Edkifihawmftpdk & Esifh Awmfvsefa& : Agdtdkifvdeif
Edkifihawmftpdk & Esifh Awmfvsefa& : Agdtdkifvdeif
ESifh
awmfvSefa&;
AGDtdkifvDeif
AGDtdkifvDeif
rmwdum
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;udk xyfraH vhvm&mrS &&Scd suf (1)
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;udk xyfraH vhvm&mrS &&Scd suf (2)
yxrt}udryf EkH ydS jf cif;twGuf ed'ge;f 10
1
6
'kwt
d }udryf EkH ydS jf cif;twGuf ed'ge;f 13
tcef; (1) vlwef;pm;vl@tzG@J tpnf;ESihf Edik if aH wmf
1? Edik if aH wmfqw
kd m ajy+idr;f vd@k r&wJh vlwef;pm;&efbufydyuQrsm;rS ay:xGuf
vmwm jzpfw,f
14
2?txl;vufeufuikd t
f zG@J rsm;/ tusO;f axmifponfrsm;
20
3? Edik if aH wmfqw
kd m tzdEydS cf v
H w
l ef;pm;tm; aoG;pkyw
f hJ
ud&,
d mjzpfw,f
25
31
42
49
63
2? zsuq
f ;D vdu
k w
f hJ Edik if aH wmf,EW&m;udk bmeJ@tpm;xd;k rvJ
70
3? ygvrD efpepfzsuo
f rd ;f a&;
77
87
92
96
101
108
113
125
6? 'Dru
kd a&pDaysmufu,
G af &;eJ@ ywfoufv@kd tde*f ,f&@J a&;om;csuf
135
139
143
152
158
171
2? tacsmif0g'orm;rsm;tay: aumufpuD;&J@jiif;cHrk ?_
173
184
199
199
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;udk xyfraH vhvm&mrS &&Scd suf (1)
OD;pGmajymcsiw
f m 'Dpmwrf;[m yk*v
~ u
d tjrif jzpfw,f? aqG;aEG;zd@k tpy
xm;wmom jzpfw,f?
(1) vDeif&@J 'Dusr;f &if;udk awmfveS af &;vnf; rvkyzf ;l ao;cif Edik if aH &;
tm%mvnf; rxlaxmifz;l ao;cifu p+yD;avhvmcJyh gw,f? txl;
ojzifh awmfveS af &;tydik ;f udk yd+k y;D pdw0f ifpm;cJw
h ,f? em;vnfovdv
k kd
awmh &Sw
d ,f? 'gayrJh eufeufi_d ;f di_ ;f r[kw?f
tcef; (1) u tkypf ;kd olvw
l ef;pm;eJ@ &efbufydyuQ rajy+idr;f Edik rf u
_ Edik if aH wmf
ay:vmwmqdw
k mudak wmh oabmayguf w,f? tJ'w
D ek ;f u tkypf ;dk ol
u t*Fvyd ef ,fcs@J orm; jzpfaevd@k y?J jynfwiG ;f rSm ol@t"dua'guw
f ikd f
awGuvnf; vufa0cHe@J ya'o&mZfajr&Si}f u;D awGqakd wmh oabm
ayguzf @kd rcufb;l ? jynfov
l x
l u
k kd &Si;f vif;wifjy&ifvnf; b0ay;
todt& oabmayguv
f ,
G w
f ,f?
1
vDeif
(2) 'gayrJh
48 vGwv
f yfa&;&awmh vufeufuikd w
f u
kd yf w
JG u
kd &f awmh ygww
D iG ;f rSm
udyk J tawG;tac: (2) ck ay:w,f? jynfov
l x
l w
k iG ;f vnf; Za0Z0g
jzpfw,f?
zqyv tpd;k &u (u&if/ ucsi/f a*:&cg;wyfawG) udk toH;k y+yD;
uGejf rLepfacsre_ ;f a&; vkyaf wmh tJ'w
D yfawG &J@ tukev
f /k tukef
rD;d@_ / a,musmf ;rSeo
f r# tukeo
f wfay:vpDa=umifh jynfov
l x
l u
k
b0ay;tod t & vuf e uf u d k i f a wmf v S e f a &;buf ( A/S )
wdr;f !ww
f ,f/ jynfo@l &aJ bmfawmcd/k RBA u awmfveS af &;buf
a&muf/ KNDO u ykeu
f efawmh awmfveS af &;'Da& jrifw
h ufvmw,f?
'ga=umifh ygwDwGif;u A/S qef@usifa&; orm;awGyg A/S udk
vufcv
H m=uw,f? olw@kd uawmif yd+k y;D wufuoa,mifa,mifygy?J
'gayrJh ygw&D @J vrf;pOfrmS 2 ESpt
f wGi;f ppfEikd af &; ppfa&;vrf;pOf
trSm;a=umifh wyfawGyawmh A/S qef@usiaf &;orm; awGu A/
S udk ar;cGe;f p+y;D xkwv
f m=uw,f? ppfwrf; awGa&;+y;D jzef@=uw,f?
olw@kd &@J t"duusKd ;a=umif;jycsuu
f zqyv tpd;k &[m trsKd ;om;"e&Sit
f pd;k & jzpfw,f? aygi;f
vnf;aygi;f wdu
k v
f nf;wdu
k &f r,fh vlwef;pm;yJ/ tm%m&
pyJ &Sad o;w,f?
vDeif
jynfo@l tm%m*sme,f
trSwf (35)
'DZifbm/ 2012ckEpS rf ?S
5
vDeif
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;udk xyfraH vhvm&mrS &&Scd suf (2)
(1) 'Dpmtkyu
f kd vDeifa&;wke;f u awmfveS af &;vufawG@ avhvmp&mu
jyifopf"e&Si'f rD u
kd a&pDawmfveS af &;eJ@ yJ&pfbt
kH zG@J awmfveS af &;
(2) ckyJ &Sw
d ,f?
tck rdrw
d @kd avhvmzd@k awmfveS af &;vufawG@awG odyrf sm;
w,f? k&mS ;atmufwb
kd mawmfveS af &;up+yD; wkw/f AD,uferf/
usL;bm; pojzifh awmfvSefa&;tawG@tuHawG odyfrsm;ygw,f?
jynfo@l tm%m xlaxmif=uwJh tawG@tuHawGe@J oifcef;pmwG
vnf; rsm;w,f?
twk,pl &mawGe@J a&Smif=uOfp&mawG &Syd gw,f? qufvuf
+y;D jzpfay:qJ jzpfpOftwGi;f rSm&Sv
d @kd t+rJ qufvuf avhvmae&rSmyg?
rdrw
d @kd u ArmjynfawmfveS af &; qifEaJ$ ewmyg? Armjynf&@J
ppftm%m&Sifpepfudk wdkufzsuf+yD; Armjynf jynfol@'Drdkua&pD
tm%m&Sifpepf xlaxmif&rSmyg? EdkifiHjcm;u yHkpHudk yHkwlul;csvdk@
r&ygb;l ? wjcm; wdik ;f jynfawGu tajctaeeJ@ Armjynf&@J tajc
taeu c|wfpGyfrwlEdkifygbl;? wloa,mifa,mif &Sdaumif; &Sdyg
vdrrhf ,f? vH;k 0O\Hk wlwmawmh r&SEd ikd yf gb;l ? (Oyrm) tif'ekd ;D &Sm;u
ql[mwdpk pftm%m&Sipf epfe@J ae0if; ppftm%m&Sipf epf rwlygb;l ?
pwifay:vmyHek @J usio
hf ;kH yHck si;f vH;k vH;k uGjJ ym;ygw,f?
6
vDeif
w&m;H;k ) udk jynfo@l 'rD u
kd a&pDtm%m&Sipf epfu qufvuftoH;k
rcse@J qdw
k mygy?J
jynfol@'Drdkua&pdtm%m&Sifpepfu rdrd&J@ tkyfcsKyfa&;
,EW&m;topf (ppfwyf/ &Jwyf/ w&m;H;k topf) xlaxmif&rSmyg?
tJ'v
D kd rvkyEf ikd &f if tqd;k ausmo
h o
H &m wywfjyefvnfrmS yJ?
OD;Ek&@J yxp tpd;k & uH&wJh tjzpfq;kd rsKd ; jyef+yD;uH&rSm
aocsmygw,f?
vDeiftaeeJ@ 'Dvt
kd jzpfrsKd ; (qdAk ,
D uftm%m xlaxmif+yD;
prSm) ucH &hJ w,f? ppfwyf (a[mif;) &Jwyf (a[mif;) w&m;H;k (a[mif;)
awGu qdkAD,uftm%mudk tmcHwm uH&ygw,f? jynfwGif;ppf
jzpf&w,f? tJ'DtcgusawmhrS wyfrawmftopf/ &Jwyftopf/
w&m;H;k topfukd xlaxmifcw
hJ myg?
armfpw
D ek ;f uawmh 'Dvrkd uHygb;l ? bma=umifv
h q
J akd wmh
olu a&&Snjf ynfwiG ;f ppftwGi;f rSm autrfwD (KMT) &J@ ppfwyf/
&Jwyf/ w&m;H;k awGukd acsre_ ;f zsuq
f ;D cJ+h yD; jzpfv@kd yg? 'gawmifrS tjrpf
useaf e+yD; xdik 0f rfukd xGuaf jy;wJh (KMT) u tar&dueftm;ud;k eJ@
&ef&mS aewke;f yg?
'ga=umifh ArmjynfrmS ppftm%m&Sipf epfu xlaxmifxm;
wJh ppfwyf/ &Jwyf/ w&m;H;k awGukd aumufumiifum toH;k csr,f/
wpwpyjyif,lr,fqdkwJh pdwful;,Ofr_rsdK; r&Sdoifhygbl;? ol@udk
ud,
k u
f rjyifEikd b
f J olu ud,
k u
hf kd wGe;f vSew
f myJ uH&vdrrhf ,f?
8
vDeif
11
vDeif
rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD; oif=um;cJw
h mawGukd
t&ifqef;ppf=u&atmifyg? tJ'=D o0g'awGxu
J rS tacsmiform;awGu arhxm;
=uwJt
h ydik ;f od@k r[kwf yHyk ef;zsuv
f u
kd w
f t
hJ ydik ;f awGukd txl;tao;pdwu
f sus
qef;ppf=u&atmifyg? tJ'g+yD;&if yHyk ef;zsu=f uolawGxrJ mS wm0eft&Sq
d ;kH yk*Kd~ vf
jzpfwhJ um;vfaumufpuD;&J@ tjrifawGukd txl;cGjJ crf;pdwjf zm=ur,f? um;vf
aumufpuD;qdw
k m rsuaf rSmufppfyu
JG mvrSm r_rvSysupf ;D oGm;wJh 'kw,
d
tifwmae&Sife,f tzGJ@tpnf; (1889 - 1914) &J@ tausmf=um;qHk;
acgi;f aqmifayg?h aemufq;kH tydik ;f taeeJ@ k&mS ;Edik if &H @J 1905 ck awmfveS af &;eJ@
txl;ojzifh 1917 awmfveS af &;tawG@tuHxu
J t"duoifcef;pmrsm;udk
xkwEf w
k =f u&atmifyg? ,cktcg (1917 =o*kwv
f tpydik ;f ) rSm 1917 awmfveS f
a&;&J@ yxrtqif[
h m +yD;qH;k awmhr,fo
h abm &Syd gw,f? 'gayrJh awmfveS af &;
wckvHk;udkawmh e,fcsJ@ppfa=umifh ay:aygufvm&wJh ypPnf;rJhqdk&S,fvpf
awmfvSefa&; oHu;twGif;u uGif;qufwcktjzpfeJ@om oabmxm;&rSm
jzpfygw,f? 'ga=umifh ypPn;f rJq
h &kd ,
S v
f pfawmfveS af &;eJ@ Edik if aH wmft=um;rSm
b,fvq
kd ufpyfovJqw
kd hJ ar;cGe;f [m vufawG@Eikd if aH &;twGuf ta&;}uD;Hk
ru rsuaf rSmufvwfwavm tusq;kH jy\emtwGuyf g ta&;}uD;ygw,f?
tJ'rD suaf rSmuf jy\emqdw
k muawmh rdrw
d @kd u,
kd u
f kd t&if;&Sipf epfxrf;yd;k
atmufrS tvGwf ek ;f xGuzf @kd avmavmq,fvmr,fh umvawGrmS bmawG
vky=f uzd@k vdo
k vJqw
kd m vlxu
k &kd iS ;f jya&;yJ jzpfygw,f?
pma&;ol
1917 - =o*kwv
f
12
'kwt
d }udryf EkH ydS jf cif;twGuf ed'ge;f
'D'w
k ,
d t}udryf EkH ydS jf cif; tcef; (2) twGi;f u (3) ckukd jznfph u
G x
f nfo
h iG ;f
vdu
k w
f muvGv
J @kd wjcm;jyifqifajymif;vJwm r&So
d avmufygy?J
pma&;ol
armfpudk
1918 ckEpS /f 'DZifbmv 17 &uf?
13
vDeif
tcef; (1)
vlwef;pm;vl@tzG@J tpnf;ESihf Edik if aH wmf
1? Edik if aH wmfqw
kd m ajy+idr;f vd@k r&wJh vlwef;pm;&efbufydyuQrsm;rS ay:xGuf
vmwm jzpfw,f?
tzdEydS cf v
H w
l ef;pm;wd@k vGwaf jrmufa&;wdu
k yf t
JG wGi;f u awmfveS w
f t
hJ awG;
tac:q&mrsm;eJ@ acgi;f aqmifrsm;&J@ =o0g'awG/ ordik ;f wav#mufv;kH t}urd }f urd f
awG@uHc&hJ wJh tjzpfrsKd ;udk ,cktcg rmhupf &f @J =o0g'vnf; uHawG@ae&ygw,f?
}uD;jrwfwJh awmfvSefa&;orm;rsm; toufxif&Sm;&SdpOfuqdkv#if zdESdyfol
vlwef;pm;rsm;[m olw@kd ukd tpOfwpdu
k t
f rJvu
kd af cG; vdu
k o
f vdk vdu
k cf =hJ u
w,f? tJ'aD wmfveS af &;orm;rsm;&J@ =o0g'awGtay: tdik ;f jyqH;k enf;eJ@ &ef!Kd ;
xm;=uw,f? t&G&H mS qH;k enf;eJ@ rke;f wD;cJ=h uw,f? t&rf;um;qH;k enf;eJ@ oGm;ykyf
avvGihf ykwcf wfc=hJ uw,f? tJ'aD wmfveS af &;orm;rsm; uG,v
f eG o
f mG ;=u+yD;
aemufrmS awmh olw@kd ukd bmtEW&m,frS ray;wJh ud;k uG,pf &moauFwrsm;
tjzpf ajymif;ypfz@kd u;pm;=uw,f? ewfvkd youd;k uG,=f uapzd@k u;yrf;=uw,f
vd@k awmif qdEk ikd w
f ,f? olw@kd &@J emrnfawGu,
kd Ef u
_d u
f wefc;kd ygaeoa,mif od'd<
wifzdk@ u;pm;=uw,f? &nf&G,fcsufuawmh tzdESdyfcHvlwef;pm;rsm;udk
14
vDeif
aomhcsut
f usq;kH tyd'k f tm;vH;k udk jynfph EkH ikd o
f r# jynfph pkH mG ud;k um;&ygvrd rfh ,f?
'gro
S m pmzwfot
l aeeJ@ odyeH` nf;usq&kd ,
S v
f pf0g'udk wnfaxmifc=hJ uolrsm;&J@
tjrifrsm;u bmawGv/J 'DtjrifawG b,fvjkd zpfay:vmovJ pwmawGukd trSD
tcdu
k if;uif; oabmayguEf ikd yf gvrd rhf ,f? aemuf+yD; tcktcg v$r;f rd;k aewJh
aumufpuD;0g u 'Dtjrifrsm;udk yHyk ef;zsucf yJh u
kH kd taxmuftxm;eJ@ oufao
jyEdik +f yD; &Si;f &Si;f vif;vif; zGichf sEikd yf gvrd rfh ,f?
tdef*,fa&;wJhtxJu vlodtrsm;qHk;jzpfwJh rdom;pk/ yk*~vdu
ypPnf;eJ@ [email protected] (The Origin of the Family, Private
Proverty and the State) usr;f u pajym&atmifyg? 'Dusr;f udk 1894 ckEpS u
f
pwyf*wfr@rmS 6 }urd af jrmuf yHEk ydS x
f w
k af 0jzef@cscd yhJ gw,f? k&mS ;bmomjyefral wG
trsm;}uD;&Sad yr,fh trsm;tm;jzifh bmomjyefrjynfph w
kH m/ pdwf uufrawG@wm
awGa=umifh *smrefbmompmtkyx
f u
J yJ xkwEf w
k u
f ;kd um;&ygvrd rhf ,f?
tde*f ,fu ol@&@J ordik ;f qdik &f m cGjJ crf;pdwjf zmcsuu
f kd ed*;kH csKyw
f ifjy&mrSm
Edik if aH wmfqw
kd m tjyiftyu vl@tzG@J tpnf;xJukd oGyo
f iG ;f xm;wJh
tiftm;wrsdK; vHk;0r[kwfygbl;? [D*Jvf (Hegel) ,lqovdkrsdK;/
usi0hf wfqikd &f m pdwu
f ;l &J@ taumiftxnfazmfjycsuf qifjcifwkH
w&m;&J@ xif[yfcsuef @J taumiftxnfazmfjycsuf pwmawGvnf;
vH;k 0r[kwyf g? wu,fawmh Edik if aH wmfqw
kd m vl@tzG@J tpnf; jzpfay:
wd;k yGm;r_ tqifw
h qifrh mS ay:xGuv
f mwJh t&mr#om jzpfygw,f? 'Dv@l
tzG@J tpnf;[m rajz&Si;f Edik af om ydyuQw&yftwGi;f rSm epfreG ;f ae
yg+yD? vl@tzG@J tpnf;ud,
k w
f ikd f rajy+idr;f Edik w
f hJ qef@usib
f ufawGtjzpf
uG+J yJaeyg+yD? 'gawGuv
kd nf; vl@tzG@J tpnf;u z,fxw
k Ef ikd pf rG ;f r&Syd g
16
vDeif
wzufuajym&v#if vlwef;pm;ydyuQeJ@ vlwef;pm;wdkufyGJ&SdwJh
ae&mrSmom Edik if aH wmfwnf&EdS ikd w
f ,fqw
kd t
hJ csuu
f kd rjiif;Edik w
f hJ ordik ;f tcsuf
tvufawG &Sad ewma=umifh "e&Sit
f awG;tac:q&mrsm;ESihf txl;ojzifh "e&Sif
aygufptawG;tac: q&mrsm;[m rwwfombJ 0efcH=uygw,f? 'gayrJh
Edik if aH wmf[m vlwef;pm;rsm;udk ajy+idr;f atmif jzefajzay;wJh ,eW&m;jzpfo
a,mifa,mif rmhupf 0f g'udk jyifay; vdu
k =f uw,f? rmhupf &f @J tvdt
k &qdv
k #if
tu,fI Edik if aH wmf[m vlwef;pm;rsm;udk ajy+idr;f atmif jzefajzay;Edik w
f ,f
qd&k if olay:ayguv
f mEdik pf &meJ@ wnfwEhH ikd pf &mta=umif; r&Syd gb;l ? "e&Sif
aygupf evAde;f wH;k ygarmuQrsm;ESihf Edik if aH &;tmabmf&iS rf sm;uawmh Edik if aH wmf
[m vlwef;pm;rsm;tm; ajy+idr;f atmif jzefajzay;wJt
h &mjzpfw,fv@kd qdyk g
w,f? (olw@kd [m 'Dtcsuu
f kd oufaojyzd@k twGuf apwemAvyGe@J r=umc%
rmhupf u
f kd ud;k um;=uao;w,f?) rmhupf t
f vdt
k & Edik if aH wmfqw
kd m vlwef;pm;
tkyfpdk;r_,EW&m; jzpfw,f? vlwef;pm;w&yfudk wjcm;vlwef;pm;w&yfu
zdEydS af &;twGuf ,EW&m;jzpfw,f? vlwef;pm;rsm; twdu
k t
f cHjzpfru
_ kd avsmyh g;
atmif +idr0f yfyjd ym;r_ udk zefw;D wnfaqmufw,f qdw
k m[mvnf; tJ'D
zdEydS rf u
_ kd w&m;0ifjzpfatmif/ twnfwusjzpfatmif vkyw
f myJ jzpfygw,f? "e&Sif
aygupf Edik if aH &;orm;rsm;&J@ tjrifrmS awmh +idr0f yfyjd ym;r_qw
kd m vlwef;pm;rsm;
ajy+idr;f r_ukd qdv
k w
kd ,f? vlwef;pm;w&yfu zdEydS rf u
_ kd rqdv
k b
kd ;l ? twdu
k t
f cH
jzpfr_udk avsmhyg;apjcif;qdkwmvnf; vlwef;pm;rsm; ajy+idrf;atmif jzefajz
ay;jcif;udk qdv
k w
kd ,f? zdEydS o
f rl sm;tm; tzdEydS cf v
H w
l ef;pm;u wGe;f vSeaf &;rSm
wdkufyGJ0ifolwdk@ vufxJu wdkufyGJud&d,mwckck/ wdkufyGJenf;emwrsdK;rsdK;udk
vk,yl pfjcif;udk rqdv
k b
kd ;l ?
Oyrm 1917 ckEpS af wmfveS af &;twGi;f wGif Edik if aH wmf[m b,fvkd
ta&;ygovJ/ b,fvt
kd cef;u&So
d vJqw
kd hJ jy\em[m vlxt
k wGi;f tES@H
18
vDeif
cJw
h hJ Edik if aH wmf,EW&m;/ vl@tzG@J tpnf;eJ@ uif;uGmr_ &J@ azmfjycsujf zpfwhJ
Edik if aH wmftm%m,EW&m;udk rzsuq
f ;D bJvnf; rjzpfEikd f - qdw
k myJ jzpfygw,f?
oabmw&m;a&;t& ol@bmom&Si;f aewJh 'De*d ;k H csKycf suu
f k d rmhupf [
f m awmfveS af &;
vkyif ef;wm0efrsm;udk tcdik t
f rmusus/ ordik ;f a&;&mtjrife@J cGjJ crf;pdwjf zm+yD;rS
wdwyd y}uD;udk xkwEf w
k cf w
hJ myg? 'gawGukd vmr,ft
h cef;awGrmS a&;om;yg
OD;r,f? aumufpuD;taeeJ@ arhaysmuf xm;+yD; yHyk ef;zsux
f m;wmvnf;
'De*d ;kH csKyfcsuyf J jzpfygw,f? 'Dtcsuu
f kd atmufrmS tao;pdwaf zmfjyygr,f?
2? txl;vufeufuikd t
f zG@J rsm;/ tusO;f axmifponfrsm;
tde*f ,fu atmufygtwdik ;f qufa&;xm;ygw,f?
a&S;a[mif;om;csi;f tkypf k (rsKd ;d;k wltyk pf k od@k r[kwf aoG;om;wl
tkypf )k tzG@J tpnf;rsm;2eJ@ rwlwhJ yxrtcsuu
f awmh Edik if aH wmf[m ol@vuf
atmufcH tzG@J tpnf;rsm;udk e,fajrt& pnf;a=umif;cGjJ cm;xm;jcif; jzpfw,f?
'Dvkd cGjJ cm;xm;r_[m u|eaf wmfw@kd tzd@k bmrS rxl;qef; ovkyd gy?J
'gayrJh 'Dvekd ,ferd w
d cf jJG cm;r_pepf ay:ayguv
f matmif rsKd ;d;k wltyk pf k od@k r[kwf
om;csi;f tkypf v
k @l tzG@J tpnf;&J@ omefa[mif;eJ@ ESpu
f mv=um&Snpf mG wdu
k yf JG
qifc&hJ wm jzpfygw,f?
'kwd,xl;jcm;csufuawmh EdkifiHawmf[m trsm;qdkif&mtcGifh
tm%mtiftm;udk wnfaxmifjcif; jzpfw,f? 'DypkH [
H m a&S;acwfu vufeufuikd f
tiftm;w&yftjzpf ud,
k b
hf mompkpnf;xm;wJh t&yfom;awGe@J wdu
k f u
kd w
f n
l rD _
r&Sad wmhygb;l ? 'Dvkd trsm;qdik &f m txl;tm%mtiftm;udk xlaxmifz@kd vdt
k yf
vm&wJt
h a=umif;uawmh vlwef;pm;rsm;tjzpf uGjJ ym;oGm;+y;D aemufrmS rdrw
d @kd
bmom vufeufuikd af qmifxm;wJh t&yfom;tzG@J tpnf;awG wnf&zdS @kd rjzpf
20
vDeif
tdef*,f OD;wnfxm;wJh pmzwfy&dowfu 19 &mpkaESmif;ydkif;u
Oa&mywdu
k o
f m; trsm;pk}u;D yg? olw@kd [m awmfveS af &;}u;D qdv
k @kd wcgrS ruzH ;l /
rjrifz;l cJ=h uyg? olw@kd tjrifrmS awmh Edik if aH wmfqw
kd m 'Dvykd J jzpfrmS ayg?h wjcm;
b,fvkd jzpfEikd Of ;D rSmvJ? 'Dy&dowftaeeJ@ ud,
k b
hf mom vufeufuikd x
f m;wJh
t&yfom;tzG@J tpnf; qdw
k m bmrSe;f udk odem;vnf=uwm r[kwyf gb;l ? vl@tzG@J
tpnf; txufrmS ae&m,lxm;+y;D / vl@tzG@J tpnf;eJ@ uif;uGmoxuf uif;uGmae
wJh vufeufuikd t
f xl;tzG@J tpnf;rsm; (ykvyd t
f zG@J e@J t+rJwrf;wyfrawmf) &Sad e
zd@k b,ftcsed u
f p+yD; vkt
d yfcyhJ goenf;qdw
k hJ ar;cGe;f udk taemufOa&myeJ@ k&mS ;
evAde;f wH;k awGu pyifqm (Spencer)
od@k r[kwf rpfac;avmhApf uD
(Mikhailovsky) wd@k qu
D &wJh tiSm;pmvH;k 3 - 4 vH;k udo
k ;kH +yD; tajzay;wwf
=uw,f? vl@tzG@J tpnf;b0 _yaf xG;vmwmawG/ vkyif ef;aqmifwm uGjJ ym;
vmwmawG bmawGnmawG ud;k um;+yD; tajzay;awmhwmygy?J
'Dvu
kd ;kd um;ajzqdw
k m odyeH` nf;us oa,mif xif&w,f? 'gah =umifh
omrefvrl sm;udk rsupf v
d nfatmif xdxad &mufa&muf vSnjhf zm;Edik w
f ,f? olw@kd
tajzrSm vl@tzG@J tpnf;[m rajy+idr;f Edik w
f hJ &efbufydyuQ&w
dS hJ vlwef;pm;
rsm;tjzpf uGjJ ym;oGm;cJw
h ,fqw
kd hJ ta&;t}uD;qH;k eJ@ tajccHtusq;kH tcsuu
f kd
zH;k uG,x
f m;wmyg?
wu,fv@kd vl@tzG@J tpnf;[m vlwef;pm;awGe@J uGjJ ym;oGm;wm rjzpfchJ
bl;qdyk gp@kd ? ud,
k b
hf mom vufeufwyfqifxm;wJh t&yfom;tzG@J tpnf;
vd[
k mrsKd ;[m ckacwfrmS vnf; &Sad eEdik af o;wmyJ? 'gayrJh _yaf xG;r_t&/ twwf
ynmjrifrh m;r_t& pwmawGbufrmS awmh a&S;OD;yHpk eH @J zG@J pnf;xm;wJ/h wkwu
f ikd f
xm;wJh arsmuftyk ef @J jzpfjzpf/ a&S;OD;vlom;tzG@J tpnf;eJ@jzpfjzpf/ aoG;wlprk sm;&J@
tzG@J tpnf;eJ@jzpfjzpf uGjJ ym;aerSmayg?h
22
23
vDeif
tde*f ,fvu
f axmufjyygw,f? wcgw&HrmS Oyrm ajrmuftar&du
wcsKd @tydik ;f awGrmS 'Dtrsm;qdik &f m tcGit
hf m%m[m tiftm;csnehf @J
wwfayr,fh a,bk,sajym&&if 'DtcGit
hf m%m[m }uD;xGm;vm
wmygyJ? (tdef*,fvfu t&if;&Sifvl@tzGJ@tpnf;rSm awG@&cJwJh
cif;csuw
f cke@J e,fcs@J pepfrwdik rf aD cwfu vGwv
f yfpmG e,fajymif;aexdik f
olrsm; v$r;f rd;k cJw
h hJ ajrmuftar&du&J@ a'owcsKd @ukd &nf!e ;f wmyg?)
bmyJjzpfjzpf Edik if aH wmfxrJ mS &Sw
d hJ vlwef;pm;ydyuQawG jyif;xef
vmwmeJ@tr#/ tdref ;D csi;f Edik if aH wmfrsm; }u;D xGm;vm+y;D vlO;D a&wd;k yGm;
vmwmeJ@tr#/ trsm;qdik &f m tcGit
hf m%m[mvnf; tiftm;}uD;
vmwmygy?J wjcm;r=unfeh @J ? acwfopfOa&myudyk =J unf?h tJ'rD mS
vlwef;pm;wdu
k yf eJG @J usL;ausmaf &;twGuf yifqikd rf a_ wG jyif;xefae
wma=umif/h trsm;qdik &f m tcGit
hf m%m[m }uD;xGm;vmvdu
k w
f m
vl@tzGJ@tpnf;wckvHk;udkomru EdkifiHawmfudkawmif 0g;rsdKypfzdk@
+cdr;f ajcmufvmwJt
h xdy?J
'Dpmyd'k u
f kd a&;cJw
h t
hJ csed [
f m 19 &mpkEpS f 90 ckEpS rf sm;&J@ tpydik ;f xuf
aemufrusygb;l ? tde*f ,fvf aemufq;kH a&;om;cJw
h hJ ed'ge;f udk 1891 ckEpS f
ZGev
f 16 &ufae@v@kd &ufpx
JG ;kd xm;wmyg? x&yfpf (Trusts) ukr%
` }D uD;rsm;&J@
vH;k 0O\Hk }uD;pd;k r_/ b%f}uD;rsm;&J@ wefc;kd }uD;xGm;r_/ udv
k ekd aD y:vpDtwdik ;f
twm}uD;rm;r_ pwmpwmawGe@J azmfjywJh e,fcs@J pepfo@kd toGiaf jymif;vJr[
_ m
jyifopfrmS pumpyJ &Sad o;w,f? ajrmuftar&dueJ@*smr%DrmS awmh yd+k yD;awmh
awmif tm;enf;aeao;w,f? tJ't
D csed u
f p+yD; usL;ausmaf &;twGuf yif
qdik rf _ qdw
k t
hJ jcif;t&m[m ajcvSr;f }uJ}uJe@J pwifvu
kd w
f m[m/ txl;ojzifh
20 &mpkEpS &f @J 'kw,
d q,fpEk pS t
f p a&mufwt
hJ cgrmS awmh tyiftqdik u
f sL;ausmf
a&;orm; rsm;twGi;f / qdv
k w
kd mu "m;jyEdik if }H uD;rsm;twGi;f urBm}uD;udk
24
vDeif
tm%mydik rf sm; &&Scd w
hJ hJ vltrsm;&J@ vGwv
f w
G v
f yfvyf/ vdv
k ckd sicf sif
av;pm;r_ukd tJ't
D &m&Sad wG &&Sad umif; &&Sw
d w
hJ ikd af tmif olw@kd [m
a&mif&h aJ useyf=urSm r[kwyf g 'ga=umifh t&m&Sq
d w
kd m rxdyg;tyfwhJ
bke;f orBm&Sit
f rGet
f jrwfjzpfa=umif; owfrw
S af y;wJh txl;w&m;Oya'
awG jyXmef;xm;=uygw,f? tcGit
h f m%m t&qdv
k #if tqift
h edrq
h f ;k H
ykvyd u
f av; u a&S;acwfom;csi;f tkypf x
k u
J ud,
k pf m;vS,x
f uf
ydo
k mygw,f? 'gayrJh vl@tzG@J tpnf;xHu zdtm;rygbJ &&Sx
d m;wJh
=unfndKav;pm;r_ tydkif;rSmqdk&ifawmh ,Ofaus;wJhacwf&J@
Edik if aH wmf ppftm%m&Six
f yd q
f ;kH acgi;f aqmif}uD;uawmifrS a&S;acwf
om;csi;f tkypf t
k }uD;tuJukd tm;usae&r,fh tjzpfrsKd ;yg?
Edik if aH wmftm%m,EW&m;xJu t&m&Srd sm; &&Sx
d m;wJh tcGix
hf ;l cHae&m
rsm;eJ@qikd w
f hJ jy\emudk 'DrmS wifjyxm;ygw,f? t"du tajccHuswjhJ y\em
uawmh t&m&Sad wGukd vl@tzG@J tpnf;&J@ txufrmS &Sad eatmif b,fvt
kd &m
ursm; wifay;xm;vdu
k yf govJ qdw
k mygy?J 'Doabmw&m;a&;&mjy\emudk
1871 ckEpS f yJ&pfbt
kH zG@J u vufawG@usus ajz&Si;f cJyh akH wGe@J 1912 ckEpS rf mS
aumufpuD;u 'Djy\emudk azmufjyefa&;qefqef azsmufzsuyf pfcyhJ akH wGukd
aqG;aEG;oGm;OD;rSmyg?
EdkifiHawmf[m vlwef;pm;&efbufydyuQrsm;udk csKyfxdef;xm;zdk@
vdt
k yfvmvd@k ay:ayguv
f mwm jzpfw,f? wcsed w
f nf;rSm 'Dvw
l ef;pm;
awG twdu
k t
f cHjzpfaewJ=h um;xJu ay:xGuv
f mwm jzpfw,f? 'g
a=umifh 'Day:vmwJh Edik if aH wmf[m tiftm;t}uD;qH;k vlwef;pm;/
pD;yGm;a&;t& }u;D pd;k aewJh vlwef;pm;&J@ Edik if aH wmfyjJ zpfrmS "rRwmygy?J
tJ'v
D w
l ef;pm;[m Edik if aH wmfukd =um;cHy+y;D Edik if aH &;t&vnf; }u;D pd;k
wJhvlwef;pm; jzpfvmygw,f? 'DvdkeJ@ 'Dvlwef;pm;[m tzdESdyfcH
26
vDeif
vufrw
S f a&mif;0,fa&;Xme (Stock Exchange) t=um; r[mrdwzf @JG wJh
(jyifopfe@J tar&duef) enf; jzpfw,f?
'Denf; 2 enf;pvH;k [m 'Dru
kd a&pDorRwEdik if t
H m;vH;k rSm OpPm"e&J@
teEWwefc;kd udk xde;f odr;f +yD; xdw
k efc;kd udk taumiftxnfay:apygw,f? e,fcs@J
pepfe@J b%frsm;}uD;pd;k r_a=umifh 'Denf;2 enf;udk usio
hf ;kH yHak wG[m ,cktcg
ruHpzl; xl;xl;uJuu
J |r;f usiw
f t
hJ qift
h xd jzpfay:wd;k yGm; aeyg+yD? Oyrm
k&mS ;'Dru
kd a&pDorRwEdik if H wnfaxmifp vtcsKd @twGi;f u tajctae=unfyh g?
wenf;tm;jzifh qd&k ,
S v
f pf trnfcx
H m;wJh qd&k ,
S v
f pfawmfveS af &; ygwD
0ifrsm;eJ@ rif&ADS pfrsm;taeeJ@ "e&Siv
f w
l ef;pm;eJ@ !Ge@f aygi;f tpd;k &xJrmS pkvsm;&pf
ywfvufxyfxdrf;jrm;+yD; ysm;&nfqef;c&D;xGufaewJhumv tajctaeudk
=unfyh g? 'DumvrSm rpPwmy,fvcf sipf rD; (Palchinsky) [m !Ge@f aygi;f tpd;k &
xJrmS csrw
S x
f m;wJ/h t&if;&Siaf wGtay: uef@owfcsKyfcs,w
f hJ pDrcH surf eS o
f r#/
t&if;&Siaf wG&@J v,
k ufa&;vky&f yf/ wenf;tm;jzifh ppfuefxdu
k af wGukd toH;k
cs+yD; Edik if aH wmfbm cd;k ,lv,
k ufwhJ vky&f yfrsm;tm; uef@owfcsKyfcs,w
f hJ
tpDtrHreS o
f r#ukd taumiftxnfrazmfEikd af tmif uzsu,
f zsuv
f yk cf w
hJ ,f
av? aemufawmh rpPwmy,fvcf sipf uD; Ekwx
f u
G o
f mG ;cJw
h ,f? ("rRwmyJ ol@
ae&mrSm olvv
kd w
l a,mufe@J tpm;xd;k vdu
k w
f mayg?h ) 'DtcgrmS t&if;&Siaf wG
u y,fvcf sipf uD;udk wESpf b
l ,f'*Fg;wode;f ESpaf omif;&wJh tvkyt
f udik u
f kd
ay;+y;D cs;D jri hf cJw
h ,fav? uJ 'gukd b,fvakd c:rvJ? wdu
k f u
kd v
f mbfx;kd jcif;vd@k
ac:rvm;? oG,f0dkufvmbfxdk;jcif;vdk@ ac:rvm;? tpdk;&eJ@ qif'Dudwf
'gu
kd w
f mrsm;=um; r[mrdwzf @JG jcif;vm;? 'grrS [kwf rdwjf zpfaqGjzpf qufqaH &;
r#om vm;? csm;aemhAf (Chernov)/ qm&Dw,fvD (Tsereteli)/ tmAfcf
qif,AhJ f (Avksentyev) eJ@ pudb
k v
D ufAf (Skobelev) wd@k vkd vlpm;awG[m
b,ftcef;u yg0if=uovJ? olw@kd [m Edik if aH wmfbmudk cd;k ,lv,
k uf=uwJh
28
vDeif
olw@kd &@J tr$mnDaemifrsm;jzpf=uwJh taemufOa&myu qd&k ,
S af &SmAf if0g'rD sm;eJ@
tacsmiform;tm;vH;k ayg?h ,ckacwfEikd if aH wmf xJrmS t&G,af &mufow
l ikd ;f
rJay;a&;pepf[m trsm;pkvyk o
f m;xk&@J qENukd wu,fwef;xif[yfEikd +f yD; 'D
qENukd taumiftxnfazmfay;zd@k tmrcHEikd w
f ,fqw
kd hJ t,ltqtrSm;}uD;udk
olwdk@wawGu udk,fwdkifvnf;,Hk=unf+yD; jynfoludkvnf; t,HkoGif;ae=u
ygw,f?
tckavmavmq,fawmh 'Dt,ltqtrSm;udk azmfjyHyk J vkyyf gO;D
r,f? w&m;0if (0g - tacsmiform;) qd&k ,
S v
f pfygwrD sm;&J@ 0g'jzef@v@H_ aqmfcsuf
rsm;xJrmS tde*f ,f&@J tvGe&f iS ;f vif;wduscikd rf mwJh ajymqdck suaf wGukd t+rJyykH ef;
zsuaf ea=umif;udk 'Dae&mrSm axmufjyHyk J vkyyf gO;D r,f? tJ't
D ,ltq vH;k 0
rSm;,Gi;f a=umif; tao;pdwzf iG chf swhJ udpu
P kd tde*f ,fu 'Dae&mrSm rvkyaf o;bJ
ab;z,fxm;ygw,f? ,ckacwfEikd if aH wmf eJ@ ywfoufwhJ rmhupf ef @J ted *f ,f
wd@k &@J t,ltqrsm;udk u|eaf wmfw@kd qufvufaqG;aEG;wJt
h cg tJ't
D ,ltq
rSm;udk tao;pdwzf iG chf swm vkyyf gr,f?
tde*f ,fu ol@&@J (txufyg) vlot
d rsm;qH;k usr;f xJrmS 'Dvekd *d ;kH csKyf
xm;ygw,f?
