s.

, P~UFEN,DO RFII

o F IF II CI('O
J,I OM I,N I S & C]VI S(
'D E "

JUXTA

Legem Natutalem
LIB RID U O.
Se1eCtis V AR IORUM Notis~ maximeq; p,ropriis
illuftravit, celeberrimi BUDDE! Hiftoriam
Juris Naturalis Notis adauCl:am prre~
mifir, lndicemq; rerum fubjunxit
THO. j:QHN-80N,
.. .
A. M.
'.~ ~

COLL. MAGD. CANT. Soc.

Editio ~arta longe auCtior & emendatior.
('%

L Or-" D 1" W J:.

ImpenfisG U.. L. Ta U it L B OU~ N & J. Wo ODYB It)
1
Bibliopol. Can tab. & J_.~ E c1>. 0 F T, apu~Bibliam
& Coronam in vit;;o v~}lP clidQCP_.~tl'}l'-~"
1JJ.l al;CL"fill!.
PRlEFATIO
E D ITORIS.

N Olumus ll1ulta prrefando, ut

moris eft, IeCtorem diutius
in limine morari ; cum ne patien ...
tia ejus & otio abutamur, tum ne
liber, qui jam fatis pinguefcit, in
majorem quam par eft molem ex-
crefeat. Nolumus vel in Iaudi-
bus auCtoris longe celeberrimi e-
narrandis, vel in difciplime quanl
tradit prreftantia & utilitate prre-
dicandis tempus conterere. Notif-
fima hrec omnia, & fere quoti-
dianre operre. Atta'men pauea runt,
qUa! de ratione & infl:ituto nof-
tro in libro hoc edendo forfan feire
avebit leCtor, &; nolhi intererit
dicere; ne miretur aliquis qua 6-
A z ducia
..
n rRlEFATIO
dl1cia & [pe, quo confilio & men-
te poft toties iteratas editiones a
v~ris celeberrimis TITIO, BAR-
BEYRACCIO, OTTONE, WEBERO,
TREVERO, CARMICHAEL!!, LEH-
. MANNO aliifq; adornatas & com-
nlentationibus fatis fuperque illuf-
tratas, ipfe alteram paraverim. Non
eft nofhi alienos labores finifiris
fermonibus carpere & lacerare, etfi
votis & deGderiis nofl:ris haud pror-
fus fatisfaciant. Nemo inficias ibit
virosillos doctiffimos in PUFENDOR-
FlO adornando utiliffimas operas
prref1:itiffe: plane injuftus eliem, fi
iUos prreclare (proculdubio longe [u-
pra meas vires & moduli ration em)
in hac palrefl:ra fe exercuiffe haud
lubenter agnofcerem, ex quibus
.uberrimos ipfe fruCtus percepi. Sed
:plus vident oculi quam oculus; &
l:fi priorum hominum laboribus ad-
. jutus ipfe his lange inferior 0pu[cu-
lum pzifenr!orfianum meliori forma
8, habitu e prelo exire juliero, mi-
nus
 E D ITO R I S.
.,.
III

nus tamedi laudis & gloriolre (quam

ex hac re nequaquam cap to) ll1ihi
exinde accreverit, non minus tan1en
commodi & fructus percipiet lec-
tor novitius, & in hifce rebus pa-
rum exercitatus. Eteninl non eft .
noftri inftituti aut exfpectationis,
ut clotHs & harum rerum peritis
profim; hoc [olum in votis eft,
ut tyronibus quiddam adjumenti
afferre poffim ; & Juventuti, Aca-
demicre prrefertim, qure Juri Na-
turali operam dat, notitiarll ejus
faciliorem reddam.

FAT E 0 R equidem affatiln

fcriptorum reperiri polfe, qui hane
materiam cum laude traCtarunt:
inter quos primas partes tenere
GROTIUM & PUFENDORFIUM ne-
rno eft in hifce literis mediocriter
ver[atus, qui non ultro agnofcit.
Ine vero eruditis fcribens, tyroni-
bus fe minus utilem prrebuit,
quippe quod flylus brevis & ter-
A 3 mInIS
iv P R 1 FAT I 0
minis fcholaflicis impeditus haud
facile intelligatur, & tefl:imoniis
veterunl perpetuo refertus non nifi
adultis & his literis imbutis ten-
tandus fit. Prreterea tota ejus
hypothefis falfo fundamento niti-
tur: in his prrecipue c1audicans,
prinlum quod Jus Naturale ab
abfl:raCtis rerum naturis, fepofita
Dei voluntate, derivet; deinde
quod Jus a
Gentium Jure Naturre
prorfus difiinctum & diver[um, id ..
que ex moribus gentiunl Proteo
mutabilioribus quodammodo ex-
fculptunl, fibi in mente fingat:
ob quas caufas multis anlbagibus
& difficultatibus frepe frepius iln-
p1icatur. Nofier vero PUFEr-I ..
DORFIUS, in gratiam tyronum
" brevi & perfpicuo compendio
'c (v.erbis ipfius utor) prrecipua
" juris naturalis capita expofuit;
" ne :li citra cognitionem velut
" e1ementarem in diffufa ejusdif-
H ciplince fpatia {efe immiferint,

" copia
 E D ITO R I S.
" copia & difficultate rerum pro-
" telentur. I " Certis & firmiffimis
principiis Syf1:ema adfiruxit; legis
naturalis originem & auB:oritatem
ab ipfa naturre auctore deduxit ;
officia hominis ab ipfius indole &
natura faciali prof1uere~ docuit ;
omnia denique (pauciffimis n1inoris
momenti exceptis) fubacto ingenio
& acri judicio confiruxit, '& fi
minus copiofe & ornate, vere ta-
nlen apteque dixit.

CUM J
igitur uventutem, qUGe in
nofiro Collegia bonarum literarun1
[atagi~, erudiendi inf1:ituendique
mihi demandatum fit munus; id
vero maxime neceifariuln habui, ut
J urifprudentia & Philo[ophia Mo-
ralis, in quarum fiudio omnium
artium, qme ad reaam vivendi vi-
am pertinent, ratio & difciplilla
continetur, in Pupillorum gratianl

Vid. Prrefat. AuCtoris. I.

A 4 illu[-
vi P R 1E .F A T I 0
illufhentur: hune ad finem Pu-
FENDORFIUM mihi ducenl felegi,
& ex eo qure ad Jus Natur{tle &;
Mores [pedant, doeere & exponere
fufcep i; Juventuteln nofl:ram bo-
num exinde fruClum percepturanl
eiTe [perans: nee ut opinor [pes
me fefelEr. Sed cum plurin1a in
hoc libello prreclara & bonre frugis
invenerim, facile tamen fenfi eum
non omnibus numeris ab[olutum
dre; multa perquam ne-ceH'aria
extremis tantum labiis attingere;
nonnul1a pror[us omittere; pauca
denique (quod humanum ell:) per-
peranl tradere. Omnia hree in li-
bro ~xponendo auditorunl gratia
luihi notanda eife duxi; ideoque
rnemorire eau[a anirrladveriiones,
quce vel legendo vel eogitando
Inihi occurrebant, ehartis commifi,
quas unguEs 11 belli foliis interpo-
fui. Ex hoc fonte & origine Pu-
fENDORFlt)S janl hac nova facie
&;
 E D ITO R I S. ..
Vll

& ornatu in publicum prod it.

Nihil tale meditabar, cum notas
exfcripfi, qure no1tris omnino &
Pupillorurn paucorunl ufibus def-
tinatre fuerunt: fed cum privatis
meis comlnodis eas infervire ex-
pertus fim, aliis etiam haud pror-
fus inutiles dre polfe fperavi;
ideoque animus utilitatis publicre,
prrefertim a.cademicre, fludiofus in
propriis fcriniis eas diutius delitef-
cere haud paffus ell:. Neque cau-
fam vidi, quare me ab hoc infiituto
deterrerent aliorum in eadem pa-
lref1:ra labores; cum facile perce-
perinl tan tam eife hujufce doCtrinre
ubertatem, ut locus fit pluribus
idem argumentum tract are, &
plurima bonre frugis addi polfe iis,
qure ab aliis in commentariis fuis
edifferuntur: prrefertinl cum nemo
inter noflrates reperiatur qui ullam
hujufce libri editionem enlifit;
iifque
VIll PRlEFATIO
iifque editionibus, qure in Germa-
nia evulgatm fuerint, haud tam
facilis in Bibliopolarllffi nollrorum
officinas pateat aditus. <z!:uenam
vero in hac nafira editione ador-
nanda prreflitinlus, & in quibus
prrecipue utilis effe poillt, paucis
accipiat lector.

CUM plurima ab ipfo auctore

penitus omittantur, alia vero ni-
mis concife tradantur Cut fupTa
monuimus) id prrecipue laboravi,
ut ea fupplerentur, quoruln accef-
fione ipfe liber una cum notis juf"7
tum fyll:ema tum Jurifprudentire
natllralis, tum Philofophire nlora-
Jis conficere polTet. Hrec autem
vel ex proprio penu, vel ex alio-
rum Editorum, prrecipue vero c1.
BAR BEY RA CC I I Gallicanis com-
rnentariis, vel ex probatiffimis auc-
toribus, quales funt G ROT IUS,
SANDERSO.N US, Bu DD E US, &c.
fub-
 E D ITO R I S. ..
XI

fubrniniflra vi. Nolui fane ilIa

unquam dicere, qure magis apte
& ornate alius quifquam prius
dixerat. Spero itaque me ledoris
veniam impetrare poffe; quod cum
deficit auctor, ex aliis fcriptoribus
ea, qure ad rem propoiitam perti-
nere maxime videbaI\tur, identi-
clem alIegavi: nequit illi fraus eire,
~um ipforum nOlnina fern per fub-
jeci. S::epe etiam exemplis ftngu-
laribus generalia auCtoris prrecepta
il1ufiravi; modo ex jure Romano,
modo ex veterum Philofophorunl,
ARISTOTELIS, CICERONIS, SE-
NEC,lE, &c. fcriptis, iis, qure ma-
gis recondita & obfcura runt, lu-
cern affundere conatus fui. Erro-
res item, in quos nonnunquanl
labitur auCtor (ecquis autem non
aliquando dormitat?) diligenter no-
tandos effe duxi. Deinde in grati-
a.1n illorum, qui eandem materiam
fuhus
x. PRl~.ATIO

ftifius & prolixius traCtatam videre

velint; paralle1a Ioea GROTII &
PUFENDORFII in opere majori
femper ad amuffim indieavi*: adeo
ut duos iftos auCtores, ft quis velit,
pro perpetuo eommentario ad hoc
opufculum fibi comites habeat.

I N fecund-a hac editione ut nihil

deficiat, quod Juventutis commo-
dis infervire poffit, non tantum
notas aua-iores feci, fed & HiJlo-
riam Juris N aturalis aviro doCtif-
fimo J. FR. BUDDEO con[criptam,
leau digniffimam prremifi, quam
notis adauxi eo fine ut perfectior
evaderet ~ ad hanc ufque retatem
perd ueeretur.

.. Numeri, quos a principio ad finem libri

in margine adfcriptos videbit Lector, pal allela.
PUFENDORFII Joea iDdicant.
 E D ITO R I S. .
Xl

DENIQ!1E Indicem rerum, tam

qure in textu, quau) qure in notis
occurrunt, fubjunxi. Nil aliud
reftat, quod leCtorem monendum
dIe volui, nifi. quod conatibus
noftris faveat, & fi qure maculre
irrepferint,

-~as aut incurz"a fudi!,

Aut humana parum cavit natura-

nobis eas human iter condonet.

TABULA
xii

TABULA

CON TEN TOR U M.

u D DEI
B
PUFENDORFII
Hijloria Juris Naturalis.

Dedicatio.
, Pag. 3
p. 9 {
EjuJdem Prcefatio ad LECT~REM. p. 97

De Officio Hominis &; Civis.

LIBER PRIMUS.
I.
n.
DEDeAt/ione hZtlJiana. p. 3
Norma IlClio71um huma-
I I

narum, feu de Lege in ge-

nere. p. 1.49
III. De Lege lvTaturali. p. J 69
IV. De Officio Hominiserga Deum,
feu de Religione Naturali. p. 187
V. De Officio Hominis erga Seipfum.
P 21 7
VI. De Officio quorumlibet erga quq[-
libet; & primo, de non lceden-
ds aliis. p. 24 6
VII. De agnrfcenda Nalurali Hominurn
cequaktate. p. 25 8
VIII. De
 -..
TABULA XUl

VIII. De promifcuis Ojjiciis Humanita-

t~. p. 265
IX. De Ojjicio P acifcentium in genere.
p. 274
X. De OJficio Sermoci71antium. p. 299
XI. De OiJicio Jurantium. p. 308
XII. De OJficio circa adquirendum rerum
dominium. p. 3 1 8
XIII. De OJficiis, qua ex Dominio rerum
per fe refultant. p. 339
XIV. De Pretio. p. 343
XV. De ContraClibus, qui pretia rerum
prafupponunt, & jiuentibus inde
Ojjiciis. p. 352
XVI. ~ibus Modis Jolvantur Obliga-
tiones, qua ex Patits oriuntur.
P3 69
xvn. De Interpreta#one. p. 37+

LIBER SECUNDUS.
I. DE Statu hominum naturali.
p. 381
II. De Ojjiciis conjugalibus. p. 393
111. De Ojficiis P arentum & Libe-
rorum. p. 4 0 3
IV. De Ojjiciis Dominorum & Ser-
vorum p. 4 1 3
V. De Caufa impulJiva confiituendce
Civitatis. p. 417
VI. D~
xvi If ABU L A, &fe.
VI. De interna Cz'vitatum Struflura.
p. 4 2 3
VII. De partibusfiml1ni imperii. P43 0
VIII. De Formis Rerum publicarum.
p. 43 8
IX. De AifeClionibus imperii civilis.
p. 444
X. De modis adquirendi Imperium z'm-
primis Monarchicum. p. 448
XI. De OfJicio fommorum Imperan-
tium. p. 453
: XII. De Legibus dvilibus in fpecie.
P4 60
XIII. De jure Vitce & Neds. p. 465
XIV. De ExifHmatione. p. 475
XV. De Potd/ate Jummi imperii in
bona Civitate contenta. p. 480
XVI. De Bello & Pace. p. 489
XVII. De Ft2deribus. p. 49 I
XVIII. De Officiis Civium. p. 494
*e~~~~~~~~*
"

V I RIC 1;,

Joan. Francifti Buddei

Theol. D. et P. P. o.
Apud JENENSES

HISTORIA JURIS NATURALIS.

Notis ED ITO R I S adauCta.

 3

HISTORIAI

JURIS NATURALIS.

I.

U I
tern,
num ad
eam philofophire par- ').
qure de officiis homi- tur~
ornnern. honeftatem I.wcni/Jus
0:
N.

cornponendis prrecipit, qUam natutJl.'

pIeri que recentiorum jus na-
turt:e appelli~ant, cum ipfis hominibus na-
tam

1 Hrec literaria Hiftoria Juris Natur,e prima dee

prodlit Ludg. Bat. 1691. PHI L. REINH. VI I RIAR 11
il1jiitu/!olli/;UJ Natllr.e ~ Gf!!tiutn adjecra. Poftea aut'h r
ipfc earn longe auttiorem reddens & ad iuam ui~1u,;
a:tatcm perducens in lucem emifit inter /elella qu fdull
Juris Natur.e ~ Gentium. HaIre. 1704.
;)j quis Hi'iorj~,m J"ris Naturalis plcniuc cagnof-:(,Ie
yoluerit, plurimi funt libri huie ufui inltrvienteo, quo,
hie recenfebimus.
JOAN. BALTH. WfRNH "RI Diifertatio de prrecipuis
fl8nilullis Juris NatuJr.e fcriptoriblls. Ll~~;;" 15:.9' +to.
JOf, "'.
 HIS T, O. R I A _
_ .. IlA' ...t ' , '

tam effe afi'erunt :z ; i~a ut par ~ft, utqqe do.an..

nre hujus& ratio &'antiq\litas exigit, fentlunt.
. ~()d

JOAN. GROU!INCli, Pnefatio ad Ptdfendorfiu~ de

Officio Hom/niJ t:J Civis;. Holmia'.I701. 12mo. Ejufdem
Bibliotheca Juris Gentium Exotica. Hamb. 173.
8vo.
Jac. FRIO. LUD.OVICI Delineatio Hiftorire JUris di-
villi naturalis & pofitivi univerfalis. Hala'. 17dl. 4to
;Recufa auctius, 1714, 8vo.
JOAN. NIC. HERTII Commentatio de Jurifprudentia
univerfali, qure -Jpu(culiJ. il1,[er;a legitnr. Franc. 170d.
CH~. THOI,! ASlI aiftori~ Juris Natl~rre paulo pIe-
nior. Hald'. 1709. 4(0. .
GOTTL. STOLL.JI IntroduCtio in Hiftoriam literariam
latine verL1 aLangio. P.- 3. c. 2. Jen. 17 2 :3. 41:0'. .
Jo. FR. [uDDEr Compendium Hiftorire Philofo-
a
phi:::c!, Wa/cbio. cap. 6. Hqla'. 1731. 12rno.
REIMMANN/ Hiaoria literaria. Vol. 6. 1718.
Ep HR. GE R H A R D 1 Prolegomena ad delineationem
Juris Naturre' Jella' 17.12. 8\;9, '( :
. BURC. GOT. Sn.uv/I~ibljotheca Juris felecta ..
Cap.]. Ja'?Zi-C Ins. EjZlJ~e~ B~bl!othecaPnilofophi-
ca. cap: 8.' Jenti. 17 2 :1 ;' n , . '.

DAN. GE~RG.: MOR'ROFll; Polyhiftor. Literarius.

Tom, 3L. 6. Lubec-:e.17Yh4~9~ ,
Denique qui inftar omnium eft, JOAN-. BARBE:yRfl.C.~'
- C rI Hifforica Prxfatio ad verfionern GalIlcam Ptffen-
d~ifii de Jure Naturdl & Gentium. Ant/tel. 1706. 4to . &
f.epins pofthac recufa. - ___ .. _...
:t. In quo fenfu vult.autlor Jus nptura'. (Um ipft! hl)-
minibus nalU111 1ft, haud certe perfpe4um }Jabeo: fed,
vehementer fufpicor eum. notitia,m quandam natura a
infitam & ingenitam innuere: .quippequi in ?olio opere
[fc. Philif. Mora!. P. 2. C. 2. p. 39&] innata qua::-
dam effe Principia Prallica ex profeffo docet, eaql~e
contra LOCKIU M acerrime propugnat. Hanc autem
Hypothefin eire ab omni vera Phi!ofophia longe alie-
nam, vix quifquam inveniri poteft, fi modo Philofo-
phiam vel furnmis labris ~ttigerit, qui ignoret. Jus
natura: eo fenrn naturale & innatum effe profiternur
quo ipfa Ratio vel Lingua anatqra infita dici poteft:'
fed
 J URI S NAT U R A LIS. 5
i..?~lodcnim nonnuIJi, interque eos C. CORN.
TACITUS) rerum fuarum lange confultiffimus
fcriptor, tradidere, v'etuftijJimos mortalium, nulla
adhuc mala libidine,jine probro, jcelere, eoque fine
plEna, aut coercitionibus egiffe, & fpome fua,
fine lege, ficiemrettumql1e coluilfe; id ejuf-
modi eft, ut aut a fide abhorreat penitus, aut
principum juffis, tabulifque legum, fcriptif-
que eos faitem caruiife monumentis, evincat
condoceatq ue:.
r.
II. . P arentes ve.i'O IUOS d . Jr. lbe A PCiren-
.eru lylue . 1 ros, tibus ;11""
retbque & honefh non mmus tmbUlife ele- (t,jUltll?ll
mentis., quam vero de N umine fenfu, id fi ii/mis ;
quis in dl:!bium vocaverit, me! is fimplicium
proborumque, & lanCliorum, quibus prredi-
ti erant cordatifilmi mortalium, marum, haud
fane requus eft reftimator. Aft, ClIm aut
alienee potentire metus, aut alia qmevis ra~
tio jungeret homines, & in majores coetus,
quos civitates deinceps appellarunt, coire ju-
beret; priftinis moribus eoufque vixerint, ut
a parentibus, quid jl:1S farque & nefas eifet,
acciperent liberi; rectorcs autem civit..ltum re-
rumq1.le domini, [aItem qme e re civitatis e[-
fem, fancircnt ftatllerentque. Erumpcrc in-
de in revum omne nefas, hominum pr..lvitas
magis magifque fe prodere, frat:c1ibus, dolis
fe illvicem convenifc, fceleribus inj~lrii0-1u,:;
nee modurn nec fincm fi:atllere. ~i itaque

fed nOn alia. Natlira f::t.::u[c,:tcm, (Tius & Lnfiitutio

rem ipfam fIve. habitum concefiit. Vil. Traaatuffi
i,l.l1onym. De t;;ora{t OU!galion!:.
~ Af/Nul. III. J6.' a,t,j, OVID ~:',.:,!;.', - , x Ll.'':
PETIUS, LilY. V. :

B 3 re-
 6 HISTORIA
rei"U111 fummam tencbant, mere prrecipiti ca...
fu & collabafcere civitates, intelligebant, ni
vitia hominum fllis circumfcriberentur limi~
tibus, p~nirque coercerentur.

I?einde a!' Ill. Nimirum & fpernere rationis impe-

hmpemr.t,z- rium, & domefticam difciplinam negligere,
,,:;: C,'1)t- ut rebus de~erditis ac profligatis non aliud
quid remedio dIet, quam publica auCtoritate
Janctionibuf(-lue, ad obfelTanda ea, qua:: ho~
nefta funt, turpia fugiencia, homines rationis
reC'teE contemptores compellere. Sed vero &
tunc, t1t credo, patuit, quod nunquam fere non
experientia eft comprobatum, clariffimum il-
Iud fulgentiffimumque lumen, infufum a fa-
pientiffimo N umine, infitumque mortalium
pectoribus, velut nubibus quibufdam obduccis
abfcondi, nec cuivis quid pulchrum honef~
tumql1e fit, quid turpe fredumve, [emper per-
[pici. ~re. ergo prreeunte ~k prrelucente
ratione quilibet facere debebat, ad ea civili-
bus fanCtionibl1s adigi c~pere. Cumprimis
qure ut homo hornini exhiberet, fas erat, fe-
d'ulo erant inculcanda, cum proclives valde
pronique fint mortales ad fe invicem lreden~
dos ; unde lites contentionefque & infinita
quibufcum civitatibus confliCtandum eft, ma-
la enafcuntur.

t;g~,~~~:~ l-y. Sic itaque arbitror, ,quod gentiUl~ ~ut

pua ejUJ omnIum, aut plerarumque leges, qure czvtles
capita (,/1- vocantur, prreftantiora fimul juris naturalis
til/ent. capita complectantuf. id non aliunde magis
eife arceffendum. Faciet pretium opera::, qui
gentium tum veterum, tum recentiorum, &
inter illas earum quam maxime, qure nofrram
111CO-
 J tJ R I S NAT U R ALl S. 7
ihcoluere Germaniam, leges, qure ceu ferva-
tre ex naufragio tabu Ire magnorum virorum
ope ad nos perveneTe, excufferit; & hujus,
quod ratio omnes docet, juris veftigia lucu-
lentiffima fubinde deprehendet. Romanas e-
nim leges lubens prretereo, quippe in quibus
naturales illre tanto manifeftius quandoque fe
confpiciendas prrebent, quanto ceterarum gen-
tium inftitutis & fanB:ionibus, eruditiffimo-
rum virorum confeffione atque judicio prre-
frant +. Attici quoque juris, quod fecllndum
a Romano, (uo merito occupat locum, non
minor eft pr::eftantia, nec obfcuriora hujlls
fententice noftrce fuppeditat documenta, id
quod ne quenquam fugeret, JOANNIS MEUR-
SIl atque SAMUEL IS PETITI e tenebris il-
Iud ftrenue eruentium opera, reternis laudibus
digna effecit.

V. Hunc proinde in modum naturre leges Nec facile

pojitivarum, ut vocari folent, involucris vefti- ab iiJ dj:'
t<e & circnmfeptce, quandoque & per legum- mnuntur.
latorum infcientiam obfcuratre aut everfce,
longe quidem lateque, per civitatum omnium
jura difperfre funt atql,le diffufre; fimul ta.-
men civiles & naturales inter [e confufce ita
atque commixtce, ut has ab illis fecernere,
res fummi & defperati fere laboris, doB:iffi-
mis quoque viris vifa fuerit s. btdlexit hoc

4 Conf. de JITre Natur::e & Gentium, Romanorum

fpeciatim Jureconfultorum, JOAKSS GROi:NINGIUS in
Biblir>theca JuriJ Gen!iu.'Jl .ill' fa dijeipiiiwm EZlrop~orum,
Lib. II. c. I. feqq. qui & cap. 6. de Jure univerfali
fecundum doCl:rinam Gerrnanorum & B::;~ealium acit. I
5 Vid. SAMVEL I<A.('In:L IUS in Prdegom. z.d Off..
da CIC!iRO~IS. X;{lV
B + probe?
8 HisTORIA
probe, Ii quis alius, JOANNE!; SELDENUS)
Britannite illud immortale decus. N amque
perplexa rite extricare, confu fa invicem dif-
tinguere, veri ae falii confinia, horumque fi-
nuofos anfraCl:us fatis habere exploratos, &
demum ex eis qure fuperftruuntur, de funda-
mentis feu principiis reCl:e conjieere (qui illis
utique fubeundus eft labor, qui naturales civi-
lefqu~ leges inter fe permixtas fecernere ,rite
ac fejungere volunt) rem perquam arduam,
pene inacceifam, & mortalium pauciffimorum
effe, diferte profitetur 6. Jam ergo mirari
defino tot effiuxiffe fecula, feracia quidem
doctiffimort.Jm virorum legumque civjlium
iritetpretum fapientiffimormn, quibus inge-
nium reque ae induftria adeo. non defllit, ut
commentationum, quas feduli affiduique ho-
mines in lucem protulere, mole jam pridem
orbis eruditus laboret; fed recentiori demum
retate extitiffe, qui prreclarllm iftud pulcher-
timumque opus, ex involucris fllis, tegumen-
tirque evolvendi naturre effata, ingenti ani-
mo, labore incredibili, fed fucceffu feliciffimo;
aggrederentur.

'lk
-lit i'1': ea-
ogue zm-
VI. Ceterum ut civilibus legibus (id quod
ft h b
mixbtm; common ratum aCl:enus compro atumque
eft) ita & fanCl:iori illi reconditreque dife i-
plinre, quam 'Iheologiam nuncupant, non mi-
nus interfperfa fuerunt, & intermixta rationis
diCl:ata, tanto majori inde induftria eruenda
& colligenda, quanto acrius facri antiftites in
campo, in quo illis nee meti nee feri vide-

, 6 De Jure ~aturre & Gentium fecundumdifciplinam

Ebr<eoruffi; LIb. I. c. 3.
batur,
 J URI S NAT U R A LIS.
bawr, ingenii exercuere vires. Utique ita
eft, non ultimam in hac arte fedem occupant
officia, qui bus fanttum & immortale Numen
ex luminis naturalis prrefcripto colunt mor-
tales. Dum igitur nondum in civitates coa-
luifTent homines, unumquemque pattern fa-
tnilias facra rite faciendo, & exempillm prre-
iviIre fllis, & quid de N umine fentire, quo
pacto iftud venerari fas eIret, eos edocLlifL~
arbitror. Conditis autem rebufpublicls, ut
viris morllm integritate, & puritate, & fan-
ctitate prreditis iUud mllnus demandaretur,
publica auctoritate, bonorum omnillm prin-
cipum maxime, & ipfarum civitat~lm inte-r-
erato Si enim forte quofdam parentes neg-
ligentius fuo muner~ fungi contin~eret (con-
tingere autem facile poterat) feroces homines
legumque contemptores inde prodire neceffe
erat, qui exemplo alios, ut ad qmevis fcelera
ita ad impietatem invitant, civitatefque non
raro in maxima falutis difcrimina addllCLlJ1t.
Venenum ifl:ud fi fimul qllorllnciam mentes
affiavit, longe lategue ferpit. virefql1e eundo
fumit, & incrementa inopinata. SanCl:iot"is
itaque difciplinre antiftites, prreter ea, qure
de ratione Deum facrificiis placandi, aut cri-
mina expiandi, & 'lure de N umine quemque
fentire opporteret, exponebant folcrter; 0~
cum p'obe fcirent, mente pura fcelerumqll'~
experti Deum coli quam re:S:iffime, fubinde
& de morum fanEtitate pmiter ac juftitia,
mllita prrecepere. Laudo hoc proboo.ue, id-
que eo magis, quod juris naturalis fcicmia.
quam ita fibi vindicaverllnt facrorum pr::e-
fecti, iltorum cura & vigilantia immunis ab
labe ac errore, ad pofteros & ultima fecula
trans-
to HISTORIA
transferri, & propagari potuiifet, nirt infe~
nalis genii fraude abrepti, non tam ratioms
rect::e dictamina, aut doarinam a majoribus
acceptam, qllam inepta ingenii commenta,
hominibus propinare maluiifent.

Et M.ytbo- VII. Ex quo enim cceleftem divinamque

logite Gm- veritatem erroribus polluere, & commaculare
tilium. cceperunt gentiles, in ipfG quoque naturre ju-
re nihil fanum, nihil integrum fuit, cuncta
corrupta, depravata, tenebrifgue plus quam
Cimmeriis involuta 7. Hoc vero nomine
nefeio an doms iftas, eruditafqlle veterum
theologorum ac poetarllm fabulas redarguere
debeam. Fuere quippe & tum, fi quibuf-
dam c;redimus, qui ret1:ius faperent, quibus ne
non defipere fraudi effet, aut involucris ima-
ginibufque occultarunt veritatem, aut cert~
in ipfis figmentis ve(tigia ejus qurefiverunt.
Nee vero naturalis [altern fcienti::e myfteria,
fed moralis civilifque philofophire eumprimis,
jurifque adeo naturalis capita longe prreftan-
tiffima, hifce rub tegumentis latitare putant,
quod cwn ab aliis dot1:iffimis in hoc litera-
rum genere viris, GERHARDO JOANNE Vos-
SIO 8, FABIO PLANC,lADE FULGENTIO 9,
JOANNE

7 ~ulpam hanc veterum Gentilium hoc modo repre-

hendlt LACTANTIUS. "Nihil ibi differitur, quod pro-
" ficiat ad mores excolendos, vitamque formandam:
" nee habet inquifitionem aliquam veritatis, fed tan-
:' tu~~o~o ritum ~olendi, quod non officio mentis, fed
, mmIll:eno corporIs confl:at ". Injiit. Di'Vill. Lib. IV.
c. 3.
8 De Idololatria Gentilium. 9 In libris III de My-
~ologja. '0 In
 J URI S NAT U R A LIS. 11
JOANNE BOCATIO IO , NATALI COMITE II ,
PICTORIO VILL 120, tum maxime a FRAN-
CISCO BACONE de Verulamio IJ, quam lucu-
lentiffime evictum eft & commonftratum.

v [II. Difpu}fa autem qU:E orbi univerfo A. 'f'he:/~

incumbebat caligine, ortaque denuo poft na- gza dri.(J:
tum CHR I STUM fervatorem crelefti veritate, ~:t::e 1-
redditus eft & naturali juri priftinus fplendor,
reftituta puritas, fuperftitio denique reque ac
impietas fubinde profcripta ac profligata.
Sublimiora fateor longeque fanctiora funt,
qure a viris divino affiatu ptrculfis proficifce-
bantur, qU:E tamen & recta quoque ratio ho-
nefta eife ditl:abat ; tantum abefi:, ut ab illis
rejeCta fint, ot potius egregie ftabilita & con-
firmata, fervatore ipfo fubinde ad rationis
dictamen provocante. Ea utique chrifrian:E
dotl:rin:E eft indoles, ut pr:Eter fidem, vitam
quoque ad omnem honeftatem compofitam,
ab hominibus exigat, modo quidem & ratio-
ne longe excellentiori, quam ut ad mores
chriftianos formandos fola fufficiat ratio; in-
terim tali profeCto, ut, qure ex rationis pr:E-
feripto honefta funt, neutiquam habeat pro
turpibus, quin ur ceteras virtutes proprids
Chrifi:ianis, ita & illas, qure omn:bus com~
munes funt, commendet.

IX. Srepills igitur antiquiffimis etiam ee- A p~'_ CI<'

elelire dotl:oriblls, de juris naturJli.:. c.lpitib,lS m ;'<2

(!fi'um j

I Q In Libris XV, de Genealog. Deorum. fl Mytl'o-

logiarum libro X. I ! In TheoloQ;ia M)tholo; I l De
'lpientia veterum. Adj. Bliddfi DjlT~;tatio de ufu Fabu-
larum .in PIiJio[ophi.l.
haud
4
 fItSTORIA
haud perfunctorie fermo inftiruitur 14. BA."
SILIUM MAGNUM, GREGORIUM NAZIAN-
ZENUM, ipfumque CHRYSOSTOMUM non tan-
tum gr::ecre, fed univerf::e quacunque patet ec-
clefire, fum mum deeus, evolvat, legat, fcrute-
rur, cui dub:um forte ambiguumque, id quod
a me afferirur, videtur. Hos, ingenio acri,
judicio fingulari, juris hujus qurefriones, quo-
ties eas attingerent, (attigerunt autem fre pius)
expediviffe conftat~ ut ipfe HUGO GROTIUS,
refraurator hujus philofophi::e feliciffimus, tum
demum & pond us & robur; & lucem infig-
nem, fe a!fertis fuis conciliare poffe, fi prre-
fulum horum auctoritate, fententiam fuam
muniret, fuerit opinatus 15. AMBROSIUS,
qui plane ad TULLII exemplum tres de officiis
libros
'4- Ad. MICHAELIS FOERTSCHII dilfertatio de phiIo-
fophia morali & jurifprudentia naturali chriftiana vete-
rum ecc1efire doC1:orum, fubjunC1:a AMBROSIO de officiis,
::..b ilIo edito, in qua jurifprudentiam naturalem CLEMEN-
TIS ALEXANDR!NI, GEORGII NYSSENI, LACTANTII,
& AUGUSTINI exhibet.
'5 Longe ab hac fententia recedit c1. B" RBEY'-
RACClUS, qui in Hiftorica Prrefatione, quam operi
Puftendorfiano de Jure lI'at. & Gent. prremifit, de mo-
~::Lli Fatrum Theologia copiofe verba fecit, eorumque
errores, quotquot reperiri polfunt, acriter perftrinxit.
Adverfarium naC1:us eft REMIGIUM CEILLIER, qui
patrum caufam egit in Libro cui titulus; Apologie de
fa Morale del Peres de I' Eglife, [ontre les injujtes Accu/a-
tio:iS drt Sieur Jean Barbeyrac. Paris. 17 I 8. 4to. Cui
refpondit Barheyraccius in, 'Irallc de la Morale des Peres.
l728. l\;oil:er BUDDEUS hujufce controverfire merita
fummatim tradidit in lfagoge Hijlorico 'Fheologica. L.
z, c. 4. Lipfia:. 1727 Q!!a!dam nuper contra BAR-
::JEYRACCltJM in Ang!.a ftriC1:im dicuntllr a viro doCiif-
limo DAN. WATERLAND, S. T. P. in libro cui titu-
Ius: Cfhe i'l!1poJtance of the H Cfrinity afferted, Cap. 7.
Lond. 1734. -Q.!!a: BARBEYRACCIO fiomachum move-
runt
 J URI S NAT U R A LIS.
libros compofuit 16, qu~nta folertia in hac
doarina:: parte fuerit verfatus, nemo puto ig-
norat; aut fi quis ignorat, JQANNEM HEN-
RICUM BOECLER UM adeat veJim, qui in
Pra::fatione ad hofce AMBROS II libros, quan-
ti iftius viri labor fit faciendus, omnes edo-
ell it.

X Hi ipfi alltem ecclefire doClores, oIE Sed cum

cia homhis & chrifliani, (id quod non eft dif 'Theologia
fimulandum) multo minus principia, diver[a m~rali im-
utique & admodum inter fe differentia, non 1mxtum.
ita ut par eft, fecernendo, qua:: tamen fecer-
nenda efi~~ ipfi fine dubio quidem perfpeClum
habuere & explor;l.tum; aliis ut in eundem
errorem inciderent, ac, quod & hodie non
adeo infrequens eft, theologiam moralem cum
jure naturdJ confunderent, fuppeditavere oc-
cafionem. ~od llt excufemus quam luben-
tiffime, admiremur autem, fi imitari non Ii
cet, qua:: reae fapienterque ab optimisviris
dicta factaque funt, nofti-arum ql1idem erit
partium.
runt in Prrefatione ad quintam editionem Gallic~ vedio-
pis libelli Puffendorfiani de o..fficio hominis & {i'll'S. Amft.
J7H. Sunt & alii duo libeUi in lingua Anglicana
confcripti, ad hunc . locum fpecbntes. I. 'The Spirit
of EccleJiaJlicks, if all Sells ana' .Ages, delead. Lond.
1722. Au:tor hic nihil aliud egit, quam ea, qUa! a
BARBE YR II cera contra Ethic:lffi r;~u,l]"n dicuntc;r, an-
gIice trani1ulit. 2. 'The Spirit if J../!{!;"/!ty detl8e.i,
Lond. 1722. AuB:ore ZACH. GREY, j , L. D. qui
it~rum longe ;(u(liJr prodiit. Land. I; 35. De meritis
lwjufce controveriire nil dicCffiUS; lie,; nojlri eft tant.u
(omponere lites. .
.6 Recufi funt A, MDCXCIX. Stuttgardire, opera
& ftudio MICHAELIS fOERTSCHIJ" qu~ &: diJTertatio-
nt::s quafdam fubjunxit.
XI.
 HISTORIA

.A 0(,h':;./- XI. Et utinam non dlldora fata, & theo ..

,;:if ol{clI- logiam & jus infimlll natur~, excepiffent!
ratv.m; Ecquis ignorat, fuiffe tempus~ cum f~da &
trifiis ignorantia orbi univerfo incumberet,
& flJperfbtionis regnulTI magnis undique vi-
ribus ftabiliretur 17? Deplorent alii cladem
puriori doctrinre crelefti illatam. Id ego
nunc non ago. Philofophiam moralem quo-
que Cllm ceteris artibus incultam, fqualore &
fubigine obfitam jacuiffe, llt profcriptam ve.,.
lut profugamqqe avoiaffe, & morta!ium de-
ferui{fe fedes, cenfere ejlls artis homines po-
tu,iffent, neminem fllgit. Non quidem def~
erunt, cum fcholaflicorum, ut vocant, barba-
ris vociblls lirerarum fedes & fapienti~ facra-
:ria perfonarent ~ ex ipfis etiam theologis, qui
hane doB:rin~ ,p~rtem fub incudem revoea-
rent, aft adeo infeliciter, ut nullus dubitem~
multos in earn ituros fententiam, fatius hofce
homines & fibi, & optim~ arti confulturos
fuiffe~ fi hrec [acra non contrecraffent
, " . 18 ~
0

~oruJ!Zque XIT. ~i vero in horum fuccefferunt 10-

.:l"c" uiis. curn, ejufdem difcip1in~ alumni aliquanto re-
centiores, induftriam profeB:o 8l- ingenium 19
ad fcientiam hane excolendam, quod non dif:
fiteor, attulerunt, & fubtili ae fpinoro dicen_
- - - - - - -------------- - - -
17 Conf BUDD r I inft. Phil. ecleC1: T. I Part. l.
Cap. V. . IV. feqq
18 P1eniorem Philofophia: Scholaftica: Hiftoriam vi-
,1ere erir, ii cui voJuptas efie poffit, apud BUDDEI Hiftor.
Philoj. cap. 5 vel ejufdem Ijagog. 1h,oZ,g. P. z. c.
+. 6
'9 Conf. GnoTITls in Prolegom. operis de J. B.
& P. ~. 5z. add. BOt CLER.. ad /oc. p. 22.
 J URI S NAT tJ R A LIS. '5
di genere, qUa! fere propria illorum hominum
laus eft, multa juris J1aturalis excutferunt ca,:"
pita; fine ordine tamen cuneta tradunt, in-
firmo aut lubrico fundamento, qme docent,
fuperftruunt, divina humanaque jura mifcent,
rationum momenta aut plane non, aut jejuna
quandoque & ridi'cula afferunt, fGepiffime con-
tra ad patrum auaoritatem, ad conciliorum
canones, ad Romanorum prrefulum- decreta,
intempefiive provocant. Sunt tamen, qure
indefeifo horum hominum ftudio, id quod
requus rerum exiftimator non abnuet, atque
labori incredibili debentur. Nee tamen ab
erroribus variis, iisque graviffimis fuerunt im-
munes, quos tantum abeft, ut Romana:! eccle-
fire theologi, qui homm ceu majorum fuorum
fe premere vefl:igia gloriantur, emendaverint
~orrexerintque, ut auxerint etiam, hered ita-
tern novis com mentis locupletatam ad pofl:e-
rps tranfmiffL1ri~

" XIII. Certe vereres i110s minus deup.u- Excmp/um

~ife) contendere a!Jum, adeo aut ignorantia, ex pro6a-
aut, quod credere malim, malitia, quofdam bills op.ini-
eorum in tranfvorfum agit. Fidem faeiunt vms lIjli.
~llepida ifta de probabilis op;ni':'iiis ufu, unde,
judice LUDOVICO MONT,H.TIO, vel potius
BLASIO PASCHALl, (hunc enim MONTAL-
TIl nomine' t~gi acccpimus) ceu ex vitiato
fonte, cetera doEtrinre flagitia fluxerunt, ut
& de peccato, ut Yocmt, philofophico, eommen-
tao Hujufmodi figmentorum, lltut jam in
;lntigLlio~ibus illis T;JOMA, BONAVENTURA,
VASQ,yESIO, SANCHE-,~iO, CARENA, NA-
Yf'RRO, CORD:BA, AZORIO, RAMIREZIO,
. CAST-
 HISTORIA
CAS:rA~N.EGIO, ESCOBARIO, J...~DF.SMA, VA-
l_INTI A, >' CASTRO P ALAO, l\.1EDIN A, SANC-
TIO, ARRAGONIO, LOPEZIO, MARTINBZ'IO,
Z'A RANDO, V ILLABOLosIO,'aliifque, cum-
primis vero DIANA, veftigia quredam depre-
l1endantur:: receritiores tamen, HONORATU M
FA~Rl ~O, A,NTONIUM TERIIilUM ~\ AMA-
DEui:f Gu IMEDIUM "" & plures, audacia
~o,ufque provexit, utnon tantum affe,rereht,
fed',& 'fcriptis publicis contemlerent fas eiIe,
tligere' 'fententiam,~ vel uniusviri dotl:rina
in c1yti '~lUa('rirate: nilmitam, utut ceteroquin
legi plane repugnantem.

f0!od (01t~:, XIV. Cui quidem temeritati an addi ali-

jit~n!ur qllid pomt, vehementer' dtibito. Idque ' in-
~;::~en- t~lIexerl1Jjt cordatiores, faniorefq.ue ex ipfis
/'J. ecclefitC , Romanenfis propugnatonbus, VIN-
CENTtUS BARONIUS 3, 1. GONETUS 2.+,
ESCLAPEZIUS 2 5 , ANTONIUS MERENDA, 2.6,
STEPHANUS GRAD IUS 27, JOANNES SINNI-
CHIUS 28, ANTONIUS CELLADEUS 9 , alli- 1.

que. ~in 'Jefuitici ordinis viri ~gerrime

jam ferre incipiunt, tam lepidifretus paren-
res inter fuos qureri, Certe THYRSUS GON-
2ALEz,in Salmanticenji qmmdamAcademia
Theologire Profeffor, deinde "Prrepofirus ge-
neralis foCietatis 'JeJu, commettti hujus pri-
mum excogitati gloriam adeo non fuo ordini'
vindicat, ut ceu crimen ab illo amoliri, quin
, hanc

"'0 In ApoL doctrio:l'! mom!. Jcbit. 2. In regula

morum contra Efitaldl6m. L2 In f1ng, theolog, moral.
&c. 2l In theolog, moral. adverf. probabil. Z4 In dif-
fert de ,,Probabilismo. 25 Contra probabil. ~6 III dif-
put. de confiL ~7 De opinione probabili. 2.8 In tracht,
de probabil. 1~ Contra probabiI. Jefuit. 0 In
 JUR
[S NAT U R A LIS. I]
hane ipfam fententiam a focietati huic ad-
d~is, FERDIN AN DO REBELLO videlicet &
PAULO COMITOLO, primum impugnatam fu-
iife, contendere non ita pridem aufus fue-
rit 30 Ipfe vero, etli probabilium opinio-
num non plane rejiciat ufum, ita tamen eun-
dem temperat, ut longe honeftiorem fententia
ifta induiife faciem videatur. ~re tamen
affert, fintne veritati eonfentanea, ab aliis dif-
culfum iri, nullus fere dubito.

XV. Mea quidem parum refert, fintne A JeJuitis

JeJuitte an alii figmenti hujus auctores: nun- corruptum.
quam tamen a me quifquam impetrabit, ut
non cladem, 'quam aliis erroribus' fuis, &
theologire & philofophire morali, quidem ex
Jocietatis JeJu facerdotibus (omnes enim eo-
dem loco habere nefas eifet) intlllerllnt, tan-
tam eife cenfeam, ut dubitem, an ullis, qllan-
tumvis prreclaris iftorllm in literas bonafque
artes meritis, pomt penfari. Sed acceperint
hune errorem ab aliis: fortiffimos tamen, per-
tinaciffimofque ejus defenfores, hrec ipfa fo-
cietas fubminHtravit. Ab ,ea vero periculo-
fiffimas opiniones fllbinde in moralem doCtri-
nam inveCtas fuilfe eviCl:llm, ut alios taceam,
jam pridem eft a CASSIANO a S. ELlA 3 1
Theologis Nemaufenjibus 1"', atque ARNAL-
DO H. Et nonne profanum iftud de peccato
'I pbiloJophi~o

30 In fundament. theologia: moralis, h. e, traClatu

t~leolog. de reCto ufu opin. probab.
J I In theologia morali a corruptelis Jefuitarum rerur-
gata. 32 Kemnitio, Boquilio, Go:;{f~ in dot'bina: JeLi-
tarum capitibus retextis. 33 Dans fa morale praCliquc
des JejuiteJ. add. auCtor libri: RcI:gio71 .-ie; Jefoites;
. C ~~
 HIS'tOItIA
pbi(ofophico commentum annitentibus (ocieta~
tis hujus dottoribus in fcenain prodiit ? Aut,
fi antiquus error eft, ,qllod non plane abnllo,
a STEPHANO BAUNio J4. tamen el:1ndem
maxime ab orco revoeatum, exceptum ab
ESTIUXIO l5, defenfum & proptlgnatum ab
ANTONIO BURGUNDO 3\ JACOBO PLA-
T,ELLO;", TERILLO
8
3 " pr::eCertim Di'Vi~
nenjibu-s 'jejuitis fuiffe, palilm eft; fi quis ve-
ro inficiari aufit,' tUm rectiata AntoniuS-: AR-
NALDUS 39 docebit.

A Ph'l fc _ XVI'. Ita moralis dodrina, optima nohi-

phis ~~~ liffima.que philofophia:: pars, pmfltga velut &:
lellum. extorl'ls, modo per Jureconfultorum, modo
theologorum calha oberrans, mitius profeCl:o
ab illls, quam his habita eft, quippe quibus
parum fuit, non ita ut decebat illi litare, fed
corrumpere infllper & depravare, pulchrum
virum fuit. Nee aHa eam .remere excipere
fata potuerunt, ex quo a philofophis negleCl:a,
quin ejecta in txiliut11, & penitLls profcrii'ta
fuit. Rem omneh1 a primis, quod ailmt, ar-
ceffere fontibus juvat.

Philo/?- XVII, FUerllnt; res nota eft, dim homi-

fhire m?- nes, qui rerumomniulU fcrLltabantur & in-
ralis fJrigo veftigabant cauras. Hus fapientes ab initio,
rcpe- dem
aTESOCRA- 'd"e POll
Il. P h'I fc h
YTHAqoRAM P lOOp os ap-
titiir. r
item, qua: de utriufque libri hiftoria diximus, in difTerta-
tione, de fuperftitiofo mortuorum apud Chinenfes euhu.
34 In fum, peccat, 35 In thefibus A. 1688. die 23. Jul.
prop, )U In thefibus A T670 editis, 37 In Synopii "
theol. 3 8 In regula morum,
39 !n n{)va h,a:~eft epjfcopis &principibus denu'nciata.
add, eJus. denunClatJO fecullda, So tertia. - ,
pellabant.
 JURIS NATURALIS. 19
pellabant. Cum vero in naturalium maxime
rerum contemplatione retatem agerenr, So-
CRATES tandem 4- 0 earn veram fapientiam eife
intellexit, qLJre homines non tan tum doctiores,
fed & me1iores redderet; adeoque de forn1an~
dis ad omnem honeftatem hominum moribus
fuit follicitus. Permulti ejus fuerunt difci
puJi, qui varias iterum condiderunt [ectas,
quarum illre demum quam proxime ad fapi-
entiffimi viri difciplinam accedere videbantur,
qure in rnoribus emendandis, in vitre integri-
tate & puritate wenda, plurimum ftudii at-
que opera:: collocabant.

XVIII. Platonicorum Cl1mpnmlS, & Ari-'Deinde a

jlotelicorum celebre oIim fuil: nomen. Et Platonicis
PLA TO quidem de moraN philofophia, ipfo- calitur
que adeo juru naturd! fubinde prrecepit 4- 1
prrefertim vero in apologia Socratis, in Critone,
Philebo, Menone, Alcibiade primo & fecundo,
Charmide ; hi enim funt dialogorum tituli.

40 Nec tamen reliqui philofophi, qui Sacratem ante-

cefierunt, hujus doarime fuere expertes. conf. de jure
naturali ad mentem Grrecire Poetarum, itemque feptem
fapienturn ac Pythagor<e, JOANNES GRONINGlUS in
Bibliotheca Juris gentium Europrea, lib. 1. cap. Z, 3, 4.
De feptem Grrecire fapientibus, & horum philofophia, &
nos egimus in peculiari commentatione, cui titulus:
Sapientia veterpm. De Sacratis, Cynicorum, Democrili,
ceterorumque philofophorum jurifprudentia naturali idem
agit 1. c. cap. 5,6. BVDDEVS .
4f Conf. Jo. JOACHIMl ZENTGRVAII fpecimen juria
naturaJis fecundum dflllrinam Platonicam, 1679' editum.
add. de philofophia juris Platonica prreter alios etiam
J o. Nicolaus HE RTIU S de jurifprudentia univerfali fea 1.
~ XXXI. T. I.opufcul. Sed & FLEVR II legi meretur
ditTertatio de Platfme, libro ejus de feleau & methodo
iludiorulll fubnexa.
C 2 Sunt
 HISTOR1A
StInt qui fundamento certo ubique non inniri.;
qure differit, contendunt, nonnulla etiarn dif-
fimulaffe aiunt; unde mlllta:: ejus de graviffi-
mis qurefl:ioniblls fenteIltire nemini fint per-
{peCta::. Qgicquid vero hUjllS fit, pr~clara
admodum ejus extare effata conftat, quibus
jils natur3! exom lri haud medlocriter pomt.
Platonici, quorum ad nos pervenere fcripta,
funt PHILO JUDlEUS, modo retl:e Platonicis
annumeretur) PLOTINUS, ApULEIUS, MAXI-
MUS TYRIUS, CHALCIDIUS, ]AMBLICHUS,
PROCLUS, ALCINOUS, qui cum de officiis
prrecipiunt, ejufmodi ea runt, ut de plurimis
juris naturre capitibllS retl:e eos fenGife inde
edoceaml1r, doCtrinreque adeo morali lucem
halld contemnendam atfundllllt.

Et ab XIX. ARISTOTELES itidem in hac phi-

A,.ijlole_ lofophire parte ingenium exercuit 42, nee con-
lic/s.
temnenda funt Peripateticorum, THEOPHRAS-
Tt ERESII, ANDRONICI RHODJI ALEX-
AND lU APHRODISJEI, ceterorl1mque opera.
Ego tamen ita arbitror, Stoic()s Socraticd] di-
fciplinre alumnos in hoc literarum genere ita
excelluiffe, ut Peripateticis par-iter ac Epicu-
raJis 4i dubiam reddiderint palmam, licet &
.p. Conf. de philofophia juris Arijlotc!ica, HERTIUS
I. c. & reliqui ejufdem generis fcriptores, quibus addenda
SAM U ELlS RAe HE L II ad Philofophiam moral em Ari-
.d"ltlis introduCl:io, itemque JOANNIS EISENHART! in-
llitul:90em Juris Naturalis in Moralis Philo[ophice Do-
ftrina reprcelentatio.
4l Homm doCl:rinam moralem exhibet GASSENDUS
in fyfiemJte philofophid Epicm-.-e.?, & alibi: item BER-
NIER A!mgi de fa Phl/ofphie de GaJl7mdi: add. GATA-
K l<. R us pra:loquio in M.Ibmlii Antonini lib rum de fe ipfo
Old Je ipfurn.
ipfi
 J URI S NAT U R A LIS.
ipfi fubinde a recto abberrarint tramite 44.
Extat Epiftola NAZIANZENI ad Eudoxium
Rhctorcm 45, in qua cum ce:.;:.[is phllC;vphis
ita contend it Stoicos, ut his prinripem tri-
buat inter omnes locum; cujus judicio eou[-
que fubfcribo, quod in morum do:trina non
temere occurrant inter veteres, qui Sioicos fu-
peraverint. Non fpernenda, fate or, funt Py-
thagortorum effata, qu::e prreter SCHALLE-
RUM, vel potius MARCUM MAPPUM 4\
aliofque, e tenebris produxit Magnus DANIEL
OMEISIUS 47. Stoicorum tamen in quibuf-
dam, fi non pluris, certe non minoris ego
fecerim decreta. Utinam verre multo prre-
ftantiffimorum virorum, qui ftrenue in por-
ticu militarunt, pulcherrimreque de officiis
hominum, qure periere, commentationes ad
nos perveniifeilt! Sane tum demum poifet in-
telligi, quantum jus natura: deberet Stoicis.
Prreclara quidem funt, qua: SENECA, Stoicis
utique, non Epicurtis, ut SCALIGER cenfet,
aut Cyl1icis annumerandus 4 8, EPICTETUS, &

4-1- Hoc ipfe of1:endi in quatuor dill'ertationibus de erro-

rilJUs Stoicorum in philofophia morali. Ipfam illorum
dotlrinam moralem ex recentioribus JUSTUS LIPSIUS,
& CASPAR SCIOPPIUS, dederunt, & Du V AI R, dans la
thiloJaphie des Stoiques. Add. GAT AK ER US in prreloquio
ad Autoninum, & de Jurifprudentia illofum natunli;
HIiRTlUS, &c. BUDDEU~.
4,6 Apud Bajil1618.
4 In Difiert. de Ethica Pythagor.
+7 In Ethica Pytb"goraa. add. auB:ores haB:enu$
laudati.
4 8 Vid. ]ONSIUS de fcriptoribus Hijlor. Pbilof. lib. iji~
cap. xx.
qUI
 HISTORIA
qui, judice DACERIO 49, utrumque fuperat,
M. AURELIUS ANTONINUS Imperator &
Phi!t;Jophus prrecepere; iis tamen, qure reter..
nis tenebris obruta funt, Stoicorum 'Operibus
h<ec cedere puto.

ltemque a XX. Non leviter autem Stoicos jus naturre

Stoicis. attigie, pec intra pari1?ndes fubftitifTe, vel
CICERONIS de lJjjiciis libri teftantur. Dtut
enim Academicorum fubinde, illi p~obentur
placita; in morali tamen philoJophia ex Stoi-
corum fontibus fua utplurimum irrigavit
arva 5". Hrec vera quoties mecum reputo,
mirari fubit, qui factum, ut non chriftiani
veteres manibus pedibuique in Stoicorum
philofophiam iverint. Errores enim iHorum
haud difficulter potuilfent refecari. HIERO-
NYMUS quidem a chriftianorum de moribus
placitis quam proxime abefTe Stoicos profi-
tewr diferte 51 : Nihilofecius plerique vete-
rum Platonicorum feClati funt dogmata, fre,.
pius etiam iflcautius cum chriftiana religione
ea conJ-uugendo in graviffimos errores prre.,.
cipitati. Si conjiciendo hie proficeretur ad
rei fummam, qure tamen ceteroquin lubrica
admodum via eft, prreterquam quod ipfa
Platoni(; quoque & Chriflian.e doClrinre (on-
venientia multos indllcere ad hoc potuerit;
haud adeo difpliceret mihi eorum fentei1ti;;J"
qui multitudine [ua chriftianis quam maxime
nocuiffe Stoicos, pra::~ertim cum moribus in-
41 In Pnefat. ad M .8ttreZii httollini ver;lonem Gal ..
licam.
so Vid. HENR.ICUS JULru~ SCHEURLIUS in Bibl"(j~
graphia moraii, xxix.
59 In cap. vj~i. Efo;,e.
tegris
 JDR I S .N ATU:a ALIS.
~egris vitaque honeftiffim~ flB:a magnam fibi
pq,ra{f~nt auaoritatem, !~deque iKleo opio
illis fuiife opinantur, Sane Stoicos fua ~tate
c;>mnes ceterarum btBrejium philofopho~ nu-
mero fupera,(fe~ SEXTUS EMPJRIGU~ 57. 19-
cuples mihi tefti$ eft. Prior tame;n apucl me
potior eft ratio, cum exiftimem, in quibl}f~
dam fanttiorem adhl}c dIe PLATONIS &
PYTH4GOR~ phi1ofophiam, q\.1am ~t(Jic()rZ!m,
& huic multis nommlbus pr::eferendarn; cujus
caufam facile perfpiciat, qui fecum exp~nderit
longe pl\lfa utrumque a barbaris g~ntibus,
forte ~ ab ipfls Ebr::eis per traditi.onem aCr
cepta, retinuiffe, quam religu()s philo[opnos.
~i~quid hujus fit, neglexeruDt Stoicam phi-
lofophiam; &; PlatQnic{lm initio, ~eincep$ vero
Ariflotelicam inito qll~{i certamin a111 p.1ex i
funt, eo qt,lidern evelitu ut p~rum abfuerit,
qvin mQralis doEtrinte j~~b,lr~m feceriM.

XXI. Enimvero ut iIlorum, qui fe Peri- !'.eripate-:

patettcos. d;r, l'
aut ~~rt;tfltf~uOS Jr.
eHe gIOrIar..tur,
' _ de (ommenyit
tzcol'um
\lndecim v\rtl,ltibus 'commentationes quando- tioneJ je- .
qu~ faris jejunas, dignlls effe qux hQc ~itul9juna' .'
fuptlrbiq,Qt, credam" vix a me imp~tl'l).re quea.
N on i~ fum, qui de gloria & ~x;iftimatione
iftil,.ls Philofophi aliquid detraEtum cupiam.
Scio multos tum demum fapientire fe litaffe
credere, fi in Stagiritam acritec infurgant:
inter quos Francifcus ille P A TRlTIUS pri-
mum obcinet locum 51; fed nec illud me
fugit hominem fuifTe A:RISTOTELEM, &

52 Lib. I. de Philof.
53 In .difcuffionibus Peripafeticis: add. PETRUS G AS-
SEN D \IS in excrcitationibus paradoxicis con tra Ari/iote/':eos

cum.
 HISTORIA
eum excellenti quidem ingenio pi reditum,'
multis tamen iifque graviffimis & vitiis &
erroribus fuiife obnoxium' qure vero de morali
philofophia [cripflt, ad dvilem reClius referri H,
& cu,n ii;, qU;E aut PLATO, aut Stoici de
ea prreceperunt, neutiq U.lm eife com paranda,;
faltern. veris & genuinis Goctrinre morahs
fontibus rec1udendis non fuffi(,pre: tan tum
abeft, ut omnem ejm ambitulli exhau.'iant.
Et nihilofecius per aliquot fecula ex quo
fchola"s occupavit Stagirita, intra hofce ter-
minos morum dochina fllbftitit. ~in dilld
adhuc malum grreci fermonis imptfltia acce-
debar, unde hi ipfi, qui peripateticre philo-
fophire prreclari audiebantinrerpretes, ne
mentem quidem Sagiritt fatis aifeqllebantur,
ludicraque adeo commenta fuis propinavere
difcipulis. Sed huic quidem malo prreter
alios PETRUS VICTORIUS eruditiffimus vir
obviam ivit.

YUI NaIll- XXII. Atgue de ARISTOTELE quidem

tWtE a multi prredare meriti funt, moralis tamen
GROT 10 doClrina non alia inde incrementa fumfit,
re.ftaura-
tum. q uam ut nunc demum, quid AR ISTOTELES
fenferit, neminem facile latere poifet 55. Fata
tandem

54 Genuinum Ethic<e ArijlotelictE fyfi:ema, civilem potin!

qllam moralem doarinam exhibens paucis deJineavi T. I.
lnjlit Phi'o/. Edell. part. I. c. IV. XXXIII. De na!vis
etiam Ethicce .lIrijlotelicce meo duau differtationem j uvenis
quidam {cripfit. DefeCl:um agno{cunt, qui ceteroquin
communem {ententiam {eouuntur. vid. OMEISII theatrum
virtutum ab Arijlctele omiKarum. BUDDEUS.
55 De N!CHOLAO MACHIAVELLO, qui in hoc argu
men to multa pra:c1ara, Iicet non omnia calculo nofl:ro
notanda,
 JURIS N ATURALI S.
tandem dedere HUC;ONEM GROTIUM, ilium
juris naturce reftauratorem feliciffimum, qui
reftitutre

notanda, fcripfit, nihil hic dixit auctor. Igitur qu::e ad

hanc rem neceffaria videntur, ex ipfius BUDDE I Hijioria
Philofophicd, p. 502. Edit. Walchii hie fupplebimus. "In-
u ter fcripta hujus loci funt Princeps ejus cum anirriad-
.c verfionibus politicis Herm. Conringii editus Helmftad
.. 1686. 4to. Et Di/putationes de Repuhlica, 1620.
" 8vo. In hifce, pr::efertim in priori, five Principe, talia
" docuit, qu::e non omnibus placuerunt, cum primis id
c, vitio datum, quod Principem fuum ita inftruxerit, ut
" quaeumque ratione dominatum aut confequi aut tueri
" minime nefas cenfendum fit; imo eundem non tan tum,
" cun& ad fuum commodum infuper habita populi fa-
~' lute, referre doeuerit; fed eidem pro virtute folida fl-
" mulationem virtutis eommendaverit, imo a virtu tis
" regia via defleCl:endum ifti fuaferit, fi fua falva eIre
"velit. Sunt& alii, qui alia in MACHIAVELLO cui pant;
" quemadmodum nee defunt, qui eum aut defendunt aut
"excufant. Sed ob ea, qu::e re~itavimus, dogmata, Flo-
" rentinum huncce Politicum non fine ratione male au dire,
" Herm. Conringius ::equiffimus MACHIAVELLI cenfor
"pronunciat, in pr::efatione ejufdem, Principi pr::e-
"miifa .Interim eertum, MACHIAVELLUM revera nihil
" novi docuiffe. Ipfum Arijiotelem, ne quid de aliis tum
" Philofophis tum Hiftoricis, & inter h05 de C. Cornelio
" r-acito dicam, jampridem eadem docuiffe, MACHIA-
" VE LLUMQ.Y E fua ex Arijlotele defumfiffe idem, quem
" jam laudavimus, Herm. COJzringius pronuntiat. [In~
" trod. in Polito Ariflot. C. 3. p. 683.] Multos MACHIA-
" VELLUM deteftari qui revera nihil aliud agunt, quam
" quod MACHIAVELLU5 docuit, imo hune nihil aliud
"docui1fe, quam quod plerique Principes rerumque
" Domini agunt, experientia docuit.-Inter cenfores.
H quos MACHIAVELLUS naCl:us eft, eminent lnnoc.
"Gmtiletus, Antonius PoJIevinus, <[ho. Bozius, Petrus
" R,badeneira, Hieron. Ojo7ius, Joan. Laur. Lucchejinilts:
., uti autem omnibus, qui contra MACHIA'VELLUM
" fcripferunt, citra controveriiam pr::eferendus eft HE R M.
" CON R 1 N G IU 5 in Q7zi11ladverJianibus politieis in ejufdem
" Prill . -ipem; ita idem vir doctiffimus in Prt/atione ob-
"lcivatnor.nullos eXM~CHI.~VELli cenforibus fcrj~ta
eJus
 H I B T 0. R I"A
rdl:jtQtre fuo nltori huju~ philo[ophi~ moraIis
pa,rtis gloriam Apud Jiteratum, quacunque
patet, orbem jam pridem retulit. Repre-
hendunt1.Jr, fateor, in ejus de hili & paci~ j~re
Ii bris finguhtres quredam [ententire, qua~ tamen
facile declinabit peritus leCtor, neque, propter
aJiquem nrevum, totius corporis p\.llchri-
tl,ldinem defpiciet. Hie fignum aliquod ad
ben~ 'de jure paturali [per~ndum fqfiulit,
viamque primum ingreffus eft, quam clariffi-
mi cleinceps folertiffimique viri fuis fignarunt
v~ftigiis~

In eadem XXIII. Non fperanda equidem jam ante

labDra-
runt GROTIUM in medium atmlere PHILIPPUS
Melanch- MELAN C H'rHON 56, atque BEN;E D I CTU S
thon C;f WINCKLERUS 57; ille quid em in fua philo-
Winck flphi.e mora/is epitome, hie autem in commenta-
lerus.
tione de principiis juris.Sed difpellendis taln
crallis, qLJre orbi incLJmbebant tenebris,Jux
tenuis non fufficiebat: cum poft MELANCH-

"ejus non legiffe, aut fi 1egerUl1t mm intellexiffe;

'." fpeciatim ab Antonio PrJ!e.ino Je:illd haud incelcbri,
" Cl1jU5 inJitinctu maxime a Romana inquifitione MACH i -
" AVELLf Princeps damnatus fUft, hunece librum ne
" quidem lect{lfil fuiffe luculenter oftendit. Inter ilIos,
" q"i MACHIAVELLUM defendenmt, pra:cipuus eft
" CASP. SCiOPPtUS in ptedia Politices.
56 OI?JiJlt Auctor, qui inter Melanchthonem & Winck-
leruminferidebet, N1C.HEMM1NGIUM; cujus Methodus
apodiCl:ica de lege naturte prodiit, IFittemberg. 1562,
57 WINCKLERI PRIN.CIPIA JURIS in lucem prodie-
],nt, A. D. 1615. Conftat hoc opus ex quinque !ibris.
quorum 1. agit de lege omnia primo movente qC guber-
nante. II. De Jure primo ac propr;e dicto. III. De
Jure Naturali. IV. De Jure Ger.tium. V. De Jure
pof:.tivo ac civil!.
THONIS
 JURIS N ATUR A LIS. 27
THONIS retatem omnes, pr::eeunte Theologo~
rum ordine, in fcho1afticorum commentis poft.
liminio reducendis, immo' augend is atgue
ftabiliendis, certatim e1aborarent. GROTIO
demum ingenium'J & tanta inter eruditos ob-
tigrat auttoritas, ut vel hoc nomine, fi
quifquam alius, ille fane par eiIe tam ardu()
operi merito crederetur. Nee tamen con-
ftitutllm illi quicquam aliud fuit, quam gen-
tium integrarum con troverfiis hane juris ac-
commodare traCtationem; ut juris gentium
quoque nomine appeJlare illQslibros voluerit,
quos de belti pacifque jure deinceps infcripfit.
Hoc ipfum vero cum ita exequeretur, ut cer~
tis ex gentium, immo ex humani generis na~
tura, conftitutis principiis reJiqua ai-dine inde
derivaret, eKemplum prreivit rdiquis prlEcla-
rum utique & omnino imitandum, quod in
univerfo naturre jure, qua Gngulorum etiam
offici a fpeCtat, hunt in modumadornando
fequerentur.

XXIV. Prpdiilfe hos HUGONIS GROTII GratiuJ ah

libros primum Parifiis A. M. DC. xxv. con- InCfuijiti-
fiat, quos fuafu fummi viri PEl RESCH com- one RomtC
pofuit, cujus fingulari in litteras earumque damnatlls.
cultores favori, egregiDs quos orbis erudittls
inde percepit fmaus, rr.eri 0 haud ingrata
imputat pofteritas. Nee quifquam, ql:lam
diu ipfe vixit GROTIUS, contra eos gl'ic-
quam movere au[us eft: niG quod tertio ab
eo tempore q'l10 prodierunt, anno ~!. DC.
'XXVII~ die quarto Febmarii ab il1qUiji-
tionis, quod ROJ7l eft, officio nota Hc:erejeoJ
illis inureretur. ~lam fevelitatem forte win
t:xpeCtaffet GROT IUS, qui multa Rom~~n~e
ecclefire
 HISTORIA
ecclefire placita etiam hoc ipfo in opere, non
fine aliorum indignatione, comprobavit. Ce-
teros ut auCloritate forte famaque a cenfura,
quam diu vixit, deterruit; ita erumpente li~
berius poft m.ortem invidia celebrari contra
magis hi libri creperunt, paffimque erudito-
rum commentariis illuftrari, ut tum demum,
quid GROTIUS fibi voilliffet, intelligi vide-
retur.

Hune t!x~
XXV. Sed JOANNES tam en SELDENU$
~epit Sel~ aetus glorire cllpiditate in tranfvorfum vide-
den us. tvr, fi frandum illorum judicio eft, qui GRO-
TIl a:mulatione inc~nfum putant virum doc-
tiffimum, eruditum illud de jure natur &
gentium, juxta difciplinam Ebr~orum opus 58,
in lucem emififfe. Certe hoc fua induftria
effecit, \It qure Ebrorum de graviffimis
juris natura: capitibus fententia fit, neminem
fugere pome. Extitiife autem in hac g<:!Bte,
qui & ingenio, & doetrina cum quibOfvis
certare queant, vel MOSIS MAIMONlDIS,
doetiffimi lltique viri & juris peritiffiini, ex-
emplo conftat. Accedit, quod qure a majo-
ribus fuis acceperunt, diligentia qua po{funt
maxima referant Ebrti doCtores, ut vel hoc
nomine, de hac moral is doCtrinre parte, non
male meriti videantur. Et SELDENUS qUl-
dem, Noachidarum decantatis prceptis fun-

58 Prima vice prodiit Lond. 1640' Fo!. PoRea vero

Argentorati 1665' 4to. Natus cH: ipfe Auaor Dee. 26.
15 84. Mortuus Nov. 30' 154. Conf. Vitam eju1i
erudite confcriptam a Viro Cl. JOAN. WILKINS, S. T. P.
quam pnemiiit SELDENI operibus ab ipfo editis 6 Vol.
faI. Lond. 1726.
damenti
 JURIS NATURALIS. 29
damenti loco fubftratis, longe lateque per
varia non juris modo fed antiquitatis capita
procurrit, in Ebr.:eis, Gr.:ecis, Latinis, .drabicis,
fcriptoribus, immo ipfis Schola/iicis; nibil
intaCtum relinquens, quod fuo quodammodo
inftituto infervire putavit. Hoc ipfum vero
eft, quod nonnulli in eo reprehendunt, qui
fuo eum comprobaffe exemplo aiunt, quam
facil6 nimia eruditionis confettatione judicii
vim obtundant viri dotti. JOANNEM SEL
DENUM hac ratione fua ita perturbalfe ftudia,
ut eodem tempore de rebus toto genere di-
verfis cogitaret. Digreffiones, enim, inqui-
unt, captat adeo remotas & interdum tam
Iongas, ut nifi ita ftudia inftituiffet, (hrec
enim mali iftius, quod eruditos vexat origo)
non potuiffet tan tam ordinis & rerum per-
turbationem ferre. Ac fane dum ordinem
& perfpicuitatem negligit, non parum tredii
lettoribus creat; qure vera ac utilia habet,
longe plurima minus facile intelliguIltur, &
ficubi in errorem delabitur, vix origo erroris
deprehendi poteft s 9.

XXVI. Mortuo HUGONE GROTIO, in it- Proxime

]orum numero, qui lucem juri naturre af- ~~b;:~ur
------------------- fius, quem
59 Ifthrec de SELPENO fclipfit JOAN. CLERICUS in 1'futarzmt
Arte Critlca, P. I. c. 5. 5. ~<e proli:jus a SEL- Cu~ber
'DEND [criFta fuerunt, operre pretium fibi duxit nofter landlUs,
Butldws in compendium mittere; ut in eo citra ambages, Bram~~,l
fine cultu, fine ornatu (verbis ipfius utor) moralem He- lus~ Coc-
brreorum DoClrinam eruditurum oeulis fubjieeret, & ipfius ~U!us,
ut plurimum SEL D ENI verbis exponeret. Aliorum etiam S~arroc.
fcriptorum prrefertim accuratills jus naturre interpretantiu m klUs, Fll.
fubindc indicavit loea, ufui fututa illis qui revocare ad mer~s,
Examen Ebraic<e gentis placita cupiunt. Prodiit ad cal- Se~aftus.
(em VITRIARII biflitut. Lug. Bat. 17 34- Smmefi-
fllndere us, allJ?'
 HI5TORIA
fundere annitebantur, comparui~ THOMAS
HOBBESIUS, MalmeJburienjis,
VIr omnium
judicio ingenii fubtiliffimi. Is fi tantam ad
litterarum ihrdia attliliffet probitatem, quan
tum attulit ingenium, ingens ab eo emoll1-
mentum Cllm ornnes litterre tum maxi me juris
naturaJis difciplina capere potuiffet. Jam
vero fuam quam excogitavit de fiatu naturali
fabulam, ceteraque qure eidem [uperftr-uxit,
eo comparatam voluit, CAROLO Jecundo ut
placeret Anglicc Regi: Plane ac fi imperan-
tiurn in tuto l;:ollocari majeftas nequeat, niG
advocatis in fubfidium figmentis. Is vera
etiam dum pius in regem videri voluit.
parum abeft, quin impius in Deum ipfam
religionem imperantium arbitrio fubjiciendo,
injuriufque in dves fervili pror[us conditioni
eos addicendo, extiterit. Videre vero & hie
licuit, quam difficile fit mediam tenere viam,
quoties civium libertas auctoritafque Princi-
pum inter fe committuntur. HOBBESIUS
vero fure audacire prenas abunde dedit Rr-
CHA RDO CUMBERLANDIO 60, Jo. BRAM-
HALLO 61, GISBER TO COCQYIO 6Z, Ro-
.BERTO SHARROCLIO ' \ ROBiR TO FIL-
MER 6 4, Jo. SCHAFTO, SAMUELI STRIME"
SIO, aliifque 6 5, qui ingenium calamofque

6Q Difquifttio de Leg. Natlw4, 1672, 4to.

61 Vindicatio \Terre Libert ati s 16 i) .
6. In Vindidis pro Lege & Imperia, & Anatome HIJ"~
/;ejianifmi. ..
63 De Officiis jeclmdum Jus NatUYdf, 1 G60, 8vo.
6.;. Ohfer.vat. ad HOBBllSII Le'Viathan. 1679'
65 Sd!. CLARENDON. contra Hohbifti Le'Viath. PAR-
KHO in Dijputationibus de Deo. 1678. Et De LegihuJ
Naturce
contra
 J URI S NAT U R A LIS. 3 t'
contra eum acuerunt: quorum ut idem fco-
pus, ita nefeio, an idem fuerit fucceifus: ne
quid nunc de iis dicam, qui non quidern ex
inftituto, fed data oceafione, & W~ Ell 7rCteOd'w
illum agg~effi funt. Nee tarnen defuerunt
qui patrocinium ejus fufeiperent, ejufque phi-
lofophiam defenderent, quos inter LAMBER-
TUS V ELTHUYSIUS eminet 66, ingenio pro-
fecto & aeumine ipfi HOBBESIO eomparan-
dum 6'1. DANIELlS SCARGILI enim eona-
tus, eujus auctor vitre Hobbeflanre meminit,
in ipfa, quod aiunt, herba fuppreffi funt 611.
Et

Natur4. .68 I. SETH WARD Exercitatio Epiflolica.

r656. Et qui inftar omrtium eft, RAD CUDWORTHO
in Syjfem. Intel/tt!. & de ~terna & immutabili Moralitate;
qlli nuper prodienint latine vern a DoCHif. MOSHEMlo\>
2 Vol. Fol. Ientz 1733.
66 In difquifitione epillolica de principiis jujfi & decori.
primo feorfim,. deinde cum reliquis ejus operibus edita.
2 Vol. fto. 1?oterod. 1680.
67 Non tamen ita defendebat HOBBIlSIUM, ut in verba
magifui juraret, vel eum per fas & nefas vindicaret. Stu-
dium feipfum cOHfervandi pro fundamento moralis obli-
gationis, omnifq; iftius quod juftum & decorum haberi
folet, cum multis viris cordatiffimis pofuit; fed principiis
iilis nefandis de Statu Natura, Statu Belli, de Jure omnium
in omnia, de palli! flnte Obligationis, & ejulinodi, neuti-
quam patrocinatus eft.
68 Paucos alios naetus eft HOBBESIUS defenfores. NIc.
HIERON. GUNDLINGIUS ewn ab Atheifmi crimine vin-
dicare annititur. Ohfer'Vat, Sel. Tom. 1. p. 37. Item
de Statu Naturali HOBBESII defenfD C:f defendendo. Eaf-
dem partes fufcepit RAD. BATHURST in Fita Hobbe.fii
ejufq; auetario. 1681. Qua::dam HOBBIlS I J placita
Ju. CHR.. BrcMANus calcula fua comprobavit in Me-
ditationibus politic is itcmq; in poHtica paralle/a. Sed &
PETRUS GASSENDUS. dum Juris & Juftitice originem
ex paetis derivat, aliaq; Epicuri dogmata tuetur, ne
latum unguem ab Hobbefio difcedit. Vid. Sjntagma
2 Phil j.
 HISTORIA
Et HOBBESII quidem de cive elementa "A. M.
DC. XLVI. lucem primum adfpexerunt, quc.e
aliquot poft annos videlicet M. DC. L I. alter
ejus fretus, cui Leviathan titulum fecit, ex-
cepit 69.

Grotioad- XXVII. Sed GROTH tamennondum' ita

<verfatur obliterata memoria erat, ut non quofdam ejus
Feldenus, de belli [3 pacisjure libri occuparent. Et hoc
~etc,r.. ipfo fane tempore JOANNES A FELDEN vir
k~~j:sl.n- juris pariter ac rnathefeos callentiffimus, pro
eo quem erga Ariftotelem animo conceperat
favore infurgere in Grotium, ejufque dicta,
in quibus a tanto fapientic.e magiftro diffen.
ferat, atro notare lapillo in animum induxit.
Cujl1S conatus non difpIicebanf illis, qui fa-
rnam & gloriam GROTH regris intuebantur
oculis. ~os iater & CLAUDIUS SALMASIUS
fuit, qui fure invidire prreclarum hoc extare
voll1it rnonumentUm in quadam epiftola,
quam e tenebris produxit vir clariffimus

Pbilo/. Epicur. P. 3. c. 26. Pu FENDORFIUS nofter

HOBBESU veftigia in quibufdam premit, in iis Scil.
qua: fana funt & Philofopho digna; nonnulla tamen
impia ejus dogmata folide et pra:clare refellit.
()9 Pauca hujus libri exemplaria prius evulgata funt
Parijiis 1647, Deinde auttior prodiit AmJl, 1647'
De hoc HOBBESII Opufculo hanc fententiam' profert
PUFENDORFIUS. Etji quid proJani fapiat, pleraque ta-
men ctCtera fatis arguta ac falla. Pra:fat. ad Elem. Juri.
prud. Ineunte anna 16io. Publicaturn eft HOBBES II,
opus, lingua I'('rnacula confcriptum, de natura hu-
mana; ficut etiam anna vert'cntc liber de corpore Poiitico
Lottdini impreffus eft. A. D. 1655 prodiit laune liber
de corpore, et proximo anno vernacule. A. D. 16,8
in lw:cm emifius ell: Liber de Nomine. ~i plura V~lt
deHoBBEsIO,adeat BAELII DiClion. H{f!or, ct. lJ,t. vel.
'lJitam Hobbfjii a E~.D. BYfHU RST. I63 J .
 J URI S NAT tJ R ALl s. 33
THOMAS CRENIUS 7fJ: "in philofophicis,
" Ii difputandi folertia fpeCl:etur, vilC me-
" diocribuspar eft: nec unquam vidi, qui
" minQri cum vi ratiocinetur: id quod teftan ..
" tur fcripta ejus, quibus :RlvETUS & MA-
" R ESI U s refcripferunt: in ftudio iiterarum.
" multos habet pares, & plurimQS fup~ior~s.
" In jure quantum excelluerit, ofrendjt fpar-
" fioflormn ad jus Juflinianeum. Librutn
" ejus de jure belli ac p(lcis refutandum fufeepit
" quidam Profeifor almte ]ulit, qui alnieis
" aliquot, quos vidi, adfirmavit fe ofteoru ..
" rllm eife, nullam paginam vaeare infigni-
" bus erratis". Nullus dubito quin FELDE'"
NUM defignet SALMASIUS, qui quo animo
ad hane .cenfuram accefferit, vel ex .hoc ipfo
intelligere licet, quod nul1am paginam erratis
vacare fe oftenfurum pollicitus fit. Prodie-
runt vero tandem annotata ifta M. DC. LIlI.
quibliS THEODORUS GRASWIN~JlLIUS, vir
doCl:us&civilium rerllm haud,imperitus, an no
feqllenti ftritturas [ua:s oppofuit, quas dllobus
HUGONIS GROTII filiis facras dre voluit.
Non equidem ubi defuit FELDENL'S, fed re ...
fponfionem ad iftas ftriCtW'as edidit, racente
quidem GRASWINKELIO, forte quod per-
fpexiffetoptimam hanc eife vineendi litigio-
fos homines rationem, fi.res fuas fibi habere
jubeantur.

XXVIII. Sed juvabit, obfervata quantum schookii

fieri potefl annorum f.erie, qua:: natUfalis ju- ':"Boe~le-
. d n. . fj:.t.... ..- rImerrfei.
flS{)u.nna l.Wlent .ata, porro pertexere. injus na.
Anno itaqueM. pc. LIX. MARTINI SCHOO- turte.
~--

70 T. 1. Animad.-erf. Pbi!v!0l' {j Hi)lQr. p. zz.

D. Kl I,
34 HISTORIA
IC.II, viri in quo alia omnia potius quam diIi
gentiam defideraveris, prodiit de jure naturct
liber in quo tamen nihil eximii aclmoclum
&'non quotidianum attuliffe virus eft : quan~
quam idem & aliis fcriptis ad civilem mo...
ralemque doCtrinam f peCtantibus ingenii pe~
riclitarus fit vires. ~re inter de impfrio
maritima eminet commentatio. ~i vero
illum in hoc ordine ex cepit Jo. HENRICU5
Bo E CL E R us, majorem doCtrinre copiam vim-
que ingenii ex-quifitiorem ad hoc attuliffe
opus traditur. Anno namqlle M. DC. LXIII.
commentarius ejus in librum primum, & fep ..
tern priora capita libri fecundi lucem aclfpexit,
cui feleCtre aliquot, de infignibus juris naturalis
capitibus, differtationes adjunB:re funt. Mul-
tis utique prrefidiis inftructus hune adgreffus
eft laborem BOECLERUS: civilis doB:rinre
peritia in eo haud vulgaris, veteris recentio-
rifque hiftorire eognitio, fontefque, ex qui.
bus fua hauferat GROTIUS, perfpeB:i peni.
tus. AnfraB:us tamen nefcio quos, & ambages
in eo vituperant nonnulli, & impeditum dicen-
di genus, quo plura ubique polliceri videtur,
quam prreftare : cui doCtrinre ad illorum, quos
offendere nolebat accommodatio, in plerifque
virLdoB:iffimi fcriptis manifefto fe prodens ac-
cedit. Morte autem prrepeditus perdllcere ad
finem ccepta non poterat non fine infigni, ut
creditllr, litterati orbis damno.

