73% found this document useful (11 votes)
10K views152 pages

Life of Baba Maha Harnam Singh Ji - Volume 2 and 3

The document is a collection of poems and passages in Punjabi. It discusses topics like love, nature, spirituality and philosophy. Short summaries of each section are provided. Overall it explores life's deeper meanings through the lens of Punjabi culture and traditions.

Uploaded by

Sikh Texts
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
73% found this document useful (11 votes)
10K views152 pages

Life of Baba Maha Harnam Singh Ji - Volume 2 and 3

The document is a collection of poems and passages in Punjabi. It discusses topics like love, nature, spirituality and philosophy. Short summaries of each section are provided. Overall it explores life's deeper meanings through the lens of Punjabi culture and traditions.

Uploaded by

Sikh Texts
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 152

ugrV wRpaw

ljZ uVj wg byiu woj

l.a WjWj qhJ hiVjq dl>z ug qhjiju


c[ij iP.qg rjvj Fp,Dy' wvJ d;v%j Wdn>cj
\Fje sPuj - aguj|

Z.V epiP VjVw ljdhW ug


##epiP VjVw sj iPf WSjw[ VjijdHS u,e bjdHbj r[l rBjdHbj$$
##qjdHbj dal s[ V[C V bjr[ dVi.wji sj ljdHbj ly[ FjdHbj$$

blglJ

WjWj t[q dl>z ug


f+ w jLw

WjWj lpts[r dl>z ug

q"uPsj qhJfpiL
c[ij WjWj iP.qg rjvj Fp,Dy' wvJ@ Wdn.cj m
x'V ^ 0164-2741811@ 09216513139
1

aawij
l[qj dVrjl
qjie fjH[ RpdsbjV qdh epdi sl[ F[a mm
Vi by[a fjf a[ cip i[
yPwj eRpSp dqdBbj b>dZbjip mm
YdH Fg y.sVp h'dH ih[ Wl[ up y.sV fjdl m
hau rih n skw ibnu dyKy pRIqmw
uJ wpbjig aj yjRp rgrjhg aJ qjqv[
ibnu pRIqI krih bhu bwqw kUVu
PrIdw swihb dI kir cwkrI idl dI lwih BrWid ]
icMq AicMqw sglI geI ]
bfVg l[rj bjdf wijHg epiqda b>adi ujeg mm
l.a Whjv sjl s[ qV b>si xpiVj WVSj
ijsih BulweI pD isir iqsih idKwvY kauxu ]
Awpy syvw lwieAnu Awpy bKs kryie ]
Vj wdi dy>a dy>aj h{ wia[
boil n jwxY mwieAw mid mwqw mrxw cIiq n AwvY
vyprvwhu And mY nwau mwxk hIrw ]
ivCuiVAw myly pRBU hir drgh kw bsITu ]
hukmu n jwxY bhuqw rovY ]
ljZ l[rj rcFjeg fjHgb{
duhw isirAw kw Awip suAwmI ]
##l.a lidS l.a Bhv wig$$
u' u' dyardh ljZ uV l' v[aj qjdV
priK KjwnY pwie sy bhuiV n KoitAw ]
2

5
10
12
16
20
22
25
30
35
42
46
49
66
68
75
78
82
85
89
93
96
99
101
103

srb rog kw AauKdu nwmu ]


u' dHA[ l'Hg xvp fjr{ mm
sB rog imtwvy nvw inroAw ]
Z>Vp l[rj l[rwp firjVp
nwnk dwsu muK qy jo bolY eIhw aUhw scu hovY ]
jo jo icqvY dwsu hir mweI ]
miq QoVI syv gvweIAY ]
eyqw qwxu hovY mn AMdir krI iB AwiK krweI ]
jn Bgqn ko kho n mwno kIE Apno peIhY ]
jo ikCu kIno su ApnY rMig ]
krn krwvn krnY jogu ]
kMcn kwieAw ksIAY vMnI cVY cVwau ]
iqn jn kI syvw Qwie peI
ijn kau ndir krmu iqn kwr ]
sMqn kI suix swcI swKI ]
siqgur bcn qum@wry ] inrgux insqwry ]

106
110
112
115
118
121
124
126
129
131
132
134
137
140
143
144

c[ij WjWj iP.qg rjvj Fpy' wvJ

148

l.a WjWj lpts[r dl>z ug q>si qphji VjVwli

149

O ldaVjqp wiaj fpitp dViFRp dVir{i


bwjv qPida buPVg l{F. epi f+ljds mm
mm ufp mm
bjds lyp upejds lyp h{ Fg lyp VjVw h'lg Fg lyp mm
lv'w
c.cRpda W.sV bdVw Wji liW wvj lqio mm
c'vV a[ ijthp f+FP VjVw s[ wdi ho mm
\hjwv A.s|
u{ ldaepi VjVw s[rj m epi b>es bqi bF[rj mm

epiP ijq sjl lpt ijlj m l+g biuV WpZ f+wjlj mm1mm
l+g hi e'dW>s epi lPi[ m hdi ijdH dWzV wip sPi[ mm

epiP l+g hdi d*LV lpbjqg m f+F apq h' b>ai ujqg mm2mm
epiP biuV ug w[ f'a[ m u[ bjf Vj ue q{G h'a[ mm

w' dh>sV Ziq Wyjr[ m bW slq epiP dli dVbjr{ mm3mm

epi ei.o epiP wg WjSg m duV w{ qV q{ dHhp FjSg mm

a[ ue q{ l.a whJH[ m dla daV yiVV fi dli vjH[ mm4mm

wdW,a

qhJ debjV sjV sja[ Vjq il qdh ija[


qdhqj qhjV w{l[ wh[ H[w ilVj mm

dy>a w' bdy>a ijq wgY H[w fv qdh


bfVj dWejVj FPv[ FH[ Fiq FLVj mm

dVhjv wgH[ H[w hg ds=LB l[ Whjv sjl


Vjq i.e ija[ fpV eiF Vj e+lVj mm
4

qhJ hiVjq hig l+W dlZ wjq wig


wvqv hig f[t bjf w' silVj mm

wp>cvgbj

l+g l.a qhJ hiVjq dl>z hjo u'i fiVjq mm

Vjq udfY duV w{ WyV bV.s hig lptZjq mm


#bV.s hig$ lptZjq WyV w[ fPi[ lPi[ mm
liW wvj lq+o FH[ dwRp h'r[ RPi[ mm

dlxa Vj lw{ WtjV ##W+dhqj$$ ##dWLV$$ ##qh{Lig$$ mm


Vqlwji ar yiV fi fiq u'a f+q[Lig mm

O ldaepi f+ljds mm

l[qj dVrjl

V'B ^ l[qj df>c Fp,Dy'-Feaj lCw a'G 3 dwv'qgBi s[ xjlv[


a[ ldoa h{ m
l[qj df>c dr,y dH,w epiqpt dl,t l.a l[rg@ l[rj s[ Fjr Vjv
Fdibj h'dHbj e+dhlag ugrV Waga wi dihj lg m wji'Wji
t[agWjCg wisj lg m fag faVg dHw' hg ai%J s[ dryji i,tS
rjv[ lV m epiqpt sj LpF Vjq njwij dl>z lg m l' dHl l[rj Fjr
i,tS rjv[ fdirji } l[rj wiV sj lqJ VlgW h'dHbj dur[G
epiWjSg dr,y xpiqjS h{ ^
l.a wj l.ep rcFjeg fjHgb{ mm l.a wg l[rj Vjqp dZbjHgb{ mm
eRpCg lptqVg q^ 5 mm

qhJfpit sg l.ea wiV Vjv hg W.s[ s[ qV b>si Vjq ufS


sg dryji bjMsg h{ m fi dHh l.ea rg fpiWv[ uVqJ s[ fp>V
wiw[ VlgW hp.sg h{ m h'i spdVbjrg fsjio rg fp>VJ sj hg xv
5

hV m u[ Fje o'C[ h'rS aJ fp,ai@ ZV@ rdcbjHg bjds dqv


ujH[ej m u[ r,c[ Fje h'rS aJ dqv[eg epiP wg WjSg m W.sj FBwsj
dxi[ej fi WjSg Rphg fC[%ej dul sj epiP VjVw bjf WPhj t'v[%ej m
wvIpe f+[isj h{ spVgbjsji } bjh r[t duhCg spVgbJ q{G
rljHg h{ fi qhJfpit bjts[ hV Vj WHg bj siejh s[t epiP
VjVw sg@ duo[ l,y t>c rl{ dVi.wji m w'Hg dH,w b,ti qV dr,y
rlj v{ dH,w b,ti Vjv rg ai ujH[Gej m fi qhJfpit sg l.ea
aJ lF a'G Rpaq epiP ljdhW V[ siljHg h{ ^uV wj l.ep fjHgb{ rcFjeg VjVw l.aV w{ wpiWjV mm

lji.e q^ 5 mm

l' u[ a[i[ Fje y.e[ hV aJ WjSg fC m u[ WSjRpS[ hV aJ


rg WjSg fC@ WjSg lpS@ WjSg a[ bqv wi@ Rpl l,y[ sg l.ea
wi m apvlg sjl ug V[ dur[G s,Ddlbj h{^lpa sjij bi v,Aqg fjfg w[ Fg h'dH mm

l.a lqjeq hdi woj apvlg spiv,F s'dH mm


l' dHl epidlt fdirji s[ zi WjWj ug V[ s' ljv sj lqJ
Waga wgaj m dHV%J s[ zi dH,w ypWjij WdSbj h'dHbj h{ m u'
hpS rg f,wj q"uPs h{ m Rpl dr,y WjWj ug sj bjlS lg m WjWj
ug V[ dHV%J } bjfS[ wpN dVIq sKl[ ^##fdhvj dHh dw ljcg WjWa df>c dr,y dwl[ w'v'G Vj y.eg
a[ Vj qjCg e,v lpVSg ba[ Vj hg bjf wiVg h{ m$$ dur[G WjSg
slsg h{ m
Rplada dV>sj s'RP dWWidua auhp qjVp bdFqjVj mm
v'hj w.yVp lqwdi ujVdh a[ qPida FerjVj mm

w[sjij Fea wWgi ug b>e 1123

##sPuj dHh h{ dw dul rwa ljc[ w'v bjRpSj h'r[ aJ sirj;[


s[ Wjhi hg tC[ Z.V epiP VjVw uJ ldaVjq sg brj; s[Sg h{
6

u[ ljc[ rv'G w'Hg Rpai Vj dqv[ aJ w'v VhgG bjRpSj uJ W{nSj


VhgG@ rjdfl yv[ ujSj h{ m$$
aglij h{ F'uV Wji[ m dH,w sidqbjV[ bjwji sg qpng bjB[
sg v{ w[ Rpl } t>c s[ dq,n[ fjSg dr,y epVSj m dul lq[G dabji
wiVj h{@ b,e q,ng q,ng h'r[ m fi"n[ Rpfi o'Cj o'Cj dzY fjMs[
idhSj m l' dHh da>V dVIqJ sj bsW wiVj h{ m
WjWj ug V[ dHl fi"n[ Vjv wHg dsV v.zj v{S[ m dur[G
epiWjSg sj xpiqjV h{^YVg spVgbj a'C[ W.ZVj b>Vp fjSg o'Cj tjdHbj mm

bjlj sg rji q^ 1

bvf bhji lpvjf lg dV>s=j sIj dAqj aV f+gda mm

ijqwvg fjaLjhg 10

hi r[v[ fjSg sj WiaV WjWj ug bjfS[ fjl i,ts[ lV m ws[


us'G xpiVj WVSj njwij dl>z } w'v Wpvj v{Sj a[ wHg ai%J s[
WyV wiV[ m dH,w rji WjWj ug V[ njwij dl>z } s,Ddlbj njwij
dl>z aplgG duhC[ ujf wis[ h' Rpl dr,y bjf sj qV VhgG v,esj m
dH,w rji aJ dHh lpS w[ Rph h{ijV duhj h' w[ idh debj dw
dHV%J } dwr[G faj v,Ddebj m dxi o'C%j l.Fv w[ W[Vag wgag m
##qhjiju bjf sjl a[ d*fj wi'@ qV dwl[ ai%J v,e[ m$$
##wpN lqJ ndhi dxi s,l s[rJe[$$ WjWj ug V[ xpiqjdHbj m
dHl ai%J Rpo[ idh>dsbJ wpN lqJ WjWj ug V[ lr[i[ lr[i[ Wjhi
yv[ ujSj ba[ Ljq } rjfl bj ujSj wHg rji ija } yv[
ujSj a[ lr[i h'S a' fdhvJ zi qpC bjRpSj m dHl lq[G b>si
dwl[ h'i bjsqg s[ ljhqS[ hg Vj h'Sj m ws[ ;iPia qdhlPl wiVj
aJ sp,Z q>e w[ A,w v{Sj VhgG aJ hi r[v[ qla hg idhSj bjfS[
hg i.e dr,y dur[G xpiqjV bjMsj h{ m
7

firjh Vjhg dwl{ w[ig WjNp ly[ Vjh mm

bjlj sg rji q^ 1

bV W'va q[ig dWioj ujVg bfVj Vjqp ufjdHbj mm

lji.e q^ 5

dH,w rji lqJ bjdHbj WjWj ug V[ ypWjij Vj t'dv%bj njwij


dl>z Rpfi ydC%bj a[ Z.V epiP VjVw sg bjrj; ds,ag fi bjf
bc'v ih[ w'Hg RpKai Vj ds,aj m njwij dl>z rjfl qpC bjdHbj
a[ bjfSg faVg } wdhS v,ej@ ##da>V dsV da>V ijaJ h' eHgbJ
hV WjWj ug dul i.e dr,y W{n[ hV@ Rpl[ ai%J y"wCj qji[ b,u
y"og ija rg LpiP h' y,vg h{ m w'Hg ligi sj b>e rg VhgG
dhvjdHbj m$$
zirjvg V[ dwhj ##A[ qhgV[ sj lqJ Wga debj h{ dHo[ yiV
fjdHbj@ fdhvJ ws[ rg dHVg s[i lqjZg VhgG vjHg dH,w dsV
a[ dHw ija aJ fdhvJ rg v.zj ds>s[ lV m$$
njwij dl>z V[ dwhj ##hpS wg h' lwsj h{ m$$
##q{} aJ bjf wpN lqN VhgG bj ihg q{G wg s,l lwsg hJ m$$
njwij dl>z W'dvbj@ ##aJ dxi b,u q{G rg i'Bg VhgG tjrJej m
ljig ija dHo[ hg Wdh w[ w,BJeJ m aP. bjfSj F'uV wi v{ m$$
##q{G aJ bjf } fdhvJ rg wdh yp,wg hJ dw wHg rji tC[
tC[ hg ljig ija v.zj ds>s[ hV m wHg rji dsV rg dHl[ hjva
dr,y B,fsj h{ m$$
##us'G aplgG dfAv[ lq[G dr,y s' dsV Wjhi eH[ lg aJ q{G wjxg
wpN s[t ypw
, g hJ dH,w dsV q{} wdhS v,e@[ spZ
, yjhgsj h{ m$$
Ljq } q{G eRP sj sp,Z v{ w[ eHg@ Rpl lq[G q>u[ a'G h[nJ tC[%
lV m q{G ldaVjq sg brj; s[ w[ sp,Z i,t w[ qpC bjHg m bev[
dsV lr[i[ dxi uj w[ ldaVjq sg brj; s[ w[ wpN A,wS vHg@
8

dvbjRpS rjla[ W[Vag wgag m tC[ tC[ b,e'G h,l w[ wdhS v,e[@
##ija rjvj sp,Z hpS fgrJe[ m$$
q{G dwhj ##qhjiju dHh tijW h' debj h'r[ej$$ aJ wdhS
v,e[@ ##dHh aJ Rpl[ ai%J sj h{ s[t vr' m us'G q{G V[C[ h' w[ s[dtbj
aJ sp,Z dul ai%J sj aj;j y' w[ q{G i,t w[ bjHg lg Rpl[ ai%J
sj dfbj lg m$$
##q{G dH,w dsV fi"nj dabji wiw[ Vjv v{ eHg lg m fis[
dr,y wgaj s[t w[ h,l w[ wdhS v,e[@ ##b,u fi"n[ dr,y t>c
VhgG h{ m$$
##dHh lpS w[ q{} q[ig evag sj bdhljl h'dHbj m dxi wdhS
v,e[@ ##hpS t>c blgG bjf[ fj vrJe[ m$$
##q{G ypf wiw[ tCg h' eHg a[ qV dr,y l'yS v,e fHg dHV%J
w'v t>c dwo'G bj eHg m$$ l'yJ l'ysg h[nJ bj w[ bjf ug }
aJ F[dubj lg dw Rpfi WjWj ug } t>c s[ bjRp m dxi aplgG hg
aJ q{} s,Ddlbj lg dw WjWj ug aJ fi"n[ Rpfi t>c bjfS[ w'v'G
hg fj ih[ lV m hJ@ hpS Ijs bjdHbj WjWj ug V[ q{} dwhj
lg dw dH>Vg A[ag wiV sg wg v'C lg@ t>c ljc[ w'v lg m aP.
Wjhi'G w.q a'G oKdwbj h'dHbj bjdHbj lg N,B bjijq wi v{Gsj m$
dxi q{G W[Vag wgag lg dw qhjiju b,u evag Vjv fi"n[ dr,y
t>c fjRpSg Fp,v eH[ lg m o'C%j duhj qplwij w[ RpV%J dwhj lg$
t>c lj} w'Hg s[ debj lg@ ljcj qavW h,v h' debj h{ m
##dHl[ } s[t w[ q{G h{ijV h' dihj hJ dH>V%J s[ w'v w'Hg bjMsj
VhgG m dHh bjf dwl[ w'v uJs[ VhgG m t>c dH>V%J s[ w'v dwr[G bj
eHg m dH>V%J l'yJ dr,y cp,DdWbj hg qV faj VhgG dw>VgbJ hg l'yJ
l'ysj yvj debj m$$
lqJ bjfSg a'i apisj debj a[ dxi dH,w dsV b{lj lqJ
bjdHbj a[ dxi h' eHg njwij dl>z a[ q[hi sg dVejh m
9

V'B ^ fdhv[ f+l.e njwij dl>z s[ zi dr,y dihjdHL wi ih[


fdirji r,v'G dqv[ hV m u' dw dHV%J s[ fdirji sg diLa[sjig dry'G
hV m wpN df>cJ s[ dWiZ qVp,tJ fjl'G dqv[ hV m

qjie fjH[ RpdsbjV qdh epdi sl[ F[a mm

dWvjrvp q^ 5@ b>e 810

##Rpn njwij dl>z b,tJ t'v dwV%J dyi h' debj w,v sj b,Zj
dsV b,u sg ljig ija Wga eHg h{ m$$ njwij dl>z V[ b,tJ t'v%gbJ
aJ h,o upC eH[ qjV' dHM wdh dihj h'r[^-

inrguxu rwiK lIAw sMqn kw sdkw ]


siqguir Fwik lIAw moih pwpI pVdw ]

aptjig A.s q^ 5

dur[G dur[G ligi sg WpZ lpZ bjMsg eHg Rpl[ ai%J qV }


yjVS hp.sj bjdHbj dw q{G ljig ija dwl ai%J tC[ h' w[ v.zjHg
h{ m dwr[G ypWji[ sg f"Cg ydCbj Rpl oJ a[ tC' w[ dwl ai%J fjn
wgaj m fjn LpiP wiV sg s[i hg lg dw w'Hg faj hg VhgG v,e
ldwbj m bu[ rg njwij dl>z tCj bjf } dHr[G lqNsj h{ dw
q[i[ ligi } wg h' debj wg q{G w'Hg lpfVj s[t dvbj h{ m ligi
h"vj xp,v h' debj@ dur[G w'Hg Fji ligi Rpfi'G v,o debj h'r[ m
ldaepi sj WjSg dr,y xpiqjV h{^-

jau lau pot auTweI cilAau qau lau fwn Bry ]


pot fwir guru pUrw imilAw qau nwnk inrBey ]

\eRpCg qjvj qhvj 5@ b>e 214|

dwl[ qhJfpitJ sg l.ea wgag a[ l[rj wqjHg sj xv b,u


ljhqS[ bj debj h{ m
10

pUrb krm AMkur jb pRgty ByitE purKu risk bYrwgI ]


eRpCg q^ 5@ 204

r{ije h'r[ r{ije dr,y il h'r[ m tpLw r{ije wpN VhgG


l.rjisj m laepi xpiqjMs[ hV qjdHbj wg dwida A'dc erjHg Feag lji V ujV{ mm

bjlj q^ 5

dHl wiw[ ujdebjlP } tpLw r{ije a[ tpLw debjV dwl[


q>;v a[ VhgG fhp.yj lws[ m dur[G w'Hg bjsqg sdibj fji wiV
r[v[ Rpl W[Cg Rpa[ lrji h'r[ dul dr,y Whpa lji[ A[w h'S Rph
W[Cg fjSg Vjv Fi w[ q>NZji dr,y dwl rwa cp,W ujH[ faj
VhgG m dur[G wWgi ug V[ RpyjiS wgaj h{ ^
wWgi W[Cj uiuij xPB[ A[Gw huji mm

lv'w wWgi ug@ 1366

##r{ije h'r[ il rjvj Rphg lxv r{ije h{$$ b,tJ dr,y h.NP
Fi[ h'S LpwijV[ s[ m dur[G w'Hg lpfV[ dr,y cisj ygwJ qjisj
h'r[ w'Hg Rpl } uej s[r[ m Rph VgGsi tp,vS a'G Wjbs uejRpS
rjv[ sj Whpa bdhljVq.s hp.sj h{ m dHl wiw[ lpfV[ rjvg ciV
sg hjva v.z eHg m hpS uje dfbj h{@ ujeS a'G Wjbs l'ysj
h{ dHo[ aJ w'Hg yg; VhgG lg m q{G b{r[G ci dihj lg m

imitE AMDyru imlq hir nwnk jnm jnm kI soeI jwgI ]


\eRpCg q^ 5@ 204|

WjWj ug V[ h,l w[ fp,DdAbj@ ##b,u aJ a[ij qV dwa[ VhgG


debj m$$ b,e'G njwij dl>z V[ RpKai ds,aj m
##bjf ug sg q[hi h' eHg h{ m$$ WjWj ug V[ dwhj hpS dHl[
ai%J hg ih[Gej b,Aj hpS dvbj wpN A,wS vHg m
njwij dl>z V[ dwhj ##u' hpwq h;Pi sj hj;i wiJej$$ WjWj
ug W'v[@ ##sp,Z v{ w[ bjrgG m$$ njwiJ dl>z sp,Z v{ bjdHbj ba[
11

WjWj ug V[ sp,Z l[rV wi dvbj m Wjbs dr,y xpiqjRpS v,e[@ ##aP.


fp,DdAbj lg dw qV dwl ai%J v,e[ l' b,u a[ij qV v,e debj h{ m$$
dxi wdhS v,e[@ ##dul qhjaqj sg fdhvJ l[rj wgag h{ Rplsj
xv aP. b,u fj dvbj h{ m$$ dxi Rpl qhjaqj sj Vjq qp,t a[ dvbj
w[ W'v[ dw RphVJ sj Vjq W+hq sjl lg m Rpl l[rj s[ wiw[ hg
ljcj bjRpS sj xpiVj WdSbj ba[ a[ij ljc[ Vjv dfAvj lW.Z
rg ydvbj bj dihj h{ m$$ WjWj ug dur[G dur[G WyV wis[ eH[
njwij dl>z } rg dHr[G v,ej dul ai%J dw dfAvj lF wpN Vjv
hg Vjv s[t dihj h'r[ m dxi l'Ng bjHg aJ v,ej wdhS ##qhjiju
lF lda h{ lda h{ m$$ WjWj ug V[ dwhj dw zi rjvg } rg Wpvj
dvbj m dul lq[G Rph w'n[ RpKfi bjHg aJ Rpl } lrjv wgaj
##dw a[ig rg w'Hg dH,Aj h{ aJ q>e v{$$ m Rph b,e'G W'vg hg VhgG m
da>V rji WjWj ug V[ dHh WyV RpyjiV wgaj@ Rph yp,f hg ihg m
us'G Rph Vj W'vg aJ WjWj ug V[ dwhj ##y>ej ) lqJ bjRpS a[
njwij dl>z sg wqjHg dry'G a{} rg wpN dqv ujr[ej m$$

Vi by[a fjf a[ cip i[


l[qj df>c dr,y dH,w uej wpN W.s[ tC[% bjfl dr,y wpN e,vJ
wis[ hV m RpV%J dr,Dy'G dH,w V[ dwhj ##njwij dl>z s[ zi dry'G
fjSg wjxg qjaij dr,y bjMsj h{@ dul s[ Vjv ljig evg dr,y
dy,wC h'dHbj idh>sj h{ m$$ dHl s[ urjW dr,y sPli[ V[ RpKai ds,aj@
##dw dHh fjSg s' yji dsVJ sj VhgG dHl } cp,vs[ aJ c[T ljv
h' debj h{ m$$ dH,w h'i hg fjl tCj h{ijV duhj h' w[ W'vsj h{@
##dHh b{Vj fjSg dwM c'vs[ hV m fjSg sg fdhvJ hg Whpa wqg
h{ m b,n dsVJ df,A'G qdhij tPh a'G fjSg Fisj h{@ dxi dwa[ uj
w[ lji[ df>c dr,y fgS rjla[ qpLwv Vjv dqvsj h{ m dHh fjSg
12

sg wsi VhgG wis[ b{r[G W[bio erjHg uJs[ hV m$$


fdhvj bjsqg dxi Rpai dr,y bjtsj h{@ ##dw njwij dl>z
sg faVg bjfS[ h,ogG dsV dr,y bV[wj rji B'F[ a'G fjSg Fi
w[ dvbjMsg h{ m$$ fdhvj dxi wdh>sj h{ ##dw q{G dwl[ fjl'G lpdSbj
h{ dw dH>V%J s[ ypWji[ dr,y w'Hg l.a idh>s[ hV Rph ljij dsV
fjSg ria'G dr,y dvbjMs[ hV m$$ sPuj h{ijV h' w[ fp,Asj h{ #dw
Rph b{Vj fjSg dwl vHg rias[ hV ( aguj wdh>sj h{ #WHg
Rph qP>h Z'S vHg hg zdCbJ s[ zC[ qPZ[ wi ds>s[ hV aJ hg
evg dr,y lji[ fjSg tv'aj h{$ agu[ V[ lpFjdrw hg wdh ds,aj m
dxi RpV%J dr,y lrjv Rpnsj h{ dw dHh l.a w"S a[ dwo'G
bjdHbj h{( aguj W.sj wdh>sj h{ ##njwij dl>z aJ fdhvj a'G
hg l.aJ qhjaqj sg l.ea wiV rjvj ] dwM dw fdhvJ rg dHh
l.a W+hqsjl sg l[rj wisj lg a[ dHl ypWji[ dr,y hg RphVJ V[
y'vj A,Ddcbj lg m$$
o'C%g s[i Wjbs hg dH,w h'i dHV%J sj l.eg WS debj a[ bj
w[ fp,AS v,e dfbj ##dw wg e,vJ fH[ wis[ h' lp,t aJ h{($$ da>V[
hg wdhS v,e[ bj w[ V[C[ aP. rg lpS v{ m dH,w V[ rjiaj LpiP wgag
##njwij dl>z s[ zi w'Hg l.a bjdHbj h{ a[ idh>sj Rpl s[ ypWji[
dr,y h{ m duo[ fdhvJ l.a W+hqsjl idh>sj lg m Vr[G bjRpS rjv[
qVp,t V[ byjVw hg Rpl sg e,v dr,y'G w,B w[ wdh hg ds,aj dxi
Rpl s[ Rpfi aphj} wg dHaiju h{ m aJ fdhvJ tC[ W.dsbJ V[
dwhj dw Rph Whpa fjSg c'vsj h{@ dul wiw[ ljig evg dy,wC
Vjv Fig idh>sg h{ m Vr[G bjRpS rjv[ V[ dwhj dw q{} rg o'Cg
Whpag ujSwjig dHV%J Wji[ dqvg h{ dw l.a fdhvJ dligH[ rjv[
df>c idh w[ bjH[ hV m Rpo[ bjfS[ df>c s[ V.Wisji s[rj dl>z
s[ lhpi[ hV m dHV%J l.aJ } V.Wisji hg v{ w[ bjdHbj lg m Rpl
V[ njwij dl>z } wdh w[ dHo[ Rpajij i,t ds,aj H[ m dul ai%J
13

l.a W+hqsjl Lwag rjvj lg m dHh l.a rg Rpl[ rie[ hV m uJ


h' lwsj h{ Rpl a'G rg r,Z h'S m dHh f+qjaqj ujS[ uJ dHh bjf
ujVS m fdhvj bjsqg dxi h{ijV h' w[ fp,Asj h{ dw dHh wg e,v
h{ aJ Vr[G bjsqg V[ RpKai ds,aj dw dHl Wji[ aplgG l'y' m njwij
dl>z } aJ bjfJ lji[ hg ujSs[ hJ m s[t' l.a W+hqsjl dHl s[
w'v wjxg s[i ih[ aJ aplgG sKl' dw dul V[ fdhvJ l.a } zi
i,t w[ l[rj wgag wg Rpl w'v w'Hg ljZP bj w[ ih[ a[ Rph Rpl
qhjaqj sg l[rj wisj Vj b,w[ a[ Vj o,w[ m r[dtbj h{ dw Rpl
sg zi rjvg dwr[G ljij dsV zC[ Vjv fjSg T'S v,eg idh>sg
h{ m aJ dHl Wji[ bjf hg lqN vHgH[ dw dHh W+hqsjl a'G z,B
Vhk m dxi q{G dHh rg lpdSbj h{ dw dHl V[ #dligH[ rjv[$ w'Hg
ajwa rtjHg lg m
dligH[ rjv[ sg rjiaj fdhv[ dhKl[ dr,y siljHg h{ m
l' w'Hg Lwag dHV%J V[ njwij dl>z } rg dstjHg h'r[eg b{Gr[
aJ VhgG ljij B,Wi l[rj dr,y vej h'dHbj m dHh lpS w[ lji[ hg
yp,f h' eH[ aphjcg dHl e,v sj qavW q{G VhgG lqN ldwbj dw
aplgG da>V[ wg yjhp.s[ h' m fdhvj tdCbj dry'G dH,w V[ dwhj dw
evg dr,y dywC Whpa h' ujsj h{ dHo'G v.zSj Whpa b"tj h' uJsj
h{ m dHh q{} dHw,v[ } hg sp,t VhgG lji[ df>c } hg h{ u[ h' lw[
aJ njwij dl>z } hg wdh A,cgH[ m Vr[G bjH[ bjsqg V[ dxi dwhj
dw njwij dl>z aJ fjSg VhgG c'vsj m fjSg aJ Rph l.a hg c'vs[
hV m njwij dl>z aJ l[rj wisj h{ duaVg s[i dHh l.a dHo[
idhSe[ fjSg cp,vsj hg ih[ej l.aJ } wpN wdhSj ngw VhgG m
aphj} faj hg h'r[ej dw us'G l.a W+hqsjl s[ Wji[ WjW[ FPf dl>z
} v'wJ V[ w"C[ WyV wh[ lV m fi WjWj FPf dl>z V[ dwl[ } qjCj
vx; a,w VhgG dwhj m le'G dwhj dw dHh qhJfpit hV@ dul iuj
dr,y hV ngw hV m duV%J V[ FPf dl>z } RpwljRpS sg w'dLl
14

wgag lg m RpV%J dry'G hwPqa dl>z Vjq s[ W.s[ V[ dwhj dw hpS


WjW[ V[ VhgG q>VSj VhgG aJ bjfJ W+hqsjl } hpS[ hg lWw dltj
ds>s[ hJ m ljZP qV bjHgbJ wiV'G hB ujr[ej m
l.a W+hqsjl V[ Wjhi dH,w N"fCg WSjHg h'Hg lg m Rpl dr,y
W{n w[ f+FP sj dlqiV wis[ lV m hwpqa dl>z Rpl Np,eg s[ ila[
dr,y bfjSg W.sPw v{ w[ W{n debj m dwM u' l.a rjfl bjH[
aJ e'vg qji w[ RpV%J sj b>a wi dsbJej m us'G l.a Np,eg dry'G
dVwv w[ df>c r,v qpC[ aJ hwPqa dl>z e'vg yvjRpS v,ej lg
aJ Rpl } V;ig bjRpSj W.s h' debj m Rpl V[ W>sPw i,t ds,ag
aJ V;i ngw h' eHg m dHh w"aw da>V rji ridabj m dH>V[ lq[G
dr,y l.a ug rg V[C[ fhp.y eH[ m Rpl } tCj r[t w[ wdhS v,e[
a{} aJ ljc[ Rpfi NPn[ dHvujq vj w[ lWi Vj bjdHbj e'vg
qjiV vHg rg dabji h' debj m a[ij dVLjVj aJ da>V rji ngw
VhgG bjdHbj fi ljcj A,Ddcbj h'dHbj agi W[bio VhgG ujSj m
aP. dVir{iJ Vjv r{i wqJrsj H[ ljcg ujV v{S a'G rg l.w'y VhgG
wisj aJ dxi l.aJ V[ WjSg sgbJ dHh da>V rji f>eagbJ fCgbJ
u' h[nJ b>dwa hV m

Ab jn aUpir ko n pukwrY ]
pUkwrn kau jo audmu krqw guru prmysru qw kau mwrY ]
lji.e q^ b>e 1205

dxi W'v[ ##ujh uj w[ bjf s[ Vjq sj w'Hg ip,t vej s[rgG m


a[ig Ijs ih[eg@ Wjwg wpN VhgG idhSj m$$ Rpl VisHg hwPqa
dl>z sg dVLjVg W'hC sj ip,t hg y{Vgrjvj A,fC l[qj s[ dwVji[
tCj h{@ h'i wpN VhgG dHl l.lji dry m dwZi[ bjfS[ Vjv rg Rph
hwPqa dl>z rjvg sLj Vj h' ujr[ dryji wiw[ s[t vr' m b,e[
aphj} u' lqN dr,y bjMsj h{ wi vr' m dHaVg drdobj lpSj
w[ VrJ bjRpS rjvj aJ yvj debj m fdhv[ da>V bjsqg tC[
15

l'yJ dr,y f{ eH[ m dWVJ wpN u'tq RpnjRpS s[ Rpo'G bjfS[ ziJ
} yv[ eH[ m

yPwj eRpSp dqdBbj b>dZbjip m


epdi dstvjdHbj qpwda spbjip mm
f+Fjag qhvj 5@ b>e 1338

lr[i sj lqJ lg m lisg sg ip,a wpN q,ng f{ eHg lg m Vr[G


tPV rjla[ dHh ip,a ngw Fjlsg h{@ fi W,y[ a[ dW+Z dWlai[ dry'G
w'Hg b>e w,Ts[ VhgG m fi duhC[ dW+ag rjv[ qhJfpit hV RpV%J
vHg aJ lF ip,aJ WijWi hg hV m duV%J sg lpiag Vjq dr,y h{
dur[G epiP rjw h{-

gurmuiK buFy kdy nwhI ijn@w AMqir suriq igAwnu ]


sdw sdw hir gux rvih AMqir shj iDAwnu ]

lv'w rjiJ a[ rZgw q^ 3@ b>e 1418

Vjq s[ ilgbJ a[ ligiw brloj dr,y dHh da>V[ \Wjv@


urjVg@ WpTjfj| hjvaJ qV Rpa[ bli VhgG wisgbJ dur[G
epirjw h{^-

gurmuiK AMqir shju hY mnu ciVAw dsvY Awkwis ]


iqQY aUNG n BuK hY hir AMimRq nwmu suK vwsu ]
nwnk duKu suKu ivAwpq nhI ijQY Awqm rwm pRgwsu ]
lv'w rjiJ a[ rZgw q^ 3@ b>e 1414

dHw lq[G WjWj ug ypWji[ dr,y bjfS[ bjlS Rpfi bV.s qeV
W{n[ lV m njwij dl>z bjfS[ hg dtbjvJ dr,y qla drhC[ dr,y
W{nj lg byjVw hg WjWj ug V[ brj; ds,ag brj; bjMdsbJ
16

hg njwij dl>z V[ Rpfi uj Vqlwji wgag m


h,o u'C w[ tCj h' debj a[ W[Vag wgag #ug wg hpwq h{
b,e'G WjWj ug V[ dwhj$ dw bjfSg zi rjvg } Wpvj v{$ m us'G
njwij dl>z V[ bjrj; qjig aJ Rpl V[ rg bj w[ lgl Npwj ds,aj m
WjWj ug V[ njwij dl>z } ajwgs wgag dw WgWg ug } fp,A@
ija dHl V[ wg s[dtbj m aJ Rpl V[ dwhj dw aplgG lF wpN ujSs[
h'@ q{G wg s,l lwsg hJ m
WjWj ug V[ dxi dwhj dw aP. bjfSg ;WjVg hg ljig drdobj
lpSj m aJ dw njwij dl>z rg lpS vr[ m dHh WyV q>V w[ Rpl
V[ ija sg drdobj s,lSg LpiP wgag m ija q{G dH,w b{lg ue%j
s[tg h{ u' dw bag lp.si h{ Rpl oJ a[ WC[[ qwjV WS[ hV@ u' rg
Rpo'G s[ rlVgw hV Rph rg WC[ qV q'hS[ hV@ dul sg lp.siaj
sj riVS q[i[ w'v' wgaj rg VhgG uJsj m q[i[ tCg a'G dH,w dl,t
bjdHbj a[ bj w[ dH,w tjvg fH[ qwjV sj WPhj t'v ds,aj a[ q{}
dwhj dw b>si v.z ujRp dHh qwjV a[ ue%j aphjcg hg h{ q[ig
h{ijVg sg w'Hg h,s Vj ihg m us'G q{G b>si uj w[ Rpl qwjV sg
lp.siaj a[ l'Fj s[tg dul sj riVS wiVj rg b"tj h{ aJ dHh
V;jij s[ts[ hg q[ig b,t tp,v% eHg m WjWj ug h,l w[ wdhS v,e[@
siejh dr,y duhCg oJ aphj} ds,ag h{@ Rph b,u hg aphj} b,tgG
dstj ds,ag h{ m Rpo[ dVi.wji s[ Fea r,ls[ hV@ aplgG rg RpV%J
sj dH,w b>e h' m
sUK mhl jw ky aUc duAwry ] qw mih vwsih Bgq ipAwry ]
lPhg q^ b>e@ 739

aphjcj rg siejh dr,y Rphg blojV h{ m aphjc[ qV dr,y


dwa[ L,w Vj ih[ dw blgG wpN VhgG s[dtbj m l' b,u aphj} dstj
ds,aj h{ m aplgG Rpl oJ a[ uj w[ r,lSj h{ m fi apidsbJ dxisdbJ
Vjq } VhgG drljiVj m dHh ajwgs h{ m lF lpt Vjq dr,y h{ m
17

duo[ Vjq h{ Rpo[ lF wpN h{@ duo[ Vjq VhgG Rpo[ wpN rg VhgG m
dHl ai%J Rpfs[L WtL w[ d*ajio wgaj m
FjHg V.s vjv ug V[ dHM xpiqjdHbj h{ ^bio^ vpB sj qjv lqN sq sq }@ Ijs ljHg rv ujr[@
vjF Rpnjr[ m
rJe hV[ig Rpqij a[ig@ eHg V;i Vj bjr[@ NPn[ sjr[ m
duo{ W{ldV ljZ uV l' ojVp lph.sj m

eRpCg rji q^ 5@ b>e 319

l[q[ Vei dr,y sPi' dsl[ dH,w ypWjij

VgrgG A,a VgrJ sirj;j v,ej dq,Bg ejij mm1mm


r[tS rjv[ ajHg ypWjij dHl ai%J lqNjr[
VgrJ h'r[ u' w'Hg bjr[@ qP>h q>e[ l' fjr{ mm2mm
dHl ypWji[ rJeP. bjfS[ aV qV } lqN[ w,yj@
dlqdi Vjq Vj ws[ drlji[ dqvsj f+gaq l,yj mm3mm
duV%J dVhp. v,ej i,W l[ag@ Rph idh>s[ dr,y ypWji[@
Vj w'Hg ujS[ Vj fAjS[@ i,W s[ i.e dVbji[ mm4mm
#duV fB b>si Wjhi epsC$ FdvRp Fv[ Fpv[i[@
fi[ l.qV u[ qhJ fjawg1 fji wiV dWV s[i[2 mm5mm
dul a[ a[ig idhqa3 h'r[@ a{} Rphg fAjS{@
idhqa h'r[ udhqa4 ujr[ Vjq uf{ i.e qjS[ mm6mm
vjv yqws[ e'sCg s[ dry@ hi w'Hg W.sj wdh>sj@
V'B! 1! qhjfjfg@ 2! qpwa wiV v,e[ s[i VhgG vjMs[@
3! q[hi uJ dwifj@ 4! wjq wi'Z sj i'e m
18

H[l e'sCg s[ dr,y FjHg vjvJ rjvj5 idh>sj mm7mm


ugrV fsrg dqv[ l.a a'G@ ldaepiP V[ xpiqjdHbj@
ijq@ l.a dr,y F[s Vj w'Hg@ as[ l.a WS bjdHbj mm8mm
W+hq bjdsw ditg@ qpVg@ qpVgLi@ dul sj b>a Vj fjrS m
b>a W[b>a Vj deSag bjr[@ V[a V[a wdh ejrS mm9mm
bjf[ ail dfbj qV b>si@ VjVw Vjq itj w[@
u'a dH,w sl ujq[ Zji[@ wjdHbj } fvBj w[ mm10mm
Zpi wj qjvw Zpi wg WSg@ WjSg dr,y lqjdHbj@
#WjSg epiP epiP h{ WjSg$@ wdh w[ lgl dVrjdHbj mm11mm
WjSg epiP } uf w[ dulV[ wgag wnV wqjHg@
i,Wg u'a ueg dal b>si@ F[s Vj lqN' FjHg mm12mm
ljcg fhp.y VhgG i,W agwi@ A'Bg WpZg rjv[@
dHw fjl[ u,e@ dH,w fjl[ i,W@ tCs[ l.a dryjv[ mm13mm
xC w[ ljcj h,o l.a us@ i,W s[ h,o xCjr[@
r,l bjdHbj dxi A'C Vj ujHg v,egbJ a'C dVFjr[ mm14mm
dul a[ Vsi wi[ f+q[Li@ Rpl sj l.a dry'vj@
hisq Rphs[ ljhqS[ idh>sj@ i,W Vj wisj Rphvj mm15mm
V'B! 5! f+q[Li m

19

YdH Fg y.sVp h'dH ih[ Wl[ up y.sV fjdl m


lv'w wWgi w[@ b>e 1365

dHl ai%J wpN lqJ df>c dr,y h'i Waga wgaj m dHo[ h'i w"S
bjdHbj@ dwl-dwl } wiajio wgaj w'Hg l'Ng VhgG fHg m
awigWV s' ljv dHl ypWji[ dr,y epuji[ m njwij dl>z a[ WtdLlj
h'HgbJ m Rplsg zi rjvg s[ dxwi sPi wga[ m njwij dl>z fdhvJ
rg dlZ fpiL hg lg m fi WjWj ug sg q[hi sg V;i lswj Rplsg
br,loj h'i rg RpKyg h' eHg m Rpl } wpN b>ai Ijqaj rg h'
eHg lg m Rpl s[ wpN ;WjVg s,Dl[ WyV RpV%J s[ q"uPsj fdirji
r,v'G s,Dl[ eH[ hV u' dVqV dvta dr,y siljH[ uj ih[ hV m
Rpl dlZ fpiL s[ vCw[ } dwl[ oJ a'G diLaj h'S vHg
bjdHbj@ us zi rjdvbJ V[ diLa[ Wji[ njwij dl>z a'G lvjh
fp,Ag aJ Rph W'dvbj A'B[ } diLaj v{ vr' r,c[ } VhgG v{Sj m
fi zi rjv[ Vj q>V[ us'G drbjh wiV v,e[ aJ njwij dl>z
V[ dxi sPlig rji WyV wgaj ##dHl s[ x[i[ spfdhi a'G Wjbs
wiV[$$ zi rjdvbJ V[ Rph rg whg bSlpSg wi ds,ag dwMdw
Rpl r[v[ dsV yCV a'G fdhvJ hg x[i[ hp.s[ lV vCwg rjv[ dHl
e,v Vjv ldhqa VhgG lV m dxi aglig rji WyV wgaj dw
us'G vjrJ a[ x[i[ h' ujS aJ qp>c[ wpCg s[ w,fC[ vjh w[ ljC
s[S[ m Rph WyV rg dwl[ V[ Vj q>dVbj a[ bjti dxi dul lq[G
r,c[ aCw[ x[i[ LpiP h'H[ aJ qp>cj vjrJ dr,y hg lta Wgqji h'
debj@ WCg qpLwv Vjv x[i[ vH[ uvsg-uvsg u.N rjdfl
fhp.yg m zi fhp.y w[ qp>cj bjfSg qJ s[ yiVg h,o vj w[ wdhS
v,ej ##qjaj ug bjfSg VP.h s[ LeV wi vr' a[ q[ig dabjig h'
20

eHg h{ m$$ dHaVj hg wdhS a[ yjsi ajS w[ v.qj f{ debj a[


f+q[Li } dfbjij h' debj m bjti dxi drbjhg h'Hg vCwg A'B[
qp>c[ s[ vC vjHg m dHl ai%J wHg WyV h'i f+dl,Z hV dur[G wWgi
ljdhW sj xpiqjV h{ m
wWgi y.sV wj dWirj Fvj@ W[dC%Y Tjw fvjl mm