'ga=umifh Edik if aH wmfqw
kd m xm0&wav#mufv;kH wnf&cdS w
hJ t
hJ &m
r[kwfyg? EdkifiHawmf&Sdzdk@ rvdkwJh vl@tzGJ@tpnf;awG/ EdkifiHawmfeJ@
Edik if aH wmftm%mqdw
k m bmrSe;f awmifrodwhJ vl@tzG@J tpnf;awG
&Scd zhJ ;l ygw,f? vl@tzG@J tpnf;&J@ pD;yGm;a&;jzpfay:wd;k yGm;r_ tqifw
h qifh
od@k a&mufvm+yD; vlwef;pm;rsm; uGjJ ym;oGm;wJt
h cgrmS tJ'u
D jJG ym;
oGm;&wJh twGuaf =umifyh J Edik if aH wmf&zdS @kd vdt
k yfvmcJw
h ,f? ,cktcg
rSm vl@tzG@J tpnf;&J@xw
k v
f yk af &; jzpfay:wd;k yGm;r_[m tqifw
h qifh
30
vDeif
aemuf+yD; rmhupf 0f g'udk tacsmif0g'yHpk aH yguaf tmif yHzk surf a_ wG&@J tESpo
f m&
tydik ;f udk 'Dpum;rsm;u &Si;f &Si;f vif;vif;axmufjyygw,f? 'gah =umifh 'Dpum;
awGukd tao;pdww
f ifjyygr,f? 'Dpum;awG yg0ifwhJ aqG;aEG;csuw
f ckv;kH udk
ud;k um;azmfjyygr,f?
ypPnf;rJhvlwef;pm;[m EdkifiHawmftm%mudk odrf;ydkuf+yD;/ OD;pGm
tm;jzifh xkwv
f yk af &;y&dabm*rsm;udk Edik if aH wmfyikd f OpPm"etjzpf
tajymif;vJvu
kd w
f ,f? 'gayrJh tJ'v
D kd vkyjf cif;jzifh ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;
[m - ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;qdw
k hJ t&mtjzpf &Sad ewJh rdru
d ,
kd u
f kd tqH;k
owfapw,f? vlwef;pm;uGJjym;r_rSefor#eJ@ vlwef;pm;ydyuQ
rSeo
f r#uv
kd nf; tqH;k owfapw,f? 'Dvedk @J Edik if aH wmfqw
kd hJ t&m
tjzpf &Sad ewJh Edik if aH wmfuv
kd nf; tqH;k owfapw,f? tJ'rD wdik rf u
D
vl@tzG@J tpnf;[m vlwef;pm;&efbufydyuQawG twGi;f rSm a&G@vsm;
ae&wmqdak wmh Edik if aH wmfqw
kd mudk vdt
k yfcw
hJ ,f? wenf;tm;jzifh
aoG;pkyo
f v
l w
l ef;pm;&J@ tzG@J tpnf;wckukd vdt
k yfcw
hJ ,f? 'gro
S m
ol@&@J xkwv
f yk af &;jyifytcsut
f vufawGukd xde;f odr;f xm;Edik rf mS
jzpfw,f? t"dutm;jzifq
h &kd if aoG;pkycf v
H w
l ef;pm;udk zdEydS rf p_ epf
(aus;u|efpepf/ v,fu|efpepf/ vkyfcpm;tvkyfpepf) atmufrSm
twif;ESyd u
f yG x
f m;Edik rf mS jzpfw,f? oufqikd &f mxkwv
f yk af &;enf;
rwl&if rwlovdk zdEydS rf p_ epfvnf; rwlb;l ayg?h Edik if aH wmf[m vl@tzG@J
tpnf;wckv;kH &J@ w&m;0ifu,
kd pf m;vS,jf zpfw,f? yHo
k mefjrifEikd w
f hJ
tzG@J tpnf;wcktwGi;f rSm vl@tzG@J tpnf;udk pkpnf;azmfjyvdu
k w
f hJ
oabmyJ? 'gayrJh Edik if aH wmfqw
kd m vl@tzG@J tpnf;&J@ ud,
k pf m;vS,jf zpf
w,fv@kd ajymwm[m wu,fawmh oufqikd &f macwfrmS vl@tzG@J pnf;
wckv;kH &J@ ud,
k pf m;vS,t
f jzpf ud,
k u
hf ,
kd u
f ,
kd f owfrw
S x
f m;wJh vl
32
vDeif
jynforl sm;&J@ Edik if aH wmf qdw
k hJ toH;k tE_e;f udk tuJjzwfoifw
h ,f?
'DtoH;k tE_e;f udk v_@H aqmfa&;twGuf ,m,Do;kH zd@k oifah wmfayr,fh
odyeH` nf;us t"dym` ,ft& qk&d ifawmh tajctjrpfr&Sb
d ;l ? 'gt
h jyif
Ekid if aH wmfudk ae@csi;f ncsi;f zsuo
f rd ;f ypf&r,fqw
kd hJ rif;rJ0h g'rD sm;&J@
awmif;qkcd suu
f v
dk nf; 'tjrift&om wefz;dk jzwfoifw
h ,f 'l;&if;
tm; acsycsuf (Anti-Duhring) pmrsuEf mS 301 - 303 wwd,
t}udrf *smrefbmomjzifh yHEk ydS jf cif;
taotcsmajymvd@k &wmuawmh awG;ac:enf;tvGew
f &m u,f0
wJh tdef*,f&J@ txufygaqG;aEG;csufxJu tcsufwcsufwnf;udkom
qdk&S,fvpf0g'&J@ tpdwftydkif;w&yftjzpf ,ckacwf qdk&S,fvpfygwDrsm;u
vufcx
H m;=uygw,f? olw@kd vufcw
H hJ tcsuu
f awmh - rif;rJ0h g'orm;awG&@J
Edik if aH wmfukd zsuo
f rd ;f a&;tjrife@J jcm;em;pGmyJ rmhupf f jrifwmu Edik if aH wmf
qdw
k m wdraf umyaysmuf oGm;wmjzpfw,fqw
kd hJ - tcsuyf gy?J rmhupf 0f g'udk
tJ'v
D kd yHpk rH sKd ; jzwfawmuf+yD;rS vufcw
H m[m wu,fawmh rmhupf 0f g'udk
tacsmif0g'tqift
h xd av#mch sypfwmyJ jzpfygw,f? bmvd@k vq
J akd wmh 'Dvkd
t"dym` ,fziG hf jcif;jzifh ra&&mwJh em;vnfra_ wGyJ jzpfapvd@k ygy?J ajymif;vJr[
_ m
wjznf;jznf;av;/ at;at;aq;aq;/ wa&G@a&G@yJ jzpfaewmvd@k em;vnfomG ;
rSmyJ? ckeu
f ;l ajymif;vJwm/ rkew
f ikd ;f qifajymif;vJwm rygb;l vd@k em;vnfomG ;
rSmyJ? awmfveS af &;qdw
k mvnf; rygb;l vd@k em;vnfomG ;rSmyJ? Edik if aH wmf wdraf um
yaysmufjcif; eJ@ ywfouf+yD; tck acwfpm;aeovd/k tES@H tjym;jzpfaeovd/k
(tqHk;pGefajym&&if) vlxkeJ@csD+yD; em;vnfaeovdkrsdK; em;vnfaer,fqdk&if
'g[m awmfvSefa&;udk ypfy,fwmr[kwfawmifrS zHk;uG,fwmjzpfw,fvdk@
owfrw
S Ef ikd yf gw,f?
34
35
vDeif
'kw,
d tcsuu
f - Edik if aH wmf[m txl;ESyd u
f yG af &;tiftm; wck
jzpfw,f? tde*f ,fu tJ'v
D kd tvGeaf umif;/ tvGeaf v;eufwhJ zGiq
hf ckd suu
f kd
&Si;f &Si;f }uD; azmfjyvdu
k w
f myg? 'DziG q
hf ckd suu
f ae+yD; 'Dvekd *d ;kH csKyfv@kd &ygw,f?
"e&Siv
f w
l ef;pm;u ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;tay:/ vufwqkypf molaX;olu,f
rsm;u oef;aygi;f rsm;pGmaom vkyo
f m;wd@k tay: usio
hf ;kH aom txl;ESyd u
f yG af &;
tiftm; &J@ ae&mwGif ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;u "e&Siv
f w
l ef;pm;tay: usio
hf ;kH
aom txl;ESyd u
f yG af &;tiftm; (ypPn;f rJt
h m%m&Sipf epf) jzifh tpm;xd;k
&r,fqw
kd hJ ed*;kH csKyfcsuf jzpfygw,f? Edik if aH wmfqw
kd hJ t&mtjzpf wnf&adS ewJh
Edik if aH wmfukd tqH;k owfapw,f qdw
k phJ um;[m 'Dtcsuu
f ykd J qdv
k w
kd myg?
vl@tzG@J tpnf;ud,
k pf m; xkwv
f yk af &;y&dabm*rsm;udk odr;f ,lwhJ vkyaf qmifcsuf
udk qdv
k w
kd myg? ("e&Siv
f w
l ef;pm;) txl;tiftm; wckukd (ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;)
txl;tift
f m; wcke@J tJ'v
D kd tpm;xd;k jcif;rsKd ;[m wdraf umyaysujf cif;
qdw
k o
hJ mefe@J jzpfay:Edik pf &mta=umif; r&Syd g? 'g tvGex
f if&mS ;ygw,f?
wwd,tcsufu - wdrfaumyaysmuf oGm;aewJh EdkifiHawmf
ta=umif;/ wenf;tm;jzifh yd+k y;D uGuu
f u
G u
f iG ;f uGi;f &Si;f &Si;f vif;vif;ajym&v#if
ol@bmomtvdt
k avsmuf &yfpJ oGm;aewJh Edik if aH wmfta=umif; ajym&mrSm
Edik if aH wmfu vl@tzG@J tpnf;wckv;kH ud,
k pf m; xkwv
f yk af &;y&dabm*rsm;udk
odrf;ydkufvdkuf +yD; aemufydkif;umv odk@r[kwf qdk&S,fvpf awmfvSefa&;
aemufyikd ;f umvudk tde*f ,ftaeeJ@ tvGe&f iS ;f vif;wduspmG &nf!e ;f wmyg?
tm;vH;k od=uwJt
h wdik ;f tJ'u
D mv&Sd Edik if aH wmf &J@ Edik if aH &;omef[m
tjynfph q
kH ;kH 'Dru
kd a&pDomefygy?J wqufwnf;taeeJ@ 'Dae&mrSm tde*f ,f
ajymajymaewJo
h abmu 'Dru
kd a&pDqw
kd t
hJ &m[mvnf; ol@bmomtvdk
tavsmuf&yfpJ oGm;aewJt
h a=umif;/ od@k r[kwf wdraf umyaysmuf oGm;ae
wJt
h a=umif; jzpfygw,f? 'gayrJh rmhupf 0f g'udk t&Surf phJ mG yHyk ef;zsuaf e=uol
36
vDeif
xyfwvJvJ ajymcJ=h uw,f? odrzf si;f atmif vkycf =hJ uw,f? vlawG&@J acgi;f xJukd
omrefumv#u
H m oGi;f cJ=h uw,f? 'ga=umifh 'Dtydik ;f [m w,loefvrJG mS ; ,H=k unf
csuf wrsKd ;awmif cdik cf ikd rf mrmjzpfae+yD? tacsmiform;rsm;tm; qef@usix
f m;wJh
ed*;kH csKyfcsut
f ydik ;f udu
k sjyefawmh azsmufzsuyf pf=u/ arh ypfvu
kd =f uygw,f?
vGwv
f yfwhJ jynfo@l Eikd if aH wmf qdw
k m 19 &mpk 70 ckEpS rf sm;umv
u *smr%Dq&kd ,
S 'f rD u
kd a&pDygw0D ifrsm;&J@ vkyif ef;pOf awmif;qdck suw
f &yfe@J tus,f
tjyef@acwfpm;wJh au;a=umfow
H ck jzpfygw,f? 'Dau;a=umfoH ta=umif;t&m
xJrmS 'Dru
kd a&pDt,ltqudk ude;f }uD;cef;}uD;eJ@ evAde;f wH;k qefqef azmfjyxm;
r_awG ygwmuvGv
J @dk Edik if aH &;twGi;f oabm wa&G;om;rS rygygb;l ? 'Dau;a=umf
oHukd w&m;0iftoH;k yum 'Dru
kd a&pDorRwEdik if w
H &yf xlaxmifa&;udk oG,0f u
kd f
&nf!ef;vdk@ &aeao;wJhtwGufa=umifhom 'Dau;a=umfoHudk v_H@aqmfa&;
_axmifrh S ,m,Dtm;jzifh toH;k ya&;udk tde*f ,ftaeeJ@ em;vnfay;
zd@k jyifqifxm;ygw,f? 'gayrJh tJ'g[m tacsmif0g' au;a=umfoH wckyg? bmvd@k vJ
qdak wmh 'Dau;a=umfox
H rJ mS "e&Si'f rD u
kd a&pDukd tr$r;f wifxm;wJh tjcif;t&m
awGomru Edik if aH wmfqw
kd t
hJ &mudk qd&k ,
S v
f pftjrife@J a0zefru
_ kd em;rvnfwhJ
tjcif;t&mawG yg0ifaevd@k ygy?J u|eaf wmfw@kd [m 'Dru
kd a&pDorRwEdik if H xlaxmif
a&;udk vdv
k m;ygw,f? 'g[m t&if;&Sipf epfatmuf&dS ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;tzd@k
taumif;qH;k Edik if aH wmfomef jzpfv@kd yg? 'gayrJh 'Dru
kd a&pDtusq;kH "e&SiEf ikd if H
awmfrmS yif jynforl sm;[m vkycf pm;aus;u|et
f jzpf vkyu
f ikd =f u&r,fh uH=urRm
udk rz,f&mS ;Edik b
f ;l qdw
k mudak wmh rarhoifyh g? aemuf+yD; Edik if aH wmfwikd ;f [m
tzdEydS cf H vlwef;pm;tay: usio
hf ;kH wJh txl;ESyd u
f yG af &;tiftm; yJ jzpfyg
w,f? 'ga=umifh Edik if aH wmfwikd ;f [m r vGwv
f yf bl;? jynfo@l Eikd if aH wmf
vnf; r[kwb
f ;l ? rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd [m 70 ckEpS yf ikd ;f tcgu 'Dtcsuu
f kd olw@kd
&J@ ygww
D iG ;f &Jabmfrsm;tm; xyfwvJvJ &Si;f jycJ=h uw,f?
38
vDeif
tiftm;oHk;pGJoludk pdwf"mwfysufjym;apvdk@ygyJwJh? olu tJ'Dvdk
wnnf;nnf; wnLnLeJ@yJ 0efcHxm;wmyg? awmfvSefa&;awG
atmifycJG +H yD;wdik ;f ud,
k u
f siw
hf &m;eJ@ pdw"f mwftiftm;awG t}uD;
tus,f jrifrh m;oGm;p+ryJ J r[kwv
f m;? 'ge@J awmif 'l;&if;u 'Dpum;rsKd ;
ajymxGuw
f ,f? 'gawmif *smr%DrmS ajymwmaemf? *smr%Dqw
kd m
jynfov
l x
l u
k rv$rJ a&Smifom t=urf;zuftwdu
k t
f cHyr_ vkyv
f m
Edik pf &m&Sw
d hJ wdik ;f jynfyg? tJ'v
D v
kd yk &f if tenf;qH;k &v'faumif;wck
&Sv
d mEdik yf gw,f? ,kwrf mwJh tESpf 30 ppfyaJG =umifh *smr%DawGtwGi;f
pdr0hf ifaewJh aus;pdwu
f |epf w
d u
f kd z,f&mS ;ay;wJh &v'faumif; &Sv
d mEdik f
ygw,f? 'l;&if;&J@ 'Dvt
kd oufuif;rJ+h yD; aysmn
h n
hH EhH ikd w
f hJ &[ef;}uD;
tawG;tac:udk ordik ;f rSm yifp&H mS ;wJh awmfveS af &;tusq;kH ygwt
D m;
vufccH ikd ;f aeygyaum? ('l;&if;qef@usiaf &;? pmrsuEf mS 193/ wwd,
t}udrf *smrefbmomjzifh yHEk ydS jf cif;/ tydik ;f 2 tcef; 4 &J@ tqH;k owf
tyd'k )f
tde*f ,ftaeeJ@ 1878 ckEpS rf S 1894 ckEpS t
f xd/ wenf;tm;jzihf ol
aoqH;k onft
h csed t
f xd/ wav#mufv;kH *smrefq&kd ,
S 'f rD u
kd &ufrsm;tm; rarh
ap&atmif wifjyaecJhwJh tJ'Dt=urf;zufawmfvSefa&;qdkif&m =o0g'udk
Edik if aH wmf wdraf umyaysmufjcif; oabmw&m;eJ@ wckwnf;/ wom;wnf;j
zpfatmif u|eaf wmfw@kd b,fvakd ygi;f pyfv@kd &Edik yf govJ?
'DEpS cf u
k kd a&mausm0f g'enf;eJ@ aygi;f pyf=uwm rsm;ygw,f? qdv
k w
kd m
u rlrw
hJ /hJ [kwo
f vdv
k &kd w
dS hJ [dq
k ifajc/ 'DqifajcawGukd yHak wmfovdk (od@k r[kwf
tm%mydkifawGtvdkus) qGJxkwfwJhenf;eJ@ aygif;pyf=uwm rsm;ygw,f?
aemuf+yD; t}udrw
f &mrSm tenf;qH;k 99 }udru
f wdraf umyaysmufa&; t,l
tqudk xdyfwef;wifxm;wwf=uw,f? tEkydavmrudk a&mausmf0g'eJ@
tpm;xd;k ae=uwmyg? 'Dtjcif;t&mudk rmhupf 0f g'ta=umif; a&;om;ae=uwJh
40
vDeif
r[kw?f yH}k uD;cs@J a&;om;cJw
h mvnf; r[kw?f pum;ppfx;kd wJt
h aeeJ @ a&;om;
cJw
h mvnf; vH;k 0r[kwyf g? vlxu
k kd 'Da&;om;csuyf g tjrif &&Sv
d matmif/
t=urf;zufawmfveS af &;tjrifukd &&Sv
d matmif pepfwus ynmay;zd@k vdt
k yf
w,fqw
kd hJ tcsu[
f m rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd ajymqdo
k eG o
f ifco
hJ r# tm;vH;k &J@
tajccHtcsuf jzpfygw,f? ,cktcgrmS v$r;f rd;k aewJh qd&k ,
S af &SmAf if0g'*d%
k ;f eJ@
aumufpuD;*d%
k ;f wd@k [m 'Dv0kd g'jzef@ynmay;v_@H aqmfru
_ kd vspv
f sL_xm;=u
w,f? 'Dtcsu[
f m rmhupf /f tde*f ,fw@kd &@J =o0g'udk 'D*%
kd ;f 2 *d%
k ;f vH;k u opPm
azmuf=ua=umif; txift&Sm;jyaeygw,f?
"e&Siv
f w
l ef;pm;Edik if aH wmfukd ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;Edik if aH wmfe@J tpm;xd;k
a&;qdw
k m t=urf;zufawmfveS af &; ryg&if rjzpfEikd yf g? ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@
Edik if aH wmf/ wenf;tm;jzif; Edik if aH wmfqw
kd t
hJ &mudk zsuo
f rd ;f a&;[m wdraf um
yaysmufa&; jzpfpOfukd jzwfoef;jcif;rSty tjcm;enf;eJ@ rjzpfEikd yf g?
rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd [m awmfveS af &;tajctaetoD;oD;udk avhvm
wJt
h cg/ awmfveS af &;wckp&D @J tawG@tuH oifcef;pmrsm;udk cGjJ crf;pdwjf zm&mrSm
txufygtjrifrsm;udk tao;pdwfusus/ tcdkiftrmusus azmfxkwf&&Sd
cJyh gw,f? olw@kd &@J =o0gxJu ta&;t}uD;qH;k tydik ;f udk ,ckaqG;aEG;=uygp@kd ?
tcef; (2)
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;/ 1848 - 51 ckEpS rf sm;twGi;f tawG@tuH
(1) awmfveS af &;tuumv
tbd"rRmacgi;f yg;r_e@J uGejf rLepfa=unmpmwrf;wd@k [m rmhupf 0f g'&,f
vd@k yDyjD yifjyif&v
dS m+y;D aemuf xGuv
f mwJh tapmqH;k usr;f rsm; jzpfygw,f? 'Dusr;f
42
vDeif
trsm; yke;f v#Kd ;uG,v
f #Kd ; jzpfay:aewJh jynfwiG ;f ppfukd awG@&&dS w,f?
'gayrJh tqifw
h ck a&mufwt
hJ cg 'DjynfwiG ;f ppf[m ajAmifuswhJ awmfveS f
a&; jzpfvmw,f? 'Dtqifrh mS ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;[m "e&Siv
f w
l ef;
pm;udk t=urf;zufweG ;f vSeu
f m rdr&d @J tyk pf ;kd r_ukd wnfaqmufygw,f?
tvkyo
f rm;vlwef;pm;u qifEw
J$ hJ awmfveS af &;rSm yxr
tqifu
h ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;udk tkypf ;dk olvw
l ef;pm; tjzpfo@kd jrihf
wif&ef/ 'Drdkua&pDt&,l&ef jzpfw,fqdkwm txufrSm zwf_cJh
&w,f?
ypPnf;rJhvlwef;pm;[m rdrd&J@EdkifiHa&;t& }uD;pdk;r_udk toHk;y+yD;
"e&Siv
f w
l ef;pm;&J@ t&if;tm;vH;k udk wqif+h yD;wqifh odr;f ,lr,f?
xkwv
f yk af &;ud&,
d mtm;vH;k udk Edik if aH wmf (wenf;tm;jzif tkypf ;kd
olvw
l ef;pm;tjzpf pnf;H;k xm;wJh ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;) &J@ vufxrJ mS
pkpnf;csKyu
f ikd x
f m;r,f? aemuf+y;D xkwv
f yk af &;tiftm;pk tm;vH;k udk
vsijf refEikd o
f r# vsijf refpmG }uD;xGm;apvdrrhf ,f? (pmrsuEf mS 3137? *smrefbmomjzifh owWrt}udrf yHEk ydS jf cif;? 1906 ckEpS )f
'Dae&mrSm Edik if aH wmfe@J ywfoufv@kd rmhupf 0f g'&J@ tajymifajrmufq;kH /
ta&;t}uD;qH;k tawG;tac:awGxrJ mS yg0ifwhJ zGiq
hf ckd suw
f &yfukd awG@&w,f?
tJ'guawmh ypPn;f rJv
h w
l ef;pm; tm%m&Sipf epf tawG;tac:yg? (yJ&pfbt
kH zG@J
umv aemufydkif;rSm rmhufpfeJ@tdef*,fwdk@[m 'Dpum;vHk;udk pwifoHk;pGJcJh
ygw,f?) aemuf+y;D rmhupf 0f g'xJrmS tarhaysmufcpH um; wcGe;f vnf;jzpf/ tvGe@f
tvGepf w
d 0f ifpm;p&mvnf;aumif;wJh zGiq
hf ckd suw
f &yfuv
kd nf; awG@&ygw,f?
tJ'guawmh Edik if aH wmf/ wenf;tm;jzif tkypf ;kd olvw
l ef;pm;tjzpf pnf;H;k
xm;wJh ypPn;f rJv
h w
l ef;pm; qdw
k hJ zGiq
hf ckd suyf gy?J
w&m;0ifq&kd ,
S 'f rD u
kd &ufygwaD wG&@J tES@H tjym;awG@ae&wJh 0g'jzef@
csad &;/ v_@H aqmfa&; pmayawGxrJ mS Edik if aH wmfukd 'Dvzkd iG q
hf x
kd m;wJt
h a=umif;
44
vDeif
pm;tm; qef@usiaf &;/ vH;k 0z,f&mS ;a&;wdu
k yf rJG mS vkyo
f m;xktm;vH;k / aoG;pkycf H
tm;vH;k udk wpkwpnf;wnf;jzpfatmif pnf;H;k Edik w
f v
hJ w
l ef;pm; jzpfv@kd ygy?J
aoG;pkyo
f v
l w
l ef;pm;rsm;taeeJ@ aoG;pkyrf u
_ kd xde;f odr;f xm;&eftwGu/f
wenf;tm;jzifh vufwqkypf m vlenf;pkuav;&J@ ud,
k u
f sKd ;pD;yGm;twGu/f {&mr
trsm;pkjynforl sm;tm; qef@usi&f eftwGu/f Edik if aH &;tkypf ;kd r_ukd vdt
k yfygw,f?
aoG;pkyfcH vlwef;pm;rsm;taeeJ@ aoG;pkyfr_rSefor#udk vHk;0zsufodrf;ypfa&;
twGuf/ wenf;tm;jzifh {&mrtrsm;pk jynfolwdk@&J@tusdK;twGuf/ vuf
wqkypf m acwfraD us;u|eyf ikd &f iS rf sm; jzpf=uwJh ajr&Sirf sm;eJ@t&if;&Sirf sm;udk qef@
usiaf &;twGuf Edik if aH &;tkypf ;kd r_ukd vdt
k yfygw,f?
vlwef;pm;wdu
k yf u
JG kd vlwef;pm;oifjh rwfa&; pdwu
f ;l ,Ofrj_ zifh tpm;xd;k
=uwJh twkta,mif qd&k ,
S v
f pf0g'/D "e&Siaf ygupf 'Dru
kd &ufrsm;[m qd&k ,
S v
f pf
yjyifajymif;vJa&;udprP mS vnf; pdwu
f ;l ,Oftyd rf uf rufc=hJ uw,f? 'Dupd u
P kd
aoG;pkyo
f v
l w
l ef;pm;tkypf ;kd r_ukd wGe;f vSe&f wJu
h pd t
P jzpf rjrif=u? ud,
k &hf nfreS ;f
csuu
f kd ud,
k w
f ikd o
f jd rifvm=uwJh trsm;pk}uD;xHrmS tenf;pku +idr;f csr;f pGm emcH
vd@k jzpfvmwJu
h pd t
P jzpfyJ jrif=uw,f? 'Dv"kd e&Siaf ygupf pdwu
f ;l ,Ofr[
_ m
Edik if aH wmfqw
kd m vlwef;pm;eJ@ rqdik b
f ;l qdw
k hJ tawG;tac:eJ@ cGrJ &atmif qufpyf
aeygw,f? 'Dawmh 'Dpw
d u
f ;l ,Ofr[
_ m vufawG@rmS vkyo
f m;vlwef;pm;wd@k &@J
tusKd ;udk opPmazmufwt
hJ xd qdu
k af &mufomG ;wmygy?J oufaojyp&mawG
&Syd gw,f? jyifopfjynf 1848 ckEpS f awmfveS af &;eJ@ 1871 ckEpS f awmfveS af &;
ordik ;f rSmvnf; awG@&w,f? 19 &mpk tukef 20 &mpktp t*Fvef/ jyifopf/
tDwvDe@J wjcm;wdik ;f jynfrsm;rSm "e&Siu
f ufbed ufrsm;twGi;f od@k qk&d ,
S v
f pf
rsm; 0ifa&mufvyk u
f ikd zf ;l wJh tawG@tuHrmS vnf; awG@&ygw,f?
46
vDeif
ajym&&if b,foel @J rS tm%mcGaJ 0wm rvkyb
f J vlxrk sm;&J@ vufeufuikd t
f iftm;
tay:rSm wdkufdkuftm;xm;wJh EdkifiHa&;tm%mudk todtrSwfya&;qdkwJh
tjrifukd rvGrJ aoG&&Sv
d mygw,f? tkypf ;kd olvw
l ef;pm;tjzpf pnf;H;k xm;wJh
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm; wenf;qd&k v#if "e&Siaf wG&@J rvGrJ aoG aoG;l;aoG;wef;
ckcq
H ef@usirf u
_ kd ESyd u
f yG yf pfEikd +f yD; pD;yGm;a&;pepfopf wnfaqmufa&;twGuf
aoG;pkycf v
H yk o
f m;vlxt
k m;vH;k udk pnf;H;k Edik pf rG ;f &Sw
d hJ ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;omv#if
"e&Siv
f w
l ef;pm;udk wGe;f vSeyf pfEikd w
f m jzpfygw,f?
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;[m aoG;pkyo
f rl sm;&J@cck rH u
_ kd ESyd u
f yG &f eftwGuaf &m/
qdk&S,fvpfpD;yGm;a&;udk xlaxmif&mrSm v,form;rsm;/ "e&Sifaygufprsm;/
ypPn;f rJw
h ydik ;f rsm;paom {&mrtrsm;pk jynfov
l x
l u
k kd acgi;f aqmif&eftwGuyf g
EdkifiHawmftm%mudk vdktyfw,f? pkpnf;csKyfudkifxm;wJh tcGifhtm%m
tzG@J tpnf;/ t=urf;zuftzG@J tpnf;udk vdt
k yfw,f?
rmhupf 0f g'[m tvkyo
f rm;ygwu
D kd ynmay;w,fqw
kd m wu,fawmh
tvkyform;vlwef;pm;wyfOD;udk ysdK;axmifwmygyJ? wyfOD;[m tm%mudk
odrf;,lEdkif+yD; jynfolw&yfvHk; udk qdk&S,fvpfpepfodk@ OD;aqmifvrf;jy
Edik pf rG ;f &Sw
d w
hJ yfO;D jzpf&r,f? pepfopfukd !e=f um;Edik /f pnf;H;k Edik pf rG ;f &Sw
d w
hJ yfO;D
jzpf&r,f? aoG;pkycf v
H yk o
f m;rsm;taeeJ@ rdrw
d @kd vrl b
_ 0udk "e&Siv
f w
l ef;pm; ryg
wJ/h "e&Siv
f w
l ef;pm;udk qef@usiw
f /hJ ud,
k yf ikd v
f rl b
_ 0jzpfatmif xlaxmif&mrSm
a&S@aqmifvrf;jy Edik pf rG ;f &Sw
d w
hJ yfO;D jzpf&r,f? 'Dvykd nmay;r_e@J ajymif;jyefjzpf
aewmuawmh tcktcgrmS }uD;pd;k aewJh tacsmif0g'&J@ ynmay;r_ygy?J 'D0g'[m
tvkyo
f rm;ygw0D ifawGukd vkycf aumif;aumif;&wJh tvkyo
f rm;wd@k &@J ud,
k f
pm;vS,af wGjzpfatmif atmufajcvlxek @J uif;uGmolawGjzpfatmif ynmay;
aeygw,f? ygw0D ifawGukd t&if;&Sipf epfatmufrmS a&vdu
k if g;vdu
k f aeol/
trJywfa&wcGut
f wGuf ud,
k ahf rG;&mygtcGit
hf a&;udk a&mif;pm;ol/ wenf;
48
49
vDeif
'gayrJh awmfveS af &;[m tuket
f pifjynfph rkH _ &Syd gw,f? ,ck
tcsed rf mS cufcjJ yif;xefwhJ ppfaq;r_uckd aH e&qJ jzpfw,f? awmfveS af &;
[m ol&@J vkyif ef;wm0efukd pepfwusenf;emuspmG pGr;f aqmifae
w,f? (wwd,ajrmufeydv
k ,
D H tm%modr;f wJ)h 1851 ckEpS f 'DZifbmv
(2) &ufae@ rwdik rf t
D xd awmfveS af &;[m ol@&J@jyifqifrv
_ yk if ef;
w0ufukd +yD;ajrmufcw
hJ ,f? tck usew
f 0ufukd xrf;aqmifaeqJ
jzpfw,f? ygvrD eftcGit
hf m%mudk wGe;f vSeyf pfEikd zf @kd twGuf a&S;OD;pGm
'DtcGit
hf m%mudk awmfveS af &;u +yD;jynfph akH tmif vkyaf y;cJw
h ,f?
,cktcg 'D&nfreS ;f csuf &&Sv
d mwJt
h cg tkycf sKyfa&;tcGit
hf m%mudk
+y;D jynfph akH tmif vkyaf y;aeygw,f? tJ't
D cGit
hf m%mudk toef@pifq;kH
omefeJ@ ay:vmatmif vkyfaew,f? oD;jcm;cGJxkwfay;w,f?
tJ't
D cGit
hf m%mudk ud,
k b
hf momud,
k q
f ef@usiw
f hJ ypfuiG ;f jzpfatmif
vkyaf y;w,f? 'Dvekd @J tJ't
D cGit
hf m%mud,
k w
f ikd f twGi;f ydik ;f xJu
tzsut
f iftm;rSeo
f r# pkpnf;ap+y;D 'DtcGit
hf %mudk qef@usiaf pw,f?
(atmufrsO;f udk u|Eyfk o
f m;w,f?) awmfveS af &;u tJ'jD yifqifa&;
vkyfief; 'kwd,w0ufudk +yD;ajrmufoGm;wJhtcg Oa&mywdkuf[m
&$iv
f ef;pGmxvm+yD; toifv,fuuf}uD; oifusi;f wl;wm tvGef
aumif;ygvm;vd@k ajymygvrd rhf ,f?
Ttkycf sKyaf &;tcGit
hf m%mrSm - }u;D rm;vSaom AsLdu
k a&pDe@J ppfa&;
tzGJ@tpnf; yg0ifw,f? _yfaxG;ayGvDvSwJh/ t0ef;t0dkif;vnf;
us,w
f hJ Edik if aH wmf,EW&m; yg0ifw,f? t&m&St
d iftm; 5 ode;f / ppfwyf
tiftm; 5 ode;f yg0ifw,f? 'Dtyk cf sKyfa&;tcGit
hf m%m[m jyifopf
vl@tzG@J tpnf;cE<mud,
k w
f ckv;kH udk ydu
k u
f eG }f u;D ozG,f &pfywfxm;w,f?
arG;!i;f aygut
f m;vH;k udk ydwq
f @kdxm;w,f? 'Da=umufrufz,
G f wG,u
f yf
50
vDeif
uGejf rLepfa=unmpmwrf;xJrmS Edik if aH wmfqikd &f mjy\emudk tvGef
taumiftxnfrJhpGm/ a,bk,stusqHk; pum;vHk;toHk;tE_ef;rsm;eJ@om
wifjyxm;ao;w,f? txufu;kd um;yg pmyd'k x
f rJ mS awmh 'Djy\emudk tcdik f
trmuspmG wifjyxm;ygw,f? wifjyxm;wJh ed*;kH csKyfcsu[
f m tvGew
f u
d s
w,f? tcdik t
f rmusw,f? vufawG@usw,f? odomxif&mS ;w,f? ,cktcsed f
txdjzpfco
hJ r# awmfveS af &;tm;vH;k [m Edik if aH wmf,EW&m;udk +yD;jynfph akH tmif
vkycf w
hJ ,f? wu,fu 'D,EW&m;udk du
k cf sKd ;zsuq
f ;D ypfc&hJ rSm jzpfw,f?
'De*d ;kH csKyfcsu[
f m Edik if aH wmfe@J ywfoufwhJ rmhupf 0f g'oif=um;csuf
xJrSm t"dueJ@ tajccHuswJhtcsuf jzpfygw,f? 'DtcsufudkyJ }uD;pdk;aewJh
w&m;0ifqdk&S,f'Drdku&ufygwDawGu vHk;0arhypfxm;=u+yD;/ 'kwd,tifwm
ae&Sife,f&J@ a&S@wef;ta&mufqHk; oabmw&m;a&;q&m aumufpuD;
uvnf; yHzk suyf pfcyhJ gw,f? ('gukd a&S@rmS aqG;aEG;ygrh ,f?)
uGejf rLepfa=unmpmwrf;u ordik ;f udk a,bk,stusO;f csKyf azmfjycJh
w,f? 'De*d ;kH csKyfcsut
f & u|efawmfw@kd [m Edik if aH wmfukd vlwef;pm;tkypf ;kd r_
ud&,
d mtjzpf oabmxm;w,f? ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;[m OD;pGmyxr Edik if aH &;
tm%mudk odr;f ,l&r,f? Edik if aH &;t& }uD;pd;k r_ukd t&,l&r,f? Edik if aH wmfukd
tkyfpdk;olvlwef;pm;tjzpf pnf;Hk;xm;wJh ypPnf;rJhvlwef;pm; tjzpfodk@
ajymif;vJypf&r,f? 'gawG rvkyb
f eJ @J "e&Siv
f w
l ef;pm;udk zcsEikd rf mS r[kwb
f ;l
qdkwJh ed*Hk;csKyfcsufudk rvGJraoG&&Sdvmw,f? ypPnf;rJhvlwef;pm; atmifyGJ&
+yD;+yD;csif;rSm ol@&J@EdkifiHawmf[m pwifwdrfaumvdrfhr,f? bmvdk@vJqdkawmh
vlwef;pm;twdu
k t
f cHjzpfr_ r&Sad wmhwhJ vl@tzG@J tpnf;wckrmS Edik if aH wmf[m
&Szd @kd rvdt
k yf/ &Sv
d nf; r&SEd ikd v
f @kd y?J tJ'eD *d ;kH csKycf suu
f v
kd nf; rvGrJ aoG&&Sv
d mw,f?
ordik ;f jzpfay:wd;k yGm;r_ _axmifu
h =unf&h if "e&SiEf ikd if aH wmfukd ypPn;f rJEh ikd if aH wmfe@J
52
vDeif
tvGef@udk xifxif&Sm;&Sm;eJ@ rSwfavmufom;avmufatmifudk azmfjyaeyg
w,f? tvkyform;vlwef;pm;[m rdrd&J@ cg;oD;wJh tawG@tuHt&udkyJ 'D
qufo,
G rf u
_ kd od&ydS gw,f? 'ga=umifh 'Dqufo,
G rf _ r&Srd jzpf wnf&adS er_ukd
wifjywJhoabmw&m;udk tvkyform;vlwef;pm;u tvG,fwulqkyfudkif
Edik w
f ,f? pGpJ +JG rJ+rJoabmayguEf ikd w
f ,f? 'D"e&Siaf ygu'f rD u
kd &ufawGusawmh
'Doabmw&m;udk em;rvnf oabmrayguv
f @kdjzpfap/ aygah ygq
h qoabmxm;vd@k
jzpfap jiif;y,f=uygw,f? 'grrS [kw&f ifvnf; 'Dxufy+kd y;D aygq
h wJo
h abmxm;eJ@
'Doabmw&m;udk a,bk,stm;jzifh vufc=H uayr,fh 'DtxJu vufawG@e*d ;kH
csKyfcsuaf wG qGx
J w
k zf @kd awmh arhae=uygw,f?
