-difaliir.

Sod (pildipiid ost iii diviiiisosl idoiii ro, ciim Ad S(5('iiii(liiin sic [(rociiditiir. 1. Vidiiliir
in Doo sit id(Mn Imhonsot liahiliim, ot»(([iio(l (piod [KU'soiia ikhi |Missil pi\odi(;jiri (1(? o.ss<3ii-

est))ot «([uoosl, n oxco[)to ([iiod uiia [icr.soiia tia. I*ra'(licaliiiii oiiim lialiol rafioiiomroriiiaj.
non (>st alia. I^lrp^o vidoliir ([iiod d(» Doo [tos- Sod [inr.soiia ost sii[i[)(isiliim fnrma', vol iia-

sint formari vori.ssima! locufioiK^s. fiira', Kr^^i [lorsoiia iioii liahot ralionoiii
SoMiTio. — Uos[)ondoo diconduin, (jiiod (jnod pr;L'(li(;olur do iiatiira vol ossontia.
onuntiatio so([nitur a[)[irolionsioii(!iii. Ciido 2. Itoin, pnodicatiim soin[)or si|,Miillcatur
socuiidum ([iiod iiifcHif^imiis aii([ua, o[)orfol iiKi.sso siilijocfo. Por.soiia aiifoin noii si^Miill-
(jiiod omiufiomus illa. A[)[)r('Iu>iisio aiitom cafiir ut iidhrroiis oss(!iitia', sod o couvorso.
tit socundiuu [uifeslalom a[)[»rolioiidonfis; ot Krgopcr.soiia uou [)otosl [nvcdicari do ossimi-

idoo oa qua? sunt siinplicia intolloctns nostcr lia.

cunutiat por nioduin cujusdam com[)osifio- 3. Itom, snpcrius pcr so pra^dicatur do

nis; sicnt ocoufrario Dcus intcUigit rcsconi- suo infcriori, sicnt liomo do Socrato; scd
positas modo simplici : ct iudc cst (juod iu- Socrafcs accidcufali [tra-dicafiono {)ra)dica-
tclloctus iiostor dc Dco forinat proposifioncs tnr dc homino; accidit oiiiin liomini cs.so
ad modum rcrnm composifarum, a quibus Socratom. Scd sicut Socratos ost suppositum
natnralitcr cognitioiicm accipit. humaiue iiatura'-, ita rator est suppositum
Ad priuuuu crgo diccudum, ([uod intclloc- natnra; divina\ Ergo vidctur ([uod liaic non
tus nostcr dclicit a cognitiono diviiKC luajcs- sit vcra, Deus cst I'ater, nisi forte pcr acci-
tatis, similifcr cfiam et cnuiitiatio dcficit a dcns.
significationo pcrfecta ; nihilominus tameii Item, sicut dictum est*, hoc nomen
4.
est vcritas, inquantum intellectus formans Deus, quaiitum est de sc, supponit perso-
enuntiationcm accipit duo qute sunt divcrsa nam. Sed ha3c est falsa una persona est :

secundum modum et idem secundum rcm. Patcr, ct Filius, et Spiritus sanctus. Ergo
Unde secundum diversitatem rationum for- haec ctiam : unus Deus est Pater, et Filius,
mat prcedicatum et subjectum, et socuudum et Spiritus saiictus.
idenlitatem componit. 5. Item videtur quod haec etiam sit falsa,

Ad secundum dicendum, quod affirmativse Deus de

est Trinitas. Nihil eiiim prsedicatur
propositioncs pro tanto dicuntur incompactse homine quod non praidicetur de aliquo sup-
in divinis, quia iiihil corum quae praidicaii- posito hominis. Scd Trinitas nequc praedica-
tur de ipso significant ipsum per modum tur de Patro, neque de Filio, neque de Spiritu
quo ipse est, sed per modum quo intcl- sancto. Ergo per eamdem rationem non po-
lectus noster accipit ex rebus creatis infor- tcst diciquod Deus sit Trinitas.
matus. Unde oportctquod nomina illa prse- Solutio. —
Respondeo dicendum, quodin
dicatadcDco intelliganturpriedicari remotis divinis est omnino indifferentia naturse ad
illis modis quibus de creaturis praedicaiitur. suppositum; et ideo nec est ibi universale
Unde Dionvsius, De divin. nomin., cap. vn, neque particulare : et ideo sicut vere praedi-
col. 866, t. 1, omnes divinas praedicationes catur essentia de persona, ita et e converso.
ita docet exponere : Dcus est sapieus, et non Sed verum est quod quantum ad modum si-

sapiens, scilicet sicut alia, ut differat in eo gnificandi plus habet de proprietate proposi-
sapientia a sapiente ; sed est supersapiens, tio in qua praedicatur essentia, quam in qua
inquantum est in ipso nobiliori modo sapien- praedicatur persona, cum praedicatum se ha-
tia quam significetur per nomen. beat loco formae.
Ad primum ergo dicendum, quod quam -
vis suppositum, nihilominus
persoua sit

tamen propter indifferentiam suppositi ad

naturam persoua est sequalis simpUcitatis

' I p. Sumnm theol., q. xxxix, art. 0. — ^ Qusest. i, art. 2.

 ; ;

COMMEiNTlIM IN LIB. l SENTRxNTIARUM.

cum natura ; ot ideo de se conversim praedi- sus ;tunc vel facit simplicem' relationem
et
cantur, et sic iterum vera est, refert enim identitatem
Et per hoc patet solutio ad secundum : naturae; tamen erit impropria vel faciet :

quia in Deo habens et habitum sunt idem relationem personalem, et sic est falsa, quia
re. refert idem suppositum.
Ad
tertium dicendum, quod in divinis non Potest tamen dici, quod etiam si referat
est aliquid accidentale, nec est ibi universale idem suppositum, quodammodo erit vera,
et particulare et ideo nihil dicitur ibi per
; sed erit emphatica locutio, ut sit sensus :

accidens neque per consequens, sicut in Genuit alterum se, id est similem sibi; sicut
creaturis, sed tantum atteuditur ibi alius et dicitpoeta Di faciant sine me ne moria-
: ((

alius modussignificandi. tur ego. »

Ad quartum dicendum, quod hoc nomen
«Deus, » quantumest de se(«), quamvissup-
ponat pro persona, nihilominus tamen non DISTINGTIO Y.
supponit pro aliqua persoiia distincte, imnio
indeterminate; nec forma significata per Ilic quceritur an Pater genuit divinam essentiam,
nomen aDeus, » a quanomen imponitur, est vel ipsa Filium, an essentia genuit essentiam, vel
proprietas personalis, sed potius natura '
ipsa nec genuit nec genita est.

communis et ideo unitas significata per

:

Post heec queeritur utrura conceden(ium sit

hoc adjectivum « unus, » refertur ad formam
quod Pater gemiit divinam essentiam, vel quod
divinitatis, et non ad suppositum. Sed hoc
divina essentia genuit Filium, vel essentia genuit
nomen persona » imponitur a personali
((
essentiam, an omnino non genuit nec genita est
proprietate, quae est forma significata per divina essentia. Ad quod catliolicis tractatoribus
terminum ; et ideo haec est falsa : Una per- consentientes, dicimus, quod nec Pater divinam
sona est Pater, et Filius, et Spiritus sanctus essentiam, nec divina essentia genuit Filium, nec
quia significaretur una personalitas trium divina essentia genuit essentiam. Hic autem no-
personarum. minc essentiai intelligimus divinam naturam,
Ad quintum dicendum, quod Pater suppo- quffi communis est tribus personis et tota in sin-
gulis. Ideo non est dicendum quod Pater genuit
nit personam distinctam, similiter et Filius,
divinam essentiam; quia si Pater diceretur ge-
et Spiritus sanctus sed hoc nomen Deus » ; ((

nuisse divinam essentiam, essentia divina relative

supponit personam indeterminate; et ideo diceretur ad Patrem, vel pro relativo poneretur.
ratione indeterminationis aliquid potest prae- Si autem relative diceretur, vel pro relativo po-
dicari de Deo quod denuUa distinctarum per- neretur, non indicaret divinam essentiam. Ut
sonarum sicut etiam de homino
praedicatur : enim ait Augustinus in V lib. De Trinit., cap. vii,
dicitur, singularium convenit
quod nuUi col. 866, t. 8, quod relative dicitur, non indicat

esse commune vel speciem vel aliquid hu- substantiam.

jusmodi. Quod autem plures personae homi- Secunda ratio.

num non possunt simul praedicari de hoc
nomine homo, » ratio est quia plures per-
(( Item, cum Deus Pater sit divina essentia, si ejus
sonae non sunt unus homo sicut plures pcr- esset genitor, esset utique genitor ejus rei quse

sonae sunt unus Deus et Trinitas; et ideo ipse est; et ita eadem res seipsam genuisset :

quod Augustinus negat, ut supra ostendimus,

convenienter dicitur Deus est tres personae :

dist. IV.
vel Trinitas^
Tertia ratio potior.

EXPOSITIO TEXTUS.
Item, si Pater est genitor essentiae divinae, cura
ipse essentia divina eo ergo (juod
sit et Deus sit,
Deus Pater alterum se genuit. » Hoc du-
((

generat, et est et Deus est. ergo non illud Ita

pliciter solvit Magister. Quia ly se » potest ((
quod generatur est a Patre Deus ; sed Pater, eo
esse ablativi casus, et tunc simpliciter vera quod generat, ct est et Deus est : et si ita est, non
est sensus Genuit alterum se, id est
: et est :
genito gignens, sed gignenti genitus causa est ut
alterum a se. Vol potest esse accusalivi ca- et sit et Deus sit, Simili ratione probat Augusti-

^ Parm. omittit : « potius. » — * Parm. omittit S. Doctor dicit quod hoc nomen « Deus per se sup-
« vel Trinitas. » — ' Al. : « similiter. » ponit pro natura communi, sed ex adjuncta deter-
(a) In Summv theolog. I p., q. xxxix, a. 1, ad 3, ra,inatur ejus suppositio ad porsonam. »
 IIISTINCT. V. 77

iilis iii lil.. VII /)«J 7Vi'»(7., ni|.. i, r..|. (Kll, I. H,

Quw riilciintui iinrdiiliit iiiav iimlmiin,
(liiiiil 1'alri- 11(111 oiil nnpions saiiiitntiii qiiiiiii k*i-

iiiiil : (|iiiii si ("n sii|.i('ii?< csl, cu csl : Ikic ciiiiii ("*l PricilictiH aiitcni vidcliir ('itiitniniiiii i'hhi< (piod
iiii cssc (|iiii(l s;i|)crc. (jiiiid m lnic cr*l ilii cssc (Hiod dicil AiiKiHtiiiiin 111 lili, Ml /). Tiiiiif., i'ii|t. II,

saporo, ii"ii |>i'i illiiii sa|.iciiliaiii i|iiam giiiiiiil, iiil. !i:ili, I. N : II lliic, » iiiipiil, II i-tt lliMi citHc qiiod
sa|ii(Ui.<< l'al(>r csl. (.hiiil ciiiiii aliiid (liciiiiiis, ciiiii sapcro : uiidc Palcr ct l''iliiis -(1111111 <(iint iiiiu iwt-

diciiniis, Ikic illi csl cssc ([ikkI sapcrc, iiisi cn csl picntia, ipiia iiiia cssciili.i, cl .•si^illaliiii Hapusiiliii

qiK» sapiciis nsl ? Kind ipia' ciiusii illi csl nl sn- dc sapicntia, sicnl csscntia dc csscnlia. » Kccis bit
pioiis sil, cliaiii ipsa illi causa csl iil, sil. Si crK"' vcrliis aportc dicit Augusliiiiis 8upi(;iiti.iiii de hu-

sai.iciilia (piaiii p'iiuil, ilii causa csl iil sapiciis sil, picnlia cl cs.scnti.iin ilc csscnti.i : ubi vidctiir

ol causa illi csl ul sil. Scd causaiii 1'atri ipia sil a sif;iiili('arc (piod sapiciili.i .sapiititium ct cssiMitiu

Pulro gcnilain nnllo modo dixcril qnis^piam sa- e.ssunliaiii gt>iiiicrit. Idciii ', iii liliro hi: fidc ad
pienliani. Onidciiiiu csl in.sanins? Ila crgosi l'alcr 1'clruin, cap. n, ij ili, col. (»78, t. 8, uit : « Sic
genuil. csscntiani ipia (^sl, csscntia (piain ^;cnuil, C.hiistnni Dci Filiniii, id (!sl unaiii ox Trinitate
causa csl illi nl sit. Non crgo ipsani, ipia est, pcr.sonani Dcuni vcruin credc, ut diviiiitutcni cju»
csscnliain gcnuil. « Naiu iii illa siinplicitatc, » de natura Putris natam c.sso noii dubitcs. » llic

inquil Au^ustinus, « cpiia 11011 cst aliiid sapcrc vidctur diccrc (piod iiatiiia Filii sil iial.i dc iiatur.i

quam esso, oadcm csl ihi sapicnlia qun> c.ssciilia : Patris. Idcm ' oliani ,
in lib. XV l)i: Triintatc,
idoo(iue qiiod do sapiontia, liuo de esscntia dici- cap. XX, col. 1087, t. 8, ait : « Dicitur Filiiis con-
mus. » Siout ergo uon genuit sapiontiam (]na silium de consilio, ot voluntas de voluntiile, sicut
sapions ost, ila iioc osscntiain qna ost. It onim subslanti.i dc substantia, sapicnti.i dc. su|iicnti.i. »

sapiontia sapicns osl, ot polontia potoiis; ita el Kt liic vidcliir dicon?, quod subsluntiu sit gcnita
esscntia ipse est; eademque est sapicntia et poten- do substuntia, ot supioiili.i dc supientia. .Sed hoc
tia quaj essontia. Patot itacpio ox praHiiclis, (piod ita dot(!rininainiis. Sapiontia do sapicnti.i, et sub-
Pater esscntiani divinaiu non gonuit. stanlia do substuntia osl, id cst Filius, qui ost sa-
picntia, qui est substantia, cst de Patre, qui est

Iluic vidctnr adversari Augustmus. eadem substantia et sapientia ; et Filius qui est
divinitas, natus cst dc Patre, qui ost natur.i divina,

Huic autom videtur contrarium quod Augusti- dicunms, dicinius Filiuin sapien-
Et, ut oxpressius

nus ait in lib. De fide (t symboh. cap. iii, § 3, tiam esse de Patre sapientia, et dicimus FiJium
col. 183, t. (5 : « Deus cum Vorbum genuit, id substantiam esse gonilum dc Patre et a Patre
quod ipso ost, gonuit nec do iiiliilo, noc dc ali- ;
sub.stantia. Quod aulcin ita inlclligi dobeat Au-
qua jaiu 1'acta conditaquo niatoria, sod de soipso gustinus ostendit in VII lib. De Trinit., cap. 1,

id quod est ipse. » Item, § 4 « Deus Pater, qui : col. 93C, t. 8, dicens : « Pater ipse sapientia est, et

verissime se indicare aniinis oognituris et voluit dicilur Filius sapiontia Patris, quomodo dicitur
et potuit, hoc ad seipsum indicandum genuit; lumeii Patris : id ost, sicut lumen do lumine, et
id est, quod est ipse qui genuit. » Ecce apcrte uterque unum lumcn; sic intelligatur sapientia
dicit, his verbis, Deum Patrem genuisse illud quod de sapieutia, et essentia de essentia, et uterque
ipse est. Illud autem quod ipse est, non est nisi una sapientia et una essentia. » Item, cap. 111,

essentia divina. Videtur ergo divinam essentiam § 4, col. !I37, t. 8 : « Ideo Christus dicitur virtus
genuisse. Ad quod respondemus,
verba sic illa et sapientia Dei, quia de Patre virtute et sapientia,
intelligenda esse, dicentes Pater de seipso genuit : etiam ipse virtus et sapientia est; sicut ipse lumen
illud (juod ipse est, id est Filium, qui est illud de Patre lumine ost, et ipse fons vitae est apud
quod Pater est nam quod Pater est, et Filius
: Deum Patrem fontem ergo sapientia vitae. Filius

hoc est; sed non (jui Pater est, et FiUus hic est. de Patre sapientia FiUus lumen de lu- est, sicut
mine Patre, et Deus Filius de Deo Patre, ut- et
Alias partes qucestionis exequitur. siugulus' sit lunien, et singulus sit sapientia, et
singulus sit Deus, et simul unum lumen, unus
Ita etiam non
dicendum, quod divina essen-
est Deus et una sapientia. » Ecce his verbis manifeste
tia genuit Filium quia, cum Filius sit divma : aperit Augustinus ex quo sensu accipienda sint
essentia, jam esset Filius res a qua generatur; et prsedicta vei"ba et his similia, scUicet cum dicitm"
ita eadem res seipsam generaret. Ita etiam dici- substantia de substantia, vel substantia genuit
mus, quod essentia divina non genuit essentiam. substantiam.
Cum enim una et summa qusedam res sit divina
essentia, si divina essentia essentiam genuit, eadem Quod videtur prcedictce expositioni contrarium.
res seipsam genuit : quod omnino esse non po-
test sed Pater solus genuit Filium, et a Patre et
: Huic vero etiam id contrarium videtur quod
Filio procedit Spii-itus sanctus. Hilarius ait in IV lib. De Trinit., § 10, col. 103,

< Seu potius Fulgentius, cui liber De fide ad Pe- — ' Al. hic et infra : <^ singulis. »
trutn resliluendus esl. — '
Id esl : « Aupustinus. v
 -

78 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

t. 2 : « Mhil, » inqiiit, « nisi natum habet Filius, naturam intclUgamus, cura in Dco Deus insit, nec
el geniti honoris adniiratio in honorc generantis prseter eum qui est Deus, quisquam Deus alius
est. )> Cum ergo Fihus haheat essentiam , tota sit quia ipse Deus, et in co Deus. Natura? crgo
:

cnim in eo est divina essentia, videtur quod ipsa Dei Patris veritas in Deo FUio esse docctur, cum
divina essentia nata sit. Item, in lib. V, § 37, in eo Deus intelUgitur esse qui Deus est. Est enim
col. dof>, t. 2, ait : « Nativitas Dei non potest eam unus in uno et unus ab uno^ »
ex qua profecta est, non tcnere naturam. Nec
enim aliud qiiam Deus subsistit quod non aliunde Quod legitur Pater de sua siibstantia genuisse Fi-
quam de Deo subsistit. » Ecce hic dicit nalivila- lium, et Filius dicitur esse Filiiis substantia; Pa-
teni Dei profectam ex natura et ita videtur ex :
tris.
his verbis atque prfedictis natura Dei et genita et
genuisse. Quod apertius dicit in Ub. IX De Trinit., Dicitur quoque, et frequenterin Scriptura sacra
§ ol, col. 322, t. 2 : « Nos, » inquit, « unigenitum legitur,Patrem de sua substantia genuisse FUium.
Deimi m
forma Dei manentem in natura Dei Unde Augustinus', in lU). De flde ad Petrum, c. n,
mansisse profltemur nec unitatem fornice servilis :
§ 10, col. 676, t. 8, ait « Pater Deus de nuUo:

in naturam divina?, imitatis i-efimdimus nec rur- : genitus Deo, semel de sua natura sine initio genuit
sus corporah insinuatiune Patrem in Filio prsedi- Filium Deum sibi a?qualem, et eadem qua ipse na-
camus sed ex Deo cjusdem generis genitam na-
: turaliter seternus est, divinitate cooeternum. » Ecce
turam naturaUter in se gignentem habuisse natu- hic dicit Augustinus Filium genitum de natura Pa-
ram qufe in forma natui'oe se gignentis manens
; tris. Est autem una natura Patris, et FilU, ct Spiritus
formam naturai et inlirmitatis corporalis accepit. sancti. Si ergode natura Patris genitus est Filius,
Non enim defecerat Dei natura ne esset; sed in se genitus de natura FilU et Spiritus sancti;
est
humilitatem teri^enaj nativitatis manens sibi Dei immo denatura trium personarum. Idem quoque
natura susccperat, generis sui potestatem in ha- Augustinus, in lib. De Trinit., c. xix, dicit, Chris-
bitu assumptse humilitatis exercens. » Ecce hic tum esse Filium substantise Pati-is, et de substan-
aperte dicit et naturam genuisse, et naturam ge- tia Patris genitum; tractans illud verbum Apos-
nitam, et naturam assumpsisse naturam, quod a toli loquentis de Deo Patre sic, Coloss., i, 13 : Qui
plerisque negatur. Item in eodem, § '63, col. 324, eruit nos de potestate tenebrarum, et transtulit in
t. 2 : « ISumquid unigenito Deo contumeha est regnum Filii charitatis suce. « Quod, » inquit, « dic-
Patrem sibi innascibilem Deum essc, cum ex in- tum est, FilU charitatis suse, nihil aliud intelligatm'
nascibiU Dco nativitas unigenita in naturam uni- quam Filii sui dilecti, quam Filii substantiae suse.
gcnitam ' subsistat? » Ecce et hic dicit unigenitam Charitas quippe Patris quae in natura Dei est
natui'am. ineffabiliter simplici, nihil aliud est quam ipsa
natura atque substantia, ut ssepc diximus et saepe
Quomodo sint intelligenda pmdicta verba Hilarii. iterare non piget. Ac per hoc Filius charitatis ejus
nullus est alius quam qui de substantia ejus est
Sed quia hsec verba sane vult inteUigi, ipse genitus. » Ecce aperte hic dicit Augustinus,
idem dicit in IV lib., ante med. « IntcUigentia :
FUium esse genitum de substantia Patris. Idem
dictorum ex causis est assumenda dicendi quia : quoque Augustinus, in II lib. Contra Maximinum
non sermoni res, sed rei est sermo subjectus. » haireticum, cap. xiv, § 2, col. 771, t. 8, substantiam
Ha;c ergo verba ita inteUigi possunt. Nihil habet Dei genuisse FUium, et FUium genitum de sub-
Filius nisi natum ; id est, nihil habet, sccundum stantia Patris asserit, dicens : « Carnalibus cogi-
quod est Dcus, nisi quod nasccndo accepit : et tationibus pleni Dci substantiam de seipsa gignere
ipse nascendo Patris in se suljsistentem habuit Filium non putatis, nisi hsec patiatur quod sub-
naturam. Unde idem Hilarius addit in V lib., §§ 37 stantia carnis patitur quando gignit. Erratis nes-
et 38, col. Kio, t. 2 : « Eamdem naturam habet cientes Scripturas, nequc virtutem Dei nullo :

genitus quam ille qui genuit : ita tamen ut natus enim modo verum FUium Dei cogitatis, si eum
non sit ille qui genuit. IS'am quomodo erit Patcr natum csse de substantia Patris negatis. Non''
ipse, cum genitus
Sed in his ipsis subsistit
sit ? enim jam erat hominis filius, et Deo donante
ille qui genitus est in quibus totus est ille tjui factus cst Dei Filius, ex Deo natus gratia, non
genuit, quia non est aliunde qui genitus est. Et natura. An forte et si non Uominis Ulius erat,
ideo non refcrtur ad aliud quod in uno subsistit tamen aliqua jam erat qualiscumque creatura, et
etex uno. Ac sic in gencratione FiUi ct naturam in Dei Filium, Deo mutante, conversa est? Sed
suam, ut ita dicam, sequitur indcmutabiUs Dcus, nihU* horum est. Ergo aut de nihUo, aut dc aliqua
indcmutabUem gignens Deum ; nec naturam suam substantia est. Sed ne crederemus vos putare de
deserit ex indemutabili Deo indemutabUis Dei nihilo csse Dei Filium, aflirmatis non vos dicere
perfecta nativitas. Subsistcntcm ergo in eo Dei de nihUo esse Dei Filium. De aliqua ergo substan-

1 Notat Nicolai forte legendum « ingenitam. » : enim jam erat? etc. » — ^ Migne : « Si nihil horum,
— * Paulo aliter et plenius in textu S. Hilarii. — ergo, » etc.
' Fulgentius, non Augnslinus. * Migne '< Num — :
 » "

DISTINCT. V. •'.)

tiii csl : cl si 11(111 (In l»nliis, ih^ (|ii;i sil, (ih ilc Si«(l iiliiliia niiilcriii, vcl do niliiln cnt riliUH; xcd dc
iiiiii iiivi<iii(iliH. Jiiiu ci-Ko iiiiiM:i'iiiliiiii l>i'i riiiiiiii i|ii(i ost KoniliiH : itciiiqiio S|)irituii (iiinctiiH noii de
Jcsiiiii (lliri.Hliim (!(• 1'iiliis cssc siilisliiiiliii ikhi Vds ;ili(|ii;i iiiiilcriii, vcl dc nilnlo ckI; ncd in>U: cHt

iKiliisiuiii iiiKi^'>t (Mulilcri. » lldiii iii ((Miciii, .ij J : iiikIc |ir(i('(!ilit. 1) llis uti(|U(^ vcrhis ii|icil(' iiHt4>ii(iit,

(( lUiijiio' lcKiiiiHf*, i Jduii., V, *iO : It simua iii cii riiliiiiK^ dici Filiiini cSHit di* Hiilmt;iiitia Piiti-iM,

vcro Filii) cjiis Jcsii Chrisdi. Dicilo" crgo iioliis, iliiia ost do l'alro gciiiliis, iUi qiiod cnt cjiiHdom
ulniiu islc vcriis Dci Kiiiiis iili cis i|iii giiiliii siiiit sulistiiiitiic ctim co : cl S|iiriliiiii s.iiicliiin csm- dc
lllii, (iu;i(liiiii |ir(i|iiicl,ilc (iiscrctiis, tU' tiiillii siili- sttliHl;iiili;i l';iti'is cl Filii : (iiii;i iib iilnii|iK- jirod*-

slnnilu sit, aii dc iili(iii;i. INoii dicd, iiKiiiis, i\i' ilil, il;i (|iiiiil cst cjtisdciii Sllbstanlid'.

niillii, iic diciim dc iiiliilo. Dc iili^iiiii crK'! sulisliiii-

tiu oSI. OiiaMo (l(! (iiiii? Si noii iU". 1'iitris sulistiiii-
ijuod nir h'iliiis inr Siiiriliis siukIiis rsl dc iiihilo,
tin esl, iiliiim (nncrc. Si iiliiiiii noii iiivcuis, Va- Srd dr aliiiiKi; iinn tiniini dr iiinlrriu.
U'is aguosce sulistauliiim, (tl Kiruim cuni l'atre

(( (tiiKiiisidii cinililcrc. » Uciu iii codcm, sj i

1) : <( C.ou- OslciKliliir (jtKHjiK! ox illis vcrliis, Filiiim cl
lilcor Dcum l';ilrcm omiiiuo iucorniptiliililcr gc- Spirilum s;iiictum iioii csse di! niliilo, scd de ali-
nuisse; soil iiuod osl ipse, gomiisse. llom dico, ({uo; n(>c liimon dc :iliqun ]iint<!nii. riidc etiaiii
«luod sa>i»o dicondum ost. Aul do jiliiiuii sul)sliiiili;i lliliiriiis nif, iii .\I! lib. 1k Triint., ^T.i, col. 'i4!l,

niitus ost Doi Filius, iiut do null;i. Si dc iiulhi, I. 2 : « I'itigonitiis Dciis ctim nalus sit, l'itlrcni

orgo do iiihilo : (|uo(l vos j;im iKni dicilis. Si vcro tcstiitiir iittcloicttt : ciim cx m;iiiciitc naliis csl,

de aliqun, nec tanicn do Patris substantia, non esl ituii csl it;itus cx itihilo, ol cum arilo f^tmpu.s
vorus Kilius. Si voro do Patris subslaiitiii, uiiiiis it;ilus est, omnciii scnsum pra'vcnit na.scondo. »

cjnsdonuiuo subsl;uitia>. suut Patcr ot Kilius. Vos' llic aporto dicitur (luod Filiiis non ost natus ex
auteui noc Filiuui de Palris substanlia genitum niliilo : similitrr et Spiritus sanclus non est di-
vultis; et tanicu eum non
noc ex ali(]ua ex niliilo, cendus esse vel procedere ex nihilo; quia Filius
materia; sod ex l\itro osso conooditis. \oc videtis de sulislaittia P;itris inifiis cst, id est a P;itrc

quod uecessc sil ut (|ui uon est o.\. niliilo, noc ox ost, ctim quo cst cjusdcm suhsfantia' ot eadem
aliqua rc alia, sed ex Dco, nisi ex Dei substantia substantia. Fx quo sensu etinin illud accipien-
essc non possit, et hoc essc quod Deus* est, dc dum cst, « Pafer genuit id quod est ipse, » id

quo est; id ost, Dous dc Dco natus cst quia nou : ost Filium, qui est hoc quod Patcr. Et hoc ita

alius prius fuit; sed uatura cooeterna de Deo est. » deborc intolligi, Auguslinus aperit, dicens in I

lib. Contra Maximiniim, c. vi et vii, col. 748, t. 8 :

CoUigens sumniam lyra^dictomm, aperit cx qiio « Hoc Pater genuit (luod est alioquin non cst :

scnsu accipienda sint. venis FUius, si quod est Pater, non est F^ilius. »
Item « Substantia Dei genuit Filium
: » id est :

His verbis prajmissis, innui videtur quod divina Pater substantia genuit Filium, (jui est eadem
substantia Filium gcnuerit, etquod Filius sit gc- suhstantia et ojusdem substantiai : quod sic esse

nitus do substautia Patris, et quod de Deo est iutelligeudum, Augustinus ostendit dicens Ad
natura coaiterua, et quod Pater id quod ipse Maximiimm, lib. II, cap. xv, § 3, col. 779, t. 8 :

est, genuit. Id autem c[uod ipse est, essentia « Sicut dicis : Spiritus spiiitum geuuit, ila dic :

di^ina est; et ita putari potest divinam essen- Spii'itus ejusdeiu naturai vel substantice spiritum
tiani genuissc. Vehemcnter movent nos ba3c genuit. Item sicut dicis : Deus Deuni genuit : ita
verba, quomodo intelligenda sint mallem ma-
: dic Deus ejusdem naturai vel substantise genuit
:

gis ab aliis audire quam ipse tradere. Ut tameu Deum. Hoc si credideris ct dixeris, nibil de hac re
suic pra^judicio ac temcritate loquar, ex boc sensu ulterius accusaberis. » Ilis enim verbis aperitur,
dicta possunt accipi (( natura coceterna de Deo est; cpiomodo prfedicta debeant intelligi. Similiter :

jd est, Filius coseternus Patris de Patre est, ita « Fihus natus est de substantia Patris vel Pater :

quod eadem cum eo natiu^a, vel ejusdem na-

est genuit Filium de sua natura, sive essentia; » id
turie. Quem sensum conlirmat Augustinus, ibidem, est, de se natura et essontia genuit Filium ejus-
subjiciens, et quod dixerat quasi explanans. Dicto dem essentiEC ac naturse, et qui est eadem essentia
enim, (( natura coseterna de Deo est, » addidit : ac natura. Similiter expone illud, « Filius substan-
« Non est aliud lilius quam illud ' de quo est, » tite Patris, » id est Filius Patris substantia?, id est
id est miius ejusdem(jue substantite est. Deinde qui est substantia , cum quo et Filius eadem
apertius talem intellectum ex prajdictis verbis substantia est : cjuia consubstantialis est Patri
fore habendum aperit in eodem lib. Contra Maxi- Filius. Et bic sensus adjuvatur ex verbis Augus-
minum, cap. xiv, § 2, dicens : « Trinitas bsec tini, De
qui in V lib. Trinit., cap. ix, t. 8, ait :

unius ejusdemque substantiaj est : quia non de Tres personas ejusdem essentiai, vel tres personas

Migne « Utricjue. » — » Migne « Dic.

' : : 5 Migne : « ille. * Migne « cum ante tempora :

— Migne « Deus est de quo est, hoc est, Deus de

•*
: seterna natus est, omn^m sensum necesse est nas-
Deo. Quocirca Deus de Deo natus, quia non aliud cendo prseveniat. »
prius fuit, sed natura coaeterna de Deo est. » —
 : » :

80 COMMRNTTIM IN LIB. I SENTENTIARUM.

unani essentiam dicimus. Tres autem personas ex esseutia dicitur relativc ad Patrem, et ita
eadem essentia non dicinuis; quasi alind ibi sit non significaret substantiam secundum Au-
quod essentia est, aliud quod persona. His verbis gustinum. Secundo sic. Pater est divina
ostenditur, non csse diccndum personam esse cx
essentia. Si igitur Pater generaret divinam
essentia, nisiex sensu prfedicto qui sensus con- :
essentiam, Pater generaret illud quod ipse
firmatur etiam ex eo quod in XV lib. Dc Tnnit.,
cap. xui, col. 107G, t. 8, idem Augustinus ait :
est, quod non potest esse, secundum Au-
« Sicut nostra scientia scientia* Dei ; sic et nostrum gustinum, ibi : « Item cum Deus Pater sit

vorbum quod nascitur ex nostra scientia, dissimile divina essentia, si ejus esset genitor, esset
est illi Verbo Dei quod natum est de Patris essen- utique genitor ejus rei quae ip.se est. » Ter-
tia. Tale est autcm ac si dicerem, de Patris scientia, tio sic. Pater habet esse per divinam essen-
de Patris sapientia. « Vel, quod est expi'essius, de tiam. Si igitur Pater generaret divinam
Patre cssentia, de Patre scientia, de Patre sapien- essentiam, Pater haberet esse per id quod
tia. Et lioc itaque intellectu verbum Dei Patris est generatum ab ipso cujus contrarium :

imigenitus Filius pcr omnia Patri similis et sequalis

videtur magis et hoc ibi ; « Item si Pater :

jccte dicitur Deus de Deo, lumen de lumine,

est genitor essentiae divinae, ciim ipse essen-
sapientia de sapientia, essentia de ossentia : quia
est hoc omnino quod Pater, non tamen Pater^ quia
tia divina sit, et Deus sit; eo quod generat,
iste Filius, Ule Pater.
et est, et Deus est. »
etiam non est dicendum. » Hic pro-
« Ita

Quare Verbiim Patris dicatur Filius natura. bat aliam partem quaestionis, scihcet quod
essentia non sit suppositum generationis
Inde est q\iod solus Unigenitus Dei dicitur Filius tanquam generans et hoc dupliciter scili- ' :

natura, quia eju3dem naturse est et eadem natura cet quod neque essentia generet essentiam,
est cum Patre. Unde Hilarius, de Cliristo loquens,
neque generet Filium, et dividitur in duas :

ait in lib. V De Trinit., col. 154, t. 2 : INatura

primo ponit probationem^ utriusque; in
Filius est : quia eamdem naturam quam ille qui
secunda inducit contrarietatem, ibi « Prae- :

genuit, habet.
dictis autem videtur contrarium esse quod
dicit Augustinus. » Haec dividitur in duas :

DIYISIO TEXTUS.
primo inducit contrarietates ostendentes
Hic ponit Magister quaBstionem de nomi- quod essentia generat essentiam in secunda ;

nibus significantibus essentiam in abstracto, ostendit quod essentia generet Filium, ibi :

utrum aliquod eorum possit se habere ad <i Dicitur quoque, et frequenter in Scrip-
generationem ut subjectum vcl terminus : tura legitur, Patrem de sua substantia ge-
hoc tria facit. Primo movet quajstio-
et circa nuisse Filium. » Circa primum duo facit
nem; secundo determinat eam, ibi « Ad : primo objicit per auctoritates Augustini,
quod catholicis tractatoribus consentientes secundo per auctoritates Huic Hilarii, ibi : «

dicimus » tertio determinationem confir-

; vero id etiam contrarium videtur quod Hi-
mat, ibi « Ideo non est dicendum, quod
: larius ait. » TJtraque dividitur in objectio-
Pater genuit divinam essentiam » et haec ; nem et solutionem. Similiter etiam sequens
dividitur in duas partes. In prima ostendit pars dividitur in objectionem et solutionem.
quod divina essentia non habet se ad gene-
rationem sicut terminus, ut dicatur gene-
rata; in secunda quod non se habet ad QUJESTIO PRIMA. .

ipsam sicut subjectum, ut dicatur generans;

ibi « Ita etiam non est dicendum, quod di-
: Ad inteUigentiam hujus partis de tribus
vina essentia genuit Filium. » Prima in quaeritur Primo utrum essentia se habeat
:

duas in prima inducit probationem; in

: ad generationem siciit generans. Secundo
secunda cxcludit contrarietatem, ibi « Huic : utrum se habeat sicut de quo est generatio.
autem videtur contrarium quod Augustinus Tertio utrum se habeat sicut id quod est
ait. » terminus generationis.
Primum ostendit tripliciter : uno modo Circa primum duo quaeruntur 1° utrum :

sic. Quia omne quod in divinis generat ali- essentia generet 2° dato quod non, utrum
;

quid, relative dicitur ad illud, et e converso. similiter sit in omnibus aliis essentiaUbus
Si igitur Pater generat divinam essentiam, nominibus.

^ Parm. omittit « tanquam generans. »

: — * Parm. « probationes.

I
 IMSTINCT. V. QVA^ST. I, AHT. I. M
(licari; ot liiijiiHHKMli uhI actiis gr!in:ranili,
AHrir.lIHIS IMIIMUS. qiii pr.i-dicaliir do sii|»|M).sito PalriH, mcciiii-
''"'" '!"<"' «li.sliiiclum «!st n Kiippositi»
Ulnim essentin t/ciinrt'. iMlii :

iiiKio iioii ast ooiicniliMiiiiiiM rpioil (>HHi)iitia

Ail primiim sic proi-cditur. I. Vidoliir K'"'"''''''. •''<''l
M'""' '*"'*-'' K''"cial virliito oh-
(juod tsssciilia K''ii«'i't>l. Miijor tmim tvst oppo- sniilia', vt)l natiiia'. riiili) rtiam dicit I)a-
sitio arilrmalioiiis t)t ui)K'itioiiis, ipiam rcla- mascoiius, iilt. I /vV/. ortlutd,, cap. viii,
tionis. Soil t)[)posilio rt)latit)iiis facil in ilivi- cul. Sl-i, t. I, (iiiod KciKiraliocst opuHdivinai
nis iit iiiui pcrstmu nou sit alia. Kr^o lor- ualiira! oxisloiis.
tius faciot lu)c coulradiclio. Srd porsuiia \d primiim orKO dicoiidiini, (piod afllr-
Palris osl k'^"ui"'uis. Si iKilur csstiiilia iioii malio cl iiuKiili" diciiiitiir maximi) oj^i^oiii,
gouorct, 1'atcr non crit cssontia ; (inod cst (piiii in ois noii importaliir aiiiiiia coiivo-
impossihilc. uioutia : in privalivc cnim oppo.sitis impor-
2. iVaUcroa, (luitkiuid praHlicatnr dc ali- tatur couvonicutia (piautuin ad siibjcctuin,
quo polosl siip])oiicro illiid. Sod ossoulia quia uala siiiil llori circa idom in conlrariis :

pra'dicalur do Palro ol vcrc. Ergo polost uulom rolativis ctiam (luauliim ad k''Uus,
snpponcrc pro l'atro, ct ita potcst rocipcro quia .scilicct sunt in eodcm goiicrc. Uudc in
praHlioationcin I*atris. Ergo potcst conccdi utraquo oppositiono utrnuKiuc cxtremoruin
qnod cssoiitia gcuorot. signilioatnr per modum cntis ct naturai cu-
3. Itcm, si esscntia cst crgo est 1'ator, jusdam. Iliud aiitom in qiio iuvciiitur ali-
Patcr lulii. Scd rclativa diouutur ad couver- (luid iiou pcrmixtum oontrario, est maxi-
tontiam. Krgo ct Filius orit Filius csscnliae. raum ct priinum in gcnero illo, et causa
Ergo essentia gcncrat. omnium aliorum ; et ideo oppositio affirma-
\. Item, cssentia est res gencrans. Sed tionis ct negationis, cui non admiscctur ali-
ros gcucrans est generans. Ergo essentia qua conveuicntia prima et maxima , cst
est gcncrans. oppositio et causa omuis oppositiouis ct
,

5. Item, sicut se liabet essentia ad perso- distinctionis; et ideo oportet quod in quali-
nam, ita persoiia ad essentiam. Sed de per- bet alia oppositionc includatur affirmatio et
sona praedicantur attributa esscntise, sicut negatio, sicut primum iu posteriori. Unde
potentia, bonitas, etc. Ergo et de essentia plura requiruntur ad alias oppositiones
proprictates personse. Ergo potest dici quod quam ad oppositionem contradictionis, quia
essentia est generans. se habent exadditione ad ipsam. Unde non
Contrarium ostenditur per rationes Ma- oportet quod, si contrarietas non inveniatur
gistri. nisi in diversis realiter, quod affirmatio et
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod in negatio inveniatur in diversis realiter ;

:creaturis actus sunt

suppositorum et esseii- ; immo etiam distinctio rationis ad af-
sufflcit
tia non agit, sed est principium actus in firmationem et negationem, cum quaelibet
supposito non enim humanitas generat,
: distinctio, ut dictum est, includat affirma-
sed Socrates virtute suse naturae. In creatu- tionem et negationem : et talis distinctio,
ris autem essentia realiter difTert a suppo- scilicet rationis, est inter essentiam et per-
sito ; et ideo nullus actus proprie de essentia sonam. Sed opposita relative aUquando
praedicatur nisi causaliter. In divinis autem requirunt diversitatem vel distinctionem
essentia reaUter non differt a supposito, sed realem et talia sunt quae divinas per-
;

solum ratione, sive quantum ad modum si- sonas distinguunt aliquando autem dis- :

gniflcandi quia suppositum est distinctum

: tinctionem rationis tantum ut cum dicitur ;

et essentia est communis. Et ideo in divinis idem eidem idem et hoc melius dicetur iu :

quaecumque praedicantur de supposito non Tract. de relationibus, dist. xxvi, q. ii, a. 1.

secundum modum
ab essentia, quo differt Ad secundum dicendum, quod essentia
praedicantur etiam de essentia dicimus : non prsedicatur de supposito ratione modi
enim, quod essentia creat et gubernat et signiflcandi in utroque, sed ratione indifTe-
hujusmodi. Sed actus qui dicitur de suppo- rentiae secundum rem propter simplicitatem
sito secundum modum secundum quem dif- divinae naturae, et ideo non oportet quod
fert ab essentia, non potest de essentia prae- supponat Patrem.

' Summse Iheol. p. I, q. xxxix, art. 3.

VII. 6
 .

82 COMMENTITM IN LIB. I SENTENTIARUM.

Ad
tertium dicendiim, quod cum dicitur essentia. Si igitur essentia propter modum
essentia est Pater, est duplex locutio ex eo significandi in abstractonon potest gene-
quod ly Pater potest teneri quasi adjective, nerare, ergo videtur quod nec aliquod alio-
ut ponat formani suam circa essentiam et ; rum.
quia proprietates non determi-
sic falsa est, Contrarium ostenditur per multas auctori-
nant essentiam vel potest sumi substantive,
:
tates in Littera.
et tunc supponit Pater in prsedicato pro per- SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod,
sona Patris et sic vera est, nec oportet quod
;
sicut dictum generare proprie convenit
est,
fiat hoc modo conversio ergo Filius est :
supposito inquantum distinctum; et ideo
Filiuscssentise; sed : Ergo Filius est Filius quanto magis appropinquat nomen ad sup-
Patris, qui est essentia. positum distinctum, tanto vcrius potest prse-
Ad quartum dicendum, quod cum dicitur, dicari dc ipso actus generandi. Unde haec est
essentia est res generans, ly res potest propriissima, Pater generat, quia imponitur
supponere essentiam vel personam. Si es- nomcn Patris a proprictate distinguente. Et
sentiam, sic falsa est, quia sic adjectivum similiter potest dici, persona gencrat, quia
poneret formam suam circa essentiam; si nomcn pcrsonae imponitur a proprietate
personam, sic vera est et tunc non sequi- ;
communi, quse dicitur pcrsonalitas et :

tur Ergo essentia est generans, quia tunc

:
consequentcr minus propric dicitur, Deus
non circa idem ponetur forma adjectivi. generat quia, quamvis claudat in se suppo-
;

Ad quintum dicendum, quod cum essen- situm, non tamen suppositum distinctum;
tia et persona differant in modo signifi-
nec imponitur nomcn a proprietatc distin-
candi, quod praedicatur de persona
illud guente, sed ab esscntia communi. In omni-
ratione modi significandi secundum quod bus autcm abstractis etiam est ordo quia :

ab essentia distinguitur, non prsedicatur de qusedam ordinem dicunt ad actum, sicut

essentia, ut generans genitum' et hujus- virtus, bonitas, lux, natura et hujusmodi :

modi, similiter ex parte essentise illud

' est ; et quia actus sunt suppositorum, ideo in
cnim quod prsedicatur de essentia ratione istis invcnitur dictum, quod sapientia genc-
modi significandi quod differt a supposito rat vel natura generat tamen hujusmodi ;

distincto, non preedicatur de supposito; locutiones non sunt cxtcndendse, sed pie in-
sicut essentia est communis tribus, tamen telHgendse. Qusedam vero nomina sunt quse
non potest dici hoc de aliqua personarum. non dicunt ordinem ad operationem, sed
tantum imponuntur secundum rationem no-
ARTICULUS II. minis ab actu substandi, sicut substantia.
Unde hoc nomen substantia adhuc acccdit
Utrum achis generandi prsedicetur ab ad rationcm suppositi, scd hoc nomcn essen-
aliquo nominum essentialium^ tia removetur omnino a ratione suppositi :

et ideo minime potest dici, quod essentia

Ad secundum sic proceditur. \. Videtur generct. Si tamcn inveniretur, esset expo-
quod actus generandi de nuUo nominum nenda, essentia generat, id est Pater, qui
essentialium pradicetur. Sicut enim tres est essentia.
personae sunt una essentia, ita etiam sunt Ad primum ergo dicendum, quod hoc no-
unus Deus. Sed, secundum rationem Magis- men Deus includit in se suppositum indeter-
tri, non potest dici essentia generare, ne
minate, et ratione ejus a quo nomen impo-
notetur esscntiai distinctio. Ergo similiter nitur, includit in sc naturam : unde ratione
non potest dici, Deus generat, ne sequatur modi significandi est quasi mcdium intcr
deorum pluraiitas. essentiam et pcrsonam distinctam et idco :

persona et hypostasis et substan-

2. Item, ncc rcpugnat sibi modus essentiae ratione
tia non dicuntur rclative. Sed, secundum
indeterminationis, nec modus distinctae pcr-
Magistrum, ideo esscntia non potest dici sonae ratione suppositi : et ideo potcst dici,
generare, quia relative non dicitur. Ergo Dcus gcnerat, et, Deus est communis tribus
similiter nec pcrsona vcl hypostasis. personis.
3. Item, ista nomina, natura, bonitas et
Ad secundum dicendum, quod relativum
hujusmodi, sunt sequalis abstractionis sicut in divinis multipliciter dicitur propriissime
;

^ Parm. « et generatum ; alias. » — « Parm. ; « etiam. » — '

I p. Summx theol., q. xxxix, art. 4,

I
 MISTINCT. V, Ull.iisr. I, AU' '. II, KT (JU.r.ST. t, AHT. I. «.-)

m\\\\ rolnlivniii csl iiiioil sociiiiiliiiii siiiiiii ( ut ()SS(Milia 1'uliis «;hl cssiMiliu Kilii, itii tola
iKmuMi ;i(l aliiid r(^IVrliir, iil |'alcr. Aiiiid cssiMitia Filii cst in 1'aln!, V.vy^o (!ud<Mu ru-
aul(Mii (liciliir rclali\ iiiii <|ii(mI sc(|iiiliir \v\ lioiio [lolcst di<M l';(t(M- (1(1 siiliHt;uiti;i l'"ilii,

causal rclalioiKMU, sicul p^(Micrali<> ot. j^iMio- Hi(Mit ocoulrurio.

ruro. Aruid aiihMU ([uod iiniilicilo claudil. iu C(iulr;iriuiii oslcnditnr [lor ;iiicloritut<'H in

so n^lali(Mi(MU, si(Mit Trinilas [km-.soiuis dis- L/ftrni.

linctas n^latioiu» ; A lioc ikmikmi |>(M'soiia in- Sf)i,iri'io. ll<'S[ioii(|co diciindnni, (]iiod
clndit iii s(i rclatioiKMii (lisrnif.,MKMil(Mii. li;i'c [ir;r[»osilio «dc)» [iid[)ri(! (Icsign.il [nin-
Aliiid JUit(MU potcst dici lu^Iativuiii, lii(|uaii- ci[)iiiiii ct coiisul)sluuti;ilit;it.(!iu ; ]iu;c uiitcMii

luiu pro r(>lalioiio ponitur, siciit Dous, ol [)ra'positi<> a o.\ » dosigiiiit t;iutuiu onliuciii
ctiaiii (piaMlain iiomiiia ahslracta, (Mijns ra- [)riiici[)ii. Uud<! <[ni(l([iiid dicitiir (js.sc dc uli-
lio dicla. csl in C(M'porc. ([iio, c\ illo (!st, .scd non (•onv(!i'tiliir, si(Mit

Ad t(M"tiuiu (lic(Midiiiu, (luod mnjoris ubs- dicitnr inrru, xxxvi disl. I!n(lc li;i!c [)ra'posi-
tractloiiis ost cssoutia ([uaiu bouitas vol sa- tio « ox » (]iiuudo(juc uol;it ordinein tciiipo-
piculia : (piia quaiuvlsa^ipialilcr abstraliant ris tuiituiu, ut, cx mano fit dies; quaii<l(«) |uo
a supposito, taniouos.soulia su[)or iiocabslra- onliucm priiK'i[)ii ag<!ulls, sicut arti(ici;it;i
liit ctiaiii ab actii; illa vcro dicnnl ordiuoiu suutcx ;irtillc(! ([iian(lo([uo : priiici[)iiiin ni;i-

ad actuiu. tcriiUc, ut <'.uUelliis fit cx lcrro. Scd « dc, »

cum notot consul)staiilialitat(;m, scrapcr

notat vcl principium matcrialo\ vcl agcus
OU^STIO II.
consubstantiale, sicut dicimus qu(jd hoino
lilius gcucratur dc patrc suo, cum sit gcncra-
Doiudo qua>ritur, ulruiu essentia so ha- tio pcr dccisionem substaulia'. Et sccundum
beat ad gouoratiouoiu sicut id do qiio cst istum modum Filius dicitur dc Patro et do
goncratio; ct ciiTa hoc duo qua3run:ur : csscntia Patris tamcn dc Patrc sicut dc ge-
:

•1" utrum Filius gcnorotur do substautia nerante, et de cssentia sicut dc principio ge-
Patris 2" utrum sit cx nihilo.
;
ncrationis communicato. T^ndc ctiamaccedit
ad similitudinem sccundum materiam, si a
ARTICULUS PRIMUS. materia removcatur totum quod est imper-
fcctionis et remaneat ha:^c sola de conditioni-
Utrum Filius sit genitus de substantia bus matcriffi, quod est manens in re et per
Patris\ eam rcs subsistit ; et pra?cipue res artificiata
quae est in genere suhstantiae propter suam
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur matcriam et non propter suam formam,
quod Filius non sit genitus de substantia ut dicit Commentator in II De anima,
Patris. Omiiis enim prsepositio transitiva est. com. i.

Transitio autein rcquirit divcrsitatem vel Ad primum ergo dicendum, quod

« de, » ut

distinctionem. Cum igitur FiUus non distin- deductum consubstantiaUtatem

est, dicit et
guatur ab csscntia Patris, non potest dici de ordinem ad principium, et consubstantiaU-
essentia ejus natus. tas respicit esseutiam; et ordo ratione cujus
habet natura humana ad
2. Iteni, sicut sc cst transitio, respicit personam generan-
Soeratem, ita divina essentia ad Filium^ tem non enim dicimus quod Filius sit de
:

Sed Socrates non potest dici de essentia essentia, sed quod sit de esscntia Patris et ;

humana. Ergo ncc Filius de essentia Patris. ideo non oportet esse distinctionem FiUi ab
3. Item « de » semper dicit ordinem. Sed essentia sed a Patre.
inter Filium et pssentiam non est ordo neque Ad sccundum dicendum, quod simiUter
temporis, neque naturae, cum essentia non Socrates dicitur nasci de natura patris vel
sitgencrans, sed Pater; neque causalitatis. substantia, sicut FUius Dei, tamen diffcren-
Ergo videtur quod nuUo modo sit de essentia ter; quia FiUus Dei est de tota substantia
Patris. Patris, sed Socrates est de parte substantiae.
quod hoc dicitur propter con-
4. Si dicas, Item ad aUud. Quia Socratcs subsistit non
substantialitatem FiUi ad Patrem, contra. Si- tantum per essentiam, sed etiam per mate-

^ I parte Siimmse theoL, q. xli, art. 3. ' Al. — : de ferro. »

« ad aliud. » ^ —
Parm. addit « sicul, cultellus est
:
 :

8i COMMENTUxM IN LIB. I SENTENTIARUM.

riam, per quam iiidividuatur natura huma- habct ordinem ad nihil. Non enim habet or-
nitatis in ipso, Sed Filius Dei subsistit per dinem tcmporis, quia seternus est non habet ;

essentiam Patris, cum essentia non ' sit pars ordinem naturse, quia suum esse est absolu-
Filii, sed totum quod cst Filius. tum, non dependens ab alio.
Ad terliuni diccndum, sicut ad primum. Ad primum ergo dicendum, quod quamvis
Ad quartum dicendum, quod non notatur non sit de materia, non tamen sequitur quod
ibi tantuiu consubstautialitas, sed etiam non de aliquo, quia est de substantia Patris :
ordo ad principium, qui non salvatur, si di- quo etiam remoto, adhuc iion sequeretur
ceretui' Pater est de essentia Filii.
: quod esset ex nihilo, ut dictum est quia :

Pater non est de aliquo, et tamen non est ex

nihilo^
ARTICULUS II.
Ad secundum dicendum, quod Filius
Vtrum Filius sit ex nihilo. quamvis totum esse suum habeat ab alio,
nihilominus tamen esse suum non est depen-
Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur dens, quia accipit a Patre idem numero esse
quod Filius sit ex nihilo. Illud enim dicitur quod ipse habet et ideo non est dependens
:

ex nihilo esse quod non est ex prsejacenti esse suum, sicut esse creaturae quae in nihi-
materia. Sed Filius est hujusmodi, quia non lum caderet, nisi ab alio contineretur^, ne-
est de aliquo sicut de materia. Ergo, etc. que possibile, neque ex nihilo : quod neces-
2. Item, quidquid non habet esse nisi sario sequeretur, si aliud in numero esse
ab quantum est in se, est non ens.
alio, reciperet.
cum non esse non sit medium.
inter esse et
Sed Filius non habet esse nisi a Patre. Ergo QUiESTIO III.
de se habet non esse. Sed omne tale, secun-
dum Avicennam, VII suae Metaph., cap. vn, Utrum essentia sit terminus generationis'",
estex nihilo. Ergo Filius est ex nihilo.
Contra, omne quod est ex nihilo est crea- Deinde quseritur, utrum essentia sit ter-
tum. Sed Filius est increatus. Ergo, etc. minus generationis.
Item, secundum Bamascenum, Ub. I Fid. 1. Videtur quod non. Generatio enim est
orth., cap. ni, col. 795, t. 1, omne quod est inter duos terminos, scilicet terminum a quo
ex nihilo est vertibile in nihil. Sed Filius et terminum ad quem. Sed generatio Filii
non est hujusmodi. Ergo etc. non habet terminum a quo, quia non est ex
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod non esse. Ergo etiam non habet terminum
differt dicere aliquid non esse ex aliquo, et ad quem.
aliquid esse ex nihilo. Cum enim dicitur 2. Item, omne quod est terminus genera-
non esse ex aliquo sicut ex materia, nihil tionis est generatum per se vel per accidens
ponitur; et hoc convenit Filio Dei. Cum per se, sicut ipsa res generata per accidens,
;

autcm dicitur esse ex nihilo, remanet ordo sicut forma Sed essentia nullo modo
ejus.
affirmatus ad nihil. Sed aliquid Iiabet ordi- generata est, sicut nec generans quia se- :

nem ad nihil dupliciter; scilicet ordinem queretur distinctio. Ergo non est terminus
temporis et ordinem natura?. Ordinem tem- generationis.
poris ex eo quod prius fuit non ens, et postea 3. si esset terminus, hoc non
Praiterea,
est ens et hoc nulli aiterno convenit. Ordi-
; esset nisi sicutacceptum per generationem.
nem naturae, qiiando aliquid habet esse de- Sed Filius non accepit essentiam. Ergo es-
pendens ab alio hoc enim ex parte sui non
; sentia non " est terminus generationis. Pro-
habet nisi non esse, cum totum esse suum batio mediae. Accipere enim cum non con-
ad alterum depcndeat; et quod est alicui ex veniat tribus personis, est actus notionalis.
seipso, quod est ei
natiiraliter praicedit id Sed nuUus actus notionalis terminatur ad
ab altero. Et ideo, supposito quod calum, et essentiam, sicut patet quod Pater non ge-
hujusmodi, fiierit ab aeterno, adhuc tamen nerat essentiam. Ergo nec Filius accipit
est verum dicere quod est ex nihilo, sicut essentiam.
probat Avicenna. Neutro autem modo Filius Contra, illud in quo est generatio, est

•
Parm. addit : « —
Parm. addit
Patris. » »
; caderet, nisi ab alio contineretur. » — * I p.
« Idem autem cst esse Patris et Filii. »
^ Parm. — Surninoe Iheolog., qusest. xxxix, art. 5. — ^ Parm»
omittit ; « sicut esse creaturse quse in nihilum incaute oniittit : « non. »
 ;:

KISTINCT. V. nll1<:S'I\ |||. f^^

t(M'iMiiiiiH g(Mi(M'Mli(»iiis. S(vl llilarius, lilt. I\ ^'(•iiiliini. siciil ^((>ji(<nirn, vcj Kfriornnlis ad
J)i' Trinittilc, iii lcxtii ', (licil, (|ii()(l iiativi- (iSH('iitiarii iit. daio*; vd ^(iriiti nd csMMiliarii
tns nMiKciiita iii riatniaiii iiiKiMnlam» siih- nt acci()()ro ; vol ^^'(jniti ad goiKjrantcm, sicut
sistil. Vx\:^i^ natnra vol ossonlia ost torminns nasci.
^(MiorarKniis. Scicridiim iKitnr, (|nf»d, cnm oiimo vor-
l'r-a'l(M(>a, p:onor'atio inviMiiliir in divinis, JMini ii(iti(Mialo sip,Miiflc(!t actnm pci-sona! nt
iitsnpradictnm (^st, dist. iv, (|. i, arl. I, so- distincta o.st, oport^st ipiod S(Miip(M- (fKrcdia-
cniidnm id(|U(>d osl porfoctionis in ipsa. Scd tnr a por.sona distincta : ct id(«o nulliim
tola piM-rcctiof^uMKMiilioiiis (>st (>x t(M-iiiiiio ad vorlinm tali; (!xit ah (!SS(Mitia, nt dicafiir o«-
(liK>m. hlr.L^-o iii L^^ciKMalioiK^ diviiia cst t(>r- S(Mitia p-ncran! vcl dan! riotioiialil^ir vd accj.
miiiiisad (picm. Scd lioc non osl alind (piaiii por-(^ vcl na.sci. Vcrlia aul(Mii (pia- d(!sif,Miarit
ossontia. Krgo, otc. compaiationom p:onorantis ad ossontiam vol
Soi.iiTio. — Ucspondoo di(MMidiim. (piod fronifj ad (j.ssontiain, torminantiir ad cs.son-
tcrmiiius i^Hiiioi-alionis iii (M'caliiris pot(!st fiam, (piia ox parl(! illa non .suntdistinctiva;
nccipi duplicit(M-, si(Mit otiam ot priiicipinm. ct liujiismodi vorlia suiit accipcr'o ct daro.
Dicitur ciiiiii priiicipiiim ^Mici-atioiiis ipsuiii Sod vcrba (pia; dosi^nianl conipar-afioiioin
j,'onoraiis; ot Imic principio (wrospoiulot gonifi ad gonorantcrn vol o convorso, snnt
sicut torminns ipsum gcnitnin. Dicitur disliiicfa c.y ufra^pio parto ; ct idco ox ncutra
ofiam priii(>i|)ium goiior-alionis a (pio iiuMpit parfo potost cis adjuiigi osscntia ; ([iiia nec
gciioi'ali(t, (>t lioc modo priucipium vcl iiii- c.sscnfia gcncrat, ru!c 1'atcr gciicr-at csson-
tiiim gouorafiouis cst privafio formaMiidii- tiam; (piod pafct cfiam ox significatiorus
ceiulav, ct huic prinoipio torminns oppositus vorhorum qnia gcncrans, inquantum go-
;

est forma pcr goncratioucm indncfa. Sicnt ncrans, distinguitnr a gcriito ct c convcrso.
ctiam in dcalhationo fcrminus a ([no cst ni- Scd dans distiugnitur quidcin ah co cui daf,
gi-odo ct fcrmiuus ad (picm cst alhcdo simi- ; scd nou ah co quod dat quia aliquis potcst :

litcr in divinis lormiuus goncrationis, quani- Uarc scipsnm. Similitcr c t accipicns distin-
vis non sit ihi actio vel mutatio, potcst accipi guitur ab eo a quo accipit, sed non ab eo
dnplicifcr : soilicct ipsum gcnoratnm, ct hoc quod accipit de ncccssitatc; aliquis enim
est Filius ; vcl esscntia accepta a Filio per accipcre scipsum potest, sicut servus manu-
generationcm, missus.
Ad primum ergo dicendum, quod gene- rYpnqTTTn TT7YTII?;
J^Aru^niu i£-Aiu^.
motus totam imperfectio-
ratio et quilibet
nem babct ex termiuo a quo, quod est pri- (( Si autem rclative diceretur ad Patrem
vatio vcl oontr'arium includens privationem vel pro relativo poneretur, non indicaret
generatione divina non est tcrnii-
ct ideo in essentiam. » Yidetur falsum, quia boc no-

nus a quo, sed tantum terminns ad quem, men Deus pro relativo ponitur, et tamen*
a quo est tota pcrfectio generationis. indicat essentiam.
Ad secundiim dicendum, quod essentia Dicendum, quod quamvis indicet essen-
divina non cst gcnita iii Filio neque per se tiam -ex parte significati, tamen ex parte
neqne per accideus : quia eadem essentia suppositi indicat personam unde ; tota ratio
est in gencrante et genito. Si autem essen- diversitatis in istis rationibus est quod non
tia esset divisa, tunc sequeretur necessario concludunt. Similiterdehocnomine ((Deus,»
quod esset genita per accidens, quamvis sicut de hoc nomine essentia, » est diversns <(

non per se, sicnt in rebus creatis. modus supponendi.

Ad terfinm dicendum, quod quamvis acci- Hoc ad seipsum indicandum genuit.
(( »

pere sit actus notionalis, potest tamen termi- Contra : generatio Filii, ut supra dictum est,
nari ad essentiam quod sic patet; quia in : dist. iv, q. i, art. 3, non estpropter aliquera
generatione divina, sicut in qualibet alia est finem. Cum finis sit dignior eo quod est ad

tria considerare, sciUcet generantem, et ge- finem. Ergo non est propter manifestationem
nitum, et naturam communicatam per ge- Patris.
nerationem. Possunt ergo verba notionalia Dicendum, quod ly ad hoc» est consecu- ((

designare comparationem^ generantis ad tivum, et non fmalem causam designans :

^ Olim : « lib. V; » Parm. : « lib. III, c. xv » ; « generantis ad genitum, sicut generare, vel dare.»
Nicolai « lib. IX, in textu. » — ^ Quidam Cod. — ' Parm. « cum hoc. »
— ''Parm.
: : :

«unigenitam.» — ' Al. : «operationem. »

 ;

8a (rOMMENTUM IN U\i. 1 SEiNTENTlARUM.

manifestatio eiiim Patris coiisecuta est ad Nec rursus corporali insiuuatione Pa-
((

genoratioucm Filii. trem in Filio praedicamus » id cst, hoc quod ;

Dicitur Filius consilium de consilio.

(i » Domiuus dicit Joan., xiv, M Ego in Patre, :

Contra Consilium est quffidam quaestio, sc-

: et Pater in me est, non debet inteUigi hoc
cundum Philosoplmm, lib. III Ethic, cap. v, modo, ut Pater sit in FiUo hoc modo quo in-
in antiq. exemp. cap. vui. Ubi autem non sinuatur, id est manifcstatur, corpus esse in
est dubitatio, ibi non est queestio. Ergo in corpore. Scd ex co, » id est ex Patre, ge-
(( ((

divinis non est consilium. nitam naturam ejusdem generis, » id est

Dicendum, quod consilium potest sumi cjusdein virtutis et rationis, sicut humanitas
passive, quantum scilicet ad illum qui petit cst ejusdem generis in Socrate et Platone

vel accipit cousilium et hoc non potest esse

: id est, ipsum genitum habentcm talem na-
in Deo, quia hoc importat dubitationcm. Di- turam, dicimus habuisse in se naturam ((

citur etiam active quautum ad illum qui dat gignentis, » id cst Patris gignentis. Vel po-
consilium ; et hoc modo est iu divinis, et testcxponi natura gcnita, quia per gencra-
significat abundantiam cognitionis ipsius tioncm acccpta in FiUo et gignens, quia est ;

de rebus dubiis agibiUbus, de quibus est principium generationis in Patre.

consilium. Numquid unigenito Deo conturaelia cst
((

(( Nihil habet FiUus nisi natum, » id est Patremsibi innascibilem Deum esse ? » Hoc

nisi quod nascendo accepit ; sed aliquid acce- contra Arianos, qui dicebant Filium
dicit

pit nascendo sicut communicatum sibi per minorem Patre, quia non est ingenitus sicut
nativitatem, ut essentiam et aliquid sicut ; Patcr. Scd non scquitur quia ipse est uni- :

consequens nativitatem secundum modum gcnitus Patris, et per generationcm totam

intelligendi, sicut relationem fdiationis. naturam Patris acccpit : et hoc est quod di-
Et geniti honoris admiratio in honore
(( cit : « In naturam unigenitam subsistat. »

generantis est » id est, ille qui honorat Fi-

: (( Non est aliunde, » id cst ab alio quam a
lium admirando ipsum quasi adeo magnum Patrc non refertur ad aliud, id est
: et idco
supra se, honorat ctiam Patrem, et e con- ad aliam personam quam ad Patrem, inquan-
verso, Joan., v, 23 Ut 0)7mes honorificent
: tum FUius est quia ad Spiritum sanctum :

Filium, sicut honorificant Patrem. refertur, inquantum spirans est. Vel alitcr :

Nativitas Dei non potest eam ex qua

(( (( Aliunde, » scilicct quam dc essentia
profecta est, non tenere naturam.» Dupliciter Patris.
potest exponi : ut per nativitatem intelliga- Ad aUud » siimliter quantum ad esscn-
((

mus ipsum Deum natum, vel melius possu- tiam vel naturam, quasi non habcns divi-
mus inteUigcre generationem passivam. Et nam naturam, sed aliam.
dicitur generatio tenere aUquam naturam (( In uno subsistit, » in unitate naturae di-

quee per generationem inducitur, sicut om- vinae : (( ex uno, » id est ex Patrc, vel ex
nis motus et mutatio terminatur per termi- unitate naturae Patris.
num ad quem, a quo speciem habct. Vult (( Acgeneratione Filii naturam
sic in

ergo diccre Hilarius, quod cum in omni suam, ut ita dicam, sequitur indemutabilis
generationc univoca oporteat idem essc > Deus indemutabilem Deum gignens. » Vult
principium generationis et quod per gene- ostenderc quomodo FUius sit in Patre, et e
rationem communicatur, sicut in genera- converso, hoc modo. Pater per generatio-
tiono ignis forma ignis est principium, et nem dat naturam suam Filio. Ergo, cum
eadem est per gcnerationem acquisita, licet Pater sit immutabilis, non amittit naturam,
non secundum numcrum eadem, ita oportet sed sequitur eam quia ubi est natura sua, :

quod, cum gencratio divina

sit virtutc natu- est et ipse undc, cum natura sua sit in
:

rae divinse, per gencrationem genitus acci- Filio, ipse est in eo. Similiter e converso
piat naturam divinam : et quod oportct naturam quam Pater habet, et
Filius accepit
eamdcm numero, quia, ut supra probatum cum sit imniutabiUs, non dimittit
ipse Pater
cst, dist. IV, q. i, art. \, divina natura non naturam suam unde, cnm natura eadem :

potest dividi secundum numerum. numero quae Filio datur rcmaneat in Patre,
Unitatem formee servilis in naturam di-
(( Filius manet in Patrc, et dicitur indemuta-
vinee unitatis refundimus » id est, non po- ; bilis cx (( in » ct (( demutor, aris. »

nimus naturam humanam cum divina unum !n reonum Filii charitatis* sux, Colos., i, '
Dilec-

effectum in natura. 13. DupUciter exporiitur. Potest enim chari- ''^'*'*-

 hlSTINCT. V, Ull.KSJ' III, KT DISHNCT. VI. 87
liis loiiori ussoiiliulilor; vl liiiic. oril siiii.siis : iiiltlliKcrn ncc «rcl.T») voluiiiiirt uniKciiiliiiii Min
l'/lii vharittitis swVy id osl, l''ilii siibslimli.i'. I jImiiii vciIiiiiii lloiuitHn iiuliira,
id fnt, <!«• )iuI»hI«ii-
siia^. (Jitoil i|iiMlitnr iiilnllif<nii(liiiii sil, MnK'is- li.i 1'iilns Ki-niliiiii, iioii iiatnrii' v«i »iili*Uiiilun

Inr iiirrn, ilisl. xvii, osliMiilnt. 1'nlrsl uli.iiii

diMtcnsc Filiiiiii, scd I ijiiiin v.iliifit,iliH Dci : vo-
leiiH uiiHcn-n) arrcdciilciii ||,.,,
tiMiori nolioimlitnr; nt tiiiK* uril ioiiilio nii- \,,|iii,(,,|,.||, qujj
KiKiKUvl Filiuiii, MciilmiH i,li<|iiid idi<|iii,ii<lii voju-
liliiilirii, siciit ('oiisiiDtiiiii ivst iii Scripliira,
imis i|iiiid aiilc., tjiiii \<i|,di;iiiiiis, |,r,,|i|,'|' ,|||,„1
(|iiO(l ali(|uis dicaliir llliiis aliciijiis, (|iio(l
imil.ilpilis ' ii.idir.i iii..slni jiit.-lliKitiir : ijUixl iil.Hjt
nia.xiiiio sihi com|i(^lit, siciil Isa., v, I : In iil 111 llcii c.Hso (TftdainuB'. » IliiMimjH «rgo vor-
coriiu filio olci : ad lilt(M'am, ostoiKlcns lo- lniiii llci cssc Filiiiiii Dci, niituiii, iioii v.duiiliitc,
cnni olco al)imilant(Mn ; (jt I \\ii\x,., .wvi, KJ : ul di)(<'l AiiKHsliiMis iii W lili. Ih: Triiiif., iliid.,
Filii mortis estis, id osl di^niissimi morlo. iilii i|U.-iMd:iiii <:iitli.ili('uiii iKcreli.:.) r.-sp.iiidciil<-iii

Kit similiUu' dicilnr nni^onilns Doi tilinsclia- <'()iMiii. '1111,11 dic.ous : « Acule sanc qui.liiin r<'s|)<)ii-

ritatis, ijnia iii ipso ma.\imo charitas 1'atris dit liici.di.'.) v<'rs(itissiiMc iiitcrroK.iiiti, utriiiii D.mis

qnioscil. voleiis Jdi iiolcns Filiuiii Kciiiicrit; ul m diccicl,

nolcns, aljsurdissiiini Dci inisci-ia .seqiieretur; si
t( 11 is vorbis |)raMnissis innni vidotnr qnod
autuui, Vdleiis, coiitimio quod iiitouduijat, coiiclu-
(livina snhstantia JMliiim {.^onnorit. » lllc ox
dcrct, sciliccl u.in iialiira' css.' Illiiim, so.l v.diin-
praMiiissis anctoritatihns olicit ([natuor pro-
tiilis. At ille vigiliiiitissim.;, vicissiiii qua-sivit ali
positiouos ([iKo sua' seutontia! vidoiilur cou- co, utriim Dcu.s P;iter volens au nojens sit Dcus :

traria\ 0"i'i'iini nna ost, quod nalura co- ul si respondcrct, nolcus, scquerelur grandis ah-
a^torna do Doo ost in ' ; quo vidotur dici- siirdilas et miseriii, .piiim de Dco credei.! magua
uatura gouita et hanc oxponit ilii « Ut : : ost iusiinia; si autom diceret, volens, i-o.spoudore-
tamon siuo pra^udicio ac tomoritato loqnar, liir ci : crgo ct ipsc voiuntate sua D(!us o»t, non
ox hoc soiisn dicta possunt accipi. » Sccunda Uiitura. Oui.Ior^o rest.diiil iiisi ul ol.imit.-sccrot
sua
ost Pator gonuit id (jnod ipso ost
: qnam :
inl(,'rrogati.)n(!, oliligalum iiisoiuliili vincuio
se videns? » Ex praidictis docetur, non esse concc-
oxpouit il)i « Ex quo sonsu otiam accipiou-
;

dciidum, quod Deiis voluutato vel nocessitate, vel

dum ost illnd, Pator geuuit id quod ipso volcns vcl nolens sit Deus itom quod voluntatc :

est. » Tortiaost, quod substantia Doi gcnuit

vel nocessitate, vel volens vel nolens genuerit
Filium, quam Itcm substan- cxponit ibi : «
Filium.
tia Dci genuit Filiuui. » Quarta est, quod
Filins uatus ost do substantia Patris quani , Oppositio contra prcedicta.
expouit ibi « Similiter Filius natus est de
:

substantia Patris. » Et addit quintam, quod Sod contra lioc opponitur sic. Voluntas Dei est
Filius ost substantia Patris, quam expouit natura sive essentia Dci, quia iion est aliud Deo
ibi « Similitcr expone illud, Filius substau-
:
esse, aliud velle una est essentia
: et ideo sicut

tia Patris. » triura personarum,una voluntas. Si ergoita et

Deus natura Deus, et voluntate Deus est et si :

Verbum Dci natura Deus est, et voluntate Filius

DI8TINGTI0 VI. Dei est. Hoc autem facile est refellere. Nam et
pra?scientia Dei, sive scientia qua scit vel pra?scit

IJtrum Vatcr voluntatc sua gcmiit Filium an neces- bona et mala, divina natura sive essentia est, et
sitate; et an volens vel nolens sit Deus. prcedestinatio sive voluntas ejus eadem divina ,

essentia est; nec est aliud Deo scire vel velle quam
Prseterea solet queeri, xitrum Pater geiiuerit esse et cum sit unum et idem scientia Dei vel
:

Filium voluntato, an neccssitale. De lioc Orosius voluntas, non tamen dicitur de voluntate quidquid
ad Augustiiumi, in Dial. LXV qua^st. >, q. vii, dicitur de scientia, et e converso; nec omnia illa
col. 736, t. G, ita ait « Voluntate Pater genuit : sua voluntate Deus vult quae sua scientia scit; cimi
Filium, A"el necessitate? Sed nec voluntate nec scientia sua noverit tam bona (juam mala, volun-
necessitate ;
quia necessitas in Deo non est, prajire tate autem non velit nisi bona scientia (juippe ;

voluntas sapientiam non potest. » Quocirca, ut ait Dei et prsescientia de bonis est et de malis ; vo-
Augustinus in XV lib. De Trinit., c. xx, col. 1087, luntas vero et preedestinatio de bonis est tantum :

t. 8, « ridenda est dialectica Eunomii, a quo Eu- et tamen imum et idem est in Deo scientia et
nomiani liseretici orti sunt : qui, ciun non posset volimtas, et prsescientia et prsedestinatio. Ita cimi

* Parm. incaute omittit : « de. » — * Parm. : « lo- cerpta ex diversis auctoribus, videlicet commenta-
qui de. » riissub Eucherii nomine vulgatis, Augustini libris
3 Parm. « in Dialoqo LXXXIII qusest., q. vni, » De Genesi ad litteratn, De civit. Dei, etc.
Liber iste nec Orosio, nec Augustino adscribendus * Al. « mutabiliter. ^>
:
^ Paulo aliter in Augus- —
videtur, tam ob styli dissonantiam quam ob ex- tini teslu.
 » :

88 COMMEiNTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

iinum sit natm'a Dei et volimtas, dicitur tamen nat, ibi : « Nec voluntate, nec necessitate ; w
Pater genuisse Filium natura, non voluntate, et tertio ex determinatione oxcludit errorcm,
esse Deus natura, uon voluntate. ibi Quocirca, ut ait Augustinus, ridenda
: «

est dialectica Eunomii. » Ubi primo ponit

Quomodo mtelUgenda sint illa verba : Patcr nec errorem secundo excludit, ibi « Propter
; :

volens nec nolens, est Dei(S ; nec volens nec nolens quod
quod mutabilis intelligitur natura :

genuit FiUum.
absit ut in Deo esse credamus. » Ubi primo

Prsedieta tamen verba, quibus prudenter dictum improbat positionem errantis secundo con- ;

est, quod ' Deus Pater nec volens nec nolens est firmat rationem, ibi Acute sane quidam : ((

Deus,nec volens nec nolens genuit Filium, sive vo- respondit hseretico versutissime interro-
hmtate vel necessitate, ex tali sensu mihi videntur ganti. »
accipienda ut voluntatem prseccdentem vel ante^
cedentem ' intelligamus, qualiter Eunomius intel- QUiESTIO PRIMA.
ligebat. Non enim ipse est Deus voluntate pra;ce-
denti, vel eflicienti, vel volens prius quam Deus :
Ad intelligentiam hujus partis tria quse-
nec voluntate pra?cedenti vol antecedenti 3 genuit
runtur :
1° utrum Pater genuit Filium ne-
Filium ; nec prius volens quam generans nec ,

prius generans quam volens genuit Filium. Yo-

cessitate; 2° utrum voluntate; 3"* utrum
lens tamen genuit, sicut potens genuit, et bonus natura.
genuit, et sapiens genuit, et hujusmodi. Si enim
Pater sapiens et bonus dicitur genuisse Filium, ARTICULUS PRIMUS.
cur non et volens? Cum ita sit Deo idem esse Utrum Pater genuit Filium necessitate*.
volentem quod est esse Deum, sicut idem est esse
sapientem quod est esse Deum. Dicamus ergo, Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
quod Pater sicut sapiens, ita volens genuit Filium;
quod Pater genuit Filium necessitate. Ne-
sed non voluntate prascedenti vel antecedenti.
cessarium enim et possibile dividunt ens.
Quem sensum aperit Augustinus et confirmat '>,

Si igitur Pater non genuit Filium necessi-

ita dicens Siiper Epistolam ad Ephesios
, « De :

Filio Dei, id est Domino nostro Jesu Christo, scrip- tate, genuit ipsum contingenter vel possi-

tum est, quia cum Patre fuit semper, et nunquam biliter quod est impossibile.
:

eum ut , esset, vohmtas paterna preecessit ; et ille 2. Prseterea, omne «ternum est necessa-
quidem natura Filius est. » rium. Sed generatio Filii a Patre est seterna.
Ergo necessaria.

DIVISIO TEXTUS.
Deus est per se bonus,
3. Praeterea, sicut
ita est per se ens necessarium omne enim :

Magister inquirit
Hic de generatione quod est per participationem, reducitur ad
quantum ad principium : et dividitur in id quod est per se. Sed in per se bono nihil
duas partes. In prima inquirit quid sit prin- potest esse nisi bonum. Ergo nec in per se
cipium generationis, utrum necessitas, vel necessario aliquid nisi necessarium. Cum
voluntas, vel natura in secunda inquirit de ; igitur generatio sit in Deo, ergo erit neces-
communitate principii generationis, utrum saria.
scilicet potentia generandi sit communis Contra, omnis necessitas est ratione ali-
Prima
Patri et Filio, in sequenti distinctione. cujus fortioris " cogentis vel Interius vel
in tres primo enim movet qusestionem, et
: exterius. Sed Deo non potest esse aliquid
determinat secundo removet dubitationem,
; fortius. Ergo ibi non potest esse nccessitas.
ibi « Sed conlra hoc opponitur sic
: » tertio ; Prseterea, Augustinus, V De civit. Dei,
exponit detcrminationem, ibi « Praddicta : cap. x, col. 152, t. 7, dividit necessitatem in
tamen verba... ex tali sensu mihi videntur coactionem et prohibitionem. Sed neutrum
accipienda. » Circa primum tria facit : Deo convenit. Ergo, etc.
primo ponit queestionem ; secundo determi- SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod.

Hilarius in lib. De synodis

^
Eos qui dicunt de : genuit Filium sed mox ut voluit sine tempore et
;

non exlantibus esse Filium Dei similiter qui di- ; impossibilitate ex se unigenitum demonstravit.
cunt quod neque consilio neque voluntate Pater ' AI. « accedentem. »
:
^ Al. « accedenti, » et — :

genuerit Filium anathematizat sancta Ecclesia.

, sic infra. — '^
Habetur apud Hieronymum Sup.
Item si quis, nolente Patre, dicat natum Filium, Epist. ad Ephes., cap. i, v. 5, col. 4i8, t. 7. —
anathema sit. Non enim, nolente Patre, coactus ^»
Ip. Summx theol., q. xli, art. 2. — ^*
Parm. omittit
Pater, vel naturali nccessilate duclus cuin nollcl « fortioris.
 ,

IUSTINCT. VI, 0I''1''.ST I \HT I j T II, 8ff

socmKliini l'liilus(i|iliiiiM, V Mrh//i/i., Icxl. (i,

iKTivHsnriiiiii )li('iliii° iiiiilii|ili('iliT. I''.sl (•iiitii

AUTMiliLli.S 11
ii(U'.ti8sariiiiii iili.Hdltih^ *>! iiocossariiiiii c.\

conilitiono ; ol lioc ost iluplo.x : s<'ilicof i".\ (Uiion Ptitrr fjc/iuif iiliutn volwifttte.
coitdilioiK" lliiis vcl r\ ('(itKlilioiio aKciilis.
Ncco.s.siiritiiii cx condilioiii^ af^ciilis, (!sl nc- Ad .sijciiikIiiiii .sic pntccdiliir. I. Vidcliir
cossariiiiii pcr vidlciiliiitii : iioti (^iiiiii ciiiii qiiod Piitcr giMiiiit liliiiiii voliititiilo. iiiiino

(]ui violiMitcr currit, iiocosso osl curroro, oniui Itoiiiiin ost volitiiiii ii l)(!o, sicut oinno
nisi siil) JKic couditioiio, si idiipiis (Miiii co- vcrtiin .scitiini. Siid K''"t"''il'<' '''l'i csl opli-
git. Nccivs.siuiiitii cx coiKrtlioiic liiiis cst illiid miitii. Kr^o csl volitiitii a l)co; ol ilii I'iilor

sino (pio iioii potcsl ('oits(>(pti iiKKptis litiis, guniiit l''iliuni volunliilc.
vol iioii ilii lacililiM'. linis iiittiMii (3st dti|il(j\ : 2. l'ra't(M'oa, in ^onoratiouo liumana ita
vol ad osso, ol lioc luodo cilius vol uulri- cst (piod ptiiicipitiiii iiicliiiiius ad f^onoran-

luoulum dicuulur csso uoccssiiria, (ptiii siito dttm, (!st voliutlits. Sod f,'cn(3ritlio luimiina

cis iiou i^otcsl css(! homo ; vcl iKMMiitciis ad ("xtriiliitiir ii diviiia. Krf,'-^ (T simililcr crit
bcno csso, ot sic dicitur csso navis ticcussa- in g(Mt(M'iitioii(! di\iiia, cl ita vidctiir (juod
riii oiudi ulfra uiarc; (juia siuo ca oxcrccro Patcr gcuuil l'ilium voluulatc.
uou pofost aofioncm suam. Ncccssarium 3. Pra>tcroa, Origcncs', iu/l/)o/. /'«m/)A.,
autcm altsolufo dicifur quod cst noccssarium col. r)83, t. 7, dicit, do l'atro loquous « (ior- :

por id (juod iu csscntiii sua cst ; sivo illud uicu prof(u-ous volitnf.itis facfus cst Vcrlii
sit ijisa' cssoufia, sicut iu simi^licilms ; sivo, l*atcr. » Scd illud (juod est gormcit voiunta-
sicut iu comj)ositis, illud jirincipium sit tis est nafiuu voltuifiite geucranlis. Ergo
mafcria, sicut dicimus, homiucm mori est Pater gcnuit Filimu voluutate.
ncccssarium; Ibrma, sicut dicimus,
sive Coutra, voUuitas est principium produc-
homiucm csso rafioualcm cst uccossarium. fionis corum (jihT pcr artcm produciuifur in
lloc autcm absolutc ncccssarium cst duplcx. rcbus humanis. Scd Fiiius noii producitur
Quoddam cnim est quod liabct necessitatcm a Patre sicut artificiatum, immo sicut ars ;

et esse ab alio, sicut iu omuibus qua?. cau- sed creatura*- sicut arlificiata. Ergo videtur
sam habent (luoddam aufom est cujus ne-
: quod Patcr non genuit Filium voluntate;
cessifas non dopendct ab alio, sed ipsum est sed vohmtate creaturas produxit.
causa necessitatis in omnibus uecessariis, Praeterea, Ililarius, hb. De st/nodis,
sicut Deus. xxiv % col. 512, t. 2
caii. : « Si quis volun-
Diccndum ergo, quod generatio in divinis tate Dei Filium tanquam factum dicat
non est ex uecessitate conditionata sive , anathema sit. » Ergo, etc.
conditionetur ex fine, sive ex agenfe. Non Solutio. —
Respondeo dicendum, quod
ex agente cum ipse Dcus sit primum priu-
; voluntas potest comparari ad ahquid dupU-
cipium neque ex fuie cum etiam sif'' uUi-
; citer aut sicut potcntia ad objcctum, aut
:

mus fuiis. Sed est necessaria necessitate sicut principium. Si comparetur ad aliquid
absoluta, sicut est necessifas primge causae sicut ad objectum, tuuc omne voUtum a
qure non dcpendet ab aUo, sed ipsa potius Deo, potest dici esse voluntate ejus et sic ;

est causa necessitatis in omnibus aliis'. Et potest dici, Pater est Deus voluntate sua;
per hoc patet soUitio ad utramque partem : vult enira se esse Deum ; et simiUter potest
quia primae ratioues procedunt de necessi- concedi quod Pater genuit FiUum voluntate.
tate absoluta, et alia» de necessitate coactio- Si autem comparefur voluntas ad aUquid
nis qua; repugnat necessitati absolutai : et sicut principium,hoc potest esse dupUciter :

de ista procedebat hgereticus, et secundum quia aut iUud ad quod comparatur sicut
hoc negatur in Liitera. priucipium dicit rationem principiandi aut ;

dicit ipsum principiatum. Si primo modo,

sic comparatur voluntas ad processionem
Spiritus sancti, qui procedit ut amor, in

'
Parm. : « sua. » — ^ Parra. omitlit : « nequeex ex tomo II In Joannem, licet jam ibi non le-
logia,
finecum etiamsit. » — 'Parm. omittit : « quse non gatur.Vide Migne, col. 183, t. 4. Olim ad margi-
dependet ab alio, sed ipsa potius est causa neces- nem « Damascenus in lib. I Orthod. fid,, c. xvni. »
:

sitatis in omnibus aliis. » ^ Parm. « can. xxvi. » :

'•
Sic refert Pampliilus, in sua Pro Ohgene apo~
00 COM-MENTU.M liN LIB. I SKNTENTIARUM.
quo amore' voluntas prinoipiata producit, Deo idom est voluntas efc
2. Praetorea, in
scilicet creaturas; et secuudum huncmodum natura. Sed Pater non genuit Filium volun-
etiam intellectus in Deo se liabet ad genera- tate. Ergo nec genuit Filium natura.
tionem Filii, qui procedit ut verbum ot ars. 3. Praeterea sicut supra habitum est,
,

Si secundo modo, tunc principiatum volun- dist. ni, quaest. per ra-i, art. 3, philosophi
tatis procedit a voluntate secundum volun- tiones creaturarum potuerunt devonire in
tatisconditionem. Yoluntas autem, quantum cognitionem divinae naturae. Sed cognita
est in se, libera est : unde principiata vo- natura cognoscitur operatio naturae. Ergo
luntatis suut tantum ea quai possunt esse potucrunt dcvenire in cognitionem genera-
vel non Et hoc modo constat, quod
esse. tionis aeternae, si Pater naturaliter genuit
voluntas divina comparatur ad creationem Filium cujus contrarium superius est os-
:

rerum et non ad generationem Filii. Et

, tensum, dist. ui, quaest. i, art. 4.
hinc est quod quidam distinguunt volunta- Contra, Hilarius, lib. De synodis, § 58,

tem in tria, scilicet in voluntatem acceden- col. .520, t. 2 : (( Omnibus creaturis substan-
tem, qua3 scilicet de novo accedit operi vel tiam Dei voluntas attulit ; sed FiUo natura
operanti, et talis non est in Deo secundum dedit^. » Ergo videtur quod Pater genuit
aliquem trium dictorum modorum volunta- Filium natura.
tis, quia omnis operatio ejus est a voluntate Praitcrca, Damascenus, hb. I Fid. orth.,
aeterna. Item in vohintatem concomitantem cap. vm, col. 814, t. 1 : « Generatio est opus
quai dicitur secundum comparationem ad divinse naturae existens. » Ergo, etc.
objectum tantum et sic est in Deo respectu
; SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
generationis Filii. Item in vohmtatem ante- cssentia divina, ut dictum est, dist. ui,
cedentem et sic dicit comparationcm prin-
; art. 4, est principium omnium actuum divi-
cipii ad principiatum ct sic est respectu ; norum ; licet essentia sub ratione cssentiae
creaturarum. non dicat principium actus qui est operatio,
Ad primum ergo dicendum, quod ratio sed qui est esse. Sed cum in essentia sit con-
illa procedit secundum comparationem vo- siderare diversa attributa, quae sunt realiter
luntatis ad objcctum tantum. unum in ipsa, ratione tamen distincta actus ;

Ad secundum dicendum, quod generatio refertur ad essentiam secundum hoc attri-

humana non est aeterna, et ideo potest ha- butum vel illud, secundum quod exigit con-
bere voluntatem antecedentem, quod non ditio actus ; sicut intelligere est ab essentia
potest esse in divina. divina, inquantum ipsa est intellectus; ct
Ad tertium dicendum, quod Origenes vo- res volitae, quse possunt esse vel non esse,
cat germen voluntatis id in quo quiescit producuntur ab esscntia, inquantum ipsa
Patris beneplacitum ; et haec est Filius, sicytt est vohmtas. Et quia de ratione generationis
ipse dixit Matth., ni, 17 : Bic est Filiiis cst ut producatur genitum in similitudinem
meus dilectus, in quo mihi complacui. Alise generantis, et hujusproductionis principium
autem rationes procedunt de voluntate an- pertinet ad naturam, quae est ex similibus
teccdente, sive secundum comparationem similia procrcans ideo dicitur, quod Pater ;

principii ad principiatum. natura generat^ Fihum.

Ad primum ergo dicendum, quod Hilarius
ARTICULUS III.
naturalem necessitatem appellat, quando vir-
tute naturae ahquid agitur quod est contra-
Utrum Pater rjenuit Filium naturaliter. rium voluntati, sicut famcs ct sitis in nobis;
undc voluntas patitur quasi quamdam vio-
Ad tertium Vidctur
sic proceditur. 1. lentiam a natura et tahs necessitas non est ;

quod Pater non naturahter genuit Filium. in Deo.

Hilarius, De sijnodis, can. xxv, col. 512, Ad secundum dicendum, quod quamvis
t. 2 : « Non naturali necessitate ductus natura voluntas sint idem rc, difTcrunt
et
Pater genuit Filium. » Ergo videtur quod tamen rationc, ut dictum cst. Et ideo cssen-
non sit naturalis generatio. tia divina in ratione naturae est principium

* Sic cod.; Parm. : « in quo voluntas principiata ac non nata substantia perfecta nativitas. » —
omnia, scilicet creaturas, amore producit. » — ' Parm. « genuit. »
' Migne : « seU naturam Fiiio cl(idil ex impassibili
 ;

IHSTINCT. VI, gll/KST. I. AIH. III. I.T lilSTI.NCT. VII. '.M

aliciijus, ciijiis i)riii('i|iiiiiii iioii usl ipsu oii- voliluni'. IIikIo .soiimiih ohI : n(»lo hoc; id ohI,
(loiii, proiil liaiiol ralioiiiUM vnliiiilutis. volo hoc iioii (iHH(^ llndo noii oiMirUjl dici
A(l l(U-Uiiiii (lic(Mi(liiiii, (|ii()(l iialiiratn usl' iiolons vol voI(!iih; (piiii |a|)iH iioc voIoiih ohI
i',(iKii<''<<'«'i'<* (liililicilor. Vol |H«i rcclo c,()in|»ro- noc iiolons. l'A. siiiiilil.ir ln proitonilo luju-
IioikIo i[)saiii ; ol sic pliilosophi iioii cof^iio- Iriini (laiidiiiii osl. Scd (l.iiida (;sl i.sla, « noii
voriiiil iialiirain (liviiiaiii : (iiiiu sic cof^Mio- volons, I) si voloiis dicat voliinlaliMii acco-
vissoiil oiniiiu opora diviiiu, ol (piuiciiiiKpio dciiliMii vol aiit(!C(!(Ioiil(!iii. Si aiitoin dicjit
sunl iii i[)sa. Vol ost ('ofj^noscoro nalurain' voliitilal(;iii c.on(;uniilanlein',(lan(lu uhI ista,
por oirocliis ; ol ila [iliilosojihi co^niovonint. (( volons » goiiuit.

Qiiia voro croalnra non [lorroclo ro[)ra'son-

tat naliirain (livinain, socniulnin (juod osl
principiinn gonorationis a^torna^ ot coiisiili- DLSriNGTK) VII.
staiilialis ; idoo gonoralionoin divinain, (|ii;u

ost ojiis o[)oratio, non cognovoriint pliiloso- ///(• fjiKrritur nii l'iitir pntiwrit vcl volw^ril gignrre

l''iliuin,
plii.

EXroSlTlO TEXTU8. Hic solct qujrri ;i quijjusil.iiu, ulruni P.itcr po-

luciit vcl voliKjril goiicraro Filiiiin. Si cniin, in-
Volunlas sapiontiain pra3iro non po-
«
(luiiinl, i)oluil ct voluil Kigncre Filium , crgo
tost. lloc dicit, ([iiia sapiontia Kilio appro-
))
poluit iili(jui(i ct voluit quod nec potuit ucc voluit
priatur. Sod contra voluiitas est niolor ,
Filius. Nain Filius ncr potuit ncc volnil (.Mniicrc
aliaruni virium inloUigiinus oniin, (pii;i: Filiuiu. Cui vorsutiiL^ racilc rcspondoinus, <iicon-
volumus. Ergo voluntas videtur pra*codero ics : Possc vcl velle generai-e Filium non est ali-

cognitionom sapiontiai. (piiil [josse vcl vcUe suhjcctuni voluntati vcl po-
Diconduin, quod voluntatom oportot quod tonlicc. Est tamen ali([ua potentia vol voluntas,
scilicot posse vol yoHo gonoraro Filiuni. Ft ideo
piVTCodat aliqua cognitio. Est oniin duplox
distingucnda est inlolligontia proposili verbi
actus voluntatis. Unus imperlectus, scilicct :

Posse Yol vellc gignorc Filiuni, cst jjosse vcl vclle

appetere et isto actus pra;codit cognitioncm
;
ali(juid : neque eniin generatio Filii aliquid eorum
perfectam eorum quai acquirnntur in cogni-
est quaj sunt subjecta divinai potentiai et volun-
tione. Per appetitnm enim sciendi aliquid tati; nec est aliquid inter omnia vcl de omni])us,
movetur aliquis ad considerationem alicu- sod super omnia ot ante omnia. Non enim antc
jus, cnjus coguitiouem considorando accipit; Yoluit Ycl potuit quam genuit ; sicut nec ante fuit
sed tamca hunc actum voluntatis praecedit quam genuit : quia ab eeterno fuit et ab aetemo
cognitio indetcrminata qua res scitur in gcnuit. Ex simili quoc[ue hoc vidcre possumus.
universali, et per illam cognitionem imper- Pater enim potest esse Pater, et vult esse Pater

fectam tendit appetitus in perfectionem Filius autem iiec potest nec vult esse Pater. Ergo
Pater potest vel vult esse ali(jiud quod non potest
ipsius : si eniin esset omnino ignotum, iioii
vel Yult cssc Filius. Non sequitur, (juia osse Pa-
qua^reretur. Est et alius actus voluntatis
trem non est esse aliquid, sed est esse ad alitpiid,
perfectus, quo voluntas quiescit et placet
ut in se(juenti ostendetur, dist. xxyiii.
sibi iii rc jam liabita ; ct ita voluntas sciendi
scquitur cognitionem perfectam.
Ponit qumdam verba Augustini, imde moveri
Utrum Deus Filium voleus aut nolens
((

potest auditor.
genuit. Yidetur quod neccssarium sit
))

altcrum dare, cum fiat divisio per affirma- Sed vehementer nos movet quod ait Augustinus
tionem et negationcm. in libro II Contra Maximinum, cap. xii, col. 766,

Dicendum, quod « nolens » et « volcns » t. 8, qui asserebat Patrem potentiorem Filio, eo

(juod FiliumgenuitDeumcreatorem, Filius autem
non opponuntur contradictoric sed vo- ; ((

non. Dicebatque, Patrem potuisse gignere, non

lens )) ct (( non volens. » Differt cnim nolo et
Filium, et ideo potentiorem esse F^ilio. Ad quod
non volo ;
quia cum dicitur : non volo, ne- respondens Augustinus, uhi supra, § 3, dicere
gatur actus et ideo opponitur sicut negatio
;
videtur, quod Filius etiam potuit gignere, volens
ad affirmationcm scd in lioc vcrbo « nolo » :
ostendere Patrem non esse potentiorem Filio, his
et in toto condeclinio ejus remanct actus verbis : «. Absit ut ideo potentior sit Pater Fiho,
voluntatis affirmatus, et ncgatio fertur ad sicut putas, quia Creatorem genuit Pater, Fihus

^Parm. « contingit. »: — Parm. omiltif

' : « est nolltum, » — * Al. : « commnnicantem. ».

cognoscere aaturam. » — Non, ut in Parm.

^ ; « ad
02 COMMElNTUM liN LIB. 1 SENTENTIARUM.
auteni non gemiit Creatorem. Neque enim non
potnit, sed non oportuit. » Vide, et attende dili- Vtrum Pater natura sit potens gignere Filium, et an
genter ha?c verba « Nou enim non potuit, sed : hoc sit aliqua potentia quce sit in Filio.
nou oportuit. » Videtur enim dicere, quod Filius
gignere potuit, sed nou oportuit; et ita potuit Item qua?xitur a quibusdam, si Pater potens sit

quod non Quare autem non oportuit,

oportuit. natura gignere Fihum, an hoc sit aliqua po-
et

subdit dicens ibid. « Innuoderata enim^ esset : tentia quee sit in Fiho. Ad quod dicimus, quia
divina generatio, si genitus Filius nepotem gigne- Pater^ non est potens nisi natura : ejus enim
ret Patri quia et ipse nepos nisi avo suo prone-
: potentia natura est vel essentia. At in^uiunt illi :

potem gigneret, secundum vestram mirabilem si potens est gignere,potentiam habet ergo
sapientiam, impoteus diccretur similiter etiam : gignendi ; Fihus autem non habet potentiam
ille, si nepotem non gigneret avo suo, et prone- gignendi, si non potest gignere. Habet ergo Pater
potem proavo suo, non a vobis appellaretur omni- ahquam potentiam quam non habet Fihus. Non
potens ; nec impleretur generationis series si , sequitur. Eamdem enim potentiam penitus habet
semper ex altero nasceretur; nec eam per-
alter Fihus quam et Pater, qua potuit Pater gignere, et
ticeret ullus, si non sufiiceret uuus omnipotens. Fihus potuit gigni eadem enim potenlia est in
:

Itacjue omnipotentem genuit Filium Patris natm-a, Fiho qua potuit gigni quse est in Patre, qua
,

non fecit. » potuit gignere. Sed contra hoc opponitur. Aliud

est posse gignere, ahud est posse gigni quia :

Opponitur prcedictis verbis Augustini. ahud est gignere, et ahud gigni. Hic est distin-
guendum. Si enim cum dicitur Ahud est posse :

Hoc autem non videtur quibusdam posse stare, gignere, ahud posse gigni, ahani significans po-
scilicet quod Filius potuerit gignere. Si enim tentiam qua Pater potens est gignere, et aliam
•

Filius potuit gignere, potuit esse Pater; et si potuit qua Fihus potens est gigni ; falsus est intehectus.
esse Pater, potuit ergo esse Pater vel sui, vel Si vero dicas, Patrem posse habere aham proprie-
Patris, vel Spiritus sancti, vel alicujus aliiis. Sed tatem sive notionem qua genitor est, et Fihum
alius non, quia nuUus alius semper fuit nec : aham qua genitus est, verus est intehectus :aham
Patris, quia Pater est ingenitus et innascibilis : enim proprietatem habet Pater qua Pater est,

nec sui, quia nuUa res seipsam gignere putest : aham Fihus qua Fihus est.
nec Spiritus sancti, quia nasci non potuit. Si enim
nasci potuit, potuit esse Filius ; et ita mutabilis Quomodo sit intelligendum : Filius habet vel non
esse potuit. habet potentiam generandi.

Hic quceritur quomodo sint intelligenda. Ita etiam cum dicitur Fihus non habet poten-:

tiam generandi quam habet Pater, duphciter

,

Quomodo ergo accipietur cpiod supra dictum potest intehigi. Si enim dicatur, non habet Filius
est : enim non potuit gignere, sed non
« -Nou potentiam generandi quam et Pater, id est qua
opoxHuit? » quasi, potuit, sed non oportuit. INon potens sit ad genex'andum, id est ut genuerit vel
est nobis perspicuum aperire, quomodo sit lioc genex-et, sicut Pater; verum est. Si vero inteUiga-
verum et ideo sub silentio potius esset prseter-
: tur sic, nou habet potentiam qua possit gigni vel
emidum, nisi me super hoc aliquid loqui cogeret geixitus esse, qua eadem Pater est potens ut ge-
instantia quairentium. nuerit vel ut generet, falsum est. Sicut dicitur, •

Pater habet potentiam cjua potest esse Pater,

Uic aperitur ex quo sensu sint accipicnda. Filius vex'o non habet potentiam qua possit esse
Pater; et e converso Fihus habet potentiam qua
Potest ergo sic intelligi : « Non enim non po- potcst esse Filius, Pater vex^o non habet potentiam
tuit, sed non oportuit; » id est, non ex impoten- qua potest esse Fihus. Ilabet ergo ahquam poten-
tia sui fuit quod Filius non genuit, sed ei non tiam Pater quam non haljet Fihus, et e converso.
conveniebat ; sicut Deus Filius non est Deus Pater, Absit quia eadem est potentia Patx'is qua potest
:

nec tamen ex impotentia sui est. i\am et

lioc esse Pater, ct Fihi qua potest esse Filius : ita

Pater similiter non est Filius, nec hoc est ex imjjo- ctianxeadem est voluntas qua Pater vult
esse
tentia Patris. Sed quaerit Maximinus, Arianorum Pater,non Fihus, et Fihus vult esse Filius, non
episcopus uude ergo est quod Pater non potest
: Pater et eadem est voluntas Filii qua vult esse
;

esse Filius, vei Fihus Pater? Non utique ex impo- genitus et Patrem genuisse, et Patris qua vult
tentia; sed Pater proprietate generationis Pater esse genitor et Filium genitum esse.
est, qua oportet eum non esse Filium, et Filius
proprietate nativitatis Filius est, qua oportet eum
non esse Patrcm de quibus proprietatibus plenius
;

postea tractabitur, dist. xxvi.

^ Al. : « autem. » — * Al. omittitur : « Pater. »

 DISTINCT. VII, (M 71<:ST. I, AUT. I. 9.1

diiiii.Quidipiidoiiiiu u.\it ab uliqiia potontia,

nivisio 'rKXTUs. Mivu uKcutiH hIvu
sit |iot(Mitia iiiutiMia;, priuH
|*()s((|iiatii osU^iidil i)riii('i|iiiiiii (livi(i.'U ^*)- osl iii poliMitia (piaiii hil in actii. Sod guiu!-
iioratioiiis |>n)|)riiiiii, (piod osl iialiinK^I iinii
ratio l''ilii a Calrc ikmi chI IiiijiihiikhII, ciiim

voluiilas; liic iiii|iiii'il. dd ('oiiiiiiiiiiilalt^ priii-

.sil a>l(M'na. l'ii'^o iioii (;\il ab aliipia potoii-

cipii, iilniiii scilicol, ^'(Mioraiidi |ioliMilia sil lia. l']i';.:;o iii Dco iioii cst piilciilia ad |_'imic-

Talii JMlio; i4 dividiliir iu raiidiiiii.

coiiiiiiiiiiis «^l

po- 'i. Pi'a'torca, illiid ipiod p(3r su cHt iialiir.if,

duas : iii priiiia iinpiiril di^ coiuiiiiiiiilato

louliai gouoniliva^ suiupUo iii coucrolo ; iii tioii (!\it aii r.ii luitdianto aliipia potiMitia,

sociiiida do coiumiiiiilalo (\jiisd(Mii siiiii|)ta' iii siciit aiiiiua dat lalo cssc corpori iiiillo iiic-

ulislraclo, il»i : u II»mu (piaMiliii' a (piilms- diaiito. Scd giMicratio cst |)cr so opiis

daiu, si l'alor poloiis sit iiatiira f^^i^iioro iialiira', iil di(Mt Daiuascouus, iib. I /'/>/.

Filiuui, ol uu hoc sil aliipia poloulia (pia; sit ar/h., cap. viii, col. Hli, t. 1. Krgo iioii est

iii ImUo. » l'riiua iu tros : priiiio doloriuiiial opiis potiMilia; ; ot sic idciii ipiod piiiis.

cpuoslioiKMU ; socMiiido inoNct diibitalioiKMii, .'{. Pnctcrcui, oiiinis potiMitia vcl cst activa

il)i : c( Sod volioiuoiilor uos luovct (piod Au- vol passiva. Scd iu Patrc nou est potciilia
giistiuus ait; » tortio pouit soliitioiioiu, ilii :
passiva ad goueraii(hini l"'iliuin, (pii.i .siicuu-

{( Quoiuodo orgo uccipiotur qiiod supra dic- (lum e.uu magis diceretiir inalor (piaiii pa-
tiun ost ? » Circu priuuiiu triu fucit [jriiuo :
tor. Ncc ost (itiani iiieo iiotcutia activa ; (piia

luovot (puustioiioiu; scciuido ponit dcUMMui- secuu(hiiii Pliilosopliuiu, \ Metn/)h.,[cx\.. 17,

uatiououi, ibi : « Cui vorsulia' racilo n^spou- et l\ Metapli., lcxl. 2, potentia activ.i (;st

douuis; » tortio couiiriuut por siiuilitiidi- princi[)ium trausinutaliouis in aliud, secun-

nem, ibi : « Ex simili qiioquo hoc vidore duin ([uod est aliud : uude poteutia activa
possumus. » exigit luatcriaiu in quain agat. (ieueratio

« Sed vohomeutor nos movot quod Augus- autoiu FUii uou est ex materia. Ergo vide-
tiuusait. » llic ponit dubitatiouem : et priiuo tur quod in Deo non sit potentia ad geueran-
poiiit ud uiuim purtoiu secuudiiiu Augusti- dum.
num ;secundo ud purtem coutrurium iudu- Contra, Auguslinus, II Contra Maxim.,
'

cit quorumdam ratiouem, ibi : « lloc autem cap. vn, col. 761, t. 8, arguit : « Si Pater non
videtur quibusdum uou posse sture. » potuit gcnerare Filium a^qualem et coaeter-
(( Quomodo ergo uccipietur quod supra uumsibi, im[)oteus fuit. » Ergo ex hoc vide-

dictum est? » llic solvit : et primo iusiuuut ivv quod poteutia divina etiam se extendat

solveudi difficultutem ; secuudo prosequitur ad generatiouem FiUi.

solutionem, ibi : « Potest ergo sic intelligi. )>
Prajterea, omnis operatio demonstrat po-
tentiam ipsius operautis. Cum igitur actus
geuerationis in infuiitum trauscendat pro-
QU.ESTIO PRIMA. ductiouemcreaturarum, quse tameu divinam
omnipoteiitiam manifestat, videtur quod
Hic quaeruntur duo primo de potentia :
multo fortius generatio FiUi sit mauifesta-
geuerandi in Deo secundo de communitate ;
tiva diviuae poteutise, et non nisi sicut actus
ipsius. ejus. Ergo videtur quod in Deo sit potentia
Circa primum tria quseruntur : 1° utrum generaudi.
in Deo sit potentia ad generandum ;
2° quid SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
sit illa potentia, absolutum aliquid vel
an sit iu creaturisaUquid producitur per poten-
ad aliquid ; 3° de comparatione ipsius ad po- tiam naturalem, et hoc producitur per simi-
tentiam creandi. litudiuem uaturae ipsius producentis, sicut
homo geuerat hominem producitur etiam :

aUquid per potentiam rationalem, et hoc pro-

ARTICULUS PRIMUS.
ducitur in simiUtudiuem producentis quau-
Vtrum potentia generativa sit in Deo\ tum ad speciem, non naturae, sed in ratione
existentiae ' cum omue ageus agat sibi
;

Ad primum sic proceditur. 1. Videtur simile aUquo modo sicut domus producitur ;

quod in Deo non sit potentia ad generan- ab artifice, et recipit simiUtudinem speciei

< Parm. : « auctoritatem Augustini. » — » I p. Sw»nm« t/ieo/.,q.XLi, a. 4.— 'Parm. :«existenlem,«

 ;

04 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

quam mente. Et secundum
artifex habet in modum natura non est princi-
intelUgendi ,

hos duos modos ahquid producitur a Deo, pium mediante potentia.

ipsius, nisi
Procedit enini aliquid a Deo in similitudinem Ad tertium dicendum, quod potentia di-
naturse, recipiens totam naturam nec eam- ; vina nuUo modo passiva est, nec etiam vere
dem specio tantum, sed eamdem numero; activa; sed superactum" actio enim ejus :

et sic Filius procedit a Patre per actum ge- non est per modum motus, sed per modum
nerationis. Unde in Deo est potentia ad ge- operationis quse differt a motu, secundum
:

nerandum similis potentise naturali. Proce- Philosophum in X Ethic, cap, ni, sicut per-
dit etiam aliquid a Deo in similitudinem fectum ab imperfecto, et ideo non requirit
idcce existentis in mente divina, quod non materiam in quam agat; quod non potest
recipit naturam divinam, sicut creaturse. esse in actione quae est cum motu, cum K
Unde potentia operandi in creaturis est sicut omnis motus sit per exitum de potentia in
potentia rationalis in Deo, et secundum actum et ideo non oportet quod creatio sit
:

istam poteutiam attenditur Dei omnipoten- ex materia, et muUo minus quod generatio
tia'. Pcrsona enim divina, quae procedit per

potentiam quasi naturalem, non est aliquid

connumeratum omnibus. Unde potentia ge-
nerandi non continetur sub omnipotentia,
sicut potentia creandi. Hoc tamen melius
divina; unde Avicenna, tractat. X Metaph.,
cap. IX, dicit, quod agens divinum differt a
naturaU agens enim naturale est causa mo-
:

tus sed agens divinum est dans esse totum,

;

sicut Creator mundi.

^
explicabitur infra, xx dist.^
Ad primum ergo dicendum, quod illud est ARTICULUS II.
verum, quando actus differt realiter a po-
tentia a qua exit tunc enim oportet quod
:
Utrum potentia. generativa sit ad aliquid^'.

prius sit in potentia quam in actu, vel tem-

pore, vel natura. Sed in Deo est omnino Ad secundum sic proceditur. \, Videtur i
idem re essentia, potentia et operatio, sed quod potentia generandi sit ad aliquid. Re-
differunt tantum ratione et ideo in divinis ; moto enim inteUectu distinctarum persona-
non valet. rum a divinis, adhuc manet inteUectus om-
Vel dicendum, quod in divinis personis nium quae absolute dicuntur, sicut bonitas,
est tantum ordo naturae, quo, secundum sapientia et hujusmodi. Sed, remoto intel-
Augustinum, lib. II Conira Maximinum, lectu personarum, non remanet potentia ge-
cap. XIV, col. 770, t. 8, aliquis est ex alio, et nerandi quia, remotis personis, removetur
:

non prior alio. Unde non potest concludi generatio, et, remota generatione, remove-
aliqua prioritas per hoc quod FiUus genera- tur potentia generandi non enim potest in ;

turex potentia Patris. divinis esse aUquid in potentia quod non sit
Ad secundum dicendum, quod natura vel actu aUas Deus esset mutabiUs. Ergo non
;

essentia comparatur ad duo ad habentem, : est de absolutis, sed de ad aliquid dictis.

et ad id cujus natura est principium. Inter 2. Praeterea, potentiae distinguuntur per

essentiam igitur' et habentem, non cadit actus. Sed generare in divinis est ad aUquid
aUqua potentia media quantum ad actum dictum quia generatio est proprietas ipsa
:

ipsius essentiae in habentem, qui est esse relativa, ut supra dictum est, dist. iv, q. i,
sed ipsa essentia dat esse habenti et iste : art. 2. Ergo generandi.
et potentia

actus est quasi actus primus. Egreditur 3. Praeterea, omnis operatio propria ali-

etiam ab essentia aUus actus, qui est etiam cujus rei egreditur a forma propria ejusdem,
actus habpntis essentiam sicut agentis, et sicut comburere a forma ignis. Sed gene-
rare FiUum in divinis est propria operatio \
'*

essentise sicut prinripii agendi et iste est :

actus secundus, et dicituroperatio et inter : Patris. Ergo principium iUius erit propria
essentiam et talem operationem cadit virtus forma Patris. Hoc autem est paternitas, quae
media differens ab utroque, in creaturis relatio quaedam est. Cum igitur principium
etiam reaUter, in Deo ratione tantum; et operationis sit potentia, videtur quod poten-
talis actus est generare et ideo, secundum;
tia generandi sit ad aUquid.

^ Al. : « omnipotentia in Deo. » — * Parm. omit- tur. » — * Al. omittitur : « est. » — ' Parm. : « SU-

tit « sicut potentia creandi.

: Hbc tamen meliua peractiva. » — <^
I p. Summge theol, q. xli, art. S.
e-xplicamus infra, xx dist. » — ^ Al. deest : « igi-
 "

hlSTlNr.T. VII, ()H/I-:ST. I, AIIT. II. Oft

(ioiilni, cnjiin t^sl iichi.s, ojii.s (isl pdldilia, |iulriiliir iiinnlc «r.inl prr iu-Iiim, iiuu liuiicn

socuikIiiiii l*liil().s()|ilMiiii, Dc svnsv ct sens., ojiorlrl (|ii(i(l iii cdiIciii K-ciioro iioiiiiiiliir \m>

loct. r>. Sod socuikIiiiii hiuiiiiscciiuiii, lili. I loiiliii! oliiclus, pr.fciinK* do potiMitiiK acti-
/•VV/. orth., ciip. vui, col. Hll, t. I, Koiioiiilio vis : iiiido (|iiiiinvis Kcncian» sil ad alirpiid,
(<sl aclus iialur.r. hlr^o «'t polciiliii fj^oiio- iioii liiiiicii uporlct (|iiiid pnlcnliii ^'(•iioraiidi

riuidi (vst ipsiiis iiiituiu!. Scd uiilura' ost sil ad iiliipiid; simI viiriiiii i!sl «piod possu
iili.soiiilo dictuiii. llrf^o ot pot^iutia j^oiio- K<"'<""'^rn ost po.s.so ud ulii|uid iKicii.salivl

raudi'. rusus.
Pivotoroa, iu (|Uiilil»(».t f^-^MKMMrmiKi uiiivocii Ad liutiuiii diccjidiiru, (piod u;itiira corn-

idciu csl priucipiuiu pMicriiliouis ot loriui- inuuis iti uikkjuoijiio oporiitnr scciindiiru

uus ; sicut lioiiio L,^(;u(M'iii lioiuiiioiu. Scd coiidilioiKwii ipsiiis : iiudo aiiiiiiii sorisihilis

loriuiuus pfouoriitioiiis iu diviuis o.st ossoutiu luihot iu divorsis uuiiuiililius divorsus oporu-

(juai coiuuuiuicatur per {j^oiionitioucui, ut lioiics, otoliiiiu iii divorsisorf^^iiiiis soutiiiiidi.

siipradicluiu cst, dist. v, q. i, urt. I. Kr^t) Kt lioc idofj csl, (piiii iiiilnrii coiuiuuiiis di;-
(>ssoutiii cliain cst priucipiuui f^cuoraliouis; t(n'iniiiidur ct coiilriiliiliir iii uiio(iiio(|uo ,

ot sic. vidctur (|iiO(l polcutia f^oucraudi sit .sccuudiiui propriclalos iuvciiliis iii illo. hi-
ossoutialc. vinu autoni ualura iioii coiitridiitur iioijno
SoLimo. —Ucspondco :(iuldain di.Kcrunt, dotcriuiiiahir pcr proprictiitos sujjposito-
(juod polciitia gcncrandi simj^licitcr cst iul riiiu liiUKiu natura diviua in 1'jitrc est
;

aiiijuid uou taiitum ox p;u'tc aclus, scd ctiam j^roprictas hatris, ct in Filio cst proprietas
cx partc ipsius potcnti;e : jiolcntiii cuiiu iMJii. Idco autcin iion contraliilur , (juia
dicit r.olationoni j)rincipii. Sod lioc nihilcst; j)roj)riclas nou ost aliud ah* ipsu natura,
(juia jiotcntia non cst reUitivum secuudum ut adveniat sihi quasi dispositio contra-
suum esse, sed solum sccuudum dici : hcns. Ideo ctiam" iion dctcrmiuatur vcl dis-
inuno potcntia sig-iiificat cliain illud quod tiiiguitur, rclatio non disliiiguitur
(jula
ost priucipiuni, ct non tautum rclationcin secundum id quod cst, scd sccuiidum hoc
principii. Sic eniin quaBrimus hic de poten- tantum comparatur ad cssentiam cum
tia generandi. rrincipium autem cujuslihet qua est idem re, sed secundum quod ad
operationis divin^e, ut supra dictum est\ alterum est, et sic respicit personam et dis-
est essentia diviua. Scd ah csscntia egredi- tinguit eam : et ideo in Patre est prin-
tur aliquis actus sccundum quod essentia , cipium operationis secundum proprietatem
est sapientia; et aliquis, secundum quod Patins, et in Filio secundurn proprietatem
est voluntas; et sic de aliis attrihutis. Si- Filii. Unde eadem operatio est et naturae
militer dico, quod cum proprietas realiter comraunis, et propriae formae ipsius Patris :

sit essentia, essentia secundum quod est et ideo potentia generandi, ut dictum est,
ipsa paternitas est principium hujus actus est medium absolutum et relatum. Et
inter
qui est geuerare, non sicut agens, sed sicut hoc vokierunt quidam dicerc, dicentes po-
quo agitur unde principium generatio-
: tentiam generandi ahsolutum, si considere-
nis est essentiale suh ratione relationis : tur potentia remota, vel indisposita et ad ;

unde est quasi medium inter essentiale aliquid, si considerctur potentia disposita ".

et pcrsonalc ex parte enim illa qua poten-

; Quamvis improprie locuti sint, quia pro-
tia, quae est media inter esssentiam et ope- prietas non disponit esseutiam, sed supposi-
rationem, radicatur in essentia, est absolu- tum.
tum; ex parte autem illa qua conjungitur Et per ea quce dicta sunt, patet etiam
operationi, est relativum. solutio ad sequentia.
Ad primum ergo dicendum, quod, remoto
intellectu personarum, remanent ea (juae
sunt j)ure absoluta. Sed hujusmodi est po-
tentia generandi, ut dictum est et ideo non ;

remanet, suhtractis personis.

Ad secundum dicendum, quod quamvls

' Parm. : « natura autem. » — » Parm. omittit :

^ Parm. omittit : « et ad aliquid, si consideretur
« generandi. » —
Dist. IV, q. i, art. 1.
» " Parm. — potentia disposita. »
addit : « essentia vel. » ' —
Parm. « natura. » : —
96 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
Et per hoc patet solutio ad primum, quod
ARTICULUS III. procedit de potentia comparata ad actum.
Uh'um potentia dicatw univoce de poten- Et similiter ad secundum, quia potentia ge-
tia generandi et potentia creundi. nerandi non est ad aliquid nisi cx parte illa
qua conjungitur actui. Et similiter ad ter-
Ad tertium sic proceditur, 1. Videtur tium, quod procedit e contrario de potentia
quod potentia nou dicitur uuivoce de poten- secundum quod se tenet a parte essentiae.
tia generaudi et creaudi. Potentiae enim dis- Ad quartum dicendum, quod commune in
tiuguuntur per actus, et actus per objecta. divinis est ante proprium, quando com-
Sed Filius Dei et creatura3 non univocantur mune per se accipitur secundum rationem
in aliquo. Ergo nec generatio et creatio. intelligendi sed quando commune accipitur
;

Igitur ulterius nec potentia geuerandi et cum respectu ad creaturas, ratione respec-
creandi. tus adjuncti, est posterius quam proprium
2. Praeterea, potentia creandi est simplici- alicujus personae, secundum rationem intel-
ter Sed potentia generandi est
absoluta. ligendi. Quiutum concedimus.
quodamniodo ad aliquid. Cum igitur nihil
univocetur ad absolutum et relatum cum ,

sint in diversis praedicamentis, videtur quod QU^STIO II.

potentia nou univoce dicatur de utraque.
3. Contra, sicutdictum est, potentia gene- Deinde quseritur de communitate hujus
raudi est ipsa divina esseutia ; similiter potentiae; et circa hoc duo quaeruntur :
etiam potentia creandi, cum Deus sit pri- 1° utrum potentia generandi sit in Filio;
mum agens, et omnis sua operatio sit per 2° utrum Filius possit generare.
suam essentiam. Ergo videtur quod utraque
sit una potentia.
ARTICULUS PRIMUS.
4. Supposito quod potentia aliquo modo
de eis dicatur secundum prius et posterius, Utrum potentia generandi sit in Filio.
quserilur quae istarum potentiarum sit prior,
et videtur quod potentia creandi. Commune Ad primum sic proceditur. 1. Sicut supra
enim est ante proprium, et essentiale ante dictum est ', potentia generandi includit in
personale, secundum rationem intelligendi. se rationem paternitatis. Sed paternitas non
Sed potentia creandi est communis tribus est in Filio. Ergo nec potentia generandi.
personis potentia autem generandi videtur
;
2. Praeterea, cum potentia dicat rationem
proprie pertinere ad personam Patris. Ergo principii, potentia generandi dicit princi-
videtur quod potentia creandi sit prior. pium generationis. Sed Filio nullo modo
5. Contra, secundum ordinem actuum est competit esse principium generationis esset :

ordo potentiarum. Sed generatio est prior enim principium suiipsius. Ergo in Filio
creatione, sicut seternum temporali. Ergo et nullo modo est potentia generandi.
potentia generandi est prior. 3. Contra, sicut supra dictum est', po-
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod tentia generandi est ipsa divina essentia.
potentia est medium, secundum rationem Sed essentia Patris tota est in Filio. Ergo
intelligendi, inter essentiam et operationem videtur quod etiam potentia generandi sit
naturse. Possunt ergo considerari potentia in Filio.
creandi et potentia generandi secundum 4. Praeterea, nulla scientia vel voluntas
quod radicantur in cssentia divina et sic : est Patris, quae non Ergo nec etiam
sit Filii.

est una numero potentia, nedum univoce aliqua potentia, cum potentia illis duobus
dicta.Possunt etiam considerari ex parte qua condividatur. Sed potentia generandi est in
conjunguntur operationi, et secundum hoc Patre. Ergo et in Filio.
potentia dicitur de eis non univoce, sed se- SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
cundum prius et posterius, et potentia gene- potentia generandi dicitur tripliciter, secun-
randi erit prior secundum rationem intelli- dum quod « generandi » potest esse gerun-
gendi quam potentia creandi^ sicut generatio diumverbi impersonalis, vel verbipersonalis
est prior creatione. activi, vel verbi personalis passivi. Si sit ge-

' Qusesl. prseced., art. 2, in corpore. — ' Qusest. i, art. 3.

 DISTINCT. VII, Ulf-r.ST. II, AIIT. I KT II. dt

iiiiidiiiin \'oi'lii iiiipcr.^toiialiH, liiin' iiolriilia Sniiiiiliiiu (•niiu iiolriiliani iioii iiii|)i-(lila[ii

giMUfiaiuli ('li^l iiolnilia qiia ah aliijno ^0110- u.sl alii|iii(l poloiiH ()[)(!i'iiri. .Scd in liljo oni
raliii-; i<l ila (^sl, in lulio iiolciilia k(^iii'I'<)>iiI*< alii|iio iihmIo |iolciilia Ki'ii<-raii(li, iit (lii-liiin

i(l t<sl (|iia a Piiln^ Kciicraliii'. Si sil kciiiii- csI. ('nni iKilnr |tolciilia llci non po.ssil ini-

(lintii Ncilii |>ci'soiiiilis atlivi, Iniif polcnlia pcdiri, vidcliir (|iioil liliiis pos.sil f/cncraro
f>(Mi(M'andi dititnr polciilia ul k*''"^''''! •
('^ arniin llliniii.

sic iion (^sl in lilio. Si sit Ki-iiindinin vcrlii ti. I*ra'l(in;a, l-ilin.s nsi ima^o 1'alri.H por-
p(M'Sonaiis passivi, Innc potcnlia ^(Micrandi rcclo rcpra-scnlaiis ipsniii, scciindiini pcr-
(licilnr polcnlia iil ^-ciicrdtnr ; cl ila csl iii l'(M'lain siniililndiiiciii. Scd |'al(!r polcsl p,'o-

Filio, ([nia cadcin polcnlia (pia' iii l'ali'o cst iicrar^;. Kr^o vidcliir (|nod (;liani l''iliiis;

ul j^cncrol, esl iu Kilio iit {.^^^noivlur. Kl alias iioii [lurloelous.siinilalnr silii.

Isla disrmctio riindatur snpor i(l (jiiod (lictnni :\. I'ra'lcrca, (|iia'(niii(|iio o[)ci'alio ost
ost'; ([uod [lolcntia f^cncrandi cst o.ss(!iilia alicujus iialnra' coiiiniimis, si u.st in uno
diviiia, a (pia, [irout iii l'atro csl [lalcniilas, snormii su[)|)(»siloruiii, ost et in alio : sic.ut

(!st f^cneratio actiNa; cl [irout in Kilio cst inU^lli^^iro ct ratiocinari cst o[)cratio na-

lUiatio, erit geiioratio passiva. tura» huiuana' iii S^jciate ot 1'latono. Scd

Ad priiuuni ergo diceiuhim, quod pottni- goneratio est operatio diviiia; uatiira; in
tia genorandi e.\ [>arto (|na oonjimgitnr ac- Patro. Krgo ct in Kilio. Videlur ergo (iuod
tui includit in so [)alcrnitatem ; et sccimdnm Kilins [los.sit geneiare liliuiu.
iioc uon convonit ImHo : sed ex [larle illa i. Ilein, posse geiierare est aliqiiid digni-
qua radicatnr in es.sontia, 11011 iiicliidit; et tatis Patris; alias non esset proprictas por-
ita convenit l''ilio, secundum (piod « gone- sonalis. Sed nulla dig-nilas est in l'atre qusB

raiidi)) estgorimdiuiu veri>i inqiersoiialis, iit nou sit in iMlio, cuiii siiit oiiiiiiiio a'([uale3
sit seiisus : roloiitia geiiorandi est iii Kilio, in dignitate. Krgt) Kilius potost gonorare.
id cst, ossoiitia diviiia por quam a Palre lit Contra, secunduni Aiisolnium % niinimura
genoratio. inconveniens Deo est impossibile. Sed si
Ad secundum dicendum, quod potentia Filius generaret filium, scrpicretur in Deo
geiierandi iioii est nisi iii Patre, secundum inconvcnicns quia ille filius gcncraret
,

quod habct rationcm principii in sc inchi- alium, et sic in inrmitum. Ergo videtur
sam per modum paternitatis. Scd aho modo quod Filius non gcncrct^
potestesse in Filio, sicut dictum est. Praitcrca, FiUus generaret^, non esset
si

Et ox his etiam quse dicta suiit patet sohi- ibi summa unio et indistantia aequalis, quia

tio ad tertium. Filius Dei'' propinquius se habcret ad Dei*^

Ad quartum dicendum, quod voluntas et FiUum quam ad Patrem, ct hoc non vidctur
scicntia iion liabent rationem principii res- in divinis compctere''.
pectu gcnorationis Filii, qui proccdit per
modum naturai, sed tantum rcspectu crea-
turarum, quaj producuntur a Deo sicut ar- QU^STIUNCULA IIL
titiciata sed potentia etiam habet rationem
;

principii ad generationem divinam, et ideo Ulterius quseritur , utrum Pater possit

magis potest trahi ad personale, ut sit pro- generare aUum filium : et vidctur quod sic.
prium alicujus persouce, quam scientia et Quia pcr generationem in nullo diminuitur
vohintas. ejus potentia. Ergo qua ratione potest ge-
nerare unum, potcst et generare plures.
ARTICULUS 11. SoLUTio \. —
Respondco dicendum, quod
quidam dixerunt quod Filius potest gene-
Utntm Filius possit generare alium filium. rare aUum fiUum, sed ista potentia nun-
quam reducetur in actum proptcr inconve-
Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur niens, quod Augustinus inducit in Littera.
quod Filius possit generare fdium aUum. Sedhocniliil est quia in perpetuis, secun-
:

^ Quoest. prseced., art. 2, in corpore. — ' Parm. :

— Parm. omittit « Dei. »
^ :

* Auguslinum » legitur autem apud Anselmum,

; In cod. vetustis desunt bsec Parm. edition. :
'

lib. I Cur Deus homo , cap. xx, col. 392, t. 1. — « Prseterea , qui non potest esse Pater, non potest
' Parm. « possit generare. » — * Parm omittit
: : generare. Sed Filius i^on pbtest esse Pater, quia
« si Filius generaret. » — ' Parm. « Filius Deus. » : sequeretur confusio personarum. Ergo, etc. »

VII. 7
 ;

98 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

dum rinlosoplmm in III Phys., text. 32, sive SoLUTio II. — Ad id quod ulfcrius quffi-
cap. IV, non differt esse et posse, ct nmlto ritur, patet solutio etiam per prsedicta ;
quia
minns in divinis undo quidquid non est in : impossibile est in divinis plures esse flhos :

Deo nou potest esse ibi, alias Deus esset hoc enim non est ex defectu potentiae Patris,
mutabilis. Unde dicendum simpliciter, quod sed ex distinctione suppositorum divinae
Fiiius non potest generare fdium. Et ratio naturae, quae toUeretur, ut dictum est.
hujus est, quia ille fdius in nullo distingue-
retur ab alio. Cum enim personse divinse
non distinguantur secundum divisionem EXPOSITIO TEXTUS.
materiae, quia non sunt materiales, non re-
manet \\A alia distinctio nisi per relationes Immoderata enim esset divina genera-
«

originis. Impossibile est autem quod una tio, si genitus Filius nepotem gigneret Pa-

relatio originis, sicut fdiatio, multiplicetur tri. » Videtur enim non esse inconveniens,

sccundum numerum, quia talis multiplica- si genitus semper alium gigneret, immo

tio esset materialis. Unde in Deo non potest maximum bonum quia quaelibet generatio
:

esse nisi una fdiatio, et una fdiatione non esset infinitum bonum. Et potest dici, quod
constituitur nisi unus fdius et ita in divinis ; esset triplex inconveniens primo, quia si :

non possunt esse plures fdii, nec plures hoc in infinitum procederet; cum omne in-
patres et hoc pertinet ad perfectionem
; fmitum sit imperfectum, generatio divina
Filii, quia nihil de fdiatione est extra ipsum nunquam esset perfecta et hoc sumitur ex ;

in divinis, unde est perfectus Filius. littera. Secundo, quia non posset esse dis-

Ad primum ergo dicendum, quod in Filio dictum est.

tinctio inter plures genitos, ut
non est potentia generandi nisi secundum ; Tertio, quia quamvis communicatio sit de
quod radicatur in essentia, et non ex parte nobilitate et simplicitate naturse, tamen in-
qua conjungitur actui generandi et ideo : fmita communicatio non est nisi ex defectu
non sequitur quod sit actus ibi. naturae quia enim natura non potest con-
;

Ad secundum dicendum, quod ubicum- servari secundum aeternum esse in uno in-
que est similitudo, oportet quod ibi sit ali- dividuo, intendit per infmitam successionem
qua distinctio quia, secundum Boetium,
: individuorum conservare perpetuitatem
hb. III in Vorphyr.y « De specie, » col. 99, suam, saltem secundum idem in specie et ;

t. 2, similitudo est rerum differentium hoc nullo modo Deo convenit.

eadem qualitas alias non esset similitudo,
; « Non enim non potuit, sed non oportuit
sed identitas. Unde inter Filium et Patrem id est, non ex impotentia sui fuit quod
salvatur perfecta similitudo, quia', rema- Filius non genuit sed eijion conveniebat.
; »

nente distinctione, in omnibus attributis Videtur ista expositio nimis esse extorta, et
conveniunt. Si autem Filius generaret, non non posse accipi ex verbis Augustini, Sed
remaneret distinctio inter Patrem et Filium, dicendum, quod Magister accipit istam ex-
cum non sit ibi distinctio, nisi per relationes positionem ex eo quod ly non potuit (( ))

originis et non possit ibi esse nisi una pa-

; potest sumi negative tantum et sic proce- ;

ternitas tantum, ut dictum est. debat objectio. Vel potest sumi quasi priva-
Ad
tertium dicendum quod generare ,
tive, ut « non potuit » sit quasi terminus
non est actus divinffi naturee, nisi secundum infmitus et tunc per hoc quod dicit « Non
: :

quod natura divina est ipsa paternitas; et enim non potuit, » negatur impotentia.
sub tah ratione natura divina non est in Sed videtur iterum quod ex impotentia
Filio. Filii sit quod non geueret. Ita enim arguit
Ad quartum dicendum, quod dignitas est Augustinus, lib. III Contra Maximinum,
de absolute dictis ; et ideo eadem est digni- cap. vn, col. 761, t. 8 « Si Pater non po-
:

tas Patris et Filii numero, sicut eadem es- tuit generare Filium coaeternum et coae-
sentia. Unde sicut paternitas in Patre est qualem sibi impotens fuit, » Ergo videtur
,

essentia, eteadem essentia est in Filio non similiter quod si Filius non potuit, impotens
paternitas, sed filiatio; ita eadem dignitas sit.
numero quai in Patre est paternitas, in Filio Dicendum, quod generare Filium est de
est filiatio. his quae pertinent ad rationem Patris; et

^ Parm. : « aed. «
 ;

DISTINCT. VIII, 'M

idro iiiliil |»oss('l dfi-ssi" (l(^ iMM-rcclioin^ ' p<- I TKo, ipii.i sciiipcr liiil, cnl flt flrit, ut int^UiKfidir
iKMMlioiiis, (jiiiii r(Mliiii(lai'i'l iii iiiip(»l('iiliain (pii.l m-c ((rpll, nci' (Irnill, tWC (jfnllill, |l(!r (lchMHrl

1'alris. Sod {^•(Micraro iioii pcrliiicl ad ralio- cshc. Dc lioc AiiKiisliiiUM, Siip. Jiinim.. Inu-i. xciX,
tji^ '(
cl !i, col. IKHS, I. :i, ila (iii ; (;i,|„ ,|<. Hfiiiipi-
iicni l<'Hii, iiiiiiio poliiis ost oiiposiliiiii lllia-
lciiia rc pi'(ipri(! liiciiliir, cHt, nc< iiiiildn, i,iin biuie
rKuii : ol. id(M> c.\ lioc iioii oslciidiliii' liiiiis
(liiiliii', liiil cl i;ril : fiiit, ipiiit iiiiiKpiiiin ilcKiit
iiiipotiMls, siciil lioiiio iioii diciliir iiiipolciis,
crit, (piia iiiiiKpiaiii dititril ; (•hI, (piia Hciiipirr chI;
iiisi c.\ (M) (piod iioii [)olcs( ca ipia' ad ipsiiiii
iioii pi'11'lci'iil, ipiiisi ipioil iiiiii iiitiiic;it; iinii orii}.
porliiioiil. Iiii', tjii;isi quiid iitni fr.il. (iiini (•rf^n iiomIim lnriiliM
pcr tciii|ioru varictur, d« eo verc diciiiilur vcrhu
ciijuslibiM iciiipiiiis ipii iiiillo (ciiipoit; (icfiii(, vid
d(!CHl, vcl (lociil. l'A itlco iioii iiiirmii, si dc spiiitu
DISTINCTIO YIII.
veritalis, veri(as lotjiicns, Joaii., xvi, i.'l, dixit per
fiiliiniiii : (Juincumijiw audict, loi/uetur : uudict,
/)<: ccfittttc, rt propfictatr, it iiicommutaliUitutc, stilicct ai) co a quo proccilil. Aiiiliit; illiiis cst
ct sinqtlicitdtc ctiscutia Iki. scirc : iilcm c(iain tissi!. A ijuo crgo cst illi csscn-
tia, ab illo audiontia, id est scientia, ijuaj noii est
Nunc d(^ V(Mi(att>, sivc |H'()|irictatc, c( inconinni- aliiiil ([uam cssenlia. Audicl, crgo dixitdc coquod
tahilitatt' attpio siniplicitatc tiivinai naluivc vd autlivil; ot audit, id cst tpiod sciiij)cr scivit, scit
subslantia' sivc osscnlia', agciitluin est. « list ita- ct sciot. Ecce hic dicit Aiigustiiius, v(!rl)a ciijusli-

qiic Dcus, » u( ait Augnstinus in V lib. De Trinit., bot tenijioris dici dc eo, scd tanien proprie, est.
cap. II, col. lM-2, t. 8, « sinc tiuhitationc su()stan- llliid crgo quod nicroiiyiiiiis dicil, ita intclligen-
tia, vcl si mclius hoc appctiatur osscntia : tiuain duin cst. Non iiovit fuissc, vol fulurum csse, sed
Gnvci « ousian » vocant. Sicut cniin ab co quotl cst tanlum esse; id est, cum dicitur de Deo, quod
sapcre, dicta est sapicntia, ct ab eo qnod est scire, fuit vcl erit, non est intelligondnm quod prjeter-
dictaost scicntia, ita ab co tpiod cst « cssc » dicta cst icrit vcl futunis sit; scd tpiod oxistat simi^liciter,
essontia. l^t quis niagis csl quain illo qui dixit sinc alitpio tcmjiorali nioUi : liccl cnim vcrba
fanudo suo Moysi, Exod,, ni, i4 Ego sum qui
: substantiva diversorum temporum de Deo dican-
sum ; ot : J)/ccs filiis Israel : Qui cst misit mc ad tur, ut fuit, erit, cst ct crat; non tamen tcmpo-
vos? » Ipsc vcrc ac propric dicitur cssontia cnjus raies motus esse distinguunt, scilicet proitoritum
essentia non novit pra-tcriluni vcl futuruni. Unde vel futurum vel prajleritum imperfcctum vel
,

Hieronynms, adDamasmn» scribens, Epist. xv, §4, prajteritum porfectum, vcl pra^teritum plusquam
col. 357, t. 1, ait Dcus solus, qui exordium nt)n
: perfoctum; sed esseiitiiun, sive oxistentiam suae
habct, vei"e csscntia! nomen tonot ^
;
qnia in ejus divinitatis simpliciter insinuant. Deus ergo solus
comparatione qui * vere est, quia incommutabilis proprie dicitur essentia vel esse. Unde Hilarius
est, non sunt qaco mutabilia sunt. Dc quo
quasi ita ait De Trinit., § ii, col. 208, t. 2
in VII lib. :

enim fuit, non est; ot dc quo dicitur,

dicitur, « Essc non est accidcns Deo, sed subsistens veri-
erit, nondum est; Deus autem tantum est, qui tas et manens causa, et naturalis generis pro-
nt)n novit fuisse vel futurum esse. Solus ergo prietas. »
Dous vere est cujus essentise comparatum nostrum
esse non est. Hic de incommutabilitate.

Qmmtur qualiter intelligenda sint verba Dci etiam solius essentia proprie incommuta-
Uieronymi. bilis dicitur, cjuia nec mutatur nec mutari potest.
Unde Augustinus in V lib. De Trinit., cap. ii,

Hic diligenter advertendum est cpiomodo in- col. 912, t. 8 : « AUfe, » inquit, « essentiee, vel
telligi debeant verba illa Hieronymi, scilicet, Deus substantiaj capiunt accidentia, quibus in eis fiat
tantum est, ot non novit fuisse vel futurum esse j, vel magna vel quantacumque mutatio. Deo autem
tancpiam non possit dici de Deo, fuit, vel erit, aliquid hujusmodi accidere uon potest : et ideo
sed tantum est; cum de Deo frequenter scriptum sola substantia, vel essentia, quae est Deus, in-
reperiamus : fuit ab aiterno, fuit semper, et eiit commutabilis est. Cui profecto maxime ac ve-
in saicula, cL hujusmodi. Unde videtur quia non rissime competit esse. Quod entm mutatm-, non
est tantum dicendum de Deo, fuit, est, vel erit. servat ipsum verum esse; et quod mutari potest,
Si enim diceretur tantum, fuit, putaretur quia etiam si non mutetur, potest quod fuerat non
desierit esse. Si^ diceretur tantum, est, putaretur esse. »Ideoque illud solum tjuod non tantirm non
quod non semper fuerit, sed esse co^perit. Si mutatur, verum etiam omnino mutari non potest,
tantuin, erit, putaretur non esse modo. Dicatur verissime dicitur esse, id est substantia Patris, et

^ Parm. : « his quse sunt vel pertinent ad perfec- « vel futurum esse. » — ^ Al. additur : « enim. » —
tionem. » — » Al. : « ad Marcellam. » — Al. « te- ^ :
"'
Plenius in Augustini textu.
nuit. » — ^ Al. omillilur : « qui. » — Al. deest
'
:
100 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
Filii, et Spiritus sancii. Ideo Apostolus, 1 ad Tim., Dc Tritiit., cap. vi, col. 028, t. 8, animadvertei
VI, 16, de Deo loquens, ait Qui sohts immortalita-
:
primo quare omnis^ creatura sit multiplex , et

tem fiabet. Ut enim ait Augustinus in lib. I De nullo niodo vere simplex. Et primum de corporah,
Trinit., cap. i, § 2, col. 821, t. 8, « cum anima postea vero de spirituali creatura. Corporahs uti-
quodammodo imniortalis esse dicatur et sit, non que creatura ex partibus constat, ita ut sit sibi
diceret Apostolus : Solus habet immortaUtatem : alia pars major, alia miuor, majus sit totum
et

nisi quia vera immortalitas inconunutabilitas est, quam pars quajlibet : et in unoquoque corpore
quam nulla potest habere crcatura quoniam ,
aliud cst magnitudo, aliud color, aliud figura :

solius Creatoris est. Unde Jacobus ait, cap. i, 17 : potest imminuta magnitudine, manere
enim,
Apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis idem color et eadem tigura et, colore mutato, ;

obumbratio; et David, psal. ci, 28 Mutabis ea, et :

manere eadem figura et eadem magnitudo ac :

mutabuntur; tu autem idem ipse es. Ideo Augusti- per hoc multiplex esse convincitur natura corpo-
nus, Super Genes. ad littcram, lib. VIII, cap. xx, ris, simplex autem nullo modo.

col. 388, t. 3, dicit, quod Deus nec per loca nec

per tempora movetur; creaturam vero per tem- Hic de spiritiiali creatura ostendit, quomodo sit
pora et loca, et per tempora moveri, est per allec- multiplex et non simplex.
tiones commutari. Deus autem nec loco nec affec-
tione mutari potest, qui per prophetam Malach., Creatura quoque spiritualis, ut est anima, in
III, 6, ait Ego Deus, et non mutor : qui est
: comparatione quidem corporis est simplex, sine
immutabilis solus. Unde recte solus dicitur habere comparatione vcro corporis multiplex est et non
immortalitatem. « In omni enim mutabili na- simplex quse ideo simplex dicitur respectu cor-
:

tura, » ut ait Augustinus, Contra Maximinum, poris, quia mole non ditliinditur per spatium loci,
lib. II, cap. xu, § 2, col. 768, t. 8, nonnulla mors sed in unoquoque corpore et in toto tota est, et in
est ipsa mutatio quia facit aliquid in ea non
: qualibet parte ejus tota est : et ideo cum sit

esse cpiod erat. Unde et ipsa anima humana, quaj aliquid in qualibet particula corporis exigua, quod
ideo dicitur immortalis, quia secundum modum sentiat anima, quamvis non liat iii toto corpore,
suum nunquam desinit vivere habet tamen
, illa tamen tota seutit, quia totam non latet. Sed

quamdam mortem suam : quia si juste vivebat et tamen nec in ipsa tota anima vera simplicitas est.
peccat, moritur justitiaB ; si peccatrix erat et justi- Cum enim ' aliud sit artiliciosum esse, ahud iner-
ficatur, moritur peccato : ut alias ejus mutationes tem, aliud acutuni, aliud memorem, aliud cupi-
taceam, de quibus modo longum cst disputare. Et ditas, aliud timor, aliud Ia?titia, aliud tristitia;
creaturarum natui'a cselestium mori potuit, quia possintque hsec et alia hujusmodi innumerabilia
Nam et angeli peccaverunt et dse-
peccare potuit. in animse natura inveniri, et alia sine aliis et alia
mones facti sunt, quorum est diabolus princeps ;
magis alia minus : manifestum est animae non
et qui non peccaverunt, peccave potuerunt et : simplicem, sed multiplicem esse naturam. Nihil
cuicumque creaturaj rationali pra^statur ut pec- enini simplex mutabile est; omnis autem crea-
care non possit, non est Iioc naturse proprie, sed tura mutabilis est : nulla ergo creatura vere
Dei gratia;. Et ideo solus Deus, ut ait Apostolus, simplex est. Deus vero, etsi multipliciter dicatur,
loc. cit., habet immortalitatem, qui non cujus- id est multis nominibus significetur, vere tamen
quam gratia, sed natura sua nec potuit nec potest et summe* simplex est. Dicitur enim magnus,
aliqua conversione mutari^; nec potuit nec pote- bonus, sapiens, beatus, verus, et quidquid aliud
rit aliqua mutatione peccare. » « Proinde » ut — , non indigne Sed eadem magnitudo
dici videtur.
ait Augustinus in libro I De Trinit., cap. i, § 3, ejus est quBe sapientia non enim mole magnus :

col. 821, t. 8, « substantiam Dei sine ulla sui est, sed virtute et eadem bonitas ejus est quae
:

commutatione mutabilia facientem, et sine ullo sapientia, et magnitudo, et veritas et non est ibi :

suo tempoi'aIi motu temporalia creantem intueri aliud ipsum beatum esse, et aliud magnum, aliud
Vere ergo ac
et nosse, » licet sit difllcile, oj)ortet. sapientem, aliud verum aut bonum esse^, aut
proprie incommutabilis est sola divinitatis essen- omnino esse,
tia, quae sine sui mutatione cunctas condidit na-

turas. Qualiter cum Deus sit simplex, multiplex tamen

dicatur.
Hic de simplicitate.
Hic diligenter notandum est, cum dicat Augus-
Eadem quoque sola proprie ac vere simplex est, tinus, sulum Dcum vere simplicem esse, cur dicat
ubi nec partium nec accidenlium, seu quarumli- eumdem mullipliciter dici. Sed hoc non propter
bet formarum, ulla est diversitas sive variatia vel diversitatcm accidentium vel partium dicit; immo
multitudo. Ut autem scias quomodo simplex sit propter diversitatem ac multitudinem nominum
illa substantia, ut te docet Augustinus in lib. VI quaj de Dco dicuntur : quae licet multiplicia sint,

< Al. : « nec potuit, nec potest aliqua mutatione nis. » — 3 Al. deest : « enim. » — * Al. : « vere tan-
peccare, » intermediis omissis. — * Al. deest : « om- tum summe. » — ^ Al. deest ; « esse. »
 ;

DISIINCT. Vlll, 1M|

iiiiiiiii Uiiiicii »ip;nilli'iilil, milircl iIimiiiiih iijiIih.iiii. iiit(>lli^iitiir cssciili.i : )|ii(t(| vprn ac prfipric (licilur,

lliiT fiiiiu iioii ita urri|iiiiiiliit', cinii <ii' illii iiinnii ilji iil riii'liiii,>(i! ndliiiii liciiiii dici o|Mirt4!ut cmimI'
iiitiliiliili ii>li'niiii|iic siil)!<l.iiiliii iiintiii|iuniliililiT tiiini. Ksl ciiiiii vcro hoIiin, i|uia iiicuiiiutiilubilit

siiii|ilii'iiit-c i|il;iiii csl litiiii;iiiiis iiiiiiiitis, (liciiiitiii-, chI,

(|iiciiiiiiliiiii(liiiii ciiiii (lc ( rc.iliiiis (liciiiiltir. riidi!

Aii|j;iistiiiiis, iii lili. VI l)r Tniiil.. (-iip. iv, col. 1)27, Qiiod mm vst i/i Iko alniiiid i/nod twn iit Dnu,
t. 8 : <( l)c(i, I) iii(|iiil, « li(i(- cst cssc i|ii(i(l fdilciii

ossc, vcl s;i|>iciilciii cssc, vcl jiisliim cssc.ctsi (|iii(l lliijiis aiitciii eH.sciitia> niniplicit.iH ac NiiiccriUf
(l(t illii siiii|ilici iiiiilti|ilicil;il(> vcl iiiiilti|ilici siiii- taiita csl qiiod iion chI iii i>u ulii|iiii| i|iiod noii nit

])licilat(^ (lixci-is, (|iiii .suhslaiitiu cJiia .siKiiilicctiii-. ips;i ; si>(l idciii csl liabiMis ct ipiod lialiirtlir. Iiido
Iliiiiuitio aiil(>iii aiiiiiio iioii (>si lioc i>ss(> i|ii(i(l i>sl llilariiis, iii VII lib. y>c Trinif.. !:i27, col. 2:^:», l. 2,
Idflciii cssc, atil |ii'ii(iciilciii, iiiit jiisliiiii : |i()tcsL ail : « .Noii ciiiiii i>\ coiiipositiH Dcuh, ({iii vilu eHt,
ciiiiii cssc iiiiiiuiis, cl Miill.iiii istiii-uiu luilicrc vii'- subsislil; nc(|U(; ({111 virtiis csl, nx iiiiirniis coiiti-

luliiiu. » iicliir; iK-c (jui liix (>Hi, c.\ oltscuriscoaplatiii'; ncc

qui s|)ii'itus cst, cx disparibus 1'oriiiis cst; totum
Tiiiitd cst /)('» simplicitdii iiiiod niilli privdim- quod in co csl, uiiuiu est. » llcm llilarius, in VIII

ineiitorum siilijicitiir.
lib. Trinit., S 4.1, col. 200, t, 2 : Non liuniano
I)c

iiiodo Dciis cx coiiipositis cst, iit in oo aliud sit

(jiiod autciii iii (liviua uulura uulla sit acciden- (piod al) co li;ilictiii', ;iliud sit ipsc qiii liabcut; scd
iiiuu (livcrsitas, uulla(|ue peuitus nuilabilitas, sed totuiii uiia cst natura, scilicel* pcrfccta et in-
perlecla siuiplicitas, ostciidit Auf^ustiiius iu V libru tinita; ct non ex disparibus constituia, sed vivens
/)(' Trinit., cap. i, col. *.H2, I. S : diceus : « lu- i|)sa pcr totuiu. » De lioc eodcin Uoeliiis, iu I lib.
tclligaiiuis Dcuin, (jtiautuui possuuius, sine qua- l)c Trinit., cap. ii, col. \2liO, i, 2, ait : « Qu(jcirca
litate boiuun, sine (|uaulitate uiaguuni, sinc iudi- hoc verc esl unum, iii (itio nullus nuuiems :

gontia cicaloi-cui, sinc silu pncscnt(>ni, siiic Iiabitu milliim in co aliiid iira-ior id (piod in eo cst :

oiunia contiiii>utciu, sinc loco iibiipic totuin, sino iiO(iuc cnim suhjcclum » Augustinus
lieri potost.

tcnipore scnipitci-uuin, sine ulla sni uuitatione qiuxiue, iu lih. Dc fide '
symboL, cap. ix, § 20,
et

uuitabilia facicntcni, niliibpio patieuteni. Quis(|uis col. 193, t. 6, dicit : (( In Dei suhstantia non est
Dcniii ita cogitat, ctsi iionduni potost invciiirc aliquid quod non sit suhstantia ;
quasi .'diud sit tbi

omnino (luid sil, ipsc pie l;imcii caveat, (|iianluiii siibstaiitia, aliud ciuod accidit substantiffi : sed
potcst, aliiiuid de illo sentire quod nou sit. » Ecce, quidquid ibi intelligi potest, substantia est. Ve-
si sublilitcr iuteiidas, cx his abiuo praulictis aperi- rum hajc dici possunt, et facile credi; videri
tur, illa pra^dicamcuta urtis dialeclicai Dei naturai autcm nisi puro corde omnino non possunt. »

minime couvenire, quee uullis subjecta est acci- Item Augustinus, Dc Trinit., cap. xvii,
in XV lib.

dentibus. § 28, col. habetur in natura

1080, t. 8 : « Sic
miiuscujusque trium, ut qui habet, hoc sit (juod
Quia Deus non propric, sed abusive dicitur habet, sicut immutabilis simplexque substantia. »
substantia. llnde Isidorus, lib. I De sum. bono, cap. i, col. 540,
t. 6, ait « Deus simplex dicitur, sive non amit-
:

Unde nec proprie dicitur substantia, ut Augus- tendo quod habet, sive quod aliud non est ipse et
tinus, lib. VII Bc Trinit., cap. iv, § 9, et cap. v, aliud quod in ipso est : et cum tantae simplicitatis
col. 942, t. 8, ostendit, dicens : (( Sicut ab eo quod atque sinceritatis sit natura divina, est tamen in

est esse, appcllatur cssentia, ita et ab eo qiiod est ea porsonarum Trinitas. » Unde Augustinus, in
siibsistere subslantiam dicimus : tamen dignum
si XI lib. Dc cifitate Dei, cap. x, col. 32o, t. 7, ait :

est ut Deus dicatur subsistere. » Hoc enim de his « Non propter hoc naturam summi boni simpli-

rebus recte intelligitur in quibus, ut in subjectis, cem dicimus, quia Pater est in ea solus, aut Filius
sunt ea quai in aliquo, ut in subjecto, esse dicun- in ea solus, aut Spiritus sanctus in ea solus; id
tur, sicut in corpore color atque forma. Corpus est, quia est sola ista nominum Trinitas sine sub-
enim subsistit, et ideo substantia est. Res vero sistentia personanmi, sicut Sabelliani putaverunt.
mutabiles neque simplices, proprie dicuutur sub- Sed ideo simplex dicitur, quia est hoc quod habet,
stantiae. Deus autem si subsistit, ut substantia pro- excepto quod relative queeque persona ad alteram
prie dici possit, inest iu eo ali(juid tanquam in dicitur, uec est ipsa, Nam utique Pater hcibet
subjecto, et non est simplex. Nefas autem est Filiiuu, ad quem relative dicitur, nec tamen ipse
dicere, ut subsislat Deus, et subsit^ bonitati supe est FUius; et Filius habet Patrem, nec tamen ipse
nou substantia sit vel potius essen-
et illa bonitas est Pater. In quo vero ad semetipsum dicitur, non
tia neque ipse Deus sit bonitas sua, sed in illo sit
; ad alterum, hoc est (juod habet; sicut ad semet-
tanquam in subjecto. Unde manifestum est, Deum ipsum dicitur vivus, habendo vitam, et eadem vita
abusive substantiam vocari, ut nomine usitatiore ipse est. Propter hoc utique natura hsec dicitui*

' Al. : « et subsistit. » — « Al. : « vita est, natura scilicet. » — ' Alias : De fide ad Petrum,
 , »»

10-2 COMMENTUM IiN LIB. 1 SENTElNTIARUM.

simplex, qiiod non sil aliud Uabens et aliud id
quod liabet, sicut in caHeris rebus cst. Non cnim ARTICULUS PRIMUS.
habens liquorcm liquor est,nec corpus color, ncc
Utnim esse proprie dicatiir de Deo.
anima sapicntia estV » Ecce q\ianta est identitas,
quanta est unitas et immutabilitas, simplicitas,
Ad primum Videtur
sic proceditur. i.
puritas divinse substantia", juxta inlirmitatis nos-
quod esse non proprie dicatur de Deo. Illud
traj valetudinem assignavimus.
enim est proprium alicui quod sibi soli con-
venit, Sed esse non solum convenit Deo,
DIVISIO PRIMi; PARTIS TEXTUS.
immo etiam creaturis. Ergo videtur quod
Ostensa Trinitate personarum in unitatc esse non proprie Deo conveniat.
essentia^, hic incipit prosequi determinatio- 2. Pra-terea, non possumus nominare
nem suam de his quse pertinent ad utrum- Deum, nisi secundum quod ipsum cognosci-
que. Sunt autem in divinis tria scilicet , mus; unde Damascenus, lib. I Fid. orth^,
essentia communis, persona distincta, pro- cap. xiH, col. 858, t. 1 : (( Verbum est an-
prietasdistingnens. Dividitur ergo hsec pars gelus, id est, nuntius intellectus, )> Sed nos
in duas in prima detcrminat de istis secun-
: non possumus cognoscere Deum in statu
dum se in secunda, quomodo ad invicem
; vise immediate, sed tantum ex creaturis.
comparantur, xxxni dist., ibi a Post su- : Ergo nec nominare. Cum igitur qui est » ((

pradicta, interius considerari, atque subtili- non dicat aliquem respectum ad creaturas,
ter inquiri oportet. » Prima in tres in : videtur quod non proprie nominet Deum,
prima determinat de essentia; in secunda 3. Prseterea, sicut sapientia creata deficit
de personis, ix dist., ibi « Nunc ad trium : a sapientia increata, ita et esse creatum ab
personarum distinctionem accedamus » ; esse increato. Sed propter hoc nomen sa-
in tertia determinat
de proprietatibus pientise dicitur deficere a perfecta significa-
XXVI dist., ibi « Nunc de proprietatibus : tione divinse sapientise, quia est impositum
personarum... aliquid loqui nos oportet. » a nobis secundum apprehensionem creatse
Prima in tres, secuudum tria attributa sapientise, Ergo videtur quod eadem ratione
essentise, quse prosequitur primo enim: nec hoc nomen (( qui est, » proprie signi-
determinat de essentise unitate secundo de ; divinum esse et ita non oportet dici
ficet ^ :

incommutabilitate, ibi Dei etiam solius : <( magis proprium nomen ejus quam alia no-
essentia incommutabilis dicitur proprie » ; mina.
tertio de simplicitate, il)i « Eademque sola : 4. Item, Damascenus, lib. I Fid. orth.,
proprie ac vere simplex est. » Circa primum cap. IX, col, 834, t. 1, dicit, quod (( qiii est
duo facit primo ostcndit veritatem divinae
: non significat quid est Deus, sed quoddam
essentiffi secundo removet dubitationem,
; pelagus substantiae infmitum. Sedinfinitum
ibi : (( Ilic diligenter advertendum est quo- non est comprehensibile, et per consequens
modo intelligi debeant illa verba Hiero- non nominaliile sed ignotum. Ergo videtur
nymi. » quod qui est » non sit divinum nomen,
((

Contra, Exod., iii, 14, Dixit Dominus* ad *Deus.

QUiESTIO PRIMA. Moysen : Si qusesierint nomen meum, sic

dices filiis Israel : Qni est, misit me ad vos.
Circa primam partem distinctionis, in qua Hoc idem videtur per Damascenum, ubi
agitur de proprietato divini esse, duo quae- supra, cap. ix, dicentem quod qui est, » ((

runtur primo de ipso esse divino secundo

: ; maxime proprium nomen Dei et per
est :

de mensura ejus, scilicet aiternitate. Rabbi Moysen, qui dicit, hoc noinen esse
In primo tria quseruntur 1° utrum esse : nomen Dei ineffabile, quod dignissimum
Deo proprie conveniat ; 2" utrum suum csse habebatur.
sit esse cujuslibet creaturse ; 3" de ordine SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
hujus nominis, (( qui est, » ad alia divina « qui est, maxime proprium nomen
» est
nomina. Dei inter alia nomina. Et ratio hujus potest
esse quadruplex prima sumitur ex littera
:

ex verbis Hieronymi secundum perfectio- '"

nem divini esse. IUud enim est perfectum

'
Paulo aliter in Augustini tcxtu. — « Parm. : « c. xvai. » — ' Parm. : « Deum. » — " Al. :
« Joan.
 DISTINCT. VIII, '.M KSI. I. \H|. |. liCl

(iijiis iiiliil nsl («slr.t i|isiiiii. Ms.so aiilciii iioii liabcl adiui\(i()iii;iii allcriilR UKttaHi, ot
iiosliiitii liiilMtl iilii|iiiil siii i\\lrii si) : ih^csl lloc liiodo osso diriliii- |)ro|)l'ilIlil jtco, (jiiiii

«Miiin alii|iii(l (|ii()ii Jaiii dti i[).S() |ifa>|(4-iil, d iioii liabcl adiuixlioiiciM diviiiiiiu m^M' all-
(|ii()(l riiliiniiu cst. Siiii iit (liviiio (vs.so iiiliil ciijiis jirivjitionis vcl jiotontiiililatlM, Miciit
pra'((wiil, iicf riiliiriiin («sl : nl i(I(><) liiliiiii csso crciiliira'. VX idco |)ro oofhrm in iiltoru
(vs.sti siitiiii Italit^l pcrlVcliiiii, cl |iro|)lci' lioc. simiiliir pro|)ri(5(as vX vcrKiis : v(!nini ciiiin
silii pr()[)ri(i rosjicclii alioriiiii coiiv^^iiil cs.sc. aiiniiii diciiiiiis osko i|iiod ost oxlraiico iin-
SocuiKJa niliosiiiiiiliir c.\ vorltis jljuua.scoiii, [lormixdiiii.
lil). I l'i(f. ortli., caj). ix, tpii dicil, ijiiod Ad sociiudiiiii dic(!iidiim, (|uod (5X crcatii-
(( (jiii cs(. )) si^uillcal osso iiid(^((M'iuiiia((\ ct ris coidiiigit Dciiiii uomiiiiiri Irij^licilor. ('110
iiou (|uid (>st : o( (|iiia iu statii via' lioc (aii- niodo (piiiiido iioiiicii i|)siiin iic(iiiili((;r c()ii-

tuiii do ip.so co^iiosciuius, ipiiii ost, ol iioii iio(iil (jjloctuiii iii crciidiiii |)ro|)l(;r niliitio-
([uid ost, por iiof^atioiioni, ot non
iiisi [)o.ssu- uciii iid cn^iiliiriim iin[)()r(a(aiii iii iioiiiiiio,

nuis uoiuinaro iiisi socuuduiu (|uod cof^no.s- sicut (Iriiator (!t Dominus. Alio inodo (|Uiiiido
cinius, idoo |)ro|)rii,ssiiuo uoiuiiiatur a iiohis i[)siiin noiiioii nomiiiiit socundum siiiiiii rii-

(( ([ui ost. » Torliii ralio suiuidir ox vorhis (iotioiu [)riitci[)iuiii idicujiis iicdis diviui in
Diouysii, (|ui dicit, ([iiod osso intor oinuos croiituris, sicut .siq^iontia, potoutia ot voliiii-
alias divina» t)ouitatis participatioucs, sicul tas. Alio modo quaudo i[)siiin nomon dicit
vivoro ot infolligoro ot iiujusinodi, priinuiu ali([iiid rcpraiscntatum iu croatiiris, sicut
ost, ottituisi [)riucipiuin iilioruiu, |)r;olial)ous vivons : omiiis onitii vitii <!X(;iiipliita cst a
in so oiitiiiii pra'dic(ii, soouudiiin (|uoui(liiiu vita diviuii. Et similiter hoc noiucn « qui
nioduni uuila; Dous ost priiici-
o( i(ii otiani ost » nomiuat Douin [icr csse inventum in
pium diviiuun, ot oiniiia sunt uniim iu ipso. croaturis, quod exemplaritcr deductum cst
Oiiarta ratio potcst suini cx vcrbis Avi- ab i[)so.

couiKO, tract.YIU Meiapli., cap. i, in hunc Ad tertium diccndum quod cum csse ,

• A niodiim, ([uod, cum iii omni quod csl sit crcaturai impcrrccto rcpra?scutct divinum
cousidonu'c tjuidditatoin suam, pcr (juam cssc, et hoc nomen qui cst » impcrfccte ((

subsistit in natura dctcrmiiiata , et esse significat ipsum, quia significat per modum
suum, per quod dicitur do eo quod est in cujusdam concretionis ct compositionis sed ;

actu, hoc nomcii (( rcs » imponitur rei a quid- adhuc imperfectius significatur per alia no-
ditatc sua, sccuudum Aviccuuam, tract. II mina cum enim dico, Deum esse sapien-
:

Metaph., cap. i, lioc nomen qui est » vel (( tem, tunc, cum in hoc dicto includatur esse,
((ens » imponitur ab ipso actu essendi. significatur ibi duplex imperfectio : una est
Cum autem ita sit quod in qualibet re creata ex parte ipsius esse concreti, sicut in hoc
cssentia sua ditferat a suo csse, res illa pro- nomine « qui est » et superadditur aUa ex
;

pric denomiiiatur a quidditate sua, et nou propria ratione sapientiae. Ipsa enim sapien-
ab actu essendi, sicut Iiomo ab humanitatc. tia creata dcficit a ratione divinae sapientise :

In Deo autein ipsum esse suum est sua et propter hoc major imperfectio cst in aliis
quidditas et ideo nomen quod sumitur ab
: nominibus quam in hoc nomine « qui est » ;

esse, proprie nominat ipsum, et est pro- et ideo hoc est dignius et magis Deo pro-
prium iiomcn ejus sicut proprium nomen : prium.
hominis quod sumitur a quidditate sua. Ad quartum dicendum, quod alia omnia
Ad primum ergo dicendum quod cum ,
nomina dicunt esse secundum aliam ratio-
dicitur aliquid proprie convenire alicui, hoc nem determinatam * ; sicut sapiens dicit

potest intelligi dupliciter aut quod per : ahquid esse ; sed hoc nomen « qui est » dicit

proprietatem excludatur omne extraneum a esse absolutum et non determinatum per

natura subjecti, ut cum dicitur proprium aliquid additum; et ideo dicit Damascenus,
^
hominis esse risibile, quia nulli extraneo a quod non significat quid est Deus, sed signi-
natura hominis convenit; et sic esse non ficatquoddam pelagus substantiae infmitum,
dicitur proprium Deo, quia convenit etiam quasi non determinatum. Unde quando in
creaturis.Aut secundum quod excluditur Deum procedimus per viam remotionis,
omne extraneum a natura praedicati, ut primo negamus ab eo corporalia; etsecundo
cum dicitur, hoc proprie esse aurum, quia etiam intellectUttlia, secundum quod inve-

' Parm. : « esse determinatum et parliculatum. »

 ; »

iO\ COMMENTUM IN LIB. l SENTENTIARUM.

niuntiir in creaturis, ut bonitas et sapientia est in eo per modum participantis : quia
et tunc remanet tantuiu iu iutellectu nostro, nihil potcst recipere ultramensuram suam.
quia est, et nihil auiplius uude est sicut in : Cum igitur moduJ cujuslibet rci creat» sit

quadaui coufusioue. Ad ultimum autem finitus, qucelibet res creata recipit esse flni-
etiam lioc ipsum esse, secuudum quod est tum quod est per-
et inferius divino esse
in creaturis, ab ipso removemns; et tunc fectissimum. Ergo constat quod esse crea-
remanet in quadam tenebra ignorantia?, turai, quo est formaliter, non est divinum
secuudum quam iguorantiam, quantum ad esse.
statum via3 pertinet, optime Deo conjungi- SoLUTio. —
Rcspondeo, sicut dicit Ber-
mur, ut dicit Dionysius', et hcBC est quee- nardus, Serm. iv super Cant., Deus estesse
dam caligo, iu qua Dcus habitarc dicitur. omnium non essentiale, sed causale. Quod
sic patet. Invenimus enim tres modos causae

ARTICULUS II.
agentis. Scilicetcausam cequivoce agentem,
et hoc est quando effectus non convenit cum
Utrum Deus sit esse omiiium rerutn. causa nec nomine nec ratione sicut sol :

facit calorem qui non est calidus. Item cau-

Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur sam univoce agentem, quando effectus con-
quod Deus sit esse onniium rerum per id venit in nomine et ratione cum causa, sicut
quod dicit Dionysius, iv cap, Cxlest. hicr., homo generat hominem et calor facit calo-

§ 1, col. 178, t. 4 : « Esse omniumest super- rcm. Neutro istorum modorum Deus agit.
esse diviuitatis. » Hoc etiam idem dicit, Non univoce, quia nihil univoce convenit
V cap. Dediv. nom., § -4, etc, col. 818, t. 1 : cum ipso. Non aequivoce, cum effectus et
<( Ipse Deus estesse existentibus. » causa aliquo modo conveniant in noniine et
2. Pra3terca, nulla creatura est per se, sed ratione, licet^ secundum prius et posterius ;

per allud. Esse autem non est per aliud, sicut Deus sua sapientia facit nos sapientes,
quia si esset per aliud esse, iterum eadem ita tamen quod sapientia nostra semper S:^
quffistio esset de illo, et sic in infinitum pro- deficita ratione sapientiae suae, sicut acci-
cederet, et ita videtur quod esse non sit dens a ratione entis, secundum quod est in
quid causatum, et ita cst Deus. substantia. Unde est tertius raodus causae
ea quse sunt et nullo modo
3. Prseterea, agentis analogice. Unde patet quod divinum
differunt, sunt idem. Sed Deus et esse rei esse producit esse creaturae in similitudine
sunt et nullo modo differunt. Ergo sunt sui imperfecta : et ideo essc divinum dicitur
idem. Probatio media?. Quod sint manifes- esse omniura rerum, a quo omne esse crea-
tum quod autem non dilTerant, videtur.
est ;
tum effective et exemplaritcr manat.
Queecumque enim differunt, aliqua difFeren- Et per hoc patet solutio ad dictum Dio-
tia differunt. Sed qua^cumque differunt nysii, quod ita intelligendura est, ut patet
aliqua differentia, in se habent aliquam ex hoc quod dicit « superesse. » Si enim
differentiam, et ita sunt composita; sicut Deus esset essentialiter esse creaturffi, non
homo habet in se rationale. Cum igitur esse esset superesse^
sit simplex, et similiter Deus, videtur quod Ad secundum dicendum, quod esse crea-
non differant. tura non cst per aliquid aliud, si ly « per »
Contra, nihil est magis in re quod sit dicat causam formalem intrinsecam immo ;

unitum sibi qnam essc suum. Scd Deus non ipso formaliter est creatura ; si autera dicat
unitur rebus, quod patet etiam per Philoso- causam formalera extra rcm, vel causam
phum, lib. De causis, propos. 20 « Causa : effectivara, sic est per divinura esse et non
prima regit omnes res, praeterquam com- per sc.
misccatur cum eis. » Ergo Deus non est om- Ad tertiura dicendura, quod prima non
nium esse. sunt diversa nisi per seipsa sed ea quge :

Praeterea, nihil habet esse, nisi inquan- sunt ex primis, dilferunt per diversitatem
tum participat divinum esse, quia ipsum est priraorura sicut horao et asinus differimt
;

primum ens, quare causa est omnis entis. istis differentiis diversis, rationale et irra-
Sed omne quod est participatum in aliquo, tionale, qua? non diversificantur aliis diffe-

< VII De div. nom., % t. 1; De mystica

3, col. 870, tlieum, 00). 1074, t. 1. — ' Parm. oniittit : « licet.
theoloj., c. 1 el ii, col. 998, etc; Eimi- v ad Doro- — 'Parjn. addit : « creatum. »
 ; ;

nisriNCT. VIII, (JI'/KST. I, AIU. II I.I III \M

rciiliis, .si'(| scipsis : ilii cliaiii llcns nl csso Iiitiniio, t'sf |ii'iiiiiiiii in cssi». So<l cn.s, nlli-

*rniliiin non (lillcrniil .'ili(|iiilins (liirorcnliis niiiiii rsl in rcMiiiiliuiH; intcllcclnM : (|niM
nlri(|n(t sii|icrailiiilis, scd stuiisis : iindc iicc rcinotis (tiniiihns aliis, nlliiin) i'(;niiiiiut <;nM.

in'(»|tri(3 diciinliir diHcrrn, s(i(l divor.sii ohso : KrK») osl |iriniuni nalnr.dilcr.
divorsnni ciiiiii cst alKSdlnliini, scd diHnrt^ns Soi.Drio. — llcspondco dicitndiiin, (jiiod

ivsl rclaliiin, sccnndinn l'liiliisi)|iliiiin , \ isla noinina, ciis ct Itiiiinin, iiniini ct vcrntn,
Mi'f(i/i/i., tcxt. I.l, Oiniio cniin dillcrcns, sini|tlii'itcr .scciindiiin latiitiKini inlclliK<;ndi

ali((iio (liHcrl; .scd non oniuo divorsnin, ali- itivcccdnnt alia diviiia iKtniina : (jnttd patot
quo diversuin ost. '^ i>x ooniiu coininiinilato. Si aulom coinparo-
inns ua ad invicoin, iioc. polost os.su (liiitli-

*'ilor vcl sccnndiini sn|)posiliiin ot «in

AUTIC.IILHS III
: ;

(•onvcrtimlnr ad inviccin, cl siint idcin iu

Ulnnn hoc nuincn << qui cnt f> sit primuni su[)posito, iicc uiKpiam duroliiKpiimt su
inter nuniina (livina\ vcl sucundum intcntiouos eorurn ; ut sic
sim[)licitur ut absolutu ciis cst priu.s aliis.
Ad tortium sic procodilur. L Vidolur (lujus ralio ust, (piia uns includitur in iiit(!l-

onim (puid lioc uomcu » (pii cst » non sit lcclu coruiii, cA non (^ c(tnv(!rs(t. I'rininm
primum inter divina uomiua. l)o priorihus cuim (piod cadit in ima^^inationu intclloctus,
enim prius ost agoiidum. Scd Dionysius cst cus, siiie (juo niliil pot(!st appruhondi ali

prius agit dc boiio in lib. De div. noni., infcllcctu; sicut primum (piod cadit in crc-
qnam do cxistcnto*. Ergo vidctur bomim dnlilat(! iutcllcctus, sunt di^Miitatcs, et prai-
priusessc culc. cipiic isfa , coutradicloria iion cs.so .siinul

•2. IMwterca, illud quod cst communius vcra : undc omnia alia includuntur qno-
videtur csso prius. Scd bonuin cst commu- dammodo in cntc iiiiite et distincte*, sicut
nius quam uns quia divinum esse extcudit
: in principio; cx quo quamdani
ctiani habct
se tantum ad entia qua3 esse particii^aiit dcceutiam ut sit propriissimum divinum
bouum autem extendit se ad iion eutia, nomcn. Alia vero quse diximus, scilicet
qua: ctiam in esse vocat dicitur enim bo- : bonum, vcrum et unum, addunt super ens,
num a boare, qnod est vocare, ut Coinmen- noii quidcm naturam aliquam, sed ratio-
tator dicit Supcr Ub. « Do div. nom., » c. iv. nein : sed unum addit rationem indivisio-
Ergo bonum est prius quam ens. r.is; et propter hoc est propinquissimum ad
3. Pra^terea, iiuaecumque sunt a^qualis ens, quia addit tantum negationem : verum
simplicitatis, unum non est prius altero. autein et bonum addunt relatiouem quam-
Sed ens, verum, bonum, et unum sunt dain sed bonum relationem ad finem, ve-
;

ajqualis simplicitatis quod patet ex hoc : rum formam exemplarem ex

relationem ad ;

quod ad invicem convcrtuntur. Ergo unum hoc enim unumquodque verum dicitur quod
nou est altero prius. imitatur exemplar divinum, vel relationem
Contra, secundum Dionysium, De divin. ad virtutem cognoscitivam dicimus enim ;

nom., cap. i, § 4, col. 590, t. 1, divina attri- verum aurum esse, ex eo quod liabet for-
buta non innotescunt nobis uisi ex eorum mam auri quam demonstrat, et sic fit verum
participatioiiibus, quibus a creaturis parti- judicium de ipso. Si autem cousiderentur
cipantur. Sed iuter omnes alias participatio- secundum rationem causalitatis, sic bonum
nes, esse prius est, ut dicitur v cap. De div. estprius quia bonum habet rationem causse
:

nom., § 6, col. 8t9, t. 1, his verbis « Aiite : fiualis, esse autem ratiunem causae exempla-
alias ipsius, » scilicet Dei, (( participationes ris et effectivae taiitum in Deo : finis autem
esse positum est. Cui etiam dictum Philo-
» estprima causa in ratione causalitatis.
sophi consonat, lib. De causis, propos. 4 : Ad primum dicendum, quod Dionysius
(( Prima rerum creatarum est esse. » Ergo tractatde diviuis uominibus secundum quod
videtur quod, secundum rationem intelli- habent ratiouem causalilalis prout scilicet ,

geiidi, in Deo esse sit ante alia attributa, et manifestantur iu participatione creatura-
« qui est » iuter alia nomina. rum ; et ideo bonum ante existens determi-
Prseterea, illud quod est ultimum in reso- iiat.

^ I p. Summx theol, q. xiii, art. 2. — ^ De bono tincte. »

agit c IV, de existente'c. v. — ' Parm. : « indis-
 . :

lOH COMMtNTlIM IN LIB. l SEMKNTIAUUM.

Ad seciindum dicendum, quod bonum est alia, secundum Philosophum, X Metaphtjs.,
communius non secundum ambitum pra^di- text. 3. Sed vita divina est simplicissima.
cationis, quia sic convertitur cum ente, sed Ergo non respondct aliquid sibi in ratione
secundum rationem causalitatis causalitas ; mensurse, sed ipsahabet rationem monsurse
enim efficiens oxomplaris oxtonditur tan- et ita nec aeternitas, quae rationem mensurae
tum ad ea quiB participant formam actu dicit.
suaj causae exemplaris; et ideo causalitas 4. Itcm, totum dicitur respectu partium.
entis, secundum quod est divinum nomen, Sed de ratione durationis est quod partes
extenditur tantum ad entia , et vitai ad cjus nonsimul quia impossibile est
sint :

viventia; sed causalitas finis extenditur simul esse duas durationcs, nisi una inclu-
etiam ad ea quse nondum participant for- dat aliam, sicut Augustinus dicit, XI De
mam, quia etiam imperfecta desiderant et civitate Dei, cap. vi, col. 321, t. 1. Ergo vi-
tendunt in nnem*. Vocat enim Dionysius detur duo opposita dicere, cum dicit, « tota
non ens materiam propter privationem ad- simul. »

junctam unde etiam dicit, iv cap. De divin.

; 5. Item, totum includit in sc rationem
nomin., § 3, col. 098, t. 1, quod ipsum non perfectionis. Ergo vidctur quod « perfecta »

existens' desiderat bonum. superfluit.

Ad tertium dicendum, quod convertuntur 6. Item, aeternitas habet rationem dura-
secundum suppositum considerata; sed ta- tionis.Sed « possessio » niliil dicit ad dura-

men secundum iiitentionem, ens est simpli- tionem pertinens. Ergo videtur quod non
cius et prius aliis, ut dictum est. debct poni in dcfinitione seternitatis, ad mi-
nus in rccto, ct sicut gcnus quia quod sic :

ponitur in definitione alicujus, debet dicerc

QUiESTIO 11. quid sit dcfinitum.
SoLUTio. —
Rcspondco dicendum^, quod
Deinde quaeritur de mensura divini esse, aeternitas dicitur quasi ens extra terminos.
quae est seternitas et circa hoc tria quse-
; Esse autem aliquod potest dici terminatum
runtur 1 " quid cst aBternitas 2° cui conve-
: ; tripliciter : vcl secundum durationem totam,
niat; 3° utrum de ceterno verba diversorum ct hoc modo dicitur terminatum quod habet
temporum pra?dicari possint. principium et finem vel rationc partium ;

durationis, et hoc modo dicitur terminatum

illud cujus quffilibet pars accepta terminata
ARTICULUS PRIMUS.
est ad praecedens, prsesens et scqucns sicut :

Utrum definitio seternitatis a Boetio posita cst accipcre in motu ; vcl ratione suppositi
sit conveniejis^ in quo esse recipitur : cssc cnim rccipitur
in aliquo secuudum modum ipsius, et ideo
Ad primum sic proceditur. 4. Et ponitur terminatur, sicut ct quaelibet alia forma,
definitio seternitatis a Boetio, V De consol., quse dc sc communis est, et secundum quod
prosa ultim., coL 858, t. 1 : « ^Eternitas est recipitur in aliquo, tcrminatur ad illud ; et
interminabilis vitse tota simul et perfecta hoc modo solum divinum essc non est tcr-
possessio. » Sed videtur quod ista definitio minatum, quia non cst rcceptum in aliquo,
inconvenienter assignetur. Interminabile quod sit diversum ab eo. Dico ergo, quod ad
cnim dicitnegationem. Sed negatio non excludendam primam terminationem, quse
certificat aliquid. Ergo videtur quod in defi- est principii et finis totius durationis, poni-
nitione aeternitatis poni non debeat. tur, « » et pcr hoc divi-
interminabilis vitai ;

2. Item, prima mensura respondet primo ditur setcrnum ab his quse generantur ct
mensurato. Sed primum intcr mensurata est corrumpuntur. Ad excludcndum autcm se-
esse.Ergo videtur quod aternitas, quaj est cundam terminationem, scilicet partium du-
prima mensura, non dcbet definiri per vi- rationis, additur, « tota simul » per hoc :

tam, sed per esse. enim cxcluditur successio partium, pro qua
3. Item, simplex non habet mensuram, unaquseque pars finita est et transit et per :

immo simplicissimo mensurantur omnia hoc dividitur aetcrnum a motu et tempore,

' Parm. addit : « nondum particlpantia rationem « ens. »— 3 I p. Sunmse theolog., q. x, art. 1.

finis, quia sunt in via ad eum. » — * Parm. :

 .

niSTINCT. \lll, I.HI/KST. II. .\UT. I KT II. 107

uliiiiusi S(»m|»>r rui.ssniil ut luliini rssciil, si parliuiii. lliMii oportot ipKuui iutolliKun; Niiio

cul (|iii(laiii |)(>su()riiiit. Ad (UcIiiiIimiiIiiiii HU('(U)Hsi(>no, ut lioc iiolatiir^ (mm' uilviTbiuiii

t(M'tiaiu lcriiiiuatioiKMu, i|ua> (^st (!.\ parlo r(3- (( siiuul. I)

('i|iiiMilis, addiliir, k piM Ircla » : illiid iMiiiii iii Ad ipiiutlliu dicctidillii, rpiod iitiporfoitio
(|U(> iioii (<sl os.so jilisoliiliiMi, si<d Irriniiiidiiiu cssi' ' pdlcst cdnsidciaii dii|)licilcr. Vd ipiau-
|K^l' nvipiiMis, iioii lialinl rs.se pcM rncliiiii, scd tnin ad duralioiioia , ut sic diciliir ch.so iin-
illiid soliiiu (ptod (^sl suuui usso : (^t piu' lioc p(Mru(-tiiiu cui d(;oHt aliipiid do spatio diira-
dividitur ussu a^tiMiiiiiu iih ussu runiiii iiii- tiotiis doliita; ; sicul diiiiiius viiatii lioiiuiiiM
uioltiliiini (•rralariini, ipia' IialnMit ossu par- ipii nioritnr iii |)iicrilia, itnpcrrcctaiii vitaiii;

licipatiiin, siciil .spirilnalcs (M't'atiira'. i'l talis iinpcrrccliu luHilnr piM' ly <i tota. »
.\d [iriiiiiiiii cvy;o dicriidnin, qiiod siiiiikli- Est (^tiain ipia-dain iiu[)crro(tio ([iianlniu ad
cia, ut pnuci[)uu divina, iinllo uiodo iu(!liiis luoduni liahuiidi, siciit oiiiiiis creatnra lialjot

mauirostantiir ([uani [xm' rcinotioncin ,

nt iin[icircclniu ussu; ut talis iiii[)urrcc.tio tollilur
dicit Dioiiysiiis, l)r divinis nonii/i., ca|). vii, [lur ly « [icrrccta, » uiidu tioti snijoinnil.
§ ;i, col. S7(), t. I. (lujiis ralio ost, ipiia ipso- Ad sc.xlniu diccndtini, ipiod diiralio ilicit
ruiu ossu iutollucliis porfoclo iion potost (juaiudaui distonsionuiu o.\ ralioiK! iioini-
coiu[)rulion(luru; ot iduoux nugalionihus uo- nis : ut ([uiu iii diviuo usso non duhot intol-
nini ([ua> ah ipso roinovuiitur, inannducilur Yv^i ali([iia talis distciisio, ideo noutius non
inlolloclus ad ua arK|ualitur cof,Mioscon(la. [losuit diirationutii, sod [lossossionom, luota-
llndooi pnnctus not^alioiio dolinilnr. Kt prav [iliorico 1o([iiimis ad si-^nilicaiidinn ([uietum
terea in ralioiio ioternilatis ost (pKodaiu 110- diviiii cssu; illud eniiii dicitnus possidero,
gatio, imiiuintum teternitas est unitas, et quod (luiutu et pleiie haheinus ; et sic Deus
nnitas est indivisio, et hujusmodi uon pos- possidere vitam suam dicitur, quia nulla in-

suiit siiio noi.::ationo deriniri. quietudinc molestatur.

.\d socundum diccndum, qiiod vivoro hic
largo sutnitiir ad oiniie essc secundum etiam ARTiCULUS II.
quod Augustinus dicit, lih. H Cont. Max.\
cap. XII, § 2, col. 7(58, t. 8, quod qua^lihet Utrum 3eternitas tantwn Deo co?iveniat'^
niutatio creaturae, aliqua mors cjus est. Vel
dicondum, quod qnia in illo qui solus hahet Ad secundum sic proceditur. i. Videtur
aeternitatem,esse et vivere sunt omniuo nuod non tantura Deo conveniat.
a^ternitas
idem; ideo rationo ejus', in quo est aeter- jEternitas enim nou est nobilior quam honi-
nitas, posuit aiternitatem meusuram vita^. tas. Sed honitas communicatur cum creatu-
Ad tertium dicendum, quod vivere et ris, ita quod a hono Beo creatura sit hona.
esse dicuntur pcr modum actus; et quia Ergo videtur quod similiter ajternitas, ut
cuilibet actui rcspondet meusura sua, ideo alia ah ipso sint aeterna.
oportet ut diviiio esse et vitae divinae intelli- 2. Praeterea, Daii., xii, 3 : Qid adjitsti-
gatur adjacere aeternitas, quasi mcnsura; tiam erudiimt midtos, fulgehunt quasi
quamvis nou sit aliud a diviuo esse;
realiter stellx in perpetuas seternitates. Sed plures
et quia vivere magis habet rationem actus aeternitates iioii sunt unius aeterni. Ergo
etiam ^ (juam esse ideo forte definit aeterni-
; videtur quod sint plura aeterna, et uon tan-
tatem per vitam potius quam per esse. tum Deus.
Ad quartum dicendum, quod in successi- lxxv, 5 Illuminans
3. Praeterea, in psal. :

vis est duplex imperfectio : una ratione di- tu mirabiUter a montibus seteniis. Sed
visionis, alia ratione successionis, quia una montes sunt creaturae. Ergo etiam creaturae
pars non est cum alia parte ; unde iion sunt aeternae.
hahent esse nisi secundum aliquid sui. Ut 4. Similiter etiam ignis inferni dicitur
* Disce-
autem excludatur omnis imperfectio a divino eeternus, Matth., xxv, 41 Ite*, maledicti, :

diteame.
esse, oportet ipsum intelligere sine aUqua m ignem geternum. Ergo etc.
divisione partium perfectum, et hoc dicit o. Item, Philosophus, II Perih., lect. ui, et
nomeu « tota : » non enim dicit rationem V Metaphys., text. 6, dicit, quod omne ne-
' Parm. et Nicolai : <^ lib. De cognitione verx vHbb, omittit : « etiam. » — * Parm. : « importatur. » —
c. XXXI, etllllib. Contra Maximinum, c. xii. Liber 5 Al. omittitur : « es&e. » — ^ I p. Summx theolog.j
autem De cognitione verx vitx jam Honorio Augus- q. X, art. 2.
todunensi adscribitur. - Al. — : « actus. » Parm. — '
108 COMMENTUM IN LIB. 1 SKNTKNTIARUiM.
cessariiim est wternum. Scd miilla snnt no- totum actum simul suscipiat, mensuratur
cessaria. Ergo, eto. Iluic etiam consonat aevo hoc cnim non habet nisi unum ino-
:

quod dicit Aujgnislinus, IV De Trinitate, duin terminalionis, scilicct quia csse ejus est
cap. xvni, col. 904, t. 8, quod veritas receptum in alio a se, ut dictuin est^ Illud
seterna est. vero quod non habet potentiam diircrcntem
Contra, a^ternum est esse interminatum, ab esse, mensuratur aeternitatc; hujusmodi
ut dictum est. Sed solus Deus est hujusmodi. cnim cssc est omni modo iuterminatum.
Ergo, etc. Undc patct etiam quod ajvum non est nisi
Soi.LTio. — Respondeo dicendum, quod, quaedam aetcrnitas participata.
sicut ex pra^dicta definitione patet, aeternitas Ad primum ergo dicendum, quod quam-
non potest nisi Deo convenire simpliciter et vis divina bonitas sit communicabilis, non
absolutc secunduni perfcctam rationem tamen secundum modum altissimum, prout
seternitatis. Sed secundum (juod aliqua par- est in Deo unde summa bonitas non com-
:

ticipant de interminabilitate eeternitatis, municatur. Et quia aeteruitas dicit esse se-

aliquo modo dicuntur seterna participative. cundum altissimum modum, qui est in Deo,
Quod vero nullo modo interminabilitatein communicatur scd esse absolute
idco noii ;

participat, nullo modo eeternum dicitur, sumptum communicatur, sicut et bonum.

sicut temporale, quod iucipit et fiuitur. Dico Ad sccundum dicendum quod Daniel ,

ergo, quod quibusdam communicatur in- accipit ibi aeternitates participatas in beatis,
terminabilitas, secundum quod excludit ter- quae erunt plurcs secundum plures beatos.
minum ex parte post; et hoc
durationis Ad tertium dicendum, quod montes aelerni
modo ignis inferni dicitur ffiternus, quia possunt dici ipsi angeli, qui dicuntur aiterni
nunquam finietur. Utrum autem aliquod participative, iit dictum est. Vcl dicendum,
apternum possit esse, quod nori habeat prin- quod potcst intelligi etiam ad Htteram de
cipium durationis, qu£eretur in principio montibus corporalibus et dicuntur aeterni ;

secundi. Aliquibus autem creaturis commu- propter longaevitatcm durationis.

nicatur interminabilitas, secundum quod Ad quartum diceudum, quod ignis inferni
excludit terminationem quae est ex succes- dicitur etiam aeternus, inquantum participat
sione partium; et istse sunt spirituales crea- aliquam conditionem aetcrnitatis , scilicet
turae, quarum esse est totum simul. Sed non habcrc finem.
interminabilitas, quae excludit omnem im- Ad quintum dicendum, quod necessaria
perfectionem , non communicatur alicui sunt eeterna taiitum in mente divina, sicut
creaturae, cum nulla creatura possit esse etiam veritates enuntiabilium fuorunt ab
perfecta simpliciter ; sed communicatur sibi aeterno in Deo, et non aliter nisi poneren- :

perfectio quaedam, sciUcet quam nata* est tur creaturae ab aeterno, sicut pliilosophi po-
creatura attingere, ut sit perfecta secundum suerunt.
suam naturam : homincs
ct sic angeli ct
beati sunt perfecti, quia totum habent id ad ARTICULUS III.

qiiod eorum natura capax est unde angeli :

Utrum verba temporalia possint dici de
beati, magis sunt in participatione seterni- Deo\
tatis quam in naturalibus tantum conside-
rati. Ad
tertium sic proceditur. 1 Videtur quod .

Ex hoc potest coUigi differentia intcr verba temporalia non possint dici de Deo.
aBtcrnitatcm, aevum et tempus. Illud enim Unicuique cnim rcspondct propria mensura.
quod habct potcntiam non recipientem ac- Sed tempus est propria mensnra motus.
tiim totum simul, mensuratur temporc : Cum igitiir in Dco nullus sit raotus, videtur
hujusmodi cniin habct esse terminatnm ct quod de Deo nullum temporale dici possit.
quantum ad modura participandi, quia esse 2. Item, quandocumque aliquid importans
recipitur in aliqua potcntia, et non est abso- aliquam conditionera corporalera dicitur de
lutum quantum ad partes diirationis, quia Deo, metaphorice vel syrabolice dicitur. Sed
habct prius et posterius^ Illud autcm quod tempus cst conditio conscquens ipsa corpora,
habet potentiaiu diircreutem ab actu, sed quae quia sequitur motum, et motus magnitudi-

•
Parm. : « nota. » — ' Parm. omiltit : « quia ha- * Supra, dist. iv, q. ii, art. 2.
bet prius et posterius. » — ' Qusest. i, art. 1. —
 ;

MlsriNCT. VIII. nlI/l<:ST. II, Ain. III. I(H.(

\w\i\, S(»ciiil(liim l'liiloS(i|)liiiiii, IV l'/ii/sir., proplcr id (pioil ip.sc iiiilli lctn|ioi'i d('c-.t, d
\r\[. \)\). Ki'K<* vidcliir (|UimI (|iiMti(l(i('iiiiii|il<i (piiihpiid (*st p(M'l'(!clioiiiH in oiniiihti.s tiMiqxi-

ali(|iu)(l V(M'liiiiii lciii|ioi'alo (liciliii' dc Doo, .sit. lihiiH, ipso liahct.

tiK^lapliorici^ dicltttii. .\(l primtiiii (M'Ko dic<Miditm, ipiod (piaiido

;<. ll(Mii, \ i(l(>lttt' (|iiod laiiliiiii |)i'a>S('tis (h^ viM'ha l(Miipoi'alia (licttiiliir dt; llco, iiil(;llcc-

|)(<o (IcIkmI dici. .l'',lci'ttilas ciiiiit. (iiia' osl liis iiostcr iioit altrihiiit diviiio ('>>•.<; illiid

iiKMisttfM diviiti i^sso S(H'ttit(lititi ralioiioiii iii- ipiod (;st iitipiMfo/itlioiiis in .Hiti^ulis tiMiipori-

li<llif.,''(Mt(li, cai'('l oiititi '

siiccossioiio. Scd so- hiis, scd (pioil ost porfi;c.lioiiis iii oiiiiiiliiis;

liiiii ]H'a'.stMis itoii ittclitdil succnssioiKMii a't(M'iiitas (Miiiii iticltidit itt s(; otiiii(;m pcrlcc-

|)ra'l('i'ilititi ciiiiii (M ruliiiuiii dicitttlitr sc- tioiicm modo simplici. ipta' cst iii tiMiiporali-

cuiiduiti" rolalioticiii ad pi'a'.s(Mis, cl itoii c hits (li\ islm ', ciim t(Miipits iiiiilcliif piM-lcc-

C()ttV(M'.so; i)[. fclalio illa osl iii ordiiK^ succos- tioiK;iii a;t(M'iiitalis, (piatitiim iiolost.
sioiiis. Krf^o soluiii pravsciis do Duo dohel Ad .s(;cuii(liiiit (licotidum , ipiod ali(|UU

dici. (liclio |)ol(!st importaro coiiditionoMi (torpora-

t. lloiit, vidolur (iitod |)ra't(^rltum. Divi- l(;m diiplicitcf. V(;l (piaittiiiu ad r(;iit siu.'nili-
uuin otiim osso (\st ptnrccltttit. Sod iiiUu' calaiit pfiit('i|)alitof iii iiomiiK;; i.'t talu (piid

alia toitipora i)r;otorituiu luap^is soiuit por- iioii diciturdo Doo nisi .syinhoiico, sicnt loo,

fectiouom. Kri;-o do Doo luaxiino dici dobot. et agmis, ctira, (st liujtismodi. Vohpiantiim
ri. Iten», vidottir (piod pra^torituin im[)or- inoduin sigiiiticaiidi, et noti (piantuin ad
footum. (^)uia .loaiiucs iii i^riucipio Kvaiii.rolii rom siguilicatam ol ; ista {iropfio (licuiitiir

sui aUissimo do Doo locutus Sod ipso ibi

ost. (lo uou porfcclo ipsum roprai-
Doo, (piamvis
ntitur vorbis pra^lorili imporlocti tomporis soiitent omnia noniina dicta de Deo
: alias

ad dcsignandum divinani aotornitateni, di- cssent symbolica (piia modus significandi ,

oens In prinr/pio erof Verbuni,et Verhian

:
i[)sortuu est vsocuudttin ([uod de croaturis di-
erat apud Dcuni, et Dcus crat Vcrbum. cimlur; do lalihus ha^c suiil v(M'ha, « fiiit
ot

Ergo vidofur ipiod ista vorha maxiino coxxv- ot orit » qua; significant essoiiliam [jcr mo-

petant ad signiticanduni divinani a^ternita- dinn actus, et consignilicant tcmpus.

tem. Ad tertium dicendum, quod quantum ad
(). Item, vidctur quod futurum. Divinum id (luod prwsens nonimplicat successionem,
enim csso maximo distat a dcfcctu. Cum nec hahct aliquid de non esse iuclusum.
igitur futurum romotius sit intor alia a do- inter alia proprius Deo corapctit niliilomi- ;

ficiondo, videtur quod maximo competat in nus tamcn verha aliorum tcmporum dicun-
divinis. tur dc Dco secundum id quod perfectionis
SoLUTio. — Respondeo dicendnm, quod est in ipsis, ct non rationc successionis vel
non potest ficri de aliquo nisi se-
enuntiatio alicujus defectus.
cundum quod cadit in cognitionem. Omne Ad quartum dicendum, quod nomine per-
autem cognoscens cognoscit secundimi mo- fectionis pra^tcritum dc Deo dicitur, et quia
dum suum, ut dicit Boetius, lib. V De con- non novum, secundum quod ipse prae-
est
solat., ^l; et ideo, quia ratio nostra
pros. teritis non dofuit. Nihilominus tamen in-
connaturale habet secundum statum vise telligendum cst, quod aliquando per praesens
accipcre cum tempore, propter iioc quod magis designatur perfectio quam per prse-
ejus cognitio oritur a sensibilihus, qua^ in teritum qusedam enim sunt quorum esse
:

tempore sunt, ideo non potest formare est in fieri, et liorum perfectio non est nisi
enuntiationes nisi per verba temporalia : qimndo veaitur ad terminum, et horum per'-
unde cogitur de Deo enuntians, verbis tem- fectio magis significatur pcr praeteritum,
poralibus uti, quamvis intelligat eum supra sicut sunt motus, et hujusmodi successiva.
tempus esse niliilominus tamcn istse locu-
: Quaedam autem sunt quorum esse consistit
tiones non sunt falsae. Divinum enim esse, in permanendo; et horum perfectio designa-
ut dicit Dionysius, De divinis nominibus, tur magis per prsesens quam per praeteri-
c. V,§ 4, etc, col. 818, t. 1, prseaccipit sicut tum quia in lioc quod sunt, liabeut perfec-
:

causa in se omne esse quantum ad id qiiod tionem; dicitur secundiim

et praeteritum
est pcrfectionis in omnibus ; et ideo enuntia- rccessum ab etiam in divinis ea
esse. Uiide
mus de ipso verba omnium temporum, quse dicuntur pcr modum rei permauentis

^ Parm. omittit : « omni. » ~ ' Parm. : «. per. » — ' Parm. : « divisa et temporibus diversis. »
 ;

ilO COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

verius signantur per praisens, ut, Deus est Similiter substantia non sumitur hic pro
bonus, et hujusniodi quae autem signantur;
individuo subsistente in genere substantiae,
per niodum actus, verius signantur per prae- sed secundum quod nominat esse praedicati
teritum, sicut infra, dist. ix, dicit Gregorius primi, prout dividitur contra accidens; et hoc
quod magis proprie dicimus Filium natum, idem est quod essentia non existens in ali-

quam nasci. quo, sicut in subjecto.

Ad quintum dicendum, quod quoad ali- « Sicut enim ab eo quod est sapere, dicta

quid magis proprie dicitur de ipso Deo prse- estsapientia , ita ab eo quod est esse, dicta

teritum imperfectum quam praeteritum per- est essentia. » Videtur e contrario debere

fectum, eo scilicet quod terminationem non dici, quod sapere procedit a sapientia. —
includit, sicut verbum praeteriti perfecti; Dicendum quod non loquitur secundum
unde quae significantur per modum
in illis ordinem rei, sed secundum ordinem cogni-
actus, verius dicitur praeteritum perfectum, tionis nostrae, quae in habitus ex actibus
quia horuni perfectio non potest significari venit.
nisi ex termino; quae autem significantur « Et quis magis est quam ille qui dixit
non per modum operationis, verius signi- famulo suo : Ego sum qui sum ? » Videtur
licantur per pra:?teritum iraperfectum, quia inconvenienter loqui : quia esse non suscipit
horum perfectio non dependet ex termino. magis et minus. — Dicendum, quod magis
Ad sextum dicendum, quod futurum et minus potest dici aliquid dupliciter : vel
maxime removetur a divina pradicatione, quantum ad ipsam naturam participatam.
propter hoc quod nondum est, nisi in poten- quae secundum se intenditur et remittitur
tia. Nihilominus tamen secundum id quod secundum accessum ad terminum vel reces-
est perfectionis in ipso, scilicet quod longius sum, et hoc non est nisi in accidentibus
distat a deficiendo, de Deo dicitur, abjecta vel quantum ad modum participandi et sic ;

imperfectione. etiam in essentialibus dicitur magis et mi-

nus secundum diversum ' modum partici-
pandi, sicut angelus dicitur magis intellec-
EXPOSITIO PRIMvE FAUTIS TEXTUS.
tualis quam homo.
« Nunc de veritate, sive proprietate, sive (( Deus autem tantum est, qui non novit
incommutabilitate atque simplicitate divinse fuisse vel futurum esse, » notitia quasi expe-
naturae, sive substantiae, sive essentiae agen-
rimentaU, ut scilicet successiones temporum
cum multa in suo esse experiatur.
dum est. » Quaeritur sint attri-

buta essentialia, quare tantum de his tribus Cujus essentiae comparatum nostrum
((

facit mentionem ? —
Et dicendum, quod Ma- esse non est. » Videtur esse falsum quia :

gister intendit tantum ca tangere quae perti-

esse nostrum nihil est nisi per comparatio-

nent ad perfectionem divini esse, inquantum nem ad ipsum Deum quia, secundum Gre- :

est esse perfectum. Perfectio autem esse po-

gorium, lib. XVt Moralium, cap. xxxvn,
vel secundum quod col. 1143, t. 1, omnia in nihilum decide-
test attendi tripliciter :

excluditur privatio vel non esse et ista per- rent, nisi ea manus omnipotentis contineret.

fectio tangitur per veritatem vel proprieta-

;

— Dicendum, quod
nostrum potest ad
esse

tem, quae pro eodem sumuntur, ut dictum Deum comparari dupliciter vel sicut ad :

est. Vel secundum quod excluditur poten- principium a quo est; et sic esse nostrum
tialitas et quantum ad hoc ponitur immu-
;
est solum per hoc quod ad Deum compara-

tabilitas. Vel quantum ad integritatem ipsius tur vel secundum comparationem propor-
;

esse et quantum ad hoc ponitur simplici-

;
tionis vel aequiparantiae, et sic esso nostrum

tas : ([uia quidquid est in simplici, est ipsum comparatum ad divinum quasi nihil est, quia
suum esse. in infmitum ab eo distat.

Natura vel substantia sive essentia. »

«
« Esse non est accidens Deo. » Videtur

Sciendum, quod ista tria sumuntur hic pro quod nec alicui creaturae, cum niliil sit es-

eodem. Non enim sumiturhic naturasecun- sentialius reiquam suum esse. quod — Ad
dum quod nominat principium alicujus dicendmn, quod accidens dicitur hic quod
actus, sed prout dicit formam consequentem non est de intellectu alicujus, sicut rationale
dicitur animali accidere et ita cuilibet quid-
totum, sicut humanitas est natura hominis.
;

< Al.omittitur : « diversum. »

 IHSTINCT. VIII, f.mr.ST. III. AUT. I. Hl
dilali croat.r iircidit. oss(\ (iniii noti t-st dt^ iii iiiuila ipia' iiiiivtMiliii' pcr alioH iiiiilunsH.
t(^ll(M'tii ipsiiis (|uiililitiitis ;
ptitt^sl (MUIII iiilt<l- KrKo oporlid oh.ho aliiptid (pKMJ niovcatiir u
li^i liiuiiaiiitiis, (^t tauicii tluliilari, ulruiii H(M|)so. S((il otiiiiiH cn^Htiira inota niovultir
lioiiio lialxMil usso. ah alio, (piia a Doo. Ki-f^o Dimih ont inotUK u
ti Sftl sulisislciis vtMitas. » Mxfliitlit llila- KO.
rius triplittMu iiMptMldtlioiKMii a iliviiitt osso. i. I'ra'lci'ca, oiiiiic ipiuil f\il ilr uliii jn
Ksso oiiiiu ( rcalura» uoii ost alitpiid por so aftuiii aliipii) iiiodi) niovctitr, .sofiitidinn
subsisloiis, iiiinioost acliissuhsistoiitis ; s(!il Pliiloso|iiutiii, III 1'liifs., to.xt. iO, (piia oiiiiiiH

iii Ihu) siiuiu (vsso (vst ipso Dous sul)sist,(Mis : oporatio (pwo (^st ah oiieraiito iion inoto ohI

ot idoo difil, tpiotl (wl sul)sist(Mis V(M'ilas. .s(Mup(M'. Scd DtMis (|uatidoipti^ croat iii actu,
Iloiii osso froatura' ost aftpiisiluui ' ah alit), vul inlundit ' gratiatn, fuiii prius Itoc non
ol habot, (piaiituin iii so est, pol(Milia!ilaloin focorit. Krgo vidotur (piod ad iiiinus sit in
ot iiiutahilitaloni ; sod (5sso diviinini ost causji 00 iniitalio do iiahitu iii aftiiin.
oninis osso, imuiulahiliUM' i)orinaii(Mis; ot Contra .Malacli., iii, (» : E(jo Deus' et non '
Domi-
idoo difit (jiiod (^st luaiKMis fausa. IUmii osso niutor ; v\ SiuoU., i, 17 : Ajiud (jiicm uon "'"•

orealura) dillVMi a (piitltlilalo sua, iiudo por cst transniulatio, nec vicissitudinis obum-
csso suum homo non ponitiir in gonoro Ini- bratio.
niano, scd por (piidtlilatom siiam ; sed osso Pra'tcrea, sicut probat PIiil(jsophus, VIII
divimim ost sua (piidtlitns, ct idon pcr esso P/iysic, tcxt. 34, oiiinc (piod movetnr, ab
sunm ponitur Uciis in t;cnorc divino ; ct idco alio niovcliir. Si igitiir illud a (pio inovctur
dicitur, (|uod cst naturuiis gcuoris propric- inohilc ipsitni, cliam movctur, oportct (juod
tas. ab arKpio inotore moveatur. Sed inipossihilc
cst iro iii inlinitum. Krgo oportet devenirc
QUyESTIO III. ad priinum motorem, qui movct ct nullo
modo movctur et hic est Deus. Krgo omniuo
;

(c Dei ctiam solius essentia incommutahilis est immutahilis.

dicitur proprie. » Ilic prosequitur de secundo SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
attrihuto, scilicct immutahilitatc, ostendens" omnis motus vel mutatio, quocumque modo
solum Dcum incommutahilcm esse, alias au- dicatur, (ionsequitur aliquam possihilitatem,
tem omiics creaturas modo mutahi- aliqiio cum iiiotus sit actus existentis in potentia.
les et circa hoc tria qu*ruiitur
;
1° utrum : Cum igitur Deus sit actus purus, nihii ha-
Deus sit omnino immutahilis; 2° utrum bens de potentia admixtum, non potest in eo
omnis creatura sit mutahilis; 3° de modis esse aliqua mutatio.
mutationum, quos Augustinus assignat in Ad primum ergo dicendum, quod di\dna
Littera. sapientia iion dicitur mobilis quia in se mo-
veatur, sed inquantum procedit in effectus ;

ARTICULUS PRIMUS. et ista processio non est proprie motus, sed

Vtrwn Deus aliquo modo sit mutabilis\ quamdam similitudinem motus habet. In
motu enim locali processivo, illud quod est
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur in uno loco fit postmodum in alio, et deinde
quod Deus sit aliquo modo mutabilis. Sap., in alio, et sic deinceps quousque compleatur
VH, Omjiibus jnobilibus mobilior est sa-
24. : motus. Similiter autem divina sapientia,
pientia. Sed sapientia divina, de qua loqui- quffi est exemplar rerum, facit similitudinem '

tur, est ipse Deus. Ergo, etc. suam in creatura secundum ordinem : quia
2. Praeterea, quidquid movet seipsum, prius efficiuntur in participatione divinae
movetur a seipso. Sed, sicut dicit Augusti- similitudinis crcatura3 superiores, et poste-
nus, Sup- Genes. adlitt., lib. VIII, cap. xx, rius inferiores. Unde in hoc habet similitu- I

col. 388, t. 3 Spiritus creator movet se

: (( dinem motus quia ipsa divina sapientia
:

iiec per tempus nec per locum. » Ergo vide- secundum similitudinem suam efficitur in
tur quod moveatur. creatura. In duobus autem deficit a ratione
3. Item, omne quod est per alterum, redu- motus primo quia non est idem numero
:

citur ad illud quod est per se. Sed invenimus quod est in hoc et in illo; sed simiUtudo

' Parm. : « causatum. » ~ « Parm. : « dicens. » « infundendo. »

— 3 I p. Summx theoloy., q. ix, arl. 1. — ^ Parm. :
112 CO"MMENTU.\I IN LIB. 1 SENTENTIARUM.
ejus ; seoundo, quia non cst ibi ordo tcnipo- Sed non sequitur operationem operatum ab
ris, secundum qnod procedit in divcrsas setcrno, sed secundum ordinem sapientiae,
creaturas, sed tantum ordo natnra; : quia quae est principium opcrati ".
prius* natnraliter sunt in participatione di-
vina' bonitatis creatura^ nobiliorcs, ct si non ARTICULUS IL
tempore * ; et sic etiam intcUigitur quod Dio-
nysius dicit in principio Cxl. liier., col. 119, Utrum omnis creatura sit mutabilis\
t. 1 : « Sed et patre luminum moto ^ » etc,

ct quod frequenter dicit, divinam bonitatem Ad secnndum sic proceditur. \. Videtur

vel sapientiam procedere in creaturas. quod non omnis creatura sit mutabilis.
Ad sccundum dicendum, quod Augusti- Omnis enim mutatio, ut dicitnr in V Phys.,
nus secundum quod ip-
accipit large moveri, text. 7, est generatio vel corruptio vel mo-
sum intelligere moveri quoddam et velle,
est tus. Sed quaedam sunt
quibus nullum ho- in
quae proprie nou sunt motus, sed compara- rum est, sicut angeh, et hujusmodi, quae
tione*. In hoc enim verificatur dictum Pla- sunt separata a materia et motu, secundum
tonis in Parmenide, qui dicit Deus movet : (( philosophos, ut patet XII Metaph, text. 30.
se, » sicut dicit Commentator, XII Metaph., Ergo non omnis creatura mutabilis est.
cap. n, qui dicit quod Deus intelligit se et quidquid est mutabile perti-
2. Praeterea,
vult se sicut etiam dicimus, quod fmis
: net ad considerationem naturalis, cujus est
movet efficientem. Vel dicendum, quod mo- considerare motum. Sed substantiae sepa-
vet se in creaturarum productione, ut dic- ratse a materia non considerantur a natu-
tum est '. rali. Ergo non sunt rautabiles,
Ad tertium dicendum, quod impossibile mutatur, subjicitur
3. Praeterea, quidqiiid
est aliquid movere seipsum nisi secundum mutationi. Sed forma3 simplices non possunt
diversas partes, ita quod una pars sit movens esse subjectum, ut dicit Boetius, De Trinit.,
et alia niota sicut etiam in animali est anima
; cap. n, col. 1250, t. 2. Ergo non possunt
movens et corpus motum. Cujus ratio est, mutari.
quia niliil movet nisi secundum quod est in 4. Praeterea, sicut in Littera dicitur, omnis
actu, nec movctur nisi secundum quod est creatura movetur per tempus velper locum.
in potentia, et haec duo non possunt simul Sed quaedam sunt creaturai quorum non est
eidem inesse respectu ejusdem. Et quia locus et tempus sicut universale, quod, se-
Deus est simplex, non potest esse quod seip- cundum Philosophum, I Post., text. 7, est
sum moveat, proprie loquendo. Qnod ergo ubique et semper; et sicut materia prima,
objicitur quod omne mobile per aliud redu- de qua dicit Augustinus XIP Confess., ,

citur ad mobile per se, verum est de reduc- cap. XIX, col. 830, quod successiones t. 1,
tione quae est ad primum in genere illo. temporum non habet. Ergo non omnis crea-
Unde secundum philosophos, VIII Physic, tura mutatur.
text. 34, omnia mobilia reducuntur ad pri- Contra, ps. ci, 28 : Mutabis eos, et muta-
mum mobile, quod dicebant motum ex se, bunlur.
quia est compositum ex motore et moto. Sed Praeterea, Damascenus, lib. I Fidei orth.,
hoc ulterius oportet reducere in primum cap. ni, col. 795, t. 1, dicit : (( Omne quod est
simplex, quod est omnino immobile. ex nihilo, vertibile est in nihil; quod enim a
Ad quartum dicendum, quod in omnibus mutatione incepit, subjacere mutationi ne-
in quibus operatio differt a substantia, opor- cesse est, » Sed omniscreatura esthujusmodi.
tet esse aliquem modum motus ex hoc quod Ergo, etc.
exit de novo
operationem quia acquiritur
in ;
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod,
in ipso operatio, qua; prius non erat. In Deo sicut dictum est, motus, quocumque modo
autem operatio sua est sua substantia unde : dicatur, sequitur potentiam. Cum igitur
sicut substantia est seterna, ita et operatio. omnis creatura habeat^ aUquid de potentia,

' Parm. : « per prius. » — ' Parm. : « saltem na- ad congregantis patris unitatem, et deificam sim-
tura. » plicitatem. »
' Ex
versione Joannis Sarraceni « Sed et cunc- :
* Parm. : « operationes. » — ' Qua3st. i, art. \.

lus a palre moto luminis apparitionis processus, ad — "=

Parm. : « operandi. » —
Sumrnae theolog., ' I p.
nos bonitalis dono veniens, rursus sicut unum fa- q. IX, art. 2. —
* Olim ad marginem, c. xv, ut et
ciens virtus suscitative nos ndimplet, ct convertit Parm. —
' Parm. « aliquam potentiam, vel. »
:

1
 MISTINCT. VIII, l.m.KST III. AIIT. II KT III. H3
(|Uia miliis l)(>iis (^sl |miiiis ucIjis, iipdiUit kI<>I'<«' (>n»pl<)r iiiiiiiiilaliililutciii diviiia' vo-
(iiiiiics ((tiiliiras iniilaliilos ossn, ot Sdliiiu lunlalis. StM^iinda pdHsiliililaA ciiiiHCfpiilnr
Dciiin iiiiiniilaliilcin. Kst anloiii (-(iiisidiiraro ('ntaliiiain suiiindiiin ipi<id noii cst pcrrcctu
(liiplii'(<ni piissiliililalcin : iinani sci-nniliiiii siniplicilci'; sitciiiidiiin lioc iMiiiii MMiilior
id (pidd crcalnra lialicr, allcrain sociindiiin pns^ihilis csl ad ntccpliiincin. I ndi; scrnii-
id (pidd iiala cst lialicn^ Piinia c(iiiso(piiliir diiiii lnic ctiaiii diciliir dtnnis crcahira niii-
croatiirain'' s(>ciindiiin i|iiiid lialiot ussu ali l<diilis, accipicndd larf^o innlalidncin, si;ciiii-

alio; diniK^ ciiiiii «piod ossu siiiini ali alio diiiii(pnid diniio roci|>on! dicitiir pati (piod-
lialiot, iidii csl p(>r s(Micc(>sso osso, iil |iroliat daiii i;! niovcri, siciil dicil IMrdoSdphii.s in
Aviconna, tiacl. VIII Mfl<if)/ii/s., cap. i.iv, lili. III /)r tininui, tu.vl. \'l : 'i
Intclligcro
iiii(l(\ (pianliini (vst in .so, (^st pdssiliiN^, (^t isla (pioddani pali ost. i>

lidssiliililas dicit dopondontiani ad id a (pio .\(l priiniiin orgo dicoiidnin, ipiod pliilo-
ost. Ila'c aiitcin [xissiliililas osl (liipl(v\. {)uiv.- soplii considoravonint tanlnni illain niiilalio
dain s^ciindiiin dcpcndciiliain toliiis csso ad immii ipia' csl sccnndiini vari.iliononi rdrinai
id a (|iio csl rcs, socnndum Idtiini csso siiiiin, snlistaiilialis vol accidcnlalis cujiis caiisa nou
el illnd' ost Doiis; ot hanc dcpondciiliani sivo cst iminutahilis; ot lianc divisornnt por ^;e-
possihililatoni coiisoipiilnr mutahililas ipuo- iiorationoni, ot corrnptioiiuin, ctinoliim. Ta-
dam, (jua» osl vortihilitas in nihil, .socundum lcm aiitom ninlatioiKMn noii cst po.ssihilo in
Dainasc(>mim. uhi snpia. Tamcii lucc noii aiif^olis osso (jiiaiiluiii ad id (piod in natura
proprio ost* mutahililas, nec crcatura sccuu- corum ost.
duni hoc propric dicitur " mutahilis ot idoo ; Kt pcr hoc patot solutio ad secundum,
Au^ustinus do lioc non facit mcutioncui iu quia uaturalis non considerat nisi dictam
Litteni. Kt liiijns ratio cst duplc.\. Ouia in mutatioiKMu.
omui mnlahili cst invcnirc aliipiid ipiod Ad lertiiim diccndiim, (jiu^d >[af:^istcr et
suhslcrnilur ci (juod pcr mutalioncm amo- Augusliiins Idquuntnr liic do crcaturis tju3Q
vctur, et du lioc dicitur (juod potcst mutari. luibcnt esso pcrfcctum ; forma; autem noa
Sed accipiamus totum csso creaturai (juod
si hahcut esse pcrfcctum, cum non suhsistant
dcpcndct a Dco, nou invcnicmus aliijuid iu sc, sed iu alio. Vcl diceudum, (juod dupli-
sulisfratum dc (]uo possit dici (juod polest citcr dicitur ali(|uid nnitahile; vcl (juia sub-
mutari. Alia ralio cst, quia uihil dicilur j)os- jicitur mutatioui, hoc modo id tantum ct
sibile cujus contrarium est necessarium, vel quod est in potentia, mutatur; aut sicut id
quod uou potcst esse, nisi impossihili posito. quod removctur vel ahjicitur mutationc ' et ;

Esso aulem crcatur*: omniuo deticere non sic formae, quai suut actus, mutahilcs sunt.
potest, uisi rctrahatur iude fluxus divinae Non lioc tamen videtur esso de intentione
bonitatis in crcaturis, ct hoc cst impossibile Augustiui.
ex immutabilitate divinaj voluntatis, et con- Ad quartum dicendum similiter ,
quod
trarium necessarium; et ideo ex hoc crea- materia prima et universalc non habent in
tura non potest dici simpliciter corruptibilis sc essc comj^letum; sed csse eorum est in
vel mutabilis scd sub conditione si sibi rclin- parlicularibus comj)ositis : et ideo esse non
quatur; et hoc est quod dicit Gregorius", mutant per se, sed tantum pcr accidens,
Ub. XVI Moralium, cap. xxxvu, col. 1143, sicut est de formis.
t. 1 « In nihilum omnia deciderent, nisi ea
:

manus omnipotentis contineret. » Est etiam \RTICULUS III

qua?dam dcpendentia sive possibilitas rei se-
cundum partem sui esse, scilicet formam Utrum modi mutationis creaturarum con-
pra?supposita materia, vel eo quod est loco venienter assignentur ab Augustino.
materiae; et hanc possibilitalem sequitur
mutatio variabilitatis, ex eo quod id quod Ad tertium Videtur
sic proceditur. 1.
habet ab alio, potcst amittere, quantum est quod Augustinus incouvenienter assiguet
in se, nisi forte impediatur ex immutabili- modos mutationis creaturarum. Secundum
tate causse, ut dictum est ; et hoc modo illud enim est mutatio in quo invenitur mo-
sancti in gloria sunt immutabiles in esse tus, sicut secundum quantitatem vel quali-

^ Parm. « habet res. »

:
— « Parm. : « naturam.» — ^ Parm. : « est. » — « Parm. : « in homilia,
— ' Parm. « hujusmodi.
: » — * Parm. : « dicitur. » lib. XVI Moraliurn. » — '
Parm. : « in. »

VII. 8
 ;

11 i COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

tatem. Sed in quamlo non est molus, ut Ad secundum dicendum quod divisio ,

dicit rhilosoplms, Y Phys., tcxt. 0. Ergo vi- intelligcnda estcum prscisione, ut sic scili-
detur quod nihil dicat ereaturas moveri por cet intelligatur,quod quaedam rautatio est
tempora. per locura et tempus quffidam autem per;

2. Praeterea, in nulla divisione debet tempus tantura'; quod patct ex his quae dicta
unum raembrum Sed
contincri sub alio. sunt.
omnis motus locum, etiam'
qui est per
cst Adtertium dicendura, quod quaravis in
per tempus. Ergo videtur inconvenientor corporalibus sint plures raotus, oranes
dividere mutationem in mutationem loci et tamen ordinantur ad raotura localem ceeU,
temporis. qui est causa omnis motus corporalis; et
3. Pra^terea, motus, secundum Philoso- idco pcr motum localem tanguntur onraes.
phum, ut supra, est in tribus generibus, Vel potest dici, quod alii motus a motu locali
scilicet quantitate, quaUtate et ubi : et adhuc tanguntur per mutationem quae est per
est in substantia gencratio et corruptio sim- terapus quia, sicut Commcntator probat in
:

omnibus gcneribus generatio et

phciter, et in VIII Phys., text. 53, nuUus alius motus est
corruptio secundum quid qui omnes inve- : siinpliciter continuus nisi inotus localis ; et

niuntur in creatura corporali. Ergo videtur ipseAugustinus dicit in Littera, quod Deus
quod diminute assignet mutationem ^ crea- creaturam corporalem movet et per terapus
turarum corporalium per ubi, sive per locum et per locura.
tantum. Ad quartum dicendura, quod terapus du-
4. tempus est mensura primi
Praeterea, pliciter dicitur : uno modo numerus prioris
mobihs. Ergo quod non habct ordinem ad et posterioris inventorum in raotu caeU et ;

motum prinii mobilis, non habet relationem istud terapus continuitatcm habet a motu,
ad tempus. Sed alTectiones animarum non et motus a magnitudine, et hoc terapore
ordinantur ad motum caeU nec subjacent mensurantur orania quae habent ordinem ad
sibi, Ergo inconvcnicntcr dicit, quod mo- motumcaeU, sive per se, sicut motus corpo-
veri per tempus cst pcr airectiones mutari, rales, sivc per accidens, sicut aliquae opera-
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod tiones animae, secundum quod habent aU-
in motu proprie accepto est duo reperire, quam relationera ad corpus. Et hoc raodo
sciUcet continuitatem et successioncm : et tantum accipitur a philosophis. Alio raodo,
secundum quod hahet contiuuitatem, sic VLi\S Phijs., text. 101 et 102, dicitur tera-
proprie mensuratur pcr locum, quia ex con- pus magis coramuuiter nuraerus ejus quod
tinuitate magnitudinis est continuitas motus, habct quocumque modo prius et posterius
ut dicitur IV Phys., text. 99, et V, text. 39; et sic dicimus esse terapus mensurans sira-
secundum aulcm quod habct successionem, pUoes conceptiones intellectus, quae sunt sibi
sic "proprie mcnsuratur per tempus unde ; succedentes et istud tcmpus non oportet
:

tempus dicitur numcrus motus secundura quod habcat conlinuitatcm, cura illud secun-
prius et posterius. Quia autera inveniuntur dum quod attenditur motus, non sit conti-
aliqui motus habentes contiimitatem ct suc- nuum. Et sic accipitur hic tempus, et fre-
cessionem, aliqui autem habcntes successio- quenter a theologis.
uem ct non contiuuitatem^ sicut motus
alfectionum ct etiara cogitationura, quando DIVISIO SEGUNDJ; PARTIS TEXTUS.
sciUcet aniraa transit de una cogitationc in
aUam, inter enim illas duas intentiones (( Eademque sola proprie ac vere sim-
cogitatas non est aliqua coiitinuitas, ideo plex est. » llaecest tertia* pars distinctionis,
divisit mutationem creaturae per locum et in qua Magister determinat de divina sim-
tempus. plicitate, et dividitur in partes duas : in
Ad priraum ergo dicendum, quod in ge- priraa proponit quod intendit ; in secunda
nere « ([uando » non est motus, sicut in ter- probat propositura, ibi Ut autcin scias : ((

minante raoturn; nullusenim raotustcrmina- quod simplex sit illa substantia, tc docet
tur ad quando » sicut ad « ubi » est tamen
(( : Augustinus » quae dividitur in duas in
; :

motusin quando » sicut in mensurante.

(( prima ostendit creaturse multiplicitatem in ;

<Parm. omittit « etiam. » : * Al. — : « multitudi- non conlinuitatem. » — * Parm. : « secunda. »

nem. » — Parm. addit « tantum, » et
' : omittit : « et
 :

hlSTINCT. VIII, Uliyi':ST. Ill, AKT. III. KT UII/KST. IV, AllT, I. HS

S(M-iiii(la (liviiiHiii siiii|ilit'ilal(Mii, ilii : « Dciis ciiiiii ciii iKiM III aililitio, OMt unM ('(Jiiiiniiiio

V(M'i), (<lsi iiiiilli|)l(<.\ (lic.iliii', V(W'o taiiK^ii (it pra'(licaltiiii dc oiiiiiiIui.h dc <|uo iiiliil iHdcst
siiiiiiiU) siiii|ili«\ (^sl, )) |'riiiia iii (liiiis : iii vcro U(>K<u'i. S(!(l l)(!us iioii chI litiJiiHiiKHli.
|)i'iiiia (v\('liiilil siiii|irK'ilal(<iii u cn^attini cor- KrK<) ad o.sho huiiiii llt ali(pia addiliu. Nun
porali ; iii S(«(-iitKia a s|iii'iliiaii, ihi : <( {'.vm- ost orKo siiiiplox.

liira (|ti()i|ii() spiiiliiiilis, iit i^sl aiiiiiia, iii "i. Pra-lcrca, lloctiiis, lib. I)c Uihdnin.,
coiiiparalioiK^ (|iii(l(Mii coriioriH itst siiii|)l(v\; col. I.tll, t, !2 : « (liiiiK! (piud ost, (!HH(! parti-
siiit) c()iii|)aralioiio V(U'() corpori.s osl iiiiii- cipat iitsit; alia aiitciii participat, iit aliqiiid
tiplox. )) sil. » Sed Doiis vorissiino ost oiis et cht ali-
« h(Mis vcro, (>tsi intilli|)lc\ (iicaliir, Ncn^ (|iiid, (ptia boiiiis ot .sapiciis ct liiijiisiiKidi.

laiiicii cl stiiiiiiK^ siiiipl(v\ cst. )) llic oshnKJil Krgo Dciis babct cs.so siiiiin ipio cst, ct siipcr
(liviiiatii siiiiplicilal(Mii, ot (lividittir iii pailcs li()(^ liabot ali(pii(l aliiid (pio aliipiid est.
(liias : iti |)ritna ostoiidit siiii|ilicilat(Mti ; iti Ergo uoii ost siiuplcx.
socuiKlii o.\cIii(lit otiitioiii coiiiposilioiicin al) 3. Dcin, d(! (piociiiiKpio pra>di('alurali(pii(l
ipso, il)i : u {)\uh\ aiitctn iii itatura (liviita (piod noti cst(l(; stibslaiitia siia, illtid iion (;st

luilla sil acciilculittin (li^crsilas,.., oslciKlit sinqilcx. Scd (piidipiid piaMlicatiir dc ali(]tiu

Auf;ustiutis. » Priiua iu iltias prima : iu posUpiam non pra-dicabatur, illiid iiunest do

ostoudil voritatoui; iii socunda oxcludit du- substaiitia sua, cuin niilli rei substantia siia
bitatioiioiu, ihi : « llic diligoiitor attondou- do itovu advoniat. Cuin igitur do Deu prai-
diiin osl. » dicctur aliipiid posUpiain itun pra^dicabattir,
« Oii^hI antoiu in natura divina nulla sit ut esse duiniimtn ct crcaturcnKiuaidicuntur
aeoidontiinu divorsitas, nulhuiuo ponitus de ipso ex tenn)oro, videtur quud ipse non
nuitabilitas, sod porfocta siini^licitas, ostou- sit simplex.
dit Augustinus. » llic oxcludil a Dco oninom 4. Pra-torea, ubicumquo sunt plures rcs
coinpositioitcin vcl nuiUiplicitatoin ; ot circa in uno, ibi nioduiu
oportct essc alifpicin
lioc duo lacit : priino ostondil spocialitor cotnposilionis. Sed iu diviita iiatura sunt
quod Doo nou est compositio accidentis
in tres personaj realiter distinctae, convenientes
ad subjectuin secnndo ostendit univorsa- ; in una esscntia. Ergo videtur ibi esse aliquis
liter quod iii ipso niilla est compositio, ibi : modus compositionis.
« JIujus anlom esscntiai simplicitas ac siiice- Contra, omne compositum est posterius
ritas taiita est quod iioii ost in ea ali(juid suis componentibus quia simplicius est :

quod non sit ipsa. » Circa primum duo facit prius in se quam addatur sibi aliquid ad
primo excludit a Deo accidentium prsedica- compOsitionem tertii. Sed primo simpliciter
tioiiem secundo concludit, quod nec etiam
; nibil est prius. Cum igitur Deus sit primuin
substantia de eo proprie pricdicatur, ibi : priiicipium, iion cst compositus,
a Unde nec proprie dicitur substantia. » Pra^terea, illud quod est primum dans
omnibus esse, habet esse non dependens ab
alio quod enim habet esse dependens ab
:

QU^STIO IV.
alio, habet esse ab alio, et nullum tale est
primum dans esse. Sed Deus est primum
Ad intellectum hujus partis duo qu*run- dans omnibus esse. Ergo suum esse non
tur : primo de divina simplicitate ; secundo dependet ab alio. Sed cujuslibet compositi
de simplicitate creaturce. esse dependet ex componentibus, (juibus re-
Circa primum tria quaeruntur : 1° si in motis, et esse compositi toUitur et secundum
Deo sit omnimoda simplicitas; 2° an conti- rem et secundum inteUectum. Ergo Deus
neatur in praedicamento substantiae; 3° si non est compositus.
alia praidicamenta de ipso dicantur. primum principium
Item, illud quod est
essendi, nobiUssimo modo habet esse, cum
ARTICULUS PRIMUS. semper sit aUquid nobiUus in causa quam
Vtrtim Deiis sit omnino simplex '. in causato. Sed nobilissimus modus habeudi
esse, est quo totum aUquid est suum esse.
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur Ergo Deus est suum esse. Sed nuUum com-
quod Deus non sit simplex omnino. Ens positum totum est suum esse, quia esse

1 I p, Summse theoi, q. iii, art. 7.

116 COMMENTUM IN LlB. I SENTENTIARUM.
componeiitia, quap, non sunt
ipsiiis sequitiir aliquid osse, nisi per modum significandi,
ipsiim esse. Ergo Deus non est compositus. vel rationo, ut supra dictum est * do attri-
Et hoc simpliciter concedendum est. butis. Dictum autem Boetii intelligitur de
Ad primum ergo dicendum, quod aliquid participantibus esso, ot non do eo qui essen-
esso sino additione dicitur dupliciter. Aut tialiter ost suum esse. Ex quo patet quod

de cujus rutiono est ut nihil sibi addatur : attributa nuUam compositiouom in ipso fa-
et sic dicitur de Deo hoc euim oportet : ciunt. Sapientia onim secundum suam ratio-
perfectum esse in se ex quo additionem non nem non facit compositionem sed , secun-
recipit nec potest esse commune, quia omne
; dum suum esse, prout in subjecto realiter
commune saivatur in proprio, ubi sibi fit difTcrens est ab ipso ;
quaUter in Deo non
additio. quod non sit de ratione ejus
Aut ita est, ut dictum est''.

quod fiat sibi additio, nequo quod non fiat, Ad

tertium dicondum, quod hujusmodi
ot hoc modo ens couunune est sine addi- rolationes quae dicuntur de Deo ex temporo,
tiouo. In intcllectu onim ontisnon inchiditur non ponunt aliquid in ipso roaliter, sod tan-
ista conditio, sino additione; alias nunquam tum in croatura. Contingit enim, ut dicit
possot sibi fieri additio, quia esset contra Philosophus, V Metaph., text. 20, aliquid
rationem ejus; est, quia
et ideo communo dici relative, non quod ipsum reforatur, sed
in sui ratione non dicit ahquam additionem, quia ahquid refertur ad ipsum sicut est in ;

sed potest sibi fieri additio ut determinetur omnibus quorum unura depondet ab altero,
ad proprium ; sicut otiam animal connnune et non e contrario sicut scibile non est rela-
;

dicitur osse sine ratione, quia do intoUoctu tivum, nisi quia scientia refortur ad ipsum ;

ejus non ost habore rationem, nequo non scibile onim non dopondot a scientia, sed e
haboro; asinus autem dicitur sine ratione converso. Sed quia intellectus noster non
esse, quia in inteller.tu ejus includitur nega- potest accipore relationem in uno relativo-
tio rationis, et per hoc determiuatur secun- rum^, quin intolligatur in illo ad quod ro-
dum ditrerontiam propriam. Ita etiam diri- fertur, idoo ponit relationem quamdam
num esse cst doterminatum in se et ab circa ipsum scibile, et significat ipsura
omnibus aliis divisum, pcr hoc quod sibi Undo illa relatio quae significatur
relativo.
nuUa additio fieri potest. Undo patet quod in non est realitor in ipso, sed
scibili,

negationes dictee do Deo non designant in secundum rationom tantum; in scientia

ipso aiiquam compositionem. autem realiter. Ita etiam rolatio importata
Ad secundum dicendum, quod in rebus per hoc nomen
Dcus, vol Croator, cum de
creatis res determinatnr ut sit aliquid, tri- Doo dicatur, non ponit aUquid in Deo nisi
pliciter aut per additionem alicujus dilFo-
: secundura intollectura, sed tantura in crea-
ronti*, quai potentialiter in genere erat; tura. Ex quo patet quod diversitas relatio-
aut ex 00 quod natura commuuis recipitur num ipsius Dei ad creaturas non ponit com-
in ahquo, et fit hoc aliquid aut ex eo quod ; positionem in ipso.
additur aliquid ' accidens, per quod dicitur Ad quartura dicendum, quod, sicut supra
esse vel sciens vol albus. NuUus istorum dictum est^, proprietas personalis compa-
modorum potest esso in Deo, quia ipse non rata ad essontiara, non difTert re ab ipsa, et
est commune aliquid, cum de intellectu suo ideo non facit compositionem cum ea; sed
sit quod non addatur sibi aliquid nec etiam ; comparata ad suum correlativum, facit dis-
ejus natura est recepta in aliquo, cum sit tinctionem realom sed ex illa parte non est
;

actus purus; nec etiam recipit ahquid extra aliqua unio, et ideo nec compositio. Unde
essontiam suam, eo quod essontia sua con- rolinquitur ibi tres esso res et tamen nullam
tinot omncm pcrfecti(jnom. Komanet autem compositi(tnem. Ex hoc patet nomina perso-
quod sit aliquid dolerminatum per conditio- nalia nuUam in Deo compositionem siguiti-
nem negandi ab ipso omnem additionem^ care.
et per hoc removetur ab co omno illud quod
possibilo ost additionem recipere. Unde per
suum esse absolutum non tantum est, sed
aliquid est. Nec dillert in eo quod est et

< Parm. : <i alicui additur accidens. » — ' Parm. QuEEst. I, art. 1. — ' Parm. « exliemorum. » —
addit : « vel conditionem. » — ' Dist. ii, art. 2. — • Dist. II, art. 3.
 »

niSTINCT. VIII. (.ilI.rST. IV, AIIT. II Hf

in giMKMd. OiiiiK) (Miim liiijusniodi addit
AIITICIILUS II,
idiijiiid siipra k^miiis, (•! idco illiid (jikhI i>ni

KUIIIUKI Miuipl((.\, IKltl p(lti'st CSS^! ill (^iMKjrO.

Utrnm f)('ns sif iii ju.rdirdniciito Tcrtia riilio suhtilior ost AviciMiiia», tnicl. Y
sitbst<inti;r\ Mctiiiih., cap. IV, cl tract. I.\, cap. i. Omne
(jiiod (vst iii K<'>i('n\ liah(;t (|iiiddital(Mii diMo-
A(l .socimkIiiih .sic iinwcilitiir. I. Vidcliir rciitiMii ah (t.ssi;, si(Mil lioiin); hiiinamlati
qnod l)(Mis .sit in iif.iMlicaniciilo siil)st;iiili,i>. (Miiin o.v lioc (|iiod ost liiimaiiilas, noii dcho-
Oiiiiu^ (niim i|ii()il (^st, v(^l cist suhstaiiliu vcl tur (!.s.so iii iu-tu ;
potost (Miiiii cogilari liiiina-
acci(l(Mis. Scd l)(Mis iioM (ist acci(l(Mis, orgo nitas (!t tiuiKMi igiiorari aii iili(|uis lioino HJt.
cst siihstaiitia. (!iim initiir siihstaiitia pra'- Et ratio liii.iiis (;st, (jiiia comiiiiiiio, (jiiod
(licctiir (1(^ ipso sicut pra^dicatiiiii siihstaii- pr;i'dic;iliir (h; liis (]iKr siiiil in goiuMO, |»ra*-
tialt\ \>i iioii coiivtM'sim, (piia iioii oiiiiiis diciit (|uidditiil(Mn , ciwii giMiiis ot spocio»
suhslaiiliii ost Dimis, vidi^liir ([uod do ipso pra!dic(Mitur iu oo (|uod(]ui(i ost'. Illi iiiiloin
pra'dicotiir siciit f^oiius, ct ila Dous ost iii (]ui(lditati noii (hihotur osso iiisi por hocqiujd
poiKHV. siihstaiilia' sii.sccpta ost iii lioc vcl iii illo. Kt idoo (piid-
2. 1'ra'loroa, siihstanlia ost (]U0(1 uou ost ditiis giMioris vi;! spocioi iiou c()miniiiiic.;itur
Cuin if^itur
in subjocto, sod ost ens por so. socundum uuuin osse onniihus, sod solura
Doo hoc inaxiino convouiat, vidotur (\\\ot\ socundum unam ratioiioin communem.
ipso sit in goiicro sul)staiili;o. Undo constat (juod o.sso snuin non ost (]uid-
3. l*ra'loica, socuiuliiin IMiilosophum, X dit;is sua. In Doo autom oss(5 suiim (!st(]uid-

Metapli., lo.xt. 3, ac dcmcops, uuunKiiiod- dit;is su;i : ;ilil(M' oiiiiu iU'cidorot (juidditati, ot
que monsuratur nnniiuo sui gonoris, et ita esset acquisitum sibi ab alio, et non ha-
dicit il)i Connnontator quod illud ad quod beret esse ijer ossontiam suam. Et idoo Dcus
mousurautur onuics siihstautia} cst priinus non polost os.so iu 'aliqiio goiioro. Quarta
motor, qui, socundum ipsuin, cst Deus. causa cst cx. pcrfoctiono diviiii csso, (jUde
Ergo Deusost in gonoro substantiae. colligit oinnes nobilitatos omnium gonerum.
Contra, quidquid est in genere', aut est Unde ad nullum gcnus determinatur, ut ob-
sicut geueralissimum, aut est sicut conten- jectum est.
tum sub ipso. Sod Deus non est in genere Ad primum ergo dicendum, quod Deus
substantiio sicut generalissimum, quia prae- sinipliciter non est accidens, nec tamcu om-
dicaretur de omnibus substantiis; nec etiam nirio proprie potcst dici substantia; tum
sicut contentum sub genere^, quia adderet quia nomen substantige dicitur a substando,
aliquid supra* genus, et ita non esset divina tum quia substantia quidditatem nominat,
essentia simplicissima, Ergo Deus non est quai est aliud ab esse cjus. Unde illa est
iu gcnere substantiii3 divisio cntis crcati. Si tamcn non fieret in
Praiterea, quidquid est in genere, habet hoc vis, largo modo potest dici substantia,
esse suum determinatum ad illud genus. quae tamen inteUigitur supra omnem sub-
Sed esse divinum uullo modo determina- stantiam creatam, quod est quantum ad id
tum" est ad aliquod genus; quinimo com- perfcctionis in substantia, ut non esse in
prehendit in se nobilitates omnium gene- alio ct hujusmodi, ct tunc est idem in prae-
rum, ut dicit Pliilosoplius et Commentator dicato et in subjecto, sicut in omnibus quee
in V Metaph., text. 21. Ergo Deus non est de Deo praedicantur et ideo nou sequitur ;

in genere substantiae". Quod simpliciter con- quod omne quod est substantia, sit Deus;
cedendum est, quia nihil aliud ab ipso recipit praedicatio-
Hujus autem quadruplex assigna- ratio nem substautiae sic acceptae, sccundum quod
tur prima ponitur in littera ex parte nomi-
: dicitur de ipso ; et ita propter diversum mo-
nis sumpta. Nomen enim substantiaj impo- dum praedicandi non dicitur substantia de
nitur a substando Deus autem nulli substat. ; Deo et creaturis univoce, sed analogice. p]t
Secunda sumitur ex ratione ejus quod est haec potest esse alia ratio quare Deus non est

' I p. &ummx theolog., q. iii, art. 5. — » Parm. s vidimus exempla omnia; Nicolai au-
Ita quse
incaute addit : « substantise. » — ' Parm. : « con- tem Solutio.
: « —
Respondeo, Deum non esse in
tentum substantiiE. » — * Parm. :« scilicet genus. prsedicamento substauUse, quod simpliciter conce-
Totaliter argumentum istud in Parm. depravatur. dendum est. »
— 5 parm. : « terminatum. » ' Al. omittitur : « est. »
 ; :

118 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

in aliqiio gonere, qiiia sdlicet niliil de ipso contineatur inuno genero determinato sicut

et do univoco praedicatur.
aliis principium, non tamen Deus.
Ad secundum dicendum, quod ista defini-
tio, secundum Avicennam, tract. II Metaph.y ARTICULUS III.
cap. 1, et tract. III, cap. vni, non potest esse
substantiae : substantia est quse non est in Utrum alia praedicamenta de Deo dicantiir.
subjecto. Ens enim non est genus. Ilsec au-
temnegatio « non in subjecto » nihil ponit; Ad tortium sic proceditur. \. Videtur
unde hoc quod dico, ens non ost in subjecto, etiam quod alia prsedicamenta de Deo di-'
non dicit aliquod genus quia in quolibot : cantur. De quocumquc enim prsedicatur spe-
genere oportet significare quidditatem ali- cies, et gcnus. Sed scientia, quae est species
quam, ut dictum est, de cujus intellectu non qualitatis, invenitur in Deo, et magnitudo,
est esse. Ens autem non dicit quidditatcm, quoe est specios quantitatis. Ergo ot quanti-
sed solum actum essendi cum sit princi- , tas et qualitas.
pium ipsum; ot ideo non sequitur est non : 2. Prsetoroa, Philosophus, in IV Metaph.,
in subjecto, ergo ost in gonere substantise; text. i et seq., dicit : « Unum in substantia
sed oportot addi ost habens quidditatem
: facitidem, in quantitate sequale, in qualitate
quam consequitur osse non in subjecto simile. » Sod in Doo dicitur vere aequalitas
ergo est in genere substantiae. Sed hoc et similitudo. Ergo oportct dc eo dici aliquid
dictum' Dco nonconvonit, ut dictumest. per modum qualitatis ot quantitatis, sicut
Ad tcrtium dicendum, quod monsura pro- scientiam vel magnitudincm.
pric dicitur in quantitatibus dicitur enim : 3. Prseterea, natura gencris propriissime
mcnsura illud per quod innotescit quantitas repcritur in eo in quo primo est. Sed Deus
rei, et hoc ost minimum
in gonere quantita- est priraum agens. Ergo in eo actio prseci-
tis vel simpliciter, ut in numeris, quse men- pue invenitur.
surantur unitate, quae ost minimum simpli- 4. Praeterea, quanto aliquid est debilioris
citer; aut minimum secundum positionem essc, tanto magis repugnat summae pcrfcc-
nostram, sicut in continuis, in quibus non tioni. Sed inter omnia aUa entia relatio
est minimum simpliciter undc ponimus ; habet debilissimum esse, ut dicit Common-
palmum loco minimi ad mcnsurandum pan- tator, XI Metaph., text. 11 unde otiam fun- ;

nos, vol stadium ad mensurandum viam. datur supcr alia omnia cntia, sicut supra
Exinde transumptum est nomen mcnsurae quantitatem aequalitas, et sic de aliis. Cum
ad omnia gonora, ut illud quod est primum igitur in divinis inveniatur relatio, multo
in quoUbot genere et simplicissimum et per- fortius aUa praedicamenta.
fectissimum dicatur mensura omnium quae Contra, Augustinus, V De Trin., cap. viu,
sunt in gcnere illo; eo quod unumquodque col. 916, t. 8 « Omno quod de Deo dicitur,
:

cognoscitur habere de voritate generis plus aut secundum substantiam aut secundum
et minus, secundum quod magis accedit ad relationom dicitur » et ita aUa prsedica-
;

ipsum vel rocedit, ut album in genere colo- menta non erunt in divinis. Hoc etiam ha-
rum. Ita ctiam in gcnerc substantiae, iUud betur cx auctoritate Augustini in Littera.
quod habet esse perfoctissimum et simpli- Solutio. —
Respondeo dicendum, quod
cissimum dicitur mensura omnium sub- quidquid inventum in crcaturis, de Deo
stantiarum, sicut Dcus. Unde non oportet praedicatur, prsedicatur eminenter, ut dicit
quod sit in gcnerc substantiae sicut contcn- Dionysius, VII De divinis nominibus, § 3,
tum, scd solum sicut principium, habens in col. 870, t. \, sicut etiam est in omnibus aUis
se omnem perfectionem gonoris sicut unitas causis et causatis. Undo oportct omncm im-
in nuraeris, sed tamcn' divorsimode quia ;
perfcctionera removeri ab eo quod in divi-
unitatcnon mensurantur nisi numeri sed ; nam praedicationem vonit. Sed in unoquo-
Deus est mensura non tantum substantia- que novcm praedicamentorum duo invenio
lium perfectionum, sed omnium quse sunt sciUcet rationem accidentis et rationcm pro-
in omnibus gencribus, sicut sapientiae, vir- priam iUius genoris, sicut quantitatis vel
tutis et hujusmodi. Et ideo quamvis unitas quaUtatis. Ratio autem accidentis imporfec-

* Parm. omittit : « sed oportet addi : est habens jecto ; ergo est in genere substantise. Sed hoc dic-
quidditatem quam consequitur esse non in sub- tum. » — ^ Parm. omittit : « tamen. »

J
 MISriNCT. Vlil, {)\]/\^S'V IV, A lli. III, KT OIiyRST. V, AUT. [. 110

tioMoiii ('(iiiliiirl : (|uiii i^ssit accidiMiliM nsl ipsiim ot opuM Hiiuiii, cl idoo iK»n dicitiir
iiK^ssn ul (lo|i(Miil(M'o, nl ('oiii|i()sili()ii(MU rucoro aK0UHaclioiK5 ipia- chI |)i-aMlicaiiKMitijiu, m'<1
('iiiii siilijoclo por coiis(M|ii(«iis. Ifiido sociiii- actio Hiia ivst Hiihlaiilia. I)i; lioc lumitn pl(>
(liiiu ralioiKMii acciihMitis itiliil potost do Diu) iiiiis dicotiir iii priiicipio HiMMuidi '.

|ir,'i>(li(*ai'i. Si aiilciii c(>iisiil(M'iMiiiis |iro|)i-i.'iin Ad ipiartiim diciMKliini, (piod d(;hilila.s

ratioiKMii ciijiislil)cl. ^-(MKM'is, (|iio(ililiol .-ilio- ossi; i-(>lalioiiis (-oiisid(M'aliir Hciuiidiini iii-

riiiii ^'(MKMiiiii, pra^tiM' (( adali^piiil, » iiiiportat liaMiMitiaiii siii ad HiihJ(M'tiim (]iiia nou :

iiupiMloctioiKMu; (piaiitilas (Miiiii iiahct [iro- |)oiiil ali(|uid ahsolutiim iii siihjocto, .sod tau*
priaiii ratioiKMU iii comparatioiio ad siihjoc- tiiiii jior ros|)iM!tuiu ad aliiid. Iludo ox lioc.

tiiiu; ost (Miim (piaulitas iiKMisiira siihstau- hahcl ma.Lri^ <|"'"' V(Miiat iii diviiiam |)ra'di-
tia», ipialilas disiiosilio siihslaiitia', cl sic, catioiiciii : (jiiia ipiaiilo iiiiuns aiidil, laiitu
patot iii oiiiiiihiis aliis. lliido oadiMU ratioiio luinus repuguat siniplicitati.
rouiovoiitiir a diviua pravlicatiouo sooiiudiiiu
ratioiiom f^ouoris, siciil romovohaiitur por
ratioiKMu accidiMitis. Siautom cousidonMuus QU^STIO V.
specitvs ipsariim, liiiic aiiipia sociiiidum ([if-

foroutias comi^lotivas importaut aiiipiid p(U'- D(5indo ([iKoritur do simplicitato c.v parto
foctiouis, ut scioiitia, hujusmodi. virtiis ot croatmw ; ot circa hoc tria ([ii.nruutur :

Et ideo ista [iravlicautur do Doo socuuduui 1" utriim ali([ua croatura sit siiupl(;x;
pro[>riam ratiouoiu spocioi ot uou seciiudum 2° ntruin auiiua sit siiu[)l(!x, qiiia lioc liahot
ratiouem f^eueris. Adaliipiid auteiu, etiain
(( '> s[)ecialem dinicultateiu ;
;{" utruin sit tuta iu
soeuudum ratiouom p^oueris, nou iiuportat quahbet parto corporis.
aliquam de[)OU(loutiain ad suhjectum imuio ;

rofortur ad ali(]iii(l extra ot idco otiam se- :

ARTICULUS PRIMUS.
cuuduui rationem p^euoris iu diviuis iuveui-
tur. l^t propter hoc tantum rcmaueut duo Utrum aliqua creatura sit simplex.
modi prcTdicandi iu divinis, scilicot secnn-
dum suhstantiam ot secundum relationcm; Ad primum sic proceditur. \. Videtur
non onim spccici contentai in gcnero dche- quod uliqua creatura simplex sit. Forma
tnr aliquis modus pra^dicandi, sed ipsi ge- enim est compositioni contingens, simplici
neri. et invariabili esscntia consistcns. Sed forma
Ad primum crgo dicendiim, quod, sicnt est creatura. Ergo, etc.
dictum est, scieutia non prsedicatur de Deo 2. Prceterea, resolutio intellcctus non stat
sccundum rationcm gcneris, sed secnndum quousque invenit coinpositionem, sivc sint
propriam dillercutiam, quce complct ratio- separabilia sccunduiu rcm, sive non multa ;

nem ipsius. Unde non pradicatur imivoce enim separantur intellectu quae non sepa-
de Deo et de aliis sed secundum prius et
; rantur actu, secundum Boetium, hb. De
postcrius. hebdom., col. 1311, t. 2. Ulud ergo in quo
Ad sccundum dicendum, quod in divinis ultima stat resolutio intellectus est omnino
qucedam dicuntur hahere modum quantita- simplex. Sed ens commune est hujusmodi.
tisvel qualitatis non quia secundum talem
; Ergo, etc.
modum pra?dicentur de Deo sed secundum , 3. Praeterea,siomnis creatura est compo-
modum quo inveniuntur in creaturis, prout sita, constat quod non est composita nisi ex
nomina quae a nohis imposita sunt, modum
'
crcaturis. Ergo et componentia sua erunt
habent qualitatis et quantitatis sicut etiam : composita. Igitur vel itur' in infmitum,
Damascenus dicit, lib. 1 Fidei orth., cap. xii, quod natura et intellectus non patitur ; vel
col. 1, quod qusedam dicuntur de
834, t. erit devenire ad prima componentia simpli-
Deo assequentia substantiam, cum
sicut cia, quaetamen creaturae sunt. Ergo, etc.
tamcn, prout in ipso est, nihil sit assequens. 4. Si dicatur, componentia non
quod ita
Ad tertium diccndum, quod actio, secun- habent habitudi-
possunt esse simplicia, quia
dum quod est pra^dicamentum, dicit aliquid nem concretam, (juod sint ab alio Contra : :

fluens ab agente, etcum motu sed in Deo ; illud quod est extrinsecum rei non facit
non est aliquid medium secundum rem inter compositionem cum re ipsa. Sed agens est

^ Al. deesl :
« (juse. » — « Dist . i, art. 2. — ^ Parm. : « universaliter. »
m COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
extrinsecum a re. Ergo per hoc quod res est ria prima, et forma, et universale ; vel quia
ab aliqno agente, non inducitur in ipsam est componibUe aUeri, quod divina simpUci-
aliqua compositio. tas non patitur.
Contra, Boetius, De Tnnilate, cap. n,
I Et per hoc patefsolutio ad ea quse objecta
col. 2 In
12.")0, t. omni eo quod est citra
: « sunt. Primae enini rationes procodebant de
primum, differt et quod est et quo est. » Sed iUis creaturis quaenon habent csse comple-
omnis croatura cst citra primum. Ergo est tum, quae non componuntur ex aUis sicut
composita ex essc ct quod cst. ex partibus; et aUaj duae procedebant do
Prffiterea, omnis creatura habet esse fmi- creaturis quae habent esse completum.
tum. Sed esse non rcceptum in aliquo,
non est finitum, immo absohitum. Ergo ARTICULUS II.
omnis creatura liabet esse receptum in aU-
quo; et ita oportet quod habeat duo ad mi- Utrum anima sit simplex\
nus, sciUcet esse, et id quod esse recipit.
SoLUTio. —
Respondco diccndum, quod Ad secundum sic proceditur. d. Videtur
omne quod procedit a Deo iu diversitate es- quod anima sit enim dicit
simplex. Sicut
a simpUcitate ejus. Ex hoc
sentite, deficit Philosophus, II De anima, text. 2, anima
autem quod deficit a simphcitate, non opor- cst forma corporis. Sod ibidem dicit, quod

tetquod incidat in compositionem sicut ex ; forma neque est materia neque compositum.
hoc quod deficit a summa bonitate, non Ergo anima non est composita.
oportct quod incidat in ipsum aliqna maUtia. 2. Praeterea, omno quod ost compositum,

Dico ergo quod crcatura est duplcx. Quae- habot esse ox suis componentibus. Si igitur
dam enim est quse habet esse completum in anima sit composita, tunc ipsa in so habet
se, sicut homo
et hujusmodi, et taUs crea- aUquod esso, et iUud esse nunquam remo-
tura a simpUcitato divina quod in-
ita deficit vetur ab ea. Sed ex conjunctione animse ad
cidit in compositionem. Cum onim in solo corpus reUnquitur quoddam esse quod ost'
Deo esse suum sit sua quidditas, oportet esse hominis. Ergo in homine^ est esse
quod in quaUbet creatura, vel in corporaU duplex, sciUcet esse animae, et esse con-
vel in spirituaU, inveniatur quidditas vel juncti quod non potest esse, cum unius rei
:

natura sua, et esse suum, quod ost sibi ac- sit unicum esse.
quisitum a Deo, cujus essentia est suum omnis compositio quae adve-
3. Praeterea,

esse; et ita componitur ex esso, vel quo est, nit rei post suum esso completum, est sibi
et quod est. Est etiam queedam creatura accidentaUs. Si igitur anima est composita
quae non habet esse in se, sed tantum in ex suis principiis, habens in se esse perfec-
aUo, sicut materia prima, sicut forma quaiU- tum, compositio ipsius ad corpus erit sibi
bet, sicut universale; non enim est esso aU- accidentaUs. Sed compositio accidentaUs
cujus, nisi particularis subsistentis in natura, terminatur ad unum per acoidens. Ergo ex
et taUs crcatura non deficit a simpUcitate, anima et corpore non efficitur nisi unum
ita quod sit composita. Si enim dicatur, quod per accidons; et ita homo non est ens per
componitur ex ipsa sua natura et habitudi- se, sed pcr accidens.
nibus quibus refertur ad Deum vel ad iUud 4. Contra, Boetius, I De Trinit.. cap. n,

cum quo componitur, item quaeritur de iUis col. 1250, t. 2 : NuUa forma simplox potest
habitudinibus utrum sint res, vel non et si : esse subjoctum, Scd anima
subjectum et est
non sunt rcs, non faciunt compositionem si ; potentiarum, et habituum,
et spccierum in-

auteni sunt res, ipsa? non referuntur habitu- teUigiliiUum. Ergo non est forma simplex.
dinibus aUis sed seipsis, quia iUud quod : 5. Praeterea, forma simplex non habet esse

per se est relatio, non refertur per aUam per se, ut dictum est. Sed illud quod non
relationem. Unde oportebit devenire ad aU- habet esse nisi per hoc quod est in aUero,
quid quod non est compositum, sed tamen non potest remanere post iUud, nec etiam
deficit a simplicitate primi et defectus iste : potest esse motor, quamvis possit esse prin-
perpenditur ex duobus vel quia est divisi-
: cipium motus, quia moveus cst ens perfec-
bUe in potentia vel per accidens, sicut mate- tum in se; unde forma ignis non est motor.

' I p. Summx theoL, q. lxxv, art. 1. — 'Parm. « Ergo esse hominis. »

omittit : « qiioddara esse quod est. » — ' Parm. :

 nisTiNr.T. VIII, i.hm:st. v, aiit, ii. ift

\\{ (liciliir Vlll P/ii/sif., t(v\t. i(>. Aniiiiu rmn, siciif iKiii^ (•>l «iipcr annMn ; oX ifloo

niilcin inaii(*t jiost ('orpiis, vl cst inotor (di- iioii vi(l(^tnr (|iio(l aiiiina lialicat inat<:riain,

jioris. l'',r^-o iion cvst rorina siiiiplcx. nisi niatcria a'(|niv(»cu sninalnr.
(i. l'ra'liM'ca, iiiilla rorina siniplcx lialicl iii Alii iliciinl, (|iiiiil aiiinia unt cninpoKita ox
80 uiKJn individiK^liir, cniii oinnis rorina sil « i|tio osl n ct. n (juod oitl. d hilVort aiitiMu
(|(> siMMiminiinis. Si initnr aniina cst rorina n (|iio(l cst » a matcria ; (|nia d (inod csl, d dicit
8im|)l(V\, noii halicliil in si^ iiiid(^ individiiO' i[)siini sii|i|iosilnin lialiciis c.ss^v, matcriik aii-
tnr; scd lanliim individiiahilnr pcr cor|)iis. tom iion iialict «vssc, .S(;(| compositnm (vx inu-
Romofo autom oo «piod ostcausa iiidividiia- t(!riii ot forina ; iindo inat(!ria iion osl <( (|iiod

tioiiis, tolliliir individiiatio. Kv^o, romoto ost, » sod ('ompositnm. Ilndo iii omiiihiis illis

(•orpor(>, noii rcmanchiinf aiiima' divcrsa' in (piihnscst conipositio «!X mal(!ria «it forma,
socnndiim individiia ; ct ila non rcmaiichit ost (jliam ('om()osilio o.\ 'i (pio ost >- (!l « (piod
iiisi uiia aniina (jua' orit i[)sa iialiira aiiima'. ost. » In <'oini)ositis aul«!iii ox maloria ot for-
SoLmio. — Uospondoo dicondiim, (piod ma <( (pio ost » potost dici triiilicitor. I^otost

hic ost duplox opinio. Oiiidam ouim diciiuf, cnim dici « (pio osl » ipsa forma [jartis, (pim
quod aiiima ost com|)osila ox malcria (!t (lal(!.sso iiiatoriav Pot(!st(!fiain dici <i (jiio ost»
foriua; (pu)rum cfiam siiiif «|iii(lam diccntos, i[)soaclusos.sondi, sciiicof osso, sicut (piocur-
camdom osso maforiaiu aiiima' vX aliorum rifur, cst a(;tus currondi. Pohist cliam dici
corporalium ot spirifualium. Sod hoc nou « (juo cst» ipsa iiatura (jua! roliiKiuitur cx

vidotur ossc vcrum, ([uia uulla foriua cflici- conjunctionc forma* ciim matoria, ut huma-
tur iiitoUiL^-^ihilis, nisi ])cr hoc (|uod so[)arafiir uifas; [)ra'cipuo scriiudum ponontos quod
a maforia ot ah api)cn(l(>nfiis mafcria'. lloc forma, tolum. «pia' dicifur (jiiidditas,
(pia! cst
autom non cst incjuaufum ost matcria cor- nou est formaparlis, do (juihuscst Avicenna,
poralis pcrfocta corjioroitato, cum ipsa forma tract. V, cap. iii. Cum autem do ratione
corporcifatis sit intoUigibilis per separatio- quidditafis, vel essentiai, non sit quod sit
ucm a matcria. Undc ilKr suhstantia' qua^ composifa vcl compositum; consequens po-
sunt intolliyibilos por naturam, non vidon- terit iuvoniri ct intollij^a aliqua quidditas
tur esso matcrialcs alias species rerum in : simplex, non compositioncm
consequens
non
ipsis osseiit secundum esse intolligibilc. forma? et materiae. Si autem inveniamus
Unde Avicenna, tract. III, cap. vnr, dicit, ahquam quidditatem quae non sit composita
quod ahquid dicitur esse intellectivum, quia ex materia et forma, illa quidditas aut est
est immunc amatcria.
Et proptcrea matcria esse suum, aut non. Si illa quidditas sit
prima, prout consideratur mida ab omnl esse suum, sic erit essentia ipsius Dei, qua^
forma, non habet aUquam diversitatcm, nec est suum esse, et erit omnino simplex. Si
efficitur divcrsa per ahqua accidentia anto vero non sit ip.sum esse, oportet quod
advcntum forma! substantiahs cum esso , habeat esse acquisitum ab aho, sicut est
accideutale non prwcedat suhstantiale. Uni omuis quidditas creata. Et quia hgec quiddi-
autem perfcclibili debetur una perfectio. tas posita est non subsistere in materia,
Ergooportet quodprimaforma substantiahs non acquireretur sihi esse in altero, sicut
perhciat totam materiam. Sed prima forma quidditatibus compositis, immo acquiretur
qua3 recipitur in materia, est corporeitas, a sibi esse in se; et ita ipsa quidditas erit hoc
qua nunquam deuudatur, utdicitComment. « quod est, » etipsum esse suum erit « quo
in I Physic, text. com. 63. Ergo forma est. » Et quia omne quod non habet ahquid
corporeitatis est in tota materia, et ita ma- a se, estpossibile respectu ilUus; hujusmodi
teria non erit nisi in corporibus. Si enim quidditas cum habeat esse ab alio, erit
diceres, quod quidditas substantia3 esset possibilis respectu ilhus esse, et respectu
prima forma recepta in materia, adhuc ejus a quo esse habet, in quo nuUa cadit
redibit in idem quia ex quidditate substan-
;
potentia; et ita in tah quidditate invenietur
tice materia nou habet divisionem, sed ex potentia et actus, secundum quod ipsa quid-
corporeitate, quam consequuntur dimensio- ditas est possibihs, et esse suum est actus
nes quantitatis in actu; et postea per divi- ejus. Et hoc modo inteUigo in angehs com.-
sionem materice, secundum quod disponitur positionem potentice et actus, et de « quo
diversis sitibus, acquiruntur in ipsadiversai est » et « quod est, » et simihter in anima.
formae. Ordo enim nobilitatis in corporibus Unde angelus vel anima potest dici quidditas
videtur esse secundum ordinem situs ipso- vel uatura vel forma simplex, inquantum
 ;

m COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

oorum non componitur ex diver-
quidditas unde etiam non consequuntur totam spe-
sis; sed' tamenadvenitibicompositiohorum ciem :et talibus accidentibus non potest
duorum, soilicet quidditatis et esse. subjici anima. Quaedam autem habent esse
Ad primum ergo dicendum, quod anima natura^, scd consequuntur ex principiis
non est composita ex aUquil)us quai sint speciei, sicut sunt proprietates consequentes
partes quidditatis ipsius, sicut nec quaelibet speciem et talibus accidentibus
; potest
aliaforma; scd quia anima est forma abso- forma simplex subjici; quae tamen non est
luta, non dependens a materia, quod conve- suum esse ratione possibilitatis quae est in
nit sibi propter assimilationem et propinqui- quidditate ejus, ut dictum est, et talia acci-
tatem ad Deum, ipsa habet essc per se, quod dentia sunt potentiae animae; sic enim et
non habent aliae formae corporales. Unde punctus habent suas proprietates.
et unitas
in anlma invcnitur compositio esse » et (( Ad quintum dicendum, quod omnis forma
quod est, » et non in aliis formis quia ip-
(( : est aliqua similitudo primi principii, qui est
sum esse non est formarum corporahum ab- actus purus unde quanto forma magis
:

solute, sicut eorum quee sunt, sed compositi. accedit ad similitudinem ipsius, plures par-
x\dsecundum dicendum, quod anima sine ticipat de perfectionibus ejus. Inter formas
dubio hal)et in se csse perfectum, quamvis autem corporum magis appropinquat ad
hoc esso non resultct ex partibus compo- simiUtudinem Dei, anima rationalis et ideo ;

nentibus quidditatem ipsius, nec per con- participat de nobUitatibus Dei, scilicet quod
junctionem corporis efficitur ibi aliquod intelligit, et quod potest movere, et quod

aliud esse; immo hoc ipsum esse quod est habet esse per se et anima sensibilis minus,
;

animae per se, fit esse conjuncti esse enim : et veg-etabiUs adhuc minus, et sic deinceps.
conjuncti non est nisi esse ipsius formae. Dico igitur, quod animae non convenit
Sed verum est quod formae materiales,
aliae movere, vel habere esse absolutum, in-
propter earum imperfectionem, non subsis- quantum est forma; sed inquantum est si-
tunt^ per illud esse, sed sunt tantum prin- militudo Dei.
cipia essendi. Ad sextum dicendum, quod, secundum
Et per hoc etiam patet solutio ad tertium : praedicta, in anima non est aliquid quo ipsa
quia compositio quae advenit animae post individuetur, et hoc intellexerunt qui nega-
esse completum, secundum modum intelli- verunt eam esse hoc aliquid, et non quod
gendi, non facit aUud csse, quia sine dubio non habeat per se absolutum esse. Et dico
illud esse essct accidentale, et ideo non se- quod non individuatur nisi ex corpore.
quitur quod homo
ens per accidens.
sit Unde impossibilis est error ponentium ani-
Ad quartum dicendum, quod si Boetius mas prius creatas, et postea incorporatas :

loquitur de subjecto respectu quorumcum- quia non efficiuntur plures nisi secundum
que accidentium, dictum suum^ est verum quod infunduntur pluribus corporibus. Sed
de forma quae est ita simplex quod etiam est quamvis individuatio animarum dependeat
suum Deus et talis simplici-
esse, sicut est : a corpore quantum ad sui principium, non
tas nec in anima nec in angelo est. Si au- tamen quantum ad sui fmem, ita scilicet
tem loquitur de subjecto respectu acciden- quod cessantibus corporibus_, cesset indivi-
tium quae habent csse firmum in natura, et duatio animarum. Cujus ratio est, quod
quae sunt accidentia individui ; tunc est ve- cum omnis perfectio infundatur materiae
rum dictum suum etiam de forma simplici, secundum capacitatem suam, natura animae
cujus quidditas non componitur ex partibus. ita infundetur diversis corporibus, non se-
Sunt enim quaedam accidentia quae non cundum eamdem nobilitatem et puritatem :

habcnt essc vcre, scd tantum sunt inten- undo in unoquoque corpore habebit esse
tiones rerum naturalium; et hujusmodi terminatum secundum mensuram corporis.
sunt species rerum, quae sunt in anima; Hoc autem esse terminatum, quamvis ac-
item accidentium habcntium csse naturae quiratur animae in corpore, non tamen ex
quaedam' consequuntur naturnm individui, corpore, ncc per dependentiam ad corpus.
scilicet materiam, per quam natura indivi- Undc, remotis corporibus, adhuc remanebit
duatur, sicut album et nigrum in homine unicuique animae esse suum terminatum,

* Parm. omittit : « sed, » et habet « sibi. » — '•

Non, ut in Parm. : « quoniam. »
* Parm. « sunt. »
: — ' Parm. omittit : « suum. » —
 niSTINCT. VIII, UII.KST. V, AIIT. II KT III. H3
«oouiidiim Jifrnclionos vt>l disposiliourH (\U!V forma subslnntJMlis corporls animnll. Krgo
('(UiS(«(-iil;r siiiil i|iSMiii, ])r(>iil luil iiiiiiocUo ost iii ipialibcl piirlc cjiis tnlM.

lalis corporis. |';i li.cc osl. soliitio Aviccmi.i', Pr.'i>l(M'(>a, vidciiiiis ipioil aiiim.i ,'i>ipmlili)r

l)(i finhnft, pnrt. i., cap. m, ol polost maiii- citosoiitit liDsioiKMii iii ipialilM>l parlo corfK)-
Ibslari \nn' cixiMiipIiim sdiisiliilc. Si cnim ris. lidc aiiliMii iioiio.ssot, iiiMi aiiiiiiii iuhrsHut
nliipiid umiiii iioii rcliiuMis li,niir;im disrm- (Miilibct p.ii li. V.v^iu aiiima <;t»t tot;i iii (piali<
j;:iiatiir piM- di\(M'sa vasa, si(Mil iKpi.i ;
(pi.uido bct ]i;irl(! cor[)oris,

vasa rcMiiovt^hiinliir, iiou nMiiaiKOiunt |)ro- Soi.inio. — ilosjiondoo dicoiidiiiii, qiiod

prio flgura' distiiicta'; sod nMiiaiichit iiiia (|uidaiii |iosiu!rimt iiiiiiuiuii dii|)licitiT [iosho

laiitum aipia. Ila ost do formis matLM-ialiliiis (•()nsi(I(M-iii'i : iuit socuudum suam osscn-
qiia' iiou rclincnl css(^ jior .siv Si auhMii sit tiam , aiit sc^Mindum (juod cst (|iiO(ldiim

aliipiid rcrmcns ll,t;uram ipiod disliii.mialiir totiim i)oloiili;d(!. Si [iiiiiio iiiodo, sic, dict;-

.soiMiudiim div(n'sas lli^uras jior divor.sa iiis- biinl, i[)s;im iioii os.si; iii loto coriioro, sod iii

trimioiila, (Uiam roiuotis illis, romaiioliit aIi(|Uii parto (\jus, .scilicot cordo, ot por cor
distiuclio lii^urarum, ut patot in cora; ot ita vivificaro lotiim corpus p(;r spiritus vitalos
osl do anima, ([ua» rotinot osso siiiim post liroccdciitcs a (Xirdo. Si .s(!(M1ii(Io mod(j, sic
corporis (loslriicfioiicm, (piod oliaiu maiiot anima considcnitiir ut (|ua'd;im i)ofciili;i in-
iu ipsaosso iudividualuiii ot disliuctuiu. tograta ox omiiibus p;uticuIiU'ibiis potcntiis,
ot sic totii anima ost in toto corpore, ct noii
tota iu (piidibot parte corptjris : inimo, si(^ut
ARTICULUS 111.
dicit IMulosopIiiis, II l)c anima, tcxt. 0, par-
tos iiuiiuii' .sc babciit iul piU'tos corporis, siciit
Utrum anima sit tota in toto, et tota in
tota auiiuii ad corpus totum; undc si pupilla
qualibet parte '.
esset animal, visusesset auima ejus. Hiijus
autem positionis caiisa , fuit diiplox falsa
Ad torfium sic proceditur. 1. Vidctur imaginatio : una est, quia imaginati sunt
quod anima uou sit tota iii qualibot parte animam csse in corpore sicut in loco, ac si
corporis. Cum onim aninia sit forma siin- tantum esset motor, ct non forma, siciit est
plox, totalitas ojus attenditur sociindum nautain navi; alia est, quia imaginati sunt
potentias. Sed non in qualibot parte cor- simplicitatem animiB esse ad modum puncti,
poris sunt oniues cjus potontise. Erg-o non ut sit aliquid indivisibile liabens situm indi-
est tota in qualibet parf e corporis. visibileni, Et iitrumque horum stultum est.
2. Prceterea, animal cst quod est composi- Et ideo diccndum cum Augustino, VI Be
tum ex anima et corpore. Si igitur anima Trinit., cap. vi, col. 928, t. 8, quod anima
esset in qualibet parte corporis tota, quaeli- secundum essentiam suam considerata, tota
bot pars corporis esset animal sicut qua^libet est in qualibet parte corporis^ Non tamen
pars ignis est ignis. Ergo, etc. tota, si accipiatur secundum totalitatem po-
3. Prceterea, constat quod anima influit tentiarum sic , enim est tota in toto animali.
vitam corpori. Si igitur anima esset tota in Et ratio hujus est, quia nulli substantiae
qualibet partc corporis, quaelibet pars cor- simplici debetur locus, nisi sccundum rela-
poris immediate accipcret vitam ab anima ;
tionem quamhabetadcorpus. Anima autem
et ita vita unius partis non dopenderet ab comparatur ad corpus ut ejus forma * a qua
alia quod videtur falsum, quia vita totius
: totum corpus et quaeUbetpars ejus habet esse,
corporis dependet ex corde. Ergo, etc. sicut a forma substantiali, Sed ^ tamen po-
4. Praeterea, corpus habet diversas partes tentias ejus, non omues partes corporis par-
distinctas. Si igitur anima esset in qualibet ticipant ; imino sunt ali(iua3 potentiae quibus
parte corporis tota, totum"- esset in pluribus non est possibilo perfici aliquid corporeum,
locis simul. Hoc autem non videtur conve- aliae autem sunt
sicut potentiae intellectivae ;

nire nisi Deo. Ergo, etc. quae possunt esse perfectiones corporum,
Contra, forma substantialis adest cuilibet non tamen cas omnes influit anima in qua-
parti materiaenon enim perficit tantum to-
: libet parte corporis, cum non quaelibet pars
tum, sed singulas partes. Sed anima est corporis sit ejusdem harmoniae et com-?

^ I p. Summae theoL, q. lxxvi, art. 8. ^ Parm. — : (lib. De quatuor cosevis, cap. vui). »— * Parm.
« tota. » — ' Parm. addit « Idem dicit Alberius
: « formalio. » — ^ Parm. : « et. »
 I ;

m COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

mixtionis; et nihil recipitnr in aliquo nisi quens esse ipsarum partium, quod conser-
secundum proportioncm recipientis et idco ; vatur per operationem animae.
non eamdem perfectionem recipit ab anima Ad quartum dicendum, quod anima non
auris et oculus, cum tamen qua?libct pars est in corpore vel in partibus corporis, sicut
recipiat esse. Unde si consideretur anima forma in materia, et ideo
in loco, sed sicut
prout est forma et essentia est in qualibet , non sequitur quod sit in pluribus locis.
parte corporis tota si autem prout cst mo-
;

tor secundum polentias suas, sic est tota in

EXPOSITIO SEGUNDyE PARTIS TEXTUS.
toto, et in diversis partibus secundum diver-
sas potentias. « Aliud timor, aliud laetitia, aliud tristi-
Ad primum ergo dicendum, quod cum tia. Videtur per hoc designari compositio
))

dicimus totam animam esse in qualibct animae, cum ista, secundum Philosophum,
parte corporis, intelligimus per totum per- lib. I De anima, text. 12, sint passiones con-
fectionem naturce suse, et non aliquam tota- juncti. Et dicendum, quod amor, et timor, et
litatem partium ; totnm enim pcrfectum et et hujusmodi omnia dicuntur dupliciter :

est idem, ut dicit Philosophus iu III Physic, vel secundum corporalem passionem et sic ;

text. 64. sunt passiones conjuncti, nec remancnt in

Ad secundum dicendum, quod perfectibile anima separata; vel secundiim quod consis-
debct esse proportionatum suae perfectioni. tunt in apprehensione et affectione intellec-
Anima autem quamvis sit forma simplex, tiva et sic accidunt ipsi animae secundum
;

esttamen multiplex in virtute, secundum se, et sunt in ipsa post separationem a cor-
quod ex ejus essentia oriuntur diversae po- pore. Unde etiam Philosophus, VII Ethic,
tentise ; et ideo oportet corpus proportiona- cap. xvu, et XII Metaph., text. 39, ponit de-
tum sibi habere partes distinctas ad recipien- lectationcm etiam in natura divina.
dum diversas potentias ; unde etiam anima «Sine indigentia Creatorem. Hoc ideo ))

dicitur esse actus corporis organici. Et quia dicit, quia omnia alia agentia ab ipso agunt

non qucclibet pars animalis habet talem dis- propter fmem alium a se, et ideo acquisi-
tinctionem, non potest dici animal. Sed tione illius fmis indigent; ipse autem Dous
animse minus nobiles quae habent parvam propter seipsum omnia facit, ut dicitur
diversitatem in potentiis, perficiunt etiam Proverb., xvi, 4 Universa propter seip-
:

corpus quod est quasi uniforme in toto et sum* operatus est Dominus, et ideo agit * Semel-
partibus; et ideo ad divisionem partium sine indigentia. ipsum.

efficiunturdivcrsae animae actu in partibus, « Sine habitu omnia continentem. » Hoc

sicut etiam in animaUbus annulosis et plan- ideo dicit, quia habitus est eorum quae circa
tis. Non tamen ante divisionem in hujus- corpus adjacent, in quibus quodammodo
modi animalibus quaelibet pars dicitur ani- ipsum corpus est, sicut in vestimento. Cum
mal, nisi in potentia sicut nullius continui ; autem continere dicatur alio modo in corpo-
pars est nisi in potentia unde nec pars : ralibus quam in spiritualibus, quia in corpo-
ignis est aliquid actu, nisi post divisionem. ralibus, quod inest, continetur ab eo in quo
Ad
tertium dicendum, quod vivere in est, sicut aqua a vase in spiritualibus autem
;

animali dicitur dupliciter uno modo ' : quod inest, continet illud in quo est, sicut
vivere est ipsum esse viventis, sicut dicit anima corpus, Deus qui est in rebus sicut
Philosophus, II De anima, text. 37 « Vi- : continens ipsas, non dicitur in eis esse sicut
vere viventibus est esse; » et hoc modo habens habitum^ in habitu, ut includatur
anima immediate facit vivere quamlibet ab eis est enim intra omnia non inclusus.
:

partem corporis, inquantum estejus forma; Et idco quamvis sit in omnibus sicut conti-
alio modo dicitnr viverc pro opcratione nens, non tamen omnia se habent ad ipsum
animae quam facit in corde prout est motor per modum habitus.
et talis est vita quae defertur per spiritus « Non enim ex compositis Deus, qui vita
vitales ; et talem vitam influit primo in cor, est, subsistit. » Ad intellectum hujus litterae

et postea in omnes alias partcs. Et inde est sciendum est, quod quando aliquid substan-
quod Iseso corde pcrit operatio animae in tialiter componitur ex partibus, perfectio est
omnibus partibus corporis, et per conse- ipsius compositi, et non alicujus partium :

• Al. : « duplex. » — ' Parm. : « est. »

 ,:

DOTNCT. VIII, Ull/I-:ST. V, Alll. 111, KT DISTI.NCT. I\. Ittt

siciit foniKi iion Imlx^l (iss(\ iicc iiiiilcria, liiiH c-il, iicc i|iMiiiu liliiiiii I HM- ipu 1'aliM' <;iit, iicc

st<(l loliiiii c()iii|)()>iliiMi. Iii l)('(i iiuloiii itlVd-

.Spiiitiiiii Hiiticliiiii (•tti! i|iii 1'atiT ml aul Kiliu*.
I'iia ciiiiii cHt imHciitiii PatrJH, ct Kilii, i*l S|iii'itiiH
iiiliir |iiMlocli() ad ossu, (tl i|uaM-
(H (|iiaiiliiiii
sfiiiili : iii i|ii.i 111)11 c I iliiiil l',itci', iiliml Filiiin,
I II III ad l)(Mio ossu. Qiiatiluiii ad o.sso, (|uia
iiliiiil S|iii-ihiH -tiiiicliiH; iiii.itiiMi^ pcftiiii.iliicr »il
vila (\sl : iiiido si vila diviiia ossol ariciijiis
aliiiH Piilcr, iiliiiH FiliiiH, alius SpiriliiH nuiictu». m
iil coiiipositi. opoitcidt (iiiod ca ox (|iiil)us

illiid coiiiiioiiorctiir, iioii oss(>,iil vivciitia. I'.l

///(• (/( riiirtrrnilutr l'ilti ruin i'ntri'.

(|uia vila iioii lialiol ali(|ui(l adiiii.xlutii (|uod

vila, siciil iioc oss(i, ut dicit Hoclius, (iciiitiis c.hI ciiiiii a Palrc Fiiiiis, ct iiico uliun;
iioii sil
iicc liiiiicii aiilc liiil Piitcr ipi.iiti l-iliiis, ciiu.'turiia;
lil). l)e /ic/xfom., vo\. CUI, t. 'i, idoo iioii
siml uiiiiii silii trcs pcrsoiiu-.
potcst osso ut DiMis, (|iii iioii taiituiii vivit
pcf vitaiu, o\ arKpii-
stnl ipst>uu<t cst vila, sit
Anjiunrntaluj .irianorum.
bus coinpositis ad inviccni ud constitntioncm
aUcuJus tcrtii. (^)uaiituni ad bono osso (•onsi S('(l contrii hoc inriuit liuu-elicus, ut refcrt
dcratur divitia pcrtcctio (pianluni ud tria. Aiulirosiiis iii I lili. />(• fidr '
ml liralianuvi, caj). ix,

rriino, ([uantuni ad potcstatcin, ct sccun- col. .>G'i, t. ;j : tJiiinc qiiod naluiii est i^riiicipiuni

duiu lu)c i[)sc Dcus ilicilur virtus ct non lialiel; et ideo quia Filius iiatus est*, priucipium

tantuin habcns virlulcin. Undo uou potcst

liiihet, el csst^ co^pit. Quod hu;rt'licoruin ore sic
(lictuni cst. Nam i|)S(i Ariiis, ul moniinil Au-
esso (luod oomponalur ox ali([uibus, (juia in
gustiiius iii lil). VI hc Trinit., cap. i., di.visse
coni[)oncutibus non cssct virtus illa, ct ila
IVrlur : « si Filiiis cst, natuscst; si natus est, erat'
coin[)oucrctur cx inlirnns, id ost carcntibus
(luando noii erat Filius. »
virtutc ([iKo ost totius. Virtus autoin noii
babct adiuixtnm, sicut ncc esso; sed
ali([uid Rcsponsio Augustini catholica.
habeus virtutcm potest habore infirmitatcm
iiduiixlam. Sccuiulo, (|uantum ad pulcbritu- Qui lioc dicunt, nnn inltilligunt etiam « natum
csse dc Dco sempitcruum csse, ut sit couiternus»
dincm, ot sic Dcusdicitur lux. Si autcm ista
Patri Fitius; sicut splendor, qui gignitur ab igne
lux se(]ucretur compositionom aliquam
atquc dillunditur, coa^vus^ cst illi : et esset coae-
coinponeutia non essent Incontia; sicut vi-
tcrnus, si ignis esset oeternus. »
demus, (]uia ex congregatioiie diapliani efii-
citnr corpus bicidum, ut chrystallus, cum Oppositio Augustini contra hcereticum.
tameii partes dispcrsai nou liaboront prius '

luciditatcm. Nihil autem obscurum iii Dco « Item, si Dei Filius, » inqtiit Augustinus ibidem,
potest esse, qui ost lux, sicut nec non esse « virtus et sapientia Dei est, nec unquam fuit Deus
sine virtute et sapicntia coa;ternus est Deo Patri
in csse. Tertio, quantum ad naturai subtili- ;

Filius. Dicit autem Apostolus , I Coiinth., i,

tatcin, dicitur enim spiritus esseiitiaUter.
Christum Dei sapientiam. Aut
esse Dei virtutem et
Unde formalitas sua, sive quidditas, non est
ergo non fuit quando non fuit Fihus, aut aliquando
ex aliquibus disparibus, id est dissimiliter se Deus non habuit virtutem et sapientiam; quod
habentibns ad formalitatem; sicut humani- dementis est dicere : constat eniin quia seiuper
tas cx aiiima et corpore, per quam homo for- habuit sapientiam. Semper ergo habuit Filium. »
maUter est.
« Vivens per totum , n quia nihil est in eo Responsio A^nbrosii ad idem auctoritate fulta.
nisi vita.
Eidem quoijue arianicoe quaistioni Ambrosius,
ubi supra, cap. vin, in hunc modum respondet ;

DISTINGTIO IX. « Ego, inquo.m, Filium natum esse conliteor :

quod reliquum est inlidelitatis, borresco. Scriptum

De distinctione personanm. est enim in Veteri Testamento, Isa., xliii, 10, ut
vel unum ex pluribus dicam : Ante me non fuit
Nunc ad distinctionem personarum accedamus. alius Deus, et post me non erit. Quis ergo hoc dicit,
« Teneamus ergo, » ut docet Augustinus % xn lib. Pater, an Filius? Si Filius, ante me, inquit, non
De fide ad Petrum, cap. i, § 3 : « Patrem, et fuit alius Deus; si Pater, post me, inijuit, non
Filium, et Spiritum sanctum unum esse naturali- erit;hic priorem, ille posteriorem non habet.
ter Deum; nec tamen ipsum Patrem esse qui Fi- Invicem enim in se, et Pater in Fiho, et Fihus

^ Parni. : « quas dispersit. » — « Seu potius Ful- legitur : « erat tempus. « — ^ Al. « coasvus. »
gentius, col. 674. — ' Al. : De Trinit. — * Al. deest 7 Al. : « coeetemus. »
« natus. » 5 Al. — : « et erat. » In textu Magistri
i26 COMMENTUiM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.
in Patre cognoscitur. Cum euim Patrcm dixeris,
pjus etiam Filium designasti, quia nemo ipse est Vtrum debeat dici, semper gignitur, vel semper
pater sibi cum Fdimu nominas, etiaui Patrem
;
genitus est Fiiius.
fateris, qnia nemo ipse sibi Filius est. Itaque nec
Filius sine Patre, nec Pater potest esse sine Filio. Hic quairi potest, cum generatio Fihi a Pati'e nec
Semper ergo Pater, semper et Filius est. » ])rincipium habeat nec finem, quia ajterna est,
utrum debeat dici, FUius semper gignitur, vel
Invectio Ambrosn in hwreticos. semper genitus est, vel semper gignetur. De hoc
Gregorius, super Job, lib.XXIX Moralium, cap. i,
« Item dic, inquam \ ne hseretice, mihi, fuit col. 477, t. 2, ait : « Dominus Deus Jcsus in eo
quando Deus omuipotens Pater non erat, et Deus quod virtus et sapientia Dei est, de Patre ante
erat? Naui si Pater esse capit, Deus ei-go primo tempora natus est. Vel potius, quia nec ccepit
erat, et postea Pater factus est quomodo ergo im- : nasci nec desiit, dicamus verius semper natus.
mutabilis Deus est? Si enim ante Deus, postea Non autem semper possumus dicerc « semper nas-
Pater fuit, utique generationis accessione mutatus citur, » ne imperfectus esse videatur. At vero, ut
est. Sed avertat Deus hanc amentiam, quia semper oeternus designari valeat et perfectus, semper dica-
habuit sapientiam, semper habuit Filium. » niuset «natus; quatenus et «natus » adperfectio-
»

nem pertineat, et «senrper» ad aeternitatem. Quam-

Ineffabile est, quomodo Filius sit, et non habeat vis per hoc ipsum quod perfectum dicimus, multum

priovcm Patrem, siciit modus gcncrationis inin- ab illius veritatis expressione deviamus, quia quod
tclUyibilis est, ct ineffabilis. factum non est, nec potest dici proprie perfectum.
Sed balbutiendo ut possumus, excelsa Dei resona-
«Sed qufcris a me, inquit Ambrosius, ibid., mus. Et Dominus nostrai infirmitatis verbis con-
c. X, col. oOo, quomodo si Filius sit, non priorem descendens, Matth., v, ili Estote, inquit, perfccti :

habeat Patrem. Qua^ro, inquit, al)s te quomodo, sicut et Pater vester ccelestis perfectus cst. » Super
vel qiiando* Filium putes esse generatum. Mibi illum locum etiam psalmi ii Ego hodie genui te, :

enim impossibile est generationis scire secretum, col. 71, t. 4, de hac* generatione Filii loquitur
mens deticit, vox silet, non mea tantum, sed et Augustiiius ita « Quanquam per hoc quod dicit
:

angeloioim, supra potcstates et supra angelos, et hodie, etiam posset intelligi dies ille quo Christus
supra cherubim, et supra seraphim, et supra om- secundum hominem natus est ; tamen, quia « Iiodic »
nem sensum est, (|uia scriptum est, Philip., iv, 7 : prseseutiam significat, atque in seternitate nec
Pax Christi supra omnem sensum est. Et si pax lirajteritum quidquam est, quasi esse desierit, nec
Christi est supra omnem sensum, quomodo tanta futurum, quasi nondum sit, sed pra;sens tantum,
generatio non est supra omnem sensum? Tu ergo quia quidquid aeternum est, semper est; divinius
manum admove. Scrutari non Ucet superua
ori dictum intelligitur' de sempiterna generatione
mysteria. Licet scire quod natus sit, non licet dis- sapientia; Dei. » Ecce his verbis ostendit Augusli-
cutere quomodo natus sit. Illud ncgare non mihi r.us, quod generatio Filii scmper est, nec pra^teriit,
licet, hoc quajrere metus est. Inetfabilis enim est nec futura est, quia a^terna est. Ideo enim dixit
illa generatio unde Isaias, cap. uii, 8 Genera-
: : genui, ne novum putaretur, scilicet ne videretur
tionem ejus quis enarrabit? » incepisse. Hodie dixit, ne prseterita generatio vi-
deretur. Ex his ergo verbis prophetae, ut ait Joan-
Quidam prcesumunt discutere generationis seriem. nes Chrysostomus, Homil. ii in Epist. ad Hebr., i,
nihil aliud manifestatur, nisi quia ex ipsa essentia
Quidam tamen, de ingenio suo praesumentes, Patris semper genitus est Filius.
dicunt illam generationem posse intelligi, et alia

hujusmodi, inlia.'rentes iUi auctoritati Hieronymi, Origenes videtur dicere contrarium : ait enim quod
Super Ecclesiasten, cap. ni, col, 1042, t. 3 « In :
sempcr generatur Filius a Patre.
sacris Scripturis « quis » sffipissimc ^ non px'o im-
possibih, sed pro dLflicili ponitur, ut ibi Genera- : Origenos vero, Super Hieremiam, cap. xi, hom. ix,
tionem ejus quis enarrabit? » Sed hoc non dicit § 4, col. 355, t. 3, dicit, quod Filius semper gene-
Hieronymus , ideo quod generatio Filii seterna ratur a Patre, his verbis « Salvator noster est :

plene inteiiigi vel explicari possit a quoquam mor- sapientia Dei ; sapientia vero est splendor seternge
talium; sed quia de ea ahquid intelligi vel dici ergo noster splendor est claritatis.
lucis. Salvator
potest. Quidam tamen hoc accipiunt dictum de Splendor autem non semel nascitur et desinit; sed
temporali geueratione Chiisti. quoties ortum fucrit lumen, ex quo splendor ori-
tur, toties oritur etiam splendor claritatis. Sic ergo
Salvator semper nascitur. Unde ait in libro Sa-
pientise,.Prov., viii, 25 : Ante omnes colles generat

* Cap. IX. — * Al. deest : « vel quando. » — « itaque. » — ^ Al. : « tamen accipitur. »
3 Migne : « semper accipitur. « — ^*
Al. additur :
 , •

hisriNCi. i\ 417

litr. J)i)»ii«l/jf ' : noii, iil «(iiiilani in;ilo Ii>kiiiiI, Kfin' MVCIllilll P.llrcill IIICHMO, MCCO |li(! lutlx^H <|lilli Fi-

ravil. u llis vrrhis ii|i(mIo tmlriidil OriK»'iH's, hiiik' liiiH iiiiHcitiir (lu P.ilrc. li(Mii III (t(t(|(Mii : (Jiiii (licil

(lici poiimi (^l (l(^l)(M'n, »(*iiiii(M' KiliiiM iiitmiliii' : (|iiiiil (lliiistiis, iltid,, V, JCt : Sniil l'iilir lialtet rilum in

\i(l(^liii' (•oiilniriiini illi vcilin (in-^Mrii |irnMiiisMit, sc , sic cl Vitio iliitit rilnin hnlnrc in tn'tnrtt]ii><>

sciliccl ; " Nitii |t(isHiiiiiiis iliciMc sciiipci' imsciliir. « oiiiiiiii vivn m\\ ox viv«Mi(i! (oh(jiIiis ch^. (JikkI diiIoih

AiiHiistiiiiis", iii lili. lAWIII (^hiiistiiiniim ,

ilc ox vivo viviiiii iiiitiiiii i>hI, liiilic( iiiiliviLiitiH iirofuc-

iml(t iliss(Mciis, » Mcliur csl siMiipiM' (iim^Hiiic ii(tvi1ii(c iiiitiinc. Noii iMiiiii iiitMiiii oHt
.soiniKM' iiil. :

niiliis (|ii!iiii (|iii s(Miip(M" iiiisciliir; ipii.i (pii s(Mii- (|UO(l o\ vivit ^ciKMiiliir iH sniiiii, ijiii.i ikt f%
piM' niisciliir iKtiKliiiii cst iiiiliis, cl niiiKiiiiiiii iiiilus iiiliilo ost; ct sit.i 1(1111' iiiitiviliiltMii Hiiiiiit cx vilu,
(M'il. si S(Miipcr iuisciliir. .Miiid ciiini cst. niisci, iioccsHu i^st |t(M' iiiiliinc iiiiiliiliMii i!l p<M'lc(-Ui' iiati-

iiliiiil iiiiliiiii cssc; tic p(M' liitc iiiiiii[iiriiii liliiis cst, vilatis Hacraiiicntiiiii, ut iii vivciil(! vivat, ot iii Ht:

.si miiKpniiii iiiitiis csl. iMliiis iiiilciii cst ipiiii iiiitii^ hiilioat \ilaiii vivtMiltMii. tt Fcct; iiic hiiltcs (|iiia ^c-

esl, ol sciiiiicr lilius sonipcr iKilur iiiilus ost. iiciiiliir ox vivo viv(MiH Filius. II(mii iii (odciii, § 28 :

« lii Dcit tdliim (|iKtil csl vi\ il. Ilciis (•iiiiii vihi cst,
ct ox \itii 11(111 jtolost (piidqu.iiii csso iiisi vivuin;
Exponit privtiuaaa vcrlui (iriiiurii , iir iniliinr inlcr
(loctorrii ctisc coiilniricliiti.
noqiie ox dorivaliono, sed ox virtiito iiativitas ost.
Ac sic diiiii totum (|uod osl vivit, ct (iiiiii totiiiii

Scd iic linili iuicltircs silti iii liintii rc cimtriKli- ((uod ox 00 iiiiscitiir, virtus ost : liahct iiiilivit..it(Mu

c.cro vidciiiitur, illii (Ircf^orii vcrlui lt(Miij;iic iiilci- Filiiis, iKtii (l(Miiiiliiliiiiicm '. » Kt liic dicit, (]uia

l»rotonuir. (( IKmiinus, iiKpiit, Jesus anto tonipora iia.scilur. Ilciii iii l.\ lilt. lir Trinit., § iii, col. 32.»,

do Patro uatus ost : vol polius (juia nec c(opit t. 2 : « l>oiiiit Pator Filio liiiilum it.sso (piaiituiii

nasci. noo dosiit, dicanius vorius, soiiqxM- natus. » esl ipso, cui innascihilis osse iniaguKMu sacrauiento
nativitatis iiui>artilur, quom ox so iii .siia loriiia

Qucvstio dc ipsis verbis Gregorii.

goucrat. » Hic dicit, quia geuerat Patcr Filiuni.

Scd ((uoinodo vtM'ius dicitur lioe, scilicot (piod Brcviter docct (/uiil dc hoc concedcndum sit.

Filius soiniicr natus ost, (piani illud, scilicot, quod

do Patro anto tonii)ora natus est? Illud (Miini sin- nicamus oi'go Filiuni iiatum de Patro anto tem-
cora ot catholica lidcs toiiot ac pranlicat, ut istud. pora, et somper nasci de Pati'e; sed congruentius
Quaro orgo ait , diciuuus vorius, ciuii uli'uiii(]iio soiupcr nalum, ct eumdeni lateamur aJ) a-torno
pariter sit verum, uisi quia volebat Ikic iiitolligi csso, et Patri cosetei^num, id est auctori : Pater
ad ovidontiam ct oxpressioiicni vorilatis
niiijorciu oiiini genoratione auctor ost Filii, ut in sequenti
(lici quam iliud? His otonim vorbis omnis calum- oslondetur. Ut ergo Pater estoeternus, itaetFilius
niandi vorsulis luoroticis obstruitur aditus, quibus est aternus ; sed Pator sine auctore, Filius vero
Christi sccundum deitatem generatio sine initio non : quia Pater inuasciljilis, Filius natus. Et, ut
ot sino line osso, ac porfocta ' monstratur. Non ail Hilarius in XII lib. De Trinit., § 21, col. 440,
auteiu adeo aporte luoiistratur vorilas, cum dici- t. 2, « aliud est sine auctore semper esse a;ternum,
tur : Filius ante tempora genitus est de Patre, vel aliud Patri, id est auctori, esse coa^temum. Ubi
Filius semper nascitur de Patre et ideo dicit Gre- : autoni Pater auctor ost, ibi nativitas est ;
quia sicut
gorius quod uon possumus dicere sempor nas- , nativitas ab auctore est, ita et ab aHorno auctore
citur. Non, inquam, ita convenieuter, nou ita con- a'terna uativitas est. Omnc autem cjuod semper
grue ad explanationem veritatis j potest tamen dici est, etiam aeteruum ost; sed non tamen omne
si sane mtelligatur. Semper eniiu nascitur Filius qiiod aiternum est, etiaiu innatum est quia quod :

de Patre ut ait Origenes ; uon quod quotidie ito-

, ab «terno nascitur habet a^teruum esse quod ,

retur illa generatio sed quia semper est. Semper , natum est ;
qaod autem non natum est, id cum
ergo nascitur, id est, nativitas ejus sempiterna est. ajternitate non natum est quod vero ex aeterno :

natum est, id si non a?ternum natum est, jam non

Quod Filius semper generatur, probat ex dictis orit et Pater auctor tEternus. Si (piid ergo ei qni
Hilarii. ab seterno Patre natus est, ex setemitate defuerit,
idipsum auctori non est ambiguum defuisse cjuia :

Hilarius (juoque dicit FUium nasci ex Patre , in si gignenti est inllnitum gignere, et nascenti inii^
libro VH De Trin., § 27, col. 223, t. 2, his verbis : nitum etiam nasci est. Medium enim quid inter
« Vivens Deus, et naturse ceternse viventis potestas nativitatem Dei Filii et generatiouem Dei Patris
est, et quod cum sacramento scientia; susc ex eo nec sensus nec ratio admittit quia et in gene- *^
:

nascitur, uon potuit aliud esse quam viveus. Xam ratione nativitas est, et iu uativitate generatio est,
cum Joan., vi, o8 : Sicut me misit viveiis Pater,
ait, quia sine utroque neutrum est. Utrumque ergo
et ego vivo propter Patrem, docuit vitam in se per sine intervallo sui est ^ »

•
Al. : omittitur : Dominus. — * Parm. omittit lo- et liic dicit, » etc. — ^ iM. deest : « uec ratio. » —
cum Augustini. — ' Al. : « esse perfecta. » — 7 Pauio aliterln textu S. Hilarii.
* Al. : « perfectum. » — •
Al. : « non de mutatione
 ;:

128 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

Sed contra hoc inquit haereticus » haec
« :

Argumentatio h(eretici. pars dividitur in duas. lu prima ponit erro-

rem et rationem erroris, quai talis est.
Sed inquietliareticus Onine qnod natum est, '
:

Omne quod nascitur, aliquando non fuit; ad

non semper fuit, quia in id natum est ut esset.
hoc enim nascitur ut sit. Sed FiUus est natus
-Nemo amhigit, quin ea qua> in rebus humanis
nata sunt, aliquando non fuerint. Sed aliud est ex
a Patre. Ergo aliquandononfuit; etita non
eo nasci quod non semper fuit aliud est ex eo ;
est coaeternus Patri. In secimda excludit, ibi
natum esse quod semper est. Ibi nec semper fuit « Qui hoc dicit, non intelligit etiam natum

qui Pater est, nec semper pater est; et qui non csse de Deo sempiternum esse » et divi-
, ;

semper est pater, non semper genuit. Ubi autem ditur in tres partes primo obviat per ra- :

semper est pater, semper lilius est. Quod si semper tiones Augustini; secundo per Ambrosii
Deo Patri proprium est quod semper est Pater, rationes, ibi « Eidem quoque arianicae:

necesse est Filio semper esse proprium quod

quaestioni Ambrosius in hunc modum res-
semper est Filius. Quomodo ergo cadet in iiitelli-
pondet; » tertio per rationes Hilarii, ibi :
gentiam nostram, ut non semper fuerit cui pro-
prium est semper esse quod natum est? Natum « Et, ut ait Hilarius in XII lib. De Trinit.,

ergo unigenitum Ueum coutitemur, sed natum aliud est sine auctore semper esse aeternum,
ante tempora; nec ante esse quam natum, nec aliudPatri, id est auctori, esse coaeternum. »
ante natam quam esse quia nasci quod erat jam
: Circa primum duo facit primo Augustinus :

non nasci est sed seipsum demutare nascendo.

, solvitratiouem, secundo improbat positio-
Hoc autem humanum sensum et intelligentiam nem, « Item si Dei Filius, inquit Au-
ibi :

mundi excedit non hoc capit ratio humanae in-

:
gustinus, virtus et sapientia Dei est, nec
telligentiee, sed prudentiae tidelis professio est.
unquam Deus sine virtute et sapientia,
fuit
coaeternus est crgo Deo Patri Filius. » Solvit
DIVISIO TEXTUS. autem rationem interimendo hanc Omne :

quod natum est aliquando non fuit quod ,

;

Postquam determinavit Magister ea quae manifestatur per simile in corporalibus

pertinent ad unitatem essentia^ , hic deter- quia splendor oritur ab igne, nec ignis est
minat ea quae pertinent ad distinctionem prius tempore quam splendor. Improbat
personarum, et dividitur iu partes duas in :
autem positionem tali argumcnto. Christus
prima determinat de personis distinctis; in est Dei virtus et Dei sapientia, I Corinth., i.
secunda de nominibus, quibus et personarnm Sed Dcus Pater nunquam fuit sine virtute et
distinctio et essentise unitas designatur, xxu sapientia. Ergo Deus pater nunquam fuit
dist. : « Post prsedicta, disserendum videtur sine Filio.
de nominum Prima in duas
diversitate. » : « Eidem quoque arianicaj quaestioni Am-
in primadeterminatde personisquantum ad brosius in hunc modum respondet. » Hic
ipsarum distinctionem in secunda quantum : excludit praedictum errorem per verba Am-
ad earum a-qualitatem, xix dist. « Nunc : brosii, et dividitur in duas in prima exclu- :

postquam coaiternitatem trium personarum dendo errorem, astruit divinae generationis

pro modulo facultatis nostrae insinuavimus, aeternitatem in secunda inquirit quibus
;

jam de earumdem aiqualitate aliquid eloqui verbis aeternitas congruentius '^

designetur,
superest. » Prima in duas in prima deter- : ibi Hic quaeri potest... utrum debeat
: «

minat de generatione Filii, per quam dis- dici semper gignitur vel semper
: Filius
tinguitura Patre; in secunda de processione genitus est, vel semper gignetur. » Prima
Spiritus sancti, per quam distinguitur ab in duas in prima probat positionem;
:

utro(|ue, X distinct. « Nunc vero post Filii

: secundo respondet ad ratiouem, ibi « Sed :

aeternitatem de Spiritu sancto... disscra- quaeris a me, inquit Ambrosius, quomodo

mus. » Prima in duas in prima asserit ve- : si Filius sit, non priorem habeat Patrem. »

ritatem in secunda excludit errorem, ibi

; : Improbat autem positionem duabus viis.
« Sed contra hoc inquit haereticus. » Est Prima cst per auctoritatem Isa., xlui, 10 , :

autem error Arii qui posuit generationem

,
Ante me non est formatus Deus , et post
non esse ab aelerno unde sequebatur quod
: me non erit; et patet in littera. Secunda est
per eam distinguitur Filius a Patre essen- per ralionem, ibi « Item dic, inquam, mihi, :

tialiter. haeretice fuitne quando omnipotens Deus

,

'
Ex Hilario, ubi supra. — '>
Parm. : « conve- nientius. »
 hlSTINCT. I.\, UII.V.ST. I, AIIT. I. IfO
l*iil(M- iKiii rva\, ot lliMis oral ? » ul taliH osl. ililarii, rt (liiu tacit : priino iiii|)r(>liat |i(mi-
4,)iiaii(l(u'iiiiii|ii«f (vsl Pator, o.sl l''iliits. Si tioiicni ; s^m-iiikIo solvit oltJtclioMcin, ilii :

iKiliir iioii siMiipcr liiil JMliiis, iKui.s oniiiipO' (( Scd iiiipiict liaTc.ticiiM. » liii|irohalaiitum
l(Mis iKtii s(<iiipiu' rtiit l'at(M', ot ali(|iiaii(lo lioc iiKtdo. Siciit |ialcr m ad ^«nicra-
lialict

racltis csl Palcr. Iloc aitlciii itoii polcst cs.s(5 tioiKwii, ila l*alcr a-lcrmis ad a-lcrnaiii ^o-
siiio stii iiiulalioiiu. Ki>;(t i[is() iitulaltis usl : iicrali(tMciii. Scd llciis (!st l'alcr a*tcniiis, ut
i]itod iKcrctictts 11(111 coucitssit. Iia-rctici coMcitdttiit. Mrgo ut ^('.iir.inUti (pia
Scd iptaMis a iiic, iiKpiil Aiultrosiiis,
« f^oiiurut, riiil .siMiipcr, ct ul» ;i'turuo. Sud ub
quoniodo si l''iliiis sil, tioti prioruiu lialical a't(M'iio ^,'(Mi(M'aru ust a'l(M'iiiiiii iiasci. Krgoot
l*atrciit. » Hic sol\il olijcclioiiciii, cl circa l-iliiis alt a'l«M'uo ust iialiis. Kt piM" JKtc uliam
lioc diio lacil : priiiio ott\ial, ostcttd(Mi(l(t rcspoiidct ad rati(tii(Mii ips(triiiii, disliii-
iitcoiiiprclKMisiliililalciii divitia; ^^utKM^alio- giKMido liaiic : Oiiiiiu (piod iialiiiii usl, ('a'pit

iiis ; in sucuuda ar^tiil M.i^istur pia'sttiitp- ussu. Si ouiui iutullit,Mtitr do uo «piod nasci-
tiottom (itiorittitdatn nitutilium coinpruliun- tttr a non suiiijmm' fs;\^n('Ailo, sicut ust in
dcrc, «^t solvil auclorilaliMti (ptain pro so cruaturis, vuruiu ust ; si (h; uo quod uascitur
inducitnl, ihi : « (Jitidatn laittcti, du in^iMiio a sompur gignuutu, lalsuiu ust.
suo pra'sumuntcs, dicnnt illam t^unuralio-
iium posso inlulligi. » Oliviatio Ambrosii QU^STIO PULMA.
haliut hunc modiim. llla prohatio nihil valul
(|iKU nott ntat;is so habut ad ttnam partum Circa hanc partom
qiuprnntur duo :

quam ad aliam. Scd ralio luvrutici itmitu- iiriino dc dislincliouo Filii u l'atro; sccundo
hatur huic «piod uoii potorat iuvcniri ah do coa',lornitato'.
homiuo modiis genoralionis divina% si po- Circa primtim duo qua^runtur : l°utrum
iiatnr ah a'torno esso. Sod cadom duhilatio proptor distinclioncm possit dici Filius alius
rcmanct, si ponatur non ah lutcrno csso, a 1'alru; ^" utrum l'atcr ut Filius propter
quia gcncratio illa csl iucuarrahilis ct iu- camdcui distiuclioucm possiut dici plures
comprehcusihilis. Ergo objeclio ha^retici ffitcrni.

uihil prohat.
(( Ilic qua?ri potest... utrum deheat dici : ARTICULUS PRIMUS.
Filius sempor giguitur, vel semper geuitus ^^^,,^^ pii^^^^ g^ ^n^g a Patre \
est, vel semper giguetur. » Ilic osteudit
quihus verhis a^ternitas geueratiouis de- Ad primum sic procedilur. 1. Videtur
signari dcheat, et circa hoc quatuor facit : quod non sit alius a Patre. Alius
Filius
primo prohat per auctoritatem Gregorii et enim, secuudum Priscianum, hb, 11, cap.
Augustini, quod dcbet signari per verba ((De pronomiue', » est relativum diversi-
pra^tcriti tcmporis, propter perfectiouem tatis substautiai. Sed Pater et FiUus sunt
ipsius; secundo inducit contrarietatem per uniussubstantiai.ErgoFiliusnon potestdici
verha Origeuis, ibi : « Origeues vero' super aUus a Patre.
Hieromiam ait; » tertio solvit, ibi : « Sed 2. Item, uuitas substantiae impedit quod
ne auctores sibi coutradicere in re
tauti Fih'us non potest dici aUud esse a Patre,
tanta videantur, iUa verba Gregorii beuigne propter diversitatem significatam per ly
interpretemur; » quarto confirmat solutio- « aUud. » Sed « alius » et « aliud » non difTe-
nem per verba Hilarii, ibi Hilarius quo- : cc ruut nisi secuudum modum siguificandi :

que dicit FiUum uatum ex Patre ; » et ultimo quia « alius » masculine, aUud » neutraliter <(

concUidit qua^stionis veritatem, ibi : « Dica- significat. Cum igitur modus significandi
mus ergo FiUum natum de Patre ante tem- non variet significationem, videtur quod nec
pora. » etiam alius a Patre dici possit.
« Et, ut ait Hilarius in XII lib. De Trinit., 3. Prseterea, si FUius dicitur aUus a Patre,
aUud est siue auctore semper esse ceter- hocuon est nisi quia FiUus est a Patre. Sed
num, aliud Patri, id est auctori, esse coee- Pater est a seipso. Ergo Pater erit alius a
ternum. » Hic excludit errorem per verba seipso.