YdH Fg y.sVp h'dH ih[@ Wl[ up y.sV fjdl mm

lv'w wWgi@ b>e 1365

l' WjWj njwij dl>z b{lg RpKyg dWiag rjv[ lg du>V%J fdhvJ
l.a W+hq sjl ug sg l.ea wgag m dxi WjWj qhJ hiVjq dl>z
ug sg l[rj wiw[ diZgbJ dlZgbJ fj vHgbJ m ldaepiP biuV
s[r ug sj xpiqjV h{ ^-

hir jn sgl auDwry sMg ky ]


Bey punIq pivqR mn jnm jnm ky duK hry ]1] rhwau ]
mwrig cly iqn@I suKu pwieAw ijn@ isau gosit sy qry ]
bUfq Gor AMD kUp mih qy swDU sMig pwir pry ]1]
ijn@ ky Bwg bfy hY BweI iqn@ swDU sMig muK jury ]
iqn@ kI DUir bWCY inq nwnku pRBu myrw ikrpw kry ]2]
lji.e q^ 5@ b>e 1208

l' dHl Vei dr,y WjWj ug@ njwij dl>z s[ zi dr,y hg ih[
WjWj ug s[ dHo' yv[ ujS a'G Wjbs us'G i.Pqg rjfl bj w[ W{n[
aJ RpKo' rg siLV wiV dHo[ bjdHbj wis[ lV m b{l[ lqi,o l.a
du>V%J s[ yiV A'h njwij dl>z } rg dqv eHg lg m

21

hau rih n skw ibnu dyKy pRIqmw


mY nIru vhy vih clY jIau ]
qjN q^ 4@ b>e 94

dHw dsV WjWj njwij dl>z Wjhi' bjdHbj m bjMdsbJ hg


us'G ypWji[ r,v s[dtbj aJ b,tJ dr,y'G Vgi rdh apdibj a[ dH,w
hMwj Fdibj m w,fC[ s[ Vjv b,tJ ljx wisj dihj fi b>sivj
drije RpAv-RpAv w[ Wjhi cp,vsj dihj m dw>Vj hg lqJ dHh
hjva WSg ihg m o'C%g s[i Wjbs faVg bjHg a[ fp,AS v,eg
##dwM w'Hg lPh dqvg WjWj ug Wji[ mm$$ njwij dl>z dli dhvj w[
hg urjW s[ ldwbj m W'vS sg aJ dh>qa hg VhgG ihg lg m faVg
V[ r{ije qHg bjrj; dr,y fpdAbj dxi dwo'G FjvgH[ m b,e'G urjW
ds,aj ##dw q{G wg s,l lwsj hJ q[ig aJ lqN dr,y wpN VhgG
bjMsj@ b,u da>V dsV Wga eH[ hV@ RpV%J sg avjL widsbJ
W[-firjh hV@ duZi RpV%J sg iuj h{ uj lws[ hV m RpV%J } w"S
i'w lwsj h{ m$$
dxi r{ije dr,y FpWJ dVwv eHgbJ a[ dwhj ##dw q[ij aJ
bu[ siLV wiw[ yjb hg VhgG v,oj lg m s' ljv dHl ai%J Waga
h' eH[ dur[G faj hg Vj v,ej h'r[ fi dHh da>V dsV aJ lsgbJ
sj iPf ZjiV wi eH[ hV m njwij dl>z sj qV r{ije dr,y dHl
br,loj a[ h' debj dur[G-

iek GVI idnsu mo kau bhuqu idhwry ]


mnu n rhY kYsy imlau ipAwry ]

22

bjlj q^ 5@ b>e 374

b,e'G zirjvg V[ e,v a'ig dw q{} rg faj hg Vj v,ej dw


Rpl r[v[ q,a dwM qjig eHg m us'G V.Wisji V[ dwhj ##l.a fjSg
Whpa c'vsj h{ m$$ dul $a[ v'w dHaiju wis[ hV dw v.zSj
qpLwv h' debj h{ m q[i[ qP>h dry'G lpFjrw hg dVwv debj dw
dHh e,v h{ aJ ngw m njwij dl>z V[ dwhj ##dw aP. wgag aJ e,v
V.Wisji Vjv lg fi Rph b>aiujqg fdhvj hg lqN eH[ a[ q{}
Wpvj w[ N,B hg wdh ds,aj$$ dw njwij dl>z bjfSg Lia Bp,B eHg
h{ m$$ q[ig lqN dr,y Vj bjdHbj dxi q{G sPug rji fpdAbj dw
##wg e,v h{$$ aJ RpV%J V[ urjW ds,aj dw ##bjfSg faVg } hg
fp,A vrgG$$ m us'G aP> Wjhi'G fjSg v{ w[ bjHg lg aJ q[i[ fp,AS a[
aP. ljig drdobj lpSjHg m dHh drdobj lpVS Rpfi.a q{G dxi ypWji[
dr,y debj aJ RpV%J dxi dwhj ##dw Lia Bp,B eHg h{$$ q{G Rpo[
bc'v hg tCj idh debj m o'Cg hg s[i Wjbs b{lg hV[ig bjHg
dul s[ dr,y dslSj hg W.s h' debj m hV[ig s[ s"ijV hg WjWj
ug dwZi[ yv[ eH[ m q{} Rpl r[v[ hg faj v,ej us'G hV[ig W.s
h'Hg m dHh e,v wis[-wis[ njwij dl>z dxi V[ai Fi bjdHbj m
dHh i'Sj dfbji sj i'Sj h{ m
dur[G epirjw h{ -

mY nIru vhy vih clY jIau ]

qjN q^ 4@ b>e 84

dHh W{ije qHg brloj dwl[ f+FP dfbji rjv[ } hg bjMsg


h{ m u[ i'Sj h{ aJ dwl rjla[ i'HgH[ m u[ dwl[ sj ZV yvj ujr[
aJ Rpl r[v[ i'Gsj h{ dwl[ sj fp,ai uJ dq,ai dr,AC debj Rpl
lq[G i'Gsj h{ m Fjr ljij l.lji f+FP s[ Vjq a'G dr,AC w[ i' dihj
h{ m i'e v,e eH[ hV sptg i' dihj h{ m Vjq sj dlqiV VhgG wisj
VhgG aJ i'e sPi h'S rg dw,Do'G m uVq a'G Wjbs rg@ urjVg r[v[
a[ b>a r[v[ rg i'Gsj hg yvj debj fi dlqiV VhgG wgaj m uea
23

epiP V[ lji[ l.lji sj qp,T a'G v{ w[ b>a a,w ds=L f[L wgaj h{ m

duK
duKu
duK
duK

ivic jMmxu duiK mrxu duiK vrqxu sMswir ]


duKu AgY AwKIAY piV@ piV@ krih pukwr ]
kIAw pMfw Kul@IAw suKu n inkilE koie ]
ivic jIau jlwieAw duKIAw cilAw roie ]

\b>e 1240|

bevg f>eagbJ dr,y lptg h'S sj T>e xpiqjMs[ hV^-

nwnk isPqI riqAw mnu qnu hirAw hoie ]


duK kIAw AgI mwrIAih BI duKu dwrU hoie ]

lji.e rji q^ 1@ b>e 1240

l.ljig bjsqg Rpl lq[G i"Gsj h{ m us'G Rpl } sp,t hp.sj h{ m


us'G Rpl h,Do'G spdVbjrgG fsjio uJsj h{ m fi ldal.e wiV rjvj
Rpl rwa i'Gsj h{ us'G Rpl } dqvsj h{ bjfS[ fiqjaqj sj
qhJfpit sj drA'Cj m fi dHh i'Sj dqvsj h{ dwl[ driv[ hg dfbji
rjv[ } -

nwnk ruMnw bwbw jwxIAY jy rovY lwie ipAwro ]

rch.l q^ 1@ b>e 579

dul ai%J Vsg dr,y hC% bjMsj h{ Rph fjSg bjfS[ Vjv
hg lF wpN i'C% w[ v{ uJsj h{ m dHl[ ai%J W{ije sj hC% spVgbJ
s[ y.e[ q>s[ dtbjvJ } ljx wi ds>sj h{ ba[ dxi dHl ljx dhis[
Rpfi bj w[ qjvw sj rjlj hp.sj h{ epirjw h{ ^

mU QIAwaU syj nYxw iprI ivCwvxw ]

qjiP rji c,tS[ q^ 5@ b>e 1098

njwij dl>z sg faVg V[ h'L l.Fjv w[ dwhj ##q{G i'Bg dvbj


ihg hJ aplgG A,w v{Sj ##urjW$$ VJh dr,y hg dqdvbj m faVg
V[ dwhj ##dw dw>Vj lqJ h' debj bjf } Wjhi debj a[ bjf
} bu[ a,w Fp,t rg VhgG v,eg m$$ b,e[ a'G urjW dqdvbj ##u[ ;iPia
24

h'Hg aJ q{G bjf tj vrJej m dHl a'G Wjbs ljij fdirji f+Ljsj
A,w v{Gsj h{ fi zirjvg V[ VhgG tjZj m fi njwij dl>z s[ qV
dr,y aJ Rphg dryji y,wi vj dihj h{ m njwij dl>z sg zirjvg
Rpl s[ w'v rg fhp.y eHg fi Rph qla hg lV m Rpl lq[G hg dWiag
tpv%g us'G dHl V[ bjrj; ds,ag dw ##hpS wg WS[ej m$$
##h'r[ej aJ Rphg u' RpV%J sg iuj h{$$
##y.ej x[i hpS bjijq wi vr'G$$
##bjijq aJ Rpl lq[G hg dqv[ej us'G siLV wi vrJej m
hJ q{} dH,w rji WjWj ug V[ WyV wgaj lg dw u[ a[i[ wpN lqN
dr,y Vj bjr[ aJ lpia u'C w[ W{n ujrgG a[ Rpl l,y[ sj dlqiV
wig a{} lF yjVS h' ujr[ej m dxi q{G b,u dHwjei dy,a h'
w[ lpiag u'C hg s[tj@ b,u VhgG aJ w,v a[ x[i fil'G b>a dwl[
lq[G aJ siLV s[ w[ wpN s,lSe[ q{} Ijs bjdHbj ##dw s' wp
qhgV[ sj lqJ h' debj q{} dH,w dsV h,l w[ dwhj lg$$ njwij
dl>z dH,w rji x[i a{} dwa[ dqvJe[ m$$ lpS w[ Rpl r[v[ aJ q[ig
lqN dr,y VhgG bjdHbj dw fp,A hg W{nJ dHl sj wg Fjr h{
fi hpS lqN bjHg wg Fjr lg ##dxi dqvJe[$$ sj dHh hg aJ
s,l ih[ lV dw blgG yp,f yjf hg yv[ ujSj h{ m rjhp rjhp a[igbJ
aP. hg ujS[ m

uJ wpbjig aj yjRp rgrjhg aJ qjqv[


lV-

WjWj ug dwl[ i.e dr,y W{n[ wdraj s[ iPf dr,y ejRpS v,es[
##r[dtbj a[ij Ldhi Wdn>cj duo[ Vj a'ig Vj dB>cj
VhjRpS Z'S } dqv[ Vj fjSg@ FPa riej h' ujH[ df>cj$$
25

dHl dHvjw[ dr,y dB,DW[ aJ bu[ rg dsls[ hV fi fjSg sg


w'Hg wqg VhgG h{ m fdhvj wHg qgv lxi adh wiV a'G Wjbs
rg fjSg VhgG lg dqvsj m Rpl lq[G a[ hpS s[ rwa dr,y wjxg
b>ai h{ m Rpl rwa aJ Zp,f rg d;bjsj v,esg dwMdw i[a A[ag
eiq h' uJsg lg spfdhi s[ lq[G aJ f>Ag rg Wjhi VhgG lV dVwv
lws[ fi qhJfpitJ V[ dxi rg dHh uej } Fje vjH[ du>V%J dyi
ligi iPfg ujq[ dr,y ih[ dHl dHvjw[ dr,y idh w[ bV.s dr,y ih[
a[ WyV wis[ lV dw dHl dHvjw[ dr,y ljcgbJ da>V ue%J hV m
1! iP.qg rjvj
2!Fp,Dy' wvJ rjvg
3!v[v[ rjvj df>c \avr.cg ljW' dr,y h{ m|
dHh ljc[ dfAv[ lq[G s[ a,f blojV hV m fi dHl ligiw
ujq[ dr,y hpwq Fp,Dy' wvJ a[ i.Pqg dr,y idhS sj hg h{ bjf wdh>s[
lV dw dHl dHvjw[ s[ v'w dl,Z[ a[ F'v[ Fjv[ hV m dHV%J dr,y
w'Hg Rpaijb yCjb VhgG m dHl wiw[ lj} Whpa fl.s
bjMs[ hV m
WjWj bV.s dl>z ug WyV wis[ lV m
##dw l[rw lda WyV wdh w[ u' hpwq h'r[ q>V vr[ hgv hpua
Vj wi[ Fjr[G fdC%bj Fjr[G bVfC% ljc[ vHg xiw VhgG m$$ l' dHh
hg qdiIjsj WjWj ug s[ si a[ ihg m lji[ l[rw hg lda WyV
s[ bdZwjig lV m ws[ ws[ w'Hg bjsqg qV dr,y l[rj wiV sj
dtbjv aJ f{sj wi v{Gsj@ fi us'G l[rj wiVg fr[ aJ Rpl lq[G
dHZi RpZi wiV v,e uJsj h{ wHg rji aJ ldawji wiVj rg
A,c ds>sj h{ dul sj xv lprjsg VhgG hp.sj m dHl ai%J sg RpsjhiS
dHo[ i.Pqg dr,y dqvg h{ m
l[qJ df>c sj dwLV dl>z wqjv f,ag s[ idhS rjvj lg@ duV%J
26

sg ##z'B[ qji$$ sg bv rg f{Gsg h{ m byjVw dH,w dsV WjWj ug


} dqv dfbj a[ WjWj ug } W[Vag wgag ##dw h;Pi q[i[ t[a dr,y
dihjdHL wi vr' m$$ WjWj ug V[ urjW ds,aj ##VhgG) hpS dwl[ rg
dHh' duhg oj a[ VhgG idhSj duo[ dwl[ rg dH,w sg qvwgba h'r[@
liW,a sg lJNg ue%j dr,y dVrjl wiJe[ m$$ dwMdw h;Pi ujSs[
lV dw bjRpS rjv[ lq[G dr,y l.ea V[ ljc[ w'v bjRpSj h{ a[
RpV%J s[ sp,t sdvsi sPi wiV[ hV ba[ qP>h q>egbJ qpijsJ WtLL
wiVgbJ hV m dHh ljigbJ e,vJ Rpo[ hg h'SegbJ duhCg ue%j
lF sg lJNg h'r[ dHl wiw[ Rpl } urjW s[ ds,aj m
Rpl V[ spWjij dxi idhS vHg W[Vag wgag WjWj ug V[ dxi
urjW s[ ds,aj a[ dwhj ##dw aP. bjfS[ wga[ rjdHs[ a[ VhgG idhSj
hpS aJ W[Vag wisj h[ m dxi us'G v'wJ sg bjrjujHg h'S v,e
fHg aJ aP. dHaiju wi[ej a[ lj} yv[ ujS vHg q;WPi wi[ej
a[ blgG ujSj VhgG m
dwLV dl>z V[ dwhj ##dw hpS dHl lq[G aJ aplgG ila[ dr,y
hg tC[ h' eiqg Whpa f{ ihg h{ m q{G bjf bjfS[ h,ogG bjfS[ t[a
dvbj w[ bjf ug } ujS vHg VhgG whJej m$$ h,n wiV wiw[
WjWj ug ujS vHg iujq>s h' w[ Rpl s[ Vjv api fH[ m
rS a[ wigiJ s[ dr,y dH,w oC%j u' dH,BJ sj WdSbJ h'dHbj
lg dHl V[C[ fhp.y w[ dwLV dl>z V[ bjf } dHl oC[% Rpfi W{nS
sj dHLjij wgaj a[ dwhj ##dw dHh ue%j bjfSg hg lqN' m$$
WjWj ug V[ dwhj ##dHh a[i[ t[a sj dryjv[ h{ m dHh ngw
VhgG dHo[ ai%J ai%J s[ v'w bjRpSe[@ du>V%J V[ c.cgbJ fj s[SgbJ
hV m a[i[ w'v'G dHh WisjLa VhgG wgag ujSg dHh aP. bjf
l'ySj h{ m$$
dHM WyV wdhS a'G Wjbs bjf V[ Rpo[ bjlS vj dvbj m
V'B^- dHl ue%j a[ WjWj ug dw>Vj lqJ ih[ m dwl dwl f+jSg
27

a[ dwifj wgag dHl Wji[ v[tw } r[irj VhgG dqdvbj l' dtqJ
sj ujyw hJ m dul oJ a[ oC%j lg Rpl oJ a[ dH,w q,B hg dstjHg
s[ dihj h{ u' dw dHl lq[G q"uPs h{ m dHh q,B WjWj ug a'G df,A'G
l.a Vi{S dl>z ug \qdhSj rjv[| V[ dabji wirjdHbj m
WjWj qhJ hiVjq dl>z ug WyV wis[ hp.s[ lV$$ dHh oC%j
ljcj t;jVj h{ duo[ W{n w[ blgG af,Ddlbj wgag h{ dHh ue%j WCg
wgqag h{$$
dHl Wji[ qhJfpitJ } hg faj h'r[ej dw dh t;jVj qjdHbj
sj h{ uJ Vjq sj t;jVj uJ wpN h'i m
dHw rji l.a Vi{S dl>z ug q,B dabji wirjRpS v,e[ lV
aJ l[rwJ } dwhj dw dH,w aJ dHl sg VgGh cP.zg VhgG wiVg m
sPuj ue%J sj ldawji wjdHq i,tSj h{ m fi l[rjsji dHV%J e,vJ
a'G dxwi q>s Vj ih[ a[ RpV%J Rpo[ fhp.y w[ q,B sg VgGh cP.zg fp,B
ds,ag m bjdtbj WyV sg W[firjhg lg dxi wg dH,w Whpa q'Bj
l,f dVwv bjdHbj l.aj V[ Rpo[ hg l[rjsji i'w ds,a[ m Wjbs
dr,y dq,Bg Vjv VgGh W.s wirj w[ Rpfi hg q,B sg Rpljig wij
ds,ag m dHh q,B dHl lq[G rg Rpl[ hjva dr,y h{ w'Hg fdiriaV
VhgG wgaj debj m
WjWj ug du>V%g s[i dHo[ ndhi[ h'i w'Hg ue%j VhgG fjHg lg
dli` si?a hg lV m dur[G xigs ljdhW sg epiWjSg dr,y b>dwa
h{^-

kir cwkrI idl dI lwih BrWid ]


drvysW no loVIAY ruKW dI jIrWid ]

lv'w l[t xigs 1381

dHl qhJrjw bVplji WjWj ug V[ lqJ Waga wgaj m lqJ


bjRpS a[ l.ea sg bjrjujHg h'S v,e eHg ljij dsV v'w bjfS[
28

zi[vP sp,t awvgxJ sPi wijRpS vHg bjRpS v,e[ m t[a s[ dr,y
c.cgbJ f{S v,e eHgbJ m wpN dsV aJ dwLV dl>z bjfSg drL
b>si[ b>si z'vsj dihj fi bjti RpAv hg dfbj a[ wdhS v,e
dfbj ##dw q[ig xlv tijW h' ihg h{ m lji[ t[a dr,y ila[ hg WSj
ds,a[ hV m$$ dHh lpS w[ WjWj ug V[ dwhj ##blgG aJ fdhvJ hg
dwhj lg fi aP. lj} quWPi wiw[ dvbJsj lg@ hpS dHh a{} ldhS
hg wiVj fr[ej$$ o'C%g s[i aJ yp,f dihj fi Wjbs dr,y dxi W'v
Rpdnbj m dHl[ ai%J wHg rji d;wi hp.sj dihj WjWj ug ws[ urjW
s[ s[S ws[ yp,f hg idhS m \dHh qhJfpit sg dlxa h{ VhgG aJ
w'Hg spdVbjrgG W.sj WisjLa VhgG wisj| m
qhJfpit lsj i,W dr,y bF[s idh>s[ hV@ bjf dr,y wpN VhgG
W'vs[@ u[ W'vs[ rg hV aJ rjw bVplji W'vjdHbj W'vg a[ij m

l'idn q^ 5@ b>e 623

u[ hpwq Vj h'r[ aJ w'Hg wpN rg wdh ujr[ m dur[G hrj sj


N'wj bjdHbj a[ v.z debj dHM lqNs[ hV dur[G epirjw h{ m
ljwa wj WwVj dHRp ujVRp u{l[ frV NpvjHg mm

l'idn q^ 5@ b>e 609

lqJ f{S a[ dwLV dl>z s[ qV dr,y dVijsig f{sj h' eHg m


hi i'; bj w[ NeCj wiV v,e dfbj wi[ m dH,w dsV h,l w[ WjWj
ug V[ wdh hg ds,aj ##dw dHl ai%J blgG VhgG uJs[ u[ aP. a'iVj
hg yjhp.sj h{G aJ ljcg WJh xC w[ dwl[ oJ rg A,c bj m$$
Rph dHh lpS w[ yp,f wi debj m wpN dsV lqJ h'i v.z debj m
V'B ^ dHh f+l.e N.cj dl>z l[qj dl>z a'G dqdvbj m

29

ibnu pRIqI krih bhu bwqw


kUVu boil kUVo Plu pwvY ]
ijqwvg q^ 4@ b>e 881

dHw dsV dwLV dl>z bjfS[ t[a r,v bj dihj lg aJ ila[


dr,y Rpl sj dH,w dq,ai ugaj dl>z dqv dfbj dul V[ fp,dAbj
##dwLV dl>z dwl fjl[ uj dihj h{ m$$
Rpl V[ dwhj ##q[i[ t[a sj Whpa VpwljV h' dihj h{ v'w rjhg
Wgug ;qgV dr,y c.cgbJ fj ih[ hV m q[i[ w'v'G dHh ldhS VhgG
wgaj uJsj q[ij w'Hg ;'i rg VhgG yvsj m$$
uga dl>z V[ dwhj ##q[i[ lqN dry VhgG bjdHbj dw dHl
dry wg F[s h{ m v'w dwM c.cgbJ fjMs[ hV m$$
dHl a'G Wjbs dwLV dl>z V[ bjfSg dfAvg rjiaj lpiP
wgag a[ wdhS v,ej w'Hg s' wp qhgV[ fdhvJ spfdhi sj lqJ
lg dH,w ljZP Fer[G F[l dr,y dHl i[iP o,v[ tCj lg \V[C[ tC[ epiP
r,v dHLjij wiw[ wdh>sj h{| q{G Rph} bjfS[ t[a dr,y W{nS vHg
wdh ds,aj m us'G a'G l.a dHo[ W{n[ hV v'wJ V[ Rpo[ bjRpSj LpiP
wi ds,aj h{ a[ t[a dr,y sg v.zs[ hV m xlv sg WiWjsg hp.sg h{ m
l' dHl ai%J e,vJ wis[-wis[ api[ uJs[ WjWj ug w'v fhp.y
ujs[ hV m l.ea WjWj ug w'v bj uj ihg h{ m wpN w'v rg W{n[
hV m ##dHh lF bjfS[ b,tgG s[t v{$$@ dwLV dl>z V[ dwhj m
uga dl>z V[ h{ijV duhj h' w[ dwhj ##b{Vj dHw,n m$$ dHh
dHw,n aP. aJ b,u hg s[dtbj h{@ q{G hi i'; hg s[tsj hJ m hpS
aP. s,l q{G wg wiJ ##dwLV dl>z V[ dwhj m$$
30

#H[V[ v'w dwM bjMs[ hV($


##q{} aJ w'Hg faj VhgG v,e dihj$$@ dwLV dl>z V[ RpKai
ds,aj m ugaj dl>z s[ qV dr,y dtbjv bjdHbj m dwLV dl>z }
dHl r[v[ ep,lj bj dihj h{ q{G dHl } lvjh s[rJ ) aJ uga dl>z
V[ dwhj@ ##dwLV dl>z@ s[t ) dHo[ dw>V[ v'w bjMs[ hV m ws[ dwl[
ljZ w'v dH>V[ v'w bjMs[ VhgG s[t[ m FpdvbJ FBdwbJ w'Hg dH,w
b,Zj bj ujr[ m fi dHo[ aJ bV[wJ hg bjMs[ uJs[ hV m ;iPi
hg dHl ljZP dr,y w'Hg Lwag uJ wijqja h'r[eg m a[;g dr,y bj
w[ w'Hg eva w.q Vj wi W{ng m dwa[ Wjbs dr,y qV } fAyjajf
h'r[ m l' aP. dHo[ ndhi q{G dHw,vj hg l.aJ w'v uj w[ bjMsj hJ m$$
ugaj dl>z WjWj ug w'v fhp.y w[ Vqlwji wiw[ W{n debj m
WjWj ug dwl[ f+[qg Vjv WyV wi ih[ lV ugaj dl>z lpSsj dihj m
ugaj dl>z V[ wHg rji WjWj ug s[ qp,t r,v s[tS sg w'dLL wgag
fi blxv dihj m WjWj ug w'v W{n[ f+[qg ziJ } rjfl ujS v,e[
aJ dHh rg Rpl[ ai%J Rpn w[ Vjv hg api dfbj a[ rjfl dwLV
dl>z w'v bj fhp.dybj m
ugaj dl>z V[ fhp.y w[ dwLV dl>z } dwhj ##dw q{G aJ Whpa
wpN s[t bjdHbj hJ m q{} aJ Lwag rjv[ qhJfpit ves[ hV@
dwMdw q{G RpV%J r,v dVejh RpKyg wiw[ rg VhgG s[t ldwbj m
wHg rji w'dLl wgag fi blxv hg dihj m Rpo[ h'i rg l.eg
RpV%J s[ dyhi[ r,v Njw VhgG lws[ lV m RpV%J sg wqjHg b,e[
dli Npw uJsj h{ a[ dsv w.W Rpnsj h{ m q[i[ lqN dr,y wpN wpN
bj debj ] m fi wpN e,vJ bjfS[ bjf Vjv rg wi uJs[ lV m
Wjwg q{} u' bV.s RpV%J s[ w'v W{n w[ bjdHbj h{ Rpl ai%J sj
il ws[ d;>seg dr,y VhgG bjdHbj m u[ dHh q[i[ t[a dr,y idhS
aJ q{G du>seg Fi dHV%J sg l[rj wiJ m q[i[ wdhS a[ dHV%J s[ vHg
oC[% rjvg oJ a[ w'Hg wqij dabji wis[ m fi dwLV dl>z V[ dHl
31

sj RpvB ep,lj wgaj a[ Vijueg duhg dstj w[ dwhj ##dw q[ij


t[a RpuC dihj h{ aP. wdh>sj h{ A,a fj s[ m dwl[ s[ zi b,e v,eg
Wl.ai vesg h{ m$$
bjf s[ zi } v,eg h'r[ b,e dslsg h{ m
dHl[ ai%J epKl[ sj Fdibj dwLV dl>z WjWj ug s[ w'v fhp.y
debj a[ W'dvbj A[ag dHo'G ydvbj ujh fi WjWj ug V[ w'Hg Rpai
Vj ds,aj m Rpl V[ dxi dHhg e,v sphijHg aJ bjf ldhu Vjv
W'v[ aP. Rpnj w[ duo[ a[ig qi;g h{ dWnj s[ m dHV%J wpN wdhS sg
s[i lg dw dwLV dl>z V[ WjWj ug sg WJh xC vHg dul } s[t
w[ ugaj dl>z rg w'v F,u w[ debj a[ wdhS v,ej ##dwLV dl>z
dHh w.q Vj wi m$$
aJ dwLV dl>z V[ dwhj ##aP. q[i[ w.q dr,y stv s[S rjvj
w"S h{G df,A[ h' uj m$$
dHh lpS w[ ugaj dl>z df,A[ h' debj a[ dwhj ##dw hpS aJ
q[ij ;'i VhgG yvsj fi q{G dH,w zpqj ;qgV v{ w[ dHo[ hg V[C[
l.aJ sg ue%J WSj dsbJej dxi s[tJej w"DS dHV%J } Rpnj
lw[ej m$$ b,e'G WjWj ug V[ ugaj dl>z } hsjdHa wgag dw bjfJ
wpN VhgG W'vSj m Rpl } h,o s[ dHLji[ Vjv lqNj ds,aj dw dul
ai%J q{G dHh qpwg r,B w[ h,o qPZj wgaj h{ dHh dHl[ ai%J hg qPZj
h' ujH[ej@ dxi h,l fH[ m dwLV dl>z bjf } Rpo'G dt,y w[ f>u
l' eu s[ xjlv[ a[ s,tS rjv[ fjl[ v{ bjdHbj m duo[ dw dH,w
u.c sj ip,t lg m hpS rg dHo[ oC[% sg dVLjVg q,B s[ iPf dr,y q"uPs
h{ m Rpo[ dwLV dl>z bjfS[ rv'G WjWj ug } lp,B w[ yvj debj m
dHl W[bsWg s[ Wjbs dxi dwLV dl>z a[ q"a s[ W,sv q>cvjRpS
v,e fH[ m wpN wp dsVJ Wjbs hg dwLV dl>z bjfS[ zi s[ c.ei
q,NJ a[ r,A[@ WdhCw[ fjSg dfvjS vHg V[C[ s[ A,fC a[ v{ debj m
Rpls[ bjfS[ hg WdhCw[ V[ Rpls[ df,A[ h' w[ Rpl sgbJ v,aJ s[
32

dryjv[ dl>e fjw[ Rpfi yp,w w[ us'G o,v[ lp,DdBbj aJ dwLV dl>z
spVgbJ a'G yvsj WdSbj m dHl ljtg Wji[ wpN q"uPs W;pie s,ls[
hV dw WjWj ug V[ dwhj lg dur[G aP. lj} dt,dybj aP. rg dHl[ ai%J
dt,y w[ qi[Gej m l' dwLV dl>z bjfS[ s' WdhCdwbJ } fjSg
dfvjRpS debj lg a[ Rph Rpl} dt,y w[ v{ eH[ a[ Rpl[ lq[G hg
Rplsg ujV dVwv eHg m ldaepiP s[ rjw l,y h' eH[ m dwMdw
l.aJ sg W[bsWg u' wgag lg ^-

sMq kw lIAw Driq ibdwrau ]


sMq kw inMdku Akws qy twrau ]

e"Gc q^ 5@ b>e 867

sMq kw doKI AD bIc qy tUtY ]

eRpCg lptqVg q^ 5@ b>e 280

wdW,a ^-

sptjH[ uq seV w[ lh.l+WjhP dq+a FH[

f+dhvjs s[ sptjH[ hipSjwL tfjdHY h{ mm


wdfv qpVg spt[ a[ leC lpa Vjl FH[

ijq w[ spdta W.l ijrS VJ fjdHY h{ mm

spdta lpe+gr w[ lp Wjvg dAV qjhg qjdiRp

si'fag sptjHg wBw w'irV w' zjdHY h{ mm


spdta spiWjlj w[ lp Vjq FdHY IjsrV

ljZ w[ sptjHg wh' dwVg lpt fjdHY h{ mm

l.aV spt fjH[ a[ sptg m lpt fjdH ljZV w[ lptg


y"fHg fjaLjhg slrgG

hir Bgqw kir rwKy Apny dInI nwmu vfweI ]


ijin ijin krI AvigAw jn kI qy qYN dIey ruVweI ]

lji.e q^ 5@ b>e 1235

dHw wpsia sj dVIq h{@ u' epiPbJ V[ bjfSg WjSg dr,y


33

sKdlbj h{ m u' fdhvJ ria yp,wj h{ a[ b,e[ } riasj ih[ej m

Bgqw dI sdw qU rKdw hir jIau Duir qU rKdw AwieAw ]


l'idn q^ 3@ b>e 637

us'G a'G dl+LBg sg ljuVj h'Hg h{ Rpl[ lq[G a'G f+FP FeaJ sg
itrjvg wisj h{ m dHdahjl dr,y riVS bjMsj h{ dw epiP VjVw
s[r ug qhjiju dH,w s[L dr,y eH[ a[ uJs[ h'H[ ila[ dr,y dH,w
dW+A o,v[ bjlS vj dvbj m dH>V[ dr,y hg dHl dHvjw[ sj ijuj
bjfSg f+uj a[ x"u s[ lq[a bj debj us'G V[C[ fhp.dybj a[ dlfjhg
} dHLjij wi ds,aj dHV%J da>V f+s[lgbJ dr,y'G dH,w } xC vRp m
iju[ sj hpwq lpSs[ hg dH,w dlfjhg V[ bj w[ Wjvj ug } h,owCg
vj w[ xC dvbj m epiP VjVw fjaLjh ug rg qisjV[ lq[a Vjv
hg h' api[ a[ qisjVj ila[ dr,y Wjv[ } awgs wi dihj lg dw
b,u a{} dHV%J VhgG A,cSj@ fdhvJ q{} xC dvbj wis[ lg b,u
a[ig rjig h{ m fi Wjvj ug aJ bc'v h'dHbj Vjv api dihj lg
dHhVJ } v{ w[ ijuj dH,w q>si dr,y uj fhp.dybj a[ l[rw }
hpwq ds,aj ##qVp,t } y.eg ai%J dHLVjV wirj dsRp aJ dw bjfJ
y.cg qjaj } dHl sg Wvg s[HgH[ m dul a[ qjaj WCg f+l.V
h'r[eg m$$ RpV%J hpwq q>V w[ Wjvj ug } dHLVjV wirj w[ y.e[
Wlai fpbj w[ y.cg qjaj sg qPiag b,e[ dvbj w[ tCj wi ds,aj m
ldaepiP ug rg Rpo[ fhp.y eH[ a[ wg s[ts[ hV dw ijuj bjfS[
h,o dr,y V.eg avrji v{ Wjvj ug w'v uj w[ tCj ] m dHh ljhqS[
h' ih[ ;pvq } qisjVj s[t w[ lhji Vj ldwbj a[ WjWj ug }
W[Vag wgag dw ldaepiP dHl sg iwLj wi'@ dHh aphjcj l[rw
h{@ q[ij ljog h{ m h;Pi V[ qisjV[ } h"Glvj ds,aj dw dVi.wji Fvg
wi[ej r[t Rpl s[ i.e dul lq[G ijuj Wjvj ug a[ avrji sj rji
wiV hg v,ej Rpl rwa q>si dr,y i"LVg h' eHg m y.cg qjaj
V[ f+eB h' w[ iju[ sj dli ZC a'G r,t wi ds,aj m dHh f+a,t s[t
34

w[ ldaepiP V[ y.cg } fpdAbj ##h[ y.cg ijuj aJ a[ij Fea lg


aP. dHl sg ujV v{ w[ Wjv[ sg i,Ddtbj dwM wgag m$$
y.cg V[ Rpai dr,y iju[ }[ spLB s,Ddlbj a[ dwhj dw dHh
q[ij Fea VhgG lg a[ f+FP rv'G q{} hpwq h[ dw duo[ rg w'Hg FeaJ
} sp,t ds>sj h{ q{G Rpl sj VjL wisg hJ m
Rpfiv[ f+l.e sj iPf dHo[ dwLV dl>z a[ bj ridabj m
V'B- \Rpfi'wa f+l.e ugaj dl>z s[ Fagu[ fjl'G f+jfa h'dHbj m|

PrIdw swihb dI kir cwkrI


idl dI lwih BrWid ]
lv'w l[t xigs@ b>e 1381

qhJfpit hpwq dr,y idhS rjv[ hp.s[ hV@ dur[G hpwq h'dHbj
api fH[@ hpwq h'dHbj Wdh eH[ u[ dqv debj aJ tj dvbj VhgG
FpKt[ hg bV.s hV m epirjw h{^-

jy BuK dyih q ieq hI rwjw duK ivic sUK mnweI ]3]

lPhg q^ 4@ b>e 757

b>si'G i,W Vjv bF[s dH,w iPf hp.s[ hV m fi wpsia RpV%J


s[ hpwq dr,y h{ u' yjhp.s[ hV wi ds>s[ hV m fi wis[ Rpl f+q[Li
sg iuj Vjv hg hV m Rpl f+q[Li s[ hpwq } qhJfpit hg lqN
lws[ hV m dur[G l.ega f{sj wiV vHg iWjWj sgbj ajiJ
rusgbJ hV@ Rpl dr,y ajiJ aJ wHg hp.sgbj hV@ fi RphVJ
lF sg ZpV a[ aji dHw' hg hp.sg h{ m wis[ Rphg hV u' f+DFP sj
hpwq hp.sj h{ m qhJfpit dH,w il@ dH,w i.e dVi.wji } dlqis[ hV m
ldaepiP V[ WjSg dr,y xpiqjdHbj h{ m
35

wWgdi dZbjdHY H[ i.e mm

Wl.a q^ 5@ b>e 1192

dul ai%J wWgi ug V[ rjdhepiP sj dH,w il@ dH,w i.e ujf


wgaj m i.e dr,y F.e VhgG f{S ds,aj m wWgi ljdhW } hjog b,e[
W.V w[ e.ej dr,y lpdBbj fi i.e dr,y F.e Vj f{S ds,ag m dHh'
hg aJ ljdhW sg yjwig h{ m dHh yjwig qhJfpit hg dVFjMs[
hV bjf rg a[ bjfS[ l[rwJ } rg dHhg qjie s,ls[ hV m
qhJfpitJ sj siuj dHV%J RpKyj hp.s[ h'H[ rg a[ dHaVg ajwa
s[ qjvw hp.s[ rg ljdhW V[ b>dwa wgaj h{^

kIqw loVin soeI krwiein dir Pyru n koeI pwiedw ]

qjiP l'^ q^ 5@ b>e 1076

dur[G df,A[ fjnwJ V[ fC% dvbj h{ dw dwlV dl>z WjWj ug


} ZPh w[ lp,B uJsj h{ m dur[G ZPh w[ A,c debj WjWj ug Rpo[ hg
W[-fiWjh W{n[ hV m h[nJ w,fCj VhgG@ yiVJ dr,y up,ag VhgG@ v,w
Vjv t,si sj spfBj \w,fCj| aV a[ A'Bj duhj wqg; dli a[ t,si
sg slaji a[ dH,w t,si sg yjsi m dxi rg spVgbJ s[ qjvw
u.c s[ dW+A o,v[ dWijuqjV hV m dHw,v[ hg spVgbJ a'G b,c hV m
dur[G rjw h{^-

syeI pUry swh ijnI pUrw pwieAw ]


ATI vyprvwh rhin iekqY rMig ]
drsin rUip AQwh ivrly pweIAih ]
krim pUrY pUrw gurU pUrw jw kw bolu ]
nwnk pUrw jy kry GtY nwhI qolu ]

rji qjN wg q^ 2@ b>e 146

hi r[v[ dH,w i.e dr,y idhS rjv[ dHh fPi[ hV dHV%J V[ fPi[
} f+jfa wi dvbj m dHh RpV%J dry'G hV dur[G siLV iPf bojh
driv[ fjHgbdh m uea dry'G Rpaq rg hV m dul a[ dHhVJ sg
36

V;i h' ujH[ Rph rg fPij WS uJsj h{ m dHhVJ s[ fPi[ wga[ }


w'Hg zBj VhgG lwsj m dHl sj a'v rg fPij a[ dHlsj W'v rg
fPij a[ dHh bjf rg fPij m dHl sg WtdLL rg fPig m

Awqm rsu ijh jwinAw hir rMg shjy mwxu ]


nwnk Din Din DMin jn Awey qy prvwxu ]

eRpCg WjrV btig q^ 5@ b>e 252

dul w.q vHg epiP VjVw s[r ug l.lji dr,y bjH[ a[ bj w[


wg r[ts[ hV m FjHg episjl ug sj woV h{ m
WjWj s[t{ dZbjV Zi uvag lF df+org dsl bjHg mm

WjNhp epiP epWji h{@ h{ h{ wisg lpSg vpwjHg mm

aJ dxi bjf V[ l.lji s[ ugrJ } Vjq sj Rpfs[L WtdLbj m


dul ue%J a[ bjf V[ yiV fjH[ a[ l.eaJ V[ bjfs[ siLV wga[
f+q[Li iPf epiP VjVw s[ siLV wiw[ lF s[ qV dlqiV sg vCg
dr,y fi'H[ lF oJ a[ zi b>si ZiqLjvj rjvg e,v WS eHg
epiP VjVw fjaLjh ug sg d*fj Vjv dxiepirjw h{^-

bilE crwgu AMDw r mih sB, kil auDrI iek nwm Drm ]
b>e 1387

bevgbJ fjaLjhgbJ V[ dHl Vjq s[ dyije sg i"LVg rZjHg


b>a sLq[L dfaj V[ dl,tJ } l+g epiP ei.o ljdhW s[ vC vj w[
hpwq ds,aj ##lF dltV w' hpwq h{ epiP qjdVRp ei.o$$ dHl hpwq
b,e[ w'Hg svgv uJ bfgv VhgG m lF dl,tJ V[ q>VSj h{ u' bjfS[
bjf } epiP wj sjl lqNsj h{ m slJ hg fjaLjhgbJ V[ bjfS[
lq[G dr,y epi dl,tJ } qjV WtdLbJ@ dVrjdubj m Rph Vjq sj
dyije u' epiP VjVw s[r ug V[ uejdHbj lg m qhJfpitJ V[ wjdHq
i,Ddtbj m l.ljig ugrJ r,v'G u' rg lvPw wgaj debj fjnw df,A[
fC yp,w[ hV ba[ b,e[ rg fCVe[ m
37

dul ai%J epiP VjVw s[r ug } wpijhgbj dwhj m


epiP b>es ljdhW sj fv.z qgGh sj WhjVj wiw[ tcPi ljdhW
a'G Wjhi w,T ds,aj lg m
epiP bqisjl ug Rpa[ bwWi s[ siWji dr,y dLwjdHaJ
wiVgbJ m
epiP biuV s[r ug sg Lhjsa m
lji[ hg dHl rjiaj Vjv l.W.Z i,tS rjv[ dHl vCg dr,y bj
uJs[ hV m duV%J } fjaLjh V[ dHl dyije } wjdHq i,tS vHg
hpwq vjdHbj RpV%J V[ bjfSg wpiWjVg s[ w[ rg dHl Vjq s[ sgr[
} hrj sj Wp,vj VhgG v,eS ds,aj m dHh RphVJ dry'G hg dH,w
qhJfpit hV m duV%J Wji[ aplgG fC% ih[ h'^-

qyrw jnu rwm rswieix mwqw ]


pRym rsw iniD jw kau aupjI Coif n kqhU jwqw ]1]
rhwau ] bYTq hir hir sovq hir hir hir rsu Bojnu Kwqw ]
duVJ sj dHh siuj h{ RpV%J sg l.ea wiV sj wg xv h{^-

ATsiT qIrQ mjnu kIno swDU DUrI nwqw ]1]


sPlu jnmu hir jn kw aupijAw
ijin kIno sauqu ibDwqw ]
sgl smUh lY auDry nwnk pUrn bRhmu pCwqw ]

s[r e.Zjig q^ 5@ b>e 532

dHl ai%J s[ qhJfpit Zpi a'G hg dVrju[ h'H[ bjH[ dwl[ W.s[
s[ dVrju[ VhgG bjH[ -

siqgur kI vifAweI siqguir idqI


Durhu hukmu buiJ nIswxu ]