Compendia XXIX. JOANNES PHILIPPUS MULLER US

a
Grotii
Mullero
fequenti anno M. DC. L X I v. in tabu las re-
f!1 Klen- degk GROTH de belli & pads jure libros.
kio. Etenirn ut ftudiisatque rnoribus, ita ingeniis
maxime differunt hominea: videafque alios
3 fafti~
 JURI S NAT U R A LIS.
fafridire libros, quos non contextus rationum
fucculenta & plena oratione ornatus com-.
mendat, alios contra [celetis illis, ut nUnc cum
medicorum filiis mihi loqui licear, maximo-
pere delecrari. Mercatores itaque Ii imi-
tentur eruditi, quid mirum? quos tum de-.
mum a fapientia commendari novimus, fi
inerces guftui & indoli empt9tum diverfimode
attemperatas exponant. Hinc tam diverfus
etiam in jure naturre ad ingenium mor-
talium aptando & inftruendo labor. Hine
prreter tablllas compendia, quorum ni fallor
primum a J ANO KLENKIO concinnatllm eft t
quod fub titulo infJitutiones juris naturd, gen ..
tium, & publici, A. M. DC. Lxv.lucem adfpexit.

XXX. Cre(cere tum indies exifHmatlo

err-pit de utilitate librorum GROT I I, tit paf- ~;e~len.~~
fim, in academiis viri dotti juvenibus eofdem In Grot!..
. . ' r. 1 d urn com-
prre Iege,re & mterpretan conlU tum ucerent. mentafor.
In. his fummus quoqu~ vir,~ jfque non minus Gul. Gro..
juris quam omnium literatum confu1tiffimus t!us cum
fuit, CASPAR ZIEGLERUS, cujusin laOS Hu.J~li com.~
gonis Grotii li~ros animadverfiones M. DC. LXVI. b::.t~fO"~
prodierunt. Libertatem modeftia temperatam
in fO laudaht omnes. Nec eruditionem in
iis, nee judicium defideraverill ; meliora ra-
men & exaCl:iora ab iao viro proficifci potu-
iife, fi ingenii fui vires iritendere aut voIu ..
iffet, aut per terhporis rationes potul!fet, om
nes judicanr,' quihus res ejus cognit::e fuete
ac exploratre. U tilem tamen illis operam
prreftitit, qui a fingularibus in re1igione opi-
nionibus, quas more fuo & huic operi paffim
infperfit G,WTIUS, [lbi cavere cupiunt. Has
cnim non t~'mere prretermifit; quin notarte
D 2 ea$
 HISTORIA
cas & pro re nata refeHeret. ZIEGtERO jtTn~
gamus jureconf111tl1m, & doCtrina, & mo-
deftia eo non inferiorem, eumql1e ipfius Hu-
gonis fratrem, GULIELMUM GROT'IUM, qui
de principiis juris naturalis enthiridion, quod
vocat, edidit. Is in compendio tradere, qua=
prolixiori athbitl1 complexus eft frater,' in-
ftituit; nec tamen, qure fibi conftituerat,
ftadia prorfus emenfus eft. Agnofcas facile
virum elegantioribus liter-is innutritl1m & ci-
vilis juri'S peritia imbutuhl, a fcholaftici:s mi-
nutiis abhbrrentemminufque adeo placentem
illis, quibus pulchrum nihil eft, nin quod
Ineptis'vocibllS conditum, ineptiori methodo
adftriCtum; fub 'nefdb 'cujus dx~,(3da~ fpecie
il!is adblanditur. Academicis tamen ftLldiis
eum infervire voluit GEORG! US Go-EZIUS,
diferti'ffimus quondam,Jenenjium antiftts ; cu-
jo'S exemphjm fecliti fLlnt~ quI deinceps fuis
hoc enchiridium commentationibus illuftra-
runt Jo. GEORGIUS SIMON, & ]O.':]A'COBUS
MULLERUS.

Mevii XXXI. Eodem clrClter tempore nova ad

prO~romus hanc doCtrir.:am faCta eft acceffio, per prodrQ-
7 urifPru, mum furifprudenti communis, D A V I DIS
dentl,z. MEV I I, in tribunali Suecico, qllod Wi/mariti
eft vice-pr.ejidis, qui in a]tera editione, nu-
clei jurisnaturalis & gentium, titulum 'gerit.
Vel ex fronte libri conitat, alterillS longe In:1.-
joris operis hunc velut' effe prrecud:xem: id
quod & ex ipfa traCtatione ea, qu~ genet:ltim
de naturali jmifprudentia difce;itari folent,
exhibente perfpicitnr. Et fama, '& ingenium
auctoris, & eruditio fingularis, nihil nifi exi-
mium de ipfoopere fperare omnes jubebanc,
8 deGde-
 J URI S NAT U R A LIS. 3-7
defideriumque vehemens illud videndi & ufur-
pandi in multorum excitarunt anirnis; irrita
tamen hactenus eruditorum fuere vota. Id
quod quo fa to contigerit nereio, cum maxi-
marn faltern libri partem jam tum perfectam
a fe teftaretur auctor, cum prodromum ernit-
,teret in lucem. Eft tamen non diffitendum,
& in ipfo r,occe proc,lroino non omnium pro~
meruiife calculum MEVIUM. Parumque ab-
flfie, quin ad, agendas caufas. quam profundio-
fem juris natur2e inquifitionem, aptiorem eum
nOl1flullicenftrent. Id tam~n, quod m'axime
if) iilo reprehenditur, quod ex {btu integri-
taris prineipiu,m ac norinam juris naturre re-
petie.rit, cum multis ei commune eft: dicetur-
que ea de re fuo loco. De mutabilitate au ..
tern juris natur;E quredixit, cenfm 111 nonl

admodum benignam SAMUELIS RACHE-

0
L II 7 provocarunt. Nee difficile faret & alia
in eo reprehenderc, n quis errOfibus aliorum
in lucem producendi? fe natum credc:-et.
,XXXII. MEVIUM excepit 'I'ttbingenjium
'I'heologus JOANNES ADAMUS OSIANDER,
cujus obfervationes maximam partem theo- Oliandn

1oglcas . TT G' (ommenta-
10 nugonem rottU1n, M. DC. LXXI. rills ad
orbis eruditlls primum vidit ; 'J'ubingtC ql1ippe Grotium,
eodem anno impreffas. Exernplo ZIEGLER I
incitatum virum dicas ad ea & notanda &
configna~da) qlla= offendere aliquem ecclefire
Luthc/t:nce [ciris innl1tritum poterant. N ec
negaverit feciife utrumql1e quod operre pr2::-
tium fit, qui cogitaverit fl1binde afferere Gro-
tium talia, qllre cafHgantur feprehend~nturque
merito. NimiulTI rigorem facile condona-
?~ De jure natura: th'ef. LVI.
D3 bunt
 HISTORIA
bunt OSIANDRO, qui theologulTI fuitre re
cordamur, qui, cum ardua femper tractant)
n'ec minutias, qure pericululTI afterre poffunt)
p'rretermittere folent. De faris autem GRO-
TIi, quod fuo quredam operi prremifir, id
magis hifrorire caufa~ quam ut ullam inde
illi conflaret invidiam, eum feciffe arbitror,
Scholafticorum vero quod fubinde placita
advocavit, id ejufmodi quidem eft, ut ele-
gahtioribus multum difpliceat, qui vellent.
timdem ab hifce quifquiliis moralem doCl:ri-
nam repurgatam penitus: fed a viro, qui
omnem his in ftudiis retatem egit, expeCl:an..
dum aliud nihil fuit. Pretermittenda itaque
hrec funt, & in ceteris~ qure reCte dicta ~
obfervata funt, fua non defraudandus laude.
Idemque exiftimare omnes velim de alterQ
ejus opere, qui typus legis naturalis infcribitur,
quodve itidem ad ejus juris, quod ex natura
omnibus confrat, ftudium promovendum
e; omparatum effe voluit. .

Puferdor- XXXIII. Longe aliam vi am ingreffus eft

fius, alterSAMUEL PUF-ENDORFnJs, ad quem nunc
1'eji~ura- temporis nos deducit ~rda. Facile vidit vir
tor Jun.s .. m . annotatIOnl-
.' .
lIat perlpicaci Imus, commentarus,
. ur.e. bus, fhicturis, cenfurifque in Hugonem Groti'!'
t!7JZ, parulTI in naturalis juris doctrina profici ;
eo namque tandem rem redire, ur quid GRO-
TIlTS fenferit, intelligatur; modo intelliga"
tur, cum commentariis facilius obfcurentur
auCtores, quam illuftrentur. Comprobatum
nimirum & Grotii exemplo eft perpetuis veJut
circulis literarum ftudia circl1magi, ut quan-
aoque exifi:ant, qui ex ipfa rerum natura, nqn
~.~ fQ1is libris fapere gefl:ientes, eo ufque prQ-
ychfn~
 J URI S NAT U R A LIS. 39
vehantur in rerum perfcrutatione, ut fupra
~ommunem hominum fortem pofiti penetraffe
in iftos receffus videantur, ad quO! ceteris ad-
itus fit intercluws. Hos mirari, qure morta-
lium eft ignavia, quam imitari plerique ma-
Iunt : remque prorfus egregiam fe fufcepiffe
putant, fi & ipfi dicant, quod heros ejufmo-
di dixit, & novitatis fpecie fe commendent.
Hinc novorum fyfrematum, compendiorum,
tabularum, uberrimus proventus: hinc com
mentationum & adnotationum florentiffima
feges, in quibus ex obfoletis denuo conferunt
& convectant, qure auctor. fpreverat, ofren-
furi, & alios ea diriffe, q ure ipfe afferuit,
aut: dubiola movent, aut fimile quid quifque
pro ingenii (ui modulo agunt. Hrec Ariflote-
les, hrec Plato, hrec Thomas de Aquino, hrec
Cartefius, hrec Gratius, expertus eft fata. Hrec
quotidie luditur fabula. Pofrquam ejufmodi
librorum pertrefum, furgit iterum aliquis, qui
magno impetu profrratis & rejectis quotidia-
nis iftis nova confectatur, eandem commenta-
torum & adnotatomm turbam poft fe tracru-
ruse PUFENDORFIUS itaque GrotH veftigia
premens facile vidit hoc in illo laudandum,
quod ex ipfa hominum natura accuratioreque
ejus confideratione novum aliquod juris na-
.urre redificum exftruxerit. Hoc uniCllm
-eife, quo reliquis Grotius prreftet, hoc ergo
& fibi fa,ciendut11 : prrelertim cum exqllifita
.ilIa humani ingenii meditatio nunquam fine
fruau inftituatur ut non detegat aliquid,
qubd perfpeaum cognitumque neutiquam fuit
aliis. Hrec magnorum virorum veftigia fe-
liciter premens PUFENDORFIUS, parllm ab-
fuit qllin fuperaret ipfum Grotium, exemplum
D 4 faltem
 HISTORIA
faltem lange darius una cum Hobbe}io prre~
ire!: ceteris. qure vera ratio eifet ~rfiCi~~di
perpoliendique juris naturalis. HUJus .fut m.,.
ftituti fpecrrnen equidem jam dederat m. cit-
mentis jitrijprudentitiJ univcr!alis:. fed. dlud
demum opu's, quod plenam doctrmre.eJus fa-
~iern exhibet,. omniumque oetllos amm?,fqu"e
In fe cQ"tlVertlt, M. DC. LXXII. prodllt'.
QEod deinceps ipfe in compendium mifit, ti-
tulQ de ojJicis h()mz'nis & civis indito 73: fed
ita, ut & compendia confici, qure a fcholafli-
corum b",: ~Jrie aliena effl=nt, PQife ipto hocce
exemplo comprobaret. .

.AO'iter a XXXIV. Per iftam autem, qtJam tenuit,

n:u/:is 1)]!- philofophandi rationem, Pu F ENDOR FlUS non
;;;gn.1tws. potuie non a receptis fcholafticorum decretis,
in quibufdam diffentire. JEgre iftud tulerunt
quidam ex theologorum ordine viri, qui in-
trodutta: feme! ift-a fentiendi libertate, nihil
t3.P.l fanchul1, tam inviolabile fore autuma~
bant, quod npn convellere auderet hominum
nova

,z. Seil. De 1nrc NatUl'a! & Gentium, quod prodijt

j,;l7Idini{ Scallorum,4to. r672, & f~pius deinde recu.,.
fum; tandem vero cum adnotationibus JOAN, Nrc.
fIERTII, Franif. i704' Verfiones eju3 Germanicam,
Gallicam, Angkcanam commernorat auCtor BiUl0lhcCte
pi'is 1mper. c. I. p. 31. Sed Gallica JOAN. BARBEY-
R~CC! \ cum primis commendanda, iummo quippe
Uudio con~e(1:l & doCtiffima Pra;:fatione. &: notis exqut..
fitiffimis exornata & locupletata, quibllS pl~cjpua Jurfs
p;:tt<ralis capita copivfius illuftrantur. Pli F ENDORlfl-
~:.~ C'Jm d. BARBEYR4CCII no tis anglicana verfione
GOH:lvit BAS~L LEIHET. Lond. 1729, Fol. Ed. 4tQ. .
~'l Ip gratlam eorum, qui PUFENPPRFI I Hiftoriam
ueiiderant, brevem vit;e ejus narratit.::',culam, qu~ mh
pis (up.?dilc.t ~T'J~I;,IUS in fiij!Qr. lifE,', p, ;64' hic
. . . fu~
 J URI S NAT U R A LIS.
nOva confeCtantium profana libido. Lutheri
namque jam pridem reliCta fimplicitate, fcho-
lafticorum poftliminio 'reduxerant commenra,
his ecclefire pclrioris dogmata ita involverant,
ut his [alvis, profJigari ilIa poffe, non crede-
rent. Integra itaque ad Pufendorfium im-
pugmmdum coorta eft cohors, in qua princi-
pes ,]oJua Swartzius, Nicolaus Bekmannus,
']0. Adamus Scherzerus, . Valcntinus Velthemi-
us, Valentinus Alberti, Jo. Joachimus Zent ...
gravius, Samuel Strimrjius, Fridericus Gefe-
fuLjungemus. SAMUEL PUFENDORFIUS Lippa' commi-
litonem habuit Valentinum Alberti, & poftea Jend! cum
celeberrimo fVi!igelio amieiti:::Jn contraxel'at. qui furun
$thicen Euciideain libera: ejus voluntati tradidit, qua & in
Elem. Juri/prud. Uni'lJ. Hag. 1660. editis nonnullis in
locis ufus eft. Eruditus ille Palatinatus Princeps EleCtor
Carolus Ludo'lJicus, cujus nomine iIla prrefcripferat, Pro-
felfotem eum Juris Natur-e & Gentium Heidelbergd!
conftituit. A. D. 1668 Lund,ni in Scandia Profeffor
faCtus eit, ibidemque 1672 opus fuum de Jure Naturee
& Gentium in 4to edidit. QLlOd vero in eo ulterius
quidem ac Grr;tius progreffils fuerat, {cholailicorumque
nugas penitus rejecerat, multos equidem experiebatur
adverfarios, in quorum aere tamen non diu fuerat. In-
rerea Coniiliarius Regius, & Hir,oriographus Holmie1Z-
fi..s .faCtus? nobilita~ifque infignibus .ornatns eft. Con.
fcrlpfit hlUc opera lIb de Rebus Sum(lJ fob Gujla'lJo A-
dolph? u/que at aidicatic'em Cbriftiall,-e, & de Rebtl! a
Carolo Gujfa,,-'o geftis. Ita ha:c fufcipiebantur benigni\
ut non rnulturn paft res Fritl','rici Gulielmi PriEcipis E-
leCtoris Brandenburgenjis defcribere juberetur. Ornabatur
:fimul. officio Confiliarii intimi Elefloris Bra1!denburgici.
Rex Sueci-e CAROLUS XLlderuJ; Baronc111 eum pronun-
fj:iabat, juraque ipfi e~ oncedebat; immo ipfemet 1m,.
perator Leop,~lius m::gnis eum pollicitationibus conat1.lS
eft ad vitam fuam dekribendam perfuadere, quod nun-
quam tamen in fe fufcepit. Mortuus eft OCt. 26. 16~H,
retatis 63; paftquam [,;; alia publrcarat fGipta, jujque Juum
pc/ak di,vinum reliquerat in MSto; quod poftea typis
C!~arfltujll erM, 8; Wm lut;ne tim, ang\ice inlucem emilIum.
. nius,
 HISTORIA
Hias, notiffima nomiM, totam fere Gt!rnlc!ni-
am nobiliffimafque in ea academias fuo fire-
pitu complevere. Nee rationibus magis quam
convitiis certatum ftrenue, ut tanto prreclari-
orem quifque retuliife vicroriam fibi videre-
tur, quanto acrius ingenium in convitiis exeo-
gitandis probaffet. Omnibus vero, quod
mireris, unus fufficiebat PUFENDORFIUS, fi
ab infelici ejus hyperafpifte Kliingero difcedas,
qui rub nomine Rolleti latitare dicitur, & Ire-
fre majefiatis fcholaftic::e prenas in academia
yenenfi dedit. Nemini namque, quicunque
is elfet, aut ingenio aut eruditione aut prQrnp-
titudine aut mOl'daci & aculeato fcribendi ge-
nere fe inferiorem demonftrabat. Eris Scan-
dica PUFENDORFII, & alia ejufdem generis
fcripta utrinque eo tempore, haud exiguo nu-
mero edita, doeere & hrec qure diximus, &
totam belli iftius umbratici feriem poffunt, fi
quis accuratius hc.ec noife fua intereffe putat.

De Can: XXXV. Ejufmodi utique erant, fupra

:ro'Vetjiu'b
ijiis judi- qUl us magms' . , 'b
tum ammorum" motI us con-
&itn1l. certabatur, ut aut tuto ignorari aut facile, fi
mens non la"va fuiifet, eomponi potuif-
fent. De ftatu enim naturali, quem ab Hob-
hefio, fed faeris literi, magis attemperatum,
acceperat PUFENDORF I us, de Jundamentali
propojitione legis naturalis, de origine morali-
tatls, & indifferentia motus phyfici in aftione
humana, fimilibufque difceptabatur aeerrime.
Eoque effeCturn, ut magno equidem ftrepitu
paffim in academiis jus natLir::e doceretur, cum
non temere litis materiam dimittant, qui in
fcholis & aeadcmiis vivunt, infiniti libelli,
& diife;:rtationes innllmerce hac de re confcri-
berentur
 J URI S NAT U R A LIS. 43
berentur: fed ut omnis labor in fpeclllationes
inutiles de principio juris naturte, fimilibuf-
que doCtrinre fcholafticre capitibus abiret. Et
qui de hifce verba facere didicerant, pulchre
fibi fapere, jurifque, naturre confultiffimi vi.,.
debantur, cum ejus effellt ignariIf~mi. Ita
infelici ifta concertatione evenic, ut nobiliffima
ifta philofophice pars a viris cordatis & ad
majora natis, quippe quos fcholafticarum
ejufmodi quifquiliarum pudebat, negletl:a;
occupata contra ab hominibus, a quibus muI-
tum obfcuritatis parum lucis aut dignitatis ac-
cipere poterat, fuo pretio excideret, & fucro
nervoque fpoliata jejunifque qureftionibus ob-
ruta eadem apud fapientiores loco~ quo iftud
ineptiarum chaos, quod metaphyficam vocant,
habererur. Sed jl1vat ramen, ne quid defit,
lallguentis & tantum non agentis animam fata
porro perfeq ui.

XXXVI. Inter prrecipuos PUFENDORFII Alberti.

adverfarios V ALENTINUS AL13ERTI fllit, Mevius,
vir nec elegantioris doCtrinre rudis, & ceteris Secken,.,.
mu Itum .mgemo . prre ft ans. I s non tan tum.dorfiusd
fjUS a .,.
variis fcriptis controverfa PUFENDORFII pIa- 'Verfarii.
cita impllgnavit: fed novum quoque juris
naturre [yftema, fure quam elegit hypothefi,
fuperftruCtum condidir. Vocavit illud com
pendium orthodox theologt conformatum, in-
que eo ill.ud potiffiml1m egit, ut ex ftatu in-
tegritatis, in quo conditus homo initio fuerat,
regulam normamque officiorum omnium, qure
lex natllrre ab omnibus exigit, derivaret ac-
cerferetql1e. QEa in re non facri modo or-
(:linis viros plerofgl1e, fed ex jl1reconfultis quo-
que DAVIDEM MEVIl'M, quem fupra lau-
davimt)s, '& VFT..',\i LYDPVICVM SECKEN-
pOR.
 HISTORIA
DORFIUM fib! adfiipulantes habuit. Et hujus
quidem cum haud obfcure niteretur auttoritate;
aliterque fentientibus ea objiceretur, oportuit
SECKENDORFIUM PUFENDORFJI quoque ex-
periri aculeos, liberrimumque judicium, non
adfiriCtum ullius exifiimatione, fed unice ra-
tionibus fuffultum. Ego vero maximopere
miror, poruiif"e inter vires dotl:iffimos ullam
hac fuper re exiftere diifenfionem. Pufen-
d~1jiUS illorum exponebat officia, qui chrif-
tiame religionis funt expertes: horum contra
infiruunt vitam & theologi, aur quotquot
naturre aut integrre aut reftitutre conditionem
confiderant. Alio itague fundamento illum',
alio hos niti oporter. :R.ette utique hrec a fe
invicem difcernuntur, cum mulra fint, qure
rationis capmm fuperant, & qure fruftra mis
obtruferis, qui religionis chrifiianre [citis non
fiJnt imbuti. Cum ejufmodi vero hominibus
cum raro nobis commercium intercedat, rur-
fus diffimulandum non efr, fi a principum
negotiis difcedas, in privatre vita: inftitutione
longe 2.mpliorem, imo unicum illius juris
ufum dre, quod ad chriftianam difciplinam
hominu111 mores exigit. Ut ergo errant,
qui jus naturre non aliud agnofcunt, quam
quod ex fcitis chrifiiana: religionis aut ftatu
naturre vel integrre vel reftitutre derivatur,
flee fatis, qure ratio diCtitat, difcernunt ab
iis, qua:: ex revelatione conftant: ita furfus
decipmntllT, qui ubigue jus natmre crepant,
& chriilianorum etiam ad illud componi ac-
tiones 'Volunt, qui tam en longe excellentiori
jure, ~q1l0d natur~ fcilicet reftitllt~ eft, utun~
tur.
 J URI S :N AT U R A LIS. 45
tur ; id quod plerifque PUFENDORFII fea:a~
toribus contigit.

XXXV II. Superiorem ex hoc certamine Hunt lau-

difceffiffe PUFENDORFIUM multa evincunt. dan! et
Namque ut alia taceam, in iis ipfis academiis,feB~t!t~r
in quibus tam acriter impugnata fuit ejus plumm.
philofophia, eadem recepta & propagata fola.
fere regnat; explofis & confepultis adverfa-
riornm ejus decretis. Cum dignitatibusetiam,
quibus a magnis pri~cipibus ornatus fuit~
aua:oritas ejus crevit, ut ad eam paffimpro-
vocetur, multifquepro ratione fit. Nee
quidquam defuit, quo minus GrotiIJ tandem
requaretuf, quam ut commentarii & adnota-
tiones ad iIlius opus confcriberentur. Com-
pendium ex eo fecit quidam, fub titulo juri/-
prudentitC univerfalis, tironibus non prorfus
fpernendum. Placita ejus cl1mprimis fea:a-
tur ADAMUS RECHENBERGIOS in Lipjienji
,academia Theologus longe clariffimus, qui
mira brevitate & exquifiw judicio in linea-
mentis philot'ophire fure civilis cuncb com-
plexus eft, additis ex wo fundo qU2'~ ad in-
tegmm civilis doctrinre complexum deere
videbantur. Ad libellum etiam de ojJic:'s ho-
minis ac ci'vis, obfervationes fcripfit GOT-
TL{EB GERHARD TITlUS H.
XXXVIII.

H ,Fnerunt & plurimi alii intererl1ditos, qui Opufcu-

Ium hoc Pllfm.{,ljiarl1lm dignum judic;!runt, in quo el;:[l-
do&'cOm1f1eDtatlJo operam fuam re8:e colloc.l~'t! pdTent:
inter q-uos ultimuI?- '?I'diuc1 n~n ,mer!;is, luct1:n. OCCll;)at
1'RVER us; qUld ld a,bc;l.Hlon;bu, llb:lTatum m lucnn
emifit, L pjite, I! H'CUjuS Eiitor;~:il horum coin-
rum Be commeutatorum, qui, -;; Ff:.;.\.t:Ji~ri.l!2', haud inu-
tJ~!!l
46 HIS TOR I A
f!3id in XXXVIII. Ut redeam, unde digreffuSl
Jure na- fum Cllm Pufendorfius fuum luci exponerer
turtZ prte- '
jiiterunt OpWj
Hennin-
ges, Si- tilem operam agam, fi in medium proferam, _" Licet
mOll? Ra-" (inquit. in Prtefat. adnotationum) varii ~n eu~dem li-
chehus, "brurn funt commentati, ilIorum tamen mtentlO, me-
Velthe- "thodtis & traClationis materia ita inter fe diiferunt,
mius. " ut nemo alterius limites attigiffe dieendus fit. T 1-
" T IUS definitiones, divifiones & terminos maximam
"partem examinavit, minutias nonnunquam feClatus,
"methodi PuJfendorfianre acerrimus ubique cenfor.
"HOCBsTETTERUS in Coiie'io Prtfendorfiano non tant
" librurn hulic refpexit, quam locos commWles Juris
" Natl.'m:e condidit, Theologiam moralem admifcuitl
" & Theologire revelatre principis in Juris. Natura:
i, placitis firmandis ufus eft. Wi':Bti R us textum fere
,~ tanturn breviffime declarat, & omnia ad u[um prre-
.' cipue juridicum dirigit. Kl!MMERICHIUS in Apho-
" rifmos librum hunc commodiffime refolvit, inter-
., fperfis iis, qure a Puftndorfio omilfa fuerunt. JA s-
"TIlR duabus plagulis in tabellas redegit. W ALn-'
" KIRCH' exemplis JUridicis, nonnunquarn Hiftoricis
il1uftravit; vix iIi ullius fententire veritatem inquifi.
"vit. BARnEYRACCIUS in Gallicam linguam eIe-
"gantiffime tra~ll:ulit, notis pauciffimis adjeCtis quum
" omnia vaftifficlo fuo eommentario ad majus Puftn-
<, dorfii opus complexuB dfet. PRreLims omnia Juris
" N atllrre Dogmata ex eonfervatione fui immediats
.. dedueens hune librum principio iill, majori quid em
C< ordine & ratiociniorum nexu, accommodavit, lima-
,t toque Judicio propofllit: fed principia jufti & ho
" nefti non fatis diftinxit. PAGENSTECHER edidit qui""
"dem denuo libellum Puftndorfii, fed promilfas in
" eum qbfervationes, quantum mihi conftat, nondum
" in lucem protraxit. His accelferunt LEHM ANN I ad-
" nbtationes, qui variorum fententias ex diverfa frepe
" hypothefi exortas congeffit, placitaque fua interjeCta
,. eolluftrare magis voluit, quam demonftrare. Jo.
" BALTH. WERNHERI A'Joiecla ad hunclibrum valde
" extemporalia funt & jejuna, foliditatem hujus doc-
" trinre parum juvantia". Hifce addendi funt CAR-
MICHAEL Philofophia:: Profelfor in academia GlaJgo'1.li-
,1f/i, euius prrecipllus eft [copus (teite Ot/one) ut Phi~
lofophiam
 J URI S NAT U R A LIS.
opus, alii adhue in omando explicandoque
Grotio e1aborarunt. Etenim M. DC. LXXIi.
obfervationes fuas prod ire juffit HENRICUS
HENNINGf.S, in quibus id operam dedit, ut
defenderet Grotium, & contra cen[ores ejus
tueretur. Eodemque fere tempore Jo. GEOR-
OIUS SIMON, qui initio in Jenenji, poftea in
Hallenji academia docuit, recudi Grotii opus.
fecit, additis itidem notis, eruditis iis quidem,
aft non femper ad rem facientibus, nee natu-
rali juri inG.gnem affundentibus lucem- . In
hoc laudandUll, quod fubinde ad publicum,
quod vocant, jus, naturalis juris decreta
accommodaverit. Grotium, ad . rem ip[am
quod attinet, quandoque fequitur, quandoque
deferit, interdum & cum FelckJZo contra Gro-
tium

lofophiam moralem ex ipfis natura: pnnClpllS deduaam

legifque naturalis obligationem atque prrecepta ex per~
feaione fupremi numinis demonftraret, totamque mora~
lem difciplinam ordine naturali delinearet; & EVER-
ARDUS OTTO JB:us & Anteceffor, cui illud adhuc [uper-
e{fe videbatur, ut Juris naturali, doEl:rina magis ad
ufum & intelleB:um Legum Civilium v. gr_ Ijebra:arum
& Gra:carum fed maxime Romanarum' applicaretur,
quo plenius tandem apparere poifet eas non van a homi-
num exiftimatibne, fed ratione arteque conlbre. HU:1c
ad finem tendunt proprix ipuus adnotationes, qt:iba3
accedunt 'litii ad hunc librum Ohjer'l.wwltS. Prodiit
'Traje.'ti ad Rben. 1728. Sic alii alios in hoc libro
edendo libi propofuerunt fines; ipfius \-ero TREVERl
. inftitutum eft, ficut ipfe profitetur, Juris naturalis dog-
mata exponert', pra:judicia qUa! circa eadem oriri fol~nt
remm'cr':, juftum ab honcHo & decoro frcernere, in re.
'centiorum fententias & thefium veti':atcm inquirere.
rationibus pro virili omnia fulcire, & explicatiora audi-
tori bus fuis exhibere. Poft tot eruditorum labores in
hac pala!ftrii, fi quis mirabitur, quo fine et inftituto ipfe
eundem librum iterum prodire j .<-lTerim, huna ad Proefa...
tionem me:lo, remj~to-
 HISTORIA
i.:U:1Z facit. ~li his M. D2, LXX"V'l. acceffit,
SAMUEL Rc\CHELIUS, juris in' acadciJtia Kilo.
nimji ProfeJfor, in differtationibus de jure
natUYte & gentium, Arirtotelir legit vdligia,
nee facile quicquam, quod 'a-iibi obvium non
fie, affert, idem tamen jam antea fua in Ci-
ceronis officio commentatione, eidemgue de
natura honefti prremiffa differtatiol1C', fu~
doCtrinre fpecimen dederat. VALENTINI
V ELTHEMII autem, qure eodem anna compa-
rui't, ad Hugonis Grotii f:t:pius laudatos libros
Introductio, cujufmodi fit, ex dictis facile con-
jectura quis affequatur. Laudaveris dili.
gentiam viri, conatuf'1ue rem literariam ju.
vandi; fchcilaiticis tamen nimis eum indulfiffe
tricis res ipfa docet. Il:a vera tractandi
jus natura: ratione, fi alio fecula vixiffer, in-
gentem promereripotuiifer laud em: fed hac
retate, qua multi jam fcholafticam iftam fuli-
ginem animo dt.tergere initituebant, placere
paucis poterat.

Gronovii XXXIX. J ureconfultis hucufque & theo";

& Kulpi- logis negotium faceiliverat Grctius: nunc
:Iii Com- vera & criticorum diliaemiam provocavit.
menfarii in G ' t:?
Gr t'f RONOVI UM mnuo, qUi M. DC. LXXX. cum
o Will, naris fuis Grotii opus recudi cllravit. Sunt
ifhe, uti conftat, diverfi prorflls generis,
quam qui bus vexatus laceratufque ~ ceteris
fuerat Grotius. Non de rebus ipfis, fed fen-
fu Grotii follicitlls eft, quem m rette percipiat
leCtor, anniti debet; hine obfcurius diCl:is
lucem affundit, quod nemo rectills facere po-
tera~
 j tJ R I S NAT U R A LIS.
terat GRONOVIO 75. Nee interea defuenmt;
qui eonfuetam viam rererent, !ieet non eodem
omnes fueceffu. Jo. GEORGIUS KULPISIUS
M. DC. LXXX I I. his annumerari voluit, edito
collegia ifto Grotiano, quod maximum erucliti
orbis adplaufum promeruit. Brevitate enim
& judicio & .mode ratione omnibu~, fe com-
mend at 7 6 Optima ex omnibus [eligit, ut
multis commentariis carere facile queat, qui
eo uti. v9luerit~ cum, quod eximiUlll in qmni.-
bus eft, hie unieo farce COrhprehenfum videas.
Eft, ubi receptas fcholre fententias non prorfus
exuere potnit: aft hofce quale[cunque me~'Os
magnis virtutibus compenfat.

XL.Ceterum .Grotii nomine tum:'orbls Curdni

ita perfonaret ';. & inaulis, in fehalis, in circa, Per/oGal-
in trivio, Grot/us aut 'ce1ebrardut aut 'damha- li(a C!pe~it
retur, quid mirum,.Ii' &'homines latinre lin- Grotu'Jll.
gure irtlperitos cupido legendi tam prreclarum
opus incenderet? HOrLlm infervire defideriis

75 Elegantem hujufce operis editionem, omnhimque

qua: haEtenus prodierunt, emendatiffimatn, cum a-no-
tatis auftoris, ejufdemque diifertatione de mari li6,rlJ,
ac libello fingulari de d!'1uitate, indulgentia & facilitate.,
necnon Joan. Fr. Gronovii Notis j fuas q1iicique notulas
addens, fumma cura ornavit d. JOAN, BAREEY,RAC. &
in lucem emillt, Amjlei. 17 ;.8, iterumque 1736. 2 Vol.
8vo. Ejufdem qU9que viri doEtiffimi & Jurifprudenti:e
Profeiforis celeberrimi verfio gallica cum commentariis
copiofifflniis parlter ac pr.efiantiffimis lucero afpexit,
Am), 172+. 2 Vol. +to.
76 Poft KULP1SIUM prcidiit JOAN, SCHcF'fERI Grotius
lin"c!ealuJ. Helmllad. 1711. 8vri.
E
50. H t S'TO RI A
CUR TJNUS voluit g-allica V'erfione, deganti
& perfpicua, ut eadem & comm'entarii vi-cem'
fldftinere polfe credattlr 7.7 ~ In indice accu-'
rato, quem addidit,cunctavelutin compen
dium mifit,' novamque "lucem, additi-s obfer~
val:iunculis, lods Grbtii difficilioribus com;:ili.
avit. Prodiit iila vedio M;DC. LXXXVI-II . &:
hoc ipfo anno', quo h::ec fcribo, M. Dec. III.
recufa eft. Ex fluO facile documentum capias"
eruditis earn haud prorfus ingtat-am fuHre.

Pufendor- XLI. Interim inacademiis prredpuis Ger

fium '!lin- mani controverfire Fu!e'ftdorjia1kC adht:lc fer--
dicatTho- vebant, & magnis animorum motibus agita-
.m~fius. bantur. Prrefertim in LipJienji cauf-am . Pu-
fendorfi{ contra .acerrim.os ejus '.cenores tuen-
dam fufceperat, CH:RISTIANUS THOMASIUS,
vir ingenii acutiffimi, ipfique Pufendorfio" lit
p,aucis omnia dicam, comparandus. Is ani-
madvertit, reCte equidelt)~ Pufendorfium Grotii~
veftigiis inGftentem, ex fodetatis cuftodia,
officiahominum fecundu-m natura:: legem de-

17 Longe 'aliter tentit BARBEYRAtCluS, qui CUR-

TIN! verfionem acriter reprehendit~ eum Grotii men-
tern haud r~ae tenliiff'e innumeris in locis aiferens, &
ftilum ejus barbarum, horrid urn & obfcurum, . notafque
falJis, imperfeaas, & confufas appelli~ns, adeo ut qua:
illuftrari. debent. obfcuriora fiant. Vid. Pr~fa~. HijilJr.
sea. 31. Neque, ut opinor, BUDDEUS ipfe tam mag-
nifice de Curtino fenfit, poftql~a!Tl Verfionem & Netas
BARBEYRACCII viderat, quippe quas pro. meritis fuis'
laudat in. HiJi. Philo./. p. 517 '; eumque reliquis omnibus,
qui hefce GROT II libros ilIuftrare aggrefii funt, dubiam.
reddidiffe palmam diferte a.ife.i~.
rivare,
 J URI S I~ A T U R A LIS: 51
r~vare,~& hane vi am Plretnendo multa ceteri~,;'
neglecb detexiife, aut accuratius & cbriu~
explicaffe, ,fed nondum omnia. eum exhaufi.ffe.
ryIulta etenimaclhuc fuper~ffe in jure natur.ali,
cum illo, quod AJendorjius -ponebat, prin:':
cipiQ, clariori & _eviclentiori ratione connec-
tenda. Hoc _ergo fibi datum tredidit. Hinc
iftud Pufendorfii de fidetatis cuflodia princi-
pium fuis limitibus' circumforipfit, & - qU:E
inde derivaripoJreAt, accurate ofterldit, qure
vero non poffent, ea juris m~turre eiTe, intre-
pide negavit. Simul ramen ut iUis; qui qme
Juris na:turre non (unt, ftarim licita eire, inferre
poffent, occurreret, non tantum commonftrat,
ex alio foote officia hominis etga Deum &
feipfllm fluere, fed de legibl1s etiam pojitivis'
univerJalibusaccurariorem quam hue ufque
factum inql1iGtionem inftituir, & in matrimo~
nialibuJ rebus pr::ecipue,l ubi natur~legcs non
f~fficerent, ad divinas pofitivas rec:"Hrendum
ftatuit. '-

XLII. Apertius itaqu.c cum 'mult:1 theolo-Hire nc..

gorum & jureconfl1ltorum idta, quam ab ullo 'Va lis de
ante eum factum, impugnaret, non potuit nonPufenA
mu it-orLlm ..r. . - d-
In Je conClLE\! 0 - lao
H-.me acnter
. dornl
iJ <_-.
(,.U b'Inde ue
I I
trt tu
D' .
et exierno, quem "JUrIS . oanna,
natur:dis efic ille negc!bt, de grrhlibl!S' affi~
;'Zitatis & conjanguinitatis, impurifque & il",
lieitis commixlionum ger:eribus, difputatum
fuit. Maxime autem cum oppofita h~c philo-
fophia iUorum [entcnti;:e ~fiet, qui in ratio1)h
locum r.evelationBlTI fubftiwentes", ex flatu}
quem vocant integritatis; & difciplina chri~
.a '2 ftia~n.l!sl
 HISTORIA
ftjanorum jus natura'! derivabant, non pbterat
non, tum ab aliis tum a clariffimo jurecon..,
fulto eodemque elegantiorum quoque litera-
rum peritiffimo Jo. Lu DOVICO PRASCHIO
diffen;tire, qui in [ua de lege charitatis com-
mentatione, itemque in defignatione juris na-
turalis fecund urn difdplinam chriftianorum,
in eadem fe verfari opinione demonftrabat.
Recruduit ergo intertillos hoc cert.amen, PRAS-
CHID quidem cum fuis, imperfectionem hu-
jus juris, quod ex focialitate, pr~lucente ra-
tione derivatur, urgente: THOMASIO contra
naturalis juris a theologia, quam moralem vo-
cant, obfervandum difcrimen, nee rationis
revelatioflifque confundendos "limites, conten-
dente. Et h~c quidem aliaque difputata
acriter funt, eo t..:mpore, cum hic prima vice
jttriJprudentiam fl~am divinam in IUcem emit-
teret, id quod ~ M. DC. LXXXVIII. factum.
Recufa verQ. e.adem fuit, non fine acceffione,
M. DC. XCIV 18. .

,8 . Seddeinceps: prodiit Editio fta pnecedentibus

auaior, . Hal 1718, fto. in. qua vir doctifIimus fuam
non tant'lm de legibus pojiti<uis. uni<ueifalihus, fed gene-
ratim quoque de Jure Naturt mutavit fententiam, &
. ej,ufmodi excogitavitfyftema, quod illi foli. proprium
eIret, & ex quo nemo quidqu:l.rn fibi vindicare poIret.
In earn nimirurn ingrc:Irus eft fententiarn, Leges Naturre
proprie dictas leges non eIre, fed tan turn conJilia, qure
obligatione quidem, fed interna tantum, id eft, impro-
prie fie diail, gaudeant; quemadmodum nee prenre pro-
prie fie diaa::. feu pojti<Ud: dentur, fed tantum naturales,
hoc eft, qure per confequutionem naturalem ex homi-
num vitiis Bua'nt. Vid. BUDDEI Hifl. Philif. e. 6.

XLIII. Legul11
 J URI S NAT U R A LIS.

XLIII. Legum divinarum, quas pofitivas Contro-

univerfales nonhulli vocant, quia antea inje- 'Vie'/fa de .
. . 'd' d .n. egtou.r Del
Clm~S mentlonem, qUI VI.rOS O.l.-lOS, ut pojiti'Vis
eas In fcenam producerent, Impulent, paulo uni'VerJa-
explicatius hie tradere operre pretium fuerit.lihu.r.
Ipfe, ut rem a prima origine repetam, Hug()
Grotius prreter naturre leges alias adhuc eifc,
qure univerfo hominum generi a Deo latre
fint, fubinnuit, a libera quidem N uminis vo-
luntate profeCl:as, eas tamen miles ad prime
omnibus valdeque nece{farias. Non equidem
Htas leges diferte defignat, nee rationem a
naturaliblls lucllienter illas difcernendi mon-
ftrat: aIiis tamen, aceuratiori meditationc
hoc profequendi, oceafionem fuppeditavit.
Nee difplicuit id difcrimen Zieglero Kulpffio"
aliifque, licet non dee{fent, qui rejicerent. ut.
faflidire nonnulli, qUa:! novitatis fpeciem ha-
bent, a{folent. Ex theologorum tam en or-
dine Jo. CONRADUM DANJ-IAVERUM,
Jo. ADAMUM SCHERZERUM, aliofque, ejuf-
modi leges qUa:! naturales non fint ad omn~s
tamen pertineant, ,agnoviife, obfervatum jam
nobis ipfis alibi 79 eft. Ut vero accuratiori
fiudio in eas nonnulli inquirerent, id, qure de
Polygamia ortre funt deceptationes, eff"ecenmr.
Ercnim circa annum M. DC. LXX. & fe-
quentibus, quidam Jo. LYSERUS, mox fub
Sinceri Wahrenbergii, mox fub '1heophili
Alethi nomine latitans, variis kriptis poly.
gamire caufam agebat, quam & vir quidam
.,
';9 In diifertatione de eo, quod abominabile Deo eft,
c~u cbaraCiere hgis mora/is.
E 3 illl1firis
t,54 HIS T' o~ R:,I "1.1-
lllufiris' &infigni: eruditiohe,'darlJ s Dap/:%ei
Arcuarii nomine tecrus' ~efendenda,m fufce-
.petat. Bunc certatimrefutabant :}o. ,Mu"
SlU,S, DI ECMALUS".,fEL1,'MANNUS, . BR UNS-
~ANNVS GESE~rI~S,. aliique;, fed juris natu-
, ralis (dtis inGfienre:;,vix toHere .(:untta qu~
opponebantur' poterant, ut. non dubitandi ra-
tiones' (uperef'fe'creqel'ent, qui prre ceteris
<

perfpi<:aciores videri volebant. 'Nee clefuit,

qui rub dthanajii Vi'!centii nomine polyga-
miam tri-umphatricern fcril;>er~t, five LYSE-
R U s is fIt, five' alius. Allam itaq; viam fibi
ingredi.endam cenfuit is, quem laudavimus
eRRJ ST ll\N us, 1)-IOMASIU~, . defenforibuf-
que.polygamire id dedit, natu'rre lege non
eife ndas, plures ducere llxores; fed aliis
Numinis legiplls, ~quas pojitivas .,univerfaleJ
"yocavit. ~" Id vero ne lub~icum videretur fun-
damen,tum, ,ut indolt;m legum iftarum expli-
caret,.: pmnefque .fcrupulosJ~mQveret, omni
, elaboravit opera. .; Celebrari inde paffim ifire
, leges,' & a quibufdam admitti, rejici ab aliis.
'Utique,ut-mihi videtur, ad dvo,u.[()(,v iIlarum
attiol1um,qure naturre lege prohibitre de-
monftrari nequeunt, nihil accommodatius:
unde .-&" ipfe non dubitavi huic flJbfcribere
fententire, & naturalibus divinas ifias poG"
tivas, qure omnes tam en h-omines obfirin-
gant, adjul,1gere.Ne qUid .tamen diffimu.,.
lem, remanet (el11p~r circa originem & pro-
mulgati9nem. iib.rUI11 dubil)m, quam poOtam
in aprico oportebat, fi mortalium ad e,as exi-
gere actiones, fas ducimus. Nee tanta nunc
'~arum mihi'~ app~ret neceffiras, difciplinam
chriJ;tianam
 JURIS NA'I'U]~.ALIS. 55
chriftianam non refpuant, qui de hIs officiis
difputant: hrec autem abunde exple:.!t, q.lre
naturali jure deefi"e videntur. Efto ergo,
naturre lege non haberi nefas, j 1 ures una
ducere uxores: ducant, qui tantum natura!
lege yiyunt, fed fcia~t etiam, fibi inter chl'if.
_tiClnos locum non dre; hisenim, quod idem
non liceat, divinre litera! qua~um iis, qui
~hriftiani videri cupiunt, non poteft non facra
&; in v.iolabilis effe_ au~ritas, nos ignorare non
finunt. Hoc vera .eft, quod & ipfe alibi
monui~ reCte inter ,~aturre jus & chriftianam
difciplina~,quam theologia rnoralis tradit,
difcrimen copftitui: & ubi de aCtionibus pri-
vata:: (ortis hominum difceptatur, ad hane,
npn ad aJiud, eas exigendas. Proinde & fi in
hifce natura:: leges deficiant, recurrendum
om nino ad difciplinam chriftianam eife, qua::
naturam r~ftitutam, & ad integri ftatus indo-
Iern componendam fupponit, & hine longe
perfeCtiora hominum officia, quam qure juris
natl.1rre funt, defcribit.

XLIV. Ad temporis ordinem revertimur. Mufrei..

Etenim M. DC. LXXXIX. 81M. HENRIC! MU-ERYkj~~ll1.
. paradifi
SlEI JUs t ta,cum, & Jo. J e AlBodi>1i,
ACOBI l,
RYSSEL de jure naturdl [3 gentium liber, uter- Becmanni,
que non adeo magni momenti, lucem ad Spj~<i,.
fpexit. Hic~ Pufendorfii veftigia legit; ille ~boresr_
contrariam viam ingreditur, ut vel titulus ft;~;a te
libri indicat. Ne quid nunc de ECKII prin-
cipiis juris natural is, qut:e identidem eodem
anna edita funt, commemorem. Hifce enim
non diu admodum immorandum. M. DC. XC.
E 4- autem
 HISTORIA
autem HE~RICUS BODINUS, tunc Rinthel'en-
}is, nllnc Hallerijis Jureconfultus longe cele-
berrimus, fuam de jure mundi diiferrationem
dedit, M. DC XCVIII, Haltfl recufam, & vel
hoc nomine laudandam, quod, diverfam ab
aliis viam fectans, ex ordine creaturarum cuntl:a
juris naturalis capita derivari poffe, de-
monftraverit. 'Majoris autem, expeCtationis
opus anne fequenti aggreifus eft, & M. DC. XCI.
ad finem perduxit JOANN. CHRISTOPHORUS
BECMANNUS. lllonim namque ex;emplum,
qui veteres fcriptores variorum criticorllrn,
notis ornatos dederunt, imitatus, Hugonis
C;rotiide jure' belli & pacis opus eadem ra-
tione reclldi curavit, additis Gronovii ceu
maxime ad Grotium intelligendum neceifariis,
Ziegleri, Ojiandri, Simonis, aliorumque notis
feleCtis qqidem & magna cum, induHria ex
ipfis horqm virorum commentariis excerptis~
Laudanda, quicqu~d alii dicanr, illorum' di-
ligentia, qui non tam fure glorire~ quam illQ-
rum, qui literarum facris operantur utilirati
confultum cupiu!1t. ~od profeCto ~ illi
facillnt, qui vafta aliorum volumina in co~
pendium mittunt, magno illerum commodo,
qui & tempori, & fumptibus parcere cupiunt.
Difficillimum autem hk eft omnium fatis-
facere votis, cum ut moribus ita jlldiciis
rnaximopere a fe diffideant mortales, & necd-
farium religendllmque prre ceteris' exiftime~
un us, quod fllpervacaneum & omnino prreter-
rnittenduffi. alii arbitrantur. BECMANNUS
autem follicite hoc labore perfunctus eft,
~deo ~~t neque Citrtil1;i gallicam verfionem
. Pf a:termitter~rJ
 J URI S N. A T U R A L I S . 5 7
prretermitteret, fi quid forte & ex ea Iuds
Grotio affundere poffer. Imitatus equidem
hoc infiitutum in Belgio SPINlEUS quidam eft,
itidem cum notis variorum Grotii opus edens,
fed rninori, quam BECMANNUS, ut ego qui-
clem judico, fucceffu.

XLV. Ita vero Grotius femper prre ce- Vitriarii!

teris eminuir, ut nondum definerent viri eru- SDchehffiler~.
',
dltI, ,. r 'b et eVl.
aut commentanos 10 eum lcn ere, aut Compendia
ex eo compendia concinnare; Principem in operis Gr(J-
his locum merito obtinet P~n.IPPU s RE IN- tiafli
HARD.US VITRIARIUS, qui fereniffimo prin-
cipi Chrijiiano Ludovico, Marchioni Branden-
burgico, naturre leges explicaturus, Hugoncm
Grotium in qureftiones luculentas redegit,
fumma juris naturalis capita iis ita complexus,
llt, quod optimum in prrecipuis commenta-
toribus, Gmul infereret; fubinde etiam ad
ftatum imperii Germanici refpicecet, Grotio
autem ita inhrereret, l1t nec ab eo diffentire
fibi religionem d'uceret. Edidit has qt)reftio-
nes titulo, inftitutiones juris natur & gentium,
ad methodum Hugonis Grotii conjcript, M.
DC. XCII. Lugduni Batavorum; quas jam dua-
bus vicibus heic loci, addita hac ipfa hiftoria
juris natural is, quam nunc aucriorem damus,
itemque fynopG juris naturre & gentium Selde-
niana, recudi curavimus. V ITR I AR IO autem
comitem damlls, quem fibi adjungi haud
regre puto [erer, fummum virum JOANNEM
SCHEFF E RUM, ex tot prreclaris ingenii monu-
mentis orbi erudito haud incognitum. Is
JIl gratiam Guflavi Adolpbi Cimitis de la
Gardie
 IllS TORt A
Gardi~, fummatim fucci[,:~s propo1itionibus
GroJii opus complexus fuit, mira & brevitate
&; perfpicuitate: indeque enatus eft Hugo
ille Grotius enucleatus, quem DETHLEVUS
MARCUS Friefo, M. DC. XCIII .lucL expofuit.
Aut me omnia falll:lnt~ aut duci" m libellus
hie reliquis compendiis palm"m reddit .
Tal'lta fide, tam accurate, fimulque tam
breviter GrotH mentem reddit, ut dubitem,
.an ipfe Grotius mentem exprimere aptius
potuerit, fi breviori uti fermone voluiffet:
T

'fimul tam perfpicue, ut & pro commentario

eife queat. Exigua, [cia, Jaus eft mittere in
compendium alterius Iaborem; accurate mit~
tere, profeB:o non cujufvis eft.

Van Del' XLVI. A compendiis iterum ad fplendi~

Muelen, diora opera convertimur. Anno namque
'l'cfmari, M. DC. xCVI. GULIELMUS VAN DBR MUE~
(30-
LEN, & JOANNES TESMARUS in hoc ordine
brechti
~ommen comparuerunt, quorum com'mentationibus
tctrii ad iHuftratus eft Grotius. Illius opus Ultrajecti
.,,"dem. impreifum eft, tribus conftans romis, quorum
llitiml1s demum hoc ipfo, quo hrec fcribo,
anna .11.1. Dec. III. prodiit. Vaftum equidem
opus, & varia eruditione refertl1m, fed quod
fine lectoris, ut puto, damno min ore conftare
mole potuiifet. Ingenii fui fpecimen ceteroquin
hac in doctrinre parte idem auCtor dedit in
ontentione, de jure natur paradijiaco, -cum
SIMONE HENRICO MUSJEo. Hl1jus enim
fententiam cum. ille in diifertatione de juris
natur originc impl1gnaffet, MUSJEUS qui-
dem vindicias juris natura: fcripfit, quibus
MUELENIUS

3
 J URI S NAT U R A LIS. 59
,.MUEL}~NlVS fure differtationis defenfionem,
ut hui::: iterum Mu5./EUS refponfionem op-
pofuit. Sed hrec jam ante M. ~c. LXXIV.
fequentibufque acta funt. Alter vero, Jo-
ANNES TESMARUS, de augendo potius Gra-
tio, quam jure patur:e explicando, follicitus
fuit; 'Id en.im pr~cipue agit, ut ex hiftoricis,
aliifque veterum monumentis, teftimonia &
exempla congerat quibus diCta confirmet at-
que illuftret. Halld credo perpendit etiam
res optimas, cum nimia:: funt, noxias eiIe.
Planeque fuffragor Joanni Henrico Boeclero so,
exqllifitam juris naturre notitiam ex iifdem
petendam fontibus, ex quibus earn ipfe haulit
Grotius: fed ita etiam legendos ejufmodi
auctores, ut lecta rite digeramus ad exem
plum Grotii, addi velim. Philofopho5 ille
confuluit omnium fectarum, confuluit & hif-
toricos, oratores, & poetas, quihaud raro
cum philofophis paria' faciunt. Certe ex
hujufmodi fcriptoribus, quantum raboris aut
prreGdii, aut fubfidii auxiliique, aut cultus
ac ornamenti accedat juri natur:r, ex uno in~
comparabili Grotii de jure belli ac pacis opere
intelligi poffe, Jo. Andreas Bojius 81 pro.
nunciavit. ReCl:e equidem, mod,o in his om~
nibus feleEtus inftituatur, nee judicii vim in-
fringat imminuatque rerum, quas ubivis fec.
tamur, copia. Sed ad TESMARUM redeo,
cujus commentationi fatis prolix~ accedunt
etiam obfervationcs 'fummi viri, & harum

80 In Pra:f. Comment. ad Grot.

s 1, De comparanda prudent. civil. CVI.
rerum
 60 HISTORIA
rerum longe peririffimi, ULRIC I OBRECHTJ.
~go fie arbitror, fi quis aliquid Grotia dignum
proferre . potuiffet, hune eife OBRECHTUM:
id quod diifertationes ejus, de fponfore pacis
(3 ratione belli, condoeent. H::e tamen ob-
fervationes opinioni, quam omnes de viri iftius
exquifita doctrina animo eonceperunt, non
refpondent: idque ideo, quod ipfo invito,
quas juvenes docendo prout in mentem vene-
rant pofuerat, impreifre, & TESMARI com-
mentationi ut pretium inde accederet, an-
nexre fioc.

Con/rover- XLVII. OBRECHT! interim conftitit ex-

filE inter empIo, euin hane doctrinam cura fua indig-
C~cceium nam non reputaffe, licet hucufque feholafticis
aboJjue de difputationibus valde eifet commaculata. Et
t:fi
ji
~~:,;~ unica hree ell ratio, ut prillino nitori reftitu-
cipio Juris atur, fi viri non prudentia minus, quam doe-
Natllra! trina pollentes, in ea percolenda. operam ftu-
diumque collocent. ~o nomine & laud an-
dus illuftris vir HE NR ICUS COCCEIUS, cujus
maxima in rem literariam merita nemo nifi
omnium rerum rudis ignorare poteft; qui
magna cum laude in naturali quoque juri/-
prudentia verfatus eft. Id cum paffim juvenes
teftarentur, qui ejus in Hugonem Grotium
prreleCtiones frequentaverant, & ex politio-
nibus quoque jus pro explicatione juris gen-
tium illucefceret, HENRleus tandem ERNE-
STUS KESTNERUS, juris in academia Rinthe-
lenji Profe.fJor, qu::e ab ilio acceperat, additis
de fuo nonm:l1is, uberiori commentatione, in
lucem COCCEII placita protulir, edita M. DC.
XCVII,
 JURIS NATURALIS. 61
XCVII. prudentia juris naturalis fex difputa-
tionibus expofita. Biennio poft: M. DC. XCIX.
ipfe iIluft:ris yir, fuam in diifertatione, de
principio juris natur unico, vero & adquato,
mentem de hoc jurifprudentire capite, de quo
tamdiu, tamque acriter concertatum, aperuit,
doctrinreque fure fummam complexus eft. Ex
eo vero intelltgebatur, quod & aliunde_ con-
ftabat, 'Polzmtatem Dei pro vero & unico juris
naturre & obligationis principio, ex mente
viri fummi, habendam eife. Hane vero, qua
jus permiffivum, a facultate & libertate agen-
di a creatore nobis conceifa, qua jus prrecep-
ti vum, aliunde cognofd atque nobis inno-
tefcere. Abire ea in re quam longiffime a
receptis hact.nus opinionibus videbatur, ut
nee temperare fibi hine lnde viri quidam docti
poffent, anonymus fcilicet quidam, 8z Jo.
NICOLAUS HERTIUS,8 3 & JACOBUS FRI-
DERICUS LUDOVICI nofter, 8.+ quin fua
contra hanc fententiam dj.lbia exponerent. Ea
res occafionem dedit SA MUELI COCCEIO
magni parentis haud degeneri filio, ut traCl.:a-
tum, quem yoeat, juris gentium, de principio
juris naturalis unico, .Vero, & adrequato,
M. DCCl!. in lucem emitteret, in CUjllS. parte
altera fuam parentifque fui fententiam clare &

s~ In dHfertatione peculiari, EphemeridibuJ liltrariis

Hanoveranis menfe Julio M. DCC. inferta.
81 In ditfert. de ficialitate, primo juris naturalis prin-
qpio.
8+ In delineatione hjlo)-'f,e juriul;q;ini.
perfpicue
62 HtsTOR1A
perfpicue edifierit, in altera a dubiis ddB:o":
rum virorum & objeBionibYs eam vindicat.
Summa dottrinre, quam uterque eruditiffimus
vir, & pater & filius tuettlr, eo. redit; pri-
mum juris naturaUs, uti & antea indicavimus,
principium eire ipfam Numinis 'Voluntatem;
cum ad id demum obftritH homines fint, quod
Deus velit, id poifunt, q.uod me non prohi-
beat; id autemquod Deus permittat, vel ex
ipfa libertate & f.acUiltate mortalibus a Deo
conceiTa intelligi, cum nefas fit cogitare conce-
di a Deo facultatem agencii, quam exeri nolit.
~oties autem illa libertas naturalifque fa-
cultas a Deo refiringatur & certis circumfcri-
batur Iimitibus, tum i.nde oriri iIIud jus quod
pheccptivum vacant. Hoc vero intel1igi atq;
cognofci ex verbis Dei~ ex motibus a Deo cre-
aris, ex aCtionibus creatoris, ex fitle aB:ionis
neceffario vel probabili, ex medii neceffitate~
& denique ex natura perfefriffimi creatoris,
qui nihil fruftra fecerir. Eleganter hrec ita
& accurate docentt:lr. Nee eniro mihi per-
fuadere poffum, a pra::fl:antiffimis juris natura::
magilil:ris eorutnque decretis, immo ipfo Pu-
/endmjio h~c magnopere diifentire, ut prima
quidem fronte videri poterant. Dei enim .
voluntatem eife juris naturalis caufam, quam
efficientem, itemque prinCipium eJJendi, in
fcholis barbal~e- vocare folent, nemo puca
temere negaverit. .Eamque rem, cum Grotii
dubitatio ftatim explofa a cordatioribus fit;
multis comprobari~ quod nulla de ealis eifet,
forte fupervacalleum CJuibufdam vided po-
terat. Ea vero N umli1is vtJlutltris retre qui~
t.i~ttr
 JURIS NA T:~URA:LI s. 11'"

''';
I

clem ex iis, qui alJati funt, fontibus !fltelli-

gltur, faculeate fcilicet 'libtr:ateque .agendi a
creatore nobis conceifa, cetenfque; fed & ex
focietatis cuftodia, quam, al,ii urgent, rette
intelligitur. Hue ergo omnis tandem ifta
contemio redir, quidnim in hominis natura.
deprehendatur, quod quam faeillime, quam
evidentiffime Warn .N uminis nobis, patefaciat
voluntatem? Fateor., multa in homine runt,
ql1re accuratiore confiderati.one expenfa hane
nos edoceane. Ideoq\Je mirum non efi: di-
verfas doCtorum vironlm de primo juris na.;.
turalisprincipio, qlloq cognofcendi.in fcholis
vocant, eife fententias. Multiplicienim. ra-
tione homo confiderar;pmeft, multique adeo,
inde nafcuntur conceptus, exquibus hominum'
derivare officia pronum elt. Nee tamen rnde
uIla juris natl1ralis colligenda eft incertitudo :
cum non ad ipfas naturre leges, fed ad modum
accuratius eas cognofcendi, & interpretandi"
tota ea. pertine.,t difputatio; ql1re profeCl:o, ti
rem, 4ci. db, efierre licet., & ipla non adeo
magni momenti eft, inh{icorum potius quam
jureconfultorum-"com rnentationi bus ventilaQda.,
Ergo ex iflis urriufque COCCEIl criterii$ vo-
lun~as Numinis intelligitu,r, & etiam ex foda.
lirate: fed ex hac tamen, ea falt~m officia, q Ll~
ad alios homines pertinent. Jn 0 fficiis nam-
que hominis erga Deum & erga feipfum, a-
lium noftr::e cognitionis fontem qurerendum
conftitl1endumque effe, ,}ubens fl}teor. Sl1is
Olutem limitibus circumfcripta focietatis 'Cu[
rodia, cum, qu-re aliisdebemus,. & apte fatis
&'plene & luculenter exhibeat; non video)
cur
64 HISTORIA
cur refpuere earn debemus, & in ejus vieefii
alios conceptus & quidem plures fubftituere~
qui ne quidem univerfi noftram cognitionem
reque ac focialiatatis adjuvent; tantum abeft,
ut finguli hoc efficere valeant. N ec evinci
poteft exemplis, omnibus officiis erga alios
hunc non fufficere [ontem, cum ea aut om nino
juris naturalis non fint, aut faltem ad officia
erga alios non pertineant. Poffunt autem
omnino quredam juris naturalis eife, Jieet ad
alios non fpetl:ent homines: modo id obfer-
vetur, duplici fubinde acceptatione vocem ju-
ris venire, qure fubinde inter fe mifceantur,
Nam Cllm quis ab alio exigere aliquid poteft,
id jus vocamus; & etiam leges' generatim,
quibus homo obftringitur, hoc nomine com-
prehendimus. Ad. priorem, nifi me omnia
fallunt, figI?ificationem illuftres illi viri, de
quibus hic fermo inftituitur, fubinde refpi-
ciunt: & ita etiam non poteft non illud, quod
inter jus &virtutem conftitllunt, difcrimen
inde Ruere .. Altera autem apud plerofque
fignificatio obtinuit; quam adeo qui fequun-
tur, facile intelligunt jus ac virtutem reque
late patere, pofitumque in (lO faltem difcri~
men, quod ius obligationem perfeCiam pariter
ac imperJeflam inferat, animi a1.lteQ1 difpofi-
tionem defignec virtus 85.
XLVII. Jure

85 Ejufmodi lis nuper in Anglia mota ell:, in qua fun-

damentale Principilm moralis obligationis ex 'Vo/U1ztate
Dei pendere contendunt nonnulli, alii viciffim ex ah-
JlratHs. rerum relalifmillUs, fepofito P,forfus ad prremia &:
pa:na&
 ] URI S NAT U R A LIS. 65

XLVIII. ] ureconfultos excipiunt adhuc ~entgra

theologi duo cJariffimi, qui identidem fua ~lh~ ~o~t-
J I Ie llJCrzP-
extare ae Jure naturalz monumenta vo uerunt. ta de hac
Alter Argentoratenfium eft, ]OANNES ]OA- reo
CHIMUS ZENTGRAFIUS, 'l'ubingenfium alter,
MICHAEL FORTSCHIUS. Hie Ambrojii de
Officiis libros tres dum, ut fupra diximus,
recudi fecit, quinque adjecit diifertationes;
primam analyticam de officiis Ambrojii, al-
teram de patrum philofophia morali hiftorico-
analyticam, tertiam de natura & indole officii
fecundum difciplinam chrifiianam, de officii
efficitntia quartam, & quintam denique de
officiorum comparatione. Oftendit vero ubi-
que intimiores doEtrin::e moralis receffus fibi
non eIfe ignotos ; eaque affert, qure profun-
diorem facile provocare meditationem que-
ant. IIle vero notus jam ex aliis, hujus
argumenti, ingenii mooumentis, prrefertim
difquifitione illa de origine, veri~ate, & im-

pamas refpeClu, derivant; adeo ut ",irtu5 omnino eadem

maneat, utrum exiftentiam Dei fupponamus neCl'e.
Hujufee controverfi<e origo ex eo petenda eft, quod Dr.
WATER LAND eandem AuCloritatem & obligandi vim
fecum Ferre pr<ecepta Dei tum pofitiva tum moralia con-
tra CLARKIUM aiferuit. Vid. TraClatllm ejus de Natura
U Ejl(flc/{: Sacramento rum, cum ejufdem Supplemento.
Lond. 1730. Adverfarios expertus eil Dr. SYKES NI-
CHOLLS, CHUBB, quibus refponfuffi dedit Anol1ymUJ, in
uno traCtatulo, cui titulus ; an EJay orl Moral Obligation.
Lond. 173 I. Per id tempus multa de fundamento
moralisobligationis in luct'm emifia funt feripta; uti
videre erit. cui libet, in ~eJliOiliblis uoftris PhiloJopbi-
cis. cap. II. Cant. 1735.
F mutabili
 HISTORIA
l111.1tabili reCl:itudine juris naturalis, fecundum
dllciplInam chriftianam, ad gentiliLlm tam en
captum inftituta, & Pufendorfio M.DC LXXVIII.
oppofita: itemqlle vindiciis originum fLla-
rum, contra Pufendorfium & Strimefium,
A. M. DC. LXXXI. editis, fllmmam juris di-
vini, five ifagagicam, ut vocat, inflitutionem,
de juflitia & jure, A. M. DC. XCIX. emifit.
Conjunxit, ut vel ex frante libri patet, ratio-
nem cum fcriptura facra ; nee adeo tantum
jus natl1rGe, fed & haud contemnendam theo
logire moralis partem tradit, exemplo non
quidem vituperando., caute tamen,. ne per-
mifceamus fecernenda, imitando.

Reliqllo-, XLIX. Et hree quidem juris naturalis,.

rU1lZji!mp- ad noftram ufque retatem, fuere fata, requa,
~~'l7':t:a
- iniqua" communia oronino cum reliquis lite-
can/ur. rarum generihus. Nunquam enim ullam
doGtrinre partem excellentium ingeniorum
monumentis perfici infigniter (oncigit, ut non.
mox eadem, intempeftiva lit plurimum, iI-
lorum, qui ejus fe cultores profitentur, dlIi.
gentia nov is involveretur tenebris: quibus,
difcutiendis dum alii iterum incumbunt, idem
femper volvitur faxum, vicefque aut illuf-
tratre aut obfcuratre difciplinre ejufdem re-
currunt. Nee adeo mihi placeo, ut exifti-
mem omnes omnium in jure naturre me re-
cenfuiffe labores. Scio multorum adhuc fu-,
pereife fcripta, quorum injicere me oportuilfet
mentionem. N amque in ipfum Grotium
SUI C E R I quoque extarecompendium Gratia-
num memini, & W ACHTLERI lectiones Cro-
lianas,-' & JOANNLS REJNFARDI I-IEDI'N-
CER!.
 J URI S NAT V R A LIS.
eRRI jicilimenta phi!ofopbicajuris, ex illuil:ris
Grotii libris de jure belli ac pacis, & fi qui
alii funt ejufdem commatis libri. Ex illis
autem, qui fiJi ingenii ductum fecuti [unto
HUGO DE Roy de eo quod jllftum eft, Cy-
RIACUS LENTULUS de jure belli ac pacis?
F E L DEN I clementa, L U C.IE 0 PAL E N I I
de officiis libri tres, HENRIeI MICHAELIS
vinculum juris univerjalis, circa natllralia~
moralia & politica, LAN G II conceptus juris
naturalis, & plurimre alire aliorum comme-
morandre mihi fl1iffent commentationes, Ii
cunCta exequi animus tuliffet. Addendre
quoque fuiffent differtationes doCtorum vi-
rorum, de fdecris naturalis juris argumentis.
Has enim plurimi facio, cum qure levi ut
plurimum brachio attingl1ntur in generali ifra
totius difciplinre pertractatione, exquifitiori
ftudio, cum ele fingulis ~jus argumentis trac-
tatio fufcipitur, evolvi foI-eant. Cujus rei il-
111ftre documentum, ut nunc alios taceam,
JOANNES NICOLAUS HER.TIUS & JOANNES
W ERLHOFIUS prrebent, quorum ille in Gi-
eJ!enfi, hie in Helmftadienfi, academia, pru-
dentiam jllris magna cum laude docent. Et:
HER TII quidem integer exftat ejufmodi dif-
fertationum fafciculus, in commemationibtlS
ejus ac opufculis, M. Dec. conjuncrim editis,
videlicet de jurifiwudentia llniverjali, de foeiali ..
tate prim(J juriS naturalis prinr;ipio, de com-
meatu literarum, de matrimonio putatiuo, de
modo conflituendi oivitates, an jumma rerum
[emper-fit penes populum, deque tutela reg?I).
WERLHOFII :;tl1tem fparfim exicrunt differta-
tiones exquifitiHima eruditione refert~, . dB
F 2 uju
6 "Co HISTORIA
ttfu juris Romani, aliorumque privatoru:;j
jurium, de decidendis controverfiis liberarum
gentium, de genuinis fMtibus refle decidendi con-
troverjias publicas & illuflres, vindicidJ Gro-
tiani dogmatis de pr.ejcriptione inter gentes Ii-
beras contra Petrum Puteanum, & qLlre ali~
runt ejusdem generis. Sed hifce aliifque im-
morari diutius confultl1m non duxi, cum per
illuftria & maxime neceffaria fakem hifto-
ri~ hujl1s capita animus fuerit. Manebit
etiam fuum cuique libro pretium, fi vel ma-
xime mihi non innotuerit, aut ifto loco, quo
memorari debuiffet, a me non fit collocatus.

SC' iph7n L. Aft nimis incurius rerum mearum mei-

de jure que inftituti immemor videri poifem, fi de
Gm:iulJ1 illis non aliquid adderem, qui de gentium,
ut vocant, jure commental, fimul de na-
turre jure haud male meriti funt. ~alecun
que enim gentium jus comminifcantur, ad rem
ipCun cum veniunt, aut mores gentium pro
jure venditant, aut recurrendum ad ipfas na-
tLlrre leges eft, quod & pleriiue faciunt, qui
jus gentium fe docere profitentur. Ipfum
quidem Grotium ad integras magis gentes,
quam fingulos homines, cum fuum de jure
belli & paeis opus. fcripflt, fe retuliffe con-
flat. RICHARDUS deinde ZOUCHlEUS hoc
exempll1m fecutus eft, in juris, ut vocar,
judiciijecialis, five juris inter gentes, & qure-
.ftionum de eodem explicatione: qui liber
Hag Comitum A. M. DC. LIX. impreiflls eft,
& deinceps Mogunti recu[us. In hoc lau
dandu~, quod. ex hiftoriarum monumentis
diCta fubillde illuftret. W 0 L F G A N GUS
-Ti:X-'
 J URI S NAT U R A LIS. 69
TEXTO:~ in fynopfi juris gentium, itidem qua=
di'"erfa a jure natura:: fint, non tiadit. 1n
naturam & indolem hujus juris, quod gen-
tium dicitLlr, accuratius inquirunt JO,\NNES
LUDOVICUS PRASCHIUS, & Jo. JOACHI-
MUS ZENTGRAVIUS : ille in dilquifitione de
j:ire g,;;2tiuiJz, hie in commentatiane de ori
line, veritale & obligatione juris gentium. S~d
tJlbr.tur arnnes magnopere, qui gentium jus
a jure naturre diihoctum finguot, & leges
aut cum moribus, aut cum pachs turpiter
confundunt. JOANNES JACGBUS MULLERUS,
in fua jztriJPrudentia gentium, Grotii veftigiis
accurate infiftit, immo ipfum Grotium alia
merhodo exhibet. JOANNES GROENINGIUS
in bibliotheca juris gentium communi, europrea
& exotica, haud ita pridem eclitis, gentium
de rebus ad mores fpectantibus pr~fenim phi-
lofophorllm placita collegit .. De ceter;s dicere
nihil attinet. Unicus tamen mihi comme-
morandlls adhuc efl:, ULRICUS HUBERVS,
qui i::/litutionum fuarum hiftoricarum tomo
primo, jurillxllcienria:: hiftorica:, five obfer-
vationl1m ad fuperiores libros hlftoria:: ;civilis,
ex jure publico potiffimum univerfali,- [peci-
men add~dit. ~od quidem viri ~n[t,~tUCLlm.
nemo, mfi rerum harulTI ignariffi~us, repre-
hendet.~ m:rorque neminem extitii17:, q~li
monfl:r,1t,1m ab eo viam il!grederetur, Uti
enim hiftoriarum monumenta & lucem ai~'lII1.":'
dum juri naturali, & rationem applicandi ,~d
ipfos actus civiles mon:lrant; ita ;lifrorias is
demllm reae colere cenfetur, qlll prudenter
de omnibus, quid jus fa[que aut r.~J..i.S,: ql:id
utile, qllidve nOXilllTI,. exiftimare diclicii:. -
. F 3 L1.
 HISTORIA

Lites de LI. Atque hue gentium etiam integrarum

J.ure Gen- imperantiumque, tum inter fe tum cum ci-
lium. vibus eontrov6:rfi~ pertinent. In his enirn
demum maxima jurifprlldentire naturalis [efe
exerit lltilitas, quum non aliis, quam naturre
legiblls, in ejufmodi litibllS componendis
locus fit. Ft eas q uidem, qui bus i m peran
tium civiumque mutua jura & officia diri-
guntur, diligenter quidarn viri eruditi, de
firuCl:ura & indole civitatis agentes, expli-
carunt, nobiliffimamque juris naturalis partern
hoc ipfo illufrrarunt egregie. Locum inter
eos haud extremum occupat Jo. FRIDE-
RICUS HORN-IUS, in politica, quam vocat,
architeClonica, ceteris omnibus in hoc genere
prreferenda, nifi in quibufdam per nimiam
fentieridi libertatem in devia fe abripi paffus
effet vir ceteroquin acutiffimus. Cujll[modi
iUud eft, quod de imperii civilis per natu-
ralem confecutionem origine commentus
eft, & de majeftate folis imperiis monarchicis
propria, & qure forte alia funt ejufdem ge-
peris. De ULRICI HOBERI autem jure
civitatis non eft ut dicam, cum nemo facile
egregium opus ignorer, quam vis & in eo
n'mnulla poft tam accuratam juris naturalis
inquifitionem utique emendanda alii depre.
henderint. Generatim autem omnes, qui de
juribus qure vocant majeflaticis commentantur,
in hUilC ordinem redigendi funt, quibus haud
contemneno:J. jus naturre incrementa imputat.
Quos inter HENNINGEM ARNISlEUM ftre-
puum monarchomachicorum impugnatorem, &
CA~rAR~M Z~E9LERUM, utrumque in opere
PC
 J URI S NAT U R A LIS. 7'1.
de juribus 1ntljejlaticis eminere r.emo nefc;t,
ut reliquos filentio prretermittam. Acrius.
h::ec agitari [olent, cum ipfa partium jura
defendenda funt, qure fcriptorum genera, uti
neutiq'Jam negligenda, ita in naturali jure
confulenda cum primis; cum non tam fcholre
quam aulre infervianr, & eruditorum rnedi-
tationes velut in aciem deducant. Omnia
quce po{fem, fi recenfere vellem, rem fufci-
perem, non quidem a meo, qui juris nanme
hiftoriam condo, infrituto alicnam, innniti
tamen laboris, & a nobis heie non perfici-
endam. Pauca fpeciminis loco adferr~ fatis
erit. Belgce, cum Hifpanorum jugum excu-
terenr, armis non minus quam fcriptis, illi
pro libertate, hi pro imperio pugnarunt.
Horum caufam quid am Armaeanus, fub quo
nomine CORNELIUM JANSENIUM latitare
fama eft, egit, & in academia Lo'Vanienfi
NI-CHOLAUS VERNULlIUS: illorum, MAR-
TINUS SCHOOCKIUS de juflitia belli, quod
jcederati Belgce ob perpefuam pacem cum HiF
panorum Rege geffc:runt. Similis vera, fi a
nonnullis c!ifceifer'is, & Lujitanorum caura
fuit contra Hifpanos, cum horum imperio iUi
fe fubtraherent. Nee utrifqlle aut argumenta
defuerunt, quibus C-lufam fuam ornarent, nee
defenfores. Dt enim CARAMUEfJ LOBKO-
WIZ in Philippa prudente, itemque in refpon-
flone ad manife.ftumregni Lu/itaniei Hijpano-
rum, ita ANTONIUS DE SOUSA, in HiJpania
libe,',cta, & AGEYRA de JuceejJione p(Jrtugal-
lien Lujitmzorum partes tuendas fufcepit. In Aa-
glia, qua:: inter Carolum I. Regem, _populum-
que Anglicanllm orta eft c1iffenfio Regi admo-
F 4 dum
72 HISTORIA
dum funefta~ longe alterius indolis eft, erudi~
tarum tamen provocavit calamos, ingeniaque
ad imperantium & populi jura excutienda, &
certas utrifque limites conftituendos, excitavit.
Vel JOANNIS MILTON!, pro populo Anglicano,
& CL A UDII SALMASII pro Rege, impari &
expettatione, & eventu edita fcripta hoc fat is
fuperque teftantur 86.

Lites de LII. Ea res in memoriam mihi revocat

1J:01tar~ "arias illas contentiones, qme fubinde inter
?hid. eruditos de i;:1perantium populique juribus fuere
agitatre, ut Monarchomachicorum & Antimo-
1wrcbomachicorum quoque nomina inde fint
enata. IlIuftre ubique juris naturalis caput
& maxima follicitudine definiendum, ne aut
pro principibus tyrannos obtrudamus populo,
aut illos infimre plebis poteftati fubmittamus.
Vix reperies tamen, qui mediam teneant
viam, nee cum alterius detrimer.to confultum

86 De Otigine civilis Imperii adeoque de Principum

SanCl:itate & AuCl:oritate inviolabili plurima apud nof-
~rates verfata fuit controverfia. Sunt qui a Deo per
FatliarchaJid ducendum eife profitentur. FIL'!ERI Pa-
f;iarda, Land. 1680. 8vo. LE SLY de orgine Ci7i!,s
imperii. BEDFORD de jure Princifum hErt.iitario. Land.
17 13 Sunt vicifiim. qui ideIl1 a PQPuli confenfu & paCl:is
oriundum eife volunt. LOCKE de ci'viii Imperio. ..698.
SIDNEY de eodem. HOADLEY de orig, & Inflit. Ci'7,i/is
Imperii. Lond. 17 10. Hine in diverfas abeunt opiniones
de fupremi magi/hatus Poteflate, quam fanCl:am efie &
jnviolabilem prorfus contendunt divime ejus orizinis af~
fertores, dum qui ex parte populi funt, ifli refiftere licere
in {upremo Reipublicre difcrimine doceant. Flures t'X
utraque parte fcriptores vid. in ~eftion. Ph1qfopb. Cap.
II. S.3. .
alteri
 JURIS NATURALIS. 73
alteri cupiant ; idque eo magis, quod affectus
ftudiumque partium, fi unquam, huic certe
doCtrinre generi fefe imm~(ceat. GEORGIUM
BUCHAN AN UM Sectum, poetam freculi fui
facile principem, in dialogo de jure regni
Seotia:, populo prre Regibus favere conftat.
Aft facere aliter non poterat, qui torus ab
illis peridebar, qui dejeCta MARIASTUARTA~
Scotia: regina, rerum ad fe trahere fummam
annitebantur. ~id MAR IUM SALAMONUM
in libro de principatu; perfonatum illum
STEPHANUM JUNIUM BRUTUM, five PHILIP-
PUS MORNlEUS juxta Hugonem Grotium,
five HUBERTUS LA NGUETUS, juxta Boe-
clerum, five aUus fub hoc nomine latitet,
in vindieiis e011:tra tyrannos; quid JOANNE M
BOUCHERlUM in jujla Henriei III. abdieati-
one a regno Franeorum ; 'quid FRANCISCUM
HOTTOMANNUM in Franeo-gallia, & in libro
de jure regni galliei impulerir, ad noxias im-.
perantium auCtoritati opiniones ?3efendendas
n'.:mo pmo ignorabit, qui temporum & reg-
norum, in quibus vixere, r~putaverit condi-,
tionem. JOANNES ALTHUSIUS, an pecu-
liares, qure in hane eum indclx::rint fenten-
tiam, habuerit rationes, nefeio: hoc fcio,
acrius nimis de eo cenfuiffe HERMANNUM
CONRINGIUM, quod peftilenti velut fi~iere
afflatus eo impudentire progreIfus fit, ut ilIa
ipfa feditioforum hominLlm de1iramenta in
formam artis redigere, fLTipturre [acrre tefti-
moniis incruftare non erubutrit. Ego AL-
THLTSIUM non defendam : hoc tamen fateor,
multa vere & cordate ab illo diCta, qm:e ho-
~ie forte a{fenta~oribus princip-Jm, llt pleri-
que
74 ifISTORIA
que funt, qui fe politicos jaCl:itant, maxime- in
academiis, dura nimis afpera videntur. Nee
dubito, quin multa momrchomachicorllm
effata commodam admittant interpretatio-
nem, & ideo faltem difplkeant, quod aperte
nimis veritatem. prodant. lEquitati ubiql1e
ftudendum, prrefertitn in fcriptis eruditorum
cenfendis : aft mirifice ab ea alieni funt, qui
<:tffeCl:ibus prrepediti ad hrec facra accedUllt.
Qgre diaa ab his contra fanEtitatem princi-
pum funt, merito rejicienda: feel an diaa
fint, diligenter prius difpiciendum. J l1xta
hanc regulam de reliql1is etiatn pronuncian-
dum, qui in hl1jus criminis fufpijonem veni-
unt, uti PHILIPPUS HlENONIUS in difputa.
tionibus politicis: GULIELMU~ RosslEtrs, five
potius WILHELMU~ GIFFORDUS, in libro
de vinditla reipublictt! cbrijlidnte, adverfus re-
ges impios & hrereticos, & denique auCtor
libri, de regimiJ1c civili, qui ex anglican a lin-
gua in gallicam eft tranfiatLls.