' Al. : « per verba eorum, ibi : Eorum vero. » — consulem scripsit, lib. II, cap. « De pronomine. »
* Parm. : « aBternitate. » — '
I p. Summse theol.j Priscianum hunc priu:o fuisse christianum sed ,

q. XXXI, art. 2. postea fidei desertorem Volaterranus refert. —

* In Tract. de arte grnmmatira, quem ad Julianum Nicolai.

Yll. 9
 ;;

130 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

A. Praeterea, proprietas, secundum Por- ficat personam ; et hac ratione potest dici
phyriuui, in Prxdicabilib., cap. De dif-« alius.
ierent., » non facit alietatem, sed magis Ad secundum dicendum, quod neutrura
alteritatera. Pater autem non distinguitur a genus proprie' substantivatur, et non raas-
Filio nisi per proprietateni relationis. Ergo culinum. Substantivum autem significatio-
Pater non potest dici alius a Filio, sed altor. nem suam habet absolutam; sed adjectivum
Contra, qua^cumque distinguuntur reali- ponit significationem suam circa substanti-
ter, unum eorum ab
est alia res alio. Sed vum". Quando autem aliquid dicitur abso-
Pater et Filius, ut supra dictum est', dis- lute, intelligitur de eo quod simpliciter est,

tinguuntur realiter. Ergo Pater est aUa res sicut ens, absolute dictum, significat sub-
a Filio et eodem modo potest dici esse alius
; stantiam et ideo quia aUetas essentiae est
;

a FiUo. IIoc etiam videtur per verbum Au- simpUciter aUetas, ideo neutrum genus
gustini - in Littera. substantivatum importat aUetatem essentiae.
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod Sed genus mascuUnum, quia adjective tene-
in divinis invenimus tria, sciUcet essentiam, tur, ponit aUetatem circa suum subjectum.
personam, proprietatem, quibus aptantur Unde si terminus personaUs est, designat®
tria genera. Essenti;e enim, quia communis suum substantivum distinctionem perso-
est et indistincta, aptatur neutrum geims, narum. Et ideo haec est vera Pater est :

quod est informe non importans sexus dis- aUus a Filio. Si autem sit terminus essen-
tinctionem. Personae vero, quffi est distincta tialis, designat diversitatem substantiai;
et significatu)" ut aliquid existens in natura unde hsec est falsa : Pater est alius Deus a
divina, aptatur mascuUnum geuus, quod est FiUo. Et similiter neutrum adjective sump-
genus distinctum, et non femininum, propter tum, quando adjungitur termino personaU,
imperfectionem. Proprietati autem, quae importat aUetatem personae, ut cum dicitur :

significatur per modum formae, aptatur Pater est aUud suppositum a FiUo. Unde
genus femininum sic etiam essentiae aptari ; hoe non contingit ex variata significatione,
potest, inquantum essentia significatur ut sed ex eo quod alietas significata in mascu-
forma et ideo propter unitatem essentiae
; Uno et neutro, non ad idem refertur.
non potest dici Pater aUud ^ a FiUo, sed Ad tertium dicendum, quod haec est im-
propter distinctionem personai dicitur aUus. propria Pater est a se et exponenda est
: ;

Istud autem videtur magis esse adaptatio, per negationem id est, non est ab aUo. Ista
;

quam expressio proprietatis locutionis. Unde autem est propria FiUus est a Patre. Unde :

dicendum aUter, quod hoc contingit, quia non est simile.

neutrum genus substautivatur et ideo im- ; Ad quartum dicendum, quod proprietas
portat diversitatem simpliciter et absolute, in divinis non tantum est proprietas, sed
quae est diversitasessentiae; sedniascuUnum etiam sul)sistens paternitas enim est ipse :

geuus et feminiimm tenentur adjective Pater et ideo proprietas facit aUum magis
;

unde ponunt diversitatem circa terminos proprie, quam alterum. De hoc tamen infra
persouales qui in locutione ponuntur, cum plenius habebitur'.
Uicitur FiUus est aUus a Patre; et hoc
:

explicabitur in solutionibus argumento-

ARTICULUS II.
rum.
Ad primum ergo dicendum, quod alius Utrum Pater et Filius possint dici plures
sempcr significat diversitatem substantiae. seterni^.
Sed substaiitia dicitur dupliciter quando- :

que enim sumitur pro essentia, sicut est iu Ad secundum Videtur

sic proceditur. 4.
usu Latinorum quandoque pro supposito
; quod Pater et FiUus non possint dici plures
essenti», vel pro re naturae primi pradica- aeterni, per id quod habetur in Symbolo
menti, quae dicitur hypostasis apud iirscos Athanasii » « Et tamen non tres aeterni. »
:

et hoc secundo modo non est eadem substan- 2. Preeterea, Augustinus, V De Trinit.,
tia Patris et FiUi quia sic substantia signi-
: cap. viii, coL 916, t. 8 « Quidquid in diviEyis :

< Dist. 5.
II, art. —
> Substituendum est « Ful- : ' Dist. xxvi, q. ii, art. 2. — »
I p. Summse theolog.,
gentii. » —
parm. « alius. »
3
« Parm. omittit
:
— : q. xxxix, art. 3; I Senlenl., dist. xxxiii, art. 4.
«proprie. »— s Parm. «subjectum. » a
Parm. : — :
— " Inter opera spuria jam habetur, Vide t. 4,
« peraonalis est suum substantivum, designat. » — col. 1382.

I
 ;

IMSTINCT. I\, (.ilJ.KST. I, .\UT. II. i;j|

atl so dicitnr, sinpriilarilor {U\ trihiis, rt iimii l)ii-i<ii(hiiii iKilni', (|ii<mI oiniii*» (itmiiiii o»-
pliiialilor iinnliciiliir. .Scd k .rliMiiii.s n ud .sn .scMitialos ' Hif^iiillciiitf.s siili^^taiitijiiii |>cr iiio*

dicitiir : iKUi iMiiiii osl rclativiiiii. |*!rK<) •'<ii>- diiiii siihslantia-, siciit hiiiiI Hiihslaiiliva, noii
f;'iilai'il(>r di^ tiihiis dicitiir, ol iion |)lnralil(!r. [ira^dicaiiliir in |iliirali (h^ trihiis iH^rHoniH, uo
:i. l'ra't(n'(Ni, slciil iiiia diMlas osl Iriiiin <|ii()(l forina ' siKnillcata, .scilici;! i|tKu oHHon-
|)(>rs()iiarniii, ila cliain cst iina ad(M'iiitas, lia di\ ina, iioii dividitnr. Tcrinini vi^roHi^'!!!-
ciiin a't('inilas sil ip.sa divina snhslanlia. licanhvs snh.stanliain adjcclivc pcr niodnni
S(ul non |iol(\st dici : Putcr ol [''ilins siiiil dii: inlia-rcntis, vcl as.s('(|nciitis snhslanliain, nf
proptcu' nnitatoin divinihilis. Mrf<() noc. oliain dicit llainusconns, I /'/>/. orthod., cap. i.x,

proplcr nnilatoiu a't(!rnilalis iiolcsl dici : col.Hili, t. 1, pru'dicaiitiir iii pliirali do trihii«
l*al(M' ct iMliiis siint '
a'U'i'ni '. porsnnis, proptiir pliiralilaloni snpposito-
Si dicas, ([nod lioc osl, (|iiia Diuis ost suh- rnin. Sod laiiion in tiihiis lorininis, (jui
sluulivnin, sod a'lonius osl udjoctivinu, ot si^^nillcunt suhstaiiliaiii adjiictivo, i^st ordo.
idoo « a'torinis)) rocipil pliiraloiu uumoruiu, (jna^dam oniiii sif.,''nitlcunl iit inlia-ronter,
socundiim unmornm sn[>[)ositoruiii. (lontra, noii sipi-nilicantos snhstunliam ([iiantuiii ud
udJtTlivniu sii;nilicatiir \wv modnm acri- modinii sijj^nilicandi ((iKiin ^rraminatici con-
donlis. Sod iii Doo non |)olost osst; arK|no(l sidorant, diconliss sub-iKJiiKJii sijj^nilicuro
accitlons, (juia, sicut dicit lltiotius, lih. I l)e slanliam cum vorhu ot jmr-
([uulifuto, siout
Trinit., cup. iv, col. XiLTii, t. 2, ca^toru pr;p- ticijiia ct ista nullo modo doheut praidicari
:

dicamonta ciim in divinam vonorint pra'di- iu sinp^uluri, ([uia si^'-nificunt jior inoduiu
cutionom nmlanlur iu snhslantiam. Kryo acfus, (jni non significatiir iiisi nt inlia^rons.
non polosl ibi osso adjocfivum. (,)na'tlain '
anloin siynificant snhstantiuDi
Sed coutra est tjuod liahotur in S\ luholo (jnuiituiu ud modum considoratum u gruin-
Athanusii, tpiod tros porsoiise suut ihi coaj- maticis, sicut uomiiia udjoctiva; omne enim
tornai. uomcu significut suhstuiitiain ot ([ualitatom
l*ra'torca, atljcctivum frahit uuiucrum a sctl formam (juai cst (jualitas, signilicaut ut

suhstautivo. Scd aifcrmis cst adjoctivnm. inha-rciitem; et tulia possnnt magis pnodi-
Cum ergo Pater et Filius sint phires qui- cari singulariter, ct praecipue quia possunt
dam, vidotur quod debcant dici aitcrni. substantiari, sicut aiteruus, et hujusmodi.
SoLUTio. — Rospondoo dicenduiu, fjuod Ouaiido tameu talibus adjectivis additur per
ha?c cst diflcrcutia inter adjectiva ct sub- comnositioiiem ahqua pra^positio denotans
stantiva : quia substaiitiva significaut pcr habitudinem personai ad pcrsonam, magis
modum substautise, et ideo significant rem trahuntur ad suppositum et tunc nunquam ;

suaiu ^absolute et ideo substantivum non

; dcbcnt praidicari in siugulari, sed tantum
dicitur in phiraU numcro, uisi formatio sua iu phu-aU, sicut coaiternus.
numoretur; adjectivuin autem siguiflcat Dico igiturad priinuin,quodsi ((aeternus»
por moduin accidentis, quod noii habet esse substantive sumatur tunc prsedicatur in ,

absolutum, nec unitateiu sed esse suuin et : singulari de tribus et sic accipit Athana- ;

unitas sua dependct ex eo cui inha^ret. sius. Si adjective, tunc praedicatur phiraliter.
Unde etiani non muUipUcatur secundum Sed (( coffiternus » semper debet pluraUter
numerum per divisionem alicujus quod preedicari, proptcr habitudinem personae ad
sit pars sui, sicut species substaiiliaruni personam, quam importat.
multiplicantur per individua, secundum Ad secundum dicendum, quod, sicut dic-
divisionem materiae. Sed accidens multi- tum est, adjectiva non habent numerum ex
pUcatur secundum divisionem subjecti in seipsis, sedexsuissuppositis; ctideo ((aeter-
quo est unde haec albedo
: est aUa ab iUa, nus, » quamvis non numeretur ex seipso,
inquantum liaec est hujus, et iUa iUius; et quia absolutum est, tamen praedicatur in
ideo adjectivum non habet numerum plura- plurali propter pluraUtatem suppositorum,
lem, nisi ex parte suppositorum. quae relativa sunt.

* Parm. addit « plures, » hic; et supra « plures

: : maticis, sicut nomina adjectiva. Omne enim nomen
dii. » —
* Hic edit. Parm. erronee coUocat
ly « sed significat substautiam et qualitatem. Sed forma,
contra. » ^ —
Parm. omittit « essentiales. » : — quse est qualitas, signi.ficat ut inhEerentem. » Quod
* Parm. « formatio. »
.
prorsus iniutelligibile est. Nicolai « nomen for- — :

5 Parm. « Qusedam autem significant substan-

:
mse, tjuee est cpialitas, significat eum ut, » etc.
tiam quantum ad modum consideratum a gram-
 ;

132 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

Et per hoc patet soliitio ad tertium quia : Pater nuUo modo est prior Filio neque dura-
Deus uon est adjectivum, ut recipiat nume- tione, ncque natura, nequc intellectu, neque
rum ab alio, siout « a^toruus. » Undo non dignitate in Patrc onim et Filio nonpossu-
:

posset pluraliter pranlicari nisi proptcr plu- mus nisi duo considorare. Vel id quod abso-
ralitatem suae fornioe : quam pluralitatem lutum cst et hoc utrique commune est
: :

non Deo ponere.

est in unde cx hoc unus non habet prioritatem ad
Ad quartum dicendum, quod quamvis aliuin, cum essentia divina non sit divisibi-
secundum roni non sit accidens in divinis, Us, ut supra ostensum est'. Vel id quod cst
tanien quantum ad modum significandi ad aliquid. Relativorum autem est simul
potest aliquid ut adjacens significari, vel esse natura, secundum Philosophum in Prae-
assequens substanliam ; et inde sunt adjec- dicam., cap. « De rclat., » et etiam tempore
tiva iu diviuis. quia posita se ponunt, et perempta sc peri-
munt : et etiam inteUectu, cum unum per
alterum dcfiniatur quamvis cnim in homi-
:

QUiESTIO II. nibus iile qui est pater sit prior eo qui est
filius, ut Socratcs Platone; nihilominus ta-

Deinde quaeritur de coaeternitate Filii ad men ista duo rclativa, inqiiantum relativa
Patrcm et qua^runtur duo i" utrum Pater
; :
sunt, pater et fdius simul sunt omnibus mo-
aliquo modo sit prior Filio; 2° si non, sed dis praedictis. quod pater nuUo
Unde patet
generalio est aeterna, quibus verbis signifi- modo potest esse prior FiUo neque secun- ;

cari debeat. dum id quod absolutum, neque secundum

id quod ad aliquid est.

ARTICULUS PRIMUS. Ad primum ergo dicendum, quod genera-

tio quae opponitur corruptioni, est mutatio
Utrum Pater sit 'prior Filio.
et tali generationi sempor annexa est incep-
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur tio. Sed generatio, prout cst in divinis, non
quod Pator sit prior Filio. Sicut eniin se est mutatio, ut supra dictum est% sed ope-
habet corruptio ad dositionom, ita se habot ratio naturae diviua? prout est in Patre. Et

generatio ad inceptionem. Sod omne quod quia naturaUs opcratio semper sequitur id
corrumpitur, desinit csse. Ergo omne quod cujus est, cum natura divina in Patre sit
generatur, incipit esse per generationem. a'terna, et goneratio erit seterna.

Ergo Filius ccepit esse; et ita est posterior Ad sgcundum dicoudum, quod iUud quod
Patre. accipit aUquid, non habot illud a se, non ta-

2. Praeterea, nihil accipit aliquid, nisi quod men sequitur quod non habeat illud simpU-
non habet. Sed omne quod genoratur, acci- citer : quia potest csse quod iliud accipere
pit e?se a generante. Ergo omne quod gene- nunquam inceperit ; et ita Filius accepit esse

ratur, ante generationem non habet esse et ;

a Patre, nec habet esse a se, sed ab aeterno a
sic idcm quod prius. Patre acccpit esse.
principium naturaliter prius
3. Praeterea, Ad tertium dicendum, quod principium
cst eo cujus cst principium. Sed Pater est potest dupliciter considcrari : vel id quod est
principium Filii. Ergo etsi non tempore, principium, et hoc cst prius naturaUter eo
saltom natura est prior ipso. cujus est principium vel secundum relatio-;

4. Item darc essc est aliqua dignitas. Sed nem principii, et sic est simul naturaliter
Pator dat esse suum Filio. Ergo ad minus cum principiato. Si igitur esset aUquis ab
dignitate Pater est prior FiUo. codem habens quod sit aliquis et quod sit ad
Contra, omne
quo aliquid est prius,
ilhid aUquid omnino simul esset naturaliter cum
;

non primum. Si crgo Fiiio

est simplicitor co ad quod dicerctur. Et c|uia in divinis Pater
csset Patcr prior, Filius non csset simpliciter ab codcm habot quod sit aliquis et quod sit
primum. Sed omnes dicunt Deum esse pri- Pater est simul natura cum Filio, non sokim
;

mum principium, sicut dicit Philosophus, inquantum cst Pater, sed simplicitor.
I Metaph., cap. xi. Ergo Filius non esset Ad quartum dicendum, quod proprietas
Deus quod Ariani conccdunt.
: qua Pater dat esse, est dignitas sua. Sed
Soi.iTio. —
fiespondoo dicendum, quod quia dignitas est de absolutis, ideo eadem

'
QuEest. I, art. 1. — » Dist. iv, q. i, art. 1.

I
 niSTlNT.T. IX. OIIF.ST. II, ART. I I.T II. 133
(liprnitas osl in Patrc cllilio, t<i cadeiii (ii^Mii- pr.i-sciil.il. I in|i< ciim ^onnratio Filii «it
tas (jMaMn I'alro (isl piilnrnilas iii |''ili(i csl, a-lcina, iil ilictiini cst*, iion HijnicicMlcr
lllialio; sicut pati^niilas iii |'alni (vsl diviMa (•\piiiiiiliir pcr st rJtiiiM aliciijiis liJinporiH;
ossonlia V(il (liviiia IxMiilas, ot naddn» «»sson- niidcpcr divcr.soniin lciMpKniiM viirha signi-
tia in niiiiKnt) vi<l hoiiilas (>st flliatio in licari [idIcsI, mI (piidtpiid cs| pci-rccliitMis iri

l''ilio. (pii)lii)(;l t(;iii|)oi(), diviiia; K"n(;ralioiii allii-

linatiir, ot oninis inipiMfcclio (i.xcliidiilur.
AIITKMILUS II, Cmim onini inlcriori gcncraliono vol
i^itiir in

Utrum gonvralio divinn ifehcnt sifpiiflcari '" <l"<»''ii'n(pm llcri, ipsnni esso sil iinpcrnr..

per fc/ni}HS p7\vs('ns\

tniii, (piia Imjiisuiodi non siint iiisi in flcri,
(;l pcilcctio iioii (;st nisi (piando ficri t(!rini-
Ad socundmn sic proccditur. I. ViiUitur natiir, ot tiinc. osso non rcliiKit gcnoratio
quod {j^oncratio divinadoboal sip^nidcari pcr ('roalura', siciit ofiain iii l(Miniiio inofus non
pravsoiis tcinpus. Pravsons (Miiin inaxiino ost inotiis; in diviiia taiiKMi ffonoraliono in-
aMcniilali coin|)ctit, (>o (piod non lial)i;t voiiitiir siiniil (;t [icrlcdio ot ossc. riido ad
suoccssioiicin. Sod f^onoratio divina cst sifj;-iiili(aiidiiiii (!sso diviiiaj f,'oncralii)iiis,
a4onia. lir^^o dobot sijjuillcari por pru^sons (juod luiiKpiani transit, po.ssunuis iifi vorbo
tompus. pra'sonlis fcmporis, ut (licamus Filium ge-
2. Pra'fiM'oa, .\viccnna, tract. VI MefnpJi., ncrari a Patrc; ad si^niificaiidiiiu voro go-
cap. II, disliii^uil diiplcx agcus (]uoddam : iioratioiiis pcrr(!cfion(;in possumus vcrbo
quod ost causa fic^iidi tanlum, ot istud iiou [ira^toriti toin|)oris uli, ul dicamus Filiuin
infliiit in rom uisi dum ost iu fiori ;
quoddam natum ut autem ufruuKiuo
; concludatiir si-
nutom quod cst priuci[)ium ossondi, et ot mul, scilicet porfoctio et essc gonorationis,
hoc agous uou cossat ab iunuciido in cau- convouioutissimo dicitur sompiir natus; ut
satum suum (]uamdiii causatum' babot [)cr scmpitoniitatom sigiiificotiir esse gene-

esso. Constat autom (]uod i'ator noii est ratioiiis iiuloficioiis, ot per pra^teritum tem-

priucipium Filii sicut principium fiendi, pus ipsius perfoctio. Si autem diceremus,
quia Filius non est factus sed sicut princi- ; «semper nascitur,» dcsignaretur soliim esse
piumessoudi, quiadat sibi esso. Ergo quam- genorationis indeficiens, scd non pcrfectio;
diu Filius habet esse, Pator dat sibi csse, ot idoo melius dicitiir semper natus quam
quse datio cst geucratio. Cum igitur Filius semper nascens. In aliis autem diviiiis quae
verissimc dicatur semper csse, ct magis non signiflcantur ut in fleri, convenientius
quam fuissc, vcrius diceretur scmper nasci utimur prapscnti tempore,
quam semper natus. Ad primum ergo dicendum, quod quam-
3. Contra, illud quod est semper in fieri vis pra^sens aitcrnitati convcniat maxime,
est imperfectum. Sedquod semper nascitur, quia ponit essc in actu, tamen in illis quae
signiflcatur Ergo signifl-
semper ut in fieri, per modum fleri signiflcant, importat im-
catur ut imperfectum, Ergo non proprie di- perfectionem, quia talia, dum
habent esse,
citur Filius sempcrnasci, cum ab eo sechi- imperfecta sunt; et idco in tahbus conve-
datur omnis imperfectio, nientius utimur praiterito praecipue si ,

4. Praiterea, omnc illud quod consequitur addatur aliquid ad indeflcientiam desiguan-

geuerationem secundum modum intelli- dam,
gendi, est quasi terminus generationis, Sed Ad secundum dicendum, quod per illam
rclatio flliationis consequitur generationem rationem probatur quod esse divinai genera-
secundum modum intelligendi. Ergo se tionis nunquam transeat, et hoc signiflcatur
tenet ex partc termini gencrationis. Sed per praescns; tamen ex modo signiflcandi,
terminus gencrationis non signiflcatur per quia signiflcatur per modum^ fleri, impor-
praesens, sed per pra^teritum. Ergo FiUus tatur quaedam imperfectio et ideo oportet ;

verius dicitur natusquam nascens. uti prseterito tempore, et hoc sequentia ar-
SoLLTio. —
Respondeo dicendum, quod, gumenta concludunt.
sicut dictum est supcrius^ nullum verbum
alicujus temporis perfecte aeternitatem re-

'
Dist. VIII, q. 1, art. 3. — » Parm. omittit : « causa- art. 1. — ' Al. : « quod per modum. »
tum. » — ' Dist. VIII, q. ii, art. 3. — * Dist. iv, q. i,
134 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.
dictiim est^, relatio qua Deiis relative dici-

FXPO^^TTTO TEXTUS ^^^^ ^^ crcaturam non est rcaliter in ipso Deo,

sed in ipsa creatura, qua^ mutatur ;
pater-
« Dicit autem Apostolus Cliristum esse nitas autem realiter est in ipso Deo, quia est
Dei virtutem et Dei sapientiam. » Contra, proprietas constitutiva personse; unde non
aut loquitur de essentiali sapiontia, aut do posset esse de novo Pater sine mutatione
sapientia genita. Si de essentiali, constat sui.

quod illa esset in ratrc, etiam si Filius non « non mea tantum, sed et ange-
Vox silet,

esset, sicut et essentia. Si de sapientia ge- ' lorum. » Vox angelorum haecdicitur, quam
nita, supra ab Augustinodictum est, dist. V, exprimunt corporaliter in corporibus as-
quod pater non est sapiens sapientia quam sumptis; vel ipsa spiritualis locutio ipsorum
genuit. Ergo etiam si Filius non esset, non dicitur,secundum quod conceptiones suas
sequeretur quod Pater sapiens non esset et ; ordlnant ad innotescendum alii ; tamen hoc
ita videtur ratio Augustini nihil .valere. habet quffiri in II.

Et dicendum, quod loquitur de sapientia « non licet superna mysteria; »

Scrutari
essentiali, secundum quod est appropriata ut quis transcendere velit limites fidei do

Filio. In appropriato autem, inquantum hu- temporali generatione quae quidem inefTa- ;

jusmodi, iutelligiturratioproprii; ct sic pro- bilis est^ inquantum terminatur ad unio-

cedit Augustinus. Vel potest melius dici, nem in persona Dei ; tamen quodammodo
quod loquitur de sapientia genita non enim ; est efFabilis ex parte ipsius corporis as-

dicit, quod per illam sapientiam Pater sit sumpti, quod de virgine tractum est.
sapicns, sed quod illam sapieutiam habeat. « Quoties ortum fuit lumen ex quo splen-

Inconveniens auteni est dicere, Deum nunc dor oritur, toties oritur et splendor clarita-
habere aliquam sapientiam quam non sem- tis. » Ha3c similitudo relata ad aeternam
per habuit, quia hoc poneret mutationem in generationem ^ intelligenda est non secun-
ipso. dum interruptionem actus, quae in ortu lu-
Quomodo igitur immutabilis Deus est ? »
« minis corporalis numerum " facit, eo quod
Videtur quod hoc non sequatur quia secun- ;
sol corporalis non semper praesens est, sed
dum Philosophum, V Physic, text. 10, in secundum continuationem tantum.
« ad ahquid » non est motus et ita ex ad- : « Vivens Deus, et natura seternae viventis
ventu relationis non potest concludi aliqua potestas est. » In his verbis intendit Hilarius
mutabilitas. concludere Filium a Patre genitura viven-
Deus per hoc quod dat esse
Prsetcrea, tem esse sic ' In quolibet vivo inveni-
:

creaturae, hoc quod

dicitur creator, et per tur potestas quae debetur vivo. Sed Deus est
dat esse Filio dicitur pater. Sed non sequitur vivens. Ergo in eo invenitur potestas quae
ipsum esse mutabilem, quamvis modo sit debetur vivo. Haecautemest ut vivum ex so
creator, et abaeterno non fuerit. Ergo etiam producat. Ergo Filius, qui ex eo produci-
non sequeretur quod esset mutabilis, si non tur, vivens est. Primi igitur s^^Uogismi ma-
semper pater fuisset. jorem subticet, minorem ponit ibi : « vivens
Ad primum est dicendum, quod quamvis in Deus, etc. » Conclusionem, quae est major se-
((ad aliquid » non sit motus sicut in eo quod cundi, tangit cum dicit « Et naturae aeternae, :

terminat motum per se, ut quantitas et qua- viventis potestas est; » id est naturae aeternae
litas^ sunt termini motus per se; et tamen divinse^ est potestas viventis, id est quae de-
relationes novae non possunt iunasci reahter betur viventi. Sccundi syllogismi minorem
in aUquo nisi per motum quamvis enim re- : subticet, conclusionem ponit ibi " « Et quod
'"
:

latio non sit tcrminus motus per se, tamen. cum sacramento scicntiae suae ex eo nascitur
consequitur motum, sicut augmentum con- non potest aliud esse quam vivens; » Filius
sequitur aequalitas. qui nascitur ex Patre, cujus nativitatis se-
Ad secundum dicendum, quod, sicut supra cretam scientiam solus Pater habet compre-

^ Parm. :«sed. » — '^

Al. : « sequalitas, »perperam. vivum producat, secundum quod ipsa vivit. Sed
— ' Dist. VII, q. II, art. 1. — •*
Al. omittitur : « in- Deus vivens est, ergo potestas sua est ut vivum ex
eflFabilis est. » — ' Al. : « regenerationem. » — se generet. »
* Parm. lumen.
: « » ' Parm. omittit : « divinse. » — ' Al. additur : « in
' Parm. addit « sicut cujuslibet naturse intran-
: his verbis lateri. » — <" Al. : « qui. »
sibilis vel seternse est potestas viventis; id est, ut
 ;

DISTINCT. I.\, KXIMtSlTln 'IKXTrs, KT DISIINCT. X. 134

hiMi(l(«ii(lu. (I Noii poliiil '
iiliiid («sstf (|iiiiiii ,(it : IhiiH i:UiirilnH ii,t; nuu dml, .S|»inlii» Miocliit
vivoiiH. » Kt siitiiiliir liir saiTaiiii^iitiiiii, cliuiilKH mi i|iioii ni (lixiftnitl, iil»«(j|(ilior «i»wjt

pniiit iliciliir sacniiii siu rnliiin. »(Miii(», (M iioii pmvii piiiH (piii<nli(»iii« (lectMi. S«d
vi\a siia cx vivciilr lcslatiis (vs|, »
(piiii dixil : Urun rhiinliin rnt, iii< riliim i-ni o[ uU-u
(I Oiiiiiia ;

ipiicriMiiliiiii (••(l, litriiiii Driin l',il.i Hil «lnipiLi»,

iil (vst (iiiinia alliihiih.i, i|ii(iniiii (|ii()(llilicl iii
:iii Filiiis, an SpiiiliiH («inclii'*, aii llfiin Ipnii Trini-
ImHo vivil.
l.is : i|iiia <•! i|)>tit iiiin (ics dii, •m-iI {u-h^ mi iiniii,
(( IVulocliiiii iialivilatis, » id ivsl, ))(.4'f(ictain
Ad i|iii'd Aiigii.^liiiiis, in (uid. Iiii. cl ra|i., il.i ilmi
ratioiKMii ol iioiiicii iialivilatis. ciir xiciit
(I N(<H(;i(i mipiiMilia id Palci diciliir ut
(( Moii (Miiiii iiovmii csl (|ii()(| ox vivo f^oiio- KililiH cl. Spiritiis sanctiiH, cl Hiniiii oiiiiich, ii«»(i

ratiir iii viviiin. » lii liis ciiiiii i|iia! |)in' trcs, scd iiiiii sapicntia; iiiui ila cl vh.inUin diraUir
traiisniiilalioiK^iii f;(Mii<raiitiir, (|iiaiii\is ^^c- Piilcr, ct Filiiis, ct S|)iiiliis saiictiis, ct siniui
iioratio (|iia' ost a vivoiilo, loriniiiotiir ad iiiiiiics iiiia charitns. Non id(ii) taincii (iiiis(piuin

priiici[)io i^iMiorationis (piod iiDS iiiiDiiMiiiciilcr (•Hliiiiid, chiirilatciii appcllaro

vivuiii, lainoii iii

pMi(>raliir iioii (>sl \iviini. Scd l''iliiis Dci

S|)iriliiiii saiicliiiii, (piia 1*1 Ilcu.s Palcr ct Fihus
|)i)tost chnritas iiiincupari, Hiciit propriu V('rbiim
sonip(M' vivns ost. l''.ri;'o noii [lor docisioiuMii
Ilci etiam sapientia Dci dicitiir, cuni Palcr «t
vol iniilalioiKMii {j^oniliis osl ; ot ila oporlcl
S|)iritiis saiictiis siiil s.i|iiciilia. Si ci^o prnprio
(piod ipsa' vila Patris oadoinipio iiiinKM"() in alii|uis lioriir]! Iriuiii cli.irilas miiuiipari dchct,
Kilio sil : ol i)ro[)l(M" lioc suhjnii^it, ipiod quis i|iiaiii S|iiiiliis saiiclus?
ai»liiis IJl sciliccl in
u uoccsso ost , iil iu vi\(Milc vival, » sci- illa sini|)lici siiiiiiiiaipic iiatura non sit aliud
iicol iMlius iii Palro, iu(|iiaiiluui Kilius ost .substanlia cl aliud chaiilas, sed siibstaiilia ipsa sit
vila Palris, (pia'" iii Palro vivit : ot oodoiu charilas, cl ipsa charilas sit .substaiilia, sivo in
modo in so hahoal vitam vivontom, id ost Patre, sive in Filio, sivc in Spiritu sancto ; (jt

os^sentiam Patris, i]ui ost vita vivons. taiiicii S])iritus sanctus charitas [iropric iiuncupe-

iunascihililatiscsscimaij:inoin,sacra-
tur? » Eccc liis vorbis aperlc oslcndit Aiigustinus
(t f.ui
quod in Trinitate cliaritas ali(piando refertur ad
mouto iiati\ilalis iiu[)artit ; » id ost, sui in-
substaiitiam qua» commiiiiis cst tihim persona-
nascihilis : non onim Kiliiis i^atrcm in inuas-
rum ct tota est in singulis, aliquando specialiter
cihilitato imitatur. ad personam Spiritus sancli sicut sapientia Dei :

(( infiuitum gigucrc, et
Si giguonti csl aliquando pro substantia divina, aliquando pro
nasconti inlinitum ctiam nasci cst. » Inrmi- Filio proprie accipilur; et hoc in multis fieri

tum sumitur hic ncgativo, non privativc; rcperitur.

geueratio cuim passiva vel activa, nullo fino
torminatur vol comprehenditur. Nou tamen hxemplis confirmat, eadem nomina et proprie
dicenda est iutinita per modum quantitatis, et universaliter accipi.

siciit tcmpus vcl motus, quia sic nunquam

Pluribus enim exempUs doceri potest, multa
esset perfccta.
rerum vocabula et univei-sahter poni, et
proprie
quibusdam rcbus adliibeii, sicut legis nomine
DISTINGTIO X. aliquando simul omnia Veteris Testamenti signifi-
cantur eloquia, aliquando autem proprie vocatur
Hic de Spiritu sancto agitur, et primo, quod lex quse per Moysen data est. Multa alia siippetunt
sit
amor Patris et Filii, dicitur. exempla; sed in re aperta vitanda est longitudo
sermonis. Sicut ergo unicum Dei Verbum proprie
Xnnc post Filii octcrnitatem, de Spiritn sancto, vocamus nomine sapientiae, cum sit universahter
qnantum Dco donantc videre conceditur, dissera- et Spiritus sanctus et Pater ipsa sapientia; ita
mus. Spiritus sanctus amor est, sive cliaritas, sive Spiritus sanctus proprio vocabulo charitas nuncu-
dilectio Patins et Filii. Fnde Angustinus, in XV lib. patur, cum sit et Pater et Filius universaliter
De Trin., c. xvii, col. t079, t. 8, ait : « Spiritus sanc- charitas.
tus nec Patris est solius, nec Filii est solius, sed
ambornm ; et ideo communem, qua invicem se di- Auctoritatem ponit, quod Filius proprie dicatur
ligunt Pater et Filius, nobis insinuat cliaritatem. » sapientia.

Quia Spiritus sanctus proprie dilectio dicitur, Sed Dei Verbum, id est unigenitus Dei Filius,
et tamen Trinitas sit dilectio. aperte dictus est Dei sapientia ore Apostoli dicen-
tis, I Corinth., i, 24 Christum Bei sapientiam et :

Joannes autem, in Epistola I canonica, c. iv, 16, Dei virtutem; Spu-itus autem sanctus ubi sit dictus

' Hic textus estnon D. Thomse, ut ex Parm. « ipsa. » — ' Parm. : « qui. »
crederes, setl Sentenliarum. * Parm. omittit— ;
i36 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.
charitas invenimus ; si diligenter Joannis apostoli sua, neque dono superioris alicujus, sed suo

eloqiiium scrutemur, qui, cum dixisset, I Joan., proprio scrvantes xmitatem spiritus in vinculo
IV, 7 Diligamus invicem, quia dilectio ex Deo
:
est, pacis. Ecce hic habes Spiritum sanctum esse quo
adjunxit E^ otnnis qui diliijit ex Deo 7iatus
:
est, Filius diligitur a Patre et Pater a Filio, et quo illi

quia Deus dilectio est. Hic manifcstavit sc dixisse duo servant unitatem pacis. « Spiritus ergo
eam dilectionem esse Deum, quam dixit ex Deo. sanctus, » ut ait Augustinus in eodem lib., c. v,

Deus ergo ex Deo est dilectio. Sed quia et Filius col. 928, « commune est aliquid Patris et Filii, quid-

ex Deo Patre natus est, ot Spiritus sanctus ex Deo quid illud At ipsa communio consubstantialis
est.

Patre proccdit ;
quem potius eorum hic debearaus et cofEterna est qute si amicitia convenicnler dici
:

dictum accipere esse dilectionem, merito quseritur. potest, dicatur; sed aptius dicitur charitas; et

Pater enim solus ita Deus sst ut non sit ex, Deo : haec quoque substaiitia, quia Deus substantia et
et ideo diloctio qufe ita est Deus ut ex Deo sit, Deus charitas est. Tria ergo sunt, et non amplius.
non ipse Paler est, sed aut Filius, aut Spiritus Unus diligens eum qui de illo est, et unus dili-

sanctus. Sed in consequentibus cum Dei dilec- gens eum de quo est , et ipsa dilectio ,
quae si

tionem commomorasset Joannes quia dilexit nos, nihil est,quomodo Deus dilectio est? Si non est

et hinc hortatus esset ut ct nos invicem diligamus, substantia, quomodo Deus substantia est? »
atque ita in nobis Deus maneat, quia utique dilec-
tionem Deum dixerat, statim volens de hac re Quod sicut Spiritus sanctus communis est Patri et

apertius aUquid eloqui, inquit, ibid., 13 : In hoc Filio, ita commune nomen habet proprium,
cognoscimus quia in ipso manemus, ct ipse in nobis,

guia de Spiritu suo dedit nobis. Spii^itus itaque Hic notandum est, quod sicut Spiritus sanctus in
sanctus, de quo dedit nobis facit nos in Deo , Trinitate specialitor dicitur charitas, qufo est

manere , et ipsum in nobis. Hoc autem facit Patins et Filii unio, ita et nomen tenet proprie,
dilectio. Ipse ergo Dous est dilectio. Deus ergo quod Patri et Filio communiter quodammodo
Spiritus sanctus, qui procedit ex Deo, signiticatur, congruit. Unde Augustinus in XV lib. De Trinit.,
ubi legitur, I Joan., iv, 7 et 8 Deusdilectio est..., : cap. XIX, § 37, col. 1083, t. 8 : « Si charitas,
et dilectio ex Deo est. Ecce his verbis aperte dicit inquit, qua Pater diligit Filium, et Pati^em diligit
Augustinus, Spiritum sanctum esse charitatem Filius, inefTabiliter communionem demonstrat
Patris et intantum quoque sermonem
Fihi ; et amborum; quid convenientius quam ut ille di-
produxit, ut videatur dixisse, Spiritum sanctum catur proprie charitas qui Spiritus est communis
non solum esse dilectionem Patris et Filii, qua se amborum? Hoc enim sanius creditur et intelli-
invicem et nos diligunt sed etiam dilectionem ; gitur, ut non solum Spiritus sanctus charitas sit

qua diligimus Deum. Sed utriim ipse sit charitas in illa Trinitate, sed non finistra proprie charitas
qua nos diligimus Deum, in sequenti explicabitur. nuncupetur, propter illa quaj dicta sunt; sicut
non solus in illa Trinitate vel spiritus est, vel
Hestat ostendere quod proposuerat, scilicet quo- sanctus; quia et Pater spiritus, et Filius spiritus,
modo Spiritus sanctus sit amor cjuo Pater a Filio, et Pater sanctus, et Filius sanctus ; et tamen ipse

et Filius a Patre diligitur. non frustra dicitur Spiritus sanctus. Qui enim est
communis ambobus, id vocatur ipse proprie quod
Nunc ergo quod incepimus, ostondere curemus, ambo communiter. Alioquin, si in illa Trinitate
scilicetSpiritum sanctum dilectionem esse, sive solus Spiritus sanctus est charitas, profecto et
amorem Patris et Filii, quo scilicet Pater diligit Filius non soUus etiam Spiritus sancti
Patris, sed
Filium, et Filius Patrem. De hoc Hieronymus, FiUus invenitur. Ait enim Apostolus de Deo Patre,
Super x\n psalm., col. 863, t. 1\ ait a Spiritus : Coloss., I, 33 : Transtulit nos in regnum Filii cha-
sanctus nec Pater est nec Filius, sed dilectio ritatissuw. Si ergo non est in illa Trinitate cha-
quam habet Pater in Filium, et Filius inPatrem. » ritas Dei nisi Spiritus sanctus, Filius est etiam
Augustinus quoque, in VI lib. Dc Trinit., cap. iv, Spiritus sancti. Sed quia hoc absurdissimum est,
in fin., et cap. v, col. 027, t. 8, ait : « In omnibus restat ut non solus ibi sit charitas Spiritus sanc-
sequalis est Patri Filius, et est unius ejusdemque tus; sed propter illa de quibus satis disserui.
substantiae. Quapropter etiam Spiritus sanctus in proprie sic vocatur. »
eadem unitate substantiae et ajqualitate subsistit. »

DIVISIO TEXTUS.
Hic aperitur quid sit Spiritus sanctus.

Sive enim sit unitas amborum, sive

Postquam determinavit Magister de gene-
sanctitas,
sive manifestum est quocl non aliquis
charitas, ratione a Patre, hic determinat de pro-
V\Y\\

duorum est, quo uterque conjungitur, quo geni- cessione Spiritus sancti ab utroque et divi- ;

tus a gignente diligatur, genitoremque suum ditur in partes duas in prima determinat :

diligat; sintque non participatione, sed essentia de processione ejus aeterna ; in secunda de

* Ad hsec verba : Diligam te, Domine, virtus mea. Migue : « Pater in Filio, et Filius in Patre. »

I
 »;

DISTINCT. ,\, Ul' l'.ST. I. .M\T. I. M7

((Mnporali. XIV (li.sl. : <• l'r;i-l(Moa (iiliK"'iil«'i' l,)nia Spii iliis .saiictns prociulit nl poriuina iti

aiiiii)liiii<iiiiii («.sl, (iiiinl Kcmiim (vsl itroccs.sio .s() .siibsislenH. Anior aul(Mii iu)n HiKiiiflcnt

Spiritiis .saiicti. » Priiuii iii tnvs : in priiiia arKpiid |)iM' inodiim Hul)HiHt(!nliM; iinino ptsr

(1(^l(«riniiiat proc^vssionis niodiiiii ; in s(>cnn(la inoilnm iiiliaM°(Mili'i lorina*, vcl pa.SHiuiiiH.

proc(>ssioiiis |»iiii<'ipiiiiii, \i disl. : « llic di- Fr^o, (ic.

(*(Mi(lniii (^st, S|>ii'iliini saiicliini a l'alr(« csso "2. l'rai(M'ca, niiiiipiam luitnra coinninni-

et lilio; » t(M'lio (lilV(M(Miliaiii proccssionis culnr iiisi por actniii naliiru!. Soil uinor iion
tul K(Mi(M'ation(Mn, xin disl. : ^i l'osl lia'(5 si^Miiflcut uctnin iiatura', Hcd inugis voluii-
oonsi(l(Maii(Iniii (^sl..., (11111 Spiriliis sanclns tutis. Krgo cinn pcr [irocossioncin Spirilus
pi'oc(>(lat (lc Palr(\ (^l sic do snltslaiilia l'a- ,s;(ncli coiiimiinii'(iur lol:i diviiia naluni
Iris, (Mir nou dicalnr ossc nalns, .s(!d polins pcr.soua! proccdiMdi, \iil(i,ur (pjud Spirilus
pr()C(Hlero. » Prinia iii dnas in priina os- :
sauctus non proc(;dat iil umor.
tondit procossionis niodnin; iii .s(MMinda c.x :i. PraionM, noii (!sl id(!m inodus proces-
modo proco(l(Mi(li conclndit proiirinin proco- sionis orouluru! el p(!rsona! divinu'. Sed
d(Milis noiiuMi, ilii : <i llic iiolandiini (>sl, crouturu! proccdiiul u l)(!o pcr uctiiin voliin-
(piod siciil. Spirilns sanclns in Trinilalo lulis, cujiis opus (!st croulio, sccundiim l)u-

spocialit(M' diciliir diarilas..., ita ol nonioii luuscouum, lib. I /•»/. ortli., c. viii, col. 811,
tonot proprio (juod Patri ot Filio couunuuitor t. 1. Frgo nullu porsonu divinu procodit per
quodanuuodo couj.^ruil. » Prima iii duas : nioduin uiuoris, (|ui est aclus voluulutis.

ir.prima oslondil p(M" aiuiorilaliMii canonis, '(. uu)dus procossiouis p(!rsona; cst
Il(!in,

quod Spirilus sauclus procodit ut aiuor; in proprins i»(M'.soua! proc(!doiili, ipiiu por pro-
socuuda osloudit idiMU por auclorilulos sauc- cossionoiu dislingnilur uuu porsonu ub ulia,
torum, ibi « Nunc voro quod iucopiuuis,
: Sed umor cst commune tribus personis, ut
ostoudoro curemus. » Circa priiuuui tria dicitur iu Litlera. Ergo nullu porsona ut
facif primo, socuuduiu vorba Augustini,
: amor proccdit.
appropriat amorem do Doo dictum 1 Joau., T).Praierca, nou cst idom appropriatum
IV, 10 Deus cliaritas est, Spirilui saucto
: ct proprium, quia approprialum sumitur
secundo pouit appropriatiouis similitudiuem, juxta ratiouem proprii : unde sapiontia,
ibi « Pluribus euim exemplis doceri potest,
: quffi appropriatur Filio, nulli personai pro-
multa rorum vocabula ct univorsaliter poni, priu est. Sod ainor, ut dicitur in Lillera, est
et proprie quibusdam rebus adiiiberi » ; appropriatum Spiritui sancto. Ergo non est
tertio inducit appropriatioiiis auctoritatem, proprius modus suai processionis ut proce-
ibi Sed Dei Verbum,
: « id est uuigeuitus dat ut amor.
Dei Filius, aperto dictum est Dei sapientia. Contra, crcata, quae est in anima,
imago
repra^sentat Trinitatem in creatin-a. Sed in
imagiue creata procedit aliquid per modum
QU.ESTIO PRBIA. notitia?, et aliquid per modum amoris. Cum
igitur in Triuitate increata procedat Filius
Ad intellectum hujus partis quinque quse- per modum notitise, erit alia persona proce-
runtur utrum Spiritus sauctus procedat
:
1° dens per modum amoris.
ut amor; 2° utrum sit amor quem Pater Item, cognitio perfecta non est, nisi ad-
habet iu Filium, et e contrario 3° utrum ; jungalur voluntas. Sed sicut se habet in-
sit nexus vel unio Palris et Filii 4° utrum ; tclleclus ad voluntatem, ita et verbum ad
ex processione sua possit dici proprie Spiri- amorem. Ergo verbum non erit perfectum
tus sanctus 5° de nuraero personarum.
; sine amore. Sed verbum Dei perfectum est.
Ergo et associatur sibi amor perfectus et ;

liic est SpirituS sanctus,

ARTICULUS PRIMUS.
SoLUTio, —
Respondeo dicendum, quod
Utrum Spiritus sanctus procedat ut in processione creaturarum duo est conside-
amor„ (
rare ex parte ipsius Creatoris scilicet na- :

turam ex cujus plenitudine et pcrfectioue

Ad primum sic proceditur. I. Videtur omnis creatura^ perfectio et efficitur et
quod Spiritus sanctus non procedatutamor. exemplatur, ut supra dictum est^, et vo-

' I p. Sunmeetheol., q, xxxva, arl. 1. — - Dist. n, art.

 ; : ;:

v^
138 COMiMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
lantatem, ex oujiis liberalitate, non natiirsB cedit a voluntato sicut res operata per vo-
necessitato, han^ omnia crcaturae conferun- luntatem; sed Spiritus sanctus sicut ratio
tur. Supposita autem, secundum fidem nos- cujuslibet operis voluntatis sicut etiam ,

tram, processione divinarum personarum Filius producitur ut ars omnium eorum

in unitate essentia^, ad cujus probationeni qua3 per intellectum divinum constituta
non invenitur, oportet pro-
ratio sufficiens sunt.
cessionem pcrsonarum, quee perfecta est, Ad quartum dicendum, quod amor in
esse rationem et causam processionis crea- Quandoque enim
divinis triplicitcr sumitur.
turai. Unde sicut processionem creaturarum sumitur ossentialiter, quandoque personali-
naturse divinaj perfectionem imperfecte re- ter ^ quandoque notionaliter. Quando su-
praescntantium reducimus in perfectam mitur essentialiter, non dicit aliquam pro-
imapfinem, divinam perfectionem plcnis- cessionem vel rolationem realem, sed tan-
sime continentcm, scilicet Filium, tanquam tum rationis, sicut etiam cum de Deo dicimus
in principium, et quasi naturalis processio- intelligens et intellectum : eadem enim
nis creaturarum a Deo, secundum scilicet persona potest esse intelligens et intellecta.
imitationem natura', exemplar et rationem Quando autem dicitur personaliter, tunc
ita oportet quod, inquantum proccssio crea- importatur processio et relatio realis, et
turai est ex liberalitate divinai voluntatis, significatur ipsa persona, sive res proce-
reducatur in unum principium, quod sit dens, sicut amor est quoddam procedens.
quasi ratio totius liberalis collationis. Haec Quando autem dicitur notionaliter, signi-
autem est amor, sub cujus ratione omnia a ficatipsam rationem processionis personae :

vohmtate confcruntur; ct ideo oportet ali- quia amor non tantum est procedens, sed
quam personam esse in divinis procedentem ctiam dicit ratiouem sub qua alia procedunt.
per modum amoris, et haec est Spiritus Secundum erg-o quod est essentiale est ,

sanctus. Et inde est quod quidam philoso- commune tribus, sed appropriatur Spiritui
phi' totius naturse principium amorem^ sancto; ut cum dicitur, Deus charitas est,
posuerunt. IJoan., iv, \Q; secundum autem quod est
Ad primum ergo dicendum, quod licot personale, est proprium Spiritus sancti ; et
amor, inquantum amor, non dicat quid per- dicitur,quod Spiritus sanctus procedit ut
fectum et subsistens tamen inquantum est
;
amor. Secundum autem quod est notionale,
Dci amor, a quo omnis imperfectio remove- cst qua?dam relatio vel notio communis
tur, habet quod sit perfectum quid et sub- Patri et Filio, quse etiam dicitur communis
sistens; et simile est de verbo. spiratio; et hoc modo significatur amor in
Ad secundum dicendum, quod sicut per hoc verbo « diligunt » cum dicitur, Pater
:

primum processum naturee communicatur et Filius diUgunt se Spiritu sancto.

tota natura divina, cum sit perfectus ita et ; Ad quintum dicendum, quod amor, se-
per primum processum voluntatis, qui est cundum quod est proprium, non est appro-
ratioomnis proccssionis voluntarise a Deo, priatum. Sapientia autem ita est appro-
eommunicatur tota voluntas et quia in Deo ; priata quod nunquam potest esse proprium.
idem est voluntas et natura, nec tota volun- Et ratio hujus est, quia sapientia non signi-
tas,quse infinita est, posset csse nisi in na- ficatur per modum alicujus exeuntis ab ali-
tura infinita et non nisi boni infiniti, quasi
;
quo, sed per modum quiescentis in subjecto
objecti fcquantis infinitam voluntatcm, unde et ideo semper est essentialis, et nunquam
nec amor, qui est ratio voluntatis, potest personalis. Sed amor significatur per mo-
esse nisi infinitus ; ideo oportet etiam com- dum exitus nihilominus tamen significat
;

municari naturam. Unde amor ,

quamvis ahquid absolutum. Exitus autcm ille potest
non dicat communicationem naturai inquan- intelligi ut realis, vel secundum rationem

tum est amor, dicit tamen inquantum est tantum. Ex parte ergo qua significat aliquid
amor Dei et primus processus divina3 volun- absolutum, est essentiale; et tunc relatio,

tatis. vel exitus importatus, erit rationis tantum,

Ad tertium dicendum, quod creatura pro- sicut cum dicitur idem eidem idem. Quando

<
Veneta 1593 hsec ad marginem notat
edit. an. id Philosophum referrc I Physic, cap. iv. » — ^ Al.
« De Empedocle videtur intelligere hic S. Tho- « amorem principium, » involuto sensu. — ' Al.
mas, ut recitatur ejus opinio VIII Physic, text. 2. » deest : « quandoque personaliter. »
?ificolai aulem notat « De Parmenide ac Hesiodo
:
 ISTINCT. \. Ul'1''ST. I. .VHT. I, II KT III. <:iu

aiiUdii ilN^ rxitiiH .sigiiillcatiir iioii l.iiiliiiii dici ainoi' l'aln.> iii liHuiii, i^l cuni FiliuM
ul ratidtii.^, snd iit n*alis, luiu' aiuuruiu aiiK^t 1'ati'oiu, aiiior I- ihi iii Palrfiii.

siffuillcal iiorsdiialoin. Fl piM- liMc patitl sdliitio ad priiiiiini. {)\\Ui

S|iii'itiis saiicliis iioii lialH-l iit hil umor
uiiiiis porsoiia' iii aliaiii ox lioc (piod nKt
AUTICHUIS II.
poisoiia proccdcijs scil (!\ Ikh- i|nod [»rocc(Jit

JUritni Sjtiritus smirfKs si/ <unor i/iieni ut aiiior.

lidhct Pater in Filinni. Ad soiuiiidiiiii (lic(!iiduiu, (piod (-11111 dici-

tiir l<'iliiis aiiiari a Pah'd, iioii pra-dicatnr

A(l s(>(Miu(Iiun sic pntccdilur. t. Vi(l(^lnr scciiiidum roiii (piod l''iHiis aliipiid a Patro
quod Spiriliis sanclus lum sil auior (|uciu acci[iial, sod ({iKtd loiuiinetnr in i[)siiiinictus
Patcr lialtet in iMiiniu vcl o (•(tulnirid. (Jiiid- aiiKtris ; et idoo lioe qiiod diciliir e.s.sc Spiri-

quid onim proeedit in alind lcudous, iidu tus .saiictus ainor Patris iu {'iliniu, non [ter-

procodil ut por so suhsistoiis. Scd Spiriliis tinot ad g(!uorali(tiioiu , sod ad S[)iritus

saiicli [ir(ic(!ssioiK!iii.
sauctus procodit iit pcrsona .suhsislous pcr
80. Kr.uo uou pr(tc(>dit iu l''iruuu. I'^l [tor hoc |tatol soliilio ad loi tinin. Uuia
"2. Itoiu, (putd procodit iii ali(]ui(l, iTcipi- sieut eum dicilur, ([iiod l*ator liahet amorom
lur iu illo, nisi sit o.\ dofoctu rocipioulis. in .soipsum, non signilicatui' ihi aliqua tor-

Sod iu l''ilio non est aliquis dofoclus. Si orjj^o miuatio vel acccptio .socuuduiu rem, scd
Spiritus .saiictus procodit a Patro iit in V\- laiitum socuuduui uiodnm siguilieandi; ita

liinn, ImHus rocipit Spirilum sauctuui. Sod eliam eum dicilur Spiiilus sauctus ainor
quiiKpiid ImHus rocipit a Palro, rocipit por Filii in 1'atreni , non quod i'ater
poiiitur

gcnoratiouem. Erf;o proeessio por quam aH([uid accipiat, nisi quod seeundum mo-

Spiritus sauctus procoiJit a I\itro in rilium diim significandi iu ipsum terminatur amor

ost gouoratio. vcl etiaui prius secuuduiu Filii, sicut iu amatum.

ratiouem, sicut quod includitur iu illa.

3. Pr.Tterea, etsi Filius aliquid accipiat a

ARTICULUS III.
Patro, tamen Pater niliil aceipit a Filio.

Ergo cum illud iu quod est aliquid, sehabeat Utrwn Spiritus sanctus sit nnio Patris
in ratioue recipientis, nullo modo poterit et Filii.

dici Spiritus sanctus amor quem liabet Fi-

lius in Patrem. Ad tcrtium i. Videturquod
sic proceditur.
Contra, omnis amor procedit ab amanto Spiritus non sit uexus vel unio
sanctus
in amatum. Sed Spiritus sanctus est amor, Patris et Filii. Quod enim est discretum et
ut supra dictiun est. Ergo videtur, cum distinctum ab aliipiihus, non est unitivum
Pater amet Filium et e contrario, quod Spi- ipsorum. Sed Spiritus sanctus est distinctus
i"itus sanctus sit amor Patris in Filium et e a Patre et FiUo. Ergo non est miio utrius-
contrario. que.
Pra?terea, hoc videtur per auctoritatem 2. Prseterea, nexus vel unio habet quasi
Ilieronymi in IJttera. rationem medii inter ea qua^ uniuntur vel
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod connectuntur. Sed Spiritus sanctus non est
in processione Spiritus sancti est conside- media in Trinitate persona, sed tertia. Ergo
raro duo processionem ipsam, ct
: scilicet non est unio vel nexus.
modum procedendi. Et quia Spiritus sanctus 3. Prffiterea, nexus dicitur quo aliqua
procedit ut res distincta et per se existens, nectuntur. Sed sive lioc intelligatur efTec-
non liabet ex processione sua, inquantum tive, sive formaliter, illud quo aliqua nec-
processio est, quod sit a Patre in Filium, vel tuntur habet aliquam rationem priiicipii ad
e contrario; sed quod sit in se subsistens. conuexa Ergo cum Spiritus nullo modo
' .

Si autem consideretur modus processionis sit principium Patris et Filii, immo e cou-
quia procedit ut amor, ut dictum est, cum trario, non poterit dici nexus vel unio
amatum secundum rationem intelligendi sit utriusque.
id in quod terminatur amor, et amans a quo Contra, Dionysius, lib. De divin. nomin.,
exit amor cum Pater amet Filium, potest
: cap. IV, § 15, col. 744, t. 1 : (( Amorem sive

^ Al. : « anuesam. »
 ;

UO COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

diviniim, sive aii^^elicuui, sive iiiteliectua- quod sit principium Patris et Filii, sed e
lem, sivo animalem, sive naturalem dica- converso. lloc tamen magis discutietur,
mus, unitivam quamdam et concretivam quando quaeretur utrum Pater et Filius
accipimus virtutem. » Sed Spiritus sanctus diligant se Spiritu sancto*.
est amor Patris et Filii. Ergo est unio ipso-
rum.
ARTICULUS IV.
IIoc etiam videtur ex auctoritate Apos-
toli, Ephes., iv, 3 : Solliciti servare imita- Utrum persona procedens per modum amo-
tem Spiritus in vinculo pacis ; et ita amor ris proprie dicatur Spiritus sanctus.
habet rationem vinculi et nexus.
—
Respondeo dicendum, quod
SoLiTio. Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
amor sempcr ponit complacenfiam amantis quod persona quae procedit ut amor, non
in amato. Quando autem aliquis placet sibi proprie dicatur Spiritus sanctus. Illud enim
in aliquo, trahit se in illud et conjungit so quod est commune tribus personis, non effi-
illiquantum potest, ita ut illud otTiciatur citur proprium, nisi aliquo proprio adjuncto.
suum et inde est quod ainor habet ratio-
;
Sed Splritus convenit tribus personis ,

nem uniendi amantem et amatum. Et quia Joan., iv, 24: Spiritus est Deus. « Sanctus »

Spiritus sanctus procedit ut amor, ex modo autem quod additur, est etiam commune,
processionis habet ut sit unio Patris et Filii. et non proprium. Ergo videtur quod Spiritus
Possunt enim Pater et Filius considerari vel sanctus non sit proprium nomen alicujus
inqnantum conveniunt in essentia, et sic personse.
uniuntur* in essentia vel inquantum dis- ; 2. Prffiterea, personse distinguuntur per
tinguuntnr in personis, et sic uniuntur per relationes originis. Sed hujusmodi relatio-
consonantiam amoris quia et si per impos- : nes, secundum modum intelligondi, conse-
sibile poneretur quod non essent unum per quuntur personarum. Ergo
processiones
essentiam, ad perfectam jucunditatem opor- qua^Ubet porsona debet denominari secun-
teret in eis intelligi unionem amoris. dum processionem aliquam. Sed Spiritus
Ad primum ergo dicendum, quod ex ipsa sanctus nullam processionem vel processio-
processione Spiritus sanctus habet quod nis modum exprimit. Ergo non videtur esse
procedat ut persona, et sic est distinctus a nomen alicujus personse.
Patrc et Filio^ sed ex modo processionis
; 3. Si dicas, quod dicitur Spiritus sanctus,
habet quod sit vinculum vel unio amantis quia proeedit ut amor, sciUcet ad similitudi-
et ainati. Utrum autem Pater et Filius dili- nem ejus quod " duo amantes conspirant sibi
gant se Spiritu sancto, infra quaerotur^ in amore per osculum oris, undo fit respi-
Ad secundum dicendum, quod inquantum ratio : contra, secundum hoc, nomen Spiri-
proccdit a duobus, habet quod sit tertia in tus sumeretur ex similitudine spiritus cor-
Trinitate persona sed ex modo procedendi, ; poraUs. Sed omne tale nomen dicitur de
quod sit unio utriusque personee. Deo metaphorico, et non proprie nec secun-
Ad tertium dicendum, quod Pater et Fi- dum prius. Cum igiturnomina personaUa
lius dicuntur uniri Spiritu sancto, non effec- inveniantur in divinis proprie, et etiam per
tive, sed quasi formaUter. Sed forma est prius quam in creaturis, ut dicitur Ephes.,
duplex quaedam enim manens et quiescens
: ni, 15 Ex quo omnis paternitas in caslis et
:

in his quorum est forma ct sic per modum ; in terra nominatur; videtur quod per istum
formae se habet ad porsonas divina essentia, modum nuUa porsona divina dobeat nomi-
et sic iiniuntur formaUter amore essentiaU. nari Spiritus sanctus.
Est etiam aliquid formaUter unieiis, non 4. Pra^teroa, sicut procossio quae est por
quasi inhaerens sed sicut procedens ab
, modum amoris est sancta ; ita illa quae est
utroquo unitorum ac si dicoremus, aUqua ; por modum naturae. Ergo sicut non dicitur
duo corpora uniri per aliquom liquorem '"
FiUus sanctus, ita non dobet dici Spiritus
ab eis procedentcm; et ita Pater et Fiiius sanctus,
uniuntur Spiritu sancto. Undo non sequitur In contrariura est tota Scriptura et totus

* Al. : « invenitur. » — ' Parm. omittit : « et sic rum. » — ' Dist. xxxii, ut supra. — ^ Parm. addit
est distinctus a Patre et Filio. » — ' Dist. xxxii, « dico. »
q. I, art. I et 2. — " Non, ut in Parm. : « aliquo-

J
 niSIIMlT. \, Ul'V.ST. I, .\HT. IV KT V. 111

iisn.'« K('('lo.sia>, (|ua' huliain iii I rinilalc |iim' siiniiliii- iii vii-liilx ijiiariiin (lirlidiiiitii , v«il

soiiani sic iKuniiiat. (|iianliini ail iiiipiisiliitiKMii KrvUma'. ,

(lor

Soi.HTio. — Uospoiidito (licnniiiiin, i|ii(iil i|iiaiii liiir iiii|iusiiiiiii r^t ail KiKiiiMcandiiin
spiriliis (>sl notiKMi |)osiliiin ail si;;:iiillraiiiliiin iiiiaiii pcisiiiiain, ipia-i ciniiiiilniiilio iiniiiH

snlilililalcin aliciijus iialiiia-; iiiiilc iliciliir niuniiiiH, proptcr (lcrciliini vocaliulonirn,

lain (l(* coipoialilius (piaiii dr iiicoiporcis : ipiia rnif^iia' iioslra' (lcllciiinl a n.irr.itiono
aor oniin spirilus (liciliir |>id|»ti)r sulililita- Dci ; «l sic pro|)ii(M'Oiivenit Spirilui sancto.
tiMii; ct oxiiulo allractio acris ot c.xpuisio Kt ralioiicm (•oiivcnioiilia! assi^^nat AiiKusti-
(licilur inspiratio ct ros|)irati(); ot ((xiiido ims in IJltfrn. [)n'u\ (siiiin (!sl coiimmnilas
vonlus oliain diciliir spiritus; ot oxiiido Patris ct |"dii, (hiciit iit coiiiiuimi iioinino
(>liain suhlilissiini Naporcs, por (pios (lilliin- noiniiKitiir.
(iuiitm- virliitos auiina' iii partcs cor[)oris, Ad sociindiim diciMidiiin, (|uo(l ox rationo
ilicuntiir spiritiis ; ot siiniiilcr iucorporoa siia^ |)roco.ssionis Spiritiis.sunctus prooedit ut
l)ro|)lcr suaiu snlilililatcm dicuulur spiiiliis, amor; ot iiKpi.-inlum ost aiiior, (-onvcnit sihi
sicut dicimus S|)ii-iliim IUmiui, cI au,^('lum, (jiiod iiomiuotiir [km- s|)irilii.-iiital(Mu, ut dic>
ot aiumain '. Kl iiulo ost oliain qiiod dicimus tiim ost, ot sic ali(|uo modo iioinon S[)iritU9
duos hoininos amautos so ot concordos, , suncti ([uoindani modiim procossionis expri-
osso unius spirilus vol conspiratos sicut ; init, ([uia amoris.
otiaiu dicimiis (>os (!sso uimm cor ot uuain Ad t(Mlium dicoudiim, f[uod spiritiis per
auimam ; sicut diciliir y!,V///V(>r., I\, cap. x : prius diciliir do divinis ([iiam dc corpor(;is,
« l'ropriuin amicoruinost, unam auiuiam iii siout pra'(lictum ost, ot idooohjoclio iila uon
diiobus corporibus esso. » Sublilitas aut^nii tciict; ncc credo ab illa siiuilitudine Spiritum
dicifur por reniotiouom a matoriaiitatc; sanctum vocari.
uiulo oa (]iuo haliont luultum do matoria Ad ([uartum diccndum, quod, sicut dicit
vocamus t;rossa, siciit torram ot oa ([iwo , l)iouysius,cap. xii />t'r//r. ;/o;;?., §2,col.970,
minus, subtiiia, sicut aerom ot ij^nom. Uiulo t. 1 , sanctitas cst ab oiniii immunditia libera
cuin removori a matoria magis sit in incor- et pcrfecta ct immaculata munditia ct ideo ;

poreis, et maxiino in Doo, spiritualitas se- convenieiiter sauctitas spiritualitati adjungi-

cundum rationom signilicationis sua3 per tur, i\\vx, etiain a matoriaUtatc separationcm
prius iuvcnitur in Doo, ot nuigis in incorpo- dicit, ut sic per spiritualitatem de.signetur
reisquain in corporalibus; quamvis 1'ortc separatio a materia, et per sanctitatem a
secundum impositi(niein nominis spirituali- materialibus defectibus.
tas magis ad corporalia, eo quod
so tenoat Vel dicendum, quod natura semper eodem
nobis qui nomina iinposuimus, eorum sub- modo operatur; etideo inopere natura^, non
tilitas magis est manifesta. Socundum lioc est inveniro rectum et non rectum, sicut in
igitur dico ,
quod spiritus , inquantum no- opere voluntatis. Kt ideo convenienter sanc-
minat subtilitatom naturse , communo est titas, quse rectitudinem voluntatis importat,
tribus personis ; sed duplici ratione nomina- adjungitur processioni amoris, et non gene-
tur Spiritus sanctns a spiritualitate. Una et rationi, quee est opus naturae.
pr*cipua est, ut credo, quia per ipsum et
dona ipsius in participationem divinae spiri- ARTICULUS V.
tualitatis trahimur, inquantum a temporali-
^^^.^^^^ ^^^^^ tres personae sint in
bus removemur. Unde eontemptores tempo- divinis\
ralium spirituales dicuntur et hoc convenit :

sibi inquantum procedit ut amor, qui habet Ad quintum sic proceditur. 1 . Videtur
rationem primi doni in quo omnia dona quod non tantum tres personge in divi-
sint
donantur. Alia ratio est quia est amor Patris nis. In divinis enim non plus distat voluntas
in Filium, quo se diligunt; et amantem et et natura quam intellectus. Sed alia per-
amatum dicimusin spiritu uniri. sona est procedens per modum voluntatis
Ad prinmm ergo dicendum, (luod hoc vel amoris, ab illa quffi procedit per modum
quod dico, Spiritus sanctus, potest dupliciter naturse vel generationis. Ergo adhuc debet
considerari : vel quantum ad virtutem voca- esse alia quae procedat per modum intellec-
bulorum, et sic convenit toti Trinitati prout tus.

* Al. : « duos Spiritum et angelum, » etc. — « I p. Summse theoL, q. xxx, art. i.

 ; '

112 COMMENTIJM IN LIB. I SENTENTIARUM.

2. Prseterea, siciit Pater diligit Filium, dico, «aquoalius, Hestquidemaddignitatem
ita etiam diligit Spiritum sanctum. Scd pertinens, sed commune est. Unde oportet,
anior quo Pater diligit Filium est nna per- ad hoc quod constituat personam, quod de-
sona. Ergo et amor quo diligit Spiritum terrainetur per specialcm modum originis.
sanctum est una persona, ct ita sunl plures In divinis autem non potest esse nisi duplex / ,,

quam tres. modus originis, secundum quod omne agens -^^^

Item, sicut est perfecta bonitas et libe-

3. dividitur in agens a natura et agens a vo-
ralitas in Patre et Filio, ita et in Spiritu luntate : et ista; actiones inventae in creatu-
sancto. Sed propter summam bonitatem et ris, ut supra dictum est, reducuntur, ut in
liberalitatem convenit Patri quod naturam causam exemplar, in duas processiones
et
suam communicetalii, quiabonum est com- in divinis, quarum una est per modum
municativum sui. Ergo eadem ratione Spi- natura^ et vocatur generatio, et alia per
ritus sanctus comnmnicabit naturam suam modum voluntatis et vocatur spiratio, ut
perfecta communicatione. Sed non perfecte supra dictum est. Oportet igitur ita specifl-
communicat creaturaB. Ergo communicabit care a quo alius per generationem a quo ,

alii divina3 personse. alius per spirationem. Haec autem duo non
4. Item, in Deo non tantum est natura et habent repngnantiam, quia idem potest esse
voluntas, sed plura alia attributa, quorum principium plurium diversis modis. Unde ex
unumquodque habet rationem principii. Sed hoc non constituentur duse persona^, sed una
voluntati et natura? respondet aliqua proces- tantum ; quia nihil habet virtutem distin-
sio, inquantum habent rationem principii. guendi, nisi quod liabet aliquam rationem
Ergo etiam et aliis attributis respondebunt oppositionis. Sic igitur habemus unam per-
aliae processiones secundum quas multi-
, sonam,a quaest aliquisper generationemet
plicabuntur personse multo plures quam spirationem, sicut Pater. Si autem accipia-
tres. mus aliud, scilicet, « qui est ab alio, » quamvis
5. Sed contra, videtur quod sint tantum importetrelationem originis, tamen nonsuf-
duse. Personse enim non distinguuntur nisi ficit ad constituendam personam tum quia
:

secundum relationes originis. Sed relatio commune tum quia nihil dignitatis im-
est,

originis est secundum quam aliquis est ab portat. Esse enim ab alio potest aliquid vel
alio. Ergo videtur quod sit tantum una nobili vel ignobili modo. Unde oportet ad
persona, quae sit ens ab alia, et reliqua a hoc quod constituatur persona, quod deter-
qua est aUus. Ergo sunt tantum duae per- minetur per specialem modum ad dignita-
sonae. tem pertinentem, sunt tantum duo in
et isti
SoLLTio. — Respondeo dicendum, quod divinis, et ideo oportebit ita dicere: «qui est
non sunt nisi tres personae in divinis. Et ab aho » per generationem, et « qui est ab
ratio hujus est, quia in divinis propter alio » per spirationem. Ista autem duo non
essentiae simplicitatem non potest esse dis- possunt uni convenire^ quia una res habet
tinctio secundum aliquod absolutum, sed tantum unum modum quo oritur ex alio.
secundum relationem, et tantum secundum Non enim idem in specie est a natura et ab
relationem originis, quae non potcst consti- arte, nec per putrefactionem et seminatio-
tuere personam, si significet in communi nem. Et ideo erit una persona quae est ab
sed oportet quod significet aliquid proprium alia per generationcm, et hic est Filius, et
et determinatum. Ilabet enim se loco diffe- alia quae est ab alia per spirationem, et hic
rentiae constitutivae respectu personae, quam est Spiritus sanctus. Et cum istae relationes
oportet essepropriam. non possint multiplicari secundum nume-
Item, quia persona est nomen dignitatis, rum, itaquod remaneat unitas in specie, eo
oportet quod illa relatio sit ad diguilatem quod non est ibi aliqua divisio materialis,
pertinens. Sic ergo oportet tria considerare oportet quod sint tantum tres personae.
quod sit
in constitucntibus personas, scilicet Ad primum igitur dicendum, quod pro-
relatio originis, quod sit propria, quod sit cessiointellectusetnaturae habent quamdam
ad dignitatem perlinens. Relatio autem ori- similitudincmperquamdistinguunturapro-
ginis in communi importatur in his duobus, cessione pcr modum voluntatis. Potest enim
Mquiabanoetaquoalius.))Hocautem'quod procedere aliquid ab uno vel a pluribus*.

^ Parm. : « etlam. » — « Parm. omittit : « Potest enim procedere aliquid ab uno vel a pluribus. »
 DISTINr.l'. \, {)V.VS\. I. Ain. V, KT lilSTINCr. \l. Il.l

uiiinia itiiliii, rl ^\<- lU' iiliiH. IIikIi; itiiiiiiH ill.i

(.liitiil iiiiliMii |irui'filil |>iM' iiiimIiiiii iiiiiiira',

nnu, illinl |irrrri'tnin sit lintcossiu csl |it'r iikiiIiiih iialiiru;; «jt iilro
jMuriMlit nl iil> si ;

ut siiniiilcr i|nu(l piucnlit pcr niuilnni iiitnl- nuii upurlcl iiH.Hi; iiliiiTH niuiliis prucuHHioiiiH

lcrtns; iiuii ciiiiii [ilnrivs huininos liiiliciit iii ili\ iiiis.

nniiin ('uiK-cpriuiitnii iii niinicru. I'',l ila \tl iiHiiiiiiiii |i;il(;t stiliiliu |iit i>.'i ijiia' ili''l'i

l*'iliu, (|ni (ist liuiliiin iil) iiiiu. sciliccl ii Patru, Sllllt.

iittrihnilnr nt(M'i|ii(^ iiiudns pruccilit (Miini

;
t:\ru.siiiu iiiXTUH.
pur niudiiin natiira' iit lilins, ul pcr inudiiiii
inlollcctns nt \'(M'Iiiiiii. Scd vuliiiitiis tiMidil u S|)iritus sanctus nmor nst, sivo cliariliirt,

iii iilinni, cl pulcst (iss(^ rccipruciiriu, iil c\ sivc dilcitio l'iitrisct l-'ilii. >» lla.-c tria so li;i-

thiuhiis iiiiii voliiiiliilis prucctliit cuiiruniiiliis, hcnt (;\ additioni; ad invicom. Aiiior eiiiiii

(|uu; nnio nirius(|nu. Kl idoo proci;d(M'u

(vsl dicit sinipliccin iiicliuiitiuii(;iii ;iiri;ctii.s iii

pcr mudiiin vuluntiitis convtMiil Spiritni ;iiu;itiini. I iid*; i;tiaiii i|Ui(n(lui|ne passiuncm
sciMiudiiiu (jiiud cst p;irl(; scnsitiv;!,
sanclo, (lui pruci»dit ii duuhus, iinicns cus, di(-il. iii

iuipuuituiu suiil distiiiclii' |)crsuiiic. Iiupiiiii- cl sic ;imoi' (;tiiiiii iii irr;ilioiiiihilihus iuv(;iii-

luin ciiiiu siuit uiiii osscnliii, uuiuiitiir piM- lur. nih^cliu ;uiU;iii pra;suppuuit oloctiuncm,

ossontiaiu ; ot sccuuduin hoc ost intor oos sicut ipsum nom(;n usl(;udit; iuidc t;uitnin
anior ossontialis. nitiouahilium ost. Sed chiirihis puuit quiiMi-
Ad socuudiiiu diccuduiu, quod, sicut cst diiin vchciiiciitiiiin dilccliouis, imiuiinliim

in iut'oriorihus, (piod uoii iiliu iictu [lutculiii tlilccliuu siih iiiicstiiiiiihili prctiu hiihclur

lortur iuohjccliuu et in ;icluiu suuiu, oodoui sccuudnm quud rcs multi protii charai dicun-
ouim actu iiitoUectus intolli{4:it so ot iutoUif^it tur.
se mtolligcro; ita otiam cum Spiritus sauc- « Sive enim sit unitas amhorum, sivo

tus procodat ut aiuur (|uo Pater aiuat Filium, sauctitas, sivc (-harii;is, nuinifcsluiii cst ipiod
noii oportet (|uod sit alius auior (]uo aiuet nou ali(]uis duorum conjun- cst (|uo utcr(]uc

illum aiuorem; ct pra'cipue cum illo auior gitur. » Uuitasdicitur, in(]uantumest nexus
iiou diflbrat ab isto nisi secuudum numc- Patriset FiHi, ut dictum osf*, sed sanctitas
rum, non sccnndum ratioucm. Et lalis
et dicitur, inquantum proccdit processione vo-
divcrsitas iu divinis non potest esse, ut supra luntatis, in qua consistit tota sanctitas.
prohatum est ',
Ad tcrtium dicendum, quod liberalitas et
bonitas sunt esscntialia; essentialia autcm DISTmCTIO XI.
non sunt principia actuum notionalium, nisi
secundum qiiod ipsa essentia est idem re Qmd Spiritus sanctiis procedit a Patre et a Filio,
quod proprictas vcl notio, ut supra dictum
Hic dicencium est, Spiritum sanctum a Patre
est-. Undo bonitas vcl liberalitas in Patre,
esse ct Filio, et i^rocedere a Patre et Filiu quod :

non est principium gencrationis, nisi in-

nmlti negaverunt. Uuod autem de utro-
lia?retici
quantum bonitas est sua paternitas in Filio ;

que procedat, multis divinorum eloquiorum testi-

autem bonitas non est patcrnitas, sed filiatio. moniis comprobatur. Dicit enim Apostolus, Galat.,
Unde eadcm honitate ct hberaUtate Pater IV, 6 Misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra.
:

generat, et Filius generatur, et Pater spirat, Ecce biic dicitur Spiritus Filii. Et alibi, Rom.,
et Spiritus sanctus spiratur. Unde secundum vni, 9 Qui autem Spiritum Christi non habet, hic
:

Augustinum, lib. II Contra Maximinum, non est ejus. Ipse etiam Filius de Spiritu sancto
c. xvni, § 3, col. 78G, t. 8, cum dico, « quis' dicit in Evangelio, Joan., xv, 20 : Quem ego

de quo est, » est qusestio originis et non mittam vobis a Patre. Patris autem Spiritus dictus
ubi legitur, Rom., viii, tl Spiritus ejus qui
sequalitatis ; sed cum quseritur, qualis vcl est,
Et
:

suscitavit Christum a mortuis, habitat in vobis.

quantus. Et ideo per hoc quod Spiritus
ipse Christus dicit, Matth., x, 20 Non enim vos :

sanctus uon producit aham personam, non Spiritus Patris vestri qui
cstis qui loquimini, sed
est minoris lihcralitatis vel bonitatis. 26 Quem
loquitur; et in alio loco, Joan., xiv, :

Ad quartum
dicciidum, quod omnia attri- mittet Pater in nomine meo. Et alibi, ibid., xv, 26 :

buta divina sunt principium productiouis ipse FiUus de Spiritu sancto ait :
DePatreprocedit.
pcr modum efficientis cxemplaris sicut bo- ; Ilis, et aliis pluribus auctoritatLbus
ostenditur

nitatem omnia bona imitantur, et essentiam quod Spii-itus sanctus c Patre et Filio procedit,

> Dist. IX, q, I, art. i. — > Dist. ii, art. 3.-3 Parm, omittit : « quis. » — ^ Art. 3*
 :

144 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

addit, solo, et ideo etiam a se procedere non

Quod Grceci non conceditnt Spmtum sanctum negat, sed ideo Patrem tantuni nominat, quia ad
procedere a Filio. eum solet relerre etiam quod ipsius est, quia ab
illo habet.
tamen dicunt, Spiritum sanctum proce-
Grseci
dere tautum a Patre et non a Filio. Quod ideo Quod Groeci in sensu conveniant nobiscum,
dicunt, quia Veritas in Evangelio lidem integre et verbis differant.
contiuente, de processione Spiritus loquens, solum
Patrem commeniorat, dicens, Joan., xv, 26 : Spi- Sciendum est tamen, quod Graici confitentur
ritus qui a Patre proccdit. Et etiam ideo qiiia in Spii'itum sanctum esse Filii, sicut et Patris quia :

principalibus conciliis\ qute apud illos celebrata et Apostolus ait, Galat., iv, 6 : Spiritum Filii; et
sunt, ita symbola eornm subjuuctisanalbematibus Veritas in EvangeUo, Joan., xvi, 26 Spiritum :

sancita sunt, ut nuUi de Trinitalis lide aliud docere veritatis. Sed cum non sit aUud, Spiritum sanc-
vel aliter pra^dicare quam ibi continetur, liceat. tuni esse Palris vel Filii, quam esse a Patre et
In quibusquidem symbolis, cum Spiritus sanctus Fiho; etiam in hoc in eamdem nobiscum tidei
commemoretur procedere a Patre et non a Filio, sententiam convenire videntur, hcet in verbis
quicumque, inquiunt, a Filio eum procedere dissentiant.
addunt, anathema incurmnt unde et nos ar- :

guunt anathematis reos. Addunt etiam ad asser- Auctoritatibus Grcecorum ostendit Spiritum sanc-
tionem suai opinionis, et in testimonhmi nostrse tum etiam procedere a Filio.
damnationis, de symbolo lidei, quod secundum
traditionem prsedictorum conciliorum, Leo tertius Unde etiam quidam eorum cathohci doctores,
Roma^ transcriptum in tabula argentea post altai-e intelhgentes unam eamdcmque fore sententiam
beati PauU posita, posteris reliquit, « pro amore, praidictorum verborum, quibus dicitur Spiritus
ut ipse ait, et cautela tidei orthodoxae. » In quo sanctus procedere a Filio, et esse Filii, professi
quidem symbolo, in processione Spiritus, sohis sunt, Spiritum sanctum etiam procedere a Filio.
commemoi'atur Pater, his verbis « Et in Spiritum : Unde Athanasius in Symbolo fidei « Spiritus :

sanctum Dominum, et viviticatorem, ex Patre sanctus a Patre et Filio, non factus, nec creatus,
procedentem, cum Patre et Fiho coadorandum et nec genitus , sed procedens. » Ecce Spiritum
glorihcandum, » etc. Illud est symbolum, quod in sanctum aperte dixit procedere a Patre et Filio.
missa cantatur, editum in nicaeno concilio in fme : Didymus etiam eorum maximus doctor, in libro
cujus subjunctum est « Qui ahud docuerit, vel
: DeSpiritu sancto, § 34, col. 133, t. 2 Oper. Hier.,
aliter praedicaverit, anathema sit. » Ideoque Grffici Spiritum sanctum a FiUo procedere dicit « Sal- :

nos anathematizatos dicunt, quia dicimus, Spiri- vator, inquit, qui est Veritas, ait^ Joan., xvi, 13 :

tum sanctum a Filio procedere, quod ibi non Non cnim loquetur a semetipso, hoc est sine me et
continetur. Quod enim secundum nos ibi dicitur sine meo et Patris arbitrio quia inseparabilis est :

« qui a Patre Filioque procedit, » alterum a Latinis a me et a Patris voluntate quia ex se non est, :

est addilum, scilicet, « Fihoque. » sed ex Patre, et ex me est hoc enim ipsum, :

quod subsistit et loquitur, a Patre et a me ilU

Responsio, ubi determinantur prcedicta. est. » Item, § 36 « Spiritus sanctus, qui est
:

spii'itus veritatis, spiritusque sapientiae, non potest

Nos autem illa verba sic determinamiis : « Qui audire a Filio loquente quse nescit, cum hoc
aliud docuerit, vel aliter prsdicaverit, » id est ipsum sit quod profertur a FiUo, id est procedens
contrarium docuerit, vel contrario modo prBedica- Deus de Deo, spiritus veritatis procedens a veri-
verit, « anathema sit. » Ahud ergo pro opposito tate, consolator manans ex consolatione. » Item
posuit, quahter et Apostolus in Epistola ad Galatas, Cyrillus episcopus, in Epistola xvnNestorio directa,
cap. I, 9 : Si quis aliud evangelizavcrit, id est col.H8, t. 10, ait « Spiritus intelUgitur per se,
:

contrarium, unathema sit. Non dicit, si quis addi- secundum quod Spiritus est, et non Filius; sed
derit : nam si illud diceret, sibiipsi, ut ait Au- tamen noii est alienus ab eo. Spiritus enim veri-
gustinus, prsejudicaret, qui cupiebat venire ad tatis nominatur : ab eo, sicut ex Deo
et profluit
quosdam, quibus scribebat, sicut ad Thessaloni- Patre. » Joannes quoque Chrysostomus in Homilia
censes, ut suppleret qutc illorum fidei deerant. quadam de expositionc symboli, hom. i, in fin.,
Sed qui supplet, quod minus erat, addit; non sic ait : « Ipse est Spiritus procedens de Pati^e et
quod inerat, tollit. Quiautem prajtergreditur fidei FUio qui dividit dona propria, prout vult. » Item
regulam, non incedit in via, sed rccedit a via. Ad in alia Homilia ii in symb., ante med. « Cre- :

illud autem quod de Evangeho, Joan,, xv, 26, dendum est, Spiritum sanctum Patris esse et
opponunt, respondemus ita quia cum dicat in eo : Fihi. Istum Spiritum sanctum dicimus Patri et
Veritas Spiritum sanctum a Patre procedere, uon Filio cosequalem, et procedentem de Patre et

< Editio veneta anni 1393 ad marginem : « nicse- tano. » — ' Al. deest : « ait. »
no, ephesino, chalcedonensi et constanlinopoli-
 »

IIISIINCT. \I, gll/KST. I, AIIT. I. Uft

1'ilio. Iloc. rrodilO, 1111 <'ollui|lli.i llllllll (.'Dn-Uillliaill Utrillll |irurri|,il ;i|i i;is illl|llinilUIll Hllllt
luiiiort iiiorort, 1 Coiiiilli., w. .. i:.( o ii (lorli.ril.ii.s uiiUMi, v»)l iMi|imiiliini siiiil |ilun'.s.
r.mToiiiiii ii|.orlii lial..-iiiiH t.-sliiii..iiia ,
.iuiI.iih ^.^ ^-^ iM<|UaMl lllii iiiiiiin ; il' (iu;iTilur
SpirilusHaiiclnsaPaliv .'1 rili.. |.n..v.l..n- o.lcn
„,,.,„„ i„H„..,„|,uiii .suiil. iiiiliiii ii. .•ssoMliil ,
(lilur. OiiiiiH oriro iiiKUit coiillliMUir, Si.inluui i i •
- .

,
'^
,. , . ,,.,.
' ' \\'\ UKluaiitiiiii
'
.siiiil uiiiiiii III aiiiiiia ikj-
saii. Iiim iirufcilorc a Palro ct ImIio, , .
•
i, , , •>.
uono ; i iitruiu [lu.sbml (uci l'alcr ul liliu.s
unus si.irulor.
DIVISll) TKXTrs.

Ilio (li>t(M'miuat. {[o procos.sioiio S[urilus

AIITICULIJS PUIMUS.
.snncli (|uaiitiim ad .suum [uiiicipium ; ot
dividitur iii dua.s [laiTos : iii piima osloudit Vtrwn Spiritus smiclus proccdat a Patrc
S[»irilum saiuTum [>ro(.odoro a Patro ot l*Tlio; ct luliu*.
in secuiida iiKjuiritur utrum aMpialilor ali

iilroipio procodat, xii dist. Itom (pia'ri- : <( Ad [uimum sic procoditiir. 1. Vidotur
tur, oiim Spirilus saucliis a l'alro procodat ([iiod S[)irilus .suik tus iioii [iioccdat u Filio,
ot a Filio, iilrum prius vol magis[)rocossorit sod luiitum a l'utro. Dionysius, JJc diviii.
u Pulro ([uum a JMlio. » Primu in duus : iu jioniin., cup. ii, col. 03.'), t. 1(Juod Puter : ((

primu proluit vorilutom ; iii sccuiulu oxcludil ([uidtMu ost l'ont;uiu doilas, Filius ot Spiritus

orrorom, ihi : « (lra'ci lumoii (Vicuut S[»iri- sanctus doigoiuo doitalis, si ita o[)ortot di-

tum sauctum procodoro taiiliim a l'alro ot coro, puUulationos sunt, ct sicut tloros di-
iioii Quio dividitur iu duus
u Filio. » in :
vina) nutune, ct sicutluniinu a divhiu
primu ostondit (irascorum controvorsiuiu in ;
sanctis cloquiis accopiinus'. Scd pullulatio »

socundu roducit ud conconlium intoUoctus, 11011 ost a pullulatione, nec flos a flore. Ergo
il,ti Sciondnm tamou ost, ([uod (Jnoci
: (i iiec Spiritus sanetus u Filio.
conlitontur Spirituiu sunclum osso Filii, ^. l*ra3terou, iu Legenda B. Andrcse dici-

sicut et Putris. » Primu in duas iu primu : tur : (( Pux vobis et uuiversis qui crcdiint in
ponit objoctionem (ira^corum ; in secundu uiium Deum Patrem, ct iii unum Filium
solutionom, ibi : (( Nos autom illa verbu ita ejus Dominum nostrum Jcsum, ct in unum
determinamus. » Spiritum sanctum procedentcm ex Putre, et
(( Scicndum tanien, quod Graeci confiteu- in Filio permanentem. Quod autcm per- »

tur Spiritum sanctuni esse Filii, sicut et manet non pro-

in aliquo proccdens ab alio,
Patris. » Hic ostenditGrcocorum concordiam cedit ab eo in quo permanet alias non dice- ;

ad Latinos quuntum ad sensum, quumvis retur manerc in eo. Ergo Spiritus sanctus
iu verbis sit diirorentia; et circa hoc duo non procedit a Filio.
facit primo ostendit quod (jraici concedunt
:
3. Item, Damascenus, I Fid. orth., c. viii,

Spiritum sanctum osse u Filio iu suo aiqui- col. 831, Spiritum sanctum ex Patre
t. 1 : «

vuleuti, quia scilicet coucedunt eum esse dicimus, et Spiritum Patris nominamus ex ;

Filii; secuudo ostendit per multas auctori- FiUo autem Spiritum non dicimus, Spiri-
tates doctorum grsecorum, quod etiam cou- tum vero Filii nominamus. » Ergo, etc.
ceduut Spiritum sanctum expresse esso ex '
4. Item, lioc vidctur per quasdam simili-

Filio, ibi : (( Unde et quidam eorum catholici tudines. Spiritus enim corporahs, quo ver-
doctores... professi sunt Spiritum sanctum bum vocale profertur, non procedit a Verbo,
etiam procedere a Filio. » immo utrumque a loquente. Ergo nec Spi-
ritus sanctus procedit a Fiiio, qui est Yer-
bum sed utrumque a Patre.
;

QU.ESTIO PRIMA. 5. Item, ex sole procedit splendor et calor,

ita quod neutrum ex altero. Sed Fihus est
Ad intelligentiam hujus partis quatuor splendor Patris, Hebr., i; Sphitus sanctus
quseruntur 1" utrum Spiritus sanctus pro- : autem est sicut calor, cum sit amor. Er-.
cedat a Patre et Filio; 2° dato quod sic, go, etc.

< Parm. : « a. » — * I p. Summm theolog., q. iii, divino-fecundse deitatis divinitus edita sunt ger-
art. 2. mina, vel puUulationes divinse, si fas est ita loqui,
' Al. : « Dicitur cpiidem, est fontana deitatis, » etc. et velut flores, ac supsrsubstantialia lumina, quae
autem « Quod Pater
Nicola"i : sit fontana deitas, Je- essentiam superant, a sanctis elo^juiis accepimus.
sus autem sive FiUus Dei , , et Spiritus sanctus

10
 » ;

146 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

6. Item, vidcmus quod illud quod procedit turjB, et Spiritus sanctus per modum volun-
corporaliter, proccditex uno loco in alium, tatis. IUo enim modus diversus aut haberet*
et non ex illis duobus. Ergo ct Spiritus diversitatem per oppositionem relationis, et
sanctus procedit ex Patre in Filium, et non sic rediret idem quod prius : aut diceret
ex Patre et Filio. diversitatem in absolutis tunc vel realem ; et
7. Item, hoc videtur ratione. Nullum diversitatem, et sic esset compositio in Deo
enim simplex potest esse a duobus; alias vel diversitatem rationum, et sic non posset
enim effcctus esset simplicior causa, quod esse inter Filium et Spiritum sanctum nisi
est impossibile. Sed Spiritus sanctus est diversitas rationis; et hoc non sufflcit ad
simplex. Ergo non a duobus.
est distinctionem personarum, ut supra dictum
8. Praeterea, Spiritus sanctus non minus est^. Et ideo cum Filius non sit a Spiritu
convenit cum Patrc quam Filius, nec mino- sancto, relinquitur quod Spiritus sanctus sit
ris est dignitatis. Si igitur Filius communi- a FiUo.
cat cum
Patre in spiratione Spiritus sancti, Ad primum ergo dicendum, quod locu-
videtur quod Spiritus sanctus communicet tiones illse sunt symboUcae ; et ideo ex eis
cum Patre in generatione Filii, et hoc est non procedit argumentatio ', sicut idem Dio-
falsum. Ergo et primum. nysiusdicit in Epistola ad Titiim, col. 1103,
9. aut Pater pcrfecte spirat
Prffiterea, t. 1, quia symbolica theologia non est
Spiritum sanctum, aut non. Si non, ergo argumentativa. Est enim^similitudo^^quan-
est aliqua imperfectio in Patre, quod est tum ad aliquid, sciUcet quod flores sunt ab
impossibile. Si perfecte, crgo superfluus est uno; non tamen quantum ad omnia.
alius spirans. In divinis autem nihil est su- Ad secundum dicendum, quod Spiritus
perfluum. Ergo Filius non spirat Spiritum sanctus dicitur manere in FiUo, non quod
sanctum. sit distinctus ab eo, sed quia virtus spirativa

In contrarium sunt multse auctoritates in a Patre est in FiUo sicut et

est in Patre, et ,

Littera positae. omnia quae FiUus habet, et ibi manet, et

Idem ostenditur per similitudinem, Quia non procedit uUerius quia Spiritus sanctus ,

in anima est imago Trinitatis. Sed amor in non habet virtutem spirandi, ut scilicet spi-
anima, qui repraesentat Spiritum sanctum, ret, sed ut spiretur, ut supra dictum est''
procedit a notitia, quae repraesentat Filium. de potentia generativa FiUi.
Ergo in divinis Spiritus sanctus procedit a Vel dicendum, quod inteUigitur de Filio
Filio. secundum naturam assumptam, in quo nihil
Item, omnis amor procedit ab amante. fuit contrarium gratiae Spiritus sancti; et
Sed Spiritus sanctus* est Patris et Filii, ideo in ipso dicitur quiescere, sicut etiam
secundum auctoritatem Damasceni induc- dicitur habitare in sanctis.
tam, ut amor ipsorum. Ergo procedit ab Ad
tertium dicendum, quod Damasceno in
utroque. hac parte non creditur, quia dicitur fuisse
SoLUTio. — Respondeo dicendum simpU- tempore illo quo incepit controversia super
citer, quod Spiritus sanctus procedit a Filio. hac quaestione inter Graecos et Latinos. Ta-
Hoc enim remoto, inevitabiliter removetur men non negat quin sit ex Filio sed dicit se ;

distinctio Filii et Spiritus sancti. Cum enim non concedere quod sit a FiUo, quia adhuc
divinae personae secundum nihil absolutum apud eos in dubio vertebatur.
distinguantur, oportct quod omnis ipsarum Ad quartum dicendum, quod verbum est /

distinctio sit secundum relationes originis. duplex, scilicet vocale , et verbum mentis;
Unde si Spiritus sanctus et Filius non dis- et dupUci verbo respondet duplex spiritus.
tinguerentur per hoc quod unus est ab alio, Verbo cnim vocaU * respondet spiritus cor-
oporteret quod uterque esset una persona. poraUs, verbo mentaU spiritus amoris in-
Nec hoc remoto, posset dici quod distingue- timi. Unde dico, quod Verbum, secundum
rentur personaliter Filius et Spiritus sanctus generationem aeternam est simile verbo
per diversum modum procedendi a Patre, mentaU; et ideo a Verbo procedit Spiritus
ut quod Filius procederet per modum na- sanctus, sicut a verbo mentaU amor. Sed

< Parm. addit : « amor, » et infra omittit : « ut — Dist. 3 — Parm. « argumentum. » —

II, art. 5. " :

amor ipsorum, » seu i^otius hanc clausulam ad fi- *Parm. « autem. » — Al. « et non similitudo.
: ^ :

nem argumenti male rejicil. — Parm. « diceret.»

">
: — Distinct.
' q. — Al. « volubili. »
vii, ii, art. 2. * ;
 .

niSTINCT. XI, (JII/I<:ST. I, AIIT. I I:T II. Ml

Kiliiis, H(*<'iiii(liiiii (|ii()(l ('ariKuii asKiiiiipsil, s|>ii'aM(li. I iidd ikhi i>hI [iropU^r iiiiixirriy-tio-
lialx^ siiniiiliKliiHMii \'(M'lii vocaiis; (>l siciil iiciii Talris ([iiod Mlius spncl, s(.'d [intiitor
loriiialio vocis III pcr acr^Mii r(<spii'aliiiii, ila |i('il'cclioii('lii l''ilii, ipii lialicl l.dain pcrfcc,-
iiicariialio V(n'lii laclu ost opnnilioiKi Spirilus lioiiciii l'alris. I'!(j(lciii oiiiin niodo |M>.>(Hi:t

saiicli. ai-Kiii (|n<>(l lilins iion ussot i)uuH, vul ([ikmJ

A(l ipiiiiliiii) (lic(Mi(liiiii , ipiod iii ilia siini- iioii crourol.
liliidiiK^ siipponiliir ralsiiiu. (!alor (Miiiii pro-
('(Hlit o\ splciidon^ , s(>ciiii(iiiiii piiilosoplios;
AHTICULUS 11.
iiiKlt^ dicit Avi('(3iiiiJi, VI Dc vnturali/nis,
piu't. 111, cap. I, ipiod sol iion lacit caloroin U(rw)i Spiritus stniclus procedat a Patre
iii iiilVriorilms iiisi iiicdiaiito splciidoro. ot l'Hi(i nuiuantuni sunt ununi*
Ad scxliim dicondiiiii, (|iiod prooossio di-
ciliir pro[ii'io in diyiiiis, siciil ot {^onoratio. A(l socnndum sic procodiliir. I. Videtur
Uiidonon snmitnr asiniililndino[ir()cossiunis (piod S[)iritus .sanctiis procedit a 1'atre ot
localis, ([uia lioc ossot inolaphorico dicluin; l'"ilio, non in([uantnin sniit uimin. Spiritns
sod dicit oxiliiin a [)riiici|)io. J\on aiilom sanclns oniin proc^xlit al) ois iit no.xiis vol
onino ((uod ost a [>riiicipio procodit in alind; iinio ([luudain. Sod no.xus ost disliiict^jruin.
sod arK[uid [iroccdil iit iii so snbsislons; ot ila Krgo [)rocodit al) ois, ut dislincli sniit.
proeodit S[)iritns aanctus a Patro ot Filio. 2. Itcni, l*ator ct l*'ilius diligunt so et in-
Ad soptiinum diconduin, (|nod simplox non ([uantnm sunt unum iii essentia, et in([uan-
[lotost procodoroa pliiril)us([ua' sunt divorsa Inin sniit distinclai [icrsoiuo ;
si ciiim per
[)cr ossontiam, ([uornin sunt divcrsio opcra- cssonliam dislinguorontur, adluic diligerent
tiones. ScdMlius virluto unius iia-
1'ator ct so. Diligunt autcm so, iiK[uaulum sunt uniiin
turai spirant Spiritum sanctum nnica spira- iii ossontia, amoro essontiali. Ergo in([uan-
tiono. Et idoo qui spiratur est simplox. tum snnt distincti in personis, amore porso-
Ad octavuin dicondnm, (jnod non potcst nali ^
al) cis proccdcntc. Scd hic amor est
Spiritus sanctus comnuinicaro Patri in gc- Spiritus sanctus. Ergo Spiritus sanctus pro-
nerationo Filii dnplici ratione. Trimo, quia ccdit ab cis, inquantum sunt distinctae per-
Filius proccdit pcr moduni natura?, quia pcr sona».
aetum gcnerationis ct actus naturse est ; 3. Item, actus sunt suppositorum. Si crgo
unius tantum sed Spiritus sanctus procedit
; spirare est actus Patris et Filii, oportet quod
ut amor pcr modum voluntatis. Sed plures sit actus eorum inquantum sunt supposita
,

uiiiuntur in voluntate ad aliquem actum ot ; distincta.Sed Spiritus sanctus procedit ab

ideo Spiritus sanctus potest esse a Patre et Fi- eisper actum spirationis. Ergo procedit ab
lio. Alia ratioest, quiarepugnaretproprietati eis inquantum sunt persona? distinctae.
Spiritus sancti,qua scilicet procedit a Patre Contra, Pater ct Filius distinguuntur pa-
et Filio utamor non enim potest osse quod : ternitate etfiliatione. Ergo si Spiritus sanctus
duo sint principium sibi invicem. Unde sicut procedit ab eis inquantum sunt personae
Pater Filio non communicat patcrnitatem, distinctge, procedet a Patre inquantum liabet
ut seipsum generet, ita nec Spiritui sancto, paternitatem et a Filio inquantum habet fi-
ut Filium generet. Sicut enim * est inconve- liationem Sed Patcr paternitate refertur
'*.

niens quod aliquid generetur ex seipso, ita ad Filium. Ergo eadem relatione^ refertur
etiam vel plus, quod aliquid generetur al3 eo ad Filium et Spiritum sanctum et eadem ,

cujus est principium. erit processio utriusque, quod stare non

Ad ultimum dicendum, quod
Pater per- potest.
fecte spirat Spiritum sanctum. Sed quia Item, utdictumest", nullum simplexpro-
omnis perfectio Patris communicatur Filio, cedit a pluribus, nisi in essentia uniantur et
quse non repugnat suae proprietati, cum nihil operatione. Sed Spiritus sanctus est simplex.
distinguat inter eos nisi originis relatio, Ergo procedit a Patre et Filio inquantum
oportet quod sicut communicat sibi perfec- sunt unum.
tionem divinitatis, ita etiam perfectionem Solutio.— Respondeodicendum,quodom-

^ Parm. :« autem.»— * Ip. Summx theol, q. xxxvi, tum sanctum. » — ^ Parm. addit : « scilicet pater-
art. i. — Parm. omittit
5 : « personali. » —
Parm. •»
nitate. » — * Dist. viii, q. v, art. 2.
addit : « Ergo paternitate Pater refertur ad Spiri-
148 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
nis actus refertur ad duo originaliter, scilicet venire in aliqua una notione et ita Spiritus :

ad agentem, ad principium actionis. Agens

et sanctus non procedet a Patre et Filio inquan-
autem est ipsum suppositum, ut homo vel tum sunt unum in notione aliqua. Restat
ignis et principium actionis cst aliqua forma
; ergo quod inquantum sunt unum in es-
in ipso, vel substantialis, vel accidentalis. sentia.
Dicoergo, quodlyuinquantum»potestdicere Sed contra, in virtute divinai essentiae
conditionem agentis vel principium actionis. communicat non tantum Filius, sed etiam
Si dicat conditioncm agentis vcl operantis, Spiritus sanctus. Si igilur l^ater et Filius
sanctus a Patre et Filio
sic procedit Spiritus spii"antSpiritum sanctum inquantum sunt
inquantum sunt plures, et inquantum sunt urmm in natura, oportet quod etiam Spiritus
distinctae personse quia ab eis pluribus et
,
sanctus simul cum eis spiret seipsum, quod
distinctis procedit. Si autem dicat conditio- est impossibile. Ergo et primum.
nem sic dico, quod pro-
principii actionis, Si dicas, quod repugnat proprietas Spiritus
cedit ab eis inquantum sunt unum. Cum sancti contra, proprietates non distinguunt
:

enim operatio non sit nisi ab uno principio, nec determinant essentiam, sed tantum per-
oportet aliquid esse unum in Patre ct Filio, sonam. Ergo quidquid convenit essentiae in
quod principium hujus actus qui est
est pcrsona Patris et Filii, convenit etiam in
spirare, qui est unus et simplex, quo una et persona Spiritus sancti.
simplex persona Spiritus sancti procedit. Solutio. — Respondeo dicendum, quod
Et per hoc patet solutio ad totum. Quid Pater et FiUus spirant Spiritum sanctum,
autem sit illud unum commune in Patre et inquantum sunt unum in potentiaspirativa.
Fiho, patebit in sequenti articulo. Potentia autem spirativa, sicut et supra dic-
tum est ', dicit aliquid quasi medium inter

ARTICULUS III.
essentiam et proprietatem, eo quod dicit
essentiam sub ratione proprietatis sic enim :

Utrum Spiritiis sanctiis procedat a Patre et actus notionalis ab essentia egreditur, non
Filio inquantum sunt unum in natura. sicut ab agente, sed sicut ab eo quo agitur.
Generatio enim non egreditur ab essentia
Ad tertium sic proceditur. 1 . Videtur quod inquantum est essentia, sed inquantum est
Spiritus sanctus procedat a Patre et Filio, paternitas. Et si ista duo, scilicet essentia et
inquantum sunt unum in natura. Natura paternitas, different in divinis, egrederetur
enim non communicatur nisi per actum na- ab utroque generatio; sed a paternitate im-
tura^.Sed Spiritus sanctus procedendo ac- mediate, et ab essentia sicut a primo prin-
cipittotam naturam divinam sicut Filius cipio.SimiUter dico, quod spiratioegreditur
nascendo. Ergo principium actus, quo com- ab essentia, non sicut a spirante, sed sicuta
municatur sibi natura divina, est natura. principio spirationis, inquantum habet ra-
Ergo, etc. Et hoc idem videtur per Ansel- tionem alicujus notionis qude est communis
mum, in Tract. de process. Spiritus sancti, Patri et Filio, quse dicitur communis spira-
cap. VI, col. 296, 1. 1, qui dicit, quod ridicu- tio : et ita spirativa potentia dicit essentiam
lum est dicere, quod propter relationem tota sub ratione taUs proprietatis. Et ideo dico,
essentia Patris et Filii sit in Spiritu sancto, quod procedit Spiritus sanctus a Patre et
et non potius propter essentiam. Filio, inquantum sunt unum in essentia, et
2. Praeterea, Spiritus sanctus procedit ut in aliqua notione, scilicet incommuni spira-
amor. Amor autcm dicit processum volun- tione. Et perhoc solvenda sunt argumenta
tatis. Ergo Spiritus sanctus procedit a Patre ad utramque partem.
et Filio, inquantum sunt unum in voluntate. Ad primum ergo dicendum, quod natura
Scd voluntas, cum sit de absolutis, tenet se communicatur per actum naturae, commu-
ex parte naturae. Ergo, etc. niter loquendo sed determinata communi-
;

3. Praeterea, cum
proprietas recipiat nu- catiodebctesseperactumnaturai sub aliqua
merum a supposito, impossibile est duorum propria ratione acceptae; et ideo communi-
suppositorum esse eamdera numero proprie- catio quai est per spirationem est actus di-
tatem velnotionem.SedPateretFiUussunt vinae naturae, inquantum habet rationem
gupposita distincta. Ergo non possunt con- spirationis. Et hoc intendit Anselmus, quod

< Dlst. vn, q. I, art. 2.

 , ;

DISTINCr. \l, OJI/RST. I, AIIT. III KT IV. MO

inipossiltiiri osl dicoro, (|ii(hI |ir()C(«8sionis, lioc (>nini iinn ini|ii(rl.iliir niMi iinitaH iii nctii
(|M.-r t(M'niiiiahii' in luiliinini , iioii sit iirn|iio spiiandi. Scil nno actii spiraiil Pator ot
niodo natiiia principinni, cnin sit ilii (|iiasi l''irnis. Mpko siint iiniis spiralor, Kiciit uniiri
coinniiinicalio iinivoca. l)(Mis uiiiiii pro('(>(lii II(mis proplcr nnilalcin dcitatis.
a l)(V). siciil i^;iiis aii i^MKV ^2. rradcrca, siciil l'alcr ct J'"ilins crmvo-
Kl pcr lioc pal(^l solnlio (^liain ad si^cnii- niiiiit iii aclii cicandi, ila (;liaiii in actn siiU
diiin : (piia (Midoni (^st lalio (l(< voliiiitalo ot raiidi. Scd profilcr illaiiicoiivcnicntiain Palor
o.ss(Milia. ot JMliiis diciiiilnr iiniiscnMilor. Krgo oadciii
Ad l(>rrniin di(>ondiini , ipiod diviM-soniin rationc dclicnt dici iiims spiralor.
siipposilonini S(>ciin(liiin («sscnliain distinc- '.]. Pra-lcrca, principinni dicit rclalionom
lornin non pol(>st osso iiolio uiia ;
sod si consoipicnlcni ad aclnni, (pio cst priiici-
ooniin sit (^ssonlia una, orit ot oporatio una. piniii. Si^l Patiir ot Kiliiis diciinliir iiniim
Et ipiia ivlatio .soouiidimi iiil(>ll('cliiin iiinas- principium Spiritiis saiicli, ut iiifia lialio-
citur o\ arupia oporaliono, p(>r consocpions liitiir". Krp^o oliam dici debont umis .spira-
oril ot n^lalio una : ol ila l*at(M' ot iMlius pos- lor.

sunt couvoniro in uua propriotalo rolaliva. quicumquo spirant, sunt splran-

(lontra,
Ad (juarlum dicoudum, (piod al) ossontia, tes. Scd Palcr ct Filius spirant Spiriliim
iiKpianlum ost ossontia, non ost actus spi- .sanctum. Kr^j^o siint .spirantcs; orgo ctiam
randi, sod inquaulum lialH>l ralionom talis sunt spiratoros Spiritus saucti.
proprietalis, scilic(>t communis spiraliouis. Soi.urio, —
ncspondco dicondum, quod
Kl (piia ralioiK^m haiic iiou liabot ossontia in actus rocipit iiumcruin a suitpositisundo ;

Spiritu sancto, idoo non soipiitur ({uod Spi- ctialn verbum significans substantiam per
ritus sanctus por osscntiam suain spirct. modum actus, dicilur do plurilms personis
Ad diceudum, (piod si proprictas
(piiiilum pluralilcr, ([uamvis sit csscntia una, .sicut
in porsoua cssct aliud ab essentia, do iicccs- Joau., x, ;{() Ef/o et Patcr 7inum sitmiis.
:

silato dctorminarct ipsam vol por se vol pcr Actus autcm signiticatur ctiam iu vorbo, et
accidons; scd quia cst idem quod csscntia inparticipio, ctin nomineverbali;sed tamen
sccundum rcm idco non advcnit sibi ut , participium plus accedil ad substantiam
rcstringons vcl dotcrminanscam ct tamcn ; quam verbum ct adhuc nomen verbale,

secundumunamproprietatemcstpriucipium magis quam participium vcl vcrbum^ Et

unius actus, cujus non est principium §e-
' ideo non possumus quod Pater et
' dicere,
cundum rationcm alterius proprictatis : sicut Filius spiret Spiritum sanctum vel quod ;

patct ctiam quod est principium hujus actus, sint spirans, vel quod sint spirator; scdquod
« velle, » secundum rationcm voluntatis spirent, et sint spirantcs et sint spiratores
ot hujus actus, scirc, » secundum rationem
(( ct quamvis sit actus unus quo spirant,
scientia? et tamen essentia per hoc non de-
; tamen secundum quod unumquodque eo-
terminatur realitcr, neque distiuguitur. Et rum magis accedit ad significandum actum,
ideo, cum secundum rationem communis minus proprie potest in singulari praedicari.
spirationis essontia in Patro et Filio sit prin- Ad primum ergo dicendum, quod quam-
cipium actus notionalis quo Spiritum sanc- vis actus sit unus, tamen quando signifi-
tum spirant; non oportet quod in Spiritu catur ut actus egrediens a pluribus suppo-
sancto eadem esscntia sit principium ejus- sitis, oportet quod significetur pluraliter.
dem actus, cum cssentia divina in Spiritu Actus enim trahit numerum a suppositis.
sancto non sit communis spiratio , sicut in Ad secundum dicendum, quod creatio est
Patre et Filio. actus trium personarum, non secundum
quod distinctae sunt, sed secundum quod
ARTICULUS IV. uniuntur in essentia quia etiam per intel- :

lectum remota distinctione personarum,

IJtrum Pater et Filius sint imus spirator. adhuc remanebit creatio, Et ideo dicimus
quod Pater, et FiUus, et Spiritus sanctus sunt
Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur, unus creator, cpiamvis non dicamus quod
quod Pater et Filius sint unus spirator. Per sint unus creans quia nomen verbale plus
;

' Al. deest : « unius. » — * Dist. xxix, art. 4. — sumimus. »

' Parm. omiltit : « vel verbum. » — ^*
Parm. : « pree-
 .

loO COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

recedit ab actii qiiani participium.Scd spi- ostendit, et auctoritas romanse Ecclesiae

ratio est actus conveniens pluribus suppo- synodum congregandi, in qua exprime-
sitis (]_uodamniodo secundum quod distin-
, retur aliquid quod implicite in articulis fidei
guuntur, ut supra dictum est. Et ideo etiam continebatur.
in nomino verbali oportet quod actus plura-
liter significetur.
Ad tertium dicendum, quod principium
DISTINGTIO XII.
non nominat aliquem actum, sed tantum Utrwn Spiritns sanctus prius vel plenius procedat
relationem ; et quia Pater et Filius referun- a Patre quam a Filio.
tur uuarelatione ad Spiritum sanctum, ideo
dicuntur unum principium Spiritus sancti, Item quceritux" , cum Spiritus sanctus a Patre

sed non unus spirator (a) procedat et Filio, utrum Spiritus sanctus prius vel
magis processerit a Patre quam a Filio; quod
nititur hocreticus ostendere, ita dicens : Si proces-
EXPOSITIO TEXTUS. sit Spiritus sanctus a Patre, processit utique aut
nato jam Filio , aut non nato Filio. Si vero jam
« Misit Deus spiritum Filii sui in corda
nato Filio processit, ante natus est Filius quam
nostra. » llaec probatio non vidctur suffi- processerit Spiritus sanctus. Prsecessit igitur nati-
ciens : quia Graeci confitentur Spiritum vitas Filiiprocessionem Spiritus sancti. Si autem
sanctum esse Filii, sed non a Filio. — Sed processit a Patre, non nato Filio, ante processit
dicendum, quod cum oporteat genitivum in quam Filius genitus fuerit.

aliqua habitudine construi, non potest alia

inveniri nisi habitudo originis, quia sola Responsio Augustini ad id quod primo qucerebatur,
talis relatio personas distinguit; et ideo scilicet anprius a Patre quam a Filioprocesserit.

oportet concedere, quod Spiritus sanctus a

His et hujusmodi queestionibus, magis laboriosis
Filio oriatur.
quam fructuosis, respondet Augustinus in XV lib.
« Quem ego mittam vobis a Patre. » Vi-
De Trinit., cap. xxvi, col. 1002, t. 8, dicens : (( In
detur etiam hsec probatio insufficiens quia :
illa summa Trinitate ,
quai Deus est , intervalla
hic loquitur de temporali proccssione Spiri- temporum nulla sunt, per quse posset ostendi, aut
tus sancti, quam Grseci a Filio esse conce- saltem requiri , utrum prius de Patre natus sit

dunt, non autem aeternam. » Sed dicendum, Filius, et postea de amlDobus processerit Spii'itus

quod cum temporalis processio includat sanctus. Numquid ergo possumus quajrere, utrum
seternam, ut infra dicetur ', oportet quod a jam processerat Spiritus sanctus de Patre, quando
natus est Filius, an nondum processerat, et illo
quo procedit temporaliter, etiam ab seterno
nato de utroque processit? Non possunt prorsus
procedat.
ista ibi quferi ubi ex tempore nihil inchoatur, ut
Qui aliud docuerit, vel aliter praedica-
((
consccpienti perliciatur in tempore. Ideo qui potest
verit, id est contrarium. » Ila^c Magister intelligere sine tempore generationem Filii de
bene exponit, aliud pro contrario sumens :
Patre, intelligat sine tempore processionem Spi-
quod enim non est contrarium sacrae Scrip- ritus sancti de utroque. » Ecce his verbis absoluta
turse, veritas ejus est, secundum Anselmum, est qusestio illa qua qua^rebatur, utrum prius pro-
nec potest esse quod omnia credenda expli- cesserit Spiritus sanctus a Patre quam a Filio.
cite in illo symbolo contineantur in quo dc
descensu ad inferos nulla mentio fit^ Pro- Uic agitur de eo quod secundo qucerehatur, scilicet
cessio autem Spiritus sancti continetur ibi an magis vel plenius processerit a Patre quam a
implicite, inquantum ibi continetur distinc- Filio.

tio personarum, quse aliter esse non possct,

Nunc tractandum quod secundo quserebatur,
est
ut dictum est.
scilicet an plenius, vel magis procedat Spiritus
Sed quserunt Gra3ci quomodo fuerunt sanctus a Patre quam a Filio. Ad quod dicimus,
Latini ausi hoc addere. Ad quod dicendum, quia sicut non ante procedit a Patre quam a Filio,
quod necessitas fuit, sicut eorum error ita non magis vel plenius procedit a Patre quam

* Dist. XV, q. IV, art. o. ^ Parm. —

« sit. » : stantiva voce et adjectiva significatione. Possunt
(a) In Summx t/ieoloyise I part., q. xxxvi, a. 4, ad ideo sumi vel substantive, vel adjective, et si adjec-
ultim., S. Doctor dicit « Possumns dicero quod
: tive sumatur spirator sunt duo spiratores, si vero
Pater et Filius sunt duo spiranles, non autem duo substantive, ut in Summa theologise expresse sumi-
spiratores. » Sed « spirator » nomen est verbale, et tur, non est nisi unus spirator.
Becundum grammaticos nomina verbaUa sunt sub-
 DISTINCT. \ll, DIVISK» TEXTIIS. 1M
a Kiliii. Augusliiius tainni iii \V liii. /fc Tiinit., lccuiM adorciii, cl S|»iiiium nanrliiiM luuwi, (jui
nip. xvii, Jj 21), cdl. 1(»8I, I. M, (licil, i(iii)(| .Spiii cx tc jMir uiiigciiitiiiii liiiiiii i",|, pioincrftur. »
Kccfl
liis Haiirliis |ii'iii(-i|ialilri' |ii'iii'i<ilil <|r p.iln* ; « Noii ajicil.- di.il Spiriliiiii r<aiii luiii a Piitio pcr Kiliuui
tiiislra, iiii|iiil, iii li.n' riiiiilMJo iniii «iiiilur Vrr- cl iiiilli .'l csH.'. giiiHl iiiin (••«1 iiilclli^i-nduiii (|uaM
laini l)('i iiisi l''ilins, ncc iliitiniii Dci nisi S|>irililH a l'ali'c [icr Kiliiini iniiiiircni iiiillalui' \i-\ nil; ni<(|

sannlU!* , iicc (ic (jno gcnilnni csl. Vcrlium ct dn qiiia o\ 1'ati'c cl Kilio cst, inillitiir al. nli<)(|ii(!;

(liio proccdil |ti'iii('i|i;ililcr Spirilns sanrlns, nisi scd lioc ijisiim li ilicl Kilins a P ilr<-, iil al. ipH.i H
Hcn>i l'alci'. 11 l']c('c andisli, ipiia Spiriliis sainliis sit cl mitlatnr Sj.irilns saiictns. 11...' .•r^» \.»lutt
priiiiipalilcr proccdil. a I'aliv; scd m lu lioc liir- signilicarc llilarius (lisliiiclionoiii fuci(!U.H in liicu-
liarcl, ipsc ('onlinno, cx (pio scii.sii lioc dixcril, li.iiK', iit oslcndi-rcl in Palro os.h(! aurtorilalcin.

apcril .siilidcns : « ldco(|iic addidi, principalilcr, Indc csl ctiain (juod vciilas ostciidciis P,ilr(.'Mi osho
(piia ot (lc l'"ilio Spirilns sanclns jiroc((dci'c rcjK!- aiictoroin j)i'(ic(!ssi(iiiis (jua proccdit SjiiriluH saiic-
ritur. Scd lioc (jikxjik^ illi l*at(n' d(!dit nuu Jum tus a Kilio, dixit iii Evaiigdlio, .loau., xv, 20 : De
(«xislcnii cl iiiindmii lialicnli, scd (piid(|nid uiii;^c- Vafrr pnicfflit, (iim iU' Palrc cl Kili.i j^ru.cdil, Sj^i-

nilo Ncrliii dcdit, f^i^nciido (lcdil. Sic crgo gcimil lilns sanctns. rndc Aiigiislinus, .\V Dr Triiul.,
(Miin, ul ctiain dc illo doniiin coninnmo proccdc- cap. XXVII ,
quffirit : (( Si de I'atro et Kilio j^rocodit
rol, cl Spirilus sanctiis cssol. ainliornm. » Kcco Sj^irilus saiiclns, cur Kiliiis dixit
l)o Patro proce- :

oxjwsuil. i|)scnicl (juomodo priiicipalilcr Spiritiis (lit? Ciir jinlas, nisi qnia soiot ud ouin reforre
proccdal a 1'atrc : non ipiia jirius vol iiiagis jiro- oliain (puid ijisius cst, sicut dc qiio et ipse cst;
codat. aPatro (jiiaiu a Kilio; sod fjaia cum jn-ocedit sicut ait, Joan., vii, 10 : Mea doctrina non est mea,
a Kilio, lioc ijisiim liabot Filius a Patro. ,sc</ i'jus tp/i iiiisit »Hc. Si igilur liic uilolligilnr ojus
doctrUia, (|iiam tainon dixit mm suam, sod Patris;
Ex eodcm scnsu (licitur Spiritus sanctiis proprie qiianto magis iUic iuloUigondus ost Sjiiritus sanctus

procciiere a Patrc. de ij)so procodoro, iibi sic ait do Palre procedit; :

ut non dicorot de mo non procodit? A quo aiitom

:

Ex codom sonsu ctiam dicitur procedcre proprio habet Kiiius ut sit Deus, ost oiiiiii do Doo Dous, ab
de Patrc.rnde llieronynnis^, ait « Credimiis in : illo habot iitiquo ut etiam de iUo procedat Spirilus

Spirilum sancliim, (jui dc Patrc prooedit prnprie. » sanctus. Et idoo Spiritus sanctus, ut etiam dc Filio
Iteni « Spiritum sanclum verum Doum inveni-
: proccdat, siciit proccdit de Patre, ab ipso habet
nnis in Scriptura et de Patre esse proprie. » Et Patre. Quapropter qui potest intoUigere in eo
itorum ubi snjn'a, « Do Pntro Filius ot Spiritus : quod ait Kilius, Joan., v, 26 : Sicut habet Pater
sanctus proprio ct vc]'c dc Patre j)roccdit. » Ecce vitam in semctipso, sic cledit et Filio vitam habere
aperto dicit Spiritnm sanctnm proprie esse de in semctipso, non .sine vita existenti jam FiUo
Patre, et proprie procedere a Patre. Quod non est vitam Patrem dedisse; sed ita eum^sine tempore
ita intclligcndum tanquam prius vol plenius a gonuisse, ut vita quain Pater Filio gignendo dedit,
Patre procedat quam a Kilio ; sed quia hoc habet coa;terna vitse Patris, qui dedit
sit intelUgat :

Pater a se non ab aUo, ut de ipso sit et procedat

, etiam sicut habet Pater in semetipso, ut de Ulo
Spiritus sanctus; Filius autem non a se, sed a procedat Spiritus sanctus, sic dedisse FiUo ut dc
Patre hoc habet, ut dc ipso sit et procedat Spiritus iUo procedat idem Spiritus sanctus ct utrumque :

sanctus. sinc tempore. Ita ergodictum est Spiritum sanc-

tum de Patre procedere ut intelligatur etiam,
Ex codem sensu dicitur Spiritus sanctus esse et mitti quod proccdit de FiUo, de Patre esse et Filio. Si
a Patre per Filium. ciiim quidquid habet, de Patre habet Filius, de
Patre liabet utique ut de iUo procedat Spiritus
Forte etiam juxta hanc intelUgentiam dicitur sanctus. Sed nuUa ihi tempora cogitentur quse
Spiritus sauctus mitti per FUium, et a Patre esse habent prius et posterius, quia ibi omnino nuUa
per FiUum. Undo Hilarius Spi- ad Deuni Patrem de sunt. »
ritu sancto et FiUo loquens, in XII Ub. 'De Trinit.,
DIYISIO TEXTUS.
§ 55, col. 469, t. 2, ait « In Spiritu sincto tuo, :

ex te profecto, et per eum misso. » Item, § o6 :

Ostenso quod Spiritus sanctus procedit a
« Ante tempora Unigenitus tuus ex te natus manet;
Tatre et Filio, hic inquirit utrum sit aliquis
ita quod ex te per eum Spiiitus sanctus tuus est;
ordo respectu istius processionis inter Pa-
quod etsi sensu non percipiam tamen teneo con- ,

trem et Filium, et dividitur in tres partes :

scientia. In spirituaUlms enim rebus tuis hebes
in prima excludit ordinem temporis in ;
sum. » Item in eodom, § 37, col. 471 « Conserva :

hanc, oro, lidei meee reUgionem, ut quod in rege- secunda ordinem dignitatis vel potestatis,

nerationis meai sj-mbolo professus sum, semper ibi Nunc tractandum est quod secundo
: (c

obtineam, te Patrem scUicet, et Filium tuum ima quserebatur; » in tertia astruit ordinem na-

^ Legitur in quadam epistola De expositione fidei Operum Hieronymi rejicitur, col. 176, t. U.
ad Cyrillum, quse spuria jam habetur et ad calcem
 »

ir;2 COMMENTUM IN LIB. SENTENTIARUM. I

tiirae, ibi : « A.ugustinus tamen, in XV lib. Principium enim processionis, ad minus

De Tiin., dicit, quod Spiritus sanctns princi- naturahter, est prius proccssione. Princi-
palitor procedit de Patre. primo tria » In pium autem processionis Spiritus sancti est
facit : primo movet quoestionem; sccundo Filius, qui est tcrminus gencrationis ; ut
ponit objectionem ha^rctici, ibi : « Quod supra dictum est'. Ergo gcneratio praecedit
nititur haereticus ostendere; » tertio ponit processionem.
solutionem, ibi : « II is et hujusmodi qufes- 2. Item, cum sint duo agcntia in rebus
tionibus magis laboriosis quam fructuosis creatis, scihcet natura et propositum vel vo-
respondet Augustinus. » luntas, actio naturae prsecedit actionem vo-
« quod secundo quae-
Nunc tractandum est luntatis, quia actio voluntatis
fundatur super
rebatur. » Hic excludit ordinem dignitatis actionem naturae. Sed gencratio Filh est a
vel potcstatis ostendens quod Spiritus ; Patre per modum naturae processio Spiri- ;

sanctus non plenius procedit a Patre quam tus sancti ab utroque per modum volunta-
a Filio et primo movet quaestioncm; se-
: tis. Ergo gencratio est prior processione.
cundo ponit solutionem, ibi « Ad quod : 3. Praeterca, inanima cst imago Trinita-
dicimus, » etc. tis, in qua proccssus notitiae a mente praece-
« Augustinus tamen, in XV hb. De Trin., ditprocessum amoris. Scd processus notitiae
dicit, quod Spiritus sanctus principahter repraescntat generationem Fihi; processus
proccdit de Patre. » Hic astruit ordinem amoris processioncm Spiritus sancti. Ergo
naturse, quatuor partes,
et dividitur in ut prius.
secundum quatuor quae ostendunt auctori- Sed contra est quod dicitur in Littera,
tatem spirationis in Patre. Primo per hoc quod Spiritus sanctus non proccdit jam nato
quod dicitur Spiritus sanctus a Patre prin- Filio quod oporteret, si nativitas processio-
;

cipahtcr procedere. Sccundo ex hoc quod nem praecedcret.

dicitur proprie procedcre de ipso, ibi : (c Ex Praeterea, sicut se habet Fihus ad Patrcm
eodem sensu etiam dicitur proccdere proprie in ratione ordinis, ita Spiritus sanctus ad
de Patre. » Tertio per hoc quod dicitur Filium. Sed Pater nullo modo prior est Fiho,
Spiritus sanctus esse a Patre per Fihum, ut supra ostensum est% nec intellectu, nec
ibi « Forte etiam juxta hanc intelUgen-
: dignitate, nec tcmporc. Ergo ncc Fihus Spi-
tiam dicitur Spiritus sanctus mitti per Fi- ritu sancto prior est. Ergo ncc generatio
lium, et a Patre esse per Filium. » Quarto processione quia sicut se habet Fihus ad
:

per hoc quod in processione Spiritus sancti Spiritum sanctum, ita gencratio ad proces-
aliquando solus Pater nominatur, ibi : sionem.
« Inde est etiam quod veritas ostendens SoLUTio. —
Rcspondco dicendum, quod
Patrem essc auctorem processionis qua pro- sccundum Augustinum, lib. II Contra
cedit Spiritus sanctus a Filio, dixit in Evan- Max., cap. xiv, col. 770, in divinis non est
geho. ahquis ordo, nisi ordo natur^e. Ordo autem
naturae est quo aliquis est ex alio, non quo
QU^STIO PRIMA. ahquis est prior altcro ; et ideo iu divinis
nuUo modo potest aliquid altero prius dici.
Ad inteUectum hujus partis tria quserun- Et ratio hujus est, quia in divinis non potest
tur utrum generatio Filii pracedat
: 1° considerari nisi id quod absohitum est, et
ahquo modo processionem Spiritus sancti; hoc unum quo prioritas
est ct indivisibilc, in
2° utrum Spiritus sanctus prius vel plenius vel postcrioritas non invenitur vel id quod
procedat a Patrc quam a Filio; 3" utrum ad ahquid dicitur. Ilorum autem quae ad
procedat a Patre mediante Fiho. ahquid dicuntur, natura cst, ut sint simul
tempore, intellectu, natura. Et ideo dicimus,
•
: ARTICULUS PRIMUS. quod gencratio non est prior processione ali-
quo modo qui possit ad divina referri sed ;

Utrum f/eneratio sit prior processione. tantum sccundum modum intcUigendi, qui
est in intellectu nostro tantum, accipiente
Ad primum sic proccditur. Videtur
i. generationem processioncm in divinis se-
et
quod generatio praecedat processionem. cundum simiUtudines repertas in creaturis,

< Dist. v,*q. II, art. i. —^ Dist. ix, q. ii, art. 1.

 niSTINCT. \ll, (.III/ICSI. I, AIIT. I I.T II. IST

rnhT (Irnciciili'.'^ J^niil iu\ icpr.rsniiliiiKliiin minctns proccdil ,i |',iiif |iiiii<i|iiilil('r <•! |iio-

pMi(M'aru)ii(<iii (>i |)i'(i('(<s.sit)ii(>in proiil sniit pri(t; ikiii anlcin «iiiilnr lioc dc l''ilio.

iii (livinis. l-lrKO, «'l<'.

.\(1 priinnni (M",Lro (ricni(liiiii, (iiiod priiici- i. I'r;i'lnr('a, S|iirilns sanclns noii hnlnit
piiiiii, scMMindiiin rclalioiKMn |U'incipii, iion nrnpiid ipiod non liahniit a 1'atriv, liaJHit
ost 00 prins cii^ins »>sl piiiicipiiiin ali(pio aiihMii aliipiid rpmd iioii lialiot a l''ilio, lioc
modo; S(»(l id (piod ost priiicipiimi, iialnra- .sciliccl (piod pntccdit ;i Piilrc V.rfsn S|iiriliis
l(M' csl priiis. Si jiiifcin ili(^ (jiil ost i)rinci- s;inctns inaK^is proc(!(lil ;i P^ilrc (pi;un ;i

pinni, ipsa rolalioiK^ sit ipiis, vol p(M'son;i Mlio.

(listiiicl;» , oinnis priorilas romovotnr Jil» oo (lonlra cst (jiiod diciliir iii /jftcrn.
rospcchi illiiis (Mijns (>sl priiicipiiiin ; ot it;i, Pr;i'l(M'(M, iihi osl sniniii;i ;i'(pi;ililas, noii

ciiiii l'"ilins, nl snpr;i dicliiin csl', ips;i siia pot(\sl osso nuigis ot plcniiis. S(!d iiitor l';i-

rclaliono sit porsoiwi disliiiclii, nnllo inodo trom ot Filinm ost snmm;i .'uqn;ilitas, Krf{0
ostprior Spiritii snnoto. Sod vorum ost ipiod S[)irilus sancliis non potost csao nwgis ab
proptor ordiiuMU uatnrnn Sjiirilus snnclus ost uno (piam nh alio.

a Kilio ; {pi;nuvis ouim communis spinitio Soi.rxio. — Ilospondoo dicondnm, rpiod

lum sit propriohis pcr.soiuUis l'"ilii, cst t;uiuMi Spiritiis .sanctns ncc prius, ncc [ilouius, ucc
ipsa p(M'soua l-MIii, sicut houitas divina ost magis procedit a 1'atro ([uam a Filio. Kt

ipso Dcus; ot prima[iroccssio corrcspoudous r;itio hujiis tota osl, ([iii.i l';it(M' ct Filius
sihi ost pro[irict;is pcrsonalis Spiritus saucti. .suut nuum prlncipinm Spiritiis saucti ; ot
stvuuduiu dicoudiim ot tortium, quod
.Vd nhi cst nnit;is, non potcst cssc distinctio
r;ifiouos ilhi^ ddiciiuif ox hoc quod simili- [iloiiitudinis.
tudiuos iuvcufa' in crc;ituris uon porfocto [)rimum crgo diccndum, quod Pater,
Arl
rc[ir;cscutaut cn qua> sunt in Deo; ct hoc quaravis dicatur principium Fiiii et Spiritus
palot in [iroposito : uon iuvcuitur
quia saucti,tamcu uou potcst dici causa, proprio
aliqua crcntur;i qua^ ah codcm hahcat qurod loqucudo cansa cnim scmpcr pouit diversi-
:

ad aliquid dicatur, ct sit in se subsisteus. tatcm omuihus. Scd

csscntia!, sicut patcf in
principium aliquod a quo aliquid fluit est
consubstantiale rei cujus cst principium;
ARTICULUS II
sicut dicimus, quod punctum est principium
Utnnn Spfritus sanctits magis procedat a liuea}, ct cor principium animalis, et funda-
Patre qiiam a Fi/io. mentum domus; et ideopropter consubstan-
tialitatem Pater dicitur principium, sed non
Ad secundum sic proceditur. 1. Vidctur causa.
quod Spiritus sanctus magis procedat a causatum habet dependentiam
Praetcrea,
Patre quam a Filio. Sicut enim dicit Philo- ad causam. Sed principium importat origi-
sophus ui lib. /)e rrt?<5/5, omnis causa pri- nem quamdam secundum quod dicitur ,

maria pkis est influens in suum causatum principium, ex quo incipit aliquid.
quam causa secundaria. SedFilius estquasi Itcm, quamvis dicatur principium non ,

secuuda cau-^a, Pater autcm quasi primum tamcn potest dici primum quia ibi non est ;

priuciiiium, qui non est dealio-. Ergo Spi- aliquid prius et posterius, ut dictum est'.
ritus sanctus niagis procedit a Patre quam Uude patet quod illa auctoritas non est ad
a Filio. propositum quia Pater nec est causa nec
:

2. Item, Philosophus in I Posteriorum, primaria respectu Filii ct Spiritus sancti. Si

tcxt. 5 « Propter quod unumquodque tale
: tamen in hoc non fiat vis, adhuc Pater et Fi-
et iUud magis. » Sed Filius hoc quod est hus respectu Spiritus sancti non se habent
principium Spiritus sancti habet a Patre. sicut duo principia, sed sicut unum et ideo ;

Ergo Pater magis est principium quam nuUus gradus inter eos invenitur in spkando
Filius. Spiritum sanctum.
3. Prsetcrea, illud quod cst principium Ad secundum dicendum, quod dictum
alicujus principaliter ct proprie, vidctur esse Philoso[3hi verificatur, quando illud quod
magis ejus priucipium quam illud quod non convenit alicui propter aliquid aliud est di-
est ita. Sed, sicut dicitur in Littera, Spiritus versum in utroque , et praecipue quando

^ Dist. IX, q. II, art. 1. — = Parm, ; « qnod non est de aliquo. » — ^Dist. ix, q. ii, art. 1,
 ;

m COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

uniim est causa alterius essontiali ordine '

tnnc enim causalitas sua oxtonditur^ res-

. ARTICULUS III.
pectu totiiis speciei, et non unius indivi-
dui tantum, ut dicit Avicenna, IX Metaph., Utrwn SpirUus sanctus procedat a Patre,
cap. n, sicut calor est magis in igne quam ?nedia?ite Filio\
in corpore mixto, quia propter ignem est in
corpore mixto. Sed quamvis Filius habeat a Ad tortium sic proceditur. 1. Videtur
Patre hoc quod spirat Spiritum sanctum, quod Spiritus sanctus procodat a Patre, me-
nihilominus tamen non est hoc diversum in diante FiUo. lUud onim por quod aliquid pro-
Patre et Filio quia eamdem virtutem spirati-
; cedit, vidotur esso medium in processione.
vam, quam Patcr habet, Filio communicat; Sed Spiritus sanctus procedit a Patre per
et idco por iilam a^(jualiter Pater et Filius FiUum. Ergo procedit a Patro, mediante
Spiritum sanctum spirant. Et si otiam non FiUo.
esset una numero, sed spocie tantum, ratio 2. Prseterea, constat quod tertium non
non valeret sicut patet in omnibus univo-
; cxit a primo, nisi per medium. Sed Spiritus
cis gonorationibus non enim pater Socra- :
sanctus dicitur osso tertia porsona in Trini-
tis plus' intluit in filium Socratis quam tate.Ergo non procodit a Patre, qui est
Socratos. principium non de principio, nisi mediante
Ad tortium dicondum, quod Spiritus Filio.
sanctus dicitur esse principaliter a Patre, imagine creata amor re-
3. Prsetorea, in
quia in Patre ost auctoritas spirationis, a pra?sentat Spiritum sanctum ot notitia Fi-
quo etiam habot Filius virtutem spirativam, Uum. Sed amor non procedit a mente, nisl
ot non propter ahquem ordinem vel gradum mediante notitia. Ergo nec Spiritus sanctus
prioritatis vol postorioritatis Patris et Filii. a Patre, nisi Filio mediante.
Similiter otiam propter eamdom rationom A. Sod contra, videtur quod immodiatius
dicitur proprie procedere a Patre, maxime quam a FUio. Immediatum
procedit a Patro
cum hffic apud Grsecos notot
praepositio « a » enim principium dicitur principalius quani
relationem ad primam originom undo apud :
mecUatum, ut patot in primis propositioni-
eos non dicitur, quod lacus sit a rivo, sed bus, quee immediatae dicuntur. Sed Spiritus
quod ost a fonte et inde est etiam, quod non
; sanctus procedit principaUter a Patre. Ergo
concodunt, quod Spiritus sanctus sit a FiUo, immodiatius procedit ab ipso quam a Filio.
sed a Patro. Nihilominus tamen non est di- SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
cendum, quin etiam a FiUo proprio procodat, omne medium aUquo modo distinguitur ab
qui cum Patre est unum principium Spiritus his intor quse medium dicitur. Cum autem
sancti. Non autem sic rivus et fons sunt in spiratioiio Pater et FiUus sint duo spiran-
unum principium laci. tes, inquantum sunt unum in potentia spi-
Ad quartum dicondum, quod Spiritus rativa,possumus loqui de actii spirationis
sanctus non aUter nec aUa processione pro- per comparationem ad ipsos spirantos, vel
cedit a Patre quam a Filio unde procossio ; ad principium spirandi sicut virtute cujus
Spiritus sancti tota est a Filio, sicut etiam fit spiratio. Si autem consideremus ipsum

tota est a Patre. Unde non soquitur quod principium, sciUcet potentiam spirativam,
alia res sit in Spiritu sancto quai non sit a cum in hoc non distinguantur Pater et
FiUo. Sed verum est quod iUa processio non FiUus, non potest dici spiratio esse a Patre,
est a Filio secundnm omnem sui habitudi- mediante FiUo. Si autem consideremus ipsos
nem, sed hoc in nuUo derogat plenitudini spirantes qui distincti sunt, ot secundum
processionis. Accidit onim processioni Spiri- hoc prffibont suppositum spirationi, sic est
tus sancti quod socundum habitudinem qua ibi mediatio, secundum quod ost ibi ordo
est a FiUo, sit a Patre non quia a FiUo : naturaj quia Filius cst ex Patre et Spiritus
:

est Spiritus sanctus, sed quia FiUus est a sanctus simul a Patre et Filio. Unde dicit
Patre. Richardus, Y De Trinitate, cap. vi et vn,
col. 932, (]uod generatio in divinis est a
Patre immediato ; sed processio Spiritus

<
Parm. addit : «causse. » — ^ Parm. : « esl. » — art. 3.
' Al. : « prius. » — * 1 p. Simmee Iheolog., q. xxxvi,
 ;

IMSTINCT. \ll, {^\\]A\S'\\ I, AHi. III. I.V4

sniidi (iiiod.iinmodo i'sl mcdi.ildcl (|ii()(lain- rin Hiii, (|iii(-iiiii(|iic sil illc Kt iiuln ohI (|iiimI

iniido iiiinicdialc. Iiiinu>dialc (iiianlnin ad (|iiiH llfiiH ost iikciih |iiiiniiiii, i|»H4) iiiniic(lia-

viilnliMii s|>irativani, (in;n cHt nii.i 1'alris ot tliis so liiilint Hociindiiiii virtiiliMii Hiiaiii ad
|''ilii, (^t iti^rnm (inanliiin ad i[»Himi siipposi- (|iiainlili('t ((pcraliniKwn naliira», (piain ali-

tuiii Patris (piod immcdiati^ ost principiiiin (|nod a^-ciis iialnralo. Kt indo cHtcliam (piod
proccssionis; (piia ip.H(( siinnl ot hilins spi- proposilidiics prima' diciinlnr iimncfli.il;»»,

raiit. Scd nunlialc, in(|nanliiin iMlins, (pii (pii.i pr.cdicaliim iion cMiijiinKilnr siili)(vto
spinil, ost a 1'atrt^ p«'r virlnliiiii alloriii.s caiisa* pra»c(!(lontis,

Ail luinnim if^-^iliir dicoiidiiin, ipiod pcr Indo «^st otiaiii «piod lia'c pr.cpositio <( por, »

lioc ipiod dicilnr, Spiiilnm s.inclnm proco- (pia' dciioljil caiisam mcdi.iin, (pi.uidoipio
don^ ;i Palrc p(M' l'"ilinm,(lcsi,t;natnr ancl(>ri- iiol;it ;incloril;il(!iii iii rocto, (pi;in(lo(pi(' iii

las in l*;itrc r('s[)cctu hilii, (|iii;i l'"iliiis luihct obliipio : in rccto, iil ciim (licilnr : rcx racit,

11 l';ilro ([iiod Spiritum .s;inclniii s[Virot. Kx lioc. [»or l);ilivuiii; tnnc (Miiiii mcdiatio ;itt(!ii-

liocantom noii [lonitnr incdi;ilio iili([ua,uisi diliir (luantuiii ad i[).sos o[»(!nuil(js. In ohli-

ox [larto sup[)osiloruni, ([lui! disrmf;iiuntiir (pio, cnin dicitnr : [»ni'|)()sitiis lacit lioc [lor

[»or lioc ([110(1 nnuin cstal) ;ilio,rationo cujus nii^oin. Ilic cnim considiiratur m(!(li;ilio

iii uiio ost ;iuctoritas ros|)oclu allorius. ([u;intuiii ;id virlutom, ([iia; (ist [>rincipiiiiii

socunduin dicoiuluni. ([iiod Spiritii'^

A(l oporalioiiis. Virtusouini siipcrioris cst([iia.si
sanctus nno modo, \it dictumost, procodita modiura, por quod o[»oraiis sua«, oporatioiii

1'atro, modianto Filio sod lioc noii oxcludit : conjnnf^itur ; iu P;itro ;iutom ot iii Kilio iiou

(piin otiam immodialo a l'alro [irocodat, ut (^st ;icci[)oro distinclionom ([ii;intnm ;ul [irin-

(lictum ost. ci[)iiim o[)oratioiiis, idom iu ([iii;i iilnd osl

Ad lortium dicoiidum, ([uod imago qua^ utroquo, scilicot diviii.i potcntia; sed solum
est in anima, doliciontor ro[inosentat Triiii- quantum ad oporantos, qni sunt ad inviccm
tatoiii; notitia onim ost omniiio distincta a (listincti. Kt ideo cum in l';itrc sit ;iuctoritas,

monto; ot idoo simplicitor ;unor a moiito, dicitur 1'ator opcrari pcr Filium, ct nuiio
modianfo notitia, procodit. Sod in divinis por- modo Filius pcr i'atrem. Indc est ctiam quod
sonis Filius non quantum ad omnia distin- sccundum aliquem modum Filius est me-
guitur a Patrc ; et ideo secundum aliquid dium in operatione Patris, scd Patcr nullo
non est ibi modiatio. modo in opcratione Filii.
Ad quartumdiccndum, quod quandosunt
multitt causai ag-cntes ordinata^ possunt du- EXPOSITIO TEXTUS.
pliciter considerari secundum quod est duo
invenire in agentc, scilicet ipsum agens Aut jamnato Filio, aut non nato Filio. »
«
quod cxercot actionem, et virtutcm ipsius Videtur quod necessarium sit altcrum dare,
qua? estprincipium actionis in ipso'. Si igi- quia differunt pcr affirmationem ct noga-
tur considorontur causai agcntcs ordinatai tioncm. —
Etdicendum, quod utraquc ista-
secundum ratiouem agentis cu jus est agere, rum est duplex , ex eo quod cum dicitur,
sic quanto agens est posterius, tanto magis Spiritus sanctus procedit a Patre, jam nato
est proximum ct immcdiatum ad actionem, Filio, participium potest designare tempus
et ad id quod pcr actioncm cducitur.
au- Si praiteritum, et advcrbium, nunc » proxi- ((

tem considerentur quantum ad virtutem mum ante praesens tempus et sic est falsa, ,

quae est principium operationis, quanto quia significatur quod generatio Filii dura-
causa est magis prima, tanto est magis im- tione processionem Spiritus sancti prsecedat
mediata, eo quod agens sccundum non agit, et in Iioc sensu negativa est vera si negative
nisi iiiquautum est motum a primo, et se- sumatur, ut feratur negatio ad totum, et non
cundum quod virtus primi est in ipso. Undc ad participium tantum. Auf- participium
oportct ut semper rcsolvatur virtus ultimi designat perfectionem nativitatis, et adver-
agentis in virtutem agentis primi. Verbi bium, «nunc» seternitatis; sicveraest;quia
gratia, quod planta generat plantam hoc existente perfecta generatione Filii est ab
habet a virtute solis, et quod sol movcat ad ceterno processio Spiritus sancti et in hoc ;

generationem plantee, habet a virtute moto- sensu negativa falsa est.

' Parrli. : « impositio, » et addit in uota « Locus : — Peto cur ad codd. edit. Parm. non recurrerit ?
Yidetur coiTuptus. An legendum :in posterius ? » - Parm. « si autem. »
;
 ;

tn6 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

plcnius vel magis procedat Spiritus
« Aiit neque factus ut per Dei gratiam in adoptionem
sanctus a Patrc quam a Filio. » Ilaic duo nasceretur, sicut nos.
diflerunt ut plonius dicatur procedere ab
,

illo a quo plura recipit, sed magisal) illo qui Quod non potest distingui a nobis inter generatio-

de niajori virtute ad ejus processionem ope- ncm Filii et processionem Spiritus sancti.
ratur. « Principaliter procedit de Patre. »
Inter generationem vero Filii ei processionem
Yidetur esse falsum quia si a Patre princi-
:

dum non
paliter, crgo secundario a Filio. Et dicen- — Spiritus sancti,
sufficimus.
hic vivhnus, distinguere
Unde Augustinus Maximino praemis-
dum, quod « non dicit gradum
principaliter » sam quccstionem refriennti, scilicet qua-renti cur
virtutis, sed ordiuem originis; quia a Patre Spiritus sanctus non diceretur Filius, cum de
Filius habel quod Spirilum sanctum spiret. Patris esset substantin, respondens, sic ait, lib. II

Cont. Maximinum, cap. xiv, col. 770, t. 8 : « Quse-

ris a me, si de substantia Patris est Filius, de
substantia Patris est etiam Spiritus sanctus, cur
DISTIiNGTIO XIII. unus fdius, et alius non sit filius. Ecce respondeo,
sive capias, sive non capias. De Patre est Filius,
Quare Spiritus snnctus, mm sit de substantia Patris, dc Patre est Spiritus sanctus; sed ille genitus est,
iioji clicatuv Filius vel genitus, sed tantum pro- iste procedens. Ideo ille Filius est Patris, de quo
cedens. est gcnitus ; isto autem Spiritus est utriusque,
quoniam de utroque procedit. Sed ideo cum do
Post haec considerandum est, quantum a talibus illo loqueretur, ait, Joan., xv, 26 : De Patre proce-
quales nos sumus, intoUigi potest, cuni Spiritus dit, quoniaui Pater processionis ejus est auctor,
sanctus procedat de Patre, et sit de substantia qui taleui Filium gouuit, et gignendo ei dedit ut
cur non dicatur esse natus, sed potius pro-
Patris, etiam do ipso procederet Spiritus sanctus. Nam
cedere et cur non dicatur Filius. Quare autem
, nisi procederet etiam de ipso, non diceret disci-
Spiritus sanctus non dicatur vel sit natus, et ideo pulis, Joan., xx, 22 : Accipite Spiritum sanctum,
non sit Filius, Augustiims ostendit iu XV libro De eumque insuftlando daret, ut a se quoque proce-
Trinit., cap. xxvi, § 47, col. 1094, t. 8, dicens : dere signiiicans, aperte ostenderet flando, quod
« Si Spiritus sanctus Filius dicerotur , amborum spirando dabat occulte. Quia ergo si nasceretur,
utiquc Filius diceretur : quod absurdissimum est. non tantum de Patre, nec tantum de Filio, sed de
Filins quippo nullus est duorum nisi patris et ambobus utique nasceretur, sine dubio Fdius di-
matris. Absit autem ut inter Deum Patrem et coretxir amborum. Ac per hoc, quia Filius ambo-
Deum Filium tale aliquid suspicemur. Absurdis- rum nullo modo essot, non oportuit nasci eum de
sime ergo Filius diceretur amborum, id ost Patris ambobus. Amborum est ergo Spiritus sanctus pro-
et Filii : ambormn enim Filius diceretur, si eum cedendo de ambobus. »
ambo genuissent : rpiod abhorret onmiimi sano-
rum sensus. Non ergo ab utroque est genitus,
J7/C dicit, quod non valet inter duo illa distinguere.
sed procedit ab utroque amboinim Spiritus. » His
verbis ostenditur, cur Spiritus sanctus cum sit de Quid autem inter nasci et procedere intersit, de
Patre, non tamen dicatur genitus vel filius. illa excellentissima natura loquens explicare quis
potest? Non enim omne quod procedit, nascitur;
Cum Spiritus sanctus non dicatur genitus, cur- quamvis omne procedat quod nascitur sicut non ;

Filius dicatur procedere. omne quod bipes est, homo est, quamvis bipes sit
omnis qui homo est. Hoc scio. Distinguere autem
Cum autem non dicatur geni-
Spii-itus sanctus intor illam generationem et hanc processionem
tus, sed tantum procedens, qua^ri solct, cur non nescio, non valeo, non sufficio. Ac per hoc, quia
dicitur Filius tantuni genitus, sed et procedens, illa et ista est incffabilis, sicut propheta de Filio
sicut ipse in Evangelio Joannis ait, cap. xvi, 27 : loquons ait, Isa., liii, 8 : Generationem ejus quis
Ego ex Deo processi, vel exivi, et veni in mundum. enarrahit ? ita de Spii-itu sancto verissime dicitur :

Non ergo tantum Spiritus sanctus procedit a Processionem ejus quis enarrabit? Satis sit ergo
Patrc, sed etiam Filius. Ad quod dicimus, quod nobis, quia non est a seipso Filius, sed ab ipso de
cum uterque procedat a Patre, dissimiliter tamen. quo natus est ; non cst a seipso Spiritus sanctus,
Nam Spiritus sanctus, ut ait Augustinus in V lib. sed ab illo de quo procedit, et quia de utroque
De Trinit., cap. xiv, col. 021, t. 8, procedit a Patre procedit, sicut jam ostcndimus. De Spiritu sancto
non quomodo natus, sed quomodo datus vel do- quomodo ipse de Deo sit, nec tamen ipse filius sit,
num; Filius autem processit nascendo, exiit ut quoniam procedendo, non nascendo legitur esse
genitus. Ac per hoc, illud elucescit, ut potest, de Deo, jam superius, quantum visum est, dispu-
scilicet cur Spiritus sanctus etiam non sit filius, tavimus.
cum et ipse a Patre cxeat. Ideo Spiritus non dici-
tur filius, quia neque natus est, sicut Unigcnitus
 .

UISTINirr. \lll, DIVISK» TKXTUS. IM

Au Sl>ii'ihts niincliix iIiIikiI iliii iiuji niliia. /,'./ hin vcrlii» llii rnio/mi onlnulH vt fpio n^mn
ilijirit Siiiriliun hanrtum inijniitum.
NlllK^ ((iiisiilrraiiiliiiu csl, iiiiii S|iii'iliis Haiuliis

11(111 sil ^(Miitils, iilniiii (lclical. diii iiif;i>iiitiiH. Ad (.hlod atitciii lliciiin}iiiiis ilii :n i>c|icrtt, oNt/^luii-

({11(1(1 (liciiiiiis S|iii'iUtiit siiiicluiii iiit Kcnititiii iicc liir o\ vorliis Hiiis, qtiiliiiH iii cudcin liai l.itu iili-

iiiKiMiiliiiii ilclicii' (lici. liiidu AuKUsliiiiis *, \il liii-, racioiis laloin dtviHiuiioiii : u Oiiiiio qiind i^nt,

lirnsiiini, (|iia'sl. ii, cdl. THi, I. 0, ail : » S|iii'iliiiii aitl iiiKcnitiiin csl, atil Kriiitiiiii, .nit railiiin. V.r,i

saiicliiMi iicc K<'>>>li>>>i >>('<' iliK*'>>>li>>>> lidcs ccila ofKo qiliiil licc naliiiii csl, iicc lacllliii; cl c^^l qiiod
dodaiat : i|iiiii st dixi^riiitiis iitKciiiliiin, iliins pu- natUIII OSl, ot laotlllll IHiII cm| ; cl •sl qiluil iieo

tros attiriiiarc. viilcliiinut'; si autcin Kciiituin, liiios niiliini ost, 1100 racltiiii ot; ct cst qiiud tiictiiiii o«t,

liliiis cicdcii' ciiliiainuf. » Siciil. ciiiin snliis l'"ilius i\\ itatiim iionosl; cl ost<|tiod iiiotuni osl, ot iiatuMi
(licititr Kcnilus, ila ct soliis Palcr dicitiir iiiKcni- osl, ot iciialiini ost ; ol osl iiuiiil laoluiii i!sl, ol
tufl, oo (iuod ab alio Jioii sil. Dndo Augustinus, iii iialuiii csf, cl rciialitiii iiiiii est. iSiiiic |irii|iositii-

XV lib. /)( Trinit.. ca[). xx\i, i; i7, col. iO!):;, t. S : rtim siiigitlis icbits subsistcnliani ilcslini-miis.
« PattU', iiu[uil, soliis iion cst do alio, idoo soiits (Juod oi'Ko noc. itiiluiit noc lactum ost, Pittor ost :

a[ti>cllutiir inKonilus, non (niidom in Scriiiluris; iton oniiii ab aliquo ost. Quod auteiii iiatuiii est el
sed iu o.onsuoludiuo disimlantiuiu, ot do ro taitta fuotuni non ost, Filius ost, qui a Patre gonitns ost,
sorinononi, ([ualoiit valuorint, ]H'ot'ci'i'nliuiii. Kilius non lacliis osl. Oiiod itorunt noo n;ituiii iioc fao-

auloiii d(i Patro natus ost, ct Spiiilus saiicliis do liiiii ost, Siiiritus saiiolus cst qui a Patn' pnicodit.
Patro prinoi[»alilor, ot oominunitor dc utronuo Qnod otiain faottim est et natuni,non est ca^iiint ot
l>roooilit. Idooipio, cuin Siiiritnitt sanotunt Koiiitum torra, oto., ([ua- sunt inscnsibilia. (Jiuid aiitom
non dioanms, dioero tamou non audcnms ingoni- fitolum, ot natum, ot rcnalum ost, lioino ost. (Juod
lum, iie in lioc vocabulo vel ditos patros in iUa vero fiiotum est, et natum est, et rcnatuiii non est,

Trinituto, vol duos qui non sunt de alio quis[iiam animaliu sunt. » Ecce his verbis ostendit Iliero-
sns[uoelur. » Ecve liis verbis ai)orlo oslondit, Siu- ingonilnm iicoiporo iion gonitnm. Aliter
nyitius se
ritimi sauotum neo genitmn nec ingenitum doboio onim non osset pnomissa divisio vora, scilioet,
dici. onme quod est aut ingonitum, aut genitum, aut
factum est; atquo ui divisionis liujus prosecutionc

Quod Hieronymus dicit Spiritum sanctum ingenitum, in assignatione iitgoniti, ubiipio ponit non natum.
quod vidctur pnvdictis advcrsari.
DIVISIO TEXTUS.
Ilieronynius tanicn, in Regulis dofinitionum contra
hareticos Spiritum sanctum dicit ingenitum his
*,
Postquam dctcrminavit de processione
verbis sanctus Pater non est, sed in-
« Spiritus
:
a3terna Spiritus sancti tjuantum ad modum
genitus atque infectus. Pater non est, quia Patris
et principium, hic determinat de ipsa pcr
est, et in Patre est; processionem liabet ex Patre,

et non nalivitatem. Filius non est quia genitus

comparationem ad generationem et divi- ,

non est. » Ecce liis verbis dicitur Spiritus sanc- ditur in partes duas in prima iuquirit :

tus esse ingenitus quod videtur adversari prai-

,
utrum Spiritus sanctus procedens possit dici
inissis verbis Augustini. genitus ut Filius ; in secunda, utrum possit
dici genitus, ibi : « Nunc considerandum est,
Determinatio secundwn diversas acceptioncs. cum Spiritus sanctus non sit genitus, utrum
debeat dici ingenitus. » Prima in duas :

Sed ut istam quse videtur repugnantiam de primo ostendit quod Spiritus sanctus proce-
medio abigamus, diciiuus, quod Hieronymus ali-
dens non potest dici Filius secundo inquirit ;
ter accepit nomen ingeniti, et aliter Augustinus.
difierentiam generationis Filii et processio-
Accepit enim Augustinus, V Dc Trinit., cap. vn,
nis Spiritus sancti, ibi : « Inter generationem
col. 913, ingenitum qui vel quod ab alio non
t. 8,
est, et secundum lioc de solo Patre dicitur. Hie-
vero processiouem Spiritus sancti,
Filii et

ronymus vero ingenitum dicit non genitum; et dum hic vivimus distinguere non suffici-
secxmdum hoc de Spiritu sancto potest dici, cum mus. » Circa priinum duo facit primo in- :

Spiiitus sauctus nou sit geuitus. quirit utrum Spiritus sanctus possit dici ge-
nitus; secundo, cum non dicatur genitus,
sed procedens, quare Filius non tantum dici-
tur genitus, sed etiam procedens, ibi « Cum :

In Dialogo qusesl.
* LXV, qui jam Augustino ab- uUibi extat, ut nec ea rruje inferius adjunguntur,
nuitur. sed solummodo, lib. I Didymi De Spiritu sancto,
Nec uUus talis liber inter Opera Hieronymi oc-
' quem latine reddidit Hieronymus , dicitur esse
currit, nec quod ex illo refertur in Hierouymo , Spiritus sanctus iucreatus et inefifectus. — Nicolai.
 .

iris COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

autem Spiritus sanctus non dicatur gcnitus, tionis est, et I)eo non competit. Ergo in Deo
sciltantum procedons, qua?ri solet cur Filius non cst proccssio.
non dicitur tantum gcnitus, sed et proce- exitum unius ab
2. Item, processio dicit
dens. » Utraque pars dividitur in quaestio- alio. Exitus autem est per distantiam
nem et respoiisionem. exeuntis ab eo ex quo exit. Cum igitur in
(( Inter generationem vero Filii et proces- divinis personis sit omnino indistantia, vi-
sionem Spiritus sancti, dum hic vivimus, detur quod ibi non sit processio.
distinguere non sufficimus. » Ilic inquirit 3. Prseterea, omnis processio est ab aliquo
differentiam generationis et processionis, et in aliquid. Sed divinse personse cum sint
circa hoc duo facit prinio determinat quaes- : per se suhsistentes, non sunt nV in aliquid.
tionem quantum ad id quod scire possumus, Ergo videtur quod non conveniat eis proce-
scilicet quod Spiritus sanctus procedit ct dere.
non gignitur, Filius autem procedit et gi- Contra, Joan. , xv, 26 Ciim venerit
:

gnitur; secundo quantum ad id quod per- Paraclitus, qiiem ego mittam a Patre, Spi-
fecte scire non possunms, qualiter scilicet ritum veritatis ,
qui a Patre procedit.
difTerunt processio et generatio quia cum : Ergo, etc.
utriunque sit ineffahilc, utriusque modum Prwterea, in anima est imago Trinitatis.
plene comprehenderc non valemus, il)i :
Sed in anima invenitur notitia procedere a
« Quid autem inter nasci ct procedere inter- mente, et amor ab utroque. Videtur ergo
sit , explicare quis possit ? » quod sit processio etiam in divinis personis.
Nunc considerandum est, cum Spiritus
(( SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
sanctus non sit genitus, utrum deheat dici processio dicitur dupliciter : uno modo dicit
ingenitus. » llic osteudit quod Spiritus motum localem, qui proprie est motus ani- V /

sanctus sicut nec genitus, ita nec ingenitus malis motu progressivo, et talis processio
dici dehet et primo ostendit veritatem
: ; se- non potest esse in divinis, nisi metaphorice
cundo removet ol)jectionem, ihi : (( llierony- loquendo : secundum similitudinem enim
mus tamen... dicit Spiritum sanctum inge- talis processionis dicitur divina sapientia
nitum, » etc, uhi tria facit primo inducit : vel honitas procedere in creaturas, secun-
contrarietatem secundo ponit solutionem, ; dum quod suam gradatim
similitudinem
ibi Sed ut istam quffi videtur repugnan-
: (( efficit in iUis; secundum quem modum
tiam de medio ahigamus, dicimus; » tertio qusedam Deo aliis similiora sunt. Alio modo
ponitsolutionisconfirmationcm, ihi Quod : (( dicitur processio eductio principiati a suo
autem Hieronymus ita acceperit, ostenditur principio ; et cum in divinis personis una sit
ex verbis ejus. » ab alia sicut a principio, per modum istum
proprie est processio in divinis.
Ad primum ergo dicendum, quod in
QU^STIO PRIMA. creaturis qua^libet processio cst per aliquem
motum vel mutationem; quia nec aliquid
Ad intelligentiam Imjus partis, quatuor localiter procedit nisi per motum, nec aliquid
quseruntur :
1° utrum in Ueo sit aliqua pro- a causa sua egreditur, nisi aliqua mutatione
cessio ;
2" si est, utrum sit una tantum vel contingente circa ipsum a quo egreditur, si
plures ;
3" qualiter duae processiones nomi- sit de essentia ejus, vel saltem circa id quod

nari deheant ; 4" si Spiritus sanctus, qui pro- egreditur. In divinis autem est origo unius
cedit, non dicatur genitus, utrum debcat dici personse ab alia sine aliqua mutatione, ut
ingenitus. supra de generatione dictum est^, cum
nihil prffidicetur de Deo secundum id quod
ARTICULUS PRIMUS. imperfectionis est in ipso.

Utrum processio sit in Deo '

Ad secundum dicendum, quod quamvis
in divinis pcrsonis non sit distantia secun-
Ad primum sic proceditur. 1 Yidetur dum locum neque secundum essentiam, est
quod in Deo non sit processio. Processio tamen distinctio in personis secundum pro-
enim dicit motum quemdam processivum. prietates personales; et hoc sufficit ad ra-
Omnis autem motus indigentise et imperfec- tionem processionis.

1 I p. Summse theol., q. xxvn, arl. 1. — ^ Parm. : « ab allquo in aliquid. » — ' Dist. iv, q. i, art. 1.
 DiSriNCT. \lll, (Ui/I':ST I, AUT. I I.T II im»

A(l h^iliiliM (lir(Mi(liliii, (|iiimI |ii'ii('rssi(i lo- liir (|iiod niillo inodo |io.ssilut OHHO prOOOSfliO-
calis (^st iii ali(|iii(l siciil iii lci iiiiniiin iiioliis; iios [iliiros iii diviiiis.

sod (|ii()il |)r()('(t(lil a caiisa, iioii oiiorlnt i|iioii C.ontra, Hociiiidiiin iinain [irocoHHionnmnHt
iii all(M'iiiii iirocrilat, ol sic siiinitiii' [trocossio iiiiiis laiitiiiii |)roc(!(loiiH. S<m1 iii diviiiiH Hiiiit

in (liviiiis. diia' jiorsoiia' iiroccdoiifos, scilicct iMliiis ot

S|iiritiis saiictiis, iil lialj(;tiir iii l.Hlvr<i. l-irgo

vidoliir ([iiod o|iortotoH.S() diias procoHsioiioH.

AiiTiriims 11.
Soi.lJTlO. — llivspoiidoo dicoiidliiii, ([iiod

Vlrum proccssio dwina sit tmittmi nna\ ([uidaiii diciiiit ([iiod istai dua; proci^ssioiios
roalitor (lisliii^Muinliir, iioc o[iorlof ([ii.oron!
Atl socimduiu sic procodiliir. I. Vid«'tur (|iio (lisliiii^Miaiilur, (|iiia siiiit [iriina di^liii-
(]Uod iii diviuis uiia tautuiii sit procossio. l^uoiitia [lorsouas; sicut iioc (|iia!riiiiiis <juo
Sieut ouiiii paloruilas uotat propriotaloiii disrni;::iiuutiir ralioiialo ot irratioiialo. Sod
origiuis, ut a ([uo ost arK[uis; ita procossio, lioc uou vid(!tur coiivouioiis : <jiiia k*""^''''-
ut (|ui ost al) alio. Sod siipra dictuiu ost^, lio ot proci^ssio imll.iin li.ihoiil opposilioM(!in
([uod iii diviiiis iioii jiolost osso uisi uiia ad iiivicoui ; oiniiis aiilom dislinclio roiin.ilis
patoruilas. iu-go iicc uisi uua procossio. ost socuiidiim aliijuaiii oppositioiieni. VX
"1. Praitoroa, iu omuibus liaboutihus iiuani [inotorea processio ct generatio signillcan-
uaturaiii iu spocio, uou ost uisi uuus modiis liir pcr moduni oj)oratioiium. Iloc antom
«juo iiatura illa couuiiuuicatur; uudo otiam iioii couvouil, ut piM' o[)oralion(!s vol niotiis
dicit ('.ouimoutalor, VIII Vhysic, toxl. i(>, disrmguautur oporatio vol oporata; sod
(juod murosqui gouorautur ox pulrotactioue magis c convcrso, quia aclioiios diiroriint
terrw, et qui gcuorautur ox semine, non specie .sceunduin formas agcntium, ut cale-
snut ojiisdoin specioi. Sod pcr processioncm faccro et infrigidaro, ot motus socuudiim
porsonarum communicatur nalura divina, formiuos. Et idoo alii dicunt ([uoddiMbrcnlia
qua) est una tautuin non solum in spccic, sumitur cx lioc quod gouoratio est procossio
sed etiam in numcro. Ergo non cst nisi natura?, ct processio Spiritus sancti est pro-
unus modus processionis in divinis. cessio voluntatis. Sod Iioc etiam non com-
3. Praitcrea, operationes vel actus distin- pctit : quia voluntas ct natura in divinis
guuntur ad invicem penes tcrminos ct solum ratione distingiiuntur. Unde talis
penes priucipia. Scd proccssio in divinis distinctio, rcalis distinctionis ratio essc non
cst semper ab eodeui principio, quia omuis potest, quia principium non est dcbilius
proccssio est virtute naturse ipsius produ- principiato. Etpraeterca sccundum lioc pro-
ccntis cst ctiam ad eumdcm terminum per
; cessio intcllectus, sccundum quam dicitur
processioncm acceptum, quia in processione Verbum, esset alia a processione naturse,
divina sempcr accipitur divinanatura. Ergo secundum quam dicitur Filius. Et ideo di-
videtur quod non sit nisi uua processio in ccndum, quod in divinis non potest esse
divinis. aliqua realis distinctio et pluralitas, nisi se-
4. Praeterea, si sunt duae processiones, cundum relationes originis. Et ideo secun-
aut difTerentiam habebunt ex parte essentiae, dum hoc nos oportet investigare plurahta-
aut ex parte relationum, cum non sint plura tem procedentium et processionum. Dico
in divinis. Sed ex parte esscntiae non inve- igitur secundum hoc, quod est in divinis
nitur diversitas nisi rationis secundum plu- ahqua processio secundum quam una per-
rahtatem attributorum diversitas autem ; sona procedit ab una et heec est processio ;

rationis non causat plurahtatem realcm, generationis, secundum quam Fihus cst a
qualem oportct csse processionum duarum, Patre , et ideo dicitur esse per modmn na-
secundum quas duae personae reahter dis- turae vel intehectus; procedit cnimutFihus,
tinctffi procedunt. Ergo ex parte essentiaB et ut Verbum quia in utroque modo ista-
:

non potest sumi realis diversitas processio- rum processionum, scilicet naturae et intel-
num. Similiter nec ex parte relationum; lectus, est unius ab uno processio. Item est
relationes enim secundum rationem inteUi- aliqua processio in divinis quae est simul a
gendi consequuntur processiones eo enim ;
duobus, scilicet ab eo qui procedit et ab eo a
Filius est; quia a Patre procedit. Ergo vide- quo procedit; et hcec distinguitur a prima

' I p. Summee Iheolog.y q. xxvii, art. 3 et 4. — * Dist. vii, q. li, art. 2,

 . ;

IGO COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

secundum originem quia ista secunda pro-
; et penes terminum'. Ut enim superius
cessio cst a procedente secundum proces- dictum est, quamvis natura divina sit prin-
sionem priedictam ,
qua3 est per modum cipium generationis in Patre, non tamen
uatuFce. Et inde est quod ista processio absohite sub ratione naturai, sedsub ratione
dicitur per modum voluntatis esso, quia per pateniitatis. Et similiter natura% inquantum
consensum ex duobus volentibus potest est natura divina, quae accipitur in Filio
unus amor procedere. Et secundum istos per generationem, non habet Filius quod
modos diversos originis, producuntur pluros sit Filius, sed ab eo quod natura in Filio

personai relationo originis distincta^, scilicet secundum reni est ipsa filiatio. Et ita patet
Filius, qui est a Patre, et Spiritus sanctus, quod ipsa3 relationes se habentahquo modo
qui est ab utroque. Uude concedo quod nisi ut principium et ut terminus ad ipsas pro-
Spiritus sanctus esset a Filio, non esset cessiones.
assigiiare distinctionem realem inter Filium Ad quartum dicendum, quod, cum se-
et Spiritum sanctum. cundum processiones distinguantur per-
Ad primum ergo dicendum, quod pater- sona3, quai reaUter plures sunt, non potest
nitas dicit modum determinalum originis, dici quod processiones re non differunt sed
qui uUerius non potest nndtiplicari secun- rationo tantum. NihU enim causat distinc-
dum diversam rationem originis, sed tan- tionem majorem, formaUter loqueudo, quam
tuni secundum materiam, ut diversificetur sit distinctio qua distinguuntur ipsa ad in-

in numero ; sed processio dicit originem in vicem. Sed sicut proprietates personales,
communi, secundum duos modos
et polest secundum quod comparantur ad essentiam,
originis determinari; scilicet quod sit pro- sunt idem re, quia sunt divina essentia, a
cessio unius ab uno non procedente, et qua tantum ratione differuut; secuudum
quod sit processio etiam a procedente. Plu- autem quod ad aUquid dicuntur, sunt se-
res modi non possunt inveniri qui distin- cundum rem plures ita est etiam de proces-
;

guantur ex ratione originis et ideo nou ; sionibus quia secundum quod comparan-
:

possunt esse plures processiones iu divinis tur ad naturam ut principium vel termi-
quam enim accipcretur processio ab
dua^. Si num '\ non distinguuntur nisi ratione,
uno procedente vel pluribus, non esset ditre- secundum quod dicitur in Beo voluntas
rentia nisi secundum unum et plura, qua^, et natura ratione differre sed quia compa-;

ditFerentia nullo modo ad originem pertinet, rantur etiam ad proprietates relativas sicut
sicut si dividcrctur gressibile, non per ad principium vel terminum, ut dictum est \
bipes et quadrupes, sed per album ct ni- ideo ex hoc etiam habent realera differen-
grum tiam.
Ad secundum dicendum, quod in natura Quod ergo objicitur, quod relationes
creata est duplex communicatio : una quai consequuntur processiones unde magis ,

est per modum naturae, et alia quaj est per videtur quod processioncs diversai causent
modum Non antem in utraque
amoris. diversitatem relationum, quam e converso
communicationum communicatur natura, vel ad minus erit ibi circulatio dicendum, :

sed tantum in ea quse est per modum quod relatio in divinis non tantum habet
naturai, Ex imperfectione autem voluntatis quod sit relatio, sed etiam quod sit perso-
creatse est quod non
comnmnicari per
potest naUs, id est constituens pcrsonam et ex hoc ;

eam natura; quia illud quod procedit per habet quasi actum differentiai constitutivae
modum voluntatis, scilicct amor, non est et formaj propriaj ipsius personae, cujus est
hypostasis per se subsistens, sicut est in operatio generationis vel spirationis ; et ideo
divinis; et ideo ex perfectione divinae na- non est inconveniens quod secundum rela-
turse estquod communicetur non tantum tionis rationem relationes consequantur
per actum naturai, qui est generatio, sed ipsas processiones, et recipiant differentiam
per actum voluntatis, qui cst consensus ab eis ; secundum autem quod sunt formae
amoris. propriae ipsarum personarum, causent diffe-
Ad tertium dicendum, quod distinguuntur rentiam processionum.
processioues in divinis et penes priucipium

< Parm. : « finem. » — ^ Parm. : « Similiter a na- tur, etc....,sed ab eo quodnatura, » etc. — ' Parm.
tura divina, inquantum esl natura, quse acquiri- « tenninus. » —'' Distinct. ii, q. i, art. 5.
 ;

hlSTlNCT. Xlll. Ull IST. I, Alir. III. 11,1

iluo l''ilii iii rriiiilalr. ()wn\ iioii poto.nt nKHu.

AHTKlHIitlS III.
Krffo iiroccHHJo S|iiriliiH Haii<ti iion <lt'l)ct

(lici ^(Uiomtin.
flfruni prorcssio Spiritns sdtirfi (Ivftcat Soi.irno. — UuspoiKlco diniiiiliiin, (|no<l
(liri prorrssio rr/ t/cnentfio*. iii diviiiis (<st ncripcro i-oiiiiiiiiin; (<t jiro-
liriiini, ipiaiiivis iiuii sit arripiTi* iinivcrsalu,
A(l l(M'liuii) sir prociMliliii-. I. Viili^liir cl paiiiriilaio '. Ad lioc oniiii i|iiimI sil uni-

(pioil pro(*(<ssio Spiritus .saiicti iioii ilclx^t vorsalo ot particularo , oxigitur aliipia di-
noniiiiari procossio, sod gonoratio. Si onim vorsitas r(3alis , ut siipia (liitiiin ost *,

noii sit ,t;cn(>ratio, tiinc 1'oiilra nfMicratiuiiciii (piidililalis (•uiiiniiiiiiialiilis, ot o.sso (piod
diviililiii'. S(>d nnlliiin (diiiiniino dividiliir [ii'o[iriiiiii v.sL \A lalis div(;rsitas noii potosl
Cuin if^ilnr [irocossio sit
coiilia [iropriinn. osso in divinis. S(!il ost ihi acci[)oro oom-
connnunis gonoralioni ol [irocossioni S[)iri- nniiio ot [iro[)riuni dii[)li(ilor, scilicot socun-
tus sancli, vidolur ([uod [)rocossio Spirilus cunduin rom, ot sccnnduin rationom. So-
sancti non dclical noniinari [^roco.ssio. cnndnni rom, sicut dicimns o.s.sonliam o.sso
"1. 1'i'a'loioa, sicnt };(Mun'alio 1'ilii dicit commnnoin Iriliiis [lorsonis, ot nnaiii([iiam-
S[)ocialoin modiim ori^iiiis, ita ot procossio (]uo porsonam dislin^aii [lor id (jnod sil)i ost
Spiritus sancli ; alias iion css(»t propriotas proprium. Socundum ralionomautcm, sicut
consfitntiva porsoiuo, ui prius dictum cst. ([iiando intolloctus nostor in divinis uccipit
Sod proccssio non dicit ali([uom spccialoni aru^nid ot ([uantiim ad rationcm communcm
modum originis, ul dictum csl. Krgo modns ([uanlum ad rutio-
vcl indotorminalam, ct
originis Spiritus saiicti non dcbct pcr pro- iicm dctcrminatam ct projiriam quia :

cessionom nominari. utrumqno ad dignitatcm pcrtinet, ot ratio

3. Pnvtcrca, sicnt Filius accipit totam gcnoris ot ratio dinorcntia^ sicut in divinis :

naturam ct snhstantiam Patris, ita ct Spiri- csl ratio cognitionis, qua3 communis cst, ot
tus sanctus. Scd illa proccssio secundum ratio scientia^ qua3 propria cst ct dctermi-
quam aliquis accipit naturam cjus a quo nata ; nec tamen unum est genus alterius,
proccdit, dicitur gcneratio, otiam in infe- secundum quod Deo sunt. Ita dico, quod in
rioribus, ut patct inducendo in singulis. processio dicitur secundum rationem com-
Ergo vidctur quod processio Spiritus sancti munem originis, generatio autcm secundum
debet dici gencratio. dctorminatam originis rationem. Unde se
4. Prwterea, Damascenus, lib. I Fidei habent sicut commune et proprium non :

orthod., cap. vni, col. 814, t. 1, definiens tamen sicut genus et species.
gcncrationem dicit Generatio est
sic : « Ad primum ergo dicendum, quod pro-
divinai naturje opus existens, ut versionem cessio, secundum quod sumitur in communi
qui generat, non suscipiat, et ut neque Deus ratione, non condividitur generationi sed ;

prior nequc postcrior sit*. » Sed processio prout sumitur secundum determinatum
Spiritus sancti est opus divinse naturae, etc. modum processionis ,
qui Spiritui sancto
Ergo videtur quod sit generatio. Quod competit.
autem sit opus divinai natura? et non vo- Ad secundum dicendum, quod frequenter
luntatis, probatur per Ililarium, De synod., invenimus quod aliquod proprium denomi-
§ 58, col. 520, t. !2, (jui dicit, quod omnibus natur nomine communi; sicut omne con-
creaturis substantiam voluntas attulit, sed vertibile dicitur proprium, sive significet
Filio natura dedit. Sed Spiritus sanctus non quid est res, sive non. Sed tamen hoc no-
est creatura, et ita non habet substautiam men sibi specialiter retinet illud convertibile
per voluntatem, sed per naturam Patris. quod substantiam non quia nou significat,
Contra , quidquid procedit per modum addit aliquid nobilitatis quo nominari pos-
generationis, procedit ut genitum, praeci- sit. Non autem sic dicimus in proposito :

pue in rebus viventibus. Sed Spiritus sanc- non enim origo Spiritus sancti nominatur
tus non procedit ut genitus : alias essent communi nomine, quia niliil addit secundum

'I p. Snmmai theolog., q. xxvii, art. i. ne alioqui ille qui gignit, mutationem subeat, » etc.
» Mich. Lequien apud Migne « At generatio qui- :
^ ^.1. hic, et infra : « utile et particulare. » —
dem initium non habet sempiternaque est, ut quaa * Dist. viii, q. rv, art. tt 2
naturse sit opus, exque ipsius substantia prodeat

YII. H
 : ,

1G2 r.OMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

rationcm snpra commnne vel minus qnam
', snb ratione natnrae, sed sub ratione volun-
generatio Filii, cnm Spiritus sanctns Filio tatis, a qua procedit amor et ideo sua pro- ;

sit teqnalis Sed hnjnsmodi

in dignitale. cessio non dicitur nativitas, cum nativitas a
assignantnr tres rationcs. Prima est, qnia natura dicatur. Nec tamen ex hoc sequitur
Spiritus sanctus maxime accedit ad proces- quod Spiritus sanctus sit creatura. Voluntas
siouem non enim tantiim ipse procedit
: enim comparatur ut principinm ad ipsa,
sicnt et Filius,sed a procedente procedit, principiata, et sic comparatur ad creaturas ; !

quod Filio non competit. Secunda est, qnia vel ad ipsam rationem principiandi, et sicil
cum processio dicatur dupliciter, scilicet comparatur ad amorem, qui est Spiritusl
secundum motum localem et secundum sanctus, sicut intellectus ad artem, ut supe-l
exitum causati a causa, uterqne modus rinsdictumest^
aliquo modo
competit origini Spiritus sancti.
Inquantum enim procedit ut persona dis- ARTICULUS IV.
tincta, sic sua processio habet similitudinem
ad exitnm cansati a causa. Inquantum au- Utriim Spiritus sanctus deheat dici
tem procedit ut amor, qni tendit in alternm ingenitus'\
non sicut recipiens, sed sicut in objectum,
-

habet similitudinem cum processione locali, Ad quartum sic proceditur. 4. Videtur

quse est ex aliqno in aliquid. Pater enim quod Spiritus sanctns debet dici ingenitus.
amat Filium amore, qui est Spiritus sanctus. Et primo per auctoritatem Hieronymi, in
Filio autem non competit processio nisi Littera.
secnndum unum modnm, scilicet exitum a 2. Praeterea, terminus infmitus conver-
causa. Tertia ratio, et credo melior est, qnia titur cum negatione, supposita existentia
in rebus creatis invenimus aliquid in se subjecti; sicut non homo, non est homo.
subsistens, procedere per modum naturse, Qnidquid enim est et non est, est non homo.
et hoc dicinms generari; unde secundum Sed ingenitus est terminus infinitus. Ergo
hoc potuimns processionem Filii proprio cum Spiritus sanctus sit, et non sit genitns,
nomine nominare, scilicet generationis no- videtur quod sit ingenitus.
mine. Sed non invenimus aliquid in creatu- ingenitum aut dicit relatio-
3. Praeterea,
ris per se subsistens procedere per modum nem aut absolutum. Sed non dicit relatio-
amoris, sicut Spiritus sanctus procedit et : nem notionalem, qnia tunc non posset dici
ideo istam processionem non potuimus no- essentia ingenita. Ergo videtur quod sit de
minare nomine proprio, sed tantum com- absolutis et ita videtur convenire Spiritui
;

muni. sancto.
Ad tertium dicendnm qubd processio , Sed in contrarium est quod dicitur in
amoris, inquantnm hujusmodi, non habet Littera, quod solus Pater ingenitns est. Ergo
quod per ipsam natura aliqua communice- non Spiritus sanctus.
tur; sed hoc habet inquantum est in divinis, SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
ubi non potest esse aliquid imperfectnm. Et in divinis, proprie loquendo, nihil potest
ideo Spiritus sanctns secundum rationem dici privatum " : quia ad rationem priva-
processionis communiter loquendo, non
, tionis exigiturquod aliquid sit aptum natum
habet quod communicetur sibi natura; et habere quod non habet. Hoc autem Deo
ideo talis processio non potest dici generatio competere non potest. Unde oportet quod
secundum suam propriam rationem. Ex ingenitus sumatur negative et non priva-
ipsa enim ratioue generationis est qnod na- tive. Sed negatio qusedam negat in genere
tura genito comnmnicetur quamvis enim : determinato, et haec habet aliquid simile
diversitas rationis non sufficiat ad realem privationi, inquantum ponitur aliquod de-
processionum dillerentiam sufficit tamen , terminatum genus. Est etiam quaedam ne-
ad dilferentem nominationem. gatio extra genus; et hsec est absoluta ne-
Ad qnartum diccndum, quod natura non gatio, quia nullum genus determinat.
est principium processionis Spiritus sancti Dico ergo, quod ingenitus si dicat nega-

^ Al. « secundum rationem, id est communem,

: autem est : « vel addit minus. » — * Parm. addit
vel minus quam generatio Filii. » Parm. « nihil : « in. » — ' Distinct. x, q. i, art. 3. — I p. Summse
addit supra rationem, vel minus liabet. » Sensus theol., q. XXXIII, art. 4. — ^ Parm. : « privative. »
 » :

niSTINCT. XIII, UIM<:ST. I, AHT. IV, l'T hlSTI.NCT. XIV. ffl.l

lioiKwii (>\li'a f^tMiii.s, liiiic r(MiV(Miil (iiiiiii KiMiilnm, aiil racliini. » SciiMiiliim OHt, qiiod
ot i|ii()(l umI (il (|iit)(| Moii (vst ali alio [m" ^'imio- isliiis divisi(»iiis iiKMiibni variaiiliir inuto-
nilioiKun, sivo .sit ali a!ii|iio alio sivo iinti, nl. liali iiiiilliplicalioiKt i'l ikhi riiniiali;ot iiltiO

s'i\i\ sil (•nviliim sivo iiicrcaliiiii, (il sdciiii- niiiini iiitMiibniiii bis rcpclitnr, iiK|iiantiiiii
(Iniii lioc possiiniiis diccro 1'ali'oiii iiiKoni- diiobiis coiivtMiil, sciliccl Patii (;t Spirilui
liiiii, (*l Spiiiliiiii .saiicliiiii, ot (^s.suiiliaiu saiiclt».

(livinani, ol iuinuis croatiinis, (iiiai iioii

oxionmt in oss(5 por fj^(Mi(n'alioii(5iii. Si uii-

lciii sil ncj^alio iii K(MitM'o, lioc potost osso DISTINGTIO XIV.
(lii|»[icit(M', .scciiiitlimi ipiotl iii (livinis acci-
[liliir V(>l in f;(Mi(M'o diviiuo naliino; ot sic
:

Qmd (jcmina vst ^'vocvssio Sijirilus sancti.

adlinc oonvonit Patri , Siuritni sancto ot
ossontia'; V(U iii g-onoro principii in iiatnni Proilcrca, (lilifi;ciiUM' ndiiolaiKltnii »;st, (^uod
(liviiia; ot sic non coiiV(Miit nisi I*alri, ol KtMiiiiia cst procc3»io Spiritus .saiicli : a-KMua
Innc orit nolio Patris. I*rincipiuin (Miiiu viilclicct, (lua^ iucirabilis csl, (iiia a l*alrc cl Tilio

arKpiotl polost innotoscoro, aut socunduui ictcrualittM* ct siiu; lcinitoi'<! procossit; ct lciii|t<)-

(piod aiitinid osl ab illo, ot sic Patcr inno- ralis, (lua a 1'ali'c (!l Filio ad sanctilicanrJam

toscit por gonoralionoin ot spiralionoui crcatiiraiii proctMiii. Kt sicut al» iflcrno coinniu-
niliM' ac siiuul itroccdil a l'alrc cl Filio, ila cl iu
activaiu; aut socuntlum (juod iion ost ab
tenipore couiiuunitcr ct siniul ab utrotiue procedit
alio, ot sic ost uolio Patris « iugcnitus.))
ad crcalurain, uou divisim a Palrc iu Filiuui, ct a
Ad primuiu crgo dicondum, (luod llioro- Filio ad crcaluram. Uudc Augustinus, iu XV lib.
uymus accipit « iugouitum, » id ost nou ge- Ik Tiiiiit., cap. .vxvii, § 48, col. lOilo, t. 8 :
nitum, socuiiduni (juod uogatio ost cxtra « Spiritus sauctus uou dc Patrc procedit iu Filium,
gouus vcl iu goncrc diviuaj naturae, ct non
; ct dc Filio proccdil ad sauctilicandani crcaluram,
in goucrc priucipii. scd siniul dc utrocjuc proccdit ; tiuamvis lioc Filio
Ad sccunduui diccndum, (piod ncgatio Palcr dcderit, ut sicut dc se, ita ctiam dc illo
tcrmini inriniti non est ncgatio in aliquo procedat. »

geucro detcrniinato, scd tantum in gcncro

entis; ct idoo potcst dici de omni ontc cui De temporaU processione Spiritus sancti specialiter
agitur.
non convcnit affirmatio sccl negatio quai ;

negat in aliquo gcncro determinato, non

De temporali autem processioue Beda, in Eomv'
potest dici extra illud genus.
lia dominicce post Ascensionem, col. 182, t. 5, ita
Ad tertium dicendum, quod ingenitus, <(
loquitur : <( Cum gratia Spiritus sancti datux"
secundum quod convenit tantum Patri, dicit liominibus ,
profccto mittitur Spiritus a Pati'e,
notioncm Patris ct sic non convenit essen- ; mittitur ct a Filio ,
procedit a Patre, procedit et a
tige. Secundum autem quod convcnit essen- Filio, quia ejus missio est ipsa processio. » His
tiae et Spiritui saucto, non dicit aliquam verbis ostendit aperte, donationem gratiai Spiritus

notionem, nec ctiam aliquid de absolutis, sancti dici processionem vel missionem ejusdem.
quia sic otiam conveniret Filio; sed rcmo- Sed cum douatio sive datio non sit nisi tempo-

ralis, constat quia et hsec processio sive missio

vet notioucm quamdam, scilicet generatio-
tcmporalis est. Hanc quoque temporalem Spii"itus
ncm passivam.
sancti processionem Augustinus, in XV lib. De

Trinitate, insinuat, dicens, Spii-itrun sanctum

EXrOSITIO TEXTUS. processisse a Ckristo, quando post resurrectio-
nem insufflavit in discipulos, his verbis : <( Cum
(( Absit autcm ut inter Deum Patrem et resurrexisset Christus a mortuis, et apparuisset

Deum Filium tale aliquid suspicemur. » Sic discipulis, insufflavit, et ait, Joan., xx, 22 : Acd-
enim proccssio Spiritus sancti materialis pitc Spiritum sanctum : ut eum etiam de se proce-

viderctur quia Pater se habct ad genera- dere ostenderet. Et ipse est virtus quce de illo
;
exibat, ut legitur in Evangelio, Luc, vi, 19, et
tionem ut principium activum, mater autcm
sanabat omnes. » Et ut ostenderet hanc processio-
ut materiale, quia materiam ministrat.
nem Spiritus sancti non esse aUud quam dona-
« Nescio, » scilicet per artem accjuisitam :
tionem vel dationem ipsius Spiritus sancti, addidit
« non valeo, » per naturalem virtutcm vel
« Post resmTectionem Dominus Jesus bis dedit
industriam non sufficio, per defectum
: (( ))
Sph'itum sanctum ser>iel terra propter (hlec-
: m
usus vel exercitii. tionem proximi, et iterum de cselo propter dilec-
« Omne quod est, aut ingenitum est, aut tionem Dei : quia per ipsum donmu diffunditur
164 COkMEiNTUM LN LIB. 1 SEiNTEMTlARUM.
charitas in cordibus nostris, qua diligimus Deuui sons, dividens de suo singulis, et ubique totus.
et proximuui \ » Incircumscriptus ergo est et inhnitus Spiritus
sanctus, (p.ii discipulorum sensus separatorum
Quod aliqui dicunt, Spiritum sanctum noti dari, infudit; quem fallere. Angeli ad
nihil potest
sed dona ejus. paucos mittebantur; Spiritus autem sanctus po-
pulis infundebatur. Quis ergo du])itet, quin divi-
Sunt autem aliqui qui dicunt Spiritum sanctuni num sit quod infunditur simul pluribus, nec
ipsum Deum non dari, scd dona ejus, qua; non videtur? Unus est Spiritus sanctus, qui datus est
sunt ipse Spiritus sanctus. Et, ut aiunt, Spiritus omnibus, licet separatis, apostolis. » Et hic aperte
sanctus dicitur dari, cum gratia ejus, quaj tamen dicit Ambrosius, quod Spiritus sanctus, qui est
non est ipse, datur homini. Et hoc dicunt Bedam substantia simplex, cum sit unus, datur pluribus.
sensisse in superioribus verbis, quibus dicit Spi- Alia quoque auctoritate hoc idem astruitur, scili-
ritum sanclum procedere, cum ipsius gratia datur cet quod Spiritus sanctus, qui est Filio ajqualis,
homiuibus, tanquam non ipsemet detur, sed ejus hominD)us detur. Ait enim Augustinus De verbis
gi'atia. A})ostoli : « Si charitas Dei diHusa est in cor-
dibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus
Quod ipse Spiritus sanctus, qui Deus est, est nobis, aquo datur? Ab iUo qui dedit dona
et datur et mittitur. hominibus. Quce dona? Spiritum sanctum, qui
tale dat donum qualis est ipse. Magna est miseri-
Sed quod ipse Spiritus sanctus, qui Deus est, et cordia ejus donum dat aequale sibi, quia donum
:

tertia in Trinitate persona, detur, aperte ostendit ejus Spiritus sanctus est. » Prajmissis his et aliis

Augustinus in lib. XV De Trinit., cap. xxvi, § 46, pluribus auctoritatibus aperte monstratur, quod
col. 1003, t. 8, ita dicens : « Eumdem Spiiitum Spiritus eequalis Patri et Filio, nobis datur; nec
sanctum datum, cum insufflasset Jesus, de quo ideo tamen minor est Patre et Filio. Uude Augus-
mox ait, Matth., xxviii, id : Ite, baptizate omncs tinus, in IV lib. De Trinitate, cap. ultimo, § 32,
gentcs in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti; col. 010, t. 8 « Non ideo minoremesse Spiritum
:

non debemus ambigere. Ipse ergo est qui etiam sanctum, quia eum Pater misit et Filius, arbitran-
de cselo datus est die Pentecostes. Quomodo ergo dum est. »
Deus non est, qui dat Spiritum sanctum, immo
quantus Deus est qui dat Deum ? » Ecce his ver-
An viri sancti et Ecclesiw proilati dent vel dare
bis aperte dicit, Spiritum sanctum, ipsum sci-
possint Spiritum sanctum.
licet Deum, dari hominibus a Patre et FiUo. Et
quod ipse Spiritus sauctus, qui Deus est ac terlia Hic quseritur, utrum et viri sancti dent vel dare
iu Triuitate persona, nobis detur, uostrisque in- possiut alUs Spiritum sanctum. Quem si aliis dant,
fundatur atque illabaiur mentibus, aperte ostendit cum ejus donatio supra sit dicta processio, videtur
Ambrosius in lib. I De Spiritu sancto, cap. iv, ab eis procedere Spiritus sanctus vel mitli. Sed
§§ 60 et 61, col. 748, t. 3, dicens « Licet multi :
Creator a creatm^a non procedit vel mittitur.
dicantur Spiritus, quia legitur, psalm. ciii, 4 :
Restat ergo ut ipsi non dent Spiritum sanctum
Qtn facit angelos siios spiritus; unus tamen est Dei nec dare possint. Unde Augustinus in XV lib. De
Spiritus. Ipsum crgo unum Spiritum et apostoli Trinit., cap. xxvi, § 46, col. 1093, t. 8 : « Non
et propheta! sunt consecuti : sicut etiam vas elec- aliquis discipulorum Christi dedit Spiritum sanc-
tionis dicit, quia unum
spiritum potavimus, quasi tum. Orabant quippe, Act., viii, ut venu'et in eos
eum qui non queat scindi, sed infundatur animis, quibus manum imponebant, non ipsi eum da-
et sensibus illabatur, ut stecularis sitis restinguat
bant quem morem in suis proepositis etiam nunc
:

ardorem. Qui Spiritus sanctus non est de natura servat Ecclesia. Denique et Simon Magus olferens
rerum corporalium, nec dc substantia invisibihum apostolis pecuniam, non ait Date mihi hanc po- :

creaturai-um. » His verbis aperte dicit, Spiritum testatem, ut dem Spiritum sanctum, sed cuicum-
sanctura ipsum, qui creatura non est, infundi que, inquit, Actor., viii, 19, imposuero manus,
mentibus nostris. Item, in eodem hb., cap. v, accipiat Spiritum sanctum; quia nec Scriptura
§§ 64, 66, etc, col. 740, t. 3 « Omnis mutabilis :
superius dixerat videns autem Simon quia apos-
:

est creatura ; scd non mutabilis Spiritus sanctus. darent Spiritum sanctum; sed dixerat, eod.
toli
Quid autem dubitem dicere, quia datus est Spiri- cap. vni, 18, videns autem Simon quia per impo-
tus sanctus, cum scriptum sit, Rom., v 5 manuum
apostolorum daretur Spiritus
: sitionem
Charitas Dei diffusa est in cordibus 7iostris per sanctus. » Ecce his verbis ostendit Augustinus,
Spiritum sanctum qui datus est nobis? Qui cum sit nec apostolos nec aUos Ecclesise prselatos dedisse
inaccessibilis natura, receptibilis tamen propter
vel dare Spiritum sanctum.
suam bonitatem nobis est, complens virtutc
omnia; sed qui solis participetur justis,
simplex
substantia, opulentus virtutibus, unicuique prse-

Propositionum series in Augustini textu inter- vertitur.

 ;

DISTINCT \IV OIM-.ST. I

i(;.'i

vidiMuIiim ('.sl <iii.i' sif ojiiH lcmporalis

{JUiul /iii/l pnssunt (/(«(•<' Sl>ii itiiin siiiiitiiiii, liir iliiii t. piiicc.s.sio. II Pririi;i iii ilii;is : jii |)riiii;i itHl<'ii-

(lit S|iiriliiiii saiK 'liiiii 11 r.itn; cl jjlio Iimii

Kl qnoil |iliis ohI, iioii possi' i>linin ilaro, ilirit in
piiriili proce.ssidiit) iii'(>c('(|«t(i : iii HoniiuKi in-
(«DlllMII lill. I>l )'ilp., i^ 'l(l, l'<>l. InHi, I.. H, SlllllliMIM
ipiiril iilriiiii ii sripso t(;iiip(it';ili itrocivssioiio
<ln ('.liiislii : <i Siiiptuiii csl qtiiiil iircopfril n P.iln'
priiini.ssiiiiti>iii S|iiriliis .saiicli, vl (>iriult>rit : iii ipm
|ir(icc(Iiil, .w di.sL : « llic (•oiisid^jriiiKliiiu (!st,

ciiiii S|iiriliiH .s;iiic(iis (lctiir lioininilnis ji

iilriKiiK^ iiiiliini iiiiiiistriilii (tsl, liuiiiitii.i scilirrl cl

iliviiia. Ari'1'pil ipiippi" nl liiiiiin, ctlinlil iil Dnis. l*;ili(> cl l''ilio...; iilriiin (•li;iiii a scipsit do-
N'iis ;iiili>iii ;n'(iprri> i[uiili'iii Itnc (Idiitiiii pdssiiiiins Imi*. I) |'riiii;i iii ilii;is: iii priiiia osNttulit [iro-
pro iiiinliild Moslro, (>lViiii(li>rc vcro siiprr ;tlids (•('ssioiiom Sjiiritiis saiicti hiniporaioni osHoa
iioii iiliipio possniiiiis; S(>il iil Iioc li;tl, Hcuiit sti- P.ifro cl l''iiio ; iii sc.ciinda (i.xcliidit errorem
por oos, Ji (pio iil oriiciliir, iiivocainiis. » Ilis vorliis circa inl(>II(>cliim f(,'iiipor;ilis procisssionis,
oxprosso (licil, iios Spirilniii saiicltiin noii po.s.so
ihi : (( Siiiit jinlcni aliipii (|iii diciint Siiiri-
supor aJios olViiiulero, id est nliis darc.
sanctum ipsum Deum rioii dari, .sod
tiim
dona ojus. » Circa primuni diio fucit priino :

Qiiod x'i<tvtHr CDnlrariiim.

(lcferminiit vcrit;it(Mn tiMiiporalis processio-
iiis (pmntiitn ad princiiiiiitn ;i qiio proccdit,
Soil linic viilolnr cdnti';iriniii, ipidil Aposlolus
ad (^alalas, iii, ."i, do so loquons, iiit : Qiti triliuit
ostcndons por Auynstinum quod pr(jc(3dit a
vflliis Spiritiim, et oiivratiir rirfiitiii in roW.s. Eccc Palro ct Filio; secundo ostcndit veritatem
ovidonlor dicit, so tribuisso Spirilimi. Sod intolli- quantum ad lioc (luod ab cis dicitur proco-
(jjonduin ost, A]>osloluin dixisso lioc, iion quia dorc toinporalilor, ibi : ((Dc temporali autem
liaborot potostaloin ot auctoritalom dandi Sj^iri- procossiono llothi... ifa loriuitur. »
tum sanctum, sod quia niinistoriiun habuit in quo Sunt aiitcm aliqui qiii dicuiit, Spiritum
((

dabatnr a Doo Spiritus sanctns. Ut euini ait Au- sanctum ipsum Deum iion dari, scd dona
gustinns, snpor oumdom locnm, col. 2117, t. 3,
cjus. » Ilic exdudit crrorein diccntium, in
cxponons illud Apostoli vorbum, ab Apostolo <(

processione tcmporali Spiritum sanctum non

pra>.dicata est eis lides, iii qua pnTdicatione ad-

ventum ot pra^sontiam Spiritus sancti senserant

dari sed tantuin dona ejus et circa hoc duo :
:

sicut illo tcmporc in novitate iuvitationis ad fidem, fticit primo ostcndit, ipsum Spiritum sanc-
:

etiam sensibilibus miraculis pra}scntia sancti Spi- tum qui Deus est, temporali processiono
ritus apparcbat, ut in Actibus apostolorum legitur, dari; sccundo ex hoc ostcndit quod iiulius
cap. 11. )) Apcrto bic ostendit ,
quomodo illis homc Spiritum sanctum daro potest, ibi :

Spiritiun sanctnm tribucrit Apostolus ; uou utique (( Ilic qua>ritur, utrum et viri sancti dent vel
ipsum mittendo in eos, sed proedicando eis fidem
possint dare aliis Spiritum sanctum. » Et
Christi : qnam illis rocipientibus, rpiod Spiritus
circa hoc duo facit primo movet
: quffistio-
sanctus in eis esset, aliquibus signis visibilibus
ncm, determinat eam ostendens quod
et
monstrabatur. Non crgo homincs, quantunicum-
nullus homo Spiritum sanctum dare potest,
que sancti, dare possunt Spiritum sanclum.
nec etiam Christus, secundum quod homo
DIVISIO TEXTUS.
secundo objicit in contrarium, et solvit ibi :

((Sed huic vidctur contrarium quod Aposto-

Magister dcterminare de tem-
Ilic incipit lus ait. »
porali proccssiono Spiritus sancti, et dividi-
tur in partes duas in prima, determinat :

processionem temporalem Spiritus sancti; QUyESTIO PRIMA.

in secunda, determinat nomen Spiritus
sancti, quod rationem temporalis processio- Ad intellectum hujus partis tria quaerun-
nis ostendit, in xviii dist., ibi' : (( Pr^eterea tur : primo, dc processione temporali se-
diligenter considerandum est, cum Spiritus cundum secundo, ratione cujus Spiritus
se ;

sanctus dicatur donum et datum utrum et ; sanctus temporaliter procedere dicatur, vel
eadem ratione utrumque nomen ei conve- secundum quid flat; tertio, a quo fiat.
niat. » Prima in duas in prima determinat : Circa primum duo quaeruntiir : 1° utrum
de temporali processione in communi in se- ; sit aliqua temporalis processio Spiritus
cunda, quantum ad speciales modos missio- sancti; 2° utrum ponat in numerum cum
nis, in xvi dist. Nunc de Spiritu sancto : <( aeterna.

' Al. : « in xv dist. ibi : Hic (juEeritur, cum Spi- ritus sanctus, per (juem, » etc.
 mnt^

m COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

Contrarium dicitur por auctoritates in
Littera.
ARTICULUS PRIMUS.
Praeterea, contingit aliquem ex tempore
Vtritm aliqua processio Spiritus sancti sit habere Spiritum sanctum, qui prius non
temporalis\ habuit. Sed Spiritus sanctus non habetur
nisi ut procedens a Patre et FiUo, cum sit
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur donum utriusque. Ergo est ejus aliqua pro-
quod nulla processio Spiritus sancti sit tem- cessio temporalis, secundum quam procedit
poralis. Sicut euim generatio cst proprictas ad sanctificandum creaturam, ut in Littera
seterna Filii secundum quam distinguitur a dicitur.
Patre, ita processio Spiritus sancti est pro- SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
prietas secundum quam distinguitur a Patre quamvis in personis divinis, proprie lo-
^

et Filio. non dicitur tem-

Sed generatio Filii quendo, dicatur processio secundum ratio-
poralis nisi secundum naturam assumptam. nem exitus a principio, qui non necessario
Cum igitur Spiritus sanctus nullam assump- tendit in aliud, tamen processio Spiritus
serit naturam, nec assumet, videtur quod ex modo suae processionis habet, in-
sancti
nulla sit ejus processio temporalis. quantum scilicet procedit ut amor, quod in ^
2. Prseterea, omne convenit ali-
illud cui aUum tendat, scilicetamatum, sicut in
in P
quid temporaliter, est mutabile vel varia- objectum. Et quia processiones personarum )^t^
bile. IIoc autem Spiritui sancto non conve- aeternae, sunt causa et ratio totius productio-
nit, cum sit verus Deus. Ergo nec temporalis nis creaturarum, ideo oportet quod sicut
processio. generatio FiUi est ratio totius j^productionis i

3. Prseterea, secundum Philosophum, Ub. creaturae secundum quod dicitur Pater in )

De causis, propositione 31, inter rem cujus FiUo omnia fecisse, ita etiam amor Patris
substantia et operatio est in tempore, et in- tendens in FiUum ut in objectum, sit ratio
ter rem cujus substantia et operatio est in in qua Deus omnem efFectum amoris crea-
momento aeternitatis, est res media cujus turis largiatur; quod Spiritus
et inde est
operatio est in tempore, et substantia in sanctus, qui est amor quo Pater amat Fi-
seternitate. Rem autem illam, cujus substan- Uum, est etiam amor quo amat creaturam
tia et operatio est in seternitate, dicit sub- impartiendo sibi suam perfectionem. Poterit
stantias separatas, et praecipue Deum. Cum ergo processio istius amoris dupUciter con-
igitur processio sit operatio ipsius Dei, sive siderari : vel secundum quod tendit in objec-
active sive passive intelUgatur, videtur quod tum aeternum, et sic dicetur aeterna proces-
non sit in tempore, et ita nec temporaUs dici sio, secundum quod procedit ut amor in
vel
debeat. objectum creatum; inquantum sciUcet per
4. Praeterea, illud quod elevat hominem iUum amorem, creatura? aliquid a Deo con-
supra tempus, non potest dici temporale. fertur; et sic dicetur processio temporaUs,
Sed per processionem Spiritus sancti in ho- ex eo quod ex novitate effectus consurgit
minem elevatur homo supra omnia tempo- nova rclatio creaturse ad Deum, ratione
ralia : quia, secundum Augustinum, IV De cujus oportet Deum sub nova habitudine ad
Trinit.y cap. xx, § 28, col. 907,
t. 8, inquan- creaturam significari, ut patet in omnibus
tum aliquod aeternum mente capimus, non quae de Deo ex tempore'^ dicuntur.
in hoc mundo.su mus. Ergo non debet dici Ad primum ergo dicendum, quod genera-
temporalis. tio de ratione sui non dicit respectum nisi
5. Praeterea, in processione temporali, ad eum a quo est generatio. Hoc autem du-
quse etiam missio dicitur, includitur intellec- pUciter potest esse in FiUo aut sicut a quo:

tus processionis aeternae,secundum Augus- accipit divinam naturam, et sic est generatio
tinum, V Be Trinitate, cap. xv et xvi, seterna a Patre aut sicut a quo accipit na-
;

col. 921, t. 8, et II De Trinitate, cap. v, turam humanam, et sic est tomporaUs gene-
col. 848. Sed denominatio debet fieri a ratio a matre. Processio autem Spiritus
digniori. Igitur, ctsi in proccssione esset sancti, ut dictum est ^ non solum dicit res-
aliquid temporale, non deberet dici tempora- pectum ad principium a quo procedit, secun-
lis, sed seterna. dum quem seterna tantummodo est, sicut et

» I p. Summ&i theolog., q. xliii, art. 7. — » Al. : « ex parte. » — ^ Dist. xiii, art. 2.

 IIISTINCT, XIV, Ul^^KST. I, Alli. I 1/1 II 107

goiKWiilio : sod oliaiu iiiii^orliil nvsiM^cliiiaad

Dlllll in (|lirill |)|'0('()(lil, SUCIIIkIiIIM (|liriM Auricrnis ii.
t(Wii|)()ralis (lici [lolosl.

A(l s(M-iiii(liiiii (lii'(^ii(liiin, i|iio(l inf|iianliiiii l tniiii pnnossin lriii]U)i-nVis ilisliiK/iiatiir

piM' aniorcin, ([ni csL Spirilns sanctns, ali- irnlilrr n/i ,rtrriin.

(|iiO(l (lonniii ci'(>aliit'a^ coiiinrliir, iiiilla iiiit-

lalio vol varialio III ipso iitiioro, scd in co A(l socuiidiiin sic. proci^diliir. 1. Vidcfiir
citi por aiiioriMii arKpiid daliir; si laincii (piod lcinporalis proccssio poiial iii niiiiK;-

ninlalio, cl noii polins |)(M'lcclio dici dchcl. niiii ciiiii a>l(;riia, nl sil alia (^l alia proccssio.

Kl idco illc l(Mii[)oi'aiis rcspccliis iioii [xiniliii iiilcriniiii oiiiiii c;l. ti;iiiporalo iioii possiint
cifca Spiritiiin saiiclmn roalilor, sod soliun idoin os.so in o.ssotilia. Siid (pia: dill(!riitit, por
aociiiKlnin ralioncm ; nNdilor aiiloin iticroa- cssonliain, situplicilor mnlliplicanliir ot iiu-
tnra (piai Miiilaliir; sicnl, (il ciini diciliir UKiraiitiir. V.v^i) a-Nirna procossio ot totupo-

DiMis honiinns (>\ lciuporo. ralis, siiu|)licil(;i' siiiit diia;.

Ad lortiniu diccndiiiu, ipiod oporatio di- 'i. It(!iu, i(l(!iu iioii (ist sipjiimn sniipsius.
vina dnplicitor potost oonsidorari : vol ox S(!d procossio toniporalis, socundmn Anp^its-
parto oporantis, (^t sic ost aitorna; volquan- tiumn', ost sij^nium aitoriiae. Ergo non sunt
tnui ad olVcclmu op(H'atiouis, ot sic potiist uiia procossio.
osso toiuporalis. Sod taiuou ipiia Dous iion :i. l'ra'tori!a, ciiin uua dicatur proccssio
ai;il por oiioraliouoiu (jiuo sit iiKHlia iutor aMorna ot alia toiu[)oraIis, aut crit lioc (]uia
i[isuiu ot oporatmu, sod sna oporatio ost in csscutialitcr diiroruul, aut ([iiia una addit
ipso ot ost totasna substautia; idoo opcratio siipcr aliam. Sod a',tcrna non potost addcro
qjus csscntialitor a'torna cst, sod ollbctus supra t(!iu[)oraIoiu, (juia sic t(!inporalis cssot

tcuiporalis. ualuralitor prior a'lorua; noc ctiaiu tcrn-

Ad (piartum dic(Mu]um, quod aliquid poralis potcst se haborc cx additionc ad
potcst dici tomporalo multiplicitor : vol (luia a»teriiam, cum a^tcrno, quia perfcctum est *,

sul>jacot variatioui tcmporis, et hoc modo niliil sit addibilo, ut V Metaph., tcxt. 21.
procossio iiou dicitur tcmporalis etiam, Ergo rcliuquitur quod esscntialiter diflerant,
quantum ad etrcctum gratiai ; vol quia et ita simpliciter sunt dua2.
hal)ot iuitium in tempore , et sic gratia 4. Pra^terea, siput Filius se habet ad ge-
dicitur temporalis, ct eadem ratione proces- nerationem passivam, ita et Spiritus sanc-
sio rationc ofTectus. tus ad processionem passivam. Sed propter
Ad quiutum dicendum, quod ali(juod con- aeternam generationem et temporalem, Fi-
junctum non potest alTirmari nisi pro utra- lius dicitur habere duas nativitates et bis
quo parte, sed negari potest pro altera parte natus. Ergo et Spiritus sanctus dicitur ha-
tantum sicut patet in veritate et falsitate
; bere duas processiones.
copulativa} propositionis. Et quia temporale 5. Contra, processio ponit aliquid in ipso
claudit iu so quamdam negationem cum af- procedente. Sed processio temporalis, in-
lirmationo, scilicct aliquando esse et prius quautum est temporalis, nihil ponit circa
non fuisse, aeternum autem importat tantum Spiritum sanctum. Ergo oportet quod in
affirmatiouem essendi ideo conjunctum non ; processione temporali essentialiter includa-
potest dici ajternum, nisi utrumque ceter- tur seterna. Ergo non differunt essentiali-
num sit temporale autem dici potest, etiam
; tcr, nec simpliciter sunt plures.
si altcrum tantum sit temporale, sicut crea- 6. Item, ea quae non sunt ejusdem ratio-
tor importat divinam operationem et conno- nis, non connumerantur ad invicem. Sed
tateffectum in creatura actualiter, ratione temporale et seternum non sunt ejusdem
cujus Deus non dicitur creator ab ffiterno, rationis. Ergo non potest dici quod sint duae
sed ex tempore. processiones, temporalis et aeterna.
SoLUTio. — Respondeo dicendum, (juod
cum processio semper dicat respectum pro-
cedentis ad illum a quo procedit, Spiritus
sanctus autem ad Patrem non refertur nisi
relatione aeterna ; oportet quod nulla proces-

^ Lib. V De Trin., c. xv, col. 921, t. 8, et lib. II, c. v. — » Al. additur : « cui ; » Cod. Paris. : « niliil sic. »
 ; :;

1G8 COMMENTUM IN Llll. 1 SENTENTIARUM.

sio Spiritus sancti sit alia esseiitialitor ab Ad sextum dicendum, quod processio
leterna; setl potcst sibi adveniro aliquis res- temporalis et aeterna, consideratae secundum
peotus alius ox parte ejus in qucm est, sicut respectum procedentis ad principium, a quo
in amatum, et rationo illius dicitur tempo- est, sunt omnino idem, nedum ejusdem ra-
ralis. tionis; et ex hac parte non numerantur.
Dicendum ergo, quod est una processio Sed consideratse secundum respectum ad id
essentialiter propter respectum unrun pro- in quod est processio per modum dictum,
cedentis ad id a quo procedit, qucm princi- non sunt ejusdem rationis, scUicet per uni-
paliter importat. Processio autem est duplex, vocationem, sed analogice quia unum est ;

vel gemina, ratione duorum respectuum in ratio alterius et ita possunt connumerari ;

duo objecta, scilicet in seternum et tempo- sicut etiam dicimus Deum et hominem duas
rale : quorum unus, scilicet aeternus, reali- res.
ter est in ipso procedente; alius autem se-
cundum rationem tantum in Spiritu sancto, QU^STIO II.
sed secundum rem in eo in quem procodit.
Horum tamen respectuum primus includitur Deinde quaeritur, secundum quid atten-
in secundo, sicut ratio et causa ejusunde ; datur processio temporaUs, et circa hoc duo
secundus se habet ex additione ad primum. quseruntur 4° utrum ipse Spiritus sanctus
:

Ad primum ergo dicendum, quod pro- secundum processionem temporalem detur,

cessio non dicitur temporalis secundum id vel tantum dona ejus, vel utrumque. Et si
quod est, sed ratione respectus ad creatu- utrumque, quaeritur; 2*" secundum quae
ram, temporalis dictum est.
dicitur, ut dona dicatur Spiritum sanctum dari vel pro-
Ad secundum dicendum, quod processio cedere temporaUter.
temporalis dicitur esse signum eeternae,
quantum ad effectum ex quo consurgit res- ARTICULUS PRIMUS.
pectus ille temporalis secundum quem pro-
cessio temporalis dicitur. EfFcctus autem Utrum Spiritus sanctus temporaliter detur.
hujus processionis est amor gratuitus, qui
est similitudo qusedam amoris increati, qui Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
est Spiritus sanctus, et per consequens si- quod ip.se Spiritus sanctus non procedat
gnum ojus. temporaUter vel detur. lUud enim quod se-
Ad tertium dicendum, quod quamvis cundum se est ubique non videtur usquam
seterno secundum rem nihil sit addibile; secundum se procedere. Sed Spiritus sanc-
nihilominus tamen seternum potest intelligi tus, cum sit Deus, est ubique. Ergo non
in aliqua habitudine se habere ad aUquod potest in quemquam procedere.
temporale quae tamen habitudo non poni-
: 2. Si dicas, quod potest esse secundum
tur reaUter circa ipsum eeternum, ut dictum aliquem modum in aUquo secundum quem
est. Et quia inteUectus potest repraesentari prius non erat, adhuc habetur propositum
per nomen, quia voces sunt notai earum quia, secundum Dionysium, De div. nom.,
quae sunt in anima passionum, ut Ub. I c. ni, col. 679, t. 1, et philosophum^, lib. De
Perih., ideo potest eeterno imponi aUquod causis, prop. 24, Deus eodem modo se habet
nomen, prout inteUigitur sub iUa habitu- ad omnia, quamvis non omnia eodem modo
dine, sicut Deus dicitur Dominus ex tem- se habeant ad ipsum. Sed iste modus diver-
pore. Ita etiam dicitur processio temporalis. sus in creaturis est ex diversis perfeclio-
Ad quartum dicendum, quod generatio nibus quas ex Dco consequuntur. Ergo
FiUi temporalis et aeterna distinguuntur videtur quod ^ hoc quod Spiritus sanctus di-
etiam sccundunfi respectum ad principium a catur'^ aUter esse in isto quam prius, non sit'
quo sunt, quia seterna est a Patre et tempo- propter aUud, nisi quia aUquem effectum
ralis a matre, et secundum diversas naturas consequitur iste quem prius non conseque-
et ideo una realiter non est aUa. Sed de pro- batur et sic tota datio vel processio refertur
:

cessione non est simile, ut dictum est. ad dona, et non ad ipsum Spiritum sanctum.
Quintum concedimus. 3. Item, ut dictum est*', processio tempo-

' Parm. omittit : « secundo. » — 'Parm. « et :

' Parm, addit : « ex. » — * Parm. « dicitur. »
: —
auclorem ; » codd. vero : « philosophum, » quia ' Parm : « quam prius non fuit, non propter aliud

Hbrum De causis Aristotelisesse tuuc credebant. — cst nisi. » — « Qusest. i, art. 2. ,

 DISTINCT. \IV, Ul^'"Sr. II, AIIT I. ir.o

rnlis iiiliil sociiikIiiiii i'(Mii Mtldil r\ [)iii-l(! ip- iloiia, iil. ipsii laiiliini li.ilifainiiH, ,h4-iI i-li.uii

.siiis |)i-(i('(MliMilis ad iiroci^ssidiiiMii a'l(U'iiaiii. ad Spiriliiiii saiicliiin , ipiia alit(!r ipMiiiii

i[iso liali(*niiis ijiiaiii [iriiiH; iion taiitiiin (licriitiir

S(ul .S(u>iiiidiiiii [inx-ossioiioiii a-titniaiii
S|)ii-iliis .saiictiis iioii iiroccdil iii arK|iiain doiia ijisins [iroccdiTi; iii iioh, h43iI irtiiiin

onMliiriiiii. I'".i-K(> ii«'(' scciiiidiiiii lcnipoia- i|>S()iiict ;

.scciiiidiini lioc ciiiiii i[(sc diciliir

liMii, i[iiaiiliiiii (>\ |>arl(< i|isiiis S|iii-iliis .saiic- rctcni ad iios, .siiciiiidiiin (|iiod iio.s i-clcri-

li, sod .soliiiii (|iiauliiiii ad doiia i[>.siiis. iiiiir in i[)siini. V.\ iiliio [irocodit i[ihi! in iioh

1. Pra^loroa, conslal qiiod virliis infiisa ol doiiii i[)sins : ((nia ct iloiiaojns r«!ci[)iinii.H,

noii ost dclh-ionlior iii o|)oril)ns nioriloriis, ol [)or oadoin ad i|)siiiii iios alilcr liaho-

(|iiaiii virliis acijnisila iii opiM-iliiis iiolilicis. iniis, inipiaiiliiiii piM- doiia cjiis ip.si S[)iiilni

Sod virliis ac((nisita siilVK-iiMilor diri;^^il lio- saii(-lo (-oiijiiHKiMinr ', p(;r doniini iios sil»i

niinoni iii oninihns civililins. Krp^o iiirnsa iii assiinihmti '.

omnilins moriloriis. Non i^ilnr o()orlot, iit Ad priiniiin i^ntnr dicondnm, ((iiod c.uni

vidolur, ([uod cum virtuto iiirusa ipso Spi- dicilur Dous esso nl)i((ii«;, importatnr ((iia;-

ritiis sanclus doliir, sml vol soliis Spiriliis dam n^latio l)(!i ad croaturain, ((iia' ((uid(;iii

sanctus, vol sola virlus. roaliliir non ost in i[).so, sod iii croaliira.

Contra, Uom., v, .%, dicitur : Charitas Dci ('onliiif^nt antom o.\ parlo crcatura' istas ro-
dilfuaa cst in cordilms uostris per Spiritmn lalioncs mnllipli(;itcr otiam divcrsiflcari se-
sanctani, qui datus cst nohis. Vx^o videtur cundiim divorsos otroctus quihus Dco a.ssi-

((uod utrum(|uo dotur. milatur; ot indo cst ([uod si^^-nificatur ut

amor habet rationcm
Pra^teroa, primi aliler so liahens ad croatiiram ({iiam priiis.

doni, quia in ipso omuia ox liboralitato coii- VX proptor lioc Spiritus sanctns, (|iii ul)i({uc
feruntur. Cami ij^itur Spiritus sanctus sit cst, sccundum rclalionem aliquam' crca-
amor, videtur quod liabeat rationcm doni. tura; ad ipsum potcst dici do novo essc iu
Scd non nisi quia datur. Ergo vidotur quod aliquo, secundum novam rclationem ipsius
ipso Spiritus sanctus detur. creatiira' ad ipsum.
Ad secundnm dicendum, quod quamvis
^.^.. _, illc modus alitcr se habcndi, divcrsificctur
yU/fciOllUJNtiULA il.
g^ diversis donis rcceptis in crcatura, tamon
relatio crcaturae non sistit in donis illis, scd
Ultorius quaeritur circa hoc, si utrumque eum per qucm illa dona
ulterius tendit in
datur, quid per prius datur. Et videtur quod dantur. Et ideo possumus significarc, nos
Spiritus sanctus quia per ipsum dantnr
: aliomodo haberc Spiritum sanctum, et Spi-
alia, ct quia habet rationem primi doni. ritum sanctum ahter a nobis haberi et hoc ;

Sed e contrario videtur quod dona per significatur cum dicitur ipsemet in nos pro-
prius. Quia doiia ipsius disponunt nos ad cedere vel nobis dari.
hoc quod ipsum habeamus. Dispositio autem Ad
tertium dicendum, quod non dicitur
prior est eo ad quod disponit. Ergo, etc. ipsemet in nos procedere, quia circa ipsum
SoLUTio I. —
Respondeo dicendum, quod sed quia ex eo quod nos ad
aliquid fiat ;

ipsemet Spiritus sanctus procedit temporali ipsummet aUter nos habemus, ipse potest
proccssioiic, vel datur, et non solum dona significari sub aUo respectu se habere ad
ejus. Si enim consideremus processionem nos. Et ita dicitur in nos procedcre quan-
Spiritus sancti ex parte ejus a quo procedit, tum ad illum respectum quem processio
non est dubium quin secundum illum res- ponitad id in quod est processio ; hcet non
pectiim ipsemet Spiritus sauctus procedat. quantum ad illum quem ponit ad id a quo
Si autem consideremus processionem secun- est.
dum rcspectum ad id in quo procedit, tunc, Ad quartumdicendum, quodvirtus infusa
sicut dictum est', respectus iste in Spiritu est multo sufficientior quam virtus acqui-
sancto ponitur, non quia ipse realitcr refe- sita, et ex ratione suae perfectionis habet
ratur, sed quia alteruin refertur ad ipsum. quod nos maxime Deo conjungat et assimi-
Cum igitur in acceptioue donorum ipsius let secundum quam conjunctionem innas-
;

non solum relatio nostra terminetur ad citur nobis novus respectus ad Deum. Unde

Qusest. I, art. 1. — » Parm. addit : « vel ille no- « aliquam. »

bis. » — ' Parm. ; « assimilans. » — * Parm. omittit
170 COMMENTUM LN LIB. I SEKTENTIARUM.
quaiito siifficientior est, tauto magis iu ipsa cognosci quod ab alio sit^. Sed aliquis sine
Spiritus sauctus procedere dicitur et cum gratia gratum faciento potest cognoscere
ipsa. rtrum autem oporteat allquod douum Spiritum sanctum ab alio cssc per fidcm in-
creatum dari cum Spiritu sauclo, erit quses- formem. Ergo vidctur quod processio tcmpo-
tio infra'. ralis non semper sit secundum donum gra-
A.lia duo concedimus. tum faciens.
SoLUTio II. — Ad id quod ulterius quse- 4. Praeterea, Rabanus dicit, in xn, v. 11, I

ritur, dicendum, quod ordo aliquorum sc- ad Cor., quod Spiritus sanctus datus est
cundum naturam potest dupliciter conside- apostolis ad operationem miraculorum. Hoc
rari. Aut ex parte rccipientis vel materige, autem donum non est gratum faciens, sed
et sic dispositio est prior ad quod quam id tantum gratis datuin. Ergo etiam secundum
disponit et sic per prius rccipimus dona
: haec dona potest attendi temporalis processio
Spiritus sancti quem ipsum Spiritum, quia Spiritus sancti.
per ipsa dona recepta Spiritui sancto assi- Coiitra, Sapieut., i, 5 : Spiritus sanctus
milamur. Aut ex parte agentis et fmis et sic ; disciplirix effugiet fictiim. Quicumque au-
quod propinquius erit fiui et agenti, dicitur tem caret gratia gratum faciente, pro ficto
esse prius et ita per prius recipimus Spiri-
: habetur. Ergo in nuUum talem Spiritus
tum sanctum quam dona ejus, quia ct Fiiius sanctus procedit.
per aniorem suum alia nobis donavit. Et Preeterea, Spiritus sanctus non procedit in
hoc est simpliciter esse prius. aliquem iiisi quem inhabitat Deus, sicut in
templo suo quia per Spiritum sanctum effi-
:

citur quis tcmplum Dci, I Corintli., vi. Sed

ARTICULUS II.
in nullo dicitur liabitarc Deus nisi per gra-
Utrum processio tempo7'alis Spiritus sancti tiam gratum facientem. Ergo secundum hoc
attendatur secundum omnia dona. donum tantum tcmporalis proccssio Spiritus
sancti attenditur.
Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
quod secundum omnia dona processio tem- iii cxitu creaturarum a primo principio at-

poralis Spiritus sancti attendatur. Omne tonditur quaedam circulatio vcl rcgiratio, eo
enim donum quod creaturae confertur, ex quod omiiia revertuntur sicut in finem in id
liberalitate divinai voluntatis Sed procedit. a quo sicut principio prodierunt. Et ideo
amor.
ratio conferendi pcr liberalitatem est bportet ut per cadcm quibus est exitus a
Ergo videtur quod secundum quseiibet dona priiicipio, et reditus in fiiicm attendatur.
creaturai collata, Spiritus sanctus detur vel Sicut igitur dictum est^, quod processio per-
procedat. sonarum est ratio productionis creaturarum
2. Prffiterea, in coUatione cujuslibet doni, a priiiio principio, ita etiam est eadem pro-
creatura secundum aliquem respectum se cessio redcundi in fincm, quia pcr
ratio
habet ad Deum secundum quem prius non Filium Spiritum sanctum sicut et conditi
et

se habebat. Assimilatur enim sibi secundum snmus, ita etiam et fini ultimo conjungimur,
participationem illius perfectionis quam de ut patet ex verbis Augustini positis in m
novo a Deo rccepit. Sed hoc erat Spiritum dist.\ ubi dicit « Principium ad quod re-
:

sanctum temporaliter procedere, quod si- currimus, » scilicet Patrem, « ct formam

gnificari Spiritum sanctum in habitudine quain sequimur^, » scilicet Filium, et gra- ((

aliqua ad creaturam, ex eo quod creatura tiam qua reconciliamur. » Et Hilarius dicit

novo modo refcrebatur ad ipsum. Ergo vi- infra, xxxi dist., cx lib. De Trin.^^.-a Ad unum
detur quod Spiritus sanctus etiam sccundum initialiile omnium iiiitium per Filium uni-

dona naturalia mittatur, et non tantum se- versa refcrimus. » Sccuiidum hoc ergo pro-
cundum gratum facientia. cessio divinarum personarum in creaturas
3. Praiterea, secundum Augustinum, IV potest considerari dupliciter. Aut inquantum
De Trinit., cap. xx, col. 906, t. 8, mitti est est ratio exeundi a principio ; et sic talis pro-

^ Distinct. xvm, art. 3. — * Parm. : « fit. » — prius ad marginem indicato; sed distinct. xxix ex
5 Distinct. xiii, q. i, art. 1. — * Ex lib. De vcra re- lib. IV De Trinil., sic legitur « Confitetur et Filii
:

ligione, cap. lv, § H3, col. 172, t. 8. — = Parm. : originem ab initio, non ipsum ab initio, sed ab ini-
« sequitur. » liabili, » etc. Unus codex babet ; « xxix distinct. »
» Nil simile in dist. xxxi, nec in Hilario, loco
 DISTINCT. MV, (jl.KSI. II. AUI. II, 11 gll/KST. III. 171

oo.Hslo alltMidiliir s(i»'iiii(liiin (lumi riuliirjiliii, iiKMlntii pn>iiriiiin iMiiis pors(in;i', wilifnt

in (piiliiissiilisisrniiiis, siciil (licilnra Diony- pt-r aiiiorcin, (piaiidn Spirilus suiicIiih du-

sio. IV Ih' i/tr. nitni., cap. iv, col. (i'.M, l. I, Inr. Indo coj.,'nili() i.sla osl qnusi oxptjriinon-
diviiia sa|Mcnlia V(«l lionilas iii crcalnras talis.

pnKMHlon^ Scd do lali pmcassiono non lo- Ad (piarliiiii diccndiiiii . ipiod (pianivis
(piiniiir liic. iVilcsl cliain alliMidi iiKpiaiiliiin opcralio virliiliiiii iion sit ddiiiiin Ki"it«i'n

(\sl nilio rcdciiiidi iii lliK-in, c-t cst .S(^iiiidiiiii laciiiiis, lanicii ciiiii doiio Ki-dnni laciiMito

illa doiia laii!iiiii (pia> proxiiiK^ conjniiKnnl coiircrri pottwt. Kt (piiu apostoli hoc (loninn
nos llni nltiiiio, .scilicct l)(»o, (pia'snnt Knitia non siiK* k'"Ji'"I"> lacionto acccpcriint, idco

Knitnm facions ot. y;\ovu\, ol tlo islu pn)co.s- (licnnlnr loinponilitor acccpissti Spirituin
sioiio loipiiiiiiir hic. Sicnt oniin iii piMicni- sanctuiii iii collaliono hujus doni.
tioiK^ naliirali Kt^ot^''^!""' "*»" conjiinKitiir

KtMicraidi in siiiiililiidino sp(>ci(^i nisi in iil-

OUiESTlO 111
tiino Kononitionis, ila otiam in participatio-
uilius divina> htinitatis non ost, ininicdiala U/rum Spir/tm sanclm detur a viris
cotijunctit) ad l)tMiiii por iirimos oMbcliis sanclis.
iiuilius iii t>sst», nalut\o siibsisliiuus, sed por
ultimos ([uihus adlKvromus ct itloo
lini ; Dcindo (lua^ritur a quo Spiriliis .sanctus
concodinnis Spiritum sanclum non dari nisi proccdit ot (lua-rilur hic, ntrnni Spiritus
:

scouudum doua Kratum facicnlia. sanctus dctur a sanctis viris; alia onim quai
Ad primum crt;-o diccudnm, tpiod (piam- nd haiic intiuisitioncm pcrtincnt, infnidiccn-
vis iu collatioiic tlonorum naluralium vcl tur'.
gratisdatorumatleiitlaturmaKnalihcralitas, 1.Yidetur autcni quod sancti viri Spiri-
tamcn perfcotio liheralitatis attcnditur in his tum saiictum dare possunt. Rcinissio cnim
qii;c ultima' pcrfcctioni conjnnKunt : ct ista peccatorum non llt nisi per Spiritum sanc-
sunt qua' immcdiatc ordinant nos in fincm; tum. Sed sancti viri possunt remittcro pcc-
ct ideosccunduni ista dona priccipuc Spiri- cata, Joan., xx, 23 Quorum rcmiseritis:

tus sancti processio attcnditur. peccata, rcmittuntur eis. Ergo videturquod

Ad secundum diccndum, quod in proces- possunt dare Spiritum sanctum.
sioiie Spiritus, secundum quod
hic loqnimur, 2. Praiterea, gratia Spiritus sancti cst
dationcm Spiritus
prout scilicct claudit in sc sicut lumeii spiritualo. Sed unum corpus
sancti, non sufilcit quod sit nova rclatio, illumiuatuin luniinc corporali potest et aliud
qualiscumque cst, creaturae ad Deum sed ; illuminare. Ergo ct unus existens in gratia
oportet quod rcferatur in ipsum sicut ad ha- potest alteri gratiam conferre.
bitum quia quod datur alicui liabetur ali-
: 3. Prsetcrea, qui dat occasionem damni,
quo modoab illo. Persona autemdivhia non damnum dedisse videtur". Ergo qui facit
potest haberi a nohis nisi vcl ad fructum aliquid, quo facto confertur gratia Spiritus
perfectum, et sic hahctur pcr donum glo- sancti, vidctur gratiam Spiritus sancti con-
riee aut secundum fructum impcrfcctum,
; fcrre. Sed ministri Ecclesiae sacramenta dis-
et sic lial)ctur per donum gratiai gratum pensant, in quibus gratia Spiritus sancti da-
facientis; vel potius sicut id per quod frui- tur. Ergo videtur quod Spiritum sanctum
hili conjungimur, incjuantum ipsai personse dare possint.
diviuce quadam sui sigillatione in animabus Contra, dans nunquam est inferior eo
nostris relinquuut quffidam dona quibus for- quod datur. Sed quilibet minister EcclesisB
maliter fruimur, scilicet amore et sapientia; estinferior Spiritu sancto, et quasi instru-
propter quod Spiritus sanctus dicitur esse mentuni ipsius. Ergo nullus talis Spiritum
pignus ha^reditatis nostra?. * sanctum dare potest.
Ad tertium dicendum ,
quod non qualis- non datur nisi
PrcCterea, Spiritus sanctus
cumque cognitio sufficit ad rationem missio- in gratiagratum faciente. Gratiam autem
nis, sed solum illa quae accipitur ex aliquo talem nuUa creatura conferre potest. Ergo
dono appropriato personae, per quod effici- nec Spiritum sanctum. Probatio mediae.
tur in nobis conjunctio ad Deum, secundnm Nullum infmitum potest esse a potentia fi-

' Dist. XVI, art. 2. —

« Parm. addit « Cato, lib. : uitur. »
De moribus. Sed in Dislichis Catonis nil tale inve-
17-2 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
iiita. autem habot quamdam virtntem
Gratia Ecclesin? non remittunt peccata auctoritate,
infinitam, inquantum scilieet ipsi Deo qui vel per modum efflcientis , sed solus Deus,
est innuitus, oonjungit. Ergo cum omnis qui 25 Ego sum qid deleo
dicit Isa., xlui, :

potentia croaturae sit finita, gratia gratum propter me. Romittunt au-
iiiiquitates tuas
faciens a nulla creatura conferri potest. tom por modum ministerii et idoo otiam :

SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod possunt dici ministri coUationis Spiritus
milla creatura potost dare Spiritnm sanctum sancti, sed non datores, quia hoc importat
sed solus Dcus. Cum enim in processione auctoritatcm.
temporali, ut dictum est', duo sint; scilicet Ad socundum dicendum, quod lumen spi-
respectus a^ternus, quo Spiritus sanctus exit quam lumen
rituale est nobUius ct potentius
a Patre et Filio, et respectus temporalis, qui corporale, et ex sua dignitate habet quod a
consurgit ex eo quod creatura per donum nuUo creato potest produci, sicut et anima
susccptum novo modo se liabet ad ipsum : rationaUs, ut dictum est.
constat (juod neutro modo potost ab aliqua Ad
tortium dicendum, quod iUe qui dat
creatura processio temporalis Spiritus sancti occasionem damni, videtur damnum fecisse
intelligi quod enim a nulla creatura Spiri-
: interprctative, sod non proprie; et tamen
tus sanctus procodat socundum rclationcm qui dat occasionem damni, facit aUquid pro-
teternam, nulli dubium est. Similitor ctiam portionatum et sufflciens ad hoc quod dam-
nulla croatura gratiam gratum faciontcm, num soquatur, Sed nuUa operatio ministri
in qua sola Spiritus sanctus datur, conferre in se considerata, prout exit a ministro, est
potest. Cujus ratio potest dupliciter assi- proportionata et sufflciens ut sequatur Spi-
gnari. Primo, quia cum omnis operatio crea- ritus sancti donatio sed sohini hoc habet ex
;

turae praesupponat potentiam materiae, im- divina institutione et dignatione etideo tofa ;

possibile est quod aliqua creatura aliquam causaUtas in Deum refertur.

formam producat in esse, quae non educitur
de potentia materiae et inde est quod anima
:
EXrOSITIO TEXTUS.
rationalis a solo Deo crcatur. Et quia gratia
gratum faciens elevat hominem supra totum « Non divisim a Patre in FiUum, et a FiUo
esse naturae, inquantum elicit actum et ordi- in creaturam. » Videtur sibi contradicere :

nat in flnem in quem natura per sua prin- quia supra dixit, dist. xiii, duas esse proces-
cipia attingere non potest ; non est perfectio siones. — Et dicendum, quod non sunt sim-
educta dc potentia materiae; et ideo a solo pUcitor duae, ut dictum est, sed una alteram
Deo confertur. Alia ratio potest esse, quia incUidit; et hoc in verbisistis datur inteUigi,
cum omnis actio secundum aliquam simi-
sit et etiam aUud, sciUcet quod Pater immediate
Utudinem in per se agentibus, secundum spirat Spiritum sanctum sicut FiUus, non so-
quod videtur quod unumquodque agit sibi lum qilantum ad virtutem, sed etiam quan-
simile; oportet, si aUqua perfectio acquisita tum ad suppositum sicut duo homines aU-
;

in aUquo immediate conjungat aUcui sicut quid simul operantes.

simiUtudo ipsius, quod immediate ab ipso « Ut eum etiam de se procedere ostende-

producatur. Et quia per gratiam efflcimur ret. » Videtur quod hoc noii sit necessa-
ipsi non mediante aliqua
Deo conjuncti, et rium quia Spiritus sanctus etiam a seipso
:

creatura; ideo oportet quod gratia imme- temporaUter datur et procedit. Non tamen
diate a Deo in nos procedat. Tertia ratio po- ex hoc ostcnditur quod a seipso sit. Di- —
test etiam sumi ex virtute ipsius gratiae, ex cendum, quod cum dicitur Spiritus sanctus
qua eUciuntur in nobis actus meritorii, qui a se dari, totum hoc refertur ad donum in
ducunt l)onum, sicut objectio
in infinitum quo Spiritus sanctus datur, et non ad ipsam
tangit; et ex eo quod
in omnibus agentibus personam procedentom, quia Spiritus sanc-
ordinatis par modum agentis et instrumenti tus non c.st a seipso sicut a principio origi-
ultima perfectio attribuitur primo agenti; nante. Sed cum per flatum corporalem Spi-
sicut forma substantiaUs non cst per calorem ritus .sanctus signiflcaretur ostendebatur ,

ignis, qui est quasi instrumentum, sed per quod etiam ipsa persona Spiritus sancti a
virtutem caelestem, quae est primum agens^ FiUo procedebat.
Ad primum ergo dicendum, quod ministri « Et ipse est virtus quae de Ulo exibat. »

^ Qusest. I, art. 2. — ' Parm. omittit : « quse est primum agens.

 ,

hlSTINCr. XIV. UI1-V.ST. III, KT IHSTINCT. \V. 17.'»

Vidnlm- lai.siiiii diftu-o : i|iiiii virliH aiiitro- utiipn' M'iiitn (!hI. NaiM |ir<ii'<'HNii> tiMiiporulii Spi-

\\\i, ritiiH Mincli V(!l iiii-iHin, ipHiuM i*iil (loiiulio' ut ipivi

liriatiir iMJio, nl liali(itiit' iiitVa, ilist.
Doi nprriiliit. I'i'un-dil fr^M SpiritiiH •Miiictui ItMii-
([. 11, art. I, cl I Coriiitli., i, '21 : Chrislitm
rl l)ri sft/iiriiliaiti. - \<X di-
|Mir.iiitcr a hii et tiiilliliir a nc, qiiM iLilur ii hu. »
l)ri virtiilrtii,
(•('inliiin, (|n(>(l viilii.s pdtdsl dt l*atii, (it l''ili(»,
.\(>H /'«< mirnvn, ni SpiritHs Kniirtu» ilirntur mitti vel
i\{ Spiiilni .saiicto a|»propriari, .si^rniidniii di-
fniircdrrc il sr , riiin rtinui Filiiis ilimtiir uutti
V(>rsas ratioiKvs. Patii (piidciii, iiKpiaiitniii
ii sr.
virtns ad portoctioiKMii potcstatis |i(wtiiict,

(pia' Patri appropriatnr; l''ili(» V(M(», iiKpian- .Nr .iiitriii iiiiirn^ ipiod SpiiHiis s.iiicliis ilnitur

luiu csl lucdia inlor (>s.senliaiu ol opcratio- lllilli \rl pi'iiri'ilri'0 ii si-. N.iiii i-l di: lilin l)i'i liirit

Triiiit., i'ap. v, cul. H4H,

iKMU, ita (iiiod ros por suaiu virtiitoiii opora- AuKUsliiiiis iii II lili. /ic

Inr, Pator por Kiliuiii. liKinaulniu

sicut
I. S, (piiid non laiiliiiii a P.itic iiiissus i;st, seii

(•liaiu ;i seipso et a S|iiiilu saiiclu,: (piii'i'eii.s (juo-

aulciu fac.it opns honiim, ot op(M-aiifciu, siir
iiiodo Filius vcl Spiritus sanctus sil iiiissus, cuni
appropriatnr Spiritni sancto, cui appn^pria-
uliiipic sil uliiquc t.uiqiiaiii Dcus. .Naiii utenpie,
tur lionitas, vcl (pianlnin ad cllcctniu \ iitu-
tcnitiir iiiissus. Dc Spiritu
iiKpiil Aiimistiiiiis,
lis, qni ost aliquod boiioticiuiu piwstituin ox saiiclo enini tcgilur, Joau., xiv, 2t> : Quriii iitiltet
liboralitato diviiia, cujus collatiouis '
ratio Vatrr in nomine meo. Ft iteruiii, ibid., xvi, 7 : Si
ost ainor. abiero, mittam cum ad vos. Et Filius dc se dicit,
U)id., 28 Exivi a 1'atre, ct veui in mundum. Lt
:

Aposlolus dicit, tJal., iv, 4 Misit Deus luliuin suum. :

DISTINGTIO XY. In propheta autein dictum est ex per!}ona Dei,

llierem., xxiii 24 Ca-luin et terram eijo impleo.
, :

Itaipie ubiipie Deiis esl, ubi(pie ergo est Filius,

Utnm Sinnhis sanctus dctur a seipso.
ubiqiie est eliani Spiritus sanctus. Illuc ergo missus
Hic considoraiiduiu esl, cum Spiritus sanctus est Filius et Spiritus sanctus ubi erant.
dotur hoiuinibus a Patre et Filio, quod esl ijtsum

lempuraliler procederc ab utroque vel milli, ulrum Quomodo intrUiijenda sit missio utriusque.
etiam a seipso delur si datur a se, et procedit vel :

mitliturase. Adquod dicimus, quia Spiritus sanc- Quocirca quanendum est, (juomodo intelligatui'

tus et Deus esl, otdonum sive dalum, el ideo dat et missio Filii vel Spiritus sancli. « Pater enim solus,
datur. Dat quidom inquanlum Deus, et datur iu- inquit Auguslinus in eodem, nusquam legitur
quantum donum. Cum auteni donatio sive datio niissus, » sed Fihus et Spiritus sauctus. Et de Filio
Spiritus sancti sit opcratio Dei, et commimis sit et primuiu videamus quomodo missum eum Aposto-
indivisa opcratio trium personarum ; datur itaque lus dicat, Galat., iv, 4 Misit Beus Filium suum :

Spiritus sanctus non tantum a Palre et Filio, sed factum cx muliere ubi satis ostendit eo ipso mis- ;

etiam a seipso. Unde Augustinus, in XV lib. De

. sum Fihum, quo factum ex muliere. Prohide mitti
Tviiiit., cap. xix, § 30, col. 1086, t. 8, ait, (juod a Patre sine Spiritu sancto non potuit quia Pater
:

seipsum dat : o. Sicut, inquit, corpus carnis nihil intelligitur misisse eum , cuni lecitex femiua
est aliud quam caro, sic dommi Spiritus sancti quod utique non fecit sine Spii"itu sancto. Ecce hic
nihil est aliud quam Spiritus sanctus. lutantum (iicit Filium missum a Patre ct Spiritu sancto.
ergo donuminquantum datm" eis quibus
Dei est,

datur. .\pud se autem Deus est, etsi nemiui datur, Quod a Spiritu sancto Filius sit missus, auctoritatibvis
quia Deus erat Patri et FiUo coseternus antequam confirmatur.
cuiquam daretur. Nec quia illi dant et ipse datm-,
ideo minor est illis. Ita cuim datur sicut Dei do- Et quod a Spiritu sancto Filius sit missus, ut ait
nuin ut ctiam seipsum det sicut Deus. Non enim
, Augustinus in eodem lib. et cap., auctoritatibus
dici potest non esse sute potestatis, de quo dictum conUrmatur. Ipse Christus dicit per Isaiam, c. xlviii,
est Joan., ni, 8 : Spiritus ubi vult spirat. » Ecce 16 iY«nc misit me Dominus, et Spiritus ejus. De hoc
:

apei'te dicit, quod Spiritus sanctus seipsum dat. Si Amhrosius in lib. III De Spiritu sancto, c. i, § 7,
enim Spiritus sanctus seipsum dare non potest, et col. 811, t. 3, ita ait « Quis est qui dicit Misit : :

eum Pater dare potest et Fihus; potest uticiue me Dominus ct Spiritus ejus, nisi qui venit a Patre,
ahquid Pater et FUius, (juod non potest Spiritus ut salvos faceret peccatores, » id est Christus^?
sanctus. Item si Pater et Filius dant Spiritum « Ergo et Pater Filium misit et Spii'itus. » Idem
sanctum nec ipse dat; ahquid ergo Pater operatur
, in eodem, c. ii, col. 811, t. 3 « Datus est a Patre, :

et Filius, (juod non operatur Spiritus sanctus. Dat ut Isaias, Puer natus est nobis, et
c. ix, 6, dicit :

ergo Spmtus sanctus seipsum. Si autem seipsum Filius datus est nobis. Datus est, audeo dicere, et a
dat tunc et a seipso proce(iit et mittitur quod
, : Spirituj quia et a Spiiiiu uiissus estj dicit enim

' Ai. : « coUectionis. » — ' Al. additur ; « Dei. '>— ^ AI. : « Jesus Christus. »
 ;:

I7.i COMMEiNTUiM !N LIB. 1 SKNTENTIARUM.

Filius Dci, Liic, iv, 18 : Spiritiis Doinini svpa' mc, invenirotur. Cum vero sic accepta est forma servi
pvopter qiiod itnxit me : evangelizave paupcrilus ut maneret incommutabilis forma Dei, manifes-
misit me, prcedicare captivis remissionem et ccecis tum est quod a Patre et FiUo non a parentibus,
visum. Quod cuin de libi'o Isaia- legeret, ait in factum sit quod apparet in Filio; id cst, ab invisi-
Evangelio, ihid., 21 : Ilodie complcta cst ha'c scrip- bili Patre cum invisibili Filio, ideni ipse Filius
turu in auribus vestris; ut de se dictum signiiica- visibilis luitteretur. »

ret.Bene autem dixit super me, quia, quasi Filius

:

hominis, et unctus est et missus ad praxiicandum. Summatim coUigit quce ex prcedictis assumiintur.
^ani secundum diviuilatem non super Ciiristum
» Ecce ex his verbis
est Spiritus, sed in C.liristo. Ex supradictis aperte monstratur, quod Filius
ostendit Ambrosius Filium esse missum et datum
, missus est a Patre, et a Spiritu sancto, et a seipso
nobis, non tantum a Patre, sed otiam a Spiritu et qute sit ipsa missio, scilicet incarnatio, id est
sancto. quod factus est liomo, per quod visibilis apparuit
quod est opus commune Patris, et Filii, et Spiritus

Quod Filius sit datus etiam a seipso. sancti.

Deinde ostendit csse datum etiara a seipso, ita Qucestio, ciir dicat : « A meipso non veni. »
dicens in eodem lib., cap. ii, col. 811, t. 3 : « Cum
enim nun definitum fuerit per prophetam a c|uo Scd adlmc opponitur si Filius a seipso missus
:

datus sit Kihus, ustenditur datus gratia Trinilatis, cst, cur ergo ait, Joan., vii], 42 A meipso non :

iit etiam Filius ipse se dederit^ » Ecce liic dicit, veni? Ad hoc Augustinus respondet in II lib. De
quod Filius se dedit, quia Trinitas eum dedit. Si Trinit., cap. v, § 9, col. 851, t. 8, dicens lioc
auteni Filius a se datus est, a sc ergo missus est, dictum esse secundum formam servi, secundum
et a se processit. Et hoc utique verum est, et con- quam non fecit ut mitteretur, id est non est ope-
cedi oportet, cum ejus missio sit divina operatio. ratus incarnationem, sed secundum formam Dei.

Quod Filius sit missiis a se. Utrum semel tantum missus sit Filius, an scepe.

Quod autem a se miltatur. Augustinus astruit Ilic utrum scmel tantura missus sit
quseritur,
iu lib. II De Trinit., cap. v, § 1), col. 8o0, t. 8, Filius, an sa;pc mittatur. Si enim raissio Filii,
dicens : « Forte aliquis cogat ut dicamus etiam a ipsius tantum incarnatio est, cum semel taiitum
seipso missum csse Filium, quia Mariai couceptus incarnatus sit, et semel tantura videtur raissus; at
et partus, operatio Trinitatis est. Sed inc^uit ali- si sajpc mittitur, est et alia cjus missio quam in-
quis Quomodo Pater eum misit, si ipsc se misit?
: carnatio. Sed quae est illa? Numquid !3eterna geni-

Cui respondeo, quairens ut dicat Quomodo eum : tura missio ejus dicenda est, an etiam alia missio
Pater sanctiiicavit si ipse se sanctificavit? Utrum- quferenda est?
que enim Dominus ait Joan., x, 36 Quem Pater, :

iuquit, sunctificavit et misit in hunc mundum. Et Quod duobus modis dicitur Filius mitti.
alibi, Joan., xvn li) Ego pro eis sanctifico
, :

meipsum. Item qu«ro Quomodo Pater eum tra- : Ad quod dicimus, quod duobus modis dicitur
didit, si ipse se tradidit? Utrumque cnim lcgitur. Filius mitti praiter illam aiternam gcnituram quoe
Credo, quod respondel)it si probe sapit Quia una
: ineifabilis est, secundum quam etiam missus pos-
voluntas est Patris et Filii, et inseparabilis ope- set dici, ut videtur quibusdam; sed melius et
ratio. Sicergo intclligat illam incainationcm, et verius secundum eam dicitur genitus. Prajter
ex Virgine nativitatem, in qua Filius intelligitur cam ergo duobus modis dicitur mitti scilicet vel :

missus, una cademquc operatione Patris et Filii cum visibiUter mundo apparuit carne indutus;
insei)arabiliter esse factam, non inde separato vel cum se in animas pias sic transfert ut ab eis
Spiritu sancto. Ergo a Patre ct Filio missus est percipiatur ac cognoscatur. Hos duos missionis
idem Filius, quia a Patre et a Veibo ejus factum raodos Augustinus apcrte distinguit in IV lib.

est ut raitteretur; id est, incarnatus, hominibus De Trinit., cap. xx, § 28, col. 907, t. 8 : « Non eo
appareret. Non enim missus est mutando locum, ipso quod de Patre natus est inissus dicitur ,

quia in mundo erat. Quaprupter Pater invisibilis, Filius;sed vel eo quod apparuit huic luundo,
una cum Filio secum invisibili, eumdeni P^ilium Verbum caro factum; unde dicit, Joan., xvi, 28 :

visibilera facicndo, misisse eum dictus est. Qui si A Fatrc exivi et veni in mundum, vel eo quod ex
ita visibilis iieret, ut cum Patre invisibilis esse tempore cujusciuam mente percipitur, sicut dic-
desisteret; id est, si substantia invisibilis vcrbi in tum est de sapicntia, Sap., ix, 10 ; Emitte illam de
creaturam visihilem mutata et transiens vertc- coelis sanctis tuis, et a sede magnitudinis tuce ut

retur, ita raissus a Patre intelligcretur Filius, iit mecum sit, ct mecum laboret; » id est, doceat me
tantum missus, non etiam cum Patre mittens laborare. « Et tunc unicuique mittitur cum a

Migne ; « oslendil dalum gratia Trinitalis : cum aulem ipse se Filius dederit, » elc.
 ; :

IHSTINCT. XV. I7fi

<|liiii|ii;iiii (ii^iitHriliii' ali|iii' pi<iri|)iliii- quiiiihliii (•nt cl SpiriltiH haiictiiM : Piiliu' cniiii v»t, ul iiit Aii-
ntgiioMci ol pcrcipi potcMl. pro ciiptii vcl |ii'ollciiitt- KiistiiiiiH in (lodciii lilt. cl cap., (j
2li, principiiiiii

lis iii nciiiii, vc! iwflcclic iii Dcn aiiiiiKc latioiia diviiiitalis loliiis, vd, tn iiicdiiiM ilicitiir, dciLt-
lis. II lis : II ipii.i piincipiiiiii cst I ilii cl SpinlUH Miiicli.

Naiii, iil ail AiiKitstiiiiis iii i<(i(|ciit lijt., ciip. XXI,

:t2, col. tHI, I. N n Si voliiiMhct cli.iiii ]h-un
{Juiul svciiikIiiih nllniini iilti- !:; :
liiinrl. il siTiiitiliiiH

niiii, sit sifjtr iiiissiis ; il siriniiliiin nUrriim, iil l'ali<r, pcr siiliiccl.iin crciiluiKiii visibiliti-r a|i|tii-

sit hoiiio; rl srriiiiiliiin iillmiiii, iil sil riini rcri<t, iilisurdissinic t.iiiicn aiit a Filio, i|iiciii ut<-

homiiii''.
iiuil , .iiit a Spiritit Hancto, ipti di; ill(t pi-occdit,
liiissiis diicrcliir. II (!oii^'i'iiciilci' iiiili-in illc diri-

Ecco (iistiiicti sunt diio iiiodi iiiissionis Kilii : tit lur iiiissiis ipii iii cariic app.iruil , iiii^issi! aiilcin

socuikIuiii aUcruin soincl tanliiiii iiiis.sus csl Dci iilo (]ui iii (;a noii app.it-itit.
Kilius; sccuiiiluiu allofuin sicpc inissus csl, ol
luittilur (piotiilic. Naiii scciiikIiiiii allciiiiii iiiissus l*ularvrniit i/iiiilnm Viliiim it Sjiirtlmn sancluin
csl iit sit lioino, (piod sciiicl l.iiiliiiii r.iiliiiii csl ; minorcin 1'iilrc, ijaia inissi dicuntur.
scciiiuluiii allcriiiu vcro iiiilliliir iil '^it iiiiii

Uoiiiiiio ipto inodo (piotidic inilliliir ad sanclos, cl l(lco(pi(< pulavcrunt (|iii(iaiii lucrclici, ciiin Pater
inissus cst cliain antc incarnationoin ad oinncs iion sit missus, scd Filius (d Spiritiis .sanctus, l*a-
saiiclos qui antc lucrunt, ct oliiiin aU anfj;clos. troni essc niajiu-ent ac Filiiiiii minoiem essc ct
IJudc Augustinus, do Filio, id ost dc Sapicntia Siiiritum sanclum ; atquo Palrcin quasi inajoront
Palris, loqucns in IV lili. De Trinit., c. x\, i; 27, misissc utniniipic (pia^^i iiiiiii)i-(<iii. ijiu)i\ Aiigiisti-
col. !I07, t. S, ait : « Alitor inittitur Sapicnlia, ut iiiis iinpi-ohal iii IV lih. itr Trinit., cap. xxi, I5 U2,
sit cuiii liomino; aliter uiissa ost, ut sit homo. /// col. IMO, t. 8, iilis lontradicens : « Non idco,
auinius cuim sauvtas nmicos Iki ct
sc trausfcrt, ct iiiipiil, ariiitrandum cst, minoront cssc Filiuiii,

j)ro})lictas ctiam iinplct sanotos

constiluit, sicul ([uod inissns cst a Patrc; nf<c idco jninorcm Sjtiri-

ani;clos. Sod cum vcnil ploniludo tomporis, missa tuin .sancliini , ipiia ct Pator cuiii misit i;l Filius.
cst uon ut implorot angolos, iicc ut essct angclus, Sive enim jiroptor visibilem croaturam, sive prop-
ncc ut ossct cum lioininibus vol in liomiiiilms lor principii cominciiilatioiicm, uon projitcr iiue-
tantum, ut aiitoa in patribus orat ot in prophotis (pialitalom vcl iinjiariUtatom vol di.ssimiUtudiiiom
sed ut ipsum Ycrbum lioret caro, id est homo. » sul)stantia?, in Scripturis htcc posita intelligiin-
tur. » Non ergo ideo.Pater dicitur misissc Filium
Quod sccumhim altcnim modum dicitur niissus in vol Spiritum sanctum, quod illc cssct major et illi

mandum , sccundum alterum non. miuoros sod maximc propter auctoritatem jirin-
:

cipii commcndandam, et quia in visibili orealura

Pra?terea notandum est,quod cuin his duobus uon sicut ille ajiparuit. Eccc ostensmu est quae
modis mittatur Filius, secundum altorum dicitur sit missio FiUi, et quibus modis mittatur.
missus in mundum, secunduni altcrum vcro nou.
Eo euim modo missus in mundum dicitur quo
visibilis nmndo apparuit. Unde Augustinus in
DIVISIO nniM PARTIS TEXTUS.
codom lib., cap. xx, ^ 28, col. 907, ail « Cum es :
Ostcnso qiiia Spiritus sanctus procedit
tempore cujusquam mente percipitur, mitti qui-
temporaliter et datur a Patre et Filio, liic
dem dioitur, scd non in huuc mundum. Non enim
inquiril, utrum etiam a seipso detur vel mit-
sensibiliter apparet, id est corporcis scnsibus
praisto est. Nam
secuudum quod mente
et nos,
tatur ; et dividitur in partes duas : in prima
aUquid «ternum capimus, non in hoc mundo su- ostendit quod Spiritus sauctus datur et mitti-
mus; et omnium justorum spiritus, etiam in carne tur a seipso ; in secunda inducit similitudi-
vivcntium, inquautum divina sapiunt, non sunt in nem de missione Fiiii, ibi : (c Ne autem mi-
hoc mundo. » Ex prajdictis hquet quod praeter inef- reris quod Spiritus sanctus dicitur mitti vel
fabilem genituram duobus modis mittitur Fihus, procedere a se. » Ostendit autem in prima
sciUcet cum visibiliter apparuit, vel invisibiliter parte dupliciter ' quod Spiritus sanctus a se
percipitur mente.
detur, scilicet per Augustiui auctoritatem et
per duas rationes quarum una talis est. :

Cur Pater non dicitur missus, cum ab aliquo

Quidquid potest Pater et Filius, potest et
cognoscitur sicut Filius.
Spiritus sanctus. Sed Pater et Filius possunt

non dicitur missus,

Hic queeritur, cur Pater dare Spiritum sanctum. Ergo, etc. Alia est
cum ex tempore a (^ioquam cognoscitur sicut quidquid operatur Pater et Filius, operatur
Filius. Ad quod dicimus cpiia in eo est principii :
Spiritus sauctus, et sic ut prius. Et ratioues
auctoritas, quse non habet de quo sit, a quo FiUus istce habent efficaciam propter effectum con-

' Non, ut iu Parm. : « prima partes duas. Primo. »

 ;

170 COMMEiNTUM liN LIB. 1 SENTEiNTIARUM.

notatum in missione ct datione Spiritus
sancti cx parte crcaturai. Operatio enim et
ARTICULUS PRIMUS.
potcntia respcctu ercatur£e est communis
omnibus tribus pcrsonis, Utrum missio conveniat divinis personisK
« Ne autcm mireris quod Spiritus sanctus
dicitur mitti vcl procederc ase. » Ilic inducit Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
missioncm Filii ad notiticandum missionem quod missio non conveniat divinis personis.
Spiritus sancti, et dividitur in partes duas :
Missio enim videtur dicere quamdam loci
in prima dcterniinat de Filii missione in mutationem, secundum quod dicimus nun-
communi in secunda quantum ad speciales
; tium mitti ad aliquem locum. Scd divinis
modos, ibi « Ilic qu?eritur, utrum semel
:
personis, qu» ubique sunt, non convenit
tantum missus sit Filius, an s»pe mittatur. » aliqua loci mutatio. Ergo nec missio.
Prima in duas in prima movct quaestioncm
:
2. Prffiterea, supcr illud Ezech., xvi, 53 :

de missione duplieem, qualiter scilicet

Filii Converte7is restituam eos* conversione So-
intelligatur et a quo mittatur in secunda ; domorum ciim filiabus suis, et conversione
solvif, ibi « Quocirca quffirendum est, quo-
:
Samariie et filiarum ejus , dicit Hierony-
modo intelUgatur missio Fllii vel Spiritus mus, col. 157, t. 5 « Quod conjunctum est
:

sancti. » Et ha^c dividitur in duas in prima :

et in uno corpore copulatum, mitti non po-
solvit quantum ad missionis modum in se- ;
tcst. » Sed una persona conjuncta est alii
cunda quantum ad missionis principium, majori unione quam aUqua copulatio cor-
ibi « Et qu.od a Spiritu sancto Filius sit
:
poralis. Ergo una persona non potest mitti
missus auctoritatibus conflrmatur. » Et ab aUa.
haec dividitur in duas in prima ostendit :
3. Item, nihil pertinens ad inferioritatem
quod non solum FiUus missus est a Patre, potest dici dc una persona respectu alterius,
sed ctiam a Spiritu sancto ; in secunda os- cum non sint gradus in Trinitate unde dicit
;

tendit quod etiam a seipso, ibi : « Deinde Damascenus, Ub. III Fid. orthod., cap. xiv,
ostendit esse datum etiam a scipso. » Et hsic col. 10i2, t. 1, quod Christus non est obe-

in duas prima ostendit Filium esse da-

: in diens Patri nisi sccundum quod homo. Mis-
tum a seipso; in secunda ostendit Filium sio autem et datio videntur importare quam-
esse missum a scipso, ibi : (( Quod autcm a dam inferioritatem in misso et dato. Ergo
scipso mittatur, Augustinus astruit. » Et ncutrum convenit divinse pcrsonae.
circa hoc tria facit in prima ostcndit verita-
:
4. Item, constat quod divina persona est
tem; in secunda concludit intentioncm suam in infmitum dignior quam aUquis angelus.
ibi « Ex supradictis aperte monstratur quod
:
Sed angeU superiores qui sunt assistentes,
Filius missus est a Patre, et Spiritu sancto, secundum Dionysium, XIII Cselest. hierar.,
etaseipso; » in tertia excludit objectionem, col. 299, t. 1 non mittuntur ad nos propter
,

ibi « Sed ad hoc opponitur

: si Filius a :
suam dignitatem. Ergo multo minus divinse
seipso missus est, cur ergo ait A meipso :
personse mittuntur.
nou veni ? » In contrarium autem sunt plurimae aucto-
ritates canonis et sanctorum, ut in Liltera.
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
QUiESTIO PRIMA. missio vel datio ratione sua3 significationis
dicitexitum aUcujus ut missi ab aliquo sicut
Ad intellcctum hujus partis de tribus quae- a mittcnte, et ad aliquem terminum. Iste
ritur primo de missione secundum se se-
: ; autem exitus in creaturis est secundum dis-
cundo de ipsa cx parte missi tertio de ea- ; tantiam corporalem missi a mittcnte, et in
dem ex partc mittentis. comparatione ad terminum ponit in misso
primum duo quaeruntur I" utrum
Circa : esse ubi non fuit prius. Quia autem omnis
missio aut datio conveniat divinis pcrsonis imperfectio amovenda est ab his quse in di-
2" quid significet, utrum essentiam, vel no- vinam praedicationem veniunt, ideo missio
tionem. in divinis inteUigitur non secundum exitum
locaUs distantise, nec secundum aUquam no-
vitatem advenientem ipsi misso, ut sit ubi

'
I p. Simmx theol., q. XLili, art. 1.
 niSTINCT. XV, Ur/FST. I. AHT. I KT II. 171

priiis noii tiinral ; sod scciiiiiliiiii uxiliiiu ii (jiio uiiiiiiiio loci iiiuliilio «xcliiilitiir. Kt
oiiHiiiis al) aliiiiio iit II |»riiiti|>io, nl scuiiii- praflorca («irccliis illo tu\ (|ii<>mi mi iuis.^io

(liiiii iiovilaliMii a(lvoiii(>iil(Mii ci ad (|iiciii lll IxMSoiiat diviiia' cliaiu iiiiincdiato (i.st uli ip.sa

iiiissio, iit iiovo iiiodo p(M'.soiia iuis.sa iii (m> |)(M'.soiia, .scilic(!l ^qatia Kniliiiii facioilM, ut
oss(i (licatiir. V.\ (pio patcl (piod iiiissio do (lictiiiii cst'. Kircctns aut(Mii snpcriorntn aii-
ralioiio siii dilVcMt. a pruc(vs.sioiio (!l dali^niu. f^clornin (irilcilnr iii iios incdi.intiiin.s inro-
l'ro('(.vssio (Mrnii, pro(msio, dicil
iii(|iiaiitiiiii rioriliUK aiigclis, so(Miiiduin l)ioiiysiuni,
roal(Mii distiiicli(MUMii ut n^sporluiii ad priii- Civlesl. liivr., cap. .viii, § .'«, col. 'iW.), t. 1, ct
ci|riuiii a ipiu proccdil, ol iioii ad ali(pi(Mii idco iion (li( nnliir ipsi siipiM'ioros uiiKoli ad
tiMMuiiiiiiM. Daliu aiit(Mii noii iiu|)orlat (listinc- iios niitti, scd inlorionjs, ipii circa ikjs iiniiio

tioiKMii dati a a (pio dalur, ipiia

[)iiiici|)io diato op(Maiiliir ; siciil (^tiaiii iioc inissio di-
idoiu potostdaro si^ipsuui; sud lautuiii alioo viiia' por.souu! ost seouiiduiii illas portoctio-
cui datur, ut supru dictuiu ost'. Sod niissio nos (luas cruatura a Doo rocipit, ugonto uli-

poiiitdisliuclioiuMu iii luissootad [)riiici|)inin (pia uiodiu croutura.

ot ad t(M'iuiniiin. VX idoo cuiu dicilur S|)iri-
tus sanclns iiulti, iuclndilur iii sif^niilicatiouo
AKTICULUS 11.
missionis utonpio rospoctus, scilicot tumpo-
ralis ut aitornus a'toruus prout a IVilro ot
: Utrum missio siynificet notioiiem.
Filio procodit; ol toiiqwralis prout sij^nilica-

tur iu hahiludiiio ad croaturam, (\\\i\i novo Ad secundum sic procoditur. \. Videtur

niodo ad ipsuiu so habot. quod luissio sigiiiticot notionom. Dicit enim
Ad primum urgo dicendum, (juod quam- IJoda in (piadam liomil.^; col. 181, t. 5,
vis Spiritus sanctus, qui ubiciuu est, noii pos- quod missio Spiritus suncti est ejus pro-
sit ussu uhi nou fuorat, loci mutationu circa cos.sio. Scd processio est notionale. Ergo et

ipsum intoUocla; tainoii potost osso aliquo missio.

modo quo prius non fuorat, mutationo facta quidquid importat originem
2. Praiterea,
circa illud iii quo esse dicitur; et in hoc sal- in divinis estnotionalu quia essentia divina :

vatur ratio missionis. non originatur, nec aUquam personam ori-

Ad secuudum dicendum, quod Glossa Ilic- ginat. Missio autem, ut dictum est, importat
ronymi missione crcaturae
intolligitur do exitum originis ah alio sicut a principio.
quae lit per loci mutationcm, quse non potcst Ergo est notionale.
esse nisi ejus quod locaUtcr separatur. Addi- 3. Contra, secundum Dionysium, De div.
vinam autem missionem sufficit distinctio 7iom., cap. n, col. 635, t. 2, omne nomen
personarum in esscntiae unitale. connotans efTectura aliqucm in creatura,
Ad tertium diccndum, quod ohedientia est dictum de Deo pertinet ad coramunitatem
proprie respcctu prajcepti, quod proprie ad essentiae. Sed missio importat efTcctum ali-
domiuium pcrtiuet. Unde patet quod ohe- quem in creatura , ut dictum est. Ergo
dientia gradum importat dignitatis. Unde siguificat essentiara.
non potcst dici de persona FiUi vcl Spiritus 4. Praetcrea, nuUa notio communis est
sancti secundum divinitatera. Mittcre autcra FiUo ct Spiritui sancto. Scd raissio commu-
non ponit gradum dignitatis, sed auctorita- iiis est utrique : utcrque enim legitur mis-
tem principii in uno, rcspcctu alterius qui sus, ut in Littera dicitur. Ergo missio non
ab iUo exit : et iste ordo est in divinis perso- dicit aliquam notioncm.
nis. SoLUTio. —
Rcspondeo dicendum, quod
Ad quartura dicendum, quod non secun- quaedara noraina sunt in divinis quae signi-
dum eamdera rationcm raissio dicitur de an- ficant tantum personara, ut Pater et FiUus;
gelo et de divina persona. Angelus enim quaedara quae tantura significant essentiam,
missus localiter movetur, cum sit ubi prius sicut hoc noraen essentia quaedara quse ;

non fuerat quia cura sunt in caelo, non sunt

: significant utruraque, sicut dictum est^, de
in terra. UnJe missio talis aUquam indigni- potentia gencrandi et spirandi. Et ita dico,
tatem vel inferioritatera gradus ponit circa quod raissio est et essentiale et notionale,
missum. Non autem missio divinae personae secundum aUud et aUud. Secundum enim

^ Dist. XIV, q. II, art. 1. — ' Dist. xrv, q. ii, art. 2. censionem Domini. » — * Dist. vii, q. i, art. 1.

- '
Scilicet X, quse est « in dominica post As-

YU. 12
 ;

178 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

respecliim quem importat missio ad simm Damascenus, Ub. I Fid. orthod., cap. ii,

principium, cst notioiiale; secundum autem col. 791, t. 1, in divinis omnia unum sunt,
respectum quem importat ad etlectum in prffiteringenerationem gcnerationem et
,

creatura, est essentiale. processionem. Sed missio nuUum horum

Sed circa hoc est duplex opinio. Quidam est. Ergo videtur quod toti Trinitati conve-

enim dicunt, quod principaliter significat nit.

notionem, et cx consequenti essentiam se- 2. Praeterea, missio divinaj personae intel-

cundum effectum connotatum. Alii dicunt e ligitur secundum hoc quod ipsa persona per
converso; et hoc mihi videtur verius esse, missionem manifestatur. Unde dicit Augus-
considerata virtute vocahuli. Missio enim tinus, IV Be Trinit., cap. xx, col. 906, t. 8,

secundum rationem sui nominis non dicit quod mitti est cognosci quod ab aUo sit. Sed
exitum ab aliquo sicut a principio a quo eCfectus in creatura quifit per missionem,

missio esse habet; sed solum in ordine ad manifestat totam Trinitatem sicut causatum
eCfectum missionis ponitur auctoritas aUcu- suam causam. Ergo videtur quod tota Tri-
jus ad missum. Servus enim qui mittitur a nitas mittatur.
domino, non exit ab ipso secundum suum 3. Prceterea, sicutdona appropriata FiUo
esse, sed sicut a principio moventc ipsum et Spiritui sancto sunt communicabiUa crea-
per imperium ad hunc actum. Sed quia in turae, scilicet sapienlia et bonitas, ita et
divinis personis non potest esse auctoritas dona appropriata Patri, scilicet potentia. Sed
respectu missi, nisi secundum originem es- ratione illorum donorum appropriatorum
sendi, ideo ex consequenti importatur rela- eis dicuntur Spiritus sanctus et FiUus mitti.
tio originis in missione, secundum quam est Ergo eadem ratione et Pater.
notionale; et principaUter importatur ordo 4. Item, ubicumque est FiUus vel Spiritus
ad effectum missionis secundum quem est sanctus, est et Pater. Sed Spiritus sanctus
essentiale. Sed in processione temporaU est vel FiUus dicuntur mitti, quia novo modo
e converso : quia processio secundum no- existunt in aUqua creatura. Ergo videtur
tionem suam, prout sumitur in divinis, dicit quod simul cum eis Pater mittatur, et ita toti

exitum a principio originante, et non dicit Trinitati convenit mitti.

ordinem ad effectum nisi ex consequenti; Sed contra, videtur quod solus FiUus
5.

sciUcet quantum ad modum processionis', mittatur, Sicut cnini dicit Augustinus, IV

ut dictum est. Et ideo processio temporaUs De Trinitate, cap. xx, col. 906, t. 8, mitti
videtur esse principaUter notionale, ct ex est cognosci quod ab aUo sit. Sed cognitio
consequenti significare essentiam ratione appropriatur Filio, qui est verbum et sa-
connotati etfectus. Datio autem accedit ad- pientia Patris. Ergo solus FiUus videtur
huc^ pUis ad essentiam quam missio, ut patet mitti.
ex dictis. 6. Item, videtur quod solus Spiritus sanc-
Et per hoc patet solutio ad tria prima ar- tus. Omnia enim dona spirituaUa pertinent
gumenta. ad manifestationem Spiritus, ut habetur I
Ad quartum dicendum, quod notio potest Corinth., xn, 7 IJnicuique datur manifes-
:

significari in divinis dupUciter aut proprie, : tatio Spiritus adutilitatem. Sed per missio-
sicut paternitas vel innascibiUtas; aut com- nem manifestatur persona divina. Ergo vi-
muniter, sicut esse ab alio vel a quo est detur quod solus Spiritus mittatur in om-
aUus; et hoc modo significatur notio in mis- nibus donis.
sione ; et ideo communis est duabus personis SoLUTio, —
Respondeo dicendum, quod,
ab alio existentibus. sicut dictum cst^ in omni missione oportet
quod ponatur aUqua auctoritas aUcujus ad
ipsum missum. In divinis autem personis
QUiESTIO II. non est auctoritas nisi secundum originem
et ideo nuUi personae divinsp, convenit mitti,
Vtrum missio comeniat omnibus personis. nisi ei quai est ab alio, respectu cujus potest
in aUo designari auctoritas ; et ideo Spiritus
\ . Deinde quseritur cui convenit mitti. Et sanctus et Filius dicuntur mitti, et non Pater
videtur quod toti Trinitati. Sicut enim dicit vel Trinitas ipsa.

^ Parm. addit : « qui esl femporalis. » — ' Parm. : « Dico autem, quod hic accedit plus.» — ' Q. i, a. 1.
 hlSTINCT. XV. (Ml/KST. II, KT Ulf.l-.ST. III, AIIT. I. 170

A(l |)i'iiiiiini orp) (liccinliiin, (|n(i(l in nii.s- Ad so.xtnin (licuiKiniii, i|uo(l in dono diio
siont^ incliKlilnr inlcllccln.s inoccsHidiii.s «-1 ost considoraro : Hciliccl rfilion<*iii doni et
,

g-iuionitioni.s iniplicili^ iinniiliini jkI u\ (|iki(I Mic nianircslal oiinic (liiiinin S()iritiiin Minc-
('oiiinuiiio osl ois, scilicnl cs.so uli alio : tiiiii, iiii|nanliiin liahol ralidiioin priini doiii,

(|nanivis iion (|nanliini ad propriain ralio- .scciiikIiiiii ijiiod <;st unior; iinl .scciindiini

noin {^(Micialioni.s vcl procossionis. Hp(M-icin doni, ot sic ali(|no(l (loniiiii iiiaiii--

A(l sociindnin (lic(Mi(liini, (|no(l iii inissiouo rostal i[)suin liliuni, sicul .supiouliu vel
iioii liinlnm osl olVocliis doni crojiti croatnra' sciuntia.
colhiti, sod otiain, ut (lictniii ost, pouilur
uuctoritas alicnjns principii rcspoctu ipsius QUiEyTK) 111.
nii.ssi. HikU^ iii inissioiK! p(!rsoiia; cof.,Miosci-
tur porsona uh alia csso, socuudniu Aiif,^u.s- Doiudoqua^ritnrde missiono percompura-
tiiiuiu, ulti snpra. Kt (inia hoc iioii convcuit tionein ad mittoutom, et circu hoc duoquae-
toti Trinitati ncc ipsi l*atri, idoo uoii potost ruiitur l"utruin alicui i»(!rsona; convoniat
:

dici l'alor vol Triiiilas luilli. Kt pra-loroa ot- qiiod millat so, vcl j^rocodat a se, vol det;
foctus illo uKii;is appro[)riatur uni per.son.'U 2" utrum Filius millatur a Spiritu sanctu.
quam ulii, socuuduiu (luoui uua por.souu di-
eitur niitti ot nou ulia.
AllTlCULUS PRIMUS.
Ad tertiuiu dicoiuluui, (]uod poteutia, quai
approprialur nou hahet ratioueiu ut
l*alri, Utrum aliqua persona mittat se vel det.
pertiueut ud redilum iii Ihiem; sed uiagis
portiuet ad exituui a priucipio, dieit euiin Ad primumsicproccditur. Videturquod 1.

potontia ratiouem priucipii : et ideo nou per- nulla porsona det so, vel mittat se. Dans
tiuetud missiouem, qua'! lit ud rovocanduin cnini scnipcr videtur hahero auctoritatem
rutioualem crealurum iu Deum, respcctu dati. Sod nuUa persona liabet auc-
Kt praUoroa Pater, iu quo cst prima auc- toritatem respectu suiipsius. Ergo videtur
toritas, non potest desiguari mitti, (|uia res- quod nulla persona det se.

pectu ejus nulla hahetur auctoritas. 2. Item supra, dist. xiv, dixit Magister,
Ad quartum dicendum, quod cum Pater quod homines non possunt dare Spiritum
sit in Filio, et Filius in Patre, et uterque in sanctum, quia ab eis non procedit. Sed nulla
Spiritu sancto, quando Filius mittitur, simul persona procedit a seipsa alias esset prin- ;

et venit Pater et Spiritus sanctus, sive intel- cipium suiipsius. Ergo nuUa persona seip-
ligatur de adventu Filii in carnera, cum ipso sam dare potest.
dicat, Joan., viu^ IC) :Soliis non siim, sed 3. Item, sicut dictum est *, missio ponit

ego, el qui misit me Pater; sive intelligatur exitum ipsius missi a mittente. Sed nulli
de adventu in montem, cum ipse dicat, Joan., personse convenit exire a seipsa. Ergo nulli
XIV, ^3 Ad eum veniemns, et mansionem
:
personae convenif^ mittere se.
4.. Item, sicut dictum est, processio prin-
apud eum faciemus. Et ideo adventus vel
inhabitatio convenit toti Trinitati quee non :
cipaliter importat resp§ctum personae ad

dicuntur nisi rationc elTcctus conjungentis principium a quo distinguitur. Sed nulla
ipsi Trinitati, (juamvis ille effectus ratione persona divina distinguitur a seipsa. Ergo
appropriationis possit ducere magis in unam nec a se procedit.
personam quam in aliam. Sed missio super 5. Prffiterea, haec praepositio « a » importat
hoc addit auctoritatem alicujus respectu per- habitudinem principii. Sed nulla res est
sonse quffi mitti dicitur ; et ideo non potest principium suiipsius. Ergo etsi conceditur
convenire nisi personse quae est ab alio prin- quod aliqua persona mittit se, non debet con-
eipio. cedi quod mittatur a se.
Ad quintum dicendum, quod quamvis co- Contra Augustinus, IV De Trinit., cap. xx,
gnitio approprietur Filio,tamen donum illud § 29, col. 908, t. 8 : (( Sicut generari est
ex quo sumitur experimentalis cognitio, Filium esse a Patre, ita Fihum cognosci esse
quae necessaria est ad missionem, non ne- a Patre, est Fihum mitti. Sed ista cognitio
cessario appropriatur Filio, sed quandoque potest causari a Filio. Ergo et missio Filii
Spiritui sancto, sicut amor. potest esse a Fiho.

'
Qusest. I, art. 2. — « Parm. omittit « exire a seipsa. Ergo milli personffi convenit.»
m COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
Item, hoc videtur ex his quJB in Littera missio aliquando proprie sumitur, ahquando
dicuntur. improprie. Quando missio sumitur proprie,
SoLiiTio. — Respondeo dicendum ,
quod importat distinctionem missi ab eo a quo flt
secundum diffcrentiam donationis, missionis missio et ideo hoc modo non potest dici quod
;

et processionis superius assignatam ', diver- Spiritus sanctus mittat se. Communiter au-
simode oportet in hac quaestione loqui. Si tem sumitur et impropriemissioproinfluen-
enim accipiamus dationem , de ratione da- tia vel datione ; et sicdicunt Spiritum sanc-
tionis non quod datum
videtur phis esse nisi tum mittero se, quia dat se vel quia inspirat
hbere a dantc habeatur. Hoc autem potest se. Et haec opinio est Praepositivi et AUissio-
esse dupliciter : aut sicut aUquis libere seip- dorensis, hb. I Summae, c. vn. Et quia haec
sum habet, vcl ahquid quod in ipso est aut ; opinio parum videtur recedere a prima, ideo
sicut hbere aliquis habct suam possessio- dixerunt aUi quod proprio dicitur Spiritus
,

nem, vel id respectu cujus dominium habet, sanctus mittere. Et huic consentiendum vi-
secundum quod habere muUismodis dicitur. detur, si virtus nominis attendatur. Missio
Unde de ratione dationis non est quod po- enim, ut dictura est', importat duo sciUcet :

natur aliqna auctoritas respectu ipsius dati, missum esse ab aho, ratione auctoritatis
potest enim aliquis et seipsum ex amore quam importat, et iterum effectum secun-
dare alicui in aniicum, nisi specificetur datio dum quem novo modo inaUqua creatura
secundum specialem modum habendi, qui est Spiritus sanctus dicitur. Unde sensus est :

secundum dominium, qualis^ donatio nulla Spiritus sanctus mittitur id est, est ab :

est respcctu divinorum, Et ideo datio non aUquo, et flt novo modo in aUquo, nuUa ta-
exigit aliquam rationem principii respectu men mutatione facta circa ipsum, ut prius
ipsius dati. Unde dari ,
potest convenire et dictum est.
essentiae divinae prout dicimus quod Pater
,
Notandum est autem, quod diversimode
dat essentiam suam FiUo et potest conve- ; veriflcatur locutio, quandoaUquod conjunc-
nire Patri, ut dicatur Pater seipsum dare; tum praedicatur de aUquo secundum esse, et
et similiter Filio, et Spiritui sancto. Nec quando secimdum fleri. Quando euim prae-
notabitur aUqua distinctio dantis ad datum, dicatursecundum esse, oportet quod utrum-
nisi forte secundum rationem, sicut intel- que iUorum esse dicatur; ut si dicam, So-
ligentis ad inteUectum. Et sic concedimus crates est homo albus, oportet eum esse
simpUciter quod persona dat se, et datur hominem et album esse; nisi alterum di-
a se. minuat rationem alterius, ut cum dicitur,
Sed circa missionem est major difflcuUas, homo mortuus. Sed quando praedicatur con-
quam attestatur opinionum diversitas. Qui- junctum secundum fieri, sufflcit quod alte-
dam enim dicunt, quod omnes tales sunt rum dicam, Socrates
in fleri praedicetur ; ut si
falsae : « Spiritus sanctus mittit se vel FiUus est nunc factus liomo albus, sufflcit ad veri-
mittit se. » Et dicunt rationes Magistri non tatem hujus locutionis, quod sit nunc factus
valere; quia cum missio includat in se no- albus, quamvis non homo. sit factus
tionem, non oportet quod in potentia vel Item notandum
quod quando aUquod est,
operatione missionis tres personae conve- compositum praedicatur de aUquo secun-
niant, sicut nec in generatione vel potentia dum fleri,diversimode se habet in faciente
generandi. Et dicunt etiam non esse simile et in facto. Quia ex parte facti oportet ,

de missione in carnem, secundum quam quod utrumque praedicetur secundum esse,

FiUus seipsum mittere dicitiir; quia in iUa etsi non utrumque secundum fleri, ut si di-
missione natura creata assumitur in unita- cam, isto est factus homo albus, oportet eum
tem quod non contingit in
divinae personae ; essc hominem et esse album, nisi aUerum sit
aliis missionibus. Et si in auctoritate aUqua diminuens; non autem oportet quod fiat
invenitur quod Spiritus sanctus mittat se, homo, sed sufflcit quod flat album. Ex parte
glossandum est Jd est, a Spiritu sancto est
: autem facientis, quia faciens non refertur
effectus, in quo ab aUo cognoscitur esse. Sed ad factum, nisi secundum id quod flt in ipso,
quia sancti communiter taUbus locutionibus sufflcit quod faciens dicatur facere alterum
utuntur, et praicipue Augustinus et Magister tantum ut si dicam pictor facit parietem
;
,

hoc concedunt; ideo aUi dixerunt, quod album, non oportet quod faciat eum esse pa-

Qusest. I, art. 1. — » Parm. : « Talis autem. »— ' Quaest. i, art. 1.

 ;

nisTiNcT. XV, (.ii';i:si. iii, \ni, i ri n. ^^,1

linlcMii rt (is.sd alhmii ; S(mI siirilcil si lacit ncc ali kI.h SpiriliiH Kaiicliis proccdit ; cI iilco
ussiUMiiii allitiin laiiliiiii. iinlin iiiinld piiti-st lioiiio inittcn^ S[iiriliiiii
Dico if^ilnr, (pioil niissio, ipiia poiiil inis- saiicliiin.

suin osso in aliipio co inodo (pio |iriiis non .\il lcrliinn (licciKlnin , (pnnl inissio non
oral ct si(* licri iii ilio sccnndnin illniii nio- ponil laiiliini cxitiiin ; s(;il ciini tiuc aliipiid
(Inin, inipoilal ipianiilain raclioncin; non aliinl, scijicct cssc in crcatiira sitcnniliiin iio-
(lico rcal(«in raclioiKMii , S(mI ralionis tanlnni, vani lialiitiKlincin. I<]t (pianivis s(;ciitiiliiiii

qnai t(n'niinatiir ad rcIalioiKun ralionis, ct allcrnni , scilicct o.xitiiin, non rtinjratur

noii rci, sicnt dicilnr Dcns 1'aclns n^riiKinni. ad sc siciil ad principiiini ; lanicn s(iciin-
Sonsns cr;4:o (^sl : k Spirilns .sancliis cst mis- dmn iilrmiKpic conjiiiiclnin nifcrliir ad so
sus; » id cst, racliis ost cns al» alio c.xistcns sicnl ad principimn iiisc ciiiin lacit, so
;

in croatuni por p;ratiaui. Uudo oportot ad oxishMilcin ali alio, .socnndmn iiovain liabi-

hoc ut dicatur luissus, (piod ot sit al) alio, ct liidincui csso in aliquo ratioue porlcctioiiis
flat iu ali(|Uo.s(>cnndnni iiovani lialiitudincni. (piain illi confcrt.
Proptcr (|Uod Palcr iion polcst dici inilti, Ad (piartnm (lir(!nduin, (juod (piamvis
quia uou csl ab aliipio. Si aulciu acci[)iaiims procossio inqxirlcl lanluin nsspcctuui ad
ox parto miltoutis, tuuc luittoro Spirilniu porsouam a qua liabct esso, tainou processio
sauolmu uihil aliud ost quam facerc S[)iri- •oiu[)oralis, ut dictuin cst, iin[)orlat rcspcc-
tum sauclum oxislonlom ab alio (;sso iii , tumad cnialuram inquam procodit ;ct hujus
aliquo siHMinduiu uovam liabitudiuom ; ct raliouc tcm[)oralilor dicitiir proccdere a so,
idoo cuicuuKjuo porsoiuo couvenit facoro sicul ct luiltia sc.
alterum istorum , scilicot tjuod sit in aliipio Ad dicendum, quod ipso Spiritus
(piiiilum
sccuudum uovam habitudiucm, dicetur niit- sauctus quamvis non sit priucipium sui-
tero Spirihuu sauctum, quamvis uim sit i[)sius simplicitcr , tameu ipsc facit , se
principium Spiritus saucti, socundum quod cxistcutcm ab alio, esse in ali(pio secundum
est ab ali([uo. Et quia tota Triuitas facit uovam habitudiuem et secuudum hoc, to- ;

Spiritum saiiclum esse in aliquo secundum tum coujunctum refortur in se sicut in prin-
novam habitudinem, proptor donum colla- cipium, ratione alterius tantum, ut patet ex
tum totius Trinitatis; idoo tota Trinitas di- prsedictis.
citur mittere Spiritum sanctum; et ipse
seipsum mittit, et ipso a se mittitur sub eo- ARTICULUS II.

dem seusu. Utrum Spiritus sanctus mittat vel det

Ulterius, si loquamur de processione, Filium.
habebit minus de proprietate, et minus pro-
prie dicetur, Spiritum sanctum procedere a Ad secundum sic proceditur. 1 . Videtur
se, quam milti a se. Sed tamen, quia pro- quod Spiritus sanctus non det vel mittat Fi-
cessio temporalis, utdiclumest, ponitnovam lium. Augustinus enim dicit, II De Trinit. ',
habitudinem ad creaturam in quam proce- cap. v, col. 849, t. 8, quod « exire Filium a
dit, et onmis novitas perlinet ad aliquam Patre et veiiire in mundum hoc est Filium
factioncm ideo etiam secundum processio-
;
mitti » a Patre. Sed Filius non exit a Spiritu
nem temporalem Spiritus sanctus ens ab sancto. Ergo non mittitur ab ipso.
alio est et existens novo modo in ahquo. Et 2. Item, sicut Filius se habet ad Patrem,
sic sub eodem sensu conceditur quod Spi- ita Spiritus sanctus ad Fihum. Sed Filius
ritus sanctus procedat a se temporaliter. nullo modo mittit Patrem. Ergonec Spiritus
Ad primum ergo dicendum, quod non est sanctus Filium.
de ratione dationis quod ponatur aliqua Contra Isa., Lvin, 16 : Et tunc* Dominus *Nunc.
auctoritas respectu dati, nisi quando datur misit me et Spiritus ejus; et exponit Glossa
aUquid quod habetur per modum dominii de Filio. Ergo mittitur a Patre et Spiritu
et talis datio non est in divinis, ut dictum sancto.
est. Item, Ambrosius, lib. III, cap. n% col. 811,
Ad secundum dicendum quod neutrum ,
t. 3, De Spiritu sancto : « Datus Filius est a
horum homines efficiunt quae in missione Patre, ut Isaias dicit, ix, 6 : Filius datus est
importantur ;
quia nec gratiam conferunt, nobis. Datus est, audeo dicere, et a' Spiiitu

' Parm. : « I De Trin. » — » Parm. : « cap. xi. » — ' Migue : « et ab 3piritu, qui missus al) Spiritu est. »
 ;

182 COMMENTllM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

sancto, quia a Spiritu sancto missus est. » mitti, cum non sit ab alio. Si ab alio esset,

Ergo, etc. et mitti posset et filius eum mitteret.

SoLUTio. — Respondeo dicentlum, quod
quidam distinguunt triplicem missionem EXrOSITIO FRIM.E PARTIS TEXTUS.
Filii unam qua missus est in carnem;
:

aliam qua mittitur in mentem tertiam qua ;

« Si enim Spiritus sanctus seipsum dare
mittiturad praidicandum ctsecundum hanc ; non potest, et eum Pater dare potest et Fi-
ultimam missionem dicunt Filium missum a lius; potest utique Pater dare aUquid et
Spiritu sancto, non autom secundum duas Filius quod non potest Spiritus sanctus. »

primas, sed solum a Patre. Cujus ratio est, Hic ponit Magister duas rationes ad osten-
secundum eos, quia missio ad prsedicandum dendum quod Spiritus sanctus dat se qua- :

potest convenire Christo ratione humanae rum prima sumitur ex parte potentiae;
naturae, cujus assumptio praesupponitur sed ; secunda ex parte operationis, quorum
dure primffi missioncs referuntur ad ipsam utrumque commune est tribns personis.Sed
personam Filii, quia missio in carnem con- videtur quod non valeant quia nos dicimus, ;

venit ipsi personae secundum se, et non ra- quod Pater potest generare Filium et ge-
tione humanae naturae, cujusassumptio con- nerat. Filius autem non potest, nec generat
sequitur missionem sccundum intellectum, nec tamen aliqua divisio potestatis aut ope-
sicut efTectus causam, et sicut terminus mo- rationis sequitur; et similiter videtur in
tum. Et similiter in mcntem non mittitur proposito.
ratione humanae naturae. Et quia Spiritus Sed dicendum, quod si dare et procedere
sanctus non habct auctoritatem respectu temporaliter esset tantum secundum rela-
personae Filii, sed tantum respectu naturae tionem aeternae originis, rationes non vale-
assumptae, ideo concedunt tertiam missio- rent, sicut nec de generatione. Sed quia hoc
nem Filii esse a Spiritu sancto et non duas includit etiam efflcientiam respectu quorum-
primas. dam effectuum in creatura, qui communiter
Sed quia, ut dictum est ', non requiritur sunt a tota Trinitate ideo rationes neces-
;

de necessitate quod in mittcnte sit auctoritas sario concludunt.

respectu missi, sed tantum efficientia res-
pectu ejus secundum quod missus dicitur Divisio secundj: PARTIS TEXTUS.
mitti; ideo concedimus quod Spiritus sanc-
tus et tota Trinitas misit Filium secundum , Hic quaeritur, utrum semel tantum mis-
«
quamlibet missionem ct praecipue cum Au-
; sus an saepe mittatur. » Hic deter-
sit Filius,

gustinus expresse dicat eum missum a Spi- minat de missione Filii secundum speciales
ritu sancto loquens de missione in carne, in modos ipsius ; et dividitur in partes duas :

hb. II De Trinit., cap. v, § 8, col. 849, t. 8 : in priraa determinat voritatem ; in secunda

« Mitti, inquicns, a Patre sine Spiritu sancto removet objectionem, Hic quaeritur, ibi : «
non potuit ;
quia Pater intelligitur mi- eum cur Pater non dicitur missus, cum ex tem-
sisse, cum fecit eum ex femina quod utique
; pore a quoquam cognoscitur, sicut Filius. »
non fecit sine Spiritu sancto. » Prima in duas in prima distinguit duos
:

Ad primum ergo dicendum, qiiod quando modos missionis Filii ; in secunda assignat
Pater dicitur mittere Fihum, in mittentc ipsorum difTerentiam ibi « Ecce distincti
, :

intelligitur auctoritas respectu missi, non sunt duo modi missionis Filii. » Prima in
inquantum est mittens, sed inquantum est duas in prima movet quaestionem in se-
: ;

Pater ; et ideo Filium mitti a Patre est ipsum cunda ponit solutionem ibi « Ad quod di- , :

exire a Patre. Non autcm ostenditur aucto- cimus quod duobus modis dicitur Filius
ritas in mittente cum seipsum FiUus mit- mitti. »
tere dicitur, vel cum Spiritus sanctus eum «Ecce distincti sunt duo modi missionis
mittit; et ideo Filium mitti a se vel a Spiritu Filii. » Hic assignat differentiam inter duos
sancto, nori est ipsum exire a se vel a Spiritu modos assignatos; et dividitur in duas, se-
sancto. cundum duas difTcrentias quas assignat. Se-
Ad secundum dicendum, quod Filius non cunda, ibi « Praeterea notandum est. »
:

potest mittero Patrem quia Pater non potest

; « Hic quaeritur, cur Pater non dicitur

' Qugest. i, art. 2.

 ; '

rUSTIM.T. \V, UU r.ST. IV, .MlT. I. 1^3

inissiis, cuiuox tiun|)<irit u <|ii(ii|iiaiii n>Kii*>s- .1. piMHona divina iioii inittilur
1'ni'torca,
citiir, siciit l'"iliiis. » llic (ixcJiKJil (iMjoclid iiisi iii donis Knitia» Knitnin facjontiM. Stul

iKMii, ol circji licic tri.i l'.K-il : priiiio iiiovct doii.i p(M-tiii(Milia ad iiilcllccliini (|ua! nppro-
olijcctidiKMii, sociiiKJo poiiit soliilidiiciii, ilii : pri.iiiliir liliu, uon sniil Kralniii facicnlia,
(( Ail ipioil (liciiiiiis. (Jiiiii iii co cst priiicipii (Miin siiil coniinniiia lioniH ol inaliH, iit dici-
micloritjis; n lortio o\ solutioiKi iiiiprohat liir I Corintli., xiir, 2 : Si hahue.ro omnnm
i|iiiiriiiiiiliiiii (MioriMn, (|ii(mii prinio ponit, sririitiani..., clitiiilntcnt anfrni mni hdhnrro
ilii : u IdcoipK^ piilaviMnnt (|iii(laiii liaM'ctici... nihil siiiii. |'j-go |''iliiis iioii dicitiir niitli iri-
l*atroiu os.so inajoroiu ol l'iliiini iiiinoroin; » visibilitiM- iu doiiis sibi iippropri.ilis; et ita
sociuulo iiuprobut, ihi :
(( tjuud Auj,nisliuus niillo modo.
iiuprobat. » la contiiiriuin est qnod liabetur Sapient,,
IX, !( : Milte iUaiii, .Siipicntiiim, dc. cxlis,

OU/ESTIO IV. scilicet tnis, a scde maiiniiudinis tuK. Non

autem hxjnilnr de siipi(Milia <!S.senliaiiter
Ad intelloctum luijiis parlis do duobiis dicta; (piiii illa uon inillitnr, cuui non sit
quaerilnr : prinio dtMuissiono iMlii iuvisibili, ab alio. Krgo loqnitur de sapientiii. geiiita,
socMindiiin s(^, (piia do visibiji dictiliir in III ;
qun^ osl Filiiis.

socundo do missiono por comparalionom ad Ilein, Augustinns, libro IV I)e Trinit.,

oos ad quos sil missio. cap. XX, § 2i), col. '.H)8, t. 8 : <( Sicut Filiiun
Circa primniu tria qnanMintnr 1" utrum : genorari ost ipsum osso a Patre; ita Filinin
missio invisibilis convoniat Filio; 2° utrum milli ost cognosci qu(.)d sit a Patro*. » lloc
lit distiucfa a missiono Spiritns sancli invi- aiitcm contingit. l"'rgo et Filiiiin niilli.
sibili; 3" utrnm aliipia missio sit a^tonui, Soi.iJTio. —
Respoiideo dicendnm, quod
sicut procossio ost a^torna ot tcmporalis. sicut in oxitu rerum a priucipio dicitur boni-
tas diviiia in creaturas proccdoro, iuquan-

ARTICULUS PRIMUS. tum rcpra'sentatur in creatura per similitu-

dinom bonitatis divina;'' in ip.sa receptam;
Utrum Filiiis invisibiliter mittatur in ita iureductione rationaUs creaturai in Deum
mentem. inteUigitur processio divinai personae, quae
et missio dicitur, inquantum propria rela-
Ad primum Videtur sic proceditur. 1. tio ipsius personse divinaj repraBsentatur in
quod Filius invisibiliter in mentem non mit- anima per simiUtudinem aliquam receptam,
tatur. Ad missioiiem eiiim divinae personse quoe est exemplata et originata ab ipsa pro-
requiritur quod cognoscatur ipsa persona prietate relationis aeternae;
sicut proprius
adveniens ct praicipue in missione sapien-
; modus quo Spiritus
sanctus refertur ad
tia?., quam nullus habens ignorat. Sed adve- Patrem, est amor, et proprius modus refe-
niente Filio, non cogiioscitur ejus adventus. rendi FiUum in Patrem est, quia est verbum
Job, IX, \ 1 : Si venerit ad me, non intelli- ipsius manifestans ipsum. Unde sicut Spiri-
gam; 7ion videbo illum, si abierit\ Ergo tus sanctus invisibiliter procedit in mentem
videtur quod Filius non mittatur in men- per douum amoris, ita FiUus per donum
tem. sapientiae quo est manifestatio ipsius
; in
2. Item, missio est idem quod processio ultimum ad quod recurrimus.
Patris, qui est
temporalis, ut supra dictum est^ Sed, sicut Et quia secundum receptionem horum duo-
snpra diximus^, processio non habet quod rum efficitur in nobis simiUtudo ad propria
dicatur temporaUs, nisi secundum respec- personarum ideo secundum novum; modum
tum in quem est; quem respectum habet essendi, prout res est in sua simiUtudine,
processio Spiritus sancti ex ipso modo pro- dicuntur personae divinae in nobis esse, se-
cessionis, inquantum procedit ut amor. Cum cundum quod novo modo eis assimilamur
igitur processio Filii ex suo modo non et secundum hoc utraque processio dicitur
habeat respectum ut in quem, sed solum ut missio.
a quo, videtur quod processio temporaUs UUerius, sicuti praedicta originantur ex
FiUo non conveniat, et ita nec missio. propriis personarum ita etiam effectum ,

^ Parm. omittit non videbo illum, si abierit.