AsLdu
k a&pDe@J t+rJwrf;ppfwyf[m "e&Siv
f @l tzG@J tpnf;cE<mud,
k af y:
uyfaewJh uyfyg;aumif jzpfw,f? 'Duyfyg;aumif[m 'Dv@l tzG@J tpnf;udk
tpdyfpdyfuGJjym;apwJh twGif;ydkif;&efbufydyuQxJu aygufzGm;vmwmyg?
'gayrJh ol[m vl@tzG@J tpnf;&J@ toufaoG;a=umar$;!i;f aygut
f m;vH;k udk
ydwq
f @kd xm;ygw,f? Edik if aH wmfqw
kd m uyfyg;aoG;pkyaf umifyq
J w
kd hJ tjrif[m
rif;rJ0h g'&J@ xl;jcm;wJh tjrifyv
J @kd tcktcg w&m;0ifq&kd ,
S 'f rD u
kd &ufygww
D iG ;f
}uD;pd;k aewJh aumufpuD; tacsmif0g'u ,lqygw,f? 'g[m rmhupf 0f g'udk
yHzk suw
f mygy?J tzEdik if aH wmfukd umuG,=f u qdw
k hJ oabmw&m;udo
k ;kH +yD;
e,fcs@J pepfukd umuG,af xmufcH rGr;f rHwefqmqifwt
hJ qif/h wenf;tm;jzifh
ruHpzl;atmif ,kwn
f w
hH t
hJ qift
h xd qd&k ,
S v
f pf0g'udk av#mch sypfae=uwJh
evAde;f wH;k rsm;twGuaf wmh tvGet
f usKd ;&Srd mS aocsmygw,f? 'gayrJh 'g[m
rmhupf 0f g'udk yHzk suw
f myJqw
kd m tjiif;yGm;p&m rvdyk gb;l ?
Oa&myrSm ya'o&mZfpepfusq;kH +y;D aemuf t}urd af ygi;f rsm;pGm jzpfay:
cJhwJh "e&Sifvlwef;pm;&J@ awmfvSefa&;rsm;twGif;rSm AsLdkua&pDeJ@ ppfa&;
taqmufttHu
k kd wd;k cs@J rrG ;f rHcikd rf mapcJyh gw,f? txl;ajymzd@k vw
kd mu "e&Sif
aygupf vlwef;pm;udk "e&Si}f uD;vlwef;pm;buf ygvm+yD; axmufcrH &_ atmif
54
vDeif
ygwaD wGt=um;rSm) AsLdu
k a&pDtaqmufttHu
k kd jyefvnfcaJG 0 wmawG
ydrk sm;vmavav/ tzdEydS cf v
H w
l ef;pm;rsm;eJ@ olw@kd &@J a&S@q;kH rSm &Sad ewJh ypPn;f rJh
vlwef;pm;wd@k [m "e&Siv
f @l tzG@J tpnf;wckv;kH eJ@ rdrw
d @kd t=um;rSm rajy+idr;f
Edik w
f hJ &efbufydyuQ &Sad ea=umif;udk ydrk &kd iS ;f vif;pGm od&v
dS mavav jzpfvm
ygw,f? 'Dta=umif;a=umifhyJ "e&SifygwDawGtm;vHk;/ tm;vHk;txJrSm 'Drdk
u&ufwpftusqHk;eJ@ awmfvSefwJh'Drdkua&pD ygwDawG twGufawmifrSyJ
awmfveS w
f yhJ pPn;f rJv
h w
l ef;pm;udk qef@usizf @kd twGuf ESyd u
f yG af &;tpDtrHrsm;udk
tm;jznfzh @kd / ESyd u
f yG af &;,EW&m; wenf;tm;jzifh Edik if aH wmf,EW&m;udk cdik rf m
atmifvyk zf @kd vdt
k yfvmygw,f? 'Dvv
kd yk w
f mawGa=umifyh J awmfveS af &;taeeJ@
uvnf; rdr&d @J zsuq
f ;D Edik pf rG ;f tiftm;rSeo
f r#ukd pkpnf; +yD; Edik if aH wmftm%m
udk qef@usio
f mG ;zd@k jzpfvmw,f? awmfveS af &;&J@ &nfreS ;f csut
f aeeJ@q&kd ifvnf;
Edik if aH wmf,EW&m;udk +y;D jynfph akH tmif rGr;f rHa&;r[kwb
f J 'guzkd suq
f ;D acsre_ ;f a&;udk
OD;wnfz@kd jzpfvmw,f?
jy\emudk tckvkd wifjy&wmu avm*spef nf;eJ@ tusKd ;ta=umif;
qufpyfpOf;pm;r_t& r[kwyf g? wu,fh tjzpftysuaf wGt& 1848 - 51
umv tawG@tuHt& wifjy&wmyg? zsuq
f ;D ypf&r,fh Edik if aH wmfukd bmeJ@
tpm;xdk;rvJqdkwJh ar;cGef;udk rmhufpfu 1852 ckESpfrSm rwifjyao;ygbl;?
rmhupf u
f cdik rf mwJh ordik ;f tawG@tuH tajccHukd b,favmufppJG +JG rJ+rJ qkyu
f ikd f
w,fqw
kd m 'Dtcsuu
f jyaeygw,f? tJ't
D csed u
f 'Dar;cGe;f udk tajzay;Edik f
avmufatmif twG@tuHtcsut
f vuf r&Sad o;ygb;l ? 1871 ckEpS u
f srS ordik ;f
tawG@tuH&Sdvmwmyg? 1852 ckESpfrSm tawG@tuHay:u ody`Henf;us
aumufcsuq
f aJG jymr,fq&kd if ypPn;f rJah wmfveS af &;[m rdr&d @J zsuq
f ;D Edik pf rG ;f
tiftm;rSeo
f r#upkd pk nf; +yD; Edik if aH wmftm%mudk qef@usiaf &;/ wenf;tm;j
56
vDeif
txufygpmyd'k rf mS aemufq;kH 0gus[m acwfrrDawmhygb;l ? jyifopf
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ awmfveS af &;wdu
k yf [
JG m 1871 ckEpS u
f p+yD; +idro
f ufomG ;
cJv
h @kd ygy?J b,favmuf=um=umyJ +idro
f uf+idro
f uf/ vmr,fyh pPn;f rJv
h w
l ef;pm;
awmfveS af &; twGi;f rSm jyifopfEikd if [
H m vlwef;pm;wdu
k yf u
JG kd tuket
f pif
jywfjywfom;om;wdu
k w
f hJ ae&mrSm pHuswEhJ ikd if H jzpfrvmbl;vd@k awmh ajymvd@k
r&yg?
19 &mpktqH;k ydik ;f eJ@ 20 &mpk tpydik ;f umv a&S@wef;a&muf Edik if rH sm;&J@
ordkif;udk t=urf;zsOf; =unfh=u&atmif? tJ'DEdkifiHawGrSmvnf; tvm;wl
jzpfpOf[m jzpfaewmygy?J 'gayrJh ydak ES;auG;ygw,f? ydrk rkd sm;jym;wJo
h mefe@J
ydrk u
kd s,0f ef;wJh e,fy,fawGrmS jzpfymG ;wmudk awG@&w,f/ awG@&csuaf wGukd
ajym&&if yxrtcsufu (jyifopf/ tar&duef/ qGpfZmvefwdk@vdk) orRw
Edik if rH sm;rSma&m/ (t*Fvef/ twdik ;f twmwckt& *smr%D/ puif'aD eAD,m;
wdik ;f jynfrsm; pwJEh ikd if rH sm;vd)k bk&ifpepfEikd if aH wGrmS yg ygvrD eftm%m [m
jzpfay:wdk;yGm;aewm awG@&w,f? 'kwd,tcsufu "e&Sifvl@tzGJ@tpnf;&J@
tajccHawGukd rxdyg;wJh tajctaeatmufrmS "e&Siyf gweD @J "e&Siaf ygupf ygwD
trsKd ;rsKd ;[m &mxl;ae&mqdw
k hJ wdu
k &f mygypPn;f udk cGaJ 0wmeJ@ jyefvnf
cGaJ 0wmawG vkyaf e=u+yD; tm%mvkae=uw,f? aemufq;kH tcsuu
f awmh
tkycf sKyfa&;tm%m eJ@ 'Dtm%m&J@ AsLdu
k a&pDe@J ppfa&;taqmufttHk
wd@k [m jynfph v
kH mw,f? cdik rf mawmifw
h if;vmw,f?
'Dtjcif;t&mawGu a,bk,stm;jzifh t&if;&SiEf ikd if t
H m;vH;k &J@ acwf
opfumv ajymif;vJr_jzpfpOfwckvHk;udk v$rf;cHxm;wJh xl;jcm;csufjzpfw,f
qdw
k m oHo,rSm;p&m vH;k 0r&Syd g? t&if;&Siu
f rBmwckv;kH twGuf xl;jcm;csuf
jzpfwhJ tJ'jD zpfay:wd;k yGm;r_ jzpfpOfawGuykd J 1848 - 51 ckEpS f 3 ESpu
f mvtwGi;f
jyifopfEikd if rH mS jrefqefjywfom;+yD; pkpnf;xm;wJo
h mefe@J jzpfymG ;cJw
h myg?
58
vDeif
t=um;u wdkufyGJta=umif; avhvmawG@&Sdwmyg u|efawmfh&J@
aumif;r_ r[kwyf gb;l ? u|eaf wmfrwdik cf if tawmf=um=umuwnf;
u "e&Sio
f rdik ;f ynm&Siaf wGu 'Dvw
l ef;pm;wdu
k yf &JG @J ordik ;f jzpfay:
wd;k yGm;r_ukd azmfjycJ+h yD;om;yg? "e&Siaf bm*aA'ynm&Sirf sm;uvnf;
vlwef;pm;rsm;udk pD;yGm;a&;tjrift& cGJjcrf;pdwfjzmjycJh+yD;om;yg?
u|efawmf topfvkyfvdkufwmuawmh (1) xkwfvkyfa&;jzpfay:
wd;k yGm;r_&@J wpHw
k &maom ordik ;f tqifrh mS om vlwef;pm;awG wnf&dS
wmjzpfa=umif; (2) 'Dvw
l ef;pm;wdu
k yf [
J G m ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;tm%m&Sif
pepf jzpfay:a&;udk rvGrJ aoG OD;wnfaea=umif; (3) 'Dtm%m&Sipf epf
yifu,
kd u
f vlwef;pm;tm;vH;k zsuo
f rd ;f a&;/ vlwef;pm;rJh vl@tzG@J
tpnf;w&yf jzpfay:a&;qDo@kd ul;ajymif;wJo
h mefomjzpfa=umif;udk
oufaojycJw
h m jzpfygw,f?
txufyg pum;yd'k rf mS rmhupf u
f tcsuf 2 csuu
f kd tvGe&f iS ;f vif;pGm
wifjyEdik cf w
hJ ,f? yxrtcsuu
f ol&@J oabmw&m;eJ@ a&S@wef;ta&mufq;kH /
teufeq
J ;kH "e&Sit
f awG;tac:&Sirf sm;&J@ oabmw&m;t=um;&Sd t"dueJ@t&if;cH
jcm;em;csujf zpfw,f? 'kw,
d tcsuu
f Edik if aH wmfqikd &f m ol@oabmw&m;&J@
tESpo
f m&jzpfw,f?
rmhupf &f @J oif=um;csuaf wGxrJ mS vlwef;pm;wdu
k yf [
JG m t"dutcsuf
yJv@kd vlawGu r=umc% ajym=u/ a&;=uygw,f? 'gayrJh 'g[m rrSeyf gb;l ? 'D
rrSeu
f efra_ =umifh rmhupf 0f g'udk tacsmif0g't& yHzk suw
f mawG c%c% ay:xGuf
vmwwfw,f? rmhupf 0f g'udk "e&Siv
f w
l ef;pm;u vufcEH ikd af tmif wvGw
J acsmf
jyifqifwmawG jzpfvmwwfw,f? ta=umif;&if;uawmh vlwef;pm;wdu
k yf JG
oabmw&m;qdw
k m rmhupf u
f xlaxmifcw
hJ m r[kwb
f ;l ? rmhupf rf wdik cf if "e&Sif
vlwef;pm;u xlaxmifcw
hJ m jzpfw,f? a,bk,sajym&&if vlwef;pm;wdu
k yf JG
60
vDeif
vuQ%meJ@ wdkuf=unfh&if uGufwdudkufnDaeygw,f? bmvdk@vJqdkawmh 'D
tacsmif0g'[m vlwef;pm;wdkufyGJudk "e&Sifvlwef;pm; qufqHa&;abmif
xJrmS yJ uef@owf+yD; todtrSwf yvd@k ygy?J ('DabmiftwGi;f rSmqd&k if vlwef;pm;
wdu
k yf u
JG kd rlt& todtrSwf yzd@k b,fynmwwfvpfb&,f wOD;wa,muf
urS rjiif;qdkygbl;?) tacsmif0g'[m vlwef;pm;wdkufyGJudk ta&;t}uD;qHk;
tcsut
f xd wd;k cs@J +yD; todtrSwrf yygb;l ? t&if;&Sipf epfrS uGejf rLepfpepfo@kd
ul;ajymif;a&;umvtxd wd;k cs@J +y;D todtrSwrf yygb;l ? t&if;&Siv
f w
l ef;pm;udk
wGe;f vSef+y;D tuket
f pifzsuo
f rd ;f wJh umvtxd wd;k cs@J +y;D todtrSwrf yygb;l ?
trSepf ifppf 'DumvrSm vlwef;pm;wdu
k yf [
JG m rkcsyJ ruHz;l atmif jyif;xefyg
w,f? wdu
k yf o
JG mefawG[mvnf; ruHz;l atmif xif&mS ;jywfom;ygw,f?
'ga=umifh 'DumvtwGi;f rSm Edik if aH wmf[m rkcsyJ omefopf'rD u
kd a&pD (ypPn;f rJh
vlwef;pm;eJ@ a,bk,stm;jzifh qif;&Jom;rsm;twGuf 'Dru
kd a&pD) usio
hf ;kH +yD;
omefopftm%m&Sipf epf (e&Siv
f w
l ef;pm;udk qef@usiw
f t
hJ m%m&Sipf epf)
udk usio
hf ;kH wJEh ikd if aH wmf jzpf&rSmygy?J
aemuf+y;D vlwef;pm;w&yf&@J tm%m&Sipf epfqw
kd m a,bk,stm;jzifh
vlwef;pm;&Sw
d hJ vl@tzG@J tpnf;wdik ;f twGuo
f mruyg? "e&Siv
f w
l ef;pm;udk
wGe;f vSe+f yD;cJw
h hJ ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;twGuo
f mvnf; ruyg? t&if;&Sipf epfe@J
vlwef;pm;rJv
h @l tzG@J pnf; (uGejf rLepfpepf) t=um;rSm&Sw
d hJ ordik ;f umvydik ;f
wckv;kH twGuyf g vdt
k yfygw,f? 'Dtcsuu
f kd em;vnfoal wGro
S m rmhupf o
f abm
w&m;xJu Edik if aH wmfqikd &f m tydik ;f &J@ tESpo
f m&udk ydik Ef ikd pf mG qkyu
f ikd Ef ikd yf gw,f?
"e&Siv
f w
l ef;pm; Edik if aH wmfawG&@J omefawG[m tvGe@f tvGerf sm;jym;ygw,f?
'gayrJh tESpo
f m&uawmh twlwyl gy?J 'DEikd if aH wmfawG[m omefb,fvykd J
uGjJ ym;uGjJ ym; t&if;ppfvu
kd &f if "e&Siv
f w
l ef;pm;tm%m&Sipf epf jzpfujkd zpfae
=uygw,f? t&if;&Sipf epfrS uGejf rLepfpepfo@kd ul;ajymif;wJh umvrSmvnf;
62
63
vDeif
rmhupf [
f m bHt
k zG@J 0ifrsm;udk aumif;uifbu
kH kd rkew
f ikd ;f qifco
hJ rl sm;
qd+k yD; olw@kd &@J o&l aJ umif;pdw"f mwftay: tm;wufoa&m jzpfcw
hJ ,f? 'gwif
ruygbl;? tJ'D vlxkawmfvSefa&;v_yf&Sm;r_[m &nf&G,fcsufratmifjrifcJh
ayr,fh 'Dvy_ &f mS ;r_ukd tvGet
f a&;}u;D wJh ordik ;f tawG@tuw
H &yftjzpf rmhupf f
uawmh oabmxm;cJw
h ,f? urBmyh pPn;f rJh awmfveS af &;&J@ wpHw
k &mwd;k wufr_
w&yftjzpf oabmxm;cJw
h ,f? vkyif ef;pOfaygi;f / tjiif;tcHak ygi;f rsm;pGmxuf
ta&;ygwhJ vufawG@ajcvSr;f wvSr;f tjzpf oabmxm;cJw
h ,f? 'DvufawG@
prf;oyfru
_ kd cGjJ crf;pdwjf zmzd@k / 'DtxJu enf;y&d,m,f oifcef;pmawG qGx
J w
k f
,lzdk@/ ol@&J@oabmw&m;awGudk 'DvufawG@eJ@,SOf+yD; jyefvnfqef;ppfzdk@pwJh
vkyif ef;wm0efawGukd rmhupf u
f ol@u,
kd o
f l ay;tyfcw
hJ ,f?
rmhufpftaeeJ@ uGefjrLepfa=unmpmwrf;rSm jyifqifzdk@vdkw,fvdk@
,lqwJh wckwnf;aom jyifqifcsuf udk yJ&pfbt
kH zG@J 0ifrsm;&J@ awmfveS af &;
tawG@tuHtay: tajccH+yD; yvkycf w
hJ m jzpfygw,f?
*smrefbmomeJ@ yHEk ydS w
f hJ uGejf rLepfa=unmpmwrf;&J@ aemufq;kH ed'ge;f
udk pmwrf;a&;ol 2 OD;pvH;k ud,
k w
f ikd f vufrw
S af &;xd;k +yD; 1872 ckEpS f ZGef (24)
&ufae@ &ufpGJeJ@ a&;om;cJhw,f? 'Ded'gef;rSm pma&;olrsm;jzpfwJh rmhufpfeJ@
tde*f ,fw@kd u uGejf rLepfa=unmpmwrf;[m wcsKd @tao;pdwaf e&mrsm;rSm
acwfrrDawmhyg vd@k a&;om;xm;w,f? aemuf+yD; txl;ojzifh tcsuw
f csuu
f kd bHt
k zG@J u oufaojycJw
h ,f? tJ'gu
awmh tvkyo
f rm;vlwef;pm;[m toif&h adS e+yD;om; Edik if aH wmf
,EW&m;udyk J tvG,w
f ulqyk u
f ikd +f y;D rdr&d nf&,
G cf sut
f wGuf toH;k y
aevd@k rjzpf qdw
k hJ tcsuyf gy?J vd@k vnf; qufa&;xm;ygw,f?
64
vDeif
u|eaf wmfa&;wJh blar;v 18 &ufpmtky&f @J aemufq;kH tcef;udk
zwf=unf&h if jyifopfawmfveS af &; aemufw}udrjf zpf&if/ t&ifuvdk
AsLdu
k a&pDe@J ppfa&;,EW&m;udk wvufu wvufukd ajymif;wmrsKd ;
jzpfrmS r[kwaf wmhb;l ? 'gukd zsuq
f ;D ypfwm jzpfrmS ygv@kd u|eaf wmfa&;
xm;wmudk awG@&rSmyg? ('Dpmyd'k yf grsO;f udk rmhupf u
f ,
kd w
f ikd f rsO;f om;
xm;w,f? rmhupf f rlvoH;k xm;wJph um;vH;k u zerbrechen jzpf
w,f?) aemuf+y;D 'g[m Oa&mywdu
k rf ay:&Sd ppfreS w
f hJ jynfo@l awmfveS f
a&;wdik ;f twGuf a&S;OD;vdt
k yfwt
hJ csut
f vuf jzpfw,f? yJ&pfu
u|eaf wmfw@kd &@J &J&ifw
h hJ ygw&D aJ bmfawG azmfaqmifz@kd u;yrf;aewm
vnf; 'Dtcsut
f vufyJ jzpfw,f? (e,lZuf twGJ 22/ pmapmif?
1901 - 02/ pmrsuEf mS 709) ul*v
J rf ef; (Kugelmann) xH rmhupf af y;
wJhpmudk k&Sm;bmomeJ@ 2 }udrfxufrenf; yHkESdyfxkwfa0cJhw,f?
w}urd u
f u|eaf wmf wnf;jzwfwmjzpf+y;D ed'ge;f vnf; a&;ay;cJw
h ,f?)
AsLdu
k a&pDe@J ppfa&;,EW&m;udk du
k cf sKd ;ypfa&; qdw
k phJ um;vH;k [m
awmfvSefa&;w&yftwGif; EdkifiHawmfeJ@ ywfouf+yD; vkyf&r,fhypPnf;rJh
vlwef;pm;&J@ vkyif ef;wm0efukd twdck sKyf azmfjyaeygw,f? 'g[m rmhupf 0f g'
&&Sw
d hJ t"duoifcef;pm jzpfygw,f? rmhupf 0f g'udk tck acwfpm;aewJh yHpk rH sKd ;
aumufpuD;0g'tjrife@J teufjyefqkd xm;wmawGrmS vH;k 0arhaysmufxm;Hk
ru wrifukd yHyk ef;zsux
f m;wmvnf; tJ'o
D ifcef;pmudyk J jzpfygw,f? rmhupf &f nf
!e;f xm;wJh blar; 18 &ufpmtkyx
f u
J oufqikd &f mpmyd'k f tjynft
h pHu
k kd
txufrmS u|eaf wmfw@kd azmfjycJ+h yD;yg+yD?
txufrmS ud;k um;cJw
h hJ rmhupf &f @J ay;pmyg aqG;aEG;csux
f rJ mS txl;
ojzifh tcsuf 2 csuu
f kd owdxm;oifyh gw,f? yxrtcsuu
f rmhupf [
f m
ol@e*d ;kH csKyfcsuu
f kd Oa&mywdu
k rf twGuyf J uef@owfazmfjyxm;wmyg? 1871
66
vDeif
rmhupf u
f ajymvdu
k w
f m xl;qef;ovdk jzpfaeygw,f? rmhut
f aeeJ@ 'Dpum;oH;k
vdu
k w
f m[m rawmfwq tajymrSm;oGm; cJw
h mvd@k ud,
k u
hf ,
kd u
f ,
kd f rmhupf
0f g'*D u
kd f zrf;aewJh pxkaA; (Struve) &J@ aemufvu
kd af wGjzpfwhJ k&mS ;&Sd yvufcf
aemh0g'rD sm;eJ@ rif&ADS pf0g'rD sm;u qdak umif;qd=k uygvrd rhf ,f? olw@kd [m rmhupf f
0g'udk pdwyf supf &maumif;avmufatmifukd vpfb&,f0g'ususe@J yHyk ef;zsucf hJ
=uwmyg? "e&Siv
f w
l ef;pm;&J@awmfveS af &;eJ@ ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@awmfveS af &;
&,fv@kd 'D 2 ckuvG+J y;D wjcm;r&SEd ikd b
f ;l vd@k olw@kd u ,lq=uw,f? 'D 2 ckuakd wmif
tvGe@f tvGef toufrphJ mG eJ@ t"dym` ,fziG q
hf =kd uygw,f?
20 &mpk&@J awmfveS af &;awGukd Oyrmtjzpf=unf&h if ay:wl*eD @J w&l uD
awmfveS af &; 2 ckpvH;k [m "e&Siv
f w
l ef;pm;&J@ awmfveS af &;awG jzpfw,fv@kd
,lq&rSm jzpfygw,f? 'gayrJh 'D 2 ckpvH;k b,f[mrS jynfo@l awmfveS af &;
r[kwfygbl;? bmvdk@vJqdkawmh 'DawmfvSefa&;awGtwGif;rSm jynfolvlxk
od@k r[kwf jynfot
l rsm;pktaeeJ@ wufwufuu trSt
D cdu
k if;uif;eJ@ rdrw
d @kd &@J
pD;yGm;a&;/ Edik if aH &;awmif;qdck surf sm;udk odomxif&mS ;pGm awmif;qd+k yD; wdu
k yf JG
0ifcjhJ cif; r&Sv
d @kd ygy?J 'ge@J rwlwmuawmh 1905 - 1907 ckEpS f k&mS ; "e&Sif
awmfveS af &; jzpfygw,f? 'DawmfveS af &;[m ay:wl*eD @J wl&uDw@kd &@J awmfveS f
a&;awG xdpk Ofu &cJo
h vdrk sKd ; ajymifajrmufwhJ atmifjrifra_ wG r&cJah yr,fh
ppfreS w
f jhJ ynfo@l awmfveS af &;w&yf jzpfcw
hJ ,fqw
kd m oHo,&Spd &mrvkyd g?
bmvd@k vq
J akd wmh zdEydS af oG;pkyrf u
_ kd jym;aeatmifc&H wJh jynfov
l x
l /k jynfol
trsm;pke@J atmufq;kH vl@tv$mu vlrsm;[m ud,
k b
hf mom trSt
D cdu
k if;pGm
x&yfvu
kd =f u+yD;/ 'DawmfveS af &;umv wav#mufv;kH rSm olw@kd &J@ udk,fydkif
awmif;qdck suaf wGukd wifcw
hJ ,f? olw@kd zsuaf ewJh vl@tzG@J tpnf;a[mif; ae&m
rSm vl@tzG@J pnf;opfw&yfukd olw@kd u,
kd yf ikd ef nf;eJ@ wnfaqmufz@kd u;pm;cJw
h ,f?
68
vDeif
&J@ a&S@arSmufrmS uyfyg;aumif udk z,f&mS ;+y;D topfwckcek @J tpm;xd;k a&;qdw
k hJ
bHv
k yk if ef;pOfukd tqdyk gvt
kd yfcsuu
f wifjyvdu
k w
f ,f pojzifv
h nf; rmhupf u
f
ajymcJw
h ,f?
'Dvq
kd kd bmeJ@tpm;xd;k &rvJ?
2? zsuq
f ;D vdu
k w
f hJ Edik if aH wmf,EW&m;udk bmeJ@tpm;xd;k rvJ?
1848 ckEpS f uGejf rLepfa=unmpmwrf;xJrmS 'Dar;cGe;f twGuf rmhupf &f @J
tajz[m tvGeftaumiftxnfrJhwJh tajzwckr#om jzpfcJhygao;w,f?
ydw
k u
d satmifajym&&if vkyif ef;w0efuykd J !ejf y+yD; enf;emudk r!ejf ywJh tajz
r#om jzpfcyhJ gao;w,f? tJ't
D ajzuawmh tJ'ED ikd if aH wmf,EW&m;udk tkypf ;kd ol
vlwef;pm;tjzpf pnf;Hk;xm;wJh ypPnf;rJhvlwef;pm; eJ@ tpm;xdk;&r,f?
'Dru
kd a&pDukd t&,la&; eJ@ tpm;xd;k &r,fqw
kd m jzpfygw,f?
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;udk tkypf ;kd oltjzpf b,fypkH eH @J zG@J pnf;rvJ? 'Dvkd
pnf;Hk;zGJ@pnf;wmudk tjynfhpHkqHk;eJ@tukefpifqHk; 'Drdkua&pDt&,la&; eJ@
b,fvt
kd wdtusenf;eJ@ aygi;f pyfay;rvJpwJh ar;cGe;f awGe@J ywfoufv@kd rmhupf [
f m
Avmpdwu
f ;l ,OfraecJyh g? tajztwGuf vlxv
k y_ &f mS ;r_tawG@tuu
H kd ar#mv
f ifh
apmifph m;aecJyh gw,f?
(yJ&pfbt
kH zG@J &@J tawG@tu[
H m enf;yg;vSayr,f)h rmhupf [
f m bHt
k zG@J
&J@ tawG@tuHukd jyifopfjynf jynfwiG ;f ppfpmtkyx
f rJ mS twwfEikd q
f ;kH tao;
pdwu
f suscjJG crf;pdwjf zmcJyh gw,f? tck 'Dpmtkyx
f u
J ta&;t}uD;qH;k pmyd'k af wG
udk xkwEf w
k =f unf=h uygp@kd ?
70
vDeif
'Dawmif;qdck suu
f kd tcktcg qd&k ,
S v
f pfv@kd emrnfcw
H hJ ygwt
D m;vH;k &J@
vkyif ef;pOfawGxrJ mS txift&Sm; xnfx
h m;=uygw,f? 'gayrJh olw@kd vyk if ef;pOf
awGu wu,fwrf;rSm bmwefz;kd rsm; &Sv
d @kd v?J 'gukd u|eaf wmfw@kd Eikd if &H @J qd&k ,
S v
f pf
awmfveS af &;ygw0D ifawGe@J rif&ADS pfawG&@J tytrlu=kd unf&h if txift&Sm;
awG@Eikd yf gw,f? bmvd@k vq
J akd wmh olw@kd [m azazmf0g&D 27 &uf awmfveS af &;
t+yD;rSmudyk J 'Dawmif;qdck suu
f kd taumiftxnfazmfz@kd vufawG@t& jiif;qdk
cJv
h @kd ygy?J
yJ&pfbt
kH zG@J ukd t&G,af &mufow
l ikd ;f rJay;a&;pepft& r@r&yfuu
G f
toD;oD;rS a&G;cs,v
f u
kd w
f hJ ud,
k pf m;vS,rf sm;eJ@ zG@J pnf;xm;w,f?
ud,
k pf m;vS,af wG[m rJay;olawGtay: wm0ef,&l w,f? ud,
k pf m;
vS,af wGukd tcsed rf a&G; jyefvv
J ,
S Ef ikd w
f ,f? "rRwmyif ud,
k pf m;vS,f
trsm;pk[m tvkyo
f rm;awG jzpf=uw,f? od@k r[kwf tvkyo
f rm;
vlwef;pm;&J@ ud,
k pf m;vS,t
f jzpf trsm;u todtrSwf ycHxm;&
olrsm; jzpf=uw,f? ykvyd t
f zG@J [m Edik if aH wmftpd;k &&J@u&d ,
d m
r[kwaf wmhbJ ol@&@J Eikd if aH &; tcGit
hf m%mtm;vH;k csucf si;f qH;k H;_
oGm;+y;D bHt
k zG@J vufatmufrmS tcsed rf a&G; jyefvv
J ,
S Ef ikd w
f hJ wm0efcH
tzG@J jzpfvmw,f? tpd;k &tkycf sKyfa&;vufatmuf wjcm;XmecGaJ wG
tm;vHk;u t&m&SdawG[mvnf; tJ'DvdkyJ? bHktzGJ@0ifawGup+yD;
jynfol@0efxrf;tm;vHk;[m tvkyo
f rm;rsm;&J@vkycf yJ &=uw,f?
Edik if aH wmf txufwef;t&m&S}d u;D rsm; pHpm;aecJw
h hJ txl;tcGit
hf a&;
rsm;eJ@ axmufyahH =u;rsm;[mvnf; 'Dt&m&S}d uD;awG aysmufu,
G f
oGm;wmeJ@ wygwnf; aysmufu,
G o
f mG ;w,f?
bkt
H zG@J [m tpd;k &a[mif;&J@ kyyf ikd ;f tiftm;awGjzpfwhJ t+rJwrf;
ppfwyfe@J yv
k yd t
f zG@J awGukd zsuo
f rd ;f +yD;wmeJ@ wyifeuf emrfyikd ;f zdEydS f
72
vDeif
ud,
k w
f ikd u
f jynfou
l kd zdEydS o
f rl sm;tay: ESyd u
f yG w
f mjzpfwt
hJ wGuf ESyd u
f yG af &;
txl;tiftm; qdw
k m &Sad ep&m rvdak wmhygb;l ? tJ't
D "dym` ,ft&qd&k if
Edik if aH wmf[m pwifwrd af umyaysmufaeyg+yD? tcGix
hf ;l cHvel nf;pk (tcGix
hf ;l cH
t&m&S}d uD;rsm;/ t+rJwrf;ppfwyf&@J t&m&S}d uD;rsm;) &J@ ,EW&m; rvdak wmhbJ
olw@kd vyk w
f t
hJ vkyu
f kd vltrsm;pku ud,
k w
f ikd w
f u
kd f u
kd f tpm;xd;k vkyEf ikd yf gw,f?
EdkifiHawmftm%m&J@ vkyfief;aqmifwmawG[m jynfolw&yfvHk;&J@vkyfief;
jzpfvmavav/ 'Dtm%mwnf&zdS @kd rvdt
k yfavav jzpfvmw,f?
'ge@J ywfoufv@kd rmhupf f tav;xm;azmfjywJh bHt
k zG@J &J@atmufyg
vkyaf qmifcsuaf wGukd txl;*kyoifyh gw,f? tJ'gawGuawmh t&m&Srd sm;tm;
axmufyw
hH hJ H;k p&dwt
f m;vH;k eJ@aiGa=u;qdik &f m tcGix
hf ;l tm;vH;k udk zsuo
f rd ;f
vdu
k jf cif;/ Edik if aH wmftr_xrf;tm;vH;k &J@ vpmaiGukd tvkyo
f rm;&J@vkycf
tqifx
h d av#mch svu
kd jf cif;wd@k jzpfygw,f? 'DrmS tvSnt
hf ajymif; wckukd t&Si;f
vif;qH;k awG@&w,f? "e&Si'f rD u
kd a&pDrS ypPn;f rJ'h rD u
kd a&pDo@kd tvSnt
hf ajymif;/
zdESdyfolrsm;&J@ 'Drdkua&pDrS tzdESdyfcHvlwef;pm;rsm;&J@ 'Drdkua&pDodk@ tvSnfh
tajymif;? EdkifiHawmfu txl;tiftm; wcktjzpf vlwef;pm;wckckudk
ESdyfuGyfwJh tajctaerS jynfoltrsm;pk wenf;tm;jzifh tvkyform;eJ@
v,form;rsm;&J@ taxGaxGtiftm;u zdEydS o
f rl sm;udk ESyd u
f yG w
f hJ tajctaeod@k
tvSnt
hf ajymif; jzpfygw,f? rmhupf &f @J oif=um;csuaf wGxrJ mS txl;xif&mS ;wJh
tJ't
D csu/f Edik if aH wmfe@J pyfvsO;f +y;D ajym&&if ta&;t}u;D qH;k jzpfEikd zf ,
G &f w
dS hJ tJ'D
tcsuu
f ykd J vlawGu vH;k 0arhaysmufxm;=uwm jzpfygw,f? ra&rwGuEf ikd f
atmif rsm;jym;vSwhJ acwfay:a&;om;csuaf wGxrJ mS 'Dtcsuu
f kd razmfjy=u
ygb;l ? 'Dtcsu[
f m acwfaemufuswhJ uav;uvm;qefr_ w&yf jzpfae
ovdv
k rkd sKd ;eJ@ 'Dta=umif; rajymbJaewm aumif;wJt
h csi;f t&m jzpfaeyg
w,f? c&pf,mefawG[m olw@kd bmomudk Edik if aH wmfbmomwcktjzpf tod
74
vDeif
}uD; taqmifta,mif eJ@ qifww
l mrSeo
f r#ukd z,f&mS ;ypfEikd w
f ,f? (z,f&mS ;
ypfz@kd vnf; vdw
k ,f?)
t&m&St
d m;vH;k udk cif;csurf &Sd a&G;cs,cf ef@xm;um tcsed rf a&G; jyef
vnfvv
J ,
S rf u
_ kd emcHapjcif;/ olw@kd &@J vpmawGukd omref tvkyo
f rm;rsm;&J@
vkycf tqifo
h @kd av#mch sjcif;pwJh d;k pif;+yD; ol@bmomol xif&mS ;ay:vGiaf e
wJh 'Dru
kd a&pD vkyaf qmifcsurf sm;[m tvkyo
f rm;rsm;eJ@ v,form;trsm;pk&@J
tusKd ;udk wvH;k wpnf;wnf;jzpfatmif tjynft
h 0 pkpnf;ay;Edik w
f ,f? wcsed f
wnf;rSm t&if;&Sipf epfrS qd&k ,
S v
f pfpepfo@kd ul;ajymif;a&;twGuf wHwm;cif;
ay;w,f? 'Dvyk af qmifcsurf sm;[m Edik if aH wmfukd jyefvnfwnfaqmufa&;eJ@
oufqikd w
f ,f? 'gayrJh taumiftxnfazmfaeqJ od@k r[kwf jyifqifaeqJjzpfwhJ
vk,uforl sm;xHrS jyefvnfv,
k ufa&; vkyif ef; wenf;tm;jzifh xkwv
f yk af &;
y&dabm*rsm;tm; t&if;&Siyf *k v
~ u
d ydik q
f ikd rf p_ epfrS vl@tzG@J tpnf;w&yfv;kH
ydkifqdkifr_pepfodk@ ul;ajymif;a&;vkyfief;eJ@ qufpyfay;rSomv#if txufyg
vkyaf qmifcsurf sm;[m t"dym` ,fe@J ta&;ygr_ tjynft
h 0 &&SEd ikd w
f ,f?
bHktzGJ@[m p&dwfpu t}uD;qHk;a&aomufjrpfjzpfwJh ppfwyfeJ@
tpd;k &t&m&Sw
d yfz@JG w@kd ukd zsuo
f rd ;f vdu
k jf cif;jzifh "e&Siaf wmfveS af &;
tm;vH;k u wifjycJw
h hJ p&dwo
f ufomwJt
h pd;k & xlaxmifa&;qdw
k hJ
au;a=umfou
H kd taumiftxnf azmfcw
hJ ,f? vd@k rmhupf u
f a&;cJh
ygw,f?
v,form;rsm;[m "e&Siaf ygupf vlwef;pm;&J@ wjcm;vl@tv$mrsm;
vdyk gy?J olw@kd txJu rjzpfpavmuf tenf;pk vlrsm;om ("e&Siv
f w
l ef;pm;&J@
t"dym` ,ft&) xdyq
f ;kH udw
k uf Edik =f uw,f? vlwiG u
f s,jf zpf Edik =f uw,f?
wenf;tm;jzifh vlcsr;f om jzpfEikd =f uw,f? "e&Sijf zpfEikd =f uw,f? od@k r[kwf
76
3? ygvrD efpepfzsuo
f rd ;f a&;
rmhupf u
f 'Dvakd &;cJyh gw,f?
bHt
k zG@J [m ygvrD efqefwhJ tzG@J tpnf;rjzpfoif?h pDrt
H yk cf sKyfa&;eJ@
w&m;pD&ifa&;wdk@udk wyifeufaqmif&GufwJh tvkyftzGJ@tpnf;
jzpfoifw
h ,f?
t&G,af &mufow
l ikd ;f rJay;a&;pepf[m ygvrD efxrJ mS ud,
k pf m;
vS,t
f jzpf aeap+y;D jynfou
l kd zdEydS cf ikd ;f zd@k twGuf tkypf ;kd olvw
l ef;pm;
xJrS b,fob
l ,f0gukd a&G;cs,rf vJqw
kd m 3 ESpf od@k r[kwf 6 ESpw
f }urd f
qH;k jzwfwmrsKd ; rjzpfoifyh g? bHt
k zG@J awGtwGi;f pnf;H;k xm;wJh jynfol
awGukd tvkyt
f au|;yzd@k jzpfoifw
h ,f? Oyrm rdrv
d yk if ef;twGuf
tvkyform;rsm;/ tvkyf=uyfrsm;eJ@ pm&if;udkifrsm;udk pdwfuuf
&SmazGa&G;cs,Ef ikd af tmif vkyif ef;&Siw
f ikd ;f udk yk*v
~ u
d a&G;cs,yf ikd cf iG hf
pepfu tvkyt
f au|;yxm;ovdk jzpfoifw
h ,f?