38

b>e 853

dHl[ ai%J WjWj ug V[ dHh hpwq eujdHbj h{ m dHl sj r[irj


dHV%J s[ dHdahjl dry'G dqvsj h{ m l.lji dr,y h'i w"qJ s[
fiRpfwjig bjH[ m duV%J V[ eigWJ sj qpxa dHvju wirjdHbj@
dwl[ V[ Fp,DdtbJ } b>V ds,aj V>DdebJ } Wlai ds,a[@ bjfSg
rdcbjHg wirjRpS vHg i'egbJ s[ i'e sPi wirj ds,a[ m cjwBi
V[ V[aihgSJ } V[ai ds,a[ m dH,w cjwBi V[ dH,w b>V[ sj dHvju
wgaj m wpN lq[G Wjbs cjwBi V[ s[dtbj dw dul } q{G ngw wgaj
h{ Rpl } fpvgl xC w[ dvuj ihg lg m cjwBi V[ Rpl } fAjS
w[ fpdAbj ##dw fpvgl a{} dwM dvuj ihg h{ m$$ dlfjhg V[ urjW
ds,aj ##dw dHh u[W wBsj xdCbj debj h{ dHh qp;iq h{$$ Rpl
cjwBi V[ u[W w,BS rjv[ a'G fpdAbj ##wg dHh l,y h{$$ fCajv
wiV a'G faj v,ej dw dHh ngw h{ m dHl Vjv cjwBi s[ qV
} Whpa fAajrj h'dHbj@ dwM u' q{G dHl s[ V[ai ngw wga[ aJ
hg dHl V[ y'ig wgag VhgG aJ dHh b>VJ hg ngw lg m cjwBi
V[ dxi rg dHh' duh[ w.q wis[ bjfS[ i'eg s[t[ aJ RplV[ qV dr,y
l'dybj dw q{G dHh' duh[ fiRpfwji Vjv'G RpGu hg y.ej hJ m fi
dHh epiP VjVw sj zi h{ duV%J w'C%gbJ s[ ligiw w'hC sPi wiw[
RpV%J s[ qV sj w'hC rg sPi wgaj dur[G f+l.e h{ m
dHw dsV epiP VjVw s[r ug uj ih[ lV ija sj lqJ h'
debj m dH,w df>c s[ w'v fhp.y[@ fi dwl[ V[ qpvjwja Vj wgag m
qisjV[ V[ W[Vag wgag@ ##qhjiju dHh v'w dwl ai%J s[ hV w'Hg
W'vsj hg VhgG m$$ ljdhW V[ dwhj ##qisjdVbJ bjfSg f,e } h,o
fj vHg dwa[ w'Hg vjh hg Vj vr[ m df>c dry'G v.zs[ v.zs[ wHg
bjsqg dqv[ dwl[ V[ ija w,BS vHg W[Vag Vj wgag le'G b,e[
yv[ ujS vHg ajwgs wis[ ih[ m o'Cg hg sPi df>c s[ Wjhiv[
39

dh,Dl[ dr,y wpN bjsqg b,e Wjv w[ W{n[ lV m RphVJ } fjaLjh


V[ fp,DdAbj ##blgG ija idhSj h{ dHl df>c dr,y w'Hg i,t lwsj
h{$$ RphVJ fp,DdAbj ##bjf w"S h' a[ dwo'G bjH[ h'$$ aJ bjf V[
Rpai dr,y dwhj ##f+s[lg hJ$$ m
RphVJ dwhj ##df>c dr,y w'Hg ue%J VhgG b"h ljhqS[ Np,eg
dr,y dH,w xwgi idh.sj h{ Rpl w'v yv[ ujY$$
ldaepiP qisjV[ } dHLjij wiw[ Np,eg r,v api fH[ m qisjVj
df,A[ df,A[ apdibj uj dihj h{ qV l'yJ l'y dihj h{ dw ZV h{ ldaepiP
aphjcg fAjS rg wiVg dwaVg qpLwv h{ m epirjw h{^-

ijs no qU jxwieih soeI jnu jwxY ]

b>e 365

l'ys[ l'ys[ qisjV[ s[ qV b>si dtbjv sj RpAjvj bjMsj


h{ dw liW wvj lqi,o ldaepiP bjf Z.V h' dwh' duhg bjf sg
vgvj h{ m w'Hg dW+A h[n W{nS vHg ue%j rg VhgG s[ dihj m fi
bjf dxi rg spVgbJ sj Fvj hg wis[ uj ih[ h' m dVqjdSbJ
} qjS a[ dVajdSbJ } ajS WtLs[ uj ih[ h' m spVgbJ s[
v'Cr>sJ sgbj spdVbjrg v'CJ fPigbJ wis[ uj ih[ h' m dHh l'yJ
dr,y hg qisjVj ldaepiP s[ df,A[ df,A[ apdibj uJsj h{@ xwgi sg
N"fCg b,e[ fhp.ys[ hV m
ldaepiP V[ xwgi } bjrj; s[ dwhj ##h[ xwgi ljHgG WPhj
t'v m$$
b>si'G xwgi h{ijV h' w[ fp,Asj h{ ##bjf w"S h' m$$ ##qV dr,y
l'ysj h{$$ Fpv[tj tj w[ bj eH[ h'Se[ m q[i[ w'v dHl r[v[ w"S
bj lwsj h{ m

40

ldaepiP ug V[ dxi bjrj; ds,ag ##blgG qpljdxi hJ ija


w,BSg h{ m sirj;j t'v s[$$ m
bjrj; lpS w[ xwgi V[ sirj;j t'v ds,aj m
ldaepiP b,e[ v.z eH[ ba[ qisjVj rg df,A[ hg b>si yvj
debj qisjV[ V[ V,w b,e[ w,fCj wiw[ dwhj dw fjaLjh dHo[
aJ WCg WsWP bj ihg h{ m ljdhW qisjV[ } l.W'ZV wiw[ wdhS
v,e[ ##qisjdVbJ dHl WsWP } aJ tpLWP dr,y WsvSj h{@ iWjW
t'v wgiaV LpiP wigH[ m
qisjV[ V[ Vj yjhp.s[ h'H[ rg iWjW t'v dvbj a[ ljdhW V[
bjf hg WjSg sj RpyjiV LpiP wi ds,aj m LWs RpyjiV wgaj^-

jIau qpqu hY bwro bwr ]


qip qip KpY bhuqu bykwr ]

b>e 661

dur[G dur[G LWs sg li'a w'hCg s[ w>VJ dr,y f{Gsg eHg hjH[
hjH[ wiV rjv[ sptg sj qV LJa hp.sj debj m LWs sj F'e f{S
sg s[i hg lg dw WsWP@ tpLWP dr,y Wsv yp,wg lg ba[ w'hCg sj
q,oj ldaepiP s[ yiVJ a[ dBdwbj h'dHbj lg m ldaepiP VjVw s[r
ug sj fdr,ai a[ qpWjiw h,o w'hCg s[ dli a[ dBw debj lg a[
w'hCg } dVhjv wig uj dihj lg m
ih[ m

dHl[ ai%J WjWj ug rg spVgbJ s[ ugrJ a[ fiRpfwji wis[

spVgbJ s[ Vjldaw qVp,tJ rv'G W[bsWgbJ h'S a[ rg v'wJ


sj Fvj hg wis[ ih[ m dwl[ f+jSg } dVijL VhgG q'dCbj lF sgbJ
v'C bVplji bjlJ fPigbJ wis[ ih[ m

41

icMq AicMqw sglI geI ]


pRB nwnk nwnk nwnk meI ]
b>e 1157

dHw dsV byjVw njwij dl>z } WjWj ug s[ siLV h' eH[


a[ Rpl s[ qV b>si tpLg sg vdhi s"C eHg m tpLg Vjv qV NPq
Rpdnbj a[ F,uj-F,uj zi r,v bjdHbj m WCg hg tpLg s[ b>sju
dr,y bjfSg faVg } dwhj ##WjWj ug s[ siLV h' eH[ hV m
A[ag wi RphVJ vHg sp,Z dabji wiw[ fi"Gn[ rg vjh s[ aJ dw
q{G RphVJ w'v v{ w[ uvsg ujrJ m
zi rjvg V[ fpdAbj ##dwo[ hV LdhVLjh$$
##i.Pqg rjv[ t[aJ dry$$ njwij dl>z V[ RpKai ds,aj m
##aphj} dwr[G faj v,ej$$
##b,u lr[i[ us'G q{G t[aJ r,v uj dihj lg aJ ijh dr,y q{}
dH,w xwgi dqdvbj m q{G Vqlwji wgag a[ fp,DdAbj@ ##h;Pi w'Hg
q[i[ u'eg l[rj sl' m$$ xwgi ljHgG V[ urjW ds,aj ##q{} aJ wpN
VhgG yjhgsj m b"h A,fC s[ w'v lqi,o epiP W{nj h{ u[ l[rj wiV
sj RpaLjh h{ aJ RphVJ fjl ydvbj ujh@ fPiV l.a hV m$$
dHh wdh w[ RplV[ bjfSg rjiaj LpiP wgag dw w,v% q{G RphVJ
l.aJ w'v debj lg m q{G uj w[ VqLwji wgag a[ w'v W{n debj m
q{G RpV%J s[ WyV lpSsj dihj@ fi y[hi[ r,v Vj s[t ldwbj dwMdw
y[hi[ sj uvjv hg dHV%J lg dli VgrJ h' uJsj lg m RpV%J V[ q[i[
qV dr,y u' L.wJrJ \Fpv[tj| lg Rph bjfSg fPiV lqi,oj Vjv
sPi wi ds,agbJ m q[ij y.yv qV dVhjv h' debj m q{G RphVJ fjl
42

l[rj wiV vHg W[Vag wgag aJ RpV%J dwhj a[ij w.q h' debj h{
aP. hpS uj lwsj h{G m$$
##Rpl xwgi sg rjiaj lpS w[ q{G Rpl fjl[ r,v debj@ V[C[
fhp.y w[ faj v,ej dw dHh aJ WjWj ug hg hV m q{G yiVJ dr,y
bjfSj dli Npwj ds,aj a[ bjfS[ qV sj drivjf RpV%J b,e[
t'v% w[ i,t ds,aj m o'C%g s[i WyV lpVS a'G Wjbs q{G zi bjRpS
vHg bjdebj v{ bjdHbj hJ m l' A[ag dHh ijLV dabji wis[
aJ dw q{G bjfS[ lqi,o epiP w'v fhp.y w[ siLVJ sg Fp,t sPi
wi lwJ m$$
faVg V[ ijLV dabji wi ds,aj ba[ bjf dH,w fi"Gnj
ldawji Vjv w,fC[ dr,y v{ w[@ sp,Z WiaV dr,y fj w[ zCj fjSg
sj yp,w w[ WjWj ug fjl bj fhp.dybj a[ bjw[ lgl dVrjdHbj m
zCj fjSg sj vjh w[ bjf tCj h' debj m ijLV b,e[ rZj w[
wdhS v,ej f+Ljs A,w vRp m WjWj ug V[ fpKdAbj ##dHh wg h{($$
##WiaV dr,y sp,Z a[ fi"Gnj h{@ qhjiju$$@ njwij dl>z V[
dwhj m v'C bVplji WjWj ug V[ f+Ljs A,w dvbj a[ h,o ljx wiw[
njwij dl>z } fp,AS v,e[ ##njwij dl>z ljc[ yv[ ujS a'G Wjbs
a[i[ Vjv wg-wg Wgag m$$
njwij dl>z V[ Wgag } qV dr,y dvbj w[ n.cj hMwj v{
drdobj LpiP wgag m fjaLjh bjf us'G yv[ eH[ qV V[ WCj
drivjf wgaj m dsv WpN debj lg@ qV dr,y wHg ai%J s[ dtbjv
bj ih[ lV m dxi dH,w dsV aphjcj wgaj h'dHbj WyV q[i[ qV
dr,y bjdHbj dw ##njwij dl>z a{} dwl[ lq[G dxi dqvJe[ m$$
dHhg ZjiVj qV dr,y v{ w[ q{G bjlJ sj qdhv Rpljisj dihj
dw dwa[ aJ siLV h'Se[ m fi fdhvJ bjf WyV wis[ hp.s[ lg
dw ##njwij dl>z a[ij q[ij dfAv[ uVq sj l.W.Z h{ m$$
43

dxi qV fjfg dr,y dtbjv bjMsj ##dwa[ bev[ uVq dr,y


hg Vj wdh eH[ h'S m l' b,u q[i[ qV s[ Rpaijb yC%jb taq
h' eH[ hV a[ qV } LJag dqvg h{ m$$
dHh lpS WjWj ug V[ WyV wgaj ##njwij dl>z@ a[ig l[rj
f+rjV h{ blgG aJ dHl ai%J hg bjMs[ uJs[ ihJe[ m a[ij bev[
uVq sj u' dtbjv h{@ Rph A,cs[ m hpS aP. uVq qiV a'G idha
h' debj h{ m$$

iQru Gir bYshu hir jn ipAwry ]


siqguir qumry kwj svwry ]1] rhwau ]

b>e 201

njwij dl>z V[ h,o u'C w[ W[Vag wgag ##qhjiju ) u[ apn[


h' aJ q[ij wg q[ig b"vjs sj rg bjfS[ yiVJ dr,y dVrjl wi
dsY@ dHV%J sj u.qV qiV w,B dsY$$ WjWj ug V[ WyV wgaj ##y.ej
dur[G a[ig tpLg h{ h' ujr[ej$$ l' dHr[G hg h'dHbj m njwij dl>z
s[ s' lfp,ai lV r,cj lp.si a[ A'Bj ijq dl>z rg uVq qiV a'G
idha h' eH[ m bevg fgC%g f+qjaqj s[ yiVJ dr,y uj dWijug m
sja[ ug sjV w[ L+g qhJ hiVjq dl>z
Rpfqj W[-b>a w{l[ wh[ H[w ilVj
h'dHw{ f+l.V dw fv q{G dVhjv wgY
a[i[ u{lj h'i Vj uea q[ siLVj
l[rj wig H[w V[ bV[w wpv aji sgVg
uVq qiV lsj ijtgH[ d*fj dVZjV
d*fj ds+LB s[t' hjo qjo w' lfilVj
##qhjiju bjf dHo[ dw>V[ lq[G a'G W{n[ h'$$ njwij dl>z V[
fpKdAbj m
44

##a[i[ zi dry'G ujS a'G Wjbs df>c s[ dAfs[ r,v duhC[


RpKy[ i[a s[ dB,W[ hV RpV%J s[ drywji idh w[ wpN lqJ Waga
wgaj m Rpl a'G Wjbs ##Rph ljhqS[ \dwLV dl>z s[ t[a rjv[ oC[
r,v dHLjij wiw[| ih[ m Rpo'G t[a rjv[ V[ lj} dt,y w[ dHo[ A,c
ds,aj lg m ##Rpl a'G Wjbs dH,w xwgi ija idh w[ debj lg m
njwij dl>z V[ dwhj ##Rpl xwgi V[ hg q{} bjf ug Wji[
s,Ddlbj lg m dxi W[Vag wgag fjaLjh lisg sj q"lq bj debj
h{ bjf s[ idhS vHg w'Hg Rpljig wi sHgH[ m$$
h;Pi V[ WyV wgaj ##njwij dl>z ue%j bjf hg WS ujH[eg
aP. bjf hg ws[ ws[ dqv ujdHbj wi m$$
h;Pi bjf dHV%g ajwa s[ qjvw h' w[ rg spVgbJ dr,y dHM
dryi ih[ h' m dHaVg r,Tg lqi,oj a[ fisj dwM fj w[ iKdtbj h{ m
WjWj ug V[ h,l w[ WyV wgaj ##bu[ lqJ VhgG h{ m spdVbjrgG
qVp,tJ } dwl[ rg ygu sg v'C h'r[eg m f+q[Li s[ hpwq Vjv ds>s[
ihJe[ m lj} aJ dHl[ ai%J hg idhS sj hpwq h{ v'Cq>s } dVi.wji
bjf hg fAjS wiV sg WpZg WtL[ej m
h{^

WjWj ug s[ WyV sg f+C'aj WjSg dr,y rg b>dwa wgag h'Hg

swic nwim myrw mnu lwgw ] logn isau myrw TwTw bwgw ]1]
bwhir sUqu sgl isau maulw ]
Ailpqu rhau jYsy jl mih kaulw ]1] rhwau ]
Z.V hV dHl ai%J s[ qhJfpit m

b>e 384

##WjWj ug lr[i[ bjf vHg wg hjui wiJ $$m


WjWj ug V[ WyV wgaj@ ##o'C%j duhj sp,Z hg v{ w[ bjRpSj m$$
njwij dl>z dli Npwj w[ zi r,v } yv dfbj m dHl ai%J dHo[
45

rg l[rj wisj dihj m


dHo[ WjWj ug w'Hg sl ljv a,w ih[ m dHo[ WjWj ug s[ f+[qg
bjMs[ ih[ m RpV%J Wji[ du>V%J wp v[tw } r[irj dqdvbj h{ Rph
b,e[ b>dwa wgaj ujr[ej m sl ljv a,w idhS s[ lq[G r[irj l.a
l+g ijq dl>z ug qvPw[ rjdvbJ a'G faj v,ej h{ m

bfVg l[rj bjdf wijHg


epiqda b>adi ujeg mm
WjWj ug s[ dHo[ bjRpS a'G o'C[% hg dsVJ Wjbs dH,w dqlaig
e,uS dl>z } siLV h'H[ m dul sj t[a WjWj ug s[ bjlS w'v
hg lg dHh dqlaig ijq dl>z df>c Fp,Dy' wvJ sj rlVgw lg m du>V%J
s[ fdirji sj wpN dh,lj WgWg rjvj df>c rg yvj debj h{ a[
wpN dHo[ hg idh debj m siLV wiw[ w'v W{n debj a[ WjWj ug
V[ df>c a[ Vjq bjds fpdAbj dwMdw fdhvJ bjf df>c uja@ e'a@
Vjq bjds ;iPi fpAs[ lV m
e,uS dl>z V[ bjfSj ljij r[irj s[ w[ W[Vag wgag@
qhjiju ) bjf q[i[ vHg w'Hg l[rj Wtl'G$$
aJ WjWj ug V[ WyV wgaj #dw dwl[ yg; sg v'C VhgG lF
LpZ h{ m$$
dxi f+[qg uV V[ dwhj ##fjaLjh ) lisg sg ip,a bj ihg h{@
bjf s[ W{nS vHg w'Hg ue%j VhgG WSg h'Hg@ u[ hpwq h'r[ aJ
A'Bg wpBgbj hg WSj ds>sj hJ m$$
WjWj ug V[ xpiqjdHbj ##y.ej u[ yjhp.sj hg h{ aJ dH,w A'Bj
duhj B'bj fp,B w[ Rpfi wjV[ fj s[rg$$
dxi bjf V[ dqlaig e,uS dl>z } oJ s,l w[ dqSag s[ w[
46

dH,Aj qpajWw B'bj wirj dvbj a[ wjV[ dvbj w[ fjRpS vHg


ajwgs wi ds,ag m bev[ dsV e,uS dl>z V[ wjV[ dvbj w[ A,a
fj ds,ag m bjf ug V[ wdh ds,aj ##LpZ h{$$ m e,uS dl>z V[ dwhj
##qhjiju ) dHh q[ig ;qgV h{ aplgG dHo[ du>Vg s[i idhSj h{ ih'@
w'Hg ipwjrB VhgG bjr[eg m$$
dHl oJ Rpa[ njwij dl>z hg bj w[ uv fjSg ba[ f+Ljs
bjds sg l[rj wisj dihj mdHh uej W[ bWjs h'S wiw[ dHo[
fLP yijV rjdvbJ sg bjrujHg WSg idh>sg lg m dHo[ wjxg lqJ
fLP yijV rjv[ W,DdybJ Vjv t[cs[ idh>s[ lV m dul ai%J fpijSj
dHdahjl h{ m
dHw rjig l+g epiP b>es s[r ug tcPi ljdhW drt[ W,DdybJ
Vjv t[c ih[ lV aJ hqjIP bjdHbj lg m dwMdw Rpls[ w'v'G iju
e,sg yvg eHg lg m Rpls[ qV dr,y dtbjv bjdHbj dw q[i[ dfaj
} epiP VjVw s[r ug V[ iju Fje WtdLbj lg@ q{G rg RpV%J s[
w'v hg W[Vag wiw[ s[tJ m dHl dtbjv Vjv f>ujW bj w[ ldaepiP
ug sg Fjv wiV v,ej dwl[ V[ li'a ds,ag dw bjf aJ u'ag
u'a lqJ eH[ hV m RpV%J sg e,sg a[ ujVLgV l+g epiP b>es s[r
ug hV m us'G Rph faj wisj wisj fhp.dybj aJ epiP b>es s[r
ug WKdybJ Vjv t[cs[ ih[ a[ hqjIP r,v w'Hg dZbjV Vj ds,aj
a[ Rph wjxg s[i tCj dihj m Rph ep,Dl[ dr,y bj w[ avrji dqbjV
dry'G w,TS v,ej lg@ qV dr,y dHh l'y w[ dw q{G WjsLjh hJ@
dHh q[i[ r,v r[ts[ VhgG m epiP ljdhW V[ xpiqjdHbj ##a[i[ fjl'G dHh
avrji duo[ yvjRpSg lg yvj Vj ldwbj dHo[ yvj w[ wg
wi[Gej$$ m Rph yiVJ a[ dc,e dfbj a[ qjxg q>eg ba[ W[Vag wgag m
##fjaLjh@ dHl zi rv'G WtdLbj h'dHbj iju Fje tp,l debj
h{ m l' dwifj wi' m
aJ ldaepiP ug V[ dwhj ##epiP VjVw s[r ug sj WyV aJ
47

bB,v h{ m fi hpS u[ aP. bj w[ ypf yjf tC%j idh>sj aJ iju dHl[


lq[G rjdfl dqv ujSj lg m fi hpS W[bsWg wiw[ WjiJ ljv df,A[
f{ debj h{ m l' a{} WjiJ ljv Rpcgw wiVg fr[eg m
dur[G WjSg dr,y xpiqjS h{^

hir kw ichnu soeI hir jn kw


hir Awpy jn mih Awpu rKWiq ]

b>e 1264

rjw bVplji WjWj ug rg W,DdybJ Vjv t[cs[ t[cs[ wHg w"aw


t[cs[ ih[@ u' b,e[ siljH[ ujSe[ m RpV%J WKdybJ } wdhSj ##wg
tjSj yjhp.s[ h'($$
qhjiju wpN rg trj dsY m wHg rji aJ f{l[ s[ w[ df.c dr,y
yg; v{S F[u s[Sj a[ ws[ bjfS[ w'v'G hg s[Sj m dHl f+wji t[cs[
idhSj m bjf rg f+l.V idhSj a[ W,DdybJ } rg f+l.V itSj m dHV%J
t[cS rjv[ WKdybJ dr,y dH,w Apfg h'Hg LtLgba l.a Whjv sjl
ug sg lg m duV%J WjWj ug s[ w"aw s[t[ a[ qV dr,y l[rj Fjr
sj xpiVj WSsj debj m dur[G dVa Vr[G w"aw s[tS[ qV ds=C
hp.sj debj dw dHh i,Wg Lwag s[ qjvw hV m dxi wg lg qV
f+[dibj debj@ Fp,v debj l.lji a[ v,e debj qV Rpl l,y[ s[ si
dry m
V'B - dHh ljtg l+! huPij dl>z dqlaig Fp,Dy'G wvJ a'G f+jfa
h'Hg m

48

l.a Whjv sjl s[ qV b>si xpiVj WVSj


dHV%J sj uVq df>c i'Cg \i'Cg T.Tjv| d;v%j Wdn>cj dr,y
h'dHbj m 1901 dW*qg s[ b,v f{Gsg lg \hjwP vjvP w[| dfaj ug
sj Vjq l! spvj dl>z lg m bjf da>V FjHg lV m r,c[ sj Vjq l+g
epiqpt dl>z A'B[ Whjv sjl a[ lF a'G A'B[ ljHg sjl lg m
Whjv sjl V[ V"G ljv sg bjIP dryG qjaj ug a'G bjdebj
v{ w[ cP.Wrjvg \Vjvg s[ RpKfi| df>c dr,y yv[ eH[ m dHh fdirji
Rpsjlg l.aJ sj l[rw a[ t[agWjCg sg dwia wiV rjvj lg m
Rpsjlg l.aJ sj l[rw h'S wiw[ hg bjf ug sj Vjq l.aJ V[
Whjv sjl ug iKdtbj m cP.Wrjvg bjf dH,w ljZPbJ s[ B'v[ Vjv
iv eH[ m dHo[ Whjv sjl ug yji ljv df>c dr,y ljZPbJ sg
l[rj wis[ ih[ m Rpl a'G Wjbs df>c F{Sg Wjzj \qjVlj d;v[%|
dr,y wpBgbj rjvg TjW a[ ljZPbJ sg l[rj wis[ ih[ m hpS rg
dHl oJ ljZP q"uPs hV m dHo[ dHV%J sg qss dr,y baij q,v
a[ iPf y>s l[n ils sg l[rj wis[ lV m dHl oJ bjf V[ f>u
ljv dWajH[ m dHo'G hg bjf l[q[ yv[ eH[ m
dHl Rpfi'wa dvta sj r[irj df>c F{Sg Wjz s[ l! Wvr.a
dl>z qjV ug fjl'G dqdvbj m
WjWj ug fdhvj dul df>c ih[ lg@ Rpl dr,y l.a Whjv sjl
ug sg F{S ug idh>s[ lV m u' dw drZrj h'S wiw[ bjf ug }
RpVJ% sg lhjdHaj vHg A,Ddcbj h'dHbj lg m bjf ug fLPbJ }
yiJs dr,y yjiV v{ w[ bjMs[ m dHl WhjV[ Vjv hg dH,w l.Ie
'
hps
. j h{@ WPa a[ iPh sj@ dH,w l.a a[ l[rw sj@ dH,w sja[ a[ q>ea[ sj m
wHg bjsqg aJ dHh' duh[ qhJfpiLj sg Aai AjdHbj o,v[
49

idh w[ rg wpN f+jfa VhgG wi lwsj m dwMdw RpV%J sj qV VhgG


dBwsj a[ bjfS[ epiP sg iqu epiP s[ dHLji[ } Vhk lqNsj h{ m
dxi dHh wpN s[t w[ RpV%J a[ wga[ a[ xp,v yCjMsj h{ a[ lsj
vHg RpV%J sj hg h' uJsj h{ m qhJfpit sg wiVg sj bli h' uJsj
h{ m b{l[ fpiL } udebjlP dwhj h{ u' driv[ hg dqvs[ hV m
dur[G xpiqjV h{^-

h{dV driv[ Vjhg zS[ x{v xwCp l.ljip mm

lv'w rjiJ a[ rZgw@ b>e 1411

bjf ug } fdhvJ wgag l[rj lswj hg WjWj ug } lqNS


dr,y w'Hg awvgx VhgG h'Hg m l.a Whjv sjl ug sg FjrVj rZsg
eHg m bjf V[ dV,a Vr[G Vr[G w"aw s[tS[ m dHh w"aw RpV%J bjfS[
qp,t a'G hg v[tw s[ qjaj dfaj ug } lpSjH[ u' dw WjWj ug s[
huPig l[rw lV m
l.a Whjv sjl ug sg uWjVg WyV lV eiqg sj q"lq lg blgG lji[ i'; sg ai%J bjfs[ w'v bjfS[
fLPbJ } yiJsj dr,y v{ bjH[ m fLP blgG yiJs[ A,c ds,a[ a[ bjf
WjWj ug fjl bj eH[ m WjWj ug lj} s[t w[ f+l.V h'H[ a[ wdhS
v,e[ ##bjRp W,DdyY@ bjfJ t[cS vegH[ a[ ljij dsV t[cJ t[cs[
ihJe[ m$$ blgG dwhj@ ##WjWj ug blgG aJ b,u bjfS[ Vjv u' i'Bg
W.V% w[ dvbjMs[ lg Fp,v bjH[ hJ@ a[ lj} Fp,t v,e[eg m blgG o'C%g
s[i } zi qpC ujSj h{ m$$
bjf ug V[ dwhj ##u[ aphj} dHo[ hg wpN trj s[HgH[$$ aJ
blgG NpiqpB fj dvbj a[ ##dvbjRp ug@ dvbjRp ug$$ m bjf ug
V[ dH,w ipdfbj w,T w[ ds,aj a[ dwhj ##dHh ipfH[ sgbJ diRpCgbJ dvbjY m dHl dry'G w'Hg f{lj
q'C w[ VhgG dvbjRpSj m
50

dHw qp>cj dHh ipdfbj v{ w[ df>c r,v yvj debj a[ uj w[


b,n bjV[ sgbJ diRpCgbJ tigs vHgbJ a[ b,n bjV[ bjfS[ u[W
dr,y fj vH[ m
diRpCgbJ v{ w[ bjH[ qp>c[ w'v'G diRpCgbJ v{ WjWj ug V[ dwhj
##hpS Wdh ujRp lji[ dH,w f>ea \vjHgV| WSj w[ m$$
dHh lpS blgG lji[ vjHgV dr,y Wdh eH[ a[ diRpCgbJ
r.cSgbJ LpiP wi ds,agbJ m h'i u' rg w'Hg bjdHbj lF }
diRpCgbJ i,u w[ tpbjdHbJ fi Z.V RpV%J sg vgvj diRpCgbJ
RpVgbJ hg fHgbJ lV m us'G lji[ f+l.V h' eH[ aJ diRpCgbJ
dvbjRpS rjv[ } Wpvj dvbj a[ dwhj ##dvbj WHg b,n bjV[
q'C u' aP. bjfSg u[W dr,y fj vH[ hV m$$
Rpl V[ yp,f yjf Lidq>sj hp.s[ bdnbjVgG s[ ds,ag m Rpl }
WjWj ug b,e[ a'G dHl ai%J Vj wiV sg ajwgs wi ds,ag m
spfdhi sj lqJ h' debj m blgG eiqg Vjv drbjwpv h'S
v,e fH[ m eiqg a'G WyS vHg WjWj ug s[ w'v dW+A h[n bj
w[ dH,wn[ h' eH[ m ljc[ fLP rg sitaJ h[nJ bjfS[ bjf }
ApfjRpS v,e[ m
WjWj ug V[ lj} bjfS[ bjlS w'v Wpvj dvbj a[ fp,AS
v,e[ ##dwM qpiNjH[ h' m$$
ljdibJ V[ urjW ds,aj ##qhjiju eiqg Whpa h{$$
##b,Aj ) y.ej ejY dxi ega$$ i,Wj i,Wj qgGh riljh dxi
lj} eiqg a'G Wyj m
Whjv sjl ug s,ls[ hV dw blgG ejMs[ yv[ eH[[ m o'C%g
hg s[i Wjbs dH,w A'Bj duhj W,sv bj debj ba[ WjiL LpiP
h' eHg m eiqg sPi h' eHg ba[ blgG lji[ VhjMs[ ih[ m
##s[dtbj aphjc[ ega a[ tpL h' w[ i,W V[ qgGh fj ds,aj h{ m$$
51

l.a Whjv sjl ug s,ls[ lV ##dw dHh w"aw f+a,t s[tw[


q[i[ qV sg br,loj hg Wsv eHg m qV dr,y fPiV drLrjl h'
debj dw dHh fPiV hV m$$
dxi q"lq ljx h'S a[ bjf ljc[ Vjv t[cs[ ih[ m
l.a Whjv sjl ug s,ls[ hV ^dHw dsV wpN bjuCg bjfSgbJ W,wigbJ yiJs[ v{ bjH[
bjf f+l.V h'dHbj V[ dwhj ##bjRp aphj} s,lgH[$$ dH,w bjuCg V[
dwhj ##q[igbJ W,wigbJ dw>VgbJ a[ dwhCgbJ hV m dHV%J dry'G
dwhCgbJ dwhCgbJ lPS rjvgbJ hV m
bjf V[ dH,w l'Bg vHg a[ h,ls[ h'H[ W,wigbJ dr,y yv[ eH[ m
dH,w dH,w a[ l'Bg vj w[ s,Ddlbj dw dHh a[igbJ hV a[ Wjwg v'wJ
sgbJ yijV vHg v{ w[ bjdHbj h{ m deSag wiw[ s,l ds,agbJ
dH>VgbJ lPS rjvgbJ hV m yijV rjvgbJ s[ f{l[ v{Gsj h{ m
dxi bjuCg V[ dwhj ##dHh lPSegbJ ws' m$$
bjf V[ dwhj ##fdhvg e,v a[ a{} IwgV VhgG bjdHbj m dHl
wiw[ a[igbJ da>V W,wigbJ aJ b,u dHo[ hg lPSegbJ a[ Wjwg
W,y[ lp,B s[SegbJ m$$
bjuCg V[ dxi dwhj ##dw dHh aJ b,u[ rgh dsV VhgG
lPSegbJ q[i[ dhljW Vjv m$$ epKl[ s[ b>sju dr,y W'dvbj ##aplgG
wg f{e.Wi h'($$
WjWj ug V[ dxi w'Hg WyV Vj wgaj a[ yp,f wi eH[ m spfdhi
a'G Wjbs da>V W,wdibJ lPb fHgbJ m bjuCg qV dr,y wpN
drLrjL wiw[ cisj cisj WjWj ug w'v bj w[ wdhS v,ej ##ug
aphjcj dwhj aJ l,y h{ m$$
52

WjWj ug V[ dxi w'Hg WyV Vj wgaj m Rph Rpn w[ yvj debj m


Ljq } zi r,v uj dihj lg aJ ila[ dr,y hg wpN W,wigbJ Wgqji
h' eHgbJ m ija sj lqJ h'dHbj aJ W,wigbJ V[ W,y[ lp,B ds,a[
a[ dxi h'L bjHg dw qhJfpitj sj WyV l,y h' debj h{ m
lr[i[ hp.dsbJ hg bjfS[ wpN ljogbJ } Vjv v{ w[ WjWj ug
w'v bj debj m i' w[ bjfSg ljig drdobj lpVjRpS v,e dfbj
a[ qjxg q>eg m ##qhjiju WtL' q{} m$$
bjf V[ WyV wgaj m ##y.ej u' h'Sj lg h' debj fi a[igbJ
W,wigbJ Whpa sp,Z s[SegbJ ba[ ljij zjBj sp,Z Vjv fPij wi
s[SegbJ m$$
dxi l.a Whjv sjl ug s,ls[ hV dw dHh WyV l,y h'dHbj
W,wigbJ V[ sp,Z wjxg r,Z ds,aj m
wpN dsVJ df,A'G dHh bjuCg dxi bj debj a[ WjWj ug b,e[
W[Vag wgag ##qhjiju bjf dHo[ dHw,v[ h' F'uV aphj} w"S
ds>sj h{ ($$
bjf V[ WyV wgaj ## Rph qjvw ds>sj h{ m u[ s[ s[r[ aJ
tj v{Gs[ hJ u[ Vj s[r[ aJ Fp,Dt[ hg w,B vHgsj m$$

dir vwt aupir Krcu mMgw jbY dyie q Kwih ]

bjlj sg rji q^ 4@ b>e 473

bjuCg V[ W[Vag wgag ##fjaLjh q{G uja sj qplvqjV hJ@


h,oJ Vjv bjf sg l[rj VhgG wi lwsj m l' aplgG u[ qV;Pi wi'
aJ q[igbJ dHh s' uJ da>V W,wigbJ y'b dvbj wi' m$$
h,l w[ xpiqjdHbj ##f{l[ dw>V[ vr[ej m$$
##dxi l[rj wg h'Hg fjaLjh$$ bjuCg V[ aivj wgaj m
53

##dhljW aJ ;iPi h'r[ej m$$


##y.ej qhjiju dur[G aphjcg qi;g h'r[ m$$
Rpl a' Wjbs WjWj ug i'; v'C bVplji sp,Z w,T v{Gs[ lV m
us'G dsv wiVj dhljW wiw[ f{l[ s[ s[S[ m dHl ai%J lqJ v.zsj
debj q"lq WjiL sj bj debj m dHl qhgV[ dr,y W,wigbJ sp,Z
s[S v,e uJsgbJ hV m$$
WjWj ug V[ WyV wgaj ##duhCgbJ sj sp,Z blgG fgGs[ hJ
RpV%J } b,e[ dvbj m$$
Rph s' W,wigbJ du>V%J sj sp,Z WjWj ug fgGs[ lV xC w[ v{
bjdHbj m WjWj ug V[ q[hi sg dVejh x[ig a[ WyV wgaj ##dHh
W,wigbJ sj sp,Z VhgG zBsj m dHh v'C a'G r,Z sp,Z s[SegbJ m
l' qhJfpitJ sj WyV dWioj VhgG uJsj m W,wigbJ V[ sp,Z
dH>V%J ds,aj dw WjWj ug rg fgGs[ ih[ a[ bjuCg rg riasj dihj m
dHl ai%J s[ wjiVjq[ l.a Whjv sjl ug V[ l[rj dr,y v,eS
a'G fdhvJ s[t[ m dxi wg lg@ qV f+[dibj debj@ l[rj Fji V[ RpWjvj
tjZj@ dHijsj f,wj h' debj dw hpS dHV%J sg hg l[rj wiJej m
dHl[ ai%J l.a Whjv sjl ug V[ l[rj dr,y v{S a'G Wjbs RpV%J
s[ Vjv WjWj ug V[ u' WyV wga[ RpV%J sj r[irj b,e[ siu wgaj
ujr[ej m f+q[Lri sg dul lq[G dwifj hp.sg h{@ bjsqg s[ qV }
ldaepiP bjf hg f+[isj h{ m l.a Whjv sjl ug sj qV Whpa f+[dibj
dxi dHaVg l[rj wgagdur[G xpiqjV h{ ^-

hsqI isir ijau AMksu hY Ahrix ijau isru dyie ]


mnu qnu AwgY rwiK kY aUBI syv kryie ]
54

ieau gurmuiK Awpu invwrIAY sBu rwju isRsit kw lyie ]


nwnk gurmuiK buJIAY jw Awpy ndir kryie ]
\l'idn rji q^ 3@ b>e 647|

V'B- dHh f+l.e l^ N.cj dl>z l[qj a'G dqdvbj m N.cj dl>z
s[ sjsj ug a[ dfaj ug l[rj dr,y idh>s[ lV m

so syvku jo lwieAw syv ]