: — cognosci quia ab illo procedat. » — ^ Parm. : « bo-
• Qusesh I, arl. 1. ' Ibidem. —
Migne « sicut — ^*
: nitas divina... recepta. »
nalum esse est Filio, a Patre esse-, ita mitti, est
 ;
,
: ;

m .COMMENTUM IN LlB. I SENTENTIARUM.

sunm non conseqnuntiir ut conjungantur est actus prudentiae, scilicet ipsa electio;
fini, nisidivinarum pcrsonarum
virtuto ;
unde magis habent aliquid simile prudentiae
quia in forma impressa ab aliquo agente quam prudentiam. Videmus autem in co-
est virtus imprimentis. Unde in receptione gnitione duos gradus primum, secundum:

hnjusmodi donorum habentur pcrsonae divi- quod cognitio intellectiva tendit in unum
nae novo modo quasi ductrices in finem vel secundum, prout verum accipit ut conve-
conjungentes. Et idco utraque processio di- niens et bonum. Et nisi sit aliqua resisten-
citur datio, inquantum est ibi novus modus tia ex tali cognitione, sequitur amor et de-
habendi. lectatio; quia, secundum Philosophum, VII
Ad primum ergo dicendum, quod ad ra- Ethic, cap. xui et xiv, delectatio conse-
tionem missionis non requiritur quod sit ibi quitur operationem perfectam non impedi-
cognitio actualis persouffi ipsius, sed tantum tam. Unde felicitas contemplativa est quando
habitualis, inquantum scilicet in dono col- ahquis pervenit ad ultimam operationem
lato, quod cst habitus, repraesentatur pro- intellectus et ipsam sine impedimento exer-
prium divinae personae sicut in similitudine ;
cet. Constat autem quod in processione

et ita dicitur quod mitti est cognosci quod Verbi aeterni est cognitio perfecta secundum
ab aUo sit per modum repraesentationis omnem modum, et ideo ex tali notitia pro-
sicut' ahquid dicitur se manifestare vel fa- cedit amor. Unde dicit Augustinus, III De
cere cognitionem de se, inquantum se re- Trin., cap. x : « Verbum quod insinuare in-
praesentat in sui similitudine. Sed tamen me tendimus cum amore Quando-
notitia est. »

habere actuale donum, in quo persona di- cumque igitur habetur cognitio ex qua non
vina detur, non possum scire certitudinali- sequitur amor gratuitus, non habetur simi-
ter in actu, propter similitudinem actuum litudo Verbi, sed aliquid illius. Sed solum
Haturalium^ ad actus meritorios, etsi pos- tunc habetur similitudo Verbi, quando ha-
sim ex aliquibus signis conjicere, nisi per betur cognitio talis ex qua procedit amor,
revelationem fiat certitudo et ideo dicit ; qui conjungit ipsi cognito secundum ratio-
Job Si venerit ad me, non videbo eum; si
: nem convenientis. Et ideo non habet Filium
abierit, non intelligam; quia certitudinali- in se inhabitantem, uisi qui recipit talem
ter gratia gratum faciens, in qua est adven- cognitionem. Hoc autem non potest esse
tus divinae personae, cognosci non potest; sine gratia gratum faciente. Unde constat
quamvis ipsum donum perceptum sit in se quod, simpliciter et proprie loquendo, Filius
sufflcienter ductivum in cognitionem adve- nec datur nec mittitur, nisi in dono gratiae
nientis personae. gratum facientis; sed in aliis donis quae per-
Ad secundum dicendum, quod proprium tinent ad cognitionem, participatur aliquid
Spiritus sancti, quod
amor, potest dupli-
est de similitudine Verbi.
citer habere respectum ad creaturam, vel
ut objectum, vel secundura rationem prin-
ARTICULUS II
cipii exemplaris ad principiatum exem-
platum. Sed proprium Filii unam tantum Utrum missio Filii distinguatur a missione
habere potest relationem dictarum, scilicet Spiritus sancti.
illam quae est secundum rationem principii
et hoc sufficit ad processionem temporalem Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
Filii, quamvis secundum plura possit attendi quod missio Filii distinguatur a raissione
respectus teraporalis in processione Spiritus Spiritus sancti. Missio enira est teraporalis
sancti : et ita etiara raissio utrique convenire processio, ut supra dixit Magister, dist. xiv.
potest. Sed alia est ratio processionis Filii, alia ratio
Ad tertium dicendum, quod quando ali- processionis Spiritus sancti : quia Spiritus
quid participatur non secundum suum sanctus procedit ut araor, Fiiius ut verbum.
actum perfectum, sed secundum aliquem Ergo et alia est ratio missionis.
modum, non dicitur proprie haberi; sicut 2. orane quod convenit aliquibus
Itera,
animalia habent aliquem modum prudentiae, secundum prius et posterius non convenit
non tamen dicuntur prudentiam habere, eis secimdura earadera rationem. Sed Spiri-
quia non habent actum rationis, qui proprie tui sancto convenit datio per prius quam

< Parm. : « reprgesentationis. Sicut, » — * Parm. « moralium. »

 nisriNCT. XV, {^^va^.st. iv, aim. ii. ih»

Kilio, (iuiii linlirl nilioiitMii priiiii dotii : nrp» mIiiiiikiiic; (|niii cf («sHonli Jiliu (•(immiinooHt
iiiia (vsl ralid (lalidiiis iii iilnH|ii(^ V.iyo cl nli i<|iii\ rl .siiiiililnr cs.sd iiuvd mkkIm iii rrfa-
iiiissiotiis, ciMM inissio sil ipsa dalio. tiira. Scd sccMtidiiin pnipriaiii rati(iM(!iM
:i. l'ra>l(M'ca, doiia iii (|iiiliiis (laliir l<'iliiiH Mlriiiii(|iic dillci t : (|tiia cl pnipria ralio pro-
(>l Spiritiis saiictiis siiiit div(>r.sji ct iioii dc- cc.ssionis l-ilii mom (!st propria ratio procog-
pciidciilia ad iiivicciii. Scd coniiii (|iia' iioii .sioiiis Spiritiis saiicti, cmim illc pioccdat iit

dcpciidciil 11(1 iiivicciM, MiiiiiM polcsl csso aiMor, cl liic, iil l"iliiis vcl Viirliiiiii ; cl siiiiili-
aiiio alio. Krj^o ini.s.sio l<'ilii poftvst os.so siiio t(5r propriiis im()(Iiis(|iio riliiisdiciliir o.sso in
niissioiio Spiriliis .saiicli, d c coiivorso; ot croaliira, iioii (!st propriiis modiisijiio Spiri-
ila SMiii disliiicta' (^tiaiii .sociiiidMiii tciiipMs liis .saiicliis (;sl; (iniiiiiiiiiio iiiiiis pcr sapi(;M-
niissioiiis. tiaiii, all(;r pi;r aiiiorciii. Si aiit(MM t(!rlio

•t. l*ra't(>rca, vidcnuis soiisiIiird(M' (|iios- inodo, liinc. dico, (piod iiiia iiiissio iiiiii(|iiain
dain siniplicos rorvontos csso in ainoro divi- ost siiio alia : (piia aiiior S(;(|iiiliir iioliliani;
no, (jui lain(>ii siint valdo holiotos in (M)gin- nolitiu porfocta, s(;(Min(iiini (jiKiiii (;st mi.ssio
tioiio diviiia' sapi(M\tia', ot o convorso. (liim l''ilii, s(;ni|)or indiicit iii aniorom, ol i(Joo

ifjritiir missio iMlii sit scciindiiin (loiiiim sa- siniiil iiiriindiintiir ol simiil aMp^niioiilantnr.
pionruo ot inissio Spiritns .sancti sit st;- Ad orgo dicondMin, (jiiod (juum-
[)riiiiiiiii

cuiidum amoris doiium, vidotur cjuod uiia vis sit alia proccssio .secundum rom, conve-
missio sino alia possit osso. iiiiint famcii in (juodam c()mmiini secundum

Contra, missio Sjiirifiis saiuiiost ad saiic- rationcm, ([iiod cst osso ab alio.
tifioandum oroaturam, ut snpra dixit Ma- Ad .sccnndiim dic(!iidiiin, (jiiod, ut jirius
gislor, dist. xiv. Si iy:iliir missio I''ilii (jua; diximiis, iii divinis noii ost priusotposterius;
cst etiam in f^ralia f^ratnm facicnle cujiis , tamcu cxitus Spirifiis .sancti prajsnpponit
estsaiictincare, ossot aliaa missionc Spiritus exitum Filii, secundum ordiiicm natura!;
saneti, cssont dna; missioiies ad sanctilioan- et cx parto ista, si Jicerot ita kxjui, po.sso-
dnm croafnram rationalcm ; ct ita altcra mnsdiccrc, quod missio Filii cx imrteexitus
supornuorof (juod iioii iiivonitur iii opcrilius
, importati, cst prior missionc Spiritus sancti,
divinis. Ergo uiia missio non distinguitur ab Scd hoc csset secundum rationem propriam
alia. utriusque, et non secundum ratiouem cora-
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod munem. Si autem considerentur istae mis-
dc distinctione missionum Filii et Spiritus siones quantura ad effectura in creatura,
sancti tripliciter contiiigit loqui, aut quautum hoc dupHciter vel ex parte ipsius dantis vel
:

ad ipsaruni diversitatera realera, aut quan- raittentis vel ex parte ipsorura donorum in
;

tum ad rationem missionis, aut quantura ad quibus fit raissio. Si ex parte donorum, tunc
carum separationera. Si prirao modo, cum in sirapliciter naturaliter notitia praecedit arao-
missione duo considerentur scilicet exitus : rera, etex parte illa missio Filii raissionem
personae raissce ab alia, et effectus secundura Spiritus sancti. Sed hoc erit secundura ratio-
quera novo raodo in creatura persona diviiia nis propriae considerationem, et non com-
esse dicitur utroque modo missio Filii est
; ' munis ; sicut omnes species motus aequaliter
alia a raissione Spiritus sancti secundum conveniunt in ratione coramuni raotus; ta-
reni quia et generatio qua FiUus exit a Pa-
: nien secundum esse suura propriura, motus
tre est alia a processione Spiritiis sancti, qua localis est prior aUis motibus. Si autem ex
exit ab utroque. Similiter donura quod' per- parte dantis, cum priraura raovens et incU-
ficit intoUectura, scilicet sapientia, secundura iians ad dandum sit ipse araor, sic datio Spi-
quod attenditur missio Filii, estaliud a dono ritus sancti est prior datione FiUi. Sed hoc
quod perflcit affectum vel voluntatem, se- uon ita exprimitur in ratione missionis.
cundum quod attenditur raissio Spiritus Ad tertium dicendum, quod dona in qui-
sancti. —
Si autem secundo modo de earura bus mittitur FiUus et Spiritus sanctus con-
distinctione loquaraur, hoc potest esse du- sequuntur se invicera necessario, ut supra
plicitcr aut secundura rationem propriam
; ostensum est, et ideo ratio procedit ex fal-
utriusque, aut socundum comraunera. Si se- sis.
cundum communera, tunc eadera ratio est Ad quartura dicendura, quod iUa uotitia
missionis Filii et Spiritus sancti quantura ad ex qua procedit araor. viget in ferventibus

^ Al. additur : « autem. » — » Al,, : « secundum quod. »

 .

m COMiMENTUM L\ LIB. I SENTENTIARUM.

divino amore, qua scilicet cogiioscunt divi- Ad secundum dicendum, quod processio
nam bonitatem inquantum est finis, et in- amoris, quamvis sit in aliquem, non tamen
quantum est largissime in eos prolluens sua ponit novum modum oxistendi in illo, et
beneficia talem notitiam peifecte non
; et ideo potest esse aeterna : sed missio ponit
habent qui amore ipsius non accenduntur. novitatem existendi in aliquo, et ideo non
Ad quintum dicendum, quod utraquo potest esse aeterna. Et proptcr hoc quamvis
missio ordinatur ad finem unum ultimum, possit concedi aliquo modo quod Spiritus
scilicot conjungere Deo ; sed ellectus utrius- sanctus procedat a Patre in Filium ab
que missionis diirert secundum duo qua) in- aBterno, non tamen conceditur quod mittatur
veniuntur in rationali creatura, quibus Deo a Patre in Fiiium ab aeterno.
conjungitiu', scilicet intellectus et affectus, Ad tertium dicendum, quod missio est
et ita neutra superfluit. nomen vorbale, unde importat actualem re-
lationem ad creaturam ; sed donum imponi-
ARTICULUS III.
tur ab aptitudine donandi, et ideo non im-
portat actualem respectum ad creaturam;
Utnim missio possit esse aeterna. propter quod ab aeterno Spiritus sanctus di-
citur donum, non autem missus, sicut nec
Ad
tertium sic proceditur. 1. Videtur datus.
quod missio possit esse seterna. Sicut enim
dicit Gregorius, Homil. xxvi in OctavJ QUyESTIO V.
Paschx, § 2, coL 1198, t. 2, eo mittitur Fi-
lius quo generatur. Sed generatio ejus est Deinde quaeritur de missione Filii per
aeterna. Ergo et missio. comparationem ad eos ad quos mittitur et ;

2. Item, sicut missio dicit respectum a quo circa hoc tria quseruntur 1° ad quos fiat :

est et in quem ; ita et processio amoris, ut missio Filii vel Spiritus sancti; 2"» supposito
supra dictum est^ Sed processio amoris est quod ad omnes sanctos, utrum plenius post
aeterna a Patre in Filium. Ergo et missio incarnationem quam ante ;
3° de efTectu in-
potest esse aeterna. visibilis missionis : utrum faciat eos ad quos
3. Praeterea, sicut missio dicitur per res- mittitur, non in hoc mundo esse.
pcctum ad creaturam, ita et donum. Sed do-
num Spiritus sancti dicitur ab aeterno. Ergo
ARTICULUS PRIMUS.
et missio potest dici aeterna.
Contra est illud quod Augustinus in Lit- Utrum missio fiat ad creaturas
tera dicit « Non co quod de Patre natus est,
:
irrationales
dicitur Filius mis ris. »
Praeterea, misr^io semper ponit novum Ad primum sic pruceditur. 1. Videtur
modum existendi iu aliquo ipsius missi. Sed quod missio fiat etiam ad creaturas irratio-
nihil novum
est ffiternum. Ergo non est nales. Est enim missio ad sanctificandum
aeterna, sed tantum temporalis: et hoc sim- creaturam, ut dictum est^. Sed quaedam
pliciter concedendum est. creaturse irrationales dicuntur sanctificari,
Ad primum ergodicendum, quod verbum ut templum et vasa. Ergo et ad eas fit mis-
Gregorii potest tripliciter exponi. Uno modo, sio.
quod loquatur de generatione temporali ip- 2. Item, in nullo potest esse gratia, nisi
sius Filii, secundum quam dicitur missus in missio ad ipsum fiat. Sed in sacramentis con-
carne. Secundo modo, ut ly « eo » non sit ad- tinetur gratia, et tamen sunt insensibiles
verbium, sed ablativi casus, ut sit sensus : creaturae.Ergo ad eas fit missio.
Ab eo a quo generatur mittitur et hoc ve- : 3. Item, Filins non tantum procedit ut
rum est. Tertio modo, ut loquatur non de Verbum manifestans Patrem per modum
missione in actu, scd secundum aptitudi- cognitionis, sed eliam ut repraesentans Pa-
nem ex hoc enim Filius est, ut ita dicam,
: trem secundum similitudinem naturae. Sed
missibilis, quo a Patrc per generationem omnes creatura3 etiam insensibiles, habent
exivit. Esse enim ab alio non dicit totam ra- similitudlnem generationis Filii, inquantum
tionem missionis, ut patet ex dictis. procedunt in aliqua imitatione divinae na-

^ Parm. : « in nocte Paschse. » — ' Qusest. i, art. 2, — ' Dist. xiv, q. ii, art. 2.
 ,

hlSriNCT. XV. Ul!/KST. V. AHT. |. tR7

ttira^ socuiiiliiiM alliiliiil.i iiarlicipiila ; siciil. totliMMl i'\ HMKK<'tMMl. IsrKo vldoliir (piod ni\

ralioiialis crcaliira |iarlici|)aiitlt) sa|ii<^iiliatii, oos iiou liat tiMssio, (piiii sic opoitiirot iro iii

IuiIk^I KiiiiililiiiliiKMU ipsiiis, iMi|uaiiliiiii [)ro- iiiliiiilutu.

codil iit VimIiuiu. V.i^n cuiii i'alit)U() istiiis Sodcontrariuiu liabotur ox LiUara.
assiMiilalit^Mis (licMliii' l''ilius luilli atl raliO'
ual(vs crcaliifas iMipiaiiliitu osl Vi^rliuiu, cii-
(loiu ralii)U() dcheA luitli ad irralioualos iu- QU/E8TIUNCULA IV.
(luautuiu («sl rilius.
4. Coiitra, uiissio diviua^ porsoiKO cst laii- Illtoriiis, (pupriliir, ulruiii ad Clirislum,
liuii s(M'iiMduiu ^raliaiM ,^a'aliUM faciiMilciii, seciiMiliitM ipiod liotuo, jjossit llori inissio.
utdicliiiM (vst. Iliijiis aiitiiiu crcatiira! ratio- Viilcliit' ipiod Moii. Missio (MiiiM siMupcr ost
ualos laMliiiu capaciis suul. Ergo ud oas ad distaus. S(;ii liiiiMaiia natitra iiuiiquam
tautuMi lil luissio. fuit iii (;iirislo distans a divina; imiiio a
principio concoptionis siue fiiit conjiiucta
por uniouoni cl ploMitMdiiioiii oninis gra-
QUiESTIUNCULA II. tia*. Ergo vidotur (jiiod ad oum non liat
missio.
rUorius, (pian'itur, iitruiu ad oniuos I*ra'terca, missio cst ad saiictincandum
saiictos, rationo aiiii^iuontl p:ratlio, (iicalur croaturain, Sanctilicatur auteni (juod non est
luilti Filiiis vi^l Spiriliis sauctiis. Et vidotur sanctiun. Cum igitiir Cliristus nunijuam
quod uou. (Jiiia inissio dicit iiovuiu modiiui fucrit noM saiictus, vidotur (juod ad eum
exislondi porsoiKo tliviiia'. in croatiira. Sod noM possit lieri inissio.
por gratia' augmouliiin noii dicitur alio (^ontra , missio Spiritus sancti est ipsa
modo J)ousesso iu saiictis (]uani prius. Ergo datio. Sod Spiritus sanctusdatusest Christo,
ad cos non lit inissio divina^ porsoiuv. iil diciliir .loaii., iii, 'M No/i ad mcnmram :

l^rfetorca, missio porsoiue lit ad rovocan- dat Ikus Spir/(um\ Ergo ad eum fit mis-
duin rationaloni croaturam, ut Magistcr' sio.
dicit. Sod noii rovocantur nisi errantcs. Pra^terea, missio visibilis est signum invi-
Ergo cum sancti noii siiit crrantes, ad eos sibilis,Sed ad Cliristum facta cst missio visi-
non fit missio. bilis Spiritus saiicti in columbae spccie
Contra, sanctus missus est ad
Spiritus MaUh,, m, Ergo et invisibilis.
apostolos in Pontocostes in visibili missionc. SoLUTio I. —
Uosjwndeo dicenduin, quod,
Sed missio visibilis demonstrat invisibilem. cuni missio divinaj personae sit solum in do-
Ergo etiara et invisibilitor. Sed ipsi prius nis gratiae gratuni facientis, ad illos solum
habebant gratiain. Ergosocundum augraen- fit missio quibus hujusmodi dona confcrri

tum gratiai iii sanctis, dicitur ad eos mitti possunt ct ideo coiicedimus quod ad oranes
;

Filius vel Spiritus saiictus. rationales creaturas potest fieri niissio, nisi
sint depravatse per obstinationera in malo,
sicut daeniones et daranati, et non ad irratio-
QU.ESTIUNGULA III.
nales creaturas,
Ad priraum igitur dicendum, quod sancti-
Ulterius, quceritur, utruni ad angelos et ficari tripliciter dicitur uno raodo secun- :

ad alios beatos fiat missio Spiritus sancti. duin quod saiictura dicitur mundura, prout
Vidctur tiuod non. Missio enim semper est sanctificatio dicitur eniimdatio a peccato per
secundum aliquem etTectum gratiae in eo gratiam; alio modo secundum t|uod sanc-
cui" mittitur, Sed in angelis et beatis, qui tum dicitur firmum, prout dicitur saactifica-
devenerunt ad terminum vitae, neque datur tio, confirniatio in bono per donum gratiae
de novo gratia ueque augetur. Ergo ad eos vel gloriae, et istis duobus niodis est tantum
non fit raissio. in rationali creatura, et secundura hos tan-
Item, 11011 est idem nuntius et ad quem fit tum fit niissio; tertio modo dicitur sauctifi-
missio. Sed in missioiie Filii et Spiritus secundura quod aliquid accoraraodatur
catio,
sancti, angeli se liabent ut uuntii, quia cus- ad usum divini cultus, quera decet oranis

'
Non occurrit expresse in Magistro, sed colligi- Parm. : « qui in ea. » — ^ Addit Nicolai : « nempe
tur ex (Jistinct. xvii, § 6. * Al. —
<^ cui in eo: »: Filio. »
188 COMMENTIIM IN LlB. I SENTENTIARUM.
munditia, et hoc modo diountur templum et tamen dicunt quod in omni augmento gra-
vasa sanctificari. tisegratum facientis est missio divinae per-
Ad secundum diccndum, quod in sacra- sona, quod etiam facile potest sustineri.
mentis non habetur gratia sicut in subjecto Ad primum igitur dicendum, quod quam-
gratiae, sed sicut iu instrumento in quo con- vis non sit alius modus accipiendo generales
fertur gratia. De hoc tamen habebitur in IV'. modos, tamen est secundum aliquem specia-
Unde sacramentorum pertinet
sanctificatio lem modum, inquantum secundum specia-
ad tertium modum, secundum quem non fit lem usum gratiae assimilat sibi iUum ad
missio. qucm fit missio. Vel etiam est in eo pleniori
Ad tertium dicendum, quod missio perti- modo; et hoc sufficit ad missionem quantum
net ad reditum creaturae in fmem ; et ideo ad secundam opinionem.
non secundum illa
potest esse missio, nisi Ad secundum dicendum, quod revocare
quae possunt dicere relationem in fmem. Sed aberrantem accidit missioni ex parte ejus ad
generatio Filii, inquantum Filius est, dicitur qucni fit missio qui est in culpa. Missio enim
tantum secundum exitum a principio, et detcrminat terminum ad quem, ut sciUcet
ideo secundum rationcm iUam non pertinet per missionem gratia conferatur non au- ;

ad missionem, scd magis ad creationcm, tem ex ratione missionis dcterminatur tcr-

secuudum quodres educuntur in esse, prout minus a quo, sive sit status culpse, sive sit
dicitur, quod pcr FiUum omnia facta sunt. status naturaUum tantum, vcl etiam status
Sed ratio verbi et amoris possunt se habere minoris gratiae. Vel dicendum, quod quam-
ad utrumque et ideo ratio verbi et amoris
;
vis non revocctactu errantem, tamcn gratia
pertinet ad crcationem et ad missioncm. facit ne erret, et haec cst quaedam rcvocatio
Et praetcrea, imitatio divinae naturae, ab errore.
quam FiUus pcrfecte accipit, est etiam se- Solutio III. — Ad id quod ulterius quae-
cundum primos efTectus, quibus in esse na- ritur de angelis ct beatis dicendum, quod
,

turae subsistimus qui non sufficiunt ad ta-

: visio quae est essentiaUs beatitudini, et cha-
lem conjunctionis rationem qualem missio ritas ethujusmodi quae pertinent ad prae-
requirit. mium non augentur in eis ex
substantialc,
Quartum concedimus. quo jam bcati sunt effecti scd per hoc non
;

SoLUTio II. — Ad id quod ulterius quaeri- toUitur quin aliquae revelationes novae fiant
tur, dicendum, quod FiUus et Spiritus sanc- in eis, cum quantumcumque perficiatur eo-
tus dicuntur mitti ad sanctos secundum rum infmitum a Dei cognitione
cognitio, in
augmentum gratiae. Sed augmcntum gratiae excedatur et secundum illas novas revela-
;

potest esse duplicitcr aut secundum inten- : ti,ones consurgunt ad Dei amorcm, non qui-
tionem ejusdem virtutis tantum, et ratione dem ut magis ament, scd ut sub alia ratione
hujus augmcnti non dicitur nova missio; eorum amor dirigatur in Dcum.
aut secundum quod per augraentum gratiae Dicendum igitur ad primum, quod ange-
perficit in novum usum vcl actum gratiae, lis facta est missio FiUi et Spiritus sancli in
et secundum hoc dicitur Spiritus sanctus ct ipsa collatione gratiae vel gloriae. Ulterius
FiUus mitti nova missione vcrbi gratia no- ; etiam fit ad cos missio FiUi et Spiritus sancti,

titia talis quae habetur de Deo, ut ex ea pro- postquam beati sunt effecti, sccundum no-
ccdat amor, sufficit ad rationcm missiouis vas revelationes et novos modos amandi,
FiUi. Quandoautem per inspira-
ita notitia Et pcr Iioc patct responsio ad primum.
tioncm elevatur ut etiam divina mysteria Quia quamvis non fiat ad eos missio secun-
cognoscat, sic datur in dono prophctise. Et dum augmentum gratiae intensive, fit ta-
similiter est dc Spiritu sancto, quia amor men, secundum quod quodammodo corum
charitatis quicumcjuc sufficit ad missionem gratia cxtcnsive ad plura augetur ex novis
Spiritus sancti. Sed quando virtus amoris revelationibus.
excrescit, ut ratione amoris confcratur sibi Ad sccundum dicendum, quod in eadem
aliquis alius usus gratiae, ut miracula facere, missione non est idem nuntius et ad quem
vel sine difficultate omnem tentationcm vin- fit missio sed in diversis non est inconve-
;

cere, vel aUquid hujusmodi, tunc dicitur niens. Dico igitur, quod in missione divina-
esse nova missio Spiritus sancti. Quidam rum personarum ad nos, angeU sunt missi

'
Dist. I, q. I, art. 1.
 nisTiNirr. w, omvst v, \\\\. i i;i ii. ihu

vol mmlii, ikhi l.iii(|imm ipsi niciili illaltcii livn, i"l sic coiivfml (ilirislocx iinn saiiclo
\m, S(mI prr iirmislcriiim (vxlcriiis. Iii mis- llcri saiictiim H)!cmi(liim liiimaiiaiii iialii-

siono vrn» <niai 111 ad (M>s, iKiii smil ipsi si<'ul rani, (pia* priiis (piani iw.Hot, Hiiiicta iiuii

niinlii, iiisi rorli) socniKlmii (piud siipi^riorcs luat ; ot lioc siirilcil ad rationcm missioiiiri.
an^a^li C()(»|»(M'aiiliir divinis pcrsonis in illii- \''.\ sanclo aiilcin llcri sanctmii csl diiplici-
minalioiKi inrciioiiim. Scd laiiK>ii iioii (iiit lcr : vcl (!X iiiimis .saiiclo laccrc ma^'is sanc-

ahirc in inliniliim : ipiia dcvcnirc ad sii-

(^sl Inin, ut in tali .sanclillcatioiK) adlmc salvatiir
[ircinos aiifj^clos, ipii iimncdialo Inincn di- ralio iiii.ssioiiiH, .sod lidis saiiclillcatio vol

viiiii! rovclalionis rcci|iiiint. ini.ssio C.lirislo non (•ompclit; vol socniidnm

Soi.ino IV. — .Vd i(l (piod iilhMiiis (piari- conlimiatioiKMii sanctitalis, nt sit sancfill-

tiirdc (lliristo, dicciidmii, (piod iioii csl dii- cari, in saiictitali! coiilimiari. Scd Ikh: pro-
Itiiiin (luin ad Imnianain iialiiram inC.lirislo pric iion dicilnr. Ilndo lia'c, .s;inclifl(;alio non
niissns sit Dci hHlins missiono visihili (|mo snriicitad rationoni inissioni.s, (piia non po-
ost in carncm. Scd utniin ad ('.liristiim, so- nitur uli^pia innovatio; (piamvis talis .sancti-
cundiiin ipiod liomo cst, miltalur hiiius in- ficalio Clirislo convciiiat, iit i(>s(! dicit .loaii.,

visihilitcr, vcl Spiritiis .saiicliis visihilitcr vcl .wii, \\) : Pro cis cf/o sftncti/ko mc/psu//i.
invisihilitcr,duhiiim csl. Ijuidam cnim di- Ad lortium, socunduin aliam opiiiioiioin,

cnnt, (luod ad ipsnm iiulla invisibilis missio potost dici, (jnod non oinnis datio est mi.ssio,
facta ost. C.njus rationoin assignant, quia sod illa (iu;o lit aiicni pra-oxistenti ;
quamvis
Cliristns ah iuitio couccptionis siuc pjciius Iioc iioii miiltuiu liahcat rationis.

fuit omui gralia uudo gratia iu co nullo

: Ad quarlum patol rosponsio per praedicta.
modo fuit augnicntata. Et idco noquo rationo
coUatiouis gratiae, nequo rationo augmonti
ARTICULUS II.
potest ad eum fiori missio invisihilis. Sod
missio visihilis Spiritus saiioti ad ipsum facta Utrum /yiissio i/ivisibilis fuerit ple/iior post
est, ad inauifostalioncm intorioris graliio et i/ica/'/iatio/ie//i qua//i a/ite.
non alicujus missionis interioris quae ali-
quaui novitatem in gratia importaret. Alii Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
dicunt, et verius, ut videtur, quod ad ani- quod missio invisibilis non plcnior fnerit
mam Christi facta est missio invisibilis in col- post incarnalioncm quam ante. Missio enim
latione gratiai quam in iuitio suae concep- lit por quamdam irradiationem diviuai boni-
tionis accepit ; sed postmodum nuUa missio tatis iu donis gratiae gratum facientis. Sed
ad eum facta est, quia nulla circa ipsius sol corporalis, cui bonitatem divinam Diony-
gratiam innovatio facta est. sius assimilat, iv cap. De divi/iis /lominibus,
Ad primum ergo dicendum, quodhumana §§ i et i, col. G9i, semper aequaliter ir-
t. 1,

natura quamvis tempore non fuerit ante radiat. Ergo videtur quod missio omni tem-
unionem, tamen prius est ipsam considerare pore a^qualiter fiat.

secundumintellectum in sequamutunitam; , 2. Praeterea, Augustinus, lib. De bono

et ideo ad ipsam fit missio Filii per gratiam co/ijugali, cap. xxi, § 26, col. 391, t. 6, dicit
unionis, quae dicitur missio in carnem. Si- quod caelibatus Joannis non praefertur con-
militer etiam secundum quod intelligitur jugio Abrahae, et ita videtur quod sancti
unita, adhuc est distans a divina natura se- Novi Testamenti non sint majoris meriti
cundum conditionem naturae, quamvis non quam sancti Veteris Testamenti. Sed pleni-
secundum unitatem personae et ideo ad na- ; tudo missionis attenditur secundum copiam
turam humanam ctiam unitam potest fieri gratiae, quae est principium merendi. Ergo
missio per gratiam invisibilem in mentem, videtur quod non plenius sit facta post incar-
quamvis tempore natura gratiam non pra- nationem quam Hoc etiam videtur,
ante.
cedat. quod sancti Veteris Testamenti proponuntur
Ad secundum dicendum, quod sanctificare nobis in exemplum perfectae virtutis, sicut
est sanctum facere. Sanctum autem facere patetadHebr.,xi, utJobproponiturinexem-
contingit dupliciter : vel ex non sancto, vel plum patientiae , Abraham in exemplum
ex sancto. Ex non sancto dupliciter vel : fidei de aliis.
; et sic
privative, id est quod primum fuerit na- Contra, Augustinuc, IVDe Trm., cap.xx,
tum habere sanctitatem non habens, et sic § 29, col. 908, t. 8, exponensiilud Joan., vn,
sanclificari non convenit Christo; vel nega- 39 No/idum erat Spiritus datus, quia
:
 . ;

190 COMMEiNTUM IN LIB. I SEiNTEiNTIARUM.

Jesiis mmdum crat glorificatus, ait : « Qiio- vel secundum statum natura? illius temporis,
modo hoc intelligitur nisi quod illa datio Spi- et sic cum adhuc continerentur obnoxii di-
rltus vel missio futura erat qnalis uunqnam vinae sentcntise pro peccato primi parentis,
nnte fuerat ? Non enim antea nnlla erat, sed nondum soluto pretio, erat in eis aliquod
non talis erat. » Ergo videtur quod post in- impedimentum, ut non ad eos ita plena
carnationem plenior fuerit. missio fieret, sicut fit in Novo Testamento
Pr«terea tempus incarnationis dicitur
, etiam per traductionem in gloriam, in qua
tempus plenitudinis, (lalat., iv ; non autem omnis perfectio naturse amovetur.
nisi propter pleuitudinem gratiae. Ergo vi-
detur quod plenius gratia collata sit, et mis-
ARTICULUS III.
sio facta lioc tempore quam ante '

SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod Utriim per missionem invisibilem efficimur
de missione possumus loqui dupliciter vel : ne simus in hoc mimdo.
ex parte ipsius mittentis, et sic cum apud
ipsum nulla sit transmutatio, aequalis fit Ad tertium sic proceditur. 1 Videtur quod .

missio in omni tempore; nisi forte secun- per missionem invisibilem efficimur quod
duni prsedeterminationem sapientise et prse- non in hoc mundo simus. Qui enim est in
secundum quod praeordinavit
scientiffi suae, caelis, non est in mundo. Sed Apostolus in
sine sui mutatione, secundum diversas con- persona omnium sanctorum dicit, Phil., ni,
gruitates temporum, aliquid uno tempore 20 Aostra conversatio in cselis est. Ergo
:

facere, et non alio vel ex parte eorum ad

; videtur quod sancti ad quos sit missio, non
quos fit missio et sic illi qui magis sunt pa-
;
sint in mundo.
ratiad perceptionem gratiee, pleniorem gra- 2. Item, Augustinus* quod anima
dicit,

tiam consequuntur. verius est ubi amat, quam ubi est. Sed esse
Dicendum igitur, quod quia per adventum essentialiter in aliquo est verissimus modus
Christi remotum est obstaculum antiquse essendi in eo. Ergo sancti essentialiter sunt
damnationis, totum humanum genus eirec- in cselestibus, quae amant.
tum ad perceptionem gratise
est paratius 3. l^raeterea, cum anima fit substantia in-

quam ante tum propter solutionem pretii,

: corporalis, non determinatur ad locum nisi
et victoriam diaboli tum etiam propter doc-
; per accidens. Ibi ergo erit anima essentiali-
trinam Christi, per quam clarius nobis inno- tor ubi cst per accidens. Sed in suo objecto
tescunt divina. Et idco, loquendo communi- estanima per accidens sicut in sua materia.
ter, plenior facta est missio post incarnatio- Ergo essentialiter est ubi est suum objec-
uem quam ante, quia de plenitudine ejus tum.
omnes accepimus. Sed verum est quod ad nos dicimus angelos esse in
4. Praeterea,
aliquas speciales personas est in Veteri Tes- aliquo loco propter hoc quod ibi operantur.
tamento plenissima facta missio secundum Sed operatio animffi est circa objectum.
perfectionem virtutis; et ipsi tamen de pleni- Ergo anima essentialiter est ubi est suum
tudine Cliristi acceperunt, inquantum in objectum.
fide Mediatoris salvati sunt, secundum Au- Contra, forma nunquam excedit id cujus
gustinum^ est forma. Sed anima est forma essentialis
Ad primum igitur dicendum ,
quod illa corporis. Ergo non est essentialiter nisi ubi
ratio procedit ex parte ipsius mittentis, qui, est corpus. Corpus autem nunquam cst extra
quantum in se est, semper aequaliter se ha- mundum, quamdiu vivimus. Ergo missio
bet ad gratiam conferendam. invisibilis non facit nos in hoc mundo non
Ad secundum dicendum, quod sancti Ve- esse.
teris Testamenti dupliciter possunt conside- SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
rari vel quantum ad gratiam personalem,
: anima nostra comparatur ad duo scilicet :

et sic per fidera Mcdiatoris consecuti sunt ad corpus, cui dat esse substantiale, per
gratiam «que plenam his qui sunt in Novo quod etiam ipsa est; non enim est aUud ani-
Testamento, et multis plus et multis minus mae esse quam hoc quod corpori dat, ut

< IUud « Praeterea, » quod omnes codices habent, tamus amando, » ait Nicolai. Expressius Bernardus,
totaliter in Parm. omittitur. — ' Lib. II De (jratia De prsecepto el dispens., c. xx, § 60, col. 282, t. 2
Chrisli de peccalo oriqinali, c. xxiv, coi. 398, 1. 10.
el edit. VivSs : « Neque prsesentior est spiritus noster
' CoUigi posse ex Tract, u in Jonn., « corde habi- ubi animat, quam ubi amat, » etc.
 ;

hlSTINCT. XV. OIiyi-.ST. V. AHT III 1?»1

sii|)i;i (licliiiil (vsl '. (iitiiiit.ii.itiir rliaiii .nl intii inliva, .snl rrcciilivn , rl idro iioli <»|)Ollcl

olij(>ctuii) .siiiiin, a i|iio nM'i|iil («s.so sitciiiuliiiii (jiioil ciiiijiiiiKiiliir «i (•HM^iitialiliT, Kcd (jiiod
l)(M'loc.lioiioiii .s(u-UM(laiii, i|uod (\sl oshh ncci- iiili^iilio illiiis rciipialiii- iii ipsa aiiiiiia.
dciilali). 101 idoo aiiiiiia c.ssciitialitiM' cst iilii

ivsl corpiis .suiiiii ad i|uod lialtcl cs.sciitialciii

K\l'()SlTi() .SKCLMJ/K rARilS IK.XTLS.
rolalioiicui. Illii aiiUMii csl olijccliiiii siiiiiii,

uoii usL os.sciilialitur, sud .soliiiii por (|uaiii- « Socuiiduiii i|iiaiii (;liaiii inisHiis posHct
duiu ooiiroriiiitatom : ()roiit dicitiir ([iiod dici, i> (iiiia o.\ lioo ipso cpiod hiliiis a l'atro
sciouliaostassiiiiilatioscioiitisad nMiiscilaiii. osl, roiivoiiioiiliaiii li.ihcl iit al) fui mitt.iliir,

Kt lioc iiiodo iiil()lli^itiir i|Uod diciliir iu ut iiiissio iioii socuiiduiii acliiiii iiiissioiiis

A/7/(VV/ : (i SocuuduuKiuod aliipiod a'lciiuiiii iulfiili^^itur, .sod scciiiiduiii ;iptiliidiuciii iid

aioiilo poivipiinus, iioii iu lioo iiiuudo sii- inissioiKMii.

mus; » (]uia uoii coiiroruialur alVcctus iios- « Kt luiio niiicui(juo niittitiir, ciiin n (]iio-

tor ol iutolloclusniuudiiuis rclius ct caducis, (piaiii co},'iioscilur. » lloc- iutollif,'cuduiii cst

sod ca'loslil)us ct a'loruis; ct sic oti;iiu iii- nou laiitiiiii ih\ co;^Miition(! spocuhiliva, scd
lolligouduiu csl (juod Aposlolus dicil, ioc. qua', (3slcliaui (|uodaiiiiiiodo o.vpcriuicutalis;
cit. : i\osfn/ convcrsatio in c;vlis est; ut pa- (juod ostoudil lioc. (juod scijuitur : k At^juo
tot ox cautu Ecclosia?, (( cogitatioue ot nmoro j)crcipitur, » (juod propric o.vperioiitiaiii iii

iii illa ;oloriui palria convorsatio ost '. » dono p(M'(;opto doiuousliat. Dicitur aiitoiu
Undo patcl rcsponsio ad priinum. aiiima ration;dis Dcuni proficicns (pian-
iii

Ad socuudum diccudum, (juod, quamvis tniii ;id st;ituiii via', [icrrocla in Dco (jiian-

esso substautialo auiinaj slt iu conjunctiouo tnm ad statnm j)atria', ubi utratjue missio
ad corpus, tamou tota iiol)ilitas ipsius ost, complchilur proptor porfoctam cognitionom
soc.uiidum quod por actus suos uobilissimos et jicrfoctum amorom.
suis porfoctionibus conjuugitur. Et idco (juomodo quotidic miltilur ad .sanctos. »
«

Augustiims dicit auimam vcrius csso ubi isjon quod oi qui gratiam h;ibcl, ijuotidie
amat, quia ibi est secuudum suum iiobiiius mjssio fiat sod per hoc ostcnditur nullum
:

esse, quod est secundum porfoctiouem ulti- tempus essc determinatum missioni Spiritus
mam. sancti vel Filii, ad quod divina liherahtas
Ad tertium dicendum, quod locus non coarctetur^
couvenit animai nisi per accidens : tainen ad « Pater enim est... principium totius divi-
hoc quod iu loco essentialiter esse dicatur, nitatis. » Hocpotest exponidupliciter. Primo
oporlot quod etiam essentialiter conjunga- ut in totalitate deitafisperfectio designetur
tur ei, ratione cujus sibi locus attribuitur. et sic principium totius deitatis Pater dicitur,
Sed auima uou conjungitur objccto suo es- inquantuin est principium Filii, in quo est
seutialitor, sed tautum socundum similitu- perfecta deitas. Sed boc iuteutioni Augiis-
diuem ipsius receptam iu auima quia lapis : tiui non competit quia per hunc modum :

non est iu auima, sed species lapidis, secun- etiam Filius totius divinitatis principium
dum Philosophum, III De anima, text. 38 : diceretur; quia Spiritus sanctus^ cujus est
cui etiam spociei, sive intentioni, conjun- principium, perfectam divinitatem habet.
gitur anima, uou quautum ad esse primum, Unde melius exponitur ut designetur tota-
quod est substantiale, sed quantum ad esse litas divinarum personarum quantum ad
secundum, quod est esse accidentale. Et ideo numerum ; ut sic intelligatur principium
ratione objecti sui non dicitur anima essen- omnibus personis
totius divinitatis, quia in
tialiter esse iii loco. divinis ipse est principium, non quod sui-
Ad quartum dicendum, quod operatio ipsius* principium sit, sicut et fimdamen-
angeli in res corporales est operatio activa; tum dicitur principium totiusdomus, quam-
et ideo oportet quod per virtutem suam, vis non suiipsius. Ideo vero melius dicitur
quaenon separatur ab essentia sua, conjun- principium deitatis quam divinitatis, quia
gatur corpori in quod operatur, sicut motor divinum a Deo denominatur unde divinitas ;

mobiii. Sed operatio animce iutellectualis iu importat participatam deitatem et non per
rem quam cognoscit et diligit, est operatio essentiam, qualiter in Deo est.

< Dist. VIII,

q. V, art. 2. • * Parm. omiUit « ut — : illa seterna patria conversatio est. » — ' Al. : « coap=
patet ex cantu Ecclesise, « cogitatione et amore in tetur. » — * Parm. omittit ; « ipsius. »
192 COMMENTUM IiN LIB. 1 SENTENTIARUM.

Cum FiUus minor Patre secundum formam crea-

sit

DISTINGTIO XYI. tam in qua apparuit, cur non et Spiritus sanctus

similiter.
De missione Spiritus sancti, qucB fit duobus modis,
visibiliter et invisibiliter. Scd prius quairendum est, cum Filius dicatur
minor Patrc secundum missionem, qua in forma
Nunc de Spiritii saiicto videndum est, prseter creata apparuit, cur Spiritus sanctus non dicatur
illani inertabilem et a>tornam processionem, qua similiter minor Patre, cum in forma creata appa-
procedit a Patre et Filio, et non a seipso, quoe sit rueiit. Nam de Filio, quod minor sit secundum
ejus temporalis processio, qupe dicitur missio sive formam qua missus apparuit aperte ostendit ,

datio. Ad quod dicimus, quod sicut Filius duobus Augustinus, hi IV De Trinit., cap. xix, § 26,
lib.

modis dicitur mitti imo quo visibiliter apparuit;

: col. 90o, t. 8, dicens « Misit Deus Filium suum
:

altero quo invisibiliter castis mentibus percipitur; factum ex muliere, factum sub lege, Galat., iv, 4,
ita et Spiritus sanctus a Patre et Filio ac seipso usque adeo parvum, ut factum; itaque eomissum
duobus modis procedere, sive mitti, sive dari dici- quo factum. Fateamur ergo factum minorem, et
tur uno visibiliter, altero invisibiliter. Datus enim
: intantum minoreni inquantum factum, et intan-
est visibilis creaturfe demonstratione, sicut in die tum factum inquantum missum. » Ecce habes
Pentecostes, aliisque vicibus, et datur cpiotidie in- quia Filius, inquantum est missus, id est factus,
visibiliter illabendo mentibus tidelium. minor est Patre. Cur ergo Spiritus sanctus non
dicitur niinor Patre, cum et ipse creaturam

Prius de illo modo missionis qui fit visibiliter. assumpserit, in qua apparuit? Quia aliter Spiritus
sanctus assumpsit creaturam in qua apparuit,
Et primo agamus de illo missionis modo qui fit aliter Filius. Nam Filius accepit per unionem,
visibili specie. De hoc Augustinus, in II lib. Be Spiritus vero non. Filius enim accepit hominem
Trinit., cap. v, § 40, col. 851, t. 8, ita ait : « In ita ut fieret honio; Spiritus vero sanctus non ita

promptu est intelligere de Spiritu sancto, cur accepit columbam ut fieret columba. De hoc Au-
missus ipse dicatur. Facta est enim qua?dam crea- gustinus in II lib. De Trinit., c. vi, col. 851, t. 8,
tura? species ex tempore, in qua visibiliter osten- ita ait : « Ideo nusquam scriptum est quod Deus
deretur Spiritus sanctus, sive cum in ipsum Do- Pater major sit Spiritu sancto, vel Spiritus sanctus
minum corporali specie columba; descendit, minor Patre, quia non sic est assumpta creatura in
Matth., nr, sive cum in die Pentecostes factus qua apparet Spiritus sanctus, sicut assumptus est
est subito de cselo sonus, quasi ferretur flatus Filius hominis, in qua forma, ipsius Dei Verbi
vehemens, et visa? sunt illis linguffi divisa?, sicut persona preesentaretur, non ut haberet Verbum
ignis, qui et incedit super singulos eorum, Dei sicut alii sancti sapientes, sed quod ipsum
Act., II. Ilsec operatio visibiliter expressa, et ocu- Verbum erat. Aliud est enim Verbum in carne,
lis oblata mortalibus, missio Spiritus sancti dicta aliud Verbum caro Vei^bum in
; id est, aliud est
est non ut appareret eis ipsa substantia, qua et
: homine, aliud est Verbum homo. Caro enim pro
ipse invisibihs et incommutabilis est, sicut Pater homine posita est in eoquodait, Joan., i, 14 Ver- :

et Filius; sed ut exterioribus visis, corda homi- bum caro factum est. Non ergo sic assumpta est
num commota, a temporali manifestatione ve- creatura in qua apparuit Spiritus sanctus, sicut
nientis ad occultam aitcrnitatem semper prsesentis assumpta est caro illa et humana forma ex virgine
converterentur. » Ecce his verbis aperit Augus- Maria. Non enim columbam, vel illum flatum, vel
tinus illum modum missionis qui visibiliter exbi- illum ignem beatiiicavit, sibique in unitatem per-
betur; cum tamcn ipse Spiritus in sui natura non sonee conjunxit Spiritus sanctus in seternum. »
videatur. Qui nec in ilUs creaturis magis erat Aperte ex prsedictis ostensum secundura quid
est,

quam in ahis, sed ad aliud. In illis enim erat, ut Filius minor dicatur Patre, et quare Filius dicatur
per eas ad homines veniens, ostenderetur esse in Patre minor, et non Spiritus sanctus.
illis ad quos creaturse illce veniebant. Non enim

Spiritus sanctus temporali motu tunc venit vel Quod Filius, secundum quod homo factus est, non
descendit in homines ; sed per temporalem mo- modo Patre, sed Spiritu sancto, et etiam seipso
tura creaturae signihcata est spiritualis et invisi- minor est.
biUs Spiritus sancti infusio. Et, ut apertius dicam,
per illum modum missionis Spii'itus sancti corpo- Notandum autem, quod Filius, secundum quod
raliter exhibitum monstrata est spiritualis et inte- homo factus est, non tantum Patre sed Spiritu
rior missio Spiritus sancti, sive donatio, de qua sancto, et etiara seipso minor dicitur. Et quod
agendum est. etiam seipso minor dicatur, secundum formam
servi, Augustinus ostendit in I lib. De Trinit.,

cap. vii, col. 828, t. 8, dicens : « Erraverunt

homines ea quae de Christo secundum hominem
dicta sunt, ad ejus substantiara, quse sempiterna
 DISTINr.T. XVI. QII.r.ST. I, AIIT. I. m
(^«\, Iransroroiitoit : Hiriil iilinl «iikkI ijtsn DoiiiiiiiM

iiil, Jdiiii,, XIV, W : Vattr imijor mtt vnt; qiioil

DIVISIO TKXTIIR.
|U'ii|i|('i' riiiiMaiii scrvi Vcrilas ilicil : sfciiiiiliiiii

i|ii('iii iiiikIiiiii iliiiiii sri|iS(i iiiiiKir ("il liliiis : iiiKi-

l'n.sU(ii;uii (ictnrniiii.iv it ihj [iiurcssionf)
111(1(1(1 1'iiiiii iiini cliaiii s<<i|i.s(i iniiKir i'st rarltis iiiii
(i<iii|inr:ili S|tii'i(ii.s .s;iiii'(i in ((iiiiiiiiiiii, hic
si<i|isiiiii )'xiiiaiiivil, riiriiiaiii si<r\i ai'ri|iii'iis? Noii
(lcscntKlit ad ,s|M!ri;tl('S iiioilo.s iiiissionJM, ot
1'iiiiii sic acccpil rdriiiaiii scrvi iil riiriiiaiii llci
dividitiir iii |);ir(i!S (lii;is : in priin;! dclcr-
aiiiiltcrct, iii i[iia crat iciiiialis Patri. Iii rnriiia Uci

iiniKOiiittis Patris cst icqtialis Patri, iii rnriiia scrvi iniii^il do nii.ssiiiiio visihili; iii Kiiciindii do
cliaiii sci|isii iiiiiiiir i<s|. Nini crxd iiiiiiicriln Scrip invisiliiii, .wii dis(iiic(., ilii : u ,I;iin iiiinc ;if,-

liira (liiil iili'iiiiii|iic, sciliccl cl a>i|iialciii P.ilii (•«!(l;iiniis ;id ;issi;^Mi;iiidiiiii iiii.ssinnciii Sjiiri-
Kililllii, cl 1'ali'ciii iiia|iii'ciii l''ilii>. Illllil ciiiiii tiis Hniicli ([iia invisiliiiidT niittidir iii corda
|)r(i|il(>r Dci roriiiaiii, Iku- aiilciii prdplcr rdriiiaiii ihl(!liiini. » Prinia iii diias : iii prima dislin-
S(<rvi iiilcilif;itiir. » Dc lioc uoiieiii, iii lili. II Itf
^'ni( diios niodos proc(!ssionis (cmiionilis
Triiiildlf, ca[). i, col. 84.">, t. 8, ait : « Doi Kilius
Siiiriliis s;iiicli; iii .si!c,iind;i ostcndit dinb-
a'qualis ost Patri socundiiiii Dci forniaiu iu qiia
rcntiiiin iiisiiis ad visil)il(;rii inissioncin Filii,
ost, ct iiiiiior !\ilr(> sciiiiiiliiiii roriiuiiii scrvi <[iiaiii
il)i : (( S('(l iirius (HKrnMidiiin cst. » Et liaec
acoo[)il : iii ([ua ikhi iiiikIh 1'atrc, scel ctiaiii S[>i-
ritu sanclo, iicc hoc lantiiiii. sed etiani soi[)so
iii (luas : iii priina, ostondit didcrcntiam per
niinor iuvciilns <>st; » [iroiilcr ([iiain, nt idcni ait hoc (juod l''iliiis .sccunduin visiliiiciu mi.ssio-
in lil). Voutra Ma.viwinum* : « liic otiain non taii- iicm uiinor 1'atrc dicitur, iion autcm Spiritu
tum Patre so(i otiain soi[iso, S[Mrittique sancto sancto; in sccunda cx consctjucnti ostendit
minor lacttis ost; ot otiani minoratus est [)aulo alium moduiu (juo Patcr major Filio dici
niinns al) ani;clis, [)sal. vni. » Kst crji;o Doi Filius, potcst. (luam proptcr missioncm visibilcm,
ut ipso ait in II lib. Dc Triuilate, ca[). vii, col. H'Mi,
il)i : « llilarius autcm vidctur diccre, quod
t. 8, Deo Patri natiira lequalis, liabitu ininor,
Patcr major sit Filio, iicc tamcn Filius minor
id ost in forina sorvi ([iiani acco[)it. Ilis auclori-
tatihus aperte ostondiliir Filius secunduni for-
Patrc. » Circa primum duo facit primo :

mam servi minor Patro ct seipso et Spiritu

ostcndit ([uod Filius proptcr missioncm visi-
, ,

sancto. bilcm minor Patrc dicitur, non autcm Spi-

ritu sancto; secuudo ostendit quod propter

Hilarius aliter ilicit, scilicet quod Pater sit major, eamdcm visibilem missionem Filius scipso
nec Filius tamcn minor. et Spiritu sancto minor dici potest, ibi :

<(Notandum autem, quod Filius, secundum

autem dicere videtur, quod Pater sit
Hilarius
quod homo factus est, non tantum Patre,
major uec tameu Filius sit miuor Patre.
Filio,
sed Spiritu sancto, et etiam seipso minor
Pater euim dicitur major propter auctoritatem,
dicitur. »
quia in eo est auctoritas gcnerationis, secundum
quam ipse 28: Patermajor
Filius dicit, Joan., xiv,
me est; et Apostolus, Philipp.,
9 Bonavit ei ii, :
QU^STIO PRIMA.
nomen quod est super omnenomen. Cum ergo ait :

Patcr major me est, hoc est ac si diceret Donavit :

mihi nomen « Si ergo, » inquit Hilarius in lib.

:
Ad
intellectum hujus partis quatuor quae-

IX De Trinit., § 54, col. 323,

runtur 1° de ipsa missione visibili secun-
:
t. 2, « donantis auc-
toritate Pater major est, numquid per doni con- dum ad quos fieri debeat 3° quibus
se ; 2° ;

fessionem Filius minor est? Major itaque doiians spcciebus 4° per quos missio visibilis admi-
;

estj sed minor jam non est cui unum esse dona- nistrata sit.

tur; ait enim, Joan., x, 30 Ego et Pater unum :

sumus. Si non hoc donatur Jesu, ut confitendus

sit in gloria Dei Patris, minor Patre est. Si autem
ARTICULUS PRIMUS.
in eadem gloria ei donatur esse qua Pater est,
habes et in donantis auctoritate, quia major est,
Utrum missio visibilis conveniat divinas

et in donati confessione quia unum sunt. Major

personx.
itaq\ie Pater Filio est, et plane major, cui tantum
donat esse quantus est ipse cui innascibilitatis Ad primum Videtur sic proceditur. 1.

imaginem sacramento nativitatis impartit, quem quod missio visibilis divinae personai non
ex se in fornia sua generat. » Audisti, lector, quid competat. Missio enim est, ut prius dictum
super hoc dicat HUarius, cujus verba ubicumque est*, secundum quod divina pcrsona aliquo
occurrerint, diligenter nota, pieque intellige. novo modo est in aliquo quo prius non fuit.

< Legitur in Ep. clxx ad Maxim., § 9, col. 7S1, t. 2. » — « Dist. XV, q. i, art. 1,

VII. 13
 ;
. ;

l^^

19-i COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

Scd in milla creatiira visibili potost csse sed addit solam rationcm manifcstationis per
aliquo niodo qiio prius non fucrit; cst cnim visibilc signum.
in omnibus crcaturis cssentialiter, potentia- Ad rationem crgo visibilis missionis Spi-
litcr, praesentialiter ; ct prceter lioc est in ritus sancti tria concurrunt, scilicet quod
sanctis mentibus pcr gratiam, quo modo in missus sit ab aliquo ; et quod sit in alio se-
aliquo visibili corporeo esse non potest. cundum aliquem specialem modum, et quod
Ergo videtur quod missio visibilis nonsit'. utrumquo istorum per aliquod visibile si-

2. Si dicas*, quod esse in illis creaturis gnum ostcndatur, ratione cujus tota missio
\asibilibus alio modo est, quia sicut in signo; visibilis dicitur.
contra, omnis efTcctus reprffiscntans causam Ad primuni crgo diccndum, quod illa vi-
est signum illius quo in ipsam potcst deve- sibilis creatura, sccundum quam missio di-
niri. Sed omnes crcaturaj rcprsesentant ip- citur visibilis, aliter se babet in missione
sum Deum tauquam causam per imaginem missione visibili Spiritus
visibili Filii, ct in
vel vestigium. Ergo secundum hoc in omni- sancti. Quia in missione Filii se habet non
bus creaturis mittetur visibiliter, nec alio solum ut per quod vel in quo ostenditur mis-
modo erit in illis visibilibus creaturis, in sio, sed etiam ut ad qnod flt missio; quia
quibus mitti dicitur, quam prius. naturam humanam visibilem assumpsit in
3. Prseterea, ratio sacramenti est quod in unitatem personae secundum quam assump-
;

ipso sit Deus sicut in signo visibili. Si igitur tionem visibiliter in carnem mitti dicitur. Et
proptcr hoc dicitur visibihter mitti, quia in ideo in ipsa natura visibili quodam novo
rebus visibilibus est, sicut in signis; tunc modo per carnem' per unio-
existit, sciUcet
illa3 res essent sacramenta, et in omnibus sa- nem non tantum in anima, sed etiam in cor-
cramentis esset missio visibilis. pore. At in missione visibili Spiritus sancti
4. Prajterea, Augustinus dicit in Littera, illa creatura visibilis non se habet ut ad

quod ex hoc Spiritus sanctus visibiliter mitti quod fit missio sed solum ut ostendens
;

dicitur, quod facta est qusedam species crea- missionem invisibilem factam in aliquem
turae ex tempore, in qua visibiliter ostonde- et idco non oportet quod in illa creatura
retur. Sed in apparitionibus Veleris Testa- visibili sit novo modo, nisi sicut in signo;
menti in visibilibus creaturis ostcndcbantur sed est novo modo in co ad quem flt missio.
divinae personse, sicut ipsi Abrahae, Genes., Ad secundum dicendum, quod quamvis
xvni. Ergo secundum hoc videtur quod mis- omnis creatura signiflcet Deum esse et boui-
sio visibilis non sit aliud quam apparitio. tatem ipsius non tamen signiflcat ipsum
;

5. Si dicatur, quod raissio visibilis ostcndit esse per gratiam in aliquo nisi ad hoc spe-
missionem invisibilem, quod non facit ap- cialiter instituatur, sicut illae crcaturse visi-
paritio ; contra, per missionem invisibilem bilcs ad hoc specialiter factae sunt, ut in eis
efflcitur aliquis dignus Dei amore : Sed prsesentia Spiritus sancti insinuetur.
* Nescit 7iemo* scit utrum amore vel odio dirjnus Ad tertium dicendum, quod per sacra-
7»omo.
^^i^ Eccle., IX, 1, nec videtur hoc utile scire, menta signiflcatur prsesentla divinse inhabi-
quia alias non esset ita liomini occultatum. tationis, sicut in signis institutis, non ad
Ergo videtur quod nulla visibilis apparitio tempus, sed semper. Sed illae creaturse visi-
fiat ad missionis interioris manifcstationem biles non fuerunt institutse ut signiflcarent
6. 1'rseterea, nihil potost manifestari per gratiam divinse inhabitationis semper, scd
ahquid nisi sufficientcr illudducatin ipsum. solum in illo tempore determinato; et ideo
Sed nulla creatura visibilis ducit sufflcienter non est simile. Ycl aliter dicendum, et me-
in cognitionem gratise invisibiUs. Ergo vide- lius, quod sacramenta veteris legis signifl-
tur quod invisibilis missio per visibiles spe- cabant quidera gratiam affuturam, sed non
cies non raanifestctur. prsescntem, eo quod in eis gratia non confe-
SoLLTio. —
Respondeo dicendura, quod rebatur. Sacramcnta vero novae legis non
sicut processio teraporalis non est alia quara tantura sunt signa, sed etiara causse quo-
processio a^terna essentialiter, sed addit ali- dammodo ; et ideo non signiflcant gratiam
qucm respectum ad elfectum temporalem ut jam habitam, sed ut per sacramcnta in-
ita ctiam raissio visibilis non cst alia essen- duccudam. Sed illae species sunt tantum
tialiter ab invisibili missione Spiritus sancti, signa prsesentis gratise et non causae, sicut

^ Parm. : «possit esse. » — * Parm. : « dicis. » — *

Al. omiUitur : « per carnem. »

1
 DISTINCI. \VI, (.lll.lCST. I, AIIT. I KT II. m
palol (|U(m1 ciiva (IhnsUmi, 11(1 (|iHMii visiliiliH '2. rr.flonm, «niiKlal i|iiimI Kralia Novl
mi.ssio riicla (^sl, iiiliil ^ratiaMiivisihiliscMrc- T(!sluiiiciili ivsl Kialiii iilciiiliKliiii^, iiiijtiaii-

liiiiM^sl. |liiil(M«liaiii oiiiiics iu\ (|ii(is iiiissio tiiiii ilc iticiiiliiiliiic (.lirisli iiiiiiicsacci^piiiuiri.

visiliilis lacla osl, Kraliaiii lialiciil; iioii aii- Si iHitiU' ad illos dc piiiiiiliva l>c|(jhia proji-

l(uu ouuu^s (|iiil)iis sacraiuciila coulcruuliir, Uiv y;vnViii' |il()iiilu(liui!iu luiKsio Spiritus
gratiaiu sii.scipiiiul, (juia cau.salilas sacrti- saiicti lloliat, viilcliir (jihhI ctiain ad oiuuat
uKMiloriiiu iiii|M>diliir : sif^iiillcaul (iiiiiu }j;vii- lldclos ll(!ii (hdmcril.
tiaiii iioii iil (vvislciiloiu, .scd iil causaiidaiii ;i. Pra^lcrca, pcr visihilcs iiii.ssioiics ct
(|iiodaiiiiiiodo p(n- ip.sa. visihilia siKua, aposloli iiotitiaiii lidci iu luul-

A(l (puu-luiu diciMiduiii, (pioil lui.ssio visi- los dilVudcruul, sicut dicilur .Marci, iilt, : /lU
hilis iucliidil iu so ap[)aritioiioiu, vX siipor (/i/te/n jirofcrt/, pr.vf/iruverioU u/i/f/iu;, JJfj-

hocarnpiid addit. sciliccl lalioiiciii uiissioiiis //li/io roopvrn/itc, ct srr//io/i<>/n ro/ifir//it//itc

([ua> iii (liiohus cousislil, ul dicliiiu osl. IJudo sct/i/r/iti/ji/s si(//iis. Sod sicut, illi loiiohaiitur
tlo ralioiio a|)[)ariliouis uouost uisi (piod ali- ad prxdicatiouoiu lldui, ita otiaiu ol [jrailati

(|uod diviiunn iu sif^^uo visihili uiauilbstotur, nostri toiu|)oris. Krf,'o vidotiir ijuod ad cos
nou auloiu (piod luaiiircstotur orif^o uuiiis ctiaui luissio visihilis llori dohoat.
porsoiKo ah alia, iuh' iiiliahitalio sociiudiiiu -i. I'ra',lor(!a, coiistat (juod hiiata Vir^^^oplc-
s>pociaknn nioduui ossondi in oo cni lit appa- nissiinani {.^'•ratiaiu hahuil iiilor oiinios piiras

ritio, vol in ali([uo alio, sicnt [)atot in appa- croaturas. Si ig^itur inissio visihilis fit ad os-
ritiono lacta Ahralia'! ; (luainvis onini appa- londondnni plonitndincin gratiai inhahitan-
rnorint Iros ad inanircslandnin nuniornni lis, vidotnr (juod ad ipsam liori dohuerit
porsouarinn, tainon onlo uuius [lorsoiui', so- missio spocialis.
cnnduin ah alio,
(luoin osl iu illo signo visi- 5. K contrario vidolur (jnod ad Christuni
bili non manilbstahatur ; ot iiido est qnod non dobuit fieri missio. Missio enini visi-
apparitio potost l*atri convoniro, non autoin hilis ost signniu invisihilis missionis. Sed
missio visihilis. ad Christuin nnlla missio invisihilis Spiritus
Ad
quintuin dicondum, qnod nnlhis per so sancti iacta est, nisi Ibrto in principio snie
potost sciro ntrnin dignus sit odio vol amore, conccptioiiis. Ergo vidctur quod postmodum
sed potcstsihi divinitus proptor aliciuam uti- nuUa missio visibilis ad cum fieri dcbuerit.
litatom manifostari et iioii solum sibi, sed
; Solutio. —
Respondeo dicendum, quod
aliis ctkun; quod aulem non '
est uni utile, sicut in missione invisibili Spiritus sancti ex
est ulilo onmibus. Unde non oportet quod si ploixitudine divini amoris redundat gratia in
uni revclctur, quod oinnibus. mentem, per illum efTectum gratiae acci-
et
Ad sextum dicendum, quod quamvis una pitur cognitio illius personae divinae experi-
creatura visibilis non sufficiat ad lioc quod mentalis ab ipso cui fit missio, ita in mis-
ducat in cognitionem invisibilis missionis, sione visibili attenditur alius gradus redun-
tamen ex sua novitate excitat videntes iu dantiae, inquantum scilicet gratia interior
admirationem et inquisitionem, et tunc in- proptcr sui plcnitudinem quodammodo re-
quirentibus per gratiam invisibilem et per dundat in visibilem ostensionem, per quam
doctrinam prsedicatoris exterius potest mis- manifestatur inbabitatio divinae personae,
sio invisibilis designata edoceri. non tantum ei cui fit missio, sed etiam aliis.
Unde oportet quod ad missionem visibilem
ARTICULUS II. duo concurrant, scilicet quod sit gratiae ple-
Utrum missio visibilis debueritfieri ad iiit^do in illis ad quos fit missio, et ulterius

patres Veteris Testame/iti. quod plenitudo ordiuetur ad ahos, ut per ah-

quem modum gratia abundans redundet m
Ad secundum Videtm*
sic proceditur. \ . eos propter quod mauifestatio gratiee inte-
:

etiam quod ad patres Veteris Testamenti rioris non tantum liabenti, sed etiam aliis fit.
missio visibilis fieri debuerit. Missio enim Et ideo Christo primo, et postmodum aposto-
visibilis est signum invisibiUs missionis. Sed lismissio, visibihs scilicet, facta est, quia per
ad patres Veteris Testamenti facta est missio eos plures gratia diffusa est, secundum
invisibihs, ut supra dictum est\ Ergo vide- quod per eos Ecclesia plantata est.
tur quod etiam visibilis fieri debuerit. Ad primum igitur dicendum, quod quam-

' Parm. addit : « quia. » — « Distinct. xv, q. v, art. 2.

 .

196 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

vis aliqui patres Veteris Testamenti gratiam doctrina^ et sacramento-
administrationis
pleiiissimam acceperint personalem, tamea rum, factum est. Unde
sicut per apostolos
quia nondum erat tempus gratise, propter Apostolus dicit I ad Timoth., ii, 12 Mulie- :

impedimentum quo non-

originalis peccati, a rem in Ecclesia loqui non permitto*
dum morte Christi natura humana reme- Ad quintum dicendum, quod missio visi-
diuni acceperat, ideo non debuit signiflcari bilis ostendit missionem invisibilem non
plenitudo gratia? ut prajsens, sed tantum ut semper tunc fieri, sed sufficit si etiam prius
futura in apparitionibus et legalibus sa- facta fuerit. Quare autem tunc missio visi-
cramentis. Ex' alia parte non erat tunc biUs ad Christum facta sit, dicetur infra.
tempus spiritualis propagationis, per quam
spirituali modo diversce gentes in Dei cogni-
ARTICULUS ni.
tione regenerantur, sed carnali propaga-
tione cultus divinus a patribus in lilios pro- Utrum missio visibilis fiat tantum in specie
cedebat : et ideo non debuit significari gra- corporali.
tia per missionem visibilem, quse significat
gratiam tendentem in alios. Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
Ad secundum dicendum, quod fideles quod missio visibilis non solum fiat in specie
primitivai Ecclesiae erant quasi semen quod- corporali. Estenim triplex missionis genus,
dam spirituale per quos debuit pullulare fi- scilicet corporalis, imaginaria et intellectua-
des in omnibus gentibus; et ideo ad eos visi- lis, quam-
ut dicitur in Glossa^ Isaiae*. Per
bilis missio facta est, ad ostendendum quod libet autem harum potest fieri divinorum
per eos plantanda erat Ecclesia in cognitione manifestatio. Ergo vidctur quod sicut est
Dei per universum mundum, missio aliqua quae fit secundum visionem
Ad tertium dicendum, quod duplici ra- intellectualem, scilicet per gratiam invisibi-
tione non oportet modo fieri missionem vi- lem, et aliqua quae fit secundum corporalem,
sibilem, sicut tunc : primo, quia iste est na- scilicet secundum species corporales; ita
turalis ordoquod ex visibilibus in invisibilia etiam sit aliqua secundum visionem imagi-
veniatur. Unde primis tanquam adhuc rudi- nariam per species imaginarias.
bus in Dei cognitione signa visibilia osten- 2. Praeterea, quanto aliquid nobilius est,
debantur sed jam modo innotescente
; et pu- tanto nobUiores proprietates habet. Sed no-
blicata fide sufficit cognitio in invisibilibus bilioribus proprietatibus creatura nobiUor
signis, quge suntdona gratiarum mentibus divinam bonitatem repraesentat. Ergo cum
infusa. Videmus enim aliquid proficere novae missio visibilis sit ad manifestandum divinas
plantulai, quod postmodum sibi non adhibe- personas, videtur quod semper per creaturas
tur, quando ad perfectum venit. Alia ratio nobilissimas fieri debet, ut per stellam vel
est,quia signa iUa et visibiles missiones fue- aliquid hujusmodi, et non per columbam vel
runt quasi argumentum confirmans fidei ignem.
veritatem. autem cujus probatio semel
Illius Spiritum veritatis non decet
3. Praeterea,
perfecta est, non oportet probationem ite- aliqua fictio. Sed Spiritus sanctus est spiri-
rari sed ex suppositione prioris probationis
; tus veritatis, ut dicitur Joan., xv. Ergo non
procedere. Ita etiam non oportet quod per decet quod per aliquas species, quibus non
nova signa modo fides probetur , sed per ea subsit rei veritas, appareat; et ita videtur
quae tunc facta sunt. quod columba illa, in qua apparuit, verum
Ad quartum dicendum, quod inter alios animal fucrit, et linguae et ignis, verae lin-
qui fuerunt de primitiva Ecclesia, in die guae et verus ignis. Quod non videtur quia ;

Pentecostes etiam beatae Virgini visibilis non comburebat ignis, et columba, peracto
missio spiritus sancti facta est. Sed quamvis illo officio, reversa cst in pristinam mate-
singularem plenitudinem gratiaj consecuta riam, ut sancti dicunt. Et praeterea si essent
sit, tamen non fuit ad ipsam facta missio vi- verse rcs, non ducerent in aliud.
sibilis specialis : quia non ordinabatur gratia 4. Praeterea, Spiritus sanctus unus est, ut
sua ad plantationem Ecclesiae per modum dicitur I Corinth., xu, 13: Uno spiritu potati

* Parm. : « Vel ex alia. » — " In Glossa ord., Super § elc, col. 286, t. 3.
37, ' Parm. — « Isidori. »
l Isaise, V. 1, col. 1231, t. 1, non exprimitur Isidori Sed ex errore legentis codices.
nomen, licet desumatur ex lib. VIII Elymol., c. vm,
 ,

niSTINCT. XVI, (JIJiT:ST. I, AUT. III. <07

<!in))t/^. Sod sipnnni (lclicl rnspondiM-o si- «lirihir M.illli., xvn, sci-iindnm (iio.ssani .\n-
f^nalo. I'',i>;(> viilfliir i|iiiitl iii iino lanlinn Knslini ' cl llcrniinli. I'!l iilt-oriiin vo.v j'jilri.1

signo Spirilns sancliis a|>|»ar(M'o tlclincril. Iniif snpor i|isiiiii iiiloniiil : ///>• rst iiliita
fi. Pr;rl(M'(Vi, sicnl Spirilns sanclns invisi- incuH dilrrtus, aiidilnin «!sf, i/)suni ninlite.
1>ilit(M' inillitnr in nKMitiMii, ila ot hilins; nt l'nil(! piilitt (piod non oportirt il(;ri viHil)ili>ni

piM' nlrainipic ini.ssioiKMii ordinalnr aiiipiis inissiotKMn ad Cliristiiiii a principio ciMiccp.

ad |>lantalioiiciii l"',cclcsia>. (Iniii ij.rilnr inissio lionissiia'; scd liiiic ipiaiido inccjiil itjiis gr.i-
visihilis ad lioc ost(MKl(Mi(lnin raclu .sit, vidn- tia in alios rcdnndar^^ Siinilititr (ttiaiii apos-
tnr (piod siont Spirilns sanctns visihilihns tolis his factu ost visihilis nrisslo Sfiiritns
signis ad ali(|nos ini.ssns osl, ila ot Kilins .sancli. I*riino, ad insinnandnin rcdiindan-
otiam sino lioc (piod carncm assnmpsit, liani pfratia- c.\ ipsis [icr inodiim opcralioiiis
Soi.nrio. — Uospoiid(M) (lic(Midnin, (piod, in adminislratioiKMii sa< ramtMitornm, in spc-
sicnt diolnin ost, niissio vlsihilis tlt ad siij^ni- ci(^ llatns, nt logitnr .h^an,, xx nndo ct ihi :

flcandnm plonilndiiuMn fj^ratia> rcdnndanlis di('itnr, 2.'} : Qiwrnni roniscritis pnccata,

in mnllos; pro|>lcr (piod manil^^slalio talis rrniiltiintKr cis ; cl (/iKn-uni rcti/titcritis
aliis oliain lil. Uodniidat antom p^ratia dii- ?7'/'7//// ,v/////, nt ostond(M-ctiir (piia talis aiic-
plioilor, soilioot por inslriutionom ot p(M' lorilas iion (hivonit in oos iiisi o.\' iii(]ii\u
oporationom, soonndnm (piod .so halict ali- oapitis, .scilicct Christi, In Cliristnin antcm
qno modo illo in (pio cst gratiw plonitiulo, dovcnit immcdialc ah ipso Patro : ct proptcr
cflioi(Mil(M' ad f;raliam. Ut(M'(pio anloiii mo- hoo in ipso sij^nilioahatnr ha-c anotoritas por
dus rcdniidanlia> tuit iii (!liristo. Ipso ciiiin volatum ooiiimha; dosupcr advcnicnlis iii ;

pcr d(H'triiiam suam iios in Dci co^nitionom apostolis aut(Mn pcr specicm flatns a Cliristo
addu.xit, ut dicitnr Joan., i, 18 Vnigcnitns : procedcntis, Secundo, facta est ad eos missio
qui est in sinu Patris, ipse enarrnvit. Ipso visihilis, ad insinnaiidmn rcdundantiam per

etiam p:ratiam dodit, inquantum Dous, cffoc- modum doctrin.u; ct lioc in dic rciitccostcs,
tivo, ot inquanlum homo, por moduin ino- utlcgitur Actiium, ii, Et idco apparuitsupcr
riti. Undo ad significandiim redundantiam eos in linguis igncis, <( vcrhis ut cssent pro-
gratia^ ipsius in nospcr modum operationis, flui et charitate fervidi, » zelantes proximo-
facta est missio visihilis ad ipsum iu hap- rum sahitem.
tismo : quia tuiic ipse nihil accipiens a hap- Ad primum igitur dicendum, quod visio
tismo, tactu sna3 mundissimae carnis viin imaginaria dicitur proprie rcvelatio et non
regenerativam contulit aquis, efficicnter ut
' apparitio vel missio, et hujusmodi visiones
Deus, ct meritoric ut homo, Et ideo iu spe- prophetis ssepe factse sunt. In missione enim
cie cohmihaj facta est ad eum missio Spiritus visihili ostenditur praesentia gratiae inhabi-
sancti, ad significandum fecunditatem spi- tantis, Species autem quge est in imagina-
ritualem quia columha animal fecundissi-
: tione, non est necessario rei praesentis, sicut
muin est. Propter quod etiam Pater appa- species quae est in sensu ; et ideo per corpo-
ruit in sono vocis naturalem filiationem rales species exteriori visioni subjectas, ma-
ipsiiis protestans, dicens Matth,, xvii, 5 Hic : gis debct manifestari interior missio quam
cst Filius meus dilectus. Ad cujus filiationis per imaginarias,
similitudinem per baptismalem gratiam in Ad secundum dicendum, quod cpiamvis
Filios adoptionis rcgeneramur, ut dicitur in nobiUoribus creaturis divinae perfectionis
Rom,, vni, 29 : Quosprsescivit, etprxdesti- similitudo,quoad attributa essentiaUa, ma-
navit canformes fieri imagini Filii ejus. Ad gis inveniatur expressa tamen quoad exi- ;

insinuandum vero redimdantiam gratiae ex tum unius personae ab aUa, et quantum ad

ipso in alios per modum doctrinae, apparuit modum processionis donorum a Deo, et ef-
Spiritus super nube lucida, cujus
ipsum in fectus ipsorum, potest etiam in ignobiliori-
est lumen spargere Joh, xxxvn, 11 A^^j^^e^
: : bus creaturis simiUtudo convenientior at-
spargunt lumensuum. In quo signatur effu- tendi, sicut fecunditas in cohimba et locutio
•sio doctrinae per praedicationem, secundum in lingua; et hoc oportuit per missionem vi-
Gregorium, lih, XXVII Moral., cap, xxxi, sibilem significari. Vel dicendum, secundum
col. 432, t. 2. Et hoc in transfiguratione, ut Dionysium, ii cap.^ Caslest. hierar., §2,

' Parm. : « vitam regenerantem » sed erronee. ,

•Lib. Annotationum in Job, c. xxxvii, col. 868, t. 3
Non enim Chrislus « vitam » contulit acpiis. — Op. Aug. —
' Parm. « cap. v. » :
108 COMMENTUiM IN LIB. I SENTENTIARUM.
col. 138, t. 1, quod infcriores creaturse eo debuit essc ante tempus gratise. Tcmpus
ipso quo magis distant a participatione tlivi- autcm gratise incepit, quando Filius Dei car-
narura pcrsonarum, convcnicntius pcr ca nem assumpsit. Et quia inseparabiliter as-
divina manifestantur vcl significantur; quia sumpsit, idco tempore quo convenit fieri
non potost ex hoc aliquis error provcnire visibilem missioncm, semper habet speciem
propter manifcstam distantiam corum a di- visibilem propriam, in qua vidcri potest.
vinis; qui error posset contingere, si per Unde nunquam competit sibi missio visibi-
nobilcs creaturas divina significarcntur de : nisi una quse est in natura assumpta^.
lis,

facili enim posset aliquis errare, crcdcns ali- Quare autem Spiritus sanctus naturam non
quod numen esso in stella, vcl in aliqua no- assumpserit in unitatem personse, quseretur
biliori creatura. inllP.
tertium dicendum, quod columba illa
Ad
non fuit verum et naturale animal (a), sed ARTICULUS IV.
tantum similitudo columbse visibiliter ostcnsa
in aliqua materia ad hoc prseparata. Unde Uirum species missionis visibilis sint for-
etiam peracto ofticio in pristinam materiam matse ministerio angelorum.
est reversa. Nec quia illa
fuit ibi aliqua fictio,
similitudo columbaj non ostendcbatur ad Ad quartum sic proceditur. 1. Vidctur
manifcstandum aliquam veritatcm in ipsa quod illse spccics visibiles ministerio angelo-
columba, sed ad manifestandas proprietatcs rum formatae non sint. Dicit enim Augusti-
invisibiUs missionis. Et ideo non fuit ibi fal- nus, De Trinit., cap. xi, § 22, col. 882,
III

sitas signi, quia signatum respondebat t, 8, quod sermones Dei in Novo Testamento

signo, et res similitudini ; sicut aliquis lo- non per angelos, sed per ipsum Dcum facti
quens per metaphoricas locutiones, non sunt. Ergo Ula locutio, sive iUe sonus qui in
mentitur non enim intendit sua locutione
: Novo Testamento factus est, Matth., xvn, 5 :

ducere in res quse per nomina significantur, Eic est Filius meus dilectus, non est per an-
sed magis in illas quarum illse res signifi- gelos formatus; et eadcm ratione nec alia
catseper nomina simiUtudinem habcnt si- : quse ad missionem pcrtinent visibilem.
militer de ignc dicendum est'. Sed natura 2. Prseterea, corpori quod per angelum
visibilis inqua Filius apparuit, assumebatur formatur, unitur angelus, sicut motor mo-
ad esse ct non tantum ad signum et idco ; bili. Si igitur illse species per angelos forma-

oportuit quod verum esse hominis habcret. tse sunt, tunc sunt corpora assumpta ab an-

Ad quartum dicendum, quod species iUae geUs. Ergo in eis non dicetur mitti divina
in quibus Spiritus sanctus apparuit, signifi- persona, sed angelus.
cant effectus Spiritus sancti, secundum quos 3. Item, sicut visibiUs missio FiUi factaest
Spiritus sanctus dicitur multiplex, quamvis per corpus assumptum, ita missio visibiMs
substantiaUter sit unus, ut dicitur Sap,, vn. Spiritus sancti per hujusmodi species. Sed
Et ideo secundum plures species apparuit et corpus Christi assumptum, angeli nullo
pluries. Sed quia natura visibUis, in qua modo formaverunt. Ergo nec species illas
FiUus apparuit, assumpta est ad esse unum visibUes.
in persona FiUi Dei sicut est unum esse per-
; Gregorius, XXVIII Moral.", c. i,
4. Contra,
sonse, ita est una tantum talis missio. loquens dc Ula vocc, qua
§ 4, col. 449, t. 2,
Ad ultimum dicendum, quod apparitio sub Patcr respondit Filio Et clarificavi, et cla-
:

aliena specie, quse includitur in missione vi- rificabo, Joan., xii, 28, ita dicit : « Nimirum
sibili, non competit, nisi ei quod non habet de cselestibus loqucns verba sua, quse ab ho-
speciem per quam corporalitcr videri possit. minibus audiri voluit, rationali adminis-
Missio autem visibiUs, ut dictum est, non tranto creatura formavit » et eadem ratio
;

^Parm. omittit « dicendum est. »

:
' Parm. — : mal sed tantum similitudinem columbse
fuisse ,

« assumptam. » ' —
Dist. i, qusest. ii, art. 3. — ostensam. Unde non valet conciliatio a
visibiliter
* Alias « III Moralium; » ad marginem venetae edi-
: Petro Bergomensi inventa. Ille etenim dicit colum-
tionis, ann. 1595, « XVII Moral., cap. ii ; » Nicolai : bam istam fuisse verum quoad essentiam, non ve-
« lib. XXVIII. » rum animal quoad vorifatem onmium proprietatum
In Summa theolofjise, III part., q. xxxix, a. 7,
(a) columbse. Similitudo columba; non est verum ani-
S. doclor docet hanc columbam fuisse verum ani- mal etiam quoad essentiam.
inal. Hic aulem eamdem afflrmat non verum ani~
 DISTINCT. XVI. Ul l.l'.sr. I, Alil. IV. i.jo

osf, (In aliis. Mrp^o vidt^liir (|ii()il <imiios ad- (|ii(id ost o.xtoriiiH, aiiKoli mini.HftMium lia-
iiiinislrafm .simt |)or aiiKi^los. ImmiI, iif (in»K«"iiiH dicit.
^. Il(*m, siMMiiKliim hioiiysiimi, CiVfest. Ad |)iiiniiiii iKitnr dic 111111111, (jiiod Aii-
hicntr., cap. xv, ij I, (•(»!. IHl, 1.1, lia-c (vst, Kiislimi.s lu(|nitnr dc ,s<;niKiii)< ([iicm |''iliuH

l(«\ (liviiiilalis, iil iiHima a primis pcr iiKidia Dci iii corpoiti assnnqdo |iiulnlil , (jnoiii
p(M'll('iaiiliir. Sod aii^^ili siiiil mcdii iiitcr constaf imiii(>(lialt; a llcoiisso |>n)lalnin.
llciim crealiiram (••trpdralcm. V.v^o vi-
ot Ad .sotMiiidiiin dic(Mi(lniii. <piod ([namvifl
dotiir (|ii()d ()p(<i'ali()iics (|iia' liiiiil iii cor- angolns lialxiat o[)<M'ation(Mn in (M'(;alnra
porahvs crcatiiras, liaiil miiiislciio aii^^-clo- o\t(;i'iiis a[)[)ai'.Mifo, iion faiiKMi lialiof in (^f-

ruiu. foctn inl(Miori; ct i(l(3u rationo (;jiis [(tir.soua

SoLiiTio. — Uospoiidco dicoiidiim, ([iiod divina mitti dicifiir. Noc ost iiicoiivoni(MiH
iii lioc ost diipl(^\ o|)ini(). (Jiiidam diciiiit, iit porsoua (liviiia siiuul, ct aiigclus initta-
(piod iii lioc din'(>nml missionos Novi Tosla- liir.

mciiti al) apparilioniltus V(>ltM'is ToslanKMili, Ad l(M'liiiin dic(Midiiin, (jnod cor[(n.s as-
t]iiod a[)[)arilii)iios Voloris Toslamcnli laclai snmplnm (^sl iinitnm i[(si [«;rs((na'. divinaj,
suut por aiigoios, ut sauoti coiumuiiitor vo- unioiio ad unum
csso pors((ualo. (Jndo uon
luiit; missiouos aiitoiu Novl Toslamouti <lo<'uit suam <ligiiitatcm ut non a
pi'opt<;r

fackv siiiil imnuHliato [lor diviiias [)(M"soiias. l)oo fonuaretur. Non autcm similis ratio cst
(Jiia[)ropl(M" iii illisspociolmsdiviiKo i^orsoiiai in aliis.
milli (liciiiilur, ot uoii augoli. Alii diciiut o Atl qnarlum diccnduiu, ([uod dicfum rirc-
coutrario, (luod utruintjuo angolorum ini- gorii reforcuduiu cst tantum ad illud quod
uistorio porlbctiuu ost. Vidotur autoni (]uod oxtorius est, ot non quautum ad intcriui?
ulrit[ut> atl ali([nitl voriim tlicant.
tiuantiuu signilicatum.
In ntrot]uo onim, scilictil aj)[)aritiouo Voloris Ad t|iiinfnm tliccudum, quotl
dictum Dio-
TostaiutMiti ot missiouo visil)ili, ost duo cou- nysii lial)olj<it vcritatem in circctibus qni a
sidoraro : scilicot illiid <]uod exteriusapparet, crcatura possuut esse non autcm talis effcc- ;

ct aliquid t]uod iutorius cfficitur vel lactum tus cst gratia; et ideo quantum ad intcrius
siguatur, Sed tameu diversimode, (]uia iu quod cst in missionc visibili, angcli non ha-
apparilioiie Voteris Tostameuti iilud extcrius bont opcrationcm, scd solum quantum ad
appareus non rcfertur ut signum ad illud cxterius.
quod iutcrius est, sed ad aliquid aliud, sicut
ad siguificandum Triuitatem, vcl aliquid hu- EXrOSITIO TEXTUS.
jusmodi undo illud quod intorius cst, niliil
;

aliud est quam ipsa cognitio vel illuminatio Sed etiam minoratus est paulo minus ab
«

animae de rcbus qua? per signa cxtcriora angelis. » Sed contra est quod dicitur in
significantur. Et quia illumiuatioucs divinae Glossa, Hcbr., v « Natura humana, quam
:

dcsccuduut iu uos, sccundum Dionysium, Filius Dei assumpsit, nihil mclius cst, nisi
cap. IV Cxkst. hier., § ^, ctc, col. 179, t. I, solus Deus. )) — Seddicendum, quod dicitur
per augelos, ideo ministcrio angclorum iu minoratus secundum quid, scilicet propter
illis apparitionibus utrumque factum est, corporis passionem non autcm propter na- ;

scilicet et quod exterius est, et (juod interius; turse assumptae inferioritatem, quantum ad
et ideo nullo modo cst ibi missio divina? per- illud individuum in quo est assumpta.
sonae, qua tantum attcnditur sccundum im- Quamvis non universaliter sit verum de
mediatum efTectum ipsius pcrsonse divinse. humana natura, quod angclis non sit infe-
In missionc autem visibili, illud quod cxte- rior.
rius apparet est signum cjus (juod interius « Hilarius aliter dicerc videtur. » Videtur
est factum, vel tunc, vel prius unde intc- ; hoc csse impossibile; quia magis et minus
rius non ponitur tantum aliqua cognitio, relative dicuntur. Ergo si Pater cst major,
sed aliquis effectus gratise gratum facientis, Filius est minor. —
Ad quod quidam dicunt,
qni est immediate a divina persona, ratione quod Pater dicitur esse major Filio, (]uia
cujus divina persona mitti dicitur. Unde in plures habet notiones nec tamen Filius est ;

missionc visibili illud quod est interius, im- minor, quia una notio Patris, scilicet innas-
mediate sine ministerio angelorum effectum cibilitas, non habet correspondentem notio-
est, propter (juod ratione illius effcctus per- nem in Filio, ex qua Fihus minor dici
sona divina mitti dicitur sed cjuantum ad id ; possit. Sed Jioc nec proprietas locutionis
S>00 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
admittit. Tiim qiiia seciindum relationes ac tertia in Trinitate persona , ut supra ostensum
est, dist. XVI, a Patre et Filio ac seipso temporaliter
non attenditur a^qualitas vel ina^qualitas, ut
procedit, id est mittitur ac donatur fideUbus. Sed
infra* ex verbis Augustini habeljitur. Tum
qufe sit ista missio sive donatio, vel quomodo fiat,
quia ex pluribus proprietatibus nulla res
considerandum est.
major ex majori quantitate. Est
dicitur, sed
etiam prteter intentionem Ililarii, ut verba
'Prcemittitur quiddam ad hanc ostensionem necessa-
sequentia ostendunt. Et ideo aliter dicendum rium, scilicet quod Spiritus est charitas, qua Deurn
est, quod dans et recipiens possunt compa- diligimus et proximum.
rari dupliciter vel quantum ad
: id quod
datur, vel quantum ad rationem dationis. Hoc autem ut intelHgibiUus doceri ac plenius
Si primo modo, sic dans aliquando inve- perspici valeat, praemitteudum est quiddam ad hoc
valde necessarium. Dictum quidem est supra, et
nitur eo majus cui dat, quando scilicet non
sacris auctoritatibus ostensum, dist. xi quod Spi-
tantum recipit recipiens quantum est in ,

ritus sanctus amor est Patris et FiUi, quo se invicem

dante; aliquando aequale, quando tan-
et
amant ct nos. His autem addendum est, quod ipse
tumdem recipitur, sicut etiam in genera- idem Spiritus sanctus est amor, sive charitas, qua
tione univoca. Nunquam autem dans potest nos diUgimus Deum et proximum quse caritas :

esse minus. Si autem considerentur secundo cum ita est in nobis ut nos faciat diUgere Deum
naodo, sic dans ex eo quod dat, habet di- ac proximum, tunc Spiritus sanctus dicitur mitti
gnitatem quamdam, sed accipiens nullam ac dari nobis ; et qui diUgit ipsam dilectionem qua
imperfectionem habet ex hoc quod accipit, (UUgit proximum, in eo ipso Deum dUigit : quia
nisi imperfecte accipiat. Et ideo si compa- ipsa dilectio Deus est, idest Spiritus sanctus.

remus Patrem ad FiUum quantum ad id

quod Filio a Patre datur, neque Pater major Auctoritatibus ita esse confirmat.

neque Filius minor dicitur. Si autem quan-

Ne autem in re tanta aUqiud de nostro influere
tum ad rationem dationis, sic dignitas dan- videamur, sacris auctoritatibus, quod dictum est,
tis non subtrahitur, ratione cujus
Patri corroboremus. De hoc autem Augustinus, in VIII
major dicitur, ut major magis sonet perfec- Ub. De Trinit., cap. vii, § 10, col. 957, t. 8, ait :

tionem dignitatis, quam comparationem « Qui proximum dUigit, consequens est ut ipsam
magnitudinis. Sed quia Filius perfecte re- prsecipue dilectionem diUgat. Deus autem dilectio
cipit quidquid Pater habet, nulla minora- est. Consequens ergo est ut prfecipue Deum diU-

tio sibi convenit et ideo etiam nuUum no-

:
gat. » Item in eodem, § H etc. « Deus dilectio est,
, :

ut ait Joannes apostolus, epist. I, cap. iv; ut quid

men minorationis Filio potest convenire. Et
ergo imus, et currimus in subUmia cseloruni et
quamvis Patri attribuatur
a auctoritas
ima terrarum, qua^rentes eum qui est apud nos si
sanctis, tamen FiUo non attribuitur sub-
nos velimus esse apud eum ? Nemo dicat non novi :

auctoritas, sed est per abusum loquentium

quid diUgam. DiUgat fratrem, et diUget eamdem
praesumptum; et lioc sonant verba Ililarii dilectionem. Magis enim novit dilectionem qua di-
dicentis quod « major est donans, sed non ligit, quam frati^em quem diUgit. Ecce jam potest
est minor, cui unum esse donatur. » notiorem Deum habere quam fratrem plane no- ;

« Cui' innascibiUtatis imaginem. » Sic tiorem, quia prsesentiorem, quia interiorem, quia
expone Cui, » sciUcet FiUo, Pater
: <( im- <( ceiHiorem. Amplectere dilectionem Deum, et dilec-
partit, » id est dat, esse : « imaginem innas- tione amplectere proximum. Ipsa est dilectip, quse

cibilitatis, » id est sui innascibiUs; et hoc omnes bonos angelos et omnes Dei servos consociat
vinculo sanctitatis. Quanto ergo sanctiores sumus,
(( sacramento nativitatis, » id est sacra et
quanto a tumore superbiee inaniores, tanto sumus
secreta nativitate.
dilectione pleniores; et quo nisi Deo est plenus,
qui plenus est dilectione ? » His verbis satis osten-
dit Augustinus, quod dilectio ipsa, qua diUgimus
DISTINGTIO XYII. Deum, vel proximum, Deus est. Sed adhuc aper-
tius in eodem Ub., cap. viii, col. 958, subdit, di-
De missione Spiritus sancti, qua imisibiliter cens : « Dilectionem fratcrnam quantum commen-
mittitur. det Joannes apostolus, I epistola, attendamus. Qui
diligit, inquit cap. ii, 10, fratrem, in lumine manet,
Jam nunc accedamus ad assignandam missionem etscandalum in eo non est. Manifestum est quod
Spiritus sancti, qua invisibiJiter mittitur in corda perfectionem in fratris dilectione posuerit.
justitise
iidelium. Nam ipse Spiritus sanctus, qui Deus est, Nam in quo scandalum non est, utique perfectus
' DistiucU 2u^. — ' Psuru. omilUt : « Cui. »
 ,

IHSTINCT. XVII. 904

('^\. Ivl laiiioii vidfliir (liltTliiiiiriii !(i>i lnfiiis'»!' : ipioil ipiidaiii ilniiiii, xrilici*! rhnritntnm non prop-
i|iiiiil iiiiiii|iiiitii rairirl, iiisi )|iii,i in i|iHji rnitiTiiii lcrcii cssc dnlaiii Di iiiii, qiiiiii ip-t^i iliiirlliit sit ipwi
ilili<i'liiiiii< viill. iiilfiliKi Dimiiii. A|M>i-liMHiiiii< (•iiiiii HiiliMtiiiiliii ipifi- Doi (liKiiii Hil iiiiinitic, si-d qiiod do-
iii ciiiliMii f|)islnlii, |iiiiili) |Hisl, iliril ilti, rii|i. iv,7 : iiuiii n\l DiM, sii iil dii liiMi i»^t dc Dcn psaltii. t.IX,
lUliitissiini, ilili\iuiiii(!i inniiiii, iiiiiii ililvitioiw Liio ;i :
7'" vs pativnliit tnvn. Noii nlcu uiMpic dictunt
rst .'
dt omiiis iiiii dHi{iit, vx Iho mitiis vst, vt voQHO- ohI, tu vH pntivutia mva\ i\\u»\ Doi «iii)»tiiiitiii «'»1

vit Dviim : <iiii iioii ililiiiit, mm vimnovit hviiiii, iiiiin iioHtra patioiilia, scd ipiia ali illo iiol)iH i;Ht. Tndn
lh'iis ililvvtio vst. Isl.i loiiloxlii) salis iiprrli' dfclanif. alihi, psal. l xi, II : \li i)iso vsl ]iiiliviiliii invii. Ifiitic

(•aiiiiliMii ipsaiii Iralrriiaiii ilili>rlii>iiriii , iiaiii Uii- i-iiiiii sciisiiiii Htatiiii n-rcllit Si riptiiraiuiii ipsa lo-
|.iM'iia (lili'("li(i csl ipia ililif4iiiiiis iiiviciMU, iioii so- nilio; tulo csl oiiiiii : /// /s putivntia vmi, rpialit

liiiii <'x ni'i), si'(l cliaiii DiMiiii cssi', laiila aiiclorilali', ohI, psal. i.xx, .')
: Doiniuv, sjivs vivu; ct, psal. i.viii,

Ji)aniiis scilicct, pncdicari. C.uiii crgi) dc diicclioiu! 11 : Dviis mviis, misirivonlia mva, ol iiiulta sitnilin.

dilijiiiiius IValrciu, d(> Dco dili^:;iiiius IVatrciu : ih!C Non cst auteiu dictutn, DotniiiR, cIiarituH in(;a, aiit,
potcsl licii ul ('auidciu dilcclioiKMii uou pnccipun tii os clinrilafl iihni ; aul, Dcus chnritas nioa; scd
diligaiuus ipia iValrciii dilif^iiiuis, (pioiiiaiii Ihiis il.i dicluiii osl : Ihiis vharitus vst, sii iit dictiim ost :

ililvvtio isl. » llciu : (< (,)ui iioii dili^il rralrciii, iiou /)(7/,s Sjiiritiis isf. (Jiii liiic iKiti disccriiil, iiilclhjc-
("st iii dilcclioiic; ct (pii uou ost, iii dil(>otiono, non tuni a Doiuino, non cxpositioncm quarrat a nohis :

csl iii Dco, ipiia Dcus dilcclio osl. » Kcco apertis- non enitu aporliiH (piidipiam possiiiiiiis dicore :

siuic dicil riMtoruaui dilcclionciii Dcuiu esse. Deus ergo vharitas vst. » Ex pra-dictis clarescit,
quod Spiritus sanctus cliaritas ost, qua diiigimus
Qiioil fratcrnn dilectio cum sit Deits, non est Patcr Deum et proxinnim. Unde facilius cst nobis osten-
rel Filius, sed Spiritus sanctus tantum. dcr-; quouiodo Spiiitus sanctus mittatur sive detur
iioliis.

Cum autem fratorna diloctio sit Dens, nec Pator

ost, noc Kiliiis, scd tautiiui Spiritus sanctus, ipii pro- Quomodo Spiritus sanctus mittatur vel detur nobis,
prio in Trinilato diloctio vcl oharitas dicitiir. riide
Aup,iisliiuis in lih. XV Dc Trinit., cap. xix , J;
'M, Tunc enim initti vel dari dicitur, cum ita in
col. tOS(), t. 8 : « Si iu douis Dei nihil majus est nobis est ut faciat nos diligere Deum et proximum :

charitatc, ot nulluiu cst luajus doiiuiu Doi (piaiu \)cv quod mauemus iu Doo, et Deus in uobis. Inde

Spirilus sanctus quid cousoquoiitius est (luaiu ut

; Augustinus, Iiunc modum missionis insinuans in
ipse sit charitas, quce dicitur et Deus et ex Deo? XV lib. De Trinit., cap. xvii, § 31, col. 1082, t. 8,
Ita enini ait Joan. ', I epist., iv, 7 Dilcctio ex Deo : ait : (( Dexis Spiritus sanctus, qui procedit ex Deo,
est ; et paulo jiost, vers. 8 ; Dcus dilcctio cst ; ubi cum datiis fuerit homini, accendit eum ad diligen-
manifostat eam se dixisse charitatcm, vel dilectio- dum Deuni et proximum, et ipsc * dilectio est. Non
uem Domini, quam dixit ex Deo. Deus ergo ex enim habet homo unde diligat Deum, nisi ex Deo. »
Deo est dilectio. » Itom, c. xvii, § 3i, col. 1082, Ecce quomodo datur vol mittitur nobis Spiritus
t. 8 : Joannes volens de hac re apertius loqui sanctus secundum quod dicitur datum sive donum,
1 epist., IV, 13 : In hoc, iuquit. cognosci^nus, quia quod donum Augustinus commendat, explanans
in ipso inanemus et ipse in nobis , quia de Spiritu apertius quomodo detur, ubi supra et § 32 : (( Dilec-
suo dedit nobis. Spiritus itaque sanctus, de qiio tio, inquit, Dei diffusa in cordibus nostris, ut Apos-
dedit nobis, facit nos in Deo ipsum in manere et tolus ait, Rom., v, 5, per Spiritum sanctum, qui
nobis. Hoc autem Deus
facit dilectio. Ipse est igitur datus NuIIum est isto Dei dono excellen-
est nobis.
diloctio; ipse ergo signilicatur ubi legitur Deus : iius. » Et cap. xviii Hoc solum est (juod dividit : ((

dilectio est-. » Ex his apparet quod Spiritus sauctus iiiter lilios regni et lilios perditionis. Dantur et

dilectio est vel chiuitas. alia per Spiritum mmiera, sed sine charitate nil
prosunt. Nisi ergo tantum impartiatur cui(juam
Quod non est dictum per causam illud : u Deus cha- Spiritus sanctus, ut eum Dei et proximi faciat
ritas est, » sicut illud : a Tii es patientia mea et amatorem, a sinistra non transfertur ad dexteram;
spes mea. » nec Spiritus sanctus proprie dicitur donum nisi
propter dilectionem, quam qui non habuerit, etsi
Sed ne forte aliquis dieat illud dictum esse per , l0(juatm- omnibus linguis, et habuerit prophetiam
expressionem causse, Deus charitas est, » eo scili- (( et onmem scientiam, et omnem iidem , et distri-
cet quod charitas sit ex Deo et uon sit ipse Deus, buerit omnem substantiam suam et , tradiderit
sicut dicitur Deus nostra patientia et spes, non corpus suum ita ut ardeat; nihil ei prodest, I Cor.,
quod ipse sit ista, sed quia isla ex eo suiit; occurrit xiii. Quantum ergo bonum est, sine quo ad ajter-

Augustinus ostendens non hoc esse dictum per nam vitam neminem tanta bona perducunt ? Ipsa
causam sicut illa, in XV lib. De Trinit., cap. xvii, vero charitas vel dilectio, nam imius rei nomen
§ 27, col. 1080, t. 8,ita dicens : (( iNon dicturi sumus est utruuKjue, perducit ad regnum. Dilectio ergo

^ Cap. xvn, § 31, col. 1082, t. 8. — ^ Al. tantum : hic : Tu es patientia mea. * Migne — : « In dilectio-
« ipse igilur Deus dilectio est. » — •»
Al. omittitur nem Dei et proximi, et ipse, » etc.
 ;
,

502 COMMENTUiM IN LIB. I SENTENTIARUM.

fpia! Deus cst et pvoprie cx Deo est ', Spiritus sunt tamen multi qui eum non habcnt. Non enim
sanotus est, per quom diirunditur in cordibus nos- omnes habent Spiritxxm sanctum in quibus est;
tris Deus, charitas, per quam nos tota inhabitat alioqiiin ct irralionalcs creaturai luibercnt Spiri-
Trinitas. Quoeii'ca rectissime Spiritus sauctus, cum tuni sanctum, quod tldei pietas non admittit.
sitDeus, vocatur etiam dommi Doi quod donum :

proprie quid uisi charitas intelligendum est, quaj Auctoritate conflrmat utramque responsionem.
perducit ad eum et sine qua quodlibet aliud Dei
,

donum non perducit ad Deum?» Ecce hic aperi- Ut autem certius fiat quod diximus, auctoritate
tur quod supra dictum erat^, scilicet quod chari- lirmamus, quod Spiritus sanctus magis et minus
tas sit Spiritus sanctus, et donum excellenlius percipiatur, et homini augcatur, et non habcnti
et quomodo hoc donum , id est Spiritus sanctus detur, et habenti, ut plus vel plenius habeatur :

detur nobis, scilicet cum ita impartilur alicui, id Augustinus ostendit Snper Joannem, tract. lxxiv,
est ita habet esse in aliquo, ut euni iaciat Dei et §§ 2 et 3, col. 1828, t. 3, dicens « Sine Spiritu :

proximi aniatorem quod cum facit, tunc dicitur

: sancto constat Christum nos diligere et ejus man-
dari sive mitti alicui
; et tunc ille dicitur propric data scrvarc non possc, et id nos posse atque agere
habere Spiritum sanctum. tanto minus, quanto illum pcrcipimus minus;
tanto vero amplius ,
quanto illimi percipimus
Utrum concedendum sit quod Spiritus sanctus au- amplius. Ideoque non solum non habenti, verum
(jeatur in homine, et magis vel minus "habeatur etiam habenti non incassum promittitur non :

vcl detur. habcnti quidem, ut habcatur; habenti autcm, ut

amplius habeatur. Nam si ab alio minus et ab alio
Hic qua^ritur, si charitas Spiritus sanctus est, amplius non haberetur, sanctus Eliseus sancto
cum augeotur et minuatur in homine, et
ipsa Elige non diccret, IV Reg., n, 9 : Spiritus qui est
magis vel minus per diversa tempora habeatur, in te, duplo sit in me. Christo autem, qui est Dei
utrum concedendum sit, quod Spiritus sanctus Filius,non ad mensuram datus est Spiritus :

augeatur vol uiinuatur in Iiominc vel magis et neque enim sine gratia Spiritus sancti est me-
minus ^ habeatur. Si euim iu homine augetur, et diator Dci ct hominum , homo Christus. Quod
magis vel minus datur vel habetur, mutabilis essc enim cst imigenitus Filius eequahs Patri, non cst
videtui". Deus autem omnino immutabilis est. gratiaj scd naturjB; quod autem in unitatem per-
Videtur ergo quod vel Spiritus sanotus non sit sonaj Unigeniti assumptus est homo, gratise est,
charitas, vel charitas non augeatur vel minuatur non naturae. Cseteris autem ad mcnsuram datur et
in homine. Item ch.aritas non habenti datur ut datus additur, donec unicuiquc pro modo suai
habeat, et habenti ut plenius habeat. Si ergo Spi- pcrfectionis propriamensura compleatur. » Eccc
ritus sauctus charitas est, et uon habenti datur ut exprcssuin habes, quod Spiritus sanctus magis et
habeat, et habenti ut plenius habeat ''
;
quomodo minus datur vel accipitur, et homini datus auge-
datm" non habenti, cum ipse ut Dcus sit ubique tur et hubenti et noii habenti datur : quia Spiritus
et in omnibus creaturis totus ? Et quomodo plenius sanctus est charitas, qua? non habenti datur, et in
datur vei habetur sinc sui mutatione ? habente augetur et et
proiicit immo, ut verius
:

magis proprie loquar, homo in ea proficit et defl-

Responsio ad pnmam qucestionem. cit aliquando et tunc ipsa dicitur proflcere vel
:

deflcere, qusetamen non proticit xiec delicit in se,

Hic itaque ^ respondemus dicentes quod Spiritus quia Deus est. Unde Augustinus, in Hom. ix super

sanctus, sive charitas, penitus immutabilis est, nec Epistol. I Joan., 2, col. 204o, t. 3, ait : « Probet
magis
in se augetur, vcl minuitur, ncc in se recipit se quisquc quantum in illo profccerit charitas,
vel minus; sed in hominc, vel potius homini au- vel potius quantum ipse in charitate profecerit.
getur et minuitur, et magis vel minus datur vel Nam si charitas Deus est, nec proiicit nec deficit.

habetur; sicut Dcus dicitur magniticari ct cxaltari Sic ergo dicitur proficere in te charitas, quia tu
in uobis, qui tamen in sc nec magniiicatur nec in ea proflcis. » Ecce quomodo inlelligendum sit,
Unde Propheta, psal. Lxni, 8 Accedet
exaltatm*. : cum dicitur Spiritus sanctus augeri in nobis, quia
homo ad cor altum, et exaltahltur Deus; super nos in eo scilicet proficimus, sic ct aUa hujus-
quem locum ait auctoritas'"' a Deus non in se, sed : modi.
in corde hominis grandescit. » Sic igitur Spiritus
sanctus homini datur, et datus, amplior datur, id Quod aliqui dicunt, Spiritim sanctim non esse
est augetur, ct magis ac minus habetur, et tamen charitatem qua dilicjimus Beum et proximum.
immutabiUs existit.
Supra dictum est, quod Spiritus sanctus chari-
Ilesponsio ad secundam. qua se inviccm diligunt et
tas est Patris et Filii,
Cumque ubique sit, ct in omni crcatura totus, nos ; et ipse idem cst charitas quai dilFunditm- in

^ Al. : « quge ex Deo est et Deus, propric Spirilus nus. » _ 4 A.1. : «Sed quomodo. » — ' Al. : « ita. » —
sanctus est. » — Dist. x. —
' ' Al. « magis vel mi-
:
6 Glossa ord., in eumd. loc, col. 933, 1. 1, ex Cassiod.
 ,

IUSriNCT. XVII. f09

iiiiililiiis noMli'i^« ail ililiKiMiiliiiii llnini i'l |ii'ii\i-

iiiiiiii. Iliiiiiiii iiltoiiliii iiiiiiifs ratlinliri (-oiicimIuiiI, Drtrrminntiit jtriniff niirtnrltntis.

m-iliiTl i|iiiiil S|iii-iliirt Htiiicliis chI cliiiritJiH 1'iiti'iH

i't Kilii. Oooil aiitiMii i|isit idoiii nit cliiiriljiH (|ii.-i Ciim i'iKo ab ApoMliih», IImiii., v, iln iliji ihantaH
(liligiiiiiis nciiiii cl |)iii\iiiiiiiii, a |ilcriHi|ii«< iio- Dci iliiriiiidi iii coidibii-t iioHtriH, iiiiii rM dicla
gulur. niciiiil (Miiiii : Si SpiritUH mutcluH cliaiiUiH clitiiitiiH 0)51 (|uti (liligit noH, Hcd (pi.i rtuil non
("Ht 1'ati'iH i'l l''ilii, i't iKtslia; cailciii crnn chaiitaH (liliKcro, id cHt, iioii ibi .'i|ip('llatui- cliiii-il.iH Dci «!0

cHt (|iia Dcus (liiiKit iios ct (|Ua iins (liiiKiiiiiis ciiiii. ([lliid DoiiH cu iios dili^il, .'mmI cu (piud lios im Hiii

Iloc aulciii saiictiiniiii auct(U-itatcs iicKaro viilciitiii'. (lilcitoicH fucil. Kl (|iiod cu i-jitioiiu poBHil dici
Dicit oiiiiu Auf<ustiuus, iii lib. Dc spiiiluet Uttvra, cliarittiH Dci, ([uiu noH cti dilig(!ro fucit, cx ftiinili

ciip. \\\ii, v^ .iti, col. 2:n, t. 10 : « Uiidi' (!st goiicii' lociitioiiis (istciidihir ; Hii-iil diciliir jiislili.i
dilcctio, iiisi uiiilc ct i|>s.i lidcs, id ost a S|iii-ilu Doi <pia iios Jiislilii-at ,
ol Diiiiiiiii s.iliis qii.i noH
saiicto ? ^oii ciiim csscl iii iioliis, iiisi ditluiidc,- sulvat, et lidcH ChriHli quu nos lidclcH facit.
l'(.>tiil- iii coi'dil>us pcr S|urituiii saiiiliiiii. C.liarilas

nutciii Uci dicla cst ditriiiidi iii coi'dilius iio!^tri.s,

Detcmnnatio secnndcn.
iion (lUii il»so uos diligit, scd (pia uos lacit dilec-

lores suos : sicut justitia Diu dicitur, qua mis justi Siuiiliter el aliani exponimus uuct(jritatem, ubi
ojus iiiuiici-c ('tticiiiiui- ; cl l)oiiiiiii salus, ipia uoa ait, diiectioiiom Dci comniouKU-uri, noii qiia \va
.salvat; ct tidos (.'.iu-isti, (pui iios lidch-s lacil. » llis euiu, sod (piu ipsc dilcxit nos; ac si diccret :

verbis vi(iclur nioiistrari disliuctio inter charila- comincnuu-al diloctioiicm Dei, non sccundum
tcm qua nos Dcmis dilif^it ct qua nos diii^inius; quod nos ca diligimus Deum, scd sccundum quod
ct sicut justilia iiostra dicitur Uci, non quod ipso ca diligit nos.
ipso sit justus oa, scd ipiia oa nos justos facil, si-

militcr et lidcs ct salns : sic vidctur (iicta charitas Alind objiciunt.

Doi (jna^ ost iu iiohis, uon quod ipso (\i dilipat, sod
(^uia ca nos diiiyoro lacit. Dc hoc ctiam idcm, lib. Sed aliud ost, iiupiiuut, qiKjd mngis urgct :

XV cap. xvn, § 31, col. d082, t. 8, ait :

D(! Trinit., dixit cnim supra Augustinus, De spiritu vt littvra,
« Caim Joaimcs commomorassct Doi dilectionem, loc. cit., quod dilectio est a Spiritu sanclo a quo
non (ina nos ouiii, sod <|ua nos ipse dilcxit ct lides. Sicut ergo tidos non cst S])ii-itus sanctus, a
niisit Filium suum lilalorom pro peccatis nostris, quo cst, ita nec charitiis quomodo enim charihis :

nos invicem diliga-

ol hinc exhorlatus esset ut et Spiritus sanctus est, si ab ipso est. Nam si ab
mus atquo ita Dous in nobis maneat; quia utiquc ipso c?t ct ipse est; ergo Spiritus a seipso est?
diloclionom Doum dixerat, statim volcns do hac Ad quod dicimus : Spiritus sanctus quidem a
rc apertius aliquid elorpii : In hoc, inquit, cognos- seipso non cst ; sed tamen et a seipso datur nol>is,
cimiis qma in ipso mancmits, et ipse in nobis, quia ut supra dictum est; dat enim seipsum nobis
de Spiritu sm dedit nohis. » Ecce et hic videtur Spii-itus sanctus , et ex hoc sensu dictum est
manifeste dividere dilectionem qua nos diligimus quod charitas ab ipso est in nobis, et tamen ipsa
Deum ab ea qua ipsc diligit nos. Si ergo, in- Spiritus sanctus est. Filius autem est a Spiritu
(piiunt, Spiritus sanclus dilectio est qua Deus saucto, et non est Spiritus sanctus, quia donum
qua nos diUgimus, duplex dilectio est,
diligit, et vel datum solummodo est, non Deus dans.
immo duo diversa est quod absurdum et a veri- :

tate longc est. Non est ergo dilectio qua nos dili- Quod alias inducunt rationes et auctoritates
gimus, sed qua Deus tantum dihgit. ad idem prohandum.

Responsio ad prcedicta, determinans aiictoritates. Ahas quoque inducunt rationes ad idem osten-
dendum, scilicet cpiod charitas non sit Spiritus
respondemus, prffidictarum auctoritatum
His sauctus : quia chaiitas affectio mentis est et
verba determiuantes, hoc modo « Charitas Dei : motus animi ; Spiritus sanctus vero non est affec-
dicta cst diftmidi in cordihus nostris, uon qua tio animi vel motus mentis quid Spiritus sanctus :

ipsc nos diligit, sed qua nos diligere facit, » etc. immutabilis est et increatus. Non est ergo cha-
His vcrbisnon dividitur nec diversa ostenditur ritas.

qua Deus nos diligit ab ea qua nos dili-

charitas
gimus; sed potius, cum sit una atque eadem Quod charitas est motus vel affectus animi.
charitas, et dicatur ipsa Dei charitas, diversis de
caiisis et rationibus Dei charitas in Scripturis Quod autem animi et motus
charitas sit affectio

appellari ostenditur. Dicitur enini Dei charitas, mentis, auctoritatibus confirmant. Dicit enim Au-
vol quia Deus ea diligit nos, vel quia nos ea suos gustinus in HI hb. De doct. chnst., cap. x, § 16,
dilectores facit. col. 72, t. 3 « Charitatem voco, motum animi
:

ad fmendum Deo pi-opter ipsum, et se ac proxiino

propter Deum. » Idem, in lib. De moribus Ecclesim
cathoUcce, cap. xi, col. 1319, t. 1, tractans iliud
 :

204 COMMENTUiM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

verbum Apostoli, Rom., vm, 38, nec mors, nec
vita... sepavabit nos a charitate Dei : « Charitas An concedendum sit quod per donum donentur dona.
Dei, iiiquit, hic dicta est virtus, qua^ animi nostri
rectissiina airectio est, qute conjungit nos Deo, Hic quan-itur, cum Spiritus sanctus per quem
qua euui dihgimus'. » Ecce his verbis exprimitur dona dividuntur, ipse sit donum, utium conce-
quod charitas est aflectio et motus animi, ac per dendum sit quod per donum dividantur aut den-
hoc non videtur esse Spiritus sauctus. tur dona. Ad quod dicimus, quod per donum,
quod est Spiritus sanctus, singulis propiia divi-
Responsio deterniinans aiictoritates. duntur et ipsum communiter omnes boni habent.
;

Unde Augustinus in XV hb. De Trinit., cap. xix,

Ad quod dicimus, hoc ita esse dictum, sicut § 34, col. 1084, t. 8, ait « Per donum, quod est :

dicitur, psalm. i,xx : Deus est spes nostra et pa- Spiiitus sanctus in commune omnibus membris
tientia nostra quia facit nos sperare et pati. Ita
;
Christi multa dona, quai sunt quibusque propria,
charitas dicitur esse motus sive ailectio animi, dividuntur. Non enim singuli quique habent
quia per eam movetur et afficitur animus ad diU- omnia, sed hi illa, alii alia quamvis ipsum do- :

gendum Deum. Non autem mireris si charitas, num, a quo cuique propria dividuntur omnes ha-
cum sit Spirilus sanctus, dicatur motus mentis, beant, id est Spiritum sanctum. » Ecce aperte
cum etiam in lib. Sapientia?, cap. viii, dicatur de dicit per donum dona dari.
Spiritu sapienticp, quse attingit a fiue usque ad
finem, quod est actus mobilis, certus, incoinqui-
DIVISIO PRIMiE PARTIS TEXTUS.
natus, quod non ideo dicitur quod sapientia sit

aliquid mobile vel actus aliquis, sed quia sui

immobilitate omnia attingit, non locaU motu, sed
Postquam determinavit de missione visi-

nusquam inchisa teneatur. bili Spiritus sancti, hic determinat de mis-

ut ubique semper sit et

Sic ergo charitas dicitur motus animi, non quod sione ejus invisibili et dividitur in duas ;

ipsa sit motus vel virtus animi, sed quia per eam partes prima determinat veritatem, se-
: in
quasi esset virtus, afficitur mens
movetur. Sed et cundum suam opinionem secundo, deter- ;

si charitas Spiritus sanctus est, qui operatur in minat objectiones in contrarium factas, ibi
singulis prout vult, cum per cuni mens hominis (( II ic quseritur, si charitas Spiritus sanctus
afficiatur et moveatur ad credendum vel speran-
est, cum minuatur in ho-
ipsa augeatur et
dum et hujusmodi, sicut ad diligendum quare ;
mine..., utrum concedendum sit quod Spi-
non sic dicitur charitas motus vel affeetio mentis
ritus sanctus augeatur vel minuatur in ho-
ad credendum vel sperandum sicut ad diligendum ?
mine. » Circa primum tria facit in prima :
Ad quod sane dici potest, quod alios actus atque
motus virtutum operatur charitas, id est Spiritus pra^dicitintentionem in secunda proponit ;

sanctus mediantibus virtutibus, quarum actus

,
veritatem, ibi Hoc autem ut intelligibi-
: ((

sunt, utpote actum lidei, id est credere tide media; lius doceri ac plenius perspici valeat, prae-
et actum spei, id est sperare, inedia spe. Per tidem mittendum est quiddam ad hoc valde neces-
enim et spem preedictos operatur actus; diligendi sarium; » intertia inducit probationem, ibi:
vero actum per se tantum sine alicujus virtutis (( Ne autem in i'e tanta aliquid de nostro
medio operatur, id est diligere. Aliter ergo hunc influere videamur sacris auctoritatibus , ,
actum opei'atur quam alios virtutum actus. Ideo-
quod dictum est corroboremus. » Et hsec ,

que differenter dc hoc et de aliis locpiitur Scrip-

dividitur in duas, secundum duo quee pro-
tura, qu£e istum specialiter charitati tribuit. Est
bat primo, probat charitatem esse ipsum
ergo charitas vere Spiritus sanctus. Unde Augus-
:

tinus preemissum Apostoli verbum tractans, in Spiritum sanctum secundo probat Spiri- ;
,

eodem etcap., charitatem dicit esse bonum

lib. tum sanctum tunc dari nobis quando nos
quo mclius est ; et per hoc ipsam csse Deum
nil facit Deum diligere, ibi « Tunc enim mitti :

signihcat, dicens « Si nulla res ab ejus charitate

: vel dari dicitur, cum ita in nobis est ut faciat
nos separat, quid esse non solum melius sed nos diligere Deum. in duas in » Prima :

etiam certius hoc bono potest? » Ecce dicit quia prima probat charitatem esse Spiritum
charitate nihil est melius. Charitas ergo Spiritus
sanctum in secunda excludit quamdam res-
;

sanctus est, qui est Deus et donum Dei, sive da~

ponsionem, ibi Sed ne forte aliquis dicat,
: ((

tum, qui dona nec ipse

dividit singulis fidelibus
illud dictum csse per expressionem causse,
dividitur, sed indivisus singulis datur. Unde Au-
gustinus, ubi Joannes dicit non ad mensuram
Deus charitas est..., occurrit Augustinus. »
dari Christo Si^iritum, ait, Tract. xiv sup. Joan., Circa primum duo facit primo ostendit, :

§ 10, col. 1308, t. .3 « Cseteris vero dividitur,

: non charitatem esse Deum; secundo specialiter
quidem ipse Spiritus, sed dona ejus. » ipsam esse Spiritum sanctum , ibi Cum : ((

'
Paulo aliter in Aug. textu.
 IIISTINCT. XVII, Uliyi':ST. I, AIIT. I. a«fl

uul(Mii rialtu'im (liidclio sil lliiis. inu', i*nl«'r oniuiH rntutiira llnilu rst. l<!rKo niilliiiH cron-
(vsl iioc Kiliu.s, h{h\ (aiiluiii S|iiritus siiuclus, tiirat virliis iiilhiila cst. Scd virtiiHctiurilatlH
i|ui |u'i)|ii'i(^ iu TriiiitaU) (lilcclio vi^l cliarilas influila csl, (piia movct pcr iiilliiitam diHlun-
(liciliir. I) tiaiii ; coiiJuiiKit ('nitii (-rcatur.iiii (ircatori, ot
lacil do pcccatorc justiim. I-Iiko \ iijcliir ipiod
noii sit cntaliira.
QU.KSTK) PKIMA. (i. ItiMii, nulla cn^aliini (!st diKuior (piuin
anima Clirisli. Scd cliurilus (tst di^Miior (piain
A(l iiit(^llcctiiiu liujus parlis (|uiu(|uc ([ua'- aiiiiiia Cliristi ; (piia ipsa cliarilat(; ariimu
ruiilur :
1" utruiu cliaritas sil ali(|ui(i crca- Cliristi lioiia cst. l'',rp;o cliarilas noii csl crcu-

tiiiu iu auiiua ;
'-2"
utrum sit suhstaulia, vol turu.
uo.cidous; ;i" ad (|uaiu nuMisuraiu (lcliir; 7. l'ra'torou, inujori hoiio (hilxitiir nlajor
A" utruui possit coj^iio.sci ub liabciilc ipsaiii; auior. Scd l)(!us cst iiidiiitiim hoiiiim, ct in-
.V iitruui ii)sa cliaritas sit ex charitato dili- liuita fccil pronohis. I^^Mtiir dchcuiiis sihi in-
gciida. ruiitiim aiiiorcm. S(3d umor (pio (liiigimus
Dcuin ost cliaritas. Krgo churitas ost (juid
AUTICUUIS PUIMIIS. inflnitum. F-rgo iion ost croatura.

Utrum charitas sit aliquid creatum

S. Pra'lcrcu, omuc crcatuin cst in pruidi-
caiuculo alitpio. Scd (piidiiuid contiuclur iii
in anima '.

d(!ccin gcncrihus csl ali(|ua natura. Si crgo

Ad priniiun sic proccditur. 1.Yidctur charitas' sit qiiid crcuturn, crit natura quaj-
quod charitas non sit ali(iuid crcatuni iu daiu. Scd naturu advciiieus naturai non facit
auima. A^cus cuim (juod sino mcdio opc- nisi uaturam. Krgo auima hahcns charita-
ratur pcrlcctius cst quam illud quod non tcm, si charitas sit quid cn^atum, non liuho-
agit nisi pcr mcdium. Scd Spiritus sanctus hit iiisi csse natune. Scd per charitatem

opcratur in nohis velle ot perficere in acti- potest mereri. Krgo natura aliqua per se
bus mcritoriis, secundum Apostolum Qui : potcrit in actus mcritorios; quod cst haeresis
enim spiritu Dei aguntur hi filii Dci sunt, pclagiana. Yidetur ergo quod charitas non
Roman., vm, i. Krgo cum ipso sit perfcc-
1 sit quid crcatum.

tissimum agens, videtur quod non moveat Coiitra, oranc quod recipitur in aliquo, re-
ad hanc opcrationcm per aliquem habitum cipitur in eo per modum recipiciitis. Sed
creatum medium. amor increatus, qui est Spiritus sanctus,
2. Item, sicut anima
ad corpus se habet participatur in creatura. secundum
Krgo
ut vita ipsius, ita se habet Deus ad animam, modum ipsius creatura^. Scd modus ejus est
ut dicit Augustinus, De verbis Apostoli, finitus.Krgooportet quod recipiatur in crea-
serm. xviu et xxviii*. Sed anima non vivi- tura aUquis amor finitus. Sed omne finitum
ficat corpus per aliquam formam mediam. est creatum. Krgo in anima habente Spiri-
Ergo nec Spiritus sanctus animam per habi- tum sanctum est aliqua charitas crcata.
tum medium. Item, omnis assimilatio fit per formam
3. Praeterea, esse gratise immediatius est ahquam. Sed per charitatem efficimur con-
a Deo et propinquius, quam esse naturae. formes ipsi Deo; qua amissa, dicitur anima
Sed Deus in creatione non est usus aliquo deformari. Ergo videtur quod charitas sit
medio, quando naturam instituit. Ergo nec cjuaedam forma creata manens in anima.
in recrcatione, quando gratiam infundit. Prseterea, constat cpiod Deus aUquo modo
4. Hoc etiam ostenditur ex dignitate cha- est in sanctis quo non est in creaturis. Sed
ritatis. Omnis enim creatura est vanitas. Si ista diversitas non potest poni ex parte ipsius
ergo charitas est creatura, vanitas erit. Sed Dei, qui eodem modo se habet ad omnia.
vanitasnonconjungit veritati, necconfirmat Ergo videtur quod sit ex parte creaturae,
in veritate. Ergo charitas non conjungeret scihcet quod ipsa creatura habeat aUquid
nos Deo quod falsum est.
; quod aUa non habent. Aut ergo habet ip-
5. Prseterea, nuUum finitum est virtutis sum divinum esse et sic omnes justi assu-;

infinitae cum virtus fluat ab essentia. Sed

: merentur a Spiritu sancto in unitatem per-

^ II II Summie theoL, q. xxiii, art. 2. — * Id est, c. vii, col. 97S; non ut olim « serm. xxx » De i-er-
Serm. glxi, c. vi, col. 880, t. o, et Serm. clxxx, bis Apostoli. — ' Al. additur : «gratia. »
 : ;;

206 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

sonfp, sicut iiatura humana assumpta est a qiiod charitasnon sit aliquis habitus creatus
Christo in unitatem personai ipsius Filii Doi in anima; sed quod sit tantum actus qui est
quod non potest esse. Aut oportot quod illa ex libero arbitrio moto per Spiritum sanc-
creatura, in qua speciali niodo Dcus esse di- tum, quem charitatem dicit.
citur, habeat in se ahquom efrcctum Dei, Ad cujus explanationem, quidam dixe-
quom alia non habent. Iste autem efTectus runt, quod sicut lux dupliciter potest consi-
non potest esse tantum actus; quia sic in derari, vel prout est in se, et sic dicitur lux
justis dormientibus non esset alio modo vel prout est in extremitate diaphani termi-
quam in aliis crcaturis. Ergo oportet quod nati, et sic lux dicitur color, quia hypostasis
sil aliquis habitus. Oportet igitur aliquem coloris est lux, et color nihil aliud est quam
habitum charitatis creatum esse in anima, lux incorporata; ita dicunt, quod Spiritus
secundum quem Spiritus sanctus ipsam in- sanctus, prout in se consideratur, Spiritus
habitare dicitur. sanctus et Deus dicitur sed prout considc-
;

SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod ratur ut existens in anima, quam movet ad

tota bonitas ipsius animae est ex charitate : actum charitatis, dicitur charitas. Dicunt
unde quantum bona est tantum habet dc cnim, quod sicut Filius univit sibi naturam
charitate ; charitatem
et si non habeat, nihil humanam solus, quamvis sit ibi operatio to-
est, sicut dicitur I Corinth., xiii. Constat tius Trinitatis ita Spiritus sanctus solus
;

autem quod per charitatem anima non uiiit sibi voiuntatem, quamvis ibi sit opera-
habet minus de bonitate in esse gratiae, tio totius Trinitatis. Sed hoc non potest stare;

quam per virtutem acquisitam in esse poli- quia unio humanse naturai in Christo termi-
tico. Virtus autem poUtica duo facit quia : nata est ad unum esse personee divinae et :

facit bonum habentem, et opus ejus bonum ideo idem actus numero est personae divinae
reddit. Multo fortius igitur hoc facit charitas. et naturae humanae assumptae. Sed voluutas
Neutrum autem horum effici {)oterit, nisi alicujus sancti non assumitur in unitatem
charitas sit habitus creatus. Constat enim suppositi Spiritus sancti. Unde cum operatio
quod onme esse a forma aliqua inhserente a supposito unitatem habeat et diversitatom
est, sicut esse album ab albedine, et esse non potest esse quod intelligatur esse una
substantiale a forma substantiaH. Sicut igi- operatio voluntatis et Spiritus sancti, nisi
tur non potest intelhgi quod paries sit albus per modum quo Deus operatur in qualibet
sine albedine inhffirente ita non potest in-
; re. Sed isto modus non sufficit ad opera-
teUigi quod anima sit bona in esse gratuito tionis perfectionem ;
quia operatio conse-
sine charitate et gratia informanto ipsam. quitur conditiones causaj proximae iii ne-
SimUiter etiam, cum actus proportionetur cessitate et contingentia et perfectione et
potentiai operativae sicut effectus propriae hujusmodi, et non primae causae. Unde non
causse, impossibile est inteUigere quod actus est intelligere quod sit operatio perfecta
perfectus in bonitate sit a potentia non per- voluntatis per quam uniatur Spiritui sancto,
fecta per habitum; sicut etiam calefacere nisi sit ibi habitus perficiens potentiam ope-
non potest esse ab igne nisi mediante calore. rativam nec potest esse similitudo actus
:

Et ideo cum actus charitatis perfectionem voluntatis ad Spiritum sanctum, nisi sit
quamdam habeat ex hoc quod est morito- similitudo Spiritus sancti in anima per ali-
rius omnibus modis, oportet ponere chari- quam formam, quae est principium actus
tatem esse habitum creatum in anima quse ; quo Spiritui sancto conformetur; undeopor-
quidem efficienter est a tota Trinitate, sed tet in anima poni aliquara formam per
exemplariter manat ab amore, qui est Spi- quam Spiritui sancto conformetur*, quia
ritus sanctus et idco frcquenter invenitur
: actus ad hoc non sufficit-, ut dictum est.
quod Spiritus sanctus sit amor quo diligimus Ad primum ergo dicendum, quod in gra-
Deum ct proximum, sicut etiam dicitur a tificatione animae est considerare duplicem
Dionysio, cap. iv Cselest. hier., § 1, col. 178, operationem Spiritus sancti. Unam, quae
t, 1, quod esse divinum est esse omnium terminatur ad esse secundum actum pri-
rerum. inquantum ab eo oinno esse
scilicet mum qui est esse gratum in habendo habi-
exemplariter deducitur. Magister tamen vult tum charitatis. AUam, secundum quam ope-

^Parm. omittit « unde oportet in anima poni

: metur. »
aliquam formam per quam Spiritui sancto confor-
 ; ;

niSTINCT. XYII, Q\ I,i:ST. I, Ain, I. 2(17

raliir ufliiiii S('<iiiitliiiii, <|iii c.sl oporiilio rormulo illiiis (>hhi) ohI iiuhiluH crcutiiK, i|iio

luovoiis V()ltintul(Wii iii opiis ililcclioiilH : (4 (^tiam jicillcitiir o[)cralio tiioritoriu i|uaiii

ult'oi|iio uioilo oiiort.ol iiicidoro iiioiliiiiu iioii lloiis iii iiohis o[icratiir ; i;l itu iHto liiihiliiH

|>r(t|»lor iii(li^(Miliiim vol (lctccliiiii ipsiiis Spi crcaliis [)arliiii .so liahct iul o[M<rali'iiiom
riliis o[)cruiitis, s(ul proplcr iiccossilulciii ;mi- ,S[)iiiliis sanrli iM lcriiiiniis, ci |).iiliiii ut
iiiu' rocipiciilis ; sod (livcrsiiiiodo. (.Iiiiu ipioud mcdiiim.
priiiiuiii ollocliim, (|tii oslusso fj^rutiu', cliuri- .\d i|iiai-luiii dicondum quod charituH, iii-

tas ost iiiodiiiiii [u«r luodtim cuiisu' roriiiulis : ([iiaiiliiiii (!st c.\ iiihilo, liah(!t (|iiod sit vuiii-

ijuiu iiiilium (vs.sc [)ol(\st rcci[)i iti crciiliiiu, las; scd iiii[iiaiitiim |ii'oi-cdil a M(;o iil simi-
iiisi [)(W-arK[iium iurmaiu. Ad cirectiiiii aiitcm liliido i[)siiis, iioii liiihct ralioncm vaiiilutis,
iiocuiidum, (|tii ost oporutio, ost luodiiiiu immo coiijuu^^cudi i[)si Duo.
curilas iu ralioiio cuusui criiciciilis .socuu- Ad ([uiiitiim diconduiii, qiiod arK[iii(l dici-
ihim ([iiod virtiilcm i[iia'csl [iriiicii^imii opc- fiir tuccro (Iii[)licil(!r : vcl [)cr iiiodiim clll-

ruudi rcdiicimiis iii causam afj;cutcm ([iiia : ciciitis, siciil [)i(-h»r luc.it [)ari(.'tcm alhiiiii ;

otium iiou cst possihilo ali([tiaiu opcratioiKMU vol [icr modiim Ibruuo, sicut alhiido liK-it

porloctaiii a froutura oxiro, nisi priiici[)iiiin iilhtiin. Kaccre igitur do poccatoro Justiim
iHius oporatiouis sit porroctio poloiitiai opo- vcl Dco coujuiictiim, ost ipsius Dci sicut
raiitis, [irout dicimtis hahitum olicicntoni ofttciciitis, ot i|)siiis charifatis sii-iit forma'.
actuiu osso principitan ojus. Ifudo iion [)otcst coiicludi ((tiod chiirifiis sit

Ad socundtun dicoiKhmi, (jiiod aniina virtutis inlitiitic, sod solum quod cst clfcctus
coniparatur ad corpns non tantuni ut cuusa virtutis inlinitaj.
agons, socundum qtiod ost niotrix corporis, Ad sextum diccndum, quod noiiilitas ali-
scd otiani ut tbrnia luidc Ibrmalitcr scipsa
; ([tioriuu potcst aftcndi diqilicifcr : vcl sim-
facit vivcro corpus, socundum (luod vivcre pli(-ilcr, vcl sccundum (juid. Vidcfiir aufiim
dicitur osso vivontiuni. Dcus autcni non ost simplicitcr quod secundum
dignius esso
forina ipsins animfe vcl vohuitatis qua for- suum esso nohilius est, et lioc modo anima
nialitcr vivcro possit ; sed dicitur vita anim» Christi et aninia cujuscumque jusfi cst
siciitprincipium cxcniplarilcr iufluctis vitam nohilior (luam charifas crcafa, quai lialiet
gratiai ipsi. SimiUtor dicondum do luce, csse accidcnfis; scd secundum quid' cliaritas
quod lux potest duplicitcr considerari. Vel creata est nobilior quam anima Chrisfi. In
prout est iii ipso corpore lucido, et sic se quolihet enim genere actus est nohilior
hahet ad ilhnuinationcm aeris ut principium quam quantum ad iUud genus.
poteutia,
efliciens, noc illuniiuat nisi per formam tjnde sicut alhedo corporis Christi quantum
luminis influxam ipsi diapliano illuminato ; ad hoc esse quod est esse alhum est nobi-
vel prout est in diaphano illuminato, et sic Uor quam sit corpus Christi , ifa etiam
est forma ipsius, qua formaUter est lucidum. scientia ejus creata est nohilior quam anima
Deus autem dicitur esse illuminans kix per cjus quanfum ad hoc quod esse scienfem,
moduiu lucis qu* est in ipso corpore lucenti quod est csse secundum quid. Et similiter
per se, et non per modum quo illuminatum cliaritas quantum ad tale esse quia se hahet :

formaliter iUuminatur a forma lucis in ipso in esse illo ad animam Christi, sicut actus
recepta. Sed iUi lumiui recepto assimilatur ad potentiam.
charitas vel gratia recepta in anima. Ad sepfinmm dicendum, quod secundum
Ad tertium dicendum, quod omnino si- PMlosophum, VIII Ethicorum, cap. vui,
mile est de creatione et recreatione. Sicut nunquam in quibusdam amicitiis contingit
enim Deus per creationem contulit rebus sequivalens reddere : sed sufficit ad aequita-
esse naturae, et ilhad esse est formaUter a tem amicitiae illud quod est possibile reddi
forma recepta in ipsa re creata, quae est sicut filius nunquam potest patri carnali
quasi terminus operationis ipsius agentis reddere aliquid aequivalens ei quod ab ipso
et iterum forma illa est principium ope- accepit, scilicet esse et doctrinam et nutri-
rationum naturalium, quas Deus in reljus mentum. Multo minus divinis beueficiis et
operatur ita etiam et in recreatione Deus
: bonitati suae possumus reddere amorem
confert animae esse gratise ; et principium ffiquivalentem. Unde non sequitur quod

^ Parm. additur : « Videtur etiam aliciuid dignius est; et hoc modo. »

secundum quid, cpaod secundum aliquod dignius
208 COMMENTUM TN LIB. I SENTENTIARUM.
amor quo Deiim diligimus sit infinitus quan- SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
tum ad substantiam actus ; licet' infinita- omne ilhid quod advenit alicui post esse
tem habeat ex hoc quod objectum amoris completum, advenit sibi accidontaliter, nisi
omnibus aliis pra^ponitur sed suHicit quod : forte assumatur ad participationem ipsius
amemus cum amore commensurato nobis. esse substantiaUs, sicut dictum est supra^
Ad ultimum dicendum, (juod natura dici- De anima. Sed hoc tamen non sufficit ut
tur multipliciter, secundum Boctium, I)e dicatur accidens in se, propter hoc scilicet
duabus naturis, c. i, col. I3il, t. 2 dicitnr : quod advenit post esse completum ' potest ;

enim uno modo natura omne quod est, vel enim aliquid in se substantia esse, et adve-
substantia vel accidens et hoc modo gratia ; nire alicui accidentaliter, sicut vestimenta;
est natura quaidam. Alio modo dicitur na- sed si adveniat post esse completum ut
tura quod est principium motus et quietis forma de necessitate est accidens.
inhffirens,
ipsius in quo est, unde illud dicitur esse Et quia post esse naturale animae advenit
naturale vel quod causatur a principiis na- sibi charitas ut forma perficiens ipsam quan-

turalibus, vel causari potest; et hoc modo tum'' ad esse gratiae, prout dictum est; ideo
charitas non est natura, quia per principia oportet quod sit accidens.
naturalia creaturai non potest causari et ; Ad primum ergo dicendum, quod idem
secundum hunc modum dicit Pelagius, per accidens iiumero iiunquam extenditur ultra
naturalia sola hominem posse in actus me- subjectum suum, id est ut sit in alio sicut
ritorios. in subjecto; sed bene extenditur extra sub-
jectum suum sicut ad objectum operationis ;

ARTICULUS II. sed diversimode in operatione activa et pas-

siva. Quia in activa extenditur ad objectum
Utrum charitas sit accidens.
extrinsecum, imprimens simiUtudinem for-
Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur mae suai in ipso, sicut patet quod calor ignis
quod charitasnon sit accidens. NuUum enim active calefacit aUud corpus, et est operatio
accidens extenditur ultra suum sul:)jectum. activa. SimiUter etiam quando est operatio
Sed charitas extenditur ultra suum subjec- passiva, et extenditur in aUud objectum
tum, quia charitate etiam alios amamus. extrinsecum, cujus simiUtudo in ipso reci-
Ergo videtur quod charitas non sit accidens. pitur et ita anima per habitum scientiae scit
;

2. Item, omne accidens est causatum a ea quae sunt extra ipsam, et per habitum
substantia; quia, secundum Avicennam, amoris eadem amat.
tract. II Metaph., cap. i, subjectum est quod Ad secundum dicendum, quod subjectum
est in se completum, praebens alteri occasio- diversimode se habet ad diversa accidentia.
nem essendi. Sed charitas non causatur a Quaedam autem sunt accidentia naturalia
principiis animae in qua est. Ergo videtur quae creantur ex principiis subjecti et hoc ;

quod non sit accidens. dupUciter quia vel causantur ex principiis

:

3. Prseterea,nullum accidens est meUus speciei, et sic sunt propriae passiones, quae
et nobilius suo subjecto. Sed charitas est consequuntur totam speciem; vel ex prin-
melior quam anima. Ergo non est in anima cipiis individui, et sic sunt communia conse-
sicut accidens in subjecto. Probatio medice. quentia principia naturaUa individua. Sunt
Propter quod unumquodque tale, et illud etiam quaedam accidentia per violentiam
magis. Sed anima est bona propter charita- inducta, sicut calor in aquam, et ista sunt
tem. Ergo charitas est melior. repiignantia principiis subjecti. Quaedam
5. Item, agens semper est honorabilius autem sunt quae quidem causantur ab ex-
patiente, secundum Phiiosophum in III De trinseco non repugnantia principiis subjecti,
anima, text. 19. Sed charitas agit in ani- sed magis perficientia ipsa, sicut lumen in
mam, mundando ipsam a peccatis. Ergo est aere et ita etiam charitas in anima est ab
:

honorabilior anima, et ita idem quod prius. extrinseco.

Contra, quidquid potest adesse et abesse Tamcn sciendum, quod omnibus acciden*
preeter subjecti corruptionem, est accideiis. tibus,communiter loquendo, subjectum est
Charitas est hujusmodi. Ergo, etc. causa quodam modo, inquantum scUicet ac-

< Parm. : « sed ... habet. »— ' Dist. viii, q. v, quod advenit post esse completum. » — * Parm.
arl. 2. — ' Parm. omiUit : « propter boc scilicet omittit « quantum. »
:
 DISTIXCT. XVH, OIM^.ST. I. AMT. II KT III. ^
fidiMiliii lii o«so stil>JtM'|.l siilislaiilillcniiliir' ; -J. Ilciii, sicMl .s(i liiiltcl fornm MulmtaiilialiH
iiiiii liiiiiitii ilii i|iii)(l o.\ |ii'iii('i|)iis smIijdcH ad (^ssc iialiirio, ila cliarifas ad ohho ^^rali.o.
oiiiiiiu acciiliMiliii odiiiaiiliir. Scd riiriiia siiltslaiilialis iliihir si^ciiiidiiiii ca-
.\il li«i'rniiii irn-)>ii(liiiii, (|iiii(l (vidiMii ra- pacilaliMii iiialcri.o, iil dicit |'lato, II /)e
lioiio |i(>.s,sol proliari (|ii(id iiiilla iicrloclio aninni iniiinli . IsrKo ol cliarit.iH d.itiir sccim-
aniiiKO ossi^l ac('id(>iis, ii(«c a!i(pia porrcdio diini cap.icilaloiii ii;itiir.'o, (pi.r pcr c.mii pcr
corporis : (piia iiiiiiiii(piod(pio [lorlocliliilo flciltir.

Iialiol lioiiilaloin i^x siiii p(u*loctioiio. :i. 1'ra'loroa, siriil ^'lori.i prn'siipponit p^ra-
|)ic(Widiiiii («st iLriliir, ipiod siiiiplicilcr tiinii, il.'i f^ratia pr.osnppoiiil n.'itiir.'ini. Sod
aniina (>st inolior oliarilalo, ol (pnKHilxil snli- ^.'lori.i d.iliir sociindiim niiidiim ^rati.o, iit

J(M'liiin, siio nccidoiiilo ; simI sociiiidiini (piid (pii pliis lialx^l do ca|).'icilali>, [ilns oliani do
ost convorso. (Injns ralio osl. ipiia os.so, ploria riMMpiat. hlrp^o vid^dnr (piod olifiin
socnndiim Dionysinin, v cup. Ih^ div. iinmi- cliarilas dotiir .socnndiiin capacitat(!iii iiatii-
iiihiis, col. Sl."i, I. I, ost noliilins oninihns rn', nt ipii moliora ii.itnr.ili.i liahct, ni.ijor
aliis (pi;v> consoipinnlnr osso : nndo osso silii cliaritas inriindaliir.
simplicilor ost nohilins rpiain inlolligoro, si i. Ilom, iii (inihn.scnmipio invcnitnr pcr-
possot iiitollip:i intolligoro sino osso. Ilndo fcctio ojn.sdcni rationis vidctur csso idcm ,

illiid ipiod oxcodit in osso, simplicilor nohi- niodnSconscqncndi illam pcrfcctinncm, ciiiti
lins ost omni oo ipiod oxcodit in aliipio do nnaipinNino ros proprinm niodiim linhont.
consoijnontihus osso qiinmvis scciindiim
;
Sod cliarit;is invcnitnr in liominihns ot an-
alind possit csso minns iiobile. Et ([uia golis socuiidiim rationcm c;imdcm qnod ,

anima ct (pi.Tlihot snhstnntia liabot nohiliiis p;ilot ox aclu ettlno. Cum igiturangeli con-
os.so quam accidons, idoo simplicitornohilior sccuti siiit majorcm cliaritatcm ct mcliora
ost. Sod qn;intnm ad nliqnod csso, sccnn- gr;itnitn , socnndiim grndnm natnralium,
dnm aliquod, nccidons potost^ esso nohilins, vidctur otiam quod iu liominihus ita sit.
qiiiii se bahot ad suhsfantiara sicut actus ad Contra, natnra angolica altior est et suhli-
potontiam; ct liauc bouitntera consequon- mior quam natura humana. Sed aliqui
tem bnbot substnntia ab accidentibus, sed hominos, .secundum gradura gratia? assu-
iion honit;itom primnin essendi. muntur ad sublimius praemium quam an-
Ad qunrtum dicendura, quod charitas non geli, cum secundum Gregorium, Hom xxxiv .

dicitur agere in aniraam per modum effi- inEvang., § 11, col. 1252, t. 2, ad singulos
cieiitis, sed solura forraaliter; et secundura ordines angelorum aliqui homines assu-
id qnod forraa est, quantum ad esse secun- mantur. Ergo videtur quod perfectiones
dura, nobilior est. gratiaj et gloriae non dentur secuudura raen-
suram naturaliura. IIoc idera videtur per
ARTICULUS III.
hoc quod dicitur Prov., xxx, 28 Stellio ma- :

nibiis nititur; ubi dicit Gregorius, quod

Utrum charitas dctnr secundiim capaci- gratia raajor infunditur, secundum quod ad
tatem naturalium '.
habendura gratiara aliquis magis nititur.
SoLUTio. —
Respondeo dicendura, quod,
Ad tertium sic proceditur. 1 Videtur quod . cum Deus habeat se aequaliter ad omnia,
charitas detur secundum capacitatera natu- oportet cjuod diversitas donorum receptorum
raliura. xxv, 15 Dedit
Ita dicitur Mattb., : ab ipso, attendatur secundura diversitatem
nnicuique secundum propriam virtutem; recipientium. Diversitas autera recipientium
ubi Glossa Hieronymi Non pro largitate : (c attenditur, secundum quod aliquid est ma-
vel parcitate, alii plus vel minus recipiunt ;
gis aptura et paratura ad recipiendum Si- .

sed secundum virtutera recipientiura '*.

» cut autera videraus in forrais naturalibus,
Sed anto adventura charitatis non intelligi- quod per dispositiones accidentales , sicut
tur nisi virtus qucfi est secundura naturalia. calorein et frigus et hujusmodi, materia ef-
Ergo videtur quod secundum capacitatem magis vel minus disposita ad susci-
ficitur
naturalium charitas infundatur. piendum formam ita etiam in perfectioni- ;

^ Parm. : « sustentantur. » — " Parm. : « vel se- col. 186, t. 7 : « Non pro largitale et parcitate alteri
cundum aliquod accidens. » ' ii ii Summas theol., — plus et alteri minus tribuens, sed pro accipientium
qusest. XXIV, art. 3. —
* Sic in Hieronymo legitur, viribus. »

VII. 14
210 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
bus animse ex operibus animae anima
ipsis rotardetur, sicut in natura hominis est na-
efficitiu' liabilior vel minus habilis ad conse- tura sensitiva, quse tendit in contrarium de
quondum perfoctionem suam. Sed tamen se ad id in quod tendit* motus naturse in-
dilTorenter se habent oporationes anima:; ad tellectivae, scilicet delectabilc socundum sen-
perfectiones infusas vol acquisitas. Acquisitce sum, nisi cogatur et reguletur ab ipsa; et
enim perfectiones sunt in natura ipsius ani- ideo in angolis est diversitas secundum di-
niffi,in potentia non pure , materiali, sod versitatem naturse. Hsec tamen melius in
etiamactiva, secundum quod aliquid est in '
II dicentur \

causis seminahbus. Sicut patot quod omnis

scientiaacquisitaestin cognitioneprimorum ARTICULUS IV.
principiorum qucO naturaUter nota sunt,
,

sicut in principiis activis ex quibus concludi Utrum charitas certitudinaliter ab habente

potest. Et similiter virtutes morales suntin cognoscatur.
ipsa rectitudine rationis et ordino, sicut in
quodam principio seminali. Unde Philoso- Ad quartum sic proceditur. 1. Vidotur
phus, VII Ethic, cap. v, dicit esse quasdam quod charitas certitudinaliter ab habente
virtutes naturales, quse sunt quasi semina cognoscatur. Ita enim dicitur in Littera :
virtutum moralium. Et ideo operationos ani- « Magis novit quis dilectionem qua diUgit,

mse se habent ad porfoctiones acquisitas, quam fratrom quom diUgit. » Sed fratrem
non solum por modum dispositionis sed si- , suum certitudinaUter cognoscit. Ergo multo
cut principia activa. Perfoctiones autem in- magis charitatem qua ipsum diUgit.
fusse sunt in natura ipsius animse sicut in 2. Item, Philosophusdicit, IIPo5t,lect.20,
potentia materiaU et nuUo modo activa, cum contra Platonem, quod inconveniens est ha-
elevent animam supra omnem suam actio- bore nos nobiUssimos habitus et nos la- ,

nem naturalem. Unde operationes animse se teant. Sed charitas est habitus nobiUssimus.
habent ad perfoctiones infusas solum sicut Ergo videtur quod ab habonte certitudinaU-
Dicendum est igitur, quod
dispositiones. ter cognoscatur.
mensura secundum quam datur charitas^ quicumque habet fidem, scit
3. Prsetoroa,
est capacitas ipsius animse, quse est ex na- se liabere fldem. Sed fides non magis est
tura simul, et dispositione quse ost per cona- prsesens animse" quam charitas. Ergo et qui
tum operum et quia secundum eumdem
: habet charitatem, scit se habere iUam.
conatum magis disponitur natura molior; 4. Item, quidquid cognoscitur ab anima,
idoo qui habet meUora naturaUa, dummodo cognoscitur ab ea per hoc quod prsesons sibi
sit par conatus, magis recipiet de perfectio- efficitur per sui" simiUtudinom. Sed magis
nibus infusis; et qui pejora naturaUa, quan- est prsesens animse quod est in ipsa essentia-
doque magis recipiot, siadsitmajor conatus. litor, quam quod est per sui simiUtudinem.
Ad primum ergo diccndum, quod virtus Ergo cum charitas ossentiaUter sit in anima,
recipientis non est consideranda secundum videtur quod certius cognoscatur ab habente
naturam tantum sed etiam secundum dis- ; quam res exteriores quse per sui similitudi-
positionem conatus advenientem naturse : nem cognoscuntur.
et ita etiam est in formis substantiaUbus res- 5. Prseterea, charitas est quoddam lumen
pectu matcrise. spirituale, ut habetur I Joan., n, 10 Qui :

Undc patet solutio ad secundum. diligit fratrem, in lumine manet. Sed lux
Ad tertium dicendum, quod ipsa gratia seipsa vidotur. Ergo vidotur quod simiUter
est dispositio naturse ad gloriam. Unde non charitas; et sic certius quam aUa cognosca-
requiritur quod intcrveniat aUa dispositio tur.
media ' inter charitatcm gloriam
et sed : Contra, per charitatem quse est in aUquo
inter naturam et gratiam cadit conatus me- efficitur dignus Dei amore. Sed, ut dicitur
dius, quasi dispositio, Eccle., ix, 1 : Nemo scit*, utrum amore an
Ad quartum dicendum ,
quod in angelis odio dignus sit. Ergo videtur quod nuUus
non aUquid quod contendat ad motum
ost sciat so habere.charitatem certitudinaUter.
naturae inteUoctuaUs, ex quo conatus natura? Praterea, Apostolus dicit I Cor., iv, 4 :

^ Parm. : « qua. » — »Parm. omittit « media. » :

'•
Disl. iii, q. i, art. 4. — ' Parm. omittit : « animee. »
— 'Pnrm. omittil : « ad id ad quod tendit. » — — « Parm. omittit : « sui. »
 ;

nisTiNC.T. XVII, giiyi-.sT. I, Ain. iv. fii

AV//// inihi ronsriiis snm, srd iinti iii hot f<iiilioiii-iii rKtstrmn uiHi jmr rovolationrmi.
fusti/inidts siiui. ('.iiiii oi-k<> iiulliiiii iiiajiis Kt idco iiiilliis rcrlitiiiiiiuililcr |miUmI M-irc Hc
Hif;niiiii possil linluu'i (hM-liiiritalo i|itaiii iKHi lialKnHt (li.iritalttiii ; hoiI polcitt ox nli(|iiil>ii8

lialMn'(t ('oiisciiiiiliani piMTali niorlalis, cl lioc, si^^-iiis proh.iliililniK conjiiitni. ('.Iiaritat(;m

noii siirilcit; viilolnr ipioil pcr niillnni vi\- (ttiaiii incroalain, (|ii.'i' llriis cHt, i|iiainiliu

Kiiiiin possit aliipiis c('rlitn(rnialilor sciro 80 vivimiis, pcr spocioin ii«»n vidoniiis, nl dici-
lialiorocliarilaloin. Iiir I Cor., xiii. (.inamvis (piidiim alitor di-
SoLUTio. — iUvspondoo dicondiim, (piod caiil, (piod ipsam cliaritatom, (pi.o Doiis est,
sociiiidiim IMiilosoplniin, II Mrtn/i/i., U^\i. I, iii noliis vidcmns, siid visio ost ;id(;() liiiiiiis,
ali(|nid dicitnr usso diriicilo ad cof^nosc.on- scilicot (piod noc visio polost dici, noc, iili(pii.s
dum dii|»licilor : vol socnndiim so, vol (pio- porcipit so vidoro; oo (piod visio ipsius Doi
ad nos. Dicoiiduni ost ijj^ilnr, (piod ou (pia3 (piasi (;oiiriiiiditur ct admiscotur in cogni-
por osso sunm noii snnt ' in matoria, (pian- tiono alioriim. Sicnt (;ti;im diciint, (jiiod

lum maxiino not;i sod ipK»-

in so osl, snnt ; aniiiui .sompor so iiilolligit, sod tjinum noii
ad nos snnl diriicillima ud oognoscondnm soinpor do so cogitat. Iloc antoin (jiKJinodo
proptor (juod dicit rirdosophus, ibidom, intolligondumosl, sujjra' dictuin ost.

(juod intolloctus nostor so iiabot ad nKuiilos- Ad primum igitiir dicondum, (ju(jd aucto-
tissiiiKi natiira',, sicut oculus vosjiortilionis ritatosAugustini in Littcra j^osilaj locjuun-
ad liicom .solis. Cu.ius rali(» ost, ijuia cum tur do cognitiono ox j)artc ij)sius cognoscibi-
intolloctus nostor potontialis sit in potcntia lis, ct noii o.\ j)arto cognosccntis.
ad omnia intolligibilia, ot ante intclligcro Ad secundum diccndum, (juod IMiiloso-
noii sit iii actu ali(juod ooruni ; ad hoc (juod phiis ibi loijuitur dc habitibus nobilissiini.s
intcHigat actu, oj)ortot (jiiod rcducatur in j);irtis cognitiva;. Scd istorum h;d)ituuni ac-
acluni j)or spocicsaccoptas a scnsilius illus- tus pcrrocto c.vprimunl suos habitus (juaii-
trat;is luinino intcUoctus agontis (juia, sicut ; tum ad id quod cst proprium cis ; sicut in
dicit Philosophus, III De anima, toxt. 32, actu scicntiaj est ccrtitudo pcr causam, in
sicut sc habont colores ad visura, ita se ha- qua exprcssc scicntia deraonslratur ; et
bcnt phantasmata ad intolloctum jwtontia- multo jilusesthocinintellcctuprincipiorura;
lera.Undc cuni naturalo sit nobis procedere Et idco qui liabet scientiara, scit se habere,
ex sensibus ad intelligibiUa, ex otroctibus iii quamvis non e converso quia aUqui se cre- :

causas, ox posterioribus in priora, secunduin dunt habero, qui non habent. Serapcr cnira
statuin viae, quia in patria aUus raodus erit ad rectura raensuratur obUquum et ideo, ;

intcUigendi ; ideo est quod potentias aniraae secunduin Philosophura, in III Ethic, c. viii,
ct habitus non possuraus cognoscerc nisi virtuosus est mcnsura in operibus humanis;
per actus, et actus pcr objecta. In actu au- quia iUud est bonura, quod virtuosus appe-
tem animse est plura considerare sciUcet : tit et simiUter etiam est de rectitudine in-
;

spcciem ipsius actus, qua3 est ab objecto, et tellectus quia iUud est verum quod videtur
;

modum et efTectuin. Si igitur accipiaraus habcnti rcctum inteUectum non autem quod ;

actum charitatis, qui est diUgere Deum et videtur cuiUbet.

proximum, cx specie actus, non discernitur Et per etiam solutio ad tertium.
lioc patet
utrum sit a potentia imperfecta, vel perfecta Quia actus per ipsum objectum, quod
fidei
per habitum quia ad idein objectura ordi-
;
est creditura, distinguitur ab actibus alio-
natur potentia ct habitus, sicut scientia et rum habituum vel potentice imperfectae, quge
inteUectus possibUis. Modus autem quem non potest per se in tale objectum ; et ideo
pouit habitus in opere est facilitas et delecta- habens fidem scit se iUam habere.
tio. Unde' dicit Philosophus, II Ethic, c. iii, Ad quartum dicendum, quod ad hoc quod
quod signum habitus oportet accipere flen- aliquid cognoscatur ab anima, non sufficit
tem in opere delectationeni. Per istura au- quod quocumque modo, sed
sit sibi prsesens
tera modura non discernitur utrum sit ab in ratione objecti. InteUectui autem nostro
habitu charitatis infuso, vel ab habitu acqui- nilnl est secundum statum vise praesens ut
sito. Effectus autera proprius dilectionis, se- objectum nisi per aUquam siraUitudinem
,

cundum quod est ex charitate, est in virtute ipsius, vel suo '*
effectu acceptam : quia per
merendi. Hoc autem nuUo modo cadit in co- effectus deveuimus in causas. Et ideo ipsam

' Parm. addit : « uaum. >> — » Parm. : « ut dicit. » — ' Dist. iii, q. r, art. 2. — ^*
Parm. : « ab ipso. »
 ;

515 COMMENTUM IN LlB. I SENTENTIARfJM.

animam et potentias ejus ct liabitus ejus non sicutobjectum, sicut etiam
tio dilectionis, vel

cognoscimiis nisi per actus, qui cognoscun- color videtur ut objectum, ct lumen ut ratio
tur pcr objccta. Nisi largo modo velimus lo- per quam color est visibilis in actu. Sicut
qui de cognitione, ut Augnstinus loquitur, autem codcm actu videtur color et lux, ita
secundum quod intelligcre nihil aliud est etiam eodem actu diligitur quod amatur ut
quam prffisentialiter intellectui quocumque objectum et ut ratio objecti. Scicndum est
modo adesse. igitur quod charitas potest tripliciter sumi
Ad quintum dicendum, quod per hoc vel pro charitate increata, qua^ Spiritus
quod charitas creata vel increata est lux, sanctus est; vol pro charitate habituali; vel
ostenditur quod in se cognoscibilis sit, sed pro actu charitatis. Quodiibct autem istorum
non cognoscitur ab intellectu nostro in se est ratio diligendi, et potest esse objectum
nisi per efTectum suum, ratione jam dicta. dilectionis; sicut proximum diligimus in-
quantum Deus inhabitat, et habitum
in ipso
ARTICULUS V. charitatis habet, et actum excrcet; et sic di-

Vtnim charitas sit ex charitate diligenda\ liguntur ut ratio diligibilis. Si autem consi-
derentur in se, sic adhuc diliguntur ut ob-
Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur jcctum dilectionis. Sic autem non dihgitur
quod charitas non sit ex charitate diligenda. charitatis habitus vel actus dilectione amici-
Quatuor enim tanrtim sunt diligenda ex cha. tiaj vel benevolentiae, qua^, inanimatorum
ritate, ut in III dicetur- : scilicet, Deus, proxi- essenon potest, ut Philosophus, VIII Ethic,
mus, anima , corpus. Sed charitas nullum cap. I, dicit; sed dilectione cujusdam com-
horum est. Ergo, etc. placcntiae, sccundum quod diligcre dicimur
2. Itcm, nuUa rcs denominat seipsam, illud quod approbamus, et quod esse volu-
quia albcdo non dicitur alba. Sed dilectum mus.
denominatura dilectione. Ergo dilectio non Ad primum ergo dicendum, quod charitas
diligitur, nec charitas charitate amatur. est quodammodo medium inter Deum et
3. Praeterca, sicut se habet sensus ad sen- proximum quia est similitudo Dci, ct etiam
:

.tire, ita se habet affectus ad diligere. Sed est ratio diligendi ipsum proximum et ;

sensus proprius non sentit se sentire. Ergo ideo consequitur ad diiectionem utriusquc.
nec alTeetus diligit suam dilectionem. Chari- Ad secundum dicendum, quod denominatio
tas autem est in afTectu. Ergo charitas ex proprie estsecundum habitudinem accidcn-
charitate non diligitur. tis ad subjectum sic autem dilectum non
:

4. Praeterea, omnc quod diligitur, aliqua denominatur a dilectionc, scd magis sicut
dilcctione diligitur. Si igitur actus charita- objectum et ideo ratio non procedit.
;

tisamatur, oportet quod aliquo alio actu Ad tertium dicendum, quod in potentiis
ametur, et ille cadem ratione erit diUgendus. materialibus hoc contingit quod potcntia non
Ergo hoc modo ducitur in iufinitum, quod reflectitur super suum actum, propter hoc
non ponendum. Ergo videtur quod cha-
est quod determinata sccundum complexio-
est
% ritas non sit ex charitate diligenda. nem' organi. Visus enim particularis non
Contra est quod habetur in Littera ex potest cognoscere nisi illud cujus species
verbis Augustini « Qui proximum diUgit,
: spiritualiter in pupilla potest recipi ; et ideo
consequens est ut ipsam praicipue dilectio- visus non potest comprehendere suum ac-
tioncm diligat. » Sedproximusdiligendus est tum. Si autcm hoc esset necessarium in om-
ex charitatc. i'>go et charitas. nibus, quod actus cujuslibet potcntife non
Item, proximus non est diligendus ex cha- cognosceretur a propria potentia, scd a su-
ritate, nisi inqnantum habet imaginem Dci. perioro, tunc oporteret quod vel in potentiis
Sed expressius repreescntat Deum charitas, animse iretur in infmitum, vel remaneret
quam imago naturalis quee est in anima. aliquis actus anim* impcrceptibilis. Et ideo
Ergo videtur quod ipsa sit magis ex chari- dicendum, quod potentiaj immateriales re-
tate diligenda. flectuntur super sua objccta quia intel-
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod lectus intelligit se intelligere, et similiter vo-
;

aliquid est diligibile dupliciter : vel sicut ra- luntas vult se velle et diligit se* diligere.

<II II SummmtheoL, q. xxv, art. 1.— « Dist. xxvii, omittit : « diligit se. »
art. S. — ' Parm. : « compilationem. » — '<
Parm.
 mSTINCT. Wll. Q\ '/EST I, AHT. V. 21.1

r.llJllS nilio (Vsl, (|iii<l iicllis |inloiili,i' iiiiiiiiiln- hilo, iiiHi Hc(Miii(iiiMi (piod ckI iii OAHimilitiido
riiilis iioii ()\<'lii<litin' a ralioiit^ oIijimII. Ilh- hoiii incrcali.

j<v'liiin iMiiiii voliiiilaliH tvsl Ihiiiiiiii; ot hiiI) « Mafjfis (Miim novit diloclionom qim dili-
liac ralioiii^ ililiKil voliiiitas oiiiiio (|iiimI dili- Kil, <|uain fnitnMii ipnMii diliKil. n Totuin
,t;it ; (^t idtM) |u>l('sl dili^^crd actiiiii siiimi iii- ipiod sc(piiliii' do crrtitiidiiii' diliv-lioriis, hivo
(|iiaidiiiii rsl l)oiiiis;(it siiiiilili^i' ost (v\ iiarlo (1o hahilii crcato intcliigatiir sivo di; dilnc-
iiil(>ll(V'tiiHj i^t proftlor hoc, lih. />/• rftusis, tiouo incroala, ('xpoiiltnr Hccundiiiii (piod
lirop. ir>, (liciliir i|iiod ciijiisciiiiii|ii(^ actio aliipiid diciliir ci rtiiin ox .so, ot nniio.v [larto
rcdit iii ossuiitiain af^^iMitis pcr ([iiaiiidaiii rc- cognosconliH. Sod acliis dilcclioniH oliain ox
llcxioiUMn, oporlct cssciitiaiii cjiis ad siMpsain parlc cogiioscoiilis noliis cst. .Sod iitriiiii ox
n.uliro, id (^st in so sulisisttMitiMu osso, ikmi tali liahitu pro<:(Mlat, iiiciM-tnni ost.
suporalind dolatain, id ost iion dopoiidontiMn « Kt (pio nisi iJoo plonus osl rpii plonus ost
a matoria. diloctioiio? » lloc idoodicitnr, qiiia ('iiiii dono
Ad (piarlnin dicoiidtiin, ipiod actus diicc- charilalis otiaiu ipso S[tiritus saiictns daliir,
tiouis, sivMindiiin ipiod tiMidit in all(M'nin, sccundiiin (piod novo inodo iiiliahitarc. dici-
conslat (piiul ditlorl nuinoro ahactu diloclio- tur crealuraiii piM' iiovam siniilitndiiKMii snl
nis qui in alio dili.^ilur, sivo dilij^atur ut oh- ipsius in ca.
joctuni, sivo ut ralio dilii^ondi. Sed quia « Qui diligit fratrom, in lumine manct. )i

otiani aniinani suam potost ali(|uis ox cliari- Luinou companiliir charitati, non quautiirn
tato dilii4or(\ polcst oliam ox charitato actuin ad virtutom inanircstalionis, quia sic magis
su;e cliaritalis dilinoro. Kt tuuc distinf?iiou- ad dona porliuot iutolioctiis, sod quantum ad
dum Ouia vol diloctio fortur iu actum
ost. virtutom actioiiis siinit enim lumen est
:

(liloctionis proprium, sicut iu ratiouom dilcc- forma univorsaliter motiva in tota natura,
liouis taiitum; ot sic constat quod codoin 00 quod est ([uaiitas primi aiterantis; ita
actu uumoro dilicritur di!iy:ous ot actus ejiis, charitas movct ot informat oinuia doua, in-
otsic idom actiis diligitur por actum qui ost quantum ost similitudo primi doni, quod est
ipso. Vel diligiturut oI)Jcctum dilectionis, ot Spiritus sanctus.
sic cst alius actus diloctionis uumoro qui di- « Ista contextio satis aperte declarat, eam-
ligitur ot quo diligitur; simit patet planius dem ipsam fraternam dilectioncm non solum
in actu iutolloctus. (aun enim actus distin- ox Doo, scd etiam Dcum essc, tanta auctori-
guantur per objecta, oportet dicere diversos tate praidicari. » enim quod dicitur
IIoc :

actus qui terminantur ad objccta diversa. « Nam fratorna dilectio est qua diiigimus
Unde sicnt sunt divcrsi actus quibns intellec- invicem, » interponitur per parenthesim.
tus intelligit equum
et hominom, ita sunt di- Dicitur autcm fraterna diicctio Deus esse,
versi actus in numero, ([uo intelligit cquum praedicationc causali, pcr modum quo Dio-
et quo intelUgit actum illius sub rationo ac- nysius, iv cap. De cxl. hier., § 1, col. 178,
tus. Nec est inconveniens quod in actibus t.1, dicit, quod om-
esse divinum est esse
animfp eatur in infuiitum in potentia, dum- nium, quia ab eo omne esse traducitur et
modo actus non sint iuflniti in actu. Unde exemplatur.
ctiam Aviccnna, Metaph., cap. x, couco-
III « Non dicturi sumus charitatem non prop-
dit non esse impossibilo quin relationes con- terea esse dictam Deum, quia ipsa charitas
sequeutes actum animae, multiplicentur in sit nulla substantia quee Dei digna sit nomine,
infinitum. sed quod donum sit Dei. » In hoc differt cha-
ritas ab aiiis virtutibus, secundum intentio-

EXPOSITIO PRIM/E PARTIS TEXTUS. nem Augustini, quia aliai virtutes, quas in se
aliquid imperfectionis important in habente,
« Consequens est ut ipsam prsecipue ' di- ut fides, patientia et hujusmodi, ita sunt a
lectionem diligat. » Hoc intelligitur et de di- Deo quod in Deo non suut per essentiam.
lectionc creata et increata. Qui enim diligit Charitas autem, quse nihil imperfecUonis ha-
aliquem vult se diUgere illum ; et ita actum bet, etiam de Deo essenUaliter praedicatur,
dilectionis suse diligit; et in ipso diligitur et ab 00 in nobis Nec tamen sequitur
est.
ipsa dilectio increata; sicut exemplar in quod iila charitas quse forma mentis nostrse
exemplato, quia nihil est bonum vel diligi- est, sit illa eadem numero quse essentiaUter

^ Al. : « ut ipsa prsedicata, » etc.

 ;

-21 i COMiMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

de Deo dioilur, sicut eliani esso dicitur de inducunt rationos ad ideni ostendcndum.
Deo proprie, nec tanien illud csso est idem Quailibet harum partium dividitur in objec-
numero cum nostro esse. tionem et solutionem.
« est isto dono Dei excel-
Nullum enim '

lentius. »Videturhoc esse falsum quia sa- :

pientia ponitur cxcellentissimum donorum. QUiiiSriO II.

— Ad quod dicendum, quod secundum quod

dona condividuntur virtutibus, sapientia di- Ad intelligentiam hujus partis quinque
gnissimum donorum dicitur et hanc digni- : qua^runtur 1" utrum charitas augeatur
:

tatem habet a charitate, cui semper conjun- 2° de modo ^augmenti 3° utrum quolibet
;

gitur, sccundum quam divinam veritatem actu augeatur 4° utrum sit aliquis termi-
;

saporat. Siautem donum universaliter su- nus augmenti ; 5° utrum diminuatur.

matur pro omni eo quod ex Dei munero pos-
sidemus, sic charitas simpliciter potissima
ARTICULUS PRIMUS
est, quae nos fini conjungit.
Utrum charitas augeatur ^

DIVISIO SEGUNDJl PARTIS TEXTUS.

Ad primum sic Videtur
proceditur. 1.

« Ilic quaeritur, si charitas Spiritus sanc- quod charitas non augeatur. Nihil enim au-
tus est, cum minuatur in
ipsa augeatur et getur nisi quantum. Sed nuUum simplex est
homine, utrum concedendum sit quod Spi- quantum, quia omne quantum est divisibile.
ritus sanctus augeatur vel minuatur in ho- Charitas autem est simplex habitus, et ita
mine. In parteista Magister objicit contra
» non est quantum per se, nec similiter per
prsedeterminata, et dividitur in partes duas : accidens, cum ejus subjectum, anima, scilicet

m prima objicit per rationem; in secunda sit etiam indivisibile. Ergo non augetur.

por auctoritates, ibi « Supra dictum est, : 2. Si dicis, quod quanta est, non quanti-
quod Spiritus sanctus charitas est Patris et tate mohs, sed virtutis, contra quantitas vir- :

Prima in tres primo ponit objectio-

Filii. » : tutis dividitursecundum objecta in quse vir-
nem; secundo responsionom ibi « His ita- : tus potest. Sed in omnia objecta charitatis
quo respondemus dicentes, quod Spiritus potest qutelibet charitas, quantumcumque
sanctus, sive charitas , penitus immutabilis parva. Ergo non augetur secundum quanti-
est ; » tertio responsionis confirmationem, tatem virtutis.
ibi Ut autem
: « certius fiat quod dixinms, 3. Item, cum augmentum sit species mo-
auctoritate confirmamus. » Objectio autem tus, quidquid augetur movotur, ot quod es-
est duplex, ut patct in Littera, et similiter sentialitor augetur essentialiter movetur.
solutio. Sed quod movotur est corpus, ut probat
(( Supra dictum est, quod Spiritus sanctus Philosophus, VI Physic, text. 32 ; et quod
charitas est Patris et FiUi. » Ilic objicit per naturaliter movetur corrumpitur. Cum igi-
auctoritatcs, et dividitur in tros partes, se- tur charitas non corrumpatur, qmdLcharitas
cundum Magistrumox auc-
tria, quse contra nunquam excidit, I Corinth., xni, 8, nec sit
toritatibus eUciuntur. Primum est quod alia corpus mobile; videtur quod non essentiaU-
est dilectio qua nos dUigimus Doum, ot Dous ter augeatur.
diUgit nos. Dilectio autem qua Dous diUgit 4. Item, cujus causa semper so habet eo-
nos est Spiritus sanctus. Ergo diloctio qua dem modo, iUud noque augetur neque mi-
nos diUgimus Deum, est aliud quam Spiritus nuitur, nec aUquo modo variatur. Sed causa
sanctus. Secundum ost, quod dicitur chari- immodiata charitatis Deus est, qui sempor
tas esse ex Deo, sicut et fides. Sed fides est eodem modo Ergo charitas non
se habet.
ex Dco, ita quod non est Deus. Ergo et cha- variatur por augmentum.
ritas et hoc ponit ibi
; Sed aliud est, in- : (( 5. Prffiterea, constat quod augmontum
quiruut, quod magis urget. » Tortium est qualitatis non potest reduci- ad aliquam spe-
quod charitas dicitur affoctio vel motus men- ciem motus, ad alterationem. Sed alte-
nisi
tis. Sed Spiritus sanctus non est hujusmodi. ratio, ut probat Philosophus in VII Physic,
Ergo, otc; ot hocponit ibi Alias quoque : (( text. 20, non ost nisi circa partem animse

' Al. : « Nullum enim istorum divido, ^> etc. -| »

II H6'wmm« Iheoi., q. xxiv, art. 4.

I
 : ,

IHSTINCT. XVII, OIIKST. II, AIIT. I. 21«

scMisitivam, ol rnrn olijivtii (\jii«. (liim oi'k«> ci(l(fris, iKnin parviiH u mag^no ig^no
siciit

{•Imritiis (jmilitus sit ot sil in parlo iiitclloc- propldr conHumptioiHMii mat^jria». Alii dixo-
tiva, iili()(|niii iioii (^ssol ' lii iiiiKoli'*) (|i>i rnnt, (piod cliarilas noii iiiiK^ttiir nisi (|iian-

soiisitivji (^iiroiit, vidotnr (iiiod iioii .uiKoa- Iniiiad rcrv(»n'm. Scd Iiur • li.ini iiuii jHitnHt

liir. staro : (piiii lcrvor fliaritaliHduplirilcr a(u;i-

('oiitra, Aii^Mislimis, Trarlat. v ,s///);v/ / pitnr : |»iopri(i ot iiKilaphoricc. Mrl.iphoririj,

Ephtol. Jonn.,^ l, col. 2()li, t. :i, (licil so(Miii(lum ipiod dicimiifl charitatum mm ca-
« C.linrilas (MIIii liiorit iialn, mitrilnr; cum loiHMii, ct iiiliMisioiKMii acliis (haritaliH mcfa-
fnoril roiiorala, porll('iliir. » Oimio ant(!m iii phorico (liciiims l'(M'VoriMii, .s(!(Mindniii ipiod
()no pro;4r(vssns socuiidnm divor.sos pi^radiis Dionysins, VII Dc crl. /licr., col. 20(i, t. 1,
attonditnr, aug(^tur. Krj^o, otc. pouit fiirvidum in amoro angoiorum. Sic
Piwtonm, por aclnm (hnouimus iu oofj^ni- autom forvor accoplus, estpor so consoipions
tionom hahilns. SoA ooiirnif^^il aclnm cliari- cssonliam charitalis uiido uon [lotost in
:

tatis iiitousiorcm (lori. Ergo otiam ol cliari- tali forvoro rKM'i angiiKMitnm, nisi i[)saclia-

tas aiigori polost. ritas ossoulialilur angoatur ; cum simiil va-

Soi.iiTio. —
llospoudoo dicomlum, quod riotur rcs et omnia (jua3 [lor so a>nse([iiim-
(juidiuu posuornnt charitalom ossoutialilor tnr ipsam. Alio modo dicitur forvor prout
uoii aufvori, ol luirnm Inil (piadruplo.v opi- cst iii parto sensitiva; cnm cuiiu viros info-
uio. (Jnidam oiiim dixornnl, ut iMaj^istor iu riorcs so([uanlnr motiiin siqieriornm, si sit

Lillcra, (piod charitas sccundum so noii au- vidcmus (jnod ad approhen-

iutciisior, siiMit
gotur, sod dicitur augcri iu uobis, iu([uau- siouoin mulioris dilcctai totum corpus oxar-
tum uos iii charilato protlcimns ot hoc quia ; doscit ot movotur ita otiam quando atrcctns
;

ponit charitalom osso Spiritnm sauctnm, iu supcrior movctur iii Denm, conscquitnr
quom variatio nou cadit. Sod hoc noii potost qua^dam imjircssio etiam iu virtutibns sou-
staro quia non ost intolligibilo, qiiod uos
: sitivis, secundum quam incitantur ad obc-

iu cliaritato, qiuT Spiritus sauctus est, profi- dicndum divino amori. Intonsio autem istius
ciamus, uisi aliquid fiat in iiobis quod prius fervoris non sufficit ad augmentum charita-
uon fuit boc uou potcst osso tantum ac-
; ot tis : quia secundum augmentum istius fcr-
tus, cum omnis actus sit ox virtuto aliqua, voris non atteiiditur quautilas mcriti, cum
ct actns pcrfoctus, quali Spiritu sancto uni- consistat in dispositione corporis. Unde ma-
mur, cst a virtute pcrfccta per habitum. gis fcrventes non semper magis merentur.
Alii dixerunt, quod charitas osscntialiter Sed ille qui dicitur crescere in charitate
uon augetur, scd dicitur augcri, inquantum crcscit etiam in mcrito, si sit in statu me-
magis tirmatur iu subjecto, secunduin ipsam rendi.
radicationcm. Sed ex hoc etiam sequitur Et idco dicendum, quod charitas essentia-
ipsam augeri ossentialiter. NuUa enim forma Uter augetur. Sciendum tamen est, quod
potcst iutelligi magis firmari in subjecto, augeri niliil aliud est quam sumere majo-
nisi per hoc quod habet niajorem victoriara rcm quantitatem unde secundum quod ali-
;

super subjcctum suum. Augmcntum autem quid sc habct ad quantitatcm, ita sc habet
victorice redundat in augmentum virtutis, ad augmentum. Quantitas autem dicitur
et per consequens in augmentum essentiae ; dupUciter : quaedam virtualis, quaedam di-
quia virtus, si non est ipsa essentia, oportet mensiva. VirtuaUs quantitas non est ex ge-
quod sit ab esseutia, et commcnsuretur sibi nere suo quantitas, quia non dividitur divi-
sicut effectus causse proximee. AUi dixerunt, sione essentiae suse; sed magnitudo ejus
quod charitas essentialiter non augetur, sed attenditur ad aUquid divisibile cxtra, vel
adveniente majori charitate, minor charitas, multipUcabile, quod est objectum vel actus
quse inerat, destruitur. Hoc etiam non potest virtutis. Sed ex genere suo est vel forma
stare quia nuUa forma destruitur, nisi vel
: accidentaUs in genere quaUtatis, vel forma
ex contrario agente, vel per accidens ex cor- substantiaUs, quae tamen non est major vel
ruptione subjecti. Cum igitur subjectum minor. Et ideo augmentum secundum quan-
charitatis maneat, ct charitas advenicns cha- titatem virtutis non pertinet ad speciem rao-
ritati inventse non contrarietur non ; potest tus quae augmentum dicitur, sed magis ad
esse quod destruatur nec per se nec per ac- alterationem et hoc modo augetur charitas
;

^ Al. : « aliquando esset, » etc.

 ,; »

21G ^ COMiMEiNTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

et alije qualitatcs. (,)uanlitas autem cliuien- Ad tertium dicendum, quod charitas non
siva est quorumdam por accidens, sicut al- dicitur augeri quasi subjectum augmenti,
bedinis, quce dicitur quanta sccundum quan- cum sit accidens, sed quia sccundum ipsam
titatcm superficiei , ut in Prxdicam., cap. attcnditur augmentum ; sicut etiam quanti-

« Dequant., » dicitur. Undc non augctur nisi tas augeri dicitur, et albcdo variari, quando
per accidens sed per se invenitur iu corpo-
; aliquid per albcdincm variatur. Nec oportet
ribus qua3 per se augentur. Iloc autem con- quod si esscntialiter augetur, quod destrua-
tingit duplicitcr. [)m,x aliquando ilhid quod enim aliquid secundum cssen-
tur. Dicitur
sumit majorom quantitatem, movctur de tiam suam moveri duphciter vel quia es- :

quantitate minori in majorem. Ahquando sentia per se terminus motus, et sic

est
autem est sine motu ipsius quod augeri di- moveri per essentiam est essentiam amit-
citur undc non qua^hbct pars augctur, si-
;
tere et corrumpi vcl quia est motus ^ se-
;

cut pars moti per se movetur. Et

quffilibet cundum ahquid conjunctum essentia3, quod
hoc contingit quando efhcitur major quanti- est per se terminus motus, sicut dicitur
tas peradditionem quantitatis, sicut quando ahquid moveri essentiahter dum secun-
additur lignum hgno, vel hnca hnea3. Unde dum locum movetur, quia secundum suam
hoc augmentum, sed non motus aug-
est essentiam in loco cst. Et sic essentialc aug-
menti. Quod autem raovcatur ahquid ad mcntum dicitur quod cst sccundum quanti-
majorem quantitatem, contingit duphciter : tatem essentiam cousequentem manente ,

vel itaquod quantitas sit per se terminus una et eadem essentia sub diversa quanti-
motus; vel quod consequatur terminum, tate ; sivc quantitas sit ipsa cssentia rei, sicut
Quando per se quantitas est tcrminus motus, quantitas virtutis cst idcm cum ipsa virtute,
oportet quod sit ibi additio ad totum et , et tamcn movetur pcr se loqucndo secundum
quod ad quamhbet partem, ut totum augea- quantitatem, secundum majorem et mino-
tur et queehbet pars cjus , sicut est in ani- rem perfectionem virtutis nec tunc per se ;

mah ct in planta et tunc proprie est motus

; secundum essentiam movetur, quia esse
augmenti. Undc motus augmenti non cst suum rctinct sive sit ahud ab essentia, sicut
:

nisi in liabentibus nutritivam. Consequitur patet in augmento corporah. Nec oportet

autcm quantitas terminum motus, quando
'
quod omne quod movetur, sit corpus, nisi
est ad formam ahquam quam conscquitur accipiatur de motu naturah, quahs non est
aliqua quantitas. Cuihbet enim formai debc- motus animae.
tur quantitas dctcrminata et quia motus : Ad quartum dicendum, quod quamvis
non specificatur nisi ab co quod est pcr se causa efficiens charitatis sit in se immobihs;
terminus motus, ideo talis motus non dicitur tamcn sccundum ordinem sapicntiai suaj
pcr se motus augmenti sed vcl gcneratio, ; potest ahcui majorem charitatem prsebere
si sit forma substantiahs sicut quando ex , pro beneplacito suee voluntatis, et secundum
aerc fit ignis vcl aheratio, quando est forma
; quod ahquis diversimode se ad charitatem
accidentalis , sicut in rarefaclione aeris prseparat, qui etiam se liabet aliquo modo
patet. ad charitatem ut causa materialis recipiens
Ad primum ergo dicendum, quod chari- ad cujus diversitatem etiam sequitur varia-
tas,quamvis non habcat quantitatem di- tio in ofTectu.
mcnsivam neque per se ncque per accidens, Ad quintum dicendum, quod, cum altera-
quia subjectum etiam ejus non est quan- tio passiva includat in intellectu suo passio-
tum; tamen in ea quantitas virtutis est, nem, sicut duplex est passio, ita et duplex
ratione cujus augeri dicitur, sicut et albedo onim communiter pas-
est alteratio. Dicitur
et calor. sio uno modo omnis rcceptio, secundum
Ad secundum dicendum, quod quantitas etiam quod intchigcre pati dicitur, ct sic
virtutis attenditur duplicitcr : vcl quantum etiam alteratio secundum istam passionem
ad numerum objectorum, et hoc est per consistit in quahbct variatione circa recep-
modum quanlitatis discrctse; vel quantum tionem ahcujus quahtatis; et hoc modo po-
ad intcnsionem actus super idcm objcctum test esse alteratio etiam in substantiis pure
ct hoc est sicut quantitas continua et ita ; intellectualibus, et sic altcratio potest esse in
excrescit virtus charitatis. charitatc. Alio modo dicitur proprie passio,

*
Parm. omiltit ; « quautilas. » — * Parm. omittit « motus.
 ;, :

IUSTINr.T. Wll, Ul'/KST. II, AHT I KT II. # 217

i|niiiult) altjiriliir ali(|(ii(la siiltslaiilia, (il lidc parliiipaiiH voin i|iiaiito iiiajonMii li.ili<-t

(^sl o.\ a('li()ii(M>iiiilrai-ii Iraiisimilaiilis; ul so- roiiiposiliuiiuui (loiiorinii |)arliii|ialoriiiii ,

('UIkIiiiu islaiii iiassioiKuii allcialio (liila iioii laiito iioliiliiis i\sl; sicul usso o»t iioliiliiis

(^sl iiisi circa soiisiliilia ol, circa sciisiliilciii ipiaiii vivcro, ct vivoro ipiam iiifi'llip^'or«', hI

part(«m aniiiKc pcr S(\ ot circa iiilcllcctiim iimim .siiio altcTo iiitolliKatiir : omiiilm.s
[UM' accidciis, ipianliim ad illas (|iialitat(vs «Miiiii oss(3 [mcoliKoroliir. Sod ipiod lialicl
ipia' iii parlc iiilclloctiva ox sonsilms oriiiii- pliira o\ liis, luoliiis vA. Sod cliaiitas ('ht

liir, sicut stiiit omiics haliitus ucipiisili, i|iio- (piadam iiarticipatio diviiia^ liouilatis. Krgo
rumiioii csl cliaiilas. ipiaiito composilior «'st pcr addilioiKMU clia-
litaLi.s ad charitatom, iiiiuus vaichit. iKilur
si cliaritas auf^^otur [^or addilioiiom, (jiiaiito
VUrUilLIIS 11
iuaK'i'^ auK^otiir iiiimis orit oliKOiida. Iloc
Utrtfui clun'U(ts (lutieatnr i>('r (ulditi()iu'in\ uutoni ost ridiculum. Krgo iioii aiigolur
|)or additionom.
Ad sociuuluui sic prdcodiliir. I. Viiloliir Soi.inio. — Uos^ioiuhio diconduiii, ipiod
(]iu)d charihis auf^oalur [)or additiononi. l'hi- ooruiu (pii [louunl charitatoni ossoiilialitor
losoi)hus (Mruu diiit. I l)c (/enerntioiie uugori, dictarovortuiiliir in diias opinionos:
toxt. '^-l : » AuL'-moulum ost pruioxistoiiti ([uaruiu iiiia ost, (piod aii^^^^iitur [)or additio-
quauUtali ^ addilamoutuiu. » Si it^itiir cha- ucm churitatis ad charilalcm; alia csl ([uod
ritus uugclur, opDrlot (juod pru^cxistouli auj^otur [lor sucuiidum uccos-
iiiti;usiouom
churituti ulia churilAs uddutur. suiu ud teriniuuin ot iu hoc rovcrtitur ([uoil
;

2. Itoiu, uihil potost uu{.;ore churitulom ([uiduiu dicunt, charitutoin uugcri pcr luulli-
nisi Dous (jui dodit. Sod Dous nou ugit uli- plicutioncin sui in uniiua, sicut lux iu uori!
quid iii uuiiuu do uovo uisi por novuiu in- hix euiin uou uugotur nisi [lor iutonsiouoin,
nuxuni. Noii [)()test uutcm iutelligi novus sicut uliio quulitules. l'rimum uulom [losi-
inlluxus uisi uUquid do novo iufundatur. tiououi non [jossum inlelligcre quiu iu ;

Ergo vidotur quod churitas uugcatur por omui additione oportct iutolligero duo di-
hoc ([uod uliu charitus dc novo infusa [)ra3- vcrsa, quorum uauin
aUeri addilur. Si au-
seuti uddutur. tem inteUiguutur du.e churitutes, aut intel-
3. Iteni, si non augetur per additioncm ligcntur diversa^ secunduin spcciem uut
novae churitatis u Deo, non videtur posse numerum. Coustat quod non
secundum spo-
augcri nisi per recessum a contrurio churi- ciem, cum omnes churitates sint in cadem
tutis. Sed contra, augmcntum churitutis specie virtutis. Divcrsitas autem secundum
potest cssc iu ilUs iu quihus niUU est de con- uumerum ex diversitute materiaj, sicut
est
trurio charitatis, sicut in angelo, et homiiic luec albedo difTert ub illa uumero, quia est in
in statu innocentia. Ergo videtur quod isto diverso suhjecto. Uude non potest qualitas
modo cUaritas uon augeutur, sed [)ra3dicto addi quaUtuti nisi per Uoc quod sul)jcctum
modo. subjecto additur. Cliaritas autem quce potest
4. Praeterea, videtur, secundum h<;)c, quod addi, nunquum fuit in aUo subjecto, aute-
Deus non causa augmouti cUuritutis, sed
cst quam secundum lioc quod est in
in isto ; et
Uomo, qui se a contrario cUaritatis refreuat, isto, uon differt numero ab aUa cUaritate in

sicut a concupiscentiu. Et Uoc est incon- eodem existcnte, ut probatum est^ Uude
vcniens. Ergo videtur quod non augeatur niUlo modo est inteUigere ibi additionem.
nisi per additioncm. Sed ista positio provenit ex falsa imagiua~
Contra, simplex simpUci additum, niUil tioue, quia augmentum cUaritatis imaginati
majus efUcit, ut probat PliilosopUus, l De suiit ad modum augmenti corporaUs, in quo
generntione, text. 8. Sed cUaritas est quid fit additio quantitatis ad quantitatem. Et
simplex. Ergo per uddilionem cUaritatis ad ideo dico, quod quando cUaritas augetm',
cUaritatcm non efflcitur inajor cUaritas. niUil ibi additur, sicut PUilosopUus etiam
Praetcrea, sccundum Dionysium, v cap. dicit in IV Phys., text. 8i, quod aUquid effi-
De div. nom., tantum distat inter ipsas Dei citur magis album vel magis caUdum, non
participatioiies et participantes, quod parti- per additionem alicujus anjodiuis vel culo-
cipatio quanto simpUcior est tanto nobiUor, ris; sed quia iUa qualUas quae prius inerat

* II II Summse theologiae, q. xxiY, art. 5. --^ Al. « charilati. » — ' Qusest. i, art. 1.
218
* COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIAHUM.
sccundum propinquitatem ad ter-
intonditiir fectum. Dona autem gratuita non educun-
minum. Ha3c autom intensio contingit diver- tur quasi dc potcntia naturae quia nihil est ;

simodo in qualitatibus simplicibus et compo- in potentia naturali quod per agens naturale
sitis,primis et secundis, Qualitates enim educi non possit. Et ideo origo gratiae est
compositae vel secundfe, intenduntur secun- per novam infusionem sed augmentum ejus ;

dum intensioncm qualitatum primarum, si- estpcr hoc quod de imperfecto ad perfectum
cut sapor et sanitas, ct alia hujusmodi, se- actus infusus educitur.
cundum intcnsioncm caloris ct frigoris, hu- Ad primum igitur dicendum, quod propo-
moris et siccitatis. Qualitates autcm primse sitio Philosophi intelligitur de augmento
et simplices intenduntur ex causis suis, sci- corporali, quod semper per additioncm
fit

licet cx agente ct recipicnte. Agens enim quantitatis, quia in hac matcria ab ipso pro-
intcndit reducere patiens de potcntia in ac- ponitur. -> }

lum sucB similitudinis, quantumcumque po- Ad secundum dicendum, quod Deus una ]
r^
test. autem non calidum cst potentia
Sicut et eadem opcratione agit in omnia quae l\ }
caloris ita minus calidum est potcntia res-
; quamvis forte illa operatio differat so-
sunt, ;

pectu magis caHdi. Unde sicut pcr potentiam lum secundum rationem, secundum quod
calidi cfficitur de non calido calidum, non divcrsorum attributorum, vcl
exit a ratione
quod ponatur ibi aUquiscalor, sedquiacalor diversarum idearum. Unde dico, quod una
qui cst in potentia, educitur in actura ; ita ct eadem operatione infunditur gratia et au-
etiam efficitur magis calidum per actionem getur, nec est diversitas nisi ex parte reci-
calidi, inquaiitum educitur calor, qui inerat pientis, quod ex illa operatione plus minusve
ut actus imperfcctus, in majorem perfectio- recipit, secundum quod ad eam diversimode

nem et majorem assimilationem agentis ct ; praeparatur sicut cadem irradiatione solis

;

hoc contingit , secundum quod potentia cfficitur aer clarus et magis clarus, depulsis
subjecta actui, quse quidem, quantum in nebulosis vaporibus qui rcceptionem lumi-
sc est, ad multa se habet, magis ac magis nis impedicbant unde non oportet quod sit
;

terminatur sub ' actu illo ; vel quia augetur ibi alia et alia claritas *.

virtus agentis, sicut ex conjunctione plu- Prseterea, etiam si essent duse operatio-
rium luminarium intcnditur illuminatio vcl ; nes,non oporteret quod terminarentur ad
ex parte ipsius materiae, secundum quod ^
duo diversa secundum substantiam sed ;

efficitur susceptibilior illius actus, sicut aer prima tcrminarctur ad- esse charitatis im-
quanto plus attenuatur, fit susceptibilior lu- perfectse, sccunda ad camdem charitatem
minis, Intensioautem charitatis non contin- secundum pcrfectionem sccundum quod ,

git e>: hoc quod virtus agcntis fortificctur, ahquid educitur de imperfecto ad perfectum.
sed tantum ex hoc quod natura recipiens, Ad tertium dicendum, quod non est de
quae quantum in se est, dispositionem quam- ratione intensionis alicujus qualitatis, quod
dam habet secundum quod est in potentia ad sit per remotionem a contrario sed hoc ac- ;

plura, magis ac magis praeparatur ad sus- cidit qualitati, secundum quod inest in sub-
ceptionem gratiae, secuiidum quod ex dicta jecto participante contrarium. Sed hoc est
multitudine, confusione potentialita-
scilicet de necessitate intensionis quod quahtas edu-
tis, iii unum colligitur per operationes qui- catur de imperfccto ad perfectum, sicut patet
bus ad charitatem suscipicndam praeparatur, de diaphano, in quo nihil est contrarium
ut prius dictum est. Et ideo Dionysius per- luci quod potcst lumen intendi secundum
,

fectum scmpcr dcsignat per hoc

saiictitatis iiicrementum virtutis illuminantis. Ilaec au-
quod cst ex partita vita iii unitam ' consur- tem imperfectio est ex potcntialitate ipsius
gere. Et sic patct quod auginentum charita- naturae, quae subjicitur pcrfectioni et actui.
tis simile est augmcnto qualitatum natura- Cum enim omnis potcntia receptiva ad
lium, licet origo ejus dilferat ab originc illa- multa se habeat, sccundum istam multitu-
rum, Cujus ratio est, quia qualitatcs natura- dinem ipsius, dissimile est principio agenti,
Icscducuntur de potentia materiae, quarum quod est terminatum ad actum unum et ;

iuchoationes quasdam matcriae Deus opere sccundum quod ista confusio potentialitatis
creationis indidit ; quando in actum
et ideo magis subjicitur actui, perfectior perficitur
procedunt, est exitus de imperfccto ad per- actus, et ipsum perfectum magis efficitur

'
Parm. : '< ab. » — * Al. additur : « magis. » — ' Parm. : « sparsa ... unicam. » — * Al. : « cliaritas. »
 . ,;

iusriNcr. XVII, uc.kst. ii, .mii. m kt m. tfd

utiiiin , ol iiiafA'is assliuilntiiiM pfiiicipio uiiiiiii siihslaiiti.il)!*; (liciliir oiiiin ('niiitiiuiii-

af.;(Mili. Il<r(' aiil(Mn rotiriisio |i()l(«tilialil;dis lor, i|ii()(l pliit-ilitis (ipcriliii.s iii (-liarilati;
'

osiiii i|iialil)ot naliira croala, stM-uiiiliitii id iactis, noii iiliis niunilur ipiis (|iiautiuu ad
(piod nondniu ost, p(M'lo(-la por acliitn. Undo auKiiKUitntu [ira-tnii sulistatitialis, (piam uno
(>liatu pci" isliiui tiiodiitn poiiil lliotiysius, ox aMpiaii cliaritatc facto. l''-fK<> uoii (piojiliot

ra|». III r,r/r',s7. ///Vvr/r., col. Ki.t, l. I, piir- aclii cliaritatis (-liarilas auKctnr.
p:alioU(MU in an^(>lis, .scilicol.S(M'iin(liitii (piod Soi.rrio. — ilissiioudoo dicondiiui, ipiod
roiuoV(Mitm' a conrnsiono dissituiriliiditiis. noii (uidoiu tnodo habot actiis itiroriuatii.s
.so

Ad (piartuin diconduni, ipiod imxUmu inodo charitato ad auKUKMitiiiu rharitatis, ot ncXiin

siunuscausaau,!4iii(Mili pft-alia", sicitt otcaitsa prannidfMis charitat(Mu ad halKMidaiu cliari-
ipsiiis ,t>ratia', S(-iiic(>t p(M' iiiodiitii dis[)ositio- tal(MU. Acliis oiiiiii (pii ost (;.\ cliaritato, ordi-
iiis taiiliitii. Sod oriicioulia iitrol)i(|iio ost ox natur ad aiif^inontiiiu charilatis ot pcr mo-
parlo ipsius Doi, sicut patot ox his (jua' supra duni dispositionis ot por UKjduui moriti sod ;

dicta sunt. actus pra^ccdons cliaritatoin ordiuatur ad

cousofpiondiini charitatciii soluiu piM' mo-
AllTKlULUS lll. (luin disposilioiiis, ut siipra dictuiu ost, non
Utrum charilas (utocatur <iuolil>ct acltr P^^r »»«^un^ "^^^'il' =
^V^'^ ^"^c ciiaritatom
nullum potest csso mcrilum. Ncutcr autcm
Ad tortium sic proccditur. Vidctur
I . actus ordinatur ad hahcndam vcl augmcn-
quod cliaritas (|uoIil)ct actu aug-(^.atur. Uhi tandain charitatoiu pcr moduiu alicujiis cf-
cnim oadcm causa cst, ct idom oiroctus. Scd ticiciitia^; siciit actus uostri ad liabcnduiu

omncs actus charitatis suiit cjusdom spccici hahitus acquisitos.

(luantum ad osso moralo, sicut omncs actus Sciondum cst igilur, (juod actus i{\\\ prae-
fortitudinis. Ergo cum ali(]uis actus charita- codit charitatcm quandoquc unus solus
,

tis charitatom augcat, vidotur etiam quod disponit ultima dispositiono ut infuudatiir
(luilibct actus, charitas, sccundum immobilitatom divinai
2. Itcm, quod faccrc potcst majus, potest bonitatis, por quam unicuiquc largitur sc-
otiam facoro minus. Scd quolibet actu cha- cundum qnod prcTparatum cst ad rccipien-
ritatis merctur quis vitam aiternam. Ergo dum : quandoque autem unus actus non
et potcst mercri augmcntum charitatis. disponit nisi dispositione remota, et sequcns
3. Pra^tcrea, quilibct actus charitatis est actus magis disponit, et sic deinceps, secun-
longc potentior quantum ad esso gratio3 dum quod ex multis bonis actibus pervcni-
quam actusqui sunt cxnaturalibus tantum. tur ad ultimam dispositionem, inc|uantum
Scd pcr actus qui sunt tantum cx naturaU- actus sequcns semper agit in virtute om-
bus, homo praeparatur pcr modum disposi- nium prsecedentium ut ; patct in guttis ca-
tionis ad recipiendum gratiam. Ergo multo vantibus lapidem, quod non quselibet aufert
magis per quemlibet actum charitatis dispo- aliquid de lapidc, sed omnes praeccdcntcs
nitur ad charitatis augmentum. disponunt, et una ultima agens in virtute
4. Contra, ex eisdem principiis ex quibus omnium praecedentium, inquantum scilicet
aliquid nascitur, et augmentatur. Sed unus invenit materiam dispositam per praeccdcn-
actus non sufficit ut disponens^ut charitas tes, complet cavationem. Hoc autem ideo
infundatur. Ergo nec ad hoc ut augeatur. contingit, quia homo est dominus sui actus.
Probatiomcdise.Majoremcausalitatcmhabct Undc potest agere secundum totam virtu-
actus noster ad virtutem acquisitam quam tem naturae suae vel secundum partem :

ad charitatcm infusam. Sed unus actus non quod non contingit in illis quae agunt ex ne-
sufficit ad generationem virtutis acquisitae cessitate naturae semper enim agunt tota
:

quinimo ex frequenti bene agere fit hoino virtute sua. Quando ergo ita est quod homo
bonus, secundum Philosophum, II Ethic, non habens charitatem ex tota virtute boni-
cap. I, Ergo multo minus unus actus sufficit tatis naturalis sibi inditae movetur ad cha-
disponere ad charitatem. ritatem, tunc unus aclus disponit eum ul-
5. Item, secundum augmentum charitatis tima dispositione, ut charitas sibi detur.
augetur etiam praemium substantiale sed ; Quando vero non secundum totam virtutcm
non quolibet actu charitatis augctur prai- sed secundura aliquid ejus praeparatur ad
' Parm. omittit : « id. » — * II II Summse theol, *Parm. omittit « sed non quolibet actn charitatis
:

q. XXIV, art. 6, — ^ Parm. : « ad dispositionem. » — augetur prsemium substantiale. »

2-20 COMMENTU.M LN LIB. 1 SKNTENTIARUM.
charitatom, tuuc actus non est sicut disposi- ignis. Aliud ex parte recipientis, ut disposi-
tio ultinia, sed rcmota, ct per plurcs actus tio sua proportionetur codem modo perfec-
poterit pervenire ad dispositioncm ultimam. tioni inducendai. Contingit autem quando-
Similiter dico ex parte alia, quod quando que, sicut in operibus anima), quod aliquid
actns charitatis proL^edit cx tota virtute ha- disponitur et perfcctionem recipit a seipso,
quantum ad virtutcm uaturae, et
bontis, et utin scientiaetvirtutepatet. Undoad perfec-
quantum ad virtutem habitus infusi, tunc tani dispositionem sufflcit quod anima ope-
unusactusdisponit, et mcretur augmentum retur secundum virtutem proportionatam
charitatis, ut statim fiut. Quando autoln illi porfeclioni qusi inducenda est : et quia
non secundum totam virtutem procedit ac- tota capacitasanimaj vix sufficit ad receptio-
tus tunc est ut dispositio remota, et po-
illo, nem quanta est charitas,
tantaj perfoctionis
terit tunc per phires actus pervenire ad nisi Dous do sua hberaUtate suppleret; ideo
augmentum charitatis, non tamen de neces- ad hoc quod sit in anima ultima dispositio
sitate quia homo, quantumcumque sit
: ad charitatom reqmritur actus qui sit secun-
dispositus, potest non agero secundum ra- dum totam virtutem suam, et iste sufficit
tionem dispositionis illius quod non contin- : quantum iu nobis ost; sed rainor non suffi-
git in dispositiouibus non voluntariis, ra- cit ad talem dispositionem. Ulterius in illis
jam dicta.
tione perfectionibus in quibus per actum animae
Ad primum igitur dicondum, quod non non tantum est dispositio, sod etiam ipsa
eodcm modo se habct quiUbet actus charita- porfectio, exigitur quod actus ipsius animaj
tis, 60 quod unus potest esso magis intensus, sit proportionatus et aequaUs in virtuto ipsi

et etiam unus potost esse disponens in vir- perfectioni introducenda?. Omnis autem ha-
tute plurium praecedentium, ut dictum est, bitus de ratione sua habet quod sit difficile
ot idoo non sequitur idem offoctus. mobiUs; id est, habet firmitatom quamdam.
Ad secuudum dicendum, quod praemium Unde quando una actio animae habet firmi-
substantiale vitiB aeternae ordinatur sicut fi- tatem, inducit habitum; sicut patet quod
nis ad actus charitatis, et commensuratur ad una domonstratio proptor sui certitudinem
invicem, non secundum aequiparantiam, sed et firmitatem facit habitum scientiae. Quando
secundum proportionom. Unde actui chari- autom unus actus non habet firmitatem, non
tatisdebeturpraemium substantialo, et actui sufficit unus, sed oportet quod sint pluros.
majoris charitatis majus proemium. Unde Unde ex uno argumonto dialectico non ge-
quilibet actus charitatis, inquantum est in- neratur opinio, sod ex pluribus congregatis.
formatus tali praimium
habitu, ordinatur ad Ita etiam quia actus voluntatis humanae non
substanlialo ; non tamon ad augmontum habot firmitatem, cum voluntas indotermi-
praemii, sicut nec ad augmentum charitatis, nate so habeat ad multa, habitus virtutum po-
secundum quod charitas remanet primum liticarum, qui acquiruntur por actus volun-
principium morendi, sod solum secundum tatis, non possunt acquiri tantum por unum

quod augmenlum charitatis pertinet ad per- actum, sed oportot.quod multi conveniant.
fcctionem praimii. Habitus autem charitatis non habet firmita-
Ad tertium jam patot responsio per id quod tem per actum animae, sed a causa sua,
dictum est, quia actus charitatis excedit ac- quae Deus est ; et ideo unus actus volunta-
tum praecedentem charitatom in hoc quod tis potest sufficere ad lioc quod charitas in-

ha])et virtutem meroudi, ot ita accodit plus fundatur, et similiter ad hoc quod augoa-
ad causalitatcm charilatis quam actus prae- tur.
cedenscharitatcm. Ad quintum dicendum, quod quando est
Ad quartum dicendum, quod ad hoc quod talis actus charitatis qualis requiritur ad
aliqua perfectio iiitroducatur, duo rcquirun- augmontum tunc etiam augetur
charitatis,
tur. Unum ex parte introducentis, ut sua praemium substantialo, quod debetur chari-
operatiocommensuretur secundum ajquali- tati majori consequenti actum, non charitati
tutem perfectioni introducendae non enim : quae est radLx actus. Non autem omnes sunt
ex parva calefactione inducitur calor ignis, tales', ut dictum est et ideo ad multitudi-
;

sed ex tali calofactiono, quae habet aequalcm nem actuum non sequitur de necessitate
virtutem, ad minus ex suo principio, calori augmentum praemn substantialis.

'
Al. : « reales. »
 mSTINCT Wll (.lll/1'.ST. II, AHr. IV. Wf
|iri-||rii>|iir, tl il.i iiii^^iiiriitnin (liinit.ili-s

AIlTlCm.lIS nniKin.iiii .sl.il.il.

IV.
Soi.inio. — lk!S|M»n(l('(> (licfiiilnin, i|U(m1

Vlruni (iu(ft)i('nti(tn ('hdriditis lidhcdl dn tiu-iniiio juif^nKMili (liarilati.H (Iitpli<'iti)r

(ili(]nctn fcrtninnni\ [xissninii.s l(M|ni : .int. i|iiaiiliiiii ail iil <\\ut<\

ost, anl (|nanliini ail id (|iiui| |Milcst cssc. Si-

Ail <|narlnni sii- iii-occilitiu'. I. Vidi^tnr cnt otiani diiinins, (|ii()d snininiiin inaliini

(IikmI ani;niiMitntn cliai-itatis iiahcal alii|n(;ni non (!st i|ii() nnn |iiissil cssc aliqnid pcJnH;
ItMininiiin. l*(M-r(M-ti() (Miiin iioii (^xciidit capa- tannMi aliiinid csl sninnic inaltini (|uu niliil

(-itaUMii p(>rrc(-til)ilis. Scd capacilas aniina' csl pcjns. Siiniiitci- di(-o, (]ii(mI an>,'incnliiiii

Mrp) non |M)l(>sl i-(!t-ip(M-c nisi pcr-

tliiita ost. (-hat-ilalis piM-vciiit ad aliijiioin loMiiiiiiiiii

locliiMKMn linitatn. Sod oiiniis inotiis (|iii cst nltia (|iioin (-liaiitas nonaii^'(!tiir in (ptolihct
ad liniliitn linitns cst. Krf;o aiif^niontntn lioiniiio; noii tanion porvonit ad aliipKMn
charitatis, (juod ost ad porloi-tionoin aiiima', torininuni ultra (|iiotii iion possit uugcri.
ost tiniliitn. Ciijns ralio ost ox [)at-lc ojiis (piod riiovctnr
'•2. Prcoloroa,, nihil ordinato nio\otiir ad id socundiiin lioc auynioiitiiin, ol o.\ parto i!Jus
quod oouso(|ui uou [lotost, socuudiiiu IMiilo- ad (]Uod movctur. Id aiitoin ad ([iiod movc-
sophum, lll Phf/sic, toxt. Al, ot Yl Phi/sic, tur aninia iii angmouto eharitatis, cst simi-
tcxt. 31; sicut qui uon potcst osso iu litudo diviiuc charitatis, cui assiinilatur; ad
yl<lp:ypto, nou movotur ordinato ad oiindum ipiam, ciim inlinita sit, in inlinituin |>otost
illuc. Sod inlinilum distaus nnlhis [lotost a(-codi plus ot [ilus, ot uunquam ada!(]ual)i-
consoqui, cuin nullus motus [wssit osso so- tur porfocto. Kx [)artc autom cjus quod mo-
cuudum distautiam itiriuitam. Ergo nullus volur est quod i[)sa anima, quantum plus
motus Sod aut.rniontum cliari-
cst inlinitus. rocipit do bonitato divina ot luminc gratiui
tatis cst ([uidam motus. Ergo vonit ad aU- ipsius, tanto ca[)acior officitur ad rccipion-
qucm toruiinum. duni ; ot idoo qiianto ]j1us rocipit, tanto plus
3. Praitorca, sicut infra" dicit Magistor, potost rccipore. Cujiis ratio est, quia poten-
gratia Cln-isli nihil potost ctiam Deus majus tiai materiales sunt torminatge et finitae se-
facore. Sod si augmontnm charitatis ct gra- cundum oxigentiam matoria^ et ideo non ;

tia^, esset iti infinitnm, quahbet cluiritatc pos- possunt rccipore nisi socundum proportio-
set essc ali(]ua major. Ergo non est inlini- ncm materia3 potentia3 autem immatoriales
;

tum. Et similitor potest dici de bcata Vir- non limitautur ex matoria, sed magis se-
gine, de qua dicit Ansehnus, De conceptu cundum quantitatcm bonitatis divinse in eis
Virg., cap. xvni, col. 451, t. 1, quod ea pu- perceptae. Unde quanto plus additur de boni-
ritato nituit qna major sub Deo ncquit in- tato, tanto magis est de potentia ad capaci-
telligi. Et simiUtor etiam de beatis, quo- tatem sicut patot in exemplo M^hilosophi de
;

rum charitas augeri non potest. Per quai sensu et intellectu, III De anima, text. 7.
omnia videtur quod augmentum charitatis Dicit enim quod sensus a fortibus sensibili-
venit ad termiuum aliquem, qui augeri non bus corrumpuntur, et non augetur eorum
potost. ca])acitas, quia sunt potentiae materiales;
Contra, augmcntum charitatis est, secun- sed intcUectus quauto magis intelligit diffi-
dum majorem assimilationem ad Deum. Sed cilia, tanto etiam plus potest ita etiain ;

quantumcumque aliquis accedat ad Dei simi- quanto natura spiritualis plus recipit de cha-
litudinem, semper in infmitum distat ab eo. ritatc, plus potest recipere. Quidam autem
Ergo sempor magis potcst accedere et ita ; comparantes capacitatem substantiae spiri-
vidotur quod augmentnm charitatis non sit tualis capacitati substantiae materialis, dixe-
infmitum. runt, terminus
quod augmento chari-
est m
quando charitatis actus proce-
Prseterea, tatis secundum capacitatem naturae, scilicet
dit a majori charitate, majoris est virtutis quod quando^ tantum recipit de charitate
in merendo. Sed actus charitatis imperfectaj quod impleatur capacitas prima quse erat ex
meretur augmentum charitatis. Ergo multo natura, non potost plus recipere. Et ponunt
magis merebitur quando charitas magis exemplum de aere, qui habet terminum sub-

^ II II Summse theol, q. xxiv, art. 7. — ^ In III, .omittit : « quando. »

distinct. xui. — ' Al. « de exemplo. »
: — * Parm.
^2-2-2 COMMRNTllM IN LIB. I 8ENTENTIARUM.
tilitatis suoe, quem
Undc potcst iion cxcedit. libet creatura,quantum in se est. Charita-
in eo intcndi lumen, secundum quod maj^is tis autcm augmcntum est per accessum
et magis dcpuratur a vaporibus pcrmixtis; ad divinam bonitatem; et ideo non habuit
scd quando pervenitur ad puritatcm naturae beata Virgo summam charitatem qua ma-
sua^, non potest amplius purificari, nec illu- jor non possit intclligi, quia etiam profecit
niinari ab eodem illuminantc. Sed non est in charitatc et gratia.
simile dc oapacitate substantiae materiaUs et Ad illud quod objicitur de beatis, dicen-
spiritus, ut dictum est '. dum, quod charitas non augetur in eis prop-
Ad primum igitur dicendum, quod quam- ter conditionem status quia non sunt in :

vis capacitas anima! sit fmita in actu, tamcn via, sed in termino viae. Undc datur eis
potest pkis et pUis in fmitum elongari, se- prsemium secundum iUud quod charitas in
cundum quod plus et pUisrecipit. Nunquam statu viae in eis crevit.
tamen erit infmita, nec recipict perfectionem
iiifinitam ; sicut etiam patct in additione nu- ARTICULUS V.
meri, qui in infinitum est possibiUs^ nun- f/^^^^ charitas minuaturK
quam tamen cst aUquis numerus infmitus
in actu ,
quia potentia additionis numero- Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
rum, ut Commentator in III Physic,
dicit quodcharitasminuatur. Contrariaenimnata
text. 08, non est una, scd sempcr ex nova sunt fieri circa idem. Sed augmcntum et
additione efficitur alia potentia in numero, diminutio sunt contraria. Cum igitur chari-
secundum quod efflcitur nova species nu- tas augeatur, videtur quod minuatur.
meri. Unde quaelibet potentia potest exire in 2. Item, Augustinus, in Enchir., cap. cxxi,
actum, non tamen potest essc ut omnes col. 288, t. 6, dicit : (( Ubi magna cupiditas,
exeant in actum, quia in quoUbet actu addi- ibi parva charitas ; » et alibi, lib. Conf., 1. 1 :

tur etiam potentia et ita est etiam hic de ; « Minus te amat qui aUquid tecum amat. »
capacitate animae. Sed contingit cupiditatem augeri. Ergo
Ad sccundum dicendum, quod quodUbet etiam charitatem contingit minui.
augmcntum charitatis terminatum est, et 3. Praeterea, veniale peccatum est malum
est ad terminum quem consequi potest culpae. Sed omne malum aliquod bonum
homo scd tamen illc terminus, cum non sit
; adimit oppositum. Cum igitur malo
sibi
unde
actus purus, est pcrmixtus potentiae ; culpae opponatur bonum gratiae vel charitas,
adhucpotestessealiudaugmentumnumero, adimet veniale peccatum bonum charitatis.
et ita in infinitum augmentum succedere Sed non adimit totum, quia sic excluderet a
augmcnto, hoc modo intelUgitur augmen-
et regno ; enim charitas dividit inter fiUos
sola
tum charitatis interminatum. regni et perditionis, secundum Augustinum,
Adtertiura dicendum, quod gratia Christi, XV De Trinit., cap. xvm, col. 1082, t. 8, et
quamvis sccundum essentiam esset fmita, sic esset mortale. Ergo adimit aliquid ejus;
tamen secundum quid fuit inflnita, inquan- ergo diminuit ipsam.
tum scilicet erat dispositio congruitatis ad 4. Item, secundum quod aliquis se dispo-
unionem, et inquantum concurrebat in ope- nit ad charitatem et gratiam, secundum hoc
rationem Christi, qui erat virtutis inflnitse sibi Deus infundit, quia, secundum Augus-
ex hoc quod erat persona divina, et aliis mo- num '\ lumen divinae gratiae omnibus prae-
dis, ut dicetur in III ^ et ex hoc habebat ; sens est. Sed quod aliqui non suscipiant
quod non poterat augeri. eam, est quia avertunt se ab iUa sicut qui :

Ad illud quod objicitur de beata Virgine, claudit oculos ad lumen solis. Sed contingit
dicendum esl, quod differt puritatis augmen- quod aliquis minus disponit se ad charita-
tum, et charitatis. Augmentum enim puri- tem quam prius fecerat. Ergo minus parti-
tatis est secundum reccssum a contrario et ; cipabit de lumine gratiae et de charitate.
quia in beata Virgine fuit depuratio ab Contra, quaelibet charitas creata est flnita.
omni peccato, ideo pervenit ad summum Sed omne finitum, secundum Philosophum,
puritatis; sub Deo tamen, in quo non est I Phys., text. 37, consumitur per ablatio-
aUqua potentia deficiendi, quae est in qua- nem, ablato quodam semper et semper. Si
< Qusest. I, art. 3. — » Parm. : « impossibilis. » rilu el anima, c. xvii, » ubi non habetur nisi sequi-
— 5 Dist. XVII, q. I, art. 2. — Summse iheol.,
* II II valenter.
q. XXIV, art. 10. — ' Olim ad marginem « De spi~ :

I
 ; :

DISTINCT. XVII, (.HI/I<:ST. II, AHT. V. «3

if;iliir V(Miial(^ (liiiiiiiiiit iilii|iii(l il(i <|ianl.it(\ iiciii, itii H-ilii-cl i|ii(ii| liiiis Idll.-itiir ; h\r
S()i|ii(Mis (^liaiii (liiiiiiiiiil, (t| .nic iiiiillipiiridis ('iiiirila.H, H(<('iiii(liiin i|iiiiiii ailliirnHnr llni,
V(Mnalil»ns lota cliarila.s tollclnr. Si^il (liari- tnllilnr : ct Ikic (II |i«ir inorlalo |Mvciilum. Si
tas noii lollilnr iiisi [m' niorUilo puccalnni. aiibwn circa tr.i i|ii.f siint ail lliicin, itu Kcili-
l''.rL;() niiilla vcnialia IIimiI iiiuimi inorlali', cct (|iiihI linis rcinanc.it, ct iiionlin.-di; ali-

(|ito(I iinllns |)onil. (piis iiniiioi-cliir ciri-a (;a (|ii.'i' siint ail lincni;
Si (licas, iinoil in islaahlatioiKXvsl sicnl iii t.ilis iiiordinalio, (|n.-i> (!sl |i(3r.cali V(!nialiK,
(livisionu coidiniii, i|na> usl iii inllniliiin, si noii alliiiKil cli.-Lrilati!iii, (|ii.-i> osl Kccnndnin
llal S(>ciiii(lnni uanid(>iii |)ropoilionuni, ut adli.usioncin linis, i!l idco niiiil diininnit
noii sccnndiiin (\-iindcin (|iiaiirdatcni, coii- lU) i|).sa. S(!il vcriini csl ipiod sicnt ua (jn.i!

ira : (piamlo csl divisio scciindiiin (!aind(;iii siiiil ad linuin dispoiiiinl ad lin(!in, ita in-
proporlionuin, illiid (piod postanlurlnr, scm- ordiiiatio in ci.s cst (lisj)osilio ad inordina-
por ust iniiius oo quod prius auluruhalur lionuni (pia; ust circa flnuin, .sccunduin (pjod
sicutsi priino anruralnr lurlia pars linua', (^t dicinins, ipKjd vcnial(! [)(!ccatniii (!sl dis[)osi-
post(!a lurtia illins uisidni, ut .sic (iuiiic('[)s
;
lio ad morlaiu. I'ikJu [)(!r Imjiisniodi viiiiia-
sum[)ur acouplnm [»ost,ui-il minns sucimdiim lia (iis[)oiiiliir (juisad ami.ssioiicm (-li.-iiilalis,

quanlitatum. Sud (piod su^iuous vuiiialu nou '''t indu cst quod cliaritas diciliir dimiimi
liaiiuat minoruiu virtutum quam priimim, (|uantum ad radicationum ut forvoium, ut
[)()tt\s| coiirmi;(!ru. Kr^'0 adiiuut du cliarilatu 'i<>" (|uanlnm ad us.scnliam, (Jiiantimi ad

quantnm ut primum ; ut ita consumutur por radicalioiium ([uidum, secundnm (piod fit
ablationum. dispositio ad contrarium, undu miimilur
SoLiiTio. — Rcsponduo dicuudum, quod lirma inlia!sio cliaritatis; sccundum fcrvo-
charitas iiou potost diminui ussunlialitur, rum voro, prout impeditur obodientia info-
nisi forto [)er siicccssioiium, ita scilicct ([uod riorum viriiim ad supcrioros, ox (^uo dictus
dostruatur diaritas t[ua3 incst pur luortalu fcrvor causal)atnr.
poccaluin, ot poslmodum miuor iiifuudatur Ad [Drimum igitur dicondum, quod con-
por miuorom prieparatiouom, Et causa hu- traria uata sunt fleri circa idem, nisi alte-
jus est, quia causa dimiuutionis ciiaritatis ruiu naturalitor Et dicitur naturalitcr
insit.
nou potost sumi cx part(! Dei cum nunus ; incsso, quando consoquitur causas cjus.
dofectus reducatur in ipsum qui est actus Unde dico, quod augmeutaljililas consequi-
completiis, sicut in causam. Oporteret org-o, tur charitatom naturaUtor, non autein duni-
si charitas diminuatur, quod dimiuutiouis nubilitas ', quia ex parte suscipientis ot in-
causa ex parto nostra suscipiatur. Dofoctus fluontis potest esso aliqua causa augmenti,
autom conting-ens ex parte iiostra, vol cst ot non dimiuutionis, ut dictum ost.
ex ccssationo actus vol ex inordinatioue. Ex Ad socuudum dicondum, quod commen-
cessatione actus non potost remitti charitas, suratio cupiditatis et charitatis per opposi-
sicut habitus virtutum acquisitarum, secun- tum, potest intelligi dupliciter vel quan- :

duin quod iu se est. Firmitas enim chari-

id tum ad ipsum fleri charitatis, vel quantum
tatis ipsius non est ex actu nostro, sed ex ad esse, Si quantum ad fleri, tunc verum
principio induento, ut dictum est. Unde, ces- est quod quaiito per actus iuordiuatos magis
santibus actibus, manet nihilominus idcm dominatur iu oo cupiditas, minus disponitur
robur charitatis. Sed verum est quod per ad charitatem vel augmentum ejus quia :

actus frequentes disponuntur omnes vires ad habendum charitatem vel ad proflcion-

aiiimaB, et membra corporis rediguntur in dum in ea disponunt actus nostri. Si (juan-
obsequium charitatis, in quo consistit fer- tum ad esse, tunc, cum actus nostri non
vor, ut dictum est; et ideo ex otio tepescit sint causa esse ipsius charitatis, ex inordi-
charitatis fcrvor. Habitus autem acquisita- natione actuum per cupiditatem nihil dero-
rum virtutum^ robur et flrmitatem habent gatur charitati quantum ad suum esse, sed
ex nostris operibus unde, cessantibus ope-: solum quautum ad fervorem, secundum
ribus, remittitur robur vu'tutis etiam in se. quod dehabilitantur inforioros partos a cha-
Inordinatio autem actus vel est circa flnem, ritatis obedieutia,
vel circa ea quae sunt ad flnem. Si circa fi- Ad tertium diceudum, quod veniale non

Parm. omittit « Consecjuitur charitatem natu-

^ : qaod augmentibilis est charitas, » — Nicolai
raliter,non autem diminubilitas. » Unde, sensum « Quodaugmentabilitas convenire potest charitati,
inquirens, addit ad inferiorem marginem « Forte : et non diminutio quia, » etc. :
 .

22t COi\lMENTTTM IN LIB. I SENTENTIARTIM.

potest adimere aliquid de charitate, (iiiia posse. » Hoc potest duphciter intelUgi vel :

nou attingit ad illani partem anima3 ubi est ita quod sine Spiritu sancto a nobis habito
charitas. Sicut enim supcrior pars intellec- per charitatem, per charitatis donum non
tus est in oonsideratione principiorum per se possumus praecepta Dei implcre, vel Chris-
notorum, per qua? alia coguoscuntur; unde tum diUgerc et hoc verum est meritorie.
;

quantumcnmquo dubitatio oriatur circa Vel sine Spiritu sancto, quocumque modo
conchisiones, de principiorum
certitudine operante in rebus et sic verum est quod ;

nihil miiuiitur ita etiam superior pars af-

; nec homo nec aUqua creatura sine Spiritu
fectus est in adha?sione linis, propter quem sancto operationem aliquam habere potost.
omnia diUg^untur. Unde qua^cumque inordi- Sed hoc non est de intentione Augustini
natio contingat circa illa quce sunt ad fniem, (( Spiritus sanctus, qui est in te, duplo sit

ipsa non minuitur inhaesio fmis, quee est in me.Videtur hoc non esse ad proposi-
»

per charitatem, nisi ponatur fuiis contrarius. tum quia, ut notula exponit, hoc inteUi-
:

Unde veniale, quia non ponit linem inde- gitur, quia petnt duplex donum, sciUcet
bitum, non attingit ad illud supremum af- prophetia3 ct miraculorum, quae in EUa
fectus ubi est charitas. Sed sicut veniale non erant, et quod non petierit magis Spiritum
est peccatum simpUciter, sed solum inquan- sanctum habere.
tum est dispositio ad mortale; ita ctiam pri- Sed dicendum, quod, etiam ista exposi-
vat bonum, quod se habet ut dispositio ad tionc stante, probatur intentio Augustini :

cliaritatem, id est fervorem, qui contingit in quia omnes acciperent eum sequaUter, si
si

habiUtate actus ex diligenti obedientia vel ipse Spiritum sanctum habebat, non eum in
subjectione inferiorum virium ad superio- se fieri petivisset et si non habebat vcl se
;

rem partem aflectus, in qua est charitas. habere nesciebat, simplicitcr Spiritum sanc-
Ad quartum dicendum, quod dispositio ad tum pctivisset. Unde pcr hoc quod Spiritum
charitatem est secundum actus inferiorum sanctum habere, sicut in Elia erat, petiit,
virium, prout operantur circa ea quaj sunt osteridit EUam multis excellentius ' Spiritum
ad finem, sicut per ea quoi sunt ad fmem, sanctum habere.
devenitur in finem. llabito autem fme, non Propria mensura compleatur. » Dicitur
((

indigetur his quce sunt ad finem. Unde quaj- esse propria mensura uniuscujusque et ex
cumque inordinatio fit circa ea, non redun- parte ipsius Dei, ' quantum ipse unicuique
dat iu deordinationem fmis, nisi per modum prffidcstinavit, et ex partc ipsius qui recipit,
dispositionis etiam cognitio princi-
; sicut considcrata simul capacitatc naturalium, et
piorum primorum dcterminatur in nobis conatu ejus.
per sensus, qui si etiam dcstruantur, non Supra dictum
(( quod Spiritus sanctus est,
minuitur certitudo principiorum, quse non charitas est Patris et FiUi. » Nota, quod
est acquisita, sed naturaUter insita et simi- ; auctoritates quae contra Magistrum indu-
liter est de charitate infusa. cuntur, tria dicunt. Queedam enim primo
inductse dicunt aUam esse charitatem qua

EXPOSITIO SEGUNDJ; PARTIS TEXTUS. Deus diUgit et qua nos diligimus quod :

Magistcr exponit, aliam esse ratione, vel

(( Sicut Deus dicitur magnificari et exal- secundum modum inteUigendi, et non se-
tari in nobis, » inquantum sciUcet magnos cundum rem. Aliae vero secundo introductae
nos ct altos in se facit quod non potest
: dicunt dilectionem a Spiritu sancto esse et ;

esse, nisi secundum ampliorem perceptio- ita, cum Spiritus sanctus non sit a se, cha-
nem bonitatis ipsius ; ct ideo oportet redire ritas nobis data non erit Spiritus sanctus.
in hoc quod aUquod creatum a Deo in nobis Sed ipsc respondet, quod quamvis Spiritus
ponatur. sanctus non sit a so, tamen datur a se ; et
(( Sunt tamen muUi qui eum non ha- secundum hunc modum charitas dicitur a
bent. » Illi enim eum tantum habcre dicun- Spiritu sancto. Scd hJBC responsio est insuf-
tur quorum est ut hereditas, qui ipso fruun- ficiens quia non tantum dicitur, charitas
:

tur vel in spe vel in re. datur a Spiritu sancto sed etiam, est ab eo ; :

Sine Spiritu sancto constat nos Christum

(( quod de Spiritu sancto concedi non potest.
non diUgere, et ejus mandata servare non Alise tertio introductee dicunt, charitatem

' Parm. : « excellentiis. »

 1

DISTIINCT. Wll, {)VVS'\\ II. KXPi )s TKXTrs rr ihstinct. .xviii. m

(vss(< (noliiiii \('l alV(«r|iiiii iiuMilis : i|iitMl .(ulciii i>\ fd Itiiiliiiii ii|ipi-||iiiiir ildniini, (fiiiii liu-
S|iii'iltii saiiclo ikhi ('(iii\'(<iiil. Scd ad lioc liir, iniii .'ili ii-li-riKi fiiil ilniiiiiii, (|uiii iioii (Litiir
lliHi i'\ lcillpull'.
i'('S|M»ii(l(^l, (|ii(mI isla (ira'(licalio csl pcr caii-
saiii, 00 (|tio(I cliaritas, inoliis vol annctio
Hrspunsti) (jniiif ilntum 1 1 <l'iiiatuiu dimtur
nis iiuMitis caiisii osl, (|iii (vsl (lilii^cnu Kl.
SiiiiiluH sanctus.
Iia'c (^x|iositi(» \ova (vs|, (|tiaiiivis iioii S((ciin-

(Itiiii iiilciilioiiciii iMiif^islri. (lliarilas Ail i|iiiiil (liciiiiiis, ipiia S[)irilii<( HiiiictuH vX ilo-
ciiiiii
iiiiiii (iiciliir (4(11(111111, Hiv(! (ionatiiiii; himI ilaliiin
osl catisa aircclioiii.s siciil liahiltis criciciis
sivo (loiialiiiii cx <!i) luiiliiiii iliciliir, ([uia ilatur
acliiiii, cl iioii soliiiii siciil iiioviMis aiiiiiiain
voi (liiiialiir, i|iiiiii liiilii-l liiiiliiiii r.\ toiiipuru.
ad acttiin diloctioiiis, iit i|).so iiiloiidit. I!iido

('oiiso(iti(>nl(M' iiiovol (|iia'sfioii(Mn, ctiiii Spi- Ilic i/uarc dunutn.

ritiis saiicltis, (ini charilas ab oo diciliir,
Dniniiii vi'i'n iliiiliir nini (^x co tnnliim quod
inovoat aniinaiii ad oiimos acltis virlnliiiii,
ilitiicliii', si'(l i'X |iiiipri('l;il(! (|ii,ini iiaiiiiil aii n'l(;r-
qiiaro spocialitor dicilnr inovoro ad acluin
iiii, uiuii! i'l aii aitcriio luit (ioiiiiiii. Sciiipitcrne
dilootionis. Ktr(;s[)oiisio sua patot in Utlcra; (!iuiii domtm luit, non qiiia daiottir, scd qiiia pro-
sodojtis (puMl in .solttlioiio stt[)ponit, caiisain cessit a 1'atro et Fiiio, l'iide Aiigustinus, in iib. IV
non assi^nat, .scilicol ([uod S[)irilus sanctns Dr Trinit.. c. xx, 5; 2il, coi. fKI8, t. 8, ail : « Sicut
oaiisot luinc actuin ([ui ost dili{.,'-oro, iitiUo naliiiii cssc cst Kilio a Patrc esse, ila Spiritui
habitti iiuHlio' : iindo inodiuin adhuc roina- sancto doiium Dei esse est a Patre ot a Fiiio pro-
net insolutuin'. cedcre. » Ilic apcrte ostcndilur quod Spiritus
(( Non oiiiin sint^uli (]ui([uo habcut' oni- sanctus eo donuni est, quod [u-occdit a Patre ct a
nia: sod hi Fiiio, sicnt Fiiius eo est a Patre quod natus est ab
Scionduiu, ([uod
illa, alii alia. »
eo. Non enim idem est Fiiio esse a Patre, et Spi-
sauctis non soluni donuin incroatuin coni-
ritui saiiolo, id cst, noii ca proprietate PMIius dici-
nuino ost, sed otiam dona ad gratiain gra-
tur csse a Palre qua Spirilus saiictus. .Nam Filius
tuiu faciontom portincnlia, ([ua> simul iiifuu-
dicitur esse a Patre, quia genitus est ab eo; Spi-
duntiir, otsiuo ([uihus Spiritus sanctus non ritus sanctus vero dicilur csse a Pati'e et a Filio,
liabotur; sod doiia gratis data dantur magis (piia Spiritus sanctus cst donum Patris ct Filii, id
ad manifostationem Spiritus reccpti quam ,
est, quia proccdit ab utroipie. Eo enim dicitur
ad coujungondum S[jiritui, et hoc propter Spiritus sanctus, quo donum, et eo donum (pio
utilitatem aliorum, I Corinth., xu, et divi- procedens. rndc Augustinus, in lib. V De Trinit.,
duntur diversis prout competit utilitati cap. XI, col. 91 y, t. 8, ait : « Spiritus sanctus (jui

Ecclesiee.
non est Trinitas, sed in Trinitate intelligitur in eo
quod proprie dicitm' Spiritus sanctus, relative dici-
tur, cum et ad Patrein et ad Fiiium refertur, (juia

DISTINGTIO XVIII. Spiritus sanctus et Patris et Filii Spiritus est; sed

ipsa relatio non apparet in hoc nomine. Apparet au-
Vtnm Spiritus sanctus eadem ratione dicatur donum tem cum dicitur donum Dei donum est enim Patris ;

et datum, sive donatum. et Filii, quia et a Patrc procedit, et a Filio. » Ecce

his verbis aperte ostenditur eadem relatione dici
Pr8etei'ea considerandum est, cum
diligenter Spiritum sanctum, et donum. Donum autem, (juia
Spiritus sanctus dieatiir donum et datum, utrum procedit a Patre et Filio. Proprietas ergo qua di-
et eadem ratione iitrumquo nomen ei conveuiat; citur Spiritus sanctus vel donum, processio ipsa
quod utique videri potest. est de qua post plenius agemus cum aliis. Cum
ergo ab seterno processerit ab utro(jue et ab ,

Quare ita esse videtur. seterno donum non ergo Spiritus sanctus eo
fidt;

tantum dicitur donum, (juia donatur; nam et ante

Cum enim idem sit Spiritum sanctum dari et fuit donum quam donaretur. Unde Augustinus ia
Spiritum sanctum donari, ex eadem ratione vide- lib. V De Trinit., cap. xv, col. 921, t. 8 « Semper :

tur Spiritus sanctus dici datuui et donum. Hoc Spii'itus sanctus procedit, et non ex tempore, sed
etiani videtur Augustinus signiticare in lib. XV ab eeternitate procedit. Sed (juia sic procedebat,
De Trinit., cap. xix, § 36, col. 1086, t. 8, cumait: ut esset douabile, jam donum erat antequam esset
« Spiritus sanctus intantimi donum Dei est, in- cui donaretur. Aliter enim intelligitur cum dicitur
quantimi datur eis quibus datur; apud se autem donuni, aliter cum dicitur donatum; nam donum
Deus nemini datur. » Ecce aperte dicit,
est, etsi potestesse etiam antequam detur; donatum autem,
Spii"itum sanctum donum appellai'i, quia datur. Si nisi datum fuerit nullo modo dici potest. * Sem-

' Parm. : « mediante. » — ' Parm. «quo ad hoc ...

: sequitur ex c. xvi sumptumest.
insoluta. » — ' Al. : « quiquam habet. » — * Quod
VII. 13
 ;

22G COM.MENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

j)iterne ergo Spii"itus sanctus est douum , touipo- stantia quomodo jam Spiritus sanclus erat ipsa
:

raliter auteui donatum. » His verbis aperte osten- cum non prius daretur quam esset cui
substantixi,

ditur quod sicut Spiritus sanctus ab a>torno daretur? Non crgo eo quod datur, sed procedendo
procodit, ita ab feterno donum ost ; non quia do- habei ut sit donum et ut sit essentia; sicut Filius,
naretur a Patre Filio vol a Filio Patri, sed quia ab non eo quod datus est, sed nascendo acccpit non ,

teterno processit donabUis. tantum ut sit Filius, sed ut sit essentia. Unde Au-
gustinus, inXYIib. De Trinit., cap. xxvi, § 47,

Quceritur ciii donabilis. col. 1094,t. 8, ait « Sicut Filio pra^stat essentiam
;

sine initio temporis, sine ulla mutabilitate natia-ee

Sed quoeritur cui donabilis ; utrimi Patri et Filio, de Patre generatio; ita Spiritui sancto prsestat
an tantum nobis qui nondum oramus. Si aulom esscntiam sine ullo inilio tomi^ori^, sine ulla mu-
non eiat donabilis Patri et Filio, sed tantum nobis, tabilitate naturse, de utroque processio. »

et ex eo donum erat, quia sic donabilis procedcbat,

videtur quod Filius semper eadem ratione donum Quod ' ex prcBdictis videtur cfiod Filius non tantum
ab cEterno processit a Patre donabilis
fuerit, qiiia sit Filius nativitatc, sed eticm cssentia, et similiter
nobis in tempore; nam et de Filio legitur, Is., ix, Spiritus sanctus processione.
quod clatus est nolis. Ad quod dicimus quia Spi-
ritus sanctus nobis tantum, non Patri vel Filio, do- Hic oritur quaistio : Si Filiils nascendo habet,
nabilis procossit, sicut et nobis tantum datus est. non tantum ut sit Filius, sed ut sit essentia; et
Et Filius vere datus est nobis, et ab Beterno pro- Spiritus sanctus procedendo, non tantum ut sit

cessit a Patro non ut donabilis tantum, sed ut geni- donum , sed ut sit essentia : ergo et Filius nativi-
tus qui et donari posset. Processit ergo ut genitus tate essentia est, et Spiritus sanctus processione
et donabilis ; non procedit ut
sed Spiritus sanctus cssentia est, cum quod nec Pater eo
alibi dicatur,

genitus, tantum ut donum. Donum autem

sed Pater est quo Deus, nec Filius eo Filius quo Dcus,
semper fuit, non solum quia donabilis, sed quia nec Spiritus sanctus eo donum quo Deus ; quia, ut
ab utroque processit, et quia donabilis fuit. Unde ait Augustinus in VII lib. De Trinit. , cap. ii,

Augustinus in lib. V De Trinit., cap. xv, col. 921, col. 936, t. 8, his nominibus eorum relativa dsten-
.t. 8, ait Eo ipso quod daturus erat eum Deus, jam
; duntur, non essentia. Unde post plenius agemus^.
donum erat, eliam autequam daretur, et ideo do-
nabilis est; sed aliter donabilis quam Filius: nam Responsto.
et aliter datus et aliter processit quam Filius. Filii
enim processio genitura est, vel nativitas; Spiritus Ad quod breviter respondentes, dicimus, quia
sancti vero processio nativilas non est; utraque nec Filius nativitate essentia est, sed tantum FUius;
vero ineffabilis est. nec Spu'itus sanctus processione essentia est, sed
tantum donum, et tamen utorque, ille nascendo,

Quod sicut Filius nascendo accepit non tantum ut isteprocedendo, accepit ut esset essontia. « Non
esset Filius, sed etiam essentia, ita et Spiritus enim, » ut ait Hilarius in lib. V De Trinit., § 37,
sanctus procedendo accepit non tantum ut esset col. 154, t. 2, « per defectionem ^ aut protensio-
donum, sed etiam ut esset essentia. nem aut derivationem ex Deo, Deus ost, sed ex
virtute naturte in natm^am eomdom nativitate
Et notandum quod sicut Filius nascendo accepit subsistit Filius ; » et ex virtute naturse in naturam
non tantum ut Filius sit, scd omnino ut sit, et ut eamdem processione subsistit Spiritus sanctus.
ipsa substantia sit, ila et Spiritus sanctus a Patre
et Filio procedendo, accepit non tantum ut Spiritus Exponit verba Hilarii.
sanctus sit vel donum, sed etiam ut omnino sit, et

ut substantia sit ; quod uticpie non accepit ex eo Quod ita intelligi potost. Ex Patre, qui est virtus
quod datur ; nam cum non dotur nisi ex tempore, ingenita, naturam quam habet eamdem
Filius, na-
si hoc haberet ex eo quod datur, accepisset ergo tivitate, id est nascendo, et Spixitus sanctus pro-
ex tempore ut esset. Unde Augustinus, in V lib. De cessione, id cst procedondo, habet. Unde ipse idem
Trinit., cap. xv, col. 921, t. 8 ; « Filius non hoc apertius eloqucns, quod dixerat aperit, subdens
tantum habet nascendo, ut Filius sit, sed omnino ubi supra : Dei non potost non eam de
« Nativitas
ut sit. » Quseritur ergo, utrum Spirilus sanctus, eo (|ua profocta est naturam tenere. Non enim aliud
quod datur, habeat non tantum ut donum sit, sed quam Deus subsistit quod non aliunde quam de,

omnino ut sit. Quod si uon est, nisi quia datur Deo subsistit. » Ecce liis verbis aperitur quomodo
idest, si non habet esse, nisi eo quod datur; sicut accipiendum sit illud « De Patre genoralio prajstat
;

Fihus nascendo habct non tantum ut sit Filius, essentiam Filio; et de utroque proccssio pra;stat
quod relative dicitur, sed omnino ut sit ipsa sub- essentiam Spiritui sancto ; » non quia ille essentia

> Al. : « Qusestio. Ex prsedictis videtur quod « et Spiritus, » etc. — ' Dist. xxvi. — ' Migne :

Fllius non lantum sit Filius nalivitate, sed eliam « desectionem. »

Deus, vel essentia « (item de « simili essentia»)
 ;

DISTINCT. XVIII, DIVISKi TEXTIIS. 527

Hil riliiis, cl isli< c.sHtMili.i sil S|iiiiliis '«iimlus, iiiiiiio cl ad ciliii i|ili ilcdil, ct .1(1 coH qiiiliiiH datUH fnl,
lii'(i|irii'liiltt |iiii'si>iiiili; Hi>tl tiiiia t^l ijif iiiisiiMitlt), rcrcrliir iil Spii-tlus saiictiit : qui ctiaiii ciiiii iti

i<l istt< |)rt)ri'il('litlt), (\ssfiiliiiiii lialit<l t<aiiiitt;iii ,

t<l Scriptuia, iiL Hiipru liiidiiiii csl, diiuiliir Hpiriluii
Idtaiii i|iia' iii l'ati't< cst. lioslcr, vci spiriliis liiiis, iil dc Moysf d |;ii,i dictiiiii

cst, iiiisi|uaiii t.iiiicii III Sciipliir.i octurnl, itii liici,

Spiritiis sdiirtiis iliridir (liiiiiiin rt iliiiiiitiiin Spiritiis siiiicluH noHlor, vcl luus, vcl iiiiiiH; Hvd
{Jiuiil

srrniKluiii iiririlirlns iliius ]>iiicessiums modus. spiiiliis noslor, vci tuiis spiritus, vid iliiiis, qiiia
Spiriliis saiic.tus v.i) dicihir qiio lioiiuiii : ct iitiiiin-

V.\ |>i'ii>(ii(lis |ial(t (|ii()(l Spiriliis saiictus s(!ni|ii- ipic rt>lalivo dicitui- ad Palrciii, ij i''iliuiii, cl lioc

lcnic (Idiiiiiii c^i, cl t('iii|i(ii'alitci' tlaliiiii vcl (loiiu- sciii|iit(>niii rclatioiK!. Si taiiicii uliquainlo dioitur
liiili : cx (|iit) a|)|iarct ill.i ilisliiiclio f;;t>iiiiiia< pro- d>>iiiiiii iiostruiii, accipiliir doiiiiin pro doiiato vci
ccssiDiiis, tlt^ t[iia supra cniiiiiis. Naiu sccuikIuih tlalo. (iuui voro doiiiiiii accijiitiir co iiiodo quo
altoraiu pi't>ct>ssiouciu iliciUu' (loualuni vcl daluiu; Spiritus sunctus donuiii taiiliiiu Patris i;t Fiiii di-
socuutluiii all(>i'aiii vcru (licilur (iouuui. citiir, iion iiominis : ila ct Filius sui) liac apiiolla-

1ioiit> iioii [)oli!st tiici iiostcr, ut (li('atiir tiliiis iios-

Sccniuluin lioc ad Vatnnn

(nunl donuin rst, vrfrrtur lcr, sicut iict; tliciliu' Spiritus saiictus iiostt>r : et

ct Filium; srcundum quod datum, ad eum qui

tamcu do Filio dicitur panis nostcr; et de Spiritu,
dcdit, cl ad cos qiiibus datum est. S|)irilus iii>slor : ilic iiostcr paiiis quia iios ndicit,
iiobis datus; iste nosler spirittis, quia jiol^is iiispi-

El socumluiii iioc (luoci scmpilciiio douuiu csl, ratur a Palrc ot a Fiiio, ot in noljis spirat sicut
rerortui' ad 1'ati'cui ct Kilium; sccuudum iioc vero vull. Fude Augustiuus, iu V lib. Dc Trinit.,cap. xiv,
quod dicilui- diitum vcl doiialiiiii, cl ad cum qui col. 1)21, t. 8, ait : « (Juod do Palit? naluiii cst, ail

dcdil, rcicrlur, cl ad cos quibus dalur; cl cjiis Patrciu soluin rcrcrtur, ciim dicilur Filiiis; cl idi!0

dicilur esse qui dal , ct illorum quihus dalur. Filiiis l'atris «st, ct noii noster. » Dicimus ta-
Uiidc Augustiuus, iu V lib. Dr Trinit., cap. xiv, mcn, etc. : Pancm nostrum da nobis, Matlh., v;, 2,
col. !t2l, t. 8, ait : « Quod datum cst, ct ad cum sicut dicimus spiritum nostium.
qui dodit, rolorlur, ct ad cos ipiibus dcdit. Itaque
Spiritus sanctus, non tantum Patris et Filii, qui Utrum Spiritus sanctus ad seipsum referatur.
dcdcrnut, scd ctiam iiostcr dicitur, quiacccpinms.
Si)iritus crgo ct Dci ost qui dcdit, ot nostcr, qui ,
Post haic quscrilur ulruui Spiritus sanctus ud
acccpimus iiou illc spiiitus uostcr quo sumus,
: seipsum referatur. Hoc enim videtur ex pra-dictis ^

tjxiia ipse spiritus cst hominis, qui iu ipso est; possse prohari. Si enim quod datur, referlur ad
quaiuvis ct illum spiritum qui hominis dicitur, eum qui dat et ad euni cui datur; et Spiritus
uli(j^uo accopimus; sod alitcr illo, alitcr istc noster saiiclu'^ datur a seipso, ut pra;dictum est ^, ergo

dicitui'. Aliud est enim quod accepimus ut esse- refertur ad seipsum. Cujus quaestionis determina-
mus aUud quod acccpimus ut sancti essemus. »
,
tionom in postcrum dillcriraus donoc tractemus '•

Quod autcm Spirilus sanctus noster dicatur, Scrip- dc his qua; rclative dicuutur de Deo ex tempore,
tura ostendit : scriptum est eniui de Joanue, in quihus datum et donatuni continentur.
Luc, I, quod iu spiritu Elice veniret. Ecce dictus
est, Eliai spmtus, qucm accepit Elias, scilicet Spi-
DIYISIO TEXTUS-
ritus sanctus '. Et Moysi ait Domhius, Num., xi,
17 : ToUam de Spiritu tuo, et daho eis; id est, daho
Postquam determinavit de temporali pro-
illis de Spiritu sancto quem jam tibi dedi. Ecce et
cessione Spiritus detorminat sancti, liic
hic dictus ost Spiritus Moysi. Patet crgo cjuod Spi-
ritus noster dicitur Spiritus sanctus, quia nohis nomeu quod competit secundum ratio-
sibi

datus, et datus utiqiie ad hoc ut sancti essemus nem qua temporaliter procedit, scilicet do-
spiritus vero creatus ad hoc est datus ut essemus. num. duas partes in prima
Dividitur ergo iii :

deteriuinat de dono, secundum quod dicitur

An Filius, cum sit nobis datus, possit dici noster, de Spiritu sancto per comparationem ad alia
iit Spiritus sanctus. dona in secunda determinat de hoc nomine
;

((donum » de Spiritu sancto dicto^ per com-

Hic quffiritur, utrum et Fihus, cum sit nobis
parationem ad hoc nomen datum, » quod ((

datus, dicatur vel possit dici noster. Ad (juod di-

etiam de ipso dicitur, ibi Praeterea diligen- : ((
cimus, quod Filius dicilur noster panis, noster re-
demptor et hujusmodi; sed noster tilius non dici- ter considerandum est, cum Spiritus sanctus
tur quia fihus dicitur tantum relative ad eum
:
dicatur donum et datum , utrum eadem
qui genuit; et ideo noster lilius non potest dici, ratione utrumque nomen ei conveniat. » Et
sed Patris tantum. In eo autem quod dicitur datus. haec dividitur in duas : in prima inquirit,

^ Al. : « Ecce dictum est Elise Spiritus sanctus, ' Loco cit. — " Dist. xxx,
quem accepit Elias, et Moysi, » etc — ^ Dist. xv.
 ;

2-28 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

utrum eadeni ratione Spiritus sanctus dica- utrum Spiritus sanctus ad seipsum refe-
tur douum
datum, et objicitur ad utram-
et ratur , » cujus solutionem differt.
quo partem; in secunda detcrminat quais-
tionem, ibi « Ad quod dicimus quod Spi-
:

ritus sanctus et donum dicitur et datum.» QUiESTIO PRIMA.

Et haec dividitur in duas in prima osteudit :

diiTerentiam doni ad datum, secundum Circa hanc partem quinque quaeruntur :

quod de Spiritu sancto dicuntur, quantum 1° utrum donum sit essentialo, vel personale;
ad id quod in ipso dono est; in secunda, 2° utrum sit proprium Spiritus sancti;
quantum ad id cujus est donum, ibi : « Et 3° utrum per hoc donum omnia dona dentur

secundum lioc quod ?empiterne donum 4° utrum Spiritus sanctus processione qua
est, refertur ad Patrem et Filium. » In dono donum dicitur, etiam Deus dicatur 5° utrum ;

autem duo considerantur scilicet relatio, : possit dici donum nostrum.

secundum quam dicitur do-
vel proprietas,
num et processio, ex qua secundum ratio-
;
ARTICULUS PRIMUS.
nem intelligendi consequitur talis ratio.
Primo ergo assignat difTerentiam ex parte Utrum donum sit 7iomen essentiale^.
relationis, secundo cx parte processionis,
ibi « Et notandum, quod sicut Filius nas-
: Ad primum sic proceditur. \. Videtur
cendo accepit non tantum ut Filius sit, sed quod donum sit nomen essentiale. Omne
omnino ut sit ita et Spiritus sanctus a ,
enim nomen connotans effectum in creatura
Patre et Filio procedendo accepit non tan- significat divinam essentiam, ut communiter
tum ut Spiritus sanctus sit, vel donum, dicitur.Sed hoc nomen « donum » connotat
sed etiam ut omnino sit. » Prima in duas : effectum in creatura; dicitur enim Spiritus
primo ostendit quod donum dicitur Spiritus sanctus donum, inquantum est donabiUs
sanctus in eadem relatione vel notione, qua creaturae in aliquo effectu. Ergo est essen-
dicitur Spiritus sanctus secundo movet ; tiale.

qusestionem, et determinat eam, ibi « Sed : 2. Praeterea, nuUum nomen personale

quseritur, cui donabilis. » convenit essentiae quia esseutia nec genita
;

« Et notandum, » etc. Hic assignat diffe- est, nec gignens. Sed essentia divina dicitur

rentiam ex parte processionis, et dividitur in donata esse FiUo a Patre, ut dicitur PhiUp.,
tres in prima ostendit differentiam
: quia : n, 9 Donavit illi nomen quod est super
:

Spiritus sanctus processione qua donum omne nomen ; quod etiam accipitur ex ver-
est,habet essehtiam divinam, non autem bis Ililarii supra positis ^ Ergo « donum » .

inquantum datum est; in secunda movet est nomen essentiale.

quaestionem, et solvit eam, ibi « Hic oritur : 3. Item, sancto convenit esse
Spiritui
qua^stio ; » in tertia inducit quamdam conclu- donum, inquantum procedit ut amor. Sed
sionem, ibi « Ex praedictis patet quod Spiri-
: amor in divinis etiam essentialiter dicitur,
tus sanctus sempiterne donum est et tempo- ut habetur ex verbis Augustini supra posi-
raUter datum, » scilicet quod nomen doni tis^. Ergo videtur quod et donum.
convenit Spiritui sancto per processionem 4. Praeterea, quidquid habetur ab aUquo,
aiternam, et nomen dati secundum proces- hoc dicitur esse datum vel donatum. Sed,
sionem temporalcm. non inteUecta distinctione personarum, ad-
« Et secundum
hoc quod sempiterne huc possemus habere Deum ad fructum et '',

donum ad Patrem et FiUum. »

est refertur non habemus hoc a nobis. Ergo esset datum
Hic ostendit differentiam quantum ad id nobis. Quidquid autem intelUgitur in divi-
cujus estdonum, etdividitur induaspartes : nis, exckisa per inteUectum distinctione per-
in prima assignat dilferentiam in secunda ; sonarum, est essentiale. Ergo donum est
movet duas qu«stiones primam ibi « Ilic ;
: essentiale.
quffiritur, utrum FiUus, cum sit nobis Contra, quidquid convenit alicui personae
datus, dicatur vel possit dici noster : » quam secundum rationem originis non est essen-
solvit; secundam ibi : « Post hsec quseritur, tiale, sed notionale. Donum aulem dicitur

< I p., q. XXVIII, art. 1. — " Dist. xvi, § ultim. — fruitionem, >> ut notat Nicolai.
' Dist. X ex XV De Trin., c. xvji. — "*
Id est : « ad
 ;;

IUSTINCT. Wlll. U" KST. I, .MH. I j T II 2-29

S|)ii-iliis snncliis, iiii|iiuiiliiiii al> ailiinio ralioiiciii |ii-iiiii (loni, iii i|iio itlia doiia daii-
|)ii>(-nlil, iil. (rK-iliii' iii IJllrrd. l<]i'g-«) lioil ohI liir, taiiiitii |-i;s|)(>c|ii i<iii.s iion |)ot(!sl ilciiolari
ossiMilialo, sod porsonalo. aiicloiilaH ; ot idoo ralioin! pra-dicla, aiiior
Soi.UTio. —
llospondoo dic(Midiiin, (|U()d, iioii polcst dici doiiari HOiMindiiin ipiod uuc-
siciit siipra dicinin i^st',daro vol doiiaro loiilas iiiiporlaliir iii donaiilc rcspcclu dali.
<liciliir (lii|)li(-il(M-. Uiio inodo illild ipiod lia- VX siiiiililiM' cliaiii dicciidiiin ad ipiarliiin ;

l)(^tnr por iiiodiun doniinii, nl [los.sossio. Alio ipiia donnin, iii ciijiis laliono iinporlalnr
inodo i|U0(l illnd liahotur (piasi inlriiisocuin anctorilas, iion nMnanorol , iioii inlclloota
sibi, sicut aliipiis lial)(»t soipsuin vol inato- dislinctioiio porsoimruin.
riani suain vol (pialitatoin. (,)uamvis autiMU
in divinis p(M'sonis iion sil doininiiiin unius
ARTirilf IIS II
nvspoclu alt(Mius, tainon ost ilii aiictorilas

priiicipii. Uiconduin if^itur, (luod datio po- Utnim donumsH proprhun Spiritus
tost iinportaro aiictoritatoin rospcctu dati sancti'.
donnin vol datum (vst iiotionalo. I*()l(3st
ot sic
otiam non iinporlaro auclorilalom, scd taii- Ad socnndum sic procoditur. I. Vidotur
tum hoc(piodid(pu)d(latur, lihorohabcatiir; qnod domim noii sit proprium Spiritus
ot hoc modo ipsa ossoutia dicitur dari vcl do- sancli. Tcmporalis onim procossio vel missio
iiari. Et socuiulum hoc, doimm vol datiim Si)iritns saucti dicitiir cjus doimtio. Scd
uou porsonalc,scd cssontialo; tamonscm-
ost Filius mittilur sicut Spiritiis sauctus, ct
per imporlat disliiiclioncm dantis ad eum habct aplitiulincm ad missioiicm a proccs-
cui datur, quamvis non ad id (juod datnr. sione aiteriui sicut Spiritus sanctus, ut patet
Adprimnm igitur diceudum, (juod nomon ex dictis^. Ergo Filius potest dici donum
potest connotare cftcctum in crcatura dupli- sicut Spiritus sanctus.
citer vol sccuiulum rationcin principii tan-
: 2. Pra^tcrca, cum personae distinguantur
tum ; ct qnia cadem cst opcratio totius per proccssioncs aetcrnas, nomcn proprium
Trinitatis, oportct(]uodtalcnomencoinmuno pcrsona? potest designari in actu proces-
sit toti Trinitati et ad csscntiam pertinens sionis sicut Filius dcsignatur in genera-
;

vel ita quod cum rationo principii, rcspectu tione, inquantum est Filius. Sed nomen
creaturai, etiam aliquid aliud importct et : doni non dcsignatur in processione aetcrna :

tunc, quaravis secuiulum respectum ad crea- quia Lecundum eam Patcr non dicitur
turam dct intclligere essentiam ex conse- donaredonum, sicutdiciturgenerareFilium.
quenti, sicut causa intcUigitur in effectu Ergo videtur quod non sit proprium Spi-
tamcn secundum aliud quod significat potest ritus sancti.
ad pcrsonam pertincre sicut assumere : 3. Item, propria personarum dicunt tan-
carnem importat et opcrationem, quae com- tum relationcm, quia in absolutis divinae
munis est tribus personis, et terminum personae non distinguuntur. Sed donum non
operationisinquem terminataestassumptio, dicit tantum relationem, immo aliquid aliud
quod proprium est personae Filii et ideo ; quod datur. Ergo videtur quod non sit no-
sibi soli convenit. Similiter dico, quod donum men proprium Spiritus sancti.
praeter respectum quem importat ad illud 4. Praeterea Spiritus sanctus non habet
,

cui donabilc est, importat respectum ad nisi unam notionem, quae est ejus processio.
illum a quo est, sicut a principio respectu Sed alio modo innotescit Spiritus sanctus
ejus auctoritatem habente; et ex hac parte inquantum inquantum est
est donum et

est notionale. procedens. Ergo videtur quod notio qua do-

Ad secundum dicendum, quod si dare num dicitur, non sit propria Spiritus sancti,
importetauctoritatemrespectu dati in dante, et ita nec nomen doni.
sic essentia non dicitur dari, sed alio modo, In contrarium est quod dicit Augustinus,
ut dictum est. lib. De % quia sicut in Trinitate solus
Trinit.
Et per hoc patet responsio ad tertium Filius dicitur Verbum, ita solus Spiritus
quia amor essentialis, quamvis sit habens sanctus dicitur donum. Sed quod convenit

^ Dist.XV, q. III, art. 1 « —

I p., q. xxxviii, art. 2.
. tim lib. VI, c. ii, quoad Filium, partim ex lib. XV,
— 3 Dist. XV, q. IV, art. 2. cap. xviii, ac deinceps, cpioad SpiritUEl sanctum
Quod ex Augustino subjungitur, habetur par- coUigitur. — Nicolai.
230 COMiMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
soli alicuiperson» est proprium sibi. Ergo ad Filium: unde non proprie potest dici do-
nomen doui proprium est Spiritus sancti. num, etsi dicatur datus.

SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod Ad secundum dicendum, quod, sicut
donum et datum difTerunt, ut in Littcra dictum est ^ processio Filii nominatur
dicitur : et horum difforentia potest attendi etiam quantum ad proprium suum modum,
quantum ad tria ; — quantum ad
seilicet scilicet nomine suse generationis ; et ideo
consignificationem. Datum enim consignifi- ex propria sua processione potest trahi
cat tempus, cum sit participium donum ; sua proprietas, scilicet Filius. Sed processio
autem non, cum sit nomen. Inde est quod Spiritus sancti non liabet nomen quantum
donum compctit magis divinis, qua^ sine ad modum suae processionis proprium. Unde
tempore sunt quam datum unde donum po- : ex actu personali quo significatur procedere,
test esse aetcrnum, sed non datum. Itcm — non potest trahi ad proprium pertinens ad
quantum ad significationem, quia donare modum processionis, secundum quoddicitur
addit supra dare. Donum enim, ut dicit amor vel donum,
Philosophus, IV Top., cap. n, est datio irred- Ad tertium dicendum, quod hoc nomcn
dibilis, non quae recompensari non valeat, « donum » vel datum, » praeter relationem
<(

sed illa quae recompensationem non quaerit. ex qua dicitur donum vel datum, dat intel-
Undedonumimportatliberalitatem indante. ligere rem quamdam quae datur; quamvis
— Item quantum ad modum significandi : forte non partem significationis no-
sicut
quia donum importat aptitudinem ad dan- minis, quia subjectum non includitur in
dum datum autem importat dationem in
; significatione nominis significantis accidens
actu. Aptitudo autem ad dandum potest at- concretive,utdicitCommentator, VMe/a/)/*.,
tendi dupliciter vel ex parte ipsius dati,
: text, 14, quamvis Avicenna, VI Natural.,
quasi passiva, sicut calefactibile ad calefac- part. i, cap. n, contrarium senserit. Sed ad
tionem aptitudinem importat vel ex parte ; rationem dati vel doni, nihil refert utrum
dantis quasi activa , et talis aptitudo cst illa res data sit in hoc genere vel in illo et :

secundum rationem qua aliquid datur hbe- secundum quod coarctatur donum condi-
raliter. autem omnis liberalis colla-
Ratio tionibus prsedictis, oportct quod res illa data
tionis est amor quod enim propter cupidi-
: relationem significet quia donum, ut ratio
:

tatem datnr, vel propter timorem, non dandi, est amor nec amor potest dari ut
;

liberali datione datur sed talis datio magis ; respectu cujus habeatur auctoritas nisi per-
dicitur quaestus vel redemptio. Quia igitur sonalis quae adahquid est.
Spiritus sanctus est amor, ex ratione suse Ad quartum dicendum, quod sicut est in
processionis habet in se et quod detur, et essentialibus,quod una essentia communis
quod sit ratio dandi unde est donum per ; est bonitas et sapientia etomnia alia attri-
se, et primo; alia autem quae dantur non buta, secundum diversas rationes; ita etiam
sunt dona, nisi secundum quod participant in personalibus quia una proprietas vel
:

aliquid amoris, ut ex amore data. Si igitur notio secundum rem differt secundum diver-
colligantur tres dictae rationes doni, adjuncta sas rationes significandi in nomine sicut :

auctoritato danlis ad donum, patet quod in proprietas Verbi alio modo significatur dura
Trinitate donum Spiritui sancto convenit dicitur Filius, et dum dicitur Verbum. Ita
secundum suam processionem aeternam, in- etiam proprietas Spiritus sancti potest se-
quantum procedit ut amor, qui est ratio cundum diversas rationes diversis nomini-
Ijberalis collationis. Unde sicut amor est sibi bus significari et potest esse quod se-
;

proprium, ita donum. cundum rationem intelligendi una illarum

Ad primum igitur dicendum, quod donum rationum consequatur ad aliam, sicut etiam
non importat missionem in actu, sed ratio- est in essentialiJDUS attributis, quod vohmtas
nem libcralis collationis vel dationis; quai pra^supponit intellectum. Unde ratio doni
quamvis sit idera re quod missio in divinis consequitur rationem amoris simih modo.
personis, tamen differunt ratione. Unde
quamvis Filius detur vel mittatur, tamen
ratio liberalis dationis est amor, qui cst
Spiritus sanctus , et ista ratio non pertinet

^ Dist. XIII, art. 3.

 DlSilNCT. XVIII. ur.KST. I, AIU. III 2.11

rcdcinplio; vcl (pi.diliini ad ac(|iii.Hilioni!ul

AirruuiiTis alicnjns lioni, ct lalis dalio (ist proprifj

III.
qna>.stiis, vol vcndilio; (|ii,iiidii(pio antciii
I^trun) pcv </<)/iunt, (jtKul Spiriltia smtrlita iioii inlcnditni' iilililaH arn|ii,i in ipso (Imiti),
csl, ({('iiliir oiniiin (lotui. (;t lia-c datio diciliir libcr.ilis, ct proprio
diciiiir doiiatio. Coiisl.it aiitcni (juod iila

\{\ lorliiim sic i)i'(ici>(lilnr. I. Vidcliir dalio in i|ua intciidiliir nlilil.is dantis nnn-
(|ii()(i |uir (lomim, (iiiod csl, Spiriln.s .sanclns, (|iiam coinp(;tit i)co; nndo ip.sc' KiiiKiilariter
iKMi (Iciilnr omnia dona. Sicnl onim dicil. diciltir lili(>ralis, (piia iii oiniiibiis alii.s

IMiilo.siipIiiis, V P/ii/s., It>\l. 10, all(M'alionis dantibiis iiil(;ii(liliir ali(pia nrdiias iu d.iiiti;

non (^sl allcr.ilio : alias in inlliiilnm aliiiutlnr. vcl boni lciiqioralis vcl spirilualis. ITidii
Si orf^-odoimm dalnr piu' donnm, ibiliir in nnlla datio ost piiro libiiralis, ut dicit Avi-
inllnitnm, ol. hociion ostponoro. Krgo vido- couna, Iract. V Mctap/t., cap. iv, uisi Dci (;t

tnr ipiod dona noii (UMilnr por alind domini. o[)oratio ipsiiis. Ilalio aiitcin liboralis datio-
2. I'ra't(>r('a, iit snpra habiliim csl cx nis ost anior (pii, socuudiim Dionysinm, iv
vcrhis liilarii', ipsa ossontia diviiia i^st cap. iJc diuiit. noniiii., § 1, otc, col. 094,
data a Patro Filio. Si igilnr omno dalnm t. 1, movct .siqicriora ad provisiouem mitiu.s
datnr por Spiritnm sancliim, tmic cssontia habcntinm. I'T (piia Spiritus sanctus est
daliir Filio por Spiritnm sanctnm; ot hoc amor, idoo ipsc osl ratio omnium corum
osl iiiconvoiiioiis. (piia Spirilns sanctns cssot datornm quorum priucipium cst divina
princi[)inm quod por Iioc
Filii. iM'go vidolnr volunlas, sicul snnt omuia data crcaturis.
donum non dontnr omnia doua. Ad primum igitur diccndum,quod Philo-
3. Itcm, Filiiis dntiis etiam cst nobis, soplms intcndit dicere, quod altoratio non
Isaia», IX, G. Sod Spiritns sanctns uon hai)ot tcrmiuatur ad altoratioucm, por soloqiicudo;
ali(piam ratioucm principii rospoctu Filii. nou tamcn iutcudit diccrc, ([uod uua altc-
Ergo \ idolur (juod uou oumo datum dotur ratio uon possit csso causa altcrius : ct ita
por hoc douum. etiam unum douum potest csse causa alto-
i. daturpcrdouumaliquod
Pra^toroa, uihil rius ct uou ibitur in inrmitum, quia crit
^ :

nisi illud douum dctur. Scd multa dautur dovouirc ad [jriinum douum quod datur per
uobis a Dco, iu (juilnis uon datur Spiritus soipsum, ct uou pcr aliud donum Spiritus
sauctus, sicut data naturalia, ct gratiae sancti.
gratis data?. Ergo vidctur quod uon omnia Ad secundum dicendum, quod datio illa

doua dcutur pcr hoc donum. qua Patcr dat cssoutiam Filio est datio ex
•
Coutra cst quod iu Littera dicitur. proprietatc naturse unde ad illam dationem;

Praitoroa, illud quod ost primum in quo- comparatur natura ut priucipium et non
libct gcuero, cst causa omuium quae suut vohintas, ut supra dictum est '",
ct ideo talis
in genere illo, ut habctur ex verbis Pliilo- datio non est pcr Spiritum sanctum.
sophi, in II Metaph., text. 4. Sed Spiritus Ad tertium diceudum, quod quamvis
sauctus habot rationcm primi doni, inquan- Spiritus sanctus non sit principium Filii, est
tum ipsc cst amor Patris et Filii. Ergo tamen priucipium cirectus secundum qucm
vidotur quod pcr hoc donum omnia dentur. Filius dicitur dari vel mitti : et ideo etiam
—
Respondco dicendum, quod
SoLUTio. ipse Filius est datus per donum quod est
aliquid dicitur dari multiphciter quando- : Spiritus sanctus, scilicet per amorem unde ;

que ex ipsa proprietate naturae, secundum dicitur Joan., ui, 16 : Sic Deus di/exit
quoddicimus quod iguis dat calorem suum mimdum ut Filium suuniunigenitum daret.
ct sol splendorem, et hujus dationis non est Ad
quartum dicendum, quod quamvis
principium vohintas quandoque ex volun- : omuia dona et naturalia et gratuita dentur
tdte, ut piincipio dationis, et hoc contingit nobis a Deo per amorem, qui est primum
dupliciter quaudoque onim per dationem
: donum, non tamen in omuibus donis datur
intenditur aliqua utilitas ipsius dantis, vel ipse amor, sed tantum in dono quod est
quantmn ad rcmotiouem mali, sicut quando similitudo illius amoris, scilicet in dono chari-
aliquid datur ex timore, et taUs datio dicitur tatis. Cum enim dicitur, quod alia dona

* Dist. XVI, ex IX i)e Tnnxl. — * Parm. : « ipsa. » potest esse causa alterius. » — * Dist. xv, q. iii,

— '
Parm. omitlit : « et ita etiam unum donum art. 1.
 ,
:

232 COMMENTUM IN LIB. I SENTliNTlARUM.

dantur per doiium amoris, qui est Spiritus sanctus sua processioue est Deus et donum,
sanctus, prtepositio « per » non notat causam sicut etiam Filius sua nativitate est Filius et
ex parte recipientis, ut sit sensus per lioc Deus sed diversimode quia dcitas se habet
; :

quod recipitdonumamoris, recipitalia dona; ad generationem solum ut accepta per ge-

sed notat habitudinem causw. ex parte dan- nerationem sed filiatio, secundum rationem
;

tis, qui per lioc quod amat creaturam suam, intelligendi , est consequens generationem.
omnia data dat. Et simili ratione consequitur quod Filius
nascendo accipiat divinitatem et non ;

ARTICULUS IV.
solum ita quod gerundium importet conco-
mitantiam, ut cum dicitur de aliquo cur-
' :

Utrum eadem processw?ie Spiritus sanctus rendo est homo sed importat ordinem ad
;

habeat c^uodsit donum et Deus. acceptum, ut sit sensus Filius nascendo :

accepit deitatem ; id est, per nativitatem ac-

Ad quartum sic proceditur. Yidetur 1. cepit divinitatem. Et similiter est de pro-
quod non eadem processione Spiritus sanctus cessione Spiritus sancti. Haec autem plenius
habeat quod sit Deus et quod sit donum. dicta sunt supra^
Non enim est eadem ratio communis et Ad primum igitur dicendum, quod non
proprii. Sed donum est proprium Spiritui eodem modo formaliter secundum rationem
sancto. Deus autem est commune. Ergo non Spiritus sanctus est Deus et donum; sed
est idem donum Deus. et per eamdem emanationem habet utrumque
2. Praeterea, quidquid habet Spiritus quia sicut Filius nihil habet nisi quod nas-
sanctus per processionem, secundum ratio- cendo accepit, ita et Spiritus sanctus nihil
nem intelligendi consequitur ipsam proces- habet nisi quod procedendo accepit.
sionem. Sed deitas non est consequens Ad secuiidum dicendum, quod essentia
processionem quia non procedit neque per
: divina non accepit novum esse in Spiritu
se neque per accidens sicut etiam non , sancto per processionem, cum unum et idem
generatur. Ergo videtur quod Spiritus sit esse trium personarum et ideo non :

sanctus non habet per processionem quod procedit neque per se neque per accidens
sit Deus. neque etiam processionem consequitur sed ;

Contra, Spiritus sanctus non est Deus, hoc quod Spiritus sanctus habeat deitatem,
nisi inquantum habet deitatem. Sed per convenit ei ex sua processione.
processionem recipit totam deitatem aPatre.
Ergo processione est Deus.
ARTICULUS
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
V.

sicut in Filio est significare proprietatem Utrum Spiritus sanctus possit dici donum
cjus per modum relationis, ut cum dicitur nostrum.
filiatio, et per modum exitus vel emanationis,

ut cum dicitur generatio passive, vel nativi- Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
tas ita esset etiam in Spiritu sancto, si no-
; quod Spiritus sanctus possit dici donum nos-
mina essent posita sed propter defectum no-
; truin. Donum enim dicitur secundum res-
minum utimur eodem nomine ad significan- pectum ad creaturam. Sed eis quae impor-
dum emanationem ipsius, et proprietatem tant respectum ad creaturam, potest addi
vel relationem, scilicet nomine processionis. meum vel nostrum, ut creator noster. Ergo
Dico igitur, quod processio potest dicere videtur quod Spiritus sanctus possit dici do-
emanationem Spiritus sancti, vel relationem num nostrum.
sive proprietatem ejus. Si relationem vel 2. Item, sanctus nihil adimit de ratione
proprietatem, sic Spiritus sanctus proprie- hujus quod dicitur spiritus. Sed dicitur spi-
tate sua, formaliter loquendo, est Spiritus ritus noster, ut spiritus Elise. Ergo videtur
sanctus, et donum, et amor, non autem quod potest dici Spiritus sanctus noster.
Deus, sicut nec Filius fdiatione est Deus for- Item, sicut Filius importat relationem
3.
maliter loquendo, sed filiationc est Filius, et seternam, a qua imponitur, ita et Pater. Sed
deitate Deus, et sapientia sapiens. Si dicat dicitur Pater noster. Ergo etiam potest dici
emationem, tunc potest dici, quod Spiritus Filius noster.

^ Parm. omiltit ; « cum. » — *"

Dist, x, art. I.
 iusriNCT. XVIII, (.HM':s'i'. i, aut. v. 2.13

i. i'ra'(nr(>ii, i|iiiil(|iuil daliii' iiohi.s, csl Ira. Taincn ctiaiii (piandoipio istis noniiiii-

iKislniin. S(>([ hiliiis ihiliis osl iiobiH. l'',rK«> biis (II talis additio |iropli;r liJibiliKiiiuMii
osl ImMiis iios((M'. principii ox(!iiiplari.H : Hicnt DioiiyHJUH dicil,
K. Pi'.i'l(M'(ia, iii Mdo i(l(«in osl, (Uiila.s, ot IV (;ap. (J.vi. hirr., tj I, col. I7H, t. I, (|iiod
l)(^ns, o\ sa|>i('iilia, cl lionilas, o( oiniiia linjns- css(i oiniiinin cst snpcr(!s.s(5 dci(;iti,s; licot
inodi. S('(l (licilni' \)ru^ noslcr : vVf^i^ cliain liiijnsniodi locnlioncs inap^issint cxpoiKMida;
polost (lici Doiis .sapi(Mi(ia nostni vol ossonlia (piaiu (!xl(Mi(ionda!.
noslni. Ad primiiin (!rgo dicoiidnin, (jiiod (loiiiiin

0. Sod ('onv(H'so vidotnr (piod non polcst importat (|nain(lam rolationoiii iii actn, Hci-
dici Dons iiostcr. In prono!iiin(5 (Miim « nos- licct ad danl(;iii (;t (pianidain soliiin iii
,

Irinn » vol « inonin, » iniportadir ali(pia lia- a[)titndino, ipiantnm os( in raliotic sni no-
bilndo vol rolalio (Iroatoris ad oroatnrani. uiiuis, scilicct ad oniii cui datnr; ot id(J0 po-
S(>d Dons ost iiomou ahsolntinn ot noinon tost souipor dici doiiinn daiilis ; soil iiou ost
naliira», nt dicit Anibrosius, lil». I l)e /ide, ojus ciii datur, nisi (piandosibi ostdatiim iii

(Mp. I, co\. l\Ti^2, t.[\. Krgovidotur (juod uou actu ; ct propt(;r lioc diciinns datiiin iiostrum
polost dici Dous nostor. ot uou doniiin nostrnin.
SoiJiTio. — llcspondco dicondnni, (piod Ad secuudniu dicciidum, quod Spiritus
Dous uou potost hahoro aliqnam rolationom sauctus est qua^dam circumIo(;utio inventa
ad uos, uisi pcr modnin principii. Cum au- ad cxprimcudum porsouam Spiritus .saucti :

tom causa3 siut (piatuor, ipso iioii ost causa ipsc aiitcm, iiKpiantnm cst pcr.soiia snbsis-
matorialis uostra; sod sc habct ad uos iu ti;iis, iion iniportat rolationcm principii, sed

ratione cfficicntis ct finis ct forma' cxcm- inagis cjns qui cst a priucipio ; et idco nou
plaris, noiiautom iu ralioue formai iuhai- potest dici Spiritus sanctus uoster; sed spi-
reutis. Omsidcraudum cst igitur iu uomiui- ritus importat ratioucm principii, iuquau-
bus divinis, quod omnia illa nomina qn?c tum a spiritu cst inspiratio, propter quod
importaut rationcm principii pcr modum potcst dici spiritus iiostcr.
additioucm dic-
efftcicntis vcl finis rccipiunt Ad tcrtium dicendum, quod Pater impor-
torum pronominum, sicut dicimus : Crcator tat ratiouem priucipii, Filius autem non,
noster et bonum nostrum. Ea autem qua3 sed magis ejus quod est a principio ; et idco
dicuntur per modum formoe inhserentis, non potcst dici Filius nostcr, sicut dicitur
non recipiunt dictorum pronominum addi- Pater noster quamvis etiam non dicatur
;

tionem et talia suut nomina omnia divi-

; Patcr noster, prout imponitur iiomeu a pa-
na, quee in abstracto signiflcantur ,
qnse ternitate seterna sic enim est Pater solius
:

omnia significantur pcr modum fornice, ut Filii naturalis.

esscntia, bonitas ct hujusmodi. Undc in Ad quartum dicendum, quod quamvis Fi-

talibus non potest fieri additio. Non enim lius datus sit nobis, noii tamen datus est no-
possum dicere, quod Deus sit essentia nos- bis in fllium, sed in doctorem vel salvato-
tra, vel substantia, vel aliquid hujusmodi. rein ; et ideo potest dici salvator iioster, sed
Tamen nominibus considerandus
in istis noii fllius noster. Et si objiciatur : est Filius
est quidam ordo. Quia qua^dam horum et est noster ; ergo est Filius noster, patet
abstractorum importaut rationem princi- quod est fallacia accidentis.
pii efficientis exemplaris, ut sapicntia
et Ad quintum diceiidum, quod sapientia iu
ct bonitas et hujusmodi, quando fit additio abstracto siguiflcata ', siguiflcat id quo ali-
dictorum pronominum, ut cum dicimus, quis est formaliter sapiens ; et propter hoc
Deus est sapicntia' nostra causaliter, per mo- ratione prsedicta non potest proprie dici
dum quo dicitur spes nostra quia per cjus : quod sit sapientia, nisi per modum qui dic-
sapientiam efficitur in nobis sapicntia exem- tus est.
1 plata a sua sapientia, per quam sapicntes Ad ultimum dicendum, quod Deus, quam-
'suinus formaliter. Qusedam autem non im- vis signiflcet esseutiam divinam quantum
portant rationem principii, nisi forte exem- ad id cui imponitur, tamen quantum ad id a
plaris, et talibus non consuevit fieri dicta quo imponitur iiomen, signiflcat operatio-
additio. Non enim consuetum est dici, quod uem, ut supra dictum est ex verbis Damas-
Deus sit essentia nostra, vel substantia nos- ceni'. Et ideo potest dici Deus noster. Ta-

' Pann. omittil : « sigaificata. » — * Dist. ii, in expos. text., es I De fide orth j c. ix, col. 83o, t. 1.
 ;

231 r.OMMENTIIM IN LIR. I SKiNTENTlARUM.

men diversimode potest dici Deus omnium ex fonte, vel ex silice et hoc tangit cum di- ;

et Justorum Deus enim dicitur omnium

; cit dorivationem » vel
(( decisionem » et (( ;

propter rclationem principii, inquantum sci- sic etiara homo est ex liomine quorum nul- :

licet est creator omnium; dicitur autcm lus divinis personis convenit.
Deus justorum specialitor, sccundum ratio- « Sed ex virtute naturae, » non tanquam
nem fmis quem contingunt ; et ideo dicitur generante, sed tanquam principio genera-
ctiam ab eis haberi. Alia enim licet ordi- tionis per modum formae Subsistit Filius : ((

nentur in ipsmu sicut in fmem, non tamen nativitate ; » id est , nascitur subsistens ;

consequuntur ipsum, nisi justi qui conjun- (( in naturam eamdem, » non solum specie,
guntur sibi pcr gratiam et gloriam et idco : sicut in aliis generationibus univocis, sed
etiam omnium communiter dicitur vcl finis numero.
vel aliquid hujusmodi sed absolute dicitur ; (! Nativitas, » inquit, (( Dei non potest non
de justis quia Deus est eorum, quia habent eam de qua perfecta est, tenere naturam. »

ipsum sicut suam hcreditatem, et per quem- Hsec exposita est suporius\
dam modum passionis. (( Non ille spiritus noster quo sumus. »

Sciendum, quod otiam'' Spiritu sancto su-

EXPOSmO TEXTUS. mus, non quidem formaliter, sed effective
sed spiritu creato. quse est anima sumus
« Sed ipsa relatio non apparet in hoc no- forraahter Spiritu sancto autom sumus
;

mine. » Yidetur hoc esse lalsum quia sicut : sancti effective et formaliter , secundum
dicitur donum dationis, ita Spiritus spira- quod per charitatom, quae est exemplatum
tionis. — Sed dicendum, quod in nomine amoris, qui est Spiritus sanctus, formali-
spiritus non importatur relatio nisi per acci- ter sanctificamur et por hoc nobis Spiritus ;

dens ex modo significandi, prout significa- sanctus conjungitur.

tur ut tcrminus actionis alicujus; sed in no- Tollam de spiritu tuo, Numer., xi, 17.
mine doni importatur relatio ctiam quan- IIoc enim non dicitur quia Moysi gratia mi-
tum ad significationem quia hoc ipsum ;
norata esset quantum ad statum habitus, sed
donare, unde nomen doni sumitur, magis quantum ad usum soUicitudinis, aliis in sui
pcrtinet ad genus relationis quam actionis : auxilium substitutis. De spiritu etiam suo » ((

quia dare iiihil est aliud quam suum alterius dicitur illis collatum, non quia persona Spi-
facero. Nomcn etiani spiritus iinponitur ad ritus sancti divisibiiis sit, vel quod habitus
significandum substantiam ratione alicujus gratia3 de subjecto in subjectum transferri
proprietatis scilicct subtilitatis, ut supra
, possit, et dividi sed quia acccperunt mino- ;

dictum cst'; unde et aerem spiritum dici- rem gratiam quam Moyses habuerat, et ad
mus ct animam sod nomcn doni iion impo-: similes actus, et quasi ex gratia Moysi pro-
nitur ad significandum substantiam, sed ad pagatam, inquantum eis gratiam talem
significandum aliquid circa substanliam, orando impetravit.
quod consequitur dationem unde non redu- : (( Po^t haec quceritur, utrum Spiritus sanc-
citur ad pra^dicamentum substantiffi. tus ad seipsum referatur. » Istam quaestio-
Non enim, ut ait Ililarius, per defcctio-
(( nem solvet Magister in xxx distinct.
nem, aut protensionem, aut derivationem
ex Deo Deus est. » II ic Ililarius a divinis
personis excludit tres modos emanationis qui DISTINGTIO XIX.
sunt in diversitate substantia^. Unus est
quando aliquid generatur ex re corrupta, ut RiG de cequalitate trium personarum.
vermis ex^carne putrefacta, vcl aer ex aqua;
ethoc notat cum dicit per dofectionem. » <(
Nunc postquam coactei^nitalera trium persona-
rura pro mo(iulo facultatis nostraj insinuavimus,
Secundus quando producitur ex re manente
jam de carumdem ffiquulitate aliquid superest
conjuncta sibi, sicut raraus ex arbore; et
eloqui. Fides enim catholica, sicut coaeternas, ita
hoc tangit cum dioit ((protcnsionem. » Ter- et coffiquales tres personas asserit. ^qualis est
tius est ,
quando producitur aliquid ex re enim in onmibus Patri Filius, ctPatri et Filio Spi-
manente, sed separatum-^ ab oa, ut rivus ritus sanctus : quia, ut Augustinus •"',
in lib. De fide

' Dist. X, art. 4. — » Parm. : « in. » — ^

Parm. :
''
Parm. : « in. » — ^Seu potius Fnlgentius, col. 674.
« Beparata. » — * Dist. v, in expositione litterse. —
 :

DISTINCT. \l\ m
nil Viti'., «'. I,
S 4, ((tl. Tlli, I. (1, liifVilcr iiimticiis

<|IIiiiu(hIii iiilclliKiiliir ii>(|iiiili|jis, rlocol : « Nulliis //((' (/( iniiijniluilinc, iiutid rii (ilitpin pirnttnannn
lioniiii iiliiiiii iHil |ii'M>i'('(lil ii'l('i'iiiliil(>, iiiil t>K('i><lil (ilimn nnn ivnllil
iiiiii;iiiliiiliiii>, iMll sii|i(>i';il |i(iU'sl.il(' : (|iii,'i ii(>(',

l''iliii licc S|iii'ihli s;i!iclii, (|iiaiiliiiii inl ii:iliii'ii> Niiiic crgi) siipcrcHt oslcndii c i|iini| tiiaKiiiliKlitns

(liviiiic tiiiiliiliMii pctliiicl, iitil iiiilciior .ml iii;i|(ii' vcl piilciilia, iiliiis aliiiiii iinii (>xc(>(lit; cl |iriiiN do
ohI, PiiIci', " iicc Kilitis S|)ii'itii siiiicln. ;Kl(>niiiiii ma^iiitiidiiic vi(l(>:imiH.

qiiipiK^ cl siiic iiiilii) cst (|ii(i(l l''iliiis i\v Piitris

niiliir.i (>xlilil, Pl iclcnitiiii cl siiic iiiilio osl (|it(i(l

{Juiiil iniii ist niajiir itim jnrsiiun nlin, iin- initiiin
Spiril.us saiicliis i\i\ ii;iliii';i l*aLi'is l''ilii(|iic pi'(ic(;ilit. iiliijitiil iliiii; ipuiin unn, nec trc» rcl ilun: ninjus
01) liiic cri4'() li'i>s rcctc iiiiiiiii ci'(>(liiiiiis cl iliciiiiiis (juiiiii uiin.
Dcinii : ipiia iiua ]>r(irsiis ictcruitjis, iiiia iiiiiiiciisi-

tns, uua ualuralitor Iriiiiii i)(>rsoiiaruui osl diviui- Sciondiim (!st orgo, (pii.i P.ilci iioii cst iu.ijor

tns. Koc« hrpvitor nssi}»uiivil Aiit>;uslimis iii ((iio Filio, iioc Palor vol Filins inajor Spiritu sancfo,
triiiui pcrsouarum cousishil (i'(pialil;is ,
sriliciil iioc iiiains ali(piiil dii.c |i(>i'soiia' siiiil siiiiul (piaiii

(jiii;i alia iiliaiu uoii oxccllil aul .v>lci'uil;ilc. ;iiil Uiia, iicc lr(>s siiiiiil iimJiis :ili([iii(l (piaiii iliia-; iit;c

maf-uiludino. aul pott^stato. inajor cst cssontia iii trihiis (|iiam in dnahns, iiv.c

in diiahus ipiam in una : (piia tota cst in singnlis.

Quod (Vtrniitiis, ct nKtijniliuln, 1 1 iiiitfiilin iii llrn Undo J()anu(>s Damasconus, lih. III Vid. orth.,

sunt unuin, licct poiuintur iimnii iJiicrsit. cap. VI, col. 1003, t. 1, ait : « Coulitomur doiliitis

uaturam iiiiiu(>iii porf(;otc cssc in singula su.trum

rumquo onumoroutur ista (piasi divcrsa in Itoo, hyposlasoou, id cs| porsonnruni, onincin in Palro,
1am(>n uunm ot idcm snnt, scilict>t ossoiitia diviria omnom in Filio, oiniicm in Sjiiritu .Siuicto. Idcoqii(>

simploK otUndc Anp;nstinus in

inconnnntabilis. perfectns D(>us Pater, pcrfectus Dcus Fiiius, pcr-
VII lih. De Trinit., oap. i, col. 033, t. 8 « Non : foctus Dcus Spiritus .sanctus. »
alio magmis, alio ncus ost sod oo niapnns qno ;

Pous ost qni.t uon aliud illi ost ma^iium csso,

:
(Juomodo (licitur Ikus Vatcr esse in Filio, et rHius
alhid Deum csse. Eadem qnippc ejus niagnitudo in Patre, et Spiritus sanctus in utrotiue, et sin-
cst qna> virtus, ct eadcm cssontia qnec map:nitndo. » ijulus in singulis.
Palor orgo ct Filins siuuil una essentia, ct una
maguitudo. Ita ctiani et potonlia Dci ossi^ntia Et inde est quod Pater dicitur esse in Filio, et
divina ost. Unde Angustuins in VII lih. Confess., Filius in Patre, et Spiritus sanctus in utroque, et
cap. IV, col. 736, t. t : « Volnntas ct pofoutia Doi, singnlus in singuhs. Unde Augustinus - in lih. De
Dens ipsc est. » yl^llornitas qnoqne Doi ossontia fidc ad Petr., c. i, § 4, col. 734, t. C : « Propter
divina est : quod Augnstinus ostendit, Super illnni unitatem naturalem tolus Pater in Filio et Spiritu
locnm psal. ct : In generationem et (jenerationem sancto est; totus quoquc Spiritus sanctus in Patre
anm ttd, dicons, conc. ii, §§ H ot 12, col. 1312, et Filio est : nullus horum cxtra quemlihet ipso-
t. 4 : « Est genoratio gcneratiouum quai non rum est, propter naturjc divina; unitatem. » Ecco
transit, coUecta de omnihus generationihus, id est hic^ aperit aliquatenus,uon enim potest plenc
sanctis : in illa ernnl anni Dei, qui non transennt, tautum ah homiiie roserari arcanum, ex qua in-
id cst fctornitas Doi. Non enim aliud sunt anni telligoiitia dicatur singula personai^um tota essc in
Dei, aliud ipse; sed anui Dei selornitas Doi est; aliis. Unde etiam Hilarius, ista interius pcrrpiirens,
aeteiTiitas vero ipsa Dei snbstantia est, nihil liahcns in hh. III De Triiiit., col. 76, t. 2, ait : « Airert
mutahilo. » Inconcnsse crgo teneamus (jiiod unura pleris(pie ohscuritatem sermo Domini, cum dicit,

idemquc est, scilicct essentia divina, EPtcrnitas Joan., XIV, 11 : Ego in Patre, ct Pater in me est

Dei, potcntia, magnitudo et tamen consuevit : nec iramerito ; natura enim intelligentia! humange
Scriptnra hfEC et his similia qnasi distincte po- rationem dicti hujus non capit, nec exemplum
nere. In his ergo verhis trium «cpialitatcin perso- aliquod rehus divinis comparatio humana praj-
narum breviter complexus est Augustinus : quia stahit. Sed quod non Deo intelligihile est homiiii,
alius alium nec JEtcrnitate, nec magnitudine, noc possihile est*. Cognoscendum itaque atque intel-
potcntia supcrat. Quod autem iclernitatc, aliqua ligeudum est, quid sit illud Ego in Patre, et :

trium personarum aliam non exccdat, supra os- Pater in me est si tamen comprehendere hoc,:

tensum est*, ubi cosetoniitas trium personarum ita ut est, valebimus, ut quod natui^a rerum pati

insinuata est. non possc a>stimatur, id divinffi veritatis ratio con-

sequatur. Patrem igitur in Filio, et Filium in
Patxe esse, plenitudo divinitatis in utrocpie per-
fecta est quia plenitudo divinitatis est in Filio
:

quod in Patre est, hoc et in Filio est ; quod in in-

genito esfe, lioc in genito; alter ah altero, et uter-

' Dist. IX. — » Fulgentius, col. 673 — ' Al. : « et hic. »— '•
Al. : « Deo esse possibile est. »
 ;

236 COMMENTUM IN LIB. I SENTElNTIARUM.

que unum : is scilicet qui est, nihil liabens quod singuli eorum : quia singulus illorum perfectus
non etiam in eo a quo est ; non duo unus, sed
sit est, nec cst quo crescat illa perfectio.

alius in alio, quia non aliud in utroque ut unum ;

non unus. Nec eum-

sint in fuie nostra utcrquc, Quod nulla personarum pars est in Trinitate.
dem utrumque, nec aliud conlitemur quia Deimi :

ex Deo natum, nec eumdem nativitas, nec aliud Nec est aliqua trium personarum pars Dei vel
esse permittit. Eamdem iu utroque, et virtutis divina) essentiai : quia singula harum verus et
similitudinem , et deitatis plenitudinem conlite- plenus Deus est, et tota, plenadivina essentia est;
mur : quia Veritas dicit : Ego in Patre, et Pater iti et ideo nulla istarum in Trinitate pars est. Unde
me est. Omnia enim Filius accepit a Patre : nam Augustinus, in lib. II Contra Maociminum hcereti-
si partem cjusdem qui geuuit, accepit, ergo cum, cap. X, col. 764, t. 8, sic ait : « PutasDeum
neuter perfectus est; deesset enim ei unde de- Patreni cum Filio et Spiritu sancto imum Deum
cessit; nec plenitudo erit in eo qui ex portione non posse Times enim ne Pater sit pars
esse.
constiterit. Neuter ergo eorum pcrfectus est, si unius Dei, qui constet ex tribus. Noli hoc timere :

plenitudinem suam, et qui geiuiit', amittit; nec nulla enim tit partium in deitatis unitate divisio.
qui natus est, consequitur. » Fateamur ergo quod Unus est Deus Pater, et Filius, et Spiritus sanctus
Filius est in Patre, et Pater in Filio, Deus in Deo, id est, ipsa Trinitas unus est Deus. Ergo, inquis,
ut Hilarius ait De Trinitate, § 39,
iu VII lib. Deus Pater est pars Dei. Absit. Tres enim personee
col. 232, t. 2 « Non per duplicem convenientium
: sunt, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus : et hi
generum conjunctionem, nec per insitam capa- tres, quia unius substantise sunt, et unum sunt,
cioris substantiBe naturam; sed per naturai unitam summe unum naturamm, nulla
sunt, ubi nulla
simililudinem ,
pcr nativitatem naturee viventis est diversitas voluntatum. Si enim natura unum

ex vivente natura; dum res non differt; dum essent et consensione unum non essent
, non ,

naturam Dei non degenerat nativitas; dum non summe unum essent. Si vero natura dispares
aliud aliqxiid ex Deo quam Deus nascitur; dum css?nt, unum non essent. Hi ergo tres, qui unum
nihil in his novum est, nihil alienum, nihil sepa- sunt propter inelfabilem conjunctionem deitatis,
rabile. » Ecce his verbis, prout humana permittit qua ineffabiliter copulantur, unus Deus est. Pars
infirmitas, intelligi potest ex quo sensu Christus ergo Trinitatis esse non potest quicumque unus
dixerit se esse in Patre, et Patrem in se. Ex est in tribus. In Trinitate ergo, quee Deus est, et

eodem sensu etiam intelligitur Spiritus sanctus Pater Deus est, et Filius Deus est, et Spiritus
esse in utroque, et singula personarum in sin- sanctus Deus est, et simul hi tres unus Deus. Nec

guhs : quia eadem plenitudo

scilicet in singulis est hujus Trinitatis tertia pars estunus; nec majus
divinitatis, et unita similitudo natura? quia non ;
ahquid duo quam unus, ibi est; nec majusaliquid
est major divina natura in aliqua harum persona- sunt omnes quam singuh quia spiritualis, non:

rum, sed unius et indifferentis natur» sunt Iise corporalis est magnitudo. Qui potest capere ca-
tres personaj. Ideoque altera in altera esse dicitur, piat; qui autem non potcst, credat et oret, ut
ut preedictum est. Unde etiam Ambrosius, In quod credit, intelligat. Verum est enim quod dici-

II ad Corinthios, cap. v, v. 19, col. 314, t. 4, tur per prophetam Isa., vii, 3 : Nisi credideritis,
prsedictonmi verborum sententiam nobis ape- non intelligetis. » His verbis aperte ostendit in-
riens , ait Per hoc inteUigitur Pater esse in
: « differentem magnitudinem trium personarum.
Fiho quia una est eorum sub-
et Filius in Patre, Item in eodem, § 3 « Tu nempe dixisti unum :

stantia. Ibi est enim unitus, ubinulla diversitas^. » Deum non ex partibus esse compositum ; et hoc
Ecce triuni illustrium virorum testimoniis, scilicet de Patre tantum vis intelligi. Ille, inquis, vktus
Augustini, Hilarii atque Ambrosii in idem con- est ingenita, simplex. Et tamen in hac simplici
currentibus, revelatione Spiritus sancti in eis virtute multa videris commemorare, cum dicis :

loquentis, pie credcrc volentibus ostenditur, ta- Deus Deum genuit, bonus bonum genuit, sapiens
men quasi per speculum et in a^nigmate, quali- sapientem, clemens clementem, potens potcntem.
ter accipiendum sit, cum dicitur Pater in Filio Numquid ergo ^ bonitas, et sapientia, et clementia,
esse, vel Fihus in Patre, vel Spiritus sanctus in et potentia partes unius sunt virtutis, quam sim-
utroque. plicem esse dixisti? Si dixeris, partes sunt sim- :

plex ergo virtus ex partibus constat. Et simplex

Ad id quod cosperat, redit, ut ostendat, scilicet, ista virtus, te dehniente, unus est Deus. Ergo
quod magnitudine unus non superat alium. Deum ex partibus compositum esse dicis. Non
dico, inquis. Non sunt ergo partes. Si ergo in una
Sed jam nunc ad propositum redeamus coepto- persona Patris et illa invenis quae plura videntur
que insistamus, ostondentes quod magnitudhie, et partes non invenis, quia una virtus simplex
nulla trium personarnm aliam superat ; quia nulla est ; quanto magis Pater, et Filius, et Spiritus sanc-
major aliis nec majus aliquid sunt duai quam
, tus, et propter individuam deitatem unus Deus
una, nec tres quam duse, nec major Deus quam est, et propter uniuscujusque proprietatem tres

Al. : « et eum qui genuil. » — * Pleuius in Auguslini lexlu. -- ' AI. addilur : « charitas. »
 niSTINCT. \l\. 2.17

pri*fl(>nrr> «uiil, fl indiilrr |i(«i rivlioiKMu Hinmilit-

riiiii, pailcs uiiiiis hci iioii huiiI ? VirlU!» csl Piiliii', Alio modd piohal itlim.

virlu» t!»t Kiiiiis, virtiif* csl Spiriliin huik^Iu». IIoc

Vcniiii (licis. Si«(l i|MimI viitiilcm dc viitiilc K'""'" Alio (iiKKjiic iiioilo idciii probiit AuKiiHtinUf«,

liiiii, ol virlutciii (lc virtulc iiidccdciilciu ikiii vis sciliccl (iiioil cssciiliit diviiiii iioii cst ^ciiiiH, ncc
liiili(n'o uiiiudciii iiaUirain; luic ralsuui ilirii», cl pcrsoiKu H|>ocii!.s; vd essciitiu noii chI H[)(H:ii!M, ncc
dicis. » pcrsoiiic individiiii. rii;i, iinpiil, < scnti.i iinii liiil»(!l
hdc coiitra rKlciii rccljiiii cl ciitliolicaiii

llis vcrltis apcrtc docclur, (iiind trcs pcrsoiiic illic spoci(>s, hicut uiiuiu aniitial non liiihcl HprcicM ',

noii siiiil piirtc^. Uci vcl diviiKc css(!utia', iiiilliKpio l'atcr 01*^0, cl Filiiis, cl Spiritus siuic.tus noii huiiI

illiiriiin Trinilalis purs dicondu esl, ncc unu luajor Ires sp(!cics uiiius css^^ntiu.'. niviiia or^u csHcntiu
aliis '.
Rcnus lum est. Siid ik!c spccics (!st csscutiii diviiiii,

ct pcrsoiiiu iiKli\idiiii ; sicut lioino spccics cst, in-

dividiiii iinlciii Ahiiiliiiiii, Lsauc ctrJucob. Si cniiu
Cum dicinwii, tres porsonas esse nimm esseutidiu.
csscnlia spocics list, iit lioiiio; siciit iion dicitiir
nec tit (jenus de speciebus, mc ut speeiein de indi-
mvi
uiius homo oss(! Ahruham, Isiuu; ct Jucob, it/i non
riduis pv(vdieainus ; (luia est essentia ijenus,
persona
dicetur unu csscntia esse tro» personte. Non itaque
et peesoiia species; vel essentia speeies, et

indieiduuin.
secundum gcnus ct spccics isla diciuius.

Hic adjicioiiduni osl, q\un\ tiinla aupialilas ost Non seeundum materialcin causuin dicwitur tres
Irium porsouarum, aUiuo indiircrciis inas^niludo, persona: una essentia.

quod cum diciinus tres personas iiiiani ossc csseu-

lium V(!l .snlistiiutiani, noc ul |;onus dc spcciobus, Notandum ctiain, quod* csscntia diviuii non cst

nec iit spociom do individiiis pnvdicamus. Nou matoriu triuiii pcrsonarum ut Augustinus , in

enmi cssentia diviua gcnus ost et, trcs personJE eodcni docet; liuiquam sccunduni communem
species, vel essentiu divina specics et trcs pcrsonce eaiiKlcinquo mat(!riiim tres pcrsona; dicantur esse
individna. Quod Augustinus rationihus prohidiili- una cssontia, sicut ox eodein auro si lieront tres

lius atiiuo irrolVayabiiilius doiuonstrat in lih. VIP statua3, diceremus trcs slatuas unum uuruui. .\oa
De Trinit., cap. vi, col. 943, t. S, ita diccns : Si autcm sic Trinitutcm, id est tres personas, dici-
essentia gcnus est, specics autem persona, nt mus unam ossentiam ot unum Doum, tanquam ex
nonnulli sentiunt, oportot appcllari tros substan- unu materia tria quccdaiu subsislant. In statuis
tias, ut appollantnr tres persono}; sicut ciun sit enim a?qualibus plus auri est tres simul quam
animal genus, ct equus species, appollantur tres singula?, ot miuus auri est uua quam dua;; in illa

equi, iidonique tria animalia : non enini species vero essentia Trinitatis nullo modo itu est. Non
ibi pluralitor dicitur, et genus singularitcr ; ut si ergo secundum materialem causam tres pcrsonas
diceretur : tres equi sunt unum animal, sed sicut unam dicimus esse substantiam vel essentiam*',
tres equi speciali nomine dicuntur. Cum ergo tres sicut tres statuse dicuntur unum aurum.
pcrsonas unam essentiam esse futoamur, non tres
esse essentias, cum tros equi tria animalia dican- Nec ita dicuntur tres personcB una essentia, ut tres
tur, non unum, nomine essentiee non
patet, signi- homines una natura vel unius naturce.
iicari genus, nec nomine personae speciem.
Hic quo(jue addendiun est, quod tres personas

Hic probat quodnon dicitur ut species deindividuis. non ita dicimus unam essentiam csse, ut Augusti-
nus in eodem ait, vel unius essentise, sicut dicimus
Si vero dicunt, nomine personce non speciem aliquos tres homines ejusdem temperationis cor-
signiticari , sed aliquod singulare atcjue indivi- poi'is, ojusdeuKjue animi, unam esse naturam vel

duum, nomine essentiee speciem inteliigi; ut

et unius naturee. Nam in his rebus non tantum est
persona uon dicatur sicut bomo, sed quomodo unus homo (juantum tres homines simul et plus ,

dicitur liic homo, velut Abraham, Isaac et Jacob, alicjuid sunt homines duo (juam unus homo sicut ,

vel quis alius, (jui etiam digito prsesens demons- et in statuis esse diximus. At in Deo nou est ita.
trari possit; sic quocjue illos eadeni ratio confu- Non enim major essentia est Pater et Fihus simul,
tabit. enim dicuntur Abraham Isaac ct
Sicut , quam solus Pater vel solus Filius sed tres simul ;

Jacob tria individua, ita tres homiues et tria ani- illae personoi eequales sunt singulis. Ex prsemissis
malia. Cur ergo Pater, et Filius, et Spiritus sanc- patet quod tres pei,'sonse non'' dicimtur divina
tus, si secundum genus et speciem et individuum essentia nec secundum materialem causam, ut
ista disserimus, non ita dicuntur tres essenticC, ut tres statuai unum aurum; nec secundum com-
tres persona;? plexionis similitudinem, ut tres homines unius
natiu'8e ; nec ut genus preedicatur de speciebus vel

^ Al. perperam : « nec una alias ulla major aliis.» essentise. » — * Al. : « una essentia. » — = Al. tan-
In marginem rejicienda sunt verba « alias ulla. » : tum : « esse essentiam. » — * Al. deest : « non. »
— - Pann. « in lib. VII. » ^ Al. additur
: « unius — :
238 COMMENTIIM IN LIB. I SENTENTIARUM.
ut specics de iiuliviiluis, id est coiitincns de cuu- ibi commune vel imivcrsale dicitur quod prffidi-

tentis, niajus do juiuoribus. catur de pluribus, i^articulare vero vcl individuum

quod de uno solo; ita hsec essentia divina dicta

Qm videntur adiersan })rcedktis. est universalc, quia de omnibus personis simul, et

de singulis separatis dicitur. Particularc vcro sin-
Ilis auteni videntur advcrsari quse quidani sa- gula quailibet personarum, quia nec de aliis com-
crK Scripturff' tractatoros catliolici in siiis scriptis muuiter, nec de aliqua aliarum singularitcr pra?.-

tradideruut, in quiLus siguiticare videntur quod dicatur. Projjter similitudinem ergo prBedicatiuuis
esseutia divina sit quiddam conimune et univer- substantiam Dei dixit universale, et personas par-
sale, velut species; tres vero person^ sint tria ticularia vcl individua propter hoc idem etiani
:

particularia, id cst tria individua, nuniero ditlc- eamdem divinam essentiam dixit esse speciem
rentia. l'nde Joanncs Damasccnus inter ductorcs communem, et circumidcctivam similium specie
Grcecorum magnus, in lib. qiicm De Trinitate\ personarura quia sicut haec species homo de suis
;

scripsit, qucm et papa Eugcnius transfcrri fccit, pra^dicatur individuis, velut de Petro et Paulo, et
ait, lib. 111, cap. vi, col. 1002, t. d : « Communia ahis, nec ista specie diffcrunt, scd conveniunt per
et uuivcrsalia prfedicautur de subjcctis silii ipsis omnia; Deus de tribus prccdicatur persouis,
ita
particularibus. Commune ergo substantia est, quse in divinitate non differunt, sed per omnia
particulare vcro liypostasis, id est pcrsoua. Parti- convcniunt. Hanc ergo similitudinem intcr res
culare autem uon quod partem naturai
dicitur, sempiternas et res temporales perpendeus Joannes
numcro, ut atomum, id est
habet, sed particulare Damascenus, universahtatis et particularitatis no-
individuuui. Xumcro ciiim, et nou natura differre mina, quai rebus temporahbus proprie conve-
dicuntur hypostases. » Itcin in eodem hb., cap. iv, uiunt, ad res aiternas traustulit. Augustiuus vero
col. 998, t. 1 « Substantia significat couununcm
: majorem vidcns dissiinilitudiucm c^uam similitu-
et circumplectivam speciem « homoeidon, » id est dinem inter res pra^dictas, ab excellentia Trini-
similium specie, « hypostaseon, » id est persona- tatis prsedicta nomina removit.
runi, utputa Deus, homo, etc. « Hjpostasis » autem
mdividuum demonstrat, scilicet Patrem, Filium, Ex quo sensu dixerit personas differre numero.
Spiritimi sanctum, Petrum, Paulum et hujus-
modi. » Ecce aperte dicit substantiam esse univer- Quod autcm Joanncs dicit hypostases differre
sale, hypostasim vero particulare et cpiod Deus : numero non natura; in co quod non differre na-
est species, ut homo ; et quod Pater, et Filius, et tura ait, verissime et sine scrupulo loquitur. Quod
Spiritus sanctus sunt individua, sicut Petrus et vero numero, cavendum est cfuo-
dicit ditferre
Paulus, eo quod numero ditlerant. Quaj prajmissae modo intclhgatur. Diversis enim modis dicuntur
sententiai Augustini penitus contradicere viden- aliqua differre numero.
tur.Quid ergo dicemus ad hoc ? Hoc utique dicere
possumus atque debemus, quod ea qua; Augus- Qitihis modis dicantur differre numero, et secundum
tinus tradidit superius, sine omni hoesitatione te- quem modum possit convenire personis.
nenda sunt.
Dicuntur enim aliqua differre numero, quando
Quod sane possunt intelUiji quce Joannes dicit, ita ditfcrunt, ut hoc non sit illud, nec aliquid

et quornodo ostendit. quod illud est, vel in ijisu est; qualiter diflerunt
Socrates et Plato, et hujusmodi, qme. apud philo-
llscc autem quai hic dicuntur, licet in scrmonis sophos dicuntur individua vcl particularia, juxta
supei-ficie aliquid a tide alienum resonare.videan- qiicm modum non possunt dici trcs pcrsona;
tur, sane tamen intelligi queunt, quod suljstantia differre numero. Dicuntur quoque diffcrrc nu-
Dei sit specics vel universale et persona? individua, mero qua; in enumeratione sive computatione
piumcpic lectorem atque intellectorem plurimum non sibi adjunguntur, scd a se invicem discer-
efUagitaut. lu quoruin explanatione mallem silens nuntur, ut cum de aliquibus i'ebus loquentes
alios audire quam loquendo malevolis detrahendi dicimus una, duae, tres ; et secundum hunc mo-
occasioncm praistare. Videtur tamen mihi ita diim forte dixit Joannes Damascenus hypostases,
posse accipi, cum ait : « Substantia csl commune, id est, personas, differre numcro. Possumus enim
et hypostasis est pai-ticulare. » i\on ita hasc accipit diccre : Patcr est unus, ct : Pater et Filius sunt
cum de Deo dicantur, ut accipiuntur in philoso- duo, et : Pater, et Filius, ct Spiritus sanctus sunt
phica disciplina, sed per similitudinem eorum tres. Et item : Ha^c pcrsona est una, et : Hajc
qua; a philosophis dicuntur, locutus cst; et sicut et illa sunt dua>, et : Haic, et illa, ct alia sunt trcs.