Litts de LUI. Cum al1teni. principum impetium

Dominio fubinde cum civium libertate collidatur, duo
Eminenti.
tamen prre reliquis momenta funt, in quibus
fine fummo vix hoc fieri polfe periculo merito
cenferetur; religio, & bonorurn, qure cui-
que obtigerunt, feeura porfdIio. Hie ergo,
ut imperii rite definirentur, per naturre quo-
que leges, limites, eruditi reete dedere ope-
ram: nee tamen ita definivere, llt non fub-
inde fllper iis difceptatio oriatur. Iidem,
quos fu pra notavi, & hie recurrurit affeCt us,
prout quifque aut prineipi aut populo fuas,
qu-as compofuit, placere voluit fabu1as. Er
ad
 J URI S NAT U R A LIS. '75
ad bonorum quidem poffeffionem quod at-
tinet, nata eft, fuperiori feculo, agitata de
tlominio eminenti controverfia. Afferuit hoc
HUGO GROT IUS, primufque hanc vocem
ufurpavit, quanquam alii hanc gloriam Hu-
CONI CARDINALI vindicent. Secuti GROTH
exemplum funt JACOBUS ANDREAS CRU-
SIUS, in peculiari de hoc argumento com-
mentatione, itemque quid am HELENUS Po-
LIT ANUS, in diifertatione de dominio eminenti
in imperio Romano, aliique. Sed limites iftius
facultatis extendere, ultra quam par eft, mul-
tis vifus eft, is quem fupta laudavimus J o.
FRIDERICUS HORNIUS, in differtatione de
dominio jupereminenti, in academia Witte-
bergenji M. DC. LVIII. habita, cui mox thefes
quafdam oppofllit. WILHELMUS LYSER us,
in eadem academia tunc juris profeifor. Nec
defuit fibi'HoRNIUS, fed in politica, quam
architet10nicam vocat, denuo hoc al gumentum
fub inClldem revocavit, fuamque fententiam
contra LVSERUM defend it ; LYSE RO demum,
HORNIO jam mortuo, differtationem pro im-
perio contra dominium eminens, M. DC. LXXIII.
eidem opponente. In eo autem facile confenti-
unt, nefas eife imperantibus citra neceffitatem
utilitatemque manifeftam reipublicre priva.-
torum invadere bona: faltem imperi.lmne,
an dominium, imperantis in bona civium fa-
cultas dicenda fit, difquiritur. Dominium vo
cat HORNIUS ; imperium mavult LVSERUS,
quod ex dominio ita imperantibuspropria
forent civium bona, Ut iis femper ex arbitrio
uti poifent. Aft pone poffe & aliam dominii
eife fignificationem, & facile inter eos conve-
niet,
 HISTORIA
niet. IUtique facultas ipfa, juftis Iimitibus
cifC'!mfcripta, quod imperantibus comperat,
conftat: imperium vero an dominium quis
earn vocare velit, perinde fuerit.

Lites de LIV. De poteftate principum circa facra,

potejlate & acrius & frepius, magnis animorum moti-
prmcipum bus concertatum fuit. Namque non tantum
circa fa-
era. civium omnium interefr, ne imperantes limites
fure poteftatis hie migrent; fed accedunt
etiam facri ordinis viri fibi ea haud raro vin-
dicantes, qure rer~m debentur dominis. Hinc
mox cives conquen:ntes alldias fa:vire princi-
pes in confcientias, & id, quod foli Oeo
propriurn eft, nefando au[u involare; mox
verbi -divini miniftros, conculcari pedibus
potefratem & auCl:oritatem divinirus fibi con-
ceffam; mox principes a cleric is facriltga
impietate, erepto facrorum jure, fuam im-
minui majeftatem. Ergo omni tempore ut
tum ex fcriptura facra, tum ex naturre legi-
bus hoc jus definin::tur, ftrenue fuit elahora-
tum. Nihil dicam de jure regalitt', de quo
inter Gallitf! reges & pontifices toties fuit di[-
putatum, immo & inter Imperatores germ a-
nhos atque ponti/ices, 87 uri vel Henrici IV.
lmperatoris fata teftantur. Sub Ludovico
Bavaro, ut alibi a me often fum, vindicatl
egregie imperantium auCl:oritas fuit contra
infultus pontificis, multorum eruditiffimorllm
virorum monumentis, qure in unum colletta

~7 Conf. hac de re pree ceteris JOANNES SCHILTE R l:S

r, prreclaro de Libert. Ea'e): Germ. opere.
coder-
 J 11 R I S NAT U R A LIS. '77
confervavit nobis MELCHIOR GOL DASTUS
ab Haimensfeld, in Monarchia facri Romani
Imperii. LUTHERI opera, quam egregie
proculcata haCl:enus imperantium poteftas
reftituta fit, & aliunde eonftat, & BALTHA-
SAR etiam BABELIUS in differtatione, de
benejiciis magiftratui politico beati LUTHERI
minifierio exhibitis, demonflravit. Nec mini-
mum illud reformationis a LUTHERO infti-
tutre eft momentum, ut irnperantium & do-
centium ordo juftis limitibus circumfcribere-
tur. Sed poftea quoque fllbind~ de hac re
difpuratum, nefeio tJmen, an acrius unqllam,
& majori eruditionis adparatu, quam in Bel-
gio. Cum etiam Remonflrantes faventes fibi
haberent imperantium animos, perque eos
fuam poffe promoveri caufam erederent, ftre-
nl1i affertores poteftatis civilis circa fada ex-
iftebant. Imprimis hoc VYTENBOGARDUS
egit, in libro Belgica lingua confcripto ; quem..
ramen ex iis, quas olim defend it, fententiis,
refellere adgre{fus eft Ru ARDUS ACRONIUS.
Tum vero BOGERMANNUS, SIBRA~DUS LUB-
BERTUS, capita Contra-remon/lrantium, ali-
ique, acriter Statuum Belgii circa facra po-
teftatem impugnabant, earn quod eaufa:
fllre nocere arbitrabantur : quibus tamen pie-
tatem ordinum Hollandite oppofuit HUGO
GROTIUS. Et hie quidem in alia eommen-
ratione, de imperio fummarum poteflatum circa
lacra, erudite hoc argllmemum pertractavit,
quod & NICOLAUS VEDELIUS fecit, in lib,ro
de epifcopatu Conflantini J\1agni. Sed eadem
~libi paffim inftruCl:a fuit fcena; erunt-
'iue femper, qui hac fUf~r r-: difputent, '&
mox
 HISTORIA
mox poteftatis hujus, quam princiqes circa
facra fibi afferunt, limices extendant, mox:
reftringant & coarCl:ent, prout fuis inftituti$
aut faventes aut reluctances principes habe-
bunt. Id ift~, qure non ita pridem apud nos,
inter JOANNEM BENE DICTUM CARPZOVl-
UM, aliofque ex facro ordine, viros & CHRIS-
TIANUM THOMASIUM agitat::e controverfi::e
funt, condocent. Hie vero, ut ubique de
naturre jure prredare mericus eft, ita in ali-
quot etiam fcriptis, latino & germanico idio-
mate .de jure principis circa /acra editis, in
hoc argumento enodando multum ftudii col-
locavit os. LV. Dum

83 De Poteftate Principum circa facra pleniorem

Hiftoriam exhibuit auCtor nol1:er in Jfagoge Hijlar. 'lheo-
logica. 1.2. c. 5' 10. fed caute Iegendus; quoniam
Ecclefire Lutherance addieto Regimen Ecc1efire Epifco-
pale huie neutiquam arridet. Inter eos, qui in Ang/itt
Jura Epifcopalia afferuerunt, prrecipue eminet HENR.
DODWEL.LlJS, qui hoc ex inftituto agit inParcenefi at!
exteros de nupero /chi/mate anglleano. Lond. 174-. evo.
cui refponfum dedit ipfe Bu DDElJS in Differtatione de
origine C5 potefta!e Epfcoporum. Suut & hodie plurimi,
qui difciplinam omnem eccleiiafticam reJiciunt & impug-
nant, quos non opus eft ut hie recenfeam. Sed quoniam
Erajiianorum veftigiis prrecipue infiftunt,- de horum doe-
trina pauca fubjungam, qua: nobis. prrebuit vir doa:iffi~
mus JOAN. HENR. HEIDEGGERUS in Corpore 'Theo!.
Chrijfiance. Loc. 28. Sea:. I. "Horum ante-fignanu$
"fuit THOMAS ERASTlTS, HeidelbergenjiJ Medicus.
" Cenfent illi, ecclefia: nullum regimen, nullam fen-
" tentire diCl:ionem, nullum forum, nullam poteftatem
" verbum Dei per cenfuras, excommunicationem impri-
a
" mis, applicandi Chrifto datam e.lfe; poteftatem cla-
", vium in foIo verbi prreconio confifl;ere;& ecclefiam
(f magiftrat~i Cliriftiano, omnem quam uflitpat .difCipli-
H nee:
 J URI S NAT U R A LIS. 7fJ
LV. Dum vero in eo fum, facere non Utrum ~-
P oifum, quin & illud addam.,. folere fllbinde

q;:um)it
J It! natu-
JUrIS ralead Re-
ligionis &
- - - - - -........- - - - - - - - - - - - - Reip. Sta-
. . d l' tum {'ccom-
" me auctontatem ex mera magillratus e egat10ne u[ur- d. "
. P l' . .
" pare, cum omms 0 Hla externa, otune regImen & mo are"
a
" omnis ccetuum minorum poteftas in republica. fumma.
" majellate derivari & in eandem refundi debeat. Proin
" etiam magiihatuum fafces cenfl:l-ris ecclefi<e obnoxios
" eife iidem pernegant; & a fententiis ecclefiafticis ad
. magiftratuum tribunalia, utpote quibus ultimum &
" fupremum rerum omnium in republica judicium
" conveniat, provocationem permlttunt. . Horum
"fententiam, in Anglia gIifcentibus Preflyteriantu
" inter & Independentes controverfiis, quidam COLE-
" MANNUS LondinenflS Paftor incruftavit: qui Politi
" corum inftinCtu & vana prurigine motus in conci-
u one Londini Parliament/} coram habira Regimen
U EccIefi<e magiftratw obtulit: cui fe G. GIL L ESP JUS
,. & SAM. RHETERFOORDIlJS doftiffimis dHrertatio-
" nibus, quibus omnem EraJliani commend. iniqllita-
" tern aperuerunt, oppugnatum iverunt. . . In Bel-
"gia GROTlUS & Remonjlrantes {quos peculiari libro
"VYTEKBOGARDUS defendit magifiratui architetl:o-
" nicam in I::cclefiam poteftatem adferens} EraJlo fecun-
" das fecerllnt. Sed Remonjlrantes qui quamdiu magi-
" ftraturo fib! favmtcm & propitium experti funt, mire
" potefiatis ejus perilhomata dUatarunt: . converfa for-
0' t!lna, velificationem finuare cceperunt." I-Iorum
partes tuendas fufeepit LUDOVICUS MOLIN-JEUS in.
Part1!nrji ad tZdificatQru Imperii ill 1mpaio, Lond.1656.
4to. De hoc libro fie pronuntiat l\IncH. LEIDECKE-
Rus: " Ibi damnata Hicrarchia epifcopali, & regi-
" mine flffiuJ prefbyteriali, tradita tandem, omnia poIi-
u tieo Principi vides independentiu!ll conGEis. Itaqu{1
" T. Erajium ad ccelum extollit cum Gratia. Libel
~, Cromwellia dedicatus eft." . . . . H~c ideo recitare
juvabat, qlloniam hljufce controverfi<e ortum & pro-
greifum velut in compendio exhibent. Adjicere liceat
quofdam apud noftrates hodi~ deht~!ce~e; quibus nimium
3. arrid~t
80 i-IISTORIA
juris naturalis decreta, & ad religionis, qual~
quifque profitetur, & ad reipublicre etiam,
in qua quifque vivit, ftatum accommodari.
~re res quam noxia fit, per fe patet; prre-
termittenda mihi tam en non eft, ut non incre-
menta modo, & decrementa juris naturalis,
fed caufre etiam lltrorumque intelligantllr.
Conftitit vero omnibus, id quod dixi, ut
nunc alia exempla prreteream, in ea contro-
verfia, cui occafionem dedit Hafnienjium theo-
]OgllS, HECTOR GODFRIED MASIUS. Is
M. DC. LXXXVII. librum edidit, quem inter-
ejJe principum circa religionem evangelicam
vocavit. In eo id dat operam, ut demonftret
Lutheri

arrident EraJlianorum & Independentium placita, quippe

non tantum difciplime Ecclefiafticre manibus pedibufq;
impugnare ftudeant; fed & viras omnes Ecclefiaiticos in
laqueum ire jubeant. Hornm antefignanus eft Ty N-
DAL 1 us in libra famofo, cui titulus; Rights of the
ChriJlian Church. Lond. 1706: quem ,adfettantur haud
pauci caufa:: chl'ifl:iana:: non nimium faventes, qui nuper
contra viri optimi EDmJNDI [Gillon] hodie Epifcopi
Londinenus Codicem Juis Eccle.Jiajlici Anglican; fcripti-
tarunt. In hac claife non infimas habent partes
Ephemerides qua::dam, qua:: fingulis hebdomadibus pro-
deunt hoc titulo, 'fhe Old Whig, or Conjiftent ProteJiant,
infignitae; fed imprimis eminet in hac caura anol').ymus
quidam [fed nominatim, fi qua fama:: Fides, FORSTER
Proprxtor Briftolienfi.s] qui nuper in lucem emifit, An
Examhzation of the Scheme if Cb::rch Power laid down in
tpc Codex Juris Eccle.Jiaflici A12gf:cani. Lond. 1735. quem
librum Clericorum tum munera tum perfonas contumeliis
& maledittis acriter infettantem ad examen revocat &
funditus evertit vir doB:iffimus & utriufque Juris peritiffi-
mus .irt 1ibro, cui titulus:' An An}rver to the Exu.minatio1l
of the Codx, &c. Lond. 1735.
 J URI S NAT U R A LIS.
Lutberi difcipulorum earn de fummo ptinci~
pum imperio doEtrinam dre, per quam hoc
firmum & fupra arnoes monarchomachicorum
infulws pofitum fit, cum ea, qme ex divinis
1iteris & Juris naturalis decretis afferunt, hue
rnaxime fint accommodata. Id quidem reae.
Idem vero dum de reliquis, in quas orbi9.
Chriftianus fcinditur fettis, contrarium pro
bare annititur, iftis Reformatos adjungit.
~re res uti cordatis omnibus, & prudenti-
bus, . admodum difplicuit, ita & HUB~RTO
MOSANO, hoc eft, doC1:iffimo viro Jo. CHRIS-
'TOPHORO BECMANNO bilem movit, ut eru-
dito fcripto lingua vernacula edito ifl:am
MASH temeritat~m caftigaret. Variis him:,
ut inter eruditos mods eft, iifque vehementi-
oribus fcriptis inter utrumque concertatUl11
fllit, hoc eventu, ut innotefceret utrinque
nonnullos incommode [repius fuilTe locutos,
utrinque extitiffe qui e2 de au8:oritate impe-
rantium ex jure natura:: & theologia aITumercnt
placita, qua:: rebus fuis quam maxime Con-.
ducere arbitrarentur, quod vero fuperdt j

ipfam utriufque partis religionem ita comp;:-

ratam eife, llt nec auctoritati nec majejIati
imperantium quicquam detrahat, & cum iis,
qua:: jLS natura:: hac de re omnes condo.::et~ ac--
curate confentiat atque confpir.::t.

LVI.. Et ea quidem, qua:: hucufque ditre- Ii:,"! r"t

ruimus, ad imperantium atque civiUn1 offieiaji,C(1 fri.
0

mutua fpea~nt. Hine vero priufquam ::1;1. . bu~ il/I)'.o

cedam, de fuccejJionibtts illufir:i, 1 aliql!id ad- tnum.
1
"

dendl,lm; de quibus Cl1:11 f~Fi1JS con~(:;Cta..;

G tum
82 HISTORIA
tum fit, vix fieri hoc potuit, quin ad natura,
lem jurifprudentiam aliqua inde ex erudito-
rum monumentis acceffio fieret. Vel de
fucceffione in regnllm Portugallite, poft mor-
tem Sebafliani Regis, qure multis librorum
voluminibus difceptata funt, ad hoc evincen-
dum fufficiunt. Dixi & ipfe ea de controver-
fia aliquid, in mea de fuccej}ionibus primogenito-
rum differtatione, in qua & alia, qme hue
facere queant) attigi. ~::e de jure devolu-
tionis BrabantintC, ab auctore traClatus de
juribus regintC chriftiani./limtC, itemque ab auc-
tore dialogi de juribus RegintC, aliifque, pro
GallitC Rege, a PETRO STbCKMANNO 'con-
tra de jure devolutionis, & aUCEore clypei
flatus {3 juflititC pro HifpanitC Rege fcripta
runt:, 'alterum exemplum pr::ebent. Noftra
vero retate, ut reliqua nunc prretermittam,
fucceffio ilJa Hifpanica, quam hinc Au}lriaca
illine Burhonica fibi gens afferit, ut Europam
fere univerfam ad arma pro libertate, ira
eruditos ad calamos pro juftitia expediendos
impulit. Nec aliunde tamen, quam ex natu-
ra: jure momentum caufre decidendum, five
de teftamenti a earolo II. conditi valore, five,
de fucceffionis jure per tefi:amentum, non
tollendo, five denique de efficacia renunciati-
onis a Delphini matre faClre, qureftio inftitll-
atur. Id equidem & ipfe in peculiari demon-
ftravi differtatione, fed alii etiam viri eru-
did in eadem elaborarunt caufa, quorum alibi
indicare animus eft monumenta. Iftre vero
de fucceffionibus controverfire, ut ex natur::e
jure ceu unico fonte rite derivandre funt, ita
rurfus
 J URI S NAT U R A LIS.
rurfus accuratills pertractatre, ipIi juri naturre
lucem'infignem atfHodllnt. Hine nee eodem,
qui ad eas animum adjeceruot, id fecere fllC-
<:e{fu. Certe qui, antequam per HUGONEM
G ROTIUM naturali juri fuus refritllereWf nitor,
de ejufmodi argumentis expofllere, dici non
poteft, quam tmpiter plerumque fe traduxe-
rint, juris civilis, canO,J1ici, publici, naturalis.,
decreta inter fe commifcendo, DC ipf! vi"
aliql1id invenirent, in quo pedem figerent.
Aft qui reGentiori retate hocc~ munus in fe
fufcipiunt, tanto felicius ad fummum & caput
cau[re provehuntur, quanta ipIi hl1jl1s juris,
quo folo principum & gentium fata continen-
tur, fuere peritiores. Nemo vero ita peritus
eft, ut non, quoties ad fpecialia adplicatio in-
ftituenda, pulchram in eo proficiendi indipif-
catur occafionem 89.

89 Hue fpectat controverfia non ita pridem apud

noftrates mota de SuccejJi~ne Hereddaria ad Regnum
Britannia!, in qua prGecipuas partes fuftinuerunt HlG~
DENUS & BEDFORD IUS, qui ex adverfis inviccm parti-
bus fteterunt: cum enim munus probandi Jus ad Reg-
num Britanl'lire non adeo e/fe fanCtum!& inviolabile, quin
& arbitrio Poteftatis Legiflativre fubjici poffit, in fe
fufcepi/fet alter imprimis in libro, cui titulus, A Yie'W
of the Englijb Conjiitution, Lond. 1709; & deinceps in
c,jufdem defenfione, Lond. 1710: alter id pra:cipue
agendum effe fibi duxit, utcontra HIGDENUM probaret
jus regum Britanni~ hereditarium elI.! a'bfolutum, &
~ul1o modo, ne quidem in fummo rerum difcrimine.
violandum, in libro, qui hunc prre fe fert titulum; the
I?mdltary rig/of of fbi Crr;'wlI if E'/i 1,;II[! a..lfert'ed. Lond~
t7l}, 1'01.
G 2 LVII. Et;
 HISTORIA

Lit,'s de L 'YII. Et dubia quidem ifta atque incerta

c'ominio fuccedendi ratio, non tantum imperantes cum
lJ;aris. civibllS, fed & diverfas fecum committit gen-
tes. Longe autem plura fun~ qme tantum
inter gentes ipfas agitari folent, & atrocium
haud raro bellorum caufre exiftunt. Horum
fi vel prrecipua faltem, non dlcam enumerare
aut edHfere, fed indicare [altem vellem, rem
fufciperem magnre molis integroque libra
fuffecturam. Etenim quam dives fiatim
librorum feges effiorefcat, cum inter rerum
dominos ejufmodi qwriuntur difputationes
vel illorum exemplo pater, qui de dominio
maris agere ita inftituerunt, ut affererent illud,
aut infringerent, prout illorum, ~quorum cau-,
fam tuebantur, rebus conveniens hoc eife pu-
tabant. Ipfe HUGO GROTIUS primum
".elut [ure in jure narurali peritire tirocinium
hac ip[1 in qllrefiione po[uit. Cum enim circa
feculi proxime elapfi initium inter Hifpanos &
Belgas de induciis traCt antes multa etiam de
libertate indicanorum commerciorum, quam
invitis & reluCtantibus HiJpanis fibi vindica-
bant Belgce, difceptarentur; HUGO GROTIUS
pro eo quo patriam compleEtebatur amore,
edito (titulo maris liberi) libello liberam ad
lndos navigationem aiferere ad grdfus eft 90 ,
Ipfe ramen deinceps, in majori de jure belli &#
pacis opere, in quibufdam fententiam fuam

90 Vid. DOMINICUS BAUDIUS lib. II. de indudis

Belli Belgici. add.BOECLER us ad Grot;! lib. II. cap:
ll~49 .
5 emendavic
 J URI S NAT U R ALi S.
e:mendavit, certifque, qu::e ante pofuerat',
limitibus circumfcriprie. Nee quirqll~\m con-
tr,l eum quidquam movie, donee p!urims
jarb prreterlapGs annis, trigefllT'o videlicet
quinto feculi proxime elapfi, JOA:-JUES SEL-
DENUS idem fub incudem revocaret argumen-
tum, editoqlle de mari, ut vocat, clauJo, libro
conrrariam adfhueret fententiam. Angloru,n
forte referre putavit, l1t ad Batavorum com-
mercia intra angl1ftiores limites coercenda,
gentibus ~jurmodi quid per[uaderetur. Et
tum demumconcertari ea de re cceptum.
GROTII namque partes defendendZls fibi
putavit THEODORUS GRASWINKELIUS in
vindiciis, quas vocat, maris liberi, & JO.
ISAAcus PONTANUS, Danorum infimlll atque
Norwegorum caufam aCl:urus, in duobus
difcuJlionum hifloricarum libris. Pro Seldeno
contra ftetit GULIELMUS WEELWODUS,
PETR USQYE BAPTIST A BURGus, in opere
de dominio Maris J;..iguflici, cui is, quem antea
laudavi, THEODORUS GRASWINKELIUS refu-
tationem' oppofuit. Nee defuerunt, qui a
partium ftudiis alieni proficere demum ex
~jufmodi fcriptis ad veri inveftigationem
11mulque juris naturaJis amplificationem vifi
fllnt. Q10s inter eminet THOMAS RIVIUS
in fua hiftoria navali media, JACOBUS GODO-
FREDUS in dilfertatione de imperio maris,
9' JOANNES STRAUCHIUS in de imperio
marls dilfertatione: ne quid nunc de Lu-

,! Ad leg. depree. 9. fr. de L. Rhodia de jafiJl.

G3 CEN!Q
86 HISTORIA
CENIO aut STYGMANNO dicam, quorum
uterque de commerciorum maritimorum jure,
niu his del!butis, prrecipere non pomit: nec
de CLAUDIO BARTHOLOMlEO MORISOTO,
cui iii orbe maritimo non fatis fuit generatim
quredam de maris dominio delibaffe, fed de
Hifpanorum quoque, Lufitanorum, aliarum-
que gentium imperio maritimo fpeciatim fibi
exponendum duxit.

C~ndujio. LVIII. Ejufmodi vero cum [::epe & noftra

& major:Jm nofirorum retate, inter gentes,
&, qui harum vicern gerunt, imperantes
rerumque dominos lites agitatre fint, iifque
definiendis non alire, quam naturre leges fuffi-
cerent; facile patet, neceffitate velut quadam
induCtos viros ir.genio & eruditione prreftan-
tes, in accurationem earum incubuiife invefti-
gationem. Nee ullam credo temere eife
huj.,s doCtrinre partem, qllre inde aut lucem
non ceperit, aut capere [altern non potuerit,
fi modo in media non voluerunt creeutire
luce, q'Ji ad illufirium caufarum momenta dif-
ceptanda animum adjecerunt. Id quod ut illis,
qua: afferre animus [uit, exemplis abunde
confiat, ita reliquis, quorum haud pauca
fupereife iCio, idem comprobare pronum
fUiifet, nifi decretum eonfti tutumque fuiffet
juris naturalis hiftoriam condituro, perfumma
[altern r::.:rum maximeqlle illuftria ire capita.
Con(l'Care vero nunc omnibus puto, per vices
heme phi!cfoph,;ce partem, quam jurifpruden-
tiam natura/em voeamus, mox iIluftratam
I ftris

JU RIS N A TUR ALI S.
fcriptis prudentum, mox umbraticorum &
fcholafticorum hominum variis difputationi~
bus oHcuratam, majori quidem fiudio quam
reliquas philofophire praCticre partes eultq 01,
neutiquam tamen perfetl:am, ea expeJ;tam &
ad hue experiri fata, qure omnia fcientiarum
genera manent. Ii vero ipfi, qui promovere
earn debebant, cum ludicris fuis figmtntis
quam maxime il1i nocuerint, quid mirum,
quod a fummo faftigio multum abfit? Nee
credo meliora expetl:anda fata, ex quo impe-
ritorum abufu eo res proceffit, llt cordati
quidam huie fe non aliter obviam ire polfe
opinentur, qHam profligato illorum errore,
qui, pro verbo divino jus naturre crepantes,
vix fentiunt in ethnicos fe degeneralfe, quos
& fupra jam notavimus. Ita enim fieri
aliter non poteft, quam ut ipfum merito
fufpeCtum reddatur jus naturre: faltem cul~
turre, qure huic impenditur, jatl:uram potius
faciendam, quam ut pro chriftianifmo ethni-
cifmus tandem palam obtrudi omnibus per-
mittatur, nemo rerum fuarum confultus te-
mere abnuet. Manet interim hree jurifpru-
denda! naruralis, prre ethices & prudentire
civ;lis dotl:rina, prrerogativa, quod longe
majori ftudio prreftantiffimi in earn fe dede-
rint viri: fed nunc tamen & his priftinum
redire quodammodo videtur deeus, quod vix
ex iftis fcholaftieorum nebulis, quibus aca-
demire tantum non haCtenus obtenebratre
fuere, emergere potu it. Optamus vero me-
G4 rito,
38 HISTORIA
rito, ut emergat: modo ita emergat, ut ere ..
lefti veritati, qua chriftianorum difciplina fola
conftat, fuus fervetur honor; immo ut ad
hanc~ qUa! fola vera fapientia, & fans etiam
omnis fapientire eft, confervandam, illuftran-
dam, amplificandam, cunCta referantur. Faxit
ergo Deus, ut primo vera & non fucata pie-
tas, deinde vero & artes illre literreque, qUID
huic inferviunt, in dies magis magifque prov~>
pantur, & hetius effiorefcant.
S. D, G,
 11lulhiilimo atqlle CeHiilimo Heroi Domino

GuJlavo Ottoni Steenbock.,

Camiti in Bogefund, Libera Ba. .

roni in Chronebeech & Ohrefieen, &c.

Regdi SUECIlE Archithalaffo, & Acade-

mia::: Gothorum Carolinre Cancellaria; &c.

DOMINO MEO GRA, TIOSISSIMO.

llluftriffime atque Celfiffime COMES,

DOMINE GRATIOSIS5JME,

~~"i'~v~A U'l' levis in diverJa anz-

mum meum diflrahebdt dubi-
fatio, num fatis ex decoro
~/ii_""\\t"':.~B fore! tantillum opus tam il-
. lujiris jibi nominis aztJpicia
adfcitum ire. Nam ex una parte ruborem
incutiebat Jibellz' tenuitas, qui nullius in-
gentz
 D E DIe A T I O.
g~nii aut jplendoris ctlpax er.at; quippe
prima duntaxat rudimenta Moralis Phi-
lo[opbire, ex d!ffujiore nrflro opere fire
excerpta, compleClenst !J<yi ud firta!fe
aliquem prabere uJum potd! primum eam
ad difciplinam gradum molz'entibus: ita
fi &, fqfligH 'I'ui & mece obligationz's het'c
habenda erat ratz'o, ad neutram fatis ad-
parehat attemperatus. Ex altera parte
devotijjimum ILLUSTRISSIMlE TUlE Ex-
CELLENTllE animum flimulabant privata
710n minus quam, publica 'I'ua merita; ut
ingrafi notam jibi vehementer pertt'meften-
dam duceret, ji qualemcunque. occq/ionem
negligeret~ faltem contejlandi, qualztopere
Eidem flret devinClus. Neque de illt's
jam meritis loquor, queis per res domi
flrifque egregie gd/as .patriam 'TiM maxi-
mopere oijlriClam reddidifli, fimulque No-
men 'Iuum immortali gloria dudum de-
dicafli. ffia pro dignitate recenfere, hi/-
torice labor eJl; qua dum circa glorio-
fiffiina Nationis 'Iuce facimra, & filicif-
fime per tot regiones circumlata arma de-
fldat, magnam 'I'e Jemper tantarum re-
rum partem deprehendit; Eundemque, ubi
a bellis ceJfotum ejl, primum amplijjimce
provincire gu/Jer71anda, poft totius regni
tu-
 D E DIe A T I O.
tutorz'o moderamini admotum, non minus
pads artibus dflorefcentem admiratur.
ljla potius hoe loeo attingere fas fuerit,
quee in reeentem hane Aeademiam, in
qua, invitante Optima Maximo REGE,
fortunarum fidem jigere mihi datum fuif,
ab ILLUSTRISSIMA TUA EXCELLENTIA,
profetla funt. (.gee 'Te fapientiJIimum jux-
ta ae benignijfimum deJenflrem, ae flm-
mum moderatorem nunquam pro meritis
fatis depreedieare potdf, dum Juis eommo-
dis ae ornamentis inter tantam publicorum
negotiorum molem citra teedium velijican-
tem quotidie deprehendlt. Enimvero quee
peculiariter ILLUSTRISSIMA TUA Ex-
CELLENTIA in me contulit, qua cum ve-
neratione a me eeflimanda funt? Aliis
fumma vofarum ejI, ejus fajligt'i Piris
innotefcere, & probari. Afl mihi ita if-
fufa 'Tua gratia allubuit, ut eandem &
in commodis meis promovendis, & in aJ!ul-
filJUs malevolorum abs me averruncandis,
non femel benignijjimum expcrtus ,jim.
~ibus ut aliquid reponatur, cum longe
fupra menJuram Jortzmte mea fit, necef-
farium tamen utique fuerit faltem fubmif-
fo animi culfU, & ingentta tot beneJiciorum
projeJli-
 D E DIe A T I O.
prifelJione difungi; poflquam id quoque
fummorum Virorum benignitas habet, ztt
grati conteJlatione animi libenter jibi fatis-
fieri patiatur. Et quia gmerq/is morta-
lium .folenne eft, etiam tenui jibi exhibito
cultui interpretatione pietatis dignationem
ultro addere; id quoque ILLUSTRISSIM~.2
Tu lE EXCELLENTllE bonitas Jperare me
'jubet, ut in magnitudinem T[,(lI1t deli-
quifJe 720n videar, ji tam exiguo opuJNifo
utar in occajionem puMice expri112e7Zdi erga
eandem devotijJimi mei animi. Nam Jplm-
diJius aliquod, (3 quod ce'Vum ferre
queat opus, abs meexfpeCfare longum fi/erit ;
prceJertim cum immalfe quantum refrige-
rentur ingenia, ji deprehendant, dumvulgo
fefe labdrant eripere, livorem (3 infl:itiam
impune in ft daitem exercere, o!ii ratiollem
non reddi. Novo tamen vigore dflor~fcet
animus, & oborta tcedia ejiciet, ji huncce
'cultumab ILLUSTRISSIMA TUA EXCEL-
LENTIA placida Jronte admijJum intel-
lexerr; ; jimu! in po/ferum de gratia, (3 pa-
trocinio Tuo flcurum me e.ffe jzJJeris. Ita
DEUS O. M. ILLUSTRISSIMAM TUAM
EXCELLENTIAM -in Patrice, SplendidiJ-
jimce 'Iua Fann'lia, ac nojlrce norvel/ce Reip.
decu.s
 D E DIe A T I O. 93
d!,ClIs ac emolumentum, plurimos per annos
florentem vigmtemque conftrvet!

llluflrijJimte '['ute Excel/entice

Devotiflimus

SAMUEL PUFENDORF.

londini Scanorum
X Kal. Febr. A.
M. DC. LXXIII.
 Sam. Pufendorfius
LECTORI
BENEVOLO SALUTEM.
1. I receptus plerifque erudi-
tis mos legis propemo-
dum vim induiffe r, fuper-
vacuum videri poterat cir-
ca rationem hujus fcripti
~llralB aliquid prrefari; cum res
If! ipfa fatis loquatur, me
nihil aliud egiffe, quam ut tironibus prreci-
pua JURiS NATURALIS capita brevi, &, ut
arbitror, perfpicuo compendio exponerem:
ne fi citra cognitionem velut elementarem in
di ffufa ejus difciplinre fpatia fefe immiferint,
COpla & difficulate rerum ab initio protelen-
tur I . Simul & i11ud publico expedire vifum,

I Aufror hoc compendium literis tradidit pa::lo palT:

edinlm librurn illum infignem de J:,re Natuf'dl' f5 Gen-

t;:I/!!, Nam opus majus in lucem prodiit A. D. 167z.
hoc vero opu[culuffi A. D, 1673.
ejufmodi
 HISTORIA
ejufmodi Doth-ina Morali' ftudiofre juven ...
turis animos imbui, cui LIS ufus manifeftus in
Vita Civili fpeB:aretur. Et licet alias fem-
per inglorium judicaverim, aliorum diffufioni
fcripta, & multo magis propria, in compen-
dium redigere 1: tamen cum fuperiorum
auB:oritas accederet, a <;:orqatis' vitio mihi
verfum iri non arbitror, quod ifthoc Iaboris
uniee J uventutis utilitati dare voluerim; eu-
jus merito rantus eIfe favor debet, ut in ejuf-
dem gratiam fufcepta opera, etiam ingenii
& fpendoris non capax, nemjne indigna; fit
judieanda. Creterum q uin ej ufmodi prin
cipia ad univerfam Juris difciplinam magis
idonea fint, quam cl1jufvis Juris Civilis ele-"
menta, nemo cui fanum finciput abnuet.
Arque hrec in prrefens fufficere pPJerant, ni
quidam monuifIent non abs re fore, aJiqua
prremittere, qure ad indolem JURIS NA-
TURALIS in univerfum inteiJigendam, ejuf-
demque Iimites accuratius deugnandos face-
rent. Q]od eo libentillS rl,j~tpi, qui hoc
modo prretextus adimi~u;' hominibus impor-
tune curiofis febriculofum fuam cenfuram
extendendi ad hancee difciplinam, qu::e [::epe

~ Sub hoc nomine auC1:or non tantum Ethicam proprie

diC1:am, fed etiam Jurifprudentiam natura/em & politicam
compleC1:i tur. .

1 Vide Ipfius AuC1:oris (fub nominei'uiii Rondini)

Pr<ef. ad Erid. Scandic. in Poflfcri;:>to. Et Comment. ad
I'lIlIm i'fnet. ? 4-6,)7 -
velut
 P U ,'F END 0 R F ! I. 97
~elut interjecta ab ipfofl1m provincia disjun.
, 4-
gltur .

II. M~nifeftum igitur eft, ex tribus velLlt 'T~eI finti'l

fontibus homines cognitionem, OFFICII fui,fcte'::l~
& quid in hac vita fibi tanql1am honeftum fit mor II.
agendum, tanquam turpe omittendum h~u-
rire ; ex Lumine rationis, ex Legibus civilibus,
& ex peculiari Revelatione divini Numinis.
Ex primo fluunt Officia hominis communif-
fima, prrecipue qure ipfum cum aliis homini-
bus fociabilem reddunt: ex altero Officia
Hominis, quatenus peculiari & definitre civi-
tati fubjectus degit : ex tertio, Officia Homi-
nis Chriftiani.

III. lnde & Tres feparatre Difciplinre pro- 'Ires dt!ci~

veniunt: quarum prima eft Juris Naturalis, plinte mo
omnibus gentibus communis. Altera Juris ra1es ;
Civilis fingularum civitatum, qUCI! tam mul-
tiplex eft, aut eife poteft, quot numero funt
civitates, in quas genus humanum difceffit :
Tertia 'Iheologia Moralis habetur, illi parti
Theologire con trad iftincta, quibus credenda
exponuntur. SingulCI! harum Difciplinarum

4 ]05UAM SWARTZIUM & NICOLAUM BECKMAN-
NUM (ilIum Theologire, hunc Juris Profeifores, fuofq;
in, academia Carolina Lundini Collegas) his verbis 11Otat,
qui livore & invidia agitati, prreter Indicem No,vitaillm
in odium operis confeB:ur.n, Scanite Epifcopum inftiga.:.
bant, ut fibi cenfuram libri a reB:oribus regni poftula-
ret. In' horum ergo gratiam fines trium difciplinarum
vulgo tunc confufos regit, ut, ubi inchoet natura & de.
finat, qureve Rationes hue pertineant vel non, 'liqueret.
Vid. AuB:oris Eris Swndim. OTTO.
H modum
 PRlEFATIO
mbcium flla dogmata probandi adhibent, fuo
Jus Natu- principia refpondentem. In Jure Naturali
rale, a I'lqUl'd iaCIen
C 'd tr'
urn auerltur, ,
qUIa per re~~am
.Cl.

rationem idem ad focialitatem inter h0111i-

nes necdfarium colligitur. Prreceptorupl Ju-
Ci'l.lile, ris Civilis ultima ratio eft, quia Legiflator
ita conftituit. Theologus Moralis in eo ul-
flheologia timo adquiefcit, quia DEUS in Scripturis
Moralis, Sacris ita juffit.

Sihi in'l.li- IV. ~emadmodum autem difc~pUna Juris

cem 'Ion re- Civilis Jus Naturale tanquam generalem ma-
pugl1a nt. gis difciplinam prrefupponit: ita fi quid
Jure Civili continetur, de quo Jus Naturale
filet, non ideo hoc illi repugnare cenfendum
eft. Simili modo fi i!1 T~eolpgia Morali
aliqua tradantur, ex revelatione divina pro-
ftuentia, ad qure ratio noftra jam non pe~
tingit, qureq; adeo & J u.s Naturale ign9rat ;
imperitum val de foret, ideo illam cum hac
committere, aut repugnantiam aliquam ifta-
rum difciplinarum fomniare. Vice verfa, fi
qu.:e in difciplina Juris Naturalis prrefup-
ponantur ex eo quod per ra~~onem, invefti-
gari poten; ilIa propl'erea iis, qure Same
Li(er~ Cuper e~.d~m ~~ !i~y.idim. tradunt~ ne.",
quaquam opponllntur; fed tanquam ab{ha-
hendo ('oncipiunrur s. Sic v. g. in difciplina
Juris N ;lturalis, a;bftrahenq.o. ah illa. cogniti-

1u... .:J j' 11. . ~;, .....

s Hrec ideQ mOflet noller, quoniam ab adverfariis,
quos na.':i:us en liber tk Jim "'vat. & Gentium, multis
contulI.l.eliis lace/iitus eit ob qunnJl"hm o 111 iffionem , quee
ii')U ni1, RCI'elationis. OP" !Vel)]': wl>Jt.eCcatlt.

one,
 P U FEN D 0 R F I I. 99
one, qure ex S~cra Scriptura hauritur, forma-
tur conditio primi Hominis, utcunque in
mundum projeCti 0, quatenLls fola ratiocina-
tio affequi poteR. Ifta opponere iis, qure
fuper eadem conditione Divinre Literre tra-
dunt, hic vero eft fuccus nigrre loliginis, hrec
eft rerugo mera 7.

v. ~nimv~ro. uti Juri quid~m 9vil~, & Eorum dif.

N aturah, facile mter fe conventet: Ita mter ftrentia. J

idem J us Naturale & Theologiam Moralem

fines regere, ac quibus potiffimum partibus
ilIa different definire, paulo operofius videtur.
Qya luper re paucis fententiam meam expo-
nam, non quidem pro auCtoritate Papali, ac fi
ab' omni errore privilegio aliquo mihi cautum
foret; neque qui ex fomniis diviniws im-
millis, aut irration:,\bili aliquo infrinchl fin
gularis cujufdam illuminationis fidl1cia ani-
metur ; fed tanquam talis, cui Spartamfibi
commiffam pro modulo ingenii exornare cor-
di fit. Ita tamen, ut quemadrnodum cor-
datos & eruditos viros meIiora fuggerentes
lubenter audire, & citra pertinaciam prius
placita emendare fum paratus: ita. Bocci
fadam Midre remulos cenfores, rerum ad
fe nihil, fpetl:antil1ffi arbitria proterve invo-
lantes; totamque ardelionum nationem, cu-

6 ~alis eiTet naturalis ~e HQminis flatlls, oftendit

lib. i. c. 3. 3. & lib. ii~ c. I. 6. & tk Ju.)' Nat.
~nfra
& Gent; lib. ii. c. 1. 8. Be c. a. ~ 2.
"fi Ex HOR-IIT. Serm. I iv, roo.
- R i c nigr(i' /llc,ui lo/igilli.<, h"zc e12
.lEruzr; 7 M r a . -
;H 2
.
.]lIS
100 PRlEFATIO
jus characterem lepidiffime P H.lD R US 8 rc-
prrefentat.

Cf.'repida concurJans, occupata in otio,

Gratis anhelans, multa agendo nihil agens,
Sibi molejta, & aliis odioJiffima.

I. Priml1m igitur difc'rimen, quo iftre

Difciplinre invicem feparantu~, refultat ex
diverfo fonte, un de fua dogmata lItraque
derivat; de quo jamjam tetigimus. Ex quo
confequitur: Ii aliqua fint, qUa:! Divinis Lite
ris agere aut omittere j ubeamur, quorum
neceffitatem tamen ratio Iibi reliCl:a perfpi-
cere nequit ; ilIa extra J us Naturale eife, &
ad Theologia111 Moralem proprie fpeCl:are.

'2.. Pra:terea in Theologia Lex confide-

ratur, prout innexam habet Divinam promif-
fionem, & quandam rationem Fcederis inter
DEUM & Homines 9. Abs qua confidera-
tione Jus Naturale abftrahit; quippe cum
ifta a pec111iari Dei reve1atione proficifcatur,
quam fola ratio invenire nequit.

3. Illud porro difcrimen longe maximum

,eft; quod finis difciplinre Juris N aturalis

8 L: ii. Fab. 5. v. Z.

9 Vid ..Ex~d. xix. 5. Deuter. v. z3- Confer de hac

re Auft?l'ls librum de Jure Feciali, in quo hoc ex'pro-
feif~ aglt, ut ~ft:ndat Religionem Revelatamhabere
RatlOnem Fredeqs Inter Deum & Homines.' .
. - tantuin
- -5
 P U FEN D 0 R F I I. lor
tantum ambitu hujus vita: includatur '0;
adeoque ea hominem former, prout hanc
vitam cum aliis fociabilem exigere debeat.
Aft Theologia Moralis hominem Chrillianum
inform at, lcui propofitum eife debet non
hane folum vitam honefre tranfire, fed qui
fruB:um pietatis pofr hanece vitam maxime
exfpea:at~ quique ad eo J..OA,I'1'ElJP-Cf, fuum in cre-
lis habet, heic autem viatoris duntaxat aut
peregrini infrar' gerit ' I I . ~anquam enim
animus homir,is non folum ardenti cum af-
feau immortalitati, velut immineat, fuique
deftruttionem vehementer' averfetur; atque
inde apud plerofque gentilium inoleverir

To AuClori id vitio dederunt nonnulli, quod finem

] urifprudentix N aturalis intra hujus vitre terminos con-
cluJit"fpeciatimveroJo ]OACH. ZEr-..TGRAFIUS in Orig.
Juris Nat. p. 129' Alii viciffim eum de hac re vindi-
care aggreffi funt, v. gr. HOCHSTETTERUS in call.
Pufend. iv. 40. & BUDDEUS in Theol. J.fora/i, Proleg.
ad Part. 2. 8. De hac controverfia ambage verborum
a nonnullis perplexa fic judicandum effe arbitror. Juris
Naturalis Pnecepta non alia funt, quam qure humanam
felicitatem. in hac vita promovere pollint, qure proinde
eft primarius ejus finis; unde commune honum a CUM-
:s E R LAN D 10 reCle vocatur /uprema lex. Hoc vero non
obftat, quo minus Jus Naturre vitam futuram (quatenus
nobis innotefcit) profpiciat, eo nimirum fenfu quo
fanaiOl1em {uam a Deo, prremia & pumas hujus obfer-
vationi & negleClui anneClente, habeat. Finis, ad quem
tendunt ejus prrecepta, eft vitre prrefentis, maxime qua
focialis, felicitas: fed finis, oj, quem obediendum, ipfa
eft fanClio legis, qure non nifi ex prremiis & pc.enis,
maxime qure in flatu futuro expeClantur, petenda eft.
ProfeClo nOll eft dillimuJandum, auB:orem cum de hac
re differit, vix fibi conftare, vel faltem hoc in loco non
fatis caute verba feci1fe.
J 1 Vid. PAUL. ad Philipp. iii. 20.

H 3 per-
 P R lE FAT 10
ptrfuauo de animre a corpore feparatre dll
ratione, & quod tunc bonis bene, malis ma-
le fit futurum: ejufmodi tamen circa h::ec
perfuafio, in qua animus hotninis plane &
firmiter adquiefcere poffit, ex folo Dei verbo
hauritur Z. I

4. lnde & Juris Naturalis fcita ad forum

duntaxat humanum adaptantur) quod ultra
hancce vitam [efe 1=1on extendit; qure ipfa.
multis in partibus prave ad forum .divinurn
adpJiCantllr, circa quod Theologire maxi me
eurre eft.'

5. Ex quo & illud fluit, ut, quia forum

humanurn circa externas tantum hominis aCti-
ones ocupatur, ad ea autem, qure intra pec-
tus latitant, nec aliquem eifeCtllm aut fignunl
foras produnr, non penetret; adeoque nee
circa eadem fit folicitum; Jus quoque Natu-
rale magnam partern 13 circa formandas horni-
nis exteriores aCtiones' verfetur. Aft Theo-
logire Morali non fufficii: exreriores hominis
mores lltcunque ad decus compofuiffe; fed

J~ Etfi veriffimum eft viam certam & tutam, qua ad

zternam fdicitatem pervenire pO{[UlnUS, non nifi Reve1a-
tionis lumine nobis eire patefaCl:am; quoniam [cil. nimis
aperte cOi11l:at neminem leges divinas, ut decu:t & potuit,
obfervaife: attamen {htum aliqt!em, in quo bonis bt'ne,
malis male futurum fit, rationis ope colligi poRe, fi quiJ
{altern valcat maxima verifimilitudo, ipfe, ni [allor, often.
d.i in not. ad libr. J. C. 4. 8.
I; Hine pr.tet auEtorcm non' omni ex parte exc!udere
lli', mum mentis habitum, uti crimin~tus eft Leionitzius
!!'l Epi.t'Jl~ quo:.dam ad P'!ft1!dorji. m.

In
 p u FE ND -0 R F I I. 103-
in eo maxime labor(lt,. ut animus, ejufque mo
tus interni ad placitum N uminis fingantu r :
& Was ipfas actiones improbat, qua'! extrin~
feeus quidem reae fe videntur habere, ab ani-
mo tarnen' impuro promanant. ~lre ratio
etiam videtur, quare in divinis Libris haut
ita frequenter agatur de illis atlionibus, qure
pre-nis fori humani funt fancit::e, aut Clrca
quas ibidem jus dicirur: quam de illis, qUa!
uti 14 SE NECA loquitur, funt extra pub/icas
tabulas; uti manifefte adparet iis, qui pm::-
cepta & virtutes ibidem inculcatas accurate
infpexerit. Edi cum & illre ipfre virtLltes
Chriftianre animos hominum ad fociaI-itatem
quam maxime difponant, Theologia quoque
MoraJis IS honeftatem vitre civilis efficaci[~
fime promoveat. Uti & vice verfa, fi ali-
quem videas qui turbulentum & importunum
vitre-eivilis membrum fe gerat; tuto judices
licet, ReligioDem Chriftanam intra labra
tantum ipfi hrerere, cor nondum penetraffe.
Atque ex hifce non falum geouini limites, qui
a
Jus Naturale, prout nobis illud traditur, :t
Theologia MoraIi feparant, manifefte puto
adparent: fed etiam quod J llS N aturaJe ne-
quaquam dogmatiblls verre Theologire re-
pllgnat; fed tantum a quibufdam ejus dog-

'4, Locus occurrit in lib. ;i, de Ira, c. 27. 0. am

an;u/fa ej1 innocentia ad legem bonum 'J1 P Z{r;nto lati s
ojJicio' um patet 'Iuam juris regula? ~{'l/l ~J:lt!!a pielas~
I.'J/IIWliilt7S, litera/itas, juflitia, jides e.\lj,unt, qUa? omnia
ext, t7 pab! cas 'Tabulas funt ?
J J V. AuCtoris Difiert, Acad. IV. de Syfiem Civit.
7 &; IX. de Concordia vene Polito cu'm R~ligione
Chl'iftii\ll;l.
matibus,
 PRJEFATIO
matibus,qu~ per folam rationem inveftigar"
nequeunt 1\ ab1hahat.
I10mines VI. U NDE & illud' pater, neceffarium dre,
rffi natura ut in c1ifciplina Juris Naturalis homo confide-
cwruptos. retur, proUt ipfius natura eft corrupta, adeo-
que prout eft animal rI'}ultis pravis cupidini-
bus fcatens 17. N am etfi nemo tam ftupidus
fit, quin in feipfo inordinatos ac in devia ten-

16 Hujufmodi funt offida qu:edam erga Deum, Homi-

nem & noGnetipfos. V. G, Dt calamus l'atrcm, Filium
& Spiritum Sil;}cl:l:ll; ut ergOt inin:icos auice nos geramus;
dt nique ut r>Jfmetipfos abnegemus; q;.):e omnia vel fupra
r;:uionem pofita flmt, vel faltem i:1 naturali gentium Reli
giooe locum non invcnerllnt.

T7 Sunt, qui hane noari doCl:rinam infimulant, quafi

S S Et~ris minus eonfentaneam; fed nefeio quo jure.
Valuut utique Juris Natur:e nci:mam ad purum & inte-
grum hominis ftatum accommodatam eire; volunt ideale
qLli0.d2::1 & a VeW hC)]T;inum ftatu prorfcts alienum. Sed
cui ufui inferviet lex ill:a hypothetica ? Vel quid magis
ratiQni cO:'7,rllU11l. quam ut lex hominibus defignata ex
llatUf<l hU31::cna, qua!is qualis lit, petita eff'et r Attamen
vi;; edito opere majore male audiebat nofier, quafi m.nl-
tum detraxerit dignitafi Juris Natur:e. Sic VAL. AL
B [R TI jus naturre pertinere ad 1 diqt.ias imaginis di<vin(E
a
f.j' Chrijita.';Q Phtlfipho ex netit,a de flatu iJifcgritatis
ho.iietq/llrI/J]J exqujita tr('td, detere contmdit, in Prcrf.
~'f! CVi.1P;'J'''''l!m Juris ],Ta turt1J cri::,",oioxznt, p, 3. iterumq;
cap. 1. 14.. FOilr, inquit, e a
quo Chriflia'Zis pura
Juris .Vatu;dis notitia hauriri pOleft & debet, ejl ortho:foxa
,/oc?r.'ila de /(1:11 i/ltegritati.r, wjlts notitia non ex ratione,
if.: rj,liiCli: mit re1.,e/atic:ze haur:'ri pctefl. ~ibus in lods
id. magis labcraff'e videtur auCl:or, ut quo Jure quave
!I1Jurj~ fe (lItho;loxum prohteatl1r, quam ut ver;t;ltem
mvdbgct. HlllC refpondet l10fier in Po.ftfir. ad Apol.
zR. ::'je:im. Ccntrc'Vfrj. C. 4. CC;;i"ICilt. ad Vmeris Lip/.
l':/IIIm, p. 37. Er. &and. p"q.
. dentes
 P U FEN D"O R F I I. 109
dentes affeCtus deprehendat .18, L~r;len n:!i Di-
vince Literre prrelucerent, nemini Pi: conftare
poffer, iftam affecruum rebellionem per cul-
pam primi hominis proveniffe. Et C( nfequen-
rer cum Jus Naturale ad ea non abeat, quo
ratio pertingere nequit; incongruum foret,
idem ex natura hominis integra velle deducere.
Prrefertim cum & pleraque prrecepta ipGus
Decalogi, prout verbis negativis concepta
funt, naturam hominis corruptam manifefte
prre[upponant. Sic v. g. primum prtCceptum
utique pr::efupponerc videtur hominem ad
idololatriam &: 7i1"QAvGU7''n7(x' credendam pro-
clivem. Si enim ponas hominem, integra
adhuc natura prreditum, in quo liquida DEI
erat cognitio, . & qui fubinde velut familiari
ejus revelatione fruebatur, non video, quo-
modo tali in mentem venire potuerit, aliquid
fibi fingere, quod loco veri DEI aut cum eo
colere vel1et; aut credere in eo N umen in:.
elfe, quod ipfe finxerat. Igitur huic opus
non erat verbis negativis injungi, Ne deos
a!ienos coleret: fed fufficiebat eidem fimplex
& affirmativum prreceptum; Diliges, honora-
bis, [3 coles Deum, quem Univerfi hujus, &
tuum quoque Creatorem D\.,fCi. Idem circa
Secundum prtCceptU1'lJ obtinet. Nam quare ne-
gativo prrecepto vetaretur Deum blafphe-
mare, qui liquido ipfius majeftatem & bene-
ficia intelligebat, & quem nullre pravre cupi-
dines agitabant, cujufque arnmus ftatu fibi a
Deo affignato placide adquiefcebat ? ~omodo
hunc tanta infania fllbire poterat? ~in hie

,8 V. Specimen C01::roverfiarum C. 1. 2.
affirmativo
toS PRlEFATIO
affirmativo tantum prrecepto monendus erat,
ut nomen Dei glorificaret. AHter ramen di-
endum videtllr de 'I'erlio, ut & !?<..,uarto prd!-
tepta: qure cum affirmativa fint, negue neeef-
iilrio corruptam naturam prrefupponanr, in
utroque flatu locum invenire poffunr. Sed
CIfca reliqua prd!cepta, proximum fpecrantia,
res reque eft manifeftiffima. Homini enim,
qualis initio a Dco conditus erat, fufficiebat
fimplieiter ir~unxiffe, ut proximum fuum di-
Egerer; ad quod & natura proclivis erato Aft
qoomodo eidem poterat prrecipi, ne oecide-
fct; quando nondum mors eadebat in homi-
nem, qure per peccatum in mtindum iotroivit?
Verum nunc negativo prrecepto quam maxirne
opus eft, ubi pro dilecrione tanta odia inter
homines graffantur, ut etiam magna' eorum
feges detor, qui ex mera. invidia, aut libidine
alterius fOrtllnam invadendi, alios non inno-
E:entes [alum, fed & arnicos, & de ipfis bene
meritos fubverfllm ire non dubitent; & qui-
dem ut horridum & inconfultum turbulenti
.mimi impetum fub <:onfcientire voeabulo, Ii
diis placet, venditare non erubefcant. Sic
quid opus "erat expreffe adulteria vetare inter
eos conjuges, qui tam ardenti & fincero amore
fere ampletl:erentnr? Aut quid furta vetare
intererat, cum nulla" penuria foret, & nemo
quid fibi proprium putaret, quo alteri pro-
deffe poffet? Aut q11id neeeffum erat falfa
.tel.limonia interdicere, cum nondum exifre-
rcnf, qui exinde farnam fiL,j atque gloriam
aucuparentur.' Ii alterum freGa atgue infi-
ceta calumma adfpergere po{fen~? Sic ut
11(;11
 PUFENDORFII
non infpte huc adplicaveris illud T ACITI 11;
Petuftiffimj mortalium, nulla adbuc m~la libi-
dine, fine probro, Jeclere, eoque fine pana aut
coerdtionibus agebant IS.: <3 ubi nihil contra
morem cuperent, nibil per metum vetabantur.

VII. Atque hree ipfa probe intelleCt a viam Hum 1.1!~

pandere poffunt ad arnovendam earn oubita- /it eadem
tionem; num igitur Le diver/a 19 luerit in i'1 /ietft i71-
jJatu naturlf! integr, an 'Vera eadem? Ubi h::;,,) :> Q
. re Iipon d'
pauclS en peteft ; S. umma L ' capI-
egis . ccrr..pto.
ta in utroque ftaw effe eadem: fed rnulta
prrecepta parcicularia, propter diverIitatem
congitionis human:re, variare: Seu potius,
eandem fummam Le~is per diverfa, (nonta-
men contraria) prrecepta fefe explicare, prout
diverfo fefe modo habuit homo, cui illa Lex

17 Annal. 1. iii .. C. 26. .Huic etiam fpeEtat illud O'lJiJ.

1 Met. 89'
Aurea prima fata eft tEtas. &c .
s Hic emit.untur verba, qure in loco citato occnr-
runt: Ne'lue lrcemiis IlPU; irat, cum hO'!ejta JUOj te ini,e;li~
peterentur.
19 ~a:ftio eft fa:pius verfata, utrum Jut N'aturce in
flatu integra idem fit ac In corrupt'? Partem affirmati.
yam defendunt contra nofl:rum ALBIlRTUS, SECKEN-
OOF-FIUS, & alii. Nequemultum dillare videtur hotum
E ypothefis a recentiorum quorundam Religioni reve-
h-:tre oppugnantium dogmate. qui jus naturre perfechml
eile docent, & Religionem veram omnibus eKe unam
eandemq u-.:. Sed i;;t his tota lis dijudicatur. I. r iHem
gCller:t!cm omnis vera:: Religionis (fit naturalis an rc\e-
l::t:1, fit in Hatl! integro an COITUpto) e[e eundem, ni-
mi"um dilige ])Ollil, & dilige prcxi:::!tllJ. 2 Media ad
hune finem needfuria, i. e. particularia prrecepta uti
[atis proba\it llOfrer. eife in diveI'fi, diverfa, non autem
contI aria.
obfervanua.
108 P R 1E FAT 1 O.
obfervanda~ Sl1mmam Legis Salvator nof1:t'r
ad dl10capita redegit; Dilige Deum, & Di-
lige proximum. Ad hrec capita referri potell:
univerfa Lex Naturalis, tam in integro quam
in corrupto flatu hominum; (niG quod in fta-
tu integro nullum aut modicum videatur dif-
crimen fuiffe inter Jus Naturale, & Theolo-
giam Moralem.) Nam & {ocialitas, quam
nos pro fundamento Juri N aturali fubftravi
mus, commode in dile&ionem proximi re-
folvi poteft. Sed quando ad prrecepta parti-
cularia defcenditur, fane difcrimen non . I-eVe
emergit tam circa pr~cepta affirmativa, quam
negativa. Et quidem affirmativa prrecepta
quod attinet, corum non pal1ca jam in ifthoc
flatu dantur, quibus in primrevo ftatu locus
non fuiffe videtur: idque partim quia ilIa
prcefupponunt tale infiittltmn, quod an in feli-:
ciffimam hominum conditionem cadat, non
conftat;. partim quia fine miferia & morte,
qu~ ab ilIo ftatl1 exulabat, non intelliguntur.
V. G. Jam inter prrecepta Legis N aturalis eft,
ne quis alterum in emtione & venditione
decipiat ~I>; ne faIfa ulna, menfura, aut pon-
ciere utatur; ut pecuniam creditam convento
tempore reftituat. Aft illud nondum ad Ii-
quidum eft perducrum, an fi peccati expers
genus humanum perfiitiffet, ejufmodi com-
mercia, qualia nunc agitantur, exercenda fu-

:,0 Ne qui! alterum ilt emptionc C5 'Venditionc decipiat;

1It fa!/d ulna, menfura aut pO'ldere lItaturJ Hxc verba fie
immuta vit WEB E R Us (ut in emtione & venditione bona
fide agamus, ut retl:e ulna, menfura, aut pondere utamur)
~J. feil. mente, ut prrecepta fint affirmativa.
erint,
 PUFENDO:RFII.
erint, & an aliquis ufus pecunice tunc fmurus
fuerit. Sic fi tales civitates, quales nunc funt,
in ftatu innocentiee locum non habuerunt ;
loclIs quoque ibidem non fuit preece-ptis, qme
id genus civitatum, iifque contentlim impe-
rium prCf'fupponunt. Jam quoque Jure N a-
turali j ubemur fuccurrere egenis, fubvenire
iciqua calamitate oppreffis, curam habere vi-
duarum, orphanorumque. Atqui heec fruftra
prrecipiuntur iis, qui miferiee, egeftati, mor-
tique non funt obnoxii. Ad condonandas in-
jurias, pacemque conciliandam pronos eife nos
jam jubet Lex Naturalis. ~re fruftranea
eft inter eos, qm In leges focialitatis non
peccant. Arque id ipfum manifefte quoque
perfpicitur in prreceptis negativis, ad Jus
jam Naturale (nort pofitivum) fpectantibus.
Etfi enim quod vis preeceptum affirmativum
virtualiter contineat interdiCtum omnis oppo-
fiti; (V. G. qui jubetur diligere proximum
eo ipfo vetatur inferre ilIi omnia, qure di1ec-
tioni repugnant:) tamen ut expreffis preecep-
tis illa fanciantur, fuperfluum videtur, ubi
nullre pravre cupidines ad' talia patranda pro-
pellunt.. Ad quod illllftrandum accommodari
poteO:, quod SOLON U parricidarum prenarn
lege publica fancire noluit, quod tantum [ee-
Ius in aliquem filium cadere non arbitraretur.
Cui fimile eft, quod FRA~C. LoPEz,. de Ca-
1:7tlret, Hi}!. Gent. Ind. occident. Clp. 207,
refert de papulis Nicaragua:, apud iil(ls nul-
lam fuiiTe ftatutam pcenilm in eum, q.ui rega~

U V. Diog. Laert. in Vitll- SOLON :.', 1. 1. n. 5. Cicero

P'(.. Rofci~ Am. c. 2j.
IlO PRlEFATIO
lum (Cacique ipfi vocant) occidilfet; quoJ
nullus, aiebant, fit fubditus, qui excogitare aut
patrare tam dirum facinus velie.

IIIIJ1ratia VIII. Vtreor ne putidum videatur ifth;:ec

per Excm- tam aperta pluribus inculcare. Ad tironum
/Ium. tamen captum hoc exempli addam. Sunt
alicujus informationi commiffi duo pueri, fed
difpari plane indole. Unus modeftus eft,
verecundufque, &magno literarum amore
flagrans. Alter diffolutus, petulans, fredas
potius libidine$, quam libros amat. Summi
officii utrique eadem, '!iteras add ifcere. Sed
peeuliaria pr::ecepta difparia. Priori enim
fufficit injunxiffe, qure ftudia, quo tempore,
quave ratione tractare debeat. Alteri prreter
hrec acerrima fub comminatione vetandum,
pe cireumcurfitet, ne alea ludat, ne libros
vend at, ne in exercitiis componendis alien~
vitula aret, ne pergrrecetur, ne fcorta confec-
tetur. Eadem fi quis prioris indoli'i puero
operore decbmare inftituat, hie EUipY/fJ-EW ipfum,
jubebit. & cui vis potius quam ifl:a fibi canere,
qui talium nulla cu~idine rangamr.

IX. Ex quo manifeftum arbitror elfe, longe

C~r:cllIj(). aliam fore Juris Naturalis faciem, fi quis
ftatum hominis integrum velit prrefupponere.
Simulque, cum tam liquido limites hujl1s Di(-
ciplinre, quibus a Theologia Mora!i fejungi,..
tu-r. defignati Gnt; non dn.:'riore haf)(Ce dif-
ciplinam conditione futur<lm~ qU.l:-:J Jurifpru,.
dentiam G\'ilcm. !\leJldn~m) )cientiam Na
tllratem~
 PUFENDORFII. III,
turalem, aut Mathefin; in quas fi aliquis
ip..J'YiTrtiJ" irrumpere audeat, fine populi fuffra-
giis cenfuram fibi vindicans, non dubitant ipfi
occinere, quod quondam APELLES MECA-
BYZO, de arte piCtoria nefcio quid differere
aggredienti; ff<gd!fo, aiebat, tace, ne pueri,
gui melidem terunt 7. 2 , te irrideant, loqui orJum
de rebus, quas non didicifli 7.3. Sed cum bonis
quidem, cordatifque viris facile nobis conve-
niet. Malevolos autem, ineruditofq; obrrec-
tatores fatius fuerit invidire Cure excruciandos
commendare; fiquidem utique conftat, reterna
pofitumq; lege eft, ut" Aithiops cutem non
mutet.

~z i. e. eolores in piB:oris ufum conterul\t.

73 V . .AI/ian. Hift. Var. 1. xi. c. z. De ZeZlxi. non de
.Apelle traditur, tefte BARB!! YR AC.

DE
 D E

OFFICIO
HOMINIS & CIVIS ~
LIB E R P RIM U S.
rk' \p

CAP UTI.

DE ACTIONE HUMANA;'

I. ~)J(;~* F FIe I U M nobis heic voca- Officill!7l,

~ 0 j(
tl1.r, 1.tl~o, hominis p~o ratione 0- qu,:l~s ,;0-
~~!*~ bizgattoms ad prtefcrtptum legum 7;~n;s ~c-
,reBe '

t Refpondet hie Titulus alteri quem majori operi

infcripfit auCtor, DE JURE NATURE llT GENTIUM.
Hoc pecunare eft, atque hominem fpeClat, quatenus in
ci<uitate degit, & legibus adventitiis fubjicitur; illud.
univerfale, atque hominem attingit, quatenus ftatl1
nat:trali utitur, abftrahendo omne illud, quod ch;i/i pro-
prium eft. Hinc OFFICIUM HOMINIS ET CIVIS
omnia compleClitur, qme Jus NATURZE ET GENTJUIJ
jubet: nihil lil'lquit i?taCtum" quod .utr~ufvis nomine
obligare poffit. HUJus vero locutIODlS genus eft
'IlIo)l.uO"'IlfOY & auCtoribus diverfis diverfa ejus fignificatio.
JU5TINIANUS id vocat JUS NATURALE, quod natura
om/zia animalia dacuit; JUS GENTIUM, quod naturalif
ratio inter omnes homines (onfit/uit j JUS CIVILE, quod
qui/que populus j"r.hi jlls (O'l./litllit, Intlit, Lib. 1. Tit. 2.
GROTIUS JUS NATURALE detinivit ditlatum rttlte r..:ti
O"ii, indicans atlui aliC1li inejJe moraieo'll t;:"'ptudinem, aut
lIecef!itatcm moral~m; JUS GI;"'T~V.M, fr~j gC'Itiiim O~
I /;iz.m
Il4 DE ACTIONE HUMANA. L.!.
I. rebi..eattempcrata 2..
Cap. Ad quod intelligendum,
~ neceifarium eft prremittere tum de natura Ach-
onis humanre, tum de Legibus in univerful!).

EJl aBio II. Per Humanam Aflioncm -; intelIigimlls

humana non' quemvis motl1rn a facultatibus hominis
non qUte- procedentem; fed illum duntaxat, qui pro-
'VIS; venit ac dirigitur ab iis facultatibus, quas
L humano generi prre brutis Creator O. M.
/ . c. 3, attribuit; nempe qui velut prrelucente Intel-
lec7u, ac decernente Voluntate fufcipitur.

Sed ab in- III. Datum quippe eft homini, ut non

te/ligeiJte [olum varias res, qure in hoc univerfo occur-
<.5 'Volente. runt,
fo/epta.

nium multarum 'Voluntate 'Vim obligandi accepit; JuS

aut
CIVILE, quod a pottjiate civili profiCi(citur. De Jure
Belli & Pacis, L. cap. i. 10, 14. Nofier tale jus
gentium a
jure natur<e diftinctum non agnofcit, quippe
homines fint natura <equales, & dari non poffit lex uru-
verfalis, nifi qu<e ad jus natur<e immutabile pertineat.
Vida De Jure Nat. (5 Gent. Lib. II. c. iii. 23. Sed
Jus naturale denominationem Juris gentium fortitur,
quando genti cum gentt', nationi cum natione intercedit,
licet in filo forrnali non diffcrat a Jure naturali, quale eil:
jus legatorum.

2 nomen confentit cum greeco -:-0 7tCt.~~"ov.

OFF I C I I
Sic CICEROad Attic. XVI. II. ~od de l,:fcriptione
fjUIHi!, non dubilo, qui" T~ "ze;,xov OFFICIUM Jit. De-
nnivit idem de Fil1ib. HI. 17. ~od ratione aBum Jit,
id OFFIe IU~I appel/amus. Ad hunc locum recte notat
BARBEY R ACC.! us definitionem nimis gelleralem &
vagam eire. Verfatur ratio circa omnia ad humaoam
vitam fpectantia. utut adiaphora eRe poffint, & nihil
habeant cum rebus moralibus commune. Qgi ubi finem
aliquem proponit, neque modis ad eum aifequendum,
llecdfariis utitur, is rationis pr<efcripto adverfatur; ft.
vero nulla ei nec#ta.t.[moralisJ incumbit rem propou-
... tam
 L. I. DE ACTIONE HUMANA.
flint, poffit cognofCere, eas inter fe tonferre, Cap. I.
& harum occafione novas fibi notiones for- ~~
mare 4: fed ut etiam poillt profpicere, quid'c , I., ~.
aCturus fit, ac ad id exfeguendum fefe movere,
idemgue ad certam normam, certumg; finem
conf6rmare, ~ quid inde proventurum fit,
colligere; quin &qure peracta jam funt, an
ad regulam congruant, judicare 5: Sed nee
omnes hominis facultates fefe perpetuo, aut
modo uniformi movent: verum aligure iaa~
rum intrinfeco hominis impulfu excitantur,
excitatreque temperantur, & diriguntur. De-
nique nee in omnia objecta promifcue homo

tam exequendi, nonpcccaf, nihil inhone/lnm commeretlU'.

vel quod prenam pofcat. Itaque recHus nofter, qui in
officio definiendo ad legum prxfcriptum rationem habet.
Vid_ infi-a, cap. ii. 3.
3 ACtio humana eft, quam fcientes volentes [u[cipimus,
ucuti difiingllitur ab aC1:ione (Ii ita loqui liceat) nmj/aria
quales funt mot us cordis, perceptio fenruum, &c. Actio
more/is fenfum minus latum obtinere folet; ad eamque
conftitpendam reqlliritur, lit ad legem moralem referatur.
JlJa adiophora eife poten; hxe I),equit non eife vel
bona vel mala , . Porro notandum eft vocabulum
'/L':ioni; hoc in loco compleC1:i omiffionem, juxta illud
SENEC. Epifl:. ()S. Omnia, qU4/ prcrflandaJunt ac vitanda,
firmi'!'l lllfllJalli o.li'icii i7!{r!tiLt.
4 Nimirum pe ((:,~tiol1e, (om,ryaratiollf, aliifque operatio-
nibus, qclas me'ns in ILka" excrcere folet. V. LOCKE de
!null. HI<illtlJIO. L. ii, c. 9, II.
s Sin,inter CrcERo. "Homo quod rationis eft par-
<I tieeps, per quam cOli[cquentia eernit, cmfas rerum
.' "iciet, earumq; progrefius & qilafi anteceiliones non
, I ignOlat, fimilitudines comparat, & rebus pnefentibus
.' aJjmig;taiq; adnectit futura" facile toti!)s \'it~ cur-
<.' ["m videt, ad carnq; degeudam prreparat res nece~
.' f;u-i::3. De OfF. 1. 4.
I 2 fertur,
J i6 DE ACTI0NE HUMAN'A~' L. I
Cap. I. ferrur, fed quredam ad petit, ql1redam aver~
~ fatur 6. Srepe quoque Heet objettum agendi
adIit, motl1m fufpendit, & pluribus objettis
prrefentibus unum eligit, cretera refpuit.

IntelleatlS IV. Circa facultatem ergo comprehendendi

ho~:i~iS & dijudieandi res, qua:: IntelleClus 7 voca-
'JI,CZI con- b I . , 1 'd ante omnIa. pro certo haben-
j(ius. u 0 venIt,
dum eft; cuilibet homini matura rerate &
L 3, mente integra tantl1m fupereIIe naturalis velut
5' luminis,

6 Intelligit voluntatem, qu::e facultas eft eligendi, re-

fpuendi, \'el fufpendendi. Yid. nos infra, ad 9.
7 Ad hunc locum lJ.otat BARBEYRACCIUS auClorem
Buas mentis facultates inter fe commifcere. Voluit nimi-
rum cum Cartifianis judicium ad 'Voluntatem pertinere ~
PtJFENDORFIUM viciffim tuetur TREVERUS, qui illud ad
iiZte/ie8um rcfer:l.t, Si quid ego in hac caufa judico, fic
ftatucndum ell:, Judicium duplid modo fumitur; vel
pereeptionEIl1 convenientia! aut difcrepantia! IdO!arum
denot:l.t, vel ipfull1 animi .affen[ull1,. quo rationibus
acquiercit. In priGri fenfn ad intelletlum pertinet,
(~u,:tenLtS non aJjud eft quam pucepfio, qu::e neceifario etl:
ill quod e11:. ~odpercipimU5, id revera percipimus.
)";q; certo modo pro circumftantiis datis, nempe facultati-
bus noftris, Pha:nomenis rerum, &c. qUa! necelTarioe
funt, & a nobis non pendent. ~od fi'oifcnfi;manimi de-
Iwtat (quo modo in~dle::it HAR.DEYRACCIUS idq;.
fummo jure) certo certius ad 'Vo/untatem rderri debet,
0/::1n I. d,lfi potdl Judicium vel Affenfus, & fa:piffimtl
<.atur, ubi r,()u datur pLrceptio; quod errorum noitroru~
!Ji'J.,il"lLl'i cit fum. 2. Si quandofibi fint comites Per-
ceptit, & A1Yen[us, non tam.en unum idemq; ftl.J1t, net:
i;;icr it: lOmmiiceri. aut confundi debent. Ideo affenfum
Ill.li;:mus" qpoliiam rem hoc vd illa modo fe hab.:re
';.I',iti[Jll'j'Il". PLt:it perceptio, tequitur ailen[us; ilIa elf
.<::uL,llicdf,ctLlS, 3. HiI),c r~an~"di[cernitur a ZercejJ-
'li;(" '.;un :.).U;~"I ,-,in' .1:.8 meatl. a":l'Ji ad perceptlonem
St
L. t. DE 1\CTIONE HUMA:";A: 117
hminis, ut adhibita cuitura, ac debitJ medi- Cap. I.
tatione, poillt recre comprehendere faltern ~
generalia ilIa pr~cepta & principia, qU6e ad
vitam hancce honefte &- tranguille exigendum
faciunt: fimulque judicare, ifta utique indoli
human~ congruere a. Hoc enim niii, fahem
intra [ph~ram fori humwi, admittatm, qui-
bufvis [uis deiiC\:is homines ignorantiam invin-
cibilem obtendere potfent! cum nemo in foro

& volitionem, omnefq; ejus facultates ad intene .:tum &;

a
voluntatem, referri debent; J!!{iici'llm. quod perceptione
diftinttum eKe liquet, non poteft non ad \'oJuntatem
pertiner-e. 4. Ad argumentum, quo pro bare aggrecli'l!1-
tur nonnulli judicium ad intelleCl:um referri debere, ex eo
quod nequit vel cogi vel cohiberi, f.!cilc eft refponfum,
rJiz. non eKe neceJTarium, niii cum prius clerur clara PCI-
ceptio; ea vero da6. judicium nihilominus a
p:.:rc<:iJlione
diilinCl:um eKe, ideoque voluntarium edi neceKariClID; ud
voluntati adfcribendum eft hominem eligere quod ubi arri-
det, etii non poteft non eligere.

II Per lumen naturale Ron intclligit cognitionC'TI1 quam-

vis innatam yel mentibus humanis a natura infit:tlll', d-e
qua fomniarunt vetercs quidam Philofophi, fed !;,ccdlates
mentis, qu<e fi rite colantur, homines ad verit'atem reEta via
perducere poKunt. Neque tam en omnes omnium fa'Cul-
tates requali vi gaudent, neque iis, qui prreJhntifiimis
utantur, ad orones veritates patebit aditus. Id foJum fibi
voluit auCtor, talem eKe naturalem inteIleCl:us reCl:ituoin::l1',
& pr<ecepta qu<edam generalia: tam in apeno jacU',', ut
nemo, nifi per fe fteterit, ea ignorare r o1ir, vel in errort's
/lldilmCl1tales (ut loquuntur '1 heo:ogil dilabi. Huc per-
tinet, quod nos docet SEKEC!\ "debemI L. 7. c. 1. i!.!!iC-
quid nos meliQres bi'alqique facit, {UI'ill C!N/6 "itt': I pro;cl1no
IQca vi! natura. Et P ,\ UL. cd RJln i1. J 5" Gmles qua'
letcm non hahent,jibi itjisjiint Ii/X. quippc oJlendu -if ~'f'7" lrg:s
iuccrd,buJ luis i)~'criptZlm.
I3 hll11''''1f"\
1 _. . . ,1~-_)J

1I8 DE ACTIONE HUMANA. L.r.

Cap. 1. humano arguipoffit viola{fe regulam, quam
~ capere fupra ipfius vires eft.

Confcien- V. Intelleaus hominis, quando de eo, quod

tia rella, agendum vel omittendum eft, rette infor-
(5 proha- matus fuerit, & ql1idem ita, ut fententire fure
!:l~: 6 certas & indubias rationes norit reddere, folet
. vocari Confcientia ReCta 9. Sed ubi quis
veram quidem fententiam circa agenda vel
omittenda fovet, quam tamen ipfe per ratio-
nes dernonftrare nequeat, fed eandem ex vitre
civilis tenore, ex affuetudine, aut fuperiorum
auaoritate hauferit, neque tamen ipfi fuppetat
ratio,

9 Perfunaori~ nimis hunc locum traClavit noil:er, ade-

oque facile nobis ignofcet lector, fi rem paulo penitus
perfcrutemur. I. Supplenda eil: definitio ConJcientit1!',
quam auClor omifit. Co N SCIENT J A eft Judicium -de
moral; allionum natura fallum, approhans quod- nobi$
<videtur normt:C morali confonum, (5 damlialls quod buic
contrarium exiflimatur. ACliones ipfas modo antecedit,
modo conrequitur, un de vel antecedc1ts, vel con.fequens
appellatur. 2. Sedulo advertendum eil:, ne quid natur<e
nimis tribuatur in hac re, ut f~pe fieri folitum eil:. Sunt,
qui docent confcientiam quandam e{[e facultatem natu-
ralem, a ratione difcerneRdam, a Deo hominum men!i-
bus infitam; quam recti & obliqui indic~m eile voluit; &
vicem judicis vindicifque in animo fufl:inere. SIC SA ~
DERSONUS confcientiam vocat hahitliln innatum. PrtC-
lea. i. p. 19. Hoc autem ab omni vera Philofophia
prorfus alienum videtur, ut cuivis facile pate bit. Sit
cnim confcientia, vel ipfa ratio de natura aaionis morali
judicium ferens, ... .::1 ipfum judicium immdiate &; fine
ullo ratiocinandi aau elicitum, fuppofito duntaxat acti-
enis app:ehenfione. In priori fenru confcientia non
mag's i.nnata eft & natllralis quam ipfa ratio, qux tame-n
f,ne inftitutionis & cultur::e adminiculo pro nihil a haben~
d:{ elL In pqjleriori vero, quod immediatllm videtl1l"
&
L. I. DE ACTIONE HUMAN A. 119
ratio, qure contrarium magis perfuadeat, f?let Cap. I.
vocari Cortfcientia probabilis. ~a maXima ~
pars mortalium regitur: quippe cum paucis
rerum cognofcere caufas conceffum fic.

VI. Solet tamen quibufdam non raro eve- Etiam du-

nire, circa ca[us potiffimum fingulares, ut ex hiaJ"Jpe.n-
utraque parte r.ieie
r. a:
Querant .
ranones; nee 1'II'1 nem.
dens alllo-
ita polleant judicio, ut, utrre prreponderent, c. 3, 8.
liquido difcernere queant. Id quod vocari fue-
vir Conjcientia Dubia. De qua hrec eft regula:
quamdiu in ancipiti hceret judicium, bonum quid

& fine ratiocinio elicituln, revera effecit vel pnevia infti-

tutio, vel interna animi meditatio, vel aliorum auB:o-
rjt~s, vel alia' ejufmodi, quibus fubjicitur non folum ap-
probandi & averfandi, fed & (quod plerumque fit), judi-
candi ratio. Mens humana eft ad omnia habilis & ido-
nea, accedente ufu & inftitutione; unde varia:: (unt
hominum approbationes & averfationes, varias forma-s'
induunt facultates mentis, quas vulgus homil).um &:
minorum gentium Philofophi pro naturalibus habere
fol.:nt. 3. Cavendum eft ab iftorum hominam errore,
qui confcientiam in genere pro-fuprema aCtionum norma
conftituunt, cujus diB:amina qui ex animo fincero &
fine fuco requitul', criminis eft expel's, & tuto in portu:
navig?t. Plura (ut opinor) humani generis peccata a
fl!pina negligentia & ignorantia voluntaria quam a
prava peccandi libidine contra immediatum confcientia:
lumen originem ducunt. Confcientia aB:ionum immedi-
at<t norma eKe debet; caufa eit fine qua 1;0:/ (u~ logice.
loquamur) morali; acrionum reB:itudini~; adeo ut qui
contra confcientiam agit, pro certo peccet; fed non
exinde fequitur eum peccati immunem eife, qui ex con-
fc:cntia: dit1:atis crime:! admittat. 4. Denique notandum
ell:: velim. auEtoris di!l:ributionem confciemi<e in fuas fpe-
cies haud rite inftitui; Ham rella oppcr.i debet Crroncce,
IX (erta probabili.
J -4 fit,
 J 20 DB ACTrONE HUMAN A.. L. r.
Cap. 1. fit, an malum, a&io "it jufpendenda I".Nam
~ nondum difculTa dubitatione~ ad agendum [efe
determinare; propofitum peccandi, aut faltem
negleB:Llffi legis involvit I,.