77
vDeif
tcktcg qd&k ,
S af &SmAf if0g'eJ@tacsmif0g'}uD;pd;k aewma=umifh 1871
ckEpS u
f ygvrD efpepfukd txufrmS vdk rSwaf vmufom;avmuf a0zefcw
hJ phJ um;
awG[mvnf; rmhupf 0f g'&J@ tarhaysmufcpH um;rsm; xJrmS yg0ifaeygw,f?
0ef}u;D tvky/f ygvrD eftvkyw
f @kd jzifh toufarG;aeolrsm;/ ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;udk
opPmazmuforl sm;eJ@ ,ckacwfrmS vufawG@uswhJ qd&k ,
S v
f pf0g'rD sm;[m
ygvrD efpepftay: a0zefcsut
f m;vH;k udk rif;rJ0h g'rD sm;tm; vkycf ikd ;f xm;+y;D tJ'v
D kd
tvGeu
f sKd ;a=umif;qDavsmw
f hJ tajccHay:uae ygvrD efpepftay: a0zefcsurf eS f
or#ukd rif;rJ0h g' tjzpf H@_ cs=ujyefygw,f? &Syd 'f rD efrsm; (Sheidemanns)/
a';Apfrsm; (Davids)/ vD*si;f rsm; (Legiens)/ qif;bufrsm; (Sembats)/
&Daemh',frsm; (Renaudels)/ [if'gqifrsm; (Hendersons)/ Aef'gAifrsm;
(Vanderveldes)/ pawmeif;rsm; (Staunings)/ A&efwif;rsm; (Brantings)/
bpfqv
kd ufwpfrsm; (Bissolatis) eJ@ taygi;f tygw@kdvkd qd&k ,
S v
f pf awGukd &G@H rek ;f
vm=uwJh a&S@wef;a&muf ygvDrefEdkifiHrsm;rS ypPnf;rJhawG[m rif;rJh*dk%f;
tzG@J 0g'udak wmif tacsmif0g'eJ@ tr$mnDaemifomjzpfreS ;f odayr,fh wae@wjcm;
pmemaxmufcv
H m=uwm tH=h op&mawmh r[kwyf g?
'gayrJh rmhupf t
f aeeJ@ awmfveS w
f hJ tEkydavmrenf;emudk yvufcf
aemhA/f aumufpuDe@J wjcm;vlawG yHak zmfcw
hJ yhJ pkH rH sKd ;/ tESpo
f m&rJw
h hJ zuf&iS f
pum;vH;k awGtjzpf/ em;axmifaumif;wJh pum;vH;k awGtjzpf oabmrxm;
cJhyg? txl;ojzifh awmfvSefa&;tajctae txift&Sm; r&ifhrSnfhao;wJh
tcgrsKd ;rSm ygvrD efpepf 0uf+cH udak wmif toH;k csEikd pf rG ;f r&Sw
d hJ rif;rJ0h g'eJ@
b,fvjkd ywfjywfom;om; vrf;cG&J r,fqw
kd m rmhupf u
f aumif;aumif;odyg
w,f? wcsdefwnf;rSm wu,fwrf; awmfvSefa&;us+yD; ypPnf;rJhvlwef;pm;
tjrifuo
kd ;kH um ygvrD efpepfukd b,fvadk 0zef&r,f qdw
k mvnf; rmhupf u
f
aumif;aumif;odygw,f?
78
vDeif
ygvrD efqefwhJ tzG@J tpnf;rjzpfoif/h tvkyt
f zG@J tpnf; jzpfoifh
w,f? 'Dpum;u tckacwf ygvrD eftrwfrsm;eJ@ qd&k ,
S 'f rD u
kd a&pDygw&D @J
ygvrD ef acG;ykuav;rsm; udk txdemem xd;k ESuv
f u
kd yf gw,f? tar&duef/
qGpZf mvef/ jyifopf/ t*Fvef/ aemfa0 pwJph wJh b,fygvrD efpepfEikd if u
H rkd qdk
=unf=h unfyh g? 'DEikd if aH wGrmS Edik if aH wmf&J@ wu,ft
h vkyu
f pd aP wGukd uef@vef@um
aemufu,
G rf mS vkyo
f mG ;=uwmcsn;f yJ? tpd;k &XmeawG/ H;k awG/ ppfO;D pD;XmeawG
uae vkyo
f mG ;=uwmyJ? ygvrD efqw
kd mu trsm;jynfol udk vdrn
f ma&;qdk
wJh txl;vkyif ef;twGuf pum;ajymzd@k r#om jzpfw,f? 'Dtcsuu
f odyu
f kd
rSeu
f efveG ;f vd@k "e&Si'f rD u
kd a&pDorRwEdik if w
H ckjzpfwhJ k&mS ;orRwEdik if rH mS awmif
ygvrD efppfppfw&yf rwnfaxmifEikd af o;cifrmS awmif ygvrD efpepf&@J tjypf tem
tqmawG csucf si;f ay:xGuv
f mcJw
h ,f? pudb
k ,fvrD sm;eJ@ q,fvw
D ,fvpf
vdv
k rl sm;/ csm;aemhAef @J tufyq
f ifw,
D ufvv
kd rl sm; pwJph w
d "f mwfysujf ym;aewJh
evAdef;wHk;ol&Jaumif;rsm;[m qdkAD,uftzGJ@tpnf;rsm;udk pdwfysufp&m
taumif;qHk; "e&SifygvDrefyHkpHjzpfatmifawmif vkyfypfEdkifcJh+yD; pum;ajym
qdik af wGjzpfatmif ajymif;ypfEikd cf =hJ uw,f? qdAk ,
D uftzG@J tpnf;awGtwGi;f u
qd&k ,
S v
f pf 0ef}uD;rsm;[m [dwv
f ;kH [efv;kH pum;rsm;/ qH;k jzwfcsurf sm;jzifh
,Hv
k ,
G w
f hJ v,form;awGukd vSnphf m;ae=uw,f? tpd;k &yifu,
kd x
f rJ mS vnf;
vltajymif;tvJav;awG t+rJvyk af ew,f? &nf&,
G cf suw
f cku qd&k ,
S v
f pf
awmfveS af &;ygw0D ifawG/ rif&ADS pfawG rsm;Edik o
f r# rsm;rsm;udk aiGvnf;rsm;rsm;&/
*k%v
f nf;&Sw
d hJ &mxl; pm;ayguf rsm; tvSnu
hf s pHpm;Edik af pzd@k jzpfw,f?
wjcm;&nf&,
G cf suu
f awmh jynfov
l x
l &k @J tmHk udk qGaJ qmif xm;Edik zf @kd
jzpfw,f? 'gayrJh Edik if aH wmf &J@ ta&;udprP sm;udak wmh tpd;k &H;k }uD;rsm;eJ@
ppfXmecsKyfrsm;rSm aqmif&u
G f =uygw,f?
80
vDeif
qdak wmh trwfrsm;ud,
k w
f ikd f tvkyv
f yk &f w,f? olw@kd twnfyvdu
k w
f hJ Oya'
awGukd ud,
k w
f ikd f taumiftaxnfazmf&w,f? wu,fv
h ufawG@ &v'fawGukd
ud,
k w
f ikd pf rf;oyf&w,f? a&G;aumufay;wJh vlxu
k kd wdu
k f u
kd w
f m0efc&H w,f?
'gawGa=umifyh gy?J ud,
k pf m;vS,t
f aqmufttHpk epfuawmh qufvuf&adS e
ayr,fh ygvrD efpepfvrkd sKd ; txl;pepfwrsKd ;/ Oya'yr_e@J tyk cf sKyfrt
_ vkyf cGaJ 0
wmrsdK;/ udk,fpm;vS,fawGudk tcGifhxl;ay;wmrsdK;uawmh r&Sdawmhygbl;?
ud,
k pf m;vS,f taqmufttHpk epf rygbeJ @J 'Dru
kd a&pDqw
kd m pOf;pm;vd@k r&Edik f
yg? ypPn;f rJ'h rD u
kd a&pDuakd wmifrS pOf;pm;vd@k r&yg? 'gayrJh ygvrD efpepfrygbeJ @J
'Dru
kd a&pDukd pOf;pm;Edik yf gw,f? pOf;vnf; pOf;pm;&r,f? "rRwmyJ? "e&Siaf wG&@J
tkyfpdk;r_udk zcsypfa&;[m u|efawmfwdk@&J@ wu,fpdwftm;xufoefwJhqEN
jzpfz@kd awmh vdw
k mayg?h 'Dta&;[m tvkyo
f rm;awG&@J rJuq
kd ,
G w
f hJ a&G;aumuf
yGJ au;a=umfow
H ckr#om rjzpfapzd@k awmh vdw
k mayg?h 'gayrJh rif&ADS pfawGe@J
qd&k ,
S v
f pfawmfveS af &;ygw0D ifawG/ &Sw
d 'f rD efrsm;eJ@v*D si;f rsm;/ qif;bufrsm;eJ@
AefygAv
J rf sm;wd@k vv
kd al wG twGuu
f awmh tJ't
D a&;[m a&G;aumufyaJG u;a=umf
oHr#om jzpfygw,f?
tvGew
f &mrSwo
f m;oifw
h t
hJ csuu
f rmhupf [
f m bHt
k zG@J wu
G /f ypPn;f rJh
'Dru
kd a&pDtwGuf vdt
k yfwhJ t&m&Srd sm;&J@ vkyif ef;aqmifwmawGta=umif;
ajymwJt
h cgrmS tvky&f iS w
f a,muf iSm;&rf;xm;wJh vkyo
f m;rsm;eJ@ Edi_ ;f ,SOf
ajymygw,f? wenf;tm;jzifh tvkyo
f rm;rsm;/ tvky=f uyfrsm;/ pm&if;udik f
rsm; udk iSm;&rf;vkyu
f ikd w
f hJ omreft&if;&Siv
f yk cf if;udik cf if;eJ@ Edi_ ;f ,SOaf jym
ygw,f?
rmhupf rf mS Avmpdwu
f ;l ,OfwmrsKd ; vH;k 0r&Scd yhJ g? qdv
k w
kd mu ol[m
vl@tzG@J tpnf; topf wckukd pdwu
f ;l eJ@ wnfaqmuf/ wDxiG zf efw;D wmrsKd ;
rvkyfcJhyg? ol[m vl@tzGJ@tpnf;ta[mif;uae topfodk@ ul;ajymif;wJh
82
vDeif
u|eaf wmfw@kd [m pdwu
f ;l ,Oform;rsm; r[kwyf g? pDrt
H yk cf sKyfrr_ eS f
or#e@J emcHrr_ eS o
f r# wcsuw
f nf; z,f&mS ;Edik zf @kd tdyrf ufruf raeyg? 'gawGu
rif;rJ0h g'aD wG&@J tdyrf ufawGyg? ypPn;f rJt
h m%m&Sipf epf&@J vkyif ef;wm0efawG
ta=umif; em;rvnfv@kd ruf=uwmyg? rmhupf 0f g'eJ@ bmrSrqdik yf gb;l ? 'Dtyd rf uf
awG rufaevd@k omuawmh wu,fvufawG@rmS tckvkd &Sad ewJh vlawG[m wjcm;
vlwrsdK;tjzpf ajymif;vJoGm;wJhtcsdeftxd apmifh+yD;rS qdk&S,fvpfawmfvSef
a&;udk vkyzf @kd yJ &Sad wmhw,f? u|eaf wmfw@kd u 'Dvrkd [kwb
f ;l ? qd&k ,
S v
f pfawmf
vSeaf &;udk tckv&kd adS ewJh vlawGe@J yJ vkycf siw
f ,f? tckv&kd adS ewJv
h al wGqw
kd mu
emcHr/_ }uD;=uyfr/_ tvky=f uyfrsm;/ pm&if;udik rf sm; pwmawGe@J uif;uGmvd@k
r&wJv
h al wGyg?
'gayrJh u|eaf wmfw@kd vv
kd m;wJh emcHrq
_ w
kd m aoG;pkycf v
H yk o
f m;jynfol
tm;vH;k &J@ vufeufuikd w
f yfO;D / wenf;tm;jzifh ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;udk emcHz@kd
jzpfw,f? ae@csi;f ncsi;f / csucf si;f pwifEikd +f y;D pvnf;pwifoifw
h hJ tvkyu
f awmh
Edik if aH wmft&m&Srd sm;&J@ txl; vl}uD;rif;vkyif ef;aqmifwmrsm; ae&mrSm
tvky=f uyfrsm;/ pm&if;udik rf sm; &J@ vkyif ef;aqmifwmawGe@J tpm;xd;k zd@k y?J
'Dvyk if ef;aqmifwmawGukd tckacwfrmS omrefr@ol r@om; t&nftcsi;f &Sd ekH @J
tjynft
h 0vkyw
f wfygw,f? tvkyo
f rm;vkycf r#e@J yJ aumif;aumif;vkyEf ikd f
=uygw,f?
tvkyo
f rm;rsm; jzpf=uwJh u|eaf wmfw@kd u,
kd w
f ikd [
f m t&if;&Sipf epf
u zefw;D xm;wJh &v'fawGukd tajccH+yD; tvkyo
f rm;tjzpf &&Scd w
hJ hJ u|eaf wmf
wd@k u,
kd yf ikd f tawG@tuHukd tm;xm;=ur,f? vufeufuikd f tvkyo
f rm;rsm;&J@
Edik if aH wmftm%m&J@ ausmaxmufaemufcH yr_e@J wif;=uyfwhJ oHr%dpnf;urf;
udk xlaxmif=ur,f? 'Dvdkenf;eJ@ twdkif;twm}uD;rm;wJh xkwfvkyfa&;udk
pnf;H;k =ur,f? Edik if aH wmft&m&Srd sm;qdw
k m u|eaf wmfw@kd &@J !e=f um;csuu
f kd
84
vDeif
tvkyo
f rm;rsm;&J@ oHvufo;D eJ@ acsre_ ;f ypfr,fq&kd if 'gawGvyk +f y;D wmeJ@ uyfyg;
aumif ryg&w
dS /hJ twwfynmwyfqifr_ tqifjh rifrh m;wJh ,EW&m;wckukd u|eaf wmf
wd@k &&Syd gvrd rhf ,f? 'D,EW&m;udk aoG;pnf;nD!w
G af ewJh tvkyo
f rm;rsm;ud,
k w
f ikd f
aumif;aumif;}uD; armif;ESiEf ikd v
f rd rhf ,f? olw@kd [m twwfynmonfawG/
tvky=f uyfawGe@J pm&if;udik af wGukd iSm;&rf;vdrrhf ,f? tm;vH;k twGuf vkycf
uawmh a,bk,s Edik if aH wmf t&m&St
d m;vH;k udk ay;ovdk tvkyo
f rm;vkycf
yJ ay;rSmygy?J tJ'guawmh tcdik t
f rmeJ@ vufawG@uswhJ vkyif ef;wm0ef jzpfyg
w,f? x&yfpt
f m;vH;k eJ@ywfouf+yD; csucf si;f vkyEf ikd w
f hJ tvkyyf g? vkyv
f u
kd &f if
vkyo
f m;jynfoal wGtay: aoG;pkyw
f mawG &Sad wmhrmS r[kwyf g? 'Dvyk if ef;wm0ef
vky&f mrSm yJ&pfbt
kH zG@J u (txl;ojzifh Edik if aH wmfwnfaqmufa&;eJ@ ywfouf
+yD;) pwif taumiftxnf azmfcw
hJ mawGukd xnfo
h iG ;f pOf;pm;ygvrd rhf ,f?
vufeufuikd yf pPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ }u;D =uyfre_ @J acgi;f aqmifr_ atmuf
rSm twwfynmonfawG/ tvky=f uyfawG/ pm&if;udik af wGe@J t&m&St
d m;vH;k
[m tvkyo
f rm;vkycf xufrydw
k hJ vpmudyk J &&Sw
d t
hJ ajctaersKd ;jzpfatmif
pD;yGm;a&;wckv;kH udk pmwdu
k v
f yk if ef;yHpk rH sKd ; pnf;H;k wnfaqmuf&r,f? 'g[m
u|eaf wmfw@kd &@J vwfwavm&nfreS ;f csuyf ?J 'DvEkd ikd if aH wmfrsKd ;/ txufyguo
hJ @kd
aom pD;yGm;a&;udk tajccHxm;wJh Edik if aH wmfrsKd ;udo
k m u|eaf wmfw@kd vdv
k m;yg
w,f? 'Dvv
kd yk rf o
S m ygvrD efpepfukd zsuo
f rd ;f Edik +f yD; ud,
k pf m;vS,t
f aqmuf
ttHpk epfawGukd xde;f odr;f Edik v
f rd rhf ,f? 'gro
S m vkyo
f m;vlwef;pm;rsm;&J@ tJ'v
D kd
taqmufttHpk epfawGukd "e&Siv
f w
l ef;pm;u a&mif;rpm;Edik af tmif vkyEf ikd f
vdrrhf ,f?
86
vDeif
udak wmh vl@tzG@J tpnf;tay: pd;k rd;k aewJh tm%m&J@ vufxu
J vk,l
+yD; vl@tzG@J tpnf;&J@ wm0efcu
H ,
kd pf m;vS,rf sm;xH v$t
J yf&r,f?
(urBmhordkif;0ifyk*~dKvf jzpfcsifwma=umifh urBmhtHhzG,f 7 yg;xJrSm
yg0ifwJh tm&Srdkif;em;&Sd bk&m;ausmif;udk zsufqD;cJhwJh) [Ddkpx&ufwyf
(Herostratus) vdk emrnfausmw
f phJ mtky/f opPmazmuf bef;pwde;f a&;wJh
pmtky/f qd&k ,
S v
f pfpepftwGuf a&S;OD;vdt
k yfcsurf sm;eJ@ qd&k ,
S v
f pf'rD u
kd a&pD&@J
vkyfief;wm0efrsm; pmtkyfudk=unfh&if tckacwf qdk&S,f'Drdkua&pD0g'&J@
tacsmiform;rsm;[m rmhupf &f @J txufyg ajymqdck suaf wGukd b,favmuf
awmif em;rvnf=ubl;vJqdkwm odk@r[kwf ydkwdusatmifajym&&if b,f
avmufawmif em;rvnfcsif=ubl;vJqdkwm t&Sif;vif;qHk; awG@&ygw,f?
bef;pwde;f u rmhupf af &;om;wJh txufazmfjyyg pmyd'k ef @J ywfouf+yD;awmhuykd J
bmajymovJq&kd if 'Dvyk if ef;pOf[m Edik if aH &;twGi;f oabmt&=unf&h if
tESpo
f m&uswhJ tcsut
f m;vH;k rSm ya&muf'eG ;f &J@ jynfaxmifpzk uf'&,fpepfe@J
tvGeu
f kd qifwyl gw,f? rmhupf ef @J "e&Siaf ygupf ya&muf'eG ;f (bef;pwde;f
u "e&Siaf ygupf qdw
k hJ pum;udk rsuaf wmiftrSwt
f om;eJ@ a&;ygw,f?
ceJ@whJ avoHayguaf tmif a&;wmyg?) wd@k &@J t=um;rSm uGv
J cJG suaf wG &Sad eay
r,fh tqdyk gtcsuaf wGe@J ywfoufv@kd olw@kd pOf;pm;yHak wGuawmh xyfwel ;D yg;
usaeygw,f? bef;pwdef; qufa&;xm;wmu - a'oudk,fydkiftkyfcsKyfr_
taqmufttHak wG[m wae@wjcm; ta&;}uD;vmwmawmh trSeyf gy?J 'gayrJh
'Dru
kd a&pD&@J yxrqH;k vkyif ef;wm0efu rmhupf ef @J ya&muf'eG ;f wd@k pOf;pm;cJw
h hJ
yHrk sKd ;/ acwfrED ikd if aH wmfawGukd zsuo
f rd ;f +y;D (jynfe,fe@J wikd ;f toD;oD; v$waf wmfrS
ud,
k pf m;vS,rf sm;eJ@ trsKd ;om;v$waf wmfukd zG@J pnf;+y;D jynfe,fe@J wdik ;f toD;oD;
v$waf wmfuakd wmh bHt
k zG@J toD;oD;u a&G;cs,w
f hJ ud,
k pf m;vS,rf sm;eJ@ zG@J pnf;
wJeh nf;eJ@) Edik if aH wmf tzG@J tpnf; wnfaqmufru
_ kd vH;k 0ajymif;vJypfr,f? 'Dvekd @J
88
vDeif
'Dtacsmiform;[m awmfveS af &;enf;usus enf;enf;rSrawG;wwf
awmhyg? awmfveS af &;ta=umif;vnf; enf;enf;rS rawG;wwfawmhyg? tJ'D
awmh jynfaxmifppk epf qdw
k m rmhupf u
f pajymcJw
h mvd@k q+kd yD; rmhupf u
f kd
rif;rJ0h g'&J@zcif ya&muf'eG ;f eJ@ a&maxG;ypfygw,f? ud,
k u
hf ,
kd u
f ,
kd f rl&if;rmhupf f
0g'aD wG jzpfw,f/ awmfveS w
f hJ rmhupf 0f g'oabmw&m;awGukd umuG,af eolawG
jzpfw,fqdk+yD; a=unmxm;=uwJh aumufpuD;eJ@yvufcfaemhwdk@uvnf;
'Dtcsuef @J ywfouf+yD; bmrS rajym=uygb;l ? tJ't
D csu[
f m qd&k if rmhupf 0f g'eJ@
rif;rJ0h g't=um; jcm;em;csut
f ay: aumufpuD;0g'rD sm;eJ@ tacsmiform;rsm;
atmufwef;usus =unfjh rifae=uwmawG&@J Zmpfjrpfwck jzpfw,f? 'D=unfh
jrifrt
_ a=umif; aemufyikd ;f rSm aqG;aEG;ygO;D r,f?
bHt
k zG@J &@J tawG@tut
H ay: oH;k oyfxm;wJh rmhupf &f @J txufazmfjyyg
pum;rsm;xJrSm jynfaxmifpkpepfeJ@ qdkifwmqdkvdk@ tpteawmif ryg&Sdyg?
rmhupf ef @J ya&muf'eG ;f wd@k wlnw
D hJ wu,ft
h csuu
f kd tacsmiform; bef;pwde;f
jrifEikd pf rG ;f r&Scd yhJ gb;l ? rmhupf ef @J ya&muf'eG ;f wd@k uGv
J cJG suu
f u
kd sawmh bef;pwde;f
u wlncD suv
f @kd jrifaejyefw,f?
rmhupf ef @J ya&muf'eG ;f wlnw
D t
hJ csuu
f olw@kd EpS af ,mufpvH;k vuf&dS
EdkifiHawmf,EW&m;udk zsufqD;a&; tay: &yfwnf=uw,f? rmhufpf0g'eJ@
(ya&muf'eG ;f / bmuleifw@kd &@J ) rif;rJ0h g't=um;&Sd tJ't
D csut
f ay: tjrifwn
l D
wmudk tacsmiform;rsm;a&m/ aumufpuD;0g'Drsm;yg rawG@jrif=uygbl;?
bmvd@k vq
J akd wmh olw@kd [m 'Dtcsut
f ay:rSm rmhupf 0f g'udk ausmcdik ;f cJ=h uvd@k
jzpfygw,f?
rmhufpf[m ya&muf'Gef;eJ@a&m/ bmuleifeJ@yg oabmrwlwmu
jynfaxmifpkpepfjy\emtay:rSmyJ jzpfygw,f? (ypPnf;rJhtm%m&Sifpepf
90
vDeif
rmhupf [
f m ol@tjrifawG yHyk ef;tzsucf &H Edik w
f mudk uodaecJw
h hJ yHpk H
ygy?J bHt
k zG@J [m trsKd ;om;wpnf;wvH;k wnf; &Srd u
_ kd zsuq
f ;D vdck w
hJ ,f? A[dk
tm%mydkifr_udk zsufodrf;vdkcJhw,f pwJhpGyfpGJcsufawG[m wrifvkyf}uHajym
qdkr_awGom jzpfw,fvdk@ rmhufpfu wriftav;xm; azmfxkwfcJhygw,f?
trsKd ;om;wvH;k wpnf;wnf;&Srd u
_ kd pnf;H;k wnfaqmufz@kd jzpfw,f qdw
k hJ
pum;rsm;udk rmhupf u
f &nf&,
G cf su&f &dS dS oH;k cJyh gw,f? &nf&,
G cf suu
f awmh tod
pdw&f &dS dS usio
hf ;kH wJ/h 'Dru
kd a&pDuswhJ ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ A[dck sKyfuikd rf p_ epfukd
"e&Siv
f w
l ef;pm;&J@ ppftyk pf /k AsLdu
k a&pD A[dck sKyfuikd rf p_ epfe@J qef@usib
f uf
xm;+yD; wifjycsiv
f @kd ygy?J
'gayrJh em;raxmifvdkolrsm;avmuf b,folrS em;rxdkif;=uyg?
Edik if aH wmftm%mudk zsuo
f rd ;f / uyfyg;uyfajrmif us;D aygi;f udk z,f&mS ;qdw
k hJ
pum;awGuykd J tckacwf qd&k ,
S 'f rD u
kd a&pD0g'&J@ tacsmiform;awGu r=um;
csi=f uwmyg?
5? uyfyg;aumifEikd if aH wmfukd zsuo
f rd ;f a&;
'Dta=umif;t&meJ@ywfouf+yD; rmhupf &f @J pum;rsm;udk ud;k um;azmfjy
cJ+h yD;yg+yD? tck xyfrjH znfph u
G af zmfjyygO;D r,f? rmhupf u
f 'Dvakd wG a&;cJyh gw,f?
vH;k 0opfviG w
f hJ ordik ;f qdik &f mzefw;D r_rsm; a,bk,suHawG@&wJh uH
=urRmuawmh - 'DtopfawG[m vlrb
_ 0ta[mif; yHo
k mefrsm;/
acwfawmifuek af ewJh yHo
k mefrsm;eJ@ wpHw
k &mwlnw
D m&Sad e&if
topf[m ta[mif;&J@ yHw
k rl yl mG ;tjzpf txifc&H wwfygw,f? 'Dvekd @J
acwfrED ikd if aH wmftm%mudk du
k cf sKd ;wJh tckbt
kH zG@J topf[mvnf;
tv,facwfu bHt
k zG@J awG&@J jyefvnftouf0ifvmr_tjzpf txif
cH&w,f? (rGew
f uf*eD @J *g&eG 'f if;rsm; Montesquieu and Girondins
92
vDeif
tcktcg azmfxw
k zf @kd vdyk gw,f? rmhupf [
f m ol@b0rSm aemufq;kH uHawG@cw
hJ hJ
awmfvSefa&;}uD;udk avhvm+yD; ed*Hk;csKyfcsufawG qGJxkwfcJhw,f? ypPnf;rJh
awmfveS af &;acwf aemufw}udrf usa&mufvmcsed rf mS yJ tJ'eD *d ;kH csKyfcsuaf wGukd
vlawGu arhypfc=hJ uw,f?
bHt
k zG@J tay: vlawGu trsKd ;rsKd ;t"dym` ,fziG =hf uw,f? bHt
k zG@J uay;
wJh tusKd ;pD;yGm;udv
k nf; olw@kd vo
kd vdk trsKd ;rsKd ;aumufEw
k =f uw,f?
'Dtcsuu
f jyaewmuawmh bHt
k zG@J [m tvGeaf ysmah ysmif;wJh
Edik if aH &;omefjzpf+y;D t&ifu &Scd w
hJ hJ tpd;k &omeftm;vH;k uawmh
zdEydS af &;vuQ%
Q myJ aqmifcw
hJ ,fqw
kd hJ tcsuyf gy?J bHt
k zG@J e@J ywfouf
+yD; wu,fwrf; v#Kd @0u
S ef ufew
J hJ tcsuu
f awmh - bHt
k zG@J [m tESpf
om&t& tvkyo
f rm;vlwef;pm;&J@ tpd;k &w&yfjzpfw,f/ xkwv
f yk f
olvlwef;pm;eJ@ xkwfvkyfa&;ud&d,mydkifqdkifol vlwef;pm;wdk@&J@
wdu
k yf t
JG wGi;f u &cJw
h &hJ v'f jzpfw,f? aemufq;kH rS &SmazGawG@&&dS wJh
Edik if aH &;omef jzpfw,f/ tvkyu
f kd pD;yGm;a&;t& vGwaf jrmufap
Edik w
f hJ Edik if aH &;omefjzpfw,f qdw
k mawG jzpfygw,f?
'Daemufq;kH tcsut
f vuf r&Sb
d ;l qd&k if bHt
k zG@J pepf[m taumif
txnfjzpfrvmEdik b
f ;l ? vdrn
f mr_wckom jzpfvrd rhf ,f?
pdwu
f ;l ,Oform;rsm;[m vl@tzG@J tpnf;qd&k ,
S v
f pfyjyifajymif;vJa&;
vkyEf ikd rf ,fh Edik if aH &;omefrsm; &SmazGa&;eJ@ tvkyf y_ af e=uw,f? rif;rJ0h g'D
awGuawmh Edik if aH &;yH
k mefrsm; jy\emudk vH;k 0ab;z,fxm;cJ=h uw,f? ,ck
acwf qd&k ,
S 'f rD u
kd a&pDtacsmiform;rsm;[m ygvrD ef'rD u
kd a&pDEikd if aH wmf&@J
"e&Siv
f w
l ef;pm; Edik if aH &;omefrsm;udk rausmv
f m$ ;oifw
h hJ tuef@towf
tjzpf vufcx
H m;=uw,f? olw@kd [m 'D pHerlem udk vufprkH ;kd +yD; &Scd ;kd ud;k uG,f
94
vDeif
&r,fh Edik if aH &;omef aemufq;kH rSmrS &SmazGawG@&&dS wJh Edik if aH &;omef
jzpfw,f?
1905 ckEpS Ef iS hf 1917 ckEpS f k&mS ;awmfveS af &;rsm;[m rwljcm;em;wJh
tajctae/ tcsut
f vufrsm;t& bHt
k zG@J &@J vkyif ef;wm0efukd qufvufvyk f
aqmifcw
hJ ,f? rmhupf f ^m%fynmxufjrufpmG yvkycf w
hJ hJ ordik ;f a&;t& cGjJ crf;
pdwjf zmcsuu
f kd twnfyay;cJw
h ,fpwJh ta=umif;t&mawGukd aemufyikd ;f rSm
u|eaf wmfw@kd qufvufawG@jrif&OD;rSmyg?
tcef; (4)
qufvufzwf&ef/ tde*f ,f&@J jznfph u
G &f iS ;f jycsurf sm;?
rmhupf [
f m bHt
k zG@J tawG@tuH&@J ta&;ygre_ @J ywfouf+yD; tjcm;
tcsurf sm;udk wifjycJw
h ,f? tde*f ,f[m tJ'jD y\emudk xyfcgwvJvJ xkwf
azmfajymqdck +hJ yD; rmhupf &f @J cGjJ crf;pdwjf zmcsuef @J ed*;kH csKyfcsuaf wGukd &Si;f jycJw
h ,f?
wcgw&HrmS tJ'jD y\em&J@ wjcm;rsuEf mS pmawGukd tvGet
f m;&S&d /dS tvGef
uGuu
f u
G u
f iG ;f uGi;f eJ@ azmfjycJw
h ,f? 'ga=umifh ol@&@J &Si;f jycsuaf wGukd oD;oef@
wifjyzd@k vdyk gw,f?
1? aetdrjf y\em
tde*f ,f[m ol@&@J aetdrjf y\empmtkyf (1872 ckEpS )f rSm bHt
k zG@J &@J tawG@
tuHrsm;udk xnfo
h iG ;f pOf;pm;xm;ygw,f? 'gt
h jyif Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD;
96
vDeif
ajz&Si;f ay;Edik v
f rd rhf ,f qdw
k mygy?J "rRwmyJ 'gukd taumiftxnf
azmfz@kd u rsuaf rSmuftrd yf ikd &f iS af wGqu
D tdraf wGukd tydik o
f rd ;f ydu
k &f
r,f? aep&mr&Sw
d hJ tvkyo
f rm;awG od@k r[kwf vuf&rdS mS ywfoyd pf mG
aeae=u&wJh tvkyo
f rm;awGukd tJ't
D rd af wGrmS ae&mcsxm;ay;
&r,f? 'Dvykd J vky&f rSmayg?h ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;u Edik if aH &;tm%m
odr;f ydu
k +f yD;wmeJ@ vl@tzG@J tpnf;twGuf tusKd ;&Sw
d hJ 'Dvv
kd yk if ef;
rsKd ;[m rsuaf rSmufacwfEikd if aH wmfu wjcm;t&m0wKawGukd tydik f
odr;f wJu
h pd eP @J (ppfom;awG ae&mcsxm;zd@k ) tdro
f rd ;f wJh udpaP wGvykd J
taumiftxnfazmfz@kd vG,u
f yl gvrd rhf ,f? (*smrefbmomxkwf
1807 pmrsuEf mS 22)
'Dae&mrSm Edik if aH wmftm%m&J@ omefajymif;vJru
_ kd rwifjyxm;
ygb;l ? Edik if aH wmftm%m&J@vy_ &f mS ;r_ twGi;f oabmudo
k m aqG;aEG;xm;ygw,f?
rsuaf rSmufEikd if aH wmfuawmifrS trde@f awGcsrw
S +f yD; aetdrrf sm;udk tydik o
f rd ;f
wm/ tydik pf ;D wmawG vkyaf ewmyJ? ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ Edik if aH wmf[mvnf;
omeft&ajym&&if aetdrrf sm;udk odr;f ydu
k zf @kd / taqmuftOD;awGukd tydik f
odr;f zd@k trde@f csrw
S f rSmyg? 'gayrJh pDrt
H yk cf sKyfa&;,EW&m;a[mif;/ wenf;tm;
jzifh "e&Siv
f w
l ef;pm;eJ@ qufE,
G af ewJh AsLdu
k a&pD,EW&m;udk toH;k y+yD;awmh
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;Edik if aH wmf&@J trde@f awGukd aqmif&u
G v
f @kd r&Edik yf gb;l qdw
k m
&Si;f ygw,f?
vkyo
f m;jynfow
l @kd u tvkyu
f &d ,
d mtm;vH;k eJ@ pufrv
_ yk if ef;wck
vH;k udk wu,fvufawG@ odr;f ydu
k w
f ehJ nf;em[m ya&muf'eG ;f 0g'&J@
jyefvnf0,f,jl cif; enf;emeJ@ vH;k 0qef@usib
f ufusw,f? 'gukd
owdy&ygr,f? 'kw,
d enf;emrsKd ;udk usio
hf ;kH &if tvkyo
f rm;wOD;
wa,muf[m aetdrw
f ck/ v,fajr,muGu/f tvkyu
f &d ,
d mwcsKd @&@J
98
vDeif
bvefu0DG g'orm;rsm;[m bHt
k zG@J tawG@turH sm;&J@ *,ufu
kd rf c_ &H wJh
twGuf bHt
k zG@J +y;D wJah emufyikd ;f rSm rmhupf 0f g'rlawGtay: ajymif;vJ&yfwnfvmcJyh u
kH kd
ajym&if;eJ@ tde*f ,fu 'D&yfwnfru
_ kd atmufygtwdik ;f azmfjycJw
h ,f?
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;[m Edik if aH &;v_y&f mS ;r_vyk zf @kd vdw
k ,f? vlwef;
pm;rsm;eJ@twl Edik if aH wmfuykd g zsuo
f rd ;f a&;od@k ul;ajymif;&mrSm tm%m
&Sipf epfukd usio
hf ;kH zk@d vdw
k ,f? (pmrsuEf mS 55)
'Dae&mrSm tde*f ,fu Edik if aH wmfzsuo
f rd ;f a&; udk todtrSwf y
xm;w,f? 'l;&if;qef@usiaf &;pmtkyx
f rJ mS awmh olu txufazmfjyyg pmyd'k f
xJu rluykd J rif;rJ0h g'rltjzpfe@J jiif;y,fxm;jyefw,f? 'DEpS cf [
k m ydyuQjzpfae
w,fv@kd xl;xl;jcm;jcm; a0zefa&;uav;awGrmS 0goemxHw
k o
hJ rl sm; od@k r[kwf
rmhupf 0f g' Zmwford ;f a&;vkyaf eol "e&Sit
f pdwt
f ydik ;f wd@k u jrifaumif;jrif
=uygvrd rhf ,f? wu,fv@kd tacsmif0g'rD sm;uvnf; tde*f ,fukd rif;rJ0h g'D
wa,mufv@kd owfrw
S rf ,fq&kd if 'g[m bmrSt=hH op&mr&Syd gb;l ? bmvd@k vq
J kd
awmh ,cktcg Edik if w
H um0g'rD sm;udk rif;rJ0h g't
D jzpf pGypf w
JG hJ vky&f yfu qd&k ,
S f
a&SmAf if0g'rD sm; twGi;f rSm =umavacwfpm;av jzpfaevd@k ygy?J
vlwef;pm;rsm;udk zsuo
f rd ;f ypfwmeJ@wygwnf; Edik if aH wmfvnf; ysuf
oGm;rSmyJv@dk rmhupf 0f g'u wav#mufv;kH oGeo
f ifcyhJ gw,f? 'l;&if;qef@usiaf &;
pmtkyx
f rJ mS Edik if aH wmfwrd af umyaysmufa&; eJ@ ywfoufw/hJ ausm=f um;wJh
pmyd'k rf mS rif;rJ0h g'aD wGukd tde*f ,ftjypfwifxm;wmu olw@kd [m Edik if aH wmfzsuf
odr;f a&;udk axmufcv
H @kd qw
kd hJ d;k pif;wJh ta=umif;&if;a=umifh r[kwyf g? Edik if H
awmfukd ae@csi;f ncsi;f zsuo
f rd ;f ypfEikd w
f ,fv@kd olw@kd a[majymaejcif;a=umifh
om jzpfygw,f?
100
vDeif
ypfv@kd ygy?J (acwfopfowif;pm tkyw
f JG - 32/ 1913 - 14 ckEpS ?f
pmrsuEf mS - 40)
=unfyh g? rmhupf [
f m rif;rJ0h g'aD wGukd acsy&mrSm Edik if aH wmf tJ'eD nf;eJ@
zsuo
f rd ;f wmrsKd ;udyk J qef@usicf w
hJ myg? vlwef;pm;awG aysmufu,
G w
f t
hJ cg
Edik if aH wmfvnf; aysmufu,
G v
f rd rhf ,f? od@k r[kwf vlwef;pm;awGukd zsuo
f rd ;f
vdu
k w
f t
hJ cg Edik if aH wmfvnf; ysuo
f mG ;vdrrhf ,fqw
kd t
hJ jrifukd rmhupf u
f vH;k 0
rqef@usiyf gb;l ? tvkyo
f rm;rsm;[m vufeuftoH;k yr_ukd jiif;y,f&r,f? pepf
wuspnf;H;k xm;wJh t=urf;zuftiftm;toH;k yr_ukd jiif;y,f&r,f? wenf;
ajym&&if "e&Siv
f w
l ef;pm;&J@ ckcrH u
_ kd acsre_ ;f &ef twGuf tvkyt
f au|;yr,fh
Edik if aH wmftm; toH;k yr_ukd jiif;y,f&r,fqw
kd hJ ajymqdck suu
f kd olu qef@usif
wm jzpfw,f?