F{iRp wWgi@ b>e 1159

dul ai%J spdVbjrg drdsbj f+jfa wiV vHg wHg wHg


dHqdahjV fjl wiV[ f{Gs[ hV m dHl ai%J hg qhJfpit a'G rg wpN
f+jfa wiV vHg WC[ wnV dHqdahjV dry'G v.zSj f{Gsj h{ m
IPVgridlBg s[ uJ W'ic s[ lrjv sj Whpa drdsbjiog h,v wiw[
fjl h' uJs[ hV m fi l,y[ epiP sg Rplaa wiV rjv[ qhJfpitJ
s[ f+LVJ sj w'Hg drivj hg urjW dvt lwsj h{ m w'Hg fPiWv[
wiqJ rjvj hg dHh lqN lwsj h{ m dxi duhCj lqN ujH[ Rph
Rpl l,y[ s[ siWji dr,y uj fhp.ysj ] duo[ ##l,y t>c rl{
dVi>wjip mm$$
l' dHl[ ai%J l.a Whjv sjl ug bjfS[ fPiV ldaepiP } fj
eH[ a[ dxi fjl h' eH[ a[ uj dqv[ epiP VjVw } m dul V[ bjfj
hg dqBj ds,aj Rph epiP VjVw sj WS debj m
dur[G epiWjSg xpiqjV h{ ^-

khu nwnk Awpu imtwieAw ] sBu pwrbRhmu ndrI AwieAw ]


b>e 628

fjiW+hq Vsdi dwl } bjMsj@ u' bjfSj lF wpN epiP }


s[ ds>sj h{ m l' dHl ai%J Whjv sjl ug $a[ d*fj hp.sg h{ m
hi i'; sg ai%J l[qj df>c s[ qp>c[ dHw,n[ h' w[ bjfS[ fLPbJ
} yijV vHg dHl dNCg \dNCg Rpl} wdh>s[ hV u' ;qgV rjhg
I'e Vj h'r[ NjC bjds h'S| $y v{ bjH[ m
55

l.a Whjv sjl ug rg RpV%J dry'G dH,w lV m WjWj ug V[ l.a


Whjv sjl ug } sPdubJ a'G r,t wiw[ dH,w fjl[ dWnj dvbj m
bjf V[ dfbji Vjv fp,dAbj^##a[ij wg Vjq h{$$
##qhjiju@ q[ij Vjq Whjv sjl h{$$ l.aJ V[ RpKai ds,aj ^
##a[ij df>c dwhCj h{$$ WjWj ug V[ fp,DdAbj m
##ug df>c aJ q[ij i'Cg T.cjv h{ m fi q{G l[q[ df>c bjfSg
F{S ug w'v idh>sj dwMdw q[ig F{S drZrj h{ m RpV%J sg qss
vHg qjaj dfaj ug V[ dHo[ F[u ds,aj h{ m dHh u' fLP q{G yiJsj
hJ q[ig F{S s[ hV m
##y.ej hpS x[i uj w[ bjfS[ fLPbJ sg l.Fjv wi m$$
WjWj ug V[ xpiqjdHbj m
\l.a Whjv sjl ug bjf s,ls[ ih[ lV dw q[ij Rpl lq[G WjWj
ug fjl'G ujS vHg qV VhgG wisj lg m|
WjWj ug sj hpwq q>V w[ Whjv sjl ug Rpo'G api eH[ m fLPbJ
} yiJs[ h'H[ h"vg h"vg zi fhp.y eH[ m ligi aJ zi yvj debj
lg fi qV Rpo[ hg idh debj lg@ WjWj ug s[ yiVJ dry m ija
WCg qpLwv Vjv w,Bg m ljig ija qV dr,y dtbjv bjHg ujr[
dw dwl lq[G ija ?aq h'r[ a[ dsV yC[ a[ q{G fLP v{ w[ ujrJ m
u[ ljogbJ V[ fLP dwl[ h'i fjl[ v{ ujS[ aJ bjf V[ RpV%J }
f+[i w[ Rpo[ hg v{ bjRpSj duo[ WjWj ug W{n[ lV m WjWj ug w'v
fhp.y w[ VqLwji wiVg a[ w'v W{n w[ siLV wiw[ qV sg Fp,t
sPi wiVg m dul lq[G l.a Whjv sjl ug V[ bjRpSj aJ WjWj ug
V[ ;iPi fp,ASj ##bj deb{ WHg Whjv sjl m$$
l.a Whjv sjl ug V[ dli Npwj w[ ##hJ ug$$ dr,y RpKai s[Sj m
56

o'C%g s[i Wjbs WjWj ug V[ WyV wiVj m


##hpS yvj uj$$
dxi Whjv sjl ug V[ zi bj ujSj m bjf V[ aJ bj ujSj
fi dWiag Rpo[ hg idhSg m ljogbJ V[ fLP yji w[ us'G Ljq }
zi bjRpSj aJ i'Bg bjds A,w w[ f{ ujSj uJ dwa[ dHw,n[ W{n
w[ e,fJ bjds qjiV v,e ujSj m dur[G dw bjq df>cJ dr,y dirj;
hp.sj h{ m fi l.a Whjv sjl ug } Ljq r[v[ us'G rg tjSj tjS
a'G Wjbs lqJ dqvSj i.Pqg r,v } yv f{Sj a[ WjWj ug w'v fhp.y
ujSj m wjxg s[i siLV wiV a'G Wjbs a[ wpN WyV lpVS a'G
Wjbs zi qpC bjRpSj m dHl ai%J i'; bjMs[ idhSj m dH,w dsV
l.a Whjv sjl ug } Wptji h' debj m bev[ dsV RpV%J s[ ljog
fLP v{ w[ bj eH[ m l.a Whjv sjl ug s[ fLP rg yjiV vHg Vjv
hg v{ eH[ m WjWj ug V[ dVejh x[iw[ RpV%J s[ ljogbJ a'G fp,DdAbj^##b,u aphjc[ dr,y Whjv sjl V;i VhgG bjMsj$$
dHw V[ RpKai ds,aj ##WjWj ug Rpl } aJ Wptji h' debj h{ m$$
dHh WyV wiw[ WjWj ug wpN lq[G vHg ypf ih[ dxi i'; rJe
fp,AS v,e[ m
##b,u wg tjRpGe[ m$$
RpV%J dwhj ##qhjiju w,v% } sgrjvg h{ l' qdnbjHg trj
s[Sj m qdnbjHg ljc[ df>c hg f,w[eg m$$
##w,v% sg e,v w,v a[ A,c' b,u rg wpN tj vRp$$ m
WjWj ug V[ WyV wgaj m
dxi RpV%J V[ qp>dcbJ } s' ipfH[ s[ ds,a[ a[ wdhS v,e[
##qdnbjHg b,u hg v{ bjRp m$$
dHw qp>cj df>c uj w[ qdnbjHg v{ bjdHbj m WjWj ug V[
57

ljdibJ } bjfS[ h,oJ Vjv qdnbjHg r>cg a[ dH,w dh,lj WjWj


ug V[ i,t dvbj m us'G lF V[ qdnbjHg tj vHg a[ dH,w } hpwq
ds,aj ##Whjv sjl sj dh,lj Rpl} zi s[ w[ bj m$$
qp>cj qdnbjHg v{ w[ Whjv sjl ug w'v fhp.y debj a[ wdhS
v,ej ##WjWj ug V[ a[i[ tjS vHg ds,ag h{ m$$
dHh lpS w[ Whjv sjl ug V[ qdnbjHg v{ w[ o'C%g duhg tj
vHg m qdnbjHg tjS sg s[i hg lg dw Wptji vdh debj m Rpl
lq[G q>u[ a'G tC[ h' eH[ ba[ iP.qg r,v } api fH[ m
WjWj ug w'v fhp.y w[ lgl dVrjdHbj m
b,e'G WjWj ug h,l w[ wdhS v,e[ ##Wptji vdh debj h{@ Whjv
sjl$$ m ##hJ qhjiju$$ ba[ V[C[ h' w[ Wdh eH[ m WjWj ug V[ WyV
wgaj m ##ljcg l[rj wi lwsj h{G($$
##u' hpwq h'r[ h;Pi$$ Whjv sjl V[ dwhj m
##dvbj dxi fjSg Fi w[ dHLVjV wigH[@ ##WjWj ug V[
xpiqjdHbj m
Whjv sjl ug fjSg v{ bjH[ m WjWj ug dHLVjV wiV v,e
fH[ m WjWj ug dHLVjV wiw[ f+l.V h' eH[ ba[ wdhS v,e[ ##lj}
i'; dHLVjV wirjdHbj wi m$$
dHl ai%J Whjv sjl ug hi i'; dHLVjV wijRpS v,e fH[ m
hi i'; ujSj@ fjSg Fi w[ dvbjRpSj a[ dxi WjWj ug s[ yiVJ
a[ h,o x[is[ idhSj m dHM WjWj ug Vjv V[Caj rZsg eHg m
dHLVjV wi v{S a'G Wjbs WjWj ug s[ dq,n[ dq,n[ WyV rg lpSs[
idhSj m
dHw dsV Whjv sjl ug bjfS[ Vei i'Cg \y.cjv| yv[
eH[ m us'G dHLVjV wirjRpS sj lqJ bjdHbj aJ Whjv sjl
ug bev[ dsV hg qpC bjH[ m zi ujS a'G fdhvJ dl,DZ[ WjWj
58

ug fjl bjH[ dwMdw dfbji rjv[ bjfSg q>d;v } hg s"Cs[ hV m


dur[G FjHg rgi dl>z V[ dvdtbj h{ ^

lgV[ dt,y duVJ V[ tjZg@ Rph wi bjijq VhgG Wdh>s[ m

dVhp rjv[ V{VJ sg VgGsi@ dsV[ ija fH[ rdh>s[ m

dHw' veV v,eg vHg uJsg@ h{ B'i bV.s RpV%J sg@

rlv' Rpi[ qwjq Vj w'Hg@ l' yjv fH[ dVa idh>s[ m


WjWj ug l.a Whjv sjl ug sj dfbji s[t w[ Whpa f+lV
. h'H[ m
bjf V[ wjxg s[i l.a Whjv sjl ug } bjfS[ w'v dWnjHg i,Ddtbj m
dHh bjq whjra h{ dw ajCg dH,w h,o Vjv VhgG r,usg m
ajCg s'VJ h,oJ Vjv hg r,usg h{ m dsvJ } dsvJ sg ijh hp.sg
h{ m dfbji dH,w aix'G VhgG wgaj uJsj m u[ s'VJ aix'G hg h'r[
dxi hg l,yj dfbji h{ m iPh a[ Wpa sj rg dfbji h{ m fi bjti
lq[G iPh rg Wpa } A,c uJsg h{ m dfbji ZV sj rg@ dHlaig Vjv@
W,DdybJ Vjv@ ;qgV sj@ dq,ai Vjv@ f+ga bjfS[ zi Vjv rg@
fi dHh lF NPngbJ hV m
dur[G V"Gr[ fjaLjh sj xpiqjV h{^-

jgq mY JUTI dyKI pRIiq ]

b>e 536

spVgbjsji aJ dfbji wisj h{ spdVbjrg yg;J Vjv fi


qhJfpit sj dfbji hp.sj h{ Rpl l,y[ Vjv u' hq[Lj bap,B hp.sj
h{@ dul dfbji s[ b>si b>debji VhgG bjMs[ m
spdVbjrg dfbji aJ bjsqg vHg wHg rji sptsjHg dl,Z
hp.s[ hV m dHV%J dfbjiJ dr,y tBjHgbJ bj uJsgbJ hV m wdh>s[
hV ##sPi s[ T'v lphjrS[ hV$$ V[C[ idh w[ wpC,aS dr,y bj uJs[
hV dwM u' dHh NPn hp.s[ hV m fi u[ h'r[ l,yj dfbji Rph V[C[
bjRpS Vjv h'i rg rZsj h{ u[ dwa[ dH,w dsV sj rg drA'Cj
59

h' ujH[ aJ Rpl r[v[ qV sg hjva dHh hp.sg h{ m


dur[G xigs ug xpiqjV wis[ hV ^-

Aju n suqI kMq isau AMgu muVy muiV jwie ]


jwie puChu fohwgxI qum ikau rYix ivhwie ]

lv'w xigs@ b>e 1379

dul sj blvg dVhp f+q[Li Vjv hp.sj h{ Rpl sg brloj hg


dHl ai%J WSsg h{ dulV[ ws[ l,y[ epiP sg f+ga sj lpbjs VhgG
y,Ddtbj Rph wg ujS{ m wHg qhJfpitJ s[ yiVJ dr,y bjMs[ hV
duh' duh[ bjMs[ hV tjvg N'vgbJ hg uJs[ hV dwM u' dfbji
a[ f+ga VhgG hp>sg@ Rph aJ q>eS bjMs[ hV m bjfSgbJ v'CJ
fPigbj wiV bjMs[ hV m w'Hg fp,ai q>esj h{@ w'Hg ZV q>e[ej@
w'Hg fsjio q>e[ej m fi blvg q>eS rjvg yg; aJ w'Hg drivj
hg q>e[ej@ u[ l'Ng h'r[ aJ dxi l,y[ sj u[ dfbji dqv ujr[ aJ
Fr ljei a'G fji h' uJsj@
dur[G xpiqjV h{ ^-

qjedV qje a H[wdh qje mm


VjVw uj a[ fidh fije mm

dHh l,yj dfbji aJ Rph hg fjH[ej duhCj qhJfpitJ s[ WyVJ


a[ xp,v yCjH[ej m qhJfpit ajwgs wis[ hV dw WjSg fC%V Vjv
hg l,y[ sj dfbji dqvsj h{ m WjWj bjV.s dl>z ug WyV wdibj
wis[ lV m w'Hg w'n[ a[ tC%j h{ Rpl} w'Hg dqvS bj debj m aJ
w'n[ a[ tC[ V[ wdh ds,aj ##l,u[ fjl[ f"CgbJ hV yC% w[ RpKfi bj
uj m$$
Rph f"CgbJ yC% w[ RpKfi yvj debj a[ uj dqdvbj m
dwl } uj dqdvbj^ dul V[ WjSg wgag lg m
ijh s,Ddlbj lg bjf } dqvS sj m l' dHl ai%J epiP VjVw
60

s[r ug V[ WjSg iyg h{ bjf } dqvS vHg m


bjf Vjv dfbji fjRpS vHg m l' u[ l,yj dfbji fjRpSj h{
aJ fj f+q[Lri Vjv dul } spVgbJ sg w'Hg ajwa VhgG xC
lwsg m WjSg fC% a[ qhJfpitJ sg l.ea wi@ dHhg h{ f+FP Vjv
l,yj dfbji@ Wjwg lF wPC[ hV m epiqpdt f+[iSj wi[ej ljZ l.ea
wiV sg@ fi qVqpt qjC[ w.q wiV vHg f+[i[ej m dHh l,yj dfbji
aJ hg h'r[ej u[ epiP bjf d*fj wi[ m ldaepiP qV qpdt s[ qV sg
brloj Wsv[ dxi Rpl} epiqpdt WSdsbJ s[i VhgG v,esg m dxi
hg qVp,t b>si xpiVj WSsj h{ dw q{G dHV%J v'wJ sg wPC sg s'lag
e+dhS VhgG wiVg m dul ai%J dVqV dvta xpiqjV h{ v[tw V[
Rpl a'G dldtbj v{ w[ Rpfi.a f>eagbJ dvtgbJ hV m

sjx imly sjxw ijn siqgur nwil ipAwru ]


imil pRIqm iqnI iDAwieAw scY pyRim ipAwru ]
mn hI qy mnu mwinAw gur kY sbid Apwir ]
eyih sjx imly n ivCuVih ij Awip myly krqwir ]

rch.l wg rji q^ 3@ b>e 587

Rpfi'wa f>eagbJ epiqpdt sg brloj sj f+agw hV m h[n


dvtgbJ f>eagbJ siljMsgbJ hV qVqpdt sg brloj m
dHwVj siLV wg fiagda V bjHgbj
lWds Vj widh rgyjip mm

drAdCbj wj dwbj drApC{ duVj sPu{ FjdH dfbjip mm

qVqpt l[ag s'lag o'CdCbj dsV yjdi mm

dHlp figag apBsg drvq Vp h'rHg dHap s'lag yvdV drwji mm


dxi epiP ljdhW V[ l,yj dfbji wiV rjdvbJ sg hjva sj
riVS wgaj h{ u' bjfS[ qV } lsj wPCg s'lag a'G rius[ hV m

ijnw AMdir sKcy kw Bau nwhI nwim nw krih ipAwru ]


61

nwnk iqn isau ikAw kIcY dosqI


ij Awip Bulwey krqwir ]

b>e 587

dul lq[G a'G dl+LBg sg dliuVj h'Hg h{ m dfbji qVp,t sg ;iPig


qjVdlw tpijw WS eHg h{ m dfbji qVp,taj dr,y hg VhgG fLP@
f>AgbJ@ wgC[ fa>debJ dr,y rg h{ m RpV%J sg W'vg qVp,t VhgG lqN
lwsj h{ m dur[G FjHg episjl ug V[ wpN f>AgbJ a[ ujVriJ sj
dfbji siljdHbj h{^ldvv dVrjl u{l[ qgV wg Vj zB{ ipdy@
sgfw f+ejl zB{ f+ga Vj fa.e wg m
wplq lpWjl u{l' da=fa V qpZf wRp@

Rpca bwjl bjl zB{ Vj dWh.e wg m


zBj zVz'i q'i yjda=w dis{ Rpvjl@

Vjs Wjs lpdV ida zB{ V wpi.e wg m


a{l[ df+bj f+[q il ilw iljv l.a@

zBa Vj da=lVj f+Wv b>e b>e wg mm

FjHg episjl ug

fjSg dr,y idh w[ q,Ag f+l.V hp.sg h{ a[ fjSg r,Z ujr[ aJ


h'i rg tpL hp.sg h{ m Rpc ih[ fa>e[ } sgfw dqv ujr[@ Rph rjfl
VhgG bjMsj m sgfw Vjv v,e w[ hg ujV s[ ds>sj h{ m F"i xpvJ
sj bjLw h{ dH,w a'G Rpc[ej sPu[ a[ W{n ujH[ej m RpcS rjv[ f>Ag
sj RpcS Vjv dfbji h{@ Rph du>Vj RpKyj bwjL dr,y Rpc lw[
RpV%J hg tpL h'r[ej m l"S s[ qhgV[ WjdiL f{Gsg h{@ W,sv eiusj
h{@ q'i@ W.Wghj ega ejMsj h{ m
dHl[ ai%J hg l.a uV Vjq ufs[ hV dur[G dur[G il bjMsj
h{@ dxi bV.s h' uJs[ hV m dlix ;WjV Vjv hg VhgG ujf wis[@
62

RpV%J sj b>e b>e@ i'q i'q bjfS[ dfbji[ sj LpwijVj wisj h{ m


RpV%J s[ qV sg dHh hjva h' uJsg h{ m
dur[G xpiqjV h{^-

AMqir guru AwrwDxw ijhvw jip gur nwau ]


nyqRI siqguru pyKxw sRvxI sunxw gur nwau ]

ePuig rji q^ 5@ b>e 517

dul lq[G Rpfi'wa xpiqjV sg ai%J udebjlP sg brloj h'


uJsg h{ m dxi Rph fPiV fsrg sj h,wsji h' uJsj h{ m
dHl hjva dry'G hpS l.a Whjv sjl ug v.z ih[ lV m zi
yv[ ujSj@ Rpo[ dsv Vj veSj@ dxi bj ujSj WjWj ug fjl m
qV b>si l[rj wiV sj fPiV dHijsj WS debj lg m
dHw dsV Whjv sjl ug V[ dwhj ##qhjiju q{} dHh' duhg
l[rj dsRp aJ dw q{} aphjc[ w'v'G drA'Cj Vj dqv[ m$$
WjWj ug V[ WyV wgaj ##Whjv sjl dHl ai%J sg l[rj
dVFjRpSg b"tg h{ m fPiV l[rj vHg bjfSj bjf epbjRpSj
f{Gsj h{ m
xpiqjV h{ ^-

siqgur kI syvw gwKVI isru dIjY Awpu gvwie ]

b>e 649

dHw a[ig Rpqi A'Bg h{ Wjwg a[ig F{S s[ zi sg du>q[Grjig


sj Fji wpN a[i[ q'dTbJ Rpfi h{ m s'rJ fjdlbJ sg du>q[Grjig
sg f>c \enCg| Whpa Fjig h' ujr[eg m dHV%J Fji dHaVg A'Bg
bjIP dr,y RpnjSj WCj wdnV h{ m u[ yp,wS s[ wjWv h' lwsj
h{ aJ dH,w hg du>q[rjig l.Fjv v{$$
dHh WyV lpS w[ Whjv sjl ug zi rv api fH[ m ila[ dr,y
wHg ai%J s[ dryji qV dr,y bjMs[ ih[ fi bjdti dHwaixj
63

x{lvj wi hg dvbj dw WjWj ug sg l[rj wiJej m us'G y.e[ Fje


h'S aJ qV bjf hg f+[dibj uJsj h{ m zi fhp.y w[ ija } F{S
ug b,e[ W[Vag wgag ##wg F{S ug u[ aplgG Vij; Vj h'r' aJ q{G
WjWj ug sg l[rj dr,y yvj ujrJ m$$
F{S ug s[ dhis[ b>si tpLg hg vdhi s"C eHg a[ N,B f,B
bjdebj s[ ds,ag m
dul ai%J y.V yCV r[v[ sg yw'i sj dhisj f+l.V h' uJsj
h{ Rpl hg ai%J Whjv sjl ug sj qV bjdebj dqvS a'G Wjbs
tpL h' debj m Rpl r[v[ hg ujS vHg dsv wi dihj lg m fi ija
b,Zg hg h'Hg lg VgGs bjMsg VhgG lg m f+[q dH,w b{lg yg; h{
dul Vjv ljig Fp,t@ a=[h@ VgGs bjds taq h' uJsg h{ m us'G dxi
bjfS[ bjf a[ wjWP Vj dihj@ b,Zg ija hg i.Pqg r,v } api fH[ m
ila[ dr,y WjdiL LpiP h' eHg m fi dHh' duhg hjva dr,y f+[qg
uV ljigbJ spt awvgxJ a'G W[firjh h' uJsj h{ m
WjWj bV.s dl>z ug WyV wdibj wis[ lV ##Rph f+[q hg
wg h'dHbj dul V[[ ligi rv'G W[f+rjh Vj wgaj m$$

PrIdw glIey ickVu dUir Gru nwil ipAwry nyhu ]


clw q iBjY kMblI rhW q qutY nyhu ]24]
iBjau isjau kMblI Alh vrsau myhu ]
jwie imlw iqVJ sjxw qutau nwhI nyhu ]25]

lv'w xigs@ b>e 1379

lisg s[ q"lq sg WjdiL f{ ihg h{@ hrj rg Whpa a[; ixaji


Vjv yvsg h{ m fi bjf bc'v api[ uj ih[ hV m

JKVu JwgI mIhu vrsY BI guru dyKx jweI ]13]


smud
M u swgru hovY bhu Kwrw gurisKu liG gur pih jweI ]14]
lPhg q^ 4@ b>e 757

64

f+[qg W>dsbJ } dHh' duh[ N,tCJ sg f+rjh hg VhgG hp.sg Rph


aJ Rpl[ yjv Vjv hg yvs[ uJs[ hV m l' dHl[ ai%J Whjv sjl
apis[ WjWj ug sg wpBgbj w'v fhp.y eH[ ija wjxg Wjwg lg bjf
yp,f yjf Wjhiv[ fjl[ W{n eH[ m qgGh f{Gsj dihj bjf zWijH[ VhgG m
fhp xpBg aJ WjWj ug Wjhi bjH[ m WjWj ug dHV%J } s[t w[ fp,AS
v,e[ ##Whjv sjl dwl r[v[ sj bjdHbj h'dHbj h{($$
bjf V[ RpKai ds,aj ##qhjiju b,Zg ija sj@ qgGh LpiP h'S
a'G o'C%g s[i Wjbs m$$
##WjiL f{Gsg dr,y dHo[ hg W{nj dihj($$ h;Pi V[ WyV wgaj m
##hJ ug$$
WjWj ug V[ Rpnj w[ bjfSg evrwCg dr,y v{ dvbj a[
tpL h' w[ dwhj ##hpS aP. l[rj wi lwsj h{ m$$
Whjv sjl ug qjaj dfaj@ F{S Fij a[ zi bjds dabje
w[ l[rj dr,y up,B eH[ m duV%J bjfS[ ligi sg firjh Vj wgag@
RpV%J } h'i dwl[ sg wg f+rjh h{ m dur[G-

mwqr ipqr iqAwig kY mnu sMqn pwih bycwieE ]

lji.e q^ 5@ b>e 1230

dHh l.a Whjv sjl ug sg fdhvg f+gdtbj hg lg dul dry'G


bjf fjl h'H[ fi bu[ aJ Whpa lta dHqdahjV v{S[ Wjwg hV m
dxi blvg l[rj sg sja WtLSg h{ m
V'B ^- dHh f+l.e l.a Whjv sjl ug V[ v[tw s[ qjaj dfaj
ug } bjfS[ qp,t a'G s,l[ lV m

65

ijsih BulweI pMD isir iqsih


idKwvY kauxu ]
ijqwvg rji q^ 3@ b>e 952

duhC[ qVp,t qhJfpitJ sg blvgba } fAjS v{S Rph aJ


v'w f+v'w sj lpt fj v{Gs[ hV m wHgbJ sg WpZg dHVg qvgV hp.sg
h{ dw Rph w'v idh w[ f+a,t s[t w[ rg W[tWi idh>s[ hV m dHh
lF vgvj f+q[Li sg bjfSg hg h{ m

qUM Awpy gurmuiK mukiq krwieih ]


qUM Awpy mnmuiK jnim Bvwieih ]
nwnk dws qyrY bilhwrY sBu qyrw Kylu dswhrw jIau ]

qjN q^ 5@ b>e 97

dHo[ idh>dsbJ WjWj ug ws[ v'wJ sg ai%J qV fiyjrj wiV


v,e uJs[ m l[qj df>c s[ wHg f+[qgbJ Vjv z'v wiV v,e uJsj m
RpV%J sg df,n vj s[Sg ba[ dxi WC[ f+l.V h'Sj m dHl ai%J s[ r[ir[
dW+Z N.cj dl>z a'G dqv[ hV m
dHw dsV dWLV dl>z f+[qg WjWj ug w'v bj debj m WjWj
ug V[ dlha y.eg s[t w[ h,l w[ dwhj ##bj dWLV dl>z z'v wigH[$$
Rpl } wg faj lg dw dHh zp,vS rjv[ b>si'G wg hV m Rph zp,vS
v,e dfbj@ WjWj ug V[ Rpl sg df,n vj ds,ag m dWLV dl>z }
##t{Wi$$ wdh>s[ lV m
bev[ dsV Rph bjfS[ ljog wjwC dl>z } v{ bjdHbj m
WjWj ug } wdhS v,ej m
##b,u l.a ug dHl Vjv z'v wi' m$$
66

WjWj ug V[ h,l w[ dwhj ##bjuj WHg m$$


WjWj ug V[ Rpl } rg Tjh dvbj m Rph Lidq>s[ hp.s[ zi qpC
eH[ m sPu[ dsV s'VJ V[ bjfl dr,y dHijsj wgaj m bjfj dwl[
lwgq bZgV wigH[ dwMdw WjWj ug dHl ai%J dHw,v[ dHw,v[ a'G
awC[ hV m lwgq WSjHg bjfJ s'V'G hg dHw,n[ z'v wiJe[ a[ yp,w
w[ l[qj df>c dr,y v{ bjrJe[ m
wpN dsVJ Wjbs WjWj ug w'v yv[ eH[ m WjWj ug } zp,vS
vHg wdhS v,e[ m
dWLV dl>z V[ dwhj ##b,u blgG s'V'G dH,w fjl[ ba[ aplgG
dHw,v[ m u[ blgG Tjh dvbj aJ l[q[ v{ ujrJe[ m$$
WjWj ug V[ WyV wgaj ##q{G z'v wiJej fi aplgG q{} l[q[
Vj v{ ujSj dwMdw q[ij f+S wgaj h{ dw l[q[ df>c VhgG ujSj m$$
dHl a'G Wjbs WjWj ug Vjv z'v wiV v,e fH[ m Rph s'
a[ WjWj ug dHw,v[ m us'G WjWj ug o,w eH[ wdhS v,e[ ##Wl WHg
hpS VhgG zpvSj m$$
fi Rph bVujS wg ujVS dw dHh ljc[ Vjv dwl ai%J
s[ vjc wi ih[ hV m dWLV dl>z V[ WjWj ug } bjfSg df,n
a[ yp,w dvbj a[ wdhS v,e[ ##l[q[ v{ w[ ujSj h{ bjf } m$$
bjf V[ dxi ridubj ##q{G VhgG ujSj q[ij f+S h{ m$$ us'G
Rpl V[ du,s wgag@ Vj A,dcbj aJ bjfs[ qptC[ a'G lpFjdrw hg
dHh LWs dVwv eH[ m
##a[igbJ uC%J f,BgbJ ujS A,cs[ m$$
Rpl V[ A,c ds,aj ba[ W[tWi h'dHbj hg zi ydvbj debj m
qV dr,y dryji Vj bjHg dw dHh wg WyV h' debj m x[i wg@
Rphg h'dHbj u' qhJfpitJ sj WyV lg m dWLV dl>z s[ s' vCw[
lV m s'V'G hg vCw[ wpN lqJ fj w[ lrierjl h' eH[ m hpS dWLV
67

dl>z sg w'Hg uC% VhgG h{ m uC% s[ Vjv hg WPBj hp.sj h{ m


l' qhJfpitJ sj lpFjdrw hg dVwdvbj WyV rg W[bioj VhgG
uJsj m dHhVJ a'G ci w[ idhSj yjhgsj h{ m s' Zjig avrji u'
h'Hg@ faj VhgG dwhC[ fjl[ yv ujr[ m

Awpy syvw lwieAnu Awpy bKs kryie ]


epidltJ epidlt l[r wqjrSg mm

yjdi fsjido dFt xwgiJ fjrSg mm


v[t bv[t bdvt WjSg ejrSg mm

FjdH Feda il dHt bdqRp ypbjrSg mm


adpv V FPa Fdrt V wgqda fjrSg mm
epiqpdt qjie drt vr{ Vj vjrSg mm

FjHg episjl ug rji 14 fRpCg 17 mm

dH>s= fpig vt iju@ Vgi FijrSg m

vt lpie dliaju evj fghjrSg m

didZ dldZ dVdZ vt lju@ ypdv NpwjrSg mm


ljZ eigW dVrju@ eigWg bjrSg mm

bVhs lWds beju@ WjSg ejrSg mm

FjHg episjl ug rji14 fRpCg 18

W,y[ } lwPv dr,y sjtvj dqv uJsj h{ m dxi Rph bjfS[


Rplajs a'G wpN dldtbj v{Gsj h{ m u[ Rplajs sg s,lg h'Hg e,v
a[ bqv wisj ih[ aJ fC%jHg dr,y lxv h' uJsj h{ VhgG aJ
dry'G hg A,c uJsj h{ m
dHl[ hg ai%J Whjv sjl ug sg fC%jHg LpiP h'S v,eg m WjWj
ug V[ l[rj dr,y hjui wi v{S Rpfi.a wpN du>q[rjig sg f'Bvg
W.V w[ dli a[ i,t ds,ag h{ m qhJfpitJ s[ f+LV f[fi h'i hg dwlq
68

s[ hp.s[ hV m hpwq h'dHbj e'dW>sfpij WgWg rjvj@ w,yg Fp,Dy' ba[


qdhSj df>c dr,y bjBj q>eSj h{ m l[qj df>c dry'G sp,Z v{ w[
bjRpSj h{ m
dHh q>e[ h'H[ bjB[ } dwl[ spwjVsji } r[y s[Sj m dHl sg
du>Vg qjdHbj WS[ Rpl Vjv dH,w ljv sg fpijSg wSw ba[
t>c@ dzY@ sjv bjdsw tigs w[ itSg m fpijSg wSw } ljx
wiw[ Z'Sj h{@ lpwj wi dHh bjfS[ h,o Vjv fghSj h{ m
Whjv sjl aphjcj uVq Rpsjlg qhJfpitJ s[ hpwq Vjv
h'dHbj h{ m l' dHl sg qdibjsj bVplji q>a= fdhvg fRpCg ba[
WjWj l+g y.s sj q>a= i'; fCSj h{ m dHh qPv q>a= hi ai%J sg
brloj dr,y \dur[G W{dnbJ@ apidsbJ@ v.q[ dfbj| wis[ idhSj
ws[ rg f+q[li } qV dry'G VhgG dWljiVj m a[ij lW.Z Rpsjlg
ljZPbJ Vjv h{ m blgG dViqv[ ljZP hJ dHh F[s Fjr qV dr,y
VhgG dvbjRpS[ m dHl Vjv qV sg dHwjeiaj ?aq h' uJsg h{ m
l[rj sj lswj blgG a[ig qV sg dW+ag RpKyg wiVg h{ m bjsqg
dwl[ rg ila[ fhp.y[@ fi q>d;v dH,w h'Sg yjhgsg h{ m u[ ila[
hg r,ti[ h'H[ a[ q>d;v rg h'i aJ wg dqvSj h'dHbj m Rpsjlg
ljZPbJ ijhgG uJ dViqv[ ljZPbj ijhgG m Fjr[G dwl[ L+'qSg epiP
ijhgG h'r[@ l.fiw aJ wiVj f+q[Li Vjv h{ m l' dul ljZP sg dwifj
Vjv a[ij uVq h'dHbj h{ ba[ Vjq rg RpV%J hg i,Ddtbj h{ m blgG
Rpl ljZP s[ vjH[ h'H[ WPB[ } fjSg Vjv dl>u w[ hdibj Fdibj
wiVj h{ m fpBSj VhgG@ v[dwV Rplsg ijtg wiVg h{ m ljZP wg h'dHbj
dul s[ qV dr,y F[sFjr h'dHbj m spdVbjrg v'w Hgitj sg b,e
dr,y lCs[ idh.s[ hV fi ljZP sg dWiag h'i hp.sg h{ m
dHl s[ bjZji a[ hg WjWj ug bV.s dl>z ug WjegG Vei
d;v%j N.e u' b,u w,v% fjdwlajV dr,y ]@ wpN l.ea Vjv eH[ m
dHV%J sg l.ea s[ hjui f+[qg u' Rpl Vjv lV h[nj V'B dr,y siu
69

hV m wjegG Vei dr,y sgrjV l,Ddubj h'dHbj h{ m WjWj bV.s


dl>z ug l.eaJ Vjv WyV wi ih[ lV m l.ea dry'G dH,w f+[qg
l,Igbs qplvqjV ujag Vjv l.W.Z i,tS rjvj lg m Rph sgrjV
dry'G Rpn w[ tCj h' debj m WjWj ug V[ Rpl r,v a,Ddwbj ba[
WyV wgaj ##wg e,v h{ FjHg($$
Rpl V[ WjWj ug V[C[ bj w[@ e,v dry fjdHbj spf,Bj vjh
w[ ;qgV Rpfi dWAj ds,aj a[ wdhS v,ej##b,u aJ N'vg Fi w[ ujrJej@ tjvg VhgG qpCVj m$$
dHl ai%J sg hiwa s[t w[ l.ea h{ijV h' eHg m dwMdw
WjWj ug s[ WyV widsbJ lq[G w'Hg drywji VhgG W'vsj lg m
yp,f idh w[ lji[ WyV lp,Ss[ lV m fi RplV[ dw>Vg sv[ig Vjv lrjv
wgaj ba[ yjsi rg dr,Aj ds,ag lF h{ijVg FigbJ V;iJ Vjv
s[t ih[ lV ba[ dtbjv spCj ih[ lV dw WjWj ug dHl } dw>Vj
Wpij q>VjRpSe[ m i,W sg wiVg dry idhS rjv[ qhJfpit W[firjh
hp.s[ hV m dwl[ spdVbjrg lrjv sj urjW Vj s[S aJ w'Hg e,v
VhgG fi fiqjio Wji[ u[ w'Hg f+LV wi[ aJ ;iPi urjW ds>s[ hV m
dwMdw Rph l.lji dry##ugb sjVp s[ Feag vjdHdV hdi dlRp v{dV dqvjH[ mm$$
s[ rjw bVplji idha i,ts[ hV m
WjWj ug V[ WyV wi ds,aj ##FjHg N'vg aJ dr,Aj ds,ag h{
fi dHl dr,y f{S rjvg yg; sg wgqa sj faj h{($$
lIgbs V[ dwhj ##hJ ug@ aplgG hpS[ hg WyV wgaj lg@ ##dli
s[ r,DB[ \Wsv[| dqvsj h{ m
WjWj ug V[ dwhj@ ##duhCg yg; dHw rjig r[y s[HgH[ wg
Rph spWjij rg r[yg uj lwsg h{ m$$
Rpl V[ dwhj ##VhgG r[yg uJsg m u[ r[y[ej aJ luj sj h,wsji
70

h'r[ej m WjWj ug V[ WyV wgaj@ ##aP. bjfS[ b>si Njag fj m$$


Rph ljig e,v lqN debj a[ W'v dfbj ##hJ ug q[ij dHw
qpidLs h{ m fi Rph w,yj h{ m$$
WjWj ug V[ xpiqjdHbj ## Rph w,yj VhgG@ aP. w,yj h{ m aP. RpV%J
s[ sKl[ h'H[ qjie a'G vJF[ h' debj h{ m RpV%J s[ WyVJ a[ xpv yCj@
wqjHg wi m b{r[G dwr[G dqv ujH[ m lF wpN dqv ujH[ej@ i,W Rpo[
rg r,lsj h{ m
u' wjhP w' y[i' h'ra njwpi hg fdh ujr{ mm

Rpl V[ w,fCj yp,w dvbj ba[ h,o u'C w[ W[Vag wgag


##qhjiju q{G Fp,vShji hJ m q{} aplgG qpidLs Vjv u'C ds,aj h{ m$$
V'B ^ WjWj bV.s dl>z ug Vjv ujS rjvg l.ea u' hj;i h{ m
h;Pig l[rw WjWj huPij dl>z@ WjWj HgLi dl>z ug@ l.a WjWj
t[q dl>z ug c[ij iP.qg rjvj Fp,Dy' wvJ@ FjHg l.aj dl>z ug@ FjHg
l[rj dl>z ug FjHg dVhjv dl>z ug debjVg wiaji dl>z ug FjHg
hig dl>z FjHg iaV dl>z ci"vg m
l' qhJfpit u'Cs[ hV m dwl[ h'i sg ds,ag h'Hg sja a'G dB,fSg
VhgG wis[ m Wvdw Rplsg qvgV h'Hg WpZg } dxi ilaj s,l ds>s[
hV m fi a'is[ Rphg ila[ r,v hV@ dul q>uv rv RplV[ dHijsj
wgaj hp.sj h{G m
l' WjWj ug V[[ l.a Whjv sjl } RpV%J sg Rpsjlg ljZPbJ
rjvg fi>fij dr,y hg i,Ddtbj m dHl[ ai%J h'i rg ljZP@ l.a dy>a
ijq ug@ l.a dlig ijq ug@ u' Wjbs dr,y bjfS[ bjf } rg
bjfS[ dHLB uJ Ziq a'G fjl[ h'S vHg VhgG f+[dibj m
bjl[ fjl[ s[ df>cJ dry'G bjBj q>e w[ Rplsg ria'G sg drZg
lqNj w[ bjf V[ Whjv sjl } w'v idh w[ l[rj sg fi>fij lqNjHg m
bjf V[ s,Ddlbj dw dul lq[G sp,Z uJ f+Ljsj v{ w[ q[i[ w'v bjRpSj
71

h{@ w'Hg bjrj; VhgG s[Sg m yp,fyjf bj w[ df,Av[ fjl[ W{n ujSj
h{m b,e[ bjf VhgG bjRpSj ba[ Vj w'Hg yg; b,e[ wiVg h{ m u'
wpN tjS vHg s[ s[HgH[ Rph hg tjSj h{ m u[ bjdebj dqv[ aJ
hg zi ujSj h{ m zi uJs[ lq[G ila[ dr,y w'Hg dqv[ Rpl Vjv
bjfS[ Wji[ w'Hg e,v VhgG wiVg ba[ Vj lpSVg h{ m dVaV[q ds=C
dHijs[ Vjv yjvP i,tSj h{ a[ qeV h' w[ idha i,tSg h{ m u[ qV
dr,y dwl[ dwlq sj Fiq Rpaf>V h'r[ aJ dul lq[G a[i[ Vjv e,vJ
wis[ h'HgH[ Rpl r[v[ sPi wi v{Sj m dHl ai%J s[ dVIqJ dr,y
idhSj m dHl hpwq sg Rpv.zSj VhgG wiVg m dHh h{ qhJfpitJ
sg yjwig ##epi fgiJ wg yjwig@ qhJ wiCg lpt lji mm$$

dHh yjwig duV%g wiCg h{ RpV%J xv rg zSj dqvsj h{ m


Whpa dqhVa sj xv dq,nj hg h'r[ej m FjHg episjl ug dHh' duh[
l[rw sg f+'Caj wis[ hV m
qpisj h'dH qpigs@ V evg h'rSj mm

ljWip dlsdw lhgs@p Fiq FRp t'rSj mm


e'vj qpv tigsp@ wji[ u'rSj mm

Vj dalp Fpt V VgGs V tjSj l'rSj mm


fghdS h'dH usgs fjSg T'rSj mm

ft[ sg ajegs@ fe qdv Z'rSj mm

l[rw h'dH l.ugsp V hlS i'rSj mm

si sir[l ilgsp dfiq ilp F'rSj mm


y.s qpqjidt Hgs@ fpde tv'rSj mm

rji 3 f"Cg 18

FjHg episjl ug s[ dryjiJ bVplji hg u[ l[rj wi' dxi hg


bjfS[ qpdiLs a'G wpN f+jfa wi lwsj h{ m l.a Whjv sjl V[
dHl ai%J l[rj wgag m hi lq[G hj;i idh>sj m dul r[v[ f+Ljs[ sj
72

hpwq h'Sj@ Rpl[ hg ai%J t>c fjSg dr,y z'v w[ Rpl Vjv bjBj
ep.V w[ i'Bg WSjRpS vHg dabji wiVj m dlix dHw' fi"Gnj dabji
wiVj m sp,Z df>cJ dry'G q>e w[ v{ bjRpSj m WjWj ug V[ ws[ fi"Gn[
dry'G dH,w Wpiwg ws[ s' l[rV wiVgbJ a[ wHg dsV v.zj s[S[ m
Whjv sjl ug V[ ws[ WjWj ug sj ds,aj sp,Z rg A,w v{Sj m ws[
bjdebj dqvSg aJ zi uj bjSj m wHg rji b,Zg ija } bjRpS
vHg WjWj ug V[ hpwq s[ s[Sj m bjf dl,sw s[ f,w[ lV m hpwq
dli q,Do[ q>VSj m
h{($$

dHw dsV WjWj ug V[ fp,DdAbj@ ##Whjv sjl ujf dw>Vj wisj

bjf V[ Rpai ds,aj ##l+g y.s ug sj q>a= lpFj a[ Ljq Wjwg


sj lqJ qPv q>a= sj ujf wisj hJ m$$
WjWj ug V[ WyV wgaj ##dul lq[G ujf wi[ y"wCg qji w[
W{dnbj wi m fjn uWjVg wiV s[ Vjv dhis[ b>si wdibj wi m
dhis[ b>si wga[ fjn sj xv ;WjVg fjn a'G h;ji epSj r,Z
hp.sj h{ m dwMdw qV dHwjei idh>sj h{ m ;WjVg wiV Vjv qV
y.yv dwZi[ h'i rg dxisj idh.sj h{ m dHh Whpa a[u yjv yvS
rjvj h{ faj VhgG dwl lq[G dHo[ W{dnbJ sj h;jiJ qgv sPi yvj
ujr[ m$$
Whjv sjl ug lda WyV wdh w[ drZg bVplji ujf wiV
v,e fH[ m wHg dsV w'dLl wis[ ih[ y"wCj qji w[ ujf wiV sg m
fi qV VJ q>V[ m dH,w dsV ##qhjiju q{} y"wCg qji w[ W{nS
sg awvgx aJ z,B h{@ fi qV } wjWP wiw[ i,tS dr,y awvgx
hp.sg h{ m$$
dHh lpS w[ WjWj ug V[ xpiqjdHbj fdhvJ q{G fCsj hJ@ q[i[
df,A[ Rpl[ ai%J hg f>eag W'vSg h{ m$$
73

dHl[ ai%J WjWj ug b,e[ W'vs[ eH[ a[ Whjv sjl ug df,A[ m


dxi wg lg qhJfpitJ V[ WhjVj hg zCVj hp.sj h{@ dul f+jSg a[
q[hi wiVg h'r[ m qV bjfS[ bjf hg Wsv ds>s[ hV m dHV%J f>u
l,a rjig df,A[ fdC%bj a[ dWiag v,e eHg m
WjWj ug V[ dhvj w[ dWiag t'v% ba[ WyV wgaj ##bjaqw
br,loj sg fdhvg f"Cg } a[ij h,o fpbj ds,aj h[@ hpS h,o zpB
w[ fj v{S[@ A,c Vj s[HgG@ Wjwg dxi b,e[ yvw[ m
bjf V[ dlqiV sg NCg LpiP i,tg a[ c'v[ VhgG m ujf wiV
sg lqi,oj rZsg eHg ba[ qV b>siv[ hjr Fjr rg WjSg s[
dlqiV dr,y h' api[ m dur[G epiP ijqsjl ug xpiqjMs[ hV m
bjf[ l[rj vjdHsj dfbjij bjf[ Feda Rpqjhj mm

l'idn q^ 4@ b>e 606

qVp,t bjfS[ zi[vP w.q dr,y qla idh>sj h{ m w'Hg wSw


WguS@ w'Hg wSw w,BS dry m fdhvJ Rplsg l[rj wisj h[@
dxi Rpl } dabji wiw[ bjfS[ F'uV vHg dHla[qjv wisj h{ m
dHl[ hg ai%J epiqpdt uV@ qhJfpitJ sg fPiV ldaepiP sg l[rj
wqj w[ wpN xv f+jfa wis[ hV m l[rj Fjr i,tS rjv[ qVp,t
dHl ai%J sg l[rj q>eS vHg h{ m
f>ur[G fjaLjh ajwgs wis[ hV^

pwnI pKw pIsau sMq AwgY gux goivMd jsu gweI ]


swis swis mnu nwmu sm@wrY iehu ibsRwm iniD pweI ]1]
qum@ krhu dieAw myry sweI ]
AYsI miq dIjY myry Twkur sdw sdw quDu iDAweI ]1] rhwau ]
ZVjlig q^ 5@ b.e 673

dul ai%J dH,w qJ s[ b.si e'sg rjv[ fp,ai sg rg l[rj wiV


sj xpiVj WdSbj idh>sj h{ m h'i dw>V[ rg fp,ai h'S fi Rplsg
74

l[rj sj dtbjv d;bjsj hp.sj h{ m dur[G FjHg episjl ug sj


wdW,a h{ m
u{l[ H[w uVVg w{ h'a h{ bV[w lpa1@

lFp hg q{ bdZw dfbji' lpa e's w' mm

dlbjV[ lpa WVu dWRphji w[ Wgyji dWt{@


e's q{ by[a2 h[a@ l.f{ V lh's w' mm

fvVj lprjdH qjdH de+dh wju vje{ ujdH3


lpdV lpa ipsV4 f{ fgbjr[ qV q's w' m

bjfj t'dH u'Hg epi yiV liV eh[@


ih[ dVis't q't bVs dWV's w' m

dHl[ hg ai%J bjfj dqBj w[ l[rw epiP yiVJ dr,y idh w[ l[rj
wqjMsj h{ m
1! qJ s[ wHg fp,ai@ 2! e's dr,y W[dxwi h'Sj m Fiqj a'G
W[dxwi h{ m 3! e'sg rjv[ } f>ePC[ dr,y fj w[ w.q wisg h{ m 4! us'G
Fp,t v,e[ aJ i'Gsj h{ m Rpl } sp,Z ds>sg h{ m
Rpfi'wa f+l.e l+! N.cj dl>z l[qJ a'G f+jfa h'dHbj m

Vj wdi dy>a dy>aj h{ wia[


WjWj ug s[ hpwq bVplji Whjv sjl ug df>c dry'G sp,Z q>eS
ujdHbj wis[ lV m u[n sj qhgVj lg@ sp,Z sg wjxg zjB qdhlPl
h'S v,eg m sp,Z v{S eH[ fi v'C bVplji sp,Z Vj dqdvbj m dHl
Wji[ Whjv sjl ug } WCg dy>aj h'Hg m Rpl sj Rpsjl h'dHbj
dyhij s[t WjWj ug V[ Rpsjlg sj wjiV fp,DdAbj m
75