E . VII. Srepe ctiam intelleCl:us hominis pro

c~~;;~ 'V;:= vero falfum ad prehendit, & tunc in Errore
'I),nelbi/i!, verfari dicirur n. ~i error VincibiliL [olet
q'jis, & In adpel1ari, quando quis adhibita attentione &
Cjuzbus? diligentia debita cavere poterat, ne in eum
c. 3. I ,. incideret; Invincibilis autem, quando quis
etiam adhibita omni dilige.ntia, quam vine
communis ratio fert, iftum evitartl non pote-
rat. ~alis error tamen {altern inter eos,
queis rationis lumen excolere, & vitam ad
honeftatem

J" Ratio eft, qnoniam in re dubia tutior pars femper

~ligi debet. V. G. Si Chriftianus in incerto hrereat,
'Utrum fanguinem edere fit licitum necne, cmaino ab
~fu abftinendum e!l:, quoniam abftinentia pro certo licita
eft, incertum vero, utrum efus fit licitus. !0;od dubitas
'(eftaris, regula eft tam facris lileris quam veterum Phi-
lofoph,orum fcri~ti, confentanea. Vid. PAUL. ad Rom.
xiv. 23. Cle. de Offic. i. 9. PL IN. Epiji. i. 18. Nee
~ilitis dubitantis de juftitia belli exemplum, quod adducit
GROT IUS, huic reguJ~ contradicit; nam tutior pars eft
mandato Principis obtemperare, cui pal'endum eire in re
dubia nulla eft dubitandi ratio. Vid. GRonuM de Jure
B. & Po L. I!. c.26. 4. PUF. de Jure Nat. & Gent.
L i r. 3. g, & L. viii. c. i, 8, SANDERSON de OUi.
sat. CO;Jjei01t. Przcl vi, ,17. TAYLOR Duttar Dubitan
t.um, L. i. c, 5 p, 184.
I I Si con[,ieotia frufira & inepte dubitat, vocatur /cru-

.
, pu!ofa. De Jure Nat. & Gent. 1. i. c. 3 9.
I Z Confcientia erronea, qure hlc illllUitur, ell: per-
ceptio rehti',:!ic inter anj,;n,s noftrafq; de nOrma mo.
rali fe!~te.'.t;ao eLoneas. Reminifcimur eno, is pr?fl:ici
vel
L. I. DE ACTIONE HUMAMA. 121
l10neftatem componere cordi eit, n,on circa Cap. I.
communia vivendi preecepta, fedduntaxat "-V"-J
circa fingularia negotia incidere fuevit. N am
& naruralis juris pl'eecepta generalia plana
funt: & qui leges pofitivas fert, id ante om-
nia agere :tOlet & debet, ut illre fubjectis in-
notefcant. Unde citra fupinam negligenti-
;im heic error non nafcitur. Sed in fingu-
laribus negotiis facile eft, ut error invito &
preeter culpam obrepat circa object urn, :di-
arque actionis circumftantias 13.

VIII. Ubi vero firnpliciter cognitio abell:, tfa

Ignora1l-
;1l'I-
vacatur Ignorantia J+. ~la:: duplici modo Idius -Vtl-
confi- ria.

vel pra:judicii vulgaris tar,quam norma: vivendi, qUGe

apud nos auCtoritatem legis obtinuit: ad ilh:m referi-
mus noftras attiones. Perceptio vero ifta five cl)nfci.
entia non eft erronea in fe, fed ita dicitur propter eiree-
tum [,; objeaum fuum, c;uod eft error. Ver-am enim
adipikimur notionem rebtionis: v~re earn percipimus
aCtionem cum regula comparandam, _ five regula vera
fit aut faIfa. Efiamji (monente LOCKIO de Int. Hum.
L. z. c. 28. zc.) haud reBa It norma, G' q,;cd ad
eam attinet '1.1er/tr in errore, concenientia tamm U re~
pugnantia -rerum cum if!., (omfaratr:rmn mihi 7lla/fi/eJlijJima
jun!: atl; in hoc relatimis nolio (on{!fiil. Per ftdj"llJ '1.1cro
rl::-:/:'am rem mcnfurans de moral; ejus ReB tudine {/fum
jude-dum lafilrlls jlliJI, quolliam eam ad regulam baud ';xralll
<xrgi : /Jt/ld c;.'ero crro circa aBionis ijlius l'eiat:GlIcm ad
r"gi'!cW;, cui aVIC CC?I1,?ar,7!1tr, qute con'lJenientia ejl, at!t re~
Jur'JlCltll!{l, TREVERUS. ,
~I; ~ales {i.lilt mOd l1 5, intentio, inftrummtum aut
'luc.1i:a:, aCtion is. Vid.,BARBEYRAC, ad loc.
'.. Ne cio an ju1l:a fit, fed pro certo obfcuritate labo.
rat au{w,-is DoCl:rina de variis ignoranti.:e fpeciebus.
Fo':;;o I,r;l.Lrencia {it ha:c triplex diviiio, quam TITIO
';,"CC.\~-;:!l ;tferi:nL..~, 1. R~,~jone Obi,,:ti in ignoramiam
juris
122 DE ACTJONE HUMANA.' L. I.
Cap. ~. confideratur; uno, prout ad actionem aliquid
~ confert; altero, prout invito, Jut non citra
c. 3. 10' culpam, oborta fllit. Priori refpectu igno-
rantia folet dividi in Eificaccm & Concomi-
tantem 15_ IlIa eft, qure fi abfuiffet, prre-
fens actio non fuiffet fufcepta: Hrec eft, qure
licet abfuiffet, nihilominus actio fufcepta fu-
iiTet, Pofteriori refpectu ignorantia eft 170-
luntaria, vel Involuntaria. IlIa eft, quam
quis vel ultro affeCtavit, rejectis veri cognof-
cendi mediis ; vel debita diligentia non ad-
hibita, obrepere fibi paffilseft. Hree eft, quan-
do quis ignorat, qure 'nee feire poterat,. nec
tene-

j:Jris. & facti. 2. Ratione Effd7us in efEcacem & con-

comltantcm. 3. Ratione Con/en/us in voluntariam &
111voluntariam. Sed quoad moralem actionis naturam
tota res (ut mihi vidctur; in eo expedita eft, quod ig-
norantia fit vincibilis aut invincibilis, five voluntaria aut
involuntaIia. Hoc in loco nos monet BARBEYRAC-
C IUS, errorem &; ignorantiam fue femper mifceri, .five
tamen jllngantur five {eparentur, eos quoad imputatio-
nerneundem parere effectum, eafdem fequi regulas.
15 E.fjicax dicitur, qm:e efEcit ut aCtio fiat qUa! alias
non facta fuiffet, niu adfuiflet illa ignorantia: Conco-
mira!!:, quam nihil ad aCtionem conl:uliire, fed earn
falte IU con:itatam fuiire credunt, quod, lict:t igno-
rantia abfuiffu, <lCtio tamen fuiiret fufcepta. LEH-
MA:\NUS. Ignorantiam efEcacem'rectius vcca;,i eJ1enti-
.,f,'.'1;, & concornitantem accideltfalem hie obfervat BAR-
JlEYRACCruS, duoque addit exempJa, quibus res iliu-
.hetur. Uxorem aliquis ducat, quam innllptam eire
.credit, vel nefCi~ marltum ejus adhuc in vivis eife. Ecce
ignorantiarr;, qUa:! ipfam rei r1Jturam fpectat, ideoque
'1/lci!lio.!!; eft. Si nihil occurrat, quod ei fufpicionem
move,lt earn alteri nupt:;n eife, & de hac re, quantum
par hlit, ill"F:;ril, criminis prorfus abfolvitur: fin vero
ulla
L.1. DE ACTIONE HUMAN At !23
tenebatur 16 Et h~c iterum duplex eft. Ve1 Cap. (.
enim quis in pr~[ens quidem ignorantiam ~
exuere non p~wit, ut tamen in culpa fit,
quare in tali ftatu verfetur 17: Vel non [0-
lum in pr~[ens ignorantiam vincere nequit,
fed & in culpa non eft, quare ad talem con-
ditionem fit devolutus' 18,

IX. Altera facultas, qure in homine prre. Folzmta.-

pecu 1"lanter cermtur,
. 77 l rta aflto
bruns yO untas vot:atur ; (,rp [
.If on anea
per quam velllt intrinfeco impllifu ad agen- rjl (5 /ibc-
durn fefe homo movet, & eligit quod ubi ra.
maxime arridet, averfatur, quod ubi non: c. +. I.
convenire videtUl" 19. Habet igitur homo a
voluntate,'

u1la licet minima oriatur fufpicio earn, quam ducturus-eft,

:t;evera eIre alterius uxorem, vel fi non operam det ut fe
de hac re certiorem reddat, Ignorantire rationi reddenda:.
Qbnoxius eft, ut animus ab ejufmodi conjugio, fi .eam
alius fuiife viTi pro certo fciret, longe abhorreret.
Ecce vero exemplum ignorantire accidentalis. Homi.
nem, quem nefcit, vel alium eife putat, quidam injuria
afficit. Prenam pariter meretur, flv~ potuit fcire necne
cui inj dL:J.m fecerit, licet hoc cognito facere refugeret;
quoniam nulli damnum inferre licuit. BARBEYRAC.
16 Voluit WEBERUS has voces, nee tenlltar, omitti.
Sed ad idem redit, utrum omittantur necne, quoniam
nemo id [eire tenetur, quod fciendi non datur facultas.
'7 Hrec ignorantia volunt::d:l exiftima.i debet, qWppe
iu caulls fuis vindbilis.
'8 Inter omnia ignoranti<e genera, qu<e memoravit auc-
tor, hre.c fJIa eft involuntaria, & reatlIs immunis.
'9 Etfi inter omnes convenit (l1.ifi Arheos quofdam
excipiamus) homines libertate quadam gaud ere. & ab ex
tf:-na omni neceilitate immunes efii::: atta:nen de natura
hujurce Iibertatis in diverfas admodum difhahuf'tur opi-
niulles; quarum pr.tcitJUas, haud inutilem operam age-
mus, fi br(;\'i:cr recc;1:camus.
1. Sunr,
124 DE ACT lONE HUMANA. L. I.
Cap. I. voluntate tum ut Sp(}nte agat, id eft, ut non
~ per intrinfecam aliquam neceffitatem ad a
gendum determinetur, fed aCtion is fu~ ipfe
auctor fit ; tum l}t Libere agat, ;. e. ut uno i

objecto

I. Sunt, qui per libertatem intelligunt poteil:atem agendi

vel non agendi juxta mentis determinationem; i. e. Ii.
bertatem aiferunt, quatenus impulfui cui vis externo 0PP04
nitur, fed eligendi aut refpllendi libertatem adimunt.
LOCKE de/ntel!. Hum. L. ii. c. ZI. ~ zoo EpiJi ad Lu.r.
BOR.CH, p. 474'

z. Alii per libertatem volunt Phyficam poteftatem a

gendi & non agendi vel juxta vel citra vel contra mentis
determination em ; i. e, libertatem homini attribuunt.
quatenus omni vi tam internre quam externre opponitur.
CLARKE Refponf. ad COLLINS, p. 24. JACKSON Difen}.
ljum. lilm't. (ontra CA TONIS Epiji. p. 99.
3. ~idam libertatem ponnnt in indiffermfia quadam
ad omnia objeB:a; i. e. vim quandam aCtivam voluntati
afcribunt, qua feCe determinat, fine ratione habita vel'
ad anxietatem, vel ad intelletlum, vel ad majus bonum,
&; cui non aliud prre alio natura convenit, fed id ffi:l:cime
congruit, cui applicari contigcrit. KING de Orig. Mali;
Cap. v. . I. Hanc Hypothefin acuv: deft'nfam (li mod()
defendi poffit) vid. in Notis Anglican. rcifton. ab EOI.1.
LAW

. 4. 'Vult LEIBNITZlUS homines ideo gaudere liber-

tate, quoniam fine ratiolle Jufficitnte determinare non
pom-.l., ~l<E ratio Jufficiem eft majus apparens bonum.
Cum rationes requale habere momentum videntur, de.
terminatio fequi non poteft. ~od fi hane hypothefin
necejJitatem humanarum aCtionum fecum implicare a/li:-
:r:at.ur,. re~po~det id libertati C~lvalld:a: fuffi.cere, quod
;ratIO lIb mehnet, non cogat. Vld 'Theodicea. . 4'"
5' ~i cum auctore noHro per voluntatem intdligunt
facultatem mentis, qua bonum appetimus, & malum fu-
gimus1 ii in eo hbertatem pOllunt; nos, quod bonum
apparer,
L. I. DE ACIONE HUMANA.' 12 5
objeB:o propofito pome agere vel non agere, Cap. I.
idemque eligere vel refpuere; aut pluribus ~
objeCtis propofitis unum e1igere, cretera re-
fpuere

apparet, e1igere poffe, quod.malum, refpuere, & in qui..

bufdam circumftantiis determinatiol1em fufpendere. Non.
poffumus non felici.atem appetere, vel miferiam aver-
fan; id nimirum voluit auCtor natur:e fibi quemque
charum & proximum eife, iclque, quod bonum apparet#
neecflario cuique pIa cere, quod malum, difplicere. Ma...
lum qua malum eligere non poffilmus, vel bonum
qul bonum averfari: fed deliberandi & fufpendendi
fuppetit faeultas, adeo ut nunquam ad hoc vel ilIud
eligendum cogamur, niii cum per fe & manifefto pateat
(de qua re decipi nequimus) objeCtum propofitum in
cauus contineri, qu:e neceifario requiruntur ad noftram
fe1ieitatem. Si cui vero ineidat fufpieio hane hypo-
thefin nobis Iibertatem omnino adimere, ad ea qu<e
fequuntur animum advertat qu:e mihi fufficere videntur,
ut nobis libertatem vindieent. I. ~od nUl1quam ad
malum ampleCtend urn eogamur. 2. ~od deliberare
ir:. animo & fufpendcl'e poflimus, nifi cum fummam
noftram felidtatem jn objcCto contineri planiffime per-
fpeCtum habemus. Eodem fcil. modo fe babet voluntas
ad bar.um & malum, ii, InteIleCtlls ad verum & falfum;
& iicut aiTenfu5 cogi ncqllit nifi a veritatibus ~videIlti[
fi.rnis, fic nee voluntas nili a bonis eel t;ffimis. 3. Qdo:i,
fi quando ex utraque parte rationes in a:quilibrio po-
nantu!, lluaIllvis eligere poffimus. 4. ~od ultimum
intelleEtus judicium (cujus Elefiio indivulfu5 eft comes)
magnam partem ex voluntate pendeat, idcoq, Cti:l!11f
determinatio volllnt:-.,:j; neceifario fequatlll' ultimum ju-
dicium, vel (quod ad idem red it) majus apparens b:.muflJ,
atrOlmen non /:!H in c:tufis [uis neceffaria: qtEl,CllU3 (rpe:
ef\,cere potea voluntas, ut i10(: vel illo judicet intelleCtus,
yt malum boni, boqlm mali lpeciem induere polIit. Res
ifa profeeto S: expnic:ntia docer, 'l'ud iiltell:[tus prao-
udat VOltllllat;., dUe[;nin,1t::Jncm. t~cqui: ::;;;m volun-
ta~ iJ app_t<:.e llt ".,-erf;,ri, Q,,01 non ulla. cognitnrn
l.jtlCl l-lC
126 DE ACTIONE HUMANA. L. r.
Cap. I. fpuere Porro cum aEtionum humanarum
10,

~ qua::dam propter fe fufcipiantur, qua::dam

quatenus ad aliud confequendum inferviunt,
i. e. 'cum quredam rationem Finis, quredam
Mediorum habeant '" circa fiDem quidem ita
J ;

.voluntas verfatur, l1t eLllU cognirum primo

adprobet, dein ad eundem confequendum ef-
ficaciter fefe moveat, & velut ad eum ten-
dat, vehementius aut remiffius; eoque ob-
tento adquiefcat, placideque fruatur. Media
autem primo proban.tur; tum quce maxime
idonea fuerint vifa, eliguntur, ac demum ufui
ad plicantur.

Ejus ratio- X. 22 ~emadmodum autem hoc maxime

ne homo nomine hOl11o aB:ionum fuarum auctor habe-
all iOrli s . r l' 1'. {"
Qullor. tur, qma lple vo untano eas lUlceplt; ita
circa voluncatem id cum primis obfervandu:n,
eJus
ratione menti, aut per[peEtum fit num bonum aut rna.
lum; juxta effatum iIIud vulgare, ignoti nulla cupido.
Attamen viciffim, volunt-as determinare intelleEtum poteft
ad bonum aut malum accuratius examinandum & dif-
quirenduffi, vel contra; imo ad objeEtum ea ratione
confiderandum, qua id confiderari volumus, ut exinde
appetitus vel averf:uio noftra excitari aut augeri poffit.
~o vero aut quali modo voluntas inteJIeEtum dlrigit,
vel hac illac movet, me prorfus ignorare lubens agnofCo,
rem autem ita revera fe habere, etfi caufa lateat, experi-
entia comprobatum & certiI1ime perfpeCl:urh habeo.
~o Sj'onte fieri dicu'ntur, qUa! fine deliberatione fiunt;
ut 1D0tus manus, dum fcribo ad materiam tractatam at-
tentns; digitorum actio, dum citharam pulfo harmonia
captus; Libere vero, qme cum deliberatione & {cientes
volentes fufcipimus, & qu::e vel eligere vel refpuere pof-
(umus. Mens nil nifi fponte faltem agere poteft, hac
~repta, una eripitur voluntas. Poteft autem non libere
affcntiri, non libere velIe. Spontaneitati invitUm, 1iber~
lati coac:.um opponitur. .
L.I. DE ACTIONE HUMANA.
ejus fpontaneitatem utique afferendam eife, Cap. I.
faltem circa illas actiones, de quibus ab homi- ~
ne in foro humano 23 ratio folet exigi. Ubi
autem hornini nihil plane fpontaneitatis relin- c. 4-, . z.
quitur, ibi non ipfe homo, fed qui eidem
neceffitatem adfert, auCtor habebitur actionis,
ad quam homo invitlls membra virefque fuas
accommodat.

XI. Porro quanquam voluntas bonum in l70luntas

genere femper adpetat, & malum in:7.4 ge_fl rtur in
nere averfetur: magna ramen inter fingulos b~num.
homines tum adpetituum tum aB:ionum cer- 'Va- :;t;:.
nitur varietas. Idque inde proven it, quod
non omnia bona & mala homini ve1ut pura
adpareant, fed invicem mixta, bona malis,
mala bonis :7.5. Et quia di verfa objeCta di-
verfas

:u Srepiffime idem objeCl:um habebit & medii & finis

rationem. Felicitas eft finis ultimus human arum aCli-
onum; Virtus, Honor, Divitire, DoCl:rina &c, funt
media ad hunc finem confequendum idonea; at finis
ultimus frepe frepius evanefcit, & media ipfa, quafi fines,
perfcquimur. Sic ambitiofo finis eft Honor, avaro
Divitire, &c.
:7.> Q!:!re fequuntur in 1 0 - 1 ~. ad incitamenta,
vel (ut vulgo dicitur) moti'Va omnino fpc:Cl:aIlt.
Zl Non opus fuerit tanta cautela; neque Deus eft
injuftus, ut id ab hominibus exigat, quod voluntati nOll
fubji::itur.
"+ In genere, i. e. bonnm qua bonum, & malum qua
malum.
:7.5 Sic avarus, fi fit idem ambitiofus, cum nullus par-
cat flolmptibus ut prre aeteris emicet, hoc pro bono habet
fi ambitionem confuIat, pr<? malo fi avaritiam. Hr::c bo-
ni & mali mixtura ex eo profluit, quod pugnant inter fe
officii ratio & vitiofi affeCl:us, ut patee ab exemplo Me-
du! apud Poetas. Interdum quod ill pr<e:;;us adp:tre[
b911l.1fll
B.8 DE ACTIONE HUMANA: L.I.
Cap. I. verfas velut partes in homine peculiariter affi-
~ ciunt, 'V. g. quredam reftimarionem iIlam
quam homo de fyipfo habet, quredam fellfus
\" 4' . 4 ejus exteriores, quredam amorem fui, quo
feipfum confervare ftudet: inde eft, quod
ilia quidem homo adprehendat tanquam De-
cora, ifta, tanquam Jucunda, hrec tanquam Uti-
lia 26.' Et prout quodque horum validum
rnotum homini impreffit, ita eundem quoque
verfus fe peculiariter propendere facit. Cui
accedit in plerifque hominibus ad certa qure-
dam peculiaris inclinatio, a certis averfa-
tio. Hinc fit, ut circa qual1'llibet fere ac-
tionem fefe fimul offerant fpecies bonOrtlln
& malornm, verorum aut adparentium, ad
quas [olide difcernendas aIiis major, aliis

bonum, in futurum evadit malum; fie fructus gufl:ui

gratus poftea ventrem excruciat. Viciffim quod in pra:-
f::ns malum cenfetur, in futurum bonum e!fe potefl: fi
medicamentum palat~ ingratum faluti recuperanda: in-
fervit. Denique bonum pro malo & malum pro bono
habetllr, fi cum majori bono vel malo refpefdve corn-
paretur. BA RBEY R AC
.. 6 Bona \'Ocantur, qua: voluptatem afferunt augentve.
vel dolorem minuunt auferuntve; ea vero mala appel-
bntur qua: dolorem fUllt ,pariendo vel augendo, five
voluptatem auferenJo vel minuendo. Amborum varia
funt genera, neque facile ad [uas fp~cies yeferuntnr.
Noller bona dividit in drrora, "'c,ncla & ,/t;lia, B,\RBEY-
RAe. in corporea & fpiritualia' ; (orfan jllftior erit eorum
difl:ributio juxta diverfas affectiones, vel diverfas percipi-
~ndi facultates, qua: plerifq ue mortJlibus contigerunt,
quarum quinque habentur dalles. I. ~a: per fen/us ex-
ternos introeunt. z. Q:!a: fenfus inl:2~n(1.) vel im<lginatio-
ncm percellunt, 3. Que honorem :e"1ul!1'.t~r. 4. ~<e
benevolentiam. 5, Q,,;r. lui "T 1'1',; oiitionem.
motum

6
L. I. DE ACT lONE HUMANA~ 129
minor eft perfpieacia 17. lnde mirum non Cap. I.
eft unum ad id ferri, abs quo alter maxime ~
abhorret.

XII. SED nee femper voluntas hominis Hte( quo-

circa ql1amlibet actionem velut in requili-1l.fq~e ~ pc..
brio pofita deprenditur, fic ut inclinatio in cult':,rz ~n-
hane aut 1'II am partem umce
. ab'Impu jiUr .eJll
' f genu di[-
- pojitionf.
dem intrinfeeo poft mature perpenfa omnia
proveniat : fed frequentiffime per extrinfeca
velut momenta verfll~ unam magis quam al-
teram partem hqmo propellitur. 2.8 Dt enim c. 4, ).
prretereamlls communem illam JUortalil1m in & Grot.
prava proclivitatem, cujus originem atque L. \ c' g
indolem alterills fori eft excutere 2.9; primo 20, I .'
voiuntati fingularem quandem vergentiam

"-1 Ut de bono reali jufte difcernamus, nonnihil adju-

menti adferre poffunt regula: qua: fcguuntur. I. O!!anti-
tas boni a:ftimanda eft ab intenfitate yoillptatis duCta in
durationem. 2. Nulla habenda eft ratio de tempore pra:-
fenti vel futuro; five, diftantia valorem boni non immi-
uuit, fi modo certus fit eventus. 3. O!!od fi eventus fit
tantum probabilist imminuitur valor boni pro ratione im-
minute probabilitatis. 4. Pra:fens bonum negligendum,
quod majus malum in futurum adferet. 5. Prretens ma-
lum negligendum. quod majus bonum in futurum adferet.
6. E duobus malis minus e1igendum.
2.8 PerfpeCta jam natura humana: libertatis, mox fe-
quuntur caufa: qUa! earn vel impedire vel plane toIlere fo-
lent. Sunt autem maxime peculiaris ingenii difpofitio,
temperamentum corporis, confuetudo, aifeCl:us, furor,
ebrietas; quibus attribuendum eft homines nubem pro
Junone ampleCti, mala pro bonis digere.
29 Intelligit pravos hominum aifeCtus aprimorum pa-
rentum lapfu derivato" de quibus Thcologorum eft dif-
ferere.
K con-
13 L.t.
Cap. I. conciliat pecldwris ingenii diJpofitio, qua ad
~ certum genus aaionis aliqui valde proclives

redduntur; qua': non in fingulis tantum ho-

minibus, fed & integris in nationibus de-
prehenditur. Earn autem producere videtur
ceeli nos ambientis 30, folique genius, humo-
fum in eorporibus temperatura ex ipfo fc:-
mine, cetate, viau, valetudine, ftudiorum
ratione, fimilibufque eaufis proveniens; item
conformatio organorum, queis animus ad
fllnaiones fuas obeundas utitur, & fimilia 3 1
Ubi notandum, prreterquam quod homo ad-
hibita cura temperamentum [uum non parum
retundere & alterare poillt; quantacunque
etiam vis eidem tribuatur, non tamen eOll[-
que illa vakre judicanda tft, ut hominem
neceffario in violationem legis natufalis ra-
piat, quou[que hrec in foro humano eXer-
cetur; ubi pravre cupidines, intra attum in __
teriorem 32 fubGftentes, non attcnduntur. A-
'deoque fi vel maxime natura recurrat, furea
'Eeee expulla 33, id tamen prohibere poteft,

30 Emollit genies cleluntia ctt!li. LVCAN. L. VIII.

v. 366.
3 1 Nullus eft duhitandi locus, quin magna ine1l: animis
e corporis temperamento vis, quam fententiam videas
propugnatam a GALENO in fingulari libro, quod mores
tempera mentum corporis Jcquantur.
3 Z Cmnino legendum eft in~erio/'C1J', etfi omnes qua S
vidi editiones, pra:ter un am qua: LEHMAh-NI opera.
prodiit cJ(,teriqrem exhibent.
3J HOR. J EFiil:. 10. 24.
Naluram expel/as furca, tam en u/que rfCJtrl'tt,
Et md.? Jm-w!!:pet fllrf-ln fi/lidia 'Viti'ri.\".
ne
L. 1. DE ACTIONE HUMANA. I31
ne exteriores aCtiones vitiofas producat. Et Cap. 1.
qure in fuperanda ejuh:odi inclinatione OCCllr- './""'Iv-......J
rit difIclIlras, illarn fplendor laudis. penfat,
qu;;e heic vitlorem ~nanet. OEod fi autem
ejufmodi ftimuli animum concutiant, quos
nulla ratio, quo minus erllmpanr, reprimere
poteft; via tarnen eft, ut citra peccatum H-
velut depleri queant.

XIII. VAL D E quoque in certas actiones A c,onjtlc.

. J' fj . .f".-l tudzne ex
vo1untatern InC lOat requens cJuluem genensfrequenti
aCl:ionum repetitio, ex qua enara proclivitas aliione,
Conjuetudo vacatur 35. Per hanc quippe ef...: e. 4~ 0':.
ficitur,

34- Hoc non temper fieri pDfI'll arbitrantur Ell. RBEY-

RAC & TREVERUS, quorum hie non deplendas fed
rell:inguendas efI'e paffiones monet. CICERON I de hac
re aulcultemus. Tlifc. Difp. iv. 37. ~i natura
diculftur rraczmdi, aut mi}Cricordes, aut in'Vidi, aut tale
fuM; cis /unt conjiituti quaJi mala 'Va/etudine an/mi, fa-
nahiles tamen, ut SacRA TIS didtur. Item HOR. 1. E-
pill:. I. 37.
in'Vidus, iracundus, imrs, 'Vinoflls, amator;
J!emo aieo ferus eft, ut non 71Iitifcere po.llit,
Si modo culturce patientem prceheat aurem,.
35 Oritul' eonCuetudo ex repetito aCto: & quam vocat
CICERO a'/eram naturam (de Fin. v. 25.) forl:m natura
ipJa in plerifque rebus reCtius dicetur. Sic A R NOB.
L. II. COll/tetudo in ipJam naturam 'Vertitur. Et JUVEN.
Sat. xiii. 29'
- Ad mores natura rccurrit
Damna/os, jixa f.j mutari nefcia.
Neque mirum hoc cuivis videri poteft, qui cum
Locloo nofiro vim habitus & ufUs ab idearum affo-
ciatione derivat. Idea:, Ceil. qua: in focietatem fo-
lent venire, paulo poft temporis feparari nolunt; unde
K z muliR
13 2 DE ACTlo}.n; HUMANA~ L .. r.-
Cap. I .. ficitllr, lit libenter & expedite aaio aliqua
""''''' fufcipiatur, fie ut objeCto prrefente in id ve-
Jut trahi animus videatur, aut idem abfens
vehementiffime defideret. De qua id obfer-
vandum: ud nulla videtur eIfe adfuetudo,
quin earn adhibita diligentia iterum exuere
pomt homo; ita nulla quoque animum eouf-
que detorquere valet, ut non exterioribus fal-
tern aCtibus, in quos illa rapitur, heic &
nunc cohibendis par homo fit. Et quia pe-
nes hominem fuit ejufmodi adfuetudinem
contrahere, inde utut hrec a8iones facilitet,
tamen neque inde bonarum aCl:ionum pretio.
aliquid decedit, neque pravarum malitia red-
ditur levior. ~in uti bona adfuetudo ho-
minis laudem, ita prava ejufdem turpitudinem,
intend it.

AI, animi XIV. PLURIMUM quoque intereft, an pia-

malibusfeu c:ida tranquillitas animo coniter; an vero,
~aibuJ. idem peculiaribus motibus, quos AffeBus vo-
cant, concutiatur 36 Circa quos iHud tenen-
dum :.

media pro fillibuJ f;epe ampleCl:untur homines, & voluptates

dolorefque flbi creant & conficiunt. LOCKE de l"t. Hum.
L. II. c. xxxiii. Pr;elim. Dill. ad KING de Orig. Mol.
Neque hoc prorfus ignotum fui/fe Romano Pbil~(oph~
vifum eft, hoc modo de amicitia di/ferenti: U Primos
H congre/fus copulationefque, & confuetudinum infiitl'"
U endarum voluntates fieri propter voluptatem: cum
" autem flllis progrediens familiaritatem effecerity tum
" amotem efHorefcere tantum, ut, etiam fi nulla fit uti-
" litas ex amicitia, tamen ipfi amici propter /eiefos a-
"malltur." C I c. tie Fi. I. zOo
36 AniITj qifellus (quos eI C E RO perturhatirmu appellat
nos plerumque pajJiones) a fenfibus noftrii origi-
nem.
1.. 1. DE ACTIONi: HUMANA. 13,
dum: quantumcunque vehementes ifti unt, Cap. 1.
tamen debito rationis llfu hominem iifdem ~
fuperiorem effe potre, ipforumque impetum C4 7
{altem intra ultimum aCl:urn fiftere. Cum au-
tern affeCl:uum alii excitentur [pecie boni, alii
fpecie mali, & ftimulent, vel ad adquirendum
aliquod gratum, vel declinandum moleftum ;-
naturre humanre congruens eft, ut hos, quam
iUos, plus favoris aut venire mortales inter
cornitetllr, eoque magis, quo infeftius & into-
lerabilius fuerit malum, quod eos excitavit.
Longe quippe tolerabilius habetur care-
re bono, 37 ad natl"lrre cGnfervationem non
adeo

nem trahunt~ Objech qua: dolorem excitant ingrata

vocamus, qu;e voluptatem afferunt grata. H;ec ani-
mam adblandiuntur, !l.lIiciunt, attrahunt, uncle con-
fuetudinis vi nafcitur timor; illa averfationem excitant
& repellunt, unde oritur odium. Sed ex amore & odio
ca:teri omnes nafellntur affeetus: eorumque eauf;e '-valup-
tas & d%r, i. e. fenfationes grata: & ingrat;e fun~ duo
quafi cardincs, in quibus omnes vertuntur. Ex evoltlptate
ortum fuum ducunt amor, gaudium, fpes, &c. ex do/art!
odium, triil.itia, terror, invidia, ira, c;eteriq; ejufmodi
affectus tetri, qui animam contaminant & corrumpunt .
.. Vacandum eft (inquit CICERO) omni animi perturba-
" tione tum cupiditate & metu, tum etiam ;egritudine &
" voluptate animi, & iraeundia, ut tranquillitas adfit &
" fecuritas, qua: adfert tum eonftantiam tum etiam digni-
" tatem" Offic.1. zoo Et paulo poil.: "qu;e cum a-
" liqua perturbatione fiunt, ea nee conftanter fieri polfunt,
.. nee ab iis qui adfunt approbari." 1. 38,

37 Eodem modo ARISTOTELES. Ethic...d Ni,~m.

L. III. c. xii. 'H ,.,.lv/'V7T~ i~j~~C'1 ~ q;9E1f" T~' T;;
;X0l'T~ tprfC'IV' ~ d'~ ;'d'~v~ lid'i, TO'~To~ 'liTO'fl' ~Mo.
,N i"!lqlo,, ~,~ '!3 i7i?m~'r6TrOV' Dolor '1I1Mefn l1n-
K :) tllrjlm
134 DE ACTIONE HUMANA. L.l
Cap. 1. apeo neceffario, quam excipere malum, ad na~
"-'..-J natur::e deftruCtionem tend ens.

A morbi,
(5ebrie-
xv. DENIQ.,!JE mi dahtur certi Morbi, qui
tate, in-
ufum rationis in perpetuum, aut ad tempus
dinetllr. plane tollunt: ita multas apud nationes fre7
quens eft, homines fibi ultra acceffere morbi
quoddam genus brevi tranllens, ufum rat!-
c, 4. 8 onis non parl.Jm pertllrbans. 3 ~o innuimus
8

Ebrietatem, ex certis pbtulentorum generibus,

ac quibufdam fumis provenientem; qure vio-
lento motu fanguinem ac fpiritus impellit &
turbat, ac ad libidinem imprimis iram, teme-
ritatem & enormem l::etitia~l1 homines pro-
dives reddit; fie ut multi velut extra f~ p~r
ebrietatem rapti videantur, & diverfum plane
genium induilfe, quam quo fobrii confpicie-
bantur 39. H::ec tCl.men uti non femper om-
11em

tllrtlm ejus, qui angitlty, de flatu !uo detu,rhat & hztcrimi!:

'Voluplas autem nihil tale facit; eJl iJ(itur magis 'Vo/untaria
1U!,O'1; .flagitiojior. BA ELIUS 'prorfus contrarium afi'etit,
$l acriores eKe voluptatis quam doloris ftimulos probare
aggreditur. De Comet. 17. Q:am opinionem refd-
lit c,l. BARBEYR. jilr Ie Droit de ~a N; f;i' G, L I. c vi.
, 14,' not. 4 Conf. GROT. de Jure B. (5 P. L. II.
e. xx. 3. .
38 Meridionales nationes pl~rumque detef1:antur hoc
'Vitium, libidini majdremin moduril fiudentes; & furri-
rna ignominj~ afiicitur Hjjanl!, quando ebrij titulo tn-
e
fignitur. Septentrionales contrario Baccho ut plurimum
litant: licet & Em'eam malus aufera.t amor, & in imperio
'VellerlS non deturzona higida. TR EVE R U S.
39 Tritum eft illud, Ebrietas nOn excuat d"lic7u,1f1.
,Sed I;lt res plenius intelligatur, audiamus de hac re
Tn' I lJ M jn loco Ebri<;tas vel eft modica, hGec attio-
nem
'L. I. DE ACTIONE HUMANA. i35
nem ufum rationis fequeflrat; ita quatenus Cap. r:
\.lltro arceffita eft, odium potius quam: favo- '-'"""'"
rem aB:ionibus per eandem fufceptis conciliare
apta eft.

XVI. PORRO aEtiones' humanre, llti,Volun-IAaio'~o-

. r 1 ' . untana,
tance ,0 ent vocan, qllatenlls a vOlUntate pro ilZ'Vita
ficifcllntur & dirig11l1tllr; ita fi qure relutl:- mixta:
ante voluntate fcienter fu[cipiuntur, Invittt ad-
pellantut, preffius fumto hoccevocabulo. Nam
btius id acceprum etiam illas comprehend it,
qure per Ignorantiam patrantur. Invimm au- c. 4-. 9,
tern nobis hoc loco idem notat, quod Co- 10.
aNum;' quando nempe quis ab extrinfeco
principio validiore adigitur membra fua ad-
plicare, ita ut averfationem & di/Ienfum fuum
(ignis ac prrecipue renitentia, corporis fignifi-
cet. Minus aucem proprie Invita & ilia di-
cuntu'r, quando incumbente graviore neceffi~
tate aligllid tanquam minus malum eligitur~
& fufcipitur, abs quo alias hotnoextra' nece[-
Ihatem conflitutus vehementer abhorrebat.
Qyales aCl:iones vlllgo ,Mixtas vocant., Hre
cum fi)ontaneis illud habent commune, ,quod
voluI1tds pro prcefenti flatu easmiqtlC eligat

l1em voluntal'iam rel:nqu't; ve1fomma, qua:: omnem urum'

rationis fequcftrat. Ha~c fi fuerit quoad originem iIJ'Vo-
fUJltaria, (puta fi quis vim &' efficaciam vini ignoret) aCtio-
nem in';itam prod,ucit, adeoq; agent~m excufil.t: fi vero
'Vo '/liltarla, tum a8:us indlflermte; (ut contra8:us) adhuc
imputari non poife videntur; qaia hi liquid am cognitio-
nem requirunt, nee iis anirnandis culpa pr<ecedens fufficit :
fed atl:us illlciti feu deliB:aimpritabuntur. Q:Od fi quis
dire.::e 0') eorum execu:ionem ebrietatcrn contraxerit,
tum gravior irnputatio obtinet.
K 4 tanquam
'136 DE ACTIONE HUMANA. L. I"
Cap. I. tanquam minus malum. Cum invitis autem
VV""'\J aliquatenus quoan effettum conveniunt, quod
vel plane non, vel non ita graviter" uti fpon-
tan ere, foleant agenti imputari 4[

XVII. CIETERUM aCl:ionum humanarum,

E?!!,e allio qure ab intellettu & voluntate proficifcuntur
hIJmin~ im- & diriguntur, hrec eft prrecipua affettio, quod
~:::;~ illre homini poffint imputari, feu qu~d homo
c. 5, 2 pro earum auttore rette poillt habert, ac ad
3 'reddendam de iifdem rationem adftringi;
quod que in ipfLlffi redundent effettus, qui ex
iftis proveniunt. Nulla enim propior ratio
eft, quare alicui aCtio qurepiam imputari poillt,
quam quia ab ifto fciente & volente, mediate
~ut immediate, profecra eft; feu quia penes
ipfum fuit, ut fieret vel non fieret ,p. Hine
axio-

4 J Atlio mala, altero cogente, imputatur, quia

nequit cogi voluntas, & quia malum patrari non debet,
ut exinde eveniat bonum; aaio lmla non item, quia
ex omni parte perfetla eife debet. Ideo Lucretia nequa-
a
quam excu(ari poteil: ob violatam 'Tar'luiniIJ pudicitiam,
etli non nift dedecoris terrore viC1a fuccubuit, Vid.
Llv. Hijl. L.1. c.lviii
.,.,. Ut atlionum moralium natura rite intelligatur,
ca.rum eifentia apte diftribuitur in partes, materia/em
&jOrmale,z. Materia aCtionis eft ipfa attio in effi. fuo
a
vel phyfice confiderata; jOrma vero, qua moralis ejus
natura de; ivatur. Nofter in E/em. Juri/prud. Uni-v.
moralis actionis eifentiam in tribus confiftere voluit;
quorum unum eft materia!e, alterum fundamentalc,
tertium formaie, " I . Materiale eft m~tus aliqui~ phy-
" ficus potentia:: phyfica::, put~ locomotiva::, appetitus
" fenfitivi, &c. 2. FU!1damentale eft ratio pro;cretica,
(. qua motas ilIe phyucus, ut a decreto voluntatis pro-
., duCtu. intclIigitur. 3- Formate confiftit in imput;l-
" tione,
L. 1. DE ACTIONE HUMANA. 137
axiomatis primarii loco in difciplinis morali- Cap. I.
bus ad forum humanum fpectantibus habetur, ~
quod de illis actionibus 41 rationem pofci
q~leat homo, qua: ut fiant vel non fiant, pe-
nes ipfum eft. Seu, quod eodem recidit ;
quod qurelibet actio, directionis humanre ca-
pax, quam penes aliquem eft fieri vel non
fieri, ipu q~eat imt)tJtari. Sic & contra ne-
rno pro auctore ejus actionis haberi poteft,
qure penes ipfum neque in fe neque in fua
caufa fuit 44. .AOio altt-
r;us alteri
XVIII. Ex hifce prremiffis aliquot particu- m. impu-
lares formabimus propofitiones, unde conftet, letur.
quod cuique imputari, feu cujus actionis even- c. 5 5.
tufque auctor quifque poillt haberi. Primo,
.dBiones ab alio patra/te, ut & opera/iones
quarumvis aliarum rerum, nee non quivis e-
ventus, non pojJunt alteri imputari, ntfi qua..
tenus iIle potefl & tene/ur ijias mJderari. Ni-
hil quippe eft frequentius inter homines, quam

H tione, feu potius in imputativitate, qua efFeaus '

.. aaionis voluntari;;e agenti poteft imputari, five ipfum
" agens effeaum phyfice prodllxerit, five per alios eum
" produci fecerit. A qua quidem aaionis formalitate,'
" ip(um etiam agens moralitatis denomination em par-
" tici pat, & caltja moralis appeUatur." L. I. Def. i.
p. 2,3,
41 Hie addit WEB E R U s Pr;;epofitionem ad, fed
otiofa eft & tuto omitti poteft. Sic OVID. Met. I.
137-
Nam tanfum!egetes alimentalj; dehila di'VtJ
Po/cehatur humuJ - - -
44 Eodem modo CICERO. Culpam autem n,dlam eJ!e
cum id, quod ah hominc IlOn pl)tuiril prtl!jJari, e'Venerit.
Tufc. Difp. L. nl. c. 16.
ut
138 DE A'CTIONE HUMANA.- L. I.
Cap. I. ut uni commi{fum fit alterius aCtiones diri-
~ gere. Heie igitur Ii aCtio aliqua ab altero
fit patrata, circa quam ifie omifit quod penes
fe erat; aCtio ilIa imputabitur non [olum ei,
'qui immediate ipfam, patravit, fed etiam ifti,
qt. ex debita & pofIibili direCtione aliquid
om ifit 45. Habet tamen ea res fere fuum mo-
dum finemque, fie ut ilIud poffibile cum ali-
quo velut temperamento & moraliter fit.ii1t.e1~
ligendum. Cum per quamcunque fubJeCbo-
nem unius rub altero, fubjeCL,i tamen libertas
non extinguatur, quin alterius direCtioni ree
niri, .& in diverfa tend~re po1f!t; 'nee vitre
human~ indoles ferat, ut qU!S uni perpetuo
velut affixlls, bmnes iftius motus obfervare
G.l1eat. Igitur fi qUis oninia fecit-; qure direc-

4> Dt in exemplo magiflratus, vel parentis, vel tutoris

l)jmii lenitate percantis ; - ita ut eorum, qui auftoritati
.fubjiciuntur, corrumpantur z~ in nequitiam dilabantur
mores. Traducitur privatorum c;ulpa ad per[onam pub-
lieal1l, clli vel alieno5 mores- formandi vel intellectum
erudien~i cura maIlc!atur; quoniam vel id, quod fieri
non debuit; coinmifit~ ''Vel, qucd debuit (ut [<ipius fit)
omifit. Et hine liberofum facinora ad parentes, fubdi-
torllin ad principes refefuntur, tanqnam corum auctores;
fi modo iis pra!vcnire potllerint, neq; tamen pra!venie-
'b~nt. !:'0i non veta! pecan, cum poj}it, jubet. SENEC.
1\oeque folum puhl-ids perfonis transferri poirunt aliorum
adi~ne:, veruIIl etiam aliquo modo priva,ti$; nimirum
:fi vel hortatll, vcl fcriptis-, ,-cl pravo e:'~eDplo aJiis pec-
eandi occafionem & califam pfa!beant. Sed de hac ma-
teia leg as or.:nino JOHANN I 5 Bu RTON Concionem Lat.
Clil tilii/US H EL I, nidlto cum ingenio pari,er & animo
.uti1;t2.t15 fublic< fClIdiQl:!1imo cOhfcriptam.

tionis
 L.1. DE AC'rIONE HUMANA. J31)
tionis fibi ,injuntl:re natura ferebat, ubi nihiIo- Cap. 1.
minus quid. ab alter.o patraturrl fuit, patranti "--v--I
foli iinpubbitur. Sic poftquam in animalia
110mines dominiurn exercent ; . qure per illa
in alterius detrim~nti.lm facta 'Junt, domino
imputabuntur, fiquidem is ex debita 'cuftodia
-& circumfpeClione aliquid' n'eglexit 4 6 Sic
& qurevis mala, qure alteri obtingunt, im':'
putari ifti porrum, qui eorum caufam & oc-
cafionem, Ct! m poffet & deberet, non fub-
traxit. 47 Sic cum multarum rerum natura-
lium

46 Vid. infra, cap. 6. 12.

. 47 Tres funt conditiones qux nece!fario poftu1antur
ad juftam criminis imputationem. I. [It. nexus jitaliquis
(<vel rjfentials <vel awdentalis) aflionis ji<vc om!!/ionis
cum re 1rijii qjus eft occajio. 2. Ut hie nexus cogll.o}eatur
& 'iJcrijimilitado detar eJfellum pr(Z'iJeniri pq(fc. 3. Ut -agen-
ti aliquatenus obligatio incu.mbat ne id 'agat, quod ejfellui
occaJiozem prtebuit. Si quandoomnes hx conditiones ab-
fint, culpa nequit imputari. E. Gr. Omnes in eo con-
'Veniunt conditiones, qui fovea effoffa in via publica eam
afferibus operire vel palis cingere neglig-it, eo fine, ut nec
puerulo luce, nec cuivis noCtu in cam incidere alntigerit,
quod lit accidere pofiit, facile quifpiam prrevidebit. Pri-
ma deficit conditio in [ententi&, quam tuliKe Cnellm Pi/o-
lJeJnrefert SE~;ECA De ira 1. 16 .' Prretereain .hac re re-
vocanda eft in memoriam Fabula Lupi:& ,Agpj ad eund-
clem rivum bibentium. Secunda in eo defiderabitur con-
dir;o, qui vitamprx dolore in laqueo' concludit, quod
virgin is quam deperiret lepulfam/accipit, _vel de pecunia
decidit quam (:ommodare velIet.- Tenia veri> deficit,
dim con[cii non fimus malum aliquod huic vel illi
fuboriri poffe, vel fi ejus confcii fuimus, id.ne quiciem
de jure noitr9 cedendo impedire potuimus. Si pater
familias fovcam in area [lla eflodiat, noCtriq; forte in-
terveniat
140 DE ACTIONE HUMANA. L. I.
Cap. I.lium operationes promovere aut fufpendere
~1i.t penes homines; quod ab hifce commo-
di vel damni datum fit, iftis imputabitur,
quanti eorundem opera vel negleB:us ad id
momenti attulie +8. Aliquando etiam prreter
ordinem imputantur alicui eventus tales,
qui alias fupra humanam direB:ionem funt,
quatenus intuitu certi hominis iftos divinum

terveniat aliquis, i:ui nihil ifthk fuit negotii, & in

earn incidat, pro infortunio habendum eft. Caupo a.
vino vendendo abftinere non requiritur propterea quod
fciat plures emptores ea inebriatos iri, turbafq; forte
excitaturos. ',Vel enim nefcit, quinam fint qui nimi-
urn meri fibi indulferint, vel fi fciat, n ulli tamen u(ui
infervire poteft fi emptores rejiciat, quoniam plures in
vieo taberna: occurrunt. O!!od fi ebriofi, vel quos
ebriofos efi"e fufpicatur, noau & hora minimum tern
peftiva vinum poftulant, criminis expers haud erit,
qui iis fuppeditat; ficut nee' Faber armorum, qui eui-
piam gladium vendit, quem ad aliurn occidendum adhi-
bitl1rum eife probe cognofeit. Ha:e eft confequentia
tum dara tum proxima, cui occurrendnm eft, quantum
Jlotuit. BARBEYRAC.
48 Sic qui incendil1m extinguere, vel fnrto obftare
negligit, aamnum refareire tenetur. !f0i non difmdit
.Ii poteJi, i,yul'id', tam cJi in 'Vitio, fjuam 'fi pa-
frU ohfiflit,
renIn, aut amicoJ, aut patl'iam defcrat ; ut nos monet
CIC!E RO, De Ojlic. L. I. c. vii. Huic innititur lex, quit!
in Anflia hodie valet, ut iter facientibus interdiu, fi a
latronibus in via publica fpolientur. ab incolis refarci-
:atur damnum. Eandem legem valere in Heraclea tradit
ARISTOTELES. Au(culf. Mirah. & in -Lgypto, DIODOR.
SIC. L. I. c. lxxvii. Ejufmodi quoque legem in Gallia
latam efi"e A. D. 1713' memorat TIlEVERUS; ut eo
vigilantiorcs reddel;entur pagorum incolre- ad latrocinia
impedienda.

Numen
L. I. DE ACTIONE HUMANA.. i41
N lImen peculiariter procuravit Extra Cap. I.
49.
hofce & Limiles cafus fufficit, fi de propriis "-"r-'
actionibus rationem quis poillt reddere

.XIX. Sec undo, lgd!cunque in q~olibct ho- All, (ujus

mrne funt 'Vel non funt, qUd! penes tplum non (au/apenes
fuil ut ade.Ucnt 'Vel non adeJfent; non poffunt ipji ali'luem
imputari, nifi quatenus per induflriam natu- 110n eft ?
ra/em defcClum non fupplevit, aut n'4til1as vires c. 5 7.
non adju'Vit. Sic cum perfpicaciam ingenii,
virefque corporis- nemo fibi prreftare pomt;
memini quoque eo J.1omine imputari quid po-
terit, nifi quantum culturam adhibuit, aut ad-
hibere neglexit. Sic non ruftico, fed urba...
no atque aulico, horridi mores vitio ver-
f'untur. U nde & va-Ide abfurd::e funt j udican-
clre.: exprobrationes ejufmodi qualitatum 'qua-
rum caufa penes nos non fuit ; 'V. g. brevis
ftaturre,. formre parum felieis, & fimiIium.

XX. Tertio, gzgd! .per rgnorantiam invin- An, 'lUte'

ibilem patrantur, imputari non poffunt. ~ia c::/;,:v!.:---
neque c1irigere actionem poifumus, ubi intel- ~o::I1~f~
I~ctus lumen non prrelucet : Et prrefupponitur, patitur ;..
tale lumen fibi hominem non potuiife compa- c. S. 10,
rare, neque quo minus poifet, in culpa fu-
~(fe. ~in & in vita communi .,.; poffe mo-

49 Sieut, eum publiere calamitates propter peccata

prineipis vel populi civitati infliguntur. Ad hune lo~
cum monet BARBEYRACCIUS, ad eventus extraordi-,
narios nobis non eRe temere reeurrendum, nift reve- a
latione patet eos effe extraordinarios. Idem quoque
hie Ioea S. Literarum indicat, in quibus exempla- hu-.
jufmodi occurruP-t; viz. Gm. XVIII. 3z. XIX. Z I.
Z Sam XXiV. 13. 17. I Rrf. XVlI. I. XYIU. 42.
Jacob. V. 17, d!.
ralite
 142 DE ACTIONE HUM.\~iA. L. L
Cap. I. raIitel' aCClpItUr pro ilia facultate, folertia
~ & circumfpeCtione, qme vulgo fuff1cere ju-
cTicatur, & qure probabilibus rationibus [ub-
nixa fuit.

K XXI. nuarto, Ignorant:a, ut & error,

.an, qUtC. l '<..;::& ,n:;' . . . b
ex igno- area eges olJ.ctum eutque ZijUn/;{um, a
rantia 1,- imputati(}ne nOll liberat. N am qui leges &
gi~. f.:! of- officium alicui injungit, efficere [olet & de-
foil f' bet, ut in notitiatn' fubjcCti ill::-,:: perveniam.
Et ad fubjeCti captum leges ac reguI::e officii
attemperari [alent & debent; circa quas cog-
no[cendas & retinendas quemlibet folicitum
eIre opportet. Unde qui eft caula ignoranti8::',
refpondere etiam tenebitur de iis aCtionibus,
qu::e ex illa ignorantia promanant.

An, auus XXII. ~1into, Cui oceafio agendi citra

exeq~cnd,e fuam culpam deeft, illi non imputatur, quod
dr;l~ 0(- non egerit. Videtur autem OCGifio quatuor
ca to. hazcce compleCti ;. ut objeCtum as! iof1is fit in
promptu 5t>, ut adfit commodus 10cLls, ubi non
poffimus ab aIiis impediri, aut malo aliquo
multari 51, ut adfit opportLll1Um tempus, quo
non fint obeunda negotia magis neceffaria"
quodque item' ali is, qui ad aCtionem con-
ctlfrunt, fit opportunum 52 ; llt denique na-.
50 Qafi dixe-rit materiam agendi addIc oponere-.
finemque in quem agendum eft. Hue enim omnia, su:e
adducit auCtor, referunttlr Exempla. BAR B Ii. Y R A C.
51 Addere oportuic reftriCl:ionis can(i; j.?/tCli! ji alas
ft prictllo ohjicere non dc'Ui12ciatur. Sic milltem pro deri-
diculo haberemus, C]ui ad ftatiO\1im fc referre j uiTus pr<e
timo'e mand?to non pareret. BAR BEY R.
51. Sic mag~ftratus concilio, cujus pars eft. adeffe ne-
'iuit, ii eU'Il1ad fe accerfat Plinccf2. Ih.RBEY.RAc.
turaJes
L. 1. DE ACTIOsE lIu~.1ANA. 143
turales vires fuppetant 53. Citra ifl:h::ec enim Cap. T.
cum aCtio fieri neqll~at, etiam abfurdum fu- -' ~
erir, fi aliclli imputetur, ad quod agendum
occafio defuit. Sic mediclls fegniti::e non po-
teft argui, fi nemo ::egrotet. Sic liberalis eife
non conceditllr, qui ipfe indiget. Sic talen-
tum fuum defodiffe zirgui nequir, cui rite am-
bienti ftatio denegata fuit. Et cui multum da-
tum [uit, ab eo multum repetetur H. Sic
nO:1 polfumus fimul forbere & flare 55.

. XXI~I. Sexto, Non ;po~efl quoque al~cui An, qute

tmputarz, quod non prd?jlttertt ea, qu. vzres 'UiT(f a-
ipjius excedul1t, neque per cas prohiberi aut if- gen!is, ex-
jici poJfunt. lnde vulgo impoffibilium nulla ced.!?
eife obligatio dicitur. Addendum ramen,
modo quis fua culpa vires pr::eftandi non de- c. 5. . 8.
triverit, aut perdiderit. Hie enim eodem

53 Si cohortes, verbi gratia. quibus vel ad prtefium

commit,endum vel ad obfidionem fufcipiend:l.m opus eft
Duci, ci fe adjungere non fine paratre; hie non adell:
agendi materia, ide)que ad prim am re(erri debet con-
ditionem. Ut modo breviffimo maximeque eO:lcinno
quatuor hre conditiones proponantur, dieendum efl:,
me judice, hominem omiffionis rationi frddendre ob-
noxium die, 1. Cum modi adfint neceffarii, qui ad
agendum requiruntur. 2. Cum iftis uti poffumus, nec
officium magis neceifariu 'n viobntc" nee occafion,'m
m;'gno alicui malo llofmetipfos objiciendi pr::e~:entes.
!:;,e regu);e hUjU5 paragraphi & fequentis ad Imam lellU-
cuntur. BARBEYRAC.
H Ex Luc. xii, +8.
55 Ex PLAuTl M:/M. Act. iii. c. 2. v . ..;.05.

Simul flare Jorbertqur baud fr-;!'e

EI: ego /..j,' cJTe f.:j i!h fm,,1 n~n /0'1,;,

modo
144 DE HUMANA~
ACTIONE L. I.
Cap. 1. modo traCl:ari poteft, atque fi vires adhuc ob-
~ tineret 56: cum alias fac~is eiret via quamvis
obligationem paulo laboriofiorem e~udendi,
ultro cortuptis prreftandi viribus 57.

An}ud! XXIV. Septimo; imputari quoque non po/-

'lUIS (0-, funt, qu quis coafle patitur, aut agit. Ta-
aile patz- lia enim amoliri aut defugere fupra ipfius
~;t ~ut vires pofitum intelligitur. Cogi autem dici-
c. 5' 9, mur duplid modo: uno, quando alius valen-
tior per violentiam noftra membra ad aliquid
agendum aut patiendum adplicat: altero, Ii
potentior grave ali quod malum comious in-
tentet, (idque ftatirrt reprrefentandi faculta-
tem habeat) nifi ultro nos ad aliquid facien-
dum msveamus, aut a faciendo abftineamus.
Tunc enim, nifi expreire obligemur id quod
alteri eft inferendum, noftromalo redimere ;

S6 Non vult auctor legiflatorem id exigere po1fe,

quod plane impoffibile eft, dum maneat impoffibili-
tas; eos vero, qui fe impotentes reddiderunt, :eque
puniri po1fe, ac qui, cum ,fint agendo, recufent. Ex-
emplum adferre Hcet eorum, qui inter veteres Roma-
nos vel fibi vel filiis polices abfciderunt, ut beUis ob-
eundis impares eifent. Fieri etiam poteft nos rationem
rei impoffibilis reddendo obpoxias e1fe, Heet per nos
non ftcterit ejus irnpofiibilitas; feilieet cum negotio a-
lieui nos imrnifeearnus, quod feiarnus, vel feire facile
potuirnus vires noRras exfuperare. Sie fi equitandi
difciplin:e rudis alaeriter equum feroeern, quem cohi-
here nequit, con[eendat, & damnum alteri inferat, id
proeuldubio refarcire tenetur. Sic etiam cum mulione
agitur, qui mulos alendQ qua:ftum facit, quarnvis eos reo
gere nefciat; quo modo hune carum dijudicavit Jus Ro-
manum. L. 8. I. Dig. ad Ltg. Aquil. BARBEY.
57 Hie addit WE EER us; niji 'fjuiJ iuJirmitRfis jUi
(infiiuslt nlgati, temlrf immifluerit.
is
 L. I. DE ACTIONE HUMANA;
is qui earn nobis neceffitatem adfert, pro au- Cap. 1.
Cl:ore facinoris habebitur; nobis autern non ~
magis factum iftucl imputilri poterit, quam
gladio aut feeuri eredes 58

. XXV. octavo, Eorum, qui rationis uJu de- An, qu~

jlituuntur, alliones non imputantur. ~ia rations
qUI'd agatur, l'lqUl'd 0 d'19noleere,
r & C:K.l.
_.3 zifudifhtu-
nor- untur ?
mam comparare nequeunt. Et hue fpet1:ant
actiones infantum, antequam ufus rationis c. v. 10.
paulo diftinCtius fefe incipit ex[erere. ~od
enim ifri propter quafdam actiones increpan-
tur aut verberantur, id non ideo fit, quafi in
foro humano pcenam proprie dictam meriti
fint ; fed per modum nuda:: emendationis, &
difeiplinre, ne per talia moleftiam aiiis facef-
"fant, aut ne pravam adfuetudinem eontrahant.
Sic & furio1orum, mente motorum, & de;i-
rorum actiones pro humanis non habentur.
quibus equidem citra fuam culpam ifte morbus
provenit. .
XXVI.

53 Auctor, ut miLi videtur, hujufce coactionis ef-

fe8um ulcerius quam par ell: extendir. Non eft: diffi-
tendum earn in foro humano culpam minuere; led in
foro divino non penitus excu[at. Exemplum glad.i
vel feeuris nihil hie ponderis Cecum fert ; eteaim qui
non alio adigitur modo quam magnum aliquod malum
ii1terminando, fine vi aliqua phyfica. & irreliftibili, ille
profcUo [ciens vol~ns agit, & a':lioni quam patrat
quodammodo alfentitur. Prretereai humaras vires norl.
rrorfus exfuperat, ur mortem fubire ftatuanlUS quam
evitare poffirnus ; id quod ipfe agnofcit auCtor in rna
jori opere, L. 3. e. 7. . 5. ;:;',;erunt, qui in rebus
levior~bus hane fortit;.;diile.m deril.:ni1n.runt, Pofiern.
L equid:::n;;
146 D'E ACTIONE HUM ANA. L.1.
Cap.. 1.
',,"~,l"v XXVI. Nona, denique imputari non poJ-
~ll>qlla:. funt, qu quis in fomnis agere fibi videtur; ni-
1I1.1om1l11J
agere'Vi- fit quatcnus. ta l'b . dtU cogttan
t us mter ' d 'IS cum delec-
demur? tatione immoratus, eorum imagines animo alte
imprejJit 59 ; etfi & hrec rarifIime in foro hu-
mana attendantur. Alias enim phantafia in
fomno eft veluti cymba fine reCtore fluitans,
fie ut penes hominem non fit prreftare, qualia
vifa ifrhrec effin gat .

.Allioa- XXVII. CIRCA imputationem autem acrio-

genti pI'in- num alterius, paulo difrincrills obferval1dum,
cirali & .
injlrllmen- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
tali qui
imputetllr? equidem oll:endere principia autloris neque fundamen-
to fads firmo niti neque fibi con!1:are: Hoc autem
non hujus eft loci. Unicllm folummodo proferre
porrum exemplum, quo fuperiori pr2va jubenti ob.
temperare lieet, ut malum minitatum evi:emus: Ni-
mirum cum is, ad quem iJlicita acho fpectat, nofmet
iplius gratia infortunla fubire nolit, quibus mactabimur
it nos lmmorigeros prrellemus.: Et in hoc quidem ex-
emplo advertendum eft in animo rem ejusmodi eife
opportere, ut malo quo mactandus eil:, afientiri liceat,
vel jus quod violatur, ifl:ud eile, de quocedere fas fit.
Siquis enim mihi ipfum interimendi licentiam conce-
dat. nequeo tamen licito me alterius furoris t~lem mi-
nifirum t;ra::bere., ut minis ejus perterritus innocentis
vit.IID adimere adducar. B.\ R B E YRAC.

59 U~ in,exemplo Byblidis apud OV!D. Met. ix. 407.

Spes iamelt ohfcamqs animo dimittcre n;71 e./t

AuJa foo <uigilans. Placida rtyu/uta fjILiele
Sd!pe ~idct, quod amat - - ,
Sonznus abl! ; filet ilia diu; rel'etit']; quieti;
Ip/a jze<c }jeciem ; dubia']; i:a mente profallir :
!vIe mijeram! 'Tacitd! quid 'vult jibi noll;; ,;:1,,';0 ?
f<..f!.am ;to,Iim rata fit ! - .
quod
2
L.I. DE ACTIONE HUMANA. 147
quod aliql1ando quidem contingat, ut actio Cap. 1.
ei, qui immediate earn patravit, plane non ~
imputetl1r, fed alteri, qui hoc tahtum ve1ut c. v. 14-
inftrumento ufus eft 60. Sed frequentius eft,
ut & e'i, qui actionem patravit, & alteri,
qui ad eandem agendo quid vel omittendo
concurrit, ilIa fimul imputetur. Id quod fit
triplici potiffimum modo; vel ut alter prin ...
cipalis caura acti"onis, patrator minus princi-
palis habeatur; vel ut uterque pari ve1ut palIiI
ambulet; vel ut alter minus principalis, pa-
trator principalis caura fit 61. Ad primam
claffem pertinent, qui alterum auctoritate flla
ad

60 Plurimi funt modi, quibus aliquid conferre po[-

{umus ad alienas aaiones. Hos fie recenfet GROTlUS:
" ~i faaum vitiofum jubent, qui confenfum'requifi-
" tum adhibent, qui ~djuvant, qui receptum pr;eftant,
., aliove modo in ipfo crimine participant, qui confi-
" lium dant, laudant, a1fentantur, qui cum ex jure
" proprie diao teneantllf vet are, non vetant, aut cum
" teneantur ex fimili jure opem ferre injuriam patienti.
" non [erunt, qui non di1fuadent, cum di1fuadere de-
" beant, qui faftum reticent quod notum facere ex
" jure aliquo tcnebantur.; hi omnes puniri pa1funt fi
" in ~pfis talis fit malitia, qu;e ad meritum preo;e fuffi-
"ciat." De Jure B. f.:f P. I. 2. C. 21. . I. Conf. eun-
dem. c. 17. . 6--9' Borum pr;ecipuos memorire
gratia dllobus verficulis lie compleCli(ur THOM AS Aqy LN.
2da 2dte fjurji. 62. Art 7.

Juffio, conJilium, confen/us, pa!po, recur/us,

ParlicipallS, mutlls, non ohflans, nm manifrJlans.

61 De concurfu ad alien urn crimen accuratius difiinxit

BARBEYRACC1US, & harum trium caufarllm, (quas
principa1cm, coJ!ateralem, & fubalternam nominat) de-
L 2 finitiones
14S DE ACTIONE HUMANA. L. 1.
Cap. 1. ad quid permoverunt; qui confenfum re-
"""""" quifitum adhibuerunt, citra quem alter agere
non poterat; qui poterant & debebmt pro~
hibere, & non fecerunt. Ad fecundam claf-
fem pertinent, qui mandant, aut ad facinus
patrandum conducunt; qui adjuvant; qui
receptum & defenfionem prreftant; qui cum
opem ferre injuriam patienti poffent & debe-
rent, non fecerunt. Ad tertiam claffem re-
feruntur, qui confilium fpeciale dant 62 ; qui
laudant & aifentantur ante patratum facinus;
qui exemplo fuo ad peccandum accendunt, &
fimiles.

finitiones apte fuppleVit. I. CauCa PrilldpaliJ ad ali-

enam aClionem eo modo concurrit, ot, iftil. femota6
admi1fa nOn fui1fet. z. Collatera/is, quantum potuit,
concurrit, fed nen adeo efficaciter, quin, ea, [emod!,
admiJfa fni1fet. 3 Subalterna vel (ut vulgo dicitur)
Acccffr,.ria aliquQ modo fed minus efficaci faCl:um pro-
mOvet; ut hortatu, confilio, exemplo, vel non adhi-
bendo, qu< potuit & debuit, remedia. Hifce reguli,
applicatis. qUievis cat/fa ad fuam claffem, nullo negotio
refenur.
61. Nonnunquam qui conUlium adhibet, caura eft
collateralis, vel eti~m principal is ; ut Jud<i, qui de
CHa ISTO crucifigendo Pi/alum hortabantur. ~i vero
deliCl:isjam (ommiffis (Ut notat OTTO ad h. 1.) l<tan-
tur aut ea ratihabent, nifi lucrum ex jis qua:rant. nil
pra::ter pravam voluntatem- fuam lucre debeot. Nimi-
rum e.go eaufa: fua: init;rvit CICERO. Phillip ii. 12.
5:2!fid inttreJf inter /ua/rmm fa:!i &' probulorem? Qut
'l.uit/ refert, ilfr,w) 7.~/,w im fieri, an gaud#Qm jllllum?

CAP..
 --....--~ .... -.

CAP. II.

DE NORMA ACTIONUM HUMANARUM;

Seu, DE LEGE IN GENERE.

I. Q " U I A actiones human~ a voluntate A,"l;mt

dependent, voluntates ~ute~ fingu- hUl~an-e
lorum non fern per fibi firnIles, & nouna in-
diverforum in diverfa fere tendere ";gent.
folent; igitur ad ordinem & decorem in ge- c. vi. I.
nere humane conftituendum neceffarium fuit
normam aliquam exiftere, ad quam iftre com-.
ponerentur. Alias enirn fi in tanta voluntatis
]ibertate~ tantaque illc1inationum & frudiorum
diverfitate, quifque citra reflexionem ad cer-
tam norrnam ageret, quod ipfi in mentem
veniret ; non poterat non maxima confufio
in genere humane exiftere 1.

'. Homines ejufmodi naturam fortitos elI'e qUa! ad

Jegem componi pofiit, facile intelligitur' ex didis in
C ,po fuperiore. Pari evidentia patebit eos ita: cOlJ)pa-
ratos efie, ut fine legib',\s & morum regulis ne vivere
quidem polIint, nedum feli,e5 eiTe; quod proJixiu.~
demonflravit noiler ex variis argumentis; ex hominum
dignitate, pravitatf', ingeniorum varietate, imbecilh-
tate ac naturali incultu. Conf. PUF. dc' Jure Nat.
1.!f Geilt. L. II. c. i. BUDD E 1 Philif. hac]. P. II. c. iii.
. 'L 3 II.
150 DE LEGE IN GENERE. L. I.;
Cap. 2. II. NORMA Z ilia vocatur LEX 1, qme eft
'--v-- decretum, quo fuperior jibi fubjetJum obligat 4-
Lege /cili- ut ad iJlius prtCfcriptum atJiones Juas compa-
eet, ~u~ nat.
dfjcnbttur
Obligatio,
ex lege III. definitio ut eo melillS intelllga-
HlEC
oriu?2da, tur, evolvendum eft, quid fit obligatio; unde
gUid?

Z Sunt qui normam aaionum a lege diftingui volunt.

idq; ut opinor haud inepte: ut ilia fit regula morum>

id. quod in fe & omni fepoftto pr;ecepto reCtum &
pravum eft, indicans; h;ec vero fuperioris decretum,
ad id quod reCtum eft, obligans vi pra!miofum & pee-
narum. Vult nofter nihil vel reCtum vel pravum e{[e
po{[e, quod ipfi Jegi antecedit, ideoq; Grotianam legis
definitionem improbat. ut fit regula aCluum moraliu11f
obligmzs ad id quod RECTUM ejl. Mihi videtur normam
p10ralem daripo{[e, qUa! reCti & obliqui index elt,
neque tamen perpet~o obligat: unde Jegis aut juris
nomine venire non que at, quippe lex obligationem ne-
ceffario fecum ferat. Idea legis minus generalis eft,
quam norma!; dari poteft norma, qUa! non eft lex,
fed non vice ve .. f~. Conf. PUFEND. de Jure l-lat.
t:! Gmt. L. 1. c. Yi. ~. 4. GROT". de Jure B. & P. L. 1.
C. i. . 9.
3 Varios huj ufce vocis {enfus accurate diftinguit
HOOKER. Ecclef. Polito L. I. c. 3, 16.
4- Auctores in diverfas opiniones diftrahuntur de na-
tura legis, q llatenus obligat vel permittit. BA R BEY-
R t, CCIVS huic auCtoris definitioni addit, quod liber/a-
tem pro lubitu agendi <'vel non agendi permittat. Vult
nimirum cum TITIO Ideam legis permittmti! com-
p~eCti. Noftri p~rtes in hac r.e tuet~r TREVERUS, quo-
n,am lex permlttens ne qUldem lex proprie dicenda
eH, & permiffio n:)1: tam aCtio leo-is eft qU8m ;;on
aCtio. Et reEle quidem, me judice~ Simijirer G R 0-
T IUS contendit Permi,ffionem prop'ie non tJJe aCi':M:t'?!z
legis jed aflio;zis negatlOnem, niji quafmus alhli> ab eo
cui permittitur obJigCif, ne impm';;:)Crdfim ponal. Ub'j
ftlpra.
ea
L. 1. DE LEGE IN GENERE. 15 1
ea oriatur; quis obligationem recipere; & Cap. 2.
ql1is eandem alteri injungere queat. V ulgo '-""'V"tI
igitur OBLIGATIO dicitur vinculum juris, quo
necejJitate ~ adflringimur alicujus rei prt:ejiandt:e.
Scilicet injicitur per earn quafi frrenum ali-
quod noarre libertati, tIt, quanquam de fac-
to voluntas in diverfum tend ere que at, intrin-
feeo tamen per eandem velut fenfu imbutam
fe deprehendat,. lit, ni pneferiptre normre
conformis fit actio edita, non reCte fe egiiTe
c9gatur agnofeere 6, Adeoque fi quid mali

S Neceffitas eft vel Phyjica, vel Moralis: ilIa it vi

extern a oritur, qUa! liberta;uTI agendi defiruit; h:ec
vero a caufa morali, qna! Volufllatem (falva libertate)
Rectit & impellit. De hac (ol{ neceffitate verfantur
re~ morales: & cum manifefto pa,eat bonum & ma-
lum (i. e. fpem volupt:.tis, & metum doloris) fola
e{fe incitamenta, qUa! volunta:em movere aut inclinare
po{funt ; ideo fit ha!c lola obligare po{fe, &" actionem
" abtnti ratiooali tum necejJclr;am e{fe intelligi, cum
" certum eft earn contineri in caUlls necefiario requi~
" fitisad felicitatem illam, quam naturaliter adeoq;
"nece{fario expetit." CUMBERLAND. de leg. Nat.
C. v. 27. p. 240. Ed. 4l0.

6 Attamen non exiftimandum eft perfeclam obli6a-

tionem exinde oriundam eiIe. Datur voluptas qu:edalJ',
qua perfunditur mens fibi confcia reCti; & e contra do-
lor pravx confcienti:e perpetuus comes. ~,d autem ?
Ideone voluptas & dolor confcientia! comites realem
actionem reCtitudinem & pi avitatem indicant? Vel
hoc fuppolit'J, pofiulltne h;:;c fola ad hoc vel illo modo
agendum movere & determinare contra validiora in-
cltamer.ta ;:;d diverfas prorfus aCtiones trahentia? Ni.
hil minus. Itaque in obligatione perfeBa & proprie
dicta requirimus profpectum bO~ji vd mali~ quod exinde
fit cVC:Jturum.
L 4 eo
J 5t DE LECE IN GEN E"ltE'o L. I.
Cap. 2. eo nomine hornini eveniat, non immerito id
"-v--' fibi accidere judicet: cum normam, prout
par erat, fequenti, iftud evitaiTe licuerit.

Homo/ua IV. QUOD autem homo aptus fit ad recipi-

nat~ra .eft endam obligationem, duplex caufa eft; una
oblzgatzo- .d .. I hb i fc
nis capax. ~UI .em'r: qUIa IS vflO unraten, a et&, qtdlre e e
c. vi. ~ 9. In dIver as part:s eaere, adeoque a nor-
rnam componere poteft; altera, quia homo
a poteftate fuperioris non eft immunis 7. Nam
ubi alicujus agentis vires per naturam ad uni~
forrnem Jgendi modum funt alligarre, ibi Ii-
bera aaio frl.1ftra eXptaatur: iftique incaf-
fum prrefcribitur aliql1a norma, qui earn ne-
que intelligere, neque ad eandem fefe compo-
nere poteit. Si quis autem non agnofcat (u-
periorem, eo ipfo nemo exiftit, qui neceffita-
tern eidem jure queat injicere 8. Et fi maxi-
me is in agenda certam rationem obfervat, &
a quibufdam acbonibus conftanter abftinear,
id tamen non ex obligat:one aliqua, fed ex
proprio beneplacito faeere intelligitur 9. Se-
quitur

., fIa!c eft ratio vera & proxima, ahera vero non

ta,m cauCa quam conditio neceffaria ; ticut manifefto pa-
tet ex eo quod in Deum, licet infinita Intelligentia & li-
berta:e pra-ditus fit, cad ere .non polIit obligatio. BA R-
:t!EYRAC.
8 Hille vocibus abutuntur, qui abllr"Clas rerum rela.
tiones in {e & fimplic.ter conficeratas hominibus vincu-
111m juris imponere, & mor;:lem cbligationem inducere
contenduDt, {epofito fuperioris mandato.
~ Hine patet Dec hominem individuum, nec ftatum ci-
vilem (qu~ proprii~' eft una per(ona moralis) fefe polfe ob-
lig;tre. Conf. PUf. de Jure Nat. W Gent. L. 1. c. vi. 7.
Pa ~
L. I. DE LEGE IN GENERE. 153'
quitur ergo, ut ille Gbligationis fit capax, Cap. 2.
qui & fuperiorem habet, & normam prrefcrip- V-V""V
tam poreIt cognofcere, & voluntatem habet in
diverfa flexilem; qure tamen ubi norma per
fuperiorem fuerit prrefcript:t, fentiat fe ab ipfa
non reae difcedere. Qgali natura hominem
prreditum adparet.

V. Introducitur obligatio in animum haminis Ob/igatill

proprie a fuperiore, i. e. tali, cui non [alum amnis ~n
vires funt malum aliquod reprre[entandi con- f;o1uct!:'7
.
tr-amtentI'b us; fied & CUI. JUJue
. ,(, lunt
r.
cau,f: a ,/ztperz-
J , ore.
quare poItulare queat. ex fua arbitria vollln-
tatis noItrre libertatem circumfcribi. Talia c. vi, ~ J 2.
enim ubi in aliqua fuerunt, poItquam quid
velit fignifieavit, neeeIfum eft in animo ho-
minis oriri metum reverentia temperatum:
iIlum quidem ex potentia; hane autem ex
confideratione eaufarum, qure edam remoto
metu allicere aliquem debebant ad iftius vo-
luntatem ampleaendum. Olli cnim nullam
rarionem a.llegare novit, quare mihi invito
obligation em velit impingere, prreter folas
vires; is terrere quidem me pottIt, tit effu-
giendo majore malo ipfi tantifper parere fa-

l'atet pti ~ 111 Deurn non polI'e oblig:ui, vel legibus fub-
jici, ~U1PP(~ ens fupremllrn. Ncque tarnen ad arb.tri-
urn vel ,'x acclcL-nci c': lj ne qua; toet norma aaiones fuas
ciir;;:~re intelli;:iulJ, led ad fuarum perfeclionurn normam
aEliones componere. Sua/iii lex eji, Cut ica dicarn) &
qllod co}: eft naturil pcrfe[tiilimum, iceo quodcunque agit
vel elibi", non pot'::'.t f1('n eire optimLlm. Itaq; nugas
agun: vel quiddJ;l pejlJ', qui D('um, ens primum & fum-
Hll1f:> V:fPJ'lS & obligatlo:lls capact'ID eife doct:nt.
tius
154 DE LEGE IN GENERE. L. I;
Cap. 2. tius ducam; fed eo metu remoto, nihil am-
~ pIius obftat, quo minus meo potius,. quam
ilIius arbitrio agam 10. Contra qui rationes
quidem habet, quare ego ipfi parere debeam,
a viribus tamen malum aliquod mihi impo.
nendi deftituitur, ejus juffa impune a me
poffunt negligi, ni potentior aliqllis hujlls

to E contra afi'erit HOBBESIUS jus DCIJ; regnandi &

puniendi eos, qui leges Illas 'Vio/ant, 1ft ,,-/olii potentia ir-
re/iJiibili. De Cive. c. xv. 5- Sed facile patet
quam iniquum fit & maJe conflitutum in pOlentia fola
imperii fundamentum. I. Y\liud eft cogere, aliud
obligare. Poteftati (ogenti reftfrere licet, obliganti non
item. 2. Utut irrefifbbilis fit imperantis potefta!>, nulla
ratio ad obediendum movere potell, nifi conjungantur
juftitia, fapienda, & bonitas: quippe iis fepofitis, vel
prxmia ob obedientiam, vel prenas ob inobedientiam
Dullus erit expetlandi locus. L. 1. c. vi. [0. Sunt
&, qui jus imperandi ducunt c b excellentiori entis na_
lOra; ileul ...; ;''Y!VOiMY.6v in hominum mentibus {upe-
riorem locum occupat, adeoq; creteris facultatibus
imperare debet; eodem modo Deus in homines, homo
ir. bruta j:lre imperii uutaf. At vero nee poteftas, nee
f'lpientia, nee alia qurevis perfeElio per fe confiderata.
jus imperii in alterum tradit. Huc pertinent verba
C (CE RON I S contra Epicureos allata; Sin Dii neq; pojfon(
~lOS ju'Vare neq; 'Volunt, nee clnnino curant, nee quid agamus
(.nimad'Verfunt, nee (,/1, quod ah his ad hominum 'Vitam
perlnanari pojJit, quid eJI, quod ullos Diis immor!aiibu; eU/lu.!,
f.'onores, aut prece; adhibeamus? De NJt. Dear. ii.25.
Neque ex hoc fonte homines in bruta jus derivare
pdiunt, fed ex fpeciali Creatoris defignatione. Reftat
igimr, ut fala jufti imperii fundamenta lint, I. Ab-
foluta dependentia fubjeEli ab irnperante, qure divini
imperii eft fundamentum. 2. Voluntlria fubjec1io, qure
hum ani. Ibid. II.
auctori
L. I. DE LEGE IN GENERE. 155
auB:oritatem proculcatam adfertum eat. Ra- Cap. 2.
tiones autem, quare quis reCte poftulare queat, ~
ut ab altero fibi obtemperetur, funt; fi ab
ifto in hune infignia qu::edam bona unt pro.
feCta'; fi conftiterir, iftum & I)ene huie veIle,
& TecUm, quam ipfe valtt, eidem profpieere
potre; fimulque (i aCtu ifte hujus c.ireCtionem
fibi vindicet; 8?: denique fi quis . ultro a!teri
ere fubjet:erit, & in ipfius direCtionem con-
fenferit 11.

VI. ClETERUM ut lex vim [(lam in animis Reqllirit

eorum, qui,bus fertur, exferere paffit, requi- 1Zotiti:z,n
Legis &
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Le..;if.aff)-
ris.
1'1 Iihe quidem rationes forti0Tem & arCl:iorem red- c, vi. I ~ .
clere pofiimt obligationem; fed alibi qurerenda funt ;)
fundamenta, quibus jus neceffitatem moralcm impo-
nendi innititur. Id verp ex eo deducitur, quod homines
a Deo pendent, quippe qui in eo ex;jl:ant, vivant, mo-
veantur. Artifex jus habet fuum opus, prout vult,
traCtandi, licet formam folam huic tribL:2.t. Ponatur
ftatuarium propria virtute itatuas animare poJTe, iifq;
verum eJTe intelligentire auCtorem ; hoc ipfum julIa effet
nda, quare marmor vel aurum fabro, cujus manibus
formatum & intelleCtu donatum fuiJTet, obtemperaret.
Huic non aliena eiTt!t res Parentum, Ji in liberis pro-
crcandis non creca eirent inftrumenta &: c3.ufre mateliaJe~ ;
Ld cnm res ita fe habeat, eOl"Um potef1as ex alio fonte
derivatur. Deus & materire & formre, ex quibus confla-
IDlIr, nobis eft auttor; tum corpora tum animas no!l:ras
creavit, iifq; facuItates, quibus fruuntur, indidit. Eas
igitur quibuflibet limitibus circumfcribere licet, nec non
r- ab hominibus poftul~re, ut iis ex prrefcripto fuo utantur.
Porro nil prohibet, q uin jus illud, qubd ccivis in me fit,
cum altere commdl1icare pollit: Sic Deus 2.u50ritatci11
(~uandam cum homjnibus ra;ticipat, vel ciireCte u: Cl1m
ider Judreos, durante Theocratia, Magiftratus conllitl ;t,
vel indireCte, id eft, per confequens ab eo, quod fe veEe
teHalur. BARBEYRAC.
fitur
1"6
::> DE LECE IN GENE RE. L. r.
Cap.rieur Cognitio tum Legi.flatoris~ tum ipjius Le-
2.
~ gis. Nemo enim obe~ientiam prreftare vale-
bit, fi neque cui parere debeat, neque ad
qcid teneatur noverit u. Et Legiflatoris qui-
dem cognitio eft facillima. Legum quippe
naturalium eundem eife auCtorem, qui Uni ...
vero, ex lumine rationis conftat. Nec civis
ignorare poteft, quis in ipfum imperium ob
tineat. Leges porro naturales quomodo in-
notefcant, paulo poft exponetur I 3. Civiles
autem leges per promulgationem publice &
perfpicue factam in fubjettorum notitiam per-
veniunt 4-. In qua de dllObus conftare debet;
I

tum quod lex eum. habeat auCtorem, penes

quem fummum in civitate eft imperium; tum
qure fit legis fententia. Prius cognofcitur,
fi vel ipfe legem fua voce promulget, vel
autographo confignet; vel fi id fiat per
ipfius delegatos. QEorum auCl:oritas fruftra
in dubium voeatur, fi conftet, hoc cum mu
nere, quod in civitate gerunt, eife conjunc-
tum, & ipfos regulariter ad idem adhiberi:
Si iftre leges in ufum judiciorum dedllcantur;
fi nihil contineant, quod fummo imperio de-

IL Ille vero minime excufari poteft, cui fuppetat facul-

tas Jegem ejufq; latorem cognofcendi. BARBEYRAC.