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;twGuf vdt
k yfwhJ Edik if aH wmf[m awmfveS w
f /hJ
,m,DqefwhJ omef &S&d r,fv@kd rmhupf u
f &nf&,
G cf su&f &dS dS tav;xm;ajym
cJw
h ,f? rif;rJ0h g'tay: olqifEw
J$ hJ wdu
k yf &JG @J wu,ft
h "dym` ,fukd vlawGu
wvGw
J acsmf vkyyf pfwmrsKd ; rjzpfap&atmif umuG,zf @kd &nf&,
G af jymcJw
h myg?
ypPn;f rJ@vw
l ef;pm;[m Edik if aH wmfukd ,m,Dr#omyJ vdt
k yfygw,f? Edik if aH wmf
zsuo
f rd ;f a&;udk &nf&,
G cf sut
f jzpf xm;wJah e&mrSm u|eaf wmfw@kd e@J rif;rJ0h g'D
rsm;t=um; oabmuGv
J rJG _ vH;k 0r&Syd gb;l ? u|eaf wmfw@kd udik pf x
JG m;wmuawmh
tJ'&D nf&,
G cf suaf &muf&zdS @kd twGuf Edik if aH wmftm%m&J@ ud&,
d mrsm;/ t&if;
tjrpfrsm;eJ@ enf;emrsm;udk ,m,DtoH;k y+yD; aoG;pkyo
f rl sm;udk qef@usizf @kd jzpfyg
w,f? 'g[m vlwef;pm;rsm;udk zsuo
f rd ;f zd@k twGuf tzdEydS cf v
H w
l ef;pm;&J@ tm%m
&Sipf epfukd ,m,Dtm;jzifh vdt
k yfwo
hJ abmeJ@ twlwyl gy?J rmhupf [
f m rif;rJh
0g'rD sm;udk qef@usi&f mrSm ol@jy\emudk txufjrufq;kH eJ@ t&Si;f vif;qH;k enf;eJ@
wifjyw,f? tvkyo
f rm;awG[m t&if;&Siaf wG&@J xrf;yd;k udk wGe;f vSe+f yD;wJh
102
vDeif
a[m'Dtajzudkom ay;Edkif=uw,f? [kwfygw,f? 'grSefygw,f?
'gayrJh 'Dae&mrSm u|eaf wmfw@kd [m u|eaf wmfw@kd &@J u,
kd pf m;vS,af wG
udk tJ'v
D =kd oZmtm%mrsKd ;udk tyfEiS ;f vdu
k w
f m r[kwyf gb;l ? wm0ef
wckukd tyfEiS ;f vdu
k w
f mom jzpfw,f? 'Dy*k Kd~ vaf wGuawmh t&m0wK
awG&@J emrnfukd ajymif;ay;vdu
k f ekH @J 'Dt&m0wKawG yifu,
kd [
f m
vnf; ajymif;vJomG ;wmyJv@kd xifae=uwmud;k ?
=oZmtm%mjzifh tkycf sKyfrq
_ w
kd meJ@ ud,
k yf ikd v
f w
G v
f yfpmG tkycf sKyfr_
qdw
k mwd@k [m Edi_ ;f ,SOcf sut
f & ,lqcsurf sm;om jzpfw,f? tJ'gawGukd toH;k
ywJh e,fy,fu vlrj_ zpfay:wd;k yGm;wJt
h qifh trsKd ;rsKd ;tvdu
k f ajymif;vJaew,f?
'gawGukd tuif;rJt
h &mawGtjzpf ,lqwm[m t"dym` ,f r&Sb
d ;l pojzifh tde*f ,f
u &Si;f jy+yD; pufu&d ,
d m&J@ twdik ;f twm}uD;wJh xkwv
f yk af &;wd@k ukd toH;k cswhJ
e,fy,f[m tqufrjywf us,f0ef;vmaew,fvdk@ jznfhpGufajymygw,f?
tJ'aD emuf olu =oZmtm%mjy\emudk aqG;aEG;&mu Edik if aH wmfjy\emudk
ajymif;vJwifjyygw,f?
tem*wfvrl t
_ zG@J tpnf;[m tm%mwnf&rdS u
_ kd xkwv
f yk af &;
ta=umif;tcsut
f & r&Srd jzpf vdt
k yfwhJ abmiftwGi;f rSmom uef@
owfcGifhyxm;vdrfhr,fvdk@ udk,fydkiftkyfcsKyfa&;orm;rsm;u ajym
qd&k ifawmh olw@kd e@J em;vnfr_ &&Spd &mta=umif; &SEd ikd yf gw,f? 'gayrJh
olwdk@[m tm%mwnf&Sdae&wJh ta=umif;tcsufrSefor#udk
r=unfjh rifbJ pum;Edik yf J vkae=uw,f?
=oZmtm%mqef@usiaf &;orm;rsm;[m Edik if aH &;=oZmtm%mudk
qef@usiaf &;/ Edik if aH wmfukd qef@usiaf &;qdw
k hJ au;a=umfre_ @J yJ ud,
k hf
ud,
k u
f ,
kd f bma=umifh uef@owfrxm;wmvJ? vmr,fh tem*wfvrl _
104
vDeif
udkoHk;wm odyfudkenf;cJhwmudk u|efawmfwdk@ tjypfrwifxdkuf
bl;vm;? 'ga=umifh atmufygEpS cf x
k u
J wckyJ jzpf&r,f? wcku =oZm
tm%mqef@usiaf &;orm;awG[m ud,
k b
f mawG ajymaerSe;f rod
=uwmjzpfr,f? 'gq&kd if olw@kd [m _yaf xG;atmif vkyaf e=ujcif;om
jzpfw,f? wjcm;wcku olwdk@[m udk,fajymwm udk,fod=uwm
jzpfr,f? 'gq&kd ifawmh olw@kd [m ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;ta&;udk opPm
azmufae=uwm jzpfw,f? 'D 2 ckxu
J b,f[myJjzpfjzpf azmufjyef
a&;orm;rsm;udk tvkyt
f au|;yjcif;om jzpfw,f? (pm - 39)
'DwifjycsufxJrSm EdkifiHawmf wdrfaumyaysmuf oGm;aewJh
umvtwGif; EdkifiHa&;eJ@pD;yGm;a&;qufpyfr_ ta=umif;t&mxJ xnfhoGif;
avhvm&r,fh jy\emrsm;udk aqG;aEG;xm;ygw,f? ('Dta=umif;t&mudk
vmr,fhtcef;rSm oD;oef@a&;om;xm;ygw,f?) tJ'Djy\emawGuawmh
trsm;qdik &f mvkyif ef;aqmifwmrsm;[m Edik if aH &;vkyif ef;aqmifwm tjzpfrS
d;k d;k pDrt
H yk cf sKyfa&; vkyif ef;aqmifwmtjzpfo@kd ajymif;vJomG ;wmeJ@ ywfouf
wJjh y\emeJ@ Edik if aH &;vuQ%maqmifwhJ Edik if aH wmf eJ@ ywfoufwjhJ y\emwd@k
jzpfw,f? tJ''D w
k ,
d jy\emrSm oH;k xm;wJh pum;vH;k [m em;vnfrv
_ rJG mS ;zd@k
txl;vG,fulygw,f? 'Dpum;vHk;u EdkifiHawmfwdrfaumyaysmufr_jzpfpOfudk
&nf!e ;f vdw
k myg? 'DjzpfpOftwGi;f wpHw
k &maom tqifrh mS wdraf umyaysmuf
aewJh Edik if aH wmfukd Edik if aH &;vuQ%mraqmifwhJ Edik if aH wmfv@dk ac:Edik yf gw,f?
tde*f ,f&@J txufygwifjycsuu
f =kd unf&h if rif;rJ0h g'rD sm;udk qef@usif
&mrSm jy\emudk olwifjywJeh nf;[m tajymifajrmufq;kH ygy?J ud,
k u
hf ,
kd u
f ,
kd f
tdef*,f&J@wynfhrsm;vdk@ owfrSwfae=uwJh qdk&S,f'Drdku&ufrsm;[m rif;rJh
0g'rD sm;udk qef@usi&f mrSm 1873 ckEpS af emufyikd ;f t}udro
f ef;aygi;f rsm;pGm 'D
jy\emudk wifjycJ=h uw,f? 'gayrJh rmhupf 0f g'aD wG wifjyEdik w
f /hJ wifjyoifw
h hJ
106
vDeif
&if evAde;f wH;k qefqef ajymifavSmifoa&mfwhJ pum;rsm;/ od@k r[kwf apmif=h unfh
wmaygh qdw
k hJ a00g;0g;/ a&Smifz,fz,f pum;rsm;eJ@ v$zJ ,favh&=dS uygw,f?
'gah =umifh qd&k ,
S 'f rD u
kd a&pDygw[
D m tvkyo
f rm;rsm;tm; awmfveS af &;eJ@ ywf
ouf+y;D ynmay;&r,fh rdrw
d m0efukd ypfy,fxm;w,fv@kd rif;rJ0h g'aD wGu tjypf
wif=uwm ta=umif;rJah wmh r[kwyf gb;l ? ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;[m b%fawG
tay:eJ@ EdkifiHawmftay: bmawGvkyfoifhovJ/ b,fvdkvkyfoifhovJqdkwJh
jy\emudk tcdik t
f rmtusq;kH cGjJ crf;pdwjf zmzd@k &nf&,
G +f yD;awmhyJ tde*f ,fu
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ 'Daemufq;kH awmfveS af &;udk okawoeywm jzpfygw,f?
3? abb,f (Bebel) xHay;pm
1875 ckEpS f rwfv 18 - 28 &ufpeJG @J a&;om;cJw
h hJ tde*f ,fxrH S abb,f
odk@ay;pmrSm EdkifiHawmfeJ@ywfouf+yD; rmhufpfeJ@ tdef*,fwdk@&J@a&;om;csuf
awGxrJ mS tajymifajrmufq;kH vd@k rajymEdik &f ifawmif tajymifajrmufq;kH xJu
wckv@kd ajymvd@k &wJh pum;udk atmufrmS azmfjyr,fh pmyd'k x
f rJ mS awG@&rSm jzpfyg
w,f? u|eaf wmfw@kd od&oavmufq&kd if 'Dpmudak &;yd@k +yD;aemuf 36 ESpt
f =um
1911 ckEpS rf mS rS abb,fu trSww
f &rSww
f rf; (u|eaf wmhb
f 0) tkyw
f JG 2
xJrmS 'Dpmudk yxrqH;k t}udrx
f nfo
h iG ;f yHEk ydS x
f w
k af 0jzpfcyhJ gw,f?
rmhupf [
f m ol@&@J ausm=f um;wJah y;pmjzpfwhJ b&dwf (Bracke) xHay;
pmxJrmS *do
k mvkyif ef;pOfr=l urf;udk a0zefcw
hJ ,f? tde*f ,f[mvnf; abb,f
xH ay;pmxJrmS 'Dr=l urf;udyk J a0zefa&;om;cJyh gw,f? 'DpmrSm tde*f ,fu Edik if H
awmfjy\emudk txl;wvnf&nf!e ;f +yD; 'Dvakd &;xm;ygw,f?
vGwv
f yfwhJ jynfo@l Eikd if aH wmf[m vGwv
f yfwhJ Edik if aH wmftjzpf
ajymif;vJoGm;w,f? pum;vHk;t& t"dy`m,faumufajym&&if
vGwfvyfwJhEdkifiHawmfqdkwm wdkif;oljynfom;awGeJ@ ywfouf&if
108
109
vDeif
'DrmS owdyoifw
h mu txufygpmxuf &ufowWygwt
f csKd @aemuf
us+y;D rS (1875 ck arv 5 &ufae@&ufpeJG @J ) ay;yd@k whJ rmhupf &f @J ay;pmwapmifxrJ mS
rmhupf u
f a0zefxm;wJh ygwv
D yk if ef;pOfuykd J txufyg tde*f ,f&@J pmu &nf
!e;f a&;om;xm;wm jzpfygw,f? aemuf+y;D tJ't
D csed rf mS tde*f ,fe@J rmhupf [
f m
vef'efrmS twlwuGaexdik af e=uwm jzpfygw,f? 'ga=umifh txufygpm&J@
aemufq;kH 0gusrmS u|eaf wmfw@kd qdw
k phJ um;udk tde*f ,fu toH;k yxm;wm
[m ol@taeeJ@a&m/ rmhupf t
f aeeJ@yg *smreftvkyo
f rm;ygwaD cgi;f aqmifrsm;xH
t}uHyxm;wm aocsmygw,f? ygwDvkyfief;pOfxJu EdkifiHawmf qdkwJh
pum;vH;k ae&mrSm bHt
k zG@J pnf; qdw
k phJ um;eJ@ tpm;xd;k zd@k t}uHywm jzpfyg
w,f?
wu,fv@kd om tacsmif0g'eJ@ vdkuaf vsmnDaxGjzpfatmif vky}f uH
zefw;D xm;wJh ,ckacwf rmhupf 0f g' &J@ acgi;f aqmifrsm;udk tJ'v
D ykd J ygwv
D rf;
pOfujkd yifz@kd t}uH ycJrh ,fq&kd ifawmh 'Dacgi;f aqmifrsm;u 'gukd rif;rJ0h g' tjzpf
wHqyd u
f yf+yD; b,favmufawmif a[mifzmG a[mifzmG eJ@ used q
f v
J u
kd =f urvJ
rodb;l ?
olwdk@wawG a[mifzGmzGm ajym=uprf;ygap? 'gtwGuf "e&Sif
vlwef;pm;[m olw@kd ukd cs;D usL;=uygvrd rhf ,f?
u|eaf wmfw@kd uawmh ud,
k v
f yk pf &m&Sw
d m qufvyk =f u&rSmyJ? u|ef
awmfw@kd &@J ygwv
D yk if ef;pOfukd jyefvnfrrG ;f rHyjyif&mrSm rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd &@J
t}uH ycsuaf wGukd rkcsxnfo
h iG ;f pOf;pm;&ygvrd rhf ,f? &nf&,
G cf suu
f awmh trSef
w&m;eJ@ ydrk ekd ;D pyfapzd@k / rmhupf 0f g'eJ@ vGaJ csmaf ewmawGukd y,fzsu+f yD; rmhupf 0f g'
usvmapzd@k / tvkyo
f rm;vlwef;pm;&J@ rdrw
d @kd vGwaf jrmufa&;wdu
k yf u
JG kd ydrk kd
rSefuefpGmvrf;!efEdkifapzdk@ jzpfygw,f? aAmf&SDApfawGxJrSmawmh rmhufpfeJ@
110
vDeif
wJt
h a=umif;awGukd txl;ojzifh &nf!e ;f ygw,f? 'Dwu
kd cf u
kd rf a_ wGrmS rSeu
f ef
wmawGvnf; &Sw
d ,fv@kd tde*f ,fu ,lqygw,f? bmvd@k vq
J akd wmh jynfo@l
Edik if aH wmf qdw
k m vGwv
f yfwjhJ ynfo@l Eikd if aH wmf vdyk J ,kwrdW +hJ yD; qd&k ,
S v
f pf
0g'eJ@ rudu
k n
f v
D @kd jzpfygw,f? tde*f ,f[m rif;rJ0h g'tay: *smrefq&kd ,
S 'f rD kd
u&ufawG&@J wdu
k yf q
JG ifru
_ kd rSeu
f efwv
hJ rf;a=umif;ay: wifay;zd@k / 'Dwu
kd yf JG
qifru
_ kd rlt& rSeu
f efvmapzd@k / Edik if aH wmf eJ@ywfouf+yD; 'DtxJrmS ygaewJh
tacsmif0g'qefwhJ tpGt
J vef;awGukd z,f&mS ;ypfz@kd u;pm;cJyh gw,f? 'gayrJh
0rf;enf;p&mygy?J tde*f ,f&@J pm[m 36 ESpv
f ;kH vH;k acsmifx;kd xm;wm cHc&hJ w,f?
'Dpmudk yHEk ydS x
f w
k af 0cJ+h yD; aemufrmS awmif tde*f ,fu a&Smif=uOfz@kd owday;cJw
h hJ
trSm;awGuykd J aumufpuD;u vufawG@rmS acgi;f rmrmeJ@ xyfcgxyfcg usL;vGef
cJw
h ,f? 'Dta=umif;awGukd aemufyikd ;f rSm qufvufa&;om;ygr,f?
1875 ck pufwifbmv 21 &ufpeJG @J abb,fu tde*f ,fxH pmjyefchJ
w,f? pmxJrmS ygwv
D yk if ef;pOfr=l urf;tay: tde*f ,f a0zefxm;wmawGukd
ol tjynft
h 0oabmwl a=umif;/ vpfbcf euf (Liebknecht) &J@ tvG,f
wul tav#mhay;vdkwJh oabmxm;udkvnf; ol_H@csa=umif; a&;om;xm;
ygw,f? (abb,f&@J jyefvnfowd&csurf sm;/ *smrefbmom tkyw
f JG 2 pmrsuf
ESm 334) 'gayrJh u|eaf wmfw@kd &@J &nf&,
G cf surf sm;qdw
k hJ abb,f&@J pmtkyif ,fukd
zwf=unf&h ifawmh Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD; vH;k 0rSm;,Gi;f aewJh tjrifawGukd
awG@&ygw,f?
vlwef;pm;tkypf ;kd r_tay: tajccHxm;wJh Edik if aH wmfukd jynfo@l Eikd if H
awmftjzpfo@kd ajymif;vJypf&r,f? (u|eaf wmfw@kd &@J &nf&,
G cf surf sm;
pmtky/f *smrefbmom/ 1886 ckEpS /f pmrsuEf mS 14?)
112
vDeif
vuQ%mudk yHak zmf&mrSm oH;k xm;wJh pDru
H ed ;f rJrh _ qdw
k hJ pum;vH;k udk &nf!e ;f
+yD; tde*f ,fu 'Dvakd &;ygw,f?
tpkpyfurk %
` pD epfrS pufrv
_ yk if ef;uwckv;kH udk csKyfuikd /f vuf
0g;}uD;tkyw
f hJ x&yfppf epfo@kd ul;ajymif;a&muf&cdS sed rf mS yaysmufomG ;
rSmu yk*v
~ u
d xkwv
f yk af &;omru pDru
H ed ;f rJrh v
_ nf; yg0ifygw,f?
(acwfopfowif;pm twGJ 20/ trSwf 1/ 1901 - 02 pmrsuEf mS
8?)
'Dae&mrSm t&if;&Sipf epf&@J aemufq;kH tqifh wenf;tm;jzifh e,fcs@J
pepftay: oabmw&m;t& tuJjzwf&mrSm t"dutusq;kH tcsuu
f kd awG@&
ygw,f? t&if;&Sipf epf[m vuf0g;}uD;tkyt
f &if;&Sipf epf jzpfvmw,fqw
kd hJ
tcsuf jzpfygw,f? aemufu wGq
J ufxm;wJh t&if;&Sipf epfqw
kd hJ pum;vH;k udk
tav;xm;zdk@ vdkygw,f? bmvdk@vJqdkawmh vuf0g;}uD;tkyft&if;&Sifpepf
od@k r[kwf Edik if aH wmfvuf0g;}uD;tkyf t&if;&Sipf epf[m t&if;&Sipf epf r[kwf
awmhb;l ? 'gukd Edik if aH wmfq&kd ,
S v
f pfpepf od@k r[kwf tvm;wl wjcm;emrnfe@J
ac:a0:vd@k &ae+yD pojzifh "e&Siv
f w
l ef;pm; yjyifa&;orm;rsm;u rSm;,Gi;f pGm
ajymqdak ewmawG tvGejf yef@E@HS aevd@k ygy?J x&yfpaf wG[m "rRwmyJ jynfph w
kH hJ
pDru
H ed ;f awG b,fwek ;f urS rvkycf b
hJ ;l ? ckvnf; rvkyb
f ;l ? vkyv
f nf; rvkyf
Edik yf gb;l ? 'gayrJh x&yfpaf wGtaeeJ@ b,favmufyJ pDru
H ed ;f vkyv
f yk /f t&if;tES;D
bk&ifawGtaeeJ@ xkwv
f yk af &; twdik ;f twmudk Edik if t
H 0ef;t0dik ;f tvdu
k ef @J
omru EdkifiHwumt0ef;t0dkif;tvdkuf b,favmufyJ uwifwGufcsuf
wGufcsuf/ xkwfvkyfa&;twdkif;twmudk olwdk@taeeJ@ pepfwuseJ@ b,f
avmufyJxdef;!dxdef;!d u|efawmfwdk@[m t&if;&SifpepfatmufrSmyJ &Sdae
rSmygy?J t&if;&Sipf epf[m tqifo
h pfuakd &mufwm rSeaf yr,fh t&if;&Sipf epfyJ
rkcsjzpfaerSmyJ? ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ tppftrSeu
f ,
kd pf m;vS,rf sm; tjrift&
114
vDeif
(Wilhelm Liebknecht) ajymovdyk J oufO;D qHyikd pf epf&@J t&Suu
f kd zH;k ay;
xm;wJh t0wfr#om jzpfw,f? jynfe,fuav;rsm; wnf&rdS e_ @J *smrefjynfe,f
uav;rsm; pkaygi;f um jynfaxmifpzk @JG ru
_ kd w&m;0iftodtrSwf ywJh pnf;rsO;f
Oya'udk tajccHtjzpf xm;+y;D awmhrS tvkyu
f &d ,
d mtm;vH;k udk trsm;ydik t
f jzpf
ajymif;vJvakd o;w,fq&kd if 'g[m vH;k 0rSm;,Gi;f wm xif&mS ;w,f pojzifh
&Si;f jyygw,f?
'Djy\emudk &Si;f jyzd@k u tEW&m,f}uD;ygw,f? vd@k tde*f ,fu
jznfhpGufajymygw,f? orRwEdkifiHxlaxmifa&; awmif;qdkcsufudk
ygwv
D yk if ef;pOfxJ w&m;0ifxnfo
h iG ;f zd@k qw
kd m *smr%DEikd if rH mS rjzpf
Edik rf eS ;f tde*f ,fu aumif;aumif; odaevd@k 'Dvkd ajymwmyg? 'gayrJh
odomxif&mS ;wJh 'Dta=umif;jycsuu
f kd vlwikd ;f vnf; vufcw
H myJ
qd+k yD; tde*f ,fu auseyfraeyg? olu 'Dvq
kd ufajymygw,f? bmyJ
jzpfjzpf/ wenf;r[kww
f enf;eJ@ 'Dupd u
P akd wmh ajz&Si;f zd@k vdyk gw,f?
ajz&Si;f zd@k b,favmufawmif vdak eovJqw
kd m tckuykd J qd&k ,
S 'f rD kd
u&ufygw&D @J owif;pmtrsm;pkawGxrJ mS tacsmif0g' tajymtqdak wG
jyefESH@aeyHku oufaojyaew,f? qdk&S,fvpfqef@usifa&;Oya'udk
wcgxyfjyXmef;rSm pd;k wm&,f/ tJ'OD ya'pd;k rd;k pOfu tcsed rf usao;bJ
ajymcJq
h ckd w
hJ mawGukd jyefowd&rd=uwm&,fw@kd a=umifh tcktcgrmS
wcsdK@vlawGu *smr%DEdkifiH&J@ vuf&SdOya'awGatmufrSm ygwD&J@
awmif;qdck sut
f m;vH;k udk +ird ;f csr;f wJh enf;vrf;rsm;jzifh taumiftxnf
azmfEikd af =umif; ygwu
D todtrSwf yay;apcsiv
f m=uw,f?
*smrefq&kd ,
S 'f rD u
kd &ufawG 'Dvv
kd yk =f uwm[m qd&k ,
S v
f pfqef@usif
a&; Oya'udk wcgxyf+yD; jyXmef;rSm a=umufae=uvd@k jzpfw,fqw
kd hJ tajccH
tcsuu
f kd tde*f ,fu txl;wvnfaxmufjy+yD; 'Dvyk &f yfukd tacsmif0g'vd@k
116
vDeif
jy\emrsKd ;u ta&;}uD;wJh udpaP wG/ Edik if aH &;tusyt
f wnf;awG
jzpfay:vmwmeJ@ ae@pOfvyk if ef;xJ tvdv
k kd 0ifvmwJjh y\emrsKd ; jzpf
w,f? 'Dvzkd ;kH uG,x
f m;wJh tusKd ;qufuawmh tqH;k tjzwftcsed rf mS
ygw[
D m ajcrudik rf v
d ufrudik rf d jzpfomG ;r,f? tqH;k tjzwfay;&r,fh
jy\emrsm;eJ@ ywfouf&ifvnf; b,fwkef;urS raqG;aEG;cJhvdk@
jy\emay:vmrS r&Sif;vif;wm/ rnD!GwfwmawG jzpfvmr,f?
'guvGv
J @kd wjcm; bmtusKd ;qufrsm; jzpfEikd af o;vd@k v?J
tJ'Dvdk rsufarSmuf,m,DtusdK;pD;yGm;udkom=unfh+yD; t"du&yf
wnfcsu}f u;D udk arhxm;wmrsKd ;/ tJ'v
D kd ,m,Datmifjrifrt
_ wGuo
f m
vH;k yef;ae+y;D jzpfvmr,fh tusKd ;qufuakd wmh rpOf;pm;wmrsKd ;/ tJ'v
D kd
v_y&f mS ;r_&@J ypPKy`et
f wGuf tem*wfukd paw;ypfwmrsKd ; tJ'v
D v
kd yk f
&yfrsKd ;awG[m d;k om; wJh &nf&,
G cf suef @J jzpfcsijf zpfr,f? 'gayrJh
'g[m tacsmif0g'ygy?J tptqH;k tacsmif0g' jzpf+ryJ ?J d;k om; wJh
tacsmif0g'[m tacsmif0g'tm;vHk;xJrSm tEW&m,f t}uD;qHk;
jzpfr,f xifygw,f?
aocsmwJh tcsuw
f ck&w
dS ,fq&kd if wjcm;r[kwb
f ;l ? u|eaf wmfw@kd
ygweD @J tvkyo
f rm;vlwef;pm;[m 'Dru
kd a&pDorRwEdik if aH wmfomef
atmufrmS om tm%mudk t&,lEikd w
f ,fqw
kd hJ tcsujf zpfw,f? 'Drkd
ua&pDorRw Edik if aH wmf[m ypPn;f rJt
h m%m&Sipf epf&@J txl;omef
jzpfw,fv@kd awmif ajymEdik w
f ,f? 'gukd jyifopfawmfveS af &;}uD;u
oufaoxlc+hJ yD;yg+yD?
rmhupf &f @J a&;om;csut
f m;vH;k udk csnrf #ief eD @J oDxm;ovdk qufpyf
ay;xm;wJh tajccHtawG;tac:udk tde*f ,fu 'Dae&mrSm txl;ay:vGif xif&mS ;
118
vDeif
awmfomefudkyJ toHk;yEdkifygw,f? tar&duefjynfaxmifpk&J@
us,jf yef@whJ ae&mawGrmS wckv;kH t& ajym&if jynfaxmifppk epforRw
Edik if u
H kd vdt
k yfaewke;f yJ? 'gayrJh ol@&@J ta&S@yikd ;f ae&mawGrmS awmh
'Dpepf[m twm;tqD;wck jzpfvmaeyg+yD? t*FvefrmS awmh u|e;f
2 u|e;f rSm trsKd ;om; 4 rsKd ; aexdik w
f ,f? ygvrD efuawmh wckwnf;
jzpfayr,fh 'Dae@txdawmif Oya'ypepfu 3 rsKd ; jzpfaew,f? 'Dawmh
t*FvefrSmom jynfaxmifpkpepforRwEdkifiH xlaxmifr,fqdk&if
wd;k wufrw
_ &yf jzpfvrd rhf ,f? qGpZf mvefEikd if u
H av;rSm 'Dpepf[m
apmapmuwnf;u twm;tqD; jzpfaeyg+yD? 'gukd onf;cHaeEdik w
f hJ
ta=umif;&if;u qGpfZmvefEdkifiH[m Oa&myEdkifiHrsm; pepfxJrSm
aemufvdkufoufouftzGJ@0iftjzpf ae&wmudk a&mifh&Jaejcif;
a=umifhom jzpfw,f? *smr%Dtzdk@qdk&ifawmh qGpfZmvefyHkpH
jynfaxmifppk epf vkyrf ,fq&kd if }uD;rm;wJh aemufqw
k rf _ jzpfrmS yJ?
jynfaxmifpkEdkifiHeJ@ tjynfht0 aygif;pnf;xm;wJh EdkifiH=um;rSm
rwlwm 2 csuf &Syd gw,f? yxru jynfaxmifpx
k J yg0ifwhJ jynfe,f
toD;oD;/ wdik ;f toD;oD;rSm ol@ud,
k yf idk f jynfo@l a&;&m Oya'yr_/
&mZ0wfa&;&m Oya'yr_e@J w&m;H;k pepf &Syd gw,f? 'kw,
d u jynf
e,ftoD;oD;/ wdkif;toD;oD;rSm trsdK;om;v$wfawmftjyif jynf
axmifpkv$wfawmfvnf; &Sdygw,f? jynfe,f}uD;}uD;i,fi,f[m
jynfe,fu,
kd pf m;y+yD; jynfaxmifpv
k w
$ af wmfrmS rJay;qH;k jzwfv@kd
&ygw,f? *smr%DrmS jynfaxmifppk epf[m tjynft
h 0aygi;f pnf;
xm;wJh Edik if aH wmfpepfukd oGm;zd@k twGuf tul;tajymif;,m,Dtqifh
jzpfw,f? 'ga=umifh 1866 ckEpS ef @J 1870 ckEpS &f @J txufuvmwJh
awmfveS af &; udk qkw,
f w
k o
f mG ;apzd@k r[kwb
f J 'gukd atmufu
vmwJh v_y&f mS ;r_ eJ@ jznfph u
G af y;zd@k jzpf&r,f?
120
vDeif
t*FvefrSmqdk&if yx0Dtaetxm;/ wlnDaom bmompum;eJ@
&mpkrsm;pGm&Sw
d o
hJ rdik ;f pwJh _axmifu
h =unf&h if tydik ;f ydik ;f aom a'ouav;rsm;
&Sd trsKd ;om;a&;jy\emudk ajz&Si;f +yD; oGm;cJw
h yhJ pkH H ayguyf gw,f? 'gayrJh
tJ'ED ikd if rH mS awmif trsKd ;om;a&;jy\em[m r&Sad wmhwm r[kwb
f ;l qdw
k mudk
tde*f ,fu xifxif&mS ;&Sm;owdyrdygw,f? 'gah =umifh t*FvefrmS jynfaxmifpk
orRwEdik if H xlaxmifr,fq&kd if wd;k wufrw
_ &yf jzpfvrd rhf ,fv@kd olu ,lq
wmyg? "rRwmyJ 'Dae&mrSm tde*f ,f[m jynfaxmifppk epf orRwEdik if aH wmf&@J
csKd @,iG ;f csuaf wGukd a0zefwhJ udpu
P kd enf;enf;rS rpGe@f vw
$ yf gb;l ? wpkwpnf;
wnf;jzpfw/hJ A[dck sKyfuikd rf &_ w
dS hJ 'Dru
kd a&pDorRwEdik if aH wmf xlaxmifa&;twGuf
jywfjywfom;om; 0g'jzef@csd wdu
k yf q
JG ifwu
hJ pd u
P v
kd nf; enf;enf;rS rpGe@f vw
$ f
ygb;l ?
'gayrJh tde*f ,f[m 'Dru
kd a&pDA[dck sKyu
f ikd rf p_ epftay: "e&Siv
f w
l ef;pm;
tawG;tac:&Sirf sm;eJ@ rif;rJ0h g'rD sm; tygt0if "e&Siaf ygupf vlwef;pm;tawG;
tac:&Sirf sm; em;vnfaeovd/k AsLdu
k &ufpepft"dym` ,fe@J vH;k 0em;rvnf
ygb;l ? ol@tjrift&qd&k &if A[dck sKyfuikd rf q
_ w
kd m a'oEW&ud,
k yf ikd t
f yk cf sKyfa&;
tus,t
f jyef@&rdS u
_ kd enf;enf;rS z,frxm;yg? 'Du,
kd yf ikd t
f yk cf sKyfrp_ epf[m Edik if H
awmf waygi;f wpnf;wnf;&Srd u
_ kd rdrq
d ENtav#muf xde;f odr;f apEdik +f yD; cdik f
rsm;eJ@ jynfe,frsm;tm; wcsed w
f nf;rSm AsLdu
k a&pDtm;vH;k eJ@ tay:u trde@f
ay;r_ tm;vH;k udk tuket
f pif y,fzsuEf ikd v
f rd rhf ,f?
EdkifiHawmfeJ@ywfouf+yD; rmhufpf0g'&J@ vkyfief;pOfoabmaqmifwJh
tjrifrsm;udk tde*f ,fu tao;pdw&f iS ;f &if;eJ@ 'Dvakd &;ygw,f?
'Dawmh waygi;f wpnf;wnf;&Sw
d hJ orRwEdik if aH wmfwck jzpf&r,f?
'gayrJh rsuaf rSmufjyifopforRwEdik if v
H kd yHpk rH sKd ;awmh r[kwb
f ;l ? rsuf
122
vDeif
txl;a'oeJ@ cdik rf sm;[m t&G,af &mufow
l ikd ;f rJay;wJph epft&/
t&m&Srd sm;udk a&G;aumufjcif;jzifh tjynft
h 0ud,
k yf ikd t
f yk cf sKyfru
_ kd
taumiftxnfazmfw,f? a'oqdkif&meJ@ jynfe,ftm%mydkif
t&m&Srd sm;udk Edik if aH wmfrS cef@tyfwphJ epfukd zsuo
f rd ;f w,f?
u|eaf wmfw@kd k&mS ;rSm twkta,mifawmfveS af &;/ twkta,mif
'Drdkua&pDt0ef;t0dkif;&J@ twkta,mif qdk&S,fvpfudk,fpm;vS,frsm;[m
vltrsm; t}uD;tus,af 'goxGuaf vmufatmifuykd J 'Dtcsuef @J ywfoufv@kd
("rRwmyJ 'Dtcsuw
f ckyJ ruyg?) 'Dru
kd a&pDtay: b,fvakd usmcdik ;f oGm;=uw,f
qdw
k m (1917 ckEpS f arv 28 &ufae@xw
k f trSwf 68) y&my'gowif;pmrSm
u|eaf wmfaxmufjycJ+h yD;yg+yD? 'Dowif;pmudk um&ifpuDe@J wjcm; qd&k ,
S v
f pf
0ef}uD;rsm;&J@ tpd;k &u ydwyf ifcyhJ gw,f? u|eaf wmf 'Dvakd 0zefaxmufjywmudk
e,fcs@J "e&Siv
f w
l ef;pm;eJ@ r[mrdwf zG@J vufwx
JG m;=uolawGu em;r0ifwm
obm0usygw,f?
owdyoifw
h hJ tcsuw
f ck &Syd gw,f? jynfaxmifpo
k rRw Edik if aH wmf
qdw
k m rkcsyJ A[du
k csKyfuikd x
f m;wJh orRwEdik if aH wmfxuf vGwv
f yfrt
_ rsm;}uD;
yd&k w
dS ,fv@kd txl;ojzifh "e&Siaf ygupf 'Dru
kd a&pDorm;rsm;=um;rSm us,u
f s,f
jyef@jyef@}uD;udk ,H=k unfpv
JG ef;aew,f? 'DtpGt
J vef;[m rSm;,Gi;f a=umif;udk
tde*f ,fu tcsut
f vufrsm; udik pf +JG yD; tvGew
f u
d swhJ Oyrmwcke@J oufao
jycJw
h ,f? tJ't
D pGt
J vef;[m rSm;ygw,f? rSm;,Gi;f a=umif;udk tde*f ,f axmuf
jywJh 1792 - 98 ckEpS u
f mv&Sd jyifopf&@J A[du
k csKyfuikd w
f hJ orRwEdik if aH wmfe@J
qGpZf mvef&@J jynfaxmifpo
k rRw Edik if aH wmfw@kd e@J ywfoufwhJ tcsut
f vuf
rsm;u oufaojyaeygw,f? ppfreS w
f /hJ 'Dru
kd a&pDA[dck sKyfuikd rf p_ epf orRw
Edik if aH wmfuay;wJh vGwv
f yfr[
_ m jynfaxmifppk epfEikd if aH wmfu ay;wmxuf
ydrk sm;ygw,f? wenf;ajym&&if ordik ;f rSm a'oqdik &f m/ jynfe,fqikd &f mpwJh
124
vDeif
vufeufzwfa&;yJ jzpfw,f? 'Dvekd nf;eJ@ tJ'u
D tvkyo
f rm;awG
[m awmfveS af &;rSm atmify&JG +yD;wdik ;f wdu
k yf o
JG pfe@J uH&+yD; H;_ edrrhf e_ @J
tqH;k owf&w,f? vd@k tde*f ,fu !ejf yygw,f?
"e&Siv
f w
l ef;pm; awmfveS af &;toD;oD;&J@ tawG@tuu
H kd 'Dvekd *d ;kH csKyf
a&;om;xm;wm wdw
k ekd @J &Si;f vif;vSygw,f? 'Dae&mrSm jy\em&J@ tESpo
f m&
wenf;tm;jzifh EdkifiHawmfeJ@ ywfoufwJhjy\em&J@ tESpfom& (tzdESdyfcH
vlwef;pm;rSm vufeuf&o
dS vm;qdw
k t
hJ csu)f udk rdr&d & qkyu
f ikd x
f m;ygw,f?
'DtESpfom&udkyJ "e&SiftawG;tac: tv$rf;rdk;cHxm;&wJh ygarmuQrsm;eJ@
"e&Siaf ygupf 'Dru
kd a&pDorm;rsm;u t+rJwrf;vdv
k kd ypfy,fxm;=uwm jzpfyg
w,f? 1917 ckEpS f k&mS ;awmfveS af &;twGi;f rSm rif&ADS pfwOD;jzpfo/l rmhupf 0f g'D
tavmif;tvsm Z,f&w
D ,fvD (Tsereteli) u "e&Siv
f w
l ef;pm;awmfveS af &;
rsm;eJ@ ywfoufwhJ txufygtrSew
f &m;udk ajAmifxw
k af zmf ajymcJw
h t
hJ wGuf
ol@ukd (umaAnuf Cavaignac ol&bG@J e@J ) *k%f yxdu
k yf gw,f? (rSwcf suf umaAnufqw
kd m 1848 ckEpS f ZGev
f twGi;f rSm yJ&pftvkyo
f rm;rsm;&J@ tHk u
r_ukd ESyd u
f yG cf w
hJ hJ jyifopfAv
kd cf sKyf}uD; jzpfygw,f?) Z,f&w
D ,fvu
D ol@&@J ordik ;f
0if ZGef 11 rde@f ceG ;f xJrmS "e&Siv
f w
l ef;pm;[m yDxd*k &uftvkyo
f rm;rsm;udk
vufeufzwfz@kd qH;k jzwfcsucf sxm;w,fv@kd ajAmifxw
k af jymcJw
h ,f? "rRwmyJ
'Dq;kH jzwfcsuu
f kd olu,
kd w
f ikd f cscw
hJ yhJ pkH /H Edik if aH wmf qdw
k m 'Dvykd J vky&f rSmyJ
qdw
k hJ yHpk eH @J ajymcJw
h myg?