Whjv sjl ug V[ s,Ddlbj ##qhjiju sp,Z sg wqg h' eHg m


q[i[ vHg bjf V[ u' l[rj vjHg lg@ q{G dVFj VhgG ldwbj m$$ dHl
wiw[ q{} dy>aj h{ m dxwi VhgG wiVj i'ug s[S rjvj bjf[ lF
wpN wi s[r[ej m Rpl } aJ ugr u.aPbJ sj rg dxwi h{@ bjfj
aJ dxi rg q>e w[ tj lws[ hJ m$$
dHl ai%J Whjv sjl ug } h"Glvj ds,aj m o'Cg hg s[i Wjbs
dH,w bjuCg bj debj m WjWj ug s[ bjlS V[C[ bj w[ lgl
dVrjdHbj m
WjWj ug V[ hi Vr[G bjRpS rjv[ qVp,t sg qpvjwja wiV
sg dwdibj bVplji Rplsj Vjq fp,DdAbj m
##a[ij Vjq wg h{($$
Rpl V[ dwhj ##xpqS vjv$$
WjWj ug V[ fp,DdAbj ##dHh W,wigbJ a[igbJ hV($$
dwaVgbJ dHV%J dry'G sp,Z ds>sgbJ hV m
##dHh ljigbJ q[igbJ hV a[ b,ZgbJ sp,Z ds>sgbJ hV$$@
bjuCg V[ dwhj m
wpN lqJ ipwS a'G Wjbs xpqS vjv api ydvbj m
WjWj ug V[ dxi w'v Wpvj w[ fp,DdAbj m
##dwZi uj dihj h{ m$$
##W,wigbJ } fjSg dfvj w[ dvbjMsj hJ u[ dwl[ ue%J a[@
tC%j h'dHbj$$ bjuCg V[ dwhj m
WjWj ug V[ drb>e w,lw[ dwhj ##u[ dHo[ hg dfbj s[HgH[
aJ dw>VgbJ W,wigbJ sj sp,Z s[r[Gej m
RplV[ RpKai ds,aj ##A[ W,wigbJ sj ug$$
WjWj ug wdhS v,e[ ##wpN lqJ dHo[ h'i y,wi vpbj s[ W,wigbJ
76

s[ m bjlqjV dry W,sv h'H[ fH[ hV m LjdHs WjiL dHo[ hg h'


ujr[ m$$
lF wpN wiVj RpV%J bjf hg lg fi f+a,t rg VhgG h'S s[Sj
lg m dwl[ rg fpiL } lqN Vj bj lw[ e,v lf,LB Vj h'S s[Sg m
wpN hg lqJ Wjbs WjiL LpiP h' eHg m fjSg W,wigbJ s[ fgS
vHg rjZP h' debj m bjl fjl s[ B'H[ Fi eH[ m qgGh f{S a'G Wjbs
bjf V[ bjuCg } dwhj ##xpqSj dvbj epiqptJ ljc[ Vjv wgaj
rjdHsj fPij wis[ m$$
xpqS vjv A[ W,wigbJ WjWj ug w'v v{ bjdHbj w[ wdhS
v,ej ##vRp qhjiju hjui h{$$
WjWj ug V[ Whjv sjl } hpwq ds,aj ##Whjv sjl W,wigbJ
y' v{ m$$
Whjv sjl ug V[ W,wigbJ y' vHgbJ m sp,Z WiaS dry
dHw,nj wiw[ WjWj ug b,e[ dvbj w[ i,t ds,aj m WjWj ug V[ v'C
qpajdWw sp,Z A,w w[ Wjwg Whjv sjl } s[ ds,aj dw aP. rg sp,Z
A,w v{ m dHl a'G Wjbs W,wigbJ rjvj aJ yvj debj WjWj ug
V[ Whjv sjl ug Vjv WyV wiV[ LpiP wi ds,a[ m
##Whjv sjl u' wisj ] f+q[Li wisj h{ m b,u sp,Z dHl WhjV[
s[ ds,aj h{@ w,v% dwl[ h'i T.e Vjv s[ s[r[ej m Rpl } bjfS[
dfbjdibj sj bjf dxwi h{ aphj} dy.aj wiV sg v'C VhgG m u'
Rplsj h' debj Rpl sgbJ v'CJ f+q[Li bjf fPigbJ wisj h{
Rpsjlg qV a[ VhgG dvbjRpSg dwM u' Rpsjlg Vjv dWiag c'v
uJsg h{ m Rpl s[ wga[ } q>VSj f{Gsj h{ m

kbhU KIir Kwf GIau n BwvY ]


kbhU Gr Gr tUk mgwvY ]
kbhU kUrnu cny ibnwvY ]1]
77

ijau rwmu rwKY iqau rhIAY ry BweI ]


hir kI mihmw ikCu kQnu n jweI ]1] rhwau ]
kbhU qury qurMg ncwvY ]
kbhU pwie pnhIE n pwvY ]2]
kbhU Kwtu supydI suvwvY ]
kbhU BUim pYAwru n pwvY ]3]
Bniq nwmdyau ieku nwmu insqwrY ]
ijh guru imlY iqh pwir auqwrY ]4]

\F[iRp Vjqs[r ug@ b>e 1164|

V'B ^ dHV%J lq[G dry l.a Whjv sjl ug } WjWj ug V[ Wjhi


dwl[ w.q F[u ds,aj lg m

boil n jwxY mwieAw mid mwqw


mrxw cIiq n AwvY
b>e 749

e,uS dl>z sg ;qgV a[ V[C[ F'i[ dr,y idh>s[ h'H[ WjWj ug


sj wjxg lqj lpt LJag Vjv dVwdvbj m dH,w dsV WyV dl>z
WgWg rjvj r,v'G hpwq sg Rpv.zSj wiV Rpfi.a dHh ue%j rg
A,cSg fHg m
e,uS dl>z s[ i.Pqg t[a s[ dh,Dl[sji Fpy' wvJ idh>s[ lV m Wjwg
WgWg rjvj df>c dry m dHh df>c dHo'G w'Hg 8 dwv'qgBi s[ xjlv[
RpKa[ h{ m dHl ;qgV dr,y w.q wiV vHg WgWg rjv[ a'G bjRpSj
f{Gsj lg m
dHw dsV e,uS dl>z s[ wpN ljog WgWg rjvj df>c a'G Rplsg
qss wV vHg bjH[ m t[a rjhpS vHg bjfS[ bjfS[ fLP a[ h,v
78

bjds v{ w[ dHo[ bj eH[ m RpV%J ldqbJ dr,y fjSg sg wjxg dwva


lg m Rph bjfSj lji[ dsV vHg fjSg sj W.s'Wla rg wiw[ v{
bjH[ m w.q wHg dsV wiVj lg m fdhvJ ;qgV rjhpSg lg dxi
WguSg lg m dHl vHg ijLV rg yjhgsj lg m e,uS dl>z V[ lpNj
ds,ag dw Rpo[ bjfV[ t[a dr,y l.a W{n[ hV@ u' dw b,e q,Do[ VhgG
vjMs[ m dHl wiw[ bjfJ b,e VhgG WjvSg m l' dHl vHg bjfJ
A'v[ FpVj w[ v{ yvgH[ m lji[ dHh q>V w[ A'v[ FpVj w[ v{ bjH[ m wpN
ijlV h'i rg v{ bjH[ m
RpV%J bjfSg ;qgV dr,y w.q wiVj LpiP wi ds,aj m ;qgV
rjhpS v,e fH[ aJ Ljq } w.q W.s wiw[ Rppo[ hg ndhi wi v{Gs[
m A'v[ tj w[ fjSg fg A,cs[ lV m dHl ai%J widsbJ RpV%J s' dsV
vH[ m fi agli[ dsV ##u' h'Sg h{ Rph h' w[ idh>sg h{$$ rjvg e,v
h' eHg m RpV%J dry'G WyV dl>z Vjq s[ dH,w fpiL V[ dwhj ###e,uS
dl>z A'v[ tJdsbJ s' dsV h' eH[ hV hpS aJ dsv VhgG wisj
dw A'v[ tjHgH[ m ijLV i'Bg aJ bjfS[ w'v h{ m dHl wiw[ bjfJ
i'Bg fwj v{Gs[ hJ m
e,uS dl>z V[ dwhj ##dHh w.q bjfJ VhgG wiVj m$$
aphj} q{G fdhvJ rg s,l ypKdwbj hJ dw WjWj ug V[ b,e q,Do[
VhgG vjMs[ m dul r[v[ bjfJ i'Bg dabji wiV vHg b,e Wjvg
aJ WjWj ug V[ Viju h'Sj h{ m qhJfpiLJ s[ hpwq sg Rpv.zVj
VhgG wiVg m$$
RplV[ dxi bjfSg h,n V A,cg m e,uS dl>z V[ x[i rg
lqNjdHbj m fi RplV[ w'Hg f+rjh Vj wgag b,e WjvV ve dfbj m
b,e WjvS a'G fdhvj dul r[v[ ZP>bj WjWj ug sg V;igG dfbj
aJ bjf V[ sPi'G hg RpKyg bjrj; s[ w[ dwhj ##dHh b,e dwl
V[ qyjHg h{ m dHl } W.s wi dsY m$$
fi WyV dl>z V[ w'Hg firjh Vj wgag m WjWj ug V[ dxi
79

bjrj; ds,ag ## W.s wi dsRp m$$


Rpls[ Rpfi dxi rg w'Hg bli Vj h'dHbj m RpV%J WjWj ug
} w"C[ vx; ria[ m wdhS v,ej m
##WjWj ug ypf VhgG idh hp.sj m u[ Whpaj W'dvbj aJ bj w[
Z"S F.V dsbJej m$$
dHh wpC,aS Fi[ vx; lpSw[ WjWj ug V[ ep,Dl[ dr,y bj w[
WyV wgaj ##y.ej x[i dur[G a[ig dH,Aj h{ Rpl ai%J hg h'r[ej LpZ
h{ m$$
bev[ dsV w.q wiV rjv[ lji[ hg bjfS[ df>c WgWg rjvj
yv[ eH[ m e,uS dl>z V[ WyV dl>z r,v'G W'v[ eH[ qjC[ vx;J sj
Whpa Wpij qVjdHbj m fi ep,Dl[ } b>si hg fg debj dwM dw wWgv[
sj W.sj lg Vjv[ bjf Rpl} v{ w[ bjdHbj lg wpN wdh Vj ldwbj m
fi Rpl} wdh>sj dihj ##aP. y.ej VhgG wgaj m$$
ija h' eHg lg m eiqg sj q"lq lg m v'w eiqg a'G Wyj wiV
vHg w'n[ sg A,a Rpfi f{ uJs[ lV m WyV dl>z w'n[ Rpfi yC%
w[ l"G debj m b,Zg ija h'Hg aJ hV[ig bj eHg m fdhvJ bjRpS
rjvgbJ hV[igbJ Whpa hg Zp.svgbJ hp.sgbJ lV V[C[ tCj rg
w'Hg VhgG ds,lsj lg m hV[ig wjxg Zp.svg lg m WyV dl>z bjfSj
q>uj yp,w w[ o,v[ RpaiS v,ej lg@ hV[ig sj Wpvj dHV%J u'i Vjv
bjdHbj dw q>u[ lq[a WyV dl>z } A,a a'G h[nJ lp,B ds,aj m
h[nj dc,eS lq[G Rplsg Z'S BpB eHg ba[ f+v'w dlZji debj m
qhJfpitJ sg Z'S a'CV rjvj bjfSg hg apCrj w[ spVgbJ a'G
lsj vHg yvj debj m

sMq kw doKI AD bIc qy tUtY ]

eRpCg l^q^ 5@ b>e 280

us'G dHl Wji[ e,uS dl>z } faj v,ej Rplsj q,oj nSdwbj m
80

RplV[ ljig whjSg lqN vHg lg m WjWj ug w'v uJsj idh>sj lg@
lqNS dr,y s[i rg dwr[G vesg m
e,uS dl>z WjWj ug w'v yvj debj m VqLwji wiw[ qjxg
q>eS v,e dfbj m
h;Pi V[ xpiqjdHbj ##e,uS dl>z a[i[ Vjv aJ w'Hg Vij;eg
VhgG a[ij dHl dr,y w'Hg wlPi VhgG m$$ dxi e,uS dl>z V[ ljig
hwgwa s,lg m
WjWj ug V[ xpiqjdHbj ##u' h'Sj lg Rph h' debj h{ m dHh
rg dH,w FjSj lg m dHl Wji[ a[i[ qV dr,y w'Hg ci VhgG h'Sj
yjhgsj m a[i[ a[ blgG f+l.V hJ aplgG bjfS[ b>si w'Hg ci Vj
i,tSj m fi hpS blgG dHo'G bjlS ypw v{Sj h{ m$$
dHh lpSw[ e,uS dl>z s[ dsv a[ u' Wgag@ dHl Wji[ Rph hg
ujSsj lg uJ rjdhepiP m
qhJfpit u' wdhS Rpla[ fPij Rpais[ hV m WjWj ug V[ bjlS
yp,w w[ wpN i.Pqg s[ b>si r,v } wi dvbj m wHg dsV dHo[ h;Pi
;qgV Rpa[ hg W{n[ ih[ w'Hg bjlS Vj WSjdHbj m

kvnu nrku ikAw surgu ibcwrw sMqn doaU rwdy ]


hm kwhU kI kwix n kFqy Apny gur prswdy ]5]
Ab qau jwie cFy isMGwsin imly hY swirMgpwnI ]
rwm kbIrw eyk Bey hY koie n skY pCwnI ]6]3]

ijqwvg wWgi ug@ b>e 969

V'B - f+l.e l^ huPij dl>z dqlaig a'G f+jfa wgaj m

81

vyprvwhu And mY nwau mwxk hIrw ]


b>e 400

qhJfpit WjWj ug bjfS[ bjf dr,y qla W[f+rjh bc'v@


lqp>s= rieg e.Fgiaj@ LJa dya@ V[a= W.s wga[ h'H[ W{n[ hV m
y[hi[ a[ wpsiag lp.siaj sj uvjv f+a,t dsl dihj h{ y[hi[ r,v
s[t w[ b,tJ VgrgbJ h' uJsgbJ hV@ dli Np,w uJsj h{ m Rpl Rpfi
qKo[ r,v s[tS sg dh>qa VhgG f{Gsg h{ m
a[; Ndvbj VhgG uJsj m siLV wiw[ qP>h dry'G dHh WjSg
bjfS[ bjf xpB f{Gsg h{ m dHl ai%J s[ qhJfpitJ sg dlxa epiP
biuV s[r ug bjf wis[ hV -

jo rqy dIdwr syeI scu hwku ]


ijnI jwqw Ksmu ikau lBY iqnw Kwku ]

b>e 959

dHh' duh[ qhJfpitJ sg u[ ws[ yiV ZPC dqv ujr[ aJ dxi


qVp,t } wg dqvsj h{ m epiWjSg dr,y xpiqjV h{ ^

mnu mYlw vykwru hovY sMig pwku ]


idsY scw mhlu KulY Brm qwku ]
ijsih idKwly mhlu iqsu n imlY Dwku ]
mnu qnu hoie inhwlu ibMdk ndir Jwku ]

ijqwvg q^ 5@ b>e 959

yiVZPC a'G Fjr h{ m bjdf dVqiaj ZjiV wi v{Sg m Vgyhp


Vgy Vgy bda VjVj h'dH eigW WpvjrRP m

dl,tJ } ldaepiP V[ ajwgs wgag h{ dw dwl[ qhJfpit sg


82

yiV ZPC WVS Vjv wg dqvsj h{@ RpV%J sg l.ea wiw[ siLV
wiw[ qV sg q{v vdh uJsg h{@ qV dViqv h' uJsj h{ m dViqv
h'dHbj qV dxi l,y[ sg Rplaag wisj h'dHbj Rpls[ yiVJ dr,y
vgV ih[ej m Rpo[ Fiq sPi h' uJs[ hV m

BRmq ibAwpq jry ikvwrw ]


jwxu n pweIAY pRB drbwrw ]

b>e 759

Rpl s[ wiq tpv% uJs[ hV m dwMdw dHV%J w'v fPiV lqi,oj


hp.sg h{ m dul f+jSg a[ d*fj wiVg h'r[ Rpl} bjf hg ilaj ds>s[
hV@ us'G q[hi h' ujH[ w'Hg Rplsj qV Rpt[C VhgG lwsj m fi
dHh sja ba[ yiVZPC dqvsg dH,w ldw>B dr,y hg h{ m dul qVp,t
a[ qhJfpitJ sg d*fj h' ujr[ m
WjWj ug W[firjh h'H[@ dWVJ w'Hg v[x avjHg drAjH[ ;qgV
Rpfi W{n[ hV m dsV yC%sj h{ a[ dAf ujsj h{ fi bjfs[ qptC[
a'G dVi.ai f+q[Li s[ epS ejH[ uj ih[ hV m w'Hg zi VhgG@ w'Hg
l[rw VhgG fi dxi rg u.ev rieg Ziag Rpa[ bjf dVci h'
w[ W{n[ hV m wHg dsV v.z eH[ m
dHw dsV dH,w epidl,t ljdhW dl>z z'BSj Fp,Dy' wvJ a'G huPig
dr,y hjui h' debj m Vqlwji wiw[ Wdh debj m qV dr,y dtbjv
bjdHbj qhJfpit hV w'Hg l[rj hg wi vHgH[ m dHh rg r,c[ fp>V
sg dVLjVg h{ VhgG aJ qhJfpit w'v spVgbJ bjMsg h{ a[ yvg
uJsg h{ m dwl[ driv[ s[ hg qV dr,y l[rj q>eS sj dtbjv bjMsj
h{ m
xpiqjV h{^

siqgur no sBu ko vyKdw jyqw jgqu sMswru ]


ifTY mukiq n hoveI ijcru sbid n kry vIcwru ]

rch.l wg rji q^ 3@ b>e 594

83

ljdhW dl>z V[ h,o u'Cw[ W[Vag wgag@ ##qhjiju w'Hg l[rj


WtL' m$$
WjWj ug V[ WyV wgaj ##wg l[rj wi[Gej m$$
##u' hpwq h'r[ fjaLjh$$ ljdhW dl>z V[ dwhj m
WjWj ug V[ hpwq ds,aj u[ l[rj wiVg h{ aJ dH>u wi dH,w
B'bj fp,B s[ m dul sg v.WjHg ljc[ ligi du>Vg h'r[ m dHls[ Rpfi
V[C[ tC[ liwjV[ r,T w[ fj s[ m Rpfi lpwg dq,Bg fjRpSg h{ m$$
f+[qg V[ o'C[ dyi dr,y B'bj fp,B w[ A,a duhg fj ds,ag m bjf
V[ s[t w[ dwhj ##LpZ h{$$ qhJfpitJ sg vgvj dwl ai%J sg hp.sg
h{ m dH>Vg r,cg ajwa a[ qjvw hp.s[ h'H[ rg Np,egbJ dr,y idhSj m
dxi spVgbjsjiJ a'G bjfS[ bjf } Apfj w[ i,tSj ljdhW dl>z
dHh dabji wiw[ bjdebj v{ w[ yvj debj m
o'C%g s[i Wjbs Whjv sjl ug bj eH[ m WjWj ug } Vqlwji
wiw[ w'v tC[ h' eH[ m WjWj ug V[ dul w.q F[dubj lg Rpl dr,y
fpA de,A wiw[ WyV wgaj ##r[t Whjv sjl bjfSj zi ngw h{ m$$
Whjv sjl ug V[ dwhj ##qhjiju lda h{ m$$
wpN lq[G Wjbs Whjv sjl V[ sp,Z q>e dvbJsj ba[ dH,w
fi"nj dabji wirj dvbjdHbj m fi"Gnj qdibjsj bVplji fglg
h'Hg wSw sj bjfSg F{S s[ zi'G dabji wiw[ dvbJsj lg m
WjWj ug V[ v'C bVplji fi"Gnj A,w dvbj m sp,Z fg dvbj m fi"n[
sj dh,lj a[ Wjwg sp,Z Whjv sjl ug } s[ ds,aj a[ WyV wgaj m
##v{ A,w vRp a[ bV.s h' ujRp mm$$
Whjv sjl ug V[ lda WyV wdh w[ A,w dvbj ba[ h,o ljx
wiw[ dxi l[rj bj fp,Ag m
WjWj ug V[ hpwq wgaj ##b" ljhqS[ uj w[ W{n uj m$$
84

Whjv sjl ug h,o u'C w[ Wdh eH[ m Whjv sjl ug duaVg


s[i l[rj dr,y ih[ WjWj ug w'v tC[ uJ W{n[ hp.s[ aJ hq[LJ h,o
u'C w[ i,ts[ lV m

AwT phr kr joiV rhu qau BytY hir rwie rI ]3]

bjlj q^ 5@ b>e 400

AMdir scw nyhu lwieAw pRIqm AwpxY ]


qnu mnu hoie inhwlu jw guru dyKw swm@xy ]1]

lPhg blBfsgbJ 4@ b>e 758

V'B ^ f+l.e l! WtLgL dl>z z'BSj a'G f+jfa wgaj m

ivCuiVAw myly pRBU


hir drgh kw bsITu ]
b>e 957

Whjv sjl ug sp,Z l[qj df>c dry'G v{ w[ bjH[ m RpV%J sp,Z dvbj
w[ i,t ds,aj ba[ bjf df,A[ h' w[ W{n eH[ m wpN lq[G Wjbs WjWj
ug V[ df,A[ Njag fj w[ Whjv sjl ug } hpwq ds,aj m$$
##Whjv sjl ljhqS[ tC[ wigi s[ df,A[ dH,w ##x,wi1$$ bjsqg
dfbj h{ m Rpl} Wpvj w[ dHo[ dvbj m
##lda WyV$$ wdh w[ Whjv sjl ug Rpl} WpvjS yv[ eH[ m
##xwgi lJHg@ bjf } WjWj ug Wpvj ih[ hV m$$ RplV[ RpKfi r,v
r[dtbj a[ tCj h' w[ Vjv h' apdibj m WjWj ug w'v fhp.y w[ bjsi
Vjv lgl NpwjdHbj a[ W'dvbj ##h;Pi hpwq m$$
WjWj ug V[ fp,DdAbj ##x,wi ug dwo'G bjH[ h'$$
1! x,wi W[f+rjh bjsqg dul } tjS fdhVS sj dtbjv Vj h'r[ m
85

##qhjiju ) WgwjV[i r,v'G bjdHbj hJ$$ urjW ds,aj m


##blvg dBwjSj dwo[ h{($$ WjWj ug V[ fpdAbj m
##f,wg dihjdHL buq[i Ldhi dr,y h{ m$$
dul oJ a[ Fea xigs ug V[ idh w[ Feag wgag lg@ Rpl[
hg fgi sg siejh dr,y q{ idh dihj hJ m Rpl fgi sj ujVLgV
fgi dul } q{G bjfSj fgi q>dVbj lg m
RpV%J V[ hg q{} W.seg rjv[ fjl[ vjdHbj lg@ dHl spVgbJ
a'G rxja h' eH[ hV \qi eH[ hV| RpV%J s[ spVgbJ a'G yv[ ujS
a'G Wjbs q[i[ epiFjHg \drdsbj f+jfa wiV rjv[ ljog| bjfl
dr,y vCjHg NeCj wiV v,e[ m dHl Wsv[ \Hgit[| sg FjrVj dr,y
q{} rg fj dvbj m fi q{G dHh lF wpN s[tw[ l'dybj zi rg
A,Ddcbj@ spVgbJ a'G Vjaj a'dCbj m dxi rg Hgit[ sg b,e dr,y
wps fH[ hJ m dHl ai%J dul f+FP sg f+jfag wiV rjla[ api[ hJ m!!!!!
f+jfa VhgG h'Sj m i,W sg W.seg wiV rjv[ s[ qV b>si WpijHgbJ
bjMsgbJ ihgbJ aJ Rph i,W } dwr[G dqv[ej ##qjdHbj wg dwida
A'dc erjHg@ Feag lji V ujV{ m$$
dHh s[t w[ qV sp,tg h'S v,e dfbj m q[i[ fgi ug V[ hpwq
ds,aj lg dw f>u yjvgl[ wiV[ hV m fi q[i[ bu[ s' yjvgl[ hg
h'H[ lV dw fgi ug i,W } dfbji[ h' eH[ m Rpl r[v[ q[i[ dsv }
Whpa Fjig l,B v,eg m qpdiLs sg zjB qdhlPl h'S v,e fHg m
W.seg wiV vHg qV WKdNbj h'dHbj lg fi epiP dWVJ ea VhgG
hp.sg m u[ drdsbj s[S rjvj hg Vj dqdvbj@ drdsbj dqv[eg rg
dwl a'G m dHhg dy>aj dsV ija v,eg idh>sg h{ ^

PrIdw icMq Ktolw vwxu duKu ibrih ivCwvx lyPu ]


eyhu hmwrw jIvxw qU swihb sKDcy vyKu ]

lv'w l[t xigs@ b>e 1379

86

f+q[Li V[ q{} hpS fPiV epiP w'v F[u ds,aj h{ m bjf lqi,o
h' a[ d*fj wi dsRp dHl q>ea[ Rpfi m u' aphjc[ si Fgt q>eS
bjdHbj h{ m$$
WjWj ug h,l w[ wdhS v,e[ ##aP. qplvqjV sj qpigs h{@ blgG
dl,tJ Vjv l.W.Z i,ts[ hJ m
dHh WyV rg Rpl sg f+gdtbj vHg h'dHbj m RplV[ h,o u'Cw[
W[Vag wgag m
##fjaLjh ) epiP VjVw s[r ug dh>sPbJ s[ epiP@ qplvqjVJ s[
fgi@ lF s[ lJN[ epiP hV m q[i[ qpidLs dwhj wis[ lV ##epiP VjVw
s[r ug s[ zi a'G lF ai%J sgbJ qpijsJ dqvsgbJ hV m l' aplgG
q[i[ a[ d*fj wi lws[ h' q[hi s[ zi dr,y bjRp m$$
WjWj ug V[ xpiqjdHbj ##dryji wi v{ m dul fjl[ blgG F[uSj
h'r[ ujSj fr[ej m u' whJe[@ Rph wiVj fr[ej m$$
x,wi V[ dwhj ##lda WyV ug$$ a[ W[Vag wi ds,ag m ##q{}
wvjq WtL'$$
##wvjq Rphg ih[eg duhCg fdhvJ fC%sj h{ m dH,w rji dHh
lj} fC w[ lpSj$$ WjWj ug V[ hpwq wgaj m x,wi V[ wvjq lpSjHg m
WjWj ug V[ ajwgs wgag ##dHhg wvjq sj fjn yjvg dsV wiVj
fr[ej m dHh ljhqS[ dstjHg s[ dihj@ l[q[ df>c dry'G y"o[ dsV
sp,Z q>e w[ v{ bjdHbj wi a[ A,w dvbj m i'; VhgG q>eS ujSj m
x,wi ##lda WyV$$ wdh w[ dH,w fjl[ yvj debj m WjWj ug
s[ sKl[ h'H[ WyVJ sg fjvSj wiV v,e dfbj m sl wp dsV fjn
wgaj aJ Rplsg brloj hg wpN h'i h' eHg m hpwq bVplji sp,Z
q>e w[ A,w v{Sj VhgG aJ ljij dsV fjn wis[ idhSj m dHl
ai%J wis[ us'G yjvg dsV h' eH[@ WjWj ug V[ Whjv sjl ug }
wdh w[ w'v Wpvj dvbj m
87

w'v WpvjRpS sg hg s[ig lg Tdh dfbj yiVJ Rfi m WjWj


ug Rpl sj dli Rpfi yp,wS m Rph dxi yiVJ a[ i,t s[r[ m
b{ uh{ qPidLs dw Wj h,w bjLVj mm
wis xjie bu eq[ i.u' Wvj mm

FjHg V.s vjv ljdhW

\Rph ldaepiP Z.V h{ dul V[ rjdhepiP Vjv ljcj q[v wij ds,aj
h{ m sptJ i'eJ l'eJ a'G ApBwjij wi ds,aj h{ m|

so siqguru Dnu DMnu ijin Brm gVu qoiVAw ]


so siqguru vwhu vwhu ijin hir isau joiVAw ]

epuig rji q^ 5@ b>e 522

dHl ai%J Rpl } l,y[ Vjv u'C w[ f+l.V wi ds,aj m dul sg


Fjv b>si FBw dihj lg m dxi hpwq ds,aj ##dwl[ oJ W{n w[ W.seg
wi' u' a{} yjhgsj lg Rph dqv debj h{ m$$
qhJfpit idhqa s[ zi b>si bj ujS aJ WtLLJ WtL ds>s[
hV m tjvg N'vgbJ Fi ds>s[ hV m qhJfpitJ sj dfbji a[ RpV%J
sg idhqa lF a'G wgqag rlaP h{ m dHh rjdhepiP bjfS[
dfbjdibJ s[ ijhgG bjf wisj h{^
dudV dwV{ fjdHbj ljZ l.eag fPi{ Fjde W{ijde mm

x,wi } tpL h'dHbJ V[ dxi WyV wgaj ##h'i dwl[ yg; sg


v'C h{ hpS aJ F.cji[ tpv[% hV$$ x,wi V[ dwhj@ qhjiju Whpa dqv
debj h{ epiP VjVw s[r ug s[ zi dr,y dwl[ yg; sg wqg VhgG m
Rpl V[ bjdebj q>eg aJ bjf V[ dldtbj ds,ag ##dwl[ dHh'
duhg ue%J a[ W{nSj duo[ w'Hg NeCj Vj h'r[ m qV dHwjeiaj
dr,y ih[ a[ W.seg wisj ih[ m h'i w'Hg dtbjv hg Vj h'r[ W.seg
wis[ wis[ dHh yg; rZ[eg m dHl} RpevASj VhgG yp,f idhSj m
dwl[ bjH[ w'v dHM dryiVj h{ dur[G wpN ujSsj hg VhgG
88

spVgbjsji a'G fjl[ dVejh i,tSg h{ dlqiV dr,y qV dBwjSj m$$


dHh dldtbj s[ w[ WjWj ug V[ dfbji Fig dVejh Vjv
a,Ddwbj m dur[G bjfS[ vjH[ h'H[ WPB[ r,v@ r[t w[ bV.s bjMsj
h{ m FjHg episjl ug V[ dHl dfbji } f[L wgaj h{ ^
qjf[ h[ap Vj fpuVg@ ldaepi h[ap lpy[a lhjHg mm

ljh drljh V fpuVg@ ldaepi ljhp bojhp lqjHg mm

ljdhW apdv V ljdhWg@ ldaepi ljdhW lyj ljHgG mm


sja[ sjda V fpuVg@ ldaepi sjaj lyp ds+CjHg mm

r{s V fPudV r{seg@ ldaepi hRpq{ i'de dqBjHg mm

s[rg s[r V l[r apdv@ ldaepi l[r lsj lptsjHg mm

ljdHi iaV V fpuVg@ ljZ l.eda epdi lWsp lpFjHg mm


bwo woj rcg rdcbjHg mm1mm

V'B ^ Rpfi'wa f+l.e FjHg iaV dl>z ug ci"vg rjdvbj V[


l.a Whjv sjl ug w'v'G lpdSbj lg m

hukmu n jwxY bhuqw rovY ]


AMdir DoKw nId n sovY ]
b>e 85

qjVlj adhlgv N'dibj rjvg df>c sj dH,w f+[qg F,vP dl>z


l[q[ df>c rjv[ sj diLa[sji lg m bjfSg F{S s[ zi bjdHbj m
WjWj ug sg Lphia lpS w[ siLV wiV vHg iP.qg bj debj m WjWj
ug s[ siLV wga[ a[ qV dr,y l[rj wiV sj dtbjv Rpaf>V
h'dHbj m NjCP@ fjSg sg l[rj wis[ idhSj@ dxi zi yv[ ujSj m
wpN lq[G Wjbs dxi bj ujSj m dH>u ws[ wis[ dH,w dsV WjWj
ug b,e[ W[Vag wi ds,ag m
89

##qhjiju ) q[i[ Rpfi d*fj wi' m q{G eigW hJ@ b>V fjSg sg
a'B idh>sg h{ m$$
WjWj ug h,l w[ wdhS v,e[ ##Whpa wjhv wi dihj h{G m dHl
ai%J hg lF wpN dqv uJsj h{ m rwa Vjv ljig yg; dqv
ujH[eg m$$
wpN dsV dHl[ ai%J hg v.z[ m fi dul } Fp,t v,eg h'r[ Rpl
V[ aJ i'Bg sg hg e,v wiVg h{ m qhJfpitj a'G w'Hg yg; v{Sg
h'r[ a[ lWi a[ l.a't i,tSj f{Gsj h{ m Rpl f+[qg } aJ wjhv lg
q{G A[ag wpN v{ vrJ m dxi fp,A dvbj ##qhjiju WtL'$$
WjWj ug V[ dxi sphijdHbj ##dwM dH>VJ Rpajrvj h' dihj
h{ m blgG a[i[ Vjv'G rg wjhv[ hJ fi bu[ lqJ VhgG bjdHbj m
dul r[v[ rwa bjdHbj bjf[ Wpvj vrJe[ m$$
epiP ljdhW sls[ hV dw l[rw l[rj wi[ a[ q>e[ wpN Vj aJ
dHh hg h' lwsj h{ m

AYsI syvku syvw krY ] ijs kw jIau iqsu AwgY DrY ]


swihb BwvY so prvwxu ] so syvku drgh pwvY mwxu ]3]
ZVjlig q^ 1@ b>e 661

duV%J dyi iuj dr,y bj w[ l[rj Vj h'r[@ l[rj lxv VhgG


hp.sg m u' f+jSg hpwq dr,y idh w[ l[rj wqjMsj h{@ Rpl sg l[rj
v[[t[ vesg h{ a[ firjV yCsg h{ m epiP ljdhW hpwq b>si idhS
rjv[ a[ Vj idhS rjv[ } wg dqvsj h{@ dHM xpiqjMs[ hV m

hukmu n jwxY bhuqw rovY ] AMdir DoKw nId n sovY ]


jy Dn KsmY clY rjweI ] dir Gir soBw mhil bulweI ]
nwnk krmI ieh miq pweI ] gur prswdI sic smweI ]
dlig ije wg rji q^ 3@ b>e 85

dHl ai%J Rpl f+[qg V[ wpN dsV h'i v.zjH[ m dwo[ idh hp.sj
90

h{ spVgbjsjiJ a'G@ A[ag N'vgbJ FiV sg hp.sg h{ m b>si'G wvfVj


wisj ih[ qP>h dry'G w'Hg b,ti Vj W'v[ m dHl ai%J idh>s[ } s[t
WjWj ug V[ Rpl } Rpajrvj h'dHbj s[t w[ wdh ds,aj ##u[ Whpa
A[ag h{ aJ uj w[ dH,w l[i t>c l[i dzY a[ dH,w l[i wSw v{
w[ bj ujrgG m$$
Rph dHh lpS w[ WCj f+l.V h'dHbj m NB hg F,uj bjdHbj dHh
ljigbJ yg;J v{S m yg;J v{ w[ WjWj ug w'v uj fhp.dybj m W[Vag
wgag@ ##qhjiju@ v{ bjdHbj hJ m$$
WjWj ug V[ da>V[ hg yg;J r,v a,dwbj a[ dxi Rpl } ajwgs
wi ds,ag m ##dHh ljigbJ yg;J zi v{ uj m wSw FC'vg dr,y
fj w[ Rpfi'G W.s wi s[Sg h{@ duaVg v'C h'r[ h[nj a'G w,T v{Sg
h{ a'B VhgG bjr[eg m dzRp a[ t>c dH,w bvqjig dr,y i,t w[ du>sij
qji s[Sj@ v'C r[v[ w,T v{SgbJ fi w,Ts[ lq[G dHh VhgG s[tSj
dw dw>VgbJ wp Wjwg idh eHgbJ hV m$$
dHh ljigbJ yg;J v{ w[ Rph bjfS[ zi yvj debj m dul
ai%J lqNjdHbj lg@ Rpl ai%J riaV v,e dfbj l+! N.cj dl>z
l[qj s,ls[ hV dw RplV[ dH,w ljv ridabj m w'Hg faj Vj v,e[
Rpl WiaV dr,y dwVj wp t>c a[ dzRp@ wSw lg m us'G ljv h'
debj Rpl sg faVg V[ f,pDdAbj ##dHV%J dr,y dwhCg Lwag h{
duhCg qpwsg hg VhgG m$$
f+[qg V[ dwhj WjWj ug sj hpwq h{ dw s[tSj VhgG m rias[
ujRp fi Rpfi'G s[tSj VhgG m fi uVjVg sg du,s b{lg hp.sg h{
u' Rpls[ qV dr,y r,l ujH[ Rph wiw[ A,c[eg m Rph faVg s[ h,n
b,e[ Np,w debj wSw rjvg FC'vg a[ t>c sg WvSg a[ dzRp rjvg
WvSg Rpfi'G dstj ds,ag m x[i wg lg@ u' VhgG h'Sj Rph h' w[ hg
dihj m lF wpN ?aq h' debj m qhJfpitJ s[ WyVJ Vjv hg lF
wpN lg m us'G Rpv.zSj h' eHg dxi wg h'r[ Rpl FC'vg a[ WvSgbJ
91

dry m u' wpN lg Rph aJ RpV%J sg d*fj lswj hg lg m Wiwa


aJ qhJfpit s[ WyV sg h'i dwl[ yg; sg h'Gs wjdHq VhgG idh>sg m
lF yg;J sj b>a h' uJsj h{ m
##ljZ WyV bBvjZj$$

qhJfpitJ sj WyV bB,v h{ dul s[ f+ojdH WyV h' ujH[ Rph


rlaP rg bB,v h' uJsg h{ m epiqpdt aJ dHl} f+a,t lqNsj h{ m
u' WyV h'dHbj dHh Rpl b,e[ dli Npwj ds>sj h{ m fi qVqpdt dHh
l'y[ej dHh dwr[G h'dHbj@ dHh w'Hg ujsP BPSj h{ m u' WyV qhJfpit
wi s[S Rpl dr,y hg ljigbJ WiwaJ hp.sgbJ hV m Rpfi'wa f+[qg
V[ du>Vg s[i WyV sg fjvSj wgag lF wpN f+jfa wisj dihj m
fi dul lq[G hpwq a'G Wjhi h' w[ y,vS v,ej WiwaJ Vj ihgbJ m
dxi r[v[ } fAajMsj h{ fi v.dzbj lqJ h,o VhgG bjMsj m us'G
lF wpN erj dvbj h'L bjHg a[ dxi WjWj ug w'v bj fhp.dybj m
fhp.y w[ q,oj B[dwbj a[ i' w[ rjiaj s,lS v,e dfbj m WjWj ug
V[ xpiqjdHbj ##aP. wjhvg Whpa wisj lg@ dHl wiw[ hg dHh e,v
h' eHg m hpS x[i dqv ujH[ej m

nwnk AYsy siqgur kI ikAw


Ehu syvku syvw kry gur AwgY jIau Dryie ]
siqgur kw Bwxw iciq kry siqguru Awpy ikpw kryie ]
ePuig q^ 3@ b>e 490

dHl ai%J Rph f+[qg dxi l[rj dr,y v,e debj m Vjq ufS
v,e dfbj m dH,w dsV Rplsg faVg V[ bj w[ WjWj ug fjl W[Vag
wgag ##fjaLjh@ ljc[ w'v'G Fp,v h' eHg lj} WtL' m
WjWj ug h,lw[ wdhS v,e[ ##aP. wjhvg u' lg m l' duhCg yg;
blgG a[i[ fag } ds,ag lg Rph aJ qpCw[ ljc[ w'v rg Vj bjHg m
aphjc[ w.q sg VhgG ihg ljc[ w.q a'G rg eHg m$$ dHl ai%J WyV
wiw[ ypf wi eH[ m
92

qjHg l'yJ dr,y cp,Wg h'Hg bjfS[ wga[ h'H[ a[ bjfS[ bjf
} vjhSaj fjMsg rjfl yvg eHg m dHl ai%J qhJfpitJ a'G dqvg
Wiwa rg l.FjvSg WCg qpLwv h{ m
l[rj o'ig qjeV Whpaj mm lPhg q^ 5

V'B ^ f+l.e l+! N.cj dl>z a'G f+jfa wgaj m

ljZ l[rj rcFjeg fjHgb{


fdhvJ rg d;wi bj yp,Ddwbj h{ dw WjWj ug fjSg wjxg
qjaij dr,y rias[ lV m f{i Z'S v,e[ wHg-wHg zC[ rias[
lV m f{i Z'S v,e[ f>u A[ zC[ fjSg s[ fj ds>s[ lV m l' fjSg
sg ;iPia wjxg idh>sg lg m e'dW>sfpi[ bjRpS ujS sj ilaj wiw[
rg ijhg fjSg fgS vHg ipw uJs[ lV m fjSg vHg dHh dHvjwj
dHl ai%J lg dur[G b,u w,v WgwjV[i d;vj h{ m l.a Whjv sjl
ug h'i l[rj wis[ lV m fjSg sg l[rj wiV vHg dHV%j w'v lqJ
VhgG lg m dHh l[rj FjHg bai dl>z@ njwij dl>z ba[ dH,w qjHg
t[q w"i wdibj wis[ lV m njwij dl>z } aJ WjWj ug wdh ds>s[
lV a[ig l[rj fdhvj hg Whpa h{@ dHV%gG t[yv Vj wdibj wi m
fi dHh l[rj dr,y hg dihj m l.a Whjv sjl ug } hpwq lg u[
dwa[ w'Hg zCj tjvg V;i bjr[ aJ Fi dvbjdHbj wi w'Hg tjvg
VhgG h'Sj yjhgsj m
qjHg t[q w"i V[ zi'G ujS r[v[ zCj fjSg sj dli a[ yp,wg
ujSj m Rpo[ fhp.y w[ WjWj ug s[ bjlS s[ bjl[ fjl[ sPi sPi aw
ue%j sg lxjHg wiVg m dxi fjSg sg l[rj wis[ idhSj m dH,w
dsV WjWj ug V[ qjHg } ajwgs wgag ##dw Vjq udfbj wi m$$
qjHg V[ dwhj ##WjWj ug q{G fC%g VhgG hJ ba[ zi sj w.q
rg idh>sj h{ m$$
93

WjWj ug V[ xpiqjdHbj ##dHl dr,y Whpag fC%jHg sg v'C VhgG


a[ w.q A,cS sg rg v'C VhgG m
qjHg V[ h{ijV duhj h' w[ dwhj ##dHh dwr[G h' lwsj h{ m$$
WjWj ug V[ WyV wgaj ##rjdhepiP$$ sj ujf wisg dihj wi m
w.q wis[ lq[G rg rjdhepiP ufs[ idhSj r[hv[ lq[G rg rjdhepiP
ufs[ idhSj m dHl s[ vHg aJ fC%jHg sg v'C VhgG m

hwQ pwau kir kwmu sBu cIqu inrMjn nwil ]

lv'w wWgi@ b>e 1376

aUTq bYTq sovq nwmu ] khu nwnk jn kY sd kwm ]

b>e 286

us'G WjWj ug Fp,Dy' bj eH[ lV@ Rpl lq[G rg dHh qjHg l[rj
wisg ihg a[ hpwq bVplji ujf wisg ihg m WjWj ug V[ bjfSg
bojh d*fj spbjij qjHg s[ fp,ai } wpwiq wis[ h'H[ rg Vjq
ufS vj ds,aj m
dHl a[ d*fj wgag Rph f+l.e b,e[ bjr[ej m us'G qV dlqiV
dr,y h'r[ ligi } dwl[ ai%J sg awvgx VhgG hp.sg m qVp,t sj qV
l[rj dr,y Rpaljh Vjv v,esj h{ m

suKu nwnk sMqn kI syvw crx sMq Doie pIvnw ]


##bdVw dWzV a[ ljZP ijt{$$

qjiP q^ 5@ b>e 1018

dHw dsV qjHg t[q w"i sg r,cg VP.h WgWg y.s w"i w.q wiV
vHg lr[i[ Rpng m Rpl sg V;i drhC[ dr,y dH,w q'Bg ljig vgh
s[ dVLjV Rpfi fHg m RplV[ sPli[ firji s[ q{GWiJ } dstjHg aJ
IwgV h' debj dw dHh dwl[ q'B[ l,f sg vgh h{ m u' dw bjfS[
zi dr,y bj debj m l,f sj ci aJ Whpa hp.sj dwMdw ;dhigvj
ujVri h'dHbj m dwl r[v[ c,l s[r[ a[ q"a h' ujr[ m wHg dsV
dHh vgh dslsg ihg dwMdw w,y[ qwjV dr,y tp,cJ Whpa hp.sgbJ
94

hV m dHl wiw[ dsV yCV a[ bv'f h' ujr[ m wpN dsVJ Wjbs
qjHg sg VP.h WgWg y.s w"i } l,f V[ w,B dvbj m dH>V[ u'i Vjv
l,f V[ s.s qji[ dw y.s w"i a' a'C w[ l,f } vJF[ lp,BSj dfbj m
l,f aJ F,u w[ dwa[ vp,w debj a[ WgWg V[ i"vj fj ds,aj m ljij
fdirji zWij debj dw hpS wg h' lwsj h{ m
qjHg t[q w"i V[ Rpl[ rwa dwhj ##dw yv' l.aJ w'v v{
yvs[ hJ m$$
qjHg bjfSg VP.h lq[a N,B hg WjWj ug w'v fhp.y a[ eHg
Vqlwji wgag m wjhvg Vjv WjWj ug } hwgwa s,lS v,eg m
WjWj ug V[ xpiqjdHbj ##Rpl r[v[ e,v wiVg lg dul lq[G
aphj} vgh dslg lg m l,f } dHo[ hg Wpvj v{Gs[ m$$
qjHg V[ dwhj ##qhjiju u' h'Sj lg Rph h' debj@ hpS d*fj
wi' m q[ig }h } Wyj vr'G m$$
##qjHg dHl } Rpl r[v[ hg bjijq bj debj lg dul lq[G
aplgG dHZi } y,v fHgbJ lg m$$ WjWj ug V[ xpiqjdHbj m
WgWg y.s w"i V[ dwhj ##WjWj ug fdhvj q{} Whpa awvgx
h' eHg lg@ fi dul r[v[ blgG dHZi qP>h wgaj lg awvgx sPi
h' eHg lg m hpS aJ dHl ai%J v,e dihj h{ dur[G ws[ l,f V[ qP>h
hg VhgG vjdHbj m hpS d*fj wi' Rph l,f rg ljc[ zi dry'G yvj
ujr[ m$$
WjWj ug o'C%j duhj qplwij wi wdhS v,e[ ##dHo[ hg Wpvj
v{Gs[ hJ m fAjS vr[Geg Rpl } dwMdw aP. a'C w[ lpdBbj h{ m
##hJ qhjiju fAjS vrJeg$$ y>s w"i V[ dwhj m
##y.ej dxi bjfSg l,l Vjv o'C%g s[i l[rj dr,y h,o rBj fjSg
Fi dvbjRp a[ NjCP dsRp$$ WjWj ug V[ hpwq wgaj m
Rph l[rj dr,y v,e eHgbJ m s' wp z>B[ Wjbs WjWj ug V[
95

bjrj; s[ w'v WpvjdHbj a[ wdhS v,e[ m$$


##bjRp r[t vRp l,f m Rph ljhqS[ tCj h{ h,o sj dHLjij
wiw[ m$$
qjHg a[ Rplsg VP.h V[ us'G l,f r,v s[dtbj aJ wdhS v,egbJ
##hJ qhjiju Rphg h{ m$$
dxi WjWj ug V[ WyV wgaj ##hpS dHh aphjc[ zi VhgG
ujH[ej$$ dHl a'G Wjbs RpV%J s[ zi w'Hg dWzV Vj dfbj a[
dHh s[t w[ lji[ fdirji sg LiZj r,Z eHg a[ l[rj dr,y up,B debj m

ibGn ibnwsn siB duK nwsn


ldaepdi Vjqp ds+CjdHbj mm
V'B ^ Rpfi'wa woj l+! N.cj dl>z a'G lpSg m

duhw isirAw kw Awip suAwmI ]