11 Vid. iJ~fya, c. iii. 1 Z.
"'4. Ad pr()muIgafonem requiritur; 1. Ut fit folennis,
~artim ut Ii t publica auEtoritate; partim ut fiat ca:remo-
nli.; publIcis. z. Ut fit clara & dii1:i,1Eta, vel ratione idio-
matis & charJ.Eteris, vel ratione modi promulgationis.
3' Dt fit fufficiens, & ad cunEtorum notitiim pertingere
poRit. TREVER.
6 roget.
L.1. t>E LEGE IN GN~RE. i57-
roget. Ut autem fententia legis reae per- Cap. 2.
cipiatur, promulgantibus incumbit, quanta-r--J
fieri poteft, perfpicuitate uti. Si quid in legi-
bus obfcurum occurrat, ejus declaratio peten-
da abs legiilatore, aut illis, qui ad jus fecun-
dum leges dicendum publice funt confti.
tuti.

VII. Cujuflibet legis perfeaee 5, duct par- L P _

1
.
tes {iunt: una, per quam de fi mtur qUI'd !It r. egl! al"
teI durr,
faciendum, quidve omittendum: aItera, per prtEceptlim
quam indicatur, ql10dnam malum fit pro- & c?mmi-
pofitum ei, qui prreceptum intermittit, & ina ;.a~t 14-
terdiCtum facit Iii. Nam uti propter pravita- .
tern ingenii humani, in vetita tendere amantis,
fupervacuum eft dicere, hae fae, fi non faci-
entem nil mali fit manfurum; ita abfurdum
eft dicere, pt'Jnas dabis, ni eaufa, qu,:; prenam
mereatur, prrecefferit. Sic igitur omnis vis
legis confiftit in fignificando eo, quid fupe-
fior a nobis fieri velit, vel non velit, & qure
prena violatoribus legis fit conftituta 17. Vis

s SUllt enim leges qu;edam im-elJ:''!tf', nempe qu;.e

aliquod timplieiter vet:lUt, neque puma, violatoriou,
minantur; quas fi ftrifte loquamnr, rtEtius confilia
quam leges vocabitlllls. Hujufmodi. e~emplum habe-
mus in lege Ya/el"iana apud LIY. x. 9. de quo fie teaa.
tur Grtlfel"UJ ad loc. "Si q uis adverfus ea feciffet,
" nihil ultra quam imp,obe factum ::l.lljccir, id (qui tum
" p'Jdor hominum erat) vitum, credo, vinculum fatis
" validum legis: nune vix fervo ita minetur quif.
" quam.
16 H;ec vocatur pars legis 'Vindicatl-:a ; ilia dcjlniti-va.
17 Leges vel prremii~ ';d prellis fancirl pofiunc, 'luo.
niam vel fpes boni vel fuga mali voluntlt~m fleCtere
valet.
 I ~
I5 S DE LEGE IN GENE RE. L; I.
Cap. t, autem o?ligan~i, i. e. ir.~rinfecam neceffitatem
~ adferendI, & VIS cogendI, feu per prenas ad
obfervationem legum adigendi, proprie eft
in legi!1atore, & cui 1& legum cuftedia, at-
que executio eft commiifa.

Mate"ia VIII. ILLUD quod per leg,es alicui i!1j~n~

legis eJie gitu r , debet non folum intra. :rIres eife. dIlUs,
delet /,ojJi- cui leges fenmtur, fed & uuhtatem ahquam
Mis b u- afferre five illi ipfi, five aliis 19, Nam uti fub
ttllS . .
commmatlOne prenre a I'Iqlll' d '
eXlgere ve11 e ab
aliquo, quod eft & femper fuit fupra ipfius
vires pofitllm, abfurdum & crudele fuerit, ita
fupervacuul11 eft natural em voluntatis liberta-
em conftringere,' fi nulla in quenquam utili
tas inde prov.eniat. 2.0

valet, Sed prenarum fancHo ell de eff'entia legi o ,

pnemiorum non item; neque h;:ec inter legis charaEte-
res & obligationis indicia numerari foIent. Ratio eft,.
quia dolor magis acriter pungit, & voluntatem pro-
penfiusmovet, quam volupias. Vid.nosJupra, ad cap';
i. 14. .
18 Pro cui legit \V E B ER us 711 iis qu:bZIJ.
19 Non neceff'e eft, u: lex unguEs profit, quod fa>pe
eri non poteit. LIV. xxxiv 3. Nulla lex latis (oliim"da
omnibus eft : id modu qzueritur, ji majori parti & in fum"
mam prod)? Alteram etiam legum condition em addere
oportet, fcil. ut fin~ j11ihe, id ell:, llt nihil in [e contine-
ant (uperiori alicui Jegi contrarium ; aliter non obli-
ga1t.
20 Si ex hoc loco objiciat aliquis contra Dei Ieges {oji-

livas, n:fponfum eil:, eas omnes qlliddam in fe continere

fuhjeEtis utile. Deus nihil faci t frull:ra. Quod fi ra-
tio legis nobis nOl1 pateat, attamen obtemperandum eft,
fi modo de ejus aucbri~are fatis conll:et : quoniam non
ratio legis, fed auEtorit.$ legiaatoris obedientire cai.lfa
elTe debet.
IX
L.I. DE LEG E IN GENERE. 159
Cap. '}.
IX. QyANQ..YAM autem regulariter Ie" ~
ornnes legiflatoris fubditos complettatur, in D~/pe~.ra-
quos materIa . I ' qua drat, & . quos Iegl
egls ' a- qui.; n
re q:ad?
Poi-
tor ab initio exemtos non volutt; interdurn jit? qua
tamen contingit, ut ab obligatione legis aliquis cau:e/a?
peculiariter folvatur. Id quod difpenfare vo- c. VI. . 17'
cant' I. Uti tarnen difpenfare ille tantum po-
teft,

2. Aliud ell: legem tolIere; aliud vinculum ejus cir-

ca perfonam aut factum fingulare (manente de cretero
lege) adimere; hoc vero eft diJpenfore. Qod fi legilla-
tori poteftas competat leges abrogandi & penitus tol-
lendi (quod apud omnes in confeffo eil) proculdubio &:
a fortiori earum vinculum pro tempore poteft folvere.
Qidnam vero de legibus divinis exiftimandum eft r
Hie di!l:ingui folet aBARBEYRACCIO aJiifq; interleges
naturales & pofttivas, & affirmari has difpenfinionem ad-
mittere poife, illa~ vera non item. . O!:!id autem?
Nonne cum Deo aliifq; legif1atoribus commune eft. ut
ab obligatione & pama legis aliquem jiberent, pro re
nata? Proeuldubio c<ceus efl: qui non hoc lIen videt. Ex-
inde autem fit quofdam in errorem de hac re lapfos fu-
iiI;: quod legem moral em voluntati divinre anteceden-
tem & prorfus independcntem fupponunt, eamqllc a
priori, i. e. ab <eterna & immutabili rerum relatione
derivent. Non hujus eft loci hane opinionem ad ex-
amen revoeare, quod alibi ex inilituto feci. Vid.
'Traclat. de Morali Obligatione. Hoc folum ftatuere li-
eeat, Deum, quatcnus omnium ereatorem & dominum,.
non poife non legis moralis, eui fubjiciuntur ereatura:,
eonditorem haberi; qua: quidem lex infinitre fapientia:
& bonitati eongrua eril, utpote qua: auCtorem habeat
omnibus perfeclionibus pr<editum. Si materiam ejus
fpcaes, varia eft & mutabilis pro datis cireumfrantiis : fi
vero finem, ideo immutabilis eft quoniara Deus mu
tari nequit, ideo indifpenfabilis, quoniam ens perft',.:Lif-
fimum nequit id velIe, quod non eft optimum. Par en-
teJ~'
160 DE LEGE IN GENERE. L.1.
Cap. 2. tefl:, cui legem ferendi & abrogandi poteftas
~ competit; ita cavendum, ne promifcua, &
citra graviffimas caufas facta difpenfatione,
autl:oritas legum convellatur, & invidia:: atque
indignationi inter fubjeCl:os anfa pr::ebeatur 2. ...

X. A difpenfatione tamen multllm ditfert

'quitas, qua:: eft correccio ejus, in quo lex
deficit ob univerfalitatem 3 ; feu dextra legis
7.

interpretatio, qua ex naturali ratione oftendi-

tur,

tern, ut imrnolaret filiurn. jubere potell:, quippe vitre

folus eft auCtor & dominus: ipium vero aaionis finem
mutare, live velIe ut quifpiam fit animo crudelis, per-
fecHo ipfius naturre prohibet. Porro, fi materiam legis
morali, cum pofitiva comparamus ea mente, ut qmenam
fit prreferenda judicemus; proeul omni dubio pofitiva
moraJi in genele cedat, oportet; etli ,lon eft diffitendum
Regulam hanc generalem exceptionibus fubjid poffe.
Si firiCte- loquamur, nulla Dei mandata (fint pofitiva
an naturalia) difpOlfationem ab hominibus admittere
poffunt: fed cum duo fimul obligare videntur, & utrifq;
obtemperandi non datur facultas, id cedat oportet, quod
minus nece/farium videtur; de qua necellitate ex variis
circumftantiis collatis judicandum eft. Generales qure-
dam regulre afferri pofFunt, qure huic ('Oi dijudicandre in-
ferviant; qualis ell ifta CICERON15 de in'V. 2. "Pri
.. mum leges oportet contendere confiderando, utra lex
.. ad majores. hoc e~ ad utiliores, ad honeftiores ac
" magis neceffatias res pertineat: ex quo cOTIficitur, ut fi
" leges dU1e aut fi plures .aut quotquot erunt, confervari
" non pollint, quia difcrepcllt inter fe, ea maxime con~
. fervanda !'utetur, qua: ad ma..'I(imas res pertinere videa-
"~ur." Vid. infra caput ultimlllTl hujus libri .

. 1~ CauUe difpenfationis a G (!. OT 10 aHatre funt du:e.

intrinfectZ aut elltrinjf'tZ; i. e. Implkitre ipfi negotio.
ut.
L.I. DE LEGE IN GENERE. I(j[

tur, cafum aliquem peculiarem fub lege univer Cap. 2.

fali non comprehendi, eo quod alias abfurdi ~
quid inde foret fecuturum. N am qiJia ob in-
finitam varietatem omnes cafus neque pra::vi-
deri, neque exprimi poffunt; ideo judices,
quorum eft generalia legum decreta ad fpeci-
ales cafus adplicare, debent a lege excipere
ejufmodi cafllS, quos excepturus fuerat ipfe
legiOator, fi prrefens adeffet, aut tales cafus
prrevidiffet 2.4.
:XL

aut exterius accedentes. I. Intrtnflea, cum fi non ili-

jufta, dura tamen eft pcena ad faCtum comparata. 2.
Extrin/eca ex merito aliquo aut alia re commendante;
aut etiam fpe magna in pofterum. De jure B. f.:J P.
L. II. c. xx. 25, 26.
ZJ SImiliter ARISTOTELIlS Ethic. 'ad Nicol};. L. V.
C. 10. "OTCl:v oJ. A!Y'll fN~9 0 v6l"- I{.ctS6M, "O'IJI"C:;; T
::0 \ , \ , _ (\1 " II......" ~ ,
f'lT' 'TI:I'TOI~ -mCl:pa 'TO I{.Cl:'JOAIJ, 'TOTS 0PU4I, .XEI, 'Il 71'Ct-f'~'
I It (\ c....., \
,,"'" , . .-Q, .....
A!I'lTEi 0 '!1 >;P.ctpTSV a'lTAOJ,
vOfNO.::le'T'Ilt; El7t'OJV, f'll'Cl:VOrvI:iV
'T6 eM~'tp.ssv, ~ ,,;'v 0 J.lop.;oSe'T~~ ;;T~C; Cill et'7tO' Elu, 7ra pC:,,"'
~ ei ;;!f.I, Evop.oBi'T'IlO'ev avo Cum igitur lege gene.
raliter .'omta, ali quid e'Venit pajlea prtler genus illud
uni'VerJum; tunc t.quum ejl, qua prtetermijit aliquNl Ie.
gij1ator & pecca'Vit in eo quod abfolute loculus ejl, id qucd
d~ft quodque omiJfom ejl, corrigere: quod etiam legi)lator;
ji illic adeJ!et, ita eloqueretur, & de quo legem luliffit, ji
1,te[ci'V!ffet.

2.4 Di)}e"Jatio legem vel legis partern pro tempore ab'-

rogat; tquitas ejus rigorem minuit, & mentem leziila-
toris magis quam literam legis refpicit. "Aliud eft (iri.
" quit GR OT IUS) legem aut probabili aut urgente caula
" toll ere, aliud declarare faCtum ab initio !JICii/C legis
"non fui1fe comprehen[um." Ubi fopra. Vid.
V AND E R Muy LEN in 1(", Sxpe veriflimum eft tr!.:.
tum illud dogma; jummum jllS, /1I71ma ir.juria; in
M qlol~
161. bE LEGE IN GENERE. L. I.
Cap. 2.
~ XI. PORRO a relatione & congruentia ad
ABio pe/" nor~am mora!em, aCtiones hu~a~:;e certas
legem lici- [ortlUntur quahtates, & denommatlones. Et
la, bona, Hl:~ quidem actiones de quibus in neutram
mala. partem quid difponit lex, vocantur Licitd! five
PermijJce. ..Etfi quandoque in vita civili, ubi
non omnia ad vivum poffunt refecari, illa e-
tiam Iicita dicantur, in qua:: prena fori huma-
ni non eft conftituta, etfi in fe honeftati na-
L. v. c. turali repugnent Z;. ~::e porro actiones cum
~z"' Z I. lege congruunt, Bonce ; qua:: difcrepant, Malee
~:)'6~' 7 vocantur. Sed ut aliqua actio bona fit, ne-
ceffum eft, lIt ex omni parte cum lege con-
, gruat

quo ca(u a:qui eft judicis legem corrigere, non tolIen-

doejus obligationem. fed declarando eam in hoc cafu
non obligare; &. non r.egulam fed ejus qui regulam
dediifet mentem & propofitum fequi. De hac re Jegas
om nino GROTII 1raClatum de ..IE'luitate ad oalccm
2di Vol. de Jure B f.:f P. Edit. BARBEYR.
Z5 " Permiffio qua: lege fit aut plena eil, qua: jus dat
~ ad aJi~ujd om nino licite agendum; aut minor plena,
U qua: tantum impunitatem dat apud homines, & juS'
" ne quis aliusimpedirelicite poffit." GROT. de Jur~
B. b' P. 1. I. c. ii 17. Proculdubio longe. a veritate
abell Dogma Ho66iftanum, leges humanas effe ada:q.ua-
tum moralium aaionum criterion. Veriffimum eft elfa-
tum SENE e}E 'Froad. v. 334.

!1?.rJod, notJ 'Vttat Itx, hoc 'Veta! fieri pudor

%6 i.~. Q:!oad qualitatem vel difpofitionem agentis,

obJeCtum, finem aliafq; circumftanti IS aCtionis. Si(; ut
Jme" recta fit, r;ecelfe eft, ut ex ('mni parte c:Jm reguJ a
congruat. Si vel in ul.a parte defletlat, obliqua 'fiet.
Eod.fan rr,odo, fi actio aut plane cum le",e non conve-
niat,
L 1, DE LEGE IN GENEIUl!. 16 3
gruat ~6; ut mala fit, fufficit, fi in una dun Cap. 2.
taxat parte deficiat. ~

XII. JUSTITIA autem quandoque eft at- J'fli.'~a ,,..,

a<tIOnI! <..:J
tributum Aftionum, quandoque PerJonarum. per/onre :
(~Iando juJlititl perjonf tribuitur, folet vulgo hlZC qure?
definiri, quod fit cOl1ftans & perpetua vol un- ..
tas Juum cuique tribuendi 27. J uftus Q1l1ppe c, VlI. S 6.
vtr dicitur, qui jufia faciendo delectatur, qui
juftitire ftudet, feu in omni re conatur facere
id, quod juftum eft. Injuftlls contra, qui neg-
ligit cui que fuum tribuere, vel id non debito
fuo, fed prrefente com modo men[urandum ex~-
f\:imat: Sk ut jufti hominis non paue:!: pollnt
eire actiones inj uftre; & vice verfa Z8. Juftus

niat, aut vel unica circumfl:antia defit, mala eft. Ta:1-

tum abeft, ut una _'lB1~f'aql<; aclionem legi repugnan-
tern reddere poillt bonam. Unde bona intentio non
per fe fufficit ad bonitatem aBlls, & celeberrima metho-
dus inteRtionffll dirigendi corruit. _
27 Juft,tia perfonarum eft fl:udiurn voluntatis no!1:r;e
jullitiam athonum rit~ exercendi; juftitia vero a.'lio
H:tm efl:congruenti:degis &; aaicnis erga alium exercen-
d.:; hominem. Illa pertinet ad pn:parationem & per-
fedionem voluntatis, cujus curam difciplin<e mori\:i a'
jure natura: diftinCl:a: relinquere debemus; h::cc "ciO
ad juris prudentiam meri,o refertur. Miror au',em
quod cum jurium cultOrcs juHitiam aCtionum curtnt
atque finem eife credant, in cldinienda tamen juftitia fua
::.dnibc:l'1t denit~r.em juilitire perfonarum, quo ipfo
hane cum illa perperamoonfundunt. LEEMAN.
2~ lJlat8r,'aiite,' quidem, fed non fln.'iailtcr, Nequ;t
jUftllS, qua jllllllS, firniAL!u' contra iegem peccare.
!::2,uicunq;d mim /otatn legem }t-;-r';'~Tenf, cf:d.1at atuem i~
2Il10, fat];,; "j! O?,'?:II;:/" tt':.;, J::c. I:. 10.

1\1,2 Ql1lppe
164 DE LEGE IN GENERR. L. I.
Cap.
2. quippe juftafacit propter prreceptum legi,?
~ injufta non nifi per infirmitatem: injuftus au-
iem jUila facit propter prenam legi adjunCl:am,
injufta per animi malitiam.

ll~a '(Uti!; XIII.Q!r ANDO vero Juflitia aftionibus

f:! '1~zd,:h tribuitur,
tunc nihil aliud eft, quam reCta ad-
l)us oonz- 1" d
tlIte d1fe- P Icatlo earun em a
d perlonam.
r. E t 'JU 11:a
rat? aCtio, qure ex prorerefi, feu a fciente & vo-
.. lente adplicatur ad perfonam, cui illa debe-
c. VB. 7 tur. Sic ut juflitia acrionum a bonitate in
hoc potiffimum differat, quod hrec fimpliciter
notet convenientiam cum lege, juftitia autem
prreterea involvat refpectum ad eos, in quos
actio

1.9 Bonitaseft virtus generalis, jul1:itia /pecialis. A8io

bona eft, quatenus cum lege converiit; jujla vero, qua-
tenus re1ationem habet ad alium, qui jus habet earn a
nobis exigendi.
lQ Obfcure fatis difJ:erentiam bond! & jujld! a8ionis
auctor hic exponit: bona enim actio quoque refpectum
ad alio,o involvit, quum ad illius elfentiam requiratur,
llt in omnibus circumftantiis etiam per/onarum cum nor-
rna agendi conveniat. Ergo fic mihi res videtur ex-
p:icanda: Bonitas terminus generalis eft, notans, I.
~alitatem actionis moralem, qua cum norma agendi,
qu::ecunque ilia fit. con venit. Bona ergo actio eft,.
tum qu::e convenit principiis jufti, tum quee conveni-
ens ell principiis honef1:i & decori. Juftida econtra-
rio notat illam action is qualitatem, qua per obligaci~
onem externam ad normam legis firiCle fie dicta;: five
ad principia jufti compofita eft. Omnis itaq; actio
jui1:a, bona quoque neceffario eft, fed non ornnis actio
bona i1:atim jufta in fenfu proprio dicenda ; e. g. deco
ree actiones nihil jufti invo!vunt. z. Bonee quoque &
rnalee action is terminus pra;:ter conforrnitatem cum re",
gula azendi involvit quoque refpeaum boni & mali.
quod
 L. T. DE LEGE IN GENERE. 16 5
actio exercetur 29. ~10 nomine etiam jufti- Cap. 2.
tia virtus adverfus alium dicitur 30. --v---J

XIV. JUSTITIlE divifionem non omnes~:/}~~s

eodem modo inftituunt. Receptiffima tft 'cu:gares.
'divifio in Univcrfalcm & Particularem 3 1 Illa c. vii, 8.
dicitur, quando quodcunque officium exerce- 9
tur erga alios, etiam quod per vim, aut in~
tentata in foro actione exigi non poter.lt 31-
Hrec autem eft, quando alicui potiffimum ex-
hibentur, qure ille fuo jure H poftulare pote-
rat, & hrec iterum folet dividi in Di/lributi-
'Vam & Commutativam 34 Illa nititur patto
inter focietatem & membra inito circa parti-
cipandum

quod per eandem ex poteftate normre agendi in nos re-

dundant:, juftitia vero & injuftitia aetionum folam
convenientiam ~ difconvenientiam cum norma legis
fignificat. TREVER.
3 1 Hane dicit GROTIUS expletricem, quod per earn
expletur & fa.tisfit cuique pro eo, ,quod ab illo acce-
pimus: illam attributricem, quod per earn plus alteri
attribuitur, quam fuo jure poftulare poterat. GROT. de
Jure B. (.1 P. L. L c. i. . 8.
32 i. c. ~re of!i,cia prreftat, non nifi jure imperJefl(J
a~teri debita, ut li beralitatis, mifericordire, gratitudi-
IllS.
H i. c. Jure perJecto, ut in contraCl:ibus, emtionibus,
[ponfionib,:s .
. 34 Hane juftitire fubdivifionem Arijlateli auetori re-
feramus, oportet. Ethic. ad Nicom. L. v, C. 2. qu:e
tamen non fine juftitia plerifque difplicet, quibc1s ;lccom-
modarior videcur Groti.'71:l m Rcfl;rlam, & ./Eq,,1tori-
am: IJIa inter inrequale~, ha:c inter <Eq"ales veda, ur.
/?ellorite tot flint fpecies quot flint [ocietatis in quibus
illii im perant, alii parent: LEquatoricc tot {~nt fpecits,
M 3 quOt
166 DE LEGE IN GENERE. L. Y.
Cap. 2. cipandum pre. rata damnum & lucrum. H~G
~ autem nititur contraCtu bilatere potiffimum
circa res & actiones in commerciu m venien.,
tes,

LjjHtia, XV. COGNITO quid juftitia fir, facile

z/ll',trLd, eti"m quid Inju}litia fit colligitur H Ubi ob-
(u'/pa
{fUd/ ?
fervandum, quod aCtio injufta~ qure deftinato
ex confilio fu[cipitur, & per quam violatur
quod ~lteri perfetto jure 3 6 debebi:ltur, alit quod
c. VIl. tali jure llndecunque partlllTI is poffidebat;
proprie l1zjuria vocetur. ~a;:: triplici modo
fit: vel fi alicui denegetur, q\lGCl fuo jure po~
Hulare poterat, 37 (non fi quid duntaxat ex: hu
luanitate aut fimili virtute debebatur ,i vel fi
auferatllr, quod fuo jure ~8 adverfus auferen-
tem valente 39 tenebat; vel fi malum aliquod
alteri inferatur, quod infen::ndi poteftatem nOll
habebamus +Q. Ad jnjuriam prreterea .reqlliri.,.
tur deftinatllm confilium, & malitia ejus, qui
facie +', ~re ubi abfuerit,. lre'fio alteritl's In/or-

quot ftlnt genera officio rum, qua'! homo erga homi-

nem, civis erga civem prx(lare tenetur. Sic licet ma-
jori in minorem, quod non licet minori in majorem.
(lut pari in parem. GROT. de Jure B. (;1 P. L. I. C. i,
3. BUIlDEl Phi/oj. Prall. P. l[ C. ii.
35 N am h<EC illi direCle ad, erfatur. Rectum eft in.,
dex fui & obliT-,i.
3 6 jus poft'8um vocatur, quo qUls id qt;od fuum eft
3ctione in foro exigere pOleCf, ut in cOl'ltraEliblls : im-
perpcTlim vero, quo quis aliquid jlJTe benevolentia'! aut
b"manitatis debitum TeEle expeCtare potell, non autem
a~liQne exigere, ~lt in Eleemoiynis.
37 E. G. Dajl1l1um n:Lrrcire, contraClum peragere &c,
B~~DhYRAC, .
 L.r. DE LEGE IN GENERE.
tuniw:z aut Culpa vocatur, gravior aut levior, Cap. 2.
prout gravis aut levis fuerit focordia & negli- ~
gentia, ex qua quis in alterum velur incurrit.

XVI. LEX refpeCtu auCtoris dividitur in Lex 1i.v;-

Divinam & Humanam; ilIa abs Deo, hrec ab 1;,<, i),!ma-
hominibus lata eft. Sed fi lex confideretur, ;;L;I;;i~~
prout neceffariam & univerfalem congruen- ti'Va: :J
tiam cum hominibus, vel minus, habet; divi-
ditur in Naturalem & Pojitivam. Illa eft, c. vi. ,8.
qUa:! cum rationali ac fociali natura hominis
ita congruit, ut humane generi honefta & pa,..
cifica focietas citra eandem conftare nequeat.
Uncle & ilia per ration is hornini congenitre lu-
men, & ex confideratione humanre naturre, in
llniverfum invdi:igari & cognofci potefl-. Ha:-c
eft; qll~ ex communi conditione humanre na-
turre haudquaquam fluit, fed abs folo IegiOa-
toris placito proficifcitur: etfi nee ipfa fua
ratione, ac ufu, quem certis hominiblls aut
peculiari focietati generat carerc clebeatp
Eft

3S E. G. B0na vel Jura, qua: aCtu poffidet. IDEM.

39 Hrecexceptio jLlS fpeCtat, quod Principes fibi nn-
dicant bona aliorum profcribendi, qui crimir.a qua:dam
atrocia perpetrarunt. IDEM.
4 0 Ha:c etiam limitatio jus magiftratus prenas comme~
rentibus ir.fligendi refpicit. IDEM.
41 Dt paucis dicam: ad injuriam requiritur. I. Ut
aCtio ex prooerdi fufcepta fit. z. Dt inferatur invito:
nam 'Volent nul/aftt injl!ria. 3. Ue actio fit lege prohi.
bita. 4. Dt j'JS alceriu~ per(eEtum la:datur.
4t Dlvrrfita', q'l<E legibus fJlor,dzlJus cum t?fiti'Vis di-
vinis intercedit, ire breviter definiri poteft. il It; ra/GJ
fant immutabiles &: univerfales, q"ipl't: qLlre necei"-
M -1: fariuffi
 L.I.
rap.
2. Eft autem Lex divina alia naturalis, alia po-
~ jitiva. Humana aJ,.ltem omnis, preffe accepta,
pifttiva eil;.
CAP.

farium habeant nexum C'Jm humar. ~ felicitate; pojitiv~

viciilim varia': "& mutabiles, non fine jufta ratione in-
Jli:uta':, fed variis hominum circumfiantiis accommo-
dat::e. Dum vis fua maneat, quiddam fecum fetunt,
in quo cum moralibus communicant, viz. quatenus fi-
dem in Deo impli.cant, & lex fit moralis, quod Deo
confidamus & obtemperemus. Sed notandum, fuiffe
homines, qui leges quafdam pofitivas univer/ales affe-
ruerunt; fed fruftra. Ita GROTIUS jus pofitivum uivi-
<lit in id quod datum eft humano generi, & id quod
populo uni conceffulTI. Human,! generi, inquit, ter jus
datum a Deo reperitur: Jlatim poft hominem conditum, ite-
rum in reparatjane humani generis poft di/uvium, poftremo
in JUblimiori reparat;ane per ChrijNtm. C[ria hrec jura haud
dubie omncs homines obligant; reae quidem addit, ex quo
qU:Ant[lm Jatis eJl ad corum notitiqm Nrvmerunt, D~
Jure Belli & Pac. L. 1. c. i. I ~. Sed cum divi-
na reve1atio non fit univerfalis, plane patet ab ipfis
GROTII verbis ultimo memoratis has leges pofitivas
non effe univerfales. Promulgatio eft legi erentialis,
fed nulJarum legum pofitivarum ratio promulgandi
fufficere poteft, ut per earn certo ad omnium homi-
num notitiam leges iila': pervenire potuerint, quod
tamen ad legem univerfalem omnino requiritur. Mul-
ta de hac re inutiliter difputarunt Germani uti vi-
dere erit CUI libet 111 LEHMANNl not. ad hum:
locum. . , . .

x OEoniam fuerunt, qui ipf<lm Jegis naturalis exif-:

tentiam labefaetare au/i funt, ideo imprimis qUa':ren-
dum eft, utrum exiJlat lex naturre? Fruftra, inquit
GROTlUS, de jure fufcipitur dlfputatio, fi ipCum jus
llullum. Earn vero partern fufcepit apud veteres
CARNEADES, cujus difpurationis, narrante LACTAN~
'H 0 ' heec [uit [umma. Jura fibi l:01fZ/nes pro utilitate
. (anxijft
 CAP. III.
Or: LECE NATURALI.

'1. Q U lE N A M Legis naturalis fit Cap. 3-

indoles, qure neceffitas, & quibus L"-"--
I

eadem prreceptis in ifthac morta- r::~;a:;=

lium conditione conftet, planiffime tura homi~
perfpicitur, Ii quis naturam & ingenium ho- niJ eruen-
, . minis da.

fonxijfe, /cilieet 'Varia pro moribus, (5 apud eo/dem pro

temporibus [<cpe mutata; jUf autem naturale null14m~.
Inftit. L. V. e. xvii. ~t ad hane rem HORAT. L
S~rm. iii. 98.
Atq; ipfa utilitas jufii prope mater. (5 <cqui,
Ibid. v. 1(3.
Nee natura potej1 juflo jecerncrc iniquum.

~ontra quos difputat GROTIU s ex appatitu jocietatil, qui

homini eft proprius, cum his 'lui Jui .runt generis. Proleg.
6. Fuerunt & apud Philofophos ifhe difciplinre,
qure cum fummum bonum fuis commodis non llOneftate
metiri foleant, idque voluptatem ftatuant (ut Epicur14s
Q:- qui' de fuo grege funt) bonorum & malorum hnes
deftruunt & officium omne pervertunt. "Hre di[
"ciplinre (inquit CICHO) fi fibi eon(entanere eife
" velint,' de officio nihil queant dicere: neque ulla
'~officii prrecepta hrma, ftabilia, conj:mtl:a naturre
" tradi poifunt, nifi aut ab iis qui folam [lit Stoici] aut
" ab iis qui maxime [ut Peripatetio] honeftatem prop-
i, ter Ie dicunt expetendam." De ojic. 1. z. Vult
HOBBESiUS ,:'Viles We reg"!!?! bani 0 mali, ideo'!; quod
legi}lator pr<cceierit, id iNO bono; quod 'Vetuerit, id pr~
malo habendum e}fe, De Cive; c. xii. 1. Et pari ratione
i pram rerum naturam, voluptatem & dolorem, vel ra-
tionem
170 DE LEGE NATURAL!: L.V
Cap. 3. minis penit-us perfcrutatus fuerit
Sicuti ~.
~ enim ad accuratam legum civilium cognitio-
L. ii. c. 3. tionem
If

tionem numerorum & quantitatum ab eadem princi-

pio derivare fas erit. Nam lex naturre omnino ex rerum
natura petita eft; & hac manente aut mutam, illa procul-
dubio pariter manet aut mutatur. Sed de hac te adeas
om nino Cu MB ERLAND. de Leg. Nat. Cap. v. PUFllNDORF.
de Jure Nat. ef Gent. L. II. c. iji. 10.

~ Varii auaores ex variis principiis jus naturre dedu-

cunt. Primo; Romani jurifconfulti jus naturale vocant,
'luod natura omnia animalia docllit. Vid. JUST. llljU
L. 1. Tit. ii. Ii autem vocibus abutuntur: vel fenfu ni-
mis arao coercent. Nam (GROTIO auctore) juris propril!
capax non ejf, nifi natura prteccptis uttns gene1alilms.
De Jure B. & P. L. 1. c. i. I I. Et teiis eft CICERO,
Nihiljuris eJfe homini cum beftiis. De Finib, L. III. c. xx.
Coif. PUFEND. de j&re Nat. & Gent. L. II. c. iii. 2,
3. Secundo; Sunt, qui innatum e{[e volunt, vel natura
mentibus humanis infitum. Et eadem ratione affirm are
licet mathefin vel quamvis fcientiam eff'e innatam. Conf.
de Jure N. & G. Ibid. 13. Specimen Cantro'V. Cap.
~v. 23. VELTHUYSE)l. de Princip. JujU & Decori.
JJOCK E de Intell. Hum. L. I. 1'ertio; Alii ex naturali
10detatis appetitu oriundum dfe volunt, qui a{copo haud
nultum aberrant; fi cum grano falis voces interpretarnur;
hornini fcilicet ineue facultatem fciendi agendiq; fe.,
cundum gene!"alia prrecepta, <V. g. ut jus fuum cuiq;
t':"ibuat, neminern lredat, &c. quorum extra focifltatem
nnllus eft ufus. GROT. Prflleg. 7. CICER. de Leg. i.
5' 0farto; ~idam funt, qui fontem juris in univerfo
JlOminum confenfu inveniunt. Omni in re (ut CICERO-
~I placet) confenfio om,:ium gentium lex natura? pUfanda
t/,. Tufc. Difp. i. 13. Cui fententire fuffragatur AR I S-
'~'OTE LE S. 4>Vo"l"~V fA-EV ~;"C<I"V T~ 'lrc<VlaXii T~V aUT~v
0XP ~UVCf.iA-'" ld jus naturale ejf, 'jllod ubiq; eandem
'Vim obtinet. Eth. L. v. c. 10. Sed qurenarn jura funt,
',lU& llb:que c-tl.inent, vel de quibus inter omnes con-
. venit?
L.I. DE LEOE NATURALI. 17 1
tionem plurimum facit, fiatum civitatis m0 Cap. 3- 4

Eefque & ftudia. civium probe intellexiffe: ita ~

perfpeB:o

venit? Aut fi rem ita fe habere cOllcedatur, haud ex

iude patebit ratio. quare hoc juftum fit, aliud injuHum ;
qUa! a veris principiis recte ratiocinando folum cO.l.l.igatur.
Conf. PUFEND. de Jure Nat. C5 Gent. L. II. c. lll. 7.
8, 9. HOBB~S. de Ciq,'e, C. II. I. !f.uinto; Nonnulli
JlaturaIem quaudarn reC1itudinem, aut pravitatem acno-
Jlibus inefie volunt, qUa! fous & origo eft juris naturalis.
femotis omnibus circumftantiis, puta legiflatoris auctori-
tate, pra!mjis vel p'a:nis, bono vel malo inde confecutu-
ris. CLARKE de Nat. C5 Rev. Relig. Prop. i. Q!a! hy-
pothefis in eo deficit, quod vel datur lex fine obligatione.
vel obligatio fine neceffitate rnorali, vel neceffitas morali
fine incitamento, vel jncitamentum fine re1pectu ad feli-
citate!l1 aut miferiam; i. e. effectus fine caura. Con[,
PUFEND. de Jure, L. II. c. iii. 4. SextQ; Alii ex vo-
luntate divina derivaturn eife volunt, qui in duas partes
diftrahuntur: vel (cum HOBBESIO) Deum pro arbitrio
omnia agere fingunt, rerum naturas nihil morantem;
adeo ut ql:od jam rectum eft, mutato confilio, ohtiquum.
fuerit, & vice verfa, quo nihil magis abfurdum aut ini-
Cluum concipi poteft; [Uti demonf1:rat CUPWORTHuS
tie tt:lerna & immut. Moral. C. iii.] vel ad efi'entiales- Dei
perfeC1iones refpeB:.um habent, & ju.s natura! immutabile
eife dicunt, quoniam Deus mutari nequit. ReB:.e, ut
Dpinor, ag_unt, qui Deum juris naturalls quippe ipfius na-
tu-rx auctol'em agnofcunt; (nam, ut loquuntul' Logici,
'luicquid eJl (auja antecedentis, idmz eJl cau/a co1ift'lumtis)
attamen quiddam ulterius progredi oportet. Parum pro-
licit legis auctorem cogno{cere, lege ipfi haud cognita.
'Sed qua ratione lex divina nobis innotefcet? In vcri-
tate inveitiganda a-notioribu5 ad minus nota datur pro-
~rdrus: & qui voluntatem Dei intelligere volant, a 1ZlZ-
tura & relationibus rerum ad leges JZat:Jrafc.s pro"re-
diuntur, qua.s proinde djvina! \'oluntati congnlas e':lfe.
&: ab ea fiabilitas S; limcic<ls concludendum eft; ut
",%Ilcm obli~:mdi ViI)l exiqd!:: obtjnea,n.t. Ha!c oi eifer,
JlPll
 I7 Z L. I.
- Cap. 3- perfpecto communi mottalium ingeni6 fl:atu-
~ que facile parebit, qui bus legibus eorundem
incolumitas contineatur.

C(Jl1jerrua- II. 1D igitur homo habet commune cum

tlO11ifui omnibus animantibus, queis fenfus fui ineft,
aTlte qmnia ut fe ipfo nihil habeat carius, feipfum jludeat
homojlu- omnibus modis confervare,' ut qure bona fibi
det. 15. VI'd entur, a d
c.lli. '
qmrere; qure rna 1a, repe IIere
. fll-
. tatur. ~i quidem affettus regu]ariter tantus
eft, ut reliqui omnes eidem cedant J. Et qui-
cunque hominis falutem impugnatum it, eum
. non poteft non ifte averfari, eoufque ut etiam
depulfo malo intentato plerumque odium &
cupiditas vindiCtre adhuc remaneat.

Ei citra Ill. AST in eo prre brutis homo deteriore

f;detatem, jam conditione videtur, quod vix ullum aliud
minus animal tanta a nativitate imbecillitas profe-
qua; /;ru- quatur; fie ut miraculi fit inftar futurum, fi
::ili. ~6. quis ad maturam retatem pervenerit, niu alio-
rum

non e"fret lex. Naturales ejus e TeClus fuadere poff'unt~

ut obfervetur; obligq.re non poff'unt. Septimo; Reftat
denique alia inveftfgandi methodus, (quam perfequitur
auewr nofter) omnibus aliis longe pra::ferenda; fiil.
jus naturale a natura hominum repetendo; non a ftatu
ifto integro & perfeao, quem quidam ftbi in mente fin-
gere poifunt & mere idealem eff'e arbitror; fed a tali ho-
minum natura, qualem in nobis experimur, aliifq; no-
bi{cum communem eff'e intelligimus. OEicquid huic na-
tura: con venit, Deus non poteit non approbare, contra-
rium improbare. Conf. PUFEND. de Jure Nat. (1 Gent.
L. II. c. iii. 14.'
3 Audiamus CICERONEM de OJlic. I. 4. "Generi
" animantium omni eft anatura. tributum, ut fe, vitam
" cor~
L.1. DE LEGE NATURAL I; 173
rum hominum auxilium accedat. Cum nunc Cap. 3.
inter tot inventa humanre neceffitatis admini- ~
cula, plurium annorum folicita informatio re-
quiratur, ut proprio qllis Marte viCturrl & '
amictllm fibi parare queat. Fingamus homi-
flem, citra omnem ab aliis hominiblls acce-
dentem curam & culturam ad robuftam reta-
tern proveCtum, cui nihil fit fcienrire, nifi quod
ex proprio ingeni~ velut ultro pullulavit, eun-
demque ab omni aliorum hominum ope atque
confortio in folitudine deftitutllm 4. Sane vix
miferabilills animal deprehendetur. Elingue
nimirum ac nudum, cui nihil aliud re1ictum,
quam herbas radicefque vellere, aut fponte
natos fruCtus Iegere: fitim fonte~ flumine, aut
lacuna obvia levare; repellendis aeris injllriis
antra fubire, aut mu[co gramineve corpus ut-
cungue tegere ; tempus trediofiffimum per 0-
t~llm exigere; ad quemvis ftrepitllm aut alte~
rius animantis occur[um exhorr~fcere: deni-

.. eorpufque tueatur, declinetque ea qua: noeitura vi-

" deantur, omniaque qua:cunque ad vivendum fint ne-
" eeffaria acquirat & paret." Et hie quidem /enfus eft
vere naturalis & innatus: nunquam ll'On agit, nee una vi
aut eonfilio depol1i poteft. In eo ab omnibus aliis af-
feCl:ibus difiinguitur; unde merito dubitari poteft, utrum
qui vis alius pro innato habendu~ fit; an non omnes ex .
ufu & confuetudine vel idearum affociatione ortum ducant.
Vid TraCl:at. noftrum de Morali OMig. Cap. v.

4 Dec1arat auCtor in Eride Scandia;, pag. 30 I, 302;

hoc iigmentum effe, non pro vero venditandum, fed rei
illufirandre gratia fuppofitum; quod ex Revelatione
divina falfum effe conil:at. Similitt:r tingit GROT! (j sin
, c. o.
Pr.!.! 11, & HOllBliS, de Ci'IJi,
qu~
174- DE LEGE NATURAL!. L. l.
Cap. 3' que fame, frigore, aut per feram btftiam de-
~ mum perire s. Contra, qllicquid jam com-
moditatum vitam humanam comitatur, id
omne ex mutua hominum ope redundavit.
Si-c ut poft Deum O. M. nihil in hoc orbe fit,
ex quo major utilitas homini provenire queat,
quam ex ipfo homine.

0" majo- IV. ISTHoc tamen tam utile invicem ani-

rem a/teri
l1urendi rna1 non pauCIs. Iaborat VItllS,
. .. & .
non mInore
proclirvi- nocendi facultate prreditum eft; qure con-
til!!?';;. juncrionem cum ipfo reddunt fatis ancipitem,
magnamque reqllirunt cautionem, ne pro bo-
no malum quis ab ino fortiatur. Jam prj.,.
mum major fere ad nocendum proclivitas in
homine, quam in quovis brutorum deprehen~
ditLlr. Nam bruta fere cibi defiderio & Ve-
l1erls efferuntur, quorum utrique tamen faciIi
negotio ipfa fatisfacere poffunt. Et eo deft-
derio fopito non temere in iras, aut ad he-
dendum

S Litem non In,wet auctor de prim<EvQ hommum

flatu. qui non niu revelationis ope nobis innotefcit;
fed propoutum eft tan tum contemplari ilatum hominum
in quo extra focietatem civilctm abfque uUa cultura &,
inftitutione degere intelliguntur. Hunc fbnuIl} fie de-
fi:ri?it CIeE RO; " Fuit quoddam tempus, cum in
", agd5 homines paffim beftiarum more vagabantur,
" & fibi viau ferino vitam propagabant: nee ratione
" animi quicquam, fed pleraque viribus corporis ad
.. miniHrabant. Nondum divin<E religionis, non hu-
.C mani officii ratio colebatur: nemo legitimas vi-
" derat nuptias: non certos quifquam infpexerat libe-
". lOS: non jus <Equabile, quid utilitatis haberet, ac-
"ce~erat. Ita propter errorem atque infcitiam, cz-
'~, ~ ac temeraria dominatrix animi cupiditas ad fe ex-
" plendam
L. I. DE LEGE NATURALl. 175
dendum alios concitantur, nifi ql.lis irritaverit. Cap. 3.
Aft homo animal eft nullo non tempot:e in Ii- c..-v--
bidinem paratum; cujus itimulis longe fre-
quentius vellicatur, quam confervand;:e fpeciei
neceffarium videbatur. Ejufdem quoque ven-
ter non fatiari duntaxat, fed & titillari vult;
& f<:epe plura adpetit, quam natura digerere
valet. Veftibus ne indegirent bruta, natura
profpexit: Aft homo non ad necdfltatem tana
tum, fed & ad oftentationem veftiri gaudet.
Multi pr<:eterea affecrus atqlle cupidines, bru-
tis ignoti, in mortalium genere deprehendun-
tur, ut fuperflua habendi libido, a varitia, glo-
rire & inter alios eminendi cupiditas, invidia,
remulatio, ingeniorumque contentio. Indicia
ell, quod pleraque belJa, quibus genus mor-
talium colliditur, ob caufas gerantur brutis
ignotas. Atque ifta omnia ftimulare homines
poffunt & [alent, ut fibi muruo noeere velint.
Accedit in multis eximia qllax:lam petulantia,

" plendam viribus corporis lIbutebatur, perniciofiffimis

"-fatellitibus." De Invent, L. I. Similiter Critias apud
SEXT. EMP I R. ad'll. Phy/. c. 9. "Hv.) xpo~1!>-, 0-.' 7,.
T"1<:1~ "'VSfr$7T(u~ (3;@., ,;; 9~pI{Jd'f);, IX'IJ~ S' V7T>lpSnl" &c~
Idem fentit HORATlt1S, 1. Serm. iii. v. 99.

Cum prorepferunt primis animalia terris

Mulum f.j !urpe pecu!, glmldem atfj; cubilt'a prOpf&1'
Unguibus & pugni!, dein fujiibus atq; ita pOr1'(1
Pugnabant armis, qllt:l! poji fa/;ricaverat ufos:
Donee verba qtli/;uJ voces }'enfofq; notarefJt~
Nominaq; in'L'enere: dehinc abf;jl.re bello,
Ofpida Cd!pertllit mlmire f.j p011cre leges;
Ne qui! (lir 'iet, ncu !afro, 11f:l fJ.uis "h!ler.
&
4
17 6 DE LEGE NATURAU. L. I.'
Cap. g. & aliis infultandi libido.; quibus creteri, etiam
~ modefto. ingenio prrediti, ftudio fe ac fuam li-
bertatem confervandi ac tuendi, non poffunt
non offendi, ac ad refiftendum accingi. ~an
dogue etiam homines ad mutuas lrefiones inei-
tat inopia, & guod prrefens rerum copia cupi-
ditatibus aut indigentire eorum non fufficiat.
. I .

'Et majo-
V. SED & maxima vis in eO: hominibus ad
rem 1zoxas noxas mutuo inferendas. Nam etfi negue den-
mutu~ in- tibus, negue unguibus aut eornibus fint formi-
ft~endi dabiles, ut multa! brutorum: tamen habilitas
'VIm; manus in efficaciffimum no.cendi inftrumentl1m
evalefcere poteft; & folertia ingenii aftll &
per infidias graffandi facllltatem dat, qua aper-
ta vi pertingere non licet. Sic ut facillimum
fit, hominem ho.mini graviffimum malorum
naturalium, nempe mortem, inferre.

M. . '\71. DEN1QYE & in genere humano co.n

lju?;7:~- fideranda eft infignis illa ingeniorum varietas,
tuus co!li- gualis in fingulis brl1torum fpeciebus non eer-
jione~ dif nitur; quippe qua:: confimiles fere inclinatio-
pojitlonem. nes habent, parigue affet1:u & appetitu du-
CUntur. Aft inter ho.mines quot capita tot
fenfus; & fllum cuigue pulchrum. Nee fim-
plici aut uniformi cupidine omnes agitantllr,

6 Ut ut infelix fit humanre naturre facies hoc modo

depicta; attamen prorfus abhorret ab Hobbefiana hypo-
theft, ut homo homini natura }it lupus, & flatus natur're
flatu) belli. Omnino natura: con venit, feu affeCl:us homi~
num feu rationis dittamina fpectemus, ut neminem Ired ant,
aliena commoda promoveant, & omnibus benignos ac fa-
cih:s fe pra;beant. Conf. de Jure, &c,' ibid. 16, 17'
fed
 L. I. DE LEGE NATURALI. J79
fed multip ' ici & varie inter fe mixto. Imo Cap. 3.
unus & idem homo f~pe fibi diffimilis cerni- vy"V.
tur, & quod uno tempore cor.c:l?ivir, a:' eo-
dem alio tempore valde abi-:e'Tet. Nec minor
in filldiis, inftitLitis, & ad cJerendum animi
vigorem inclinationibus varietas, qme jam in
infini-tis fere vitre generibus con(picirur. Per
qme ne mutua cbllidantur homines, folicita
temperatura & mode ratione opus eft 6.

VII. Sic igitur homo jam eO: animal fui Unde de-
confervandi fiudiofiilimllm, per fe egenum, d~citll: fi ..
llne auxilio fui fimilium fervari impotens, ad ten ~letdatls co-
, Je ne-
rnulta commoda promovenda maxi me idone- cejJitas.
um; idem tamen juxta malitio[um, pctulans,
&: facile irritabile, ac ad noxam alteri inferen-
(lam pronum non minus quam validum. Unde
colIigiwr, eidem ut fit falvus, neceJ!um eJ!e, ut
fit Jociabilis, id eft, ut Cllm fl1i fimiliblls con-
jl1ngatur, & adverfus illos ita fe gerat, ut ne
ifti probabilem caufam accipiant eum l~dendi,
'fed potius ejufdem commoda fervare & pro-
)TIovere velint.

VIII. H U JUS ergo focialitatis leges, feu Huic fir-

qti~ docent quomodo 'quis fefe debeat gerere, vien/es h-
ut comrnodum focietatis h!Jman~ membrumges./unt
exifrat, \Tocantur Leges Natttrales 7. tlege! lIa-
urtt:.

7 Itaque auCloris eonclufionum feriem, fie brcviter

eompleCli poifumus. I. Homo neceifario feipfum a-
Il'lat. 2. Indiget aliorum auxilio. ). Tam ad noeen-
dum quam ad juvandum alios prodivio eft. & idoneus.
4. Varius & mutabilis. 5. Hine colligitur neceifum
elfe, ut fit foeiabilis. Et 6. Socialitati, leges funt leges
r.atura:.
N
180 DE LECE NATURALI. L.n
Cap. 3. IX. HIS poGtis adparet, fundamentalem
'-"'v-J legem naturalem eife hane: Cuilibet homini,
Lexfl~da- quantum in fe, colen dam & fervandam eife
fi~::n~~m focialitatem 8. Ex q~o con(equitur, quia qui
}Ocialita- vult finem, vult etiam media, fine quibus fi-
tem. nis obtineri nequit; omnia, qure ad iftam fo-
cialitatem neceifario & in univerfum faciunt,
jure naturali prrecepta; qure eandem turbant
aut abrumpunt, vetita intelligi. Reliqua au-
tem prrecepta funt tantum velut fubfumtiones
fub haece generali lege, quorum evidentiam
lumen iIlud naturale hominibus infitum in-
finuat.
x.
8 Ne latum unguem difeedit heee lex fundamentalis
ab ifta CUMBERLANDIr. Bene'Volentia maximajingu-
forum agentium rationalium erga omncs Jlatum conflituit
jingulorum omniumq; 6ene'V%rum, quantum fieri ab ipfis
po/eft, ftlieiJIimum; & ad Jiatum carum, quem poJfont af-
Jequi, ftliciJIimum necejfario requiritur; ae proinde, COM-
MUNE BONUM ERIT SUPREMA LEX. De Leg. Nat.
Cap. i. 4. PUFEND. de Jure N. & G. L. II. c. iii.
15
9 Fruftra laborarunt atheifini defenfores, ut often-
dant morale bonum & malum cum fuo impio fyftemate
confiftc:re poffe, quod fie expofuit TOLANDUS in a-
deijidremonc, p. 71. "Virtutum & vitiorum difere-
"pantiam lubens agnofeit Atbeus, ab ipfa utpote
,. rerum elT.::ntia prornanantem, laudifque femper in-
" tern a: & vituperii fibi confcius eft ob ea, qua: reCl:e
" aut feeus f~cerit. ~amvis nihil abfolute & per fe
"bonum aut malum fateatw, fed refpeCl:u tantum
" habito ad bonos aut malos ufus, quibus res qmeque
"infervit, prout feilicet homines gaudio afficit aut
" dolore, vel in quantum teedet aut deleCtat. Ceete-
"rum quo minus mercedem ullam aut prenam poft
" mortem
 L. I. DE LEGE NATURALI. 1St'

X. ISTlr~c porro prrecepta etfi manifeftam Cap. 3.

habeant utilitatem, tamen ut eadem vim legis ~,
obtineant, neceffum eft prrefupponi, Deum eJfe, ~d! 1ut .
r:
& Jua proVlentIa
d omma
regere; eund emque' 'ZJlm tegzs
haheat '
mortalium generi injunxiffe, ut ifta rationisjuppon:n-
diCl:amina tanquam leges ab ipfo vi cOhgeniti d.{~.peuI.
luminis promulgatas, obfervent. Alias enim c. lll. zo.
poffent ea quidem fortaffe obfervari intuitu
utilitatis, ficut qure a medicis regendre 'valetu-
dini prrefcribuntur; non autem tan quam le-
ges; 'qllippe qu::e neceffario ponul'lt fuperio-
rem, & quidem talem, qui alterius guberna..;
tionem attu fufceperit 9.
XI.

" mortem {ufpeCtat futuram, eo magis ftudere tenetUl;

" pra!fentis vita! (& unice, fecundum illum) felicitati;
"quam nemo tamen confequi: poffe navit .abfque
" aliorum adjumento & mutua opera, quia nuIJa (oei..
" etatis beneficia percipere debet ~l1e necperc:epturus
" eft, qui aliis non fecerit qUa! fibi fieri exoptat~ En
"fundamentum virtu tis & excitamentum!" Fundal
mentum quam infirmt'lm, q liod in hac fola: vi~a; ftruitur !
ExcitamentuID quam turpe, quod homines urget &
impellit. ut pra!fenti voluptati !itent, & ad propria
commoda promovenda folummodo fe attentos pr.!!be-
ant: Syftema morale, quod latronibus & piratis haud
parum arridet, homine, cui vel mica falis aut generofm
indolis, penitus indignum! Non eft,' cur leClcrcm
diutius morer in hypothefi tam abfurda refeHenda;
ied notandum eft viros eiTe cordatiilimos, qui in dif-
ferendo de morali obligatione fe non f.,tis cautos pra!-
buerunt, dum leges natura: eandem obtinere vim affir-
mant; etfi daremus non eiTe Deum, vel non curari
ab eo negotia humana. [GROT. Pro/ego Il.J O!!an-
to reCtius nofter, qui divinam auCloritatcm ad leges
natura! ftabiliendas po!l:uht ? ~anto reCtius ipfe
N 2 Ct-
18% DE LEGE NATURALI. L.T.
Cap. 3.""
~ . XI. ESSE autem Deum legis' ltaturalis
Legis na-
t/frali!
(zuflorem, ex ratione naturali ita demonl1ratur.
Deus eq;in fi pnecile pra:[enti mcrtalium conditioni in-
citZir ha:reamus, non attendendo an prim~va condi-
&lufiw. tio di verfa ab hac fuerit, & unde ifta mu"tatio
provenerit. Cum natura hominis ita fit COI1-
ttitllta, ut citra fociabilem vitam hllma.num
genus incolllme .efre nequeat, hominifqlle ani-
mus notionum hue infervientil1m capaxdepre-
hendatllr; & vero pateat, non folum genus
~llmanum, uti alias creaturas, originem fuam
Deo debere; fed & eundem iftud utel1nque
jam conftitutum providentia: fme moderamine
compJeCl:i: inde confequitur, Deum velie, tIt
homo iis viribus,quas fibi prre brutis peculi-
ares ioefre fentit, ad ,naturre fure ineolumitatem
utatur, i.ltque adeo a brlltorum ex lege vita
humana vita fit difiinCta. Id quod cum ali-
ter, quam fervata lege naturali, obtineri ne-
queat; intelligitur quoque a Deo obligatum
hominem ad Whanc fervandam, tanquam me-
dium non ex arbitrio hominum inventum, ac
ex eorum libidine mutabile, fed exprefTe ab
ipfo Deo huie fini proeurando conftitlltum.
~i enirri obJigat ad finem, cenfetur quoque
eundem

CICERO, qui jamdudum fenfit, pie/ate adq;erfZls Dcli.l

ji-b1ata, fidem etiam C5 jocietNem l'u,7;ani generi! & 1II1am
Kxce/lmt!l}i.'J:6;Jl q;irtutem jufl:tiam tolli. De nat. Dear.
1. 2. Etenim quis tam ineptus eft, qui non plane
pcrcipiat ita comparatam eKe hominum naturam, ut
fepofitis pr<emiis prenifq; vit<e futur<e, effr<enata.
quadam libidine ad vitia incitentur, ad privatum
com
L. I. DE LEGE NATURALI. 183
fundem obIigaffe ad ufurpanda media fini Cap. 3-
n::ceffaria. Sed & focialem vitam a Deo homi- ~
I1ibus pro imperio injunCl:am effe, indicio eft,
quod in nullo prc:eterea animante fenfus reli-
gionis, aut me us N uminis deprehendatlJr, qui
in animali ex lege intelligi non polfe viderur.
Abs quo generatur tener admodum fenfus in
animis hominum non plane corrllptorum, qUeJ
convincl1ntur, in legem naturalem peccando
offendi illum, cui in animos hominum impe.
rium eft, & qui metuendus fit, etiam ubi ab
hominibus metus non impendet.

XII. QyOD vlllgo dicitur, ifthanc legem Ea quo,

natura natam eife, id non ita capiendum vi_1tiV'u d,ca-
.. h' . r. fur ejfo
detur quailr:111 anlmlS omInum Jam nalcen- nafttl'a
tillm inhc:ereant aC1:uales & diftinctre propoG.- nata?
dones circa agenda & fugienda. Sed par~im
qlJod ilia per lumen rationis invefiigari poillt ;
partim qLlod faltem communia & prrecipua ca-
pita legis naturalis ita plena & liqllida fint,
ut ft,ltim affenfum inveniant, & ita animis
infolefcant, ut nl1nqu:.m inde iterum deleri
queant, lltllt forte homo impius ad fopiendas
confcientire vellicationes eorunJem fenfum pla-
ne ftudeat extingl1ere. ~lO nomine etiam in

commodum penitus attenti? Unde fit atheifmum om-

nino focietatem deftruere. & fi non plane ceffat jus
natura'! (fepofita Dei exiftentia) tamen rationem legis
habere non poffit fed confilii tan tum quod vel fequi
vel negligere licebit, prout privatum commodum pof-
tulare videbitur. Vid. BARBEYRAC ad PUFENDORF.
de Jltre, &c. L. II. c. xix. It. Et nos iifra ad
~ap, 4' 9'
184- DE LEGE NATURALI. L. 1.
Cap. 3. Sacris Literis cordibus hominum inJcripta di-
VV"'J citur lb. lode & cum a pucro ex vitre civi-
lis difciplina eorundem [enfu inbuamur ~ &
vero recordari non poffimus id tempus, quando
primum eadem hauferimus ; non aliter de ea
cognitione cogitamus, ac Ii illa nobis nafcen-
tibus jam adfuiifet. ld quod cuilibet etiam
circa linguam ~pfi vernacula:m contingit.

Oficia le- XIII. Divijio officiorum qua:: ex lege natu-

gtsfpeflant
Deum ra11 homInl
. - .Incum bunt, commo d'lulme
IT. d
VI e-
no./me:, a- tur inftitui Jecundum objefta, erga qUa:: ifta
lios. c. 3 funt exercenda. OEo intuitu ilIa in tres prin-
24 cipales partes difpefcuntur; quarum prima
tradit, quomodo ex fO,10 reCtre ration is diCta-
mIne

J 0 P A U L. ad Rom. z. IS, "Egyov v6(hov ')Iga'lii6v 'v

'TC(,Z~ aVT;;;v, nempe ethnicorum. Nemo, ut
"C(,g;Na,~
opinor, temere exifiimabit apoflolum per locutfonem
hane metaphoricam denotare voluiife naturales quos-
vis charaCteres, five notiones innatas & in animis 110f-
tris ab origine quafi confignatas; cum nihil a1iud vo-
ces fignificant, nifi juris naturalis principia tam ma-
nifefta & in aprico pouta eife, ut nemo, nifi per fe fte-
terit, ea ignorare poffit. "Boni honefliq; notitiam
" (inquit SENECA E;4t. IZO) nos docere natura non
potuit; femina nobis {cienti:e dedit, fcientiam non
"dedit. Nobis videtur obfervatio coJlegifle, & rc-
" rem frepe faCl:arum inter fe collatio per analogiam
"noftro intelleCl:u f:;; honeftum D:; bonum judi-
" cante."
, II Eandem o'Eciorum partitionem ftquitur C ICE RO.
Bcee Philofaphia no.' primum ad Deorum clI!tUJn, deinde ad
JUS hominum. qztOd /irw,z elf in g'elZeris humoni ./odetate,
tum ad modeJliam mc:glt:tudil1emjl:e animi en.d,,/.,:t, Ttlf,
Difp. i, z6. C?Iif, i!.L ANTONIN. L. viii. 2~!
2
L. 1. DE LEGE NATURALI. 185
mine quis fefe debeat gerere adverfus Deum ; Cap. 3.
altera quomodo adverfus foipfum; tertia quo- 1..ttI"V--V
modo adv.erfus alios homines 1 I ~anquam
autem primario & directe ea prreeepta legis
naturalis, qure ad alios homines fpectant, ex
focialitate, quam fundamenti loco fubftravi-
mus, deriventur : tamen etiam indirecte offi-
cia hominis erga Deum tanquam creatorem
inde deduci po{funt, quatenus ultimum firma-
mentum officiis erga alios homines a religione
& metu Numinis aeeedit, fie ut fociabilis
quoque non eiret homo, ni religione foret im-
butus 11., & quia fola ratio in religione ulte-
rius progredi nequit, quam quoufque illa iD:-
fervlt

IZ Variis modis focietatis commodis infervit Re1igio.

1. Hxc fola officia, qUa! imperfeCt-am obligationem fe-
cum ferunt, nobis Qbftringit & rata fecit. _ z. OEre
perfeCte obligant, vim majorem & prorfus iis . necef.
fariam exinde recipiunt. Ut paucis dicam, religioni
cum focialitate talis_ intcrcedit neceffitas, ut metu nu
minis fublato vix aut ne vix quidem ftare poffit huma-
na focietas. Hie autem notat BARBEYRACCIU s auc-
torem haud reae feciife in eo quod omnia o fficia ,
tam qure ad Deum & nofmetipfos quam qure ad homi-
nes fpeaant, ab uno eodemq; fonte [viz focialitate]
derivare voluit. Supponatur, inquit, unicum folum
dre in terris hominem, Deum nihilo minus col ere, fe
incolumem fervare, facuItates quantum potuit excole-
re debet. Neque neceifum eft omnia officia ab uno
effato deduci ; fed dicendum potius tria dari fumma
principia juris naturalis; qlire funt. L Religio, qure
ofl-icia er 6 a Deum compleaitur. 2. Phiiaut'ia, qure
quicquid erga nolinet decet prreftare, continet. 3.
Socialitrs ex qua derivatur omne id quod proximo de-
bemus; Principia, qure licet nexu infolubili conjun-
N 4 gantur,
136 DE LEGE NATURAL!. L. 1.
Cal? 3. fervit promovendre tranquillitCiri & focialitati
~ ~1lljus \'itre I3. Nam prout religio falurem ani-
m~rum procurat, ex peculiari revelatione di-
vina provenit O;~lcia autem hominis erga
fcipfum ex religione & foeditate conjunctim
promanant. Ideo enirn quredam non pro ab-
foluro fuo lubitu homo circa feipfum difponere
poteR, pa.tim ut cultor idoneus divini Nu-
min:s, parrim ut commodum & utile mem-
brum focietatis hunun::E dYe queat.

gantu r , fc: pilr;ter omnia lld Deum tandem referantur,

nihilominus indole f'll<l diverfa {unt, &; tam prudenter.
exerceri debel1t, ut unum alteri non pra:valeat, fed
omnia intra jimltes (1l0' contioeantur.
I) Hie nimium e:1U[ao fUa"! infervit auCtor. Non
poOrfu5 negligenda funt argumenta pro ft~tq fu.t\lro ex
}ui'1iJC naturali duCt<l'~ Vid. j,05 Jllpra ad Prid. 5. &
,infra ad Cap. iv. 3.
 CAP. IV.
DE OFFICIO HOl'v,HNIS ERGA DEUM
feU, DE RELIGIONE NATURALI *.
1. OFFICIUM hominis erga Deum,
quantum quidem ex naturali ra- Ojjicium
tione inveftigari poteft, duabus partibus ab- erga DUlm
folvitur: tum ut de Deo recre fentiamus, tumficantat fl/tcn-
ft
ut a<.;L!ones Il.
nOnras adIp filUS vo Iuntatem U'-Jcu 14
componamus I. lode religio naturalis con-
fiat propofitionibus tum ,[,hearetieis, tum
Prallicis.

II. INTER ea, qUa:! de Deo cuivis homini Senfos de

fentienda funt, prim urn omnium eft, . ut certo Deo pri-
perfuafus fit, D~um exijlere,. id eft, revera 'D::~;if
dari fummum ahquod & pnmum Ens, abs tcre:
quo hoc univerfum dependeat. Id quod fa-
pientes ex fubordinadone caufarum, qUa:! de-
mum

Omifit hoc caput auelor in opere majori; quippe

ad theologiam natural em, magis quam ad civil.em doc_
trinam fpeelare ~xiftimaverit. Vid. Eris Scand/c. p. 253.
Sed reele hie locum habet, quoniam (ut fupra nos ffiO-
nuit auelor) religio eft firmiffimum humame focietatiil
vinculum, & ea {ublata jus naturale funditus evertitur.

Prius eft Deum flire, (Onjetjlte111 co/ere. LACTANT.

Div. Inftit. L. IV. c. iv.
188 DE RELIGIONE NATURALI. L. I.
Cap. 4. mum in primo aliquo fifti volunt Z, ex mo-
~ tu 3 & ex contemplatione machinre hujus uni~
verfi 4; & fimilibus argumentis liquidiffime
demonftrarunt S. ~re fi quis neget abs fe
capi poffe, non ideo atheifini fui excufationem
in venit. Cum enim univerfum genus huma-
num in perpetua velut poffeffione iftius perfua-
fionis fuerit, neceffum erat, fi quis eandem
oppugnare velit, ut non falum omnia argu-
menta quibus Deus effe probatur, falide de-
ftruat,

Z Argumentatio hC inftituitur. Aliquid nunc exif-

tit, ergo aliquid exftitit ab reterno. Si negas, tum
quod nunc exiftit, vel a nihilo exiftentiam recepit, i. e.
datur effeEtus fine caufa; ~ E . .d. Vel fere produx-
it, i. e. aliquid egit, priufquam exftitit; ~ E . .11.
Vel ab alia productum eft, quod & ab alio, & fie de-
inceps in infinitum; i. e. datur infinita fcries entium
CaUfalG~:Jm, in qua non datllr primum. Sed. infinita
cntium {eries contradiB:ionem implicat; I. OEia ne-
gativa eft, (ut innnitus numerus, infinita quantitas) i.e.
nequit attu exiftere. 2. OEia conftat ex partibus. fini-
tis: demas ergo unam, tum infinitate minor eft; vel
unam add as, tnm infinitatem excedit. i. e. unitate
dempta, quod finitum [uit, fit infinitum, vel unitate ad-
dita, quod infinitum [uit, fit finitum, aut quod infinitum,
majus infinito. Z E. A. 3. Q!ia in hae {erie nullum
datur ens, cujus non fuit prineipium; fed quiequid exifte-
re crepit, aliquando futurum erat, quod vero futurum eft,
aCtu non exiftit; ergo tempus erat, cum nulla pars feriei
exftitit; ergo non eft infinita. ~ E. D.
3 Corpus inets eft; non movet fed movetur; ergo
n:o~tlS eft e~eEtus, fed dreEtus requirit eaufam, ergo prin..
clpmll habuIt; unde patet, &e. ~ E. D .
4 Or.do & ftructura fyftematis rnundani, vel par-
tlum eJus, '11. g. Terra:, vegetabilium, animalium
quorum
L. Y. DE RELIGIONE NATURALI. 189
ftruat, fed & plaufibiliores rationes pro affer- Cap. 4,
t~one fua proferat; Simulque cum generis hu- ~
mani falutem ea perfuafione contineri hacte-
nus creditum fit, oftendendum ipfi prreterea
fuerit, generi humano per atheifmum melius
confuli, quam retento fano cultu N uminis.
~od cum fieri nullo modo queat, omnium
eorum, qui ithanc convellere quocunque modo
aggrediuntur, impietas maxime eft deteftanda,
~ graviffimis pcenis coercenda 6,
Ill.

quorum ad finem certum collocatre ac figuratre funt partes.

architeClum tanti operis tantiq; muneris plane demon-
firant. Omnia ad certum finem deftinantur, fed ob
finem agere-non eft, niu intelIigentis natura:. "Hic
" ego non mirer effe quenquam (ut cum CICERONE
" loquar) qui fibi perfuadeat corpora qua:dam folida
" atq; individua vi & gravitate ferri, mundumq; efl1ci
" ornatiffimum ex eorum corporum concurfione fottuita?
.. Hoc qui exiftumat fieri potuiffe, non intelligo cur
f non idem putet, fi innumerabiles unius & viginti
" furma: literarum, vel aurea: vel quales libet, aliquo
" conjiciantur, polfe ex his in terram excuffis annales
" Ennl, ut deinceps legi poffint, effici." De Nat. Dear.
ii. 37,
5 V. G. A confenfu omnium gentium, ab idea en tis
perfeEtiffimi, ab i:matis notionibus, vel prolepfi quadam
in mentibus hominum Deum effe, a miraculis, a fpatio
& duratione, a necelfaria exiftentia quam vocant demon-
ftrationem a priori; quorum argumentorum vim non eft
noftri inftituti edilferere. Proculdubio non omnia a:-
quali vi pollent, & fi qua:dam penitus rejiciantur, ni:,il
detrimenti capiet religio. Sed valeant lingula, suanturq
valere poffunt.
6 ~oniam feil. eadem opera ipfa focietatis vincu-
la convellunt. Seniit ARI5TOTELES eum, qui Deum
hone-
 L.r.
Cap. 4 III. ALTERUM eft, Deum eile Univerfi h1!-
~~ jus conditf}rem. Cum enim ex ratione mani-
e.ffit~;us feftum fit, ifthrec omnia non e~titi{fe a feipfis,
uni'1.Jctji oponet ut eadem fummam ahquam caufam
(Mdito;em. habeant '. ~re ipfa eft id, qdod Deum ad-
pellatnus. Ex qoo confequirur, falIi eos, qui
fubinde Naturam tanquam ulrimam omnium
rerum ~ etlectuum caufam crepant 8. N am, fi
per

.
honorandl'm aut parentes amandos neget, non argu-
mentis fed prena edomand1)m eife. <J op. L. 1. c. xi.
Cui opinioni adftipulatur GROTIUS. "Has notitias',
qui primi indpiunt toHere, lkut in bene conftitutis
" civitatibus coerceri foleHt, ut Diagora: Melio accidiife
" legimus, & Epicurds, qui ex bene moratis urbibus
" ejecti funt;" [Cwo de Nat. Dear. i. 4:: -iii. 47.J
" Ita & coerceri poIre arbitror nomine human<e focietatis,
" quam fine ratione probabili violant." 'De Jure B. & P.
L. II. c. xx. 46. 11. 4. .
7 ~od principium habuit, non polfe a. fe exiltcre,
patet ex eo quod nec fe creare nec fortuito exifrere po.
tuit. Unde reftat id tertium (nam quartum non datur)
jdcm exiftentiam habuiffe ab alio. Sic facile demonltra-
tur prima & <eterna rerum omniumcaura; fed vi.lC
fufficit .hoc argumentum atheifmo opponere, quoniam
funt qui in atheorum caftris' militant, '&, licet. fibi' parum
confiantes, fupremam caufam agnofcunt: id vero ~
Tlleiftis poftulant, ut caufam hanc Jibertate, fapientia,
ceterifque perfectionibus pr<editum eIre, omniaq; qU<E
exiftunt pro fapienti<e & voluntatis fu<e modulo con-
didiife & crea{[e oftendant. Has autem in quatuor
cJaifes fie diftribuit TREVERUS: I. Sunt qui Bylopa-
thiam fratuuut eife rerum omnium r-rincipium, id eft,
materiam omni feufu deftitutam. Alii Hylozoifmu~
adferunt, five materiam non quidem vit<e, fed tamen
fenffls & intelligenti<e expertem. 3. Nonnulli ad for-
tuitum a.tomorum con<:ur[um provoeant, qui vocan"
tlU'
L. 1. D! RELIQfONE N ATURALI. 191
perid vocabulum inteIligitur efficacia illa & Cap. 4.
vis agendi~ qua:: in rebus confpicitur, ilIa ipfa ~
ucique auctorem fui, id eft, Deum arguit:
tantum abeft, ut ejus vis ad negandum Deum
quid val ere polito Sin autem pr::r naturam
intelligatur fumma rerum omnium caufa, ex
profano quodam, faftidio,defugitur plana & re-
cepta Dei appellatio. Errant quoque illi, qui
credunr,

----------~------------~-----------------
tur Atomijlt:e. 4. Denique non de[~~t . qui . n~tttram ere-
<:<1m & fatalem cr,epant, om~ia. necdf rio impulfu diri-
gentem & gubernantem. HOl;";1m,' ,omniuDl fyll:ema-
~um impoilibilitatem & abfurditacem opti'me' demon-
firavit CI) DWO R T HVS in' $)/temate i1Jt.llecruali; &
ipfe, ni failor, demonfirabo, in - . notis q, re mox Je-
quuntur. . '
8 Sati> ol:>fcura eft hrec vox NafJIra, de qua mul:a
pra:c1ara jaaitarunt ve'eres Philofophi. Audi de h!lc
re CICllRONEM. "Alii Naturam eenfenteffe vim
~' qnandam fine ratione, cientem motus iJl corporjbu~
" Ileceffarios! Alii au!em vim partieipem ratiQnis
" atque ordinis; tanquam vii!. progredientem, de-
. darantc,mq; Ruid cujufque rei caura. efficiat, quid
" feq,uatur; eujus folertiam nulla ars, _flulla manus,
" nemo opifex confequi poilit imitando. - Sunt
" autem, qui omnia Natu1"ce nomine appellent, ut E-
" PIC1,TRUS; qui ita. dividit omnjum, qure fint, natu-
U ram, eire corpora' & inane qureque his aecidant.
[Conf. LUCREl'.1. 420. ,oIOG. LAERT. L. X. 39.
40. S. EJI1PIR. ad-v. Math. L. VIn. p. 363.) "Sed
" nos cum dicimus Natura conftare adminiftra;iq;
"mundum, non ita dicimus, ut glebam aut frag-
H mentum Iapidis, aut aJiquid ejurmodi, nulla [al.
" Iluda] cohrerendi natura, fed ut arborem, ur ani-
H mal, in quibus nulla temeritas, fed ordo apparet
" & artis quredam fimilitudo ',. De Natur. 'Deorum.
U.xxxii. Et paUlo poft. "Si nieliora' funt ea q' a:
" natura,
192 DE RELICIONE ,NATURAU, L. I.
Cap. 4. credunt, Deum eife aliquid eorum, qUa:! in
~ fenfus incurrunt, & prrecipuefidera 9, Nam
hxc omnia fubftantia ipforum arguit non eife
primum

" natura, quam illa qure arte perfeaa funt; nee ars
" effieit quicquam fme ratione; ne natura quid em
" ratioois expers eft habenda." Silieet de Natura,
dure funt receptiffimre notiones; vel principium eife
extra iIlud euj us dicitur principium, qua ratione Deus
folus eft natura; vel principium interius, five infitum,
quo modo rotunditas dicitur natura globi. vel ele-
menta natura mundi, vel quemadmodum CICERO ait
llatura! effi di'VerjaJ, ut a/iud equo fit natura, a/iud 60'V;,
aliud bomini. De Fin. v. 9. Unde Philofophis barbare
Ioquentibus alia natura naturans, alia natura naturata
dicitur. Mihi quid em videtur naturam naturantem
(ut aiunt) five pi-incipium iftud interius & infitum eife
mere ens rationis, & :figmentum ex cerebro philofophi
oriundum. Huie autem naturre quiddam tribuere,
vel cum STRATONF, qui phyficus appellatuf, omnem
vim divinam in natura fitam eife docere (qure cauras
g:gnendi, augendi, minuendi habeat, fed careat om-
ni fenfu ac figural in Spinozifmum protinus abit; cu~
jus afferteres in eam impietatem incidunt, ut fi verbis
agnofcunt Deum, re tamen om nino tollant. Docent
eoim omnia elfella ejJe NATURA, Juhjlantiam non poffe
produci ab alio, in rerum 1zatllra non niJi unam fuhjlantiam
dari, aliaq; ejufmodi, qure qui faltem recitat, eadem
opera refellit. SPINOZ. Elb. P. I. Cle. de No Dfor.
L. I. Acad. !0!cejl. L. II. E contra vid. CUDWORTH
Syfl, Intell. BUDDEl Spino:;:;. mite Spinozam. CLARKIt
Demonjlr. de Deo & _ejus Atfr. Prop. vii. ~i vero
naturam natura/am, five externum quoddam principi-
urn, rerum omn;um auaorem & confervatorem, pr.e-
dicant; ii vel figmentum aliquod cerebri pro vero
Deo fubfiituunt, vel ipfum Deum. qualem volumus,
agn')(cunt. Sunt, qui fere omnes veterum Philofopho-
rum Seaas intra atheifmi limites conc]uferunt, etu
non
L; I. DE RELIGIONE NATURAL!. 193
primum aliquod, fed ab alio ortum. Nee Cap: 4.
minus indigne de Deo fentiunt, qui eum ~
'Il1undi animam dicunt 10. Anima enim mun
di,

non eIre cmnes eodem calculo notandos agnofcunt.

" Fundamentum atheifmi jcepti(i efl:, (inquit Buddeus
de atheiJmo & fuperflitiane, cap. 2. ; 10) "non dari
"certam rerum cognition em. judiciumq; adeo de
"omnibus fufpendendum eire: Dogmatici generale
" eft, materiam femper fuiIre, & ad ejlls eIrentiam per-
"tinere neceIrariam .exiftentiam, ; Ariflotelici, mun-
" dum prout nunc efr femper exfl:itiIre: Staici, Deum
" cum materia arCliffimo vinculo eIfe conjunClum:
" Epicurei & Stratonici, mundum ex atomorum fortu-
" ito concurfu coalui/Ie: Spinoziani, unam tantum
" eIre fubfl:antiam, fcil. corpus."

9 ~ales fuerunt apud veteres philofophos. ut pla-

ne patet ex hoc CICERONIS loco. "Hanc in fl:eIlis
" confiar.tiam, hanc tan tam tam variis curfibus in omni
"reternitate convenientiam temporum, non poIrum
" intelligere fine mente, ratione, confilio. ~re cum
"in fideribus ineIre videamus, non poifllmus ea
"ipfa non in Deorum numero reponere." De nat.
Deor. II. xxi.

10 Vetus hoc deliramentum de anima mundi inveniife

PL A TON E M dicitur ; fed reaiU6 forfan P L A TON IS
quibufdam feaatoriblls attribuunt alii. Nomine au-
tern ifiius at.imtE intelligunt univerfale quoddam princi-
pium ratione quadam (haud facile inteI\igenda) omnia
mavens & dirigens; quam fie exponit B 0 E T H J V 5
De Co1!fo1. Philoj. L. III.

'fu triplids mediam natllrtE cunfla 1JI~'llenffm

Conneflens animam per canfona membra reJoI'Vis j
!}0tE cum /ella dllas malum glomera'llit in orlm
bJ fimet reditura meat, menfemq; profulldam
Circuit, & jimili COll'Vfrtit imagiue crelum.

Q!!orfum
194- DE RELIOH)NE NATU'RALX. 1.. Ii
Cap~ 4. di, qualifcunque ilIa demum fit, partem mun-
"""'"'" di notat,' pars amem rei quomodo ejufdem
caufa, i. e. prius aliquid ire potlJit? quod fi
autem per animam mundi intelligatur primmr"
iIlud & inviIibile, a quo omnium rerum vis
& moms depender, pro plano vocabuloobfctr-
rum

~orfl,lm & iIlud VIRGILII pertinet Alneid., vi; ?24'

Principia (alum & terram campo/q; liquentesj

Lucentemq; glohum luntZ! 'Titaniaq; aftra
Spiritus hilus alit, ttJtofq;' infu/a per arlus ,
lv/ens agitat molem & magno fi corpore mi/cet.

Fuerunt & apud recentioresPhilofophm, 'qui .ne"

fcio quid de plafti(a Natura (quam & cuitale Principium
non nemo vocavit;, Vid GR E W in Cifmol.) a mundo
tnateriali diftinguenda fomniarunt; qme ab anima
mundi haud mu!tum difiare videtur. Hujus Patro;'
nus prrecipue ndminandu5 eft RAD. CUDWORTHUS in
S):/iem'lite IntelleBlIa!i; quem in hac "re atheorum caufre
haudparum favdfe probare agg~editur BAELIUS in
continuation des i ellfles dtcuerfes jilr les cometes, cui re-
fpondit J. CLERICUS in Bibliotheq. Cl:rrjie. Tom. 5.
Art. 4' CLER-ICO multum arridere vide,ur ha:c Hy-
pothefis ClId<7.Volthiana; tantum quidem apud eum va-
JuiL, ut longins etiam CUDWORTHO proccderet, &
verifimile duceret eife medium quoddam inter animam
.& corpus in homine principiuin, unde cmnes ifta!
atl:iohes, quas CUDWORTHUS animre tribuit, proficif-
cerentur. Me judice" omnia hujufmodi ad occultas
qualitates recidunt, & a verre I'hil@fophireimperio pro-
tinus profcribi debent.

I I Vel animus me vehementer fallir, vel hoc argu-

.mentum eft petitiD principii: etenim qui 'mundo leter-

nitatem attribuunt, . hoc ipfo caufam ejus exiftenti!f
tufernnt. Quoniam veto, lid:t varia dentur atheif-
mi fyfiemata, omnia in eo conveniunt, quod materia
a"
L\ 1. DE RELIGIONE NATURALI. 19.5
fum & figuratum nomen fubfcituitur. Ex hoc Cap. .<.{.
ipfoquoque adparet, mundttm non eJJe cetermmi. ~
Id enim abhorret a natura ejus, quod ca'ufarn
habet. Et qui mundum ::eternum afferit,
aliquam ejus caLlfam negat, & fie ipfum
Deur'n negat I I .
IV.

ab reterno exftitit, ideo paulo penicius hane rem perfcru~

temur. OEi reternitatem mundi tuentur, in duas partes
diftrahuntur. I. Sunt, qui reterriitatem materire folum~
modo tribuunt ex qua mundus eonflatur, formam ejus
Deum habuiife autlorem agnofeentes. Hujus opi~
nionis inventor ANAXAGORAS eft habendus: [DIOGo
LAIlRT. L. II. n. 6. PLUTARCH. de P/ac. Philoj.
L. 1. c. iii.J ~am fie refello: ~od ab reterno exfti-
tit, idem eft independens~ & quod independens eft~
nequit ab alio mutari, vel ullo modo affici. Sed ex
hypothefi mundus formam, motnm. &e. recepit if.
Deo; ergo non eft reternus. ~ E. D. Aliter fie.
~od ab reterno exftitit. nequit mutationibus fubjici;
nam quod mutatur, per modum fueeeffionis exi!1it;
quoniam mutationes funt fucceffivre; fed quod fueeef-
fivum eft, nequit reternum eife (quoniam dari non pc-
teft infinita feries, Vid. fupra) ergo materia mundi
non exftitit ab reterno. ~ E. D. II. Alii volunt &
matel'lam & formam mu!).di ab reterno exftitifi'e; quo-
rnm dure funt feare. I. Ariflotelici volunt mundum ab
reterno ereari a Deo, i. e. effcB:um eife cum eaufa
fua eorevutn. ~. E. A .. 2. Dertique hypothdis, qUle
omnes alias in abfurditate & impietate longe anteeellit.
docet mundum ab reterrto, & a fe extitiife iifdem
modo & forma, quibus hodie utitur. [SPI.NOZE
Op. Pofl. P. I. Prop. iii. P. II. Prop. ii. BLOUN'r
de Orac. ~t. p. 216] Paucas inter. infinitas, quib'lS la~
borat difficultatibus, attingam. J. Motus non eft ef-
fentialis materire, ergo nee a fe nee flne causa moveri
poteft; ergo nee .ab ::cternQ. 2. Si mundus fit retCi'-
o ml~.
196 DE RELIGIONE NATURALI. L. I~
Cap. 4.
'--v---J IV. TERTIUM eft, Deum tum in univer-
Mund!que fum mundum, tum in genus humanum regimen
blJwmi reo exercere. Id quo d
generifque ex admira
' b'l'
I I
& con ft anti.
lIorem. ordine, qui in hoc univerfo cernitur, liquido
adparet 12., OEoad effeCl:um autem moralem
perinde

nl's, tum datur infinitus numerus annorum, horarum,

&c. i. C. infinita feries. ~ E. A. 3. Sunt & rationes
phy:ficre, qUa! contra probant; ut dimillutiO luminis folaris.
fluidorum in terra, &c. 4. Gravitas non eft effentialii
materi.-e; ergo a causa extern a originem dux it. . 5.
Denique non ab ;eterno extitiffe hominum genus pro
batur ab artium progreffibus & incultis olim terris,
qu.-e poftea habitari creperunt i lcut cecinit LUCRE
TIllS, V.325'

Freeterea ji nulla fuit genitalis origo

Yen:arum & eteli, jemperque aternl!fiere,
!iJ.go tot falla <virum toties eecidere; nee u/quam
.diternis fama monumentis itifita florent ?
fi!3are etiam quadam nunc artes expoliuntur,
NU'nc etiam augifcunt? nunc addita na<vigiis /unt
Multa, modo. organici melieo! peperire /onares.