"rRwmyJ? Z,f&w
D ,fv&D @J ordik ;f 0if ZGef 11 rde@f ceG ;f [m olacgi;f aqmif
wJh qd&k ,
S v
f pfawmfveS af &;ygw0D ifawGe@J rif&ADS pfrsm;&J@ r[mrdwt
f yk pf t
k aeeJ@
awmfveS w
f yhJ pPn;f rJv
h w
l ef;pm;udk b,fvakd usmcdik ;f +y;D "e&Siv
f w
l ef;pm;bufo@kd
b,fvkd ul;ajymif;oGm;ovJqw
kd m txift&Si;f oufaojywJh tcsut
f vuf
126
vDeif
rjyXmef;Edik cf ahJ yr,fh tvkyo
f rm;vlwef;pm; vGwv
f yfpmG v_y&f mS ;Edik af &;
twGuaf wmh r&Srd jzpfwt
hJ ajccH jzpfygw,f? txufygOya'rsKd ;tjyif
bHt
k zG@J &@J qH;k jzwfcsuaf wGxrJ mS tvkyo
f rm;vlwef;pm;&J@ tusKd ;
pD;yGm;eJ@ wdu
k f u
kd u
f u
kd n
f +D yD; vl@tzG@J tpnf;pepfa[mif;udk wpHw
k &m
txdemem xd;k ESuw
f hJ Oya'rsm;udv
k nf; jyXmef;wmawG &Syd gw,f?
txufygpmyd'k rf mS tde*f ,fu Edik if aH wmftwGuq
f &kd if qdw
k phJ um;
udk &nf&,
G cf su&f &dS edS @J rsO;f om;a&;om;ygw,f? *smreftacsmif0g'udk wdu
k f u
kd f
xd;k ESuzf @kd &nf&,
G w
f myg? bmvd@k vq
J akd wmh 'Dtacsmif0g'u ygwt
D wGuq
f &kd if
bmoma&;[m wOD;csi;f yk*Kd~ vfa&;udpjP zpfw,fv@kd a=unmxm;w,f? 'Dvekd @J
awmfveS w
f hJ ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ ygwu
D kd atmufwef;tusq;kH jzpfwhJ vGwv
f yf
pGm awG;ac:a&;*d%
k ;f evAde;f wH;k 0g'tqifo
h @kd av#musapw,f? 'DevAde;f wH;k
0g'rsKd ;u bmoma&; r,H=k unfbaJ ezd@k cGihf yEdik af yr,fh jynfou
l kd xdik ;f rdi_ ;f apwJh
bmoma&;bde;f tay: ygwt
D aeeJ@ wdu
k yf q
JG ifz@kd awmh jiif;y,f ygw,f?
tem*wfrmS *smrefq&kd ,
S 'f rD u
kd a&pDygwt
D a=umif; avhvmwJo
h rdik ;f
ynm&Sirf sm;taeeJ@ 1914 ckEpS rf mS 'DygwD qd;k qd;k 0g;0g; ysupf ;D cJ&h wJh tajccH
ta=umif;&if;udk &SmazG&mrSm 'Djy\emeJ@ ywfoufwhJ pdw0f ifpm;p&m tcsuf
tvuf trsm;}uD; awG@&ygvrd rhf ,f? 'Dygw&D @J tawG;tac:a&;&macgi;f aqmif
aumufpuD; a&;om;wJh aqmif;yg;awGxrJ mS tacsmif0g'udk wHcg;us,u
f s,f
zGiahf y;xm;wJh qifa0S@&efa&Smif ajymqdck suaf wGutp - bk&m;ausmif;udk
pGe@f cmG =u qdw
k hJ 1913 ckEpS u
f v_y&f mS ;r_tay: ygw&D @J oabmxm;tqH;k tcsut
f vufawG trsm;}uD; awG@&ygvrd rhf ,f?
128
vDeif
oufO;D qHyikd Ef ikd if aH wmfvufxufrmS omru 'Dru
kd a&pDorRwEdik if aH wmf
vufxufrSmvnf; wnfqJEdkifiHawmf[m EdkifiHawmfqdkwJh t&mwckjzpf+rJ
jzpfw,f? qdv
k w
kd mu Edik if aH wmf[m tr_xrf;t&m&Srd sm;/ vl@tzG@J tpnf;&J@
tapcHrsm;/ ol@&J@ H;k Xmersm;udk vl@tzG@J tpnf;&J@ t&Sio
f cifrsm;tjzpfo@kd
ajymif;ay;w,fqw
kd hJ ol@&@J tajccHx;l jcm;csuv
f uQ%mudak wmh qufvufxed ;f
odr;f xm;w,f? 'gukd tde*f ,fu xyf+yD;tav;xm;ajymygw,f?
t&if&cdS w
hJ hJ Edik if aH wmftm;vH;k &J@ vufxufrmS rvGrJ aoGjzpfco
hJ vdk
- Edik if aH wmfe@J Edik if aH wmfvyk if ef;Xmersm;[m vl@tzG@J tpnf;&J@ tap
cHrsm;tjzpfu vl@tzG@J tpnf;&J@ t&Sio
f cifrsm;tjzpfo@kd ajymif;vJ
oGm;r_rsKd ; rjzpfapzd@k twGuf bHt
k zG@J [m rSeu
f efwehJ nf;em 2 ckukd
toH;k ycJw
h ,f? yxrtm;jzifh bHt
k zG@J [m tkycf sKyfa&;/ w&m;a&;eJ@
ynma&;qdik &f m &mxl;ae&mtm;vH;k twGuf t&G,af &mufow
l ikd ;f
rJay;r_pepft& a&G;aumufcH&olrsm;udk cef@tyf+yD; oufqdkif&m
rJay;olrsm;u olw@kd ukd tcsed rf a&G; jyefvnfvv
J ,
S Ef ikd cf iG &hf adS =umif;
owfrw
S yf gw,f? 'kw,
d tm;jzifh }uD;}uD;i,fi,f t&m&St
d m;vH;k udk
wjcm;tvkyo
f rm;rsm;&wJh vkycf vpmudyk J ay;ygw,f? bHt
k zG@J u
ay;wJh tjrifq
h ;kH vpm[m z&ef@aiG 6000 jzpfygw,f? 'Dvekd @J bHt
k zG@J
tzd@k ud,
k pf m;vS,t
f zG@J tpnf; Xmersm;&Sd vlawG &mxl;wufa&;eJ@
}uD;yGm;csr;f oma&; rvdu
k pf m;Edik af tmif xdxad &mufa&muf wm;qD;
Edik yf gw,f? ud,
k pf m;vS,af wG vdu
k ef m&r,fh csrw
S x
f m;wJh !e=f um;
csuaf wGawmif toH;k yp&m rvdak wmhyg?
'Dae&mrSm pdw0f ifpm;zG,f e,fpyfpnf;udk tde*f ,f awG@vu
kd w
f ,f?
jynf0h wJh 'Dru
kd a&pDpepf[m 'Dpnf;ay: a&mufwt
hJ cg qd&k ,
S v
f pfpepftjzpfo@kd
ajymif;vJomG ;w,f? wcsed w
f nf;rSm qd&k ,
S v
f pfpepfukd awmif;qdv
k mygw,f?
130
131
vDeif
'Dru
kd a&pDpepfukd ukepf ifatmif zG@H z;apa&;/ 'DtwGuf yHo
k mef
rsm;udk vufawG@e@J prf;oyfa&; pwmawGukd vkyzf @kd u vlra_ wmfveS af &;wdu
k yf &JG @J
tajccHwm0efw&yf jzpfygw,f?
wckcsi;f oD;oef@wnf&adS ewJh b,f'rD u
kd a&pDpepfrmS rS qd&k ,
S v
f pfpepf
udk arG;zGm;ray;Edik yf gb;l ? 'gayrJh vufawG@b0rSm 'Dru
kd a&pDpepf[m b,fawmhrS
wckcsi;f oD;oef@wnf&dS raeEdik yf gb;l ? tpOft+rJyJ wjcm;t&mrsm;eJ@ twl
wuG wnf&dS aeygw,f? pD;yGm;a&;tay: *,ufu
kd w
f ,f? pD;yGm;a&;tajymif;
tvJawGjzpfatmif wGef;aqmfay;w,f? pD;yGm;a&;zGH@z;r_&J@ wefjyef*,uf
du
k rf u
_ v
kd nf; cH&w,f pojzifah yg?h 'gawG[m touf0ifvy_ &f mS ;aewJh ordik ;f &J@
tEkydavmrygy?J
tde*f ,fu 'Dvq
kd ufajymygw,f?
tJ'v
D kd Edik if aH wmftm%ma[mif;udk tpdwpf w
d t
f r$mr$m zcGv
J u
kd +f yD;
wu,fwrf; 'Dru
kd a&pDuswhJ Edik if aH wmftm%m topfe@J tpm;xd;k yHk
udk jyifopfjynf jynfwiG ;f ppfpmtky&f @J wwd,tcef;rSm tao;pdwf
a&;xm;ygw,f? 'gayrJh 'Dae&mrSm 'Dtpm;xd;k r_&@J vuQ%mwcsKd @
ta=umif; tusO;f csKyf+yD; xyfrw
H ifjyzd@k vdyk gw,f? bmvd@k vq
J akd wmh
- txl;ojzifh *smr%DEikd if rH mS Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD; t,lo;D r_u
tbd"rRme,fy,fuae "e&Siv
f w
l ef;pm;omru tvkyo
f rm;rsm;pGm
&J@ a,bk,sawG;ac:r_e,fy,ftxdawmif ul;pufomG ;ae+yDjzpfv@kd
ygy?J tbd"rRmt,ltqt&qd&k if Edik if aH wmfqw
kd m pOf;pm;awG;
ac:r_ukd taumiftxnfe@J jyxm;wJt
h &m jzpfw,f? od@k r[kwf
tbd"rRmpum;awGudk urBm}uD;ay:rSm t"dy`m,fazmfqdkxm;wJh
bk&m;ocif&J@ bk&ifhEdkifiH jzpfw,f? wenf;tm;jzifh xm0&trSef
132
133
vDeif
bk&ifpepfEikd if aH wmfukd orRwEdik if aH wmfe@J tpm;xd;k wJu
h pd t
P a=umif;
ajym=uwJhtcg EdkifiHawmfqdkwJht&meJ@ ywfoufwJh qdk&S,fvpf0g'tajccH
oabmw&m;rsm;udk rarh=uzd@k *smrefw@kd ukd tde*f ,fu owday;cJyh gw,f? ol@&@J
owday;csu[
f m ,cktcgrmS Z,f&w
D ,fveD @J csm;aemhAw
f @kd vkd vlawGtwGuf
uawmh wdu
k f u
kd o
f ifcef;pmjzpfaewJh yHpk yH gy?J bmvd@k vq
J akd wmh olw@kd !Ge@f
aygi;f zG@J wJh vufawG@vyk &f yfrmS olw@kd [m Edik if aH wmftay: t,lo;D ,H=k unfre_ @J
t,lo;D ud;k uG,rf w
_ @kd ukd wu,fyJ jyocJ=h uvd@k ygy?J
tcsuf 2 csuu
f kd wifjyygO;D r,f?
(1) EdkifiHawmfqdkwm vlwef;pm;w&yfu wjcm;vlwef;pm;udk
zdEydS w
f hJ ,EW&m; wckr#om jzpfw,f? 'Dtcsu[
f m bk&ifpepfEikd if aH wmfrmS xuf
'Dru
kd a&pDorRwEdik if aH wmfrmS wckrS rav#mh bl;vd@k tde*f ,fu ajym&mrSm
rif;rJ0h g'w
D csKd @ oif=um; aeovdrk sKd ;/ zdEydS af &;omefqw
kd m ypPn;f rJv
h w
l ef;
pm;tzd@k bmrS*kpu
kd af ep&mrvdw
k u
hJ pd P jzpfw,fqw
kd hJ t"dym` ,fe@J ajymwm vH;k 0
r[kwyf gb;l ? vlwef;pm;wdu
k yf o
JG mefe@J vlwef;pm;zdEydS rf o
_ mefw@kd [m ydrk kd
us,jf yef@/ ydrk v
kd w
G v
f yf/ ydrk akd jAmifusygu vlwef;pm;rSeo
f r# r&Sad wmhatmif
zsuo
f rd ;f wJh wdu
k yf rJG mS ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;udk rsm;pGmtaxmuftulyygw,f?
(2) bmjzpfvdk@ opfvGifwJhrsdK;qufwckuomv#if EdkifiHawmfqdkwJh
trdu
_ o
f du
k w
f ckv;kH udk tuket
f pifpeG @f ypfEikd rf mS vJ? 'Djy\emu 'Dru
kd a&pD
aysmufu,
G af &;jy\emeJ@ qufpyfaeygw,f? 'gukd tck u|eaf wmfw@kd aqG;aEG;
ygr,f?
134
vDeif
r[kwyf gb;l ? ygwu
D jzpfay:wd;k yGm;ae+yD; emrnfuawmh e*dt
k wdik ;f
+rJaewwfv@kd yg?
tekydavmr0g'D tde*f ,f[m ol@&@J aemufq;kH ae@rsm;txd tEkyd
avmrtay: opPm&Scd w
hJ ,f? tde*f ,fajymwmu rmhupf ef @J u|eaf wmfrh mS tvGef
aumif;rGe+f yD; odyeH` nf;t&vnf; wduswhJ ygweD mrnfwck &Scd ahJ yr,fh wu,fh
tppftrSeyf gw/D wenf;tm;jzifh vlxv
k uQ%maqmifwhJ ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;
ygw&D ,fv@dk awmh r&Scd yhJ gb;l ? tck (19 &mpktukerf mS ) awmh wu,fyh gww
D &yf
&Sad eyg+yD? 'gayrJh ygweD mrnfuawmh odyeH` nf;t& rwdusygb;l ? udprP &Syd g?
ygwu
D om jzpfay:wd;k yGm;ae&if aemuf+y;D ygweD mrnf[m odyeH` nf;t& rwdus
bl;qdw
k m ygwu
D todtrSwf yxm;+yD; rSeu
f efwhJ OD;wnfcsut
f wdik ;f ygwD
jzpfay:wd;k yGm;aewmudk 'Drwdusru
_ twm;tqD; ry&if emrnfukd vufcH
vd@k & rSmyg?
[moq&mwa,mufa,mufu tde*f ,fajymyHt
k wdik ;f u|eaf wmf
wd@k aAmf&ADS pfrsm;udk ESpo
f rd ahf jymqdw
k m &SEd ikd yf gw,f? u|eaf wmfw@kd rmS wu,fyh gwD
wck &Sad ew,f? ygw[
D m tvGeaf umif;rGepf mG jzpfay:wd;k yGm;aew,f? 'Dawmhum
1903 ckEpS f b&yfqJ - vef'ef uGe*f &ufrmS u|eaf wmfw@kd [m trsm;pkjzpfw,f
qdw
k hJ a&Smifwcifoufoufr#omjzpfwhJ tcsuu
f vGv
J @kd wjcm;bmt"dym` ,frS
r&wJh aAmf&SDApf qdkwJh t"dy`m,fvnf;rJh/ xl;vnf;xl;qef;wJh emrnfudk
awmifrS vufcv
H @kd & rSmygv@kd ESpo
f rd ahf jymqdw
k m &SEd ikd yf gw,f? rsuaf rSmuf
umvrSm &DywfbvDuifygwDu vlawGeJ@ awmfvSefwJh "e&Sifaygufp
'Dru
kd a&pDorm;awGu Zlvikd v
f eJ@=o*kwv
f twGi;f rSm u|eaf wmfw@kd ygwt
D ay:
zdEydS &f ef&mS cJv
h @kd aAmf&ADS pf qdw
k hJ emrnfukd vlxw
k &yfv;kH u av;pm;vmw,f?
'ghtjyif u|efawmfwdk@ygwD&J@ vufawG@jzpfay:wdk;yGm;r_twGif;rSm }uD;rm;wJh
ordik ;f 0ifw;kd wufra_ wG &&Scd w
hJ ,fqw
kd mudk 'DzEd ydS &f ef&mS r_awGu oufaojyae
136
vDeif
trSwf ywJh Edik if aH wmfwckyJ jzpfygw,f? wenf;tm;jzifh vlwef;pm;w&yfu
wjcm;vlwef;pmtay:/ vlOD;a&wpdwfwydkif;u wjcm;tpdwftydkif;tay:/
t=urf;zuftiftm; pepfwustoH;k yzd@k twGuf pnf;H;k xm;wJh tzG@J tpnf;
w&yfyJ jzpfygw,f?
u|efawmfwdk@&J@ aemufqHk;&nfrSef;csufu EdkifiHawmfqdkwJht&mudk
zsufodrf;zdk@/ wenf;tm;jzifh pnf;Hk;r_eJ@ pepfusr_&SdwJh t=urf;zuftiftm;
rSeo
f r#ukd zsuo
f rd ;f zd@k / vlvcl si;f t=urf;zufrr_ eS o
f r#ukd zsuo
f rd ;f zd@k yJ jzpfyg
w,f? tenf;pku trsm;pkukd emcHa&;qdw
k rhJ u
l kd usio
hf ;kH rSm r[kww
f hJ vlrp_ epf
wck a&mufvmrSmudk u|eaf wmfw@kd awmifw
h rae=uyg? 'gayrJh u|eaf wmfw@kd [m
qdk&S,fvpfpepfudk a&muf&Sdzdk@ u;yrf;wmeJ@wcsdefwnf;rSm tav;teuf
,Hk=unfxm;wmu 'Dvdk&Sdygw,f? qdk&S,fvpfpepf[m uGefjrLepfpepfodk@
zG@H z;wd;k wufomG ;vdrrhf ,f? tJ't
D cgrmS vlvcl si;f t=urf;zuftiftm;oH;k zd@k
vdkawmhrSmr[kwf? vlwa,mufu wa,mufudk emcHzdk@vnf; vdkawmhrSm
r[kw?f vlO;D a&&J@ wpdww
f ydik ;f u wjcm;tpdwt
f ydik ;f udk emcHz@kd vnf; vdw
k mhrmS
r[kwb
f ;l ? bmvd@k vq
J akd wmh vlawG[m t=urf;zufre_ @J emcHrq
_ w
kd mawG ryg
bJe@J vlrb
_ 0&J@ tajccHrrl sm;udk usio
hf ;kH wJh tavhtx &&Sv
d mrSmjzpfv@kd y?J
tavhtx&Sv
d mr_qw
kd hJ tJ't
D a=umif;tcsuu
f kd tav;xm;apcsif
vk@d tde*f ,fu opfviG w
f hJ rsKd ;qufwck ta=umif;udk ajymygw,f? 'DrsKd ;quf[m
opfviG w
f /hJ vGwv
f yfwhJ vlrt
_ ajctaersm;atmufrmS }uD;jyif;vm+yD; Edik if H
awmfqw
kd hJ trdu
_ o
f du
k w
f ckv;kH udk tuket
f pif pGe@f ypfEikd v
f rd rhf ,f vd@k ajym
xm;ygw,f? 'Dae&mrSm Edik if aH wmfqw
kd m Edik if aH wmftrsKd ;tpm;tm;vH;k udk qdv
k kd
w,f? 'DxrJ mS 'Dru
kd a&pDorRwEdik if aH wmfvnf; tygt0ifjzpfw,f?
138
tcef; (5)
Edik if aH wmfwrd af umyaysmufa&;twGuf pD;yGm;a&;tajccH
'Djy\emudk rmhupf [
f m ol&@J *do
k mvkyif ef;pOfa0zefcsuf (wenf;
tm;jzifh 1875 ckEpS f arv 5 &ufae@ b&dwf Bracke xH ay;pmvnf; jzpfw,f?
pmudk 1891 ckEpS u
f srS acwfopfowif;pm NewwZeit twGJ 9 trSwf 1 xJrmS
yHEk ydS x
f w
k af 0jzpfw,f? k&b
S momeJ@ wtkycf si;f owfowf xkwcf w
hJ ,f?) pmtkyf
xJrmS tao;pdwf pHpk v
kH ifvif &Si;f jyxm;w,f? 'DtvGeaf umif;wJph mtky&f @J
tjiif;yGm;zG,&f mtydik ;f rSm vmaq;0g' (Lassalleanism) udk a0zefxm;wJh
tydkif;wydkif; yg0if+yD; ajym&&if tJ'Da0zefcsuf[m aumif;rGefwJhtydkif;udk
zH;k v$r;f oGm;w,f? aumif;rGew
f t
hJ ydik ;f qdw
k mu uGejf rKepfpepf&@J jzpfay:wd;k yGm;
r_e@J Edik if aH wmf wdraf umyaysmufrt
_ =um; qufE,
G yf u
kH kd cJjG crf;pdwjf zmxm;wJh
tydik ;f jzpfygw,f?
1? rmhupf u
f jy\emudw
k ifjyyHk
1875 ck arv 5 &uf b&dwx
f o
H @kd rmhupf af &;wJah y;pmudk txufrmS
u|eaf wmfw@kd ud;k um;wifjycJw
h hJ 1875 ckEpS f rwfv 28 &uf abb,fxo
H @kd
tde*f ,fa&;wJh ay;pmeJ@ tay:,H E_id ;f ,SO=f unfyh gu rmhupf [
f m tde*f ,fxuf
139
vDeif
EdkifiHawmf*dk%f;om; ydkqefwJhyHk aygufaew,f? EdkifiHawmfjy\emtay:
rmhupf ef @J tde*f ,fw@kd &@J tjrifawGu tawmfumG jcm;wJyh kH ayguaf ew,f?
tde*f ,ftaeeJ@ abb,fukd t}uHay;wJt
h xJrmS Edik if aH wmfe@J ywf
oufv@kd toH;k ruswhJ tajymtqdk tm;vH;k udk pGe@f ypfoifah =umif;/ ygwv
D yk if ef;
pOfxrJ mS Edik if aH wmf qdw
k hJ pum;vH;k udk tm;vH;k zsu+f yD; bHt
k zJ@G tpnf;
qdw
k hJ pum;vH;k eJ@ tpm;xd;k oifah =umif; a&;om;xm;+yD; yJ&pfbt
kH zJ@G [m rlv
t"dym` ,ft& Edik if aH wmfw&yf r[kwaf wmhb;l vd@k awmif olu twdtvif;
ajymcJw
h ,f? 'gayrJh rmhupf t
f aeeJ@usawmh tem*wf uGejf rLepfv@l tzJ@G tpnf;
&J@ Edik if aH wmfpepf ta=umif;udk ajymqdw
k mawmif &Scd w
hJ ,fqakd wmh uGejf rLepf
pepfatmufrmS awmif Edik if aH wmf&zdS @kd vdt
k yfwmudk rmhupf u
f todtrSwf y
w,fv@kd ,lq&rvdk jzpfaew,f?
'gayrJh 'Dv,
kd q
l &if vH;k 0rSm;,Gi;f ygvrd rhf ,f? taotcsm avhvm
=unfrh ,fq&kd if rmhupf ef @J tde*f ,fw@kd &@J Edik if aH wmftay: tjrifrsm;/ Edik if aH wmf
wdraf umyaysmufjcif;tay: tjrifrsm;[m vH;k 0xyfwu
l saew,f? txufrmS
ud;k um;xm;wJh rmhupf &f @J pum;[mvnf; wdraf umyaysmufr_ jzpfpOftwGi;f &Sd
Edik if aH wmfpepfuykd J &nf!e ;f wm jzpfw,fqw
kd mudk awG@&EdS ikd yf gw,f?
"rRwmyJ tem*wfrmS wdraf umyaysmufjcif; jzpfpOfu b,fae@
b,f&ufrmS povJqw
kd m twdtus owfrw
S zf @kd ta=umif;r&Syd g? 'g[m &Snf
=umwJh jzpfpOfwckjzpfrmS aocsmwJt
h wGuf 'Dvo
kd wfrw
S zf @kd ta=umif; ydv
k @kd
awmif r&Sad wmhyg? rmhupf ef @J tde*f ,fw@kd t=um;rSm tjrifjcif; uGmjcm;wJyh pkH H
ayguaf ewmuvnf; olw@kd aqG;aEG;wJh acgi;f pOfcsi;f rwlwm&,f/ OD;wnfajz&Si;f
wJh &nf&,
G cf sucf si;f rwlwm&,fw@kd a=umifh jzpfygw,f? tde*f ,f&@J &nf&,
G f
csuu
f Edik if aH wmfe@J ywfoufv@kd xdpk Ofu acwfpm;aewJh (vmaq;&J@ acgi;f xJrmS
140
vDeif
Edik if aH wmfe@J vl@tzG@J tpnf;wd@k t=um; qufE,
G rf j_ y\emrSm *do
k m
vkyif ef;pOf zefw;D xm;wJh _yaf xG;wJh tjrifawGukd rmhupf u
f OD;pGmyxr z,f&mS ;
ypfw,f? olu 'Dvakd &;ygw,f?
rsuaf rSmufacwf vl@tzJ@G tpnf; qdw
k m t&if;&Siv
f @l tzJ@G tpnf;
jzpfw,f? 'g[m ,Ofaus;wJh wdik ;f jynftm;vH;k rSm wnf&adS ew,f?
tv,facwfu t&mrsm; a&maESmyg0ifaewmudk tenf;eJ@trsm;
z,fxw
k cf +hJ yD; jzpfw,f? Edik if t
H oD;oD;&J@ xl;jcm;wJh ordik ;f qdik &f m
jzpfay:wd;k yGm;r_a=umifh tenf;eJ@trsm; omefajymif;cJ+h yD; jzpfw,f?
tenf;eJ@trsm; zH@G z;wd;k wuf+y;D jzpfw,f? wzufrmS qd&k if rsuaf rSmuf
acwf Edik if aH wmf qdw
k m wdik ;f jynfrwlwt
hJ avsmuf rwlb;l ? y&yf&mS ;
*smreftifyg,mu[meJ@ qGpZf mvefu[m rwlb;l ? t*Fvefu[m
eJ@ tar&duefu[m rwlb;l ? 'ga=umifh rsuaf rSmufacwf Edik if aH wmf
qdw
k m pdwu
f ;l zefw;D csuw
f ck jzpfw,f?
'gayrJh rwlwhJ ,Ofaus;+yD; wdik ;f jynfrsm;&Sd rwlwhJ Edik if aH wmfrsm;[m
omeftrsKd ;rsKd ; jcm;em;=uapumrl wlncD suaf wmh &Syd gw,f? 'gu
awmh t&if;&Si0f g' tenf;eJ@trsm; zG@H z;wd;k wuf+yD;jzpfwhJ acwfrD
"e&Siv
f w
l ef;pm; vl@tzJ@G tpnf; tajccHay:rSm wnfaqmufxm;
=ujcif; jzpfygw,f? 'ga=umifh olw@kd rmS wlnw
D hJ tajccHx;l jcm;csuf
wcsKd @vnf; &Syd gw,f? 'Dt"dym` ,ft& ajym&ifawmh rsuaf rSmufacwf
Edik if aH wmf [m tem*wfEikd if aH wmfe@J rwlygb;l ? tem*wfrmS qd&k if
tck&adS ewJh "e&Siv
f w
l ef;pm; vlrp_ epf tkwjf rpf[m &Sad wmhrmS r[kwf
awmhb;l ?
142
vDeif
tul;tajymif; umvwckvnf; &Sad ew,f? 'Dumv&J@ Edik if aH wmf[m
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ awmfveS w
f hJ tm%m&Sipf epfomyJ jzpfEikd w
f ,f?
acwfrt
D &if;&Sif vl@tzJ@G tpnf;twGi;f ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ tcef;
utm; cJjG crf;pdwjf zmcsu&f ,f/ 'Dv@l tzJ@G tpnf; jzpfay:wd;k yGm;jcif;qdik &f m
tcsut
f vufawG&,f/ ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;eJ@ "e&Siv
f w
l ef;pm;wd@k &@J xdyw
f u
kd f
jzpfaewJh tusKd ;pD;yGm;rsm; rajy+idr;f Edik rf &_ ,f pwmawGukd rmhupf u
f tajccHum
txufyge*d ;Hk csKyfcsuu
f kd azmfxw
k cf w
hJ ,f?
t&ifuqd&k if jy\emudk 'Dvw
kd ifjycJw
h ,f? ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;[m
rdrdvGwfajrmufa&;&zdk@twGuf "e&Sifvlwef;pm;udk wGef;vSefzzsuf&r,f?
tm%mudk t&,l+y;D rdr&d @J awmfveS w
f hJ tm%m&Sipf epfukd wnfaqmuf&r,f?
tckawmh jy\emudk wifjyyHu
k wpHw
k &mrwlawmhb;l ? uGejf rLepf
pepf&&dS m tem*wfqD OD;wnfjzpfay: wd;k yGm;aewJh t&if;&Sif vl@tzG@J tpnf;rS
uGejf rLepfpepf vl@tzJ@G tpnf;od@k ul;ajymif;&mrSm Edik if aH &; tul;tajymif;
umv wckr&Sb
d J rjzpfEikd yf g? 'DumvtwGi;f &Sd Edik if aH wmf[mvnf; ypPn;f rJh
vlwef;pm;&J@ awmfveS w
f hJ tm%m&Sipf epfomyJ jzpfEikd w
f ,f?
'gqdk&if 'Dtm%m&SifpepfeJ@ 'Drdkua&pDt=um; qufpyfr_ua&m
b,fvv
kd ?J
u|eaf wmfw@kd ocd +hJ y;D =uwJt
h wdik ;f uGejf rLepfa=ujimpmwrf;u ypPn;f rJh
vlwef;pm;udk tkypf ;kd vlwef;pm; tjzpfo@kd jriw
hf ifa&; eJ@ 'Dru
kd a&pDukd t&,l
a&; qdw
k hJ t,ltq ESp&f yfukd d;k d;k pif;pif;yJ ,SOw
f x
GJ m;ygw,f? txufrmS
qdck o
hJ r#tm;vH;k udk tajccH+yD;oH;k oyf&if t&if;&Sipf epfrS uGejf rLepfpepfukd ul;
144
145
vDeif
Edik if aH &;t& Ed;k =um;wufuwJh vkycf pm;aus;u|ef &mE_e;f tcsKd ;tq
[m t&if;&Siv
f @l tzJ@G tpnf;twGi;f awG@&or#xrJ mS tJ'v
D kd tjrifq
h ;kH jzpfw,f
qdak wmh ude;f *%ef; b,favmuf&ydS govJ? vkycf pm;vkyo
f m; 15 oef;xJrmS
woef;om qd&k ,
S 'f rD u
kd a&pD ygw0D ifawG jzpfw,f? 15 oef;xJrmS 3 oef;om
tvkyo
f rm;or*~0ifawG jzpfw,f?
rjzpfpavmuf vlenf;pkuav;om cHpm;&wJh 'Dru
kd a&pDygy?J vlcsr;f om
rsm;om cHpm;&wJh 'Dru
kd a&pDygy?J t&if;&Siv
f @l tzJ@G tpnf;&J@ 'Dru
kd a&pD[m
'Dvykd gy?J t&if;&Si'f rD u
kd a&pD ,EW&m;udk aoaocsmcsm =unfrh ,fq&kd if rJay;cGiehf @J
ywfoufvdk@ (tao;tr$m;vdk@xif&wJh) tao;tr$m;tcsufuav;rsm;
(Oyrm a'oaexdkifol jzpfr_qdkif&m owfrSwfcsufrsm;/ trsdK;orD;awGudk
z,fxm;jcif;rsm; pwJt
h csuu
f av;rsm;) rSmyJjzpfjzpf/ ud,
k pf m;vS,f Xmersm;&J@
vkyx
f ;kH vkyef nf;awGrmS yJjzpfjzpf/ pk;kH cGit
hf ay: vufawG@twm;tqD;yr_rsm;
(trsm;qdik &f m taqmufttHrk sm;[m olawmif;pm;rsm; twGurf [kwf
qdw
k mrsKd ;) rSmyJjzpfjzpf/ vH;k 0 t&if;&Siq
f efwhJ owif;pm*sme,f xkwaf 0a&;
rlrsm;rSmjzpfjzpf/ ae&mwumrSm 'Dru
kd a&pDtay: trsKd ;rsKd ; uef@owfxm;wm
awGukd awG@&ygvrd rhf ,f? qif;&Jom;awGtay: 'Duef@owfrr_ sm;/ cif;csurf sm;/
0dik ;f y,frr_ sm;/ wm;qD;r_rsm;u =unfv
h u
kd &f if ao;ao;uav;awGv@kd xif&yg
w,f? txl;ojzifh qif;&Jr'_ %fukd b,fwek ;f urS ud,
k w
f ikd rf uHz;l wJt
h jyif
tzdEydS cf H vlwef;pm;rsm;&J@ vlxb
k 0twGi;f rSm olw@kd e@J b,fwek ;f urS eD;eD;
uyfuyf rqufqHzl;olrsm; ('DtrsdK;tpm;xJ yg0ifaewmu 99 &mcdkifE_ef;
r[kwaf wmif 90 &mcdik Ef e_ ;f aom "e&SiEf ikd if aH &;orm;rsm;eJ@ 0g'jzef@csad &;orm;
rsm;) &J@ tjrifrmS ao;ao;uav;awGyv
J @kd xif&ygw,f? 'gayrJh 'gawG pkaygi;f
vdu
k &f ifawmh 'Duef@owfra_ wG[m qif;&Jom;rsm;udk Edik if aH &; b0xJuae
146
vDeif
olrsm;/ aoG;pkyo
f rl sm;/ t&if;&Sirf sm;&J@ vGwv
f yfrt
_ ay: uef@owfcsKyfcs,rf _
woDwwef;}uD;udk csrSwfvkyfaqmifw,f? vlom;w&yfvHk;udk vkyfcpm;
aus;u|eb
f 0rS vGwaf jrmufapzd@k twGuf u|eaf wmfw@kd [m olw@kd ukd ESyd u
f yG &f
r,f? olwdk@&J@ jyefvSefckcHr_udk tiftm;oHk; acsr_ef;&r,f? 'DudpP&Sif;ygw,f?
ESyd u
f yG rf &_ w
dS ahJ e&m/ t=urf;zuf tiftm;oH;k r_ &Sw
d ahJ e&mrSm vGwv
f yfrr_ &So
d vdk
'Dru
kd a&pDvnf; r&Syd g?
od=u+y;D jzpfwt
hJ wdik ;f tde*f ,fu 'Dtcsuu
f kd abb,fxH ay;pmxJrmS
ajymifajrmufpmG azmfjycJw
h ,f? 'DpmrSm olu ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;[m Edik if aH wmfukd
vGyv
f yfrt
_ a&;twGuf toH;k ywmr[kwb
f ;l ? ol@&@J &efoal wGukd zdEydS x
f m;zd@k
twGuo
f m jzpfw,f? vGwv
f yfrt
_ a&;udpt
P a=umif; ajymqdv
k mEdik w
f t
hJ cg
a&mufwmeJ@ Edik if aH wmfqw
kd t
hJ &m[mvnf; r&Sad wmhb;l vd@k a&;xm;ygw,f?
trsm;pk}uD;jzpfwhJ jynfoal wG[m 'Dru
kd a&pDukd cHpm;&w,f? jynfol
tay: aoG;pkyo
f rl sm;/ zdEydS o
f rl sm;udak wmh tiftm;oH;k +yD; ESyd u
f yG w
f ,f? wenf;
tm;jzifh olw@kd ukd 'Dru
kd a&pD&@J tjyifbufo@kd z,fxw
k x
f m;w,f? tJ'guawmh
t&if;&Sipf epfuae uGejf rLepfpepfo@kd tul;tajymif; umvrSm jzpfay:r,fh
'Dru
kd a&pDtrsKd ;tpm; jzpfygw,f?
uGejf rLepfv@l tzJ@G tpnf;twGi;f umva&mufwt
hJ cgro
S m t&if;&Sif
rsm;&J@ ckcrH u
_ kd tuket
f pif acsre_ ;f +yD;oGm;w,f? t&if;&Sirf sm; aysmufu,
G f
oGm;w,f? vlwef;pm;rsm; r&Sad wmhb;l ? (qdv
k w
kd mu vl@tzJ@G tpnf;twGi;f rSm
xkwv
f yk af &; y&dabm*rsm;tay: qufE,
G af er_e@J ywfouf&if vlawGt=um;
uGmjcm;csufr&Sdawmhbl;?) pwJh tajctaejzpfvmr,f? tJ'DtcgusrSom
Edik if aH wmf[m aysmufu,
G v
f rd rhf ,f? vGwv
f yfru
_ pd t
P a=umif; ajymqdv
k mEdik f
vdrrhf ,f? tJ't
D cgusro
S mv#if wu,fwrf;jynf0h wJh 'Dru
kd a&pD wenf;tm;
jzifh bmc|wf,iG ;f csurf S rygwhJ 'Dru
kd a&pDtwGuf jzpfEikd af cs &Sv
d mvdrrhf ,f?
148
vDeif
aqmifusOf;ay;ygvdrfhr,f? uGefjrLepfpepfuomv#if wu,fwrf;jynfh0wJh
'Drdkua&pDudk aqmifusOf;ay;Edkifw,f? 'Drdkua&pD[m ydkrdkjynfh0vmavav
rvdktyfwJht&m jzpfvm+yD; tvdkvdkwdrfaumyaysmufzdk@ jzpfavav jzpfyg
vdrrhf ,f?
wenf;ajym&&if t&if;&Sif pepfatmufrmS &Sw
d mu rlvt"dym` ,fe@J
udu
k n
f w
D hJ Edik if aH wmfjzpfw,f? qdv
k w
kd mu vlwef;pm;wcku wjcm;wcktay:
vlenf;pku vlrsm;pktay: ESyd u
f yG w
f hJ txl;ud&,
d mjzpfw,f? vlenf;pkjzpfwhJ
aoG;pkyo
f rl sm;[m vltrsm;pkjzpfwhJ aoG;pkycf rH sm;tay: pepfwus ESyd u
f yG f
xm;Edik zf @kd qw
kd m "rRwmyJ ESyd u
f yG &f mrSm &ufpuf=urf;uwfrS &ygw,f? 'Dawmh
aoG;acsmif;awGvnf; pD;&awmhw,f? aus;u|epf epf/ v,fu|epf epfehJ tcpm;
tvkypf epfawGatmufrmS vlom;awG[m 'DaoG;acsmif;awGukd jzwfu;l cJ&h w,f?
aemufwcku t&if;&SifpepfrS uGefjrLepfpepfodk@ ul;ajymif;wJh
umvtwGif;rSm ESdyfuGyfr_qdkwm &Sdaezdk@vdkygao;w,f? 'gayrJh tckudpPu
vltrsm;pk}uD;jzpfwhJ aoG;pkycf rH sm;u vltenf;pkjzpfwhJ aoG;pkyo
f rl sm;tay:
ESyd u
f yG w
f u
hJ pd P jzpfw,f? ESyd u
f yG af &; txl;ud&,
d m/ txl;,EW&m;/ wenf;
tm;jzifh Edik if aH wmf &Sad ezd@k vnf; vdak o;w,f? 'gayrJh tckEikd if aH wmfu ,m,D
tul;tajymif;qefwJh EdkifiHawmfjzpfw,f? 'gu e*dkrlvt"dy`m,ft&qdk&if
EdkifiHawmfwck r[kwfawmhbl;? rae@wae@wkef;utxd vkyfcpm;aus;u|ef
jzpfcw
hJ hJ vltrsm;pk}uD;u vltenf;pkjzpfwhJ aoG;pkyo
f al wGtay: ESyd u
f yG w
f hJ
udp[
P m E_id ;f ,SOcf sut
f & tvGev
f ,
G u
f /l tvGef ;kd pif;/ tvGeo
f bm0uswhJ
udpjP zpfv@kd aus;u|erf sm;/ v,fu|erf sm;/ tcpm; tvkyo
f rm;rsm;&J@ xur_ukd
ESdyfuGyfwJhudpPxuf aoG;xGufoH,dkr_ trsm;}uD; enf;vdrfhr,f? 'ghtjyif
ESyd u
f yG rf u
_ kd yvkyaf ecsed rf mS vlOk ;D a& trsm;wumh trsm;pk}u;D twGuf 'Dru
kd a&pD
wd;k cs@J ru
_ v
kd nf; yvkyaf ewJt
h wGuaf =umifh zdEydS af &; txl;,EW&m;w&yf &Sad ezd@k
vdktyfcsuf[m pwifaysmufuG,fvmvdrfhr,f? aoG;pkyfolrsm;[m tvGef@
tvGef _yaf xG;wJh zdEydS af &;,EW&m;r&Sb
d J jynfou
l kd ESyd u
f yG x
f m;Edik pf rG ;f r&Syd g?