KylY ibgsY AMqrjwmI ]
b>e 277

FjHg bai dl>z dur[G df,A[ s,Ddlbj h{ WjWj ug sg l[rj wiV


bj ujdHbj wisj lg m ws[ ws[ Whjv sjl ug sg qss wiV
v,e uJsj@ ws[ fjSg sg l[rj wisj@ ws[ WjWj ug } dHLVjV
wirjMsj m Rpl f+[qg s[ s' vCw[ a[ dH,w vCwg lg m Rpl s[ r,c[
vCw[ sj Vjq wjwC dl>z a[ A'B[ sj epids,a dl>z lg m epidsa
sg Rpqi WjiJ wp ljv sg lg m dul ai%J Whjv sjl ug fdhvJ
fLP yjiV dHo[ bjMs[ lV@ Rpl[ hg ai%J epidsa dl>z rg fLP
yjisj lg m RplV[ WjWj ug s[ V[C[ bj w[ VqLwji wgag m
96

WjWj ug V[ dHl } ##WjsLjh$$ wdh w[ WpvjdHbj m epidsa


dl>z V[ bjfS[ dfaj ug w'v e,v wi ds,ag dw WjWj ug q{}
##WjsLjh$$ wdh>s[ hV m
bai dl>z us'G l[rj dr,y debj aJ wdhS v,ej ##fjaLjh
epidsa dl>z } WjsLjh dwM wdh>s[ h' m blgG aJ l[rjsji hJ m$$
WjWj ug h,l w[ wdhS v,e[ ##Fdvbj v'wj dHh dfAv[ uVq
WjsLjh lg m u[ s[tSj yjhp.sj h{G aJ dstjHgH[ m$$
bai dl>z dHh lpSw[ ypf wi debj m wHg dsVJ Wjbs
epidsa dl>z dxi fLP yjiV bj debj m WjWj ug w'v Wpvj w[
wdhS v,e[ ##WjsLjh@ bj a{} a[ig f+uj dstjHgH[ m$$
W,y[ } w"aw s[tS sj yjb hp.sj h{ m Rph A[ag Vjv w'v
bj debj a[ wdhS v,ej ##dstj dsY$$
WjWj ug V[ dH,w vwgi dty ds,ag a[ hpwq wgaj m
##dHl Rpfi Wdh uj$$
##Rph W{n debj$$
WjWj ug V[ xpiqjdHbj ##b,tJ W.s wiw[ dxi t'v% s[Hg m$$
RplV[ Rpl[ ai%J wgaj b,tJ W.s
s[dtbj m ljhqS[ W[b>a dli a'G V.e[
h'H[@ h,oJ dr,y hdobji xC[ h'H[ bj
epidsa dl>z ldhq debj a[ wdhS
qjiV bj ih[ hV m$$

wiw[ x[i t'vgbJ aJ wg


Vgv[ i.e s[ adhqa W.V[
ih[ hV m dHh lF s[t w[
v,ej ##WjWj ug dHh q{}

b,e'G WjWj ug V[ dwhj ##ciVj VhgG$$ dHh aJ a{} lvjq


wiV bj ih[ hV dHh a[ig x"u a[ fiuj h{ m$$
us'G dHl V[ dxi dwhj ##ci v,esj h{$$ WjWj ug V[ hpwq ds,aj
##b,tJ dxi W.s wiw[ t'v% s[ m$$
97

Rpl a'G Wjbs dHl } lF wpN ds,lSj W.s h' debj m ljhqS[
aJ lF wpN ds,lsj VhgG lg fi Rpls[ dsqje b>si Rphg ds+L
WSsj dihj m dHl[ hg zWijhB Vjv Rpl } zi fhp.y w[ Wptji
yC% debj m dHl Wji[ bai dl>z V[ Rpvjqj duhj ds,aj dw #l.aJ
V[ q[i[ qp>c[ } cij ds,aj h{$ wdhS v,ej u[ q[i[ qp>c[ } wpN h'
debj aJ q{G l.a a[ ##sjbrj wi dsbJej m$$
us'G Whjv sjl ug rjdfl WjWj ug w'v bjH[@ RpV%J ljig
rjiaj s,lg u' bai dl>z Vjv h'Hg lg m WjWj ug wdhS v,e[
##aP. hpS[ hg uj w[ bai dl>z } wdh s[ dw ljcj arga qp>c[ s[
ev[ dry'G vjh s[ a[ dxi sjbrj wi s[rgG m
Whjv sjl V[ Rpl[ ai%J hg lpV[hj fhp.yj ds,aj m
dHh lpS w[ bai dl>z l'yJ dr,y f{ debj a[ b>si'G b>si
cdibj dwa[ evag Vj wi vrJ m
dul r[v[ Whjv sjl ug V[ bai dl>z sg dy>aj sg WjWj
ug } tWi ds,ag@ aJ WjWj ug V[ dxi Whjv sjl ug } hpwq
ds,aj #dHh q,Bg dry'G uv v{ w[ Rpl qp>c[ } s[ bjrgG ngw h'
ujH[ej a[ bai dl>z hpS sjbrj VhgG wisj m$
Whjv sjl ug uv v{ w[ zi fhp.y eH[ m epids,a dl>z }
uv ds,aj Rph ngw h' debj m dHh lF s[t bai dl>z h{ijV
h' debj ba[ bjfS[ wga[ Rpfi fLyjajf wiV v,ej m Rpl lq[G
qjxg q>eS vHg b>si'G f+[iVj h'Hg m WjWj ug b,e'G h,l w[ wdhS
v,e[ ##aP. aJ sjbrj wiV uj dihj lg m$$ bai dl>z Lidq>sj
duhj h' w[ tCj dihj a[ dxi qjxg sg biu wgag a[ wdhS v,ej
##qhjiju@ Rl arga sg q{} lqN VhgG bjHg dwhCj lg m$$ WjWj
ug V[ WyV wgaj Rph ljcj siejhg fdhij u' v,ej h'dHbj ] m
Rphg ljcj arga ] m
98

bai dl>z V[ dwhj ##fjaLjh Rph VhgG q'CVj q[i[ w'v'G Fpv
h' eHg h{ m$$
WjWj ug qplwij w[ wdhS v,e[ ##y.ej dxi LpZ h{$$ m ljcg
a[i[ Vjv w'Hg Vij;eg VhgG@ blgG dlix a{} bdhljl wijdHbj
h{ dw a[ij ljcj wg l.W.Z h{ m ujh l[rj wi m$$
dHl a'G Rpfi.a bai dl>z l[rj wisj dihj m
V'B ^ WyV dqdvbj \r,cj N>cj dl>z l[qj| a[ m

##l.a lidS l.a Bhv wig$$

sMq srix sMq thl krI ]


DMDu bMDu Aru sgl jMjwro Avr kwj qy CUit prI ]

b>e 822

Whjv sjl ug WjWj ug sg l[rj dr,y qeV hV m dwl[ h'i


f+jSg Vjv e,v VhgG wiVg@ dwl[ w'v tCVj W{nSj VhgG m lF
sg l.ea dabje w[ dHw' hg dvr v,eg h'Hg h{ ^

jn kI thl sMBwKnu jn isau


aUTnu bYTnu jn kY sMgw ]

dWvjrvp q^ 5@ b>e 828

dHl brloj dr,y idhw[ l[rj wi ih[ hV dw v'w s[t w[


h{ijV h' eH[ hV m ai%J ai%J sgbJ dryjiJ wis[ hV dHw,n[ W{n
w[ m fi blvgba } lqNS rjv[ aJ qp,T a'G z,B fpiL hV m
spVgbJsjiJ V[ aJ bjfSg bjfSg Wp,Zg qpajdWw hg bVpqjV vjH[
aJ wWgi ug V[ woV wgaj ^

logu khY kbIru baurwnw ]


kbIr kw mrmu rwm pihcwnW ]

99

F{iRp wWgi@ b>e 1158

wHgbJ V[ Whjv sjl ug s[ V[C[ h' w[ e,v wiV sg w'dLL


wiVg fi bjfV[ fdhvJ aJ V[C[ h'Sj hg VhgG m u[ V[C[ h' rg eH[
aJ lpSg e,v bSlpSg wi s[Sg m dwMdw WjWj ug sg ajwgs
lg dw #Whjv sjl spVgbJ a'G Wy w[ idhSj h{ m$
dHw dsV l[qj df>c sj bZtC Rpqi sj qVp,t Whjv sjl
ug } wdhS v,ej@ ##Whjv sjl@ q{} faj v,ej h{ dw duV%J l.aJ
w'v aP. uJsj h{ RpV%J w'v ipfH[ Whpa hV m us'G dsv wi[ ipfH[
WSj s[Gs[ hV m Rph idh>s[ RpujC dr,y hV m u' ws[ ija } cjwPbJ
V[ Rpl} f{l[ v{S Wsv[ qji ds,aj aJ fpvgl qpw,sqj a[i[ a[ siu
wi[eg m aP. Ro[ Vj ujdHbj wi m dHl ai%J Rph wHg dsV wdh>sj
dihj m dH,w dsV WjWj ug V[ Whjv sjl ug } b,Zg ija } bjRpS
vHg hpwq ds,aj m dul r[v[ Whjv sjl ug b,Zg ija } bjH[ aJ
WjWj ug s[ ligi s[ b>e bc' b,c r[t w[ ci eH[ m Rpl dsV
Rph ila[ dr,y dqv[ Rpl fpiL sg e,v ljhqS[ bj eHg m ci w[
df,A[ qpC fH[ m us'G Wjbs dr,y fhp.y[ aJ WjWj ug V[ bjrj; ds,ag
##dH>Vj lqJ vj ds,aj aP. bjRpSj aJ fdhvj lg$$ Whjv sjl V[
V[C[ fhp.y w[ ljig hwgwa s,lg m WjWj ug V[ WyV wgaj ##dw
aP. us'G dHh lF wpN s[dtbj Rpl r[v[ LWs sj ujf VhgG wisj
lg m$$
Whjv sjl ug V[ dwhj #VhgG fjaLjh ) q{G lF wpN F,pv
debj lg m$
WjWj ug V[ lqNjdHbj #dw us'G ujf Vj wigH[ Rpl lq[G hg
dHh lF wpN ds,lsj h{ m l' dlqiV VhgG A,cSj dHh a[ig dH,w fit
lg m dwM u' aP. Vjq drlji ds,aj lg m u[ wpN yjhgsj h{@ aJ dlqiV
VhgG FpvSj m
V'B ^ WyV lpdSbj l.a Whjv sjl ug fjl'G FjHg iaV dl>z
ug ci"vg rjv[ f+[qg V[ m
100

u' u' dyardh ljZ uV l' v[aj qjdV


dHw rji WjWj ug Whjv sjl ug } FPawjv sgbJ rjiaj
lpSj ih[ lV m WjWj ug wdhS v,e[ dH,w f+[qg ljc[ w'v l[rj wisj
hp.sj lg m dH,w dsV RplV[ dwhj@ WjWj ug Vi dl>z braji s[
siLV wirjRp m blgG Rpl} dwhj dw ##ci ujr[Gej m$$ RplV[ dwhj
##VhgG ug$$ m blgG dwhj ##y.ej dxi s[t v{ m$$ Rph s[t w[ dHaVJ
cdibj dw qpC blj w'v hg Vj bjdHbj m
dHh WyV lpS w[ Whjv sjl ug s[ qV dr,y dtbjv bjdHbj
dw q{G Vi dl>z s[ siLV wiw[ s[tJ m dH,w rji dHl V[ W[Vag
wi ds,ag dw ##qhjiju q{} rg siLV wirj dsY m$$ WjWj ug
V[ h,l w[ dwhj ##y.ej x[i sp,Z dvbj$$ WjWj ug V[ xpiqjdHbj m
sp,Z A,w w[ wdhS v,e[ m ##Rph ljhqS[ u.c s[ Rpfi yC uj ciVj
VhgG m$$
Whjv sjl ug hpwq bVplji u.c Rpfi yC eH[ m WjWj ug
r,v VgN Vjv a,wS v,e[ m WjWj ug bjlS a'G tC[ h' eH[ a[
wigiJ r,v api fH[ m o'C%g hg s[i Wjbs WjWj ug wigiJ s[ df,A[
bv'f h' eH[ m wpN wp dq>Bj Wjbs Whjv sjl V[ s[dtbj dw dH,w
f+wjL qHg L[i sj dyhij F{ sjdHw liPf eiuV h'Hg bjrj; dul
Vjv Ziag rg w.Wsg h{@ ljhqS[ bj dihj h{ m RpV%J dH,w rji a,w
w[ b,tJ W.s wi vHgbJ m dxi Rpl r[v[ a,w Vj t'v%gbJ us'G a,w
WjWj ug V[ bjrj; s[ w[ h[nJ Rpai bjRpS vHg Vj WpvjdHbj m
h[nJ Rpai WjWj ug b,e[ VqLwji wgag m WjWj ug V[ h,l w[ WyV
wgaj ##aP. wjhvj aJ Whpa lg dxi b,tJ dwM W.s wi vHgbJ
lV m$$
101

Whjv sjl ug V[ h,o u'Cw[ biu wgag ##qhjiju dH,w rji


aJ qpLwv Vjv s[t ldwbj hJ Whpa ci bjMsj lg m
WjWj ug V[ s,Ddlbj dw ##Whjv sjl dul r[v[ dHh braji
h'dHbj lg Rpl lq[G dH,w f+vhjs VhgG cdibj lg Wjwg lji[ s[ra[
ci eH[ lg m$$

dyv kulI liKmI kau krih jYkwru ]


mwqw nrisMG kw rUpu invwru ]
liKmI Bau krY n swkY jwie ]
pRhlwdu jnu crxI lwgw Awie ]

F[iRp q^ 3@ b>e 1154

##l' Whjv sjl Fea VhgG cis[ hp.s[ dwMdw FeaJ sj f+q[Li
ljog hp.sj h{ m aP. Vjq dr,y qla dihj wi dHh' duh[ dtbjv
qV dr,y Vj dvbjdHbj wi u' a[i[ Vjv WyV hp.s[ hV RpV%J sj
Vaguj Vj wTjdHbj wi m$$
##qV Vjqp udf Vjqp bjijdZ bVdsVp Vjqp rtjSg mm

Rpfs[Lp lpdS ljZ l.aV wj lF yPwg wjdS uqjSg mm$$


Whjv sjl V[ dwhj ##eigW dVrju@ us'G q{G cjvg wiV uJsj
h{ q[i[ b,e[ df,A[ W.s[ ujfs[ lV@ fi fiAjrj VhgG hp.sj m$$
WjWj ug V[ WyV wgaj ##Whjv sjl Vjq ufS Vjv a[ig
lpiag RpKyg h' eHg m dHl vHg dHh a[ig lhjdHaj rjla[ hV m
dHh wpN VhgG wdh>s[ m dHh dVi.wji s[ l[rjsji r.c[ h'H[ hV m dvr
v,eg h{ hpS aP. bjfSg q>d;v r,v r,Z dihj h{ m$$

102

priK KjwnY pwie sy bhuiV n KoitAw ]


b>e 520

l.lji dr,y epiPbJ a[ y[dvbJ Vjv hg dHdahjl WSsj h{ m


epiP bjfS[ y[dvbJ } fCjMsj h{ dxi RpV%J sg f+gdtbj rg wisj
h{ m dur[G lwPv sj bdZbjfw fdhvJ W,DdybJ } fCjMsj h{ dxi
dHqdahjV v{Gsj h{ dHl ai%J spVgbJ dr,y u' rg qhJfpit bjH[
hV RpV%J bjfS[ dLLJ sg f+gdtbj wgag h{ m fdhvJ fC%jMs[ hV
dxi y'BJ qjis[ hV bjti h[nJ h,o rg i,ts[ hV m dur[G epiP VjVw
s[r ug V[ dwhj lg ^
##ujh Y vdhdSbj qpisj tjh$$

fi us'G vdhSj ug tjS } eH[ b,e[ h,o i,t ds,aj dw wCjh


f+Ljds dfbj h{ m y'B qjig r,v dr>e u' w,TS[ h'H[ h,o i,t ds,aj
aJ u' l,B Vj v,e[ m dxi vdhSj ug WS[ epiP b>es s[r ug a[
fit wgag epiP bqi sjl ug sg m dHLVjV wiV vHg WjiJ ljv
fjSg v{S F[us[ ih[ dWbjl sdibj a'G m wg ila[ dr,y h'i w'Hg
avjW uJ tPh VhgG lg m fit u' wiVg lg m v.ei rjla[ fjSg
bjMsj lg tcPi ljdhW a'G m
duM hg WjWj ug V[ Whjv sjl ug sg f+gdtbj LpiP wgag
WjWj ug V[ fp,DdAbj ##Whjv sjl@ uj w[ wg wisj hp.sj h{($$
Whjv sjl ug yp,f wi eH[ wpN Vj W'v[ m dxi bjf hg wdhS
v,e[ ##drhvj Vj dihj wi tPh f,DdBbj wi m$$ Whjv sjl ug V[
lda WyV dwhj m
ija } us'G zi uJs[ tPh fpBV v,e uJs[ wHg dsV dHl
103

ai%J v.z eH[ dxi WjWj ug V[ WyV wgaj ## zi rjvj tPh A,c
s[ a[ dHo[ tPh fpB s[ m$$ l[rw V[ dxi lda WyV dwhj m$$
hpwq bVplji zi a'G f"Cg yp,w dvbjH[ a[ dVLjV v{ w[ tPh
fpBV v,e fH[ m fdhvJ aJ RpGN hg fpdBbj us'G cP.zj h' debj aJ
f"Cg Vjv dq,Bg Wjhi w,TS v,e fH[ m dHh w.q wHg dsV yvsj
dihj m hi r[v[ dHl[ l[rj sj dtbjv idh>sj dwMdw ^
##V dalp Fpt V Vgs V tjSj l'rSj$$

wHg dsV Wjbs WjWj ug V[ r[t w[ dwhj@ ##LpZ h{ m hpS blgG


dHl dr,y dsV r[v[ idhSj h{ dwMdw eiqg Whpa h{ m$$ dxi bjf
wsg dsV r[v[ wsg ija } dHl dr,y idh>s[ lV m dHl a'G Rpfi.a
WjWj ug V[ hpwq vjdHbj ##Whjv sjl@ dHl rji us'G wSw sg
xlv w,BS a'G df,A[ duhCg W,vg \dlBj| Bp,B w[ dc,e[ Rph dHw,n[
wiw[ wSw w,TVg h{ m Rpl sj bjBj WSjw[ tJrje[ m$$ dHl ai%J
hg Whjv sjl ug V[ wgaj m wSw s[ dlKB[ dHw,n[ wiw[ wSw
w,T vHg m Rpl a'G Wjbs Z'ag ba[ dxi lpwj w[ bjfS[ h,ogG bjf
fgl w[ dvbJsg fpijV[ aigw[ rJe m fi"nj dabji wiVj m WjWj
ug w'v bj w[ i,t s[Sj bjf df,A[ h' w[ W{n ujSj WjWj ug V[
dH,w eijhg a'C v{Sg a[ fi"Gn[ sg dH,w eijhg hg l.a Whjv sjl
ug } s[Sg m Wpiwg a'G Wjbs wdhSj@ Whjv sjl@ fjSg fg v{
ba[ bV.s h' uj m$$ y"rgG z>B[ s[ b>si Whjv sjl@ ug V[ fjSg
a'G dWVJ h'i dwl[ yg; } h,o Vj vjRpSj \w'Hg yg; Vj tjSg| m
qhJfpiLJ sg d*fj hg dHh' duhg hp.sg h{ m dur[G FjHg V.s vjv
sj woV h{ dxsj bla ujV' dsdv qV W-tjdw qw,sdl fjw mm
fs bio ^ hi bJ wl[ dw WlPH[ a[ ih VqPs qij
dxs bla \wpiWjV h{|
W-tjdw \ZPCg a'G|
104

qw,sdl fjw \yiS i,tS sg fdr,ai oJ|


hi bJ wl[ \hi[w Rpl fpiL a'G|
dw WlPH[ a'G \a[ig dsLj r,v|
Vqps \drtjr[ IJ s,Dl[|
lij \q{}|
a[ij ijh \ilaj| drtjMsj h{ m
ZPdC daVj sg yiVj Rpfi aV qV F[B yCjdHbj
bjf erjdHbj mm
duhC[ ldaepiP fPi[ V[ apZ rv qjie fjdHbj
si dstvjdHbj mm

Whjv sjl sg l[rj } i.e yCV v,e dfbj m qV Vjq dr,y


i.debj debj m spVgbJ rjv[ h'i rg l,uS Vjq ufs[ hV Rph
qV dr,y w'Hg Vj w'Hg fsjio sg wjqVj i,t w[ ufs[ hV m dlqiV
sj blvg il aJ Rpl r[v[ hg bjMsj h{ us'G b>si sg w'Hg wjqVj
Vj h'r[@ le'G Rpl } dqvS sg hg aq>Vj h'r[ m dur[G dw v'h[ sg
c,Wg dr,y fjil sg r,Bg wje; dr,y vf[B w[ i,t s[HgH[ Rph l'Vj
VhgG WS[eg dwM dw Rpl s[ dryjv[ wje; u' h{ m dHl[ ai%J
spVgbjsji a[ f+q[Li s[ dryjv[ spdVbjrg fsjio hV m Rph l,y[
epiP } dqvV s[ ila[ dr,y wje; sj w.q wis[ hV m duhC[ fpil
s[ dryjv[ dHh wje; w,T s[HgH[ aJ Rph c,Wg rg l'Vj WS ujH[eg m
l' dHl ai%J u' rg fpiL dHh spdVbjrg fsjioJ sg sgrji a'C
w[ fjil iPfg f+q[Li s[ Vjv bjfSj Vjaj u'Csj h{ m Rpl Vjv
v,e w[ l'Vj WS uJsj h{ m dHh' duhg hjva hg h' eHg lg l.a
Whjv sjl ug sg duV%J V[ WjWj ug l+g qhJ hiVjq dl>z ug
qhjiju sg l[rj wqjHg lg m

syvw krq hoie inhkwmI ] iqs kau hoq prwpiq suAwmI ]


eRpCg lp^ q^ 5@ b>e 286

105

dHh f+jfag aJ hg hp.sg h{ u[[@ WjWj ug riej qhJfpit h'r[


a[ l[rjsji h'r[ l.a Whjv sjl ug riej m
qpidLs wjdqv-qpigs bjdqv-tpsj Ljdqv m
fi dHh f+jfagbJ Rpl[ f+jSg } hp.sgbJ hV dul Rpfi f+q[Li
bjf d*fj wi[ m dur[G ldaepiJ sj xpiqjV h{ m

khu nwnk iqsu BieE prwpiq ijsu purb ilKy kw lhnw ]


l'idn q^ 5@ b>e 642

srb rog kw AauKdu nwmu ]


b>e 274

ws[ ws[ hpwq h'Sj aJ Whjv sjl ug V[C[ s[ df>c e'dW>sfpi[


euj wiV ujdHbj wis[ lV m dH,w dsV hpwq bVplji euj wiV
eH[ m dH,w zi s[ WPh[ b,e[ bvt uejHg m zi rjv[ Whpa Rpsjl
W{n[ lV m Whjv sjl ug V[ euj fjRpS bjH[ f+[qg } Rpsjlg sj
wjiV fpdAbj m Rpl V[ Rpai ds,aj dw ljc[ vCw[ } y[yw dVwvg
h{ m Rpl sg Wy ujS sg Rpqgs VhgG h{ m dHl wiw[ ljij B,Wi
dVijL W{nj h{ m RpV%J Whjv sjl ug } ljZP lqN w[ W[Vag wgag
##qhjiju w'Hg d*fj wi' m$$ dwMdw cp,Ws[ } daVw[ sj lhjij m
sptg W.s[ } aJ dHh hp.sj h{ dw dwl[ } sp,t s,Ddlbj w'Hg srjHg
hg v,F fr[ m ujV WyjRpS vHg qVp,t hi ai%J Vjv h,o f{i
qjisj h{ m
Whjv sjl ug V[ dwhj ##q[i[ epiP i.Pqg W{n[ hV RpV%J w'v'G aphj}
t{i f{ lwsg h{@ q[i[ w'v aJ wpN VhgG m Rph fPiV f+q[Li hV@ u'
yjhpS wi lws[ hV m$$ dHh e,v lpSw[ f+[qg s[ dsv } wpN h"Glvj
h'dHbj Whjv sjl ug rjfl i.Pqg bj eH[ m RpV%J bu[ WjWj ug
b,e[ sp,Z i,Ddtbj hg lg dw e'dW>sfpi[ df>c sj f+[qg rg bj fhp.dybj m
106

WjWj ug } Whjv sjl ug V[ lF wpN s,l ds,aj lg m WjWj ug


V[ hpwq vjdHbj ##dw dHl } df,A[ hg tCj idhS vHg wdh s[rgG m$$
Whjv sjl ug V[ Rpl } i'w ds,aj ba[ df,A[ W{n ujS sg
ajwgs wgag m WjWj ug s[ sp,Z A,wS a'G Wjbs l[rw } dwhj
dw Rpl f+[qg } Wpvj vRp m WjWj ug qp,t a[ w,fCj i,ts[ lV m
Whjv sjl ug V[ Rpl } Wpvj dvbj m Rpl f+[qg V[ V[C[ bj w[
VqLwji wgag a[ Fi[ h'H[ ev[ Vjv drbjdtbj lpSjHg ba[ b,tJ
dry'G Vgi rdh apdibj m WjWj ug V[ Zgiu ds,aj a[ WyV wgaj
##dVi.wji s[ hpwq a'G dWVj w'Hg rjv dr>ej VhgG wi lwsj m aP.
w'Hg yg; Vjv \f+ljds bjds| v{ w[ bjdHbj h{ m
VhgG ug q{ wjhvg dr,y Fpv bjdHbj hJ m$$
WyV h'dHbj ##y.ej W[ig a'G W[i hg a'C vRp m$$
RplV[ tC%j h' w[ W[ig s[ W[i a'C vH[ m WjWj ug V[ hpwq wgaj
##Whjv sjl@ s' W[i dHl a'G v{ w[ q[i[ w'v dvbj s[$$ m Whjv
sjl ug V[ s' W[i dvbj w[ WjWj ug } ds,a[ m WjWj ug V[ W[i
h,oJ dr,y zp,B w[ s' f>eagbJ fC%gbJ m

nwrwiex khq jmu Bwig plwiex ]

e'c q^ 5@ b>e 899

dHl ai% dHh f>eagbJ daV rji fC%gbJ a[ us'G WjWj ug


V[ h,o t'hv[ aJ W[i BpB[ h'H[ lV m NB WyV wgaj ##r[dtbj s.s
F.V w[ dfAjh q'Cg h{ m ujh zi fhp.y uj m hpS W,y[ } bjijq
h{ m$$ dHh w"aw r[t w[ Rph f+[qg h{ijV h' debj m lda WyV wdh
w[ a[ Vqlwji wiw[ zi } api dfbj m qV dr,y bu[ rg W,y[
sj dxwi h{ m qhJfpit sg vgvj s[t w[ rg bjsqg sj qV VhgG
dBwsj m dHh qV W[-qphjij u' h'dHbj m zi fhp.y w[ s[dtbj aJ
ljij firji tpL V;i bj dihj lg m qp>cj a.sipla h' w[ t[c
dihj lg m
107

dxi Rph f+[qg wHg dsVJ Wjbs WjWj ug fjl bjdHbj a[


W[Vag wgag ##qhjiju w'Hg fp>VsjV aJ VhgG wiVj dwMdw Rpl
dsV A[ag Vjv q[i[ w'v'G fp,DdAbj Vj debj m$$
WjWj ug wdhS v,e[@ ##u[ wi lwsj h{ aJ wis[ m$$

jYsw ibqu qYsw hoie vrqY Apunw blu nhI hwrY ]

ZVjlig q^ 5@ b>e 679

fi u[ zi dr,y dHaVg fhp.y VhgG aJ Vjq uf dvbj wi m$$


rjdhepiP rjdhepiP wisj dihj wi m dHl b>si hg lF fp>V sjV
bj uJs[ hV m

puMn dwn jp qp jyqy sB aUpir nwmu ]

b>e 401

dHl ai%J dHl f+[qg } lF FiqJ Fpv[dtbJ dry'G WjWj ug V[


w,T ds,aj a[ Vjv hg Vjq ufS vj ds,aj m
l.a d*fj a[ dhis{ rjl{ m

f+q[Li sj Vjq lpVS wiw[ sp,tJ sj Vjl h' uJsj h{ dur[G


rugi tJ sj spt sPi h'dHbj lg m
uhJegi WjsLjh sj@ r;gi@ r;gi tJ lg m dHl } f[B sj
uv'Zi i'e h' debj m dHl V[ WC[ cjwBi l,s[ fi i'e sPi Vj
h'dHbj m dH,w dsV dfAvg ija b,t tp,v% eHg ujes[ h'H[ s[ w.VJ
dr,y bjrj; fHg m dHh brj; dHr[G lg dw dur[G w'Hg dl,t lptqVg
ljdhW fC%sj uj dihj lg m brj; f{S sg s[i lg i'eg } wpN
bjijq bjdHbj m dxi us'G rg Rph dl,t WjSg fC%sj v.z[@ r;gi
tJ WC[ dZbjV Vjv lpdSbj wi[ m i'; lpSdsbJ h'i bijq h'
debj m
dHw dsV dHl V[ dl,t } bjfS[ zi Wpvj dvbj ba[ WCj
ldawji wgaj m Rpl fjl'G lptqVg ljdhW ug sj ljij fjn lpdSbj m
108

fjn lpSdsbJ qqPvg i'e Wjwg idh debj m


r;gi tJ V[ fp,DdAbj ##dHh dwl sg wvjq h{($$
epidl,t V[ dwhj ##dHh WjSg epiP biuV s[r ljdhW ug sg
h{ m u' dHl r[v[ l+g epiP VjVw ug sg e,sg a[ dWijuqjV hV m$$
r;gi tJ V[ dwhj@ ##q{} RphVJ w'v v{ y,v m$$
r;gi tJ } v{ w[ dl,t b>dq+ali fhp.y debj m epiP ug b,e[
F[Bj i,t w[ yiVJ a[ Tdh dfbj m Rpl r[v[ epiP ljdhW wji l[rj
wirj ih[ lV m r;gi tJ V[ bjfSg drdobj lpSj w[ W[Vag wgag
##qhjiju ) bjf sg q[hi lswj lptqVg ljdhW sj fjn lpVS Vjv
q[ij i'e aJ sPi h' debj h{ fi bu[ f[B dr,y fjSg h{@ ci h{
dwZi[ x[i Vj fgC h' ujr[ m d*fj wi' m$$
epiP ljdhW V[ Rpl} WjWj Wp,Tj ug w'v F[u ds,aj m dul oJ
WjWj Wp,Tj ug sg W[ig h{ m dul r[v[ r;gi tJ bjdHbj WjWj ug
bjf B'wij yp,w w[ l[rj wi ih[ lV m us'G dHh V[C[ h' w[ W[Vag
wiV v,ej WjWj Wp,Tj ug V[ dwhj ##h,B u fi[ l[rj wi v{S s[h$$ m
dHh lpS r;gi tJ zWijdHbj VhgG Rpo[ hg LiZj Zji w[ tCj
dihj m dHh LiZj r[t WjWj Wp,Tj ug V[ B'wig Rpl rv qjig m B'wig
Rpl s[ f[B a[ r,ug m Rpl r[v[ hg bi'e h' debj m
dHl f+wji Vjq lpVS Vjv sptJ sj VjL h' uJsj h{ m dur[G
l.aJ fjl'G Vjq lpVS Vjv bujqv fjfg s[ fjf VLB h' eH[ lV
ZjCrg Wjvqgw a[ lZV[ wljHg rie[ ai eH[ lV m l' Vjq hg
lF sptJ sj sjiP h{ m
##Vjqp lpVa sis spt voj mm

lpdSb{ sPt fjf wj Vjlp mm8mm$$

109

u' dHA[ l'Hg xvp fjr{ mm


qhJfpit dul lq[G bV.s h' ujS Rpl r[v[ RpV%J s[ ljhqS[
w'Hg rg f+jSg bj ujr[@ Rpl sg qV'wjqVj fPig wi ds>s[ hV m
idhqa s[ zi dr,y bjH[ h'S aJ lF dLwr[ dev[ dqBj ds>s[ hV m
v'hj t[Cj df>c sj rjlg@ dul} q'sV wdh>s[ lV@ Rph btjC[
vj w[ ega ejdHbj wisj lg m RpV%J ldqbJ dr,y T,c lji.eg
hg l.ega sj ljZV lg m b,u w,v aJ wHg ai%J s[ lju l.ega
} h'i rg dq,nj@ lpigvj WSjMs[ hV m fi Rpl r[v[ s[ v'wJ sj
hiqV dfbjij l.ega T,c lji.eg hg lg a[ ega hg hp.s[ lV@
wvgbj@ Wga eH[ bjLwJ sgbJ rjiJ rg ejHgbJ uJsgbJ lV m
iju[ qhjiju[ rg bjfS[ qV'i.uV vHg dHh wvgbJ lpSs[ lV m
T,c Vjv ejRpS rjvj q'sV dH,w dsV WjWj ug s[ siLV wiV
iP.qg bjdHbj m WjWj ug fjl fhp.y w[ RplV[ Vqlwji wgag ba[
w'v W{n debj m WjWj ug V[ bjfSg qiIjsj bVplji Rpl sj Vjq
df>c e'a zi s[ q{GWiJ s[ Vjq@ wWgv[ sj Vjq w.q@ bjdsw fp,DdAbj
\WjWj ug hi Vr[G bjRpS rjv[ f+[qg } Rplsj Vjq@ df>c@ e'a@
VjVw[@ FPbj@ l"hi[ bjds lF wpN fp,As[ lV| m
RplV[ RpKai dr,y lF wpN s,l ds,aj ba[ bjfSj dw,aj
ejRpSj rg s,Ddlbj m WjWj ug V[ WyV wgaj ##lj} rg wpN lpSj
s[ m$$ q'sV dH,w rjig aJ dN,uw debj dwMdw Rph l'ysj lg
u' Rph ejRpGsj h{@ WjWj ug LjdHs lpS w[ Vij; Vj h'S m WjWj
ug Rpls[ b>si sg e,v Wp,N w[ wdhS v,e[ ##LiqJ VhgG m u' a{}
bjMsj h{ Rphg lpSj s[ m$$
RplV[ WyV q>V w[ hgi sg dH,w wvg RpKyg bjrj; dr,y
110

lpSjHg m WjWj ug wvg lpS w[ f+l.V h'H[ a[ hpwq wgaj dw ##h'i


rg lpSj m$$ Rpl V[ h'i lpSj ds,agbJ m WjWj ug fp,AS v,e[ dw>Vg
wp bjqsV h' uJsg h{ ejRpS r[v[ m
RplV[ RpKai ds,aj #qhjiju ) xlv z,B hp.sg h{ m wjv f{ uJsj
h[ m v'wJ sj h,o a.e h'S wiw[ w'Hg bjVj w'Hg s' bjV[ s[ ds>sj
h{ m u[ w'Hg lisji bj ujr[ aJ dH,w ipdfbj s[ ds>sj h{ m bjqsV
aJ i'Bg u'eg hg hp.sg h{ m
WjWj ug V[ WyV wgaj ejRpS r[v[ qla h' w[ ejdHbj wi m
lpVS rjv[ bjfS[ bjf qla h' ujdHbj wiVe[ m dxi a[i[ w'v
w'Hg wqg VhgG ih[eg m qjHgbJ rg a[i[ b,e[ edhS[ vjh w[p lp,B
dsbJ wiVegbJ m fi b,n fdhiJ dr,y r[hv[ lq[G ##rjdhepiP
rjdhepiP$$ wdibj wi m

jp qp kw bMDu byVulw ijqu lGih vhylw ]


nw srvru nw auClY AYsw pMQu suhylw ]1]

lPhg q^ 1@ b>e 729

dHh WyV lpS w[ RplV[ ##lda WyV$$ dwhj a[ dxi bjdebj


v{ w[ yvj debj m dW+Z l^ lirS dl>z df>c Fjeg WJsi rjv[
s,ls[ hV dw dHh WyV l,y h'dHbj m q'sV } w'Hg wqg Vj ihg
v'w WC[ f+[q Vjv Rpls[ ega lpSs[ lV m qhJfpitJ sj WyV
dxi W[bio dwr[G h' lwsj h{ m dHl ai%J WjWj ug V[ q'sV }
i';g a'G W[dxwi wi ds,aj m Vjv hg Vjq ufS sg ajwgs wi
ds,ag aJ dw Rpl sj v'w f+v'w lpZi ujH[ m
f+ga hig w[ Vjq wg v'w f+v'w lhjdH mm

brip f+gaj NPngbJ bje{ idhS Vj fjdH mm

111

sB rog imtwvy nvw inroAw ]


nwnk rKw Awpy hoAw ]
b>e 744-45

iP.qg wHgbJ df>cJ } bjRpS s[ ila[ dr,y f{Gsj h'S wiw[


bjq v'w WjWj ug s[ bjlV w'v' sg hg v.zs[ lV m dwl[ Rpfi
u[ d*fj wiVg hp.sg Rplsj qV bjf hg siLV wiV vHg f=[dibj
uJsj m RpGN a[ ljij l.lji hg sptg h{ m w'Hg ZV r,v'G@ w'Hg b"vjs
r,v'G@ w'Hg i'e Vjv aJ hg epiP VjVw s[r ug V[ xpiqjdHbj h{VjVw sptgbj lF l.ljip mm

dHl[ ai%J dH,w f+[qg u' ligiw a"i a[ sptg lg WjWj ug sg


Lphia lpS w[ iP.qg bj debj m WjWj ug s[ bjlS w'v fhp.y w[
VqLwji wgag m WjWj ug V[ h,o s[ dHLji[ s[ Vjv W{nS vHg dwhj m
fdhvJ rJe hg WjWj ug V[ Rpls[ Vjq df>c a[ e'a bjds Wji[
fp,DdAbj m
Rpl f+[qg V[ RpKai dr,y lF wpN s,l ds,aj a[ dxi bjfSg
e,v wiV v,ej dul s[ vHg Rph WjWj ug w'v bjdHbj lg m wdhS
v,ej #fjaLjh ) hi ljv q[i[ l,f vC ujsj h{ m w'Hg d*fj wi'
dHl a'G q[ij Wyj h' ujr[ m$
WjWj ug V[ fp,dAbj ##dHl s[ vCV sj wg wjiV h{ m$$ dHh
f+LV lpS w[ Rpl epidlt V[ bjfSg dfAvg h,c Wgag hwgwa
LpiP wi ds,ag m wdhS v,ej ##dHw rji q{G bjfS[ zi'eg w.q wiV vHg qpvajV debj m
Rpo[ q{} dH,w xwgi V;i bjdHbj m dtbjv bjdHbj xwgi h{@
w'Hg l[rj hg wi s[tgH[ m V[C[ fhp.y w[ q{G l[rj fp,Ag aJ xwgi ug
112