Con. de hac re STILL IN GFLEET Or. Saer. L. III.

c. ii. 11. PARKER de Dea, Difp. iv. CHEYNE Ph.
Prine. c. iv. HALE de Prim. Orig. Hum. Gen. per tot.
Aliofque auctores citato in f<yaJl. Philoj. Cap. ii. ~. Z.

12 Univerfum a Deo regi GROTIVS v2riis argumen-

tis probat. " I . Qod fit ipfe & omnifcius & omni-
C< potens, ita ut non poffit noncognofcere ea qUa! agun-

tur aut agenda runt, eaque ipfe temperare ac dirigere

.. facillime poffit. Q1:od fi & illa cognofcit Deus,
" quidni & curet? 2. Ex confervatione itnperiorum .
.. 3 Ex rniraculis." De Ffri/ate Refig. ~ Chr. L. 1.
10-13. Sunt autem, qui generalem quandam provi-
dentiam
L.I. DE RELIGl(}NE' N ATURAL.I.;.
perinde eft, utrum quis negct, Deum exifte- Cap. +.
re, an ab eodem humima curari; cum urrum ~
que omnem religionem plane tollat. F,uftra
cnim metuitur aut colitur, utut in [e fit prre-
ftantiffimus, qui nulla ,plane noftri cura tan ..
gitur,

dentiam agnofcunt, particularem vero tollunt, quafi

ipfa rerum genera, qua'! a Deo con[ervari iIil ipti auc
tores fatentur, non {ubfiftunt' in fingulis. Si fing':la
pereunt 'abdicata a divrna provi~entiii, quidni & pere-
ant ipfa genera t Proculdubio nOn generatim mdo ad
totum hoc univerfum, fed fpeciatil!l ad fingulas :es a
Deo conditas h;ecie providentia extendit; l,,:n quod
omnes & fingul::e divina providentia indigeant, tum
quod in i1lis divin::e direCtion is veiligia haud raro con-
fpiciantur. Hoc agnofcunt omnes; exceptis Atheis &
hpicureis: Sed de modo ejus (qui captum humanum
fortaffe (uperat) inter Philo{(}phos non con venit. Re-
bus femel creatis haud nece:lfaria videtur pcrpetua
qUa'!dam vis, quafi nova indies cre,!tio, ut ii1 rJ7'; jutt
perfeverent, qUOiliam qu::evis mutatio requirat ca'tlfam:
fed utrum Deus ita omnia ab origine confiituerit, ut
fecundum leges conftitutas vel harmoniam guam/an:
prlCflahilitam (ut aiunt) conftanter agant, & elFeB::us..
quos ab::eterno pr;;enuvit & fequi voluit creator juxta
ejus beneplacitlilm, naturali quodam modo producant,
(ficut machina qu::e fcmd conftituta opificis concurfu non
indiget) utrum fecundas callfas conftanler dirigat, ut
effeB::us non ex legibus ftabilitis, ,fed ex arbit(io fuo
edant, nodus eft non ita facile folvendus. Sive.
hane five. Warn arnpletlamur opinionem; hoc Caltern,
admitti debet, Deo non indignum eire, ut immediatam
fnam direB::ionem aliquando interponat,& tam men-
tes, hominum quam, rerum inanimatarum facultates ita
dirigat,ut pra'!ter expeB::ationem & folitas agendi rc-
gulas res evenirc poffint, Media quidem via in hac re
tutiffima videtur; nimirum ut a cauiis ordinariis han,t
t.emere difcedamus, neq U: tamen Deurn it.l iis 2.dl~ric
tum eire credamus. ut nihil unquam extra ordinem
caufarum natl1!'alillm ~gat. Vid. LSIB~;lTZ F;[(li r d~
o z '[heodic.
19 8 DE RELIGIONE NATURALI. L. 1.
Cap. 4- gitLJr, & nihil boni maJique in nos vult aut po-
~ teft conferre 13.
Demque
f.'l:peijefli-
ants nihil V. QgARTUM eft, Nullum attributum ilz
habert. Deum cadere, quod aliquam imperjeftioncm
involvat.

<.Theodic. WOLF. de SyJl. Harm. Prd!Jla/;. SHE1UOCI{

de Pro'Vid. WHISTON. 'lheor. L. IV. c. iv. Sol. 87.
JENKIN. de Rei. Cbr. Vol. II. p. 218. FIDDES. <.Theo/.
Spec. L. Ill. P. ii. c. 4.
11 Hanc ob caufam Philofophi Ep leu RUM atheifmi
'\-eum pofiulabant, quippe qui, divinam providentiam
haud ~g!lofcens, verbis reliquerit Deum, re fu1l:ulerit.
Similiter CreE RO. "Sunt Philofophi & fuerunt, qui
" omnino nullam habere cenferent rerum humanarum
',' procurationem Deos. ~orum fi vera eft fententia,
" qu po~eft eife pictas l Q!re Religio l Q! fanB:itas?"
De Nat. Dear. I. 2. Conf. GROT. de Jure B. j" P.
~. II. c. xx. 46.
q. Hoc. 'in loco nimium brevitatem ftudet vir daB:ir-
nmus. Res gravis eft & permagni momenti, ut de di-
VInlS perfeB:ionibus rite concipiamus; ideo que liceat
mihi prolixiore difquifitione hoc argnmentum perfe-
qui. Peljeflum duplici modo dicitur, vel abfolute vel
juo gC1ZfTe. Id Juo genere perfeB:um eft, cui nihil eo-
rum deficit, qu ad fingularem ejus naturam pertinere
poffirit. Mundus eft perfectus, fi nihil huic deficit.
quod ejus ufui & commoditati infervire potuit: Lex
eft perfecta, qu fubjectis optime convenit. Id vero
a/;(oiute perfeaum, quod omnibus qu bona funt &
ieftimabilia, fine ullo defectu potitur. In quo fcnfn
Deum eife perfectum probare fie aggredior. ,.~;e
in effecLs apparent perfeaiones, edem in caufa fu-
erint. Homines gaudent perfectionibus quibufdam;
v. g. potentia, fapientia, bonitate, felicitate, &c. ergo
Deus iifdem fruitur. z. Deo competunt hre perfeai-
ones modo infinito; nam fi aliquid finitum eft, tum.
vel quia caufa ejus tantum nee plus ei communicavit,
vel quia ipfum non amplius capiebat. Sed nec hoc
nee
L. r. DE RELICIONE NATURALI: 199
involvat. Cum enim ille omnium rerurp caufa Cap. 4
fit & origo, abfurdum foret, creaturam ipfius ~
aliquam fibi poffe perfettionem animo conci-
pere, qme abs Deo abeiTet 14. Imo cum iftillS
perfeCl;io

nee il1ud in Delm cadere pote(l-. 3. Attributum fini-

tum nequit competere fubjeEto infinita, nee infinitum
attribumm fubjeEto finito; in Deo unum eft atlribu-
tum infinitum, 'Viz. reternitas (quod fupra probatur)
ergo cretera attributa funt infinita. 4. Patet ex crea-
tione mundi, ex caufis finaJiblls, ex mirabili rerum
I

a
firuEtul & ordine. 5. Idem faeilius proba'tur de
fangulis attributis figiIlatim. prz'mo, .lEternitas eadem
opera demonftratur, atque ipfa exiltentia; redi igitur
ad No'. z. Hie addemus tantilm modum hujufce
attributi nobis eife prorfus incognitum. Nequit en-
im duratio reterna eife fucceffiva, vel tempori eonfi-
milis, qL10niam contradiEtionem implieat: a nobi5 ta
men vix eoncipi peteft fine partium fuecefiione, quo-
niam it f, idea durationis oritllr ex fucceifone. Secun-
do, Ab reternitate fequitur independentia, vel ncce.ffaria
exiJlentia; nam quod fine principio exftitit, -fine caula
eXlftere neceife eft; ne daretur caura prior prima.
Sed exiftere independenter; neceifario, & fine caufa
idem pror{us fonant; unde patet, &c. ~ E. D.'Ter-
tio, Potentia reC.te Deo attribuitllr, tum quia murdum
creavit, tum quia creaturis potentiam dedit, ut fupra
oftenfum ert. Hoc vero admiifo, omnipotentia proba-
tur ab independentia; nam ubi nuIJa datur limitatio-
nis caufa, ibi nullu~ erit limes. ~arto, Omnifcimtia
iifdem rnediis demonftratur, ac omnipotentia. !!!.!!ir.-
to, Probatur immutahilitas ab independentia; nam
qu~vis mutatio requirit clufam. Sed nu:Ja ('aufa agit
in Deurn, nec Deus agit in fe; ergo, &c. &xto, At-
tributa 1noralia demonlhantur a poJleriori, - vel a ca\1-
fis finalibus. Nimlrum, omnia ad hune finem confii-
t~Jto videntl1r, ,llt felicitatem vel C0mmune bo!,um pro-
moveant, uude pa,ct creatorem hune finem confJlio
05 h<'Q
e,oo DE RELIGIONE NATURALI. L. I.
Ca,p. 4: p~rfeCl:io infinitis mo~is exfuperet captum tan-
~r'J tiUre creatura>, eandem terminis potius nega-
tivis quam pafitivis exprimere par erit. lode
Deo ;lae,~tquaquam funt trihuenda, qurefinitum
aut detcrminatum quid natant; quia finito
majus fem?er adtribui poteft. Et omnis de-
terminatio :,c figura terminos ac circumfcrip.
tionem involvit. Quin nee dicendus eft di-
ftinete

fuo deflinalfe; & cum finis bo\l'US eft, auCtorem ejus

eife honum necelfario fequitur. Pofita bonitate Dei.
patet infinitam elfe; neenon & infinitam juftitiam, ve-
racitatem creterafque perfeCl:iones morales rea.e Deo
attribui; nam ompifeientia, qU0d optimum e;f, often
dit, omnipotentiaid efficere poteft, & vo[untas ad i-
dem impellit. Unde co11igitur, hifce omnibus fimui
fumptis, Deum omnibus perfeCl:ionibus, tam morali-
bus quam naturalibus infinito modo gaudere. !f!:. E. D.
IS Hcee nimis ineaute diCl:a funt, nee cum religione
fincera conllare poff;mt. Perperam quod pofitivum eft,
in Idea infiniti omittit, & ei quod negativum eft.
tantum inhreret. ~i comprehendi Deum polfe ne-
gant, non hoc fibi volunt (fi fapiunt) ae 1i Dulla plane
ratione agnofei queat; fed quod humance mentis nimis
angufti fint limites, quam ut Dei perfeCl:iones adrequa-
te & omni modo concipiat. Quis vera hanc ratio-
cinationem ferat ? Cujufcunque rei non datur adrequa-
tus conceptus, dius nulla eli Idea, ilia non ens. Eo-
dem prorfus argumento, quo hie utitur nafter, mi-
litarunt athei quidam contra Deum, eumque inter na-
turas, quce neque exiltunt ufquam, neque polfutlt exif-
tere, coilocare conati funt. Nulla eft, inqLlit HOBEE-
nus, idea neque co./eeptus, qui ariri pateft ex hac <voce IN-
~INITUM. !f0ando dicimus rem aliquam '!1ft inJinitam.
hoc talltum fignijicamus, nOll pqjfe 110S illius rei td7il i 1l0S
(1.C limites cawipere, neque aliud conc;pe;-e pr~ter noJiram

;mPQtentiam. Phyf. P. rl. c. xxvi Et alibi; f:(!fan.

do
 L. I. D:a RELIGIONE NATURALI. 201
fiinCte & plane comprehendi aut concipi noflra Cap. 4.
imagi:lationc, vel quacunque faculrate anima!...--...-
noftrre ; quia!quicquid animo diftinCte & plene
concipere valemus, id finitum eft. Nequ:: ve-
ro ideo, quia Deum infinitum dicimus, erus'
conceptum plenum animo tenemus : cum infi-
nitum proprie non notet aliquid in ipfa re,
fed impotel1tiam in animo noftro IS, ac fi dice-
remus,

tJg dicimus aliquid ejfe infinitum, non aliquid in re jigniJi-

camus, jid impotentiam in animo noftro: tanquam ft dice-
remus nefiire, an & ubi terminetllr. De Cive, c. xv.
a
14. Qure quidem fententia pietate maxime abhorret ;,
cum id nobis perfuafuiTl eife velir, qUa! de Deo vulgo
pra!dicantur, nihil habere veritatis; nuda enim &
mera elfe omnia vocabula, qUa! nihil pn:eter hoc fig-
Iii/icent, mentes noO:ras ftupore quod am & veneratio-
ne percu!fas elfe. Sed ha!c omnia falfo nituntur fun-
damento, & hac voce infinitum rite explicata, fundi
tus corruunt. Q.!:!am ad rem diLlinguere 'oponet in-
ter infinitatem, qUa! de numero, quantitate & ejrifmo-
di prredicatur, atque earn, qUa! rebus indivifibilibus
attnbuitur. lira eft mera negatio limitum; infinitus
eft numerus, quia femper augeri patel!:, & ob hanc
ipfam rationem dari nequit numerus actu infinitus.
Itane vero de divinis attributis definire licet, ea non
efI'e actu infinita? i. e. elfe finita? Nam quicquid ex~
illit, aflu eft. ~odcunque quantitatem habet de eo
prredicabilem. vel numero menfurari poteLl, ob hane
~ ipfam caufam non eft vere infinitum. Idem fentit
A R 1ST 0 TEL E S. o~Jt;'" &i7mgov oi.;;'" {J-E,.9@)... Nulla
'lualltitas fjl illjinita. Metaph. L. XIV. c. vii. Id
vera infinitum eft vere & proprie dictum, cui nihil
addi poteLl: quo modo dj\'ina attributa vocantur in-
finita. Potentia eft infinita, cui nihil deficit; vel
qu~ ad omni,l potentia! objecta extenditur: & fic de
cxtc;ris. Ut verbo dicam, injinitas cum Deo attribu,
o 4- itttr,
202 DE RELIGIONE NATURALI. L. r.
Cap, 4. remus, non capere nos magnitudinem ejus ef-
~ fentire, lnde nee recte dicitur, quod partes
habeat, aut fit totum aliquid; quia ha::c attri-
buta finitorum funt. Neque quod hi loco ali-
quo eontineatur; quia hoc innl1it fines & ter~
minos magnitudinis. ' Neque quod moveatur,
aut quieJcat; utrumque enim fupponit dre in
loco 16. Sic nee Deo proprie adtribl1i poffunt,
qure dolorem aliquem aut pajJionem notant,
(prcprie dico: nam ubi talia Deo attributa Ie-
guntur, id fit dv:}gw'ZiJ'o'ZiJ'1X,9 ws pro errectu, non
affeB:u)

itur, idem fonat, ac pe'fiflio. Conf. CUDWORTH. 8yft.

ilztell, Cap,'v. Sect. i. 17' cun: Nohs doCtiffimi Mds-
HEMII.
.6
.
Modus divime effenti<e nobis ell: prorfus incogni-
tus : Deu! ubique pra:fens efl: fine extenfione; omni'l
c1gnofcit fine idearum fuccduone. Nam quod ex-
tenfum eft, nequit cogitare; & quoc1 fucceffivum.
l1aud reae reternum dicitur.' Diflicillimum quidem
ell in conceotibus noftris vel extenfionem vel fuccef-
fionem ab e'xifl:entia re;ncvere : fed cum ex hac parte
datur demonftratio, ex ilia difficultates tantum ex
modis effendi. & nollrorum conceptuum imperfeaione
oriund;e, nuUus relinquitur dubitandi locus, cuinam
parti affentiendum ell:. '
17,Si~ in facris ,litteris De,um alicuj,us facti (v. g.
creatlOnIS, Gene/. VI. 6.) pcemtulffe dlcltur, cum aliud
agit, quam prius agebat vel aaUrllS effe videbatur
quia flmile quid facit hominibu~, quos pcenitet, No~
~evera confilium murat, (ipfe enim eft immutabili,) fed
~aa reru,m feu, eventuum m\ltatio in tempore fit juxta
Immutablle Del decretum? quoab '<eterno fancita &
conftituta fuerat.
H Cavelldum en autem ab ill,OI:um erroreq q~i nuI~
Jam elfe ideam Dei, nqIlalJl dlVlnorum attributorum
~um
L.1.' DE RELIGIONE NATURALT. ~O~
affectu) ut eft ira, pocnitentia, mifericordia '7. Cap. 4.
ltem, qure egejlatem & abfentiam alicujus bo- --v---J
ni notant, ut eft adpetitus, (pes, cOricupifcen-
ria, amor cupidinis. Nam hrec involvunt in-
digentiam, adeoque & imperfectionem; cum
intelligi non poillt, ut quis adpetat, fperet,
cupiatve, nifi quibllS indiget, caretve. Sic &
quando Deo tribuitur intelleItus, voluntas,
[eientia, & aItus fenJuum, vifio, auditib, illa
longe fublimiori modo funt capienda, quam
quo nobis infunt 13. Nam voluntas eft adpe-
titus

cum nofiris facultatibus fimilitudinem docent; fed bo-

nitatem, intellcCi:um, voluntatem, &c. Dei eife toto ge-
nere a nofiris diverf, &; dircreta, atq; fenfu mere ana-
iogico a. ,nobis intelligenda; qu<e doEl:rina (nifi cum
grano falis admittatur) nee clim fana rcligione, nee
cum vcris Ji:iClltia: princi!,iis reEl:e confiare pofilt. ~id
enim magis a ratione alien urn eife pofut, quam ut
a{fenrum pra:beamus, cum nihil om nino de \'Cr3. rei
natura intelligatur? O!::!id magis impoffibile, quam ut
divinas perfeEl:iones (v. g. bonitatem, jllllifam, ca:-
tcrarque ejuiinodi) admiremur, necnon & nobis in
exemplum proponamus, fi fint penitll~ incognita:, &
ab omnibus quas de iis formaTe poifumus notiones,
omnino remota: & diverra:? Itaque ut reEl:ius de hac
re judicium feramlls, paucis exponam, qua: ad li:em
dirimendam val ere pofiunt. I. Ubi non dantur idea:,
ibi nec rationi nee fidei locus dari poffit. 2. hlfeBio
jn genere diCta in unoquoque fubjecto idem valet. 3.
Jdea diviparum perfeEl:ionum oritur ab iis, q.:i:S in
nobifmet ipfrs experimur. 4' PerfeEl:iones quas Deo
:j.ttribuimus ejurdem funt gmtr:';, atq; ift<e quc.s )'o;~1i
ni. Ideam potentia: a nofrris facultatibus acqt:ir: nus,
eandcm Deo competere probamus. 5. Ea folum divi-
is l?erfe~iopibu~ cum ll\.lm.\nis int(;!rcedit di:':,rcntia,
ut
204 DE REtIGJONE NATuRALr: L. T.'
Cap. 4. titus r~tionalis: adpetitu5 autem prrefupponit
~ abfentiam, & indigentiam, rei congruentis.
Et intel1eEtio ac fen1us in .hominibus. involvit
paffionem, per objeaa in organa corporis, &
potellt~as animre impreffam. ~od eft indi-
cium potentire ab alio dependentis, & confe,-
que:1ter non perfeCl:iffimre. Denique & illud
a perfetl:ionedivina abhorrer, fi dicantur ptu-
res uno Dii. Nam prreterquam quod admi-
randa mundi harmonia unum duntaxat ejus
mode-

ut hre finitre fint, illre infinitre: in gelzere conveniunt

in gradu & modo ejfendi diiferunt. Sic fcientia homi~
num eft, imperfeCta, Dei perfeCta; ilIi ope idearum,
cognofcunt & percipiunt, hic vero modo nobis abfcon-
dito. Scientia in abftraCto ubique eadem eft, fed in
diverfis fubjeCiis diverfa, nunc major nunc minor, nunc
hil.c nunc illac modificata. Sunt autem, qui nos per
analogiam faltem de modis divinorum attributorum,
& de omnibus myHeriis concipere volunt. Earn autem
ab omni philo(ophi& exulare malui; quippe ad ideas in-
telleCtus minime pertinet, & cum phant:ifla fola com.
rnercium habet. Res prius intelleB:as per analogiam
.facilius docemus & in mente concipimus, fed ut ignotre
intelligantur, ne hilum quidem proficit. ~i Deum
eIre omniprrefentem [cit, reB:e dicit eum omnia audire
& videre; qme quidem non veri: & proprie diCta
funt, fed analogice. Vid. LAw ad KING de Orig. Malra
p. 88. Edit. 8vo.
19 Haud tam levi opera demonfiratur unitas. Reae
GROT lU 5: Deo! plures un!) non ejfe, noli!) ?lon d!que eft
evident ac Deum exijlere. De Jure B. & P. L. II. c.
xx. 47. Verifimiliter patet ab harmonia mundi uni-
cum eife Deum; nulla ratio eft, qure plutes eife fuadet,
ergo evidentia demon!hativa patet (non dico plures
effenon poffe, fed) no.d eIre plures credendos, vel
plures
L. I. DE 'RELIGIONE NATURALI. 20 5
moderatorem arguir, etiam finitus tunc foret Cap. 4.
Deus, fi plures effent paris poteftatis ab ipfo ...r'"y"-J
non dependentes. Sic ur contradiCl:ionem in-
volva\:, plura dari infinita 19. Qyre cum ita
fint, maxime rationi congruum eft, circa at-
tributa Dei utcunque exprimenda uti nomi-
niblls vel negativis, ut infinitus, incomprehenG-
bilis, immeMus, reternus, i. e. principi) & fin~
carens: vel juperlativis, ut optimus, maxi-
mllS, potentiffimus, fapientiffimus, &c. vel in-
definitis,

plures colendos. U nde gentes, quas de Polytheifmo

reprehendit Apojlolus, reCle dicunLur inexCtljabiles, Rom.
i. 20. Sunt & rationes quredam fcholafticre a
viris doCliffimis ad unitatem Dei evincendam allatre,
qui bus vero, me ,judice, plus ineft fubtilitatis
'1uam certitudinis,.'" Accipe autem quales funt: I.
Qgod a fe en, fingubre edam eft; fingulare autem
non poteft cum pluribus communicari. BUD D E U S
de Piet. Philof 18. Cui vix diffimile ell: argumer.-
tum GROT II. Deus ell: necerrario, vel per fe, necef-
fario autem quidque eft, non qua in genere confide-
ratur, fed qua actu eft: actu autem funt res fi,,~u
Ire. De'Verit. ReI. Chr. L. J. 3. 2. Dei nomine
ens fummum perfectiffimumq; intelligitur; '1uare ft
quis plures vellet admittere Deos, ille admittercL eG-
tia, qure & petfectiffima effent. fimul tamen & impc:r-
fecta, quia unum careret perfectione alterius. BUD-
DEUS ubi fupra. 3. Si duo effent aut plures Dii liuere
agentes & volentes, porrent contraria veil..; ; irnp::dire-
tur autem alter ab altero, quo minus quod vtilet, ef-,
ceret ; impediri autem poffe, Deo indignum eft. It//.
4. Deus neceifario exiilir, qure ncceffitas eft fimplcx &
uniformis. ~i duo neceffario cxi1lere fupponit, in
eo fibirnet contradicit, quod cum utrumquc incepen-
dens eft, utrumvis tine altero exiftere fupponi poteft, &
ex
 DE RELIGIONE NATURAL!. L. I.
Cap. 4. de/initis? ut bonus~ juftus, . creator,. rex, d~
~ jirms, &c. eo fenfu ut non tam vellmus, qUld
fit" difrina~ dicere, quam no(\:ram admiratio-
nem & obedientiam qualicunque expreffione
profiteri ; quod eft lignum animi humilis, &
animi honorantis quantum poteft ~().
Crdtus Dei
natllPalis VI. PROPOSITIONES pratlictf! religionis
i'lterTltJs naturalis verfantur partim circa internum,
fjuibus? partim circa externum cultum Dei. Internus
c.ultus Dei confiftit in ejus honore. Honor
autem eft opinio alienre potenti<:e, conjunB:re
cum bonitate. Debet fcilket animus homi-
nis ex confideratione potentire & bonitatis
Dei, qUJntum poreft animo venerationem ad-
verfus ipfumconcipere. Ex quo Auit, ut eun-
dem debeat amare tanquam omnis boni auc-
torem & datorem ; in eum jperare, tanquam
abs quo in futurum quoque omnis noftra fe-
licitas dependeat; ejus voluntate adquieJcere,
tanquam

ex confequenti nelltrllm neceiI'ario exifHt. CLARKII

Demonjiratio de Deo f.5 attributis. Prop. 7. De horum af-
gumentorum vi & efficacja nihil dicemus. Si quis ea
ad juftum examen nvocare velir, confulat 'Ol)1nino
eruditiffimi noftri amici, EDMUNDI LAW notas ad
KING de origine mali leau digniffimas, necnon &
. re(po~fum ejus ad J. J"CKSON in differtatione de }patio.
tempore, &c.
~o Similiter HOBBESIUS. Nomen Dei non v.forpatur;
'l!f ilium concipiamus, fed ut bonoremus. Leviath. P. I. c. I.
dequare VJd. fllpranot. 15.
zx Audi SENEC AM. "Primus eft deorum cultus
': deos crede r:, deinde reddeAre illis majeftatem fuam,
c redden: bomtatem, fine qua nulla majeftas eft. Scire
" illos
L I. DE RELIGIONE NATURALI. 20 7
tanguam qui pro fua bonitate omnia optime Cap. 4.
faciat, nobifque det, qure maxime expedium; ~
eum timere, tanquam potentiffimum, & cu
jus offenfa maximum fit malum conciliare
apta; ei denique in omnibus humillime obfequi,
tanquam creatori, domino, ac reCl:ori optimo
maximo :1.1.

VII. Externus Dei cuttus in hifce potiffimum Ex/er1JrL.T

confiitit, t1t homo Deo gralias agat pro tot bo- q:~itJ.t:ipo,.
nis ab eo acceptis ut ipfius voluntatem De[ Izbll.S a/fif-
' . '/.'atlir ;>
..L
achones fuas, quantum fien poteft, expnmat,
feu ei obtemperet. Ut ejus magnitudinem
admiretur, & celebret. Ut preas ad ipfum
fundat pro obtinendis bonis & averruncandis
malis; preces enim runt ligna fpei, fpes vero
bonitatis & potentire divinre agnitio eft :/.,z. Uc
fi res tulerit, per folum Deum juret, & jura-
mentum

" illos eIfe, qui pr<Efident mundo, qui univerfa vi fua

" tempera nt, qui humani generis tutelam gerunt, inter-
" dumcurioii iingulorum." Epijl. xcv.
U Sunt, qui neceffitatem cuItus externi ex Iq:m:ne na-
turali patere porre vel negant vel in dubium vocant. Imo,
fi<3ia Deo nOll opus eft noflris laudibus aut precihus, cui Jam
jatis perJPeBa fint fenJa nojlrte mentis. zdo. !0;ia ",'arid?
funt methodj, quihus pietatem nojlram (j' '/.'enerati01:e:,'! ad-
cuerjils Deum, tanquam Emfopremum, agnq/cere & i/iu/w,'/!
poJlitmus, & ji '1.!itre hominum fint c:.irtutis normte con-
formes, iis nOlI opus tifl precihus. Hafce vero rationes
nihil orr:nino in hac causi valere, graviffimis argu-
mentis evinci poteH, Etfi enim Deus non indige:tt ex-
tern is fignis ad animi noftri percipiendos [en{us, tamen
yreces neceIfaria! videntur tum ad noHri tum ad aliorum
hominum commoda. I. RefpeB:u n~/jri, prcces ore
proJata: mag;s apta! fLInt ad excitando3 anir.l! moms;
';"fum
?08 DE RELIGlONE NATURALI. L. I.
Cap. 4. mentum religiofiffime obfervet: Hoc enim
~
poftulat omnifcientia & potentia Dei. Dt de
Deo confiderate loquatur; id enim eft fignum
timoris; timor autem potentia: confeffio eft.
Ex quo confequitur, n(1n effe utendum I!ei ~o
mine temere & fruflra; utrumque emm m
confideratum. Non eJJe jurandum, ubi non eft
opus; eft enim fruftra. Non eJJe curiofe &
petulanter difputandu1tl circa nat1fram & guber.
nationem Dei: ex hoc enim nihil aliud fequi~
tur, quam ut Deum exigere velimus ad mo-
dulum noftrre rationis. Item, l1t quidquid Deo
prte/landum dl, in Juo genere .fit eximium, &
honorem exprimere aplum. Item, Ht homo
Deum non folum Jecreto, fed & palam & pub-
lice in confpefJu hominum colat. OccllJtare
cnim aliquid eft, quafi quis eo exercendo eru-
befceret. Contra publicus cultus non [olum
de

----------------------------------~

earum auxilio attentio faciIius confervatur, & pire men-

tis cogitationes melius foventur. ~()rfDm fpeCtat illud
AUGU STINI. Nefcio quomodo, cum hi 1/IotU! corporis fieri,
1:iji motu m.imi prdcedente non poJlint; iifaem rurjiu ex-
terius 'Vijibiliter fallis, ille interior in'Vijibilis, qui eos fecit,
augetur. De Lur. pro Mort. cap. 5. Ethinc patet pri-
vatarum precum obligatio. Deinde vix concipi in mente
poteft, eum qui nunquam preces ore effundit rea.~
de Deo fentire poffe. Mens pia. naturali quodam
motu ad gratiarum aCtion,es impellitur. 2. RcfpeCtu homi-
llum aIiorum, prcces publiea: & fllpplicationes kllennes
Cll~ omni apparatu honefto cultlis, exterioris perquam
utllc~. & neccfi;uia: videntur. Experientia compertum
eft, Immane quantum exterior pktatis facies, & religiofi
cultus

4-
L; I. DE RELIGIONE NATU RALI. 209
de noftra devotione teftatur, fed & alios ex Cap. 4.
emplo incitat. Denique ut Jummo conatu le- ~
ges naturales obJervat. Nam uti imperium
Dei parvi pendere, fuperat omoes contume~
e
lias; ita contrario omnibus facrificiis eft ac-
ceptior obedientia. .

VIII. ENIMVERO id certum eft, effeB:um AJternte

hujus Religioois Naturalis, prrecife & pro fa/uti {)bti-
prrefenti hominum conditione confideratre, in- ~::::foffi-
tra fphreram hujus vitre terminari; ad reter- cit.
nam autem falutem nancifcendam nequaquam
valere. Ratio quippe humana fibi reliCta jam
ignorat pravitatem, qure in facultatibus & in-
clinationibus hominis cernitur, per culpam hu-
manam provenilfe, Deique offenfam & reter-
num exitium mereri. Eoque & neceffitas fal-
vatoris, ejufque officium & meritum, nee non
promiffa Dei humano generi facta, & qUa:! alia
. inde

cuhus profeffiones fratre & ordinarire ad mentem vulgi

hominum faltem metu numinis & reverentia percellen-
dam conferre [olent: adeo ut ne.fciam an iis f ublJtis [0-
cietatis humani generis una cum omni religione tobtur.
Publica pietatis exempJa plurimum valent ad excitan-
dum in hominum mentibusreligiofam quandam vene-
ratiollem numinis, qlli:e focietatis vincula firmiori nexu
colligant. ConjunCtio plurimorum hominum in eadem
mente & voce haud p~rum conducit, vel ut ira Dei
avertarur, vel ut impecrentur beneficia. Qga'!cunque au-
tern faciunt, vel ad promovendam falutem pubJicam aut
privatam, vel ad advertendam Dei iram, vel ad impe-
tranda beneficia, ea omnia funt inferenda at;( adoptanda
in religionem naturalem.

~l Non
2JO DE RELIGIONE NATURAL!. L. 1.
Cap. 4. inde dependent, eandem fatent: per qure fola
~ falutem ~ternam hominibus proven ire, ex di-
vinis literis conftat 23

.AbJ1ue IX. OPERlE pretium porro fuerit paulo di-

religione ftinCtius expendiffe ufum, quem in vita huma-
nltlfum ./0-
't' na re 1"19iO glgmt;
, 'i tet, eam revera e.u
ut con .fT,
e
(;Ie atlJ
"lJi7zc:t/um, ultimum
& iJji h f l ' "
firmi tmum umance oczetatts vzn~
culum. Nam in libertate naturali, fi metllm
divini numinis removeas, ubi quis propriis
viribus fifus fuerit, qmelibet imbecillioribus
pro

:1.3 Non autem in eo fenru intra limites huju[ce vita!

continetur jus naturale, ut nihil omnino ad futuram
fpeelet. Argument:! runt varia, qua: plurimum fuadent
vita hac conclufa, nondum expleri omnes partes hujt2s
dramatis: mens humana ab intui'u hodierni fratus ad
futurum aliquem pra:fagiendum fiatim excitatur ; & eri-
gitur expeCtatione earum rerum, qua: fecutura: funt in
aItera vita, quail in proxima fcena. Si naturam anima:
atl.entitis perpendamus, facile patet, referente CICE-
RONE, nihil e..Ife huic admixtzl1n, nihil coneretum, nihil ee-
pliialum, nib:! (oagmentatum, nihil duplex. ~od cum ita
fit, eerte nee ./eeerni, nee dh)idi, nee difcerpi, nee diJlrahi
P"ejl; nee interire igitur. TuCc. Difp. 1. 29. Interire nm
Pife haud tam certo Ceq\litur; probat antem pereunte COf-
pore, non ideo ptreundam eKe animam, adeoque poft
mortem fuperfiitem effe poffe. Deinde cum Deus fit
a:qui reelique amantiffimus, non erit hujufce mundi
otiofus fpectator; jus faciendum curabit, nee dtndem
vel doloris liel fdicitatis portionem dignis & indignis
impertiet; fed bene & male merentibus fuam unicui-
que debitaII1' Enim vera fatendum ell neminem mor-
tal,i,um, perfectlm obed!elltiam pra:ftitiffe, nee fi pro-
pne dl-:1um tfr, pra:mla mer n poff'e: unde demon-
ftr:tr~ nequit g~enquam pra:mia aliquando pro certCi)
coniecuturum f lre; attamen Cl.lm bona fortuna: & fe-
licilas hujufcc vita: vir,uti & Capientia: non femper ad-
ha;reant
 L. I. DE RELICIONE NATURAL.J. 21
pro lubitu inferet, ale honl1ftatem, pudorem, Cap ..4.
fidem, inter inania vocabula reputabit, nee ~
ad reae faciendum aliter, quam fe.nfu pro~
prire imbecillitatis adigetur 24. Porro, religione
remota, civitatum firmitas intrinfeca femper
in incerto foret; ae ad cives in officio conti-
nendos hautquidquam fufficeret metus tempo-
ralis prem~, fides fuperioribus data, ejufque
fervandre gloria, & gratitudo,.quod ope fum-
mi imperii a miferiis-ftatus naturalis defendan-
tur.

h:.ereant & peffime merentib)ls interdum optime nt,

hane ina:qualitatam Ferre nequit Deus, fed a1iquando
alium ab alio difcernet: ita ut diverfa fit rerum diftri
butio in ft~tlt futuro ab ea, . gmt! hodie obtinet. Et
quo quifquc ell rcrfeaior, & Dco proximior indole &
natura, eo erit altior & beatior, vel faltem eo mino-
Iem prenam fortietur. ConceiIo cnim (quod quidem
falva Dei juUitia negari non poteft) religion em natura-
lem per (e & fIne piaculo quodam peccati, ad falutem
reternam non fufficere: Attamen rationibus maxime
probabilibus, & qua: fidem facile fuadere poffint,. ftabi-
litur hree veritas; iis, qui pro modulo human;;e infirmita-
tis virtutem in hac vita colant, aliquando melius fore,
quam pr9fanis & impiis; qui Deum averfantur, &
quicquid bonum .$c honefrum eft, repudiant ~ abhor-
rent. Unde confequentifiirnum eft" ut jus naturale non
mtra fphreram hujus vita: terminetur, & lumen rationis
diaitet ationes hominum ad vitam futuram fpeCl:are
dcbere. _ Sublato autem ftatu futuro, una tolluntur.
l~gis naturalis L:1.naiones, adeoque ipfa obligandi vis.
Via. B'uRNET de Statu Mortuorllm, CHAVVIN de Relig.
Nat. L. I. cap. viii. .

'4 ~rel:io frepe verfatur, utrum {ocietas cum athe-

ifmo ~ conftare poffit ? Partern affirmativam tuentur
MACHIAVELLI'llS, HOBBESIV5, To,LAJ!IDVS, Ie
B.l L lVS,. quorum rationes vix operre eft pretium ad
P exame-n
212 DE RELICioNE NATURALr." L.r.
Cap. 4. tur. Tunc enim revera loc~m haberet. f23i
~ mori lei!, cogi nefti! 1.): quippe, cum Deum
non metuentibus nihil magis quam mors me-
tui pollit, huic contemnendre qui fufficeret, in
imperantes qurevis'tentare poffet. Ut autem
id vellet, vix caufa defutura forct; puta ut
declinaret incommoda, qure f:bi ab alterius im-
perio videntur incumbere; aut ut ipfe poti-
retur COmmOGl';, qure imperii poffefforem co-
mitantur. Prrefertim cum facile judicare pof-
fit, jure fe id facere; vel quod qui in prre-
fens rerum potitur, prave remp. videatur ge-
rere; vel quod ipfe longe melius imperatu-
rum fefe fperet. Occafio autem ad [alia ten-
tanda facile offerri poffet, rege vitam fuam non
fatis catlte circumfepiente (& quis tali rerum
ftatu cuftodes ipfos cuftodiet 26?) vel multis
confpirantibus, vel bello externo ingruenti
adfcitis in partes ho!libus. Prreterea cives ad
injurias mutuo inferendas futuri effent pronif-
limi. Cum enim in foro civili pronuncietur
fecundum aCta & probata; omnia [celera &
fiagitia,

ex-amen revocare. I. ~ia: nulla unquam gens com-

perra fnit, qu<'JI: Deum non agnofceret: nift cui ratio
& boni JT.ores, inducta feritate, plane fordefcunt. Unde
vel nihil, vel quod contra hos facit, ab exemplis
colligipoteft. 2;' ~ia' omnes uno ore faterttur, reli-
gione fublata, humanazp. {ocietatem r,)n tam firmo &
fbbi!i pede ihre poffe. ~od ipfi veritatis & verre
religionis hoftes agnoviffe videlltur; cum in errorem
quodammodo contrarium di!2.bantur, in eo, quod reli-
gionem, quam leges civiles cOllftit~'unt & ratam faci-
unt, diligenter colendam eiTe & tuendam docent, falfa
fit
L. I. DE RELIGIONE NATURALI. 213
flagitia, ex quibus lucrum provenire aptum Cap. 4.
eft, fi occulce patrari & fine arbitris porrent, ~
pro dexteritate ingenii, in qua placere fibi
quis poffet, haberentur. Nemo quoque opera
mifericordire aut amicitire foret exercithlrus,
niG glorire aut emolumenti explorata fpe. Ex
quo & illud confequeretur, ut dum nemo in al-
terim fide, remotis prenis divinis, folidam fi-
duciam collocare poffet, finguli perpetuo mem
& fufpicionibus anxii viverent, ne ab aliis de-
ciperentur aut lrederentur. Sed, & tam i111-
perantes quam fubject:i parum proclives futuri
elfent ad prreclara & gloriofa opera patranda.
N am imperantes, nullo confcienti::e- vinc.uio
conftriCl:i, omnia munia, ipfamque juftitiam
venalia eifent habituri, & in omnibus privatum
commodum qurefituri, cum oppreffione civi-,
urn: a quorum 'rebel1ione uti fibi femper me-
tuerent, ita fuam falutem unice in eo pofitam
intelligerent, ut iftos quam maxime enerves
redderent. eives contra, oppreffionem im-
perantium formidantes, nunquam non circum-

lit an vera 'nihil morantes. Hoc modo MACHIAVELL.

" In id diligenter incumbere debent, quLunque Reip.
" aut regno alicui imperant, ut ejus rcligionis quam ipf!
" colunt & ve:lerantur, fundamenta farta tetlaque con-
" fer:vent: qua quidem re cives fuos pios devotofque
" efficient, & aptos ad concordiam 'tolendam." D~ R~
pub, L.1. cap. xii.

1.5 SnEC. HE!'cul. Ft.!'. v. 4Zj.

~6 Pone feral:z, (ohite, fed qui! (uj!oJilt iP/o1

CUJlOdCl-- JUVEN. Sat. vi. 346.
P 2 fpeCturi
'114 DE RELIGIONE NATURALI. L. I.
Cap. 4. fpettllri forent occafiones rebellandi: nee mi-
~ nus tamen ipf! inter fe diffifuri, feque mutuo
formidaturi erunt. ~in & conjuges, obarta
vel levi querela, fe invi'cem dfent fufpicaturi
ne veneno, aut alia clandeft;no modo necaren-
tur. Par periculum a familia immineret.
Cum

2.7 Omifit auCtor, quod in hac re pr~cipuum eft, fine

fide in Deum nihil valere juramenta, & fine juramentis
llullum eKe fiduci~ & veritatis vinculum. Teftem ha-
bemus CrCERONEM. ., Utiles autem eKe opiniones
" has, quis neget cum intelligat, quam multa firm en-
" tur jurejurando, quant<e falutis fint frederum religio-
" nes? Qgam muItos divini fupplicii metus a, fcelere
" revocarit? OEamque fanCta:fit focietas civium inter
" ipfos,diis immortalibus interpofitis. tum judicibus.
" tum teftibus j" De Leg. II. vii.

1.8 Eadem argumenta, qu~ religionem cum utilitate

civitatum amici: confpirare probant, a fortiori concor-
diam Chriftiame DoCtrin~ cum vera politica demon-
firant. Audi de hoc argumento ipfum PUFENDORF.
" Hac in parte amice confpirat religio Chriftiana,
" dumque ifta optimam habitudinem civitatum valde
"deformantia folis fuis artibus toHere nequit, aut
" gnwioribus vclut diftriCta negligit, emendare & ex
.. fundamento curare, quantum humana pravitas in
" hac mortalitate corrigi idonea eft, laborat. Nam
"pri1J:~, Religionem Chriftianam divina qu~dam
" comitatur gratia apu-1 illos, qui non nomine folo
" eam 'profitentur; per quamj animi ita imbuuntllr, ut
deim:eps ad officium fuum faciendum incumbant,
" non re[peCtQ pcen~ aut emolumenti temporalis, fed
,. ex amore & revercntia erga Deum, & ut eidem obfe-
" ql1ium fuum approbent. Deinde religionis Chrif-
" tiame decretis non fatisfecit, qui cxternis tantum &.
"craffioribus viti is fefe abil:inuit, fcd illa quam
"maxime internam cordis puritatem, affecruumque
" S cupiuinnm c(.)mpofltos motus requirit. Nec illi
" aliquod
L'~ r. DE RELIGIONE NATURALI. 21 5:'
Cum enim fine re1igione nulIa quoque flltlu"a Cap. 4.
foret confcientia, non facile eirct occul~aeju(- I./Y"<J
modi fcelera deprehendere 27; quippe qUa! ple-
rumque per i.nquierudinem confcienti:r, & ter-
fores, in exteriora indicia er.umpentes, .pro-
dantur .. ft. U nde ad parer, q Llantopere interfit
generis

" diquod minutum aut contemnendum peccatum Vl-

" dc~ur, fed etiam de otiofo verbo apud tribunal di-
"Vimll"'1 rationem reddendam docet. Neq1,le illi
"fat.isfecit, qui alterum non I:rlit aut contraa:us
" explevit ; fed beneficentia quoque, humanitas,
" mifericordia quantum in cujufque viribus exeree1,lda
" injllQgitur, ctiam ubi nulla recuperandi fpes ~rridet.
" N eo ue illi fuflicit vanis litibu6 alteri molefriam non
" f<:.c~)rere; fed & ad injurias eondO,lj1andas, ad ,t;e-
" mittendum aliquid de fummo jure pronos dIe eadem.
"jubct. Nee alteri fua eripuHfe, aut per ~lterius
" ihagcm ad honores graifatum non fuiife fatis eft:
" fed etiam per innoxia media avariti:r aut ,aI~bitjoni
" litaffe in,ter vetita habetur. Denique Chrifriflni ho
" minis ofEcium nequidquam impleviife judieatur, .qui.
" utcunque vita:: fua:: innocentian;t civili judici;adpro-
" bare pOj:uit, &: ft non cafre tam en caute agere1 fua-.
" que facinora dextre negare & obtegere callujt; qui-
" que adeo probitatis fua:: hoc palmarium habet argu-,
" mentum, hujus vel illius facinoris me nemo legiti-,
" me convicerit. Sed ex: fcitis Chrifiiana:: religiQuis.
H Deus etiam arcana peCtoris arbitratur." Et fie de-
inceps. Dijfcrttit. Academ. de Concordia 'lJer.d! Po!i,.
cum Relig. chrifl. p. 557. Solet autem a l10nllullis
difputClri, Chriftiana:: religionis dogmata nequaquam
cum bello gerendo eonfrare poKe, vel faltem huie
plurimum officere. Tangit hane rem MACHIAV. Difc~
ad Uv:t. II. c. ii. Et Chrifrianam do&inam omninQ-
inutilem & noxiam eRe militantibus (utcunque fit
jufta caufa belli) probare aggreditur MANDEVILL. in
p 3 Dialog.
~I6 DE RELIGIONE NATURALI. L. I.
Cap. 4. generis humani, atheifmo omnes vias, ne in-
~. valefcat, prrecludere; fimulque quanta vecor-
dia eos agitet, qui ad opinlonem prudentire
politicre conciliandam facere autumant, fi in
impietatem proc1ives videantur.
CAP.

Dialog. de Ufo Chr. ReI. in bello: Eandem partem tene-

tur BlLIUS. Riflea. de Comet. Utrum bellum fit
Chriftianis licilur;l necne, non hujus eft loci dirqui-
rere: Vid. nos infra ad Lib. II. cap. xvi. & GROT.
De Jure B. E;f P. L. 1. cap. Ii. Virtute!; autem, quas
nobis commendat Chriftus, vera: fortitudini & bellicre
virtut: non folum non ad '/erfantur, fed revera infervi-
unt & promovent: quod fatis probavit noHer in libra
fupra laudato. "Q!!anquam fi omnes homines religi-
.t onem Chriftianam amplecrerentur & fecundum ejus
" pra:cepta exacre vitam inHituerent, I'ix ulIus bello
" locus fore videatur; tamen cum magna generis hu-
" mani pars eandem non profiteatur, & inter eos quf
" ve~bo fe Chriftianos jactant, non pauci hab~ndi &
" dominan(li libidine in bella injuH:a rilpiantur; fas
" fane erit veris Chriftianis iftorum injuftam vim a \i-
.. til, libertate fortunifque fuis propulfare. Ipfa virtus
l( patientia: legitimam fili defenfionem, & jurium
"fuorum affertionem nequaquam excludit. 1ncol1-
" fulta autem & ca:co impetu ruens ferocia bellia ut
" plurimum exitiofa eft; nedum ut vera politica civi-
C< urn animos ea imbuendos cenreat. . Nam modefro
" & compofito ani~o qui fun.t, non minus ftrenue p"g-
" nare poiIunt, ubI res porClt, quam feraces, & ptri-
" culorum propter ipfa pericula c\l[~i,li. Denique &
" in hoc fortitudillem militarem infigniter promovet
" religio Chriftiana. quod ea de immortalitate animre
" & piorum poil: hanc vitam felic::Zlte fecuros nos
.. reddit; fic ut jufta caura bell anti eo minus jaCtura
., hujus vita: metuenca fit, quod per earn ad meliorem
"condttionem transferatur. Ad quod illufl:randum
.. facere poteft, quod perfuafiol1em immortalitatis &
" metem-
 21 7

CAP V.
DE OFFICIO BOMIN.IS ERGA
S E IPS U M.

I.QU AN Q..U A M hominem amor fui Officia cir-

penitus infixus fubigat, folicitam fui cu- cafe baud
ram agere, fuaque commoda omnibusfr~~a.ho
modis proeurare, fie lIt hoc intuitu aliquam 0- mint tnJun-
bligationem comminifci fuperv"cuum videa- fla ...
tur J; alio tamen refpectu homo utique cer- L. 1I.C. 4
. ta I.

" metemfychofeos populis Celtids quondam metum

" mortis dempfi1Te ait LUCANUS. Lib. I. 460.

- - - - Inde ruendi
In ferrum mens prona cuiris, animtt!que capaclS
Mortis, & ignavum rediturte pareere <vife.

ems A R de Bell. Gali. L. vi. de Druidibus loquens: Im-

primis hoc <vo/unt per/uadere, nm intcrire animas, fed ab
aliis Poft mortem t"anjire ad alios: atque hoc maxime ad
<virtutem (xcitari putant, metu mortis neg/ello. Ibid. p.
55 6 .
Conf. De Jure Net. & Gent. L. II. c. iv. 3. Eris
Scand. 6. p. 7. Spidleg. Contro'lJ. 16. p. 350'
Exam. Do~7r. 2. ~. 316.
1 Licet autem homo magno impetu ad fui confervk-

tiol'lem feratll r , obligatione tamen opus fueri:, tum quia

. aliquando eum cupido fe deftrueodi incedere poteft,
tum quia homines .ut plurim~m mediis, -quibus fe con-
fervare pofiunt, aliter utun:ur, ac iis uti debent. BUD-
PEl Phil. Prall. c. iv. 3.

P 4 Z Nema
2 r8 DE OFFI CIO HOMINIS L. r;
Cap. 5. ta qll~dam circa [eipCum obfervare teoetur.
~ Cum enim non fibi foli fit nat us homo, fed
ideo tam eximiis dotibus a Creatore fit orna-
tus, ut ipGus gIoriam celebrer, & idoneum
iocietatis humanre membruIp exiftat; inde ita
fefe componere homo teoetur 7., ut ne dona
Creatoris incultll perire patiatLlr, & ad focie-
tatem humanam aliquid pro virili conferat.
Sic etG fua cuique ruditas maximo fit probro
&

~ Nemo fibi obligari poteft; nam cum idem eiret cD--

ligatuJ & obligans, obligans autem obljga~ul1l pOmt libe-
rare, fruftra elfet fibi obligari, qui liber;re [eipfum po-
teft arbitratu [uo, & qui hoc potefr, jam actu Jiber eft.
HOB BES de Give, C. vi. 14. Atramen homo rrga
jeipjicm obligari poteft, ut alios fit auaor obligationis
_fimpliciter confiicuta::, ipfe vera ejas [ubjectum & ob-
jeClum. Sic cum ex omnium fapientum con[ellfu Crea-
tor O. M. hominem condiderit, ut ipfi in[erviat, ex cul-
tifque b.onis ab ipfo fibi conceJTis eju[dem gloriam n:d-
oeret illufiriorem; cumque focialita" ad quam homo
conditus eft, exerceri commode & fervari nequeat: ni
quilibet feipCum, quantum in fe, excolc.t & fervet: ad-
paret abjecta plane fui cura hominem non fibi quidem.
fed Deo creatori, fed generi humano facere injuriam.]

3 Loco eorum, qmE fequuntur ufque ad nem huju[ce

commati~, Editio OTTONIS {ex leaiones exhibet de
.animo, & qua:: ad illius culturam idonea [unt: qll~S
fupplevit quidam nomine WEBER us .. ProculduoiQ
_ qme alterum ~gJlofcunt auctorem, locum In ipfius Pu-
FE1\DORFJI textu habere nOn debent. Sed cum leau
digna fint; & non nifi confentiente ipfo auClore (tefte
STOLLlO, in 11ltrodull. ad Hiji. Liter. p. 769) addita
fuerint; noluimus lectorem iis omnino carere, ideoque
hi,c commentarij vice apponi curavimus. Sunt aut(!ID,
flu~ Cequuntuf.
,. Ani ..
L I ERGJ', SEIpSUM. 21_9
& damno, r,ecte tmaen a magifto vapulat dif- Cap. 5.
CiPlIlllS, fl, quarllrn capax erat, artes addif- ~
cere neg]igat: '

II. PORRO, cum homo conftet duabus par- Primum

ti911S, Anima B-:: COI"pore, qu~rum illa rect:oris Borumfpc:4
hoc minifiri aut infirumenti vicem (llbit, fie tatan;mz
. '" . r '. ' . culturam;
ut anm11 lD~pcno, e~rpons ICrVlt1~ ,magIs c. 4. . +
tltz.mur; utnuCque qUldem cura, fed IIlIus ta 13.
men pnecipue, agtnlb. Et 3 Animus quidem
ante

1. Animum quidem quod attinet. eju~ cultura hue

potiffin:um redit, ut recre [ere habean' jentmtit:e de re-
bus qux ad officium hominis refpiciunt ac ut rite
formetur judicium ac xfiimatio circa res, qux adpe-
titum fiimulare falent ; u t motus animi ad normam
fame ration is revocentur, ac temperentur; honeftis
artibus atque fcien:iis epera detllr, & verbo: ut ad
vitam focialem formetur animu" officiique honefti fen-
fu & amore imbuatur.
2. Inter fententias igitur, quas imbibifi'e amnem ho-
minem oportet, princeps ea eft, ut ea de Deo creatore
& confervatore hujus univerli fciat teneatque, qUa!
prxcedenti ~apite tradita fuerunt. In hac enim per-
fualione non folum prrecipuum hominis officium verti-
tur,_ f,d etiam ta firmamentum eft omnis probitatis ad-
verfus alios homines exercendre, & fundamentum iIIi-
us adquiefcentx l qua hominum animi intrinfece per-
funduntur. Hree uti nemo negabit, ita, qux his re-
pugnant, opiniones folicite excludendx fum. Nee
folum hie intelligimus AtbiliJilUun & Epieureifmum, fed
alio,: quoque opi):iones bonis moribus & focietati hu-
nnnre exitiofas & indolem aClionum humanarum plane
evertentes, quas inter eft il1a de Fato Sloieo, de fiderum
politu aClionibus & eventibus humanis indifpenfabilem
neceffitatem adferente, unde homines non nifi inftru-'
menta aClionum fuamm redduntur, (F3.S Iibere mode-
ran
220 DE OFFICIO HOMINIS L. I.
Cap. 5. ante omnia ad commode tolerandam vitam
~ focialem eft formandus, officiique & honefti
fenfu

rari penes ipfos non fit. Cognatum huic dogma eft,

quod confecutiones caufarum & effectuum, feu illa ve-
lut catena rem.:!, a creawre confiituta, tam immobi-
lem habet legem, ut Deus circa eandem, ne in parti.
cularibus quid em cafibus, libertatis fibi quid referva-
verit. Perniciofa quoque dt perfuafio, quod Numen
peccata hominum <velut nundinetur, & ell- redimi patiatur
pecunia aliifque muneribus, inanibus quibufdam rid-
bus, aut conceptis v( rborum formL'lis, citra emendati-
onem vitre. Item quod Numen capiatur ejufmodi in-
ventis horr.:num, ad/umpti/que'Vitte injiitutis, qure ad fo-
cietatem humanam & civilem ad {ana;: rationis & le-
gis naturalis dictamen attemperatom non quadrant.
Mala quoqu'; eft illa perfuafio, quafi bomini folum pie-
tatis exercitium erga Deum fufficeret, citra refpectum
ad probitatem & officia erga homines exercenda ; aut
po{[e hominem non folum pro fe fuo oJficio Qd'Verjul
Deum fatisfacere, fed & ipfi JupereJfe po{[e, quod in
alios tral1sfundat. Item, dexteritati & nequitire fceJe-
rum eum indulgere, & quredam peccata habere velut
joeularia. Ac denique Deo placere preces, ut afii ho-
mines immerito ma/Q maftentur, quo ipfis lucri aperia-
tur occafio.

3. Pofi hrec euique cul~ura anlml circa hoc potiffi-

mum occupHur, ut lei/fum, fuamque naturam probe
exploret & noJfe diCCdt. Ex hac enim eognitione [ui
ipiius rite fufcepta homo deducitur ad cognition em fure
conditionis ac muneris, dum primo animadvertit, fe
non a fe iplo extiti{[e, fed fublimiori principio origi-
nes fuas deber~: fe nobilioribus facultatibus dotatum,
quam, qu<e circa fe profpie;t, bruta; fe denique non fo-
lum nee fibi Coli natum, fed panem eue generis humani.
Ex qua Doticia concludlt, fe imperio divin~ fubjec-
tum, ac pro captu donorum fibi concefforum & Deo
& focittati hllman<e obligatum eife; & quidem intel/ce-
tus lumine ideo donarum, ut eo reCte utatur, cei'tum,
poBi-
L I. ERGA SEIPSUM. 221
fenfu & amore imbuendus. Tum pro cujuf- Cap. 5
que capacitate & fortuna'1aliquid addifcendum, ~
ne

p::Jffibilera & Ecitum finem fibi proponendo, & tum

actiones [uas, tum alia media ad eum recte attempe-
r:lndo; cui conjunCl:um, ut quia verum & reCl:um
fempc-r uniforrne eft, de fimilihus feml?~r fimiliter
judicet, fibique, poftquam reae judicaverit, fcmper
conftet. Foluntatem autem & adpetituffi ita compef-
cenda effe, ut reCl:um judicium non prao:eurrant, fed
fubfequantur, nec ejufdern decretis oblutlentur. De-
inde fe probe cognito, h9mo deprehendit fuam po-
tentiam finitam, certofque habere limites, adeoque
plurima effe, qua:: dirigere, aut quibl1s obfiftere nulla
ratione queat; aliqua non quidem abfolu'e fupra ipfius
potentiam effe, {ed qua:: tam en intercur(u & oppofiti-
one aliarum potentiarum irltercipi poffint; quredam de-
nique ej us potentia! non aliter cedere, qUJm fi eadem dex-
teritate fuleiatur. Et quum videat, nihil tan top ere in ip-
fillS potei1:ate eoni1:itutum, quam liberum arbitrium, ejus-
que potentia, quatenus circa proprias hom;nis aCl:iones
e1iciendas diffunditur ; inde in id prlEcipue incumbendum
fibi judicat, ut his fuis facultatibus bene & ad prrefcrip-
tum rationis reCl:e utdtur. Hoc quippe illud eft, ex quo
cujufque intrinfeca pra::fi:antia & probitas eit metienda.
Denique de .ccetuis, . qua:: extra nos pojila fum, ita cenret.
ut fi vires ipfi.us nonexeedant, ad fincm ejL1s faciant &
digna fint, propter qux labor [umatur, circa ea labo-
ret, & propofitum quidem reue formatum urgeat,. nee
tamen etiJm contra torrelltem ni~atur. Et quia homo,
in quantum fo10 rationis lumine regitur, in h;s telris
ad aliam felicitatem adfpiyare nequit, quam qUa! ex
prudente facultatum fuaTum regimine nafcitur, & ex:
fupfidiis adivina providentia ordinatis. hine ececa:: ve-
lut alere nihil eommittendum exiftimat. Et quum fu-
turos eventas penes hominem non fit dirigere. iique
{::epe pra:ter fpem noftram cadant; inde nee prX:enti.
bus nir.1is fecure codidendum, nee flltllra filpervacua
anxietate
22Z DE OFFICIO HOMINIS L. 1.
Cap. 5. ne quis inutile terrre pondus fit, fibi gravis,
~ aJiis moleftus. Sed & tempeftive elig6l1dum
honeftum

anxietate & cura pra!cipienda, fed ob eandem caufam

fecundis rebus infolerrtiam, adverfis defperationem pro~
cuI habendam fiatuit.
4. Sunt quoque qUa! adpetitum hum anum pra!cipl'e
ftimulare folent, quibus ut homo juftum pretium po-
nere {ciat, par'. quoque hujus cultura! eft neceirnia.
In his autem ut opinio prtFjiantidf & exceIJentia!, unde
honor & gloria apud alios progignitur; fplendidiffima,
& qUa!. ereElioris indolis homines pta!cipue folicitare
idonea eft: ita circa hanc fit formi1ndus animus ut
omnium maxi me cxijiimationem jimplicem feu opinionem
boni viri acq'lirere & confervare etiam adverfus' calum~
nias laboret. Intenji'Va aute:n exiJlimatio, honor &
gloria eaten us adpetenda, quatenus ex pra!daris & ad
bonum focietatis humana:: fpeclantibus faElis redtmdant:
& fedulo cavendum, ne animus arrogantia & infolentia
infletur. Ubi oceano, qua pra!fiantiam fuam exferat,
deficit. id a!quo animo ferat, & quia penes nos r. on en:
fortunam pro Jubi~u fabricare, jneliora citra regritudi~
l}em expectet, quum hoc cafu nihil fit, quod ei poffie
exprobrari. Inter ftultiffima autem merito habetur,
de eo yelle gloriari; quod ~nane eft, aut per malas
artes ad farnam & honores graffari. 0NJ etiam & re~
rum extrinfecarum copia plerumque hominum mentes
a,fficere rolent. Et indiget quidem iis homo, non fo-
lum ad fui confervationem, fed & aliis inde profpicere
inter officia eft. At quh indigentia nofl:ra non eft inti-
nita, nec natura dennit effe frecunda in iis producen~
dis, & a morientibus omnia relinquenda funt; inde ra-
tlonis elt, tum in parandis, tum in poffidendis & ero-
gandis iis madum tenere, ne lre[a honeftate eas .corra~
dam us, aut avaritia prodigalitateve peccemus, aut de
nique vitiorum fomenta faciamus. Et quia variis ca~
fibus perire poffunt, ita animus adfuefaciendris, ut, U
fors ferat, iis amiffis non velit concidere.
5 Magnam.
L. I. ERGA SElP5UM: 223
honefium vitx genus, prout implllfus genii, Cap. 5.
corporis atque ingenii habilitas, natalium can- ~
clitia,

5. Magnam quoque vim movendi animas hominum

bl.bent <vollfptates, quas fi quis in no centes modice de-
gufter, id crimen non habet. Nam quemadmodum
dolor ad de!l:rutlionem corporis tendi~ & non necelfa-
rius fugiendus eft; ita deletlatio corpus reque ac animum
reficit, nee repugnat rationi cam adpetere. Modo
caveatur, ne immoderato ejus u[u homo enervetur,
corporis juxta ac al,imi vigor [upprimatur, opes melius
eroganda! diffipentur, aut alias cum delitlo conjuntla
periculum, damnum, dedecus & dolorem ea poJ};
fe trahat. Tande;n & circa id follicite animo cura
eft adhibenda, ut motus [uos & q!feflus in poteibte
habeat, quorum plerique non folum valetudinem
corporis & vigorem animi vehementer profligant;
cd & judicium intelletlus velut obnubilant, & in
devia ab officio declinant, fie ut frigus afFetlul1m fit
velut naturale principium prudentia! & probitatis in-
ter homines. Leelilia in fe naturre quidem cumpri-
mis cong;uit, fed cavendum, ne intempeftive, aut ex
caufts non idoneis, fe exferat. rriflitia animum cor-
pufque velut carie quad am exedit; igitur ea, quantum
poteft, exterminanda, l1ift. quatenus inter officia hu-
manitatis habetur, calamitatem aut mortem aliorum
lugere, aut quatenus prenitentia ob prava facinora ex-
primenda requiritur. Interdum ea ex mefu imminen-
tis mali oritur; verum, quia hoc animo fumto & cir-
cumfpeEtione prudenti frepe averti poteft, ir,de quan-
tum pote, procul ifta formido pellenda. Amor .huma-
nre naturre amicus afFetlus, fed qui ratione haEtenus
tetnperandus eft, ut in objeEtum dignum & licitum fe~
ratur. Odium infeftus affetlus tam habenti, quam il-
lis, in quos fertur. Ergo id, quantum poteft, reftin-
guendum, lX, fi quis om nino dignus occurrat, quem a-'
verfem.r, ne tamen ideo nobis ipfis regritudinem con-
ciliemu~. In'Z/idia deformis plane affetl:us, dum ipvi-
duo propriis moribus, iicut rubigine ferrum, confid-
tur.
224 DR OFFICIO HOMINIS L. I;
Cap. 5. ditio, fortunre bona, parentum aucroritas, im-
~ perantium civilium juffa, occafio, aut neceffi-
tas ferunt 4.

p' III. CUM autem animus fultl1ris Corporis

co~;:~:1Im, fuftineatur, inde vires ejus congn~entibus ali
rvires con- mentis ac laboribus erunt firm andre & con-
fervandas. fervandre, nee intemperantia cibi potufque,
. intempeftivo ae non neceffario labore, aliave
C.IV. If. ratione -affiigendre 5. QEo nomine vitanda in-
gluvies, ebrietas, immodica Venus, & fimilia.
Cum etiam inordinati & vehementes afietl:us
non folum ad perturbandam focietatem ftiml1-
los moveant, fed & ipfi homini p]urimum no-
ccant; inde danda opera, ut quis affetl:us
fuos,

tur. Spes Jenior quantumvis, ita tamen temperanda, ne

dum vana, incerta ac fuper vires pofita compleEti-
tur, animus fefe gratis fatiget. Ira violentiffimus jux-
ta ac perniciofiffimus, cui omni ftudio re}uEtandum,
qua: & ipfam fortitudinem ac in periculis conftantiam
velut occa:cat & pra:cipitat. Huic congma eft lihidu
rvindi8tE, qua: quatenus excedit legitimam & modera-
tam defenfionem, & fuorum jurium aifertionem, plane
in vitio eft.
6 Datur pra:terea peculiaris animi cuhura in varia-
rum rerum artium & di/ciplinarum notitia confiilens,
qua: licet non quibufyis adeo neceifaria fit, ad officium
hominis rite obeundum; nemo tamen in dubium vo-
cabit, quin neceffitatibus & commoditatibus humana:
vita: apprime lint utiles. Igitur, ne inutile terra: pondus
fit, flbi inutilis, aliis n101el1:us, quifque eas capeifat.
Et qu~dem tempeftive eli gat honeftum vitre genus,
prou~ lmpulfu~ .genii, corporis atque ingenii hifOi:itas,
natahum cogmtio, fortunre bona, parentum auEtoritas
i mperantium civUium juffa, occafio aut neceiiitas ferunt:-
WEBEI<tJ~.
L. I. ERGA SEI'PSUM. 225
fuos, quantum fieri poteft, compe[cat. Et
quia multa pericula repelli poffum, ubi ani-
mofe iis obviam eatur; mollities animi ejici-
enda, idem que contra periculorum terrores
obfirmandus.

IV. QpIA autem nemo ubi ipfi vitam de- ~id jut-is
dit, fed ilIa pro Dei beneficio eft habenda; homi~i in
adparec quoque homini nequaquam compe- pr~fma;
.n
tere potc;"atem . proprzam
z_n . .
vztam hal-lenUS,
.n. 'liz/am.

ut eandem pro lubitu pomt abrumpere; fed c. iv. 19.

exfpeCl:andum utique eife, quoad quis evoce-
tur ab eo, qui nos in hacce ftatione colloca-
vit 6 Equidem id utique reae fieri porre
videtur; cum homo pome & debeat fua opera
aliis

4 Super hoc argumento digniffima leau eft eel.

Bu DD E I exerciratio juris naturalis de eu/turd Ingenii, in
Se!eElis Juris Nat. C:f Gent. Halc:e Sax. 1717'
S Peccant etiam contra hc:ec officia qui curam corpo-
ris plane abjiciuut, & vel avaritia induCti fuum defrau-
dant genium, vel fuperftitione abr~pti corpora pamis
voluntariis fubjiciunt & mutilant.
6 Suicidium ipfi Philo fop hi illicitum exiflimabant.
CIC. Tdc_ Difp. i. 30. retat dominans ille in nobis
Deus inj;.jfu him nos JUD demigrare. Et SENEC. Epift.
70. in'llenies etiam pro/eJfos Japientiam, qui 'lIim affirm-
dam 'lIitd! fo4! negent, 1:5 nefas judicent it/um interempto-
rem Jui fieri; expeElandum ejfe exitum quem natura decrc'Vit.
Ex hac {ententii VIRGILIUS de iis, qui ubi manus
attuh:.runt, .tEn. vi. 437.

-~am 'lie/lent IE/here in alto

Nunc & pauperzem, & duros perft'rre lahore; !
Et LUCRET. iii. 934.
Pilt/que ma'"ipio I1U//; datur, omnibus lifo.

Sed
 DE OFFICIO HOMiNtS L. 1.
Cap. 5. a1ii~:infervire, & vera certum genus laborum,
~ aut earum intenfio vires bominis ita atterat,
ut fenium vitreque terminus maturius ingruar,
quam fi quis molliter retatem exigiffet; u,t
qui~ eligat probabilem occafiondn brevioris
vit::e, quo talenti fui ufum aliis eo largius dif-
penfet. Sed & Cllm frepe multorum vita fer-
vari nequeat, nifi pro iis alii probabili [efe
vitre periculo exponant; per imperantem legi-
timum poffet civi fub C'omminatione graviili-
marum prenarom injungi, ne ejufmodi peri.
culum fuga dec1inet. Irna et ultro tale peri-
culum fubire liCtb;t, modo graviores caufce
non rettahant, & fpes fit ifthoc in aLorum fa-
lurem ce1furum, & hi digni- finr, qui tam cha-
re redimantur. Narn id ftolidum fuerit 7,
alteri peritcro frnftra fete corn item addere,
aut-egf'egium virum pro nauci homine mor-
tem oppetere. De cretero tamen per legetil
naturce hautquidquam prrecipi videtur, ut qui-
vis cujufvis alterius vitam fuce vitce pr2eferat ;
fed cceteris paribus fibi quifque proximns en~
permittitur. Ail: vero, ql1i vel tredia mole-
fiiarum,

Sed Swicorum dogma fuit res adverfas jufh.m eJ:e cau-,

fam, quare homines flbi nc:e:ll contci[cere p ofi'u "c.
Rorum. ;;utem de fpontanea- mort,; dc'creta, qwibu5 pa-
ruit CATO, videfis apud Ll?SIUM l1i",zu"_ ad Phd.
Stoic. L. Ill. Dijf. xxii. Conf.. GROT. L. II. c. Ig.
5
1 Non flolidum tantum, fed & injllfiuzn hoc fuerit,
quemadmodum etiam jns natulx non fqlum ,~';;;/.i:;t. i.e,
C:l!teris parib:.;s, quifque fibi ipfi proxim us iit, led IQ
ctiam jde:. Cum alio igitur vel pro alia veile ["orir'.,
regulariter jufl2_ exceptio non eM:. TlTI'J~.
L. T. .ERGA SEl,PSUM. 227
fiiarum, qure vitam humanam communiter Cap. 5.
comitantur; veLindignatione malorum 8, qure ~
humanre ipfosJocietati erubefcendos non erant
reddkura; vel .metu dolorum, gueis fortit.er
tQieutis exemplo fuo prodeffe ali is poterant 9;
vel per vanam jaB:antiam fidei .aut fortitudinis,
vitam ultro abrumpunt & projiciunt; utigue
in legem natur,alem peccare Junt .cenfendi.

V . C)ETERUM, quia frepenumero conflr- Dftlt.tif!IJ

r.'
vatlO!UI, quam &' tenernmus
a' .n.
aue\.,LUS, & .fa- Juz wta
citra nox-
tio homini commendat, cum ,prrecepto de fo- am a/teri-
dalitate colIidi vide.tur; dum nempe falus no- us;
fl:ra ab alio ~ornine in periculum conj icit~r, c. v. I.
fie ut aut nobIs fit pereundum, ve1 grave m- .
commodum fubeundum, aut alter cum lrefione
propulfandus: igitur quali cum madera mine
defetifio nojJri contra alios homines fit .tempe-
r:anda, jam tradendum. Infrituitur igitur de-
fenfio noftri vel fine ltEjione ejus abs quo ma-
lum nobis imminebat; dum efficimus, ut ei
anceps aut formidolofa noftri invafio videatur :,
vel cum iflius ltEjione aut pernicie. Prior mo-
dus quin fit lieirus, omnique peccato vacer,
dubium non habet.
VI.

g Sic virgines contra jus naturale pecc.ant, qua: mor-

tem fibi coofcifcunt. ut ftuprum evitent.
9 Sic MA RT. L. XI. Epigr. lvii.
Rebus ill ad'1-etjis facile ejl COl'lteml1ere 'Vitam,
Fortiter ille facit, qui mi}er effi POltjl,
10 CICERONI de hac .re aufcultemus: "Eft hrec
" non fcripta, fed nata lex, quam non didicimus, ac-
" cepimlls, legimu~, verun, ex natura ipfa arripuimlls,
" haufunus, expreilimu.ll; ad quam non dodi fed fae-
Q... " w,
 L.r.
Cap. 5. VI. ENIMVERO circa pofteriorem modum
~ fctupulus moveri poteft, quod parem jacturam
!~i:t%. videatur facere genus humanum occifo inva-
{lim 14i?- fore, 'quam fi ipfe peream; & quod utique
1': invafo- perdendus fit 'mei fimiiis, quicum ad colen-
1'lS: dam vitam focialemadfttingor; & quod ma-
jores turbas videatur parereviolenta defenfio,
c. 5 2. quam fi vel fugam arripiam, vel corpus pa-
tienter invafori prrebeam. Verum ifta hoc de-:-
fenLlonis genus hautquidquam faciunt illicitum.
'N am ut adverfus aliquem pacifice & am ice
agam, requiritur, ut 'ipfe fe talem erga me
prrebeat," qui ejufmodi officia a me recipere
idoneus fit. Et quia focialitatis lex ad falu-
tem mortalium fpectat, ideo ejufdem talis eft,
facienda interpretatio, qure fingulorum falu-
tem non peffumdet. lude ubi alter exitio
meo imminet, nulla eft lex, qure lDeam me fa-
lutem prodere jubeat, ut alterius malitia im-
pune graffari queat.. Et qui ex tali occafione
lreditur

" ri, non inft1tuti fed imbu[i fum us; ut fi vita noftra in
" aligu1s infidia~, fi in vim, in tela aut latronum aut
.' inimicorum incidiff'et, omnis honella ratio eifet exp-e~
.' diendce falutis," Pro Milon. c, iv.
t I Conf. GROT. de Jurll B. (j P. L. II. c. i~ ;
12 Omnia prius experiri qUtl1il arma fapientetn de:ef.
TERE:O T. Eunuch. Att. iv. Sc. -;. v.9.
13 Ob lel'em inJuriam ufque ad fanguinem quemvis
odio perrequi fi juri miturali, tamen nequaquam evan-
ge1i~o, tongruum videtur. Hoc modo G&OTIUS;
:' Sl ~ui pe~iculum immineat. accipiencice alapce, aut
'.mal! fimills, hUlC quoque JUs eff'e id arcendi cum
" ccede inimici, funt qui put"nt. Ego, fi lIlera juf-
" titia
L. L ERdA SEIPSuM'. 229
lreditur aut occiditllr, habet quod fure pravitati Cap. 5.
imputet, qllre mihi ifthane neceffitatem impo- ~
fuit. Alias quippe omnia bona, qure natura
aut induftria nobis' peperit, frufrra forent con-
cefi'a, Ii alteri injufte ilIa invidenti vim non
liceret opponere; & ut parata prreda improbis
expofiti forent probi, fiquidem hi iftis num-
quam deberent vim opponere. Sic ut viol en-
tam fui defenfionem plane profcribere, exitio
generi humane fit futurum l_~.

VII: NON tamen femper, quando injuria Sal<u, ta-

intentatur, ad extrema lieet provolare, fed men buu!
tutiora prius remedia tentanda, puta ut adi-1.attl! 5,tJte-
tum invafori interc\udam, ut intra munita 10- :a;;t
ea me contineam, ut invaforem moneam a fu-
rore defiftere IZ. Sicut & hoc prudentis eft, c. 5. 3.
levis injuritC patientia, Ii commode fieri poffit,
defungi, & de fuo jure aliquid remittere po-
tius quam intempeftiva violentire oppofitione
majori fefe periculo exponere; prrefertim ubi
imperatur id, quod facile reparari aut penfari
queat 13, Verum ubi hoc aut fimili modo fa-
Ius

.. titia expletrix refpiciatur, non difr'entio. ~an

" quam enim in:Equalia funt mors & alapa; tamen
" qui injuria me parat aflicere, is mihi eo ipfo dat
" jus, hoc eit, facultatem quandam moralem adverfus
" a
fe in infinitum, 'luatenuJ aliter malum illud me ar-
" cere nequeIJ. Caritas quoque per fe non videtur nos
" obftringere in gratiam nocentis. At lex evallgelica
" omnino tale fatlum illicitum reddidit. Jubct enim
" Chriftus alapam accipi potius quam advcrfario noce'
" ;ltur; quanta mai,is occidi eum vctat alapre effugi-
. 0...2 " enda:
230 DEOF-Flela HOMINIS L. L
C~p" 5. Ius mea intutolocari nequeat,pro eadem ex-
---..r- pedienda vel extrematentave licebit.
Hoc latiuJ
pale! in
VIII. 'SED tIt liquio9 J'udicari 'poffir, an
17afurali quis intra limites inculpat dIJj.mjionis fub-
/t1;ertate. fiirerit, defpiciendum .priuseft,.utruni quis in
c. _. 6. ntZturali /iber~ate,. ~~lli mo~tqlium fubje~us~
.'l . an vero tmper.zo czvtlt obnoxms degat. Pnon
flatu, llbialtilf injuriam inferre pertendat,
nee prenitentia pra'\li conatus ductus ad pacem
mecum colendam red ire vel it, hunc vel cum
c::ede repetlere patero. Idque non Ifolum fi
vitam meam impetat, fed &.ft :vulnevare, aut
lredereduntflxat,autetiam,res, falv:o corpore,
eripere canettlr 14. ;Nam OO<iJ:ue cautum eft
mihi, quod ab :iftis injuriis ad .majores non fIt
tranfiturus; .& qui fefe :hoftem pr{)fitGtur,
nullo all1:plius jur.e .munitur, quo minus quo-
vis modo a me repellatur. Ac revera tunc in-
fociabm~ eif@t hominum vita, fi.cantraeum,
qui mQdic~s injurias continuare non defiftit,
extreI1jla non liceret adhibere.'Hoc modo e-
nim mo~eftimmus qui;[GJ:u~ deterrimo cuique
perpetuum ludibrium deberet. In hoc porro
ftatu

" .endre ,causa." De Jure B. (5 P. L. II. c. i. 10.

Conf. PUF. De Jure N. f.j C. L. II. c. v. Iz.Pro-
culdubio a ,nobis hoc effi2;gitat humanitas, ut vita: in-
vaforis parcamus, fi abfque .noftr;:e periculo ad.neri
poteft.

'4 Similiter G ROTIU 5, "Si expletricem juftitiam

" refpicimus, non negabo ad res confervandas rapto-
" rem, fi ita opus fit, vel interfici poffe, nam qua: in-
. ~~
L. t E~GA S-IPSUM. 23 1
1,tatu non f~Ium in prrefens intentatum pericu- Cap. 5'
lum repeIlere, fcd & hpc depulfo invaforem ~
eo ufque perfequi po{fum, quoad ab illo in
futurum faris mihi cautum fit.- ~uper qua
cautione ita habend~m. Si quis, inj uria inten-
tata, ultra .pcenitentia duC1:us- veniam perat, &
damni ..reftitutionem offerae,; in gratiam cum
ipfo, fid,e accepta,. redire debeo. Nam firm-
urn eft: .fignum animiemendati,. (ponte preni;.
tere, & veniam petere. Aft qui tunc demum
prenite~tiam prre fefert, quando refrltendi vi-
res deficiunt, ej us nudo promiifo fid'ere parum
tutum videtur-. Igitur tali-vel vires nocendi
fubtrahendre, vel aliud vinculum injiciendum,
ne de1nceps nobisexiftat fOfmidabilis.

IX. QyI autem imperio: civiIi fubjecti de- Mu/tl) n'

gunt, tunc demum-violentam fui defenfionemjlrigius ejI
licite adhibent, q~l~do tempus ac locus non i~ i7.feri~
fert auxilium ffi;agiftratus implorari ad repel- czvz 1.
lendam earn injur.iam-,qua vita, vitreque requi- c. 5. 7.
pollens, aut irreparabile bonum in prrefenta-
neum periculum conjicitur. Et quidern ut pe-
riculum tanturnmodo depeUatur; vindiCta au~

" ter rem & vitam eft imqualitas, ea; favore innocentis
,. &. raptoris odio compenfatur. Unde fequitUr, fi id
" jus folum refpiciamus, po/fe {urem cum re fugien-
" tern, fi aliter res reeuperari nequeat, jaeulo profterni.
,I Nee obftat caritas per modum prrecepti, lege divina

" humanaque fepofita: niii res fit, qUJ! minimum valeat,

" ut proinde contemni mereatur." De 'Jure B. & P.
L II. c. i. II.

Q..3 tern
~'32 DE' OFFICIO HOMINJS 1... I.
Cap. ,5. tem & cautio de' non off'endendo in pofierum
~ magiftra:us arbirrio relinquatur IS.

Etiam ex
errore in-
X. LICETautem defenfionem fufcipere tam
'lJadenti adverfus emu, qui dolo malo, quam qui per
reftjlere errorcm exitium mihi intentat; pura, fi quis
baat. infania agi'tatus me invaferit, aut quia me a-
lium, quicum inimicitireipfi intercedunt, cre-
C5 ;.
diderit. Nam [ufficit, quod alteri non fit jus
aj me invadendum, aut occidendum, neque in
me fit obligatio aa mortem fruftra fubeundam.