' Idem hber De fide orthod., qui sub Eu-

est ac bergensis episcopus, habuit, ex hujus dialogo se-
genio ab Burgundionc, Pisano, Frederici pra;-
III, cundo docemur, in quo sic legitur : « Aderaut non
fecto, in latinam linguam reddilus est. Burgundio- pauci Lalini, inter quos trcs viri sapientes, in
nem Constautinopolilani interfuisse collalionibus utraque lingua periti et htterarum doctissimi,
quas curn Nicela NicomedieHbi Ansehnus, liavel- Burgundio nomine, Pisanus natione, » etc,
 hlSTINCT. XiX, IMVISK) TKXTIIS. -230

(iiiiiviMiifUtlii.t liiuinii IrtM illii' |ii'is()iiiii |iii>|trii'l.i- AiiK>i.>«tiiiUH 111 tili. VI th. Ti intl.,r. vji, i ul. Il2!i, l.M,

liliiiH hiiitiiin ilistiiiKiii iliriitiliir ' ; di^ i|iMruiii iiit : Non (pioiiiiiiii llcii^i Triiiilart i!nl, idco Iriplox
(lisl.iiicliuii() S(!ciiiiiliiiii i)i'ii|ii-ictiili!.s iii Ki>i|iii'iili jiiiliiiiliiH e.sl; iili()i|iiin iiiiiiur cHHct fatcr MulitM,

liMctiiliiliii'. ^iiiii' vci-ii idl iiii'ii'|iliiiii i'1'iiciiiiiiis, vi'1 i''iliiis siilus, (piiitii siiiiiil P.ili-r cl. Filiu». Cuiii

(|im' (liclii siliil rcpclcnlc^i, iil sii'|iiiis vcr.-i;iii(li) itiiqiic liiiitns cst soliis Piitcr, vcl koIiih EiliuH, vul

tiiinilinrius iiuiotosciint. soliiH Spirilu» Hiuiclus, (piiuiliis csl Hiiiiul piitcr, cl

Filiiis, ct Spiritii-^ siitctiiH, ntillo iiindM dicciidiiH cnl

iion cst niajor alia, nrr tns siiiinl

Iriplc.x llcus. .Non oiiini Pittcr ciiin lilni d Spirilii
{Jiiotl iina ;ic;'.s'()/if(
sanclo nuijor Dcus est quiiiii siiiKuli (;oi'iiiii : (|uiji
(liiaiii luia : rt /i(ir rationr iistriiilit rathdlira,
uou ost (juo croHcal illa iiorfcclio. i'orl(;clUH autcin

l;mtiun cssc in
osl Piitcr, ct Eilius, (;t Spiritiis .^aiictus, cl pnicc-
Scicniliiin csl ci-|.'i), (ciiuiililiilciii
*
liiH dicittir Dciis siiigulus ('(iruiii, cl idco trinus
Triiiitiitc, ut ail Angustinns iii VIII lil). /)t' Triii.,
potius (111.1111 liiplc.x dici dobet. »
^ I, col. JliT, t. 8, ut noii soluiii 1'iitcr non sit

niiijor iiuiiin Kilins, scd ncc Piilcr ct Kiliiis siiiiiil

iiiiijtis iiliiiiiiil sint (luiun Spiritus siiiictus; ;iut Qiiod non rst ila in rrbus corporcis, iit m Triniiatc.

quiclilicl pcrsoiiii ininus alii|ui(l sil quiun ipsa

Triiiiliis. Oiioil iuitcni ita sit, ali(|no inoilo, si ticri lu rebus corpon^is uon tautum esl una (pi.'iutum
polcst, dcinonstriinduin ost. Ouantiiin orgo ip.so
tros simiil, et plus snnl duii; (luaiii una ros iu :

C.rciitor iidjuval, allcndiintus, iinpiil Atifiiisliiius

Trinitatc vcro summa, taulum esl una [lersona
in oodcin, ([Uoiiiodo iii Iuk- Triiiit.itc liua' \cl Ircs
quautum tros simul , el tautuni sunt dua; (juan-

personai non snnt majusali^iuid iiuani uua eariini. tum uiut; ot iii se inliuita; sunl, quia uuu est iinis
iiianuitudiiiis caruiu. Ac pcr hoc iiporitur (pujd
su[iorius diclum ost, scilicot (luomodo el singula
RatioHC subtiliisima iititur ad ostcudcndum quod
snnt in singulis, ct oniuia iu siugulis, et singula
ita sit.
in umnilius, cl in omuibus, etmiuin in om-
omnia
(Juod dii nuijAiuini dicitur, aliiuidc iii:ic:iuuii non uibus cst ct unum
omnia. Ecce jam oslondimus
cst (juaiu 00 (juo vorc osl; (]uia ibi ina.i^iiitudo i])sa sunicienlcr qualiter in Trinitate, ali^iua persoua

veritas est, ct vcritas essoutia, Nou ergo ibi majus aliam non suporat iu maguitudine.
est c[Uod verius nou est. Non aiitoui vorius est
Pater
Nou orgo
ot Filins siuuil, (juaui l'ater solus, vcl Filius.
UKijus osl aliquid utenpu! siuait, (|uaui
DIVISIO mWM PARTIS TEXTUS.
siugulus eorum. Et quia aique etium vere est Spi-
Postquaiu determinavit Magister dc per-
ritus sauctus, ideo Palor ct Filius simul non suut
soni.s divinis quantuni ad earuni distinc-
aliquod majus quam ipse, quia noc verius sunt.
Itom iu cssoutia veritatis lioc ost verum esse quod tionem pcr relationes a^ternas, hic incipit
est esse; et hoc est esse quod est magnum esse. determinare de ipsis quantum ad earum
lloc est ergo niaguuin esso quod verum esse. Quod a^qualitatcm. IJividiturautem ha^c pars in
evgo ibi anjuc verum cst, ot ajque magnum est : duas prima ostondit aequalitatom perso-
: in
quod orgo ibi non habet, non habet
plus veritatis narum in secunda movel quamdam dubi-
;

plus magnitudinis. PIus autom veritatis non habet tationem quae oritur ex quibusdam locutio-
quod verius uou est. Non est aiitem verius una
nibus, quibus in sua probatione usus fuerat,
porsona (juam alia, vol duai (juam uua, vel tres
XXI distinct.,ibi Hic oritur qugestio tra- : ((
sinudquam singula. Non ergo plus veritatis habet
uua (juaui aUa, vel duai (juam uua, vel tres simul
hens^ originem ex praedictis. » Prima in
quam siugula. Sic ergo et ipsa Triuitas uou est
duas in prinia ostendit secundum quid at-
:

uiiijus aliquid (juam unaquaxjue ibi j)crsona, sed tendenda sit personarum a^qualitas in se- ;

tam magnum quam singula. Non enim ibi major cunda socundum illa personarum eequalita-
est (jua; vcrior uou est, ubi ij^sa veritas ost magni- tem ostendit, ibi : « Quod autem aeternitate,
tudo. Ecce modo convcnicnti, et ratione catholica aliqua trium pcrsonarum aliam non exce-
ostensum est cpiomodo indilTerens sit magnitudo dat, supra ostensum est. » Circa primum
trium personaram; quia nec una major est aha, duo primo ostendit quod aequalitas
facit :

nec dua> majus alicjuid quaui una, uec tres siuml

personarimi attenditur quantum ad aeterni-
majus ahcjuid quam siugula.
tatem magnitudinem et potestatem
, se- ;

cundo ostendit qualiter ista tria se habent

Quod Dcus non est diccndus triplex, sed trinus.
ad invicem, scilicet quod sunt idem secun-
Pra;terea, cum Deus dicatur trinus, non tamen dum rem quod divina essentia, ibi : (( Cum-
debet dici triplex : ihi enim non est tiiplicitas, ubi que enumerentur ist-a quasi diversa, in Deo
summa est uuitas, et iudifferens aiqualitas. Ende tamen unum et idem suut. )>

Dislincl, xxvi. — ^ Al. : « Trinitas, » — < Al. ; « Hic quaerilur quoraodo trahens, »
240 COMMENTUM IN LIB. I SENTENtlARUM.
« Qiiod aiitem aeternitate, aliqua trium non est quantitas, ut supra^ dixit Augus-
persouarum aliam non excedat, supra os- tinus, quod est sine quantitate magnus.
tensum est. » Hic ostendit propositum, et Ergo videtur quod non sit aequalitas ibi.
dividitur in tres partes in prima ex prae- : 2. quidquid est in divinis de
Praeterea,
dictis relinquit cequalitatem personarum absolutis, divinam substantiam.
significat
quantum ad ffiternitatem in sccunda osten- ; Sed secundura unitatem substantiae atten-
dit earum a?qualitatem quantum ad magni- non aequalitas. Ergo vide-
ditur identitas, et
tudinem, ibi « Nunc superest ostendere
:
tur quod per hoc quod probatur una es-
quod magnitudine vel potentia alius alium sentia trium personarum, magis probetur
non excedat » in tertia quantum ad potes-
; identitas quam aequalitas.
tatem, xx dist., ibi « Nunc ostendere restat :
3. Item, qualitas magis se habet ad spi-
quomodo aliqua liarum personarum aliam ritualia quam quantitas : quia quaedam
non excellat potentia. » species qualitatis, ut scientia et virtus, et
Nunc superest ostendere quod magni-
((
hujusmodi, inveniuntur in substantiis spiri-
tudiue vel potentia alius alium non exce- tualibus; non autem species quantitatis,
dat, » Hic ostendit personarum aiqualitatem nisi forte numerus, secundum quem non at-
quantum ad maguitudinem et primo os- :
teuditur haec aequalitas personarum. Ergo
tendit aequalitatem in magnitudine se- ; cum secundum qualitatem potius sit simi-
cundo inducit quamdam conclusionem, ibi : litudo quam aequalitas, videtur quod ista
((Praeterea cum Deus dicatur trinus, non convenientia in essentialibus magis dicenda
tamen debet dici triplex. » Prima in tres se- sit similitudo quam aequalitas.
cundum quibus probat aequalem
tres vias 4. omnis aiqualitas dicit pro-
Praeterea,
magnitudinem trium personarum primo :
portionem et commensurationem quamdam.
ostendit ex mutua inhaesione; secundo ex Sed infmitorum non est aliqua commensu-
remotioue eorum quae inaequalitatem facere ratio nec proportio. Cum igitur divinae
posseut, ibi Sed jam nunc ad propositum
: ((
personse infmitae sint, non videtur in eis
redeamus; » tertio ex ratione divinaj sim- esse a£>qualitas.
plicitatis et veritatis, ibi : (( Sciendum est In contrarium est quod in symbolo Atha-
igitur, tantum aequalitatem esse in Trini- nasii dicitur : (( Et totae tres personae coaeter-
tate, » etc. Circa primum tria facit : primo nae sibi sunt et coaequales. »
manifestat propositum ; secundo proponit SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod,
intentum, Sciendum igitur est quia
ibi : ((
sicut dicit Philosophus, loc. cit., unum in
Pater non est major Filio; » tertio ponit substantia facit idem, unum in quantitate
aequalitatis signum, ibi Et inde est quod : ((
aequale, unum in qualitate facit simile.
Pater dicitur esse in Filio, et Filius in Patre, Quamvis autem in divinis non sit qualitas
et Spiritus sanctus in utroque. » vel quantitas secundum communem ratio-
nem generis, sunt tamen ibi aUquae species
qualitatis secundum proprias rationes suas,
QUiESTIO PRIMA. quantum ad diflTerentias constitutivas et si- ;

mihter aliquae species quantitatis secundum

Hic quseruntur duo : primo de aequalitate; id quod est proprium eis, ut magnitudo et
secundo de illis in quibus attenditur aequa- duratio et ideo ratione eorum dicitur in
:

litas. Circa primum quaeruntur duo : 1° an divinis aequalitas et simUitudo. Sicut autem
in divinis sit aequalitas ; 2° au ibi sit mutua ea quae significantur per modum quaUtatis,
sequalitas. ut sapientia et hujusmodi, non sunt aliud
secundum rem ab essentia, sed solum se-
ARTICULUS PRIMUS. cundum rationem; ita etiam similitudo et
Utrum 3dqualitas sit in divinis^.
identitas in divinis differunt secundum ra-
tionem et non secundum rem, et similiter
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur est de aequalitate. Et inde est quod diversi-
quod aequalitas non sit in divinis. Sicut mode invenitur aequalitas et similitudo in
enim dicit Philosophus in V Metaph., c. xv, divinis personis et in aliis rebus. In aliis
unum in quantitate facit aiquale. Sed in Deo enim aequaUbus non est eadem quantitas se-

'I p. Summse theol, q. xxiv, art. 1. — ' Dist. viii, ex lib. V De Trinit., cap. i, col. 912, t. 8.
 DISTINCT. Xl.\, Ull;i:ST. I, AUT. I. ^jil

('iiiKJiiiii ossiMiUaiii, soil .snliiiiiiii(iil(j suiuii- dlci, iiiasciiliiK; lt)(|ii(Mi(li), idoiii |'atri, sni
(Itiiii ('oiiiiiioiisiiralioiiniii ;
ct siiiiililui' iiiia iKiiilialilor laiiliiiu, ul iiuiLis ad ussiiiiliaiu
(|iialitas sociiikIiiiii spcM-ioiu ; (|uia iii uis ost rororatiir. /K(|iialituH voroot siinilitiiiio, (|iiui
aliiiil (|iialitas ol os.siMitia, i|iia! rospicil os.so iiiiportaiil, tiiiitalciii (piaulitatiH vul i|iialitutiH

siciit acltiiu propiiiiiu. tjtialilas aiitoiu vd iioii socuudtiiii (;s.si;iiliaiu vol o.s.so, ipiaiitiiin
(piaiililas iioii dicitiif jicr rcs|)(!ctiiiu ad os.so, ost do siii si;^uillcatioiio, uoii iiuporlaiil. iiiii-

sod lauluiu diciiiit ipiiddilatoiii aliciijiis f^o- lutoiii ipiaiititatis vol (juulilutis iii iiiiuioro-
noris. Iliido potosl dici tiiia (piaiititus iilii sod siiriicil ipiod siul idoiii sjiocio. ila;c. uu-
uoii (vsl iiiiiiiii o.sso ;
sod iiou polosl, dici uiia lciii iiiiitas ost iii (liv(!i-sis siipiiosilis : ct
os.soutia ahsoliito, uisi iihi ost uiitiiu osso; ol idoo aiipialitas ot siiuililiido siiiiiil ciiiu uiii-
lioo osl tilii ost oadoiii os.soulia socuudiiiu lato iiuporlaut distiuclioiiciu : ot propli.-r lioo
miiiiortiui. Kl iiido ost (piod ad ratiouour dic.iiiitis l''iliiiiii siiiiil(!in l'atri vol a-ipjaloiii,
aupialitatis ,
uuilas .socundiiin nninoriiin noii lainon oiinidoin. Et indu ost (juod jiolius
non roipiiritur ; .sod ad idonrtlatoiu roiiuiri- Ma^^isler do a'(|iialitatc (|uaiu do idontitulo
tiir tiuilas socttnduiu nuiuoruin. Iii diviuis dotorminavit, dist. im-
i.\, (piiu iu idoiilitato
atiloiu [(orsoiiis idom ost magnitudo ot su- portatur lantnm uintus Noc olium o.ssontiio.
pionliu, (luod ossontiu : nndo aitiiialitus ot socundum (juomlibot moduin diviuis porso-
similitudo porsonarum uttonditiir sccundum nis compotit, scilicot musculinu; sod in ajqua-
eumdom supiontium numoro ot muH^nitu- lituto importutur utruuKiuo ot unitus usscu- ;

dino. i\x por modtim (]uuntitulis significatai , ot

Ad primum dicondum, (juod ;o(]ua-
igitur pcrsonuruni distinctio.
litas non causutiu" cx uno iii (|uuntitato Ad tcrtium dicendum, (juod (]uamvis in
solum secundum rutionom (]uanlitutis com- similitudinc similiter importolur utrumfjuo,
mnnom, scd otiam socundtim rationom ali- ut ])alot ox vorbis llilarii in ii dist. posi-
cujtts si)ocioi (]uantitatis. Ad rationem onim tis" (]uod similitudo sibi ipsi non ost taiuou;

aii]ualitatis sunicit (]uod sit unitas numori a!i]ualitas addit aliquid stipra similitudinom
vel etiam teinporis. Et ita cum in divinis sit et includit eam, quaiido dicitur de divinis
ratio aliquarum specierum quantitatis, po- personis. Cum enim in divinis nonnisi quan-
test ibi esse a'(]ualitas proprie; scd (]uia quod titas sit virtutis, quaj iundatur in qualitate,
invenitur iii pluribus, convenit cis secun- in unitate talis quantitatis ponitur unitas
dum id quod est eis comnmne, ot non se- qualitatis, et privatur intensionis excessus,
cundum quod est eis proprium : ideo potcst ut patct quia qusecumquc a^qualia sunt in
:

melius dici, quod eequalitas cousequitur ra- colore, sunt etiam similia, sed nou converti-
tionem quantitatis iu communi quoe con- ,
tur.
sistit in quadam divisibilitatc : undc ratio Ad quartum dicendum, quod aequalitas
quantitatis invcnitur proprie in illis quai se- est specics proportionis : est enim aiqualitas
cundum se dividuntur ; ct sic Deo nou con- proportio aliquorum liabentium unam quan-
venit. Invenitur etiam quodammodo in illis titatcm. Dico igitur de a^qualitate, sicut de
quorum divisio attenditur secundum ea quai quibusdam quod prsdicatur de Deo
aliis,

extrinsecus sunt, sicut virtus dicitur divisi- quantum ad rationcm differentise, quod est
bilis et quantitatis rationem habcns ex ra- habere unam quantitatcm, et non quantum
tione et divisione actuum et objectorum. Et ad rationem generis, quee consistit in com-
talis ratio quantitatis, scilicct virtualis, Deo mensuratione quantitatis. Unde dico, quod
convenit, et per consequens gequalitas. divina magnitudo nuUo modo est mensura-
Ad secundum dicendum, quod rationc bilis vel mensurata nec ab alio ncc a se.
jamdicta', patet quod identitas ponit uni- Primo, quia mensuratio ponit terminatio-
tatem in essentia secundum numerum et : nem, et divina magnitudo non habet termi-
quia in rebus creatis, cx quarum considera- num intra nec extra; et ideo infmita dicitur,
tione nomina imponimus, etiam illa quse de non quidem per exteusioncm privativc, sed
Dep praedicantur, unitas essentise non est pcrnegatiouem termini. Secundo, quiacom
nisi in eodem supposito ; ideo identitas nul- mensuratio non est unius quautitatis ad se,
lam importat distinctionem in supposito, sed duarum et nulla alia magnitudo potest
;

sed magis unitatem. Unde Filius non potest esse sequalis sibi. Pater autem et Filius non

' Distincl. ix. — > Ex lib. III De Trinit., % 23, col. 92, t. 2.
 ,

2i2 COMMENTUM IJS LIB. I SENTENTIARUM.

habent aliam et aliam raagnitudincm, sed dicipotest : et secnndumhoc in talibus po-
unam et eamdem, secundum quam ajtpiales test dici quod utrumque alteri simile est.
dicuntur et ita divinai magnitudini nihil
; Quandoque autcm qualitas aliqua est proprie
diversum ab ipsa conmiensuratur. Tertio, et plene in uno, et in alio est tantum quae-
quia sicut omnis motus reducitur ad movens dam imitatio illius secundum aliquam parti-
quod non est motum neque a se neque ab cipationem et tunc illa qualitas non dicitur
:

alio ita omnis raensuratio reducitur ad

: utriusque, sed ejustantum quod eam' plene
unum primum quod nullo modo est mensu- possidet. Et tunc illud quod non plenc habet,
ratum, sed est omnium raensura et hoc ; dicetur simile ei quod plene habet, et non e
Deus ost, ut etiam Commentator dicit, X converso, ut si dicamus quod pictura est si-
Metaph., text. 17. milishomini, et non e converso. Non enim
dicitur quod homo sit similis suse imagini,
proprie loquendo. Ulterius, assimilari, supra
ARTICULUS II.
hoc quod est similem esse, ponit quemdam
Utrum sequalitas in divinis sit mutua. motum et accessum ad unitatem quahtatis, et
similiter, adaequari, ad quantitatem. In divi-
Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur nis autem personis non est aliquis motus;
quod non sit ibi mutua aequahtas. Ita enim sed loco motus est ibi acceptio, prout dicitur
dicit Dionysius, cap. ix' De div. nom., § 6, una persona ab alia accipere unde non po- :

col. 914, t. 1, quod in causa ct in causatis test esse assimilatio vel adsequatio, nisi se-

non recipimus conversionem similitudinis et cundum rationem acceptionis. Dico igitur

sequaUtatis. Sed quamvis in divinis personis qiiod quia magnitudo vel bonitas est plene
non sit causa et causatum, est tamen ibi in qualibet divinarum personarum, qusehbet
principium et quod est do principio. Ergo persona potest dici aequalis vel similis alii.
videtur quod Filius, qui est a Patre sicut a Sed quia una persona accipit ab aUa et non
principio, sit similis et aequaUs Patri, sed e converso, ideo persona accipiens potest
non e converso. dici adaequari vel assimilari ilU personai a
2. Prseterea, unumquodquo est sequale ilU qua accipit, et non e converso. Concedimus
quo non est minus et nihil est aequale UU; igitur inter Patrem et FiUum esse mutuam
quo est majus, Sed supra^ dicit Ililarius : simiUtudinem vel aequalitatem , quia Pater
« Filius non est minor Patre, ettamen Pater est simiUs FiUo, et econverso non autem :

est major FiUo. » Ergo FiUus est aequaUs mutuam ada^quationem vel assimilationem,
Patri, sed non e converso. quia FiUus adaequatur Patri et assimilatur,
3. Item, cum niliil sibiipsi sit aequale, et non e converso.
omno quod aequale dicitur praesupponit aU- Ad primum igitur dicendum ,
quod Dio-
quid cui aequale dicatur. Sed FiUus secun- nysius loquitur in causatis ilUs quae non
dum ordinem naturae prsesupponit Patrem, perfecte recipiunt simiUtudinem suse causae,
non autem Pater praesupponit aUquid. Ergo quod non est in divinis personis, quia tota
videtur quod Filius
sit aequaUs Patri, et non plenitudo Patris est in FiUo : et ideo potest
e converso. ibi* dici mutua simiUtudo vel sequaUtas.
Contra est quod in symbolo Athanasii * di- Unde Dionysius, ibidem, dicit, quod in coor-
citur « Tres personse coaeternae sibi sunt et
: dinatis, id est sequaUbus, possibile est sibi
cosequales. » Ergo est ibi mutua sequalitas. similia ipsa " invicem esse, et convertere ad

SoLUTio. —Respondeo dicendum, quod cum alterutra simUitudinem.

'

eequaUtas fundetur in unitatc quantitatis, Ad secundum dicendum, quod per hoc

idem quod ha-
est aliquid esse sequale alicui, quod dicitur Pater major FiUo, non ponitur
bere quantitatem iUius et esse similo, quod ; aliquis gradus magnitudinis sed tantum ,

habere qualitatem ilUus. QuaUtas autem aU- ordo auctoritatis. Unde per hoc iion remo-
cujus dicitur quam proprie et plene habet. vetur mutua sequalitas, sed tantum mutua
Contingit autem quandoquo quod qualitas adaequatio.
illa perfecta est in utroque : unde utriusque Ad tertium dicendum, quod aequalitas non

< Parm. « cap. x. » — « ex lib. IX De

Dist. xvi, « Parm. : « similia sibi invicem. »— ' Parm. « : alter-
Trin., § 34, col. 32b, t. 2. — Alhanasio abnuitur.—
'
utrum. »
Parm. « non. »
: — ' Parm. omittit « ibi, »: —
 MlsriNCT. XIX, UU/1''ST. II, Ain. I. 543
(l(^ ii(^C()Ssitalo pripsii|>|i(iiiil alKiiiid aliiui ,
i- ilciii, iiiniiHiir.i cst |ir(iit(>rlii)iiat.'( iih^ii-

.s(<(l stippoiiit. lliiilo iioii (»porl(;l i|iioii illiui siiriito. Scd oiiino (;ss(! in h4^ (dnsiiicraliiin
(piod dicitiir a'ipial(^ li(di(>at alitpioni ordi- indivisiliilo ost, qiiiu niliii lialicl adiiiixtiini,

niMii vol i»riorilatis V((l principii ad illiid ini iitdicit llooliiis, lili. I)i' Imttd., col. |:HI, t.2,
iO(pialo diriliir, V(!l o conviir.so. ot (piaindin ros niaiiol, o.ss(? snnrn snlisLin-
tialo noii variatnr, (piainvis accidcnlia va-
riontnr. (Iiini iKitiir osso t<5niporaliuin inon-
vU-T!iSlI() II. surotiir l(!mporo, vidclnr (piod t(!nij)U.s sit
nuMisiira indivisihiiis ot porinunoiis, ct »ic
l)(Miido (piaMiliir do illis iii quilins all(Midi- non diMbral aii a-liirnitalo.

tur illa a'(|ualilas; ot circa lioc (puoruntur :». Pra-toroa, in (puxiinupio ost invoniro
duo : priiuo do .Ttornitato; socuudo do lua- succossiononi , illud luonsurutur tcmporo.
giiiludinc, (piia do potoutiainfra^iuiorolur'. Sod osso .Tvitornoruiu siciit , aiigoli ot .suh-
l)o a'loriiitato, pnotor oa (juai supra *, stanti.Tca-li, non nionsiiratur ttMiiporo. Mr^^o
qua'sita snnt, diio (puoruutur t" quid sil : vidclur (jund ooruiu os.so iion iiah(^at succos-
sccunduin rciu;
a'tcrnilas ^" (luouiodo so sioiiom, ct itu vidctur quod iiou dillbrat al)
haboat uuuc iotoruitatis ad aitcruitatcm '. eetornilato.
SoLiiTio. — Rospoudco dicciulum, quod
iiTi/^iTT iTc nnmTTc
» divorsitatom .'«tcriiitatis, tcmporis ot icvi,
AUIKIILHS 1'IUIMIjS. ., ,
. .' ^ , ,
'

(luidam volucrunt acciporo, quod tcmpus

Utmm xternitas sit suhstantia Dei. hixhMi principium ct flnem;"aivum priiici-
pium fincm ictcrnitas, ncc
liabot ct iiou ;

Ad primuiu sic proccditur. 1. Vidotur priucipium ncc fincm. Scd sccundum hoc
quod a^tcriiitas uou sit ipsa divuia substantia. uou attcuditur csseutialis coruin divorsitas :

Nihil ouuu cst causa suii[)sius. Sod Dous quod tcmpus uunquam inccpcrit
quia, posito
cst auctor i\3toruitatis, ut dicit AugustiuuSj ncc uuuquam fliiiatur, adhuc tcmpus non
hb. LXXXIII Qiuvst., q. xxiu, col. 16, t. 0, orit actcrnitas, ut dicit Boctius, lib. V De
et est otiam auto ietcriiitatcm, sicut causa consoL, prosa ultim., col 8.'i8,
t. \ Suppo- .

ejus, ut dicitur, lib. De causis, prop. 2. sito otiam quod aiigcli scmpor fueruit,
Ergo videtur quod ieternitas uon sit ipse aBvum adhuc differret ab JEternitatc. Quid
Deus. tamen voritatis haboat, ex his qua3 dicentur
unumquodque mensuratur pri-
2. Item, patcbit.
mo sui generis. Sed primum esso est divi- Scicndum est igitur, quod Iria prsedicta
num essc. Ergo pcr cjus mensuram men- nomina significaiit durationem quamdam.
suratur omne csse. Scd csse temporalium Duratio autem omnis attenditm' secundum
meusuratur pcr tempus, et aeviternorum* quod aliquid est in actu tamdiu enim res :

per sevum. Ergo videtur, cum unius non durare dicitur quamdiu in actu est, et non-
sit nisi una mcnsura, quod ieternitas sit dum est in potcutia. Essc autem in actu
idem secundum rem quod ievum ct tenipus. contingit duplicitcr. Aut sccundum hoc quod
3. Prffiterea, in omnibus participationihus actus ille est incompletus, et potentiae per-
divinaj bonitatis est communitas iii nomino mixtus, ratione cujus ulterius in actum pro-
et iii rationc cujusdam analogiai inter per- cedit, et talis actus est motus est enim ;

fectioncm participatam a creatura et princi. motus actus' existentis in potentia, secun-

piuin communicationis in Deo, sicut se habet dum quod hujusmodi, ut dicit Philosophus,
bonitas creaturai cum bonitate increata. Scd, III Phijsic, text. 6. Aut secundum quod

secundum Dionysium, De divinis nominib., actus non est permixtus potentise, nec addi-
cap. VH, col. 866, et cap. x, col. 935, sicut tionem recipiens perfectionis et taUs actus ;

Deus dicitur sapiens inquantum implet alios est actus quietus et permanens. Esse autem
sapicntia, ita per hoc dicitur aeternus quod in actu contingit duphciter. Vel ita quod
tali

est causa avi et tcmporis. Ergo videtur ipsum esse actu, quod res habet, sit sibi
qnod sevum et tempus debeant dici seter- acquisitum ab tunc res habens tale
alio ; et
nitas. esse est potentiahs respectu hujus actus,

'
Dist. XLiii, q. I, art. i. — » Dist. viii. — ' Al. : « {Bternoram. » — ^ parm. omittit :
« actus. »
« seternitas ad eeternitatem. •» — '•
Non, ut Parm. :
 ;

2-U COMMENTUM IN LIIJ. I SENTENTIARUM.

quem tamen perfectum accepit. Vel esse tur semper fuisse, sccundum Philosophum,
actu est rei ex seipsa, ita quod est de ratione VIII Physic, text. 7, tamen unaquaeque re-
quidditatis suae; et tale esso est esse divi- volutio vel pars revolutionis, quae mensu-
nmn, in quo non est aliqua potcntialitas ratur tempore, secundum prius et posterius
respectu hujus actus. Sic igitur patet quod accepta in ipsa, principium habet et flnem,
est triplex actus. Quidam cui non subster- et secundum hoc verum est ' quod tempus
nitur aliqua potentia, et tale est esse divi- habet principium et finem : quia non est
num et operatio ejus, et huic respondet mensura nisi habentis principium et finem.
loco mensnra? a^ternitas. Est alius actus cui In actu autem iUo qui est actus complctus,
substat potentia quadam; sed tamen est non est inteUigere prius et posterius, nec
actus completus acquisitus in potentia illa, aliqua plura, et ita nec successionem unde :

et huic respondet aevum. Est autem alius mensura quae respondet eis non est per
cui substernitur potentia, et admiscetur sibi modum numeri, sed magis per modum uni-
potentia ad actum completum secundum tatis. Sicut ergo prius et posterius temporis,
successionem, additionom perfectionis reci- prout inteUiguntur numerata, complent ra-
piens, et huic respondet tempus. Cum igi- tionem temporis ita permanentia actus,
;

tur unicuique rei respondeat propria men- secundum quod intelligitur in ratione unius
sura, oportet quod secundum conditionem quod habet rationem mensurae, complet ra-
actus mensurati accipiatur essentiaUs diffe- tionem aevi et aeternitatis. Sed quia esse aevi-
rentia ipsius mensurse. Invenitur autem in ternorum est acquisitum ab alio, ideo aevum
actu qui motus est, successio prioris et mensurat esse quod habet principium non ;

posterioris. Et haec duo, prius et

scilicet autem aeternitas, quae mensurat esse quod
posterius, secundum quod numerantur per non est acquisitum ab alio. Et secundum
animam, habent rationem mensurse per hoc potest sustineri dicta differentia, licet
modum numeri, quae tempus est. Unde di- non uniformiter sumpto quia
principio :

cit Philosophus, IV Phi/sicorum, text. 101, aeternitas respicit iUud esse quod non habet
quod tempus numerus motus secundum
est principium efficiens; aevum autem quod
prius et posterius. Et estnumerus numera- habet tale principium tempus vero respicit
;

tus, et non numerus simpUciter. Sicut enim actum qui habet principium et finem dura-
dicimus quod duo canes est numerus nume- tionis, ut mensuratur tempore.
ratus, et duo est numerus simpUciter; ita Ad primum igitur dicendum, quod, sicut
etiam numerus prioris et posterioris in motu patet ex praedictis, aevum nihil aliud est
est numerus numeratus, qui est tempus. Ex quam eeternitas quaedam participata; unde
quo patet quod iUud quod est de tempore non inveniuntur auctores antiqui multum
quasi materiale, fundatur in motu, sciUcet curasse de differentia aevi et aeternitatis :

prius et posterius quod autem est formale,

; propter hoc Dionysius utitur uno pro alio.
completur in operatione animae numerantis : Unde si proprie accipiatur causa et auctor,
propter quod dicit Philosophus, IV Physic, Deus dicitur esse auctor seternitatis, non
text. 131, quod si non esset anima, non
qua ipse aeternus est, sed aeternitatis parti-
esset tempus. Sic igitur de ratione hujus cipatae, quae aevum est sicut dicimus, quod
;

mensurse, quae est tempus, sunt duo scili- :

ipse est causa omnis bonitatis, non suse, sed
cet quod accipiantur ibi plura, ad minus ejus quse ab ipso in creaturas effluit sicut
duo vel duo nunc, inter quae est tempus
;
a principio. Posset etiam dici, quamvis non
vel duo tempora continuata per unum nunc, ita bene, quod causa communiter accipitur
et quod illa sint succedentia. Continuitas pro omni eo quod est etiam prius secundum
etiam accedit tempori ex ratione motus quem rationem cum enim essentia divina secun-
:

mensurat. Undo si aliquis motus esset non dum intellectum sit prius quam esse suum,
continuus, non habens ordinem ad motum
'
et esse prius quam aeternitas, sicut mobile
continuum caeU, tempus mensurans illum motu, et motus prior tempore di-
est prius ;

raotum non esset continuum. Ex quo patet cetur ipse Deus esse causa suse aeternitatis
quod tcmpore non mcnsuratur nisi id quod secundum modum inteUigendi, quamvisipse
includitur in tempore, et secundum princi- sit sua aeternitas secundum rem.
pium et fmem. Motus enim caeli, etsi pona- Ad secundum dicendum, quod omnibus
< Al. : « nunc, » — > Al. : « iterum est. »

j
 ; :

MISTINCT. XIX, Ul'1Wr. II, AIH. I I.T II. 24«

illi.s iii i|nil>iis iiiviwiilin' (livciHa nirn) tinMi- nt iii Ikh- ali ;il)>i-iiital<)<i'Viiiii ili.Hcuniitiir, iit

siiiaiKli, (»|i(»il('l ('s.si^ (liv(^rsas iiKnisiiras priiiH (licliim c^l.

|ii-()|)riasi iioii (Mrnii (1(I(I(mii iikkIo iiKMisiiraii-

tiir jianis (^l vimiiii. IIikIociiiii (liv(M'.sa lalio AHTKiri-rS II.

iiKMisiiraiKli sit iii divor.sis aolilmM, oporlot

(liiod r(vs|»oiKl(>aiit cis div^^rsa^ iiKMisiira' pro- lUndii mtnr .rlrnntnlis sil i/jsa .vternitus*.

pria> : V(M-iiiiilaiii(Mi iiiia (miiiiii jxddsl ordi-

iiari iid aliaiii, siciit ad priiiiaiii iiKMisiiraiii Ad scciiiidiini sic pnx-^tditin. I. Vidotiir
ot oxco(l(Mitoiii. Uiid(Ksi(Mit diviiiuin osso ost (|iind iiiiiica-hMiiilalis iioii sit ip.sa aTornita.s.

nionsura oinnis actns, ita a)l(n"nitas ost iNiiiic oiiiin cftornitatis, lomporis ot .nvi, vi-

nuMisiiia oiiiiiis diiralionis, oxccd^Mis (>t non dotnr iiiiiiin cs.sc, (pi(»d sif^iiillcatiir, ciim di-
coa"(piala. S(m1 [ira^lor lioc. oporlot lialjcro ciliir : (jiiaiido iiiolns (;sl, (.-t aii^^olus osl, ot
ttlias [)r(»prias nuMisuras [)ro[)tor divorsos Dous ost. Sod aitornitas non ost toiii[)iis, ut
modos nuMisurandi. dictum ost. Erji^o nunc jotornilatis, (|uod ost
Ad torliuin dicondum, (|nod divina boiii- idom ([uod iiiinc lom[)oris, ost idoia mn
tas [)arlicipatiir iii div(M-sis siMMindiiin div(M-- ([uod a'tornitas,
sos niodos. IVMrcclioni antom [)arlici|)ala', 2. Iloin onnu; nunc ost Sod
indivi.siliilo.

du[)!ox nomon ' iiii[)onitur. Vol socunduin aitoriiitas ost divisibilis : ([uod vidotiir ox
ratioiiom ("ommiinom [lorroctionis iHius; ot hoc ([iiod iii />i7/em inducitur : fn f/enera-
tunc nomoii ost communo ot ipsi principio tioneni cl (/eneralioneni. anni tni, ps. ci, 2.";,

comnuini(\uiti ol omniiius [larticijianlibus, ot l()([uitur do duraliono aitornitutis. Vx\^o

socnindum aiialoL;iam, sicut bonitas, ontitas vidotur (]Uod iiunc tolornitatis nou sit aotor-

ot Imjusmodi. Vol socuiulum proprium mo- nitas.

dum (]uo rocipitur vcl ost in aliqua croatura, 3. Itom, nuiic stans facit a;tornitatom, ut
ut [)atct (]uod cognitio participatur a Doo iu liootius ' dicit ; ot ita iiunc ost causa aetorni-
onniibnscot;iioscciitibiis,otliociiomcn((soii- tatis. Sod non [lotost idom ossc causa sui-
sus » impoiiitur ad signilicandum cog-nitio- ipsius. Ergo iioii cst idom ajtornitas et nunc
neni socundiim aliquom modum dotormina- aitornitatis.
tum habondi ipsam, ot proptor hoc nou est habet nunc temporis
4. Prseterea, sicut se

communo onniibus. Similiter ff.tcrnitas no- ad tempus, habet nuiic aeternitatis ad

ita so

minat durationem socundum illum modum a^teriiitatem. Sed nunc tcmporis non ost
quo cst in principio suo: et idco aliai dura- tempus, sicut iicc punctus est linea. Ergo nec
rationes participatae iion dicuntur iiomino iiunc aiternitatis est aiternitas.
ceternitatis. Contra, eeternitas est ipse Deus. Sed in di-
Ad quartum diccndum, quod tempus per vinaossentia iiou ost aliqua realis diversitas.
80 est mensura motus primi unde esse ro- ; Ergo non differt ibi uuuc ajteruitatis et
rnm temporalium non mensuratur tempore aiternitas,
nisi prout subjacet variationi ex motu cseli. Solutio. —
Respondeo dicendum, quod,
Unde dicit Commeutator, IV Physic, quod secundumPhilosophum, IVPAy^., text. 101,
sentimus tempus, sccundum quod percipi- tempus est mensura ipsius motus, et nuiic
mus nos esse iii esse variabili ex motu ca^li. temporis est mensura ipsius mobilis quod
Et indeest quod omnia quae ordinantur ad fertur *. Unde sicut estidem mobile secun-
motum caeli sicut ad causam, cujus primo dum substantiam in toto motu, variatur ta-
mensura est tempus, mensurantur tempore men secundum esse, sicut dicitur quod So-
et quicumque sentit quamcumque variabili- crates iii foro est alter a seipso in domo ita ;

tatem quai consequitur ex motu cseli, sentit nuuc est etiam idem secundum substantiam
tempus, quamvis non videat ipsum motum in tota successione temporis, variatum tan-
caeli. tum secuudum esse, scilicet secundum ratio-
Ad quintum diceudum, quod quamvis ac- nem quamaccepit priorisetposterioris. Sicut
tus qui mensuratur aevo , sit totus simul autem motus est actus ipsius mobilis iuquan-
sine successione, hoc esse tamen est ab aUo, tum mobile est ; ita esse est actus existentis,

1 Al. : — ' I p. Summse Iheol., q. x,

« invenitur. » t. 2, non c. ix, ut in Parm, — * Parm. omittit
art. 2. — ' Lib. V
De consol., prosa ult., col. 859, « quod fertur. »
t. \ ; expressius autem De Trinil., c. iv, col. 1233,
 ; ;

246 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

inquantuiii ens cst. Uutle quacumquc men- Ad secundum dicondum, quod seternitas
sura mcnsurctur cssc alicujus rci, ipsi rei indivisibilis est, ct quod phiraliter aliquando
existcnti respondct nunc ipsius durationis, significetur, hoc potest essc duplicitcr vel ;

quasi mcnsura undo per nunc a^vi mensu-

: secundum quod participatur in diversis,
ratur ipsum existcns cujus mcnsura cst prsecipuc in beatis, ut dicitur Dan., xn, 3 :

cBvum, et per nunc feternitatis mcnsuratur Qiii ad justitiam erudiunt multos, quasi
illud ens cujus esse mensurat retcrnitas. stellse in perpetuas xternitates ; vcl ratione
Unde sicut so Iiabct quilibet actus ad id cujus mensurse pcr so accidit divi-»
inferioris, cui

est actus, ita sehabet qujElibct duratio ad sio, scilicet ratione temporis. Unde cst sen-
suum nunc. Actus autcm ille qui mensu- sus : anni seternitatis, id est seternitas, sub
ratur tempore, differt ab co cujus est actus, qua possibile esset contineri plurimos an-
et secundum rem, quia mobile non est mo- mensura excedenti.
nos, sicut in
tus; et secundum rationem successionis, Ad tcrtium diccndum, quod sicut esse,
quia mobilc non habet substantiam de nu- secundum rationem intelligendi, consequi-
mero successivorum sed permanentium. , tur principia ipsius entis quasi causas ; ita

Unde eodem modo tempus a nunc temporis etiam mensura entis se habet ad mensuram
diffcrt duplicitcr scilicet secundum rem,
: essendi secundum rationem causse. Undo
quia nunc non est tcmpus, ct sccundum suc- nunc setcrnitatis sccundum rationem videtur
cessionis rationem, quia terapus cst succcs- esse causa seternitalis. Sed ex hoc non osten-
sivum ct non nunc tcmporis. Actus autcm ditur diversitas in re, scd tantum in ratione
qui mensuratur sevo, sciUcet ipsum esse sicut nec inter ipsum divinum esse et ipsum

? ab co cujus est actus re qui-

aeviterni, diffcrt ens.
dem, sed non secundum rationem successio- Ad quartum dicendum, quod non est si-

nis, quia utrumque sinc successione est. Et miUs ratio de tempore et nunc temporis, et
sic etiam intelligcnda est diffcrentia sevi ad do seternitate et nunc seternitatis , et ratio

nunc ejus. Esso autem quod mcnsuratur assignata est.

aeternitate, est idem re cum eo cujus cst ac-
tus, sed tantum ratione; et ideo
differt
jfiternitas et nunc setcrnitatis non differunt
QUiESTIO III.

re, sed rationc tantum, inquantum scilicet

ipsa setcrnitas respicit ipsum divinum esse, Deindc quseritur de magnitudinc; et
et nunc setcrnitatis quidditatem ipsius rei, circa hoc quseruntur duo 1° utrum magnl- :

quae sccundum rcm non cst aliud quam tudo Deo conveniat, et quid sit 2" de signo ;

suum csse, sed rationo tantum. sequalitatis in magnitudine divinarum pcr-

Ad primum igitur dicendum, quod non sonarum, secundum quod in se invicem
*

est idem nunc seternitatis, tcmporis et sevi essc dicuntur.

et quando dicitur Quando est motus, est
:

angelus et Deus, potest significari tripliciter : ARTICULUS PRIMUS.

nunc vel setcrnitatis, vel sevi, vel tcmporis.
Utrum magnitudo competat Deo.
Si significetur nunc tcmporis tunc , dicctur
motus csse in illo, sicut in propria mcnsura; Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
angolus autcm et Deus, non secundum ra- quod magnitudo Deo non competat. Magni-
tionem mensurationis, sed magis secundum tudo enim est quaedam conditio materiae.
concomitantiam quamdam, prout seternitas Sed nulla conditio materialis de Deo dicitur,
et sevum cum tempore simul sunt, nec sibi nisi metaphorice. Ergo vidctur quod magni-
dcficiunt. Si autem significetur nunc aeter- tudo Deo non conveniat nisi metaphorice.
uitatis , tunc dicitur Dcus esse in illo sicut in 2. Prsetcrca, magnum ct parvum ex
mensura propria et adajquata; angclus au- opposito dividuntur. Sed, sccthidum Philo-
tem ct mobile, sicut in mensura excedcnti. sophum, omne parvum cst magnum, sicut
Si autem significctur nunc sevi, rcspondeljit ct omne paucum est multum, ut X Metaph.,
Singclo sicut mensura adsequata, et Deo sc- cap. IX, dicit. Ergo vidctur etiam quod omne
cundum concomitantiam , ct mobili sicut magnum sit parvum. Sed Deus uon est par-
Diensura excedens. vus. Ergo non est magnus.

' Parm. omitlit : « invicem.

 IUSriNCT. XIX. UH/KST. III, AUT. I. 217

;). 11(1111, iiiaKiiiludtxvsl (|iiaiililas (oiiliiiiia. iiKiht iimKHH •'«iiiil, iil(Mii (>Ht inaJiiH ohho (jiKxi
S()(l iii Ihni iioii pohvst u.HHo ('oiiliiMialio, (-.11111 iiKtliiiM , huc.ijikIiiiii (iiioil (;tiiiiii (liciiiniH

Hil siiiiplij.v ut iiuiivisiliilis. Kr^o uoc iiiUKiii- aii(|ii(Mii iKuiiiiKMii uhho iiiaKiiiiiii, ((iii uhI
tiido. pcrrfcliis iii sciciilia ct viiliiti). ['A Hiciil

t. Si (licas, (|iio(l iii 1)(M) (vst (|iiaiititas vir- oiiiMi|iol()iiliai siia virliilo oimik;s [xitijiitiaK

tiitis siMMiiuliiiii (|iiaiii diciliir iMa^^iiiis; cou- oporativas riiiidat ul iu uis opuratiir, ila [icr

Ira, Dous .sociiiidiiiii virtiitoiu siiaiu dicilMr virliiloMi a't(!ruitatis nmv. iiistitiiit ot flriiiai
poloiis. Sod liic. dividiliir [lolciilia coiilra oimikum (iMratioiioiii ni [icr virtiilcMi iiiaKiii-
uiaf^iiiliidiMoiM. Kr^o iioii iiilolligiliir i\{i tiidiiiis sikc oiiiMia iMi[)!cl (;t coiiliiict.

uiaKuilMdiiKi virliitis. Ad [iriiMUiu i^itiir dicciidtiiii, ([iiod m>i-

('oiilra ost (juod dicilur iu i)sal, cxLVi, i) : giiitiKlo sucuuduiu ratiou(;iu guuuris sui,
Maf/nus Dcus vt m«u/nn lurtus ejus. quod osl ([uaulitas, ost couditio uiaturiuj ; ot
Soi.mio. — ll(\spoMdco (licciudMiu, ([uod sucuuduiu Ikjc uou pra-dicatiir du Duo, .S(;d

iu Doo uoii [lotost csso (iiiaiililas iiisi virlM- scciiMdtiMi ratioiicin dillcrcidia' siia',; (|Ma;
tis; ot ciiiM a'([iudilas anoiulalur sucmiuImiu cousislil iii raliouo cijiiiplutiuMis, pr<jMt dici-
arK[iiaiii s[)ccioiu (luautilalis, a;([ualitas uou inusali([uomo.\[)arvo (iurimaguuiu, ([uaudo
orit uisi sociiiiduiii virlutom. Virtus auloiu, attiugit coMi[>lotaui ([uaiititatuiu.
socimdiiiM IMm1o.so[)1iiiiu, VI /i'////<:., c. ii', cst Ad scciiMdiim diccMdiim, ([uod ([uantitas
I ultimiim iii ro do [lotoutia. 1 iido ctiam dici- contimia dividitMr iii iMliMitiim, sod iioii in
tur iu VII Phi/sic, tcxt. 18, (juod virtiis ost iidiuitiiMi augctur; ct iduo raliono divisioui.<?
porfoctio ([Uiudam, ot tunc unumquo(l([UO iufiuita; quodlibot parvuni potcst liabcro rai-
pcrfoctum ost quandoairnii^it propriam vir- nus, in cujus rospcctu dicotur' maguum ;
tutom. Oimiihns igiliir illis modis quilius scd tamcn non quolibct magno cst ali([uod
I contingit [)crtingoro aduitimum ost consido- majiis, rcspcctu ciijus possit dici niinus, si-
raro virtutcm roi. lloc aiitom contingit tri- cut [)atul iu quantitato caili. Nihilominus ta-
plicitcr primo in oporationibus in quibus
: men si magnum ct parvum non dicatur so-
contingit gradus perfoctionis inveniri. Undo cundum rolationem, seu absolutc, prout
dicitur habcro virtutcm adoperandum quod consideratur, quantitas determinata ad ali-
attingit complctam operatiouem, prout dici- quam spcciem,quamvis quodlibet minus
sic
tur II Ethic, cap. v, quod virtutis est quaj sit majus, non tamen quodlibet minus est

bonum facit habontem, et opus ejus bonum parvum nec quodlibet majus est magnum,
,

rcddit. Secundo etiam rcspectu ipsius csse ut dicit Philosophus, III Cseli et mundi,
rei, sccundum quod etiam Philosophus dicit, text. 9. Nihilominus tamcn sciendum quod
I Cceli et niwidi, text. 103, quod ahquid ha- Deus sicut dicitur magnus, ita etiam dicitur
bct virtutem ut sempor sit. Item secundum parvus, ut dicit Dionysius, ix cap. De divin.

I pleuitudinem porfectionis respectu ipsiusen- nom., § 3, col. 911, t. 1, et accipit parvum

tis,secundum quod attingit ultimum naturae pro subtih, secundum quod ipse penetrat
susR. Undcetiam virtuscircuUdicitur, secun- omnia, etiam profundas cogitationes, et se-
dum Philosophum, VPAys., text. 5, quando cundum quod dicitur quod principia sunt
attingit complete definitionem suam. Si igi- parva quantitate et magna virtute.
tur virtus divina considerolur secundum Ad tertium dicendum, quod continuitas
porfectionem ad opus, erit virtus potentiae sequitur magnitudinem dimensivam, non
operativse. Si autem consideretur perfectio autem magnitudinem virtutis, quse sola de-
quantum ad ipsuni esse divinum, virtus ejus bet in Deo intelhgi.
erit ffiternitas. Si autem consideretur quan- Ad quartum patet jam solutio per ea quse
tum ad complcmentum perfectionis ipsius dicta sunt ; quia virtus iion tantum dicitur
naturse divince, erit magnitudo. Quod patct rcspectu operis ^ secundum quod hic
accipl-
ex hoc quod ipsc probat aequahtatem in ma- tur potentia, sed etiam aUis modis, ut dic«-
gnitudine ex hoc quod tota plenitudo natu- tum est.
ree Patris cst in FiUo secundum quem etiam ;

modum Augustinus dicit, VI De Trinitate,

cap. vui, col. 929, t. 8, quod in his quae non

^ CoUigitur ex lib. 1 Dc caclo, text. 116, cap. xi. ralionis. »

Nicolai. — * Parm. : « videtur. » — ' Parm. : « opeq
 »;

218 rOMMENTUM IN LIB. l SENTENTIARUM.

unde ubi natura sua, ibi est ipse, sicut
est
patuit etiam ex verbis Ililarii supra' induc-
ARTICULUS II.
tis. Sed secundum Damascenum, lib. III

Utnim Pater sit in Filio et e converso. Fid. orthod., cap. vi, col. 1002, t. 1, hoc
intelUgitur secundum rationem relationis,
A(l secuncluni sic proccditur. 1. Videtur prout in uno relativorum intelligitur aUud.
quod Pater non sit in Filio nec e converso. Ad primum igitur dicendum, quod stricte
Philosophus enim, in IV Physic, text, 23, accipiendo, non omnes modi quibus aliquid
assiii:nat octo modos essendi « in, » quorum est in aliquo, continentur in iUis octo, nisi
nulhis potest aptari ad hoc quod Pater per quamdam similitudinis rcductionem si- ;

in Filio esse dicatur vel c converso. Neque cut cssc in tempore reducitur ad illum mo-
enim totum in partibus, neque sicut
est sicut dum quo aUquid dicitur esse in loco, quia
e converso, neque sicut genus in speciebus, utrumquc est sicut mcnsuratum in men-
nequc sicut e convcrso, ncque sicut in loco, sura, sic etiam per quamdam similitudinem
neque sicut forma in matcria, neque sicut ille modus aUquem iUorum.
potest rcduci ad
iu movente, sicut regnum est in rege, ne- Si enim hoc accipiatur quantum ad unitatem
que sicut in fme optimo *, ut de facili potest essentise,tunc Pater dicitur esse in FiUo
probari. Ergo Pater non estin Filio. propter hoc quod essentia Patris in Filio est.
. 2. Prajterea, eorum quorum unum cst Unde ad iUum modum reducitur ad quem
apud alterum, ut distinctum ab ipso, unum reduceretur si essentia in FiUo esse dicere-
non est in altero. Sed Filius est apud Patrem tur. Hoc autem est per modum quo natura
ut dicitur Joan., Et Verbum erat apud
i : communis est in aUquo supposito, et redu-
Deum Ergo. videtur quod Pater non sit in citur ad iUum modum quo genus est in spe-
Filio, nec e converso. cie ; quamvis in divinis non sit genus et spe-
non est nisi relatio ori-
3. Item, in divinis cies, ut infra* patebit. Si autem accipiatur
ginis.Sed haic pra^positio « in » importat quantum ad relationem tunc reducctur ad ,

aliquam habitudincm. Ergo in divinis non illum modum quo

aliquid est in aUquo sicut
potest importare nisi relationem originis. in principiomovente et efficiente quamvis ;

Sed non eamdem relationem habet Filius enim Pater non sit principium efficiens Filii,
ad Patrem et Pater ad Filiura. Ergo vel tamen est originans ipsum. Unde Filius cst
non uterque est in altero, vel non eodem in Patre sicut originatum in originanto, et e
modo. converso Pater in Filio sicut originans in
Contra, ubicumque est essentia Patris, est originato. Sed adhuc magis proprio dicitur
Pater. Sed tota esssentia Patris est in
et FiUo in divinis Filius in Patre, etiam ex parte re-
e converso. Ergo Pater est in Filio et e con- lationis, quam in humanis ,
quia Filius ex
verso. ipsa relatione est persona subsistens sua ;

Prseterea, in uno relativorum intelHgitur enim relatio est sua personalitas, quod in
aUud. Sed Patcr ct Filius sunt relativa. aUis rebus non contingit.
Ergo videtur quod Pater sit in Filio et c Ad secundum dicendum, quod una per-
couverso. sona dicitur esse apud aliam ratione distinc-
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod tionis ; sed dicitur esse in alia vel quantum
in divinis pcrsonis cst duo considerare sci- : ad essentiam, vel quantum ad inteUoctum
licct essentiam, quffi est una et cadcm, et re- rclationum, quia in una intelligitur alia,
lationes quibus distingnuntur et secundum ; quamvis unum relativum ab altero sit dis-
iitrumque Patcr dicitur esse in FiUo ct e tinctum.
converso, sccundum diversorum assignatio- Ad tertium dicendum, quod si accipia-
ncs. Sccundum cnim tres doctores, qui in tur Pater esse in FiUo propter unitatcm
Augustinum, Ili-
Litfcrn inducnntur, sciUcet cssentiae, eodem modo est Pater in Filio et
larium% Ambrosium, hoc dicitur proptcres- Filius in tunc hajc prscpositio
Patre : et
sentiffiunitatem, quia essentia Patris est in in » non importabit aUquam relationem
f(

Filio et Pater non deserit naturam suam realem, sed tantum relationem rationis,

' « hoc est in bono. » Forte « omnino.

Nicolai : : — Dictum autem est verba sub Hilarii nomine al-
'Ambrosiaslrum intellige, sicul et Ililarium dia- lala a Magistro, apud verum Hilarium in lib. De
conum romanum, ut creditur, ctsi ab Ecclesia Trinit. legi.
degenerem postmodum, sed non in hoc. Nicolai. — • 3 Dist. V. — '•
Disl. XXV, art. 3.
 '

IHSTINCT. XIX. UliyivST. III. .\lll. II. <H9

(|il;ilisnsL iiil(T ('S.S(Mili;iiii cl |i(ii\S(iimiii, st^ l';ilcr sil iii l''ili(i, cl c (((iivitso ; (|ii(mI iho-
(•iiiKliiiii (|iiiiiii ('.s,s(Mili;i (liciliir c.s.sii iii pnr- li;il (•(iii.s(((|iiciil()r ciiiu dicil : ,( (jniu iijciii-
soim. Si;iiil(Mii li(»c ;icci|(i;iliir c\ (i.iiic rcl.i- liido diviiiilalis ohI iii Kilio, (piod in Palro
lionis, liiiK^ osl, jiliiis tnodiis, nl diclnin csl, csl, lioc d in |'ili(» chI. i> Kf, ratio hiiji taliH
.S(M'nii(liilil (livcr.s;iiii li;d)iliidiiiciii r;ilris ;id csl . ri(!iiilii(lo (livinil;itis iii iiln.(|ii(. oslcndit
JMliniii, (^l l<'ilii ;id r;ilroiii. (jiiod (|nid(|iii(l csl iii iino, cst. in ;dio , (|iii;i

si iiiii dccs.scl i|iio(| allcr lijijicr^d, nciitcr

pcrlcctns •'s.snl : ijniii dans il(;il;it(wii, danit
RXTOSITIO nilM K I'.AI{T1S TKXTIJ«. ,„,,(..11 snl,.slantia\ h.i.t; .•! ila iit(M-.,ii(,,

scilic('t Pjilcr (Ijiiis cI I-iliiis rcci|)i(;ns, li;ilt(!-

« In p:(MionilioiUMii ct ;.^('ii(M^;itioiicm ^inni i"<'t t;inliiiii |»;irl(!iii '

d('il;itis. Kt il;i |t;ilct

tui. » .4"'lcrnit;is pcr ;iiiiios Dci inlcllif^ilnr, (piod nisi lolnni (iiiod iiiiiis Imljcl, ;dt(jr ac-

nonproptcrsui niiilliliidiiicni, cniu sit nnaol cipiat, pliiiiitndo divinil;itis iu utro(|uo osso

siniplox, sod in(|u;uituiu virtuto coniproluin- uou |iotost. Sod ad lioc (piod ost totnni (piod

doro potost um^iiaui uuiltiludinoin iiiforio- ost in 1'iitro csso iu Kilio, so(|niliir P;iln!iu
rls inousiira», (pi;i' divisihiliscst. Sicnloti;ini o.ssc in l'"ilio : fjuiii nI)icuiiu|no (!st lot;i im-
diciiuiis, ;inlo uuiuduni lciupus rni.sso, nou tnra l*idris, ibi ost Palor. Kr^^o iid ploiiiliidi-

(juidoiu in ro, scd soouuduui iiuagiimtiouoiu nein doiliilis iii utroijuc, soquilur l*atroni
prout inia.niuaiuur touipori quod cuiu os.sc iii Kilio, ct c couvcrso.
I ,

uiuudo iucopit, possihiliMU 1'ui.ssc iulditio- otiam construcndum cst lioc

Siinilitcr

ucin tlori ox jKirto anto, (|u;v additio tota sui) (piod dicit « Quia plcnitudo dcitatis iii Kilio'
:

a^tcruitatc coutinotur. ost, qiiod iu Patrc cst, hoc ct iu Kilio cst; »

« Coutitomur diviuitatis uaturaiu omncm id cstad plcnitudiucm dcitatis hoc scquitur.

perfecto osso in siug:ul;i suarum liyposta- « Ncc eumdem nativitas » quia nihil a :

soon, » id cst totam ot pcrfoctam, ot similo scipso uascitur « nec aliud csse permit- :

iu scciuoutilms iiccipioudum cst. tit^; » quia uihil nascitur ex aliquo vivo,

« Ncc cxemplum idiquod rchus divinis nisi ad minus camdem naluram iu specie

comparatio humaua prsestabit. » Vcrum est, accipiat hoc modo ut nomcn fiiiationis con-
quofi sufficicntor divina demonstrct quia : sequatur. Unde cum divina natura non pos-
in qualibet similitudine invenitur major dis- sit multiplicari in diversa secundum uii-

similitudo, ut supra, u distinct., dictum est. merum, co quod est immaterialis, rostat ut
« Sed quod non intelligibilc ost homini, Deo camdcm numero naturam accipiat : et ita
possibile est. » Cum cnim divina natura et iiUud non est, sed aUus.
virtus, quae infiuita est, nostrum intellectum « Non per dupUcem convcniontium gcne-
exccdat, nihil quod intcUigere possimus est rum coujunctionem, » sicut conjunguntur
quod Dcus faccrc non possit; sed multa quie aUa similia iu genorc, ut oquus ot asinus, ut
intolUgere non possumus facere potest , et procreotur nova specios nec per insitam : ((

in ipso esse possunt ct sunt ; non cnim in capacioris substantiae naturam, » sicut in
60 potest esse aliquid quod non sit, nec est arbore inseritur ramus altcrius arboris :

aliquid quod non esse possit quia mutabi- : « scd per naturse unitam similitudinem, »

Us csset, si sibi aliquid posset addi vel sub- id est convenientiam in una natura secuu-
trahi. dum numcrum. Si cuim in una uatura se-
« Id divina? veritatis ratio consequatur; » cundum speciem tantum esset convenien-
quasi dicat : sufficiat nobis ad credendum, tia , dicoretur similitudo, sed non unita'.
quasi ratio vel medium probans, divina vc- «Por nocessitatem vivee naturse, » id est
ritas, ex qua nobis sacra Scriptura tradita Filii,qui est vivens iiatura « ex vivente ;

est, quamvis ex rerum naturis ratio sumpta natura, » Patre qui est vivens natura , ;

dissentire vidoatur. «dum res, » scUicet essentialis, « non dif-

(( Patrem igitur in FiUo et Filium in Patrc fert, dum naturam Dei non degenerat nati-
esse. » Sic construc, Patrem esso in Filio, et vitas, » sicut ost quando proptcr indisposi-
Filium in Patrcm. Perfecta plenitudodivi- ((
tionem matoriae non recipitur species agen-
nitatis in utroque est » id est, ex hoc quod ; tis completa iu patiente, sed degenerat in
plena divinitas in utroque est, scquitur quod aUud genus.
< Parm. : « terminum. » — = Al. : « in Filio, lioc tivitas...nec aliquid esse permiUit. » — * Al. : « in-
est, quod in Patrc est. » — '
Al. : « Nec eaclcm na- finilam. » -^ 5 Pann. « imitas. » :
 ;

2r.O COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM,

tione probat, quod noc sicut individua in
DIVISIO SEGUND.E PARTIS TEXTUS. spccie, ibi : (( Si voro dicunt, nomine perso-
nae non speciemsignificari, sed aliquid
Sed Jam nunc ad propositum redca-
« singulare...,sicquoqueilloseademratiocon-
mus. » Ilic ostendit secundo modo iequalita- futabit. » Secundo, ibi Alio quoque modo
: ((

tem in magnitudine diviiiarum personarum, idem probat Augustinus, » probat idem sic.
removendo ea quse ina^qualitatem facere Nihil unum existens liabet sub se species,
possent, et dividitur in partcs duas : in sicut genus; vel individua, sicut spccies.
prima ostendit veritatom; in sccunda solvit Sed essentia divina est una numero. Ergo
quamdam contrarietatem, ibi : (( Ilis autem neque se habet ad personas sicut genus ad
videntur adversari quai quidam sacrse Scrip- speciem, neque sicut species ad individua.
turjB tractatores catholici in suis scriptis tra- Notandum etiam, quod essentia divina
(( '

diderunt. » Prima in duas in prima oston- : non est materia trium personarum. » Hic
dit quod divinai personai non conveniunt in ostendit, quod tres personai non conveniunt
essentia sicut in toto in secunda ostendit ; in essentia sicut in parte et circa hoc duo ;

quod non conveniunt in essentia sicut in facit. Primo ostendit quod non conveniunt
parte, ibi « Notandum etiam, quod es-
: in ipsa sicut in parte materiali; secundo
sentia divina non est materia triuni per- quod non conveniunt in ipsa sicut in pro-
sonarum. » Prima in duas in prima os- : prietate formali, ibi His quoque adden-
: «

tendit qu(jd personee divina^ non conveniunt dum, quod tres personas non ita dicimus
in una cssentia, sicut partes in toto integrali; esseunamessentiam..., sicut dicimus aliquos
in secunda, quod non conveniunt in essen- tres homines ejusdem sexus unam esse
tia, sicut partes in toto univcrsali, ibi : naturam, vel unius naturee. » Primum sic
(( adjicicndum est. » Primum ostendit
llic probat. In omnibus quse constituuntur ex
dupliciter ex verbis Augustini. Primo sic : una materia, sicut annuli cx auro, plus est de
ubicumque totum integrale, oportet esse
est materia in pluribus quam in uno. Sed non
partes diversas per cssentiam. Sed in divinis plus est de essentia divina in tribus personis
pcrsonis non est essentiaj vel naturae diver- quam in una tantum. Ergo neque se habet
sitas. Ergo non sunt partes unius naturai, ad personam sicut materia. Eodem modo os-
quasi integrantcs ipsam. Secundo ibi : tcndit quod non conveniunt in ipsa sicut in
« Item in eodem capite, » ostendit idem per proprietato formali, sicut dicimus homines
similc quia sicut in una pcrsona, scilicet
;
cjusdem complexionis essc unius naturae :
Patre, invcniuntur plura attributa, ut boni- quia in his majus aliquid sunt duo quam
tas, sapientia ct hujusmodi; ita in natura di- unus, quod non cst in divinis pcrsonis.
vina invcniuntur plures personai. Sed Pater Ilis autem videntur^ adversari quse qui-
((

non dicitur esse compositus cx pluribus at- dam sacrse Scripturae tractatores catholici in
tributis sicut ex partibus, quia simplex est. suis scriptis tradiderunt. » Hic solvit contra-
Ergo pari ralione, quia natura divina sim- rictatem, et circahocduo facit : primo in-
plex est, non critcompositaexpersonis sicut ducit contrarietatem ex verbis Damasccni,
ex partibus. qui videtur dicere, quod essentia est sicut
« Hic adjicicndum. » Hic ostcndit quod species, et personse sicut particularia se- ;

pcrsona? non conveuiunt in essentla sicut in cundo ponit solutionem, ibi « Ilaec autem :

toto uuiversali ; et probat hoc duplicitcr. quae hic dicuntur, licct in scrmonis superfi-
I'rimo sic : omne genus praedicatur plurali- ciealiquidafidealienumrcsonare videantur,
ter dc pluribus sjjeciebus simul acccptis, vel sane tamen intolligi qucunt. » Et circa hoc
de pluribus individuis sub illis spcciebus duo facit primo exponit qualiter intclligen-
:

homo et asinus sunt anima-

fontentis, sicut dum sit quod cssentia est sicut spccies prse-
lia, duo homincs duo animalia. Sed es-
ct dicata de personis sicut de partibus quia :

sentia non prjedicatur in plurali de tribus scilicet hoc dicitur sccundum similitudinem
personis non enim dicimus quod tres per-
: quamdam, et non secundum proprietatem
sonae sunt tres essentise, sed una cssentia. secundo ostendit qualiter intolligcindum sit
Ergo tres persona3 non conveniunt in una quod dicit personas numero diffcrrc, quia
cssentia sicut spccies in genere. Eadem ra- scilicct sunt relationibus distinctae ut una

' Al. : « sciendum est, » etc — * Al. : « Ex his autem videtur, » etc.
 IHSTINCT. XIX, UUyiCST. IV, AUT. I. «51

noM sil iillora, nf iioii jirr rssdiilimii «livi- Pattir «st aiiiiuid TiinitntiH »1 nuii rKt Trl-

liain, iil (|iin(l «'st iii iiiia iioii sit iii alia, ilti ; nitas. Ijko ust pars inttiKralis rrinitJiliH.
(( (.IntMJaulcin .lo.uiiKvs (licit liyiMtslasos (lif- i. rra'l(!r(5a, (j.\ sola nafnra niiii(|iiaiii

('(irro iimnoro, nim nalnra; iii oo (|n(»(l noii coiislilnnnlnr ros natiira', r\ pra-cipno ulii

(lillbrro iiatnra ait, vori.ssiino loiiiiitiir. » snnt plnnjs los natiira! iii iiiia natnra. Sixl
(( SciciKlnin ost 1^11'^', tanlani a'(pialila- in nna natiira divina snnt pliinis nis iiatii-

toinosso in Trinifatc, olc. » llicpniital lcrlio ra;, .scilic(jl |)oisona'. riiKo o|)oii(!t (piod ad
av|iialilatoin inaf^niliidinis p(!rs(>iiariiiii o.\ conslitntiononi p(!rsoiia! arK|iii(l alind natnra»
raliiMio voritalis, sic. IlbioiiiiKpK^ oaduin cst iliviiiai advoniat ; ct 8ic crit ilii aliipiid iiil(!-

vcritas ct inaf^Miitndo, iion cst iiuijor iiuiKni- k'"''!"'" ^"*^ plnrilins.

tudo ot vorilas sociiiidiim r(!in. Krj^o nlii (lonlra, omiK! lolniii inlcf.,'ralc (!st compn-
noii (!sl major voritas, noc major map^ni- sitnmcx paiiilnis. Scd in l)(;o nulla cst com-
tudo. Si'd nou ma^ns vcruin cst iwa p(!r- posilio, scd sninma sim[ilicilas, nt siipru '

sonas cssc (luain nnani tanlnin. Krj^o non lialiituin cst. Krgo in divinis non cst totuin

ost inajor mafj^nitiKlo trium pcrsonurum intcf,'ralc.

(piam unius lantuin. Soli;ti(). — licspondco diccndum, (piod

Pra'lcrea, cnni Dcns dicalur trinus, non
(( ratio tolins intcgralis consistit in c(jmposi-
dcbct dici triplcx. » llic condudit c.\ dictis, tionc; ratio autcm partis intof,'raIis haliet

quod Dcus (luamvis dicatiu" Irinus, non ta- imporfcctioncm annc.\am (juiljiis divina ,

mcn diccndns cst triplo.x. In illis cnim rcbus sinqilicilas ct pcrfcctio rcpugnat undc nou ;

invcnitnr triplicitas, ubi Iria cxccdunt polcsl ilii cssc tolum intc^^ralc ct pars.
unum in mat^nitudinc. Scd trcs pcrsona) Ad primum igitur diccndum, (piod quan-
non oxccdnnt unain in magnitudinc. Erf,'o titas virtntis non attcnditur sccundnm divi-
non cst diccnda triplicitas trium pcrsonarum sioncm virtutis intrinsccus sed magis atton- ;

respoctu unius. ditnr ejus divisio rcspectu cxteriorum, vol

secuudum numerum objcctorum, vel sccun-
dum intensionem actus, vel secundum mo-
QUillibriO IV. dos agendi. Unde patet quod in quantitato
virtutis non est ratio totius et partis inte-
Ilic qua^ritur de duol)us, secundum duas gralis ,
quia partes integralos sunt intra
rationos qua3 inhac lcclionchabcntur. suum totum.
Circa primam probationem cjuairuntur Ad secundum dicendum, quod in divinis
duo : 1° utrum in divinis sit totum inte- unitas vel dualitas non ost pars tornarii nisi
grale; 2" utrum sit ibi totum universale. secundum rationis acceptionem. Cujus ratio
est, quia alio modo est numerus in rebus di-

ARTICULUS PRBIUS. vinis ot in rcbus creatis, et alio modo unitas.

Cum enim unum sit quod est indi\'isum in
Utrum in divinis sit totiim integrale. se etdivisum ab aliis, unumquodque autem
creatum por essentiam suam distinguatur
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur ab aliis; ipsa essentia creati, secundum
quod in divinis sit totum integralc. Ubicum- quod est indivisa in se et distinguens ab aliis,
que enim est quuntitas aliqua, ibi est ratio est unitas cjus, et plures unitates consti-
totius integralis, cum omnis quantitas in tuontes numcrum personarum creatarum,
partes divisibilis sit. Sed in Doo estquantitas sunt plures essentiae congregafse secundum
virtutis. Ergo est ibi totumintegrale. numerationem, ita quod nihil est in una
2. Prseteroa, sicut quantitas continua iu- quod sit in aha secundum numerum idem.
tegratur ox suis partibus, ita et numerus. Sic orgo numerus in robus creatis habot ra-
Sed in divinis ost numerus personarum, tionem distinctionis cujusdam coacerva-
et
scilicet tornarius, cujus pars quffidam est tionis distinctorum per ossentiam, ot ox hoc
unum ot duo. Ergo vidotur quod sit ibi habet rationem totius integraUs. Unitas
totum integralc. autem personalis cst ipsa proprietas relativa
3. Itera, quidquid est aliquid aUcujus et distinguens uuam personam ab aUa, et non
non ost illud, ost pars intogralis illius. Sed essentiam ipsius porsonai ; unde tres perso-

' Distinct. viii, qusest. iv, art. 1,

 ;

252 COiMMENTUM IN LIB. 1 SENTKNTIARUM.

iicCnon siint difFerentes per essentiam, ciim 3. Item, supra', exverbis Hilarii habitum
uuu uumero esseutia sit in tribus persouis. est, quod Filius Dei generis sui potestatem
Et ideo uou potest ibi esso coacervatio, sed in habitu assumpta^ humilitatis ^ exercuit.
tautuui distinctio. Et propter hoc numerus Genus autem suum nomiuat uaturam divi-
nou habet ratiouem totius iutegralis, uisi uam ". Ergo videtur quod essentia sit genus
forte secundum quod in ratione coaduuan- ' et universale respectu personarum.
tur ratioues proprietatum personalium. Sed 4. Praeterea, scientia est species cognitio-
per hoc non erit integratio alicujus rei, sed nis. Sed de Deo utrumque dicitur, scilicet
in ratione tautum. quod cognoscit et scit. Ergo videtur quod in
Ad tertium dicendum, quod liaec est falsa: divinis sit totum universale.
Pater est aliquid Triuitatis, si iulelligatur Coutra, ubicumque est universale et par-
partitive sig-uificaretur enim quod haberet
; ticulare, particularia sunt poteutia in suis
partem ex hoc quod ali-
esseutiae Triuitatis, universalibus sicut differentiae in geuere.
quid, cum sit neutrum, essentiam siguiflcat. Sed in divinis non est aliquid in potentia.
Sed ha3c est vera Est aliquis Trinitatis,
: Ergo non est ibi universale et particulare.
quia " scilicet uou est tot personse quot est Praeterea, omne
superius est pars integra-
Triuitas quia Triuitas cst tres persouae,
: lis constitueus definitionem inferioris uude ;

et nou Pater. Sed ex hoc quod est ahquis dicit Porphyrius, in Prsed., cap. Dediff., » ((

Triuitatis uou scquitur quod sit pars Triuita- quod genus se habet ad similitudinem ma-
tis, uisi secuudum rationem ut dictum est. , teriae, et dilTereutia ad similitudinem formae,
Ad quartum dicendum, quod naturae di- et species ad similitudiuem compositi. Sed in
vinai uihil additur ad constituendum rem divinisnon est totum integrale et pars. Ergo
naturai, cum in Deo idem sit quo est et quod etiam nec totum universale et pars sibi res-
est, sive qui est. Distiuctio autem non est ex pondens.
ratione natur», sed ex ratioue proprietatis SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
rolativce; quae quidem secuudum quod , in divinis non potest esse universale et par-
comparatur ad essentiam, est ratione tautum ticulare. Et hujus ratio potest quadruplex
et non re ab ipsa difFerens prout autem ; assignari : primo, quia, secundum Avicen-
comparatur ad correlativum cui opponitur, nam, II parte Logicge, cap. ii, ubicumque
facit realem distiuctionem personaB, ut supra est genus et species, oportetesse quidditatem
dictum e&[\ differentem a suo esse, ut prius dictum est';
et hoc in diviuis non competit; secundo,
ARTICULUS II. quia esseutia universalis non est eadem nu-
Vtrum in dwinis sit totiim universale. mero in suis iuferioribus, sed secuudum ra-
tionem tautum; essentia autem divina est
Ad secuudum Videtur
sic proceditur. \. eadem numero in pluribus personis tertio, ;

quod in divinis sit totum universale. Quid- quia universale exigit pluralitatem in his
(}uid enim praedicatur de aliquo substautia- quae sub ipso continentur vel in actu vel
liter et nou conversim, praedicatur de ipso iu potentia in actu sicut est in genere,
:

ut totum uuiversale de parte subjectiva. Sed quod semper habet plures species iu poten- ;

essentia diviua, vel Deus, hoc modo praedi- tia sicut iu aliquibus speciebus, quarum
catur dc Patre Pater enim est essentia di-
: forma, quantum est de se, possibiUs est in-

vina, sed non quicumque est essentia divina veiiiri in multis, cum omuis forma sit de se
est Pater. Ergo ibi est totum univer.sale. communicabilis sed quod iuveniatur tan-
;

2. Praeterea , uuiversale et particulare tum iu uuo, est ex parte materiae debitae illi
dilferunt, sicut commune et proprium. Sed speciei, quae tota adunatur in uuo individuo,
in divinis invenitur commune et proprium ut patet iu sole, qui constat ex tota sua ma-
quia essentia est communis, et relatio est teria ; et ista pluralitas est secuudum nume-
propria personae. Ergo est ibi uuiversalc ct rum, qui immerus simpliciter est fuiidatus
particulare. in substantiali distinctioue : tres autem

' Al. : « intelleclu. » et non Pater. »'CEetera desunt.

» In Parm. : « Est aliquis Trinitatis ex quo non
:
» Distinct. ix, art. 1. —
* Distinct. v, ex lib. IX

potest conclufJi quod sit pars Trinitatis, nisi secun- De rnn., § 51, col. 322, t. 2. — ' Parm. : humani-
«
dnm quia scilicet non esl tot personse
rationem : tatis. » —8 Parm. : « divinam. » — ' Distinct. vm,
quol est Triaitas quia Trinitas est Ires persoiise,
; q. I, art. 1.
 IUSTINCT. Xl\. UII1':ST. IV, AIIT. II, l/l (.HM?ST. V, Alli. I. W.'l

iitiiiKMaiiliM' lali iiiiiikmo, nl tulr, (|iM' «'sl vrrila.s iiicrcala ';

'.\" i\r <oii(li-
pri.-^oiia* iioii

(iitliiiii osl, ot idiMi (>ss(<iilia iinii lialict ratio- lionihiiH V(!rilatiH, Hciliciit iutcniitatij et i(i-

lUMii imivor.salis ; (|iiarlo, (|iiia parliciilaro (Miiiiiiiiitahilitatc lijiiH.

.soiupor so Iiiiliul n.\ aildilioiio ad iinivrrsalo.

Iii anlcm,
divinis proplcr simmiam simpli- AllTlClLluS 1'UIML.S.
cilatom. non («sl possiliilisaddilio, d idroiicc
imiv(M'sal(^ iicc i»arliciilaro. L/lrtnn vcritas sit csscntin rci.
Ail priimmi ip^itiir diciMidiim, ipiod modiis
pra'dicaiidi proporlioiialiir ijtsis rcluis do Ad [iriimmi sic. proccditiir. I. Vidcliir
ipiiliiislll [traMlicalio; ciim, S(VMiii(liim llila- ipiod vciit.is sit idcni (piod ('s.scnlia rci •.

riimi, IV />(• Trmif., ^ li, col. 107, l. 2, Dicilcnim Angiistinus, iih. II SiililiKinitnian,

sorino sit roi siilijoctus. lludo sicut uulla ros c. V, (;ol. 1,8H9, 1. quod
voriim est id ipiod
«

iucroaluris iuvouilur similis o.\ toto uniiali est » ct ah aliis dicilnr ipiod vcrimi est
,

ossoulia^ iu trihus porsouis, s(3d so(MIU(1uiu indivisio (!ssc ct cjiis qiiod ost. Mrgo iimim-
ali^piid oliam imllus modiis pra'(licaiidi
: ila ipiod([uo dicitnr voriim, .sc(Miiidiim (jiiod
iu crealuris ost similis Imic nunlo i»ra'di- autcm ost actiis ess^Mitia»,
liaiictosso. Ksso
candi (]uo ossoutia vol \)eus do trihus [»orso- Ergo cum umiUK^uodquo veritate rormaliter
nis pr.Tdicatur. Dico igilur. (piod socuiidum sit verum, vidotur quod oinniuo ideni sit

id (piod taotum ost iu ohjoctiouo, liahol si- vcritas ot essentia.

nulitiidinom niodo pra'dicaiidi lotius
cuiu "2. Praitcnvi, qua'cumque diMcrunt ro vol
«nivorsalis, sod dillbrt socuiulum alia (jua': rationo uiium [lolost intclligi siiio altoro;

supra dicta sunt. undo etiam secundum Hoelium, lib. De heb-

Ad socundum dicenduin, quod coininuno, (lom., co\. 1312, t. 2, [)otest jntclligi Deus,
(luautum cst do so, nou dotcrmiiiat roi coin- non iiitoUccta ejus iionitate. Scd csscutia rei
inunitatom, vol ratiouis, sicut uuivorsalc ;
non [wtest intclligi siue vcritato. Ergo es-
ct ideo ossontia potost dici connnunis, non sentia rei et veritas non dilferunt nequo ro
autom universalis. neque ratione.
Ad
tortinm dicondum, quod Ililarius lo- 3. Itcm, quidquid difrcrt secundum ratio-
quitur ad similitudinem crcaturarum, prout ncm ab cntc, se habet exadditione ad illud.
communitor loquondo dicimus, gonus ho- Sed quod habct se ex additioue ad aliquid
minum unum geuus secundum quod esse, contrahit ct determinat illud, sicut se habet
est mnUitudo aliquorum se habentium ad homo ad animal. Cum igitur verum non
unum principium; ita etiam dicitur genus contrahat ens, quia verum et ens conver-
divinuni ipsa pluralitas personarum, secun- tuntur, videtur quod veritas neque re ne-
dum ordinem emanationis ab uno principio, que ratione ab ossentia differat.
qui est Pater. 4. Praterea, Anselmus, lib. De veritaie,
Ad quartum dicendum, quod in creaturis cap. XI, col. 480, t. 1, dicit, quod veritas est
qusedam invcniuntur quaj tam secundum rectitudo sola mente perceptibilis. Constat
rationem gencris, quam secundum rationem autem quod loquitur metaphorice de recti-
speciei dicunt aliquid perfectionis. Unde at- tudine, quia rectitudo proprie dicta est pas-
tribuitur Deo utrumque secundum propriam sio continui. Sed bonitas et justitia secun-
rationem, sicut patet in cognitione et scien- dum propriam rationem habent quod sint
tia. Et haec quidem quamvis in creaturis se rectitudo sola mente perceptibihs. Ergo vi-
habeant sicut genus et species, tamen in detur quod veritas re et ratione sit idem quod
divinisnon sicsehabeut quiaunum,secun- : bonitas et justitia.
dum rem nihil addit super alterum, sed so- 5. verum dicere
Contra, contiugit aliquid
lum secundum rationem. et de ente et de non ente. Sed non entia non
habent essentiam. Cum ergo omne verum
QU^STIO V. veritate sit verum, videtur quod veritas non
sit idem quod essentia.
Circa secundam probationem quseritur de 6. mente per-
Praiterea, veritas est sola
veritate ; et quceruntur tria : 1°
quid sit ve- ceptibiliS; ut patet per Ansehuum. Sed illud
ritas ;
2° utrum omnia sint vera una veri- quod est sola ment?. perceptibile non est in

Parm. addit ; « sive prima. » — « Parm. omittit : « rei. »

 ;

254 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

sonsibilibus, scd tantum in intelligibilibus tur relatio adaequationis, in qua consistit ra-
essentia autem est in utrisquc. Ergo essentia tio veritatis. Unde dico, quod ipsum esse rei
et veritas non sunt idcm. est causa veritatis, secundum quod est in
7. Itcm, veritas ct falsitas sunt tantum in cognitionc intellcctus. Sed tamen ratio veri-
complcxis quia singulum incomplexorum
;
tatis pcr prius invcnitur in intcllcctu quam
ncque verum neque falsum cst. Sed csscntia in re : sicut etiam calidum et frigidum, et
estrerum incomplexarum. Ergo non est alise causaj sanitatis, sunt causa^sanitatis quae
idcm quod veritas. est in animali, ct tamcn animal pcr prius di-
8. Itcm, veritati opponitur falsitas. Scd citur sanum, signa sanitatis et causa sani-
ct
falsitatcm contingit invenirc in entibus, si- tatis dicuntur sana secundum analogiam ad

cut dicimus aurum falsum : sed de ente non sanum quod de animali dicitur. Undc dico,
diciturnon cns. Ergo falsum non cst idcm quod vcrum per prius dicitur de veritatc in-
quod non cns ergo ncc veritas est
; idcm tellectus, et de emintiatione dicitur inquan-
quod essentia quia si contrarium de contra-
;
tum est signum illius vcritatis de re autem ;

rio non praedicatur ut idcm, nec oppositum dicitur, inquantum cst causa. Unde res dici-
de opposito. tur vera quae nata est dc so facere veram op-
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod prehcnsionem quantum ad ea quaj apparent
eorum quic significantur nominibus, invc- exterius in ipsa ; et similiter dicitur falsa res
nitur triplex diversitas. Quaidam cnim sunt quae nata cst faccre, quantum ad id quod
quse secundum essc totum complctum suut apparet exterius de ipsa, falsam apprehen-
extra animam; et hujusmodi sunt entia sioncm, sicut aurichalcum dicitur aurum
completa, sicut homo et lapis. Qu£Edam au- falsum. Et inde est etiam quod homo dicitur
tem sunt qua3 nihil habcnt extra animam, falsus, qui dictis vcl factis ostcndit de se
sicut somnia ct imaginatio chimcrai. Quse- aliud quam sit; et per oppositum intelUgi-
dam autem sunt quse habent fundamentum tur veritas quse est virtus in dictis et factis
in re extra animam, sed complementum ra- consistens, ut dicit Philosophus, V Metaph.,
tioniseorum quantum ad id quod est for- text. 34*. Utraque autem veritas, scihcetin-
male, est per opcrationcm anima^, ut patct tcUectus et rei, reducitur sicut in primum
in universali. Humanitas cnim cst aUquid in principium, in ipsum Deum quia suum essc ;

re, non tamen ibi habet rationem universa- est causa omnis esse, et suum inteUigerc est
lis, cum non sit extra animam aUqua huma- causa omnis cognitionis. Et ideo ipse est
nitas multis communis sed sccundum quod
; prima vcritas, sicut et primum ens unum- :

accipitur in intellcctu, adjungitur ci per quodque cnim ita se Iiabet ad veritatcm si-
operationem intcUectus intcntio, sccundum cut ad esse, ut patet ex dictis. Et inde est
quam dicitur species et similiter est do
: quod prima causa essendl est prima causa
tempore, quod habet fundamentum in motu, veritatis et maxime vera sciUcet Deus, ut
;

sciUcct prius et postcrius ipsius motus; sed probat Philosophus, II Metapk., tcxt. 4. Ve-
quantum ad id quod est formale iu tempore, ritas autcm cnuntiationis reducitur in prima
scilicct numeratio, completur per operatio- principia per se nota sicut in primas causas;
nem intellectus numerantis. SimiUter dico et prsecipue in hoc principium^ quod affirma-
de veritate, quod habet fundamentum inre, tio et ncgatio non sunt simul vera, ut dicit
sed ratio ejus complctur pcr actioncm intcl- Aviccnna, II parte Logicas, cap. iv. Sic ergo
lectus, quando scilicet apprehenditur eo patet quomodo diversaj defmitioncs de veri-
modo quo cst. Unde dicit Philosophus, tate dantur. Quaedam enim veritatis defmi-
VI Metaph., text. 8, quod vcrum et falsum tio datur secundum hoc quod vcritas com-
sunt in anima; sed bonum et malum in re- pletur in manifcstationc iiitcUectus; sicut
bus. Cum autem in re sit quidditas ejus et dicit Augustinus, lib. De vera religione,
suum esse, veritas fundatur in esse rei ma- cap. xxxvi, col. 151, t. 3 « Veritas est qua
:

gis quam in quidditatc, sicut et nomen entis ostcnditur id quod est ; » et HUarius, V De
ab csse imponitur ; ct in ipsa operationc in- Trinitate, § 14, col. 137, t. 2 : (( Verum est
tellectus accipientis esse rci sicut est per declarativum aut manifestativum esse^. »
quamdam similationem ad ipsum, complc- Quaedam autem datur de veritate secundum

1 Colligitur ex lih. IV Elhic, c. xiii. Nicolai. — mum.

» iEquivalenler tantum habetur apud D. Ansel-

J
 IHSTINCT. XIX, {)V/FS'V. V. AIIT I rM
i|iiimI liiihol rniiilaiiUMiluiii iii ro, siciil ilhi las (li<il ralinnciii |ii'r (|uaiiM!HS4-iili<'i npliim-
AuKU'*liiu, W So/i/of/.,cn\), v, (•(•!, KS'J, t. I : tui" ad ap|>('lituiii, ita vcrilaH (licit ralii»ii(Mn

(I V(M'iiiii ost i(l (|ii()(l (^st; » ol alia iiiaKi^^tra- [)or (|uaiu (moiilia (irdiiiatur ad iiit^illcrtuiii.

lis' : (( V(M'iiiii (vsl iiidivisio (^sso (^l (>JiiS(|U(>(l lliKh; siciit iiiilliiiii csso apiiclilur aiiidta ni-
(vst ; » (Ualia AvitM^iiia', Iracl. VIII Mrfnp/i.: lioiic lioui, ita iiiilliiiu cssc iiilijliiKilur aiurila
(( Vorilas ciijiisipKi roi, ost pr(t|»riolas siii laliuiio vori. iNiliihtiiiiiius laiiKtii alia csl ra-
(vsso(|UOil slaliililiiiu (U (^st. » (Jiiavlaiii aulciii lio vori ot alia ralio onlis. hiiplicitor (;uim
datitr sivuiiduiii coiiuiioiisiiratioiKun (\jiis dicitur aliipiid iiou pos.si; iulitlliKi siiK^alturo.
qiiod (vst iii iiitcll(v-lii ad id ipiod ost iii n\ Aiit ita (pK»d uiiiiiii ii(»u possit iiilitlli^i si

sicul diciliir : Vorilas ost ada^ipialio roi ad iioii poiialiir alhiniui oss(!; (it sic dicitiir

iiilclliMluiu; ol Aii^ustiuus, ulii supra : (piod (!SS(; iiou [»ol(!st iiitolliKi f>"i<5 vcro, Hiciit
a Voruiii ost ipiod ila so habot ut (^Of.^uil(nM otiaiii iioii [)ot(5st iiilollif^i sino lioc. ([iiod OHt

vidotiir si vclit ot [lossit cof.!:noS('oro. » (^Mia»- osso iiitolli^ihili!. Sivo ita ipiod ((iiaiidocuin-
(laiii autciii datur do voritato socuiidiiiii ipic, iiil(!llif^'itur iinuiu, iulcHi^Mliir alh^ruiii,
(]Uod appr(^|)riatur l*'ilio, cui oliaiu a[)|»ro- siciit (priciiiiKjiK! iiiltilliKit lioiuiiK!iu iiil(!Hip,nt

prialur coL^iiitio, ab AuKUsliiio,

scilicol lil). aniiual. Kt Ikh; iiiodo <( cs.so » [lotost iutollif,''!

Dc vera relig., cap. xxxvi, col. 151, t. 3 : sino voro, scd non e convcr.so : ([uia vcruin
« Voritasostsuniiuasiiuilitu(loprincipii(]uaj non est in rationc ontis, scd cns in rationc
siiio ulla (lissiiuilitudino ost. » (Jiia-dain au- vori; slcut potost ali([uis iiitcllifj^cro cns, ct
toiu datur do vorilalo, coin|)reliciKlons oiu- tanioii non intcUigit ariijuid dc rationc intcl-
ncs voritatisaccoptionos, scilicot Voritasest : ligihilitatis; scd nuiK[uani potost intclligi
rcctitudo sola nionto porccptibilis. \\\ recti- intcUigibilc, sccunduin hanc rationcin, nisi
tudino tangitur coinincnsuratio; et in hoc intclligatur ons. Undc etiain [)atet ([uod cns
([uod dicitur sola mcntc porccptibilis, taugi- cst prinia conccptio inlcllcctus.
tur id ([uod com[ilot rationoin voritatis. Patot Ad tertium dicendum, r[uod verum addit
ctiam ox dictis, ([uod vcritas addit supra cs- supra ens, sicut et bonum ct unum. NuUum
sentiam sccundum rationcm, scilicct ordi- tamcn eorum addit aliquam dilTercntiam
nem ad cognitioncm vel demonstralionem contrahentcm ens, sed rationem quai coiise-
alicujus. quitur omne ens; sicut unum addit ratio-
Ad primum igitur dicendum, quod esse nem indivisionis, ct boiium rationem linis, et
dicitur duplicitcr : uno modo secundum vcrum rationcm ordinis ad cognitionem ; et
quod ens significat esscntiam rerum prout idco hoec t[uatuor convertuntur, ens, bonum,
dividitur per deccm genera; aUo modo se- unum verum,
et
cundum quod esse significat compositionem Ad quartum diceiidum, quod rectitudo
quam anima facit; ct istud eus IHiilosophus, dicitur dc bonitate, justitia et veritate, mc-
V Metapfi., text. 14, appcllat verum. Et si- taphoricc, sccundum diversas rationes. In-
militer Augustinus, cum dicit quod verum venitur enim iu recto qusedam aequalis pro-
est id quod est quasi dicat Verum est ;
: portio principii, medii et finis unde secun- ;

quando dicitur do eo quod esl et similiter ; dum hoc quod aliquis in distribucndo vel
intelligitur quod dicitur Verum est indivi- : communicando, mensuram aequalitatis jus-
sio esse et ejus quod est. Et si iii negativis titiae servat, vel mensuram praecepti legis,
sit vcritas qua?, non consistit in composi- dicitur rectitudo justitiae secundum autem
;

tione, scd in divisionc, tamen veritas nega- quod ahquid non egreditur commensuratio-
tivc fundatur supra veritatem afflrmative, nem finis, dicitur rectitudo bonitatis secun- ;

cujus signum est quod nulla negativa pro- dum autem quod non egreditur ordinem
batur nisi pcr aliquam afflrmationem. Vel commgnsurationis rei et intellectus, dicitur
potest dici, ([uod deflnitiones istse dantur rectitudo veritatis.
de vero non secundum completam sui ra- Ad quintum dicendum, quod, secuudum
tionem, sed secundum illud quod fundatur Avicennam, tract. II Metaph., cap. i, de eo
in re. quod uullo modo est, non potest aliquid
Ad secundum dicendum, quod sicut boni- enuntiari ad minus enim oportet quod illud
:

< Pai-m. : « scilicet Anselmi in Dial. de veritate, loco citato. Eamdem definitionem in (jusest. i
cap. XII, ut citatur in Summa, I p., q. xvi. » Sed « De veritate, » art. 1, sine auctoris nomine refert
nil tale, nec in Summa, nec apud D. Anselraum, D, Thomas.
 , » ;

25t> COMMENTITM IN LIB. I SENTENTIARUM.

do qnoaliqiiiil enuntiatur, sit apprehensum; falsa simpliciter, ul inV Metaph., text. 34,
et ita habet aUquod esse ad minus in intel- dicitur. Sed hoc non contingit nisi in quid-
lectu apprehendente et ita coustat quod
; ditatibus compositorum quia in quidditati-:

semper veritati respondet aliquod esso nec ; bus rerum simplicium non deficit inteUectus,
oportet quod semper respondeat sibi esse in nisi ex lioc quod omnino nihil inteUigit, ut
re cxtra auimam, cum ratio veritatis com- in LX. Metaph., text. 22, dicitur. Sccundae
pleatur in ratione anima?. autcm operationi admiscetur falsitas ctiam
Ad sextum dicendum, quod quamvis esse pcr se non quidem quantum ad primas af-
:

sit tamen rationeni

in rebus sensibilihus, firmationes quas naturaUter ihtellectus co-
essendi, vel intentionem entis, scnsus non gnoscit, ut sunt dignitates, sed quantum ad
apprehendit, sicut nec ahquam formam sub- consequentes quia rationem induccudo
:

stantialem, nisi per accidens, sed tantum ac- contingit errare per appUcationem unius ad
cidentia sensibiUa. Ita etiam quamvis veri- aUud. Patct igitur ex dictis, quod verum,
tas sit in rebus sensibiUbus, prout dicitur proprie loquendo, quod invenitur tantum in
esse veritas in rebus, tamen intentio verita- complexis, non impedit convcrsionem veri
tis solo intencctu percipitur'. et entis quia qua^Ubet res incomplexa habet
:

Ad septimum dicendum, quod cum sit esse suum, quod non accipitur ab intellectu
duplex operatio inteUectus una quarum di- :
nisi per modum
complexionis et ideo ipsa ;

citm' aquibusdam imaginatio inteUectus, ratione quam addit verum supra ens, scUi-
quam Philosophus, III De anima, text. 21, cet ordinem ad inteUectum, sequitur ista
nominat inteUigentiam indivisibiUum, quae difTcrentia, quod verum sit complexorum,
consistit in apprehensionc quidditatis sim- et ens dicatur de re extra animam incom-
plicis, quee aUo ctiam nomine formatio dici- plexa.
tur aUa est quam dicunt fidcm, quaj con-
; Ad ultimum dicendum quod, sicut dic- ,

sistit in compositione vel divisione proposi- tum est, ens est prima intentio intellectus '

tionis prima operatio rcspicit quidditatcm

:
unde euti non potest aliquid opponi per mo-
rei; secunda respicit esse ipsius. Et quia ra- dum contrarietatis vel privationis, sed solum
tio vcntatis fundatur in esse, et non in quid- per modum uegationis quia sicut ipsum :

ditatc, ut dictum est, ideo vcritas et falsitas non fundatur in aliquo, ita nec oppositum
proprie invenitur in sccunda operationc, ct suum opposita enim sunt circa idem. Sed
;

in signo ejus quod est enuntiatio, et non in unum, verum et bonum, secundum proprias
prima, vel signo ejus quod est defmitio, nisi intentiones, fundantur supra intentionem
secundum quid; sicut etiam quidditatis esse entis, ct ideo possunt habcre oppositionem
est quoddam esse rationis, ct secundum contrarietatis vel privationis fundatse super
istud esse dicitur veritas in prima opera- ens, sicut et ipsa super ens fundantur. Unde
tione intellectus : etiam modum
per quem patet quod non eodem modo se habet verum,
dicitur dcfmitio vcra. Sed huic vcritati non et falsum, et malum, et bonum, sicut ens et
adjungitur falsitas per se, quia inteUectus non ens, nisi accipiatur non cns particulari-
habct verum judicium de proprio objecto, in ter pro remotione alicujus cui substernitur
quod naturaliter tendit, quod est quidditas aliquod ens. Unde sicut quailibet privatio en-
rei, sicut et visus de colore ; sed pcr accidens tis particularis fundatur in bono, sic et fal-
admiscetur falsitas, scilicet ratione afflmatio- sum fundatur aUquo vero sicut in aliquo
in
nis vel negationis annexse, quod contingit esse. Unde quo est falsitas vel
sicut illud in
dupUciter : vel ex comparationc defmitionis malitia, est aliquod ens, sed non est ens com-
ad defmitum, et tunc dicitur defmitio falsa pletum ita etiam illud quod est malum vel
:

respectu alicujus ct non simplicitcr, sicut falsum est aUquod bonum vcl verum in-
defmitio circuli cst falsa dc triangulo; vel completum.
in respectu partium defmitionis ad invicem,
in quibus impUcatur impossibilis affirmatio;
sicut defmitio vacui, quod est locus in quo
nuUum corpus est ; et haec defmitio dicitur

^Codd. non habent « Vel dicendum

: quod ,
capitur, et pro tanto dicitur, quod veritas est sola
quamvis res sensibiles sensu comprehendantur mente perceplibilis.
tamen earum adsequatio ad intellectum sola mente * Parm, : « conceptio. »
 ;;

niSTINCT. XIX, QTI/I':ST. V, AIIT. II. 5»7

(jlKxl riictn i|<i ir jiKJio.il, (}I10(J '(piidom chI
AKTICHMIS II. nx(Mii|)liiliirii tiliiiniiioiiirrcato. Ilaljcl (ilifim

Vtrum otnnif/ sinf iwni t)eritnt(' inrrrata.

iiit(ill(;(-tiiH siiiiiii (i|M)nUi<)ticiii iii ho, ux (|im
<'<)iii[il(;tiir ralio vcritalis. I iuli; <lii-(), (|iiihI

Ad sivmiikIiiiii sic prtM-iMliliir. I. Nidctiir si*'iil rsl II II II 111 rss(3 iliviiiiiiii i|iiii()iiiiii;i Miiil

(|iK^d (^inniii sint V(M'a niia V(M'ilatt' i|ikc i^st sicnt a ]iriiK'i|)i() ('irci-tivo (txcinplai i, tiiliijo-

vcritas incroata. Sioiil cnitii dictntn (>st iii niitins taincii iii rcljiis divorHiH usl div^THuiu
solutioiK^ pra>('(ul(Milis articnli, V(M'niu dici- usso, (]nu lonualitur roHCKt; itu uliaiu chI
tnr analo,t.,'it'(^ dc illis iii <|nil)ns cst V(M'itas, uiia V(M'itas, .scilicct diviiia, (jiia oiniiia Vfira
siciit sanilas (l(M)tniulins sanis. S(mI nna cst siint, sicnl [irinci^tio ellcclivo c.\(Mii|»lari

sanitas iiniiuM'o a (|na (UMioniinatnr aniinal iiiliiloininns snnl [)liircs voritatcs iii rebu.s
saiinni, sicut snl)jt>cliim (\jns, ot inodiciiKi croalis, (jniluis dicniitnr vcru! fornialitcr.
saua, sirnt cansa (\jns, cl urina saiia, siciit Ad [iriinnin ip,'itiir dicciidimi, ijuod aliijnid
sitruuiu ojns. Mrp) vidt^nr ([iiod uua sit vo- dicitnr socnndiirn analo.^naiu lri[>licittM' : vcl
ritas ([iia oiuiiia dicnnlur vora. socundiiin iutonlioucm lantiMii, (,'t iiou .sc-

2. Pra'toroa, omnis roctitudo atlonditnr cuiidnmesso; ot hoc cst (juaudo nua iutcu-
por ali(|uiuu monsuram. Sod voritas est roc- tiorofortur ad plura i)or priiis et liostorius,
titudo ([lucdam. llum \y(\[nv vid(>amus om- (jua' tamoii non liaijol csso iiisi in iino; sicut,

nilmstomj>oralil)usros[K)nd(m) nnumloin[)us iutonlio sauilatis rofortnr adauimal, uriiiam

quasi mousuram, vidctnr oliam ([uod omni- ot diolatu divorsiimjdo, .socuudum prius ct
bus voris ros[ioii(loatuiiavontas, socuudum [Jostcnus ; iiou tamon secuudnm divor-
quamdicautur vora. sum quia esse sanitatis noii cst nisi in
esse,
3. Pra>toi'oa, sicutsehahothouitasadboua, auimali. Vol socuiidum osso ot non secuu-
ita sehahot voritas ad vora. Sodomuia suut duni intontiouom ot hoc contin^at quando
;

boiui uua houitalo. Uiido Augustinus, lih. plura parificantur in iutontioue alicujus
VIII De Trin., c. iii, col. 9i9, t. 8 « Boiius : commuuis, sed illud communo non habct
est homo, hona ost facics, hoiium est hoc et esse unius rationis in omriihus, sicut omnia
illud. Tolle hoc et illud, et vidohis honum corpora parilicantur in intentiono corporei-
omiiis honi. » Uudo vidotur quod sit una bo- tatis. Uiide Logicus, (jui considerat iiiton-
nitas iiuiuoro iu omnibus participata, secuu- tiones tantuni, dicit, hoc nomen, corpus, do
dum quaiii bona. Ergo vidotur
dicuntur omnihus corporihus univoce preedicari sed :

quod similiter oniiiia dicantur vera una esso hujus naturae non est ejusdem rationis
veritato, quae est veritas increata. in corporibus corruptibiUhus et incorrupti-
4. Si dicas quod omnia dicuntur vera ve- bilihus; Uiide quantum ad metaphysicum et
ritate increata exemplariter contra. Unius- ; naturalem, qui considerant res sccundum
cujusquo formae oxemplar est in Deo, quod suum esse, nec hoc nomen, corpus, nec
est croatrix essentia. Si igitur lioc sufflceret aUquid aliud dicitur univoce de corruptihi-
ut omnia dicerentur vera veritate increata, libus et incorruptibilibus, ut patet, X Met.,
quia exeinplantur ab ipsa, videtur quod si- text. 5, ex Philosopho et Commentatore.
militer omnia possent dici colorata, quia Vel secundum iutentionem et secundum
exemplantur colore, qui est in Deo exempla- esse et hoc est quando noque pariflcatur
;

riter quodest inconveniens.

: in intentione communi , neque in esse
3. Contra, mala fleri est verum. Sed nul- sicut ens dicitur de substantia et accidente ;

lum malum est a Deo. Ergo videtur quod etde talibus oportet quod natura communis
non omnia vera sint vera veritate increata. habeat aUquod esse in unoquoque eorum de
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod, quibus dicitm*, sed differens secundum ra-
sicut dictum est, ratio veritatis in duobus tionem majoris vel minoris perfectionis. Et
consistit in esse rei, et in apprehensione
: similiter dico,quod veritas, et bonitas, et
virtutis cognoscitivse proportionata ad esse omnia hujusmodi dicuntur analogice de Deo
rei. Utrumque autem horum quamvis, ut et creaturis. Unde oportet quod secundum
dictum est, reducatur in Deum sicutin cau- suum esse omnia hsec in Deo sint, et in crea-
sam efflcientem et exemplarem ; nihilomi- turis secundum rationem majoris perfectio-
nus tamen quaeUhet res participat suum nis et miuoris; ex quo sequitur, cum non
esse creatum, quo formaUter est, et unus- possint esse secundum unum esse utrobique
quisque intellectus participai lumen per quod sint diversee veritates.

VII. 17
2S8 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
Ad secundum dicondum, quod cum vcri- rerum est in Deo duplicitcr. Vel quantum
tas sit qua^dam rcctitudo et commcnsuratio, adid quod est in intellectu suo, et sic secun-
oportet quod iu ratione veritatis intelligatur dum ideas est exemplar intellectus divinus
meusura, et, sicut dictum est, oportet esse omnium quae ab ipso sunt, sicut intellectus
coramensurationem rei ad intellectum, ut artificis per formara artis omnium artificia-

compleatur ratio veritatis. Res autem diver- torum. Vel quantum ad id quod est in na-
simode se habent ad diversos intelloctus : tura sua, sicut ratione suae bonitatis qua est
quia intellectus divinus est causa rei unde ; bonus, est exemplar omnis bonitatis et si- ;

oportet quod res mensm'ctur per intellectum militer est de veritate. Unde patet quod non
diviuum cum unumquodque mensuretur eodem modo Deus esl exemplar coloris ot
per suum primum principium et ideo dicit ; veritatis, et ideo objectio non procedit.
Anselmus, De ver., cap. vn, col. 475, t. 1, Ad ultimum dicendura, quod quamvis ma-
quod dicitur esse vera quando implet hoc lum non sit bonum, nec sit a Deo, nihilomi-
ad quod est ordinata in intellectu divino. nus intelligere malura bonura
a Deo est, et
Sed res se habeut ad intellectum nostrum est ; coramen-
et ideo veritas quae consistit in
sicut causa, inquantum scilicet intellectus suratione intellectus ad privationem existen-
accipit a rebus; iude est quod scientia
et tem extra animam, boua est, et a Deo et :

nostra non mensurat res, sed mensuratur ideo dicit Ambrosius', Sup. xu cap. I ad
ab eis, ut dicitur X Metaphysic.y text. 3. Cor., V. 3, col. 238, t. 4, quod omne verura,
Non enim ita ideo est in re, quia sic vi- a quocumque dicatur, a Spiritu sancto est.
jdetur nobis; sed magis quia ita est in re,
verum quod videtur nobis. Sic ergo
est
intellectus diviiuis est utmensura prima, ARTICULUS III.

non mensurata res autem est mensura

:

secunda, mensarata intellectus autem nos-

;
Utrum sintplures veritates eetern^^.
ter est mensuratus et non mensurans. Dico
igitur, quod prima mensura veritatis est Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
una tantum sed mensurae secundae, scilicet
; quod sint plures veritates aeternae. Sicut
ipsae res, sunt plures unde sunt plures ve-; enim patel ex dictis, diversarum propositio-
ritates. Et si non esset nisi una mensura nura diversae sunt veritates. Sed Pater est :

veritatis, adhuc non sequeretur quod esset Deus, Filius est Deus, sunt duee propositio-
tantum una veritas; quia veritas non est nes.Ergo et suntduae veritates. Sed utrum-
mensura, sed commensuratio vel adsequa- que istorum ab seterno est verum. Ergo
tio; respectu unius mensurse possunt
et plures veritates sunt aeternae.
esse diversae commensurationes iu diversis. omnia qusecumque fuerunt,
2. Praeterea,
Unde non de tempore, quia tem-
est simile sunt et erunt, Deus ab asterno prsescivit,
pus est ipsa mensura. quae constat quod plura sunt. Sed Deus non
Ad tertium dicendum, quod similiter dico praiscivit nisi verum. Ergo plura vera sunt
de bonitate, quod est una bonitas, qua sicut ab seterno.
principio effectivo exempiari omnia sunt 3. Item Augustinus ^, De immort. animse,
bona. Sed tamen l)onitas qua unumquodque cap. u, col. 1022, t. d, probat animara esse
formaUter est bonura, diversa est in diver- immortalem per hoc quod est subjectum
sis. Sed quia bonitas univcrsalis non inve- veritatis, quae est aeterna. Sed constat quod
nitur in aliqua creatura, sed particulata, et veritas quae est in intellectu nostro sicut in
secundum aliquid; ideo dicit Augustinus, subjecto, non est veritas divina per essen-
quod si removeamus omnes rationcs par- tiam. Ergo videtur quod plures veritates
ticulationis ab ipsa bonitate, remanebit in sint seternse. Quod autera veritas sit aeterna,
intellectu bonitas integra et plena, quae sic probatur. Omne illud ad cujus remotio-
cst bonitas divina, quse videtur in bonitate nem sequitur positio ejus, est aeternum. Sed
creata sicut exemplar in cxempiato. si negatur veritas esse, ponitur esse. Ergo
Ad quartum dicendum, quod exemplar veritas est aeterna. Probatio mediae. Si ve-

' Seu polius Ambrosiaster, cum dicta Commenlu- notat Nicolai hsec nisi valde implicite haberi, vide-
ria vero Ambrosio sint abnuemida. — ' I p. Summse licet c. I, xxm, xxxv, xlv, li, liv. Vide lib. II
theolog., q. xvi, art. 7. Soliloquiorum, c. xviii et xix. Expressius loco dicto
' Olim. : « in lib. LXXXIU fjuosst., » sed optime De immorlalitate animse.

y
 lUSTINr.T. XI\, 0IL1-:ST. V, AHT. III.

riliis iioii (vsl, v(<ritat(ini o.sst^ ost rulsmii. Stul csl iiiia laiiliiiii vcriliis .'i'torim, Kcllicot vorl-

si atllniialio osl fiilsu, iicfj^utio <isl vuru. tas diviiia. Ouiii oiiiiii rulio voritAtiK iri

Kr^fo voriluti^in ikhi o.sso orit vcriirn. Sod uclioiio ('oiiiploatiii' iiitcilcctim, ot riindjtriMtii-

11(111 osl viMiiiii iiisi ali(]iiu voriluti^ Kv^o tiiiii liahiNit ipsiiin (vs.so roi ;
JiKliciiini do
ali(|iia viMilus (vsl. \crilalo S()(piiliii' jiKliciiiiii do csso rci i;t do
1. l'ra-l(.M'ou, illiid (|ii()(l iioii poliist inl(;l- inlcllcclii. rii(l(t siciit csso uniiiii lanliiui oAt
lif^i iioii osso, ost u>l(M'iiiiiii : (|iiia (|iii(l(|iii(l U'l(!riiiiiii, scilicot diviiiniii, ila uiiu t-uitiirn
potost iioii OS.SO, |»()tost intollif^i iioii o.sso. Sod vorilus. Siiiiiliti!r (l(! iiiiil.tbiiitato voritutin
V(<i'ilas iioii |i()|(<st iiilolii.L^i noii osso, (|iiiu i(l(!iii (lic(;ii(liitii cst do
(pidd iiiiibdiilitiitn

(|iii(l(|iii(l iiil(>lli^iliii', iiil(>lli;^'iliir piM' JiKli- oss(;ii(li; iil (;iiini siipra dictum ost, siinpli-

('iiiiii Ndrilatis. Vry^a vidotur ipiod vorilas citor iniiniitubilo uoii (;st iiisi osho diviniiin;
qnui ost iii iiilolloctu, .sit aitoniu ot imuiiitu- uudo .siuqilicitor iinniut.-ibilis voritas iioii ost

bilis. nisi unu, .scilicot diviuu. Msso uut(;m ali.iriua

r>. l*r.Tl(>roa, idoui vidolur do voritato roriiiu (pianiiiidam dicitiir iiiiit.-ibilo miita-
ouuutiationis. Si (Miiiu voritas onuutiuliouis tioiio variabilitatis, siimt cst iii coiitiiigonti-
luuUMur vol doslruatur, ii0(! orit vol por bus ; otiam veritas mulabilis ost
ot horuiii

dostructiouom sij^ui vol por dostructioiiom et (xintingeus. (Juorumdam vcro esso ost

roi. Sod noutro modo dostruitur vol muta- mutabilo solum .socuuduin vortibilitatcm iii
tur. Mrp:o voritas oiuiutiatiouis ost iuuuuta- uibil, si sibi i'cliu([ucrctur; ot horiim vorita.s

bilis ot iotcruu. Proiialio uiodia). Nou oxis- siiuilitcr mutabilis ost por vertibilit.-itom in

touto sii;iio, roctum ost rciu siguari. Sod nihil, si sibi roliiKiuerotur. Unde patot quod
voritas osi roctitudo, ot voritas sigui ost roc- nulla veritas ost necessaria in croaturis.
titudo siguilioutiouis. Ergo si nou sit cuun- Similiter etiain si loquaris do vcritate .secun-
tiutio, vol (piodcum(]uo signum vcritatis, duin quod ratio ojiis completur iu ratione
udliuc romauobit voritas signi. Siiuiliter intcllcctus, patet quod nullus intcUectus est
probutur, quod nou mutotur ox mutationo aBtornus ot invariabilis ex natura sua, nisi
roi;
qnia ut dictum est ', ununKiuodquo intellectus divinus. Ex quo etiam patet quod
habot vcritutom quando implet id ad quod sola veritas una quae iu Deo est, et quJB
est ordiualum in mentc diviua. Sed, ces- Dous est, ct a^terna et immutabilis.
saute cursu Socratis, adhuc ista onuntiatio, Ad primum orgo dicendum, quod sicut
Socrates currit, facit id ad quod ordinata est trium personarum una est essentia qua
in mente divina, quia signiflcat Socratem qua;Iibet habet esse, quamvis sint plures
currore. Ergo videtur quod destructa vel proprietates quibus distinguuntur, quae ta-
mutata re non mutatur neque destruitur men omnes non differunt secundum rem ab
veritas signi. essentia, ita etiam est una veritas trium per-
6. Prsetorea, idem videtur
de veritate sonarum ex parte ipsius rei, de qua fit enun-
quae est in re quia, ut dicit Augustinus,
;
tiatio. Sed quod sint enuntiationes plures
II SoHL, c. XV, col. 898, 1. 1, pereunte vero, verai, est per intellectum nostrum. Unde
non pcrit voritas. Sed veritas rei non pos- voritas quae ost in istis enuntiationibus, qua
set destrui vel mutari nisi per mutationem formaliter verae sunt, vel quae est in intel-
rei. Ergo videtur quod nuUo modo pereat. lectu nostro, non est aeterna, sicut nec pro^
Item,
7. omne totum est majus sua
(( positiones, nec intellectus noster aeternus.
parte, » est quaedam veritas, quse nullo modo Ad secundum dicendum, quod rationes
videtur mutabilis ; et similiter multa hujus- Deo ab aeterno,
ideales rerura, quae sunt in
modi. Ergo videtur quod sint plures veri- non sunt aliud secundum rem ab ipso intel-
tates aeternse imnrutabiles. lectu et essentia divina. Unde sicut veritas
Contra, Augustinus % De natura boni, essentiae est una secundum rem, ita etiam
cap. 1, col. 551, t. 8, dicit, quod vera seter- veritas omnium illarum rationum; et.non
nitas et sola immutabilitas in Deo est. Sed multiplicatur, nisi secundum respectum ad
una tantum, sicut etessentia.
veritas Deiest diversas res. Unde ex hoc non probatur quod
Ergo videtur quod sit una tantum veritas sint plures veritates ab aeterno, sed solum
seterna et immutabilis. hoc quod sit una veritas plurium secundum
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod rationem.
^ Art. I hujus qusest., ad secuiKium. inter Augustini Opeta jam non extat.
« piim ;« De vcra innocentia, c. iii ; » qui liber
 »
;;

260 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

Ad tertium dicendum, quod si auima uon actus iutelligendi nou esse. Utroque modo
esset, nec aliquis iutellectus creatus, veritas, veritasnon potest intelligi non osse quia;

secundum quod cousistit in operatioue ani- verum habet in ratione sua esse, secundum
ma», non esset, Posset tamen rcmanere, se- quod fundatur in re, et habet in ratione sua
cuudum quod fundamcutum habet iu re. actum intellectus, secundum quod completur
Remaneret etiam intontio veritatis iutellecta in anima. Tameu ex lioc non sequitur quod
in l)eo. Unde cum anima non sit a^terna, sit aiterna, nisi sub hac conditioue, si ab
nec aliquis intellectus creatus, antequam aeterno fuisset intelligere : quamvis enim
hccc essent, nuUa veritas crcata erat. non de veritate non esse, ita
possit iutelligi
Et si objicitur veritas non est ergo ve-
: ; scilicet quod apprelieudatur iutentio verita-
ritatem esse est falsum, quantum ad illud tis et non apprehendatur esse, tamen possi-

tempus in quo non erat veritas creata; dico bile est nec istum iutellectum esse, nec illud
quod non sequitur quia quando non est
: esse in quo veritas fuudatur, sicut aliquando
veritas, nec etiam falsitas est. lloc autem fuit; sed illa veritas sola est seterna quse
quod uon sit veritas, vel falsitas, non est ex fundatur in esse seterno et inteliectuseteruo.
defectu veritatis vel falsitatis quantum ad Ad quintum dicendum, quod utroque
intentiones ipsarum, sed ex defectu eorum modo veritas cuuntiationis potest mutari;
in quibus veritas habet csse. Sicut enim di- si enim nulla enuntiatio esset, veritas enun-

cimus do uuiversaUbus, quod' suut incor- tiationis non esset. Et ad id quod objicitur%
ruptibilia et aiterna, quia non corrumpuntur quod adhuc rectum esset rem signiflcari,
nisi per accidens, scilicet quantum ad esse dicimus, quod verum est sed tamen illa ;

quod liabent in aJio, quod potest non esse rectitudo nihil est aliud quam siguabilitas
ita etiam cst de veritate et falsitate, quod rei; ethec non ponit veritatem signi in
considerataj secundum iutentiones suas, non actu, sed tantum in potentia. Similiter etiam
accidit eis corruptio per se, sed solum se- quando mutatur res, mutatur veritas enun-
cundum esse quod habent in alio : et ex hoc tiatiouis. Unde, secundum Philosophum, in
procedit probatio Augustiui ;
quia omuis Prsed., cap. « Ue substautia in sexta pro-
virtus quai apprehendit rationem intentionis prietate, » eadem propositio quandoque po-
quod sit virtus non obligata
alicujus, oportet test esse vera et quandoque Et ad id falsa,
ad corpus, nec dependeus a corpore, eo quod quod ulterius objicitur, quod implet illud ad
virtutes apprehensivai quaf sunt impressae in quod ordinatum est in mente divina, dicen-
organis corporalibus, ut patet iu sensibus, dum quod enuntiatio potest dupliciter
nou apprehendunt intentiouem rationis, ut cousiderari : vel ut res quaedam, et sic est
rationem hominis vel coloris, sed tantum in ipsa veritas rei, sicut in quaUbet re,
apprehendunt hujusmodi, secundum quod quaudo implet illud ad quod ordinata est in
sunt particulata. Virtus autem quae non de- mente divina et taUs veritas manet in ipsa
;

pendet a corpore, est iucorruptibilis; et ita etiam mutatare; vel ut signum taUs rei, et
probatur quod anima intellectiva cst im- sic veritas ejus est per adaequatiouem ad
mortalis ex eo quod appreUcndit veritatem. rem illam. Mutata autem re, toUitur adee-
Yirtutes enim quamvis sint verae
seusitivaj, quatio signi ad signatum, sine aliqua muta-
in suis apprehensiouibus, non tamen appre- tione ipsius signi ;
quod manifestum est in
heuduut rationem suae veritatis, sicut facit relationibus posse coutingere unde veritas
;

iutellectus. enuntiatiouis non manet.

Ad quartum dicendum, quod aliquid non Ad sextum dicendum, quod, pereunte re
posse intelligi non esse, contingit dupliciter : vera, perit veritas quantum ad illud esse
vel ex parte ipsius intellecti, vel ex parte quod habet in re illa. Sed tamen potest re-
Ex parte iutellecti, sicut illud
intelligentis. manere iutentio veritatis secundum esse
quod de ratione sua habet esse, sicut est quod habet iu alia re, vel secundum esse
Deus, cujus esse est sua quidditas per quam quod habet in anima. Quae omnia si aufe-
intelligitur, Ex
parte intelligentis, sicut non rantur, non remanebit veritas nisi in Deo.
potest intclligi res sine actu inteUigendi Nec ille defectus accidit veritati per se, sed
unde si actus intelligendi non esset, nihU per accidens, ut dictum est quia, secundum
;

posset inteUigi; unde non potest intelligi PhUosophum, in /'r,^^«c«m., cap. « De sub-

1 Parm. : « quse. » - ' Al. : « Et quod objicitur, et sic infra.

 F)ISTIM!T. \l\, (Ml/I<:sr. V. AHT. III, 11 IHSTINCT. XX. m
HlMiilia ,
» ilivslnii-lis primis, iiiipussiliiln rst ipi.-i' ila dillVniiil iil hoc iiori rW aliiid. tt

arhpioil (Vi>liM'i)i'iiiii i-iMii.'iiii>n<, ipiaiiivi.s uiii- llatio liii)ii.s disliiiclionis lia-c (•«! : tpiia dj-
vrrsalin HJiit piM- sr iiicorniplihilia. versitas, Hociindiim iMiiiicriiin iii IiIh «pia)
\i\ .srpliiiiiiiii ilin^iiiliiiii siiiiililor, (pioil siiiiplicil(>r nuiiKtraiitiir, ost c.v liiviHioiio OM-
viiritas |)i'opiisil(iriiiii iiiM-ivssjirionim polost sriili.'i>; iindo iiiiiim iiidividiiiini non cHt al-
(I(^il('(W-(^ |)t>r acciilciis i|iiaiiliim ail cs.so i|iio(I tcniiii, ii(>c .'ilii|iiiil ipiod csl iii iino, id(>m
lialiot iii aiiini.-i vol iii n^liiis si nvs illat doll- miiii(>ro (tst in alio : s(>(l niiiiK!nis in divinirt
conMil : tiinc (>nini iion n^niaiK^roiit islni vo- lior.soiii.s ('oiis(;ipiiliir distiiictioiKuii rolatio^
ritnli^s nisi in H(>o, iii (|iio siint iiiia ol oadoni iiiiin, ipi.c (piidciii (lisliii^niiinl siipposita, sitd
voritas, noii dividniit cs.scnli.im ; ct id(>o 1'ator nori
ost l'"irnis, s(!(l t.iiiicn (piod ost in l*.'itro, csf,

otlani in l""ilio.
DIVISIO fJErilNDK PARTIS TKXTUS.
(t PraHoroa rum Dimis dicatur Irinus, non
(( Si ori^o iii niia [u>r.sona l\ilris illa invoiiis l;imoii (I(>bct dici Iripltix. » lliijns ratio cst,

qii.T i>liira vidonlnr, (>l parl(>s iion invonis, (piia li-i[»licilas (!st (in.cilam [)io[)ortio con-
qnia niiu virliis siinplox osl, ; (pianlo niaf^is tcnta sub iniilfqilicilato, ([ii.T (>st in.'n(jiiali-

ral(>i', i>t l''ilins, ol Spiritus sanctiis, ot prop- tatis s[)ocios; ot id(30 ubi ost Iriplicitas, optjr-

tor individiiani doitatom iiniis Dous ost, ot tet ina'quaIitatom osso.

propl(>r nniiiscnjusipioproprictalom tros por-
sona> sniit? » Vidoliir (piod ijist^ arfj,'uat a
mnjori alTirmando. Magis oiiini vidoturquod DISTINGTIO XX.
m nna porsona simplicitas invcniatur quani
in duabus simul aecoptis, Rcspoiidoo di- — 0$tenso qnod aliqua personarum aliam non superat
conduiu, quc»d ost locus a minori (juia Au- ;
magnitudinc, nunc ostcndit quod alia non excedit
gustinus" in una porsoua Patris accipit ea aliam j)otcntia.
qucc sunt divorsa sccundum rationcm, ut
Nunc ostcndcrc rcstat, quomodo aliqua harum
sapiontiam, virtutcm ct hujusmodi, sed in
pcrsonaruni aliam non excellat potentia ; ut sicut
duabus personis Patris ct Filii accipit hoc
uua ct indiflercns est magnitudo trium, ila una et
quod cst unum sccundum rationem, scilicct indiflerens monstretur potentia trium. Sciendum
naturam divinam, qua? sccundum numerum cst crgo, quod non est potontior Patcr Filio, nec
etiam multiplicari non potest. I-^ilius vel Pater Spiritu sancto. Nec majorem po-
« Sicut tres statu» dicuntur au- unum tentiam habent duo vel tres simul, quam singulus
rum. » Videturhoc esse falsum, quia matc- eorum ; quia ncc phis potcst Pater simul et Filius,
ria non praidicatur de composito, cum sit quam solus Spiritus sanctus. Nec hi tres simul
pars. —
Et diccndum, quod hoc est verum plus possunt quam siugulus eorum; cjuia omnipo-
in naturalibus, quorum materia non est tota tentiam quam habet Pater, et Filius accepit nas-
cendo, et Spiritus sanctus procedendo. Quod Au-
substanlia eorum, sed non verum^ in arti-
gustiuus ralionibus ex auctoritatibus probabiliter
ficialibus quceordinantur in gcnere sub-
asti-uit in Mb. II Contra Maximin., cap. xiv, § 7,
stantia} per suam materiam, ut Commen-
col. 774, t. 8, cpii dicebat Patrem meliorem ac
tator dicit inDe anima, text. 8, et non
II
potentiorem Filio.
per suam formam ^ formae enim artificiales ;

accidentia sunt. Qiiod non potest minus Filius quam Pater.

<( Substantia significat communem et cir-
cumplectivam specicm (( homoideon, » id est « Niliil, incpiit, Patre minus habet ille (jui dicit,'

similium specie hypostaseon, id est perso- Joan., XVI, 15 : Omnia qiice habet Pater, mea sunt.

narum » id est substantia quae communis

;
Nam minus habet in potestate aliquid quam
si

Pater, non sunt ejus omnla qnse habet Pater. Sed

in divinis dicitur, se habct ad modum spe-
cjus sunt omnia (juse habet Pater. Tantam ergo
cici, quse coUigit plura individua. Sic enim
habet potestatem Filius (juantam Pater. .flcjualis
in essentia tres personee uniuntur, non ita
ergo est Patri. Non enim potest (jui accepit inte-
quod in divina essentia sit species, ut Ma- quahs esse ei qui dedit. Tu autem hoc de potentia
gister exponit. sapis, quod potens sit FiUus, sed potentior Pater;
« Dicuntur enim aliqua differre numero ut secundum doctrinam vestram, potens potentem

* Parm. « : agit, » omisso « Augustinus. » — cut. » — 5 Parm. omittit : « et non per suam for-
* Parm. omitlit : « sed non verum, » et habet « si- mam. »
 ,

20^2 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

pohierit gcnerare vol gignere, et non omnipotens posset horao, raajorera melioremquc scipso gignc-
oinnij)otcntoni. Habet ergo Pater omnipotentiam, ret lilium; scd majus vel melius Deo quicquam
quam non habel Filius. Et si hoc cst, falsum est essc non potcst. Deus ergo cui non ffiqualcm ut ,

quod ait Filius ; Omnia qiice habet Patcr, mca sunt. » Filium gcnuit, cui ncc anni neccssarii fuerunt,
ais,
per quos adimpletur oequalitas, nec omnipotentia
Hoc ve^nim fatebatur ha;reticus, ex quo defuit? An forte noluit? Ergo, quod absit, invidit.
progrediebatur ad falsa.
Sed non invidit. /Equalem ergo genuit Filium.
Credamus ergo Filium ei esse sequalem. »
« Pater a neminc potentiam acce-
Sed inquis :

pit, Filius autem a Patre. Fatemur et nos Filium Opinionem hceretici ponit, ut destniat.
acccpisse potentiam ab iilo de quo natusest potens;
Patri vero potcntiam nullus dedit, quia nullus cum Sed forte diccs Eo ipso Patcr est raajor Filio,
« :

genuit. Gignendo enim dedit Pater potentiam quia dc nullo genitus, gcnuit tamen ajqualem. Ad
Viho, sicut omnia quai habct in substantia sua, quod cito respondebo Immo ideo non cst Pater
:

gignendo dcdit ei quem genuit dc substantia. » major Filio, qma oequalem sibi genuit. Originis
enim quoestio est ista, quis de quo sit; sequalitatis
QacBStio Augustini, qua arctat hcercticum. autcm, qualis aut quantus sit ; » quod est dicere ad :

originem pertinet quaestio qua quoeritur, quis de

Sed quaeritur, utrum ei tantam quanta ipsi
« quo sit; ad sequalitatem vero illa qua quaeritur,
estpotentiam Pater Fiho dedcrit, an minorem. Si qualis aut quantus quis sit. Nec cum dicitur Filius a
tantam, non solum potentcm scd etiam omnipoten- Patre genitus, ostenditur ina?quaUtas substantire
tentem genuisse omnipotens intelligitur. Si vero sed ordo naturse : non quo alter prior esset altero,
rainorem quomodo omnia qu«
,
habct Pater, Filii sed quo alter est ex altero. Non ergo secundum
sunt? Si Patris omnipotentia Filii non est, non hoc quod Pater genuit, et Filius genitus est, vel
omnia procul dubio quse habet Pater, Filii sunt. Spiritus sanctus ab utroque procedit, aequalitas vel
At omnia quse habet Pater Filii sunt'. Omnipo- inoequalitas ibi existit quia non secundum hoc
:

tentia ergo Patris, etiam est Filii. Non est ergo alia pcrsona alii eequalis vel inoequalis dicitur. Ecce

Pater potentior Filio. » Ibid. oequalitas Trinitatis, et una eaderaque substantia,

quantura breviter potuimus, demonstrata est in
superioribus ^, qualiter scilicet aliqua trium per-
Aliter probat Filium wqualem Patri.
sonarum quaralibet aliara nec aeternitatc, nec raa-
Item alio modo probat Filium sequalem Patri, gnitudine, nec potentia excellat.

Contra Maximin., lib. II, c. vii, col. 762, t. 8, ita

dicens « Tu dicis, quod Pater gcnuit Filium mi-
: DIYISIO TEXTUS.
norem seipso; in quo et Patri derogas; qui si Filium
imicum minorem genuit aut non potuit, aut non ,
Postquam probavit aequalitatem persona-
Toluit gignere ajqualcm. Si dicis quia non voluit, rum in magnitudine, hic ostendit earum
eum invidum autem non potuit, ubi
esse dixisti. Si sequalitatem in potestate; et dividitur in
est oranipotcntia Dci Patris ? Prorsus ad hunc ar- partes duas primo proponit intentum se-
: ;

ticulum res colligitur, ut Deus Pater aiqualem sibi cundo propositum probat rationibus Augus-
gignere Filium aut rion potuerit, aut noluerit. Si tini, ibi « Nihil, inquit, Patre minus habet
:

iion potuit, infirmus; si noluit, invidus invenitur. ille qui dicit omnia quse habet Pater mea
:

Sed utiumque hoc ialsum est. Patri crgo Filius sunt. » Et hsec dividitur in duas in prima :

vcrus a?qualis cst. » Genuit ergo Pater sibi aequa-

Augustinus probat propositum per auctori-
lem Filium, et ab utroquc proccdit utrique ajqualis
tatem in secunda per rationem, ibi « Item
; :
Spiritus sanctus. « Si cnim formam suam , ut ait
Augustinus, contra eumdem uln supra, cap. xv,
aUo modo probat Filium aequalem Patri. »
col. 777, Pator in unico Filio plcnam gignere Circa primum duo facit primo enim poni- :

potuit, nec tamcn plenum genuit, scd minorcm; tur probatio Augustini; secundo refellitur
cogimini Patrem invidum dicere. Plcnum crgo duplex haereticorum responsio, ibi « Tu au- :

5eum et aiqualem sLbi genuit Filium. » tem hoc de potentia sapis, quod potens sit
Filius, sed potentior Pater. » Probatio talis
Fer simile ostendit quod non minorem Pater Filium est. Si Filiusminus habet in potestate quam
genuit.
Pater, non omnia habet quse Pater habet.
Hoc autem per similitudinem humanam ita esse
Sed omnia quse Pater habet, Filius habet, ut
dtemonstrat inquicns : « Homo pater, si potuisset, dicitur Joan., xvn. Ergo non habet minus in
a'qualem filiura gcnuisset. Quis crgo audeat dicere, potestate quam Pater, et ita est aequalis
qjliod hoc omnipotens non potuit? Addo etiam. Si Patri in potestate.

1 Al. : « Omnia Filii -sunt. » — A

' distinct. xix hucusque.
 ;

iwsriNrT. ,\\, {)[ .KSI. I, AHT. I. 203

u Tii uutoiu hoc <li) polnuliii .sit|iis, quiMl siKUul itisi ri)lutioiii!iit ortKiiiiH, KrKo «^x

potnus Hil. hilius, H(3iI poUMilioi' fiiloi. d ilic Itoc. iioii osloitdiltti itia'iptulitaM Putrisud i-i-

i-tirolliiiittu' t-n,sp()u.si()itt)S ltii>i-nl.it'.i, i\[ ilivitli' liiiiit.

iiit- iii iltias |)arlos, .sts-uutliiiii ilims inspon-

sioitivs. So('iiii(l;i ilii : k SdiI, iiiipiis, {'atttr a
rospousio
OUiESTK) IM(1.M.\.
ttiMititto pt)ltwiliaitt acrt^pit. » l*rittta

lia>i'otici utl uui't.t)t-itutoui iittluc.lutu ost tulis.

Voi'Uiu ost ipioil i|ui(liprnl liuhot Pulor, Jialict. Ilic ipia-ruitliir Iria : I" uit i''iliiissit otitiii-

I''i!iiis, siciil lioiiilaloitt, sapiiMiliaiit ,

poloii- potr.its; "i" uii sil a-iptalis l'atri ili oiiiitipo-

tiaiit i^l liiijiisiiioili : sod uoii laiiliiiii liali(«t tt^titiu; ;i" tttriiiti sit uliijiiis ordo iiitor Pa-
(io tiuoipio tptuitlimi l'ulor. Iltjc ouiiu itou trom ot l-iliuiit.

vidotur liahori ox auclt)i'it,ulo iitiluota. Ou<><l

votollit Aug-tistiuus lioc luodo. Oiituiu tpiai AIlTiCIJLlJS PIUMUS.

hahot l*alt>r, hahol lulius. Sotl oiituipotou- Utrum Filius sit omtiipotens.
tiatii liahot Palor. Krfj^o ot Kilius, ot sic tuu-
tiiiutloiu liuhot ilo poloutiu. Uospousio so- Ad primum sic procoditiir. 1. Vidotur
tnititlu tulisost. Ktsi Kiliiis liuhol oiuuiu quu'. quotl Kilius iiou sit omnipotorLS. l'ot(!iitia

Pator, tuiuou hoc i])SO l*ator potoiilior osloii- ouim, iit dicliimost', dicitur .secundiiiti vir-
(lilur (piod hoc Kilio dodit. ijuod rorollil Au- tittoiu ud i)i)us. Sod uliipia opcratio ost (\\rM
gustiiiiis lioc iuodo. Voriiiu ost quod l*ator portiiiot ud oiuitipotculiaiii Putris, in quam
potoutium Kilio dodit. Aut ergo dodit sihi non potcst Kilius, scilicot gcnoratio activa
reipialotu, voi uou. Si ajquulom, tiiuc sicut uon enim Kilius potost geueruro, ut supra
l\itor t>st omiiipotous, ot ImHus ost omuipo- habitum csl \ Ergo videtur quod non sit
tous, Si uoit ioipiulom, orgo uou omuiu quaj (jiunipotcns.
Pator liahot KiHus haltot. 2. Praitorea, Deus dicitur omnipotons,
« Itom alio modo prohat Filium ajqualom quia omno potost, quod simpliciter possihilc
Patri. » Ilic pouitur sccuuda prohatio pcr cst. Scd maximum possc Patris ostenditur
rationom ; ot circa Iioc tria tacit : primo po- in gencrationc Filii ; majus cnim cst gene-
nit ratioiiom; sccundo confirmat cam' pcr raro Filium iii infinitum quam creare cae-
similitudiiicm, ihi : « IIoc autcm per simili- lum et tcrram. Cum igitur istud posse FiUo
dinom Iiumanam ita esse demonstrat ; » dotrahatur, videtur quod non sit omnipo-
tortio refolUt hseretici responsionem, ibi : tens.
(( Scd forto diccs : Eo ipso Pater est major quod posse generare non est
3. Si dicas,
Filio, quia de nuUo gcnitus. » Probatio talis aUquid, sed ad aliquid, et ita quamvis FiUus
cst. Si Patcr genuit Filium minorem se in uon possit gcnerare, non tamen sequitur
potcstate, aut potuit eum gignerc eequalem quod non possit omnia; contra. Cum dico
et noluit; aut voluit, sed non potuit. Si po- oinnia, includo universaliter omnia entia.
tuit, sed non voluit, invidus fuit; si voluit Sed relativa continentur in entibus. Ergo
sed nou potuit^ omnipotens non fuit quo- ;
videtur quod distributio etiam fiat pro rela-
rum utrumquc cst impossibile. Ergo impos- tivis.
sibile est FUium non esse aequalcm Patri quod inteUigitur respectu om-
4. Si dicas,
in potestate, ct ad hoc inducit simiUtudinem nium creatorum, et non respectu eorum
dc generatione humana, ut patet in Littera. quse in Deo sunt; contra, Sccundum hoc
Sed forte dices Eo ipso Pater est ma-
(I : ratio Augustiui in Littera posita nihil vale-
jor FiUo, quia de nullo genitus genuit ta- ret. Arguit cnim, quod si Patcr non potuit
men ajqualem. » Hic refellit rcsponsionem generare Filium se(jualem sibi, non fuit om-
hserctici. Posset enim dicere quod eo ipso nipotens. Ergo videtur quod omnipotentia
quo Filius est a Patre, est insequalis sibi. Patris ctiam ad generationem Filu se exten-
Quod refellit Augustinus sic. ^qualitas et dat. Sed Filius non potest generare. Ergo
secundum quantita-
inaequaUtas attenditur non habet omnipotentiam.
tem ct non sccundum relationem. Sed hoc In contrarium est (juod in symbolo Atha-
quod dicimus FiUum esse a Patre, non de- nasii * dicitur « Omnipotens Pater, onmi-
:

' Parm. omittit : « eam. » — » Dist. vii, q. i, art. 1. nuitur.

— ' Dist. VII, q. u art. 2. — * Athanasio jam ab-
 ;

264 COMMENTUM IN LIB. I SEiNTEiNTIARUM.

potens Filius , oiiiiiipotens Spiritus sanc- suam. Similiter dico, quod cum generare in
tus. » divinis sit relatio qua^dam, et sit aliquid,
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod quamvis Pater possit generare, et non Fi-
sine omni dubio concedendum est Filium lius, non sequitur quod possit aliquid Pater

Dei omnipotentem esse, sicut et Pater et : quod non possit Filius sed bene sequeretur
;

tamen dicimus quod Filius non potest gene- si Pater posset intelligere, et non Filius,

rare. Undo ad intellectum hujus videndum quod Pater posset aliquid quod non posset
est, quod Dcus dicitur omnipotens, quia Filius, sicut Pater est Pater, et esse Patrem
omnia potest, et quidquid est aliquid vel ens, est aliquid esse, et tamen cum Filius non sit
potest Deus. Sed notandum, quod relatio Pater, nullum esse est Patris, quod non sit
alio modo dicitur esse aliquid quam alia en- Filii, quia omne esse in divinis est essentiae;
tia. In aliisenim entibus unumciuodque di- et similiter omne « adaliquid » estibi secun-
citur dupliciter esse et quantum ad esse
: dum rationem essentiae, vel secundum ra-
suum, et quantum ad rationcm quidditatis tionem attributorum.
suae ; sicut sapientia secundum esse suum Ad primum ergo dicendum, quod genera-
aliquid ponit in subjecto, et similiter secun- tio significatrelationem per modum opera-
dum rationem suam ponit naturam quam- tionis, et etiam est operatio aliqua divinoe
dam in genere qualitatis. Sed relatio est ali- naturse, secundum Damascenum, lib. I Fid.
quid secundum esse suum quod habet in orthod., cap. vm, col. 814, t. 1. Et quamvis
subjecto; scdsecundum rationem suam non generatio non conveniat Filio, non tamcn
habet quod sit aliquid, sed solum quod ad sequitur quod aliqua operatio conveniat
aliud referatur; unde secundum rationem non conveniat Filio una enim et
Patri qua? :

suam non ponit aliquid in subjecto : propter eadem operatione Pater generat et Filius
quod Boetius dicit quod relativa nihil praedi- nascitur ; sed hsec operatio est in Patre et
cant de eo de quo dicuntur. Inde etiam est Filiosecundum aliam et aliam relationem.
quod invenitur aliquid rclatum in quo est Ad secundum dicendum, quod nuUum
tantum relatio rationis, et non ponitur ibi posse detrahitur Filio sed illo eodem posso
;

aliquid secundum rem, sicut cum scibile re- quo Pater generat, Fiiius generatur, ut su-
fertur ad scientiam. Et hoc est verum tam in pra dictum est.
relationibus quee de Deo dicuntur quam de Ad tertium dicendum, quod sub omnibus
illis quae in creaturis sunt ; sed diversimode comprehenditur « ad aliquid, » quantum ad
quia relatio quae habet esse in creatura, ha- hoc quod habet essc, sic enim « ad aliquid »
bet aliud esse quam sit esse sui subjecti est aliquid de omnibus, sed non quantum ad
unde est aliquid aliud a suo subjecto : sed rationem « ad aliquid, » secundum quod ad
in Deo nihil est quod habeat esse ahud ab aliud refertur sic enim non habet quod sit
:

ipso esse enim sapientiae est ipsum esse

: aliquid simpliciter.
divinum et non superadditum, et similiter Ad quartum dicendum, quod omnipoten-
esse paternitatis. Unde relatio, quantum ad tiaDei potest comparari ad aliquid vel sicut
csse suum, secundum quem solum modum adoperatum, velsicut adoperationem. Sicut
debetur ei quod ponat aliquid, est essentia ad operatum, non comparatur ad aliquid
divina sed secundum rationem suam per
;
,
quod in ipso sit quia in Deo nihil est fac-
:

quam habet distinguere unam personam ab tum et sic omnipotentia est respectu creatu-
;

alia, non debetur ei quod dicat aliquid, scd rarum solum; sed comparatur sicutad ope-
potius ad aliquid. Unde quamvis Pater ha- rationem ad hoc quod in ipso est, praecipue
beat paternitatcm quam Filius non habet, et cum nuUa operatio sit ipsius quae sit extra
paternitas sit aliquid, non tamen Pater habet essentiam ejus. Unde omnipotentia Patris
aliquid quod Filius non habeat. Et sic pater- extenditur et ad generare et ad intelligere et
nitas est essentia nec tamen non sequitur; ' creare, et breviter ad omnia quae perfectio-
quod Pater essentiam aliquam habeat qua nis sunt; et propter hoc patet quod ratio
careat Filius. Si autem Pater haberet sapien- Augustini efficax est. Nec tamen sequitur
tiam et non Filius, haberet aliquid Pater quod Filius non sit omnipotens, si non po-
quod non haberet Filius quia sapientia dicit ;
test generare Filium aequalem sibi, ratione
aliquid in sapiente etiam secundum rationem praedicta. Sequeretur tamen in Patre; quia

< i'ai'fla. . <.< Sicul... FUius oou liaJjet patemita- leai} ideo taraen. »
 ;

nisTiNc/r. XX. uiirxr. i. \in. i kt ii. «w

Palii iioii (lo(vsl 1'olalit), (|iia> Higiiillcatiir iii <|iialila.s iii |Htti'ii(iii, iiiin oiiiiiiM iii.'i*(|tialitaH

^(MKMalioiKnictiva. Ilnil(i si ii(>f;:ar<itiii' aJMM) (livttrHitatciii piiiat; Hiciit niiiin niiiiin in

i)(M'r(^('lit> Kt^iionitionis, ()|)()rl(>i'()l (jnod ()S.S(!l (|iiaiilitat() fucil .'i>(|iial(>, ilu (livorHiiin rucit

(l(^r(H'tiis in ip.sa op^M^alioiic iiiipiaiiliiiii opo- iii.i>i|iial(> : i|noil riiiin-iiiiiiiis.

ratio cst ; (M lioc rciliMidan^ in ilcrccliiiii \il |iriiiiiiiii iKilxr (licciiiliiin, ipnMl [lotim-
poli^iilia'. Snla l''ilio r(>iiioV(<liir acliva kcikv tia .•i|)|)riipiialiir l'ali'i, noii ipii.i iiiaKis sihi

ratio non nisi ralioiu^ r^^lationis iinporlal.'i>. convcnial ipiaiii l''ilio, .s<;il (piia iiiajori<iu Mi-

U(>latio aiil(Mi), iiiipiaiiliiin liiijiisinodi, iiiil- militiidiiicni liahut cnin pro|)ri(!Uit(: l'utriH

liiin ordiiiciii ad potontiain lialx^l , iil c\ ipiain cniii |)i'oprii-lati) h^ilii : pot(;iitia (Miiin

diclis '
palct. lialmt ralioiiciii princijiii, ct l*.'it<;r <;st priuci-
pinin non di> priiicipio.
AnTlC.rLUS II. Ad socnndnin dicoiidiiin, (luod liulxjro es-
soiitialit(!r ot pors()nalit(;r ah .dio, iiiiport.it
Utnwi Filius sit.vqHalis Pntri.
dcloctiiin soliiin ipiaiiliiiii ail lioc (piod cst
Ad sf>cnndnin sic proccdilnr. I. Vidcliir hahen; al) alio os.sontialilcr, id (!st in divor-
qiiod l''ilins non sil anpialis Palri iii oinni[H)- sitato osscntiio; ox lioc oniin cansatnr ina^-
tontia. Siont onim infra dicilnr', polonlia (pialitus inagnilndinisot potontialitatis, ([iiia

appro[n"ialnr Patri non antoin Filio. Ergo ina)([nalilatis cansu ost divorsitas, sicut uni-
vidotur ([uod magis Palri ([uani ImHo con- tas ;v>([nalitatis, nt dicluin osl ;(;t ([luiiitnin ;id

voniat ; ot sic iion snnt aM]ualcs in potontiu. hoo Kilins iion ost inodinin intor 1'alnMn ot
hahero arKjuid ab alio
2. Pr.i^toroa, intor croaturain, innno a'(piali ot oadoin dif,Miitato
porsonalitor ot ossonlialiter, ot noii hubore coiivonit Filio sicut ct 1'atri non huhere ah
uli(]uid ub alio noc porsonalitor noc ossontia- alio esscntialitor.
lilor, inodimn ost hahoro aliiinid ab alio [)oi'- Ad tortinm diccnduni, qnod in inforiori-
sonalitor ol non ossontialitcr. Sod noii ha- bus qu;iiido(jno roci[)ilnr ali^iuid iii oadcm
boro uliqnid ab alio noc porsonalitcr nec virtuto qiKO osl oo a qno rocipitur,
iii qnando
essontialitor, quod convonit Patri, digiiitatis scilicct rccipions cst proportioiiatum ad reci-
et auctoritatis est haboro autem
; aliijuid ab piondum totam virtutcm dantis, sicut patct
aliquo porsonalitor ot ossentialitor, quod iu omiii gcneratione univoca, ut (juando
crcatura; compotit, minoratioiiem ponit ct homo g-onorat homincm, et ignis igiicm :

dofectum oroatura^ respectu creatoris. Ergo quandoquo autem non rocipitur tota virtus,
cum modium sapiat naturam extremorum, et hoc est ex defectu quod nou recipioiitis,

videtur quod haboro ab alio personaliter et est proportionatum ad recipiendum totum

non essentialitcr, quod Filio competit, se- qnod agons influero potcst, sicut corpora in-
cuiidum aliquid sit dignitatis, quod est scili- fcriora se habcnt ad actiouem solis vcl ;

cet noii haberoab alio essentialiter, et secun- forte ex defeotu agentis, cujus virtus cst de-
dum aliqnid ponat defcctum et minoratio- ficieus a communicatione suse similitudinis
nem, quod est abaliohaberepersonaliter; et sicut parva^ scintilla non potest calefacere
sic Filius estminus potcns quam Pater. aliquod lignum, ctiam multum dispositum.
3. Item, ita videmus in creatnris quod Sed in divinis non est defectus ex parte daii-
nihil receptum ab aUquo est ffique potens tis neque ex parte accipientis, cum una et
illia quo recipitur sicut lumen in aere non ; eadem sit virtus utriusque et ideo quan- ;

est aeque potens lumini in sole. Sed potentia tam potentiam Pater liabet, tantani accipit
est recepta in Filio a Patre. Ergo videtur Filius ab eo.
quod Filius non sit aequalis Patri in poten- Ad quartum dicendum, quod cum dicitur
tia. Pater operari per Filium, non ponitur ali-
4. Prseterea, illud quod agit per ahum vi- quis gradus potestatis, sed signatur auctori-
detur esse potentius eo per quod agit. Sed tas in Patre, ut dictum est '.

Pater agit per FiUum et non e converso.

ErgoPater est potentiorFilio.
Contra, potentia radicatur in essentia. Sed
est una essentia Patris et Filii numero. Ergo
et una potentia : ergo non est aliqua inse-

< Dist. 11, art. 5.— «Dist. xxxi, art. 2. — ^ Parm. : « una. » — * Dist. xv, art. 4.
•266 COMMEiNTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
2. Praeteroa, natura divina est idem quod
ARTICULUS III. essentia. Sed nihil est dictu quod in divinis

Utriim in divinis personis sit ordo \ personis sit ordo essentiae. Ergo nec na-
turae.
Acl tortium sic procoditur. 1 Videtur quod
. In contrarium ost quod in Littera dici-
in diviuis personis non sit ordo. Ut onim di- tur.
cit Augustinus-, XIX De ciuit. Dei, cap. xni, SoLUTio I. —
Respondco dicondum, quod,
col. OiO, t. 7 « Ordoest parium disparium-
: ordo in rationo sua includit tria, scilicet :

que sua cuique tribuens loca dispositio. » rationom prioris ot postorioris unde secun- ;

Sed in divinis personis non competit aliqua dum omnes modos potest dici esse ordo
iJIos
localis dispositio. Ergo videtur quod nec aUquorum, socundum quos aliquis altero
ordo. prius dicitur et secundum locum ot secun-
2. Praetorea, Boetius dicit, lib. De Trinit., dum tempus ot socundum omnia hujusmodi.
cap. 1% col. 1249, t. 2 : « Eos sequitur dif- Includit otiam distinctionem quia non ,

ferontia doitatis qui in Trinitate g-radus est ordo aliquorum nisi distinctorum. Sod
constituunt. Sod ubicumque est ordo, est
» hoc magis praesupponit nomen ordinis quam
aliquis gradus. Ergo si in divinis personis significet. Includit etiam tortio rationem
est ordo, videtur quod sequatur diversitas ordinis, ex qua etiam ordo in spcciem con-
deitatis. Hoc autem est impossibile. Ergo trahitur. Unde unus est ordo secundum
personae divinae non habent ordinom. locum, alius secundum dignitatem, alius se-
3. Praeterea, ubi cst oadem aeternitas, cundum originem, et sic de aUis : otista spe-
simplicitas et dignitas, non videtur esse ali- cies ordinis, sciUcotordo originis, competit
quis ordo : eeternitas enim sequalis excludit divinis personis. Unde
dico quod ordo origi-
ordinem temporis, simplicitas aequalis ordi- nis signatur cum dicitur ordo naturae, se-
nom causae ad causatum et partis ad totum, cundum quod dicitur natura a Philosopho,
et aequalis dignitas ordinem dignitatis. Sed V Metaphys., text. 5, ex qua puUuIat puUu-
in Patro ot Filio est eadem numero aeterni- lans primo. Unde nomen naturae importat
tas, simplicitas et dignitas. Ergo non est ali- rationem originis et sic ista duo nomina
:

quis ordo. <cordo naturae » sumuntur in vi unius nomi-

5. Item, quidquid est in divinis, aut signi- nis, ad significandum speciem ordinis quae :

ficat essentiam aut notionem. Sod ordo non quidem species salvatur in divinis personis
pertinet ad essentiam divinam, in qua nulla quantum ad rationem differentiae, sciUcet
est distinctio, nec ad notionem, quia nulla originom, ot non quantum ad rationem ge-
notio communis est tribus personis, sicut neris, scilicot prioritatem et posterioritatem,
ordo. Ergo videtur quod in divinis personis ut in pluribus dictum est. Et hoc patet
aliis

non sit ordo. ex definitione Augustini quam ponit II

5. Contra, ubicumque ost pluralitas sine Contra Maximin., cap. xiv, § 8, col. 775,
ordine, ibi est confusio. Sed in divinis per- t. 8, quod ordo naturae est quo aliquis estex

sonis est pluralitas et non confusio. Ergo ibi aUo, in quo ponitur differentia originis, et
est ordo. non prior alio, in quo romovetur ratio gene.
Hic etiam videtur, quod Spiritus sanc-
G. ris. Unde non ost concedendum quod sit ibi

tus dicitur tertia in Trinitate persona et hoc ; ordo simpliciter, sed ordo naturae.
dicit aliquem ordinom. Ad primum igitur dicendum, quod illa

defiuitio Augustini datur de ordino secun-

dum locum, qui divinis personis non com-
QU.ESTIUNGULA II. petit.
Ad secundum dicendum, quod gradus dicit
Ulterius quaeritur, an
ordo naturae :sit ibi quamdam speciem ordinis, scilicet secundum
ct vidotur qiiod non. Qiiia omnis ordo im- dignitatem vel perfectionem, vel locum et :

portat aliquam distinctioncm. Scd in natura nullus horum competit divinis personis ; et
divina nulla est distinctio. Ergo nec naturae ideo nec gradus.
divinae est aliquis ordo ; ot ita in divinis per- Ad tortium dicendum, quod illa ratio pro-
sonis non est ordo naturae. cedit de ordine quantum ad rationem gene-

»
I p. Summas Iheoi, q. xxiv, art. 3. — » Olim : De rrinitate. — ' Parm. : « cap. iv. »
 '

IUSTINCT. XX, gliyiCST. I. A lU. III, KT DISTI.NCT. \XI. i(\i

ris, |>roiil itoiiil \)v\m «^l postorhis, (|iii csHcdi.xisli. » Vidclitr (piod non cimMvpiitnr,
iiiillo ninilo (livinis (<iiiip(;lil. (piia piM* (MimdiMii iti(M|iiin poss(*t proltiiri

Ail (piiirliini (rKMMiiliiin, (pioil Ikm- noinon (piod niillam croatiiraiii inclionMn (piam fo-
(( ordo » si^Miillciil iiotioiioin, iioii laiiicii iii cit facoro [totui.s.sot. — Sod dic(Mtdtim, (piod
spociali, sod liicoinnmni, (pia- (loldriniii.iliir iion cst sintilo : (juia si nogatnr rci illiid
sociindiiin divcrsii adjiincla ; iil ciiin diciliir (pi(Ml silii dcbctiir, invidia- osl : n(Mi fiitliMU

onlo {'alris ad {''iliiiin, sit,'nillcatiir iiotio ipia' sinou daliir (pKMl ci iion dobotur. hilio mi-
(Kst patornilas; cl ciiin dicilnr onlo Kilii ad tom ox itattira doitatis ,i'(ptalita.s gcncnuiti.'*
PulnMn, sif^Miillcatur notio ipia^ ost flliatio : ol delusliir : iittdo invidiaossot si sihi Kubtrultii-

siniililor jtatot in aliis; ot siinilitcr cti.iin cst rct. iNoii aiit(Mit (l('b(!tiir (Mvialnr.i' s(;(Miiidiini

do lioc noinino » principiiiin, » (piod aliain itatiiraiii siiaiii ainprKM- |M'rrcclio (piani illiid

iiotiononi sif^nilical ciiin dicilnr l*at(M' priii- (pKMl c()iis('(piiltir priiici[)ia iiatura' : iiiido si

cipinni iMJii, ot ciini dicitur principiuin Spi- aliqiiid iu iiatura ralionali siqicradditiir,

ritus sancti. gratia) iiu|)iitatur; iiudo otiaiti suio invidia

Ad (piintiun di(Vuduiu,(piod ordo originis subtralii [)()ss(!t.

sufricil iit coiiCiisio noii pouatur, ct ad lioc (( yl*](|iialitatis autciii, (piaiis aiit ([iiaiilus

(piod Spirilus sauctus dicalur lortia porsoua. sit. » Vidctur Ikjc osso falsuiii : ([iiia uiiitas

Hiulo patot solutio ad soxtuni. qualitatis non causat ^'([iialitatcm, sed si-

SoujTio II. —
Ad id (piod uUorius ipia^ri- militudinem, iit in V Metaphysic, toxt. II,

tur, dicoudiuu, quod ost ilii ordo uaturaj, i'hilos()i)liusdicit. — Scd diccudum, qiiod iu

uou tanion ita quod ualiira ordiuctur, vcl divinis uou attcudiliir a^vjualitas uisi sccun-

([uod PatiM' uaturalitor prior sit Filio; sod ita dum (juautitatem virtutis. lla^cautem quan-
qu(xl dicat ratiououi ordiiiis, socuiiduiu qiiod titas in qualitato fundattir; ct ideo dicitur

iu uatura iiuportafur origo. Et quamvis secundum qualitatem a?(iualitas attendi.

sccundum rcm sit idom diviua natura quod

csscutia, tamcn ratio originis non importa-
tur iu nomiuc csscutiaB sicut in nominc na- DISTINGTIO XXI.
turae, rationo onim difTorunt; ct idoo nou
potcst dici ordo cssentiaj, sicut ordo naturae. Quwritur, quomodo possit clici solus rater, vel solus

Et per hoc patet responsio ad ea qua3 obji- Filius.vel solus Spiritiis sanctus , cum sint mse-
parabiles.
ciuntur.

Hic oritur (juoestio trahens originem ex praedic-

EXPOSITIO TEXTUS.
lis. Dictuni est eiiim supra -, quod tantus est solus
(( Nam
minus habet in potestate aliquid
si Pater, vel solus Filius, vel solus Spiritus sanctus,

quam Pater, non sunt ejusomnia quee habet cjuantum simul illi tres et (piod dua? vel tres per-:

soiiie simul non sunt majus aliquid quam una

1'ater. » Videtur quod ratio Augustini iion
persona sola. Ideo qua^rit Augustinus in VI lib, De
valcat scd mutet quid in quautum, sic ar-
Trinit., cap. vii, ctc, col. 929, t. 8, quomodo hsec
guons Omnia quse habet Pater, habet
:

sane dici possint, cum nec Pater sit solus, nec

FiUus. Ergo Filius non habet minorem po-
Filius, uec Spiritus sanctus; sed semper et inse-
tentiam quam Pater. Ncc etiam videtur parabiliter et Filius cum Patre
'
et Pater cum ,

valere hoc quod postea de omnipotentia Filio, el Spiritus sanctus cum utrocjue. Insepara-
inducit, quia omnipotentia etiam nominat biles enim sunt ha; tres personse. Ad quod ita
quantitatem potentiae ct ideo idcm pecca- ; respondet Augustinus, in eodem, loc. cit. « Solum
:

tum videtur esse utrobique. Sed dicen- — Deum ^ Patrem dicimus , non quia separatur a
dum, (juod quamvis non valeat ex modo ar- Filio vel Spiritu saucto ; sed hoc dicentes signiiica-

guendi, valet tamen ex natura rei de qua mus quia illi simul cum eo uon sunt Pater. Solus

argumentum sumitur enim Pater Pater est. Quod non dicitur (juia ipse
non enim potest :

sit solus, id est sine Filio vel Spiritu sancto; sed

hoc quod habet Pater FiUus habere, nisi
per hoc Filius et Spiritus sanctus a paternitatis
idem iii numero non mutatum unde opor- :
consortio excluduntur. Ita et cum dicitur solus :

tet quod quantum est in Patre, tantum etiam

Filius Filius est; vel solus Spiritus sanctus Spi-
:

sit in Filio. ritus sanctus est non dividitur Filius a Patre, vel
:

« Si dicis, quia non voluit, eum invidum Spiritus sanctus ab utroque ; sed a consortio lilialis

^ Id est, ordo; Parm. : « quod. » — * Distinct. xix deest : « Deum. »

et XX. — ^ Al. : « sed inseparabiliter. » — * AI,
 : ,,

^268 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

propiietatis excluduntur Paler et Spivitus sanctus, Trinitas est unus sohis Deus, beatus, potens, sa-
et a consortio processLbilis proprictatis oxcludun- piens, invisihihs. Unde Augustinus in eodem hb.,
tur Pater ot Filius. Cuni ergo dicilur Tanlus cst : cap. xiii, col. 769 : « Cum unus Deus sit Trinitas,
solus Pater, quantum sinuil illi tres per Loc quod : h£Ec sit nobis sohitio qusestionis, ut intelhgamus
dicitur : Solus, non separatur Pater ab illis sed ; solum Deum sapientera, solumpotentem, Patrem,
hic est sensus : Solus Pater, id csl Pater, qui ita et Fihum, et Spiritum sanctum, qui cst uims et
Pater est quod nec Filius nec Spiritus sanctus, sohis Deus. »
tantus est, » etc. Similiter intellige cum dicitur :

Solus est Filius, vel, solus cst Spiritus sanctus. Quomodo Trinitas dicatur solus Deus, cum ipsa sit
Solus ergo Patcr dicitur, ut ait Augustinus iu cum spiritibus et animabus sanctis.
eodom lib., cap. ix, quia non nisi ipse ibi Pater est;
et solus Filius quia non nisi ipse ibi Filius est , et Sed iterum qureritur : Quomodo ipsam Trinita-
solus Spiritus sanctus ,
quia nou nisi ipse ibi Spi- tem dicimus sohim Dcum, cum sit cum spiritibus
ritus sanctus est. et animabus sanctis? Ad quod respondet Augusti-
nusin VI hb. De Trinit., cap. vii, col. 929, t. 8,
Utmm possit dici : solus Pater est Beus, solus Filius ita dicens « Trinitatem dicimus Deum solum
:

est Deus, vcl solus Spiritiis sanctus est Dcus; vcl quamvis semper sit cum spiritibus et animabus
Pater est solus Dcxis, Filius est solus Deus, Spiritus sanctis; sed solum dicimus, quia non ahud quam

sanctus est solus Deus. ipsa Trinitas Deus est. Non enim ilh cum illa Deus
sunt, vel alicpia alia; sed ipsa Trinitas tantura
Post hoc qua^ritur, utrum, sicut dicitur : Solus non illi vel alia, Deus est. »

Pater est Pater, vel sohis Filius est Fihus, ita possit
dici : Sohis Pater est Deus, vel , sohis Filius ost Etsi de solo Patre prcedicta dicerentur, non tamen
Deus, et de Spiritu sancto aut Pater est solus
ita :
excluderetur Filius et Spiritus sanctus.
Deus, Fihus est solus Deus. Ad quod dicimus, quod
Pater, et Filius , et Spiritus sanctus dicitur et est Verumtamen, utIII Contra
ait Augustinus,
unus Deus. Et haic Trinitas proprie simul dicitur Maxim., cap. de solo Patre
xiii, col. 769, t. 8, etsi
sohis Deus esse, sicut sohis sapiens, solus potens. praidicta dicerentur, non tamen excluderetur Fi-
Sed non videtur debere dici a nobis, verbis nostris hus vel Spiritus sanctus, scilicet quia hi tres imum
utenti])us, nisi ubi sermo auctoi-itatis occurrit : sunt, sicut in Apocalypsi, cap. xix, de hlio legitur,
Sohis Pator est Deus vel Paler est solus Deus , , : quod habet nomen scriptum, quod nemo scit nisi
ita de Fiho et Spiritu sancto dicimus. Unde Au- ipse non enim inde separatur Pater vel Spiritus
,

giistinus, in \T Hb. De Trinit., cap. ix, col. 930, sanctus. Et cum dicitur, Matth., xi, 27 Nemo :

t. 8, ait : « Quoniam ostondimus quomodo possit novit Patrem nisi Filius, non inde separatur Pater
dici : Solus Pater, vel sohis Fihus; consideranda et Spiritus sanctus, quia inseparabiles sunt. Ali-
est illa sententia sohim Pa- qua dicitur, non esse quando etiara nominantur Pater et Filius, et ta-
trem Deum verum soluni, sed Patrom, et FiUum, cotur Spiritus sanctus; ut Veritas ad Patrem
et Spiritum sanctum. » Ecce habes, quia non solus locjuens ait, Joan., xvii , 3 : Vt coynoscant te, et

Pater dicendus est esse solus verus Deus. Item in quem misisti Jesum Christum , esse unum verum
eodem ubi supra « Si quis interroget, utrum
, : Deum. — «Cur ergo, inquit Augustinus, lib I De
Pater solus quomodo respondebimus
sit Deus : Trinit., cap. ix , col. 833, t. 8 , tacuit de Spiritu
uon esse ? Nisi fortc ita dicamus esse quidem Pa- , sancto? Quia conscquens est ut ubicumque no-
trem Deum sed non eum esse sohim Deum. Esse
, minatur unus, sicut Pater et Filius, tanta pace uni
autem solum Doum dicamus Patrem, et Fihum, et adhajrens, intelligatur etiam ipsa pax, quamvis
Spiritum sanctuni. » Ecce et hic habes, quia Pater non commemoretur. » Uno ergo istorum nomi-
non debet dici solus Deus. Atque hic solum in nato, etiam reliqui intelliguntur : quod in plu-
parte snbjecti tantum accipere quidam volunt; in ribus Scripturse locis occurrit.
parte voro pncdicati si sit, concodunt quod Pater
est solus Deus. Sed ex verbis Augustini videtur os- DIVISIO TEXTUS.
tendi ,
quod proprie solus Deus chci debeat tota
Trinitas ; et hJccTiinitas, ut ait Augustinus, Contra Ostensa aequalitate personarum, quia usus
Majiminum, II lib , cap. xii, etc, col. 706, t. 8, fuitMagister quibusdam locutionibus in sua
intelligitur cum Apostolus dicit, I Tim., vi, 15
propositione, in quibus dictiones exclusivee
:

Beatus et solus potcns; et ibi, Rom., xxi, 27 Soli

terminis personalibus addebantur, ut cum
:

sapienti Deo; et ibi , I Tim., i, 17 : Invisibili soli

dicitur « Solus Pater tantum habet de po-
:
Deo. iNon enim hajc de solo Patre accipienda sunt,
ut contendebat Maximinus et alii h«retici, sed de lentia, quantum omnes tres simul; » et si-
Trinitate, sicut et ihud, ibid., vi, 16 : Solus habet milia idco in parte ista inquirit de veritate
:

immortalitatem; quia secundum rectam hdem ipsa hujusmodi *

locutionum, quaUter Hujusmodi

^ Parm. : « omnium. »
 .

nisTiNCT. XXI, unyi''ST. I, Ain. i

(liclionos oxcliisivtr iiotiiiniliiis diviiiis uil- tiali ciiMi pi'a'(licalo cssi<nliali vul porsonali ;

jiiiiKi |)(issiiit. nividiliir orf^o iii piirtivsdiias :

*2" iilriiiii po.ssil addi tcriiiino purHonull cnin
iii itriiiiu iiii|iiiril, iilriiiii diclin cM-liisiva pra'dicato oKHiintiali.
possil iidjiiii;^'i iioiniiii prrsonali iii siiIiJim-Io

posilo pra'dii'alo pcrsoiiali scciiiida

('iiiii ; iii
AMTICIIMIS IMIIMIS.
iiii|Miril, iilriiiii [lossil adjiiii^i iioiiiini pcrso-
iiali (piaiido i)ra<di(-atiii' d(^ ipso (^ss(Mitialo, ( tnitn is/ff /tropositio, « solns liens esl
vorlii gralia : « Soliis Pal(>r ivst Dciis, » ihi : iJcns, » sit f<tlsn '

» l'ost lia'(' (pia'iiliir, iilriiiii, siciit dicitiir,

soliis [•alcr ost l'ator, vol, .solus l''iliiis list Ad iiriiiiMiii sic proccdiliir. 1. Vidctiii
luliiis : ita possit dici, soliis Patcr cst Dciis, (luod lucc sit lalsa : (( Soliis l)(!iis ost Moiis. »
vol, soliis Kiliiis ost Dous. » Kt lia-c iii duas : Onino oniiii adJiMlivnin poiiit rcin siiaiM
iii priina usliMidit (piodluijusniodi locutioiics ('in>a sninii siilistaMtiviiin. Scd (( .soitis » ost
iiou siiit coiiccd(Mida' simplicilor, ut cuin di- (luoddaiii adJcctiN iiiii. Kr^^o ciiin dicitur :

citiir : « Solus Patcr cst Dciis; » iii socuiida (( Solus l)(Mis, » iiMplicat .solittidinciM circa
ostoiulit ([uod socuiiduin armucin iutolloctuiu Douin. Sod sicnt dicil Ililariiis, lil). IV' /><?

concodi possuiit; et si concodantiir, non so- Tritiit., § 18, col. lil, t. ^2, ot lialiittiin cst
(piitiir iiu^onvcnions, ibi : « Vcruintaincu, ut supra* Nubis iio(|iu! sulitariiis ost Dens,
: «

ait Aut^fustinus, ol si do solo Patrc praMlicta ncipio divcrsus ('unritciidus. » Kr^'o vidctur
dicorcntur, non tainon oxcludorctur Kilius (luud lia'c sit lalsa « Sulus Dciis ost Dcus. »
:

vol Spiritus sanctns. » l*rinui in duas : in "2. PraHoroa, huc nuinoii, Dons, intantum

prima ostondit qiiud dictio exclusiva nun luihot ualiirain torniini coniinunis, iit quod
putcst poni cx parto subjocti, (puuulo nuinou do Doo dicitur vol doomnibus porsonis dica-
essontialo do porsoua pra'dicatiir, iit cum tur, iit cuin Dcus croat; » vel sal-
dicitiir : ((

dicitur : (( Solus l'atcr ost Dous;» in socunda loni do ali(iiui, ut ciim dicitur « Dous geiie- :

ustondit quod iiec addi putost cx partc prai- rat. » Unde potest ficri descensus sub hoc
dicati, ut dicatur : « Pater est solus Deus; » nomiue « Deus, » in subjectu pusito pro ali-
quamvis quidamcuntrariumdicant, quurum qua persunarum. Si igitur haic est vcra:
dicta aucturitatibus Augustini refcllit, ibi : « Sulus Deus cst Dcus, » aliqua istarum erit

« Atquo » sulum (( hic in parte subjecti tan- vera « Sulus Pater est Deus, » vel
: sulus <(

tum accipore quidam volunt. » Et haec in FiUus est Deus, » vel « solus Spiritns sanctus
duas : prima ostendit quud nomen esseii-
in est Deus. » Sed quaelibet harum falsa est.
tiale adjuiictum dictiuni exclusivffi nun po- Ergo et prima.
test praidicaride singulis persunis, ut dica- 3. Item, secundum Philosophum, VII
tur « Pater est solus Deus, et FiUus est
: Metaphys., text. 20', « solum » idem est
solus Deus » sed de omnibus simul, ut di-
; quod nun cum aliu. Sed Deo, prsecipue post
catur « Triuitas est solus Deus; » in se-
: rerum creatiunem, nunquam convenit cum
cunda inquirit, quumodu talis praidicatiu de aliu nun esse, quia in participationem sui
Triiiitate vorilicari possit, ibi : « Sed iterum esse res creando adduxit. Ergu non potest
quaeritur, quomodo ipsam Trinitatem dici- dici aliquo modo sulus Deus.
mus sulum Deum. » proprium est quod cunvenit uni
4. Contra,
soli. Sed esse divinum vel omnipotentem est

proprium Deo. Ergo solus Deus est Deus vel

QUiESTIO PRIMA. omnipotens.

Hic quseruntur duo primo, utrum dictio :

QUiESTIUNGULA II.

exclusiva possit in divinis addi ex parte sub-

jecti; secundo, utrum ex parte praedicati. Ulterius quajritur de ista : « Solus Deus
Circa primum quaeruntur duo 1° utrum : est Pater; » videtur enim esse falsa. Quia id
possit addi ex parte suhjecti termino essen- quod in alio invenitur, non potest alicui soli

' I p. Summas theol., q. xxxi, art. 3. — « Parm. : art. 3, citat, et colligitur ex c. iii, non Metaph. VII,
« lib. III. » — 3
Dist. II. sicut prius bic notabatur. — Nicolai,
' Lib. II Elemh. Sic S. Thomas xxxi,
I p., qusest.
 :; »

270 COMMENTUM IiN LIB. I SENTENTIARUM.

inesso. Sed paternitas non tantuni cst inDeo, ((Solus Pater est Pater, » vel « solus Pater
sed etiam in hominibus, et quodammodo in generat. » Omnes enim hujusmodi in primo
angelis, ut dicit Dionysius, cap. n De divin. scnsu sunt falsae ct in duobus aUis verae.
nomin., § 8, col. Gil>, t. 1. Ergo non potest Ex quo patet responsio ad primum, quod
dici, quod solus Deus est Pater. procedit secundum primum sensum.
Contra, de quocumque prsedicatur com- Ad secundum dicendum, quod, sicut di-
mune cum pr.Tcisione ', prcedicatur cumprae- cunt sophistae, dictio exclusiva immobilitat
cisione et proprium, si de ipso pradicetur : terminum cui adjungitur ratione negationis
si enim solum corpus est coloratum, sequi- implicitae. Unde non scquitur : Solus homo
tur solum corpus esse album, si supponatur est rationalis; ergo solus Socrates. Non
album de corpore prsedicari. Sed Deus est enim omne quod est aliud a Socrate est
sicut commune respectu trium personarum, aliud ab Iiomine. Unde negatio implicita in
ut supra habitum est- ex verbis Damasceni. dictionc cxclusiva ad plura se extendit
Ergo sequitur, si solus Deus est Deus, cum quando adjungitur proprio, quam quando
Deus sit Pater, quod solus Deus sit Pater. adjungitur communi. Sed verum est quod
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod, ratione affirmationis posset fieri descensus.
secundum Philosophum, VII Metaphysicor., Unde cum ista « Solus Deus est Deus, » ha-:

text. 20 ^, « solum » idera est quod non cum beat duas expositivas, unam affirmativam:
aho, in quo consortium removetur. Potest « Deus est Deus, » et alteram negativam,

igitur haec dictio « solus » removere consor- scilicet hanc : « alius a Deo non est Deus ; »

tium simpHciter, vel respectu aUcujus. Et sub affirmativa potest fieri descensus, ut
dicitur simpliciter removere consortium, dicatur : (c Pater est Deus, » et non sub ne-
quando toUitur associatio aUerius quod sit gativa : « Alius a Patre non est Deus. »
ejusdem naturse et conditionis cum ipso Ad tertium dicendum, quod, sicut dictum
sicut dicimus aUquem hominem esse solum est , haec dictio « solus » privat consortium,
in domo^ quamvis ibi sint multa alia ani- ct quamvis, creaturis existentibus, non pos-
malia et dicimus aUquem reUgiosum ince-
; sit ab eo removeri consortium respectu hu-
dere solum, cum sine socio sui ordinis vadit, jus quod est esse, tamen potest removcri
multis etiam ipsum comitantibus et tunc ; consortium rcspectu propriae suae operatio-
« solus » idem est quod solitarius ; et est nis, quae est crcatio, et etiam respectu pro-
etiam dictio categorematica implicans soU- prise susenaturse. Unde, sccundumHilarium,
ludinem circa subjectum, sicut et quodUbet IV De Trinitate, ante med., remota distinc-
aliud adjcctivum ; ct ita nuUo modo potest tione personarum, etiam creaturis existen-
accipi in divinis : quia una persona semper tibus, Deus dicitur soUtarius. Quamvis enim
habet consortium societatis alterius perso- haec non esset vera « Solus Deus est, » :

nae connaturalis et simUis sibi. Si autem ex- haec tamen vera esset Deus est solus, » : ((

cludat consortium respectu aUcujus deter- id estsoUtarius.

minati, tunc dictio est syncategorematica, Quartum concedimus, quod procedit se-
importans aUquem ordinem vel habitudinem cundum tertium scnsum.
unius ad alterum, ratione negationis impli- SoLUTio II. — Ad id quod ulterius quaeri-
citae, magis quam implicans formam ali- tur, an hsec sit vera : « Solus Deus est Pater,
quam et secundum hoc dico, quod hsec est
; dicendum, quod secundum tres sensus tri-
duplex « Solus Deus creat » quia vel re-
: ; pliciter potcst judicari. Si enim hsec dictio
movet consortium alterius a forma subjecti « solus » implicet soUtudincm circa Deum,
subintellccta implicatione, quod cst, vcl qui locutio falsa est. Si autcm importat exclu-
est ; et tunc est scnsus Solus Deus, » id est
: (c sioncm a forma subjecti, vera est, et cst
ille qui ita est Deus quod praeter ipsum nul- sensus ; Deus, praeter quem non est alius,
lus alius est Deus, « crcat, » et sic vera cst. est Pater. Siautem removeat consortium a
Vel removet consortium a participatione quod est du-
participatione praedicati, dico
preedicati, ct in hoc ctiam sensu vera cst plex. Quia in nomine Patris potest intelligi
estenim sensus, quod nullus alius praeter tantum proprietas paternitatis prout prae-
Deum creet. Et idem est judicium de hac : dicatum formaliter tenetur, et sic falsa est,

' Parm. « praecise. »

:
— " Dist. xix, q. iii, art. 2, col. 1002, t. 1. — 5 Ut jam notatum supra.
non q. IV, ut Parm. Ex lib. III De fide orlhod., c. vi,
 .

DISTINCT. XXI, UIiyRST. I, AllT. I KT II. «74

(|nia paloniita^ noii tanliiiii in Doo ost sod jniicla tuli, non iixrJiKlil parloiii ' : iwtinMiiiii

oliain in lioininiliiis. Vol ipsa |t(M-soiia snlt- soiinitiir : Solim S(nnili)H hhI alltiiM, orgo jmj»

sistoiis (lislincta |)al(iniilato; ot sic ohI voni, ojns iioii cst alliiis. KrKo «11111 ('xcJiiHio llal

ot lioc iiiodo pioltiitiir cl iiM|trolialiir. T.iint-ii ralioiio (livorsiliilis, vidcliir (|iiod noii oxdii-

.sciciidiiin, (jiKtd |i;ilcrnil;is iioii csl ((jiisdcni daliir hiliiis |tc.i' didioiKMii rxdii iv;iiii ;id-

ralittiiis .scciindmii iinivocali<tiioin in Doo ol Jiinclani 1'alri.

iii croalnris, ([iiainvis .siloadoni ratio .socuii- i. l'ia'loroa, (lic.tio o.vcliisiva iKtn njinovot
(liiiii analo^iam, (jiKO (|nidiwii ali(|nid lialtot a c(tiisoi rat, iiisi iKtc i|iiit(l cst S('|i;iimIiiiii iilt

d(Md(Mitilato r;iti(tnis, ot arK|iiid do divcrsi- 00 cni ;idJiiiiKitnr. Scd l-ilins cst iii r.ilro,

lato. Hiido cliaiii si praMiic;iliiiii siiiii:iliir iit sii|)ra |)rolt;(l(iin osl*. I<J'ko cniii dicitnr :

ronnalitor, taiiKMi pol(?st ;iii([iKt luudo voni (( Solus Pator, d iion o.xcludilur l''ilius.

osso : « Solus Dous ost l*ator, ttot socuuduin fi. Pra^itoroa, dictio oxclnsiva adjuucta aii-

ouindoiu UKtdiiin loijiioiidi (|iio dicitiir Luc., tccodonli, iKtii cxcliidit coiis(M|iiciis ; noii

.wui, l*.) : IS'c/)i() />()/ius )i/s/ so/t/s l)t'i/s. ouiiu .s(!(|iiilur : Solus Iioiuo ciirrit, orgo
uiiini;il iion cnrrit, vol : Soliiiu aniiiKil iion
currit, orgo lioino non currit. Sed Kilius sc-
ARTICULUS 11.
qnitnr ad Pafroin, ([uia si Pater est, Kiliiis
ost'', ot convcr.so, ut habiluin ost ox Ani-
Utrum tsta propos/t/o, <( solus Patcr cst
Dcus , » 677 vcra '
brosio, (list. ix. Ergo vidcfiir (juod ciim di-
citur : <( Solus Patcr, )> nou oxcludalur Kilius

socunduiu sic proccditur. I. Yidolur

Atl nec converso et ; ita haec erit vera : « Solus
quod Ikvc sit vera « SolusUator ost Dous, » : Pater ost Dous. »
vol, Msolus iMlius csl |)oiis. )) Sicut ouini csso C.ontra ost quod iu L/ttcra dicitur.

Douin convonit tribiis i)orsonis, ita cl esso Pra3tcrca, liujus propositiouis : « Solns
allissiiuuiu. Sod do l*'ilio lcgitur* : (( Tn solus Pater est Dous, una oxpositiva est Niillus » :

altissimus. » Ergo potcst dici : <( Solus Filius alius a Patro est Deus. Sed hajc est falsa,
cst Dous. » quia Filius, qui est aUus a Patre, est Deus.
2. Pra^terca, haec, (( SolusPatorcst Dcus,» Ergo liaic est falsa Solus Pater est ((

Iiabct duas expositivas : unam indcfiiiitam, Deus

vcl singulareni, quce convcrtitur sicut par- SoLUTio. — Respondco dicendum, quod se-
ticularis affirmativa , scilicot liaec : (( Pater cundum quosdam, dictio oxclusiva adjuncta
est Deus; » aliam negativam univcrsalem, uni relativorum in creaturis non excludit al-
scilicet : (( nuUus alius a Patre est Dcns » : terum non enira scquitur Tantum Pater
: :

ct utraquc harum convertitur simpliciter. est, ergo Filius non est quia ad unum rela- ;

Scd haic est vera in aliquo sensu Solus : (( tivorum sequitur alterum. Scd hoc videtur
Deus est Patcr. » Ergo a simplici conversa esse falsum, quia dictio exclusiva adjuncta
haec erit vera Solus Pater est Dcus. » : (( supposito excludit omnc aliud suppositum.
3. Praiterea, si ha3c est falsa Solus Pa- : (( Unde cum Filius sit aliud suppositum a Pa-
ter est Deus, » lioc non crit nisi quia per dic- tre, excluditur Filius, cum dicitur : (( Solus
tionem exclusivam cxcluduntur aliae per- Pater. » Nec hoc impeditur per hoc quod
soniB divinae a participatioue praedicati. Sed unum sine altero esse non potest : quia ge-
per dictionem cxclusivam adjunctam Patri neratio etiam non potest esse sine alteratione
non excluduntur Filius et Spiritus sanctus. et loci transrautatione ; et tamen cum dici-
Ergo haec cst simpliciter vera « Solus Patcr : tur : Sola generatio est, excluditur omnis
est Deus. » Media probatur per auctoritatem alia mutatio.
Augustini in L/ttera, qui dicit Si de solo : (( quamvis relativa consequantur
Prsetcrea,
Patre prffidicta diccrontur, non tamen exclu. se in esse, non tamen consequuntur se in
deretur Filius nec Spiritus sanctus, quia hi aliis praedicamentis non enim sequitur, si :

unum Probatur etiam per rationera

sunt. » pater est musicus, quod filius est musicus.
sic. Major est unio Filii ad Patrem, quam Et praeterea, cum « solus » sitdcterminatio
partis ad totum. Sed dictio exclusiva ad- suppositi, excludit omne aliud suppositum.

' I p. SummsR theol., q. xxxi, art. 4. utrefertur De consecr., dist. i, cap. «De hymnis, »
» Nempe in angelico hymno, sic appellato quia ex concilio Toletano IV, cap. xi.
ilUus initium Angeli cecinerunt, Gloria in excelsis ^ Parm. « ad partem. » :
* Dist. ix, q. i, art. 1. —
Dco, cetera autem ad(iiderunt ecclesiastici doctores, — ^ Parm. omittit « quia si Pater est, Filius est. »
:
 ;

272 COMMENTUM IN LTB. I SENTENTIARUM.

Diversitaiem aiitem suppositorum non toUit ut patet ex dictis Augustini supra positis.
relativorum consecutio. Ihide non est aliqua Ad primum ergo dicendum, quod ista :

ratio quare respectu horum prcedicatorum, « Solus Filius est altissimus, » est distin-

unum non excluderetur per exclusionem guenda, sicut etsensu prima ; et in aliquo
adjunctam Et ideo dicendum est, quod
alteri. hoc
est vera, et in aliquo falsa. Et praiterea
dictio exclusiva adjuncta Patri exckidit Fi- quod dicitur « Tu solus altissimus, Jesu :

Uum, (jnantum pertinet ad oppositionem re- Christe, » intelligendum est cum toto hoc
latiouis. Tamen intelligendum cst quod di- quod consequitur « Cum sancto Spiritu :

versimode se habet in creaturis et in divinis in gloria Dei Patris » et hoc est absolute ;

quantum ad duo primo, quia in creaturis : verum, quod solusFiUuscum Patreetsancto

pater et fiUus non sunt unum in essentia, Spiritu est altissimus.
unde fdius est aUus a patre, et aUud ;
quod Ad secundum dicendum quod haec : «So-
tamen non est verum in divinis. Secundo, lus Deus est Pater, » quantum ad hanc expo-
quia in creaturis per paternitatem additur sitivam, u Deus est Pater, » convertitur sim-
novum esse quod est esse accidentale, et non pUciter , sic : « Pater est Deus. » SimiUter
idem, quod est esse subjecti. In divinis au- aUa : « NuUus aUus a Deo est Pater, » con-
tem paternitas non addit secundum rem vertitur simpUciter ; sed ejus conversa non
aliud esse quam esse esscntia^, in quo Pater est :
u NuUus aUus a Patre est Deus, » cum
et Filius communicant. Cum ergo loquimur non sit idem in subjecto et praedicato, sed
in humanis, dicentes Sokis Pater, » ex- : « magis ista « Pater non est : alius a Deo, »

ckiditur omnibus modis fdius quia fiUus ,

quee quodammodo vera
est, ut supra dictum
est alius et aUud a patre. Et prseterea, si es- est; etex hoc non sequitur quod solus Pater
set unum adhuc ex-
in essentia cum patre, sit Deus.

cluderetur ab iUo, inquantum est aUus a pa- Ad tertium dicendum, quod cum dicitur
tre secundum esse relationis superadditum « solus Pater, » excluditur FiUus, si <( solus »

essentiae unde secuudura quid esset aUud a

; dicat idem quod non cum aUo mascuUne si ;

fUio, quamvis in essentia convenirent. Sed autemdicat idem quod non cum alio neutra-
in divinis Pater et FiUus sunt unum in es- liter, non excluditur et sic inteUigitur dic- ;

sentia, et tamen distinguuntur relationibus; tum Augustini quod patet ex hoc quod ;

et tamen iUse relationes non addunt aliquid dicit, quia hi tres unum sunt.
secundum rem ad essentiam. Unde ratione Et ad id quod objicitur de parte et conse-
iUius distinctionis nuUo modo potest dici Fi- quente, et de hoc quod unus est in alio, pa-
lius aUud a Patre, sed tantum alius. Unde tet quod non sequitur; quia pars non est
cum dicitur : « Solus Pater, » potest intel- aUud suppositum quam totum, immo inclu-
ligi fieri exclusio « alius mascuUne, et sic
» ditur in supposito totius ; simiUter hoc con-
excluditur Filius : et hoc magis proprium sequens quod est animal, non est aliud se-
est considerata consignificatione vocabulo- cundum suppositum ab homine. Et ideo
rum ; vel « aliud » neutraliter, et sic non quamvis Pater sit in FUio per unitatem es-
excluditur FUius, quia Filius non est aliud a sentiae, et quantum ad intellectum relationis,
Patre, cum essentia divina quae est in FiUo tamen relatio, inquantum habet rationem
sit totum id quod est Pater, et non aliqua oppositionis, distinguit Patrem a FUio se-
pars ejus. Secundum hoc ergo haec est dis- cundum supposita.
tinguenda : « Solus Pater est Deus, » per
tres sensus prsedictos. Quia si solus » im- ((
7t7amrr\
plicet solitudinem circa Patrem, falsa est. Si UU^iioliO il.

autem excludit a forma subjecti, sic vera

est ; et est qui est Pater, praeter
sensus : llle Deinde quaeritur, quomodo possit addi es:

quem nullus alius est Pater, cst Deus. Si au- parte praedicati dictio exclusiva in divinis
tem fiat exclusio a participatione pra?dicati, et circa hoc duo quaeruntur 1° utrum haec :

sic est duplex. Quia cum « solus » sit idem sit vera « Trinitas
, est solus Deus » ;

quod « non cum alio, » vel excludit alium 2° utrum sit haec vera, (( Pater est solus
masculine, et sic est falsa, et sic primo negat Deus. »

eam Augustinus; vel excludit aliud, et sic

est vera, quia sic non excluditur FiUus qui
non est aliud a Patre et sic potest concedi, ;
 DISTINCT. XXI, Ulf^vST. FI, AUT I. i»73

prinlicato ivssciiliali vnl Hiilisliititiali, iil kI «II-

AHTICIILIIS I'UI.MIIS. coniliir : SocraloH «mI laiitiiiii lioiiio ; (|ui.i

pcr (lii-lioiiciii o.\cliisiviiiii ihmi [MdcHl cxcliKli
Itnim is((f /)/n/)(isi(/o, u '/'/•i/ii/t/s cst so/ks iiisi naliini r\traiH!a ali co < iii adjiiiiKilnr.
l)i/fs, )) sit ('(•/•/i. \:i Ikic iiilclli^iliir ctiaiii c\ ipsn pra-diiuito
sulislaiiliali; u.\ lioc ciiiiii (pioil (liciliir, So-
A(l primiini sic proccililiir. I. Viilcliir cratcs osl lioino, int^iHiKitiir (piiid iioii o.nt

(piod Ikcc sil lalsa : >» Trinilas rsl .solns asiiins vcl cipiiis. Kl siinililcr diiiint, ipiod
|)(Mis'. I) (i Soliis )) onhw (ist disposiliii siili- siipcrllnc addiliir, cuin dii-itiir, Trinil;is (!St

jocti , sicut (*l « oiuiiis. » Scd Ikcc diclio lanliim llcns : uisi addaliir " uiiiis, » vcl
« oiuuis I) incoiij^ruo addilur ad [nvcdica- aliipiis alius t(!riuiuus acci(l(;utalis, (jui pos-
tniu. Kri.>() vidclnr (piod oliaiu hajc dictio sit iucs.so vcl iioii iiK^sso; ipiia sicoxcludere-
« solus. )) tiir o|i|»osilnin nnilalis (piod cst plnralita.s.
2.PraMoroa, socuudniii IMnlosoiiluiin, 11 Kl diciint, (pmd intcnlio .\ugustiui nou ost
Pe/^ihc/^., Icct. i, uoiuiua lrans[iosila ct dicoro, «]uod lioc (piod dico « soliis Dous »
vorba, idom sif^uilicaut. Si orgo luoc ost praedicotur «lo Triuitalo, iit Magist«;r iiuiuit;
vora : « Triuilas ost solus Dous, » luoc otiam sed cuui dicitur soliis Dous, snpponitnr Tri-
orit viM'a : k Triuitas osl Dous solus. » uitas, ct uon Datcr vol Kilius. Sod lioc noni
3' l'ra>loroa. lucc dictio syu- « .solus » ost vidotur lunllum uccossarium. (juamvis
catogoromatica,ol importat noi^atiouoiu.Sod cnim* ly « solus » sit disposilio suhjccti,
nogatio-dobot pra^Hnloro compositiouom vol uon tamcu oportot quod addalnr soinpor ad
ali(]uid (piod uogolur. Cum autom dicitur sulijoctum ;
quia aliud ctiam (juod iu praidi-
sic : « Pator ost solus Dous, » nuUa anirma- cato pouitnr, jiotcst significari ut supposl-
tio* soquitur. Krgo vidolur quod locutio tum alicui uatura! vol pi'opriolati, ratiouo
sit falsa vol iucougrua, ot sic idem quod cujus potcst ab co privari consortium, ut si

prius. dicerotur : Socratcs est solus homo scdens.

Pra^toroa, tormiuiiu pra^dicato touon-
•1. Similitcr dico iii proposito, quod alio modo
tur formalitor. Sod solifudo uon convonit praidicatur hoc nomcii « Dous » dc tribus
foruuo, quia forma, quautuin ost do se, pcrsonis, ct lioc nomcn « homo » de Socrato
communicabilis cst. Ergo videtur quod non et Platone. Cum enira non preedicetur de
debeat poni ex parte praedicati; et sic idem utroque nisi id quod utrique commune est;
quod prius. utrique autera non est comraune nisi natura
Contra est quod habetur in L//^em. huraana, qua^, iu se considerata, non est
SoLUTio. Rcspondeo dicendura, quod — quid subsistens constat quod iste terminus ;

istae dictioncs exchisiva^, « sohis » et « tan- « horao » non prsedicat aliquara rera subsis-

tuni » in hoc difforunt, quod « tantura, » tentem, sed solura naturara inhairentera, et
cum adverbiura, et simiUtor « solum »
sit ut iuhtercntem; et ideo non potest sibi fieri
detorminat actura vcrbi, quia adverbiuin est additio hujus dictionis « solus, » quae privat
adjectivuni vorbi ; nnde cuin vorbura rationo consortium. NaturiE enira coiumunis non
corapositiouis coujungat prsedicatura suh- est ut ipsa habeat consortium, sed in ipsa
jecto, et ad utrumque
congrue so habeat, consortium habeatur. Sed iste terminus
possunt ista advorbia tani ad subjectum « Dcus » prsedicat naturam divinara de tri-
quani ad prffidicatuin adjungi. Sed haic dic- bus personis quse etiam in se est habens
,

tio « sohis, cura sit noraen privans consor-

)) csse subsistens nuUa personarura distinc-
tium, est deterrainatio ejus cuin quo consor- tione intellecta. Unde quainvis prsedicet na-
tiura potesthaberi. Habetur autem consor- turam divinara ut naturam divinara et non
tium cum eo cui aUquid convenit, et hoc ut quid subsistens, nihilominus tamen hoc
significatur ut subjectura; unde proprie est quod prsedicat, quid subsistens est; et ideo
dispositio subjecti. Secundura hsec igitur di- habet rationem ut ipsa consortium, prout sit

cunt, quod est irapropria « Trinitas est sohis : significatur in quo ut ipsius sit con- est, et
Deus, » quia si ly « solus » proprie tenetur, sortium, secundura aliquid sibi conveniens,
non additur ad praedicaraentum. Si autera prout significatur ut quid est. Unde potest
teneatur pro ly « tantum » superflue additur sibi addi hsec dictio c< solus » in prsedicato,

' Al. : « Dominus. » — « Parm. : « nihil. » — '

Al. deest : « enim. »
VII. 18
 1

27 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

tanqiiam rei subsistenti et excludet omnia ; solum per modum forniae, sicut alia praedi-
extranea a participationc forma? pra^tlicati, cata substantialia, prout significatur natura
ut sit sensus « Trinitas est solus Deus
: » : divina ut quo est ; sed utrem subsistentem
id est, Trinitas est ille Deus pra^ter quem prout significatur ut quod est et secundum
;

nullus alius est Deus; et expressior erit hoc potest ei addi « solus,Dictum cnim cst »

veritas cjus, si aliquid aliud addatur , ut si supra', quod hoc nomen « Deus » partim
dicatur : Trinitas est solus verus Deus vel habet rationcm termini communis, et par-
solus unus Dcns. tim rationem termini singularis.
Ad primura igitur dicendum, quod diver-
simode ha?c dictio « omnis » est dispositio
ARTICULUS II.
subjecti, et hffic dictio « solus » quia per :

hanc dictionem « omnis, » ratione distribu- Utrum Pater sit solus Deus.
tionis importatur quadam divisio subjccti,
et multiplicatio ratione contentorum. Unde Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
incongrue additur his sub quibus non est quod Patcr sit solus Dcus. Omne enim quod
accipere aliquam multitudincm supposito- pra^dicatur dc tribus pcrsonis simul sump-
rum, ut terminis singularibus. Et proptcr tis, est prffidicatura essentiale. Sed hoc quod

hoc etiam ex parte prsedicati poni non potcst, dico, « solus Deus', » est hujusmodi, dici-
quia praedicatum sumitur formaliter, et tur Trinitas est solus Deus. » Ergo
enim : «

in forma communi uniuntur supposita, non vidctur, cum omne praedicatum essentiale
distinguuntur. Solus » autem non dicit
<(
possit dici de Patre, quod possit dici : (( Pater
aliquam divisionem, sed tantum removet cst solus Deus. »
consortium respectu alicujus quod convenit 2. Praeterea, Pater est Deus, et non est
rei subsistcnti. Unde si praedicetur aliqua aliud quam Deus. Ergo est solus Deus.
res subsistens, convenientcr potest sibi addi 3. Item, constat quod non est nisi unus
(( solus, » sicut cum praidicatur hoc nomen solus praeter quem non est alius Deus. Sed ^

(( Deus. » ille Deus praetcr quem non est alius Deus est
Ad secundum dicendum, quod cum haec Pater. Ergo Pater cst unus solus Deus.
ex parte praedicati sequitur
dictio « solus » Contra est quod in Littera dicitur.
suum substantivum, semper implicat solitu- SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
dinem. Tunc enim excluditur consortium cum dicitur, « Pater est solus Deus, » haec
simpliciter, et non respectu alicujus deter- dictio « solus » quamvis ex parte praedicati
minati, cum nihil sequatur. Et idco quam- ponatur, tamen potest intelligi ex parte sub-
vis concedatur hsec : « Trinitas est solus jecti; ut cum dicitur Esthorao albus, intel- :

Deus, » non tamcn conceditur, proprie lo- ligitur homo est albus et tunc erit idem ;

quendo, « Trinitas est Deus solus » et hoc ; judicium de hac sicut et de illa quae supra
accidit ratione negationis importatge. Undc dicta est : (( Solus Pater est Deus. » Si autem
non est idcm judicium dc Iioc nomine « so- intelligatur ex parte praedicati, tunc uno
his, » et de hoc nomine (( albus ; » differt modo potcst intelligi, quod ly (( solus »

enim negatio postposita et pra^posita ter- ponatur pro « tantum, » et sic erit vera.
mino. Nec erit superflua additio; quia Filius,
Ad tcrtium dicendum, quod in hac pro- quamvis sit Deus, non tamen est tantum
positionc, (( Trinitas est solus Deus » vcl « so- Deus, quia est etiam homo, quod de Patre
lus verus Deus, » intelligitur duplcx compo- dici non potest, cum tamcn Pater humanam
sitiouna principalis, quaj est importata per
:
naturam aSsumere potucrit. Sed sic non
verbum et alia intelligitur in hoc nomine,
; accipitur hic. Si autem ly « solus » sumatur
« prout significatur habensdcitatem.
Deus, » proprie, tunc habet proprietatem ista locu-
Unde ratione hujuscompositionispotcstficri tio,secundum quod Iioc praedicatum Deus » ((

exclusio, secundum quod aliquid cxcluditur non tantum praedicat naturam deitatis ut
a participatione formai praedicati, qua; con- formam, sed ut quid subsistens.
venit rci subsistenti praedicataB. Dico igitur, quod cum dicitur, « Pater est
Ad quartum dicendum, quod hoc nomcn solus Dcus, » locutio est duplex. Quia ly
(( Deus » non praedicat naturam diviuam (( solus » potest excludere omno aliud a Patre

< Dist. XIX, q. in, art. 2. — » Al. deest : « Deus. » — ' Parm. omittit : « prseter quem non est alius. »
 isriNivr. XXI, uii/i<:s'r. ii, aiu. ii, i \ iiisiinct. xxii. >ifi

n |uiiliciimli()iiii roiniii' |ii'i'rilirali ; «4 sic vtT.i alins a 1'alrc, ipii laiiicn csl DoilH. Si voro
(^sl; sio oniiii iioii «ixciiiililiir {''iliiiH ii(>i|iir i'1'lativniii rof«Mal snppoMitnin iiiilislinctn, hi>-

S[rn'iliis saiicliis ; (|iii iioii siitil aliiid a siip- oundiim (|iiod snppoiiit linc iKiinrn " Doiih »

posito Palris. Si aiilciii (vxcliidal aliiiiii iiias- ciiiii dicilnr : Dons rst nniis, liinc ont voru
«•iiliiKs tiiiic cst lalsa : iii (|no taincn .sdiisii iii oiiiiii .soiisii. El sic patrt (jiiod noii conclii-
viira «3st ista, u 'rrinitas ost soliis Dons : » «lcliir |)idposiliiiii, nisi pcr iiiodiiin ijno pro-
(|iiiu iMiin ly (I hoiis » piaMlicol iioii laiilnni jiositio dicla ooncos.sa ohI in «listiiictiuno »u-
iialiirain, S(nl oliain siipposiliim, «piando pra posita.
pra'(licaliir (l(>Trinilalc praMlical snpposilnm
loliiis Trinilalis; cl idco cliani si llat «"xcln-
Kxrosrno tkxtus.
sio ralioiK" allcriiis sniipositi, vora ost : ipiia
niillnin aliiid sii[)positiiin oxlra TrinitatiMii, Ncmo novfi Pa/rem jiisi Filius. Vidotur
siciit iioc alia natiira, Dous ost. Sotl cuin «11- «piod Aiiguslimismahioxpoiiil :(iuia«nomo))
citur : « Palor osl' Doiis, » ly (( Dous » [ino- i(l«!in (!st ipiod nniins liomo snhlioc antom :

(licat su|)i)ositiiin l*atris; iindo si liat (^xclii- iion conrmontnr Pator cl Spiritns .sanclns,
sio rospocln i\]u^ (piod ost aliiid supposituin do (inihiisnomoii «liomo» noii pra-di-
Iio(>

II 1'atro, ost talsa, ol iii hoo sonsu not?alur; catur; ot ita vidctur qiiod inconvoniontcr
si autoin ojus (|uod ost aliud in natiira a subjungat Augustinus « Non indo sopara- :

Patro, vora ost. tur Patcr vol Spiritus saiictus, quia ins(.'pa-
Ad priinuni it;itur diconduin, (piod socuii- ral)iles suiit. »

diini (jiiod ly « solus )) oxcludit suppositum Ad hoc dicunt quidam, quod hacc (hctio
oxtranoum, ot iioii solum exlrancam natii- « nisi )> iion ponitur cxccptive, sed advorsa-
rani, ad pUira oxtondil sc nogatio implicita, tivc, ut sit sonsus : NuUus purus homo no-
oum dicifur : « Palor ost solus Dous, » (]uam vit Patroin notitia comprchcn.sionis, sod tan-

ciim dicitur : « Trinilas cst solus Dcus. » tiim Filius. Sod potcstmclius dici, quod ha.-c

t)uia iu liao cum dicitur : <( Patcr cst solus dictio «( nemo
habet aliquid ex proprietato
n

])oiis, » e.\cluditur ctiam suppositum Filii ct significationis, et aliquid ox usu nominis.

Spiritus sancti. Et ideohajc cst falsa, secun- Ex proprietate significationis habet quod
dum illum intclloctum, <( Pater est solus « nemo » significet idem quod nullus homo,
Dcus ; quamvis ha^c sit
» vera, Trinitas
(( et ita sub hac distributione non includitur
est solus Deus. » Nec hoc est ratione praedi- persona Patris vel Spiritus sancti. Sed quia
cati esscntialis, sed ratione negationis exclu- homo est secundum quod habet intellectum,
dentis suppositum illud. nec aliquid habens intellectum est nobis aci
Ad socnndum dicendum, quod si ly (( solus» sensum manifestum uisi homo ideo ex usu ;

propric sumatur, iioii est illa expositio ejus, loquentium habet quod nemo » distribuat ((

sed magis esset expositio ejus si « sokis » pro omni intellectuali natura; et ita sub
sumeretur pro « tantuin, » et in hoc sensu distributione potest fieri desceusus ad per-
concessa est. sonas diviuas, angelicas et humanas.
Ad tertiumdicendum, quod si ly « solus»
proprie sumatur, per illud argumeutum non
probatur quod sit vera « Pater est solus :
DISTINCTIO XXII.
Deus, » sed magis quod ista est vera ;

« Solus Deus est Pater, » et ha3c secundum

De nominum differentia quihus utimur loquentes
aliquem sensum supra concessa est. Si au- de Deo.
tem assumatur, Pater est ille Deus, preeter
quem non est alius, haec propositio est mul- Post pr8e(iicta, nobis disserendum videtur de

tiplex quia hoc relativum « quem » potest

:
nominum diversitate, (juibus, loquentes de Uuitate
ac Trinitate inefFabili, utimur. Deinde demonstran-
rcferre distinctum suppositum Patris ut sit
dum est quibus modis de ea ali(juid dicatur. Illud
sensus : Prseter Patrem non est alius. Et si
ergo prsecipue teneamus, qusedam esse nomina
intelligatur : Non est alius Deus, verum est,
distincte ad singulas personas pertinentia, ut ait
quia Filius non est alius Deus a Patre ; si Augustinus in VIII lib. De Trinit., § 1, col. 947,
autem intelligatur : preeter Patrem non est t- de singulis tautum dicuntui- personis.
8, quse
alius qui sit Deus, falsa est, quia Filius est Qugedam vero unitatem essentiae significantia sunt,

' Forte addendum « solus. »

 : ,

276 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

quse et de singiilis singillatiin, et de omnibus com- magnus bujusmodi. Qua; autom relative dicuii-
et
muniter dicuntur. Alia vero sunt qua;. translative tur, substantialiternon dicuntur. Unde Augustinus
ac per simililudinem do Doo dicuntur. Undo Ani- in V lib. Be Trinit., cap. viii, col. 916, t. 8, ait :

brosius, in lib. II De fide ', § 2, col. o83, t. 3, ait « Quidquid ad se dicitur, pra?stantissima illa et
« Ouo purius nilei\t lides, tripartita vidotur deri- divina sublimitas substantialiter dicitur ;
quod
vanda Simt enim nomina qua?dam qua;
distinctio. autem ad aliquid dicitur, non substantialiter dici-
evidenter proprietatem personamque deitatis os- tur, sed relative. Tantaque est vis ejusdem sub-
tendunt ; et sunt quajdam qua? perspicuam divinaj stantiaj in Patre, et Filio, et Spiritu sancto, ut
majestatis exprimunt veritatem. Alia vero sunl qua? quidquid de singulis ad seipsos dicitur, non plura-
translalive, et per similitudinem de Deo dicuntur. sumiua sed singulariter accipiatur. Dicimus
liter iii
Proprietatis itaque indicia sunt : generatio, Filius, enim Pater est Deus, et Filius est Deus, ct Spiri-
:

Verbum bujusmodi unitatis vero aetornffi sapien-

ot ; tus sanctus est Deus, quod secundum substantiam
tia, vii-tus, veritas et bujusmodi; similitudinis dici nemo dubitat. Non tamen dicimus hanc Tri-
vero splendor, cbaracter, speculum et bujusmodi. » nitatem esse tres deos, sed unum Deum. Ita dici-
tur Pater magnus Filius magnus et Spiritus
,

PrcBmissis addit qucedam csse )iomina quce tempora- sanctus magnus nontamen tres magni, sed unus
:

liter Dco coaveniwit, et rclative dicuntur. magniis. Ita etiam omnipotens Pater, omnipotens
Filius, omnipotens Spiritus sanctus non tamen :

Hisadjiciendum est qua?dam etiam nomina tres omnipotentes sed unus omnipotens. Quidquid
esse, ut Augustiuus ait in V lib. De Trinit., cap. xvi, ergo ad seipsum dicitur Deus, et de singulis per-
col. 922, t. 8, quse ex tempore Deo conveniunt, et sonis similiter dicitur, et simul de ipsa Trinitate,
relative ad creaturam dicuntur, quorum queedam non pluraliter, sed singulariter dicitur. Et quo-
de omnibus dicuntur personis, ut Dominus, crea- niam non est aliud Deo esse, et aliud magiium
tor, refugium; quaidani autem non de omnibus, csse; sed hoc idem est illi esse quod est magnum
ut donatus, datus, missus. esse :propterea sicut non dicimus tres essentias
sic non dicimus tres magnitudines ; sed unam
De hoc nomine « Trinitas » addit. essentiam et unam magnitudinem. »

Prseterea est uniim nomen quod de nulla per- Quod Deus magnus est ea magnitudine qua Deus
sona singiliatim dicitur, sed de omnibus simul, id est, sic de bonitate et de omnibus qim secundum
est Trinitas, quod non dicitur secundum substan- substantiam dicuntur.
tiam sed quasi coUectivum pluralitatem designat
:

personaiiim. Deus enim ^ non est magnus ea magnitudine

«
quae non est quod ipse, ut quasi particeps ejus
De aliis nominibus quce temporaliter Deo congruunt, sit; alioquin major esset illa magnitudo quam

et non relative dicuntur. Deus. Dco autem non est aliquid majus. Ea ergo
magnitudine magnus est qua ipse est. Ideoque
Sunt etiam quaedam nomina quoe ex tempore nec tres magnitudines dicimus, sed unam magni-
Deo conveniunt, nec relative dicuntur, ut buma- tudinem; nec tres magnos, sed unum magnum;
natus incarnatus et hujusmodi. Ecce scx nomi-
, quianonparticipatione magnitudinisDeus magnus
num dilferentias assignavimus quibus utimur lo- est, sed seipso magno magiius est, quia ipse est
quentes de Deo, de quibus singulis agendum est. sua magnitudo. Ita et de bonitate, et eeternitate,
et omnipotentia Dei dicendum est, et de omnibus

Quod illa nomina rjuce ad singidas pertinent perso- oinnino qua? de Deo possint pronuntiari substan-
nas, proprie relative dicuntur ; ea vero quae uni- tialiter, quibus ad seipsum dicitur non translative,

tatem essentice significant, ad se dicuntur, et de ac per similitudinem , sed proprie ; si tamen de

singulis et de omnibus communiter dicuntur per- illo proprio aliqiiid ore bominis dici potest. » Ecce
sonis, et singulariter, non pluraliter in summa apertc docuit, quod iiomina unitatem divinse ma-
accipiuntur. jestatis signiOcantia, et ad se dicuntur de Deo, id
est sine relatione, et de omnibus personis commu-
Sciendum ergo quod illa qua; proprie ad
est ,
niter etde singulis divisim dicuntur; nec plurali-
singulas personas pertinent relative ad invicem , ter, sed singulariter in summa accipiuntur. Illa
dicuntur sicut Pater, et Filius, etutriusque donum vero nomina quaj proprie ad singulas pertinent
Spiritus sanctus. Ea vero qua; unitatcm essontia; personas, relative, iion substantialiter dicuntur.
signilicant, ad sc dicuntur ad se di- : et oa qua; Quod cnini proprie singula in Trinitate persona
cuntur, substantiabter utique dicuntur, et de om- dicitur, ut ait Augustinus in eodem lib., cap. xi,
nibus communitcr, et de singulis singillatim di- col. 918, nullo modo ad seipsam, sed ad aliam in*
cuntur porsonis, et singulariter, non pluraliter vicem, vol ad creaturam dicitur. Et ideo relative,
&ccipiuntur iu summa, ut Deus, bonus, potens, non substantialiter dici manif^stum est.

^ Al. : De Trinitate. — » De Trinitate, c. x.

 :

niSTINTT. \'\II, (.)I',K.ST. I Alir. I. 477

dicil nioiivMiiiH, i cap. I)r diviuisnominihiia'

DIVISIO TEXTIIS. col. .%K(!, t. I, dc !)('(( loipnMiH : <( Oiiiiiibij.H

nntciii iiiiivcrsajilci' iiKdiiipnlicnsiliiiis «'st,

l*(>st(|Maiii (l(*l(M'iniii.'ivil Ma^ishM' ih^ liis Cl IICipiC SIMISIIH cJlIS «!St, IKlpic pll.ill taMIIil,
(\\\,v p(>rliiiont nd uiiitaNMn ('ssciili.i' (»1 'l'i'i- IKMpiO Opillio, ncipK! IIOIIKMI, IICipii; MUMIIO,
iiit.itiMi) |)(M'S()iiai'iiiii, liicdct^Miniiiat (l(f iioiiii- iiciliio tactiis, iKvpio sciciitiii. » jloc «sliiun
iiihns (|iiil)iis ct cssiMili.c nnil.is ct ptM-siui.i- \idclill' pcr lloc (pKid dicit IMlilo.soplius, lib.
rnin plnralilas dcsif^nalnr. Dividitnr .iiihMii hf niiisia, propo.sit, li : (( (liiil.s.i piiiiiii siijio-
in parlcs duas : iii priiiia ponil divisioiKMii lior ost iiariiilioiio, ot (l(;llc,iunt lingnu! a
diviiioniin noininnni, iil ostiMidat (piid plii- iiiirraliono (ijiis. »

ralil(M' cl (piid siiii;nlaril(M' (ic divinis p(M'So- 2. Itoiu, oiiiiio noinon ost sigunm fdicnjiis
iiis pia'di('ctnr ; in scciinda osUMidil (pialitcr torniii' (wistcnlis in iininiii, .sc( nndiiin IMiilo-
nnilas cl plnralilas in divinis acciiiiatnr, sojdiiiin in jirol. I Pcri/icr. SimI, siciit dicit
XXIV distinct., ibi : u llic dilifjftMitor iiujniri Aiigiistiiins, Dcns, qui omncm foriniun snb-
oporlot. » Priina iii diias : iii priina ponit t(M'l'ngit, iiil(3lloctni j)(M'vins osso non potost.
nnivcM'sal(Mn dislinclioncin divinornin iioini- Krgo vidotur (jiiod nullo noiuino possit no-
ninn; in sccnnda a.nit do. (piodain noiniiKi minari.
qnod spocialoin dinicnltatoin alVort, scilicot :\. Pra^tcn^a, si nominafur, autnominatur
do hoc iiomino « porsona, » cpiod non vido- por nomeu, aut por prouomcn, aut pcr ver-
tnr aliornni natnrani soqui, xxindist., ibi bum, aut por participium. Sed non potcst
((I*ra'dictisa(ljicicndiiiucst. » Priina in dnas: nominiiri por noiuon, cum omno uomou si-
in priiua ostciulit divorsitatoui diviuoniiu gnillcct snbstantiam cnin quiditiito; in Dco
uomiuniu in soiMuida ponit quasdaiu rogu-
; antom mdla cst compositio substantia* ct
las, ox quibus collijj;-i potcst qnalitcr uuum- qualitatis; ncc pcr vcrbum, nec pcr parlici-
quodquc pra'dicotur, ibi « Sciondnm cst : pium, qiiae tempus consignificant, quod a
igitnr, quod illa qihT propric ad sing-ulas Doo longo cst; ncc pcr pronomon, cum pro-
porsouas portiuont, rolativo ad iuviccm di- nominis significatio dotorminetur per do-
cuntur. » Prima in duas in prima pouit : monstrationem vel relationem; demonstra-
trimombrom distinctionem divinorum no- tio autem fit mediantibus accidentibus, quai
miuum, socuudum Ambrosium et Augusti- in Doo non sunt, et rclatio cst antcdictai rei
num iu sccunda addit trcs modos divino-
; recordatio, et sic por rolationem significari
rum nominum, ot coucludit esse sex diffe- non potost, nisi aliquid aliud prffisupponatur
rentias eorum quce de Deo dicuntur ibi , : vel praenominetur. Ergo videtur quod nullo
((Ilic adjicicndum cst, qua?dam esse no- mo(lo possit nominari.
mina... qua? ex temporc Deo conveniunt. » Contra, in ps. lxvu, 5, dicitur Dominus :

nomen illi ; ct Exod., iii, 13 Si quxsierint :

nomen meum-, etc.

QUiESTIO PRDIA. Prseterea, omne quod cognoscitur, potest
etiam voce significari. Sed nos aliquo modo
Hic quaenintur qnatuor 1° utrum Deus : cognoscimus Deum vel per fidem vel per na-
sit iiomiuabilis; 2° au aliquod nomen proprie turalem cognitionem. Ergo possumus eum
ei omnia nomina de eo tran-
conveniat, vel nominare.
sumptive dicantur 3° utrum sit nominan- ; SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
dns uno tantum nomine, vcl pluribns, vel cum voces sint signa intcUectuum, secun-
etiam omnibus; 4" quaeritur de multiplica- dum Philosophum ubi supra, idem judi- ,

tione divinorum nomiimm in Littera posita. cium est de cognitione rei et nominatione
ejus. Undo sicut Deum imperfecte cognosci-
ARTICULUS PRIMUS. mus, ita ctiam imperfccte nominamus, quasi
Utrum Deits sit nominahilis '. balbutiendo, ut dicit Gregorius \ Ipse autem
solus seipsum comprehendit et ideo ipse ;

Ad primum sic proceditur. 1. Videtur solus seipsum perfecte nominavit, ut ita di-
quod Deus non sit nominabilis, per id quod cam, Verbum coaequale sibi generando.

< I p. Summx theoL, q. xiii, art. 1. Si dixerint mihi : quod est nomen ejus ?
'•
Non invenitur ille textus; sed Moyses dicit Deo ;
' Olim : « lib. X Moral, c. iv et v, » sed perpe-
 ,

-278 COMMENTUM IN LIB. I SEMENTlARnM.

Xd primum quod omiios
igitur tlicendum, est principium innotescendi
quasi ideo ,

auctoritates quse dicunt Deum esse iunomi- quantuni ad lioc habet modum qualitatis,
uabilem intendunt dicere, quod nullum no- secuudum quod forma est prin-
qualitas vcl
men oxprimit perfecte ipsum Deum quod : cipium cognoscendi rem. Unde, secundum
signiticatur in verbis Philosophi, qui dicit, Philosophum, V iJ/e^a/}/i._,text. 10, unomodo
hb. De caiisis, proposit. 6, quod « Unguai forma substantiaUs quaUtas dicitur. Nec re-
deficiunt a narratione ejus quod alibi ; n ct fert cjuantum ad significationem nominis
dicit, proposit. 22 Causa prima superior
: (( utrum principium innotcscendi sit idem re
est onmi narratione, et supra omne id quod cum eo quod nomine significatur, ut in
nominatur. » abstractis, vcl diversum, ut in hoc nomine
Ad secundum dicendum, quod si Augus- « homo. » Et quia Dcus seipso cognoscitur,

tinus intclligat de forma corporah, sic pla- ideo potest significari per nomcn quod ha-
num est quod Deus non liabet formam cor- beat qualitatem quantum ad rationem a qua
poralem nec oportet quod omnc quod
, nomen imponitur et substantiam quan-
,

nominatur, formam corporalcm habeat. Si tumad idcui imponitur. Similiter dicendum

autem intcUigat de forma absolute, tunc di- est dc pronominc, quod ctiam pcr pronomen
citur omnem formam subterfugere non , significari potest, ut habetur Exod., m, 14 :

quia ipse in se non sit vcre forma, cum ipse Ego sum qui sum. Et quamvis non possit
sit purus actus et simplex, et prima forma, dcmonstrari quantum ad sensum, tamen
secundum Boetium, Ub. De Trinit,, cap. n, potcst dcmonstrari quantum ad intellectum,
col. 1250, t. 2, scd quia quamcumquc for- secundum id quod intcllectus de ipso appre-
mam inteUectus concipiat, Deus subtergiat hcndere potest. Potest ctiam significari per
illam per suam cminentiam \ Si cnim intcl- pronomen relativum, cum ponatur ipsum
lectus noster apprehcndit sapientiam, ipse significari pcr uomcn quod rclativum re-
Deus in sapientia sua cxccdit omncm sapien- ferre potcst. Similiter ctiam per verbum vel
tiam a nobis intcUectam. Et ideo concludit participium potcst significari, ut cum dicitur
quod non cst pcrvius nostro intcUectui, ita quod ipse est inteUigcns, vel potens, vel hu-
quod iu ipsum ire perfecte comprchendondo jusmodi. Et tamen verba et participia dicta
possit. Propter qnod etiam Dionysius dicit, do ipso non significant aliquid temporale in
eap. n Cselest. hierar., col. 135, t. 1, quod ipso. Sed verum est quod quantum ad mo--
quidquid de ipso affirmamus, potest etiam dum significandi quo tempus significant, de-
dc ipso negari quia sibi non competit se-
: ficiunt a repreesentatione ipsius.
cundum hoc quod nos intcIUgimus et nomine
significamus, scd excellentius.
ARTICULUS II
Ad tertium dicendum, quod potest signifi-
cari et nominc, et pronomine, et verbo, et Utrttm aliquod nomen possit dici proprie
participio. Cum quod nomen signi-
dicitur, de Deo^.
ficat substantiam cum qualitate, non intel-
ligitur qualitas substantia propric, se-
et Ad secundum sic proceditur. 1. Vidctur
cundum quod logicus accipit preedicamcnta quod nuUum nomen de Deo proprie dici pos-
distinguens. Sed grammaticus accipit sub- sit. Nihil enim proprio dicitur de aUquo
stantiam quantum ad modum significandi, quod vcrius negetur de ipso quam affir-
et simiUter quaUtatem; et idco, quia illud metur. Scd, secundum Dionysium, n cap.
quod significatur per nomen significatur
,
Cselest. hierarch., § 3, col. 139, t. 1, verius
ut aliquid subsistens, secundum quod de omnia nomina quae de Deo dicuntur, de ipso
eo potest aliquid praidicari, quamvis sccun- negantur quam affirmantur un(ie dicit
;

dum rem non sit subsistens, sicut albedo; quod negationcs iu divinis sunt vera^, affir-
dicit, quod significat substantiam, ad difre- mationcs incompactae. Ergo, etc.
rentiam vcrbi, quod non significat ut aliquid 2. Prsetcrea, Deum non possumus nomi-
subsistens. Et quia in quolibet nomine est nare, nisi secundum quod ipsum cognosci-
considerare id a quo imponitur nomen, quod mus. Sed non cognoscimus ipsum nisi ex

ram. Vide polius lib. XXVII, c. xl, col. 439, t. 2, «Excelsa Dei, ut possumus, balbutiendo resona-
ct lib. XXIX, c. I, col. 477, t 2 : quibus in locis mus, » dicit Nicolai.
non expresse legi quse a D. Thoma referuntur, sed Parm. « sui eminentia. » — ' I p. Summse theol,
' :

quttdam similia Magistrum autem

, addidisse : q. xiii, art. 3.
 ,

niSTINCT. Wll, (.m.KST. I. AIIT. II

* 271)

('IVoclilms Hiiin, vdl pcr vljmn;msalita(ls, vpI |iriii<i|iiu |>ra>lialiriili> iii ho iinu-o ornMiniii
[»(<r viaiii iii^K""""''^. vcl |)cr \ iaiii (JiiiiiiDii- |Hjrli!(li(»iics ; imlla laincii crcatnra ii(it(!,st

lia^ KrKo iioii pdlosl iioiiiiiiari a iioliis iitsi rijci[)(fi() illaiii p^fircclioiicin sccimdmn iilmn
o.\ cn^atiiris. S(mI (piaii(l()ciiiii([ii(\ iioiik^ii iiioiIiiiii (jiio in Dco i;sl. IIikId Hdciindiini niu-
cniatiira' praMlicatnr tU\ Dco, iion ost vcra dmn rccipiondi dollcil a [Msrfccla r(j[»ra'H<5n-
[)ra'(licalio, nisi iiilcUi^aliir mclajiliorico vol talioiic (<X('in|tlaiis. I'!! cx hoc otiain in cn;u-
traiisiimi)liv(\ iit ciim dicilnr, Dcns cst Iih», tiiris csl ([iiidam ki"'1'Ih«, «.'c.imdiim ([ikmI
vol, Dous ost lapis. Kr^o vitlotiir (|iiod nnl- ([na-dam ([iiihiisdam [iliircs [(orfoctioiics ot
liim nomon pr(j[)rio dicatur do Doo, .sod nu3- n(»l)ili(»ros a Doo coii.so([nniitnr, ot ploniu.s
la[»liorico. [»artici|»aiit; ot ox hoc, iii ii(»miiiil)us ost duo
;{. Drailoroa, maf^isdiircrt .saiii(Miliacr(;ata c(»iisi(l(M-aro : rcm si^,'-nillcatam (;t iiiodiim
vol OS.SO croal 11111, a Do(», ([iiam dillcrat ll(»- sif^nilicandi. Coiisidoraiidum (jsl i^itnr, ([uod
rllio prati a risii lioininis. SimI, rali(»iio Imjiis cmn nomina siiit im[K»sita a ii(»l)is, ([iii Douin
divorsitatis, [iralum iion dicitur ridoro uisi non nisi e.\ croaturis cohMioscimus, .sompor
niolaitliorico. Kri^o vidolur (piod cliam Doiis dcllciunt a divina r(!|)ra'Soiitali()iio (piaiitmn
noii jutssitdici sapions, vol aii([uid aliud, nisi ad modum sif^iiilicandi : ([uia si;j:iiilicaiit di-
mcla[)liorico. vinas perrcctiouos por UKjdmu qiio [iartici-
l. PraUoroa, (]uaiulocmu([uo ali([Uod no- pantur in croaturis. Si autom considoromus
moii im[)ortaus arKpiam corporalom condi- rom sif;nifi(^alam iu nomino, qiiai est id ad
tioiicm Dci dis.;uitari ropiiL;iumlcm, dicilur ([ikmI sijj^uilicaiulnm impouitur nomcu, invc-
do Doo, uoii [)otost dici uisi molapliorico; et iiiiims (pKodam nomiiia esso imposita ad
oadom ratiouo (piaiulocmiKiuo coiulitioiioin signi(icaiuluiu principalitor ipsaiu perloctio-
Doo non convouioutoin importat, non pote- ucm exomplatama Deo .simi)licitcr, noncon-
ritdo Doo proprio dici. Sed omno iiomou a cerncndo aliqucm modum in sua siguifica-
uobis im[iositum importat aliquam (*oiiditi(j- tioiio; ct qua^lam ad siguifioandum pcr-
uom diviua^ dii;iiilati rcpuguaiitem, ut patct rectioucm rcceptam secundum talem modum
iu vorbis, qua" coiisijjuilicant tompus, ct iii participandi verbi gratia, omnis cog-nitio
;

iiominibus, quoe vel in abstracto dicuiitur, ost excmplata a divina cognitione, ct omnis
ut sciontia ct humanitas, qua) dicunt quid scientia a divina scicntia. Hoc igitur nomcn
imperfcctum ct non in sc subsistens, vol in ((scnsus » cst impositum ad significandum
coiicrcto,'qujv» quamdam compo-
important coguitionem per modum illum quo recipi-
sitioucm quorum :neutrum Deo compctit. tur materialiter sccuudura virtutcm con-
Ergo videtur quod iiihil proprie dc Deo di- junctam organo. Sed hocnomcn « cognitio »
catur. non signiflcat aliqucm modum participandi
Contra, quidquid'dicitur de aliquibus per iu principali sua significatione. Unde dicen-
prius ct postorius, magis proprie convenit dum cst, quod omnia illa nomina quae impo-
ei de quo per prius dicitur sicut ens pcr ; nuntur ad significandum perfoctionem ali-
prius convenit substanticB quam accidenti. quam absolute, proprie dicuntur de Deo, et
Sed quaxlam suiit qua^ pcr prius dicuntur de pcr prius suut in ipso quantum ad rem si-
Deo qiiam dc creaturis, sicut patcrnitas, si- gnificatam, licct non quantum ad modum
cut habetur Ephes., m, 15 Ex quo omnis : significaiidi, ut sapicntia, bouitas, cssentia
paternitas in cxlis et in terra nominatur et omuialiujusmodi; et haec sunt de quibus
et eadem rationc bonitas, etc. Ergo videtur dicit Anselmus, 'm.Monol., cap. xv, col. 161,
quod hujusmodi nomina etiam magis pro- t. 1 ,
quod simpUciter et omnino melius est
prio dicaiitur de ipso de crcaturis. quam esse quam non csse. IUa autem quae impo-
Praeterea, hoc videtur pcr Dionysium, nuntur ad signiflcandum perfectionem ali-
cap. 1 De div. nom., § 8, col. 598, t. 1, qui quam cxemplatam a Dco, ita quod includant
distinguit nomina symbolica, id est meta- in sua significatione imperfectum modum
phorice dicta, ab aliis divinis uominibus et : participandi, nullo modo dicuntur de Deo
ita vidctur quod iioii omnia dicantur tran- proprie sed tamen ratione illius perfectio-
;

sumptivc : quod etiam videtur ex divisione nis possunt dici de Deo metaphorice, sicut
Augustiiii ct Ambrosii in Littera. sentire, videre et hujusmodi. Et similiter est
- SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod deomnibusahisformiscorporalibus, utlapis,
quamvis omnis pcrfectio quae in creaturis leo ct hujusmodi : omnia enim imponuntur
est, exemplariter a Deo desceadat, sicut a ad significandum formas corporales secun-
 '

280 COMMENTUM IN LIB. I SEiNTENTIARUM.

dum motluin dotcrmiuatum participaudi esso quod nullum nomen perfecte Deum reprae-
vel vivere, vel aliquam diviuarum perfectio- sentat.
umn.
Ad primum igitur dicendum, quod cum in ARTICULUS in.
nomine duo siut, modus signiticaudi, et res
Utrvm Deus habeat tantum iinum ?iomen.
semper secundum alterum
ipsa significata,
potest removeri a Deo vel secundum utrum- Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
que sed non potest dici de Deo nisi secun-
; quod Deus non habeat nisi unum nomen.
dum alterum tantum. Et quia ad veritateni Nomen enim debet respondere rei signifi-
et proprietatem affirmationis rcquiritur catae per nomen, cum, sicut dicit Hilarius,
quod totum affirmetur, ad proprietatem au- IV De Trinit., § 14, col. 107, t. 2, rei sit
tem negationis sufficit alterum tantum
si sermo subjectus. Sed in Deo est summa uni-
desit, ideo dicit Dionysius, quod negationcs tas sine aliqua diversitate. Ergo non nomi-
sunt absolute vcrai, sed aflirmationes non natur nisi uno nomine.
nisi secundum quid quia quantum ad si-
: 2. Pra?terea, non est nisi duplex modus

gnificatum tautum, et non quantum ad mo- prsedicandi in divinis, scilicet vel substantia-
dum significandi. liter vel relative. Sed nomina non possunt
Ad secundum dicendum, quod quamvis diversificari nisi vel quantum ad id quod
non nomiuemus Deum nisi ex creaturis, significatur, vel quantum ad modum signi-
non tameu semper nominamus ipsum ex ficandi. Ergo videtur quod vel tantum unum
perfectione qua3 est propria creaturse, se- debeat esse propter unitatem rei, vel ad
cundum proprium modum participandi plus duo propter duos modos prsedicandi.
illam; sed etiam possumus nomen impo- 3. Prffiterea, si dicas, quod pluralitas no-

iiere ipsi perfeetioni absolute, non concer- minum divinorum est secundum quod ex
iiendo aliquem modum siguificandi iu ipso diversis creaturis nominatur; contra. Ipse
siguificato,quod est quasi objectum intel- Deus est principium a quo efrective et exem-
lectus; quamvis oporteat in consignificato plariter est omnis creatura. Si ergo secun-
semper moclum creaturee accipere ex parte dum diversitatem creaturarum multipli-
ipsius intellectus, qui natus est ex rebus cautur divina nomina, tunc omnium crea-
sensibilibus accipere convenientem intelli- turarura nomina de ipso dici possent, quod
gendi modum et haec proprie dicuntur de
; falsum est.Ergo videtur quod ex creaturis
Deo, ut dictum est. non sit diversitas divinorum nominum.
Ad tertium dicendum, quod sapientia 4. Si dicas, quod multiplicantur secundum
creata magis differt a sapieutia increata rationem tantum contra. Diversitas rationis
;

quantum ad esse, quod consistit in modo est diversitas secundum intellectum. Sed
habendi, quam
florilio prati a risu hominis : diversitas intellectus imponentis nomina,
scd quantum ad rationem a qua imponitur nisi subsit aliquod diversum in re, non cau-
nomen, magis conveniuiit; quia illa ratio sat multitudinem nominum, nisi secundum
est una secundum analogiam, per prius in quod nomina synonyma multiphcantur.
Deo, per posterius in creaturis existens et ; Ergo secundum hoc omnia nomina divina
secundum talem rationem significatam in essent synonyma, quod Commentator ex-
nomine, magis attenditur veritas et pro- presse negat in XI Metaph., text. 39, dicens,
prietas locutionis, quam quantum ad modum quod haec nomina a vivens » et « vita, » non
significandi, qui datur ex consequenti intel- differunt in Deo sicut nomina synonyma,
ligi per nomen. multo minus « vivens » et « sapiens; » et
Ad quarlum dicendum, quod quandocum- ita videtur quod non differant diviua nomina
que conditio corporalis importatur a princi- secundum acceptionem intellectus signifi-
pali significato,non potest nomen dici de cantis tantum et sic idem quod prius.
;

Deo nisi metaphorice sed hoc quod in modo ; Contra est quod in Scriptura inveniuntur
significandi importetur aliqua imperfectio, de ipso multa nomina divina.
qua) Deo non competit, non facit pra^dica- Praiterea, nullum nomen sufficit ad expri-
tioncm essc falsam vel impropriam, sed mendam divinam perfectionem. Scd aliquid
imperfectam; et propter hoc dictum est, perfectionis datur nobis intelligi per unum

' Al. ; '< in Scriptura dicitur. Inveniuntur, » etc.

 ;

*
DISTI.NCT. Wll, UlI.r.ST. I, Alll. III 2H4
noinon (|iiiiil nnii <lnliir pi<r aliiid. Kri^M vi- /\<l s<m'iiii)|iiiii (lii'<-ii<|iitii, (|iii)(l alil(;r divi-
(lcliir (|ii(i(l iil nia^i.s noliis (li\ ina iioiTiM-lio (liliir a-i|iii\(i('iiiii, analo^^nni tT iinivonirn.
iniKiUvscal, (|iio(l |iliiriliii.s Moniiiiiliii.sii iioliiH ;1'!(|iiivo(-iiiii diMdihir Mccnndiiin rcH
«iiiiin

noininaiidiis .sil. siKiiillcala.s, univocinn vcro dividilnr .sdcuii-

Soi.inio. Ili^spondco diciMidiiin, (piod diiin divcrsuH' (liirtirciiliu.s;scd analoKniu
iniilliplicilas noiniiiMin polcsl dn|)|icil(<r (-011- diviililnr s<>cnndnin divcrsos inodos. ndo i

liii,i^('i-(<. V(^l (<\ paiU^ inlcll(^('lns, ipiia ciini ciiiii ciis pra-dicclnr aiialoKi''»! d(! dcc^-in ^'c-
noMiiiia (vxpriinanl inl(^ll(U'lnin ,
contiii;..cil' ncrihiis, dividiliir iu cu .scciiiidiiiii divcr.so.s
MiiMin cl idcin divorsis noiniuilMis si^^^uiH- iiiodos. Ifiidc iiiiiciii^pic ^^ciKjri dclicliir |)ro-
ciiri, scciiiidniM (piod divcrsiiiiodc iii iiilcl- priiis uiodiis pra-dicaiidi. Kt i|Mia iii diviuis
lcctii ac('i|>i pol(\sl. |<;i iiidc csl (piod Dciiin iidii salvanlnr nisi diio ^'•ciKira (piantMiii ad
poSMiuiMs Mominarc ct suciiMdMin tpKtd in st3 raUoncin (-01111111111(3111 f,'<!ncris, .s<'ili<-(;t siil)-
ost, ot socuiuImim id (pKul osl ud creuliirus so slunliu ot ud uliipiid,; idco dicnnliir in divi-
halioiis. Kt hoc dM^ilicitor vol socmikImim : iiis diio iiiodi [iru-dicuiidi. riiMUKpKxhpKi
noj^alionos (piihiis coMditioiios croutMruruiu uiitoiu ^inniii (lividitiir UMivoc(! in spocios
u Dco roMiovi^Mtiir ; cl \iu\o vtMiiMMt momTmiu coiitcMlas siih p^oiicrc, (!t idoo spccichiis iiou
noi;utiva, (piu! iMiiHilMdiiicMi' i'cci[»iMMt c\ dchclMr proprius uiodiis pra;dicuii(li. Kt
croutururuni coiidilioMihus ([uu>. do Doo uo- proptor hoc (jiiunivis ([uaiduni coutoutu iu
gantiir, ct privcipuo (jua; conso([uuiitur uui- pnwdicumonto ([uulitutis dicuutur de Deo se-
vorsalilor oinnoin crculuram, ut iniinousus, cundiim rutionom spccici, non tamou atlo-
IncroutMS, otc; vol .s(M'iiMdiiin rolatioiicm niiit novMin modiiiM pra^dicundi, ctsi uirc-
Doi ud crouliirum, ([UiO tumoii roalilor in ruiit no\am rutiuiioiii si^aiiticundi. Undo,
Doo non cst, sedinc.roaturu; ct iiule voniunt (]uamvis in Doo non sint nisi duo m(jdi
illa iiomina diviiia (iiia; im[^ortaiit hahitudi- pra'dicaiuli, sunt tamcn plurcs rationcs si-
ncm ad crcaluram, ut domuius, rex et hu- g-iiincandi secundum quas divina iiomina
jusmodi. multipiicari possunt.
Item, multiplicitas nominum potcst con- Ad
tcrtium diccndura, quod, ut putct cx
tingcro ox parle rei secundum quod nomiua priedictis, quaedam nomina dicuntur pro-
rem signiticaut; ot iiule vciiiunt iiomina prie de Dco, qua3 quantum ad significata
exprimoiitia id (juod in Deo cst. In Dco au- per prius sunt in Dco quam in crcaturis,
tein non est invenirc aliquam rcalem distinc- ut bonitas, sapientia ct liujusmodi et ;

tioncui uisi pcrsonarum, qua3 sunt trcs res liorum diversitas noii sumitur per rcspec-
et inde venit multiplicitas nominum perso- tum ad creaturas, immo potius e converso.
nalium significantium tres res." Scd.pra3ter Quia ex hoc quod ratio sapientiae et bonita-
lioc est etiam in Dco iuvcnire distinctionem tis ditTcrt in Deo, diversificatur in creaturis
rationum, qua; realiter et verc in ipso suiit, bonitas et sapientianon tantum ratione, sed
sicut ratio sapientia? et bonitatis, et hujus- etiam re. Scd verum est quod diversitas ta-
modi, quae quidem omnia sunt unum re, et lium norainum prout preedicantur de Deo,
dilTerunt ratione, quse salvatur in proprie- innotescit nobis ex diversitate eorum in
tatc et veritate, prout dicimus Deum vere creaturis. Queedara vcro nomina praedican-
esse sapientem et bonum, et non tantum in tur de ipso transumptive ; et haec multipli-
intellectu ratiocinantis et inde veniunt di- ; cantur secundum diversas creaturas, qua-
versa nomina attributorum qua? omnia ;
rum nomina in Deum transumuntur. Nec
quamvis significant unam rem, non tamen tamen oportct quod ex omnibus nominibus
significant unam secundum unam ratio- creaturarum significctur. Quaedam cnim
nem; et ideo non sunt synonyma. sunt quse important deformitatem et defec-
Et per lioc patet responsio ad primum. tum, cujus Deus non est auctor, et prsecipue
Quia, quamvis unitas in re essentiali, est
sit si sit Unde non possumus
defectus culpee.
tamcn pluralitas in re personali, et in ratio- dicerc Deum peccatorem vel diabolum, quod
nibus quibus diversimodc una essentia si- est nomcn naturse depravatae, quamvis
gnificari potest, et in diversa acceptione in- transumptive dicatur ieo, vel agnus, vel
tellectus ; secundum quae orania divina no- etiani iratus.
mina multiplicantur. Ad quartum dicendura, quod differunt

* Parm. ; « multiplicationem. » — ' Parm. omit- tit ; « diversas. »

 . »,

3S3 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

iiomiiia attributorura socunclum rationem, vero habitudinera ad ea a quibus distingui-
non tamen quaj sit solum in ratiocinanto, tur, scilicet ad creaturas; quaidam signi-
sed (juce salvatur in ipsa re secundum veri- ficant idquod non est ut , (( incorporeus
tatem et proprietatem rei. Quod sic patet. iramensus » et hujusmodi.
Omnia enim inijusmodi diountur de Deo et 5. Item, Dionysius, cap. i T)c div. nom.,
creaturisnon a^quivoco, sed secundum § 6, col. 595, t. 1, ponit multipliccm divisio-

unam rationem analogice. Unde cum in nem divinorum norainura. Magister autem
creatura ratio sapientiai non sit ratio boui- in Littera super trimcrabrera divisionem
tatis, oportet quod etiam hoc in Deo sit ve- Ambrosii inducit alias tres differontias divi-
rum. Sed in hoc diffcrt quod in Deo idem norura noraiuum, etcfriciunturin universo
sunt re, in creaturis autem differunt re et sex. Quaeritur ergo de assignatione harum
non ratione; et qualiter possit esse, supra divisionura.
dictum est '. SoLUTio. — Respondeo dicendura, quod
priraa divisio trimembris, quae in Littera
ARTICULUS IV. ponitur, sufflcienter comprehendit omnia

Utrum divisio nomimim Dei posita ab divina nomina, et est triura sanctorura Au-
gustini, Ambrosii, Dionysii. Ipsemet enira
Ambrosio sit insufflciejis
dividit divina nomina in ea qua^ translative
Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur dicuntur, quae appellant ' symbolicam theo-
quod divisio Ambrosii, in Littera Magistri, logiain, et in ea quae proprie dicuntur, quae
sit insufficiens. Trinitas enim et persona per prius in Deo sunt et hoc dividit
scilicet :

sunt qua^dam divina nomina, quae nec per- in unitam theologiam, quantura scilicet ad
tinent ad unitatcm majestatis, nec proprie ea quae praedicantur de tribus personis com-
alicui persona3 conveniunt, nec translalive de muniter; et in discretam theologiam, quan-
Deo dicuntur. Ergo, etc. tum ad ea quae ad singulas personas perti-
2. Praeterea, quaedam nomina sunt quse nent.Ex quo etiam patet in proraptu suffi-
dicuntur dc Deo negative, ut increatus, im- cientia hujus divisionis. Quia Deus. vel
mensus. Ila^c autem cum nihil de Deo pra- norainatur per id quod prius in ipso est et
dicent, nec ad proprietatem personaram per- per posterius in creaturis, vel per sirailitu-
tinere vidontur, ncc ad majestatem deitatis. dinera a creaturis suraptam. Si secundo
Constat etiam quod nec translative dicuntur, modo, sic sunt ea quae translative dicuntur.
quia non conveniunt creaturis ut ex eis in Si primo modo, hoc erit dupliciter illud :

divinam praedicationem transutantur^.Ergo enim quod per prius in Deo est, vel est com-
videtur quod divisiosit insufficiens. mune, et sic pertinet ad majestatis unita-
3. Itera, majestas dcitatis et proprietas tera ; vel est propriura personae, et sic perti-
quod aeterna sunt. Sed
personalis constat net ad distinctionera Trinitatis.
quaedam dicuntur de Deo ex tempore, ut Ad priraum ergo dicendum, quod hoc
« Dominus » et hujusmodi. Ergo videtur nomen Trinitas » quamvis non explicite
((

quod nec ad majestatem dcitatis pcrtinent, dicatproprium alicujus personae, tamen im-
nec ad proprietatem personalera. Constat pUcite includit omnia propria personarum,
etiara quod nec translative dicuutur. Vide- inquantum est quasi collectivum persona-
tur igitur, quod sub divisione Arabrosii non rum. Sirailiter etiam hoc nomen persona, ((

contineantur. Ergo insufhcicns est. quamvis non irap(»natur ab aliqua proprie-

4. Praeterea, Daraascenus, I De fide or- tate personaU speciali, imponitur taraen a
thodoxa, cap. ix, col. 835, t. 1, ponit aliara personalitate quae dicit proprietatem in cora-
divisionera divinoruni norainura, dicens, muni, et quodamraodo etiara dicit substan-
([uod quredam significant pelagus substan- tiam, ut infra patebit '.

tiae infinitum, et non quid est, ut hoc noraen Ad secundum dicendum, quod negatio
« qui cst » quoddam autem est noraen ope-
; (]uaeUbet causatur ex aliquaaffirraatione. Et
rationis, ut « Deus » quaedara autera sigui-
; etiam in divinis ratio negativorum nomi-
sic
ficant id quod assequitur substantiara, ut num fundatur supra rationem affirmativo-
« justus, bonus » et hujusmodi; quaedara rum sicut hoc quod dicitur incorporeus.
:

' In respons. ad 3, art. prsec. — ' Al. : « trans- q. i, art. 1.

mutantur. » — '
Al. : « appellat. » — * Dist. xxvi,
 niSTINr.T. Wll, yl.KSI. I, AKI. IV. 9M
i|U(mI t)sl osso simplox. tiH, (pioil rsl riidriii (11111 (liviKionij .Xinltiosii,
fiindiiliir siipiu- IiMc

rmln piilcl ipKMl iittiiiiiKi iioKalivii riKluciiii- nisi "jiKtd l)i<tiiysius iillcniis iKtiuiiia pcr-

liir ail uiiilaliwiMvss('iilia\siciil M iiicrcalusit liiiciilia ad uiiitakMii iuai(<staliH uiultiplical

liuiUDiisiis, » vcl ad disliiiclioiiciu por- Hocuiidiiiii divor.sas prorossiouiis iu croaturiu

ol ((

.soiuiruiii. siciit M iiiKiMiiluH. it icpcrlas, (ptiliiis iKtiiiiiialur Kcus illis pcrfoo

Ad UMliimi dic(Mi(limi ,
(piod (piamvis liouiliiis p(M' priiis iii Dco o.vishMitiliiis, iit

liujusiiKMli uoiiiiiia iioii poiiiiiil iili^piid l(Mii- « Imiiiiis, sapiiMis, cxist^MiH it ot ImjiisiiKMli.

poralilur iii Doo, (|iiia n^latiouos ill.o Iimu- MaKisl«'i' aiiliMii iii Iriliiis (lillonMitiis ipiiis

poralos roalilor in croaturis suiit, ot iu Doo addit, .spocillcal divisioiKMii .\iiil»rosii (|uau-

solum socimdiim ralioiiom, laiiKMi iiKpiiui- liiiii ad (piosdam s|>(MMiilosm(td(ts; ipii tiiuKMi

tuiii iimiis(Miiiliir o\ op(M-;ili(tniliiis llci iii iMtssimt roduci ad divisioiKMii Amlirosii.

croaturas, d;uit iiitolli.i^oro iiii^piid ([IkmI iii \)nm[ (Miim portinot ikI itroprioliilos doilatis,

Doo ost al)Soliil(>; siiMit rolalio dominii (l;it vol iiomiuat dotorminalo pro|irium ali(Mi.jus

intclligoro iii Doo potostatoiuipia univorsiuu porsoii.o, ut « l*ator ct Filius; it vol <X)lli{,Mt

croaturain .^ultcrnal. Uiido p;itot otiam ipiod oninia' propri;i p(M'son;iiiim, iit Iioc uoiikmi

isla iKtmina rcdiUMintnr ad ill;i (ina' pcrti- « Trinit;is, t> (puHl si^iiiric;it propriotal(Mu
iicnt ;ul nnit;ilom m;ijcst;itis, sicnt « Croator, porsona! sccunduin (inomdiim .spocialom
Dominus » ct hu.iusmodi, vol ad distinctio- moduin^ Similitor otiam ([\iai pcrtincnt ad
lUMii porsonaruni, sicut « niissus, incarna- unitatoin majostatis ot proprictatcm divini-
tns » ot luijusinodi. lidis convcirniut Dco vcl ;il) a^tcrno vol ex

Ad (jnartum dicciulum, ([uod divisioDa- tomporo. 8i ox tiMiiporc vcl diciiiitiir riilativo

masccni rcspicit taiilum niiuni mcmltrum sccnndum nomcii, ut « Doiniuiis » ot Imjus-
praidictai divisionis : onini;i cnim ([ux ponit modi, vcl non rcfcruntur ad iiliud socnndum
pertinont ad unitatcm majcstatis. Unitas noincn, ut « incarnatus » ct InijusnKjdi. Et

antcin m;ijostatis potcst nominari duplicitcr sic patct quod ea (iiiae Miigistcr addit conti-

ut patct ox dictis. vcl sccundum id quod in uontur in divisiouo Ambrosii per rcductio-
Deo est, velsecundum acceptioucm intellec- nem, uon tainon simpliciter, sed sccundum
tus, qni accipit ipsum secundum aliquam quid, ut patet ex dictis.
comparatiouem ad creaturam. Si nomiuetur
Deus quantum ad id quod in ipso est, erit EXPOSITIO TEXTUS
tiMplex diversitas uominum sccundum tria
qua", unaquaque re inveniuntur, scilicct
iu Disserendum nobis videtur de nominum
«

essentia, virtus et operatio quee quidem in ;

diversitate. » Yidetur quod lioc ad ipsum non
aliis realiter ditTcrunt, in ipso autem sunt pertineat, quia non est ejusdem scientiae
unum re et distincta ratione. Et secundum considerare res ct uomiua. Seddicendum —
essentiam accipitur lioc uomeu « qui est » ; quod, ut supra dictum est % theologia, in-
et sccuudum virtutem accipiuutur ea qua3 se quautum est priucipalis omuium scientia-
habent per modum assequeutium substau- rum, aliquid in se habet de omnibus scien-
tiam, ut «justus, sapiens ethujusmodi; et )> tiis; et ideo non solum res, sed nominum
secundum opcratioiiem nomiua operationis, siguificationes pertractat : quia ad salutem
ut Deus. » Si auteni nomiuetur Deus per
« consequendam nou solum est necessaria
acceptionem intellectus in comparatione ad fides de veritate rerum, sed etiam vocaUs
creaturam, et hoc erit dupliciter vel in- : coufessio per nomina. Rom., x, 10 Corde :

quantum ea quse sunt creaturse removentur creditui^ ad justitiam ; ore autem confessio
ab ipsa, et sic erunt nomina negativa; vel fit ad salutem.
secuudum quod importatur iu uominibus « Similitudinis vero, splendor, character,
aliquis respectus causalitiitis ad creaturam, speculum ethujusmodi. Videtur hoc esse »
cujus conditiones a Deo removentur et sic ; falsum quia, secundum Augustinum, Sup.
:

erunt illa nomina qua; important habitudi- Gen. ad litt., lib. IV, cap. xxvui, col. 314,
nem ad alia, a quibus Deus distinguitur per t. 3, lux magis proprie dicitur iu spiritua-

essentiam. Divisio autem diviuorum nomi- libusquam iu corporalibus et ita splen- ;

num quam Dionysius ponit, patet ex praedic- dor non continetur inter metaphorica. —
^ Non, ut in Parm. « nomina. » : specialem modum, uv hoc nomen « persoua. »
' Supplet Nicolai « vel significat proprietalem
: ' Art. 3.
p.er§on£e in communi, sed nou secundum quemdam
 ;

58i COMMENTUM IN I.IR. I SENTENTIARUM.

Sed dicendutn, quod lux quantum ad rem gnus. » Hoc intelligendum est, si substan-
significatam proprie est in corporalibus, ncc tivesumatur. Si autem adjective, sic prae-
in spiritualibus ' nisi metaphorice dicitur dicari potest pluraliter, quia numerum a
sed quantum ad rationem a qua nomen im- suppositis trahit.
ponitur, qua? consistit in manifestatione, « Deus enim non ea magni-
est magnus
magis proprie est in spiritualibus. Sed hoc tudine quae non cst quod ipse. » Hic vult
melius dicetur in IP. probare quod raagnitudo de Deo substantia-
« Ut incarnatus, humanatus et hujus- liter dicatur. Quod enim substantialiter non
modi. » IIoc dicitur, quia secundum nomen est magnura, magnura dicitur participatione
ad aliud nomcn non referuntur; quamvis alicujus magnitudinis, quae substantia non
implicitam rclationem contineant, secundum est. Sed illa magnitudo cujus participatione
quod unionem in suo intellectu inchidunt. ahud magnum dicitur, major est eo quod
« Sciendum est igitur quod illa quffi pro- per ipsum magnum dicitur. Ergo omni eo
prie ad singulas personas pertincnt, rclative quod non substantialiter raagnum est, ali-
ad iuvicem dicuntnr. » Ilic ponit quasdam quid raajus est. Deo autera niliil est raajus.
regulas de nominibus pertinentibus ad uni- Ergo ipsc substantialiter magnus est.
tatem essentise et quasdam de proprietatil)us Sed videtur quod haec ratio non valeat,
pertinentibus ad proprietatem personarum. quia concretum de abstracto non praedica-
De pertinentibus ad unitatem essentiae po- tur, ut album de albedine. Unde non vide-
nit quatuor prima est, quod a se et absolu-
: tur ut ex eo quod dicitur magnum acciden-
te dicuntur secunda, quod significant sub-
; taliter, major sua raagnitudo dicatur. Et

stantiam tertia, quod de singulis personis

; praeterea in eadera magnitudine non est ac-
dicuntur; quarta, quod de omnibus sunt cipere majus vel minus. Illud autem quod
dicenda in singulari et non in plurali. De participat magnitudinem non habet nisi
pertinentibus ad proprietatem pcrsonarum magnitudincm participatam. Ergo non po-
ponit tres prima est, quod relative dicun-
: test dici major quam sit ipsa magnitudo.
tur; secunda, quod non pra^dicant divinam Est dicendum, quod \ugustinus vult hanc
substantiam; tertia est, quod non de omni- rationem corarauniter concludere dc omni-
bus pcrsonis dicuntur. bus quae dc Dco dicuntur in aliis rebus ac-
« Quee unitatcm essentiae signiflcant, ad cidens significantibus ; et ideo oportet assu-
se dicuntur. » Contra, Dominus relative di- mere hoc pro raedio, quod abstractura prae-
citur, et tamen unitatem por- ad essentiae dicetur magis quam concretum Hoc autem .

tinet. —
Sed dicendum, quod non importat sic intelligendum cst, ut dicatur id esse ma-

relationem quae realiter in Deo sit, sed se- jus quod verius rationem raagnitudinis ha-
cundum rationem^ tantum, ut infra dice- bet, et sirailiter albius, non quod plus habet
tur *. de albedine, vel quod est raagis proprie al-
(( Quod ad aHquid dicitur, non substan- bum, seu cui verius convenit ratio albedinis.
tiahter dicitur, sed relative.Videtur hoc
» Sempcr autem principalior praedicatio est
esse falsum : quia relationes in divinis sunt quae est per essentiam, quae est per quam
ipsa divina essentia. — Scd dicendum, quod participationem. Et ideo albedo quae recipit
reahter quidem sunt ipsa divina essentia, praedicationera albedinis vere per modum
sed secundum rationcra non. Et quia sal- essentialem, ut dicatur albedo est albedo,
vantur in divinis secundum rationem gene- dicitur magis vere praedicationem albedinis
ris, ideo retinent specialem modum, qui de- recipere, quam res alba; quamvis non eo-
betur ipsi generi ct non speciei. Alia vero, dem modo rccipiat, quia rem albam diciraus
ut bonitas et sapicntia, quamvis secundum albam, scd albedinem dicimus albedinem,
rationem ab esscntia differant, quia tamen Non enira quod est in causato, oportet esse
ratio generis, quam consequitur modus prae- in causa eodem modo, sed erainentiori et ;

dicandi, in divinis non salvatur ; ideo se- sic exponit Dionysius, n cap. De div. nom.,
cundum modum prsedicandi a substantia § 8, col, 646, t, 1, sic dicens « Vivere si :

non difrcrunt, scd substantialiter praedican- quis dicat vitara, aut illurainari lumen, non
tur, rectesecundum meam rationem dicit sed ;

« Non tamen tres magni, sed unus ma- secundum alium modum ista dicuntur quia :

' Al. deest : « nec in spiritualibus. » — » Disl. xiii, art. 2. — ' Al. : « relationem. » — ^*
Dist. xxx, art. 2.
 DISriNCT. Wlll. 185

aliiiiKlaiitor ot siili.staiitiiiHltM' cu i|U<f .siiiil (Ju.iiii <pi(i;8tioiii*iii AiiKUiitiiiun diliK<-iil*'r [ruiUti,

alipii' roiixnii' ('\|ilir.il iii VII lili. h>- Tniiit.,
causatormn, piius iiisuut (•uusIh, d ol (li<il
lap. M, iiil. Ulil, l. H, il.i ilii i-ns : u (iur iinii Iuit
caiisaui, vitaiii vt^l Iiiukmi ; ('aiisatuiu, vivoiis
triil »>illiul llliaiii prrmiliaiii diriiiiiiH, nicilt lllliilii
V(il illiiiuiiiatuiii.
(!Hsciitiam ct uiiiiiii Diiiiii; hciI iliiimun tn!N per-
Holias, cuiii taiiicii Ircs iIimis, aiil Iich cHsciitiaA IHIII
dicamus'/ (juia miIuiiiiis vcI iiiiuiii aliipiini mii:u-
DISTINCTIO WIII. biiliim servare liuic siKiiilicalinui ipia iiilcliiKitur
Triiiilas, iic omuiiio larcroiiiiis iiilcrro^Miiii, quid
Ue lioc iioiuiiif (/»(>(/ rst » jutsoiui : » (/ikw/ iiiiii Iros csscul, cuiii lics c>iM' lalcamiir (.uiii im-ko

Siriiiuluiii siilistaiiliiiin ilirdtiir, luiiuii phiialiUr, (|Uicritur, (piid trcs'.' » iil ail Aiigusliiius iii V iih.

non sin\iulariter in siiinma acciiiitur. Ur Triiiit., cup. ix, coi. 918, t. H : » MaKua |)i'ursus
iuopia iiumaiium iaborat cloipiiuiii. Dirtiiin (;Ht

Prrediclis luijicicudum csl, (luod » uiu oiiiiii.i iu>- taiiii'11, ti'1's porsiiiia' , iioii iit illud iliccrcliir, scd
miiiu ({ua' socuiuldm suhsluutiaui Ao. Dco ilioiu- ne tacorclur (iiuuiiio. Noii ciiiiii vin iiictlabiiis omi-
lur, siui;ul;M-ilcr cl iiou pluialilci- do oiiiiiilius iii ucutia lioc vocaliiilo cxplicaii valcl. » Eccc osteu-
suuuua (liciiutur pcrsouis, ulsu[U'a oslousuiu osl '; dit ipia iioccssitiitc dicalur iiluralilcr persiiujc, vi-

«sl taiuoii uuuiu uoiueu, scilicol iiorsoua, (luod hoc unu uomiiie quicrentiijus dc
dclicot ut tribiis

sooundum sul)sUmliam dicilur dc siu^ulis perso- rcspondeamus.

uis, (!t. phiralitci', uou siui;iilaiilcr iu suiuiua acci-
l>itur. Diciuius cuiiu : l'ali v cst i>orsoua, l'"ilius osl (JH(( luccssitatc dicluin sit trcs pcrsonu: u Latinis, ct
persona, Spirilus sanctus esl pcrsona, et hoc se- a Gnucis trcs hypostascs vcl substantia;.
cundum substantiaiu dicilur. Noc tamcn dicitur :

Pator, ol l''ilius, cl Spirilus sanclus suul uua por- (jua nccossitalo nou soluiu l.itiuus sermo , sed
sona, sod Iros porsona\ lloc orj?o uoiucn e.\cipilur ctiam gnecus, eadcm pene supcr hac rc laborans
a pra>dicla reguia nominum quiv socundum sub- nomiuuui penuiia, coiirctatur. Unde Augustinus
stantiam dc l)oo dicuutiu' : tpua cum hoc ad se (piid a Gnocis vol I^aliuis necossit;itc dc iuollabili
dicatur, ol socundum substanliam ,
pluralitor ta- Trinitatc diclum sit, apericns iu Vil Dc Trinit.,
meu non , singularitcr iu suimna accipilur. cap. IV, col. 939, Loquendi causa de
t. 8, ait : <(

inetlabilibus, ut fari aliquo modo possenms, dic-

Auctoiitas, quod persona ad se dicatur, et secundum tum est, a Gra'cis, una esscnlia, tres substantiaj;
substantiam. id est, una « ousia » tres hypostases. Alitor enim
,

Grajci accipiunt substantiam quam Latini. A Latinis

Quod autem persona^^seeundum substantiam di- autcm dictum est, una essentia, vel substantia,
catur, Augustinus oslendit in VII lib. De Trinit., t-es personai : quia non aliter in sermone nostro,
cap. VI, col. 943, 8, dicens «
t. : Non est aliud id est latino, essoiitia quam substantia solet intel-
Deum esse, aliud personaniesse, sed omnino idem. ligi. Et ut intelligatur saltem in jenigmate, placuit
Item in liac Trinitate cum dicinuis personani Pa- ita dici, ut cum quoereretm' quid tria sint, aliquid

tris , non aliud dicimus i|uam substantiam Patris. dicerctur; qua^ tria - esse tides vora pronuntiat,
Quocirca, ut substantia Patris ipse Pater est, non cum et Patrem non Filium, et Spiritum
dicit esse
quo Pater est, sed quo est; ita et persona Patris, sanctum, scilicet donum Dei, nec Patrem dicit esse
non aiiud quam ipsc Pater ost. Ad se quippe dici- noc Filium. Cum ergo quaeritur, quid tria vel quid
tur persona, non ad t^iliumvel Spiritum sanctum; trcs, conferimus nos ad inveniendum aliquid no-

sicut ad se Deus dicitur, et magnus, et bonus, et men quo complectamur hsec tria. Neque occurrit
justus, et hujusmodi. Et qucmadmodum hoc illi animo ,
quia supereminentia divinitatis , usitati
ftst esse quod Deum esse ,
quod magnum esse, eloquii facultatem excedit. Verius enim cogitatur
quod bonum esse ; ita hoc est illi esse quod perso- Deus quam dicitur, et verius est quam cogitatur. »
nam Ecce expresse habes, (juod persona
esse. »
secundum substautiam dicitur; ut cum dicitur, Quid hoc nomine (( tres » significetur.
Pater est persona hic sit sensus Pater est diviua
, :

essentia. Similiter cum dicitur, Filius est persona, Pater ergo, et Filius, et Spiritus sanctus, (juo-
Spiritus sanctus est persona, id est essentia divina. niam ^ tres sunt, quid tres sint quseramus, et
quid
commune habeant. Non enim possunt dici tres
Cur Pater, et Filius, et Spiritus sanctus non dicantur Patres, quia tantum Pater ibi Pater est, nec tres
una persona, ut una substantia et unus Beus. Filii, cum
nec Pater ibi sit Filius, nec Spiritus
sanctus, nec tres Spiritus sancti, (juia Spiritus
Ideo oritur hic quajstio diflicUis quidem, sed sanctus propria significatione (jua donum Dei ,

non inutihs, qua quajritur, cur non dicantui" hi dicitur, nec Pater est nec Filius. Quid ergo tres?
tres una persoua, sicut una essentia et imus Deus. Si tres personee esse dicuntur, commune est eis

' Dist. XXII, — • A.1. repetitur ; « tria. » — ^ Al. : « scilicet quoniam. />
286 COMMENTUM liN LIB. 1 SENTENTIARUM.
id qiiod pei^sona cst. Corto enim qnia Patcr est singuhis quisque dicatur essentla; sic ilhs com-
persona, ct persona, et Spiritns sanctus
Filiiis est mune est personai vocabuhmi. Quid igitur restat,

est persona; ideo trespersona^ dicnntur. Propterea nisi ut fateamur loqucndi necessitatc, a Groecis et
ergo dicimus tres personas, quia commune est Latinls parta ha;c vocabula, adversus insidias vel
eis id quod jiersona est. Ex pra?dictis aperte intel- errores han-eticorum? Cumquc conarctur humana
liyi potest, qua necessitate dictum sit a Latinis, inopia loquendo proferre ad hominum sensus
tres pei-sonte, cum persona secundum substan- quod in secrctario mentis de Deo tenet, sive per
tiam dicatur. Unde et tribus communc est id qnod l)iam fidem, slve per qualcmcumque Intelllgen-
persona est, id est hoc nomen persona. tiam timult dicere tres essentlas, ne Inteirige-
:

retur in illa summa ffiquahtate uUa dlversltas.

Quare non dmmus

tres deos esse Patrem, et Filium,
Rursum non poterat dicere, non esse tria quse-
et Spiritiimsanctum, ut dicimus tres personas; dam; quod quia dlxlt Sabelllus, in ha^reslm
cum id quod Deus est, sit eis communc; quia Pater, lapsus est quasslvlt crgo, quld tria dlceret, ct
:

et Filius, et Spiritus sanctus est Deus. dixit : Tres personas, slve tres substantlas secun-
dum Graicos. »
Sed qiiceritur hic, cum dicamus Patrem, et
Filium, et Spiritum sanctum csse tres personas, Sicut nos dicimus tres personas, ita Grceci tres
quia commune est eis quod persona est, id est substantias quas dicunt hypostases, aliter acci-
quia Patei" est persona, ct Filius est persona, et pientes substantiam quam nos.
Spiritus sanctus cst persona; cur non dicamus
similiter tres deos; cum et Pater sitDeus, et Filius Quod enlm de personis secundum nostram, hoc
sit Deus, et Spiritus sanctus sit Deus. Quia scilicet de substantlls secimdum consuetudlnem Grseco-
illud Scriptura autem etsi non
contradicit, lioc rum oportet Intelligi. Sic enim illl dicunt tres
dicit,non tamen contradicit. Unde Augustinus substantlas unam essentlam, Id est tres hj^postases
hanc movens qufestionem atque definiens in lib. imam « ouslan, » quemadmodum nos dicimus tres
VII De Trinit., cap. iv, § 8, col. 940, t. 8, ita ait : personas unam essentiam vel substantiam. Quan-
« Deo dicimus Patrem, et Filiuni, et Spiritum
Si quam et illi si vellent, sicut dicunt ti"cs substantias
sanctum esse tres personas, quia commune est eis tres hypostases, possent dicere ti^es personas trla
id quod persona est, cur non etiam tres deos dici- . « prosopa. » IUud autem malucrunt dlcere, cpiia
mus? Certe, ut prasdictum cst, quia Pater est fortasse secundum hnguse sua; consuetudinem
persona, et Filius est persona, et Spiritus sanctus aptius dlcltur.
est persona ideo tres personae dicuntur. Quia
,

ergo Pater est Deus, et Filius Deus, et Spiiitus Quod in Trinitate non est diversitas nec singularitas
sanctus Dcus, cur non dicuntur trcs dii? » Ecce vel solitudo, sed unitas et trinitas, et distinctio et
proposuit hanc qusestionem. Attende quid res- identitas.
pondeat, subdens « An ideo non dicuntur tres
:

dii, quia Scriptura non dicit tres deos? Sed ncc Jam sufficienter, ut puto, ostensum est qua
tres pcrsonas ahcubi Scriptura? textus commemo- necessltate dicanms tres personas, et quare non
rat. An ideo licuit loquendi disputandive necessi- similiter tres deos vel essentlas, qula sclllcet in
tate tres personas dicere, nou quia Scriptura dicit, altero obviat Scriptura, iu altcro dlversitatis In-
sed quia Sci-iptura nou contradicit? Si autem telligentla : quia Ibl nulla penitus est diversitas,
diceremus tres deos, contradiceret Scriptura, slcut nec slngularitas vel solitudo, sed unitas et
dicens, Deut., vi, 4 Audi, Isracl, Deus tuus, Deus
: trlnltas. Unde Augustlnus in hb. VII ^ De Trinit.,
nnusest. » Ecce absohitio quffistionis, quare potius cop. IV, § 9, coL 941, t. 8, alt « Humana inopia :

dicamus tres personas quam tres deos, quia sci- qua>rens quld dlceret tria, dlxit tres personas, vel
licet iUud non contradicit Scriptura. substantlas. Quibus nominibus non diversltatem
volult intelligl, sed slngulaiitatem nolult, ut non
Alia quoestio, cur non dicimus tres essentias, ut tres solum ibl unitas intelligatur, ex eo quod dicitur
personas, cum Scriptura non contradicat. una essentla; sed Trinitas, ex eo quod dicuntur
tres personaj. » Hilaiius quoque in hb. VIP De
Verum et hic alia emergit qua?stio, quam Au- Trinit., § 38, col. 231, t. 2, ait « Dominus di- :

gustinus conscqucnter anneclit, diccns, ubi supra : cit, Joan., xiv, 9 Qui me videt, videt et Patrem.
:

« Cur et tres ' essentias non licet dicere, quod Cum hoc dlcitur, excluditur singularitas atque
similitcr Scriptura sicut non dicit, ita non con- unici, id est solitarll, Intelligentia. Nam nec soli-

tradicit? At quod proptcr unitatem Trini-

si dicis, taiium sermo slgnlhcat, et indifferentem tamen
tatis non dicuntur tres essentia;, sed una essentia, naturam profcsslo docet, Visus est enlm in Fllio

quffiro curnon propter eamdem unitatem Trinitatis Patcr per naturse unam similltudlnem. Unumsunt
dicantur una persona, et non tres persono?. Ut enim natus et generans : unum sunt neque unus.
enim est Ulis commune nomen essentiae, ita ut Non Itaque solltaiius Fillus est, nec singularis,

' AL additur : « inquil. » — " Parm. : « lib. VIII. » — ' Parm. : « lib. VIII. »
 ; » ;

niSTINCT. Wlll, hlVISln TI';\TrS. 287

lli*(- ilisp.il', u lltMn in OiKloni, i; ;||) u Sirlll III pdiiil (•.\cc|ili(iM('iii
;
; iii HcciiiMlii iiii|iiirit fx-
1'tilru i<l l''iii(i ('n>ili>i'i^ iliiiis ilnis iiiipiiini <>hI, iI.i
(•('plidiii'^ nili(iiM>iii, jlii : n U\o,n oriliir liic
l*iilri'lii (1 1 iliiiin siiif;iil,iri'iii llciiiii innilirarf s.i
(pi.i-.slid (lillicilis. u Ciic-i pritiiiiiii diid f.icit :

cri!i>Kiiiiii itMt. Niliil iii liis iiiiviiiii, iiiliil ilivn-Niiin,

|iriiiid cxciiiil lidc iidiiicii ((
ixTSdiia i, ali
iiiliil iiliriiiiiii, iiiliil srparaliilr i>sl. ii |li< liiir fliaiii
alilH illvinl.s iidiiiiiiiliiis (|ii.-i> Hociiiiiliini Miih-
Aiigiisliiiiis ', iii iil). (JUirstiiiiiiim ivliiis iif uin<i'
slniili.iin (liciiiiltir : cl i|iiia nihil iiotiml nx-
Iniis, i|. cxxii, ciil. V.:J(;7, I. ;i, uit : « riuis osl
IKnis, s(>il noii siii^iilaiis. n llriii Aiiiliriisiiis, iii
cipi ah iiliijiiihiis, iiisi iii illis cdiitiii«>aliir ;

lili. I /)(' //(/((((/ (ir(i(iiiiiiiiii. ('. M, (•(il. ;;;'(, l. :i, ail :

S(;<'tiiiil(i dslciKiit hoc iidiiicii (I |ici'Sdii.-i n si-
« (JiKnl iiiiiiis cst siilislaiilia' scparari ikui pdtcst gnilicare siihslaiili.iiii, ihi : « (hiod aiil<!iii

o\»\ 11(111 sil sinpilaritatis, scd iiiiilalis, Di^iih iinus por.somi s«;ciiii(liiiM stihslaiiliaiii dicaliir Aii-
(Uni (iicitiir, iic(pia(piaiii (lcilalis Triiiiiatcni i'\- t^iistiiiiis dst(!M(lil. »
rliulil. I']l idco, iinii ipiud siiif;iilarilalis, srA ((iKid (( Idcd hic orittir (|iia'slio (linicilis. » jlic
uiiitalis cst, pra^dicalur. » Kccc (!\ pra^diclis (islcii-
iiii|Mii'il ralidiKMii c.\c(;|itidMis, (;l diviilitiir
diUir ipiia ncc siiigularis, iicc divLTsus, iw.c iinicus
iii i)ai'tcs (iiias : in priiiia iM(|iiii-il, i]Mare
vol solilariiis (•(iiililciidiis csl Dciis, ipiia siiif;iila-
hoc noiMcii (( persona » de plurihiis pi^r.sonis
ritus vcl soliliidd pcrsoiiaruiii pluralilalcm cxclu-
dit, ctdiversilas unilalcin csscnlia' pliirjiliter pra-dicotiir ; socuiidd iMrjiiiril,
loilil. nivorsilas
indncil scparaliducm divinitatis, sini^uiaritas adi- ijMari; alia (;ssoiiiiali,-i iioMiiiia piiiralih;!' iioii

init distinctidiicm Triiiitatis; iihui .Vmlirdsius, in pi'a'dic(;Mlur, ihi : a Scd (|Ma'ritur liic, cuiii
11 lil). /)<• liili', cap. III, Cdl. :i80, l. :», ait : « Noii (licamus PalreiM ct l'"ilitim ot SiiiritiiiM
est divoi-sa nec sinpularis a^ipialitas; iuh-, juxla sanotum (.'sso tres personas..., cur noii di-
Sahclliaiids, Palrcm Kiliuinipic (•dnriiiiilcns ; noc, camus similitor tres deos. » VAvca primum
jnxla Arianiis, l'alrcm biiiuiiupic scccrncns. Patcr
(itio lacit : primo movot qtia'stion(;m; se-
enim el Filius dislinclidncm liabcnl, scparalioiicm
cMiido jiOMit responsioiicm, ihi u (Jmn vo-:

voro non haJicnt. » llcm in lib. i, cap. ii, §5; 18

et ID, t. 3 : u Palcr ct Kiliiis divinitaic iiiuim suiil
Innius vol unum aliijuod vocahuliim ser-
:

nec esl ibi sultstantiio diirorcnlia, iiec ulla divcr-

vare huic siguilicationi qua intellipitiir
sitas. Alioijuin quomodo uimni Dcum dicimus? Triuitas. Uhi duo facit » : primo ostendit
Pivcrsilas oiiim jdurcs facit. » Consfal crgo cx necessitatem imminentem Latinis, quarc
l)ra'dictis (luia in Triuitatc nnlla cst divcrsitas. Si oportet aliquod nomon sccundum suhstan-
tamcn ali(juando iii Scriplura invcuitur dictum tiam dictum phiraliter praedicari, scilicet
tres diversie persoucT et hujusmodi, diversas dicit hoc nomen « persona; » secundo ostendit
distinctas.
eamdem necessitatem Grsecis imminere, ut
nomen significans substantiam pluraliter
Quod non debet dici Deus multiplex. praedicetur, scilicet « hypostasis, » ihi : « Qua
Et
necessitate non solum latinus sermo, sed
sic ut in Triuitatc non est diversitas, ita nec
etiam graecus... coarctatur. »
multiplicitas ; ct idco non est dicendus Deiis mul-
tiplex, sed trinus et simplex. Undc Ambrosius in Sed qua^ritur hic, cum dicamus Patrem,
I lib. De fidr, cap. n. § 17, col. -ioS, t. 3 : « Est in et Filium, et Spiritum sanctum esse tres
Patro et Filio, non discrepans, sed una divinitas, personas..., cur non dicamus similiter tres
nec confusum quod unum est, nec mulliplex esse deos. Hic inquirit rationem quare aha no-
))

potest quod indifferens est. » Multiplex itaque mina essentiaha non prffidicentur phiraUter
Deus non est. et primo inquirit de hoc nomine essentia, » <(

ibi Verum et hic aha emergit qusestio »

: (( ;

DIVISIO TEXTUS. et circa hoc duo facit primo assignat ratio- :

nem secundo probat quoddam quod in ra-

;

Posita divisione nominum divinorum, hic tione supposuerat, scilicet ' quod in Deo non
excludit Magister quoddam nomen a gene- est diversitas, propter quod essentia plura-
ralitate aliorum nominum, scilicet hoc no-
' hter non praedicatur nec singularitas, prop- ;

men <( persona,, » quod quidem secundum ter quod persona in plurah praedicatur^
substantiam dicitur, tamen pluraliter prse.di- ibi Jam sufficienter, ut puto, ostensum
: <(

catur. Et dividitur in partes duas in prima : est qua necessitate dicamus tres personas. »

^ Cod. « Augustinus, » cum jam, quovis cri-

: propterea unum dici Deum, ut solitarius sestime-
tico fatente, liber hujusmodi Augustino abnua- tur.
tur, aquibusdam Hilario diacono, Luciferiano, ab » Parm. omiltit : « oliorum. » — ^ Parm. omittit J

aliisnon uni sed diversis auctoribus adscriptus. « scilicet. »

Slc apud Migne citata leguntur « declaravit non :
 .

288 COMMENTUiM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

5. Praetcrca, sicut Graeci dicunt tres hy-
QaESTIO PRIMA. postases, ita nos dicimus tres substantias.
Non autem tres substantias dicimus, sicut
Hic quatuor quaeruntur : 1" de distinc- ipsi tres (( Ergo videtur quod
ousioses. »
tione horum noniiuum : « essentia, subsis- idem sit « subsistentia » apud nos, quod
do nomi-
lentia, sul)stantia et persona, » et « hypostasis » apud {lra?cos; cujus contra-

nibus eis in gra?co respondentibus, qua? rium Boetius dicit, lib. De duabus naturis.
sunt « ousia, ousiosis, hypostasis, proso- In contrarium est auctoritas Boetii, lib.
pon » 2" utrum nomcn persona? proprie in
; De duabus nat. in una persona Christi,
divinis dicatur 3° utrum significet substan-
; ibidem, qui significationes horum nominum
tiam', vel relationem; -4° si aliquo modo distinguit ;et etiam auctoritas Marci Tullii,
substantiam significat, utrum pluraliter quam ibi Boetius inducit.
praedicetur. SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
quatuor dicta nomina secundum significa-
ARTICULUS PRIMUS. tionem dilTerunt sed horum differentia dif-
;

Quidam enim
ferenter a diversis assignatur.
Utnim « siibstantia, subsistentia, essentia, sumunt Iiorum differentiam ex hoc quod in
persona » dicta de Deo sint synonyma '^
divinis est aliquid commune, et aliquid dis-
tinctum. Et commune potest significari ut
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur quo est, et sic est « essentia, » vcl ut quod
quod nomina nuUam distinctionem
dicta est, et sic est « subsistentia. » Vel aliter :

habeant, sed sint quasi synonyma. Sicut quia Deus potest signiflcari inquantum dat
enim Boetius dicit * in Commentariis super omnibus esse, et sic dicitur « essentia ; » vel
Prsedicame7ita, cap. « De subst., » col. 18i, inquantum habet esse sufficiens nullo indi-
t. 2, « ousia » significat substantiam com- gens, et sic dicitur (( subsistentia. » Distinc-
positam. Sed substantia composita est indi- tum similiter potest signiflcari vel in con-
viduum subsistens in genere substantia?, cretione, et sic est nomen « persona ; » vel
quod nomine substantise, vel
significatur in abstractione , et sic est nomen « hypo-
hypostasis, vel personse. Ergo videtur quod stasis. » Vel alitcr : quia potest signiflcari ut
hoc nomen « essentia, » vel « ousia, » non distinguibile, et sic signiflcatur nomine
differat secundum significationem ab aliis. (( hypostasis ; » vel ut distinctum, et signifi-
2. Praeterea, non subsistit nisi illud quod catur nomine (( personae. » Vel aliter : quia
iiabet in se esse completum. Sed esse com- vel signiflcatur ut distinctum aliqua pro-
pletum non invenitur nisi in particulari, prietate determinata ad nobilitatem perti-
quia universalia non habent esse prseter nente, et sic est nomen « persona; » vel
particularia nisi in anima, quod est esse in- distinctum absolute quacumque proprietate,
completum. Cum igitur particulare in ge- et sic est nomen (( hypostasis. » Sed iste
nere substanliae dicatur hypostasis, vel sub- modus non solvit quaestionem quia etiamsi :

stantia prima, videtur quod subsistentia sit nulla esset distinctio in divinis, adhuc ista
idem quod substantia. nomina dicerentur de Deo, et non idem si-
3. Prseterea, cum utrumque in suo no- gnificarent, sicut nomina synonyma. JEt
mine* importet positionem alicujus sub ali- prajterea etiam quantum adquaedam, falsum
quo, ergo idem quod prius. est. Non enim dicitur Deus essentia ex eo

4. Item, Boetius, lib. De duabus nat., quod det esse, sicut nec sapiens ex eo quod
eap. ni, col. 1343, t. 2, dicit, quod Iioc no- det sapientiam quinimmo e converso ex eo
;

mine « hypostasis » non utuntur Graeci nisi quod Deus essentiam habet, esse in creatu-
pro individuo rationalis naturae. Sed indi- ras infundit, et sic de aliis ; sicut etiam ignis
viduum rationalis naturae dicitur persona. ex hoc quod calorem habet calcfacit, et non
Ergo videtur quod « bypostasis » et (( proso- e converso; quamvis divina sapientia et
pon, » vel (( substantia » et (( persona » sint essentia per essc et cognoscere crcaturae
omuino idem. communicatum nobis innotescat. Similiter

^ Al. : « subsistentiam. » — »
I p. Summse theolog., posita et compacta substantia; hic neque de sola
q. XIII, art. 4. Supra, dist. ii, q. i, art. 3. specie, neque de sola materia, sed de utrisque
3 « Cum autem tres substantise sint, materia, spe- mixtis compositisque proposuit. »
cies, et quse ex utrisque conficitur un(ii(jue com- * Parm. omittit : « in suo nomine. »
 DISTINCT. Wlll, gU^:ST. I, AUT. I. 289
4>tiaiii iii iliviiiis i-iiiii Dinis sil iirliis |)iinis, iiii|Miiiiiiitiii', Krilicrt cssn , HiihsiHlon', siili'
uoii |)ni'iiii.\liis |i()lniili.i<, 111)11 csl iilii|iiiil iii sliirr. j'.(li;l niiiii i|ii<mI i-^si;, roiiiiiiiUK! <|iio<l<
oo signill<'iil>ilo prt' iiiimIiiiii potiMiliir iioii <litiii (tst, rt iioii <l<'ti'riiiiii.it iilii|iii>iii riiiMJiiiii

('oiijiiiiclir actiii cl |ii'r tiiiMliiin iictiis, iit di.s- (tssciiiii; stilisistcn! aiitiMii <li<-it <l<'t(:niiiiiii-

tiii^iiiliili^ (^l <lisliiictiitii. N(!<' itoriiin V(M'ttiii liiiii iiiixliiiii (;.s.s(!ii(li, proiil scijici*! iirn|iii<l

est i|itiMl lioc tiotiii'11 (i liyposlasis » sif^iiillcut csl riis ptT so, itoii iii iilio, sicnl ariiili-iis ; (

1(1 (piod pi'o|ii'iiiiii csl iii ahslfacliitiii!. Iloc sithslati! aiilciti iiluiii csl ijikxI siih iilio poni.
otiliii iiioilo si^tiillcatttr tioiiiiiii! pi'o|)t'i<'laris, Itiilo paliil (ptod <i es.sc » dicit Id ijtiod cst
sic.ut itottiiiu! paluntiliitis iptii! sif^itillcaliir <'oiiiiiiitti(!oiiiiiil)U.s goriurlljiis ; scd « HtilislH-

iioii ut liyposlasis si><l iil iii Ityposlasl (!us. lcro ol sttlistaro » id <pio<l ost propriiiin
Alii siiiniiiil ililVurciiliaiii lioiiiiti uoiniiiiiin |iriino pra>iliciun(!iito suctiudutii diio (pi.i!

sociiiuliiiii (lisliiiclioiicin ralionis, (pio esl, ol silii cotivuiiiiiiil; ipioil .sciiicot sit ous iii so
qiiod ost. IJiioriiui (piidaiu dicuut, ipiod tria coinplotiiui, ct itoruin ipiod omuilitis iilii.s

horiiiu si{^nilloaut ipio ost, vol substautiiiin sulistornaliir iiccidiiulihus, .scilicot (pia! in
siipposili; ita (piod « ossoulia » siguilicat subslanlia cs.so haliont. Uitdo dico, (jiiod
snbslanliiun, sivo nalnraiu f^onoris; <( sub- « ossonfiii » dicitnr ciijiis actiis ost osso,
sistontiii » iialnriiiu spocioi; « byposlasis » « subsisloutia » ('n,jiis actiis ost snbsistorc,
luitnraiu iudiviilualoiu; ct (luartiitn, scilicct « substautia » cn.jus actiis cst substaro. lloc
« porsona, » sntnitur socundiuu id (jnod cst autoiu dicitnr duplicitor, sicut in siugulis
ot sigiiilicat snbstantiiun ipui! cst snpposi- patot. Kssc cnim cst iictus alicnjns ut (jnod
^tuiu. Alii dicuut o convorso (jiiod uuum ost, sicut cahiracorc cst actus ciilofacionlis j

signilicatijiio ost, scilicot « ossontia, » ct tria ct ost alicnjns ut ijuo cst, .scilicot (juo deno-
signilicaut (juod cst divorsimodc : (jiiia hoc miuatur csso, sicut calofacorc cst aclus calo-
noniou « substantia » signilicat ijuod cst por ris.
resjioctum ad uatnram vol cssentiam; hoc Scicudnm cst atitcm, quod si aliqnid con-
nomou « snbsistentia » siguificat quod cst sequitur aliqua plura conveuicntia ad invi-
per rosjicctnm ad individuationcm sed hoc ; cem, uou potost denominari scilicct illud,
nomen « pcrsona » ponit spccialem rationcra aliquid, pcr altcrum ^ illorum, quamvis etiam
vcl proprioliitem pertiucntcm ad dignitatcm. iHud sit principium totius, sed per totum :

|Scd do priinis dnobus est e convcrso, sccun- vcrbi gratia, sapor consequitur calidum et
dum Boctinm, nbi supra; ha?c cnim doctrina humidum, prout aliquo modo conveniunt :

sumpta cst sccundum Augustinum, lib. VII et quamvis calor sit principium saporis sicut
De Trinit., c. iv, col. 939, t. 8, et Hierony- efTcctivum, non tamcn aliquid denominatur
mum ', in Exp. symb. ad Dam. Alii dicunt, sapidum a calore, sed a sapore, qui complec-
quod duo significant quo est. « Essentia » litur simul calidum et humidum aliquo
quidem signilicat qno est, vel naturam modoconvenientia. Similiter dico, quod ciim
communem, prout non est prsedicabihs, ut esse consequitur compositionem materiae et
considera^ur cum dicitur, homo est species; forrnae, quamvis forma sit principium esse,
sed « subsistentia » significat naturam com- nontaiuendenominatur aliquodens aforma,
munem ut jira^dicabilis est, secundum Boe- sed a toto ; ct ideo essentia non dicit for-
tium; alia duo significant quod est, et eo mam tantum ; sed in compositis ex mate-
modo differunt, sicut in proximo dictum est. ria et forma, dicit totum ; et hoc etiam dici-
Sed qnia quodlibet horum nominum, praeter tur quidditas vel natura rei ; et ideo dicit
hoc iiomen « persona, » invenitur quando- Boetius in Praedicamentis^ , quod « ousia »
que poni pro quo est, et quandoque poni pro significat compositum ex materia et forma.
quod est; ideo non vidctur esse essentialis Sed ista natura sic considerata, quamvis
distinctioeorum secundum aliquem dicto- dicat compositum ex matcria et forma, non
rum modorum. tamen ex hac materia demonstrata determi-
Ideo aliter dicendum est, secundum Boe- natis accidentibus substante, in qua indivi-
tium, ut sumatur ditrerentia horum nomi- duaturforma; quia hujusmodi compositum
num, « essentia, subsistentia, substantia, » dicit hoc noiuen « Socrates. » Hsec autem
secundum significatioiiem actuum a quibus materia demonstrata est sicut recipiens

^ Explanatio srjmboli ad Damasum non Hiero- ' Parm. : « denominari aliquid secundum alte-
nymo sed Pelagio hseretico adscribenda est. rum. » — ' Ubi supra.
Yli. i9
 » , :

290 COMMENTTJ]\I IN LIB. I SENTENTIARUM.

illam naturam commimem. Et ideo « na- ex natura vel quidditate superiori. Similiter
tura » vel « essentia » significatur duplici- « hypostasis, » vel « substantia, » dicitur
ter : scilicet ut pars, secundum quod natura dupliciter : vel id quia quod substatur ; et
comumnis sumitur cum prgeoisione cujusli- primum principium substandi est materia,
bet ad naturam communem non pertinen- ideo dicit Boctius in Prxdkamentis, in
tis; sicenim materia demonstrata superve- princ. praed. Substantise, t. 2, quodhyposta-
nitincompositionemsing-ularisdemonstrati, sis est materia, vel quod substat, et hoc est
sicut hoc nomen « humanitas, » et sic non individuum in genere substantiae per prius.
praidicatur, nec est genus, nec est species, Genera enim et species non substant acci-
sed ea formaliter denominatur homo; vel dentibus nisi ratione individuorum et ideo ;

significatur ut totiun, secundum quod ea nomen « substantise » primo et principaliter

quse ad naturam communem pertinent, sine convenit particularibus substantiis, secun-
pra?cisione intelliguntur sic enim includitur ; dum Philosophum, cap. « De substantia, » et
in potcntia etiam materia dcmonstrata in secundum Boetium, libro he diiab. naturis,
natura communi, et sic significatur hoc no- cap. ni, col. 1344, t. 2. Sic erg-o patet diCfe-
mine « homo, » et signiflcatur ut quod est. rentia istorum trium dupliciter. Quia si

Et utroque modo invenitur hoc nomen « es- accipiatur unumquodque ut quo est, sic
sentia. Unde quandoque dicimus Socratem
» « essentia » significat quidditatem, ut est
esse essentiam quamdam; quandoque dici- forma totius, « ousiosis » formam partis,
mus, quod essentia Socratis non est Socra- materiam. Si autem sumatur « hypostasis »

tes et sic patet quod essenlia quandoque

: unumquodque ut quod est, sic unum et*
dicit « quo est, » ut significatur nomine idem dicetur « essentia, » inquantum habet
« humanitatis » et quandoque « quod est »; esse, « subsistentia, » inquantum habet tale
ut significatur hoc nomine « homo. » Simili- ~ esse, scilicet absolutum et hoc per prius :

ter etiam subsistere est actus alicujus ut convenit generibus et speciebus, quam indi-
quod subsistit, vel ut quo subsistit. Cum viduis; et « substantia, » secundum quod
autem « subsistere » dicat esse determina- substat accidentibus et hoc* per prius con- ;

tum, et tota determinatio essendi consequa- venit individuis, quam generibus et specie-
tur formam, quae terminus est, constat quod bus. Ulterius, hoc nomen « persona » signi-
aliquid denominatur subsistens per primam ficat substantiam particularem, prout subji-
formam quae est in gonere substantiae
,
citur proprietati quae sonat dignitatem, et
sicut album per albedinem, et animatum similiter « prosopon » apud Graecos et ideo ;

per animam et ideo in Preedicamentis

: « persona » nonest nisi in naturaMntellec-
dicit Boetius quod « ousiosis » vel subsis- tuali. Et secundum Boetium, De duabus
<(

tentia » est forma accipiens subsistentiam, Jiaturis, cSi^i.m, col. 1343, t. 2, sumptumest
pro quo subsistitur. » Si autem accipiatur
(( nomen personae a personando, eo quod in
« subsistentia » pro eo quod subsistit, » tragoediis et comcediis recitatores sibi pone-
((

sic proprie dicitur illud in quo per prius bant quamdam larvam ad repraesentandum
invenitur taUs natura hoc modo essendi. illum cujus gesta narrabant (iecantando. jEt
Et cum per prius inveniatur in substantia, inde est quod tractum est in usu ut quodU-
secundum quod substantia est; ct dein- bet individuum hominis de quo potest talis
ceps in aliis, secundum quod propinquius narratio fieri, persona dicatur; et ex hoc
se habent ad subsistentiam constat quod etiam dicitur prosopon » in graeco a pros »
: (( ((

nomen substantiae » per prius convenit quod est in, ope » quod est facies^, quia
(( ((

'

generibus et speciebus in genere substantiae, hujusraodi larvas ante facies ponebant.

ut dicit Boetius, lib. De duab. nat., cap. ni, Ad primum igitur dicendum, quia parti-
col. 1344, t. 2, et individuis non convenitha- culare significat compositum ex materia et
berc tale esse, nisi inquantum sunt sub taU forma demonstrata, sed universale in sub- *

natura communi. Quamvis enim genera et stantiis compositis significat etiam composi-
species non subsistant nisi in individuis, quo- tum ex materia et forma, sed non demons-
rum est esse, tamen determinatio essendi fit trata, sicut homo ex anima, et carne, et esse,

^ Al. deest : « et hoc. » — " Al. omittitur : « na- Amanuensium. « Sopos » etenim in Glossariis Grae-
tura. corum frustra requireretur. Parm. autem habet
3 Codices habent ; « a p, quod est in, et « sopos, » « pro, » quod est ante, et « sopos. »
quod est facies. » Sed hoc, ut pplet, ex imperitia '•
Al. : « sicut. »
 nisTiNCT. xxiii, (jry^NT. i, aht i it ii f^
noii IniniM) o\ Iiim (iirnilnis d r\ Iiih osHiliiis.

IIikIo iioii Dpoilcl <|iioil oiisia » siKnillcnt

((
.MtTM 111 S II
iiltMii (|noil parrKiiliiiis snltslmilia, iiiniio so
hiibol ad nlnniKiiKV Kl idoo onino (piod ost lltntm noincii n pcrsoiio » tlinitur proprie
in ^riMioro snlislaiilia' jiohvst dici u onsia, » <h'. l)(:o\
Kiv«> sit nniv«Msalis snlislanlia sivo parlicn-
Inris. Ad siMMindiiin sic procodilnr. Vidctur I.

A«l S(>cniKlnin diciMidnm, (inod snl)sisl(M'o (|ii«i(i iioiiioii <( porson.i' » non proprio (Vua-
(Ino dicit, scilicotos.so ot dot»M*niinatnm mo- Inr in divinis. 1'or.sona oniin niKnillcat lio-
'
dnm «'ss(>ndi ; «>t i»sso simpliciliM' noii osl iiisi niiiKMii larvalnm, iil ilicliim osl, «Mijiis ll^^nra
iiKiividnornm ; simI (loNMiniiialio cssiMidi osl roprai.sunlatnr. Scd lioc noii jiotost i)«Mj c.oii-
ex nalnra v(^l (piiddilato {.;«MKM"is v«5l s[)o«M«'i; voniro nisi ni«;lapliorico ; noc. oliam liabot
ot idoo (jnamvis g^onora ot spocios non snli- fignram «pia' ro[)ra',s(Mitari possit, nt dicitur
slont nisi in indivi«Inis, tamoii o«)rnm pro- Isa., xi., 18 : Cui simitem fccistis Dcum?
prio siilisisl(M'o ost, «'I sul)sisl«Milia' (li«Mni- Erpfo nomon <( porsona » proprio non c<jnvo-
tur ; ([namvis ot [larticnlaro dicatnr, sod nit Doo.
por' [lostorins; siciit ol s[)ocios substantia^ 2. l'ra'tcrea, in tota nalura « pcrsona »
dicnnfnr*. vidofnr diccro maximam compositionom :

Ad forfinm dico, «[no«l snhsfanfia dicitur, qnia in individuo hominis concurrunt ([uasi
inijnanfnm snhcst accidiMiti v«4 iiafiiraM'om- oniiios naliiiw a«l constifiitioncm cjns, vel
niniii; suhsisfcro vcro «licifnr aii^^nid in- ex [lartc animai, vcl cxpartc corporis; undo
(luantnm ost snh osso suo, non qnod haheat etiam cum omnihus commuiic hahcre dici-
esso in alio sicut iu suhjecfo. tur. Sed Deus est summe simplex. Ergo vi-
Ad (luarfiim diccndnm, «[iiod hoc nomen detur quod nomen « persontO sihi noncon- r,

(( hyposfasis ai)u«l (Iran^os aliud hahet ex

>. veniat.
proprictatc signilicafionis, ct aliud cx usu. 3. Itcm, «( pcrsona » dicitur quae suhstat
Ex propricfato cnim significationis liahet alicui proprietati, vel suhsistit. Sed, sicut
quod quamlihct suhstantiam parti-
significct supra dictum
ex verhis Augustini, est *

cnlarem, scd ex usu accommodatum est Deus non dicitur proprie suhstare alicui
nobiliorihus suhstantiis et ideo ipsi utuntur ; quod in ipso est. Ergo non proprie dicif ur
eodem modo hoc nomine hypostasis » sicut <( «( persona. »

nos utimur hoc nomino « persona; » sed 4. persona » dicit substan-

Praeterea, «(

talis usus non est apud nos in hoc iiomine tiam particularem vel singularem. Sed par-
<( substantia. » ticulare vel singulare Deo non competit.
Ad quinfum dicendum, quod apud nos no- Ergo videtur quod nec <( personae » nomen.
men « substantia » a^quivocatur. Quandoque Contra, quia « persona » dicitur quasi per
enim ponitur pro esscntia, secundum quod se una. Sedhoc maxime Deoconvenit. Ergo
nos dicimus definitionem significare sub- videtur quod et nomen personae.
stantiam' rei. (^uandoque ponitur pro sup- Item, « persona » dicit quid completum
posito substantise, sicut dicimus Socratem existensin natura intellectuali. Sed hoc Deo
esso substantiam quamdam. Et ideo ut tol- competit. Ergo videtur quod et nomen per- <(

leretur malus intellectus, sancti noluerunt sonse. »

uti hoc nomine « substantia » pro supposito, Solutio. — Respondeo dicendum ,
quod.
sicut Greeciutuntur sed transmutaveruut, ; nomen « personse, » proprie convenit Deo ;

et posuerunt subsistentiam » responden-

«( tamen non eodem modo sicut est in creatu-
tem « hypostasi » et « substantiam » respon- ris, sed quodam nobiliori modo ; sicut est in
dentem « ousiosi » quamvis sit e converso ; omnihus aliis quse de Deo et creaturis dicun-
secundum veritatem significationis magis ; tur. Salvatur enim ratio « personae » in di-
enim curaverunt vitationem errorum quam vinis secundum quod habet esse per so
,

proprietatem nominum. subsistens in natura intellectuali.

Ad primum ergo dicendum, quod in si-

gnificatione nominis duo sunt consideranda,

^ Parm. omittit : « per. » — * Parm. addit : « sed theol, q. xxix , art. 3. — ^ Dist. viii, es lib. V De
secundae. » — ^ Al. : « cssentiam. » » I p. Summx Trin., c. i, col. 912. et lib. VII. c. iv, col. 942, t. 8.
 . .

595 COMMENTUM IN LIB. I SFNTENTIARUM.

a quo imponitur nomen ad signi-
soilicet id particulare solum secundum ra-
, nisi forte

fioandum, et id ad quod signifioandum im- tionem numeralis multitudinis, ut supra

ponitur. Contiugit aulcm quaudoque quod dictum est et patet ex verbis Damasceni, III
'

substanlia alioujus rei nominatur ab aliquo /7^. orth., cap. vi, col. 1002, t. t. Similiter

aocidcnte quod non oonscquitur totam na- etiam, Iioc nomen (( Deus » non potcst esse
turam de qua nomen illud dicitur sicut la- ;
particulare vel singulare, de pluribus cum
pis dicitur ex eo quod Isedit pedem, nec suppositis praxlicetur, et materia careat,
tamen omue laedcns pedem est lapis, vel quse singularitatis principium est; unde
e converso. Et idco judicium de nomine nou ((persona » dicctur dc Deo non secundum
debet esse secundum lioc a quo imponitur rationem particulationis vel singularitatis,
sed secuudum id ad quod significandum ins- sed seoundum rationem completionis, secun-
tituitur. Undequamvis nomen upersonae» sit dum quod nominat quid completum subsis-
impositum a dicta reprsesentatione, tamen tens vel existens in natura intellectuali.
est impositum ad signitlcandum substantiam
completam, in natura intellectuali subsis- ARTICULUS III.

tentem et hoc Deo convenit, quamvis non

:
Utrum u persona » significet snbstantiam*
conveniat sibi illud a quo nomen imponitur.
Ad secundum dicendum, quod illa com- Ad tertium Videtur quod
sic proceditur. \ .

positio acoidit pcrsons » praiter rationem

(( ((persoua » significet substantiam. Primo
suam. Quia enim persona » dicit quid (( per auctoritatem Augustini in Littera, quia
completum in natura intellectuali, et in na- hoc expresse videturdicere.
tnra huoiana non invcnitur complementum 2. Praeterea, hoc videtur per definitionem
nisi per maximam compositionem ideo per ; Boetii, De diiab. nat., c. ui, col. 1343, t. 2 ;

aocidens signiticat compositionem in natura. dicit enim, quod « persona est rationalis na-
Si autem perfectionem intellectualem inve- turw individua substantia. » Sed substantia
niret in corpore simplici, sicut est ignis, significat quid absolutum et non relationem.
diceretur persona » et ideo divina simpli-
(( ; Ergo videtur quod nomen personse » non ((

citas non repugnat pcrsonalitati. significet relationem.

Ad tertium dicendum, quod in Deo secun- 3. Prseterea^ omne relativum, secundum
dum rem nihil ponitur sub aliquo sed tan- ; nomen suum ad aliud refertur. Sed hoc no-
tum secundum modum intolligendi prout men persona » non refertur ad aliud, se-
((

intelligitur substans proprietati sive perso- cundum nomen. Ergo non significat rela-
nali, sive esscntiali, securidum quod dicitur tionem.
substantia ; et csse sub, secundum quod di- 4. Item, <( quid » quserit de substantia vel
citur subsistentia nihilominus tamen, quia : essentia. Sed, sicut in Littera dicitur, hsere-
secundiim rem nihil ibi est sub alio, ideo ticis quserentibus, quid tres sunt? respondet
Richardus de Sancto Victore, lib. IV De Tri- Ecclesia^ : Pater, et Filius, et Spiritus sanctus
nitate, c. xx, col. 943, volens proprie loqui, nomen personse. Ergo (( persona » significat
quod personse divinae non subsistunt,
dicit, essentiam.
sed existunt, inquantum scilicct distinguun- 5. Praeterea, (( persona » dicitur quasi per
tur proprietatibus originis, secundum quas se una. Sed unum significat essentiam.
una est ex alia, quibus non supponuntur pcr Ergo videtur quod (( persona » essentiara
modum subjecti ; et ideo divinas personas significat.
non dicit esse subsistcntias, sed existentias. Contra, Boetius, lib. II De Trin., col. 1299,
Ad quartum dicendum, quod, proprie lo- t. 2 : (( Omne nomen quod ex personis ori-
quendo, in divinis non est parliculare, quia gincm capit, certum est ad substantiam non
particulare dicitur eo quod parliculatur in pertinere. Sed nullum nomen ita capit ori-
ipso natura communis, oujus partem accipit gincm ex personis sicut persona. » Ergo, etc. ((

secunduni virtutem qua potest esse in plu- Prseterea, in nullo absoluto distinguitur
ribus, quamvis accipiat totam rationcm ejus. Pater a Filio, sed solum relatione. Distingui-
Sed in Patre cst natura divina sceundum tur autem in persona. Ergo (( persona » non
totam virtutem suam unde non potest dici ; significat aliquid absolutum, sed relationem.

^ Dist. XIX, q. IV, art. 2. — ' I p. Summx theol., Filius, et Spiritus sanctus ; quod est Domen. »
q. XXIX, art. 4. — ' Parm. respon<ietur : « Pater, et
 niSTINCT. XXIII. Ol'.'l''^T- I, AIIT. III. 203
IM'iina prnlwihir <<\ siiii|iIirilalo (liviiia, rl Miilistniitiaiii alisnhitr, imiii rncjpiunt Uiliiiin
])oiT«M'li()iio totiiis Triiiilalis. addilioiiiun ; iioii (•iiiiii (liciiniiH pj.irc.H duos,
llrin, ad (piodciiiu |ii(t k*<i>i>^ nMliiciliir iii ncI aliiiiii l)(;iiiii.