'gayrJh jynfoal wGu aoG;pkyo
f rl sm;udk ESyd u
f yG w
f hJ udprP mS awmh ,EW@&m; vd@k
150
vDeif
tJ't
D em*wfe@J ywfoufv@kd rmhupf [
f m Avmpdwu
f ;l ,Of rvkyyf g?
tcktcsed rf mS ajymvd@k &wmudyk J jynfjh ynfph pkH kH ajymygw,f? qdv
k w
kd mu uGejf rLepf
vl@tzG@J tpnf;&J@ tedrt
hf qifeh @J tjrift
h qifw
fh @kd t=um; jcm;em;csuu
f kd owfrw
S f
ajymqdyk gw,f?
3? uGejf rLepfv@l tzJ@G tpnf;&J@ yxrtqifh
qd&k ,
S v
f pfpepfatmufrmS tvkyo
f rm;[m tEkwt
f odr;f r&Sw
d hJ
od@k r[kwf rdrt
d vky&f @J txGuyf pPn;f tm;vH;k udk &&Syd gvrd rhf ,fqw
kd hJ vmaq;
&J@ tawG;tac: rSm;,Gi;f a=umif;udk *do
k mvkyif ef;pOf a0zefcsux
f rJ mS rmhupf u
f
tao;pdwf &Sif;vif;xm;w,f? vl@tzJG@tpnf;&J@ vlr_vuQ%maqmifwJh
tvkyyf rm% wckv;kH xJuae+yD; t&ef&efyakH iG Ekwo
f rd ;f xm;&r,f? 'gu xkwf
vkyaf &;udk wd;k cs@J z@kd / puf,EW&m; yGe;f yJrh r_ sm; udk jyeftpm;xd;k zd@k pwmawG
twGuf jzpfw,f? aemuf+yD; pm;oH;k a&; ypPn;f awGxu
J ae+yD; pDrcH ef@crGJ p_ &dw/f
ausmif;rsm;/ aq;Hrk sm;/ vltkd kH pwmawGtwGuf &efyakH iG Ekwo
f rd ;f xm;&r,fv@kd
rmhupf u
f &Si;f jyygw,f?
vmaq;vdk AvH;k AaxG;/ roJruGJ odr;f usKH ;ajymwmrsKd ; (rdrt
f vky&f @J
txGuyf pPn;f tm;vH;k udk tvkyo
f rm;&&Sad &; qdw
k phJ um;rsKd ;) udk rmhupf u
f
rajymyg? olu qd&k ,
S v
f pf vl@tzJ@G tpnf;[m udpaP wGukd b,fvpkd rD cH ef@c&GJ wm
jzpfvrd rhf vJqw
kd hJ jy\emudk acgi;f at;at;eJ@ cef@reS ;f ygw,f? rmhupf [
f m t&if;
&Si0f g' rwnf&w
dS hJ tJ'v
D @l tzJ@G tpnf;rsKd ;&J@ b0tajctaersm;tay: tcdik t
f rm
cJjG crf;pdwjf zmcJw
h ,f?
(tvkyo
f rm;ygw&D @J vkyif ef;pOfukd cJjG crf;pdwjf zm&mrSm) u|eaf wmfw@kd
aqG;aEG;=u&rSmu uGejf rLepf vl@tzJ@G tpnf;t=umif;jzpfw,f? ud,
k hf
ud,
k yf ikd f tajccHtw
k jf rpfay:uae jzpfay:wd;k yGm; vmcJw
h mr[kwb
f ;l ?
152
vDeif
wef;wl&ydS gw,f? pojzifh ajymw,f? ol'v
D akd jymwm rSm;,Gi;f ygw,f? ol@
trSm;udk rmhupf u
f axmufjyw,f?
rmhupf u
f 'Dae&mrSm wu,fyJ wef;wlwt
hJ cGit
hf a&; &&Sw
d ,f?
'gayrJh 'g[m "e&Siv
f w
l ef;pm; tcGit
hf a&; jzpfaeqJy?J tcGit
hf a&; rSeo
f r#rmS
jzpf+rt
J wdik ;f / ol@rmS vnf; rwljcm;em;r_ukd xnfw
h u
G x
f m;+y;D om;yJ? tcGit
hf a&;
rSeo
f r#[m rwljcm;em;wJh vlawGtay: wlnw
D hJ aywHwcke@J wkikd ;f xGmcsuf
jzpfw,f? wu,fwrf;rSm vlawG[m wa,mufe@J wa,muf taetxm;csi;f
rwln=D uygb;l ? 'ga=umifh wef;wlwt
hJ cGit
hf a&; [m wu,fwrf;rSm wef;
wlr_udk zsufqD;ypfw,f? r#wr_vnf;r&Sdbl;? wu,fygyJ vllwdkif;[m vlr_
vuQ%maqmifwhJ tvkyv
f uQ%mt& wa,mufe@J wa,muf +yD;ajrmufwm
csi;f wl&if (txufazmfjyyguo
hJ @kd &efyakH iGtwGuf Ekwo
f rd ;f r_uykd g xnfx
h u
G +f y;D wJh
aemufrmS ) &wJh vlrt
_ xGuyf pPn;f yrm%csi;f vnf;wlw,f?
'gayrJh vlwikd ;f [m taetxm;csi;f rwl=uyg? wa,mufu cGet
f m;
}uD;w,f? wa,mufuawmh cGet
f m;ao;w,f? wa,mufu tdraf xmify+yD;
jzpfw,f? wa,mufuawmh ry&ao;bl;? wa,mufu om;orD;rsm;w,f?
wa,mufuawmh om;orD;enf;w,f pojzifh rwl=l uygb;l ? 'Dawmh rmhupf u
f
'Dvekd *d ;kH csKyfygw,f?
+yD;ajrmufwhJ tvkyyf r%csi;f wl&if vlrp_ m;oH;k a&; &efyakH iGxu
J
cJaG 0&&Sw
d hJ yrm%vnf; wlnw
D hJ tajctaersKd ;rSm wu,fwrf;us
awmh vlwa,mufu wjcm;vlxuf ydkrdk&&Sdwm/ wa,mufu
wjcm;vlxuf ydck sr;f omwm pwJph wJh tjcif;t&mawG &Sad erSmyJ?
'Dtemtqm tm;vH;k udk rjzpfay:apcsi&f if tcGit
hf a&;qdw
k m wef;
wlwm rjzpfoifb
h ;l ? wef;rwlwmyJ jzpfoifw
h ,f?
154
vDeif
rmhupf u
f cef@reS ;f rdygw,f? 'DtcGit
hf a&;rsKd ;[m +yD;ajrmufwhJ tvkyyf rm%
tvdu
k f ypPn;f rsm;udk cJaG 0ay;aeor# qufvufvr$ ;f rd;k aeOD;rSmyJ?
rmhupf u
f qufajymygw,f? 'gayrJh 'Dtemtqm[m uGejf rLepf
pepf&@J y%mrtqifrh mS rv$rJ a&Smifom &Sad erSmyJ? bmvd@k vq
J akd wmh
'Dpepf[m vl@tzJ@G tpnf;a[mif; 0rf;Adu
k x
f u
J ae rEikd rf u,fEikd f
emusirf a_ wGe@J ayguzf mG ;vmump jzpfv@kd yg? tcGit
hf a&;qdw
k m vl@
tzJG@tpnf; pD;yGm;a&;taqmufttHkeJ@ 'DtaqmufttHktay:
tajccHxm;wJh vl@tzJ@G tpnf; ,Ofaus;r_ rsuEf mS pm jzpfay:wd;k yGm;r_
qdw
k hJ t&mrsm;xuf b,fawmhrS ydrk jrifEh ikd b
f ;l
'ga=umifh uGejf rLepfpepf&@J y%mrtqifh (trsm;tac:t& qd&k ,
S v
f pf
pepf) rSm "e&Siv
f w
l ef;pm; tcGit
hf a&; udk wckv;kH taeeJ@ rzsuo
f rd ;f bl;? wpdwf
wydkif;taeeJ@om zsufodrf;w,f? pD;yGm;a&;rsufESmpm awmfvSefa&;&v'f
twdik ;f twmt&omv#if zsuo
f rd ;f w,f? qdv
k w
kd mu xkwv
f yk af &;y&dabm*
rsm;eJ@ qufpyfrt
_ ydik ;f rSmom zsuo
f rd ;f w,f? "e&Sif vlwef;pm; tcGit
hf a&;
u xkwv
f yk af &; y&dabm*rsm;udk vlwOD;csi;f yk*v
~ u
d ydik q
f ikd rf t
_ jzpf tod
trSwf yw,f? qd&k ,
S v
f pfpepfu 'gawGukd trsm;pkaygi;f ydik q
f ikd rf t
_ jzpf ajymif;
vJvu
kd w
f ,f? 'Dtwdik ;f twmt& "e&Siv
f w
l ef;pm;tcGit
hf a&; [m aysmuf
uG,o
f mG ;w,f? tJ't
D wdik ;f twmt&om aysmufu,
G w
f myg?
'gayrJh ol@&@J wjcm;aomtydik ;f eJ@ ywfoufwmrSmawmh qufvuf
wnf&Sdaeao;w,f? ol[m vl@tzJG@tpnf;0ifawGt=um; txGufypPnf;
cJaG 0a&;eJ@ tvkycf aGJ 0a&; udprP mS xde;f !do
S l (qH;k jzwfo)l tjzpfe@J qufvuf
wnf&adS eao;w,f? tvkyrf vkyo
f l rpm;&qdw
k hJ qd&k ,
S v
f pfr[
l m taumif
txnfay:vmyg+yD? wlnw
D hJ tvkyyf rm%twGuf wlnw
D t
hJ xGuyf pPn;f
156
vDeif
trSwf yxm;wJh tqdyk g "e&Siv
f w
l ef;pm; tcGit
hf a&; tm; xde;f odr;f umuG,f
ae&qJ jzpfv@kd ygy?J Edik if aH wmf vH;k 0aysmufu,
G zf @kd q&kd if ukepf ifjynf0h wJh uGejf rLepf
pepf &S&d ygr,f?
4? uGejf rLepf vl@tzJ@G tpnf;&J@ tjriht
f qif?h
rmhupf u
f 'Dvq
kd ufajymygw,f?
uGejf rLepf vl@tzJ@G tpnf;&J@ jrifrh m;wJh tqifw
h ckrmS vlwOD;csi;f awG
taeeJ@ tvkycf aGJ 0r_uakd wmh u|eo
f zG,f emcHae&rSm aysmufu,
G f
oGm;um tJ'geJ@wygwnf; um,tvkyfeJ@ ^m%tvkyft=um;
qef@usib
f ufjzpfrv
_ nf; aysmufu,
G o
f mG ;+yD? tvky[
f m oufarG;
0rf;a=umif;r_ enf;emwck jzpfrkH u b0&J@ tajccHtusq;kH vdt
k yfwhJ
t&m jzpfvm+yD/ vlwOD;csi;f pD&@J bufaygi;f pHk t&nftaoG; zH@G z;wd;k
wufvmr_e@J twl xkwv
f yk af &; tiftm;rsm;vnf; wd;k yGm;vm+yD/
aemuf+yD; pkaygi;f ydik f OpPm"epD;a=umif; tm;vH;k [m rifrif}uD; pD;qif;
ae+yD pwJph wJh tajctaersKd ; a&mufwt
hJ cgro
S mv#if "e&Siv
f w
l ef;pm;
tcGit
hf a&;&J@ usO;f ajrmif;wJah bmifukd vGwv
f w
G u
f |wu
f |wf ausmf
xGuEf ikd v
f rd rhf ,f? 'Dtcgro
S m vl@tzJ@G tpnf;}u;D [m vlwikd ;f pGr;f tm;
&So
d avmufvyk f vdo
k avmuf,l qdw
k hJ pmwrf;udk rdr&d @J ezl;pnf;
ay:rSm a&;xd;k Edik yf gvrd rhf ,f?
vGwv
f yfr_ eJ@ Edik if aH wmf qdw
k hJ pum;ESpv
f ;kH udk twlww
GJ aJG y;ae
=uwmawG[m t"dym` ,frahJ =umif; tnmwmuif;uif; oa&mfcw
hJ hJ tde*f ,f&@J
pum;awG rSeu
f efyu
kH kd tckryS J u|efawmfw@kd tjynft
h 0 em;vnfEikd yf gawmh
w,f? Edik if aH wmf&,fv@kd &Sad eor# vGwv
f yfrq
_ w
kd m r&Syd gb;l ? vGwv
f yfr&_ w
dS hJ
tcgusawmh Edik if aH wmfu r&Sad wmhb;l ?
158
vDeif
pepf tjrift
h qifo
h @kd jzpfay:wd;k yGm;r_ tjrefEe_ ;f ay: rlwnfw,f pwmwd@k ukd tav;
xm;!ejf yygw,f? 'gayrJh wdraf umyaysmufwhJ jzpfpOf[m tcsed b
f ,favmuf
=umrvJ/ od@k r[kwf b,fvt
kd cdik t
f rm omefawG jzpfrvJqw
kd hJ ar;cGe;f awG
udak wmh rajzbJcsex
f m;ygw,f? bmvd@k vq
J akd wmh 'Dar;cGe;f awGukd ajzqdzk @kd &m
tcktcsed rf mS tcsut
f vuf r&Sad o;vd@k ygy?J
pGrf;tm;&Sdoavmufvkyf/ vdkoavmuf,l qdkwJhrludk vl@tzJG@
tpnf;u taumiftxnf azmfwt
hJ cgrmS wenf;tm;jzifh ajym&&if vlawG
[m vlrq
_ ufqaH &; tajccHrrl sm;udk vdu
k ef musio
hf ;kH wJt
h avhtx tawmfukd
&vm+yD; olw@kd &@J tvkypf rG ;f &nf[mvnf; odyu
f jkd rifrh m;vmwJt
h wGuf olw@kd
pGrf;tm;&Sdoavmuf olwdk@qENtavsmuf tvkyfvkyfudkifvm=uwJhtcgrSm
Edik if aH wmf[m tuket
f pif wdraf umyaysmufEikd v
f rd rhf ,f? tJ't
D cgrmS "e&Sif
vlwef;pm; tcGit
hf a&;&J@ usO;f ajrmif;wJah bmif udk vlawGausmx
f u
G v
f rd rhf ,f?
olrsm;xuf tcsed ef m&D0ufr# ydrk vkycf si/f olrsm;xuf aiGenf;enf;r# av#mh
r,lcsiw
f hJ di_ ;f avmhvkd at;pufwhJ ESv;kH om;eJ@ wGuu
f yfpw
d af wG jzpfay:apwJh
tJ'v
D kd usO;f ajrmif;wJah bmifukd vlawGausmx
f u
G v
f rd rhf ,f? tJ't
D cgrmS vl
toD;oD;&&So
d ifw
h hJ txGuyf pPn;f ta&twGuu
f kd vl@tzJ@G tpnf;u owf
rSwfay;zdk@ rvdktyfawmh/ vltoD;oD;[m vdkoavmuf vGwfvyfpGm
,lvrd rhf ,f?
"e&Sifvlwef;pm; tjrift&=unfh&if 'Dvdkvl@tzJG@tpnf;pepfu
pdwu
f ;l ,Ofoufouf yJv@kd tvG,w
f ul ajym=uvdrrhf ,f? vlwOD;csi;f &J@
tvkyt
f ay: bmrS}uD;=uyfaep&m rvdb
k eJ @J vlwikd ;f [m vl@tzJ@G tpnf;xHrS
acsmuvuf/ armfawmfum;/ pEN&m;pwmawG uufoavmuf ,lEikd w
f ,fq+kd yD;
uwday;aew,fv@kd qd&k ,
S v
f pf0g'aD wGukd tvG,w
f ul ESmacgi;f _@H =uvdrrhf ,f?
'Dae@txdawmif "e&Siv
f w
l ef;pm; ynm&Sif trsm;pk[m 'DvEkd mS acgi;f _@H wmyJ
160
vDeif
tylwjyif;jy\emawGudkawmh a&Smifv$Jae=uvdk@ jzpfygw,f? tylwjyif;
jy\emawGqw
kd mu t&if;&Sirf sm;&J@ ydik q
f ikd rf u
_ kd odr;f ydu
k af &;/ vltm;vH;k udk
}uD;rm;wJh qif'u
D w
d f od@k r[kwf Edik if aH wmfwckv;kH &J@ tvkyo
f rm;rsm;/ tr_
xrf;rsm;tjzpf ajymif;vJapa&;/ tJ'q
D if'u
D w
d }f uD;&J@ vkyif ef;tm;vH;k udk tppf
trSef 'Dru
kd a&pDuswhJ Edik if aH wmf/ wenf;tm;jzifh tvkyo
f rm;/ ppfom;ud,
k pf m;
vS,f qdAk ,
D ufEikd if aH wmf vufatmufrmS xm;&Sad &;wd@k jzpfygw,f?
wu,fpifppfrmS ynm&Siyf garmuQrsm;/ olw@kd aemufvu
kd f evAde;f
wH;k rsm;/ evAde;f wH;k wd@k &@J aemufvu
kd v
f }l uD;rif; Z,f&u
D ,fveD @J csmaemhAv
f kd
vlrsm;u ,kwrdW w
hJ hJ pdwu
f ;l ,Ofrr_ sm;ta=umif;/ aAmf&ADS pfw@kd &@J raemacG@apwJh
uwdrsm;ta=umif;/ qd&k ,
S v
f pfpepf usio
hf ;kH vkyaf qmif a&; jzpfEikd af cs r&Srd _
ta=umif;wd@k ukd ajymqd&k mrSm olw@kd [m uGejf rLepfpepf tjrift
h qifu
h kd &nf!e ;f
ajymaewm jzpfw,f? 'gayrJh uGejf rLepftjrift
h qifu
h kd usio
hf ;kH vkyaf qmif zd@k
b,fou
l rS uwdray;cJzh ;l ygb;l ? pOf;awmifrpOf;pm;cJzh ;l ygb;l ? bmvd@k vq
J akd wmh
'gukd usio
hf ;kH vkyaf qmifzd@k tajccHt&udk rjzpfEidk v
f @kd ygy?J
'Dae&mrSm qdk&S,fvpfpepfeJ@ uGefjrLepfpepft=um; ody`Henf;t&
jcm;em;csujf y\emrsm;udk ajymqdzk @kd jzpfvmygw,f? 'Djy\emudk qd&k ,
S f
'Dru
kd &uf qdw
k hJ emrnf&@J rwdusrt
_ a=umif; aqG;aEG;wJh txufazmfjyyg
pmyd'k rf mS tde*f ,fu ajymqdx
k m;ygw,f? uGejf rLepfpepf yxrtqifh od@k r[kwf
tedrt
fh qifeh @J uGejf rLepfpepf tjrift
h qift
h =um;&Sd jcm;em;csu[
f m Edik if aH &;
t&qd&k if aemifrmS tvGe}f uD;rm;wm jzpfaumif;jzpfEikd w
f ,f? 'gayrJh tckvkd
t&if;&Sifpepfatmuf tcsdeftcgrSm 'Djcm;em;r_udk tav;xm;ajymqdk
aqG;aEG;&if &,fp&mjzpfrmS yg? 'gukd xdyq
f ;kH jy\emtjzpf oabmxm;olqv
kd @kd
wOD;csi;f aom rif;rJ0h g'rD sm;yJ &Srd ,fxifygw,f? (u&dak ygu
h if/ *&maA;/ aumfe,f
vpfqifw@kd vkd vlrsm;eJ@ wjcm;rif;rJ0h g' q&m}u;D rsm; [m yvufcaf emh yHpk H
162
vDeif
xGuaf y:vmw,f? tJ'guawmh uGejf rLepfpepf&@J yxrtqifrh mS "e&Siv
f l
wef;pm; tcGit
hf a&;&J@ usO;f ajrmif;wJah bmifuse&f adS eao;jcif;yJ jzpfygw,f?
"rRwmyJ pm;oH;k r_ypPn;f cJaG 0wJah e&mrSm "e&Siv
f w
l ef;pm;tcGit
hf a&; wnf&adS e
rSawmh "e&Siv
f w
l ef;pm;Edik if aH wmfvnf; rkcswnf&dS ae&awmhrmS ayg?h bmvd@k vJ
qdkawmh tcGifhta&;qdkif&m pHowfrSwfcsufrsm;udk vlawGydkvdkufematmif
=uyfrwfay;Edik w
f hJ ,EW&m;wck r&S&d if tcGit
hf a&;qdw
k mvnf; tvum;t&myJ
jzpfrmS yJ?
'ga=umifh uGejf rLepfpepfatmufrmS umvwcktwGi;f "e&Siv
f w
l ef;pm;
tcGit
hf a&; qufvufwnf&dS ae&Hrk u/ "e&Siv
f w
l ef;pm; r&Sad yr,fh "e&Sif
vlwef;pm; vuQ%m&Sw
d hJ Edik if aH wmfawmif qufvuf&adS eOD;rSm jzpfw,f?
'g[m ya[Vdpum;xm qefaeovdv
k ykd ?J od@k r[kwf tEkydavmr
rsuv
f n
S u
hf u
G f qefaeovdv
k ykd ?J rmhupf 0f g'qdw
k m 'DypkH aH wGygyv
J @kd xl;uJeufew
J hJ
rmhupf 0f g' twGi;f oabmudk avhvmzd@k &m enf;enf;rStyifyef; rcH=uolrsm;u
pGypf aGJ jymqdw
k wf=uygw,f?
'gayrJh wu,fuawmh topfxrJ mS ta[mif;vufuseaf wG qufvuf
&Sad ewJh tjcif;t&mudk obm0avmuxJrmS a&m vlra_ vmuxJrmS yg vufawG@
b0xJ tcsed rf a&G;ae&mra&G; u|eaf wmfw@kd awG@ae&wmyJ? rmhupf [
f m "e&Sif
vlwef;pm; vuQ%mygwhJ tcGit
hf a&; tpteav;wckukd uGejf rLepfpepfxJ
xifovdk xnfo
h iG ;f xm;wm r[kwyf gb;l ? t&if;&Sipf epf 0rf;Adu
k t
f wGi;f u
ayguzf mG ;cJw
h hJ vl@tzJ@G tpnf;wckrmS pD;yGm;a&;t&/ Edik if aH &;t& rv$rJ a&Smifom
&SdaewJht&mudk nefjyjcif;om jzpfygw,f? ypPnf;rJhvlwef;pm;taeeJ@ rdrd
vGwaf jrmufa&;twGuf t&if;&Sirf sm;eJ@ wdu
k yf q
GJ if&mrSm 'Dru
kd a&pD[m tvGef
udk ta&;}uD;wJt
h &m jzpfygw,f? 'gayrJh 'Dru
kd a&pDqw
kd m rjzwfausmEf ikd w
f hJ
164
vDeif
'Dru
kd a&pDqw
kd m Edik if aH wmfomefwck jzpfw,f? Edik if aH wmftrsKd ;tpm;
wck jzpfw,f? 'ga=umifh 'Dru
kd a&pDqw
kd m wzufrmS Edik if aH wmfreS o
f r#&@J vuQ%m
twdik ;f pnf;&H;k zJ@G pnf;r_&&dS /dS pepfwuse@J vlawGtay: t=urf;zuftiftm;
oH;k wm jzpfw,f? 'Dru
kd a&pDqw
kd m tjcm;wzufrmS awmh vltrsm; wef;wlwm
udk omeft& todtrSwf ywJo
h abm/ vltm;vH;k wef;wlpmG eJ@ Edik if aH wmf
pepfukd qH;k jzwfciG /hf Edik if aH wmfukd pDrcH ef@ccGJ iG &hf w
dS mudk omeft& todtrSwf
ywJo
h abm jzpfygw,f? 'Dtcsuu
f atmufygtusKd ;qufukd jzpfay:apjyef
ygw,f? 'Dru
kd a&pD[m ol@&@J jzpfay:wd;k yGm;r_ wpHw
k &mtqifrh mS OD;pGmtm;jzifh
t&if;&Sipf epfukd awmfveS w
f u
kd yf q
GJ ifaom vlwef;pm;jzpfwhJ ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;
tm; wpnf;wvH;k wnf; jzpfapw,f? 'Dru
kd a&pDa=umifh ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;[m
(orRw*d%
k ;f om; "e&Siv
f w
l ef;pm;awmif jzpfEidk af o;wJ)h "e&Siv
f w
l ef;pm;&J@
Edik if aH wmf,EW&m;udk wenf;tm;jzifh t+rw
J rf;ppfwyf/ ykvyd w
f yfz@GJ e@J AsL&du
k a&pD
wd@k ukd wdu
k zf suaf csre_ ;f okwo
f ifEikd +f yD; ydrk 'kd rD u
kd a&pDuswhJ Edik if aH wmf,EW&m;eJ@
tpm;xd;k Edik w
f ,f? ydrk 'kd rD u
kd a&pDusw,f qdak yr,fh 'g[m Edik if aH wmf,EW&m;jzpf+rJ
jzpfygw,f? 'D,EW&m;udk vufeufwyfqifxm;wJh tvkyo
f rm;vlxak wGe@J zJ@G
pnf;xm;w,f? 'Dvx
l ak wG[m aemufyikd ;f rSm vltm;vH;k yg0ifwhJ jynfo@l ppf
wyfz@GJ }uD;wck tjzpfo@kd jzpfay:wd;k yGm;oGm;w,f?
'Dae&mrSm ta&twGu[
f m t&nftcsi;f tjzpfo@dk ajymif;vJomG ;
w,f? ta=umif;uawmh 'Dvt
kd qifjh rifrh m;wJh 'Dru
kd a&pDpepf[m "e&Siv
f l
wef;pm; vl@tzJ@G tpnf;abmifrsm;udk ausmx
f u
G w
f u
hJ pd eP @J qufpyfw,f? vl@
tzJ@G tpnf;udk qd&k ,
S v
f pfpepfv@l abmif jyefvnfwnfaqmufwu
hJ pd eP @J vnf;
qufpyfaew,f? wu,fwrf; &So
d r#tm;vH;k aom vlrsm;[m Edik if aH wmf pDrH
cef@caGJ &;rSm yg0ifvm=u&if t&if;&Sipf epf[m qufvuf&yfwnfEikd af wmhrmS
r[kwb
f ;l ? tjcm;wzufrmS t&if;&Sipf epf&@J jzpfay:wd;k yGm;r_ yifu,
kd u
f vnf;
166
vDeif
tvkyo
f rm;rsm;jzpfvmw,f? olw@kd [m wef;wlpmG tvkyv
f yk &f r,f/ tvkypf H
owfrw
S cf suaf wGukd rSeu
f efpmG vdu
k ef m&r,f/ wef;wlpmG vkycf &&S&d r,f qdw
k hJ
tcsu&f zdS @kd yJ vdt
k yfygw,f? 'Dupd rP sm;twGuf vkt
d yfwhJ pm&if;ypkjcif;/ }uD;=uyf
jcif; vkyif ef;aqmifwmrsm;udk t&if;&Sipf epfu tvGet
f rif; vG,u
f al tmif
ajymif;ay;vdu
k w
f ,f? 'Dvyk if ef;aqmifwmrsm;[m pmwwfow
l ikd ;f vkyw
f wfw/hJ
tvGe&f ;kd pif;wJh tvkyu
f av;awG jzpfvmw,f? Oyrm }uD;=uyfppfaq;jcif;/
rSww
f rf;wifjcif;/ *%ef;ocFsmt& taygi;f / tEkw/f tajrSmuf/ tpm; yvkyf
jcif;/ oufqikd &f m ajypmvufrw
S f xkwaf y;jcif; pwJh tvkyu
f av;awG jzpfvm
w,f? vltrsm;pku trSt
D cdu
k if;pGmeJ@ ae&mwum axmifah phpmG tJ'v
D pkd wif
pm&if;ypk=u+y;D (xdt
k cgrmS tr_xrf;rsm; jzpfomG ;=uwJ)h t&if;&Sirf sm;eJ@ t&if;&Sif
0g' tusifhqdk;awG xdef;odrf;xm;qJjzpfwJh ynmwwf vl}uD;rif;rsm;tay:
tJ'v
D kd pwif=uyfrwf=uw,fqw
kd u
hJ mv a&mufvmwJt
h cgrmS 'D=uyfrwfr[
_ m
tES@H tjym;vuQ%m/ a,bk,svuQ%m/ jynfow
l &yfv;kH vuQ%m wu,f
wrf; aqmifvmvdrfhr,f? 'D=uyfrwfr_udka&Smifzdk@ enf;vrf;vnf; vHk;0r&Sd?
a&Smifyek ;f zd@k ae&mvnf; vH;k 0r&Sd jzpfvrd rhf ,f?
vl@tzJ@G tpnf; wckv;kH [m tvkyt
f &wef;wl/ vkycf t&vnf;wef;
wlwhJ wckwnf;aom &H;k Xme}uD; jzpfvmvdrrhf ,f?
'gayrJh t&if;&Sirf sm;udk tEdik w
f u
kd /f aoG;pkyo
f rl sm;udk wGe;f vSe+f yD;
aemuf vl@tzJ@G tpnf; wckv;kH rSm ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;u wd;k cs@J usio
hf ;kH r,fh tJ'D
puf&kH pnf;urf;rsKd ;[m u|eaf wmfw@kd &@J pdwu
f ;l pH vH;k 0r[kw/f aemufq;kH yef;
wdik v
f nf; vH;k 0r[kwyf g? t&if;&Siaf oG;pkyrf _ pepfu zefw;D cJw
h /hJ pufqw
k zf ,
G f
tjcif;t&mrsm;udk vl@tzJ@G tpnf;wGi;f rS jywfjywfom;om; &Si;f vif;zd@k e@J a&S@o@kd
qufvufcsw
D ufz@kd twGuf r&Srd jzpfwhJ tqifw
h ck&@J t&mudpo
P m jzpfygw,f?
168
vDeif
rvdu
k ef mrjzpf vdu
k ef m&wJu
h pd [
P m r=umcifrmS yJ tavhtxt& vdu
k ef mwJh
udpP jzpfvmvdrrhf ,f?
tJ't
D csed f a&mufwt
hJ cgrmS uGejf rLepfv@l tzJ@G tpnf;&J@ yxrtqifrh S
tjrift
h qifo
h @kd ul;ajymif;a&;twGuf wHcg;r}uD;u yGiv
hf mvdrrhf ,f? tJ'ge@J
wygwnf; Edik if aH wmf[m vH;k 0wdraf um yaysmufomG ;vdrrhf ,f?
tcef; (6)
tacsmiform;rsm;u rmhupf 0f g'udk ,kwn
f ahH tmifvyk jf cif;
'kw,
d tifwmae&Sief ,f (1889 - 1914 ckEpS )f &J@ xdyw
f ef;oabm
w&m;a&; q&mrsm;eJ@ Edik if aH &;q&mrsm;[m a,bk,sawmfveS af &;jy\emudk
*kpu
kd w
f m tawmfenf;ovd/k vlra_ wmfveS af &;tay: Edik if aH wmf&@J oabmxm;
eJ@ Edik if aH wmftay: vlra_ wmfveS af &;&J@ oabmxm;jy\emudv
k nf; *kpu
kd f
wm tawmfenf;ygw,f? olw@kd [m 'Djy\emudk yufyif;&ifqikd &f wJh tcg
rsKd ;rSmawmif 'gukd a&Smifz,fz@kd u;pm;=uw,f/ od@k r[kwf tav;rlz@kd ysuf
uGuf=uw,f? tJ'Dtcsuf[m 1914 ckESpfrSm 'kwd,tifwmae&Sife,fudk
ysupf ;D oGm;apwJh tacsmif0g'&J@ wjznf;jznf;}uD;xGm;vmr_jzpfpOfu=kd unf&h if
awG@&r,fh txl;jcm;qH;k tcsuyf J jzpfygw,f?
EdkifiHawmftay: ypPnf;rJhawmfvSefa&;&J@ oabmxm;jy\emudk
tJ'v
D kd a&Smifz,fwm[m tacsmif0g'udk tusKd ;jzpfxeG ;f tcGio
hf map+yD; tusKd ;
quftm;jzifh rmhupf 0f g'udk kyyf suq
f if;ysujf zpfap+yD; vH;k 0,kwn
f ahH pw,f?
a,bk,stm;jzifh tJ'v
D kd ajymEdik yf gw,f?
170
vDeif
"e&Siv
f w
l ef;pm;aemufjrD;qGJ pmayorm;wydik ;f / evAde;f wH;k wydik ;f tjzpf vkyf
aqmifcv
hJ @kd ygy?J
rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd [m rif;rJ0h g'rD sm;eJ@ jiif;cH&k mrSm Edik if aH wmftay:
awmfveS af &;&J@ oabmxm;jy\emqdik &f m rdrw
d @kd tjrifrsm;;udk tvGet
f ao;
pdwfuspGm &Sif;jycJhwm u|efawmfwdk@ awG@jrifcJh+yD; jzpfw,f? rmhufpf&J@*dkom
vkyif ef;pOf a0zefcsuf pmtkyt
f wGuf 1891 ckEpS rf mS tde*f ,fu trSmpma&;om;
&mrSm u|eaf wmfw@kd [m (qdv
k w
kd mu tde*f ,fe@J rmhupf w
f @kd [m) tJ't
D csed f
rSm bmuleifeJ@ wjcm;rif;rJh0g'Drsm;tay: tvGefjyif;xefpGm wdkufyGJqifE$JcJh
&w,f? tJ't
D csed [
f m (yxr) tifwmae&Sief ,f [d*f (Hague) uGe*f &uf
+yD;wm 2 ESpef ;D yg;yJ &Sad o;w,f? vd@k azmfjyxm;w,f?
rif;rJ0h g'orm;rsm;[m yJ&pfbt
kH zG@J ukd olw@kd &@J ud,
k yf ikd f t&mtjzpf/
olw@kd oabmw&m;rsm;&J@ vufawG@oufaoxlcsut
f jzpf owfrw
S zf @kd u;pm;
cJ=h uw,f? 'gayrJh bHt
k zG@J &@J oifcef;pmrsm;udak &m/ 'Doifcef;pmrsm;tay: rmhupf &f @J
cGJjcrf;pdwfjzmcsufudkyg vHk;0em;rvnf=uygbl;? EdkifiHawmf,EW&m;a[mif;udk
zsuq
f ;D ypfz@kd vo
kd vm;/ 'gukd bmeJ@ tpm;xd;k &rvJqw
kd hJ tcdik t
f rmEdik if aH &;
jy\em 2 &yfe@J ywfouf&if rif;rJ0h g'orm;rsm;[m eD;pyfwt
hJ ajzudak wmif
ay;Edik pf rG ;f r&Syd gb;l ?
'gayrJh rif;rJ0h g'eJ@q&k d ,
S v
f pf0g' ta=umif; ajym&mrSm Edik if aH wmfjy\em
udk vH;k 0a&SmifuiG ;f r,f/ aemuf+y;D bkt
H zG@J rwdik rf eD @J aemufyikd ;f umv&J@ rmhupf 0f g'
jzpfay:wd;k yGm;r_wckv;kH udv
k nf; vspv
f sL_r,fq&kd if tacsmif0g'bufukd rkcs
a&mufomG ;rSmyJ? bmjzpfv@kd vq
J akd wmh tacsmif0g'tvdv
k m;qH;k u txuf
azmfjyyg Edik if aH &;jy\em 2 ckukd vH;k 0razmfxw
k af &; jzpfv@kd y?J 'gukd razmfxw
k f
bl;qd&k ifyJ tacsmif0g'tzd@k atmifyw
JG ck jzpfae+yD?
172
vDeif
(rDvm&if MillerandeJ@ a*sm&f uf Jaures) eJ@ *smr%D&dS tvGex
f if&mS ;wJh
tacsmif0g'ud,
k pf m;vS,f (bef;pwde;f ) wd@k ukd rqef@usirf u
D mvrSm tvGe@f
tvGef ,dr;f ,dik cf w
hJ ,fqw
kd hJ tcsuyf gy?J 1901 - 02 pwk*wf (Stuttgart)
rSm xkwfa0cJhwJh Zm,m (Zarya vif;tmk%f) *sme,f[m awmfvSefwJh
ypPnf;rJhvlwef;pm; tjrifrsm;udk umuG,fa&;om;wJh rmhufpf0g'*sme,f
jzpfw,f? Zm,m[m aumufpuD;eJ@ rv$rJ a&Smifom jiif;cHck &hJ w,f? 1900
ckEpS f yJ&pfEikd if w
H umqd&k ,
S v
f pfnv
D mcHrmS aumufpuD; tqdw
k ifoiG ;f cJw
h hJ
qH;k jzwfcsu[
f m ar#mh u;qefwhJ qH;k jzwfcsujf zpfw,f? tacsmif0g'orm;
rsm;tay: oabmxm;[m rjywfom;bl;? [dak &Smif'v
D J$ jzpfaew,f? aphpyfa&;
qefw,fv@kd Zm,mu qdyk gw,f? *smr%DrmS xkwaf 0cJw
h hJ aumufpuD;&J@
ay;pmrsm;udk=unfh&ifvnf; ol[m bef;pwdef;udk qef@usifwdkufcdkufwm
rvkycf ifumvrSm tvGeaf wGa0,dr;f ,dik cf ahJ =umif; ay:vGiyf gw,f?