1'em~UJ tu- XI. '?IRCA' te~pus, intra quod defe?~o

tel'l: quod reae fien poteft,: Ita habendum eft. ~I In
illlibertate naturali libertate utrinque degunt, 'etfi pomnt
n'1tur.:;/i? ac debeant prrefumere, ali~s adverfus fe officia
C,. 5. 8. legis naturalis obfervaturos: tamen propter
malitiam ingenii humani nunquam ita fecuri
eife debent, quin fibi matUre innoxia rIlU-
nimenta circumponant; puta, aditum prre-
firuendo hoftilia molientibus, arm a viro[que
comparando, focios adjungendo~ aliotum co~
natus

s ~oniam feil. hie .flatus neeeffitatis, in quo rna-

gilhatus auxilium nequit implorari, rat;onem habcat
itatus naturalis.
1 (; Hie reae perilringit auctor HoGbe/al1llm dogma
JPem unicuique fecuritatis crJnjer'lJat:onifrlzec jUte in ea foam
t;ir, ut 'lJiribus artibufque pr~priis proximum fom <vel pa-
",lit <vel ex injidiis pr<'o(Cupare pojJit. De Cive. cap. v.
I. ~od ab omni alquitatis ratiOI'le abhorrer. "11-
" lud minime ferendum eft (lOquit GROTIUS) quod
"quidam traqiderunt,. jure gentium arma ret1e furni
~, ad imminuendam potentiam crefcentem, qu~ nimi-
" urn aut1a n~cere pollit:" Et monente .~Il\TI
LIAriO, "Q:!IS hoc ft~~Ult unq,uam aut CUI eoncedi
" fine
I:. I. ERGA SElPSUM.. ~33
natus vigitanter obfervando, & qure funt fimi- elp. 5
Jia. Verum ifra fufpicio, orea ex communi ~.
hominum malitia; non fufficit, ut fub obtenru
defenfionis mere aleerurn ultro armis oppri-
mere poffim, ne quidem fi potentiam ipfius
nimis glifcere videam 16; prrefertim ubi ean-
dem innoxia indufrria, aut per benignitatem
fati citra aliorum oppreffionem adauxerit. Qyin
fi quis prreter facultatem nocendi etiam volun-
tatem ofrendat, non quid em adverfus me, fed
alium, non ideo ftatim meo nomine eum inva-
dere ultro po{fum; nifi ad auxilium alteri, qui
injufre a potentiore invaditur, ex fredere te-
near I 7 ~od eo promtius facere expedit, fi
probabile fit, ifrllm altero oppreffo in me quo-
que tranfiturum, & priore vitl:oria prQ infrru-
mento fequentis ufurum. Aft ubi hql1ido ad-
paree, alterum circa infer~ndal1l mihi vim jam
occupari; ftatim licebit violentam fui defen-

" fine fummo omnium periculo pote!l:, ut eum' jure

,,' potuerit occidere, it quo metuifie fe dicat, ne ipfe
"pofterius occideretur?" Decfalll. L. V. c .. xiii.
~od fi potentia crefcens cum anim:> nocendi fitcor:.
junB:a, & ex circuml1:antiis conjicere liceat altcrum.
cum poffit1 nos no!1:raque jura vel alios nobifcum f;ede-
ribus amiciti;e conjunclos l;edere velie, tum procuJdubi.:>
& lex naturalis & omnium gentium mores probatillimi
nos permitrunr, ut alterius potentiam nimis glifcentem
irnrninuamus.

17 Etfi non freclus aliquod intercedit, tamen huma-

nitatis vinculis adfiringimur, ut alteri injuriis opprdfo
opem feramus juxta illud CIC E RON IS: :f!.!fi non de-
jOldtf. nee oijtflit, fi {oteft, injllrice, tam ~(f in 7.)il;o,
quam fi pt!I'entes alit amieos a'it [a!riam d,Jerat. De
O~i;:. I. VIi.
 234: DE .OFFICIO HOM1NIS L. f.
Cap, 5. fionem aufpicari~ & noxam adparantemoccu-
~ pare; fiquidem nulla fpes fit fore, l1t amice
admonitus haftilem animum exuat, aut ejuf-
modi admonitio rebus noftris noxia fit futura.
U nde: !reie pro; aggr~ore eric habendus,; qui
prior voluotatem necendi alteri' concepit" &
ad eandem exfequendam fe comparavit; de-
fenfionis autem favor ilium comitabitur;, qui
celeritate ufus tardius molientem' opprefferit.
Neque enim ad defenfionemrequiritur primum
ittum excipere, aut ittus, qui intentantur, e-
ludere-duntaxat & repellere 18.

EjUJ quale XII AST in civitatibus hautquidquam tam

JPatium in la~um fpatium acl- fui defenfionem indulgetui.
ci<rJi/i foci. Nam heic" licer:_ quis intellexerit, civem [efe
etate .P d
cemparare a '
. VIm Ip. fi1 .mleren
C d am, aut atroces
c. S. 7- minas; fpargere: nequa:quam. occupare: iftum
Iicebit ;;

.8 Hoc in loco fequentia addit WEBER US: In hoc

porro flatu non folum in pnifens intentatum periculum
repellere, fed & hoc depulfo invaforem eo ufque
perfequi poifum; quoad ab illo in futurum fatis mihi
cautum fit. Super qlla cautione ita habendum. Si quis.
injuria; intentatil;. ultro prenitentiil ductus veniam petar,
&' damni reftitutionem oiferat, in gratiam cum ipfo fide
accepta: redire debeo. Nam- firmum eft lignum animi
emendati, fponte prenitere & veniam petere; Aft q-lli
tunc demum prenitentiam prre fe fert, quando refiftendi
vires deficiunt, ejus nudo prcmiffo fidere pariim tlltum
videtur. Igitur tali vel vires noeendi fublhahendre vet
aliud vinculum injiciendum, ne deinceps nobis exiftat
formidabilis;
19 " . Periculum prre[ens hie requiritur, & quaft in
"puncto. Fateor quidem fi infultator anna arripiat,
" & 'lwdem ita ut appareat cum id faeere oecidendi
" animo.
L. I. ERGA SE1PSUM. 235
licebit:; fed ad communem imperantem erit Cap. 5-
deferendus, & ab eodem cautio petenda 19. I/',~
Verum ubi quis ab altero jam invaditur, &
in eas redigitur anguftias, ut magiftratus, aut
aliorum civillm implorandi fubfidium facultas.
non fit ; tunc demum ad repellendam vim vel
extrema invafori lieebit intentare: non qui-
dem ea intentione, ut per credem. vindiCtaob
injuriam exigawr, fed qllatenlls vita eitrae;.
jufmodi eredem e prrefenti periculo nequit eri~
pi 2Q. Initium autem temporis illius; quo quis
in fui defenfionem alium impune potett occi~
dere, inde fumitur; quando aggreffor volun-
tatem impetendi vitam meam prre fe feens,
& a viribus inftrumentifque nocendi inftruc-
tus~ jam intra- ilium locum exfiiterit ex quo
reipfa no cere pomt; computato quoque illo
{patio, quo opus eft, fl, ego prrevenire quam
prreveniri

"animo. occupari poffe facinus; Nam in moralibus,

" ut & in naturaUbus punctum nOll invenitur fine a-
" liqua latitudine; fed multum falluntur & {dlunt,.
" qui metum qualemcunque ad jus pccupand::e inter-
feCtionis admittunt." GROT. de Jure B. C:/ P.
L. II. c. i. 5.
zo Addit auctor in opere majori, L. II. c. 5. 7,
vim vi repelJere ad noll:ri defenlionem Iicitum effe, Ii-
fubfidium debitum nobis refpuat magil:ratus ; cui fub-
jungit BARBEYRAC;CIUS ad locum, idem non tantum
ad noftd fed etiam ad aliorum falutem tuendam Ii cere.
Hoc modo, M'!fen in eo vindicavit CLERICUS, quod
./Egyplium ob injuriam viro lji'aelitico allatam PllreuJfe-
rit. "Noverat (inquit) Mon Hebrt'1!os ab lEgyptiis
"judicibus lEqui nihil impetrare potuilfe; cum que
" tyrannis eo devenit, ut j~5 lion amplius dicatur, [ub-
IC futis
236 ,DE OFFICIO HOMINIS L. I.
Cap. 5. prreveniri malim ~T. Etfi propter perturbatio-
~ nem animi, quam tantum periculum excitat,
modicus exceffus in foro humano non curetur.
Perdurat autemJpatium inculpafd? tuteld?, quo-
ad aggreffor fuerit depulfus, aut ultro receffe-
rit, vel prenitentia in ipfo facinoris momento
taCtus, vel quod conatum ejus eventus defti-
tuerit : ita ut in prrefens nocere amplius ne-
queat, nobifque fit facultas in Ioca tuta nos
recipiendi. Nam 11ltio injurire & cautio in
futurum, ad imperii civilis curam & potefta-
tern fpeCtat.

N~nfugere XIII. QUANQ...U AM autem diCtum fir, non

alzquando
lice! non
n.
rel.:le a d credem provo
. Ian,
' u b'1 comma d'lore
je;}onte via periculum depelli poteft: tamen propter
.lij/ere. perturbationem animi, quani imminens periClIe
c. j. 9 lum parere folet, non omnia ad vivum refecari
folent, cum in tali periculo trepidanti non ita
accurate omnes evadendi vias liceat circum-
fpicere, ficut ei qui tranquillo -animo rem
confiderat. lode uti ex loco tuto ad provo-
cantem l1ltro defcendere temerarium eft; ita
fI in aperro me loco conftitutum alter invadat,
J~on prrecife ad fugam obligor, niu, forte in

" rutis focietatis civilis fundarnentis res ad jus natu-

'.' rale redit ; ex quo unu[Cl,.uifque fe & [uos tueri po-
" teft, nequaquam implorata eorum ope, (:ui auxilium
" eis ferre nolunt. Sed eo jure nefas ell: uti, niu ill
"fumma perturbatione omnium rerum, qualis ent
"' tunc in gypto, ubi irnpune potcrant a quolibet. fi-
.. lentibus LEgyptiis judicibus, m:,Ie haberi Ifraelitx."
CUR. ad At7. Apo). vii. 24.

propinquo
L. I. ERGA SEIPSUM.
propinquo fit tale fuffugium, in quo me CI-
tra periculum poffim recipere !' neque femper
ceffim ire teneor. Nam & ibi nudum tergum
ofiendendum, & urrinque periculum lapfus im-
minet ; ac ubi femel gradu fis depulfus, eundem
iterum componere haut facile eft. Uti autem
aIiquis favore defenfionis non excluditur, quod
ultro in publicum ad fua negotia obeunda pro-
diit, cum Ii domi manfi1fet, a periculo immu
nis erat futurus: ita eodem non fruitur, qui
ab altero in duellum provocatus ubi compa-
ruerit, ita premitur, ut ni ilIum transfodiat,
ipfi fit pereundum. Nam cum leges id peri-
culum fubire verent, ejus quoque ad excufan-
dam credem nulla haberur ratio ~\

XIV .. ~OD pro defenfione vitre, idem &' Deft"Ji7

pro deJe1!Jione membrorum conceditur; fie ut <vita' atque
& ille innocens habearur, qui violentum in- mem/;'o-
vaforem occidit, cui fortaffe intentio fuit mem- rum/uo.
bro eum duntaxat mutilandi, aut grave vulnl1s rum.
infligendi. Nam & natura a mutilatione, & c, 5. 10.
gravi lrefione maxime abhorremus : & mutila-
tio membri, prrecipue nobilioris, quandoque
no~ multo minoris quam ipfa vita re(timatur.
~in

Z I Melius eft occurrere in tempore, quam 'loft o:z'tu,?,

<vindirare. Cod. L. HI. T xxvii. I. ( .
. u ~i in duNI? contendunt, pJerumque ad h3norem,
ut aiunt, recllperand;{m id ~gunt; ad quemfir.em credem
rtEh putant admitti. "~od mihi (ait. GROTIUS)
" a ratione & pietate valde alienum videtur. Na,n
.. honor eft opinio de ex~elJentiJ; at qui talem fert
", injuriarp, is patiel1t~m fc.\c,le!:ter oHendit: ar-
" que
 DE OFFICIO HOMINIS L.r.
Q,yin'in anreceifum non conttat" an' non ex
mutilatione ac vulnere mars fit fecutur:a:, ac
talis patieritia comunem hominum con-
itantiam fuperat, ad quam' lege~ regulariter
non folent obligare, in gbttiani prrefertim
hominisi malidoIi 2J.

Etiam Pll- XV. SED & quod pro'vita~, id & pro pu-
tfici~ii!C~ dicitia licere judicatur: quippe cum nulla ma
~~;~f:f:. jor conturI?el.ia ~oneft~ fami?re- i~ferri que~t~
lant. quam fiqUlS mVltre enpere aggredlarur, cUJus
c. 5. I I. integritate ejus fexus decus maxime reftima-
tur; & effiaiat,. ut hoiti, ex fuo fanguine pro-
I@m fufcita.re cogatur :t+.

ReY1l11r. XV I. De/enfio autem rerum inter eos qui-

Ju~~um de~ dem; qui in naturali libertate vivun't,. etiam
fi":!'o 'i ttO-
tifquepate--_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __
at?
c. 5~ 17." qne' ideo honorem auget magis, quam mlnuit. Nee
" refe~t fi quidam. corrupto judicio virtutem ~ane in
"probrum eantiehs nominibus tradll'Cant. Perverfa
" enim ilhf judicia n'ee rem nee' rei reftimauoneirF im-
"mutant. Nee Chriftiani veteres hoe tantum vide-
" runt, fed' &- philofophi, qui dixerunt pufilli efi'e animi
.. contumeliam Ferre non pofi'e-"':'~jd,fi. vero dieat
f(' aliquis de nobis, quod ereditum apud bonos exifti-
. mationem noftram deli baret ? Hune quoque oeci-
" di polfe funt qui doeeant: mendofe admodum,
,,' Be' contra naturre quoque jus: Nam interfeBio ifia
" . non eft, mod'us a,Ptus a~ tuendam exiftimationem. "
De Jure B. &P. L. II. c.1. 'IO.
2.1 "G.!!id dieemus de periculo mlltilationis mem-
e( bri? Sane' euOl damnum membri prrefertim e prreci-
.. puis valde fit grave, & vitre quaft requip'arabile: ad-
" de quod vix jCiri queat, an non rericulum mortis
" paft Ie !rahat, fi aliter vitari nequeat, putem inten-
((' tantem periculum occidi reete polfe." Ibid, .6.
ad
L, I. ERGA SEIPSUM. 239
ad .ctEdem ufquc invaforis procedere poteil: ; Cap. '5-
modo res non fit ej,usmodi, ut contemni mere- ~
atur. Nam,dtra res .utique (vita noftr.a fer-
yar.inequit ;& reque hoftilem animum decla:-
rat, qui res, quam qui vitam per injuriam
impedt. Verum in civitatibus, ubi erepta
fubfidio magiftratus recuperari poiTunt, id -re-
gulariti:r non conceditur ; nifi in eo cafu, ubi
qui res noftras ereptum venit, in judicium ad,.
duci non poteft. ~o .intuitu licitum eft QC,.
cidore prreciones, &: {ures ooCturnos z, S.

XVl1 .. AT,<U1~~C de. ~e~onfio,ne ab ii~ In'Vq(ori

faCta, qUI ultroabphlS per lOJunam mvadun- quidjuris
tu.r. ~ia autem prior alterum lrefit, tunc odJe de-
demum rette fe defendere, ,eaque def~~fione~:;n-
dtum

Z4 " Pro pudicitia quin idem Jiceat, controverfiarn

" vix ,habet, cumnontantum communisa-:llimatio, fed
" et lex divina pudicitiam vita: ada:quet." Ibid. t 7.
Nequeo igitur non mirari Cl. BU'DDEUM in co~trarias
partes a.bire. ,Pud~citifl, inquit, cum neutiguq,m 'Vitd? hl}-
minis fit if'lu-jaranda, mea opinione 'Violenter difendi ne-
'iZli!. Philof. PraCt. Cap, iv. S. 3. 14.
2S Notlurnum furern oeeidere, diurnum non item,
lex Mofaica permittit; P.Qd. xxii .2. & SOLONIS;
Dll.MOSTH. Orat. contr. 'I.i1?Jo,cr. p. 476. ~ inde fu~pta
lex ~m tllbularum. C,ICER. pro Mil. c. iii. 1>uode-
cim tahultZ 1I0!i.urnum fwrem /j.t(OrjUO 11,10do, di'!lrnum au/em,
ji fl te.lo difet/derit, inurfici impune 'Vo!lIirunl. Cujus le-
gis ra.~iof\em fie ~xponi t G!t P.'1I us: "Difcrimen
' .. l106lur~i ~ diurni furis in hoc pofitum ell, quo~
" nQtlp v,ix fit copia teftium adhil;!endorum: atque
" ideo fi o.ce.ifus fur reperiatur, facilius c:;red,atur ei,
" ql,li ~ (e vita! tuenda: ca,ula dicat furem int,er meum,
C< rep,ertu. m fcili<;-e,t .cum ~,iquo infirumento, ,quo. no

"ctire FO.ffi:t." De J1mB: & P. L.1I. c.i. 12.

Vid.
24 0 DE OFFICIO HOMINIS L. r;
Cap. 5. ifium denuo lredere poteft, poftquam preni~
~ ten ia tactus reparationem damni dati, & cau
tionem de non lredendo in pofterum obtulit~
& lrefus eandem per afperitatem animi refpuit,
ac manu fibi vindictam facerepertendit.

Corj'erva- XVIII. DENIQ.YE & tanti habetllr confer-

fio jui mlll- vatio flli, l1t fi ea obtineri aliter nequeat, in
taprtCC~p- plurimis cafibus ab obligatione communium
ta rejfrzn~
git.
. fc n,l
legum eXlmere cen eatur. ~o nom me ne-
.
c. 6. ~ J. ce}fitas lege carere dicitur ~6. Scilicet cum
tanto ardore ad fui confervationem homo ra-
piatur, non facile prrefumitur, talem ifti obli-
gationem impofitam, cui propria [alus cedere
debeat. Quamquam enim non Deus folum,
fed &, ubi materire gravitas requirit, impe-
rium civile tam rigidam nobis obligationem
injungere queat, ut mors fit potius .oppeten-
da,

Vid. GRONOV. in loco In flatu naturali tempus nil

mutat lim tes violentre defenfionis, fed in' civitate res
aliter fere habet. Latro diurnus facilius ad judicium
adducitur, &; violentia ejus minori cum periculo re-
pellitur. '
~6 Id eft, qui in extremaneceffitate verfatur, Jegi-
bus ordinariis non fubiicitur. e. gr. Lex eft generalis .
I1lterius jur ne ladas. Hacc autem nil obllat, <juo minus
fumma inopiaviCliis laborans & jam tandem fame pe-
rituru:;. id quod ad vitam fufientandam necdfarium
eft ab altero, cui fatis fuperque eft, furripere poffit.
Sunt autem varia neceffitudinis genera, de quibus flc
diiferuit C I (E RO. "Atque ("tiam hoc mihi videor
" videre eile quafdam cum atfiunliione neceffitudines,
.. qGafdam ji1nilices, & ahfolutas. - Cum fimplex erit
"neceffitnd.), nihil erit, quod multa dicamus, cum
" earn r.u la ratione lenire p(>ifumus. Quod
" I1tfjungitur,
L. L ERGA SEIPSUM. 241
<la, quam latum unguem ab ilIa difcedamus :. Cap. 5.
tamen non femper tam rigida legum pr~fumi- ~
tur obligatio. Has enim qui tulerunt, aut
qui inftituta quredam inter homines introdux-
erunt, cum utique falutem aut commoditatem
hominum per ea promovere voluerint, regula-
riter quoque ob oculos cenfenrur habuiife con-
ditionem 'natura: humanre, & quam non pam I:
non homo refugere & 'amoliri ilia, qu~ ad fui
deftruB:ionem tenduot. lode regulariter leges
imprimis poutiva:, & qurevisinftituta humana
judicantur excipere cafum neceffitatis, feu non
obligare, quando ipfarum obfervationem co-
mitaturum eifet malum, humanam oaturam
deftruens, aut communi hominum conftantia
fuperius; niu expreife, aut propter negotii
natLJram ifte quoque cafus fit comprehenfLls~1.

" adjungitur, omni tempore id pertinebit aut ad ho-

" netl:atem" aut ad incolumitatem, aut ad com modi-
"tatem. Ac fumma quidem necefiitudo videtur eire
" honeftatis; huic proxima,. incolumitatis; tertia ac
" leviffima, commoditatis. Hafce autem inter fe (::e-
" pe neceire eft comparari, ut quanquam prreftet ho-
" neftas incolumitati, tamen l)tri Fotifiimum confulen-
" dum fit, deliberetur. - Sunt res qu::edam ex tern-
e< pore, & ex confilio; nOn ex fui natura confideran-
" da:: quibus in omnibus, quid tempora petant, aut
" quid perfonis dignum fir, confiderandum eft: &
" !lon quid, fed quo ~uidque animo, quicum, quo
" tempore, quamdiu fiat; attendendum ell." De Invent.
r.
L. r c. lvii, Iviii.
'1.7 Ex. gr. cl1m in bello aliquis ad ftationem pericll'
lofum miffus fit, \!a conditione, U( il:ationem non de-
ferat, prill'qllarn -alter ejus \'i<:em fuppleat. BAR-
JllYKAC.
Unde,
242 HeMunS
DE OFFICIO L. I.
Cap. 5.Unde neceffitas,non id ,quide~ efficit, ut di-
~"""J (eae lex ;poffit violari, & peccatum admitti;
fed ex benevola l~giOatQrum mente., fimulque
naturrehuman~ conftderatiQlle prrefumitur,
qlUfam neceffitatis Jub .lege .gener.alitf:f concep-
ta non contineri. Exemplo uno.& alterores
eritdedatanda.

Sinit ab- xrx .Qp-ANQYAMalias .hornini non fit

fiindere jus in fua membra, ut illa pro lubitu mutilet,
membr4Jm perdatve: licebit :tamen .abftindt.rt membrum
pro fa/ute inj{lfJ(l,.bili v#io correptum, ne tetum corpus
totius :
pereat, aut partes fl.dbuc(ince.rre trahantur,
c.6. . 3 ~ut~nutili appendice a,liorulIl ufus membro-
rum impediatur. ~8

Ja8ura XX. SI in naufragio phwes in jC'(Iphmnin-

bommum filuerint, quam illa ferre paffit, neque ad u-
le'Vall num peculiari jurefcapha pertineat, videnttl'f
Jcaphal7Z forte dt,lcendi, qui projiciantur: & fi quis
degrava-
tam :, fortis periculum fubire detreB:averit, tanquam
qui omnium interitum qurerat, extra fortem
prrecipitari poterit.

Perituro
XXI. 51 du{" in pr!ens vit pericuktm in-
aliasfe. cidant, in qU(.J utrique fit pereundum; uni
(um mor- quid faeere Ecet, ex
quo alteri, alias perinI-
te11l matu- ro, fata aclmov~antur, ut ipfe falvlls fit. v. g.
raJe: Si ego natandi peritus cum altere natandi im-
petito in profundas aquas incidiffem, & ille
me

:loS Eadem ratione lieet magif1:ratui civem no:x;ium

_ge m~dio toll ere.
~? ~?d Ii. im~ecilli?r. viri~u~ prius tabulam occupa-
vent, mlmme hcebIt vandlOre Ilium tabula dlf1:11rbare ;
quoni~rn
 L. 1. BRGA SE IPSUM. 2.43
me circumplexlls teneret, neque mihi tantre Cap. 5'
fintvires, ut ipfum mecum aquis efferre va- ~I
learn: potero talem a me violenter amoliri, ne
cum ipfo fimul fuffocer, etll is per exiguum
tempus a me utcunque fuftentari potuerit. ~ic
in naufragio, ubi ego tabulam occupavi duo?
rum non capacem, fi quis adnatans eidem quo-
que fe velit injicere, me fimul fecum perdi-
turus, potero eum qua vis violentia a tabu~a
repellere 28. Sic quando d llobus fugientibus
tofUs necem intentans inftat, unus vel porta
poft fe claufa, vel ponte dejeCl:o, alterum, in
periculo vita:: deftituere poteft, fi uterque fi-
mul fervari pequeat.

XXII. Ex neceilltate poreft alreri pericu- 1.

lum mo~tis aut m~gnd] lcejionis intentari i~di- p;::::i::
refie; Ita ut nobIs non fit propoGtum IpG mortis it:-
nocere, fed duntaxat pro noftra confervatione tentare.
talem attum fufcipere, er lUo probabiliter c. 6. 5
noxa ipG poillt inferri ; tn: tamen mallemus
quavis potius alia ratione neceffitate noftra de-
fungi, & ipfam lreGonem quantum in nobis
temperemus. Sic fi robuftior mortem inten,
tans me perfequatur, ac in angufta via, qua
fugiendum, forte qllis occurrat ; ubi admoni-
tus non cefi'erit, aut id temporis locive an-
guftia non admiferit, licebit illum profternere,
& per eum jacentem fugam perfequi, etG pro-
babiliter ex eo impulfu vehementer videatur

quoniam in pari caura poffidentis melior eft conditio.
Vid. LACTANT, InJlit. L. V. c. xvi.

R affiigendus,
144- DE OFFICIO HOMINIS L. I.
Cap. 5. affiigendus. Nifi forte illi peculiari obl~ga
\./V'V tione tenear, ut edam ultro pro ipfo perlcu-
lum fubire debeam. Qgod Ii fugre interpofi-
tus, admonitus licet, decedere via nequeat,
puta fi infans fit aut claud us ; faltem excufa-
tionem merebitur, qui fuper eundem faltum
molitur potius, quam moras neCtendo corpus
hofri prrebet. At vero Ii quis petulanter vel
inhumane mihi obftiterit, & viam fugiendi
concedere noluerit, etiam direCl:e irnpelli ac
profterni poteft. Creterum quibus per iftos
cafus helio conciliatur, earn tanquam fatalem
calamitatem ferre debent.

J: :f]i- XXIII. SI quis prreter propriam 30 culpam

,;te ~~;_ 1 in extrema inopia villus aut vejiium ad verfus
111m ill 'Vito frigus neceffariarum verfetur, neque ab aliis 10-
domillo cupletioriblls atque abundantibus, precibus,
fubducere. pretio, aut oblara fua opera, ut ultro libi it-
c. 6. 6. las concederent, impetrare potuit; citra cri-
men furti aut rapinre, vi vel danculum ill as
fllbducere poterit; prrefertim fi intentionem'
habuerit earum refrimadonem prrefrandi, quan-
do occafio oblata fuerit. Nam locuples in
ejufmodi

3 ~ Non opus eft hac reftriCtione : non enim ideo

pauperibus fame pereundum eft, quoniam opum, quas
prius habuernnt, prodigi fuerunt.
3 1 COl1trariam partem tuetur WOLLASTONUS, quia.
nemini litet jus alterinslctdere. Sed refpondeo in
h?c cafu, ju: d~mini ceffare, & ad inopem tramferri.
Sl neceffitas JUs 10 alterius vitam dare poffit (ut fupra
oftenfum eft) quidni edam in bona? In extrema ne-
ceffitate jus communiter omnibus com petit in res, qUlE
fingulonm proprilE prius faCtlE fuerunt. Cujus ra[io-
5 nem
L. r. IRGA SEIPSUM. 245
ejufmodi neceffitate con[tituto ex officio hu- Cap .. 5.
manitatis debebat fuccurrere. ~anguam au- '"",",,-V
tern regulariter, qua:: ex humanitate debentur,
hautguaguam vi poilint eripi: tamen txtrema.
neceffitas efficit, ut tali a non minus afferi gue-
ant, guam qua:: ex obligatione perfecta de-
bentur ) N eceffum tamen eft, ut egenus om-
I.

nes prius vias tentet, quo volente domino ne-

ceffitatibus fuis fuccurrere queat; neve domi-
ntis pari neceffitate teneatur, aut mox in ean-
clem fit devolvendus. Et ut reftitutio fiat:
prrefertim ubi alterius fortunre non feram,
gratis tale quid condonare.

XXIV. DENIQYE videtur & neceffitas, cir- !0:;d li-

ca res noftras verfans, veniam indulgere res eec;t in res
alienas perdendi: ita tamen ut citra noftram aiienas ~I(J
culpam id periclilum rei noftrre exftiterit; tltfe1''V~iZdzi
idem commodiore via difpelli negueat; ut ne ~~:IS.~ 8.
pro viliori noftra re alterius pretiofiorem per-
damlls ; ut ref1:imationem ejufdem pr::eftemus,
fi qllic.1em ifta alias peritura non fuerat; aut
in partem damni veniamu" fi alterius res una
clIm noftra 2.lias peritura erat, quce nunc flia.

nem fie cxplicat GR OTlUS, "SpeClandnm eft, in-

" quit, qure mens eorum fuelit, qui primi dominia
.. fingularia introduxerunt: qure credenda ell: talis fu-
"iff~, ut quam minimum ab requilate naturali recef-
"ferit. Hinc primo feql1itur in graviffima neceflitate
"revivifeere jus illud prill:inum rebus utendi, tan
.. quam fi communes fuiffent: quia in omnibus legi-
" bus humanis, ac proinde & in lege dominii, fur\,-
" ma illa neceffitts vlde'ur excepta." De JlIfe B. &
/!. L. II. c. ii. 6.

R 2. jactura
246 DE OFFICIO HOMINI5, &C. L. 1.
Cap. 5. jactura noftram fervat 31.. ~am requitatem fere
~ leges 1zauticte fequuntur 33. Sic & orto incen-
dio, eoque redibus meis imminente, licebit
vicini redes diruere, ita tamen, ut quorum
redes hoc modo fervatre funt, pro rata vicini
damnum farciant 34,

CAP. VI.
DE OFFICIO Q.YORUMLIBET ERGA Q.UOS-
LIBET; & primo, DE NON L1.EDENDIS
ALlIS.

Ojji,/a bo-
~lI1CS cu-
SEQ.. U U N T U R Ojficia, qure homini
adverJtts alios homines funt exercenda.
Jujlzbet er- E I' , . bZ'
fTa quemli- orum a Iql1a proveml1nt ex communz a tga-
6el. liane, qua Creator omnes homines ut tales in-
1.. iii. c. I. rer fe devinCtos vOlllit : aliqua autem ex certo
infiituto per homines introdl1Cto aut receptb,
vel ex certo hominum flatu adventitio proma-

3~ Sic lege Rhodia ca\'ctur; utji le'Vandce na'Vis gratia

jaEius merCIlI1JJ /aEiuJ jit, omnium contributiolZe jarciatur,
fuod pro omui/JUJ datum efl. Digcft. L. 15, Tit. n. 1. .i.
13 " Sic in navigatione, fi quando defecerint ciba-
" ria, quod quifque habet, in commune conferri de-
c< beat, Sic funes aut retia defcindere poifum, in
H qure navis mea impulfa efi, fi aliter explicari nequit."

GROT. ubi/upra.
34 Exemplis idem SENECA illuftrat. Contro'V. L.
IV. NecejJila; ejl, qu<c navigiaj(lEiu exrmerat; necejJiJai
ejl, qu<c ruini! incendia. opprimit; necejJitas ejllex temporis.
I Status eft adventitius, qui hominibus vel natura
contigit, ut patris & filii; vel vi patti alicujus, ut
tl)agiftratus & fulilditi, mariti & uxoris.
nant.
L. I. DE NON LlEDEN DIS ALlIS. 247
nant I . IlIa cuilibet erga quemlibet exercen- Cap. 6.
da : hrec autem non nifi erga certos, pofita ~
certa conditione aut ftatu. lode & ilIa poms
voc~re abfoluta, hrec hypothetica.

If. INTER officia abfoluta feu quorumlibet Illorum

erga quoDibet primum locum obtinet: Ne pri~um,
quis alterum l,edat. Ere quippe hoc officium -:i~md.non
omnium latiffimum omnes homines l1t tales ed:m~ en-
complexum. Idemque faciUimum; lltpote
nuda aB:ionis intermiffione conftans, nifi qua c. I. 2.
obluCl:antes rationi libidines quandoque com-
pefcendlI; [unto ~in & maxime neceifarium
idem eft, quod citra illlld {ocialis hominu01
vita nullo modo confifrere queat 3. Qui enim
nihil boni in me confert, qui ne vulgaria qui-
clem officia mecum mifcer, cum eo tamen
tranquil1e viv~re poffum, modo nuIJa ratione
me lredat. 11110 a maxima parte mortalium ni-
hil amplius quam ifthoc defideramus 4. Bona
fere inter paucos invicem communicantur. Aft
nlm eo, qui me l::edit, nullo modo pacifice
. pOifl,lm

l Homini non licere hominis incommodo fuum au'

gere commodum demonUrat CI C E R 0 : tum quia con
tra naturam tift, tum quia diJTolvit omnem humanam
focietateI11. De OjJic. L. III. c. v. vi. Ufque adeo a-
lienum eft a ratione & a:quitate dogma. HOBBEsl.\ NUM,
natllram unituique jus i12 omnia dediffe, i. e. in ftatu
naturali, unicuique licere facere qua:>cunque & in quof
cunque libet . & poteft. De Ci'Vc. c. i. 20.
4- Totum pra:>ceptum juris natura: ftriCle fic ditH
negativllm ell:; & prohibet ne alter alter.i obfit, vel
damnum qua~unque ratione inferat. Affirmativa pm.-
~epta ad Principia honefti & humanitatis pertir.ent, llt
.. E 3 nem!)~
248 DE NON LiEDENDIS ALlIS. L. I.
Cap. 6. poffurn vivere : cum natura cuiql1e tam tene~
~ rum amorem fui, rerumql1e fuarum infeverit,
ut non poffit non omnibus modis repellere
eum, qui ifiis noxam inferre aggreditur.

Neque in III. Hoc ipfo autem officio velut muniun-

naturali- 'Cur non ilia tantll1TI, qure per ipfam naturam
vcque a l'IClll. adr.
bus'.Ct' lunt; utI. el
11. VIta,
.. corpus, mem bra,
tUfU'.!1, IS
toni; :
d'" 1b r . ft
plI lema, i ertas ; leo & qmecunql1e 10 ltu-
c. i. 3. to aliquo atque conventione humana funt
qurefita. Sic ut quocunque legitimo titulo
aliquid noftrum fit, hQc prreeepto idem au-
ferri, corrumpi, lredi, ufibus noftris ex toto
aut parte fubtrahi vetetur. Unde hoc ipfo
interdicta intelligontur qurevis crimina, qui-'
bus aliis noxa infertur ; uti eft credes, vuh1e-
ratio, verberatio, rapina, f~rtum, fraus, vis
direae aut indireete, mediate aut immediate
illata, & qlJre funt fimilia' 5.

Ul1c/ej!uit, IV. Ex hoc porro confequitur: Si cuijit

datum ab altero /,-ejio illata, damnumve datum ulZo
~~mi/II~~. modo, qui ipfi refte poteft imputari, id quan-
'!u~ rf!ja,'-
czmdif711. tum jierz. poteft ab eod.rr; . d 6
em e.ve farcten um A-
c. i. 4. lias enim vanum erit prreceptum, ne quis lre-
datur,

nempe alter alteri profit ; nec ad eadem in foro hu.

mano, nili obligation is perfectx vinculum ex fado hu-
mano & neceilitate obveniat, cogi aliquis poteil:. TRE-
VER.
5 His fubjungam, omiflionem alicoju c , quod alteri
perfeC10 jllre debetur, pro damno habendam effe. 'Ibid.
3. Eodem modo GROT IUS : "Maleficium apel-
,. lamus cll:pam'omncm five in faciendo five in ncnj'aci.
" er;dQ pugnantem lum eo, quod aut homines corn-
u mun:tcr
L. I. DE NON L~DENDIS ALlIS. 249
datur, neve cui damnum detur; fi ubi de Cap. 6.-
fafru la::[us fuerit;damnum ipfi gratis fIt devo- ~
randllm ; & qui Ja::fit, fruau fme injurire fe-
cure & citra refufionem gaudere queat. N e-
que etiam citra ne;ceffitatem reftitutionis. ab
fe invicem lredendis abftinebit unquam morta-
lillm pravitas; nee ei, qui damnum paffus
eft, facile fuerit animum ad agendam pafTus
eft, facile fuerit animum ad agendam cum aI-
tero pacem componere, qllamdiu iftius repa-
rationem non obtinuerit 7.

V. Damnum etfi proprie ad rerum lrefionem Damnu.,z

pertinere 8 videatur, ita tamen late a nobis heic ejl ejUJ,
accipitur, ut notet omnem lcefionem, corrup- ~I.~d 11~
tion.em, diminutionem, aut fublationem ejlls, l~fi; ;u;
quod nofl:rum jam eft ; aut interceptionem e- ttega7io.
jus quod ex jure perfecto dtbebamus habe- c. I. 3:
re; five id datum fit a natura, five accedcnte
faCto humano aut lege attributt1nl ; aut deni-
que omiGj.)nem ac denegationem alicujus pr2C-
ftationis, quam alternubis ex obligatione per-
feCta exhibere tenebatur. Aft fi intercipian-
tur., qua:: ex obligatione duntaxat imperfeB:a
debebantur; non cenfetL1r damnum datum,

" muniter, aut pro ratione cert;e qualitatis facere de-

"bent." De Jure B. & P. L. It c. xvii. 1.
6 Ut recte percipiamus, quinam ad damnum reC1r-
ciendum tenentur, prius intelligcre oportet, quibus &
quando fit injuria. De qua re videfis cap. ii. 15.
not. 41.
7 Non hoc tantum ; (ed eum tan quam hOJlem jure
exiftimare poteft, BARBEYRAC.
8 In hoc enim (enCu vocem uCurpant JureconCuiti Ro~
mani, qllibus folenne ell: damnum, inju;';a ", & noxam
inter [e diitinguere. Vid. Digejl. L. XXXIX. T. ii. 1. 3.
R 4 quod
250 DE NON LlEDENDIS ALlIS. L. I.
Cap. 6. quod penfari debeat 9. Ine~nveniens enim fu-
'--v- erit damni loco dueere, talia non accepiffe,
aut penfationem eorum poftulare, qllre ab al
rero non niG in locum ultronei beneficii ex-
peCl:are poteram, & qure inter mea, antequam
ea accepero, cenfere non poffum 10.

~i'Ve rei VI. Sub damni porro nomine venit non

modo res noftra, aut nobis debita, qure lredi
zpjrus,.i!'Vc
pnvcm- d' .' . r d &fi
entisinde tur, per ltur, aut mterc~pltur ; Je ruttus
fruflus. qui ex ipfa re proveniunt, five jam fint per-
cepti, Gve ad hue fperentur, fi modo dorpinus
eos percepturus fuerat 1 I : deducEs tamen im-
penfis qure ad fruauum pereeptionem fue-
runt neceiTarii. lEftimatio autern fructuum
fperatorllm intenditur aut remittitur, prout
propius aut longius a fine incerti proventlls
remoti fuerint "". Denique & pro uno dam-
no habetur, quicquid ex aliqua. l:rfione velut
naturali neeeffitate deincc:ps profluit IJ.

9 Sic A R lS TOT E L E S: 'ZUAmElt'l,; ~uJiv Ii aU i3o'l)Qwar;

X~~fl_ao"l :fl' dVEAW.sEelav
Non pcccat contra juftitiam, 'lui
prre teMcitate pecunia alteri ncn /uccurrit. Eth. at!
Nic. L. V. c. 4. '
lQ Conf. GROT. De Jure Belli (5 Pac. L. II. c. 17,
. z.
I I Exemplo fit illud Grotianum. "Fur & raptar
" tenentur rem fuhilraClam reddere cum fuo incre-
" menlO naturali, & cum fequente damno aut ceffan-
"te lucro.~' De Jure B. & P. L. II. c. xvii.
I6.
I.. "Spes bed ex noftro reilimabitur, non ut iIlud
~, ipfllm. fed fecundum propinqllitatem ad aClum, ut
"in femellte fpes mellis," GROTIU~ ubi fupra
~ $'
L .T~.
DE NON LlEDEND!S ALIIS. 25 1
Cap. 6.
VII. POTEST autem quis alteri damnum ~
dare ~on folum immediate & fer fe,. fed & x.a~u;;. t;~
per altos. Poteft & damnum ImmedIate ab lias: ($
aliquo datum alteri imputari, qUia ad iftud cui impult-
faCtum aliquid {'ontulit vel faeiendo. vel non tur?
faeiendo quod debebat faeere 14. OEandoque c. 1. 4-
int( r plures, qui ad idem factum concurre-
runt, unus principalis caufa habetur, alter tlC-
cejJorii in loco eft: quandoque omnes 'pari
p:.ffL1 ambulant. Circa quos 'obfervandum:
illos ita teneri ad reparationem damni, fi re-
vera caufam damni fuerint, & momentum
aliquod attulerint ad totum damnum, aut ejus
partem IS, Ubi autem ql1is ad ipfum aErum,
quo damnum fuit datum, realis aliquid ope-
r:=e non eontt1lit, neque ut ifte fufciperetur
anteeedenter effeeit, neque in partem emolu-
menti venit: is lieet oeeafione iftil1s actus ali-
quo peecato obftringatur, ad reftitlltionem ta-
men

IJ Exempla vij.ria ad hanc rem iIluftrandam adduxit

GROT IU s, quorum unum & alterum CUbjiciemus:
" 1. Homicida injuftus tenetur {olvere impenfas, .ii
.. qure faCla: runt in medicos, & iis quos occifus alere ex
" officio folebat, puta parentibus, uxoribus, liberis, dare
"tantum, quantum ilia fpes alimentorum, ratione
" habita retatis occifi, va!ebat. 2. Q!i mutilavit. fimi-
" liter tenebitur ad impenfas, & ad reftimationem ejus
" quod jam, qui mutilatus eft, minus poterit lucrari."
Ubi Cupra, 13, 14.
14 Vid. Qp:r: fupra commentabar de concurfu ad alic-
num crimen ad Cap. I. 27. not. 6o, 61.
. J 5 Exempli cau[a: " Cui magiftratus collatio man~
" data eft, is reip. renetur ad eligendum eum qui dig-
" nus fit, & ad hoc exigendum refp. jus habet propri-
, ~' wn ~
2.52 DE NON LEDENDIS ALlIS. L. I.
Cap. ~.. men damni non tenebitur: uti funt, qui alie.
V"'I""'J nis malis lretantur; qui patratum damnum
Jaudant, excufant; qui antequam fiat, optant;
dum fit, '[avent, aut affentantur.

Plure: Ji VlII.U BI p!ures ad unum actum ex quo

"edenn:-,
9 orazne -
UIJ
,damnum profiuxerit, concurrerunt,
. .. l'
primo 10-
od
teneantur? co tenebltur, qUl lmpeno, aut a 10 m ne;- 0
ceffitatis quid habente, ad factum alios impu-

c. I. 5 lit. Patrator facinoris, cui minifteriu m de-
treCl:are non licuit, inftrumenti tantum racio-
nem habel;>it. QEi dtra nece'ffitatem ad faci-
nus acceffit, ipfe primo loco tenebitur; tum
cCEteri, qui ad facinus aliquid tontuleruI?~'
I~a tamen, ut fi a priori bus reparatio damni
fuerit facta, pofteriores ab eadem fint immunes
(quod in prenis [eeus eft.) Si plures per con-
fpirationem aliquod facinus patraverint, omnes
pro fingulis, & finguli pro omnibus tenen-
tur; fic ut fi omnes comprehendantur, finguli
ratam

" \:lm: quare fi ex indigni e1eClione damnum fecerit

refpublica, ille refarcire tenetur." GROTIUS ubi
fupra, 3.
H Actus runt vel dividui vel.individui. 1. In di'lJi-
dais quilibet in tantum tenetur, in quantum nocuit.
Exemplum nobis fupplevit ipfe auctor in opere majori:
.. 8i plures aliquem fuftibus invaferint, quorum unus
" capiti vulnus inflixerit, alter brachium fregerit,
"tertius oculum excuerit, fmguli ll(m de tota b
"fione tenebuntur, fed quifque pro eo quod ipfe: fecit.
" Etfi f<epe quando nnus elabitur, ,qui deprehendun-
" tur, in folidum damnentur; pr<efertim ubi COll-
.. fpiratum inter ipfos ad facinus patrandum foerit."
L. III. c. i. 5. 2. Indi'lJidui funt, ad quos multi con-
currunt, fed ita ut etiam ex unius opera integer actus
fuerit
L. 1. DE NON LlEDENDIS ALlIS. '2.53
r-atam partem ad damnum faciendum conferre Cap. 6.
debeant. Ubi re1iquis elapfis unus tantum "-"""
deprehendatur, hie pro omnibus folvere tenc-
biwr. Ubi autem ex deprehenfis aliqui non
fint folvendo, locupletes in folidum tenebun-
tur. ~od fi p:ures citra confpirationem ad
idem facinus concurrerint, ac difcerni liquido
poillt quantum quifque ad damnum contule-
rit; quifque tantum tenebitur ad id penfan-
dum, quod ab ipfo proceffit. ~lOd fi unus
folidum folverit, reliqui a reparatione datnni
liberantur 16.

IX. AD reparationem damni -tenetur non Ex datlJ

folum, qui dolo malo aIreri nocuit; fed & quiper ~,ogli_
prreter direa:am intentionem per negligentiamgel~tl~m
r.
leu I
cu'Pam, .
quam eVltare f:aCl'I e erato H rec atenetur.
lqUIS

enim non minima pars eft focialitatis, ita cir-

cumfpea:e agere, ut noftra converfatio aliis e. I. 7~
non fiat formidolofa, aut intolerabilis. ~in

fuerit fecuturus, neque fingulis certa velut pars iftius

queat affignari; uti eft incendium, perfoffio aggeris,
& fimiles. N am damnum inde datum idem fuiffet fe-
cuturum, fi vel maxime un us tantum ei facinori ma-
nus admoviffet: fie ut definiri nequeat, quota pars in-
cendii vel inundationis a fingulis provenerit. In tali
actu Gnguli in folidum tenentur: ita tamen ut fi finguli
comprehendantur, requales damni partes farcire de-
beant. Similiter GaoTIus: "Tenentur 1n folidum
" finguli qui ad actum caufam deoerunr, fi totus aCl:us
" ab ipfis, quanquam non folis, proceffit." Uhi /ujra
I I. Q!am regulam hoc exemplo illufiravit nofier.
,. Tres (unt, qui faces Imul alicui domui injecerunt.
a
" Heic actus incenfre domus totus videtur fingulis pro-
a
" ceffiife, etfi non folis." Uhi /uJ;ra.
&
'254 DE NON LlEDENDIS ALIlS. L. r.
Cap. 6. & f::epe ex peculiari obligatione quis ad ac-
~ curatam diligentiam adhibendam aftringitur 17.
lmo & leviffima culpa ad reparationis neceffi-
tatem fufficere poteit, fi modo negotii natura
exaCtiffimam diligentiam non ultro velut ad-
fpernetur; aut ejus magis, qui damnum acci-
pit, quam qui dar, culpa verfetur; aut nifi
magna perturbatio vel negotii circumftantia
accuratam circumfpeCtionem non admittat;
puta fi quis in fervore pugnce, dum arma qua,-
[iat, proxime fibi adftantem la'dat 1~.

NOli item X. V E RUM qui per caJum fortuitum & -citra

X eo quod fuam culpam 19 l::efit, ad reparationem non
~t'afofo:~~- tenetur. ~ia C\lm nihil fit admiifum, quod
I IJ acqazt. . fi
lmputan. lp I I ' ft
1 queat, nu a r-atlO e , quare po-
tius is, qui .invitus fecit, fatale malum luere
debeat~ quam alter, qui paifus eft 1.0.

Ex il'amn~ XI. lLLUD quoque naturali ::equitati con",

Rh aljq~(t O"ruum
1ZojIro bo- b
dt~ ut fi homo nofler citra culpam nQ-
-=ine tlato ; _ _ _ _ _ _""'"_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

17 Sic ex negleCtu Cene:'.tur reges :l.C magillratus, qui ad

inhibenda latrocinia & piraticam non adhibent ea qUa!
J>(ltrunt ac debent remedia. GROT IUS ubi jitpra. Si
quid damni a
latronibus fecerit viator, incolre refarcire
tenebuntur. Vid. fupra. c. L 18. not.48.
IS Exemplum ab JLIANO [Par. Hijl. L. III. c. xliv.]
adducit nofter in opere majori. Ubi Jupra. "Adolef-
... centi qui in focium enfem impulit, dum latronc:m
H ferire conatur, ita Pythia refpondit :

dE,,1ia~"~ T61J ETCtlS'0U d~r5I1(J)lJ,

oJ;'" EfA-~ctVcV
A1f'''' 'It!Ei>S', ci'i Xef'" X"9IZf.5TSfD,, ~ wCfo, #0-$..
Difendens .focium wrfa 1nucrone necafli;
f(l.rior es ma.,nihu! nunc, 'luam prius effe fale6as.
{ham
L.1. DE NON LfEDENDIS AUI!" 255
fham alteri damnum dedit; id vel ipfi penCe- Cap. 6.
mus, vel ifturn lrefo dedamus. Nam fervus ~
utique naturaliter reparationi damni a fe dati
eft obnoxius. Cum autem ipfe non habeat
bona unde reparatio fieri queat, ejufque cor-
pus domini fit: ; requum fane eft, ut dominus
aut damnum farciat, aut iftum dedat 2.l. A-
lias enim fervo daretur licentia omnes pro li-
bidine lredendi, fi neque ab ipfo, qui nihil, ac
ne feipfum quidem habet, neque a domino
reparatio damni obtineri poillt. Nam fi vel
maxime ob lrefionem dominus lpfum verberi-
bus aut carcere velit plectere, lrefo in de haut-
quidquam fatisfieri poteft.

XII. QUIN &. idem circa animalia noJlra A h

requum eife videtur, llt quando ilia etiam citra ni::ti a~
noftram culpam, & contra r)aturam generis noJlro, ad
fponte- quid tent-
amur?,

19 Addere oportet, <vel negligentiam.

0.0 H~e ratio probare videtur, non ut l~dens ab omni
reflitutione abfolvatur. fed ut par fit infortunium ex
utraque parte. Juxta hane regulam qui damnum dedit.
dimidium rei valorem ferenti rependere debuit, fi pares
fint circumftantire: iis imparibus, requum eft divifionem
imparem pro rata fieri. Sunt qui volunt caufam damni
phyjicam, qua talem, ad reftitutionem omnino teneri,
etfi nulla huic culpa ineft; qure norma ~quitati quadrare
non videtur. Attamen res fie ftare po{funt, ut qui
fortuito alteri damnum det, ad integram reftitutionem
faltem imperfeCto jure teneatur; puta fi a divite damnum
fecerit pauper.
0.1 Cenfet GROTIUS hoc [olum efi"e ex jure civili; &

cominllm, qui in culpa non eft, natura ad nihil

teneri. Ubi fupra, Z I Sed mihi magis arridet 0-
pinio aoCtoris, qui dominum jure natura! & requitatis
ratione
 -6
.'1
-::> DE NON L1.EDENDIS ALlIS. L I
Cap. 6. [ponte commota, alteri damnum dederint, do-
~ minus vel damnum farciat, vel animal dedat.
Nam Ii ab animali, quod in libertate namrali
degebat, lrefus fuiIfem, poteram utique quali-
tercunque damnum meum reparare illud ca-
piendo vel occidendo: quod jus fane per alte-
rius dominium tolli non potuiIfe videtur.
Et cum dominus ex eo animali lucrum capiar,
ego vero damnum ex eodem i::nferim, repara-
tio autem damni longe fit favorabilior, quam
lucri adquifitio: adparet, reae a domino ani-
malis poftulari, ut damnum datum reparet,
aut fi ranti non fit ~ipfi animal, i!lud noxa!
dedat 2,..

Ex dato XIII. SIC Igltur qui damnum alteri citra

fine dolo dolum malum dedit, ultro reparationem debet
mall~J. per otferre, teftarique malitiam abs fe abfuiIfe,
. Ii
ma zflam,
ad quid te- ne 1relUS
r. h ft h b
Ip um pro 0 e a eat, ac VICl 1m
. .ill
neCl,l1ZlIr? hoftilia intentet. QEi autem per malitiam
alterum lrefit, is non [olum ultro reparationem
damni debet otferre, fed & prenitentiam fui
fatti ~oftendere, veniamque petere. Viciffim

ratione teneri ftatuit. Cum enim natura cuiq; tribuat

facultatem damni fibi illati reparationem aliqua ratione
qua:J'endi, & cum fervus nihil habeat de proprio, a:quitati
& ratioui confonum videtur, ut dominu', qui omne lucrum
ex ejus opera fibi acquidt, damnum .il. [crvo datum re-
farciat, vel ipfum dedat.
22 Vult BARBEYRACCIUS norteandem eKe anima-
lium & fervorum rationem, quippe in has culpa cadere
poffit, in illa non item. ~a: diftinCli9 tantum facit, ne
animal prenas det, (prena proprie dicta inirrationalia non
~adente) non autem, ut dominus cui, ll,lcrofum. eft, a
damno refarciendo ab[olvatLlr.
trefus,
L. 1. DE NON LlEDENDIS ALlIS. 257
lrefus, reparatione obtenta, prenitenti ac pe- Cap. 6.,
tenti veniam dare, & cum ipfo in gratiam re ~
dire tenetur. Nam qui reparatione damni &
prenitentia adquiefcere non vult, fed vindiB:am
utique manu fibi qurefitum it, nihil aliud agit,
quam tit acerbitati animi fui obfequatur, a-
deoque ex caufa fupervacua pacem inter ho-
mines abrumpat. ~o nomine damnatur e
tiam naturali lege vindifia, qure nullum alium
finem habet pr~pofitum, quam regre facere
illis qui nos lreferunt, eorumque dolore
noftrum animum fatiare. Eo proniores autem
mortales ad condonandas mutuas offenfas eIfe
decet, quo freql1entius ipfi fl1premi Numinis
leges violant, eoque & ipfi venia quotidie
opus habent Zl.

Zl Conf. GROT. De Jure B. & P. L. II. c. xx. 5.

qui ibidem oftendit non chriftianos modo doctores, fed &;
philofophos ultionem in hominibus improbare.
 -------.-~- ------~-~---

CAP. VII.
DE A G NOS C END.I} NAT U R A L I H O~
MINUM lEQ.YALITATE.

OJJicium
a/terum,
I. EST homo animal non modo fui eon-
fervandi ; (l"udiofiffimutn, fed & cui
Alios tefii- infita fit.delicata quredam fui a:ftimatio; cui ii
mandosjibi
!. qUid d etrahatur, non mmus . r
lrepe commoven-
tZljua &s. folet, quam illata corpori avt rebus noxa I.

C.2. I. ~in in ipfo hOl1?inis vocabulo ju ..1icatur indie

aliqua dignatio, fie ut ultimum fimul atque
efficaciffimum argumentum, quo aiorum i:l-
folens infultatio retunditur, ifthoc habeatur:
'utique non canis fum, fed reque homo atque
I tu 1. Cum igitur natura humana omnibw5
reque competat, & nemo libenter velit aut
polit illi fociari, abs quo non faltem tanquam
reque homo, & communis naturre particep~
reftimatur: ideo fecundo loco inter officia quo-
rumlibet in quoilibet habetur: Ut qui/que al-
terum hominem ceflimetatque trattet, tanquam
naturaliter

I " AdjunCta eft ad petitio -qua!dam princi;'atus, ut

"nemini parere animus bene a natura infol matus
" velit; nifi pra!cipienti alJlt docenti aut utilitatis caura
ju~e. & legitime imperanti: ex quo animi magnitudo
" exlfht, humanaruinque rerum contemptio." CreE R.
de Off.e. I. 4.
;:. ::'TAT. Thcb. XII. 565.
- - - H C i . , / i l J l , :'ii!
"L. 1; DE HOMINUM lEQ,yALTTATE. 259
naturaliter fibi tequalem, feu ut teque homi- Cap. 7.
nent. ~

II CONSISTIT al1tem 1fth ::ec h '

omlOum ..IEqualitas
t- hominum
quaNtas non in eo folum, quod homioum a- quo funda-
dultorum vires fere fint ::eql1ales 3 hactenus mento ni-
ut ~tiam imbecillior robuftiori mortem ad fer- tatur?
re pomt, per inlidias, aut adjuvante dexteri- c. z. z.
tJte, armorumque habiJit::te: fed & in eo,
quod Iicet un us pr::e alter~ variis dotibus animi
corporifque a natura fit ornatus, non eo minus
tamen legis naturalis pr::ecepta adverfus alios
ei fint exercenda, atque ipfe ab aliis idem ex-
fpeCtat; nec ideo plus licenti::e ipli concedatur
alios injuriis afficiendi. Sicuti & contra ne-
rninem parca in ipfurr1 natura, aut tenuis for-
tuna per fe ad id condemnat, ut deterioris
conditionis circa fruitionem communis juris
fit, quam alii. Sed ql1::e unus ab altero po-
"ftulare aut exfpeEtare poteft, eadem alii qllo-
. que creteris paribus, ab eadem debent; &
quod juris quis in alios ftatuit, eo ipfllm uti
maxime convenit. Obligatio quippe ad colen-
dam cum aliis hominibus vitam focialem, omnes
homines

--Hom':lIZ1I1l, inclyte <fhe!eu,

Sc.n'Ziis crant oumts, eademque in jidera, eofdem
S()r~ituJ animarum, aJimentaque ve.ftra creali.

3 Ratio ab reqJlalitate virium petita nihil omni'l;)

valet ad proband am naturalem hominum reqllalitatem.
Tantum abefl: a
veritate, ut hrec fola fie caufa, prou~
alferit HOB[JESIUS. De Give. cap i. 3. Aliud jus,
.tillud potentia. .)uperiores facultate . (fmt animi vel
S corporii)
?60 DE N.A..TURALr L. 1.
Cap. 7. homines tf?qualiter flringit, nee uni magis licet
~ leges naturales in alio violare, quam alteri.
Etfi nee defint populares rationes earn requa-
litatem illuftrantes ; puca quod ex eadem ftirpe
omnes defcendamus, eodem modo nafcamur,
nutriamur, moriamur 4; quodque Deus ne-
mini de ftabili & inconcuffa fortuna caverit 5.
Sicut & fcita religionis Chriftianre, parando
N uminis favori non nobilitatem, potentiam,
divitiafve, fed pietatis fineeritatem commen-
dant, qure reque in hurni'lem, quam illuftri
pofitum loco, cadere poteil. b.

c. HI. Ex hacee porro requalitate eonfequitur

pe~~~~f11- eu.m, qui ~l!ort1m opera ~d commodum fuum
dumZtt alii uti vult, 'VlcI1Iim quoque In eorundem ufus [efe
eodem/,- difpenfare debere. Nam qui poftulat ut alii
(11m Jure quidem fibi inferviant, ipfe contra femper im-
fruantur.
"" 3. munis effe eu"pit, is alios utique fibi inrequales
<:. IJ.
du6t 7. lnde uti ad" foeictatem quam maxi--
me funt idonei, qui facile eadem omnibus per-
mittunt,

corporis) a!qualitatem non deftruunt, ut e;,:ind"e jus im ...

perii in alterum oriatur. Vid. qUa! notavi Ju;ra ad
l!ap. ii. 5. not. 10.
4 CLAUDIAN. in Rufin. ii. 473.

Hue poft emeritam 1'/ZcY!a.iia jd?cula <vitam

De'Venii!lIt, ubi nulla manent di/crimina/afi,
lYullzrl h~n~s) 'Vanoque exutum nomine regem
rroturbat p!ebeiuJ egem---

5 HORAT. I Carm. 34
t. I. HOMINUM lEQ.YALiTATIL ~61
tnittunt, qUa! fibi : ita plane infociabiles ftint; Cap. 7~
qui dum aliis fuperiores fefe exiftimant, om- ~
nia Iicere fibi folis volunt, & ante creteros ho-
norem fibi arrogant, partemque prrecipuam
ex rebus in medio pofitis, ubi nullo prre re-
liquis eximio jure pollent. Uncle & id inter
eommunia legis natural is officia eft: Ut ne
'luis cui peculiare jus non eft 'lUtefitum 8, plus
fibi, quam reliquis arro-get, fed alios tequo ftcum
jure frui permittat.

IV. EADEM requalitas quoque ofl:enclit, T' l'

. fc fc d b b" . .InJure aZ-
qllomo d0 qUls e e e eat gerere, u 1JUs znter Jlribuendo
alios ipfi fit diftribuendum; nempe l1t tan;. omne; Irae-
quam requales eos trattet, & heutri prreter tandi ut a:-
merita eaufre qUid prre altero indlllgeai:. Se- qua/eJ.
eus enim fi fit, is qui pofthabetur coIitumelia c. ii. 5.
liffiul & injuria afEcitur, & dignatio a natUra
data eidem cletrahitLir. Unde con[equitur, ut
res comrtmnis requalibus portionibus inter re-
quales jure fit dividenda. Ubi divifionem res
non

~JTalet i71laJummis
Mutare, & injignem attenuat Deuj
O/;jcura promenJ--~

IS Cdnf: Auftoris Eris Seandic. p. 5 I.

7 Valet hrec regula tam in ftatu civili quam natrira-
Ii. ff!gtB (Qn<veniunt eidem ferlif), eonveniunt inter fe, nor-
ma eft tam rebus moralibus quam malhematicis conve..:
niens; cui falvatoris mandatum quadrat; ~~cunqul
iVultiJ ut fdciant vobis homines, eadem vos [mite illis.
Mat,vii; l~.
8 In flatu civili quidam peculiari jure aH aliis exige-
.Ie po{funt, quod ab iis r::ciproce nequit pofiu}ar i ;
.s 2 A}ioe
262 DE NATURAL! L. 1.
Cap. 7. non ,acimittit, eadem communiter uti debent,
~ qui a:quale jus habent; iClque fi quantitas rei
permittat, quantum quifque velit. Sin res
iftlld non ferat; ut tunc utantur ea re pra:fi-
nito modo, & proportionate ad numerllm u-
tentium. Alius enim modus excogitari non
poteil: requalitatem obfervandi. ~od fi au-
tem neque dividi res, neque communiter ha-
beri pollit ; ufus ejus fit vel alternus: vel fi
ne hoc quidem fuccedat, aut reliquis a:qui-
pollens pra:ftari nequeat, per fortem uni res
erit adjudicanda. Nam in ejllfmodi cafibus
commodills quam fors remedium inveniri ne-
quit; qllippe qua: opinionem contemtus re-
movet ; & cui non favet, de dignatione nihil
detrahit.

In qua V. CONTRA hoc officium peccatur per fit-

{onjijiat perbiam, qua quis nulla de caufa aut non fuf-
Iuperbia, ficiente aliis fe prrefert, & ve1ut ina:quales
111 quo <vera Cd Ii dr.' ,
humilitm: e011 em pr::e e ~lPlclt.
7\T 1'7
.L,vu:a de cauJa
,(, d"l~l-
mllS. Nam UbI quis fibl nte jus qurefivlt,
c. ii. 6. quod ipfJ pra: aliis prrelationem dat, reete il-
Iud exercere & tueri poteil:, citra tamen ina-
nem faftum, aut aliorum contemtllm. Sicuti
& contra, quilibet alteri prrelationem hono-
remque, qui ipfi debetur, merito pr,dl:at. De
cretero,

Alia:, circurnftantire alios mores requirunt; diver'a

conditio magiH:ratus & fubditi, domini & fervi diver-
fam obligatiol1em fecum fert. '
9 Alldi de hac re CAR TESlUM. "Omnium injuf-
" rjilmla c1l fupelbire abfqlle cau[a; i. e. cum qui~
" etlam
L. I. HOMI:\,UM lEQ.YALITATE.
cretero, vera: generoGtati femper comes eft bo- Cap. 7.
nefta qua:dam humilitas, qua: conuftit in re- ~
fleCiione, quam facimlls ftlper infirmitate na-
turre noftrre, & erroribus, quos olim potuimus
commiGfTe, aut de:inceps pofTumus committere;
qui non minores runt iis, qui ab aliis com-
mitti poffunt. Per quam efficitur, ut nos ne-
mini '~,:eferamus, reputantes, creteros a:que
bene iUO libero arbitrio, ac nos, uti poffe, quo
::eque pollent ; cujus legitimus ufus unicum il-
Iud eft, quod homo pro fuo reputare poillt,
& quo fefe reftimare aut defpicere queat.
Nulla autem de caufa fefe efferre, rcvera ri-
diculum eft vitium 9. ~ quia & per fe ftultllm,
propter nihil fe magni facere ; & quia alios
omnes pro ftllltis habet, quaG ipfum citra fa
tionem efTent reftimatui'i.

VI. MAGIS adhuc peccatur, fi quis c()n~

lemtum adverfus alios oftendat !ignis exterio- Superbia
ribus, fattis, verbis, .vultu, rifu, ac quacun- cum, con!li-
, l
mela
que. contumeha. ~od peccatum eo dcteriuSjunt7a, de-
eft cenfendum, quo afperiLls aliorum animi in terrima.
j ras ac ulcifcendi libidinem concitantur. A- c. ii. 7'
deo ut multi deprehendantur, qui vitam ma-
lint prre[enti periculo exponere, multo magis
pacem adverfus alios abrumpere, quam con-

'" etiam nihil cogitat fibi ineffe meriti propter quod

., exd1:imari debeat; folummodo quia mentum non-
" magni facit, /ibique imaginando gloriam nihil aliud
" fife quam ufurpationem, credit eos qui ejus fibi plus
"arrogar.t, ejus quoque plus habere.," l)e PaJlion.
;,~t. 157.
s ~
J t.umeliam.
~64 DE NATURAL I &C! ' L. Y.
Cap. 7. tumeliam inultam patio ~ippe cum per
............... h;mc violetur gloria & eftimatio, cujus in-
tegritate & vigore omnis animi voluptas con":'
frat 10.

:/0 Hoc loco notandum ell RuCtore17l omififfe utiliffi~

mU'm conidlarium, quod ex r;aturali hominum a::qua~
litate fequiwr;, viz. omnes j'!Y'c naturaii liheros na/ci~
& nulJos de natura fervos. Hoc igitur ex opere ma-
jori fupplebimus. "Citra pactum humanum nemo
<' poteftatis quid in Illterum habeat, fed quilibet fua-
.. rum actionum aut virium fit moderator. Ihid~ 9.
Et a. "Longe ab{urdiifImum Foret credere, ab ipf~
., natura. fiatim aau prudentioribus in hebetiores eife
" imperium datum, aut faltern tale jus, ut ilIi hoCce
etiam invitos. ad ferviendum adigere queant. N am
.. ut attu conftituatur imperium. factum aliquod hu~
Co manum antecedere oportet. Et nequa.quam apti-
e< tudo natural is ad imperandum ftatim alieui dat im-
<t perium in 'eum, cui a natura ing~nirIm eft fervitiQ
.. aptum. Neque 11at;m quod alteri utile eft, it:! lieet
" mihi per vim ipfi imponere. Nam homines natural~
.. libertate ex a::quo gaudent; cujus diminutionem' ut
"patiantur, neceifum eft ipforum confenfus expreifus
vel tacitUs aut interpretativus aecedat, aut aliquod
~. ip[oruII\ fa,Ctum~ quo aliis jus fuit qua::fitum eandem
., vel invit>s tripiendi. lnde reCte OJ! INTIL. Declam:
"xiii. ~id nan liberum natura gen,uit? 'laceD de jervis.
.. quos bel/orum iniquifas in pr.-.edam vilfqribus dedit,
.. iifi.iem legihus, eadem flrtuna~ eadem nece.J1itate 11alos. Ex.
~' eadem ca:/o fpiritu~ trahu1f.t, nee natura ullisfedfortuna,
~ domi/pml det/it."

CAP
 CAP. VIII.
DEPROMISCUIS OFFICIIS
HUM A NIT A TIS.

I. I
N T E R officia quorumlibet erga quof- OJJi.c':um
l 1Obet, &'qure propter communem 1OC1-
r terttum
All "
0

o .at, ertllS
0

ahtatem funt exercenda, tertio loco Id poni- commoda

tur: Ut quilibet alterius utilitatem, quantumpromo,ven-
commode potefl, promoveat . Cum enim cog jao
nationem quandam inter homines natura con- Co iii. 1.'
ftituerit, parum fuerit alios non lrefiffe aut
contemfiffe; fed talia quoque in alios con fe-
renda, aut invicem communicanda, ex qui-
bus mutua inter homines benevolentia alatur I.

Profumus autem aliis vel inq,ejinite, vel difi-

I H:ec funt officia bU1I1anifatis, qu:e, fi lel;es humanas

fpeCtemu6. non funt jure perfeBo debi~a: fed cum
militati communi neceffaria videantur, perfeCtam obli-
gationem a numine fibi adjqnctam habento Egregie
de hac re fcripfit CICERO. "Non nobis folum nati
" fumus, ortu[q; nollri parte~ patria vindicat, partem
" parentes, partem amid. Atque, ut placet Stoicis,
~'qu:e in terris gignuntur, ad ufum hominum omnia
" creari; homines autem hominum caufa effe genera-
,~ tos, ut ipu inter fe, alius alii, prodeffe paiiin~. In
" hoc naturam debemus ducem fequi, & communes
H utilitates in medium alferre, mutatione officio rum,
.. dando, accipiendo: tum artibus, tum opera, tum
" facultatibus devincire hominum inter fe focietatem."
lJe Ojic. 1. vii.

S 4 nite i
266 DE OFFICIIS HUMANITATIS. L. l.
Cap. 8. nite ; idque ut vel nibil nobis, vel aliquid de-
~ cedat 2.

fi~u~ in!e-
mte per.
II. Indefinite aliorum commoda promotlUl1
.. fi b l'
utilesaCli- It, glll anImam ac COrpUS uum pro e exco It,
ones & In- ut utiles abs fe aCtiones in alios proficifci que-
<venta; ant; aut fi ing.enii per folertiam talia inveniat,
c. iii. z. quibus vita humana reddatur inftruCl:ior. Un-
de contra hoc officium peccare funt cenfendi,
qui nullam honeftam artem addifcunt, vita-
que per filentium tranfita animam pro fale ha-
bent, ne putifcant ; numerus tantum, & jru-
ges confumere nati 3: & qui opibus per majo-
res reliCl:is contenti, ideo impune abs fefe ig-
navire litari credunt, quod aliorum induftria.
jam fit partum, unde viCl:itent :
I

Et qui divitiis joN incubuere repertis~

Nee partem pofuere fuis 4.

Item qui ad porcorum inftar neminem niu

(norte fna exhilarant. Et id farinre' alia otio~
fa terrre pondera.

2 Hie additWEBERUS: Et quidem ilt <vel nihil nobis,

fiilice! per officia innfJxiee utilitatis, <vel aliquid nimirU11'1
per beneficia alia decedat.
3 Ex. HOUT. I Epijl. ii. 27.
Nos numerus Jumus 3' fluges conjzlmere nati.

4 VIRG. /Eneid. vi. 610.

5 V I R GIL HI S reCle in eampis Elyfiis eos locavit,

];z.-ventas -qui <vitam excolttfre per artfs,

20 i que jui n;emores alios ftcirc. merendo.
lEneid. vi. 6fij.
III.
1..L DE OFFICIIS HUMANITATIS;

III. VIllSSIM illis, qui de mortalium ge- Cap. 8.

nere bene mereri inftituunr, c::eteri hoc debenr, ~
. r. . .d I . d !i!.!!orum
tit IP11S ne mVl eant, nec prrec ans eorun em
. ?!len"a rl'[C
conatibus remoram inJicianr. Tum fi aha non rPflimare
fit via paria cum iftis faciendi, fiiltem celebri- cceteri de-
tate-m mernorice famreque eorum, qui prreci- he~:: ~
puus labOftlm fr~lallS eft, promotum eant 5. C.111. 3-

IV. IMP R IMIS autem ilia bona, qure citra Tum hu-
6
noftrl1m detrimentum, moleftiamque aut labo- n:ani~ate
rem prrefl:ari poffunt 7, non libemer in alios dif- ~:::x;;
penfare, deteftanda malignitas & inhllmanitas utilitatis;
habetur : Qure vocari folent res innoxitC utili- c. iii. 4
tatis, feu ql1re accipienti profl1nt, prreftantem
non gravant. Uti runt, non prohibere aquam
profluentem, pati ab igoe ignem capere, con-
fiIium fidele deliberanti dare, erraoti comiter
monftrare viam 8. Sic fi quis rem aliquam
amplius poffidere nolit, propter nimiam co-
piam, aut quia afIervatio ejus ipfi mol efta eft ;
cur non malit earn potius integram relinquere,
ut aliis non hoftibus llfum prrebere poffit,

6 HaEtenus de indejilZitis officiis, quibus humani ge-

neris utilillti infervire poffumus. ~<e fequuntur, ad
qfficia drJilita pertinent:
7 Aliter WEB E It us: Dejinift quis infervit, quando
artis hominibus indlllg'et (juod iljis utilitatem quantlam
qjferre, & evel citra JU1J?!l detrimCJ?tum, ?!lofejiiamque aut fa-
borem prteflari poteji, quafe qUid non libenter, &4.

8 ENNIUS. apud CICER. de Offie. I. xvi.

Homo, qui erranfi eomiter monJlrat cviam.
ff0aji /umnl de Juo /umiJ1e {lc.-clldaf, fadt :
pibilominus ipfi /llcot, (um ilfi accenderif.
quam:.
 DE OFFICIIS HUMANITATIS. ... L. T.
Cap. 8. quam eandem corrumpere? Sic non fas nutri-
~ mentum perdere, ubi nos faturati fumus; ne-
que fontem obtlJrare, aut occultare, ubi nos
affatim bibimus; neque figna navigationis iti-
nerifque abalere, poflquam iis ufi fumus.
Hue pertinent madicre flipes locupletum in e-
genos coUatre; item ilia humanita~, qure jul:a
de caufa peregrinantibus exhibetur, prrefer-
tim ubi aliqua ipfos calamitas opprefferit; &
ejus generis alia 9.
Tum fjUO-
que bene-
V S UBLIMIOR grad us IlUmamtaUs. . e11:, ex
jiciis ali- fingulari benevolentia gratis quid in alterum
cujus/um- conferre, impenfa aut opera laboriofa con-
tliS aut 0- frans, quo ipfius neceffitatibus obveniatur, aut

le:~. eidem infignis qurepiam utilitas, concilietur.

c. m. 15 OEre l!.il:1' EEox~v vocantur beneficia, aptiffima
materia infignem laud em parandi, fi magni-
tudo animi & prudentia eadem rite tempera-
verite Eorum difpenfationem ac modum fere
conditio dantis atque accipientis moderatur.
In quibus id cumprimis obfervandum, ne ob~
:(it benignitas & iis ipfis, quibus benigne vide-
tur fieri, & creteris: deinde ne major benig-
nitas fit, quam facultas; tum ut pro digni-
tate cuigue tribuatur, & quidem ante omnia
bene meritis; tum ut quifque noftrre opis in-
, diget;

9 Conf. GROT. De Jure B. f.5 P. L. n. c. ii. II.

10 Audiamus CICERONEM pra:c1are de gratitudine
diiferentem: "N ullum officium referenda gratia ma-
" gis neceifarium eft. Qpod fi ea, qua: utenda acce.
" peris majore menfura, fi mode poilis, jubet reddere
f' HESIODUS; quidna1l1 bene~cio provocati fa cere
" debewus?
L.1. DE OFFIcns HUMANITATIS. 269
diget; obfervatis quoque conjunCtionis gradi- Cap. 8.
bus inter homines. Videnduffi quoque, quid ~
cuique maxime neceffe fit, & fluid quifque
nobifcum, aut fine nobis pomt confequi, aut
non pomt. Modus quoque dandi rnultum
gratire beneficiis add it, fi hilari fronte, prom-
te, & cum conteftatione benevolent ire demus.

VI. V ICI$SIM in eo, qui beneficium acce- c.ratZl~ 0-

. ex!ftere d
PIt, b ammus;
e et gratus ' . 0- mmus
quo IS zn
henefaEto-
frendit, iftud fibi acceptum fuiife, dantique rem quid
earn ob caufam favet, & occafionem qurerit in,,!~I'Uat?
paria reponendi, aut amplius, quantum eju5 C.lll. 16.
fieri poteft. N am id non neceffarium eft, ut
prrecife tantum reddamus, quanti id fuit quod
datum eft; fed frepe fiudium & conatus obli-
gationem explent 10. Modo tamen nihil fit,
quod ei, qui beneficium fe dediffe prretendit,
reCte opponi pomt. N am qui me ex aquis
extr:axit, ei nihil delJeo, fi me in eas prius
conJecerat.

VII. ClETER Ul4' quo' magis ad devincien- Beneficium

dos hominum animos apta funt beneficia, eo a~ gra-
. ad gratlam
acnlls . cd
releren am 'lOcum bere d e- flam
rendam
refe-

eet, qui ifta accepit. Saltern ne eum, qui fi- obligato

d ~Icia noftri prior nobis benefecit, ob earn rem c. iii. '7,

.. debemus'l an imitari agros fertiles, qui multo plu$

f' efferunt, quam acceperunt? Etenim fi in eos, quos
.. fperamus nobis profuturos,' non dubitamus offici a
.. conferre; quales in eos effe debemus, qui jam pro-
.' fuerunt?" De Offic. I. XV~ Conf. CART!'5, de Paj!1Ol1.
Art. 194.
dc'teriore
270 DE OFfICIIS HUMANITATIS. ~. T.
Cap. 8. deteriore eife conditione patiamur; neve be-
~ neficium accipiamus, niG animo nitendi, ne
dantem merito dati pceniteat. N am fi certam
ob caufam peculiariter alicui nolimus Qbligari"
licebit oblatum beneficium dextre recu[are.
Et [me fi abfque neceffitate gratia:: referendre
foret, contra rationem fecerit, fi quis [ua re-
mere jaB:averit, &, quod periturum profpicit,
beneficium prior contulerit. ~o modo om-
nis tolleretur inter homines beneficentia & 1-
ducia, unaque omnis benevolentia; neque eifeE
inter eos quidquam gratuitre opis, nec ullum
gratire conciliandre initium 12.

0," di1zgra- VIII. Qu

ANQ.Y AM autem in animo ingrato
trtu tnem r; II ji .. . I3 f d'
lamen a- per Je nu a t tnJurta., : ce IUS tamen . ma-
&
llio in foro gis odiofllm ac deteftabile habetllr nomen in-
1Jon.dafur. grani, quam injuftii Cenferur enim animi
valde abjeB:i & degeneris, feipfum indignum
declarare eo judicio, quod alter de ipfius pro-
bitate tulit: ac ne beneficiis quidem qure e-

I~ Hoc comma maxima ex parte hue transfertur ex

HOBBESIO. De Ci<oe, cap. HI. c. 3.
J; ~oniam gratia, qua gratia, nequit perfeCto jure
pofiulari.
'.4 Similiter .. SE N~. C A: " . Primum omnium pars op-
tlma beneficl1 pemt, fi al!lo, ficut certre pecunire, aut
" ex conduCto datur. Demde cum res honeftiilima fit
.. referre gratiam, e1efinit effe honefia, fi neceffaria eft.
" Adjice nunc, quod huic uni legi omnia fora v ix
fufficient." De Beneji. "" L. rII. c. vii. Peljets autem in
ingratos fevere animadvertere auCtor eft XEKOPHON.
Clropted. L. 1. Pro Conf. GROT. L. II. c. xx. ZOo
. tiam
L. I. DE OFFICIIS HUMANITATIS. 27 1
tiam bruta demulcent, moveri polfe ad conci- Cap. S.
piendum hllmanitatis [eofum. In foro tamen ~
civili ob fimplicem ingratitudinem, feu ubi
quisnudi beneficii oblivifcitur, & occafione id
data referre negligit, aCtio non folet dari.
Pars enim optima beneficii perit, fi actio, uti
certre pecunire, detur: jam enim creditum eife.
incipiet. Et cum res honeftiffima fit referre
gratiam, definet elfe ita fplendide honefta, fi
fit necelTaria, Denique huic uni legi vix om-
nia fora effent fuffectura, ob difficillimam refti.
mationem circumftantiarum, qure beneficium
vel intendunt, vel elevant 14., Et earn ipfam
ob caufam beneficium dedi, i. e. ejus quod de-
di refufionem mihi fiipulatus non fum, ut &
alteri foret occafio oftendendi, fe honefti amo-
re, non ex metu prenre humanre aut coaction is,
gratiam .retuliffe; utque ipfe non [pe lucri, fed
ob humanitatem exercendam videar erogaffe,
.,de quo recipiendo mihi caveri noluerim .IS. E-
mmvero

,; Hoc in capite traBari debent officia, qu;e ad in-

tegras gentes fpeBant: quaJia 3. gentibus erga gentes
reBe exercentur; edt non funt perfeBo jure debita.
Huc fpeBant plurima de 'lui bus GROTJUS verba fecit.
De Jure B. E5 P. L. 1I. c. i1. "1. Sic & terr;e &
" [lumina, & fiqua pars maris in proprietatem populi
" alicujus vt;:nit, patere debet his, qui tranfitu opus
" habent ad cau[:ls julla~; puta quia fuis finibus expulii
"' qu::erunt terras vacuas, aut quia commercium ex-
" pe!unt gente fepofita, aut edam quia quod fuum eft,
" jullo bello petunt." At vero hoc de innoxio tran.
fltu dicendum ell, ut ubi pauci aliqui & inermes tranfire
volunt: non autem de rnagnis exercitibu~, a
quorum
l!:lIl1H:.l juflus metLL> oriri poffit. GRQTIUS <J.uidem
, exifi iiTI l(
~iZ DE OFFICIIS HUMANITATIS." L. t
Cap. 8. nimvero qui non folum beneficium non re'"
'--v'--I pendit, fed & benefaCl:ori in[uper malum re-
ponic;

c:xiftimat metum ad negandum tranfitum non valereJ

Sed mihi magis arridet opinio GRONOVII; quoniam
(ut notat ipfe ad lac.) Ii principi vel populo licet pro-
hibere ipfis indigenis, oe fint armati intra fines, quam-
vis pauci, quamvis finguli, multo magis ei licet hoc
non concedere eXteris. Prreterea fi privatus prohibere
potell, ne quis ingrediatur fundum fuum venandi vel
aucupandi gratia, multo magis princeps vel populus ne
exercitus aut multitudo armata ipfius tranfeat fines.
Porro reCti: animadvertit nofter, " difficultatem non
.. tolli, fi quis dicat tranfitum elfe dandum, ubi juftd
~, bello alter petatur; negandum, fi injufl:um ei fiat
"bellum. Nam, neque ifta dijudicatio femper efl: fatis
" expedita; & temerarium habetur nitro [e duabus ar-
"' matis, velut arbitrum, interponere, & tantam litem
~, fuam facere. Accedit, quod concelfo tranfitu in
"' noftris terris belli fedes poffit contlitui." De Jure
Nat. f.5 Gent. L. III. c. iii. 5. II. Ad res innoxire utr-
litatis, qure cuivis libenter indulgeri debent, a GROTIO
refertur, mercihus per ten'aJ nojlras tranjitum concedere.
" Nam quo minus (inquit) gens qureque cum quavis
.. gente fepofita commercium colat; impediendi nemini
., jus eft: id enim permitti ioterefl: focietatis hUmanre;
., nec cuiquam damno id eft: nam etiam ft cui lucrum
.. fperatum fed non debitum, decedat. id damni vIce re-
" putari non debet." Hoc autem nimis laxe nimi{que
liberaliter pronunciatum decernit GRONOVIUS. Edl
tnim concedit intereffe focietatis humanre, elfe commer';:
cia ut plurimum libera, nee ulli genti omnino pra:cludii
artamen hanc vel illam gentem excludi a commerciis
certarum gentium, qua: tam en aliunde habeant, non eire
iniquum judicat, Ut mihi videtur, hanc rem acu tetigit
BUDDEUS. Di[piciendum, inquit, an merces ad gentis
altenu5 con[ervationem iint neceJ[uia", in vera [altem
ad
L.I. DE OFFICIIS HUMANITATIS. 273
ponit, ille ob hocce factum eo graviore prena Cap. 8.
eft afficiendus, quo frediorem animi maligni- ~
tatem fibi ineife oftendit.
CAP.

ad voluptatem, luxum, lucrum fint comparatre. Si prius

fit, tantum abeft ut tranfitus denegari queat, ut ad eum
concedendum jure perfeelo obligati fint imperantes. Si
pofteriu~, rurfus videndum. an forte tranfitus ejufmodi
rempublicam noftram iofigni quod am commodo aut
lucro privet. Si non privet, inhumanurn foret eundem
petentibus denegare. Sin privet, & certa fpes fit me
tranfitum denegando infigne eommodum in meam rem-
publicam derivare poJ[e, non puto aliquern ad eum
eoncedendum obligatum elfe. Licet eoim jus per~
{eelum ad ejufmodi lucrum nemo habeat i nemo tam en
obligatus eft, alterius eommoda potius quam fua pro.
movere. ~od fi vero videam tranfitus denegatione, &
meam rempublicam, & alteram gentem lucro & com-
modo privatum iri; rurfus inhumanum ell: alteri in_
videre, quod nos impetrare non poIfumus. Philof.
Prall. e. iv. 9. III. ~reritur a GROTlO; an ita
Iran/euntibus mercibus terra aut amne aut parte maris, fjuce
terrte accrjJia did poJlit, V ECT I G AL I A imponi poJlint ab
to, fJu; in terra imperium habet? In qua qureltione fie
decernit; "Certe qurecunque on era ad iUas merees
.~ nutlum habent refpeB.um, ea mercibus iftis imponi
" nulla requitas padtur. Sic nee capitatio [i. e. cenfu~
.< vel ftipendium in capita hominum defcriptum] ci-
" vibus impolita ad fuftentanda reipublicre onera ab
" exteris tranfeuntibus exigi poteil. Sed fi aut ad
~, prre11:andam fecuricatem mercibus, aut inter cretera
" etiam ob hoc onera fuilinentur, ad ea compenfanda
.. ve8igal aliquod imponi mercibus potefty dum mo-
.. dU5 caufre non excedatur." Sic cum fu~ptus funt
faciendi ad vias muniendas, ad pontes ftruendos, ad
ripas munimentis, pra::fidiis vel arcibus tuendas, ere'
tt'raque ejU'fmodi, omnino requnm eft veaigalia exigi.
IV. Rllm
 CAP. IX.
DE OFFICIO PACISCENTIUM ;;,:2
genere.