Irriiis, rcdiK-iliir cl siiiiin siiptMiiis. Scd siili IIimii (pii dictint (pioil cst iininiMi iiiiivo-
lioc coiiiiiiiiiii ipiod vs\ (( |)crsoiia » coiitiiK^ ciiiii, siiiiililcr variaiiliir. (hiidaiii ciiiiii di-
tiir ralcr, cl l'"iliiis, (<l Spiritiissauctiis. l'',r^M» ciiiil, (pmd iii siia sip,'uilicatiiiin! claiulit
cuiu Pat(M'si^Miillci!ta(lali(pii(l,ol (( pcrsouai) uiiiiiii l.iiiliiin, Hcilicnt Kulist.iiitiaui, vX ni-
siiniiittM'. p;iiillcat siilistaiitiain, iioii ipia; ost (!HHt;iiii<i,
Soi.mio. — llospoiid(^o«lic(Midiiiii, (piod do ."••«'«l ipia' diciliir liypostasi.s vol siilislaiitia
sij^iiillcaliono (( pcrsoiia' » invciiiliir iniil- priiiia, ut «licliiiii osl. Scd lioc iiou vidclnr
tiplo.v doctoriiiu siMitciitia. tjiiidaiu (Miiiii siil'tic«M-«) : «piia iiiliil alisoliitiiin iii divinis
diciiut, «piod osl iioiiKMi a>(|uiv«)cuiu : «^l iiiiiii«M'atiir. liiido si uiillo inodo ridatioiKMii
(piidam, «piod osl uoinoii univocuiu. .Kipii- iniportanil, iioii pos.sot iu iiliirali pra^dicari.
vocalio aiihMU liiijus iioininis IriplicihM' a .Mii diciint, (piod iii siia si^MiiflcalioiK! iu-
(]ivtM'sis assij;iialiir. (Jnidaiii oiiiiu assi^iianl cliidil (liio, s«!d iiniini princip.iiilcr (it «piasi
miilti|)licilaloiu utMuiiiis.socunduin div«!rsita- in rocto, ot aliiid .sciMindario ot ipiasi in ohli-
toin toiuporis: (piiaaulo(pia!stiouoiuhaM'oli- (pio ; ot lioruui cst «liiplo.v opiuio. 0'>iil''ini

coruiu si^iiilicahat «!ssontiamdivriiaiu, prout eniui dicunt, «piod si^nificat rolatioucin in

orat «listiiicta ah aliis «^ssiMiliis; scd post rccto, ot suhstantiain iii ohliipio ot (piidaui ;

(pia'stiouciu lia'roticoriiiii luiitata luit ojus dicuut o couvorso. Alii diciint, «piod claiidit
sit,Miillcalio ut iu siiijjriilari sij.,Miilicct osscii- iiisua sij.,'ui(icatioiio «luo priiicipalitcr, .scili-
tiam, ol iu plurali rclatiouom. Sod post tom- cct suhstauliam ct propriotatom ot isti itc- ;

pus Boclii sii>iiiHcat rclaliouom, socuudiim nim divorsificaritur. 0>i><lii>ii cnim dicunt,
usum modcniorum, ot iii siiii^ulari ot iu (piod propriofas ponitur circa suhstau-
illa

l^lurali. Scil lioc uou vitlctiir ratiouahilo liam iit (lisliiif,niciis ipsam; iindc diciiiit,
omuiiio', (piia phiralc iiou cst nisi gcmiiui- quod significat suhstautiam proprictatc dis-
tum sin<:^ularo : undc cadom cst siguificatio tiuctam. Scd «jualitcr alitjuod absoliitura '

iu siugulari ct plurali suh divcrsa consigui- distinguatur in divinis, noii facile cst vidcre.
ficatione. Itcm constat quod usus variatiis Alii pra^terca dicunt, quod sig-nificat duo
istius nominis iion est irrationahilis-; undc principaliter, ct unum illorum non ponitur
oporfet qiiod in significatione ipsius nominis circa alterum : (juia proprictas quam signi-
attcndatur aliquid secundum quod eo sic vel ficat, non distinguit substantiam. Sed qua-
sic utipossiimus. Uter unum nomcn possit plura significare,
Alii assignant multipUcitatcm hujus no- nisi ex cis aliquid unum cfficiatur aUquo
minis secuudum divcrsa significata, non modo, non plene videtur.
ex diversitate temporis, sed ex propria si- Et ideo ut videatur quid veritatis sit in
gnificatione nominis. Dicunt cnim simpli- singuUs opinionibus et in quo deficiant, ,

quod quaudoque significat essentiam,

citer, videndum cst, quod persona, ut dictutn est
quandoque liypostasim, quandoque proprie- ubi supra, significat iuilividuam substan-
tatem, sicut infra ^ Magister sentire videtur. tiam. Sed individuum duplicitcr potcst signi-
Sed nuUum istorum videtur complete dicere ficari vel nomen secundae inteationis,
per
significationem <( personse ; » immo (( per- sicut hoc nomen « individuum » vel singula- <c

sona » videtur omnia includere; dicit enim re, ))quodnonsignificatremsingularem,sed

quid subsistens in natura aUqua, et distinc- intentionem singularitatis; vel pcr nomen
tum aliqua proprietate. primae intentionis, quod significat rem, cui
AUi assignant muUiplicitatem ex ad- convenit intcntio particularitatis; et ita si-
juncto dicunt enim, quod iquando per se
: gnificaturhoc nomine, «persona;))significat
sumitur, significat substantiam sed ex ad- ; enim rem ipsam, cui accedit intentio iudivi-
juncto partitivo vel numerali tcrmino trahi- dui. Secundum hoc ergo dupliciter possu-
tur ad significationem relationis, ut cum di- mus loqui de significatione <(persona3 » vel :

citur duce personae, vel, alia persona. Sed per se, scUicet quid hoc nomen « persona »
hoc non videtur quia nomina significantia
: secundum se significet vel per accidens, se- ;

^ Parm. omiltit : « omnino. » —

Parm. «
' : ratio- quod. »
nabilis. » — * Dist. xxyi. — ">
Parm. oaaittit ; « ali'
 : »;

291 COMMENTUM LN LIB. 1 SENTKNTIARUM.

cundiim quod accipitur iii tali vel in tali na- ratione nominis sui non est nomen personae,
tura. Per se quidem significat substantiam ita nec Pater : sed inquantum Pater et Deus
intellectualem individuam, qua;cumque sit suntidem, nonquidem sicut accidenset sub-
qualitercumque individuetur. Si au-
illa, et jectum, sed per omnimodam rei indifferen-
tom accipiatur persona humana, significat tiam; sic Pater, inquantum est Pater Deus',
hoc quod est subsistens in tali natura, et dis- habet ut sit persona. Et ideo dico, quod
tinctum tali distinctione qualis competit na- « persona » in divinis significat relationem

turai huraana^, scilicet per naturam determi- per modum substantite. Ipsa enim relatio,
uatam. Et loquimur hicdo significatione
sic quse est distinguens, est distinctum, quia
<( persona^, » prout dicitur persona divina; paternitas est Pater. Et quia « persona » si-
et secundum hoc significabit hoc quod est gnificat quid distinctum, existens in natura
distinctum existens in natura divina. aliqua, ideo constat quod significat relatio-
Ut ergo videamus quid sit ibi distinctum, nem, inquantum ipsa relatio est ad ipsum
et quomodo competat sibi ratio personae, no- relatum, et inquantum ipsum relatum est
tandura est, quod secundum necessitatem subsistens in tali natura. Et ideo patet quod
fidei, quse in Deo tres et unum confitetur, « persona » significat relationem perraodura
oportet ponere aliquid commune, secundum substantia?, non quse est essentia, sed quaj
quod sunt unum, et ahquid propriura, quod est suppositum habens essentiara. Etex hoc
est distinguens, ex qua distinctione sunt patet quod oranes opiniones, secundum ali-
tres. Et illud coraraune est essentia vel na- quid, verura dixerunt. Qui enira dixerunt
tura divina, prout signiflcatur noraine divi- quod est aequivocum, et quandoque signifi-
nitatis; et illud distinguens est relatio, ut cat unum, quandoque aliud, pro tanto ve-
paternitas. Et quia in divinis non est aliqua rura dixerunt, quod cum in persona inclu-
compositio, ideo oportet quod deitas intel- datur et proprietas. et hypostasis, et essentia,
ligatur secundura rem idera quod Deus, et et haec non differant realiter in Deo, signi-
paternitas idem quod Pater. Si ergo accipia- ficat^ relationem ut hypostasira signiflcat ;

mus ista quatuor, scilicet deitatem, Deum, enira essentiara , quae est hypostasis et ,

Patrera, paternitatera , constat quod ipsi signiflcat etiara proprietatem, quae est ip-
deitati, prout sic significatur ut natura quae- sura suppositura distinctura unde quando- ;

dam, non convenit ratio personae, dupliciter que potest poni pro uno, quandoque pro
primo, quia non significatur ut per se sub- alio. Sed hoc accidit « personae , ex hoc
»

sistens secundo, quia est commune pluri-

; quod in divinis orania praedicta unura sunt
bus, et persona significat distinctum quid, secundura rera. Similiter qui dixerunt, quod
Sirailiter hoc nomen « Deus » non habet ra- signiflcat tantum hypostasira, attenderunt
tioncra personae quia quaravis signiflcetur
: raodum secundum quera signiflcat |nomen,
ut subsistens, non tamen habet rationem quia significat per modum subsistens in na-
distinctionis quia sicut Pater et Filius con-
;
tura aliqua; quamvis signiflcot ipsum dis-
veniunt in hoc quod est deitas, ita conve- tinctum, quod est ipsa relatio distinguens.
niunt in hoc quod est Deus. Sed verum Similiter qui dixerunt, quod
signiflcat sub-
est quod si personarum,
tolleretur pluralitas stantiam in recto, attenderunt substantiara
et per consequens coraraunitas hujus nomi- quae est hypostasis distincta proprietate. Qui
nis « Deus, » hoc noraen Deus » significaret <( autera dixerunt e converso, attenderunt
personam quaradara distinctam ab oranibus substantiam quae est essentia. Et qui dixe-
aliis naturis proprietatibus essentialibus. runt, quod significat hypostasim, et pro-
Undc hoc nomen Deus » significaretur ut (( prietatem ponit circa eam, non acceperunt
persona quaedara.Similiter etiampaternitas, hypostasira ex parte qua subsistit naturae
cura non significetur ut quid subsistens, divinae, ut significatur hoc noraine (( Deus,
nec ut distinctum, sed ut distinguens, non quod indistincte tribus personis convenit
significatur pcr modum persona^. Similiter sed ex parte illa qua hypostasis est ipsa rela-
Pater, quaravis significetur ut quid distinc- tiodistinguens et distinctura. Et e converso
tum, non taraen significatur ut subsistens consideraverunt hypostasira vcl substan-
in natura ahqua, sed magis ut subjectum tiam.quidixerunt quodproprietasnonponi-
cuidam proprietati. Unde sicut album de tur circasubstantiara utdistinguens ipsam.

' Parm. ; « Dei. >^ — ^ Al. : « quod significat; » Nicolai : «proinde significat. »
 '

niSTINCT. \Xlll, UII/EST. I, AHT. III Kr IV .!'i:i

A(l priiuiiin orgn irKMMKliiin, (|ii(i(l Aukhs- siiil (ria. .scd iiuiiiu. Kfko vldoliir (|uod iion
(iiiiis i(ll(>ii(lil si/<iiili('nli(iii(Mii |)(>r.H()ii;i< (|ii;iii [in.shinl dici Iro» iior.soii.-i.'.

(iiiii ad inodiiiii sif^iiilicaiidi, (<l iion i|iianliiiii '2. Pi;cl(r(!a. |ifrsuMa siKuilical uxj^^lou.s
ad id (jiiod si,L;'iiili('ahii- ;
cl iil(M> i|iiaiiivis siilisl.iiili.iiilcr in iialnra aliipin. S(id distiiic-
8iKiii<l('<'liii' rcialio, (|iiia lainiMi si^Miillcaliir (io jir()pric(a(uiii uoii divcr.sillcat id (juud
\wv inodiiiii siilislaiilia', idiMt di.\i(, (|ii(h1 snhslaiilialilci' cst iialura ali(|ua.
iii Epko
si^iiilical siihslanliaiii : <>l. (jiiia iillcriii.s vidctiir, ciiin Pator, ol riliui*, ot SpiriliiH
sulislaiilia iii Dco cs( idcin (|iio(l cs.scnlia, .sincliis uon distingn.indir iiisi propriolati-
id(V) ('()n.s(>(|iiitnr iil sif;:iiillccl cliaiu cs.suii- liiis, (jiiod non jxissint dici trcs |)(!r.s(iua!,
(iain, scciindiini (juod l'alcr osl Doiis, ct .]. Itciii, i)r()j)ric(atos i)ci'.suiial(;8 iioii iim-
oliain i|).sa doilas. gis siihslaiitialitcr suiil iii \)va) {\\uim pro-
K( |)(>r lioc palct rospousio ad .scciinduin jirictatos o.s.scutiaics, ut hoiiilas, .saj>iciilia ct
do dolinilioni^ lloctii. liiijiisniodi. Scd i)ro[)riclah;s cs.sciilialcs iioii
Et siinililcr ail lorliuiu : (luia (juaiuvis raciuiit in>r.soiias pliiirs. Krgo noc jiroprio-
signlllcol rolaliouoiu, uou (aniou sif^nilical tatos rolalivaj.
por uioduui rolatiouis; ol idoo noii roforlur i. Pra't(!rca, sicut hoc uoracn « Dcus )>

sociiiiiliiiu noiiicu ad aliiid. siguificat liahcns naluraiu divinam, sic lioc

Ad iinarluiu diccuduiu (juod « (|iiiil » ,
noincn « jicrsona » signilical suhsistcns iu
quaiulo(juo (juiorit ossoutiaui, ut cuiu (jiuo- divina nalura. Scd, proph;r niiilatoui di-
ritur Qiiid est honio? Aniiual rationalo
:
vina; uatura;, non potest dici quod siut plu-
uiorlalo. Qiiandoijno (jua'rit ij)suni supjwsi- res dii. Ergo quod nec cadem ratione sint
tuni, nt cuni (jnauitur, (jnid natat iu uiari? plnrcs per.sona3.
Piscis, rospondoliir. Kt ita oliain fuit rosj)on- Contra cst qnod in IJttera dicitur, et
suin haM'olicis (jiuoroutihus, quid tros ? Tros quod communis u.sns Ecclosia' liahot.
porsou.T. PrcTterea, hoc vidctur per Richardum, IV
Ad (jnintiini diccndnm, (juod cum dicitur Le Trinit., cap. xix, col. 942, qui dicit :
(i pcrsona, por sc una, uou signi-
» (jiiasi « Timcntcs uhi non cst timor, recte timcrcnt
Jicatur uiiitas osscntialis, sed magis uuilas personas secundnm suhstantiam dici, si
porson*!, qu;B est ex proprietate; et ideo persona tautum esse suljstantiale signilica-
illa ratio uou
ad propositum. est ret, nec aUquid consignificaret, » rationo
Et por hoc etiam patot responsio ad ea cujus dicit, quod multipiicantur personae.
quiT in coutrarium objecta sunt, qua? pro- SoLUTio. — Rcspondco
dicendum, quod,
ccdunt (jnautum ad id quod signilicat hoc sicut dictum est, « persona » dicit aliquid
uomcu « persona. » luvenimus enim iu di- distinctum subsistcns in natura intellectuali.
viuis quatuor modos significaudi. Aliquid Uude ubicumque ponuntur aliqui distincti
cnim significat absolutum per modum ab- habentes naturam intellcctualem, ponuntur
soluti, nt Dons; aliquid relationem per mo- plures persona?. Nec interest ad pluralita-
dum relationis, ut Pater; aliquid, absolu- tem pcrsonarum, utrum habeant eamdem
tum per modum relationis, ut potentia naturam, uec ne. Divisio enim naturae in
geuerandi ; et aliquid, relatum per modum pluribus personis in hominibus accidit, tum
absoluti, ut persoua ; et hoc accidit inquan- ex imperfectione naturse humanse quce non
tnm relatio essentialiter est ipsa substantia est suum csse, sed accipit ipsum in suppo-
diviua, etc. sito suo unde in diversis suppositis est se-
;

cundum diversum esse tum etiam ex modo :

ARTICULUS IV. quia personae humauae distin-

distinctionis,

Utriim « persona » preedicetur pluraliter in guuntur per materiam, quae est pars essen-
divinis^.
tiae. Unde oportet personam distinctam
unam essentiam hon habere quorum neu- :

Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur trum est in divinis personis unde tres :

quod « persona » uon praedicetur pluraliter. personae sunt subsistentes in una natura.
Ut enim ex Littera habetur, esse tres perso- Ad primum ergo dicendum, quod Au-
nas, est esse tria qusedam. Sed non concedi- gustinus accipit largo modo « tria » pro
tur quod Pater, et Filius, et Spiritus sanctus « tres » sicut etiam Hilarius, hb. De synod.,
:

*•
Parm. omittit : « tres. » — * I p. Sxmmse theoL, q- xxx, art. 1.
 ' ;;

206 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

§ 29, col. S03, t. 2, dicens, quod « pcr sub- ficandi porsona cst dc substantialibus
,

staiitiam sunt tria, per consonantiam unum,» quantum vero ad id quod nominc personae
accipicns snbstantiam pro hypostasi. Vel in divinis supponitur pcrtinet ad rclativa.
dicendum, quod non sunt tria simpliciter, Non aliud dicimus quam substantiam
((

sed tria qucedam, scilicet tria supposita. Patris; » ut tamcn noniine substantiae non
Ad sccundum dicendum, quod in creatu- essentia scd hypostasis intelligatur.
ris diversitas proprietatum non facit plures « Hic sit sensus, Patcr est esscntia di-
personas, quia proprictas non est persona vina. IIoc Magistcr de suo addit, quia ex
»

subsistens; sed in divinis proprietates sunt vcrbis Augustini expresse non habetur et :

ipsse personaj subsistentes quia et pater- : tamen quodammodo verum cst non ratione
nitas est ipse Pater ; et esse Patrem et esse significationis nominis, scd rationc identi-
Deum, non est aliud et aliud esse non : tatis rei ;
quia in divinis cst idem hypostasis
cnim est aliud esse Patris, quod non sit esse quod csscntia sccundum rem.
Filii; et ideo ad numerum proprietatum « Non
ut illud diceretur, scd ne taccretur
personalium sequitur numerus pcrsonarum. omnino. » Vidctur quod secundum hoc non
Ad tertium diccndum, quod proprietates propric dici possunt tres persona'. — Scd
essentiales etiam sunt subsistentes, sed ta- dicendum, quod de Dco nihil proprie dici
men una non habet rationem quod distin- potcst ex verbis nostrisquod divinam veri-
guatur ab alia secundum rem, sed solum tatem perfecte exprimat; tamen per modum
secundum rationem sed proprietates rcla- ; quo alia de Dco dicimus, etiam hoc, necessi-
tivae habent hoc ex virtute oppositionis. tate cogcntc in usum locutionis'' venit.
,

Unde sicut Pater est quid subsistens, ita et Cum-enim pcr Scripturam canonicam tradi-
bonus; sed Patcr et Filius est alius et alius tum non inveniatur, non attcntasscnt tali
subsistens sed honus et sapicns est unum
; modo locutionis^ uti, nisi nccessitas coegis-
et idem subsistens. Unde de singulis pcrso- set. Unde nccessitas magis est excusatio
nis omnia ista dicuntur et ideo proprictates ; praesumptionis quam falsitatis.
essentiales non faciunt numerum persona- « Verius cnim cogitatur Deus quam dici-

rum; quia numerus sequitur distinctioncm. tur. » Videtur falsurn quia multa de Deo :

Ad quartum dicendum, quod nomina dicimus ore quae corde non intelligimus, ut
substantiva non recipiunt pluralitatcm nisi etiam infra pcr Chrysostomum, Homil. n,
ex multiplicatione formse a qua imponun- habctur. — Sed dicendum, quod quamvis
tur et quia dcitas a qua imponitur hoc
: ad quse intellectum excedunt, cor non
talia
nomen « Deus, » non multiplicatur ideo ; perveniat intelligendo veritatem, tamen per
ncc ipsum nomen, quod a tali forma impo- fidem tenct,quam verbis pcrfecte exprimere
nitur sed nomen « personae » imponitur a
: non valet. Quomodo tamen aliquid vcrius
forma personalitatis quae dicit rationem ,
dicitur quam intelligitur, vel e contrario,
subsistendi naturse tali et ideo ubi suut ; infra dicetur.
plures subsistcntes sunt phires personaUta- (( Quia Scriptura non contradicit. » Hoc
tes et plures pcrsonae. videtur nihil esse, quia similitcr Scriptura
non contradiceret si dicercmus unam esse
EXPOSITIO TEXTUS. personam. Sed dicendum, quod Augustinus
non assignat totam rationcm, quia hoc non
« Non est aliud Deum esse, aliud perso- est causa, quare proprie et vere dici possit
nam essc. » IIoc non dicitur solum quantum scd quare fidei pictati non rcpugnat, ut sic
ad idcntitatem quia sic in Deo non est rci, loquamur, proprictate significationis obser-
nisi unum esse sed etiam secundum ratio- ; vata.
nem quia ex hoc ipso quod habct esse
,
« Timuit diccre tres essentias, ne intelli-
subsistens in natura divina, pcrsona in Dco gerelur in illa summa aequalitate ulla diver-
dicitur. Istud tamcn cujus ratio pcrsonai sitas. » In cssentia etiam non intclligitur
convcnit est relatio, prout est subsistcns aliquid per quod ad rclationem trahi possit,
distincta, cum nihil aliud talc possit poni in sicut invenitur distinctio in significatione
divinis. Et ideo quantum ad modum signi- personae* : unde pluralitas essentiarum'

^ Parm. : « tamen esse rationis cujus causa per tionis. »— * Parm. : « (iistinctio per se. »— ' Parm. :

86. » — ' Parm. « relationis. »

: ' Parm. « rela- — : « rerum. »
 IMSriNCT. XXiV. ?07

11(111 salvarolur in di.slinclioiK^ n^latioiniiii, iini*, iiiiitnA («tcIikIiI niinuTiim donriim , ii<«r

ipiiiiililalfiii iii MiMi piiiiil : ipii:i n(*c niimuiiiii n«rr

80tl o.xigcn^t (livisioiuMn in alisolntis.
ipiaiililis ilii cNt.
<( (lum hoc (licitur, (^xclndilur siiiKnl.ui-

tns. » llilarin.s o\ au(-loriliit<^ itidncta viilt

Quo scnsn dicitur, « wiun rnt Putcr, n vcl « unut ett
prohnr(^ ct unitahMU csst^ntia' ot plnralita-
Vilius. »
ttMu pcrstMiaruin. V.k lioc (Miiin (|no(l l'at(ii*

soparatiin a l^ilio iioniiuatur, inloHif^^itur SiiiiililiM- iiiiii iliiiliir, iiiiiis cst 1'alflr vel nnu»
(listinctio p(M'sonarimi ; ct idco dicit, (piod cst l''ihuH, cl litijiisiiiiiili, i.iliii ilirli liii-c nHt qiiurl
iiiiu siiiil iiMilli palrcs vrl iiiiiili lilii, it;i el dc
ox lioc ONclnditnr « intcllif^MMitia siii,L,Mila-
siiiiililiiis. Ilriii niiii diciiiiiis plines osHe p(M'Aonus,
ris, )) .scilict^l iio Dous siiifj^ularis [Mit^itur
siligiilarilattMii atqiii* siilitiidiiiiMii cxiliidiinus, ncc
qunsi doitus iii uiio tautuiu supposito in-
diviMsilatcni iicc iiiiilliplicilatciii ibi piiniiiiiis;
voniatur : « at(pio uuici, id ost .solilarii
quasi (iictMcliir : Siiic siililiiiliiit! ac singijlaritalc
iiilclli^oulia; » (piasi uou sit (M)u.sortiinu
p(M'sonas coiiUt(Miuir. rnde Ililaiius, in lil». IV Dc

divinaruin ptM-sonanuu pin" unionoiu aiuoris. Trin., § 17, col. 110, t. 2, sic ait : «Di.xitDeus
UnitahMU aiitoiu oss(Mitiai prohat cons(>(pion- Gcn., I,Fuciumus homincm ad imaginem et
20 :

tia visioiiis, (luia rpii vidct Filiuui, vidct ct similitudincm (juaTo nunc, an soluin
noslrum.
Pntrom. Deum sibi locutum e.\istimes, aii hunc sermonem
ejus inlelligas ad alterum cxtitisse? Si solum
fuisse dicis, ipsius voce argueris diccntis ,
/"acja-
T
DISTINGTIO mus , et, nostrum. Sustuht enim singularitatis ac
solitudinis inlcUigeiiliam jirofessio consortii : quia
Quid significctur his nominibus, « unus » vel « una,» aliquod coiisortiuni ossc non potcst ipsi solitario :

« duo » vcl « ducn, » « tres » t't7 « tria, » « trinus » neque sohtudo solitaiii rccipit, fuciamus , nec
vcl « trinitas, » plurcs » vel « pluralitas, » « dis- alieno a sc diceret, nostram. » Attendc , lector,

tinctior) vcl « distinctce; » cum his utimur de Deo his verbis, et vide quia nomine consortii plurali-
loquentes. tatem significavit. Professio ergo consortii, est
professio phiralitatis : quam professus est dicens,
Hic (iiligentci' inqiiiri oportet, cum in Trinitate faciamus, et nostram utrumque ;
pluraliter eniin
non sit diversitas vel singularitas, nec nnilliplici- dicitur. Sed hac professione phiralitatis, non di-
tas vel solitudo ;
quid signiticetur liis nominibus, versitatem vel multitudinem posuit, sed solitudi-
scilicet, unus vel una , duo vel dua^ , tres vel tria ,
nem et siugularitatem negavit. Sic ergo cum dici-
triims vel trinitas, plures vel pluralitas , distinctai mus plures personas vel pluralitatem personarum,
vel distinctio; cum dicitur uuus Deus, diia' por- singularitatis et solitudinis intelligentiam exclu-
sona> , vel tres personse, plures personee, distinctoe dimus.
sunt personse ; vel cum dicitur distinctio persona-
rum, phiralitas personarum, trinitas personarum, Quid per ternarium significetur, cum dicitur « tres
et hujusmodi. Yidemur enim lioc dicentes nume- personcB. »
rorum quantitates et rerum multitudinem vel
multiplicitatem in Deo ponere. Quid crgo ista ibi Ita etiam cum dicimus tres personas, nomine
signiticent, ipso de quo loquimur aperiente , insi- ternarii, non quantitatem numeri in Deo ponimus
nuare curemus. vel aliquam diversitatem , sed intelligentiam non
ad alium nisi ad Patrem, et Filium, et Spiritum
Magis iUa dicuntur ad excludendum ca quce non sanctum dirigendam signihcamus; ut sit hujus
sunt in Deo, quam ad ponendum aliqua. dicti intelligentia : tres persono^ sunt, vel tres simt
Pater, et Filius, et Spiritus sanctus; id est, nec
Si diligenter proemissis auctoritatum verbis in- tantum Pater, nec tantum nec tantum Pater
Filius,
tendimus ut dictorum intelligentiam capianms, et Filius in deitate sunt, sed etiam Spiritus sanctus,
magis videtur borum verborum usus inti'oductus et non alius ab his. Simditer non tantum est ibi
ratione removendi at(jue excludendi a simphcitate haec persona vel illa , vel hsec et illa; sed haec et
deitatis quse ibi non sunt, quam ponendi aliqua. illa, et non alia. Et hoc fore ita intellig.endiun
Augustinus satis ostendit, VII De Trinit., cap. iv,

Quid per « unum » significetur, cum dicitur, « unus col. 739, t. 8, ubi dicit, quod UIo nomine non di-

Deus. » versitatem intelligi voluit, sed singularitatera

noluit.
Cum enim dicitur unus Deus, multitudo deorum
excluditur nec numeri quantitas in divinitate po- Quid per « duo » cum dicitur, « duce personce, vel
nitur; tancpiam diceretur, Deus est, nec multi « Pater et Filius duo sunt. »
sunt, vel plures dii. Unde Ambrosius, in lib. I De
fide, cap. ii, col. 554, t. 3, ait : Cum unum dici- Similiter cum dicitiu", duo sunt Patev et Filius,
 ,

398 COMMENTUxM IN LIB. I SENTENTIARUM.

non dualitatis quantitalom ibi ponimus sed hoc ; multiplicem vero et numerabUem , sicut aUi dicunt
signilicamus, quod non est tantmn Pater, nec tan- trinum.
tum Filius, sed Pater et Filius; et hic non est ille :

ita et de aliis hujusmodi. Ita etiam cum dicimus, DIVISIO TEXTUS.

Pater et Filius sunt duaj persona>, hoc significamus
quod non tantum Pater nec tantum
est persona ,
Posita divisione divinorum nominum et

Fihus est persona; scd Pater est persona, et FiUus ostenso quod qusedam pluraUter in divinis
est persona, et haec non est illa. praedicantur qusedam singulariter tan-
, et
tum, inquirit Magister hic de nominibus
Ex quo sensu dicitur in personis distinctio, significantibus et pluraUtatem, unitatem
vel persono! distinctce. quaUter in Deo accipiantur et dividitur in ;

partes duas in prima determinat de ipsis

:

Cum autem dicimus : distincta? sunt personfe, nominibus significantibus unitatem et plu-
vel distinctio est in personis, confusionem atquc
ralitatem secundum se in secunda ostendit ;

permixtionem excludimus, et hanc non esse illam

qualiter termini significantes pluralitatem,
signihcamus. Cumquc addimus distincta; sunt :

possunt addi huic nomini « persona, »

persona; proprietatihus, sive difrcrcntcs propric-
tatibus, aliam esse hanc personam, et aliam illam
XXV dist., ibi : <( Praeterea considcrandum
est. » Prima in tres in prima movet quses-
suis proprietatibus significamus. Et dicimus cum :

aliam et aliam, non diversitatem vel alienationem tionem ; in secunda solvit eam, ibi « Si
:

ibi ponimus , sed confusionem sabelUanam exclu- diligenter prsemissis auctoritatum verbis
dimus. intendimus; » in tertia solvit quamdam
objectionem, Hic non est praetermit-
ibi : «

Quomodo ibi accipiatur discretio. tendum quod cum supra dictum sit, Deum
nec singularem nec multiplicem esse confi-
Ita et cum cum
dicuntur discretae personae, vel
tendum...; in contrarium videtur scntire
dicitur discretio in personis esse, eamdem intelli-
Isidorus. »
gentiam facimus. Eodem enim modo ibi accipitur
« Si diligenter prsemissis auctoritatum
distinctio quo discretio. Et congrue dicitur ibi esse
discretio vel distinctio, non diversitas vel divisio,
verbis intendimus..., magis videtur horum
sive separatio. Unde Ambrosius in lib. I De Trinit.\ verborum usus introductus ratione remo-
cap. H , § 16, col. 5oo, t. Mon est ipse Pater
3 : « vendi atque excludendi a simplicitate divi-
qui Filius; sed inter Patrem et FiUum expressa non sunt. » Hic solvit quaes-
nitatis quae ibi
distinctio est. » tionem, et circa hoc tria facit : primo ponit
summam solutionis in generali; secundo
Quomodo Trinitas ibi accipiatur. quantum ad nomina significantia
specificat
unitatem, ibi « Cum enim dicitur Deus, :

Cum vero dicitur Trinitas, id significari videtur

multitudo deorum excluditur » tertio quan- ;
quod signiflcatur cum dicitur : tres persona?; ut
sicut non potest dici, Pater est tres personse , vel
tum ad nomina significantia pluraUtatem,
Filius cst tres personae, ita non debet dici , Pater
ibi : dicimus tres personas,
« Ita etiam cum
est Trinitas, vel, FiUus est Trinitas. nomine ternarii non quantitatem numeri in
Deo ponimus. » Circa primum duo facit :

Hoc videtur contrarium esse prcedictis.

primo ostendit quid signiflcet hoc nomen
« unus, » quando termino essentiali adjungi-
Hic non est prajtermittendum, cpiod, cum supra tur secundo quid significet, quando termino
;

dictum sit, dist. xxiii, Deum nec singularem nec personali adjungitur, ibi : « Similiter cum
multiplicem csse confitendum idque sanctorum ,
dicitur, unus est Pater..., ratio dicti est quod
auctoritatibus sit confirmatum, in contrarium vi-
non sunt multi Patres. »
detur sentire Isidorus - dicens « Distinguendum
:
(( dicimus tres personas,
Ita etiam cum
est inter Trinitatem et unitatem. Est enim unitas
nomine ternarii non quantitatem numeri in
simplex et singularis; Trinitas vero multiplex et
numerabUis, quia Trinitas est trium unitas. » Ecce Deo ponimus. » Hic ostendit quid signiflcent
unitatem dicit esse singularem, et Ti"initatem niul- in divinis nomina pertinentia ad pluralita-
tiplicem et numerabUcm. Sed ad hoc dicimus, quia tem et circa hoc tria facit Quaedam enim
; :

singularem accepit sicut et alii accipiunt unum; nomina pertinent ad pluraUtatem, signifl-

* Id est, De fide ad Gratianum. difler. u, col. 70, t. 5, sed nullibi sub praedictis
* Colligi aUquoraodo potest ex lib. VII Elymol., verbis.
cap. IV, col. 271, t. 3, et ex lib. II Di/ferentiarum,

I
 DISTINCT. XXIV, O"^'-^''' I. M»T. I
m
fnntin ipsnm pliir;ilil.il<>m, (pKinun siKiiill-

ralioncm primocxpiiiiiil : (pi;i'<laiii vcrosi- AHTlCrLlfS PIUMIIS.

fcnilicaiil i(l (piod («st |)riii(i|iiiiiii [iliiralilalis,
Vtrinii hriis possi/ (lii i i/iii/s' .

Riciit (lisliiictio ot (liscrolio, quoriim siKui-

tlcalioiKMU scciindo cxpoiiil, ihi : (( (!iuu .\(l |ii'iiiiiiiii sic pro<'C(liliir. I. Vidotiir
aiilcin (licimus, (lislincla' siiiil p(M'sona', vcl (piod l)(Uis iion possit dici uniis. 1'i'iiicipiiini
(lisliiictiocst in |)('isonis, coiifiisioiMMn, ahpio ciiini (l('l(;rmiualiim aliciijns g(;n<;riH noii
pi^rinixlionom (^xcliKlimiis. » (Juoddam voro iuv(!iiilur, nisi iii liabcutibiis naliiram illiiiH

ost quasi conliuou.s |)liiralital(>in, sicut lioc. ^'oucris, siciit aniiiia uoii iuvciiitur iiisi in

noinou Trinilas, (piod ost colloctivnm piu'- robiis vivcnlibus. S(5<l iinit;is ost iii f.,'(;uoro

sonarum, ciijiis sif.,'-niricalioiK!m lcrlio ox- (piantilalis sicnl [)rinci[)iiiiii, siciit' (st [)iiu(;-

planat, ihi : u C.iun voro dicitnr Triniats, id lus. Krgo cuin ([u;ijililas non sit iii i)eo,

si|j:uiru>ari vidotur (piod si^niillcatur cum vidotnr qnod nec unilas.

dicitur, trosporsoua\ » Circa priinum dno 2. 1'nuterea, secundum no(;tium, inyt ;•////.,
facit priiuo oxpouit uomina sig^uilicanlia
:
Ciip. vn, col. lOSri, t. 1, uiiitiis est [)otentia

plnralilalcm in (^ommnni, sicnt lioc noinou onmis num(;rus, undo oiniics p;issionos nu-
pluros; socnudo nomiua sii:i,nilicautia pliira- mcrorum invcniunlnr virtuto' iu nnitatc.
lilalom in spociali, ibi : « Ita ot cum dic.unlur Sed in Doo non est aliqua potentia ad mul-
discrota; porsona\.., camdom inlolligontiam titudinom uumeri. Ergo videlur ([uod non
facimus. Ubi primo oxponit nomou porli-
» sit ibi unitas.
uons ad ternarium porsonarum socundo ; :{. I*ra;tcrca, nibil polcst dici uuum ni.si

uomon pcrtinons ad binarium, ibi Simi- : <( quod tormimitum ct distinctum ab

cst in sc

liter cum dicimus, duo suut Pater ot Filius, undc unitas consequitur actum formae
aliis;

non dualitatis quantitatom ibi ponimus. » tenninantis. Scd Deus non potest dici in se
Cum autoni dicimus, distinctio sunt pcr-
(( terminatus; nihil onim est terminatum, nisi
sona^..., confusionom atquo permixtioncm cujus essentiam tcrmini circumplcctuntur,
oxcludiinus. exponit nomina siguiti-
» Ilic quod Deo non competit. Ergo videtur quod
cantia id quod est principium pluralitatis : non possit dici unus.
ct primo nomen distinctionis; secundo no- 4. Prseterea, omno quod ost unum, est
men discretionis, ibi « Ita et cum dicnntur : connumorabile est con-
alteri. Sed Deus non
discreta? personai eamdem intelligentiam nunierabilis aJicui creaturae quia crea- ; tum
facimus. » tura et Deus in nullo uno* conveniunt, quia
lioc esset prius utroque; nec inveniuntur
aliqua connumerari, nisi quae in aliquo con-
QU.ESTIO PRIMA. veniunt; sicut dicimus duos homines vel
duos equos tum quia quod alteri connu-
;

Hic quseruntur duo primo de nominibus :

meratur, est pars pluralitatis resultantis et
significantibus unitatem et pluralitatem in exceditur ab ea, quod Deo non competit.
divinis; secundo de nominibus signiiican- Ergo Deus non potest dici unus.
tibus ea qu?e sunt pluralitati aunexa. Contra cst quod dicitur Deuter., vi, 4 :

Circa primum quseruntur quatuor ;

Audi Israel : Dominus Deus tuus*, Deus Nosiev,
1° utrum unitas sit in divinis, ut Deus vere
unus est.
Dommus
unus.
unus dici possit; 2° utrum sit ibi aliquis Prseterea,secundum Philosophum, X Me-
numerus; 3° si utrumque est ibi, utrum taphys., text. 4, illud quo mensurantur
nomina significantia unitatem et pluralita- omnia quae sunt alicujus generis, est unum
tem prsedicent aliquid positivo in Deo, vel illius generis. Sed Deus est primum quo
tantum removendo, ut in Littera dicitur; mensurantur omnes substantiae, ut dicit
4° si ponunt aliquid aliquo modo, quid si-
Commentator in X Metaphys., text. 7. Ergo
gniflcent, utrum essentiam vel notionem. videtur quod sit unum in genere substantiae,
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
Deus summe et verissime unus est. Secun-
dum enim quod aliquid se habet ad indivi-

^ I p. Summse theol., q. xi, art. 3. Supra, dist. i, — * Al. : « iu nullo modo ; » Parm. : « in nullo con-
q. II, art. 1. — * Al. ; « 3ic. » — '
Parm. ; « unitse. » veniuut. »
 ;;

300 COMMENTUM IN LIB. I SENTRNTIARUM.

sionem, ita se liabet ad uiiilatem quia, se- ; enim unum quod con-
dupliciter dicitur. Est
cundum Pliilosophum, V Metaph., text. 8, verlitur cum unum quod est
ente, et est
9, 10, 11. 1-2, ens dicitur unum in eo quod principium numeri. Loquendo de uno quod
non dividitur. Et ideo illa qua', sunt indivisa convertitur cum ente, non est determinatum
per se, verius sunt unum qnam illa quae ad genus quantitatis, immo invenitur in
sunt indivisa per accidens, sicut albus et omnibus entibus et* sicut Deus est ens non
:

Socrates qua; sunt unum per accidens; et aliquo esse quod non sit ipse, ita etiam est
interilla qme sunt unum per se, vcrius sunt unus non aliqua unitate quai non sit ipse,
unum qua^ sunt indivisa simpliciter quam sed pcr essentiam suam; et ideo maxime
qua? sunt indivisa respectu alicujus vel ge- unum est. Loquendo autem de uno quod est
neris, vel specici*, vel proportionis. Unde principium numeri, non potest transumi in
etiam non dicuntur simpliciter unum, sed divinam praedicalionom quantum ad genus
unumvelgenere, velspecie,velproportione; suum quod est quantitas, sed quantum ad
et quod est simpliciter indivisum, dicitur differentiam suam quae ad perfectionem
simpliciter unum, quod est unum numero. prima ratio
pertinet, sicut indivisibilitas et
Sed in etiam invenitur aliquis gradus.
islis mensurandi hujusmodi.
vel aliquid
Aliquid enim est quod, quamvis sit indivisum Ad secundum dicendum, quod, secundum
in actu, est tamen divisibile potentia, vel Avicennam, tract. III Metaph., cap. v, uni-
divisione quantitatis, vel divisione essentiali, tas et numcrus quse considerat arithmeticus
vel secundum utrumque. Divisione quanti- non sunt illa unitas et multitudo qua3 inve-
tatis, sicut quod est unum continuitate di- ; niuntur in omnibus entibus sed solum se- ;

visione essentiali, sicut in compositis ex cundum quod inveniuntur in rebus mate-

forma et materia, vel ex esse et quod est rialibus, secundum quod pluralitas causatur
divisione secundum utrumque, sicut in na- ex divisione conlinui; ex hoc enim possunt
turalibus corporibus. Et quod aliqua horum inveniri omnes illae passiones in numeris
non dividantur in actu, est ex aliquo in eis quas arithmetici demonstrant, sicut multi-
prseter naturam compositionis vel divisionis, plicatio et aggregatio, et hujusmodi, quae
sicut patet in corpore caeli et hujusmodi fundantur supra divisionem infmitam con-
qua3 quamvis non sint divisibilia actu, sunt tinui. Unde est infmitas in numero, secun-
tamen divisibilia intellectu. Aliquid vero est dum Philosophum, III Pliysic, text. 55, et
quod est indivisibile actu ct potentia ; et hoc ideo etiam talis unitas est potentia omnis
multiplex est. Quoddam enim habet in sui numerus. Nihilominus tamen intelligendum
ratione aliquid praeter rationem indivisibili- est quod in Deo est omnis numerus secun-
tatis, ut punctum, quod praeter indivisionem dum potentiam, non quidem passivam, sed
importat situm : aliquid vero est quod nihil activam, secundum quod ipse, velut omnium
aliud importat, sed est ipsa sua indivisibi- causa, praeaccepit in se omnium numerum,
ut unitas quae est principium numeri;
litas, secundum Dionysium', prout omnia in ipso
ettamen inhaeret alicui quod non est ipsa- dicuntur esse sicut in principio efficiente et^
met unitas, scilicet subjecto suo. Unde patet exemplari. Sed sic non procedit objectio.
quod illud in quo nulla est compositio par- Ad tertium dicendum, quod Deus est ali-
tium,nulladimensioniscontinuitas, nullaac- quid determinatum in se, alias non possent
cidentium varietas, nuUi inhaerens, summe de ipso negari conditiones aliorum entium.
et vere unum est, ut concludit Boetius^ Nec dicitur determinatum ens quia ahquo
Et inde est quod sua unitas est principium termino fmitus sit, sed quia per excellen-
omnis unitatis et mensura omnis rei. Quia tiam sui esse, quod est simplicissimum, ad-
illud quod est maximum, est principium in ditionem non recipiens , ab omnibus aliis

quolibet genere, sicut maxime calidum om- distinguitur.

nis calidi, ut dicitur II Metaphysic, text. 4, Ad quartum dicendum, quod, quamvis
et illud quod
simplicissimum, est men-
est Deus et creatura non conveniant iu aliquo
sura in quolibet genere, ut X Metaphysic, uno secundum aUquem modum convenien-
text. 3, dicitur. tia3, tamen est considerare communitatem

Ad primum ergo dicendum, quod unum analogiai inter Deum et creaturam, secun-

' Parm. : « specie. » — » De unitate et uno, col. nomin., % 6, col. 819, t. 1.

107b, t. 1. — ' Parm. : « ideo. » — * C. v De divin.

 »

DISTINrT. XXIV. {)\WS'r. I, ART. I T.T II. 301

(liitit (|il(>(l orontiira^ iiitilaiiliir ipsitin pioiil divisu .scciiiiiliiin i|itiil, (lii-iiitiiH chho iiiiilla
possiiitt. IIiiilo ali(|iio iikmIo |iol(>st ('(iiiiiiiiiio- siM-iiitiliiin ijiiiil. Iiivisio aiitrin Kiiiip!i(titi!r

rari aliis im^Ihis, til (licaliti', (|iiiiil nciis rl alhMidilitr vul sccitiidiiiu csscittiain, kIvo
aii;;'clits stiiil (lita> i-(>s, itoii laiiicii siiii|ili(-il(>r roituaiii; vol Kcciiiidtiiii (|tiaittitat(;in, huu
ct pi-opi-i(>, siciil. (-r(>aliii'a> ad iiivircin (-011- iiialci-iam ; uiidt^ ca ipta> dillcniiil scciinditiii
iiiiiiici-aiiliir , (pta> itiiivoco itt aliipio tttio cssciiliaiii, iliciiitits cs.sc iiiiilta, iit lintiuiicin
1'oitvottitttil. Vl (>\ lioc itoii s(>(piititr (|it(i(l cl lapidiMit ;
ct siiiiililcr diias partc>s liito;i!

Dous sil pars ariciijtts, vcl (|ttod HtMts oA att- jaiii ilivisa- dicimiis ditas liiutas. Divisio au-
goliis siiit ariipiid iiiajiis (piaiii I^mis; scd t(;m s(;(-ttii(litiit (|uid cst (|ita' altcndilur so-
qiiud siiil pliiros ros. ciiiidiim pi-opii('lal(!S r(;i ; si(-itt diciiiitis

Itomiitcia albittti cs.so aliiini ot distiitclititi a

AUTICUmS II.
so nif,'ro, ot adliuc inagis s(!cuiiduni (ptid in
illis in (piibiis attoitdiliir diversitas rclulio-
Utritm in Dco sil aliquis mimerus. num secuntlum ratioitem taiiliiiii; sictit
punctus si dicci-^ilttr mullip!(!.\', secuitdiim
Ad secundiini sic proccditur. 1. Vidctur (piod est jiriiicipium plitiium liMeariim.
quod in Doo non sit aliquis nuinerus. Sicut Sciendum cst ip^itur qu(jd in divinis non cst
onim dicit Doertus, lib. I Dc Trinit., cap, u, uumorus simple.v ipii est per divisioncm
,

col. l^iJriO, t. "2, lioc voro uiuiin ost, iu quo ossentice vtrl (piaitlilalis; .sed ost nuinerus
est nullus luiinorus : ot Icxpiitur do Deo (pii quidam, scilicet niinierits rolalionuin, non
sunuue uuuni est.Krgo vidotur quud nun lanieu rclaliouum oxisleulium in Doo so-
sit in 00 aliquis numcrus. cundum rationcm tantum, sod realitor in
2. Diwterea, socundiuu Isidorum', uu- ipso snbsistcutium.Undc numcrus divina-
niorus dicitur (putsi unius (( mcros', » sci- rum personarum cst mcdius intcr numcrum
Sed in Deo uon
licet (livisio. cst divisio. Ergo qui cst numerus simpliciter, et nuincrum
ncc numerus. qui cst in rationc' tautiim, sicut puuclus
Item, ubi invenitur numerus, et pas-
3. dicitur multiplex sccundum rationcm tan-
siones nuinori. Scd aggregatio ct multitudo, tura. Est enim minus de rationo numcri in
et bujusmodi, qua3 sunt passioncs uumeri, nimiero pcrsonarum quam in numcro sim-
non invcniuntur iu Dco. Ergo nec numerus. pliciter, et plus quam in numcro (jui est
4. Prffiterca, numerus est multitudo men- sccmdum ratioucm tautum. Si autcm com-
surata per unum, ut dicitur X Metaplujs., paremus numcrum personarum ad nume-
text. 20 et 25. Sed Deus est mensura non rum proprietatum absolutarum qui cst in
mcnsurata, sed omnia mensurans. Ergo creaturis, habebunt se sicut excedentia et
videtur quod numerus in divinis non com- excessa. Si enim attendatur ratio distinc-
petat. tionis, invenitur major distinctio in pro-
Contra est quod habetur I Joan., v, 7 : prietatibus absolutis creaturarum quam in
Tres sunt qui testimonium dant in cselo : divinis personis; quia color et sapor distin-
Pater, Vcrbum ct Spiritus sanctus, et hi guuntur secundum aliud et aliud esse acci-
tres unumsunt. Scd <( tres » dicitaliquem nu- dentale, sed in divinis personis est unum et
merum. Ergo videtur quod ibi sit numerus. idem esse trium personarum. Si autem con-
Praiterea, ubicumque est distinctio vel sidcretur perfectio distinctorum, sic nume-
discretio, ibi est abquis numerus. Sed dici- rus personarum excedit, quia relationes in
mus divinas personas esse discretas vel dis- divinis sunt subsistentes personffi. Unde ad
tinctas. Ergo in divinis personis est nume- numerum relationum sequitur numerus
rus. personarum, non autem ad numerum pro-
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod prietatum in creaturis, quia proprietatcs in
sicut ratio unitatis consistit in indivisionc, creaturis non sunt subsistentes, sed tantum
ita et rationumeri vel multitudinis consistit iuhserentes.
in divisione vel distinctione aliqua. Unde ea Ad primum igitur dicendum, quod Boe-
quai invenimus divisa simplicitcr, dicimus tius loquitur de unitate essentiali; et in
esse multa simpliciter ; et quae invcnimus essentia nuUus numerus cadit, sed tautum

^Olim « III Elxjmol., c. V, » iibi nil simile, nec in colai : « unius meros ^; vel « unius merismos, »
c. m, in quo uumerus defiuitur. Vide col. 133, t. 3. scilicet divisio. » — ' Al. : « in relatione.
— • Al. : « unicus, merus, scilicet divisionis. » Ni-
 302 COMMENTUM IN LTB. I SENTENTIARUM.
in personis, qui etiam non est numerus fmitione unitatis cadit numerus vel multi-
absolute sed numerus quidam. tudo.
Ad secundum dicendura, quod quamvis 3. cum multitudo dicatur per remo-
Item,
divisio non sit propric in Deo, tamen il)i est tionem unitatis, oportet quod in deflnitione
personarum distinctio, quai sufficit ad ra- ejus ponatur unitas, et ita erit cuxulus in
tionem numeri qualis in Deo ponitur.
talis definitione quod non potest esse quia sic
; ;

Ad tertium dicendum, quod aggregatio idem erit prius et posterius, notius et minus
et hujusmodi sunt passiones numeri qui notum.
consequitur divisionem continui, ut Avi- 4. Prseterea, si unum dicatur secundum
cenna dioit, tract. III Metaph., cap. v; et negationem, dicetur per negationem divi-
hunc numerum constat in Deo non esse. sionis, ut dicit Philosophus, V Metaphys.,
Ad quartum dicendum, quod in numero text. \1, quod unum est quod non dividitur,
absoluto pluralitas habet quamdam compo- Sed divisio videtur in intellectu suo habere
sitionem et aggreg-ationem, quse est minus multitudinem, quia omne divisum est mul-
certa quam unum quod est principium
,
tiplicatum. Ergo in defmitione unitatis cadit
ipsius et ideo non solum quantum ad in-
; multitudo, nec unquam potest dcfiniri mul-
tellectum, sed etiam quantum ad rem est titudo, nisi accipiatur in defmitione ejus
mensurabilitas multitudinis talis per unita- unitas. Ergo videtur quod erit circulus, ut
tem. Sed in numero relationum vel perso- prius.
narum non est aliquis ordo certitudinis vel 5. PraBterea, privatio nunquam constituit
compositionis in re; et ideo numerus in Deo habitum, nec nec
e converso; et similiter
non multitudo mensurata, nisi forte se-
est affirmatio negationem, nec unum contra-
cundum acceptionem intellectus tantum, riorum alterum. Sed multitudo constituitur
qui componit etiam quae composita non sunt ex unitatibus. Ergo videtur quod unitas
secundum quod diversa ex eis intelligit, se- non privet multitudinem, nec e converso.
cundum quod etiam propositiones affirma- 6; Item, quidquid dicitur de Deo et crea-
tivas in divinis format. tura, nobiliori modo est in Deo quam sit in
creatura. Sed numerus et unitas in creatu-

ARTICULUS III. ris non sunt per modum remotionis tantum,

sed per modum positionis; cum numerus
Utrnm unitas et numerus ponant aliquid sit qusedam species quantitatis, et unitas
in divinis vel removeant\ principium illius, et iterum cum se habeant
sicut mensura mensuratum. Ergo cum
et
Ad tertium sic proceditur. i. Videtur nobilius sit esse quam non esse, videtur
quod unitas et numerus aliquid ponant in etiam quod in Deo positive aliquid prsedi-
divinis, et non dicantur secundum remotio- cent.
nem tantum. Si enim per unum removetur Contra, secundum Philosophum, X Meta-
aliquid, non removctur nisi pluralitas; et physicorum, text. 8, unum opponitur mul-
similiter si per pluralitatem removetur ali- titudini, sicut privatio habitui. Sed privatio
quid, non removetur nisi unitas. Si ergo non prsedicat aliquid positive. Ergo nec
utrumque dicatur per remotionem tunc , unum. Sed ex unitatibus constituitur nu-
utrnmque non erit nisi remotio remotionis. merus. Ergo nec numerus aliquid positive
Sed privatio privationis nihil est nisi se- prsedicat.
cundum intellectum, qui potest sic multi- Prseterea, Philosophus, V Metaphysicor.,
plicari in infinitum, sicut dicit Avicenna", quod unum dicitur ex eo quod
text. 8, dicit,
III tract. Metaph., cap. vi. Ergo secundum non dividitur. Sed hoc est negatio tantum.
hoc numerus et unitas non essent realiter Ergo videtur quod unum nihil positive prsB-
in Deo, sed in ratione intelligentis tantum, dicet, et eadem ratione nec numerus ex
et sicnon possent dici plures personee nisi unitatibus constitutus.
plures ratione', quod videtur hsereticum. SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
2. Praeterea, omnis privatio vel negatio de quidditate unitatis invenitur diversitas et
defmitur per positionem. Si igitur unitas inter philosophos et inter magistros. Avi-
privat multitudinem vel numerum, in de- cenna enim, III tract. Metaph., c. vi, dicit,

M p. Summse theol., q. xxx, art. 3. — ' In cod. : « Augustinus. » — ' Parm. : « sed plures rationes. »

I
 ;

DISTINCT. XXIV. QlI/i:ST. I, AllT. III. :m

((iKul mniin qnod ronvtMliliir cinn (uilii, chI visionis. riidt; ciis rl niinni ntnvcjrliuiliir,
iilciii (piod iiniiiii (|ii(id osl |ii'iiii-i|iiniii nn- siciil (|ii;r siiiil jiNmii rc, cl diircrnnl pcr rn-
iiKM-i ; ol nnilliliido (|n;(> (>sl iiniiKuns, vaI lioiiciii I.iiiIiiiii, sccnndnin (|(K)d iiiiiiiii addit
idcin (jnod innlliliido (in.c dividil (Mis; ol sic iKif^Mlioiuun snpnr (Mih. rndo n\ consid^jro-
vnll. (|nod nlrniniiiH^ aliijnid posiliv() addiil tnr ralio niiins (|iiaiitiiiii ;id id i|ii.>(| ,iddil

sn[)ra (Ni (inihns a(ljiiii}^'-iliir, co (piod iii iiiio sii|ir;i (sns, non dicil nisi nc;<alioiicin t;in-

inN^Jiif^ilnr (\ssc iion soliiin si(-iil in snlijci-lo, tiini : ct (i.idcin nilioiK; niiiltilndo iioii ;iddit

.scd si(-nl illiid (inod (-hmdilnr iii iiitcllc(-tn sii|>r;i rcs iniilt;is iiisi r;ilioiiciii (|ii;iiiid.iin,

sno. Ifiido nnnin ost (inoddain os.so (inod iioii scilicot divisionis. Si(-nt oniiii^ niiiiin (li(-itur

(lividitnr. Kt istnd esso iioii dicit (|no(l .sit ox oo qnod noii dividitnr, ita mnlta (li(-nntnr
osso snl»st;mtia' : (inia sic noii invcnirolnr in ox oo (piod dividimtiir priiii;i aiiUsin ratio ;
'

accidontihns nnit;is ot imnKM-ns. No(- oli;mi divisionis, sci-niKlnin (|n;mi ;ili(piid ;il) ali-
ost os.sc oonimmu» ad snl)sl;mli;iin ot ad (]no disliii^niliir ,
(sst iii ;iniiinationo el
iuvidons, qniii sic invonirotnr arupiis imnio- no^^ationo; et idoo mnltilndo dicit in rationo
rus qui non esset aocidons. Sod di(-il, qnod sn;i nog^ationoin , socnndnin .scili(-el (piod
ost os.so accidontis, ot por illiul csso udvo- simt (piornni iinnni non cst alt(!rmn
iimlt;i :

nions post csse (^oniplctnm snltstanti;o dici- ot Imjiisinodi divisionis lio(-, inodo ;u-coptae

Inr snbstantia ima; sicnt por osso albodinis in rationo nmllitndinis, nogatio iinportatur
dicitnr osso snbstantia alba; ot indo probal in rationo unius. Et sic accopta, unum et
qnod numorus est accidens tantmn. Et so- multa suiit do prirais diirorcntiis cntis, .se-

cundmn hoc unitas dicit intcnlionom acci- cnndum qnod oiis dividilur in iimim et
dontalein, ot ox aj^^grep^ationo talinm intcn- multa, ct in actum ot iii potonliain. IJndo
tionnm nnmorus, qui ost spocies
olTicitnr sic acccpta iion detcrminantnr ad aliquod

quanlitatis, Et hanc positionem scijucntos gcnus; et sic luec multitudo sic accepta non
qnidam theologi dicunt, quod unitas ct cst numerus qui est specios qnanlitatis nec :

mimorus transferuntur in divinam pra?di- hoc uimni sic acccptum, ost unum quod est
cationcm, non quantum ad cssc accideiitis principium numeri. Sed sccundum prajdic-
vcl qnantitatis, scd quantum ad rationom tos philosophos, Aristotelem, V Metaphys.,
propriam unitatis vel numeri ct ita posi- : text. -12, Averroem et Avicennam, tract. III
tive aliquid m
Deo praedicant, sicut scientia Melaph., cap. v, unum, secundum quod
et bonitas, et alia quse sic de Deo dicuntur. est principium numeri, ponit aliquid addi-
Alii philosophi , scilicet Aristoteles , II tum ad essc, scilicet esse mensurae, cujus
Metaph., tcxt. 7 et 8, et Averroes dicunt, ratio primo invenitur in unitate, et deinde
quod unum et multa quae dividunt ens, non consequenter in aliis numeris et deinceps in
sunt idem cum uno quod est principium quantitatibus continuis et deinde transla- ;

numeri, et cum multitudine quae cst* spe- tum cst hoc nomen ad alia omnia genera,
cies quantitatis. Et hoc rationabile est. Non ut dicit Philosophus, X Metaphys., text. 3.
enim convenit aliquid contentum sub infc- Quidam vero medium inter utrumque te-
riori esse difTerentiam snperioris , sicut nent, consentientes AristoteU in hoc quod
rationalcnon est differcntia substantiae. unum quod convertitur cum ente, non addit
Unde noc multitudo quae est sub quantitate aliquid positivesupra id cui adjungitur
potest esse differentia entis simpliciter. Di- Avicennae vero in hoc quod dicit, unum,
cunt ergo, quod unum quod convertitur secundum quod est principium numeri, et
cum ente, nihil positive addit ad id cui ad- secundum quod convertitur cum ente, esse
jungitur, eo quod res non dicilur esse una idem, et non differre nisi ratione et sic, ;

per aliquam dispositionem additam quia : secundum eos, addit aliquid positive supra
sic esset abire in infmitum, si ista etiam id cui adjungitur. Ratio autem eorum quod
dispositio, cum sit una, per aliquam aliam unum utroque modo differat tantum ra-
unitatem una esset. Unde dicunt quod ,
tione, est. Cum enim unum sequatur actum
unum claudit in intellectu suo ens com- formae distinguentis, ex hoc quod forma
mune et addit rationem privationis vel
, dat esse, habet unum quod convertitur cum
negationis cujusdam super ens, id est indi- ente; sed ex secundo actu formae, (jui est

< Parm. omittit : « principium numeri, et cum ' Al. : « preeterea, »

multituiiine quee est. ,> —
> Al. « Si enim. »
:
— •
304 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.
distinguere ab aliis, habet quod sit princi- -Ad secundum dicendum, quod, ut ex prae-
piiitnnumeri, et quod coniputetur in genere dictis patet, unumnon importat negationem
accidentis quia ista distinctio secundum
: nisi in ratione. Unde secundum rem magis
rationem sequitur esse completum. Sed hoc se habet ad positionem quam multitudo, in
non potest stare quia si unitas qua? est
: qua importatur realis negatio, secundum
principium numeri, dicatur secundum ratio- quam res a re distinguitur. Et ideo unum in
nem privationis, tunc non erit aliquid nisi intellectu est prius quam multitudo, quam-
in anima ita etiani nec numerus cujus est
; vis secundum sensum vel imaginationem sit
principium, nnde non posset esse species in e converso, ut dic^it Philosophus, X Metaph.,
aliquo genere. Est ergo ditferentia inter text. 9, quia sic composita priora sunt sim-
duas opiuiones*, quia prima non distinguit plicibus et divisaindivisis : et ideo in defini-
inter unum et multa, prout sunt in genere tione unius non cadit multitudo, sod illud
quantitatis, et prout sunt primae differentisB quod est prius secundum intellectum unitate.
entis secunda autem opinio distinguit, ut
; Primum enim quod cadit in apprehensione
dictum est, et hanc credo esse veriorem. intellectus, est ens et non ens et ista suffi- :

Dico ergo secundum hanc, quod numerus ciunt ad defmitionem unius, secundum quod
et unitas, secundum quod sunt in genere intelligimus unum esse ens, in quo non est
quantitatis, non inveniuutur nisi in quibus distinctio per ens et non ens et haec, scili- :

invenitur commensuratio quantitatis unde : cet distincta per ens et non ens, non habent
inveniuntur tantum in rebus habentibus rationem multitudinis, nisi postquam intel-
quantitatem continuam; unde Philosophus lectus utrique attribuit intentionem unitatis,
dicit, quod numerum cognoscimus divisione et tunc definit- multitudinem id quod est ex
continui : et hic tantum numerus est sub- unis, quorum unum non est alterum; et
jectum arithmetici, ut etiam Avicenna, sic in defmitione multitudinis cadit unitas,

tract. III Metaph., cap. v, dicit. Unde iste sed non e converso.
''

numerus non venit in divinam

et unitas Ad tertium dicendum, quod haec est vera
preedicationem sed tantum unum et multi-
; defmitio unius Unum est ens quod non di-
:

tudo secundum quod sunt de aliis quae con- viditur; quamvis Avicenna, tract. III Me-
sequuntur universaliter ens et ita hu- : taph., c. VI, nitatur eam improbare rationo
jusmodi termini niliil addunt in divinis inducta. Est enim duplex divisio : scilicet se-
secundum rationem supra id de quo dicun- cundum quantitatem ; et talis divisio conse-
tur, nisi rationem negationis tantum, se- sequitur rationem multitudinis eo quod ,

cundum quod Magister dicit in Littera. rationem multitudinis communiter acceptae

Ad primum ergo dicendum, quod in mul- sequitur ratio numeri, prout est species
titudine negatio est, secundum quod una quantitatis, secundum quod addit rationem
res distinguitur ab alia per negationem ;
mensurae unde dicit Philosophus X Me-
; ,

unde iu multitudine est negatio vel privatio taphys., text. 21, quod numerus est multi-
realis secundum quod una res non dicitur tudo mensurata per unum et rationem ;

esse alia hujusmodi distinctionem per

: et numeri sequitur intellectus divisionis conti-
negationem negat negatio importata in ra- nui ratio enim divisionis, et quantitatis, et
:

lione unitatis. Unde dico, quod negatio ista mensurae secundum Commentatorem, X
,

in qua perhcitur ratio unitatis, non est nisi Metaph., invenitur in quanti-
text. i, prius
negatio rationis tantum. Omnisenim respec- tate discreta quam in quantitate continua :

tus qui est entis ad negatiouem vel ad non et talis divisio non ponitur in defmitione
ens, non est nisi rationis. Unde relatio qua unius quod convertitur cum ente. Est etiam
refertur ens ad non ens, non est nisi tantum quaedam divisio secundum formam vel es-
In ratione : et similiter privatio, qua de ente sentiam, secundum quod una res per for-
negatur non ens, est in ratioue tantum, ut mam suam dividitur ab aha et ista divisio
:

privatio privationis, vel ncgatio negationis. primo invenitur in affirmatione et negatione

Et quod non ponimus distinctionem
sic putet quae secundum intellectum praecedit ratio-
in divinis personis secundum rationem tan- nem unius, ut dictum est. Et sic patet quod
tum, quia dicimus quod una persona reaUter non erit circulus in defmitione.
non est alia. Ad quartum dicendum, quod unum dupli-

' Parm. : « prinias. » -— * Parm. ; « licet. »

 DISTINCT. XXIV, UII.1<:ST. I, AIIT. III Kl iV. :i;)fl

(Ilor (liclliir, scilicnl (|ii(t(l csl iiriiicipiiim iiii tiiiiililiKliiiis .siiii|ili('ilcr. MtilliliKlo vtTo iiii.ii

iii(M'i , 1^1 (|ii(i(l coiivcrliliit' (11111 ciilc. Lo- (lividil (iiis, tioii addil accKJciis po.^ilivii siipru
t|ii(Wi(lo doiiiio i|iio(l «tsl |)rinci|)iiiiii iiiiiiiori, oiiu, Hi;d r<ilioiii!iii iliHliiiclioiiiH taiiliiiii, ho-
ut (lic.tiiiii iist, poiiil. iiliiiuid iidditiiiii siipni ciiiidiini qiioil iiiiii iioii uHlultcra;ut Mic oitt

oiiH (piod diciliir iiiiuin, scilicot nilioiK^iii otiiim iii diviiiis.

iiKMistir;i'; iiiido lioc uiiiitii polcst (lti|»licitor

coiisidcr;iri : ;iul scciiiidiiiii id (piod csl; ;iiil

.\UTI(!I'IjI'S IV.
.scciiiidiiiii id «piod c<»iiso([uilur iul iiilolloc.-

ttiiii ojiis, scilicot roliitiouom (pi;uiid;im. Si IJtrmn iniufn ct nut/icrus s/f/nifkfnt

socuiido iiiodo, sic oppouitiir miiltitiKrmi iiii- essentiani.
iihmmH rohitivo, siciit priiicipiiim ;id piiiici-
piiitum, ut ' i»iiiictiis ;id ruioaiii, ol sicul [Kirs Ad (pi;irtuiii sic procoditiir, I. Vidoliir
ad totiim ot iii;ij.^is proprio sicut niousuni iul «piod liiijiismodi diclionoH Hif^^iiillcont «livi-
monsuratum. Si primo inodo, tuuc duplicl- iiiiin os.sonliiim. Qiiidiiuid oiiim ad so dicilur
tor : (jniii vol coiisid(M'iil)ifiir ipsuin uiiiim iti diviiiis, siil)staiiti;ililor diciliir, ct «3S.soii-

cum pr.Tcisiono, scilicot (piod ost taiitum ti;uu sij^Miilicat ; sod hiijiismodi dictioncs so-
iiuitas, ot sic habuliit dis[jaratam o[)positio- cunduin suum nomon nou roforuntur ad
nom monsura» ad alios numoros; qnilibot aliud, sod ad se dicuntur. Ergo sunt cssen-
enim numorus, secuuduni «[uidditatom suae tialia.

speciei, habot s[)ocialom riitionom mousura;, 2. Praeterea, secundum Boetium, I De

sicut s[iocios oppositai siint dis[)arata>, ot talis Trinitate, cap. iv, col. 12o2, t. 2, omnia
0[)posilio roducilur ad contrariotatom, sicut praidicaineuta mutantur in substantiam,
principium : quia spocies disparata^ distin- cum in diviuam prgedicationem vencrint,
guuntiirdiirorontiiscontrariis, quibus primo pra3ter ad ahquid. Sed numerus et unitas
dividitur gonus, ut probatur X Metaph/js., videntur ad quantitatem pertinere. Ergo
toxt. 21. Vol sinc preecisiono, et sic unitas sunt esseiitialia.
nuliam oppositionom liabet ad numerum, 3. Si dicas, quod significant essentiam
sed ost constitucns ipsum. Si autem loqui- quando adjunguntur termino essentiali, ut
mur dc uno quod convertitur cuin ente, sic cum dicitur unus Deus, et notionem, quando
uuum habot rationcm privatioiiis, ut dictum adjunguntur personali, ut cum dicitur unus
est, respcctu divisioiiis quai salvatur in mul- Patcr, contra. Quaecumquo dicuntur non
titudine; et ita opponitur multitudini, sicut secundum unam rationem, sequivoce dicun-
privatio habitui, ut dicit Philosoplius X , tur. Sed non ost cadem ratio unitatis perso-
A/etop/j., text. 9. Unde ctiam aequale oppo- naUs et essentialis; sicut uec est eadem
nitur magno et parvo, sicut privatio. Nec ratio distinctionis essentialis et personalis.
unum est privatio illius multitudinis quam Ergo videtur quod a^quivoco de eis dican-
constituit, sed multitudiuis qujB negatur tur.
esse in ipso quod dicitur unum. Non enim Item, unum pertinet ad essentiam;
4.
de ratione sua unum privat omuem divisio- unde dicimus, quod Pater et FiUus sunt
nem; sed sufiicit ad rationem ejus, quse- unum propter essentise unitatem. Sed cum
cumque divisio removeatur. Et inde potest multitudo constituatur ex uiio, ad quodcum-
esse quod unum est pars muUitudinis, et que genus pertinet significatio unius et si-
quod ipsa multitudo dicitur quodammodo gnificatio multitudinis. Ergo videtur quod
unum, prout scilicet aliquid non dividitur, etiam omnia nomina significantia distinc-
ad miiius secundum intellectum aggregan- tionem vel pluraUtatem, significent esseu-
tem sicut etiam ipsum malum non est om-
; liam.
nino expers boni, quia iion privatur quodli- Contra, quidquid essentialiter dicitur, de
bet bonum per malum. singulis personis prajdicatur. Sed termini
Ad quintum dicendum, quod multitudo numerales non prsedicantur de Patre non :

numeralis, quaeest species quantitatis, ponit eniin potest dici, quod pater sit duo vel tres.
aliquid in creaturis. Heec autem non trans- Ergo videtur quod non significent essen-
fertur in divina, nisi forte secundum ratio- tiam, et ita nec uuum, quod est pluralitatis
nem distinctionis quam habet ex ratione principium.

^
Parm. : « sicut. »

YIl, 20
306 COmENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
SoLUTio. —
Respondeo diceiidum, quod, absoUite, sed ponit unitatem circa terminum
ut patet ex dictis, in divinis non est aliqua cui adjungitur, qiiia adjectivum est; unde
unitas et multitudo, nisi secunduin quod importat unitatem convenientem iUi ter-
ununi et multa dividunt ens communc. Et mino. Et ideo cum dicitur uuus Deus, impor-
hoc modo, ut dictum est, non addunt aliquid tat unitatem cssentialem et cum dicitur
:

supra ens, de quo dicitur unitas vel multi- unus Pater, importat unitatem personalem :

tudo, nisi secundum rationem. Unde sicut et haec unitas constituit numerum persona-
eiis communiter se habet ad absoluta et re- rum, qui ad relationcm pertinet.
lativa, et similiter distinctio et indistinctio, Et per hoc patet responsio ad illud quod
qusesecundum rationem adduntur, ita et in contrarium objiciebatur.
unum et multa'. Et ideo secundum quod
diversis adjunguntur significant essentiam
vel notionem. Unitas enim essentialis est QUiESTIO II.

ipsa essentia divina secundum quod est indi-

visa, et unitas personalis Patris est unitas Deinde quaeritur de nominibus quae sunt
proprietatis secundum quod non est divisa : pluralitati adnexa; et circa hoc quaeruntur
et similitermultitudo vel pluralitas persona- duo 1° de his quae se habent ad pluralita-
:

rum sunt ipsce personse secundum quod sunt tem sicut principium; 2° de iiomine Trinita-
distinctse et quia uon est ibi aliqua distinc-
: tis, quod consequitur pluralitatem, quasi

tio essentiarum, ideo nec aliqua pluralitas collectivum.

essentialis.
Ad primum igitur dicendum, quod hujus- ARTICULUS PRIMUS.
modi secundum rationem quam
dictiones, Utrum in Deo sit diversitas.
addunt de quibus dicuntur, non ponunt
eis
relationem, nec aliquid; et ideo secundum Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
nomina qua3 imponuntur ab hujusmodi ra- quod in Deo sit diversitas. Sicut enim unum
tionibus, non referuntur ad aliud; sed in substantia facit idem, ita muUitudo in
quantum ad illud circa quod ponitur ista substantia facit diversitatem. Sed dicit Hila-
ratio, possunt importare et absolutum et rius, De sijnod., § 20, col. 503,
t. 2, quod
relatum. Pater, et Filius, et Spiritus sanctus (c sunt
Ad secundum dicendum, quod, ut dictum quidem per substantiam tria, per consonan-
est, pluralitas non venit in divinam praidica- tiam vero unum. » Ergo est ibi diversitas.
tionem ex multitudine quae est species quan- 2. Praeterea, sicut unum dicitur ex eo 1
titatis; et idco ratio non procedit. quod non dividitur, ita multa vel plura di-
Ad
tertium dicendum, quod ratio unitatis cuntur ex eo quod dividuntur. Sed Pater et
ponit ens indivisum simpliciter unde abs- : Filius sunt plures. Ergo videtur quod ibi sit
trahit a quolibet modo distinctionis : unde divisio.
secundum unam rationem communem dici- 3. Item, alienum denominatur ab alio.
tur persona una et essentia una, quamvis sit Sed Filius est alius a Patre. Ergo potest
non una ratio distinctionis in speciaU. Unde etiam dici alienus.
ex hoc non habetur quod aequivoce praedi- 4. Item, videtur quod possit dici singu-
cetur. laris quia singulare significat aUquid de-
:

Ad quartum dicendum, quod sicut ens ab- monstratum, subsistens in natura communi.
sohite dictum iutelligilur de substantia, ita Sed hoc modo est Pater. Unde supra^ dixit
uuum absolute dictum, prout significatur Damascenus quod se habet sicut indivi-
in neutro genere, quod substantivatur, im- duum. Ergo videtur quod possit dici singu-
portat unitatem absolute ct significat unita- laris.
tem sub.itantiaf. Sed taUs unitas non consti- 5. Praeterea, videtur quod possit dici uni-
numerum personarura, sed constitueret
tuit cus, per hocquod cantat Ecclesia « Trinum :

numerum essentiarum, si essent ibi. Sed iii Deum, unicumque cum favore praedicat^ »
mascuUno genere non significat unitatem 6. Item videtur quod non possit ibi esse

^ Parm. addit : « quse dividunt ens commune. » rusalem beala. » Sic enim tempore D. Thomse legi
— ' Dist. XIX, ex lib. 111 De pdc orthod., cap. vi, consueverat, ut ex Rituali ordinis Prsedicatorum
col. 1002, t. 2. an. 1253 scripto et Parisiis tempore Nicolai adhuc
' Ex hymno Dedicationis Ecclesise : « Urbs Je- extante patebat.
 niSTINCT. WIV. (M'/RST. II, AHT. I KT II. :J07

discrolio. niscn^tiiiii (>.sl rMiiii (|ii;i'(liiiii dir- iiiimkmiis .HiMiiilicilor, ilii nsl divJHio vol piir
ioi'(Mili:i i|ii.'iMlil;ilis. S(vl iii diviiiis iioii ost ('.sscMliiiiii vcl |)cr i|iiiiiitil.'il(>Mi. S('d tulis iiii-

(|iiiiiitiliis. h.r^t» iicc discrctit» iiicnis iioii csl, iii diviiiis, .scil Miiiiicriis (|iii-

Kt (|ii;pi'iliir fj^ciicnilitcr, (|iiid {U\ liujii.s- diiiii, iit dictiiiii c.s( ; ct ad istiiiii Miiincnim
iiKvli po.ssit (^oiiccdi iii tli\ iiiis. snl'llcil disliiictio roliilioiiiiiii.

Soi.nTK». — II(>s|»oik1co dicoiidiim, (|ii(»d, Ad l(!rtiiiiii diccMdiiiii, ipiod, (pi.-iriivi.s l''j-

circii lldtMM TiiMiliilis, riitM-iml dii;c Ii;im'c.s('s :

liiis diciitiir ;irms ii {'iitn!, iioii liiiiKMi diciliir

.scilicot Arii, tpii iinltixit [iliii'iilit;iltMii csstMi- ;irKMms, (pii;i lioc som;iI cI iii c.\tr;iiKMt;il(jiu'

iiiv, i^t Siihcllii, tpii iiltstiilit pliinilitiiltMii njitiir;n, (Umoniiiiiiliir (Miiiii alioimm al» alio-

p(U\soiiariiin, (pi(»nmi iilriinKpio c.onccdit tato n;iliir;i), ot non alj alictato snppositi.
Ildcs (>;dliorica; ol itlct) oa oporhit concodoro Ad (pi;irtnin (lif(MKlimi, (pi(»d pcr.soiiii dl-
(jiKo iilritpit^ liaM'i\si ;Klv(M'.s;iiitiir, (!t o;i iio- vin;i iioii polissl dic.i siM^Mil;ii'is jiroprit;, (piia
garc(pi;c ntriqnc sniit coii.sona. siiijj^nlarc ostciijns o.sscnti;i cst iiKommiini-
Undo (Mmtra Arinm (inatnor ponit Kcclo- (\d)ilis;cs.scntia autcin l*atris non cst inc(jm-
sia : scilicct cssontia^ nnitatcni, ct ox hoc inimic;d)ilis.
coiiritctiir DtMim nmim , ot no^j^at divor.si- Ad (piintnm diccndnm, quod rationc dicta
Uitom. Sociiiido osscnti;i' diviiia' simplicit;i- non polost Dons dici nniciis; ct si invenia-
lcm ot idco conritolnr simplicitulcm' ct
;
tiir, im[»ropric accipilur uiiicus pro nno ; et
nogat nuiltiplicitatom vol divisioncm, qmxi ita glossanda) sunt omnos auctoritatcs tales,
ponilrationcm totiiis ot partis, quai simpli- in quibus ali([uo(l pricdictorum ponitur.
citati advorsantur, ot simililor soparationcm. Ad scxtum diccndnm, (piod discretio non
Tcrtio poiiil similitudiiiom iii natnra doita- salvatnr in divinis qnantum ;id rationcra
tis,pronl signilicatur ul lorina (|ua'dam; ct quantitatis, sedsolum quantum ad rationcm
ideo pra\lic;it Mliuin similcm Patri et negat ordinis.
alicnum, quui alicnum dicitur quod cst ex- Ad quaistionem patet responsio per jam
tranoum a natura alicujus. Quarto ponit dicta.
indivisam virtutom ct magnitudinem trium
personarnm ct idco ponit aequalem et negat
;
ARTICULUS II.

disparcm vel inaiqualem. Utrum Trinitas sit nomen essentiale\

Similiter contra Sabellium quatuor ponit.
Primo natura? communicationem pluribus Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
supposilis ; et ideo pra^dicat pluralitatem et quod Trinitas sit nomen essentiale. Quidquid
excludit singularitatem. Secundo ponit quod enim ad aliud non refertur est essentiale.
ista pluralitas non est tantum rationis, sed Sed Trinitas, secundum nomen suum, est
etiam rei, quia sunt trcs res; et ideo praedi- hujusmodi. Ergo, etc.
cat discretionem et exckidit unicum. Tertio 2. Prseterea, quidquid praedicatur de sin-
ponit in istis rebus personalibus esse ordi- gulis personis et de omnibus simul singula-
nemoriginis; et ideo prsedicat discretionem riter et non^ pluraliter, est essentiale. Sed
quse ordinem quemdam importat et exclu- hoc nomen « Trinitas » videtur hujusmodi

dit confusioiiem. Quarto ponit tres personas esse quia trinitas dicitur quasi trium unitas,
;

unitas societate quadam amoris, qui est et illa unitas significat divinam essentiam.
Spuitus sanctus, et ideo prsedicat conso- Unde cum possit dici, Pater est essentia, et
nantiam, ut patet ex Hilario, et excludit so- unitas essentise, potest dici quod est unitas
litudinem. trium, et ita quod est trinitas, et similiter Fi-
Ad primum igitur dicendura, quod unum lius et Spiritus sanctus et hi tres sunt una :

in substantia prout significat essentiara, facit trinitas et non plures trinitates. Ergo vide-
idem ; et similiter multitudo in substantia, tur quod sit essentiale.
quee est essentia, facit diversum. Sed cum 3. Si dicas quod non, quia est coUectivum
dicit Hilarius quod
sunt per substantiam
<( personarum , contra. Secundum Bernar-
tria, » accipit substantiam pro hypostasi, d\im, \ih. \ De consider., cap.ym, col. 181,
non pro essentia. § 19, t. 2, inter oranes uuitates « arcem te-

Ad secundum dicendum ,
quod ubi est net unitas Trinitatis. » Sed inter omnes uni-

^ Parm. : « simplicem. » — » Non, ut in Parm. : art. l. —* Al. deest « non. »

« inextraneitatem. » — ' I p. Summse theol, q. xxxi,
 ;

308 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

tates est minor illa qiiam importat nomeii ficationem idem significatur cum dicitur
collectivum. Ergo videtiir quod non sit col- Trinitas, ac si diceretur Tres personse
:

lectivum, et ita nullo modo significat rela- unius essentiae ; sicut Magister exponit.
tionem. Unde quod Pater non potest Trinitas
patet
Contra est quod dicit Boetius, lib. I De dici. Similiter cum dicitur Deus est trinus, :

Trinitate, cap. vi, col. 1234, t. 2, quod significatur quod est habens tres personas
ipsum nomen Trinitatis ad relationem perti- in una essentia, unde ly « Deiis » supponit
net.Ergo uon est essentiale. tunc vel essentiam vel suppositum indistinc-
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod tum.
in iiomine Trinitatis importatur unitas et Ad tertium dicendum, quod hoc nomen
numerus quidam ; sed unitas in diviiiis dici- « Trinitas » habet aliquid simile cum nomine
tur dupliciter : scilicet unitas essentialis, et coUectivo, non tamen est vere collectivum.
unitas personalis. Unde quidam dicunt quod In collectivo enim est duo considerare, scili-

iiomen unitatem persona-

Trinitatis importat cet multitudinem eorum quae colliguntur,
lem et secundum eos sic exponitur Trinitas
;
qua3 simpliciter sunt per essentiam divisa
quasi ter unitas, quia sunt ibi tres unitates et id in quo colliguntur, quse est minima
personales et secundum hoc absolute rela-
; unitas. Sed in nomine Trinitatis est e con-
tionem significat. Alii dicunt, quod unitas verso quia illud in quo colliguntur tres
:

importata est unitas essentialis; et sic isti personse, est maxima unitas scilicet unitas
exponunt Trinitas, id est trium unitas, sicut
; essentise; personse autem quae colliguntur,
etiam Isidorus in Littera exponit. Unde et habent minimum de ratione realis multitu-
hoc videtur convenientius esse cum nos a dinis; tamen est aliqua similitudo inquan-
Trinitate nominemus Deum trinum et non ; tum est aliquis numerus et aliqua unitas
potest dici ter unus quia cum dicitur Deus : utrobique, unde supra, dist. xix, dixit Ma-
unus significatur unitas essentialis; et se- gister, quod est quasi collectivum.
cundum hoc Trinitas significat utrumque,
unitatem essentise et distinctionem
scilicet
EXPOSITIO TEXTUS.
personarum.
Ad primum igitur dicendum, quod Trini- « Quia nec numerus nec quantitas ibi
tas quantum ad id ad quod significandum est. » Per hoc patet quod Magister intendit
imponitur, non significat relationem, sed quod unitas et multitudo non praedicant
numerum unde secundum nomen, ad aliud
; aUquid superadditum rebus quibus adjuii-
uon refertur, sed quantum ad ea circa quae guntur, nisi secundum quod sunt in genere
ponitur numerus iste in divinis significat quantitatis, et hoc modo de Deo non praedi-
ipsas relationes, quae solum in divinis nume- cantur.
rantur et non addit aliquid secundum rem,
; Faciamus hominem ad imaginem et si-
«
nisi' rationem negationis, ut dictum est^; et militudinem nostram. » Hoc est expositum
hoc convenit Trinitati, scilicet quod sit ad supra *.

aliquid, non inquantum est trinitas, sed in-

quantum est Trinitas divina; unde habet
relationem implicitam. DISTINGTIO XXV.
Ad secundum dicendum, quod hsec est
falsa : « Pater est Trinitas. » Quamvis enim Quid significatur, cum dicitur pluraliter, « tres
hoc nomen propter modum si-
a Trinitas » personce, » vel « duce personce. »
gnificandi, quia significatur in abstracto,
significet unitatem esscntiiP iii recto , et Preeterea considerandum est, cum hoc nomeu
persona, ut preedictum est*, secundum substan-
numerum personarum in obliquo quantum
tiam dicatur, quae sit intelligentia dicti, cum plu-
ad etymologiam nominis, prout dicitur tri-
raliter profertur Tres personae, vel dujs personse;
:
nitas, trium unitas; tamen quantum ad
et cum dicitur : Alia est pcrsona Patris , alia est
impositionem nominis est e converso. Im-
persona Filii, alia est persona Spiritus sancti. Si
positum est enim nomen ad significandum enim in his locutionibus personse vocabulum es-
ab ipso numero qui in nomine importatur. sentiae intelligentiam facit; plures essentias con-
Unde quantum ad verain. nominis signi- literi videmur, et ita plures deos. Si vero essentiise

' Parm. ; « sed tantum. » — » Qusest. i, art. 3. — ^ Dist. u. — -*

Dist. xxia.
 mSTINCT. x\v. 100

5i^;iiill<'ali(ini*in ilti non ti>ni<l ; ali.i imI hujni iionn riiin (|iiJi'nliii' : 0>ii<l li''*'*. vcl r|iiiii triii? |i<>r i|iii(l

nis raliii, ('inn ilicitnr : Pnlcr i"»! |)i<i-Monii, vclKiliiH ili< i<Hsi<iitiii i|ninilni'. Non ciiini invnnitiir r|iii(l

(<sl |M>t'S(ina ; i>l alin cnin iliiilni', l*ali>r, i>l hiliiiH, illi ti'i>s sint , iii^^i ("''^(nli.i. Si i>i'|{ii i|iiii-n(iiini i'c('l<i

rl S|iirilns sanctns .siiiilli'1's |M>i-siiiia>, (>l ciiin ili- rns|Miii(l(>inns, ii|Mirlcl nt i'i'S|Min(l(>ii(l(i (*ft<wiili<uii

ciliir : Alia (<sl pi^rsona Caliis, alia Kilii (>t linjitM- niKnilicdinint ; aliiH|iiin iiitii (mtcndiniuii (|iii(l tr»ii

nuuli. »int. Si vrtro r(<Hpoiiil(*n((!i>, (txscnti.iin si^nitli ainii*;

ipsain i>ss(>ntiain |M*i'sona> noiniiio iiitclli^iiiiuii ,

(.)((()(/ viilttuf siciiiiiluin rs)iciifiiiin liici : « Alin mt «'"n (licidir li'(>s p(M'sonii'.

pemma Vdtiia, iilia Vilii, » sivc « tres pemnuv, »

xtt CHvi (liritur : » Putrr rst prrsona, Filins rst Opiniinjunrumilam, i/ni putant csientiam iiijnifkari
persona. » iiiuninr ju-rsona-, cutn iliriiniis trrs pei'suna8.

Por.sona (>iiiin, nl snpr.i ait Angnsliiius ', ad sn Quihiisdam viilrliir ipiod iiniiiiiii^ porsonn> HJ^i-
(licilnr, i*t idcin t>sl nco cssc pcrsonaiii ipKMl cssc, licotiir cssciili.i, ciiin (licitiir Ircs porsoiia> ,
prop-
sicnl idcin cst ci css(> ipiod Uciiin cssc. riid(> iii.i- l('r(*a(piia.\uniisliniis, VII *
l)r. Trin.,r. iv, col. !»iO,

nifcslc c()lli(4ilur ipKMl csscniiain divinam prn>(li- l. 8, dicit, i(l(u»(lici tr(*s personaa « qiiia o^iinmunR
cainns diccnlcs : l*alcr cst pcrsona Kiliiis csl, , cst eis id (puul osl p(*rs(ina; » ut sit talis inlclli-
pcrsoiia , Spirilus sanclns csi pcrsona, iil osl Rcntia : Pal(>r, ct Filiiis, ot Spiritus sanctiis snnt
ossciitia divina; cl oinnino iinuin (>t idcin si^nili- tros [lorsona^, id cst, suiit trcs id li.ilionlcs coiii-

tioatur noiniiK^ pcrsoiuo, id esl divina essontia, luunc (piod est persona; id est, Ircs sunt, quonim
onin dicilnr : Palor ost porsoiia, Kilins ost pcrsona, ([iiisquo est jiorsona, id ost osscnlia. Scd qnomodo
quod sinnitioatur noiniiio l)oi, cuin dicitur : 1'ator juxta hanc iiUoIligiMiliam dicitur : Alia cst porsona
oslDons, Kiliiis osl lious. Ita otiam idomsip:iulioatur Patris, alia Filii? Ft hoc ctiam ila volunt intclli-
ouin dicitur : neiis ost Dous, ct Peus est porsona. gere, scilicet alius est Pater, et alius est Filius, id
rtroipio onim noiniiio ossontia divina intcllii;itur; tamon coinmune hahontcsquod ost pcrsona. Kl lioc

(liiia ulriimi[iio soonndiim sulistaiitiam dicidir. conlirmanl auotoiitatc Augustini qiii in Vlllib.I>e
(Uiiu vero dicitar : Patcr, ot Filius, et Spiritus Trinit., cap. vi*, col. 943, t. 8, ait : <( Tres per-
saiiotus sunt tros porsona>; (|uid nominc porsonre sonas cjusdom cssentia*, vel tres personas unam
signitioamus? Aii cssoiitiam? lloc cnim vidctnr, si cssentiam dicimus. Tros autem personas ex eadem
vcrba Augustini diligcnter scrulomur.
siipra posila essentia, iion dicimus, quasi aliud ihi sit quod
Supra enim dixit, cpiod idco tres personas dicinuis, csscntia est aliud quod persona est. » Hac aucto-
,

quia id quod porsona csi, communc cst trilius. Et ritatc ct pi\Tmissis conantur assererc in pr.-pdictis
itom, quia Pater est pcrsona, et Filius cst per- locutionibus nomen
persona; csscntiam signilicare.
sona , et Spiritus sanctus est persona , ideo tres Sed cpiid respondehunt ad id quod ipse Augusti-
pcrsoufc dicuntur. Videtur ergo eamdcm tcncre nus* dicit, scilicetquod alius est Patcr in persona,
sigiiiiicationem hoc nomcn, persona, cum dicitur, sive personaliter, alius personaliter Filius, alius
trcs persona^ quam habct, cum dicitur : Patcr est personaliter Spiritus sanctus ? Quomodo enim alius
pcrsona , Filius est pcrsona , Spiritus sanctus est personaUter Pater, aUus personaUter Filius, alius
porsona : quia, ut ostendit Augustinus hoc dici-
^, si in esse personam
persoualiter Spiritus sanctus,
tur, id est tres pcrsona^, propter illud quia id : omnino conveniunt, id est si persona cssentiae
quod persona est, commune est eis. Id ergo quod tantum intelUgentiam facit? Ideo nobis videtur
commune est eis, id est Patri, et Filio, et Spiritui aliter hoc possc dici congruentius juxta catholico-
sancto, vidctur signilicari nomiue personse, cum rum doctorum auctoritates.
dicitur tres persoua^.

Quod hoc nomen « persona » tripliciter in Trinitate

Aliter etiam videtur posse ostendi quod secundian accipitur : et haic est utilis et catholica doctrina
essentiam dicatur, etiam cum pluraliter profer- de persona et personis.
tur.
Sciendum est igitur, quod hoc nomen « persona »
Aliter etiam videtur posse ostendi quod ihi no- multipUcem intelligentiam facit, non unam tan-
mine personee signilicetur essentia , cum dicitm' tum. Et, ut Hilarius ait in lib. IV De Trinit., § 14,
tres personse. Ut enim supra^, dixit Augustinus, col. 107, t. 2 : « Intelligentia dictorum ex causis
ea necessitate dicimus tres personas, ut responde- assumenda dicendi : cpiia non sermoni res, sed rei
remus quferentibus Quid tres, vel (juid tria? Cum : sermo subjectus est. » Discernentes ergo diceniU
ergo quasritur Quid tres, vel quid tria? convc-
: causas, hujus nominis, sciUcet « persona, » signifi-
nienter respondetur, cum dicitur tres personse. At cationem distinguimus dicentes, quod hoc nomen,

' Dist. xxHi, ex lib. VII De Trinit., c. vi, col. 943, nit., cap. IV, col. 941, t. 8, ut et Parm. ad eadem
t. 8. — ' Ubi supra. — ' Dist. xxiii. — * Parm. : verba, § 10, refert. Expi?sse vero praedicta leguntur
« III De Trinit. — ^ Parm. : « c. "^111. » in Fulgentio, De (ide ad Petrum, cap. i, § 5, col. 674.
« CoUigi potest, aliqualiter sallem, es VII De Tri-
310 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
scilicet «persona » proprie secundum substan-, mus tres personas ; ita dicimus. Indubitabiliter ve-

tiam dieitur, et essentiam signilicat, sicut supra rum est, quia non invenitur unum aliquid quod
ostendit Augustinus, cmn dicitur Deus est per- : illi tres sint, nisi essentia, Unum enim sunt ilh
sona, Pater est persona. Quadam tamen necessi- tres, id est cssentia divina. Unde Yeritas, Joan., x,
tate, ut supra dixit Augustinus translatum est
' , 30, ait : E(jo et Pater unum sumus. Verumtamen,
hoc nomen, ut pluraliter dicerctiu- tres pcrsonoD, cum Quid tres,
qua?i'itur : vel quid tria? non de
cum qufereretur Quidtres, vel quid tria? Ubinon
: essentia qua^ritur, nec ibi « quid » ad essentiam
significat essentiam, id est naturam divinam, qure refertur. Sed cum fides catholica tres esse profite-
communis est tribus personis, sed subsistentias vel retur, sicut Joannes in I Epistola canonica, cap. v,
hyposlases, secundum Grajcos. Gra^ci quippe , ut 7, ait : Trcs sunt qui testimonium perhibent in ccelo;
pupra 2 dixit Augustinus, aliter accipiunt substan- qua?rebatur quid illi trcs essent, id est an essent
tiam, id est hypostasim, aliter nos. Nos enim sub- tres res, et quo nomine illT, tres res significaren-
stantiam dicimus essentiam, sive naturam; perso- tur ; loquendi necessitate inventum est hoc
et ideo
nas autem dicimus, sicut iUi dicunt substantias, id nomen, persona, ad respondendum, et dictum est,
est hvpostases. Sic ergo nos ita accipimus personas tres personse.
ut illi accipiunt substantias, vel hypostases. At illi

aliter accipiunt hypostases quam nos substantiam. Quid tres res, et quid una res hic dicitur.
Aliter ergo nos accipimus personas quam substan-
tiam. Cum
ergo dicinuis tres personas, non ibi Non autem te moveat quod diximus tres res. ,

personaj nomine essentiam signiticamus. Quid ergo Non enim hoc dicentes, diversarum rerum nume-
dicimus ? Dicimus ,
quia tres personce sunt, id est rum ponimus in Trinitate sed ita tres res dicimus, ;

tres substantiss , sciHcet tres entes, pro quo Graeci ut easdem esse unam quamdam summam rem
dicunt tres hypostases. confiteamur. Unde Augustinus in lib. I De doct. ,

christ., cap. iii et v, col. 20, t. 3, sic ait : « Res

Ostendit verba Augiistini convenire huic sententice. quibus fruendum est, nos beatos faciunt. Res ergo
quibus fruendum est, sunt Pater, et Filius, et Spi-
Et hic sensus adjuvatur ex verbis Augustini ritus sanctus :eademque Trinitas una quoedam
prsemissis, si interius intelhgantur. Quia enim summa res est, communisquc fruentibus ea si :

Pater est persona id est essentia et FiUus est , , tamen res, et non rerum omnium causa sit. Non
persona, et Spiritus sanctus est persona; ideo di- enim facile potest inveniri nomen quod tantse
cuntm' tres persona^ id , est tres substantiaj , tres excellentiae conveniat, iiisi quod melius dicitur :

entes non enim possunt

: dici tres subsistentiai vel Trinitas haBCunus Deus. » Sicut ergo tres res di-
entes, nisi singulus eorum esset persona , id est cuntur, et haj sunt una res; ita tres substantise
essentia. Quia ergo eis commune est id quod est dicuntur, et sunt una essentia. Ecce ostensum est
persona, id est essentia ; ideo recte dicuntur tres quee sit intelligentia hujus nominis « persona, »

personse, id est subsisteutiaj vel subsistentes ; ut cum dicimus tres personas.

sicut essentia, qute eis est communis, verc ac pro-
prie est; ita illi tres vere ac proprie subsistentise, Ex quo semu dicatur : « Alia est persona Patris,
vel entes, intelligantur. Ideoque Augustinus ^, alia Filii, alia Spiritus sancti. »
causas dictorum discei'nens , dicit tres personas
esse unam essentiam, vel ejusdem essentias : non Nunc inspiciamus , utrum secundum eamdem
ex eadem essentia , ne ahud intelligatur ibi esse i"ationem et causam dicatur : « Alia est persona
persona, aliud essentia; tres enim personse, id est Patris, alia Fihi, alia Spiritus sancti. » Quod utique
subsistentioe, una sunt essentia ct unius essentia-; sane intclligi potest, ut sit sensus talis. Alia est
non autem sunt una persona vel imius personai; sul)sistentia vel hypostasis Patris , alia subsistentia
licetpersona secundum suhstantiam dicatur ali- Fihi, alia subsistentia Spiritus sancti : et alia sub-
quando. Nam si hoc diceretur, confusio fieret in sistentia Pater, alia Filius, alia Spiritus sanctus.
personis.
Quomodo hcec intelligatur : « Alius in persona Pater,
Objectioni illorum hic respondet, qua nitunturpro- alius Filius, alius Spiritus sanctus. »
bare personas secundum essentiam accipi : quia
respondemus quoerentibus : Quid tres, vel quid Deinde quieritur, utrum secundum eamdem
tria? rationem accipiatur, cum dicitur Alius est Pater :

in persona, alius in persona Filius, alius in per-

Ad hoc autem quod illi dicunt, quod cum quai- sona Spiritus sanctus; sive alius personaliter Pater,
ritur : Quid tres, vel quid tria? de essentia quff;- alius personaliter Filius, alius personaliter Spiritus
ritur ;
quia non invenitur quid illi tres sint , nisi sanctus. Ad quod dicimus quia, etsi possit eodem
essentia; perhoc volentcs nos inducere ut nomine modo congruentius tamen ex ratione dicti
accipi,
personse essentiam intelhgamus, cum responde- alia variatur intelligentia, ut hic persouce nomine

^ Dist, XXIII. — • Dist. xxiii. - '

VII De Trinit., non VIII, ut Parm., cap. vi, 001^945.
 : ,:

hlSTINCT. X\V. niVISlo TKXTIIS. m

proprictnA |it<r:4(ii)ii> iiilrlligaliir; iil Hil itniMiit Ijilin. Filius Miuipor Filiiin, ci S|iintii»i iwnctuii M>iii|»(!r

Aliiis osl iil porHoiin, v<<| pi<i'miiialili<r i*ali<r; id imt, SpiritiiH itaiictuH. ilaipii! Hiilmlaiilia uiiuiii •tiirit, %r:4\

|irii|ii-ii<tali< flua l'att>r, aliiis i<^l (|ii.iiii {''iliii.s, ot porsotiiH ac iioiiiiiiiliiis (ii>^tiii^iiiiiitur. i> I

l''iliii-i |iiiipi-it<lalt< siia aliiis (|ii,iiii i>,ili<i-. Palcriiali apo|-l<< dicit llicrdiiy iiiiis^ innpi ic|,iIi-h ch^,

(<iiiiii |ii'(ipi'i(<lali> ilisliiigiiitiir liy|ioHlusis l*alriH ali II, is, cl pcrsoiiun ('HHi) HuhHtaiitiu»'. Hmhi manifes-
hvpnstasi l>'ilii, i<t li\ ptistiisis |''ilii liliiili prdprict.ilc tiiiii lil (pidd dixiiiiiis, s(-ilii-ct pcrHdnic iioiniii<;

(iisccriiitiir a l*.ili'(<, cl Spiritiis saiictiis ali iitrdipii! sigiiiticari ot liypdst.iHiiii i>t pi-opi'i<<l,it«<iii. JoaiincA
procrssiliili |ii-dprinlatM (listiiip;iiitiir. otiaiii DuiiuiHcomiH , lili. III /•"«/. urthnd., (uip. v,
col. )»!»!>, t. 1, p<M-»onaH dicit es«(s liypoiitascs, «3t

muliim vtinm oas <Iicit (>iil<>s, ita ini[iiionH : « lii dcitat<! uti.iiu
Quomodo airitiitliim Iniiir in iirmlirtis
iiuluraiiiconlitoiiiiir, ct lri>H hypuHlases, socuikIiiiii
loriitioiiiliiis jiolrst iirriiii.
voritutem etiten, id esl pursunus *. »

Hoc eliam inodo suiu! polosl acciiii por.soiia iii

piwinissis loculioiiihiis, ciiin dicitur : Alia osl pcr-

DIVISIO TEXTUS.
soua Palris, alia Kilii ; id ost, alia osl proiiricta.s

qua 1'ator ost Pator, alia cpia Filius ost Filiu.s, alia
Dctormiiiato, disfiiict, xxiv, (ic iiomlniluis
(jiia Spiritus saiictus t<sl Spiritus sanclus. Ila oliaiii

(piidani propriolalos iiitolli^(M'e

signifi(;antil)us iiiiilafcin ct plnralifafcm in
noinino |t(>rsoiia<

voliint cuin dicnntur tros porsoiuc. Sod nielius (livinis, consoqucnfcr dcfcrminat iMagi.stcr
,

ost ut suiisistonlias vol Iiypostasos int(<Iligannis, do noniino quod Iiarum (lictiiinum'' addifio-
cuni diciiiius Iros p(>r.soiias. Kx praniictis collif^i- ncm rcripit ct pliiralifcr si^nifioafur, (piali-
tur (piod nomon porsomo in Triiiilal(< Iriplicom lor lioc pos«it cssc, .scilicct dc lioc nomino
tcnet ratioiiem. Es\ onim ulii lacit iiitolligouliam (( pcrsona, » (juid .significct, qnando plurali-
esscntia^, ct est ul>i lacit iiilclligonliam hypostasis, ter signifioafur ; dividitur ergo pars ista iii
ot ost ubi facit inlolligoiitiain proprietatis.
duas : in priina inquirit iifrum sicut singu-
laritor prolafum Iioc nomcn « pcrsona » si-
Aiictoritatibus sanctorum ostendit quod dixit.
gnificat essonfiam, ita ct quando pluraliter
consignificatur ; in socunda ponit quffistionis
Qnod autcm sccuudum substantiam dicatur, ct
solufionem, ibi : « Quibusdam videtur quod
essontiam ahquando siguiiicet, supra, ex dictis
Augustini, aperle ostendimus. Quod vero pro hy-
nomine personaR significetur essentia. »
postasi attiuo propriotate accipiatur, ex auctorita-
Circa primum duo facit primo movet :

tibus sanctorum oslondi oportet, ue coiijecturis qua^stionem, secundo inducit rationes" ad

nostris aliquid ausi dicere videamur. De hoc Hie- alteram partem, ibi « Persona enim, ut :

i'oiiymus, m
Expositioue fidei catholicai ad Dama- supra Augustinus, ad se dicitur. »
ait
stiin ' , ita ait : « Non est prorsus aliquis in Trinitate Quffistio autem sua quasi ad duo deducit
gradus, nihilque quoii iuferius superiusve dici inconvenientia. Cum enim persona in singu-
possit; sed tota divinitas sui perfectione sequalis
lari significet essentiam, ut supra dixerat
est, ut, exceptis vocabulis qucT, proprietalem indi-
aut in plurali significat essentiam, aut non.
cautpersonarum, quidquid de mia persona dicitur
Si essentiam, orgo dicere plures personas '

do tribus possit dignissime intelligi; atque, ut con-

futantes Arium, unani eamdeiuque Trinitatis dici-
non est aliud quam dicere plures essentias.

mus essentiam vel substantiam, et Deum unum in Si aliud, ergo nomen persona » <( est aequi-
tribus porsonis fatemur; ita etiam, impietatem vocum in singulari et plurali ;
quod videtur
Sabellii declinaiites , tres personas expressas sub esse inusitatum.
proprietate distinguimus : non ipsum sibi Patrem, Persona enim
(( ad se dicitur : » Hic
ipsum sibi FiUum, ipsum sihi Spii-itum sanctum ponit rationes ad alteram partem, scilicet
esse diccntes sed aUam Patris, aliam Filii, aliam
quam
:
quod tam in singulari in plurali es-
Spiiitus sancti esse personam. Non enim nomina
sentiam significet. Quod enim in singulari
tantummodo, sed etiain nominum proprietates, id
essentiam significet, probat ex his quae su-
est personas, vel, ut Gra?ci exprimunt, hypostases,
id est subsistentias , contitemur. Nec Pater Filii
pra dixerat quod in plurali etiam essentiam
,

vei Spiritus sancti personam aliquando excludit; significet, probat duabus rationibns. Prima

nec FUius vel Spiritus sanctus Patris nomen per- talis est secundum Augustinum : Cum dici-
sonamque recipit sed Pater semper Pater, et ; mus tres personas significamus id quod com-

^ Potius Pelagius hsereticus, cui adscribendam fitemur, tresautem personas vere existentes dici-
esse hanc Expositioncm ssepe dictum est. — ' Pe- mus, » etc.
lagius. — ' Al. : « subsistentias. » 5 Parm. omittit « iinrum dictionum. »: « Parm. —
Melius apud Migne a Mich. Lequien vertitur « rationem. » — ' Parm. « videtur quod. » :

« Cselerum, veluti unam in divinitate naturam con-

 ; :;

Mt COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

mune est Patri, et Filio, ct Spiritui sancto. (( Et hic sensus adjuvatur ex verbis Au-
Sed nihil est commune eis nisi essentia; gustini prsemissis. n Hic rcspondet ad objec-
ergo significatur essentia noniine personae tiones in contrariimi factas, ct circa hoc duo
pluraliter sumptse. Secundum ponit, ibi : facit primo rcspondet ad objectiones se-
: ;

« Aliter etiam videtur posso ostendi quod ibi cundo excludit quamdam dubitationem, ibi
nomine personse significetur essentia '
; » ((Non autem te moveat quod dicimus tres
(i Qnid n qua^rit de essentia. Sed interroganti- rcs. » Prima in duas, secundum duas ratio-
bus, quid tres' ? persona^, pluraliter. Ergo nes. Secundam solvit, ibi Ad hoc autem : ((

pluraliter essentiam significat. quod iUi dicunt... ita dicimus. »

Quibusdam videtur quod nomine per-
(( Nunc inspiciamus, utrum secundum
((

sona^ significetur ossentia. » Hic solvit; et eamdem rationem et causam dicatur Alia :

circa hoc primo ponit quorumdam

duo facit : cst persona Patris, aUa FUu, aUa Spiritus
sohitionem, et improbat eam secundo ponit ; sancti. » Hic exponit significationcm perso-
sohitionem suam, ibi Sciendum est igi- : (( nae,quando adjungitur termino partitivo, ut
tur, quod hoc nomen persona multipUcem est alius. » Hoc autcm contingit dupUciter.
((

inteUigentiam facit. » Solutio istorum erat, Vel ita quod distinctio importctur circa per-
quod hoc nomen pcrsona » in pluraU si- (( sonam, ut cum dicitur AUa est per- : ((

gnificaret cssentiam, nec tamen sequebatur sona » etc, et tunc

, dicit quod significat ,

quod essent tres essentise sed quod Pater, et ; hypostasim. Vel quod pcrsona designet ratio-
FiUus, ct Spiritus sanctus sunt tres habentes nem distinctionis, ut cum dicitur AUus cst :

iUud commune quod est csscntia et simiU- : persona, vel personaliter, etc, et tunc dicit,
ter exponebant cum dicitur AUa est per- : (( quod significat proprietatem quamvis in ,

sona Patris, alia FiUi » id est, aUus est Pa- ; utroque utrumque significari possit.
ter a FiUo, quorum uterque est persona. Sed (( Ex prsedictis colUgitur, quod nomcn
Magister inducit aUum modum loquendi, pcrsonse in Trinitate tripUcem tenet ratio-
quem non possunt sic cxponere. Dicitur ncm. Hic concludit, quod nomcn pcrsonse
»

enim ab Augustino, quod FiUus est aUus a tripUcitcr dicitur,et confirmat auctoritate
Patre in pcrsona vel personaUter. Joannis et aUorum* sanctornm.
Sciendum est igitur, quod hoc nomen,
(c

persona, muUipliccm inteUigcntiam facit. »

Hic ponit suam solutionem et primo ponit :
QU^STIO PRIMA.
sohitionem; secundo ex solutione inducit
quamdam conclusioncm, quasi epilogum, Hic quseruntur quatuor 1° de defmitione :

ibi Ex praedictis coUigitur quod nomen

: (( personse; 2° utrum univoce in Deo ct in '

personse in Trinitate tripliccm tenet ratio- crcaturis invcniatur; communitatc

3" de
nem. » Circa primum duo facit primo ex- :
ipsius rcspectu personarum divinarum
ponit quid significet nomen personse cum A" utrum tres pcrsonae sint tres res vel tres
pluralitcr profertur, adjuncto termino nu- entcs.
meraU secundo quid significet quando
;
, ,

adjungitnr tcrmino partitivo, ibi Nunc : ((

ARTICULUS PRIMUS.
inspiciamus utrum sccundum eamdem ratio- Utrum definitio personcB poaita a Boetio sit
nem et causam dicatur Alia est persona :
competens'\
Patris, aUa Spiritus sancti. » Primo
aUa Filii,

ponit expositioncm sccundo respondct ad ; Ad primum sic proccditur et ponitur

rationcs in contrarium factas, ibi Et hic : (( defmitio personse a Boelio, Ub. De duahus
sensus adjuvatur ex verbis Augustini prse- nat., cap. ni, col. 1343, t. 2 : (( Pcrsona est
missis. » rationalis naturse individua substantia. »
Dicit crgo Magister, quod solvendo^, Vidctur qnod hsec defmitio sit incompetens.
quamvis in singulari significet essentiam, Defmitio cnim dcbet csse convertibiUs cum
in pluraU significat hypostasim unde sensus ; definito. Sed ratio personse invenitur in Dco
est : tres personse, id est tres hypostases et in angelis et hominibus haec autem ; defi-
et hoc confirmat auctoritatc Augustini. nitio personae non convenit divinis personis,

' Parm. : «et est talis. »— ' Parm. « responsum : * Al. : « quorumdam. 5 I p. Simmx theolog.,
est tres. » — ' Non, ut in Parm. « solitudo. » ;
— q. xxix, art. 1 et 2.
 ,

niSTIN<yi'. \XV, (JlI.KST. I, AIIT. I. 313

iil tlicit Mng^islor iii III. <lisl. x. Krf;:^ viiln- HnliHtiinliii', vcl arcirlnntis. Sofl noii iKittjHl

liit' rssit' ilclliiilio iin'i>iiipi^t('iis. dici (|iiii(l sit nuinrii iii-ciilrnlis : ({tii.i suli-

2. |>ra>l«M'tvi, Hicnt (lollnitiii .si^ lialn^l ad hlanlia |ioiiiUir in snailflliiilioiioiii n^irto; ot

rnni, itii parlosdi^llnilioiiisad parlivs i'«ii. Scil huc rtiain patitl pc.r Itocliinn, (pii s«*parat
(lcltnilii) siii^nillcal riMii ilnlliiitaiii. I''.i'k'(> (it p(U'si)natn a f;:nn(M'() iiccidciitinin. MrKn ohI
parlcs dcllnilionis siLrnillcaiit p.iftcs i'(^i. Scd noincii stihstantia'. Scd accidcnti.i iioti po-
in divinis |)(M'soiia cst siinplcx, iioii lialicns iintitnr iii dcrniiliono siilisl.inli.i'. (.nni i^i-
pnritvs. Krf::o talis (It^llnitio sihi non coinpo- tiir individiiiini iioiniinit Hc«'id(!iiH, (|uia iio-

tit. ininat* intiMitiontiin (pianidain , siciit ot

3. IttMn, (ptod pra>dic.'iliti' do aliipio in noinnn ^''(MiDris cl spoci(;i, vidclitr (piod in-
iwto, non il(>l)cl poni iii dclinitionc cjns 1n convcnicnlcr ponilttr in dcllnitionc pcrson.'i',
ohli(pto. Si^l iiilcllcclnaris tialitra pr.cdicatnr ijii.isi dill"i)i'ciiti.i snh^l.uili.i'.

do iior.sona iti rocto : dicitnns cnitn (piod So- Soi.iiio I. — Hespoinlco diciiiidnm, (jiiod,

crntos ost (inaulain natura inloUoclualis vol ut supra dictnin osf, Iioc noinoii « porsonai)
ralioualis. Va"j;o vidctiir tiuod inalo dicilur, socttnduin sttiiin coiniiiiiniliil(;m iiccoptnm,
(( ralionalis ttiilurio. » noti osl uomon ititoiitioiiis, sicut Ikjc noiuoii
i. Priot(>i'Oii, diirortMirui propria alicujus « siii^itliiro, » vol « gonoris )> ot <( spoitioi' : d

gonoris uon iuvouitur oxlrii p^otuis illtid. sed ost nomoii roi, cui accidit nliiiuu iutcnlio,
Sod rntionalo ost dilVoroutia animalis. Krso scilicet iiitcnlio particularis ; ot in natura
uon iuvouilur nisi iti iurimalihus. Sod por- dolormiuata, scilicol iutollo(;tuaIi vel ratio-
sona itivouitur in auij^olis ct Doo (pii nou uiili. Kl idoo iu dolinitiotio por.souaj pouun-
couliuoutur in gouoro animalis. Krf^o ra- tur tria : .scilicot gonus illius roi, (luod si^^Mii-

tioualo noii dobot poni iu doliniliouo por- ficatur nomiiie persona?, dnm dicitur « sub-
sona?. stantia ; » et difroroutia por tpiam contriihitur
t\. Itom, porsona in assic^nationc Bootii ot ad uatiiram detormiualam, in cpia ponitur
TuUii coordiuatur ossoutia', subsistoutia3 ot rcs, tjuio est porsoua, iu lioc quod dicitiir
subslaiitia3. Sod in I)oo idem ost natura et « rationalis naturae; » et ponitur ctiam ali-
cssontia. Ergomagis debuitdicore rationalis quid portinens ad intcntionem illara, .sub
essontia?, quam naturse. qua'' significat nomen personai rem suam ;

G. Pra?terca, iudividuatioiiis principium non enim significat substantiam rationalem

est materia. Sed in aliquibus invenitur pcr- abpolute, scd secundum quod subintelligitur
sona iu quibus nihil est de raateria, ad minus intcntio particularis : et ideo additur « indi-
in Deo. Ergo individuum non debet poni in vidua. »

dofiuitione personae. Ad primum igitur dicendum, quod ea quge

Item, substantia in usu Latinorum
7. ponuntur iu ista defmitione, possimt dupli-
aequivocatur ad essentiam et hypostasira. citer coiisiderari : vel stricte secundura pro-
Cum ergo dicitur, persona est substantia prietatem vocabulorura, et sic, ut patebit,
individua, substantia aut ponitur pro esseu- non convenit divinis personis ut dicit ,

tia, aut pro hj^postasi. Si pro hypostasi hy- : Magister vel large, et sic convenit personae
;

postasis autem est substantia particularis in quacuraque natura intellectuali ponatur

aut individua videtur quod superflue addi-
; et ita accipit Boetius unde etiam ibi inqui- ;

tur « individua. » Si pro essentia cum indi- ; rit defmitionera personae ad ostendendum

viduatio ponatur circa subjectura, quae indi- quomodo in Christo sit una persona, in quo
viduatio in divinis est per distinctionera constat non esse nisi personam divinam in-
proprietatis sequeretur quod proprietas
; creatam.
distingueret essentiam. Et praiterea, cum — Ad secundum dicendura, quod, secundum
multiplicato definito multiplicetur defmitio, Avicennam, dupliciter defmitio potest consi-
sicut plures horaines sunt plura aniraalia derari vel secundura id quod significatur
:

rationalia, etc, sequitur quod plures per- per definitionera, vel secundura intentioiiera
sonae suntphires essentiae; quod est^ incon- definitionis. Si primo modo, tunc idem est
veniens. significatum per definitum et definitionem :

8. Praeterea, « persona » aut est nomen undedicit Philosophus, IV J/ete/)A.,text. 28,

' Parm. « quod ...

: sit. » — ^ Parm. : « videtur. » — ' Parm. : « genus ... species. » — « Al. : « quee. »
— ' Parm. « dicit. »
: — * Dist. xxiv, q. ii, art. 2.
3M COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
quod ratio quam significat noraeii, est defi- quse f nndatur in veritate rei ; sicut si aliquis
nitio : et sic definitio et dcfinitnm sunt idem, doficiens Deum diceret, quod est substantia
et lioc modo oa quae ponuntnr iji dofinitione intellcctualis divina, vel aliquid hujusmodi,
in recto non sunt partes dcfinitionis, id est unumquodque istorum nominum quod
'"
di-
rei per dofinitionem significatse, sicut nec ceret in definitione, haberet veram signifi-
definiti. Si enim cuni dicitur animal rationale cationem in Deo : et significatio unius non
mortale, animal esset pars hominis, non esset significatio alterius ; et tamen diversi-
prwdicaretnr de toto, cum nulla pars inte- tas significationum non fundaretur super
gralis de toto praxlicetur. Unde animal dicit aliquam diversitatcm rei. Et inde est quod
totum et similiter rationale mortale. Et ideo sicut esse rei simplicis intellectus enuntiat
homo non dicitur esse ex animali et rationali, pSr compositionera affirraativara plurium
et mortali sed dicitur esse animal rationale
; nominum, cum tamen in re nulla sit compo-
mortale. Scd genus sig-nificat totum ut non sitio ; ita ctiam quidditatem rei simplicis, in
designatum et differentia ut designans, et qua non est compositio, designat per plura
definitio ut designatum', sicut et species, nomina, quibus subest in re pluralitas ratio-
quse difTerunt verbi gratia, corpus, secnn-
: num, et non diversitas rei. Et secundum
dum quod est pars animalis et genus ditTert, hoc ea quse ponuntur in deflnitione personae
ut Avicenna dicit, tract. V Metaph., cap. v. divinse, non sunt majoris simplicitatis quan-
Cum enim ratio corporis in hoc consistat tum ad rem quam ipsa persona, sed solum
quod sit talis naturse, ut in eo possint secundum rationem. Si autem consideretur
designari tres dimensiones si nomine cor- ; deflnitio secundum suam intentionem, sic
poris significetur res hujusmodi, ut in ea deflnitio non est deflnitum, sed ductivum in
scilicet' possint signari'^ tres dimcnsiones cognitionem ejus ct sic etiam definitio est
;

sub hac conditione, ut superveniat alia per- composita ex pluribus intentionibus, qua-
fectio quae compleat ipsani in ratione nobi- rum nulla prsedicatur de ipsa, nec e con-
liori, sicut est anima; sic est corpus pars verso, quia intentio generis non est intentio
animalis, et sic non prsedicatur de animali. deflnitionis; sed Iioc non est nisi secundum
Si vero nomine corporis significetur res intellectum qui adinvenit has intentiones; et
habens talem naturam ex quacumque sic non est inconveniens in divinis ponere
forma ipsara perficiente, ut possint in ea de- totum et partem secundum operationem in-
signari tres diraensiones; tunc corpus est etiam in propositione quse de
tellectus, sicut
genus, quia qusecumque
et significattotum : Deo formatur, subjectum est pars totius pro-
forma sumatur specialis, non erit extra hoc positionis.
per quod ratio corporis conditionabatur sed ; Adtertium dicendum, quod, ut ex prse-
tamen indistincte, eo quod non deterraine- dictis patet, essentia vel natura dupliciter
tur, utruin ex tali vel tali forraa dictam ra- potest signiflcari. Vel ut pars, ut signifl-
tionem habeat. Sed cum dicitur animatum, catur nomine humanitatis ct sic natura vel :

designatur forma per quam talera rationem essentia non potest prsedicari de persona in
recipit quamvis etiam aliquid plus recipiat
: recto, sicut nec humanitas de Socrate. Vel
ab aniraa quara rationeni corporis et ita : sicut totum, ut signiflcatur nomine hominis,
differentia est designans, et tunc species erit et sic prsedicatur de persona. Diciraus enim,
designatura. Sed verura est quod in compo- quod Socrates est homo. liic autem accipi-
sitis genus et differentia, quamvis non sint tur noraen'* secundum primura modum,
partes, tamen a partibus rei fluunt quia : prout est principium differentise et non dif-
genus fluit a materia, quamvis non sit raa- ferentia, sicut rationalitas, quse non posset
teria etdilfcrcntia aforma, quamvis forma
: poni in definitione hominis in recto, sed in
non sit differentia, scd fornia sit principhim obliquo; ut si diceretur, quod est animal
illius; et sic deflnitio composita ostendit rationalitatem habens vel aliquid hujus-
realera corapositionera. In simplicibus autem modi natura autem signata in rebus cora-
;

et prsecipuc in Deo, complectio* quse est in positis etiam realem differentiam habet ad
definitionenon reducitur in aliquam compo- personam, inquantura scilicet naturse fit ad-
sitionem rei sed solum secundum rationem
: ditio alicujus ut materiae demonstratse, per

* Parm. omittit « : scilicet. » — ^ Parm. : « desi- * hujusmodi. Unde quodcumque. » — Parm.

gnari. » —
Parm. ' : « compositio. » — " Parm. : « accipitur rationalis natura. »
 ;

DISIMNCT. WV, OII/V.SI. I. AI\T. I. :nn

i|uaiii iiatiiru ('oiiiiiiiiiiis ^«^noriH vrl ililln- cap. .sii, col. !Mi7, loco iiHliviiliii |io iiit iii-

riMilia^ individiialui'. Sod iii siiii|iru'iliiis, ol coiniiiiinicaliilo.

|)i-a>('i|»ii(> iii l)(>(), (iiMi iiiilla sil. aildilio mo- Ad scprnniini (lic(Mi(liiiii, (ptod siihHtaiilia
(uiidiiii) riMii, tioii «^sl n^alis diirciciilia na- dicilnr ipiatnor tiiodis. I ni» inodo Hiihslan-
liira', ul sic sinuillcala'. ad pcrsoiiaiii; scd lia iilciii csl ipiod csscnlia; cl sic siih.stanlia
.soliiiii (|iiaiiliiiii ail iiiodiiiii si^^iillcandi iiiviMiilnr iii oiniiihiis K''ii<'rihiis, siriil cl ch-

proplcr (piod cadil in dollnilioiio diviiia* per- sonlia;ct lioc sif^nillcalitr, iiiii (piaMilitr ( :

sona> iii oliiiipio. (Jiiid cst alhodoV (!«ilor. Alio iiiodo siKiiillrat

Ad (piarhiiii di('(Midiiin, ipiod ralionalc indiviihiiiin in p^'imi«m'(! snhslaiitia*, (piod dici-

dn|)licil(M' diciliir. (Miaiuloipic (Miiiii siiniiliir tiir siihstaiitia priiiia, vcl liy|)oslasis. Tcttio

slriclc cl propri(\ simiiikIiiiii ipiod ralio dicil iiioilo (liciliii' siihstaiilia sccutida. (Jiiatlo
quanulain oliuinhralioiuMU inli^llcclnalis iia- inodo dicititr suhstaiilia coimnunitcr prout
tura^ ut dicil. Isaac, (pu)d ralio oritur iii iiin- ahstrahit a sithslanlia |iritna ot .sucundu, ot
bra intcHi,u:(Milia>. (Jiiod palot o.\ hoc (piod sic suniiliir hic, ct jkm' inilividiiiiiii, ipiasi

slaliin iion ollcrliir sihi vcrilas, simI jicr in- pcr (lillcr(Mitiaiii trahitiir ad slaiiiliiin [iro

(piisilioiKMU disciirriMido iiiV(Miil ; ct sic ra- suhstantia [irinia ; siciit cutii (liciliir aiiinial

tionalo osl dilloronlia aniinalis, ct Doo non ralionalo morlalo, sif^Miilicat naturam
aiiimal
convcnit \wc anp^olis. Quandoipio siimitiir' animalis [iront ahstrahitiir ah omnibus spii-
pro «jualibct condiliono'' virlulis non iin- ciobns, (it [)cr dillcriMitiam additam Irahitiir
prossa^ in inatcria, ct sic coiivcnit llco, an- in dctcnniiiatam spccicin. (Jiiidam taincii di-
pclis ct hoininihus : uiulc cliain (Ircfj^orius, cuiit ([iiod siiinilur [)ro liy[)ostasi siihstanlia,
fioni. X in die Epiph., § 1, rol. 1110, t. 2, ot cum (lo rationc porsona; sit triplex inconi-
nominat anp^clum animal rationalc , ct municahilitas, scilicct qna privatur coinmn-
nionysiiis ctiam dicit, «piod scnsihih^ ct ra- nitas univcr.salis, ct ({ua [)rivatur coinmnni-
tionalc sunt iii aiis"clis snpcrcmincntcr
•'
tas parlicularis, quam hahct in dcnnitiono"
(jiiam iii nohis; et rationcm ctiain iiitcr ' totius, et qua privalur conununitas assump-
(livina noniina connumerat; et sic accipit tibilis conjuncli rci digniori, prout dicimus,
nocfins. quod natura humana non est persona in
Ad quintum dicendum, quod secnndum Christo ;
per nomen Iiypostasis tollitur ratio
Roctium natura nno modo dicitur unam- universalis et particularis, et pcr additionem
quamqnc rem informans specifica diffcren- individui tollitur communicabilitas assump-
lia; et ideo nomen naturae non nominat es- tibilis. Sed primum melius est, quiahoc non

sentiam absolute, sed secundum quod deter- potest tralii de significatione vocabulorum.
minatur ad aliquod genus vcl ad aliquam Et praetcreaadhuc remanet objectio, qualiter
speciem ct idco quia persona non nominat
: sumatnr substantia in defmitione hypostasis
substantiam subsistentem nisi in dotcrmi- cum dicimus, quod hypostasis est substantia
nato genere, scilicet intellectualis naturse, individiui.
ideo potius posuit naturam quam cssen- Ad octavum dicendum, quod, ut patet ex
tiam. dictis, persona non nominat intentionem,
Ad sextum dicendum, quod in individua- sed rem cui accidit illa intentio : et ideo non
tione, secundum quod est in rebus compo- nominat accidens, sed substantiam; nec hoc
sitis, est duo considerare : primumscilicet*, quod est individuum est differentia sub-
causam quae est materia, et
individuationis stantiae, qnia particulare non addit aliquam
secundum hoc in divina non transfertur et ; difTerentiam supra speciem. Sed tamen par-
secundnm, scilicet rationem individua- ticulare efficitur individuum per aliquod
tionis quae est ratio incommunicabilitatis, primipium essentiale, quod quidem in rebus
prout scilicet aliquid unum et idem in compositis est materia, et in rebus divinis
pluribus non dividitur, nec de pluribus est relatio distinguens; et quia essentialia
praedicatur, nec divisibile est, et sic convenit principia sunt nobis ignota, frequenter po-
Deo ; unde etiam Richardus, II De Trinit., nimus in defmitionibus aliquid accidentale,

^ Parm. liic et infra addit « communiter. » :

— natum.
* Parm. « cognitione. »
: * Cap. I et II, in quibus Deus dicitur « logos, »
' In cap. XV De cxl. hier.,
§ 3, col. 330, t. 1, ait quod ab interprete veisri redditur « ratio. »
Nicolai, ubi dicitur angelum humana forma des- ^ Parm. « id est. » — « Parm. « constitutiolie. »
: :

cribi, ob homiuis per rationalem scientiam domi-

 ; '

316 COMMENTITM IN LIB. I SENTENTIARUM.

ad siguificandum aliquid essentiale; et sic 4. Contra, qusecumque non conveniunt in
etiam nomcu individui ,
quod est nomen uuo genere generalissimo, non potest de
accideutis , pouitur ad dcsiguaudinu priuci- eis aliquid univoce dici. Sed Deus, cum non
pium sul)stantiale, per quod sit iudividuatio. sit in genere, non convenit cum crcatura in

Scieudum tamen est,quod de persona genere, nec in specie, nec in accideute, cum
dantur aliae defmitiones. Una est Ricliardi, subjectum esse non possit, ut Boetius pro-
IV De Trinit., cap, xvm, col. 941, qui corri- bat, lib. I De Trinit., cap. u, col. 1250, t. 2,
gens defuiitionem Boetii secuudum illum et sic de aliis. Ergo nec persona nec aliquid
modum ((uo persona dicitur in Deo, sic de- de Deo univoce et creaturis dicitur.
fmit persouam « Persona est divina; naturse
: 5. Praeterea, persona significat distinctum

incommunicabilis existentia, » quia ratio- in natura aliqua. Sed non est eadem ratio
nale et individuum et substautia nou pro- distiuctionis in diviuis, angelis et homini-
prie competunt in diviuis qnantum ad com- bus, quia in diviuis est distinctio per solas
munem usum uominum. Alia datur a Ma- relationes origiuis, in angelis per proprie-
gistris sic Persoua est liypostasis distiucta
: « tatcs absolutas, in liominibus utroque modo,
proprietate ad nobilitatem pertinente; » et ut dicit Richardus, IV De Trin., c. xui et
quasi in idem redit nisi quod haic sumitur
: XIV, col. 938. Ergo persona sequivoce dicitur
per comparationem ad proprietatera distin- de his.
guentem et cui substat persona, et illa SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
Boetii per comparationem ad naturam, ad persona dicitur de Deo et creaturis, non uni-
quorura utruraque persona coraparationem voce nec sequivoce, sed secundum analo-
habet. giam ; et quantum ad rera significatam per
prius est in Deo quam in creaturis, sed quan-
ARTICULUS II. tum ad modum significandi est e converso,

Utrum persona dicatur univocede Deo et sicut est etiara de omnibus aliis nominibus
creaturis. quse de Deo et creaturis analogice dicuntur.
Ad primum igitur dicendum, quod indi-
Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur viduura, quaravis secundura rationera no-
quod persona univoce dicatur de Deo et crea- rainis importet negationem quamdara, ta-
turis. Quantumcuraque enim aliqua diffe- men talis negatio fundatur super aliquam
rant, univoce convenire possunt in nega- rera^ scilicet super definitionem alicujus
tione aliqua; hoc quod est non esse
sicut principii distingueutis, in quo non univoca-
lapidem, univoce convenit Deo et homini. tur Deus et creatura. Et prseterea in defini-
Sed ratio personse consistit in negatione; tione personae non tantum ponitur hoc no-
estenim individua substantia. Ergo videtur raen, individuum, sed etiam substantia, et
quod univoce' Deo, et creaturis conveniat. qusedam aha quse Deo et creaturis univoce
quidquid pradicatur de ali-
2. Prieterea, convenire non possunt nisi forte diceretur :

quibus secundum unum noraen et unara quod persona est nomen accidentis, scilicet
rationera, univoce eis convenit. Sed noraen intentionis, et non noraen rei, et quod sub-
personse et definitio assignata convenit Deo stautia ponitur in definitione personse, sicut
et creaturis, ut patet per Boetium^ Ergo subjectum iii definitione accidentis, ut cum
vidctur quod uuivoce dicatur. dicitur : simum
nasus curvus. Sed hoc
est
3. Itera, si non dicitur univoce, aut dici- est contra intentionera Boetii, qui venatur
tur se.quivoce aut analogice. Sed non sequi- differentiara personse per divisionera sub-
voce, quia orania quse in defmitione ponun- stantise.
tur, non sequivoce dicuutur de Deo et crea- Ad secundum dicendum, quod, secundum
turis, ut ex dictis patot nec etiam analogice,
; Philosophum, III Metaph., text. 4, quorum-
quia nihil analogice dictura de Deo et crea- dara rationes nihil prohibet non uuivocas
turis, per prius est in creatura quara in Deo esse : unde sicut nomen personse non uni-
sicut hoc noraen « persona » quod a creatu- voce dicitur de Deo et creaturis, sed analo-
ris translatum est ad divina. Ergo persona gice, ita etiam et definitio.
univoce dicitur de Deo et creaturis. Ad tertium dicendum, quod hoc nomen

*Al. superflue additur « convenit. »

:
' Dc — « dislinctionem. »
duab. naturis, cap. iv, col. 1343, t. 2. ' Parm. — :
 ;

DISTINCT. XXV, UIM^'ST. I, AHT II 11 111, :h7

(I por.soiiii » i|iiaiiliiiii 11(1 icm .si^iiillcalain, Sni,i iio. - KcsiioikIim) (li<-«;iiiliiiii , i|ii<Hi

priii.s (4 viu'iu.s (vs| in j) |iiaiii iii <'nvitii' (;st (lii|)li>.\ iniiiiiiimitaH : Kcilicol n:i ol rulio*
ris', scd i|iiaiilimi ad iiiodiim siKiiillcaiuli (4 iiis. h.t dico comiimnihitoiii roi (|iiaiido uli-
im|iosilioii(Mii iioiniiiis ramiiiarins convonil i|Hi(l iiimni ct idcin mim(;ro convciiit plnri-
ci'(Mliii'is. Iins ; cl lalis commiiiiilas natiir.V noii «;st

(Jnailiim conccdinms. iiisi in divinis iicrsonis, iii;c aii^jna taliscoiM-

Ad (|niiitmn diciMidnm, (piod ralio por- iimnilaH ost in Trinilalc, iiiHi 0H.s<;iilia>, ul
Hona' impotlat distinclioiiom in romnmni (;ormn ipia; ad o.s.soiitiam pi;rtiiii;nl, ntattri-
iiiiiU^ alislraliiliir a (piolilK'! modo dislinclio- linloriiiii, cl opcralioiiiim, ct ii(;;.{arionimi, ot
nis; ol idco |)ol(;sl osso iiiia ralio aiialogico rolaliommi (;.s.s(;nlialiiiiii. Coiiimimitas antoiii
iii liis (]ua' divorsiinodo dislinyiuiiitiir. ralioms ost, .socimdimi (piam ^ pi;i'.soiia »
coiiimimis dicitiir iii Trinitato.
lloc aiit(;ni divorsiinodo a.ssif.,'iiatur a di-
AUTICIILUS III.
vorsis. tjuidam (;iiim diciiiit, (piod (;st coiii-

Utrii))} pcrsona stt commwic trihus iiuiuo sccimdum ralioiicm iicgatioiiis, co

j)crso/u's'K «luod in dcliiiiliono [lorsoii.i' cadit iiidivi-
duum, (iiiod dicil iiCKationom. Undo dicuiit
Ad lorlium sic proccditur. I . Vidcliir quod talis coinmiiiiilas rati(jnis, (]ua; ost ]Jor
(juod persoiia commuiic iii Trinitalc.
iioii sit iicj.^ationcm laiitimi, iioii facil uiiivor.salc.

Quid(iui(l ciiim conmumilor coiivcnil Irihus Scd lioc iion vidotur suriicions : (juia jior-
porsonis, siguilicat ossiMdiam, ct singulari- soiia do ratioiic sua non dicil ncgatioiiom
tor pruHlicutur, ui sapioiitia, boiiitas ct hu- tantum, scd ctiam positioiiem (]uamdara.
jiismodi ; iicc in ipso pcrsona^ distinguim- Uiido alii dicuiit, (]uod cst coinmuuitas
tur. Scd [icrsoiia pluralitcr pra'dicatur iu secuiulum ratiouem pro])ortionis, sicut dici-
Trinitalc, ct iu pcrsona Palcr ct Kilius dis- uius, (]uod sicut sc habct rcctor in civitatc,
tinguunlur. Krgo pcrsoiia uoii cst commuiio itu uauta in iiuvi; ct sic dicunt, (]uod i)cr-
in Triiiitato. soiia est commune* Patri et Filio, quia sicut
2. Praiterea, omiio communo quod est de Patcr se habct ut subsistens ad naturam
rationc alicujus sc habet sicut uuivcrsalc. diviuam, ita ct Filius.
Si igitur persona sit commuiie l*atri et FiUo, Alii dicuiit, quod est communitas secun-
et uoii sit extra ratiouem utriusque, quia duni rationem iuteutionis; sicut dicitur
aUas esset accideus, videtur quod sit uuiver- quod color et animal conveniunt in inten-
sale. Sed totum universale non est in divi- tioiie generis. Sed haec duo dicta in idem
nis. Ergo persona non esl communc. rcferuntur : quia communitas inteutionum
3. Si dicas, quod cst commune secuudum non est nisi secundum proportionem cora-
rationem, et uon secundum rera; contra. immis ad proprium, vel e contrario. Et hoc
Quia etiam in uuiversali non est eadem etiam non videtur sufficere quia persona :

ratio numero, ut eadem humanitas in di- non tautum nominat intentionem vel habi-
versis particularibus sed solum eadem sc- ; tudinem alicujus subsistcntis ad naluram
cunduiu ratioucm. Ergo videtur quod hoc corarauuem, sicut lioc noraeudsuppositum»
non impediat rationem universalis. vel « particulare )> vel aUquid liujusmodi;
4. Praeterea, iUud quod de se habet ra- sed magis nominat illara rera cui accidit ta-
tionem incommuuicabiUs, non potest dici Us inteutio unde communitas personae in
:

coinmuiie, quia hsec sunt opposita. Sed per- divinis non potest esse secundum corarau-
sona habet rationem incomraunicabiUs. Ergo nitatem taUs habitudinis vel intentionis ; sed
non potest dici communis*. Ergo videtur ista communitas est, qua hoc nomen (( sup-
quod non possit esse communis. positum » commune est tribus personis.
Contra est quod in Liltera dicitur ab Au- Et ideo aUter dicendum, quod pra-ter has
gustino. comraunitates est ibi communitas rationis **

Praeterea, nihil potest connumerari aUcui fundata iii re". Sed ratio fundata iu re est
nisi in eo quod est commune utrique. duplex quia quaedam est communis, sicut
:

^ Parm. addit : « unde est in illis analogice. » — aliquo modo includnntur in communitate perso-
» I Summx theol., qusest. xxxvi,
Parm. art. i. — ^ nse. » — ^ Parm. addit : « sicut dicimus (juod ratio
omittit : « Ergo non potest dici communis. » — animalis est commuuis homini et asino. »
* Parm. : « communis. » — = Parm. addit « quse :
 : ;

318 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

ratio aiiimalis, et qutedam est spedalis, si- communem, sicut Socrates est incommuni-
cut ratio homiuis. Sic etiam cst in divinis, cabilis, et tamen ratio individui vel intentio
quod cum realiter sit ibi rclatio, est ibi coni- communis cst, sicut e contrario intentio
munis ratio relationis. generis designatur ut particularis, quando
Itein cum realitcr sit ibi patcrnitas, est ibi contrahitur ad hoc genus similiter etiam :

specialis ratio paternitatis realiter : unde re- ratio personae, inquantum pcrsona est,
latio est communis patcrnitati ct filiationi, quamvis non nominet intentionem % tamen
sicut rclatio communis in rationibus specia- est communis, eo quod non dicit specialem
libus. Non tamen ex hoc sequitur quod rela- rationem distinctionis, sed generalem sicut :

tio sit universale ad paternitatem et fdiatio- etiam individuum vagum, ut aliquis homo,
nem : quia omne universale est secundum est aliquo modo commune, prout non dicit
aliud et aliud esse in suis inferioribus, sed hanc vel aliam rationem individuationis,
in divinis non est nisi unum esse, unde idem sed individuationem tantum in communi.
esse relationis est in paternitate et filiatione
unde communis ratio in divinis non potest ARTICULUS IV.
distingui per esse, sed solum per speciales
rationes. Et ijide est quod nihil unum se- Utrum tres personse possint dici tres res.
cundum specialem rationem potest numero
multiplicari in divinis. Ita dico de persona Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
quod persona in divinis sig-nificat communi- quod tres personae non possiut dici tres
ter rationem distincti subsistentis in tali na- entes, vel tres res. Quidquid enim absolute
tura, et Pater significat relationem distincti praedicatur in divinis, hoc singulariter de
speciali ratione subsistentis in natura com- tribus praedicatur. Sed ens et res dicuntur
muni, et simihter Filius et inde patet quod : absolute. Ergo, etc.
persona secundum rem non est communis 2. Prseterea, sicut est una deitas Patris et
Patri et Filio : quia non est numero una Filii, ita unum esse et una quidditas. Sed
persona utriusque, sicut una numero essen- una quidditas et unum esse non dicitur nisi
tia sed sicut habens rationem communem
: unus Dcus. Ergo eadem ratione non debent
est communc habentibus rationes speciales tres personffi dici tres entes vel tres res
et proprias in quibus distinguuntur nec , cum nomen entis imponatur ab esse, et
tamen est universale quia non est secun- : nomen rei a quidditate, ut dicit Avicenna,
dum aliud et aliud esse in Patre et Filio. tract. VI Metaph., cap. v.
Ad primum dicendum quod per-
igitur ,
3. Item, Pater et FiUus non distinguun-
sona non est communis communitate rei, tur nisi relationibus. Sed relatio, quantum
sicut essentia et ideo quamvis secundura
: ad respectum, quo distinguit, non habet
rem non difTerat ab essentia, non tamen si- quod ponat aliquid. Ergo videtur quod ex
gnificat per modum essentiae; et similiter hoc quod relationibus distinguuntur, non
cum quod Pater distinguitur a Filio
dicitur possunt dici tres entes, vel tres res.
in persona, non intelligitur quod sit distinc- 4. Praiterea, Damascenus, lib. Fid. orth.,
tio in ratione communi persona;, sed solum dicit, quod tres personae re non difTeruut,
in ratione speciali, quee est ratio Patris. sed ratione et cognitione distinguuntur.
Ad secundum dicendum, quod persona Sed quaecumque distinguuntur sola ratione,
non de ratione Patris, si proprie accipia-
est non sunt tres res. Ergo, etc.
tur quia in divinis non proprie est deflni-
: Contra, Augustinus, lib. 1 Dedoct. christ.,
nitio, sicut nec genus et species. Si tamen cap. v^ col. 21, t. 3, dicit « Res quibus :

in hoc non fiat vis, tunc dicendum quod si fruendum sunt Pater, et Filius, et Spi-
cst,
sitde ratione Patris, non tamon est secun- ritus sanctus. » Ergo, etc.
dum aliud esse in Patre ct Filio*. Praeterea, quaecumque realiter distin-
Et per hoc patet solutio ad tertium. guuntur sunt plures res. Sed Pater, et ¥i-
Ad quartum dicendum, quod quamvis id hus, et Spiritus sanctus realiter distinguun-
quod est persona, sit incommunicabile, nihil tur. Ergo, ctc. Probatio mediae. Sicut ratio
tamen prohibet intentionem personai esse sapientiae est in Deo, ita ratio paternitatis

^ Parm. addit : « et ideo non est commune eis tantum. » « —

Parm. addit incaute : « particula-
per modum universalis, sed secundum ralionem rem. » ' —
Parm. « cap. iii. »:
 niSTINCT. XXV, I.HMIST. I, AIIT. IV. :iv.)

roalitrr. Scnl proplor nvilcni liiliotinii sii- |>liinililor ox forma sum, «nd nx «iipposito,
picMiliii^ tliciliir Doii.s nmlilor Kapicris. KrK<) prout ost adjccliviiiii \(l parlici|>iiiiii. SimI
(^l eiKlom raliono dicoliir rralilcr {'alcr : iioiiicii rri iiiipoiiiliira (piidditalo vcl rorma,
cr^o nvilihM" rclaliis cr^o v\ rcaiilcr dis-
: ipia' polcsl oHSc cl ahsdliila cl rclata : ot
rnicliis : tpiia Ikcc iiniccm pcr si> coiisd- idco polcst pliiralihM' pr.cdicari , (piamviM
(pamliii'. sccuudiim iioiiicii ad arnid iioii rclcr<itiir :

SoMiTio. - U(Vspoii(l(^o (li('(Mi(liim, (piod, ipiia ad ralioiicm rci accidil ahsolntum vcl
scciuidiim Avicciiiiam , iil siipra dicliim rclaliim, siciil auimali accidil ipiod sit ra-
osl', lioc iiomiMi (( oiis » vi (( n^s » dincniiit tioiiali; cl irralioiiaN^
.sociiiidiim (piod csl duo coiisidcraro iii iv, Ad .sccuuduiu dicciidiim, (|iiod (piamvi.s
scilicct (piiddilahMU ol i'alioiicm cjus, ct sit uiium osso sicut vA (hTilas, laiiHMi oiis ost
(isso ipsius; ol a ipiidditah^ sumitur hoc adjiu-tivum ot Dous ost suhstaulivum : uiido
uouiou (( ros. )) Kt ipiia (piiddilas polost, noii ost oadom ratio. Si aiitiMU [lor ipiiddita-
liah(M'(^ osso, ot iu siuf;ulai'i (piod csl oxlra t(Mu iut(!lli,i<itiir nr»u soliim ratio' ahsolula,
auimam ot iii auiiua, socuuduiu ipiod (>sl .sod ralio vol iiilculio cuJusciuiKpio V(;l suh-
ai»prohousa ah iuloiUu-tu ; idoo uouumi r(>i stautia', vol accidoutis, vol rolalioiiis; sic in
ad utruuKpio so hahot ot ad id (luod ost iu : diviuis (piamvis sit una (]iiid(lilas ahsoluta,
auiiua, prout ros dicitur a roor roris, »
(( )> (( tamou suul plurcs raliouos rolatiouiiiii rea-
ot ad id (piod ost oxlra auiiuam, proul ruuu, ctita i^lun^s (piidditatcs (pioilamuiodo;

(( rcs » dicitur (piasi ali^piid ratum cl iir- (juamvis hoc uou possit pro[)iic coucodi :

luuiu in uatura. Sod uomcu oulis suiuitur (piia (piidditas, et cssontia, ot doliiiitio est
ab esso roi : ot ideo cum uuum ol idom sit simplicitor tautuiu suhstautiarum ut pro- ,

esse trium porsouaruui, si ens sumalur hat Philosophus, VII Metnph., et iude est
suhstaulivo, nou potcst pluralitor pravlicari (piod iKMU^Mi rci pra?dicari pote.st pluraliter
dc trihus pcrsouis : quia forma a qua iiu- ct siugularitcr.
pouitur, scilioct cssc, non mulliplicatur in Ad tcrtium dicendum, quod rclatio quam-
eis. Si autom suniatur participiaUtcr ct vis non ponat cx illo respectu aliquid ah-
adjcctivo, phu'aHtor prsedicari potest
sic : solutum , tameii ponit relationis rationem
quia luijusmodi rccipiuut numcrum a sup- reaUter in Deo cxistentem : et idco ex hoc
positis, et uon a forma significata, ut dic- potcst dici res, et ex pluribus relationibus
tum est*. Sed quidditas sive forma, a qua oppositis plures res.
sumitur nomen rei in divinis, consideratur Ad dictum Damasceni responsum est su-
dupUciter. Aut ut forma ahsoluta, ut essen- pra, dist. n\
tia vel deitas et hujusmodi, quai nou muUi-
pUcantur in diviuis unde et nomen rei, :
EXPOSITIO TEXTUS.
quod a taU forma sumitur, pUiraUtcr non « Quibusdam videtur quod nomine per-
prsedicatiu% sed singulariter; prout dicitur sonae significetur essentia. » Ista opinio
quod Pater et FiUus sunt una res. Est etiam erronea est; quia si essentia ct persona
in divinis quajdam forma relativa, ut pater- omuino idem significant ct quautum ad
nitas, quaj secuudum rationem non soUim modum significandi et quantum ad rem
in inteUectu existentem, sed etiam extra, significatam , dicimus tres
oportet, sicut
est aUa a fiUatione. Unde secundum quod personas, ita dicere tres essentias; aut si
ah hac relatione sumitur nomen rci, res hoc est falsum, et illud. Sicut enim expo-
pluraUter praedicatur, ut sint ibi pUu-es tales nunt Tres personge, id est tres habentes
:

formae rclativaj et secuudum hoc dicimus, :

iUud commune, quod est persona; ita pos-
quod Pater, et FiUus, et Spiritus sanctus sunt suut exponere Tres essenti», id est tres
:

tres res, non tantum in anima, sed etiam ex- hahentes illud commune quod est essentia.
tra animam, habentes firmitatem in natura. Nec potest dici quod hoc dictum est propter
Ad primum ergo dicendum, quod nomen instantiam haereticorum quia ad id quod :

entis nuUo modo sumitur ab aUqua rela- falsum est concedendum, nulla necessitas
tione, sed ab esse quod ahsolutum est sim- cogere dehct. Et praeterea, cessante necessi-
pUciter in divinis et ideo non prsedicatur : tate, debuit ille modus loquendi cessasse.

^ Dist. II, q. I, art. 3. -- » Dist. xxii, q. i, art. \. glossatur, ratione, id est relatione; et dicitur relatio
— ' Parm. : « natura. » — * Parm. addit « ubi : ratio per comparationem ad essentiam. »
 :

350 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

t}uadam tameii necessitate, ul supra
« FiUo dicitur esse subauctoritas. Ergo, etc.
dixit Augustinus, translatum est hoc no- Est diccndum, quod cum gradus impor-
men, ut pluraliter diceretur, trcs personae. » tct ordinem dignitatis, et ^ sub » et su- «. ((

Videtur hoc nihil esse quod dicit quia cum : pra, » in divinis proprie gradus non polest
plurale non sit nisi singulare geminatum, concedi unde dicitur in Glossa Exod., xx,
;

non potest aliud esse sig^nificatum in singu- 2(5, super iUud IS^on ascendes pcr gradus
:

lari quam in phn-ah. — Sed dicendum, quod ad allare meum ; per gradus ad altare as-
in ratione nominis tam in singulari quam cendit, qui FiUum minorem, Patrem majo-
in phirah hypostasim significat : sed propter rem facit, Augustinus autem large gradum
identitatem secundum rem hypostasis et pro ordine accipit , sicut causam pro princi-
essontiffi in divinis persona potest poni pro pio. Subauctoritas autem non invenitur a
essentia in singulari, non autem in plurali, sanctis in FiUo posita unde non invenitur :
*

quia repugnat unitati essentiae unde ista : propric csse dictum.

distinctio quam Magister ponit, magis at-
tenditursecundum usum nominis quam
sccundum diversam significationem ejus. DISTINGTIO XXVI. .
Ideoque Augustinus, causam dictorum
((

discernens, dicit tres personas esse unam De proprietatiby.s personarum , sed prius de hoc
essentiam, vcl ejusdem essentise. » IIujus nomine hypostasis. »
((

ratio est, quia essentia et persona possunt

considcrari secundum quod sunt idem re in Nunc de pi'oprietatibus personarum, quas fre-
divinis, et sic dicimus tres personas unam quenter in lioc tractatu conimenioravimus, aliquid
essentiam ; et secundum quod ratione diffe- loqui nos oportet. Sed primum audiamus quid de

runt, et dicimus eas esse ejusdem essen-

sic hoc nomine hypostasis » Hieronymus dicit. Ait
((

tise, non tamen ex eadem essentia quia :

enim sub hoc nomine venenum latere; sed hoc
dicit secundum quod hsretici eo utebantur ut
haec preepositio ex » denotat habitudinem
((

simplices seducerent, scihcet pro persona et pro

causai efficientis, vel materiahs scd in ge- ;
essentia; ut sive diceretur una tantum hypostasis,
nitivo potest intclUgi habitudo cujuslibet
sive tres, minus peritos ad inconveuiens deduce-
causaj. Et quia essentia se habet ad perso- rent : cum non erat hoc nomen ita apud Catholi-
nam per modum causae formaUs, ideo di- cos vulgatum, nec ita ejus signilicatio determinata,
cuntur personae unius essentiae non ex , ut modo. Et ideo Hicronymus dicit, hoc nomiue
essentia una. « Ut hic personai nomine pro- uon utendum fore sine distinctione vel exposi-
prietas personae intcUigatur. » IIoc non tione, tunc sciJicet quando cum haereticis conten-

dicitur quantum ad proprietatem significa- debatur, ita scribens, De fi.de cath. ad Damasum

tionis, sed quantum ad identitatcm rei :

papam, epist. lvii, § 3, col. 3o8, t. 1 Ab Aria- : ((

norum praisule, hypostaseon novellum nomen, a

quia in Dco idem est proprictas distinguens
me homine Romano exigitur. Interrogamus, quid
et persona distincta * et ideo nomen per- ;
tres hypostases arbitrentur inteliigi. Tres personas
sonae pro proprietatc poni potest, et com-
subsistentes, aiunt. Respondemus nos ita crcdere.
munitcr variatur acceptio hujus nominis Non sufficit eis sensus. Ipsum nomen efflagitant,
persona in iUis locutionibus quia cum dici- :
quia nescio quid veneni in syllabis latet. Clama-
mus aUa cst pcrsona, vel plures personffi,
: :
mus : Si quis tres hypostases, id est tres subsis-
significatur persona ut numerata et dis- tentes personas, non confitetur, anathema sit. Si
tincta et ideo convenicnter accipitur pro
; quis autem hypostasim ousiam intelligens, non tri-
hypostasi. Sed cum dicitur, aUus est perso- bus personis unam hypostasim indicit, alienus a
Christo est qui scihcet tres liypostases dicens sub
naUtcr^ persona vel pluraUter, significatur :

nominc pietatis tres naturas conatur asserere. Suf-

ratio distinctionis, ct hoc convenientius apta-
ficiat nobis dicere unam substantiam, et tres pcr-
tur ad proprietatem.
sonas, perfectas, ajquales, taceamus tres liyposta-
Non est prorsus aliquis in Trinitate
((
scs, si placet. Nomen hoc non bonae suspicionis
gradus. Contra. Augustinus, IX Confess. est, cum in eodem verbo sensus dissentiunt. Aut
Pater et Filius non difTerunt in substantia, si reclum jiutatis, tres hypostases cum interpi^eta-
sed tantum in gradu. tionibus suis debere nos dicere, non negamus; sed
Praeterea, (( sub » denotat gradum. Sed in mihi credite, venenum sub melle latet. Transfigu-

< Parm. addit : « secundum rem. » — > Parm. ?ub. » _ 4 Parm. : « videtur. »
omittit : « personaliter. >> — ' Parm. : « secundum
 :

niSTINTT. XXVI, .'{21

r<lt oiiilU S<i rtH(/(7»s Sdttiiiir in iiniiiliiin liins. » aiiii~>oiiil('. Sv.i laiiii'11 iiiiiiii< qiiod ili< iliir (1<: iJco,

II Coiiiilh., \t, 11. Ilis vimIiih iinii iii<K.il iili'ii<ltiiii .scclllidtiiii Mihst.iiiliaiii dii itiii. Diritiir ointii ail

v.s»n luitiiiiin liv|i(isliisiH; scil liii'ri'licii!t ito |iravi< iiliqiiiil, iticul Piitor iiil I' iliiini, ol Filiiin ud Pulnriii

iisos imtoiuiit, i-oiili-.i (|iioH eauti<lii opu» (>nil in (piiid iiiiii tini aci-iilotit«, qiii.i i!t illi! Heriip'fr fnt

(lisliiiclidtic ^igiiiriciilidiiis; iili(i(|iiiii silii ciuiliadi- Palcr, cl islc sciiipiT osl Filiiis, i-t iUi Mrnipor,
ccrcl, qiii sniitM lics li\iioslascs ((iiililcliii'. qtii.i M-iii|icr naltis ost liliiiH, nec cn-pil iitiquiilii

cs.ti) FiliiiH. (juod Hi /iliqiiaiido chhi; (uj;piitiM;t, atlt

aliqiiaiidd dcsiiicict ossc l''iliiis, sociiiidiiin aroidcrul

Ih' pro})ricta(iliiis pirsonariim, et de noviinihus
dicoiclur. I'^l (pii.i Pator noii dicitur Palor, tiisi «x
airitin riliitiviit.
co quod est oi FiliuH, (!t FiliuH lum dicitur Filius,

.latn (ic iiitiiirictaliiitis iicrsoiiaruni viilfainus nisi (!X eo (piod hahirt Patri;ni , iion Hecuiidiiiu

qiia' cliaiii iiolioncs sivc iclalioncs iii Sci'i|iliiia suhsl.-inli.ini li.ci-. dicuntiir, scd ad itivic(!iii inti di-

ploninuiuc ilicunliir, in illa sancla Trinilalc, (iua; ('iinltu'; 110(1110 taiiion s(;i;iiii(liiiii acciiloiiH, quia et
ideo a iioliis ropclilur, ul cordi noslro lenacius qiiod diciliir Pater, otquoil dicitiir FiliuH, u'l(!i-nuni

iiiri|;;atiif. Ait Auguslinus ', iu lih. l)e fide mlVc- alipu! iii(-(iiiiiiiut.tiiilo osl eis. » Kcce apot-lo liis sor-
truni, cap. t, t; (i : k Aliud cst gctniissc (lu.itu iia- his ostondittir, (pia-dain di(-i dc Deo Hociiiidiiiii
liini cssc, aliud(jiio osl iirocodcro (itiatii ^cnnisso suhstantiatii, (piiodain sociindiiin rclaliononi, iiihil

vol iialiiiu esse. Unde uiauilesluiu est quod alius tanieii secundum accidons. Ostcnditur otiaiii pro-
esl 1'alor, alins Filius, alitis Spiriliis sanclns. » Kl priotas Patris osso. ([tiod lialict Filiiiiii, ot |it-opriotii»

oap. 11 ^ : « Ksl ol propriuin solius 1'alris, non Filii qtiod haliot Palroiii. hhuKpic ('iiiii dixit a-ter-

quia nou ost natus ipso, sed quia ununi Kiliiiin nutn et inconiniulahilc esse qnod Puler dicitiir, ot

genuerit; propriunupie solins Filii, non quiu ipse qtiod Filitts diciltit-, ila inh^lligi voliiit; id est, pro-

non gonnil, sod qnia ilo 1'alris ossonlia naliis osl; priclas ipia Pator cst Patcr, ol propriotas qu.i Filius

proprinin vero Spirilus sancli osl, non quia iioc ost Filiiis, a'torna est et incoinniutahilis: qui;i et

ualus ost ipse, nec genuit, sed quia solus do Palre Pater seiupor estPaler, et Filius semper Filius. Unde
Filioipic proccdil. Kcco lirovitor assif;navit tros
)> ot Ililaritis, propi-iclatos persoiiaruni assignans iii

propriolalcs Iriutn pcrsonarutn, quaruin una non lih. Ml Ik '

Triiiit., § 23, elc, col. 4i7, t. 2, ait

esl alia. Iloc oniin signilioavil cum dixil « Aliud : « Si semper proprium est quod semper est
Patri
est genuisse (piain natuin esse, aliudque proce- Pater, necesse est sempcr F^ilio proprium esse ut
dere; » id est, alia propriolas sive notio, cst ge- semper sit Filius. Uhi ciiim semper Pater est, sem-
ueratio, ot alia nalivitas, alia proccssio, qua; aliis per et Filius est. Ergo qui non semper Patcr est
nouunibus dicnntnr paternitas, iiliatio, spiratio. non semper genuit. » Item in eodem « Nato Deo :

Has proprictatcs dcsignant nomina persouarum, mauifestum est proprium esse, quod Filius est. »
scilicet Pater, Filius ct Spirilus sanctus, qufe rela-
tiva sunt et ad se inviccui dicuntur, quia notant Qua''e dicatur esse proprium Unigeniti quod est
relationes, quse non sunt Deo accidentales, sed in Filius Dei, cum etiam homines sint fiUi Dei.
ipsis personis ab aHerno sunt immutabiliter ut ,

non modo appellationes sint relalivai sed etiam , Hic qua^ritur, quomodo dicatui" propriiun nato
relationes sive notioues, in rebus ipsis, scilicet in Deo quod est Dei Filius, vel genitus ex Deo, cum
personis siut. etiam homines lilii Dei dicantur et sint, secunduna
illud psalm. lxxxi, C : Filii excelsi omnes, et ad

Quod non omnia secundum

quce de Deo dicuntur Moysen de populo Israel Dominus ait, Exod., iv,
substantiam dicuntur qucedam mim secundum :
22 Filius meus primogenitus Israel. Sed magna
:

relationem dicuntur, nihil tamen secundum acci- est distautia. Homines enim iilii Dei sunt factui'a,

dens. uon nativitatis proprietate; Deus autem Filius

origiuis proprietate Filius est, et veritate nativi-
est, non omne quod dicitur
Quocirca sciendum tatis, non factura, vel adoptione : et quidem
illi

de Deo, secundum substantiam quia qusedam

dici : ante sunt quam iilii Dei sunt; iiunt enim non filii,

dicuntur secuudum relationem, quse non est acci- nascimtur iilii Dei. Unde Hilarius sohun Deum
dens, quia non est mutabilis. Unde Augustinus, natum originis proprietate, Dei Filium ostendens,
in V lib. De Trinit., cap. v^, col. 913, t. 8, ait : inter ipsum et homines filios Dei evidentissime
« Nihil inDeo secundum accidens dicitur, quia distinguit, in lib. XII De Trinit., § 13, col. 440,
nihil ei accidit. Nec tamen omne quod dicitur, se- t. 2, ita dicens : (( Vero Deo Patri, qui ex Deo
cundum substautiam de Deo dicitur. lu rebus nascitur vere Filius est. Et nos quidem filii Dei
creatis atque mutabilibus, quod non secundum sumus, sed per facturam. Fuimus enim aliijuando
substantiam dicitur restat ut secundum accidens filii iracundice: sed filii Dei per adoptionem eiFecti

dicatur; in Deo autem nihil quidem secundum sumus, potius (juam nascimur; et (juia omne
accidens dicitur, quia nihil in eo mutabile est aut (juod fit antequam fiat, non fuit, nos cum filii

' Liber De fide ad Pelrum Fulgentio restituendus — 3 Parm. : « c. iv. » — ->

Parm. : « lib. XI. »
est, apud quem citata leguntur col. 673. — " Col. 673.
VII. 21
 ;

35-2 COMMENTnM IN LIB. I SENTENTIARUM.

non fnisseraiis efficiniur. Anto enim lilii non era- nomine i-elative dicitur :eademquc relatione di-
mus , sed per gratiam facti snmns; non nati citur Spiritus sanctus et donum; licet ipsa relatio
neqne generati, sed acquisiti : acquisivit enim nos non appareat in hoc nomine, Spiritus sanctus, sicut
Deus sibi, et per hoc dicitur nos genuisse. Ge- in hoc nomine, donum. Unde Augustinus, in V hb.
nuisse enim Deum lilios, nunquam cum proprie- De Trinit., cap. xi^, col. 919, t. 8, ait : « Spiritus
tatis siguificatione cognoscimus dici. Ex adoptione sanctus, qui non est Trinitas , sed in Trinitate
enim homo factus est filius Dei, non ex genera- intelligitur, in co quod proprie dicitur Spiritus
tione, neque ei proprietas est, scd nuncupatio; ac sanctus, relative dicitur, cum et ad Patrem, et ad
per id non vere lilius est, quia nec proprie natus Filium referatur : quia Spiritus sanctus, et Patris,
dicitur, nec semper fuit filius. Unigenitus autem et FiUi Spiritus est :sed ipsa relatio non apparet
Deus nec fuit aliquando non Filius, nec fuit in hocnomine. Apparetautem cum diciturdonum
aliquid antequam Filius, nec (piidqiiam ipse nisi Dei. Donum est enim Putris ct FiUi, quia et a
Filius ; atque ita qui semper est Filius, nascibili- Patre procedit et a Filio. Ergo Spiritus sanctus
tatis proprietate ac veritate Filius ejus est solius ineffabilis quajdam Patris Filiique communio est.
qui genuit ; et ille tantum qui genuit , Patcr Et ideo fortasse sic appellatur, ut jam diximus,
ipsius est; quia sicut ille Filius origine, ita ille nec iterare piget, quia Patri et Filio potest eadem
Pater generatione. » appellatio convenire. Nam hoc ipse proprie dici-
tur quod illi communitcr quia etiam Pater :

Quod homo dicitur Filius Trinitatis, et Trinitas spiritus, et Filius spiritus, et Pater sanctus, et
potest dici pater hominum. Filius sanctus. Ut ergo ex nomine quod utrique
convenit, utriusque communio significetur, voca-
Homo vero, qui filius Dei est factura, non tan- tur donum amborum Spiritus sanctus. » Ecce
tum Patris, sed et Filii et Spiritus sancti filius est, habes ,
quare Spiritus sanctus proprie dicatur
id est totius Trinitatis, et Trinitas ipsa pater ejus donum, et quod donum, sive
relative dicitur sive
dici potest. Unde Augustinus, in V lib. De Trinit., Spiritus sanctus, et quod nomen sibi proprium
cap. XI ', col. 919, t. 8, dicit : « Non potest dici tenet quod communiter Patri et Filio convenit,
Trinitas pater, nisi forte translative ad creaturam sed divisim. Et est seiendum quod cum Pater vel
propter adoptionem liliorum. Quod enim scriptum Fihus dicitur spiritus, sive sanctus, neutrum re-
est, Deut., vi, 4 Audi Israel : Dorninus Deus tuus,
: lative dicitur, sed secundum substantiam.
Deiisunus est; non utique excepto Filio, aut Spi-
ritu sancto, oportet intelligi qnem unum Domi- :
An Pater, vel Filius, vel Trinitas ipsa, possit dici
num Deum nostrum recte dicimus etiam patrem Spiritus sanctus.
nostrum per gratiam suam nos regenerantem. »
De hoc etiam Hilarius, in VI lib. De Trinit., § 30, Hic quseri potest, utrum Pater, vel Filius, vel
col. i81, t. 2, ait « Onmibus per fidem Deus
: etiam ipsa Trinitas, possit dici Spiritus sanctus,
pater est; quibus est pater per eam lidem qua sicut disjunctim dicitur et spiritus et sanctus.
Jesum Christum Dei Fihum confitemur. » Ecce De hoc Augustinus, in V lib. De Trinit., cap. xi,
ostensum est, quare proprium dicatur esse Dei col. 919, t. 8, sic ait : « Trinitas nuUo modo potest
nati quod Filius cst quia scilicet ipso solus natus
: dici Filius. Spiritus vero sanctus potest quidem
proprie dicitur. Unde Hilarius, in lib. III De Trin., universaliter dici secundum id quod scriptum
§ H, col. 82, t. 2, ait « Dominus dicens, Joan., : est, quoniam Deus spiritus est. Itaque Pater, et
xvH, 1 Clarifica Filium tuum, non solo nomine
: Filius, et Spiritus sanctus, quoniam unius Deus
contestatus est se esse Filium, sed et proprietate. est, et utique Deus sanctus est, et Deus spiritus
Nos filii Dei sumus, sed non talis hic Filius. Hic est*, potest appellari Trinitas et Spiritus sanctus;
enim verus et proprius est FiUus origine, non sed tamen tunc Spii'itus sanctus relative non
adoptione; veritate, non nuncupatione; nativitate, dicetur, sed secundum essentiam quia proprie :

non creatione. » Spiritus sanctus, qui non est Tiinitas, sed in Tri-
nitate, dicitur relative. »

Quod Spifitus sanctus proprie dicitur donum Dei,

quia proprietate est donum, ut Filius nativitate Quidam, putant, Spiritum sanctum non dici relative
et utroque modo dicitur relative, secundum eam- ad Patrem et Filium, quia non vicissim respondent
dem relationem. sibi vocabula ; sed falso.

Ita etiam de Spiritu sancto dicendum est, qui Quidam tamen putant, Spiritum sanctum, vel
proprie dicitur donum Dei, cum tamen et alia donum, non dici relative ad Patrem vel ad Filium.
plura sint dona Dei. Sed Spiritus sanctus ita pro- Si enim, inquiunt, hsec relative ad se dicuntur,
prietate immutabili et a?terna donum est, sicut suis invicem sibi respondent vocabulis ; ut sic ut
Filius proprietate est Filius. Eo enim dicitur do- dicitur Pater, Filii Pater, et Filius Patris Filius;
num quo Spiritus sanctus; et utroque utique ita dicatur Pater Spiritus sancti, vel doni Pater;

< Nicolai : « c v ; » Parm. : « c. iv. » — ^ Parm. : « c. xii. » — "*

Al. omittitur : « et Deus spiritus est. »
 ;

iisTiNCT. XXVI, Qv.vsy. I, Ain. I

m
(«I S|iirihis MnnclUA, vcl ildiiiiiii, IVitiiM ^piritim vi'l dicniidi iiinilititi i|ii.iitliiiti ,'ii| trid, Hciljcol
(Idiiiiiii Mod iiDii ilii t<st iiiiiinltiis rrliilivid. Noii
: iii
qiini! iiiiii |ii'.i'dicaiiliir siibHtimlialitor, m\
niiiii iiiiiiiiii (|iiii' ri'liilivi> liiiuMliir, siiit ml si> iit-
rrlalivn, iif (|ii(ii| itnn |.t'.i>ilii'aiiliir acci-
\ iri>iii n>H|iiiiiili<Ml viiraliiili'^. I miIi> AiiKiiHlitiiis lni-
ilniliililcr, <'l (|ii(hI ituii iir.rilicintiir tom-
iiiMi rliiloMS ii|iiMiiiMrMi, IM V lili. th! Trinit..
ciil. IMII, H
piinililcr, .scd ab .'rlrriii), <>t coiifliinat per
i'ti|i. \ii, I. : II Niiti li> iiiiivfiil, iiniiiil,
aiicliititalciii saiicfoniiii, ilii : « (iiincirca
i|iiiiiiiiiiii (li.viiiiiis S|iititiitii sitiiiliitii iiiui i|isiuti

'ri'iiiiliil(>iii, .scii niiii i[iii i>sl iit 'Ititiitiiti', ti-liilivi'

.scioiidiim (vhI, iiuii (iiiiik! (jiiud dicitiir ili;

(lUu; licot 11(111 ci n>s|)iiii(i(M( vici.s.siin vdCHlxtlutti Doo, dici sociiiidiitii subst.iiifi.iiii. ><

ojus iiil ipicMi ri>ri>i'liti'. niciiiius ctiiiii S|iiiiliiiM « llic (|n.'rritiir, (piuiniiili» dicafiii' prupriiiiu
.saiiclitiii l*iiliis, scil iiiiii vicissitii (licinnis 1'iiticMi lialo Di'o, (|ilud ost D(;i liliiis. » llic i'(:iiiovol
Siiiriliis siiiicli, iic KiJius ojus iiit^^llinaluf Spiritiis primo diibitafioiios : ot primo (iii.iiifiiin ad
saiicliis. Ilciii iliciinits S|iii'itiitii Siittctiitii Kilii, scil
propriofatom [''ilii; socuiido (jii.iiifiiiii ad
noii (liciiiiiis Kiliittii Spiiitiis siincli, iic l\itci- cjiis
jirupriolatciii Spirifiis saiicfi, ilii : « ll.'ioti;itu
intclli^atiii' Spiiilits siiiictits. Iii niiiltis (>niiti iclii-
do Spirifii saiicfo dicoiidiim ost. » l'!t lia'C
livis lutc c(»tiliiif;it iil iiiiti itivcniatui' vocuiiulutii
dividilur in diias : iu jiriiiuiromovot dubita-
quo silii vicissiiu rcspoinlcaiil. Citiii crp» diciiiiits
tiotiom: in sccunda oxciudit errorom, ibi :
iloiutm Piilris cl Kilii , noii (juidoiu possuiuus
dicorc Palroni doiii aul Filiuiu doni ; sod ul Iin!c
« Quidam tamen putant, Spiritiim .sancfum
vicissiiu rcsp(»ndcanl, dicinius doiutni donaloris ol vol donum tion dici rolafivo ad Pafrorn vcl
donatorciu doni : (piia liic potitil invcniri usitalum ad l''ilium. » (lirca primum diio facit ;
primo
vocalmlum, illic iioii poluit. nonum crm» donaroris romovot dubitationom do jiroprictato Spiri-
el doualorom d(»iii ciim dicimus, relativc utrum- tus sancti, secundum quod sigiiificatur no-
quc ad inviccm dicimus. Doiiiitor taiiion non fiiit mine doni secundo prout signincatur no-
;

Dous nisi ox tom|»oro, cuiu Spiritus sanctus sit uiitie Sjiiritussancti, ibi : « Hicijiiajri potest,
donum otiaiu ab flcteriio. »
utrum Pateret Filiiis vol etiam ipsa Trinitas
possit dici Spiritus sanctus. )>

DIVLSIO TEXTUS.

Postciiiam dcttuTOinavit Magister de es-

sentia ct porsonis, liic dctcrniinat de pro- QU^STIO PRIMA.
prictatibus (juilnis porsonie distiug-uuntur.
Dividitur autcm iii partcs duas : in prima Hic quseruntur duo primo de hypostasi :

determinat de proprietatibus propriis perso- secundo de proprictatibus.

narum in secunda de appropriatis pcrsonis,
; Circa primum duo quseruntur 1° utrum :

XXXI dist., ibi « Prsetcrca considerari opor- : hypostasis sit in divinis, et quid ibi signifi-
tct. » Prima prima determinat in duas : in cet ; 2" utruin abstractis per intellectum pro-
de proprietatibus personalibus in sccunda ; prietatibus personalibus, remaneant hypo-
de proprietatibus personarum quse non sunt stases distinctae.
personales, xxvui dist. Prima in duas in :

prima determinat dc proprietatibus persona- ARTICULUS PRIMUS.

libus in secunda comparat nomiua signifi-
;
Utrum hT/postasis proprie dicatur in
cautia personas, xxvii dist., ibi Hic quaeri
: «
divinis.
potcst. )) Prima in duas : in prima determi-
nat de hypostasi qua3 substat proprietatibus Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
sicut distinctum distinguenti; in secuuda quod hypostasis non sit in divinis proprie
determinat de proprietatibus quibus hypo- loquendo'. Primo perhoc quod Hieronymus
stases distiuguuntur, ibi « Jam de proprie- : dicit in Littera, quod hoc nomen non est
tatibus personarum videamus. » Et hsec bonae suspicionis, et quod venenum sub
dividitur in duas in prima assignat perso- : melle latet.
nales proprietates personarum; in secunda 2. Prseterea, sicut dicit Boetius, De duab.
removet quasdam dubitationes ibi « Hic , : nat., cap. lu, col. 1344, t. 2, hypostasis no-
quaeritur, quomodo dicatur proprium nato minat substantiam subjectam accidentibus.
Deo, quod est Dei Filius. » Circa primum Sed Deus non substat alicui accidenti, ut
duo facit primo assignat personalium pro-
: supra'^, dixit Augustiuus. Ergo nou proprie
prietatum numerum ; secundo assignat pra^- potest dici hypostasis.

' Parm. : « dicenda. » — > Dislinct. viii, q. v.

 » '

35-4 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

nominat rcm natmvTi,
3. Item, hypostasis quod est per sc subsistens, distinctum et in-
qua? alicui naturifi supponitur. Scd iu oinni comumnicabilc. Nihil autem absokitum est
rc naturie videtur quod natnra sit majoris distinctum in divinis, sed solum id quod est
simplicitalis quam ipsa rcs naturae, et quod ad aUquid : et sicut essentia est ipsum quod
res naturae addit aliquid supra naturam; est secundum rem,
reaUter relatio distin-
ita
ahas sicut cst una natura, ita csset una res guens est principium'* ipsum distinctum;
naturce. Scd ubicumque cst additio, ibi est et cum relatio sit idem secundum rem quod
compositio. Ergo videtur quod omnis hypo- ipsum distinctum relatione
essentia, erit
stasis sit composita. Sed in Deo non est aUqua idem secundum rem quod subsistens in es-
compositio. Ergo nec hypostasis. sentia vel natura divina ; et hoc signiflcat
4. Pra'tcrea, omnis hypostasis est subsis- nomen « hypostasis. »

tentia et essentia quia omne quod substat,

: Unde dico, quod nomen « hypostasis » in
subsistitetest.SiigiturinDeoesthypostasis, divinis significat relationem
ut distinctam
iUa hypostasis erit subsistcntia et essentia : per modum subsistentis in natura divina,
quod non videtur, quia dicimus tres hypo- ut dictum est dc nomine persona3 sed dif- ;

stases, non autem tres essentias vel subsis- fert, quia hypostasis de ratione sua non
tentias, secundum Boetium, ibid. Ergo includit determinatam rationem distinctio-
videtur quod hypostasis in divinis nihil sit. nis, sed nomen personaj specialem includit
5. Pra^tcrea, ouine quod est in divinis, aut distinctionis rationem quae ad dignitatem
est absokitum aut ad aUquid. Sed hypostasis pertinet, prout dicit quid subsistens in natura
non videtur in divinis significare absolu- nobiU, scilicetinteUectuaU: quamvishocidem
tum ;
quia nihil absolutum in divinis distin- dicat nomen hypostasis ex usu Graecorum,
guitur, sccundum Augustinum ', De fide ut Boetius ubi supra. Sed hoc nomen
dicit,
ad Pctrum, cap. i, et Bootium, II De Tri- « Pater » uUerius significat distinctum,
nit., cap. hypostasis autem distinguitur.
I, exprimendo specialem et determinatam ra-
Nec etiam est ad aUquid, quia relatio in divi- tionem distinctionis ad nobiUtatem pertinen-
nis est distinguens, et hypostasis est distinc- tem, sciUcet relationem paternitatis.
tum. Ergo videtur quod hypostasis non sit Ex hoc patet quod ista quatuor se habent
in divinis. consequenter. « Ilypostasis » enim dicit
6. Prseterea, omne indeterminatum se ha- subsistens distinctum quocumque modo.
bet ad determinatum, sicut possibile et ma- « Ilypostasis divina » dicit subsistens dis-
teriale. Sed persona se habet ad hypostasim tinctum relatione, quia alia distinctio non
sicut detcrminatum ad indetcrminatum, vel potest esse in divinis. « Persona » dicit dis-
sicut distinctum ad distinguibile, ut quidam tinctum distinctione relationisad dignitatem
dicunt eo quod persona est hypostasis
: pertinontis. Pater » in divinis dicit sub-
((

proprietate distincta ad dignitatem perti- sistens distinctum relatione ad nobiUtatem

nente^ pertinente, quae est paternitas.
Contra, sicut supra dictum est ', idem di- Ad primum igitur dicendum, quod no-
cunt Grseci hypostasim, quod nos personam. men respondens hypostasi in Ungua latina,
Sed persona proprie dicitur in Deo, et plura- sciUcet substantia, «quivocatur ad substan-
liter de tribus, et singulariter de singuUs. tiam' essentiam et ad substantiam primam,
Ergo et simiUter hypostasis. et ideo ne fleret occasio deceptionis, noluit
SoLUTio. — Respondco diccndum, quod, Hieronymus uti nomine hypostasis ante
ut ex dictis patet ex verbis Boetii, hyposta- notam et declarativam sive " determinatam
sisapud Grsecos est principaliter individuum ejus significationem ; ne ex distinctione
substantia?, quod nos substantiam primam hypostasis, distinctionem essentiae, haeretici
dicimus. Hoc autem est aUquid completum simpUces' arguerent^
et distinctum etincommunicabile in natura Ad secundum dicendum, quod quamvis
substantiae. Unde hypos.tasis divina erit iUud secundum rem in divinis non sit aUquid sub

1
« Fulgenlium, » col. 673. — s
Parm. omittit « declarativam sive.»
: — ^ Parm.
» Deest in Ergo cum in divinis nihil sit
codd. : « addit : « decipiendo. »
maleriale et potentiale vel incompletum, videtur « « ne liaeretici ex distinctione hyposta-
Nicolai :

quod in divinis non sit hypostasis. » sis,distinctionem esaentise (simplicea decipiendo)

^Distinct. xxv, q. i, art. 1. — Parm. omittit ->
arguereut. »
« principium. » —
' Parm, omittit « substantiam. :
:
 ,

DISTINCT. XXVI, urr.ST. I. Alll. I :j2.S

nlio V(^l snlistaiis alii |mm' iiiodiiiii arfiiliMilis ;

iliclnni i^st. S(!il ipM'daiii siiiit nt^imina tpia)
tanirii iiilt>llif.;iliir aliiiniil siilistan^ i|iiaiiliiiii irnniil rcspci-tiim ad naliirani comniillion),

ad iihiiiiiiii sif.i:nili(-aiiili , siM-iiihiiiiii i|iiiiil ipia- rliam [iliiialitii- pra-diiantur, '< ut re.1

(Uiaiii (licit l)aiiiasc(Mms, lih. I

'
lh< fld (n-tli.,
.
naliiraf ii ol k sup|>ositiiin ; » (piia (piainvift

rap. IX, col. K.'IS, I. I, (|iio(l iii diviiiis (|iiaj- noii dicant ros[ioctiim ad [iro|iri(;latcm p<T
daiii sif.::iii(iraiit id (|no(l ('(>ii.s(<i|iiitiir snli- mndiim foi-iiia-, laiinMi, iiii[ii.inltiiii noini-
staiiliain, nl lionilas, sapiiMitia, patcniitas ol naiit aliqnid disliiictiim siili iiatiira com-
linjnsinodi ; (^l S(3cun(inni liuc potcsl dici ilii miini, signillcant iii diviiiis rclationes iit

noiiKMi liyposfasis. snbsistiMitos. (( Subsisl(;iilia » anfcin ot

Ad torlinm dicondum, (piod liypostasis in « ossontia » non nominat disfiiK-tiim : iiiido

Dco ost ctiam' ros natnra^. Sci(!iidnin (^st (rtiam [i(M' |ii'ins siinf iii ^-^ciKMibiis ct s[iccio-

(Miim (piod individnnm snlislanliai dicilnr biis ([iiam in iiidividiiis, sccundnm iloo-

duplicit(U' vol ox oo ipiod snhstat naliiiai

:
liiiin : ct idco si proprii! uccipiantnr, [iliira-

communi", vol ex co (luod substat uccidouli- litor noii [ira-dicantnr, siiMit ost apud Graj-
bus ct pn^priotatibus; ot qnanlum ud utriim- cos.

quo potost sipniticari por n(Mn(Mi priinaj Ad ([nintnm dicondmn, (|iiod by[)oslasis,

intontionis, vol por uomon socniuUo inl(Mi- ntdictiim (!st, siuMiilicat in divinisrolalionora

tionis. l'or nomonprinuo impositionis siyni- [ler modum substantiff! : quia sicut propter
ficafur ut substat nafurtT, hoc nomino « rcs simprK-ifatom, idem cst in Doo cssentia ct
nufurn? ; » ot por uomon socniKhu impositio- ons" : ifu etium idcm e.st in co relatio di.s-
nis, hoc uomino ipiod ost « snpposilnm. » fiiip^ucns ot distincfnm rolafiono; scd diirc-

Similitor inqnaiitnm subsfat iiropriofati, rimt so(-undnm modnm signilicandi qui ,

signiflcatnr iiomino prima^ imposilionis fnndafur in ro, quia ntrumquo nomon ha-
quod ost nomou hyposfasis
(( » vol (( por- bot voram si^^nificafionom suam in Doo et ;

sonae, » ct nomino socunda> impositionis, idoo diircrnnt cfiam qnantum ad modum

quod cst singnlaro, nt (( individuum : » sn[iponon(li, quia supposifo nno non snppo-
qna^ proprio non sunt in divinis, qnia ox- nifur aliud. Sicut onim dicimus quod Dcus
primnnt dotorminatnm modum distincfionis, gencrat et deitas non gcnorat ita dicimus :

qiiod cst per matoriam sed loco hornm ;

quod hypostasis distinguitur ct relatio dis-

dicitur ibi incommnnicabile. Ncc tamon tinguit.

oportet quod natura sit aliqnid simplicius Ad sextum dicendum, quod sicut nomeu
qnam ipsa ros natnra? : quia in simplicibus, porsonae sigiiificat quid distinctum in divi-
secundum Avicennam, Metaphys., tract, V nis, ita et nomcn hypostasis; scd nomea

cap. V, quidditas simplicis est ipsum sim- porsonai doterminat specialem modum dis-

plex sed differt tuntum quantum ad modum

;
tinctionis, scilicct per proprietatem nobilcm,
significandi quia quiddifus significafur ut
:
quod nomen hypostasis non dcterminat;
forma, ot ipsa res simplex significatur ut untle se habent quasi sicut supcrius et in-
subsistens; et distinctio in rc naturui non ferius ; quodum-
sicut aliqua substantia cst
est ex purte naturae, sed ex parte relatio- niodo magis communis quam uliqnis homo.
num oppositarum subsistentium in natura Sed ista determinutio et indeterminutio
illa. communis et proprii, in rebus compositis
Ad quartum dicendum, quod persona, ut reducifur ad materiale et formale secundum
dicfum est^, non distinguitur in divinis ex rem, eo quod ratio generis fluit u muteria,
parte naturse, vel ex parte ipsius esse , sed et rutio difTerontiae a formu, ut dictum est :
solum ex parte propriotatum ; unde illa sed in rebus simplicibus non hubet uliquid
nomina qua? dicuntur secundum respectum respondens in re quod sit indeterminutum,
ad proprietatem pluraliter prsBdicuntur> ,
quusi materiule, et formu udveniente deter-
sicut (( hypostasis » etpersonu; » quse
(( minetur sed est solum quuntum ud modum
;

autem dicuntur per respectum ad esse, significundi, inquantum utrumque illorum

prsedicantur singulariter, ut (( subsistentia » est vere signiflcare in divinis.
et (( essentiu quamvis nomen subsisten-
: »
tise apud usum sanctorum sumatur, ut prius

< Parm. : « lib. III, c. vi. » - ' Parm. omittit :

" Dist. XXV, q. I, art. 4. — ^ Parm. : « esse. »
« etiam. » — ' Parm. omillit « commuui, » —
 ;

326 COMMEiNTUM LN LIB. I SENTENTIARUM.

tur, remanet solum id in quo Pater ct Filius
ARTICULUS II. uniuntur. Sed hoc non potest esse distinc-
Vtrum,remotisrelationibiispermtellectum, tum i" divinis. Ergo remota relatione per
hz/postases remaneant distitictx'. intellectum, non remanent hypostases dis-
tinctae. IIoc idem videtur per Boetiura qui
Ad secundum sic proceditur. I. Videtur dicit, I De Trinit., cap. vi, coL I25i, t. 2,
quod, remotis relationibus per intellectum, quod in divinis sola relatio multiplicat Tri-
remaneant hypostases distincta?. Sicut enim nitatem.
dicit Augustinus, V Be Trinitate, cap. v, Solutio. —Respondeo dicendum, quod
col. 913, t. 8, in omni quod ad alterum duplex est opinio. Quidam dicunt, quod si-
dicitur, est acciperc aliquid quod pcr se cut est in creaturis, quod, remotis relationi-
dicitur quia relatum, non est relatum tan-
; bus et proprietatibus, remanent ipsse hypo-
tum, sed etiam est aUquid. Si igitur hypo- stases seipsis distincta? , ita est etiam in
stasis secundum relationem ad aUquid dici- divinis ; unde dicunt, quod abstracta perso-
tur, videtur quod prieter inteUectum rclatio- naUtate, id est, relatione constituente per-
niSjSitaUquidintelUgibilesubsistcns'; etita, sonam, remanet hypostasis. Sed hoc non
remotis proprietatibus relativis pcr intcUec- videtur posse stare secundum fidei supposi-
tum, videtur quod rcmaneant ipsai hypo- tum', propterduo. Primo, quia cum pUira-
stases subsistentcs. litas^ semper causetur ex aUqua distinc-
2. Praeterca, hypostasis in divinis est tione, et distinctio vel est " per essentiam,
perfectior quam sit in creaturis. Sed in vel per quautitatem, vel per relationem,
creaturis, remoto pcr intenectum, vel se- impossibilc est in Deo essc aUquam distinc-
cundum rcm, hoc quod una hypostasis ad tionem nisi quam causat rclatio. Unde, re-
aUam dicitur, adhuc remanent ipsse hypo- motis relationibus per intcUcctum, simul
stases, sicut Socrates et Plato. Ergo videtur toUitur ipse inteUcctus distinctionis. Se-
quod etiam in divinis. cundo, quia iii divinis nihil preedicatur sicut
3. Item, omne quod cadit in definitione accidens, forma inhffirens aUcui
vel sicut
aUcujus, potcst inteUigi, non inteUecto iUo praeexistcnti; unde quidquid significatur
sicut rcmoto pcr inteUectum rationaU, per per modum formse, totum est subsistcns.
quod homo constituitur, inteUigitur animal, Unde sicut, rcmota essentia per inteUectum,
quod in definitionc hominis ponitur. Scd non remanet aUquid quasi recipiens iUam
pcrsona cst hypostasis proprietato distiiicta, esscntiam quia ipsamct essentia est sub-
,

ad dignitatem pertineute. Ergo, remota per sistcns ctiam, remota bonitate per in-
; ita
inteUcctum proprietate relativa, adhuc re- teUectum, non remanet aUquid quasi re-
manet hypostasis distincta. cipicns bonitatcm, quia ipsa bonitas est sub-
4. Praeterea, Patcr habet quod est quis, et sistens ct simUiter, remota relatione per
;

quod cst Pater. Aut igitur ab eodem, aut ab inteUectum, non reUnquitur aliquid quasi
aUo. Si ab codem, tunc cum paternitate sit substratum iUi rclationi, sed ipsamet rclatio
Pater, paternitate erit quis. Scd in FUio non cst res subsistens.Unde, abstracta relatione
est paternitas. Ergo Filius non erit quis : proprie loqucndo, nihil manct, neque abso-
quod est falsum. Ergooportct darcaUerum, lutum, neque relatum, neque hypostasis,
quod non ab eodem liabeat. Remoto igitur neque essentia. Sed verum est quod essentia
a Patrc hoc quo Patcr dicitur, adhuc rema- potcst inteUigi, non inteUecta bonitate, ut
net quod est quis. Sed « quis » nominat dicit Boctius, Ub. De hebd., col. 1311, t. 2,
hypostasim. Ergo remota relationeremanet ct siimUter potest inteUigi essentia, non
hypostasis distincta. inteUecta paternitate vel relatione , sicut
Contra, sicut VI De
dicit Augustinus, Judaei inteUigunt , sed non pcr modum
Trinit., cap. ii omni-
et ni, col. 924, t. 8, in abstractionis.Scd non potest inteUigi quod
bus Pater et Filius unum sunt, praeter ea in divinis removeatur rclatio et remaneat
quae ad aUquid dicuntur. Remoto igitur per aliquid subsistens relationi, quia ipsamet'
inteUectum hoc quo Pater ad alterum dici- ibi subsistit.

^ I p. Summse theolog., q. xl, art. 3. posito ut in codd. : « intelligibile, » evanescit.

' Parm. habet : « sit aliquid intelligere subsis- ' Parm. : « suppositionem. » — ^*
Al. : « pluralis. »
tens; » et in notula quadam Ordo verborum
: « — 5 Parm. : « omnis sit. »
est sit intelligerealiquid subsistens;»quod plane,
:
 ;

DISTINCT. WVI, Ull KST. I. AIH. II, KT UH.KST. II, .MIT. I. .{•27

l<',l. iiliM) ((iiicdiliiMiis iiiiji alii.s, <|iiiiil, rr laiiicii iilifn|iic, chI i|iiiH Hiia rolatioiui, Hicut
inolii rnlaliiiiin, ikui iiiiiihU liy|iiisla.siH dis- "i'<''<| '«I jmr.sona Mia pciHoiialilato ; ot
tiiiil.i iii (liviiiis; liiiii i|iii,i 11(111 iii.iiinl l.iiiicii pcr.soiialilaH iiuius ikhi m\ p<,>rAoiiali-
ilisliiiclio, tiiiii i|iiia iiini iiiaiii<l siilisisloiiH las alliuiiiH : ol lioc i|uoiiiodit hil palut ox
rnlalioiii. SimI vcriiiii nsl i|ii()il si iiiiiii|tiaiii iis(|iia'(lictasunt' do coiiuiiuuilato perHoiiw.
o.ssoiil. nsIalioiK^s qiias lidcs (lisliiiKiiil, Hciis
(^s.sot ol sulislanlia ol. i)(n'soiia ox lioc (|iiod

siilisislorct iii o.sso siio, ot sulislarijt proiuio- OUiESTIO 11.

tatiliiis (vs.s(Miriaiil)iis , ((iiilius ali u.ssoiiliis

aiiis (lisliii,i;ii(>roliii'. Dciiulc (|ua'rilur do propri(!latibus; ct

Ad iiriiiiiiiii iffilur dicoiidiim, (juod iii circa lioc (jiia-riinliir tria :
1" aii n!lalioiic.s
diviiiis ost aociporo ol alisolutiiin ot rola- .siiit iii (liviiiis ;
2" ulriini solis rclatioiiiljim
tuni ; scd rclalio iioii iulvcnit absoiuto siciil orif^Miiis [icrsoiia! disliii;<iiantur; :}" do uu-
disliiif;iiciis i|)suiii , sod por oinuiniodain incro n^laliouiun, notioniim ot proprieta-
idcnlilaUMn roi. SihI id (|iiod distin^-uilnr tum, ct (|ualiter linjc dincraut.
rolaliono, ost ipsa rclatio : cl lioc |ujtcst

sif?nincari pcr inodum subsistoutis ot hy-

ARTICULUS i'UlMUS.
poslasis', ut patot cx dictis.
Ad socuudiini diconduni, (|uod iii crcatu- Utriim relationes divinx sint omnino
ris hypostascs dislinmiuntur pcr nuitoriam nihil*.
ot proprictatcs divcrsa'. suut ostciulcnlos
distinctioucm; hypostasesscd iii diviuis Ad primum sic proceditur. 1. Vidctur
nou distiui;uuntur uisi pcr rclationom quia : (|Uod in divinis rclationcs omnino nihil sint.
nou cst ibi invcnirc ali(]uain rcalcm alicta- Sicut cnim dicit D(jclius, lib. De Trinit.,
tcm, uisi (lua' ost sccunduni oppositionem t. 2, cuncta qure in divi-
cap. IV, col. tSrJ^,
rolativam. Undo sicut iu crcaluris, subtracta uam praidicationcm veniunt, mutantur in
per iutellcctum divisiouo niaterias et (juanti- substantiam; « ad aliquid » vcro omnino
tatis, non romanent hypostascs distinclai; non praidicatur. Sed (juidquid est in Deo,
ita etiam in divinis subtracta oppositione praidicatur de ipso. Ergo relationes non sunt
relativa. iu Deo.
Ad
tcrtium dicendum, quod hypostasis 9. Prffiterea, ipse dicit, quod relationes
ponitur in dcfinitiono persona3, quia persona quibus Pater refertur ad Filium, et Filius
addit aliquid supra hypostasim non qui- : a(i Patrem, sunt similes relationibus quibus
dem relationem, quia relatio est de intellectu ahquid "ad seipsum refertur, ut cum (iicitur
hypostasis divina^, sicut do intellectu per- idem eidem idem. Sed tales relationes nihil
sonae :determinatam rationem
sed addit secundum rem ponunt in eo de quo dicun-
rolatiouis, scilicet pertinensad dignitatem : tui', ut videtur dicere Philosoplius in V Met.,

et ideo, remota relatione, neque hypostasis text. 20, sed sunt solum secundum intellec-
intellectus'-, neque porsouffi manet in divi- tum. Ergo videtur quod relationes non sunt
nis quia etiam ex hoc ipso quod ponitur
: realiter in Deo.
hypostasis divina ,
ponitur subsistens in 3. Item, omne quod advenit alicui et re-
proprictate nobih. Unde ratio nobilitatis cedit ex sola habitudine alterius ad ipsum,
quam addit persona, includitur in hoc quod sine omni sua mutatione, non ponit aliqui(i
est divina hypostasis. Unde sicut hypostasis in ipso. Nihil enim potest advenire alicui de
humana nihil minus dicit quam persona, ita novo sine sui mutatione vel per se vel per
nec hypostasis divina. accidens. Sed relationes hoc modo adve-
Ad quartum diccndum, quod paternitate niunt et recedunt sicut per mutationem al-
;

habet Pater quod est quis, et quod est Pater terius efflcitur columna immobilis dextra et
non tamen sequitur quod FiUus non sit sinistra : sicut, mortuo filio, aliquis desinit
quis; quia lioc quo Pater habet paternita- esse pater, mutatione circa ipsum
nulla
tem, Filius habet fdiationem, quse etiam est facta. Ergo videtur quod
relationes hujus-
relatio.Unde, abstracta relatione neque , modi oinnino nihil sunt in divinis.
Pater est quis, neque Filius est quis; sed 4. Praeterea, si relatio est in divinis, aut

^ Parm. : « et sic significatur nomine personse tellectus hypostasis. » — ' Dist. xxv, q. i, art. 3.
vel hyposlasis. » — » Ordo verborum « ueque in- : — '
I p. Summse theol., q. xxvm, art. 2.
328 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
estidem quod esscntia, aut aliud. Si idem quendi : et omnes isti secundum aliquid
quod cssentia, tunc cum essentia sit una in verum dixerunt. Sed tamen ultima opinio
omnibus, et rclatio crit una in omnibus vel ; continet totam veritatem.
si personse distinguuntur relationibus, dis- Et ad hujus intellectum sciendum est,
tiiiguuntur ctiam in essentia : quod est hae- quod, ut supra dictum est^ in relatione,
resis Arii. Si aliud, ergo facit compositionem sicut in omnibus accidentibus, est duo con-
cum quod non potest esse. Ergo
essentia, siderare : scilicet esse suum, secundum
relatio omnino non est in divinis. quod ponit aliquid in ipso, prout est acci-
5. Item, simplicissima seipsis distinguun- dens; et rationem suam, secundum quam
tur. Sed personaj divinae sunt simplicis- ad aliud refertur, ex qua in genere deter-
simae. Ergo seipsis distinguuntur ergo : minato coUocatur; et ex hac ratione non
videtur quod non distinguantur aliquibus habet quod ponat aliquid in eo de quo di-
relationibus. citur ; sicut omnes alise formse absolutae ex
Contra, omne quod est in Deo vel est ab- ipsa sua ratione habent quod aliquid in eo
solutum vel est ad aliquid '. Sed personee di- de quo' dicuntur, ponant. Et ideo inveniun-
vinae non distinguuntur in aliquo absoluto, tur quaedam relationes nihil ponentes in eo
quia in absolutis tres personae unum sunt. de quo dicuntur et hoc attendentes quidam
;

Ergo vel non distinguuntur, vel relationibus philosophi dixerunt, quod relatio non est
distinguuntur. Si igitur relationes non sunt aliquod unum genus entium, necest aliquid
realiter in divinis, sed secundum rationem in rerum natura; sed est tantum quidam
tantum, tunc Pater et Filius non realiter respectus respersus in omnibus entibus, et
distinguuntur, et ita sequetur hseresis Sa- quod relationes sunt de intentionibus se-
bellii. Oportet ergo relationes in divinis po- cundis quae non habent esse nisi in anima.
nere. Cui etiam Porretanorum opinio consentire
Prseterea, Pater refertur ad Filium et ad videtur. Sed hoc falsum est quia nihil :

Spiritura sanctum, sed non eodem modo ad quod est ens tantum in anima, in genere de-
utrumque quia ad unum generando, ad
: terminato collocatur. Unde distinguendum
alium spirando. Ergo videtur quod oporteat est inter relationes. Quaedam enim sunt quse
in persona significare plures relationes, habent ahquid in re, supra quod esse eorum
quibus ad alteram referatur, sicut in una fundatur, sicut aequaUtas fundatur supra
essentia plures personas. Ergo sicut in divi- quantitatem et hujusmodi relationes ali-
;

nis non tantum ponimus essentiam, sed quid reaUter in re sunt. Quaedam vero sunt
etiam personas, quia invenimus plures per- quae non habent fundamentum in re de qua
sonas in una essentia; ita oportet ponero dicuntur, sicut dextrum et sinistrum in iUis
etiam relationes. in quibus non sunt determinatae istai posi-
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod tiones secundum naturam, sicut in partibus
apud omnes catholicos certum est relationes animaUs. Ibi enim, sciUcet in animaU, istae
esse in divinis. Sed in positione relationum relationes reaUter sunt, quia fundantur in
inveniuntur diversse doctorum sententise. diversis virtutibus determinatarum par-
Quidam dixerunt, ut Porretani^, quod tium sed in aUis non sunt nisi secundum
;

relationes in divinis sunt tantum assistentes. rationem habitudinis unius ad alterum et ;

Quidam vero dixerunt, quod relationes in ideo dicuntur relationes rationis. Et hoc
divinis sunt ipsse personse; et quod ali- contingit quatuor modis, scHicet quod sint
quando in abstracto significantur, hoc est relationes rationis, et non rei. Uno modo,
solum propter modum loquendi sicut dici- ; ut dictum est, quando relatio non habet aU-
nius, rogo benignitatem tuam, id est te quid in rei natura supra quod fundetur et :

benignum; et similiter resolvendae sunt inde est quod quandoque contingit quod re-
omnes illae locutiones in quibus relationes latio realiter est in uno et non in altero :

vel proprietates in abstracto dicuntur. Alii quia in uno habet motum quemdam supra
dicunt, quod relationes sunt personse et quem fundatur, quem non habet in aUo;
sunt in personis etiam secundum veritatem sicut est in omnibus iUis relationibus quibus
rei et non solum quantum ad modum lo- Deus ad creaturam refertur, quae quidem

' Parm. : « ad aliquod aliud. » — ' Nempe Gil- Nicolai. — ^ Dist. viii, q. iv, art. 3. * Parm.
berli Porrelaai, Piclaviensis episcopi, sequaces. — « in eo quod. »
 ;

niSTlNCr. WVI, (.HI/KST. II. \HT I I T II. ;j-20

i-ouiitor siiiit iii citialiini, «il noii iii \)vo. Iiir iil(Mii .sriiiiulniii iiiiain oHHOiitiaiii, Hiciil

Srciiiulo iiioilo i|iiaii(l<) rrlario iioii lialicl ali- a'i|iial(<, i|iiii(l lialict iinaiii i|iiaiitilatciii. Kl

(|iiuiii hmiNmii (liv(Wsilat(Mii inliM' o.\lr(Miia, (|uia cliain iiiia '

iMiiii(;ri) )>hI ivs.sciitia i|iiaiii

.siciit n^lalio iil(Mililati.s; nt i(l(>o lioc niliil |*atcr l''ilio coiiiiiinnicat, idiM» siniilitiitlo cst

ponit socitniliiin nMii, scd .soliiin sociindiiin liariiin rclalioniini ciiiii rclalioiK; idcntitatiH,

ralioiKMii, iit cnin dicitnr idiMii oidiMii idoiii. <|naiitnin ad id ciijns i'os[t(;ctn diciiiitnr, .scd
Tortio inodo (iiiando d(\sif^Miatnr r^^lalio ali- ikhi csI i|iiantnni ad oa (|iiai inviccin rcfo-
(|na (Mitis ad iioii (Mis, iil cnni dicilnr (|no(l rnntiir sccnndiiin illiid. I iidi; oliain rHiiiH
nos sniiins [irion^s illis (|iii rntiiri siiiit : ista iioii dicitiir idoiii 1'atri ina.scnlino, sod nou-
onim [uioritas non ost tili<|na rolutio sociiii- tralitor.

dnm roin, sod solnm sociiikIiiiii rationoin : Ad tortimn dicoiidiiin, (|iiod (inaiidociim-
([uia rolalio roalis (^xit;il iilrnnKiiK; oxtro- ([iio ali([nid (|nod (sst do ralioiK! riii, lollitnr,

nioriiin in actii. (Juarlo luodo ([iiando [loni- (»|)ortol ([iiod i[)sa ros aiiliMatur, sic.iit, ro-

lur rolalio rolalionis : i[)su onim rolutio [xm* niolo rationuli, dostriiitur liomo. Ad ratio-
sei[)sum rorortiir, iioii [lor ulium rolutionom. noin autoin rolationis ((iia^ liahot ruiidamon-
Undo iu crouturis [>atornitas ikmi coiijunf^i- tnin in ro, duo concurriiiit : soilicol fuiida-

tiir subjocto [)cr ali(|uain n>lalioiioin mo- moiiluin n;!, ([uod (!st ([iiuiititus, ([iia', cst
dium. Kl hos ultimos diios iiiodos [)oiut cuusu liujus rolatioiiis : cst otiuin uliud do
Avicomiu, truct. 111 Mctapli., cu[). x. l*rimi rutiono qjus, scilicot rcspcctus ad altoruin :

diio possuut ctium oxtrulii ox verbis IMiilo- ot utro([uo modo contingit in rcalibiis rcla-
soplii, V Mctaph.y toxt. 10. Cuin igitur istio tionilms dostrui relutionom vcl per des- :

rclutioncs, putcrnitus ot liliutio, habcunt tructioucm ([uuntifalis, uudc ud huiic mu-

funduinoiitum uli(]uod iii ro, seilicct ipsum tutioncm ([uuiililulis sc([uitur pcr uccidcns
uuturum, (jiuo commuiiicutur sccuiidum mututio rclutionis, vol ctium sccundum quod
coinmuuicutionom iiatura}, constut ([uod cossat respcctus ad alteruin, rcmoto illo ad
suut rcalitor iii Dco et proptcr siinplicitutcm
; quod rcferobatur ; ct tunc relatio cessat,
sunt idcm quod pcrsona! iii quibus sunt, ct nulla miitatione factu in ipsa. Unde in illis
propter voritalom relatiouum oportct quod iii quibus noii est relatio nisi secundum
alio modo sigiiificontur. Primi igitur, atten- hunc respectum, veniunt et recedunt rela-
dentes in relationibus solum id quod ad tiones sine aliqua mutatione ejus quod re-
alterum est, et non fundamentum quod fertur.
habent in ro, dixerunt, relutiones assistentos Ad quartum dicendum, quod relatio rea-
esse, quasi ex liabitudine alterius advenien- liter est idem (jiiod essentia, sed dilFerunt
tes. Secundi, attendentes fundamentum rei solum ratione, sicut etiam bonitas ab es-
et simplicitatem divinam, dixerunt, quod sentia et ex illa ratione relatio habet quod
;

relationes nou sunt in personis, sed sunt distinguat iii divinis, quod non convenit
ipsai personae. Tertii autem, cousiderantes essentiae.
utrumque, dixerunt, quod sunt iu personis Ad quintum dicendum, quod etiara per-
propter veram rationem relationis, et quod sonse divinae seipsis distinguuntur, inquan-
tamen sunt personaj propter simplicitatem tum secundum rem sunt ipsae re-
personae
sicut deitas est in Deo, et tamen est Deiis. lationes. Sed sicut persona quantum ad ,

Ad primum igitur dicendum, quod dic- modum significandi, non est idem quod rela-
tum Boetii intelligitur de ad aliquid » prout (( tio ita etiam seipsis non distinguuntur, sed
;

ad alterum est sic enim non praedicat ali-

: relationibus ; sicut Deus per seipsum est
quid in re de qua dicitur, sed ponit aliquid* Deus, quamvis deitate^ sit Deus, quia ipse
extra ; sed tainen aliquae relationes, quan- '
est sua deitas.
tum ad esse suum, aliquid in re de qua di-
cuntur ponunt. ARTICULUS II.

Ad secundum dicendum, quod in relatione ^^^^^ relationes originis distinguant

identitatis duo est considerare : scilicet illud
hvpostases^
respectu cujus dicitur identitas, scilicet ipsa
essentia, sicut aequalitas respectu quanti- Ad secundum sic proceditur. Videtur
1.
tatis; et id cujus est identitas, quod dici- quod relationes originis non distinguant

^ Parm. ; « unum. » — * Noo, ut iu Parm. ; « dei- tas. » — U p. Summx theoi, q. xl, art. 2.
 ;

330 COMMEiNTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

hypostases. Quod enim secundiim intellec- divisione materiae, sed proprietates tantum
tum sequitur substantiam, non potest esse manifestant eam. Sed hoc non potest esse:
priiioipium alicujus distinctionis in sub- quia quai seipsis distinguuntur, ex seipsis
stautiis.Sed relatio est de assequentibus habent ahquam rationem distinctionis, sicut
substantiam in Dco, saltem secundum intel- substantia distinguitur a quantitate per id
lectum, sicut bonitas et sapientia, ut dicit quod est in intellectu utriusque, quod est
Damascenus. Cum igitur hypostasis sit sub- esse subsistens, et esse mensuram et hujus-
stantia, videtur quod distinctionem hypo- modi. Si autem considerentur duae hypos-
stasum relatio non facit. tases, hypostasis inquantum hypostasis, non
2. ordo distinguentium debet
Praiterca, habet in intellectu suo unde ab aUa distingua-
respondere ordini distinctionum. Sed inter tur, cum utraque sit hypostasis. Ergo oportet
omnes distinctiones rerum, prima est dis- quod hoc habeat inquanlum est hypostasis
tinctio divinarum personarum, cum sit pro- per aUquam determinationem in ipsa, vel
cessio personarum causa processionis creatu- secundum determinatam materiam, sicut in
rarum,ut supra' liabitum est, Ergo videtur creaturis,quod non potest esse in Deo, vel
quod cum primum in entibus sit substautia, secundum aUquid aUud. Si autem dicatur,
quod principium illius distinctionis non sit quod haec est sola origo per quam determi-
relatio, sed substantia. nate efficitur haec hypostasis, aut per origi-
3. Item, relatio non habet virtutem distin- nem inteUigitur ipsa relatio originis, et hoc
guendi, nisi sccundum quod habet opposi- est quod ponimus aut origo significatur
;

tionis rationem. Sed rationem oppositionis per modum operationis, et sic nuUo modo
non habet nisi secundum quod ad alterum habet quod distinguat hypostases immo :

est. Ergo non secundum quod

distinguit nisi quod sit ab hypostasi distincta quia omnis :

ad alterum est. Sed secundum quod ad alte- operatio est individuorum distinctorum, se-
rum est, non habet relatio quod sit res ali- cundum Philosophum, II Metaph., inprolog.
qua vel substantia vel hypostasis. Ergo re- Et ideo dicimus, quod nihil aliud est princi-
latio non poterit facere distinctionem realem pium distinctionis in divinis, nisi relatio.
hypostasum. Cujus ratio quia omnis distinctio vel di-
est,
4. Praeterea, cum multae sint aliae relatio- visio est vel per quantitatem vel per formam,
nes, quam relationes originis, quare secun- secundum PhUosophum, ^ Metaph., text.l.
dum tantum
eas divinae personae distin- Secundum quantitatem vel materiam, di-
guuntur ? Quia in divinis est invenire etiam visio in divinis non est, cum non sit ibi
sequaUtatem et similitudinem, ct hujusmodi, quantitas et materia. Omnis autem distinc-
quae relationes quaedam sunt. Unde si istae tionis formaUs principium est aUqua opposi-
non distinguunt, videtur eadem ratione tio, ut largo modo sumatur oppositio, secun-

quod nec illae. dum quod etiam imperfectum et perfectum

Contra, minimae distinctioni debet res- opponuntur, inquantum in uno est negatio
pondere pro principio illud quod minimum vel privatio alterius. In omnibus autem op-
habet de ente, et quod minimam composi- positionibus alterum est ut perfectum, alte-
tionem facit. Sed inter omnia aha relatio rum ut imperfectum, praeter relationem
est debiUoris esse, ut dicit Commentator, quod patet per se in affirmatione, et nega-
X Metaph., text. 19, adeo quod quidam re- tione, et privatione, ethabitu. Patetetiam in
putavcrunt eam esse de intellectis secundis, ^
contrarietate : quia, secundum Philosophum,
ut dictum est. Ergo videtur quod maxime IPhysic, text. 49, semper alterum contra-
compctat ad distinctionem personarum. riorum est sicut nobilius, et alterum sicut
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod vilius et sicut privatio, ut album et nigrum,
quidam dicunt, quod principium distinctio- frigidum et caUdum, et hujusmodi omnia;
nis hypostasum divinarum non est relatio, et ideo nuUa talis distinctio potest esse in di-
immo hypostases seipsis distinguuntur per vinis, ubi est omnimoda perfectio. In relati-
solam originem relationes autem manifes-
; vis autem neutrum est sicut privatio alte-
tant distinctionem ; sicut in creaturis pro- rius, vel defectum aliquem importans. Cujus
prietates non faciunt difFerre secundum nu- ratio est, quia in relativis non est oppositio
merum; immo talis differentia causatur ex secundum id quod in aliquo relativo' est :

' Dist. XIV, q. I, art. 1. — ' Parm. : « intentioni- in aliquo est. »

bus. » — 3 Non, ul in Parm. : « id quod relativura
 UlSThNCT. XXVI, Ul'^*'^'- ". AIIT. II KT III 33i

Moil srciiiKliini i(l i|ti()(l nd Mlithl (liciliii'. l'ii(lo Hiih.sljiiilia ;

cl laiitnii ({iiiii .supifMirm diviriri

(|iiiiiiivis iiiiii ifialiii liahciil iiiiiicxuiii iK^K^i'' '^'^' siili.sliiiiliii ,

Driis siilistiiiiliiilitiir cst

liiiiK>iii iilti^riiis roliilioiiiH iii uoiintii Hti|)po- Hji[iiittis.

silo, iKiii liiiiKMiislaiirKnlio iiiiporliihirK|iiuiii l'!l idco ('oMHi(l(!iaiKliiiii i!st, (|iiod iibi ust
ih^rrcliiiii, ipiiii dcrcclii^^ iioii csl iiisi .s(!ciiii- rclalio scciiikIiiiii li;iliihiirnii-iii taiitiini el
diiiii iili(piid (piod in :ili(pio iiiiliiin csl i^.sso : iioii si!ciiiKiiiiii aliipiod csso iialiiralc, ihi noit

utide cuiii id ipiod lialicl (([iposilitinciii n^la- r(i(|iiiiiliir dislincliiisii[iposil(iiiini scciiiidiiin

tivain ad ipsiuii, socuiidiim riitioiKiin op|io- i(!ni, .sdd .soliiin soc.iindnin riilioncm, iitciim

sitionis non [loiiat ali([iiid, scd ad arK^iiid, dicitnr idum eidciii idoiii. Uuiindo aiitern
iion sc([nilnr iiiqxirloclio vel dcrcclns; ot ost ilii rclalio non sdliiin S(!(iindniu lialiitu-
idco .solii lalis oppositio comiiolil dislinclioni diiicni, srA siicnndnm cssi! naturali!, roi[ui-
per.sonarnin. riliir disliiictio sn|)|)(isiloruiii litiain i'oalitor,

Ad prinuim igilitr dicondiim, (jikmI roljitio nt a-qiialis avjiiali ioi^ualis, Sod iilii i|).sa rc-
diviiia liahcl iirK[iiid iii(|iiiiiiliim ost rolalio, lalio noii tauliim osl rcalilor, .sod otiiim o.st

otali([nid iii(|iianliim (isldiviiia; iiK[iiiUitniii i[isii suhstantia riilati, ihi non taiitnm rc([ui-

ouim di\ iiiii, liahcl ([iiod sit snhsislons liy- ril, sod liicil oliaiii supiiositorum disliitc-

postasis, ([iiia ihi nihil ost accidoiis, noc ali- tioiiom.

qua fornia inhiorons non snhsistoiis; uudo Ad (]iiarhtm dicondiim, (jiiod quia roliitio
quamvis ex lioc (juod ost rolatio, non liahcat iioii ex hoc qnod
hahet esso naturalo nisi
(|Uod distiuguat liypostasim, qiiia sic omnis hahot fniulaniontuin iii re, ot cx Iioc coUo-
rolalio lioc facoret; tiimiiii liahot lioc iii- calur iii geuoro; indo ost quod difrorcntiai
quantum ost rclatio diviiia : sic cnim non rclationum ossoutialcs sumuiitur sccunditm
assecpiitur '
suhslaiitiain , imino est ipsa difrerontias aliorum oiitium, ut patet ex
siihstantia. Philosopho, V Metnph., text. 20, uhi dicit,
Ad socundum diccndum, quod ordo dis- quod quaidam fuudantur supra quantitatem
tinctionis potest dupliciter coiisiderari : vel et qnaidam siipra actioncm, ct sic dc aliis.
qnantum ad qnantitatem distinctionis, vel Inde est quod sccuiidum ordinem eorum in
quantum ad dignitatem et causalitatcm. Si quibus fundantur relationcs, est etiam ordo
quantum ad quaiititatem distinctioiiis, sic relationum. Sicut ergo videmus in his quae
distinctio divinarum hypostasum cst minima distinguuntur pcr csscntiam, qiiod principia
distinctio rcalis quiL' possit esse, ut supra suhstantise sunt distinguentia, ut matcria et
hahitum est. Et ideo tali distinctioni com- forma, et ahai res accidentales sunt signa
petit ens minimum, scilicet relatio, Sed manifestantia distinctioncm, ita est in his
quantum ad ordinem dignitatis et causalita- qua3 distinguuntur per relationcm, quod
tis, illa distinctio cxceUit omnes distinctio- relationcs quae fundantur supra naturam
nes ; et similiter relatio qua3 est principium rei, sunt distinguentia, et alia3 relationes
distinctionis, dignitate exceUit omne distin- sunt signa distinctionis. Relationes autem
guens quod est in creaturis non quidem ex : habentes fundamcntum in natura rei sunt
hoc quod est relatio, sed ex hoc quod est relationes originis paternitas cnim fundatur ;

relatio divina, ExceUit etiam causalitatc, in communicatione naturae; et ideo sancti

quia ex proccssione personarum divinarum ponunt, quod paternitate et filiatione Pater
distinctarum causatur omnis creaturarum ct Filius distinguuntur : sed aequalitas et
processio et multiplicatio, ut supra habitum similitudo demonstrant distinctionem. Unde
est^ Hilarius supra* per similitudinem divina-
Ad tertium dicendum, quod, quamvis re- rum personarum distinctionem probavit.
ex hoc quod ad aUerum dicitur, non
lationi
debeatur quod sit res quaedam, est tamen
ARTICTILTJS III
res aliquasecundum quod habct fundamen-
tum in 00 quod refertur; et ex hoc ulterius JJtimm notiones sint tantum quinque'".
habet, inquantum est divina, quod sit hy-
postasis vel substantia et ideo facit realem : Ad tertium sic proceditur. 1 . Videtur
hypostasum distinctionem sicut sapientia, ; quod non sint tantum quinque notiones.
ex hoc quod est sapientia, non habet quod sit Quod enim innascitur aUcui ex sola habitu-

' Al. : « sequitur. » — '-

Dist. xiv, q. i, art. 1. — *
Dist. xxv. — ' 1 p. Summee theol., q. xxxii, art. 3.
 : ;

332 COMMEiNTUiM IN LIB. I SEiNTENTIARUM.

dine alterius ad ipsum, multiplicatur secuu- tum ad rationem significationis ; et sic scien-
dum multitudinem eorum qua? ad ipsum dum quod paternitas dicitur relatio,
est,

comparantur quia nmltiplicitatem causae

: secundum quod ad Filium refertur dicitur ;

sequitur pluralitas in effectu. Sed relationes autem proprietas, inquantum soli Patri con-
innascuntur ex sola habitudine alterius ad venit dicitur notio, inquantum est princi-
;

aliquem. Ergo tot erunt relationos in Deo, pium formale innotescendi Patrem. Secundo
quot sunt creaturae quae comparationem ad quantum ad ordinem intelligendi quia cum ;

ipsum habent. nihil possit esse principium innotescendi ali-

2. Prceterca,Deo fuerunt ab seterno,
in quid, nisi sit sibi proprium, intellectum no-
secundum Augustinum, rationes rerum tionis praecedit intellectus proprietatis. Et
creandarum, quai non differunt ab invicem, quia proprietas non convenit nisi rei distinc-
nisi relationibus secundum respectum ad tge ab aliis, et distinctio in divinis non est
creaturam. Ergo videtur quod quot sunt nisiper oppositionem relationis intellectum ;

creaturae, quarum rationes sunt in Deo, tot proprietatis in divinis prsecedit intellectus
sunt ibi etiam relationes. relationis. Tertio quantum ad numerum
3. Item, divinae personse non tantum com- quia notiones sunt quinque, scilicet pater-
parantur ad invicem secundum naturam nitas, filialio, processio, innascibilitas, com-
quam una ab alia accipit, sed etiam secun- munis spiratio. Harum autem quatuor tan-
dum alia attributa. Sed in omnibus illis tum sunt proprietates, quae uni personae
comparationibus intelliguntur aliquae rela- tantum conveniunt, scilicet paternitas, in-
tiones vel aequalitatis vel similitudinis. Ergo nascibilitas, quae conveniunt tantum Patri;
videtur quod tot sint relationes quot sunt filiatio, quae convenit tantum Filio ;
proces-
ibi attributa. sio, quae convenit tantum Spiritui sancto.
4.. ex omni operatione innasci-
Praeterea, Communis autem spiratio non potest dici
tur aliqua operantis relatio ad id circa quod proprietas simpliciter, quia convenit duabus
est operatio. Sed inDeo secundum rationem personis; sed secundum quid, secundum
distinguuntur plures operationes , ut est quod aliquid dicitur esse propriura ad ali-
hujusmodi. Ergo sicut
velle, intelligere et quid; est enim proprium Patris et Filii res-
operationem generationis consequuntur se- pectuSpiritussancti. Harum etiam notionum
cundum intellectum relationes originis, ita quatuor sunt tantum relationes, scilicet
et ad alias operationes consequentur aliae paternitas, fdiatio, processio, communis spi-

relationes, sicut intelligentis ad intellectum, ratio innascibilitas enim non proprie dicitur
;

et volentis ad volitum : et ita multiplicabun- relatio, nisi per reductionem, secundum

tur relationes secundum numerum opera- quod negatio reducitur ad genus affirma-
tionum. tionis, ut non homo ad genus hominis.
5. Item, sicut Pater et Filius conveniunt Harum autem proprietatum, vel notionum,
*in hoc quod comparantur ad Spiritum sanc- vel relationum, tres tantum sunt personales
tum ut principium ; ita Filius et Spiritus scilicet constituentes personas unde habent :

sanctus conveniunt in hoc quod comparan- quasi actum differentiae constitutivae; scilicet

tur ad Patrem sicut ad principium. Sed paternitas, filiatio, processio. Aliae duae sunt
commiinis spiratio est quaedam relatio con- personae notiones^, sed non personales. Ha-
veniens Patri et Filio. Ergo esse a Patreerit rum autem notionum quinque sufficientia
aliarelatio communis Filio et Spiritui sancto; sic patet. Ad hoc enim quod aliquid dicatur
et ita sunt plures quam quinque. notio personae, tria requiruntur primo quod :

6. E contra vidctur quod siut pauciores ad originem pertineat, quia relationibus

quia, ut dictum est, proprietates sunt sub- originis personae distinguuntur secundo, ;

sistentes personae. Ergo sunt ibi proprie- quod pertineat ad dignitatem, quia persona
tates tot, quot sunt personae subsistentes. est hypostasis distincta proprietate ad digni-
Sed personae subsistentes non sunt nisi tres. tatem pertinente tertio, quod dicat aliquid
;

Ergo proprietates non suut nisi tres. speciale, quia commune non est sufficiens
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod principium innotescendi. Dico igitur, quod
notionis, proprietatis et relationis differen- pertinens ad originem potest signiflcari vel
tia potest tripliciter assignari. Primo quan- affirmative vel negative. Si afflrmative, vel

'
Parm. : « propiielales persoQse. »
 ;;

DISTINCT. XXVI. (.IIM:ST II. \UT. III. .133

(licoliir sooundtiin ralioin-ni rjiis iiiiinipii, Hiiiiilitiido iioii .iiMiiiil ali(|Uiun rclaiioncin
nt a (|Ui) aliiis, vol sci-iiikIiiiii rati(iiirnH\jiis rcaloin siipcr palcrnilattMii ot (iliationcni
(piiid cst a principio, nt (pii altaiio. rirninipio (;t ralio liiijiis iiilV;( ilicctnt- *.

istornin dicil oiiKincni iii i'(iiininiiii : iiii(l(! Ad (piailiiiii dicciiiliitii, ijiiotl r(;lati()iii!H

iKMitrnin potost osso iiolio. ()p(»rl(*loi'K<'<piod ipriliiis noii suli(!st aliipiii niidis diHtiiictio iri

(l(^tiM'iniiintnr scciindnin sp(M'ialiMn inodutn rc (pia- r(!r(!rtur, iiou ost rolatio roalJH. Ilndo
orif^'-iiiis, ipii iKiiicst. nisi dniilicilcr, nt stipra (piatidocitiiKpic aliipta op(!i'atio rcllcctiliir
prolialnin i^sl', scilic(^t pdr niodmii tiatnra', iii siipposiliiiii opcraits, (!\ r(!ali opiiratiouc
(^t [nn' inodttiii ainoris; (^l .s(M-ittidniii nlrttiii- noii inna.scitnr aliipia rcalis ndalio, s(!d ra-
(]U0 halioiuus (liias rciiatiouos : iiiiaiu (puu tionis taiitnni ; (!t idoo • nni diiiliir, (|iiod

dosif^Miat rati(Mioui principii, ot iill(U'aiu (pia* Dous vol aiiiiua intolligit .su, nou iiii[)orlattir

dcsii^iial ratioiicni (>jtts (ptod cst a principio; ibi alii|na rcalis r(!latio, scd rationis tautniu.
ot sic. sntil (ptatnor ralioncs, scilicct palcrni- Ad ([itiitlitiii (lic(!iidiiitt, ijtKjd (!Sso ab ali-
tus ot tilialio (ptantntii ad luoditin orip^inis (]Uo uoti dicit (l(!tormiiiatiini niodiini origi-
uutura», procossio ot couuuuuis spiratio nis ot idoo; uon dicit specialoiu uoliAnoni, sod
(luanlnni ad luoduni origiuis anioris. Si si- salvatnr iii dtiabns uotionibus, .scilicot fllia-

gniticatnr nop:ativo, vol uo|4:attir i'atio priii- tioiK! ot |)i'oc(!ssioiu!, cuiu (|ttil)us nou [)Otiit
cipii, vol ratio i^jns (itiod ost a principio. Si iu uutuornni, sictit iioc ali([tiod conuntmu
nogattu' ratio [irinciiiii, uou ost ad diguila- cum propriis qtia! sub co continciittir, scd
toiu portiiious, ot idoo nou potost osso notio coiuiuiuiis spiratio dicit dotcrminattim mo-
Spirilus saucti, noc osso priiicipiuiu alicnjus dum originis, .sccuudum quain Palor ct Fi-
porsou.i! diviiuo. Si uogatiu' ratio ojns (juod lius stuit principititn S[)iritus saiicli; ct idco
ost a priucipio : aut in spociali, aul iu gouc- dicit spocialciu nolionom.
rali. Si in spociali, non potost osso notio; Ad sextum dicendum, (juod quailibet pro-
quia (juanto aftiriuatio ost magis spocialis, prietas iii divinis, et quidquiJ cst ibi, est
tanto nogatio^ oppositaost luagis couuunuis, subsistens; uoii tamcn oportct quod sint tot
sicut nou liomo ost niagis commiuto (]uain rcs subsisteutes quot sunt proprietates; sed
non auimal, quia omuo non auimal osl uon quot o]jpositio exigit realiter distiuguons.
liomo, sod non convortitur. Si iii gcncrali, Unde siciit in Deo bonitas ot sapieutia est
sic eritnegatio specialis, et ad diguitatom subsistens, non tamen alia et alia res est
pertiuons; unde faciet notionem Patris, qusa subsisteus, quia non habent oppositionem
est innascibilitas qusB significat non esse ita otiain communis spiratio est subsistens,
ab alio, secundum quod est proprietas Pa- non tamen est alia res subsistens quam pa-
tris. Quare autem dlcaiur innascibilitas per ternitas et filiatio, quia non habent opposi-
privationem nativitatis, specialiter infra tionem ad eam unde in una re subsistente :

dicetur^ cum utroque esse potest. Nec tamen consti-

•Ad primum igitur dicendum,
quod re- tuit personam in qua est, quia praesupponit
lationes illc^ qua^ significantur in Deo ex secundum ordinem naturae paternitatem et
habitudine creaturarum ad ipsum, nihil flliationem, sicut et processio praesupponit
realiter ponunt in Deo ut ex praidictis patet; generationem ; et ideo non est personaUs
et idco non sequitur quod secundum hoc in notio; et similiter" innascibilitas, cum non
infiuitum multiplicentur relationes realiter habeat oppositionem ad paternitatem, in ea-
in Deo existentes. dem re subsistente esse potest et quia ne- ;

Ad secundum dicendum, quod relationes gatio importata consequitur secundum in-

.V
ill* secundum quas attenditur distinctio tellectum in ea positionem principii, ideo
idearum, non sunt fundatae in esse divino, non constituit personam, sed est in persona
sed in intellectu ejus; unde realiter non ha- constituta per paternitatem.
bent esse in Deo, sed solum sunt intellectae
ab ipso' sicut forma asini, et forma equi et
EXPOSITIO TEXTUS.
hujusmodi et non sicut bonitas et sapientia
;

in ipso habent esse. « Nihil quidem secundum accidens dici-

Ad tertium dicendum, quod sequalitas et tur. » Videtur ratio haec non valere quia ;

' Disl. xni, q. r, art. 2. — » Sic codd.; in Parm. : q. i, art. 1. — ' Al. : « ii3c innascibiltas. »
« notio. »— J
Dist. xxviii, q. i, art. 1.— » Dist. xxxi,
 33i COMMENTUM IN Lin. I SENTENTIARUM.
multa simt accidentia iiiscparabilia, quffi nuit Filiuni, et proprium Filii quod genitus est a

sempcr conscquuntur subjectum inamissi- Patre, et Spiritus sancti quod ab utroque proce-
biliter. —
Ad quod dicendnm, quod omno dit; ac deinde utrura et ista; sint illaj quse di-

subjectum accidentis potest intelligi sine ac- cuntur patcrnitas, iiliatio et processio. Videtur
qiiod non eoedem proprietates quas ponit
sint
cidente, quamvis quandoque accidens inse-
Hilarius, et 111;« quas pouit Augustinus. Si enim
parabiliter sequatur subjectum et ideo, quia ;
etedeni sunt, idem est ergo Patri esse Patreui et
ipsum suppositum relationis non potest in- genuisse Filium, quod utique quidam concedunt.
tellig-i sine relatione, cuni ipsa relatio sit snp- Si autcni lioc est, cuiergo convenit ut sit Pater,
positum subsistens, non potest esse accidens. ei convenit genuisse Filium. Natura ergo divina
In omni enim accidente quod advenit, est si I\iter est, genuit Filium. Si vero non genuit,

quaidam compositio subjecti ad accidens, Pater non est. Sed quis audeat dicere, aut quod
propter quod sine eo intelligi potest et ubi ;
ipsa genuit Filium, aut cfuod ipsa Pater non sit?

est compositio, est mutabilitas quantum ad Si autem ipsa Pater est nec Filium genuit; non
est ergo idcm dicere ali(juid esse Patrem et giguere
naturam. compositionis, quia omne quod
Filium. Et ita non videbitur una eademque esse
compositum est, divisibile est, nisi aliqua
proprietas.
causa impediatur.
Item « omnes enim homines fdii Dei sunt
Responsio, ubiostendit easdem esseproprietates.
factura, » id est creatione ; non tameu omnis
creatura habet nomen filiationis, sed solum Ad quod sine praejudicio aliorum dicimus, quod
illa quae ad imaginem est. Vel melius. Homo easdeni propiietates notavit uterque, licet diversis
dicitur filius factura etiam per adoptionem, vcrbis. Quod enim Hilarius ait, ita intelligi debet.
quia cum prius non esset filius, factus est Proiirium Patris est quod semper Pater cst; id est,
fdius; et non habet hoc ex origine nati- proprietis Patris est, qua semper Pater est. Sem-

vitatis suae quod sit Filius Dei, sicut habet

pervero Pater est, semper genuit Filium. Ita
(juia
et proprium Filii quod semper Filius est, id
est
aeternus Filius. Et hsec expositio consonat
est, proprietas Filii est, qua semper Filius est.
sequentibus. De hac fdiatione adoptiouis di-
Filius vero semper est, quia semper genitus est.
cetur in III'.
Ergo proprietas qua Pater Pater est, est quia sem-
« Nec quidquam ipse% nisi Filius. » IIoc per genuit. Et liaec eadem dicitur paternitas vel
dicit, quia fdiatio est tola substantia ipsius ;
generatio. Et proprietas qua Filius semper est
unde essentia divina non excluditur, quia Hlius, est quia semper genitus est a Patre ; et liaec
essentia divina in Filio est filiatio. « Origine eadem dicitur filiatio vel genitura, vel nativitas,
non adoptione. Hoc vel origo, vcl nascibilitas. Sic et proprietas qua Spi-
» Nestorium cst contra
et Photinum, qui dicebant, aliani esse per- ritus sanctus est Spiritus sanctus vel donum , est

sonam Dei et hominis; et ita sequitur quod quia procedit ab utroque; et hsec eadem dicitur
processio. In praemissis ergo locutionibus esedem
fdius hominis non sit Filius Dei naturaliter,
signiiicatee sunt proprietates. «
sed per adoptionem. Veritate non nuncu-
((

patione. Contra Sabellium, qui dixit his

»
Quomodo non est omnino idem dicere esse Patrem,
nominibus, « Pater » et « Filius » nuUam
ct (jenuisse vel habere Filium, et ita de aliis.
distinctionem in re subjacere. Nativitate ((

non » Contra Arium, qui dixit Dei

creatione. Nec tamen videtur nobis omnino esse idem di-
Fihum creaturara. Alia patent ex his quse cere aliquid esse Patrem et genuisse Filium, vel
dicta sunt de Spiritu sancto^ aliquid esse Filium et Iiabei"e Patrem , vel esse
Spiritum sanctum et procedere ab utroque ; alio-
quin Pater non esset nonien hypostasis, id est
DISTINGTIO XXVII. personee, sed proprietatis tantum; similiter Filius
et Spiritus sanctus; et ita non per tria nomina
An easdem proprietates assignent Augustinus et signilicarentur trcs Ideoque dicimus,
personse.
Hilarius, et an istce sint quce dicuntur paternitas, quia Patris uomen non tantum relationem notat,
et filiatio, et processio. sed etiam hypostasim, id est subsistentiam, sigui-
ficat; ila et Filius et Spiritus sanctus.
Hic quaeri pcjtest,
utrum proprietates quas Hila-
rius supra assignavit, scilicet quod Pater seraper
'•

Relationum vero vocabula sunt paternitas, filiatio,

est Pater, et Filius semper est Filius, sint illai
processio, nec personam significant.
esedem proprietates quas Augustinus superius-
distinxit, dicens, proprium esse Patris quod ge- Relationum vero vocabula, scilicet paternitas,

^ Dist. X, q. ni, ait. J .

— ' Parm. : « proprie. » — ' Dist. xvm, q. i, art. 2.— * Dist. xxvi.— ' Dist. xxvi.
 :
,

niSTINT.T. WVII. m
liliiilid, pvnroMio, vol ^riRniTc, KiKi"i [>r<ii"i'i|i'ir, Hiiiil, cl |ir(i|iiiclalcn pormiiKilcii dcHif^nnMl; iLi ctiani
i|isiis tiiiittiiii i'i<liili(iiii«H iiDii liy|i(islaHi>M MiKiiillciiiil siiiit ct alia noinina iicrsoiinnuii, iil <'Ht iiiiii' iiinnii

siv(< IiiiIkmi* riliiiiii cl liiiliiMit l'alri>iii : iil V(>ri)i [icrsdiMS siKiiillciiiil, ct cariim |»i(i|trif1ali'H ilnrio-

^Miiliii, iiiiii (liiiiiiiiM, nciis csl l'iilct', iiiiiiiiric l'alrirt liiiil, (>l casdciii ipias ct ikiiiiih.i inn-dirla, illiilc i-t

cl rclalidiiciii iiiit.tiiiii-< ' cl iliviiiiiiii liv|i(iHtiisiiii rcliiliv(> diciiiilur, hi ilicot ncnilor, Kcnilim, vcrlnirii,
.Hi^iiitiiiitiiiis; iil sil titlclli^ciilia lalis : Dctis, vcl iiiiago. rndc Aiigustiiius, iu V lib. /Jc Trinit.. v. vn,
(liviiia csscitti.i, (*st i'alci', id csl illc (|tii ^ciiiiil, id (ol. !(|,';, l. H, ait : <( Vidcnduiii csl, lioc, si^iiillrfir-i

csl iiyposlasisipiic li;ilii'l 1'ilittiit. Simiiilcr Dcus osl ciim diciturgciiiluM, <iiin(i Higiiillculiir ciiin dicitur
l'"iliiis, itl csl li\|nislasis f^ciiila vcl li.ihciis 1'ati'ciii. Kiliiis. Idco ciiim i''iliiis (|iiia gcnitiis, cl (|iii.i Kiliiin,
Ila cliaiii nctis csl Spirilus .saiicliis, iil cst li.\p" iili([iii> gi>iiitus. Siciit aiil)>iii i^iliiisad Patrcin, Hic
sliisis pidccdciis alt ii!i'tt([uc, sivc illc ([iii pidccdit. gciiitiis ad g(>niloi'ciii rcriiiliir; cl siciil l'.itcr ad
(liiin voro iioniiiia rclalioiiuni |i(iitiiinis in |)ra>(li- Filiiim, ita gi>nitor ad gcnilum. » Idciii iii VI lib.
ctlis, it(ili()it(>s ijtsas taiittiin si^niiticaitnis, iidii lU' Triiill., (',t|». II , coi. !I2,';, t, K : « Vci liiim ([iiidcm
liypostascs; nl cuni iliciinits, Diuis ncitnil, id csl siiltis Filius acci|iitiir, iion simiil 1'atcr (>l FiliuH,
iiabct Kiliuin; »>l, Dous gonitus cst, id (>sf, liahcl tanquam ainbo sint ununi vcriiiiin. Sic enim ver-
l'ati'oni. l';i tunc o|)ort(>t inlclligi in suiijcclis liy- Iiuni dicitiir ([uoniodo iiiiago. Non autcni Pater cl
[lostascs tanluin ([ua>, illis pro|irictatil)iis dct(>rmi- Filiussiniiil amlio iiuago, scd Filius solus cst iiiiago
nanlui', non ossonliam. Patris ([uciiiadiitoiltiiit cl l''iliiis. i> Ideiii iii VII lib.
D(! Trinit., ca[). iii, col. 937, t. Vcrbuin se-
8 : « ,

Quod propvictatcs dcterminant hypostases , non cuudiim ([uod s.qticiitia est ct csscntia, hoc cst
sid>stantiam, id cst naturam. quod ]\ilcr; st>cunduni ([Uod voil)iiiu, non hoc est
([uod Pator; quia verbnm non est Patcr, et verbuni
IIlcc onim pro[ii'iotatos singnUp singulis [)ro[)rio relative dicitur, sicut Filins. » Itoni iii (>(jdcm iib.,
couvoniunl porsonis, ot [ior cas j»orsoiKT dotormi- caji. 11, col. !).1(i, t. 8 : « Sicul Filius ad Patrein
naninr, ct a so iiniconi ditliMiinl scd a so noii rolcrtitr, ita etvorbum ad euiii cujus est vorbum
secedunt. Unde Joannos Damascenus, lil). III Fid. refertur, cum verbnm. Et propterea non
dicitur
orth., ca|). VI, col. 100*2, l. 1 : « iNon ditlcrunt ab oo vorbum ([uo sa[)iciitia dicitur; quia vcrbum
iuviccm hypostascs socundnm substanliam , sod non ad so dicitur, sed taulum reiativo dicilur ad
secundum characteristica idioniala, id ost detcr- eum cujus est vcrl)um, sicut Filius ad Palrem. Eo
uiinativas proprietatos. (^haracteristica vero, id est quippe est Filius quo verbum et co est verbum ,

determinativa, sunt hypostaseon el non natura*, quo Filius; sapientia vero quo csscntia; et ideo
eteium iiypostases dolormhiant. » Itcm, cai). vu, quia Pater ct Filius sunt una essentia, et una sa-
col. 1007 «Esse quidem intemporaiiter, et a^ter-
: pientia. » Item in eodem cap. col. 934 « iNon , i , :

naliter dicimns divinam Vorbi hypostasim, simpli- est Pater ipse verbum, sicut nec Filius ncc imago.
cem, onniia liabontem quaj habet Pator, ut ejus Qiiid autem absurdius quam imaginem ad se dici? »
« omoousion, )> id est consubstantialom, nativitatis Idem iu V lib., cap. xiii, col. 920, t. 8 « Dicitur ;

modo et habitudinc a paternali hypostasi difte- relative Filius, relative etiam dicitur verbum et
reutom nuncinam vero a pat(>rnali hyposlasi se-
,
imago; et in omuibus his vocabulis ad Patrem re-
cedoutem. » idom, apertius oxprimeus personales ferlur. Nihil autem horum Pater dicitur. »
proprietates, lib. III, cap. v, col. 999, t. 1, ait
« Diflorentiam Iijpostaseon, id est personarnm in Breviter summam colligit inteUigentice prcedictorum.
Iribus propriotatibus, id est paternah et hhaU et
processibiii , recognoscimus. Inseccssibiles autem Aperte ostensum est quod sicut Filius vel ge-
,

ipsas h}'postases et indistabiles invicem , et unitas nitus relative, dicitur ad Pati"em , ita verbum et
quidem inconfnsibiUter. Tres enim snnt, otsi uui- imago ; et quod eo dicitur verbum sive imago, quo
tee ; divisge autem indistanter. Etenim singula per- Filius ; id est, eadem proprietate sive notione dici-
fecta est hypostasis, et propriani proprietatem tur verbum et imago, qua FiUus. Sed non eo quo
scilicet existentiff- modum proprium, possidet : sed verbum dicitur sapientia vel essentia ; quia non
,

unitge sunt substantia, et non distant, neque sece- notione qua dicitur verbum, dicitur sapientia,
dunt a paternali liypostasi. » Ecce hic habes dis- Nam sapientia dicitur secundum essentiam, uon
tinctas tres illas propi'ietates ,
quae supra diversis secundum relationem.
signiflcatee sunt modis.

Generalis regida eorum quce ad se et eorum quoe

Quod sunt alia nomina personarum easdem proprie- relative dicuniur; quidquid enim ad se, simul
tates notantia, scilicet genitus, genitor, verbim, ambo dicuntur, sed non ita in prcedictis relativis>
imago.
Est et hic advertenda qusedam generalis regula
Hic non est prsetermittendum, quod sicut Pater, eorum quse ad se et eorum quse relative dicuntur
et Filius, et Spiritus sanctus nomina personarum de Patre et Filio. Quidquid enim ad se dicitur, ut

' Al. : « nominamus. »

 :

336 COMMENTTTM IN LIB. T SENTENTIARUM.

ait Augiistinus in VI lib. De Trimt.,'c. ii, col. 923, lib. V, cap. viii, col. 917, t. 8, ait : « In Patris
t. 8, uoii dicitur alter siue altero, id est, quidquid nomine ipse Pater per se pronuntiatur, in Dei vero
dicuntur quod substantiam eorum ostendat ambo , nomine et ipse Pater, et FiUus, et Spiritus sanc-

simul dicuntur. Ergo nec Pater est Deus siue Filio, tus; » ut cum Luc, xvni, 19 ISemo bonus
dicitur, :

nec Filius sine Patre, sed ambo simul Deus; sed nisi solus Deus; quia Trinitas est unus solus Deus.
non ambo simul Pater, non ambo simul Filius, vel

Verbum, vel imago. DIVISIO TEXTUS.

An secundim substantiam dicatur Dem de Deo Positis tribus personalibus proprietatibus

et hiijusmodi. divinarum personarum, hic Magister deter-
minat de ipsis proprietatibus in compara-
Hic quceritur Deus de Deo, himen
cum dicitur
tioue ad nomina personarum, et dividitur in
de lumiue, et hujusmodi, utrum dicantur secun-
nam secundum relationem partes tres in prima ostendit quod in om-
dum substantiam :
:

constat ista non dici. Si vero secundum substan- nibus personalibus nominibus prsedictge pro-
tiam dicuntur, simul ambo, scilicet Pater et Filius, prietates designantur; in secunda proponit
possunt dici Deus de Deo, lumen de hmiine, se- generalem regulam ad inveniendum hujus-
cundum preedictam regulam. Ad quod dicimus, modi nomina, quae proprietates persona-
quia licet Deus secundum su])stantiam dicatur lu- rum'^ designant, ibi « Et est hic adver- :

men hujusmodi, et nunquam rela-

et sapientia, et tenda quaedam generaiis regula. » Prima in
tive accipiantur; aUqiiando tamen pro relativis,
duas prima ostendit quod dictae proprie-
: in
id est pro personis, sed non relative accipiuntur;
tates designantur in nominibus personalibus
ut cum dicitur, Deus genuit Deum, alterum pro
consuetis, sciUcet nomine Patris, et Filii, et
Patre, alterum pro Fiho ponimus. SimiUter cum
Spiritus sancti; in secunda ostendit quod
dicitur, Deus de Deo, lumen de lumine. In ahis
quoque locutionibus ssepe reperiuntur nomina es- designantur etiam aliis nominibus personas
sentise ad signihcationem personarum deducta, ut significantibus, ibi Hic non est prseter- : ((

cum dicitur Deus natus, Deus passus, Deus mor- mittendum. » Prima in duas in prima os- :

tuus, ubi Filius tantum significatur. Ita et de solo tendit quod praedicta nomina proprietates
Fiho intelUgitur, cum dicitur Deus de Deo, et personarum designant; in secunda subjun-
hujusmodi. Unde Augustinus ,
queerens quomodo git rationem, ibi Illae enim proprietates: ((

hujusmodi dicantur, in VI lib. De Trinit., cap. ii,

singulae singuUs proprie convoniunt perso-
col. Quomodo Deus de Deo, lumen de
923, ait : «
nis, quae scilicet determinant personas
» :

lumiue dicitur? Non enim simul ambo Deus de

Deo, sed solus Filius de Deo scilicet Patre; nec
unde in nominibus personarum inteUigun-
ambo simul lumen de lumine, sed solus Filius de tur, sicut determinans in determinato.
lumine Patre. » Prima in duas in prima ostendit quod no- :

mina personarum designant proprietates

Quod tantum secundum nomen substantMe dicitur prsedictas in secunda ostendit quod non est
;

illud de illo, non secundum nomina •personarum. omnino idem modus significandi in nomini-
bus proprietatum et nominibus personarum,
Et est sciendum, quod secundum nomina sub-
ibi Non tamen videtur nobis omnino esse
: ((

stantise tantum dicitur illud de illo ; licet ibi illa

idem dicere, aliquid esse Patrem et genuisse
nomina substantiam non signihcent. Secundum
Filium, » etc. Circa primum tria facit primo :
vero eadem nomina personarum nunquam dicitur
illud de illo, sicut verbum de verbo, vel Fihus de
movet quaestionem secundo ponit objectio- ;

Filio (juia hujusmodi nomina diversis personis

:
nem ad alteram partem, ibi Videtur : ((

convenire non possunt. Quod Augustinus, licet quod non sint eaedem proprietates quas ponit
obscure, in eodem *, cap. ii, col. 926, ita dicit Ililarius; » tertio ponit solutionem, ibi :

« Hoc solum de eis dici non potest, illud de illo (( Ad quod sine praejudicio aliorum dici-
quod simul ambo non sunt ; » id est, illo solo no- mus. »
mine non possumus uti ad ostendendum unum de (( Et est hic advertenda quaedam generalis
uno, quod simul ambobus non convenit. Sicut ver- Hic ponit regulam ad inveniendum
regula. »
bum de verbo dici non potest, quia non simul ambo nomina personalia, et circa hoc tria facit :

verbum nec imago de imagine, nec Filius de

:

primo ponit secundo movet quaes-

regulam ;
Filio, quia non simul ambo Filius vel imago. Et
sicut nomina substantiae aliquando intelligentiam
tionem circa regulam, et solvit eam, ibi :

personarum distincte faciunt, ita etiam interdum ((Quaeritur hic, cum (licitur, Deus de Deo,
totius Trinitatis simul. Unde Augustinus, in eodem, lumen de lumine, et hujusmodi, utrum di-

< Non lib. VII, ut Parm., sed lib. VI. — * Parm. omittit : « personarum. »
 DISTINCT. XXVll, QU.1':ST. I, AUT. I. :m
('ntitiir socuiulum SUbsdiiiliaiu ; » lorliu ox a ratiuiio h'ilii, (jimiu latiu iiiK«!uili u rutioiKj
soluliono <|uast (^licit (|iiiiiii(luiu coiu-lusiu- i'atriM. Sod oadciii notio doMif^iialur uuiuiuo
iiciii, il)i : u Kt ost scioiiiliiiii <|iio(l scciiii- vcrbi cl l''ilii, ut iii IJltcra dicitiir. Krgu vi-
(liiiu tiottiiiiu substaiitiu- laiiluiiidicitut' illiid (l(!liir (|iio(| siinilit(5r oudoiii iiutiu (liiHi^uutur
do illo. » iioiiiiiK; iiigoiiili i'\. iioiiiiiK) Pulris; vX Hic. iu-
nuscibililus (tt |)ut(;riiilu.s (<rit '
iiiiu iiolii).

r>. Iloiii, uuius porttuuae ud uliuin ikm'ho-

011 ES^TTO 1>U1MA. naiii iti divinis nuu ost nisi unu njlutiu. S(xl
iiomiiK! 1'ulris, gciioruliouis ct [)ut(;ruit<iti.s

Ilic (luaifuuliu" diio : i>rituudo iiisis uulio iiii|)oilutiir rclutio Putris ud l''iiiiiiu. Erg(j
iilhus vol proprliMalilius ; socuudu do tiu- vidotiir ([uod uiuiiiu istu iu diviiiis id(;iu
luiuibus porsutialihus, ot priijcipuo do vorbu. sunt : quud esl cuntra Mugislruiu iu Lit-
Circa pritiiuiii diio ([uairuulur : l" (]ua- tcra.
litor [iropriciatos ad iuvicoiu dilloraut; SoLUTio. — Ucs[)ou(leu dicctiduiii, «|uud
2" utruiu propriolatos vol rolaliotios, o[)ora- iu diviuis, ut sitiira dictuin cst ', suiil (iiiiii-
liouos porsuualossocuiiduiu iutoUoctum praj- que nutiunos; nou laiucn sunt quiiique res,
codaut, vol couvorsu. sod solum tres ros, scilicet Pator, et Filius,
ct Spiritus sanctus.

ARTICULUS PRIMUS. Ad cujus iutellectum sciendum est, qu(jd

in illu propric aliqua luultiplicatitur et nun
Utrum proprictates ad invicem uuum suut, cujus diircrentiis prupriis dis-
distinguantur. tiuguuutur, ut dicit Pliilosuphus, Y Metaph.,
text. 13i, ct IV Phjs., text. 20, verbi gratia,
Ad pritmim sic proceditur. 1. Videtur isoscelcs, id cst triangulus duurum aqua-
quod prupriotites ad iuvicem nou distiu- lium laterum, ot isopleuros, id esttriangulus
guautur. Nulla etiim est distinctiu in diviuis ajquUatcrus, distinguuntur difrerentus trian-
nisi secuiulum originem. Sed una pruprie- guli et idco non dicimus quod sunt unus
;

tas nen oritur ab alia quia sicut essentia : triangulus, sed plurcs. Non autem distin-
nun generat, ita nec proprietas. Ergu pro- guuntur propriis differcutiis figurae, immo
prietates ad iuviccm nun distinguuntur. sub una quud
figurai diffcrentia incidunt,
2. Prseterea, relatio est medium inter duo est habere tria latera ideo et dicuntur una ;

cxtrema. Sed inter duos terminus est una figura, quae est triangulus et ideo non po- ;

via media secundum rem, quamvis differat test dici quod sunt plures rcs, nisi de iUis
secundum raticnem, sicut est eadciu via a quae per differentiam reidistinguuntur. Dif-
Tliebis ad Atheuas, et e conversu, ut dicit ferentiaautem rei in divinis non est nisi per
Philosoplms, III Phys., text. 21. Ergo vide- oppositionem rclatiunis ct idco non poterit ;

tur quod una relatione referatur Pater ad dici quod sunt plures res, nisi secundum

FiUum et Filius ad Patrem et ita ad minus ; quud exigit ista uppositio. Undc paternitas
paternitas et filiatio sunt una relatio. ct ilUatio sunt duae res, ct similitcr Pater et
3. Itein, iu4.Uviuis nihil invcnimus distinc- Filius. Sed paternitas et communis spiratio
tum secundum rem, nisi per oppositionem non sunt duae res, quia non opponuntur re-
relativam. Sed sicut intcr attributa essentiae, lative sed tantum duae rclationes, quia dis-
;

ut bonitatem et sapientiam, non invenitm' tinguuntur differentiis relationis inquantum

aliqua oppositio, ratione cujus de se invicem est relatio. Cum enim relatio dicatur se-
prwdicantur, quia bonitas est sapientia, et cundum respcctum ad altcrum, (Uffcrentiae
e converso etiam proprietatcs unius per-
; ita relationis erunt secundum quod est ad di-
sonae non habent aUquam uppositionem ad versa et ideo quia patcrnitate Patcr rcfer-
;

invicem alias non possent in eodem suppo-

; tur ad Filium, et communi spiratione ad
Ergo vidctur quod non sint plures
sito essc. Spiritum sanctum, communis spiratio et
secundum rem, ct quod una prsedicctur de patcrnitas sunt duae relationes, et similiter
alia, ut dicatur : paternitas est innascibilitas, duaj notiones, inquantum cst aUa et aUa ra-
et econverso. tio innotescendi Patrem in una et alia.
4. Prseterca, non magis distat ratio verbi Ad primum igitur dicendum, quod oppo-

^ Parm. : « est una et eadem. » — * Dist. xxvi, q. i, art. 3.

VII. 22
338 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
sitio secundum origineni per prius secun- ideo rationc divinae simplicitatis secundum
dum intellectum est in relationibus originis quodcumque nomen primae impositionis de
quam in ipsis personis quae ab invicem se invicem priEdicantur, ut dicatur : heec res
oriuntur ;
quia personai non opponuntur est illa res ; vel etiam propriis nominibus,
nisi secundum quod hujusmodi relationes ut : Sapientia est bonitas.
habent et ideo relationes oppositae seipsis
: Ad quartum dicendum, quod verbum et

distinguuntur , sicut difTerentiae constitu- Filiusnon distinguuntur differcntia relatio-

tivae ; sed personse relationibus, sicut species nis quia utrumque dicit relationem ejusdem
;

differentiis. ad idem; et propter hoc non importantur

Ad secundum dicendum, quod quidam nomine verbi et Filii duae relationes, sed
dixerunt, ut Aviccnna, tract. III Met., c. x, una; nomine doni et amoris; sed
similiter
dicit, quod cadem numero relatio est in utro- distinguuntur tantum secundum quod ha-
que extremorum quod non potest esse, quia
;
bent fundamentum in re, prout unum fun-
unum accidens non est in duobus subjcctis ; datur in emanatione naturae, scilicet Filius,

et ideo dicendum, quod in utroque extremo- et aUud in emanatione intellectus, scilicet

rum est una relatio differens ab alia in qui- verbum ;
quae in Deo non nisi ratione diffe-
busdam secuudum speciem, sicut in illis quae runt; et ideo vcrbum et Filius differunt so-
diversis nominibusutrinque nominantur, ut lum ratione et non relatione; sed ingcnitus
paternitas et filiatio sed in quibusdam non ; ct Patcr non respectu ejusdem dicuntur ; et
differunt specie, sed numcro tantum, sicut ideo constat quod non est una relatio, vel
quando utrumque cst unum nomen ut in si- notio.
militudinc et aequalitate ct tunc relatio quae ; Ad quintum dicendum, quod sicut est in
est in uno sicut in subjecto, est in altero essentialibus quod idcm cst secundum rem
sicut in termino, ct e converso ; et ideo rela- divina operatio ct Deus et deitas, scd distin-
tio secundum suum, prout in re fun-
esse guuntur secundum rationem tantum funda-
damentum habct, non est medium, sed tam in re ita etiam est in personalibus, quod
;

extrcmum sed secundum respectum est

, idcm cst secundum rem operatio personalis
medium; unde patct quod realiter distin- et pcrsona et proprietas constituens perso
guuntur. nam ; sed differunt tantum secundum ratio-
Ad tertium dicendum, quod sicut attributa nem et modum significandi. Unde dico,
essentialia non sunt plurcs rcs, ita nec pro- quod eadem ratio significatur per haec tria,
prietates uni personae convenientes ; sed sunt Patcr, patcrnitas, gencratio ; sed Pater si-

una res, quse est illa persona; sed tamen gniflcat illam pcr modum hypostasis vel
quia relatio manet in divinis etiam secun- personae, patcrnitas per modum proprieta-
dum communem rationem gencris, manet tis, generatio per modum operationis.
etiam relationis distinctio, inquantum est re-
latio; ct ideo potest dici quod sunt plures
ARTICULUS II.
relationes, et una relatio de alia non praedi-
catur. Non autem est in essentialibus,
sic Utrum operatio personalis prsecedat secuU'
quae non manent ibi secundum communem dum rationem relationem personse^.
rationem generis unde non distinguuntur
:

secundum rationem alicujus communis, cu- Ad secundum sic proccditur. 1. Videtur

jus ratio in Deo sit si tamen accipiatur com-
; quod operatio pcrsonalis praecedat secundum
mune reale, ut significatur nomine primae intellectum relationem personae. Generatio
impositionis ; si vero accipiatur commune enim, ut dictumest% significatoperationcm
rationis, quod nominc secundae
significatur personalem. Sed Magister in Littera dicit,
impositionis, sic commune est omnibus quod quod idco est Pater quia genuit. Ergo vide-
sint attributa; et ideo^quia dividunt unum tur quod gencratio sccundum intellectum
commune secundum hoc non prae-
rationis, prsecedat relationem Patris.
dicantur de invicem. Non enim dicimus 2. Praeterea, relatio paternitatis et opera-
quod hoc attributum sit illud attributum; tio generationis se conscquuntur. Aut crgo
sed quod est aliud attributum ab illo. Sed paternitas est principium hujus operationis
quia non dividunt unum commune reale, quai est generatio, ut scilicet quia Pater est,

< I p. Summie theolog., q. xl, arf. 1. — > Dist. v, q. i, art. 1.

 ;

DISTINCT. XXVII, un.V.ST. I, AUT. II. 3.19

idoo K^iuMal ; inil (•ons^Miniliu' ipsain pnr lialMil t\\uul |ir.'i'cr!(lat opnra(ionf>m, immo
iikmIuiu (^noclus rcilicli ali ipsa, ul Hcilict^t luaKis (pioil Msipialiii', siiul i»ali!t iii (-ri!a-

(piia Ki^ii(^i'<il^> ^^^t^ ratcr. Soil patttriiitas noii Iniis'; vol iiKpiaiiluiii ohI rolatio diviiiu
osl priucipiiiin i|)siiis op^Miitiouis; (piia, iil (pia! (!sl (*ouslilui!iis pcrsoiiiiui (!t i[)sa [)or-
dicit .\iis(!liuiis, lili, iMotKt/ot/. , vti\). \\.\\ m sniia siilisisl(!iis; (il sic pr.ciMidit scriiiidurn
(pKul (!st l)(!us f<(!ii()rat, cl nou c^o (pi(Ml uHt iiitiilhtctiiiii opi!i-atiou(;iii. V(!l iiiipi.iuliiin cst
l'altn'. l*lrK<t vidotur (piod pali^riiilas coiiso- ipsa op(!ratio porsou.dis; ot sic suiit simul
(piatur gonoratioiu!iii scciiiidiiin intislluo socniuluui iiiti^llcctiiiii, (;l idciii.

tiiiii. Ad |iriiniiiu iKiliii' di(;cu(liiiii, (juod cum

,\. Itoin, onniis r(>latio sticniidiim iulolloc- di(-il MaKisti!!-, ipiod ipiia k<'"'1'1 ^"^^ l*.'itor,
tinn cousoipiilur illtid iii ipio riiudaliir ; si(-iit ju'xipit f^iiiior.itioiiciu uuu [irout sif^iiiticalur
»T(pialitas cous(!(iuitiir (piautitatom. Sod, .so- [lor inoduni o[)oratiouis, .sud [iront si;.fuitica-

cuuduin IMiilosopliiiiu, V MeUtplt., toxt. 20, tur por modnin pid[)riotati8 constiluontis
liatoruitas *!t lllialio ruudaiitur iii o[)oratioiio. porsoiiaiu ; et sic socuiidiiin iiilollc(-tiiiu [)rae-

Kr{j:o i)al(>riiilas so(|uitiii' o|)oratioiioni goiio- codit pcrsonam (-.oiislitntaiii ot distiuctam.

rationis socuiuliiiu iutolloctuni. Sic oniin gonoratiuiioin pro [)atoriiitalo
\. Prjotoroa, habot gonoratiosicnt so ponunt, sicnt otiam supra, praccedonti dis-
activa ad IVifrom, gcncratio ita so habot tiiict. Vol dicondum (]uod attondit ad rela-

[Kissiva vcl nativitas ad Filinni. Sod flliatio tionem .socundum quod rolatio est, ot non
nnllo modo [)i\Tcodit nativitatom sctnindum sccundnm qiiod ost rclatio divina cx^nsti-

intollcctum, scdscmpor coiisoquitur*. l^lrgo tuciis [)orsonam ct distiiigucns. Vel potest

socundum in-
vidotur qnod otiani patcrnitas molins dici, (juod in lioc quod dicit, quod cst
tellcctum generationom aotivam soquatur. Pator quia gonuit, non importatur aliquis
Contra oporatio
,
socuiidum IMiiloso- , ordo per modum causa3, sed potius idontitas
phum, 1 Metaph., iu prol., est iiidividuorum relationis ; undeetiam ipse dicit, quod « ideo
distiiictorum, vel singularium. Scd non est est Filiusquia gonitus, et quia Filius ideo
distinctum qnid in divinis nisi per relatio- genitus, ex verbis Augustini *.
»

nem. Ergo intcUoctum operationis persona- Ad sccundum diccndum, quod, ut supra

lis priecedit intollcctus relationis. dictum cst % principium generationis in
Pra;terea, principium operationis proprise divinis non potest esse tantum natura, nec
alicujus oportet quod sit forma propria ejus. iterum tantum proprietas sed natura divina ;

Sed generatio est propria operatio Patris. prout est in Patre talis proprietas quae est *^

Cum igitur nulla forma Patris potentise paternitas. Unde Anselmus non dicit totun:
sit propria nisi patcrnitas, videtur quod quod exigitur ad principium generationis.
paternitas sit principium generationis in IJt enim totum complectamur, oportet dici

Patro, et ita prcccedit secundum intellectum. quod non tantum quia Deus est, generat,
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod vel quia Pater, sed quia Deus Pater.
secundum illos qui dicunt, quod relationes Ad tertium dicendum, quod ratio illa pro-
non distinguunt nec constituunt personas, cedit de relatione secundum rationem rela-
sed tantum manifestant constitutas et dis- tionis absolute ; sed haec relatio quae est pa-
consequitur operationem per-
tinctas, relatio ternitas habet aliquid ultra : quia cum sit

sonalem absolute secundum intellectum. Sed divina, constituit personam, et est ipsa per-
quia non invenitur aliquid distinguens perso- sona constituta, ratione cujus praecedit se-
nas et constituens eas nisi relatio secundum cundum intellectum operationem.
rationem suae oppositionis ideo dico, quod ; Ad quartum dicendum, quod non est si-
relatio,inquantum est constituens perso- milis ratio in Patre et Filio quia forma :

nam, praecedit secundum intellectum opera- propria generati nuUo modo est principium
tionem. Secundum hoc ergo dico, quod ipsa generationis activse vel passivae, sed conse-
relatio potest tripliciter considerari. Vel in- quens et quasi terminus ; et ideo filiatio
qnantum est relatio absolute, et ex hoc non nullo modo praecedit intellectum nativitatis

' Nec in Monologio, ut ante notabatur, nec alibi

nem activam, sed consequitur eam. »
occurrit; sicut nec illud quod infra in respons. Parm. omittit « sicut patet in creaturis. »
' :
—
ad secundum refertur. Nicolai. — * V De Trinit., c. vii, col. 915, t. 8. ' Dist. vii, —
' Parm. addit « Ergo nec paternitas generatio-
:
q. i, art. 1. * Parm. — « Patre, vel proprietas. »:
340 COMMENTU.M IN LIB. I SENTENTIARUM.
sed forma generantis propria est principium Augustinus dicit^ quam genita sapientia,
generationis activae et ideo oportet qiiod : Sed genita sapientia est in Deo. Ergo vide-
prsecedat iutellectum gencrationis. tur quod est verbum.
SoLUTio. —
Respondeo, absque omni du-
bio conlitendum est, Deum esso verbum, et
QUylioiiO ii. proprie verbumdici.
Ad cujus intellectum sciendum est, quod
Deinde qua?ritur dc verbo; et circa hoc in nobis, ut quaedam Glossa super Joan.,
tria qua?ruutur 1" utrum verbum proprie
: cap. i, dicit, invenitur Iriplex verbum scili- :

sit in divinis ;
2" utrum dicatur essentialiter cet cordis, et vocis, et quod habet imaginem
vel personalitcrtantum; 3" utrum in verbo vocis; cujus necessitas est,quod cum locutio
importetur respectus ad creaturam. nostra quaedam corporaUs operatio, opor-
sit

tet quod ad ipsam concurrant ea quae ad

ARTICULUS PRIMUS. omnem motum corporalem exiguntur.
Vtrum verbum dicatur proprie in divinis. Oportet autem ad hoc quod sit motus corpo-
ralishominis, ut hominis'', qui scilicetest per
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur deliberationem, quod praecedat deliberatioet
quod verbum non proprieindivinisdicatur. judicium in parte intellectiva. Sed quia in-
Omne enim nomen quod significat corpora- tellectus est universalium, et operationes
lem operationem, non potest Deo convenire singularium, ideo, ut dicitur III De anima,
nisi metaphorice. Sed verbum est hujus-
' text. 46 oportet esse quamdam virtutem
,

modi dicitur enim a verberatione aeris, ut

: particularem quae apprehendit intentionem
dicit Priscianus, hb. I, cap. « De verbo. » particularem rei, circa quam est operatio;
Ergo verbum proprie de Deo non dicitur. et tertio oportet quod sequatur motus in
2. Praeterea, inter omnia quae apud nos corpore per virtutes motivas affixas muscu-
sunt, verbum videtur magis esse transiens, lis et nervis ut quasi videatur esse quidam
;

vel de magis transeuntibus, nec est quid syUogismus, cujus in parte intellectiva ha-
subsistens. Sed quidquid dicitur in divinis, beatur major universans, et in parte sensi-
cst permanens ct subsistens. Ergo videtur tiva habeatur minor particularis, et demum
quodverbum dc Deo nonproprie dicatur. sequatur conclusio operationis particularis,
3. Si dicas, quod de Deo dicitur non ver- per virtutem motivam imperatam ipsaenim ;

bum vocis, sed verbum cordis; contra. Hoc operatio se habet in operabihbus sicut con-
verbum defmiens Anselmus in Monolog., clusio in speculativis, ut dicitur YII i/e^a/)/i.,
cap. Lxni-, col. 208, t. 1, dicit, quod dicere text. 33.
summo Spiritui nihil est aliud, quam cogi- crgo accipiatur locutio secundum quod
Si
tando intueri. Sed cogitare Deo non conve- tantum, sic est ver-
est in parte intellectiva
nit, quia cogitatio dicit quemdam discursum bum cordis, quod etiam ab aliis dicitur ver-
rationis inquirentis et procedentis ex uno in bum rei, quia est immediata simihtudo ip-
ahud. Ergo vidctur quod nec verbum aut siusrei; et a Damasceno dicitur, lib. I Fid.
dicere Deo convcniat. • orth., c. xm, col. 858, t. d, quod cst naturalis
4. Praeterea, verbum cordis videtur esse intellectusmotus, velut lux ejusetsplendor;
quaedam conccptio intellectus. Scd nihil ctab Augustinodicitur, lib. IX Z)e rnm^rt/e,
concipitur ab intcUectu nisi species rei intel- cap. x, col. 969, t. 8, vcrbum animo'* im-
quam apud se format. Cum igitur
ligibilis, pressum. Secundum autem quodest in ima-
Deus non coguoscat per specicm aliquam, ginatione, quando scilicet quis imaginatur
sed se per esscntiam suani videat, et sic co- voces quibus iutcUcctus conceptum proferre
gnoscat omnia videtur quod non sit ibi
; valcat, sic est verbum quod habct imaginem
proprie vcrbum intcUcctus. vocis, et quod ab ahis dicitur vcrbum speciei
Contra, Joan., i, 1 : In principio erat vocis, et a Damasceno dicitur vcrbum in
Verbvm, et Verbum erat apud Deum, et cordc cnuntiatum, et ab Augustino dicitur
Deus erat Verbnm. verbum cum syllabis** cogitatum. Secundum
Praeterea, nihil aliud est verbum, ut infra autem quod jam cst in corporali actione per

' Al. deest : « nisi. » —

» Parm. « c. xx. » : — —5 Parm. : « animee. » — ^ Parm. : « animi sinu. »
' Dist. xxvm. — * Parm. omillit « ut liominis. »
:
 ;

lUSTIiNCT. WVII. U(1/!':ST. II, AI\T. I KT II ni

inoliiin linp:nir ol MJinniin inslrnnuMitonim Ad ti^rtiiiin dic^Midnm, f|iK>d Kiiir« dnliio
('()r|ii)raliiiin (lifitnr vcrlnini vociHict a j)a coKilalio in I»co propiic ikui |.s| ; K«>d Aiiscl-
mnsiMMio V(M'linni (jiiod csl aii^'(>lns, Hciiicct rnns pcr siinililndincin iionicn cogitntionis
nnnliiis, iiit(^lli,i.,^('nli.c , v\ ah Anp^nsliiio posiiit. SiiMit (Miiin in coKilalinnd nst oxitiiH
V(M'linin cnin syllniiis' pidiiiinlialnin. ralioiiis ali iitio in aiind p(M' (•ollali^MKMii", ita
hico i,L;iliir, ([iiod V(Ml»nin vocis. cl iinoil cliain r.ilio vimIiI, nt diclnni cst, coiiipiclnr
lialK^l iina^iiKMn vocis, ikmi pot(>st dici in in (piad.iiii (Miianatioiic, ct cxitii al> iiitcl-
(livinis, nisi niolapliorico ; scd v(M'l»iiin cor- ocfn; iindo addil .Hiipra siinpliciMn inlnitiiiu
(lis (piod cousislit in iiitoll(U'lu lanlniu, dici- inlcllcclns .iliipiid coKil;itioni siniilo
tiir (>liaiu jKM' jiriiis do Uco (jiiaiu dc aliis. Ad (pi.irtuin dic(Midiuu, rpiod iutolloctiis
Sod lauKMi .scii^nduui osl, (piod iu opiv divinus uon intclliKit css(Miti.im su.iiii por
rntiouibus iutcllcctus (piidaiu k'"''!'"^-
ost .•diipi.iin spcci(Mu diir(M'(Mit(MU cssontialitcr
Primo ouim ost simplox iutuitus iutolloclus aiit roalitor ah ijisa csscutia; uihiloiniiiii!)
in coKuilioiK^ iutolli,!J:ihilis, ol Ikm^ nondnui tamon ip.so intcHi,c,Mt essontiam suam pcr
hahot rati(MKMu V(M'hi. .S(>cuudo ost ihi ordi- cssouli.uu su.uu ; uiid(! oss(Milia so liahiit ut
uatio illius iutolliKihilis ad luaiiirosUilioiiom intoHiKOus, v\ ul iiilcll(!cl;i, ot ut (pio iutcl-
vel ultorius, socuuduui (piod urKpiis all(M'i ligitur; ct iiKiiiaiidim so Iiah(!t ul iulolli-
loquitur, vol sui ipsius, sccuudum quod p^ons, sic vero ot proprio est ihi ratio intcl-
coutiugit ariqu(^iu oliam sihi ipsi lcxpii, ct ledus, ot iiiquautum .so liahot ut id quod
liav primo aocipit ratioucm vorhi ;
uudo intclli.cjitur, cst ihi vcro ratio iut(^llc('ti; .scd
vorbum uihil aliiid dicit quam quamdam i,„p,aiitum .so liahct ut qiio intcUigitur, sic
emanatioucm ah intclloctu per modum ma- cst ihi ratio vorhi.
nifostautis. Et quia polost osso duplox intui-
tus, vcl vcri simplicitor, vol ultorius sccun-
ARTICULUS II.
dum quod vorum oxtouditur in honum ct
convcuicns, ot lucc cst pcrfccta approhonsio; Utrum verbum dicatur personaliter.
ideo est duplox vorbum scilicot rci prolatae :

qua^ placct, quod spirat amorem, et hoc est Ad secundum sic proceditur. \. Yidetur
vcrbum pcrfectum ot vcrbum rci quae ; quod verbum non dicatur" per.sonalilcr; si-
otiam displicct undo dicit Augustinus quod
; cut enim dicit Augustiiius, lib. IX De Trin.,
verbum dicitur animo impressum, quamvis c. X, col. 908, t. 8, verbum quod insinuare

res ipsa displiceat aut complaceat^. intendimus, cum amore notitia est. Sed no-
Ad primum igitur dicendum, quod quam- titia Ergo et verbum.
dicitur essentialiter.
vis nomcn vorbi impositum sit a motu cor- 2. Praeterea, omne
quod potest intel-illud
cstultimum in nostra locutioue
porali, (juod hgi non iutellecta distinctione personarum,
tamen impositum est ad significandum est essentiale in divinis. Sed non intellecta
omne quod dicitur vel exterius vel interius. distinctione personarum, adhuc potest intel-
Unde quamvis interpretatio nomiuis non ligi quod intellectus divinus manifestat se
conveniat Deo, conveuit tamen res signifl- sibi, et manifestat se creaturae.
ergo Cum
cata per nomen, sicut frequenter contingit, verbum non addat aliquid supra rationem
utdictum est^, dehoc nomine persona. » (( intellectus nisi ordiuem manifestationis, vi-
Ad secundum dicendum, quod verbum detur quod verbum sit essentiale, sicut et
vocis neque permanet neque subsistit in intelligere.
nobis, sed verbum cordis nostri permanet, 3. Item, verbum est terminus hujusactus
quamvis non subsistat et ideo patet quod : qui est dicere; nihil enim dicitur nisi ver-
quamvis verbum non liabeat ex ratione bum. Sed quselibet persona potest dicere se,
verbi quod permaneat vel subsistat, tamen et potest dicere essentiam suam.Ergo essen-
habet diversas rationes perfectionis, secun- tia est verbum, et quaeUbet persona est ver-
dum quod in diversis invenitur; et ideo bum; et ita verbum essentiaUter dicetur.
verbum divinum, inquantum divinum', ha- Nec potest dici, quod quiUbet eorum dicat
bet quod sit permanens et subsistens sicut ; se verbo Patris ;
quia perfectius est dicere
et de amore supra dictum est ^ verbo proprio, quam alterius; et ita, cum

' Parm. : « syllogismis. » — ' Parm. : « non pla- tit : « inquantum ciivinum. » — ^'
Dist. x, q. r,

ceat. » — 3 Dist. xxvi, q. i, art. 1. — ^ Parm. omit- art. 2. — ^ Sic codd.; Parm. : « coUectionem. »
 ';

3H COMMENTUM IiN LIB. I SENTENTIARUM.

iinaquc^eque persona perfectissiiue se dicat, Sed intellectus divinus est causa omnium
videtur quod quailibet dicat so verbo pro- creaturarum, sicut intellectus artificis causa
prio; sed non verbo proprio quod sit ab artiflciatorum.Ergoomnescreaturaepossunt
ipsa; quia sic essent plures personai quam dici verbum Dei.
tres. Ergo verbo proprio quod est ipsa. Contra est quod dicit Augustinus, lib. XV
4. Preeterea, ut dictum est, vcrbum dicit De Trin., cap. xvn, § 29, t. 8, quod sicut in
conceptionem intellectus. Sed conceptus in- Trinitate solus Filius dicitur verbum, ita'
tellectus nullus est nisi species intelligibilis solus Spiritus sanctus dicitur donum. Ergo
formata in intellectu. Ergo in Deo non potest sicut donum non convenit Filio, ita nec ver-
esse verbum nisi illud quod se habet per bum Spiritui sancto.
modum speciei, et quo intelligitur. Sed hoc Solutio I. — Respondeo dicendum, quod
est principium intelligendi, in quo aliquid circa hoc sunt diversae opiniones. Quidam
intelligitur, et 'quo intelligitur. Ergo vide- enim dicunt, quod dicere de Deo dicitur tri-
tur quod si Filius diceretur tantum verbum pliciter :quandoque enim dicere est idem
personaUter, Filius esset principium actus quod intelligere, et sic est essentiale quan- ;

intelligendi in Patre, quod supra improba- doque autem * dicere idem est quod gene-
tum est ab Augustino.
' rare, et sic est notionale quandoque autem ;

5. Contra est quod Augustinus dicit, hb. dicere est idem quod creare, et sic dicere
VII De Trinit., cap. n, col. 936, t. 8, quod connotat respectumad creaturam, et est es-
eo dicitur verbum in divinis quo Filius et sentiale. Dicunt igitur quod huic actui non
quo sapientia genita. Sed ista omnia dicun- respondet verbum nisi quantum ad secun-
tur personahter. Ergo videtur quod et dum modum dicendi et ideo quamvis dicere
;

verbum. dicatur essentiahter et personahter, tamen

Augustinus, ibid., c. i, dicit
6. Praeterea, verbumnondiciturnisipersonahter.Sedhoc
quod quamvis sint tres qui dicant, tamen non videtur verum quia non est intelhgi-
:

non est ibi nisi unum verbum. Ergo videtur bile quod ahquid dicatur et non sit verbum
quod verbum tantum dicatur personahter. undeoportetquodquotiesdiciturintehigere*
7. Item, verbum, ut dictum est, dicit toties dicatur verbum.
ordinem cujusdam exitus, et conceptionem Alii dicunt, quod dicere nihil ahud est in
intehectus, et dicitur ad ahquid, sicut in Lit- universah quam manifestare intellectum
tera dicitur. Omnia autem haec videntur ad suum. Potest autem homo manifestare intel-
personas pertinere. Ergo videtur quod ver- lectum snum vel alteri, sicut verbo vocali,
bum sit personale. vel sibiipsi, sicut verbo cordis. Ita dicunt,
quod utroque modo Deus manifestat intehec-
QU^^STIUNCULA II. ^^^ suum, scilicet condendo creaturam, quai
est verbum ipsius, quasi verbum vocale ^, et

Ulterius quaeritur circa hoc : si verbum generando Filium, secundum quod manifes-
dicatur personaliter, utrum solus Filius di- tat se apud seipsum, et hoc est idem quod
cendus sit verbum. verbum cordis. Unde dicunt, quod verbum
Videtur quod non. Quia sicut Fihus exit
d . dictum de Deo semper est personale. Sed hoc
a Patre ut manifestans ipsum, ita et Spiritus non videtur verum quia si inquiratur quid
:

sanctus. Ergo ratio verbi utrique aequaliter sit istud verbum quo aliquis sibi loquitur,

convenit. non invenitur esse nisi conceptio intellectus.

2. Praeterea, inteUectus est quasi medium Conceptio autem intellectus est vel operatio
inter naturam quam
sequitur, et voluntatem ipsa quae est inteUigere, vel species intellecta.
quam Sed medium pertinet ad
praecedit. Unde oportet quod verbum vel dicatur ipsa
utruraque extremorum. Cum ergo verbum operatio inteUigendi, vel ipsa species quae est
dicat processionem inteUectus, videtur quod simihtudo rei inteUectai ; et sine utroque is-

non magis dicatur Filius vcrbum, qui pro- torum non potest quis intelligere utrumque :

cedit per modum naturae, quam Spiritus enim istorum est id quo quis intelligit for-
sanctus, qui procedit per modum voluntatis. maliter. Et ideo impossibUe est quod acci-
3. Item, causa manifestatur per elfectum. piendo hoc modo verbum, aliquis intelligat

* Dist. V. — * Al. additur : « ergo. » — ' Al. repeti- citur dicere. » — « Parm. : « vocabile. »
tur : « enim. » — * AI. : « enim. « — ^ Parm. : « di-
 niSTINCT. XXVII, giI/1':ST. II. AUT. II. .113

iiiai vorho iiilnliocliiHHiii, (|iioil sil vnl opora- tolliKontis : ot iioiitrum oorum rculitor din-
tio (\)iis, vul rutio oponitioiiis ad «aiii, Miciil liiiKiiilMr ali ort.S4Mitia divliiu. Si aiitom im-
iiKMliiiin ('OKiios('(Mi(li so lialxtiis, (pia; usl portct rolatioiKiin nMloiii di.Htinctioinjm
spociivs HM iiit('li(^cta'. riKlociiin l'alor iiil(>l- o.xif^ontciii, oporlct (piod pcrsoiialit(!r dicu-
ligat so, si iioii (vssol ilii iiisi vcrliiiiii pcrso- tiir, (piia iioii cst (listinctio nsalis in divinit)
nalo, i|iio(l osl {«'iliiis, d^ioi-ton^l (pioil l'atur iiisi i)(5rsoiiaruin. Kt (5st Hiinil(5 (1(5 ainoro,
intolli;;()rot l*'ilio, (luasi rorinalitcr : ol lioc. (pii .sociindiiin (5aindoin distinctionom uH.>4on-
siipra iiiiproliatiiin osl', tialitor ot porsonalit^sr dicitur, ut Hiipru dic-
Kl idoo (licoiKliiin ost ciini nliis, (piod lioc. tuin ost\ S(!(l taiiKiii iii iisii .saiictoniin ot
nonion u vorliiim » ox virluto vocalinli polcst conimunitor lo(pi(;iiliiiin cst' lioc iiouk;!!
porsoiialitor ot osscntialitoraccipi. Non oniin « vorhum » sociindiini (piod'' rclationcm
sifi^nillcat lantnni rolationoni, sic.iit hoc no- roalitor distiiiKUcntoni im[)orlat. Undo' dicit
mon (( 1'ator, » vol « l''iliiis, » scd iniponilur AuKnstiiiiis, VII I)r. Tnnit., Cii\), ii, cx)l. <.)30,

ad sif^nillcanduin roni ali(piain alisolnlain t. S, (juod vcrbiim idcin cst (jiiod sapicntia

sinuil ciiin riispcctu, siciit lioc noinon gcnita; ct idco ista (puoslio iianiin valct,
« scionlia; » scd in hoc ditlcrt, (piia rclatio quia non est do ro, s(jd do vocis sip,'ni(ica-
(juai iinportaliir lioc noinino « soicutia » uon tione, quo! cst ad placitum undo in oa plu- ;

ost rolalio oriu^inis, socunduin quam rofcra- riinum valot usus, quia noininibus utcndum
tur scioiitia ad illud a ([uo cst; sihI cst rclatio ost ut pliiros, secundum Pliilosophum, lib. II
socunduin (juain rolortur ad ad (luod illiid Top., cap. II, do rcbus autcm Jiidicandiim
ost, scilicot ad scibilo; scd hoc iiomcn « vor- secundum sapientes. Cum enim do robus
hum » importat rclationom socundum (juam constat, frustra in vorbis habetur controver-
rcfcrtur ad illud a (juo ost, scilicct ad dicon- sia, ut dicit Magistcr, lib. III, dist. xiv. Sed
tcm. llujusmodi autcm rolatiouos in divinis tamcn ea quaj in divinis dicuntur, non sunt
oontingit cssc duplicitcr qua^dam enim sunt : extcndcnda nisi quatenus * sacra Scriptura
rolationes reales, quai roquirunt distinctio- eis utitur.
nem realcm, sicut paternitas et filiatio, quia Ad priinum dicendum, quod notitia
igitur
nulla ros potest esse patcr et filius sibiipsi^; non dicit totam rationem verbi quia notitia :

quaedam autem sunt relationes rationis tan- et sapientia dicuntur per modum quiescentis
tum, qua3 non requirunt distiuctioncm rea- etmanentis in eo cujus sunt et ideo nun- ;

lem, sed rationis, sicut relatio quse importa- quam dicuntur nisi essentialiter, quamvis
turin lioc nomine « operatio. » llabet enim possint esse appropriata : sed verbum (Ucit
operatio respectum implicitum ad operato- quamdam emanationem intellectus, et exi-
rcm a quo * est nec in divinis ditferunt ope-
: tum in manifestationem sui ; et ideo, (juia
rans et operatio, nisi ratione tantum. Si igi- exitus iste potest intenigi vel secundum rem
tur relatio importata hoc nomine « verbum » distinctam, prout Filius exit a Patre, vel se-
sit rclatio rationis tantum, sic nihil prohibet cundum rationem tantum, prout intelligere
quin essentialiter (a) dicatur, et videtur suf- est ab intellectu divino ; ideo verbum (juan-
ficere ad rationem verbi, secundum quod a doque quandoque personali-
essentialiter et
nobis in Deum transumitur (juia in nobis, ; ter dicitur, sicut et amor.
ut dictum est, nihil aliud est verbum nisi Ad secundum dicendum, (juod non intel-
species intellecta, vel forte ipsa operatio m- lecta distinctione personarum, adhuc intel-

< Dist. V, q. ni, art. 1. « Parm. omittit — : « sibi- secundum cjuod species intellecta nominat aliquid
ipsi, » et addit « respectu ejusdem. »
: — ^ Al. : distinctum realiter ab eo cujus similitudinem ge-
« ad operationem a qua. » rit; et sic verbum dicitur personaliter, et convenit
Desuntin codd. «
* enim verbum sit simi-
: Cum Filio, in quo manifestatur Pater, sicut principium
litudo ipsius rei intellectje, prout est concepta in manifestatur in eo quod est a principio per modum
intellectu, ct ordinata ad manifestationem, vel ad intellectus procedens.
se, vel ad alterum; ista species in diviuis potest 3 Parm. « (juod. » :
^ Parm. omittit « secun-— :

accipi dupliciter vel secundum quod dicit id quo

: dum quod. » —
Parm. « importat, ut dicit. »
•'
:
—
aliquid formaliter in divinis intelligitur ; et sic, cum ' Parm. : « quantum. »
ipsa essentiaper se intelligatur et manifestetur, ipsa (a) In Summa theologix, I part., q. xxxiv, art. 1,
essentia erit verbum et sic verbum, et intellectus,
; S.Thomas dicit : « Oportet quod nomen verbum
et res cujus est verbum non differunt nisi secun- secundum cjuod proprie in divlnis accipitur non
dum rationem, sicut in divinis differunt quo intel- sumatur essentialiter, sed personaliter tantum. »
ligitux et quod intelligitur et quod intelligit ; vei
 . ;

314 COMMEiNTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

lectus divinus potest manifestare seipsum et tur, dicendum, quod si verbum personaliter
ad se et ad alteruni. Ad alterum, sicut suraatur, soU FiUo convenit, et non Spiritui
crcando creaturam, vel inspirando cognitio- sancto, quia Spiritus sanctus procedit per
nem sui creaturae. Ad seipsum, per modum modum voluntatis, et ideo proprie dicitur
quo aliquis convertitur supra id quod intel- amor et donura ; sed procedere per raodum
lexit, ut raanifestum fiat utrum verum sit naturae vel intellectus convenit FiUo ; et

vel non quod intellectu percipit lioc enim ; ideo ipse proprie et genitus et verbum dici-

proprie est loqui in corde. Propter quod ha- tur.

bet allquid simile cogitationi non tamen '
; Ad primum ergo quod objicitur, dicen-
esset ibi manifestatio principii in aliquo rea- dum, quod ad rationem verbi non solum
liter distincto et existente per modum iutel- exigitur esse manifestativum : quia sic cu-
lectus in eadem natura, non intellecta dis- jusUbet causae esset verbum suus effectus,
tinctione personarum. quod non potest dici nisi metaphorice sed ;

Tertium conceditur. oportet quod in illo verbo inteUigatur pro-

Ad quartum dicendum, quod nullo modo cessio intellectus, et hoc non convenit Spiri-
est concedendum quod Pater intelligat a Fi- tui sancto.
lio, vel quod intelligat in Filio, sicut in ob- Ad secundum dicendum, quod Spiritus
jecto vel specie qua cognoscitur quia hoc : sanctus procedit a duobus; et ideo sua pro-
poneret Filium habere aUquam rationem cessio est per raodura conforraitatis amoris,
principii ad Patrem. Sed tamen conceden- quae est ex unione voluntatis in volentibus et ;

dum est quod Pater intelligit in Filio et seip- propter hoc procedit tantum per raodura vo-
sum et aUa, inquantum videt Filium esso luntatis. Sed tara processio inteUectus quara
similitudinem suam et omnium aliorum, uno tantura non
processio naturae, est ab ;

sicut principium vidctur in eo cujus est prin- autem ab uno secundum quod unitur alteri,
cipium, quamvis et in seipso videatur. Pos- perfectum agens sicut est agens divi-
si sit

sum enim videre hominem in imagine sua, num et ideo uterque modus processionis
;

quamvis ipsum etiam per se videam. Ita convenit iUi personae quae solum ab uno est.
quaravis Pater seipsura videat inse et omnia Ad tertium dicendum, qnod creatura non
aHa, tamen omnia potest videre in Filio, et potest dici proprie verbum, sed raagis vox r,-^
enim vox manifestat verbum, ^'
seipsum, sicut et seipsum in creatura videre verbi ; sicut
potest, inquantum ipsum creatura repreesen- ita et creatura manifestat divinara artem;
>v
quaravisimperfecte.
tat, quod uno verbo Deus
et ideo dicunt sancti,
Ad quintum quod in contrariura objicitur, dixit omnera creaturam unde creaturae ;

dicendum quod Augustinus, loc. cit., accipit sunt quasi voces exprimentes unura verbura
verbum prout dicit realem exitum et dis- divinum unde dicit Augustinus ^ « Omnia
; :

tinctionem a dicente, et nonsecundum quod clamant Deus fecit. » Sed hoc non dicitur
:

ad rationem verbi sufficit distinctio ratio- nisi raetaphorice.

nis ; et ideo accipit verbum tantum persona-
liter. ARTICULUS III.

Ad sextum dicendura, quod in divinis non Utrum verbum dicat semper respectum ad
est nisi tantum unum verbura ; et taraen est
creaturam^
ibiverbum personale et essentiale, quia per-
sona non distinguitur ab essentia unde nec ; Ad tertium sic proceditur. Videtur quod l ,

excluditur per dictionem exclusivam. verbum semper respectum dicat ad creatu-

Ad septimura dicendum, quod orania illa ram. Sicut enim dicit Augustinus * : « Dixit,
quae dicuntur, possunt accipi realiter vel se- et facta siint, id est : verbum genuit, in quo
cundura rationem ct utruraque sufficit ad
; erat ut fieret creatura. » Sedper hocponitur
rationera verbi ; et ideo potest dici essentia- respectus ad creaturara. Ergo videtur quod
liter et personaliter. verbura dicat respectum ad creaturara.
SoLUTio II. — Ad id quod ulterius quseri- 2. Praeterea, Augustinus ", in principio

' Parm. : « cognitioni. » — * Parm. : « lib. III De Summse theoh, q. xxxiv. —

* Colligi potest ex lib. I

lib. arbitrio, c xxviii, » vel polius xxiii, ut dicit Super Genes. ad lill., c. ii, col. 2i8, et lib. II, c. viii,
Nicolai, cum desit c. xxviii. Ibi vero non nisi sequi- col. 269, t. 3. — 5 Implicite tract. I, col. 1379, t. 4,
valenter legitur. Expresse lib. X Confess., cap. vi, expresse autem lib. LXXXIII Quaestion., q. lxiii,
§9, col. 783, etlib. XI, c. iv, col. 811, t. 1.— 3 ip. col. 54, t. 6.
 DISTINCT. WVII, (UIKST. 11. AHT. ili. :un

.luiiM., (lifil ,
(|iio(l vcrltiiiii csl ojicr.iliv.i iiciu ((•iiliiiKit Hcri (•oiivorHionom (laplicjt^T :

poh^iitia l*alris. S(mI opiiraliva poliMiliii dici- vcl .scciiiiiliini (|iio(l cst h|iccic.H tali.s rci , ot
tiir por rtvspttctiiiii ail crcaliiraiii. MrKo <4 tuiic est oadciu coiivcrsio iu nin r[ spociciii
vcrltiiiii. roi ; vnl iii spncioiii kuc.iiikIuui (pioil oHt ro»
:i. lf(MU, Ausc^liuii.s, /lA)//*')/., rnp. x.wiii ct ipi.iNlaiu ;
cl sic iwtii o[t(iilcl ipnMl cadciii
XXXIV, fol- IH7, 1. I ,
(licil, (pi(td Di^iis, diccudo couviirsioiio coiivcrlalur (piis p(!r iiitcllccluiii
so, dixil oiuuoiu cnv-itiiraiii. S(mI diiMMido y^o- iii spoci(Mii roi (;t iii nMii ; siciil. (pi.iudo ali^piis
luiit vorlMiiu sihi jpipiulo. Krgo viilctur (piod cousid^Mat iiuaKiucin iiupi.intiiin (!st corpuH
vorltuiu (piod f^iMiiiiiin ost a Pulro, pouat la|)id(Miiu, v.i iiKpiaiiluin ost .siinilitudo So-
rospoctiiin ad ci^iattiram, S(M'uii(Iuiu (piod (M'alis v«d Dlalouis.
por vcM-hum crcalura' dicunliir a l)c(t. |)ico i^ri|,,p^ (putd ciiin ip.so D(mis sit simi-
.*. 1'ra'loroa, iirlilicialii iioii co^noscunliir lifudo ot spooios (tinuiiim ronim , duplox
ab arlillco uisi .socundiim (puxl couvorlitur convorsio iiitoUoctu.s potiist flori iii ipsiiiu :

ad foriuam artis (piam a|)ud so liahot. Krf^o vol ah.soliito .so(Mindiim ipiod ost ros iiuai-
idom csl arlilici conv(H'ti ad arhMu suam ot daiu, vol iiKiiiantnm ost siinilitiido omniuin
ad arliliciala, ot iutoUigoro ulruuKpio. Sod roruin, ot ulroipio iiiodo soipsum I)(mis co-
Vorhum ost ars omnium corum (pia'. a ^uoscit, ot supra .so convcrtitur, (piamviii
summo artillc^o condita suut. Krgo vidctiir non divorsa, scd uii.i opcrationo. llndo si
(luod uuuipiam fiat couvorsio intolloctus pa- vorhum accipiatiir prout con.sofpiifur in-
torni ad arfiliciata, nisi por li(~tc (piod ad vcr- tuitiim intolloctus divini, .sccundiim (iiiod
hum coiivorfitur; oto couvcrso (iiiandocum- ah.soliitc scipsum intiictur, sic vcrhum ah-
quo convcrlitur ad vcrhum, ad artificiata sohito dicitur iii divinis siiio rospcctu ad
convortitur. Krj^o vidctur (juod vcrhum crcaturam, sivo ossontialitor sivo pcrsonali-
sompor accipionduiu sit cum rcspoctu ad tcr dicatur. Si autom vcrhum consc(piatur
croaturam. intuitum intcllcctns divini prout conv(M'titur
5. ('oiifra, uiliil quod dicit rcspcctum ad supra sc, inquantum cst similitudo omnium
creaturam, convcnit Dco ah ffitcrno, ut « Do- rcrum et oxemplar tunc ctiam in verbo ; '

minus » ct hujusmodi. Sod vcrbum convcnit accipitur rcspectus ad crcaturara ut est res-
Doo ab seteriio, quia in piincipio erat Ver- pectus artis ad artificiata ct sic proprie ; i

bum, Joan., i, I. Ergo verhum iiou dicit verho competit nomen artis. Si tamen ver-
respectum ad creaturam. bum accipiatur sccundum ordiiiem mani-
6. Pra^terea, omne nomcn connotaus effcc- festationis ad alterum, sic semper dicit res-
tum creatura significat divinam esseu-
iii pcctum ad creaturam quia talis manifestatio ;

tiam. Sedverbum est personale, ad minus divini intellectus est per eductionem creatu-
quandoque. Ergo videtur quod verbum non rarum.
dicat respectum ad creaturam. Ad primum igitur dicendum, quod quam-
SoLUTio. —
Uespondeo diceudum, quod vis in verbo sit unde fiat omnis creatura,
verbum non semper dicitur secundum res- nihilominus tamen consideratio verbi et ejus
pcctum ad creaturam; sed quandoque cum cujus est verbum non dependet a considera-
respectu, et quandoque sine respectu; ethoc tione creaturse; et ideo vcrbum non de ne-
sic patet. Verbum enim, sive dicatur persona- cessitate dicit respectum ad creaturam.
liter, sive essentialiter, est species concepta, Ad secundum (licendum, quod verhum di-
in qua simihtudo ejus quod dicitur, ^t
est citur potentia operativa Patris per modum
dicentis, quando aliquis seipsum dicit. Con- artis; unde inquantum significatur ut ars,
stat autem quod divina essentia, sive Pater, significatur per respectum ad craturam.
praeliabet in se similitudinem omnis crea- Sed non de necessitate sic intelligitur
turae, sicut exemplar. Unde illud quod signi- quando significatur ut verbum, sicut patet
ficatur ut species vel simiUtudo Patris aut de Spiritu sancto, qui ipse est amor quo
cssentiai divinae, si perfccta similitudo sit, Pater dihgit FiUum et iste amor est ratio ;

continebit in se similitudinem omnium re- amoris quem in creaturam habet, quae iii
rum. Sed quamvis ahquid sit species vel si- sui simihtudinem dilectionis adducit et ;

railitudo alterius, non tamen oportet quod inquantum ost amor absolute significatur
semper quandocumque convertitur in spe- nomine amoris, dou connotando ahquem
ciera, convertatur in illud cujus est species respectum ad creaturam, sed inquantum
vel similitudo; quiain speciem vel in imagi- est ratio eorum quae hberahter creaturae
 ;;

346 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

conferiintur, significatur nomine doni, quod etiam aliquid personale cum respectu ad
respectum ad creaturam importat. Sic est creatum significari et tunc tale nomen prin-;

de uomine verbi et nomine artis, quia cipii significabit personam principaliter, sed
vorbum potest absolute dici; sed ars dicit ex consequenti ducet in intellectum essen-
respectum ad artificiata. tiae : et sic est in nomine verbi et in nomine
Ad tertium dicendum, quod uno et eodem doni.
verbo Pater dixit se et omnem creaturam
tamen diversa est consideratio verbi secun- EXPOSITIO TEXTUS.
dum quod per illud dicitur Pater et creaturae.
Deo enim non deest cognitio absoluta sui-
' « Natura igitur divina Pater est genuit *
si
nec etiam cognitio absoluta creatura-
ipsius, Filium. » Istud non sequitur; quia quamvis
rum, nec etiam cognitio comparata, secun- secundum rem idem sit Pater et generatio,
dum quod cognoscit se esse causam illorum tamen per verbum generationis significatur
quamvis istae tres cognitiones non differant illa proprietas ut inhaerens et determinans
realiter in ipso^ sed ratione tantum et ideo ; illudde quo dicitur; et ideo quia essentia
non exigitur ad intellectum verbi, secun- non determinatur a proprietate ^ non dici-
dura quod eo intelligitur Pater dixisse seip- tur- quod essentia generet. Sed Pater signi-
sum, respectus ad creaturam, sed secundum ficat eamdem
proprietatem ut per se sub-
quod eo intelligitur creaturas dixisse; et sistentem, et ideo propter identitatem rei
ideo verbum absolute et cum respectu ad dicitur, quod essentia est Pater.
creaturam intelligitur. « A se invicem differunt. » Differentia non
Ad quartum dicendum, quod artifex po- proprie in divinis est ;
quia opponitur simi-
test converti ad speciem apud ip-
artis quse litudini, sicut diversitas unitati; tamen hic
sum est, tripliciter. Vel secundum quod est large accipitur pro distinctione.
similitudo rei per ipsum fiendae, et sic abso-
lute convertitur in rem artificiatam, nuUam
consideratiouem habens de arte sua. Vel in
DISTINGTIO XXVIII.
ipsam speciem artis, secundum esse quod
habet in anima ejus; et sic est consideratio
Quod non tantum tres prcedictce proprietates sunt in
absoluta ipsius speciei, inquantum est res
personiSj sed etiam alice, quos aliis significantur
quffidam nec aliquid tunc de re artificiata
:
nominibus, ut « ingenitus. »
considerat. Vel comparando unum ad alte-
rum, dum considerat illam speciem quae apud Prseterea considerari debet, quod non tanturu
se est, esse causam eorum quae ab ipso fmnt. tres prsedictae proprietates, sive notiones in perso-

Et ita etiam est de intellectu divino, secun- nis sunt, verum etiam
alise, quae aliis notantur

dum quod convertitur supra seipsum, vel nominibus. Nam

etiam hoc nomen « ingenitus »
relative dicitur de Patre tantum et aUam designat
inquantum est res quaedam, vel prout est ,

notionem quam Pater vel genitor. Non est enim

similitudo rerum tantum, vel prout illa res
idem esse Patrem et esse ingenitum; id est non ea
quae est similitudo est causa eorum quae sibi
notione Pater dicitur qua ingenitus. Pater enim,
assimilat, quamvis istae cognitiones in Deo
ut prsedictum est, dicitur secundum proprietatem
simul sint, et realiter non differant. generationis ; ingenitus autem secundum proprie-
Ad quintum dicendum, quod verbum non tatem innascLbiUtatis. Differt ergo Pater a Filio
dicitrespectum ad creaturam in actu, sed auctoritate generationis; differt etiam proprietate
quasi in habitu sicut donum et ideo utrum- ; innascibifitatis, id est quia ingenitus. Unde Augus-
que aeternum est. tinus, distinguens inter proprietatem qua Pater
Ad sextum dicendum, quod omnis effectus dicitur et iffam qua dicitur ingenitus, in V fib. Ce
creaturae est communis totius Trinitatis. Trinit., cap. vi, cof. 9f4, t. 8, sic ait : « Non est
tioc dicere ingenitum quod est Patrem dicere;
Unde quidquid respectum ad creatu-
dicit
quia et Fifium non genuisset, nihil prohiberet
si
ram, ducit in cognitionem essentiae, sicut in
dicere eum ingenitum. Et si gignat quisque fifium,
effectu suo causa cognoscitur. Sed quia non
non ex eo ipse est ingenitus, quia geniti homines
tantum essentia habet ordinem ad creatu- gignunt afios. Non ergo ideo dicitur Pater quia in-
ram, sed etiam processio personalis, quae est genitus. Ideoque cum de Deo Patre utrumque di-
ratio processionis creaturarum ; ideo potest catur, alia notio est qua intefhgitur genitor, afia

' Parm. omittit : « Deo. » — ' Al. : « generat. » — ' Parm, addit : « ut per se subsistente. »
 hlSTINCT. XXVIII, :U7

«111, 1 iiiKiMuliis. (iunilor •"iiiiii ili.iliir iid nriiiliini, rilUK ^ancliiH iion onfin ^flniliM vol noDMM ttliu»;

id iml l''iliiiin; c.um voro iiiK<'nilus (liciliir, iion Hfd non d('l)i<t (lici cnn'. noii ftmiitiiii vcl non Uliu«.

(iiiiil nil, Ht>il <|iii'l iiou nil, oslciitliliir. Ilnf rxfinplirt AliiH iiulfiii viilfiurqtind iiim SpiriliiH •uiiuttiiH noii

|)liiuuiii riuiriiiliiiii fsl. Uui.i tliiiliir iiiKfiulil.H,

lior ptiSHil dici iiiKfiiiliis, pnlfst l.iiiifii iliii iinn ){i!iii-

oalfiuliliir i|iiuil lum nil KiliiM. .Sivl k<'»'1»9 i'l '"• tiH vf! iKiii liliiiH. Qiiiii aiiliwii AuKUHtinuii HUpr*
gonilus cuiiiuumIo iliiuuliir; l''iliiis ;iiilfiu lnliiif iiit, taiitiim valfroctiMi dicittir in^M-iiiliiH, ipi.-iiittirn

dicitnr; sod iil iliriilur iiililius, iiini luliiiillil li>- ('iiiii dicitiir noii Kfnitns vfl non iilitis; clyiiiolit-

nuoiidi i't»nsuflu<l<i; iiiliil laiiifii iiilfllftlui tlfiui- (^iiiin iioiiiiiiis osl(>nilfiido cum h^jCdiiisDu dicunt,

tur, si dicaliir non liliua; (|uoiimdiiioiluni oliuui si iKni rationo prtedicutionis.

ditMlur ni>ii nfuiliiH, pro co tiiuitl iliciliir iuKfiiitiis,

iiihil aliud dic iliir. Idco noii osl iii rolnis considi;- (Jna: sit propridas scc.uiKlinn quam dicilur Vati.r
nuiduiu, (iiiid vol sinat vol nou sinat dici usns ingcuitus,
sorinonis iioslri ; sod (luis rcruni ipsarum inlolloc-
tus fhicoal. Non orgo jaiu taiUuin tiicanius inpo- Si autcm vis sciro qun^ sit propriotas sccnndum
nituni, sod cliani uou f;t'iiitiiiii, tiiiiitl lanluiu valf I. quaiji dicitur 1'alor iiigc iiilus, aiuli llilariiini ij)s;im

Numquid ergo nliud dicimus (luain non tihum? vocaniem iiinasciltililatom in IV iiJ). Dc Triuit.,

Nogativa j>orro pariicula non id o nicil ul ([iiod siiif ^ 33, col. 120, t. 2, f.i ita aionifiii : « Kst iiiiiis ah
illa ivhitivodicilur, oadoin proposilasnhslauliaiilor uno, sciiicft ab ingouiio gfiiilus propriolale vide-
dicatur; scd id tanluni nojjcalur quod sino ilia licet in unoquoquo et originis et innascihiJitati.s.

aicbatur; sicut iu imedicamentis, cum

aliis dici- Signilicaia ergo in Scripturis pcrsonarum intel-

mus. Ilomo ost, siiltslauliani dosi^namus. (Jui orgo lig(!niia oi distincto innascihiliiaiis nativilatisfpie

dicit, nouhomo
non aliud goiuis praHlicamonli
cst, sonsu, soiiiarius lh;us non osi opinandus. Di.scrotio
emmtiat, sed tantum illud negat. Sicut ergo se- ergo vcl distinctio personarmn iu Scripturis posita
cundum subsiautiam aio hoino ost; sic so- : est; in nuUo autem naturaj. »
cundum suhslaiiiiam nogo, cum dico non homo :

est. iautum valci quod dicitur gouilus quan-

At si Ariani nitcbantur probare alterius substantiie Pa-
tum v;ilct quod dicitur Fihus, tantumdcm ergo trem, altcrius Filium : quia ille ingcnitus, iste
valoi tiuod diciiur non gonilus, tiuantum valet genitus; quibus rcspondens Ambrosius dixit, se
quod dicitur non lihus. Uolaiive autem ncgamus hoc nomen in Scripturis non legisse divinis.
dicendo non genitus. Ingenitus povro quid est
:

nisi non gcnitus? Non ergo receditur a relativo Ulud etiam taceri non oportet, quod Ariani ex
prredicamonto, cum ingenitus dicitur. Sicut enira eo probare nitcbantur aUerius substantia; esse Pa-
genitus non ad sc dicitur, sed quod ex genitorc trcm, alierius FUium quia ,
iUe ingenitus, et istc
sit; ita cum dicitur ingenitus, non ad se dicitur, genitus dicitur; cum diversum sit esse ingeniium
sed quod ex genitore non sit ostenditur. Utrunu;[uc et esse genitum. Unde Ambrosius, eorum qua^stioni
tamon relativc dicitur. Quod autem relative pro- respondens, dicit, se in divinis Scripturis hoc no-
nuntiatur, non indicat substantiam. Quamvis ergo men, scilicet (( ingenitus, )) non legisse : ita in-

divcrsum sit genitus et ingenitus tamen non in- , quiens in Ub. De incarnationis domin. sacramcnto*.
dicat diversam substantiam; (jiiia sicut tiUus ad cap. vHi, § 70, col. 874 t. 1 Cum dudum au- , : <(

patroni et non tilius ad non pairem refortur iia , dierint quidam dicentibus nobis, FiUum Dei, qui
genitus ad genitorem et non genitus ad non geni- gejieratus est, Patri, qui gcneravit, inaequalem
torem referatur necesse est. » Ecce cvidenter os- esse non posse, quamvis ille generatus sit, iste
tendit, quod ingeniius relative dicitur, et de solo generaverit; quia essentia vel generatio^ est na-
Pati'e accipitur : aliaque notio est qua cUcitur in- turce : adversus quidem iUam queestionem vocem
genitus, alia (jixa tantum valet cum
Pater : at(jue sibi arbitranturocclusam; sed in tergiversatione
dicitur ingenitus, qiiautum non genitus, vel non damnabili in eodem loco vestigium vertunt, ut
lilius. puient jnutationem fleri (pisestionis mutatione ser-
monis dicentes Quomodo possunt esse ingenitus
:

An sicut solus Patcr dicitiir ingenitus, dici debeat et genitus unius naturss atcpie substantise? Ergo
non genitus vel non filius. ut respondeam mihi propositae (jueestioni, primo
omnium in (Uvinis Scripturis « ingenitus » nus-
Ideo solet quaeri, utrum sicut solus Pater dicitur quam invenio, non legi, non au(Uvi. Cujus ergo
ingenitus, ita ipsc solus debeat dici non genitus mutabUitatis homines hujusmo(U, ut nos
sunt
vel non iihus, ut nec etiam Spiritus sanctus possit dicant ea usurpare (juee non sunt scripta ; cmn ea
dicinon liUus vel non genitus. Quibusdam videtur (piae sunt scripta dicamus, et ipsi objiciant quod
quod Pater solus debeat dici non genitus vel non scriptum non sit? Nonne ipsi sibi adversantur et
fiUus. Spiritus vero sanctus, sicut non dicitur in- auctoritatem cahunniae sua; derogant? » Attende,
gcnitus, ita, inquiunt, non est dicendus non geni- lector, cpioniam hoc nomine « ingenitus » nolebat
tu3 vel non filius. Debet quidem dici et credi Spi- uti Ambrosius propter jusreticos. Ita et nos subji-

Al. : « de Spiritu sancto. Al. : « (piia ge- neratio » tantum.

 ,

348 COMMENTTJM IN LIB. I SENTENTIARUM.

cere qnsedam oportet propter caliimniautium insi- nata sapientia, ut sit Filius et imago ; et ha^c duo
dias, quse catliolicis ac piis lectoribus secure credi cum dicuntur, id est nata sapientia, in uno eo-
possunt. Sunt etenim qua^dam quoe non tantac sunt rum, eo quod est nata, et verbum, et imago, et
religionis et auctoritatis, ut eis non oporteat sem- Filius intelligatur et in his omnibus nominibus
;

per proiitendo ac recipiendo insorvire verum ; non ostendatur essentia, quia relative dicuntur;
silentio aliquando prseteriri queunt nec illius : at in altero, quod est sapientia, etiam essentia
tamen simt pervorsitatis, quin, cum opportunum demonstretur quoniam et ad se dicitur seipsa
: :

fuerit, eis uti liberum habeamus. enim est sapiens et hoc est ejus esse quod sapere,
;

Unde Pater et Filius simul una sapientia, quia

An dkersiim sit esse Patrem et esse Filium, una essentia. » Cave, lector, qualiter hoc intelh-
gas quod hic dicit Augustinus. Videtur enim
Praeterea quseri solet, cum supra dictum sit, dicere, quod cimi dicitur nata sapientia, ibi sa-
quia aliud est dicere ingenitum, aliud Patrem, et pientia essentiam signiticet, et « nata » relationem
quod diversum sit genitus et ingenitus : utrum notet.Quod si ita est, cogimur dicere, essentiam
similiter diversum sit esse Patrem et csse Filium, divinam esse natam quod superioribus ^ re- :

an idem. Ad quod dicimus, quia ex eodem sensu pugnat. Sed ad hoc dicimus, quod in altero, id
quo dicitur diversum genitus et ingenitus, et quo est in eo quod nata est, eadem notio intelligitur
dicitur non esse idem dicere genitum ct ingeni- qua». notatur cum dicitur verbum et imago; in
tum, potest dici non esse idem, sed diversum, esse altero vero, scilicet sapientia, demonstratur es-
Patrem et esse Filiura, vel esse Spiritum sanctum; sentia; id est demonstratur quod Filius sit essen-
quia non ea notione Pater est Pater, qua Filius est tia, quia sapientia secundum essentiam dicitur. Et
Filius, vel qua Spiritus sanctus est Spiritus sanc- ideo cum dicitur nata sapientia, intelligatur qiiod
tus. Ideoque ex hoc sensu concedimus \ quod ahud ipse qui natus est, essentia est; ibi tamen sapien-
est esse Patrem, et aUud est esse Fihum quia aha :
tia non pro essentia sed pro hypostasi facit intel-
notio est qua Pater est Pater, aha qua Fihus est ligentiam; ut sicut quando dicitur verbum vel
Filius, Sed si transponas, ut dicas, ahud est Patrem Filius, intelligitur hypostasis cum sua proprie-
esse, ahud Fihum esse, variatur intelhgentia ; et tate; ita cum dicitur nata sapientia, idem intelli-

ideo non conceditur. Est enim sensus talis, ac si gitur, id est genita hypostasis. Ideo vigilanter
dicatur Ahud est quo Pater est, non quidem
:
ait, idem esse intelligendum cum dicitur verbum
Pater, sed est; aUud cjuo Fihus est, non quidem et cum dicitur nata sapientia, id est eadem
Fihus, sed est quod penitus falsum est. Eo enim
:
relatio, eadem hypostasis, cui inest illa proprie-
Pater cst quo Pater Deus est, id est per essentiam tas; Et ex hoc adjuvatur illud quod superius
vel naturam. At Fihus eo Deus est quo Pater est diximus^, scihcet quod cum dicitur Pater, vel

Deus. Eo ergo Filius est quo Pater est et ita idem :

Filius, vel Spiritus sanctus, non tantum illae pro-
est Patrem esse quod Filium esse sed non est idem ;
prietates significantur, ut cum dicitur paternitas,
esse Patrem et esse Filium. Unde Augustinus in hliatio ; sed etiam hypostasis cum suis proprieta-
V hb. De Trinit., cap. v, col. 914, t. 8 « Quamvis :
tibus.

diversum sit esse Patrem et esse Fihum, non est

tamen diversa substantia quia non hoc secundum : Quod imago aliquando dicitur secundum essentiam,
substantiam dicitur sed secundum relativum
,

quod tamen relativum non est accidens, quia non Ulud etiam sciri oportet, quia, cum supra dictum
est mutabile. » Ecco diversum esse dicit esse Pa- sit^, imaginem relative dici de Filio, sicut verbum
trem et esse Fihiim quod juxta rationem prsedic-
:
vel Filius,interdum tamen i^eperitur secundum
tam accipi oportet, quia scihcet aha notio est qua substantiam dici, Unde Augustinus ^, in lib, De
qua est Fihus. Non enim secundum
est Pater, alia fule ad Petrum , cap. i, dicitj quod una est

essentiam Pater dicitur Pater, vel Filius, Filius; sanctse Trinitatis essentialiter divinitas et imago,

sed secundum relationem. ad quam factus est homo. Hilarius etiam, in V lib.