'gayrJh txufygtcsufxuf tvGef@tvGefydkta&;}uD;wmu
atmufygtcsuf jzpfygw,f? rmhupf 0f g'tay: aumufpuD;&J@ aemufq;kH opPm
azmufro
_ rdik ;f udk u|eaf wmfw@kd tckaecg pHpk rf;avhvmwJt
h cgrmS tacsmif0g'
orm;rsm;tay: ol@&@J oabmw&m;a&;t& jiif;cHck suf yifu,
kd u
f ykd =J unf=h unf/h
jy\emudk olwifjyyHk/ &Sif;vif;yHkenf;emudkyJ=unhf=unfh ol[m EdkifiHawmf
jy\emeJ@ywfoufwhJ tydik ;f rSmudyk J tacsmif0g'bufukd wpdu
k rf wfrwf wdr;f
apmif;aecJw
h mudk awG@&&dS ygw,f?
tacsmif0g'udk aumufpuD; qef@usifa&;om;wJh yxrqHk;ta&;
}uD;wJph mwrf; bef;pwde;f eJ@ qd&k ,
S 'f rD u
kd &ufwpfvyk if ef;pOf udk =unh=f u&
atmif? 'Dpmwrf;rSm aumufpuD;u bef;pwde;f udk tao;pdwu
f sus acsyxm;
ygw,f? 'gayrJh atmufygtcsuu
f kd owdyoifw
h ,f?
174
vDeif
rmhufpf&J@ tawG;tac:udk yHkyef;zsufwJhae&mrSm bef;pwdef;xuf
=urf;wrf;/ qd;k 0g;yHrk sKd ; pOf;pm;vd@k r&awmhb;l ?
'gq&kd if aumufpuD;u bef;pwde;f 0g'udk tvGet
f ao;pdwu
f sus
jiif;qdak csy&mrSm b,fvakd wGajymxm;ovJ?
txufazmfjyyg tcsurf mS tacsmif0g'u rmhupf 0f g'udk vH;k 0kyyf suf
qif;ysuv
f yk w
f hJ udpu
P kd olcjJG crf;pdwjf zmwm rvkyyf gb;l ? rmhupf &f @J jynfwiG ;f ppf
pmtkyt
f wGuf tde*f ,fa&;om;wJh trSmpmxJu txufyg pum;yd'k u
f kd olu
ud;k um;+yD; 'Dv&kd iS ;f jyw,f? rmhupf t
f vdt
k &qd&k if tvkyo
f rm;vlwef;pm;[m
toif&h +dS yD;om; Edik if aH wmf,EW&m;udk tvG,w
f ulqyk u
f ikd v
f @kd rjzpfb;l ? 'gayrJh
a,bk,stm;jzifhqdkv#if tvkyform;vlwef;pm;[m 'D,EW&m;udk qkyfudkif
Edik pf rG ;f &Sw
d ,f? 'DavmufyJ aumufpuD;u &Si;f jyw,f? rmhupf &f @J wu,ft
h jrife@J
vHk0ajymif;jyefjzpfwJh tjrifrsm;udk rmhufpftjrifjzpfatmif bef;pwdef;u
t"dy`m,fzGifhwJhta=umif;udk aumufpuD;u wvHk;wyg'r#rajym? ypPnf;rJh
vlwef;pm; awmfveS af &;&J@ wm0efu Edik if aH wmf,EW&m;udk acsre_ ;f zd@k jzpfw,f
vd@k rmhupf [
f m 1852 ckEpS u
f wnf;u wifjycJw
h t
hJ a=umif;udk aumufpuD;u
wvH;k wyg'r#rajym?
tusKd ;qufuawmh ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;awmfveS af &;&J@ vkyif ef;wm0ef
rsm;eJ@ jy\emtay:rSm rmhupf 0f g'eJ@ tacsmif0g' t=um;&Sd tESpo
f m&tusq;kH
jcm;em;csu[
f m aumufpuD;&J@ zH;k uG,rf u
_ kd cHvu
kd &f w,f?
u|eaf wmfw@kd taeeJ@ ypPn;f rJt
h m%m&Sipf epfjy\emudk tem*wf
rSm ajz&Si;f zd@k pdwcf svufcs csex
f m;vd@k &ygw,f vd@k aumufpuD;u
bef;pwde;f udk qef@usijf iif;cHk a&;om;&if; ajymygw,f? (pmrsuEf mS
172 *smrefbmomyHEk ydS jf cif;)
176
vDeif
orm;rsm;udk tav#mah y;wJh ajymyHak jymenf;udk a&G;cs,x
f m;w,f? ta=umif;
uawmh Edik if aH wmf,EW&m;udk rzsuq
f ;D bJe@J Edik if aH wmftm%mudk odr;f ,lz@kd
jzpfEikd w
f ,fv@kd ajymqdx
k m;vd@k y?J 1872 ckEpS rf mS rmhupf u
f acwfrrDawmhwhJ
t&mtjzpf owfrw
S af jymqdck w
hJ hJ uGejf rLepfa=unmpmwrf; vkyif ef;pOfxu
J
tydik ;f udyk J 1902 ckEpS rf mS aumufpuD;u jyefvnftoufoiG ;f cJyh gw,f?
tJ'pD mwrf;xJrmS vlra_ wmfveS af &;&J@ omefrsm;eJ@vufeufrsm;
qdk+yD; tydkif;wydkif; owfowfa&;om;xm;w,f? 'Dtydkif;rSm vlxkEdkifiHa&;
oydwt
f a=umif;/ jynfwiG ;f ppfta=umif;/ acwfrED ikd if }H uD;rsm;&J@ tiftm;}uD;
rm;vSwhJ Edik if aH wmf,EW&m;rsm;jzpfwhJ AsLdu
k a&pDe@J ppfwyf ta=umif;wd@k ukd
aumufpuD;u ajymxm;w,f? 'gayrJh yJ&pfbt
kH zG@J u tvkyo
f rm;awGukd bm
oifcef;pmawG ay;oGm;cJo
h vJqw
kd meJ@ ywfoufv@kd usawmh aumufpuD;u
wvH;k wyg'r# rajymbl;? 'Dawmh Edik if aH wmftay: t,lo;D ud;k uG,f wm
rvky=f uzd@k tde*f ,fu vltrsm;udk txl;ojzifh *smrefq&kd ,
S v
f pfrsm;udk owd
ay;cJw
h m ta=umif;rJh r[kwb
f ;l qdw
k m awG@jrifEikd yf gw,f?
atmify&JG ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;[m 'Dru
kd a&pDvyk if ef;pOfukd taumif
txnfazmfygvrd rhf ,f qd+k yD;awmhyJ aumufpuD;u jy\emudk udik w
f ,
G f
xm;w,f? aemuf+yD; 'Dvkyfief;pOfyg tcsuftvuftoD;oD;udk olu
qufvuf &Si;f jyygw,f? 'gayrJh "e&Si'f rD u
kd a&pDae&mrSm ypPn;f rJ'h rD u
kd a&pDe@J
tpm;xdk;a&;jy\emeJ@ ywfoufvdk@ 1871 ckESpfrSm &&SdwJh tcsuftvuf
topfrsm; ta=umif;udkawmh olubmr#rajymygbl;? aumufpuD;u
}uD;us,x
f nf0g[efayguw
f hJ ajymaeus tESprf phJ um;rsm;eJ@ 'Djy\emudk
'Dvw
kd m0efr@J ajz&Si;f ygw,f?
vuf&t
dS ajctaeatmufrmS u|eaf wmfw@kd [m tompD;r&Edik w
f m
ajymp&mawmif rvdyk g? awmfveS af &;qdw
k m ud,
k Ef u
_d u
f &Sn=f um
eufi_d ;f wJh wdu
k yf q
JG ifrv
_ yk rf S &ygw,f? qufvufwu
kd yf q
JG ifomG ;&if;
u|ef a wmf w d k @ &J @ vuf & S d E d k i f i H a &;eJ @ vl r _ a &;taqmuf t tH k u d k
ajymif;vJypfEikd yf gvrd rhf ,f?
178
vDeif
uswhJ zG@J pnf;r_[m atmufygomefe@J wnf&EdS ikd w
f ,f? tvkyo
f rm;
rsm;u ud,
k pf m;vS,rf sm;udk a&G;aumuf+yD; olw@kd ukd ygvrD efypkH rH sKd ;eJ@
zGJ@pnf;xm;r,f/ 'DtzGJ@tpnf;u tvkyfpnf;urf;pnf;rsOf;awG
a&;qG+J yD; AsLdu
k &ufwpf taqmufttH&k @J pDrt
H yk cf sKyfru
_ kd }uD;=uyf
r,fpwJh omefjzpfw,f? wcsKd @vyk cf if;udik cf if;rsm;&J@ pDrt
H yk cf sKyfru
_ kd
tvkyo
f rm;or*~rsm;xH v$aJ jymif;ay;xm;Edik w
f ,f? wcsKd @uakd wmh
or0g,rrlrsm;eJ@ zG@J pnf;ay;xm;Edik w
f ,f? (1903 ckEpS f *seD AD mrSm
xkwaf 0wJh k&mS ;bmomjyef pmrsuEf mS 148 ESihf 115)
'Dta=umif;jycsu[
f m rSm;ygw,f? rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd 70 ckEpS rf sm;
rSm bHt
k zG@J &@J oifcef;pmrsm;rdk Oyrmtjzpfxm;+yD; &Si;f jycJw
h mawGe@J pm&if 'g[m
aemufwvSr;f qkwo
f mG ;wmyJ?
rkcs&zdS @kd vdt
k yfr,fqw
kd hJ AsLdu
k a&pD zG@J pnf;r_e@J ywfouf+y;D ajym&&if
rD;&xm;vkyif ef;[m t}uD;pm;pufrv
_ yk if ef; utwGi;f u wjcm;b,fvyk f
ief;rsm;eJ@rqd/k b,fpufrkH sm;/ b,fuek pf q
kH ikd }f uD;rsm;eJ@rqd/k b,ft}uD;pm;
t&if;&Sifv,f,m vkyfcif;rsm;eJ@rqdk bmrS rjcm;em;ygbl;? 'Dvkyfief;awG
tm;vH;k rSm twwfynmoabmt&/ pnf;urf;udk wif;wif;usyu
f syf vdu
k ef m
zd@k / vlwikd ;f ud,
k w
hf m0efustvkyu
f kd tvGew
f w
d u
d sus vkyaf qmifz@kd tuif;rJh
awmif;qdw
k ,f? 'Dvrkd S r[kw&f if vkyif ef;wckv;kH &yfqikd ;f oGm;vdrrhf ,f od@k r[kwf
pufud&d,meJ@ txGufypPnf;awG ysufpD;oGm;vdrfhr,f? 'Dvkyfcif;udkifcif;
tm;vH;k rSm tvkyo
f rm;rsm;[m "rRwmyJ ud,
k pf m;vS,rf sm;udk a&G;cs,+f yD;
olw@kd ukd ygvrD efypkH rH sKd ;eJ@ zG@J pnf;ay;xm; &vdrrhf ,f?
'gayrJh tcsuftcsmtusqHk;u tJ'D ygvDrefyHkpHrsdK; qdkwm
u|eaf wmfw@kd em;vnfaewJh "e&Siyf gvrD eftaqmufttHpk epf&@J ygvrD efypkH rH sKd ;
180
vDeif
qef@usiw
f h)J AsLdu
k a&pDw@kd ukd aygi;f pyfxm;wm jzpfw,f? ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;
'Dru
kd a&pD pepfuawmh AsLdu
k a&pDukd tjrpfygrusezf ,f&mS ;zd@k tpDtrHrsm;
csucf si;f csrw
S v
f rd rhf ,f? 'DtpDtrHrsm;udk tqH;k wdik t
f xd/ AsLdu
k a&pDukd vH;k 0
csKy+f ird ;f wJt
h xd/ jynforl sm;twGuf 'Dru
kd a&pDtjynft
h 0&&Sw
d t
hJ xd vkyaf qmif
Edik v
f rd rhf ,f? 'gukd aumufpuD; vH;k 0em;rvnfb;l ?
'Dae&mrSm aumufpuD;[m Edik if aH wmftay: t,lo;D pGm ud;k uG,rf _
eJ@ AsLdu
k a&pDtay: t,lo;D pGm,H=k unfr_ qdw
k hJ tawG;tac:a[mif;udyk J
xkwjf yaew,f?
tacsmif0g'orm;rsm;tm; qef@usiaf &;eJ@ywfoufv@kd aumufpuD;&J@
aemufq;kH eJ@ taumif;qH;k pmwrf;jzpfwhJ tm%m&&Sad &;twGuf csw
D uf&m
vrf; qdw
k phJ mwrf;udk tck=unf=h unf&h atmif? ('Dpmwrf;udk k&mS ;bmomod@k
rjyef&ao;bl;xifw,f? bmvd@k vq
J akd wmh k&mS ;azmufjyefa&;tiftm;pkrsm;
t&rf;um;qH;k tcsed f 1909 ckEpS rf mS 'Dpmwrf;udk xkwaf 0cJw
h ma=umifh jzpfw,f?)
'Dpmwrf;[m tawmfw;kd wufvmw,f? bmvd@k vq
J akd wmh 'Dpmwrf;[m 1899
ckESpfrSm bef;pwdef;udk qef@usifa&;om;wJh pmwrf;vdkr[kwf? a,bk,s
awmfveS af &; vkyif ef;pOfta=umif; aqG;aEG;rxm;bl;? 1902 ckEpS rf mS a&;om;
wJh vlra_ wmfveS af &;qdw
k phJ mwrf;vdv
k nf; r[kw?f vlra_ wmfveS af &;&J@ vkyif ef;
wm0efrsm;ta=umif;udyk J aqG;aEG;xm;wmrsKd ; r[kwb
f ;l ? tck'pD mwrf;rSmu
awmfveS af &;acwfumv a&mufvm+yDqw
kd m rjzpfrae todtrSwf y=uzd@k
u|eaf wmfw@kd ukd wGe;f yd@k ay;aewJh tcdik t
f rmtajctaersm; ta=umif;udk aqG;aEG;
xm;w,f?
pma&;olu vlwef;pm;ydyuQrsm; a,bk,sjyif;xefvmyHek @J e,fcs@J pepf
a&mufvmyHkwdk@udk twdtvif;axmufjyygw,f? 'Dvdk axmufjywJhtydkif;
182
vDeif
jy\emudk 'Dvak d &SmifuiG ;f wm/ E_wyf w
d af ewm/ a0hum0du
k u
f meJ@ trSm;udk
trSex
f ifatmif ajymwmawGukd vky&f yfwck taeeJ@ pkaygi;f =unfv
h u
kd &f if 'Dvyk f
&yfu ol@ukd tacsmif0g'buf vH;k 0a&mufomG ;atmif rvGrJ aoGweG ;f yd@k vu
kd f
wmygy?J 'Dta=umif;udk tck u|eaf wmfw@kd aqG;aEG;ygr,f?
*smrefq&kd ,
S 'f rD u
kd &ufygw[
D m aumufpuD;rSwqifh atmufygtwdik ;f
a=unmae[ef&w
dS ,f? u|Eyfk [
f m awmfveS af &; tjrifrsm;udk udik pf x
JG m;w,f
(1899 ckEpS )f ? u|Eyfk [
f m ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ vlra_ wmfveS af &; rvGrJ aoG
jzpfvmrSmudk todtrSwf yw,f (1902 ckEpS )f ? u|Eyfk [
f m awmfveS af &;acwf
umvopfwck qdu
k af &mufvmwmudk todtrSwf yw,f (1909 ckEpS )f ? 'gayrJh
u|Eyfk [
f m ypPn;f rJah wmfveS af &;&J@ Edik if aH wmfqikd &f m vkyif ef;wm0efrsm; jy\emeJ@
ywfoufvdk@uawmh 1852 ckESpfuwnf;u rmhufpfajymcJhwJhpum;rsm;udk
ausmcdik ;f um aemufjyefqw
k o
f mG ;aew,f (1912 ckEpS )f ?
aumufpuD;[m yifeaD umhe@J oabmw&m;jiif;cH&k mrSm jy\emudk
tJ'v
D w
kd u
kd f u
kd u
f suse@J yif wifjycJw
h m jzpfw,f?
3? aumufpuD;eJ@ yifeaD umh (Pannekoek) wd@k &@J oabmw&m;jiif;cHrk ?_
yifeaD umh[m vuf0&J ,f'u
D ,f *d%
k ;f &J@ ud,
k pf m;vS,w
f a,muf
tjrife@J aumufpuD;udk qef@usicf w
hJ ,f? 'D*%
kd ;f rSm dZk mvlZifbwf/ um;vf
&m'uf (Karl Radek) eJ@ wjc;olrsm; yg0ifygw,f? olw@kd [m awmfveS af &;
enf;y&d,m,frsm;ukd udik pf =JG uw,f? aumufpuD;[m rmhupf 0f g'eJ@tacsmif0g'
=um;rSm rlrphJ mG ,dr;f ,dik w
f hJ tv,fA[d0k g'*d%
k ;f bufukd ajymif;vJomG ;ae
w,fvkd@ olwdk@tm;vHk;u wnDw!Gwfwnf; jrif=uw,f? 'DtjrifrSefuef
a=umif; ppfy}JG uD;u tjynft
h 0jyvdu
k w
f ,f? ppfyjJG zpfvmwJt
h cgrmS (rmhupf 0f g'
tjzpf wcsKd @u vGrJ mS ;pGmac:aecJ=h uwJ)h tv,fA[d0k g *d%
k ;f / wenf;tm;jzifh
184
vDeif
&Si;f vif;ygw,f? tck 'DtawG;tac:udk aumufpuD; b,fvw
kd @kH jyefwu
kd cf u
kd f
w,fqw
kd m =unf=h upd@k ? pdw0f ifpm;zG,f aumif;ygw,f? aumufpuD;u 'Dvkd
a&;xm;w,f?
,cktxd awG@&oavmuf qd&k ,
S 'f rD u
kd &ufrsm;eJ@ rif;rJ0h g'orm;rsm;
t=um; jcm;em;csufudk ajym&r,fqdk&if/ qdk&S,f'Drdku&ufrsm;u
Edik if aH wmftm%mudk &,lv=kd uw,f? rif;rJ0h g'orm;rsm;uawmh 'gukd
zsuq
f ;D ypfv=kd uw,f? yifeaD umhusjyefawmh 'D 2 rsKd ;pvH;k udk vkycf sif
aew,f? (pmrsuEf mS 724)
yifeaD umhwifjyyHrk mS &Si;f vif;wdusre_ @J tcdik t
f rmusrr_ sm; r&Sv
d yS g?
(ol@aqmif;yg;rSm wjcm;csdK@,Gif;tm;enf;csufrsm;vnf; &Sdygao;w,f?
'gawGuakd wmh tckta=umif;t&meJ@ rqdik v
f @kd rajymawmhyg?) 'gayrJh aumuf
puD;[m yifeaD umh wifjywJh rluswhJ tESpo
f m&udak wmh qkyu
f ikd rf cd w
hJ ,f?
tJ'DtajccHuswJhrleJ@ ywfoufvdk@udkyJ aumufpuD;[m rmhufpf0g'&yfwnf
csufudk vHk;0ausmcdkif;+yD; tacsmif0g'bufudk vHk;vHk;a&muf&SdoGm;cJhw,f?
qd&k ,
S 'f rD u
kd &ufrsm;eJ@ rif;rJ0h g'orm;rsm;t=um; jcm;em;csuef @J ywfoufv@kd
ol@&@J wifjycsu[
f m vH;k 0rSm;,Gi;f ygw,f? 'Dae&mrSm ol[m rmhupf 0f g'udk vH;k 0
,kwn
f ahH p+yD; yHyk ef;ysuaf pygw,f?
rmhupf 0f g'rD sm;eJ@ rif;rJ0h g'rD sm;t=um; jcm;em;csuu
f 'Dvjkd zpfygw,f?
(1) rmhupf 0f g'rD sm;[m Edik if aH wmfqw
kd t
hJ &mudk vH;k 0zsuo
f rd ;f zd@k &nf&,
G yf gw,f?
'gayrJh qd&k ,
S v
f pfawmfveS af &;u vlwef;pm;rsm;udk zsuo
f rd ;f +yD;wJt
h cgro
S m/
wenf;tm;jzifh Edik if aH wmfwrd af umyaysmufa&;qD OD;wnfwhJ qd&k ,
S v
f pfpepfukd
wnfaqmufvdkuf+yD;wJhtcgrSom tJ'D&nf&G,fcsuf[m taumiftxnf
ay:Edik w
f ,fv@kd rmhupf 0f g'rD sm;u ,lqw,f? rif;rJ0h g'rD sm;uawmh Edik if aH wmfukd
186
vDeif
puD;&J@ acsycsux
f rJ mS vH;k 0rawG@&bl;? aemuf+yD; &,lord ;f ydu
k rf _ qdw
k m
vltrsm;pku d;k d;k pif;pif; tm%m&,lru
_ kd qdv
k w
kd ,fq+kd yD; tacsmiform;
rsm;twGuf olu xGuaf yguaf y;cJw
h ,f?
aumufpuD;[m rmhupf 0f g'udk kyyf suq
f if;ysujf zpfatmif vkycf w
hJ ,f?
ol@vyk &f yfukd zH;k uG,zf @kd twGuf ol[m pmtky}f uD;orm;enf;emudk oH;k w,f?
olu rmhufpfudk,fwdkif ajymcJhwJhpum;w&yfudk udk;um; wifjyw,f?
Edik if aH wmftm%m vufxrJ mS tcGit
hf m%mawGukd tuif;rJph pk nf;xm; zd@k
vdt
k yfw,fv@kd rmhupf u
f 1850 ckEpS rf mS a&;cJw
h ,f? 'gukd aumufpuD;u
udk;um;+yD; A[dkcsKyfudkifr_pepf udk yifeDaumhu zsufqD;csifaeovm;vdk@
atmify&JG avoHe@J ar;cGe;f xkwv
f u
kd w
f ,f?
'gu vSnphf m;r_wckom jzpfw,f? A[dck sKyfuikd rf p_ epfukd jynfaxmifpk
pepfe@J tpm;xd;k a&;jy\emrSm rmhupf 0f g'eJ@ ya&muf'eG ;f 0g'wd@k wloa,mif
a,mif bef;pwde;f u vSnphf m;wJyh pkH rH sKd ;ygy?J
aumufpuD;&J@ ud;k um;csuf [m temwjcm;aq;wjcm; jzpfae
w,f? A[dck sKyfuikd rf p_ epf[m Edik if aH wmf,EW&m; ta[mif;rSma&m/ topfrmS yg
vkyfvdk@&ygw,f? tvkyform;rsm;[m rdrdwdk@. vufeufudkifwyfudk qEN
tavsmuf waygi;f wpnf;wnf;jzpfatmif pkpnf;=uw,fq&kd if 'g[m A[dk
csKyfuikd rf p_ epf jzpfvmvdrrhf ,f? 'gayrJh 'g[m t+rJwrf;ppfwyf/ ykvyd w
f yfz@JG e@J
AsLdu
k a&pDwnf;[laom A[du
k csKyfuikd x
f m;wJh Edik if aH wmf,EW&m;udk vH;k 0
zsuq
f ;D ypfr_ tay: tajccHvrd rhf ,f? aumufpuD;[m yJ&pfbt
kH zG@J e@J ywf
ouf+yD; rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd &@J vlord sm;wJh aqG;aEG;csuaf wGuakd wmh ab;z,f
xm;um/ jy\emeJ@ bmrSrqdik w
f hJ ud;k um;csuu
f kd qGx
J w
k w
f ifjyw,f? 'g[m
uvdrf cHqefveG ;f w,f?
188
vDeif
ud;k um;cJw
h hJ pmyd'k af wGuyg 'Dtcsuu
f kd xif&mS ;pGm jyoaeygw,f? aumufpuD;
u 'Djy\emudk ausmv
f m$ ;+yD; twdu
k t
f cHygwD jy\emudk wifjyw,f?
'g[m awmfveS af &;tjrifae&mrSm tacsmif0g'tjrife@J tpm;xd;k vdu
k w
f myJ?
olajymwJhoabmu rsufarSmufrSm u|efawmfwdk@[m twdkuftcHygwD
jzpfw,f? u|eaf wmfw@kd tm%modr;f +yD;&if bmvkyrf ,fqw
kd m tJ't
D cgusrS
ajym=uwmaygq
h w
kd o
hJ abm jzpfw,f? awmfveS af &;qdw
k m aysmufomG ;+yDav/
tacsmiform;rsm;u 'guykd J vdv
k m;ae=uwm jzpfw,f?
u|efawmfw@kd tckajymaewmu twdu
k t
f cHygwt
D a=umif;vnf;
r[kwf? a,bk,sEdkifiHa&;wdkufyGJ ta=umif;vnf; r[kwf/ awmfvSefa&;
ta=umif;om jzpfw,f? awmfveS af &;qdw
k m ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;u tkycf sKyaf &;
,EW&m; eJ@ EdkifiHawmf,EW&m;wckvHk;udk zsufqD;ypf+yD; 'gudk vufeufudkif
tvkyo
f rm;rsm;eJ@ zG@J pnf;xm;wJh ,EW&m;topfe@J tpm;xd;k wmudk qdv
k w
kd ,f?
aumufpuD;[m 0ef}u;D Xmersm; qdw
k mawGtay: t,lonf;pGmud;k uG,f
aewm xif&mS ;w,f? 'gawGukd bmjzpfv@kd tpm;xd;k vd@k r&&rSmvJ? Oyrm tvkyf
orm;eJ@ ppfom;rsm;&J@ udk,fpm;vS,fawGeJ@ zGJ@pnf;xm;wJh qdkAD,uftzGJ@
tpnf;&J@ tuif;rJt
h m%matmufrmS txl;u|r;f usio
f rl sm;aumfrwDrsm;eJ@
tpm;xd;k vd@k bmvd@k r&&rSmvJ?
jy\em&J@ tESpo
f m&u 0ef}uD;Xmersm; udk qufvufxed ;f odr;f
xm;rvm;? txl;u|r;f usio
f rl sm; aumfrwDrsm; od@k r[kwf wjcm; tzG@J
tpnf;rsm;udk xlaxmifrvm;qdw
k t
hJ csuf vH;k 0r[kwyf gb;l ? 'gu ta&;r}uD;
ygb;l ? jy\em&J@ tESpo
f m&u Edik if aH wmf,EW&m;a[mif; ("e&Siv
f w
l ef;pm;eJ@
qufo,
G rf t
_ zHzk &kH adS e+yD; yHpk aH [mif; tavhtxa[mif;awG yHak oys@H E@HS prd 0hf if
aewJh EdkifiHawmf,EW&m;a[mif;) udk qufvufxdef;odrf;xm;rvm;/ 'gudk
zsuq
f ;D ypf+yD; topfwcke@J tpm;xd;k rvm;qdw
k t
hJ csuyf J jzpfygw,f? awmfveS f
190
vDeif
wef;pm;&J@ tr_xrf;awGawmifrS wpHw
k &mtwdik ;f twmt& AsLdu
k &ufqef
wm rvGrJ aoG&v
dS rd rhf ,f?
aumufpuD; tvdt
k &qd&k if qd&k ,
S v
f pfpepfatmufrmS vnf; a&G;
aumufcef@xm;cH&wJh tr_xrf;awG qufvuf&adS eOD;rSmqdak wmh t&m&Sad wG
vnf; quf&SdaeOD;rSmyJ? AsLdkua&pDvnf; quf&SdaeOD;rSmyJpwJh t"dy`m,f
jzpfw,f? olrmS ;aewmu 'Dtcsuyf J jzpfygw,f? rmhupf [
f m bHt
k zG@J ukd erlem
xm;+yD;awmhyJ ajymavh&w
dS mu qd&k ,
S v
f pfpepfatmufrmS tr_xrf;awG[m
AsLdu
k &ufawG r[kwaf wmh? t&m&Sad wG r[kwaf wmh? tJ'v
D kd r[kwf
awmhwJhta=umif;u t&m&Sdrsm;udk a&G;aumufcef@tyfwJhrludk usifhoHk;rSm
jzpfHkru olwdk@udk tcsdefra&G; jyefvnfvJvS,fEdkifwJhrludkvnf; usifhoHk;rSm
jzpfw,f? vpmudv
k nf; tvkyo
f rm;rsm;&J@ zsr;f r#vyk cf tqift
h xd av#mch srmS
jzpfw,f? aemuf+yD; ygvrD eftzG@J tpnf;awGuv
kd nf; tkycf sKyfa&;eJ@ Oya'
ya&;udk wyifeufvkyfaqmifwJh tvkyftzGJ@tpnf;awG eJ@ tpm;xdk;rSm
jzpfw,f?
yifeaD umhukd acsywJh aumufpuD;&J@ acsycsuw
f ckv;kH udk tESpo
f m&
t&=unf&h if txl;ojzifh ygweD @J tvkyo
f rm;or*~awGxrJ mS awmifrS t&m&Sd
rsm; r&Sv
d @kd rjzpfb;l qdw
k hJ aumufpuD;&J@ tHzh ,
G t
f a=umif;jycsuu
f kd tESpo
f m&
t&=unf&h if rmhupf 0f g'udk qef@usi&f mrSm befpwde;f ajymcJw
h hJ acsycsuf
a[mif;awGuykd J aumufpuD; ajymaewmjzpfa=umif; awG@&ygw,f? bef;pwde;f
&J@ opPmazmufpmtkyf qd&k ,
S v
f pfpepftwGuf a&S;OD;vdt
k yfcsurf sm; xJrmS
bef;pwde;f u a&S;OD; 'Dru
kd a&pDtawG;tac:rsm;udk wdu
k cf u
kd x
f m;w,f?
pmtky}f uD; w&m;ao'Dru
kd a&pDpepf vd@k olu ac:a0:xm;wJh t&mrsm;udk
wdu
k cf u
kd x
f m;w,f? wenf;tm;jzifh vkyyf ikd cf iG t
hf m%m t0ef;t0dik ;f owfrw
S w
f hJ
!e=f um;csuaf wG/ vcr&wJh t&m&Sad wG/ tm%muif;rJw
h hJ A[du
k ,
kd pf m;vS,f
192
vDeif
orm;rsm;[m ol&aJ bma=umifwm&,f/ "e&Siv
f w
l ef;pm;eJ@ jywfjywfom;om;
vrf;rcGv
J w
kd mwm&,fw@kd a=umifh 'DtvSnt
hf ajymif;udk a=umufvef@=uw,f?
'gudk todtrSwfvnf; rycsif=ubl;? rif;rJh0g'orm;rsm;usjyefawmh pdwf
avm}uD;aewma=umifhjzpfap/ vlr_tajymif;tvJ}uD;rsm;twGuf &Sd&r,fh
tcsut
f vufawGta=umif; vH;k 0em;rvnf=uwma=umifjh zpfap 'DtvSnhf
tajymif;udk rawG@jrifcsi=f ubl;? Edik if aH wmf,EW&m;a[mif;udk zsuq
f ;D ypfz@kd
qdw
k m pOf;awmifrpOf;pm;oifb
h ;l ? 0ef}uD;XmeawG/ t&m&Sad wG r&Sv
d @kd b,fjzpf
ygrh vJ vd@k tacsmiform;rsm;u ajymygw,f? olw@kd acgi;f xJrmS evAde;f wH;k
0g'u jynfv
h #aH ew,f? olw@kd [m wu,fwrf;rSm awmfveS af &;udk r,H=k unf=u/
awmfveS af &;&J@ zefw;D r_prG ;f tm;udk r,H=k unf=uHrk u awmfveS af &;udk ao
ravmufa=umuf=uw,f? (u|efawmfwdk@qDu rif&SDApfawG/ qdk&S,fvpf
awmfveS af &;ygw0D ifawGe@J qifww
l ,f?)
u|eaf wmfw@kd [m Edik if aH wmf,EW&m;a[mif; zsuq
f ;D zd@k upd u
P ykd J pOf;
pm;&r,f? t&ifwek ;f u jzpfcw
hJ hJ ypPn;f rJah wmfveS af &;&J@ tcdik t
f rmoifcef;pm
awGukd avhvmaep&m rvdb
k ;l ? zsuq
f ;D ypfvu
kd w
f t
hJ &mae&mrSm bmeJ@tpm;
xd;k rvJ/ b,fvkd tpm;xd;k rvJqw
kd hJ jy\emudk cGjJ crf;pdwjf zmaep&m rvdb
k ;l
vd@k rif;rJ0h g'orm;rsm;u ajymwmjzpfw,f? ("rRwmyJ txl;c|eq
f ;kH rif;rJ0h g'
orm;rsm;u ajymwmjzpfw,f? cdak ygu
h if (Kropotkin) eJ@ taygi;f tygawGe@J
twl "e&Siv
f w
l ef;pm; aemuf+r;D qGJ vkyaf e=uwJh rif;rJ0h g'orm;rsm;u ajymwm
r[kwb
f ;l ? 'gah =umifh rif;rJ0h g'orm;awG&@J enf;y&d,m,f[m url;;xd;k enf;
y&d,m,fom jzpfw,f? vlxv
k y_ &f mS ;r_&@J vufawG@tajctaeawGuv
kd nf;
xnfhpOf;pm;/ tcdkiftrmjy\emrsm; ajz&Sif;zdk@udkvnf; ta=umuft&GH@
uif;rJph mG / awmfveS af &;uspmG u;yrf;wJeh nf;y&d,m,fr[kwb
f ;l ?
194
vDeif
&efvdkwJh tpdk;&w&yftay: atmifyGJcHr_[m) EdkifiHawmftm%m
zsuq
f ;D a&;od@k ra&S@E_ ikd b
f ;l ? Edik if aH wmftm%mtwGi;f tiftm;csed cf iG f
v#m wpHkw&majymif;vJa&;odk@om a&S@_Edkifw,f? 'ga=umifh
u|efawmfwdk@ EdkifiHa&;wdkufyGJ&J@ &nf&G,fcsuf[m t&ifuvdkyJ
ygvrD efxrJ mS trsm;pk ae&m&atmifvyk +f y;D ygvrD efukd tpd;k &&J@ t&Sif
ocifjzpfatmif ajymif;ypfjcif;tm;jzifh Edik if aH wmftm%mudk &&Sad &;
jzpf+rJjzpfaeygw,f? (pmrsuEf mS 726/ 727/ 732)
'g[m wu,fu
h ykd J tjynf0h qH;k eJ@ t,kwn
f q
hH ;kH tacsmif0g'yJ jzpfyg
w,f? awmfveS af &;udk yg;pyfuyJ vufc+H yD; vufawG@t& ypfy,fxm;ygw,f?
aumufpuD;&J@ tawG;tac:[m ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;tay: pmemwJh tpd;k &
w&yf &&Sad &;xuf bmrSrydyk gb;l ? 'DtawG;tac:[m 1847 ckEpS f uGejf rLepf
a=unmpmwrf;rSm a=unmazmfxw
k cf w
hJ hJ ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;tm; tkypf ;kd ol
vlwef;pm;tjzpf pnf;H;k a&; tawG;tac:eJ@ Edi_ ;f ,SO&f if evAde;f wH;k tawG;
tac:od@k aemufwvSr;f qkwo
f mG ;wm jzpfw,f?
aumufpuD;[m &Sw
d 'f rD efw@kd / yvufcaf emhA/f Aif'gA;D wd@k vv
kd al wGqrD mS
oljrwfE;kd vSwhJ nD!w
G af &; udk t&,lz@kd vdv
k rd rhf ,f? bmvd@k vq
J akd wmh olw@kd
tm;vH;k [m ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;tay: pmemwJh tpd;k &&yf&&Sad &;twGuf
wdu
k yf 0JG ifz@kd vdv
k m;=uvd@k ygy?J
u|eaf wmfw@kd taeeJ@ qd&k ,
S v
f pf0g'tay: tJ'v
D kd opPmazmuforl sm;eJ@
vrf;cG&J vdrrhf ,f? Edik if aH wmf,EW&m;a[mif;udk tuket
f pifzsuq
f ;D zd@k wdu
k yf JG
0if&vdrrhf ,f? 'gro
S m vufeufuikd yf pPn;f rJv
h w
l ef;pm; ud,
k w
f ikd f tpd;k &jzpfvm
Edik v
f rd rhf ,f? atmufyg 2 ck[m tvGe@f tvGef uGjJ ym;jcm;em;wJh t&mrsm;
jzpfygw,f?
196
vDeif
orm;ygwu
D kd qdv
k w
kd myg? wu,fuawmh vpfb&,fawGtay: wav#mufv;kH
rScD akd ewJyh gwD jzpfygw,f?) wjcm; tvm;wlawGvnf; &Syd gao;w,f? azmfjyyg
vl}u;D rif;tm;vH;k [m ygvrD efvyk if ef;eJ@ ygwo
D abmw&m;a&; tmabmfyikd ;f rSm
tvGe}f u;D rm;wJh tcef;u yg0if+y;D r=umc% t"dutcef;u yg0ifwhJ yk*Kd~ vaf wG
jzpfw,f? olw@kd [m ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;tm%m&Sipf epfukd twdtvif; jiif;y,f
=u+yD; tacsmif0g'udk ajAmifusifhoHk;=uw,f? 'Dvl}uD;rif;rsm;&J@ tjrifrSm
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm; tm%m&Sipf epf qdw
k m 'Dru
kd a&pDe@J ydyuQjzpf aeyg
w,f? olw@kd [m wu,fawmh "e&Siaf ygupf 'Dru
kd &ufawGe@J tESpo
f m& bmrS
rjcm;em;ygb;l ?
'Dtajctaeudk xnho
f iG ;f pOf;pm;+yD; usKd ;a=umif;qDavsmpf mG eJ@ qGJ
xkwv
f u
kd w
f hJ u|eaf wmfw@kd &@J aumufcsuu
f awmh 'kw,
d tifwmae&Sief ,f
tzG@J }uD;&J@ w&m;0ifu,
kd pf m;vS,t
f rsm;pk}uD;[m tacsmif0g'bufukd vH;k 0
a&muf&o
dS mG ;+yDqw
kd mygy?J bHt
k zG@J &J@tawG@tuH[m arhaysmufjcif;cH&Hrk u
yHyk ef;zsujf cif;udv
k nf; cHc&hJ +yD? tvkyo
f rm;rsm; xuv_y&f mS ;=u&r,ft
h csed f
eD;uyfvm+yDjzpfa=umif;/ Edik if aH wmf,EW&m;a[mif;udk zsuq
f ;D +yD; topfwcke@J
tpm;xd;k jcif;tm;jzifh rdrw
d @kd . Edik if aH &;tkypf ;kd r_ukd vl@tzG@J tpnf;udk qd&k ,
S v
f pf
pepft& jyefvnfqnfaqmufa&;twGuf tajccHtw
k jf rpf jzpfap&r,ft
h csed f
eD;uyfvm+yDjzpfa=umif; tvkyo
f rm;rsm;tm; olw@kd u ynmay;zd@k a0vma0;
vufawG@rmS tJ'ge@J qef@usib
f uftawG;tac:awGukd tvkyo
f rm;rsm;tm;
a[majymaecJ=h uw,f? olw@kd [m tm%modr;f ydu
k rf _ qdw
k phJ um;udk zGiq
hf kd
&mrSmvnf; tacsmif0gtwGuf xGuaf yguaf wG trsm;}uD;ay;xm;cJ=h uw,f?
e,fcs@J pepfyifqikd rf a_ =umifh }uD;xGm;vmwJh ppfa&;,EW&m;udk ydik q
f ikd f
xm;=uwJh Edik if aH wmfrsm;[m tcktcg ppfbv
D ;l }u;D awG jzpfae=u+y?D urBm}u;D udk
t*Fvyd u
f tkycf sKyfrvm;/ *smr%Du tkycf sKyfrvm;/ 'Dbmt&if;u tkycf sKyf
198
&nf!e ;f
V. I. Lenins The State and Revolution is a reprint of the text given in
the Selected Works of V. I. Lenin, Eng. ed., Foreign Languages
Publishing House, Moscow, 1952, Vol II, Part I.