V[ aqjwP sg q>e wgag m q{G RpV%J } wdh ds,aj dw q{G dl,t hJ q[i[
w'v'G f{l[ v{ vr'G m dHh aplgG bjf v{ bjRpSj uJ dwl[ a'G q>erj
v{Sj m q{G aJ apqjwP } h,o VhgG vjRpSj m #q[ij dHh urjW lpS
w[ xwgi V[ ep,Dl[ Vjv dwhj$ dHl } h,o vjRpS Vjv wg a[i[ l,f
vC ujH[ej m$ q{G dHh vx; lpS w[ ypf wi debj a[ rjfl yvj
bjdHbj m
dHl a'G Rpfi.a hpS wHg ljv h' eH[ hV q[i[ hi ljv l,f
vC ujsj h{ m l' qhjiju ) d*fj wi' q{G Whpa sptg hJ m$$
dHh ljig rjiaj lpVS a'G Wjbs WjWj ug Rpl f+[qg }
lqNjRpS v,e[ ##dHh dHvjhg ajwa uJ Lwag f+jfa wiVg du>Vg
d;bjsj wnV h{ mRpVg hg Rpl a'G r,Z l.Fjv w[ i,tSg m w'Hg
qhJfpit hg dHl Lwag } bjfS[ b>si Apfj lws[ hV m y.ej
wgaj aP. aqjwP } h,o VhgG vjdHbj m u' Rpl V[ a[i[ Ziq sg firjh
Vj wis[ h'H[ dHh WyV wgaj h{@ Rpl sj wgaj@ Rph bjf F'e
dihj h{ m dHl Vjv a[ij wpN VhgG dredCbj Rpl sj VpwljV h'dHbj
h{ m
WjWj ug V[ Whjv sjl ug } Wpvj w[ hpwq wgaj$$ dHl f+[qg
} uv Awjb \dfvj s[| m$$ Whjv sjl ug V[ uv dfvj ds,aj m
dxi WjWj ug V[ WyV wgaj ##uj hpS LpZ h{ m$$ Vjv hg ajwgs
wgag dw b,nJ fdhiJ dry'G lqJ dqvS a[ WjSg fdCbj wi m u[
fdC%bj VhgG aJ dlix dHV%J hg fC% dvbj wi m
O ldaVjq wiaj fpit m dHh wjxg h{ dHl sj ujf wisj
dihj wi lF wpN ngw ih[ej m wpN lqJ ypf idhS Rpfi.a WjWj
ug V[ WyV wgaj ##zi dr,y dH,w b,Zg dH,B i,t w[ Rpl Rpfi
Ljq } upagbJ qjdibj wigG m
Rpl V[ dHh WyV lpdSbj ba[ lda WyV sj LWs bvjf
w[ api dfbj m f+[qg V[ zi fhp.y w[ dHh wgaj m dH,w b,Zg dH,B
zi i,t w[ Rpl Rpfi i'u upagbJ qjdibj wi[ m up,agbJ qji[ aJ
113

dH,B Rpfi@ fi f{S Rpl xwgi s[ m us'G wHg dsV dHl ai%J hp.sj
dihj aJ xwgi dy>aJ dr,y e'a[ tjS v,e dfbj dH,w dsV WjWj ug
V[ xwgi } lpfV[ dr,y siLV s[ w[ iP.qg fhp.y ujS sg
ajwgs wgag m
lPiu sgbJ dwiVJ hV[i[ } drsjdHeg s[S vHg dVwvgbJ
aJ xwgi lJHg V[ rg iPq
. g r,v rhgiJ z,a vHgbJ m Rph f+q
[ g rg
WjWj ug w'v s' dsVJ sj bjdHbj h'dHbj lg m WjWj ug V[ WyV
wgaj ##b,u Rph xwgi dHo[ bj dihj h{ aP. Rpl} fAjS vr[Gej m
f+[qg V[ RpKai ds,aj ##ug h;Pi@ fAjS vrJej m$$
WjWj ug V[ hpwq wgaj ##Ljq sg e,cg a[ bj dihj h{ Fp,Dy'
q>cg lB[LV a'G Rpl} v{ w[ bj m$$
f+[qg lB[LV a[ fhp.y debj m e,cg bj eHg xwgi ug } N,B
fAjS dvbj a[ WjWj ug w'v bjRpS vHg f+[iVj wgaj m f+[qg b,e[
h' apdibj a[ xwgi df,A[ df,A[ m WjWj ug w'v fhp.ys[ hg xwgi V[
WjWj ug s[ y[hi[ r,v aK,dwbj aJ N,B lqN debj m WjWj ug V[
Vjq bjds fp,A w[ WyV wgaj ##wg f+LV h{($$
xwgi V[ ljig bjf Wgag t'v% w[ s,lg m WjWj ug V[ WyV wgaj
##a[ij wlPi lg@ dHl vHg luj dqvSg hg lg m$$
xwgi V[ evag q>Vg ba[ W[Vag wgag ##hpS d*fj wi' m$$ WjWj
ug idhqa s[ zi bjH[ ba[ dlKdtbj ds,ag dw ##b,e[ a'G dHl ai%J
sg evag VhgG wiVg m$$ l' dHl xwgi } rg f+FP sg iuj dr,y
idhS sj ajwgs wgag m qhJfpit f+q[Li s[ hpwq dr,y idh w[
sp,t rg dVrjis[ hV m

bwrM bwr bwr pRBu jpIAY ] pI AMimRqu iehu mnu qnu DRpIAY ]
eRpCg l^ q^ 5

V'B ^ f+l.e FjHg iaV dl>z ug ci'vg rjdvbJ l.a Whjv


sjl ug fjl'G lpdSbj m
114

Z>Vp l[rj l[rwp firjVp


dHw dsV WjWj ug Whpa f+l.V lV RpV%J V[ Whjv sjl ug
} bjfS[ V[C[ Wpvj dvbj m us'G l[rw bjfS[ epiP sg l[rj l,yg
LiZj Vjv wi[ Rpl sg V[Caj bjf hg r,Z uJsg h{ m dfbji Vjv
dWnjw[ fp,AS v,e[ ##ws[ qV dr,y dHh rg l'ysj h{ dw ljij dsV
w.q hg vjHg i,ts[ hV m bijq Vjv s' zCg W{nS rg VhgG ds>s[ m$$
Whjv sjl ug V[ WCg dVqiaj Vjv RpKai ds,aj ##qhjiju )
dul dsV a'G l[rj dr,y bjdHbj hJ Rpl dsV a'G hg bV.s dr,y
hJ m hi Vr[G dsV } VrJ yjb yC%sj h{ dw b,u h'i l[rj dqv[eg
a[ dxi tpLg tpLg wiJej ba[ aphjc[ fjl'G rg tpLgbJ f+jfa wiJej m
ws[ rg qV dr,y VhgG bjMsj dw dHh l[rj b"tg h{ m hi r[v[
qV tpLg Vjv b>Wi dr,y RpcjigbJ vjMsj h{ m hi fv u' bjf
s[ fdrai yiVJ dr,y Wga dihj h{ m Rph l,y[ sg siejh dr,y
v[t[ v,e dihj h{ m ugrV sj dH,w dAV rg W[bio sj VhgG uj
dihj m bjf ug sg bfji d*fj h{ q{G dHl[ dr,y hg bjfSj lpFje
lqNsj hJ m$$
dHh RpKai lpS w[ WjWj ug WC[ f+l.V h'H[ m dxi WyV h'dHbj
##Whjv sjl hpS Rph lqJ V[C[ h{ us'G a{} dH,w blojV a[ c[ij
fj dsbJe[ m aP. Rpo[ bjfSj w.q bjf yvjHgG m y[v[ Wjvw[ a[i[
w'v h'dHbj wiVe[ m dxi a[ig qdhqj rZ[eg m$$
WyV lpS w[ Whjv sjl ug V[ W[Vag wgag ##LdhVLjh d*fj
wi'@ lj} aJ l[rj hg WtLg i,Dt' m bjfV[ Vjv'G drA'C' Vj m dHh
drA'Cj q[i[ w'v'G N,dvbj VhgG ujSj m q[hi s[ zi dr,y bjRp m
u[ q{ dWihp sg vf[B dr,y bj debj aJ q[ig hjva rg xigs ug
115

s[ woV bVplji h' ujr[eg m$$

PrIdw icMq Ktolw vwxu duKu ibrih ivCwvx lyPu ]


eyhu hmwrw jIvxw qU swihb scy vyKu ]
l' q{} bjfS[ a'G sPi Vj wi' m
WjWj ug dHh lpS w[ Whpa tpL h'H[ a[ WyV wgaj ##sPi VhgG
wis[ m dHh rg l[rj h{ ba[ duhCj w.q aP. Rpl r[v[ wiVj h{@ Rph
rg l[rj hg h'r[eg m$$

gurmuiK sKIAw isK gurU mylweIAw ]


ieik syvk gur pwis ieik guir kwrY lweIAw ]

l'idn rji q^ 4@ b>e 648

slr[G fjaLjh l+g e'dW>s dl>z ug s[ lq[G dH,w epidlt lpujV


dl>z } l[rj wiV sg Rpa[uVj h'Hg m RplV[ epiP ljdhW w'v fhp.y
w[ l[rj q>eg m huPi V[ hpwq wgaj ##u[ epiP sg l[rj wiVg h{ aJ
ljZ l.ea sg l[rj wi' m dHh hg l,yg l[rj h{ ml=g bV.sfpi ljdhW
a'G i'fC rjv[ fjl[ r,v ypila[ a[ W{n w[ l[rj wiVg h{ m dHl ue%j
a'G v.zV rjvgbj l.eaJ } fjSg dfvjRpSj h{ a[ u[ h' lw[ aJ
A'v[ Fp.V w[ i,Ddtbj wigG m ljc[ w'v bjRpS rjv[ hi dl,t } uv
AwjRpSj a[ A'dvbj sg dH,w qpng s[Sg m$$
dHh WyV lpS w[ lpujV dl>z ##lda WyV$$ wdh w[ bjdebj
v{ bjdHbj m A'v[ a[ fjSg ypi,la[ a[ v{ w[ W{n debj m duhCg
l.ea epiP fjl ujr[ Rpl} e,v f,vj fj w[ bjt[@ ##q[i[ r,v'G
ldaepiJ } q,oj B[wVj m$$ duV%J V[ Rpo'G rjdfl bjRpSj RpV%J
} wdhSj ##w'Hg ldaepiJ sj WyV lpVjRp m$$
lpujV dl>z o'C%g Whpa srjHg bjds rg wi s[Gsj lg m dul
} v'C h'r[ srjHg rg s[ s[Sg m dHl ai%J dHV%J sg f+'Caj dl,t
l.eaJ dr,y h'S v,e fHg m h"vg h"vg dHh li'a epiP ljdhW s[
116

w.Vg f{ eHg m
lpujV dl>z dHLVjV wiw[ dVaV[q wiV v,esj aJ ljhqS[
ldaepiJ sj bjlS drAj s[Gsj m dH,w dsV dVaV[q wis[ WCj
bV.s bj dihj lg m dVaV[q wis[ us'G ws[ b,t tp,v[% aJ Fpv[tj
duhj fr[ dw ldaepiP bjlS Rpfi W{n[ hV m dHh lg aJ f+a,t
fi qV Vj q>V[ m byjVw hg Wjhi'G brj; bjHg m ##FjHg lpujV
dl>z q{G awvgx dr,y hJ q[i[ f,Bg W.V% m$$ lpujV dl>z y"dwbJ m
wg wiJ Wjhi w'Hg sptg fpwji dihj h{ m dHZi dVaV[q sj bV.s
rg WCj bj dihj h{ m dxi Rph brj; w.VgG fHg m
##FjHg lpujV dl>z q{G sptg hJ q[i[ f,Bg W.V s[ m$$
hpS sptg sg brj; ldhS Vj wi ldwbj m N,B tCj h' debj
a[ Wjhi bjdHbj m Wjhi W{n[ f+[qg s[ ;tq s[t w[ RpV%J } ljx
wgaj m dxi bjfS[ spf,DB[ sj wpN dh,lj fjC w[ f,Bg W.V%g m f+[qg
LJa h'dHbj aJ lpujV dl>z b>si bj w[ dxi dVaV[q wiV v,e
dfbj m us'G b>ai dZbjV h' w[ fjn wgaj dxi b,t bjlV a[
eHg aJ wg r[dtbj ldaepiP bjlS a[ W{n[ hV a[ f,Bg W,Ng h'Hg
h{ m s[t w[ Tdh dfbj yiVJ a[ m h;Pi V[ WyV wgaj ##Wjhi q{G
hg brj;J s[ dihj lg m dul oJ q[ij ?jvlj q{} Ijs wi[ej
q{G hj;i hp.sj hJ m ##l' epidlt ug q{} Ijs wgaj lg q{G hj;i
h' debj m aphjcg l[rj firjV h{ hpS dHh ypi,laj A,c w[ q[i[
w'v bV.sfpi ljdhW fhp.y ujRp m$$ l' dHl ai%J lpujV dl>z epiP
a'G tpLg f+jfa wiw[ RpV%J Vjv dH,w h' debj m dxi Vjq hg ufs[
h'H[ bjfSj qjVl uVq rg l.rji dvbj m siejh dr,y rg oJ
WSj vHg m$$

117

nwnk dwsu muK qy jo bolY


eIhw aUhw scu hovY ]
b>e 681

qhJfpit s[ ugrV Wji[ u[ w'Hg dvtjig dvtSj yjh[ aJ wg


dvt lwsj h{ m Rph aJ lpS@ b,tgG dcn[ uJ lpS[ h'H[ w"aw hg
dvt lwsj h{ m u' qhJfpit ija } lqjZg v,eg lq[G wis[ hV
Rpl Wji[ w"S ujSsj h{ m Rph dHhg dvt lwsj h{ dw lqjZg v,eg
lg s' z.B[ uJ s' dsV VhgG Rpn[ m fi dHl lq[G b>si wg wgaj
Rpl sj wg dvt[ej m qhJfpit s[ f+a,t wia,r hg dvt lws[ hV m
dHl ai%J s[ wia,r Wji[ f>dca l.a ijq ug Fp,Dy' wvJ rjv[ s,ls[
hV dw dH,w dsV WjWj ug iP.qg dr,y bjfS[ bjlS a[ W{n[ lV m
wpN qp>c[ Fp,Dy' wvJ s[ u' bjfS[ fLP yjiV vHg iP.qg bjH[ lV m
Rph lji[ WjWj ug w'v fhp.y eH[ m WjWj ug tpL W{n[ lV m W,dybJ
} s[t f+l.V h' w[ wdhS v,e[ m$$
##W,dyY b,u wg tjSj h{ m$$
ljdibj V[ dwhj ##WjWj ug b,u epC hg trj dsY m$$
WjWj ug V[ xpiqjdHbj ##epC Fp,Dy' q>cg a'G bj dihj h{ m$$
e'dW>sfpi[ } q>cg hg V[C[ f{Gsg h{ m dHl df>c s[ s' f+[qg bjfS[
RPnJ Rpfi epC dvbj ih[ hV m us'G dHh iP.qg s[ ila[ e'dW>sfpi[
} ujS v,e[ aJ WjWj ug V[ Whjv sjl ug } hpwq ds,aj ##dHV%J
w'v wg v,Ddsbj h'dHbj h{($$ Whjv sjl ug hpwq lpS w[ RpV%J
w'v fhp.y w[ fp,AS v,e[@ ##aphjc[ w'v wg h{ m$$
RpV%J V[ urjW ds,aj ##ljc[ w'v aJ vPS h{$$ NPn qji ds,aj m
118

RphVJ Fdibj v{ aJ epC lg m fi dtbjv bjdHbj dw dHh ljZP


epC v{Se[ m b{Gr[ f>u l,a l[i epC q>eSe[@ vPS hg wdh dsRp m
Whjv sjl ug WjWj ug fjl bj w[ wdhS v,e[ ##qhjiju Rph aJ
vPS s,ls[ hV m$$
WjWj ug V[ WyV wgaj ##y.ej FjHg RpV%J fjl aJ epC lg@
Wjwg dur[G Rph yjhp.s[ hV@ Rpl[ ai%J h' ujr[ej m$$ ljZP W'v[ ldhu
lpFjH[ ljZ wj W'dvbj dWioj Vj ujH[ m u' RpV%J dwhj lg Rph hg
WS debj hpS epC epC Vj dihj vPS dr,y Wsvg h' debj m
qhJfpit b,e[ NPn W'vS sj xv dqv debj m dul r[v[ zi fhp.y[
bjfS[ RPnJ } W{nj w[ epC Rpajdibj m us'G r[dtbj aJ ljij vPS
hg WS debj m N,B y'B v,eg qV } m vjhVaJ fjRpS v,e fH[
dw bjfj WjWj ug } dwM NPn W'dvbj lg m dxi Wga[ r[v[ } fAaj
ih[ lV m dtbjv bjdHbj WjWj ug fjl uj w[ qjxg q.e vHgH[
dwMdw NPn s[ drRpfji sj vjF ljhqS[ lg m
e'dW>sfpi[ a'G rjdfl qpC fH[ m Whjv sjl ug } W[Vag wgag
##qhjiju bjdebj h'r[ aJ WjWj ug b,e[ biu wiVg h{$$ Whjv
sjl ug V[ WjWj ug b,e[ W[Vag wgag ##fjaLjh@ e'dW>sfpi[ a'G
epC rjv[ f+[qg bjH[ hV RpV%J w'Hg W[Vag wiVg h{ m WjWj ug
V[ xpiqjdHbj ##bj ujS dsRp$$ m
Rph WjWj ug w'v bj w[ yiVg Tdh fH[ m ##LdhVLjh@ lj}
WtL' m ljc[ w'v'G Fp,v h' eHg h{ m blgG NPn qjdibj m dulsj Vaguj
ljc[ ljhqS[ bj debj h{ m aplgG WtLVhji h' m ljc[ a[ q[hi wi' m
ljcj ljij epC vPS dr,y Wsv debj h{ m
WjWj ug o'C%j qplwij w[ wdhS v,e[ ##aplgG vPS dwhj lg@
vPS hg h'Sj lg m
RpV%J aiv[ Vjv dwhj ##qhjiju@ blgG eigW hJ m blgG h'i
epC dvbjRpS a'G blqi,o hJ m hpS dwifj wi' m idhqa s[ zi
119

dr,y bjRp m$$ us'G w'Hg dVqjSj h' w[ qhJfpit s[ yiVg bj Tdh>sj
h{@ qhJfpit WC[ idhq dsv hp.s[ hV@ WtL ds>s[ hV m
WjWj ug V[ WyV wgaj ##u' h'Sj lg h' debj m fi aphjcj
vPS hg epC s[ Fjb drw ujr[ej m dHl } r[y bjRpSj m l' dHh
WyV q>V w[ RpV%J V[ vPS r[y ds,aj m Rpl[ ai%J hg h'dHbj vPS
epC s[ Fjr drw debj m qhJfpitj sj WyV bB,v hp.sj h{ m
dHl[ hg ai%J s[ f+a,t wia,r epiP ljdhW s[ lq[G rg hp.s[ ih[ m
vjh"i Ldhi s[ b>si hpS rg dH,w ue%J FjHg WpZP s[ bjr[ \FJc[
w,y[ a'G f,w[ wiV sg F,ng| s[ Vjq Vjv qLhPi h{ m
dHw rji FjHg WpZP u' zpdqbji lg V[ bjfS[ dw,a[ bVplji
bjr[ dr,y w,ygbJ dH,BJ sg dyVjHg wgag m Rpl } fwjRpS s[
vHg dul lq[G b,e s[Sg lg aJ fdhvJ f>ur[G fjaLjh epiP l+g
biuV s[r ug fjl W[Vag wgag ##qhjiju@ q{G bjr[ } b,e s[Sg
h{ q[ij bjrj ngw f,w ujr[ m$$
ldaePiJ V[ WyV wgaj ##dul lq[G bjr[ } t'vSj h{ Rpl a'G
dH,w dsV fdhvJ f+Ljds dabji wiVj h{ ba[ dHh f+Ljds fdhvJ
l.ea } AwjRpSj h{ dxi bisjl wiVg h{ m$$
FjHg WpZP ##lda WyV$$ wdh w[ rjdfl bj debj m bjrj
dabji h' debj m t'vS sj lqJ bj debj RplV[ WCg igN Vjv
f+Ljs dabji wirjdHbj m dxi ljig l.ea dHw,ng wgag a[ f+Ljs
Awj ds,aj m bisjl wiV sj lqJ h' debj m Wjhi dH,w dl,t FjHg
v,tP wqvj duhj F[l WSj w[ bj debj a[ f+Ljs A,wS vHg biu
wgag m f+Ljs riajRpS rjdvbJ wqvj \fjev| lqN w[ wdh
ds,aj dw f+Ljsj ?aq h' debj m bisjl LpiP h' eHg m ljig l.ea
bisjl wi[ dw ##FjHg WpZP sj bjrj f,wj h'r[ m$$
fi FjHg v,tP wh[ ##w,yj h'r[ m$$ dHh lpS w[ ljig l.ea V[
dwhj ##a[i[ wdhS Vjv dHh w,yj h' ujr[ej($$ aP. epiP a'G rg r,cj
120

h{$$( FjHg v,tP yp,f yjf yvj debj m


us'G bjrj t'dv%bj aJ w,yj dVwdvbj m FjHg WpZP Whpa
zWijdHbj a[ N,B ldaepiJ w'v fhp.dybj@ W[Vag wgag ##fjaLjh
q[ij bjrj w,yj idh debj m$$
ldaepiP WyV wgaj ##w'Hg dl,t Fp,tj yvj debj h'r[ej m##
RplV[ dwhj qhjiju Wjhi dH,w wqvj duhj tCj lg Rph idh debj
lg a[ Vjv hg wdh dihj lg ##w,yj ih[ej$$ m
ldaepiP e.Fgiaj Vjv wdhS v,e[ ##Rph wqvj VhgG lg m aplgG
wqv[ h' u' Rpl} lqN V lw[ m Rph aJ FjHg v,tP lg m$$ ##qhjiju@
lj} wg faj lg m hpS lj} WtL s[r' m evag h' eHg@ l' qjx
wi dsRp m$$
ldaepiJ WyV wgaj ##y.ej u' h' debj l' h' debj fi a[igbJ
w,ygbJ dH,BJ sg rg f,w[ s[ Fjb drwig h' ujr[eg m$$
ldaepiP sj WyV bdq,B lg m vjh"i s[ dwv[% sj dH,w dh,lj
dc,e dfbj m VrjW V[ W,pZP sj w,yj bjrj hg f,w[ s[ Fjb tigs
dvbj m

nwnk dwsu muK qy jo bolY eIhw aUhw scu hovY ]

b>e 681

jo jo icqvY dwsu hir mweI ]


so so krqw Awip krweI ]
b>e 202

lr[i[ WjWj ug V[ Whjv sjl ug } hpwq ds,aj ##Whjv sjl@


bai dl>z l[qj } Wpvj w[ dvbj m$$
121

##lda WyV ug$$ wdh w[ Whjv sjl ug api fH[ m l[q[ fhp.y
eH[ m bai dl>z ug sj WPhj uj tCwjdHbj m ##WjWj ug Ijs wis[
hV$$ RphVJ hpS[ hg WpvjdHbj h{ m
bai dl>z V[ fp,dAbj@ ##b,u euj VhgG wgaj m$$ Whjv sjl
ug wdhS v,e[ m ##b,u fdhvJ aphjc[ w'v hg F[dubj h{ m$$
bai dl>z V[ bjRpS lq[G dH,w r,c[ WiaV dr,y sp,Z fj
dvbj m o'C%j epC a[ dzRp v{ dvbj m dHh da>V[ yg;J v{ w[ WjWj
ug w'v fhp.y debj ba[ VqLwji wgag WjWj ug WiaV yp,w w[
a[ s[t w[ wdhS v,e[@ ##dHhVJ dr,y wg h{@ bai dl>z m$$ lF wpN
ujSs[ h'H[ rg bVujV WS uJs[ lV m spdVbjsji } Fpv[tj fjRpS
vHg aJ dw lj} lqN Vj lw[ m Rpl V[ dwhj ##WiaVJ dr,y sp,Z
h{ m Wjwg epC a[ dzRp h{ m$$
##dHh t[yv wiV sg wg v'C lg$$@ WyV wgaj m
##qhjiju m lF bjf sj hg h{ m sp,Z A,w vRp m$$
##ndhi ujRp wpN lq[G vHg m wpN qhjaqj bj ih[ hV m fdhvJ
dHh ue%J ljx wi dsRp m$$ WjWj ug sj WyV lpS w[ Whjv sjl
ug a[ bai dl>z ug oJ ljx wiV v,e fH[ m lxjHg h' ujS
a'G o'C%g hg s[i Wjbs sl ljZP Fer[G F[l b>si WjWj ug w'v
bj fhp.y[ m RpV%J WjWj ug s[ yiV ApH[ a[ dfA[ h' w[ W{n eH[ m WjWj
ug V[ ugb bjdHbj dwhj a[ Whjv sjl ug } hpwq ds,aj@ ##sp,Z
dr,y dq,nj a[ dzRp fj w[ l.aJ } Awj dsRp m$$
bai dl>z a[ Whjv sjl ug V[ sp,Z WiaVJ dr,y fj w[ l.aJ
b,e[ i,t ds,aj m dHh fgS Rpfi.a h'i fj ds,aj l.aJ } i,u w[
sp,Z AwjdHbj m h'i rg l.eaJ ila[ a'G v.zgbj lF } sp,Z
AwjdHbj m ljZPbJ dry'G dH,w V[ sPli[ r,v s[t w[ u' dw dHLjij
WjWj ug sgbJ b,tJ Rpfi i,tg h'Hg f,Bg r,v lg mWjWj ug NB
122

lqN eH[ m dsvJ sgbJ ujSs[ lV m b>sivgbJ Wp,N v{Gs[ lV m


wdhS v,e[@ ##dHLji[ dwM wis[ h' b,tJ a'G f,Bg ypwgH[ m$$ Rpl
ljZP V[ h,o u'C ds,a[ ba[ W[Vag wgag ##fjaLjh dul i.e dr,y
h' ngw h{ m q{} qjx wi dsRp m$$ WjWj ug qplwij w[ wdhS v,e[ m
##blgG aJ aphjc[ qV sj l.wvf fpij wgaj h{ m aplgG ila[ dr,y
e,vJ wis[ lg dw dwZi[ sp,Z dqv ujH[@ sPli[ V[ dwhj lg dq,nj
fj w[ dqv ujr[ dxi ngw h{ m aguj wdh>sj lg dzRp rg fjdHbj
h'r[ m l' dHh da>V[ hg aphj} dqv eHgbJ hV m aplgG i,u w[ lF
##wpN A,w dvbj h{ m hpS bjdebj h{ m$$
dxi Whjv sjl ug } hpwq ds,aj ##ljZPbJ } sp,Z rjvj
WiaV dstj s[rgG m$$
dul r[v[ ljZPbJ V[ WiaV dr,y Njag qjig aJ sp,Z RpaVj
hg dfbj lg m l.a Whjv sjl ug RpV%J } drsjdHeg s[S o'C%g
sPi a,w Vjv yv fH[ a[ wdhS v,e[ ##s[dtbj l.a ug@ sp,Z fdhvJ
du>Vj hg dihj m dHo[ a'B VhgG epiP VjVw sj zi h{ m$$
ljZP aJ fdhvJ hg WiaV s[t w[ blyiu lV@ wdhS v,e[
##Whjv sjl ug@ l[rj wis[ ih' m aphjc[ epiP lqi,o hV ba[ aphjc[
Rpfi f+l.V hV m aphjc[ Rpfi A[ag d*fj h'r[eg m$$
Whjv sjl ug o'Cg sPi uj w[ lda l+g bwjv Wpvj w[ qpC
bjH[ m
WjWj ug fp,AS v,e[ ##Whjv sjl ljZP wg wdh>s[ lV($$
RpV%J dwhj@ ##bjf lF wpN ujSs[ h' q{G wg s,lJ@ ldaepiP m$$
WjWj ug V[ WyV wgaj ##u' Rph wdh eH[ hV ngw h{ m$$

123

miq QoVI syv gvweIAY ]


bjlj sg rji@ b>e 647

fjnw df,A[ fC% yp,w[ hV dw Whjv sjl ug wSw s[ dlKB[


dHw,n[ wiw[@ ljx wiw[ dxi Z'@ lpwj w[@ bjf bjBj fgl w[ fi"Gnj
l[q[ df>c bjfSg F{S s[ zi'G dabji wiw[ dvbjMs[ lV m
dHw dsV Whjv sjl ug wSw ljx wiw[ bjBj dfljRpS
vHg l[q[ df>c yv[ eH[ m Rph zi hg eH[ m fdhvJ bjBj h,o Vjv
y,vS rjvgbJ y,wgbJ a[ fgdlbj uJsj lg m b,u w,v aJ q'BiJ
uJ dH>uS yvs[ hV m Rpl zi rjvg qjHg y.s w"i } ep,Dlj bjdHbj
h'dHbj lg m qjHgbJ sj ep,lj u[ dwl[ Vjv vC w[ n.cj Vj h'r[
aJ h'i fLP } wp,B w[ uJ w'Hg yg; zi sg a'C F.V w[ hg sPi
wisgbJ hV m u[ vCg VP.h Vjv h'r[ aJ ejvJ erJTgbJ }
w,T[eg m dwMdw bjq whjra h{ ##dc,eg t'a[ a'G ep,lj zpdqbji
a[$$ m y.s' qjHg } dtbjv bjdHbj dw Whjv sjl dHo[ hg bjBj
fglS bjMsj h{ dwM Vj q{G y,wg } hg tijW wi dsbJ m
RplV[ y,wg sg dw,vg s[ yx[i[ vgiJ sg w,o \e'v wiw[ i,lg
r,B w[| WSj w[ W.V% ds,ag m Whjv sjl ug y,wg w'v eH[ a[ bjBj
fglS v,e fH[ m bjf bjBj WVjRpS vHg Rpfi'G wSw fjRpS fi
wSw sj svgbJ duhj WS ujr[ bjBj Vj WS[ m us'G s' da>V
rji Whjv sjl ug V[ bjBj WVjRpS sg w'dLL wgag Rph Vj
WdSbj m bjf V[ y.s w"i } fp,DdAbj ##y,wg } wg h' debj h{ m$$
qjHg V[ ep,Dl[ dr,y urjW ds,aj ##aP. hg wpN wi ds,aj h'r[ej m$$
124

Whjv sjl ug V[ dwhj ##q{G dHl} tijW VhgG wgaj m dHh fdhvJ
hg tijW lg m$$
qjHg wdhS v,eg ##dHh aJ dHr[ hg fgl[eg m h'i dwl[ w'v
fgl v{ m$$ dwMdw bu[ e,pDl[ sj FPa lrji lg m
dHl qjHg } dHh faj VhgG lg dw q{G bjfSg wgag wqjHg
tPh dr,y fj vHg h{ m dwMdw dHl sg hjva aJ dHh lg dw dur[G
v'h[ sg a,ag h'Hg w'Hg yg; dul Vjv v,e ujr[ Rpl } ljC
s[r[eg m dHl ai%J bjsqg sj ep,Dlj rg afs[ h'H[ v'h[ s[ dw,v riej
hp.sj h{ m dul Vjv v,e[ej@ qavW NeC[ej Rpl } ljC[ej m u[
b,e Vjv VhgG ljC[ej aJ qjC[ WyV wi[ej m dul Vjv b,e[ tC[
f+jSg sg qV sg wvfVj rZ[eg dur[G^
##bedV *'Z y.cjv mm$$
Whjv sjl dHh w"C[ W'v lpS w[ zWijH[ VhgG m qjHg }
VqLwji wiw[ api fH[ m WjWj ug w'v fhp.y w[ ljig Wgag lpSjHg m
WjWj ug V[ lpFjrw hg WyV wgaj ##y.ej dur[G y,wg tjvg
y,vg h{ bjBj VhgG WdSbj m qjHg rg tjvg hg ih[eg m$$
dxi wg h'Sj h{ m WyV qhjaqj sj tjvg dwr[G ujr[ v,e debj
dur[G yPV[ dr,y dH,B m qjHg s[ w'Hg Rpvjs Vj h'Hg a[ Rph tjvg
hg eHg m qhJfpitJ } sptg wiV rjvj dxi luj fjMsj hg h{ m
l.a wj s'tg bZ Wgdy a[ BPB{ m
V'B ^ f+l.e l^ N>cj dl>z l[qj a'G dqdvbj m

125

eyqw qwxu hovY mn AMdir


krI iB AwiK krweI ]
b>e 147

qhJfpit epiWjSg s[ qjhi hp.s[ h'H[ rg bjq v'wJ a'G Rphvj


i,ts[ hV m dHl[ ai%J WjWj ug wHg rji epBwj v{ w[ fjn wiV
v,e uJs[ lV m dH,w dsV iP.qg s[ A,fC w'v W{n w[ fjn wi ih[
lV m dvr v,e eHg f+qjaqj Vjv a[ qla h' eH[ m epBwj h,o
dry'G dVwv w[ ;qgV a[ dc,e dfbj m dul r[v[ bjf ug sg dWiag
tp,v%g Rpn w[ tC[ h' eH[ m epBw[ sj dtbjv Fp,v debj m FpvShji
aJ spVgbjsji h{ m i,W Vjv dqv[ h'H[ lprjqg ws[ F,pvs[ Vhk m dHh
aJ dwl[ f+[qg s[ qV sj fisj hBjRpSj lg Rpl sg dWiag Vjq
ufS dr,y vjRpSg lg m dtcjig hjwg@ wW,cg uJ B{dVl t[csj
h{ fi fPiV fpit v'wJ s[ qV Vjv t[cJ t[cs[ hV m dwl[ } du,a
v{Gs[ hV ba[ dwl[ } bjfSg vgvj s[ q{sjV dry'G w,T ds>s[ hV m
dul } du,a v{Gs[ hV dxi Rph hji q>V w[ yiVJ a[ Tdh f{Gsj
h{ m bjfSj b,ej rg l.rji v{Gsj h{ a[ spVgbJ } rg du,a v{Gsj h{ m
qdhajW dl>z df>c l[q[G bjlV w'v sg v.dzbj m Rpl sg
dVejh epBw[ Rpfi f{ eHg m RplV[ epBwj yp,w dvbj m epBwj vpwj
w[ bjfS[ zi v{ debj m WjWj ug lF ujSs[ lV m WjWj ug V[
Whjv sjl } ug hpwq wgaj ##qdhajW dl>z bjfSj epBwj v{
debj h{ m Rpl a'G epBwj v{ w[ bj m$$
Whjv sjl ug ##lda WyV$$ wdh w[ epBwj v{S rjla[ l[q[
126

df>c qdhajW dl>z w'v yv[ eH[ m bjf V[ f+[qg } W[Vag wgag
##dw WjWj ug sj epBwj s[ dsRp m$$
fi qdhajW dl>z f{i a[ fjSg Vj f{S s[r[ m q[i[ w'v w'Hg
epBwj VhgG m dHh WyV lpS w[ Whjv sjl ug WjWj ug w'v iP.qg
bj fhp.y[ m
WjWj ug fjl W[Vag wgag ##qhjiju Rph epBwj VhgG ds>sj m
Rpl V[ aJ dwhj h{@ q[i[ w'v VhgG h{ m$$
WjWj ug V[ xpiqjdHbj ##u[ Rpl V[ hpS VhgG ds,aj aJ bjfS[
bjf v{ w[ bjr[ej m$$ hpwq wgaj ##Rpl s[ zi uj ba[ dWVj wpN
W'v[ r[C[% dr,y tC w[ hg qpC bjRpSj h{ m$$
WyV lpS w[ Whjv sjl dxi qdhajW dl>z s[ zi yv[ eH[ m
drhC[ dr,y dH,w l{dw>c vHg tC[% h' w[ qpC bjH[ m bjf WjWj ug
w'v fhp.y[ hg h'Se[ dw qdhajW dl>z s[ zi s[ lji[ zC[ BpBS[
LpiP h' eH[ fjSg ljij cpv% debj m qdhajW dl>z } zi s[ lji[
zC[ Bp,BS sj wjiS lqNS dr,y s[i Vj v,eg m Rpl[ r[v[ Rph iP.qg
r,v y,v dfbj m WjWj ug w'v fhp.y w[ yiVJ a[ Tdh dfbj a[
epBwj b,e[ i,t w[ wdhS v,e[ ##WjWj ug qjx wi dsRp m q[i[ w'v'G
evag h' eHg h{ m$$ WjWj ug h,l w[ wdhS v,e[ ##aP. wdh>sj lg
q[i[ w'v epBwj VhgG h{ m dHh dwo'G bj debj h{($$
Rpl sj Liq Vjv dli Np,w debj m W[Vag wiV v,ej
##qhjiju ) d*fj wi' zi s[ lji[ zC[ Bp,B eH[ hV m ljij B,Wi
fjSg dWVJ a.e h' ujr[ej m fjSg aJ WCg qpLwv Vjv dqvsj h{ m
WjWj ug V[ WyV wgaj ##y.ej u' h'Sj lg h' debj@ hpS LpZ
h{$$ ba[ ajwgs wgag fdhvg fjRpCg sj ujf wisj dihj wi m
127

zC[ VhgG BpBSe[ m


l' dHl upeag Vjv f+q[Li sj dlqiV wiV vj ds,aj m l' dHl
ai%J WjWj ug V[ Lwag Vjv Vjq ufV vj ds,aj dur[G-

eyqw qwxu hovY mn AMdir krI iB AwiK krweI ]


jyvfu swihbu qyvf dwqI dy dy kry rjweI ]
nwnk ndir kry ijsu aupir sic nwim vifAweI ]

qjN sg rji q^ 1@ b>e 147

dHw rji bnr[G fjaLjh l+g hdi d*LV ug qhjiju ds,vg


uJs[ ila[ dr,y f>u't[Cj df>c dr,y ndhi[ m dH,w f>ca V[ dHw,n
s[tw[ dl,tJ } fp,DdAbj m ##dHh dwl ai%J sj dHw,n h{ m dl,tJ V[
sKdlbj dHo[ bnr[G fjaLjh bjH[ hV m f>dca V[ b,e[ h' w[ s[dtbj
aJ fp,AS v,ej m ##dHh dH>Vg A'Bg Rpqi dry m dHV%J sg Rpqi aJ
ljig A[ l,a wp ljv sg v,esg h{ m wg dHV%J dr,y w'Hg Lwag h{(
u[ h{ aJ egaj s[ bio lpVjS m dHh e,v dl,tJ V[ ldaepiJ w'v
fhp.yj ds,ag m fjaLjh V[ f>dca } w'v Wpvj dvbj m WyV wgaj
##wg lpVSj h{($$ m
f>dca V[ dwhj ##egaj s[ bio$$ m
fjaLjh V[ dl,tJ } hpwq wgaj A,uP ijq dNRpi } l,s
dvbjRp m dl,tJ V[ A,uP } Wpvj dvbJsj m qhjiju V[ A,uP ijq }
b,e[ dWnj dvbj ba[ Rpl s[ dli Rpfi l'Bg i,t ds,ag@ dxi f>dca
} wdhS v,e[ m ##fpKA' hpS u' fpASj h{ m A,uP ijq urjW s[r[ej@
##f>dca } wdhS v,e[ m f>dca V[ egaj sj lv'w fdC%bj m A,uP
ijq } bio wiV vHg dwhj m N,B hg Rpl V[ bio wi ds,a[ m
f>dca yiVg Tdh dfbj m
128

dxi f>dca V[ A,uP Vjv hg wHg f+LV RpKai wga[ m dHl ai%J
ldaepiJ V[ f+a,t dstj w[ f>dca s[ Fpv[t[ sPi wi ds,a[ m

jn Bgqn ko kho n mwno


kIE Apno peIhY ]
b>e 524

WjWj ug wHg rji dfAv[ uVqJ s[ ljog s,lS v,e uJs[ lV m


dwifjv dl>z du>V%J } bai dl>z qjV rg wdh ds>s[ lV m e'dW>s
fpij df>c s[ rjlg lV m Rph wHg rji WjWj ug w'v bj uJs[ lV m
dH,w dsV WjWj ug V[ WyV wgaj ##bai dl>z dfAv[ uVq dr,y
bjfJ s'V'G Fij lg m$$
Rpl dwhj ##qhjiju@ q{G wg ujSsj hJ aphj} hg faj
h'r[ej m$$
bai dl>z Whpa w.uPl lg m f{l[ } tiyS v,DdebJ WCj l.w'y
a'G w.q v{Gsj lg m fpV sjV wiV dr,y w'Hg dsvylfg VhgG
i,tsj lg m
WjWj ug w'v siLV wiV bjdHbj m WjWj ug V[ WyV wgaj@
##bai dl>z fpV sjV rg wi dvbj wi m f{l[ } w.uPlg Vjv u'CVj
VhgG m dul dsV a[i[ w'v dH,w v,t ipdfbj h'r[ej aP. qi ujr[Gej m$$
RplV[ WjWj ug sj dHh dwhj h'dHbj WyV bSlpdSbj wi
ds,aj m bjfSg bjsa qpajWw f{l[ s[ vjvy v,ej dihj m b>a
Vaguj Rphg h'dHbj m us'G Rpl w'v dH,w v,t ipdfbj h' debj m
Rph Wgqji h' debj m o'C[% dsVJ dr,y spVgbJ } bvdrsj wdh
129

debj m fi Rph wi rg wg lwsj lg dwMdw qjdHbj riaV sj


dwl[ dwl[ } r,v rg VhgG hp.sj m
dur[G dH,w whjSg h{ dw w'Hg l[n qwjV fj dihj lg m Rpl}
f{l[ sg v'C f{ eHg m l[n V[ bjfS[ dq,ai } fpKdAbj dw dwl[ w'v'G
f{lj dqv lwsj h{ m dH,w V[ s,Ddlbj dw xvjV[ u,B w'v'G dqv lwsj
h{ m l[n Rpl w'v fhp.y debj m us'G u,B r,v s[dtbj Rpl } f{l[
h'S sj IwgV Vj bjr[ m fi dNuw w[ fp,A hg dvbj m b,e'G u,B
V[ dwhj ##dwhC[ l.V s[ yjhgs[ hV($$ l[n dHh lpS w[ h{ijV h'
debj m l[n V[ duhC[ l.V s[ ipdfbj sg q>e wgag duqgGsji V[
dvbj ds,a[ m wpN lq[G Wjbs u,B f{l[ v{S vHg l[n w'v debj m
wg r[tsj h{ l[n sj dw>Vj l'hSj qwjV h{ dw>Vg Ljhg njng Vjv
idh>sj h{ m qV dr,y l'ysj h{ q{G rg uj w[ qwjV fjrJej m dHh
q[i[ w'v'G drbju Rpfi f{l[ v{ w[ q"GuJ wi dihj h{ q[i[ w'v hp.s[
h'H[ rg VhgG vj lwsj m
zi fhp.y w[ bjfS[ fp,aiJ } bjrj;J qjiV v,e uJsj h{ m
us'G Rph V[C[ bj uJs[ hV aJ f{l[ b,e[ lp,B wdh>sj h{ dH,BJ dvbjRp@
lgq{GB dvbjRp@ v'hj dvbjRp vj dsRp dHh lji[ f{l[ m$$
dHh s[t w[ qp>c[ lqNs[ hV dw WjfP aJ w.uPl lg b,u dHl}
wg h' debj h{ m dHh dwZi[ fjev hg h' debj h'r[ m RpV%J xC
w[ Wp,T[ } o.q Vjv W.V ds,aj m l' dHl ai%J f+qjaqj rv'G dwl[ }
dHh ri hg hp.sj h{ dw Rph f{lj ria VhgG lwsj m
dHl[ ai%J hg qdhajW dl>z V[ WjWj ug s[ wdhS bVplji fp>V
sjV Vj wgaj du>seg a'G h,o Z' W{nj m
V'B ^ l! wiaji dl>z Wg!H[! e'dW>sfpi a'G f+l.e dqdvbj m
130

jo ikCu kIno su ApnY rMig ]


b>e 279

iP.qg s[ w'v sg dH,w iurjhj \lPbj| ijqfpij q>cg rjv[ fjl[


fp,BSj LpiP h' debj m dHl s[ fp,BS sj n[wj h' debj m qdhwq[ V[
iurjhj fp,BS vHg q;sPi vjH[ lV m eiqg sj q"lq lg m dH,w
dsV Whpa eiqg f{ ihg lg m qusPi Whpa drbjwpv h' ih[ lV m
spfdhi s[ lq[G bjijq wiV vHg WjWj ug w'v iP.qg dr,y tC[ dW+A
sg AJ o,v[ bj W{n[ m
WjWj ug WyV wgaj ##epiqpt' uv fjSg fg vRp m$$
RpV%J } WjWj ug s[ zdCbJ dry'G Whjv sjl ug V[ fjSg
dfvjdHbj m fjSg fg w[ Whpa tpL h'H[ m wdhS v,e[@ ##qhjiju fjSg
b>dq+a hg h{ m$$
WjWj ug V[ WyV wgaj@ aplgG eiqg dr,y b"t[ h' ih[ h' m dxi
fp,B v{Sj us'G lisg ip,a bj eHg m ##qusPiJ V[ RpKai dr,y dwhj@
WjWj ug blgG dHl } fp,BS sj n[wj v{ i,Ddtbj h{ m Rplsj lqJ
z,B h{ m dHl wiw[ fp,Bs[ hJ m fi qhjiju ) dq,Bg Whpa lta h{ m
qpLwv Vjv o'C%j hg oJ fpKdBbj uJsj h{ m$$
WjWj ug V[ xpiqjdHbj ##s' dsV ndhi w[ fp,B v{Sj m$$
##dxi wg h'r[ej($$
##dH>si s[ra[ } wdh s[rJe[ dH,w WjvBg fjSg sg c'v
s[r[ej$$ WjWj ug V[ WyV wgaj m
131

qusPi s' dsV bjfS[ dBwjS[ a[ yv[ eH[ m dH,w dsV Wjbs
qgGh f{ hg debj m ljig dq,Bg Viq h' eHg m RpV%J bj w[ s[dtbj
lji[ fjl[ fjSg hg fjSg lg m Rph Whpa tpL h'H[ ba[ WjWj ug fjl
fhp.y w[ W[Vag wgag aplgG ljc[ Rpfi d*fj wgag h{ m ljc[ vHg
w'Hg l[rj sKl' m$$
WjWj ug V[ xpiqjdHbj ##fjSg a[ ijLV dvbjRpS vHg ljc[
w'v l[rjsji h{ m h'i dwl[ yg; sg ;iPia VhgG m$$
qusPiJ V[ dxi W[Vag wgag ##qhjiju@ w'Hg l[rj dsRp m$$
##y.ej x[i ljcg l[rj dHh h{ dw duhCj dl,t h{ Rph rjdhepiP
sj ujf wi dvbj wi[@ qplvqjV b,v%j b,v%j a[ dh>sP ijq ijq sj
Vjq v{ dvbj wi' m dHhg blvg l[rj h{ m$$
WjWj ug V[ WyV wgaj m l' dHl ai%J WjWj ug V[ RphVJ }
f+q[Lri s[ epS ejrS vj ds,aj m
V'B ^ l! N.cj dl>z a'G WyV f+jfa h'dHbj m

krn krwvn krnY jogu ]


e'dW>sfpij df>c sj bjlj ijq Fpy' q>cg a'G bj dihj lg m eiqg
sj q"lq lg m f{sv ujS vHg iP.qg s[ w'v sg ilaj lg Rph eiqg
Vjv drbjwpv h'dHbj WjWj ug fjl iP.qg fhp.y debj m WjWj ug
w'v fhp.y w[ VqLwji wgag ba[ bijq wiV v,e dfbj m W'hC
sg n.Tg AJ Vjv Rplsg owjrB sPi h' eHg m us'G wpN lqJ bijq
wiV wiw[ apiV v,ej WjWj ug V[ hpwq wgaj ##Feaj o'C%g l[rj
hg wisj uj$$ m
132

bjlj ijq V[ ##ldaWyV$$ wdh w[ l[rj fp,Ag m WjWj ug V[ dq,Bg


s[ fH[ T[i r,v dHLjij wiw[ hpwq wgaj m ##dHl } yp,w w[ Rph
ljhqS[ B'H[ w'v lp,B s[ m eiqg Whpa@ spfdhi sj lqJ bjlj ijq
zWij debj m fi b>siv[ ci s[ qji[ W,nv \alvj@ wCjhgbJ|
a[ whg yp,w T[i w'v yvj debj m Rpl V[ whg Vjv W,nv dq,Bg
sj Fi dvbj ba[ yp,w dvbj Rpl } dli Rpfi W,nv yp,wg uJs[
dHl ai%J qdhlPl h'dHbj dur[G Rpl s[ df,A[ dwl[ s[ f{iJ sg bjrj;
bj ihg h'r[ m Rph dq,Bg s,lg h'Hg ue%j a[ lp,B w[ rjfl bjdHbj
aJ wg s[tsj h{ m dq,Bg o'C%g hg Wjwg idh eHg h{ m Rpl V[ dq,Bg
W,nv dr,y dxi fj vHg m fdhvJ sg ai%J hg qdhlPl wiV v,ej m
dul r[v[ agli[ y,wi bjdHbj aJ ljig dq,Bg yp,w ue%j ljx wgag
fHg lg m
dHh lF wpN s[t wi Rph h{ijV h' debj m WjWj ug w'v bj
w[ W[Vag wgag m$$ dq,Bg aplgG bjf hg yp,wj ds,ag h{ m bjf aJ
fhp.y[ h'H[ ljZP h' m$$
WjWj ug V[ Rpl } WyV wgaj$$ dHh e,v b,e[ Vj wiVg dw
blgG wg hJ dHo[ yp,f wi uj m$$

kir kir dyKY ApnI vifAweI ]


nwnk sB mih rihAw smweI ]

b>e 277

l' dHl ai%J bjf lF wpN wi lwS sg lqi,oj i,ts[ h'H[ rg


Ap,f w[ idh>s[ lV m dul f+jSg a[ d*fj wiVg hp.sg Rpl s[ qV }
hg f+[is[ lV WjwgbJ } Bjv qB'v wi ds>s[ lV m
V'B ^ l! wiaji dl>z Wg!H[! a'G f+l.e dqdvbj m
133

kMcn kwieAw ksIAY vMnI cVY cVwau ]


b>e 146

l'Vj dul ai%J wpnjvg dr,y fj w[ eiq wgaj uJsj h{ m dxi


w,T w[ LpZ hp.sj h{ Rpl ai%J yqw yCsj h{ dul ai%J l'Vj BPq WS[ Rpl r[v[ us Tvsj dr,y wpnjvg mm
lisg Zpf lh[ us dli a[ aJ xv xCsj vjvg mm
siug fjC wi[ us vgiJ aJ WS[ wqg; W.ejvg mm
qwls daVj hjlv hp.s[ du.Vj qpLwv Njvg mm
dHl ai%J WjWj ug V[ Whjv sjl ug } h'i l[rj vjHg aj
dw dHh l'V[ sg ai%J y.eg ai%J yqw xC ujS m WjWj ug V[ hpwq
wgaj ##Whjv sjl b,u a'G Lpip wis[ dH,w h'i l[rj Rph dHh h{
dw ljc[ w'v idh w[ qPv q>a= sj lrj v,t fjn yjvg dsV dr,y
wiVj h{ m b,Zg ija a'G Wjbs duh' duhj uv dqv[ Rpl Vjv hg
dHlVjV wiw[ dVaV[q LpiP wiVj h{ m bev[ sl dsV ev[ a,w
fjSg dr,y tC[ h' w[ wiVj h{ m bev[ sl dsV i'CJ Rpa[ W{nw[ m
dxi sl dsV fsq bjlV wiw[ ba[ btgiv[ sl dsV \h,o sj
dHLjij wiw[| ljhqS[ sita s[ BjhS[ Rpfi W{n w[ wiVj h{ m
dHh fjn wiV lq[G dwl[ Vjv w'Hg e,v VhgG wiVg ba[ RpKyg
dVejh wiw[ s[tSj rg VhgG m q'V Zji w[ i,tSj h{ u[ W'vVj h'r[
aJ qPv q>a= hg W'v w[ fC%V v,e ujSj m
Whjv sjl ug V[ ##lda WyV$$ wdh w[ dli Npwj ds,aj m dxi
134