De Trinit., t. 2, ait : « Homo fit ad communem

Quomodo dicatur sapientia genita vel nata : an se- imaginem nomen non discrepat, natura non
:

differt. Una est enim ad quam homo creatus est

cundum relationem, an secundum substantiam.
species. » Ex his verbis ostenditur quod imago

Sciendum quoque est, quod sicut solus Filius aliquando essentia; intelligentiam facit; et tunc ad
dicilur verbum vel imago ita etiam ipse , solus se dicitur, et non i-elalive.

dicitur sapientia nata vel genita. Et ideo qua:!ritur

utrum hoc relative dicatur ; et si relative dicitur, DIVISIO TEXTUS.
an secundum eamdem relationem qua dicilur
verbum et imago. De hoc Augustinus, tn VII lib. Hic determinat Magister de notionibus
De Trinit., cap. ii, col. 93G, t. 8, ita ait « Id dici :
personarura quse non sunt personales; et
accipiamus cum dicitur verbum, ac si dicatur dividitur in partes duas in prima deter- :

Al. « procedimus. » — » Dist. v. — ' Dist. xxvii. — " Dist. xxvii. — = FulgenUus, col. 673.
 IHSTINCT. XWlll, (jiiifsr. I, Aiir. I. :m
ntiiiiit (li^ Inimscihililuln i\[\:\' (>sl pr(»|)rinlus

jxsrsoiur, (|iiaiiivis ii(»ii sil iir(t|iii(>liis porso-

(h^UMiuiiial do roniiniiiii
OUiTlSTIO PKIMA.
iKilis; iii sociiiulii

spiratioin* (|ua'' ium* ost propri^Uas porsonju

noc porsonalis, xxix disl., ilii : « Ksl pra;- Mic ost diipl(!\ (pia-slid : |iiiiiio dt! iiina.sci-

tor(>a aruid iioui(>u iiiulli|»lic(>iu uotaiis rcla- liililali;; scciiudd dc iiiiaf<iui;.

ti(»ii(>ui. » l*i'iuia iu duas : iii |iriiiia iistciidil Circa priiuuni diio (pia;ruiitur : t" utriiui

(pialitor l*al(^r dicutur iiijJronitns; in .socnnda innascibililas sit iiolio vol |)ropriolas Pa-
contrario omiKi ipiod fj^ouitiiiii di- tris; 2" utruin sit jicrsonalis jiropriotas
(jualitor
citnr, do l*'ilio sit accipicudiuu, ilii : « Scioii- (^jiis. Illriiiii autoiu iiiuascibilitas vcl iii^M;-

diiin ost (pKxpio, (piod sicut si»lns b^iiius di- iiilus convcniat Sj)iritui Huiuto, liabitum est
oilur vorlnuii vcl iiua^M) ; ita otiam ipso sujira*.
solus (licitnr sapiontia nala vol gonita. »

Circa priinnin duo facit : primo ostondit AUTICULUS PHIMUS.

qualitor 1'ator iuf^onitus dicatur socundo ;
Utrmn innnscibililas sit proprietas Palris*.
niovct (puostionoiu ox dictis, ibi : « IVa^toroa
(]ua'ri solot..., nfrnin similitor divorsuin sit Ad primum sic proceditur. I. Videtur
osso Patrom ot osso Filium ; an idom. » Circa quod iimascibilitas non sit notio vol pro-
primum duo facit priino ostondit (inalitor :
prictas Patris. Ut enirn in Littera habotur,
nomcu inj^oniti a sanctis accipilur sccnudo ;
cuiu Patcr iugcnitus dicitur, non quid sit,
(jualitor ab
cliam (luantkxjuc taccatur,
cis sed quid iion sit, ostenditur. Scd ncgatio
ibi lllud otiam tacori uon oj)ortct, quod
: (( non potest esso sufficiens principium noti-
Ariani ox co probaro nitebantur, altcrius iicandi aliquid. Ergo cum notio dicatur illud
substantiai csso Patrcm, altcrius Kilium. » quod cst principium cognoscendi personam,
Circa primum duo
primo ostcndit facit :
videtur quod ingenitum non dicat aliquam
qualiler Patcr ingonitus dicatur secundo ;
notioncin Patris.
ostcndit qna* sit notio Patris quam nomeii 2. Praiterea, si ingenitum sit proprietas
ingcniti dcsignat, ibi « Si autem vis scire :
Patris : aut hoc erit secundum quod intel-

(jua^. sit proprietas secundum quam dicitur ligitur negative, aut sccundum quod intel-
Pater ingcuitus, audi Ililarium. » Circa pri- Ugitur privative. Sed uon secundum quod
mum tria facit : primo exponit ingeniti si- intelligitur negative; quia sic convenit ei
gnificationem ; secundo ponit expositionis quod non generatur convenit essen-
; et sic
manifestationem, ibi Hoc exemplis pla- : (( tiae et Spiritui sancto. Similiter nec secun-

num faciendum est tertio excludit quam- ; -o dum quod privative; quia privatio semper
dam dubitationem circa cujus solutionem ; ponit impcrfcctionem in eo cujus est, cum
divcrsorum opinioiies narrat, ibi Ideo : (( privatio sit ejus quod natum est haberi et
solet quairi, utrum sicut solus Pater dicitur non habetur. Ergo videtur quod ingenitus
ingenitus, ita ipse solus debeat dici non ge- nuUo modo sit notio vel proprietas Patris.
nitus. » 3. Praeterea, cum personse divinae non
(( Sciendum quoque est, quod sicut solus distinguantur nisi per relationes, nihil potest
Filius dicitur verbum vel imago, ita etiam esse proprietas vel notio divinae personae,
ipse solus dicitur sapientia nata vel genita. » quod non est in genere relationis. Sed in- ((

flic ostendit qualiter Filius dicatur sapientia genitus » non est in genere relationis. Ergo
genita ; et circa hoc duo facit primo osten-
: non est notio personae divinae. Probatio
dit dicti significationem ; secundo excludit mediae. Sicut se habet inferius ad superius,
dubitationem ex dictis, ibi : (( Cave, lector, ita se habet negatio superioris ad negatio-
qualiter hoc intelligas; » ubi duo facit se- nem inferioris, et e contra. Quanto enim
cundum duas dubitationes quas removet. homo est in paucioribus quam animal, tanto
Secunda « Illud etiam sciri opor-
incipit ibi : magis negatio animalis de paucioribus prae-
tet, cum
supra dictum sit, imaginem
quia, dicatur quam negatio hominis. Sed gene-
relative dici de Filio. ., interdum tamen repe- . ratio prout signiflcat relationem, est minus
ritur secundum substantiam dici » et utra- ; commune quam relatio. Ergo negatio genQ-
que per se patet in Littera. rationis est plus commune quam non relatio,
Parm. « in secunda de hoc nomine principium,
^ :
theol.i q. XXXIII, art. 4.
quod. » —
« Dist, xin, q. i, arl. 1. ^ i
p. Summse —
350 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
et ita praedicatiir de illa; et salvatiir cum substantiam. Dico ergo, quod hoc nomen
ea, sicut commune cum proprio. Sed quid- « ingenitus » non ponit aliquid quod cons-

quid salvatur cum opposito generis, non tituat intellectum ipsius : quia Iioc non pos-
est contentum sub gcnere. Ergo ingeni- <( set esse nisi poneret aliquam rationem
tus » cum salvetur cum eo quod est non principii, vel in communi vel in speciali;
relatio, non est in genere relationis. quia nihil aliud notionale potest Patri con-
4. Item, ingenitum convenit Patri, secun- venire, et quocumque modo dicatur non
dum quod est principium. Sed ipse non est ponet innumerum innascibilitas cum pa-
principium solum per generationem, sed quia commune non ponit in nu-
ternitate,
etiam per spirationem. Ergo videtur quod mero cum proprio sed tamen ponit aliquid;

non debeat notificari per negationem gene- quod praesupponit ut id in quo fundatur et ;

rationis, sed per negationem processionis, ex hoc est quod quidam dixerunt, quod
quoe est commune ad utrumque, ut dicatur ((ingenitus » aliquid ponit, et quidam quod
improcessibilis ; vel secundum specialem nihil. Sed quamvis nihil ponat quod sit de

rationem utriusque processionis, ut sicut intellectu ejus constitutive, non tamen se-
dicitur ingenitus, ita dicatur inspirabilis. quitur quod non possit esse notio; quia
Contra est quod in Littera per Hilarium illud cujus ratio consistit in remotione,
dicitur. optime per negationem certificatur, sicut
Prseterea, iilud quo persona divina distin- ceecitas et hujusmodi : et hujusmodi est
guitur ab personis est notio vel proprie-
aliis ratio primi, vel ejus non de prin- quod est
tas ejus. Sed ingenitum soli Patri convenit, cipio esse, quia primum est ante quod nihil.
ut supra habitum est*. Ergo est notio vel Ad secundum dicendum, quod ingeni- ((

proprietas Patris. tus » non importat negationem absolutam,

SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod, sed aliquo modo privationem. Omnis enim
secundum Augustinum, lib. IV De Trinit., negatio quae est in aliquo subjecto determi-
cap. XX, § 29, col. 908, t. 8, Pater est prin- nato, potest dici privatio. Unde in VIII Met.,
cipium totius divinitatis ; unde etiam Diony- text. 4, dicitur, quod privatio est negatio
sius, II Be div. nom., col. 635, t. 1, dicit, in subjecto vel in substantia. Unde dico,

quod in Patre est fontana deitas^ Unde si quod haec negatio quam importat (( ingeni-
in divinis personis esset ordo qui poneret tus, » intelligitur ut fundata in ratione
prius et posterius, Pater esset primum prin- principii,secundum quod est notio Patris;
cipium. Sed quia ibi non est talis ordo, loco et hoc modo non convenit nec essentiae nec
ejus quod primum, dicimus principium
est Spiritui sancto, quibus non competit esse
non de principio. Unde Pater potest dupli- principium per originem aUcujus divinae
citer innotescere vel inquantum est de non
: personae nec iterum Filio, cui convenit'
:

principio, et sic innotescit per notionem in- afflrmatio opposita. Sed ex hoc non sequitur
nascibilitatis vel ; inquantum est principium, quod in Patre sit aUqua imperfectio. Quam-
et sic, quia principium dicitur secundum vis enim privatio semper sit ejus quod na-
emanationem quae ab ipso est, secundum tum est haberi, tamen hoc contingit triplici-
duplicem modum
emanationis in divinis, ter,ut dicit Philosophus, YMetaph., text.27.
duabus notionibus innotescit scilicet pa- : Vel quando aliquid non habet quod natum
ternitate, inquantum est principium per ge- est haberi a quocumque, quamvis ipsum
nerationem, et communi spiratione, in- non sit natum habere, sicut pes non dicitur
quantum principium Spiritus sancti per
est habere visum vel quando non habet illud
:

spirationem amoris; et sic patet quod in quod natum est haberi a suo genere, quam-
universo sunt tres notiones Patris. vis non ab ipso nec ab aliquo suae speciei,
Ad primum igitur dicendum, quod aliqua sicut talpa non habet visum; vel quando
dictio dicitur ponere aliquid dupliciter vel : non habet illud quod natum est habere, et
ita quod illud quod ponit sit de intellectu quando et ubi et secundum alias conditio-
ejus sicut aliquid essentiae ipsius, ut homo nes et sic proprie dicitur privatio, et im-
:

ponit animal; vel quia praesupponit illud perfectionem importat : et hoc modo nihil
quasi in quo fundatur, quamvis non sit de privative in Deo dicitur, sed aliis primis
essentia ejus; sicut omne accidens ponit modis potest dici. Sed quantum ad primum

^ Dist. xiu, q. 1, art. 4. — • Parra. : « divinitatis. » — ' Al. : « non convenit.

 '

MISTINCT. XXVIII, {)VA'Sl'. I, AIIT. I KT II. m

iihhIiiim |>olosl iiif,'LMiilmu (liri lUMissiMiliii »it t|Ut> |)r(i<('M«ioiiis «livin.T, hoIii Uuuflri ralio

(lo Spirilii siUK^to, ul supni' nccopit llioro- por (piaiii osl priiicipiuin K"norali(Uiis uni

uynius; sod (piiiiiluiu lul si«'uu(luin inodiiiu propriolas pi^rHouiiliK, cousliluoiiK |)orrtouaiu
dicilur laiiliiiu (l(< Paln^ : (piia ips(^ v.s\ priii- Tatris, s(ilic(!t palcruilaH; ct idco cliam p(!r

cipiuiii ii(»lioiialil(M', ct iioii lial)(!| «oiioralio- K"""'"'diouiH ncKalioiKMii (iadiMii p<!rs<»iui

nom passivam (piaiu liahi^t l''ilius, (pii otiiuii couvouioulius ot iuuKi>» pn)priu uotilliuilur.

iiolioiialiliM' priiicipiiim ost.

Ad tortiiim dicciidiun, ipiod in ponoro AUTICULIJS 11.
coutiin^tiir ali(piid dupliciUn' : vol j^cr S(i ot
propri»\ sicut siiocios, ot oa (puo n!cipiunt VtriDt) imiascihilitnH sil projtrietns pcrso-
pnodicalioiioin pfouoris; vol por rcdiiclio- nalis Patris.
nem, sicut princiiiia f^onoris, ut miitoria ot
forma ud suhstanliam, ot unitas ot puuctus Ad sooundum sic procoditnr. 1. Vidolur
ad (puintilalom; (piamvis noutrum sit (piaii- ((uod innascihilitas sit pro|)riclas prjisoiialis
titas. Ilaotiam nulla iioi^-^alio vol privalio ost l*atris. Siciit oniiu palornilas c.onvoiiit laii-
in gonoro por so (piia non habct aliiiuum
: tuni Patri, ita ot iniiuscihilitas. Scd putorni-
cpndditutom noc osso; sod roducitur ad tas est proprietas porsonulis cjus. Ergo ct
gonns ulllnniitionis, socundum qnod in non innusciltilitus.
esso intolIisj:ilur osso, ot in noe,ationo ariir- <2. Pruitoroa, persona dicit alirjuid distiiic-
matio, ut dicit Pliilosophus in 11 Elenc/i., tum propriotate ad dignitatom portiuonto.
cap. IV, quia omnis privulio por hubitum Sod innuscibilitus mugis videtur pertinere
cognoscitur, ot romotio por positionem; ot ud dignitutem quum putornitus; quia pa-
sic etianinon rolutio ost iii genoro rolutio- ternitus communicutur otium creuturis, non
nis, qnumvis oa do quibus dicitur ista nega- auteni innuscibilitas.Ergo innascibilitas ma-
tio non sint in illo gonere. gisestproprietaspersonalisquumputernitus.
Ad quurtum dicendum, quod in hoc quod 3. Item, persona non potest intcUigi nisi
dicitur (( removetur u Patro esso
ingenitus, » intelligatur aliquid constitucns ipsam in
ab aUo simpliciter, et non solum secundum personalitate sua. Sed, ut in Littera dicitur,
aliquem dotorminatum modum. Quaro uu- potest intelligi ingenitus, etiamsi non intel-

tem nomiiictur pcr ncgationeui specialis ligatur Pater. Ergo oportet quod inuascibi-
processiouis, scilicet generationis, potest as- litas constituat personam Patris et ita vide- ;

signari triplex causa una quia proces- : est, tur quod sit proprietas personalis.
sio Spiritus sancti secundum ordinem na- 4. Praeterea, illud quod est principium
turae praesupponit generationem Filii et : personalis operationis, videtur esse proprie-
ideo , quia negato priori removetur poste- tas personalis, quia propria operatio est a
rius, ad remotionem generationis a princi- propria forma operantis. Sed innascibilitas
pio fontah, sequitur processionis remotio est principium generationis in Patre. Dicitur
per modum amoris secunda est, quia per ; enim, quod Pater generat, quia est ingeni-
hoc tjuod dicitur (( ingenitus, » secundum tus unde qua^rit delicias in consortio Filii.
;

quod est notio Patris, tollitur omnis modus Ergo videtur quod innascibilitas sit proprie-
consequendi generationem : hoc enim con- tas personalis.
venit Patri inquantum est principium gene- Contra, quidquid dicitur per positionem,
rationis, ut nullo modo generationem con- non constituitur negatione vel privatione
sequatur. Generationem autem consequitur tantum. Sed Pater nominat aliquid positive.
aliquid secundum intellectum tripliciter : vel Ergo persona Patris non constituitur per
sicut genitum, ut Filius; vel sicut per gene- innascibilitatem, quia nihil ponit in intellectu
rationem acceptum, ut essentia divina vel ; suo.
sicut a generato procedens, ut Spiritus sanc- Solutio. — Respondeo dicendum, quod
Unde nulli horum convenit « ingenitus »
tus. sicut est in inferioribus, quod quidcjuid con-
secundum praidictum modum. Tertia potest sequitur ad esse perfectum, non est constitu-
esse ratio, quia negatio ingeniti fundatur tivum illius rei, ita etiam in divinis quidquid
super rationem principii, ut dictum est. secundum intellectum praesupponit aliquid
Quamvis autem Pater sit principium utrius- quo persona constituitur, non potest esse

^ Dist. XIII. — * Parm. : « negative ... privative. »

352 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
constitutivum personae; et inde est quod
communis spiratio non potest esse proprietas QUiESTIO II.
personalis, quia prsesupponit in Patre et Filio
geuerationem activam ct passivam, quibus Deinde quaeritur de imagine et circa hoc ;

illaepersonae constituuntur. Similiter innas- tria quaeruntur 1° quid sit imago 2° utrum
: ;

cibilitas, cum ponat negationem, quae funda- imago in divinis dicatur essentialiter vel per-
tur super rationem principii, ut dictum est, sonaliter ; 3° si dicatur personaliter, utrum
prwsupponit secundum intellectum ratio- conveniat Filio tantum.
nem principii supra quam fundatur, scilicet
paternitatem ; et ideo non potest constituere
ARTICULUS PRIMUS.
personam Patris, nec potest esse personalis
proprietas. Utnim definitio imaginis : « Imago est spe-
Ad primum ergo dicendum, quod ex hoc cies indifferens ejus rei ad quam imagi-
quod convenit soli Patri, potcst probari quod natur, » sit competens.
sit proprietas Patris non autem quod sit pro-
prietas personalis, nisi constitueret perso- Ad primum sic proceditur, et ponitur
nam Patris ad similitudinem differentiae defmitio llilarii talis, lib. Z)e «ynocfis, § 13,
constitutivae. col. 490, t. 2« Imago est ejus rei ad quam
:

Ad secundum dicendum, quod quidquid imaginatur, species indifTerens. » 1. Videtur"^

habet negatio de dignitate, habet ab affirma- autem quod sit incompetens. Imago enim est
tione supra quam fundatur et ideo innasci- ; secundum imitationem in exterioribus. Sed
bilitas quae fundatur supra talem paternita- species non est de extrinsecis rei immo di- ;

tem, pertinet ad dignitatem sicut taUs citquidditatemintrinsecam. Ergomale poni-

paternitas; et sicut innascibilitas non com- tur in defmitione imaginis.
municatur creaturae, ita nec talis paterni- 2. Praeterea, imago proprie dicitur quod
quae non est ab alio principio,
tas, sciiicet estad imitationem alterius. Sed species in-
quamvis communicetur paternitas absolute. differens duorum non est ad imitationem
Ad tertium dicendum, quod, remota pa- alterius, immo est id in quo imitatio atten-
ternitate per intellectum, non remanet hypo- ditur. Ergo imago non debet dici species,
stasis Patris ; et quod dicitur in Littera, quod sed habens speciem.
remanet ingenitum, est intelligendum quan- 3. Item, eorum quae in infmitum distant,
tum ad communem rationem ingeniti et non potest esse indifferentia. Sed creatura
Patris, quia separatim inveniuntur in diver- est imago Dei, a quo tamen in infmitum
sis; non autem secundum quod utrumque distat. Ergo « indifferens » male ponitur in
ponitur proprietas Patris. Nihilominus ta- defmitione imagini^.
men, etiam remota paternitate, remaneret defmitionibus non debet
4. Praeterea, in
ingeuitum in Deo, non quasi proprietas vel esse circulus, Sed ex hac defmitione sequitur
notio alicujus personae; sed quasi attribu- circulus; defmit enim imaginem per rem
tum immensus et increatus.
essentise, ut imaginatam, imaginatum non potest defi-
et
Ad quartum dicendum, quod innascibilitas nirinisiper imaginem. Ergo videtur quod
non est principium generationis in Patro male defmiat.
quasi forma eliciens hanc operationem, sed 5. Item, de ratione imaginis est aequalitas
solum quasi ponens aliquam conditionem et similitudo, ut patet ex alia ejus definitione
circa generationem. Sicut enim videmus in quod « imago est rei, ad rem coaequandam,
alterationibus quod prima alteratio est
,
indiscretaetunitasimilitudo.» Cumigiturin
quam operatur alterans non alteratum; et praedicta defmitione nihil ponatur ad aequa-
ex hoc quod non est alteratum, alteratio litatem et similitudinem pertinens, videtur
quam facit, est prima ita etiam prima ge-
: quod sit diminuta.
neratioest quae estgenerantis nongenerati; Solutio. —
Respondeo dicendum, quod
unde conditionem istam, quod sit prima ge- unde
ratio imaginis consistit in imitatione;
neratio, habet ex hoc quod generans est et nomen sumitur. Diciturenimimagoquasi
ingenitus. Sed principium formale quasi eli- imitago. De ratione autem imitationis duo
ciens generationem, est forma Patris, quae consideranda sunt scilicet illud in quo est:

est paternitas, sicut calor est principium ca- imitatio, et illa quae se imitantur. Illud au-
lefactionis in calido. tem respectu cujus est imitatio, est aliqua
 DISTINCT. XWIII, U'J^'^'I' II. AUT. I I .T II. .T'i3

(|tialilaM, vcl rorinii piM- iMndiiin iiiialilatis .si- liiraiii ipsiiis; (|iiaiii\is lila iialtira iii ca iioii

f^nillcala. l'ii<l(nlo ralidiit) iiiia;<iiiis(>sl simi- iiiviMiialiir; siiiil lajtis (licitiir f.nm ima^^o
liliulo. Noc lioc stirilcil, .sod oporlot ipKiii .sit JKimiiiis iiiipiaiitiim lialiot Himilciii (iKiiram,

uiiipia adaMpiatio iii illii (|iialilato vol sociiii- ciii iiuii siihsistit iiatiira illa ciijiis ost w-
(liim (pialiialiMii vol scciindiini pntporlio- ^iitiiii ; vX sic iiiiaf^o lloi ust iii croatiiru,

nom; tit palcl iptod iii ima^ino parva, a'ipia- siciit iiiiaf.,'it ro|<is iii doiiario, iit dicil .\ii-

lis t^st [)ro[»oilio parliiini ad iiiviciMii siciil iii f^Mislimis, lil».' Dc (krnn rhord., (;a|). viii,

ro magna cujiis ost imaKo;ol idiM) [loiiiliir col. HiJ, l. T» ; ol sio ost iiii|)(!rro(;tiis modii.s
ada'([iialio iii (Ioliiiilioii0(\iiis. Ivxigitiir oliam imaginis. SimI [)orfoctior ratio iiiviMiiliir

(|tiod illa ipialilassito.\[)rivssiim ot [iroximiim (|tiaii(lo illi (|tialifali (|iko dosip^iiat iiatiiram

sigmiiii iiattir;o ot s[)ocioi i[)sitis; tiiiilo iioti similom siihost (niiIciii iialiira' iii s[)(!ci(j,

dicimiis (]iii.t(l ([iii imitultir alitpiom iii alhe- sicut ost imago liominis [latris iii lllio siio :

dine sit iinago illiiis, sod ([ui imitatiir iii (piia liahot similitiidiiiom iii ligiira, ct iu

flgura, ([ua'i!sl pro.ximiim sigiiumoto.xpros- natura ([uam tlgura signilicat. Sod [lorfoo-

sum s[)ocioi ot iialtira'. Vidoiiitis oiiim divor- ti.ssima imaginis ost (jtiatiilo oaiiidom
ratio
sarumspociorum iuaiiimalihus (livorsasosso numoro formam ol uattiram iiivouimus iii
llguras.K.K parto autom imitautium duo imitaulo^ cum oo qtiem imitatur et sic ost ;

sunt considorauda : scilicot relatio a'([ualita- Filius porfoctissima imago l'atris : (|uia
tis et similitudiuis, ([luo fuudatur in illo uno omiiia attrihuta diviiia ([uie sunt [)cr inodum
iii (]uo so imilaiittir ; ot adlitic ultorius onlo : (jualitatis signilicata, siiinil ciim ipsa nattira
quia illud quod ost postorius ad simililudi- siint in Kilio, iion soltiin soctindum spccicin,
neni altorius factum, dicitur imago sod ; sod secundtim unitatom in nunicro.
illud (luod ost prius, ad cujus similittidincm Ad quartum diccndtim, quod hoc quod
litalteruni, vocatur exemplar, ([uamvis ahu- dicit Ejus
: <( rei ad (jtiam iinaginatur, » cst
siveunum proalio jx)iiatiir. Et ideo llilarius, circumlocutio c.xcinplaris. Uiidc ponitur in
ad signilicaudum ordincin et relationcin so virtutc unins dictionis, et jionitur convcnien-
imitantium, dixit Iinago est ojus rei ad
: ((
tor in dcfmitione imaginis, sicut jjrius in de-
quam imaginatur » ad dcsignandum vero ; finitiono posterioris, et non c convorso.
id in quo cst imitatio, dixit : « Specios indif- Exomplar enim prius est imagine unde non ;

ferens. » est ihi circulus.

Ad primum igitur dicendum, quod nou in Ad quintum dicendum, quod indifferentia
imitationo quorumcumquo oxteriorum est speciei intelligitur et similitudo et aequali-
ratio imaginis sed eorum quee sunt signa
; tas, qualis ad imaginom requiritur ; unde
quodammodo speciei et naturaj et ideo po- ; illae duse dcfinitiones *
in idem redeunt.
suitspeciem potius quam (lualitatem.
Ad secundum diccndum, quod ista defi-
ARTICULUS II
nitio data est per causam : non enim illud
quod est imago, est ipsa species in qua fit Utrum imago dicatur essentialiter.
imitatio, proprie loquendo sed indifTerentia ;

speciei est causa quare dicatur imago. Vel Ad secundum sic proceditur. i. Videtur
dicatur, quod utrumque potest dici imago; quod imago non dicatur essentialiter. Ut
et illud quod imitatur, et id iu quo est imita- enim supra dictum est * ab Augustino, nihil
tio, quamvis non ita proprie et sic definit ; est absurdius quam imaginem ad se dici.
Hilarius. Sed illud quod essentialiter dicitur in divinis,
Ad tertium dicendum, quod unumijuod- ad se dicitur. Ergo absurdum est ut essen-
que quantum attingit ad rationem imaginis, tialiter dicatur.
tantum attingit ad rationem indifferentiee : 2. Prseterea, imago deratione sua, ut dic-
secundumenimquod differt, non est imago. tum importat ordinem. Sed in divinis
est,
Inveuitur tamen quidam gradus perfectionis non ordo originis. Cum igitur nihil
est nisi
imaginis. Dicitur enim quaudoque imago importaus originem, in divinis essentialiter
alterius, in quo invenitur aliquid simile qua- dicatur, yidetur quod nec imago.
litati alterius, quae designat et exprimit na- 3. Item, ex absolutis vel essentialibus non

' Id est : serm. ix. ' Parm. —

« naturam sub- : imitatione. » — * Parm. addit : « (juasi. » — ^ Dist.
Stantiae, snbest natura in specie. » ' Al. « in — : xxvii, ex lib. VII De Trinit., c. i, col. 933, t. 8,

Vll. 23
 354 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
potest probari personarum distinctio : qnia
in essentialia Trinitatis potest deducere natu-
ARTICULUS III.
ralis ratio; non autem in personarum dis-
tinctionem. Sed supra probata est ' distinctio Ut7'um Spiritus sanctiis possit dici imago.
personarum ex ratione imaginis. Ergo
imago non dicitur essentialiter. Ad tertium sic proceditur. \ . Videtur quod
Contra est quod in IJttera dicitur per Au- Spiritus sanctus possit dici iraago. Primo
gustinum^ et llilarium. per Damascenum, qui dicit, lib. I Fideiorth.,
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod, cap. xin, coL 855, t. 1, quod Spiritus sanctus
sicut dictum est, imago potest dici duplici- estimago Filii.

ter vel id quod imitatur aliquem, vel id in

: 2. Praeterea, sicut Filius imitatur Patrem,
quo est imitatio. Si dicatur imago prout pro- per omnia consimiUs sibi, ita etiam Spiritus
'
prie accipitur id quod imitatur alterum sic ; sanctus. Sed hoc est quod requiritur ad per-
essentia divina non potest dici imago, sed fectam rationem imaginis, ut dictum est.
exemplar cujus imago est creatura quia
, : Ergo Spiritus sanctus est imago Patris.
imago prsesupponit ordinem ad aliquod 3. Si dicis, quod Spiritus sanctus non ha-
principium essentia autem divina non ha-
: bet hoc quod sit omnia, ex
similis Patri per
bet aliquod principium sed tamen sic aliqua ; ratione processionis, sicut Filius hoc habet
persona potest dici imago alterius, inquan- inquantum procedit ut genitus contra ; :

tum persona prsesupponit sibi secundum quia processio Spiritus sancti non tantum
ordinem naturae aliam personam. Unde sic est processio amoris, sed processio amoris
imago, secundum quod proprie de Deo dici- divini. Sed processio amoris divini, inquan-
tur, semper est personale. Si autem dicatur tum hujusmodi, habet quod sit in plenitu-
imago id in quo est imitatio, sic natura di- dine ejusdem naturse. Ergo videtur quod
vina est imago quia in ipsa est duplex imi-
,
Spiritus sanctus ex processione sua habeat
tatio. Una personae ad personam, secundum quod sit imago.
quod Filius in natura divina quam habet a 4. Prseterea, dicitur absohite, quod Spiri-
Patre, imitatur Patrem. Alia creaturffi ad tus sanctus est sequalis Patri, et simihs, et
Creatorem, inquantum creatura imitatur connaturalis; quamvis hoc non habeat ex
Creatorem, sed imperfecte, sccundum ali- ratione suae processionis absolute. Cum igi-
quam similitudinem bonitatis ipsius. Et tur similitudo, et sequalitas, et connaturaUtas
quantum ad primam imitationem, quae scili- constituant perfectam rationem imaginis,
cet cst persona^ ad personam imago, in recto videtur quod Spiritus sanctus absolute dicen-
significabit essentiam, sed in obUquo faciet dus*^ sit imago.
intellectum personarum enim idem erit ; sic Contra est quod Hilarius dicit, quod aeter-
imago quod natura divina personarum in ea nitas est in Patre, et species in imagine, et
se imitantium supra Hilarius^
; et sic accepit usus in raunere. Sicut ergo munus vel do-
Unde probavit ex ratione imaginis et unita- num est proprium Spiritus sancti, ita imago
tem essentiae et distinctionem personarum. FiUi. Hoc idem habetur"* per Augustinum,
Sed quantum ad secundam imitationem, supra".
quse est creaturse ad Creatorem, imago —
Respondeo dicendum, quod
SoLUTio.
significabit divinam essentiam, et connotabit imago, secundum quod personalis dicitur,
respcctum ad creaturam quse imitatur convenit taiitum FiUo, et non Spiritui
ipsam; ct sic accipit ibidem Augustinus; sancto. Cujus ratio diversiraode assignatur.
undc ex ratione imaginis non probavit nisi Quidam enira dicunt, quod cura iraago ponat
unitatcm esscnlia^. imitationem in exterioribus, notionaUa in et
Kt p(;r hoc patet sohitio ad objecta. divinis sint quasi exteriora, FiUus conve-
nienter dicitur iraago Patris, quia imitatur
Patrem ctiam in aUqua notione, sciUcet in
corarauni spiratione;non autem Spiritus
sanctus, qui nuUara notionera coramunera
cum Patre habet. Sed hoc non videtur con-

< Distinct. ii, q. i, art. 4. — ^ Fulgenlinum. — ^

in s
Parm. : « videtur. » — «.Dist. xxvii, ex lib. VI De
II disf. — ''
Parm. omittit : « dicendus. » — Trinil. C. II.
 niSTINCT. XXVIIl. QWSW II, AUI. 111. 355
V(MiitMis |>r'(t|)l('i' (liio : |iriiiio, (|ni,i nofioiiali.i lii» sanchi.s iioii h.ilict hop ox rntiono «ii.-o

iii (liviiiin ikhi si^ inii^is ii.iliiiil \n'v iiitiihiin pniccssiiiiiis, (|iiia |irncc(lit iif arnor; <il iil(!(»

oxhMioruin (|iiain (>ss(Milialia, |ira'fcr illa si(iil non «liciliir iMiiiis, (|iiainvirt accipial
qua^ Hunt' n.s.stvpHMilia snhstaiiliain, socnn- sna pnKij.ssionit nafnrani fafris;
noc itn
(Innj hainasc(Minin, /•'/>/. orlhnd., cap. ix, I iinap», (|nainvis liahoat siinilitndiiMMn ad
col. KIIS, t. I ; (^l i(l(<f^ iin<lalio iii illis ailhiic l*alr(Mii.

rac(M"(>t ralioiKMii im.if^inis. ScimiikIo, (inia Ad priiiniin i^^iliir (licciKliiin, ipiinl |)a-
i«o»Mni(hnn n^lalioiuMii oriKinis non atliMidi- nia.sc(Mnis lar^ro accipif iinafjnnoin pro qna-
tnr in divinis siinilifndo ant aMpialitas, vol (Miinipii^ siinilifndinc.

dissimililiido,V(^l inaMpialilas, ut ox vcrhis Ad .sccnndnm dic(Midnin, (piod (piamvi.s

Auf?n^tini hahifum (vst snpra\ Ad ratioiKMii Spirifns saiictiis imif(!liir l';itrcm, iioii taiiKMi
autom iina(;iiiis roipiiritur simililiido (il hahct ox ralioiK! sua' prncossionis iil imago
lequalilas, ut dictnin ost'. dicalnr; ot idoo non dicitur imago siciit non
Et idoo alii dicunt, quod impo.ssihilo o.st dicitnr hiliiis.
iinius roi osso i^lnros imaj^inos imnu^diato Ad tortium dicondnm, quod idoutita.s rci
duconfos in illaui, nisi pcr nialoriain divisas; in diviuis nou pra^jiidicat (lisfinctioni socuu-
noc oliaiu o contiario (>st |)ossihilo (piod (hun ralionom iii voritahi atlrihulorum ; et
idom sit imapro plurium ol idoo, (Muu Patris ;
idoo, (piamvis sapiontia, inquantum est di-
imagosit Filius, non potostotiamessoimago viua, sit uihilominus manct ihi
osscutia,
Spiritus sanctus : (piia sic pluros essout iina- pn»])ria ratio sai)ientiai pra^tor rationem cs-
pinos uuiiis. Noc itoriuu '
potost osse ipiod sentia^, et similiter ratio voluntatis praiter
Spiritus sauclus sit imago Patris ct Filii : ratiouem naturae et intellectus; et propter
quia sic idom esset iiuago immediata plu- hoc etiam rcmauet distinctio in proccssio-
rium. Istud ctiam nou videtur conveuiens nibus quae sunt per modum voluntatis, et
propter duo prlmo, quia Spiritus sauctus re-
:
iiitellectus, et natura, ad minus .secundum

fcrtiir ad Patrcm ot Filiuni ut ad unum prin- rationem, et diversitas ratiouum causat

cipium unde posset csse imago eorum ut
;
diversitatem nomiuum ; undc illa nomina
sunt unum principium ejus, sicut homo est nunquam concurrerent in idem, nisi ratio-
imago totius Trinitatis. Secundo, quia non nes in eadem re fundarentur; et quia proccs-
est major ratio quarc non possunt esse unius sio per modum voluntatis et naturae non

phn^es imagincs quam unius plures similes eidem competit in divinis, ideo nec nomina
vel aequalcs hoc enim convenit in diviiiis,
; se consequuntur quae proprias rationes pro-
scihcetquod plures sint similes vel sequales cessionum demonstrant.
unius, non per divisionem materiae, scd per Ad (juartum diccndum, quod quamvis no-
distinctionem relationum. men imaginis sit impositum ab aequalitate
Et ideo dicendum cum aliis, quod quam- et similitudine, tamen est impositum ad si-
vis diversitas rationis attributorum non suf- gniflcandum rcm cui ex modo suae produc-
ficiatad distinctionem realem processiouum, tionis competit similitudo et aequalitas ; et
*
tamen sufficit ad diversas nominationes ideo non oportet quod dicatur absolute simi-
eorum, ut supra dictum csf^ et ideo quam- ; Us et aequalis nisi ex modo suae processionis
vis Spiritus sanctus sua proccssione accipiat hoc habeat quod etiam imago proprie et ab-
naturam quia tamen sua processio non est
,
solute dicatur.
per modum naturae, non dicitur nec est ge-
neratio quia generatio est processio pcr mo- EXPOSITIO TEXTUS
dum naturae et per cousequens non dicitur
;

Filius. Ita etiam dico quod Filius ex ratione «Quibusdam* videtur quod Pater solus
processionis suae habet quod sit imago, et debeat dici non genitus. » Sciendum, quod
inquantum procedit ut Filius, quia Filius di- utraque opinio secundum aliquid verum
citur ex hoc quod habct naturam Patris et ; dicit. Si cnim accipiatur « non genitus »
inquantum procedit ut verbum, quia ver- prout dicit negationem absolute, tunc non
bum, utdictum est', est qusedam similitudo convenit Patri tantum, nec est idem (juod
in intellectu ipsius rei intellectae. Sed Spiri- (i ingenitus, » quod importat negationem

< Nicolai : « consequentia, » — « Dist. xx. — nes. » — « Dist. xiii, q. i, art. 3. — ' Dist. xxvii,
3 Art. 1. — " Parm. : « item. » — ' Parm. : « notio- q. ii, art. 1. — ' Al. : « item qnibusdam. »
 ,

356 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

per modiim privationis, prout « ingenitus » rum. » Pater ergo principium est sine principio;

et secundum hoc proccdit Filius principium de principio; Spiritus sanctus

proprie accipitur ;

principium de utroque, id est de Patre et Filio.

secunda opinio'. Si autem dicat negationem
in genere principii, sic cst idem quod « in-
Quoad ab ceterno Pater est principium , et Filius;
genitus, » et tantuni Patri convenit ; et sic
sed Spiritus sanctus no7i, immo capit esse princi-
procedit prima opiuio.
pium.
« Sed si Aliud est
transponas, ut dicas :

Patrem esse, aliud Filium esse, variatur in- Et Pater ab aeterno principium est Filii, et Pater
telligentia. » Ratio dicti cst, quia esse dicitur et Filius principium Spiritus sancti, quia Filius

dupliciter scilicet prout signiflcat veritatem

: est a Patre, et Spiritus sanctus ab utroque. Spiri-
compositionis, et secundum quod signiflcat tus vero sanctus non ab ajterno principium est,

actum essentiae. Quando crgo dicitur. Aliud sed esse ccepit : quia non
dicitur principium nisi

est Patrem esse, aliud est Filium esse, ita ad creaturas. Cum
ergo creaturae esse coeperunt,
et Spiritus sanctus esse ccepit principium earum.
quod ly « essc » sit prsedicatum dicti signi- ;

Ita etiam Pater et Filius esse coepit cum Spiritu

ficatur esse quod est accidens essentiae;
sancto unum principium creaturarum quia crea- :

unde falsa cst, quia sicut una est esscntia turai esse cceperunt a Patre, et Filio, et Spiritu
trium, ita et unum esse. Cum autem dicitur :
sancto. Et dicuntur hi tres, non tria unum-
sed
« Aliud est csse Patrcm, aliud Filium csse, » omnium creaturarum
pi"incipium : quia uno
ita quod ly « Patrcm » praedicetur in dicto codemque modo principium rerum sunt. Non
inesse ; significatur veritas compositionis, et enim aliter sunt res a Patre et aliter a Filio, sed
secundum hoc patcr co est pater quo verum penitus eodem modo. Ideo Apostolus, intelligens
est ipsum patrem, scilicetpatcrnitate, ct
dici hanc Trinitatem esse unum principium rerum, ait,
non cssentia. Et quia aUo Deus dicitur Pater, Rom., XI, 36 Ex ipso, per ipsum et in ipso sunt
:

omnia. Cum vero audimus omnia esse ex Deo, ut

sciUcet paternitate, et aUo FiUus, sciUcet flUa-
ait Augustinus De natura boni, cap. xxxviii
,

tionc , quod aUud est essc

idco conceditur
col. 560 8 omnes utique naturas intelligere
, t. ,

Patrem ct aUud csse FiUum, secundum quod debemus et omnia quee naturalia sunt. Non
,

ly « aliud » dicit aUctatem notionis, et non enim ex ipso sunt peccata, quae naturam non ser-
alietatem essentia^. vant sed vitiant, quse ex voluntate peccantium
nascuntur. Omnium ergo quee naturaliter sunt,
unum principium est Pater cum Fiho et Spiritu
sancto hoc esse coepit. Ab aeterno autem Pater
; et
DISTINGTIO XXIX, principium est Filii generatione, et Pater et Filius
unum principium Spiritus sancti. Unde Augusti-
De principio quod relative dicitur, et multiplicem nus, in V lib. De Trinit., cap. xiii, col. 920, t. 8,
notat relationem. ita ait : « Dicitur relative Pater idemque relative
dicitur principium. Sed Pater ad Filium dicitur,
Est prseterea aUud nomen, multiplicem notans principiuni vero ad omnia quse ab ipso sunt ; et
relationem, sciUcet principium. Dicitur enim prin- principium dicitur Filius. Cum enim diceretur ei,
cipium semper ad uUquid, et dicitur Pater princi- Joan., vm, 25 : Tu quis es? respondit : Principium
pium et FiUus principium et Spiritus sanctus
, , qui et lequor vobis. Sed numquid Patris princi-
principium sed differenter. Nam Pater dicitur
, pium est? Immo creator6m se voluit ostendere,
principium ad FiUum et ad Spiritura sanctum. cum se dixit esse principiura, sicut et Pater prin-
Unde Augustinus, in IV lib. De Trinit., cap. xx, cipiura est creatui'ee : quia ab ipso sunt omnia.
§ 29, col. 908, t. 8, ait « Pater est principium : Cum vero dicimus et Patrem principium, et Filium
totius divinitatis, vel melius dicitur, deitatis,
si principium; non duo principia creaturae dicimus,
quia ipse est a nullo. Non enim habet de quo sit, quia Pater et Filius simul ad creaturam unum
vel de quo procedat; sed ab eo et Filius est geni- principium est, sicut unus creator. Si autem quid-
tus, et Spiritus sanctus procedit. Non ergo dicitur quid in se manet, et gignit vel operatur aUquid,
principium totius deitatis, quia vel sui vel divina; principium est ejus rei quara gignit vel ejus quam
essentia; princii)iuni sit, sed quia principium est operatur non possumus negare etiam Spiritum
:

Filii et Si^iritus sancti, in quibus singulis tota divi- sanctum recte dici principium, quia non eum se-
nitas est, Filius ad Spiritumsanctum dicitur prin- pararaus ab appellatione creatoris, quia scriptum
cipium. Spiritus vero sanctus non dicitur princi- est de illo quod operetur, et utique in se inanens
pium, uisi ad creaturas ad quas Pater etiam dicitur operatur. Non enim in aliquid eorum quai opera-
principium et Filius, et Trinitas ipsa simul et
, tur, ipse mutatur et vertitur. Unum ergo princi-
singula personamm principium dicitur creatui-a- pium ad creaturam cum Patre et Filio est Spiritus

1 Parm, pmittit : « el secundum hoc procedlt se- cunda opinio. »

J
 niSTINCT. XXIN, DlVISiO TKXTI^S. .int

^nnctuH, iioii <lii(i vrl liia |ii iiii'i|iia. » Kruij a|ici'lr liccl hiliiM «il priiicipiiim dc piinripio, non cnt
o.Mlttiiilil AiiKii^liixi^i l'>)li'i'ii>, (4 l''iliiiiii,(>l S|)ii'iliiiii l(im)>ii FiUtis habcnt priiicl-
C(Ui))')|)'ii(l)iiii ipiiiil

Hiiiii-liim oMS)< iiiiiiiii |ii'iii<'i|iitiiii i'1'i'iiiii ('n>;il.ii'iiiii, piiim. ('.uiiKpic l'ilm'^ mI priniipiiiiii )|i> pi-iiDJpio,
i(l i>sl, iiiio o(i(l(<iii(|ti(^ 111(1(1(1 i>,ss(> |ii'iii('i|)iiiiii : i>l )>t P.)l)'i' pniicipiiim iiiiii i|i< piiiii ipKi, itiiii cnt
illiiiii iiiodiiiii siilis ii|ii>riiil, (|iiiii Hciliunl o|)(>i'iiiiliii- principiiiin do priiDipio, priiDipiiiin Hiii» prin-
(iiiiiii:i ; (>l (jiiii siiiiililci' ()|)(>niiiliii' lii lics, i(l(.>() lipiii, siciit Filitis iiiiii )•»! |'al)'r. N)')pii' l.iiijcn iliKi

iititiMi |)i'iii('i|iiiiiii ('ssi> (liciiiiliir. priiicipia, s(>(i uiiuiii; si( iit Palur ot I iliiis, iDiii
duo croutorca, scd uiiuh Crculor.

IUc ostcndU qnoinodo Pater sit pnncijnum Filii, ct

ipse ct Filiits i>fincipiiun Spiritiis sancti. Cnin Vdtir 1 1 i'iliiis sint iininii priiirijiiiitn Fipiritus
siiiiili, 1/1111 riliir iin radan nolionc.
Poiiuic iii oodom
conlinno ostondit qiio-
liliro

modo Palcr diciilur piiiicipiiim ad riliiim, oX ad Ilnum aul(>Mi priiKipmm siint Palcr ct Filius
Spiriliim saiicltiiii ipsc Kilitis, dicciis, idco osso non taiitiiiii crcaliiiarum, iit (lictuni cst su|ii-a,
Patrciii priiicii)itim ponuit ouni, ot
Kilii,
([uirt scd otiam Spiritu» .saucti. Id(!o ipj/rri sol(>t, iitriiin

Patrcm ct Kiliiiin csso principium Spiriliis saiicti, cadom notiono Putor sit |»rinci|)iuiii Spiritus
qiiia Spiritiis sauctus procodil vcl dalur al» iitro- sancli ot Filiiis, an sit alia uolii) ipi.i Palcr (Jicalur
(]iic. Ait ciiim ila, cap. xiv, col. !f''2(), t. 8 : « Si priiicipiiiiii S[iii'iltis s.tncli cl alia ipia Filius. Ad
gifj;iion3 nd id (luod gignitiir, pi'inci[)ium ost, quod dicimus. Citm Palcr dicaliir principium
l\ilcr ad Kiliiim i^riMcipium csl, ([iiia p-iiuil ctim : Spirittis saucti ct Filiiis, (pii.i Spirilus sanctns
iitrum aulcm cl ad S()irttum sanctttm priiicipium proccdit vol datur ab uti-o(pio, noc alilor procodit
sit Patcr, (luia dictum cst, do Palro proccdil, nou vol datur a Patro (piam a Filio, sanc intoiligi
parva quuestio ost. ()uod si ita est, non jam potost Patrem et Filium cadom roiationc vel no-
priucipiuin cjus tantiim orit roi quam pignit vel tiono pt-incipiiim dici S|iirittis saucti. Si vero
facit, scd et cjiis (piam dat ct qua' procodit ab qua'i-ilur qtia- sit illa notio (piam ibi notat princi-

ipso. Si ergo quod datiir vol quod procodit \mn- pium, nomon ejus non liabemus, sed non est ipsa
cipittm habct a quo dattir vcl procodit, falendiim patornitas vel Uliatio; immo notio qua'dam quai
esl Palrem vel Filium uiium principium esso Patris ost ot Fiiii, quia ai) a?terno Pater et Filius
Spiritus sancti, non duo principia; sed sicut Pator unum sancti. Donator
principium est Spiritus
et Filius ad creaturam relativo unus Creator et autem, ut pr«dictum est, dicitur Pater vel Filius
unus Domimis dicitur, sic relativo ad Spiritum ex tempore, sicut Spiritus sanctus datum^ vel
sauctum, uuum priucipium : ad creaturam vero donatum.
Pater, et Filius, ot Spiritus sanctus unum princi-
pium sunt unus Creator ct unus Dominus. »
sicut DIVISIO TEXTUS.
Ecce liabes quod Pater principium Filii dicitur,
quia genuit eum. Qua ergo notione est Pater, ea Postquam determinavit de innascibilitate,
principium Filii dicitur, id est generatione, se- quse est proprietas personae, sed non perso-
cuudum quam etiam dicitur auctor Filii. Unde nalis, hic determinat de alia notione, quaj
Hilarius, in IV lib. De Trinit., § 6, col. 99, t. 2, ita non est proprietas personai, quia non uni
ait : « Ipso quo Pater dicitur, ejus quem genuit tantum personae conveuit, nec proprietas
auctor ostenditur, id nomon habens quod neque personalis, quia nullam personam constituit,
ex aUo profectum intelhgatur, et ex quo is qui
scilicetde communi spiratione, quae desi-
genitus est, substitisse doceatur. Novit Ecclesia
gnatur cum dicitur Pater et Filius sunt :
unum innascibilem Deum no\dt unigenitum Dei :

confitetur Patrem ab origine Uberum,

principium Spiritus sancti. Et dividitur in
Filium :

coulitetur et Fihi originem ab initio, non ipsum partes duas in prima ostendit quomodo
:

ab initio , sed ab initiabih non per seipsum,

' :
nomen principii de Deo dicatur, et quia
sed ab eo cpii a neminc natum ab aeterno,
est, quandoque dicitur ex tempore, quandoque
nativitatem scilicet ex paterna seternitate sumen- ab seterno principium, ideo in secunda os-
tem. » Edita est hic iidei professio; sed profes- tendit qualiter aliquid de Deo ex tempore
sionis ratio nondum exposita est, et ideo quse-
dici possit, xxx dist., ibi : « Sunt enim quae-
reuda, scihcet quomodo intelligendum quod
sit
dam quae ex tempore de Deo dicuntur. »
ait, originem esse ab initio, et
Filii non ipsum
Circa primum duo facit : primo ostendit
esse ab initio sed ab initiah. Hoc utique subdens,
quot modis Deus dicatur principium se- ;
determinavit quomodo acceperit initium, inquiens
originem Filu esse ab initio; ac si diceret Kon :
cundo prosequitur divisionis partes, ibi :

ita inteUigas originem FUU esse ab initio, quasi « Et Pater ab aeterno principium est Filii. »

ipse Fihus liabeat iuitium; sed quia ipse est ab Et haec in duas in prima ostendit qualiter :

initiabiU, id est a patre a quo sunt omnia. Nam Deus dicatur principium creaturae, quia non

' Hilarius, « ininitiabili, » quod retinendum vide- tur. — ' Al. : « donum. »
 ;
:

358 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

ab aeterno, sed ex tempore; et qiiia lioc est causatum. Ergo una persona non est
commune est toti Trinitati, et quia ost priu- principium alterius.
cipium per creationem per aliquam opera- 3. Item, una persona non est principium
tionem in creatura in secunda ostendit qua-
; alterius nisi inquantum dat esse, Sed tale
liter dicatur principium divinse personse, ibi principium est operativum vel effectivum.
c(Deinde in eodem libro continuo ostendit
' Cum igitur una persona non dicatur factrix
quomodo Pater dicatur principium ad Filium vel operatrix alterius, videtur quod una non
et ad Spiritum sanctum. » Et haec in duas : sitprincipium alterius.
in prima ostendit quod Pater dicitur princi- Contra est quod in Littera dicitur, quod
pium Filii; et ipse et Filius est principium Pater est principium totius deitatis.
Spiritus sancti ab aeterno, non essentialiter, Praeterea, a quocumque oritur aliquid, est
sed notionaliter in secunda ostendit qua
; principium Sed ab una persona ori-
illius.
uotione principium dicatur, ibi « Qua ergo : tur alia. Ergo una est principium alterius.
notione est Pater, ea principium Filii dici- Solutio. —
Respondeo dicendum, quod ad
tur. Et circa hoc duo facit primo ostendit
)) : significandum originem divinarum perso-
qua notione Pater principium Fihi dicatur narum, utendum est tahbus nominibus
secundo qua notione uterque principium quaha modo originis competant quia secun- ;

Spiritus sancti, ibi : « Unum autem princi- dum Hilarium, lY Be Trinit., § 14, col. 107,
pium sunt Pater et Fihus. Et circa hoc duo )>
t. 2, sermo debet esse rei subjectus. Hoc au-

facit, secundum duas quaestiones quas mo- tem invenimus in origine divinarum perso-
vet ; secunda incipit ibi : « Si vero qugeritur narum quod tota essentia unius accipitur in
quae sit iUa notio quam ibi notat principium, aha, ita quod una numero est essentia
nomen ejus non habemus. » trium, et idem esse. Et ideo ad significandum
ordinem talis originis, non competit nomen
^^^^* propter duo primo, quia omnis causa
OTT ^
^TTO PT{
yu^oiiu rniMA.
T AT A
:

ygj gg^ extra essentiam rei, sicut efficiens et

fmis vel pars essentise, sicut materia et
;

Hic quseruntur quatuor l" utrum una : forma. Secundo, quia omnis causa habet
persona sit principium respectu alterius; et ordinem principii ad esse sui causati quod
supposito, quod sit 2° utrum principium di- : per ipsam constituitur. Pater autem non
catur univoce de Deo respectu divina per- habet ahquem ordinem principii ad esse
sonae et respectu creaturae 3° utrum eadem ; Fihi, sicut nec ad esse suum, cum unum et
notione Pater et Fihus sint principium Spi- idem sit esse utriusque unde Pater non :

ritus sancti ; 4° si possint dici unum princi- est causa Filii, sed principium quia prin- ;

pium ipsius. cipium dicit ordinem originis absolute, non

determinando ahquem modum qui ab ori-
ARTICULUS PRIMUS. gine personarum ahenus sit, Invenitur enim
Utrum una persona sit principium ahquod principium quod non est extra es-
alterius^. sentiam principiati, sicut punctus a quo
fluit linea et quod non habet aliquam in-
;

Ad primum Videtur
sic proceditur. 1. fluentiam ad esse principiati, sicut terminus
quod una persona non sit principium alte- a quo dicitur principium motus, et sicut
rius. Nomen enim principii imponitur a mane dicitur principium diei. Sed nomen
prioritate sicut et nomen sonat. Sed in di- auctoris addit super rationem principii hoc
non est prius et posterius, ut
vinis pcrsonis quod est non esse ab ahquo et ideo" solus ;

supra habitum est*. Ergo una persona non Patcr auctor dicitur, quamvis etiam Filius
est principium alterius. principium dicatur notionaliter.
2. Praeterea, quod est principium alicujus Ad primum igitur dicendum, quod quia
videtur esse causa cjus : quia, sicut dicit noraen principii impositum cst secundum
Philosophus in V Metaph., text. i, quot mo- quod invenitur in creaturis, ubi principium
dis dicitur causa, tot modis dicitur princi- est prius aliquo modo principiato, ideo a
pium vel initium. Sed una persona non est prioritate imponitur; sed tamen imponitur
causa alterius, quia indivinispersonis nihil ad significandum illud a quo est ahquid.

'
Al. : « Demum. » — ^*
I p. Summse Iheolog., q. xxxiii, art. 1. — ^ Dist. ix, q. ii, art. 1.
 DISTINr.T. XXIX, OII/EST. I, AIIT. I KT II. m
Iliulo (|iiaiuvis (luuiiliiin ad iihmIiiiii sif^^uill- ro.spoctii diviiia' |i(!rHoii<i>OHt ali <i;lnruo. Mrgo
(^aiuli (iiviuisuou coiiip(^liil, Micul «il alia oiii- priiK-ipiiiiii {npii vuco (riciliir.

uia' iioiiiiiia «pKo a iioltis iiiipo.silii siiiil ,

i. l'i°.i>liM'(>a, P.ilrr i'h| |)i iiicipiiiin lilu pi;r

t.iiiuui (piaiiliiiii ad rciii sii^Miilicaiulaiii Konoriilioiiciu, vX Spiriliis saiu-li |)r,r spirii-

[troprii.ssiiiu^ ralio |)i'iiu-ipii ilii" (-oiiipol.il. lioiioiu, ot ('Toatiini*. por (-(tatioiuuu. Ilai

A(I soruiuluiii (ru'ou(liiiii, ipiod (piaiiivis aiiloiii siiiit divor.Hai rutioiios oriKiuis. Krgo
1'alor dioilur priiu-ipiiiiii l''ilii, iioii liiiiicii vidoliir ipiod priiu-ipiiiiii iii istis atK-optioiii-

di<-(Mi(liis osl caiisa, iiisi iiii|)i-o|)i-i(<, si(-iit liiis icipiivoio smniilur.

Clirysostoimis, l/o/n. ii stf/)('r./(/a/t.,ro\. '-ii i,

t. 13, utiliir iioiiiiiio causai, dicous I'a-

mT^TQTTTTMfTTT
nU/LibllUJNuULAA IF
11.
troui causaiu Kilii : priucipiuiu ouiiii iii pliKS

est (luaiu ciuisii, ot caii.sa iu j^liis osl (piaiii

olouuMituiii, sicut dicil (loiiiinoiiliitor, V [llloriiis (piicriliir, (pioiuodo |)(!r [)i-iiis di-
Met(i/)/t. lliido oiiiuis causa osl priiici[)iuiu, catur. Viihsliir (iiiiiii (|iiod s(!(-iiiidiiiii (juod
sod uoii c.ouvorlitur. tlJcit ros[)octuiu m\ (-rcatiiraiu. Ks.seutiulo

Ad tortiuiu dicoudum, quod ([uia lacrio et cnim ost [irius socuudiuu iutcllcctiuii uotio-

oporalio scui[)cr toruiiiiaiiliir ad csso rci, uali, ct coiiiiiiuiic proprio. Scd os.s(! priiu-i-

idoo Kilius uoii [)otcst dici lactus ucc o[)cra- [liiiiii crcalunc, csl cssciiti.ilo ct toli Triiii-

tus a ratio, cuiu ([iio uuuiu cssc liahct; scd lali coiiiiiiuuc ; csso aulciu priiu-ipiuin di-
tautum gcuoratus, proptcr origiiiom por- viiuc pcrsonaj, ost uotionalo ot proprium.
sona?. Ergo, etc.
Contra, cCtcrnum est prius tcmporali. Scd
priucipiuiu[)crsoiiaidicitur al)a;tcriio; prin-
ARTICULUS II.
cipium autcm crcaturaiatcmporc. Krgo, ctc.
Ulrwn pri/idpittni dicatur wiivoce de Deo Solutio I. —
Respondco dicendum, quod
secimdnm qtiod dicittir principiwndivinse idem judicium est de principio et do origiuo
perso7iiV et creatww. super quam fundatur ratio principii. Potest
autem origo considerari duplicitcr aut se- :

Ad secuiidum sic proceditur. 1. Videtur cuiidum communem rationem originis, quae

quod secun-
principium univoco dicatur est aliquid ab aliquo esse, et sic una ratio

dum quod Deus dicitur principiura personae est communis ad originem personarum et

divina^ etcreaturse.Sicut enimdicit Basilius, originem creaturarum, non quidem com-

lib. 11 Contra Emioniinm, post nied., acci- munitate univocationis, sed analogiae et :

pere a Patre Filius babot commune cum similiter etiam nomcn principii. Potest etiam
omni creatura sed habere per naturam est
; considerari secundum determinatum mo-
Filii proprium. Sed ratio principii fundatur dum originis; et sic sunt diversae speciales
supra origincm uuius ab alio, ut dictum est. rationes originis et principii ; sed hoc non
Ergo principium uirivoce dicitur respectu facit aequivocationem : quia sic etiam, se-
persona? divin» et respectu creaturae. cundum Philosophum, I De anima, text. 8,

2. Praeterea, Magister utitur tali divisione animaUsratio secundum unumquodque est

principii, quod principium est de non prin- aUa.
cipio, et principium de principio, et princi- Ad primum dicendum, quod principium
pium de utroque principio. In hac autem est commune communitate analogiae, et non
divisione oportet quod principium accipiatur univocationis.
et secundum quod dicit respectum ad crea- Ad secundum dicendum, quod Magister
turam, et secuiidum quod dicit respectum principium in divisione secundum
accipit
adpcrsonam.Cumigiturhaecdivisioomnino communem rationem, quae una est, ut dic-
esset principium sequivoce
inartificiaUs si tuin est, et non secundum speciales, quae
diceretur, videtur quod principium univoce differunt.
dicatur secundum utrumque modum. Ad tertium dicendum, quod quamvis
3. Contra, aeterno et temporaU nihil potest aeterno et temporali nihU sit univocum, est
esse univocura. Sed principium respectu taraen aUquid commune secundum analo-
creaturae est ex tempore; principium autem giam, ut saepe dictum est.

' Parm. addit : « essentialia » et omittit : « om- nia. » — " Parm. : « sibi. »
 ;

360 •
COMMENTUM LN LIB. 1 SENTENTIARUM.
Ad quartum dicendum, quod ratio illa sunt plures ex hoc quod ad diversa referun-
procedit quantum ad speciales rationes ori- tur sicut generatio in Patre ad Filium, et
;

ginis quse non faciunt a?quivocationem, ut communis spiratio ad Spiritum sanctum.

dictum est. Ergo multo magis efficientur duae proprie-
SoLUTio IL — Ad id quod ulterius quseri- tates ex hoc quod sunt in duabus personis.
tur, dicendum, quod processio creaturarum Contra, secundum Anselmum, De proces.
oxemplatur a processione divinarum perso- Spir. sancti, c. n, col. 288, t. d, in omnibus
narum unde, ; absolute loquendo, per prius Pater et Filius unum sunt, in quibus non
dicitur principium respectu personse quam distinguit inter eos relationis oppositio. Sed
respectu creaturae. Sed tamen sciendum, in communi spiratione Pater et Filius non
quod in principio, secundum quod dicitur opponuntur. Ergo est una et eadem numero
respectu creaturae, est considerare ipsam in utroque.
habitudinem quae temporalis est, et illud in Solutio. — Respondeo dicendum, quod
quo fundatur ista habitudo, scilicet virtus una numero notio est Patris et Filii, secun-
et operatio divina in quibus tamen non est
; dum quod principium Spiritus sancti dicun-
ratio principii nisi quasi habitualiter ; et sic tur, ut dicitur in Littera. Cujus ratio est,
secundo modo, considerando principium se- quia distinctionem rerum secundum formam
cundum quod dicitur principium creaturse, aliquam non invenimus nisi dupliciter uno :

est prius quam principium divinse personse modo secundum quod aliquid commune
quod fundatur in proprietate, per modum distingnitur per plures rationes speciales,
quo essentiale dicitur prius notionali secun- sicut ratio generis distinguitur in plures
dum intellectum. Sed hoc non est nisi se- species ; modo secundum quod natura
alio
cundum quid. specialis distinguitur in plura secundum
Et per hoc patet responsio ad utrumque numerum. Hic autem secundus modus non
objectum. potest esse in divinis, duplici ratione : primo
quia multiplicatio secundum numerum unius
ARTICULUS III. speciei non est ex aliquo formali adjuncto,
Utrum proprietas Patris et Filii, qua di- ^^d ex materiali principio diviso, quia ratio

cuntur principium Spiritus sancti , sit

speciei speciahssimae constituitur peradven-
tantum una. ^^^^ ultimge formee constitutivae materia ;

autem non est in divinis. Secundo, quia na-

Ad tertium sic proceditur. 1 . Videtur quod tura specialis non multiplicatur nisi secun-
non sit ' una proprietas Patris et Filii, se- dum esse quod in diversis habet quia tota .

cundum quam dicuntur principium Spiritus quidditas completa est in specie. In divinis
sancti. Proprietas eiiim unitatem et multitu- autem non est nisi unum unde nonesse;
dinem trahit a suppositis. Sed Pater et Fi- potest esse quod aliquid dictum secundum
lius non sunt unum suppositum. Ergo nec specialem rationem, in divinis iiumero mul-
ipsorum est una proprietas. tiplicetur. Relinquitur igitur quod quidquid
2. Praeterea, nihil idem est uniens princi- estin divinis, vel remaneat indistinctum et
pium, et distinguens. Sed notiones in divi- unum numero, sicut natiira communis tri-

nis sunt distinguentes. Ergo videtur quod bus personis, vel habeat rationem commu-
nuUa notioPatrem et Filium uniat. nem distinguibilem secundum plures ratio-
3. Item, magis sunt unum quae uniuntur nes speciales sicut relatio communis est
:

in natura et proprietate, quam quae uniun- tribus, non tamen una numero relatio, sed
tur in natura tantum. Sed Pater et FiHus alia et alia, etiam secundum rationem spe-
non sunt magis unum quam Pater et Spi- cialem distincta. Cum igitur communis spi-
ritus sanctus. Cum igitur Pater et Spiritus ratio nominet specialem rationem principii
sanctus non conveniant nisi in natura, vi- secundum specialem modum originis, im-
detur quod Pater et Filius non uniantur in quod sit nisi una numero in
possibile est
aliqua proprietate una. Patre et Filio.
4. Praeterea, propinquius est proprietati Ad primum igitur dicendum, quod in
quo est, quam illud ad quod dicitur.
illud in creaturis supposita distincta sunt per esse
Sed proprietates quae sunt in una persona, et ideo proprietates ipsorum etiam secundum

^ Non, ut in Parm. : « nisi una, »

 . ;

DISTINCT. XXIX, 0^]/VS\\ I, AUT. III II IV. KM

CS«o (lisliiiffiiimtiir. Sntl iii «liviiiis Hii|>|K)siliH dn iiiiiicipio. Krgo l'iil(jr ol FiliuM Hiiiit uiiiim
ost uiiuin OMSo; uiulo ot iiropriotas iioii po- |iriii(*i|iiiiiii.

tost tiiiilli|ili('<iri socuiKltiiii o.sso, sod hoImmi l*r<'i'l(ir(Mi, uniiis roi uiiutii ost |irliici|)iiiiii.

S(<fMM(iitiM iMlioiieiM |)ro|iri(<liilis S|)(Mi;i!ciii. .Scd .S|iiritiis siiiicdis osl iiimH. Krg^o imiiin
All S(<CMM(llllM (lil'(MlllMIM, (|MO(l S(M'im(ltIMI CJMS CSl lll'ill('i|liMIII.

i(I(<Mi MOM pohvsl osso !ilii|tti(l Mitioiis (d dis- Soi.iriio. — H(!S[)oii(|(!() (lic^iiidimi, (|iiod,

tiiif^Mioiis, (U rospoclti (\jtis(l(Mii; imdc coni- socuiidiim oiimos, Pator ot l''iliiisHuiit tiimui
mimis spiratio disliiif^Mit Pati'(<m a Spirilii priiicipiMiii Spirittis Kaiicti , (pii SpirilMiii
saiioto, S(<d ititil l*'ilio. saitctiim ali Mlro(|ii(! coMfitciiliir [iroccdort).

Ad t(<rtitmt diccttdtim, (|ttod soctmduiu Scd circu lioc (|ualilcr dicatur, simt divcrsaj
Au^usttimiu sii[)ra', .scctmdtmi rolatiou(;s opiiiiones.
originis attouditur aM|ualitus voi inaitiuuli- Ou''''"» oniin dicuiit, (|uod « ununi » iioii

tas; ot idco ox hoc ([uod Putor convonit cttin dosignut iiisi nitilatcm [)ro[)oi'tionis ; (|uia
Filio in ali^iua notioiKi, noit dicitur ma- siciit so haltot Patcr ad S[)ii'itMMi saMctiiin
gis unnm csso ctmi co (luam cimi Spirilu iit s[)iraiis, ita ct Scd ishid iioii siir-
l'"ilitis.

sancto, solum iii plurihus.

.scd (icit ;
quiu secundiim imitutcm proportionis
Ad quurtum diccndum, quod proprictus otium {'onvoniunt l*utcr ot Filius in rutiono
rolativa, qtiantum ud esso qtiod huhct, proxi- sup[)ositi, et tumcn non diciinus eos esso
mius so haltct ad suum suppositmn ([uam unttm stipposittim
ad id ad quod dicitur; undc si csscl ihi va- Et idco ulii dicunt, quod « uiium » dicit
riutio sccuiidum esso, hoc huhorct u sup[)o- unitutoin nuturaj : qui videntur inniti auc-
sitis. Sed secimduin rutioncm relutionis di- toritato Anselmi, qui dicit, De processione
citur ad ulitid ot ideo distinguitur spociulis
; Spiritus sancti, cap. xvni, col. 311, t. 1,
ratio relationis, secundum quod ud aliud et quod Pater et Filius .spirant Spiritum sanc-
aliud rcfertur. tum, inquantum uterqtie eorum cst Deus.
Sed nisi aliquid plus dicant, ah unitate prin-
ARTICULUS IV ^^P^^ notionaUter dicti non excluderetur Spi-
ritus sanctus, qui non excluditur ah unitato
Vtrum Pater etFilius sin t wmm principium naturae
Spiritus sancti^. Et ideo alii dicunt, quod unum » dicit ((

unitatem notionis; et istud videtur esse con-

Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur veniens, quia in substantivis nominibus
quod Pater et FiUus non sint unum princi- unitas et pluraUtas attenditur secundum
pium Spiritus sancti. Si enim unum sunt unitatem et pkiraUtatem formae significatae
principium, aut unum quod est Pater, aut undedicimus: unus Deus, propter unitatem
unum quod non est Pater. Si unum quod divinse naturae. Forma autem quam signi-
est Pater, ergo Filius est Pater, quod falsum ficat hoc nemen principium, » secundum
((

est. Si unum quod non est Pater, ergo quod personaliter sumitur, est ipsa notio vel
Paternon estPatcr, quod iterum falsumest. proprietas, sicut hoc nomen (( Pater » signi-
Ergo nuUo modo sunt unum principium. ficat paternitatem. Unde ad unitatem notio-
de Patre, et FiUo, et Spiritu
2. Praeterea, nis sequitur unitas principii. Potest nihilo-
sancto, ex eo quod sunt unum principium minus dici, ut salvetur dictum Anselmi,
creaturae, dicimus, quod sunt unus creator. quod significat unitatem in potentia spira-
Sed non dicimus quod Pater et Filius sunt tiva, quae dicit naturam divinam suh ratione
unus spirator. Ergo non sunt unum princi- talis proprietatis, quae est principium opera-
pium Spiritus saiicti. - tionis personaUs, ut supra dictum est\
3. Item, unitas causa est identitatis. Sed Ad primum igitur dicendum, quod ista
Pater et Filiusnon dicuntur idem principium divisio : aut sunt aut unum quod est Pater,
Spiritus sancti. Ergo nec unum. sunt unum quod non est Pater, non est per
Contra, sicut supra habitum est, in om- contradictoria unde utraque falsa est. Sed
;

nibus Pater et Filius unum sunt in quibus' haec est vera non sunt unum quod est:

hoc de iUo dicitur. Sed FiUus est principium Pater tantum sed sunt unum quod est
;

^ Dist. XX. —
* I
p. Summse theolog., q. xxxvi, tionis oppositio, et in quibus. » — * Dist. xi, q. i,

art. i. — ' Parm. « in quibus non distinguit rela-

: art. 2 et 3.
 ;;

362 COMMENTUM IN LIB. I 8ENTENTIARUM.

Pator et Filius ; sicut suiit etiam unus Deus deitatom generet vel spiret sed quia divi- ;

qui est Pator et Filius. nitatem, generando vel spirando, commu-

Ad secundum dicendum, quod quamvis nicat ut sit sensus Est principium divini-
; :

dicantur umim principiuui Spiritus sancti, tatis, id est ut deitas habeatur. Sed sic etiam
non tamen dicuntur unus spirans vel unus Filius posset dici principium divinitatis totius
spirator quia hujusmodi distinctiones im-
: quia ab ipso perfecta divinitas est in Spiritu
ponuntur ab actibus, qui semper significant sancto, nisi pro tanto quod non secundum om-
ut adjacenter, et in talibus non attenditur nem modum quo communicabilis est, et quia
in consignando pluraliter pluralitas formse
'
non per gonerationem. Si autem sumatur
suppositorum, ut supra dic-
significatae, sed pro universitate personarum, tunc planius
tum est^. Sed de creatione non est similis est quia sic dicitur principium totius divi-
;

ratio ac de spiratione quia spiratio prae- : nitatis, inquantum in omnibus personisdi-

exigit distinctionem in suppositis ; unde est vinis ipse est quasi principium a quo aliae
aliquo modo a pluribus suppositis inquan- personae fluunt, sicut punctum dicitur prin-
tum distincta sunt, cum sit operatio perso- cipium totius lineae, quamvis suiipsius prin-
naUs ; sed creatio est opus cssentiae divinae cipium non sit. Vel, si melius dicitur, doi-
(c

unde est opus suppositi indistincti, prout es- tatis\ » Pro tanto melius, quia deitas dicitur
sentia significatur id quod est, ut hoc no- a Deo, quod significat per se et essentialiter
mine « Deus ; » et ideo sicut Pater et Filius divinitatem habentem ; sed divinitas dicitur
dicuntur unum, quod est unus Deus, ita et a divino, quod est denominativum unde ;

unus creator ; non tamen creans unus, quia potest otiam participationem divinitatis si-
participium est adjectivum. gnificare, secundum etiam quod dicitur per-
Ad tertium dicendum, quod non concedi- petuitas specierum a philosophis^ divinum
tur communiter, quod sint idem principium osse. Unde ad singularitatem excoUentise
quia ratione articulationis includitur unitas designandam, magis competit nomen deita-
suppositi sicut otiam supra Magister dicit,
: tis " quam divinitatis.
quod Deus non genuit se Deum, nec alium « Omnes naturas, » idost, omnes substan-
Deura. Quidam tamen dicunt, quod Filius tias ; (( et quae naturaliter sunt, » id est pro-
et Pater sunt idem Deus, et sunt idem prin- priotatos et operationes naturales.
cipium, eo quod ly « idem » est adjectivum, « Confitetur Filii originem ab initio. »

et non ponit identitatem absolutam, sed res- Vult dicere, quod origo Filii est a principio
poctu ejus cui adjungitur et secundum hoc ; vel initio, quia a Patre. Sed quia initium
potost concedi, quod sunt idem principium. potest intelUgi etiam de principio durationis,
ideo ad excludendum falsum intellectum
EXPOSITIO TEXTUS. subjungit : « Non ipsum ab initio, » scilicet

durationis, « sed ab initiabili', idest princi-

«Pater est principium totius divinitatis^ » pio initiativo, scilicet Patre; unde subjungit:
Videtur esse falsum quia aut divinitas su- : « Quomodo por seipsuin, »
Filius non est
mitur pro essentia divina, aut pro personis. id est a seipso quia, sicut infra habebitur,
;

Si pro personis, sic non est principium to- ita et Filius per se, quod non a se, sed a
tius divinitatis, id est omnium personarum, Patro ot subjungit etiam de aeternitate ip-
;

cum non sit principium suiipsius. Si pro sius, etc.

essentia, videtur falsum, quia non est prin-
cipium essentiae. Et praeterea totalitas exigit
aliquam distinctionem in partibus in essen- ;
DISTINGTIO XXX.
tia autem nulla est distinctio.
De his quce temporaliter de Deo dicuntur, et rela-
Respondeo dicendum, quod utroque modo
tive secundum accidens quod non Deo sed crea-
accipi potost. Sienim accipiatur pro essen- turis accidit.
tia,tunc totum non dicit intogritatem par-
tium, scd pcrfectionem naturae; et dicitur Sunt enim queedam (juae ex tempore de Deo
esse priucipiuni totius divinitatis, non quia dicuntur, eique temporaliter conveniunt sine sui

^ Al. : « consignificando. » — ' Dist. xvi, q. i, habet Averroes; » Parm. « a Philosopho. » :

—
arl. 4. —
Non, ut in Parm.
' : « deitatis. » — " Non, « Parm. « magis competit nomen divinitatis quam
:

ut in Parm. « divinitatis. »: — '

Ad marginem edit. deitatis. » Sed hoc falsum est, et veritati prsecise
Venetse ann. 1593 : « lib. II De anima, text. 33, ut contrarium. —
^ Vide notam ad textum.
 niSTINCT. XXX. 3n.l

iiiiilaUdixs 1^1 roliilivi) (liiMiiiliir sociiiiiliiiii aci i diritiir prctiiiiii, foliilivi* iliciliir ; noc U)in(!ii tnuo
(lciis, iiiiii i|iio(l acciiiil l)i<o, himI i|iiiiiI arriiiil t.itiis osl cutii (!.s!(i! cu*p(M-il pnjliutii, iiec ciiiii

rriMtiiris, iit ricatnr, iliiiiiiiiiis, |-i<rilKiiiiii , (latiiiii diciliir pi^iiiis ct liiiiiisiiindi. Si itko liiltiitiiUH

vi<[ ilinialiitii, i<t liiijiiMiiiMli. Ili^ liis AilKiisliiiiis, potcst iiiilla siii iiiiil.ilioiic liilifs (jiii icliitivc, ut
iii lili. V /k' rrinit.. n\\). xiii, inl. \)W, l. 8, nil : iioqiK! citiii iticipit dici ncc ( iiiii dcnitiil, ali(|uiil iii

(I (Ircalor rclativc ilicitiir ail crcaliiraiii, siciil. cjiis iiatiira vcl roriiii ipia iiuiiiiiiiis (••«t, iiiiiIji-

(Iiiiiiiiiiis ad scrviiiii. » llciii iioti alii|iii<iii tiiovcal, tioiiis tlat : (|uaiito laciliiis do ill.i iiicoiiitiiiitiibili

i|iioil .S|iirilus saiicliis, ciiiii sil coirlcrtiits Patri (!l, Doi substunUa dobutuuii lucipnre, iptod ita dicatur
Filio, (licil.iir taiii(<ii iilii|iii(l cx ti!tii|ioi-i>, V(!liili Ikx; relutive uliqiiid ud creaturatti, iit (pianivis Uiuipi)-
i|isiiiii (|iii>il (loiialiiiii ilixiiiiiis. Naiii sciiipilcnic ralilor incipiat dici, iioii laiiicii ipsi siibstaiitiuj

Spiritiis saiicliis cst iloiiiiiii, tciii|ioialiti<r aiitciu Mci acciilissc aliquid iiitclli^atiir, hoiI iili crcitiirie

(ioiialiiin. VA si l)()iiiiiiiis iioii iliciliir iiisi i iini ail i|uaiii dicitur? Qiialitor (!liatii lofuf^ium nos-
Imlioro iiicipit sorviini, (<tiaiii isla a|tiicllalio rcla- tniiii liicitiir : rcriiKiiiiii oiiiiii iiostruin dicitiir

liva cx UMiiporc (<sl. l)co. Noii (<uiiii sciiipil(<iiia Dciis rclativo, ad iios oiiiiii rofoi-lur ; ot tiini;

(•n>atiira csl, ciijus illi! (loiiiiiuis csl. Vlvy^i) doiiii- rcfiif^num nostrum tit, cutii ad euni refugiiiius.
iniiu esso lum s(?iupitoniuni habot, no (-ofj^aiiiur Nuiiiquid tunc tit nliipiid in cjus nuturu (piod
otiaiii crcatui-ain s(<ini>itci-naiii ilicoro : ipiia illc. aiitcipiaiii i'cfiif,'oi'ciiius ad oiliii, iioii oral? In
8oiupit(<i'no 11011 (loniinaroUir, iiisi oliaiii isUi soiu- nobis or^o lit aliqua iiuUatio, (pii ad ouiii roUt-
piloi 110 lainularolur. Sicut auloni uou potost esse gieiido, efliciinur moliorcs; in iilo autem nuUa.
801'vus (iiii tion habot (loniinuni, sic nec dominus Sic ot Pater uoster essc incipit, cuni pcr ejus gra-
qiii 11011 hiibot senuin. tiam rogcnoramur, ipii dodit nobis pot(;statem
iilios Doi lieri. SubsUuitia ergo nostia mutatur in
Oppositio, quod non ex tetnpore sit Dominus, quia niolius, cum tilii ejus oflicuiiur. Similitor ot illc

est Dominus temporis, quod non est cx tempore. palor nosU'r esse iiu-ipit, sod iiulla sua: commuta-
tioiic substantia\ Quod crgo tomporaliter dici
Sod hic alii^uis dicet, cpiod non ex temporc incipit Dcus quod antea non dicebatur, mani-
compotit Deo ha?c appollatio qua dicitur doniimis, festum est rclative dici, non tainen secundum
qiiia tiou ost tantum doiuinus rerum q\m ox tom- accidens Dei, quod ahquid ci accidcrit, scd plane
pore ccvperunt, sed otiam illius roi quae non ca<pit sccundum accidons ejiis ad quod dici aUquid Deus
ex temporc, id est ipsius temporis, quod non incipit relative. » Ex his aperte ostenditur, quod
cojpit ex lompore, quia non erat tcmpus aiite- qua>dain de Deo temporalitcr dicuntur rclative ad
quam inciperet : et ideo non ccepit esse dominus creaturas, sine mutatione dcitutis, sed non sine
ex temporc. Ad quod dici potest, quia licet non mutatione creaturaj; et ita accidens est in crea-
ccepcrit extempore dominus esse temporis, ccBpit tura, non in Creatore; et appellatio qua crcatura
tamon osse dominus temporis, quia non sempcr dicitur rolative ad Creatorem, relativa est, et
fuit tempus et ijisius hominis ex tempore coepit
: relationem notat qua? est in ipsa creatura. Appel-
esse dominus. De hoc Augustinus, in eodcm lib., latio vero illa qua Creator relative dicitur ad
cap. XVI, col. 922, t. 8, ita ait : « Quisquis exti- creaturam, relativa quidem est, sed nullam notat
terit qui a^temum Deum solum dicat, tempora relatiouem qnsn sit in Creatore.
vero non esse ajterna propter varietatcm ct muta-
bilitatem ; sed tamen
tempora non in tem- ipsa Hic solvitur qucestio qua qucerebatur, utrum Spi-
pore esse ccepisse, erat tempus antequam qiiia non ritus sanctus dicatur datum relative ad se, cum
tempora inciperent ct ideo non in tempore acci- ;
ipse det se.
derit Deo ut doniinus esset, quia ipsorum tempo-
rum domunis erat, qua; iitique non in tcmpore Hic potest solvi queestio superius' proposita,
esse cceperunt quid respondebit de homine, cpii
: ubi qucerebatur, cum Spiritus sanctus datum
in temporo factus ost, cujus utique dominus non dicatur vel donatum, quod autem datm', refertur
erat ante(juam esset? Certe ut dominus hominis ad eum
qui dat et ad illum cui datur, et cum
esset, ex tempore accidit Deo. Et ut omnis amo- Spiritus sanctus det seipsum, utrum ad seipsum
veatur controversia, certe ut tuus dominus esset relative dicatur, cum dicitur dari vel donari. Cui
vel meus, qui modo esse coepimus, ex tempore qua^stioni respondentes dicimus, Spiritum sanctum
habuit. Quomodo ergo obtinebimus , nihil se- dici datum vel donatum relative et ad dantem et
cundum accidens dici Deum , nisi quia ipsiiis ad illum cui datur. Dans autem sive donator, est
naturai nihil accidit quo mutetur? ut ea siut Pater cum Filio et Spiritu sancto nec tamen :

accidentia quae cum aliqua mutatione

relativa dicimus Spiritum sanctum referri ad se; sed
rerum, de quibus dicuntur, accidunt; sicut amicus appellatio dati vel donati refertur ad dantem ct ad
relative dicitur non enim amicus esse incipit : recipientem cpiia non potest aliijuid dici datum,
:

nisi cum amare coeperit. Fit ergo aliqua mutatio nisi ab ahquo et alicui detur. Cum autem Spiritus
voluntatis, ut amicus dicatur. Nummus vero cum sanctus dari a se vel datus a se dicitiu', relative

^ Dist. xvui.
 ;

364 COMMENTUM IiN LIB. 1 SENTENTIARUM.

quidem dicitur ad illum cui datur, et est appel- sicutnec mutari, cumsit primum movens.
latio relativa ; et in illo cui datur mutatio lit, non Ergo videtur quod nihil in Deo ex tempore
in dante. dicatur,
2. Praeterea, quod praedicatur de aliquo,
DIVISIO TEXTUS.
aut dicitur de eo per se, aut per accidens.
Ostenso qiiod principium respectu crea- Sed non praidicantur per se quia quod
ista ;

turse dicitur de Deo ex tempore, consequen- per se inest, semper inest haec autem non ;

ter ostendit qualiter aliquid de Deo ex tem- ab seterno de Deo dicuntur nec etiam per ;

pore dici possit et dividitur in partes duas

, : accidens, quia nullum accidens in Deo est
in prima ostendit aliquid de Deo dici ex et prseterea, cum omne per accidens reduca-
tempore in secunda ostendit modum quo
; tur ad aliquod per se, hsec dicerentur de ali-

ista de Deo dicuntur, ibi « Quomodo igitur : quo alio per se ;

quod non invenitur : quia
obtinebimus nihil secundum accidens dici nihil aliud quam Deus dicitur creator, vel
Deum, nisi quia ipsius naturse nihil accidit universitatis dominus. Ergo videtur quod
quo mutetur ? » Circa primum duo facit : istanuUo modo de Deo dicantur.
primo ostendit veritatem secundo excludit ; 3. Si dicatur quod est prsedicatio per cau-

objectionem, ibi « Sed hic aliquis dicet,

: sam contra. Ubicumque est prsedicatio per
:

quod non ex tempore competit Deo hsec ap- causam, potest resolvi prsedicatio talis, et
pellatio. » exponi per propositionem denotantem habi-
Quomodo igitur obtinebimus nihil se-
« tudinem causse ut si dicatur, quod Deus est
;

cundum accidens dici Deum ? » Ilic ostendit spes nostra, potest exponi quod spes nostra
modum qualiter ista de Deo dicuntur; et est a Deo. Sed non potest dici quod creator

circa hoc duo facit : primo ostendit modum, sit a Deo. Ergo cum dicitur, Deus est creator,

quia scilicet dicuntur de ipso sine sui muta- non est prsedicatio per causam.
tione, et sine aliquo accidente sibi adve- 4. Prseterea, omne verum aut est neces-
niente *, et sine aliqua reali habiludine sed ; sarium aut contingens. Si igitur hsec prsedi-
quod solum nomen est relativum; secundo cantur de Deo vere aut prsedicantur neces- ,

ex modo determinato solvit quamdam quses- sario, aut contingenter. Sed non praedicantur
tionem quam supra^ reliquerat insolutam, necessario, quia non semper nec etiam con- ;

ibi « Hic potest solvi quaestio superius pro-

: tingenter, quia in Deo nihil est contingens.
posita. » Ergo videtur quod non possint de Deo prae-
dicari.
Contra est totum quod in Littera dicitur
QUiESTIO PRIMA. et ab Augustino et a Magistro, et usus " lo-
qucntium, et secundum fidem, et secundum
Hic tria quaeruntur !** utrum aliquid de : philosophiam.
Deo ex tempore dicatur 2° utrum ista signi- ; SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
ficent essentiam divinam 3" utrum illa no- ; necesse est quod aliquid de Deo ex tempore
mina relativa ponant aliquam relationem dicatur. Cum enim omne esse cujuslibet rei
realiter in Deo existentem. effluatab ipso Deo, non solum universi, sed
cujuslibet partis ejus, oportetquod ipse de-
ARTICULUS PRIMUS. signetur in habitudine principii ad quodlibet
eorum quae sunt et cum multa eorum quae ;

Utrum aliquid dicatur de Deo ex tempore^. sunt non semper fuerint, etiamsi ponatur
universum semper fuisse, quod quidam
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur philosophi errantes senserunt, ut colligitur
quod de Deo ex tempore dicatur. De
nihil VI H Phijsic., text. 4, oportet quod nomina
quo enim dicitur aliquid ex tempore, post- designantia illam habitudinem non ab
quam non dicebatur, potest dici esse factum
*
aeterno de Deo dicantur, sed ex tempore;
illud; sicut homo dicitur esse factus albus, quia relatio secundum actum, exigit duo
si prius non dicebatur vere de eo quod esset extrema in actu existere unde non potest ;

albus. Sed fieri nuUo modo competit Deo, referri ad creaturam ut actuale" principium

^ Parm. omiltit : « et sine aliquo accidente sibi q. xiii, art. 7. — »

Parm. « quod ante. »
: — = Parm.
adveniente. >>— 'Dist. xvin.— ' I p. Summse theol.., « usu. » — " Al. : « ut ad actuale. »

4
 nisTiNCT. XXX, uiiyRST. I, Ain. I i;t ii. :m
crfaliir.i' , iiixi (•V(>a(iii'ii (^xislciilc iii atlii; lii.s, <t|H>ralin diviiia ali .i-tcrno (•st. Si aiilciu

(|ii(iil iioii siMii|)(M' riiil, scil (v\ l(«iii|i()i'(^ lloc coiisiiNuatiir ipsa lialtitiido, ttiiic p<;r acci-
aiiliMii iioii coiiliiiKil' *l() 'ilii^ '|"*>''^'*^**'"^'^*''^ doii.s do |)(!o diciiiiliir ipiaiiliini .id iiui-

Duo diciiiitiir, ipiod (V\ tciiiporc dicaiiliir do Accid^iiis aiil(;iii diiplicit(;i' dicitiir : uiil ko-

ipso; (piia ca (piat alisoliilo diciinliir, .s(<ciiii- ciitidiiiii i|iiod iioiiiiiial iiatiiraiii .iccidfiitiH

diini proprias ralioiics |ioiiiiiit iii co aliipiid coiidivisain snlislaiili.c , (^t sic in l)cii iidiil

in ipio dicnnlnr, nt (piaiititas ct (pialilas, ut ust acciditiiH; aiit .sucundnin (piod noininat
liiijnsniodi. lliidi^ iiiliil liornin iiiviMiitnr aliipiid p(!r aliiid convoniciis, .siciit diciiniiH,

(piod iion r(>alil(!r sit iii l)(!o, i\vi ipio voro ct (piod alhiiin .cdidcal por accidoiis, ipiia ad-
pro|)ri(^ dicitiir; (!t propti^r hoc noii possnnt jniif^iliir (!i ipiod [)i'r so ost caii.sa a'di(lcjitio-
do aliipio (!\ t(ini[)oro dici, iiisi iUiid innloliir nis, .scdictit aidilicatori , ot sic pur accid^jiis
per siisc(!plion(Mn ojns ipiod priiis non lia- conviinit Doo roforri ad aliiid oxtra se. Nou
buit. Sod rolatio socnnduin rationoin snain oiiiin dicitiir rolativo, nisi rpiia alind rofor-

noii habot (piod |)onat ariipiid in oo do (pio (iir ad ipsiiin ; siciit dicit IMiilosophns, V
dicitnr, scd ponit tandiin hahiliidinoin ad iMcff/p/i., loxt. 'H), (inia .scil)il(! osl r(!lalivnra
aliud; undo invcnidir aliipia rolatio, iit su- noii ([uia i[)suiu roloratur, sod (]iiia aiind ro-
pra dictum ost', uou roaliter cxistous iu eo lortur ad i[isuni. Ncc tamcn scquitur ipiod
do quo dioitnr ot ideo iu talihus hahiludiucs
; hahitndo quifi in Doo dosignatiir, altcri con-
illaulo novodicnutur diwilii^uo, non [)L'r inu- niat per se, sed magis rcs[)octus oppositus,
tationoiu (\jns,ad (piod dicitur ot
sod illius ; quod cst osso crcaturam, vcl essc scrvum,
ita cst iu omnihiis qua^ dc Doo ox tcmpore vcl aliquid hujusmodi.
dicuntur. Ad tertium dicendum, quod non potest
Ad primum igitur dicondum, quod sicut propric dici praedicatio per causam nisi ;

hujusmodi hahitudincs nou [lonuutnr roali- forto intolligatur (jiiod hujusmodi nomina
ter essc in Dco, scd sccundum rationem praidicaut liahitudiuem alicujus causai.
tantum ita ctiam ex hoc quod de novo de
;
Ad quartum patet responsio per id quod
Deo dicuntur, non sequitur quod in eo sit ad sccundum dictum quia eodem modo est ;

aliquid fiori secundum rem, sed sccundum preedicantur necessario quo per se, et eodem
rationem tantum, sicutdiciturinps. Lxxxix, modo contingenter quo per accidcns non ;

i :Domifie,refughimfactusesnobis.Ta.meii tamen sequitur aliquid contingens in Deo

etsi concedatur secundum rationem aliquid, esse.
ut refugium vel hujusmodi, factus, nullo
tamen modo dicendus est mutatus quia : ARTICULUS II.

mutatio imponitur ^ pro remotione ejus a quo ^^^^^^ ^^^^ dicuntur de Deo ex tempore,
est motus, sed fleri pro adeptione ejus ad
significentdivinamessentiam.
quod motus terminatur a Deo autem nullo :

modo ahquid rcmovetur, et si adveniat ha- Ad secundum sic proceditur.

Videtur 1 .

bitudo aliqua secundum rationem unde etsi ; quod hujusmodi nomina quae de Deo dicun-
dicatur fieri aUquid, non debet dici mutari tur ex tempore, non significent divinam
in illud. essentiam. Essentia enim divina est aeterna.
Ad secundum dicendum, quod, secundum Sed hsec non dicuntur de Deo ab aeterno.
Magistrum, ista praedicantur per accidens, Ergo non significant divinam essentiam.
non quod in Deo sint, sed quod in creaturis. 2. Prseterea, Deus
ex tempore pa- dicitur
Tamen intelligendum cst, quod in istis no- hujusmodi.
tientia nostra et spes nostra, et
minibus est duo considerare, scilicet habi- Sed hujusmodi, quia habent imperfectionem
tudines ipsas, et illud supra quod fundatur annexam, non possunt convenire divinae es-
ratio habitudinis in Deo sicut habitudo; sentiae ; quod divina essentia est
sicut dicitur
creationis habet pro fundamento in Deo vir- charitas, de cujus intellectu non est aliqua
tutem divinam, cujus est ducere res in esse imperfectio. Ergo videtur quod non omnia
de nihilo. Si igitur consideratur hoc quod quae de Deo dicuntur ex tempore, significent
habent pro fundamento in re divina, constat divinam essentiam.
quod per se dicuntur, et ab aeterno conve- 3. Praeterea, divina essentia est communis
iiiunt quantum ad illud : quia essentia, vir- tribus personis. Sed quaedam dicuntur de

* Dist. XXVI, q. II, art. 1. — ' Id est, « mutationis nomen imponitur. »

360 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.
Deo ex tempore qnae non conveniunt tribus sicut hoc nomen « scientia, » qualitatem,
personis, ut missus, donatus, et hujusmodi. quam consequitur respectus quidam ad
Erg-o nou omnia significant divinam essen- scibile. Unde ista talia non sunt relativa se-
tiam. cundum esse, sed solum secundum dici.
4. Item, Deus ex tempore diciturhomo. Unde ista principaliter dant iutelligere rem
Sed homo significat humanara naturam, altorius pra?dicamenti, et ex consequenti
quse in incarnatione non est admixta divinse important relationem. Ita etiam in divinis;
natursp, sed remansit ab ea distans. Ergo ut patet in hoc nomine Crcator, » quod ((

videtur quod ea quae dicuntur ex tempore, imponitur ad significandum divinam actio-

non signiflcent divinam essentiam. nem, quse est ipsius essentiae, quam conse-
Contra est quod Magistri dicunt, quod quitur habitudo quaedam ad oreaturam et :

omne nomen connotans effectum in crea- ista principaHter esscntiam significant, et ex

tura, significat divinam essentiam. Sed ea consequenti important respectum ad creatu-
quae ex tempore de Deo dicuntur, dicuntur ram. Et similis ratio est inillis in quibus est
in respectu ad creaturam, ut dictum est. praedicatio per causam quia tales
;
locutiones
Ergosignificant divinam essentiam. resolvuntur in habitudines causae, ut eum
Praeterea, Dionysius dicit, u cap. De div. dicitur : Deus est patientia nostra, id est
nom., col. 635, 1. 1, quod omnem bcneficam causa patientiae nostrae; et in omnibus istis
Dei nominationem, de quacumque divina- quae dicuntur de Deo ex tempore, et impor-
rum personarum dicatur, in tota deitate tant habitudinem principii ad principiatum,
oportet inobservanter' accipi. Sed omnia simpliciter'' verum est quod conveniunt toti
quae dicunt habitudinem ad creaturam, no- Trinitati. Si autem consideretur relatio crea-
minant aliquod beneficium in creaturis. turae ad Creatorem ut ad terminum, possi-
Ergo ad totam Trinitatem pertinent sine bile est quod talis relatio creaturae sit ad
distinctione et sic idem quod prius.
; aliquid essentiale, vel ad aliquid personale. i

SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod, Contingit autem hoc tripliciter. Aut secun- .
^^
sicut dictum est, nihil ex tempore de Deo di- dum operationem, sicut aliquis potest intel- ^-

citur nisi quod importat habitudinem ad ligere vel nominare Deum vel paternitatem.
creaturam. Habitudo autem Dei ad creatu- Vel sccundum exemplaritatem sicut in ,

ram potest designari dupliciter : vcl secun- creationererum est terminatio in similitu-
dum quod creatura refertur in ipsum sicut dinem essentialium attriliutorum, et in infu-
in principium; vel secundum quod creatura sione charitatis est terminatio in similitudi-
refertur in ipsum ut in terminum. Si primo nem processionis personalis Spiritus sancti.
modo, hoc contingit duphciter : aut enim Vel est terminatiosecundum esse, et iste
propria prsedicatione praedicatur aliquid de modus est singularis in incarnatione, per
Deo ex tempore, quod designat habitudinem quam humana natura assumpta est ad esse
principii ad principiatum aut aliquid quod
; etunitatem divinae personae, non autem ad
designat ipsum principiatum a Deo, sicut unitatem divinae naturae. Sed ista relatio
quando est praedicatio per causam, ut cum qua creatura refertur in Deum ut ad termi-
dicitur, Deus est spes nostra. Si primo modo num, includit ex consequenti in se relatio-
hoc contingit dupliciter, aliquando enim no- nem quae est ad Deum ut ad principium.
men imponitur ad significandum ipsam ha- Unde in omnibus quae dicuntur de Deo
bitudinem sicut hoc nomen « dominus, » et
; secundum habitudinem ad creaturam, ex eo
hujusmodi, quse sunt relativa secundum quod creatura refcrtur in ipsum ut termi-
esse, et alia dicta de Deo, sunt quidem rela- num, considerandum est quod quantum ad
tiva, quia etiam significant ex primo suo habitudinem termini, possunt uni ' tantum
intellectu habitudinem quae secundum ratio- convenire personae sed ratio principii, quae
:

nem est in Deo sed ex consequenti faciunt

; ibi includitur, ex consequenti convenit toti
intellectum essentiae, secundum quod taUs Trinitati, Unde secundum habitudinem
habitudo fundatur in aliquo essentiali. Ali- unam possunt facere intellectum personae,
quando autem nomen imponitur ad signifi- et secundum aliam faciunt intellectum es-
candum illud supra quod fundatur habitudo, sentiae ; sicut patet, cum dicitur incarnatus,

•
Nicolai « sine observantia; » Parm.
: « in ob- : 3 Parm. omittit : « uni. »
servantiam. » —
' Parm. omittlt « simpliciter. »: —
 ;

l)ISTI\r,T. \\X, (MIKST I, Airi'. II KT III. :m7

Itoc liiMliini l''ili<) foiiipnlit, ijiiia iiil .Holaiii liiijiisniuili iiDiiiiiia lialiniil ntliilioii<-H (jiiaH

pofsoiiaiii l*'ilii iiK-aniatio lcriiiiiialii (isl, .si^^nillcaiil, r«)S]ioiii|iMit<<K Hilii rralilitr iii

(|iiain laiiiun lola Trinilas lociL l)«u).

A(l priniiiin iKiUir (liconiliiin, (|iioil liiijns- 2. Pra^tnroa, illinl i|noil OHt. si>n]n(]nm ra-
nioili iioiiiina (-onvoniiiiil Doo o\ loinporo, tioiKMii taiitiiin, (-cssanto intrijfctn i;iti(M-i-

rationo lialiitiiillnis iiiipiii'lata> vol princi- iiaiili^ iion nMnancliit. S(;il si nnlliis (;ssct ra-

paliliM', iil ('iiiii (licitnr Doininns'; vi^l ox tiocinans, adlinc Donso.ssol (loininns (•! cn^a-
conso(|nonti cnin «licitnr (Iroalor ol illa
iil ; lor. Krp^o hnjnsinoili iioinina sif^nillcant
liabitndo non osl ' divina osscnlia, nor ali- ali«|nid roalilor in Doo o.xistons, et non so-
(|na ros in Doo; S(mI sociindnin cssiMiliani, cniidiini ralioiioin tantnin.
in ipia l'uii(ialnr lalis lialiiliido, linjnsniodi :t. IIimii, oiiini rolalioiii rcspondct snnni
convoninnl Dco ab aitoriio, qnasi lialiilnali- corrolalivnin, ipiod silii oi)[»oiiilnr. S«3(l ciini
tor. diciinns croatnram sorviro, im|)ortalnr ali-
Ad socnndnm dicondnni, cpiod ossonlia «]na rolatio in croatnra r«!alilor o.xislon.s.
Doi noii (>st pati(>,ntia vol spos; n(^c lioc sii^iii- Krf^o oportcit oppositam rolatioiK^m alicnlii
licalur, cum dicitnr, Dous ost spos nostra : ponoro. Sod non ost iii croalura, (jiiia tiiiic.
sod sij^niticalnr circa divinam ossontiain ha- crcatura esset doinina suiipsiiis, ot creator
bitudo causa». rcspcctu talis olVoctns in nobis. sniipsins; et oppositi rcspectns os.sent in eo-
Uiidc similo ost dc his, ot do aliis. dcm. Krgo oportet quod iii Deo rcaliler po-
Ad tcrtinm dicciulum, ipiod « missus, naiitur oppositi respectus relationibus crea-
incarnatus » et luijiismodi, imporlanl diias tune ad Dcum.
liabitudines, scilicet termini et principii : i. quibus non cst
Praitorca, illarclativa in
quarum una, scilicothabitudo principii, con- rclatio sccundiim rom, invenimus esse ad
venit toti Trinitati; undo dicimus, quod tota aliipiid sccundiim dici taiitum, sicut .scibilc,
Trinitas mittit vcl facit incarnationcm ; sed de quo dicit IMiilosopliiis, V Metnplu/s.,
altcra convenit alicui pcrsoua3 dcterminata>, text. '^O, quod cst relatum quia aliud refcr-
propter quod hujusmodi nomina non dc tota tur ad ipsum. Sed de Deo dicuntur quaedam
Trinitatc dicuntur. relativa quae sunt ad aliquid et secundum
Ad fpiartum dicendum, quod Deus dicitur suum dominus, rex et hujusmodi.
esse, ut
esse lioino inquantum suppositum divinae Ergo saltcm illa aliquam relationem realera
natura}, scilicet Filius, subsistit in humana in \)qo significant.
natura per unionem. Haec autem unio rcla- Contra, in Deo nihil est nisi seternum
tio quaedam est, realiter in creatura as- quia quidquid est in Deo, Deus est. Seci
sumpta existens; quaj quidem considerata hujusmodi habitudines non sunt aeternae;
secundum habitudinem ad termiuum, sic propter quod iiec nomina earuin ab aeterno
terminatur ad personam Filii, in qua est de Deo dicuntur. Ergo non sunt realiter in
facta unio; sed secundum habitudinem ad Deo.
principium, sic refertur ad totam Trinita- Solutio. —
Respondeo dicendnm, quod
tem, quae unionem fecit. secundum theologos et philosophos verum
est communiter, quod relationes quibus
JiQns ad creaturam refertur, non sunt in
ARTICULUS III
Deo secundum rem, sed secundum ratio-
Vtrum habitudines designatee in nominibus nem tantum quia intellectus noster non
;

dictis de Deo ex tempore, sint realiter in potest accipere aliquid relative ad alterum
Beo. dici, nisi ipsum sub opposita habitudine in-
telligat.
Ad tertium sic proceditur . 1 . Yidetur Sciendum tamen est, quod ratio in intel-
quod habitudines designatae in istis nomini- lectu rerum tripliciter se habet. Quandoque
bus, realiter in Deo sint. Nomen enim et ra- enim apprehendit aliquid quod est in re
tio cui non subest aliquid in re, est vana vel secundum quod apprehenditur, ut quando
falsa. Sed noii vane et falso dicimus et cogi- apprehenditur forma lapidis. Quaudoque
tamus Deum dominum et creatorem. Ergo "vero apprehendit aliquid quod nullo modo

' Parm. « vel principaliter, velex consequenti.

:
quenti. » — ' Parm. : « in. »
Principaliter, ut cura dicitur Deus, ex conse-
 ; ;

368 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

in re est, ut qiiando quis imaginatnr chi- scientiae ad scil)ile fundatursupra apprehen.
nioeram, vel aliquid hujusmodi. Aliquando sionem secundum esse spirituale. Hoc au-
autem appreheudit aliquid cui subest in tem esse spirituale in quo fundatur relatio
re natura qusedam, non tamen secundum scientise, est tantum in sciente et non insci-
rationem qua apprehenditur sicut patet ; bili, quia ibi est forma rei secundum esse

quando apprehendit intentionem generis naturale ; et ideo relatio realis est in scientia,
substantiae quse in re est natura quaedam
,
non est in scibili. E contrario est de amante
non determinata secundum se ad hanc vel etamato, quia relatio amoris fundatur super
ad illam speciem ; et huic naturse appre- appetitum boni bonum autem non est ali-
;

hensae, secundum modum quo est in in- quid existens tantum in anima, sed etiam
tellectuapprehendente, qui ex omnibus ac- in rebus. Unde dicit Philosophus, VI Me-
cipit unum quid commune in quibus inveni- taphjs., text. 2, quod bonum et malum sunt
tur natura illa, attribuit rationem generis, in rebus; verum
falsum in anima et ideo,
et ;

quse quidem ratio non est in re. Ita etiam dicit Avicenna, tract. III Metaph., cap. x,
est in hujusmodi relationibus, quas intellec- quod in araante et amato, in utroque relati-
tus noster attribuit Deo. Invenit enim in ipso vorum est invenire dispositionem per quam
virtutem, et essentiam, et operationem, qua referatur ad alterum; non in sciente et sci-
creatura producitur in ipsum relationem ha- bili et ideo utrobique relatio realis est
; sic ;

bens et ideo essentise illi vel operationi ha-

; etiam aequalitas, quae immediate fundatur
bitudinem attribuit, et secundum quod intel- supra quantitatem, quse in utroque est. Et
ligit, nomina relativa imponit. quia omnes relationes creaturae ad Deum
Unde patet responsio ad primum : quia fundantur supra modum quo accipiunt a
intellectus noster neque cassus neque vanus Deo, qui in Deo non est, quia non conse-
est, quia habet aliquid respondens in re, quuntur perfectum modum secundum quem
quamvis non secundum modum quo est in Deus in eis operatur ideo relationibus quae ;

ratione ; sicut etiamintellectus mathematico- sunt in creatura non respondet ahqua relatio
rum non est falsus neque vanus est, quam- in Deo realiter; sed relationi quam FiUus
vis nulla linea sit abstracta a materia in re, accipit a Patre, respondet aliqua relatio in
sicut ipsi considerant. Unde dicit Philoso- Patre; quia secundum unum et eumdem
phus, II Physic, text. 18 : « Abstrahentium modum et eamdem rationem Pater dat, et
non mendacium. »
est Filius accipit naturam divinam.
Ad secundum dicendum, quod etiamsi nul- Ad quartum dicendum, quod illud non
lus intellectus esset, adhuc in Deo esset facit ad propositum quia de utrisque rela-
;

unde vere dominus et dici et intelligi posset, tivis inveniuntur aliqua quae important re-

scilicet potentia coercendi subditos sed non ; lationem realem, et quae important relatio-
diceretur vel intelUgeretur Dominus secun- nem rationis; sicut « idem » importat
dum actum. relationem rationis, quamvis sit relativum
Ad tertium dicendum, quod relativorum secundum esse et scientia importat relatio-
;

invenitur triplex diversitas. Qusedam sunt nem realem, quamvis sit relativum secun-
quorum utrumque importat relationem non dum dici.

in re existentem sed in ratione tantum; si-

cut quando ens refertur ad non ens, vel re- EXPOSITIO TEXTUS.
latio ad relationem, vel aliquid hujusmodi,
ut supradictumest '. Qusedam vero quorum « Ad quod dici potest, quod licet non
utrumque relationem realem importat, sicut coeperit ex tempore dominus esse temporis,
Pater et Filius'. Quadam vero quorum alte- coepit tamen esse dominustemporis. » Inten-
rum importat relationem realem, et alterum quod Deus coepit esse do-
tio solutionis est,
relationem rationis tantum, sicut scientia et minus temporis quando coepit esse tempus
Et hujusmodi diversitatis ratio est,
scibile. unde sicut tempus non coepit esse in tempore
quia illud supra quod fundatur relatio, vel ex tempore ita nec Deus dicitur domi-
;

quandoque invenitur in altero tantum, et nus temporis ex tempore vel in tempore. Et

quandoque in utroque ut patet quod relatio ; dicit : « In tempore, » ut designet habitudi-

* Diflt. XXVI, q. II, art. 1 .

— * Parm. omittit : lem importat, sicut Pater et Filius. »
« Qusedam vero quorum utrumcpie relationem rea-

!
 lUSTINCT. \X,\, OliyKST. I, AMT. III, KT DISIINCT. XXXi. .10«

iieiii inon.siirar, i|uia si<*iil loculuiii usl iii ii'i]iiiililiiH. Ail <|IIim| ilii iiiiii.i, qiiia Hiriil Aiiiiili*

loco ut lii ui(uistiraiil(\ ilii ot iii l(tui[)()ru. niliil silii o«t, HiinilitiKlu iMiiiii, iil iiil llilitriuK iii

lih. /)( si/nodiH. i:i, iul. -ilM), 2, Hiliii|mi iion

(( K.\ l(Mii[)or(^ I) voro dicil, iu(|iiaiitiiiii toiii-
tj l.

i'sl, ila cl ii'i|iiali! alii|iiiil Mjlii iniii ilir iliir; ar jtur

pus ost iiKMisiira iiicliKhMis suiiiii iiiiMisiira-
iioi' ««iirul Hiiiiilc, ila cl a-i|uali' rclaini; iliciUir. I)i-
tiiiii ; iiii(l(M)|)()rl(^l (|ii(i(I ad uli'aiii(|ii(> par-
riliir iM'Ki) rclalivit KiliuH icipialis Patri, iit utrii|Ui)
tcin cxccdal; ol 'uU'i) (jua' ,stMii|>cr siiiil,
S|iiritus saiicliiH, |ii'n|ilcr siiiiiiiiaiii siiii|iliril,itiriM
iiii|iiaiituiii siMiipor siint, iioii nuMisuranlur cssciiiid' ct iiiiilali'111. /Kipialis (;sl cr^ii liliiisl'a-
luinporo, sod (pia> (piaudoiiuo siiiit, iit dicit tri .scciiikIuiii suhslaiitiaiii cl iioii scc.uikJiiiii ruiu-
IMiilo.sopIius, \\ P/if/sir., toxt. 1 1 i. Kt id(3() liinicin. rmlc AiiKiistinuH in V lil». Ik Triitilnte,
(puo nioiisuraiiliir loniponi, .«;iiiit ox lciii- c. VI, ciil. !l|,"i, t. 8, ait : « UiKcriinus, mccuikIiiiii
poro (|uia l^^inpus prav-odit i[)sa. T(Mii[)iis quiil (i>(|ua]is sil Palri Filiiis. .Nmi kcc.uikIuiii Iioc

autoni non nKMisiiraliir UMiqion», si(Mit iio(i (juod ad Patrciii ilicilnr liliiis, icqiinlis esl l*alri.

noc ttcslai cff^o iil scciiiiiliiiii iil a>qualis sil qiioil :ii| sc
10(Mislooo; ot idoo toin[)us iii toni[)oro
(licitur. Oiiiil({uiil aiitcin ad ,s(i (iicitur, sccuniJuin
iiici[)it iioc ox t(Mn[)()ro; s(m1 alioruiu (jiia' in-
suhstanliaui dicilur. Ilostat erno ulHCcundiiiii suh-
fipiiiiit in toin[)oro vol ox toiii[)oro, ost Dous
stanliain sit tcijualis. 1'^adcin crgo est ulriusqiie
doininns iii toin[)oro vol ox toin[)oro ; ot ali-
suhstaiitia. » itciii in lii). VI, cap. iv, col. !»27, t. H :

qna talia sunt, sicut hoc otillud gonoratum; « Salis csl vid(MC ,
nuilo inodo Kiliuin ic^iuaiein
quaiuvisotiani uiiivorsuinsoinpor fuissot, nt esse Palri, si in ali^pio, scilicel quod pertiueat ad
quidam philosoj^Iii [)osii(M'unt. Ihido hoc'
sif^niticanihiin cjus suhstanti.iin, iiucqualis invc-
quaMvro non porliuot ad [)ro[)osituni, (piia iiitur. In oinnihus crf.?!) icqiialis esl 1'atri Filius,
utrumlibot voruni habotur propositum,
sit, et csl cjusdciu suhst;intiic. .K(pia!is est eliam .Spi-

quod Dous cst dominus cx tomporo, ad mi- rilus sauctus , et in oinnihus ;i>(jualis ,
propter
nus ali([norum. suimn;iiii siniplicitatoni illius suhstantiu". » Ex liis

pcrspicuuin lil quod sccunduin suhstantiam Filius

supcrius propo-
« llic [iotost solvi quaistio
csl cequalis Patri, et utri(jne Spiritus sanctus, et
sita. Magistcr haiic (jiuustiouom movorat,
)>

appellatio lantum relativa est. yEqualilas ergo Pa-

distinet. xiii, ot solvit hic pcr ea (pia3 dicta
tvis el Filii noii est rclatio, vci nolio, sed naturalis
sunt, quia hujusmodi nomiiia quae dicuntur
uuitas et identitas.
de Deo ex tempore, important rolationes uon
reales in Deo oxistentes, sed secundura ratio-
Ilic quomodo dicatur similis, et quid sit similitudo.
iiem et iiomen. Et ideo cum Spiritus sanctus
dicitur dari a se, in creatura est relatio rea- Hoc idem etiam dicimus de simili et similitu-
lis quce refertur ad totam Trinitatem ut ad dine. Cum enim dicitur Filius similis Patri, rela-

principium, et ad Spiritum sanctum ut ad tivo quidem dicitur, sed similis est Patri propter

terminum, pcr modum exemplaritatis ; sed unitatem essentiic. Est ergo appellatio tantum re-
lativa; similitudo vero est indifferens essentia.
iu Spiritu saucto non est relatio nisi secun-
Unde quil)usdam nou indocte videtur nomine
dum rationem et non est iuconveniens quod
;
eequalitatis vel similitudinis non aliquid poni
,

tali ratione ali^juid ad seipsum referatur, ut

sed removeri ; ut ea ratione dicatur Filius aequalis
cum dicitur idem eidem idem. Patri, quia nec major est eo nec minor; et hoc
propter unitatem essentia; ita et similis dicitur ;

(juia nec diversus, nec alienus, nec in aliquo dissi-

DISTINGTIO XXXI. milis; et Iioc propter essentise simplicitatem. Non
ergo secundum quod Filius est genitus a Patre,
Quomodo dicatur FiUus cequalis Patri, an secundum eecpialis vel insequalis est Patri nec similis vel dis-

substantiam, an secundum rationem; ita et si- similis; sed eeijualis et similis secundum substan-
milis. tiam.

Praeterea considerari oportet, cum tres personse Be sententia sancti Eilarii, qua in Trinitate perso-
coajquales sibi sint, utrum relative hoc dicatur, narum propria ostendit.
an secundmn substantiam; et si relative, utrum
secundum relationem, an secundum essentiam, Non est igitur hic prajtermittendum, quoi vir
consideranda sit {equalitas deinde quid sit ipsa : illustris Hilarius proprietates personarum assi-

^ Ad marginem Venetse, an. 1593 « De Aris-

edit. : Hwreticarum fabularum, cap. iv, et init. v, Theo-
totele intelligerevidetur, VIII Physic, text. 4. » doretus insinuat quin ?t Aristotehs ea mens plane
;

Addit Nicolai in notis « Puta Socrates et Plato, et

: fuit quod mundus^ ut videre est
seteruus fuerit
utriusque sectatores, qui materiam ex qua mun- hb. VIII Physic, cap. i, ubi ex professo id probat,
dus factus est, Deo coaevam astnixerunt, ut lib. V ac lib. I et II De cselo, idem plane concludit. »
Yll. 24
370 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
gnans, II De Tiimt., § 1, col. 31, t. 2, dicit, in cem determinari videntur, et in se infinita sunt.
Patre esse «ternitatem, speciem in imagine, nsuni Qui videt hoc, vel ex parte, vel per speculum in
in mimere. Qufe tantse diftioultatis sunt verba, ut jenigmate, gaudeat cognoscens Deum, et gratias
in eonim intelligentia atque explanatione Aehc- agat. Qui vero non videt, tendat per pietatem fidei
menter laboraverit Augustinus, ut ipse ostendit in ad videndum, non per caecitatem ad calumnian-
lib. VI De Tnnit., cap. x, col. 031, t. 8, ita di- dum quoniam unus
: est Deus, sed tamen Trini-
cens : « Quidam cum vellct brevissinie singulai^um tas. » Ecce habes qualiter verba Hilarii prsemissa
in Trinitate personarum insinuare propria : JEtev- accipienda sint, licet tantas sint pi'ofunditatis, iit,
nitas est, inquit, in Patre, species in imagine, etiam adhibita expositione , vix aliquatenus ea
usus in munere. Et quia non mediocris auctori- intelligere valeat humanus sensus, cum et ipsa
tatis in tractalione Scripturarum et assertione fl- eorum explanatio quam hic Augustinus edidit plu-
dei, vir extitit, Iisec enim Hilarius in libris suis rimum hi se habeat difUcuItatis et ambiguitatis.
posuit, honim verbomm, id est Patris et imaginis
et luuneris, £eternitatis, speciei et usus, abditam Quod secundum hanc expositionem non distinguuntur
scrutatur intelligentiam, non eum
quantum valeo, ibi proprietates pei^sonarum tres.
secutum arbitror iri lEternitatis vocabulo nisi quod
Pater non habet Patrem de quo sit ; Filius autem Non enim secundum praemissam expositionem
de Patre est ut sit, atque ut illi coseternus sit. distinguuntur hic tres illae proprietates superius
Imago enim, si perfecte implet illud cujus imago assignatse *, sed ipsse hypostases distinctse ab in-
est, ipsa cosequatur ei, non illud imagini suee in : vicem monstrantur. iEternitatis tamen nomine
qua imagine speciem nominavit, credo px^opter eadem videtur designata proprietas quam notat
pulchritudinem, ubi tanta est congruentia, et pri- hoc nomen « ingenitus. Sed videamus quid sit
»

ma a^qualitas, et prima similitudo, nulla in re dis- quod ait : « Imago si perfecte implet cujus imago
sidens et nullo modo insequalis et nulla ex parte est, ipsa non illud suse imagini. »
cosequatur ei,

dissimilis, sed ad identitatem respondens ei cujus Videtur enim dicere, quod Filius, qui est imago
imago est; ubi est prima et summa vita, cui non Patris, Patri cosequatur, non Pater Filio, cum et
est aliud vivere et aliud esse, sed idem ; et primus Filius dicatur sequalis Patri in Scriptura, et Pater
ac summus non est aliud vivere et
intellectus, cui Filio. Sed FUius hoc habet a Patre, ut sit ei sequa-
aliud inteUigere, sed idem, hoc est unum, tan- lis; Pater autem non habet a FUio et tamen Fi- :

quam verbum perfectuni cui non desit aliquid, et lius plene ac perfecte aiqualis est Patri, id est imago
ars quaedam omnipotentis et sapientis Dei, plena ei ^ cujus est imago,
omnium rationum viventium incommutabiUum,
et omnes unum in ea, sicut ipsa unum de uno, Quare dicatur llilarius propria personarum assi-
cum quo unum. Ibi novit omnia Deus quae fecit gnasse in praedictis verbis, cum ibi non sint ex-
per ipsam (a). presscB proprietates.

Hic de Spiritu sancto, quare usus dicatur. Propria ergo personarum in prsedictis verbis
assignasse dicitur HUarius, quia i'elativa nomina
« Est autem ineffabilis quidam complexus Pa- personarum posuit scilicet Patris imaginis et
, ,

iris et imaginis, qui non est sine perfruitione, sine muneris qua? relative dicuntur de personis, et
:

charitate, sine gaudio. Illa ergo dilectio, delectatio, proprietates notant quibus distinguuntur personse.
feUcitas vel beatitudo , si tamen aliqua humana Ita enim dicitur Spiritus sanctus munus relative
voce digne dicitur, usus ab iUo appellata est bre- sicut donum. Verumtamen ipsas proprietates aliis
viter. Et est in Trinitate Spiritus sanctus, non ge- tribus nominibus non signiUcavit, juxta prsedic-
nitus sed genitoris genitique suavitas , ingenti tam Augustini expositionem nisi solo nomine ,

largitate atque ubertate perfundens omnes creatu- ffiternitatis quo non ipsam paternitatem, sed eam
:

ras pro captu earum. Itaque iUa tria, et a se invi- voluit intelUgi notionem qua dicitur ingenitus (6),

^ Dist. XXVI, xxvn et xxvni. — ^ Al. : « ejus. » duos faciat deos, anathema sit. Caput enim quod
(a) Hilarius in lib. De synodis : « Imago ejus ad est principium omnium FiHus. Caput aulem quod
quam imaginatur species indifTerens est. Neque est principium Cbristi Deus. Sic enim ad unum
enimipse sibi quisquam imago est; sed cum cujus initiabile omnium initium per Filium universa re-
imago est necesse est ut imago demonslret. Imago ferimus FiHum innascibilem confiteri ipsissimum
ergo est rei ad rem cosequandam, et imaginata et esse. Jam onim non erit unus Deus, quia Deum
indiscreta similitudo. Est ergo pater; est etiam fi- unum prsedicari natura unius innascibilis Dei exi-
lius quia imago patris est filius, et quia imago est git. Cum igitur Deus unus sit, duo innascibiles
utrei imago sit speciem necesse est et naturam et esse non possunt, cum idcirco Deus sit, cum et
essentiam secundum quod imago est in se habeat Pater Deus sit, et Filius Dci Deus sit, quia innas-
auctoris. cibiUtas sola penes unum sit FiHus autem idcirco ;

Hilarius in lib. De synodis : « Si quis innasci-

(b) Dcus, quia ex innascibili essentia nalus existat;
bilem et sine initio dicat Filiuin quasi duo sine caput enim omnium Filius est, sed caput FUii Deus
principio, et duo innascibilia, et duo innata dicens, est. Et ad unum Deum omnia hoc gradu, et hac
 DlsriNCT. XXXI. :ni

{jHod farumtlnn pirsimannn ilistinrlioncm notat (Jnarr Vatvr rt l'iliiiH lUvautur vhhv unnm, rel unu»
Aiiyniitintis aliis nrtnit ninn va^j^rumoni' trium }»r- IhuiH.Hvd mm unm : (fuin rvHvjwnlrm naiurn; rvctr.
snnarum. jntssunt ilivi uniim simfilifitrr rnhr, rt nnn mljrv-
(iiinr: rrn vini ilirrrsiv intluriv iinn jion-iiint ilni
Illuil (<Uaiu wivo (i|)(ii-li>l, (]U(i(l (>uruui(i(iiu triuui iinum, uisi ilicatitr <iuiil unum.
|M'(-S(iuai'Uiu (lislinciidnciii Aiif;iisliiiU'> (istciidcn!

voltiiis, siiit! t^\|)rcssi(iiic ill.diiiii liiuiii iir(i|>nclu- Ilic dui o|iorlct, i|iio(l 1'ator, ut Filius, ct S|(ii itu.t

luui .su|u>i'ius ('(luuiiciiioiitliiniiii, iii lili. I hr duc- saiictiiH ruclo diciintur eHHc uiiuin, et uiiiDi Dciis ;

trina cfirist., cap. v, cul. '21, l. 3, sic ail : (( lu .s(mI iioii uiiiis. ItcH i'\\\\u (luu! vcl [tlurc.H, rccttr po»-
l'atro csl iiuitus ', iu Kilin u'([ualitus, iii Spirilii siiiit (lici uiiiiiu <>ssi>, si siiit iiiiiiis css(>iitiii: <;l cu-
sanclo uiiitalis u'(pialilalis(pic ((iiiconlia : cl liu>c riini iiiia sit natiira; uuiis uiilciii vel iiiiu, iioii

tiia uiiuiu ouiiiiu pniplcr Patrciii, u>(|uulia oiiiiiia [lotost dici (k> diversi.s rrilius, iiisi uddaliir qiiid
proi»lcr l''iliiiiii, coiiii(>xa oiiiiiia pi'opl(>r Siiiriliiiii iiiius vol iiiiu : ([110 uddito, rccto |i(jt(>st dici de ic-
suuclmii. Ila([uc l*ul(>r, ct, Filius, (!l S|»irilussuiK'liis, biis cl unius ct div^dsu' subsluiilia>. IJido Augus-
etsiunuliis ([uis([iit' horuiii l)i>us t>st, (>l siiiiul oiii- tinus, iii VI lil). Ih: Trinit., ca'|). iii, col. »20, t. 8,
1103 uuu» l)(>us ; ol siiimilus ([ui.s(|U(i lioniui [ileiiu sic ait : <( Mescio utruiii iiiveuiatur iu Scripturi»
sulistanlia (>sl (^t siniul oiiiiicsuua snlislantia. 1'atcr (iictuin, niiuiii siint, ([uoiuiii cst divcrsa iiatura.
ucc Kilius ost ucc S[>irilus sanctus ; ct Kilins ucc, Si uutoiii (it ali([ua [ilura sunt (•jusdcui naturie, ct
Putcr ost nec S[)irilus sanctus; Spiritus sanc- (liversa scntiant, uon sunt uiium iiuiuantum di-
tus noe Pator ost iioc Kilius; sod Palor tanluiii vcr.sa sciiliuut. Cum crgo sic dicilur uniiiii ct iion

Pator, ot Kiliiis tuntuin Filius, ot Spiritus suiictus addutur (juid uiiuiu ot pluni unuiii dicuiilur, ,

Uuituiu Spiritus saiutus. Kudoin trilnis a>tornitus, cadom natura at(iue cssontia non diliidens nequo
eadoui incomnmtabilitas, eadoni niujostas, eadem di.ssentiens signiticatur. Unde Paulus et A[)ollo, (jui
potoslas. » lu his vorbis aperte insinuatnr perso- ot ambo liomincs craiit, ct idcm s^juticbant, unum
uarum triuui distinctio. csso dicuntiir, cum dicitur, 1 Corinth., iii, 8: Et
qui plantat, et qui rigat unum sunt. Cum vero ad-
Quare Patri attribuatur iinitas, ct Filio cequalitas. (iiturquid unum, potest signilicari aliquid ex ,

pluribus mium factum, quamvis divcrsa natura

Sed plurimos movct quod Patri attribuit unita- sit sicut anima et corpus non possunt utique dici
,

tem, Filio «(jualitatem. Cmn enim unitas dicatur unum (quid cnim tam diversum?) nisi addatur vel
secundum sul)stantiain, non tantum in Patre est, subintelligatur, quid unum, scilicet unus homo.
sed etiam in Kilio ot in Spiritu sancto ; et a^qua- Unde Apostolus, 1 Corinth., vi, 17 : Qui adhoiret,
litas unaest Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Cur inquit Bomino, spiritus unus est. Non dixit : Unus
ergo Patri attribnitur unitas, et Filio «qualitas? est velunum sunt sed addidit, Spiritus. Diversi :

Forte cadcm rationc attribuitur Patri unitas, se- sunt cnim natura spiritus hominis et spiritus Dei
cundum Augustinum, (^ua supra eidem ajternitas, sed inhiorendo tit spiritus hominis unus spiritus
secuudum Hilariuni : quia videlicet Pater ita est cum Deo : (juia particeps fit veritatis et beatitudi-
ut ab alio non sit, et quia Filium genuit uuuni nis LUius. Si ergo de his qui diversaj substantiae
secimi Deum, et Spiritus sanctus ab eo procedit, sunt, recte dicitur quod sint unus spiritus quanto :

unus cum eo Deus. Unitas ergo in Patre esse dici- magis qui imius substautiai sunt, recte dicuntur
tur, qui, nec est ali(juid aliud a quo sit (non enim unus Deus esse? Pater ergo et Filius unum sunt,
ab alio est), nec ab eo aliquis vel aliquid est ab utique secundum unitatem essentiaj; et unus
teterno, quod unum cum ea non sit; Filius enim Deus (a). » In quo et ariana hseresis damnatur,
et Spiritus sanctus unum sunt cum Patre. Unde qu8e Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, ut
veritas ait, Joan., x, 30 : Ego et Pater umm sumus. ait Augustinus in lib. Be hceres., liseres. xlix,

confessione referuntur, cum ab eo sumant universa et filii fides locuta esse, cum de Patre, et Filio, et

principium, cum ipse principium sit. » Idem in eo- Spirilu sancto ita senserit significatam in nomini-
dem « Omnibus crealuris substantiam Dei voluu-
: bus propriam uniuscujusque nominatorum sub-
tas attulit sed naturam dedit Filio ex impassibili
; quidem per
slanliam, et ordinem, et gloriam, ut sint
ac nou nata substantia perfecta nativitas. Talia substantiam tria per consonantiam vero
,
unum.
enim cuncta creata sunt qualia Deus voluit ; Filius Volens ergo congregata sanctorum synodus impie-
autem natus ex Deo subsistit talis (jualis Deus est, tatem eam perimere, quse unitatem Patris, et Filii,

nec dissimilem sui addidit natura naturam, sed ex et Spiritus sancti nominum numero illuderet, ut
substantia Dei genilus naturse secundum originem non subsistente causa uniuscujusque nominis tri-

attulit, non secundum creaturas, voluntatis essen- plex nuncupatio obtineret sub falsitate nominum
tiam. unionem, et Pater solus atque unus idem et ipse
^ Series propositionum in Augustini textu inter- liaberet et Spiritus sancti nomen et Filii, idcirco
vertitur. tres substantias esse dixerunt, subsistentium per-
Hilarius in lib. De si/nodis : « Minus forte
(a) sonas per substantiam edocentes, non substanfiam
expresse videtur de indifferenti similitudine patris Patris et Filii diversitate dissimili essentise sepa-
372 COMMENTUM IN LTB. I SENTENTIARUM.
col. 30, t. 8, non y\\\[ esse iiuius ejusdeinftne sub- vocantibus. Supra enim' secundimi auctoritates
stanliteatque natura?, vel, ut expressius dicatur, sanctorum dictum est, quod Spirittis sanctus amor
essentia^ quaj grsece dicitur « ousia, » sed Filium est, quo Pater dihgit Fihum, et Filius Patrem.

esse creaturam; nec non et sabelliana, qua^, ut Recte ergo Spiritus sanctus dicitur connexio vel
ait Augustinus in eodem lib., hseres. xu, col. 32, concordia Patris et Filii et per eum omnia con- ,

dicebat, Ciiristum eumdem ipsum et Patrem, et nexa. Unde Augustinus in V lib. Be Trin., cap. xi,
Spiritum sanctum esse, ut esset Trinitas nominum col. 919, t. 8 : « Communio quadam consubstan-
sine substantia personarum : « Utramque pestem, » tialis Patris et Filii amborum Spiritus sanctus. »
ut ait Augustinus, Super Joan., xxxvi, § 9, col. 1668, Idem in VH lib. De Trin., cap. lu, § 6, col. 938 :

t. 3, « elidit veritas dicens, Joan., x, 30 : Ego et « Spiritus sanctus est summa charitas, utrumque
Tater itniun sumus. rtrumque audi et adverte, et conjungens, nosque subjungens. »

unum, et sumus : et a Charybdi et a Scylla hbera-

beris. Quod enim dixit Unum, hberat te ab Ario : :
DIVISIO TEXTUS-
quod sumus, liberat te a Sabehio. Si unum,
dixit,
ergo non diversum,' si sumus ergo Pater et Fihus. Postquam determinavit de propriis perso-
Sumus enim non diceret de uno; nec, unum de narum, hic determinat dc appropriatis ipsa-
diverso Erubescant ergo Sabelhani, qui dicunt,
:
rum et dividitur in partes duas in prima
; :

ipsum esse Patrem qui est Filius, confundentes

determinat appropriata personarum in se- ;
personas qui et dicti sunt Patripassiani, quia di-
:

cunt Patrem fuisse passum. Ariani vero dicunt

cunda inquirit quomodo secundum illa
ahud Patrem Fihum, non unam sub-
esse, aliud appropriata divinse per.sonae ad invicem
stantiam, sed duas Patrem majorem, Fihum rai-
: comparentur, xxxu distinct. : ((Hic oritur
norem. Noli hoc dicere tu, catholice. hi medio Prima in duas in prima deter-
quffistio. » :

ergo naviga utrumque periculosum latus devita,

: minat significationes quorumdam nominum
et dic Pater Pater est, et Filius Fihus est. Ahus
:
quae personis divinis appropriantur ; in se-
Pater, ahus Filius, sed nonahud; immo hoc ip-
cunda prosequitur diversas sanctorum ap-
sum, quia unus Deus. » Ecce ostensum est, quare
propriationes, ibi : Non est igitur hic pree-
«
unitas in Patre esse dicatur, cum tres unum sint.
termittendum. » Circa primum tria facit :

primo inquirit de signiflcatione hujus nomi-

Quare dicatur esse (equalitas in Filio, cum sit una
nis, aequalitas; secundo de simili et similitu-
cequalitas trium.
dine, ibi Hoc idem etiam dicimus de si-
: ((

Nunc videamus quare sequalitas dicatur esse in miU et similitudiiie; tertio exdictisapprobat
Filio, cum una et summa aiqualitas sit trium. Hoc quorumdam sententiam, ibi Unde quibus- : ((

ideo forte dictum est, quia Filius genitus est a dam non indocte videtur nomine sequalitatis
Patre sequahs gignenti et dono quod ab utroque
vel similitudinis non aliquid poni, sed remo-
procedit, et ideo iila tria dicuntur esse ajqualia
veri. »
propter Filium. Filius enim habet a Patre ut sit ei
eequalis et Spiritu sancto; et Spiritus sanctus ab
(( Non est igitur hic prsetermittendum. »

utroque habet ut sit a^quahs utrique. Hoc autem Hic ponit appropriata personarum ; et divi-

sine assertionis supercilio et majoris intelligentifE ditur in partes duas in prima ponit appro- :

prajjudicio dicimus, malentes in apertione tam priationem llilarii in secunda appropriatio- ;

clausorum sermonum peritiores audire quam ali- nem Augustini, ibi Illud etiam sciri : ((

quid alus inlluere. oportet. » Circa primum duo facit : primo

ponit appropriationem Hilarii cum exposi-
Quare in Spiritu sancto dicatur esse utriusque tione Augustinisecundo Magister removet ;

concordia vel connexio.

qusedam dubia circa expositionem Augus-
Quod autem in Spiritu sancto dicitur esse utrius- tini, ibi : (( Non enim secundum prffiinissam
que concordia, et per eum onmia cunnexa, facihor expositionem distinguuntur hic tres illae

est intelhgentia nobis, prKmissa ad mentem re- proprietates superius assignatae. »

rantes. Quod autem dictum est ut sint quidem per generafione quorum essentise nomen non licet esse
substantiam tria, per consonantiom vero unum, non nisi unum; non enim religiosa unitas nominis ex
habet calumniara, quia cognominato spiritu, id est indifferentis naturse essentia constitutam personam
Paraclylo, consonanlise potius quam essentiai per genitaj ademit essentias, ut unica et singularis Dei
Blmihludinem substanliae praedicari convenil uni- substantia per unionem nominis intelligatur, cum
tatem. » Idem in eodem « Curn Deum Patrem : utriusque essentise nominum, id est unus Deus, ob
confilemur, et christum Dei Fihum pra;dicamus, indiscrete in utroque naturae indissimilem substan-
et inter htEC duum Deorum sit irreligiosa confessio, liam pra>dicetur. »
non possunt secundum naturae indiflercntiam, et ^ Dist. X.
nomeu indifferens non unum , (^sse in essentise

d
 ;

DFSTINCT. XX \I. 0I1/1-,ST. I, AIIT. I. 37.1

(( lliud otinm sciri oporlrl. n jlic iionll ap- C.outra (!sl, (|iioil ii Maf,'istro i(i Uftfira dici-
pi"()priali(tmMn Aii^Mi.slini ; rl (•iica Ikic diio tiir.

lacil : priiiio iiarrat appropi ialidiiciii; .sc- {'iNflcrca, IMiildSdpliiis dicil in V .l/<7<//>A.,
cuiido iiKpiirit a[)propriali(iiiis ralidiiciii ilii: livvt. "ili, ipiod a-ipialo (i|ip(iiiiliir iiia^Miu (;t

« Scd |iliir(vs iiiovol (piod Palri attriliiiil iiiii- |i.ii\(» siciil dua' privatioiics; iiiid<! oli.irn
latt^iii, l*'illo avpialilaliMii. » Kt c.irca lioc lacit iior privalionciii .i-ipialo dolinitnr. S«'d pri-
lri;i : priiiio oslciidit ipiaro Palri appropria- valio niliil [lositivi; [ira-dicat. Krgo iio(ta'(jua-
liirniiilas; s(>ciiii(l(i (piaro l"'ilio a'(|iialilas, lilas.
ilii : (( Nnnc vidoanins (|iiaroa'(pialilasdica- Soi.rrio. — U(!S[)ond()o dicnndiini, (jiiod
tiir osso iii Filio; » torlio, (jiiaro S|)iritui av[ualilas ost rclatio quaulam fnndata snpra
saiiclo (Uinno.xio, ihi : (( ^uod aiileiu iii S[)i- iiiiilal(!in ([iiantitalis; ot iii divinis fnndata
riln sanclo dicitnr osso ntrius(|iio concor- .su[ira iinit.ilcin (issonlia', proiit si^Miidcatiir
dia..., facilior osl inlollifiontia. )> Circa pri- uoiniiKnpiaiitilatis virtiialis, ut ciiin dicitiir
miim diiofacit : [>riino ([lurrit ([iiaro nnilas maf^nitiido, vol a-tcriiilas, vol [)ot(;ntia. riido
Patri ap[)roprialnr ;
sociindo ([ualitcr uiiitas do a'([iialitato (lu[)licitcr convcnit lo([iii : ant
in divinis pra'(Iic(>tur in lUMilro vol iii mas- (juantiiin ad unilalom (juantilalis, qiufi cst
culino goucrc, il)i : u ilic dici ojiortct, quod caiisa i[)sius; aiit (piaiiliim ad rolatloncna
Pator, ct sauctus rcctc di-
Kiliiis, ot S[)irilus coii.scijucntcm. Si ([uaiiliim ad uiiitatcin
cuuturosso uiium, ctuuus Dcus. » quantitatis, supra (juam fiirulaliir talis rela-
tio, sic ratio ojus consistit in privationo,
sicnt et ratio unilatis, ut siipra dictum est';
QUiESTIO PRIMA. et idoo dicit Pliilosophiis, V Mctaplnjsicor.,
text. quod a'qualo oppouitur privative
(!,

Uic quatuor quaTuntur i° do ffiquali- : magiio ct parvo, sicut uiium mullo; et idcra
litato 2° de appropriationo in communi
; in Liitcra innuitur. Si autcm considcretur
3" do rationo appropriatiouis Ililarii; 4° de sequalitas quantum ad relatiouem, sicaiqua-
approjiriationo Aug-ustiui. litas in creaturis aliquid realiter pouit in
utroque extrcmorum ; sed iu divinis perso-

ARTICULUS PRIMUS ^^^ uihil,. nisi secundum rationem. Cujus

ratio est, quia poneret aliquam relationem
si

Utrum sequalitas ponat aliquid in divinis. realem in personis, aut hoc esset ex parte
essentise qusB communis est, aut ex parte
Circa primuiu, suppositis his quse supra relationum, quibus distinguuntur. Non au-
do aequalitate dicta sunt ', quseritur, utrum tem habet ex parto essentiae quod sit relatio
cequalitas in divinis aliquid pouat et vide- ; realis quia esseutia est uua et eadem uu-
:

tur quod sic. Quidquid enim est iii Deo et in mero, et idem ad seipsum non refertur ali-
crcaturis, uobilius est iu Deo quam iucrea- qua relatione reali, ut supra dictuin est^.
turis. Sed sequalitas et similitudo iu creatura Nec etiam ex parte personaruin relationibus
aliquid pouunt. Ergo ot in Deo. constitutarum, quia relatio non refertur per
2. Praeterea, Arius damuatus est, quia aliquam relationem realem mediam quia :

a^qualitatem personarum uegavit. Nou au- sic esset abire in infinitum. Et ideo dico cum
tem fuisset ha^reticus, nisi aliquid negasset Magistro, quod sequalitas non ponit nisi re-
quod in Deo est. Ergo sequalitas iu diviuis lationcm secundum uomen vel secundum
ali(]uid positive pra^dicat. rationem, cum
de Deo dicitur; sed verum
3. Item, aiqualilas videtur esse una essen- est quod aliquid ponit, scilicet unitatem es-
tiaintribuspersonisindifferens,utinL27;em sentise, non quod sit de intellectu ejus, sed
dicitur. Sed essentia indifferens, aliquid po- quod prsesupponitur ad intellectum ipsius,
sitive est in Deo. Ergo videtur quod et sequa- sicut est in privativis, et in illis quae dicun-
litas. tur de Deo ex tempore.
4. Praeterea, sequalitas est relatio quse- Ad primum igitur dicendum, quod ex
dam. Sed relatio aliquid positive prsedicat, parte unitatis universaliter sumptae, secuu-
et uon privative. Ergo videtur quod sequa- dum quod unum convertitur cum ente, nec
litas aliquid positive prsedicet. in Deo nec in creatura sequalitas ahcjuid po-

< Dist. XIX, q. I, art. i. — » Dist. xx!v, q. i, art. 3. — ' Dist. xxvi, q. ii, art. 1.
 . :, :
;; "

371 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

sitive prsedicat ; sicut nec uiiitas, ut supra Contra est auctoritas Hilarii et Augustini
dictum est'. Sed quia iu creaturis supposita m.Littera.
a?qualitatis suut absoluta, ideo referuntur Prceterea, processiones personarum distin-
ad invicem per relationem realem mediam guuntur et nominantur secundum diversas
quod in divinis non competit rationes attributorum, inquantura dicimus
Ad secundum dicendum, quod quamvis quod Spiritus sanctus procedit per modum
Eequalitas sit secundum rationem, relatio voluntatis, et Filius per modum naturse.
tamen habet aliquid in re respondens, ra- Ergo unum attributum, cui competit ratio
tione cujus dicitur lia^reticus qui eequalita- processionis personse, potest illi personse
tem nogat ; sicut et qui negaret Deum esse appropriari.
Dominum, quamvis illa relatio nihil secun- SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
dum rem ponat in Deo. de appropriatione dupUciter convenit loqui
Ad tertium dicendum, quod sicut in crea- aut ex parte nostra, aut ex parto ipsius rei
turis aequalitas non est una quantitas plu- et utrobique invenitur convenientia. Quam-
rium, sed relatio includens talem unitatem vis enim attributa communia
essentialia
ita in diviuis a^qualitas non est unaessentia, sint tribus, tamen unum secundum rationem
sed relatio secundum intellectum, couse- suam magis habet simiUtudinem ad pro-
quens essentiae unitatem. prium unius personse quam alterius, unde
Ad quartum dicendum, quod illa relatio iUi personee appropriari potest convenienter.
non potest esse realiter in Deo ; et ideo non Verbi gratia. Potentia habet in ratione sua
sequitur quod aliquid ponat ex hoc quod re- principium et ideo appropriatur Patri, qui
;

lative dicitur. est principium'non de principio et sapientia, ;

Filio, qui procedit ut verbum et bonitas, ;

ARTICULUS II.
Spiritui sancto, qui procedit ut amor, cujus
objectum est bonum ; et ita similitudo ap-
Utrum atlributa essentialia hujusmodi cle- propriati ad proprium personse,
conve- facit
heant appropriari divinis personis'^. nientiam appropriationis ex parte rei, quae
esset etiam si nos non essemus sed ex parte ;

Ad secundum sic proceditur. 1 . Videtur nostra facit convenieutiam utiUtas conse-

quod hujusmodi essentialia attributa perso- quens. Invenitur enim distinctio et ordo in
nis divinis appropriari non debeant. Quod attributis divinis et in personis, sed diffe-
enim pluribus commune est, nulU eorum renter; quia in personis est distinctio et
debet appropriari. Sed omnia attributa sunt ordo realis, sed in attributis secundum ra-
eommunia tribus personis. Ergo, etc. tionem. Unde quamvis per attributa non
2. Prseterea, de simiUbus idem est judi- possimus sufficienter devenire in propria
cium. Sed omnia haec attributa significant personarum, tamen inspicimus in appro-
essentiam communem. Ergo videtur quod priatis aUquam similitudinem personarum,
omnia debeant appropriari, vel nuUum et ; et ita valet taUs appropriatio ad aliquam
quodomnia uni personee approprientur. fidei manifestationem, quamvis imperfec-
3. Item appropriatum secundum ratio-
, tam; sicut etiam ex vestigio et imagine
nem sequitur proprium, quia proprium ca- sumitur aliqua via persuasiva ad manifes-
dit in ratione appropriati. Sed attributa tationem personarum.
essentialia non sequuntur propria secundum Ad primum igitur dicendum, quod ex hoc
intellectum; quia possunt intelligi propriis quod convenit omnibus aliquod attributum,
non intellectis, sicut est apud infideles. Ergo probatur sufficienter quod non sit proprium
non debent dici appropriata. unius personae, non tamen quod non sit
4. Praeterea, nihil est faciendum a nobis personse appropriatum quia hsec praepositio
;

quod possit in errorem fidei vergere. « ad, » quse venit ad compositionem vocabuU,

Sed si aUquid commune approprietur uni, notat accessum, cum quadam distantia
potest vergere in errorem fidei, ut credatur unde, secundum Augustinum,Ub. I Retract.,
aut tantum iUi aut magis illi personse con- c. XXVI, col. 626, t. 1, homo, qui ita imita-

venire. Ergo non debemus attributa essen- tur Deum quod semper invenitur distantia
tialia personis appropriare. dissimiUtudinis^ dicitur imago et ad ima-

^
Dist. XXIV, q. I, art. 3. — » I p. Summae Iheol, q. xxxix, art. 7. — ^ Parm. : « similitudinis. »
 ,; ;

niSTINCT. XXXI, {^VMHr. I, AliT. II, KT OIM-.ST. II, AllT. I. .'17«

KitHHii; l<'iliiis iiiiltMii, i|ni iinilaliir rutiiMii {Jnui, soi iiiiiliiiii AiiKiistiiiiiin, VI /)r Trin.,
siiir alii|iiii ilissiinililiiiliiM^ ilitiliit- iiiiaKi> «^il raj). .\, ciil. '.»,11, l. H, liiiJitstiiDili apjirDpriu-
iitni ad iiiia/;iii<)iii. Kl |irti|ili^i- Ihm-, ijiiia liii- tioiios lluiil ail o.vcIiiiIcikIiiiii orroruiii ; ot
jiisiiiodi altriluilii ossoiitialia' (icroiliiiil por idoo Palri atliiluiiliir |ii»lonli(i iio inllriiius
siinililiiiliiiiHii ail ralitMiiMii luiipiitiriiiii, nt fi-cilatiir, siciit |iatros a|iiiil iios piiiplcr m-
ilislaiil |u>r ftiiiiiiiiiiiilatiwii, rocto a|i|ini|iriala iifiliiti'111, olc. Soil circu a-toriiilalt-iu |'alris
ili(-iiiitiir. iiiilliis orravil, siciit circa .•i'loriiilal<;iii l-ilii,

Ad scoiindiiiii diciMidiiin, ({iiotl qiiainvis ut Arius. Krgo a-loriiita.s iiiagi.scHsot appru-

oiiiiiia attriliiita os.soiitialia sinl unuin ro, priainla l''ilio (|iiaiii l'atri.

laiiifn tlilVfriiiil rationi^, (^l .scfiintliiin ralio- "i. I'ra'l(!rcii, soi-iiniliiiii a-qiiivocii non iit-

iioin suain lialxiiil siiniiilutiiiioin \cl ad ori- tonditnr aliipiii siniilitiitlo. Sod a-lornila.s
giiUMn p(M'soiiariiin, ut potoiilia, qua^ ost privat princi|jiiini dnriitionis, inniisciljilil^is

princiiiiuiu prodnctiouis, vol ad dotoriniiui- autoin privat principiuin orifjMiiis. Ciiin if^i-
tuin nutiluin ori^inis, ut lionitas lul procos- tur iq)|)ropriali()nos lliuit .sotMiiulnin siinili-
sioiuMii anu>ris, ot iul procossionoin vorlii tiidinoin iid [iropria, vidotiir (piod l'iilri noii
sapionliii; cl ila divcrsis porsouis possunl sit attribucnda aUcrnilas, quia cst inna.sci-
isla Sod ossontia do rationo
appropriari. bilis.

sua iioquo orfginoin noqno aliquid ad mo- 3. Si dicas, quod aitcrnitas appropriatur
dum originis porliucus dicit; ct idco noii Patri, qnia importat e.\ consccjuonti proprio-
appropriiitur. tatcm Patris, scilicot iimascibilitiitcm, quain-
Ad torlium dicondum, quod appropriatum vis principalitor sigiiificet divinam csscn-
potost sumi duplicitor : aul matcrialiter, id tiam ; Quandocumque notionale
coiitra.
est id quod appropriatum est, et sic illud additur osscntiali, non potost totum praedi-
attribntiim iiou sotiuitur rationcm proprii cari de persona cui noii convenit illa notio
aut rorinalitcr, id ost iiuiuantum appropria- sicut Deus gcnitus non pnedicatur de Patre.
tum est, ct sic in ratione sua propna, propni Si igitur aiternitas aliquo modo in intellectu
rationem includit. suo includeret innascibilitatem, nullo modo
Ad quartum dicondum, quod appro- Filio conveniret, quod est arianse impieta-
priando attributa essentialia determinatis tis.

personis, iiou cxcludimus alias personas, 4. Item, secundum Dionysium, iv cap. De

ncc gradum participationis constituimus divi:iis 7iominibus, § 7, col. 702, t. i, pul-
sed tantum ostendiQius similitudinem in ra- chrum et bonum se consequuntur. Unde vi-
tione appropriati ad proprium personse, et detur quod omnia pulchrum et bonum
ex hoc non sequitur error. appetunt unde secundum nomen in graeco
;

etiam propinqua sunt, quia bonum dicitur

(i kalos, » pulcrum « kallos. » Sed bonitas
QUiESTIO II. non appropriatur Filio, sed Spiritui sancto.
Ergo nec species vel pulchritudo.
Circa tertiuui duo quaeruntur :
1" de ra- 5, Prajterea, uti est referre aliquid ad ob-
tioiie appropriationis Hilarii; 2" de exposi- tinendum quo fruendum est. Sed Spu-i-
lioc

tione xVugustini quantum ad hoc quod dicit, tus sanctus est ipsum fruibile, et non refer-
quod imago cosequatur ei cujus est imago, tur ad aliud sicut ad finem. Ergo unus non
et non e converso utrum in divinis sit mu-
: debet sibi appropriari.
tua aequalitas; sed hoc supra, xix dist., ha- SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
bitum est. in appropriatione Hilarii, ponuntur tria pro-
pria nomina personarum, scilicet Pater,
ARTICULUS PRIMUS. imago, munus vel donum, et hoc patet ex
praedictis-, et ponuiitur tria appropriata,
Utrum Hilarius convenienter appropriet
ieternitatem Patri, speciem Filio , uswn scihcet aeternitas, quam dicit esse in Patre

Spiritui sancto.
sicut appropriatam sibi ; et species, id est pul-
chritudo, quam dicit esse in imagine, id est
Ad primum sic proceditur. i. Videtur qui proprie imago est, ut supra ha-
in Filio,
quod appropriatio Ililarii sit incompetens. bitum est ^, et usus, quem dicit esse in mu-

'
Parm. omittit : « essentialia. » — "^
Dist. vm, q i, art. 1.— ^ Dist. xxvni, q. n, art. 3.
 : ;;

376 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

uere, scilicet iii Spiritu sancto, qui donum gustinus ubi Prima' aequalitas. »
dicit : «

est. Itcm consonantia sui ad seipsum inquan-

Ratio autem liujusmodi appropriationis tum omnia attributa in co non differunt, sed
haec est. iEternitas enim in ratione sua ha- ununi sunt; et hoc tangit ubi dicit, loco cit. :

bet duo, scilicet quod sit principium omnis « Cui non est aUud vivere et aliud esse, sed

durationis, inquautum cst prima mensura : idem est esse et vivere. » Item consonantia
unde ab ipsa fluit et «vum ct tempus et sic ; ad res creatas, quarum rationes in eo sunt,
habet similitudinem ad propria Patris, quae et unum sunt iii eo sicut ipse est unum cum
conveniunt sibi inquantum ipse est princi- Patre et hoc tangit, ibi « Et omnes unum
: :

pium vel per generationem vel per spiratlo- iii ea, sicut ipsa uuum de uno cum quo
nem, scilicet ad paternitatem et communem unum. »

spirationem. Ilabet etiam in ratione sua pri- Usus etiam de ratione sua duo habct.
vationem principii, et in hoc convenit cum Primo quod est assumptum in facultatem
proprietate Patris, quae competit sibi secuu- voluntatis; et sic convenit Spiritui sancto
dum quod est auctor, vel non de principio, inquantum est amor : et hoc tangit Augus-
scilicet innascibilitate. tinus cum dicit : « Illa ergo dilectio", delec-
Ad rationeni autem pulchritudinis duo tatio, feiicitas vel beatitudo est in Trini-
concurrunt, secundum Dionysium, iv cap. tate Spiritus sanctus. » Habet etiam aliud

De divmis nominibus, ubi supra, scilicet quod est ordinatum ad alterum et iste etiam :

consonantia et enim, quod

claritas. Dicit ordo competit Spiritui sancto, inquantum
Deus est causa omnis pulchritudinis, inquan- ipse amor, qui est Spiritus sanctus, noii tan-
tum est causa consonantiae et claritatis, sicut tum est in Filio, sed redundat in omnes
dicimus homines pulchros qui habent mem- creaturas , secundum quod competit sibi
bra proportionata et splendentem colorem. nomen doni et hoc tangit Augustinus cum
:

His duobus addit tertium Philosophus, dicit : « Ingenti largitate atque ubertate
IV Ethic, c. VI, ubi dicit, quod pulchritudo perfundens omnes creaturas pro captu ea-
non est nisi in magno corpore unde parvi ; rum. »

homines possunt dici commensurati et for- Ad primum igitur dicendum, quod una et
mosi, sed non pulchri. Et secundum haec principalis ratio est appropriationis, scilicet
tria, pulchritudo convenit cum propriis Filii similitudo ad proprium, ut dictum est ; sed
inquantum enim Filius est imago perfecta possunt esse multae consequentes utilitates
Patris, sic est ibi consonantia perfecta ; cst quarum unam Augustinus tangit ; unde ex
enim eequaUs et similis sine inaiquaUtate et hoc non potest concludi quod aliquid debeat
dissimilitudine; et hoc tangit Augustinus, appropriari Patri vel FiUo, nisi adsit ratio
lib.VI De Trinit., cap. x, col. 931, t. 8, ubi principaUs.
dicit « Ubi est tanta convenientia', » id est
: Ad secundum diceudum, quod in aequivo-
maxima, « et prima sequalitas, et prima si- cis per fortunam sunt ct casum, ut
quae
militudo. » Inquantum vero est FiUus verus, « canis, » non attenditur similitudo aliqua

habet perfectam naturam Patris et ita : sed in aequivocis quae dicuntur per respec-
etiam habet magnitudinem quse consistit in tum ad unum principium attenditur aliqua
perfectione divinae naturae, ut supra dictum similitudo analogiae vel proportionis ; et taUs
est*; unde dicit Augustinus ubi supra, , est multiplicitas hujus nominis « princi-
quod ibi est « perfecta^ et summa vita. » Sed pium ; » undeetiam Philosophus, V Metaph.,
inquantum est verbum perfectum Patris, text. 1, docet rcducere omnia hujusmodi ad
habet claritatem quai irradiat super omnia unum primum principium.
et inquo omnia resplendent. Unde dicit Au- Ad tertium dicendum, quod ratio illa ni-
gustinus, quod esttanquam verbum perfec- hir' valet.
tum. Potest etiam totum accipi ex verbis Ad quartum dicendum, quod pulchritudo
Augustini secundum rationern consonantise, non habet rationem appetibilis nisi inquan-
quatj triplex in eo considerari potest : id est tum iiiduit rationem boni sic enim et ve- :

consonantia ipsius ad Patrem cui est per rum appetibile est sed secundum rationem :

omnia'' aequalis et similis, et hoc tangit Au- propriam habet claritatem et ea quae dicta

^ Migne : « congruentia. » — ' Dist. xix, q. i, potentia est. » — ' Al. : « Quocl illa declaratio Fi-
art. 2. — ' Migne ; « prima. » — '•
Parm. « cui
: lii, » etc. — ^ Parm. ; « non. »
 :

niSTINrT. XXM. (JII/KST. II. AUT. I. KT {)\'I\:S\. III, AHT. I. .177

sunt, (|nn^ cuiu luupriis l''ilii siinililudiuoui f». Pra't(M'cu, iK-.viis proprio dlcitur do

halMMit. Siiirilii saiiclo. Si-d a-li'riiilas ct iTipialitas

A(l i|uiiiliiiii dicoiuluiii. (|ii<i(l iisus, iil sii- iioii pro|M'ic diiunliii' do Patn; i>| lilio. |'a'KO

pni ilicluui (vsf, suiuiliirilii|irh'it(fr. (loiuiiui' vid(;tur ijiiod approprialio iion sit uiiirormiH.
uitcir, proiil uti (iiciliir assuui(M'(^ ali(pii(l iu S(M.i lio. — U(!Spondi'o diciMidiini , (|UO(l

raciiilalciu xoliiiilalis, iit striclc, pntiil dicit appropriatio Aiiguslini lioiia cst, cl ratio ap<
n^latioiiciu iii liiiciii. Kt priiiio iiiodo siiiniliir propiialioiiis lia'i' cst. Iiiitas (Miim (piantiiin

liic, (pio ('ouliiK^ iii mt ctiaiii rniilioiiciu; ad id ipiod positivc dicil, lialicl ralioncin
uudc* liic (iicilur (piod fclicilas V(?l iKMititiido principii sccnndnin (piod ost principinin iiii-

nd usuni pdrtiiict. Niliiloiuiiiiis tauuMi coiii- iiicri : ct ita liabct situilitndiiKmi cum dualiiis
potil proprio''. ct s(»(Miiiduiii (piod lialicl ra- |U'o|»riclalibiis Paliis, sciiicclciim palcrnilalo
tiouciu ordinis non ipiiihMii iii rnKMu, scd olconnuiini spiialiiMic (|nibiis dicilnr priii-

iii cllccliini, in ipio lionilas divina p(M' Spiri- cipinin I"'ilii vX Spirilns saiicli. Scciindiiiu
tum sauctuiu ubcrrimo cnundilnr. autcui (|Uod ratio (ijns consislit iu ncgaliono,
sic uogat divisioiKMU, (;t por cousoquonscom-
QU.ESTIO III. positioiKMU pra'(\\isl(Mil(Mn; ol ita iKJgat ra-
tiiMKMU principii : ipiia ca iii (pia' arK|ni(l
(^arca qnartnm dno qu.Truntur : I' do ra- (hviditnr sniit princiiiia intisgrantia ipsnin;
tiono nppropriationis Augnstiui ;
"2° dc lioc ct ita nnitas habot siinilitudincm cura innas-
quod dicit quod omnia sunt unum proptcr cibilitatc, sicut ot ajlornitas, ut dicit Magis-
Patrem. tor. Siinilitcr (^tiaina^qualitas socnndiiin pro-
priuiu luodnm sikc procossionis couvcuit
ARTICULUS rUIMUS. Filio, ut patot iu omnibus noiniuibiis perso-
nalibus ipsius Kilii. Ex eo eniin dicitur Filiiis
Utrum AuQustinus convenienter nppropriet
quod recipit aequalem et eamdem naturara
unitatcnt Patri, ccqualitatcm Filio, nexum
Spiritui sancto'. quam hal)ct gonorans similitcr otiam iinago :

inchidit in se rationem a^qualitatis ot simi- ;

Ad priraum sic procedltnr. 1. Videtur litcr verbnm pcrfectum. Ita etiam nexns
qnod appropriatio Augnstini" sit incompe- convenit Spiritui sancto ex raodo sua; pro-
tens. Supra cnim, dist. x", dictnm est, qnod cessionis, inquantum est amor Patris et Filii,
Spiritns sanctns est nnitas duornm. Ergo quo iniiuntur, et etiam est connoctens nos
vidctur qnod nnitas non Patri, sed Spiritui Deo, inquantum est donnm.
sancto approprietur. Ad primum igitur diccndum, quod differt
2. Prffitcrea, appropriatio est secnndum nnitum et unum; quia unitum est quod ex
similitudinem ad proprium. lili ergopersonse pluribiis nnum efTectura est unde unio im- :

debct appropriari unitas, in qna minns de portat relationem quamdam plurium secun-
pluralitate invenitur. Sed maxima plurali- dum quod in uno conveniunt; sed nnura
tas notionum invenitur in Patre, qui liabet absolute dicitur. Unde dicendum, quod nni-
tres notiones, minina in Spiritu sancto, qui tas, secundum quod ponitur pro unione
habet unam tantum. Ergo nnitas Spiritui plurium in uno amore, attribuitur Spiritui
sancto ct non Patri appropriari debet. sancto secundum autem quod absolute su-
;

3. Pra^terea, unitas causa est aequalitatis. mitur inquantum est principium^ liabet si-
Si igitur unitas Patri appropriatur, et a?qna- militudinem ad proprium Patris unde ap- :

litas sibi appropriari debet, et non Filio. propriatur Patri.

4. Item, secundum convenientiam in na- Ad secundum dicendum, quod tres notio-
tura vel in forma magis attenditur similitndo nes in Patre non sunt tres res, sed tres
quam aeqnalitas. inquantum est Sed Filius, rationes innotescendi : unde plm^alitas notio-
genitns a Patre, habet naturam et formara num non impedit quin sibi unitas approprie-
Patris et similiter imago et verbum habet
: tur; et praecipue cum ratio unitatis cum
similitudinem ejus ad quod dicitur. Ergo omnibus notionibus ejus similitudinem ha-
magis debet appropriari Filio similitndo beat.
quam «qualitas. Ad tertium dicendum, quod aequalitas non

^ Dist. I, q. I, art. 2. — • Parm. :« ut. » — Parm. ^ art. 3. — ^ Lib. I De doct. christ., cap. v, col. 21,
« proposito. » — ^ I p. Summse theol., q. xxxix, t. 3; non lib. II, ut in Parm. — * Qusest. i, art. 3.
 ;

378 COMMENTUM IiN LIB. I SENTENTIARUM.

est unitas, sed relatio unitatem coiisequoiis aequalia propter Patrem; et sic distinctio
et appropriatur Filio, qui adcequat
ideo nulla esset.
Patrem procedens ab eo, quamvis non ap- 2. Praeterea, quidquid sit de Patre, constat
proprietur sibi unitas. quod Filius nuUam rationem principii habeat
Ad quartuni dicendum, quod sicut aequa- respectu Si ergo haic prajpositio
Patris.
litas appropriatur Filio, ita et similitudo : <( importat habitudinem alicujus
propter »

sed Augustinus posuit ffiqualitatcm, quia in principii, videtur omnino falsum quod dicit,
divinis cEqualitas includit simiUtndinem, et quod omnia sunt aqualia propter Filium.
non e converso. Cum enim in divinis non 3. Item, sicut idem est Deo sapere quod
sit quantitas nisi virtutis, quae fundatur in esse; ita idem est esse aequalem Deo quod
aliqua forma; sequitiir ut qurpcumque con- esse. Sed non potest dici quod omnia sint in
veniunt in quantitate virtuali, conveniant in divinis propter Filium. Ergo nec quod om-
forum; et ita, si sunt aequalia, quod sint si- nia sint aeciualia.
milia. Sed non convertitur quia aequalitas : Contra est quod in Littera dicitur.
privat excessum, quem non privat simili- Solutio. — Respondeo dicendum, quod
tudo; unde duo quorum alter altero albior dictum Augustini potest verificari duplici-
est, suut similes in albedinej sed non aequa- ter :quantum ad numerum persona-
scilicet
les. rum et quantum ad proprietatem ipsarum.
Ad quintum dicendum, quod nexus vel Si enim consideremus numerum, sic unitas
connexioamorispropriumestSpiritussancti. statim in Patre invenitur; et ideo prop-
Sed quia quaecumque conveniunt in aliquo tereum, quo primo unitas invenitur se-
in
uno, possunt dici counexa in ilio ideo con- ; cundum ordinem naturae omnia dicuntur ,

nexio absolute dicta non importat nisi con- unum. Sed binarius personarum primo in-
venientiam quamdam et sic non est pro-
; venitur in Filio, qui procedit alius a Patre,
prium Spiritus sancti, sed appropriatum. Si et similiter aequalitas, quae primo in duolDUS
tamen sumerelur ut est proprium. non esset invenitur : et propter hoc omnia per Filium
magnum inconveniens, quod assignatio non aequalia dicuntur, sicut propter eum in quo
est uniformis simpUciter quia hujusmodi : primo aequalitas invenitur. Sed in Spiritu
attribuuntur personis inquantum sunt ap- sancto primo invenitur ternarius, et simili-
propriata, et sic accedunt ad rationem pro- ter connexio, qua tria requirit,duoconnexa
priorum unde proprium et appropriatum
; et unum
connectens; et propter hoc omnia
inquantum appropriatum, non habent ratio- dicuntur connexa propter Spiritumsanctum.
nem difformitatis. Siautem consideremus proprietates perso-
narum, in Patre invenitur ratio principii
ARTICULUS II.
quasi primi : et quia in qualibet natura iu-
venitur unum principium non de principio,
Vtrum omnia sint unum propter Patrem. a cujus unitate est quod una in omnibus
natura propagetur^ omnia dicuntur unum
Ad secundum sic proceditur. 1 . Videtur propter Patrem et hoc videtur tangere
;

falsum quod dicit Augustinus ubi supra. Cum Hilarius in quadam notula. Si consideremus
enim haec pra^positio « propter » importet proprium FiUi, secundum omnia propria
habitudinem alicujus causae cum dicitur ; sua convenit sibi quod adaequet vel coaequet
quod omnia suntunum propter Patrem, aut Patrem, et inquantum Filius, et inquantum
importat habitudinem quasi efficientis, aut verbum, et inquantum imago. Sicut autem
quasi formae. Si quasi formae, tunc falsum dicimus quod relationes quae sunt ad crea-
est; quia Filius, formaliter loquendo, non turam, resultant ex creaturis inquantum
est unus cum Patre, sed essentiadivina, vel referuntur in Deum; ita etiam relationes
proprietate sua, vel seipso. Si quasi efficien- quibus Pater refertur ad Filium, suppositis
tis, sic idom dictum « propter Patrem, »
erit relationibus distinguentibus, resultant ex
ac si diceretur quod habet unitatem a Patro. hoc quod FiUus refertur ad Patrem; et prop-
Sed sicut habet unitatem a Patre Filius, ita ter hoc Pater dicitur aequaUs Filio, inquan-
et sequalitatem. Ergo sicut dicuntur omnia tum Filius coaequat Patrem et ex hoc etiam :

unum propter Patrem, ita dicuntur omnia sequitur quod Spiritus sanctus sit aequalis

' Parm. : « proprietatem numerum. »

1
 :
: :

niSTINCT. XXXI, OIT/RST. III, AHT. II, KT F.XITJS. 'ir.XTIJS. 370

ulri(|ii(^ NisloniiM l'ilius, (jui (vsl |iiinci|iiuni ost(Mitlil tpiod Hociiuduiu uuilatom ossonti.i*,

Si>iiilus saucli, (^sscil, .•niuiilis ralri, uulln cl id(<o .i'(piaIilaH S(!(Uiiiliini t-ss(Mitiaiu dici-

luotlo a'(|ualouJ aiuoHMU s[>iran«l ; ul ila liir ; ot lioc ilii : 'i i'".sl laiiK-u aMpiidis 1'alii

(|uiHlauuutMl() ox a'(|ualilalt^ l''ilii rdsullal. l''ilius. )) Torlio (pi.nrit (piid sit ;i'ipialitiiK, «?t

a'(|ualilas iii lola Tiiuilah^ Siiuilil(M' (^liaiu ad Iioc ros|)(tud('l, (piod e»t rolalio iii Dco
propriuiu csl Spiiiliis saucli (|uotl procodat S(M'UUtliiiii iKiMicii l.iiitmu, il)i : " l'',l iippd-
ul aiuor, (^l auior Iialicl ralioiicui iic\us; ot lalio laiilmM ifl.iliva csl. »

i(l(M>oiuuia (licuuliir iiroplor S|»iritmu saiic- (( liMaj,,'() oniiu si iiorHich! iuiiilcl illiid 'MJiis

luiii coiuK^xa. 1'ossct tauKMi bnwius (^x- imaKO csf, ip.sa coa-tpuitur oa, iion illiid ima-
poni, ut (lic(U'(^tur, (piotl siuit t)iuuia uiiiiiu ^'ini sua'. (( F.x lioc vidctiir tpiod iii diviniH

propUu- ratroui , id ost prt»plor uuilaloiu uon .sit iniituaa'ipiiUil;is, si Pater sua; iiiiii-

essoutialoui (pia^ appropriatur Palri, ot sic, pini uou co;i'(piiitur. — Soil dicciKliun, (piod

do aliis. sicut Kilius cst ;i'(piidis l';ilri, il;i ot P;iter

Atl priuuuu ip:ilur dicouduni, (piod cuni Filio, ciuu (piautitiis virtiiidis porlocto sit in

dicilur (piod onuiia sunt uiuuu prophM* utroquo. Sod coa^quaro dicit luotiim ad co-
l\ilrcm,ly «proptor» uou tantuni tlicit hal»i- a^(piiUitatem ; et quiimvis iu diviuis iion slt

tutliuoiupriucipii |)or moilum olTicitMilis, sod motus, est tanieu ibi iiccoptio a'fpialit;itis; ot

etiaiu por luotluiu roriua', iutpiautuui uni- (piiii Filius ;icclpit aM|ualit;itom a I';itro ot
tatoiii principii sotpiitur uuitas roriuai, sci- non e converso, ideo Filius coai^iuatur l^atri
licot diviua essoutia, (pia iu divinis onuiia et non c converso.
unuiu suut. (( Identilatem', » id est omnia idem in
Ad socuuduiu diconduni, quod sicnt crca- natura. Ililarius, lib. De sj/nodis , § 13,
tiHW U(m suiit principiuiu Doi, (]uanivis di- col. i<.)0, ad (juem co-
t. ^2 : (( Imago cst cjus
oatiu' Dcus nMativc, proptcr lioc (]uo(l ad imai^inatur specics indiirorens. Itec notula
ipsum crcatura^ rcfcruntur, quia hujusmodi inducitur ad ostendendum quod imagocoae-
rolationos nonsuntroaliter in Dco, ita ctiam quatur ci cujus est imago iu qua notula :

non scquitur quod Filius sit principium duo facit Ililarius primo ponit clefinitiones :

Patris, quia ajqualitas non ponit in Deo re- imaginis quae patent ex his qua? dicta sunt
lationem realem. XXVIII dist.; secundo ex illis definitionibus
Et per hoe etiam patet responsio ad tertium. concludit duas conclusiones per quarum ,

Non enim dicuntur omnia esse sequalia unam ostenditur distinctio Filii a Patre ex
proptcr Filium quasi Filius sit principium ' hoc quod imago ad aliquid refertur et hoc ;

aiqualitatis in Patre, sicut ^ dictum est. ibi Est ergo Pater et Filius, quia imago
: ((

Patris est Filius » per secundam vero os- ;

EXrOSITIO TEXTUS. tenditur unitas naturae propter speciei indif-

ferentiam, quae est de ratione imaginis, et
« Praeterea considcrari oportet. » Tria hoc ibi : « Qui imago* est, ut vere imago
quaerit do a^qualitatc. Primo utrum dicatur sit,speciem necesse est et naturam et essen-
relativo, vcl absolute. Ad hoc respondet, tiam in schabeat auctoris.
quod relative, ibi Ad quod dicimus. » : <( Alia notula, cap. xxvi, col. 512 « Si quis :

Secundo qua^rit secundum quid attendatur innascibilem ^ et sine initio dicat Filium
eequalitas, utrum secundum unitatem essen- tanquam duo sine principio sive duo innata
tia?,, vel secundum unitatcm relationis; et dicens, anathema sit. Ha3c notula inducitur

' Parm. : « quia. » — ^ Parin. : « sed ut. » Ad marginem autem sequentem notam appingit.
In editione parisiensi an. 1660, curante Nicolai
3 Quse in Magistri textu non habentur, et hic ex
« Sed ad identitatem respondens ei cujus imago est abundanti assuunlur ab angelico interprete ad ple-
ubi (supple est prima, et summa vita, cui) non aliud niorem expressionem prfedictorum. Prius autem slc
vivere, aliud esse, sed idem, » efc, id est, omnia tantum : « Hilarius, lib. De stjn. : « Imago est, » etc.
idem Ex
Hilario porro, in libro De sijno-
in natura. Hciec notula inducitur, etc, obscuro plane sensu ac
dis adversus Arianos, notulae plures addi possunt, implicato, quem divinari oportuit, et hic suppleri
quas ex definitione vel expositione fidei synodicse « Hsec ille. »
collegit ac hinc et inde sparsim, nec eadem serie,
;
* Al. : « imago, » etc.
qua hic planius explicavit. Prima notula « Imago :
5 Al. : « Si quis innabcibilem, » etc. Non Hilarii,
est ejus ad quem coimaginatur species indiiferens » ; sed synodi verba esse ab Hilario explicata can. xxvi
vel « rei ad rem cosequandam imaginata et indis- notat idem Nicolai. »
creta simililudo, » etc. Hsec notula inducitur, etc.
 » »

380 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

ad ostendendiim quomodo omnia sunt unum et ordinem, gloriam, ut sint quidem per
et
propter Patreni, etestintentio Ililarii dicere, substantiam per consonantiam vero
tria ,

quod cum in qualibet natura sit unum prin- unum. » Hoc inducitur ad ostendendum
cipium non de principio, si aliquis poneret quomodo omnia connexa sunt per Spiritum
in divinis duos innascibiles, poneret duas sanctum. Et intentioHilariiest recitarequod
naturas, et ita duos deos. Sed oportet ut quaedam synodus fuit congregata contra
secundum ordinem unius naturee sit relatio Sabellianos, qui dicebant eamdem esse per-
in unum principium nonde principio qui est sonam Patrem, et Filium, et Spiritum sanc-
Pater : « Initiabile, » id est initiativum ' : tum contra quos synodus, ad hoc ut dis-
;

« Ex innascibili essentia, » id est ex Patre tingueretur ordo personarum et gloria, vel

innascibili qui est essentia. dignitas personalis, et substantia, idest hy-
« Omnia ha}c gradu referuntur ad Deum. postasis, confessa est esse Patrem, et Filium,
Contrarium quod supra dixit Ilierony-
est et Spiritum sanctum per substantiam tria,
mus, XXV dist., quod in divinis personis non et per consonantiam unum. Et acceperunt
est gradus. Et dicendum, quod hic ponit substantiam, non pro essentia, ne divisionem
duphcem relationem unam creatura3 ad : essentiae, secundum Arianos, inducerent;
Filium, et in hac relatione estgradus; et sed pro hypostasi, ut sabellianam confusio-
aham Filii ad Patrem,in qua non est gradus. nem excluderent. Et dixerunt quod sunt per
Potest tamendici quod graduslargesumitur consonantiam unum, inquantum uniuntur
pro ordine. amore, qui est Spiritus sanctus.
^ Aha notula, § 58, col. 520,,« omnibuscrea- « Quse veritatem Patris* et Fihi, et Spi-
turis substantiam voluntas Dei contuht, sed ritus sancti, nominum numero eluderet. »

naturam Fiho dedit ex impassibih ac non nata Sabehiana heeresis dixit, istis nominibus dis-
substantia, perfecta nativitas. » Haec notula tinctis « Pater, et Fihus, et Spiritus sanctus, »

inducitur ad ostendendum quomodo Pater et quae in Scriptura inveniuntur, non subja-

Filius unum sunt in natura quod probat ;
cere aliquam in re distinctionem et quod ;

sic. Quia principium creationis rerum est eadem res habuit nomen Pater, et Fihus, ((

voluntas et ideo tales fecit Deus res quales

; et Spiritus sanctus ; » ex quo sequebatur quod
voluit, et non quahs ipse est in natura sua. non esset veritas nominum quia nulla res
:

Sed principium generationis Fihi est natura vere sui ipsius pater est.
Patris. Ergo oportet quod Fihus non sohim Aha notula Cum Deum Patrem neces-
: ((

sit talis qualem Pater voluit, sed quahs Pater sario confitemur, et absolute Christum Dei
est in natura; unde dicit « Sed genitus in : Filium Deum preedicamus; non possunt se-
substantia Dei, id est Fihus, qui est natus cundum natur» indifferentiam non esse
de natura Patris, « attulit, » id est accepit, unum. » Haec notula inducitur etiam contra
« secundum originem, » id est per genera- Sabehianos et Arianos. Dic it enim simul,
tionem, « essentiam naturae, » id est talem quodcum nos nominemus Fihum Deum si-
essentiam quahs est natura Patris, non (( cut et Patrem, et non dicamus plures deos,
essentiam voluntatis, » id est qualem vohui- sed unum , constat quod essentia Patris et
tas vohiit', « secundum creaturas, » id est Fihi est una, cujus nomen est unum, id est

sicut creaturae acceperunt. singulariter praedicatur; quia uterque dici-

Aha notula « Minus forte' expresse vi-
: tur Deus. Sed exhocnonsequiturquod non
detur de indifferenti simihtudine Patris et sit aliqua persona genita, quae accipit essen-
Fihi locuta esse synodi fldes; maxirae cum tiam eamdem numero a persona generante.
de Patre, et Fiho, et Spiritu sancto ita sen- « Religiosa unitas^, » id cst fldehs confes-
serit significatam in nominibus propriam sio qua nomen Dei singulariter et communi-
uniuscujusque nominatorum substantiam, ter" prsedicatur. « Non ademit, » id est non

* In citata Nicolai editione : « Sic enim ad unum gradu referuntur. » Objici vero potest, contrarium
initiabile, » id est initiativum (vel fortasse « ad unum esse quod Hieronymus dixit supra, » etc.
initiabile »seu initii oxpers) « omnium initium per ' Parm. : « habuit. » — ' Al. tantum « Unius :

Filium universa referimus. » Addit quod « ex in- forma, » etc. — * AU tantum : « Quia veritatem Pa-
nascibili essentia natus existat; »id est ex Patre in- Supple ex Hilario « volentes eam im-
ter, » etc. :

nascibili qui est essentia. Tum deinde, quod sicut pietalem perimere quse, »etc. ^Parm. « unitas.» — :

« caput omnium Filius est, » sjc et « caput Filii — « Parm. : « non communiter; » al. : « et pluralir
Deus » et quod proinde « ad unum Deum omnia
: ter.
 DISTINCT. XWII. 3HI

iiltslnlil, (( porsoiia' f^oiiil.r cssiMirmm, >> id siiikIiiiii (IiIik«'i<', iii«i |ht S|iiiiiiiiii n.iiiciiun ? „

osl |i(>rs(.ii;im {'"ilii <|nai osl cssoiilia, "•'• "l"''l'' '»«l<'i"l'<, l'.tln!iii.ii..ii laiitiiin |m.| Spi
K»*»"'!'.
.( (•(.iisliliilam, .. i(l (vst imtaiii o.\ O.ssciilia
"""" «"'"•'"'" '"'liK-r''. .Nou aiii..m Him|.linl<.-r

it 1 • •
•ir I- I I .licit, IViti'|.|ii iiiMi liili^'..)'.. |ii.| Siiiiitiiiii H.iii.liim,
•- i

Palris (( iiKlillonnilis' imliini'. » i

Vtriim 1'atcr sit sapicns sajncntia ipmm ijinnit, sir.ut

(tiliijit amorc ijui al) ijm proccilit.
DISTINOTK) XXXII.
Pi')|.t.!r('u diiigciitcr iiivcsliKnri (.|.orl..l, utriim
Utrum Pattr vcl Filitis Spiritu sancto diUijat , vitni Patcr sa|.i(;ns sit sn|.i('ntia (|uaiii Kcimit, qiKi* laii-

(liliijcrc idein Ihv sit qnoil csse. tiim Filiiis csl : (luoii vi.l.'liir a siniilj p.issc |)ri).

i»ari. Si ciiim Pat.-r diliKil aiiion; .[lu ali i|)sr) [^r..-

iiic oriliii' ([iiii'sti() i>x [.nrdiclis dc.lucla. Dicliim ccdii, cur uoii ct sa[)iciitin vcl iutciiig^^iitia iiiiam

cst onim suiiru'', al(|m' sanctorum aiictorilatihus ipse gciiuit, .saiiit vid iiit(dligit'/ « ilan(! (iiia-stio-

ostousum, .luoii Spiiitiis saiictus cst .'ommuiiio ncm urgcrc vidclur, iit ait AuKUstimis iii VII iii),

Pntris ct I''ilii, ct amoi' tiuo l'.ilcr ct riliussc iiivi- /)c 7'r//i., cap. i, col. <.)',V.\, t. 8, (luo.l s.-rij.sit A|).)S-

cpm diiif^uut. Idi^o ({miMitur, utrum Patcr vcl tolus diccus, I Corintli., r, 24 Cliristum Dci cirtu- :

Filius [»ci' S|)iiituiu sauctum dilif;at. 0'1'kI utiiiuc tem ct Dci sapieiitiain. Ibi qiiicritur, utium it.i sit
vi.lctur ojiortci'.' .iici s(^cim(luiu auctoritalcs sui»ra Patcr sa[.iciitiai ct virtutis suu;, ut hac, sa[)ieiitia
posilas, .juil^us oslciuiiliir, Siiiritum sauclum cssc sapicns sit (luam geuuit, et liac virtiilc potciis
qiu. {j;cuitus a fj;i{i^iu'ute dili{j;atur, gcuitorcui(|ue quam geuuit. Sed absit ut ita sit : quia si hoc (;st

suuiu dilii;al. Scd e coutra, si Palcr vcl Firms di- iiii cssc (piod sapcrc, noii [)cr illaiu s.i[)i(.iiliam

catur diligcrc [»cr S[)irituiu sauctum, vidotur cs.sc (luaui gcuuit, ,sa[»icns dicitur Patcr; alioquiii iiou
pcr Spirilum sanctum. (juia non cst aliud Dco cssc ipsa ab illo, sed illc al) ipsa est, Si cuim sapicntia
ct aliud diiigcrc, sed idem : (juia, ut ait Augusti- (luam gpuuit, causa cst ilii ut sa|»icns sit, etiam ut
nus iu \V li\>. Dc Trin.. cap. v, t; 8, col. 10(i'2, I. 8, sit ipsc, ilii causa cst : quod licri uon potcst, nisi

(luiiUpiid secundum (pialitatcs iu illa siuii»lici gigucnd.j cuiu, aut faciendo. Sed ncc gcnilriceni
iiatura dici videtur, secundum csscntiam est intel- nec conditricem, Patris ullo modo quisquam dixe-
ligcnduni, ut bonus, magiius, ininiorlalis, sapicns, ritsapieutiaiu : (piid cUiiu est insauius? Ergo Pater
diligens, et hujusmodi. ideoque si Pater vel Filius ipsa sapienlia cst cjua sapiens est; Filius vcro dici-
diligilper Spiritum sauctum, pcr ipsum Spirituiu tur sapieutia Patris et virtus Patris, uon quia Pater
esse videtur uecjue tantum essentia sua diligit,
: per eum sit sapiens vel potens , sed quia Filius
sed etiam douo. sapientia et virtus est dc Patris sapientia et vir-
tute (a). » Ex his ergo patet quod Paler non est

Hcec qiicEStio insoht.bilis cst, humanum superans sapiens sapientia genita, sed seipso sapientia in-

smsum, in qtia auctoritates sibi occurrunt. genita.

Huic quacstioni, cum altitudinem nimiae pro- Utnm Filius sit sapiens sapientia genita, vel
funditatis coutiueat, id solum respondemus quod ingenita.
Augustinus siguiticare videtur, scilicct quod Pater
et Filius se diligaut et uuitatem serveut uou , , Post ha^c quaeri solet a quibusdam, utrum Filius
solum essentia sua, sed suo douo proprio quod : sit sapieus sapientia geuita, vel iugenita. Si enim

licet supra positum sit^, iterare tamen uou piget, non est sapiens sapientia genita, nec seipso sapiens
quia sic expedit. Ait ergo Augustinus in VI lih. est. Si vero sapientia gonita sapiens est, nou vide-
De Trinit., cap. v, col. 928, t. 8, ita « Manifestum : tur sapieus esse sapieutia ingenita : et idco uon
est quod non aliquis duorum est quo uterque videtur esse sapiens a Patre, cum a Patre habeat
conjungitur, quo genitus a gignente diligatur, ge- omnia. Ad quod dicimus, quod una est sapientia
nitoremque suum diligat, siutque non participa- Patris, et Filii, et Spiritus sancti, sicut una essen-
tione, sed essentia sua, ne(jue douo superioris ali- tia : quia sapientia in illius naturse simplicitate est
cujus, sed suo proprio servautes unitatem pacis. » essentia; et tameu Filius tantum est sapientia ge-
Ecce hic dicit, quod essentia sua et dono suo scr- nita, et Pater tantum est sapientia ingenita, et
vant unitatem. Idem iu XV lib. De Trin., c. vn, § 12, sapientia geuita est de sapientia ingenita, vel a
col. 1063, t. 8, ait : (( In illa Trinitate quis audeat sapientia ingenita. Et cum idem sit ibi esse quod
dicere, Patrem nec se, uec Fihum, uec Spiritum sapientem esse, relinquitur ut sapientia genita sit

^ Parm. « indeflcientis. »— » Dist. x.

: ' Dist. x.
— potest sed quod ipse eam genuerit qua sapiens,
;

(a) Auguslinus in lib. LXXXIII Qiisest. : « Cum dicitur sapieutia. » Idem in lib. Retractatlonum :
Sapiens Deus dicitur, et sapientia sapiens dicitur « Dixi in libri LXXXIIl rle Patre quod eam genuit
sine eum
vel fuisse aliquando vel esse posse nefas cfua sapiens dicitur sapientiam. Sed melius hanc
esL credere, non participalione sapientiae sapiens qusestionem postea in De Trinitate tractavi. »
dicitur, sicut anima quse et esse el uou esse sapieus
 ;

38^ COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

sapiens de sapientia ingenita. Non ei'go Filius di- manere monstratur : per se agit cum secundum
citiir sapientia Dei, tanquani ipse solus intelligeus nativitatem Filii agit ipse cpise placita sunt. Infir-
sit vel sapiens sibi, et Patri, et Spiritui sancto : mus sit non a se agendo, nisi a Deo ipse agit; non

cjuia, ut ait Augustinus in lib. XV De Tvinit., c. vii, sit vero in unitate naturse si qua; agit et in quibus
§ 12, col. d06o, t. 8, « si solus ibi Filius intelligit placet, non per se agit. » Sicut ergo, inquiunt, Fi-
et sibi, et Patri, et Spiritui sancto, ad illamreditur lius per se agit sed non a se; ita et Filius debet
absurditateni, ut Pater noii sit sapiens de seipso, dici sapiens per se, sed non a se. Siciit et ipse per
sed de Filio; nec sapientia sapientiam genuerit; se Deus est, vel esse dicendus est, ut aiunt : sed
sed ea sapientia Pater dicatur sapiens esse, quam non a se vel de se.
genuit. Ubi enim non est intelligentia, nec sa-
pientia potest esse. Ideocpie si Pater non intelligit An una tantum sit sapientia Patris.
ipse sibi, sed Filius intelligit Patri, profecto Filius
Patrem sapientem facit. Et si hoc est Deo esse Post hoec a quibusdam cpiBeri solet, utrum una
quod sapere, et ea illi est essentia quai sapientia; tantum sit sapieutia Patris. Quod non esse nitun-
non Filius a Patre, quod verum est, sed a Filio turprobare hoc modo. Filius, inquiunt, est sapien-
potius Pater habet essontiam : cjuod absurdissi- tia Patris genita, qiia Pater sapiens non est. Est
inum atcjue falsissimum est. Est crgo Deus Pater igitur aliqua sapientia Patris qua sapiens non est.
sapiens ea, C]ua^ ipse est, sua sapieutia, et Filius Est autem
et sapientia Patris iiigenita, et ea Pater
sapientia Patris est, sapiens de sapientia quae est sapiens est. Est ergo queedam sapientia Patris qua
Pater de quo est genitus Filius. Ita et Pater est sapiens est, et ipsa non est illa sapientia Patris qua
iutclligeiis ea, qua; ipse est, sua intelligentia noii : Pater sapiens non est. Non est ergo una tantum
enim esset sapiens qui non esset intelligens. Filius sapientia Patris. Item. Sapientia ingenita est sa-
auteni intelligcntia Patris de intelligentia genitus pientia Patris, et sapientia genita est sapientia Pa-
est, qua; cst Pater, de cjua et intelligens est. tris. Non est auteni sapientia ingenita sapientia
Proinde Pater est sapientia, et Filius sapientia, et genita. Non est igitur una tantum Patris sapientia.
uterque una est sapientia; et tamen solus Pater Heec et his similia, tanquam sophistica et a veri-
est ingenita sapientia, et Filius solus genita sa- tate longinqua, cunctisque in theologia peritis pa-
pientia ; nec tamen alia sapientia Pater, alia sa- tentia, abjicimus, responso indigna advertentes. Id
pientia Filius, sed una eademcjue est, sicut Pater tamen adjicientes, quia una est tantum sapientia
est Deus iugenitus, et Filius est Deus geuitus; ne- Patris ; sed non uno modo dicitur. Nam sapientia
quc Deus genitus est Deus ingenitus. Nou ideo Patris dicitur illa quam genuit, et sapientia Pa-
tamcn alius Dcus est Pater, alius Filius, scd unus : tris dicitur ea qua sapiens est. Diversa est ergo
Deus uterque, non autem unus. Alius est enim ratio dicti. Illa enim dicitur Patris, cjuia eam ge-
genitus, sed non alius Deus immouterque unum, ; nuit; et ea dicitur sapientia Patris, quia ea sapit.
sive unus Deus. Ita non est sapientia genita sa- Una est tamen sapientia Patris, quia sapientia ge-
pientia ingenita; sed alia est sapientia genita, nita est eadem sapientia et ea qua sapions est sive :

alia ingenita; non tamen est aUa sapientia, sed ea qua sapiens est intelligatur persona Patris sive
una eademque sapientia. » essentia Patris : quia persona Patris, quee intelli-
gitur cum dicitur sapientia ingenita, et persona
An Filius sit sapiens seipso, vel per seipsum. Filii, quee significatur cum dicitur sapientia genita,
una eademque sapientia est quae essentia divina
Ex praidictis constat quod Filius non est sapiens communis tiibus personis.
intelligitur
a se neque de se, sed de Patre et a Patre. Quaeri
autem solet, utrum Filius sit sapiens seipso, vel Quod in Trinitate est dilectio, qua est Trinitas; et
per seipsum. Quidam dicunt multiplicem hic fieri tamen Spiritus sanctus est dilectio, quce non est
intelligentiam distinguendum fore ita
; et ideo Trinitas ; nec ideo duce sunt dilectiones ; ita et de
ut cum dicis, Filium esse sapientem seipso vel per sapientia.
seipsiun si sui natura et essentia sapientem intel-
;

ligas, vei'U3 sit intellectus : si vero a seipso vel de Et sicut in Trinitate dilectio est, qua; est Pa-
seipso sapientem esse intelligas, falsitati subjectam ter, Filius, et Spuitus saiictus, quai est ipsa es-
habesintelligentiam. Alii vero siinpliciter et abscpie seutia deitatis : et tamen Spiritus sanctus dilectio
determinatione concedunt hujusmodi locutioues :
est quai non est Pater vel Filius, ncc ideo duae
Filius est sapiens per sc, sed non a se vel de se; et dilectiones sunt in Trinitate : quia dilectio cjuai

Deus per se, et cst per se, sed non a se

Filius est projnie Spiritus sanctus est, est dilectio quse Tri-

vel de 96 hoc confirmantes verbis Hilarii, cjui Fi-

: nitas est, iion tamen ipsa Trinitas est; sicut Spiri-
lium non a se, sed per se agere, in lib. IX De Tri- tus sanctus est essentia quee Trinitas est; non
nit., § 48, col. 319, t. 2, ait : (( Natura;, inquit, tamen ipse Trinitas est : ita in Trinitate sapientia

cui contradicis hairetice, haec unitas est, ut ita per est cjuse est Pater, et Filius, et Spiritus sanctus,

86 agat Filius ne a se agat, et ita non a se agat ut quai est essentia divina,' ct tamen Fihus est sa-
per se agat. Intellige Filium agcntem, et per eum pientia quai non est Pater vel Spiritus sanctus. Nec
Patrem agentem. Non a se agit cum Pater in eo ideo duae sapientiai ibi sunt : quia sapientia quse
 hlSTINr.T. XWII, lllVISIO TKXTIIS. :m
|ii'iipt'ic i'-\\ l''iliiiM (>hI, mi|)i(Miliii i|iiic csl TriiiiluH, viilciil, Kf(o iiiilcdi li.iin (|iui>,>(tii)nciii iioii .ilinnl-

i|iHii tiiiiiiMi iiiiii cHt TriiiitiiH : Minil KiiitiH ml chhoii- voiiH, Hcil orroi-ciii «'xrliiiJciiN, proflt<'or, iioii

liii , tiiiir i'.sl, 'rriiiil.is; i|isc l;iiui'ii iiuti i>st Tfiiiiliis. iliiltiiii Pittfciii ililip'rc Filiuiii vcl Filiiiin Piiliini,
c,i ililcilioltc i|iiii> iih itlroiptc ptorcdit, ipiii; iiuii

Vntcv non siipirns rn Hapirntiu csl itlii|tiis (>(iruiii, s(>il l.-iiiltiiii SpiriltiH naiicliiH,
{Jnii latioiif <liritiii'

non laiiqti;itii (>ii (lilcclioitc Piilcr ^it vcl FiliiiH. Scij Mt-.
ipuiin (/(7(1/(7, lailrin viilrtiii' ilrlirrr iliri ijinul

sit (liliiima Vatrr rrl Viliiis ililrctiinir iiiiiv alt (!ii Pitlcf ililiKit Filiiiiii <;t Filitis Piiliciii iil iMi.iiii

iitroiinr prornlit. Piit(>r pcr Ho oa, ((iiii> \\m: est, (lili;(li(>n«; dilif^iil :

sic et Filius : iioii itutciu sictit l'iilor \w.v M' iioii

I'rii'li'i'i'ii ilili^i-iiicr iioliiiKlittii csl (|iinil cu fii- (liligat cl Filiiis, s(>(l pcr c.nti tiiultliii. u 0"''* hii-c

tioiic (|ii,i l\il(!f itoii (liciluf Siipictis cii s;i|»ictiliii iii ill.i Triitiliitc, iitqtiit Aiigiistiiitis , lih. ,\\ /;<

ijnaiii n'cttuil, viylcluf lufc ilicciKitiiii ([ikkI l*,ilcf Tnnit., c vit •', {5 12, col, KKIIi, l. H, opiiiuri vol uf-

mm (liligiil riliuitt vcl i''ilius I\iliTtii cii (lilccliotu! lifiitiifo pricsuiiial? » Kaiii liiiii(>ti (jti;i'>tioii(>iii \in-

(jmc ;il) ulfO((uc iifoccdil, sciliccl (pi;i' i)f()|)fic Spi- toruiii (Iilig(>uti;i' plcitius (lijiidiciiuiiiittt :itqtic ah-
filus s;itK'lus csl. Sicul ciiiiti iilciu csl, Dco s;ii)iM'(5 solvcudiiui rcIiiKpiiiiiiis, ;id hoi' iiiiuiis sttllicioiih^s.

quod cssc , ila csl ci idciti diligcfi! iiuod psse.

Idcoiiuc sicitt iici;;ituf l'alcf cssc s^ipicus s^ipiciili;! DIMSIO TKXTUS.
quaiu f;ciuiil; iiuia si (Ui lUccrcluf sapiciis, iiou
ipsii al) co, scd ipso ab ea iiilcllif?ofoluf ossc;; ita
Poslquuin dolcnniuiivit do propriis ct ap-
\id(>luf iU)U dchore concodi, quod Palor vel Filius propriidis pcrsoiiariiiii, hic iiKjiiirit (ju;ili-

diligat dil(>clii)uc ([u;c hiutuiu S[)ifitus saiK'lus cst tcr ad iuviccin diviiia' pcrsona; ('oinjiariMilur
quia si ca dilif^il Piitcr vcl Kilius, iiou Siiiritus sccuuduin propria vcl apj)ropriala; cl divi-
sauctus vidclur esso a P;ilro et Filio, sod Pator pt ditur iu parlcs tres iu priina ostcudit qua- :

Filius a Spiritu saucto, quia idoiu ost ihi dilif^orc liter coini)arentur sccuuduin proprium vel
quod csso. At suptM dictuiu osl ' ;itquo auclorilato
appropriatuni Spiritui saucto; in secuuda
Aucustitii s;mcitutu, quod iu Triiiitato (( tri;i suut
(lualitcr coinparcntur sccunduni proprinm
uiius diligeus euui qui de illo est, et unus diligons
vel appropriatum b'ilii, ibi « l'ra.'tcrca dili- :

ouui dc quo est, ot ipsa dih^ctio ; » ot non est ali-

(juis duoruni quo genitus a gignenlo diligitur, et
genter iuvestigari oportct, utrum Patcr sa-
genitoreni suuni diligit. Quil)us vofbis aperte si- piens sit sapientia quam g-enuit; » iii terfia

gniJicatur, Patroni Filiuni ot Filium Patroin dili- inquirit qualitcr comparcntur secuudum
gcro, ea scilicot diloctionc quai non ost alitjuis utruiiKiuc simul, scilicet de uno per compa-
eoruni scd tantuni Spiritus sanctus. Cuni idem rationem ad alterum, ibi « Prseterca dili- :

ergo sit ihi diligere quod esse, quomodo dicitur genter uotandum est. » Circa primum duo
Pater vel Filius non essc ea dilectione qua alter facit primo movet quaestionem; secundo
:

alterum diligit? Cum ideo Pater negetur sapere

determinat eam, ibi « Huic qusestioni :

sapientia quam genuit, ne ea esse intelligatur.

id solum respoudemus. »
(( Praeterea diligenter investigari oportet.
Quod et hcec qucestio mexplicabilis est, quce excedit Hic inquirit quomodo comparentur secun-
inflrmitatem hominis.
dum appropriatum Filii, quod est sapientia,
et dividitur in partes duas in prima movet :
mihi fateor hanc qusestionem preeci-
Difficilem ,

pue cum ex pi'ajdictis oriatur quae similem viden- qua3stionem, et determinat veritatem in ;

tur habero ratiouem, quod mete intelhgentiffi at- secunda excludit quamdara dubitationem ex
tendens intirmitas turbatur, cupiens magis ex determinatione occasiouatam, ib^ Post : ((

dictis sanctorum referre quam afferre. « Optimus haec quseri solet a quibusdam, utrum Filius
enim lectorest, iuquit Hilarius in I lib. - De Trin., sit sapiens sapientia genita, vel ingenita. »
§ 18, col. 37, t. 2, qui dictorum intelligentiam ex- Prima in duas : in prima inquirit utrum
pectet ex dictis potius quam imponat, et retulerit
Pater sit sapiens sapientia genita vel inge-
magis quam attulerit neque cogat id Yideri dictis :

nita, et determinat eam ; in secunda inquirit

contineri quod ante lectionem prsesumpserit intel-
ligendum. » Cum ergo de rebus Dei sermo est,
utrum Filius sit sapiens sapientia genita vel

concedamus Deo sui cognitionem, dictisque ejus ingenita, et determinat eam; primo osten-
pia veneratione famulemur. luvestiget ergo diii- dens quod non est sapiens sapientia genita,
genter pius lector rationem dictorum si forte ;
sed sapientia ingenita; secundo ostendens
dictorum aliquam valeat reperire causam, (jua quod est sapiens per sapientiam genitam ^.
nota, ipsa praemissa quajstio aliquatenus explicari Et sic patet responsio ad quaestionem per dis-

' Dist. X, ex lib. V De Trinit., c. v, col. 928, t. 8. ^ Al. « ingenitam. »

-
' Parm. : « in lib. L. » — ' Parm. : « c, vni. » —
 » ;

384 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

tiuctionem ;
quia ablativusu sapieutia» potest Spiritu sancto. Ergo videtur quod nec diU-
coustrui iu habitudiue priucipii efficieutis; gere.
et sic esl seusus, quod sit sapieus a sapieutia 2. Praeterea, cum dicitur : « Pater diligit
gcuita; et hoc falsum est : vel potest cous- FiUuni Spiritu saucto, » oportet quod abla-
trui iu habitudiue caiisa> formalis; et sic est tivus coustituatur in habitudine aUcujus
seusus ,
quod sit sapieus per sapieutiam ge- quasi efficientis, vel quasi forma-
causffi, vel

uitaui formaUter, et hoc veruui est; ct hoc lis. Sed omnis talis constructio potest re-

osteudit ', ibi quod : « Ex pra'dictis constat solvi et exponi per aliquara praipositionem
Filius uou ueque de se. »
est sapieus a se, designantem habitudinera causae. Ergo vi-
« Post haec a quibusdam solet qua?ri, detur quod Pater diUgatFUiura vela Spiritu
utrum una tautura sit sapieutia Patris. » sancto, vel per Spiritum sanctum. Harum
II ic excludit dubitatiouem ex pradictis or- autera utraque videtur esse falsa quia Spi- ;

tam et circa hoc tria facit

; primo movet : ritus sauctus uon habet aUquani habitudi-
dubitatiouem secundo pouit determiuatio- ; neni priucipii respectu Patris; sicut prae-
nem, ibi « Hsec et simiha^ tamquam so-
: positio designat. Ergo videtur quod etiam
phistica..., abjicimus; » tertio mauifestat per haec sit falsa « Pater diligit FiUura Spiritu
:

similitudiuem ibi , : « Et sicut iu Triuitatc saucto.

dilectio est quai est Pater, FiUus et Spiritus 3. Itera, hoc verbum « dUigit » aut signi-
sauctus..., et tameu Spiritus sauctus dilectio ficat actum esseulialem aut notionalera. Si
est, quaj uon est Pater vel FiUus...; ita in esseutialera, cura idem judicium sit de om-
Triuitate sapieutia est quse est Pater, et nibus essentiaUbus, poterit loco ejus poni
FiUus, et Spiritus sauctus..., et tamen FiUus aUus actus essentiaUs ut dicatur Pater vi-
;

est sapientia quse uou est Pater vel Spiritus vere Spiritu saucto, vel intelligere aut veUe
sauctus. » quod falsum est. Si autera dicat actum no-
« Praeterea diUgeuter uotandum est. » tionalem, uou dicit aliara uotionera quam
Hic inquirit de uno per comparatiouem ad communem spirationem. Ergo loco ejus po-
aUud et primo movet qusestionem; secundo
: teritponi lioc verbura « spirat, » ut dicatur :

addit qua^sliouis difficultatem, reUuquens Patcr spirat Spiritura sanctura Spiritu

quaestiouem iusolutam, ibi : « Difficilem saucto; quod falsura est. Ergo et prima om-
mihi' fateor hauc quaistionem. » nibus modis falsa est.
4. omnis amor quo aUqui se
Praeterea,
diligunt est vinculum vel nexus uniens eos.
QU^STIO PRIMA. Sed Spiritus sanctus non potest unire Patrem
et Filium, quia omue uuiens habet ali-
Hic est duplex quaestio primo de his quae :
quem iufluxum super unita, sicut unionem
pertinent ad Spiritum sanctum secundo do ;
faciens. Ergo videtur quod Pater et FiUus

his quae pertinent ad FiUum. non diUgant se Spiritu saucto.

Circa primum quaeruntur tria 1° utrura :
Coutra, sicut amor alicujus hominis pro-
Pater diUgat FiUum Spiritu saucto 2" utrum ;
cedit ab eo, ita et Spiritus sanctus procedit

Pater diUgat sc Spiritu sancto; 3° utrum a Patre et Filio ut amor. Sed unus horao di-

Pater et Filius dUigant nos Spiritu saucto. ligit alium amore quiab ipso procedit. Ergo
et Pater diligit Filium Spiritu sancto qui ,

est amor ab ipso procedens et est ratio Hu- ;

ARTICULUS PRIMUS. gonis de Sancto Victore, lib. De Tri^iitate,

Utrum Pater dilujat FUium Spiritu VII Erudit. didascal., cap. xxui, col. 833,
t. 2, et iu Epist. ad Bernard.
sanctoK
Praeterea, orani amore perfecto aliquid di-
Ad primura sic proceditur. 1. Videtur ligitur. Si crgo Spiritus sauctus est amor
quod Pater nou diligat FiUura Spiritu saucto. perfectus, quod utique verum est, videtur
Sicut enim idem est Deo esse quod sapere, qnod eo alicpis diligat, et aliquis diligatur.
ita idera est Deo esse quod diUgere. Sed Sed uon nisi Pater et Filius, Ergo Pater et
Deus Pater non dicitur esse aUquo modo Filius diligunt se Spiritu sancto.

* Parm. : « dicit. » — * Al. : « Sed et his simi- Summx Iheol., q. xxxix, art. 2.

lia. V — '
Al. : « Difficile est mibi, » elc. — " I p.
 hisTiNCT. XXXII, (.)i'/i':sr. i, aut. i. -3111

Sor.inio. — Un.s|)(iiiilt"(> (lictnKlinn, (jikhI v(uii<!U"^; <|"'" '•'•'iih amor c.rcatiiH ohI «|-
circa lioc .siiiit pliiriiiia' ()|iini()ii(vs. ^miiiiii ililiictionis, (|nii |*a|ci- cl {'iliim ilili-

IJiiidain (Miiiii (licinit oiiiiios liiijiisinodi lo- k*>i>' ^^''\ *-' >t'^
P*"' viain istaiii diccrottir,
cutioiios o.^^so lalsas, (tl iii siio siinili al) Aii- (|iio(l l*al(3r nl l''iliiis dili^Minl ho aiiioro
^^''iistino iw^tiaclalas , iihi rclraclavit (|iiod crcalo, (jiiod ralsiiin (^sl. fr.itcrci S|)iritiH
prins di.xcrat, 1'alrciii .sa[)i('iilia ah oo f^^cnita sanclns (;st ainor i'alris, cl ainoro lonnalitor
sapionl^un oss(\ iitin iiolnla in IJttvnt [losila ali(|ni(l diliK^itiir; «!t ita Spirilii saiKtto, (jtiain

patot. Sod lioc non \ id(«liii°coiivoiii(Mis; (piia rorinalihM' lotpKtndo, l*alcr dili^it.
Anfj^iistiiiiis oa ipia' rotraclaro volnit, spo- VA idoo alii (lix(wnnt, ipiod ahlativiis illo
cialil(>r oxpiHvssil; ot [iivotoroa i[)so iioii ro- coiislrnilnr in hahiliidiiK! rornia' ; (|iiia I'a-

tractavit dicta aliornin, sod tanlnin siia. tor ot l'iliiis rorinalitcr ainoro dili/^Mint ([iii

Ihido ciim ipso ot oiniios alii conunnnifor ta- ost Spiritus saiictiis. Sod lioe otiaiii ox toto
lihus loculionihus utuulur, pra'suiu[)tuosnin nou vidotur sufllcious; (|iiia roriiia nou do-
viilotnr oas uog-aro. uoiuinat alifjuid uisl in!ia'r(!at ; ot ita ciim
Idoo alii diciint, oas (|nidoin voras csso, S[)iritiis sanctns non so lialxiat ad l'atr(!in ut
sod iinproprias, ot sic ox[)()nondas : (( l'ator iuluorons, .sod nt porso snhsistons, iioii [)0-

ct Filius dili^uut so Spiritu saucto, » id est test csso quod sit forma clicicns actuni
sicut
amoro csscutiali, ([iii Spirilui sancto a[)pro- dilcctionis. Et prittcrca forma habet ratio-
priatur. Iloc oliain uon vidctur cx)nvcuious; noni priiicipii rcspcctii cjus cujiis cst forma,
qiiia sic ctiaiu Palor diccrolur sapiciis l''ilio, ([ii;ociiin([nc forma sit, V(!l ([iiantum ad csso
id cst sapionlia ossonliali, qiKO appro- l'"ilio siihstanlialc, vol accidcntalc, ct opcratio-
priatnr, et dicorctur lionns Spiritu sancto nem consequcntcm; ct ita Spiritus sanctus
proptcr caindcm ralioncm. essot principium alicujiis iii Patro , (jiiod
Idco alii di.xcrunt, qnod cst vera et pro- falsnin cst
pria, ct liornm innltiplc.x ost opinio. Kt idco alii dixcrunt, quorum vidctur esse
Ouidaiu ciiini dicnnt, quod ahlativus illo auctor iluj^o dc Sancto Victorc, uhi siipra,
resolvendus cst in pra^positioncm, ut sit scn- quod construitur in liahitudine quasi etrcc-
sus l*atcr diligit Filiuni Spiritu sancto, »
: (( tus formalis, ut dicatnr cHcctus largo modo
id est pcr Spiritnm sanctnm et tunc ; omne id quod a principio cst, qnia proprie
quod ly « per » denotat subauctoritatem in in divinis non est efliciens ct efrectum et ;

Spiritu sancto, et auctoritatem in Patrc et formcle dicatur, quod habet actum formae
Filio, sicut cum dicitur, quod Patcr opcratur in denominando. Et est sensus A Patre et :

per Filium. Sed hoc non videtur conve- Filio proccdit amor, qui est Spiritus sanc-
niens quia per pra^positionem
;
pcr » desi- (( tus, quo diligit se. Unde ha!c opinio simul
gnatur habitudo causa? in causali cui adjun- concludit duas ultimas praidictarum unde ;

gitur, quamvis non respectu opcrantis, sed perfcctius continet veritatem, et sibi consen-
respectu operati. Filius enim habet causaU- tiendum videlur.
tatem in creatura, quamvis non sit princi- Tamen ad explanationem ejus sciendum
pium opcrationisin Patre. Sed cum dicitur : est, quod secundum diversam naturara ge-
((Pater Filium per Spiritum sanc-
diligit neris diversus est modus denominationis.
tum, » non denotatur aliquis elfcctus in Qusedam enim genera secundum rationem
creatura, nec aliquid cujus principium Spi- suam significant ut inhserens, sicut quaUtas
ritus sanctus sit ; et ideo non est similis ratio et quantitas, et hujusmodi; et in talibus noa
dicendi. fitdenominatio nisi pcr formam inhaereu-
Et idco quidam dicunt quod ablativus tem, quse est principium secundum aUquod '

construitur in habitudinc signi, et quasi ef- esse substantiale vel accidentale. Quaedam
fectus quia sicut generatio quodammodo
; autcm significant secundum rationem suam,
terminatur ad Filium, ita spiratio quse de- ut ab alio ens, et non ut inhserens, sicut
signatur in dilectione, terminatur ad Spiri- prsecipue patet in actione. Actio enim, secun-
tum sanctum. Unde exponunt sic Pater : (( dum quod est actio, significatur ut ab
et Filius diligunt se Spiritu sancto ; » id est agente et quod sit in agente, hoc accidit
;

Spiritus sanctus est signum quod Pater et sibi inquantum est accidens. Unde in genere
Filiusdiliguntse. Sed hoc non videtur con- actionis denominatui accidens per id quod

* Parm. omittit ; « principium. »

Vii. 2S
 ;;

386 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

ab eo est, et non pcr id quod principium Pater diUgit Spiritu sancto. Sed diUgere no-
ejus est, sicut dicitur actione agcns; nec tionaUter sumptum, non idem est Patri
tamen actio est principium agentis, sed e quod esse, secundum modum significandi
converso. Et si per impossibile poneretur quia diUgere dicitur relative, et esse abso-
esse aliquam actionem qu» non esset acci- lute ; non sequitur quod Spiritu
ct ideo
dens, non esset inba^rens, et tamen denomi- sancto sit, quamvis Spiritu sancto diUgat :

naret agentem, et tunc agens denominare- sicut paternitate est Pater, ncc tamen pater-
tur per id quod ab eo est, et in eo non est ut nitate est. Sed saperc in divinis nunquam
inhaerens. Sed quia cujiislibet actionis prin- dicitur nisi essentiaUter et ideo nuUo modo;

cipium est aliqua forma inha^rens, ideo ali- potest dici quod Pater sit sapicns sapientia
quid potcst dici agens duobus modis; vel genita.
ipsa actione, quae denominat agentem, et Ad secundum dicendum, quod, sicut dic-
uon est principium ejus; vel forma, quae est tum est, amor personalis non se habet ad
principium actionis in agente, et secundum Patrera diligeutem ut principiura dilectionis,
quid principium agentis; sicut dicimus sed magis ut actus denominans et ideo non :

ignem moveri sursum motu proprio et le- construitur in habitudine aUcujus principii,
vitate. nec in habitudine formse inquantum forma
His visis, patet de facili quaUter conceden- est principium, sed solum inquantum forma
dum sit quod dictum est, et quid est quod est denominans; ut cum dicitur Iste est :

dubitationem induxerit. Dihgere enim in agens actione. Et ideo, quia propositiones

divinis potest dici vel essentialiter, secun- important expresse habitudinem causae, non
dum quod non importat nisi processionem ita est Pater diUgit Filium
propria ista : <(

secundum rationem vel notionaliter, secun-

; per Spiritum sanctum, » sicut haec Pater : ((

dum (juod importat processionem realem diligit Spiritu sancto. » Ouamvis etiam
amoris ab amante et ab utroque modo in-
; concedi possit inquantura est principiura de-
venitur amor dupUciter dici sciUcet ut : norainationis, non sirapUciter. Hffic autem :

quaUtas, prout amor significat habitura ((Pater diUgit a Spiritu sancto, » nuUo modo
amantis in amante; et ut operatio, prout concedenda est quia dicit principium per
:

amor significat actum vel passionem aman- modura efficientis.

tis in amante. Si igitur diUgere sumatur Ad tertiura dicendum, quod non dicit
essentialiter cum dicitur Pater diUgit Fi-
, , actum essentialem, sed notionalem. Scien-
lium, dicetur diligere deuominative amore dum tameu est, quod in actu notionali, qui
qui est actus essentiaUs, et sicut principio est diligere, duo inteUiguntur scilicet ac- :

iUius actus, ipsa charitate

sub- ,
quae est tus ipse, et exitus actus ab agente, et ipse
stantia divina. Si autem sumatur notiona- actus est persona Spiritus sancti sed ema- ;

litcr, tunc, si amor significat formam quas. natio actus ab agente est proprie notio,
est principium hujus actus, dicetur Pater sive notionalis actus, qui est processio et :

diUgere FiUum ipsa proprietate qua; est ideo etiam persona Spiritus sancti non
principium processionis Spiritus sancti, si- significatur per actum designatum verbo,
cut paternitas est principium generationis quia verbum significat actura ut egredien-
FiUi. Si autem amor nominet ipsam actio- tem ab agente, sed signiflcatur per actum
nem procedentem, sic Pater dicitur diU- designatum nomine quod significat actum
gere FiUura araore qui est Spiritus sanctus, absolute, ut amor vel dilectio. Diligere
vel Spiritu sancto licct hoc non adeo ; autem proprie dicit notionem, quia diU-
expressam contineretveritatem. Et similiter gere idem est quod amorem emittere. Unde
est in aUis nominibus personaUbus quae si- in verbo diUgendi importatur et ipse actus,
gnificant personam per modum operationis, qui est persona, ratione cujus secundum
ut (( verbum ; » et ideo dicitur, quod Pater illum actura denorainatur Pater diUgens
dicit verbo suo. amore, qui est persona Spiritus sancti et ;

Ad primum dicendum, quod diU-

igitur importat emissionem actus, ratione cujus
gere, prout essentiaUter sumitur, est omni- Sed hoc verbum
est notionale. spirat » si- ((

bus modis idem quod esse, et quantum ad gnihcat ipsam emissionem actus et non
rem, et quantuni ad modum significandi, actum emissura et ideo Pater non dicitur
;

qui est significare absolute in divinis. Unde spirans Spiritu sancto, sed actu, vel proprie-
accipiendo hoc modo diligere, nuilo modo tate spirationis. Et simile est de generatione
 ; »

IHSTINCT. XXXII. UlJiEST. I, AUT. I KT II. :jH7

i|niii f;(Mi(M'a(io (licil emissioiuMu ^••(Miiti iiirroala, (|ii;i' csl Spii iliiK s.iik-Iiis. MrK') vi-
iiikK^ iion (liciliii' (|U(Mi l'a(('r ^('iicnil vorlio: (ioliir (|iioii ainor isl(! (jiio (liliKit {'atcr Hcip-
tiod (( (llnjro » (licil (Mnissioiioiii vtirhi, nt .siiin, ikhi .sit ainor [Hir.viimliH, (|iii irst Spiri-
vorhiiin oinissiiin : ol idoodiciliir, (|iio(l dicil liis sanclii!).

v»M'l>o. Vorluiin aiiloin nomiiiat id i|iio(l i. {'ra-tdnjn, (|nornm(pi() ainoro nmat «o

«Mni.ssiiiii (vs(, (^l iion (MnissioiKMii; vl idoo Pa((M', .•uiiat so Kiliiis (;( Spiritiis saiicluH. Si
V(M'l»iiiii (>s( por.soiiiijc, siciil c( ainor, o( di- i^'itiir ViiUr ainal
Spiritu saiiclo, (m-ko (jt
.so

liKoro (vst notionalo, siciit di(UM'o. Spirilus sanctiis ainalMt .so Spiritu sanclo.
Ad (piardiiii dic^MKluni ,
(piod li;cc ost Sod oiiiiiis ainor pro('.(Mlit ah ;iinanlo. Krgo
voni : « l'al(M' ot Filius uiiiuiidii' Spiiidi Spiridis .sanctiis proc.^jdit ;i .s('ipso, (piod cst
sancto, )) socunduui (puKl S[»iri(us s;ukIus iiic(»uvoui(Mis. Krgo ncc l*;i(('r Spiridi saucto
ost ii»sii unio, siciil ol ainor (pi(» roruiiili((M' iunii( so.
uniuulnr, ut dictmn ost', sicut oo (juod iil» Coutra, Pator oodom amoro ainat Kilium
ois procodit, .sicut ;di(pii uniuntur uno actu. ol soipsum. Sod Kilium diligit Spiridi sancto.
Noc liiuKMi isla siiuplicilor conc^MhMida ost, Ergo ot .soipsuiu S[)irilu s;uict(» iiinat.
([uod Spiiilus uui;il l'ali'(Mii ot Kiliuin; ([uia Pra'torca, sicut ;iiiior est pro[)rium S[)iri-
(i uuiro » signiiicai iior inodum uuionlis of- tus .sancli vorhum [uoprium Kilii.
, ila ot
foctivo, (juod non convonit Spirilui sancto. Sod, socundum Ansolmum, MonoL, c. xxxii
Potost tamon concodi, si iiitollif?atur uuious et xxxiii, col. 18.^, t. I, Pator dicit .se vorbo,
formalitor, sicut alhodo dicitur facoro album. scilicot (juod est Filius. Ergo et aiiiat se
amoro ab ipso procedonte, (jui est Spiritus
sanctus.
ARTICULUS „
II.
SoLUTio. — ,
Uespondeo dicendum, quod
,. ,

Utnim Pater diligat se Spiritu sancto. cum dicitur <( 1'ator dilig'it se Spiritu sancto,
polest intolligi do dilectioiie e.s.senti;ili vel
Ad socundum sic procoditur. 1. Videlur notionali. Si do dilectione essentiali, sic, si-
quod Paler nondilii^Mtso S[Hritusancto. xVut cut nec Filium, ita nec seipsum Spirita
enim diligere importat actum essentialem, sanctodiligit; sed charitateessentiali et ope-
aut notioiiaiom. Si essenti;dem, communis ratione essentiali. Si autem intelligatur de
est toti Trinitati , ot signiticat divinam es- dilectione notionali, sic, sicut Filium, ita et
sentiam. Ergo noii diligit se essentialiter se Spiritu sancto amat : quia diligere notio-
Spiritu sancto. Si autcm significat actum ualiter sumptum nihil aliud dicit quam esse
notionalem contra nullus actus notionalis
; : principium amoris personalis. qui est Spiri-
rellectitur super eum a quo est non enim : tus sanctus quia amor qui significatur per
;

Pater generat se. Si igitur diligere sit actus modum operationis, denominat Patrem a
nolionalis, vidotur quod ha^c sit falsa : « Pa- quo est, ut Pal,er dicatur Spiritu sancto dili-
ter diligit se Spiritu sancto. » gere. Et cum tota ratio dilectionis quae est ia
2. Prasterea, processio Spiritus sancti se- converso; ex neutra
Filio, sit in Patre, et e
eundum ordincm naturae praesupponit gene- parte potest impediri quin Pater Spiritu
rationem Filii quia Spiritus sanctus proce-
: sancto seipsum diligat, scilicet nec ex parte
dit a Patre et Filio. Sed quidquid convenit spirantis amorem, nec ex parte diligibilis :

Patri secundum scipsum, potest etiam sibi quia ipse Pater ex una parte sufficiens prin-
convenire, generatione Fiiii non intellecta. cipium est Spiritus sancti, et ex alia parte
Ergo cum diligere se dicatur de Patre res- sufficiens ratio diligibilitatis in ipso est, et
pectu suiipsius, videtur quod non diligat se etiam in Spiritu sancto. Unde sicut Pater
Spiritu sancto quia sic Spiritus sanctus in-
: Filium Spiritu sancto diligit ita et seipsum ;

telligeretur procedere a Patre per modum et Spiritum sanctum Spiritu sancto diligit.
amoris, etiam Filio non existente. Ad primum igitur dicendum, quod intelli-
3. Item, amor gratuitus semper in alterum gitur de actu notionali. Sed sciendum est,
tendit, ut dicit Gregorius, Homil. xvii iii quod cum actus omnis notionalis importet
Evang., col. 39, t. 2, quod « charitas minus
1 1 rationem principii quantum ad originem di-
quam duos haberi non potest. » Sed
inter vinae person», hoc contingit dupliciter :
charitas creata est exemplata a charitate quandoque enim designatur ' ratio principii

1 Dist. X, q. I, art. i. — « Al. : « aul quandoque designatur. »

388 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
respectu ejiis in quo terminatur actus no- sumptum, nihil aliud est quam spirare amo-
tionalis, Pator gonerat
ut cum dicitur : rem. Per spirare enim significatur ipsa
Filium; generare enini importat liabitudi- emissio, sed per amorem persona Spiritus
nem principii quoe est in generante respectu sancti ; ac si diceretur generare Filium.
generati et in talibus noii potest fieri reci-
: Unde sicut Filio noii competit generare
procatio, ut dicatur qiiod Pator generatse; filium, ita nec Spiritui sancto spirare amo-
quia nulla persona est principium suiipsius : rem. Nec ex hoc aliquid imperfectionis in
quandoque autem habitudo principii non Spiritu sancto vel in Filio relinquitur, ut ex
importatur respectu ejus in quod transit praedictis patet^; et ideo secundum hunc
actus, ut patet cum dicitur Pater dat essen-
: sensum non conceditur quod Spiritus sanc-
tiam Filio non enim significatur Patcr esse
: tus notionaliter diligat. Si autem ab intel-
principium dati quod est essentia, sed ejus lectu hujus verbi « diligit » separetur actus
cui datur; et similiter est in hoc verbo « di- originis per quem efflcitur notionale; et re-
ligere, »quod imporfat habitudiiiem priiici- maneret tantum id quod personale est, sciU-
pii,non diligentis ad dilcctum, sed diligcntis cet ipse amor : sancto conveni-
sic Spiritui
ad amorom, qui imporfatur in verbo « dili- ret : quia ipse procedit ut operatio subsis-
git ; » et ideo in talibus potest esse recipro- tens.Unde ipsa operatio cst operans; et
catio et hoc contingit, quia verbum « dili-
: secundum hoc Spiritus sanctus etiam seipso
gere non tantum importatemissioncm, sed
» diligeretseipsum vel Patrem: et tunc dili-
ipsum amorem emissum unde si accipiatur ; gere non importaret emissionem a Spiritu
scparatim id quod ad originem pertinet tan- sancto realem, sed solum secundum ratio-
tum, non erit conversio non enim potest ; nem unde secundum hoc diUgere non im-
;

dici, quod Pater spiret se. portaret^ aUquid notionale, sed tantum per-
Ad sccundum dicendum, quod si genera- sonam alio modo signiflcatam. Unde hoc
tio Filii non esset, Pater non diligeret se verbum « diligere » potest tripUciter sumi.
Spiritu sancto; quia nec Pater esset, cum Aut secundum quod dicit essentiam tantum,
persona Patris paternitatc constituatur. Si et tunc dicit exitum secundum rationem
tamen detur per impossibile quod persona operationis essentiaUs, quae est ipsa essen-
Patris rcmaneat, potcrit per so amorem spi- tia, ab cssentia divina ; et sic Pater non dUi-
rarc pcrsonalcm. Ncc tamen ab boc excludi- git Spiritu sancto, et simiUtcr FiUus et Spi-
tur Filius quia omnis Patris perfectio est
: ritus sanctus.Aut secundum quod nominat
etiam Filii, in qua secundum relationem tantum personam Spiritus sancti et sic ,

originis non opponuntur. ctiam non dicit exitiim, nisi secundum ra-
Ad tertium diccndum, quod amor gratui- tionem unde secundum hoc convenit tan-
;

tus non est amor privatus, qui in alterum tum Spiritui sancto diligere. Sed iste modus
tendat; nihilominus tainen et in ipsum inconsuetus est. Aut dicit exitum realem et ;

amantem reflectitur; non enim tantum tunc simul importat notionem activam, et
proximus ex charitate diligendus est, sed personam Spiritus sancti et tunc non con- ;

etiam seipsuni et quantum ad animam et venit nisi Patri et FiUo.

quantum ad corpus ex charitate deljet homo
diligere; et ita etiam Pater Spiritu sancto
ARTICULUS III.
ddigit.
Ad quartum diccndum, quod cum dicitur, Utrum Pater et Filius diligant nos Spiritu
Spiritus sanctus diligit se Spiritu sancto, si sancto.
intelligatur de dilectionc essentiali, expresse
verum est; quia sicut seipso Deus est, ita Ad
tertium sic proceditur. 1. Videtur
seipso essentialiter diligens est. Si autem in- quod Pater et FUius non dUigant nos Spiritu
telligatur de dilcctione notionali, tuncin iioc sancto.Omne enim dictumde Deoconnotans
verbo « diligcre » iniportatur quasi duplcx efTectum in creatura, est essentiale. Sed cum
aclus ; scilicet ipse actus amoris qui signifi- Deus dicitur creaturam diUgere, in dilec-
cat personam Spirilus saiicti, et emissio- tione connotatur efTectus in creatura, quera
nem *
amoris. Unde « diligere » notionaliter diUgendo confert. Ergo oportet quod essen-

^ Parm. : « emissio. » — ' Distinct. vii. — ' Parm. solum secundum rationem; unde secundum hoc
omittit : « emissionem a Spiritu sancto realem, sed diligere uon importaret. »
 ;

DISTINrT. XXXII. Q\1.T.ST. I, ,M\T. III. 3ft«

iiiililor Huniahir. S('<1 (licliiiiicsl, (|ii<hII')iIci' saiicN», i' lntc vcilniin n (Ijlifforo « fndiiHt
ot I<'iliiis iiullo tiiodo (lilif;iiiit Spii-ilii siiii(*lo, siiini ivss(Milialilci' cl iintioiialihT, ct iitnxjin)

si (iili,L;'(>nMvss(Milia!itcr siiiiialiir; (|nia Spiii- inoil*) vcra ost. iociitio. Si iwiiiii Hiiiiiiitiir uh-
tiis saiicliis nnllain larKMKMii lialict |iriiici|)ii sciilialilcr, liiiic iii vcrlio (lilcrlioiiis ili^^i^^na'
rcspccln aliciijns css(^ntialis, ii(M|ii(^ \m- ino- hiliir crilcii-nlia tutiiis Triiiilalis, i>l iu ahlu-

(iiiin (l(Mioiiiinuiilis, no(|ii(^ alio iiiihIo. hir^o livo ilcsi^^iianlc prrMHiain Spirilns Hatic.ti,
vi(l(Uiir (|iio(l Pator (^l l<'iliiis iioii (lili;.;iiiit iios ilnsi^Mialiilnr ralio (tlllciciitia*, iioii f\ |iarti)
S|)iritii saiicto. criicicnlis, scd cv partc ('Mcclorniii, (pioiiim
'•2. I'ra'lci'ca, ciiin dicilnr, ['alcr (lili^'-it ralio ol, ori^o osl proc(!ssi(» S|)ii'ilus saiicli,
Filinin Spiiiln saiicto, ut sii|)ra diclimi csl, sicut cl vciliiini; (piaiiivis propri(5 V(!rl)iiiu

socuiidinn o[)iuioiioin llii,L,M)nis do Saticlo sit ralio ci'(-atiiraruiu , sucnudiiin ipioii

Victoro, ulii siipni, alilativiis constriiilnr iii c.k(miiiI a Doo |»(!r luodiiiu iiitolloctus. Uudo
lialiitndiniudlcclnsipiasi rornialis. Scd in illa, diciliir, ipiod Palcr dicit oiiinia V(jrbo vcl
comparalioiio ipia, Uimis ad crcaliiram com- aito sna. S(;il S[)iritiis saiictiis ost ratio oa-
paialnr, unllo inodo si! Iialx^t S[)iritiis sanc- riiiu, prout ox(!iiiit a l)(!o por lilKJitatom
tusul oIVimMus, imino luagisid (juod in crca- voluiilatis; ot idoo (iicitiir [iroprio (lili;,'cro
tura oriicilur. Krij:o vidolur ((iiod iion possit crcaturaiu S[)iritii .saiicto, ct uou vcrlio. Si
salvari lia'c (Nidcm ralio V(M'ilalis. autom siimatnr nolionalili^r tunc, cst vcra ;

3. ItiMU, si(Mit diloctio so liahct ad S[)iri- cliaiu lociilio, sod hahet aliam ralioucm vc-
tuiu sauctuiu, ita ot gcucratio ad b^iliuin. ritatis; ([uia vcrhum (lil(!ctiouis uon iinpor-
Scd l^itcr uon gciicrat nos b^ilio; inuno [)0- tahit cx priiicipali inlontiouc hahitudincm
tius dioitur nos roja^oncraro S[)iritu sancto. cnicicntia! rospcctii crcalura! ; scd priucipa-
Ers^o vidcturquod ncc nosSpiritu sanctodi- lilcr diinotahitrationcm hiijus oriicicnti;jc gk.
ligat. parto circelornm, ct ox conscijuciiti dahit
Contra est^iuod dicitnr Joan., xviij^^iJ Ut : iutclligcrc liahitndincm cfficicntiae, ut supra
si)it imuni iu nohis, sictit et nos wunn sii- dictuni est, dist. xxx, et tunc est scnsus :

mus. Non cnini loiinitur ibi dc unitatc cs- Tatcr diligit crcaturam Spiritu saucto id ,

sentiali taulum; (piia illo modo Dco non cst, spirat ainorcm porsonalcin, ({ui cst ratio
unimur; sed do unifatc consonantia^, vel omnislibcralis collationis' factae a Dco crea-
amoris, quod est Spiritus sanctiis. Ergo tura^.
vidctur quod sicutPatcr et Filius diligunt se Ad primum igitur dicendum, quod sicnt
Spiritu sancto, ita ct nos. dictum est, utroquc modo potest sumi. Si
Pra!tcrca, sicut vcrbum
proprium Fi- est enim sumatur csscntialitcr, niliil seqnitur
lii, ita ct amor proprium Spiritus sancti. Scd inconvenicns quia Spiritus sanctus non de-
;

Pater dicit omucm creaturam verbo suo; signabit principium diligentinm, sed dilec-
unde x\ugustinus, lih. I Super Gen. ad litt., tornm. Undc tunc dcsignabitnr habitudo
cap. n, col. 248, ct lib, II, cap. vui, col. 2G9, ablativi substantive in ipsoablativo, utdicit
t. 3 : Dixit, et facta sunt, id est, « verbum Pra?positivus. Si autem sumatur notionali-
genuit in quo erat ut fierent. » Ergo diligit ter, uominativus poterit connotare eHectum
creaturam amore suo, qui est Spiritus sanc- in creatura per modum habitudinis ad ter-
tus. minum, sicut supra dictum est^
SoLiiTio. —
Respondeo dicendum sim- Ad secundum dicendum, quod sicut in
pliciter quod Pater et Filius nos diligunt egressu artificiatorum ab arte est conside-
Spiritu sancto, sicut supra, dist. x, expresse rare duplicem processum scihcet ipsius ar- ;

habctur. tis ab artifice, quam de corde suo adinvenit;

Sciendum tamen est ad ejus intellectum, et secundo processum artificiatorum ab ipsa

quod processio divinarum personarum est arte inventa ita etiam in processu volunta-
;

quaidam origo proccssionis creaturarum tis est duo considerare scilicet exitum amo- ;

cum omne quod est primum in aliquo genere ris ab amante, et secnndo exitum ipsius rei
sitcausa eorum quse sunt post; sed tamen datse per amorem ab amore^. Unde quan-
efficientia creaturarum csscntiaB communi tum ad primum exitum se habet Spiritus
attribuitur. Unde dicendum est, quod cum sanctus in comparationc Dei ad creaturam
dicitur : (( Pater et Filius diiigunt nos Spiritu ut effectus, sive quod est de priucipio, sicut

* Al. : « collectionis. » — « Dist. xxx, art. 2. — ' Forte « ab amante. »

 ;
;

390 COMMENTITM IN LIB. I SENTENTIARUM.

et verbiim ; sed quantuni atl secundum exi- SoLUTio. — Rcspondeo
dicendum, quod,
tum utrumquo se habet ut priucipium, sei- quamvis Pator dicat se verbo suo, nuUo
licet et verbum et amor; sed creatura ut modo concedendum est quod sapientia genita
ellectus. sapiens sit ; et hoc propter diversum modum
Ad tertium dicendum, quod hoc verbum significandi in utroque. Verbum enim signi-
(igenerat » importat tantum originem per- ficatpor modum operationis, qua? denominat
sonai, et non importat pcrsonam per moduni illud a quo progroditur, scilicet operantem
actus, sicut « diligere et dicere » important unde Pater dcnominatur dicens verbo ge-
utrumquo ; et idoo Pater non denominatur nito, sicut et diUgens amore procedento.
generans Filio, sed generatione denomi-
; Sed sapientia significatur por modum for-
iiatur autem amore qui est Spiritus
diligens mae manentis in eo cujus est unde non po- ;

sanctus. Generatio autem qua nos regene- test denominari aUquis sapiens nisi per id
rat, non
per naturam, sed per volunta-
est quod in ipso est, et non per id quod ab ipso
tcm et ideo ex parte nostra accipicndo,
; est. Quidquid autem significatur esse in

Spiritus sanctus est ratio talis generationis aliquo por modum formae vol substantiaUs
magis quam FiUus, qui procedit per modum vol accidentaUs, significatur ut principium
naturse. alicujus in ipso, quia forma substantiaUs est
principium substantialis esse ; et accidenta-
lis dat aUquod esse, sciUcet accidentale et
QU^STIO 11.
utraquo'' principium ost operationis in eo
;

in quo est. Cum autem FiUus nuUam ratio-

Deinde quseritur de his quae pertinent nem principii habeat respectu Patris, non
ad Fihum et circa hoc quaeruntur duo
; : potost dici, quod Pater Filio, vel sapiontia
4° utrum Pater sit sapiens sapientia genita; gonita, sapiens sit.

2° utrum ipse Filius sapientia genita vel Ad primum igitur dicendum, quod sapien-
ingenita sapiens sit. tia Patris dicitur dupUciter scilicet sapien-
:

tia quae in ipso est, quae est essentialis sa-

ARTICULUS PRIMUS. piontia hac formaliter sapiens est, sicut

; et
quilibet sapions denominatur sapiens sapien-
Vtrum Pater sit sapiens sapientia genita\ tia quae in oo ost. Dicitur etiam sapientia
Patris quae est a Patre procodens et hac non ;

Ad primum sic proceditur. 1. Videtur donominatur sapions, sicut nec homo sa-
quod Pater sit sapiens sapientia genita. Om- pions denominatur a sapiontia quam in alte-
nis enim sapiens sua sapientia sapiens dici- rum docendo producit.
tur. Sed Filius est sapientia Patris, qui est Ad secundum dicendum,. quod Augusti-
sapicntia ingenita. Ergo, etc. nus in iUa rationo contra haereticum accipit
2. omnis sapiens est sapiens
Praeterea, sapiontiam essentialom, sine qua Pater sa-
illa qua sapiens non esset. Sed
sapientia sine piens non esset, socundum quod ab Apos-
^
sine Filio Pater sapiens non esset, ut supra tolo est appropriata FiUo, I 24
Corinth., i, :

dixit Augustinus. Ergo videtur quod Pater Chrislxim Dei virtutem, et Dei sapientiam
sit sapiens Filio, vel sapientia genita. et sapiontia in ratione appropriata non esset,
3. Item, illa sapicntia quis sapiens dicitur si FiUus non ossot unde oportet FUium Pa-:

in qua videt ea quae ipse cognoscit. Sed tri coaeternum esso, sicut et sapientiam Fi-

supra ' dixit Augustinus « Ibi, » scilicet in : lio appropriatam.

verbo, videt omnia Deus. » Ergo, etc.

<( Ad tertium dicondum, quod videre in
4. Praeterea, Deus sapiens non diceretur aUquo dicitur dupUcitor. Aut cujus cogni-
nisiseipsum videret. Scd scipsum vidct in tionem in oo accipit, sicut intollectus scion-
FiUo, sicut res videtur in sua imagine. Ergo tiam in sonsibiUbus accipit, vel inteUectus
videtur quod sit sapiens Filio, 'vel sapientia possibiUs in lumino inteUectus agentis, vel
genita. discipulus^ in verbo magistri dicto vel
Contra est quod in Littera ab Augustino scripto. Aut rem cognitam in alio ropraesen-
dicitur. tatam intueri " sicut aedificator videt artem
;

' I p. Summse Iheol., q. xxviii, art. 2. — ' Dist. ix. « disciplinis. » — ^ Al. additur perperam : « in
— ' Dist. XXXI. — * Al. : « et utrumque. »— ^ Al. reprsesentando intueri. »

I
 »

I)ISTIN<:T. XXXII, (.HliEST. Il, AUT. I KT II. :it»i

Huani iii (loino (|tiani UirW, vol siciit ali(|uiH

vidol illnd i\uoA avW, iii lihni itlii .sci-i|iliini

(^sl. rriino (>rKt> nKHJ.i Pal.«r iiiliil vi.l.'l iii

QU/KSTII^VKir.A 11.

iMlid, (|nia n.m ac.-ipit (-(i/^-nilioiKMii a l<'ili.i;

S(hI so(-iiii(l.i inodo, S(-ili.-(^( (|iiia ralioiios IIKcriiis (|ua'ritiir, u(riiin sif sa|ii.)iiH hji-
ili.su' oniniiiin (-roaturarnin in vcrli.i sii.i pioiilia iiiK<'iii(a, ot vid(!tiir (iikmI ik.h. Oni.i
posnit, iiisnin KtMiorando. .saiiicnlia (|iia ali(|nis donuniiiialnr SMpii.iiH,
Ad (inarlnni dicondnin, (inod (inidani di- si^rnili.-adir os.so in sapicido ikt niodnm for-
cuu(, (piod (iiiainvis i'alcr vi(l(.'at in vorlio inanidia-ronlis. Non aiiloin si.- Pafcp cst ia
croulnrain, noii (aiuou ilii vldot soipsuin; im- o conlra. Kv^o si(-ut l'a((;r
Ki|i„^ .si.ut
iinoiuso vidol so'. Nou taiiKMi vidoo can- uou dicidir sapious .sapioutia Kouita, itu uoc
saiiKjuarosicut por luodiiiu pravrK-tuiu crea- l<'iiins sapioiitia iup,'oui(a.
diraiu invorho vidol, (pia' ilii n^liK-ol, nou Couda, (iiiniis .sapions, illa .sapioulia sa-
multo iiiayis soipsiiin vidoa(, (pii porlocds- |,i,„is di.-idir a (pia liahol i|ii.id sil .sa[iions.
siuio iu voriio ropnivsoulaUir; ot sic oliam Sod Kiliiisa I'a(ro,(iiii ost .sapiiMiliain^onita,
non ost iucouvouious (juod por luoduui is- haliul (luod sit sapioiis. Ergo Filius ost sa-
tum iii croatnra so vidoat, q\w. ipsius divi- pions sapioutia iiif^niuita.
Uiv boui(a(is nipivcsoiitativa ost por iiuai,n- Solutio I. — Uospondoo dicondum, quod
noiu vol vostiiAium ;
uou tainon so.iuitur ista> prn'posiliouos .. a » ot .. por, » iu lioc
quod 1'ator sapioiis sit sapioiitia geuita. diinirunt ; (luia .. a » desigiiat tandim lialn-
tudiiiom priiicipii por modum officioutis sed ;

ARTICULUS II. « per » dosiguat habitudiuem principii se-

cuiidum qiiodlibet genuscausee; uudeomno
Utrum Filitis s/t S(7picns sapientia genita. iHud quod est ab alicpio, ost per illud, scd
" non converdtur. Iii divinis autem iionpotest
Ad secundum sic proceditur. 1. Vidotur esse nisi habidido sccundum duplex f^enus
quod Filius non sit sapiens sapientia genita. causae; quarum una tantum est habitudo
Filius eniiii iioii alio est sapieiis quam Tater, j.calis, scilicet per modum causae efficientis
sicut nec alio est Deus. Sed ratei- est sapiens velorigiiiantis, sicut Pater diciturprincipium
Ergo et Filius sapieiitia
sapiontia essoiitiali. Y\\\\ alia voro habitudo principii potest
.

essentiali sapiens est. Sod sapiontia ' es- designari in divinis secundum rationem
sentialis non est genita, sicut uec essentia. tantum habitudo for-
et iion realiter, scilicot
Ergo, etc. mge^ ut cum dicimus quod Patcr cst Deus
2. Praiterea, sapientia qua denominatur pgr doitatem suam. Cum ergo dicitur quod
aliquis aliquam rationem
sapiens, liabet Filius ost sapiens sapientia genita ^ ablati-
principii respectu ipsius sapientis. Sed Fi- yus iste non potest construi iiisi vel in ali-
hus nuUo modo suiipsius principium est. qua habitudine quasi efficientis, et sic falsa
Ergo videtur quod uon sit sapiens sapientia est; est enim sensus, quod Filius sit sapiens
Scnita, a sapieutia genita, et sit sapieus a seipso,
3. Item, supra dixit Magister, sa-
sicut quod falsum est quia sicut esse, ita et sa-
;

pieutia genita est ipsa hypostasis Filii hy- ; pere habet a Patre, qui sapientia ingenita
postasis aulem uoii signiflcatur per modum gst. Unde dicitur per raodum istum sapiens
forraai.Cumigiturdeiiominatiofiataforma, a sapientia ingenita, vel per« sapientiam
yidetur quod noiipossit dici sapiens sapien- ingenitam, si ly « per » designat habitudi-
tia genita. uem principii efficientis a sa- ; et similiter
Contra, orane quod per se non est sapiens, pientia ingenita; non autem a se vel per se
non est sapiens nisi per accidens. Sed Filius ^^1 seipso hoc raodo sapiens est. Aut cons-
non est sapiens per accidens. Ergo est sa- truitur in habitudine quasi principii forraa-
pieus per se. Sed ipse est sapientia genita. hg^ Hoc autem contingit dupliciter quia :

Ergo est sapiens sapientia genita.

quQjj sequitur forraara alicujus rei, potest
(iiciesse per forraara illam, sicut homo dici-
tur intelligere per aniraam, vel per habentem

* Parm. « secundum modo (juia rationes

: ; ipsas. ' Al. : « essentialiter. » — Parm. omittit : « ge-
— •Parm. omittit :« ipsum; imo in se videt se. »— nita. » — * ^l. deeist « per. »
392 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
formam ; sicut dicimus quod Iiomo per se est
rationalis, quia per id quod est de essentia EXPOSITIO TEXTUS.
sua, scilicet per ' animam rationalem ; « per
se » enim, secundum Philosophum, V Me- « Quidam
dicunt, multiplicem hic fieri
taphys., text. 23, significat quod est per intelligentiam. » Jam patet ratio istarum
essentiam rei. Si igitur consideretur illud opinionum quia primi accipiebant hanc
;

quo Filius formaliter sapiens est, hoc est sa- prajpositionem per » secundum quod com-
(c

pientia essentialis, quee neque genita neque muniter designat habitudinem cujuscumque
ingenita est; et sic per eam et ea sapiens principii;alii vero accipiebant secundum

dicitur sed nulio modo ab ea, quia essentia

:
quod quasi condividitur contra hanc prse-
non generat. Si autem consideretur habens positionem (( a » vel (( ab, » quse designat
illam formam quae est ipsa hypostasis Filii, habitudinem principii efficientis : unde se-
qua? etiam sapientia genita dicitur sic per ;
cundum Iioc hsec pra?positio « per » designat
sapientiam genitam vel per se sapiens dici- habitudinem in divinis quasi formae ; et sic
tur, sive sapientia genita vel seipso. simpliciter concedebant, quod Filius per se
Ad primum quod sapien-
igitur dicendum, sapiens est.
tia, secundum qnod supponit essentiam, non Natura, inquit, cui contradicis, haec ve-
«

potest dici ingenita vel genita, sed secun- ritas est. » In verbis istis Hilarius ostendere
dum quod supponit hypostasim; semper intendit, quod Filius non agit a se, sed agit
tamen essentiam significat, sicut etiam hoc per ex duabus auctoritatibus, quarum
se,

nomen « Deus. » Et quare hoc nomen « sa- una habetur Joan., xiv, 10 Pater in me :

pientia » potius talem suppositionem habere manens, ipse facit opera ; ex quo concludit
possit quam hoc nomen « essentia, » supra quod non a se agit, sed a Patre in ipso ma-
dictum est^ Et tunc, quamvis eadem es-
sit nente. Alia est Joan., vni, 29 Quse placita :

sentia quae est Pater et Filius, non tamen sunt ei, facio semper; ex qua concludit quod
eadem hypostasis ; et ita non sequitur quod ipsemet agit per seipsum; unde subdit :

sapientia genita Pater sapiens sit, sed tan- ((Inflrmus sit non a se agendo » id est cum ;

tum Filius. hoc' quod ipse a seipso non agit sequeretur

Ad secundum dicendum, quod in illis quae quod esset infirmus, ((a Deo ipse acci-
nisi
dicuntur per de essentia rei
se, est aliquid peret ; » id est, nisi hoc a Deo Patre haberet
accipere quod est principium illius quod per ut ipse ageret sicut hypostasis per se sub-
se pradicatur, sicut rationale de homine; nec sistens et per se operans.
oportet quod ipsum suppositum de quo per Post haec a quibusdam solet quaeri,
((

se aliquid dicitur, sit principium illius, nisi utrum una tantum sit sapientia Patris. »

sicut habens vel sicut operans, ut quando Eadem ratione sapientia genita et sapientia
aliqua operatio dicitur esse per se alicujus; ingenita, qua Deus genitus et Deus ingeni-
itaetiam non oportet quod ipsa hypostasis tus sunt unus Deus
quia propter commu- ;

Filii sitprincipium suiipsius sed ut id quod ; nitatem formae signiflcatae, id est deitatis et
est essentia ejus, vel de essentia, sit princi- sapientiae, dicitur unus Deus et una sapien-
pium formale hujus quod est sapientem tia; sed propter distinctionem hypostasum
esse et hoc competit Filio, quia per essen-
; subsistentium in deitate et sapientia dicitur
tiam suam, quam communem cum Patre sapientia genita et ingenita.
habet, sapiens est; et ideo per se sapiens « Et sicut in Trinitate dilectio est quae est
dicitur. Pater, Filius etSpiritus sanctus, etc. » Hujus
Et per hoc patet solutio ad tertium. ratio est, quia personale non ponit in nume-
Et quartum concedimus. rum cum quia persona non rea-
essentiali,
SoLUTio II. —
Ad id quod ulterius quseri- liter ab essentia distinguitur, sicut infra pa-
tur, dicendum, quod FiUus est sapiens sa- tebit.
pientia ingenita, si ablativus construatur in
habitudine principii quasi efficientis; non
autem si construatur in habitudine principii
quasi formalis ; immo sic sapientia essentiali
sapiens est, ^el seipso.

' Al. omittitur : « scilicet. »— ' Dist. v, q- 1, art. 2. — ' Forte « ex hoc »
 niSTINCT. XXXIII. .10.1

ostciiilil llilariuK , diriMii, iialivitalcm Filii ciiM

naturaru; undc iii VII lib. /><• Trinit., Ii| 21, col. 217,
mSTINOTK) \X.\III. i. 2, ail : u lllriiisipic natuia iioii diircrl : uiiuiii

siiiit 1'alor (^t FiliiH. Ilaiiot crKo lux muTuiiicnli

ii.ilivilas, iit ('oniplcitaliir iii sc cl uiiincn, (•l iiatii-
lUnnn pivprii^ldtfs pifsniKintin sint iiisa iiiiskiih,

iwl Ikiis, iil rst iliriiui vssrntiii. laiii il piitcsl.ilcni : ipii.i nalivitas nuu potcHt lunx
cssc a iialura iiiiiii- ii.isi.iliir Fiiiiis. » lilciii, lu VI,

l*o.sl su|ii'a(li('lii, iiilcriiis (onsiilcrari al([Ui> siibli- s^ 'id, (di. I!MI : (I N.itivitas propriolas csl, vcrita»
litor iuiiuiri (>|»(irl('l, ulruiu prdpricliilcs pcrsoiia- osl. •> Idciii, iii VII, t} 22, col. 218, dicil, fjuod lui-

nim , (|uil>us ipsic pcrsoiia' (lclcriiiiiiaulur, siiit, liiia' naiivilas sit inlclli^oiida csh)* nutura I)oi.

ipsre" pcrsou.c, cl siiil Hcus, id csl diviiia cssciilia; Siipia " ouiiii dixil, (piinl propriiim P.itris cst rpiod

an ila sinl iu [tcrsouis, ul non siiil pcrsona', ac pcr soiiipor Patcr ost, cl propiiuni I' liii cst ipiud sciii-

hoc ncc divina csscntia. (>ii<)<l cuiiu in pcrsonis pcr Filiiis osi, siKiiilicuiis quod |)nipri(!tus Palris

siut propriclalcs, ncnio iullciari audci, cuiu apcrtc csl Pator, ot propiidas Filii osi Filiiis. llis uliisipie

clanu>t au(;t(U'ilas '

(piod <( iu pcrsouis cst propric- ])luril)us aiicioril.itiiius aporio .siKiiitican vidciiir

tas, et in cssculia uiiil.is. » .Supcrius- (puxpic (piod pidpriolas Fiiii Filius sit', sio ol Dcus; iia ct

multis Siinctonun tostinuiniis astruxiiuus pcrsonas projiriotas Patris, et proprietas Spiriius sancii.
por propriclalcs distiuf-ui alxpic dclcruiinari, ip-
sastpio propriclaUs, Ircs scilicct, propriis oxprcs- Quidam nnjant, prnprictas esse personas, ct dicinum
simus vocal)ulis. C.nm orfj;o propriotatos ipsar ab natiiram, ct quare.
a-torno tuoriut, quihus ipsa; personre dotorininan-
tur ot ditrornnt; (pioiuodo ossont, si in ois non i?s- Hoc autom aliipii negant, dicenlcs quidcm pro-
sent ot (pioiuodo in cis osscnt, oi ipsa* porsonn» non prictatcs iu porsouis ossc, sed non osse personas
cssent, (]uin ibi ossot umltii>lioitas? Quocirca sicut ipsas (juia ita dicunt esse in personis vel in essen-
;

propriotatcs osso iii porsonis, ita ot oas porsonas tia diviii.i, ut non sint intorius, siciit oa suni ([Uce

esso contitomur, sicut supra^ aucloritato llioro- socunduin substautiam dicuulur dc Dco, ui boni-
nymi^ ut non pip;cat rovocarc ad montom, pro- tas, justiiia scd oxtrinsecus aftixai sint; atque ita
;

testati sumus, in E.rpositione fidci ad Dainasum ita essc, rationibus probare contendunt. Si eniin, in-
dioontis : « .Sabollii iKorosim docliuautos, tros per- quiuni, proprieiaics sunt person», non eis per-
sonas oxprossas sub propriotato distiuguiiuus. Non soiuo dcl(n'iniuaniur. Conlra quod dicimus, quia
enim nomina tuntummodo , scd etiam nomiuum etiam seipsis personae dilferunt, sicut supra Hiero-
proprictatos, id ost porsoiias, vol, ut Givoci expri- nymus loquons dc Patro, et Filio, et Spiritu sancto
munt, hypostascs, hoc est subsistentias, conlitc- dicit : « Substantia nnum sunt, sed personis ac
mur. » Ecce aperte dicit personas proprietatibus nomin^bus distinguuniur. » Sed iterum addunt :

distingui, et ipsas proprietates esse personas : cujus Si proprietates ipsa; divina essentia sunt , cum
hic verba persti-ingimus, quia supra latius posui- essentia non dilferant tres personae, nec proprie-
mus. taiibus dilferunt. Quomodo enim dilfert Pater a
Filio, eo quod divina essentia est, cum in essentia
Quod proprietatcs sint divina essentia. unum sint?

Cumque de simplicitate deitatis supra ^ dissere- Responsio ad prcemissa auctoritate nitens.

remus auctoritatibus sanctonmi, scilicct Augus-
tini , Hilarii , Isidori , nec non et Boetii , evidenter Horum doctrinis novis, et humanis commentis
monstravimus Deum
hoc esse onmino quod in se verbo Hilarii, lib. II De Trin., § 5, col. o4, t. 2,
habet, excepto (juod Pater habet Filium, nec est respondeo (( Immensum est quod exigitur, et in-
:

Filius ; et Filius habet Patrem nec est Pater et , : comprehensibile extra signiQcantiam est sermo- :

sic esse in natura trium ut qui habet, hoc sit , nis, extra sensusintentionem: non enuntiatur, non
quod habet; et tolum quod ibi est, unum esse, ac attingitur, non tenetur; verborum signiticantiam
unam vitam esse quod modo non iteramus, ne:
rei ipsius natura consumit. Sensus contemplatio-
fastidium lectori ingeramus. Si ergo proprietates nem imperspicabile lumen obcsecat, intelligentiae
ibi sunt, singula earum est id in quo est, et unum capacitatem quod tine nulio continetur, excedit.
eademque vita singulee sunt. Fateamur ergo, et Mihi ergo in sensu labes est, in intelligentia stupor
proprietates esse in tribus personis, et ipsas esse est; in sermone vero jam non iniirmiiatem, sed
personas atque divinam essentiam. silentium confitebor : periculosum nimis est de
i'ebus iantis ac tam reconditis ahquid ultra prse-
Auctoritate astruit quod proprietas sit natura. scriptum cseleste proferre, ut ultra preefimtionem
Dei sermo de Deo sit. Forma fidei certa est. Non
Quod enim proprietas etiam divina natura sit, ergo ahquid addendum cst, sed modus constituen-

^ Ecclesia, in prsefatione missse de SS. Trini- * Non Hieronymi, sed Pelagii haereiici, ui ssepe
tate. r- » Dist. xxvi et xxvu. — ^ Dist. xx\. — dictum est. — ^ Dist. vui. — ^ Dist. xxvii.
 . ,

394 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

dus audaciae. Quidquid ultra queeritur nou iiitelli- et Spiritus sanctus. Stat in hoc fine intelligentia
gitur. » verborum. Est Filius a Patre, qui est unigenitus ab
ingenito, progenies a parente unus ab uno^, non :

Quomodo improbi hceretici insistant, alia addentes. natura deitatis alia et alia, quia anibo unum. Hoc
credendo incipe, percurre, persiste; et si non per-
Ceeteruiu hajreticorum improbitas instinctu dia- venturum sciam, tamen gratulabor profecturum.
bolieae frauduleutite excitata nondum quiescit, sed Qui cuiiu i)ie inUnita prosequilur, etsi non contin-
in tanta rerum quajstione addit : Si paternitas et gat aliquando, tamcn proUciet prodcundo. Sed ne
filiatioin Deo, sive in divina essentia, sunt; eadeni te inferas in illud secretum et arcanum inopina-
ergo res sibi Pater est et Filius. Nam in quo pa- bilis nativitatis nec te immergas, summam intel-
;

ternitas est, Pater est ; et in quo liliatio est, Filius ligentia; comprehendere pra-sumens sed inteUige :

est. Si ergo mia eademque res ha])et in se pater- incomprehensibilia esse. » His aUisque muUis evi-
nitatem et filiationem; et ipsa generat et genera- denter ostenditur nobis nuUatenus licere majesta-
tur; qiiod dicentes, in sabellianam hffiresim per- teni persci-utari, jus ponere potestati, modura cir-
trahuntui', extendentes Patrem in Filium cum , cumscribere inUnito.
ipsum sibi Filium, ipsum proponant et Patrem. Si
vero negaverint in una Dei essentia paternitatem Quibus auctoritatibus opinionem suam, sdlicet quod
esse et filiationem, quomodo ergo dicunt esse proprietas Patris vel Filii, non sit Deus, muniant,
Deum? His atque aliis argumentorum aculeis utun-
tur in suse opinionis assertione, ut veritatis formam Verumtamen nondum desistunt impatientiai spi-
dissecent. ritu agitati ; sed opinionem suam etiam sanctorum
auctoritatibus munire conantur : quibus ostendere
Responsio contra hanc eorum positionem, ubi tradi- volunt proprietatem qua Pater est Pater, et pro-
tur quod proprietates non penitus ita esse in Dei prietatem qua Filius est Filius, non esse Deum :

essentia sicut in hypostasibus dicuntur. ad hoc inducentes verba Augustmi Super illum
locum psal. lxvui, et non est substantia, § 5,
Quorum audacise resistentes, atque ignorantise col. 844 t. 4 ,ita dicentis « Deus enim quae-
, :

providentes, audebimus aliquid super hoc loqui. dam substantia est. Unde etiam in iide catholica
Paternitas et liliatio non ita esse omnino in divina sic eediticamur, ut dicamus Patrem, et Filium, et

substantia dicuntur sicut in ipsis hypostasibus Spiritum sanctum unius esse substantise. Quid est
in quibus ita sunt quod eas determinant, ut ait unius substantiffi? Quidquid est Pater, quod Deus
Joannes Damascenus, [II Fid. orth., c. vi, col. 1002, est, hoc est Filius, hoc est Spiritus sanctus. Cura

t. I. Characteristica idiomata sunt, id est deter- autem Pater est, non illud est quod vel quo est.
minativai proprietates hypostaseos, et non naturse; Pater enim non ad se, sed ad Filiura dicitur; ad
etenim hypostasim determinant et non naturam. se autem Deus dicitur eo igitur quod ^, vel quo :

Ideoque licet paternitas et fiUatio sint in divina Deus est, substantia est. Et quia ejusdem substan-
essentia; cum eam non determinent, non ideo tiee est FiUus, proculdubio et Filius est Deus. At
potest dici quod divina essentia et generet et ge-
,
vero quod Pater est, quia non substantise est, sed
neretur; vel quod eadem res sit sibi Pater et Fi- refertur ad Filiura, non sic diciraus FiUum Patrera
lius. Ita enim proprietas determinat personam, ut essc, sicut dicimus Filium Deura esse. » Ex his
hac proprietate hypostasis sit generans et illa alia verbis signiticari dicunt, quod proprietas Patris
hypostasis sit genita ; et ita non idem generat et vel proprietas Filii non sit Deus, vel essentia di-
generatur, sed alter alterum. vina. Cum enira dicit : « Eo quo Deus est, sub-
stantia est : sed quo Pater est, substantia non est ; »

Quoeritur quomodo propridates possunt esse in aperte inquiunt ostendi, id esse substantiara quo
natura ut tamen eam non determinent ' Deus est ; id vero quo Pater est, non esse sub-
stantiam. Item cum ait : « Pater non illud est quo
Sed forte quajres : Cum hse proprietates non est, » ostendit eum non esse Patrem eo quo sub-
possint esse in personis quin eas determinent; stantia est. Non enira sirapliciter dixit Pater non :

quomodo in divina essentia essc possunt ita ut non cst illud quod est sed ait « Cura Pater est, non
, :

eam determinent? Respondeo tibi et hic cum illud est quo est; » significans quo Pater est, uon
Hilario, lib. II l)e Trin.,
§ 9, col. 58, t. I : « Ego csse illud quo est, id est essentiam. Hsec illi ita
nescio,non me tamen.
i'equiro; sed consolabor exponentes, sua commenta simplicibus et incautis
Archangeli nesciunt, angeli non audierunt, sa.'cula vcra videri faciunt. Nos autera aliter fore ista in-
non tenent, propheta non sensit, apostolus non teUigenda diciraus. Dicens enim : « Eo quod Deus
interrogavit, Filius ipse nonedidit. Cesset ergo est, substantia est; sed quo Pater est, substantia
dolor querelarum. Non putet homo sua intclli- non est ; » hoc intelligi voluit, quia essentia Deus
gentia generationis sacramentum posse conscqui. est, et deitate substantia est. Eo enim substantia
Absolutc tamen intelligendus est Pater, et Filius, est quo Deus est, et e converso; cujus ea est deitas

Al. : « nec eam determineut. » — * Al. : « vivus a vivo. » - * Nicolai et hic deinoeps « : Eo igitur quo.»
 DISriNflT. XXXIII, (MM-.ST. I, m
(|ilM^ osl mili.-tlaiiliii, i'l .siiii.sliiiilm qiin' ilnla.s; -k^iI iiiiiu i|iiiiil iii sn li.tlirl. „ I lriiiiii|iii> (•slciidit
(|iiiiil l*aii«r chI, iiiill i'sl siilislaiilia iil nsl, iioii i|iiii iliqiliciUir
;
: rfilidiio ul aucUuilalu. Kl iilni-
l'ali'l' ost, 110 siilisluiiliii ysl : qiiia |ii'ii|irii>liiU; ko- lalio siiiiiiliir ox
(liu) (livimi Mimplicitalo,
lii'1'iiliiiiiis Palci' i>sl, <|iia siilHtaiilia iinii i>s|. l|isaiii
qiia^ 11(111 i'oiii|i.ililiir iicc ijikuI' in \U<nt hII
taiiii'ii |ii'ii|ii'i('lal(>iii siiliHlaiiliaiii i>ssi> iniii iii^^iivit.
.'irniil al) ip.sii; ot sic pr(i|irictas (|iia' c.sl iii
Ita 1'liaiii illiid iiitolli^ciKliiiii cst i|U(i(i ait : « Caiiii

iKHi illiKl i>sl (|ii(i(>st; id (>st, ikhi iiio

pctsiiiia, iKiii list aliiiil ab oii ; ii(;c (|ii(n1
I'ati>i' i>sl, >i

r«t(>r osl, (|ii(i(i vi'l (|ii(t i|)so (>st, id (!sl css(>iilia,

lialioiis sil aliiiil ab liabito ; ot sic probat,
dod nolioiio. «piod ossoiitia, vol lloiis, iioii e.st aliiid a pro-
[irii^lalo i|iiaiii li.ibct.

Alit itiniii vi^rliis Aiiijiintiiii iilinitiir, iil iisaiviiiit <iiii>il (1 lloc aiileiii aliqiii iieg,'uit. » Wir e.xcjiidit
divuiit, avilicct iiroiirivtutvti i>crsuiutruin nun cssc error(>iii, ot circ.-i lioc diio facit : priiiio
Dci sulistuntiam. poiiit ralsam positioii(>iii ; s(m'iiii(1o poiiit ra-
tioiies positioiiis, el solvit eas, ibi : « Si eiiiin,
!ti>iu illis V(>rliis Aiigiislini V(>li('iU('iiU>r iusisluiit

8np(>rius ' posiUs, soiiircl i[Uod V(>i'l)uui, s(^>un-

iiKpiiunt, [iropriclates suiit per.soiia;, non
duiii (luod sapJLMUia ost et ossontia, lioc osl ([uod
ois [ler.soiia! detoriiiiii.iiitur. » Et circa hoc
Pator; sooiindiiiii (|iio(l VorlMiiii, iioii luu" (>st (luod diu) facit : priiiio iiiiliicit [irobationes quaj
Pator. Si, iiKiuiuul, Vorlnun non osl iioc ([uod l'a- siint accepla! [)er rationeni; secundo indu-
tor, soonndiini hoc quod ost Voiinim ; id orgo qno cit probationes acceptas ex auctoritatibus,
Verbuui ost, non ost illud quod Pator ost. Propric- ibi Verumtainen nondum desistunt...,
: a
tns cvpo qna Vorlnim ost, non osl id ([iiod Pator sed opinionem suain etiam sanctorum aucto-
est. Non ost igilur diviiia ossoulia. Ad ([uod dioi-
rilatibus muniro conantur. » (lirca priinum
mus, quia, licet seoundum ([uod Vorbuni nou sit
tria facit : [iriino inducit rationem, ([ua pro-
hoo quod Patcr ost, oa (amon jiropriotas ([iia Vor-
prietates existentes in personis probatur non
bum ost ost id qnod Pator, id osl diviiui ossenUa,
scd nou osl hypostasis Patris.
esse personas secundo inducit aliara ratio-;

nein, qua probatur quod propriotas non est

essentia, ibi « Sed iterum addunt » tertio
: ;

DIVISIO TEXTUS. ponit rationem, qua probatur proprietatera

non esse in essentia, ibi « Caeterum hae- :

Postquam determinavit Magister de es- reticorum improbitas... nondum quiescit; »

sentia et personis et proprietatibus, hic de- et haec dividitur in tres in prima ponit :

terniinat comparationes^ eorum ad invicem, probcitionem illorum secundo ponit respon- ;

et dividitur in partes duas : in prima osten- sionem^ ibi : « Quorum audaciae resisten-
dit qualiter proprietates comparentur ad tes,atque ignorantiae providentes, audebi-
essentiam et personam in secunda qualiter ; mus aliquid super hoc loqui tertio inducit ;

persona^ ad cssentiam comparentur, xxxiv quaestionem contra responsionem, et excludit

dist., ibi « Pra^dictis autem adjiciendum
: eam, ibi : « Sed forte quaeres, cum hae pro-
est. » Prima in duas in prima ostendit ve- : prietates non possint esse in personis quin
ritatem secunda excludit errorem, ibi
; in : eas determinent, quomodo in divina essen-
« Hoc autem aliqui negant. » Prima in duas : tia esse possint ita ut uon eam determinent. »
in prima movet quaestionem in secunda :

determinat eam, ibi « Quod enim in perso- :

nis sint proprietates, uemo inficiari audet, » QU^STIO PRDIA.

Et circa hoc primo ostendit pro-
tria facit :

prietates esse in personis, quod tamen in Hic quaeruntur quinque : 1" utrum pro-
quaestione positum non fuit secundo osten- ; prietates sint divina essentia ; 2° utrum sint
dit proprietates esse personas, ibi « Supe- : ipsae personae ; utrum
3" sint in personis et
rius quoque multis sanctorum testimoniis in essentia ;
4° utrum de proprietatibus pos-
astruximus, personas per proprietates dis- sint praedicari adjectiva essentialia et perso-
tingui; » tertio ostendit proprietates esse nalia ; 5° utrum de notionibus sine peccato
divinam essentiam, ibi « Cumque de sim- : contrarise opiniones esse possint.
plicitate deitatis supra dissereremus..., evi-
denter monstravimus Deum hoc esse om-

< Dist.xxvu, ex lib. VII De Trin., c. iii, col. 937, Parm. : « operationes. » — ^ Parm. : « nec ut quod
t. 8; non ex lib. III, c. iii, ut Parm. — ' Non, ut iu est in Deo. » — * Parm. : « raliouem. »
 396 COMMENTIIM IN LIB. I SENTENTIARUM.
ex tempore. Sed sunt tantum assisten-
istae
tes, et non inhaerentes; aUas non possent
ARTICULUS PRIMUS.
advenire sine aUqua mutatione ipsius Dei.
Utrum relationes divinx sint essentia Ergo vidctur quod istae relationes quae dis-
divina\ tinguunt personas, sint etiam assistentes, et
non essentia divina.
Ad primum igitur sic proceditur. I. Vide- aUa ratio paternitatis et
5. Itera, sicut est
tur quod relationes ipsae non sint essentia essenli» ita est aUa ratio essentiae et boni-
;

divina. Aut enim qusR relative in Deo di- tatis divinae. Si ergo propter hoc dicit Au-
cuntur, sunt relativa secundum esse aut gustinus ubi supra, In ps. Lxvni, quod Deus
tantum secundum dici. Sed non tantum se- aUo est Pater, alio Deus eadera ratione de- ;

cundum quia sic incideret haeresis Sa-

dici ;
beret dicere, quod aUo est Deus, alio bonus.
bellii, ut supra' in notula Hilarii habitum IIoc autera non dicit, immo contrarium as-
est. Ergo sunt relativa secundum esse. Sed serit. Ergo videtur quod cum dicit, quod
taUum relationum, secundum Philosophum, aUo est Pater, aUo est Deus, non intendat^
in Prxd., cap. u Ad ahquid, » esse, est ad distinguere secundura rationem tantura,
aUud se habere. Ergo cum essentiae divinaj sed etiara secundum rem; et ita videtur
esse non sit ad aUud se habere, sed sit esse quod paternitas qua Pater est non sit essen-
absohitum, videtur quod non sit idem cum tia divina qua Deus est.
relationo quge secundum esse ad aUud est. Contra, nihil est adorandum adoratione
2. Praeterca, quaicumque sunt idem se- latriae nisiDeus. Sed proprietates persona-
cundum rem, in quocumque est unum, et rum sunt adorandae, ut cantatur in praefa-
aUerum, nec potest instantia fieri. Sed non tione* « Ut in personis proprietas
: et in ,

in quocumque est essentia divina, est pater- essentia unitas, et in majestate ^doretur
nitas; quia essentia divina est in FiUo, in aequaUtas. » Ergo videtur quod etiara ipsae
quo paternitas non est. Ergo essentia divina proprietates sunt aUquid in re, aut nihil. Si
non est idem quod paternitas et eadem ra- ; nihii, cum personse non distinguantur nisi
tione nec idem quod aUa proprietas. proprietatibus, tunc personae non distin-
3. Si dicas, quod est idem re, sed differt guuntur ad invicem secundum rem, quod
ratione; contra. Aut ista ratio est aUquid in est haeresis SabcUii. Si aulem sunt aUquid
re, aut nihil. Si nitiil, cum non sit distinctio in re, iUud aliquid quod sunt, aut est divina
nisi secundura relationes tunc distinctio , essentia, aut aliquid aliud. Si divina essen-
personarura non erit secundura rera, sed tia habetur propositum'. Si aliquid aUud,
secundum rationera tantura, vel inteUectura. illud est in persona in qua est proprietas.

Si autem sit aUquid in re, constat quod quid- Sed in persona etiara est essentia. Ergo in
quid est realiter in Deo, Deus vel essentia persona est aliud et aUud. Ergo est corapo-
divina habet iUud. Sed in Deo, est idem sita. Sed nuUura corapositum est Deus, ut

habens et quod habetur, ut in Littera dici- supra probatum est". Ergo persona divina
tur. Ergo essentia divina est ratio paterni- non est Deus, et ita Pater non est Deus, nec
tatis, sicut et ipsa res quse est paternitas. Filius est Deus quod excedit etiam erro-
:

Ergo non solura sunt idem re, sed etiara ra- rem Arii. Ergo oportet quod proprietates
tione, si re idcra ponantur. sint essentia divina.
\. Itera, si sunt idera re, sed differunt SoLUTio. —
Respondeo dicendura, quod
ratione solura ergo proprietas vel relatio
; simpUciter confitendum est proprietates esse
non addit supra essentiara nisi rationera divinam essentiara. Error enira iste qui in
quamdara. Sed sirailiter relationes quae di- Littera tangitur, dicitur Porretani fuisse,
cunlur ex tempore, ponunt circa essentiara quem postraodura in rhemensi conciUo re-
divinara aUquas habitudines secundura ra- tractavit. Cum enira, nt supra dictum est',
tioncm. Ergo videtur quod non magis sunt in relatione sint duo : scilicet relationis res-
in Deo istce relationes quibus distinguuntur pectus, quo ad alterum refertur, in quo
personae, quam istae quae dicuntur de Deo consistit relationis ratio ; et iterum ipsum

^ I p. Summx theolog., qusest. xxvm, art. 2. — 5 Parm. omittit : « Si divina essentia habetur pro-
• Dist. xxxr, in exposit. fextus. — ' Al. : « intelli- positum. » — « Dist. viii, q. iv, art. 1. — ' Dist. viii,
gat. » — * In prEefatione missse SS. Trinitatis. — q. IV, art. 3.
 !

DISTINCT. XWIII, OVA^SW I, AIIT. I. :J07

OSRo rolatiotiis, (pind iialH-t scciiiKliim t|ii()(l scicmliiin, <|iit)(l (issmliciliir lii|tlintcr'. I iio

iii alitiiia lo riiii.laliir, vcl (|iiaiitilal(\ \v\ cs iikmIo (liciliir cssc ipsa *|iiiil(litas viil iiatiiiii

.sciilia, V(<l ali(|ii(» liiijiisiiKidi : coiisidtMiivcrat rci, siciil dicitiir (iiiod dclliiilio cnl oralit» hi-

rolatioiios diviiias .s(«ciiiitliiiii rcs|K^ctiiiM iii Ki'ill('»iis (|iiid osl (jhhu; dclliiilio (niiiii ijiiid-

i|iio rclatioiiis ralio (diisislit, cx (|iio iioii dilalciii rci siKiiillcat. Alio iiiodo ilitilur css.)

lialu^t (|ii0(l alii|iiaiii iciii iiilia-rciitciii iiii- ipsc actiis cssciilia'; siciil vivcrc, (|iiotl (!.st

poiiatMliidc (^tiaiii iiivciiiiiiiliir aliijiia' rcla- csso viv(!iitiliiis, (!st aiiiiiia' ucliis; iioii adiis
tioiK^s iiiliil riialil(?r iii vo poiumtcs, iit siipra .sociiiidiis, ipii osl opcratio, .simI adiis primn.H,
dictiim ost; proplor hocdixit oas assisloiitcs, Tortio iiiodo dicitiir esso ipiod siKiiitlcat vo-
vol oxfcriiis afllxas. Illa' ciiiiii proprio rcla- ritatcm compositioiiis iii |iro|iosilioiiihiis, so
tionosdiciiiitur(^xtcriiisaflixa'otassistciil(>s, cniidiiiii (jiiod « (!st » ditiliir ct)()iila : ot si;-

qiiu' cnm proprio iioii hahcaiil riiiitlamoii- cniuliim Ikk; ost in iiitcllcclii coiiipoiiciili! (it

tnm tantiimmodo ox hahilndiiio alto-

in ro, dividoiilo (piaiiliim ad siii .timiiloiiK^iitnni ;

rius ad rom do (jiia dicnnliir, advoiiiniit; sod rnndatnr iii osso roi, (jiiod ost ttclns os-
sicnt dcxlrnm in colnmna, (juod dicilur do sonlia', siciit supra do vciilato dictiim ost\
ipsa pcr Ikm- jpiod hoiiio oam ad siiiislram nico i^iliir, (piod ciim dicitiir : « Ad ali(|nid

hahct ct hiijiismodi cliam snut rolatioiios

; suiil, (iiionim osso ost ad aliud so liahore, )>

quihus Dons ad croatnras roforliir. Si^d n^la- intcUi^^iliir do csso quod cst (inidditas rei,

tioucs (listiui>uoulos porsouas iioii possiiut (pia' dcliuitiouo si^niiticatur ; (luia ipsa na-
essohnjiismodi,cuuifnu(lculiirsu[)or aliqiiid tiira rclatioiiis pcir (piam couslituilur iii tali

quod voro iu ro ost, scilicct iii commiiuica- p:oiioro, ost ad aliiid roforri : ot iiou iiitolli-

tiouo ualurio; ot idoo suiit roalcs rolaliouos gitiir do cs.so (piod cst actus osscntia»; hoc
hahcntos osso fuudatum iu natnra rei. Scd ouim csse hahct rclatio cx liis qua? causant
hcoc est natura diviua) simplicitatis, ut in ipsam sccundiim ipiod csse non
in suhjccto
ipsa uou nisi uiiiim osso possit osso, uoc iu refortiir ad sed ad suhjoctum, siciit ct
aliiid,

ea diirorat csso ot (juod ost ot quo ost. Istiid qiiodlihet accidens. Et sic dico, quod iion
ergo cssc patornitatis iioii potost ossc ahud oporlet quod essc esscntiai divina^ sit ad
essc quam esse esscutioe; et cum csse cssen- ahud se liahcre quia illud essc in qiio pa-
;

tiai sit ipsa essentia, et esse paternitatis sit tcrnitas et essentia uniuntur, significatnr ut
ipsa pateruitas; rennqiiilur de nccessitato esso quod est actus essentiae; non autem
quod ipsa patcrnitas socundum rem est ipsa uniuntur in esse quod significat dcfmitio
essentia; undo non facit compositionem cum rei; quia alia est ratio paternitatis, qua ad
ea. Sed quia manet ihi vcrus respectus per- aliud rcfertur, ct aUa ratio essentiae.
tinens ad naturam relationis qui non perti- Ad secundum dicendum, quod si aliqua
net ad ratioucm csscntiaj, cx illo respcctu duo sint idcm, secundum id quod idem
relatio' potost distinguere, quamvis esscn- sunt, in quocumque est unum, et alterum.
tia non distinguatur, do cujus intellectu non Paternitas autem et essentia divina sunt
est iste respectus oppositionem hahens et idem secundum esse et idoo sicut in Fiho :

per conscquens distinctionem causans. FiHo est esse pa-

est esse essentise, ita et in
Et ita dicendum, quod proprietates et es- ternitatis,quia in divinis non est nisi unum
sentia sunt idem re, sed diflerunt ratione. esse, Sed paternitas hahet aUquid in quo
In aUis autem reaUhus relationibus in crea- non unitur cum essentia, sciUcet rationem
turis existentihus est aliud esse relationis, et paternitatis, quae est aUa a ratione essentiae;
substantiae qua^ rcfertur; et ideo dicuntur unde secundum illam rationem respectus
inesse ; et secundum quod insunt, composi- potest esse in Patre et non in FiUo, sed * dis-
tionem faciunt accidentis ad subjectum; tinguere Patrem a Filio; unde in processu
quod non convenit in divinis relationibus, incidit faUacia accidentis, Neque oportet in
,ut dictum est*, his aliquid simile inquiri; quia in nuUa re
Ad primum
igitur dicendum, quod rela- creata invenitur aUquid simile divinse sim-
non sunt tantum secundum dici
tiones istae pUcitati, uthabens sit id quo habetur omnia ;

ad aUquid, sed etiam secundum esse. Sed enim simiUa quae possent induci vel de

' Parm. « importet. »

: ' — Parm. : « naturam, « dupliciter. » — ' Dist. xix, q. v, art. 1. — < Parm.
relationes quse non pertinent ... ex illo respectu <' scilicet. »

ratio. » — ' Dist. xxvi, q. ii, art. 1. — * Parm. :

 : ; ,

398 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

pimctis vcl de differcntiis existentibus in sed non sequitur quod sit ratio*, quamvis
genere, plus habent dc dissimilitudinc quam rationcm habcat.
de similitudine; et ideo magis abducunt a Ad quartum dicendum, quod illee rationes
veritate quam in verum intellcctuni indu- rclationum quae dicuntur do Deo ex tempore
cant. Sicut enim dicit Boctius, lib. De Trin., non habent aliquod csse realiter in Deo* in
c. n, col. 12^)0, t. 2, in his quaj sinc materia quo fundentur, sicut habent istse rclationes
sunt, oportetnon ad imaginationcm dcduci personarum, et ideo non est simile de utris-
quia hoc phirimum officit in divinis. que.
Ad tertium diccndum, quod illa responsio Ad quintum dicendum, quod scientia non
bona est. Scien(hmi est autcm, quod « ratio » dividitur contra substantiam nisi cx genere
sumitur duphciter quandoque cnim ratio : suo, prout est s^quaUtas ; unde dicitur, quod
dicitur id quod est in ratiocinante, scilicet haec est immediata : Nulla quaUtas est sub-
ipse actus rationis, vel potentia quai cst stantia ; sed hsec est mediata : NuUa scientia
ratio; quandoque autcm' ratio cst nomen est substantia; et sic est in omnibus aliis
intcntionis, sive secunduni quod significat gcneribus. Sed, sicut supra dictum est^,
definitionem prout ratio est definitio,
rci, nuUa ratio communis aUcujus prsedicamenti
sive prout ratio dicitur argumentatio. Dico manet in divinis nisi relationis; et ideo id
igitur, quod cum dicitur quod est alia ratio quod dicitur ad aUquid in divinis, habct
patcrnitatis et essentiae in divinis, non acci- aUamrationemarationesiibstantiee, etalium
pitur ratio secuudum quod est in ratioci- modum pra^dicandi condivisum contra sub-
nante tantum, sed sccundum quod cst no- stantiam sed scientia et bonitas et hujus-
;

men intentionis, et significat deflnitionem modi, quae sunt in aUis generibus et dicun-
rei : quamvis enim in divinis non possit tur de Deo, non habent rationem communis
esse dcfinitio, nec genus, nec differentia, nec generis per quam dividuntur contra sub-
compositio tamen si inteUigatur ibi aUquid
; stantiam ; immo loco iUius rationis communis
definiri,aUa erit definitio paternitatis, et quaUtatis vel quantitatis, venit ibi ratio sub-
aUa dcfinitio essentiae. In omnibus autem stantiae unde dicitur aUa ratio esse scientiae,
;

intentionibus hoc communiter vcrum cst, et aUa substantiae in divinis, non quasi"
quod intcntiones ipsae non sunt in rebus, sed condivisa contra rationem substantiae sed ;

in anima tantum scd habent aUquid in re : sicut ratio speciei cst aUa a ratione generis,
respondens, sciUcet naturam, cui intellectus inquantum addit rationcm differentise supra
hujusmodi intcntiones attribuit; sicut in- rationem generis; undc ita in divinis est
tentio gencris non est in asino, sed natura aUa ratio scientiae et substantiae, sicut in
animaUs, cui per inteUcctum haec intentio creaturis cst aUa ratio scicntiae ct quaUtatis
attribuitur : et ita etiam ipsa ratio quam quod non cst simpUciter aUud ct ideo sicut ;

dicimus aUam et aUam in divinis, non est in creaturis dicitur, quod eodem est quaUs et
in re sed in ratione est aUquid respondens
; sciens, ita in divinis dicitur quod eodem est
ei, et cst in re^ quo fundatur, scUicet ve- substantiaet sciens; non tamcn quod eodcm
ritas iUius rei cui taUs intcntio attribuitur : sit substantia et Pater ; cum relatio quae per
est cnim uudc possunt rationes di-
in Deo ; se substantiae condividitur, sccundum ratio-
versse ibi convenire et ideo non sequitur : nem generis et modum significandi in divi-
quod Deus sit rationes illae, sed quod sit nis salvetur.
tantum habens eas; hoc enim quod dicitur,
quod in Deo est idcm habens et quod habe- ARTICULUS II.

tur, inteUigitur de iUis qua; habentur per

Utrum proprietates sint persongs\
modum rerum, non autem de iUis quae ha-
bentur per modum intentionum; sicut non Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
possumus dicere quod Dcus sit nomcn, quod proprietates non sint personae. Quae-
quamvis nomcn habcat scd quod Dcus est ; cumquc enim sunt idcm re, multipUcato
bonitas, quia bonitatem habet; simiUter uno, muUipUcatur reUquum. Si igitur pro-
etiam paternitas, quia paternitatcm habet prietatcs sunt personae, ergo quot sunt pro-

^ Al. « enim ;
: » Nicolai : « qusecumque autem. » re divina in qua. » —
' Dist. viii, q. iV, art. 3. —
— ' Parm. « sed : est in re aliquid respondens ei in. » s Parm. « non quia quasi sit. »
:
' I
P- Summx —
^ ' Al. : « relatio relationem. » * Parm. — « in : theoU, q. xl, art. 1.
 ,

DisriNcr. xwiii. on/i<'.s'r. i, aht. ii. 309

[irit^lalrs, l(»l smi( |)tM"S(»ii;i'. Si-d proiiriolalort Kl idco alii «liiiint, .siciit ili.vit IVa^positi-
.siinl (|irni(|iio, ul siipni ilic.tuiii osl. Krp^o ot viis, (|U(»(I pr(»|»ritliit('s siiiit ipKa* [«irwn.i!

porsoii.i' ; (pi(»(l ralsiiiii osl. sociiikIiimi niiii, iiccdistiiiKuiiiitiirn porsoriiH

!2. l'ra'loron, IhMis diciliir Irinus proplcr cliain sccundiiiu r.itioMcin, iicc aliipio iikkIo.
liiiiil.iliMii |>crst»iiaruin. Si i^^^ilur piopriclalcs riidc dixil, iii di\ iiiis laMliMiM!ss('('ssciili;im
vcl Moliniics sunl pt"rstiii;r, \itlcliii' cli;im ct pcrs(»iiJis ; cl pi(»piicl;ilcs iic^^avil. Scil
(pi(»d (piiiiiis dici dc|i(«at |)rt»plcr tpiiMariMiii ciiin diciliii' patci'iiit;ts, sumitiir alislractiim
iioliomun ; (U (Vidom rali(»iio Talcr Iriuus, v\ |)rocoiktoIo; siciit dicimus l\o^'() lionij^Mji- :

l*'ilius liiiius. tatcm limm, id ost to hcni^uum (^l sic otiam ;

;{. Iltnu, socuudum Au.nuslimim, lil». V '

pr(»i»rit'l;ilcs ;idt»r;iri dicuulur. Kl dicchiit

/>(?'/>•/////., col. •.M I, t. S, omiuj ([ut»tl ad ;ili- tpit»d piM-soii;o ciim siiit siiiiplicissim;i', so-

(piid rclcrlur, cst ali^piid, cxcopto lioc ipiod ipsisdistiiifji-uuiitiir. Scd lioc (!li;mi uoii pottjst

nd allorum dicitur, sicutdouariusost;irKpiitl starc, proplor duo : priiin», (pii;i iiivouimus

oxccpU» lu)c ipiotl prcrmiu dicitiir. Sod Pa- iu nua j»cr.stin;i pliiros piiipri(!t;itos ot reln-
ter rcrcrtur ;itl ;diuiii, t|ui;i ;k1 l''ilium. h.r^o tioiK\s, sociinduiu (piod iid ;ili;im (^t ;id ;di;im
pr;clcr rckilioucm osl ihi alitpiid iuvouini i)or.st»u;im i'croitur ; socuudo, (pii;i ;di(piid
(jnod rolationi suhstat. Iloc aut(Mn ost liypo- atlrihuiliir proprioljili (]nod non attribnitur
stasis, vol porsona. Krgo vidotnr tinod pro- persoun', sicnt distinf^ncro, pcrsona' antem
pricl;itt\s uoii suiit porsoiuc. disliu^-ui; (^t idco oportct (piod diircraut so-
i. l*i\otcrca, uiliil vitlt>tnr cssc tlistiuclum* cuudum modum si^niificaiidi proprict;itcs a
sniipsius. Scd pfo[)rictatcs distiuf^niunt [)cr- pcrsona. N(!c niodus sigiiilit';iudi divcrsus
souas, ut dicit Dainasconns, lib. I Fld.orth., V(;ritatcm hahcret, sed vanitatein, nisi essct
cap. vui, col. 8:23, t. 1. V\v^o proprietates alia ratio proprictatis et pcrsonae, cui res-
noii suut pcrsoiuT. poiulct ali(|uid iu rc, nt dictum cst'.
r>. Itcm, omuc concrctum addit alitpiid Kt idco diciuius, cpiod proprietatcs ct per-
super ahstractuui, sicut alhnm supcr alhcdi- sona3 suiit idciii rc, scd dillerunt rationo,
nem. Sed persoiiai diviuce signiiicant con- sicnt etde proprietatibus et de esscntia
cretive, nt Patcr et Filius; propriotates au- dictnm est. Sed in hoc differt, (juod ratio
tem siguificant in abstracto. Ergo proprieta- proprictatis ct csscntiae difTcrt sicnt ratio
tes non sniit persona?. divcrsorum generum, ut dictum est; sed
Contra, sicut dicit Ililarius, VII De Tri?i., ratio proprietatis et persoiia? difTcrt sicut
t. nec quidciuam cst Filius nisi Filius. Sed
2, ratio abstracti et concreti in eodem genere
Filius significat relationcm. Ergo videtur acceptorum. In concreto autem cst duo con-
quod totum hoc qnod cst Filius, sit relatio siderarc in rebus creatis scilicet composi- :

filiationis; et sic essentia ejus et hypostasis tionemet perfectionem; qnia quod siguifica-
erit relatio. tur concretive, sigiiificatur ut per se exis-
Preeterea, omnis forma est principium tens,uthomovelalbum.Similiter de ratione
ejus cujus est forma quantum ad aliquod sui abstracti duo sunt scilicet simplicitas et :

esse. Si igitur patcrnitas qua formaliter imperfectio; quia quod significatur in abs-
Pater est Pater, sit aliud ab ipso Patre, erit tracto significatur per modum formae
,

aliquid priucipium Patris et priuseo, quod cujus non est operari vel subsistere iu se,
est inconveniens. Ergo paternitas non est sed in alio. Unde etiam est patet quod sicut
aliud a Patre, et eadem ratione nec aliqua in aliis quae deDeo dicuntur, neutra ratio
proprietas aliud a persona. secundum totum divinis competit ex quo ;

SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod probatur, lib. De causis, propos. 6, quod

circa hoc sunt tres opiniones. nihil proprie de Deo dicitur quia nec abs- ;

Porretani enim dixerunt, quod proprieta- tractum propter imperfectionem nec concre-
tes sunt in personis ut assistentes, et non tum propter compositionem. Sed quantum
sunt ipsae personae. Sed hocnonpotest esse, ad aliquid utrumque vere dicitur; quia et
quia aut proprietas aliquid est in re et sic ; concretum propter perfectionem, et abstrac-
si non est persona in qua est, oportet ibi esse tum propter simplicitatem.
compositionem aut ; nihil est in re, et sic non Ad primum igitur dicendum, quod pro-
erit distinctio personaram secundum rem. prietates sunt idem re cum personis quan-

* Fere per totum librum. — ' Parm. : « distincti- vum. » — ' Qusest. i, art. 2.
 ;

400 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

tum acl esse; sed secundum esse personee

non distini,nuuitur; unde non sequitur quod ARTICULUS III.

secundum multitudiuem proprietatnm sit
iliultitudo personariun; quia distiuctio per- Utrum proprietates sint iti personis et in
sonarum non sccundum oppositio-
est nisi essentia.
nem relativam unde secundum quod potest
;

variari oppositio relativa in proprietatibus, Ad tertium sic Videtur

proceditur. 1.

sequitur distinctio in persouis; et hoc, si quod proprietates non sint in essentia, nec
diligenter consideretur, non potest venire iri personis. Quaecumque enim sunt idem
ad majorem numerum quam ternarium ; et secundum rem, unum eorum non potest
ideo relationes oppositai sunt personae, et esse in altero quia propositiones sunt tran-
;

sunt dua? persona?., sicut duae relationes sed ; sitivse; unde secundum Philosophum, IV

relationes quse sunt in eadem persona non Phys. text. 26, nihil est in seipso, nisi per
oppositae, sunt quidem du» relationes vel accidens. Sed proprietates sunt idem re cum
proprietates, sed non duai persoucB, immo essentia et personis. Ergo non sunt in es-
una persona. sentia vel in personis.
Ad secundum dicendum, quod relationes 2. Praeterea» omne illud in quo est relatio,
signantur per raodum formarum vel quali- refertur ; et omne quod refertur, in divinis
tatum in divinis. Numerus autcm proprie- relatione distinguitur. Cum igitur essentia
tatum vel formarum non ponit simpliciter nou distinguatur, videtur quod in essentia
numerum in rebus ipsis, sed numerus sup- non sit relatio.
positorum sicut Socrates non dicitur tri-
;
3. Item, cnm
relationes sint consequen-
nus propter hoc quod tres proprietates tes motum mutationem aliquam, in quo
vel
habeat ct ita etiam Pater non dicitur trinus
; non potest esse motus vel mutatio, nec rela-
propter tres notiones, sed Deus dicitur tri- tio esse poterit. Sed in divinis nullus potest

nus proptcr tres personas vel tria supposita. esse motus vel mutatio. Ergo nec relationes
Ad tertium dicendum, quod dictum Au- sive in essentia seu in divinis personis.
gustini, ubi sup., vcritatem habetin divinis 4. Prseterea, omne quod est in aliquo,
et in creaturis, sed diversimode ;
quia illud secundum aliquem modum in illo est. Sed
quod in creaturis ad aliquid dicitur, substat nuUus modorum quo aliquid in aliquo a
huic' relationi, sicut subjectum accidenti; Philosopho, IV Physic, text. 23, inesse di-
et ideo est aliud et aliud sed illud quod in : citur potest convenire ad hoc quod proprie-
divinis ad aliquid dicitur, est ipsa relatio; tates in personis sint. Ergo videtur quod
quia in Deo non est aliud secundum rem, proprietates nec sint in essentia, nec in per-
sed secundum rationem tantum ' essentia et sonis.
habens essentiam quod est persona, et ipsa Contra, in praefatione, ut supra, (( in per-
proprietas distinguens personam. sonis adoretur proprietas. »
Ad quartum dicendum, quod proprietas Praeterea,quod denominatur ab aliqua
significatur per modum formse, et forma^. forma, oportet quod habeat illam in se. Sed
est distiiiguere; ideo proprietates personas personae denominantur a proprietatibus
distinguunt hoc est quantum ad modum
; et dicitur enim a paternitate Pater. Ergo vide-
significandi, qui fundatur in vera ratione tur quod proprietates sint in personis.
proprietatis. Ideo ex hoc non potest concludi SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
aliqua diversitas secundum rem. proprietates sunt in essentia et in personis;
Ad quintnm dicendum, quod in divinis sed diversimode quia in essentia sunt per
:

abstractum et concretum non differunt se- identitalem rei, et non sicut in supposito;
cundum rem, sed secundum rationem, ut sed in personis sunt sicut in supposito, sed
dictum est. Unde ita differt proprietas a diversimode, secundum quod aliquid dicitur
persona sicut deitas a Deo, quod est secun- suppositum alicujus dupliciter vel naturae :

dum rationem tantum. per quam constituitur, sicut humanitas est

in Socrate, et hoc modo proprietates perso-
nales sunt in personis ; vel sicut illud quod
advenit post esse constitutum, sicut albedo

'
Parm. omitlit : « huic » — ' Parm. : « secun- dum rationem essentise. »
 DISTINCT. XXMII, {}VALS\\ I, AKT. III KT IV. 401

(«sl iii Socndo; ol ilii .simimkIiiiii iiilcllcctiiiii rsso (linitiil' ;

rl |)r.-iTi|iiii) iiiodit.^ iilo (|iio

pi(»l»riolatns iioii iinrsoii.iirs, iil iiiii.isfihili- |»ro|>ri()latrs in ossniliii rsHo (liciiiiliir ; (|iii.i

tas ot (•oniiiimiis spiriitio siiiit iu p(M'.soni.s; iioii iiivunitiir iii cnuitiiris ali(|im divorHo-
iioii tiiiiKMi ila (piod sii|)positiiiu .sit ali(|iii(l riiiii KUiKtniiii iii id(Mitital<!iii mi ('oiivitiiiro,

alllid iil) (U) (piod iiicsl scciiiidiiiii rciii, sod siciit rolatio (^l siihstaiilia iii diviiiis coiivo-

scciiiidiiiii ralioiiciii laiiliiiii coiicroti ot al)S- iiiiiiil, ralioiio ciijiis iiiitiiii iii altcro osso
li'acti, iit (liclmii csl. di<iliir, sciliciil [laloriiilas iii ossoiitia, siciit

Kt por Iioc patot rospoiisio iid priiiiiiiii ;

in praioxistoiito «(icmidmii iiitollocliiiii. i;i

(piia ox hoo. (piod rutioiio disliii^timiliir, ot iiiodiis illo ipio propriolatos iioii porsonalos
10 idoiii siiiil proprictalos ciiiii (^ssoiitia ot smit iii porsonis, liahot ali^piid siinili! illi

por.sonis, miiiiu iii alloro diciliir (i.sso. iiiodo (juo 1'ornia ost iii niatoria, sc.ilicot

Ad socundiun dicondmu, (iiiod in ipio- roriiia accidontalis in suhji^clo ; sod niodua

cnniiiuo ost rolatio sicut iii supposilo, iiiiid illo ([uo propriotatos [lorsonalos .suiit iii por-
rofortnr; siciit in ([nocuinipio ost alhodo soiiis, Iiahot ali([uid siinilo cuni ill(j niodo
sicut in sii[)posilo illiid ost alhiiin. In niitnra (luo diiroronti.o siint in spocio, vcl natura
autom diviiia, vol ossoiitia diviiia, non osl coninmnis in inforiori; (luainvis in liis oni-
propriotas rolativa sicut in supposito, iin- iiihus inajor dissimilitudo (luuin similitudo
luo por oinniiuodaiu roi idontitatom ; unde iuveiiiutur.
rolatio' non [)otest pnodicari concrotivo de
osscutia, iit (licatnr, ess(Mitia refertur : sed ARTICULUS IV.
pricdicatione desi^uanle idenlitateiu, ut di- Utrmn essentialia ndjcctiva prxdicentur de
catur, ossoiitia cst rolatio; ot ideo iioii
proprietatiOus.
oportot (^uod ossentia disliuguatur : sicut
otiani iii creaturis [)ater ost in Socrute Ad quartum sic proceditiir. 1. Videtur
sicut iii sup[)osito ; uiule Socrutes putcr di- (luod esscutiulia udjcctivu de proprictutihus
citur autem humanitus ejus pri.odica-
; noii Qua'cumque eiiim suiit idem
praidicentur.
tur etium qua* posset dici paternitus essc, secundum rem, quidquid de uuo dicitur, et
iion quidem sccundum idcntitatem roi, sicut de altero vidctur dici ulias uffirmutio et ;

est in divinis, sed secuiidiim convenientium uegutio dc eodem verificuretur quiu de quo ;

in uno supposito, quod est Socrutes, in non dicitur ufflrmutio, dicitur negutio. Sed
quo est humunitus et paternitas. proprietutes suntipscDeus, ut probutumest.
Ad tcrtium diccndum, quod hoc quod re- Ergo essentialiu udjectivu, quae de divina
latio consequitur motum, accidit relationi essentiu praidicantur, etiam de proprietati-
in^iuuntum non est a^ternu unde si ali(iua3 ; bus prsedicuri debent.
relutiones a'.tcriia2 sunt, non consequuntur 2. Praetereu, de similibus idem est judi-
motum uliquem sicut si ponutur mundus ; cium, Sed quaedam adjectiva essentialia de
aeteruus erit designare in ca?lo aliquod cor- proprietatibus prsedicuntur, ut immensus,
pus aiquule ulteri, vel duplum vel secundum increutus, etc. Ergo videtur quod etium om-
uUum proportionem et tumen istge relatio- ; niu uliu.
nes 11011 consequuntur motum uliquem vel 3. Item, videtur quod etium udjectiva
mutationem, quia in calo non est motus ad notionalia seu persoualia, de proprietatibus
quantitatem et similiter, cuin relutiones
; prajdicentur quiu major est convenientia
;

quibus personse distinguuntur sint ab aeter- personalium adjectivorum cum proprietati-

no, non oportet quod niotum aliquem conse- bus quam esseiitialium. Sed qusedam essen-
quuntur sed loco motus uliquo modo con-
; tiuliu praedicantur de proprietatibus ut ,

sequuntur communicationem et acceptionem dictum est^ Ergo multo magis omnia per-
nuturse divinae. sonalia, ut dicatur Paternitas est generans
:

Ad quartum dicendum, quod secundum vel innascibiUs; et sic de aliis.

HUarium, 1 De Trinitate, § 19, col. 38, t. 2, -4. Prffiterea, secundum Boetium, nuUa
((comparatio terrenorum ad divina nuUa propositio verior iUa est in qua idem de se
est » unde nuUus Uloruin modorum quem
; praedicatur. Sed omnes dicunt quod in Patre
PhUosophus enumerut, sufficit ad explican- idem est paternitus et generare. Ergo
dum quomodo in divinis aliquid in aUquo potest vere dici, quoa paternitas generet.

* Al. : « religio. » — ' Parm. : « non autera luimu- nitas ejus pater dicitur. » — ' Dist. xxji, q. ii, art. 1.