W[Vag wgag ##qhjiju ) u' l[rj Vei dr,y v,eg h{ Rph dwl ai%J
h'r[eg m$$
WjWj ug V[ xpiqjdHbj bjf hg f+q[Lri wirjdHbj wi[ej m
yjvg dsV qV b>si dHh xpiVj rg VhgG WVjRpSj dw dHh l[rj
w"S wi[ej m dxi Whjv sjl ug V[ dHh wqjHg LpiP wi ds,ag m
dxi wg h'dHbj dHh' duhg brloj WS eHg@ dur[G wWgi ug
RpyjiV wi eH[^

AlauqI kw jYsy BieAw bryfw


ijin pIAw iqin jwinAw ]

eRpCg wWgi ug@ b>e 333

dHh wiq Vjv fdhv[ sl dsV dr,y bxpi brloj h' eHg m
dxi bVhs LWs dxi da=wpBg dry'G f+wjL V;i bjRpS v,e
dfbj m bjdti bufj ujf b{lj bi.F h'dHbj dw wpsiag
ylq[ rJe dlqiV sg vCg y,v fHg m dH,w dHh' duhj bV.s
bjdHbj dw wqjHg rjvg qV' brloj WS eHg m us'G yjvg dsV
fPi[ h' eH[ dxi WjWj ug V[ w'v Wpvj w[ WyV wgaj ##aP. sgrjVj
l.a h{ m$$

BieAw idvwnw swh kw nwnku baurwnw ]

qjiP q^ 1@ b>e 991

Fpy' idhS lq[G WjWj ug ws[ ws[ WyV wdibj wis[ lV


##blgG da>V ai%J s[ ljZP WSjH[ hV@ sjV[@ sgrjV[ ba[ qlajV[$$
sjV[ WjWj bV.s dl>z ug qhjiju wv[iJ rjv[ ljZP hV m
l.a Whjv sjl ug } qhjiju sgrjV[ dwhj wis[ lV ba[
l.a dy>a ijq ug } qlajV[ sg RpfjZg ds,ag h'Hg lgm
le VjVw sgrjV ##qlajVj$$ dVa yC{ lrjdHbj mm
135

WjWj ug s[ WyVJ a[ fPi[ RpaiV a'G Wjbs Whjv sjl ug


dH,w l.a sg RpfjZg fj eH[ m Whjv sjl ug s[ ujf wiV lq[G
bai dl>z yjvg dsV l[rj wisj dihj m l[rj aJ fdhvJ rg wisj
lg fi dHV%J dsVJ dr,y ljig l[rj bai dl>z V[ wgag m WjWj ug
V[ bai dl>z } w'v Wpvj w[ WyV wgaj ##bai dl>z u' dH,Aj
h{ q>e v{ m$$
bai dl>z yp,f hg tv'aj dihj m dHhg WyV da.V rji h'dHbj
fi bai dl>z yp,f dihj m qhJfpit a'G q>eS r[v[ yp,f hg idhSj
ngw h{ dwMdw qVp,t sj sjdHij A'Bj h'S wiw[ spdVbjrgG yg;
WtL ds>s[ hV m yp,f dihj ujr[ aJ qhJfpit faj VhgG dw>Vg r,cg
yg; WtL ds>s[ hV m bai dl>z yp,f hg dihj aj WjWj ug V[ WyV
wgaj ##y.ej x[i a{} b,e[ uj w[ Whpa wpN dqv[ej m$$

swD kI mihmw brnY kaunu pRwnI ]


nwnk swD kI soBw pRB mwih smwnI ]

eRpCg lptqVg q^5@ b>e 271

dHl ai%J l.a Whjv sjl ug dHqdahjV dr,y fjl h' w[ dVwv[
ba[ WjWj ug sg d*fj spbjij dWVJ wpN q>e[ hg lF wpN fj eH[ m
dur[G ySpw ditg ug Whpa l.a'tg h'H[ hV m RpV%J } wHg wHg dsV
dWVJ wpN tjZ[ hg Wga uJs[ lV m dxi rg f+q[Lri s[ epS
ejMs[ lV m
ySpw ditg ug fdirji s[ yji ugb lV m du>V%J rg F'uV
dabji h'Sj Rpl s[ yji dhKl[ wiw[ r.c v{S[ m dxi o'C%j o'C%j hi
dH,w V[ w,T w[ fjl[ i,t s[Sj m zi be' v.zS rjv[ qVp,t } dHh
f>urj dh,lj Awj wiw[ dxi bjf F'uV A,wSj m
ritj sg ip,a lg m qgGh l,a dsV vejaji rilsj dihj m ditg
136

ug s[ fdirji V[ ijLV dWVJ hg l,a dsV wKB[ us'G b,nr[G dsV


ditg ug F'uV sg Fjv dr,y eH[ aJ wgdCbJ s[ F"S Rpa[ wpN
svgbj dfbj lg@ Rph yp,w dvbjH[ m zi bj w[ Rpl } z'B w[
l,aP rJe WSj dvbj m
dxi yji dh,Dl[ wga[ m fdhvj sg ai%j dh,lj w,T w[ dwl[ f+[qg
} RpcgwS v,e[ m l.a't fitS vHg f+q[Lri W+jhqS sj iPf Zji
w[ bj eH[ m
##ditg s[ fdirji V[ bjsi Vjv dWnjH[ ba[ l,aP b,e[ iKt[ m
FerjV A,w w[ wdhS v,e[ ##bu[ Fp,t Wjwg h{ h'i dsRp m dHl
ai%J wiw[ lji[ l,aP fg eH[ m dHh s[t ditg s[ fdirji b>si w'Hg
dziVj rjvg dryji Vj bjHg m$$
Rpl[ r[v[ FerjV Whpa tpL h'H[ a[ wdhS v,e[ ##ditg ug )
bjf duhj l.a'tg w'Hg drivj h{ m dHl r[v[ u' dH,Aj h{ q>e vY m$$
ditg yp,f hg dihj wpN Vj q>debj m FerjV V[ tpL h' w[ yji[
fsjio WtL ds,a[ m

iqn jn kI syvw Qwie peI


ijn@ kau ikrpwl hovqu bnvwrI ]

b>e 1201

dHw rji Whjv sjl ug o'C%g ija v.zS a'G l[q[ df>c } uj
ih[ lV m ila[ dr,y uJdsbJ RpV%J sg V;igG F[cJ s[ dH,uC
W,wigbJ s[ dH,uC wHg bjsqg h,wg uj ih[ hV m bjf } dtbjv
bjdHbj dw w'Hg y'i df>c s[ dH,uC y'ig wiw[ dvuj ih[ hV m
df>c fhp.y w[ du>V%J w'v dH,uC lV RpV%J fjl eH[ m hi dH,w }
137

fp,AS v,e[ ##wg aphjcj dH,uC aJ y'ig Vhg h'dHbj($$ fi dwl[


sj dH,uC y'ig VhgG h'dHbj lg m lF s[ bjfS[ bjfS[ zi lg m
wjxg ija Wga ujS a'G Wjbs Whjv sjl ug zi fhp.y[ m
lr[i a'G fdhvJ hg WjWj ug w'v iP.qg fhp.y w[ ija sg
drbjdtbj lpSjHg m
WjWj ug wdhS v,e[ ##dHh dH,uC VhgG lg m dHh y[yw sg
Wgqjig lg m dHh Wgqjig fr[eg m dur[G bjuCg F[cJ v{ uj ih[ lV m
dHl[ ai%J uqsPa bjuCg v'wJ } dvuj ih[ lV m hpS us'G a{}
dHh wpN V;i bjRpS v,e dfbj h{@ a[ig dWiag RpKyg h' eHg
h{ m hpS aP. ajwa v{S s[ wjWv h' debj h{ m dHl[ vHg Whjv sjl
hpS a{} ajwa ds>s[ hJ m$$
Whjv sjl ug V[ bjsi Vjv dli Npwj ds,aj m WjWj ug V[
hpwq ds,aj ##Whjv sjl V[ ljcg sl ljv l[rj wgag h{ m dHl
vHg a[ig l[rj s[ WPB[ } xv v,eSj yjhgsj h{ m l' ija v.zg a'G
bj ujrgG m$$
Ljq } Whjv sjl ug zi yv[ eH[ m b,Zg ija h'Hg a'G WjWj
ug w'v fhp.y eH[ m VqLwji wgag m WjWj ug V[ WC[ dfbji Vjv
bjfS[ df,A[ W{n ujS vHg dwhj ba[ hpwq wgaj ##Whjv sjl@
s[t ljhqS[ w'Hg yg; aJ VhgG m$$
##Whjv sjl df,A[ h' w[ W{n uj$$ WjWj ug V[ hpwq wgaj m
WjWj ug V[ b,tJ a'G f,Bg t'v%g aJ ljhqS[ q,wg s[ BJc[ fH[
lV RpV%J } b,e v,e eHg m hpwq wgaj ##Whjv sjl b,e[ bj
w[ W{n uj m$$
138

WjWj ug s[ b,e[ W{n w[ Whjv sjl ug hpwq sg Rpcgw wiV


v,e[ m hpwq h'dHbj ##u' wpN rg dsl[ s[ts[ idhSj@ W'vSj VhgG m$$
Whjv sjl s[ts[ ih[ dw WjWj ug s[ b,e[ df,A[ dw>V[ hg s[rgbj
s[ra[ dxis[ hV m Whpa wpN V;i bjdHbj m bjf yp,f yjf s[ts[
ih[ m Rpl lq[G lF fjl[ f+wjL hg f+wjl dsdlbj m dur[G epi rjw h{-

Acrj rUp sMqn rcy nwnk nwmih rMg ]

b>e 319

wpN lqJ dHh V;jiJ b,tJ b,e[ idhbj m dul rwa bjfSg
vgvj lqjfa wgag m dHh lF wpN dstj w[ WjWj ug V[ WyV wgaj m
##Whjv sjl w'v bj uj m$$
Whjv sjl ug w'v bj w[ W{n eH[ m WjWj ug V[ df,n a[ dH,w
qp,wg qjig ba[ dxi fp,AS v,e[ ##fgC aJ VhgG v,eg m$$
Whjv sjl ug V[ Rpai ds,aj ##VhgG qhjiju ) eigW dVrj;$$
dxi WjWj ug WyV wgaj ##v{ Whjv sjl@ hpS spVgbj s[
v'w ba[ qjdHbj a[i[ df,A[ df,A[ dxiVe[ m duo[ ug wi[ Wdh ujrgG m
dHh a[i[ l.a't sj lswj h{ m$$

syv kIqI sMqoKIeI ijn@I sco scu iDAwieAw ]


En@I mMdY pYru n riKE kir suikqu Drmu kmwieAw ]
En@I dunIAw qoVy bMDnw AMnu pwxI QoVw KwieAw ]
qUM bKsIsI Aglw inq dyvih cVih svwieAw ]

b>e 466-67

l' dHl ai%J Whjv sjl ug } ajwa Wtl w[ bjf dWyiV


vHg bs[L s[ ds,aj m Whjv sjl ug sj r,t h'S } dsv VhgG
wisj lg m fi quWPi lV m WyV q>VSj f{Sj lg m l' Whjv sjl
ug V[ l[rj wiw[ bjfSj v'w f+v'w lrji dvbj m
139

siqgur kI syvw sPl hY jy ko kry icqu lwie ]

b>e 522

bdZbjfw lwPv sj h'r[ uJ wjvu sj h'r[ uJ Ljdeis us'G


bjfSg drdsbj f+jfa wiw[ lwPv uJ wjvu } A,c w[ uJsj
h{ aJ Rpl } bdZbjfw WC[ f+[q Vjv drsjdHeg ds>sj h{ ba[
LpF wjqVjrJ s[Gsj h{ dwMdw d;>seg dr,y ai,wg wiw[ bjfSj
bjf@ lwPv a[ bdZbjfw s[ Vjq } yji y.V vjr[ m
dHl[ ai%J Whjv sjl ug a'G sl ljv sg wnV l[rj v{ w[
ba[ hi f+gdtbj dry'G fjl h'S a'G Wjbs WjWj ug V[ RpV%J }
l.a Whjv sjl sg RpfjZg s[ w[ drsjdHeg s[ ds,ag m bojh dfbji
h'S wiw[ l.a Whjv sjl ug sj drACV } dsv Vj wi[ m fi
bjf epiP s[ lda WyV s[ bdZwjig lV m
WjWj ug V[ Whjv sjl } a'iV a'G fdhvJ wpN dVIq s,Dl[ m
fdhvJ dHh dw dwl[ Vjv Whpa d;bjsj q'h VhgG m \dfbji VhgG|
wiVj m Vj dwl[ } sPi hg wiVj h{ ba[ Vj V[C[ wiVj h{ m sPuj
u' w'Hg l[rj wi[ aJ fPig l[rj a[ fit a'G Wjbs wpN WyV wiVj
h{ b{r[G VhgG wis[ idhSj m dVaV[q sg vCg VhgG Bp,BS s[Sg m
dHhVJ blPvJ a[ WS[ idhSj h{ m

riv pRgws rjnI jQw giq jwnq sB sMswr ]


pwrs mwno qwbo Cuey knk hoq nhI bwr ]

b>e 346

Whjv sjl ug } drsj wiw[ huPi dHw,v[ hg dVi.wji sg


Aai AjdHbj o,v[ iP.qg dr,y W{n[ hV m W[-dxwi a[ W[-f+rjh
ldhVLjh f+q[Lri s[ epS ej ih[ hV m w'Hg l[rjsji VhgG@ w'Hg
F'uV dvbjRpS rjvj VhgG m fi c'ig A,cg h{ Rpl l,y[ RpKfi bjf
hg lF wpN s[r[ej m
140

ijn kau ndir krmu iqn kwr ]


ufpug ljdhW@ b>e 8

Fp,Dy' wvJ sj l'hS dl>z dT,v' bjfSgbJ eRPbJ yjisj


yjisj iP.qg fhp.y debj m WjWj ug V[ w'v Wpvj w[ WyV wgaj
##f+[qgbJ lj} sp,Z yjhgsj h{ l' aP. f{l[ v{ w[ sp,Z s[ m$$
l'hS dl>z V[ dwhj ##l.a ug f{l[ VhgG v{S[ m$$
WjWj ug V[ xpiqjdHbj blgG dWVJ f{dlbJ a'G sp,Z VhgG v{Sj m
wHg dsV dHl[ ai%J WyV hp.s[ ih[ m us'G Rph Vj hg q>dVbj WjWj
ug wdhS v,e[@ ##y.ej ) dH,w eRp v{ w[ bj blgG bjf sp,Z w,T
v{Gs[ hJ m$$
WjWj ug V[ dH,w eRP sj sp,Z w,T w[ A,w dvbj m l'hS dl>z
dT,v'G V[ dwhj ##h;Pi ) q{G i'; sp,Z dvbj dsbJ wiJej m$$
WjWj ug xpiqjdHbj@ ##a[ig dH,Aj h{ aJ ngw h{ m$$
dHl ai%J Rph i'; sp,Z fhp.yjS v,e dfbj m WjWj ug V[ bjfS[
w'v dWnj v{Sj ba[ WyV wis[ idhSj m fi dHh WyV Rpl sg
lqN a'G Wjhi hp.s[ m dH,w dsV RplV[ V[C[ hg bjfS[ epbJTg FjHg
rdibjq dl>z u' dw wpN fdCbj h'dHbj lg ba[ hdispbji bjds
blojVJ a[ uj w[ l.aJ@ qhjaqJ sg l.ea wisj idh>sj lg Vjv
WjWj ug Wji[ e,v wgag m Rpl } f+[iVj wgag dw iP.qg dH,w l.a
hV q[ig lqN dr,y aJ bjMs[ VhgG m u' aplgG uj w[ siLV wi'
aJ RpV%J Wji[ ujSwjig v{ vr'Ge[ m
FjHg rdibjq dl>z iP.qg ujS vHg l'hS dl>z Vjv dabji
141

h' eH[ m ila[ uJs[ lq[G wHg ai%J s[ dryji qV dr,y l'ysj debj m
WjWj ug fjl fhp.y w[ VqLwji wgag ba[ W{n eH[ m WjWj ug V[
sp,Z A,wS Rpfi.a RpV%J Vjv WyV wiV[ LpiP wga[ m rdibjq dl>z
s[ f+LVJ s[ RpKai WjWj ug V[ dHl T.e Vjv ds,a[ dw Rpl s[ qV
s[ lji[ L.w[ sPi h' eH[ m wpN s[i w'v idhS Wjbs q,oj B[w w[
s'V[ f+[qg rjfl h' eH[ m ila[ dr,y bjMdsbJ rdibjq dl>z V[
dwhj ##l'hS dl>z dHh fPiV fpit hV dHV%J sg l[rj wisj uJ
du>Vg aV'G qV'G wi lwsj h{G m w'Hg WyV q'Cg Vj m lda WyV sj
bdZwjig ihg m q{G wHg qhjaqj s[t[ fi dHl ai%J s[ qhjaqj s[
siLV ws[ VhgG wga[ m
u[ v'Cdh lsj lptp FjHg mm ljZP l.eda epidh WajHg mm

borj-qjSl l[rj tig sph[vg m ljZ wg l[rj lsj lph[vg mm

Wl.ap q^ 5

hpS l'hS dl>z Vjv l[rj wiV dr,y rdibjq dl>z rg Ligw
h' debj m dHh f+[qg df>c dr,y WjWj ug Wji[ e,vJ wis[ idh>s[ m
l.a sv dl>z ug Fp,Dy' wvJ s[ hg rlVgw dViqv[@ l.fisj dry'G
qhjaqj lV m dHV%J } rg WjWj ug sg Li'a fHg dw iP.qg l[q[ df>c
w'v fhp.y eH[ m WjWj ug s[ siLV wga[ ba[ WyV wga[ m Rpl
dsV a'G Wjbs l.a sv dl>z ug V[ sp,Z sg l[rj bjfS[ d;>q[
v{ vHg m
i'; WjWj sv dl>z ug V[ sp,Z dH,w r,c[ bwji s[ eCr[ dr,y
dHw,nj wiVj m V[C[ ziJ sgbJ qjHgbJ V[ sp,Z fhp.yj s[Sj m wHg
rjig dHh v'Bj rgi dl>z qjV s[ zi ws[ biuV dl>z s[ zi
i,t ds>s[ lV m us'G dHh Fi uJsj WjWj ug w'v iP.qg fhp.yj s[Sj m
l.a sv dl>z ug sg bjfSg ;qgV lg dul } dh,Dl[ 1/2 a[ ds>s[
lV m bjf V[ bjfS[ dh,Dl[sji sg dcRPBg vj ds,ag lg i'; sp,Z
142

iP.qg ;iPi fhp.ySj yjhgsj h{ m WjWj sv dl>z ug V[ sp,Z sg l[rj


wiV sj dVaV[q WSj dvbj m Rph bjfS[ f+[qgbJ dry'G dwl[ Vj
dwl[ } F[u ds>s[ lV m dH,w l[rjsji bjfS[ h,og a'i ds,aj v'C
qpajdWw l[rj v{ w[ Wjwg h'i rg f+[qgbJ } l[rj sj q"wj ds,aj m
V'B ^ f+l.e l! l'hS dl>z s[ fC'ai[ l! u'de>si dl>z dT,v'G
a'G f+jfa h'dHbj m

sMqn kI suix swcI swKI ]


so bolih jo pyKih AwKI ]

ijqwvg q^ 5@ b>e 894

l.a sv dl>z ug Fpy'G rjdvbJ V[ sp,Z s[ w[ l[rj dr,y dH,w


dsV biuV dl>z z'BSj } F[dubj m biuV dl>z V[ sp,Z sj
eCrj Fdibj ba[ iP.qg r,v api dfbj m dHh f+[qg us'G iP.qg w'v
fhp.dybj aJ WjWj ug bjfS[ bjlS a[ uj dWiju[ m dHh Wjhi
tCj dihj dwMdw l[rjsji } fdhvJ rJe hg hsjdHa lg dw
w'Hg f+jSg dWV%J bjdebj b>si Vj bjr[ m
WjWj ug b>si W{n[ hV m Rph Wjhi sp,Z i,t w[ W{nj h{ m l'y
dihj h{ dwl[ r[v[ Wjhi bjRpS ba[ sp,Z A,wS m q{G zi qpC ujrj
w.q wiJ zi s[ sjS[ w,TS sj q"lq lg m b,u w,v qLgVig sj
Ip,e h{ m Rpl lq[G d;bjsj ai wpsiag ljZVj a[ hg dViFi idhSj
f{Gsj lg m u[ hrj yv fHg aJ sjS[ a[ aPCg r,t r,t wi vHg
VhgG aJ wHg wHg dsV dfCJ dr,y v,e uJs[ lV hrj y,v ihg
lg Wjhi W{n[ biuV dl>z } dtbjv bjRpS dw u[ WjWj ug sp,Z
143

A,w v{Gs[ aJ q{G sjS[ w,T v{Gsj m dHh l'yJ l'ys[ Rpl} z>Bj Rpcgw
wiVg fHg m dH,w z>B[ Wjbs WjWj ug Wjhi bjH[ wdhS v,e[ ##wg
l'ysj lg$$ m b>aiIjqg lF wpn ujSs[ lV m biuV dl>z yp,f
dihj dxi bjf hg wdhS v,e[ ##hrj Wji[ hg dw.aP wisj lg dw
sjS[ hg w,T v{Gs[ m hrj bjfJ W.s wi ds>s[ hJ m$$

jo jo khY Twkur pih syvku qqkwl hoie AwvY ]

b>e 503

l! uiV{v dl>z z'BSj s,ls[ hV dw q[i[ dfaj biuV dl>z


s,ls[ lV dw hrj Rpl r[v[ hg W.s h' eHg m WjWj ug wdhS v,e[@
##hpS tpL h{ m$$
biuV dl>z V[ W[Vag wgag ##eigW dVrju m hrj W.s Vj
wijRp m q{G VhgG w,T ldwbj aJ q[i[ h'i Fij aJ w,T v{S m$$
WjWj ug h,l w[ wdhS v,e[@ ##y.ej dxi aP. uj w[ sjS[ w,T
v{ m hpS hrj W.s VhgG hp.sg m$$
biuV dl>z df>c qpC bjdHbj ba[ sjS[ w,TS v,e dfbj m
Rpl V[ lji[ sjS[ w,T[ fi hrj W.s Vj h'Hg m
dul ai%J FjHg episjl ug V[ dvdtbj h{ m

hpwq{ b>sdi lF w'@ wpsida dwl sg wi{ uWjWj mm


rji 24@ fRpCg 4@ FjHg episjl ug

144

siqgur bcn qum@wry ] inrgux insqwry ]


bjlj q^ 5@ b>e 406

WjWj ug wHg rji l[rwJ } bjfS[ Wga[ lq[G sgbJ e,vJ s,ls[
hps
. [ lV m dH,w rjig sj d;wi bjfS[ qpt
, a'G l.eaJ } s,Ddlbj m
w'Hg dLwjig dLwji sg Fjv dr,y iP.qg fhp.y debj m WjWj
ug w'v fhp.y w[ LgL NpwjdHbj ba[ W{n debj m WjWj ug Vjv
dH,w s' WyV wga[ qV } dtbjv bjdHbj dw dHh f+q[Li iPf
qhJfpit hV m Rpl V[ WjWj ug fjl'G i'Bg q>eg m WjWj ug V[ WjlgbJ
i'BgbJ s[ ds,agbJ m i'BgbJ WjWj ug bjf VhgG tJs[ lV m dHV%J
Wji[ faj Vj v,Ddebj dHh dHo'G bjdHbj m dLwjig } i'BgbJ tjS
sj WCj bV.s bjdHbj m WjWj ug b>si bjlS a[ yv[ eH[ m Rph
dLwjig Wjhi W{nj dihj da>V wp ru[ s[rdabJ sj fdhij hp.sj
h{ m WjWj ug Wjhi dVwv w[ ligi sg dwdibj l'ZV vHg y,v fH[ m
Rph f+[qg rg df,A[ h' apdibj m o'C%g sPi uj w[ WjWj ug V[ bjfSj
iPf wp,wC s[ WjS[ dr,y Wsdvbj fi dLwjig df,A[ hg apdibj
debj m h'i b,e[ uj w[ dHVljV s[ iPf dr,y WjWj ug sPi dVwv
eH[ m dLwjig Rpo[ hg W{n debj dH,w sita s[ qp,T Vjv v,e w[ m
WjWj ug dwdibj l'Z w[ rjfl bjH[ aJ Rpl a'G o'C%j Apf w[
L[i sj iPf Zji dvbj m dLwjig lF wpN ujS debj Rph cdibj
VhgG m WjWj ug V[ Rpl s[ V[C[ fhp.y w[ eiurg bjrj; dr,y Rpl
r,v bjfSj f>uj yvjdHbj m dLwjig cdibj VhgG m Rpl V[ b,e[
h,o u'C ds,a[ m WjWj ug sj f>uj Rpl s[ h,oJ Rpfi uj v,ej m dxi
145

wg lg m qhJfpitJ sg yiV A'h dwo[ dqvsg h{ m ljZP s[ yiVJ


sg ZPC hg dqv ujH[ Rpl Vjv rg Fje Wsv uJs[ hV m fi dHh
dqv eHg h,o A'h m

jnm BvMqy nrik pVMqy iqn@ ky kul auDwry ]


b>e 406

h,o v,eS sg s[i lg WjWj ug V[ N,B WyV wgaj ##aP. lj}


fj debj h{ m dHl wiw[ spbjVg v{ debj h{ m$$
dHh WyV lpS w[ dLwjig yiVJ a[ Tdh dfbj m dxi WjWj
ug V[ ajwgs wgag ##dur[G b,e[ dVaV[q wisj h{G dHl } drljiVj
VhgG m dHl sg wqjHg lswj hg a{} dHh lF wpN f+jfa h'dHbj
h{ m duV%J lqJ dLwji s[ dr,y tiy wisj h{G dHh f+q[Li sg
bijZVj dr,y tiy wi m l' dHl ai%J Rpl V[ dVaV[q dr,y rjZj
wi dvbj m$$
lr{Ij
H[w fvw qdhzi a[ dVwdlY
fvw f[t wHg ugrV zjH[
bWbjV dqvg lpF fvw dHl[
lF fjf dqB[ spt sPi fvjH[
qhJ hdiVjq hig fdidlY
fv q{G fvwV qdh fw dqvjH[
bjZ fvw qdh fjifdiY
uW fvwV qdh r'hiPq dWAjH[
fjfj wi[Gs[ fdaa RpZji[ mm
FjHg episjl ug

146

iP.qg idhS lq[G Rpfi'wa f+l.e u' l[qj s[ e'dW>sfpi[ s[ ba[


Fpy'G wvJ s[ l,uSJ a'G dqv[ hV dHl dh,l[ dry f[L wga[ eH[ hV m
dHh f+l.e WjWj ug Vjv lW.Za fdirjiJ fjl'G hg dqv[ hV m v[tw
rv'G fPig fPig w'dLL wgag eHg h{ r,Z a'G r,Z f+l.e dHw,n[ wiV
vHg fi u[ w'Hg dHl Wji[ sjbrj wi[ dw q{G qhJfpit sg ugrVg
dvtg h{ m q[i[ dryji bVplji qhJfpit s[ ugrV Wji[ w"S dvt
lwsj h{ m dur[G dH,w rji WjWj bV.s dl>z ug wv[iJ rjv[ wgiaV
dr,y W{n[ lV m dH,w f+[qg df,A[ W{nj wpN dvt dihj lg m WjWj ug
V[ Rpl} tCj wi dvbj a[ wdhS v,e[ ##wg dvt dihj h{($$
RplV[ RpKai ds,aj ##h;Pi ) bjf s[ WyV dvt dihj hJ m$$
WjWj ug xpiqjdHbj ##dHh wg wi[Gej dvtw[($$
Rpl dwhj@ ##bjf ug sj ugrV dvtJej m$$
WjWj ug V[ WyV wgaj ##a.P wg dvt vr[Gej m hpS u' WyV
lpSsj h{ Rph dvt vRpe[ m ija } WjiJ ru[ a'G lr[i s[ A[ ru[
a,w u' wpN wis[ hJ Rpl Wji[ wg dvt vr[Gej m dvt vr[ w'Hg
xigs Wji[ m WjiJ ljv tphP dr,y v.qdwbj@ v.qw w[ wg wgaj w"S
ujS[ m
l' dHl ai%J WjWj ug dul r[v[ b,tJ a[ f,Bg W.V% w[ wg wis[
lV w"S dvt lwsj h[ m dHhg dvtJe[ dw f,Bg W.V% w[ W{n[ lV m
fi dHh wg faj h{ Rph wg wis[ lV m lqjZg v,e ujS aJ wHg
wHg dsV b,t VhgG t'vSg m spVgbjsji aJ f+a,t w"aw r[t w[
rg drLrjl wiV vHg dabji VhgG m lpSg e,v a[ dHaWji wiVj
hg WCj b"tj h{ m dHV%J s[ Rpfi IwgV a[ LiZj Rphg i,ts[ hV
duV%J a[ l+g epiP VjVw s[r ug sg d*fj hp.sg h{ m
147

WjWj ug wpN f+a,t dVLjVgbJ A,c eH[ hV m u' Fpy' wvJ s[


blojV Rpfi bev[ dh,l[ dr,y siu wgagbJ ujSegbJ m iP.qg
idhS lq[G Fp,Dy' wvJ s[ l[rw hpS sp,Z v{ ujS v,e fH[ lV FjHg
rdibjq dl>z l'hS dl>z biuV dl>z ug V[ W[Vag wiVg m
##qhjiju ) aplgG Fpy'G hg yv[ bjY m bjf s[ idhS vHg blgG iP.qg
rieg hg ue%j s[tg h'Hg h{ m df>c sg lJNg ue%j h{ m bjf } w'Hg
ipwjrB VhgG wi[ej m wHg rji W[Vagbj wiV Rpfi.a WjWj ug
dH,w dsV qjz s[ qhgV[ byjVw hg Fpy'G bjMs[ hV dHl sj r[irj
bev[ dh,Dl[ s[ qp,T dr,y hg f[L wgaj ujr[ej m iP.qg a'G bjRpS
sj WjWj ug sj xpiVj dwl ai%J WdSbj m wiVj lF wpN qhJfpitJ
V[ bjf h{@ fi b{r[G w'Hg WhjVj duhj WSjw[ spVgbJ s[ v'wJ }
hV[i[ dr,y i,ts[ hV m$$

c[ij WjWj i.Pqg rjvj Fpy' wvJ


dHh blojV df>c Fpy' wvJ drt[ h{@ u' dw Fpy' q>cg a'G Fea[
rjvg lCw a[ Fpy' q>cg a'G da>V wp dwv'qgBi s[ xjlv[ a[ h{ m
df>c Fpy' wvJ Wdn>cj a'G sl dwv'qgBi s[ xjlv[ a[ h{ m Wdn>cj
WiVjvj lCw a[ Fpy' w{GygbJ a'G s' wp xivJe s[ xjlv[ a[ h[ m
duhCgbJ W,lJ q'e[ a'G Wdn>c[ } Fea[ dry sg uJsgbJ hV@ Rph
df.c Fpy' wvJ h' w[ uJsgbj hV m vpdZbjSj uJ fdBbjvj rv'G
W,lJ ijhgG bjRpS rjv[ IjaiP Fpy' w{GygbJ a[ Rpai w[@ l"t Vjv
hg c[iji.Pqg rjvj Fpy' wvJ fhp.y lws[ hV m
du>V%J du>V%J drsrjVJ s[ e+.oJ dry'G ba[ RpV%J s[ dV,ug
ldhI'e Vjv lhjdHaj dqvg@ sjl RpV%J sj Z.Vrjsg h{ m
148

l>a WjWj lpts[r dl>z ug


q>si qphji VjVwli a'G FppKy' ljdhW a,w
l.a WjWj lpts[r dl>z ug sj uVq df>c qphji adhlgv
ugij d;v%j dxi';fpi drt[ qjaj l'qjr>ag w"i ba[ dfaj lisji
ueaji dl>z s[ e+dh drt[ 1 hjC \15 uPV 1954| } b>dq+a
r[v[ h'dHbj m WjWj ug s[ dfaj ug dHvjw[ dr,y fPi[ qjV ba[
ldawji rjv[ fpiL lV m bjf ug s[ dfaj ug 25 ljv bjfS[
df>c s[ lif>y ih[ m WjWj ug bjfS[ fdirji dr,y 6 Fij ba[
2 F{SJ dr,y lF a'G A'B[ hV m WjWj ug V[ f>u wvjlJ bjfS[
df>c s[ V[C[ liwjig f+dHqig lwPv q>si qphji dr,y fjl wgagbJ m
dHl drywji WjWj ug bjfS[ sjsj vjF dl>z \WjfP ug| Vjv
uJ dHw,v[ hg WjWj lp.si sjl ug fjl ujdHbj wis[ lV m dHV%J
sj c[ij df>c a'G 6 dwv'qgBi sg sPig $a[ w'B Hgl[ tJ drt[
ldoa ] m WjWj lp.si sjl ug WjWj l+g y.s sg fPuj wis[ hV
ba[ Vjq ufjMs[ hV m WjWj lpts[r dl>z ug sj A'Bg Rpqi
dr,y hg episbji[ uj w[ lal.e dr,y hg qV vej idh>sj lg m
WjWj lp>si sjl ug V[ dHV%J sg veV $a[ dyhij fCw[ WjfP
vjF dl>z ug } wdh ds,aj lg m dHh aJ l>a qhJ fpiL hV m
WjWj ug f>urg wvjl s[ bjtig f[fi a'G Wjbs sPli[ dsV
hg WjWj wp>sV dl>z ug s[ wdhS qpajWw VjVwli ueijRG
bj eH[ m 12 ljv sg Rpqi dr,y WjWj wp>sV dl>z ug V[ dHV%J
sg dcRPBg lptqVg ljdhW sj fjn wiV ba[ u'Cg a[ hiq'Vgbq
149

sg drdsbj dl,tS dr,y vej ds,ag m wgiaV sg drdsbj a'G


Wjbs WjWj ug sg dcRPBg wiVfpi njn \e>ejVei| dHvjw[
dr,y vej ds,ag m 14 ljv sg RpKqi dr,y 2 ljv aw bjf
V[ dHo[ l[rj wgag m us dw w'Hg h'i Wdh>eq dHo[ ujS vHg
dabji Vhk lg m 16 ljv sg Rpqi dr,y bjf ug sg dcRPBg
WjWj ug V[ epispbjij VjVwli vpdZbjS[ \Vdhi s[ w>T[ vjHg|
Rpl njn dr,y wjxg ljv l[rj wgag m WjWj ug V[ dHo[ idh
w[ vpdZbjSj VjVwli njn $a[ WjWj HgLi dl>z fWdvw lwPv
FjHg iSZgi dl>z Vei } qpw>qv wijdHbj m dHl a'G Wjbs
WjWj ug V[ bjfS[ df>c 15 H[wC ;qgV dr,y epispbjij VjVwli
q>si qphji ba[ fWdvw lwPv q>si qphji sg dabjig wijHg
ba[ wHg ljv dHo[ l[rj wgag m dHl a'G Wjbs l>a WjWj wp>sV
dl>z ug bjf ug sg dcRPBg duo[ w>q ipwSj uJ VrgG l[rj
wijRpSg h'r[@ WjWj ug bjf ug sg dcRPBg vejMs[ m bjf
ug V[ A'Bg RPqi dr,y hg wji l[rjrJ LpiP wijRpS Vjv wHg
l[rj fPigbJ wgagbJ wjxg bu[ y,v ihgbJ hV duV%J dr,y'G
lwPv a[ wjvu rg hV m duV%J dr,y f>ujW@ IP!fg! ijulojV@
qhjijLBi qsijl h''i rg wHg lB[BJ Ljdqv hV m awigWV
w'Hg 60-70 blojVJ sgbJ l[rjrJ wirjHgbJ a[ h'i rg l[rjrJ
y,v ihgbJ hV m
WjWj wp>sV dl>z ug duo[ bjf ug sg dcRPBg vejMs[
lV m bjf ug l[rj fPig wiw[ wlr,Bg $a[ fPi[ Rpais[ lV m l.a
WjWj wp.sV dl>z ug fjl us'G rg Wjhivg l>ea bjRpSg uJ
w'Hg W[Vag wiVg aJ WjWj ug V[ wdhSj ljij wpN lptg w'v
] Fdibj dfbj ] u' qi;g v{ vr' m duo[ WjWj wp>sV dl>z ug
150

V[ l[rj sj bjtSj WjWj lpts[r dl>z ug V[ dHvjw[ dr,y'G l>ea


dvbj w[ l[rj wijrjRpSg m FpKy' ljdhW li'ri sg l[rj bji>F
h'Hg WjWj wp>sV dl>z ug Wdh>eqJ ba[ l>eaJ lq[a WjWj t[q
dl>z ug w'v FpKy' ljdhW fhp>y[ ba[ bjtS v,e[ l,ptj dl>z bjf
ug } l"Gf ds,aj ] m dHl a'G Wjbs l.a WjWj lpts[r dl>z ug
sj l.a WjWj t[q dl>z ug fjl bjRpSJ ujSj LpiP h' debj a[
V[Caj r,Z eHg m WjWj t[q dl>z ug s[ hpwq Vjv qjvj@ epBw[
s[L s[ w'V[ w'V[ dr,y r>cS uJs[ bt>c fjn@ l.fB fjn@ apw2 rjv[ qhJ l.fB fjn VjVw li sgbJ njnJ dr,y wirjH[
ba[ l>eaJ } b>dq+a A,wS vHg f[+iVj wgag ba[ f+yji dha
wHg i[v Ijaij@ W,l Ijaij@ uhj; Ijaij@ ljdHwv IjaijrJ
wgagbJ m l.a WjWj wp>sV dl>z ug s[ lrierjl h'S a'G Wjbs
l.a WjWj lpts[r dl>z ug V[ l.a WjWj t[q dl>z ug sg idhVqjHg
dr,y 250 wqi[ h;Pi ljdhW \liJrj| 5 epispbji[ ljdhW wHg
v.ei yvjH[ a[ l>a WjWj t[q dl>z bjtig BjdHq a[ bjf ug
sg dcRPBg uf af $a[ vejHg duhCg bjf ug V[ W[tPWg dVFjHg
dHl a'G tpL h' w[ l.a WjWj t[q dl>z ug V[ x'V a[ bjf ug
} tpLgbJ WtLgbJ dw blk s,l Vhk lws[ dw blk a[i[ $a[
dw.V[ tpL hJ m
l.a WjWj t[q dl>z ug V[ ljigbJ fjri bjx bBiiVg
WjWj ug s[ Vjq wgagbJ lV m 3 fjri bjx bBjiVg h;Pi
ljdhW@ 2 VojV[ a[ uiVv fjri bjx bBjiVg WjWj ug s[
Vjq wgagbJ lV m
l.a WjWj t[q dl>z ug s[ lrierjl h'S a'G Wjbs slqg
s[ q'w[ 5-02-2010 } s[L drs[L a'G@ dViqv[@ l>fisjdH@
151

sqsqg Bwljv@ uo[W>sgbJ dHvjw[ s[ ljigbJ f>yjdHaJ r,v'G


dv,ta wiw[ c[i[ s[ f>ur[ qp,tg l[rjsji rKv'G slaji W.sg wgag
eHg ba[ c[ij WjWj iP.qg rjvj Fp,Dy' wvj sj qp,tg ojdfbj debj m
l.a WjWj lpts[r dl>z ug rKv'G 14 dsVJ dr,y iP.qg ljdhW df>c
l[qJ dr,y aJW[ sgbJ f"CgbJ rjvj li'ri l.eaJ s[ ldhI'e
Vjv dabji wirjdHbj dHl l[rj lW>Zg 4 dsV Wjbs WjWj
qhJhiVjq dl>z sgbJ fpijaV dvtaJ dr,y'G li'ri Wji[ dvta
dqvg m li'ri fPij dv,ta qpajWw hg WdSbj lg m hpS WjWj lpts[r
dl>z ug F,Dy' ljdhW drt[ v.ei hjv sg l[rj@ sgrjV hjv ba[
e,sg ljdhW sg l[rj wirj ih[ hV m

152

You might also like