Yll. 20
m COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
Contra, sicut proprietas est idem re cum oundum rationem differunt ; et ideo potest

personis, ita etiam et essentia ;

quamvis aliquid de uno dici quod de altero proprie
utrumque ratione differat. Sed ratione hujus non dicitur.
non sequitur quod notionalia ad-
identitatis Ad secundum dicendum, quod illa adjec-
jectiva praedicentur de cssentia, propter di- tiva negativa non dant intelligere aliquem
versum modum signiflcandi ,
qui causat modum determinatum, qui pertineat pro-
diversitatem suppositionis non enim dicitur : prie ad essentiam vel personam sed dicunt ;

quod essentia sit genita. Ergo videtur quod conditiones, quse possunt consequi [quidem
eadem ratione non debeat dici quod flliatio utrumque quantum ad modum significandi.
sit genita. Ad tertium dicendum, quod adjectiva
SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod, personalia non magis conveniunt cum pro-
sicut dictum est, proprietas, persona et es- prietatibus quam essentialia, quantum ad
sentia secundum rem non differunt, sed se- modum signiflcandi per nomen, quamvis
cundum rationem tantum, et diversum mo- magis '
conveniant quantum ad rationem
dum unde distinguendum est
significandi : generis; quia adjectiva personalia et pro-
iu adjectivis. Quia omnia illa qu» prsedicant prietates significant ad aliquid, et ideo ea-
conditionem rei absolute, prsedicantur com- dem non possunt de proprietatibus
ratione
muniter de proprietate, persona et essentia, prcedicari qua nec essentialia. Tamen de ipsa
et hujusmodi; pra^cipue si sunt adjectiva essentia divina magis proprie praedicantur
negativa, ut increatus et hujusmodi. Quae- essentialia adjectiva, quam personalia de
cumque vero esprimunt modum significandi proprietatibus ;
quia proprietas significatur
in quo ista tria distinguuntur, non prsedi- ut ratio qusedam personse; unde quantum
cantur de eis communiter. Tamen in his ad modum significandi magis elongatur a
etiam est diversitas. Quaedam enim sunt perfectione suppositi quam essentia, quse
quse important illum modum significandi in dicit totum esse suppositi, Ucet aho modo
principaU signiflcato; sicut hoc nomen signiflcatum. Sedtamenpersonaliaadjectiva
« commune » importat signiflcando modum de essentia omnino prsedicari non possunt,
essentise, et simiUter hoc nomen « distinc- propter distinctionem quam significant, quse
tum » modum personse, et hoc nomen dis- (( est opposita modo essentise.
tinguens » modum proprietatis et ideo si ; Ad quartum dicendum, quod generare » ((

istorum prsedicatio permutetur, ut dicatur significat idem cum paternitate in re, sed
essentia distincta, vel proprietas communis, differt in modo significandi; quia gene- ((

vel aUquid hujusmodi, erit falsa propositio, rare » signiflcat ut egrediens a supposito;
et non solum impropria. Qusedam autem im- et quia paternitas non signiflcatur ut sup-
portant iUum modum non significando ip- positum, non potest (( generare » de ea prae-
sum, sed dant eum inteUigere ex suo modo dicari,
significandi; sicut iUa quse significant per
modum sunt supposito-
actus, quia actus ARTICULUS V.
rum. Unde taUa non proprie possunt attri- utriim contrarix opimones de notionibus
bui nisi personis, qua sunt supposita divinse possiyit esse sine peccato\
naturse, non autem proprietati vel essentise,
quse significantur per modum formse. Unde Ad quintum sic Videtur
proceditur. 4,

non proprie dicitur quod paternitas generat, quod contrariae opiniones de notionibus non
neque quod paternitas creat; et simiUter possint esse sine peccato. Sicut enim dicit
etiam iUa quse signiflcant concretive, dant Augustinus, Ub. I/)(? 7>'m., cap. m, col. 822,
inteUigere modum personarum. Unde et t. 8, nec periculosius aUcubi erratur quam in

haec non est propria : (( Patcrnitas est sa- materia Trinitatis. Sed contrariae opiniones
piens, » vel hujusmodi ; et simiUter nec de notionibus non possunt esse sine errore
haec : (( Paternitas est Pater, » si ly (( Pater » aUcujus. Ergo cum iste error sit circa mate-
adjective sumatur ; vel : « Paternitas est in- riam Trinitatis, videtur quod sit periculosis-
nascibiUs. » simus.
Ad primum igitur dicendum, quod quam- 2. Praeterea, duorum contradictoriorum
vis sint idem secundum rem, tamen se- oportet alterum esse falsum. Sed quidam

^ Al. deest « magis. » — •

« I p. Summse theolog., q. xxxii, art. 4.
 msriNCT. \x\iii, gii.i<:sT. i, aiit. v. m
(lictnil Moii u.ss(^ pi'()|)rirlul(>.<4, (>l (|iii(laii) ()SH(^ imlitiii; ot liiiic .'iiilc |icrtracbirKiiicin pcr
iiilltiiluH, (^l i|iii(laiii (piiii(|ii(\ ol (|iii(laiii OH- ipiain sciliir i|ii(iil ali(|iii(l iiicoiivcirMMiH (Idoi
sciiliaiii, cl (piidaiii iioii ; (pia> cotilradicldrii^ scipiitiir, potcsl iilriiiiKpic .sinc pcccato 0[)i-

oppoiiiiiitiir. h.iK** vidcliir (pnul c\ allcra iiari, cl iiia.\iiii(! si pciliiiacia iioii adjiiiiKii-
parlc iiilcr\oiiiat iiioiKlaciiiiit. Scd .sociiiidmii tiir. Sod pcrlraclnta V(!ritalo ol vi.so (]uid sc-

Aiifj^tisliiitiiii, lih. /><' nicnddcio, cap. xxi, (piiliir, idiiiii jiidiciiim o.st (l(j his ol do illiM

coi. MU, i. H, oimiiiitii tiKMidacioriim f^favis- (pia* (lcl(M'miiiata siiiit iii fi(l(\ (piia ad iitiiim

siintim osl (piod osl circa divitia. {''.r^o vido- s(>(piiliii'ailcriim : sictil si ali([iiis siinpliix, ot

tiir (piod isUi coiilrariclas sitic p(!ccato iioii Scripliiras igiioraiis, crod^sn!! .lacoli p.itroin
possil, osso. Lsaac 1'ui.sso, ad ipiod .soipiiltir Scriptiiraiii

3. Si di(^as, tpiod oxciisaiiiur jiroptor lioc osso fal.sjuii, (piod osi oxpros.so coiilra fldom,
ipiod do iioiioiiihiis irtliil iii .sacra Sripitira anloipiam sotpii osliMidoroiur sihi, pos.sot

liaholtir, el ila liciiil ititictrKpio opitiari (piod ojiis o|iinio siiic poccafo osso ; .sod, ostoiiso

voluit; cotitra. Atil onim .sacra Scri[)liii'a ipiod scijuiliir Scri|)luram o.sso ralsain, si

diciiur caiioii Hililia% atil dicta saiuiorum adliuc in opiiiionc pcrtinacitcr pcrsi.sterct,
palriim. Si caiion lUhlia», sicut noc do notio- luoroticus judicandiis cssot. Ita cst etiam do
otiam iioc do pcr.sonis ilii lit mon-
iiihiis, ita notionihus do (iiiihiis nihil est oxprcsso in
tio. Kri^opcroaindcm raiioiuMnlicorcl nc}.^arc lidc dotcrminatum. Taiiicn cx crrore circa
pcrsonas, vol divcrsilicuri oircu nnincrutn noiionos seqiiilur orror circa poi'.sonas et
porsonaruin (]uod tiimcn haercticum judi-
: circa fidcin sicut si ponaniur relaiiones esso
:

carotur. Si dicta sanctorum Pairuin, conira assistontos iantum, sequitur vel compositio
exprosso invoniuniur faccrc mcnlionom do iii Dco, vcl distinclio noii secundum rem,
proprictatihus, siciit [nilci in muiiis auciori- scd sccundum raiionom : quod cst saijcl-

talilnis induciis'. Krgo vidcinr (j[Uod omnino liana?. impiclatis; Porreianus, qui ct idoo

oxcusari iion possint. primo hoc posuerat, post, viso hoc" quod so-
Contra, omne peccatum vel cst fidei, vcl quitur, rctractavit. Similitcr ctiam qui pro-
morum. Scd non
circa istam contrarieiaicm prictatcs iicgani, non omnino pouunt eas
incidit pcccatum morum, quiahoc pcccatum non essc; immo
impUcite ponunt eas in per-
est circa actiones nec ctiam peccatum ildei,
; sonis et eas essc personas, Sed si omnino ne-
quia nuUus articnhis fldei negatur. Ergo vi- garcninr esse, haercticum esset; et simihter
detur quod sit sino pcccaio. periinaciier defendere quod relationes sunt
SoLUTio. —
Respondeo dicendum quod , tanium assistentes^ haereticum esset : et ideo
contraric opinari dc aliquo potcst esse du- hseretici in Littera appcllantur.
pliciter vel quod pcrtineat ad religionem
: Et per hoc patei responsio ad ea quse ob-
fidei, vel quod uon periineat. Et si quidem jecta sunt.
sit de non pertinentihus ad fidem, quibus
positis vel remoiis nihil inconvenieus fidei EXPOSITIO TEXTUS.
sequaiur, uuUum peccatum est, nisi forte

per accidens, scilicet pra^sumpiionis in eo qui Superius quoque muliis sanctorum tes-
«

nimis asserit quod dubium est, vel mendacii, timoniis astruximus personas per proprieta-
vel inanis gloriae, vel multorum aliorum :
tes distingui. » Hic proprietates probat esse
quia causffi per accidens sunt iufinitae, se- personas et est ratio talis. Proprietates dis-
:

cundum Philosophum, II Physic, text. 23, tinguunt personas. Sed personae ab aeterno
et Metaph., text. G. Si autem est couira-
II sunt disiinctae. Ergo proprietates sunt ab
dictio de his quae ad fidem periinent, hoc aeterno. Sed nihil est aeternum nisi in Deo.
potest esse dupUciter. Yel quia est de ilUs Ergo proprietates sunt in personis. Quidquid
quae expresse in articulis fidei continentur, autem est in personis est ipsae personae; alias
quos scire omnes ieneutur; et circa talia compositio esset in persona. Ergo, etc.
contradictio non est sine peccato iu altero, « Cumque de simpliciiate deitatis supra
vel erroris simplicis, vel haeresis si per tinacia dissereremus e videnter monstravimus
,

adjungatur. Vel est de Ulis ad quae consequi- Deum hoc esse omnino quod in se habet. »
tur aliquid inconveniens et contrarium fidei, Hic probat proprietates esse essentiam divi-
licet in fide expressum non sit nec determi- nam ; et est ratio talis. In Deo idem est quod

'
Parm. : « dictis. » — « Parm. « viso quod hinc.
;
40-4 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.
habet, et quod habetur. Sed Dous habct pro- diccre, quod non eo Deus est quo Pater ; et
prietates, qna? iii Deo sunt, ut probatum est. ita, cum paternitate sit Pater, et essentia
Ergo proprietates ipsa3 sunt Deus, vel divina Deus, paternitas non erit essentia. Et ad
essentia. omnia hujusmodi respondetur hoc modo :

« Si enim, inquiunt, proprietates sunt quia cum dicitur Non eo est Pater quo :

persona), non cis personae. detcrminantur. » Dous, hsec est duplox quia nogatio potest :

Ha3c est prima corum ratio, qua ostendunt inchidero ordinom quasi causae formaUs, qui
proprietatcs uon esse personas, quae talis est. importatur in hoc quod dicitur « eo » et : ;

Distinguens non estdistinctum. Sedproprie- sic est vera, et non facit pro iUis. Est enim
Ergo, etc. Et ad
tates distinguunt personas. sensus Non eo quod Pator est Deus est id
: ;

hoc rcspondet per interemptionem majoris, est, patornitate qua denominatur Deus. Vel '

quia personse seipsis distinguuntin\ potest includi ab ordino, ita quod ordo re-
« Sed iterum addunt. » Ilic ponit secun- maneat affirmatus; et sic est falsa, et in
dam rationem eorum per quam probant hoc sonsu pro ois. Est enim sensus
facit :

proprietatem non esse essentiam, et est talis. Non enim eo quo Pater est, Deus est; id
Impossibilo est idcm esse quod unit et dis- est, illud quo Pater est, non est Ulud quo
tinguit. Sed in essentia uniuntur personee, Deus dicitur ot hoc falsum est, quia pator-
:

in proprictatibus distinguuntur. Ergo, etc. nitasqua denominatur Pater est deitas qua
Hanc non solvit, sed ad solutionem se excu- denominatur Dous quamvis a paternitate ;

sat propter difficultatom materiae. Quomodo non dicatur Dous, et hoc propter rationem
tamen respondendum sit, in primo articulo diversam utriusque.
dictum est.
« Caeterum haereticorum improbitas

nondum quiescit. » Hic ponit tertiam ratio- DISTINGTIO XXXIV.

nem, per quam probant proprietates non
esse in essentia, et est talis. In quocumque Opinio quorumdam non idem esse personam et essen-

est paternitas, ilhid est Pater et est gene- tiam vel naturam dicentium, et eamdem essentiam

rans : et in quocumquc est tiliatio, illud est non posse esse Patrem, et Filium, et Spiritum
sanctum.
Filius, et est genitum. Si ergo in essentia
est paternitas et fibatio, tunc essontia erit
Prscdictis autem adjiciendum est, quod quidam
Patcr vel gencrans, et Filius vel genitus. perversi seiisus homines in tantam prosilierunt
Sed essentia una et eadem res est. Ergo ea- insaniam ut dicerent non idem esse naturam Dei
dem erit res gencrans ct genita, vel Pator et personam sive hypostasim dicentes eamdem ,

et Filius, quod est ha^resis Sabellii, ut idem essentiam non posse esse Patrem et Fihum sine
sibnpsi Pater sit. personarum confusione. enim, inquiunt, ea es-
Si

Ad quod respondcndum, quod sunt in es- sentia quae Pater est Filius est, idem sibi Pater et
sentia non determiiiantes ipsam et idco ad- FiUus. Si hanc rem dicis esse Patrem, aliam quaere
;

jcctiva quffi concrctive proprietates pra^di- quam aham non quae-

dicas esse Filium. Si vero
sieris, sed eamdem
idem genuit et genitus
dixeris,
cant, de essentia non praedlcantur.
est. Propter hsec et hujusmodi inter naturam et
« Sed forto queTros. » Ilic ponit quartam personam dividunt, ita ut non recipiant unam dei-
rationem, quae est contra ultimam respon-
tatis naturam et simpUcem esse tres personas.
sionem, et est taUs. Ubi est eadem causa, et Idque testimonio Hilarii defendere nituntur, qui
idcm efToctus. Sed proprictutes determinant in VIII lib. De Trinit., § 21, col. 252, t. 2, quserens
personas, quia sunt in pcrsonis. Ergo et de- utruni Apostolus spiritum Dei nominans et spiri-
terminabunt essentiani, si sunt in essentia. turu Cliristi, idem significaverit utroque verbo in-
Et ad hoc non rospondot, sed excusat se quit ita : « Gentium prsedicator volens natm^se
propter difficultatcm materia?. QuaUtcr ta- unitatem in Patre et Filio docere, ait, Rom., vni,
9 Spiritus Dei in vobis Si quis autem spiritum
men respondendum est, in tertio articulo
: est.

Christi non est ejus. Si autem spiritus

non habet, hic
dictum est.
ejus qui suscitavitJesum a mortuis, habitat in vo-
« Vorumtamen nondum desistunt..., sed
bis, qui suscitavit Jesum a mortuis vivificabit et
opinionem suam etiam sanctorum auctorita-
mortalia corpora vestra. Spirituales omnes sumus,
tibus munire conantur. » Ilic inducit aucto- si in nobis est Dei spiritus : sed et hic spiritus Dei
ritates pro se, in quibus Augustinus videtur est et spiritus Christi; et cum Christi spiritus in

' Forte « non denominatur. » — Parm,

 F)Istin(;t. xwiv. m
hiiliit i's|, ojiirt •t|iiritii>« iii nohiN o<\\ qui MiiHritavil iiatiirii niiiim «iint? .\ Pilrc prorodit Spiritiin T.»rl-
rliiishiiii «iiiii fjii^t i|iii sii^^iiliivil (!lii'i><liiiii iii l.itin, a l''iliti milliliir, ct a FiIki .i.cipi). Scd
; )<l oiiiniil
iiiiliis (>sl. .s|iii'iliis, rl .s|iii'iliiM iii iinliiH csl (ilin.'^li. ipiii' lialict Palcr, Filii siinl. Itl. nrn qiii aji oit nc-
Ncr tanicii iinn Dfi t>Ht spiriliis i|iii m iiuliiH i>st. ccpit Dci HpiriliiH ch», ct idcin spiritiiH CliriHli «»t.
Disrcrno crKn, o liaTftici*, .s|iiiiltitii ChriHli a H|ii- HoH naliini> Filii ont; hoiI ct ciulcin rcn «•! natiino
rilii n«<i, t<l i>\rit.ili a iinirliiis s|iii'iliitii (llirisli, a Palris i'hI, ot Dci cxcit.iiitiH Clii i'.iliitii a iiiiiiliiiii

spirilii l)i'i ('.lirisliiiii a iiinrliiis t>\ril.'iiilis, iiitii i|iii spiiiliiH ont, ct itlcin spiiiliiH Cliiisii chI a iiiorliii.l

lialiil:il iii iiiiliis spiriliis Clirisli, spiriliis |)i>i sil ; c\cil.ili. Iii aliipiti tlillcrl CliriHti ct Dci iiatiirfi, na
i'l spiriliis Clirisli a nitirtiiis i'\('il;ili spitilm i)t>i cailcni nil, si prii-Htari pdicsl iit HpiridiH qiii Dci
taiiliiinsil Clirisliini a iiinrtiiis i>\('ilanlis. l',\ ipnrrn chI, iioii sit (•liaiti CliriHli. VM cr^M in nohiH Spiri-
iiiiiic in spirilii Dci iilriiiii naiiirain aii rcin iiatiira' tiiH Dci , ot ost iii iKiliiH SpiritiiH Chrisii; <;! ciim
Higniticalain cxisiiincs? Non cst. cniiii iilcm ti.iliira Spiritiis CliriHii iiiost, iiicst SpiriliiH Dci. lia riim
qiiiiil rcs iiaUira', siciit iiuii iilciii csl lnimu cl ipiinl (piiiil Dci csl, )'t Cliiisli chI, ctipind Chrisli est Di'i
honiiiiis csl ; iicc iilcm csl i^^iiis cl tpinil ipsiiis csl ; ntiii polcst ipiiil aliiiil divcrsiiin (iliiistns esse
iglii.i ost : ot sociiikIiiiii iinc iion osl iilcm ilciis d. (piaiii Doiis (•si. I)<;iiH igitiir CliriHtiiH ohI tiiius cum
qiiod Dci )>sl. » lliijiis ilicli occasiono |ira't'ati lia'- Doo spiritiis, secundnni illiid, .loan., x, .30 : Efjoet
rotici (io,Li;iiiali/.avci'unl, non itlcni csso pcrsoiiain Patcr unum sumus. Iii quo i\i)cvA Vorii.is nnitatoni
ot iiatiiram lici, assoronlcs iialiir.Mii Doi iion osso ossc natiira>, iinn stililiiiliiicm iinioiiis. » Kccc si

tres porson.is; iiilolligonlos iii liis piaMiii.ssis verhis lin^-c vorha diligcnter aticndas, invonis Spiritnm
Ililarii pcr rciii ii.iliira> pi>i'siiiiaiii, cl niimiiit> iia- sanclnm rciii iialur.n^ dici P.itris ct Filii, ct oiim-
tnra> iliviiiaiii iialiiram. \'A itlco (licuiit lliiariiiiii dom (lici csso natnrani Dci, iibi ilicilur, qiiod pcr
inlorroira.sso hion^ficuni, ulriim por Spiriluni Dci naiuram Doi natura ipsa hahilat in nohis, si per
put.irot sii-iiilicalaiii osso naturaiii, .111 rcin nalii- S|)iritnm sanctiim Christus ost in nohis. Itaque in
rm ut sic
: ostoiulcrct dislinj:;ui>iiilum cssc inlcr 'rriiiitato noii il.i ilisiingiiciidum ost infor natii-
naturam et roni iialura> id osl porsonani. raiii ct roin iialnra>, siciit in rclnis croaiis : qnia,
ut ait Hilarius, De Trinit., lih. I, § tO, col. 38, t. 2,
Ilic docet quomodo cis obviat ipsius Scriptur(r cir- comparatio torreiioriim ad Doum nulla est; et si
cumstaufia, ct qualitcr prwdicta intcllirii dct)cant <piam comparationoni exompla interdum afTerunt,
et quod Spiritus sanctns cst rcs unius naturie Pa- nemo ea exisiimet absolute in sc rationis perfec-
tris et Pilii, ct est ipsa natura. tionem contincre non eiiim humano sensu de :

Deo loquendum est.

Hoc quidem dicunt, nou intclligentes pia dili-
gentia Sonplurft>. circuinslantiam, qua considerata,
Quod propter res creatas illud dixerit : « Non idem
percipi polost (piomodo pra^uiissa dixorit Ililarius. natura
est et res naturce. »
SiihseqU('iitor enim in cadom serio ostenditin Spi-
ritu Doi aliquando signiticari Patrem, ut cum di- Ad naturam ergo rerum creatarum respiciens,
citur, Isa., lxi, 6 Spiritus Domini supcr mc; ali- : inquit lih. VIII De Trinit., § 22, col. 252, t. 2 :

quando significari Filium, ut cum dicitur, Matth., « Non idom est natura (piod res natura;; » subji-
XII, "28 : In Spiritu l)ci cjicio da;monia, naturaj sua^ ciens exempla de ipsis creaturis. Inde ostendens
potestate se doemoues ejicere demonstrans ; ali- erroi'em esse, sub mensura creaturarum metiri
quando Spiritum sanclum ut ibi, Joel, 11, 2: , Creatorem, addit : « Et secundum hoc non idem

Effundam dc spiritu mco super omnem carncm. Quod est Deus et quod Dei e.st » ac si diceret Si ad ; :

dicit consummatum fuisse cum Apostoli Spiritu instar creaturarum de Creatore sentis, cogeris fa-
sancto misso omnibus linguis locuti sunt. Deinde teri, quia non idem est Deus et quod Dei est (juod :

cpiare hanc distinctioiiom focerit, et quod in supe- dicere impium est, cum spiritus Dei Deus sit, et
rioribus, per verba Apostoli, idem Spiritus sanctus Dei Filius sit Deus.
signiQcatus sit, et quod ipse sit res unius natura^
Patris et Filii, aperte ostendit § 26, col. 235, in- Quod non aliud est Deus et quce sua sunt ita ut in-
quions ita : « Ha^c idcirco sunt demonstrata, ut sint : alia enim sunt qu(E insunt, alia quce non
quacunKjue parte hffiretica falsitas se contulisset, insunt.
finihus veritatis conchxderetur. Habitat enim in
nobis Christus ,
quo habitante habitat Deus; et Non ergo secundum corporales modos, ut in
cum habitat in nobis spiritus Christi, non ahud eadem subdit serie, accipienda sunt heec quae de
habitat quam spiritus Dei. Qnod si per Spiritum Deo dicuntur ubi, evacuans opinionem eorum
:

sanctum Christus in nobis intelligitur esse, hunc qui ita putant aUud Deum esse et aliud quod Dei
tamen ita spiritum Dei, ut spiritum Christi esse, est, aliudcpie naturam Dei et rem naturse, ut est in
noscendum est et cum per naturam Dei, natura
; creaturis, aperte docet, non aliud esse Deum et
ipsa habitat in nobis, indifferens natura Filii cre- quse sua sunt ita ut insint illi; sic dicens, § 24,
ditur esse a Patre : cum Spiritus sanctus, qui est col. 233 « Homo, aut eliquid ei simile cum ali-
:

Spiritus Christi et S[tiritus Dci, res natura" demons- cubi erit, alibi non erit : quia. id (juod est illic con-
tretur unius. Qua?ro nunc ergo : Quomodo non ex tinetur ubi fuerit in forma, ut non ubi(jue sit (jui
 '

406 COMMExMUM IN LIB. I SENTENTIAHUM.

insistens aliciibi sit. Deus autem imnicnsjc virtutis dictum Una est csscntia trium ot tres sunt per-
:

vivens potestas, qua; nusquam nnn absit ncc dcsit sonte unius essentiai nusquam autem occurrit
:

usquam, qua' sc onmem per sua edocet et sua non legisse unum Deum trium personarum vel tres
aliud quam se esse signilicat, ut ibi sua insint, ipse personas unius Dei. Quod ideo puto sanctos doc-
autem corporalimodo
essc per sua intelligatur. >'on torcs vitasso, no ita fortc accipcretur in divinis
cum non eliam ublque cssc crcdatur,
alicubi sit personis, ut accipitur cum de creaturis siniile quid
cum per sua in omnibus esse non desinat. Non dicitur. Dicitur enim Deus Abraham, Isaac et Ja-
autem aliud sunt quam quod cst ipsc, quai sua cob, et Deus omnis creaturse. Quod utique dicitur
sunt. Et ha;c propter naturic intcliigentiam dicta propter principium creationis vel gratiae privile-
sunt. » His verbis apcrte signilicalur, tamen si in- gium, et crcaturffi subjectionem vel servitutem.
telligis, hacretice, quia divina natura non aliud est Cum ergo in Trinitate nihil sit creatum, vel ser-
ab liis qiia; sua suut ita ut insint; et per illa in viens, vel subjectuin, nou admittit iidcs in Trini-

omnibus suis cst qnsi non insunt. Sua enim sunt tate taleni locutionis modum. Ita etiam e convcrso
etiam qua; non insunt, id est omnes creaturse, et non dicitur de Dci essentia, quod ipsa sit essentia
sua sunt quse insimt, ut tres personse, qufe sunt Abraham, Isaac et Jacob, vel alicujus creatura?, ne
ejusdcm naturse et eadem natura, sicut supra Creatoris vel creatura; naturam confimdere videa-
Augustiui testimonio firmavimus dicentis tres per- mur.
sonas esse ejusdem essentise, vel eamdem essen-
tiam, sed non ex «adem essentia; ne aliud intelli- Quod licet potentia, sapientia, bonitas de Deo
gatur essentia, abud persona.iNontamen diflitemur secundiim substantiam dicantur , in Scriptura
aliquam distuictionem babendam fore, secundum tamen solent hcec nomina distincte ad personas
intelligentiaj rationem, cum dicitur Iiypostasis, et interdum referri.
cum dicitur cssentia quod: quia ibi signilicatur
est commune tribus, tameu by- hic vero non. Est Ex prsedictis constat quod sicut essentia, ita po-
postasis essentia, et e converso. Fateamur ergo Deo dicuntur secun-
tentia, sapientia, bonitas, de
unum atque idem esse tres personas secundum dum substantiam. Qua; autem secundum substan-
essentiam, differentes autem proprietatibus. Unde tiam de Deo dicuntur, tribus personis pariter
Augustinus, Supei' locum prajtaxatum^psaL lxviii, conveniunt. Una est ergo potentia, sapientia, bo-
ait : « QuKris, quid sit Pater, respondetur, Deus. nitas Patris, et Filii, et Spiritus sancti, et hi tres
Quaeris, quid ait Filius : respondetur, Deus. Qure- eadem potentia, eadem sapientia, eadem bonitas.
ris, quid sit Patcr et Filius : respondetur, Deus. Unde aperitur in Trinitatc summa esse perfcctio.
De singulis interrogatus, Deum responde. De utro- Si enim ibi deesset potentia, vel sapientia, vel bo-
que interrogatus, non dcos, sed Deum responde. nitas, non esset summum bonum. Sed quia ibi
Non sic in hominibus. Tanta enim est ilji substan- est perfectapotentia, infinita sapientia, incompre-
tia^ unitas, ut ajqualitatem admittat, pluralitatem hensibilis. bonitas , recte dicitur et creditur sum-
non admittat. Si ergo tibi dictum fuerit cum dicis mum bonum. Cumque unum idem penitus sit
et
Filium esse quod Pater est Profccto Filius Pater : in Deo potentia, sapientia, bonitas, insacra tamen
est responde Sccundum substantiam tibi dixi,
: : Scriptura frequenter solent liaic iiomina distincte
hoc esse Filium quod Pater est, non secuncjum id ad personas referri, ut Patri potentia, Filio sa-
quod ad aliud dicitur. Ad se enim dicitur Deus, ad piontia, Spiritui sancto bouitas attribuatur, quod
Patrem dicitur Filius. Rursuinque Patcr ad se di- ffuare tiat non est otiosum inquirere.
citur Deus, ad Filium Deus dicitur Pater. Quod
Pater ad Filium dicitur, non est Filius. Quod di- Quare id fiat, scilicet quod Patri potentia, Filio
citur Filius ad Patrem, non est Pater. Quod dicitur sapientia attribuatur.
Pater ad se et Filius ad se, hoc est Pater et Fihus,
id est Deus. » Id ergo sacri eloquii prudentia facere curavit,
ne Dei immensitatem similitudine creaturae meti-
Utrum itapossitdici Deus tnum personarum, vel tres remur. Dixerat enim Scriptura sacra, quia Deus
persona: uniiis Dei, ut dicitur una essentia trium Pater est, et quod Deus Filius cst; et audivit hoc
personarum, et tres personm unius essentice. homo, qui hominem patrem viderat, Patrem non
viderat; ct cogitarc coepit ita essc in Crcatore, ut
Hic considerandum est, cum Deus sit divina cs- viderat esse in crcaturis a quibus ha;c nomina
,

sentia, et ita dicatur unus Deus esse tres persona?, translata sunt ad Creatorcm ; in quibus pater est
sicut una utrum ila
essentia dicitur tres personse, prior filio, filius cst posterior patre, et ex antiqui-
valeat sane dici Unus Deus trium personamm,
: tate in patre defectus, ex postoritate in hlio im-
vel tres personai unius Dci, sicut dicitur una es- perfectio sensus solct notari. Ideo occurrit Scrip-
sentia trium personarum, et tres personse unius tux'a dicens Patrem potentem , ne videatur prior
essenticc. In Iiis locutionibus, Scripturae usus nobis Filio ct ideo minus potens, et Filium sapientem,
eemulandus videtur, ubi freqaenter reperitur ita ne videatur posterior Patrc, et ideo minus sapiens.

1 Dist. XXV, ex lib, VII De Trinil., c. vi, col. 9io, t. 8. — « Dist. xxxm.
 DISTINCT. XXXIV, DIVISIO TLIXTIJS. 407

(Jnavt' Sim idti suiulo lionilus nlti ihuulKi'. Mtlul liiiinum r.nollrntin nirffahiliH Trinitatii $«
IvudiUiHnr dtcil, ad alia tmniitturuH.
DirliiM (tsl otiiiin S|iirit.ii.>i Hiiitctiis IK>uh, i4 diftUH
i>st Ii;iIh<|'0 S|iii'iliiiM I)i'||h; cI viili'li;iliir lnic i|iiiiHi l)o Siicriiiiiciito 1'iiilatis itlipic Tiinilatiit Hiimniii'.

noiiHMi iiilialiiiiiiH cl liiiiKiiis, linlc liiiiiiiiiia con- cl iiictr.diiliH, iiiiilta iaiii diviiiiiiH. .Nihil taiiicn cJiih

HciiMiliii iitl Diuiiii |)i-o ri^;on> rt (rnilclitalo acctt- iiicll.iliilitatc iliKiiiiiii Iradiilissc piolilcinMr; scd
ilcic Micltiil. I«loo S('i'i|itiii'ii li>iii|icravil rtcrinoncin potiu» (!X nobisniirilliiiitjun'' oju» scicntiam luinin!,
siiMMi, S|iii'iliiiii lioMMin nniMiii.iiis , Mc cniilclis iico poluiuHC uos aii ill;iMi pcrvciiin*".
|)iltiii'cliir <|Mi Miilis crat ; iioii i|moiI I*iiIci- soIms sil

polims V(>l iniii;is |»olciis; cl l''ilius »u\\is snpicns

DIVISIO TEXTUS.
vol iniigis Siipicns; ct S|iiriliis siiiictiis soliis lionns
vol niiigis lioiins. Hnii csl crgo.potciitin, siipiiiiiliii,
llic .Mafj;istor fDmparat porsonam ad es-
hoiiiliis IriMiii, sicul, iiiiii cssciiliii. lilciKpKj siiuil
soiitiam; ot (lividifiir iii parfos dii.is :
dicilur Kilius (( onioouaios, » id cst con.subslantiii-
in |)rima poiiit ('omparatioiiom; in .sociinda
lis Piilri, ii;i cl cooinnipolcns.
poiiit matcriai fluom, iiii : « I'raitcroa .sf:ioii-
(lum osl. » Priina in duas
rom- iu priiua
De hoc noiniiic <( omoowim » ubi in auctontatem :

ri'cc})tum sit, ct quid siijnificct.

paral por.souain ad ossoutiaiu socuudum
idonfitaltMu; iu soniuda sociiudum coiumu-
Ilic iioii esl piwlcrniittiMuluin, (]Uod Augusliuus, uitatoiu cssouliu! ad porsouas, iiii « Hic :

lib. II Contra Ma.viininitin, oap. xiv, § 3, col. 772, cousidoraudum ost. » l*rima in duas in :

t. 8, dicit do boc noiiiino (( oiiioousiou » quo prima pouit orroroui quorumdam ot rationos
Laliiii traotalorcs frcipicntor utuntur « Patoi",
:
errautium iu socuuda rospoudet ad iilas
;

iiupiit, ot Kilius unius sunt ojiisdonuiuo sul)sti.m-

ratiouos, ibi « lloc quidoni dicuut uou iu-
:

tiffi. IIoc est illud (( oinoousion » ipiod in concilio

tolligoutes pia dilif^oiitia Scripturai circum-
niciono advorsus Iiiorolioos ariiiiios a oathoUcis
patribus voritatis auoloritato '
linnatum est; tiuod
stautiam. » Circa prinium diio facit priino :

postea in consilio ariminensi proptcr''^ novitatem ponit orrorcm; secundo erroris prohatio-
verbi, minus qnam tiportuit intolloctam ', quam nem, ibi « Si enim, inquiunt, ea essentia
:

tamcn antiqua peperorat, multis paucorum

tidci qua?. Pater est, Filius ost idom sil)i Pater est ;

rraude doooptis, han'otica impietas sub ha^retico ot Filius. » Et liaec in duas primo onim po- :

imperatore Constantio labefactare tentavit. Sed nit probationem per rationem secundo per ;

post non longum tompus libertate ildei catholicai

auctoritatem, ibi : « Idem quoque testimonio
pnevalouto, postquain vis verbi, sicut debuit, in-
Hilarii defendere nituntur. »
tcllecta est, (( omoousion » illud cathohcaj lidei
« IIoc quidam dicunt non intelligentes pia
sanitate longe laloque distoiisum est^ et diifusum.
diligontia Scripturae circumstantiam.» Hic
Quid enim cst « onioousion » nisi unius ejusdem-
quc substautiie".' Quid ost, inquam, omoousion » ((
respondet ad probationes et circa hoc duo ;

nisi Eijo et Pater uimin suinus? » Non ergo inter facit primo respondet ad auctoritatem se-
: ;

profanas vocum novitates hoc vitandum est. cundo ad rationem, ibi « Non autem diffi- :

temur aliquam distinctionem liabendam fore

De nominibu^ quoi translativ^ et per similitudinem secundum intelligentiae rationem. » Circa
de Deo dicuntur primum duo facit primo ponit auctoritatis :

expositionem secundo confirmat suam sen-

;
Pra?terea scieudum est, quod in assignatione
tentiam per auctoritatem Augustini et Hila-
distLuctionis nomimim, inter alia quae supra dili-
rii, ibi « Non ergo secundum corporales
:

genter cxecuti sumus, qiuTdam diximus transla-

tive et per similitudinem de Deo dici, ut specu-
modos accipienda sunt haec quae de Deo di-
lum, splendor, character, tigura et bujusmodi; cuntur. »
de quibus pio lectori breviter trado quod sentio, « Hic considerandum est. » Hic comparat

ut scilicet ratione similitudinis considerata, ex essentiam ad personas secundum communi-

causis dicendi, dictorum intelUgentiam assumat, tatem; et circa hoc duo facit. Primo prose-
sed catholicam. quitur essentiae communitatem ; secundo
determinat significationem cujusdam nomi-
nis quod communitatem essentiae designat,

In edilione parisina monachorum S. Mauri ad-

' tum « defensum est. » — ' a.1. : « mirificam. » —
ditur « et auctoritatis verilate. »
: ^ Ibid. « veri- — :
" Al. deest « pervenire. »
atem. » — ' Ibid. ; « intelleclum. » — * Ibid. tan-
 ,

m COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

omne proprium se habet ex
ibi Hic non est prsptermittendum quod
: «
4. Prseterea,

Augustinus dicit de hoc nomino « omo- additione ad commune. Sed essentia est com-
ousion. » Circa primum duo facit :
primo munis, pcrsona autera est proprium. Ergo
communitatem persona se habet ex additione ad essentiam.
ponit illud quod pertinet ad
esseuticB, prout nomine essentice significa- Non igitur sunt oranino idem.
5. Item, nuUa duo uniuntur in eo quod
tur; secundo prout significatur nomine
alio-
con- omnino idem est utrique quia jam in nullo
rum attributorum, ibi « Ex praidictis : ;

sapien- distingui possent. Sed duse personse, ut

stat quod sicut essentia, ita potentia,
tia, de Deo dicuntur secundum
bonitas, Pater et Filius, uniuntur in essentia. Ergo
substantiara. » Ubi duo facit primo osten- :
essentia non omnino idem est utrique per-

dit eorum communitatem secundo prose- ;

sonse.

quitur appropriationis rationem;ibi « Id : Contra, per Boetium, Be Trinit., cap. n,

ergo sacri eloquii prudentia facere curavit.
» col. 1250, t. 2. indivinis idem est qno est et

« Prceterea, sciendum est.Hic imponit

» quod est. Sed essentia significatur ut quo
fmem tractatui De Trinitate;ei circa hoc duo est,persona ut quod est. Ergo idem est es-
facit primo prosequitur quiddam quod vi-
:
sentia et persona.

debatur deticerc, scilicet de nominibus trans- Prseterea, si persona Patris non est ipsa

lativis; sccundo confitelur insufficientiam deitas qua Deus dicitur, Pater dicetur Deus
propter materiae difflcultatem, ibi « De sa- :
participatione aUcujus naturse. Sed illud

cramento Unitatis atque Trinitatis summa; cujus participatione aUquid denorainatur

et ineffabiiis multa jam diximus. » est majus et perfectius, quantum ad illud
Hic est triplex quaestio prima de compa- :
genus secundum quod denominat^ quam
ratione essentiaj ad personam; secunda de ipsum participans, ut supra habitum est
appropriatione quse in Littera ponitur ter- ;
xxu dist., et Dionysius etiam dicit, cap. xu
tia de his quse trauslative de Deo dicuntur.
De div. nom., quod participationes excedunt
ipsa participantia. Ergo sequeretur quod ali-
quid quod non est Pater, sciUcet ipsa divini-
QUiESTIO PRIMA. tas, esset majus et perfectius Patre quod est ;

inconveniens. Ergo oportet quod essentia et

Circa primum quseruntur duo : r utrum persona sint omnino idera.
essentia sit persona; 2" utrum possit dici Prseterea, sequeretur, si essentia esset alia

quod tres personse sint unus essentiae. res a tribus personis, quod essent quatuor
res in divinis quod est hsereticum.
:

ARTICULUS PRIMUS.
SoLUTio. —
Respondeo dicendura, quod
persona et essentia omnino re in divinis non
Utrum persona et essentia in divinis sint distinguuntur. In iUis enim in quibus aliud
idem^. est essentia quam hypostasis vel supposi-
tura, oportet quod sit aliquid raateriale, per

Ad primum sic proceditur. \. Videtur quod natura communis individuetur et de-

quod persona et essentia in divinis non sunt terminetur ad hoc singulare. Unde Ulam de-
idem. Omnis enim persona vel hypostasis terminationem materise vel alicujus quod
in divinis aut est generans, vel genita, vel loco raaterise se habet, addit in creaturis
procedens. Sed essentia non est hujusmodi, hypostasis supra essentiara et naturara;
ut supra dictum est'. Ergo, etc. unde non oranino ista in creaturis idera sunt.
2. Prseterea, afflrmatio et negatio nun- In Deo autem non cst natura ipsius subsis-
quam veriflcantur de eodem. Verificantur tens per aUquod ad quod determinatur sicut
autem de essentia et persona; quia essentia per materiam sed per seipsam est subsis-
;

non est persona est distincta. Ergo

distincta, tens, et ipsum suum esse subsistens est;
persona et essentia non sunt idem. unde natura est ipsum quod subsistit, et
3. Item, oranis persona vel hypostasis est esse in quo subsistit et propter hoc in Deo :

suppositum aUcujus naturae. Sed idem non omnino idem est quo est et quod est. Unde
potest sibiipsi snpponi. Ergo persona et es- oportet quod omnino idem sint re essentia
sentia non sunt idem. et persona, etiamsi poneretur quod proprie-

<
I p. Summse theol, q. xxviii, art. 3. — ' Dist. v, q. i, art. i.— ^ Parm. : « denominatur. »
 ;

niSTINCT. XWIV, 0"'»'>^T- I- AHT. I. 4oO

lnloa noM oHm\l ossciilia : (|niu |Mir.suii;i' ipHo vorillcari |t(»lrninl : (|iiia omn!» rlistinc-

noii liiiltciil (|ii(hI siiil iu>r.s(»na« ox li(»c (|ii(i(l tio, Hiv« roi nivo rurioniH, rniKlatiir in nfllr-

.snbsiiiit propriiMaliliiis, scd f\ ln.c (|iinil inarntiic ol n((K"tioiio, Hiciil piitct cliain in

.snlisnnt c.ssiMitia'; (piia i)crs(»iiu (licil indivi- syii(»iiyinis; Imiicu «Jiiiin (if voHlis ('uindoiii

diiniii siil)sisl(Mis iii ^•(MKM-c siilisl.inlia'. Iliido hmii siKMiillcanl, laiiKMi iioiniiia siiiil div^Msa;
nia-isi^sl inc(»nv(Mii(Mis poiKM-c dillcnMiliain (!t similihM- iii(liiiiKMiliiiii. riid(! arilrmali(»n(!H

s(>(Miii(liim riMn iiiliM" (vss(Miliam cl p(M'.s(»- ot nc^'-ationoH (pia' iMM-liiKMit ud nnii, non
iiaiii, (piaiii iMf(>r css(Mitiain ct propriclal(Mii. pdssiiiit v(M-illcuii, iil diculiir : tniiicu cst

Nihilomimis lumcn (issonliu ct p(M'S(»nu dis- allia, iMdiiiiKMiliim iion (!sl all)iiiii; .scd ufllr-

liiif,'iimiliir .s(>cnii(liiiM ralioiicm, (Mii lamcii malioiics (!t ncKatioiics (pia' p(M-liii(int ud
rufio V(>rilalis rci pro rimdamciilo siihsl.it. ipsa nomiiia po.ssiint V(M-illcari, iil dicatiir :

Cnm ciiim in l)(!0 sit sumnia simplicilas ct indiimciiliim (^st iKMilri f^rAwun, v^jstis noii

sumnia ulnxpio modo possimins

p(>rl'(>ctio, ost noiitri poniiris. Ilaotiam(uiii por.sonu ot
Doum sii;iillcaro; scilicct (piaiiliim ud sim- ossoiifia sinl idcin s(!ciiiidum i(!iii, niliil

plicilalcm p(>r MomiMaahslracla, cf (iiiaMtiim (juod ad natiiram rci p(!rfiiicl, (juod |)ra'di-
ad pcrfcclioiKMii p(>r Moiiiinu concrolu, (pno cutiir do os.souliu, pofosl uo^^^uri do pcir.soiia,

sicruilicaut uli(pii(l snhsishMis. ut dicutur, (piod ossoiitiu (;.st inrr(3utu, ot

Ifom, iu divinis invouimns aliquid com- porsoua non est inc.routa; (^sseutiu ost I)(M1S,

muno sociindum roin, ot uliipud proprimn. ot p(>,r.souu non cst Doiis, vol urKpiid luijiis-
Sic orpro rafio p(M'sonai duo iiicludif iii divi- modi. Sed (|uia ratioiio distiu^niiiiiliir, (piid-

nis : nomiuo oiiimpcrsoua>sij;iiilicatur Dous rpiid porfiuotad raliouom illam in (pia dis-
nt suhsislons, ot iit propriuiu; sod nomino tinguuntur, (piod praedicutnr de nno, potest
cssonlia^sii>uifi(\itnr ut simplox', nou uutcm nogari de ultoro, ut dicatur, rpiod os.sentia
ut sul)sistous, ot sig^nific^ilur ntcommuno; cst commuuis, porsonu iion est coimnuuis;
scd uoniiuo patcrnitatis non siiruificatur ut pcrsoua p:oiiorat, os.seufia non pouorat, ot sic
suhsisfons, sod ut proprium, uou (luidoin ut de aliis. Unde in oinuihus talihus uon idem
disfinctum, scd ut distinguons. Et sic patet atfrihuitur essentise ot personsR.
quod porsona re ab essentia et proprietato Ad tertium dicondum, quod proprio lo-
non difVert, sod sccundum rationem tantum, quendo, non est in diviuis aliquid suh alio;
pcr quam utrumque significatur ut formale nnde supra* Augustinus non recipit nomen
rospectu persona^ quantum ad duo qua; substantia? iu divinis et etiam Richardus de ;

sunt de intellectu personae quia essentia : Sancto Victore nomeu subsistentiaj in nomen
significatur ut forma ejus, inquantum est existentiae mutavit. Unde etiam nec proprie
subsistens ; et proprietas utforma ejus, ibi suppositum dicitur, ut suppositio ad rem
inquantum est proprium vel incommunica- referatur. Scd utimur talihus nominibus se-
bile. cundiim intellectum nostrum, qui accipit in
Ad primum igitur dicendum, quod gene- divinis aliquid respondens illis duobus in
rare et similes actus attribuuutur personee creaturis, quorum unum alteri supponitur,
divinaesecundum duplicem modum signifi- sicut res per se existens supponitur formae
candi quo ab essentia distinguitur tum quia : communi simplici ; et intellectus accipit ali-
significant relationes distinguentes perso- quid simpliciter in Deo, quod respondet
iias , tum quia significant per modum actus. formap, et aliquid subsistens, quod idem est
Actus autem omnis est rei subsistentis et re cum simplici; et ideo rem subsistentem
non possunt essentiae attri-
perfectae; et ideo in divinis nominat suppositum naturae sim-
bui ex hoc quod attribuuntur hypostasi plicis.
quia hypostasi attribuuntur secundum id in Ad quartum dicendum quod commune ,

quo non est idem cum essentia; et ideo inci- est duplex. Quoddam enim commune est se-
dit fallacia accidentis in processu. cundum rationem; et istud per additionem
Ad secundum dicendura, quod de eodem, alicujus proprii contrahitur et determiua-
secundum quod idem est, impossibile est tur ; sicut genusper additionem differentiae,
aliquid idem affirmare et negare sed si in ; et species per materiam individuatur. Aliud
aliquo distinguantur affirmationes et nega- commune re, quod quidem manet
est indivi-
tiones pertinentes ad illam distinctionem, de sum unde non oportet cjuod ahquo
; addito

< Parm. : « significatur simpliciter. »— ' Dist. VIII.

 ;

ilO COMMENTUM IN LIB. I SENTKNTIARUM.

determinetur, sicut est essentia in tribus etiam sit falsa, quod tres personae sunt
Iiccc
personis. Sed, verum est quod oportet de in- unius essentiae.
tellectu personae esse aliquam rationem, sci- 4. Prsetorea, eadeni est ratio rei et unius
licet relationis, qua3 non cst do intellectu rei,ut dicit Philosophus, IV Metaph., text. 3.
essentiae; quae tamen relatio re ab ipsa Si igitur tres personae sunt unius essentiae,
essentia non differt;unde nec compositio- convenienter poterit dici, quod tres perso-
nem facit, nec in aliquo realiter personam nae sunt essentiai, quod^ nihil dictum vide-
ab essentia distinguit, sed personam a per- tur^ Ergo nec primum.
sona. Contra, ut in Littera habetur, ab omnibus
Ad quintum dicendum, quod tres personse catholicis consensum et defensum est nomen
uniuntur in essentia, quae omnino secun- ((omoousion. » Sed hoc nihil aliud est quam
dum rem idem est unicuique illarum tamen ; esse unius essentiae, ut in Littera dicitur.
didert secundum rationem ab unaquaque, Ergotres personae sunt unius essentiee.
prout persona includit in seintellectum re- SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
lationis;quce relatio, quamvis comparata ista simpliciter concedenda est « Tres per- :

ad essentiam, rationc tantum dilFerat ab ea, sonse sunt unius essentise. » Quamvis enim
tamen comparata ad suum relatum cui oppo- quatuor sint causae in rebus creatis, non
nitur, realem distinctionem facit. Non enim tamen habitudines omnium causarum in
relatio distinguit realiter, nisi secundum op- Deo inveniuntur. Habitudo autem causae
positionem respectus quam habet. Illa au- materiaUs non competit Deo nec respectu
tem oppositio non est ad lioc in quo relatio alicujus quod in ipso est, nec respectu ejus
"1
habet esse, sed ad hoc ad quod dicitur et ; quod in creaturis est quia materia imper- :

ideo relatio non distinguitur realiter ab es- Sed habitudo causae

fecta est et in potentia.
sentia et persona in qua est, sed a persona fmalis est quidem in Deo respectu creatura-
alia ad quam dicitur. rum, cujus bonitatem finem omnis creaturae
dicimus, non autem respectu alicujus quod

ARTICULUS II.
in ipso est : non enim una persona est flnis
alterius, quiaex hoc sequeretur gradus in
Utrum tres personas esse unius essentise bonitate. Habitudo autem causae formalis
convenienter dicatur\ competit Deo et respectu creaturae cujus
exemplar est, et respectu ejus quod in ipso
Ad secundum sic proceditur. Videtur
1. est ; tamen
habitudo non fundatur su-
ista
inconvenienter dici, quod tres persona^ sint per aliquam relationem realem, scd secun-
uuius Quia secundum grammati-
essentiae. dum modum significandi quia aliquid ;

cum, obliqui transitivi sunt. Sed constructio signiflcatur ut forma, sicut essentia, et aU- I

transitiva exigit diversitatem eorum quse quid ut subsistens in forma, sicut persona.
construuntur. Cum igitur essentia non sit Habitudo autem causse efflcientis competit
diversa a persona, videtur inconvenienter Deo et respectu creaturae et respectu ejus
dici, tres personasesse unius essentia?. quod in ipso est, non quidem essentiae ad *

2. Si dicas, quod genitivi illi construuntur personam, sed personse ad personam, quae
intransitive, sicut cum dicitur donum Spi- ab ipsa" est; nec tamen ista habitudo funda-
ritus sancti, id est quod est Spiritus sanctus : tur supra acceptionem intellectus, sed supra
contra. Sicut tres personse sunt una essen- relationem quae in re est ut tamen efflciens ;

tia, ita ctiam sunt unus Deus. Ergo si illa large sumatur, quia in divinis non est ali-
ratio sufficit, adhuc videtur quod simiUter quid faciens et factum sed est ibi origo :

possit dici, esse tres personas unius Dei, unius personae ab alia. Et ideo" patet quod
quod in Littera negatur. omuis constructio in divinis respectu divi-
3. Item, omnis constructio obHqui potest norum, vel est secundum habitudinem cau-
exponi per aliquam prseposilionem cum cau- sae efflcientis, ut cum dicitur Filius Patris
sali. Sed heec est falsa, quod tres personee vel secundum habitudinem causse formaUs,
sunt ex eadem essentia, vel de eadem essen- ut cum dicitur Tres personaj sunt unius
: <(

tia% vel per eamdem. Ergo videtur quod essentise. » Unde dicendum, quod isti geni-

* I p. Summx IheoL, q. xxxiii, art. 3. — 'Parm. est dictum. » — * Parm. « esse.»— 5 Parm. : « ipsa.»
omittit : « de eadem essentia. » — ' Parm. « nihil — '^
Parm. : « ila. »
 DISTINCT. XWIV, Un/1':ST. I, AIIT. II, KT glM':ST. II. ill

livi ('onslriumliir in lial^ilinrnio ciuiHai U)V-

inalis. QnT<:STI() (I.

A(l |ti'iiinnn iKitnr (licondiiin, (jikmI (|nani-
vis assontiu ot porsona siiil iil(Mn ro, tuiiKMi ffnn/i pofflntifi rotivniivntvr attrihwifnr
(lilTiM-niit ralionc, (|nia iiimin nl rorma all(i- Vnfri, sapindin l''ilio\ /joiiitos S/tiritui
rins si;^nillcaliir ; cl lalis divorsilas snrilcit sti/irlo.

ad graininaticnm, ([iii modos sif^^^nillcaiKli

por nonKMi considorat. Doindo (|na'rilnr d(i approprialioiK; (|na'
Ad socnndiim dic^MKlnm, (jnod iion ost ilii iii 1. Vidclnr (•niiii (piod sil
/.///m/ponitiir.
oinnino constniclio scciiiidimi idonlilatcni, iiicompclciis. Viiliis (uiim ad pohinliain ()(;r-
sod socnndinn lialiilndiiiiMii rorina', nt dic- lincl. Scd virtiis approiiriatnr lilio, I (!or.,

tuni ost, ot (piia Dons non sif^nndcaliir iit i, !iJi: Chrislum Dci vir/i/lettt.Kv^i) \iuiQni\d

tbrnm Irinm porsonarum, idco non polost iioii dolKil a|ipro|)riari Patri, .sod Filio.

dioi (jnod Iros ptn-soiKO sint imins Doi non : 2. Praitonia, |»rinci|iinin (Mmntiationis V(j1

onim possot iiitclli.L-i isla constrnctio, iiisi pronniitialioiiis viMlii osl ijisa sapionlia.
possossivo : ot simililor proplor oamdom ra- Si^d dicoro vorhiim, (luodost Kilins, piMlinct
tionom dicitnr, ipiod osl, nna ossontia triuin ad Patrom, ({ni cst principinm o.jus. Krf,'0

porsonarum, non aulom (]Uod sit unus Dons sapiontia doliot appropriari 1'alri [lotiiis

trinni porsonarum, (juia^ in nomino Doi (juam Kilio.

im[wtatur liabitudo principii creantis ct '^. Itoin, sicut Filius procodit por modiim
guljornantis. intolloctus utvorbum, ita otiam por modum

Ad tortium dicondum, (|Uod h;o pra^[)osi- uatura? ut Filius. Si orgo sapicntia appro-
tiouos u ox ot ))do » dcsignant liabitudi-
(( priatur Filio, quia procedit per modnm in-

nom alicu jus quod so liabot ad motum vcl tollcctus ; cadom rationo dobct sibi appro-
oporationcm, sicut initium ot non sicut tor- priari natnra, quia proccdit pcr modnm
minus et ideo dcsignaut habitudincm causa^
: naturai.
oflicicntis vol matorialis, non autcm formce 4. Prffiterea, secundum Dionysium, cap. iv
vel finis, quse sunt potius ut terminus motus; De div. norn., col. 094, t. 1, bonum est dif-
et idco nuUo modo potest dici quod tres per- fusivum suiipsius, et cst quasi principium
sonae sint ex eadom csscntia vcl de eadem fontale omnis emanationis divinae bonitatis.
essentia, sed potost dici quod sint in eadcm Scd cssc fontale principium convenit Patri.
essentia,quia haic praepositio « in » potest Ergo bonitas debet Patriappropriari.
denotare habitudinem causae formalis con- Contra est quod in Littera dicitur.
tinentis. Solutio. —
Respondeo dicendum, quod
Ad quartum dicendum, quod istse cons- nomina personarum dicuntur et de divinis
tructiones quaj sunt in designatione forma?, et do rebus creatis, uon quidem univoce, sed
requirunt^ duos genitivos, quorum unus pcrpriuset posterius;undesecundumalium
significet ipsam formam, et alius determi- modum est patcrnitas et filiatio in creaturis
nationem forma?, ut cum dicitur columna et in divinis, et ideo appropriatio potest fieri
mirai altitudinis ; vol unum genitivum ha- dupliciter uno modo, considerando rationes
:

bcntem vim genitivorum duorum, ut cum nominum secundum quod de creaturis di-
dicitur vir sanguinum, id est vir multi san- cuntur, et ita appropriatio semper debet
guinis effusor : et ideo oportet etiam in pro- fieri per contrarium, ut modus creaturae a
posito esse duos genitivos, quoruui unus Creatore excludatur; alio modo, conside-
ipsam divinam essentiam, et alius
significet rando rationes nominum secundum quod in
designet simplicitatem aut unitatem ejus, divinis inveniuntur, et ita debet appropria-
vel aliquam aliam essentiai conditionem. per similitudinem ad proprium, ut
tio fieri
Undc potest dici convenienter «Tresper- : supra dictum est\ Utroque autem modo
sonaj sunt unius essentiae, » vel ejusdem (( conveniens est ista appropriatio. Si enim
essentiae, » vel « increatae essentiae » non ; considerentur rationes horum nominum se-
autem quod sint essentiae simpliciter. cundum modum quo inveniuntur in crea-
turis, inveniuntur per contrarium facta :

' Parm. omittit

« nou autem quod sit unus Deus
: runtur. » — ' Al. desunt secjuentia, — * Dist. xsxi,
trium personarum, quia, » * Al. —
« (juse requi- : q. ii, art. 1.
412 rOMMENTlTM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.
quia apiid nos iiivenitur infirmitas in patri- tia apud nos secundum quod consistit in co-
bus propter senectutem unde Patri caelesti ,
gnitione conclusionis quae mente concipitur,
potontia attribuitur; invenitur imperitia in sic est idem quod verbum mentis; autem si

filiis propter juventutis motus et propter consideretur sapientia secundum quod con-
inexperientiam , et ideo Filio Doi sapientia sistit in lumine intellectus agentis et cogni-
attribuitur. Sed nomen spiritus apud nos tione primorum principiorum, sic prsecedit

pertinere solet ad quamdam rigiditatem et verbum, quod est conceptio conclusionis si ;

inflationem, vel impetuositatem unde dici- ;

autem accipiatur sapientia quai est ad gene-
tur Isa., n, 22 Quiescite ab homine CKJus
: ratain mente discipuli perverbum magistri,
spiritus in 7iaribus ejus; et ideo Spiritui sicsequitur verbum. Itaetiam est indivinis:
sancto bonitas attribuitur; et hic modus quia ipsa sapientia genita est idem quod
tangitur in Littera. Si autem accipiantur ra- verbum, ut ex praedictis patet^ Ipse autem
tiones nominum
prout in divinis sunt, sic intellectus paternus se habet in productione
etiam poterit fieri pcr assimiiationem ad verbi sicut lumen intellectus agentis, cum
propria, ut Patri, qui est fontale principium principiis in productione conclusionis ; et sic
totius divinitatis, potentia ascribatur, quae secundura ordinem natura^, sapientia est
in ratione sua principium includit : est enim principium verbi, sicut dicimus sapientiam
potentia principium transmutationis, ut in ingenitam esse principium sapientiae genitse.
Y Metaph., text. 17, dicitur; et quia Filius Ipsa autem sapientia creata sequitur verbum
procedit pcr modum intellectus, qui sapien- quasi efTecta per ipsum; unde Eccli., i, 5 :

tia perficitur, attribuitur sibi sapientia ; et Fo}is sapientiss verbum Dei in excelsis; et
quia Spiritus sanctus procedit per modum ideo sapientia essentialis, quge ingenita est
voluntatis, cujus objectum est bonitas, ideo neque generans Filio appropriari potest
,

sibi appropriatur bonitas. propter simiUtudinem ipsius ad proprium

Ad primum igitur dicendum, quod virtus Filii, inquantum est verbum quam simili- ;

non nominat potentiam absolute, sed perfec- tudinem non habet ad aliquod proprium
tionem potentiae unde ; dicit Philosoplius, I Patris.
Caelietmundi, text. 32, quod virtus est ul- Ad tertiumdicendum, quod natura semper
timum in rede potentia. Sicergo potest tri- habet rationem principii : enim princi-
est
pliciter virtus considerari : vel secundum pium motus et quietis in eo in quo est, per
quod in potentia radicatur, et sic Patri potest se, et non secundum accidens, ut in II Phys.,
appropriari, sicutetpotentia; velinquantum text. 3, dicitur; et ideo non potest appro-
est id per quod potentia in actumexit, et ita priari Filio, qui est a principio secundum
Filio appropriatur, per quem Pater operari originem natur», et non principium in illa
dicitur; unde brachium Patris di-
et Fllius origine. Sed sapientia non habet tantum
citur, Job, XL, 4 Si habes brachium sicut
: rationem principii, sed etiam ejus quod est
Deus , ut Gregorius exposuit, lib. XXXII a principio et etiam magis, inquantum
;

Moral., c. v, § 7, col. 639, t. 2. Velinquan- proprie sapientia et scientia de conclusioni-

tum circa opus bonitatem imponit; unde bus est; quamvis etiam sapientia principio-
dicitur UEthic, cap. v, quodvirtus estquae rum sit, ut in VI Ethic, cap. vn, dicitur, et
bonum facit habentem, et opus ejus bonum ideo Filio appropriari potest.
reddit; et ita appropriatur Spiritui sancto, Ad quartum dicendum, quod bonum di-
sicut et bonitas. citur diffusivum per modum finis, secun-
Ad secundum dicendum, quod sapientia dum quod dicitur quod finis movet efficien-
ad verbum potest comparari tripliciter vel : tem. Non autem sic Pater est principium
sicut idem, vel sicut prius, vel sicut poste- divinitatis, sed magis per modum efficien-
rius, ita in divinis sicut in humanis. Cum tis, ut dictum est.
enim verbum dicat quamdam conceptionem
intellectus, ista conceptio apud nos oportet
quod consequatur aliquod lumen intellec- QUiESTIO III.
tuale, saltem lumen intellectus agentis, et
primorum principiorum ex quibus concipi- Deinde quseritur de his quse translative
tur conclusio. Unde si consideretur sapien-
'
de Deo dicuntur; et circa hoc quaeruntur

' Al. : « accipitur. » — ' Dist. xxxii, q.ii, art. 2.

 niSTINCT. XXXIV, OIMvST. III, AIH. I 413

(liio : I" ulriiiii ali(|Mi(l (l(( Hoo liaiislfilivc iiiltiis (•((ipitialiliiis. noliiH (Hvinonnii vcrilu.s

(licoiKliiiii sil, ;
'-2"
a (|iiiliiis rcliiis llciis Iraiis |ti(tjMtiialiir.

lulivo noininaiuliis sil. Somitio. — UiiHiMtndcd (rK-oiKliiiii, (|iio(l

(onvcniiuitiHsiniiini ost divina iioliiH .siinililii-

(liiiiltiiH (•(tiporaliltiis dcsi^Miari, (•iiJiih ralio

AHTICIII ns PlllMIIS
pdlcsl assiKiiari (piadriipli^x : priina cl prin-

Ulnon (iliiiiiid dchcdl dici IransUuivc dc <ip.ilis pntptcr iiiatcria' allitiidiii(;iii ,

(pia!

l)(io\ iiostri intclloctiis ('aiiacitaliiiii c.\c(!(lil; niido

11(111 |i(issiiiniis voritaloin diviiioriiin sociiii-
A(l priinnni slc proccMlitiir. I. Vidclnr (liiiii iiKtdiiin siiiiin capcrc; ct id(ui oporl(!l

qnod (1(1 Hco niliil Iraiislativc dici dcltcal. (pidd iKiliis .sccnndiiin niodiiin iKislrniii pro-

Sicnl cniin dicil lUtcliiis, lili. I />r' 7V///., c. II, iKtnalnr. Kst aiit(!in iioliis coniialnraii! a

col. h^riO, t. 2, in divinis intclloclnalilorvor- sonsiliililms ' in iiitolliKil)iliii V(!niro, ot a

sari oportot,no(pio ud iinai^^inationosdodiici. posloriorihns in priora; ol idoo snl) (if^niru

Sod Inijusinodi transninptiva; locutionos soiisiliiliiiiii intoiiif^nliilia iioliis [iroponiiiitnr,

sunt suinpho ox iniaj^inationilius sonsihi- ut o\ liis (|iia' iKiviinus ad inco^Miita aiiiiiuis

lium. Vx'^0 noii ost ois uleiuluin in divinis. sur^^at, Socnnda ratioost, (juiacuin in noljis
2. PraUoroii, socnnduin Philosoplniin ,
sil duplox pars cognoscitiva, scilicot inlollec-

VI 7V)/)., cap. vii, onnios transforcntos, so- tivact sensitiva, providit diviua sapicntia ut
cuiiduin arupuun sinuliludinein transforunt. utra(]uo pars, secundinn qnoil possihilo esset,
Sod, socundnm nooliuin, lih. 111 lii Porph., in divina roducorotur; ct idoo fignras cor-
col. 99, t.Do spocic, » siinilitudo
2, cap. « poralinm adhihnit, qna' sonsitiva partc capi
est rcrum diHorcntium cadom qualitas. Cum possunt, quia ipsa intollcctualia divinornm
igitnr qnalitatcs rorum corporalium nou in- iion potcrat attingorc. Tcrtia ratio est, quia
vcniantur in divinis, vidotnr quod nuUa si- do Dco vcrius cogiiosciinns quid non cst,
militudo vcl motapliora possit snmi ox rchns quam (jnid cst undc Dionysius, cap. ii CxJ.
;

sonsihilihus, ut aliquid dc Dco translativc § 3, col. 1-42, t. I, dicit, quod in divinis

///t^r.,

dicatur, affirmationes sunt incompacta^, negationes

Item, omnis doctrina cst ad manifosta-
3. vcrae; et idoo cum de omnibus quae de Deo di-
tionem vcritatis; ct prwcipuc sacra Scrip- cimus, intelligendum sit quod non eodcm
tura. Sed hujusmodi metapliora!, vel sym- modo sibi^ convcniunt sicut in creaturis in-
bolica^ locutionos, sunt quasi qusedam vela- veniuntur, sed per aliquem modum imitatio-
mina veritatis, ut dicit Dionysius, cap. i nis et similitudinis; expressius ostendebatur
Csel. hier., §3, col. 122, t. 1. Ergo eis uon hujusmodi emincntia Dci, pcr ea quse sunt
videtur utendum in thcologia. magis manifesta ab ipso rcmoveri. Ha?c au-
4. PraHoroa, socundum philosophos, cx I teni sunt corporalia ct ideo conveniontins ;

De aiiima, tcxt. 2G, scicntia fit per assimila-^ fuit speciehus corporalihus divina signifi-
tionem intcUcctus adrem scitam. IntoUectus cari, ut his assuefactus^ humanus animus
autem noster cuni sit incorporeus et imma- disceret, nihil eorum quse de Deo pr»dicat
tcrialis, majorem similitudinem habet cum sibi attribuere nisi per quamdam similitu-
rcbus divinis quam cum
rebus corporalibus, dinem, secundum quod creatura imitatur
quae materialos sunt. Ergo magis se hahet Creatorcm. Quarta ratio est proptcr occulta-
ad cognoscendum divina quam hujusmodi tionem divinae veritatis quia profunda fidei :

corporalia et ita videtur quod per similitu-

; occultanda sunt et infldelihus, ne irrideant,
dinem corporalium nobis divina manifestari et simplicihus , ne errandi occasionem su-
non deheant. mant et hae omnes causae assignantur a
:

Contra est quod dicit Dionysius, I Caelest. Dionysio in principio Cselest. hierar., ubi
hier., § 2, col. 122, 1. 1 : « Neque possibile est supra, et in Epistola ix ad Titum, col. 1103,
nobis aliter superlucere divinum radium, t. 1.

nisi varietate similitudinum circumvela- Ad primum igitur dicendum, (juod in co-

tum. » Divinus radius autem est veritas di- gnitione intellectualium est duo conside-
norum. Ergo oportet quod sub similitudi- rare, scilicet principium speculationis : et

^ I p. Summas Iheolog., q. i, art. 9. — ^*

Al. : « a — ^ Al. : « ut assuefactis. »
eensibus. » — ' « Sibi, » id est, « ipsi, » et sic infra.
m COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
terminum. Principium quidem est ex scnsi-
bilibus; sed terminus est in intelligibilibus, ARTICULUS II.
secundum quod in cognitione naturali ex
speciebus a sensu acceptis intentioncs uni- Utrum transumptio in divinis debeat fieri
versales accipimus pcr lumen intellectus ex rebiis vilibus.
agentis dicendum; et ideo est, quod quan-
tum ad terminum oportet in diem intellec- Ad secundum sic proceditur. \ . Videtur
tualcm versari, sed quantum ad speculatio- ' quod ex rebus vilibus non debeat fieri tran-
nis principium oportet ex aliquibus sensi- sumptio in divina. Sicut enim dictum est,
bilibus speciebus in divina consurgere. omnis transumptio fit per aliquem modum
Ad secundum dicendum, quod similitudo similitudinis. Sed in rebus vilibus non inve-
estduplex qusedam enim est per participa-
: niuntur conditiones nobiles, ex quibus ad
tionem ejusdem formse; et talis similitudo divina possit aiiqua similitudo atteudi. Ergo
non est corporalium ad divina, ut objectio videtur quod ex talibus rebus non debeant
probat. Est etiam qusedam similitudo propor- transumptiones in divina fieri.
tionalitatis, quge consistit in cadem habitu- 2. Si dicas, quod in rebus quantumcum-
dine proportionum, ut cum dicitur sicut se : que vilibus invenitur aliqua similitudo di-
Iiabet octo ad quatuor, ita sex ad tria; et vinae bonitatis, inquantum sunt vestigium
sicut se habet consul ad civitatem, ita se lia- Creatoris; contra. In omni creatura inveni-
bet gubernator ad navem ; et sccundum ta- tur similitudo vestigii vel imaginis. Si igi-
lem similitudinem transumptio ex corpo-
fit tur hoc sufficit ad transumptionem facien-
ralibusMn divina ut si Deus dicatur ignis'
: dam, videtur quod ex omnibus creaturis
ex hoc quod sicut se habet ignis ad hoc quod possit fieri transumptio in divina : quod non
liquefacta effluere facit per suum calorem, invenitur.
ita Deus per suam bonitatem perfectiones 3. Prseterea, expressior similitudo divinae

in omnes creaturas difTundit, vel aliquid bonitatis est in rebus incorporeis quam in
hujusmodi. rebus sensibilibus. Ergo videtur quod no-
Ad tertium dicendum, quod manifestatio mina angelorum magis deberent in divinam
veritatis cst facienda secundum proportio- pradicationem transumi.
nem recipientium et ; quia quibusdam potius 4. Item, quee sunt omnino diversa, non

manifestatio veritatis noceret quam prodes- debent eisdem figuris exprimi. Sed qusedam
^"

set, dum vel ex impietate impugnarent, vel figurse sunt quse inducuntur ad designan-
ex simplicitate deficerent; ideo est divino- duracontrariaspotestateset dsemones'^, sicut
rum vcritas occultanda, ut dicitur Matth., nomen serpentis et leonis. Ergo videtur
vn, 6 Nolite dare sanctum canibus.
: quod ad minus hujusmodi nomina in divinis
Ad quartum dicendum, quod est qusedam transumi non deberent.
assimilatio secundum convenientiam in na- Contra est quod in divinis Scripturis fre-
tura ; major assimilatio intellectus
et sic est quenter inveniuntur nomina etiani bruto-
nostri ad divina quam ad sensibilia sed hsec ; rum animalium in divinam prsedicationem
non est illa quse requiritur ad scientiam. Est transumi, ut dicitur Osea3, xni, 7 Ero eis :

etiam qusedam assimilatio per informatio- guasi lesena, sicut pardus in via Assyrio-
nem, quse requiritur ad cognitionem sicut : rum; et similiter in pluribus aliislocis. Ergo
visus assimilatur colori, cujus specie infor- videtur quod etiam ex vilibus rebus tran-
matur pupilla. Ilsec autem informatio non sumptio ad divina fieri possit.
potest fieri in intellectu nostro " secundum Solutio. — Respondeo dicendum, quod
viam naturse, nisi per species abstractas a hanc qusestionem Dionysius, ii cap. Cselest.
sensu : quia, sicut dicit Philosophus, III De hierar., § 2, col. 138, t. \, pertractat, et os-
anima, text. 18, sicut se habet color
ad tendit quod etiam convenientius significan-
visum, ita phantasmata ad inlellectum et ; tur nobis divina per creaturas viliores, quam
ideo constat quod hoc modo intellectus ma- per nobiliores. Et primam rationem assignat,
gis potest assimilari sensibilibus quam divi- quia his magis occultantur divina, cujus
nis. occultationis necessitas dicta est. Secundam
Sic ex additione marginali uniu3 codicis. Parm.
' ^ Al. : « ut si dicatur talis ignis. » — ^*
Parm. : « offl-
liabet « quod quantum ad terminum speculationis
: ceret. » — 5 Parm. omittit : « nostro. » — ^ Parm.
principium oportet. » » Al. —
« ex corporibus. » :
— omittit : « et dsemones. »
 ,

DISTINCT. XXXIV, QVVST. III, AUT. II. m

nsslp:nnf, quin islii inap:is a ilci» rcniovctilnr 'u\>'<\ iinii(|iiaiii iincniinns Monrn in Scriittnni
i\\ (lislanl. : (^t idco cniii C(Hivcnicnlis.siiiiiis iKiiniiialnin clicrnliiin, vi;! .scrapliini, vcl ali-

inoilns sif;-nillcan(li divina sit por ni^pifalio- i|ni(l Inijnsinodi, sicnt liMinfMn, vol nr.Huin,
iKMii ,
conviMiiiMitiiis islis siinililndinilins vol ali(|nid Inijnsinodi.
ntiinnr. Tortiani assif;:nut c\ nlililali! noslrii Ad (|iiarlniii dic(Mi(lniii, (piod in nnn re
ipiia minns dalnr noliis occasio (M'raiitli in li- possnnt c(Misi(l(M'ari divcrs;i' pro[iri<!lat('s; («t

l^iiris nMniii \iliiini ipiain in lli^nris riMMiin idco noii csl inconvcniiMisipiod c\ cadciii rc,
noliilinni. Nnlliis (Miiin ilnhilat, l)(Mnn socnn- s(M'nndnrn div(?r.sas sni pro|)ri(!tat,(!S, li.il

diiiii |)i-opri(^lal(Mn irn-i iion poss(! arnpiod transninplio ad ali(pin cdntraria ;

sicnt ipiod
vil(! uniinal ; (^t iil(!o conslat ipiod Scriplnra Dimis dicitnr l(!o proplcr lilMiralilalcin, vcl
linjnsmodi \)co siVMindnni proi^riclalcm iioii rorlilndiiicm, vcl arnpiid liiijiisinodi, (!l dia-
allrilinit. Scd apud aliipios siiii[)Iiccs, (|iii holns dicitiir lco [)i-o[»lcr crndclil.itiMn. (ion-
vi.v nruinid [nwlor sonsiliiiia suspicnri |)()S- rnifj^il cliain ([iiandoqnc, nt dicit Dionysius
sunl, (lo facili vidorolur oa (ina) sunt nobili.s- ad Tiliim, iii l<lpist()Us^, § 2, col. 1107, t. 2,
simn in cor[)oril)iis, |)r-()[)rio Doo conv(!nii'o, (piod i(l(!m iiomcn transrortnr ad signiflcan-
si do i[)so dic(!r(!idur (>l idoo siiniliinilin(!s a; (Inin [)ai-tici|)aiil(!m (!t parlici[)afionoin, ot

robns viliorihus suinpta', ipsa ([nalilato ro- partici[)alionis in-inci|)iiim; sicul si ignis di-
rum rotrahnul niiimum nb orrorc. Invoui- cntur homo liahons chai^fatcm, et ipsa chn-
tur tnmou ctinm iii nobiliorihus crontnris ' Dcus chnritntcm infnndons ct sc-
ritns, ct :

Dcus siiAuiricnri in Scripiurn, sicut solo, ct cunduin omnin divcrsimodo cxponcndnm

stcUa, et hujusmodi; nou tnmcn itn frc- est.
quoiitor.
. . ,. , ,
EXPOSITIO TEXTUS.
Ad primum igitur dicoudum, secundum
Dionysium, De div. nom., cap. iv, §§ 1, 2 ct k enim, inquiunt, ea e.ssentia qn.ie Pa-
Si
3, col. ()0-i, t. 1, quod iiiliil diviua3 bonitatis ter cst, Filius est; idcm sihi Patcr cst ct Ki-
omnino participntiono onroi; ct ideo cx re- lius. » Ilapc ratio talis cst. Essentia divina
bus qiiantumcumquo vilihus possunt sumi est una ct cadcm res. Sed essentia divina est
aliqucfi couvenieutes similitudiiics ad divina. Pater et Filius, ut dicitis. Ergo eadem res
Ad secundum dicendum, quod quaedam est Patcr et Filius, et eadem res genuit et
nomina creaturarum sunt quae uon nomi- genita est.
nant tantum id quod crcatum est, sed etiam Ad quod patet responsio per sequivocatio-
defectum culpai annexum sicut nomen dia- ; nem rei ;
sumatur essentialiter,
quia si res
boli nominat naturam deibrmatam peccato : tunc essentia divina est una res, et illa res
et ideo talibus nominibus noii possumus neque genuit neque genita est, neque est
transumptive uti ad signiricandura divina. -
Pater neque est Filius, si Pater et Filius ad-
Ad icrtium dicendum, quod in creaturis jective sumantur. Si auiem res sumatur
spiritualibus possumus duo considerare : personaliter sic essentia divina non est una
;

scilicet ipsas perfeciiones divina^ boniiatis res, sed tres res, quarum una est generans,
secundum se acceptas et his nominatur ; alia geniia, tertia procedens quamvis essen- ;

Deus, non quidem symbolice, sed proprie tia neque generans sit, neque genita, neque
sicut dicitur sapiens et intelligens, et hujus- procedens.
modi; unde etiam dicitur in lib. De causis, « Idque testimonio Hilarii defendere ni-
proposit. 6, quod Deus nominatur nomine tuntur. » Inteniio Hilarii in omnibus verbis
primi causati sui, quod est intelligeniia. Vel ejus quae liic inducuntur haec
Vnlt pro- est.

possumus considerare ipsum modum deter- bare quod Pater et Filius sunt unius naturae
minatum participandi hujusmodi perfectio- ad quod probandum sumit verbum Apostoli
nes, qui modus periinet ad determinaiam Rom., vni, ubi eumdem spiriiuiB nominat
naiuram vel ordinem angelorum. Unde no- Patris et Filii ex quo procedit sic. Cum
:

mina exprimentia istuin modum non pos- spiritus dupliciter sumatur in divinis, quia
sunt proprie de Deo dici, nec eiiam meiapho- quandoque esseniialiier sumiiur, et signifi-
rice, quia metaphora sumenda est ex his catdivinam naturam; ei in hocsensu quan-
quae sunt manifesta secundum sensum et : doque^ pro PatrC; quandoque pro Filio,

^ Parm. : «nobilibus.» — * Parm. omittit : « signi- Sed erronee; non enim extat nisi uaa ad Titum
ficandum. » — '
Parm. : « in Epistolis ad Titum. » epistola. — * Al. additur : « vero, »
 ,

416 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

quaudoque pro Spiritu sancto ponitur :

quandoque vero personaliter, et tunc signi-

ficat rem naturce, vel personani Spiritus
DISTINGTIO XXXV.
sancti, aut in verbis Apostoli sumitur spiri-
De quibiisdam quce seciindum substantiam de Deo
tus Christi et Patris essentialitcr pro natura,
dicuntur quce specialem efflagitant tractatum de
ut sit sensus : Spiritus qui est Christus et
scientia et prcescientia et providentia, disposi-
Pater; plano habetur propositum,
et sic
tione, prcedestinatione, volwitate et potentia.
quod si unus est Spiritus utriusque, eadem
sit utriusque natura aut sumitur pro re na- : Cumque supra^ disseruenmus ac plura dixe-
turie, quce est Spiritus sanctus et sic idem ;
rimus de liis commuiiitcr quae secundum substan-
habetur, quod Spiritus sanctus est a Patre et tiam de Deo dicuntur, eorum tamen qusedam
specialcm efflagitant tractatum, de quibus amodo
Filio. Sed nulla res unius naturae est a rebus
tractandum est, id est de scientia, prsescientia
diversarnm naturarum. Cum igitur Spiritus
providentia, dispositione, prsedestinatione, volun-
sanctus sit unius naturse, quia simplex est,
tate et potentia. Sciendum ergo est, quod sapien-
oportefquod Pater et Filius iion sint diver- cum
tia vel scientia Dei, sit una et simplex,
sarum naturarum. tamen propter varios rerum status et diversos
(( o haeretice, spiritum
Discerne ergo, effectus, plura ac diversa sortitur nomina. Dicitur
Christi a Spiritu Dei; » quasi dicat si potes, : enim non tantum scientia, sed etiam prsescientia,
discernas quia discerni non
;
potest, ut ex vel providentia, dispositio, preedestinatio et po-

auctoritate Apostoli patet. tcntia. Et est praescientia, sive providentia, non

(( Et secundum hoc non est idem Deus et de futuris tantum, sed de omnibus; de bonis
scilicet etde malis; dispositio vero de faciendis,
quod Dei est. » Istud dupliciter potest legi.
de omnibus salvandis, et de omni-
prciedestinatio
Uno modo ut sit quasi deductio qusedam ad
bus bonis, qui et hic liberantur, et in futuro co-
impossibile, quasi dicat : si ita est in Deo
ronabuntur. Prsedestinavit enim Deus ab aeterno
sicut in creaturis, sequeretur quod illud
homines ad bona eligendo, et prsedestinavit eis
quod est Dei non est Deus ,
quod est impossi- bona praiparando. Quod homines praidestinavit,
bile ; Magister in Littera exponit. Vel
et sic Apostolus ostendit, Rom., viii, 29, dicens Prce- :

potest intelligi absolute et tunc vult dicere : destinavit quos proescivit fieri conformes imaginis
quod non est ratione idem. Filii sui; et alibi, Ephes., i, 4 : Elegit nos ante
Sed omnem, » id est perfectnm,
(( per (( mundi constitutionem, ut essemus sancti et imma-
sua, » id est per virtutem et potentiam suam culati. Quod autem bona eis prseparavit, propheta
Isaias ostendit, dicens, lxiv, 4 Oculus 7ion vidit,
quae ubique est, qua omnia continct, edo- ((
:

Deus absque te, quce prceparasti diligentibus vel

cet se » ubique esse.
expectantibus te. Ergo ab seterno pra>,destinavit
(( Homo' cogitare c(]epit ita csse in
quosdam futuros bonos et beatos ; id est, elegit ut
Creatore ut viderat esse in creaturis, a qui- essent boni et beati; et bona eis prsedestinavit, id
bus haec nomina translata sunt ad Creato- est prseparavit. Providentia autem est gubernan-
rem. » Contra, Apostolus, Ephes., ui, J5 Ex :
dorum : qua3 utique eodem modo videtur accipi
quo omnis paternitas in cselis et in terra no- quo dispositio. Interdum tamen providentia acci-
minatur. Ergo magis a Deo translata sunt pitur pro prsescientia. Sapientia vero vel scientia
ad creaturas. —
Et dicendum, quod quan- de omnibus est, sciUcet bonis et maUs, de prsesen-

tum ad rem significatam, per prius est pa- tibus, prseteritis et futuris; et non tantum de
ternitas in Deo quam in creatura sed quan-
temporalibus, sed etiam de seternis. Non enim ita
;

scit Deus ista temporalia ut seipsum nesciat ; sed

tum ad modum significandi per noinen quod
ipse solus seipsum perfecte novit, cujus scientise
est a nobis impositum, per prius creaturae
comparatione, omnis creaturae scientia imperfecta
convenit, et inde ad Creatorem translatum est.
est.

Utrum scientia, vel prcescientia, vel dispositio, vel

prcedestinatio potuerit esse in Deo, si nulla fuis-
sent futura.

Hic considerari oportet, utrum scientia, vel

prsescientia, vel dispositio, vel prsedestinatio, po-
tuerit esse in Deo, si nulla fuissent futura. Cum
enim prsescientia sit futurorum, et dispositio

1
Al. lantum : « A quibus hoc nomen transla- lum, » elc. — » Dist. xxu, usque ad dist. xxvi.

i
 IsriNCT. XXXV. in
rnciiMKltiniiii ,
i-l |ii'ii'ilrsliii.ili<i i^iilviiiiiliii iiiii ,
si jincHiiii', vcl pichi iiiili,i, -i (•jiin wi(Mili/i! ruliiru
iiiiilii cHMiMil tiiliirii, si iiiliil i-sM'l riiiliiriitt Dciirt iiiilla riiroiil Hiilijccla, Siiiiilitcr ilc dinponilloric «t

\nt llli(|IIIIS SlllvilllllllS, 11(111 Mlll-llll' IKllllisHC ill [incdcstiiiatiiiiic, vd [ikis iili-iilia. ||ii'c cnirn, irl

\h'o csMc |)i'u'sc,iciiliii, vcl ilis|i(isili(i, vcl |iricilcsli- dicliiiii i!st, iid lciii[ionilia rcloniiiliir cl d« t«rri-

iiiilio. 1'ol.iiil luUciii HciiH iiiilla pncscirc riiliini; liunililiiis tantuin siiril.

poliiit iioii croiirt^ iili(|iii(l vcl iniii salviirc iilii|iiiis.

Poliiil («rgo iii Hco iKni cssc |incs('iciiliii, vd ilis- (Juiid srirntiii \Ui iinii lniihnn rst ili; trmporulihus,
|iositio, vcl |inc(lcstiiiatio. ;\(l Ikic luitciii ita ii sril rliiiin dr irtrrniH.
(jiiiliiisdiiiii o|i[)(iiiilui'. Si, iiii|iiiiiiil ,
|i(itiiil |inc-
.Hcieiiliii Uci luni cssc iii Dco al) iclcriio, (,'t [loliiil Sciciitiii vcro vcl Hiqiiciitia iioii laiiluni di; toni-
1101» cssc. Si vero |)oluit iioii cssc, ciiiii [inc- [KiialiliiiH, scd cliaiii do 0'lornis ost : idooqiie clsi
scioiiliii hci sit ejiis sciciilia, ct sci(!ulia sil cjiis iiiilla ruisscnt liitura, (issiit tainori iii neo scientia
osseulia, [loluit crgo iiou ossu ab (cteriio id (|ii(iil cadciii qiiio modo est; iicc iiiinor essct quani
cst cjus (liviiia cssciilia. Ila ct dc dis|iosili(iiic ct niodo, iicc iiiajor cst ([iiain essct. Scivit (trgo
linvdcsliiiationc, ([iia' cst diviiia cssciitia, (ilijiciuiil. Dcns al) ictorno ictoriiiiiii, ct 0111110 quod futuruiu
Addunt quo(iuc cl alia, ila lo(iuoiites : Si poluit orat, ot scivit iniiiiulahilitor. .Scit qiioque non

Ocus 11011 prn^sciri! ali^iua , cuiu idoiii sit Dco uiinus [)ra'torita i'.l futura, «piaiii [^noseritia; et
pnosciro ([uod sciro ot sciio ([uod csso, |)(itiiil orf^o sua ictorna sa|)iontia et Lniniiital)ili scit i|)SO ornnia
11011 osso. Itciu. (.11111 idoni sit Douiii luicsciuiu qino sciuntur. Oninis enini ratio siq^enia; ct
esse, ot Douiu osso si : [^otuit iiou esse pnoscius, flptoruie sapientia'., ut ait Arnljrosius, lih. V De
[)oliiit nou cssc Doiis. Dolfiil antoni noii osse flilc'-, cai). xvi, col. Hli. t. 3, iu eo est, qnia
prioscius si potuit iiulla [inoscire. At potuit nulla ouiuem sa[)ioutiain et scieutiam capit sua im-
pnescire, quia potuit uullu facere. meusa sapicutia.

Responsio, qiiod prcescicntia, et dispositio, ct prcp-' Quare omnia dicuntur essc in Deo ; et quod factum
dcstinatio quasi rclative dicuntur ad futuras est, haherc vitam ct csse in eo.

res, vel ad facienda.

Propterea omuia dicuntur esse iii Deo et fuisse
Ad lioc, juxta moduiuiu uostroi iutelligeutia), ab feterno.Unde Augustinus, Super Genes. ad lit.,

ita dicimus : Pra^scieutia, vel dispositio, vel pra;- lib. V, cap. xvni, col. 334, t. 3 : « Haic visLl)iIia,
destiuatio ad aliquid dici videutur. Sicut enim inquit, antequam llerent, nou eraut; quomodo
Croator ad crcaturani relative dicitur, ita pra;- ergo nota Deo erant quae non erant? Et rursus,
scieutia vol pra)scius ad futura reforri videtiu", et quomodo ea faceret quae sibi nota non erant? >iou
dispositio ad facieuda, ac prsedestinatio ad sal- enim quidquam fecit ignorans. Nota ergo fecit,
vauda. Verumtameu Creator ita relativc dicitur ut uon facta cognovit. Proinde antequam iierent, et
essentiam uou signiiicot; praisciontia vero vel erant et non erant. Erant in Dei scieutia, uou
pra>scius, et in respectu futurorum dicitur et erant in sua natura. Ipsi autem Deo non audeo
essentiaiu designat ; ita etiam dispositio et prcE- dicere alio modo innotuisse cum ea fecisset, quam
destiuatio. Ideoque cum dicitur : Si uulla esseut illo quo ea noverat ut faceret ; apud quem non est
futura, non cssot iu Doo priKscientia vol uon esset transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio, Isa.,

Deus prasscius, quia varia est ibi causa dicendi, 1, 17. » Ecce hic Iiabes, (juod h^c visibiUa ante-
distiugui oportet rationem dicti. Cum ergo dicis : quam fierent in Dei scientia erant. Ex hoc ergo
Si nulla esseut futura, uon esset iu Deo prsescien- sensu omnia dicuntur esse in Deo, et omne quod
tia, vel nou esset prsescius; si iu diceudo hauc factum est, dicitur vita esse in ipso : non ideo
causam attendis, scilicet quia nulla essent sub- quod creatura sit creator, vel quia ista temporalia
jecta ' ejus pra^scientia? , imde ipsa possit dici essentiahter sint in Deo; sed quia in ejus scientia
preescieutia vel ipse prsescius, quod utrumque semper sunt, quse vita est.
dicitur propter futura, verus est intellectiis. Sin
autem ea ratione id dicis quod nou sit in eo Qiiod eadem ratione dicuntur omnia ei proesentia.
scientia qua pra^scit futura, vel quod ipse nou sit
Deus, qui est futuroruni pra-scius, falsa est in- Inde est etiam quod omnia dicuntur ei prsesen-
telligeutia. Similiter et illge locutiones determi- tia esse uon solum ea quse sunt, sed etiam ea quae
nanda; sunt : Potuit non esse prsescientia Dei, proeterierunt et ea quae futura sunt, secundum
vel potuit non esse prsescius, et potuit Deus illud Rom., iv, 17 : Qui vocat ea quce non sunt
non prsescire aliqua id est potuit esse quod :
tanquam ea quce sunt. Quia, ut ait Ambrosius
nuUa futura subjecta essent ejus scientia, et ita in lib. V De fide, cap. xvi, § 198, col. 717, t. 3, ita
non posset dici proescius vel praescire, vel scientia cognoscit ea quse non sunt ut ea quae sunt et hac :

ejus preescientia non tameu eo minus ipse esset

: ratione omnia dicuntui" esse in eo, vol apud eum,
vel ejus scientia, sed non posset dici prrescius, vel sive ei preesentia. Unde Augustinus, Super illum

' Al. : « subslantia. 2 Al. : De Trinilalc.

Yli. -27
 :
:

41» COMTMENTTJM IN LIB. I SRNTENTIARUM.

locum psalmi xux, col. 877, Et pulchntudo
t. 4, in prima ostendit quod scientia Dei uni-
agri mecum est : « Ideo, inquit, mecum csti, quia versaliter estomnium in secunda ostendit ;

apud Deum nihil pra^terit, niliil futurom est. Cum q^iomodo ea quse Deus scit. in Dei scientia
illosuntonmiafutura, eteinondetvahunturjam
^^^^ dicuntur, XXXVI distinct. « Solet :

Cum illo suntomma, coomtione qua-

prseterita. ... t
dam inefTabih sapionti* Dei. >, Ecce hic aperit
.
qua^n hic, cum omnia dicantur esse
•
rv
Dei m
• •

Augustnms ex qua iutelhgentia accipienda sunt cogmtione...,utrum concedendum sit, om-

hujusmodi verba. Omnia sunt Deo pra?sentia, in "la esse in divma essentia, vel m Deo per
Deo sunt omnia; vel cum Deo, vel apud Deum, vel essentiam. » Prima in duas in prima os- :

in eo vita : quia inetliabihs omnium cognitio in eo tendit scientiam Dei esse omnium : in se-
est. cunda ex hoc duas conclusiones inducit, ibi
" Propterea omnia dicuntur esse in Deo et
DIVISIO TEXTUS
fuisse ab seterno. » Circa primum duo facit
Postquam determinavit Magister de pro- primo ostendit necessitatem tractatus se- ;

cessione divinarum personarum in unitate cundo prosequitur suam intentionem, ibi :

essentiae, quae estprincipium creaturarum « Sclendum est igitur, quod sapientia vel

et causa; antequam de creaturis determi- scientia Dei, cum sit una et simplex, tamen
net, prosequitur ea in quibus consistit per- propter varios rerum status et diversos ef-
fecta ratio principii, secundum quod Deus fectus plura ac diversa sortitur nomina. »
creaturarumdiciturprincipium.Ratioautem Et circa hoc duo facit primo ostendit quo- :

agunt per ne-

principii efficientis in his quae modo divina scientia ratione diversorum
cessitatem naturse sufficienter consistit iu scitorum diversimode nominatur secundo ;

potentia et virtute perfecta, quam consequi- ostendit quae- istorum nominum esse res
tur effectus, nisi sit impedimentum ex parte creatas actu exigant, quae non,Jbi « Hic :

Sed hoc non sufficit in his quae

recipientis. considerari oportet , utrum scientia vel
agunt per voluntatem immo supra hoc exi- ; praescientia, vel dispositio, vel praedestinatio,
gitur scientia et voluntas, ut ostendit Philo- potuerit esse in Deo, si nulia fuissent fu-
sophus in IX Metaph., text. 12. Et ideo divi- tura. » Et circa hoc duo facit : primo osten-
ditur hoc in partes tres in prima determinat : dit quae nomina Deo non competunt, creatu-
de scientia Dei; in secunda de potentia, ris remotis; secundo ostendit quae nomina
XLU dist., ibi « Nunc de omnipotentia Dei
: nihilominus sibi conveniunt, si creaturae
agendum est; » in tertia de bonitate, non essent, ibi « Scientia vero vel sapien-
:

XLv dist., ibi « Jam de bonitate^ Dei ali-

: tia non tantum de temporalibus, sed etiam
quid pro sensus nostri imbecillitate dicen- de aeternis est. » Circa primum tria facit :

dum est; » ratio autem ordinis cst, quia primo ostendit veritatem; secnndo inducit
scientia ad plura se extendit quam potentia; objectionem in contrarium, ibi « Ad hoc :

est enim tam bonorum quam malorum, autem ita a quibusdam opponitur; » tertio
quornm non quae etiam ad
est potentia ; ponit solutiouem, ibi « Ad hoc juxta mo- :

plura se extendit quam voluntas , quia vo- dulum nostrae intelligentiae ita dicimus. »
luntas est tantum respectu illorum bonorum
quae sunt, vel erunt, vel fuerunt; sed po-
tentia ulterius est infmitorum aliorum quee QU^STIO PRIMA.
facere posset. Prijna dWidiUir_,in__duas in :

prima determinat de scientia in communi ; Hic quinque quaeruntur \° utrum in Deo :

in secunda de quadam specie scientiae Dei, sit scientia 2° utrum habeat tantum sui
;

quae specialem difiicultatem affert, scilicet scientiam, vel etiam aliorum et si aliorum ;

de praedestinatione, xl distinct. « Praedes- : quaeritur 3° utrum de eiscertam et propriam

tinatio vero est de bonis salutaribus^ et de cognitionera habeat; 4» utrum scientia sna
hominibus salvandis. » Prima diias in m : sit univoca nostrae scientiae 5° utrum scien- ;

prima ostendit quorum sit Dei scicntia in ; tia sua possit dici universalis vel particularis,
secunda ostendit qualiter se habeat ad res vel in potentia vel in habitu, sicut scientia
scitas, xxxvHi distinct. « Nunc ergo ad : nostra.
propositum revertamur. » Prima in duas :

1 Paulo ahler in Augustini textu. » Al. « in — : tate Dei,» etc. — »

Al. : « salubribu». »
tertia de voluntate. xlv dist., ibi « Jam de volun- :

J
 IHSTINCT. XXW, OI.KST. I, Airr. I 410
IVclissiniiiH osl. Siwl Hcionlia ohI nofiiliMHiiiifi
AUTIClll.llS PUIMIIS. p(Mroclio. Krgo llco, iii (pio oiiiiiiiim ^^(mio-
riiiii piMloctioiKis adiiiiiiiilnr, nt in V ,)///,,
Vtrinii siirnfirr rniirrniat l)ro '.

to.\t. "^l, dicilur, sci(Mitia (Ii!ohso non |i()l<;Ht.

A(l piiminn sic procDditiir. I. Viddliir SoMiTlo. — Uospondoo diciMidiiiii, (pio<j,

(|ii()(l sci(Milia hco iiDii coiivoiiiaL lljii «iiiin sccnndum Dionysinin, iii lih. Dr (tii). iunn.,
iKMi csl iiilcll(!cliis, il)i iion polcsl iissn scicn- cap. VII, i:^ :\, col. K7(), I. I, Irihiis viis ox
tia. S(nl iiDiiKMi iiili^llcchis pioitiic hiMi non (M'catiiris iii D(Miin (litviMiimii.s : Hcilicot [iitr

conipc^lil ; iiniiH) tiiciliir iii lil». /)r rtiusis, romotioiKMU, piM' (rausalilaliMU, [lor omiiKMi-
|)r(>|)()S. (> : (I Cuni Doiis diciliir iiilolligiMis, liam, (|uaruiu i|iia>lihot iios iu Doi .scionliatn
noiniiialnr noiniiic crcali siii priini, » (piod indiicit.

osl inl(;llif,^(Milia. Krf,^o vidolnr (piod sc.i(Milia Priiiia igitiir via, ([iia; ost [mm' r(Mnotion(Mii
[iroprio \)vo non convonial. ost luoc a Doo oinnis [lot^Mitia (;t inatu-
: Ciiin
iJ. Pivotorort, simi^licissiino ol primo niliil rialilas removcatur, co ipiod ipse cst actus
convonit ipiod sihi ali(]ni(l pnosuiiponat, ad [iriinus ot piirus, o[)ortet ossontiam ojiis esso
quod i>.\ addilioiK^ so lialiot. Sc-d sciontia d(MUi(latam a inat(M'ia, (it ossc rorinam taii-
pra'snpponil vilam ol oss(Mitiam, ol liahol so tuin. Sicut autom particulationis pritici-
e.\ addiliono ad illa, ut ox principio lihri De [lium est matoria, ila Ibrmai debotur inlolli-
caiisis piitot. Ergo cum Dous sit simplicissi- gihilitas uudo lorma principium cognitio-
:

mus ot primiis, sihi sciontia uou compotit. nis cst ; unde oportet quod omnis forma per
;{. l*ra>loroa, uihil ipiod pluralitatom ro- so existens scparata a materia, sit intollec-
quirit iuvoniliir iu co quod summo ost lualis natura3 : et si quidem sit per so sub-
uiium. Sod scioutia roquirit pluralitatem sisteus, erit et intelligeiis ; si autem non sit
(|uamdam, scilicot scioutis, scieutia3 et sci- per so subsistens, sed quasi perfectio alicu-
bilis. Ergo Deo qui summe unus est, non jus subsisteutis, non erit intelligens', sed
couvonit. principium iutelligendi : quemadmodum
i. Si dicas, quod iu Deo idem est scibile omuis forma non iu se subsistens non ope-
et sciens : contra. Nihil sibiipsi simile dici ratur, sed est operationis principium, ut
potest, ut dicit llilarius, De syn., po.st med., caliditas in igne. Cum igitur ipse Deus sit
nec aliquid seipsum recipit aut capit. Sed immunis ab omni materia, per se
et sit
secundum philosophos scientia est assimila- subsistens, quia esse suum ab alio non de-
tio soieutis ad rem scitam item scieutia fit : peudet, oportet quod ipse sit intelligeus et
secundum receptionem scibilis in sciente. sciens. -

Ergo videtur quod non possit idem esse in Secunda causaHtatem, est
via, quae est per
Deo sciens et scitum. hsec. Omne enim agens habet aliquam in-
5. Praeterea, secundum Philosophum, in VI tentionem et desiderium finis. Omne autem
Ethic, cap. conclusionum est, et
vi, scientia desiderium finis prsecedit aUqua coguitio
intellectus principiorum. Sed cognitio con- praestituens finem, et dirigens in finem ea
clusionum sequitur inquisitionem rationis. quse sunt ad finem. Sed in quibusdam ista
Cum igitur in Deo non sit cognitio per in- cognitio non est coujuncta ipsi ^ tendenti in
quisitiouem, videtur quod proprie in Deo finem unde oportet quod dirigatur per ah-
;

scientia esse non possit. quod prius agens, sicut sagitta tendit in
Contra est quod dicitur ad Colos., n, 3 In : determinatum locum per determinationem
In quo. ipso * siint omnes thesauri sapientise et scien- sagittantis; et ita est in omnibus quae agunt
tix absconditi, et Commentator, XI Metaph., per necessitatem naturse quia horum ope- ;

text. com. 39, dicit, quod vita et scientia ratio est determinata per intellectum ali-
proprie esse in Deo dicuntur. quem instituentem naturam unde Philoso- ;

Preeterea, nuUa perfectio deest ei qui per- phus*, II Physic, text. 75, dicit, quod opus

^ I p. Summ$e ' Parm.

thcolog., q. xiv, art. 1. — : tum text. 49, tum text. 63, ac deinceps, mentem,
« intellectus. » —
Parm. omittit « ipsi. »
^ : seu intelligentiam « dianoian, » a natura distinguit.
jEquivalenter aliquo modo, non expresse in Sed expressius ex Themistio et Averroe coUigitur.
II Physic, text. 75, qui ad marginem prius nota- An scripserat fortasse S. Thomas quod « Philoso-
batur, ubi nihil aliud habetur nisi naturam ex his phi dicunt, » et mutatum est quod « Philosophua
causis esse quae alicujus gratia operantur. Sic au- dicit'? » — Nicolai'.
tem operari ait esse in ratione text. 88 alioquin , :
 ;

420 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

naturae est opus intelligentise. In aliquibus irati, non quod ira sit in eo; ita necscientia,
autemistacognitio est conjunctaipsiagenti, nec nec aliquid liujusmodi, sed tan-
vita,
ut patet in animalibus; unde oportet quod tum esse. Sed hoc non videtur sufficiens.
primum non agat per necessitatem naturse, Primo, quia omnis negatio de re aliqua fun-
quia sic non esset primum, sed dirigeretur datur super aliquid in re existens, ut cum
ab aliquo priori intelligente. Oportet igitur dicitur, homo non est asinus, veritas nega-
quod agat per intellectum et voluntatem; et tionis fundatur supra hominis naturam, quae
ita, quod sit intelligens et sciens. naturam negatam non compatitur. Unde si
Tertia via, qua? est per eminentiam, est de Deo negatur ignorantia, oportet quod hoc
haec. Quod enim invenitur in phnibus magis sit ratione alicujus quod in ipso est : et ita
ac magis secundum quod plures alicui ap- oppositumignorantiaioportetinipsoponere.
propinquant, oportet ut in illo maxime inve- Secundo, quia omnis actus procedit ab
niatur sicut calor in igne, ad quem quanto
; agente ratione aUcujus quod in ipso est, si-
corpora mixta magis accedunt, caUdiora cut calidum calefacit et leve ascendit sur-
sunt. Invenitur autem quod quanto aliqua sum. Unde oportet quod in eo qui operatur
magis accedunt ad primum, nobilius cogni- actum scientia, sit aliquid ad rationem
tionem participant sicut homines plus quam
; scientise pertinens; quamvis iUud forte nou

bruta et angeU magis liominibus unde ; competenter taU nomine significetur, sicut
oportet quod in Deo nobilissima cognitio in- punire Dei actus est justitiae ipsius nec opor- ;

veniatur. tet iram in eo ponere, quia punire non est '

Ad primum ergo dicendum, quod quan- per se actus irae.

documque scientia vel intellectus vel aliquid Et ideo dicendum est, quod omnia hujus-
quod ad perfectionem Deo ne-
pertinet a modi proprie dicuntur de Deo quantum ad
gatur, intelligendum est secundum exces- rem signiflcatam, licet non quantum ad mo-
sum, et non secundum defectum unde dicit ; dum signiflcandi et quantum ad id quod
;

Dionysiusin vn cap. De div.nom., col. 865, est proprium de ratione cujuslibet horum,
t. 1 « Sine mente et insensibile esse, secun-
: Ucet non quantum ad rationem generis ut ;

dum excessum, et non secundum defectum supra habitum est^ Et ideo dicendum, quod
in Deo est ordinandum. » Pro tanto ergo ne- omnia ista quae non dicunt aliquam mate-
gatur nomen intellectus Deo proprie conve- rialem vel corporalem dispositionem, in Deo
Bire, quia non sccundum modum creaturae vere sunt et verius quam in aliis, nec ali-
intelligit, sed eminentius. quam compositionem in ipso inducunt
Ad secundum dicendum, quod circa hu- immo, sicut ista nomina proprie conveniunt
jusmodi nomina quae de Deo dicuntur, inve- creaturae propter diversa in ipsa existentia,
nitur triplex opinio. ita etiam proprie conveniunt Deo propter
Quidam enim dicunt^ quod scientia, vita unicum et simplex suum esse, quod omnium
et hujusmodi significant in Deo aliquas dispo- in se virtutes uniformiter praeaccipit, ut Dio-
sitiones additas essentiae. Sed hoc non potest nysius dicit, cap. v De divin. nomin., § 8,
esse; quia hoc poneret compositionem in col. 823, t. d, quod patet insimiU. Si ponan-
Deo, et possibilitatem in essentia ipsius res- tur tres homines, quorum unusquisque se-
pectu hujusmudi dispositionum quod om- : cundum suum habitum sciat ea quae perti-
nino absurdum est. nent ad unam scientiam, unus scilicetnatu-
Ideo alii dixerunt, quod omnia hujusmodi ralia, alius geometricalia, et grammaticalia
nomina nihil prsedicant in Deo, nisi forte aUus^ et quartus, qui horum omnium per
esse ipsius ; unde improprie de Deo dicuntur, unum habitum scientiam habeat, de quo
sed duabus rationibus inveniuntur dicta de constat quod vere poterit dici , quod est
Deo. Vel ratione negatiouis, ut quando dici- grammaticus vel grammatica est in eo, et
tur Deus sciens, inteUigitur non esse igno- similiter geometria, et pliysica* quam- : et
raus, sicut lapis : vel propter similitudinem vis in eo non sit nisi una res, secundum
operis, ut dicatur Deus sciens, quia operatur quam omnia haec sibi conveniunt, tamen
effectum sicut aliquis sciens; sicut dicitur aliud et aliud secundum rationem nomi-
iratus, inquantum punit ad similitudinem nis unumquodque horum in ipso nominat,

>
Parm. oraittit : « punire. » — » Partim dis- partim dist. xxii, q. i, art. 2. — ' Parm. omittit :

tinct. viii, q. I, arl. 1; paitim ibid., q. iv, arl. o; <.< unus ... alius. » —' * Parm. ; « philosophia. »
 nisTiNrT. \\\v, OI^^KST. I, AIIT. I. m
(>(> quod unnm(|iin(l(]iin coriitii iiii|icir(M'tn cst ali(|iiis iiilcllciiiis, si( nt divinuH, (jui a«l
('\priiiiit ilhiii t-(«iii. Il;i 1'liaiii csl di, ju iiiliil csl iii p(il(Miliii, scd csl Idlniti acins, ot
Di^u. (lunMWiini in aliis (roiiliiris invi^ni.iliir S(Miip(M- iii iiclit, liiiic inlollcctiim ali intoi-
osso, vivoro ot inlclliKons (4 oinni.i linjiis- l(!ctu iinllo tiiodo (iiirort ro iii i!o, sod contii'
inodi sofundnin «livnr.sji in ois o.\isli>Mtiji; iii dorationo iiuitnni : i|niii prout con.sidorutur
!)(>() l.iiiuMi niinni siiiini siin|)l(>\ cssit liiiintt (vs8(Milia cjiis iit iiiitiiiiiiis ji inahMiii, sic ost
oinninin lioriiiii virliilcin cl lUM-rcctioiiciii. inlclli^''(Mis, iit pi'(»liatiitn cst, scd proiit con-
Ilndocuni l)(Mis noniinjiiur (MIs, non (;.\|)ri- sid(M'iiliir o.ssontia siui si;(Miii(liitii (jiiod in-'
initnr nisi idi(|ni(l (jnod portinot Jid imrfoctio- tolloctns uccipit oam sino mat(;ria, sic ost
iKMU (\jus ot non iotii |)(M'lcctio ipsins ; ot intolhictnm ; .sod prout c,onsid(M-alnr ipsum
siinilit^n" cuin diciliir sciiMis ot volons, ot inlcllcctnni, pront tton do(;st silii intcllig(Mtti,
Inijnsinodi; ot itji pjitot (|iiO(l omnia luoc, sod ost in soip.so, (jiiodiinimodo sic ost inlol-
unnin snnt in Doo socunduni rom, sod rii- ligontia vol sci(Mitia : (|nia .sciontia iiiliil

tiono dilVcrunt, (pia' non tantuni ost iu in- aliud ost ({uam improssio vel conjnnctio .sciti
tolloclu, scd riindiiliir in voritato ot pcrfoc- ad .sciontom.
tiono rci : ct si( nt proprio Dous diiMtnr ons, Ad (|niu'tum diccndum, f|uo(l omnia ista
ita proprio dicitur scions ot voKmis, ot vocabnla, (luibus diciiniis .sciontiam osso as-
hnjusinodi noc ost ihi ali^iua pluraiitas, vcl
:
similationom vol approhcnsioiiom, vcl im-
additio, vol ordo iii ro, sod iu ratioiio tan- prcssiouom, vol arKjiiid hujusmodi, veniunt
tnm. ex considerationo intollectus possibilis qui :

Ad
tcrlinm diccndimi, quod quamvis ad non cognoscit nisi por roccptionom alicujus
rationoni sciontiio o.\iganliir sciontia, scions spt;cici, rcspoctn (MiJus est in potentia : por
et scitum; non tamcn oxigitur quod haic qiiani assimilatnr rci extra animani. Unde
ti'ia dillorant socundum rem sicut etiam do :
ubi est intollectus in actu tantum, nihil ho-
rationo motus ost quod sit movons et mo- rum proprie dicitur, sed secundum modura
tum : scd (piod motum sit aliud a movcnte, intelligcndi tantum.
non potcst sciri nisi domonstratione, ante Ad quintum dicendum, quod ea qu» di-
cujus inventioncm nnilti suut opinati aliquid cuntur de Deo, semper intelligenda sunt per
seipsum movero. Scieudum est erg-o ,
quod eminentiam, ablato omni eo quod imperfec-
in omni iiiteilcctu aliqualiter est idem intel- tionis esse potest. Unde a scientia, secundum
ligeus ct intcUectum, ct iu quibusdam etiam quod in Deo est, oportet auferre discursum
aliqualiter diirort; in aliquibus vero sunt rationis inquirentis, et rctinere rectitudinem
omnino idcm. Intcllectus enim humanus, circarem scitam. Sed qnia scientia proprie
qui aliquando cst in potentia, et aliquando in complcxorum est, et intelligere proprie est
actu, quando est inpotentia intclligens, non quidditatis rei ; ideo Deus dicitur sciens, in-
cst idem cum intelligibiii in potentia, quod quantum cognoscit esse suum ; et dicitur
est aliqua res cxistens extra animam; sed intelligens,inquantum cognoscit naturam
ad hoc quod sit intelligens in actu, oportet suam, quae tamen non est aliud quam suum
quod intclligibile in potentia fiat intelligibile esse, nec magis simplex. Et ideo in Deonon
in actu per hoc quod species ejus denudatur est aliud intelligere quam scire, nisi secun-
ab omnibus appeuditiis materiae per virtu- dum rationem. Sapientia vero non ponit in
tem intellectus agentis ; et oportet quod haec numerum cum scientia et intellectu quia :

species, quae est intellecta in actu, perficiat omnis sapientia scientia est, sed non con-
intellectum in potentia ex quorum con- :
vertitur quia illa scientia solum sapientia
: '

junctione efficitur unum perfectum, quod est est quae causas altissimas considerat, per
intellectus in actu, sicut ex anima et corpore quas ordinantur et cognoscuntur omnia se-
efficitur unum, quod est homo habens ope- quentia. Unde proprie Deus sapiens dicitur
rationes humanas. Unde sicut anima non iuquantum seipsum cognoscit, et intelhgens
est aliud ab homine, ita intellectum in actu et sciens secundum quod se et alia cognos-
non est aliud ab intellectu intelligente a.ctvL, cit.
sed idem non tamen ita quod species illa
:

fiat substantia intellectus, vel pars ejus, nisi

formalis, sicut nec anima flt corpus. Si ergo

'
Pdrm. : <<. sola. »
 :

422 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARLIM.

ut in Prxdicamentis dicitur. Ergo cognoscit
ARTICULUS II. alia a se.

Ctrum Deiis intelligat alia a se\

SoLUTio. — Respondeo dicendum ,
quod
ex secunda via quse supra facta est, potest
Ad secimdum sic proceditur. 1. Videtur ostendi quod Deus non solum se, sed etiam
quod Deus non intelligat alia a se. Intellec- alia cognoscit. Cum enira ea quae agunt ex

tum enim perfectio est intelligentis, quia necessitate naturae, naturaUter tendant in
facit ipsum esse in actu. Sed omnis perfectio finem aliquem oportet quod ab aliquo
,

excedit id quod perficitur. Si ergo aliquid cognoscente ordinentur in finem iUum. Hoc
aliud a se intelligeret, haberet illud majus autera est impossibile, nisi Ule cognoscens
se quod cst inconveniens.
: cognoscat rem illara et operationem ejus, et
2. Preeterea, secundum ordinem nobilita- id ^ ad quod ordinatur sicut faber non pos-
;

tis objectorum est ordo nobilitatis in opera- set facere securim nisi cognosceret actum
tionibus unde dicit Philosophus, X Ethic,
; incisionis et ea quse incidenda sunt, ut ma-
cap. IV, quod perfecta operatio fehcitatis est teriam convenientem inveniat, et formam
respectu nobilissimi objecti. Sed quidquid imprimat et ita oportet quod Deus cognos-
;

est aliud a Deo est vihus et imperfectius eo. cat ea quse ad ipsum ordinanttir quia :

Si igitur intehigeret ahud a se, hoc vergeret sicut esse ab ipso habent, ita et ordinem

in impcrfectionem et vihtatem operationis naturalem in finem. Unde Rabbi Moyses

ipsius. hanc rationem dicit intendisse David cum
3. ad m-
Prseterea, intehecta se habent dixit psal. xcm, 9 Qui finxit ocidum non
:

tellectum sicut picturse ad tabulam; unde considerat? quasi diceret cum Deus ocu- :

Philosophus, III De anima, text. 14, com- lum faceret, numquid ipse non consideravit
parat intellectum possibilem, antequam in- actum ocuU, qui est videre, et objectum
telligat, tabulse in qua nihil scriptum est. ejus, quod est visibile particulare ?
Sed impossibile est idem corpus figurari Sciendum tamen est, quod intellectum
diversis figuris simul, et secundum eam- dupliciter dicitur, sicut visum etiam. Est
dem partem. Ergo impossibile est eumdem enim primum visura quod est ipsa species
intellectum simul plura intehigere. Si igitur rei visibilis in pupilla^ existens, quse est
intellectus divinus intelhgit se et multa alia, etiara perfectio videntis, et principium visio-
oportet quod sit successio in intellectu ip- nis, et mediura noraen rei^ visibilis : et est
sius, quae lassitudinem sibi inducat ex hoc visura secundum, quod est ipsa res extra
quod non habet in actu illud quod quaerit : animam^ SimUiter inteUectum priraum est
et hoc est inconveniens. ipsa rei sirailitudo, quse est in intellectu ; et
4. Praeterea, sicut dicit Philosophus in III est inteUectura secundum ^ ipsa res ,
quse
De anima, text. 38, scientise dividuntur per siraiUtudinera Ulam intelUgitur. Si ergo
quemadmodum et res. Si ergo Deus inteUi- consideretur intellectum primum, nihil aliud
gat plura, oportet quod in eo sint scientia3 intelligit Deus nisi se quia non recipit spe-
;

plures : et hoc vergit in pluralitatera divinee cies rerum, per quas cognoscat; sed per
essentise, si sua scientia est ejus essentia, ut essentiam suam cognoscit, quse est simili-
dictum est. tudo omnium rerura. Sed si accipiatur in-
Contrarium est quod habetur ad Hebr., tellectum secundura, sic non tantum se in-
IV, 13 : Omnia nuda et aperta sunt oculis telligit, sed etiam alia. Et secundum primum
ejus. modum dicit Philosophus, II Metaphys.,
Prseterea, sicut dictum est, Deus cognos- text. 51, quod Deus intelUgit tantum se. Et
cit essentiam suam. Sed per essentiam per hoc patet de faciU responsio ad objecta.
suara est principium rerum. Ergo ipse Quod enim objicitur primo, quod inteUec-
cognoscit se esse principium rerum. Sed tum est perfectio inteUigentis, verum est
impossibile est quod cognoscatur aliquid de inteUecto primo, et non de intellecto se-
esse principium, nisi cognoscatur aliqualiter cundo. Non enim lapis, qui est extra ani-
id cujus est principium; quia qui novit mam, est perfectio intellectus; sed simih-
unum relativorum, cognoscit et reliquum, tudo lapidis, quse est in anima.

< I p. Summse theolog., q. xiv, art. S. — 'Parm. « lumen respectu. » — ^ Parm. : « oculum. » —
omittit : « id. » — ^ Parm. : « potentia, » — * Parm. « Parm. : « secundum quod est. »
 ,

niSTINCT. XXXV, {}\'JES\'. I, AI\T. II KT III. 4-23

A(l socuiKlnm (liccMKliiin, (|ii(mI liiidicilci iiiipossiliild csl idciii css(^ proprinm plnribus
iiil(^llocln.s (liviiins poss^^l vilillcari, si iii- iii(|iiiiiiliiiii |)liini kimiI, (;tni iiliipiid mII pro-
t(^HiK(M'()t viliii : niio inodo si iiirornmroliir priiiiii pliirihiis iiiipi.iiilinn iiiniin Hunt
^iiniiitiidiiic illiiis vilis ;
scciiiido si simiii siciit, risiltilo iiiiiniliiis lioiniinltns. l-lrK') cnm
ciiin illo vili iioii poss(>l iiili'Hi,u;(>ro iioliilc, ;
Dons coKnoscal oiniiiii p(;r iimim cl idcm,
torlio si iilia o|)(M'atioiio intclli.i<(M'(il cl. viliiis (piod cst sna (;ss(;iili(i, vidclnr (piod non
ot noliilins. Sod hav. onniia roniota siint ali hali(;al propriam (;l cerlam co^^nitioncm de

ipso; uiide sua oporatio ost p(;rr(;clissiina, rohns sin^^nlis.

qu.Ti niia ct. oa(I(;m (;.\ist(;ns, lalis cst (piod A. |'r.i't(;r(;a, illiid \uir (piod lial)(;liir r(;rta
por oam ipso soipsnm co^noscit ot onuiia co^Miitio di; ro, polcst, cs.so iiKidinm ad coii-
aiia. clu(l(;iidiinr^ r(;m illani. Sed (!X css(;iitia di-
Ad tortium diconduin, (piod illa ratio t(;- vin.i non polost coiicludi csso alicnjus rei,
net iu onuii iuloll(H'tu (pii co{.?uoscit divorsa cuni Dous ah aMorno fiioril, (piando rcs non
per divorsas sp(;ci(;s; (piod r(>niotuui ost a crat. Krgo vidotnr (piod Dcns jicr css(;Mtiarn
J)eo, qui, cog:uoscoiulo osseuliam suaui, alia suam ccrtam cognitionom do rohus liahere
coguoscit. nou possit.
Ad quarlum dicoiuhuu, quod quaudo suut Sed contra illud cst quod dicitur in prin-
multa scita qiuo coguoscuuliu' socuudum cipio fllctaph. : u Scicntia (juam Dcus hahct,
uuaiu ratiouom iiu^dii, gouoro vel spocio, doa sciontiarum cst ei hoiioraliilissima. »
,

tuuc roducuiitur iu uuaiu sciouliam gouo- Sed Deus hahet scioutiam do rehus. Ergo
ralom vol spocialem, sicut metaphysi(;a et nohilissimo cognoscit rcs, et ita certissima
goomotria uudo si phira scita rodncuntur
; ct propria coguitionc.
iu uuum medium socuudum uumeriim , Praitcrca, quod cst primum in quolihet
illorum omnium uou orit uisi scioutia una gouero est maximum iu gcncrc illo, ut in
in numero; ot idoo scioutia Dei est una nu- II Metaph., text. 4, dicitur; sicut ignis est

mero omniuin rcrum, quia per unum me- calidissimus, in quo invenitur calor. Scd in
dium simplicissimum, quod est sua essentia, Deo, primo est scientia. Ergo ipse nohilis-
omnia cognoscit. sime cognoscit quidquid cognoscit, et ita
videtur quod de oranibus rehus cognitis
ARTICTJLUS III.
propriam et certam cognitionem habeat.
SoLUTio I. —
Respondeo dicendum, quod
Utrum habeat cogyiitionem certam et pro- Deus certissime proprias naturas rerum
priam de aliis a se\ cognoscit. Scieiidum tamen, quod Commen-
tator in II Metaph., text. 51, dicit, quod
Ad tertium sic proceditur. 1 . Videtur Dcus non habet cognitionem de rcbus aliis
quod non haheat certam et propriam cogni- a inquantum sunt entia quia enim
sc, nisi :

tionem de aliis a sc. Certa enim cognitio non csso suum est causa essendi omnibus rebus,
potest de re haberi, nisi per rationem ejus inquantum cognoscit esse suura, non igno-
existentem in cognoscente. Sed nihil ejus- rat naturam essentiae inventam in rebus
dem rationis est in Deo et creaturis. Ergo omnibus; sicut qui cognosceret calorem
cum non cognoscat creaturas nisi cognos- ignis, non ignoraret naturam caloris exis-
cendo id quod in ipso est, videtur quod nou tentis in omnibus calidis non tamen sciret :

habeat propriam et certam cognitionem de naturam hujus calidi et illius, inquantum

eis. est hoc et illud. Ita Deus per hoc quod
per causam primam et remo-
2. Praeterea, cognoscit essentiam suam, cjuamvis cognos-
tam non potest haberi certa cognitio de re. cat esse omnium rerum inquantum sunt
Sed essentia divina est causa prima et re- entia, non tamen cognoscit res inquantum
motissima. Ergo cum Deus non cognoscat est hsec et illa. Nec ex hoc sequitur, ut ipse
res nisi per essentiam suam, videtur quod dicit, quod sit ignorans quia scientia sua:

certam cognitionem de rebus habere non non est de genere scientiae nostrae inde :

possit. nec ignorantia opposita sibi potest conve-

3. Praeterea, propria cognitio de re non nire; sicut nec de iapide dicitur quod sit
est nisi per id quod est proprium sibi. Sed videns vel caecus. Sed haec positio dupUciter

' I p. Summx iheol, (j. xiv, art. 6. — • Parm. ; « consideraja(ium. »

4-24 COMMENTUM LN LIR. I SENTENTIARUM.
apparet falsa : primo, quia ipse non est omnium quse ab ipso sunt ; cum nihil possit

causa rerum quantum ad esse ipsorum so- accipi quod abnon ipso sit : et ideo ipse per
lum commune, sed quantum ad omne illud essentiam suam omnia perfocte cognoscit.

qnod in re est. Cum enim per causas secun- Adtertium dicendum, quod impossibile
das determinetur unaquffique res ad pro- est idem esse proprium plurium quse eodera

prium omnes autem causse secundae

esse; modo ipsum participent, et secundum to-

sunt a prima, oportet quod quidquid est in tum, et perfecte; sed bonitatem divinam
re, vel proprium, vel commune, reducatur quamvis omnes res participcnt, tamen nuUa
in Denm sicut in causam, cum res a seipsa res creata ipsam perfecte imitatur, sed in

non habeat non esse et ita cognoscet

nisi :
aliquo assimilatur sibi una res in quo non

Deus' propriam naturam uniuscujusque assimilatur sibi alia ; et ideo ipse est propria

rei. Secundo improbatur per illud quod su- simihtudo uniuscujusque rei, sicut patet in

pra tactum est, quod impossibile est quod exemplo prius iuducto, de illo qui habet
aliquod agens ordinet effectum suum iu habitum sufficientem ad plura scibilia est :

fmem, nisi cognoscat proprium opus rei enim habitus ille^ unus simiUtudo unius-
per quod ordinatur in finem. Unde si a Deo cujusque trium habituum, qui in diversis
ordinatio est omnium rerum in fmem suum, inveniuntur, etiam secundum id quod unus
oportet quod cognoscat proprium opus cu- ab alio distinguitur convenit enim cum ;

juslibet rei, et propriam naturam quse tali grammatica in eo quod per ipsum cognos-
operationi convenit. Nec obstat, si etiam cuntur grammaticaUa, et sic de aUis. Et ita
ponatur non immediate causare ordinem in patet quod una res potest esse propria simi-
unaquaque re, sicut quidam philosophi^ Utudo plurium non perfecte ipsam imitan-
posuerunt, dicentes, a Deo immediate pro- tium, sicut creaturae non perfecte imitantur
cedere unum primum, quod est intelligentia divinam bonitatem.
prima, a quo procedat secunda intelligentia, Ad quartum dicendum, quod non solum
et orbis, et anima ejus. Oportet enim secun- esse divinum est causa essendi res, sed
dum hoc, quod cognoscat ad minus opus etiam scientia et voluntas sua ex quibus :

sui primi creati, quod est intelligentia et ; optime concluditur esse rei quia iUud quod ;

ita cognoscet quae per illud opus produci Deus vult esse, cum possit et sciat, virtute
possunt, et sic deinceps usque ad ultima essentise suse in esse procedit. Hsec autem
rerum et sic oportet quod cognoscat omnes
; Deo cognita sunt; et ita certam de rebus
proprias naturas et proprias operationes re- cognitionem habet.
rum.
Ad primum ergo dicendum, quod esse
ARTICULUS IV.
divinum non negatur ejusdem rationis esse
cum esse nostro quia deficiat a ratione Utrum scientia Dei sit univoca scientioe
nostri esse, sed quia excedit. Quanto autem nostrse.
medium perfectius est, tanto in eo res per-
fectius cognoscitur : et ideo quanto esse Ad quartum sic proceditur.
Videtur 1.

suum excedit nostrum, tanto scientia sua quod scientia Dei sit univoca scientise nos-
de esse rei, quod cognoscit per esse suum, trse. Agens enim secundum formam pro-

excedit scientiam nostram, quse est de esse ducit effectum sibi univocum, sicut ignis
rei accepta ab ipsa re. per calorem inducit calorem univocum suo
Ad secundum dicendum, quod nullius calori. Sed sicut dicit Origenes, In xvi ad
scientise certitudo potest esse nisi per reduc- Rom., v. 27, coL 1292, t. 4, et Dionysius,
tionem in prima sua principia. Sed quod cap. vn De div. nom., coL 866, t. 1, Deus
primum principium in geometricis non dicitur sapiens, inquantum nos sapientia
sufficitad certam cognitionem eorum quse implet per suam sapientiam. Ergo videtur
consequuntur, hoc est, quia ipsum non est quod sapientia sua sit nostrse univoca.
tota causa eorum; unde oportet quod, ad- 2. mensura et mensuratum
Praeterea,
junctis omnibus aliis, in eorum notitiam sunt unius rationis unde unicuique propria
;

veniatur. Sed ipse Deus est perfecta causa mensura respondet non enim eodem men-
:

< Parm. omittit : « Deus. » — Ad * marginem edi- entis, cap. iv. » — ' Parm. : « illius. »
tionis Venetse Nicolai : « Ut Avicenna, I)e (lux.
 ; ;

IMSTINCT. XWV. QI I,'FST. I, Airi". IV. 498

sunuitni- rK|ui(lu rl aiida, iil iu III Mrla/i/i. KiMMiiidum (i.sHi*, i|ui.i iiiiiiiii (;ss4) iion oHt niHl

(licilur. StMl SL'i(>uliii Ih^i iiKMisiini »<st .srini- iii iiu;i ri^; iiudo liahiliiK hiiiiiaiiitatJH non
quji^ liuito vorior ost (|uiiul(> .kI ost hoimiikIiiiii i(l(Mii cssc iii diiohuH iioMruii-
ti;u nostra^
mTivlit. Kr^o vi(l('lur (|uo(l sit hiis; nt idoo (|iiaiKlo(MiiiK|iic roriiia siKuili'
oaiu 111)1^1«
c;il;i piM' iioiiKMi csl ipsiilii osst;, iioii pnlfHt
iiuivocii .sciouli.i' uoslra*.
;i. Si (licas, (|iio(l iioii ost iiiiivocii ox (!0 iiiiivoct; coiiviMiirc, |)ro(itiM' i(uoil ctiaiii cuH
(luoil scicMilia l>(>i iioslraiu oxccdit sci(Mili;iiu ;
uoii iiuivoco ()r;i'dic;ilur. l''-t idiK) cuiii oni-

contra. Ma.u^is ct luiuus iioii (livcrsillciiut uitiiii i[ii;i' tliciiiiliir tlo Dco iiatiira vol roriiia

spocioni. Sod oxcos.sus .sciouli;r ulliMKliliir sit i[)suiu cs.so, quia siium osso ost sim na-
.sccuudum lioc (|iiod ("stosso miigis cl miiiiis lui';i, [irojilcr t|Uoil diciliir;! (|uihusd;im plii-

scicutiMu. KrL-t) vidcliiniuod ox lioc iiuivit- lt).st)i)liis ', (jiiotl ost ous uou in (;.ss(Miti;i, ct

cutio sciouti;o uou tolhitur. scions noii pcr sciontiam, et sic do Jiiiis, ut
i. Si Conuuonliitor, iu
dicjis, ut dicit iutoiligiilur o.ssonti.i non os.so {diiid ah osse,
X Mctaph., toxt. conuu. :U, (juod jiro tauto ot sic do aliis : idoo niliil do Doo et cnjatu-
uou cst uuivoca, (iui;i .scicutia Ooi ost cau.s;i ris univoc(5 dici ()t)lcsl.

roriim.cl iiostni sciouliacstc;iu.s;ila ;ircl»us; Et id(!t) quithim tlicuut, ((iiod, ((uitliiuid iltj

coutni. Scioulia spoculativa iu noliis causata Deo ot creatur;i dicitur, por puraiii «'((uivo-
ost a robus ; sod sciontia pnictica ost causa cationem dicitur. Sed lioc etiani non potest
rorum ;noc tamon do utroiiuo uonion .scion- osse quia iu his ((uai suut puro cjequivoca
;

ti;i> a^(iuivoco pra^dicatur. 1m'p:o ot ratio per casum ct fortuiuuu, ex uno non cognos-
pra:idicta uuivocationom uon lollit. citur allerum, ul ((uando iticm nomcn duo-
r>. Contra, a^torno ot corruptihili nihil cst bus hominihus convcnit. Cum igitur per
connnuno, nisi socundum nonicn, ul iu scientiam uostram dcvcuiatur in coguitio-
X Metaphysk., toxt. conuii. ^20, a Common- nom divinae scientiffi, non potest esso quod
tatoro dicitur, ct otiam a IMiilosopho. Sod sit omnino a-quivocum.
scientia Doi ost a^tcrua, nostra autom ost Et idoo dicondum, quod scientia analogice
corruptihilis, quam contingit pcr ohlivionem dicitur de Deo et creatura, et siniihtcromnia
amitti, per doctrinam vel inteutionom
et hujusmodi. Sod duplox est analogia. Quae-
acquiri. Ergo scicntia a^quivoce nobis et Deo dam secundumconvonientiam in aliquo uno
convenit. quod per prius et posterius convcnit
eis
qufficumque univocantur in
G. Praeterea, et haec analogia non potest esse inter Deum

aliquo, liorum est similitudo aliqua. Sed et creaturam, sicut nec univocatio. AUa
omnium similium est aliqua comparatio analogia est, secundum quod unum imita-
comparatio autem non est nisi conveuien- tur aliud quantum potest, necperfecte ipsum
tium in natura aliqua. Cum igitur nulla assequitur et haec analogia est creaturae ad
;

creatura cum Deo conveniat in aliqua natura Deum.

communi, quia illa esset utroque prius, vi- Ad primum ergo dicendum, quod ab
detur quod nihil univoce de Deo et creatura agente secundum formam non producitur
dicatur. etfectus univocus, nisi quando recipiens est

7. Pra^terea, nihil univoce dictum potest proportionatus ad recipiendum totam virtu-

esse in uno suhstantia et iu aUo accidens. tem agentis, vel secundum eamdem ratio-

Sed scientia in nohis est accidens, in Deo nem : et sic nulla creatura est proportionata

autem substantia. Ergo aequivoce pradica- ad recipiendum scientiam a Deo per modum
tur. quo in ipso est sicut nec corpora inferiora;

SoLUTio. —
Respondeo diceudum, quod possunt recipere calorem univoce a sole,
trihus modis contingit aliquid aliquihus com- quamvis per formam suam agat.
muue esse, vel univoce, vel aequivoce, vel Ad secundum dicendum, quod scientia Dei
analogice. Univoce quidem uon potest ali- non est mensura co«quata scientiae nostrae,
quid de Deo et creatura dici. Hujus ratio est sed excedens et ideo non sequitur quod sit
;

quia cum in re duo sit considerare scilicet : ejusdem rationis secundum uuivocationeni
naturam vel quidditatem rei, etesse suum, cum scientia uostra, sed secundum aualo-
oportet quod in omnihus univocis sit com- giam.
munitas secundum rationem naturse, et non Ad tertium dicendum, quod magis et

1 Ad marginem Venelee editionis : « Avicenna VIII Metaph., cap. v. »

 :

426 COMMENTITM IN LIB. l SENTENTIARUM.

niinus nunquam univocationem vel speciei 2. Item, videtur quod sit particularis.
unitatem auferunt sed ea ex quibus magis
'
; Cognitio enim per quam
particularis est
et minus oausantur * possunt differcntiam cognoscitur propria natura rei. Sed pro-
speciei iacere, et univocationem auforro et : prias naturas omnium rerum Deus perfecte
hoc contingit quando magis et minus cau- cognoscit. Ergo sua scientia particularis est.
santur non ex diversa participationo unius 3. Item, videtur quod etiam sit in poten-
naturae, sod ex gradu diversarum natura- tia. Sicut enim operatio sua extenditur ad
rum; sicut angelus homine intellectualior ea quae sunt extra ipsum, quae ipsius ope-
dicitur^ ratione causantur, ita et scientia; cum ea,
Ad quartum dicendum, quod ratio Com- quae extra ipsum sunt, ab eo cognoscantur.
mentatoris, per se non est sufQciens nisi se- Sed Deus non semper operatus est res in
cundum quod accipitur in materia;
tali actu, quia ab aeterno non fuerunt. Ergo
scientia enim quae sic est causa rerum ut videtur quod nec debeat dici semper sciens
scientia divina, non potest scientiai causatae* in actu, sed quandoque in potentia.
a rebus univoca esse cujus, ratio dicta est.: videtur quod etiam sit in habitu.
4. Item,
Et quia aliai rationes videntur concludere Sicut enim potentia est medium inter essen-
quod omnino ffiquivoce dicatur, ideo ad eas tiam operationem, ita habitus est raedium
et
respondendum est. inter potentiam et actum. Sed quamvis in
Ad quintum ergo dicendum, quod dictum Deo omnia unum sint, tamen designamus
illud estintelligcndum quantum ad esse, et essentiam, operationem et virtutem. Ergo
non quantum ad intentionem rei quae com- et similiter habitum in ipso designare po-
rauniter praedicatur quia corpus, etiam se-
;
terimus, ut dicamus Deum esse scientem in
cundum lioc quod dicitur ibi, sequivoce de habitu.
corruptibilibus et incorruptibilibus praedi- 5. Item, videtur quod scientia sit in actu.
catur, cujus tamen ratio eadem est in utro- Nihil enim est agens nisi secundum quod
que si secundum intentionem communem est in actu. Sed Deus agit omnia per sapieu-
consideretur. tiam suam; unde in psalra. cni, 24, dicitur :

Ad sextum dicendum, quod interDeumet Omniaiiisapientia fecisti. Ergo sua scien-

creaturam non est similitudo per conve- tia maxime est in actu.
nientiam in aliquo uno communi, sed per Sed contra, ea quae non sunt ejusdem ra-
imitationem unde creatura similis Deo di-
; tionis non dividuntur eisdem differentiis :

citur, sed non convertitur, ut dicit Dionysius quia, secundum Philosophum, in Atiteprse-
in lib. De div. iiom., cap. ix, § 6, col. 914, dicam., diversorum generum diversae sunt
t. 1. species et differentiae. Sed scientia Dei et
Ad septimum dicendum, quodscientia non scientia nostra non sunt ejusdem rationis.
praedicatur de Deo, secundum rationem ge- Ergo cum omnia praedicta sint differentiae
neris sui, qualitatis scilicet vel accidentis% nostrae scientiae, videtur quod ad divinam
sed solum secundum rationem dilTerentiae, scieiitiam non sint referenda.
quae ad perfectionem secundum pertinet, Praeterea,hoc etiam Coramentator dicit
quam a natura attenditur per imitationem, in II Metaph., text. com. 51, quod scientia
ut dictum est. Dei nec est universalis, nec particularis, nec
in potentia.
ARTICULUS V. SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
Utrum scientia Dei sit universalis. nihil dictorum divinae scientiae convenit, nisi
hoc solura quod est semper in actu cujus :

Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur ratio est quia conditiones scientiae praecipue
quod scientia Dei sit universalis. Scientia attenduntur secundum rationera raedii, et
enim universalis est quae est per causas siraiUter cujuslibet autem
cognitionis. Id
universales. Sed Deus scit omnia per causam quo Deus cognoscit quasi medio est es-
universalissimam,scilicct per essentiam sentia sua, quae non potest dici universale,
suam. Ergo sua scientia est maxime uni- quia orane universale additionem recipit
versalis. aUcujus per quod determinatur ; et ita est

^
Parm. omiltil « vel speciei unitatem. »
:
— « creatsB. » — ^ Parm. « scilicet accidentalis. »
' Parm. « causatur. »
: —
Parm. « esl. » * Al.
' ; —

4
 DISTINCT. XXXV. {}\\/\<:S'\. I, AUT. V. KT KXPoS TKXTI'S, m
in poltMitia, (4 iiii|iiMlV(-liiMi iii osho; siiiiili iilro virliilfiii oprnilivaiii iii Doo Kigninrnro
ItT iitui ptdesl, ilici iniilitiiliuirt, i\\i\i\. parli- pDSSiiiiiiis : sctl liiiliitiiH iioii «ml iiisi [H-.rUic-

nilaris priii(i|»iiiiii iiialiiria ost, vcl aliiprnl liti arnnjiiH potisiili.i! incoiiiploUi» arl artiun,
Inco niatoria' so liahiMis, ipiod DctMioii con- iion taintMi iilliiiia [wM-riMtio ; nndo (Minit

vonil. SiinililtM" i^tiain al» ossiMilia i|»siiis (liipliftMii iiiipiM rcclioiKMn, sciliccf la iii pn-
onmispttliMilia passiva vi^l iiialiMialis riMiiota tciitia |»tMrctla |)(m- lialiilimi ot iii lialiitii (jiii

ost, tMiin sit acliis piuiis; iiikIc iicc oliain pnr oporalioiKMii porllcitiir; ot idijo iionKMi

ratiohaliitnssibi coinpolit, (|nialial)itns non liahitns, pioiirio lo(|non(lo, Dco non coinpc-
est nlliiiia pcrroctio, sod inaf^^isoporatio ipia'. -tit : ol si urK|iiaiKlo dicatiir Doniiiins* ah

p(M'llcil haliiliiin. Kl itltxi sciciilia sna iKMpio a'toriio iion iii acln simI iii hahiln, niaf^is ost
\iniv(M'salis, ncipic particnlaris ', iK>iinc in piM' siinililiitlincin (|naiii si!i nntliim prof^rin-
polcnlia, ncipio in hahiludici polost, sod lan- laloin diclum^.
tnm in acln.
Ad prinuun orjjro dicondum, (juod (juam- EXrdSlTIO TEXTUS.
vis diviua oss(M\lia sit causa univ(M'salis
rorum, uoii lamou ila (juod arupiid sihi sit Sciouduin ost if^itur, iiuod sapiontia vol
«

addihilo, por (luod propriu ot porlocta c.aiisa scioulia Doi, cuni sit nna ot siinplo.x, taiiion
ofliciatur; imnio por soipsum ost sutlicious por varios rorum stalus ct divor.sos efTcctus
et porfocta oausa c\ijuslil)ot rci; ct idco co- plura ac divorsa sortitur iKjmina. Consido-
giiilio (pi;o ost por talom causam uon cst raudum cst iu onmihus istis noiniuihiis ipia^
scioulia in uuivcrsali, scd iu propria natura hic pouuutur, (juod uuum so hahot o.v ad-
cujuslihot roi. ditiono ad aliud, non quod "sit additio ex
Ad sccundum diccudum, quod (juamvis parto scientis, sed ex partc scitorum (juae*
Deus cogiioscat propriam naturain cujusli- divorsimodo so ad sciontiam hahent. Hoc
bot rci, uon tauiou cognoscit por alicjuod onim iiomeu « scientia, » vol (( sapiontia, »

accoptum a ro quia, ut dicit Dionysius, vii

: absoluto cognitioncm dicit cum couditioiie
cap. De div. ?wm., col. 8GG, t. 1, divina certitudinis temporalium et
: undo est et
sciontia noii immittit se siugulis robus quae aBternorum. Sed provideutia , vel prae-
cognoscuntur; iiec est alia scicntia qua sei- scieutia, addit conditionem durationis; quae
psum cognoscit et alias res ; et ideo non potest esse eeternitatis ad tempus ct ideo ;

potest dici particularis : quia proprie illa potest esse tantum respectu temporalium,
scientia est particularis quae est per me- tam bonorum quam malorum. Scd disposi-
dlum particulare a re acceptum. tio adhuc addit ordinem causae ad causatum
Ad tertium dicendum, quod Deus non agit in essendo unde est de faciendis. Providen-
;

'f
per opcrationom modiam sed sua operatio : tia "vcro adhuc plus addit, scilicet ordinem
est sua essentia unde sicut scientia sempcr
; causa; consorvautis ct ordiuaiitis ' finem ; et
est in actu et non in poteutia, ita et opera- ideo provideutia ad gubernatioiiem pertinet.
tio, quamvis operatum non sit semper quod : Sed praedestinatio addit supra providentiam
contingit propter ordinem sapientiae dispo- determiuatum fluem unde est tantum res- ;

neutis. Et tainen Deusnon diciturfecisseres pectu eorum quae ad gloriam ordiuantur;

ab ab seterno quia ope-
aeterno, sicut scivit ;
et ideo dicitur de bonis salvandis esse. Re-
ratio significatur ut exiens ab operante in probatio autem, cum respectu malorum,
sit

operatum vel factum et ideo non potest dici ; nihil ad scientiam pertinens addit supra
Deus esse faciens iiisi quando aliquid fit. praescientiam ; et ideo de ea hic mentionem
Sed scire, quamvis etiam exteriorum sit, non non facit.

est tamen eorum nisi secundum quod sunt <( Ad hoc

a quibusdam opponitur. » ita
in sciente per sui similitudinem ; et ideo se- Hic ponuntur tres rationes, quae quasi per
cundum conditionem scientis, et non sciti, eamdem viam procedunt : nisi quod prima
dicitur Deus ab aeterno scivisse etiam quae accipitur ex praescientia abstracte signifi-
non ab aeterno fuerunt. cata ; secunda ex praescientia significata con-
Ad quartum dicendum, quod virtus no- cretive et verbaliter, ut cum dicitur prae-
minat principium operationis perfectum ; et scire ; tertia ex praescientia significata con-

' Al. deest : « neqtie particularis. » » Forte — — Parm : « (juia. v> — ^ Parm. : « in. »
« sciens. » — ^ Per hsec patet respousio ad quintum.
 m COMMENTFM liN LIB. I SENTENTIARUM.
cretive et nominaliter', ut cuni dicitur prse- quia nondum erant; sed in sua prfescientia, quia
scius; et rationos in Littera patent. eos ita novit ac si essent.

« Verumtamen creator ita relativo dicitur

ut essentiam non significet. » Videtur hoc Utrim mala debeant dici esse in Deo, ubi sunt
esse falsum. Quia cum sit nomen verbale, omnia bona, cum utraque sint in ejus cognitione
significat actum. Sed actus creationis, se- et prcescientia ; omnia enim cognoscit.

cundum quod est in Deo, est divina essen-

Post prajdicta quseritur, cum omnia dicantur
tia. Ergo significat essentiam. esse in Deo, non per essentiam naturse, sed per
Et dicendum quod in creatione, prout est cognitionem scientife, ct Deus bona et mala,
sciat
actio divina, duo est considerare scilicet :
utrum concedendum sit simpHciter, mala esse in
operationem ipsam, et habitudinem ad crea- Deo, sive esse in Deo per cognitionem. Scit enim
turam. Magister autem accipit hoc nomen Deus scivit semper omnia, tam bona quam
et

« Creator, » non secundum quod imponitur mala, etiam antequam fierint, et prajscivit ab
ab operatione quse proculdubio essentia est, ffiterno ea futura. Ideoque cum omnia bona dixi-

sed secundum quod iraponitur ab habitu- mus esse in Deo propter praescientiam cognitio-
nis : eadem ratione videtur dicendum omnia
dine, quae non est essentia, nec est aliquid
mala esse in co, cum ea semper noverit et per
in Deo reaUter, ut prius dictum est.
cognitionem ei prsesentia fuerint. Prsecognovit
enim Deus ab seterno quosdam futuros malos,
et eorum mahtiam ut ait Augustinus lib. VI,

DISTINGTIO XXXVI. Hypognosticon, cap. v, col. 1660, t. 10 ^; prae-

scivit, sed non ergo peccata
prtfiparavit. Cum
Utrum concedendum sit, omnia esse in Dei essentia, omnium sciat; numquid intelligendum est ea

vel in Deo per essentiam, ut omnia dicuntur esse includi in illa generalitate locutionis qua dixit
in Dei cognitione vel prcescientia. Apostolus omnia esse in Deo? Ex ipso, inquit
Rom., XI, 36, et per ipsum et in ipso sunt omnia.
Solet hic quceri, cum omnia dicantur esse in Dei Sed quis, nisi insanus, dixerit Deo? mala esse in
cognitione seu prcescientia, vel in Deo per cogni- lila enim esse in Deo intelliguntur quae ex ipso
tionem, et ejus cognitio vel prsescientia sit divina et per ipsum sunt. Ea vero per ipsum sunt et ex
esseutia; utrum concedendum sit, omnia esse in ipso, quorum auctor est. Sed non est auctor nisi
divina essentia vel in Deo per essentiam. Ad quod bonorum. Non ergo ex ipso et per ipsum sunt
dicimus, quia Deo cognitio ejus utique essentia nisi bona. Ita ergo non in ipso sunt nisi bona.
est; et ejus prsescientia, in qua sunt omnia, ipsius Non ergo mala in Deo sunt quia licet ea noscat, :

cognitio est; nec tamen omnia quse sunt in ejus non tamen ita omnino noscit ut bona. Mala ergo
prsescientia vel cognitione, in ejus essentia esse quasi de longe cognoscit ut ait Propheta, ,

dici debent. Si enim hoc diceretur, inteUigerentur psalm. cxxxvii, 6 Et alta a longe cognoscit, id est
:

esse ejusdem cum eo essentia;. In Deo enim di- sapientiam; et alibi, psalm. xvi, 14, ad Deum
citur esse per esscntiam quod est divina essentia, loquens de malis ait : De absconditis tuis adim-
quod est Deus. Ilabct ergo Deus apud se in prsS- pletus est venter eorum. Quod exponens Augusti-
scientia sua qusenon habet in sui natura. Unde nus, col. 147, t. 4 : « Abscondita, inquit, peccata
Augustinus, De verbis ApostoH, serm. xxvi, cap. iv, sunt, qua? a lumine tua? veritatis absconduntur. »
col. 173, t. i), ita ait : « Elegit nos ante mundi Sed quomodo peccata a lumine veritatis divinse
constitutionem , Ephes., i, 4. Quis sufficit hoc absconduntur, cum a Deo sciantur ? Si enim sciret,
exphcare ? Eliguntur qui non sunt, nec errat qui quomodo dc illis judicaret, et pro illis malos
elegit, nec vane elegit. Elegit tamen et habet , damnaret? Alibi Propheta, psalm. lxxiv, 7 Quia :

electos, quos creaturus est eligendos; quos habuit neque ab oriente, neque ab occidente deest quod :

apud semetipsum, non in natiua sua, sed in exponeus Cassiodorus, inquit « Neque a bonis :

prsescientia sua nondum erant quibus promitte-

: neque a malis deest Deus; sed omnibus praesens
batur. » Ecce hic aperte dicit, Deum apud se- cognitor est. » Cognoscit ergo Deus et bona et
metipsum habere electos ante mundum, non in mala per scientiam; sed bona cognoscit etiam per
natura sua, sed in pra^scientia sua ; cum tamen approbationem et per beneplacitum mala vero ;

ejus pr^pscientia non ahud sit quam ejus natura : non. Unde Cassiodorus, Super psal. xvi, dicit :

quia ipsius prrescientia ejus est notitia. Potest « Peccata abscondita Deo sunt quia non novit, :

tamen ad electos referri, cum ait : « In natura id est non approbat. » Et ex eo sensu Augustinus
sua, » id est illorum; illos quippe habuit ab dixit ea abscondita a lumine Dei. Qui etiam in
setemo apud se, non in natura sua, id est illorum, lib. Ad Evodium^, epist. clxix, § 2, col. 743, t. 2,

^ Parm. « non neutraliter. »

:
« Vel potius in- — ejus non est, nec a Beda vel Possidio recensetur.
certus auctor inter Augustini Opera circa VII tomi Nicolai. — ' AI. : ^d Elvidium.
finem, scilicet lib. VI Ilypognosticon , c. v, quod
 mSTINCT. XXXVI. 4M
iiisiiuiiit, ro^iiitionom Dfi vai-iiM iiiudis iircipii^n liir, ipiod tii tli I
K' )<< i.ilit.ilc lociitionis houa Un-
<i.iiti, iiii|iii(^iis : u Si 11(1 Mciciitiiiiii ictcnis, iiini liiiii contiiiciilur.

iKlKimt lK'iis uli(|Ui>s vcl iili(|U<is ; (|iii taiiicii iii

judicio (|itiltiisdaiii dicct : An// /tuct ms, M.illli., (Jw)il ut (mnia ex Valrc, ct pir Vatrvm, ct in Valrc
VII, '2:1. S(td coitiiii iiiipi'(dialiii lioc vci-Imi iiisiiiii.tla siuil, iln ilr Vtlin c.t dc Spii ilii Hniirti, ihI diccfi-
csl. » Kcctt iion co^uoscci-c dicitiir Dciis ipia- iion iliini, lirrt ini>iilir iiirsnnas sil ilisliiirtin,
approhat, (piic ci iioii placciit. /\pparct ita(pi(3

vcriiiii cssi^ (piod ili\iiiiits, scilicct (piia iptoilaiii l'i'ii'|ci'ca siiciiiliiitt 1"^!, (ptuil liri'1 liii tiiiltii-tiir

iitodo (-o^iioscil Dciis lioiia (jtio iioii coj^iioscit disliitctio pci-soit,iriiiii, ciiiti diiitiii' : Kx ijtso, cl

iiiala. ]*ai'itci- (ptidciit uii-a<(ii(), ooduniipK! iitodo pcr ipsiiiii, i>t iii ipHo; oiiinia taiiicii cx Patri!, t;l

noscil, (|iiaiilitiii ad iKditiaiii ; scd lioita ctiaiit p(>r l'ati'cm, ct iii Patn! siiiil. Siniilitcr dc Kilio «;t

approludioitc ct liciicplacito co};iioscit. d(! S|tii'ilii saiiclo ac<'ipicii<Iuiii <'st. rinli! /\ugu»ti-

nus, in lilt. I Uv Trinit., <:ap, vi, col. H21, t. 8 :

Uic apirit (luare bona tantutn dicantur cssc in Iko Non coiiliisc, iiKpiit, accipiciidiiiii cst ijuod uit

ct non mala. Ap<tsl(ilus, llitiii.,|\i, .K) : li.r iiiSD, rl jii r ijisuni, et

in ipsii : ILi ijtsu, diccns, pr(ipl<!i' Palroni ;

pcr
Kt iiulo cst (|Uod Ixina tantuui dicuutur essc in ipswn, pioptoi- Filiuni; in ipso, propU^r Spiiituiii
Deo, non niala; ct illa propc, Iiicc longe quia : sanctum. Vigilanlor autcm att<!ndc : ne, quia
licct in Dco aliipia dicaiititr csso proptcr cof.rnitio- Pati-<'iti vtilons inlclligi, dixit : Ex ipso; sic in-
uis pncscutiaiit, ct Dcits lioiia cl iiiala cofi;noscat : tclligas oiiinia osse <!x Palic, ut neges oninia esse
inala laiiicn non cof^noscit nisi \w.r notitiaui ; bona ex Kilio vol ex Spiritu sancto; cum ex Patre, et
voro non pcr scioiitiaiu, scd ctiani pcr
soliiiu por Patrom, ot in Pati'e oinuia ess<! sane dici
appi'ol)ationcm ot boncplacilum. Kt ob talom possint. Similiter et dc Filio ct de Spiritu saucto
cognitiouom aliqua dicuulur essc in Deo, scilicot dicondum est.

(luia ita ca scit ut etiiun a]>probot et placeantj

id est, ita scit ut eoruni sit auctor. Quod non omnia c/uo^ ex Deo sunt, etiam de ipso
sunt, sed e converso.
Quod idem est omnia esse ex Deo, et per ipsum, et
in ipso.
Hlud etiam liic annectendum est, quod non
omnia qu<c dicuntur esse ex Dco, etiam de ipso
Proinde si diligenter inspicianius, idem videtur esse dici debeant. Uuia, ut ait Augustinus, in lib.
omnia esse ex Deo,
essc, et pcr ipsum, et in ipso. De natura boni, cap. xxvii, col. 360, t. 8, « non
Unde Ambrosius, in III lib. De Spiritu sancto, boc signillcat peuitus. Ex quod, de ipso.
ipso,
cap. XI, § 84, col. 830,
t. 3 « Hajc tria, ex ipso, et : Quod enini de ipso est, potest dici esse ex ipso;
per ipsum, et in ipso suut, omnia unum esse sed non omne quod ex ipso est, potest dici esse
supra diximus. Cum dicit per ipsum esse omnia, de ipso, quia non est de sua substantia. Ex ipso
non negavit in ipso esse omnia. Eamdem vim enim sunt cseluni et terra, quia ipse fecit ea; non
habont omnia liaec, scilicet cum ipso, et iu ipso, autem de ipso, quia non de substantia sua sicut :

?t per ipsum, Rom. xi, et unum in his atque aliquis bomo si generat tiliuin vel facit donum, ex
consimile non contrarium intelligitur. » Ecce
, ipso est filius, ex ipso est et domus; sed filius de
babes, quia ex eadem intelligentia Scriptura di- ipso, domus rero de terra et ligno, non de ipso. »
cit, omnia esse iu ipso, et ex ipso, vel cum ipso.

Cum ei'go ex eadem ratione omnia dicantur esse QucE dicta sunt, summatim coUigit.
ex Deo vel per ipsum, non solum quia scit, sed
etiam quia eorum auctor est, consequitur ut Ex preemissis apertum est quod in Dei cogni-
eadem ratione ita esse in Deo dicantur, scilicet tione sive prsescientia, sunt omnia, scilicet bona
quia eorum auctor esse dicitur quia in illo
scit, et : et mala ; sed non omni modo sunt ibi mala quo
vivimus, et movemur, et sunius quia eo auctore : boiia : Deo bona tantum sunt sicut ex
et quod in
sumus, movemur et vivimus. Cum ergo uon sit ipso et per ipsum, non mala et ex quo sensu :

auctor nisi bonorum, merito sola bona in eo esse bsec accipienda sint, assignatum est et quod de :

Cum ergo in
dicuntiu- sicut ex ipso et per ipsum. ipso non dicitur esse proprie, quod aUud est ab
^us cognitione omnia, scilicet
vel praescienlia sint ipso ex ipso autem esse liicuntur omnia quee eo
;

bona et mala ; iii eo tamen non dicuntur esse nisi auctore sunt.
bona, (juorum auctor est. Unde Augustinus, in
lib. De natura boni, cap. xxvni, col. 560, t. 8 :
DIVISIO TEXTUS.
« Cum audimus, inquit, ex Deo, et per ipsum, et
in ipso esse oinnia,
omnes utique naturas intelli-
gere debemus, et omnia quas naturaliter sunt. Postquam Magister osteudit quod scientia
iNeque enim ex ipso sunt peccata, quse naturam Dei universaliter est omnium, et exinde di-
non servant, sed vitiant, et quae ex voluutate cuntur res.iu Deo esse; hic inquirit, quo-
peccantium nascuntur oumia. » Hic apcrte dici- modo cognita siut iu ipso Deo cognoscente,
 »

430 COMMENTU.M IN LIB. I SENTENTIARUM.

et dividitur in partesduas iu prima osten- : metaphorice sumendo. Ergo videtur quod
dit, quomodo res quas cognoscit, sint in cognitio singularium Deo non conveniat.
Deo; in secunda quomodo Deus sit in rebus, 2. Prseterea, nihil cognoscitur ab aUquo
xxxvu distinct. « Et quoniam demonstra-
: nisi secundum quod est in cognoscente. Sed
tum est ex parte quomodo omnia dicantur non sunt in causis uni-
particulares efTectus
esse in Deo, addendum vidctur hic quibus versalibus nisi in potentia. Ergo videtur,
modis dicatur Deus esse in rebus. » Prima cum essentia divina sit universalis causa
in duas in prima inquirit, utrum omnia
: omnium, qua omnia cognoscit, quod sin-
in
quae Deus scit possint dici in essentia ejus gularium propriam cognitionem non ha-
esse, et ostendit quod non in secunda in- ; beat.
quirit, utrum omnia possint in Deo, ibi : 3. Praeterea, omnis cognitio est per assi-

« Post prsedicta quaeritur..., utrum conce- milationem cognoscentis ad cognitum. Sed

dendum sit simpliciter mala esse in Deo. » singulare non est singulare nisi per mate-
Et circa hoc tria facit : primo movet quses- riam. Ergo nulla virtus quae abstrahit a
tionem et determinat eam secundo confir- ; materia et ab omnibus appenditiis ejus, po-
mat determinationem, ibi « Proinde si di- : test cognosccre singulare inquantum est
hgenter inspiciamus, idem videtur esse singulare. Scd intellectus divinus est maxi-
omnia esse ex Deo, et per ipsum, et in ipso ; me a materia et a conditionibus materiali-
tertio inducit epilogando conclusionem in bus separatus. Ergo Deus singularia non
tota distinctione intentam, ibi « Ex prae- : cognoscit.
missis apertum est quod in Dei cognitione, 4. Praeterea, sicut dicit Dionysius in n cap.
sive prsescientia, sunt omnia. » Circa secun- De divin. nomin., § 5, col 643, t. 1, eodem
dum tria facit : primo probat mala non esse modo creaturae participant, quamvis sint
in Deo, cum non sint ex ipso vel per ipsum; diversae, unam Dei bonitatem, sicut plures
secundo ostendit, quomodo haec tria distin- lineai egrediuntur ab uno centro, et sicut
guenda sunt « Ex ipso, et per ipsum, et in
: uno sigillo. Sed
plures figurationes flunt ab
ipso, » secundum quod ad personas distinc- qui cognoscit centrum non ex hoc cognoscit
tas referuntur, ibi « Praeterea sciendum : lineas productas a centro inquantum est
est; » tertio distinguit inter esse de ipso et haec et illa, sed in communi tantum; et si-
esse ex ipso, ibi « lUud etiam hic annec-
: militer est in alio exemplo inducto. Ergo
tendum est. » videtur quod Deus, cognoscendo seipsum,
Hic est duplex quaestio prima de his quae : non cognoscat singularia inquantum hujus-
a Deo cognoscuntur secunda de ideis, per ; modi.
quas res.cognoscit. Cohtra, ad Hebr., xi, 6 Credere oportet :

accedentem ad Deum, quia est, et quod dili-

gejitibiis se remunerator sit.^Q&non^oiQii
yU^biiU riliMA. remunerare opera hominum singularium,
nisi cognoscat operantes et ipsorum opera.

Circa primum quaeruntur tria :

1° utrum Ergo oportet credere quod singularia Deus
Deus cognoscat singularia; 2° utrum co- cognoscat.
gnoscat mala 3° qualiter ea quse cognoscit,
; Praeterea, Deus habet de rebus scientiam
in ipso esse dicuntur. practicam, quae est operationis principium.
Sed operatio est circa singularia. Ergo vi-
ARTICULUS PRIMUS. detur quod sua scientia sit etiam singula-
rium.
Utrum Deus connoscat singularia\
SoLUTio. — ,.
Respondeo dicendum, quod
, ,

Ad primum sic proceditur. 1. Videtur Deusabsquedubioomnium,etuniversaUum,

quod Deus non cognoscat singularia. Dicit et singularium, cognitionem habet. Scien-
enimBoetius^ quod universale est dum in- dum tamen, quod circa hanc quaestionem
teUigitur, particulare dum sentitur. Sed in diversidiversimodeprocesserunt'.
Deo non est potentia sensitiva, cum sit Commentator enim, in XI il/e;«p^./ text,
virtus impressa organo corporali, nisi forte com. 51, videtur expresse negare Deo par-

'
! p. SummK theol, q. xiv, art. 2. ' ColHgitnr — nem, t. 2. — ' Parm. : « senserunt. »
•X lib. I /n Porphyrium a se translatum, versus fi-
 ,;

niSTINCT. XXWI, OWSY. F, AIIT. I. ai

licularliiin rngnilioiicin, iiisi iiii|ti:iiiliiiii liii. III .siii hiirrinrii, cnp. xvii, ((ikmI lifiiii

co^Mioscil o.s.sriiliani hiuiih, ([11«' csl priiici- scil pcrrrcli.ssiiiiii.sin^Mil.iria ; i-f oinncs lalio-
piiiin oiuitis otfso. Sud citiik Dciis iioii taiiliiin iics, ipia' in conlrariiiin iii<liiriintiir, Holvit
sil caiisa okho roruiii, .simI oinniiiin ipi:i' iii por lioc ipioil ilicit, sciciiliain llci oMh» a'i|ui-
ri^liiis siiul, oporlcl iil co^^iiilioiinu rcriiin vocani .sci(>iitia> iiostra-; iiinln pcrrdiiililioiicM

iioii taiituiii iii (^o (piod siiiil luilical, scd scioiilia^ iiostra> iioii posstuiins aliipiid do
cli:iiii iit (M) ipiod stinl l:tlia vi^l lalia. scioiilia DiM arKU(M'c : siciil (iiiiiii cssc l)i;i

Et idoo iilii di.\(U'uul, scilic.ot Avicouiia, iion coiniircliciiditiir a iioliiH, ita iioc hiiu

trnct. VIM ,)/<i(i/i/i., cap. vii, ct Al^^^izol, scioiiti;i. Iloc conllrinal pcr id ipiod lialictiir
upiid Avor., lili. Destnirlioinnn, dis|)iil. vi, pcr Isa., \.\ : Sirut r.niltnti sunl' r;i'ti (i trr- ' EjuI'
'""'"'"•
el soipiac.cs (>oruiu, (piod Dotis co^Mio.scil rn,.sir cja//nt;i' .sunt vi.v nir.v // vii.s vr.stri.s.

siugularia uuivor.saliliu' ; (|Uod sic o.xpoiiiint Sod i.sliid, (piainvis sit voruiii, taiiioii ojjor-
por oxoiuiilum. Si aliipiis scirot oiuuos dis- totaliipiid [ilusdicoro: vidoiicot, ipiod ipiaiu-
tautias orbiuin ot plauotaniin, ot toiiipus vis scioiilia Dci sit altorius uiodi a .s(;ieutia
inotutiin ipsorttiu, ipst; pra'vidci'ot oiiiiiciu uostra, taiiicu |)cr sciciili;iiii iioslniin ;di(pia-
oclipsiui (pia' [Kis.sol C()iiliup:cro ; uou laiiuMi liter dovcuiiuus iu sciciitiain i)oi; (;t sic
scirot luiiic oclipsiiii iiupiaiiltun ost luoc sciontia noslru non est pouitiis a,'(piiv(jca*
odipsis, iiisi por uli^iuid u sousu acc.optuin scioutiai Doi, sed potius analogica, ut dic-
sed sciret oolipsiui qxw, cras coiitiuf>:cret, liiin ost\ Et idco oportot dicore socunduni
univorsalitcr, scilicot .sccuitduin siuts cau.sas ipiid scicutia nostra iinihitiir scicutiain Dci,
univcrsalcs. Ila otiain dicuut, tpiod cuin et in quo delicit et (|uurc ; ct itu ratiouea
omnes roducantur in ipsuin Deum
causa^. dissolvero.
sicut in cuusam, ipse cognosceiido se, co- l'ndo procodondum est pcr viam quum
gnoscit omnes cuusas .secundas; ct cogno.s- docet Dionysius, vii cap. De div. nojnin.,
cendo causas illas, cognoscit omnc quod cst § 2, col. 807, t. i Dicit euim, quod cum Deus
.

eircctum ex illis causis, non tumcn nisi cognoscit res per essenlium suum qua^ est
univorsuUter. Et ideo dicunt, quod Dcus cuusa rerum, eodem modo cognoscit ros quo
non cognoscit particularia nisi universaliter, modo esse rebus tradidit uude si aliquid est ;

ita ut, secundum eos, doterminutio uccipia- i" rebusnon cognitum ab ipso, oportet quod
tur ex parte cogniti, et non solum ex purte circu illud vacct divinu operutio, id est quod
cognoscentis; quia si solum ex parte co- non sit operutum ab ipso
ex hoc accidit ; et
gnoscentis determinutio ucciperetur
iila difficultus philosophis propter duo primo, :

verum indabitanter essct quod Deus purti- quia quidum ipsorum non ponebant Deum
culariunon particulari scientia cognoscit, ut operari immediate in rebus omnibus, sed ab
supra probutum esl '. Cognoscit tumen par- ipso esse primas res, quibus mediantibus ab
ticularia secuiidum purticularitutem ipso- eo uliai producuntur; et ideo non poterunt
rum. Unde dictum illud etiam est insuffi- invenire quuliter cognosceret res quee sunt
ciens. Cognoscere enim hoc modo singulure hic, nisi in primis causis universalibus se- :

in universaU, non est cognoscero propriam cundo, quia quidum eorum non ponebant
naturam hujus singularis vel iUius eo quod ; materium esse factam, sed Deum agere tan-
quocumque modo universaUa aggregentur, tum inducendo formam. Et ideo cum mate-
nunquam ex per hoc
eis fiet singulare, nisi ria sit principium individuationis, non
quod individuantur per materiam. Et ideo poterat inveniri apud eos, quomodo Deus
ex hac etiam via sequeretur quod Deus non singularia, inquantum hujusmodi, cognos-
perfectam cognitionera de singularibus ha- cat. Sed quia nos ponimus Deum immediate
beret. Universales enim causse non ducunt operantem in rebus omnibus, etubipso esse
in cognitionera particulariura, nisi secun- non solum principia formalia, sed etiam
dum quod purticularia participant naturam materium rei ideo per essentiam suam,
;

communem et sic ex ; causis universaUbus sicut per causam, totum quod est in re co-
non sciretur de particulari nisi quod habet gnoscit, et formulia et materialia unde non ;

talem vel talem naturam communem, vel tantum cognoscit res secundum naturas
accidentaliter vel substantiaUter. universales, sed secundum (juod sunt indi-
Ideo alU dixerunt, sicut Rabbi Moyses, viduatse per materiam sicut eedificator si;

' Dist. XXV, q. I, art. 3. — » Parm. : « univoca. » — ' Dist. xxxv, q. i, art. 4.
 : . :

432 COMMENTUM IN LIB. I SFNTENTIARUM.

per formam artis conceptam posset prodii- sigilhnon potest cognosci figura impressa
cere totam domum, quantum ad materiam inquantum est haec vel illa, quia hoc habet
et formam, per formam artis quam habet ex materia.
apud se, cognosceret domum hanc et illam
sed quia per artem suam non inducit nisi ARTICULUS II.
formam, ideo ars sua est solum similitudo Utrum Deus cognoscat mala^
formae domus unde non potest per eam
;

cognoscere hanc domum vel illam, nisi per Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
aliquid acccptum a sensu. quod Deus non cognoscat mala. Sicut enim
Ad primum ergo dicendum, quod, sicut dicit Commentator in III De anima, text.
ex pra^dictis patet, forma per quam intellec- com. 25, si aliquis intellectus sit semper in
tus divinus intelligit, neque est universalis, actu, non cognoscit privationem omnino.
quia additiones non recipit, neque singula- Sed intellectus divinus semper est in actu.
ris,quia a materia et a dispositionibus ejus Cum igitur malum sit privatio, ut Augusti-
iinmunis est; sed tamen est principium et nus dicit in Enchir., cap. xi, col. 236, t. 6,
quod in re est, et
similitudo perfecta totius videtur quod Deus non cognoscat malum.
materiae et formae, ut dictum est. Et ideo 2. Praeterea, omnis scientia vel est causa
hoc quod dicitur, quod universale est dum scitorum, vel causata ab eis. Sed Dei scien-
intelligitur, particulare dum sentitur, refe- tia causata non est. Cum ergo malorum
rendum est ad cognitionem nostram, quae in causa non sit, videtur quod Deus mala nes-
sensu est per formam materialem, et in in- ciat.
tellectu per formam universalem ; et ideo 3. Prseterea, scientia est assimilatio scien-

particularia non cognoscimus nisi per vir- tisad rem scitam. Cum igitur malum in-
tutem in qua est ahquid particulariter sed ; quantum hujusmodi non assimiletur Deo,
Deus particularia cognoscit neque universa- immo ipse recessus a simihtudine est
liter neque particulariter ex parte cognos- malum; videtur quod Deus malum non
centis, sed universaUter et particulariter ex cognoscat.
parte rei cognitae. 4. quod cognoscit malum per
Si dicas,
Ad secundum dicendum, quod in causis bonum; contra. Cognoscere ahquid non per
universahbus quae non sunt tota causa rei se sed per ahud est imperfectae cognitionis.
non potest particulare perfecte sciri. Sed Niliil autem imperfectum Deo est attribuen-

Deus est causa omnium universalis, ita quod dum. Ergo Deus non cognoscit mala per
est perfecta causa uniuscujusque et ideo, se ; bona.
cognoscens, omnia perfecte cognoscit. Sed contra est quod in psal. Lxvni, 6, dici-
Ad tertium dicendum, quod quamvis in tur Deus, tu scis insipientiam meam, et
:

Deo non sit aliquid materiale, sed essentia delicta mea a te non sunt ahscondita.
ejus sit actus tantum, tamen ille actus est Praeterea, Philosophus didt in I De ani-
causa omnium quae sunt in re et materia- ma, text. 105, quod rectum est judex sui-
lium et formalium; quem actum imitatur ipsius et obliqui. Cum igitur malum sit

quantum potest omnis res et quidquid in re obUquatio a rectitudine boni, videtur quod
est; et ideo essentia divina est simihtudo Deo, quia omnia bona perfecte cognoscit,
non tantum formalium, sed etiam materia- notitia mali ^ non desit.
lium rei et ideo per ipsam possunt co-
; SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
gnosci singularia etiam inquantum hujus- nescire dicitur dupliciter : uno modo meta-
modi. phorice ad simihtudinem nescientis se ha-
Ad quartum dicendum, quod omnia exem -
bere; et sic ipsum reprobare Dei nescire
pla quae adducuntur a creaturis in Dcum, dicitur, quia malos a gloria sua excludit;
deficientia sunt, ut idem Dionysius dicit, sicut aUquis ignotos a secretis suis excludit
De divin. nomin., cap. n, col.635, t. d non : et per oppositum Deus dicitur scire quae ap-
enim invenitur in creaturis aliqua causa probat et sic verum est quod Dous dicitur
,

communis quae sit causa totius quod in rc nescire mala. Alio modo dicitur nescire
est; sicut sigiUum cst causa figurae in cera proprie notitia rci carere, et per oppositum
et non ipsius cerse et ideo per cognitionem
; scire notitiam rei habere et ita Deus novit
;

' I p. Summx theol., q. xix, art. 10. — * Parm. ; «boni. »

1
 :

l»lsriNr,T. XXWI, QIM5ST. I, Alll'. III. iXi

i\l lioiiii v[ iiialii co^iKisciMiilo (•.'<soilli.ilii (•(ij. 7I.%, (^fc, I. I; d idco li.iT osl porrcctfi

siiaiii, siciil ltiiii)lir.ii (•(iKHdStMiiiliii' |icr c(i cof^niliti iiiali, nl |u'r liiiiiiiiinoi/ii.isc.ilnr.

f;iiitioiituii liici.'*, iil tlicil llidiiysiiis, vii cap.

t)v (/ivfn.no/n.f^^-l^nA. «70, t. I. SimI scitni-
AKTItlHAiS III.
(litiii nst, (|iii)tl [irivalio iioii cof(ti(iscilnr iiisi

jiiM' lialiitiiiii oii|iosiliiiii : iicc lialiitiii it|i|io- Ulrutn rca int,v C(i(jnosninliir n lna suU hi
tiiliii' [iiivatio iiisi ciica iilciii siitiji-cliiiii l)co.
coiisitltn'ala. ('.iiiii aiilciii Iiicimii diviiiaf ivs-
sutiliaMiiiiiossiliilo sit ilcllcoro, iioti o|i|iotrihif Ad lcrliiiiii sic iirocodiliir. I. VidotiK*
sihi [irivalio ali(|iia. lliitlo tiialiiiii tioii o[)- (|itotl ros <|iia> a h(;o cogiio.stMiiitiir, iii Ui!o
[xiiiitiir 1)0110, |iroi]t iii Dco ost (i(^l(M^iiiiiialo ; iioti siiit. Oiiiiio illiid iii ([ito osl arK|nid di-
sod loili^ o|)iioiiitiir silii .sociiiidiiiii coimiiu- vorsiiiii ali (!o, coiii|iositiiiii ost. (liim igitur
iioiu iiitoiitiouciu liotii. O[)[)ouitur aiitoiii Dcsiis sit siiii[»rici.ssiiiius, vidiilur ([uod ro8
dotormiualo lioiio ([uod ost [)artici[)atum iii ([iia! siitit divursa; al) co, iii i[)So noii .siiit.

croatiiriscui [)otostadiuiscoridot'(!cttis, lludo i2. Si dicas, (]Uod iioti siiiit iii oo [lor o.s-

por lioctiuod Doiiscoi^iioscit ossouliain suaiii .soutiam, sod [)or sui siiuililiidiuoin : coiitra.

coi^iioscit oa i[u;o ah i[)so suut, ot por oa LJua([uai([iio ros voriiis osl uhi ost [lor siuun
coi;iioscit tloloctus i[)St)riun. Si aiilom os.sou- cssoiitiam, (juaiu nhi cst [)cr suam siinilitu-

tiiiiu suain cogiioscorct tautnni, niillum lua- diucm : (inia ihi iiou vidotur csso nisi sc-
Inm vcl privationoin (^ognoscorct nisi iu cuuduuKjuid. Si igitur rcs iu Doo uou siint

commuui. iiisi socuudum sui similitudiuom, vidotiir

Et idoo i)atot rospousio ad priiiiuui : (juia (]Uod vorius ct molius siut iii soi[)sis (]uaia
ex hoc (luod Coinmcntator ponit, XII J/c- in Doo: (juod cst coutra Augustinum, lih. V,

laph. ,lc\l. com. 51, iiuod niliil nisi esscii- Sup. Gen. ad ///., cap. xv, col. :y.\-2, t. 3,
tiam suam coguoscit, soiiuitur quod mala etA.nsclmum, inil/o?io/.,cap.xxxiv, coi. 189,
ncscit; utido ihidom suhdit, ciuod nescit t. 1.

mala ossc uudo oodoiu modo (^uo alia a sc

: 3. Praeterca, similitudo respondct ei cujus
cogiioscit, et privationcs ipsorum novit est similitudo. Sed res omnes non hahent in
non quod privationes cogni- siut primum se kicem Cum igitur in Deo sint
et vitam.
tum, quia iu suo non potest esso
iiitollectu vita et lux, videtur quod non sint in Deo se-
aliciua privatio; sed ah eo simt secunda ' cundum^ sui similitudinem.
intollocta, ut cx pra^dictis patet'. i. Prajterea, ubi est res secundum sui si-
Ad secundum dicendum, quod scientia militudincm, ihi non attribuitur sibi operatio
Dei nullo modo a re causata est; nec tamen propria sua ; lapis enim in oculo non move-
ost causa omuium tiuai cognoscit, sed ho- tur deorsum.SedAct., xvu, 28, dicitur, (luod
runi tautum quorum est per so cognitio, sci- i)i Deo vivimus , movemur et sumus.
ipso
licet bonorum. Mala -autem cognoscit per Ergo videtur quod non sumus in Deo per si-
bona, ut dictum est. militudinem tantum.
Ad tortium dicendum, quod makuu non 5. Prseterea, similitudiucs rerum in Dei
cognoscitur a Doo per similitudinem suam, scientia existeutes, cum ad scieutiam perti-
sed per similitudinem boni secundum enim : ncant, Filio appropriantur. Scd in ipso appro-
quod Dcus coguoscit esscntiam suam co- , priatur in Liltera Spiritui saucto per ipsuni :

gnoscit unaniquamque rem quantum de sua ex ipso Patri. Ergo videtur quod non
Filio, et
bonilate participat, et in quo deficiat; et ita dicantur res esse in Deo secundum similitu-
cognoscit malum, cum in defectu ratio mali dinem.
consistat. Sed contra est quod dicitur Joan., i, 3 :

Ad quartum dicendum, quod cognoscere Quod factum est in ipso vita erat.
per aliud id quod per se natum est cognosci Solutio. — Respondeo dicendum, quod
est imperfectse cognitionis sed malum per ; hsec praepositio in, » secundum quod diver-
<(

se nec causam, nec voluntatem, nec cogni- sis adjungitur, diversas habitudines notat;
tionem habet, sed pcr bonum, ut dicit Dio- ut cum dicitur esse in toto vel esse in ,

nysius, iv cap. De div. nom., §§ 19, 20, 32, loco, et hujusmodi. Et ideo sciendum, quod

1 Parm. : « non sicut primum cognitum, quia ..., « per. »

sed sicut. » — ^"
Dist. xxv, q. i, art. 2. — ^ Parm. ;

YIl. 28
 ;
:

434 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

aliud est esse in scientia Dei, et aliucl in Deo se autem est per esse creatum, in quo minus
esse, et aliud esse in essentia divina. Scientia est de veritate essendi quam in esse increato.
enim nominat cognitiouem quamdam. Unde Si autem comparetur esse primum ad secun-
esse in scientia nihil aliud est quam per dum respectu quarti, inveniuntur se habere
scientiam cognosci ; et ideo omnia quae Deus secundura excedentia et excessa; esse enim
scit, et bona et mala, in scientia ejus esse quod est in propria natura rei, in eo quod
dicuntur. Sed essentia significatur per mo- est substantiale, excedit esse rei in anima
dum formae vel naturae ; unde esse in essen- quod est accidentale ; sed exceditur ab eo, se-
tia divina nihil aliud est quam subsistere in cundnm quod hoc est esse materiale, et illud
natura divina, vel essc idem naturaj divina intellectuale ; et ita patct quod aUquando res
et ideo creaturai non possunt dici in essentia verius esse liabet ubi est per suam simiUtu-
divina esse, sed tantum personee diviuae et dinem quam in seipsa.
proprietates et attributa. Sed hoc nomen Ad tertium dicendum, quod similitudo rei
« Deus )) significat rem subsistentem, cujus quae est iu anima, dupliciter consideratur :

est esse et operari unde esse in ileo potest

; vel secundum quod est similitudo rei, et sic
intelligi dupliciter vel quod est in esse ip-
: nihil attribuitur sibi nisi quod in re inve-
sius, et sic creaturae non sunt in Deo vel ; nitur : aut secundum esse quod habet in
quod subjacet dicimus
operi ejus, sicut anima, et sic attribuitur sibi inteUigibiUtas
opera quorum domini sumus in nobis esse vel universaUtas ; ima-
sicut etiam patet in
et per modum iUum omnia quae a Deo sunt, gine corporaU, cui convenit esse lapideum
in eo esse dicuntur, non autem mala, quae ex parte ejusin quoest, et non exparteejus
ab ipso non sunt. Et ita patet quod tria prae- cujus est simiUtudo. SimiUter dico, quod si-
dicta se habent secundum quemdam ordi- mUitudini rerum quae est in Deo, convenit
nem. Quidquid enim est in essentia divina, esse vitam et lucem, non secundum hoc
est ih Deo, quasi pcrtinens ad esse ipsius quod simiUtudo rei est, sed secundum quod
sed/non convertitur ; sicut ea quae subjacent est in Deo , inquantum est
et dicitur vita
operi ejus, in ipso sunt, sednon in essentia principium operationis ad esse rerum sicut ;

ejus; et simiUter quidquid est in Deo est in etiam dicitur a Philosopho in VIII Physic,
scientia ejus, sed non convertitur, ut patet text. 1, quod motus caeU est ut vita quaedam
de maUs. natura existentibus omnibus sed inquan- ;

Ad primum ergo diccndum, quod in Deo tum est principium cognitionis rerum, dici-
nihil est diversum ab ipso; unde et crea- tur lux. Vel aUter potest dici, quod simiUtu-
turae, secundum hoc quod in Deo sunt, non tudo rei quae in anima est , dicitur vita
sunt aUud a Deo quia creaturee in Deo : inquantum est ut forma quaedam et perfec-
suut causatrix essentia, ut dicit Anselmus, tio intellectus; et lux, inquantum est prin-
loc. cit.; sunt enim in Deo per suam simiU- cipium inteUectuaUs operationis et per :

tudinem ipsa autem essentia divina simiU-

: talem simiUtudineiji dicuntur etiam in Deo
litudo est omnium eorura quae a Deo sunt. res esse vita et lux sunt enim in eo sicut
;

i\
Ad secundum dicendum, quod esse crea- artificiata in artifice per suas simUitudines.
turae potest quadrupUciter considerari : Ad quartum dicendum, quod esse et vivere
primo modo, secundum quod est in propria et moveri, non attribuuntur rebus in Deo
natura; secundo modo, prout est in cogni- existentibus secundum esse quod in ipso ha-
tione nostra; tertio modo, prout est in Deo; bent, sed secundum esse quod in seipsis ha-
quarto modo communiter, prout abstraliit bent a Deo, ut esse pertineat ad essentiam,
ab omnibus his. Cum ergo dicitur quod vivere ad virtutem, et moveri ad operatio-
creatura verius esse habet in Deo quara in nem; vel vivere ad animam, moveri ad
seipsa, comparatur priraum et tertiura esse •
corpus, et esse ad utrumque et sic res in :

respectu quarti quia oranis coraparatio est

: propria natura existentes dicuntur esse in
respectu aUcujus' comraunis; et pro tanto Deo, secundum quod esse earum a Deo
dicitur quod in Deo habet verius esse, quia continetur et sic de aUis, sciUcet de motu et
;

omne quod est in aUqnod, est in eo per vita.

modura ejus in quo est, et non per modum Ad quintum dicendum, quod similitudo
sui; unde in Deo est per esse increatum, in rei quae est in Deo non est accepta a re, sed

' Parm. omitlil : « alicujus. »

 :

lllSTINr.T. XXXVI. UIJ^ST. i, .\UT. Ili, KT \)\l/fS'\\ II, AIIT. I. 4.1«

(^hI (Miisii riM ; iiii(l(^ (|irul(|tii(l (tst iii ro por .siii)|ili(-i iiiliiilii hiiiii iliHciirHii ol (-olhiliMiio.

siii siiniiitii(liii(>iii, (vs|. iii (lo siciil iii |iriii(-i- V.vi^i» vidcliir (|ii(i(l iinu ( (k/iki^i ;it n'. rn<'-

|)i(i oporaiilu ot ('onH(U*viiiiln. (>p(M'nlioaiiliMii (liaiitiliiis idci.s.

ot consnrvalio riM-iini a l)oo (-oiiiplnlur pnr (ioiilru osl ipioil (lic.it AiiKnHtiuiis, lih.
volnnlalcm ol honilalcin cjiis ; (piia voliiii- liX.WIII Qmvslidu., (j. xi.vi, col. i<j, t. & '.

las inlcr Iria, S(-iliccl sci(Mirtain, pohMiliain, u {)\\\ nitpfal idcaft (;ss(^, ii(!Kat l'ilitini chm!. »
(<l voltiiilal(<iii, proxiinins cst ad opiis : i^l Scd lioc i!st lia-r(!li(-iini. l'!rgo (jt |iriiiitiiii.

idco (( iii i|»so )) a|tpi-opriatiir Spiritni saiicto, Pr.clonja, (ioninicntator dicil iii XI Mc-
ipii proccdit piM- inodiiin voliintatis, (>t ctti A//j//., ipiod si(-nt oiniKis forinin suiit iu po-
lionilas aiiproprialnt'; ('iiin liav pi-a-[)osilio l(>iilia iti prinia inaluria, ita snnt in actii iii

« iii II (li(-al liahiliidiiKMii ad (-onrntcns ct priiiio inotoro. Scd niliil aliiid (liciinns idcas,
0(ins(M'vans. Sod k |)(M- ipsiiin » ap|)ro[>riaUif nisi forinas rcriiin iii Dco (vvi.sliMtlcs. V.vy^a
V\\\o\ (piia « piM- » iliMiotat causam fornia- vonim ost idcys o.sse.
lom ; ct ars, por (inain .sicnt por fonnain Soi.irno. —Qlo.s[jon(loo diciMidum, (jiKjd,
()[i(>rattn- at-til'(^x, ImMo a|)pro|)rialtir. « Mx .si(-iit fornia! arlillcialos liahciit diiplo.v os.so,
i[)so )) aiilcMti |)ro|)t(>r liahitndini^ni principii, nnnni in actti sccnndnm ([ikxI siint in mato-
([nain iin[)orlat \\;w [)ra'[)()sitio (( o.\, » a[)- lia, aliiid in potontia sc(Miii(hiin ([iiod .suiit
piopriatnr Patri, ([ui ost priucii)ium, iiou ilo in moulc artilici.s, uou (luidom in potontia
priucipio. passiva, sod activa; ita otiam foiinai mato-
rialos hahonl duplox osso, ut dicit Common-
QU.ESTIO II. tiitor iuXI Mctapli., text. com. 18 unum :

in actii sccundum quod iu rebus .sunt; ot

Deiudo (luan-iltir do idois et circa hoc tria ;
aliud iu potcntia activa socundum quod sunt
quaMuutnr. blt l" an idca3 sint; 2" de plura- i" motoribus orhium, ut ii)se pouit, ct pr£E-
litato idcarum; 3" utrum ideae omiiium in cipuo in priiuo uiotore, loco cujtis nos in Dco
Deo sint. dicimus.j Uudo apud omncs philosophos
communiter dicitur quod omuia sunt iu
ARTICULUS PRIMUS. mcntc Dci, sicut artificiata iu meiite artiQ-
Quid nomine idese importetur'. ^^^5 ^* ^^^^ ^*^^''"^^ ^'^i'*^"^ ^^ Deo existentes
ideas dicimus, qua3 sunt sicut formae opera-
Ad primum sic procoditur. i. Videtur tivaj. Unde dicit Dionysius, loqucns de ideis,
idoas non cssc. Sicutcnim dicit Philosophus inv cap. De div. nom., § 8, col. 823, t. 1 :

iu I Metaph., text. 32 Dicere idcas cxem-

: (( « Exemplaria dicimus substantificas rationes
plaria esse ' vaniloquiimi cst, ct poeticas me- existcntium in Doo uuiformiter praioxistcn-
taphoras dicere. » Sed idcas cxemplaria re- tes, quas tlieologia praedefmitioncs vocat,
rum dicimus. Ergo vanum est ideas dicorc. ct divinas et bonas voluutatos existentium
2. Prsetcrca, perfectius est agens quod prsedetorminativas et productivas. » Per
non eget in sua actione ad exemplar rcspi- ideas tamen Deus non tantum practicam sed
cere, quam quod
cxemplari indiget. Scd speculativam cognitioncm do robus habet,
Deus est perfectissimum ^ ageus. Ergo iion cum non solum cognoscat res secundum hoc
est sibi opus ideis, ad quarum cxemplar quod ab ipso cxeunt, sed etiam secundum
faciat res unde ibidem Philosophus subdit
; quod in propria natiira subsistunt. Idea
« Nam quid est opus ad ideas respicere^ ? » enim dicitur ab eidos, » quod est forma;
((

3. Praiterea, secundum Augustinum, me- unde nomen ideae, quantum ad proprietatem

lius scitur res per essentiam suam quam per nomiiiis, eequaliter se habet ad practicam et
simiUtudinem suam. Sed Deus nobilissime speculativam cognitionem forma enim rei ;

cognoscit res. Ergo scit eas per esseiitias ca- in intellectu existeus, utriusque cognitionis
rum, et non per aliquas similitudines ideales principium Quamvis enim secundum
est.
rerum. usum loquentium idea sumatur pro forma
4. Praeterea, omnis cognitio quae est per quae est principium practicse cognitionis,
medium, videtur esse collativa, et discursum secundum quod ideas exemplares rerum
habere de uno in aliud. Sed Deus cognoscit formas nominamus ; tamen etiam princi-

' I p. Summse theolog., q. xvi, art. 1. — * Al. in ^ parm. : « perfectum. » — * Nicolai addit : « ope-
principio Metaphys. : « dicere exemplaria esse. »]— rarium. »
436 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
phim sccundura
speciilativaj cognitioiiis est, Sed, sicut supra habitum est, Deus cognoscit
quod iileas contempUuites formas rerum uo- omnia pcr cssentiam suam. Cum igitur es-
minanuis, scntia sua sit una, videtur quod idea sit tan-
Ad primnm ergo dicendum, quod, sicut tum una.
dicit Commentator in XI Mctaphijsic, text. 2. Si dicas, quod sunt pluresrespectus^ ad
com. -4, Plato ct alii antiqui pliilosophi, quasi res; contra. Relationes qu£E suut Dei ad
ab ipsa veritate coacli, tendcbant ia illud crcaturam, sunt realiter in crcaturis, et non
quod postinoduni Aristuteles exprcssit, in Deo. Creaturae autem non fuerunt ab
quamvis nou pervenerint iu ipsum ct ideo : eeterno ergo ncc relationes Dei ad crcatu-
:

Plato, pouens ideas, ad lioc tendebat, secun- ram. Ergo idcae non fuerunt plures ab
dum quod et Aristotcles posuit, scilicet cas seterno. Sed Deus nou alio modo cognoscit
esse in intellectu divino unde hoc impro-; res factas quam antequam faceret, ut habi-
bare Philosophus non intendit; sed modum tum est ex verbis Auguslini, Ub. V Super
quo Plato posuit formas naturales per so Gen. ad litt., cap. xv, col. 332, t. 3. Ergo
existentcssine materia esse. modo nou cognoscit res per plures ideas, sed
Ad secundnm dicendum, quod si Deus in- per unam tantum.
digeret respicere in ahquod exemplar cxtra 3. Praeterea, ut dictum est, idea se habet
se, esset imperfectum agcns sed hoc non ; ad rem cujus est, sicut forma artis, quae est
contingit, si esscntia sua exemplar omnium in mente artificis, ad artihciatum. Sed di-
rerum ponatur quia, sic intuendo esscntiam
: versitas artificiatorum provenit ex plurali-
suam, omnia producit. tate formarum quae sunt in mente artificis,
Ad tcrtiam dicendum, quod oportet illud et non e contrario. Ergo videtur quod nec
per quod est cognitio rei, esse unitum co- diversitas rerum possit inducere pluralita-
gnoscenti; unde csscntia rerum creatarum, tem idearum.
cum sit separata a i)co, non potest esse me- 4. Prseterea, sicut idea dicitur relative ad
dium cognoscendi ipsas res a Deo, sed co- idcatum, ita et scientia dicitur per respec-
gnoscit eas nobiliori mcdio, scihcet
per tum ad Sed quamvis sint plura scita
scibile.
essentiam suam et ideo perfectius cognos-
; a Deo, tamen est una tantum' scientia. Ergo
cit et nobihori modo quia sic uihil nisi es-
;
rcrum oniuium quae ab ipso producuntur,
sentia ejus est principium suse cognitionis. est una tantum idea.
Oporteret enim quod per
esset ahud, si Sed contra, illud in quo non est plurahtas
essentiam rcrum quasi per medium cognos- aliqua, non potest pluraliter consignificari.
ceret res, cum medium coguosccndi sit co- Sed Augustinus, lib. LXXXIII Qusestion.,
guitionis principium. quaist. XLVi, col. 30, t. C, pluraliter ideas no-
Ad quartum dicendum, quod cognitio dis- minat, dicens, quod ideae sunt rationes re-
cursiva est quando ex prius notis in ignotum rum stabiles, in mente divina existentes et ;

deveiutur, et nou quando per simlUtudinem cum ipsae nec oriantur nec iutereant, secun-
rei apprehcnditur rcs ipsa quia sic etiam : dum tamen fit omne quod interit et ori-
eas
oculus, vidcns lapidcm, habcret cognitio- tur. Ergo ideae suut plures.
nem coUalivam de.ipso et ideo quamvis : Praeterea, secundum Damascenum, hb. III
Deus sciat rcs per simiUtudinem qua^ in ipso Fid. ort/i., cap. vui, col. 1014, t. 1, diffe-

est, sicut por mcdium, ct quamvis cognoscat rentia causa numeri. Sed, secundum
est
etiam ordinem rcrum, non tamen iiabet Augustiuum, lib. LXXXIII Quxstion., loc.
discursivam scicutiam, quia oinnia simul Dcus alia ratione creavit hominem et
cit.,

intuetur. equum. Ergo videtur quod sint plures ratio-

nes idealcs rerum in Deo.
ARTICULUS II. SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
Vtrum idex sint phires\ cum Dcus desinguUs rcbuspropriam cogni-
tionem habcat, oportct quod cssentia sua sit
Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur similitudo singulariam rerum, secundum
quod non sint plures ideae. Idea enim dici- quod diversae res diversimode et particula-
tur similitudo per quam cognoscitur res. riter ipsam imitantur secundum suam capa-

1 I p. Summse theolog., q. xv, art. 2. — * Parm. : una ejus. »

« propter respectus cUversos. » — » Parm. : « est

^\ M
 ; ;

DISTINfT. XWVI. (.iliyEST. II, AHT. II V.T III, 417

rilntiMH. qnnnivls iji.sa s(* lol.nii iinilaliilciii il crciiliiris iiiiil;ihili'iii ; ct jiroptor lioc fllit

I)iM'lii';il ; svA (|iioil |ii>i'ri'cl(^ ikhi iiiiil;iiiliii' ;ih iclcriio phiijdiltiH idciinim iii iiilcllcclii

nim ('r(';iliii'ii', .'^cil dilViinuilci', Imi' («st cv diviiio, iioii iii ti.iliii,! ip^iiis. Noii iMiiin CM)-

oaniiii iliv(M'.silal(^ d ilcrfclii, iil diril lliony- driil lliodo (4st ill llco ro|'|||;i cipii <•( vilu;
/)>' tlifiii. iiiiin., (I, col. <»i.l, ipii;i ronii;i cipii iioii csl iii l)<*o nisi siciit
siii.s iii II «'iip. !;;

t. I. l'ii(Ui ("11111 lioc iiomcn <( idcH » iiiimiinl. r.ilio iiili'ili'i'l;i ; srd i';ilio vilic iii |)i;o cM iion

cssciili;im (liviiiiim scM^iiiKliim (|iioil cst, hiiiltiin sicnt inlcllcclii, simI ctiiim Hiciit lii

oxtMiipIiii' imiliitnm ;» crc;iliir;i, divimi ossmi- Uiiliirii ri^i lirm.ihi.

lia orit propriii idcii islitis rci sccimdiim i\v- .\d lcrliiim dicctidiim, ipiod (piamvi.s plii-

t(M'miii;diim imil;ilionis modiim. VX (piiii idio 1'iililiis id(';iruiu iitlciidiitiir si^ciiiidiiiii rcs-

modo imitiialiii' ciim divcrs.c crcidiiric. idco |)ocliis ad ri^s; noii liuiicu pluralitii.s n^nini
diciliir ipiod cst ;diii idcii vcl ndio (juii c.rcii- ost CiUisa plnnditiUis idciU'iim, sud o contni-

tur homo cl ctpnis; ol o.\iud(^ soijuitiir ipiod rio ;

iioii ciiiiii qiiiii ros divtMsiiiiodo imitiitur

sooindum rospiM'tum ud pluros ros (puo di- diviniim css(!iitiiun, idoo intclUictus ojus in-

viiiiim csscidiiim divcrsimodc imitiuitur, sit tnotiir ciun div(M'simodo imitiihihiin, .S(jd [lo-

pluriditiis iu idcis, (piiuuvis ossoutiii imilida tius contrario. Intollcctus onini diviuus ost
sit UU.1 : vorhi {.^riitiii, sicut o.v priodictis causa rorum; distinctio autem idealium ra-
patot', (piid(piid porfoctiouis iii rchus ost, lionnm ost sccundum opcrationem intellec-
lioc totiuu Doo soouudum uiuim ot idoin iii- tus diviui, prout int^^lligit ossiMiliam suam
divisihilc oonvonit. scilicot osso, vivcro ot divcrsimodo iniiliil)ileni a crcatiiris.
iutcllif;cn>, ot omniii hiijusiuodi. Cuni aulom Ad qnartum diccudum, quod e.sscntia di-
omncs croaturio imitoutur ipsam esscntiam vina uua ost, et respoctus plures ; et ideo

quautum iul cs.so, uou tamou oniuos qnau- illud quod nominat tantum e.ssentiam, non
tum ad vivoro nec ilorum illa quw imitau- : potest plunditor signific^ari ; sicut est scien-

tur ip.sam qviautum ad osso, oodom modo tia, qua^ toiiot so m;igis ox parto scientis, ut
esso participaut, cuni quanlam aliis nohilius Ibrma ipsius. Uatio antem se tenet magis ex
esso possidoant et ex lioc efficitur alius- : parte ut consignificari et significari plu-
rei,

respcctus esseutiffi divinse ad ea quae habcnt raliter possit; dicimus enim rationes plures.
tantum esse et ad ea quaj liabent esso et Idea autem quasi medio modo se habet
vivcro, ct simiUtcr ad oa qua3 diversimode quia essentiam et ratiouem iinitationis, quae
esso habent ct ox hoc sunt pku^es rationes
: est secundum respectum, importat; e-t ideo
ideales, secundum quod Deus intcUigit es- etsi inveniatur in nomine ideee consignifi-
seutiam suam ut imitabilom per Imnc vcl cata pluralitas, ut cum pluraUter profertur,
per illum uKHlum. Ipsa? cnim rationcs imi- raro tamen aut nunquam invenitur signifl-
tationis iutcUcct», scu modi, sunt idca^; cata per additionem tcrmini numcralis, ut
idea enim, ut ex dictis patot, nominat for- sic dicantur plurcs ideae; pluralitas enim
mam ut intellcctam, ot non prout est in na- exprimitur magis siguificaudo quam consi-
tura intelligontis, gnificando.
Ad primum crgo dicendum, quod idea
non nominat tantum cssentiam, sed essen- ARTICULUS III.

tiam iinitabilem undo secundum quod est ;

Utrum in Deo si?2t idegs omnium quge
multiplex imitabilitas in essentia divina, cognosciV^.
proptcr plenitudinem suae perfectionis, est
pluralitas idcarum. Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
Ad secundum dicendum, quod quamvis quod non omnium quae cognoscit Deus, ideae
relationes qua» sunt Dci ad creaturam, rea- in ipso sint. Mala enim cognoscit Deus. Sed
liter in cteatura fundentur, tamen secun- mali idea in ipso esse non potest, cum idea
dum rationem et intellectum in Deo etiam imitationem importet. Unumquodque autem
sunt ; intellectum autcm dico non tantum per hoc malum est quod ab imitatione Dei
humanum, sed etiam angelicum et divinum recedit. Ergo non omnium rerum idese sunt
et ideo quamvis creatura3 ab eeterno non inDeo, cum plures malse sint.
fuerint, tamen intellectus divinus ab ceterno 2. Prceterea, idea nominat formam; dici-
fuit intelligcns essentinni snan"! diversimode tur enim ab « eidos, » quod est forma. Sed

'
Dist. II, q. I, art. 3.— ' I p. 5(mi/n« \,heo\., q. xv, art. 3.
138 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
materirR primffi non est aliqua forma, sicut esse, ita attribuitur sibi idea inDeo quia :

nec primus actus, qui ost l)cus, liabet ali- omne inquantum pcrfectum est, exem-
esse,
quam matcriam alias neutrum ; esset pri- plariter ductum est ab esse divino. Esse au-
mum. Ergo non omnium cst idea in Deo. tem perfectum, materiee non convenit in se,
3. Pra'terea, Deus non tantum cognoscit sed solum sccundum quod ost in composito ;

univcrsalia, scd ctiam parlicularia. Sed par- in so vero habet csse impcrfoctum sccundum
ticularium inquantnm hujusmodi, non vide- ultimum gradum essendi, qui est esse in po-
tur csse idea, cum omnia sincrularia unius tentia et ideo perfectam rationem ideae non
;

speciei in forma conveniant. Ergo non om- habet nisi secundum quod est in composito,
nium cognitorum a Deo est idea. quia sic sibi a Dco esso perfectum confer-
4. PraUcrea, idea non est nisi alicujus tur; in se voro considerata, habet in Deo
quod eam per imitationem participat. Sed impcrfectam rationom idcGe; hoc est dictu,
accidentia cum non sint per se subsistentia, quia essentia divina est imitabilis a compo-
nibil participant ; sed ipsa sunt participatio- sito secundum osse pcrfectum, a materia
nesquaedam. Ergo cum accidcntia sint co- secundum esse imperfectum, sed a priva-
gnita a Deo sicut substantia?, videtur quod tione nuUo modo. Et ideo compositum, se-
non omnium cognitorum in Deo sit idea. cundum rationem suae forraae, habet perfecte
Sed contra, omnis cognitio est per spe- idoam in Deo, materia vero imperfocte, sed
ciem aliquam cogniti in cognoscente. Sed privatio nullo modo.
species rerum in Deo existentes, idese dicun- Ad tertium dicendum, quod particularia
tur. Ergo omnium cognitorum a Deo idea in habent proprias ideas in Doo unde aUa est ;

ipso est. ratio Petri et Martini in Deo, sicut aUa ratio

SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod, hominis et equi. Sod tamon divorsimodo;
sicut ex auctoritate Dionysii, cap. v De div. quia^ diversitas hominis ot equi ost secun-
nom., § 8, col. S'^^, t. 1, inducta patet, idea dum formam, cui perfecto respondet idoa :

dicitur similitudo vel ratio rei in Deo exis- sed distinctio singularium unius speciei es-
tens, secundum quod est productiva ipsius sentialis est secundum materiam quae non ,

rei et praedeterminativa '

; et ideo unum- perfecte habet ideam et ideo perfectior ost
;

quodque, secundum quod se habet ad hoc distinctio rationum respondontium diversis

quod a Deo producatur, ita se liabet ad hoc spociebus quam diversis individuis ; ita ta-

quod ipsius idea sit in eo. Omne autem quod men quod imperfectio referatur ad res imi-
ab aliquo per se agente producitur, oportet tantes, et non ad essontiam divinam quam
qnod secundum hoc quod ab ipso cfTectum^ imitantur.
est, ipsum imitetur; quia, ut probat Philoso- Ad quartum dicondum, quod accidentia
phus, II De anima, text. 34, simile agit sibi etiam porfoctum esse non habent unde de- ;

simile, tam in his quse agunt per volunta- ficiunt a porfectione ideae proptor quod :

tem quam in his quse agunt per necessita- etiam Plato non posuit ideas accidontium,
tem. Unde secundum id quod aliquid a Deo sod substantiarum tantum, ut I Metaphys.,
producitur, secundum hoc similitudinem in text. 45, dicitur. Tamen secundum quod
ipso habet, et secundum hoc est idea ipsius esse habent por imitationem divinae essen-
in Deo, et secundum hoc a Deo cognoscitur; tiai, sic ossentia divina est eorum idea.
et ideo cum omnis res a Deo producatur, Et sic patent omnia objecta, et etiara dicta
oportet omnium rerum ideas in ipso csse. in Littera.
Ad primum crgo dicendum, quod malum,
inquantum malum, nihil est, cum sit priva-
tio quaedam, sicut caicitas; et ideo rei malae DISTINGTIO XXXVII.
idea in Deo est, non quidem inquantum
Quibus modis dicatur Deus esse in rebus.
mala est, sed inquantum rcs est; et ipsum
malum per oppositum bonum cognoscitur Et quoniaui demonstratum est ex parte, quo-
a Deo, a quo rcs privationi subjecta deficit.
modo omuia dicantur esse iu Deo, addeudum
Ad secundum dicendum, quod cum mate- videtur hic, quibus modis dicatur Deus esse in
ria prima a Deo sit, oportet ideam ejus ali- rebus; si tamen id humana meus vel ex parte
qualiter in Deo esse et sicut attribuitur
; sibi digne valeat cogitare, vel lingua sufliciat eloqui.

' Parm. : « determinativa. » * Parm. : «efifectu. » — ' Parm. omittit : « diversimode; quia. »

I
 ;

nisTiNrT. xxxvii. m
ScitMuUmi tTKo •'«(, t|iii'il DniH iiiidiiiiiiulaliililfr

ii(Uii|ini' iii .io uxii^litii.s, |>ni<si*iili.ilili'i', |Mili>iiliii< ijiinil in mnrtis uon mmln rnl, ne.d flinm hatiitnt,
liliM', cAsotitialiliT esl iii iiiiiiii iiiiliini sivi; fssriiliii, i/iii iion iiliintmiiHi' ihI hafiitnt.

siiio .siii (Irliiiilioiii*, 1*1 iii tiiiiiii liifti siiii< lirtiiin-

8cri|iliiiiii>, i'l iii tiiiiiii li<iii|iiii'i< siiii< iiiiiliilnlitiili^ Iii Kniirtin vrro otiiiiii lialntiil in (|iiibii« ent p<tr
Et iiiii'lt'1'oii iii siiiiilis s|iii'ililiiis rl iiiiiiiiilnis i<>,l ^ialiiini : noii ciiiiii iiliitiiiiiipn- csl, ibi Jiribilat ;

rxcrllriilitH, licilicfl pci' ^iiiliiiiii, iiiliiilnliiiis; i'l iii iilii vcro li.iliiliit, ibi csl. Iii Molis boiii!> habtUit,
liiiiiiiii(< Cliiislo t>xct<lli'iilissiiiii<, iii (|uo plciiiliKto ipii siiiil t(<iii|>liini (<JuH ut S(5dus cJiin. I]rid(; pcr
tliviiiitati.<i coi'|)oi'iilitt'i- liiihiliil, iit iiil ApoHloliiH, Isiiiiini Dotiiiiiiis uil, ciip. i.vi, 1 : ('jpAwn mi/it

Colos., II. Iii i>o ciiiiii nciis iiiiliitiivit iioii |ii<i- .scr/c.s vst, tirra autcm sraltclliiin pnlnm mciriim \

f?i'alijiiii atlo|)lioiiis, sctl |>i<i' ^ratiani iinioiiis. Nt; ipiia iii clcclis, tpii siiiit cfcliiin, habitiil Dciis ct

aulcin isl.i, i|iiiii Ciipaciliilcni liuiiiaiia' iiili<lliKi<ii- r(<giiitt, tpii cjiis volnntiiti dcvoti ohtKiiipeiant;
tiu! t^xccilunl, liilsiliilis iirgucn< iiliipii piii-siiiiiinil, niiiloH vcro, ((iii siiiit tcriii, Jiidicii districtione
sancloniiii iiucloi iliitilnis niiiiiiciula iiiiiii vuk-iilur. ciilciit. lliid(! ct iii lil). Sii|iieiitiii; ', dicitiir :

Roalus (ircfj;orius, Siiixr Cdntiat canticoriim, iii Thronus sapicntin! animu jiisti ; (juia in Justis
Glossa sup. cap. v, ilii ; Qho aliiit (lilcctus tuiis? specialius ost quain iii uliis rehuH; in (piibus
col. Il")7, I. I, iiitpiil : « Liccl Dcus coiiiiniini tiinicn tiinniliiis loliis cst, qucinadinotlitiii iiniina,
iiUHio oiniiilms rcluis iiisil pncsculiii, polcnli.i, ut ail Aiigusliiiiis iii Epistola cixv; ad Ilicrony-
subslanlia; tiinicii lainiliarioii inoilo por Kratiaiu rnum de origine animce, § 4, col. 722, t. 2, per
tliciliir csso iu illis tpii iiiiiiruciiliiuii opciuin Dci oninos |)articiilas corporis tota adest simul, ncc
aculiiis cl tidolius coiisitlciiinl. » l)c hoc cmlcni iiiinor iu ininoribiis iioc iuiijor in majorihus; sod
Autiustiiius, atl Diirtliinuni, iu lih. I)c pviesentia liunoii in iiliis inlonsius in aliis rciiiissinsoiieralur,
Dei, seu Epist. clxxxvii, § 19, col. 839, t. 2, ait : cum in singiilis particiilis corporis essentialitcr
« Cuiii Dous sii iiiilura iniiM-|)oi-t'a ot incoiiiinu- lola sit. Ita (<l Doiis ciini sit iu omnibus essentia-
tabilitor viva, ivlcriiii stabililato in soiiiso iiiaiious, litor ac tolus, in illis tanion plenius esse dicitur
totus adest robus oinuibus, ct singulis totus. Sed quos inhabitat, id est in quibus ita est ut faciat
in quibus habitat, habont ouni pro sua; capacitiitis eos tompluni suum cl hi tales cum eo siint Jam;

divorsitato, iilii ainplius, alii niimis, tpios ipse sibi ex partc, sod in beatitudino porfecte. Mali vero,
diloctissiniuin loinpluin £!,ratia siuv bonitalis a^di- elsi ibi sunt ubi ipse est, qui nusquam deest, non
ticat. » Hilarius tiuotine, iii Vlll lib. Dc Tvinitate, tamen sunt cuin eo. Unde Augustiuus, S«p. Joan.,
§ 24, col. 253, t. 2, aporlissinio docot Dcum ubi- tract. cxi, sup. cap. xvii, § 2, col. 1927, t. 3 :

que osse : immcusaj virlulis,

« Deus, inquit , « Non satis fuit dicere : Ubi ego sum, et illi sint
vivens potestas qua^ nusquam uon adsit, non desit sed addidit, mecum : quia et ibi miseri possunt
usquam, se omucm ])or sua edocet, ut ubi sua esse, ubi etille est, qui nusquam deest. Sed beati
sint, ipse esso intolligatur. Non autem corporaU sunt cum illo, qiiia non sunt beati nisi ex eo quod
modo, cum alicul)i sit, non etiam ubique esse cuiu illo sunt, qni fruuntur eo et vident illum
credatur, cum et in omnibus esse non desinat. » sicut est. Mali vero non sunt cum illo, ut caeci in

Ambrosius, in lib. I Dc Spiritu sancto, cap. vn, luce non sunt cum luce ; nec boni ita nunc sunt
col. 7;>3, t. 3, Spirilum sanctum probat non esse cum eo ut videant per speciem, etsi sunl alitjuo
creaturam, quia ubique est, quotl est proprium modo cum eo per fidem. » Quomodo autem Deus
divinitatis, ita dicens : « Cum omiiis creatuia habet in bonis, ex illis aliquatenus intelligere
certis natura^ saa-" sit circumscripta limitibus, valebis quo". supra dicta sunt^, cum de Spiritus
quomodo quis audeat creaturam appellare Spiri- sancti processione temporali ageretur, ubi, licet
tum sanctum, qui non habeat circumscriptam ex parte, exponitur, ex parte enim cognoscimus
determinatamque virtulem, qua^ est in omuibus et ex parte prophetamus, quomodo Spiritus
et ubifjue semper est? Quod utique divinitatis et sanctus habitet in nobis, qui non sine Patre et
dominationis est proprium. » Item, in eodem, Filio inhabitat.

§ 86, col. 754 « Domini est omnia complere, qui

:

24
dicit, Hier., xxiii, Ccehim et terram ego com- :
Ubi erat vel habitabat Deus, antequam esset
pleo. Siergo Domiuus est qui cselum complet et creatura.
terram; quis ergo potest Spiritum sanctum judi-
care dominationis et divinse potestatis exortem Si autem queeris ubi habitabat Deus, antequam
qui replevitorbem ? Et, quod plus est, replevit et sancti essent, dicimus quia in se habitabat. Unde
Jesum totius mundi rodomptorem. » Ex his aliis- Augustinus^, In psal. cxxii, v. 1, § 4, col. 1632,
que pluribus auctoritatibus aperte monstratur, t. 4 In templo, inquit, suo habitat Deus, scilicet
:

quod Deus ubique et in omui creatura essentia- in sanctis, qui sunt temphim Dei, modo secundum
liter, prsesentialiter, poteutialiter est. iidem ambulantes, et templum Dei erunt ah-
quando secundum speciem, qualiter etiam nunc

quibus in locis similia qusedam habentur ; non au-

lib. III Conlra Mnxim.. c xxi, et lib. II, cap. xi; » tem exprease uisi In ps. cxxii.
m COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
templiim Dei simt angeli. Sed dicit aliquis : considerationis subUmitas atque immensitas hu-
Antequam faceret Deus coelum ct terram, ante- manai mentis scnsum omnino cxcederet. IJt enim
quani faceret sanctos, ubi habitabat? In se habi- ait Clirysostomus , Ilom. ii siipcr Epistolam ad
tabat Deus, apud se habitat, et apud se est. Non Ilebr., super illud : Qui cum sit splendor, « sicut
ergo sancti sic sunt domus Dei ut ea subtracta, multa de Deo intelligimus qucn loqui jienitus non
cadat Deus ; immo sic habitat Deus in sanctis, ut valemus; ita multa loquimur qiUT', iiitelligcre non
si ipse discesserit, cadant. sumus idonei. Verbi gratia qi:od ubiijuc Deus
est, scimus et dicimus ;
quomodo autem ubique
Multa hic breviter docet qm confirmant prcedicta. sit, intellectu non capimus. Item quod est incor-

porea qu;edani virtus, qua; omnium est causa

Sciendum est etiam, quia, ut ait Augustinus, in bonorum, scimus quomodo autem vel quse ista
:

lib. Ad Dardamim, seu Epist. clxxxvii, §§ i5 et sit, penitus ignoramus.

16, col. 837, t. 2, « dici, nisi stultissime nequit,
Spirilum sanctum non habere k)cum in nostro Quorumdam opinio qui prcesumunt ostendere quo-
corpore, quod totum anima nostra inipleverit. modo Deus ubique sit per essentiam, potentiam,
Stultius etiam dicitur anpusliis alicubi impedii-i proisentiam.
Trinitatem, ut Pater, et Filius, ct Spirilus sanctus
ahcubi siniul csse non possint. Verum illud est Quidam tamen immensa ingenio suo metiri
multo mirabilius, quod cum Deus ubique sit totus, praisumentes, hoc ita fore intcUigendum tradide-
non tamen in omnibus habitat. Quis porro audeat runt, quod Deus u])ique per essentiam esse dici-
opinari nisi inscparabilitatem Trinitatis penitus tur, non quod Dei essentia proprie sit in omni
ignoret, quod in aliquo possit habitare Pater et loco et in omni creatura sed quia omnis natura ;

Fihus, in quo non habitct Spiritus sanctus? Aut atquc omne quod naturalitcr est, in qaocumque
in aliquo Spiritus sanctus, in quo non habitet Patcr loco sit, per eum habet esse, et omnis locus in
et Filius? Fatendum est ergo, vd)ique csse Deum quo illud est. Idem etiam dicunt, ideo Deum
per divinitatis prsesentiam, sed non ubique per ubique dici esse per prajsentiam vel per poten-
inhabitationis gratiam. Propter hanc enim inhabi- tiam, quia cuncta loca sunt ei prcescntia, et quaj
tationem gratiaj non dicimus, Pater noster qui es in cis sunt, nec in cis aliquid opcrari cessat. Nam
ubique, cum et'hoc verum sit; sed, qui es in et ipsa loca, ct quidquid in eis est, nisi ipse
cajhs, id est in sanctis, in quibus est quodam conservet, mancrc non possunt. In eis ergo per
excellentiori modo. » substantiam Deus esse dicitur, ut aiunt, quia per
virtutcm propria^ substantiae suai facit ut etiam
Quod Deus inhabitator est quorumdam nondum loca sint, et omnia quse in eis sunt. Sed licet heec

coynoscentium Deum, et non quorumdam cognos- vera sint cpiee asserunt in explanandis intelligentiis
centium. prajdictoiaim, in illis tamen verbis quibus dicitur
Deus ubique esse per essentiam, plus contineri
IUud quoque mirabile est, quia, ut ait Augusti- crcdendum est, quod homo vivens capere non
nus in eodem lib., § 21, col. 840 « Deus cst :
valet.
inhabitator quorumdam nondum cognoscentium
Deum, ct non quorumdam cognoscentium Deum. Quod Deus cum sit in omnibus rebus, non tamen
Hli enim ad temphim Dci non pertinent qui sordibus rerum inquinatur.
cognoscentes Deum, non sicut Deum glorilicant.
Ad templum Dei pertinent parvuli sanctificati Solet etiam ab eisdem quseri, quomodo Deus
sacramento Christi, et generati Spiritu sancto, substantialiter omnibus rebus et corpora-
iiisit ,

qui nondum valent cognoscere Deum. Ergo quem lium sordium inquinationibus non contingatur :

potuerunt illi nosse nec habere, isti potuerunt quod tam frivolum est ut nec responsione sit
habere antequam nosse. Beatissimi autem sunt dignum , cum etiam spiritus creatus sordibus
ilii quibus hoc est Dcum habere quod nosse. » corporcis , etiam leprosi vel quantumcumque
,

Hic aliquatenus apcrit Augustinus quomodo Deus polluti, inquinari non possit. Sol quoque radios
habitet in aliquo, id est habeatur, cum videlicet suos sine sui pollutione elfundit super loca et
ita est iu aliquo ut ab eo cognoscatur et dUigatur. corpora, non solum munda scd etiam immunda
ac sordibus foetentia : quorum contactu homincs
Quomodo Deus totus ubique sit per essentiam, non et aliae qua;dam res inticiuntur; solis vero radii

potest intellifji ab humano sensu. impolluti et incontaminati ea contingentes exis-

tunt. Non est ergo mirandum, si essentia divina
Ex praedictis patet quod Deus ubique totus est omnino simi^Iex et incommutabilis omnia replet
per essentiam per gratiam.
et in sanctis habitat loca, et omnibus creaturis essentialiter inest, nec
Cumque superius ostensum sit, qua
licet tenuiter, tamcn cujusquam rei sordibus contaminatur vel
ratione dicatur habitare in quibusdam, nunc contingitur. Unde Augustinus, in lib. De natura
eftlagitaret ordinis ratio id etiam assignaii, quo- boni, cap. xxix, col. o60, t. 8 : « Cum in Deo,
modo ubique pcr esseiitiam ct totus sit, nisi hujus inquit, sint omnia quee coudidit; non tamen
 :

nisTiNr.T. xxxv AU
.-11111 illi <iiii |ii'iriiiit. » Dft (Mijiis <'lia!ii iihqiio iiiikIi), vcI di-lcriiiiriationc Uoiln, vol rlitncn-
iiii|niiiaiil
^
•(ii|>ii'iiliii, i|iiii' iittiiiKil II rnM- umi|iii< ail litHMii Hioun Huni'c|)hi, lici; lciiipDi-ilniH, itcilicnt uirnt^tii

rorlilcr, (liclhir, Sii|iii'iil., vii, 'Z\ : MtiiKjtl •iiniiin <'l i-i)^'iiiti<iiic. Ilis ciiitii diiiiliiiH iinxJiH, nfiluul

jDd/i/cr siiinii iiiiiiiilitiiiin, rt niliil innuiinitiiin iii Kici) v<'l lciiiporc, lit iiiiilaliii <'i'<-aliira', <|i|ii< luii^«>

rniii iiiciinil'. riiiii'iit <|iiiiUiii , <|iii>(l licii iiiiii i<hI a Crculun!. riidc AuKO^tiiiiis, Siijnr Vtnm. ad
|iuh>!«l , K('ili('i>l >i<' liiiiiiaiia ctii-iKi v<'i'ila<< «1. liltcinm, lil). VIII, rap. xxvi \ col. 3!i|, t. 3 :

>«<ilistiiiitia l*ci iiii|iiitii'liii'; i't tiitiii'ii |ii'ii'(li<'iiiit (( ItciiH, inqiiil, oniiiipulons incuiiiiinil.iliili if*l(>r-

isliiiii visil»il<'in sdlciii riidiiis sinis |H'|' iiiiiii<'h iiitiilc, vohintiiti', vciiliilo s<'iiipi-r idi-iii, inovet
faciM v\ sdi-dcs S|iarg<'r(\ cl, cns tiiitinlds (4 siii- |ict' litiipns <'i'<'iitiit'iiiii Hpiriliiiilciii ; iiuivcl cliatii

cpros scrviifi. Si cfp» visiliilia tiiiitnl.i a visiliililniH pci' ti-tiipil.-« <;t Idciiiii <!|-<'atiit'iitii ciirpuiiili-iii : iit

iriiniiiiiilis ci)iiliiii;i possiiiil. ct iniii iiii|iiiiiai'i ; 00 iiiolii iiiitiiriiH qiias cundidit iidiiiiiiistn-t. (^iini

qiiaiito iiiai;is iiivisiliilis cl, iii<'oiiiiiiiilaltilis v<'t'i- <>r|;() liilc iiliqiiiil iiKili »un ii<'li<'iiiiis upiiiari cJua

tas? Poslrcmo rcspoiulcaiit, i|iiiil |ioliiis dc Dcu sul)Hlantiani, <|ii<-i! I)<mis <>sI, h-iiiporibiiH loci.<M{ue

vcs|>otidciidiitn cxislitnciil : vd i|iioil inisiiiiain iniitaliilom, siv<; pcr lciiipnt-i i!l loci iiiobili in ;

jicr (!ssctitiatn sit, vcl <iiiod nlii^inc, v<!l <|iiod ciiin sil ipsc i-t int<'i-ior oniiii i-(-i, quia iu ipsij

alicubi, quod non nlMqnc. Scd qnis audcat

ita snnl uiuniii ; ol extoriur omni rci, quia ipse est
diccrc, quod uusqiiain divina («sscnlia sit vcl , siipcr umnia; et aiitiqiiior umiiiliiis, qiiia ipso.

qnod alicnlii ct iion nltiqnc sit? Si ciiiin ita csl idoni cst aiite oiiiuia ; ot iiovior omnihiis, ipiia
alicnlii qiiod non nliiqiic; crgo localis ost. Kst ijiso idoiii cst post omnia, scilicol pust uniniiim
erfj,'o ubii|Uti tola, qna> coutincl tutuiu cl penetrat initia. Ecce hic apcrtc o.sleuditur (piud nec locis
»

tutuin ; qna> nco pro sni siinplicitalc dividi, noc uoc lempoiiiius iniit.-itui- vi;! movotiir Dous. Spiri-

pro siii imritato macnlari, noc prosni innncnsitato Inalis autcin croaluiii por loin|)ns movctur, cor-

ulio niodo coiiiprcliondi polcst. Undo Aufifustinus : poralis veru ctiam per leuipus et lucuiu.
Pcns iihiqno ost, oui iion locis sod actionibus ''

propinqnanuis^. Quid sit miUan scciindum tempus.

Qmd Dcus ubiqiic ait ct in omui tempore , non Rlutari por tempus, cst variari secundnm qua-
taincn localis cst, non circumsa-iptibilis , ncc loco litates intoriores vel extcriorcs, qua! snnt in ipsa
nec tempore mox^etur. re (puT iiiutatnr, ut qnaudo suscipit vicissitudiuem
gaudii, doloris, scicutia.', obliviouis, vel variatio-
Cuniquc natura veraciter et essentialiter
ciiviua nem foi'm£c, sive alicujus qualitatis exterioris. Haec
sit in oumi loco ct in omui tomporc, uou tamcu cniiu nnitatio qnrc lit sccuudum tompus, variatio
movctur pcr loca vel pcr tcmpora, uec tcmporalis cst qualitatum, quaj iit in corporali vel spiiituali
ucc localis cst. Localis non est, quia penitus non creatura ; et ideo vocatur tempus.
circumscribitur loco uno loco
: quia nec ita est iu

quod uon sit in alio ucque dimeusioncm babet, ;

Opinio quorumdam qui dicunt spiritus creatos non
sicut corpus ciii sccnudum locuni assiguatur prin- moveri loco nec esse locales.
cipium, medium et tinis, et ante et retro, dextnun
et siuistrum, sursum et deorsum, quod sui inter- De mutatione vero loci magna inter conquiren-
positione facit distantiamcircumstautium. Duobus tes disceptalio vcrsatur. Suut cnim qui dicunt,
namque bis modis dicitur iu Scriptura aliquid nullum spiritum aliquo modo posse mutari loco,
locale sive circumscriptibile, et e converso : scili- ab omni spiritu locum universaliter removere vo-
cct vel (|uia dimonsiouem capiens longitudinis, lentes, quouiam secundam diraensioncm tantum
altiludiuis et lalitiuiinis, distantiam facit in loco, et circumscriptionem locum constare asserunt,
ut corpus; vel quia loco definitur ac determina- atcpie id solum esse locale vel in loco esse dicunt,
tur : quouiam cum sit alicubi, non ubique quod dimeusionem recipit et distantiam in loco
iuvenitur quod non sohnu coi'pori, sed etiam
: facit. Et Iioc dicunt Augustiuum sensisse, muta-
onmi croato spirilui congruit. Omne ergo corpus tionem temporis tantum spirituali creatm'se tri-
omni modo locale est; spiritus vero creatus quo- buentem; loci vero et temporis coi-poreae.
dammodo est localis, et quodammodo non est
localis. Localis (|uidem dicitur, quia delinitione Hic respondetur eis.
loci terminatur; quoniam cum alicubi prsesens
sit uon invenitur. A'on autem ita localis
totus, alibi Sed, ut supra diximus, dupliciter dicitur res
est dimensionem capiens, distantiam in loco
ut esse localis vel circumscriptibilis : scUicet vel
faciat. Divina ergo sola essentia onmino illocalis quia dimensionem recipit et distantiam facit, vel

et incircumscriptibilis est, quae nec locis movetur (juia loci termino definitur; quorum utrumque

Al. omittuntur secpientia usque ad illa verba

'
: Ep. CLXXVn ad Dardanum; In ps. xxx, xxxiv, etc.
« Postremo respondeant. » ' Nicolai « vel aflfec- — :
— " Ai. : « sed effectu. » — ^ Parm. : « cap. xx et
tionibus. » ' —
.iEquivalenter I De doctrina christ., XXI. »
c X, col. "23, t. 3, et pluribus aliis in locis, videlicet
 »

442 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

convenit corporese creatuvae ; altemm vero tantiim Epist. c.hxxwu, cap. iv, col. 836, t. 2, ait : « Non
spirituali. Nam , ut supra diximus, corporalis quasi spatiosa magnitudine opinemur Deum per
creatura ita est localis vel circumscriptibilis quod cuncta diffundi, sicut fumus' aut lux ista diffun-
determinatur detinitione loci, et quod dimensio- ditur; sed potius sicut in duobus sapientibus,
nem recipiens, distantiam facit : spiritualis vero quorum alter altero corpore grandior est, sed
tantum detinitione loci concluditur, cum ita sit sapientior non
una sapientia est; nec est in
est,
alicubi quod non alibi. Sed nec dimensionem majore major, nec in minore minor, nec minor
recipit,nec distantiam in loco facit quia si : in uno quam in duobus. Ita Deus sine labore
multi essent spiritus hic, non eo coangustarent regens et continens mundum, in caelo totus est,
locum, quo minus de corporibus contineret. Ideo- in terra totus, et in utroque totus, et nuUo con-
que Augustinus attribuit mutationem loci corpori, tentus loco, sed in seipso ubique totus. » Idem
non spiritui quia licet spirilus transeat de loco
: quoque Super psalm. cxlvii, § 22, col. 1931, t. 4,
ad locum, non tanien ita ut dimensionibus cir- ait : « Ad verbum Hei pertinet non esse in parte,
cumscriptis et interpositione sui faciat distantiam sed ubique esse per seipsum. Hsec enim est sa-
circumstantiarum, sicut corpus. pientia Dei qua? attingit a tine usque ad finem
fortiter : non tamen motu locali, sed immobilitate
Conclusio ex pr(edictis, quod spiritus creati sunt sui : velut si moles aliqua saxea impleat aliquem
locales et circwnscriptibiles quodammodo, spiritus locum, dicitur quod attingit a fme illius loci
vero Dei omnino incirciimscriptibilis. usque ad finem cum tamen alterum non deserat :

alterum occupando. Non ergo habet motum lo-

Sunt ergo spiritus ci'eati in loco, et transeunt calem verbum illud, et sapientia illa solida et
de loco ad locum , et quodammodo locales et ubique. » Ex prsedictis innotescit, quod Deus est
circumscriptibiles sunt, sed non omni eo modo ita ubique per essentiam quod nec spatiosa magni-
quo creaturae corporeee. Spiritus autem increatus, tudine diffunditur, nec uno deserto^ loco alium
qui Deus est, in loco quidem est, ct in omni loco, occupat quia localem motum non habet. Ideo-
:

sed omuino illocalis est et incircumscriptibilis. que Augustinus volens prsescindere a Dei puritate
Unde Beda, Super i Luc, v. 19, col. 313, t. 3, omnem localem circumscriptionem, potius dicit
ait : « Cum
ad nos angeli veniunt, sic exterius omnia esse in illo, quam ipsum esse alicubi nec ;

implent ministerium, ut tamen ante Deum inte- tamen ipsum esse locum, qui non est in loco, in
rius per contemplationera assistant quia, etsi : lib. LXXXIII Qucest., qusest. xx^, col. 15, t. 6, ita

angelus est spiritus circumscriptus summus , inquiens « Deus non alicubi est. Quod alicubi
:

tamen spiritus, qui Deus est, incircumscriptus est continetur loco, corpus est Deus autem non :

est, ifftra quem currit angelus quocumque mit- est corpus; non ergo alicubi est. Et tamen quia
tatur. » Ecce hic dicitur, quia spiritus angelicus est, et in loco non est, in illo sunt potius omnia,
circumscriptus est spiritus autem cpii Deus est,
: quam ille alicubi. Nec tamen ita in illo ut ipse sit
incircumscriptus. Alibi etiam Ambrosius, distan- locus. Locus enim in spatio est quod longitudine
tiam ostendens inter spiritum increatum et spiri- et latitudine et altitudine corporis occupatur :

tum creatum dicit seraphim de loco ad locum

, nec Deus tale aliquid est. Et omnia ergo in ipso
transire, inquiens ita in lil). De Trinit., 1 De Spi- sunt, et locus non est, nec in loco est. Locus
ritu sancto, §§ 115 ct 116, col. 761, t. 3 : « Dixit tamen Dei, sed improprie, dicitur templum Dei,
Isaias, cap. vi, 6, quia missus est ad me unus de non quod eo contineatur. Id autem nihil melius
seraphim. Et Spiritus quidem sanctus dicitur quam anima munda intelligitur. » Ecce hic dicit,
missus; sed seraphim ad unum, Spiritus vero ad Deum non esse in loco ; sed intelUgendum est eum
omnes. Seraphim mittitur in ministerio, Spiritus non esse in loco localiter, scilicet quia nec cir-
operatur mysteiium. Seraphim de loco ad locum cumscriptionem nec localem motum habet.
transit non enim complet omnia, sed ipse reple-
:

tur a Spiritu. » Ilic aperte ostenditur quod angeli Oppositio ciua videtur probari quod Deusmutetur loco.
quodammodo locales sunt.
Ad hoc autem solet opponi sic. Quotidie fiunt
Cum repetitione superiorum confirmat auctoritati- creaturte qua; anto non erant, et in eis Deus est,

bus, Deum esse ubique sine locali motu. cuni ante non esset in eis. Est ergo ubi ante non
erat, ideoque mutabilis esse videtur. Sed Ucet
Fateamur itaque, divinam naturam pro immen- quotidie incipiat esse in creatui'is in quibus ante
sitate sui nusquam deesse, eamque solam omnino non erat, quia illse non erant' : hoc tamcn fit sine
illocalem omnino incircumscriptibilem
, nullo , sui mutatione : qualiter in mundo ccepit esse,
concludi loco sed a line usque ad finem attin-
: quem fecit , tamen sine sui mutabilitate : et
gere, non tamen spatiosa magnitudine, nec lo- similiter desinit esse in quibus ante erat, sine sui
cali motu sed immensitate atque immobilitate mutatione; nec tamen ipse deserit locum, sed
suse essentiae. Unde Augustinus, Ad Dardanum, locus desinit esse.

< Al. : « humus. »— » Al : ' discreto. »—^ Parm. : « q. ii. >> — * Al. deest : « quia illee non erant.

i
 niSTINCT. XXXVII. Ol'/!''^!'. I. AUT. I 4ir<

(|UUHdaiii (iiiliitatiitiK^.H, ilii : « Si autom (jurrv

H}uh[iuf, nl)i exjMnHnr iiiuur in }iiii-ilictnni riK, uhi liahitahat Douh aiite(|iiarn Hancti
vcncrit (listwptitliunnn, (msetit, dicinuis (juia in m liaiiilaltat. o Kt
Kiiiit tros |)(;r ordiiKMn iiiilii(-ta>, iit patot iii
Jiiiii Miiriicifiilfr tlriiKmHlialiim (sst- vitlcliir ',
IJttvrit.
qii(iiiio*lti (iiiiiiin (liciiiiliir (-ssk iii Dco, i>l Diai» iii

i|iiiiiii (lis('(>|ili)liiiiii<iii (|iiasi iiicidciilcr

II lv\ pi'a*(lii'liH patct i|ii()il liciis tihi(|iio
(iiiiiiihiis ;

Miscc|>iiiiiis, (iiiiii iil \ hlcliiiliii' |iiistiiliin' rcs circii liiliis est [xsr essitiitiaiit, (;l in Hanclis haliitat

qiiiiiii iidslcr vorMiili.iliir sciiik». DissciTiiaiiiUH por K>'''l>"ii'- " "'<' ii><|ii''''l' ratioiieiii (|iiaii-

oiiiin (lc sciciilia .sivo .sapiciilia Kci; cl ciiiii diiii'- liim ad iiiixliiiit ('(iiiiiiiiiiiiMii ; et circa lioc
roiiiiis nciiiii scirc (iiiniia, (itiicsiliiiii (,>sl, iilriiiii Iria facil : pritiKi o.slriidil iiKidi iliitis iiicoiii-
pruptcr cii^iiilidiiciii (|uaiii lU' oiiiiiiliiis iialicl,
pfehciisiirditalcm ; scciiiido rcdar^Miit (|tio-
diceroulur (iniiiia cssc in Dcn, aii alia niUoue lioc
rumdant itisiil'lici(>ittem assigiialioiiein, ihi :

dicorcl Sci^iplura. Iliijiis cr);ii (pifcslidiiis occasio iii

(( Qiiidain laiticit imitt(;iisa ingeiiio siio mo-
pnouiissam uus ilcduxil ilispiilaliuiiciu.
liri pia'siiiiieiil(!s, hoi; ita forto itttelliKen-
diiin tradidenint ; » tertio e.\clii(lit (irioiKiam
DIVISIO PKIM.E rAUTlS TKXTUS-
(Iiuestioiiein,
ihi « Solet otiaiit ah eisd(!in
:

Ostonso (luomoclo ros sint in Doo, hic o.\ quoinodo Doiis suhstantialiter iiisit
(|ua'ri,

incidonti ostondit (luoniodo Dous sit iii ro- omnihus rohus. » IJhi dno facit primo ox- :

bus; ot dividitur in partos duus in prima : cludit objectionein ; .secundo destriiit posi-

ostendit l)cuiu osso uhiiiuo ot iu omnilms tioncm, ihi : « Dostr^Miio respondeant qiiid

rohus; in secunda parle removet a Doo potius do Doo respondendum existiment. »

quaHhun (lua» croaturas in loco oxistontos

consoquuntur, ihi : « Cumquo natura divina
veracitor ot ossentiahtor onmi loco ot sit in QU^STiO PRIMA.
in omni tomporc, non tamon movctur per
loca vel por tompora. » Prima in duas in : llic ost diiplox quaistio : primo quomodo
prima ponit modos quihus Ueus in rchus Deus in omnihus rehus sit; secundo quo-
esse dicitur; in secunda inquirit rationes modo ubique sit.
illorum modorum, ihi Quomodo autem : (( Circa primum quaeruntur duo 1° utrum :

Deus hahitet in nohis, ox illis ahquatonus Deus sit in omnibus rebus 2° de diversitato ;

inteUigere valehis qua3 supra dicta sunt. » modorum quibus in rehus esse dicitur.
Circa primum duo facit : primo enumerat
modos; secundo auctoritatihus confirmat, ARTICULUS PRIMUS.
ihi « Ne autem ista... falsitatis arguere
:

aUqui pra^sumant; sanctorum auctoritati- Utrtim Deus sit in rebits^.

hus munienda mihi videntur. » Et primo

confirmat modum quo cst communiter in Ad primum sicVidetur proceditur. I.

omnihus creaturis; secundo, modum quo quod Deus in i-ebus non sit. Intcr causas
speciaUter est in sanctis, ihi : « In sanctis cnim illae solae rci intrinsccse sunt quae par-
vero etiam hahitat. » Modus autem quo tes ejus sunt, ut materia et forma; non au-
speciaUssimo est in homine Christo, perti- tcm agens et finis. Sed Deus non est causa
net ad tertium Uhrum et ideo eum praeter- ; rcrum ut veniens in constitutionem ipsa-
mittit. rum; quia regit omnes res, prseterquam
« Quomodo autem Deus habitet in honis, comraisceatur cum eis, ut dicitur lih. De
ex iUis aUquatenus inteUigere valehis quse causis, propos. 20. Ergo Deus in rebus crea-
supra dicta sunt. » Hic ostendit rationes tis non est.
dictorum modorum et primo quantum ad : 2. Praeterea, uobUius agens est hoc quod
modum quo speciaUter in sanctis est; se- potest producerc effectum in absentia sua,
cundo quantum ad modum communem quo quam quod non potest hoc facere nisi per
est in omnihus creaturis, ihi « Ex praedic- : suam praesentiam. Deus autem est nobiUssi-
tis patet quod Deus uhique totus est per mum agcns. Cum igitur invcniantur quae-
essentiam. » Et circa primum duo facit : dam agcntia et secundum voluntatem, et
primo osteudit veritatem; secundo exchidit secundum naturam, quae in ahsentia sui

^ A dist. XXXV. — 5 I p. Sumrme theoi, q. viii, art. 1.

 ;
;

444 COMMENTUM IN LIB- I SENTENTIARUM.

prodiicnnt effectns; sicnt sol in caelo exis- sinml esse, nt in VII Physic, text. 20, pro-
tens, oriicit calorcm in terra per emissionem batur. Sed hoc diversimode contingit in
virtutis sutT, et rex aliqnis per impcrinm corporalibns et spiritualibus. Quia enim cor-
snnm multaefticitubi ipse non est praesens; pus per essentiam suam, cjuffi circnmlimi-
videtur quod nnilto forlins Deus in absentia tata est terminis qnantitatis, determinatum
sui possit effectnm producere ; ct ita non est ad situm aliqnem, non potest esso qnod
oportet quod quas condidit.
sit in rebus corpus movens et motum sint in eodem situ
3. Praeterea. quanto aliquod agens nobi- unde oportet quod simul sint per contactnm
liusest, tantonobiliorem eliectum producere et sic virtuto sua corpus immutat, quia^
potest. Sed perfectius est quod potest per se immediate sibi conjungitur qnod etiam
conservari in essc absente sua causa quam immutatum aliud immntare potest, nsque
quod non potest, sicut figura pcrfectius est ad aliquem terminum. Spirituabs vero sub-
in cera in qua manet etiam sigillo amoto, stantia, cnjusessentiaomnino absolutaest a
quam aqua ubi non manet in absentia
in quantitate et situ^ ac per hoc loco, non est
imprimentis. Cum igitur Deus sil perfectis- distincta ab eo quod movet per locum vel
simus agens, videtur qnod rcbus quas con- situm; sed ubi est quod movetur, ibi est
didit, contulerit hoc ut etiam in absentia ipsum movens anima est in corpore,
; sicut
suse causae conservari possint iu essc ; et ita et sicut virtus movens cselum dicitur esse
ad conservationem rerum non exigitur quod in dextra parte orbis quem movet unde ;

Deus in rebus sit. incipit motus, ut habetur in VIII Physic.

4. Prffiterea, impossibile est quod
duo Secundum est, quod esse cujuslibet rei et
agentia immcdiate operentur eamdem rem, cujuslibet partis ejus est immediate a Deo,
ita qnod utrumque illorum perfecte opere- eo quod non ponimus, secundum fidem,
tur; quia ad unum operatum terminatur aliquem creare nisi Deum. Creare autem est
una operatio, quie exit' ab uno operante. dare esse. Tertium est, quod illud quod est
Sed singulae res habent operationes pro- causa esse, non potest cessare ab opcratione
prias, ut dicit Damascenus, II De fid. orth., qua esse datur, (jriin ipsa res etiam esse
cap. x, col. 907, quibus suos effectus
t. 1, cessct. Sicut enim dicit Avicenna, lib. I

peragunt. Ergo videtur quod Deus non im- Siifficientise, cap. xi, hsec est differentia in-
mediate sit operans quidqnid in rebus effici- ter agens divinum et agens naturale, quod
tur ; et ita videtur quod non in omnibus agens naturale est tantum causa motus, et
rebus sit. agens divinum est causa esse. Unde, juxta
5. Praeterea, da?mones res quaedam sunt. ipsnm, qualibet causa efficiente remota, re-
Sed absurdissime dicitur Deus in daemoni- movetur cfTectus suus''; et ideo, remoto
bus esse. Ergo Deus non est in omnibus aidificatore, non toUitur esse domus, cujus
rebns. causa est gravitas lapidum quse manet; sed
Sed contra, llierem., xxni, 24 Numquid : fieri domus cujus causa erat ; et similiter,
non caslum et teiram ego impleo? Sed per remota causa essendi, toUitur esse. Unde
caelum et terram intelligitur omnis crea- dicit Gregorius, lib.XVI Moral., c. xxxvn,
tura, ut patet ex priucipio Genesis. Ergo col. 1143, t. 1, quod omnia in nihilum deci-
Deus in omnibus creaturis est. derent, nisi ea manus omnipotentis conti-
Hoc etiam videtur per hoc quod habetur neret. Unde oportet quod operatio ipsius,
ad Ilebr., i, 3 Portans omnia verbo virtu-
: qua dat esse, non sit intercisa, sed conti-
tis sux. Non autem potest conservare res, nua; undedicitur Joan., v, 17 Pater meus :

nisi sit praesens eis. Ergo videtur quod in uscjue modo

operatur, et ego operor. Ex
omnibus rebus sit. quibus omnibus aperte colligitur quod Deus
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod est unicuique intimus, sicut esse proprium
Deus essentialiter iii omnibus rcbus est, non rei est intimum ipsi rei, quae nec incipere
tamen ita quod rebus commisceatur, quasi nec durare posset , nisi per operationem
pars alicujus rei. Ad cujus evidentiam opor- Dei, per quam suo operi conjungitur ut in
tet tria praenotare. Primo, quod movens et eo sit.

motum% et operans et operatum, oportet Ad primum ergo dicendum, quod quam-

^
Al. : « erit. » — ' Parm. addit : « agens et pa- non esse rei. »
tiens. »— ' Parm. . « quod. — ''
Parna. addit : « sed

J
 IUSTINCT. XXXVII, Uliyi':ST. I, AUT. I i;i II. 44S

vis (is<4(Mitia (liviii.i tiiui .sit iiilriiis(>cu r(>i |)atct (|iio(l ciiiii licits sit |iriina niiiMa om.
(|Mnsi |)ars voiiiciis iii (onslituliiiiKMii (\iiis ;
iiiitiii, siia virliis cst iiiiiii(;i|i.ili.ssiiiia oiiiiii-

tatiKMi «st. iiitra rctii (|iiasi oporaiis ot aK<^ns hiis. Sc(l (|iiia i|isciii(!t v.ni siia virtiiH, idco
cssu itiiiiis(iijiis(|iio n)\\ ul lioc ()[iort(!l iii iioii tantiiiii cst iiiiiii(;di;itiiiii |iriii<'ipiiiiii

onmi aj^diito incofpotco , iil cv |ir;nlictis o|ici':iliotiis iii oniniliiis, s(;d iniiiicdi;i((! iii

[.alcl'. oinniiiiis o|)crans; iptod iii iilii.s caiihis iioii

A(l sccitndittii ilic(Mi(Jitni, (|iioil illiid (|iio(l contiii/.;it, (pianivis siiiKuLi' res* pro(»iiaH
ugit por siiaiii ahsoMliiiin, iioii cst caiis;i ()|)(;rati()ii(!s lialicaiit (piil)iis [iroduiMJiit siios
pr().\iMi;i cjns (piod tlt, scd rcinota ; virlns oircctns.
onini solis primo (>t principiililcr ost* in cor- Ad iptinlnm diccndntn, ipiod iion ost coii-
poio silii conjnnclo, cl. sic dcinc(!ps its(pt(» rcdctidiim simplirilcr ipiod Dciis sit iii (l;i!-

ad uUinuiiu; ot liau', virtu.s ost lumoii cjns inoiio, (lujil)us dc (viiisis. {'riiiio, (|uia djoiriou
por iptod agit iii liis iuJVriorihus, ut Avi- uoii uotiiin;it iiiitiiniiu laiitniti, sod iiattintia
ccuna, lib. oit., Ciip. u, dicit. Similil(>r [);dct doloriiiiiliuu ; cnjits dorortiiit;itis Moiis iiou
quod rox pr;oci[)ions osl cjuis;i [)rim;i : scd (!st o[)cr;ilor. Sccitndo, (|ni;i d;i'iiioit iiomi-
o\0([Uons [)r;occ[)tniu ost caus;i [)ro.\itn;i ct n;it niiliir;iiu itilclicclniiicin; iiiido cum di-
ooujuucla. Dous autotu imuiodiato iu om- citnr, Dous ost iu daemouo, ititclligilnr pcr
nilius oporutur; uudc 0[)ortct quod iu oiiuii- modum ([tto uaturii intolloctuidis cjjus cst
bussit. c;i[);ix , scilicot por f.,a';iti;un. I ndc do it(.5C

Ad t(n'liuiu dicondnni ,
quod, sicut ox liomino i)ccc;itoro sittqilicilor dicimus, Dous
pra*dictis patct, csso rci uou potost conscr- cst iuisto liominc; ui.si ;uldiitttr, inquanturii
vari sine causa essondi, sicut ncc niotus cst creatura, vcl per csscntiam, et prajsen-
sine causa movcntc. Unde si sinc aliquo tiam, ct potcntiam; quoaddito, dicituretiaiu
agente csse rci conscrvctur, illiul agcns nou Dous iii daimone csso.
erit causa essondi, scd ficndi^ tantum, sicut
sigillum ost causa ligurw in cora; undo ARTICULUS II.
rcmoto sigillo, remanct ligura, sicut etiam
de ajdilicatoro dictum est ct lioc est agens ; Utrimi Deus omnibus per potentiam,
sit in
imperroctum unde ratio procedit cx falsis.
; prxsentiam essentiam; in sanctis per
et
Ad quartum dicciidum quod respectu ,
gratiam, in Christo per esse\
ejusdcm opcrationis non potest esse duplex
causa proxima eodem modo, sed diversi- Ad secundum sic proceditur. i. Videtur
mode potest quod sic patet. Operatio redu-
;
quod inconvcnienter assigncntur modi isti,
citur sicut in [)rinci[)ium in duo; in ipsura quibus Dcus in rebusesse dicitur. Cum-enim
agentom, ct in virtutem agcntis, qua me- dicimus Deum cssc in rebus, signiticamus
diante cxit opcratio ab agcnte. Quanto au- qualitcr Deus ad res se habcat. Sed Deus
tem agens est magis proximum et imme- nno modo se liabet ad omnia, quamvis non
diatum, tanto virtus ejus est mediata, et .
omnia uno modo ad ipsum se habeant, ut
primi agentis virtus est immediatissima ; dicit Dionysius, ni cap. De div. nom.,%\,
quod sic patct in terminis. Siut A, B, C trcs col. 679, t. 1 . Ergo videtur quod non debeat
causai ordinata?, ita quod C sit ulliina, quse esse nisi unus modus existendi Deum in re-
excrcet operationem; constat tunc quod C bus.
exercet operationcm per virtutem suam; et 2. Si dicas, quod
modi diversificantur isti

quod per virtutem suam lioc possit, hoc est secundum diversas liabitudines creaturae ad
per virtutem B, et ultcrius per virtutem A. Deum. —
Contra, quilibet effectus in crea-
Unde si quan'atur quare C operatur, respoii- tura causat aliquam liabitudinem creaturce
detur per virtutem suam et quare per ; ad Deum. Sed quasi infiniti sunt effectus
virtutem suam propter virtutem B et sic
: ; Dei in creaturis. Ergo infinitis modis dicetur
quousque reducatur in virtutem causse Deus esse in creaturis, et non quinque tan-
primai in quam docet Philosophus qusestio- tum.
nes resolvere in Posterior. analyt., lib. II, 3. Prffiterea, ea secundum qusB diversi-
text. 22, et in II Physic., text. 38. Et ita mode creaturse ad Deum referuntur, non

^ Dist. VIII, q. i, art. 2. — » Parm. : « primo impri- prias. » — ^ i p. Summse theol., q. viii, art. 3.
mitur. » — ' Parm. : « fieri. » — Al. deest : « pro-
 :

446 COMMENTUxM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

inveiiiimtur in omnibus
Sed qui- crcaturis. Essentia autem ejus cum sit absoluta ab
dam istorum modorum conveniunt omni omni creatura, non est in creatura nisi in-
creaturae, scilicet per essentiam, prsesentiam quantiun applicatur sibi per operationem :

et potentiam. Ergo videtur quod modi isti et secundum hoc quod operatur in re, dici-
non differant secundum diversam habitudi- tur esso in re per praesentiam, secundum
nem creaturae ad Deum. quod oportet operans operato aUquo modo
4. Si dicas, quod distinguuntur secundum praesens esse et quia operatio non deserit
;

diversas rationes attributorum. — Contra, virtutem divinam a qua exit, ideo dicitur
non plus difTert potcntia ab essentia, quam esse in re per potentiam et quia virtus est ;

scientia' et voluntas. Sed esse in rebus per ipsa essentia, ideo consequitur ut in re etiam
essentiam et potentiam constituit duos mo- per essentiam sit.
dos. Ergo et similiter diversificabuntur se- Ad primum ergo dicendum, quod si io-
cundum omnia attributa. quamur de unitate et diversitate secundum
In contrarium est quod in Littera dicitur? rem, sic Deus uno modo se habet ad res :

et auctoritatibus conflrmatur. sed quia res diversimode se habent ad ipsum,

SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod contingit Deum significari in diversa habi-
distinctio modorum partim sumitur
istorum tudine ad res, inquantum relationes fundatae
ex parte creaturae, partim ex parte Uei. Ex in creaturis reliquerunt diversas habitudi-
parte creaturse, inquantum diverso modo nes secundum rationem*' in Deo. Si autem
ordinatur in Deum et conjungitur ei, non di- consideretur unitas et distinctio secundum
versitate rationis tantum, sed realiter. Cum rationem tantum, sic Deus pluribus modis
enim Deus in rebus esse dicatur secundum sc habet ad res, ut sciens, ut potens, et sic
quod eis aliquo modo applicatur, oportet ut de ahis.
ubi est diversus conjunctionis vel applicatio- Ad secundum dicendura, quod divisio es-
nis modus, ibi sit diversus modus essendi. sentialis semper est per differentias quae per
Conjungitur autem creatura Deo tripliciter. se dividunt aliqiiod commune ; sicut habens
Primo modo secundum similitudinem tan- pedes, per se dividitur per bipes et quadru-
tum, inquantum invenitur in creatura aliqua pes, non autem per albura et nigrura. Simi-
non quod attin-
similitudo divinse bonitatis, liter dico, quod Deum esse in creaturis per
gat ipsum Deum secundum substantiam '^
: se dividitur secundum diversos raodos qui-
et ista conjunctio invenitur in omnibus bus creaturae attingunt Deura : et haec est
creaturis per essentiam, praesentiam et po-
*
divisio essentialis et formalis. Sed si acci-
tentiam. Secundo creatura attingit ad ipsum piantur diversi effectus in creaturis per se in
Deum secundum substantiam suam ' consi- quibus est Deus per naturales effectus tan-
deratum, et non secundum similitudinem tum, non invenietur nisi unus raodus attin-
tantum ; et hoc est per operationem : scilicet gendi in Deura quo est communiter in omni-
quando aliquis fide adhaeret ipsi priraae veri- bus creaturis'; et ideo nou est divisio nisi
tati, et charitate ipsi summae bonitati : et sic per accidens et materiaUs, quae ab orani arte
est alius modus quo Deus specialiter '*
est in praetermittitur.
sanctis per gratiam. Tertio creatura attingit Ad tertium dicendum, quod illi tres modi
ad ipsum Deum non solum secundum ope- non sumuntur ex diversitate creaturse, sed
rationem, sed etiam secundum esse non : ex parte ipsius Dei operantis in rebus et :

quidem prout esse est actus essentige, quia ideo omnem creaturam consequuntur et ,

creatura non potest transire in naturam di- praesupponuntur etiam in aliis modis. In
vinam : sed secundum quod est actus hypo- quo enira est Deus per unionera, etiam est
stasis vcl personse, in cujus unionem crea- per gratiam et in quo est per gratiam, est
;

tura assumpta est : et sic est ultimus modus per essentiam, praesentiam et potentiara.
quo Deus est in Christo per unionem. Ex Ad quartum dicendura, quod divina attri-
parte autem Dei non invenitur diversitas in buta non considerantur nisi secundum tri-
re, sed ratione tantum, secundum quod dis- plicem ordinem ad res vel secundum ope- :

tinguitur in ipso esscntia, virtus et operatio. rationem, vel secundum virtutem, vel se-

< Al. : « sententia. » — " Al. : « subjectum. » — ' Al. : « spiritualiter. » — ^ In alio codd. : « relatio-
»Parm. addit « divinam bonitatem assimilantibus
: nem. » —
' Parm. « Deum, » omisso
: « in : » et
et sic erit modus communis quo Deus est in omni- « quo est coramuniter in omnibus creaturis. »
bu3 creaturis. » * Al. —
« subjectum suum. » : —
 DlSTINCT. XXWII. U»M';ST. II. \\\\\ I. -U?
t'iiii(liiiii (vs.s(witiain ; rl idni 11(111 .sniil iiisi li<>s i|iiat'sl. i',rKO Dcii.s in (iiniii loco 6tt : cr^u
niodi i^ss(tntli nt^nin '
in nilnis, (|ni .snninnlnr iiiiii|n().

nuciiikIiiiii (iivorsnin didi 111^111 coniparalioiiiH Sut.uriri. — Ui;s|)(in(i<!o ilic(Mi(lniii, (jiiod

Doi ad ros. ohw5 iii ali(|ii(i divcr.siinodi) nnivonit Hpiri-

tiialilins cl c(ir|iiir;ililins : (|ni.'i ('(ir|iiis cst iii

^ - _^ ali(|iio nt coiilciiliiiii, siciit viiinin csl in

V^UJji vaso; sod .s[)iriliialis sniislantia ost in aliijno
iit ('Oiitinons ot coiisorvaiis. (liijiis ratio ost,
noiiido (iiiaMitnr, (inoinodo Dlmis iilii(|nc (|nia cor[)oi'alc [km' o.s.stMitiain snaiii, (jiiio cir-
t^sso (licalnr ; cl (•irca lioc Iria (|iiaM'nnliii' : cniiiliiiiilala (;st (|naiititatis t(M'iiiiiiis, d('t(M'-
1" nlrnni Dons sit iil)i([no, il" nlriini lioc iniiialiiiii ost ad iocniii, ot por c(MiS(;([n(Mis

sibi soli couvouiut; 3" uti'um eoiivoniat sibi virtiis ol o[)oi'atio ojus iii loc.o ost ; sod s[)iri-

aba'toriio, tiialis siihslaiilia (|iia', oiiinino ab.solnta a

sitn cl (|iiiiiititato osl, liabot os.sontiaiii iion
AHTKIULIIS IMllMUS. oiiniiiio circiiniliinitalain loco. IJiido iioii ost
"' ''"'^ ''"'^' "l'(^'''iti<^"«'«', t)t pt!'' coilso-
Utnmi nciis sit uhiqne". i^*^^"

quoiis virtus ot ossoutiu ojus iu loco ost.

Ad primuiu sic procoditur. 1. Vidofnr Dicoudinu ost crgo, quod si esso iii Iioc
quod Dous uou situbi([UO. lisse ouiin ubiquo locosuiualur socuiiduin qiiod corpus iu Itjco
sit.!:uilicat iu omui loco osso. Sod, sicut dicit osse dicilur; sic uou couvouit Doo osse ubi-
Auselmus, 7]/o><o/., cap. x.\u, col. 170, t. l,8i que ui.si meta[)liorico quia iiiqjlot locum ;

usus admitteret, ma^is diceudus essot Deus : sicut corpus locatum, uou quidem distautia
cum omui loco quam iu omui loco. Ergo vi- dimcusiouum, sed causulitate oiroctuum. Si
detur quod Deus uou proprio dicatur ubiquo autem accipiatur osso iu loco per iiKxlum
esse. quo substautia spiritualis iu aliquo ossodici-
2. Pra3torea, sicut tempus norainat meu- tur; sic propriissime Deo iu loco esse couve-
suram quamdam, sic ot locus. Sod secuudum nit, el non quidem ut mensura-
ubiquc et
Philosophum, iu IV Phys., text. 161, esseiu tum loco, sed ut dans loco naturam locaudi
temporeest quadam parte temporis meusu- et coutineudi; sicut dicitur esse iu homine
rari. Ergo esso iu loco sigiiihcat loco men- iuquantum dat liomini naturam humauita-
surari. Sed Deus est immensus. Ergo non tis et in qualibct re esse dicitur iuquautum
:

est in loco. dat rebus proprium esse et naturam.

3. Item, potest objici ex auctoritate An- Et per hoc patet responsio ad duo prima
selmi, ubi supra, qui dicit, quod omne quod et ad auctoritatem Anselmi, et etiam ad
ost in loco et tempore sequitur leges loci et quiutum, qua^ procedunt secundum modum
temporis. quo corpus in loco esse dicitur.
4. Pra^terea, sicut se habent successiva ad Ad quartum dicendum, quod indivisibile
teinpus, ita se habeut permanentia ad locum. secundum successionem dicitur dupliciter.
Sed in successivis uuum iiidivisibile et una Vel illiid quod omnino absolutum est a suc-
indivisibilis operationon potest esse diver- cessione, ut iiidivisibile negative sumatur,
sis Ergo nec uuum iudivisibile
tem[3oribus. sicut seteruitas : et tale indivisibile potest
permauens potest esse in diversis locis. Sed esse in diversis temporibus, immo in omni
Deus est iudivisibilis ergo non est ubique. : tempore ;
quia nunc seternitatis invaria-
« »

5. Praeterea, nuUa conditio corporalis Deo tum adest omnibus partibus temporis. Yel
potest couveuire nisi metaphorice. Sed esse iUud quod est successionis terminus , ut
in loco est conditio corporis naturaUs, adeo instans temporis
quidquid per illud , et
quod etiam corporibus mathematicis^ non iustans mensuratur et hoc non potest esse ;

datur locus nisi simiUtudinarie, ut I De ge- iu pluribus temporibus. Similiter indivisi-

?ie?'atio?ie, text. 44, dicit Philosophus. Ergo hile secundum dimeusionem dicitur duplici-
multo fortius Deo non convenit nisi meta- ter. Vel iUud quod omuino absolutum est a
phorice iu loco esse vel ubique. dimensione, sicut substantia spiritualis ; et
Sed contra, Deus est in omnibus rebus, ut hoc nou est incouvenieus in omuibus vel plu«
supra dictum est. Sed locus quilibet res ali- ribuslocis esse. Vel quod est terminus dimen-

' Parm. omittit : « Deum. » — » I p. Summss theoL, q. vui, art, 2. — ' Parm, : « metaphoricis. »
 ;;

44^ COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

sionis, ut punctus et hoc, quia determina-
: secundum diversas suas partes est in diver-
tum est ad situm, non potest in pluribus locis sis locis, non primo et per se est in ilhs;
esse; et ideo, relicta imaginationc ', indivi- immo cst in uno loco tantum. Unde si esset
sibiiitas substantia^ incorporeap, ut Dei, vel unum corpus inhnitum, ihud esset ubique
angeli, vel animae, vel etiam matoria?, sicut per accidens, secundum quod diceretur esse
indivisibilitas puncti non cogitetur : quia, ut ubi sunt suae partcs et non per se, quia
dicit Boetius, lib. I De Trin., c. u, col. 1250, ipsuni non esset per sc ubi est sua pars. Si
t. 2, oportet in intellectualibus non deduci ex parte loci, tunc accidit alicui ubique esse,
ad imaginationem. eo quod non est ahus locus quam ille in quo
est sed si fuerint multa alia loca, non esset
;

ARTICULUS II.
ubique ; sicut si ponatur unus tantum locus
in quo unus homo est. Deo autem pcr se
Utrum esse uhique soli Deo conveniat-. convcnit ubique csse : quia ipse totus est in
quolibct loco ; et infinitis aliis locis existenti-
Ad secundum sic proceditur. Videtur
1. bus, in omnibus hoc non est com-
esset ; et
quod esse ubique non soli Deo conveniat. municabile alicui creaturae nisi communica-
Ponere enim materiam primam esse Deum, retur sibi esse virtutis inflnitae.
vel etiam ens universale, ut quidam posue- Et per hoc patct responsio ad ea quae ob-
runt, est baireticum. Sed universale est jecta sunt quia omnibus ilhs convenit esse
;

ubique et semper, secundum Philosoplium, ubique per accidcns, vel quia secundum
et similiter materia prima, quse est in omni diversas partes sunt, vel quia plura loca non
corpore, quo omnis locus impletur, cuin sunt, vel quia secundum unum esse non
nihii sit vacuum, ut philosophi probant, IV sunt in piuribus, sicut universale et ima
Phys., text. 65. Ergo esse ubique non tan- materia^ quae secundum aliud et aliud esse
tum Deo convenit. sunt in divcrsis. Numerus vero per se non
2. Prseterea, in omnibus numeratis est est in loco ; ettamen secundum quod in loco
aUquis numerus. Sed omnes partes universi est, non est totus in uno loco, sed in diversis
sunt numeratae. Ergo numerus collectus est secundum diversas partes.
in toto universo, et ita est ubique.
3. Praeterea, secundum Augustinum, De ARTICULUS III.
immort. animx, cap. xvi, col. lOSi, t. 1,
anima Sed po-
tota est in singuhs partibus. Utrum esse ubique conveniat Deo ab
tuisset Dcus tantum creare unum corpus seterno.

animatum. Ergo aiiinia ejus ubique csset.

Sed quod soli Deo convenit, nulh creaturae Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
communicatur. Ergo esse ubique non con- quod esse ubique ab seterno Deo conveniat.
venit soli Deo. Primo per hoc quod in Littera dicitur ab
Sed contra, Ambrosius, in Littera, probat Ainbrosio, quia in omnibus et ubiquc sem-
Spiritum sanctum essc Deum quia ubiqiie per est, quod est divinitatis proprium. Sed
est. Scd probatio nihil valeret, nisi esse ubi- quod cst semper, est seternum. Ergo esse
quc soh Deo convenirct. Ergo esse ubique ubique Deo ab aeterno convcnit.
soli Deo convenit. 2. Praeterca, sicut ubique » est distribu-
((

SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod tivum loci, ita semper » est distributivum
((

essc ubique si per se sumatur, soh Deo con- tcmporis. Sed Dcus ab aeterno est sempcr,
venit nec ahcui creaturse communicabile etiam temporibus non existentibus. Ergo et
est sed per accidcns potest ahcui convenire.
;
ab aetcrno est ubiquc, etiam locis non exis-
Iloc autcm accidens potest duphcitcr consi- tcntibus.
derari : vel cx parte cjus quod in loco est 3. Praeterea, Deum in rebus coordi-
esse
vel ex parte loci. Si cx parte ejus quod in natur hic a Magistro ei quod est esse res in
loco est, sic cum per accidcns vel per poste- Deo. Sed res ab aeterno fuerunt in Deo, qui
rius conveniat toti quod attribuitur sibi ra- aeternain scientiam de rebus habet. Ergo et
tione suae partis, constat quod illud quod Deus ab aeterno est in rebus, et ubique.

' AI. :« imaginationem indivisibilitatis. »— ' I p. « prasterea illa. »

Summse Iheol., q. viii, art. 4. — ^ Sic codd.; Parm.
 ;
:

DISTINCT. XWVII. (IIM<:SI'. II, .\UT. II. KT KXPOS. TKXTIJS. -liy

S(>il (oiilra, iii (|ii(i(-iiiii(|ii(' cnI alii|inil, Jlco [wv itioiliiiii I)(m, (|iii.i ijiiiiiij qiKid iu
illiiil oporti^l <<ss(\ (|iiiii iii iiiliilo iiiliil oiii- alluru o.sl, uhI iii co |M)r iiioiluiu cjiiH in i^iio
niiioesl. Soil iumiiio Iociis iir(|ii(^ aii(|iia nts ont, ot iioii por inodiiiii siii.
nh a>l(M'iio rii(M'iiiil. Kff^o n(^i|iio Dro ul)

.i'l(>i'no('oiiV(Miil iilm|ii(v vH in rcliiis, o.s.so.

|,,\|'(),^| ijo 1'K.|.\i,k 1'ARTIS TKXTII.S.
Soi.nio. Ilcspoiidco dicciidiiiii, (|iiO(l

(•iiiii diciliir, llciis csl nliiiini^ iiii|iorlaliii' « lla Dciis, ciiin sit in oiiiiiiliiis (;HS(Mitiiili-

(]iia>dain n^hdio Dci ad cn^alnrain, riindala (ci- d lotns, [ilcnins osl in iilis ipios inlialii-
siipcr aliiiiiaiii ojicralioiiciii, i»ci' (iiiaiii Dciis tal. n (hia-ritnr ratio linjiis dillV-njntiu!, Kt
iii rcliiis dicilnr cs.sc. Oiiinis aiilciii rclalio dic^iiidiiiii, i|iio(I ,dia' (-rcaliir.i', (inainvis
qiiai rniidalur suitcr aliiiuaui opcraliouciii (-oiiscipiaiilur divinaiii siiiiililiidiiiciu jicr
iiicreaturas procodonloin, iioii diciliir dc oporationciii ijisius Doi, noii taiiion attiiigunt
Doo iiisi o.\ toinporo, sioiil Doininus oKIroa- ad ipsuiii Doiiin socunduin suppo.sitnin ; ot
tor ot hujusmodi; ([uia hujiisiiiodi n'la(io- id(!o (juainvis D(!iis iu ois sit, noii t;iin(!n
iios actualcs cxigunl aclu osso
siiiit, ct ipsio ciiin D(!o suiit. Scd croaliira ratioii;ilis
ulriimipu^ cxtrcmoruin. Sicut orgo non di- por yndiaiu a((iiiyitad i[)suin Doiiiii, .socun-
citur opcrari iiirohus ah a'torno, itanecosso duin quod ipsiini jiniat ot coynoscit; et idoo
iu rohus, qui;i hoe o[)eratioiiein i[)sius do- cuin eo essc dicitur; et oadein raliono dici-
sigu;il. tur capax Dci, sicut sua; pcrfectionis, por ino-
Ad priinum crgo dicciKhim, quod Ainhro- dumohji^cli; o( prop(cr hoc ctiam dicilur
sius accipit scmpcr Dciim (!SSO nhiqiie, tcmplum Dci, ot iiihahitari a J)co.
creaturis existoutihus; ilUid eirun quod cx « Sicut multa do
Deo inteliigimus quae
parto Dei ost, sompor est, in (juo nihil ost loquipeuitus noii valcmus; ita muKa lotjui-
novum; s(h1 dcfcctus est ox parto creatura}, mur quio intelligcro non sumus idonei. »
qua! iiou somncr luit; uudo iion potost si- Ratio hujus divorsitahs ha^c est, quia causa
gniticari ad creaturam ab
in Iiahiludiue scinpcr excedit causatum. In quihusdam
atterno, ut operans circa ipsam. autem causat iutollcctum, sicut in
locutio
Ad seeuudum diccndum, quod sempcr <( )) liis qua^ pcr disciplinam discuntur; undo
de virtutc vocahuli importat iudcricientiam contingit quod intcllectus addiscentis non
quamdam, quam aiternitas totam simul pertingit ad virtutem locutionis; et tunc
tiahet, sed tompus per successionem divcr- potest loqui ea quae audit, sed non intelligit;
sorum eam sortitur ; ct ideo (( scmper » po- et similitor est in his qua3 pure sunt fidei,
test importare indeficientiam qua^ est per quse intellectum Immanum excedunt; /?(/es
succcssioncm continuam et sic cst distrihu- ; ai\iteiTiex auditu est, Rom., x, 17. Quandoque
tivum tcmporum, ncc ab a?terno convenit autem iutellectus est causa locutionis, sicut
quia succcssio et tempusah aeternonon fuit. in his quae per inveiitionem sciuutur; unde
Yel potest dicere indeficientiam «ternitatis in his intellectus locutionem excedit, ut
et sic ab seterno convenit. Sed « ubique » multa intelligautur quae proferri non va-
in ratione sua includit locum et ideo similis ; lent.
ratio non est utrobique : (( ubi » eiiim est « Non quod Dei essentia proprie sit in

in loco esse, et « omni loco.

ubique » in omni loco. » In boc defecerunt_, quia acce-
Ad tertium diccndum quod sicut motus perunt esse in loco per modum quo corpus
rationem ex termino accipit, ita et relatio. in loco est; et ideo dicebant, quod essentia
Cum autem dicitur Deus esse iu rebus, im- Dei non proprie est in loco, sed dicitur esse
portatur relatio Dei ad creaturas secundum per essentiam, inquantum omnis essentia
egressum divinse operationis in eas, quia ab eo est, et inquantum ipse per virtutem
aeternse non sunt, nec esse in eis seternum essentiae suse operatur. Sed hoc non sufficit,
esse potest. Sed cum dicitur res esse in Deo, sed oportet addere quae supra dicta suut.
importatur relatio creaturae ad Deum, non (( Solet etiam ab eis queeri, quomodo Deus
secundum exitum ab ipso, sed magis secun- substantialiter insit omnibus rebus. Ista
dum adunationem creaturarum ad princi- quaestio stulta est quia nou oportet quod
:

pium et quia principium est seternum, ideo

; omne tangens immutetur ab eo quod tangi-
etiam et scire seternum, et res ab aeterno in tur, nisi in his quae patiuntur ab agunt et
Deo Deus enim est in rebus temporaliter
. invicem, ut in I De generatione, text. 54-,
per modum reruin, sed res ah a^terno iii dicitur el hsec sunt quse in materia coave-
;

YU, 29
 »

450 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

niunt unde orbis lunae non immutatur ab
;

igne contingente ; et ideo stultum est dicere QUiESTIO III.

quod essentia divina inquinatur rebus im-
mundis, quibus per operationem appli- Hic etiam duplex est quaestio prima de :

catur. loco angeli, secunda de motu ipsius quia ;

de immutabilitate Dei, et qualiter ipse ubi-

DIVISIO SEGMD.E PARTIS TEXTUS. que est, supra expeditum est^; de motu
autem corporum non pertinet ad
et loco

Ostenso quod Deus est ubique, hic exclu- theologum tractare, sedad naturalem.
dit a Deo duo quae creaturam consequuntur Circa primum tria utrum
quaeruntur : 1°

in loco existentem, scilicet localitatem et angelus sit utrum unus angelus

in loco; 2°
motum ; et dividitur in partes tres : in prima possit esse iu pluribus locis simul 3" utrum ;

parte proponit quod intendit, scilicet divi- plures angeli possuit esse in uno loco.
nam essentiam neque moveri neque localem
esse ; in secunda ostendit haec duo omni crea- ARTICULUS PRIMUS.
turae convenire, ibi : « Duobus namque his
modis dicitur in Scriptura aliquid locale ; » Utrum angelus sit in loco'".

in tertia probat utrumque a Deo removeri,

ibi : « Fateamur itaque divinam naturam
' Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
pro immensitate sui nusquam deesse. » Se- quod angelus non sit in loco. Dicit enim
cunda pars in duas in prima ostendit loca- : Boetius in lib. De hebdom., col. 1311, t. 2 :

litatem omni creaturse convenire, vel per « Communis est animi conceptio apud omnes
circumscriptionem et definitionem, sicut sapientes incorporalia in loco non esse'. »
corpori vel per definitionem tantum, sicut
; Sed angeli sunt incorporei et immateriales,
spiritui. Ostendit etiam corpori duplicem ut Dionysius dicit, cap. vu Cselest. hier.,

motum convenire, scilicet per tempus et col. 206, Ergo

t. angeli non sunt in loco.
1.
locum spiritui vero alterum, scilicet motum
; 2. Praeterea, ei quod omnino absolutum
per tempus; in secunda inquirit, utrum est a situ et dimensione, non debetur locus
etiam motus per locum spiritui conveniat, nisi per accidens, sicut patet de materia
ibi De mutatione vero loci magna inter
: (( prima. Sed essentia angeli omnino est abso-
conquirentes disceptatio versatur ; » et circa luta a situ et dimensione, sicut omnes po-
hoc tria facit in prima ponit aliorum opi- : nunt, qui eos incorporeos dicunt. Ergo non
nionem, et eorum rationem; in secunda debetur sibi locus nisi per accidens. Sed per
determinat illam rationem, ibi Sed, ut : (( accidens non est in loco, nisi assumpto cor-
supra diximus, dupliciter dicitur res esse pore. Ergo videtur quod, quando non assu-
localis; tertio ponit opinionem suam, et
)> mit corpus, non sit in loco.
confirmat eam, ibi Sunt ergo spiritus : (( 3. Si dicas, quod est in loco per operatio-
creati" in loco. » nem suam. — Contra, quidquid convenit
Fateamur itaque divinam naturam pro
(( alicui per aliquid oportet illi convenire per
immensitate sui nusquam deesse. » Hic pro- quod convenit ; ut si animal est in loco per
bat duo praedicta a Deo reraoveri ; et circa corpus, oportet corpus in loco esse. Sed ope-
hoc primo ostendit propositum
tria facit : rationi nunquam per se attribuitur esse in
per auctoritates secundo movet objectionem ; loco. Ergo angelus per operationem in loco
et solvit, ibi Ad hoc autem solet opponi : (( esse non potest.
sic; » tertio epilogat ea quae dixerat, ibi : 4. Praeterea, si per operationem conveniat
((Jam sufficienter demonstratum esse vide- sibi esse in loco, inquantum opera-
non nisi
tur, quomodo omnia dicantur esse in Deo, tur circa locum aliquem. Sed angeli non
et Deus in omnibus. operantur semper circa corporalia. Ergo
aliquando non alicubi essent. Nec ubique
sunt, quia hoc Dei proprium est. Ergo nus-
quam sunt quod videtur absurdum.
:

5. Praeterea, si angelus est in loco per

< Al. : « fatenlur. » — ^ Al. : « Nunc ergo Spiritui Summx Iheol, q. Cod. « communis
Lii, art. 1. — ^ :

sancto creali, » etc. — ' Qusest, ii, art. 1. — " I p. autem conceptio animi apud omnes sapientes est.
 ;

hlSTINCT. XXXVII, (JIM-.ST. III, .Mir. I. 4ni

opnnilioiioin siiaiii, i)1'k** i^l (It^lliiilivo (tsl iii llnis pro llnu (i.s.sonliai ist virlnti», Heciinihini
l(H*(); (|uiii opijraUo siiu ad lociiiii Mcliniliir, (| I cliiiiii dclliiilio lcriiiiiiiis dicitiir, ot
(il (K^lcniiiiiatiir. Siul siiuililor aliiiiia o|)(;ra- iioii pro liiio diiiictisioiii.s. liociis aiitoni lii-
lio hi^i (Killiiiliir ad Idciiiii arK|ii(>iii, oxlra citiir liiii(!iis v(!l niiitiis .scciiiidiim torniinos
(jiKMii illaiii opcralioiii-iii iioii o.M^rcol, iit (piaiililalis diiiKiiisiva!. 1'iiiis aiiloin, .S(!cun-

puliU iii siiscilalioiio aliciijiis iiiorlui. Kv^o (liiiii iitraiiKpii! accoptioiiom, niillam coin-
vidoliir (piod (;liaiii Duiis dullnilivu u.ssul iii iii(!nsuratioiiom .S(!ii proportioii(!iii habut;
loco. niido iioii oporlitt iit (piod ust liniliim in ug.
li. j*ra'lcrca, pliilosoplii oliam [)osii(<riiiit .s(!iitia, ad tormiiios loci linialiir. I!t pra;-
oporationcs iiilcHi|j^ciiliariiin usso circa (!a toriia (piod ali(]iiiil il(!l(!riiiiii(!liir ad locum
(jiiai noc tamon dixoriint inliiHi-
sunt hic ;
aliipiom, lioc non
iiKpiaiitiim pur(!st nisi
gunliam lucu ussu; imino IMato
iii ali(|iiu aliipioni moduiii applicatiir
ad luciiin illum,
posnit idoas noc iiilVa ca'liim nocuxtraca'- ut non ad aliiim. ihoc aiilom ap[)licalio vei
liim ossu, (|uia in loco non snnt, nt in III intolligitiir si^cuiidiim sitiiiii aiit cuiilractnm
l'/ii/si<'., toxt. lU, dicilnr. Krj^^o iioc por vul so(!undiiin foriiiain, vol seciiiidiim upu-
uporationom angoli in lucu essu dicuntur. rationem aliquam. Secundum rormam, si-
Sud cuntra ost (}nud in Collecla dicilnr : cut aniina ust in corpore quo modo angelus ;

« Angoli sancti tni lialiitantos in oa. » l)a- ' in ro locali esse noii potost,cum iion silactus
mascunus otiam dicit, lil). Orlhod. fuL, 1 corporis. Secundum dotorininatum situra,
cap. xm, cul. S5i, t. 1, (jiiud ubi uporantur sicut punctus in linoa quam dotorininat;
ibi snnt; et multis aliis aucturilatibus lacUu quo modo angclus in loco non est, quia cs-
est prubaro. sentia ejus omninu a situ absoluta est.
SuLDTiu. —
Uespuiiduu dicundura, quud Secundum contactum, sicut iii locu cst cor-
circahuc triplcx ostupinio. pus. (lontacliis aiilom dicitur dupliciter :

Una upinio t^.st philusuphorum, quod intol- proprie et metapliorice. l'roprie tangore est,
liguntiaj vel angeU nuUu modu sunt in lucu liabere ultima simul et patct (|uod hoc ;

pumint unim qiiod intoUigontia ust quiudam angelo convenire non potest. Tactus autem
essentia denudata a matoria et ab omnibus metaphoricus est per actionera, sicut dicitur
conditiunibus materialibus, et quod intoHi- contristans tangere; et iste tactus angelo
gentia niu\et orbom per aniniam qjus cun- potest convenire.
junctam ipsi urbi, sicut dosiduratnm ab ipsa; ReUnquitur ergo quod angehis defmiri
et ideo nuUam applicationcm ad curpus vel determiuari non potest ad locum ali-
vel ad locnm habet, quia non immediate qucra, nisi per actionem et operationem.
operatur circa aliquod corpus. Ilaec autem Dico autem operationem communiter secun-
opinio ha^retica est; quia secundum fideni dum quod angelus se habet ad corpus con-
nostram, punimus angelos immediate circa tentum in loco per modum prsesidentis, vel
nos operari. ministrantis, aut aUquo modo agenUs vel
Et ideo aUi dicunt, quod ipsi angelo, patientis^ Et ista est tertia opinio, quae
etiam quantum ad essentiam suam, debetur ponit angelura esse in loco inquantura aUcui
locus a Deo, et quod nou est iuteUigibUe loco per operationera appUcatur. Et hoc
angelum esse, nisi locus esset; dicunt confirmatur auctoritate Gregoru Nysseni',
tameu, quod angelus uon est in loco cir- De anima, col. 218, t. 2, qui hoc expresse
cumscriptive, sod definitive, quia determi- dicit unde etiara subjungit, quod cura de-
;

natur ad locum aUquem quod cst in hoc

sic beremus dicere hic operatur, abusive dici-
:

loco ita quod non in alio ; cum enim essentia mus : hic est.
ejus finita sit eo quod creatura est, oportet £t ideo hanc opinionem sequendo, (juas
inteUigere quod sit determinata ad locum rationabiUor videtur, dico, quod angelus et
aUquem. Sed valde rudis probatio,
ista est queeUbet substantia incorporea nou potest
quia procedit ex aequivocatione fmis. Cum esse in corpore vel in loco nisi per operatio-
enim dicitur essentia angeU fmita, accipitur nem, quse effectura aliquera in eo facit, vel

^ Sic codd.; Parm. « habitent in ea. » Sed Bre-

:
vel ministrantis, aut aliquo modo agentis, vel pa-
viarium FF. prsedic. habet etiam « habitantes. » : tientis. »
' Parm. omittit « Dico autem operationem com- 3 Parm.
:
« Nazianzcni;
: sed codd. omnes (juoa >:

muniter secundum quod angelus se habet ad cor- inspeximus expresse habent « Nysseni. » :

pus conlentum in loco per modum prsesideutis

45^ COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARIIM.
prcTsidendo , vel ministrando , vel aliqno Ad dicendum
tertium quod operatio ,

modo agendo, iit dictum est ; vel etiam a etiam angcii non est in loco ut locatum, sed
corpore in ea efficitnr, qna^ in passione ut perfcctio locati : quia operatio agentis
spirituum solum accidit; undo de hoc nihil semper est perfcctio paticntis, inquantum
ad preesens. Effectum autem facit in loco' hujusmodi.
multipHciter. enim spirituaUs
Substantia Ad quartum dicendum, quod hoc non re-
potest alicui conferrenon quidem esse, sed puto inconveniens quod angeUis sine loco
aliquid ad esse superadditum ct sic angelus ; possit essc et non in loco, quando nuUam
est in loco, inquantum operatur circa ali- operationem circa locum habet nec est :

quod corpus locatum, vel motum, vel lu- inconveniens ut tunc nusquam vel in nuUo
men corporale^ vel aliud hujusmodi; cui loco esse dicatur sicut etiam non est incon-
;

tamen esse non confert. Aliquando vero veniens quod nuUo colore coloratus dicatur.
substantia spirituahs dat per opcrationcm Sed hoc tamen non cst imaginabile, quia
corpori non tamen suum esse, sed
esse; imaginatio continuum non transccndit.
aliud; et hoc modo Deus est in omnibus Ad quintum dicendum, quod angelus de-
creaturis quibus dat esse, sed non suum. finitive in loco cst per operationem suam,
Aliquando autem dat corpori ipsum suum Deus autem non; quia operatio ipsius Dci,
esse sed hoc contingit dupliciter quia esse
; : ctsi dcterminata sit ad locum inquantum
et est actus formse, et est actus hypostasis. transit super operatum, non tamen inquan-
Unde sul)stantia spirituaUs potest conferre tum exit ab operante, quia ita operatur hic
rei suum inquantum est actus
corporaU esse quod etiam aUbi; sed angcU opcratio de-
forma^, ut forma ipsius efficiatur; et
sic finita est ad locum utroque modo, quia ipse
hoc modo anima est in corpore aut secun- : non operatur aUbi quam hic, ut infra dice-
dum quod est actus hypostasis et non for- tur\
mae et hoc modo humana natura in Christo
; Ad sextum dicendum, quod operans non
assumpta est ad esse diviuse personse, quia oportet esse inoperato, vel applicari sibi,
facta est unio in hypostasi et non confusio nisi circa quod immediate operatur. Philo-
in natura. sophi autem ponebant, quod opcratio intel-
Ad primum ergo dicendum, quod locus Ugentiee non pcrvenit ad ea quae sunt hic
est nomen mensurse unde esse in loco pro-
; nisi mediante motu orbium, et ad orbem
prie significatur ut esse in mensura ; et sic non nisi mediante anima ejus, quam in
nuHi rei incorporeae convenit in loco csse, orbe esse dicebaut. Et ideo sequitur inteUi-
scilicct scd tamen aUcui rei in-
ut in loco : gentiam omnino absolutam a corpore et a
corporeae convenit esse in loco, non ut in loco esse.
loco, sed sicut operans in opcrato, vel sicut
forma Unde etiam ang-clus non^
in materia. ARTICULUS II.

localis dicitur nisi secundum quid, inquan-

Utrum angelus possit esse in pluribus
tum sciUcet habet aUquid simile rei locaU, locis'^.
ut scilicet dctcrminetur ad hunc locum po-
tius quam ad UUim. Ad secundum sic proceditur. i Videtur .

Ad secundum dicendum, quod esse in quod angclus possit simul in pUiribus locis
loco ut in loco, non convenit angclo nisi esse. QuodUbct enim corpus est magis de-
per accidcns, inquantum sciUcct corpus terminatum ad locum quam angclus, Sed
assumptum, vel corpus eui per opcrationem aliquod corpus est simui in pluribus locis,
appiicatur, in loco cst; sed esse in loco ut sicut corpus Christi in pluribus altaribus.
operans in operato, convenit angelo etiam Ergo muUo fortius angelus simul in pUui-
pcr se, secundum quod per sc in loco ope- bus locis esse potest.
ratur; sicut etiam materia prima per se est quando angelus assumit cor-
2. Prseterea,
in loco aut in locato ut pars ; et sicut punc- pus, constat quod immediate movet quam-
lus per se est in loco ut terminus, non ut libct partem ejus alias motus inordinatus
:

locatum. fieret, et dissimilis motui animalis. Sed

Parm. omittil : « facit, vel prsesidendo, vel mi- praesens. Effectum autem facit in loco. »
nistrando, vel aliquo modo
agendo, ut dictum est; 2 Parm. omittit :«(Corporale. » ' Parm.
— :« localis
vel eliam a corpore in ea efficitur, qua; in passione dicitur non. » — * Art. seq. — ^ I P- Simmx theol.,
Bpirituum solum accidit unde de boc nihil ad
; q. Lii, arl. 2.
 niSTINrT. XWVII, QIMvST. III. .MIT. II. 4.11

niipf(^1lis ost iii)ii'iiiiii|ii(' iiiiiiirili.ili' i)|iri':iliii'. (|iiia si .'iii^clii.s iiihvimcI l<'i[ii<Iom nx riijiiH
V.vy^o iiiiK<^liis (vsl iii siiif<iilis itarliliiis illiiis iikiIii iiiiiIIu nlia iiKiM-rciiliir, ikhi (i|iorli>r()t
ror|)oris : vl ila vidi^liir (|ii(iil sit siiiiiil iii i|ii(hI csscI iiisi iilii cst |iiiiiiiiiii iikiIiiiii ;

pliirilnis Idcis. siciit pali^l (tliaiii iii iii(il(ir<! corpdrali, (pi<>ra

'A. |*ra'l(M'(>a, ca-liiin pnip\ rciiin dclicliir iicccs.so csf laii.^crc sdliiin id ipnKl niovclur
aiiKclis scciiikIiiiii opiis coiitcinplaliouis. ah co iiiinicdialc'. Idco aiilcin dico <pio<l
Scd (piando opcranliir liic circa nos, noii ihmi poh^st cssc in pliiriliiis locis sininl, <piiu
(losiiuiiit coiiliMiiplari. I«!ry:() siiniil siint liic. ost naliira' lliiila', cl pcr <'iMisc(picns virlnlis
ot iii ('a'lo cnipyrco, ct ila in pliirilins locis. flnila'. Iinpossihilo esl aiilcni (piod ah nna
-1. I'i'a'l('rca , oiiiiic a,i,''('iis ciijiis virliis \ii'liilc. rmila jiroci^dat iii-^i iiiia op(M'atio.
oxcodil illiid iii ipiod opcratiir, polcsl cliaiii (>[)(M'alio aiilcni iiiia cst ipia* tonniiialiir ad
ciroa alind oporari. Sod virtiis aiif^cli oxco- iiniini opiM-atiiin : vA. idoo oportot ipiod o[(c-
dit hoc cor|)iis circa (piod op(M'atiir. I^r^-^o ratiiin aiif.,''oli sit iiniini, cin-a ijiioil iinmo-
potosl i'liain iii alio o|»orari : ot ila [lotcst dialo opcralnr. riido sicnt aniiiia iion ost
in i)hiril)us locis osso ;
sivl iihi opcraliir, ihi siiiiiil iii pliirihus corporihiis, ita iioc. aiif,'c-
ost. liis iii |)lurihus locis. Iliio aiitom .soli convo-
Sod contra, nainasconns dicil, 11' Iwdri iiit in plurihiisct iii oinnihiis locis cs.so, (piia
nrlh., cap. iii, co\. 870, t. I, ipiod diim sunt ipso virtutis iiifinihe cst; et quamvis opcra-
in ca'lo, non suiit iii torra; ot ila vidotnr tio ojus sit una sccnndnm quod cst in ipso,
quod iiou siut simul in pliirihuslocis. qua> ost ipsomct, taiucn otfocfus oporationis
l*ra'torca, in IJttcrd ponitur ot prohalur suut inliuiti, iiKjuantum ipsc cst priiicipiuin
angoliisdotinitivc in loco ossc. Sed quod ost daus csso, et pcr conscquens crcans omnia
in pliirihiis locis, ad uullum locum cst de- alia quoo ad esso sunt supcraddita. Unde est
finilum vel dotormiiiatum. Ergo angelus iii omnihus non solum sicut in uno opcrato,

uou ost iu plurihiis locis. sod sicut in plurihus, quia otiam oa per quae
SoLinio. — Hcspoudoo dicendum, quod distinguuiitur res in quihus operatur.. ab
circa hoc sunt diversa^ opinioncs. ipso suut.
Quidam cnim dixerunt ,
quod angolus Ad primum ergo diccndum, quod corpus
potest esse in plurihus locis simul, scd non Christi non habet, inquantum cst corpus,
ubique, sicut Dcus; corpus autom in uno nec inquantum divinitati unitum, quod sit
loco tantum est. Sed hoc rcputatum est pro in pluribus locis sed hahet hoc ratione :

orrore a magistris quia sequeretur quod : consecrationis ct transubstantiationis, in-

angelus nec dclinitive nec circinnscriptive quantum diversi panes qui in ipsum tran-
in loco csset. substantiantur snnt in diversis locis:et quia
Unde quod angelns est in loco
alii dicuut, substantia panis transit in corpus Christi
iudivisibili quia poinmt quod esscntiae
: manentibus accidentibus, ideo manet quan-
angeli sccundum se debetur locus; unde, titas utriusque panis, et per conscquens
quia essentia cjus indivisibilis est, oportet locus ntriusque et idem contingeret in:

quod locus ejus sit indivisibilis. Sed iste quidquid aliud panis divina virtute tran-
error contingit eis, quia uon possunt ima- substantiaretur.
ginationem transcendere, ut intelligant ali- Ad secundum dicendum ,
quod totum
quid indivisibilo, nisi sicut habens situm in corpus assumptum comparatur ad an-
illud
continuo. gelum sicut unum indivisibile « ubi, » prout
Et ideo dicondum est, quod angelus est circa ipsum est una operatio. Undequamvis
in uno loco tantum ; sed ille locus potest sit in qualibet parte ipsius assumpti cor-
esse divisibilis vel indivisibihs, aut magnus poris,non oportet quod sit in pluribus locis.
vel parvus, secuudum quod operatio ejus Ad
tertium dicendum, quod operatio est
immediate ad magnum vel parvura termi- quasi medium inter operans et operatum :

natur. Unde si immodiate operetur circa unde potest considerari vel secundum quod
totam domum, tota domus respondet sibi exit ab operante, vel secundum quod ter-
sicut unus quod in quahbet parte
locus, ita minatur ad operatum. Operationi autem
erit; sicut etiam dicimus quod anima est in angeli non debetur locus secundum quod
qualibet partc corporis. Et dico immediate, exit ab essentia fcjus (juae secundum se a

^ Pann. : « lib. I. » — • Parm. omittit : « immc- diate. »

 ; ;

t54 rOMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

loco '
absoliita est, sed secundum objectum 4. Praeterea, sicut angelus operatur circa
ad quod terminatur et ideo operationi con- : corpus, ita etiam operatur circa angelum
templativae angeli non debetur aliquis locus quia superiores inferiores illuminant ut ,

corporeus, cum objectum contemplationis dicit Dionysius, c. vni Csel. hier., co\. 238,
spirituale sit et ideo ca^him empyreura non
: t. J Sed per hoc quod operatur circa locum,
,

est de necessitate contcmplationis, sed as- dicitur esse in loco ergo per hoc quod ope-
:

signatur contemplationi per congruentiam, ratur circa angelum, dicitur esse in angelo;
inquantum locus ille sanctificatus est ad et ita videtur quod duo angeh in uno loco
gloriam beatorum, sicut etiam angeh con- esse possint.
templantis^ dicitur magis esse locus Eccle- Sed contra, sicut so habet corpus ad esse
sia, quam forum. Unde non oportet quod circumscriptive in loco, ita et angeh ad esse
quandocumque contemplatur , sit in caelo duo corpora non circumscri-
defmitive. Sed
empyreo. buntur eodcni loco. Ergo nec duo angeh
Ad quartum dicendum, quod virtus an- deflniuntur ad unum locum.
geli,quamvis excedat hoc operatum excessu Pra^terea, unius corporis non sunt duse
quasi quantitatis continuse, eo quod posset anima; et tamen anima substantia spiri-
circa ahquod majus operari non tamen , tuahs est, sicut et angelus. Ergo videtur
excedit excessu quantitatis discretae, quia quod nec duo angeh in uno et eodem loco
non potest nisi circa unum operari, sive esse possint.
illud sit magnum sive parvum. Solutio. —
Respondeo dicendum, quod
locus potest sumi proprie et metaphorice.

ARTICULUS III.
Locus metaphorice dicitur locus spirituahs
angeli, scihcet ipse Deus qui ad similitudi-
Utrum phires angeli possint esse in uno nemloci continet;etsicomnesangeh, immo
loco^. omnia entia, sunt in uno loco, scihcet in
Deo, quia^ omnia continet. Sed sic non lo-
Ad
tertium sic proceditur. 1 Videtur quod . quimur de loco, sed de loco proprie dicto,
phires angeli possint simul esse in uno loco. qui est locus corporahs. Et sic dico, secun-
Magis enim est repletivum loci corpus dum communem opinionem, quod plures
quam spiritus. Sed ubi est corpus, potest angeli non possunt simul in uno loco esse.
esse angelus. Ergo multo magis non im- Cujus ratio accipienda est ex parte operatio-
peditur quin possit esse ubi est alius ange- nis secundum quam angelus in loco esse
lus. dicitur quia, secundum Philosophum, in IV
:

2. Praeterea, secundum Augustinum, i*A?/52c., text. 31, tunc pulcherrime unum-

Cont. epistolam fundamenti , cap. xvi, quodque definitur, quando per definitionem
col. 184, t. 8, et Be imm. animse, cap. xvi, manifestatur natura rei, et demonstrantur
col. 1034, t. 1, anima est in qualibet parte omnes proprietates consequentes, et solvun-
corporis. Sed dcemones quamvis et angeli, tur omnes dubitationes incidentes. Secun-
non illabantur mentibus, illabuntur tamen dum hoc ergo dicendum est quod impossi-
corporibus, ut sancti dicunt. Ergo videtur bile est idem secundum idem pati et moveri
quod angelus et anima possint esse in eo- a diversis agentibus, vcl moventibus, si
dem loco, et eadem ratione videtur quod utrumque sit perfectae virtutis ad inducen-
angelus et angelus. dum effectum illum. Sed hoc contingit
3. Si dicas, quod hoc non potest esse ne quando plures movent in virtute unius
sequatur confusio. — Contra, majori dis- moventis, quorum quilibet est imperfectum
tinctioni magis repugnat confusio. Sed ma- movens, sicut patet in trahentibus navim ;

gis distinguitur spiritus creatus a spiritu et hoc ideo quia ab agente perfecto patiens
increato, quam spiritus creatus a spiritu ducitur in actum perfectum, quo habito,
creato. Cum igitur sine aliqua confusione non remanet in potentia ad suscipiendum
sint ubi ipse Deus est, intra quem currunt aliquidphis.Cumigiturunus angelus, agens
ubicumque mittantur, ut in Littera dicitur in virtute imperii divini, sit sufficientis vir-
videtur etiam quod duo angeli simul esse tutis ad educendum in actum totum illud
possint. quod virtute divina operandum est circa
^ Parm. omittit : « a loco. » — > Parm. : « etiam art. 3. - * Parm. : « qui. »
contemplationis. » — ' I p. Sumrme theoL, q. lii,
 niSTINCT. XXXVII. (jr.r.ST. ill, AKT. III, KT (jliyKST. IV, ART. T. 4nrt

iili(lU0(l ^(^rpu.H su|U'u ac.lus ((uporalort', ud

qnoruui (>|)onili()U(^.s iioii iiiilliiiilur aiif^oli, ARTICDMIS nilMIIS.
iKMi polosl (vs.S(^ (|ii<)il (-irca iiNwii ()|ifraliiiu
Lllrtun tnujclus mnvcatnr'.
coiivi^iiiaiil iiiiiiUMlialo opiualioiKvs (liioruiu
uug'oloruiu; (^t idoo uou |)os.suul. o.s.so jn Ad priuiiim sic procodilnr. 1. Viduttir
oodoiu loco : (piia ullor ooriiiu .siipiirlliiorot. (piod aii^^oliiH iion niovouliir. (hiia, Hociin-
Uudo otiaiii pliilo.soplii i\\ Arislolclo, \ll diiiii 1'liilosopliiiiii , III /V///.V/V ., l(«xt. 9,
Mrttiph., Icxt. iS, iiiii orl)i iioii allrihMcrmil iiiotiis cst actns iiiipiiilVicli ; ipiia (^st aclus
uisi uiiiiiii iiioloroiu. o.\isloiitis iu potoiiliu, iiKpiuiilniii liiijns-
Ad |>riiuuiii or^^o dicoiiduiii, ipiod iioii niodi. Sod ung^diis ost j)oilc(;tiis, ot pncc.i-
iinpcdil rc|)lcitio loci (piiii pliiros auf.;oli si- piio lioutus. Ergo iioii iiiovotur.
luul iii uiio loco osso [lossiiil; sod coiiriisio 2. I*i'a'l(!reu, (|uid(iiiid movotiir, uliqua
op(M'atiouuiu, (pia> (piodanunodo rcdiiiidarot spocio inotiis iiiov(!tiir. Sod, (iiiniiicralis oin-
iu coiiiiisioiiciii virlnlis cl cs.scnlia'. nihiis spocichiis iiHjtns (sl nintalioiiis, palct
Ad socundiiin dicciiduiu, (jiiod uuima cst (piod iiiillu convonit ungolo, iiisi fort(! alto-

in corporo iit roriuu d;nis osso, ot oporuus ratio ct loci' luntatio; non cnim ungetur
opcratioiKvs iiafuralos; S(>d uu^elns ost iii vcl dimiuuitiir, cum non sit (piuntus; iiec
corpt)ro nt oporaiis op(M'atioucs snpornalii- iteruiu gonorulnr ot corruin])itiir, cnm in
rulos; ot idco iiulla confnsio op(!raliouuin ipso 11011 sit coulrurictus ut por .se corruin-
lit, (juiu uou ost uuiiisrationis oporatio. putur, quiu uihil pcr se corrumpitur nisi
Et por lioc otijun putet respousio ud ter- rutiono contrariotutis, ct pcr sc suhsis- sit

tium: (piiu Deus est iu rebus ut daus omui- tcns, ut non corrumputur pcr accidens;
l)us esso, et oporans iu qnalibet virtute ope- quia uiiiiuid" corrniupitur per uccidcns ad
runte ; et idtu) alterins rutiouis cst opcrutio corrnptioiicm cjus iii (juo cst sicut in sub-
ipsius ct uiigcH operutio* ; unde non sequi- jecto.Sed non movctur altcratione, vel loci
tur coufusio. mutationc. Ergo nullo modo movctur. Quod
Ad quurtum diccndum, quod, sicut com- autcm non " altcretur, sic prohatur. Sicut
muuitor dicitnr ungclus illuminaiis non , enim probat Philosophus in VII Physicor.,
operutur intra csseutiam' angeli, quia non text. 20, alteratio non cst nisi circa qualita-
est cuusa esse ejus et lumen rcceptum in ; tes scnsibiles, et circa sensibilem partem
esse ejus non recipitur; ct ideo dicitur quasi animae. Sed haec ab angelo remota sunt.
exterius operari per modum suggerentis. Ergo angelus non alteratur. Sirailiter —
Et similiter, quamvis efTectus angeli non videtur quod non movetur secundum lo-
recipiatur iutra esse corporis cujus non est cum. Quia omnis motus localis videtur esse
causa, recipitur tamen iutra dimensiones proptcr aliquam indigentiam. Sed angelus,
ejus, ratione cujus angelus intrinsecus cor- praecipue bcatus, nullius est indigens. Ergo
pori dici potest ; non autem animae nec an- localitcrnon movetur.
gelo ; undo iion scquitur quod sit in angelo, 3. Praeterca, si movetur secundum locum,
vel cum angelo in uno loco. moveatur ergo de A in JJ ct sit B illud in ;

quod primo mutatur. Ergo cum movetur,

aut cst in A, aut in B, aut est in utroque.
QUiESTIO IV. Sed in A non movetur, quia ibi incipit mo-
veri, et principium motus non est motus;
Deinde quaeritur de motii angeli et circa ; nec iterum in B movetur, quia ibi mutatum
hoc tria quaeruntur 1° utrum angclus mo- : est. Nihilautem simul movetur et mutatum
veatur 2° ntrum pertranseat medium motu
; est. Ergo oportet quod dum movetur, sit
suo; 3° utrum motus ejus sit in tempore, simul in utroquc. Sed non potest esse simul
vel in nunc. in duobus locis totus, ut probatum cst'.
Ergo oportet quod sit partim in A ct partim
in B. Ergo est divisibilis quod est inconve- ;

niens.

< Parm. •
<v naturalc.s. » — - Parm. omittit : « et tatio. » — » Parm. id quod corrumpitur ... cor-
: '

angeli operatio. » — ' 1 p. Summae theoloy., q. Liir, nimpitur. » — ^ parm. « nuUomodo. »

:
"
Quaest. —
art. l. — " Non, ut in Parm. : « alteratio loci el mu- prseced., art. 2.
4S6 COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARFM.
4. Si dicas, quod non movetur per se in angelus lumen a Deo receptum inferioribus
loco, sed secundum accidens. Contra, — tradit quasi secundum rectam Uneam. Sed

quidqnid movetur per accidens in loco, mo- motus obliquus dicitur prout consideratur
vetur ad ejus motum in quo est. Sed ange- exitus luminis a Deo in mentcm angeli, et
lus est in eo in quo operatur. Ergo movetur deinde reflectitur lumen iUud ad inferiora,
per accidens ad motum ejus. Sed sicut illud quibus lumen suum tradit, per quod Uimen
in quo est angelus movctur, ita illud in inferiora' non reducuntur in angeUim sicut
quo est Deus. Ergo et Deus movel)itur se- in finem, sed in Deum ; et talis motus est
cundum locum quod est inconveniens
;
: quasi compositns ex recto et circulari, sicut
quia Deus nec per se nec per accidens mo- motus qui esset per chordam et arcum ab
vetur, ut in VIII Physic. probatur. Ergo et eodem in idem. Obliquatur enim motus iste
eadem ratione ang-elus nec per se nec per prout recedit ab uniformitate recepti lumi-
accidens movebitur. nis, quod non similiter^ est in secundis an-
5. Praeterea, ea quse de Deo vel de angelis geUs sicut in primis. Secundus motus est
metaphorice a sanctis exponuntur, non sunt per tempus; quem assignat ei Augustinus,
eis simpliciter attribucnda. Sed Dionysius, ut habetur in Littera; et quia tempus, est
XV cap. Csel. hierar., col. 327, t. 1, exponit mensura successivorum, ideo omnem suc-
ascensum et descensum angelorum inter cessionem nominat motum per tempus.
metaphorica. Ergo videtur quod motus lo- Invenitur autem successio in intellectu an-
calis non sit simpUciter angelo attribuendus. geli quod sic patet. Omnis inteUectus qui
:

Sed contra, quod est proprium ahcui, sibi cognoscit diversa per diversas species, non
soU convenit, Sed immutabiUtas, ut supra potest simul actu illa cognoscere, ut ex
dictum est', Dei proprium est. Ergo angelo prsedeterminatis patet". Intelleetus autem
non convenit. Potest ergo moveri. angeli potest cognoscere res dupliciter, sive
Prseterea, omne quod est hic et ibi, et duplici specie : scilicet vel in consideratione
non simul, movetur secundum locum. Sed Verbi, quod est una similitudo omnium re-
angelus siraul non est in duobus locis, ut rum, simul potest multa videre; vel
et sic
habitum est. Cum igitur unus et idem an- per species innatas, vel concreatas" rerum,
gelus inveniatur in Scripturis operari in quae sibi inditse sunt, quse plures plurium
diversis locis, et ita esse in eisdem^ quia sunt; unde oportet quod secundum illas
ubi operatur ibi est, sicut de Gabriele legi- species non cognoscat plura simul. Unde
tur Luc, I, qui annuntiavit Zachariae in secundum hoc est successio in intellectu
templo, et Mariai in Nazareth, videtur quod angeli, et ista successio largo modo dicitur
angelus secundum locum moveatur. motus. Differt tamen a motu proprie dicto
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod in duobus ad minus. Primo, quia non est
triplex motus angeU invenitur a sanctis tra- de potentia in actum, sed de actu in actum.
ditus. Primus motus est sccundum illumi- Secundo quia non est continuus continuus :

nationes a Deo in mentem angeU descen- enim motus est ex continuitate ejus super
dentes , qui quidem metaphorice motus quod est motus, ut in lib. V Phys., text. 34,
dicitur ; et hunc tradit Dionysius in iv cap. probatur, Sed inter duas species intellectas
De div. nom., § 8, coL 703, t. t, et distin- non est aliqua' continuatio, sed successio
guit eum per tres species, sciUcet in motum tantum; et hsec eadem successio motus dici-

circularem, rectum et obUquum. Motus au- tur simUis ratio est de successione affec-
; et
tem circularis angcU dicitursecundum quod tionum. Tertius motus est secundum locum,
lumen inteUectuale descendit originaUter a qui etiam in Littera attribuitur eis auctori-
Deo in inteUectum angeli; et per iUud lu- tate et Bedae. Et cjuia moveri in
Ambrosii
men intellectus angeli ascendit in contem- loco sequiturad esse in loco, ideo eodem
plationem Dei et sic est : motus ab eodem modo convenit angolo moveri in loco sicut
in idem, el est uniformis, inquantum lu- esse in loco : et utrumque est sequivoce
men illnd non egreditur inteUectus simplici- respectu corporalium, Dicitur enim angelus
tatem. Motus autem rectus dicitur quando esse in loco inquantum appUcatur loco per

* Dist. VIII, q. III, art. l. — * Parm. omittit « : in art. 2. — ^ Al. « concretas. » — ' Parm. omittit
•eisdem. » — ' Parm. omittit : « lumen inferiora. » « aliqua. »
— Parm. : « similiter non. » — ^ Dist. xxv, q. i.
 "; ;;

niSTIMlT. WWII. (MVST, IV. AHT. I. 4»^

^pornfionmi; ol (|uiu ium simiil csl iiMlivcr (tnitiid, i\\u»\ rxiic dr; (»tio iii nclmn o«(: no-
8is locis, iilro siicc(«ssio larmm opiMarinmim viim K''niis alliTalioiiiH. Scd tcrtiiiH inodiiii

piM' (pias in ilivnrsis loci.s nssmlicitiir, iiinltis liahcl simililinliiirm ciim molii locnli. Ncc
ojiiH voratnr. (Iiido siciit conci^ptionns inlrl- opoitct (|ii<i(l sil |troptcr iiKliKciitiain Hiinm,
1(hIiis coiiS(viiiciilcr' S(> li.ilicnl siiic cdnti- scd pmplcr iiidiK<'nliaiii nostram , iioii dico
niialionc, ilii (M o|»cialioiics cjiis; iiiidc, iiKf siciil pidplcr siciil idiam
IImciii iilliiimm;
tns localis an^cli non (<st conrmiiiis; scd nltimns iKtiMjHt
csl (N^ niolii ca-ii, cnjiis tlnis

ip.sa' op(M-alioncs (\jns con.scipKintcr sc lia- piMUM-alio inrcrioiiim corpornni s(!cimdmn

hentos circa (liv(M'.su loca, scciindmn (pias in [ihilosoplios', ciim niliil sit profilcr viliiis

Hlis ossc dicilnr, localis moliis cjiis vocaii- sc; scd iiltimitm iiilciiliim (!sl assimilalio ad
tur'. Doum, ciijiis simililiidiiicm conscfpiiliir in
Ad primuin orp^o dioondum, ipiod luoliis, hoc (piod suo inodo cau.sa inr(M'ioriim cfflci-
proprio sumondo, siMiiptM- csl o.\ist(Milis iii tiir; si(Mit otiam iillimus aiiKcli flnis nvcn

polonlia; s(>d aii(]uaii(lo im|)ropric ipsa opo- nos oporanfis ost ut divinam siiniriliidin(Mn
rali(M"(M dicilnr nioliis cjus, ut iiilclii,n(M"o (U coii.sctpialur, l)(!o coopiM-ando in rcdiictiono
sontiro; of timc. molus ost aclus ptM-locli, ut inforiorum in Doiim, ut Dionysius dicit,

in III l)v aiiintn, oap". xxviii, dicitur. (Jiiod cap. Cxl. hier., col. Ki.'), t. I.
iii

antom oporatio a molu dilloraf, pafcf ox X dicondum, quod illa ratio con-
.\d torfiuin
Ethic, cap. iv ; ot sic suniitur inotus a Dio- cludorot, si molus anf^cli ponorotur conti-
nysio, cap. iv Dr div. iiont., sciliccf pro nuus sicuf molus corporis ; rpiia oporforof
oporafiono (|uanfum ad i>rinuim luodiim, (piamlihof parfiMU mofiis osso mofuin, ot
qui fripartifus ost, secimdum oum. Scd (hio ita oporforot quod hoc ([uod cst in aliquo
alii modi motus penunt aliquam imperfoc- ubi signato* non essct pars raotus, scd par.s
tiononi in aufrolo, qua> famon non ropnp^nat motus csset in diinitfcndo unum locum et
hcafifudini qaai' impcrfocfio autcm potcst
;
infcrcipiondo alium conjuncfum confinuc;
aftendi si comparctur ad Deum, qui uno et unde oporterct quod parlim cs.set in uiio et
eodom, in * essentia sua, simul omnia vidct partim iii alio, et sic moveretur. Scd quia
et simul uhique est iii quo angehis dcficit ; motus angeli non est positus esse
localis
a pcrfecfiono ejus ct ideo dc loco in locum ;
coiitinuus idco non oportct quod pars
,

transit quantum ad ferfium modum mofus illius motus sit motus et idco nec in A mo- ;

ejus, ct dc intcllcctu ad intcllcctum quantum vetur, nec in B movcfur, licct A et B sint

ad sccundum. partcs cjus; sed successio horura quod est
Ad sccundura dicendum quod priraus ,
esse in A et esse in B, motus ejus vocatur
modus motns angeli non rcducitur in ali- sicut plane patet, si attcndatur motus ejus
quam specicm motus est cnim metaphorice ; vcl sccundum intellectura vel sccundura af-
dictus, quia non est transifus dc uiio in fecfum; quia ipsa successio affectionura
aliud, cum angehis semper in recepfione motus cjus dicitur.
divini hnninis pcrmaneat; sed sccundus Ad quartura dicendura, quod praedicto
modus liabet ahquam similitudinem cura modo movetur angelus per se secnndura lo-
motu alterationis. cuin, secundura qnod etiam per se est in
Et quia" objicitur, quod alteratio est se- loco pcr se in loco" operando. Sed si accipia-
cundura sensibiles qualitates, dicendum, tur motus in loco pcr modura corporalis
quod verum est quando passio, quee in in- motus, sic non movctur in loco nisi per ac-
tellectu alterationis includitur, proprie sn- cidens ad raotum corporis assumpti. Nec
mitur prout transmutationcm matcria;
dicit famcn oportet quod Dcus per accidens in loco
al)jicientem a substantia sed secundura ; moveatur; quia niliil raovetur per accidens
quod passio large sumitur pro qnaUbet re- moto eo in quo est, nisi defmitive sit in eo,
ceptione, prout etiara intelligere pati quod- ita quod non in alio sicut aniraa raovetur ;

dam cst, ut in lll De anima dicifur, sic per accidens moto toto corpore, et non mota
etiara alteratio est in intellcctuanbus opera- manu tantura.
tionibus, secundura quod dicitur in III De Et per hoc etiam patet solutio ad quintum

^ « convenienter. »
Al. : » Parm. « dicitur — : « quod. » —
^ Parm. « materialem. »
: ' Parm. — :

localis motus, successivae dicuntur. » ' Parm. — « Philosophum. »— ' Parm. « aliquo signo. » -^ :

omittit « cfuse. »
: * Parm.
—
« scilicet. »—5 Parm. :
" Parm. omittit « per se in loco. »
:
 158 COMMENTrM IN LIB. I SENTENTiAUUM.
localis, secundum quod est cor-
quia niotus puncta sunt infmita puncta; infmita autem
pornm, non convenit augelo nisi metapho- non contingit transire. Ergo si oportet an-
rice; sed, a^qnivoce loquendo de motu, con- gelum motum media pertransire, nunquam
venit ei proprie, ut dictum est. veniet de principio unius linea?, quantum-
cumque parvae, in finem ejus.

ARTICULUS II. eadem ratio est de uno medio

6. Prseterea,
et de omnibus. Sed omnia non potest per-
Utrym anr/eb(s in suo motu de necessitate transire, quia sunt infinita, ut probatum
transeat medium '.
est^. Ergo nec aliqua et ita videtur quod ;

semper veniat de loco in locum, non per-

Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur transeundo medium.
quod angelus de necessitate transeat me- SoLUTio. — Respondeo dicendura, quod
dium in suo motu. Quia, sicut dicitur in V hoc sunt duae opiniones. Quidam enim
cirea
Phfjsic, text. 22, medium est in quod prius quod angelus transit de loco in locum
dicimt,
venit quod mutatur quam in quod mutatur non pertranseimdo medium; alii dicunt,
ultimum. Si ergo angelus movetur de A in quod pertransit medium motu; et in suo
C, et B sit medium, oportet quod prius ve- utrique, ut credo, verum dicunt secundum
niat in B quam in C, et ita oportet quod me- aliquid. Dico cnim, quod angelus potest
dium transeat. transire de loco in locum ita quod transeat
2. Prseterea, moveatur angelus de A in C, omnia media et potest esse quod transeat
;

et medium cum est in C, mutatum est.

B sit ; de loco ad locum sine hoc quod sit in aUquo
Sed ante omne mutatum prsecedit moveri, mediorum et potest esse quod sit in aliqui-
;

ut in VI Plifjsic, text. Cl, probatur. Ergo bus, et aliquibus non cujus ratio ex prae-
;

prius movebatur quam veniret in C. Sed in dictis sumitur^. Dico enim, quod essentia
A non movebatur, quia erat locus indivisi- angeli secundum se absoluta est ab omni
bilis angeli et in indivisibili non est motus.
; loco, et non defmitur ad locum nisi per ope-
Ergo oportet quod moveatur in B, et ita rationem non autem per operationem se-
;

oportct quod transeat medium. cundum quod exit ab essentia, sed secundum
3. Praeterea, angelus cum est in A, non quod terminatur ad operatum in loco. Unde
est in C. Oportet ergo, si postmodum sit in C, quando operatur circa hunc locum, ab es-
quod novo creetur ibi
vel essentia sua de sentia sua, cum non sit ex se determinata
et hic corrumpatur, vel quod per medium vel obligata ad locum illum, sed indifferen-
transeat. Sed primum est impossibile. Ergo ter se habens ad omnia, inquantum in se
oportet quod per medium transeat. est, potest egredi operatio statim ad locum
4. Si dicas, quod cum angelus sit naturae proximum vel remotum; nec operatio ad
intellectivae, potest transire de uno in aliud distans dependet ab operatione ad propin-
sine hoc quod pertransoat medium, sicut et quum. Unde secundum quod habet aUquid
cogitatio; contra. Suceessio cogitationum operari vel inomnibus mediis locis, vel in
est per species, quse aequaliter sunt ipsi secundum hoc potest
aliquibus vel in nuUo,
intellectui prspsentes et propinquae, et pertransire omnia media vel quaedam vel
non magis species loci medii quam extremi. nuUum.
Sed angelus in uno loco existens non habet Ad primum ergo dicendum quod ,
objec-
omnia loca pra^sentia sed propinquior est; tio nuUa est, si addatur quod PhUosophus-
sibi unus locus quam alius. Ergo videtur met addit. Dicit enim, quod « medium est
quod oporteat quod prius veniat ad mcdium in quod primo venit continue mutatum, »
quam ad extremum. angeli autem motus non est continuus, ut
Sed contra, ut VI Physic, text. 13, di-
i). dictum est'*.
citur, etper se patet, omne quod movetur, Ad secundura dicendura, quod ante quod-
prius pertransit locum asqualem quam ma- libet rautatum, cst moveri sed tamen diver- ;

jorem. Sed angelo indivisibili non est locus siraode est in motu angeli et in raotu corpo-
Ergo
aiqualis nisi indivisibiUs et punctalis. ris.Quia in raotu corporis rautatum esse non
si movetur, oportet quod transeat punctum est pars moveri, sed terminus ejus; unde
antequam lineam. Sed inter quaelibet duo totura moveri praecedit mutatum esse; et

' I p. Summm iheol., q. liii, arl, 1. — » Qusest. ii, art. 1. — ' Qusest. m, art, 2, — * Art. 1.

I
 niSTiNCT. wwii, ui'KST. IV. Ain. II i;i iii. i.no

Idoo oporlol i»rii'sii|>|)nH('r(i aiiN^ id iii dirif ;

siciil illiiiiilii.ilio, ^'(•udrallo, (orniiitio,
(|llod (litiliii' tniiliiliiiii ('SS(\ idiqiiid iii (|ilo rX liiljiisiiiudi. Miilld ciko rortillH iiniliitio

iii(»V(Viliir. S(mI iii iiKilii iiiiK<"ri, <["' """ "'^' aiiK<'li.

roiitiiiim.s, iiiiiliiliiiii osso ost uiiii |iars iiki- "2. {'rii-torcii, iiiiihrliir aiiK<iIiiH do \ iii \\,

tiis, iiUiniii scilicol; ol primii i»iirs osl iiikIo sicnl in ipKid priiiK» miitiiliiin cst; diciliir

I incipit
sod siicccssio
codil
movi^ri , ot noiilrii
iilriiis(|iio. l'iido

iniiliiliim »^sso, siciit toliim

piirs (vst

iii(tV(M'i
iiioliis,

in discro-
prio-
.'iiilcin in'
(piod ost lociis coiiti;,Miiis
orat;ot si
illiid

miitiitiir
priiiiiim

iii
'
loco
tomporo,
niiil.iliiiii

iii
(;ss()

(pio priiis
sit tciii|)iiH

tis piirtom. in (pio miitiiliir (1. Si crp^o islud t(!iiipiis

. Ad lcrtiiim dicoiidiim, ipiod ratlo illa pro- moiisnriit illiim motiim, oport<'t (piod in iil-

codonM iii illis (piii' p(U'cssciiliiim siiiim siiiit timo iiiiiic lcmporis sit iii tcrinino inoliiH
ilotorminidii iid uhi : ipiod iion conliiiKit iii socundiim (|uod csl in II. llcliiKpiiliir cr^o
aiij^olo : uiido molus (>jus esl socundum (juod iii tolo tuni|)oro piicccdiMilo iillimum
oporatiouos tautum, qua; .suiit hicet ilii suo uuiic aut est taiitutn A, Jiut ost |)iirlim iu
iii

cossivo. A et [)in'liiu in H. Sed iioti parlim iu iitnxpie,

Ad (]utu'tum diciMKlum, ipiod diclum illud (]iii;i indivisihilis cst. Kr^^o iii t(!iii])ort! illo

uou ost us(]ucipiiiiiut> surticious; (]uia per ci-rl A. S(3d ciim oiiiiio toiupus sit
toliis iii

hoc cpiod angclus iutcHii.^it Ik)c et illud, uon divisiliilo, in quolihet tiMuporo ost acciporo

dieitur osse hic et ihi; (piia existeiis iti uno prins et poslorius. Krgo in priori et poste-
loco, potost inlelligoro id quod cst iii alio riori parte illius temporis ang^clus critiu A :

loco. Scd accodit ad veritatem, inquautum crgo (]uie.scit in A quia potest de (30 dici
:

succcssio opcratiouum scquitur succcssio- quod iu A est luuic et prius ,

quod est quies-
nom (jua^ est in iutcllectu. cerc. Motus erj^o au<i;e!i pars erit (luies ejus;
Ad quintum diccndum, (juod angclus po- quod est inconveniens. Et, quod plus est, so-

test pertransire per oumia mcdia; non tamen quitur quod tempus illud in quo positus est
oportet quod numeret iulinila puncta exis- in moveri non mensuriit motum ejus, sed
tentia in linea quia locus in quo est ange-
: quietcm. Ergo videtur quod uullo modo in
lus, non semper est indivisihilis, sod quan- tempore moveatur.
doque divisibilis, nt dictum est; et cum 3. Pra^terca, si movetur in tempore, mo-
nullum spatium fmitum dividatur in iufinita veatur, ut dictum est, de A in B, in tompore
divisibilia actu accepta, coustat quod omnia c. Ponatur crgo quod per idem spatiura
raedia pertransirc potest. raoveatur quoddara corpus, scilicet F, quod
Ad sextumdicendura, quod non est ea- movebitur in majori tempore, scilicet D :

deni ratio de omnibus mediis quia racdia ; quia angelus est majoris virtutis quam cor-
possunt accipi divisibilia, et hsec fmita sunt; pus, et secundum (juod additur ad virtutem
vel indivisihila quae iufinita sunt, et per- moventis sic oportet quod diminuatur de
transiri, si actu numerentur, uon possunt. tempore motus quia major virtus in rai-
:

Et pra?terea in uuo raediorum locorum habet nori tcrapore movet, ut in YI Physicorum,

ali(iuid operari, et non in alio. Unde sequitur text. 13, dicitur. Sed cura orane terapus
quod per aliquod medium transeat, et non fmitura proportionem habeat ad quodlibet
per aUud. tempus fmitum, accipiatur proportio duo-
rum temporum, scilicet temporis C, in quo
ARTICULUS III. movetur angelus, et temporis D, in quo mo-
vetur corpus, sicut proportio tripli ad sub-
IJtrum angelus moveatur in instanti\ triplum;quia uon differt, quaicumque sit.
x\.ccipiatur etiara aliud corpus quod excedat
Ad tertiura sic proceditur. 1 . Videtur quod ipsum F '\ secundum virtutem in tripla pro-
angelus moveatur in instanti. Mutatio enira portione, et sit G. Inde sic. Secundum exces-
angeli secundum locura, est siniplicior qua- sum virtutis raoventis est diminutio in tem-
libet mutatione corporali. Sed aliquae rauta- pore raotus. Sed G excedit D in tripla
tiones corporales sunt in instanti, ut in VI' proportione.Ergo et tempus iu quo movetur
Physicorum, text. cora. 68, Coraraentator G per idem spatuim, erit minus quara D in

^ I p. Summse theolog., q. liii, art. — 3. ^'

Parm. omiltit : «F»et addit : «scilicet. »
omittit : « in. » — ' Parm. : « contiuuus. » — •>
Parm.
 ;
:

460 COMMENTUM IN LIB. T SENTRNTIARUM.

tripla proportione. tempus C, in
Sed hoc est et incipiat simul moveri cum angelo, sciU-
quo niovebatur angelus. Ergo in eodem cet in C. Inde sic.
Angelus citius pervenit
tempore et aequali movebitur virtus corpo- ad B, quam corpus G. Ergo in instanti D
raUs et virtusangeli, etiam si ponatur ange- corpus nondum pervenit ad B ; scd erit citra
lus moveri velociter quantumcumque potest. B. Et sitiUe locusB. Inde sic. G movetur de
Et similis ratio potest accipi ex parte aptitu- A tempore CD. Sed spatium AR est
in R, in
dinis' mobilium, secundum quorum etiam divisibile. Dividatur ergo in puncto G. Inde
proportionem diminuitur et augetur tempus sic. Corpus iUud, sciUcet G, in instanti C est

motus, ut habetur ex IV Physic, text. 13. in A, et in instanti D est in R. Ergo II erit in

Ergo cum hoc sit impossibile, videtur quod aUquo aUo instanti medio inter illa duo, et
angelus in tempore non moveatur. sit illud N. In N ergo angelus vel erit in A

omne tempus est divisibile.

4. Prseterea, vel in B, vel in medio. Sed non in A, quia
Si igitur moveatur angclus de A in B in aU- sic in duobus instantibus essetin eodem ubi

quo tempore, in medio iUius temporis aUcubi et eadem ratione non est in B. Ergo oportet
erit. Sed non est in A, quia ibi erat in prin- quod in instanti N sit in medio et sic sera- :

eipio temporis nec in B, qnia ibi erat in fine

; per procedendo, invenitur inter quaeUbet
temporis; et dum movetur, in duobus in- duo instantia instans et terapus. Ergo opor-
stantibus non est in eodem ubi, ut probatur tet quod motus angeU sit in tempore con-
in VI Phijs/c, text. 32. Unde cum in uno tinuo.
instanti sit in A vel in B, in alio instanti 8. Si dicatur, quod in motu angeU non
non potest esse in eodem. Ergo in instanti est assignare uUiraum instans in quo sit in
quod est medium temporis, erit in medio A, quia in k est in toto terapore, et in B est
spatii. Sed non necessario transit medium, in terraino teraporis, inter tempus autem
ut supra dictum est. Ergo motus ejus non et terminum temporis non est assignare
est semper' in tempore. mediuin, sicut etiam dicit Philosophus in
5. Sed contra, omnis motus
mutatio et VIII Physic, text. tl, in mutationibus na-
habet prius et posterius quia habet daos : turaUbus, ut quaudo aUquis movetur de
terminos, quorum unus consequitur aUud. albedine in nigredinem, est designare duo
Sed numerus prioris et posterioris in motu tempora, in quorura primo est album, et in
est tempus, ut habetur in IV Phrjs., text. 11. secundo est nigrum, et instans quod con-
Ergo omnis motus mensuratur tempore : tingit duo tempora, tenet se cum sequenti
ergo et motus angeU. terapore unde in co est nigrum; unde non
;

6. Prseterea, moveatur angekis de A in B. fuit invenire uUimura nunc, in quo esset

Aut in eodem instanti est in A et in B, aut in aUjura, sed uUiraura tempus in cujus ter-
diversis. Si in eodem, tunc erit simul in duo- mino eritnonalbum. Si, inquara, sic dicatur
bus locis, quod est improbatum et pra4e- ; contra, omnis motus qui non est semper,
rea tunc non raoveretur ad B, quia nihil mo- medius est inter duas quietes, quarura una
'

vetur ad id in quo est. Si autem in diversis, est in terraino a quo est motus, altera in
ergo designare duo instantia, in quorum
est termino ad quem est motus. Sed sicut in-
uno A, et sit C et in altero in B, et sit
est in ; stans ad quod terrainatur motus, tenet se
iUud D. Inde sic. Motus angeli est inter C et cum quiete sequcnte ita instansa quoincipit
;

D. Sed inter quaeUbet duo instantia est tem- motus, tenet se cum quiete praecedente, ut
pus medium, ut probatur in VI Physicor., patet quando aUquid movetur de albedine
text. 20, 53 et 53. Ergo motus angeli erit in in nigredinera ;
quia sicut in fine temporis
tempore. quod mensurat motum est nigrum, ita in
quod iUa duo mmc » succedunt
Si dicas, « principio temporis est album. Ergo ex hoc
numero'' sibi sine aliquo mcdio, sicut dictum patet quod omnis quies trahit ad se et nunc
est de operationibus. Contra, moveatur an- praecedens, et nunc sequens. Inde sic arguo.
gelus de A in B, ita quod in hoc instanti Angelus qui movetur de A in B, ut tu'' dicis,
quod est C, sitin A, et in hoc instanti quod in terapore CD, est in A. Ergo quiescit ibi :

est D, sit in B. Item ponatur quod aUquod quia, ut probatur in VI Physic, text. 67,
corpus sit G, et moveatur simUiter de A ui B, 68, 69 et 70, quidquid est in tempore in ali-

* Parm. omittit : « aptitudinis. » — ' Parm. omit- '•

.\1. omittitur « medius est. » — ' Parra. omit^
tit : « semper. v — ' Parm. omitlil ; « numero. « — tit ; « tu. »
 niSTINr,T. XXWIl qim-^kt. IV, AHT III 4«;1

(iiio iiiUMilii, (inicscil ilii. S('(l iilii csl iirK|iiiil iii('iisiir;ili,il iikiIiiiii |ii;i'('('(I(!IiU'Iii, ;ic(|iiiri-

(|iii<!S('(Mis iii ((Miipon^ o.Ht (U iii tiMMiiiiio tciii- iiir illa nMiiia vd priviitid, ( iiJii.h iiiliil priiiH

p(iris. Kr^o in h, ipioil cst iiiiin- iiMiiiiiiiii iiicr;(l. 1,1 iii illu iiisliinli (licilnr ffiMiuraliiiii

tiMiiporis, (>rit au^^^liis adliiic in A, cl iioii os.s(), iioii ;iiilciii pi<ipii() ^""icrari : ipiia

iii II, iil piMiclialiir. oiiiiK? (piod f<(Miciiiliir, ^'(Mi(M;ili;iliir ct K"n(3-

|'r;i'l(M'ca, oiiiiK^ lciiipiis caii.saliir a iiiolii, r;iliiliii', iil iii VI /'////.v/V-., t(5.\t.."»*>, prolKiliir.

utpatctoxlV /'////.svV'., Icxt. 128 ct s(M|. Scd I ikI(W)Iiiiics t;il(!s iiiiitjiti(Mics iiis|jiiil;iii«aj

niif?t!liis iii A iioii iiiovcliir, iicc ihMMiiii li;i- siiiil lcnniiii <iijii.sd('iii nhitiis, iil in VI
bot ordiiuMii ;id ;ili(piciii iiioliim piiorcin, /'////.s/r., iliidciii, (',oiiiiii(!iil;ilor dicit. Motii.s

por ciijiis lciiipiis siiii ipiics luciisiircliir. Jiiilciii ;iii;^'cli iioii |)olcst lissc lcnuiiiiis ;il-

V.v}j;o iiiird csl dictii, (juod iuigclus sit iii A toriiis iiioliis. Iliidc oporl(!l ipiod sit iii tom-
iii toiiiporo. poro, ot nou iii iiisl;iiili. Siid dico, ipiod
SouTio. — Uospoiidoo dicoudiini, ipiod toiiipus istiid ost aliud ;i tiiuiponi ipio iiicri-
ciim omiiis luuUitio li;il)c;il duos toriiiiuos sunitiir iiiotiis cicli cl ;ilioiuiii corpor;iliiiiu :

qui 11011 possuut csso siiiiul, (pii;i oiuuis luu- ipiod sic i^rohiitur. NuUus iiiolus UKMisiiralnr
tatio osl iii iucoutiug(Mis', ut dicitur iii 1 por luoluiu c;i'li, iiisi (jiii csl ordiiiiiliis ad
/^Ay^/c., toxt. -U, oi)ortot cuilibot motui vol ipsuiii. Lludo oti;uu probaiit pliilo.soplii, I

mutatioiii adosso succossionom ex Iioc (piod JJe cxL, toxt. IX), (piod si esscnl plure»
nou possuut duo toriuiui osso siiuul ; ot ita muudi, oporlorot os.s(; pluros priiuos niotiis
tompus^ (juotl ost numorus jirioris ot pos- et pluni tomponi. I'iid(! cuin inoliis augeli
terioris, iii (piilius consistit tota succossionis nulliim ordiiioiu li;ibcat ad molum caili, et
ratio. Sod
divorsimode in diversis con-
lioc praripuo si motus ejus dicatur succcssio*
tingit. Uiii^iiHlociue onim tormiuns inotus est openitionum, ut dictuin est, oportet quod
modiatuspriucipiomotus, vol socuudummo- non mousurctur tcmporo (juod est inensura
dium(]uantitatisdimoiisiva;, sicutostiumotu prinii mobilis, scd alio tomporo, cnjus tom-
locali corporum ot iu niotu augnionti ot di- poris naluram ex iiatura motus accipere
miiiutiouis, vel secundum modiuiii quantita- oportet. In tempore enim est aliquid quasi
tis virtualis cujus divisio attonditur seciin- formale, quod tenet se ex parte quantitatis
duni istonsioiioni et romissiouom alicujus discretie, scilicot uumerus prioris et poste-
fornue, sicut in aUoratione qualitatum sonsi- rioris ; et aliquid inaterialc, per quod est
bilium et tunctompus per se ipsum motum
: continuum, quia contiiinitatem habet ex
meiisurat quia ad tcrmiuum successive per-
: motu in quo est sicut in subjecto et primo
venitur eo quod divisibilis est. Quandoquo mensurato, scilicet motu ca^li, ut dicitur IV
vero tcrminus ad qucm, non est mediatus PJujsic, text. 99. Motus autem ille habet
terminoa quo, sicutest in illlsmutationibus contiuuitatem ex magiiitudine. Unde cum
inquibusestmutatiodeprivationeinformam motus angeli iion sit continuus, quia non
vel e converso, ut in generatione, et corrup- est secuudum necessitatem conditiones ha-
tione, et illuminatione, et in oninibus hujus- bens magnitudinis per quam transit, sicut
modi et in istis etiam mutationibus oportet
: est in illis quao sunt
nata in loco esse ut sic
annexumessetempuSjCumconstctmateriam eorum substantia sit commensurata termi-
non simul esse sub forma et privatione, nec nis loci, scilicet corporibns, sed per succes-
aerem esse simul sub luce et tenebris. Non sionem operationum, in quibus nuUa est
autem ita quod exitus vel transitus de uno tempus illud nonest
ratio continuitatis; ideo
extremo iii aliud fiat in tempore; sed alte- continuum, sed compositum ex « nunc »
est
rum extremorum, scilicet primum quod in succedentibus sibi ut numerus ipsarum ope-
mutatione abjicitur, est conjunctum cuidam rationum succedentium sibi tempus vocetur,
motui vel alterationi, sicut iu generatione sicut ipsa successio operationum dicitur
et corruptione, vel motui locali solis, sicut motus et quot sunt operationes ex quibus
:

in illuminatione, et in termino illius motus componitur motus secundum diversa loca,

est etiam terminus mutationis. Et pro tanto tot erunt « nunc, » ex quibus componitur
mutatio illa dicitur esse subito, vel in in- tempus. Et hoc etiam consonat ei (juod Phi-
stanti, quia in ultimo mstanti temporis, quod losophus dicit in VI Physic, text. 4, quod

< Al. : « in contingeiis. » — * Nicolai : « et ita per « et generabitur. » — Parm. « processio.

: »
oonsequens adesse tempus. » — ' Parm. omiltit ;
 ; ;
'

m COMMENTTTM IN LIB. I SENTENTIARUM.

ejusdem ratioiiis est indivisibile movcri, et Ad sextum dicendum, quod lioc quod in-
tempus componi ex nunc, et motum ex mo- terduo nunc» sit tempus medium, con-
<(

mentis, et lineam ex punctis quia quamvis : sequitur tempus ratione continuitatis quia ;

linea sit continua, per quam angelus tran- haec est passiocommunis omni continuo.
sit, non tamen est continuitas secundum Continuitatem autem habet ex motu. Unde
quod refertur ad motum angcli, qui diversa cum motus angeh non sit continuus, ratio
« ubi » non continuatim pertransit. non sequitur.
Ad primum ergo dicendum, quod omnes Ad septimum dicendum, quod si ponatur
illa^ nuitationes qucE instantanea? dicuntur, motus angeli et corporis simul incipere,
sunt termini motus ;
quod non contingit in quando angelus erit in alio termino secun-
motu angeli, ut dictum est. dum ahud instans sui temporis, corpus
Ad secundum dicendum, quod tempus etiam erit in aho termino secundum aliud
illud in quo movetur de A compositum in B, instans sui temporis. Inter duo autem in-
est et in uno instanti
ex duobus instantibus ; stantia temporis istius corporis est tempus
est in A, et in alio in B. Unde non oportet medium in co quod motus ejus est conti-
quod in altero eorum quiescat; quod opor- nuus; unde estibi signare medium instans.
teret de necessitate, si tempus esset conti- Sed inter duo instantia angeh non est tem-
nuum. pus medium. Unde nec medium instans
Ad tertiura dicendum, quod non potest oportet ibi signari, sed contingit signari, si

accipi aliqua proportio temporis iu quo mo- in tribus locis successive sit, quia ita etiam
vetur corpus, ad tempus in quo movetur tempus ex tribus nunc » componetur ((

angelus, quiatempus quo movetur angelus, unde unum erit medium; et iUa duo in-
non est divisibile divisionecontinui, sed dis- stantia possunt includere omnia instantia
creti in plura instantia finita ; in tempore au- temporis, cum etiam unum nunc et instans
tem quo movetur corpus, sunt inflnita in- includat omne tempus et ita non est incon- :

stantia in potentia; et ita nulla est proportio, veniens quod dum motus angeli est in duo-
sicut nec infiniti ad finitum. bus tantum instantibus, motus corporis sit
Ad quartum dicendum, quod tempus istud in inflnitis; quamvis quantumcumque duret
quo angelus movetur, divisibile est in duo, motus corporis, tantumdem etiam duret
quGB non copulantur ad unum communem motus angeh, et quamvis utrumque non sit
terminum, cum hoc tempus non sit conti- indivisibile, Et prseterea contingit quod
nuum. Unde non sequitur quod in medio quando corpus est in medio instanti, ange-
instanti sit in medio spatii quia non est : lus in nuho loco sit, cum non sit necessa-
necessarium accipere medium instans. rium eum semper esse in loco, ut dictum
Sed quia ex aliis rationibus videtur con- est ^ et ita secundum coordinationem ihius
;

cludi, quod motus ejus sit in tempore con- temporis nuhum nunc » angelo respon-
((

tinuo, ideo ad eas respondendum est. deat, sed tantum eevum.

Dicendum ergo ad quintum, quod omnis Alia concedimus.
motus habet prius et posterius sed diver- ;

simode quia in motu continuo accipitur

:
EXPOSITIO SECUNDi^. PARTIS TEXTUS.
prius et posterius, vel respectu duorum tem-
porum copulatorum ad unum « nunc » vel (( omnipotens incommuta-
Deus, inquit,
respectu duorum nunc n inchidentium
(( bili aeternitate, semper
voluntate, veritate
unum tempus in mutationibus autem in-
;
idem, movet per tempus creaturam spiri-
stantaneis est prius ipsum tempus mensu- tualem. » Distinctio horum motuum et
rans motum praecedentem, cui adjungitur ratio nominationis in vm dist. posita est.

alterum extremorum, et posterius ipsum (( Sicut humus^ aut lux ista diffunditur. »

((nunc, » quod mensurat terminum motus Hoc ideo dicitur, quia nihil habet distensio-
etideo inter duo extrema non cadit medium, nem in loco nisi secundum quod est quan-
sicut nec intcr tempus et nunc. In motu tum vel per se sicut corpora, unde ponit
:

autem angeh prius et posterius sunt duo humum, id est terram; vel per accidens
a nunc » succedentia, inter quae nullum est sicut corporales qualitates, ut lux.
medium tempus continuans. (( Una sapientia est, nec in majore major,

1 Parm. : « eevi stans. » — * Queest. in, art. 1. ^ Al. : « fumus. »

 ;; ;

IIISTINCT. XXXVIII. Ai\:\

luM' iiiiTiinnn^ mintir. » Sa|ii('iiliii

'
|M>lrsl dn ipillllilo ii|iiU'tl'ltal, lllr llllillHll ul Olill. I llilc III

licolcsiiutticii, cap. xxiii, 2ti AiilcqiiiiMi cnMicnliir,

piicilcr loiisidtMiiri : vrl [uu- ivs[it'ctiiiii atl :

(iiuiiia iiolii '<iiiit illi, Hic. (*t pnHtipiuiii roiiKiiiiiiiUJtn

Sfiliilt\ (^l sit' lialu^l iiiiilattMn iii sptH-iit, (^liain
siiiil. l.fi'*' lii^ vciliiH vidcliii' .\iu.'usliiiUH jiiiiiierc
.scciindnni (|ii()(l (^sl divorsornin lialiunrniin :

Kcituiliaiii vcl |irii'S('iciili.'iiii Dci i.iic^iiiii cnsc cn-

vol socnndnni osst> ([ntKl lialtcl iii scicnlo,
ipiic ciiiii liii-it, ideo v.a uiuc!, (|uia
ruiii liiiiit :

(^t sic. dill'tU'tmimcro in divcrsis : iittii lamcn llciis iiovil. Idciii ipioipn^ iii VI lili. /><; Tniiit.,
ost inajor cl mintir sccniidiim i|iMntilalcni ciip. X ', i'(il. ItiH, l. S, diciMc \iiictur, ciiiii iinpiil :

corpt»ris,(|nia non «(sl forniii sitiiiilis; .scd in>- K Dcccii.iiit i'i Hucccilaiil lciiipora; iiuii dcccilil

lost <isso uiajttr (^t niinor socniitliim iiitcnsio- iili([uiil vci succedit sciiuitiii; Dci, iii quii iiovil

iioin cortitudinis, vol soouutlum numoriini iiiiiiiia (|uic fccil [icr ips.iiii. iNiui iMiiiii Iwcc liiiii'

scitorum. crcata .siiiit idco sciuiiliii' a Dco (jiiiit jiiclii suiit;

stid [lotiiis iiico fucUi huiiI, t|uia iiiiiiiiihiliilitcr uli

fto .sciuiiliir. » Kt iiic eliani si^Miilicurc vidcliir,

DtM sciciiliam causaiii cdruiii cssc ([inc tiiiiit,

DISTINGTIO XXXVIII. diciMis, uiiii idco Dciiiii c.i iiovissc quiii liictii suiit

sod iilcii lacta cshc (|iiiii uovil ca D(;us. Ideuque

vidoliir Dei sciiMitia vcl [incscientia causa csse
Ilk fciUt ad lyropoaitKm, repctcus superius dictu, itt

aditat alia. coruiii ([ua'. novil.

Nuno vcro ad proposiluiu rcvcilcnlos, cccpto Inconvenientia ostendit qua; sequerentur, si dicere-

insislauuis. Suiu-a tlictum osl-, (luod piwscicutia turscientia, vel prcescienlia, causaomnium rerum
Dci luturonuu tautuiu est; sod oiuuiuiu taiu ln)- ((110; li sultsiint.
luuuiu tpiiuii UKiltuum : scioiitia voro, vol sapicii-

ti;i, non niodo do futuris, sed etiam dc piwstMiti- (Jiiod si ita cst, est orgo causa omnium malo-
Ims ct futuris; noc taiitiiiii ttc lcuip(ualilius, scil rum ; (iiui oiuiiia iiiala sciantiir ot |ii'a.\sciantur a

etiam tlc tvleniis, tjuia scipsum uovil Dcus. ilic Deo; quod louge est a veritate. Si ciiim Dci .scien-

orilur qUiTstio non dissimulaiula, iitrum scilicet tia, causa essct malorum, esset
vel prtescientia,
scientia, vel priTsciontia, sit causa rerum; an res utique Deus auclor malorum, quod penitus fal-
sint causa; scicntiii.' vcl prrescicntia^ Dci. Vidctur sum ost. Non crgo scicntia, vcl pi'a?scieutia Dei,
cuim pra^scienlia Dci causa cssc eorum quai ci causa est onmium qua^ t;i suIjsuuI.
subsunt ac , nccessitatem
evenicndi eis facere
quia nec aliqiia futura fuissent nisi Dciis ca praj- Quod res futurce non simt causa scientice, vel proe-
scisset; ncc possunt nou evcuirc , cum Deus ea scientice Dei.
prsesciverit. Si autem impossibile ost ea non eve-
nire quia pi^sescita sunt, videtur ergo ipsa pree- Neqiio etiam res futurae causa sunt Dei prae-
scicntia, qua pra^scita sunt, cis esse causa eve- scientifc ; licet enim non essent futura' nisi pra;-
niendi. Impossibile est enim ea non evenire cum scirentur a Deo; non tamen ideopru?sciuutur quia
pi"£escita sint; quia si non evenirent cum pr^scita futurai sunt. Si enim hoc esset, tunc ejus tjuod
sint, falleretur Dei prajscientia.At Dei prajscientia ffiternum est, aliquid existeret causa ab eo alie-
falli iion potest. Impossibile est ergo ea non eve- num, ab eo diversum; et ex creaturis penderet
nire, cum pra?scita sunt. Sic ergo prsescientia scientia Creatoris, et creatum causa esset increati.
causa eorum esse videtur quse prsescita sunt. Hoc Origenes tamen, Siiper Epistolam ad
Romanos,
idetu et de scieutia dicitur, scilicet quod quia cap. VIII, col. 1126, t. 4, ait Nou propterea
: ((

Deus aliqua novit, ideo sint. Cui sententise Augus- alitjuid erit quia id scit Deus futurum; sed quia
tiuus attestari videtur in XV lib. De Trin., c. xiir, futuruin est, ideo scitur a Deo antequam flat. »

col. 1076, t. 8, sic dicens

ex aliquo : « Non ista Hoc videtur prsemissis vei'bis Augustini obviare.
tempore coguovit Deus; sed futura omnia tempo- Hic enim signiticari videtur quod res futurae causa
ralia, atque in eis etiam quid et quando ab illo sint pra?scientia'; ibi vero quod prccscientia causa
petituri fueramus, et quos et de quibus rebus vel sit rerum futurarum.
exauditurus, vel non exauditurus esset, sine initio
ante preescivit. Universas autem creaturas et spi- Quid ex prcedictis tenendum sit, cum determinatione
non quia sunt, ideo novit
rituales et corporales,
auctoritatum.
sed ideo sunt quia novit non enim nescivit quee :

fuerat creaturus. Quia ergo scivit, creavit; non Hanc igitiu', qufe videtur, repugnantiam de
quia creavit, scivit. Nec aliter scivit creata quam medio tollere cupientes, dicimus, res futuras
creanda. Non enim ejus sapientiee aliquid accessit nullatenus causam esse preescientiee, vel scieutiae
ex eis, sed iUis existentibus sicut oportebat et Dei; nec ideo preesciri, vel sciri, (juia futurae, vel

' Al. deest : « Sapientia; » ponitur autem post 3 Parm. ; « cap. xx. »
prsemissam vocem « lux. » — * Distinct. xxxv. —
 '

46i COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

factee sunt; ita exponentes qiiod ait Origencs :

« Quia futurum est, ideo scitur a Deo antequam Contra hoc quod dictum est, pmscientiam Dei non
liat; » id est, quod futurum est, scitiu- a Deo ante- posse falli, oppositio.
quam liat neque sciretur nisi futurum esset ; ut
;

non nototur ibi causa, nisi sine qua non tieret. Ad hoc autem quod supra dictum est, sciUcet
dicimus scientiam, vel pnuscientiam Dei
Ita etiani prajscientiam Dei faUi non posse, solet a quibus-
non esse causam eorum qute liunt, nisi talem sine dam ita opponi. Deus prsescivit hunc lecturum,
qua non liunt ; si tamen scicntiam ad notitiam vel aliquid hujusmodi. Sed potest esse ut iste non
tantum referannis. Si vero nomine scientia; inclu- legat. Ergo potcst aUter esse quam Deus prKscivit;
ditur etiam beneplacitum atque dispositio ; tunc ergo i)otest falli Dei praiscientia quod oinnino ;

recte potest dici causa eoi"um qua; Deus facit. Ilis falsuni est. Potest equidem non fieri aliquid, et
enim duobus modis, ut superius pnftaxatum est, iUud tanien quod prajscitum est, fieri^. Non ideo
accipitur cogiiitio, vel scientia Dei, pro scilicet tamen potest falli Dei prsescientia quia si illud ;

notitia sola, vel pro notitia sinuil et beneplacito. non fieret, nec a Deo praescitum esset fieri. Sed
Hoc modo forte accipit Augustinus, XV De Tnnit., adhuc urgent qusestionem, dicentes aut aliter :

cap. xni, col. 1076, t. 8, dicens « Ideo sunt quia : potest fieri quam Deus prajscivit, aut non aliter.
novit, id est, quia scienti placuit, et quia sciens Sinon aliter, ergo necessario cuncta eveniunt. Si
disposuit. Et hic sensus ex eo adjuvatur, quia
» vero aUter, potest ergo Dei prsescientia falli vel
de bouis ibi tantum agit Augustinus, scilicet de mutari. Sed potest aliter tieri; quia potest aliter
creaturis, et de his qua? Deus facit; quee omnia fieri quam fiet. Ita autein lit ut prsescitum est.
novit non solum scientia, scd etiam beneplacito ac Aliter ergo potest fieri quam prsescitum est. Ad
dispositione. Sic ergo ibi accipitur Dei cognitio, ut quod dicimus, illam locutionem multiplicem fa-
non modo notitiam, sed etiam beneplacitum Dei cere intelligentiam , scilicet , aliter potest fieri

signilicet. Mala vero scit Deus, et prsescit ante- quam Deus pra^scivit, et hujusmodi; ut : potest
quam iiant : sed sola notitia, non beneplacito. non esse quod Deus prsescivit ; et : impossibile est
Pi'cescit enim Deus et prBedicit etiam quse non est non esse prsescita omnia quse tiunt, et hujusmodi.
ipse facturus ; sicut prsescivit et prsedixit infideli- Possunt eiiim Iisec conjunctim intelligi, ut conditio
tatem Judaeorum, sed non fecit. Nec ideo quia sit implicita, et disjunctim. Si enim ita intelligas,

prsescivit, adpeccatum iniideUtatis eoscoegit; nec non potest aliter fieri quam Deus prsescivit ; id
prsescisset vel pra^dixisset eorum mala, nisi essent est,non potest utrumque siinul esse, scilicet quod
ea habituri. Unde Augustinus, Super Joannem, Deus ita prsesciverit fieri, et aliter fiat : verum
tract. Lui, § 4, col. 177G, t. 3 : « Deus, inquit, intelligis. Si autein per disjunctionem intelligas,

futurorum prtescius, per prophetam praidixit in- non posse evenire quam evenit,
ut dicas hoc aliter
fidelitatem Jud*orum, sed non fecit neque pra?- et quomodo futurum Deus prsescivit falsuni est. ,

scisset inala eorum, nisi ea hal)erent. Non cnim Hoc enim aliter potest evenire quam evenit, et
ideoquemquam ad peccandum cogit, quia futuia tamen Deus hoc modo futurum prsescivit. Simi-
hominum peccata prffinovit. Ulorum enim prasci- liter et alia determinatio, scilicet, impossibile est
vit peccata, non sua. Ideoque si ea quse ille prai- illud non evenire quod Deus proescivit, vel cum
scivit, ipsorum non sunt, non vera ille praiscivit. Deus praescierit ; si conjunctim intelligas, verum
Sed quia ilUus praescientia falli non potest, sine dicis; si disjunctim, falsum. Ita etiam et illud,

dubio non alius, sed ipsi peccant quos Deus pec- impossibile est non esse prsescitum omne quod
catores esse praiscivit. Et ideo si non malum sed fit ; id est, non potest esse utrumque siinul, scili-

bonum facere voluissent, non malum facturi prae- cet ut fiat, et non sit prsescitum; hic sensus
viderentur ab eo qui novit quid sit quisque factu- verus est. Si vero dicis, Deum non potuisse non
rus. » His verbis aperte ostenditur, si diUgenter pi'sescire omne quod fit, falsum est. Potuit enim
attendamus, praescientiam Dei non esse causam facere ut non fieret, etita non esse praescitum.
malorum quae prsescit quia non ea praescit tan-
:

quam facturus, nec tanquam sua, sed illorum DIVISIO TEXTUS.

qui sunt ea facturi vel habituri. Prsescivit ergo
illa sola notitia, sed non beneplacito auctoritatis. Ostenso quorum sit Dei scientia, hic de-
Unde datur intelligi quod Deus e converso prtescit terminat de scientia per comparationem ad
bona tanquam sua, et tanquam ea quae facturus ipsa scita ; et dividitur in partes duas : in
est; ut illa prsesciendo simul fuerit ipsius notitia prima inquirit utrum scientia Dei sit scito-
et auctoritatis beneplacitum.
rum causa in secunda ostendit qualis causa
;

sit, ibi, xxxix dist. Prseterea solet quaeri, : ((

utrum scientia Dei possit augeri vel mi-

nui. Prima in duas in prima inquirit de
)) :

< Al. : « sed etiam illorum. » — ' Al. : « et illud colai.

tamen prjescilum est fieri, » adprobaule eliam Ni-
 IHSTINCT. XXXVIII, UII/I";ST. I, AIIT. I. m
rmiM.ililali' diviii.r scicMili.r ; iii .sccimdii lU^ liiis, vcl iitruiiiipic ,(li iiiia rausii diuliicatiir;
iiiralliliililalo '
i|isiiis, ilii : x Ad Ikic aiilnii ipiia iinilas iu cllcctu dt^siKiiat umlalciii
(|U(mI siipni (lictiiiii (\sl..., sdU^l n (|uiliiisilaiii caiis.i'. S(!(l wioiitia (j.st assiuiilatio (jiiaulam.
»'\i' ()|i|ii)iii. II l*i'iiiia iii (liias : iii priiiia iii()V(4 Kr^o ojiorlct .s(Miij)iM" (jiiod .sciiMilia slt (tausa

(|iia>sli()iiciu ; iii si^ciiiida (h^lcriniiiat (miiu, .sciti, siiiit (!st iii sciiMili.i jiiactica; vcl sci-
il)i : i( llaiic i^^itiir, (|ii.i' viilcliir, r('pii^'-iiau- tum caii.sa .sci(Milia% siiMit csl iu no.stra
tlaiu (lo liicilio tollrn^ ciipiciitcs , (liciiiiiis scioiitia sj)C(Milativa; vcl iitriusijuo sit cuu.su

ros 1'iituras uiillatiMuis caiisaiu (isso pra;- una, .si('ut ost in co;.^'uition(5 (juam aiipjoli do
scioiitia^ 11 C.irca |)riiuuiu tria facil : priiiio rohiis liahoiit; (jiiia ah oodom, .scilicot Doo,
osloiidit (piod .sciiMiti.i hoi sil cau.sa scito- iiiipriMiiintiir spccics roriiiu iii miMito an-
ruiu, ratioiio cl auclorilalo; socMiiido oslou- goli ail c();,Mio.sc(Mi(liiiii, cl iii iiiiitcria .id os-
dil (piod iicipio osl caiisa ooniiii lu^pio ost soiidum. Sod sciontia' Dci, ijiia' cst ijiso I)(M1»,
causala al) ois; (jua; duo (luabiis ratiouil)US nihil ostcausa, noijuo scituiu, uoijiio aliijuid.
ostoiidit, il)i : « ^uod si ita ost, ost orgo Rolin(iuitur orgo (juod ipsa scientia Dei sit
caiisa oiiiniiuii uialoriuii. » Tortio ostoiidit causii sciti.
auctorilalo Urii::onis, sciiMitiam Doi cau.sa- 3. l'r;i'loroa, mousura .soinpcr habet ratio-
tam osso u scitis, ilii : « (Uij^oiios taiiKMi... noin principii rospoctu luonsiirati, ut patet
ait : noii proploroa aiiiiiiid orit, quia id scit ex X Mctapli., toxt. 3. (jiiantitas enimmcn-
Deus futurum. » suratur per principium qiiantitatis, ut sub-
(( Ad lioc aiitom (piod siipra dictum cst..., stantico omiios pcr principium suhstantiae.
solct a (piihiisdam ila oppoui. » llic iiKjuirit Sod scicnlia Doi monsura ost rorum ; undo
do iiiiaUibililato'- diviujo sciouti;o ; ot siippo- dicit Ansolinus, lib. De ver., c. vii, col. 475,
sito quod ox priodictis, liic
sit intallibilis^ t. 1, (juod unaquo^(jue res veritatem liabet
solvit objoctiones contrarium factas unde iii ; quando implet ad quod in inente divina
illud
dividilur in duas partos in prima ponit : ordinata est. Ergo sciontia Dei est causa
objectionoin ot solvit oam in socunda obji- ; scitorum.
cit contra solutionom, ot itcrum solvit, ibi : 4. Pra^terea, voluntas Dei est ipse
sicut
« Sed adliuc urgent quajstiouem. n Deus, Sed voluntas Dei
ita et scientia ejus.
absolute dicitur causa omnium volilorum,
et bonitas omiiium bonorum. Ergo scientia
QU.ESTIO PRIMA. ejus dobct dici causa oninium scitorum.
5. Sed contra, cujuscumque causa est Dei

Hic quinque quseruntur 1° utrum scien- :

scientia,causa est Deus. Sed non omnium
tia Dci sit causa rcrum 2° utrum omnia ;
scitorum a Deo, causa est Deus quia mala, ;

uniformiter cognoscat; 3° utrum sit enun- quai sunt a Deo scita, non sunt ab ipso.
tiabilium ;
-4° utrum eorum quas nou sunt; Ergo nec scientia Dei causa est omnium
5° utrum sit contingentium. scitorum.
causa ponitur efTec-
6. Prseterea, posita

\ tus. Sed scientia Dei fuit ab seterno; res

ARTICULUS PRIMUS.
autem ab a?terno non fuerunt. Ergo scien-
Utrum scientia Dei sit causa rerum*. tia Dei non est causa rerum.
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
Ad primum sic proceditur. i. Videtur loquendo de attributis divinis, atteudenda
quod scientia Dei sit causa rerum. Scienlia estattributorum ratio quae, quia diversa est
enim Dei tam a sanctis quam a prophetis diversorum, ideo aliquid attribuitur uni
scientiaj artificis comparatur. Sed scientia quod non attribuitur alteri, quamvis omnia
artificis causa est scitorum per arteni pro- sint una res; et inde est quod bouitas di-
ducendorum. Ergo videtur quod scientia vina dicitur causa bonorum, et vita causa
Deisit causa rerum. viventium; de aliis. Si ergo accipia-
et sic
2. Praiterea, cum similitudo sitquaedam mus diversas attributorum rationes, inve-
unitas in forma, oportet quod in omni assi- niuntur aliqua habere comparationem non
miiatione vel unum similium sit causa alte- tantum ad babeutem, sed etiam ad aliquid

1 Parm. : « ineffabilitate. » — ' Parm. : « ineffa- m« theol., q. xiv, art. 8.

bilitate. » — ^ Parm. : « ineffabilis. » — >

I p. Sum-
Yil. 30
 ;

466 COMMENTUiM liN LIB. I SENTENTIARUM.

sicut ad objectum, ut potentia, et voluntas, cundum quod principium rerum, qua-
est
'
et scientia. Qua;dam autem ad habentem rum vult se esse principium, fluunt res ab
tantum, ut vita, bonitas, et hujusmodi. Et eo.
haec omnia habent unum modum causali- Ad primum ergo dicendum, quod scientia
tatis communem scilicet per modum effl- non causa defectus qui contingit
cientis dicimus, quod a
exemplaris, ut
artificis
in artiflciato,
est
quamvis etiam esset prsescitus I
primo bono sunt omnia bona, et a primo ab eo; nec etiam est completa causa arti-
vivente omnia viventia. Sed illa quae di- ficiati, nisi addatur voluntas, ut dicit Philo-

cuntur per comparationem ad objectum, sophus in IX Metaph., text. 3; et similiter

habent etiam alium modum causalitatis, est etiam de scientia Dei.
respectu scilicet objectorum, ut voluntas Ad secundum dicendum, quod mala non
respectu volitorum; et sic quaeritur hic de cognoscuntur a Deo per similitudinem
causalitate scientiae . Constat enim quod suam, sed per similitudinem bonorum, ut
scientia sua est causa per modum efficientis prius dictum est"; et ideo non sequitur
et exemplaris omnium scientiarum sed ; quod sit causa nisi bonorum.
dubium est, utrum sit causa scitorum quae Ad tertium dicendum, quod inquantum
sunt objecta scientiai'. scientia Dei est sicut exemplar per modum
Sciendum est ergo, quod scientia secun- artis rerum, sic dicitur mensura earum;
dum rationem scientiae non dicit aliquam unde mala sicut deficiunt a participatione
causalitatem , alias omnis scientia causa formae artis, ita deficiunt a rectitudine men-
esset : sed inquantum cst scientia artificis surae ; et propter hoc etiam malum deflnitur
operantis habet rationem causae
res, sic ab Augustino, lib. De )iatura honi, cap. iv
respectu rei operatae per artem. Unde sicut et seq., col. 553, t. 8, quod est « privatio
est causalitas artificis per artem suam, ita modi , » inquantum deficit a mensura
consideranda est causalitas divinae scientiae. « speciei, » inquantum deficit ab imitatione
Est ergo iste processus in productione ar- exemplaris; ordinis, « deficit » inquantum
tificiati. Primo scientia artificis^ ostendit a flne.
linem secundo voluntas ejus intendit fmem
; Ad quartura dicendum quod voluntas ,

illum tertio voluntas imperat actum per

; habet completam rationem causae, inquan-
quem educatur opus, circa quod opus scien- tum objectum ejus est finis secundum ratio-
tia artificis ponit formam conceptam. Unde nem boni, qui est causa causarum unde et;

scientia se habet ut ostendens fmem, et imperium super alias vires habet; et ideo
voluntas ut dirigens actum et informans absolute voluntas Dei causa rerum dicitur.
opus operatum et ideo constat quod quid- ; De scientia autem non similiter se habet
quid accidit in effectu per defectum a forma dictum est nec etiam
sicut de voluntate, ut ;

artis, vel a fine, non reducitur in scientiam itacomparatur scientia ad scitum sicut vita
artificis sicut in causam. Patet etiam quod ad viventem non enim scitum dicitur quod
;

principalitas causalitatis consistit penes vo- habet scientiam, sicut dicitur vivum quod
luntatem quae imperat actum. Unde patet habetvitam^ Unde patet quod ratio non
quod malum, quod est deviatio a forma et a concludit.
line, non causatur per^ scientiam Dei; sed Quintum concedimus.
tantum causalitatem habet respectu bono- Ad sextum dicendum, quod sicut crea-
rum, secundum quod consequuntur formam turae non exeunt a Deo per necessitatem
divinae artis et finem non tamen ita* quod ; naturae, vel potentiae naturalis, ita nec per
respcctu horum dicat perfectam rationem necessitatem scientiae ; sed per libertatem
causalitatis, nisi secundum quod adjungitur voluntatis in qua completur ratio causalita-
voluntati; et ideo in Littera dicitur, quod tis ; et ideonon quandocumque scivit crea-
scientia beneplaciti est causa rerum. Et vit, sed quandocumque voluit.
propter hoc etiam Avicenna, hb. De intellig.,
cap. I, dicit, quod inquantum Deus cognoscit
essentiam suam, et amat vel vult eam, se-

Parm. omittit « quse sunt objecta scientiae. »

' : art. 2. — ^ Parm. omittit : « non enim scitum dici-^
— Parm.
* « artificiaiis. »
: » Parm. « a. » — — : tur quod liabetscientiam, sicut dicitur vivum quod
Parm. omittit « ita. » ' Distiiicl. xxxvi,
: —q. i, habet vitam. »
 DISTINCT. XXXVIII, QVAiSV. I, AUT. II. 4^7

in snnsii ciiin r(iii(li(iniiilMiH nialrriaiihu»,

AKTir.niiHS II. (Iiiia siinsii.s (!sl [«tlriiliii iii nialciria; in in-
«•"<'''t'» aiitnni, iiiiia imiual.triajis uHt, ojus-
Ctrwn scicntia Ih-i sit nni/onnitrr dc rclnts
^.,,///^.1
<li!in (•op^nilio (3st sino apiKiiKliliis inaluriaB.
(liijiis ralio (ist, (|iiia coKnitio non flt ni.si

A(l sooundimi sic proccdilnr. 1. Vidcliir scciiiKliim (|ii(i(l c(i^'nitiiiii (!st in c(»^'iiO!i-

(|iio(l scicntia \W\ noii imirormili^r sit il(; c(!iit(!. I iiiimi|iio(l(|ii(! aiitcni ost iii ali({no
rcliiis scilis. Omnis
cniin scidiitia (ina! cst do por niodnni ipsiiis, ot noiipor niodnin sui,
roliiis alilor (piam sint, cst fal.sa. S(!(l scionlia ut patot o.x lihro I)e causis, propos. 10 ot :

Doi vorissiniu osl. ('uin i^itur onincs ros iiNio oportol (juod co^Miitio llat sorundum
non liahcant uiiiim modiini, vidotur fiuod niodiim co^Mioscciitis. (hiia (!r^'o in intolloctu
non uiiirorniilcr sit d(! oiimihiis. diviiio (!st sumnia uiiilas, i(l(;o ejiis co^nitio
"2. l'ra'loroa, .s(>cuiidiiiu Augusliniim, o.stunirormis do oninilins; onmia enim iu
Epist. c.xi.vii, oap. xvi, otc, col. ()13, 1.2, co uniini sunt. (luiu crgo (]Uii;ritiir, utrura
alius modiis cofj^nitionis ost cognoscoro rom Dous oninia unilbrmitor cofj^iio.scat, dislin-
por sui osscn(iam, ot alius* pcr siii siniilitii- guondiim ost; (luia advorliiiim potcst dicere
dincni. Sed Dous soipsiiiu pcr ossontiain moduin actus cognitionis, ot sic vorum
suam cognoscit, croaturas vcro por simili- cst; vol modum objccti, ct sic falsum est;
tudines carum in ipso oxistcntos. Ergo uon (juia Dous non tantum scit rem, sed pro-
unirormitcr scipsum ot crcaturas cognoscit. prium modnm rei undc scit divcrsis diver- ;

3. Di\ctoroa, ut supra hahitnm cst-', Dcus sos modos incs.so; ct similitcr dicendum est
bona cognoscit por sc, mala autcm por aliud. ad omncs similcs (jua^stioncs.
Scd hoc tacit divcrsum modum cognitionis. Ad priinum ergo dicendum, (]uod cum
Ergo non uniformitcr omiiia cognoscit. dicitur, scicntia qua3 cst do re alitcr quam
4. PrjKtcrca, secundum Dionysium, iu VII sit, cst falsa, cst hoc duplicitcr". Quia ad-
De divinis noniiniluis, § "1, col. 8(57, t. 1, verbium « alitcr » potcst dcsignarc modum
Dous oodciu niodo cognoscit res quo rebus ipsius scientiio, ct sic falsum est ; (|uia scien-
esse tradidit. Sod sccundum Augustinum, tia vera ' est immaterialis do rebus materia-
lib. LXXXIII Quxst., q. xlvi'', coI. 30, t. 6, lihus. Vel potest dcsignare modum scitorum,
alia ratione crcavit hominem et equum. et sic vcrum est ; unde ad propositum non ^
Ergo alia ralione cognoscit ; et ita non uni- concludit.
formitcr scientia Dci" de omnibus est. Ad sccundum dicendum quod essentia ,

Sed Dionysius in eodem capitulo

coiitra, Dei per quam seipsum cognoscit Deus, est
dicit, quod materialia immatcrialiter cognos- etiam similitudo per quam cognoscit omnia
cit, ct multa unitc, et sic de aliis. Ergo vi- creata; et ita per idem medium se et alia
detur quod sit nniformitcr de omnibus. cognoscit. Undc ex parte cognoscentis inve-
Prcetcrca , modus cognitionis praecipue nitur uiiitas, scd ex parte cognitorum diver-

attenditur pencs rationcm medii, ex cujus sitas, quia aliquod eorum, scilicet ipse Deus,
diversitate de eodem potest haberi opinio et se liabet per identitatem ad medium illud;
scientia. Sed Deus eodem medio omnia alia per imitationem, scilicet ipsse creaturse.
cognoscit, scilicet pcr essentiam suam, ut in Ad tertium diccndum similiter, quod Deus
eodcm capitulo Dionysius dicit. Ergo de eodem mcdio, scilicet essentia sua, cognos-
omnibus est uniformitcr. cit et bona et mala; sed ad hoc medium di-

SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod versimode comparantur bona quae ipsum

in qualibet cognitione potest considerari imitantur, et mala quae ab ipso discedunt.
duplex modus modus rei cognitae
: scilicet Ad quartum dicendum, quod una essen-
et modus cognoscentis. Modus quidem rci tia divina est per quam esse omnibus tra-

cognitae non est modus cognitionis sed , didit, et per quam omuia cognoscit, ut idem

modus cognoscentis, ut dicit Boetius, V De Dionysius, loc. cit., dicit. Alietas autem ra-
consoL philos., prop. iv, col. 848, t. 1. Quod tionum est ex diversitate respectuum, qui
patet ex hoc quod ejusdem rei cognitio est attenduntur secundum diversitatem rerum.

'
I p. Summx theoogl., q. xiv, art. o. — * Parm. tia Dei. » — « Parm. : « falsa, est duplex. » —
omittit : « alius. » — ' Dist. xvi, q. i, art. 2. — ^'
Parm. omittit :« vera. »— ' Parm. omittit : « nou. »
Parm. : « q. xlix. » — ' Parm. omittit « scieu-
:
 ' ;

468 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

sciret eclipsim quae futura est cras in suis
ARTICULUS III. causis universalibus, non tamen sciret an
Vtrum scientia Dei sit enuntiabilium. modo esset vel non esset, nisi sensibiliter
videret. Sed quia supra ostensum est quod
Ad tertium sic Videtur
proceditur. 1. Deus non solum habet hujusmodi cognitio-
quod scientia Dei non sit enuntiabilium. nem de particularibus, sed perfectam, in-
Scientia enim Dei est dc rebus per ideas quantum cognoscit ea in sua particularitate
earum. Sed idea est similitudo rei incom- secundum omnes conditiones individuales
plexa?. Ergo videtur quod complexorum vel quae in eis sunt; ideo dicendum cst^ quod
enuntiabilium Deus scientiam non habeat. Deus non solum cognoscit ipsas res, sed
2. Pra?terea, ut dicitur in III De anima, etiam enuntiabilia et complexa tamen sim- ;

text. 21, quando intellectus intelligit affir- plici cognitione per modum suum quod sic ;

mationem et negationem, fit quKdam com- patet. Cum in rc duo sint, quidditas rei, ct
positio inteliectuum'. Sed in divino intellectu esse ejus, his duobus respondet duplex ope-
nulla est compositio. Ergo enuntiabilia non ratio intcllectus. Una qu* dicitur a philoso-
cognoscit. phis formatio, qua apprehcndit quidditates
3. Praeterea, sicut ibidem dicitur, opera- rerum, quffi etiam a Piiilosopho, in 111 De
tioni qua intellectus affirmat aut aliquid anima'", dicitur indivisibilium intelligentia.
negat, admiscetur tempus; unde omnis Alia autem comprehendit esse rei, compo-
enuntiatio cum tempore significat. Sed in- nendo afflrmationcm, quia etiam esse rei
tellectus omnino absolutus est a
divinus ex materia et forma compositse, a qua co-
tempore. Ergo non est enuntiabilium. gnitionem accipit, consistit in quadam com-
divinus est veris-
4. Prajterea, intellectus positione formai ad materiam, vel accidentis
siraus, cui nulla falsitas admisceri potest. ad subjcctum. Similiter etiam in ipso Deo
Sed duarum operationum intellectus uni est considerare naturam ipsius, et esse ejus
admiscetur falsitas, scilicet ei qua affirmat ct sicutnatura sua est causa et cxcmplar
aliquid aut negat ; alteri vero non, qua sci- omnis naturae, ita etiam esse suum est causa
licet intuetur quidditatem rei, ut in III De et exemplar omnis esse. Unde sicut cognos-
anima, text. 21, dicitnr. Ergo videtur quod cendo essentiam suam, cognoscit omnera
ista tantum operatio sit Deo attribuenda, rem ita cognoscendo esse suum, cognoscit
;

et non prima, qua enuntiabilia cognoscun- esse cujuslibet rci ; et sic cognoscit omnia
tur. enuntiabilia, quibus esse significatur; non
Sed contra, nostra scientia non tantum tamcn diversa opcratione nec compositione,
est de rebus, sed etiam de enuntiationibus. sed simpliciter; quia esse suum non est
Si ergo scientia" Dei non esset de enuntia- aliud ab essentia, ncc est compositum conse-
tionibus, esset imperfectior quam scientia quens et sicut per idcm cognoscit bonum
;

nostra. et malura,
per idera cognoscit afflrmatio-
ita
quidquid praedicit Deus, scit.
Praiterea, nes et negationes.
Sed multa enuntiabilia per proplietas prae- Ad primura ergo dicendum, quod aliud
dixit, sicut virginem parituram, Isa, vn. est de forma existente in mcnte artificis et
Ergo enuntiabilia scit. dc idca rei quae cst in mente divina quia :

SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod, forma quffi est in mentc artiflcis non est
secundum opinionem Avicennaj et ex dictis causa totius quod est in artificiato, sed tan-
Algazelis, videtur sequi quod Dcus enuntia- tum forniffi ; hanc domum, et
et idco esse
bilia nesciat, et pra-cipuc in rebus singula- caetcra quae conscquuntur naturam per for-
ribus; quia ponunt quod scit singularia mam artis, ncscit artifcx" nisi sensibiliter
tantum universaliter, id est secundum quod accipiat : sed idca qute cst in mcnte divina,
.sunt in causis universalibus, et non particu- cst causa omnis ejus quod in rc cst; undo
lariter, id est in natura particularitatis suse. per idcam non tantum cognoscit naturam
Unde concedunt quod scit hoc individuum rei, scd ctiam hanc rera esse in tali terapore,
etillud; scd non scit hoc individuum nunc et oranes conditioncs quffi conscquuntur rem
esse et poslmodum non esse; sicut si aUquis vel ex parte materiae vel ex parte formse.

< Parm. omitlit : « intellectuum. » — ' Parm. * Parm. omittit « a Philosopho

: in III De anima. n
V. essenlia. » — ' Parm, omiltit : « scientia. » — ' Parm. omittit « artifex. »;
 ,

nisTiNcT. wxviii, giiyi'S'i I, AUT. III KT IV. iOO

A(I soniiKlnm <li('nii(liini, (|ii(i(i ip.siiiii «vsso 2. l'r.i't(M'(>a, sci(>nlia nonostnlHi vcronun,
(liviiMiiii (|ii()(l ost .siiii|)l(>\, rsl (>.\(>iii|i!iu' iit iii l*iisl('rittri/)iis, lil». |, tcxl. .'>, dicitur.
oniiil.s o.sso coiiiposili (piod in ('rcaliini osl; Sod voriiin ot ons ('onvortuntiir. V.vv^o nou
ol idoo por osso siiiim siinplcx co^no.scit ost iiisi onliuni.
HiiK* coniposilioiH^ inl(>ll(M'l(inni \'(>l divisiono \\. Pi'.'i'l(!r(!a, sciontia \h',\ v.si inoiiAiira
oiiiii(Mvs.s(> V(>1 non (>s,so ipiod roi coiivcnil. sciloruin. S(;d (;:i (piii! non coin-
noii siiiit
Sod inl(^II(H'lns noslcr, (•njiis co^.rnitio n rclnis iiKtnsiii-iiiilur alicui. Ergo uoruin uon ust
oritiir, (pi.o os.so coinpositiini liiili(>nl, noii scionliii Doi,
approli(>n(lit illnd os.so iiisi coin|)on(!ii(lo v.l \. l*rii'foroa, priinum radons in npprchon-
(Iivi(l(Mi(lo ; ct do tiili inli^ileclu IMiilosopliu.s siono int(!lloctus ost (!us, iit Aviconiiii, Iraot. I

loijnitnr. Mctfiphi/s;., cap. vi, di(;it. S(!(l niillii virtuH

Ad tortiuin dicondiiin, (piod oporationi coj^iioscitivii ' pol(!st iili(pii(l nisi priosuppo-
intollcclus nostri coinponcntis ot dividcntis sita riitiono priini oltJ(!cti, sicut visiis nihil
ndiniscclnr tcnipns diiitlici do caiisa Inni : vidot sino luiuino. Krpi^o noc nliipiis intelloc-
ox p;irl(! suii, (piiii iiccipit sciciitiiun a coiiti- tus p()l(!st cognosccri! nisi oiitia.

nno (!t tcmporo, .s(ilic(>t ii .soiisu (!l imaf,^inii- Sed conlrii, (piidipiid eligitnr siiic orrorc,
tiono; tiim ox parlo intoll(>ctornin, ipia! iii lioc scitur. Sed .secundiim Augustinura
tcmporo sunt. In op(!i'iiliono antom divini .Jjerm.^ xxvi, § 4, col. elignntur \T\, t. ri,

intolloctus advenit tem[)ns tanliim cx piu*to qua3 iion sunt; ncc tamcn crrat qni cligit,
intollcctonun, (jnia sicnt aliiis res determi- scilicet Deus. Krgo vidctnr quod eorum quae
nnto cognoscit, ita el tempus : unde cognos- iion sunt, noliliiim Iiabeat.
cit haiic rem tempore;
esso in tali vel iu tali l*ra!tci'ca, sicut sc habet scibile nd scien-
scd ox parto ipsius intollectus nullum tom- tiam nostram ut prius, ita se habct scicntia
pus vel ali(iua siiccossio adveiiit, quia tcm- Dci ad scibilia ut prior cis, Sed qua^dam sci-
poralia iiifcm[)oraliter cognoscit. bilia sunt quorum iiou habcmus scientiara.
Ad quartum dicendum, ipiod sicut opera- ut Philosophus, I Poster., tcxt. 24, tradidit.
tioui intellectus nostri qun inspicit quidditn- Ergo et scicutia Dei potest esse eorum quaa
tes rerum, non ndmi.scctur falsitns nisi pcr non suiit.
nccidens, inquantum cognitio quidditntis Solutio. —
Respondeo dicendum, quod
depcndct a cognitione nffirmationis, quod quidquid cognoscitur, aliquo modo oportet
contingit in qnidditatibuscompositis, et noii esso,ad minus iu ip.so cognoscente; unde et
in siinplicibus, ut dicitur in IX Metaplvjs., Avicennn, tract. VII Metaph., cnp. i, dicit,
text. 22 : itn operntioninon intcUectus divini quod de eo quod omnino est non ens, nihil
comprehendo
potest ndvcuire falsitas ncc in potest enunliari. Uiide secundum quod ali-
naturas rerum nec in comprchendendo, qua se habent nd esse, ita sc hnbent ad divi-
enuutinbilia; quin utrumque endem opera- nam cognitionem. Esse nutem rei potest
tione cognoscit, et per unum idem simplex, tripliciter considerari vel prout est in pro-
:

ut ex dictis patet. pria sua natura ex suis principiis educta,

vcl prout est in potcntia alicujus causae, vel
ARTICULUS IV. prout cst in apprehensione alicujus cognos-
Vtrum non entium'. centis. Omnia ergo illa quae hnbent esse in
scientia Dei sit
sua natura secundum quodcumque tempus,
Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur Deus ab aeterno scivit, et apprehendendo
quod scientia Dei non possit esse non en- naturam ipsorum, et videndo ea esse, non
tium. Scienlia enim importat respectum ad tantum in cognitione sua, vel potentia alicu-
scibile.Sed ea quse dicunt respectum ad jus causse, sed etiam in essenaturse; quod
creaturam, non dicuntur de Deo nisi crea- patet, quia constat quod re existente cognos-
Dominus et Creator,
turis existcntibus, ut scit Deus ipsum esse quod habet in propria
ethujusraodi. Ergo videlur quod non possit natura. Si autem ab aeterno non cognovis-
Deus dici scire res aliquas, nisi quando set nisi esse ejus quod est in cognitione, vel
sunt. in potentia causae, cognitio sua proficeret

< I p. Summse theol. , q. xiv, art. 9. — ' Parm. scinct., 0. XVII ; » ubi a? electione (piidem, sednou
omitlit : « cognoscitiva, » et laabet : « potest cognos- « eorum qnpe non sunt. »
cere. » — ' Prius a(3 marginem : « lib. De prxdest.
 » .

470 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

per temporum successiones ; et talia dicitur
Deus Res autem illas
scire scientia visionis. ARTICULUS V.
quarum esse in nullo tempore est in propria IJtrum. scientia Dei sit contingentiiim*
natura, oognoscit esse in potentia causse vel
creaturae deficientis, sicut mala, vel in poten- Ad quintum sic proceditur. l. Videtur

tia operativa sua, sicut bona. Scit etiam ea quod scientia Dei non sit contingentium.
esse in cognitione sua, inquantum scit se Scientia causa omnium scito-
enim Dei est
cognoscere ea, et posse se facere ea, quan- rum bonorum. Sed omnis causa necessaria
tum ab bona vel posse contingere ex defectu
; inducit necessario eirectum^ posita enim :

creaturae, quantum ad mala. Et iste modus causa, necessario ponitur effectus, nisi causa
cognitionis nominatur scientia simplicis in- sit deficiens in minori parte, sicut causa

telligentiae, inquantum scilicct per modum naturalis. Cum ergo scientia Dei non sit dofi-
istum cognoscitur ipsa simplex natura rei ciens, videtur quod id cujus est, sit necessa-
quse posset esse, tamen non cognoscitur rium, et ita non sit contingentium.
ipsum esse simplex, cujus proprie est visio, 2. Praeterea, scientia non est nisi verorum.
sed secundum quid tantum, ut dictum est. Sed in futuris contingentibus non est alte-
Ad primum ergo dicendum, quod omnes rum determinate verum, ut Philosophus
relationes qua3 fundantur super aliquam probat I Periher., cap. ult. Ergo videtur
operationem actualem procedentem in crea- quod non possit esse eorum scientia divina.
turas, non possunt convenire Dco, nisi ex contingentium, ponatur
3. Praeterea, si sit

tempore creaturis existentibus sed relatio ; quod Deus sciat Socratem currere; inde sic.
importata in scientia, potentia et vohmtate Aut est possibile Socratem non currere, aut
non fundatur super aliquam operationem impossibile^ Si enim* est impossibile ipsum
actualiter in creaturam procedentem et ideo ; non currere, ergo ab aequipollenti necesse
non est simile. est ipsum currere, et sic haberetur proposi-
Ad secundum dicendum, quod secundum tum, quod illud cujus est scientia Dei, sit
quod non entia habent veritatem, sic ea necessarium. Si autem possibile est ipsum
Deus scit quae enim erunt post mille annos
: non currere, ponatur ergo. Possibile enim
non scit ea Deus esse nunc quoniam non ,
est, secundum Philosophum, I Priorum,
est verum ea esse nunc, sed scit ea futura cap. xn, quo posito, non sequitur inconve-
esse tunc quando verum erit ea esse : simili- niens. Sed positum erat quod Deus sciret
ter illa quae nec sunt, nec erunt, nec fuerunt, Socratem currere. Ergo scit esse quod non
scit ea esse in cognitione sua, et in potentia est. Omnis autem talis scientia falsa est.
causarum suarum, prout est verum ea sic Ergo scientia Dei erit falsa, quod est impos-
esse. sibile. Relinquitur ergo quod Socratem non

Ad tertium dicendum, quod illud quod currere, non fuit possibile, sed necessarium.
non est non scitur a Deo ut commensura- 4. Si dicatur, quod est necessarium neces-
tum actu scientiae suae, sed ut commensu- sitate consequentiae et non necessitate con-
rabile : et hocad scientiae veritatem.
sufficit sequentis ; sive necessitate conditionata, hac
Ad quartum dicendum, quod quidquid scilicet conditione si est praescitum, et non
cognoscitur, cognoscitur ut ens, vel in pro- necessitate absoluta contra, in omni vera :

pria natura, vel in causa sua, vel in cogni- conditionali antecedens est necessarium
si
tione aliqua : et sic etiam sunt entia omnia absolute, et consequens est necessarium
quse Deus cognoscit. absolute quia ad antecedens semper sequi-
:

tur consequens, et ad necessarium nunquam

sequitur nisi necessarium, sicut ad verum
nunquam sequitur ^ falsum, quamvis e con-
verso", ut probatur in I Posterior., text. 13.
Sed hujus conditionalis, « Socrates currit, si

' I p. Summae theoloy., q. xiv, art. 13.— ' Parm. : sibile. Sed non est possibile ipsum non currere;
« necessarios effectus. ergo ab sequipollenti... »
' Argumentum sequens perobscurum est in ">
Al. « non. »
:
—
' Parm. omiftit « nisi neces- :

codd. nec ipsum Parm. conformiter ad codd. tra-

; sarium, sicut ad verum nunquam sequitur. » —
dit. Mea sententia, sic exponi deberet « aut est : ^ Nicolai addit « sequatur. »
:

possibile Socratem non currere, aul non est pos-

 ; »

niSTINCT. XX.WIII, Un.l-IST. I. AHT. V. 471

ost prn^sriliim n Doo, » ftnloiMidciH osl noros- cognitiononi Dimim liahdl aliaH non roddorot :

stiriniM alisoiult) : liiiii (|iii,i iiiniin pr.i-trri- nnicniipio Hiwnndiim opi>ru hiiu. Ergo Hua
tiiin ost norossariniii, liiiii ipiia oinno a>tor- continKonliinn.
.sc.innliii o.sl

nnin t^st nocossarinin alisoliilc'. Mr^n» vX Pialoroa, snpra lialiitiiin csl, (piod scioii-
SocralcMii ciirriM'!^ osl n(>crs.sarinin alis(tlnl() : tia Dci (tst omniinn. SimI non oinni.i «!.\ no-
(>r,^'o vidolnr ipiod scioiilia iion osl iiisi do (•(ssilalo coiiliiiKinil, nt ad ipsnnj .s^jiisuin
nocossarils. patot, vX a plnlosophis prohatnm ost, VI 3/c-
8. I'ra'toroa, socundnni JMnlo.sopJimn, in tniih.,Icxl. (i, (!t in (id(! snpposilnm ost.
lil). Priorin)), cap. i.\, ox majoii do noci^ssi- Ergo scicnlia Dci non laiilmn osl iioce.ssario-
tato, ot niinori ^\v inosso, soipiitnr conclnsio rum, sod oliain conrnigcintinm.
do nocossilato. Indo sic. Oinno sciluin a l)(;o SoMiTio. — Ucspon(l(!o dicendiiiii, cpiod
neccsso ost osso voruin. Sod hoc ost scitinn proplor hnjnsmodi dif(lcullalos, quidain phi-
a Doo. VxiSio nocosso cst osso vorum ; ot sic Ioso[)hi, ut Avorroes, XII Mittaph., toxt. \Q

idoin (piod prins. et r>l, iKigavcrnnl, Dimiiii dc [larlicnlaribus

(). Si dicas, (piod isla osldnitlox : a Scitum contingenlibus cognilioiKMii liab(;r(!, cogi-
a Dco nocosso ost osso vormn, » ipiia potost taiilesinlcUectum divinuin ad inoduin intol-
esso do dicto, ot sic ost coniposita ct vora lectus nostri et id(jo crravernnt.
; (Jiiod
vel potost osso* do ro, et sic est divisa et autem intellectiis divinis non iinpediatur a
falsa hoc cnim diclum ost nocossarinm,
:
cognitione parlicularium ratione particu-
scilicet « scitnin a Doo osl vorum » scd hanc ; lationis qua; ex maleria, sicut inteliectus
rem qua' ponilur sciri a Deo non ncccsse ost noster impeditnr, ostensum est'*; ct ideo
flori, quia contingentor fit coiitra, isla : nunc rcstat iiKpiirere utrum impediatur ra-
distinctio tenottantnm in formis soparal)i- tioiie contingentia enim vide-
contingentia? :

iihns sino' qnil)ns snhjccfum osse potest, tnr dnplici ratione ofrugero divinam cogni-
noM antem in formis inscparahilihns a suh- tionem. Primo propter ordincin causae ad
jecto.Unde islam nnlhis distingit « Cy- : causatum. Quia causae necessariae et immu-
gnum album possil)ilo ost esso nigrum » : tahilis videtur esse effectus neccssarius;
quia albedo a cygiio non separatur nisi se- unde cum scicntia Dei sit causa
rerum, et
cundum rationem et intellcctum nnde ; sit immutabilis, non videtur quod" possit

quod non potest simul esse cum albo, non esse contingentium. Sccundo propter ordi-
potest simul cyguo. Sed in hoc
esse cum ncm scientiae ad scitum quia cum scientia ;

quod dicitur scitum, » importatur

« quiddam sit certa cognitio, cx ipsa rationc ccrtitudi-

semper concomitans suhjectum quia quod : nis ctiam exclusa causalitate, requirit certi-
semel est scitum a Deo, non potest non esse tudinem et determinationem in scito, quam
scitum ah eo. Ergo videtur quod distinctio contingentia cxcludit ; et quod scientia ex
illa nihil ad propositum valeat. ratione certitudinis suae requirat detcrmina-
7. Si dicasqnod coiilingens, quando futu- tioncm in scito" patet in scientia nostra,
rum est, potest non esse; sed non ex quo quae non cst causa rerum, et in scientia Dei
ponitur praesens vel praeteritum et sic Deus ; respcctu malorum. Scd neutrum horum re-
cognitionem ejus hahet contra, omnis : movet scientiam contingentium a Deo. Et de
scientia quae est de aliquo preesente, de quo primo quidem satis manifeste potcst accipi.
non erat quando futurum erat, recipit addi- Quandoque enim sunt causae multae ordi-
tionein secundnm temporum successionem. nata^, effectusultimus non seqnitur causam
Sed scientia Dei nihil accipit additionis a re- primam in neccssitatc ct contingcntia sed
secundum
bus, nec est in ea aliqua successio causam proximam; quia virtus causae primae
tempora. Ergo si futura contingentia non recipitur in causa secunda sccundum mo-
cognoscit, ut futura sunt, nullo modo est dum causae secundae. Effectus enim ille non
contingentiura, ut sunt prsesentia vel prae- procedit a causa prima nisi sccundum quod
terita. virtus causae primae recipitur in secunda
Sed contra, ea quae suhsunt lihero arbi- causa ut patet in floritione arboris cujus
:

trio sunt maxime contingentia. Sed horum causa rcmota est motus solis, proxima au-

* Parm. omittit « absolule. » :

' Al. aiditur — : on>ittit : « et quod scicntia ex ratione certitudinis
« vera. » —
' Parm. « iu. » * Dist. xxxvi, q. i,
:
— suse recjuirat determinationem in scito.
art. 1. — ^ Parm, « videtur quod non, »— * Parm.
:
 ;;

472 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

tem virtus prencrativa plantae. Floritio autem currit^ necessarium est, et certam cogni-
potest impediri per impedimentum virtutis tionem hal)ere potest.
generativi-e, quamvis motus solis invariabi- Dico igitur, quod intollectus divinus in-
lis sit. Similiter etiam scicntia Dei est inva- tuetur ab eeterno unumquodque contingen-
riabilis causa omnium; sed effectus produ- tium nonsolum prout est in causis suis, sed
cuntnr ab ipso per operationes secundarum prout est in esse suo determinato. Nisi enira
causarum;elideo, mcdiantibuscausissecun- hoc esset cum* re existente ipsam rem vi-
disnecessariis, producit eirectus necessarios deat prout in esse suo determinato est, aliter
ut motumsolis et hujusmodi; sed, medianti- cognosceret rem postquam est quam ante-
bus causis secundis contingentibus, producit quam ex cventibus rerum aliquid
fiat ; et sic

effectus contingentes. Sed adhuc manet du- ejus accrcsceret cognitioni.Patetetiamquod

bitatio major de secundo quia causa prima
' : Deus ab aeterno non solum vidit ordinem
necessaria potest simul esso cum defectu sui ad rem, cx cujus potestate res crat fu-
causae secundse, sicut motus solis cum steri- tura, sed ipsum esse rei intuebatur. Quod
litate arboris; sed scientia Dei non potcst qualiter sit, evidcnter docet Boetius in fine
simul stare cum defectu causae secundae. De consoL, lib. V, prosa ult., col. 858, t. 1.

Non enim potest essc quod Deus sciat simul Omnis enim cognitio est secundum modum
hunc cursurum, et iste deficiat a cursu et ; cognosccntis, ut dictum est. Cum igilur
hoc est propter ccrtitudinem scientiae et non Deus sit aetcrnus, oportet quod cognitio ejus
propter causalitatem ejus. Oportet enim in- modimi aeternitatis habeat, qui cst esse
venire ad hoc quod sit certa scientia aliqua^ totum simul sine succcssione. Unde sicut
certitudincm in scito. quamvis tempus sit successivum, tamen
Sciendum est igitur, quod antequam res aeternitas ejus est praesens omnibus tempo-
sit non habet esse nisi in causis suis. Sed ribus una ct eadem et indivisibilis ut nunc
causae quaedam sunt cx quibus necessario instans ita et cognitio sua intuetur omnia
" ;

scquitur effectus, quae impediri non possunt, temporalia, quamvis sibi succedentia, ut
et in istis causis habet causatum essc ccr- praescntia sibi, nec aliquid eorum cst futu-
tum ct determinatum, adeo quod potest ibi rum respcctu ipsius, sed unum rcspcctu
dcmonstrative sciri, sicut est ortus sohs, et alterius.Unde, secundum Boctium, col. 860,
eclipsis, et hujusmodi. Quaedam autem sunt mclius dicitur providentia quam praeviden-
causae ex quibus conscquuntur cffcctus ut tia quia non quasi futurum, scd omnia ut
:

in majori parte, sed tamen deficiunt in mi- praescntia uno intuitu procul videt, quasi ab
nori partc; unde in istis causis efTectus aeternitatis Scd tamen potest dici
spcculo.
futuri non habent certitudinem absolutam, praescientia inquantum cognoscit id quod
,

sed quamdam, inquantum sunt magis dc- futurum cst nobis, non sibi. Quod ut mclius
terminatae causae ad unum quam ad aliud pateat, excmpUs ostendatiir. Sint quinque
ct ideo per istas causas potest accipi scientia horaines qui successivc in quinque horis
conjccturalis de futuris, quae tanto magis quinque contingentia facta videant. Possum
erit certa, quanlo causae sunt magis deter- ergo dicerc, quod isti quinque vident haec
minatae adunum; sicut cst cognitio medici contingentia succedcntia praescntialitcr. Si
de sanitate et mortc futura, ct judicium as- autcm poncrctur quod quinquc actus isti

trologi de ventis et pluviis futuris. Sed quae- cognoscentium csscnt actus unus, posset
dam causae-sunt quae se habent ad utrimi- dici quod una cognilio essct prsesentialiter
que et in istis causis elfcctus de futuro
: de omnibus illis cognitis successivis. Cura
nullam habent certitudinem vel detcrmina- ergo Deus uno aeterno inluitu, non succes-
tionem et ideo contingentia ad utrumlibet
; sivo, orania tempora videat, omnia contin-
in causis suis nullo modo
cognosci possunt. gentia in tcraporibus diversis ab aeterno
Sed quando jara efficiuntur in rerura natura, praesentialitcr videt non tantura ut habentia
tunc habcnt in seipsis essc deterrainatum esse in cognitione sua. Non enira Deus ab
et idco quando sunt in actu, ccrtitudinaliter aeterno cognovit in rebus tantura se cognos-
cognoscuntur, ut patet in eo qui videt So- cere ea, quod est cssc incognitione sua; sed
cratcm currere, quia Socratcm currcre dum etiam ab aeterno vidit uno intuitu ct videbit

' Parm. : « secunda. » — » Parm. : « aliquam. » tit : « nisi enim hoc esset, » — ' Parm. : « staus. »
— ' Al. omittitur : « dum currit. » — » Parm. omit-
 ; ;

niSTINCT. XWVIII, UlMvSr, I. AUT. V. 17.1

siiifjfiila lompom, ol rom lal«MU ns.sn iii litic diMis, sciliccl lioc v.sst) j)r.TScitiim a J)(!o, noii
ItMiiporn, ol iii Ikh' tlcllfiMo. Ncc taiitiiiii (^st iioc(!s.saiiuiu, l'",l si ohJi( ialiir, tpiod ost

vidot Imnc. nMii msp(>ctn pra^codiMitis tcMii- dicliim do pia't(Milo, (M'Ko osl ii(>ci)Hsariu[n
poris osso fiiliiraiii, ot rospcclii riiliiri pra'- n^spondcnl, «piod lioc hahiil inslaiitiam iri
torilaiii ; sod vidct isliid lcinpiis in (pio cst piirlcrilis ipiM' diciiiit rospcchim ad fiifu-
pra'StMis ot rtMii csso pra'scnl<Mii iii lioc tciii- 1 iiin ; iindo (Mim dicitiir lioc fiiis.si; fiitunim,
l»()ro, iiiiotl laiiKMi iii iiitcilcclii iitislro iioii qiiamvis sit dicliiin dc pi.'i'l(M'ilo; tainoa
potost acci(ltM't\ tMijiis actiis ost siiccossiviis (piia dop(>:i(lol a liilnid, non (!st ncccs.sa-
socuiidiiiinlivorsaloiiipora : ot ila palottpKMl riiiiii; ipiia (piod fiiit (|uaiidoipt(! fiiliiriim,

iiihil proliiliol coiitiiit^tMiliiiiii ad iilnimlilict polost noii css(! fiilnnini; ipiia fnliinis rpiis
corlain sciontiam noiiin lialitM-o, cnni inliii- iiiccd(!ro noii incodol, iitdiciliir iii II iJr r/c
tns ad rcm contiii.m'iitciii rororatiir
tijiis ncrat., tt!.\t. (ii. Siid isla instaiitia iiiilla ost;

socnndiim hoc (punl pivosoiilialilor iii ac.tu ipiia (luanivisipiod fiiit fuliirum, possit non
est tpiautlt) jam cjus osso dotoriniiuitum ost, csso fnlnrum imp(!ditis causis (pia* crant
ot ('ortiliidinalitor ct)j<iK)sci potost. dolt!rininata' ad oirtictnin iil in inajori parto,

Ad primiim or^-o dicoiidiim, (pit)d a causa noii tamon potost noii fiiissc fiitunim ; s(!tn-

prinia noii traliil oirocliis no.cossitalom, sod pcr voniin oi it dic(!rc lloc (luandoquo
oniiii :

solum a causii proxima, ut dicluni ost ;

ct fiiit futiirum. Similiter non est ad proposi-

idoo ratio nt)n proctMlit. tuin quia cum dicitur pra'scitum, non im-
;

Ad socundum dicondum, tpiod fuluriim [lortatur taiituin ordo ad futuruin,scd ctiam

contini::oiis non ost tlctorminato vorum an- actiis quidani, qni significatur ut praiteri-
totpiam liat, tiuia non liahot causam dotcr- tus.
minatam; ct idco cjus certa coguitio liahcri Et ideo alii dicunt, sicut videtur Magister
non potost ah intcllcctu nostro, cujus co- dicore in IJttera, (|uod hoc anteccdens non
gnitio cst in lcmporc dctcriiiinato ot suc- est neccssarium; quia praiscifum, quam-
ccssivo. Sod duni cst in actu, dctcrniinato vis secundum voccm consignificet tcmpus
vcrum cst ; et idco a cognitionc qua' est prajtcrifnin, tamen significat actum divi-
pra^sens illi aclui, potest certitudinalitcr num, cui non accidit praetcritum et ideo :

cognosci sicut patet etiam de visu corpo-

: sicut Deus potest non pra^scire, ita potest non
rali et quia cognitio divina aeternitate men-
: praescis.se. Sed istud etiam non solvit; quia
suratiir, qua^ cadcm manens omiii tempori qutvmvis actus divinus non habeat necessita-
prajsens est, ideo ' unumquodquecontingen- tem coactionis, habct tamen necessitatem
tiam videt prout suo actu. est iu immobilitafis, loqiiendo de actibus intrinse-
Ad tertium diccndum, quod actus divinae cis, ut vclle, intelligere, et hujusmodi unde ;

cognitionis transit supra contingens, etiani non est contingcns non esse, si ponatur
^ sicut transit visus nos-
si futurum sit nobis esse.Et quia consequens non potest poni
tcr supra ipsum dum est et quia esse quod ; non esse, quin etiain antecedens ponatur
est quando est, necesse est; quod tamen ab- non consequens non poterit poni non
esse,
solute non est necessarium; ideo dicitur, esse. Sed hoc certum est quod anfecedens
quod in se consideratum est contingens, sed potest poni esse; verum enim est determi-
relatum ad Dei cognitionem est necessarium nate Deum futurum nunc scire et
aliquid ;

quia ad ipsam non refertur nisi secundum ifa sequitur quod consequens non possit poni
quod est in esse actuali ; et ideo simile est non esse, etiam absolute sumptum et multo ;

sicutsi ego videam Socratem praesentialiter minus quod possit contingere non esse.
currere, quod quidein in se est contingens, Et ideo alii dicunt, quod istud antecedens
sed relatum ad visum meum, est necessa- est contingens, quia designantur ibi duo,
rium. Unde bona est distinctio, quod est scilicet actus divinus, (jui immutabilis est,
necessarium necessitate consequentiae et non et ordo ad futurum, qui mutabilis est muta-
consequentis, vel necessitate conditionata, bilitate totum judicandum est
rei ; et ideo
non absoluta. contingens propter alterum tantum. Istum
Ad quartum dicendum quod ad hoc argu- enim esse hominem album, contingens est,
mentum' multipliciter respondetur. quamvis esse hominem sit necessarium. Sed
Quidam enim dicunt quod hoc antece- istud etiam non videtur dubitationem sol-

< Parrn. omUtil : « ideo. « — ' Parm. : « nunc. ' Al. : « ati hunc articulum. »
474 COMMENTUM IN LIB. I SKNTKNTIARUM.
vere. Cum enimDeus prsescivissedicitur dum consequens, quomodo patet quod
est
aliquid, onlo ille ad futurum dosignatur ibi consequens necessarium est necesse enim :

ut objectum super quod transit actus. Est est Socratem currere dum currit.
enim sensus praescivit, idest scivithoc esse
: Ad quintum dicendum, quod ista : « Omne
futurum. Quando autem aliquod dictum po- scitum a Deo necesse est esse, » est duplex ;
nitur ut materia alicujus actus, ut dictum, eo quod potest esse de dicto, vcl de re et :

oportet quod materialiter sumatur, et non si sit de dicto, vera est, et si sit dere, falsa
secundum quod ad significationem rei refer- est ; et similiter conclusio duplex
est. Et
tur ; ut cum dicitur : « Scio istum currere : » hujus distinctionis ratio est, quiapotest istud
ea autem quae sic sumuntur, nullam diffe- sumi secundum conditionem qua subjacet
rentiam contingenti» vel necessitatis in pro- divinae scientiae et hoc est secundum quod
;

positione faciunt : tumquia veritas et neces- habet esse determinatum in actu, et sic ne-
ex principali verbo pendet
sitas propositionis cessitatem liabet, vel potest ista res sumi
in quo intelligitur compositio; tum etiam sine aUqua conditione et sic non est neces- ;

quia dictum hoc modopositum non sumitur saria : quia potest sic considerari ut est in
ut verum et falsum, vol ut necessarium vel causis suis antequam sit in actu, et ibi non
contingens, sedutdictum quoddam tantum. Iiabct necessitatem, nec ibi est scita a Deo
Unde sequalis necessitas vel contingentia est futura esse Deus effectum
; non enim scit
harum duarum propositionum « Dico So- : contingentem csse determinatum in causa
cratem currere, » et dico « solem moveri » : sua : quia esset falsa scientia, cum in causa
etiam posito quod ipsum dicere sit neces- sua determinatum non sit.
sarium; et ita posito etiam quod ordo ille Ad sextum dicendum, quod quamvis iste
importatus ad futurum sit mutabilis^ nihil . respectus ad rem sit inseparabilis secundura
impeditur de necessitate antecedentis. quod attingit eam non tamen
, attingit eam
Unde alii dicunt, hoc antecedens esse nisi prout est in esse actuali pra^sentiaUter
necessarium; nec tamen consequens' est considerata ; et ideo potest fieri distinctio
necessarium quia illa maxima intelligitur
;
secundum quod rcs illa consideratur ut ca-
tantum in illis conditionalibus^ in quibus dens sub respectu illo vel ut non cadens.
antecedens est causa proxima consequentis. Verbi gratia, cursus Socratis subjacet cer-
Sed hoc etiam non plene solvit, qnia regula titudini divinae scientiae, prout est in actu ;

illa non probatur a Philosopho, I Posterior., et hoc non habuit semper, quia quandoque
text. 17, ratione causalitatis, sed ratione erat in potentia tantum, et secundum quod
consequentiae, secundum quam ex necessa- sic tantum erat, non erat subjicibilis certi-
rio sequitur necessarium, sive sit causa, tudini divinae scientiae enim Deus vidis- ; si

sive sit effectus. set ipsam causam, ut Socratem, et non vi-

Et ideo aliter dicendum quod antece-
est, disset immediate effectum in esse suo sicut
dens est necessarium absolute, tum ex im- nos futura cognoscimus, nunquam potuisset
mobilitate actus tum ctiam ex ordine ad istud scire et ideo patet quod distinctio illa,
;

scitum ;
quia ista res non ponitur subjacere scilicet quod possit esse de re, vel de dicto,
dum est in actu secun-
scientiae divinae nisi bona est.
dum quod determinationem et certitudinem Ad septimum dicendum, quod Deus non
habct. Ipsum enim necesse est esse dum tantum cognoscit ea quae sunt nobis prae-
est ; et ideo similis necessitas est inserenda sentia, sunt nobis prffiterita et
sed quae
in consequente, ut scilicet accipiatur ipsum futura, supra quae tamen omnia intuitus
quod est Socratem currere, secundum quod divinus cadit, secundum quod suis tempori-
est in actu; ct sic terminationem et necessi- bus praesentia sunt. Unde non sequitur quod
tatem habet. Unde patet quod si sumatur aliquam rem Deus quandoque sciat quam
Socratem cufrere secundum hoc quod ex aliquando nescivit.
antecedente sequitur, necessitatem habet;
non enim sequitur ex antecedente nisi se- EXPOSITIO TEXTUS.
cundum quod substat divinae scientiae, cui (( Quia futurum est, ideo scitur a Deo. »
subjicitur prout consideratur praesentiaUter llic denotatur causa consequentiae et non
in suo esse actuali ; unde etiam sic sumen- essendi.

'
Al. : « contingens. Parm. : « conditioni- bus. »
 » ;

nisTiNcr. \\xi\, 47«

rmlm porcMlii prfpsrivit, uoii i-cptiliilis c.>it, ipii.i iiiiii liiM chI nohin enM* <[U(>d
« Illornm
•..ipcrn, vol m;iro*. Proiilcr lior «irut nonti-a Kciim-
(tmi'; >« (piiisi (licjil : Si siiu prii'sci(Miliji ctis
tiii illi Nci(<ntiiit Doi (liHHiniilin ••kI, nic et nontrum
m\ [)»v(um(liim o(»K<^i"»il ikui ipsi poccaHsont,
vciiium, (piiiil iiascitiir dc scifiitiri nonlni, rliwil»
(piia coacti lacdnMil ; scd ipsu Duus cuactor
iiiijc csl illi V(>i'lio (piod iiiitiiiii i-nl dc Paths
uou ostV Hciuntiu. » Ex liac iuicloiilalc cliin! oHtondiliir,
Hcioiitiaiu Dci oiiiiiiiiu invarialiilciii chm; ,
Hicut
ipsii cssciili.i Di>i iimiiiiio iiivarialtiliH ohI ; ct qiiod

DISTINGTIO XXXIX. |'iili>i' cl Filiiis (11111 Spirilii siiuclo Hiniul (Hiiiii.i

Hciiint (jt vitlont. Sicut (>rgii iiou potcst augori vel

UtrHm scicntia Dei possit (uigcri vcl minni. vcl mimii diviiiii i>.-.s(>iiliii, ila ncc divina .sciontia : ct

aliqno nnxlo mntari : utrnnKHie enini vidctnr liiiucn ciiin t>dilur posst; scirc rpiod non ncil, ot

jmsso noii s(;ii>e rpiod sr.W rpiia jiosHct ali(piid eiwo

possc prolKtri. :

.suhjcclum cjus sciontiir; (piod non cst, ct posHct

PncliMc.i (Hi;i>ii sdlcl, iilnim sriciilia l)ci possit iiDM i>ssc sulijcttiiin iiliquid qurjd cst, sinc pcrinu-
iiUf;cii vcl miiiiii : iilniiiunit' ciiiin vidclur possc, liili(iii(> ipsiuH sciculiic,
probafi, 0<i*"' ciiim tliviuii scicnUa possit aupcri
vol uuitari, hoc hiolIo prtihalur : tpiia polcsl, Dtius Oppositio, <in Dcus possit noviter vel ex tcmpore
sciro tpittcl nuutiuani scil. l-^sl cuiiu alitpiis tpii scire vcl priescire aliquid.
ni»u esl lccturus liotlit', ct laiucu jtolcsl cssc ut
logat hoilie : polcst cuiui iioilic lcgcrc. Nihil Hic opj)tinitur a quihusdam ita. Si Deus potest
nutoui pt)tost nou possil a Dco sciri.
licri tpu)tl aliquid st>iro vol prir>scire, tpiod nunquam scivit

Potcst orgo Dcus sciro huuc iocturuni hodio. vol pra'scivit ;

polcst orgo cx tcmporc aliquid
Potcst crgo aliiiuid scire quod non soit. Krgo scire vcl prfcscire. Ad quod dicimus. Potest qui-
potost ojus scientia augori vol mutari; oadcniquo dom Deus scire vel prffscire omne quod potest
vidotur posso niinui. Kst onim aliquis hodio facero, ol potcst facerc quod nunrpinm fiet. Potest
lecturus, tpuMu Dous scit lecturum. At i^otcsl (>sse ergo scire vol pra-scire tpiod uuuquain tict noc est
itt non Ergo potest Deus uon sciro hunc
legat. nec fuit ; nec illud scit vel scivit neque pr»scit ,

lecturum. Potost orgo non scire alitiuid tpiod scit. vel prffscivit quia scientia ejus non est nisi de
:

Ergo potost minui ejus scicntia vel uiutari, Ad his qujo sunt, vol fuorunt, vel erimt, et [iraj-

quod dicimus, quia Dei scientia omnino inunuta- scientia non est nisi de futuris. Et Ucet possit
bilis est, nec augeri potest vel minui. Nam, ut scire vel preescire quod mniquam est vel erit,
ait Augustinus, in XV lib. De Trinit., c. xin, otc, non tamon potest aliqnid scii>e vel pr.Tscire ei
col. 107(), t. 8 « Scientia Dei est ipsa sapientia,
: temp^yre. Potest utique scire vel pra?scire quod
et sapientia est ipsa essentia sive substantia Dei : nunquam est nec erit ; nec illud scitum vel prfe-
quia in illiiis natura? simplicitatc mirabili non est scitum est ab aeterno. Nec tamen potest incipere
aliud sapere ot aliud esse sed q\iod est sapere hoc ; scire vel prrescire illud; sed ita potest modo
est ot esse. Idooque novit omnia Verbum qua? novit scire vel praescire, sicut potest scisse vel prae-
Pater; sed ei nosse de Patre est, siciit esse. Nosse scisse enim dicas, eum modo posse
ab seterno, Si
(Hiim et esse ibi unum est. Et ideo Patri sicut scire vel quod ab aiterno non scivit
pi^aescire

esse non est a Fiho, ita nec nosso. Proinde tan- vel prJBscivit; id est, ita quod ab a?terno non
quam seipsum dicens, Pater genuit Verbuni sibi sciverit vel praesciverit rjuasi utrumque simul ,

coKqnale per omnia. Non enim seipsum integre esse possit : falsupi est. Si vero dicas, eum posse
perfecteque dixissot, si aliquid mimis aut amplius modo scire vel prsescire rjuod ab seterno non
esset in ejus Verbo quam in seipso. Hoc est ergo scivit vel prtescivit ; id est , habere potentiam
omnino Verbum quod Pater; non tamen est sciendi vel praesciendi ab eeterno et modo aliquid
Patcr, quia iste Filius, ille Pater. Sciunt ergo nec tamen illud pra?scitum est vel futurum :

invicem Pater et Filius; sed ille gigncndo, iste verum est. Non potest ergo noviter vel ex tem-
nascendo. Et omnia qua? sunt in eorum scientia, pore scire vel prsescire aliquid, sicut non potest
in eorum sapientia, in eorum essentia, unusquis- noviter vel ex tempore velle aliquid; et tamen
que eorum siniul videt, non particulatim aut siu- potest velle quod nunquam voluit.
gillatim, velut alternante conspectu hinc, illinc,

et inde rursum inde vel inde in aliud

huc , et Utmm Deus possit scire plura quam scit.
atque aliud, ut aliqua videre non possit, nisi non
videns aha sed omnia simul videt, quorum nal-
; Item a quibusdam dicitur, Deum posse plura
lum est quod non videat et sciat. Ejus itaque scire quam sciat quia potest scire omnia rjuae
:

scientia inamissibilis et invariabilis est : nostra scit, et potest alirjiia facere quse nunrjuam erunt,
vero scientia et amissibilis, et variabilis ^, et re- et illa potest scire : con enim ali(jua incognita

^ Al. : « Psalmus, » etc. — ' Parm. omittit : « non scire.

est. » — ' Al. deest : « et variabilis. » — * Al. : « quod
 . :

476 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

facere potest. Si vevo omnia essent qno? modo irrationabilihus et rationahilihus. RationabilibuS
sunt, et alia qiiajdani facerot qua>
erunt, et

potest
illa omnia
pro certo phira sciret
sciret;
qnam modo sciat; nec tamen cjus sciontia augcri
quia hoc totum lieri posset sine mutabi-
:
non sinit ncc enim
delegavit.
et prajcepta dedit, et angelos

Brevis summa prcedictorum^

ad custodiam
1
litate scientic-e. Constat ergo, Dei scicntiam om-
nino esse immutahilem, nec augeri posse vel Simul 3 itaque Deus omnia
et immutabiliter scit
miuui, sed ei subjecta. quce fuerunt, et sunt, et erunt, tam hona quam
mala; prscscit quoque omnia futura, tam bona
Qiiod videtur adversum illi sententice, qua supra quam mala,
dictiim est, Deum semper et simul scire omnia.
DIVISIO TEXTUS.
Ei veroquod praidictum est, scilicet quod Deus
omnia semper vidct et simul, videtur ohviare Hic ostendit, ciijus modi* causa sit divina
quod ait Hieronymus, in Exposiiione Habacuc, scientia; et dividitur in partes duas : in
cap. I, col. 1286, t. (j : « Ahsurdum est, inquit, prima inquirit, utrum sit invariabilis ; in
ad hoc deducere Dei majestatemut per sciat secunda, utrum sit universalis, ibi « Ei :

momenta singula, quot culices nascantur quotve vero quod prsdictum est..., videtur obviare
moriantur, quuta pulicum et muscarum sit multi- quod ait Ilieronymus. » Prima in duas in :

tudo, quotve pisces natent in aquis, et similia.

prima movet quaestionem, et objicit contra
Non simus tam fatui adulatores Dei, ut dum veritatem; in secunda determinat, ibi :
providentiam ejus etiam ad ima retrudimus, in
« Ad quod dicimus, quod Dei scientia om-
nosipsos injuriosi simus eamdcm irrationabi- ,

lium et rationahilium providontiam esse dicen- nino immutabilis est; » et dividitur ia

tes. Hic videtur dicere Hieronymus, quod Deus
» duas in prima determinat concedendo ea
:

illorum minorum scientiam sive providentiam qua3 ponunt variationem ex parte scitorum,
non habeat. Quod si hoc est, tunc non omnia et non ex parte secunda deter- scientiae ; in
simul scit et semper. Ex tah itaque sensu illud minat negando'' quse ex parte scientiae va-
dictum esse noverimus, ut Deum illa alternatim riationem important, ibi u Hic opponitur :

vel particulatim scire neget, nec per diversa tem- a quibusdam ita. » Et circa hoc duo facit
porum momenta sic illa cognoscit, sicut per varia
primo negat ea quae simpliciter neganda
momenta illorum qusedam deliciunt qua^dam
,
sunt secundo ponit opinionem quorumdam
;

incipiunt. Neque illis aliisque irrationahilibus ita

qui concedunt quasdam locutiones, quee va-
providet, quemadmodum rationabilihus. Num-
riationem scientiae significare videntur, re-
quid enim, ut ait Apostolus I Corinth., ix, 9, cura
est Deo dc bobus? Et sicut non est cura Deo de torquentes tamen ad varietatem scitorum,
bobus, ita nec de aliis irrationabilihus. Dicit tamen ibi : « Item a quibusdam dicitur Deum posse
Scriptura, quia ipsi est cura de omnibus. Provi- plura scire quam sciat. »
dentiam ergo et curam universaliter de cunctis « Ei vero quod prsedictum est..., videtur
quai condidit, habet, ut Iiaheat unumquodque obviare quod ait Hieronymus. » Hic inqui-
quod sihi dchclur et convenit; sed specialem rit, utrum praiscientia vel providentia Dei
providentiam atque curam habet de rationabili- omnium
sit universalis causa ; et circa Iioc
bus, quibus pra?cepta tradidit, eisque recte vivendi
tria facit primo ponit objectionem secundo
: ;

legem pra^scripsit, ac preemia promisit. Hanc

determinat eam, ibi « Ex tali itaque sensu :

providentiam et curam de irrationabilibus non

illud dictum esse noverimus tertio recapi- ;
habet. Ideo dicit Apostolus, quia non est cura Deo
tulat, ibi « Simul itaque et immutabiliter
de bohus; providet tamen omnihus et curat, id :

est guhernat omnia qui omnihus solem suum scit Deus omnia. »
,

facit oriri et pluviam dat. Scit itaque Deus quanta

sit multitudo pulicum, culicum, et muscai"um, et

piscium, et quot nascantur quotve moriantur; sed

QU^STIO PRIMA.
non scit hoc per momenta singula; immo simul
et semel' omnia. Ncque ita scit ut eamdem prima de inva-
Hic est duplex qusestio :

habeat providentiam irrationabilium ct ralionahi- secunda de uni-

riabilitate scientise divinae;
lium; id est, ut eodem penitus modo provideat versalitate providentiae ejusdem.

^
Al. : « et semper. » scientia. » Nos secuti sumus textum Magistri et
' Al. cum additionequorumdam in textu vero : divisionem Angelici.
post ea verba « tam bona quam mala, » apponilur ' Al. : « sicut itaque. »— * Parm. omittit : « modi.»
initium distinctionis sequentis , omisso titulo : — 5 Parm. omittit : « negando. »
« quid sit prsedestinatio ot in quo differat a prae-
 DISTINCT. XXMX, unyi<:sr. i, art. i. m
Cm'ci\ pi"iiiiiini Iriii qii.n iiiiliii- : I" iilniin facif. Kwt crKo li-'i'c ralio voiiintati.s iil libcnj
l>(<iis|)()ssil ii()iis(-ir(i iliiKl (|ii()(l scil ; 'i^iilniiii .(( Iiiiii suiiiii prodiical ; (|uod (iiiim fll voliiii-

possil, aiiiiuid scirc (111(1(1 iioii scil, vcl pliira lalo, iion llt no('.(!ssitalo, iit dicil AiiKUHtimiH;
(luaiii scit; 3" ulniiii Dmis scial iiiiliiita. Ulldt! pot(!.st V(!ll0 (!t IIOII V(!ll(!. Soil IkK! 111-
tdlligoiidiiiii (!sl, (iiim aclus cst iii (!f,'rrt-

diciido a voliint.ib! : (|iii;i p()Hli|iiaiii traiisit,

ARTIC.IILUS IMUMIIS.
non Kubjacet faciijlali cjus; non cniiii po-
Vtnim Ueus possit non scire illud quod est ((!st iioii voluis.se (jiiod voliiit. Siiiiilit(;r noii

scitutn ab eo\ siil)jac(!l faciiltati (ijiis iit utriiiinpK! siinnl

producaf; iioii (!iiim pofost siiinil v(!ll(! ot
Circa primum sic i^rocedilur. I. Videlur iioii veile. El lioc non taiiliim iiilclligendiim
quod Dous nou possit noii sciro illud (piod ost do aclii i[)sins voliiiitalis iiniii(!diato;

scituni ost al) oo ;

quia, socundnni Auf^usli- sod do omnibus acfibns imperatis a volun-
num, lib. XWI Contra Faustum, cap. iv, latc, sicnt cogilaro, loijui, et liujusinodi.
col. 181, t. 8; llioronymum, Ad Fustorh., C.um igitiir actiis diviii.'o voliiiitafis siiiiipcr

epist. x.KU, de cus/od. vir(/inilalis,

§ Ti, sit in actu, ol non [)ortransi(3iis in fiitiiriirn,

col. 397, t. 1, ct IMiilosoplmm in VI Etliic, sompor cst (juasi in ogrediendo a voluntate;

cap. H, Dous non potost facero ut id (juod et ideo inanet libortas divina; volunlatis res-
est prajtoritum, non ruorit. Scd cuin dicilur : [icctu Uiido [)otest dici, (juod Deus
ipsius.
« IIoc ost scitnm a I)oo, » signilicatur ut [)otost non voUo hoc; non tamcn potost ut
prioteritnm. Ergo non potest non esso sci- simul volil ot non volit, vel ut nunc velit et
tum ub eo. postmodnm non volit, accipiendo « post »
2. Si dicas, quod
dopen- est pra^toritnm et mmc » ex [)arte voluntatis, quia' mnta-
((

dens a fntnro, hoc niliil est, nt prius dictum bilis esso non potest. Et quia dictum est

est *, qnia non importatur in partioipio siipra'*de actu divina^, scicntia;, socundum
tanlnm ordo ad fnturum, lit in Iioc partici- quod est causa operis ojiis ut informans
I)io fiiturnm; » sed etiam actus quidam.
(( ipsum, quod est imperatus a voluntate;
3. Praiterea, omne quod est, necesso est ideo potest conccdi quod Deus hoc modo
esse dum est, ut dicit Pliilosophns, I Perih., potest non prsescire. Non tanien potest essc
cap. ult. Sed sciro Dei non est nisi ut ens ut simul praisciat et non prsesciat, vel quod
actu, cum monsuretur a?toniitate, in qua nunc praesciat et postmodum non pra?sciat,
nihil prcelorit vel succedit. Ergo videtur loquendo de prffiscientia ex parte scientia
quod non possit non esso ; et itaDeus non tantum quod non fiat vis de ratione fu-
; ita
possit non scire illud quod scit. turi quia quod modo est futurum, postea
;

4. Prajterea, socundum Philosophum, in erit prsesens, ct tunc non erit ^ pra^scitum,

II De generat., text. 08, omno seternum est sed erit scitum. Et ideo diceudum est secun-
necessarium. Sed quodUbet scire Dei est dum distinctionem Magistri, quod si accipia-
aiternnm. Ergo est necessarium; ergo ab tur conjunctim, Deus non potest non scire
aequipoUonti non potest non esse. quod scitum est ab eo si autem accipiatur :

o. ipsum esse ejus. Sed

Scire ipsius est divisim, sic est in potestate sua scire et non
ipse non potest non esse. Ergo non potest scire; et hsec libertas demonstratur cum
non scire id quod scit. dicitur quod Deus potest hoc non scire.
Sed contra, quidquid Deus scit, operando Ad primum ergo dicendum, quod actus
operatur. Sed potest non operari quod ope- scientiae divina^ nunquam transit in prae-
ratur. Ergo potest non scire illud quod scit. teritum, sed semper est in actu : et ideo
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod semper manet in libertate voluntatis.
sicut attributa divina difTerunt secundum Ad secundum dicendum, quod illa solutio
proprias rationes, et sunt tamen una res, nihil valet.
ita otiam actus attributorum sequuntur ra- Ad terthnn dicendum, quod illud quod
tiones oorum; et ideo alicui actui attribui- est, dum est absolute ta-
necesse est esse ;

tur quod aUeri non convenit. Dicimus enira men loquendo, non necesse est esse. Ita et
Deum scire quod non vult, vel quod uon Deo scire necesse est dum scit; non tamen

^ 1 p. Summae theolog., q. xiv, art. IS. > Dist. VIII, q. III, art. 1. — ^ Parm, ; « est. »
Xxxvii, q. I, art. 3. — > Parm. ; « quse. » ' Dist.
 ;

478 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

necesse est eum scire nisi necessitate im- persuamscientiam.Ergopotest scirealiquid
mobilitatis, quce voluntatis libertatem uon aliud ab his quse scit.

excludit; et hcPC Hbertas significatur cum Solutio. — Respondeo dicendum, quod

dicitur, quod Deus potcst hoc non scire vel Deus dicitur scire aliquid dupliciter; vel
non velle. scientia visionis, secundum quod videt res
Ad quartum dicendum, quod omne feter- quge sunt vel erunt vel fuerimt non solum in
num est necessarium necessitate immobili- potentia causarum suarum, sed etiam in
tatis, quae libertatem voluntatis non exclu- esse proprio; vel scientia simplicis intelli-
dit, ut dictum est'. gentiae, secundum quod scit ea quae nullo
Ad quintum dicendum, quod licet esse et tempore sunt, esse in potentia causarnm
scire sintidem secundnm rem, tamen scire suarum. De hac igitur loquendo, Deus non
sequitur voluntatem ut imperatum ab ipsa, potest scire aliquid aliud ab liis quae scit
esse autem non et ideo esse suum non sub-
;
quia nihil potest esse aliud ab his quae suut
jacet libertati voluntatis, sicut scire operati- et quse possunt esse. Loquendo autem de
vum creaturae. scientia visionis de qua hic Magister loqui-
tur, sic potest aliquid aliud videre ab his
^^^* videt, secundum quod potest ei quod
ARTICULUS II
habet esse in potentia sua tantum, dare esse
Utrum Deus possit scire aliquid quod in propria natura. Si tamen hoc in esse pro-
nescit. ' duceret, ab seterno ab eo esset prsescitum;
et ideo distinguendum est hoc etiam sicut et
Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur supra. Si enim intelligatur conjunctim, sic
quod Deus non possit scire aliquid quod Deus non potest scire quod non scit quia :

nescit. Nihil enim existentium cognoscit ista duo sunt incompossibilia, quod Deus
Deus nisi per ideam. Sed non potest aliqua sciat aliquid quod ab aeterno nescivit. Si au-
idea in ipso esse quse non sit quiacum idea : tem intelligatur divisim, sic est verum, et
sit forma rei in Deo existens, non potest in- designatur potestas Ubertatis, ut supra dic-
telligi quod aliqua forma adveniat Deo sine tum est, et non mutabilitas scientise vel vo-
mutatione ejus. Ergo non potest scire ea luntatis.
quae non scit. Ad primum ergo dicendum, quod idea
scientia realiter refertur ad
2. Prseterea, secundum essentiam estuna, et non distin-
scibile, etdependet ad ipsum. Sed mutato guitur nisi per respectum ad diversa. Unde
eo quod ad ahquid depondet, etiam ipsum si poneretur aliqua alia res, non fieret addi-

mutatur. Ergo videtur quod si aliquid pos- tio alicujus formse, sed respectus tantum.

set esse scitum a Deo quod non est modo Vel dicendum melius, quod sicut ipsum scire
scitum ab eo, scientia ejus possit mutari. est subjectum libertati voluntatis, ita et idea,
3. Praeterea, quantitas seientise attenditur secundum quod ad ipsam terminatur actus
secundum quantitatem scibilium , sicut divinse scientiae, sicut scientia artificis ad
quantitas virtutis secundum quantitatem formam artificiati quam excogitat : ct ideo
objectorum. Ergo ad pluralitatem scibi- similis est ratio de idea et de actu sciendi.
lium sequitur augmentum scientiae. Sed si Sicut enim non potest poni quod actus
posset scire aliquid quod non scit, posset sciendi sit in eo, et quod non fuerit; ita nou
plura scire quam Ergo posset augeri
sciat. potest designari quod idea sit in eo et non
ejus scientia, quod est impossibile. Ergo et fuerit; tamen respectu utriusque potest de-
primum. siguari libertas voluntatis.
A. Praeterea, supra dictum est^, quod Deus Ad secundum dicendum, quod scientia
non tantum scit ea quae sunt, sed et ea quae nostra dependet a scibili* , sed scibile depen-
non sunt. Ab his autem nihil potest aliud det a scientia Dei ; unde sicut scientia nostra
esse, cum nihil sit medium inter ens et non variatur, scibili immobili permanente ; ita
ens. Ergo non potest aliquid aliud scire ab scibilemutatur, scientia Dei non mutata.
illis quae scit. Ad tertium dicendum, quod quamvis ali-
Sed contra, Deus potest operari quod non quo modo concedatur quod Deus potest scire
pperatur. Sed quidquid operatur, operatur aliquid aliud ab liis quae scit non tamen ;

< Dist. viii,q. iii, art. 1. — ' Disl. xxxvni, q. viii, art. 4. — '
Al. : « ad scibile. »
 I)istim;t. \xxix, oryi^sr. i. Afrr. ii kt iii. m
viilotiir posrtoconcodi (luod possit srin^ pluni liv.nni, ^rn l'ljtisl. (xivii, cip. ix, rol. (ioii

([iiaiu so.it; (piiiu-iiiudiciliir, |iliirii, (lcsiKiui- l. >2, ot 1'liilo.sopliiis in II Mcffijih., U'\[. \\).

liir coinpiirutio Jid iili(piid pi-iroxisloiis, (miiu (!uui i^^iliir iiilliiiliini iion pussil lliiiri, vido-

(|ii() lioc. iioii oral; ol lioc iiou pot(^st os.so, iil liir, (piod a iiiillo iiili^llcclu possil. pcrroctc
isla (liio siiil siiuul V(n'a : priiis luvscivit, ol. sciri.

iiiodo .scil, iicc lioc ips(\ pol(\sl ; cl ila palot «i. Si dicaiiiiis, (piod (piaiuvi.s sil iiiliiiiliiiu
(piod ciiiu dicitiir, iiolosl [)lura sciro, arK|Uo iii so, laiuoii coiu[)araliiiii" ud iutolNvluiu
uiodo [HHliuotad soiisiiin O()iu[)osiluiu. Iliido diviiiuiu iuliuiliiiu^ iluiliiin ost, coutru •

Magistor noii siiu^dicitor coucodil, sod o[)i- ([iiod dicitur do ali([iio divorsiinodo ros[)octii
nioiioui iiarral; (^l siiuilitcr iioii (hihol cou- divisrsoriiiii, (^sl ox hoc
in ^(!ii(!ro rolalioiiis;
ccdi ([uod sciouliai ojus ali^piid addaliir, iioc oiiiiu [)i()hal IMiilo.so[)liiis Viicdic, cap.
iii

aliiiuid luijusiuodi, (piod lacit iutollocluiu u l)o (iiiautit., » iua;^iiuuiot parvuiu rolativa
sensus coinpositi. Si tainon concodorotur, os.so. Krgo ([uid([iii(l pra-dicatur do ali(|uo
non idoo ' so([uorotur sciouliain [)osso au- ah.solulo, cuicuiu([uo coiu[)arotur, convouiot
gori; (|iiia ipso [)or uuiiiu ol idoin scit iniilta sihi. Sod osso iufiuitiiiu (5st pivodicatiiiii ah-
ot pauca, (piod ost priinuin ot [)or so ohjoc- soluLiiui. I^r^a) ([uod iu so osl iiiliuiluiu,
tnm sciontiio ojus, scilicot ossontiain suani ros[)octu nullius [)otost dici finituin.
quft! ost siinilitudo roruin". 7. Pnotoroa, iu(iuituiu fiuito iulinituiu
Ad ([uartum dicoudum, ([uod ca quaj iion cst, quia uou potost portrausiri ah eo. Sed
sunt,Dous iioii sit sciontia visionis ; ot do iiac sicut iuliuitum uou [)ortraiisitur a fiuito, ita
tantum hic loquimur. noii trausitur ah iulimto, ut [)rohatur iu IV
Pliysicor., toxt. 10. Ergo inliuituin ucque

ARTICULTIS III
rospoctu finiti nequo rospectu iufiuili fiui-
tuin ost.
Utrimi Deiis sciat infitiita^. quidquid scitur in actu, actu
8. l'raeterca,
est in sciento. Sod iiinuita iiou possuut esse
Ad tertium sic proceditur. \ Vidotur quod
. in actu. Ergo infiuila sciri non possunt.
Deus sciat infinita. Scieutia enim numera- Solutio. — llospondco dicendum, quod
tur secundum scita. Sed iu psalm. cxlvi, 5, infuiitum potest accipi dupliciter. Vel iuten-
dicitur, quod sapientise cjus non est nume- sive ad modum quantitatis continuse ; et sic
rus. Ergo scita ejus sunt infmita. Deus non infmitum in actu quia quan-
scit :

2. Praiterea Deus non alio modo scit, titas infmita continua neque est neque esse
quasdam species numerorura quam alias. potest nisi dicatur scire infmitum, inquan-
;

Sed quasdam scit actu et determinata scien- tum seipsum scit, qui inflnitus est. Alio
tia quascumque aliquis homo scit. Cum igi- modo potest sumi infinitum secundum
tur species numerorum sint infuiitaj, vide- quantitatem discretam et sic dicendum est, ;

tur quod ipse sciat infinita determinate. quod scientia simplicis intelligentiai Deus
3. Prseterea, particularia sunt infmita. scit infmita quae sunt in potentia ipsius, non
Sed Deus scit particularia, ut supra dictum tantum secundum individua, sed etiam se-
est\ Ergo scit infmita. cundum species. Posset enim infmitas alias
4. Praeterea, potentia sua est^ infmita, et species procreare, et scit se posse illas. Lo-
dicitur infmitorum simpliciter. Sed niliil quendo autem de scientia visionis, secun-
potest facere nisi per scientiam. Ergo vide- dum quod videt res non tantum in seipso,
tur quod scientia ejus sit infmitorum simpli- sed etiam unumquodque in proprio esse ; sic
citer. scientia sua non est infmitorum («). Hoc au-
Sed contra, quidquid scitur, perfecte
5. tem non ex defectu scientiae ejus, sed ex
est
scientia comprelienditur. Sed quidquid com- defectu rerum, quae non sunt infmitae secun-
prelienditur, intellectus comprehensione fi- dum omne tempus numeratae. Unde si pone-
nitur, ut dicit Augustinusinlib. Z)(?u/fi?en^o retur mundus semper fuisse et nunquam

^ Al. : « tamen. » — » Non, ut in Parm. « ejus. » accipiatur eadem scientia de omnibus entibus, sive
—
:

' I p. Summx theoL, q. xiv, art. — "Dist. xxxvi,

1. completis et subsistentibus, sive accidentibus, tunc
q. I, art. 1. — ^ Parm. « : dicitur. » — Parm. « : « necesse est dicere qvod Deus etiam scientia vi^
« comparatur. » — ^ Parm. omittit : « infinitum. » sionis sciat infinita. » Et necessitatem illam ponit
(a) Hoc verum est, si accipiatur scienlia visionis ipse D. Thomas in Summa theoL, I part., q. xiv,
de enlibus completis et subsistentibus. Si autem art. i2,
 ; ;;

480 COMMENTdM IN LIB. I SENTENTIARUM.

deficere, sicut philosopbi posuerunt ex VIII tantum, sicut etiam secundum quid esse di-
Phi/sic, text. 13, scientia sua csset inflnito- cunturin potentia causae.
rum, etiam videndo singula in proprio esse : Ad quintum dicendum, quod intellectus
quod scientise nostrae non potest convenire, discurrens per rem, non potest compreben-
quia non potest singula proprie cognoscere dcre rem infinitam, quia finiret eam nume-
nisi per diversas formas ab eis acceptas ;
rando partes ejus; scd scientia Dei sine
unde oportet quod unum post aliud intelli- discursu uniforaiiter est unius et multorum,
gat, ut ex prffidictis patet'; et ita si intelli- finitorum et inflnitorum.
geret inflnita, seqneretur quod infinita nu- Sextum concedimus.
meraret; quod est impossibile. Sed^ tamen Ad septimum dicendum, quod intellectus
intellectus noster potest quodammodo intel- divinus non intcUigit rcs pcrtranseundo
ligere inflnita, inquantum intelligit formam unde non procedit.
objectio
universalem, quse est in potentia ad inflnita Ad octavum dicendum, quod orania quae
singularia. Unde etiam a philosophis, \ll De Deus scit sunt in ipso unum, et non distin-
anima, text. 19, probatur intellectus imma- guuntur nisi per diversos respectus. Non
terialis esse, quia quodammodo est virtutis est autem inconvenicns relationes quae se-
inflnitae quod nullo modo virtuti in materia
;
quuntur opcrationem intellectus, esse infl-
autem
existenti convenire potest. Intellectus nitas, ut dicit Avicenna, tract. III Metaph.,
divinus, uno, quod est essentia sua, omnia cap. X.
quse sunt vel possunt esse intelligit, non
tantum universali cognitione, sed etiam pro- QU^STIO II.
pria et determinata, ut ex praedictis patet *
unde non oportet quod cognoscat res diver- Deinde quaeritur de divina providentia;
uno intuitu omnia
sas aliquo transitu, sed et circa hoc duo quaeruntur 1° quid sit; :

videt; et propter hoc non probibetur esse 2" utrum sit omnium.
infinitorum.
Ad primum ergo dicendum, quod scientiae ARTICULUS PRIMUS.
Dei dicitur non esse numerus propter infini-
tam virtutera ejus in comprchendendo , et Utrum providentiajpertineat ad scientiam.
non propter inflnitatem scitorum scientia vi-
sionis determinata, per quani res in propria Ad primura sic proceditur. 1. Videtur
natura cognoscuntur. quod providentia pertineat ad scientiam.
Ad secundum dicendnm, quod aliquas Sicut enira dicit Boetius in V De consola-
species numerorum scit Deus etiam scientia tione, pros. vi, col. 858, 1. 1, providentia Dei
visionis, sed non omncs ;
quia, posito initio dicitur, quia porro videt quasi a specula
et flne mundi, est aliqua species numeri Sed vidcre pertinet ad scien-
ffiternitatis.

quam temporum existen-

res in successione tiam. Ergo videtur quod et providcntia.
tes non praetergrediuntur; omne tamen scit 2. Item, videtur quod ad omnipotentiam.
scientia simplicis intcUigentiae. Dicitur enim Sapicnt., xiv, 3 : Tu autem
Ad tcrtium dicendum, quod numerus par- Pater gubernas omnia providentia* Sed . *Tua
«"'^'"j
licularium non est infinitus simpliciter nisi gubernatio pertinet ad potcntiam, ut habc-
supposita aeternitate mundi, quod est contra tur ad Hebr., i, 3 Portansque omnia verbo
: provi-
fidem. virtutis SU3S. Videtur ergo quod et providen-
gf/^g,?
Ad quartum dicendum, quod potentia res- tia. nat,
picit sicut objectum enspossibile, cujus ratio 3. Item, videtur quod ad voluntatem. Si-
non dcpendet ab esse in actu; unde si nun- cutenim dicit Damascenus, II Fid. orthod.,
quam ponautur actum suc-
infinita reduci in cap. XXIX '*,
col. 963, t. 1, providentia est di-
cessione tcmporis, dicitur tamen potcntia vina voluntas sccundum quam omnia in
simpUciter iniinitorum. Scientiae autem ob- fincm convcnicntcm dcductionem accipiunt
jectum cst verum, quod cum ente converti- et ita videtur expresse quod ad voluntatem
tur undc non potest dici scientia simpliciter
; pertineat.
eorum quae non habent esse in actu secun- 4. Item, videtur quod sit idera quod dis-
dum aliquod tempus, sed secundum quid positio. Sicut enim dicit Boetius, De consoL,

' Dist. XXXV, q. I, art. 1. — > Parm. : « tantum. » — ' Dist. xxxv, q. i, art. 3. — < Parm. : « c. xix.
 ; ;

IHSTIMIT. X\\l\, (MM'',ST. II, .\HT. I. m

lih. IV, pro;». Vi, co\. Sl 1, I. !, proviiloiitiii mn iul (•oii.soiiiiriKliim nijorn ullimiiiii ; ot
(^sl ralio iii siimino omniiim priticipo coiisri- it(>riim lolitts tinivcfsi a<l ipsiini liriim :

liita, \)tn' (piam (•iiticlii disponil. Scd dispo- poiiilinM Mclnjtk.f

sictil ('liam l'liiloS(i|)liiis

noro ost (lis[)ositionis. Krj^o vi(l(>ltir (jiiod tc.\t. .V2, iihl ('.\(',m[)liim do or-
otiain ponil
disposilio divina ot [irovidcntia idcm sint. dim^ [larlinm o.\(UTitns ad invicoin, ot ud
r>. Itoin, vi(l(^tiir ipiod sil, idininpiod riiliim. Iionttm diicis. rrovidcnlia anlcm dicitiir
Comi)itriilio ciiim itiiciijits iid divcrsa non sccmidnm i|tiod rchns il;i ordinalis iiltfihtiit

divcrsiliciil cjtis cssculiiim. Scd riiltim cl [>ro- (>;i (ni.i' onlinom conscrviiiil cl |)roi)cliit

vidontia non dincrtint nisi soonndttm com- omninm inordin;ition(!in.

[mrattonotn ;id divor.sa : sicttt otiiiit dicit Ad primnm orgo dicondiim, ([iiod [)rovi-
Hoolitts, ttl)i supr;i, modiis^nto rcs ^(irnntiir donti;i ot dispositio divorsimodo oonsi(loratae
cum ;ul (livin;Mn coi^nitioitom n^rortin- |»ro- [)ortincnt ;id .sci(!iili;tin, voItint;itcm (st [loton-
vid(nUi;i dicitnr ; cnm vcro ;id ros i[)sas (|ti;o liam : ([uod sic [»;il(!t o.k simili indiicto. l'o-
gonintur, lattiui vociitur. Krgo vidotur (]uod tost onini iirupiis artifox cogiiitionom habero
providonti;i ot latum non diirorant [)or osson- do urtirtciatis s[)cculativo hinttim, sine hoc
tiam. (juod o[)orari intoiKhit : ot sic provid(3ntia
SoLirno. — Uospoudoo dicondum ,
quod ol dispositio ojiis [tortinot t;intuin ad sciou-
ista tria, dis[)ositio, scionfia ot [)rovidontia, liani. Socuiulum ;tiitcm quod ultcrius ordi-
se habont por additionom uuius ad altcrum. nat iu opus cum pro[)osito cxc^quendi, pcrti-
Cum enim J)ous de rebus creatis sciciitiam nct ad scientiam et voluntatcm. Sccundum
quasi practicain iiahoat, ad modum sciontiae autcni (piod cxcquitur iii opcre, sic pertinet
artiticis ojus soicntia considoraiida cst. ad scicntiam, volunlatom ct potcntiam pcr
Scicudum cst ergo, quod artifex prccconci- quam opcratur. Ita otiam iu D(i0 cst. Patet
pieudo artificiatum suum considcrat fiiicm etiam quod primis duohus modis accepta
primo et dcindo considerat ordinom rci
; sunt a'terna, sed tertio modo sunt ex tem-
quam facerc intondit, ad fincm illum, ct porc. Et ipsa executio providentiae, guber-
ordinem ctiam partium ad iiiviccm, sicut natio dicitur.
quod fundamcntum sit sub parieto, et pa- Undc patet sohitio ad secundum et ter-
ries sub tecto et iste ordo partium ad invi-
; tium ; ct similiter ad quartum quia provi- :

cem ordinatur ulterius ad finem domus. dentia includit dispositionem et addit, et

Tertio oportct qnod consideret ea quibus propter hoc etiam per providentiam dispo-
promoveatur ad consecutionem finis, et ut nerc dicitur.
tollantur ea quse possunt impedire finem Ad quintum dicendum, quod providentia
unde excogitat sustcntamenta domus per et fatum differunt per essentiam sicut :

aliquas appendicias et fenestras, et hujus- enim forma domus est aliud per essentiam,
modi, quibus domus sit apta ad habitatio- secundum quod est in mente artiflcis ubi
nem. Ista ergo excogitatio nominatur no- nomen artis habet, et secundum quod est in
mine scientiae, ratione solius cognitionis et lapidibus et lignis ubi artificiatum ' dicitur
non ratione alicujus operationis. Uiide est ita etiam ratio gubernationis rerum aliud
et fmis, et eorum quse sunt ad finem. Sed esse habet in mente divina, ubi providentia
ratione ordinis excogitati in re operanda, dicitur, et aliud in causis secundis, quarum
vocatur nomine dispositionis : quia disposi- officio gubernatio divina expletur : ex qui-
tio ordinem quemdam significat ; unde bus fatum dicitur a for faris » (( ; vel quia
dispositio dicitur generationis ordinatio. Sed est quoddam effatum divinae ordinationis,
ratione eorum quae promovent
in finem, sicut verbum vocale est quoddam efTatum
dicitur providentia providus enim dicitur : interioris conceptus vel ex eo quod ex :

quibeneconjectat deconferentibusinfinem, harum consideratione causarum fari sole-

et de his qua3 impedire possunt. Unde etiam bant antiquitus de rebus futuris, sicut ex
in Deo scientia dicitur, secundum quod consideratioiie motus caeh praecipue.
habet cognitionem et suiipsius , et eorum
quse facit. Sed dispositio dicitur ratione du-
pUcis ordinis quem ponit in rebus; scilicet
rei ad rem, secundum quod juvant se invi-

' Parm. : « artiflcium. »

Yll. 31
 m COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.
haec quaestio fere ab omnibus sapientibus
. ARTICULUS II. ventilata est, et ideo oportet diversorum

Utrum providentia sit omnium^. positiones videre, ut erroribus evitatis,

viam veritatis teneamus.
Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur Sciendum est ergo primo, quod quidam
quod non omnium Ad pro-
sit providentia. posuerunt nulUus rei esse providentiam,
videntiam enim pertinet remotio eorum sed omnia casu contingere et ista fuit posi- :

quae impediunt a line. Sed malum dicitur tio Democriti, et quasi omnium antiquorum

per deordinationem a fme. Cum igitur naturalium'^, qui negaverunt causam agen-
multa mala sint in universo, videtur quod tem, et posuerunt tantum causam materia-
non omnia providentiai divinae subjaceant. lem^. Sed haec positio satis cfficaciter impro-
2. Prffiterea, nihil quod casu fit, est pro- bata est etiam ab ipsis philosophis^
visum, quia casus dicitur inopinatus rei Alii posuerunt providentiam esse quarum-
eventus, et secundum Philosophum, in III dam rerum et non omnium, et hi dividuntur
PJujsic, text. 62, est in his quee aguntur in duas vias. Quaedam enim positio est, quod
propter aliquid, cum aliud contingat prseter providentia Dei noii se extcndit nisi ad spe-
id quod intendebatur. Sed multa fmnt casu cies, et non ad individua, nisi quae necessa-
in mundo, ut probat Philosophus in VI ria sunt eo quod ponebant, illud quod exit
;

Metaph., text. 6, alias omnia ex necessitate cursum suum, providentiae legibus non
contingerent, nisi causae aliquae deficerent subjacere; et ideo ea quae frequenter de-
ut in minori parte, quod casum inducit. ficiunta cursu ordinato, non sunt provisa,
Ergo non omnia sunt provisa a Deo. sicut particularia corruptibilia et generabi-
3. Praeterea, omne quod est provisum, est Ua; et ista opinio imponitur Aristoteli :

ordinatum in unum. Sed liberum arbitrium quamvis ex verbis suis expresse haberi non
non est ordinatum in unum, sed se habet possit, sed Commentator suus expresse ponit
ad utrumUbet. Ergo ea quae sunt a libero eam in XI Metaph., enim,text. 52. Dicit
arbitrio, providentiae divinae non subjacent. quod non est fas divinae bonitati habere
4. Praeterea, omne quod est provisum, sollicitudinem de singularibus nisi secun-
consequitur finem ut in pluribus, nisi sit dum quod habent communicationem in
providentia errans. Sed malum invenitur natura communi, sicut quod aranea sciat
ut in phiribus, quod est secundum exitum facere telam, et hujusmodi. Sed haec opinio
a fme. Ergo universum providentia non re- expresse tollit judicium Dei de operibus ho-
gitur. minum.
5. Praeterea, providentiae proprium est Et ideo alia positio fuit, quod Deus provi-
ordinare. Sed multa inordinate contingunt dentiam habet de omnibus quae dicta sunt,
in universo tam
in rebus naturalibus, sicut et ulterius de individuis hominum, non
quod sunt
aestates pluviosae et hiemes siccai, tantum secundum quod communicant in
quam etiam in hominibus, ut quod justi ab specie ,etiam secundum particulares
sed
impiis puniuntur, qui prosperitatiljus af- actus eorum et hanc ponit Rabbi Moyses,
;

fluunt, et multa hujusmodi. Ergo videtur lib. III, cap. xvni, et rationem assignat ex

quod universum providentia non regatur. eo quod in homine etiam particulari inve-
6. Prffiterea, llabac, i, 14, dicitur Num- : nitur natura intellectuaUs, per quam com-
'Quasi. quid facies homines ut* pisces maris? et prehendit inteUectu suo formam speciei,
hoc dicit admirando ea quae videntur inor- inquantum est species quia intellectus at- :

dinate in hominibus contingere. Ergo vidc- tribuit intentionem universalitatis naturae

tur quod ad bruta non se extendat JJei pro- apprehensae, quam non habet in rebus
videntia. extra animam et ideo individuum hominis
;

Sed contra est quod habetur Sap., xn, 13, etiam non deseritur a providentia quae est
quod cura ei est de omnibus. Sed nomine specierum, et praecipue quia communicat
curae vel solUcitudinis, providentia signatur. cum substantiis perpetuis, quarum etiam
Ergo providentia ejus ad omnia se extendit. est per se providentia et secundum indivi-
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod dua, et hoc quantum ad nobiliorem partem

^ I p. Summx theol., q. xxii, art. 2. — «Parm. « qui negaverunt causam materialem. » -* Parm.
omittit : « naluialium. » — '
Non, ut in Parm. : omitlit « etiam ab ipsis pliilosophis. »
:
 :

DISTINCT. \\M\, OHV.ST. II. AIIT. II. m

cjus, <|iKi> (vsl iiilttll(^'liis. Snl (|iiia (liviiiii idc.o (|iiasi|;iiii r(>.s sic iiisliliiit tit H(>ciiii(liirn

ro^iiilio a>i|iialil(M' i\sl siii^qilariiiin v\ iiiii- siiaiii coiKlilidiKMii (()iisc(|iiaiiliii' llficni [)*'.y

'vur.saliinii, iil sti|ii'a lialiiliiin (vsl, ol (\jiis (|iii |iriiici|iiiiiii (|ii(i(l (;sl iialiini (anlntn, Hirnl
suiniiK^ lioinis (>sl, «^st ordiiiaro oinnia ail iii oiiiiiiliiis irriilioiialiililnis* ; in arK|niliiis
niUMil, S(M'iiii(liiiii i|IKmI iiala siiiil : iioii siipcr lioc priilciiiiiMii addil aliiid, i|iiod (;Ht

vid(>liir c()iiN(>iiiciis iioii oinniiini cliaiii siii- voliinlas. In liis aiilcin (|iia' coiisc(|iMiiiliir

g-nlariiiiii providciiliain (tssi>. VX pra'l(>r(>a lliicin p(>r priiicipiiiiii (piod (;sl. natiiia, in-
iioc ost (v\|)ross() conlni .s(Mil(>ntiaiii honiini, vcniliir (piidain KniduH; co ipiod (piarnni-
l\Ijitlh., X, diconlis, (piod iiiins (!.\ passcriluis dain roriiin iialiira iiiipodiri iion jiolost a
iion cadil iii l(>ri'aiii siiio Paln^ ca^lcsli, id csl o.oiisociilioiio olloclns siii; ol isli! csl (.radiis
sino pro\ i(l(>iilia ojiis. allior, siciil csl in corporiluis ca'l(!sliliiis :

Alioriiin posilio (^sl, (|no(l Dous onniiuin iindo iii liis niliil contiiif.,nl iioii iiitciilnin a
providonliain liahoal. Sod horiini (piidain ])ooox (lof(iclii ipsoruin; ct proptor hoc
dicunt oniniuni providonliain a>(pialilor Aviocnna dicit, tracl. VIII 7l/^'//7/j/<,, cap. vi,
osso; ol lios iu>cosso (>sl iiK'id(M'o in Iros orro- (piod siipra orhoni liiiia' noii (.'st niajiirn,
res. Ouidaiii (>nini, a>slimanlos siinnl osso loipuMis do inalo iiatura' \ Aliiis aiitoin gra-
providontiain lioiioriiin ot inaloruin, cuni diis iiatiiraM>st (juai inijKidiri polcst ol de-
haec diio non '
possint esso intenta ab uiio ficcrc , sicut natura gcncrahilinm ct corrup-
agonto, coacti sunt poncro duos dcos, quo- tihiliuni : ct (pianivis isla natura sit inforior
ruui uiuis providot hona, aliiis luala, socun- in honilalo, tanion (!tiain hoiia cst; cl moliiis
duni ha>rosiin Manicluooriiiu. Kl luvc positio cst (juod ulra^pio sit simul, quani (juod
suflicioulcr a sanctis ot phiiosoiihis iinpro- altcra taiitum. Si autcm Dcus contulissct
bata est quia maliim iion hahot causam
: huic naturai quod nuiiquam dcficcrct, jam
efficioutcni, iiec potest esse intontum. Alii, non csset haec natura, sed alia; et sic non
a^slimantos quod simililcr sit providcntia cssct utraquc natura, in (pio univorsi pcr-
contingcntiuinot nocossariorum, coacti sunt fcctioni dcrogarctur. Undc hanc natiiram
hhcrum arbitrium ct conlingcntiam iicgare, coudidit pra?scicus dcfectum contingentcm,
asserentcs cuncta qua! providcutia^ subja- qui est malum naturse sed non intendens. ;

cent, ex nccessilatc cvenire, quod ad sen- Sed Jta providit ut si malum contingeret ex
sum patct esse falsum. AHi, ffistimautes si- defectu alicujus naturae, ordinarctur in ho-
militcr csse providentiam ratiouahilium et nuir sicut videmus quod corruptio unius
;

irrationahilium , coacti sunt ponere quod est generatio alterius et iste modus provi- ;

nihil mali ctiam brutis C(^ntingit quod non dentiai extendit se etiam usque ad bruta
sit poenam eis provisum, vcl in occasio-
in animalia, quse potius aguntur instinctu
nem majoris pra^mii undo ponunt quod ; naturee quam electione voluntatis. £t ideo
peccatum cst occidcrc hrutum, sicut et ho- makmi quod accidit in eis, recompensatur
minem : quod quidam hseretici iiostri tem- per bonum naturae, non per bonum praemii,
poris sentire videntur. sicut quod mors muscae est victus aranae.
Sed quia ha^c omnia a fide aliena sunt, Sed iu nobiliorihus creaturis invenitur aUud
ideo simpliciter dicendum est, quodomnia principium praeter naturam, quod est vo-
providentiae subjacent sed non eodem , luntas quod quanto vicinius est Deo, tanto
;

modo et qualiter hoc sit, videndum est.

: a necessitate naturalium causarum magis
Dictum est enim, quod providentia disposi- est liberum, ut dicit Boetius, V De consoL,
tionem supponit, quae ordinem in rebus prosa ii, col. 834., t. 1; et ideo ex conditione
determinat in diversarum naturarum gradu sua sequitur quod rectuni ordinem tenere
salvatum. Cum igitur providentiae non sit possit tendendo in finem, et etiam deflcere.
destruere ordinem rerum, expletur efTectus Si autem inevitabiUter in finem tenderet,
providentiae in rebus secundum convenien- per divinam providentiam toUeretur sibi
tiam rei prout nata est consequi finem. conditio suae naturae, ut dicit Dionysius, ubi
Sicut enim dicit Dionysius, iv cap. De div. supra; et ideo taUter a Deo instituta est ut
nom., § 33, col. 734, t. d, non est providen- etiam deflcere posset; ita tamen quod in
tiae naturas rei destruere, sed salvare; et potestate ejus esset deficere, vel non de-

< Nicolai otnittit : « non. » — ' Parm. omittit ' Parm, omittit : « loquens cle malo n.afurae. »
« tantum sicut in omnibus irrationabilibus. » —
 . ;

m COMMENTUM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

ficere ; hoc autem non contingebat ' in de- ruptibilia sunt et motus eorum inordinati6-
fectu naturalis principii. Et istos defectus nem habere non possunt, cum semper eo-
voluntatum contingentes pr^eter intentio- dem modo sint tum etiam considerando in
;

nem providentiee praescivit Deus et ordinavit eodem, quia causae naturales consequuntur
eos in bonum non tantum natur*, sed effectus suos in majori parte, et deflciunt in
etiam similis generis'^ sicut in bonum justi- minori, et ex hocmalum incidit. Sed in vo-
tiffi, quod ostenditur cum culpa per poenam luntariis etiam quantum ad numerum in-
ordiuatur in bonum voluntatis aliorum, qui venitur malum ut in paucioribus in natura
per eorum nequitiam, vel corriguntur de angelica : quia multo plures fuerunt rema-
peccatis, vel in meritis^ et gloria crescunt nentes quam cadentes, et forte etiam plures
et in multa alia quse liumana ratio non quam omnes damnandi, dsemones et homi-
sufficit explicare. Unde patet quod bonum nes. Sed in natura humana bonum videtur
et malum subjacent divinae providentiae, esse ut in paucioribus, et Imjusmodi ratio
sed malum tanquam praiscitum et ordina- potest assignari dupliciter. Una est propter
tum, sed non ut intentum a Deo; bonum corruptionem humanae naturae ex peccato
vero quasi intentum, sed necessarium ita originali, quam etiam Deus praevidit et prae-
quod deficere non possit, et contingens ita mala sed non prohi-
ordinavit, sicut et alia ;

quod deficere possit, et voluntarium ita buit ut natura maneret in sua libertate, qua
quod poenam, vel prsemium habeat, aut in subtracta naturae ratio deperiret. Alia ratio
prsemium, vel in poenam alicujus ordine- sumi potest ex ipsa natura conditionis huma-
tur; naturale autem ita quod consequatur nae. Sicutenim in naturalibus invenitur tri-
finem naturalem, bonum est, et cedat
si in plex gradus; aiiquid enim est quod habet
bonum alterius naturae, si malum est. esse tantum in actu , et huic nullus defectus
Ad primum ergo dicendum est, quod pro- essendi advenire potest sicut corpora caeles-
videntiae est dirigere unumquodque in fi- tia'', aliquid autem
tantum in po-
est quod est
nem, et subtrahere impedimenta, salvata semper ha-
tentia sicut materia prima, et hoc
tamen natura in finem directa, ex cujus bet defectum, nisi removeatur per aliquod
conditione defectibili mala contingunt, et agens reducens eam in actum est etiam ;

non ex divina iutentione, quae ipsa mala in aliquid quod habet actum admixtum priva-
bonum ordinat. tioni, et hoc propter actum dirigentem in
Ad secundum dicendum, quod efTectus opere recte operatur ut in majori parte,
consequitur conditionem causae suae proxi- deficit autem in minori, sicut patet in na-
mae et ideo quamvis sit aliquid a Deo pro-
; tura generabilium et corruptibilium ita ;

visum, dicitur casu fleri, si accidat praeter etiam est inintellectuaUbus. Est enim aliqua
intentionem naturae operantis vel fortuna, ; intellectualis natura quae est actus com-
si accidit praeter intentionem agentis a pro- pletus sine admixtione alicujus privationis
posito. vel potentiae; et ex hac non potest aliquid
Ad
tertium dicendum, quod liberum arbi- non rectum procedere, sicut patet de Deo.
trium per se ordinatum est ad unum, sci- Est etiam quaedam natura cui admiscetur
licet ad bonum, ita quod ab eo deflcere possit potentia, sed tamen in ipsa sua natura habet
et quod hoc^ in ipso sit. Si enim inevitabili- aliquem actum dirigentem in operatione,
ter in unum tenderet, tolleretur ratio volun- sicut est in angelis et ideo talis natura de-
;

tatis in tali natura. flcita rectitudine ut in minori parte. Sed

Ad quartum dicendum, quod malum po- in natura humana perfectiones secundae,
test accipi vel in rebus naturalibus, vel in quibus diriguntur opera, non sunt innatae,
voluntariis. Et si accipiatur iu naturalibus, sed vel acquisitae vel infusae. Unde Commen-
constat quod malum est ut in paucioribus, tator, in III De anima, text. com. 14, com-
tum secundum supposita, quia malum
na- parat intellectum possibilem ° humanum
turae non contingit nisi in sphsra genera- materiae primae, et Philosophus tabulae in
bilium corruptibilium, qua3 est parvae
et qua nihil scriptum estnatura : et ideo ipsa
quautitatis respectu corporum caelestium in humana in se considerata aequaliler se habet
quibus malum esse non potest, quia incor- indiflerenter ad omnia vel intelligenda vel

^ Parm. : « quod non erat.» — * Non, ut in Parm. — * Parm. omittit « sicut corpora
: cselestia. » ^
« BiDguiaris gratia. » — ' Parm. omittit : « hoc. = Parm, « potentialem. »
:
 ' ,

hlSTINrT. XXXIX, QCT/FST. II, AHT. II, mSTINCT. XL. ^ftfi

f.iciiMidii ; of (jiiiii inMliiin ronlin^^it innllira- iKMU ;

frc(pi(Mil(M' (Miim impii prnspnrnntnr in
riani siMMiiKlnm Dioiiysitiin, iv ia|». lic dir. liac vila, iil inaiiitVslior apparcal in jinlicio

iioniiii., i; ;i(>, cnl. 7.10, I. I, (-1 iioiiiiiii iino sonliMitia ' o.ontra <!0s.
nuxlo; iiloonl. iii pliirilMis IhM-lilnr in inalnni. Ad scxlnin dic(Mi(liiiii, (piod ox illa ando-
Sic oniin con.sidorala. iialnra lininana, iioii- rilali; iimniliir ipiod iion ost siniilibM' provi-
(liiin osl iil ai^^^iMis |)(>rroclnin, nisi rcspccln (liMili.i do bnilis ct do liomiiiibiis ; ct Ikjc

naliiraiiiiin o|)(M'arioniini ; .s^hI I.iiiic (vsI a;.;(Mis vcrnm cst, iit (!X pra-dictis palct.

porroclnin (|iianlnin ad oinnos.sna.s o|uM'ulio-

nos, quando Jain porfoc^Jii ost porroclionilnis
.socnndis, (pia> snnl virliilivs; ol, idoo (piando J)I8TIN0TIO XL.
(lotcrminalnr pcr p(M't'cclion(Mn s(>ciiii(hun

vol iiitnsam vol ac(|nisilain, iniic (lol(M'ini- Quod sit pr(C(h'sliiialio, ct in quo differat a
iKilnr ad niniin, vol ad (piod tondat ut iii pra:s(:icntia.

majori parto, sicut iu slatii via>, vol nt soiu-

Prfpdoslinatin do bonis s.iliitarilms (ist et de
per, sicnt in slalii palria'. Kt idcM) Tnllins
lioniiiiiiius satvanilis : ul anim ait. Aiigustinus, in
coinparat virlntcin iiatnra', dicons ipiod cst
lib. De pr(i;destinatione sandorum, cap. x, col. 974,
habiliis volnntariiis iii inodiim naliira! ra-
t. dO ,
pnr'(lcsliiuiiio cst gratiaD praRparatio
tioni oousontanous; ct idoo voluutas pcrfccta
(|iKP. sinc praiscicnliu "essc iion potcst. Potest
virtuto justitia^ .so habct ad opora Justa, sicut auliMu sine prtcdcstinatione esse proescientia.
iguis ad inotuin snrsnm. Kt por hoc ctiam, Prffdostinatione (piippe Deus ea pra^scivit quiE
patct (luod mai;is scrvatnr ordo providentiaj fiKM'at ipse faclurus : sed pr.Tscivit Dcus eliam
iu boiiis (jiiam iu inalis. (pia" non csi ipse faciurus, id cst omnia mala.
Ad quintum dicendum, quod quidquid cst 1^1'ajdestinavit ergo eos quos elegit, reliquos vero

in muudo, totum ordinatimi est; quamvis reprobavit, id est, ad moriem aeternam praescivit
peccaturos.
ratio ordinis nobis iion appareat in quibus-
dam, et pra^cipuc in voluntariis, cum malis
quandoquc bona quandoquc mala cvcniant, An aliqui prcedestinatorum possint damnari, vel
reproborum salvari.
et similiter bonis. Sed ratio ordinis hujus
scitur a Deo sicut medicus scit quare qui-
;
Praidesiinatorum nuUus videtur posse damnari,
busdam a?gris quandoque det cahda et quan- nec reproborum aliquis posse salvari. Unde Au-
doquc frigida, ct similitcr sauis; quod tamen gusiinus, in lib. De correptione et gratia, cap. xiii,
ignorans artcm admiratur, ut dicit Boetins, col. 940, i. iO : « In Apocalypsi, inquii, diciiur,
IV De consolat.^, prosa vi, col. 818, t. 1. Ista cap. Tene quod habes, ne alius accipiat
III, 2 :

tamen inordinatio si diligenter advertitur^ coronam tuam. Si alius non esi accepiurus, nisi
isie perdiderii, cerius est eleciorum numerus; »
invenitur non in his ad quse per se ordinan-
id est, non potesi augeri vel minui. Ad hsec auiem
tnr humana opera, ct quis per se sunt ho-
quidam objiciunt niienies probare numerum ,

mini^ boiia vel mala. Habet enim bonura eleciorum posse augeri ei minui, sic. Possei Deus
opus semper sibi adjnnctum bonitatis prse- non apponere gratiam quibus apponii, ei posset
mium in pcrfectione virtutis, quae est bonum subirahei-e quibus non subiraliii quod si faceret, :

humanum, et in consecutione beatitudinis, uiique damnareniur. Posseni ergo damnari isii,

ad quam opera humana ordinantur; et e (piiiamen salvabuniur. Posset iiaque minui elec-
contrario est de malis. Sed ista permixtio' torum numerus; iia eiiam possei augeri quia :

videtur accidere in his bonis quae extra ho- posset apponi gratia quibus non apponiiur, per

rainem sunt, vel quae non sunt bona ejus in- quani salvareniur. Possent ergo salvari habita
gratia, qui tamen sine ea damnabuniur. Posset
quantnm est homo, sicut in bonis corporali-
itaque augeri numerus eleciorum. Quibus respon-
bus et in bonis natur* ^ cura tamen ista
;

demuSj ex ea raiione dictum esse et verum esse,

perraixtio seraper ordinetur ad id quod est
numerum electoruni non posse augeri vel minui,
per se hominis bonura, scilicet gratise", vel quia non potesi utrumque simul esse, scilicei ut
gloriee, secundum Apostolura Rom., vui, 28 :
aliquis salvetur ei non sit praedestinaius vel ,

Diligentibus Deuni omnia cooperantur in ut aliquis prsedesiinatus sit et damneiur. Intel-

bonum, vel in Justitise divinse manifestatio- ligentia enim conditionis impliciise, veriiaiem

< Partim lib. II De inventione,

% 159, partim III Pa- el omittit « homini. ^> — " Al. : « permissio. » —
radox.; nou, ut prius H Tusculan. et II De ofpc. * Parm. '( fortunse. »
:
— ^ Parm.
« vel gratise. » :

— « Parm. « lib. V. »
: —
^ Parna. addit « tantum, » — ' Parm. ; '< eorum animadversio, »
m CO.MMENTIJM IN LIB. 1 SENTENTIARIIM,
facit in dicto, et impossibilitatem in vero. Si dicunt : quod in actionibus vel in operationibuS
vero simpliciter intelligatur, impossibilitas nou Dei et hominum nuUatenus
concedunt. Ex quo
admittitm-; ut cum dicitur : Pra;destinalus potest enim aliquid factum est vel dictum, non conce-
vel non potest damnari, et reprobus potest sal- dunt quod possit non esse vel non fuisse ; immo
vari. In his enim et hujusmodi locutionibus ex impossibile est non esse vcl non fuisse quod
ratione dicti dijudicanda est sententia dictionis : factum dictum
est vel referentes possibilitatem
:

alia namque lit intelligentia, si per conjunctio- vel impossibilitatem ad naturam rei existentis.
nem haic accipiantur dicta atque alia si per , Cum vero de prsescientia vel de proedestinatione
disjunctionem ut supra cum de prsscientia
, Dei agitur, possibilitas vel impossibilitas ad po-
agebatur, praitaxatum est. Si enim cum dicis : tenliam Dei refertur, quse semper eadem fuit et
Prsedestinatus non potest damnari, intelligas ita : est ,
quia prsedestinatio ,
prsescientia ,
potentia
id non potest
est, esse ut pr«destinatus sit, et unum in Deo est.

damnetur; verum dicis quia conjunctim intel- ,

ligis falsum autem, si disjunctim, ut si intelligas

;
Quid sit reprobatio Dei et in quibus consideretur, ei
istum non posse damnari, quem dico prsedestina- quid sit prcBdestinationis effectus.
tum : potuit enim non esse praidestinatus, et ita
damnaretur. Cumque prsedestinatio sit gratise prseparatio, id
est divina electio, quia elegit quos voluit ante
Quomodo adhuc instant qucestioni. mundi constitutionem, ut ait Apostolus, Ephes., i,

reprobatio e converso intelligenda est prasscientia

Verumtamen adhuc instant, et secundum con- quorumdam, et preeparatio damnationis
iniquitatis
junctionem argumentando ita procedunt. Non eorumdem. Sicut enim prsedestinationis effectus
enim, inquiunt, potest esse ut aUquis prsedesti- illagratia est qua in pra?senti justiiicamur, atque
natus sit et daumetur. Utrumque istoi^um simul ad recte vivendum et in bono perseverandum
esse non potest, sed alterum horum non potest adjuvamur, et illa qua in futuro beatificamur; ita
uon esse, scihcet quin iste sit prsedestinatus ab ; reprobatio Dei qua ab seterno non eligendo quos-
a^terno enim prtedestinatus est, et non potest dam reprobavit, secundum duo consideratur :

modo non esse pra^destinatus. Cum ergo impossi- quorum alterum et non praeparat, id est
pi^sescit

bile sit simul utrumque esse, et impossibile sit iniquitatem, alterum praescit et prseparat, scilicet
alterum nou esse, videtur non posse alterum esse, Beternam poenam. Unde Augustinus, Ad Prosperum
scilicet ut damnetur. Quod si est, ergo nou potest et Hilarium^ : « Haec, inquit, regula inconcusse
esse ut non salvetur. In hujus quaestionis sohitione tenenda est, peccatores in peccatis praescitos esse,
mallem alios audire quam docere. Dicinms tamen non praeparatos, pcenam autem esse praeparatam.
de praescientia similem posse moveri quaestionem. Praeparavit enim Deus, ut ait Augustinus, in lib.
Ideoque tam liic quam ibi unam facimus respon- De dono perseverantice, cap. xvii, col. 1018, t. 10,
sionem, dicentes determinandum fore illud cui in praescientia sua quibus voluit bona sua, et
innititur tota haic quaestio; scilicet, impossibile est quibuscumque donat, proculdubio se donaturum
alterum istorum non esse, scilicet quin iste modo esse praescivit. » Pra?paravit etiam Deus, ut ait
sitprsedestinatus, ab seterno enim iste pra^desti- Fulgentius, Ub. I Ad Monimum, post. med., ma-
natus Distinguendum enini est, cum ait Iste
est. : lis ignem aeternum, illis utique quos juste prsepa-
non potest modo nou esse praidestinatus vel non ravit ad luenda supplicia
; nec tamen praeparavit
potest modo esse quin sit priEdestinatus hoc enim : ad facienda peccata. Praeparavit enim Deus quod
conjunctim vel disjunctim intelUgi potest. Nou divina aequitas redderet, non quod humana ini-
enim potest esse ut ab ajterno sit praidestinatus, quitas admitteret. Non enim sicut praeparavit
et modo non sit preedestinatus ; nec potest esse sanctos ad j ustitiam percipiendam sic praepa- ,

simul ut sit prajdestinatus et non sit praidestinatus; ravit iniquos ad injustitiam admittendam quia ,

sed tamen potuit esse ab aetei^no quod non essct pravitatis praeparator nunquam fuit. » Sicut ergo
preedestinatus, et potuit ab a^terno non esse pra5- praedestinatio Dei proprie est « praescientia et
destinatus. Et sicut ab ailerno Deus potuit eum praeparatio beneficiorum Dei, quibus certissime
non prsedestinare, ita conceditur a quibusdam liberantur quicumque liberantur ', ita reprobatio
quod et modo potest Deus eum non prBedestinasse. Dci est praescientia maUtiae in quibusdam non
Ab seterno ergo potest Deus non pra^destinasse Uniendae, et praeparatio poenae non terminandae.
eum. Ergo potest iste non fuisse prccdestinatus. Et sicut praedestinationis effectus est gratiae ap-
Si vero non fuisset pra?destinatus, nec modo esset positio, ita reprobationis Beternae cpodammodo

pr£edestinatus. Ergo modo potest non esse prao- effectus esse videtur obduratio. Nec obdurat Deus,
destinatus. Ita et de prtescientia et de pra^scitis ut ait Augustinus ad Sixtum, Epist. cxciv, § 14,

' Al. deest

« alia. » * Parm.
: —
« Augustinus : nil simile legitur. Liber Hypognosticon , in quo
Ad Prosperum et Hilarium, » sed nulla epistola ad expresse habetur, Ub. VI, cap. vr, col. 1661, t. 10,
Prosperum extat, et in Episl. ad Hilarium, et in Hb. non est Augustini. —
^ Ex Aug., lib.
De dono per-
De prsedcslinatione sanctorum ad ulrumque directo seoerantise, c. xiv, col. 1014, t. 10.

1
 niSTINCT. \l., liU;EST. I, AllT. I. 48t
rol. R7I>, t. 2, inipnrlittiido iiiiililliiiii,| scd iniii

iiiipnrlicnilo Kmtiani, siiiil iicc tligiii siiiit. (jiii-

iiiis riiiiii iioii iiii|iiirliliir, iifc di^ni siiul, ii(>c QU^-:STi() 1'HIMA.
nuwciilui'; |ioliiis iil iioii iiii|i.irti.'itiu', lioc iliKiil

Miiit, lioc iiicrcnliir. liinlc A|iosloliis, itoiii., ix,

Ciijns vult vtisiirlur hnis, rt ifiivm viilt

Hic nst duplcx fpi.Tstio : priiii;i cst dc pm;-
18, ail :

iiiiliivnt; iiiisci'icoi'(liaiii appcllaiis pncdcstiiialio dcstinalioiK!; srniiida lic rrprobatioiK;. (iirca

iiciii, ct pr;ccipiic pricdc-^liiialioiiis (•trccluiii, id [iriiuuiiH|ua'runtiu' tria : priiiioijiiid .sit[)ru!<

est prnlin> apposilioiicni , olidiiialiniiciii vcro (l(;sliiialio ; .sociuulo, (juoruni sit; tcrlio, do
pratiir piivalioiicni. (( Non ciiini, itl ait Aiif^iisli- cerlitiidino cjus.
nu9 Ad ^iiiipliriiiiiiiin, lil>. I, •[. n, S 1<1, col. l'.!l, Ciii-a piimum ([ua'ruutur duo : 1' iilrum
t. fi, iiilcllifj;ciidniii cst (|iio(l Dcus ita indiirct
pra'dcsliiialio sit iii cnjatura, vcl tantuin in
qunsi (picnKpiam pccrarc coKat, scd taiiicn (pii-
Deo; 2° quid in Dco numinct.
bitsdaiii pcccaloiilMis tuiscficofdiatii Jiislilicalititiis
siuv non lar;;ilui', ct oli lioc cos iiidiir.ii'c dicitiii',

quia iioii coriini iiiiscfcliir, iioii iptia iinpcllit ut ARTICULUS PiUMUS.

peccent. Eoruin aiilctn iioii niiscfctni' (piihiis p;fa-

tiam non psso pfadiciidam aMpiiliitooccullissinia ct Utnim prxdcstinatio sit aliquid in

nb huinanis scnsibiis i'cinolissitiia judicat ([uaiu : prxdestinato '.
non aperit, sed niiratur Apostolus, diccns Rom.,
XI, 33 : aUitudo divitianm sapientice et scicntice Ad primum sic proceditur. 1, Videtur
Dei ! »
quod praidcstinalio sit aliiiuid in ro praedes-
tinata. Omnis enim actio infcrt c.\ .se passio
DIVISIO TEXTUS. nem. Sed cum dicitur, Deus praedcstinat;
significatur in vcrbo actus divinus. Ergo
Postqnam determinavit do scicntia Dci in vidctur (juod respondcat sibi alicjua passio
commnni, hic sppcialitcr dc pra^dcstinatione in crcatura, qua3 sil praedcstinatio passive
detcrminat; ctclividitiir in partcs duas in : dicta, sicut etiam dc creatione est; invenitur
prima dctcrminat qnid sit praedcstinatio in ; enim creatio actio, et creatio passio.
secunda detcrminat de cansalitatc ejus, 2. Praeterea, omnis dcnominatio flt secun-
utrum scilicet sit cansa prima vel habcat dum aliquam formam inhaerentem, sicut
aliam, dist. xlt, ibi « Si antem quairimus : secundum qualitatem dicimur quales. Sed
mcritum obdurationis et misericordise, obdu- praedestinationc aliquid dcnominatur, cura
rationis meritnm invenimus, misericordiae praedestinatus dicitur. Ergo videtur quod
autem meritnm non invenimus. » Prima in praedestinatio sit aliquid in ipso.
duas in prima detcrminat dc praedcstina-
: 3. eorum quae
Prseterea, comparatio est
tione ; in secunda de reprobatione , ibi :
sunt unius gencris. Sed in Glossa Joan., i,
« Cumque praidcstinatio sit gratiai praepara- dicitur, quod « melius erat Nathanaeli duas
tio..., rcprobatio e converso intclligenda est naturas in Christo cognoscere quam praedes-
prsescientia iniquitatis quorumdam. » Prima tinatum esse. » Cum igitur cognitio natura-
in duas : in prima ostendit quid sit praedes- rum, cui comparatur praedestinatio, in ipso
tinatio, et quorum sit; in secunda detcrmi- aliquid ponat, vidctur quod praedestinatio sit
nat dc prffidestinationis certitudine, ibi : aliquid in praedestinato.
« Praedestinatorum nuUus videtur posse 4. Praeterea, nullum aeternum definitur
damnari. » Circa quod tria facit : primo os- per temporale. Sed praedestinatio defmitur
tcndit praedcstinationis certitudinem ; se- per temporale quia dicitur quod cst prae-
:

cundo ponit objectioncm contrarium, in paratio gratiae in praesenti et gloriae in fu-

ibi « Ad hoc autem objiciunt
: » tertio ponit ; turo. Ergo non est aeterna, Sed omnis actio
*
responsionem, ibi « Quibusrespondemus. » : quae temporaliter de Deo dicitur, ponit actu
Circa quod etiam tria facit primo respondet : aliquem effectum in creatura, sicut regere,
ad primam objectionem; secundo objicit gubernare, et hujusmodi. Ergo videtur quod
contra responsionem, ibi : « Verumtamen praedestinatio ahquid etiam iu praedesti-
sit

adhuc instant ; n tertio solvit objectionem ', nato.

ibi : « In hujus quaestionis solutione mallem Sed contra, non eliguntur nisi praedesti-
alios audire quam doccre. » nnti. Sed eUguntur qui non sunt, ut dicit

'
Parui. ; « objeclura. » — '
I p. Sainmse thcolos., q. xxju, iuu i. — ' Parui. omiUit ; « actu. »
 ;;;

488 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

"
Auguslinus*, Deverb. Apost., serm. xxvi, rantur, ut patet in actionibus naturalibus,
§ 4, col. 173, 5. Ergo videtur quod pr£E-
t. sicut ignis calefacit hgnum, et in artificiah-
destinatio sitnon entium. Sed in non ente bus, sicut aedificator facit domum ex materia;
non potest aliquid esse. Ergo praedestinatio et in tahbus actio est recepta in eo quod
non est aliquid in pra^destinato. ht per modum passionis, secundum quod
Praeterea, ut supra dixit Magister'-, prae- motus est in moto ut in suljjecto : et ideo in
destinatio est qua?dam species scientiae di- tahbus est invenire actionem in re agente,
vinae. Sed scientia nihil est in scito, sed et passionem in re patiente. Qusedam vero
tantum in sciente. Ergo videtur quod prae- sunt quae in exteriorem materiam non trans-
(Jestinatio non ponat aliquid in praedestiuato. eunt iit effectum ahquem circa ipsam pro-
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod ducant, ut patet in visione, quae cum sit

ponere aliquid iu alio potest intelligi dupli- actio videntis, nulluin effectum in re visa
citer. Aut quod ipsum significatum per no- efficit ; et tales actiones, quae proprie opera-
men in aliquo esse dicatur, sicut albedo po- tiones dicuntur, in ipsis operantibus tantum
nit aliquid in albo : et sic dico, quod prae- sunt. Unde noii potest fieri conversio passio-
destinatio iion ponit aliquid in pradestinato, nis ad actionemacceptam a re exteriori, se-
sed in praedestinante tantum. Aut ita quod cundum quod in se est, sed solum secun-
ad significatum quod est in uno, sequitur dum quod in operante est etsi enim oculus ;

^liquid esse in alio; sicut paternitas ponit videt lapidem, lapis tamen non videtur nisi
aliquid iu filio, cum tamen
ipsa secundum secundum quod est in oculo per sui simih-
suum tantum sit, sed dicitur
essc in patre tudinem. Secundum lioc ergo dico, quod
ponere aliquid in filio, inquantum ad pater- creatio est tahs actio quse effeclum exterio-
nitatem sequitur aliquid esse in fdio. Sed rem relinquit ; unde oportet passive sump-
hoc contingit dupliciter. Vel quia relinqua- tam creationem ahquid in re creata esse, si-
tur illud esse in alio simul, sicut paternitas cut calefactionem in calefacto. Praedestinatio
relinquit filiationem; aut non necessario vero cum nominet operationem voluntatis et
simul, sed vel prius vel posterius, sicut au- intellectus existentem solum in ipso ope-
ditus ponit percussionem sonantem simul rante, sicut visio in vidente et speculatio in
aut prius; et hoc modo dico, quod praedesti- speculante, si non erit
passive accipiatur,
natio ponit ahquid in praedestinato quia ad : aliquid in praedestinato, secundum quod in
operationem hanc Dei sequitur efTectus prae- se consideratur, sed solum secundum quod
destinationis in esse ^ praedestinato non sem- in praedestinante est secundum suam simih-
per quandocumque est praedestinatio, sed tudinem per quam ibi cognoscitur, sicut et
quandoque ; et hic effectus est gratia et glo- scitum in sciente ; ex quo etiam patet quod
ria. praedestinatio non nominatur per ahquam
Ad primum ergo dicendum,
quod, ut Phi- passionem in ipso existentem, sed per opera-
losophus tradit in IX Metaphys., text. 16, tionem ipsius praedestinantis, sicut et res
actionum quaedam transeunt in exteriorem denominatur visa per operationem videntis
materiam circa quam aliquem effectum ope- ct per hoc patet solutio ad secundum'\ In

<
Olim « lib. De prsedestinat. sanctor., c. xviii. » quia operatio semper est perfecti, ut patet in sensu
r- ' Disl. XXXVIII. — ' Parm. : « inesse. » sentire enim est qusedam operatio sentientis, nec
" Parm. omiltit « Et per lioc patet solutio ad se-
: procedens in effectum aliquem circa sensibile, sed
cundvim. » Sed addit omnia quse sequuntur, et in magis secundum quod species sensibilis in ipso
omnibus vetustis codd. desunt « Vel aliter dici- : est; unde sentire quantum ad ipsam receptionem
tur, quod prgedeslinatio, proprie loquendo de ac- speciei sensibilis nominat passionem, similiter et
tione, secundum quod in naturalibus sumitur, non inlelligere quod etiam pati quoddam est ut ia ,

€st actio, sedoperalio. Operatio enim agentis quse- III De anima, text. 2, dicitur sed quantum ad ac-
;

dam est ut transiens in efTectum, et hsec proprie tum consequentem ipsum sensum perfectum per
actio vel passio dicilur ct tali actioni semper res-
: speciem nominat operalionem, quse- dicitur motus
pondet e converso passio ; unde invenitur calefac- sensus, de quo dicit Philosophus, in III De anima,
tio actio et calefactio passio, et simililer creatio text. 11, quod est actus perfecti. Sed in Deo est
actio et creatio passio. Qusedam vero operatio est similitudo rei cognitse, non per receptionem sed per
quae non significatur ut procedens in aliquem ef- esseutiam suam; unde suum intelligere nullo modo
fectum, sed magis sccundum quod est aliquid in dicit passionem, sed operationem lantum. Omnes
ipso; et si quidem hsec recipiatur in ipso, illa re- igitur tales operationes non habent passiones res-
ceptio dicetur passio, et actio consequens con- pondeutes nisi per modum significandi tantum
junctum cx receplo el rccipiente dicetur operatio, sicut cuna dicitur aliquid sciri, iion pouitur aliqua
 DISTINrT \I„ nn/RST. I. AI\T, I KT II m
niniiiliiisoniiii iiltsoliili.s ilriiuiMiiiiiliii' aiii|iii(l rnliir.i. V.iyo |)i'.i-<l)v^liiiali(i ail Kcionliaiii por
])i^r iil i|ii(iil silii iiu^sl ; stiil iii iclativis (|iiaii rninl.

(I()i|iu^ dcMioiniiiuliir ali(|iiiil piw' iil (|iioil iii 1. Il( 111, vidclnr (piod ad V()lniil;it(Mn. l)i-

ipsoost, siciil piiliM' pulorniliilo, (pi.r icalil^M' cil (Miiiii /ViiKnsrmiis' (|iiod [iraMloHtinulio

iii ipsoi^st; (piaii(lo(pi(^ aiilcMii (I^Mioiniiialiir csl pi'(iposiliiiii mis(M'(Miili. l'ropoii(M'(; ;iiil(Mn

co (piod soliiin iii .ilhM'!) osl, si(Mil iii iUis in csl iictiis voliiiil.ilis, (pii;i viil(!liii' id(Mii osso
(pioriiin alio (^sl i'(>lalio s^mmiiiiIiiiii nMii, ot in (pioil lliKMii (li!l(M'miii;iro. l'',r^'o vidolnr (piod
aliosoiMiiKlnin rationoin laiitinn. Ilndo di(;it pnodostiiKitio ;id voliiiitidiMii porliiKs-it.

IMiilosoplins in V Melaph., toxt. iJO, <piod iJ. Itoin, vidotiir ipiod ;ul pot(Mitiiiiii. (Jiiifi

.scil)il(s (liciliir rolativiiiii, iion (piiil i|)siiiii ro- pra'|);iriir(! (!st iictiis poliMiliic. S(^il prjcdcsli-
fiM';itnr, sod (pii;i ;iliiid roUMlnr ;i(l ipsiiin : iKilio csl pr;cp;u';iti(i hoiiolicionim Dci, iit in
ot itii palot (|noil pniHlostiiialio so(Miiidnin /./7/t'r^/ dicitnr. I'm'ko, utc.
pom nihil ost nisi in inlolloctu divino. i. Ihjin, vidiiliir (piod sit idiMii (piod pro-
Ad tortinm dicondnm, (piod coin[);ir;itio vidontiii vol dis[)ositio. {)n\ii [)ni'dostiii;ilio
iilii iion ;itt(Miiriliii' ;il)soliito coj^niilionis dii;i- dicitiir iiliciijiis iii rnuMn dirocfio. Sod ordo
rnm n;diii';»rnm in Chrislo ;ul pr;odostin;dio- iii liiioin [)(M'tiiiot ;i(l providoiitiiun vol dispcj-
nom. sod cognitionis tidis '
siinnl cnm pr;o- sitionom. Ergo vidotnr quod ot praidostina-
dostinationo ad praMlostiiialionom simul cum tio.

statu votoris logis : ])r;cdostinalio onim stat .">. Itcm, vidctur quod sit idem (piod lihcr
cum ntro(]no. Uiido dicit, (jnod kmclius ost vitio. Vila oniin iiiiima' cst per gratiam ct
NathaniU'li cognoscoro duas naturas in gloriam. Sed pra'dcstinatio cst prcOparatio
Christo (inam osso praxlestinidiim, ct ma- gratiio in i^ra^.scnti ct gloria3 in futuro, se-
nero suh umhra lcgis ct mortis; » ac si dicc- ciindum magistralcm dcfinitionom. Ergo ad
ret melius est csso prwdcstinatum et hahere
: lihrum vitae pertinet.
gratiam Novi Tcstamenti (jnam osso pno- Solutio. —
Respondeo dicendum quod ,

destinatum et noii liahero gratiam novi Tcs- pranlcstinatio inclndit in intcllcctu suo pro-
tamenti quia praidestinalio currit cum
: vidcntiam, et aliquid iuldit. Addit autem ad
ntroque Tcstamonto. minus tria : umim ex parte ipsorum praedes-
Ad quartum dicendum, quod temporalo tinatorum, qnia cnm providentia Dei sit

non ponitnr in definitionc iKterni in recto, respcctu omnium, et specialitcr qnodam-

quasi denotans snbstantiam aeterni ; sed in modo sit respectu hahentium vohmtatem,
obli(|uo nihil proliihet poni, ut significctur prajdesthiatio inclndit in se providentiam
respcctus setcrni ad temporale : et sic gratia secundum illum spccialem modum quo est
et gloria in defmitione pra^destinationis po- hominum, et habcntium voluntatem. Secun-
nitur. dum addit ex parte ipsius fmis et corum
quse habentur ut promoventia ad fmem;
ARTICULUS II. cum enim providcntia respiciat ordinem
Utrum prgedestinatio pertineat ad uniuscujusrjue boni ad fmem,
quemlibet
scientiam. praedestinatio est tantum respectu eorum
quse sunt elevata supra facultatem naturae,
Ad secundum sic proceditur. 1 . Videtur ut gloriae, quae est in perfecta Dei fruitione,
quod praedestinatio ad scientiam pertineat. et gratiae praemoventis in ipsam ; unde dicit
Quia, ut dicitur in Littera, praedcstinatio Damascenns, quod praedestinatio est eorum
sine praescientia non potest csse. Praescien- quse non sunt in nobis. Tertium addit ex
tia autem scientiam nominat cum ordine ad parte ipsius praedestinantis, ex cujus parte

passio secundum rem in scilo, sed solum quidam Ut ex lib. De praedestin. sancior. prius indica-
*

respectus ad scientem secundum rationem, qui per batur ad marginem, et sic etiam Lexicon thcologi-
modum passionis significatur a grammatico, sicut cum notat, imo Albertus Magnus pari modo usurpat
et operatio per modum actionis; unde dicit quod in hunc locum; sed implicite tantum colligi potest
scire est activum et sciri passivum. Unde dico ex cap. III, col. 964, t. 10, ubi vocationem electo-
quod qusedam operatio divina,
praedestinatio est rum quse fit secundum propositum Dei, ad mise-
et prsedestinari non ponit aliquam passionem in ricordiam ejus refert similiaijue insinuat cap. vr
:

prgedestinato, sed solum respectum quemdam se- et XVII, ubi electionem misericordise commendat,
cundum modum intelligendi, qui respectus relin- ut et in Epist. GxCi'^ jam superius indicata, ubi
quitur ex assimilatione sciti qu?e est in sciente. » misericordise noinine preedestinationem significar;
' Parra. omittit ; « talis. » ait.— Nicolai.
 »

i90 CO-M.MEMUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

duo addere primo, quia providontia
videtiir : secundum quid autem, scilicet
in libro vitae;
estqua?dam ars gubernationis rcrum, quae
'
quantumad praesentem justitiam, dicituribi
secundum rationem sui nominis potest sal- scribi, cujus vita gratiae tantum ibi cognos-
vari in speculatione tantum sed praedes- ; citur. Et etiam quodammodo dicunlur ibi
tinatio importat providentiam, secundum scribi horum, scilicet gloriae et
opposita
quod ordinataad executionem operis per
est gratiae, inquantum per hoc cognoscuntur.
voluntatem, et ideo defnntur per propositum Sic ergo patet quod liber vitae est medium
et pcr pra^parationem secundo addit prai-
; inter praescientiam communiter sumptam et
scieutiam exitus cx parte ejus quod provide- praedestinationem, quia praescientia est com-
tur; unde potest' aliquid ab ordine provi- muniter omnium, sed liber vitae est tantum
dentia3 quantum ad id quod intentum est, cognitio gratise vel gloriae ; sed praedestina-
exire; sicut Deus vult omnes homines salvos tio est non tantum gratiae, sed gratiae simul
fieri, licet non omnes salventur non autem : et gloriae.Unde nullus dicitur essc praedes-
ab ordine pra^destinationis. Dieit enim prse- tinatus quantum ad praesentem justitiam,
destinatio intentionem divinam de salute super
sicut dicitur scriptus in libro vitse; et
istius cum praiscientia ejus quod salvabitur; hoc addit praidestinatio propositum volun-
et ideo dicitur, quod est praescientia et tatis.

praeparatio.
Unde patet solutio ad primum quia non ;
QU^STIO II.
tantum ponitur prsescientia in ejus deflni-
tione. Quorum sit prsedestinatio.
Ad secundura dicendum, quod propositum
non simpliciter nominat actum voluntatis, Deinde quaeritur quorum sit praedesti-
sed prasupponit actumcognitionisostenden- natio.
tis fmem in quem voluntas tendit. 1. Et videtur quodtantum eorum qui
sit

Ad tertium dicendum, quod praeparatio sunt. Praedestinatio enim significat missio-

quee ponitur in defmitione praidestinationis nem quamdam. Scd nihil mittitur nisi quod
non est secundum executionem in opus, sed est. Ergo praedestinatio est tantum entis.
inteiligitur secundum propositum divinae 2. Praeterea, quod nou est non potest ad
voluntatis. aliquid praeparari. Sed pradestinatio est
Ad quartum dicendum, quod praedestina- praeparatioquaedam. Ergo videtur quod non
tio est quidam modus providentise sed addit ; sit non entium.

aliqua specialia supcr eam, ut dictum est. 3. Item, videtur quod non sit angelorum.
Ad qnintum dicendum, quod liber vitae Quia, secundum Augustinum, loco citato,
metaphorice dicitur. Sicut enim in hbro ali- praedestinatio est propositum miserendi. Sed
quid scribitur, ex quo in eo veritas rei intel- angeli nunquam fuerunt miseri. Cum igitur
hgilur, ita etiam in intellectu describuntur misericordia, ut dicit Bernardus ^ miseriam
simihtudiues rcrum, per quas res cognos- respiciat, videtur quod eis praedestinari non
cuntur unde intehectus possibilis ante
: compctit,
intelhgere comparatur tabulae in qua nihil quod nec beatis qui sunt
4. Item, videtur
est scriptum, in III De anima, text. 14. in gloria. Quia quod est in fme uhimo non
Cum ergo dicitur hber vitae in Deo, potest potest dirigi in ahud*. Sed beati sunt in suo
sumi vita vel ex parte Dei intehigentis, et fine ultimo. Ergo eis non competit praedes-
sic praescientia creaturarum dicitur liber tinari.
vitae, quia quod factum est in ipso vitaerat, 5. Item, videtur quod nec Filio Dei. Quia
Joan., I, 3; vel ex parte rei scitae, et sic praedestinatio importat antecessionem quam-
dicitur liber vitee praicientia vitae quai est in dam, sicut et praescientia. Sed respectu
conformitate ad Deum. Ilcec autem est du- Fihi Dei, cum sit aetcrnus, non potest desi-
plex : scilicet vita gratiae et vita gloriae, gnari aliqua antecessio. Ergo Filio Dei prae-
quee ad perfectam conformitatem accedit. destinari non competit.
Unde cujus talis vita repraesentatur in libro Sed e contrario videtur quod praedesti-
6.
divinae prsescientiee, dicitur simpliciter scribi natio sit omnium hominum. Quia Deus,

' Parm. : « idem quod ars. » — • Al. : « propter — " Parm. illud.
aliquid. » — ' Parm. oruitlil « ul
; dioit Bernardus. »
^jBH
 ,

IIISTIMT. M„ (MM':ST. II 401

smMmdiim nionysinni.nip. iv Ih: </iv. tioiit., iiiml imK<ii<».H iii ^'rurwi (MvuIo.h, non invrTii-
col. it'.M, I. i, aMiiiiililcr .st? Iialiot, ud (niiniii. Iiiiimlci-os.sio naliii.i' ad f^ialiiim Kccimdiim
Vx^ii si ali(|uiliiiH ipso |)r.i'|mral ^?nilium, ol (liinilionom ,
.sod Kii»tiJ« ail Kloriam. In

oiimilnis. Sod piaMloslinulio ost prulia! pra;- Clirisli» aiilom iioii invoniliir aiit(!n'H.Hio

parulio. Krf;:o si aiiipios pia'dostinat, ol aMcinitatis ad pcr.Mdiam, scd lantiim ad

Oinncs pi'a>(l(\stinat. alt(!ram naliiraniiii*; iioc natnr.c ad i/r.itiaiii

7, IMiclcroa, siciit diriKiiimr iii lioiiiiKni- mi!c, f^rali.i' ud f,^l(»iiain, (pi.mliim .id rrnili'i-

tiu3a Doo, ilu oMii hoiiu naliira', ipiiu oiiino iiom, .simI .soliim (|iianfiiiii ad impassihili-
bomim noslrnm alt ipso (!st. Scd liiiiia na- l.ilom uiiim.i' ot doloscorporis; ot sii; divor-
turai omnihiis lurf^itiir, honis ot iiialis, iit siniodi! pr.cdosliiiaUo divcrsis conviinil.

hah(!liir Matlli., v. Ciim i'\'\x,i) pra-ih^stinatio Ad prinmni or^;o diccndimi, ipiod illi ipii

sil dircctio iii linoin, Hiiis aiitciii csl hoiiiim, iioii siml iioc, (iriint noii pr.cdcstinanliir,

vidctnr ipiod praidiislinutio sit omniiim. scd illi ipii (^riiiil, (piamvis non siiif, rpioH

]^^,i_j|.,.|().
—
Ucspoiidoo dicondiim, (|iiod Doiis scionlia visionisoogiio.scit; ot (inamvis

praHlostinalio diciliir o.sso urnpiornm (liipli- i|)si iion dirif<unliir uclii in urupiid, iit iii

citor vol siciit riiiis ot conlc-rontiiim ud

:
[iropiiu natiira c.\ist(!iitcs, lanicii pr.cdiri-

flncm, ot sic dicilnr osse grulia! ol gl(jri.o; f^iinlur in linoni, prout sunt iiilloi pra;.scion-

vel ooruin <pii rmom

consoqiiunlur, ct sic lia.

cst omiiium ([ui gloriam por IJoi gratium Ad socundiini dicoiulum, (jiiod ost duplex
adipiscuntur. lItrum((uo uuloni ox nomino [ira-purutio. (JiKodum mutoria', so(;unduiii
pra'dcsliiiutionis .iccipi polosl, iii (pio cou- (]uod disjioniliir ud rocipionduin fonnum
juniAilur uclus dostiiiulioiiis cuin liac pra3- et sic non pra'[)arutiir iiisi (|uod est.Qiiaidain
positiono per compositiononi adve-
« prai » auloni cst pra^parafio agentis, ut sit agens;
nientoni. Dostinuro autein sigiiificut direc- et ista sicut est in naturalihus, iiKiiiuntuin
tionom ulicMijus in aliquid, sicut nimtii. ag-ens aciiuirit dis[X)sitionem [)cr (iiiuin agat,
Dicitur etiain alio inodo doslinarc, ut habe- ita est iii secunduin quod concipit
arlifico,

tur 11 Machab., vi, 20: Eloazarus dcst/navii formam artihciati, et proponit cam exequi
non admitlere ilUcita propter vitee amoreni. in opere; et talis pra^paratio est in Deo etiam
Sed liaec significatiG videtur deducta ex respectufuturoruin.
prima quod enim proponitur, dirigitur in
;
Ad tcrtiuin dicoiidum, quod illa definilio
executioncm operis. Illud autem proprio data est de prsedcstinatione inquantuin res-
dicitur dirigi in aliquid quod non hahct in picit statuin pra?scntis miscriae, et non de
so undo in iUud vadat; et ideo proprie in ipsa absolute. — Vol potest dici, quod raise-

illa dicitur pra?clestinatio quae hoiuo ex na- reri sumitur hic non pro amotione miseriae
turalibus suis consequi non potest, scilicet prius habitse, scd pro collatione eorum sine
gratiam ot gloriam. Et ideo dicit Dainas- quihus misoria osset, ot praecipue quai sola
cenus, ubi supra, quod praidcstinatio est gratuita voluntate conferuntur.
eorum qua3 non sunt in nobis. Et ideo quid- Ad quartum dicendum, quod pra?desti-
quid non potest consequi gratiam et gloriam iiatus potest accipi dupliciter. Vel participia-
illud non pra^destinatur sed illi tantum ; liter secundum quod consignificat tempus
praedestinari dicuiitur qui consecuturi sunt [iraiteritum, et sic existentes in patria sunt
gloriam per gratiam. Sed haec praepositio praedestinati, quia quod semel est praeteri-
«prae)) im[)ortat antecessionein, quae diversi- tum, semper erit praeteritum. Vel alio modo
mode diversis convenit. Invenitur enim in potest sumi nominaUter^ et sic non proprie
praedestinatione hominis antecessio aeterni- possunt dici preedestinati nisi secundum
tatis ad naturam et naturae ad gratiain, et quod diriguntur in continuitatem beatitu-
gratise angelo autem inve-
ad gloriam. Iii dinis ;
quod tamen proprie uon^ dicitur,
ad naturam, et
nitur antecessio aeternitatis quia heatitudo ^ extensionem successionis
naturae ad gratiam, secundum eos qui po- non liabet.
nunt angelos tantum in naturaUbus creatos, Ad quintum dicendum, quod quamvis uou
sed secundum eos uon gratiae ad gloriam '
possit desiguari aliqua antecessio ad perso-
duratione. Secundum autem aUos, qui po- nam FiUi Dei absoUite, potest tamen desi-

Parm. omittit « secundum eos. «

••
:
— ' Parm. : deest « non. » — "^
Parm. omittit : « beatitudo. »
« naturam, » —
Parm. « neutraliter-' : » — " Al.
 ; »

402 COMMFNTU>[ IN LTB. I SENTF.NTIAUUM.

gnari ad naturam humanam, vel ad perso- tequam sint. Ergo cum effectus praedestina-
nam secundum quod in tali natura subsistit. tionis expleaturmotibus liberi arbitrii, quaj
Sed hoc habet qun?ri mai,ns in III '. sunt opera meritoria, vidctur quod praedes-
Ad sextum dicendum, quod quamvis tinatio nullam certitudinem habeat.
Deus, quantumin se est, aequaliter se habeat 5. Prffiterea, omnis certa cognitio posita
ad omnes, non tamen «qualiter se habent de necessitate concludit cognitum. Sedillud
omnes ad ipsum et ideo non aiqualiter om-
, quod est aeternum, cum sit in omnitempore,
nibus gratia praeparatur. potest in quocumque tempore poni. Cum
Ad septimum dicendum, quod prsedesti- igitur praedestinatio sit aeterna, potest poni
. natio est proprie eorum quae sunt elevata aliquis praedestinatus antequam salvetur.
super facultatem natura?, ut dictum est; et Ergo potest concludi, « iste salvabitur, »
ideo non oportet quod omnium sit praedes- sicut verum. Sed si futurum contingens
tinatio qui a Deo bona naturalia percipiunt, esset verum, tunc accideret de necessitate,
sed eorum quibus gratia et gloria praepa- ut probat Philosophus, I Perih., cap. ult.
ratur. Ergo sequeretur quod iste ex necessitate
salvaretur, et quod non posset non salvari
QU.ESTIO III. et sic liberum arbitrium periret, quod est
impossibile, et impossibile non sequitur nisi
Utrum prsedestinatio sitcerta^. ex impossibili. Ergo videtur quod impossi-
bile sit praedestinationem certitudinem ha-
Deinde quaeritur de certitudine praedesti- bere, quia alia probata sunt possibilia esse.
nationis. Sed contra, praedestinatio in sui ratione
i . Et videtur quod non sit certa. Dicitur includitpraescientiam. Sed ipse Deus habet
enim Apoc, Tene quod habes, ne
ni_, 2 : certam cognitionem de omnibus quae co-
* Ut alius* accipiat coronam tuam. Aut hoc in- gnoscit, ut supra habitum est^ Ergo vi-
nemo.
felligitur de corona praesentis justitiae, aut detur quod praedestinatio sit certa.
de corona gloriae. Sed non de corona prae- SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
sentis justitiae, quia gratia quam quis habet quidam dixerunt quod Deus non cognoscit
eo peccante destruitur, nec de subjecto in futura contingentia nisi secundum quod
subjectum mutatur. Ergo intelligitur de sunt, scilicet sciens ea esse contingentia,
corona gloriae. Scd gloria non est alicujus sicut necessaria esse necessaria. Sed hoc
in statu viae nisi quia est sibi praedestinata. improbat Doetius, De consoL, lib. V, prosa
Ergo videtur quod unus possit accipere hoc ult., col. 8.^8, t. 1, quia secundum hoc se-
quod alii praedestinatum est, et ita praedes- queretur quod Deus non plus cognosceret
tinatio certitudinem non habet. de salute hominum futura quam homo, qui
2. Praeterea, Gregorius, in Moralibus, scit etiam eam contingentem.
lib. XXV, c. vni, col. 331 t. 2, dicit quod, aliis
, Unde alii dixerunt, quod praedestinatio
cadentibus in eorum locum alii succedunt. habet certitudinem, ita quod nuraerus sal-
Sed locus gloriae non potest dici eorum, nisi vandorum apud Deum est certus, accipiendo
quia est eis praedestinatus. Ergo idem quod numerum quo numeramus, scilicet quod
prius. salvabuntur centum vel mille, et sic de aliis.

3. Praeterea, in psal. lxvui, 12, dicitur : Non autem certus est numerus materialiter
Deleantur de libro viventium. Sed non sumptus, scilicet quoad supposita, quia
potest deleri de libro quod ibi scriptum non isti homines possunt et salvari et non sal-
est. Cum ergo praedestinatio sit liber vitae, vari. Sed hoc est attribuere Deo imperfectam
ut dictum est, vidctur quod aliquid a prae- cognitionem. Si enim cognoscit quod tot
deslinatione possit deficere : et ita non erit salvabuntur, et non quod isti, imperfecta
certa. est ejus cognitio, et in universali tantum.
4. Praeterea, eorum quae non sunt dcter- Si autem cognoscit quod etiam isti, oportet
minata nec in sc nec in causis suis, non hoc certum csse, quia cognitio ejus incerta
potest esse certitudo. Sed motus libori ar- esse non potest, sicut nec falli''.
bitrii, quod est causaad utrumlibet, non sunt Et ideo dicendum est, quod numerus
determinati nec in se nec in suis causis, an- praedestinatorum utroque modo acceptus,

<
Dist. II, art. 3. — » T p Hummse theol, q. xxiii, art. 6.— ' Dist. xxxvi, q. i, art. 3. — " Parm, :
« falsa.
 ;;

(DISTINCT. \i,, ^JIiyilST. III KT l\ WA

.scilicol 1)1 roniialilor rl inalfrialilor, forlus in Krclivsiji pcr .sl.iliim ina-sonliH jiiHtitiii-,

osl \k\o, ,soil iiicorliis osl iiohis. Nit. tiiiiKiii i|iiia Kcclosia iiuii(|iiaiii (lcHtitiiitur (!xiHti;n-

istu corliliido ncmssilaloiii .salvaiiilis inipo- lilnis iii ;<ratia ; iiikIi) pccciintiliiiH «inihiiH-

iiit, (piod palot o.K Jiis ipiu' (licta siiiil. I'ra'- (laiii, alii iii K'''diaiii a hoiniiiu fi(lvocaiitiir.
(hvsliiialio (Miini incliidil iii siio iiilclNiclii Ad lcitiiiiii dic(!iidimi, (piod |)ia'd(;sliiiali(j
piioscioiiliam ol providoiiliam saliilis oiii- (•sllilicr \ila' scciiiidiim ipiod diiiliir in uu
iiluni. Providontia antoni, iil dicliim cst, ali(piid .scrihi iioii soliim (piaiitiim .id pra*-

(liianivis sit onmimn, noii laiiicn (»miiia .scnlcm Jiisliliain, .sod (itiain (pianlnm ud
iiocos.sario contiiiHiinl, sod .stH-nndiim coii- rnliiiam ^doiiam; ot sic millo modo iiotcst

dilioncm caii.sanim pi(».\imanim, (pianim dici arnpiis dclori do lilti»» vila-; .sc-d illiid

iialiiras ol ordinom |irovidoiilia ol pra-dcs- <pio(l csl ilii.scriplnm (piaiiliim adpra-.sontoni

tinulio sulvut. l'riL*scioiitiu cliuni noii iiiii)o- jn.stiliain lunliiin, dicilnr dolori, iion iiiiitu-

iiit nccossiluloin rolms noc. iiKpiuiitnm csl liono ructu cx purto iiliri, iit ali(piid iii co
cuiisu, ciiin sit cuusu priinu, cujus conditio- fiioril, (piod iiosliiiodiiiii iioii sit, sod cx
noin olVoctus uou liahct, scd c.uusa^ proxi- [larto illiiis (pii iu lihro scrii)lus dicitur, in-
11103; iiccrarK>iio ada'(piatiouis ud rom scilani (piaiiliim scilicot i[)sc mutatur a slatii [iru!-

i]Uie ud rutiononi vcritutis ct ccrtitiidinis soutis justitia!; ot sic vita cjus iion rcprui-
scioiiliic c.vigitur, (luia udaHpiutio istu utton- .scntutur iit pivosons, scd ut praitorita.
ditur sciciiti;c Dci ud rcni non sccuuduni Ad ([iiurtuni diccndum, (piod coiitinf,'ciis

([uod cst in causis suis, in (piihus cst ut rulurum, ut iiiotus lihori urhitrii, ([uuiuvis
possiliilc futurum tauluui, sodad i[)saui rcni, nun sit dolormiuatuni iii cuusu sua, cst
sccuiiduui (jiiod hubct cssc dctcriniuutum, tumcii dotoriiiiiiatum iii essc suo secunduia
prout est pra^scus, ot iion ruturum : ct lioc quod cst actu ; ct sic subjacet certitudiiii
supracxpositum ost' ; ct ita patot ([uod ccr- pra^sciontia', sicut supra dictum est dc futu-
titudo pra'dcstinatioiiis iiullum uocossitutcm ris coiitiugciitil)US \
sulvaiidis imponit. Ad ([uiiitum dicoudum, (]uod illud ([uod
Ad primumcrgo dicciidum, (]uod utro(]UC monsurutur a^tcrnilate cst simul cum omni
modo potest expoui. Si cuim intelligatur do temporc, ita tamen (]Uod nuUo eorum men-
coroiia pra^sentis justitiai, dicitur coronam suratur; et ideo actus divinai praiscicntiae
ejus alius accipcrc, dum opera ipsius in cba- non potest [)oni ita essc nunc, ([uasi mciisU'-
ritutc facta, (]ua3 sibi ct aliis proderant, se- retur per pra^sens tempus, ut ordinem prae-
cundumquodspirituscharitatisfacitcommu- sentis ad futurum ad suum scitum habeat;
nia mcrita sanctorum, ipso peccante sibi sed ad omne tempusad omne scitiim ha- et
prodesse desiiiunt ad meritum vitffi a^ternae bet ordinem preesentis ad prsescns. Uiide
eorum tameii fructus in manct (]ui iii
illis cum dicitur, Deus prsescit hoc, non inteUi-
gratia pcrseverant ; iion autem ita (]uod ea- gitur quod hoc sit futurum rcspectu divinse
dem iiumero grutia quae est iu uno, ipso scientiac, sed respectu hujus temporis in
peccante, in altero Et similiter exponi-
fiat. quo profertur et ideo oportet hujusmodi
:

tur, si intelligitur de corona futurai gloria3 verba et participia dicta de Deo a determi-
quia saiicti iii patria existentcs gaudent de natione temporis absolvere, ut consignifi-
omnibus mcritis sanctorum qui in muiido eent iiunc aiternitatis, et non temporis;
sunt. Uude aliquo peccante, cujus multa ahas inevitabiliter sequitur error.
merita prfficesserunt gaudium illorum ,

meritorum in aBternum manebit in beatis,

rkiTa^^TTA
QUiibjbiiU iV.
quod ipse peccando amisit; non ita quod
gloria (]uae praedestinata est uni alteri detur.
• vt Dicitur tamen Ne alius * accipiat coronam
: Deinde quaeritur de reprobatione et circa ;

nemo. tiiam, nonadexcludendum preedestinationis hoc duo quaeruntur 1° quid sit; 2" utrum :

certitudinem, sed ad ostendendam arbitrii Deus sit causa obdurationis et excaecationis,

libertatem. quae reprobationi quodammodo respondent.
Ad secundum dicendum, quod dictum
Gregorii uon intelligitur de loco qui sanctis
praedestinatus est, sed de loco quem tenent

' Dist. xxxvm, q. i, art. b. — * Dist. xxxviii, q. i, art. 3,

 : .

494 COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.

videntiam divinam ordinatum est ut talis
ARTICULUS PRIMUS. defectus in bonumjustitiacedat, dum culpae
poena adhibetur et ideo sicut providentia
:

Utrum reprobatio addat aUquid supra divina respectu ipsius boni, quod est per
prsescientiam. consecutionem gratia? et gloriae, cum prae-
scientia eventus, dicitur praedestinatio ; ita
Ad primiim sic 1. Videtur
proceditur. providentia divina respectu mali oppositi
quod reprobatio supra praescien-
nihil addat cum praescientia defectus dicitur reprobatio.
tiam. Reprobatio cnim malorum est. Sed Et quia bonum subjacet providentise ut
horum non habet Deus nisi scientiam sim- causatum ordinatum, ideo dicitur quod
et
phcis notitiae, ut supra habitum est'. Ergo praedestinatio est causa gratiae et glorise ad
reprobalio supra prEescientiam nihil addit. quam ordinatur. Sed quia malum non sub-
2. Prceterea, ilkid quod addit aliquid supra jacet providentiae ut intentum vel causatum,
commune non appropriat sibi nomen com- sed solum ut prsescitum et ordinatum, ideo
munis, sicut convertibile quod non indicat reprobatio est tantum prsescientia culpse, et
substantiam rei appropriat sibi nomen pro- non causa; sed poense per quam culpa or-
prii quia non addit aliquid, sicut defmitio
: dinatur est et prsescientia etcausa.
addit. Sed reprobatio appropriat sibi nomen Ad primum ergo dicendum, quod malo-
praescientise dicimus enim communiter
: rum ut fiant, Deus habet scientiam simplicis
malos prffiscitos, et bonos praedestinatos. notitiae; sed ut ordinentur, habet etiam ho-
Ergo videtur quod reprobatio nihil supra rum scientiam approbationis et hoc impor- ;

prsescientiam addat. tat reprobationis nomen.

3. Prseterea, Magister supra' posuit ratio- Ad secundum dicendum, quod reprobatio
nes eorum qua? ahquid supra prsescientiam non addit ex parte reprobati supra
aliquid''
et scienliam addunt, ut dispositionis, pro- prsescientiam, quia nihil causatur in ipso
videntiae, etc.Ergo cum non fecerit ibi de per quod malus fiat, et ideo appropriat sibi
reprobationc mentionem, videtur quod nihil nomen commune; addit tamen aliquid ex
supra pr»scientiam addat. parte Dei reprobantis, scilicet voluntatem
Sed contra, pra^scientia est omnium tam ordinis poenae ad culpam. Unde etiam in
bonorum quam raalorum. Sed reprobatio abstracto non ita appropriat sibi nomen com-
non est nisi damnandorum. Erg-o aliquid mune sicut in concreto ; unde magis dicilur
supra rationem pra^scientiae addit. reprobatus prsescitus quam praescientia re-
Prseterea, reprobatio opponitur approba- probatio.
tioni. Sed approbatio dicit aliquid in volun- Ad tertium dicendum, quod reprobatio
tate. Cum ergo opposita sint ejusdem, videtur opponitur praedestinationi et ideo per op- ;

quod reprobatio ponat ahquid in voluntate positum datur intelligi posita praedestina-
et non in prsescientia tantum. tione.
SoLiJTio. —
Respondeo dicendum, quod
reprobatio addit supra praescientiam ratio- ARTICULUS II.

nem providentiae. Cum enim providentia

Utrum Deus sit causa obdurationis'^
divina sit communiter omnium, tamen
quodam speciali modo et privilegiato est Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
eorum in quibus invenitur voluntas, per quod obdurationis et excaecationis causa sit
quam ae.ternae gloriae capaces sunt; unde Deus per id quod habetur II Corinth., iv, 4:
specialisquidam modus providentiae divinse Deus hujus saeculi excsecavit mentes infide-
attenditur, secundum ordinem talis naturae lium, et una Glossa ' exponit de Deo vero.
in finem glorise^, et secundum collationem Ergo videtur quod ipse sit causa obduratio-
eorum quse in fmem illum^ promovent. Et nis et excaecationis.
quia ex conditione talis naturse est ut a con- 2. Praeterea, excaecatio et obduratio sunt
secutione finis deficere possit, ideo per pro- quaedam poense. Sed omnis pcena justa* est

< Dist. XXXVIII, q. I, art. 1. — ^ Dist. xxxv. — t. 2.

' Parm. omittit « glorise.
: » — " Parm. omittit ' Parm. : « poense justse. Sed omnis poena justa
« illum. » —
5 Parm. omittit : « aliquid. » — «I II a Deo Sic ut videtur, non intellexit edit.
est. »
Summae Iheolog., q. lxxix, art. i. Infra, lib. II, Parm. quod, juxta D. Thomam, rationem justitise
dist. XXXVII, q. II, art. 1. — ^ Glossa orcL, col. 3S6, ratio poense in se includit.
 I)|STIN<T. XI-, {}\\A'S\\ IV, \\\\. II m
i\\u l)(Mt csl, !'lrp;o oxoipcalio (^! olKJiiraliii ^M'alia csl (piiMMiiiii liiincn .iniin<f', <;t pf^r-

a Doo siinl. loclio (pia-ilain liabililans ipMani ail Ixjnuin.

;i. l*i.-i>l(M'oa, s(HMiii(luin IMril()S(i|iliniii, in Istiiui aul(Mii caroro Kralia, i^x duoliiiK ((iii-

l*oslvrii)ril)iis, liii, I, toxl, .'(0, si ariliinalio liiiKit : luiii (|nia ipsi; iion vnlt rccipiTo,
oslcansa anirmarKinis, cl nc^^alio csl caiisa liitn ipiia D(>iis iion sibi inrtindil, \c| iion
no^alionis. Scd v(^lli^ div iiiiini osl caiisa (|iioil vnll sibi inrnndcrc. Iloriiin aiilcin diioriiiii

isto liaboal f^raliain, (|iiia scijjccl, ipso viill. lalis (>st ordo, ut s(>ciiii(luin iioii sil nlHJ ox
Kryo vidclnr (|nod iion \cllc Doi sit oausa sup[iosilioiio primi. (!uiii (Miini Doiik iioii volil

quaro ish! {^ratiain non lialicat. S(>d lioc csl nisi boiiiiin, non Milt isliiin caroro ^Malia
ohdnralio. l'lrg-o c\ parto llci acci|iicii(l;i osl nisi .scciindiini ipiod boniiin (-sl. ,Scd (pioil
cansa olidiiralionis. istocanial gralia, iion csl bonuiii siniplicilisr;
4. Pra'loroa, sicut dicil IMiilosoplius iu II niiili! hoc. ahsolnh; considoralnin, non i*st

Phi/sic, loxt, 110, id (]uo(l por sui pra'sou- voliliiin a Deo. Esl lamcn bonum iit caruat
liain ost cansa saliilis iiavis, sciiic(>t f.i:nl)(>r- gralia si (>ain lial)(M'(! nou vult, vcl si ad
luitor, por siii ahscntiaiu ost causa pcriculi. oani liabondam ncgligontcr s(! jiia'j»arat,
Sod Doiis por sui pra>soutiaui iu aniiua ost (piia Justum est, ot hoc inodo ost volilnm a
causa gralia». Ergo pcr sui absoutiaiu (vst Doo, 1'atet crgo quod liujus defoctus abso-
causa obduratiouis. luto causa prima cst cx parte hoininis qui
Sodcontra cst ipiod dicnnt sancti conunu- gratia carct .sed ex parte Dei non est causa
;

nilcr, Dionysius, ca|). iv De diviit. no)nin., hujus defectus, nisi cx sui)positionc illius
col, GOi, t. 1, Au{^'iistinus ', In ps. xxxv, qiiod est causa ex parto lioininis. Et per
V. 4., col, 3i3, t, -4, Ausolmus, lib. I)e concord. liunc nKwhim invenitur dici Deus quandoquo
gralicc ef lib. arb., ante med., scilicot (juod causa exca^cationis vol obduralionis ncn ,

causa (piare isto nou liabot i^ratiam osl (]nia (]ui(lem immittendo maliliam, scd non im-
ipso noliiit acciperc,etnon (]nia Dens noluit parliendo gratiam, quod iii ipso est, Si enim
daro :lumen suum omuibus odcrt
(]uia iion necessario impartilur gratiam, in ipso
quod tamen ab omnibus non percipitur, estet iion impartiri undeejusquod estnon ;

sicut nec lumen solis acaico. Sed ol)duratio impartiri aliquo modo causa est'.
est ipsa carentia gratiai. Ergo obdurationis \H por hoc patet responsio ad primum.
causa non est ex ])arte Dei. Quidam tameu dicunt, qiiod Dcus cst
Prajlerea, nuilus culpatur vel punitur de causa obdurationis sicut natura causa quie-
eo cujus causa in ipso non est. Sed homo tis :quod expresse falsum est; quia quies
punitur et culpatur pro obduratione vel naturalis est finis motus naturalis, ct per se
pro carentia gratia?. Ergo hujusmodi causa intenta a natura, quod hic dici non potest\
est ipse. Ad secundum dicendum, quod obdurari
SoLUTio. — Respondeo
dicendum, quod dicitur ptEua prout dicit defectum Jam ordi-
obduratio dicitnrquandoque actus voluntatis natum, et sic reducitur in divinam causaU-
obstinatai in malum, cui pertinaciter adha»- tatem non ratione defectus sed ratione or-
ret;et sic constat quod obdurationis causa dinis qni est*.
non est Deus, sed homo ; sicut nec aUcujus Ad tertium dicendum, quod cfTectus non
actus peccati, inquantumdeformis est, Quan- consequitur nisi concurrentibus omnibus
doquG vero obduratio dicitur ipsa privatio causis; sed ex defectu unius consequitur
gratiae, quae etiam excsecatio dicitur : quia negatio effectus. Dico ergo, quod causa
^ Olim De spiritu et anima, c. xvii,»
« Augustinus, tas, esthujusmodi. Si autem comparetur ad ipsum
cum Augustino abnuendus sit.
liber iste Deum, uon invenitur causalus ab ipso, sed tantum
* Codd. non habent omnia quae sequuntur in permissus et ordinatus, ut scilicet sit in poenam
Parm. « Iste autem defectus potest dupliciter con-
: ipsius voluntatis deficere; unde dicit Augustinus
siderari, sicut etiam quilibet alius. Cum enim de- in I Confessionum, cap. xii, col. 670, t. 1 « Jus- :

fectus incidal ex defectu causse secundse et non ex sisti Domine, et sic est, ut omnis inordinatus ani-
defeclu causse primse quem tamen defeclum Deus
; mus sibiipsi sit potna » et talis ordinatio a Deo
;

non impedit, tamen impedire possef, ne impedi- est. Unde respectu ipsiusdefectus nullam causali-
mentum naturse cedat si iste defectus gratife com-
; tatem habet, sed respeclu ordinationis tantum et :

paretur ad voluntatem, quae est sicut causa proxi- hoc signifiicatur cum
obdurare dicitur.
ma invenitur voluntas habere causalitatem ad
, ' Codd. non habent « et ideo dicendum, quod
:

ipsum, quae bonum propositum non accipit cum , Deus dicitur excsecare permittendo defectum et or-
accipere possit et ex hoc est culpabilis et vitupe-
; dinando. » —
^ Parm. addit « a Deo, » :

rabilis, quia mahim, cujuS principium est volun-

m COMMENTUM IN LIB. I SfiNTENTIARUM.
gratiae sicut agens est ipse Deiis, ct siciit minum nominat quse a Deo mediante crea-
'

recipiens cst ipsa aninia per modum subjecti tura vel in creatura explentur, et quia ex
et materia? quia forma' inducta?
: et ideo, parte crcaturae tempore mensurantur ideo
non est causa materia nequo subjectum, transeunt in prateritum, et nccessitatem
nisi tale subjectum' ex cujus principiis fluit acquirunt.
accidens, quale accidens non est gratia ideo ; « a3tern« quodammodo
Ita reprobationis
non dicitur simpliciter anima causa gratiae, edectus esse videtur obduratio. » Hoc ideo
sed recipiens tantum; Deus autem causa. addit, quia non est simpliciter concedendum
Nec oportct quod omnis defectus incidat ex quod rcprobatio obdurationis sit causa, sed
parte agentis, sed potest incidere ex parte solum permissionis et ordinatiouis, ut dic-
recipientis et ita est in proposito.
: tum est.
Ad quartum dicendum, quod Deus, quan-
tum est in se, nulli est absens sed homo a ;
DISTINGTIO XLI.
Deo praesente se absentat, sicut a praesente
lumine qui claudit oculos et ideo non ; est Vtrum aliquod sit meritum obdurationis et

simile quod pro simili inducitur. misericordice.

autem quserimus meritum obdurationis et

Si

EXPOSITIO TEXTUS. misericordiae obdurationis meritum invenimus,

;

misericordise autem meritum non invenimus;

(i Intelligentia enim conditionis implicitae quia nullum est misericordiaj meritum, ne gratia

veritatem facit in dicto, et impossibilitatem evacuetur, si non gratis donetur, sed meritis
redditur. Miseretur itaque secundum gratiam
in vero. » Hoc sic exponi potest. Accipian-
quse gratis datur, obdurat autem secundum
tur duo dicta, quorum unum est verum,
judicium quod meritis redditur. Unde datur
scilicet Petrum posse damnari; alterura
intelligi, ut sicut reprobatio Dei est nolle mise-
falsum, scilicet Petrum non posse damnari. reri, ita obduratio Dei sit non misereri , ut non
Si adjungatur conditio quse implicite intelli- ab illo irrogetur aliquid quo sit bomo deterior,
gitur in hoc participio u prsedestinatus, » sed tantum quo sit melior non erogetur. Ex his
intellectus illius conditionis facit dictum, aperte ostenditur quid misericordiam, quid obdu-
quod prius erat falsum, esse verum quia si ;
rationem intellexerit Apostolus, Rom., ix, et quia
Petrus est prsedestinatus, Petrum non posse misericordia nullum advocat meritum, obduratio

damnari est verum. Faciet etiam impossibi- vero non est sine merito ; et misericordiae verbo
hic accipitur praidestinatio, et proecipue pra^desti-
litatem in dicto, quod prius erat verum :

nationis elfectus obdurationis vero non ipsa Dei

Petrum enim posse damnari est impossibile,
;

aiterna reprobatio, quia ejus nullum est meritum,

si est praedestinatus, ut tamen impossibilitas
sed gratia? privatio sive subtractio, quse quodam-
ad necessitatem consequentise referatur. modo est reprobationis efFectus. Accipitur tamen
Quod tamen in actionibus vel operationi-
((
aliquando reprobatio pro obduratione, sicut et
bus Dei et hominum nuUatenus concedunt. » praidestinatio pro suo effectu, cui est gratia appo-
Operationes Dei nominat quas explet nuUa sita. Gratia enim qua^ apponitur effectus est prse-
creatura mediante, sicut intelligere, velle et destinationis. Cum ergo gratise quae apponitur
hujusmodi et quia tales operationes seter-
;
homini ad justificationem, nulla sint merita,
nitate mensurantur et non tcmpore, ideo multo minus et ipsius praidestinationis, qua ab
eeterno elegit Deus quos voluit, aliqua possunt
non sequuntur necessitatem prseteriti, sed
existere merita ita nec reprobationis qua ab
:
manent in libertate prsesentis; ita tamen
aiteruo, quosdam prsescivit futuros malos et dam-
quod immobilitas non tollatur non enim :

naudos; sicut elegit Jacob et reprobavit Esau ;

polest Deus nunc velle, et quod nunc vult,

ciuod nou fuit pro nieritis eorum qiiaj tunc Iiabe-
postea non velle sed suum setcrnum vcUe
:
rent (juia nulla habebant
, quoniam nec ipsi ,

semper est in hbertatc voluntatis ejus; et existebant ; nec propter futura merita quse prsevi-
ideo ex verilate prsedcstinationis non se- deret, vel illum elegit vel illum reprobavit.
quitur aliqua nccessitas cx parte prsedesti-
nationis^, sicut nec ex partc prsedcstinati. Opiuio quorumdam, in qua fuit aliquando Augus-
tinus, sed postea retractavit.
Potest enim Deus^ et prsedestinare et non
prsedestinare. Operationes autem Dei et ho- Opinati sunt tamen quidam, Deum ideo ele^isse

' Parm. omittit : « subjectum. » — ' Parm. : Parm. : « nominantur. »

« pr«(ie3linantis. » — ' Parm. omitlit ; « Deus. » —
 ISTINCT. M.l. i07

Jiicitli, <|iii.i l.ilciii luliiiiiiii imrsrivil i|iii iii riiin

nnioicl cl i'i s(M'vin<l : i|iiimI iili<|iiuiiiio Aii^iisli Uin viditur rontrarium ijuoil ti!il,l nit Auymtinu$.
mirt so siMisisHoiiicil, iit iili. I Wrlnut., v,\\\. \\\\\,

nij. (i'j:l, \. I, uiii ii|it'rlo ii.slciulil. i|ii()(l si |ii(i|ilcr Ilis Lini<-ii iidvcisari vidctiir (|iiiid dicii Atl(^nili-
lulura iiicril.» cicclus ('HSi!l, jiint iinn cx Knilin Iius'' su[M'r Malacliiiim |iid|dicl.iiii, iilii ncri|tlinil
csscl clccliti; niin crgc» idoo clc(!lns csl ii Dco, i|uia est, (Mii. 1 : J(i(<i/( itilr.ii, Ehuh aUtrm odio luihui :

lalis ruluiiis ciiil ; scii c\ liili clcclioiK' l;ilis csl <( (!iii viilt, iiti|iiit, iiiiscrcliir Dciis, ct i|iiciii vuit
iiitius; ilfi (licciis : « i)is|»iil.iiis cr^o '
(juiii clitKcril induiiil. Scd iiicc voltiiil.is Dci iiijiislit cs^c iiou
Dcus iii moikIiiiii iialo, ( iii dixil scrvilunini essu pulciil. Vciiit ciiiiii dc occultisHiiiiiH rii(M'itiit : qiiiu
iiiiijoiciii , cl (|ui(i iii codciii niiijorc siiiiiiilcr cl i|)si pcccalorcs ctitii [itdptcr ^ciifraic iiccfatiira
iioiiduiii n;ito rcproliavcril ; ad iioc iicrdiixi r.ilio uiiaitt ntiissiim rcccrunl, liinicn iioimuiiii inlcr cos
ciuiitioiicin ul diccrctii : Nou cr^!;o clcnil Dcus cst divcrsiliis. Piicccdit cr^M iili(|iiid iii [icccato-
opcni cuj\is(|Uiini iii |iijcs(iciili,i, ([uic ipso dainrns rilitift, ([tio (|ii;iiiivis iioiidum siiil jiislilicati, digni
csl, scd tidciii clcjjiit. iii |ii'ics(i('iitia ; ci ([uciii sihi criiciiiiilitr JiisliliiMlioiic. i;t itcni pr/cccdit iil aliis
crcdituriim cssc [tncscivil, ipMim clcf.;il citi .Spiri- [iccciitoiihtis, ([iio digiii suitt olititsioiKf. n Kv.r.a iiic

tum sanclum d.ircl, ut, lioii.i oiicriutdo, cUiim vidiitur Augttstiitus diccrc ipiod ct ip.sa Dci vo-
wlcrnam vit.im coiisc([uci'ctur. » Kcco liic a|U!rl(; lunlas, ([ua iiiios ciegit, alios rcproliavit, ex me-
dicit, iioii [iroptcr o|>ci'ii cttm clcfiissc, scd pro[)lcr ritis [ttdvcniiit, sr.d occuitissimis, id cst [iro mcritis
lidcm ([Uii cuiii [iricvidil crcditurum. Scd ([iiiii cL iilios voliiciit cligcn,', alios r(;[itdij;ir(.' ; (;t qiiod [tro
in tidc mcrilum cst, sicut cl in opcriiius, iioc mcriti.s aliis ap[)onitur pratia justilicationis, aliis
rctriictiivit, diccus, iliid. : « Nondiim dilif;outius non, uitdc obliMidiiiitiir. Scd (iiiid intclligcrc vo-
quicsivcram, iicc adlmc invciicram ([ualis sil lucrit, igitoratitr; nisi forto iioc dicatur intel-
clcctio fitaliic dc (]ua dicil Apostolus, Hottt., xi, 5 : icxisse, quod siipra di\imus cum rclractassc. Nam
Hcli([ui{c pcr clcclioncm graliaj salvte licnt : (jua! iitidcm etiam (iua;dam aiia continuc subdit, qum
iilii[uo noii cst j^faliii, si c\ mcrilis [troccdit. ui iii lilt. I Rciract., ca[i. xxiii, apcrtc rctractat,
jam (|uod sccuiulum jj;i'atiiim, scd
daliir, iion quod ulrtimquo logciiti patcbit. IJitdc verisimile
sccundum dcliituni rcddatur potius meritis quam cst, etiam boc retractasse. Quidam
in pramiissis
donctur. Pcritulc (juod conliuuo dixi Dicit enim : tamcii cx eo scnsu accipituit forc dictum, non
idcm Aposlolus, l ad (loriuth., xu, (i hhui Dcus, : quia aliquis pncdcstinctur pro mcrilis, ut justiti-
qui opc.yatur omnia in omnHnis; nuiKiuam autem cationis graliam mcrc;itur; scd (piia aliipii non
dictum cst; Dcus credit omitia in omnibus; ac adeo mali sunt ut mcreantur sii)i gratiam non
dcindc suhjunxi Quod crgo credimus, nostrum : impartiri. Nullus ciiim Doi gratiam mcivri potest
esl; quod vcro bomim opcramur, illius est qui pcr quam justific.atur; potost tamcn mcrcri ut non
credcntibus dat Spirituiu sanctunij profccto^ non apponatur, ut pcnitus alyiciatur. Et quideni aliqui
dicerem, si jam scirem ctiam ipsam lidem inter in tantum profundum iniquitatis devenerunt ut
Dei munera reperiri, qufc d;intur in eodoin Spiritu. boc mcrcantur, ut Iioc digni sint; alii vero ita
Utrumquc ergo nostrum cst proptev arbitrium vivuiit ut etsi non mereantur gratiam justiticatio-
voluntatis, ct utrumque datum est per Spiritum uis, non tamen mereantur oninino repelli et
fidei et cliaritatis. Kt quod pauio post dixi : gratiam sibi subtralii. Ideoque dixit, in (juibus-
Nostrum enim cst crcderc ct vcllc, illius autem dam peccatoribus prKcedere quo digni sint justi-
dare credentibus et volentibus facultatcm bene licatione, et in aliis quo digni sint obtusione. Sed
oporandi per Spiritum sanctum, pcr quem clia- hoc frivolum est.

ritas Doi diflunditur in cordibus nostris; verum

est quidcm sed cadem regula ; est : et utrumque Opinio quorumdam falsa, de occuUis Dei
ipsius est, quia ipse prreparat voluntatem, et disserentium carnaliter.
utrumque nostrum, quia non lit nisi volcntibus
nobis. Ergo ot meritum iklei de misericordia Dei Multi vero de isto profundo cpifcrentes reddere
venit. » iNon ergo proptcr lidem vel aliqua merita, rationem atque secundum conjecturas cordis sui
elegit Deus aliquos ab seterno, vel apposuit gra- inscrutabilem altitudinem judiciorum Dei cogitare
tiam justiiicationis in tempore, sed gratuita boni- conantes, in fabulas vanitatis abierunt, dicentes
tatc sua elcgit, ut boni essent. Unde Augustinus, quod auimse sursum in cselo peccant, et secundum
in lib. De prmlestinatione, cap. col. 987, xviii, peccata sua ad corpora pro meritis diriguntur, et
t. 10 : Non quia futuros nos tales esse prsescivit, dignis sibi quasi carceribus includuntur. lerunt
ideo elegit , sed ut essemus tales per ipsam elec- hi tales post cogitationes suas, et volentes dispu-
tionem gratiaj suse, qua gratificavit nos in dilecto tare de Dei profundo, versi sunt in profundum,
Filio suo. dicentes animas in cselo ante conversatas , et ibi
aliquid boni vel mali egisse, et pro meritis ad
corpora terrena detrusas esse. Hoc autem respuit

< Al. deest « ergo. » — > Al. : « Sed ad hoc pro- § 4, col. 72, t. 6; nou ex Quxst. n «d Simplicianum,
fecto, » etc. — ^ Ex hb. LXXXIII Qusest., q. lxviii, ut alias notatur.
YII, n
m COMMENTUM IN LIB. I SENTENTIARUM.
catholica fides propter cvidentem Apostoli senten- enim scientiam quam aliquando habet, semper
tiani, qna ait, Rom., ix, 17 : Cum nondum nati habuit, et habet, et habcliit. Ad hoc autem oppo-
essent, aut aliquidbonivel mali egissent , non ex nitur ita. OUm scivit hunc hominem nasciturum
opeiibus sed ex vocante dictum est ci, quia major qui natus est, modo non scit cum nasciturum.
seniet minori. Melior est ergo lidelis ignorantia Scivit ergo aliquid quod modo non scit. Item
quam temeraria scientia. Elegit ergo eos quos scivit mundum esse creandum, modo non scit

voluit gratuita misericordia, non quia lideles fu- eura esse creandum. Aliquid ergo scivit quod
turi erant, sed ut fidelcs essent; eisque gratiam modo non scit; et alia hujusmodi infinita dici
dedit, non quia iideles erant, sed ut fierent. Ait possunt. Sed ad hoc dicinuis quod idem de
enim Apostolus, I Timotli., i, dG : Misericordiam nativitate hujus hominis et mundi creatione
consecutus sum, iit fidelis essem. Non ait, quia nunc etiam quod scitantequam fierent,sciebat
fidelis eram. Datur quidem et fideli, sed data est licet tuiic nunc hanc scientiam ejus diversis
et
etiam prius ut esset fidclis. Ita etiam reprobavit exprimi verbis oportet. Nara quod tunc futurum
quos voluit, non propter f utura merita quae praj- erat, nunc proeteritum est ideoque verba com- :

videret, veritate tamen rectissima, et a nostris mutanda sunt ad ipsum designandum. Siciit di-
sensibusremota*. versis temporibus loquentes eamdem diem modo
per hoc adverbium « cras » designamus dum
Quastio. adhuc futura est, modo per « hodie » dum
prffisens est, modo per « lieri » dum prseterita
Sed quffiritur, utrum sicut dicitur elegisse antequam crearetur mundus, sciebat Deus
est; ita

quosdara ut boni fierent et fideles, ita etiam hunc creandum; postquam cveatus est, scit eum
concedi debeat reprobasse quosdam, ut mali creatum. Nec est hoc scire diversa, sed omnino
essent et infideles, et obdurare ut peccent. Quod idem de creatione mundi. Sicut antiqui patres
nuUatenus concedi oportet. Non enim reprobatio crediderunt Christum nasciturum et moriturum ,

ita est causa mali sicut prsedestinatio est causa nos autem credimus eura natura et mortuum;
boni ; neque obduratio ita facit bominem inaluni nec tamen diversa credimus nos et illi, sed eadem.
quemadmodum misericordia facit bonum. Tempora enim, ut ait Augustinus, Superpsalm. l^,
circa illud : Redde mihi lcetitiam, col. 596, t. 4,

An ea quce semel scit Beus vel prcescit, semper sciat variata sunt : et ideo verba sunt mutata, nonfides.
vel prcesciat, et semper scierit vel prcescierit. Indubitanter ergo teneamus, Deum semper omnia
scire quee aliquando scit.
Praeterea considerari oportet, utrum ea omnia
quai semel sit vel prfescit Deus, semper sciat et
scierit, ac prajsciat et prajscierit ; an olim scierit DIVISIO TEXTUS.
vel prsescieritquod modo non scit vel preescit. De
primo respondemus, dicentes multa
prffiscientia Hic determinat Magister de causalitate
eum prsescisse quee modo non praiscit cum enim ; praedestinationis et reprobationis excludens
ejus prsescientia non sit nisi de futuris, ex quo errorem eorum qui utriusque causam ex
illa qua; futura erant, praescientia fiunt vel prai- parte nostra assignabant et dividitur in ; .

tereunt, sub Dei prBescientia esse desinunt; sub

partes duas in prima ostendit utrumque
:

scientia vero semper sunt. Prsescivit ergo Deus

ex parte nostra causam non habere in se- ;

omnia ab ajterno quee futura erant, neque prse-

cum futura esse desinunt
cunda ostendit, scientiam Dei nunquam di-
scire desinit nisi :

neque cum praescire desinit aliqua quse ante minui, ibi « Praeterea considerare oportet,
:

praesciebat, minus ea noscit quam ante cognosce- utrum ea omnia quse semel scit vel praescit
bat. Non enim dicitur ex defectu scientise Dei Deus, semper sciat et scierit, ac praesciat et
quod aliqua pra^scierit aliquando quse modo non praescierit. » Prima in duas : in prima osten-
prsesciat, sed ex ratione verbi, quod est pi^aescien- dit veritatem; in secunda excludit errorem,
tia. Prsescire enim est ante scire aliquid quam ibi : « Opinati sunt tamen quidam, Deum
fiat. Ideoque non potest dici Deus preescire nisi ea
ideo elegisse Jacob, quia talcm futurum
quae futura sunt.
praescivit qui in eum crederet. » Et haec di-
viditur in duas prima excludit errorem
: in
Hic de scientia, dicens Deum semper scire quce
illorum qui ponebant opera nostra, secun-
semel scit.
dum hoc quod sunt a Deo praescita, esse cau-
De scientiaautem aliter dicimus. Scit enim sam utriusque in secunda errorem illorum
;

i)eu3 semper omnia quse aliquando scit omnem : qui ponebant opera praecedentia, etiam in

^ Colliguntur hsec est Aug., partim ex Serm. vii tum xvir, xviii, xix et xx, partim ex Epist. cv. —
de verb. Apost., partim ex lib. I Retract., c. xxiir, « Parm. ; « ps, i. »
partim cx lib. De prwdcsl, sanctor., tum cap. iii,
 ;

IIISTINCT. XM, QII.K.ST. I, AHT. I. 400

icriiiii iialiiiM, oss(< (miisus pr.-nlnsHiialioiiis "2. ria'l('roa, ('l(«c(io ponil (liKcrclioncin
cl r(«|ir(iiiarn»nis, ihi : « Miilli v(M't> dn islo (piaiiidain. Sod Doiis a-ipiidih-r so liahol iid
proriiiKlo i|ua>r(Uil(vs iNvlthtro ratioiKuii iii oinnos, (piia sicntdicit '
Iiionysiiis iri ivcap.
raliiiliis vaiiilalis ahi^naiiil. » l'riiiia iiidiias : /)/' <tii)inis noNiini/nifi , col, cwi^ (. | ;

iii priiiia poiiil opinioiKMn (pia>. aiicloriialo (( Sicnt oniin sol ratiocinans noipio
iioii

Aii^nislini vidcliir iniiniri; (piain laiiKMi pra'('li.L,'(Mis radios siios diirnndit in onniia
aiiclorilalcin Ma^islcr siiiiiil cniii opiiiioiio cor[)ora, ita ct divina lionilas iu oinnc.s
ul) An^^nsliiK) rolraclalani ostondil; in .so- croatnrus. » Krgo vidclnr (piod Dco cliK^cro
(Minda [lonit olijoclionoin oornin ox alia anc- iion compclat.
loiilalo suiiiplain, (piaiii (Uiain rolractalaiii ;i. I'ra'l('r(!a, (ilcctio roijiiirit iiinllilndincm
dicil, rK(5l (piidain solvcro coiioiiliir oaiii iii cis (pioriim cst (!l(!clio. S(!(l ah a-hiriio oin-
iiisuiriciinili sohitioiu^, ihi : (( Ilis laiiKMi vi- nia iioii riicrimt iiisi iiiinm iii Dco. lir/j^o vi-
(lolnr advtir.sari (jiiod dicil An^nstinns. d dotnr qnod clcctio non sil a-tcrna. Scd (piid-
l'ni'toroa, considoraro oportot, nlrnni ca qnid cst in Doo cst aslcrnnm. Krgo olectio
omnia ipiai s(Mnol scit vol praiscit Diiiis simii- niliil ponit in l)(;o.

{\vv scial ot .scicrit, ac pra^sciat ot prascio- S. I*ra!lcrca, opcrationi eligcntis aliqnid

ril. n Hic, ostondit sci(Milia' divina'. iininnta- intcHigitiir pra'c.\istcrc in ro ipia; cligilnr.
hililatcin, ot oirea lioc diio facit : primo mo- Sod opcrationi divina; nihil pra^cxistit in
vot (ina'stionom ; socundo dolorminat ouni, crealnra. Krgo vidclur qnod clcctio Dco non
ihi : (( I)o pra'.sci(Milia priiiio nvspoiidoinns. » competat.
llircahoo duolacit priino dotoriniiiat (pian- :
Scd contra, ad Ki»hcs., i, i, dioitnr Ele- :

tuin ad pnuseioiiliam; S(H'undo (piaiitum ad nos in ipso ante miuidi constitutionetii,

(jit

sciontiam, ihi « I)o sciontia antcin alitcr :

ut essemus sancti. Krgo videtur quod Deo
dicimns. » Uhi tria facit primo dotorminat :
convenit olcctio.
qnavstioncm ; sccnndo pouit oiijoctioiiom in SoLUTio. —
Rospondeo dicendum, quod
contrarium, ihi : Ad lioc antom opponitnr
((
electio importat segrcgationem (piamdam.
ita ; » tortio solvit cam, ibi Sod ad hoc : <(
Ihcc autem segrcgatio non potcst essc nisi
dicimus. » aliipiorum qua3 habcnt aliquam permixtio-
nem vel convoiiientiam; ideo illius quod in
QUxESTIO PRIMA. so determinatum discretum non potest est et
esse electio. Et ideo clectio, ut dicitur in II[
Hic qutEruntur quinquo 1" utrum elec- :
Et/iic, cap. VI, non est fhiis ultimi, qui uni-
tio Deo ab aeterno convoniat; 2» de ordino cuique naturaliter est determiiiatus, sed
praideslinationis ad electionem: 3" utrum tanlum eorum quae sunt ad finem, ad quera
praiscioiitia meritorum sit causa praidosti- per plura media diversimode' dcvoniri po-
nationis et reprobationis; 4° utrum praides- tcst licct quanlam sint magis convenien-
,

tinatio juvetur meritis ot orationibus sanc- tia qua3 eUguntur. Ilajc autem segregatio
'^,

torum ; 3" utrum Deus sciat nunc omne quod potest esse tantum in conceptione alicujus
olim scivit. operantis, vel etiam in executione operis. Es
his tria possumus accipcre circa electionem
ARTICULUS PRIMUS. de Deo dictam primo, quod electio non :

Utrum in D6o sit electio\ convenit Deo respectu suiipsius; non enim
est electio fmis, sed eorum quse sunt ad fl-
Ad priraum sic proccditur. 1. Videtur nem secundo potest accipi ex" quibus eli-
;

quod electio nullo modo in Deo sit ab guntur electi a Deo ', quia scilicet ab his qui
seterno^ Elcctio enim, secundum Philoso- nati sunt participare eumdem fmem; undo
phum, Ethic, cap. vn, sequitur consi-
in III non dicitur quod homines qui eliguntur ad
lium sicut conckisio ejus. Consilium autem, gloriam, eligantur ab irrationabilibus, sed ab
ut ibidem dicit, est quaistio quaidam. Cum hominibus, qui nati sunt gloriam assequi
igitur Dco non competat inquisitiva cogni- tertio potest accipi quod uno modo electio
tio, videtur quod Deo non competat electio. est aiterna, alio modo temporaUs. Si enim
' I p. Summx tlieol., q. ii, art. i. — ^ Parm. omit- autem liabet in textu « a quibus, » et in notula qua-
:

tit : «ab seterno. » — ^ Parm. omittit : « sicut dicit.» dam marginali inteliige « ex quibus, »
:
Parm,
: —
— * Parm. omitlit ; « diversimode. » Parm. — = : omitlit : « electi a Deo. »
« convenientiora. » — « Sic codd. omnes; Pam,
 ;
; . »

500 COMMENTUM liN LIB. I SENTENTIARUM.

accipiatur secundum quod est propositio ip-
quia ab aUerno vo-
sius Dei, sic aeterna Gst ,
ARTICULUS II.
luit bonos a malis segregarc in gloriam. Si
autem sumatur secundum quod est in execu- Utriim electio prxcedat secundum rationem
tione operis, sic cst temporalis; sicut quando praidestinationem
aliquis segregatur a culpa originali vel ac-
tuali in gratiam, vel a communi statu in Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
prjelationis officium, et sic do aliis quaj quod electio prsedestinationem non praecedat
divino munere aliquibus specialiter confe- secundum rationem. Electio enim addit ali-
runtur. quid supra prascientiam, alias etiani esset
Ad primum ergo dicendum, quod accidit malorum. Addit autem actum voluntatis, ut
electioni quod sequatur inquisitionem, ex eo patet ex Philosopho, III Ethic., cap. v, et
scilicet quod cst in tali natura quaj eorum lib. VI, c. n. Cum ergo prcedestinatio nihil
quae sunt ad finem, sinc inquisitione cogiii- addat supra prsescientiam nisi voluntatem
tionem non habct, sicut est in nobis; quod salutis quorumdam, videtur quod eleclio
omnino Deo non competit, qui omnium cer- praedestinationem non prsecedat secundum
tam cogiiitionem habet. rationem, sed sit idem sibi.
Ad secundum dicendum, quod quamvis 2. Prseterea, electio praesupponit diversi-
ipse, quantum in se est, a?qualitcr se habeat tatem in eis inter quae est clectio. Sed diver-
ad omnia, non tamen omnia eamdem idonei- sitas quae est in homiuibus ad consecutio-
tatem habent ad recipiendum largitionem iiein fmis, est per elTectum praedestinationis,
bonitatis ejus et hujus diversitatis cognitio-
: id est per gratiam. Ergo videtur quod electio
nem et ordinationem habent, et ideo conve- etiam praedestinationem sequatur secundum
nit sibi clectio. Quod autem dicit Dionysius rationem.
de comparatione divinai bonitatis ad solem, 3. Praeterea, vocatio sequitur prsedestina-
inlelligendum est esse simile quantum ad tionem, ut habetur Rom., vni, 30 Quosprss- :

universaUtatem communicationis, et non destinavit, hos et vocavit. Sed vocatio vide-

quantum ad privationem electionis, Sicut tur idem esse electioni, quia quod eligitur
eniiu sol nuUi radios suos subtrahit, ita nec ad aliquid, videtur quodaminodo vocari in
Deus munera bonitatis suaj qua; tamen ,
illud. Ergo videtur quod electio praedestina-
non eodem modo omnibus reperiuntur
in '
tionem sequatur.
et liujus diversitatisDeus cst cognitor et Sed contra, dilectio praesupponit electio-
ordinator, quod soli corporali non competit. nem, sicut ipsum nomen ostendit. Sed prae-
Ad tertium dicendum, quod Deus ab destinatio sequitur dilectionem; quia non
eeterno non tantum cognovit de rebus illud praeparantur bona nisi eis qui diliguntur.
esse quod tunc in ipso habebant, sed esse Ergo videtur quod praedestinatio electionem
quod in propria natura habiturae erant, se- sequatur.
cundum quod esse unitatem non liabent% SoLUTio. — Respondeo dicendum, quod
Bed magnam distantiam ad parlicipandam praedestinatio et electio addunt aliquid supra
divinam bonitatem : et ita convenit sibi ab praescientiam, sicut dispositio et providentia,
aeterno electio. ut intelligatur quod sicut dispositio et provi-
Ad quartum dicendum, quod operationi dentia se habent respectu omnium commu-
creationis nun praeexistit aliquid in le; et nitcr, ita electio et praidestinatio respectu
ideo non proprie dicuntur ca qu« creantur hominum unde ; sicut providentia addit su-
ad essc eligi '; sed operalioni divinaj qua pra dispositionem, ita praedestinatio supra
justificat et glorificat, prseexislit natura vel electioncm. Quod satis patet ex his quae su-
m proprio esse vel in divina cognitione. pra dicta sunt*. Dictum est enim quod dis-
positio diviiia attenditur in ordinatione
partium universi ad invicem et ad finem,
secundum quod una natura alii praefertur
ex ordine divinae sapientiae. Similiter est in
electione. Ipsa enim divina ordinatio qua

^ Parm. : « recipiuntur. » — ^ H. e : « secundum « non dicuntur eligi ea quse terminaulur ad esse.

cfuod esse non babent unitatem sed, » elc— Parm. '
— ''Djst. XL, q. I, sirt. 2.
 DISTINCT. \I.I. OriNT. I, AMT. II I T 11! KOI

qnidam iiliis pr;i'f(MMiiiliir ai! (•(>iis(M|in'ii(liiin (licit HnK''''K"l'<>i"'in, r(^s|ii('it ((M'niinnm ;i

liiMliliiiliiKMii, (tl(V'|i() (lii-iliir. rriiviili'iili;i (|ii(>, voc.ilii) ;iiit(Mii lcrMiiiiiiin ad (|ii('n)iiia-

aulciii all(Mi(liliir iu colLiliniir ciiriiiii pcr ^^is; scil (iilVcrl a JiislilliMliiiii(! hciMiiKliiru
(Iiia> rivsallin^iiiit lliiciii . ct in aiiplic^ilionn ralioiicin, ijiii;i voiMlio pcrliiKtt ad nioiniii
ad liiKMii. Siinililor pivnlcslinalio allcndiliir ii;iliir,c proflcjiMitis' in ^rati;ini, .scd JiiHtitl-
jii lior ipiod olcclis pra'paranliii' Iiona «'"alia^ (Mtio r(!spicit o.ssocoiiscipicns tcrininniii nio-
cl lioiia p^Ioria", (piilnis ;ipplic;iiiliir ;i(l 11- tiis, sciMiiidmn ipiod ^••iMti;i r.nMl Jiisliiin cssc.

nom ; ol lioc. p;ilct cli;iiii c\ iiiodo loipicndi |)c dihtcliiiiii' ;iiilciii (piiiniodo S(! Iialicat ad
conauoto. Sicnt oniin dicinms disponi rcs, chidionciii cl pivcdcsliihitioiKMii, pcrlinct Jid
providori anliMii taiii rcs ipsas ipiani oliaiii ||| lilirmii, iilii ;i;;iliir (1(5 diloc.tiono(|ua Dons
ea qiuv rolms conrormilur in flncin ordi- (lilij.,qt croaturam, .\.\.\ii dist.\
nanliji, ifii oli;ini cIiM-lio |)ropric cst liomi-
nmii , sod i)iM'(lostiu;itio l;mi homimmi AHTICULUS III
qnam ctiam oormn (]Uon ols conroruutur;
non onim dicitnr, {\\um\ f?ratia oiigatnr lio- Utrwn prxscientin jneritorum sit causa
mini, dicilur t;imon, (piod gratia prcvdosti- pr.v(/cstinationis\
natur lioniini.
Ad piiimmi orp^o dicoiKlum, (piod oUwtlo Dcindo qiKorilnr ulriim pr.r.sciontia mcri-
non ost actns voluntatis absoluto, sod in or- tormn sit caiisa pra^dostiniitionis. Et vidotiir
dino ad intolloctnm ordinantoiw, sicut IMiilo- (piod Primo pcr (Jh^ssiim Amlirosii',
sic.

sophus ihidom innuit. Pr;odostinatio iuitom qun) haliotur, Snpcr cpistolam ad Rom.,
dicil ;ictmu volunl;ilis ;ih.soluto, (pii conso- c;ip. ix, v. l."'>, col. I '(-2, t. i; uhi ha'c vcrha
quitur ordinom istuin. Kloclio onim divina ox pcr.sona Doi proponit a Daho illi gra- :

cst qua ali(|ui ox ordino siune sapicntia? ordi- tiam quom scio ad mc toto cordo post crro-
nantur ad fiucni hoafitudinis; scd pra^dcsfi- rcm rcvor.surum. » Sed propo.situm dandi
natio cst socundum (juod pra'par;intur cis {'•ratiam dicitm- pra-dcsfinatio. Ergo vidotur
ea qua> porducuut iii luicm ot idoo sicut : quod pr»scicntiam mcritorum pra?suppo-
vohmtas ordinans iu (iiicm pra?ccdit actum nat.
vohmtatis pra^parantis ca qua^ ducunt in 2. Pri-Bterea, voluntas Dci prffidestinantis
finom ita olectio pra^destinationcm prtccc-
; iujnsta cssc non potcst. Scd ad justitiam
dit. distrbutivam pertinet ut inaequalia non nisi
Ad sccundum dicondum, quod clcctio di- inffiqualibus tribuantur. Cum ergo homines
vinanoupra^oxigitdiversitatom gratiae,quia non sint ina3(]uales ad perccptionem gratise
hoc electioncm conscquitur sed pra^cxigit ; nisipcr aliqna opera ipsorum vel aliorum,
diversitatem naturse in divina cognitione, et cum ex natura omnes habeant capacitateoi
facit divcrsitatem gratia^, sicut dispositio di- gratia'!, videtur quod praiscientia operum
vcrsitatom natnr» facit. sit causa pra^destinationis.
Ad tertium diccndum, quod vocatio sem- 3. Pra^terca, in pra?scientia operum duo
per est temporalis, quia ponit adductionem sunt, unum aetermim, scilicet Dei scientia :

quamdam ad aliquid. Et ideo est quaedam ct unum temporale, scilicet opera praescita.
vocatio ad esse pcr creationem, cui, ut dic- Similiter in praedcstinatione duo sunt :

tumest', nonrespondetaeternaelectio; unde unum aetcnmm, scilicet voluntas divina, et

dicitur Rom., IV, 17 Qui vocat ea quae non : alterum temporale, gratiae, scilicet collatio

sunt tanquam ea quiB sunt. Et est quaedam Scd aeternum quod est in praescientia, est
vocatio temporalis ad gratiam, cui respondet prius rationc, et quodammodo causa ejus
ct elcctio temporalis et aeterna. Haec autem ffiterni'^ quod est in praedestinatione quia ,

vocatio est vel interior per infusionem gra- voluntas scientiam prsesupponit. Similiter '

tiae, vel exterior per vocem pra?dicatoris. In- temporale est aliquo modo causa temporahs,
terior autem vocatio et temporalis electio ad quia opus quo iste se praeparavit ad gratiam
gratiam semper sunt simul, sed differunt ost aliqua causa, ad minus sicut dispositio
secundum rationcm, quia electio inquautum materialis ad acceptionem gratiae, et opus

'
Dislinct. xxxix, q. 11, art. 1. — ' Parm. : « pro- — « Parm. omittit : « seterni. » — ' Parm. : « prae-
ficlscentis. » — ' Qusest. i, art. 2. — * I p. Summx scieutiam. »
theolog., q. xxur, art. 5. — ^ Codd. : « Ambrosii. »
 ; :

50-2 CO-MMENTIJM IN LIB. I SEiNTENTIARlJM.

iiifonimtuin gratia est caiisa meritoria glo- tas, non habet caiisani nisi fnicm voluntatis
riae. Ergo videtur quod prjEscientia operum suse. Finis autem voluntatis sua^ est sua bo-
sit causa prsedestinationis. nitas, quse est ipsemet unde dicitur com-
:

4. Pra^terea prffidestinatio praisupponit

,
muuiter quod Deus vult hoc propter bonita-
electioncm. Scd cleotio alicujus ab aliquo tem suam, non quia scivit'* lioc, vcl quia
non ost nisi propter aliquam idoneitatem hoc factum est. Sed tamen elfectus volunta-
majorem adconsccutionem fniis. IIoc autem tis ejus, scilicet ipsum volitum ordiuatum

non potcst csse nisi per majorem prsepara- ad bonitatem suam, potcst procedero ex ali-
tionem ad gratiam, quai por opcra fit. Ergo qua causa quam Deus praiscivit ab aiterno;
videtur quod pra^destinatio praisupponat et istum ordinem causa', ad causatnm Deus
praescientiam operum. vult, et vult quod elfectus sit quia causa est
5. Pra3terea, pra^destinatio est voluntas non autem ita quod causalitas referatur ad
salutishominis non tantum ut intelligatur voluntatcm, sed ad volitum et ista causa :

de voluntate antccedente, quia hac volun- voliti, non volcndi, dicitur ratio quffidam
tate vult omncs homines salvos facere, ut voluntatis ox partc effectus. Scd hajc causa
dicit Damascenus, II Fid. oiHhod., cap. ult., m quibusdam habet complctam rationem
col. 970, t. 1, sed de voluntate conscquente. causaj', quandoque vero cst tantum disposi-
Cum igitur voluntas conscquens respiciat tio. Ita eliani ad dupliccm cITectum praxlesti-

merita, videtur quod praiscientia merito- nationis diversimode se habet noslra opera^;
rum sit causa praadestinationis. quia opus meritorium inforniatura gratia
Sed contra, omne illud quod respicit me- cst causa meritoria gloria^; sed opus bonum
ritum est aliquo modo dcbitum, et non om- pra3cedens gratiam non' est causa merito-
nino gratuitum. Sed pra^destinatio est cx. ria ejus,sedsolum dispositio quffidam. Undc
gratuita voluntatc, quam nuUa merita advo- patet quod praDdestinatio causam non habet,
cant, ut Augustinus in Epistola cxciv
dicit sed habet rationem ex parte elfectus, secun-
ai Sixtnm, col. 87i, t. 2. Ergo videtur quod dum quam rationabilis " et justa dicitur.
prffiscientia meritorum non sit causa prae- Ad primum ergo dicendum, quod in illis

destinationis. vcrbis Ambrosii non dcsignatur quod opus

Praeterea, ad idem est totum quod in Lil- nostrum sit causa voluntatis divinai, nequc
tera adducitur. ctiam quod sit causa ipsius dationis gratia?,
SoLUTio. — Respondeo diccndum, quod sed solum disposilio qua?dain ut hoc intelli- ;

praiscientia meritorum vcl aliquorum opc- gatur non de opcrc scqucnte gratiura, quod
rum nuUo modo cst causa prffidcstinationis virtutcm mcrcndi luibet a gratia, ct nequG
divina^ ;
quod patet, si consideretur totum id causa ejus est ncipie dispositio ad ipsam;
quod in prffidestinatione est de cssentia ip- sed de opere praicedentc, quod est disposi-
sius. Sed nihil prohibet, illud quod est effec- tio ad gratiam. Illi cnim Dciis proponit gra-
tuspra^dcstinationis, scilicet gratia et gloria, tiam infundere qucin praiscit sc ad gratiain
quae oblique ponuntur in ejus definitione, pra^paraturum non tainen proptor pra?pa-
;

haberc aliquam causam cx parte nostrorura rationem, qua3 noii cst sufficieiis causa gra-
opcruin'. Dc essentia autem- praedcstinatio- tiae, nec finis voluntatis ejus, sed propter

nis est praescientia et voluntas salutis ali- bonitatem suain. Vult tameii quod iste ha-
quorum. Scicntia autem do salutc coruin bcat gratiam, quia praeparavit se, secundum
non causatur a scientia operum aliquorum, inoduin loqueiidi quo dicitur, quod dat sibi
quia ipsc non venit in cognitioncm clfectus gratiam quia praeparavit se, ut conjunctio
per causam, sed per seipsum. Unde iion po- denotet dispositioiicm ct non causam. Sed
test dici in eo, quod ipsc scit lioc, quia scit respectu actus volcndi non potest designare
causam hujus sed inquantum intuetur cs-
; neque dispositioncm neque causain noii ;

sentiam suam, quae cst omnium similitudo, ciiiin ideo voluit quia istc pra^paravit se, sed
videt unumquodquc inse, tam causain quam solum quia bonus' est.
causatum. Similiter etiam voluntas sua cuin Ad secundum dicendum, quod etiam in
sit libera, magis etiam quara aliqua volun- justo homine causa eliciens actuin volendi

^ Parm. noslrorum operalionum. »

: « ' Parm.
— : « operatio. » — * Parm. : « ralionalis. » — ^ Parm.
« enim. » —
Parm. « scit. »
' * Parm. addit
: — : « bonum. »
« et sufficientQr inducit effectum. » — ^ Parm. :
 niSTINCT. XLI, UI';V:ST. I, AUT. III KT IV. r>().T

ost lliiis Noliiiiluli.s, .s(m1 ox |uirl(i rlVnclim ac- '>. Pricldrda, iiliKl i|ii(i posilo v(;l rciiiolo,
cipil. caMsain ox opori) iKiiniiiiiiM, (|iiimI iliS' iiiliiioiiiiiiiis inaiK^l cllcrlus, iioii vidcliir
cn^lioiKUii iii cis lacit ; iit si (pia-ronitiir a jiivaro ad coiiHijciitioiicm oHoctiiM. Scd ox
Jiisto jiidict^ : (piar(^ vis linic. pliis dari^ (piaiii (pio pra>d(;sliiiatio poiiiliir OHsii aliciijiiH, Kivu
illi? si voliol rcd(l(>ro caiisaiii voliiiilalis, di- aliipiis orcl pro (m) siv(5 iioii ord, s/dval»i-
con^t : [»ropl(M' li(»iimii jiislilia', (pK»d iii lioc liir, ipiia i»ra'dt!sliiiali(» irrita o.sso iioii po«
oporo rolii('(>t. Si aiitiMii vollot assi^narocuii- t(jst. Kr^M) vi(l(!liir ipiod oiiiiiiiio iiihil Jiivot
saiu oporis, dicorot : oo (piod isto miiKiM nd .saliitom oJiim.
di,L,'-|iMS (\s|. Sod taiiKMi scioiidmii, (piod pra'- .'I. l*ra't(!roa, (dlbctiis pra'dostiiiationis ost
d(!sliiiali(), ivspcctii .sociiiidi' ('llcctiis, li.ilict f^ratia ot f^doria, (pioniin iilrmiKpio a solo
ratioiiciii Jiislilia' (lislriI»iiliv;o-, .scilicol rcs- IKm» ost. Kv^o iiiliil aiiiidjiivul ud praidcs-
poctu f^loriai : ot idoo possumiis dicoro(]MO(l tiiiatioiiis cirooliim,

I)oiis dat isti fi^loriaiu ot iioii illi, ipiia islo Sod coiitra ost, ipiod (Irof^^orius dicit iu
iiioivtiir, o[ iioii illo; ot similitor viilt (piod l)//iL, lih. I, ca[». viii, col. IKK, t. .'{, ([iiod
isli? halioat ol iioii illo, (piia isto dij.^iius ost [ira^dostiiialio oratioiiihus saiict(»riiiii Jiiva-

ot iioii ili(>. Sod ivspcctu priiui ollbclus, sci- liir; (juod [irohat [)or id (]iiod hahctiir
licot ^rati.o, hahol rationoin magis lihorali- (ionos.,xxv, quod l.saac oravit pro MX(»ro
latis ([iiaiu Jiislilia' ([uia gratia datur gra-
, sua Uohocca, co ([uod stcrilis cssct, ot I)o-
tis, ot MOM roddiliir moritis. lludo cx parlo miuus d(Mlit oi coiico[)liiin; ct tamon .lacoh
rocipioutis iiou ost assignaro causain (]uaro (pii do illo couocplu uatiisi^st, praedcstinatus
(lii;uiis sit yratia, sed soluni dispusitiononi orat ad vit;un.
(]iiauKl;un. Pra?torca, si pra^dostiuatio non Juvatur
Ad tcrtimu diccndum, quod prKscicnlia ox o])orihus iiostris, cri,'o noii oportct oraro
nou cst caiisa voluutatis, (juia voluntas li- [iro aru^uo ut salvctiir, et eadom rationo nc-
bcra ost. Possuin oiiiiu illud quod scio, noii quo pro sci])so, ucque aliquod opus bonum
vellc : ct idoo ratio noii procedit, quia causa operari : et ita lex divina vaiia est, qua3 ad
eliciens actum voluntalis non cst nisi finis bonum cpcrandum nos inducit ;
potentiae
ejus. etiam* naturales et habitus gratuiti in va-
Ad quartum dicondum, quod electio di- num quo non oportet nos opcrari
crunt, ex
vina requirit diversit;item in electis, iion ad consecutionem finis, qua3 omnia incon-
tanicu qua' sit causa voluntatis eligentis, venientia sunt. Ergo prajdestinatio orationi-
immo potius c converso : sic enim dispositio bus sanctorum juvatur.
ejus causat rcrum diversitatem in naturis. Solutio. —
Rcspondeo dicendum, quod
Ad quiutum dicendum, quod in intellectu ista qusestio de])endet a praedicta; eo enim
pnedestinationis includitur voluntas conse- modo praidestinatio Juvatur quo causam
qucns qua^ opera non quasi causam
respicit habet. Unde, sicut dictum est, quod praedcsti-
voluntatis, sed causam meritoriam
sicut natio, inquantum est actus divinus, qui est
gloria?, et sicut pra^parationem ad gratiam. velle vel scire, non habet aliquam causam
ex parte nostra ita etiam nec ex parte ista
;

adjutorium habet quia hunc actum qui est

ARTICULUS IV ,

velle, Deus nuUa creatura cooperante opera-

Utrum prsedeslinatio juvetur aliquo opere tur. Sed effectus prsedestinationis hoc modo
hwnano^. habet adjutorium quo" et causam habet.
Unde secundum hoc omnis causa, cujus ope-
Quarto quaeritur, utrum praedestinatio ju- ratione interveniente completm^ effectus ,

vetur aliquo opcre humano. Et videtur praedestinationis, dicitur prsedestinationem

quod non. Causa enim quse per se inducit Juvare, vel per modum causse meritoriae,
cifcctum sine adjutorio alterius perfectior vel ex condigno, sicut ahquis habens gra-
estquain quai adjuvatur ad effectum indu- tiam meretur suo actu vitam aeternam vel ;

ccndum. Sed prffidestinatio est causa perfec- ex. congruo, sicut aliquis orando pro aliquo
tissima. Ergononjuvatur aliquoadefTectum alio meretur ei primam gratiam, vel etiam
suum. persuadendo ad bonum, unde I Corinth.,

' Parrn. : « ultimi. » — ' Al. : « diffinitive. » — « Prseterea potentise. » — ^ Parm. : « quod. »
' I p. Summse Iheol., q. sxiii, art. 8. — * Parm. ;
 . ;

o04 COMMEI^TUM liN LIB. 1 SEiNTErsTlARUM.

111, 9, dicitur : Dei cnim adjutores sinmis futura et cras erit praeterita ; et similiter vi-
vel per modum dispositionis, sicut (juando detur esse una veritas enuntiabilis", quia ve-
qiiis pi-cTparat se ad habendam gratiam; vel ritas enuntiabilis reducitur ad veritatem rei
etiam naturali operatione, sicut motus caili sicut ad causam. Ergo videtur quod quidquid
etomnes causae naturalcs juvant privdesti- Deus olim scivit, modo sciat, sive sit res, sive

nationem, inquantum eorum officio perfici- enuntiabile.

tur gcneratio et sustentatio electorum, 3. Prffiterea, consignificatio se liabet pro-
Ad primum ergo dicendum, qiiod adjuto- pinquius ad dictioiiem quam ad orationem.
rium istud non est propter indigentiam Sed diversus modus significandi non impe-
pra?destinationis, sed ut salvetur ordo quem dit unitatem nominis unde dicitur a gram- ;

iii rebus divina sapientia constituit, ut scili- maticis : « albus, alba, album » esse unum
cet elFectus procedat a causa prima mediau- nomen, et sic ergo ha^c enun-
de aliis. Cum
tibus causis secuiidis. tiabilia, Socratem currere ct cucurrisse, ad

Ad secundum dicendum, cjuod in argu- unum instans relata, in diversis temporibus

meuto supponitur falsum. Si enim Steplianus prolata, non differant nisi per diversam
pro persecutoribus non orasset, forte Pauhis consignificationem temporis, videtur quod
salvus non fuisset sicut si aliquis noii face-
: sit unum enuntiabilc; et sic idem quod
ret opera meritoria, non acciperet coronam prius.
qua3 praedestinata est sibi. Nec tamen prse- aut unitas temporis pertinet
4. Praeterea,
destinatio frustrari potest quia praescitum : ad unitatem enuntiabilis, aut non. Si perti-
est a Deo quod iste tali causa et tali ordine net ad unitatem enuntiabilis, ergo cum
salvabitur. Unde sicut est incompossibile dicta enuntiabilia referantur ad unum tem-
prcedestiuationi non salvetur, ita
quod iste pus, videtur quod sit unum enuntiabile. Si
est etiam sibi incompossibile quod non fuerit autem non pertinet, ergo cum dicta enuntia-
oratuin pro eo, quamvis utrumque in se sit bilia non distinguantur nisi per diversam

possibile non esse. consignificationem temporis, videtur quod

Ad tertium dicendum, quod causa infun- sint unum enuntiabile.
dens gratiam est solus Deus sed dispositio ; 5. Praeterea, enuntiabile etiam res quae-
ad gratiam potest esse ex ipso eodem qui dam est rationis. Scd quamcumquerem Deus
gratiam recipit; sed merJtum gratia? ex con- Ergo ex hoc etiam videtur soqui
scivit, scit.
gruo potest esse etiarii alterius justi sed ex ; quod quodcumque enuntiabilc Deus scivit,
condigno est eliam ipsius hominis Christi, scit.

cujus merita efflcaciam habuerunt in totam Sed contra, omne verum est' scitum a
humanam naturam, quiaipse caput Ecclesiai Deo. Sed quondam verum erat Christum
est. esse moriturum. Ergo fuit scitum a Deo.
Itera, quidquid estscitumaDeoestverum.
ARTICULUS V. Ergo cum modo non sit verum Christum
Ulrum quidquid olim Deus scivit, modo esse moriturum, non est scitum a Deo. Non
sciat\ ergo quidquid Deus scivit, scit.
Si dicas, quod in processu est figura dic-
Quinto queeritur, utrum quidquid Deus tionis, quia mutatur « quid » in (( quando, »

sciverit olim, modo sciat. Et videtur quod contra : ista solutione posita, remanet ea-
sic. Scientia cnim Dei, ut suprahabitum est, dem difficultas, quia mutabitur propositio
est invariabilis. Sed omnis scientia quai desi- et dicetur : Non quodcumque enuntiabile
nitesse alicujus cujus prius fuerat, variatur. Deus scivit, scit, ut conclusum est. Sed
Ergo videtur quod quidquid Deus olim sci- enuntiabile est aliquod scitum. Ergo non
vit, modo sciat. quidquid Deus scivit, scit.
2. Prseterea, omnescitum aDeo, autacci- SoLUTio. —
Respondeo diccndum, cjuod,
pitur ut res quaedam, aut ut enuntiabile sicut supra dictum est^ scientia Dci non
significans esse rem. Sed quamcumque rem tantum est rerum, sedetiamenuntiabilium.
Deus scivit modo scit, quia una et eadem Si ergo scientia Dei refcratur ad res, sic
res est quse modo est praesens et prius fuit nuUi dubium cst quin omnem rcm quam

* I p. Summee theoL, q. xiv, art. 14. -r- ' Parm. « omne scitum a Deo est verum. »— * Dist. xxxviii,
omittit ; « enuntiabilis. » —
' Non, ut in Parm. : q. I, art. 3.
 DISTINCT. XLI, 0II/1':ST. I, All !'. V, Kl' KNPnS. TKXTIIS. r,or,

Doiis scivit, scint ; (it sic (»|tliin(' procrdil so cliain (11111 diciliir, Dimih Hcivit Clirishini
iiilit) Miipi^istrl iii IJttrrn. Vww (•niinrl citlcm nioiilnriiin, dosi;^'ii;iliir rcspcclns rntiiri iii

nvs (>st (|ii;i' sif^nillciiliir ciiiii divcisis lcin- piiilicipii». Iliido ic in pr;i'liMilinii Iraiiw;-
l»()i'il)us pidlcrliir : Socriitcs ciirril ct ciniir- nnlc, iioii iiiiincl idiMii ri!spi;ctiis, ipio ro-
ril, scilicot ciirsus Socmlis. Si aiitciii rurt!- iiiolo, DiMis no.scit rtMii suh t;ili r('S[)cctu
nitur lul (Miiiiiliiiliiliii, liiiic sii|)(>r lioc riiil cssc. rndi) noii variiitnr (ijiis sci(Mili;i i|iii

(liiplcx o|)iiiio. |,)iii(liiiii cniiii (lixcriinl (jnoil iiiio iiilnilii oiniii;i concipil, scd v;iri;itiir rcrt-

atl nniliilcin rt^i sif^iiiliciilii' sci|niliir nniliis pccliisi;!' ii;ifnr.i rci.Confin^Mt (Miiiii, iil su-
iMiiiiiliiihilis, (|naiiivis cliaiii ciiin (liv(3r.sa pra dictiiiii ost*, (piod iii riihilivis [iraMlica-
coiisii^nilicjilioiio f(Miiporis proftM-iilnr, ot so- tiomhiis (l;it iiiiilitio ;ilt(M'o c.vtnMiioruiii
ciiiitlnin lit)c scipiitnr ipi()tI(Miniiliiil)ilc ipiod innhilo, rcliipio '
iiiv;iri;ili!li ni;iiiiMito.
soint"! ost vtMMiiii, stMiipiM" fuit ot csl vornin ;
.\(l st!( iiikIiiiii (liiMMidtiin, (|iiod r|iiamvi.s
ol ilii (piotl stMiiol ost scitiiiii a Doo, soiiiptM' vcrilas ouunliidiiiis ciinsolnr ah (issc roi,
oritsoitiini ab oo. Sod ista posilio o.\[)rosso noii tauicn oportot ([iiod proptiM* uuitiitiMU
coiilrarialiir dictis IMiilosoplii iii Pncdica- roi eiiuntiiibilo unilaloni luihoat, scd vcrita-
iticiitis, Ciip. (i l)o suhstaiitia, » (prulicit, (piod toin. l'uit;itom autein liiihot ct divcrsit;ifcm
Oiitloin |)rt)i)t>silio, .scilict>l St)cr;ilt!s sotlol, ox his cx quihus osscutiiiliftM' coiistitnitur,
tpKO prins or;il vor;i, Socralo soilonlo, oodoiu scilicct ex p;irtibns suis iiiidt! uin tlivcr- ; t

surj;j:oiilo oriicitur lalsa. Kt pra-tonni si ab sa^ siiit [)artos lioruin onuutiahilium, Socni-
uuitato roi onuuli;il)ilo liaborct uuitatcni, tem currcrc ct cucurrisse, diversa sunt
cadoin raliono cx divorsitato baborol divor- cuunliabilia.
silafoin et ita hoc cuunfiahilo, SotM';ifoin
; Atl tcrtium diccudum, (|uod diversus
ourroro, divcrsis touiporihus prolafiini, uou modus siguificandi facit cti;imdivcrsum
csset uuuin, ncc ali^iuod noincu significans nomen ; sod quod dicatur idcm nomeii a
divcrsas ros uiuim cssot ; ct sic pcrirct tain grammatico, lioc non ost quia simpliciter
aitiuivocatiotpiaui uuivocafio, (luaruin utra- sit uuum, cum siut [)Iures voces, « alhus,
qiio rotpiirit unifiifoiuuomiuis quod pluri- alha, alhum, » ct mulfiplicato gcnore, quod
hus couvouit. Uiulo ;d) ouuiihus modcrnis cst vox, neccsse sit multi[)licari specicin,
conccditur, quod sunt duo divcrsa cuuutia- quod cst nomen; uiide uhi inulta} voces et
hilia, Socratcm currcre et cucurrisse, ctiam inulta noinina; scd dicuntur unum uomcn,
si ad eumdem cursum rcfcrantur. Et se- quii pcrtiucnt ad idem condcclinium.
cundum boc distingucndum cst dc enuntia- Ad quartum diceudum, quod tempus si-

bili. Quia vcl potost sumi inquaufum cst rcs gnificatum cst extra csscntiam cnuntia-
quai-dam rationis quasi matcrialitcr ; ot sic bilis; et ideoah eo enuutiabile non concipit
quodcumquo scm-
enuntiahile scivit, scit : unitatcm v'el diversitatcm sed a tempore
pcr eniin cnuutiabilc, Socratcm cur-
scit lioc consignificato quia proptcr divorsam con-
:

rore, liabcrc talcm naturam ct tales partes. significationem tcmporis sunt divcrsai ter-
Vel potest sumi significative, prout per minationes verborumet diversae voccs unde ;

ipsum designatur esse rei cum suis condi- ctdiversa euuntiabilia.

tiouibus quaj dantur intclligi ex cousignifi- Ad quintum dicendum, quod accipiendo
cationc vcrhi; et sic non quodcumquo cnuntiahile ut cst rcs qua^dam, sic procedit
enuntiahile Deus scivit, scit. Scivit enim hoc argumentatio; sed sic non est ad proposi-
cnuntiahile esse verum, Christum crucifigi, tum.
cum non scit modo esse
crucifigehatur, sed
EXPOSmO TEXTUS.
verum, sed fuisse verum.
Ad primumergo dicendum, quod hoc non Sed hoc frivolum est. » Hoc pro tanto
(i

coutiugit ex aliqua mutatione facla circa dicitquod nimis est exorta expositio ut di-
scientiam Dei, sed circa rcm ipsam. Sicut catur illos esse dignos gratia quia non sunt
cnim cum Chrisfum
diciinus, Deus praBscivit ita indigni ut alii.
inoriturum, designatur respectus ad futu- « Sicut antiqui patres crediderunt, Chris-
rum unde quando desinit esse futurum,
; tum nasciturum et moriturum, nos autem
Deus jam non prsescit illud, nulla tamen credimus eum natum et mortuum. » Diver-
mutatioue in ejus prsescientia facta ita ; sitas enuntiabilis i^on impedit uuitatem rei

< Parm. ; « in. » — * Dist. xxxvi, q. i, art. 3. — ^ Parm. : « altero. »

 ,

rm COMiMEiNTUiM IN LIB. 1 SENTENTIARUM.

creditaj : quia vel objcctum fidei cst res ct pcccare non possc dicitur, quia uon est hoc
iioii euuntiabile, quidamiit dicunt, vel potentia?, sed infirmitatis. Si enim hoc possct,

ciiuntiabile, secuudum quod abslraliit ab onmipotens non csset. Non ergo impotentiaj sed

oumi dillerentia temporis; ct tcmpus detcr- potentia! imputandum quod ista non potest.
est,
Undc Augustinus, in XV hb. De Trinit., cap. xv,
minatum non cst de substantia lidci, sed
col. 1078, t. 8 « Magna, inquit, Dei ]»otentia est,
:

fidei advenit, sccuudum quod determinatur

non posse mentiri. Sunt cnim quicdaui quce in
per doctrinam, prout fides cx auditu cst. aliis rebus potentice deputanda sunt, in aliis vero
minime, et qufc in aliis laudalnlia sunt, in aliis
vero rcprehensibilia sunt. Non ergo ideo Deus
minus potens cst quia pcccare non potcst, cum
DISTINGTIO XLII. omnipotens nullatenus possit esse qui hoc potest. »

De omnipotentia Dei : iibi prius consideratur quare Itcm de aliis opponitur.

dicatur omnipotens.
Sunt etiam qua^dam quse Deus non
et alia
Niinc de omnii»otentia Dei agendum cst : ubi polest; unde videtur non onniia posse. Non enim
prima consideratio occunit, quomodo verc Deus potest mori vcl falli. Unde Augustinus in I lib.
dicatur omiii]>otens an quia oninia possit, an
, Dc symbolo ad catvch., cap. i, col. 627, t. 6 « Deus :

tantum quia ea possit qute vult. Quod enim Deus omnipotens non potcst falli, non potcst miser
omnia possit, pluribus auctoritatibus comproba- lieri, nec potest vinci. Ha;c utique et hujusmodi

lur. Ait cnim Augustinus in lib. Qmest. vcteris ac ' absit ut possit omnipotens. Si enim hujusmodi
noifP h'(jis, quo-st. xcvu, col. 2291, t. 3 : « Omnla passionibus atque dcfectibus subjici posset, omni-
quidem potest Deus , sed non facit nisi quod poteus minimc forct. Et inde monstratur omnipo-
convenit vcritati ejus et justiti.e. » Item in codem, tcns, quia ci hajc projjinquari non valent. Potest
qua?st. cvi, col. 2320, t. 3 : « Potuit Dcus cuncta tanien ha^c iu aliis operari. »
facere siraul ; scd ratio prohibuit, » id cst volun-
tas. Rationem nenqie ibi voluntatem Dei appel- Quod omnipotentia Dei secundum duo consideratur.
lavit, quia Dei voluntas rationabilis est et a-quis-
sima. Fatendum est ergo Dcum omnia posse. Ilic crgo diligenter considerantLbus orani])o-
ti'ntia ejus secundum duo apparet scilicet quod :

Quomodo dicatur Deus omnia i^^osse, cum nos multa omnia facit qua? vult et nihil omnino patitur.
possimus quce ipse non potest. Secundura utrumque Deus oranipotens verissirae
])ra'dicatur quia nec aliquid cst quod ei ad
:

Sed quccritur quomodo omnia posse dicatur ]»atiendum corruptionem inferre valeat, nec ali-

cum nos qutudam possimus quir ipse non potest. quid ad faciendum impedimentum afferre. Mani-
ISon potost cnim ambularc, loqui, et hujusmodi, fcstum est itaque Deuin omnino nihil ]:»osse pati,
qufc a natura divinitatis sunt pcnitus aUena; cum ct oninia facere posse pKcter ea sola quibus cjus
horum instrumcnta nuUatcnus habere queat in- dignitas Ia?deretur ejusque excellentia; deroga-
corporea ct simidex substantia. Quibus id respon- quo tainen non est minus omnipotens
rctur, in :

dendum arbitror, quod Inijusmodi actiones, am- hoc enim ])osse, non csset posse, scd non ]iosse.
bulatio scilicct ct locutio, ct hujusmodi, a Dci >'emo crgo Deuni impotentcm in aliquo dicere
potentia alienfT! non sunt, scd ad ipsam pcrtincnt. ])ra;suraat, qui orania potest qua; posse potentioe
Licct cnim hujusmodi actioncs in se Deus haberc est, et inde vcrc dicitur omuipotens.
non possit, non cnim polcst anilndare vcl loqui
et hujusmodi, cas lanicn in crcaturis potcst ope- Quibusdam auctoritatibus traditur, quod ideo dici-
rari facit enini ut homo ambulct et loquatur, et
:
tur omnipotens, quia potest quidquid vult.
hujusmodi. Nou crgo pcr istas actioncs divina>
potentiaj deti'ahitm' aliquid, quia et lioc polcsl Ex quibnsdam taracn auctoritatibus traditur
facere omnipotens. ideo omnipotens, quia quidquid vult
vere dici
]»otcst. Unde Augustiuus in Enchir., cap. xcvi,

De uliis objicitur. col. 270, t. C « Non ob aliud veracitcr vocatur

:

oranipotens nisi quoniam quidquid vult potcst,

Scd sunt alia qucedam qua; Deus nullatemis nec voluntate cujuspiam crcatune voluntatis om-
facerc potcst, ut pcccata : noii cniui i»otcst mcn- ni]iotentis impeditur clfectus. » Idem in lib. De

tiri, non polest pcccare. Sed non ideo omnipoteu- spir. et lit.^ : « Non ])otest Deus facerc injusta, quia
tia; Dei in aUquo detrahitur vel dcrogatur, si ipsc est summa juslitia et bonitas. Omnipotens

Liber Quxst. vet. ac nov.

^ lcrj. communiter Au- prius ad marginem indicabatur, colligi potest, sed
guslino abnuitur. ex cap. XXXI, aliquatenus colligitur. — Nicolai. —
* Nihil expresse tale tibi; ncc ex cap. v quod Vidc col. 23i, t. 10.
 .

DISriiNCT. \IA r»07

\('in cmI, iiiia (|ii(iil |i(|*mI iiiiiiiia r.ncrc, mmI (|iii.i k;iiu:Iiim. l mli; llil.iriu.'^ iii \l IiIj. Uu Tiinil., pott
|hi|cmI rriicrn' i|iiiili|iii(l \iill, ilii iil, iiiliil valcil mcil., t. 2 : u Niilurii- , iiii|iiil, cui ronlraiJii-i*,
cjiis viiliiiiliili i'(<.>«i.Hlcrc (|iiiti ciiiii|ilcaliir, iiiil. iiliijuo Iticfotico, liioo (uiilaii uhl, iil itu p(<r ni: u«at FiliuB
iiiudii iiii|icilii'c ciiiiiilctii. i> .liiiiiiiics (llirvsdHldiiiiis, iicc II M> ii^mI ;
ot ilii iiou a ni> ii^il ul pcr Hcii|^.<t, m

iii lioiiiil. i|iiail:iiii /'(' r.vi^Dsifiiiitr si/iiiliiili, liiiiiiil. li, l'cr sc aiitciii diiiliii' iigcro ol pitlciiH cn-c, i|iiia
iiil : (( Oiiiiiipiilciis (li(iliii' llciis, ([iiia iiortHO illiiis iiatufiiliMii liahot potcittiiiiii (•iiiiidciii (|iiaiii ct l>a-
iiiiii |iiil(>sl itivciiirc iiDii |iiissc, iliictilc |*i'(i|i|icla, lcf, i|iii piitcits liAl ct opcfiiliir ; M>(t i|ui.i illant
ps. cxiti,'"^ : Ihniiid (iitirriiiiniiir vuhiil frrit. jpsc ol lialict a Piilfc, iiotl a hc ; idco a Piilfc iiuii a ho
cff^o oiiiiiipolciis, iit liiliiiii i|iio(l viill possil. riiilo dicittir poHso nl a^crc. lloiiKt nutciii vcl 1111^'cliiH
Aposloliis, 11(1111., i\, l!i : J^ns, iiii|iiil, luhinluti ^ratiiitiim liabet ]iotcutiiiiii ipia poli.-u.H chI. Idou
iinis nsislil? » ilts aiiclnriliililiiis \ idcliir (islcinli cfffo vcic iic priiptic llcits Triiiitas (tiiiui|iulcu»
quod Dcus ox 00 liiiiliitii (iicatiu' (iiiiiiipotciis , diciliir (|ilia pcr .so, id ost iialtirali putoiilia, potoHl
4U01.I uuuiia putcsl (jUic vult, lum i|iiia oiiiitiu pussil. iliiid([iii(l vtilt licri, ct (|iiidi|iii(l vult »(' po.sse.
Niliil ciiiiii viill licii quod iioii po.ssit 1';iva>vi\ p(U' su

DelcnniiuUio imumissaruin auclviitalum \cl pcr ii'ciiliir;is ; d iiiliil viilt so possi; quod
noii [lossil, cl oiiiiic i|iiuil vitlt lieri vult .sc poH.so,
Scd ad Iioc potcst dici, i[ilud Aii^ustimis iilii scd itoti omtii; ([uiiil viilt se posso, vult iiofi. Si
dicil, lil). I /)(' si/mli., cai». 1 : k Oiiiiiipolciis iioii ciiiiu vcllol licfol, (luia vulunfiili cjiis ttiliil ro.sis-

diciliif ([uod otiiiiia possil, » clc., laui ;im|ilc cl tore potost.

ijciicfalitof aocipil « ouuiia , » ut ctiiitu mala
iiicliidorot (|UU! Dcus iiuii potcsl iicc vult. ISuu
DIVLSIO TEXTUS.
av^yi ticiiiivit mu\ possc otiiiiiii (iiuc coiivctiit ci

pusso. Siiiiilitof cuiii ilicil, iii Enchirid. : « Nou ob

Determiiiuto do soioiitia Doi, liic .M.if^n.ster
iiliud Ycfacilor dicituf omuiputcus uisi (|uuuiam
Rociiiulo (lotoriirniat di; poteiitia ojii.s ; ct
ciuid(|uid vult potost, » uuu uogat oum pusso otiam
(lividitiir iii parto.s diias : in priiiia Mafristcr
o;i i[u;o iiou vtilt; sod advorsus illos (lui diccliaiit

Doum multa vollo (]ua' uoii potcr;il, ;iniriiiiit ciiiii ostcndit uiiiversalitatoin potcntiai ipsius,

[losso ([uidijuid \ult, ot ox ou \cw dici oiiitii|iu- scounduiu (|uaiu ouunpotens dioitur in so- ;

toiilom, ob aliud, i|uam i[uia potost ipiidipiid

iioii cunda' excludit (piorunidam orrorcin, po-
vult. Sod cavo (^uomodo iutollit;;!?, potost qiiid- tcntiam Doi limitantiuin Quidam tamcii : ((

([uid vult au (|uidi]uid viiltso possc, an quidijuid

:
dc suo sonsu glorianles, Dei potentiam sub
vult facofo, au ipiiihjuid vult lieri. Si euim dicas,
mcnsura coarctare conati sunt. Prima iii »
idou omuipotoiUom vocari qiiia [lolost quidquid
duas : in prima inquirit quarc Dcus omnipo-
vult so posso ; crgo ct Pctrus siuiilitor omiiipo-
tcnsdicatnr; in sccunda qua^stioncm detcr-
tons dici potest vclquilibct sanctorum beaturuui,
quia putost quidquid viilt se possc ct pulost facero
uiinat, ibi Quod cnim Dens oiunia possit,
: ((

(piid(piid vult facoro. Non onim vult faccre nisi

phu"il)us auctorilatibus comprobatur. » Et
quod facit, ncc posso nisi c^uod potost. Sod nou dividitur duas iu prima dcterminat
in :

potest facere quidquid vult liori : vult oiiiin salvos qua^slionem tenendo altcram partcm in ;

liori (|ui salvaudi sunt; voruni(;unon oos salvare secunda solvit ea qua3 pro partc reli(iua
11011 valet. Dous autcm quidquid vult liori potost inducuntur, ibi : « Ex quibusdam autcm
facerc. Si ouim vult aliquid licri pcr se, potest auctoritalibus traditur, ideo verc dici omui-
iilud facere per se, et per se facil, sicut ciolum et potenteui, quia quidquid vult potest. » Circa
torrani [lor sc fccit, (|uia vuluit; por si autoiii liori
primum primo ostcndit verita-
tria facit :

croaluram, ct per oaiu opcratur, sieut por bo-

tom, quod Dcus omuia possit; sc-
scilicot
miucs facit donios, ct liujusmodi arlilicialia. Et
Dous quideni cx se et per sc potesl boiuo auteiu :
cundo cxcludit quasdam instantias tres ,

scilicet, quarum prima est dc actibus corpo-

vel angclus, quantumcumquc bcatus cst, non cst
potons ex se, vol per sc. ralibus, secunda de peccatis, tertia de pas-
sionibus, ibi Sed quffiritur quomodo : (c

Oiipositio. omnia posse dicatur, cum uos cjua^dam pos-

simus qua^ ipse non potest; » tertio ex dictis
Sed forte dicent Nec Dei Filius potost a so, :
coucludit perfectam omiupotcntia3 rationem,
nec Spiritus sanctus, sod solus Pator. Ule oniin
ibi llic ergo diligentcr considerantibus
: ((
potcst a sc (jui cst a sc ; Filius autcm, quia nou
ost a se, sed a Patre, non potest a se, sod a Patro,
omnipotcntia ejus secundum duo apparet. »
ct Spiritus sanctus ab utroque. Ad (^uod dicimus, (c Ex quibusdam tamen auctoritatibus
(]uia licct Filius non possit a se ucc operotur a so, traditur, ideo vere dici omnipotentem, quia
Iiotest tamon et operatur per se; sic ct Spiritus quidiiuid vult potost. » Hic inducit ea qua3

'
Dist. xLiii.
508 COMMENTUM IN LIB. l SENTENTIARUM.
ad alteram partem qiuTstionis faocrc viden- pium alicujus operationis. Sed Deo non con-
tur, quod soilicct dicatur omnipolcns, quia vcnit opcratio, nisi quaj sit sua essentia.
omnia potcst faccre qnx vult ; ct dividitur Cum ergo sua3 essentia; nihil sit principium,
in partcs trcs in prima inducit auctoritatcs
: quia cssentia nequc est genita, neque pro-
ad partem illam in sccunda solvit cas, il)i
; : cedens videtur quod potentia sibi non
,

« Sed ad hoc potcst dici » in tertia assignat

; conveniat.
rclationis multiplicitatcni, ut vidcatur qua- 5. Pra^terca, Dei potentia aut est semper
hter hoc etiam Dco sit proprium, ibi « Sed : conjuncta actui, aut non. Si primo modo,
cave quomodo intelUgas, potest quidquid omnis autem potentia conjuncta actui indu-
vult. » cit effectum quandocumque ipsa est ;
po-
tentia autem Dei ab aiterno fuit; ergo et
QUiESTIO PRIMA. effectus cjus, sciUcet creaturse, ab eeterno
sunt quod hsereticum est.
: Si secundo
Hic est duplex quaistio prima est de po- : modo, omnis autem potentia non conjuncta
tentia Dci sccundum se; secunda de his actui, etconjungibiUs, cst imperfecta, et per-
qua suai potentiic subjacent. ficitnr pcr actum ; ergo aUquid impcrfectum
Circa primuni quccruntur duo :
1° utrum crit in quod cum sit inconveniens,
Dco :

potentia Deo convoniat ;

2° utrum in eo sit videtur potentia omnino in Deo non esse.
una potentia, vel plures. Sed contra est quod habetur Luc, i, 49 :

Fecii mihi magna qui potens est. Et in

ARTICULUS PRIMUS. psalm. lxxxvui, 9 Potens : es, Domiiie, et
Utnim in Deo sit potenlia\ veritas tua in circuitu tuo.
Prajterea, omnis cfTectus producitur per
Ad primum sic proceditur. 1. Videlur potentiam causce efficientis. Sed Deus est^
quod potentia Deo non conveniat. Sicut causa efficiens rerum. Ergo in ipso oporlet'
enim prima' potcntia se habet ad actum, potentiam ponere.
ita habet sc prinms actusad potentiam. Sed Solutio. —
Respondeo dicendum quod ,

prima3 potentia.', quae est materia, non est nomen potentia? primo impositum fuit ad
aliquis actus qui sit de essentia ejus. Ergo significandum potestatem hominis prout ,

nec prinii actus, qui cst Deus est aliqua , dicimus aliquos homines esse potentes, ut
potentia. Avicenna dicit, tract. IV Metaph., cap. n,
2. Prffiterea, omiie quod agit per essen- et deinde eliam translatum fuit ad res na-
tiam suam, agit mcdiante aUqua potcntia, turalcs. Videtur autem in hominibus esse
quia potentia cst medium intcr essentiani et potens qui potest facere quod vuU dc aUis
operationem. Scd Dcus cum sit primum sine impedimento et secundum quod impe- ;

agens, non participatione aUcujus, scd per diri potest, sic minuitur potentia ejus. Im-
essentiam suam agit, ut Dionysius dicit, pcditur autem potentia alicujus, vcl natu-
IV cap. De divin. nomin., col. 694., t. 1, ct ralis agentis, vel etiam voluntaru, inquan-
Aviccnna, tract. XV Metaphys., cap. vii, tum potcst pati ab aliquo. Unde de ratione
probat. Ergo non convcnit sihi aUqua po- potentiae, quantum ad primam impositio-
tentia per quam agat. nem sui, est non posse pati. Unde etiam
3. Pra.'tcrca, omnis potcntia vel est activa ilUid quod non potcst pati, etsi nihil possit
vcl passiva, sccundum Philosophum, in V agcre, dicimus potens; sicut dicitur durura
Metaph., text. 17. Scd Deo non convenit quod habet potentiam ut non secetur. Et ex
potcntia passiva, quia nihil potest pati, ut hoc concluditur perfecta ratio potentiae in
in Littera dicilur : ncc ilcrum activa, quia, Deo tum quia omnia agit, quod convenit
:

sicut ibidem dicitur a Philosopho, potentia sibi inquantum est actus primus et perfcc-
activa est principium transmutationis in tus: nihil enim agit nisi secundum quod est
aliud, secundum quod est aliud; Dcus au- actu ens; tum quia nihil patitur, quod con-
tem in agcndo non rcquirit inatcriain in venit sil)i inquantum est actus purus sine
quam agat.Ergo videtur quod nuUo modo pcrmixtionc alicujus materiae unumquod- :

sibi potentia conveniat. quo cnim patitur ratione aUcujus raaterialis

4. Praeterea, omnis potentia est princi- in ipso.

'
I p. Summae theolog., q. xxv, art. 1. — ' Parm. omitlit : « prima. »
 DisTiNirr. XLii, uii^:sT. i, aiu. i ii ii. m
A(l ]ii'iniiitii tM'K() <li('('ii(liiiii, (|ii(mI c.^so Ad (|iiiiiliiiii (JicciKiiiiii, (jiiod opcr.ilii) Mia
piiiiiiiiii |>()lcii!iiiiii iKiii ('oiivcnit iiiatcri.i; ost idciii (|ii(mI iMilciilin Mia Mtcniidiiin icin ;

Kccniidnin principalcin .si^inllcationcin po- cl idfo iiini |i(it(;sl (tp(jrati(iin Hiia* potoiitia
teiitiu) : quia, nl diclnin csl, pottwitia priiito iioii csso conjiincla. .Ncc lanicii siMiipiM'
iinposita ost ad sif^nilicandnni piiiiiipinni consc^piitnr cllcctiis (piaiidociiiininc ojicru-
actioiiis; scd sccnndo Iranslalniii csl ad lioc, tiocst, (jiiia opcratio (|ii(Ml,iniiiiiMlo rc;.'nia-
nt illiid cliaiii <|iiod rccipil actioiicin a^(tiilis, tnr voliiiilalc (;t .sapictilia orditiantc; iitido
|ui|(Miliaiii lialicrci dicatnr; cl lia'c, ost po- eHcctns iioti si!(|iiitnr iiisi ad iiiiliini volnn-
tcnlia passiva; nt siciit poUintia! activai tatis divina*, 8C('nndnni ciijn.s dispositioiKini
rcspoiidct op(M'alio, vcl actio, iii (pia coiii- o.\ ojHiralioiic a'tcriia sciinilnr cMcctu.s tcin-
plclnr polciitia activa ; ila (Uiain illnd i|iio(| iiuralis.
rcspondcl potcntiai passiva', <|uasi [XMrcctio
et coini)lcmcntnin, actus dicatnr. Kl proptcr AUTKKJLUS II.

hoc Ibrma actus cliam

oiiuiis dicitiir, ips;c ^/,.,,„j ,-,« Deo sit tnntum wm potentla*.
forma» scparata*; ct illiid (piod ost princi-
piiim pcrfcctionis tolins, (luod csl Dcns, vo- Ad .sticundnm si(; proccdilnr. I. Vidiilnr
calnr aclus primus ct purus, cui umximo (juod iion sit taiitnm uua polc-iitia in J)co.
illa polontia activa' convouil. iSou oiiim potcst csso unuin ct idcm pro-
Ad sccuiuinm diccudum, quod potciitia prium uui, ct plurihus commnuc. Scd po-
imporlat, ut diclum ost, ratioiiom priiicipii tcnlia ci'oandi conimiiiiiscsl trihiis pcr.souis;
aclionis; uiulo (luiihpiid sit illud (|Uod cst possc aut(!m j,^oiicraro [)i'o[)riuiii cst l'atri.
priucipium agoudi, [)otonlia dicitur, sicut Kr^^o cst alia ct alia [lotcntia.
calor ct frig-us, ct hujusmodi; ct sic ctiaiu 2. Pra^torca, iii iiobis iuvcniuulur qul-
ipsa cssentia divina, sccuudum hoc quod cst dam actus naturalcs , ut gcncrare , et
principium oporationis, [)oloiitia vocatur, hujusmodi; ot quidam voluiitarii, ut scdi-
uoii quod potciilia sit aliud ab cssentia iii licaro domos, ct hujusuiodi; ct quidam
Deo. animalcs, ut iiitclligcrc, scirc, et hujus-
Ad tcrtium dicendum, quod Dco uuUo modi. Scd hujusinodi actus reducuntur in
modo potentia passiva convcnit, scd activa nobis in divcrsas potentias. Cum igitur'
tantum. rotcntiicautom activse aceidit quod singulis pra>dictorum actuum respondeat
rcquirat subjectain matcriam in quam agat, similis actus in Dco, quia dicimus ipsum
inquantum est impcrfecta, non potcns in scientem, creantem et gcnerantcm vide- :

totam substantiam
rei quai iinpcrfcctio a : tur quod sit plures potcntias in eo ponere,
divina potentia rcmovctur. Vcl diccndum, ad quas isti actus reducuntur.
quod secundum Avicciinam, tract. VI Mct., 3. Praiterea, secundum philosophos, ex
cap. I, agcns alitcr dicitur in naturalibus ct Avicenna, lib. De inlellig., cap. iv, sub-
in divinis agens enim naturale agit pcr
: stantia^ scparata3 dividuntur in intellectum
motuin et quia omnis motus est actus
: et voluntatem. Nou autem sicut in diversas
existentis in potentia, ideo requiritur mate- naturas. Ergo sicut in diversas potentias.
ria, quae motui substcniatur divinum au- : Ergo in Deo ad minus sunt duae potentiaj.
tem agens agit in eo quod dat csse non pcr 4. Praitcrea, ratio potentiae consistit in
motum; unde potentia activa est [irinci- hoc quod est esse principium operationis.
pium operationis in aliud sicut in efroctum Sed quodUbet attributum divinum*, est
productum, non sicut in materiam trans- principium operationis quia ex bonitate :

mutatam. ejus fluit oinnis bonitas, et ex vita ejus fluit

Ad quartum dicendum, quod Deus non omnis vita, et sic de aliis, ut Dionysius tra-
agit operationc media, quse sit aliud ab dit in lib. De div. nomin., cap. iv, col. 694,
essentia sua; sed suum esse est suum ope- t. 1. Ergo sicut dicimus plura attributa, sic

rari, et suum
operari est sua essentia : debemus dicere plurespotentias.
nihilominus tamen essentia significatur ut Sedcontra, secundum Augustinum, lib. V
principium essendi; et eadem ratione potest De Trinit., cap. viii, col. 916, t. 8, quidquid
significari potentia ut principium operandi, in divinis absolute dicitm*, singulariter et
et prseter hoc ut prineipium operati. non plurahter pr^dicatur. Sed potentia in^
< Parm. omittit « activa. »
: — « Ip. Sumime theo- * Parm. addit : « secuudum propriam rationem. >i

log.^ q. XXV, art. 1, ' Al. — : « iQ siogulis. » -«

 :

;io COMMRNTn.M i\ LIB. I SENTENTIARUM.

ter iibsoluta Ergo non sunt
continotur. mendum cst secunduni essentiam ejus, et
pluros potontiiT in Doo, scd una tantnm. non sccundum quod extra est. id
PraBtoroa, secnndum Philosoplium, in lil). Ad primum crgo diccndum, quod potcn-
De causis, propos. 17, omnis virtus iinita tia gcncrativa nominat essentialo conjunc-
plus ost infinita quam mnltiplicata. Sed vir- tum notionali, sicut cum dicitur, Deus gene-
tus divina est maximo infinita. Ergo vidc- rat. Unde illud quod est cssentiale pcrtinens
tur quod sit maxime una, nuUam multitudi- ad rationem potentife communc cst tribus,
ncm' liabons. sicut cst potcntia essendi; cadem cnim po-
—
Rcspondco dicendum, quod
SoLUTio. tcntia Patcr gencrat, ot Filius nascitur : sod
in Deo simpliciter et absolnto diccndum cst notio rcmanot propria Patri ; et hoc plcnius
unam tantum potentiam csse*. Potcntia patetcx dictis supra'.
cnim activa, qua; sola in Dco invenitur, Ad secundum dicendum, quod Deo idem
potost dupliciter considcrari : vel quantum cst principium essondi et operandi; undc
ad essentiam 'potcntice, vel quantum ad sicut Dcus codem est unus, ens, justus, ct
actiones quse a potentia procedunt. Dico sic de aliis; ita ipse eodcm opcratur actus di-
autem essentiam potcntiai iUud quod cst versarum rationum, nos autcm diversis.
immediatc principium actus, in quocumque Ad tortium dicendum, quod in omnibus
gencrc sit, sicut calor principium calefac- aliis substantiis separatis non vidctur om-
tionis. Principium autcm omnium divina- nino idem essc re voluntas et intcUectus; sod
rum opcrationum est sua essentia, quia pcr quod in aliis est sccundum divcrsitatem rea-
jessentiam suam agit. Undo sicat cssentia lem, est in Deo secundum unitatem rei ct
i sua est una ro, pluralitatem quamdam ra- distinctionem rationis.
tionum habcns secundum divorsa attributa, Ad quartum dicendum, quod attributa in
ut supra dictum est ^ ita etiam potentia Dci Dco sunt unum
distinguuntur tantum rc, et
re est una, sed secundum diversas rationos ratione ct ideo nomen potcntise, ct quidquid
:

altributorum pluralitatcm rationum accipit aliud est nomon rei, si sit nomenprimae im-
cuilibet enim attributo convenit ratio po- positionis non potost pluralitor prsedicari, ut
tentice, secundum quod competit esse prin- dicantur plura attributa csse phires poten-
cipium operationis. Et quia opcratio Dei est tiae, vel pUu'Os bonitatos, vol aUquid hujus-
ejus essentia, idco etiam ipsa cst una secun- modi ; sed nomina secundai impositionis, ut
dum rcm, diversimode significata sccundum attributum et hujusraodi, pluraUter pra^di-
diversas rationes divorsorum attributorum, cantur.
et secundum divorsitatom effectuum, qui
simpliciter plures sunt. Patet ergo quod
potcntia, sivc secundum essentiam suam
QU^STIO II.

considerctur, sive etiam per comparationcm

ad divinam operationem, secundum quod in Deinde de his quse subjecta sunt
quffiritur
operante cst, unitatem habct; sed muititudo divinse potentise; et circa hoc quseruntur
realis est tantum in cfrectibus qui ex opera- tria 1° utrum Dcus possit quidquid est al-
:

tione divina causantur. Et ideo patet quod teri possibile 2° utrum possit facere impos-
;

absolute dicendum est, potcntiam divinam sibiUa ;

3" utrum sit aliquidjudicandum sim-
esse unam; scd tamcn quod est plurium, pliciter possibile vel impossibile, secuudum
quia judicium dc unitate rei absolute su- causas superiores vel inferiores.

' Parm. « multiplicationem. »

: una vcl plurcs simpliciter sed secundum quid , :

' Codd. non habent qute in Parm. sequuntur : quia tunc magis dicilur esse una potentia plurium,
« Cum enim potentia secundum modum intelli- q;uam plurcs potentiae. Et ita cum immedialum
gendi sit medium inter essentiam et operationem, principium cujuslibet suaj operalionis sit sua es-
ex utraque parte polest ejus unitas et diversilas sentia, qucc simpliciter una est; ideo et potenfia
pensari. Sed tamen simpliciter unitatem et multi- una est. Sed inquantum est principium operatio-
plicationem liabet ex parte essentise non quce cst
: num distinctarnm secundum rationem accipit ,

subjeclum ejus, quia contingit in unaessentia plu- aliam et aliam rationem potentise, sicut et essen-
res esse virtutes vel potentias; sed ex parteessen- tia habet plures rationes attributorum. Nec tamen
tige quae est immediatum principium aclus sicut : ex hoc est quod sint plures, sed tantum una po-
in igne alia est potentia qua fertur sursum, scili- tentia.
cet levitas, et alia qua dissolvit vel urit, scilicet ^ Dist. II, art 2. — ^*
Dist. xxvi, q. ii, art. 3.
caliditas. Ex parte autem operationis non dicitur
 ;! ;

DISTIMT. Xlll, QU/KST. II, AHT. I. Ml

HOcniiilitni (|iir)(l (st in lali Kradit [lairnipala,
iitiii ()|i(>rl(;l (|iio(l <liviiia! podMitia; atlrilma-
AUTICnf HS IMIIMI S
liir. Siciit. (^liaiii diciiinH (•s.sciiliani lapidis
IJli i(})l Ikici /xissit i/uii/tjitid rsf allrri (i.vciiiplafaiii a diviiia csscMilia, wv.c. Ulliicii

possil)ilr\ diciiiiii.s i)(!iiiii cssi! lapidi-iii ; ilii (iliain iion

diciinns l)(>i polcnliain (!Shi! pol(;iili.iiii ainhii-
Ad prinuiiii sic proci^diliir. I. Vidcliir laiidi vcl paliciidi, ipiasi pro.viimiin priiici-

ipiod Don.s possit qnidipiid allcri po.ssiliiic iiiiiin aniiiid.ilionisol passionis, ita^piod ipso
(\s|, Omiiis (Miim polciilia crc.ila csl. cxciii- amlnilcl vd p.ili.iliir.

plala a |»ol(>nlia i[)siiis, siciil, oniiio lioimin a Sciisndiini laiiiLMi, ipiod p^^r.idii.s |)olcnli.i-

lioiiilalc (\ins. Scil (piidipiid csl iii oxcm|)ialo, riiin, sicnl ct. iiatnrarnm, divin.i disposiliono

voriiis ot pcrrcctins invonitnr in |iiiiiio ordiiiali snnt siTniidiim ipiod iin.-i plns vcl
oxoni[>Iari. Krgo potonlia Doi so oxh^ndil miiiiis dollcit a porlocliono divina.' |)ol(!nlia',

ad omiiia iii (piacumipKi croata iiot^Milia l'!t idcD vidciidiiin ost ipiod (pi.imvis iinllns
potost. actus iiro[)rius liariini polonliariim socun-
"1. rraitorea, Pbiloso[)hns dioit, IV Topir., diiin f^radu.s (lotormiiiatos convoniat [loton-
oap. 111,(luod Dous, ct cliam studiosns [lo- tia; divinai sicut principio proximo, taiiion
tost [miva aj^oro. Scd niliil ita clouf^atur a omnos aclus proprii liaruin [)olonliaruin
potonlia ojus sicut nialiim. Krgo viilotiir o,irr(vlioiilcs al) cis .socnndum ratioiif!m ordi-

(|uod ipso omuia possit ([iia*. croatura [)otosl. iiis iii (pio conslitulic suut, rodiicunliir in
do rationo voluntalis csf, ut
3. i^-ictorca, J)oum sicut in causam primam. Undc (piani-
libcrtatciu ad utruinUbot baboat. Scd iii Dco vls non dii^amus qiiod Dcus possit aniijiilaro
vorissimo invouifur voluutas. Kri^o potcst vcl pafi, dicimus tanion quod creat ambnla-
ntrumlibof, ct liouum ot mahim. fioiK^ni ct [wssioucm iu aliis. Scd actus qui

i. l*ra'fcrca, nibil quod cst laudabilitatis cgrcdiuntur a detcrminalis potenfiis praitcr

ci subtrabcndum cst, qui maguus cst ct lau- dictam rafionciu ordinis nullo modo in cau-
dabilis nimis. Scd posso facerc maluiu ot non .salifatcm divinae potcntiaj rcducuntur; non
facero cst laudabilitafis, sicut dicifur Eccli., cniiu dicimus quod possit pcccaro, ncc in
XXXI, Uuidcm unius viri jiisti
10, in Qui : aliis pcccatum facerc.

potuit Iraiisgrcdi, ct uon cst trangrcssus Et pcr lioc patct res[ionsio ad primum.
facerc maia etnon fecit. Ergo Deo convenit. Ad sccuudum dicendum, secundum quos-
Et sic idem quod prius. dam, quod ly prava » accipiondum est ma-
((

Sed contra, sicut Deus non potest nou terialiter, ut sit sensus Deus potcst facero :

csse Dcus, ifa non [iotcst csse impcrfcctus. prava, id est qua? modo prava sunt, quai ta-
Scd (iua'dam dicitur crcatura possc sua iu- meu si ipse faceret, prava non esseut. Veldi-
firmitatc vel impcrfectione, sicut pati, mori, cendum quod loquitur conditionaliter, ut
et hujusmodi. Ergo videtur quod Deus non iutelligatur, si vellet; cujus couditionalis et
omnia possit quae crcatura potest. antecedcns est impossibilc, et consequens
Pra^terca, summum bonum non potest et Iioc non est inconvenicns, sicut haec Si :

essc causa alicujus mali, sicut nec summo centum sunt minus quamquinque, suntmi-
calidum causa alicujus frigoris. Sed Deus nus quamdecem.
est summe bonus. Ergo nuUum malum fa- Ad tertium dicendum quod posso pec- ,

cere potest. Creatura autem hoc potest. Non care, secundum Anselmum, lib. De libero
ergo quidquid creatura potest, et ipse Deus arbitr., cap. i, col. 489, t. 1, et Boetium, V
potest. DeconsoL, prosa n, col. 830, t. 1, non perti-
SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod net ad libertatem voluntafis sed magis est ,

quidquid perfectiouis in creatura est, totum conditio voluntatis deficientis inquantum est
cst exemplariter eductum ex perfectiono ex nihilo. Sed in hoc attenditur ratio liber-
Creatoris; ita etiam quod illam perfectionem tatis, quod possit hoc facere vel non facere,
Deus perfectius habet quam in creatura ^ sit, aut Iioc vel aliud facere.
Et idco potentia creaturse, inquantum deficit Ad quartum dicendum, quod aliquid est
a repra^.sentatione divinae potentia^, deficit a laudabile inferiori naturse, quod in superiori
perfecto posse. Unde quod attribuitur sibi vituperabile esset; sicut esse ferox in cane

< 1 p. Sxmmx theoi, q. xxv, art. 2, -— ^ Parm. « imperfectius creatura habet quam in Deo sit.»
512 COMMENTIIM IN LIB. I SENTENTIARUM.
et leone est laudabile, scd in homiue vitupe- col. 3i9, t. 3, Deus non potest facere aliquid
rabile : ita et nou peccare cuui possit, est contra rationes quas primitus indidit et in ;

laus hominis, sed blasphemia Dei, si de ipso quadam Glossa ad Rom., xi, dicitur, quod
dicatur. Deus cum sit auctor natura^, nihil contra na-
turam facit. Scd ea qua^ sunt naturse impos-
ARTICULUS II. sibilia vidcntnr contra naturam esse. Ergo
nihil horum Dcus facere potest.
Utnim Detis possit qux sunt imposslbilia
5. Sed contra, qui omnia dicit nihil
7iatu7^se.
excludit. Scd iu Liltera dicitur et probatur
Ad secundum sic proceditur. I. Vidctur quod Dcus omnia potest. Ergo ab ejus omni-
quod ea quaj naturae sunt impossibilia, Dous potcntia impossibilia non excluduntur.
non possit. Sicut enim dicit Commentator G. Preetcrca, Ililarius dicit quod plus po-

in VHI Metaph., text. com. 4, omnis altera- test Deus facere quam nos possumus diccre,

tio est ab aliquo agente corporali. Sed Deus ut habitum est supra' quod probatur etiam
:

est agens incorporalc. Erg-o vidctur quod ex hoc quod habetur Luc, i, 37 ISon erit :

nulla alteratio a Deo possit ficri iu creatura impossibile apud Deum omne verbum. Sed
inferiori, nisi mcdiante motu superioris cor- nihil ita est impossibile quin nos dicere pos-
poris, quod est primnm altcrans non altera- simus, etiam contingere simul affirmare et
tum. Sed mediante illo motu nihil impossi- negarc; quod quidam philosophi dixerunt,
bile naturffi Ocri potcst. Erg^o Deus nihil IV Metaphys., text. 16. Ergo videtur quod
naturffl impossibile facere potest. omnia hujusmodi Deus possit faccre.
2. Praeterea, omnis impossibilitas vel ne- 7. Prseterea, magis distat Deus et homo,

cessitas quaj est in propositionibus, rcduci- quam duo contraria. Scd Deus univit huma-
tur ad hoc primum principium, quod cst im- nam naturam divinae. Ergo multo magis po-
possibile simul affirmare et negare, sccun- test facere quod duo contraria sint simul in
dum Philosophum in V Metaphys., text. 9. eodem cx quo scquitur quod affirmatio et
;

Sed hoc dicitur Deus non posse quod affir- ncgatio sint simul vera; et si hoc potest,
matio et negatio sint simul vera. Ergo nul- omnia potest.
lum impossibile naturce facere pntest. 8. Prffiterca, sicut csecitas est contraria
3. Praeterea, magis cst impossibile quod dispositio visioni, ita virginitas conceptui.
est impossibile per se quam quod est impos- Scd Deus mancns Virgo con-
fccit ut virgo
sibile per accidens. Sed impossibile per acci- ciperet, et Ergo potest facere
matcr essct.
dens Deus facere nou potcst. Iu'go nihil eo- ut csecus manens csecus visum habeat et :

rum qua per se sunt impossibilia. Probatio sic idem quod prius.
mediee. Deus non potest facerc quod illud SoLUTio. —
Respondeo dicendum, quod
quod est pra^teritumnon fuerit, ut probatur posse importat respcctum mcdium inter po-
auctoritate Ilicronymi, qui dicit, Epist. xxu tentem scientem
et possibilc, sicut scire inter
de custodia virrjinitatis ad Eustochium, et scibile et ideo aUquid posse potest negari
:

§ 5, col. 397, t. 1, quod « cum catera Dcus ex parte potentis, et aliquid ex parte possi-
possit non potest de corrupta faccre virgi- bilis. Nullum autem posse quod sine imper-
nem ;Augustinum, in hb. XXVI
» et per fcctione est, negatur de Deo ex parte ipsius
Contra Faustum, c. v, col. 481, t. 8, et per Dei potcntis, sed negatur ab eo ex parte ejus
Philosophum, in VI Ethic, cap. n, ubi Aga- posse defectivum, quod non est pure posse,
thonem commendat dicentem « Hoc solo : sed admixtum cum nonposse; quiapotentia
privatur Deus ingenita facere quse facta ejus defcctum haberc non potcst. Unde non
sunt. » Sed praBtcritum non fuisse, non est conceditur quod ipse possit peccare, vel ali-
impossibile nisi per accidens, quia hoc ipsum quid hujusmodi. Negatur etiam quandoque
quod prseteritum est prius quam fierct, con- Deus aliquid posse ex parte ipsius possibilis,
tingens erat non esse, ut Socratem currerc. quod nullo modo rationem possibilis habere
Ergo non potest facere illud quod est impos- potest et hoc dicimus impossibile esse per
:

sibile per accidens. se. Et cujusmodi sit hoc, investigandum

4. Praeterea, secundum Augustinum, est.
Hb. VI Super Genes. ad litteram, cap. xiv. Sciendum igitur, quod omnis potentia vel

' Dist. XIX.

 ,

niSTINCT. XMI, Oll.iNT. II, AIIT. II. M1

osl ad (^ssd V(^l 11(1 11(111 ossd, sic.iil |.iilciiliii dil |irinci|iiiH sdparMJirt cl concnplifMiihiiH
(pia* (^sl ad corniiiipiuidiiiii. I'iid(^ (prKhpiid ooniiii, (piaiii cotilrariiHaKiMitiljiis iiinattira.
iioii polost liali(M'(^ fatioiKWii (Mitis V(d noii Scd (pti(i(|iiid sit do aliis, hoc do |)()0 (IniiiK-

ontis, illiid tioii poti^st (vsso possihilo : ot id(ui siino lotKtnditni (!st, ipii virliitcin Hiiain cudu
lioc ipiod (vst idtMii siiiiti! (^ssit ol iion (vss(«, noii alliK'ivit.
ost in so iiiipossiliil(< : ipiia ipiod ost (ins ol Ad sociindiitii dicciidiim, ipiod scciindiini

noii ons, lUMpK^ (vst ons noipio iioti oiis. Kt iKtc. (jiiod aliipiid cst iiii[)ossiliilo, rodiicitiir
idoo dicitiir Doiis lioc, racoro non poss(\ iioii in illiid principiiitn : iitido (|iiod (ist inipoH-
proptor dcrccliiiii iiohMilia' (\jiis, s(mI ipiia lioc siliilc |>(!r so, iiicliidil illiid priiicipiiiiii in

dollcit a ratioiK^ possihilis; siciit diciliir iioii so : ol lalo impossihilo iion [lolcsl i[)sc, Doiis
.sciro ralsiiiii, (ptia' a ralioiKi.scihiiis dolicit, lacoro, nt (!X dictis [)al(!l; ot ([iiod (!st iiii[)OS-

ot \wv conso(|uo