Of!cJa ho-
mllZ/;s non-
I. AB Officiis abfolutis ad hypothetica fit
velut tranfitus per pacta intermedia ;
nu ta e x . . ffi' .
paBis or i- qmppe cum omma 0 cra, pr~ter Jam enume-
unda. rata, pactum exprefIum aut taciturn videan-
L.iii. C.4. tur pr::e[upponere 1. Igitur hoc loco agendum
erit de natura paftorum, & quid illa ineuntibus
obfervandum fit z..
II. FUISi-.E

IV. Rem effe innoxi<e miIitatis exiilimat GROTIU.

moram aliquantfJier prtt:ter'Vebel7tium, aut prd!icreulitillm,
valetudinis aut alia qua julia de causa permittere.
Cui & hac confequens eft, ut tllgurium momentane-
um ponere liceat; pud in litore, etiamfi Etus a popu-
lo occupatum concedamus. Adjungit pr::eterea, perpe-
tuam habitatiollem his, qui fedibus fuis expulfi recep-
tum qU<erunt, deneg:mdum non effe extcrnis; dum &
imperium, quod conltitutum ea, fabeant, & qu::e alia
ad vitandas feditiones funt neceffaria. V. III hoc jure
gentium erga gentes ineffe cenfet GR.OTlUS, fibertalf1l!
matrimonia ambiendi tf contrahendi apud <vicinas gentes.
Hoc autem caute capiendum effe reae monet BVDDE-
US; nimirum fi qui matrimoniorum libertatem t:xpe-
tunt, iifdem nobifcum utantur facris, nec fcele1l:um
vit::e genus fecrentur, aut aliis vitiis flatus hujus indoli
aJverfls laborent, tum falvo humanitatis jure, ilIis non
potefl dari repulfa. VI. Ad officia humanitatis refert
BUDDE us, jlls /epultur-e, idque ad jus natur::e (quod
quatenus ad integras gentes pertiRet, jus gentium vo-
ca-tur)
 1" ,l~ th OFFICIO PACISCENTWM. 275'
II. FUISSE autem necejJaI-iulIZ pacta intereap. 9.
homines iniri, fads manifeil:um eO:. Qyan- ~
quam enim officiahumanitatis late fere per vi- Palla ad
tam h umanam d wun r. d ant: Ilautquaquam ta- cialitatis
mutua fa-

men ex eo folo fonte deduci omnia poifunt; ojficia ne-

qure hominibus ab fe invicem utiliter perci pere u:P?zria.
licebat. N am neque quibufvis ea eft ingenii c. lV. I,
bonitas, ut omnia quibus aliis prodeffe potrunt,
ex fola humanitate velint prrefrare, citra ex-
ploratam fpem paria recipiendi. Et frequen-
ter ilIa, qure ab aliis in nos ptoficifci queunt,
ejufmodi funt, ut gratis eadem nobis exhibe-
ri falva fronte poftulare nequeamus. Srepe quo-
que noil:ram fortunam aut perfonam non de-
cet, alteri tale beneficium debere. Adeoque
ut plurimum alter dare non poteft, [::epe nos
acc.ipere nolumus, nifi ifte p'aria a nobis reci-
.... .....

catur) fpeB:are exiftimat. Nimirum, lieet poil: mortem

corpus nihil {entiat, adeoque perinde effe videatur
qiiicquid ei eveniat: nihilo feeius fufficit, quod homi ..
nes dum vivunt, horrore quodam pereellantur, fi in
telligant corpora fua irtfepulta aojeClum iti. Ad c 0-
que ut reele nonnuIli per fepultur~ denegationem
puniuntur; ita per ejus conceffianem humanitas ex~
ereetur. C6htratiorilm enim contniria eft ratio, Ac..;
cedit quod moribus & confuetudine hominum. in fepul~
tura fignum & monumentum honoris pofitum'iit. Philoj.
Prall. cap. iv. ; 9.
I Officia vocantur aij'o!uta, qure- homines qua homines
ohligant, ideoque pro univerfalibus haberi debenr,
qualia funt. fuum cuique tribuere. alterum non l~dere;
$cc. Hypo/hetiea vera, qu~ !tatum adventitium pr:oefup-
ponunt, &, non niu aceedente aliquo inftitoto huma~
no, obligant: quorum traClationi jam al.:Clur fe ac"
cingit.
1. ~onf. GROT. De Jure B. & P. L. n. c..XI.
T piat.
 DE OFFICIO PACISCENTIUM. L. I.
Cap. 9' piat. Non raro denique alios latet, qua ra-
~ tione commodis notlris infervire queant. Igi-
tur ut mutua inter homines officia, qui fructus
eft focialitatis, eo crebtius & ad certas velut
regulas exerceatur, neceffum fuit homines ip-
fos inter fe ,convenire fuper ejufmodi rebus in-
vicem prreftandis qure ex (ola humanitatis lege
certo fibi polliceri ab aliis non poterant 3. A-
deoque in anteceffum determinandum fuit,
quid alteri quis prreftare, qllidque ab eodem
iterum expeEtare fuoque jure exigere deberet;
Id ipfum autem fit per promiJ!a & paCta.

1~ r;;miJ- III. CIRCA ifthrec generale officium ex lege

~fs dat~fi~ naturali debitum eft : ut quilibet fidem datam
des e.ft./er- ,Prvet, feu promiffa & pacta expleat 4. Citra
'Vanda. hoc enim Ii eifet, plurima pars utilitatis peri-:
c. iv. z. ret, qure humano generi commurucatis invice~
opens

:; Vult TREVERUS duplicem foIummodo eIre pac-

torum finem; nimirll,m vel ad tollendam vel ad confti-
tuendam obligationem. Sed T J TIUS cum no!l:ro eorum
ufus & beneficia in quaiUor partes reEtiiJs difpefcit;
1I1la! fie breviter compleEti poffumus. I. Exind~ nova;
obligationes creantur, z. ImperfeEta; redduntur perfetta;.
3' Abrupta! & intermiifa; renovantur. 4. Obligationes
tolluntur & irrit<e fiunt.
4 H a;c regula generalis' eft. qua; tamen exceptionibus
fubjicitur. lila; circumilantire illcidere polfunt, qUa!
fidem dacam violare "jufferint. Ad eam fentemiam
CIlERONEM allego te!l:em. "Tncidunt frepe tempo-
~, ra, cum ea qUa! maxime videntur vigna eife julla
co homine) eoque quem virum bonum dicimus, com-
"mutantur fi'Jntque contraria ; ut reddere depofitum,
" promiffum facere, qua;que pertinent ad veritatem &
ad ndam, ea migrare intardum & non fervare fit
.. jufilolID.
 1... 1. DE OFFICio P ACISCENTIUM. 277
operi~ ac rebus enafci apta eft .. Et ni pro- Cap. 9-
miffa fervandi neceffitas foret, hautquaquam ~
liceret rationes [uas firmiter aliorum hominum
ful;>fidi.is fuperftruere. OEin & ex decepu
fide juftiffimre querelarum bellique caufa:: pul-
]1.1lare funt idonere. Nam ubi ego ex pacto a-
liquid prreftiterim, alt5ro fidem fallente, mea
mihi res aut opera fruftra periit. Sin vera
nihil l:ldhuc prreftiti, rationes tamen & defti-
nata mea turbari moleftum eft ; cum alio mo-
do rebus meis potuiffem confulere, niG ifte fe
mihi obtulifi'et. Et indigmim eft ludibrio
haberi, quia alterum cordatum ac bonum vi~
rum credidi. S

IV. OBSERVANDUM autern, ea qua:: ex 1;' !.

~ol? hllma~itatis 0H?~io debentur, in hoc po- ;~~ill::1'7f,1
tlfilmum dJfferre ab liS, qUa! ex pacto aut pro pCI/eflam
mirro' obLgatio.
nOli &)U1.
c. iv. ).

"juftum. Refetri enim decet ad ea, cJ.are propofui

" in principio, fundamenta juftiti~, primum ut ne'
" cui noceatrlr, deinde ut communi utilitati ferviatur.
" Cum tempora commutantur, commutatilr officium,
" & non femper eft idem; poteft enim. acciJere pra-
" miifum aliquod & conventum, ut id effici lit inutile,
" vel ei cui promilTum fit; vel ei qui promiferit."
De Offici I. x. Non autem mere ob udlitatem ejus qui
promiferit, promilTum violare licebit : fie enim ruit juf-
titia; omnifque inter homines fiducia & vita! incoJu-
mitas una funditus tollitur. Itaque omnino caute agert.
dum eft~ qui de eo, quod licitum eft, in promiiforurtt
\iiolatione ftatuit. ~id in hac re pr;dl:andum fit; & in
quibus circurilftantiis promiifuln violare Iiceat; docebitllf
infra, 17--19' ..
5 His rationibus accedit conCenflls veterum philoCo<
~horu.m. 'ARIS1'OT. Rbetor. L. I. c. xv. ".n~Ti al!~'
. . Tl ~
27S DE OFFICIO PACISCENTIUM. L. I.
Cap. 9. miffo perfeCl:o debentur; quod ifta quidem
~ reCl:e petantur, & hondle prreftentur: fed ubi
alter ea ultro prreftare neglexerit ; de inhuma-
nitate duntaxat, feritate, aut duritia ejufdem
queri poffum; non tamen per violentiam pro-
priam aut fuperioris, eundem ad prreftandum
cogere. Id quod tam en licet, ubi ultro non
prreftantur, qure ex promiffo perfecto, aut
pacto debentur 6. lri.de etiam ad ilIa jus im-
perJellitm, ad hrec jus perJeftum habere : ficl1t
& ad ilIa imperJet/e, ad hrec perfetle obligari
dicimur 7.
Fides da-
fur vel
V. FIDEM damus vel per aBum folitarium
promi./fo feu p.omrAEUeQII vel per aftum redprocum feu
gratuito, ;17rAEVeOTl,
'Vel patIo.
c. v.
I II "" , .... c , :10,
flNV ')II')I"OP.<VI<IV TINV UVV~I?"I<IV avalpSITal .... 'Ii1pO~ aAA'I-
;'11, X;g"" TINV dv9pJ7rl<lv, SnMatis pallis tol!itur u./us ho-
mil11lm inter fe. Tefte GROTlO, Platonici faepe juftitiam
vocant "A'~~Elav, quod fide/itatem tranftulit ApYLEIUS,
Apol. de plat. Phil. Mort. CICER. de Ojjie. 1. vii.
I< Fundamentum eft juftitiae fides; id elt, dictorum
" conventorumque conftantia & veritas-. Ex quo quam-
" quam hoc videbitur fortaRe cuipiam durius, tamen
,- audeamus imitari ScoicQs, qui ftudiofe exquirunt, UD-
" de verba fint ducta: credamufque qui fiat quod di,,'lum
" eft, appellatam fidem."
6 Ut recte percipi poffit doctrina de pactis & pro
miffis, auctor nofter in opera majeri obligationem di-
vifit tripIiciter. I. Naturalis eft, vel adventitia aut
civilis. z. Mutlla vel non mutua. 3. Imperfecte
mutua, vel perfetie mutua. De quibus non opus eft,
ur verba fadam, cum voces magis fint clarae, quam
-quae definitionibus indigent.
7 OEid denotllnt termini, 711s peifellum f3 impetfic-
tum, vldeas quae fupr,a nota ViII; us ad cap. II. 1). not.
36
 L. I. DE OFFICIO PACISCENTIUM. 279
/11rAEUeOIl Q,yandoque enim unus fe duntaxat Cap. 9.
ad quid prreftandum obftringit; qllandoque ~
alltem duo plurefve mutuo fe ad quid prre-
frandum obligant. Prior actus vocatur pro-
mijfum gratuitum, pofterior patlum 8.

VI. Promijjio poteft dividi in imperfeBam Prom;;;"

& \perjeflam. Illa eft, quando ipfi quidem impeifeBa,
qui promittimus, uti que obligari volumus; ut qUtt'.non
tam en alteri jus ad exigendum non .demus, da~Jus jcm
ex/geuu/.
fced ut nolimlls ad promiffum noftrum Impkn-
dum violenter compelli. v. g. Si ita concip:am c. v. 6.
promiffum, ego ferio deftinavi hoc vel illlld
. tibi prreftare; & peto, ut mihi credas 9. Sic
enim videor obligatus magis ex lege veracita-
tis,

36. Quibus addendum eft hoc in loco officia peifeBd!

obligationis vocari, qUa! leges civiles a nobis exigunt,
impeifeBte vero, qUa! lex natura! prrecipit, civiles autem
in medio relinquunt. Sed quifquis horum naturam
penitius perfpectam habeat, huic manifefio conftabit
ea non minus obligare. quam qu:e obligationem Cecum
ferre vulga dicuntur, eorurnque negleCtum civilis
focietatis commodo haud minus officere. Cujus rei
teftem appellamus SENECA M: "ut fcias per fe ex-
.. petendam eife grati animi affeCtionem, per (e fugienda
" res eft ingratum eife; quoniam nihil reque coneor-
" diam humani generis diifociilt ac diftrahit, qU.lm hoc
" vitium."' De Benej. 1. IV. c. 18.
8 Huic affinis eft divilio Grotiana in aCtus benefico3,
& permutatorios. De Jure B. t:f P. L. If. c. xii. 2.
In jure Romano alire funt paCtorum diviliones, quas
tuto prreterire POifUIBUS, quippe fint extra juris natura-
lis difciplinaOl. .
9 Magis accurata ~!1: divilio promiffionis de fUluro,
quam GROT IO acceptam referimus. "primus gradus
eli aifertio explican; de futuro anil);1Um qui nUllC
T 3 I' eH:
280 D.E; OFFICIO PACISCENTIUM. L. I.
Cap. 9. tis, quam juftitire; maloque videri propria;,
~ conftantire & gravitatis impulfu ferri ad faci-
endum officium, quam propter jus alterius.
Huie fpeCl;ant pollicitationes virorum potentum
aut gratioforum, quibus ali cui non per verba
honoris, fed ferio fuam commendationem, in..
tereeffionem, promotionem, aut fuffragium
{pondent: qure tamen hautquaquam velut jure
aliquo abs fe volunt exigi, fed in folidum fure
humanitati ac \eraeitati cupiunt imputari ; ut
officii Cui gratia eo major fit, quo longius ab
eodem coaaio abfuerit.

Perfil/a,
qua: dat
vn. PERFECTA autem promiffio eft quan..,

~m1Zino.
do non [olum i pfe tltique obligari volo" fed &
~. v: 7.
, fimul

" eft: & all banc ut vitio careat, requiritur veritas

.. cogitation is pro tempore prrefenti, non autem ut in
~, ea cogitatlone perfeveretur. Habet enim animus hu-
c< manus non tantum naturaJem potentiam mutandt con~
" filium, fed & jus. ~od fi in m,utatione fententi~
~, vitium fit aliquod, aut accedit, id non eft, intrin.
" fecum mutationi, fed ex m:lteria, patel quia prio~
" fententia erat melior, Secundus gradus ell: cum
"voluntas feipfam pro futuro tempore determinat~
f' cum figno fufliciente ad indicandaUl perfeverandi
"neceffitatem. Et hrec pollicitatio dici poteft, qu<c
.. fepofita lege civili obligat quidem aut abfolute
" aut fub conditione, fed jus proprium alteri non dat.
" Multis enim ca/ibus evenit, ut obligatio fit in nobis
.. & nu 1111m jus in alio; ficut in debito mifericordi~
" & gratire reponendre apparet, quibus fimile eft hoc
~f debitum conftantire five fidelitatis." De Jure B,
& P: L; II. c, xi. 2, 3. .Itaque male, ut opinor~
flatult BOBBE~IUS de promlffis de futuro, ea ~ihil
q'ansferre: cUJus r.oc exemplum profert. "Q!!I de;:
" futuro fie dicet, eras dabo, aperte flgnif.icilt, fe non
" dedilfe.
t. I. DE OFFICIO PACISCENTJUM: 231
fimul jus in alterum confero, ut rem promiffam Cap. 9'
velut debitam plene me pofcere quc::at. ~

VIII. PORRO ut promiffa & pacta nos 0- Promjfa

bligent ad aliquid dandum aut faciendum, & pa,,!a,
quod antea non debebamus; aut omittendum, ut oblz-
f: . gent, con-
quo d antea Jure poteramus acere; maXI me /en./um re-
requiritur ultroneus nofler confenfus 10. Namquirunt.
cum cujufvis promiffi & paCti impletio cum c. vi
aliquo onere fit conjuncta, nulla propior ratio . I.
eft quare fl1per eo conqueri recte nequeamus,
quam quia ultro in id confenfimus, quod evi-
tare penes nos erato

IX. CONSENSUS etfi regulariter per figna, ~i quan-

puta voces, literas, nutufque exprimi foleat doque ex-
11:

. aliquando pr~s 1f.

fjuandoque
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ tacitlts.

, dedIlle.
/1". T oto Haque
. h0 d'Ie JUS
" Immotpm eft , ma- c. vi. 2

" netque etiam craftino die, nifi interea aCtu dederit.

" ~od enim meum eft, meum manet, nifi Foft dederim.
" ~od fi de prrefenti loquar, puta hoc modo, do vel
.. dedi habendum eras, iJlis verbis fignificatur me dediffe,
.. & jus habendi cras tranftulilfe hodie." De Ci'w, c. 2.
6. Sed non video, quare verbo futuro nequit trans-
ferri jus. Q!!i fie dicit, eras dabo, fignificat fe jus hodie
alteri dedilfe, quod craftino die aCtu poilidebi t.
10 Confenfus eft convenientia duarum pluriumve vo-

luntatum circa rem eandem ejufq; circumftantias. Re-

quifita ej us runt, primo ut decJaretur 9. Secundo ut
fit verus, 1 0 - 1 5 . Tertio, ut fit muluus, 16.
OTTO.

1 J " Sunt & figna qmedam muta ex conflletudine fig-

" nificantia, ut olim vittre & rami olivarllm. V I R G.
" Ai'neid. viii. 127, A pud Macedones ha1l:arum erec-
.. tio. LIV. xxxiii. 10. Apud Romanos fcuta capiti
f' impofica, figna fupplici, deditionis, qure proinde
T 4 " obligant
 DE OFFICIO PACISCENTIUM. L. I.
Cap. 9. ali quando tamen contingit, ut me citra ifthrec
V""./- figna ex ipfa negotii natura, aliifque circum-
ftantiis liquido colligatur. Sicuti interdum
jilentium, cum certis circumftantiis confidera-
tum, loco figni confenfum exprimentis valet.
Unde & dantur paaa tacita, quando nempe
confenfus nofter non per ejufrnodi figna, qure
regulariter in commercio hominum recepta
funt, exprimitur; feg quando idem ex ne-
gotii natura, aliifque circumftantiis liquido
colligitur. Sic & principali paCto frepe ad-
hreret paCtum taciturn, quod ex ipfa negotii
natura profiuit. Sicut & ufitatiffimum, ut in
paCt is tacitre quredam exceptiones, & condi-
tiones neceiTar:re fint fubinteJIigendre '''.

I'I(Jmij(a X. UT autem aliquis liquido confentire

t.:r paffa poffit, requiritur ufus rationis haCtenus, u~
'"fant~m, prrefens neoO"otium intelligat, an fibi Conve-
al11cntu,m, .
ebriorum. mat, & abs fe prreftan queat, eoque perpenfo
confenfum fuum fufficientibus fignis exprimere
c. vi. 4, poffit. Unde fequitur, promiffa & paCta in-
p' fantum, ut & amentium ac furiojarum, nili ubi
dilucidis

f! obligant ad arma ponend~." GI\.OT. De Jure B. &

f. L. III. c. xxiv, 5.
'" Ex eq orimf tacitus confenfus, quod ex quibufdam
c!Tcumfiantis ag~ns confenfum pr;ehuiffe prrefumitur.
ExempJa attulit auCtor in opere majori, ubi fupra 2,
" I. Si quis peregrmus in civitatem aliquam extero$
.. ~mice tl aCt are folitam arnica fub fpede accedat, etfi
H nunquam expreffe fidem dederit, tacite tam en & ex
" ipfo accelIionis aCtu fidem dediffe cen(etur, quod pro
'f ra! ione flatus f ui velit fefe legibus ejus civitatis at-
If temp(!'rare~ z. Si quis CUID alt~ro pa~ifcatur d~ tuto
, H acce!fll
L. I. DE OFFICIO PAClSCENTIUM.
dilucidis intervallis furor diftinguitur, nulla
dTe. ld quod & de promiffis ebriorum eft pro-
nunciandllm, fi ebrietas jam eo ufque procef-
rerit, ut ratio fit plane obrllta & fopita. Nam
pro vero & deliberato confenfu haberi nequit,
fi quis vel maxime momentaneo & inconfulro
impetu in aliquid incliner, aut ligna qmedam
edat confenfum alias exprimentia, eo tempore,
quando mens velut medicarnine quod am loco
mota f~erat. Sed & impudens foret, tale
promiifum, prrefertim cum magno onere con-
juntl:um, exigere velie d. Quin fi quis ebrie-
tatem earn captavit, & obfervata alterius fa-
cilitate promiifum aftute elicuit, ne abs doli
quidem fraudifque crimine imrnunis erit. Aft
qui, difcuifa crapula, per ebrietatem atl:a rata
habuerit, utique obligabitur, non tam ex eo
quodebrius, quam quod fobrius egir.

XI. C.&'URUM quoufque in pueris duret

imbecillitas rationis, contrahendam obligatio- ~~ ~to.~
.
.oem lmpe d'lens, 1ege natura l'I adeo accurate oultgattollt
tr he _
definiri nequit; cum in aliis citius, in aliis ~;id:1Ze:?
tardius c. vi. ~ 5,

~, acceifu in aliquem locum, etiam de reditu conveniife

" judicatur. etfi de hoc expreifa mentio nunquam
" [uerit faCl:a : quod alias priore pacto nihil foret atturn,
" 3 ~i cubiculum in a:dibus [uis alieui locat, con-
" ceffiffe etiarn judicatur ufum earum partjum, quibu.
" ille car ere nequit; puta janua: & viarum qU4' ad
" ilIud ducunt. [altern haCl.enus ut foras prodire ac
" redire liteat." Conf. GROT, De Jure B. & P. L.
III. C. XXIV,
13 Prudenter in Flandria (tefte BURauNDo in Prt:ef.
iirl fonftetud. Fla,zffr;)
nuUus ~ontr~aus in cauFona initus
. obligat~
 284 DE OFFICIO PACISCENTIUM L. I.
Cap. 9' tardius judicium maturefcat. Sed illud eft ex
~ cujuivis quotidianis actionibus judicandum.
Etfi in plerifqlle civitatibus leges civiles cer-
tum heic temporis terminum in univerfum
conftituerint 14. Sicuti & alicubi falutariter
eft receptum, ut aliorllm prudentiorum auto-
ritatem adhibere neceffum haberent in con-
trahendis obligationibus, quoufque inconful-
tus ille jllvent::e impetus deferbuiffe cenferetllr.
~ippe Cllm ea ::etas, etiam quando negotium
quod geritur intelligit, vehementi fere ac pa-
rum provido impetu feratur, ac in promilfa
fit facilis, fpei plena, liberalitatis farnam cap-
tans, in amicitias ambit~ofe colendas prona,
ac diffidere nefcia. U nde & dolo vix caret,
qui iftius ::etatis facilitati imminet; & junio-
rum difpendiis locupletari vult, qu::e ifti per
judicii imbecillitatem prrevidere aut reftimare
non norunt.

Err8rquo. XII. 'CONSENSUM quoque impedit error 15.

ufrJue (on-
Circa
flnfom i:n-
,ediat?
c. vi. 6.
obligat, nifi die fequente ratihabeatur. Similem fuiife
morem P er/arum teftatur HER 0 D. I. I 33' Cretmjjum
ATHEN. 4. 5. & veterum Germanorum, 'iACIT. de Mor.
(]rnn. C. 22. OrTO.
'4 Diverfis gentibus diverfa: funt leges. qua: certum
matura: a:tatis terminum defignant, prout indoles fin-
gali populi fert. Sic apud Hebra::os, adolefeentis qui
annum XIf r impleviifet; puella:, qua: xrr annum,
promiffio valcbat. Apud Perfas, lndos, & Athenienfes,
poft annum XVIII; apud Britannos non nifi pail:
ahnum XXI infantes vel minores (ut aiant) eife definunt.
Notandum eft au'em non eandem a::talis periodum ad
pmnia negotia exigi: fie in in Anglia matrimonium con-
trahere vel guardianum eligere poifunt annos XIV
L. I. DE OFFICIO PACISCENTJUM. 285
Circa quem hre regulre runt obfervandre. 1. Cap. 9.
Ubi in promiffione aliquid tanquam conditio- "--v--J
nem fuppofuerim, citra cujus intuitum, pro-
miifurus non fLleram, naturaliter promiffionis
nulla erit vis. Nam promiffor confenfit non
abfolute, fed fub conditione: qua non adpa-
rente, promiffio quoque nulla eft. II. Si ex
errore ad pacifcendum aut contrahendum fue-
rim impulfus, eumque re integra, & quando
nihil aclhl1c fuit prreftitum, deprehendero; re-
Ql1um fane fuerit, ut facultas' prenitendi mihi
concedatur; prrefertim ubi prre me tulero, dum
ad pac;ilcendum accedo, qure me caula impel-
lat; nec :dter ex mea prenitentia detrimentum
patiatur, aut id penfare ego paratus fim. Ve-
rum ubi res non amplius eft integra, & ubi
error tunc demum patuerit, quando jam pactum
eft impletum, ex toto aut ex parte; qui er-
ravit, a pacto refiIire non poterit, nifi quan-
turn, alter ex hl1manitate velit indulgere ~ 1

III.

nati, quorum promiffiones in plerifque negotiis ufque ad

annum XXI irritre ae nullre (unt.
15 Ad hune locum reCte nos monet T R EVER us errQ-
rem i.mpelJentem paaum non dirimere. I. ~ia caufa
pacifcendi ad natmam paCti non pertinet, fed extra ne-
gotium eft. z. ~ia fie multi, ubi faCti eos pceniteret,
ad ejufmodi errOrem provo care potie~t ad eludcndam
paCti moleltiam. 3. Nulla caufa fubeft, cur alteri
error meus magis imputari debeat quam mihi. 4. Aliud
eft, quid officio hllmanitatis aliquis pr<efticuqls fit, & aq
juri fuove)it renunciare, quod paCto fibi ac;quifivit; alilld
~n jure perfeCto ad ld teneatur.
16 Ex lege naturaJi nihil omnino valet, utruql res
lit integra, an pattum ftt impletym v~l ex ~oto vel ex
parte!
286 DE OFFICIO PACISCENTIUM. L. I.
elp. 9. III. Ubi error contigerit circa ipfam rem, de
~ qua convenitur; pactum vitiatur non tam ob
errorem, quam quia legibus pacti non fuit
fatisfactu~n. Nam in pactis ipfa res, de qua
convenitur, ejufque qualitates debent effe cog-
niece; citra quam cognitionem liquidus con-
fenfus intelligi nequit. Unde defectu depre-
henfo, qui la::dendus fuerat vel a contractu re-
filire potefl:, vel alterum ad defeB:um fupplen-
dum adigere, vel etiam ad prreftandum id
quod intereft, ubi ipfius dolus aut culpa in-
tervenit.
Dolu! em, XIII. OpOD fi quis dolo & malitiofa frau-
& qui!,
l romiffa dulentia alterius inductus fuit ad promitten-
& palla dum aut pacifcendum, ita eft habendum. I.
..,iolet? Si tertius dolum adhibuerit, non colludente
c. vi. g, eo, quicum pacifcimur; negotium erit fir-
mum: ab eo tamen, qui dolum adhibuit, po-
terimus

parte. Nam fi in hoc cafu lirmus ftabit a:fTenflls, quare

& non in altero? Tora res pendet ex ip;a natura erroris;
five circa ipfam rem verfetur, five circa circumftantiam
rei non effent:alem. Sic fi. me virginem emere putarem,
cum effet jam mulier, emptio valebit, in fexu eniro
non eit erratum. C~terum fi ego mulierem venderem,
tu puerllm emere exiftimafii, quia in fexu error eft.
nuIJa emptio, nulla venditio eft. DigeJl. L, XVIII.
Tit. i. Itaque error C'Tca effentiam rei pactum vitiat.
Attamen hoc inteJligendum volui non t,ntunl de phy-
fica rei eITentia, de qua pactum initur, fed etiam de
qualitatibus illis, quas pacifcens prrecipue vel unice
refpexeri. Unde non falum irritus erit contractus fi ab
altero Davum emi, & iJ1e mihi Syrum tradiderit;
fed etiam ubi profeffus fum me fervum qurerere co-
quendi peritum, & ejus artis iJ:pperitus mihi traditus
fl.lcrit.
L. 1. DE OFFICIO PACISCENTIt1M. 287
terimus repetere id quod intererat, nos non Cap. 9.
fuilfe .deceptos. II. ~i dolo fuo malo cau- '-'V"--I
fam dedit ut ipfi quid promitterem cum
1 "

eove pacifcerer, ei ex ifthoc aCtl1 hautquaql1am

obligor 18. Ill. Si quis ultro quidem & li-
quida cum deftinatione animi ad pacifcendum
accelferit; in ipfo tamen negotio, puta, circa
obje8:um, ejl1fve qualitates & reftimationem
dolus intercefferit; haB:enus paB:um erit vitio-
fum, ut in arbitrio decepti fit illud penitlls
diffolvere, aut }refionis pen fationem exigere.
IV. ~re ad effentiam negotii nOn faciunt,
nee expreffe fuerllnt delignata, aCt.um de cre- .
tero rite conceptum non viti ant ; licet forte
alter de iis, dum pacifcitur, tacite ,cogitavit ;1
aut ejus opinio aftu fuit confirmata, quoufque
contraaus conc1ufus foree.

fuerit. lbid. 7. $ed, ut reCte nos monet GROTI-

us, fi promiffor negligens fuerit in re exploranda.
aut in fenfu fuo expr~mendo, & damnu,m inde alter pafflls
fit,. tenebitur id refarcire promiffor, non ex vi pro-
miffionis,. fed ex. damno per culpam dato. Si vero
adfuerit quidem error, fed in quo fundata non fuerit pro-
miffio, ratus erit aCtus. De Jure B. f.:j p~ L. II. c. xi.
6.
J 7 Jure naturre perinde elt, an dolus caufam dederit
contractui" ::10 in coni:r~Ctum indderit. Sed Leges
ROman<e illam fervant diiferentiam, ut contraCtus bon:e
fidei, attione ex contractu nata, poffint refcindi: in con-
traCtibus vero 'ftricti juris opus eft clau(uia de dolo,
quam CICERO everritu/um omnium maldiarum vocat. VI
Nat. Dear. iii. 30., OTTO.
18 Quoniam feil. nemo ex deliCto meliorem fuam
conditionem facere poteft i ut loquuntur jurifconfulti.
Dilejl. Lib. L. Tit. xvii.
XIV.

.. ~"'
288 DE OFFICto PACJSCENTJUM. L. I.
Cap. 9. XIV. Metus qui circa promiffa& pacta in-
~ tervenit dupliciter fumitur; vel pro lufpi~ione
Metus de- probabili fore, ut ab altero decipiamur; idque
ceptioniJ
quantum
vel quia eJ' ufmodi vitium in animo ip[ius hre ...
iis dttra- ret, aut quia malignam fuam voluptatem fat
hat. perfpicue fignificavit: vel pro vehemente ani-
. mi terrore orto ex intentato gravi malo, ni
c' VI. 10. promiifum aut patl:um inire velimus. Circa
priorem fpeciem metus ita habendum. 1. QEi
confidit illius promiffis & paCtis, cui fidei re-
ligio in univerfum nihili fit, imprudenter qui-
dem facit; fed earn folam ob cauCam pactum
non redditur irritum. 19. II. Ubi pactum jam
fit initum, ac nulla nova emergant indicia in-
tentatre deception is ; - non licebit a pacto refi-
lire ex obtentu vitiorum, qUa! ante pactum
erant cognita. N am -qure caufa aliquem non
prohibuit, quo minus pacifceretur: eadem
quoque prohibere non debet, ne pactum im'"
pleat, III. Ubi poft pactum initum ~ertiffima
emergant indicia, 'alterum id agere', ut mihi,
quando meum priore loco prreftitero, illudat;
non

." .
[9 Cum quocunque paCtum initum eft, id viol arc non
licet; nam in paCtis nullus habendu~ eft ad' per[onas Ie-
fpeCtus. Fuerunt inter philofophos. ,qui idem doceba,nt:
refertur difcipulorum ZOROASTR IS hoc fuilIe dogmll.
Ne putes tecum dicere, q1,lam'Uis pa.llum fregero, id tamen
non erit mihi ptccatum, f.5 )i'Uc )it cum aliquo in ret'igio.ne
nojlra. )i'Vt extra tam, res perinde.eji. HXDEde Retg.
y ~t. Perfar. 'Imprudenter quidem agi/:, qui pactum
Jnlt, cum iis, qui vel (repe fidem violarutlt, vel aperte
dOgmata profitentur, qux omnem rdig!onem paCtorum
d'efiruunt. Reae CICERO: Primo dtcipi incommodum
eft, ilerum Jlu/tum, tertia turpe. Summa igitur amemia eft
~n e~rum fide Jpem habere, quorum per/tdid latin deap/us
}is.
L. I. DE OFFICIOPACISCENTIUM. 289
non prius ad prreftandum adigi potero, quam CaD. 9.
contra. earn deceptionem. mihi cautum fit Z 0 ~

XV. CIRCA alteram fpeciem metus hre re- Mefus ex

gulre obfervand::.e. I. Pacta, qure ineuntur'intentato
propter mecum a tertio incuifum, valida funt. malo ':'dn
. hoc utlque
. 11 r.d .. ea re", .1
N am In nu urn rell et Vltlllm, trrit,,?
quo minus alter jus ex pacto fibi adverflls me .
.
adqlurere queat, & metum ab a1tero mten-. C, VI. 14-

tatum difcuffiffe, penfatione utique dignum

eft a. II. Qlre pacta ex metu aut reverentia
imperii legitimi ineuntur, aut ob auctoritatem
eQ.rum quibus magnopere devincti fumus, va-
lida funt 27.. III. Pacta, ad qure ab illo ipfo~
cui promittit aut quicum pacifcitur, injufta e-
jufdem vi quis compellitur, invalida funt. Nam
injuria, quam alter incuffo metu injufto mihi
infert, incapacem eum reddit, ut jus fibi ad4
verfus me ex illo actu qu~rere polito Et cum
quis alias teneatur penfare damnum abs fefe
datum; per compenfationem velut tolli obli-
gatio

Is. De Invent. r. xxxix. ~6d fi cum talibus pad-

cor, eo ipfo- declaro ea vitia nihil obftare. quo midIs
his fidem habere poffim; ideoque pacto ftare adftringor.
7.0 Conf. PUF. De Jure Nat. & G. L. III. c. vi. 9.

GROT. De Jure B. & P. L. II. c. xi. 7. RACHE Lll

Notas ad Cic. de OJf.. 1. x. GUNDLINGII Tract. de
ej/icien!ia mell1i. BOHMER} Djifert. de ExceptionemetUi
i,yuJIi in flatu naturd!.
21 Nihil enim (ut loquitur SENECA) mea reflrt, an 114,
a
cogaris, ji non me cogeris. Meam culpam ejJe oporlet, ut
mea panajit. Controv. IV. xxii.
7.2. Exemplis fint, qu;e affert noller in oPere majori .

Ubi fupra, I I. "Si princeps aliquis milites (uos

.. extraneo
29 Q DE OFFtcro PAcrscENTlUM. LIt.'
Cap. 9, gatio intelligitur, Ii non folvitur id, quod fta-
~ tim refiitui debebat '" 3

Mttfuus XVI. PRJETEREA oportet c&nJenJum non

conJen./us in pacris folum, fed & promiffis eIfe mutuum;
etzam In . d b fi I . .
promiJIis ~c llt confen~lre e. e~t non a urn qm ~romlt-
requiritur. tIt, fed & cm prOmlttltur. ~ando emm hu-
. 6 jus confenfus abeft, feu quando is oblatum
c. VI. I . promiffum acceptare detrecraverit, res pro-
miIfa penes promiiforem manet. Qui enim
alteri rem fuam offert, neque invito earn vult
impingere, neque pro derellcra habere. Ergo
Ii alter non acceptet, jm:i promittentis in
rem

.. extraneo CUlplam velit prefidii causa adjungere; & ad

" majorem fecuritatem compellat eos ifti quoque fidem
t. dare: non poterunt hi promiffa eludere obtentu metus
.. fibi injeeti, utpote ab eo ptofeeti cui talia quocunque
" modo exigendi jus erato Sic fi ponamus patrem fili;e
'! etiam invitre fponfum dare poffe, ubi ea metu paterni
" imperii fponfo invita fidem dederit, hautquidquam
<c ilium deinceps fallere pollit. Nam in fponfo nihil
., hreret vitii, quare fibi ex eo promiffo jus nOn po-
" tuerit qllrerere; & debebat filia ultro patris juffa
" capeffere."
2. 3 Sic ftatuunt jurifconfulti Romani. Nihil conftnfui
tam (ontrarium eft. quam 'Vis afque melul, Ijuem comprlJ~
hare contra honos mores eJl. Digeft. Lib. L. Tit. xvii.
Idem fen tit CICERO. Jam illis promiJIis flimtfum 11011
ej[e. qui! non 'Videt, qUte coa[tus 'luis metu, qute detepful
do.'o promi/erit? f0Jte quidem pleraque jure prtetori libe-
rantur, nonnulla legibus; i. e. XII tabularum. De Offic.
I. x. Sed de hac re magna eft fententiarum varieuis.
Ego GROTIl [ubifupra, 7'] fententire maxime accedo{
qui exillimat, fepofita lege civili (qure obIigationem po-
t.:ft toll ere aut minl.lere) eum, qui metu promifit ali-
quid
 L. I. DE OFFICIO PACISCENTIUM. 291
rem oblatam nihil decedit 24. ~od fi rogatio Cap. 9.
ancecelIit, cenfebitur ea durare, nifi expreffe ~
fuerit revocata; eoqpe cafu in antecefi'um ac-
cepcatio facta intelligitur ; ita tamen ut roga-
tioni refpondeat oblatio. Nam fi ha:c difcre-
pec, expreffa requiritur acceptatio; quia fa:pe
mihi non confulitur, niu tantundem quantum
rogavi accepero.

XVII. CIRCA materiam promifforum & Promi./fi

pactorum requiritur, ut quod promittimus aut paBique
pacifcimur non fit fupra noftras 'Vires, neVe id mater/~

patrare 1ege a1lqua pro h'1beamur: a1las eOlm non
0
?lift
pqffi6iliJ,
0

c. vii.

quid. obligari: quia confenfus hic adfuit. nec condi-

tionaJis fed abfolutus. Nequit cogi volnntas, & qui
metu ,coattus promittit, eo ipfo obligatur, quod con-
fenfum prrebuit, tanquam e duobas mal is minu~ eligens.
Sepofitis igitur omnibus ambagibus, qui bus in tenebris
ocC'ultari folet hrec queftio, luculentiffime patet, nuila
patta vel promilfa metu dilfolvi vel irrita fieri polfe. V.
infrao capo xi. 6.
~4 Similiter GROTIUS: "Ut promiffio jus transfe-
" rat. acceptalio hie non minus quam in dominii
"tranflatione requiritur; ita tamen ut hic quoque
" prrecedens rogatio durare intelligatur, ae vim habe-
" re aceepratiollis.- IJIud etiam qureri folet, an fatis
" fit aeeeptationem fieri, an vero etiam innotefcere
,. debeat promilfori, antequam promiffio plenum efFec~
" tum coniequacur. Et certum eft utroque modo
" fieri polfe promiffionem; aut hoc modo, volo ut va-
" leat, .Ji acceptetur: aut hoc modo; 'Volo ut 'Valeat,.ft
.. acceptatum intellexero. Et in his quidem qua: ad mu-
" tuam pertinent obligationem, pofterior fen/us pr~
" fumitulo; in promiffi: ve.o mere Lberalibus potius
" eft, ut prior fenfus credatur adfuiffc, nifi aliud ap-
"pareat." De Jure B. & P. L. II. c. xi. 14. 15~
U all!:
292 DE OFFICIO PACISCENTIUM. L. I.
Cap. 9. aut ftolide aut improbe promittimus ts. Ex-
~ inde confequitur, neminem fefe obligare palfe
aei id, quod ipfi eft impoffibile. QpQd fi au-
tem res, qu::e tempore pacti initi poffibiJis habe-
batur, poft impoffibilis aliquo cafu citra pacif-
centis culpam facta fit; re integra pactum e-
rit nullum. Ubi quid pr::eftitum ab altero jam
fuit, id reftituendum, aut ::eguipollens repo-
nendum. Si ne hoc quid.em fieri pollie, fum-
mus erit conatL1S adhibendus, ne alter detri-
menti quid capiat. . N am in patHs primari'o
refpicimus ad id, de quo expreffe fuit con-
ventum; ubi hoc obtinere non poffumus, fuf-
ficit ::equipollens exhiberi: faltem ne damnum
fentiamlls, omnimodo cavendllm eft. ~i ve-
ro dolo aut gravi culpa fibi ipfi vires pr::eftan-
di derraxir, non folum ad fummllm conatum
renetur, fed &. veIut in fupplementi vicem
malo infuper paterit maCtari 1.6.
XVIII.

~5 'Circa materiam patH impoJlibilem videndum. I.

An impoiIibi:itas ilJa ortum traxerit ex culpa vel dolo
,pacifcentis cujufdam, an omnis culpa exulet. z, An
uterque pacifcentium fciverit rem eife impoffibilem
necne. 3. An fit impoffibile ex fe, & quidem vel
impoffibilitate natura! vel juris vel facti, an ex acciden-
ti. TR EVER.

26 Exemplum attu]it ipf~, auctor in opere majori,

quod hanc rem probe ilIufirat. "Debicores oba:rati
" ubi taru fortuito & citra fuam culpam folvendo cffe
"defierint; fummum folvcndi conatum debent. Ubi
" tamen acquitas & humanitas requirit, ut mora aliqua
.. ipfis
L. L bE OFFICIO ,PACisCENT1UM. 293
. . ' . Cap. 9.
XVIII. PATETquoque 'ad rem iEltettam ~
prreftandam obligari nos nObpoffe. Nam ne A.tq14e Ii.
~o valide fe poteft obftr~ngete ult.erius . quam ;~~;ju;:
lpfi eft poteftas. Aft qUi lege ;achonem pro- nullaJit .
,.
hibe.t., adimit utique lpotdhtem eam fufcipi- oblig'!tio;
endi,.&de eadem prmllandaobligationem ad- c. V.I. '2.
mittendi. Contradittorium quippe eft, ex ob-
ligationeper.leges confirmata aliquid necef-
fario debere facere, quod per eafdem leges eft
omi'ttendum. U nde peccat quidem, qui illi-
cita promittit; fed bispeccat, qui eadem prm.
fiat. Ex quo & hoc colligitur, noh fervat i
dehere promiifa, qure illi,cui fiunt, noxre funt
fl1tura; cum naturaii iegeprohibitum fit, ne
ql1is altet:i, etiam ftolide'volenti, malum infe~
rat. Si igitur paCtum circaremturpem fue.
rit initum, neuter ad id ;explendum tenebitur..
Qyin & ubi turpe facinus ab uno fuit prrefti-
~um, alter ad folvendam conventam merced em

" ipfis indulgeatur, circumfpiciendis & parandis fo}'!..

Ir, vendi mediis. Sicati & nefas fuerittales omni fua
.. , fubftantiii exutos' ad tnendicitatem redigere. ~in
t, &: alias certarum perfonarum favori hoc dederunt
.' leges Romanle,' Ilt non condemnarenter, nili qua-
e. tenus farere poffunt. Nili tam-en creditor, qua:: pra:-
" fentes facultates excedont, condbnaverit, ..ad - ref.d ua
.. , folVenda tenebontur, . quarid.o in 1 relautiore dIe
.. crepelint. Dolus autem & culpa decoEtorllm edam
" malo aliquo poteft coerceri, in quos demllIn i!llld
" tritum valet j. qlli 11'01Z hdbet ind!re, lila! in (01';017."
L III. c.vii. 3. 'Conf. 'GR:O;IVM u6i /!,pra~ i
8, 9.
294- D.E OFF.ICIO PACISCENTIUM. L. I.;
Cap. 9. ncn obligabitur Z7. Q90d tamen illo intuitu
~ jam eft datum, repeti nequit 28, nifi forte do~
Ius aut enot:mis Irefio accetferit 29.

Palla & XIX. DENI<t,.UE & hoc manifeftum eft,

p~omjfo fruftra promittere n'95 aut pacifci circa' res tJ-:
(lr(ares t"
alienas, r::,
zenas, In quantum 1'11 re'' non n~ itr:re,6. b:e d 1te-
fruflra~ea, rius direCl:ioni & arbitrio funt lubJe~Lre. ~od
c. vii 41. fi autem ita prQmifero, me operam daturum,
ut alter, (cui pro imperio me quid imperare
non poffe prrefupponitur);pr::eftet; tunc teneor
omni modo moraliter poffibili, (i. e. quantum
alter honefte a me poftularepoteft, ~,r& ql1an-
tum vitre civilis ratio fert) laborare,.ut ad e-
anden'i prreft-and-am alter permoveatur.: :~Sed
& fuper rebus aut aCtioriibus noft-ris, in quas
jam alteri jus fuit qurefitum; tertio valide pro-
mittere non poifum, nifi forte in eum cafum,
quo

27 E contra docet GioTIus, cnmme perpetrato

eurn qui, cond,uxit, ad merced em folvendam 'obligari:
cujus rei exemplum aff'ert i~ Jztda Jacobifilio, 'qui
'Iha'11l;;ri, quam meretricem putabat" promilram mer-
cedem, tanq uan:t debitam, per(olvit, U}i fopra: Cui' af-
Jinis eftUlpiani. Objer'1latio ad L. IV. , J. D: de, cQnd.
ob tur:p. cauf.. ,~, Mere.tricem turpit~~Ji'q:re, q!fP~ n.t
" meretrix, non turpit~r aecipereJ cum' Jtf melefr~x."
~ed me judice, pr~fereQ,da. eft noftd fententi l1" quoni-
~am clari non PQtefi\ aCl~o,4e.re,il1icit~'fex. gr, Siquis
Jieario paC1am .merced,e~ , f9~v~~~: recufaver;t,~.,*ljo
'non datur#cano~ qoonlam Id Ipfum, quo, querelre
c~uram defenfurus eft, llequi~ non ex injufia aClione &
re ilticita promanare.' r' -:

Z3 Cujus hane ration em aff'erunt jurifeonfulti, in" par;

tltrpitudl71e melior eji ronditio poJliientls. Similiter G RO~
T I S ; "Non quicquid vitiofe fit, effectu juris carer,
quod
L.1. DE OFFICIO PACliCENTIUM. 295
quo alterius jus expiraverit. Nam qui prio- Cap. 9.
riblls promilis autpactis jus fuum in alterum ~
4

jam tranftulit, ipfe utique nullum tale jus' re-

liquum amplius habet,quod in tertium, polit
conferre. Ac ,nullo .negotio omnia promiifa
& paCta poifentfieri ircita" filiceret,aiiud in-
ire, in quo contraria ,priori diiponf!rentur,
ac ql1icum prius fimul expleri neguir. In quo
furidatur tritum ,ilhid : qui prior tempore, po-
tior jure .

.XX. " EST prrete~ea circa .p:oI?i?"a potiffi- Pro171iffa

mum obfervandl1m, lila conCIpt [olere vel pure /ub "di-
& abfolute, :,vel [ub conditione; ut [eilieet vali- tio~e.poJli
ciiras,promiffionis c~n~eratur in aliquem even- ;f;ii:mpoJ-
tum a cafu flut arbittio humano pendentem. c. viii.
Sunt' autem fonditio1JfS. vel poffibiles vel' zmpojJi-
biles. llIre fubdividuntur in cafuales feu for-
tuitas,

" quod in prodiga donatione apparet. Hoc intereft,

", quod. donatione faCia jam cdrat vitiofitas: nam fir:e
" vitio'res re1inquitllr 'apud donatarium~ n Ubi fopra.

1.~ Vid. qure nota~it ~l. BARBEYRACC. ad opus ma-

jus. L. III. c. vii. 6. n. 2. Ubi ptolixius de Mc re
diiferit, quoniam materiam de paClis circa res illicitas
nonfatis explanatam eiTe :ab auCiore exiilimat. -Sed
neque ab eo rem penitus coufeCiam eife vult Tit E v c-
RUS ob negleCia jufta .:p:incipia. Itaque rem totam
evid-enter enucleat,~m eife' judicat, fi ad Ideam relati.
v~m illiciii attendamus; qure involvit coinparationem ac-
tionis cum lege, per ,qliam aliqQid prohibetur vel illi-
citum redditur ; adeog; paCl:a tunc folum de rebus il-
licitis fieri, cum materia illorum juri perfetto alterius
detrahat. Sed mihi fufficere videntu', fi modo dili-
genter in' animo perpenfa fint, qure de hac re auctor
U 3 diiferuit.
~96 DE OFFICIO PACISCENTIUM~ L. I,
Cap. 9~ tLlltas, qu~ lit exiftanr vel raon exiftant penes
~ nos non, eft 3-9 : p()tejtativas feu arbitrarias, qure
ut exiftant vel non exriftant, penes eum eft,
cui promittitur 31 : &: mipctas, quarum impletlio
panim ab arbitrio ejus, in quem confertur,
pautim acafu dependet 3 1. Im.pvjJibiles aut(!~
[.un!! vel phyfice tales, vel mOKl/JilQr"; i. e,qu:r-
clam per rerum naturamfieni a nobis non pof~
funt,. qu:;edam per leges & honeftatem fieri
pan debe qt. Et impoffibile~ quideql" condi ~
. tiones~

~iJr(lruit. Et nequeo. non proflteri, me tam hebeti~

ejf~ ingenii, ut, leais l'eJeEtilq;. \llriufq; horum doEtif-:
fim.orum ac,l hune loc.um I)otis, .ne hilum quidem ipfe
profecerim, nec quid~arn majus, 9.-uam quod ex ipfQ
PUFENJ')ORFJO percepl, de natura pa80rurn cirea res
illicitas intcllexerirn. PluTima verba 'rem~pn fe. {at}!!
Inallifeflam perturbant & obfeurant. ~is autem,
qui quid fit illicitum, pereipit, de 110c IIxiomate er2
ra, e potdli. ..4!L rem illicit41fl prt!?Jlandum ntrptit dad
obligatio?
. 30 Exempli caura: Dabo t:bi decem libras, fi int.ra
triduum non pluet. Ad condiionem vero requiritur,
ut eventqs fit incertus, nam adjelfii.o . condition-is, quam
certo eventuram elfe feimus, (v. g. fi.fol eras oriatur)
abfoluto promilfo <equip, Het. '
3 ~ Verbi gratia: Dabo tibi decem libras; fi Titiam
uxorem non duxeris. .. .
, H .
Ve bi gratia.: Dabo tibi decem libras, 1i Titiarn
auxens.
SJ QE~~ fi p('~ .alteru~ pacifcentium fteterit q"O mi-
nus conQltlo pa{l;l 1l1lplen queJt, alter reae ab eo pof-
tulare potcO:, ut paCtum integru\l1 maneat. Hoc rno;
do natuunt Romani jurifeonfulti. "Lilbee fcribit
~~ Ii mihi Blbliothecaw ita 'vendideris, fi Decurio:
~f res Camfani locu~ ~ihi venqidiJrent, III q~o eam
~, ponerem~.
 L. I. DE OFFICIO P~~CISCENTIUM. 297
tiones, fi naturalem interpretandi fimplicita- Cap. 9'"
tern fequamur, orationern .prornittentem faci- ~
lln~ n~gativam H. Erfi per leges fieri poillt,
ut fi adjetl:-re fint negotio alicui ferio, habe-
antur pro non adjeCtis; ne per aCtus nuIJum
eventurn fo.rtituros, hominibus
~ ,
illudatur 34.
../
XXL DENIQ!J'E promittimus & pacifcimur Prom; a
non (olumper nofmetipfos, fed etiam aliorum & P~a
horni_num iriterventu, quos ipfi voluntaris no- per inter_ '
ftrre hzternuitcios atqlle: iIiterpretes conftitui _n~ncillm . .
. JS Jafla obit-
mus 'gant.
_____~~~__--------------------------------c. ix.
" ponerem ; & per mefhit, q~o minus ida Campani!l
" impetrem ;' non' c:{fe d,ubitandnllh quin pra:fcriptis
" verbis agi pofiit. Ego edam ex vendito agi po{fe
~, pUlO, quafi impleta conditione, quum per empto-
" rem frat, qUQ minus impleatur." Digtjl~ 1. XVIII.
T. i. De (ontrah. Empt. J. 50'
34- Sic leges Romanre (~t re&.e obfervat nnfter in o'
pere majori. 1. III. c. viii. 5") . in teftamentis adje~las
conditiones impo/libiles, turpes ~ut ludicra's pro non
adje~is declarant; qnod abfurdum videretur ill tali
aau, quem maxime [e.-ium gr~Ycrmq; conveniebat eJ'le,
ita petulanter per inanes claululas illudi. "Condi-
" tiones lcontra -EdiCl:a, Imper;ltorum, aut cQntra legl!s,
.. " aut q ure legis vicem obtinent fcriptre, vel contra
" bonos mores, vel deriforire, aut hujufmodi quas Pra:-
~, tores improbaverunt, pro- non fcriptis habentur, &
" perinde ac fi conditiq I:Jrereditati :five Legato adjec-
., ta non e{fet, capitul' Ha:reditas Legatumve," Digtjl,
L. xxviii. tit~ vii. De condit. leg. J 4. Apud PETRO N 1-
U M EUllfolpllI teftament9 fuo ita cavet; OIlIllCS, qui in
ttjlamcnto 11!co legala ha1ie~t pr4ter IilJfrOs meos, hac
conditione percipicizt" '1UdI dedi, ji ccryus meu~ in partes
cpnddef'mt, f~ adJlap.le pl)pulo comederint. Apud 1.0-
IlAT. 2. Scrm. 5. 34- 'lmftasit~dicit:

U4 lvIe
298 DE OFFICIO PACISCENTIUM. L. I.
Cap. 9' mus H. Per quos, ubi bona fide egerint 36
~ quod a nobis in mandatis habebant, valide
obligamur apud eos, qui cumiftis veIut no-
ftras vices gerentibus egerunt_ 37

OJftcia I-e~ XXII. ATQYE hrec funt officia hominis

'iqua/~- abfoluta, ut & per qure velut tranfiqls ad alia
'fum tni t-fit. Reliqua prrefupponunt aliquod inftitutum
~;~:: 0- tumanum, generali -pacto fubnixum, & in
{1J:~fOl:Ul!t. genus humanum introductum ; vel etiam fta-
tum aliquem peculiarem. Inftitutorum iftorum
deprehenduntur potiffimum tria; forma, domi-
nium rerum, earundemque pretium, & impe-
rium bumanum. De fingulis, ut &, qure inde
refultam officiis, deinceps exponendum._
CAP.

Me ./ene, 'juod dicam, folium ejt; anus imprDPlfl Thebi;

Ex tejta1Jtento)ie elata': Cadaever ' : '"
UnBum oleo largo nudis humeris tulit hterti;
8cilicet elahi ji pdfet mortua: credo,
~od nimium injiiter'td '<vieventi.:..'- - -

H Hie rea?: notat TITIUS, perfonas il'ltermedias

aliquando foliLls initrumenti rationem habere" aliquan-
do vero [do etiam eon[eIi[u paci[ci. IIIo eafn paCtum eas
plane non attinet; hoc autem, quamdiu qualitas in-
termedhe perfonre in iis durat, ipi:e etiam ex _paao
agere & couvenire po{[unt: quor[um pertinentproeura-
tores, & infiitores fimilefve per[oJl.re. ,,
36 Non tantum qui bona fide agunt: nam fieripotefi.
ut nos obliget qui negolio pr<epofitus eft, agendo con-
tra voluotatem no11ram ubi fignificatam. "Diftinai
.. (inEiuit GROTlUS) funt aaus volendi; unus quo
" nos obligamus ratum habituros, quicquid ille in
"tali negotiorum genere fecerit; alter, quo ilIum
'Hncbis obligamus, ut non agat, nifi ex prrefcripto,
" ubi
 CAP X.
DE OFFICIO SERMOCINANTIUM.

1. Q' U AM litile ac plane necefrarium fit tiu,:,

infhumentum
,,
ermt~ct--.r
focietatis hUm'anreSer- nan IS, lVe
Jifi
rno, nemo eft R.ui ignorat: cum multi vel ea altcl'um
fola facultate. collegerint, hominem ad agen- deeipiat.
'dam vitam focia]~m a natura deftinatum I . L. iv. c. i.
,Circa hujusergo'legitimum & focietati hu"
rnanre,proficuum ufum, id' officii lex natur~lis
hominibus diCtitat, ut ne quls jermolle, aut
aliis

~, fibi non aliis cog~ito. Q!lod :notandum' eft ad ea,

" qure legati promittunt pro regibus ex vi inftrumenti
" ptocuratorii, excedendo arcana mandata." De yure
11. 5 P. L. II. c. xi. I Z.
37 Si cui V'~nditio commilTa eft, affignatio & receptio
;pretii huic mandata elTe videtur, nifi de contrario ex-
preffe CO[l({~t. '

I Ni'mirum ARISTOTELES, CICERO, aliiq; quos

laudat auEtat, in opere majori. 0' Ii~t~ ydg fAoC1'r;~ ~ q;;crl,
- I 'ii' I ' " 0 " -" '
?TOW, /loyov o. p.ovov ""ag")']'@- EX" ToJ' ........ v.
T !ITO
- ,
'Y"'g
\ \" ?- -' 0 I ,'~ " ' 0-
?TeD, T", ",M", ~OJ'" TOI, ""agW?TOI, 1010V, '(0 p.o,o~ cty",o!l Te ;C"I
,

""11.;;; Xct' ~VII.""!I 11."" d.~'II.!I ;C"" T;;;~ aMwv ctIS'I),m rXSIV. '1)< d'e
'fI:iTw, 10"""'" 'WDI;' ';III.;"~ 11."1 ?T6/11~' 11.. T. A. Natura nihil
fad! frujira; homini <vera jOli inter omnia animalia com-
petit Jermonis facultas, Hoc enim prIEta etCtera anima/ia
hominilJUs proprium eft; ut boni & mali, jlljii & in-
juJli, aliorumq; ejufmodi je'/ulll /ofi habeant. Horum
enim communio facil domum & ci<vitatcm. A R I S TOT.
Polito L. I. C. ii, Non vult Philofophus fermonem
hominibus
300 DE OFF. SERMOCINANTTUM. L. I.
ea
p. 10. aliis fignis ad exprimenda animi fenfa injlitutis,
~ altcrum 4ecipiaf. - . - - .... ...
Yerbis in II. SED ut iridoles-;fermo.llis penitius intel-
NCtjla
Jignijica. ligatur, fciendum eft, circa fermonem voce
tione cur viva aut literis expreullm, 9uplicem obJiga-
utendum? tionem occurrere. Una eft, qua ift4 qui ea-
dem lingua qn.m_~l;lr, certre r:~icertum vocabu-
~. i. 4 hUll,. prout u[\ls cujufque lingua:! fe~t, adpli-
. ~are .tenent\lr. CUt:n, eni,m neque voces, nequ~
certi literarum dua:u~, (';~I;tam rerp natura no-
. - tent z: (~lias enim om~e~ lingure aut fciip(urre
genera coincidere deberent;) inde,. neufus
lingure foret. ~naI?js ,ft' quifqurequo veHet vQ.;'
cabulo. quamliqet r~m nunc;:uparet, n~teffum
~.fl; inter eos; qui eadem linguautuntur, taci~
tam inten:effifie conventionem, ut certam rem
tefta, & non alio voci\bul(} denotent 3, Ni
f!nim, in. un~foqne.m vO~UI1) adplicationem f\l~,~

hominibus natura ingenitum dre (qure opinio. longe,a

veritate iberrat) fed naturam facultatem diJCfiijdi fennp-
pem ,humano gen~ri indulfiiTe, quo melill,li- fo,t:ietatem
inire poffiPt; quippe ~ne fer~one vix aut I~e v,i~ q!lidem
fubfiftere poteft vita focialis. ~o fenftI dixit CICERO;
~'Moderatiovocis, cqnciJiatriJ!: eft }lUman~ 'max;ime
~'f9cietatis:t JJ.e Leg. I . 9. ~ .
. 2. Sirnilitef GROT IUS: ~'YOt;~s natura ipsa & c,:itrlJ
., hominqin volur.ta,t~m nihil figni/i:c~I\~; Ilifi forte VO~
" fit confufa & "vaf'Se~~ qualis in ~olore, qure ip'a.
" rei magis appe.lJatione vel'\it quam Ipcu~ioni$. Ad 2
.. ' dendum eft non foUs vQcibus ;al~ fieri indicium, fed
~, & nUlibus, ut apun mutos, five, jlJi nutu~ aHquid
" habent cum re fignilicata. commune ip&a natura,
" five tautum e~ inftituto fi.gnificant." De Jure B. & P.
L. iJI. c. i. ~ 8. .
rJ~
L,I. DBOFF. SEl}MOCINANTIUM. 301
rit cOl)fpir,atum, impoffibile eft ex fermone al- Cap.lo.
terills. [enfa a~imi colligere~ Unde vi iftius ~
Pa#i quifiJx;t renetur ita ad,hib.ere i~ fe:mone
communi vocabula, prout receptus eJus hpgu:B)
ufus fert 4 , Ex quo etiam hoc ~onfeqUltur,
u,t quanqu,am fenfa animi a fer,rp.pne pifcrepare:
queant, id ta~en in vita humana quifque Vo-,
lui1fe cenfeatlJr, quod verba ejLJs prre fe ferunt~
etfi fortaffe int~infeca mentis deftinatio ab
iQ:1S difceqat. pe hoc e1;lim cum niG per fig-
p.a. conitare nequeat; omnis ufus fermonis red-
deretur irritus, fl, intern~ animi cogitatio,
quam fibi qllifque pro. lub~tu fingere poffit, id
ie
quod ligna pr<t: fer\.lnt in comrpupj vit~,di-
dere poll:et.
,
III. Alt(!ra obligatio, qIJre i~: fef:tnone in_'p"'igati~
. ,10 eq con f'1ft'It, ut
tervelllt? '1"
ql!lSa lClIl per fcer- ad alten
men/em fl-
_ _ _ _ _ _ _ ~--_-----~----periendam .
.unde?
3 Setmonem natura fua nihil figni6.care. fed vim ej~: c. i, 7
fignificativl'.m eire ab impo1!.tione hominum fati, quid em
certum. ~ft. Sed l!n illa impofuio. ftmplici confenfu. an
obligato,io faaa lit, qureritur? Autor pof1:erius atrerit,
f~d p.\'i~~, magis verum eft. Nam I. Homines, impo-
fiti()nis' faciendre causa, nunquam ~onvenerunt; fed
potius fucceffiye iI!lpofitio facta ell-r adeo ut (repe ab
uno hodie ilia fiat, reliqui vero earn ,~ltro fine ulla fe,
pbligandi intentione admittant, non fecusac uno'
hlftoriam vel fabJlam narrante, multi ejus reddunwr ..
rarcicipes, atque ita communis notitia fed nulla obli
gatio exil1it. 2. Si conventione facta effet impofitio,
twn innaxia edam ID!ltatio in vitio diet, quod tamen
uemq dixerit.. & experientia refdlir. TITIUS. Hike
varias rationes fubjungit l'REVIi:RUS, quibus T!TIl 0[-
f~rvationem confirmat.
4- Beoe loquitur ~INTILIANUS, Inll-it, I. vi. Uten-
"11m. e.1l fir~Q11f, ut niJf11mu, cui publica forma tfl.
monem
302 DE OFF. SERMOCINANTIUM. L. I.
Cap. IO~';monem animi fui fenfa ita debeat pandere, 'ut
VV",,", hiec ex ilio liqui,do cognofcere queat. Cum
enim non Ioqui tantum, fed & tacere homo
queat, & cum non femper, quod 'quis in~ni
rno volvit, id coram quibufvis' aperire tenea-
tUr :, igitur neceIfum eft, ut peculia~is exiftat
obligatio~'qu;:e al icui neceffitatem adferat tum
ad Joquendum, tum ad ita )oquendum, ut al-
ter [enfa animi noftri intdllgat. Oritur autem
illa obligatio;, vel e~ peculiari patio, vel ex
communi' p1'(icepto legis naturalis; vel ex' pree-
fentisnegotii 'inqole, cui, contra~endo fermo
adhibetur s. Srepe enim expreffe cum ali quo '
L

convenittir, utquis animi fui fenfa fuper ali.;

quo negotio mihi aperiat; ut, fi quem infor:: '
matorem ~ihi, in aliqua, di(ciplina adfcif!;Eun.
Srepe qu~q~e prreceptumaliquod legis natu-
ralis rneam fcientiam alteri communicaie -ju;':'
bet, ut hoc modo, ipfi prolim, vel noxam ,ab
'eadem avertam, ut ad naxam accipienqam
" " caufatn
~ l .. ' ,

S Vid. Q!reprolixius - & diftincti~s' de obligatione ad

fenfa animi verbis exprimenda commentatur vifdoffiffi.
mus J: BA RBEYRACCIUS, in l:otis:ad opusrnaj~s"
L. IV_ c, i. 7. n'. I. " ' ,

6 Exempla proferam ,ex auClo;is opere imaj.orL" L. :

IV. C i. 7 ' " Sic Ii quem mifero ad expl.oraridum
" certre rei ftatum, is ,ex paClO' tenetur indicare om'
" nia, qure fuper ea,
re ipfi 'comperta Juerint. ,SiC', fi
" an exhibendurn fit bfiicium"humanitatis,' quod fer-,
" mone peragitur, ad fenfa- animi noftri verba quoque
" eife conformanda in apel'to eft. Sic ,denique 'jn
". commercii, hom inurn & quibufvis negqtiis, in q ui-
" uns ex confenfu jus vel obligatio eft nafcitura, circa
" ea
 L.t DE OFF. . SER.MOCINANTIUM.
;., . _.. .
caufam vel occafionem non prxbeam. Ali-Cap. 10.
qlJando deniq~e prxfens negotium,q\lod cum '/"'~
alio, fufceptu m eft, aliter expedirinequit, ni
judicium meum fuper eo pandam; Ut circ,a
celebrandos contractus Gontingit 6.

IV. Q.!!I A autem non femper ufu venit, ut Hac cef

ex, aliquo horum capitum qurevis cogitata mea I~jj/ !:t'
alteri fint fign~ficanpa; patet; ~le. non aliafiie~~;;74
teneri alterifermone meo indicare".quam ad
qUa! ex me intelligenda jus perfettum aut im-
perfeClum habet. Adeoque rette tacendo dif-
fimulare 7 me poge, lItut maxime interroger,
qUa! ut ex me fciat alter j us non habet, ,neque
ad i~ aliqua oblig~tione ego teneor.

V. IMo quia fermo non folum eft inventusfiDi<ver-

flo.t:U;] & propter nos ;.;,.t;.
propter aItOS, d lImfjlJe ab
~nos: 1 eo eo 11 J
ubi aliqua mea in eo verfatur udlit'as,neq'!e a';;!/"lIJ-
cujufquam alterius jus lxditur, Iic;ebit" mj9.i'VitZIT, ex-
fermonem ita formare, lIt diverfum ab. eo,PrimendD.
quod animo volvo, exprimat 8. f)'

VI.

" ea qua: ad pra:fentem rem fpetlant, fenfu animi noC-

,'c tri liquido':f!omt' .. ~xpri~enda "iIli$, quibufcum a-
. ~"., gitur.~:,.. ,
.. " 7' Aq hUQ~ locu,m ,4,i.fF~rentiam inter jimu7arc & d(J/if11u-
Jar,e n;>~t L~HM~,NlC',~S; d~, qua, citat SER";IU"M ad
17lrg.~n. J. 516. })ij/jmulamU/c nota, jimfJ/amus .ignota,
.i.1fimulamus quod Jumus, jimulamus quod ncn j,m;;".
sHane magnam -IjrvEjiionftlZ, :JQtl:4rofP11l. trpQaiionem,
.d,zjputatiouem infer dodo... Qltcrpan/em ~ln~/c;t AVGUS'l'I-
,Nus; qua: ab ifto aliifque quamplurimis ViEis celeber.
rimis nimis rigide determinatur. Q!afi veritas per fe
profequenda fit, & omnis omnino ab ra deviatio per fe
Frava & fugienda. Au GVST. Enc.lJ!'id. ad LaureN,
c.
 'DE OFF. SERMOCINANTWl'l. L.t.
Cap. lb.' 'Vi. DENIQYE quia [:epe iill, ad -quos' la-
-: ,/-- :quimur, ita funt difpoGti, ut fifermone fim ..
FiEo for-plici & aperto rein ipfam perciperent, detri-
G quo ca' menta h
mone qua,
oc '~PllS
1: b' bo-
f ~turum e fl"et, nee ~o.rs
I" t,t; Ii. num quem mtendlmus finem adfeql1l hceret:
~a/;j "igitur hifce in cafibus lice bIt uti 'flao colora-
:toque fernione, & qui noftram fententiam~&
'iflfentionem audientibus direCl:e non reprrefen-
ret. N am qui alicui 'ptodeffevult & debet,
non

c. xxli: Eall.dem partemtuentur 'ARISTOT~ LE~,

(Eth. L. IV~ . c: ii.) GR'EGOR I U ~,{Moral. L. XVIiI. c.
iv.) WHIT,BEIUS, (Eth. L. II. c. v.) VANDER Muy
LEN, (ad GROTlU~1, L. 'lIT.c. i. 9.) 'WeiLl.A'STO"
NUS, {de Relig. Nat. S .. i. Prop. f.) &e. Neque deeft
vi.ton~m cloCiiffitDorum auCi:orit3s, qui pro parte noihi
auctnris fteterunt; viz. Qya:TILIANUS. (InJiit. XIL
i.) GROTIU'S, (ubi fuf'ra) BUDDEUS (PhiloJ. Praa.)
c. iv.: 6.), & inter Philofophos veteres SOCR.'AT E Sj
PI.ATO, XENOPH<ON, C~CE"RO; .. ClfJUS tefiem habemus
GROTH] M, lac. cit. Mlrum fane, tantam eKe in -re
fat is per fe clara fententiarum varietarem. Nam luce
darius videtur, ,yeritatem non eKe u/timum ,!nem, non
~lie fer Ie optabilem, fed quafi medium quod huic fini,
ni~irum ,?#lit-aILpublic.e, in~ervit: uncle fequitur jpfam
ventatem~ .fi quando noxla fit, ,deferendam. '.effe.
Plurima:' fUllt caufa', in quibus faHiloquio uti poKumus,
a
<J,uas hie GROTIO a9dpcam, qui eas plene & accurate
emlmeraliit .. ' " . 'frimum ett~ etlamfi quiddicatur, quod
" falf-amhabeat fignificationem, infantiaut amenti, '5n
'." eo mendacii' culpam fion eife. Ratio proxima dl,
" quia cum in' infamieus . & a'mentibusnbn fit -judicii
.~ Ii bertas , nonpotdl: eis "'circa ;eam,lib.ettaliem injuria
e. bl3ril 'SeiJ{lI'dgpteft" quoties lermo"ad' eurn dirigirur;
-'Cfli
L. 1. D~E OFF. Sh.MOciN~NTI~M. 305
bon utique -~d tenetur; facere eo modo, quo fi .elp'. 10.
nem fllUm non'erat obtentutlls.' V'"V"'V

.VII: Ex hifce colligiru'r, 'in quonam con- reritas

nnat veritas, cujus Uudio bani viti tantopere moralii,
commendantur: nempe ut verba anirrfi ~oftri io;:~ ~i
fenfa commode repr::eftnteHt a:Iteri, cui eade~flinguenda.
intelligendi jlls; qureque, (it ipfi aperiamlls,
nobis obligatio perfetta aut imperfeEta iIi.~6m-
bit: idque eo f1ne,~tit vel idem intelleEtis ani~

" qui non declpitur, etiamli tertius inde falfam hauriat

" perfuafwnem. nu1Ium efie: n1.endacium: llon ratione
CI ejus ad 'quem (ermo eft; quia )Hi )iliertas manet in-

!' t,egra, plane ut iBis quibus'id intelligentibus' fabula

" narratur, -aut' apud quosprofertu~ fermofiguratu!!':-
" neque ratione ejus qui obiter'ill audit: _'quia cum eo
"non agitur, ideoque nulla eft ad ilIum obligatio.
-"'fertium eft, quoties certum eft eum ad quem fermo
~' ell liberta#s (ua: in judic:illdo l<efione-m non :gre
" ~llturum, imo gratias habiturum eo nomine, ob Com-
" modum aliqU'od, quod inde alfequitur, tunC quoque
" mendacium ftriEte diCtum, id eft, injuri')(ul':. non
"committi. f!.uartum & fupe:iori affine en. quoiies
"quihabetjus fl1peremineas inom-nia jur-a ~]terius, eo
"jure bono ipfius five proprio five publico utitur.
" i!.!fintll1n eife poteft, quoties vita innoccntis, aut 'par
,. aliquid aliter fervari, & alter ab improb~ fac!norls
" perfectione aliter averti non- poteft. Latius quam
" qu: jam diximus patet", quod _p;mm ftatuunt fapien:-
" tes, apud hoftem falCo .{ermone licere uti. Sciendum
" vera qu: de falfiloquio dixirrtus ad afftrentem fermonem
" & qUlddn talein .qui nulli nili 'pUblico nofti noceat,
" non ad prom;tfentem refetend~. Nam ex promiffione
.' jus fpeciaJe ac novum confertut'ei cui fit promifiio,
" idque inter nones etiam locum habere." /)e Jure B.
-& P. L. III. c. i. ' U - Ii.
ml

J
 300 DE OFF. SERMOCINANTIUM.L. I
Cap. 10. mi noftri fenfis debitum aliqllod c6mmodu~
~ nancifcatur; vel ne, ubi diverfum fuerit fig~
nificatum, damno pr::eter meritum multetur.'
Ex quo & hOG obiter patet, non femper men-
dacium admitti, quando etiam data opera non
aicitur, quod vel cum ipfa re, vel cum cogi-
tatis nofi;ris examuffim eongruit: adeoque ve-
ritatem quafi logicam, qua:: in congruent~a ver-
borum cum rebus' confiftit, cum veritate mo-
rali 9 non per omnia coincidere 1 O.
Mcndaci- VIII. Mendacium contra eft, ubi de indu-
um, rjv;:'
lJue 1 equi- ftria fermo aliam. pra:: fe fert fententiam animi
fita. noftri, quam qua:: revera eft; cum tamen hane
ipfam is, ad ql~em {ermo dirigitur, intelli-
gendi jus haberet, nobifque obligatio incum-
beret efficiendi, ut ille noftram fententiam uti-
que intelligeret I I

Mendacio IX. Ex dictis igitur conftat, mendacii no-

annume- tam. hamquaquam eontrahere,. qui fiCl:is fer-
randus
ji8us/er- monibus, fabulifque utuntur adverfus pueros
mo: mn aut
fjui'Vis.

9 Veritas moralis eft concordia verborum cum mente

loquentis. Unde patet eum, qui verum dicit judicans
eife falCurn, aut nefciens utrum verum fit an falfum~
forma/iter mentiri.
10 Non per omnia] :Legit WEBERUS, non lemper. ,
f I E1Tentia menda.cii confifiit in eo, quod juri alteriQs
aliquid detrahendi habeamus animUll;l, fuppreffione veri
tatis quam intelligendi jus habet: non vero in ratione
damni, quod exindepromanat. Narn id quoque men-
dacium erit, quando fine alterius damno veritatem
reticeo, quam fciendi jus habebat. Contra, non fern-
. per rnendaciurn c;:ft fecundum jus naturre, quando falfo
fermone damnum alicui inkrtur, qui juri omni excidie
intelligendi
L. -I. DE OFF. SERMOC.lNA>lTlUM. 307
aut fimiles, ad eorum meliorem informa- Cap. 10
tionem, quatenus nudre veritatis non funt ca- ~.
paces IZ. Et qui alii fictum fermonem bono
fine adhibent, quem plano adfequi non lice-
bat; puta, fi innocens protegend llS, irarus
placandus, mceftus demulcendm, meticulofo
animus addendus, faftidiofus ad medicamenta
capienda movendus, pertinacia alicujus fran-
genda, aut malum propofitum alterius inter-
vertendum, aut fi arcana reip. & conGlia, qua::
intereft aliorum notitire fubtrahi, fiais rumo-
ribus velut obvelanda, & aliorum importuna
curiofitas Gt amolienda; aut fi hofti, quem
aperta ratione lredere poteramus, fabulis i:1
firatagematis vicem illudamus.

X. CONTRA fi aliqllis utique tenebatur Sedisq'/o

alterl fenfa animi fui liquido Ggnificare; cul- illi ill,/li-
pam non effugit, fi vel partem duntaxat veri ~:;~t~:~a
dicat, aut ambiguo fermone aIreri illudat, aut pflrire tene~
tacitam quandam reftrictionem, a communi bar.
ufu abhorrentem, in mente refervet 13.
CAP.

intelligendi veritatem. E. C. Si qui~, latronem vel

holl:em falfis narrationibus vel rumoribus in IdjdJ'J.'
trahat. ~i jus per[etlum non habet in nolham
veritatem, Jlii non fit injuria, fi aIel dieamu;. TReV,
12 Hane rem pulchre illuihat LucR:::nus, i. 935.

Sed 'Veil/ti pafris abJinthia tetra ,!:,'dmies

Cum da~e cOrtan:ilr, prius orczs plJ(ula circullt
CGtlfiug!lii! mellis dulci jl"'-i:~ 'lIte {,more,
Ut puerorz!ilz tVta! imbrJv;,1'", IlIdi';,efiir
Labrorllm tenus ; ili:~'rc'1 perlote! am,qrp,'n
Abjitltbi laficem, deCfpta!jIte 1iG!! u/J!'z:"v',
Bcd pOfius talifaElo rw'eala'Valcjcat.
I; ..?EtluL'0C' :t!.ones & ment.l1es r~f\;:l \Y2.t:o::.:s D:'~;
X :lid
 CAP. XI.

DE OFFICIO ]URANTIUM.

Officium
J. pER Jusjurandum fermoni noftro,
omnibllfqlle actiblls, circa quos fermo
jural'Jtium r- d 1'
ex natura Intervemt, lDllgne acce ere . rmament-
JUrtJJlI- um judicamr. Eft qllippe illud ajJertio religi-
rmldi. ..()Ia, qua divinte mifericordite renunciamus, au!
L.VLe.lIdivinam pa:nam in 1l0S depoJcimus; niJi verum
GROT.L. d' D. urn autem omm'fc'
II. e. xiii. zcamus.
I
eIUS & ommpo-
.
tens teftis Dmll'! vindex invocatur,. prrefum-
tio

aliud funt quam ars mmtiendi. WHITE. Eth. L. II. c.

v. I z. Hujufrnodi fermonum exempla a:b auctoris
opere majori hue transferam. L. : IV. e. i. 14
, ~id hoc vel ration is vel fubtilitatis habet, fi in-
" terrogatus an feeerim, jurem non feci, nernpe ali-
" ud quidpiam. aut alia die? Aut fi petenti peeuni-
" am dicam, non habeo, fei!. quam tibi demo Aut
" promilto'me tibi daturum feil. dicis caufa.? Stul.
f( tum autem ell, quod efufmodi hominem a mendacii
" & perjurij erimine vdunt eximere ideo, quia is
H tantum non dicit unam veritatein determiI1atam"
" quam audientes concipiunt, ac verba iHa fignificare
.. videntur, fed a!ilm veritatem difparatam. .
1 SIC reEtius deilnitur quam a eel. SANDERSONO
qui hoc tantum in definitione pofiuJat, ut Deus tan-
quam tejlis invocetur, a7r/';;~ & prrecife, non ut judex
& vindex. Deus- pl'oculdubio ut judex & vindex:
inrocatur, prenas graviffimas jurisjurandi religlonem
inful)er habentibus iufiicturll.s. ~od quidem non
ci'
negat
LI t OEOFFICIO juRANTIUM. 30 9
tio veritatis ideo exciratllr, quod nemo te Cap. 1 I.
mere tam imptus credatur, lit ita petulanter ~
gravifiimam N uminis indignationem in fe de-
pofcere fit aufuflls z. lnde officium jurantium
hoc eife intelligitur, ut & ad jurandu11Z mnt
reverentia accedant, & quod juratum ej1 reli-
gioJc o6Jcrvent.

II: FiniS ~orto& uJU! juramenti ;in hoc Ejzujil!ir

maXlme vertlfur, llt hommes ad enunclandumjirmarne'l-
V'ermn, aut fervandllm prOniiffum paCtumve tum ~ddert
e~ firmi~s ..aDftring~ntur; .metu di~ini Numi- ~~:::. Cj
lUS ommfCll & orrimpotentls .,; CUJus vindiCl:- c. u. z.
am, fi fcientes fallan!:, per .iusjur~ndum in fe
invocaht, ubi alias metus ab hominibus im-
minens non fatis efficax videbatur; quippe

ncgat SANDERSONUS, fed fatetur utrufnque taeete

eum qui jurat, 'Viz. Deum & tel1:em addliccre veritat!9
ejus quod dicitur, & 'Vindicem falfitatis ; illud q uidem
primario & per fe, hoc fecundario & ex .:onfc'luenti.
De ,]uramenti oplig.Prrel. i. 4.
'. Apud' ipfos philofophos ethnicos mnima femper
v'is fllit & fanctimonia jurisjurandi. "Nullum (in-
.. quit CICEltO) vinculum ad adftringendam fidem ju-
". rejurando majores arCtius effe vo!:Jerunt. Id indi-
" cant leges in XII Ta,buJis, ind:cant fc,cratx, jndi-
.,. cant Hedcra, quibus edam cum hone devincitur 11-
.. jdes: indicant notiones animadverfianefque cenforum;
Ie' qui nulla" de' re dilige_ntius qLlam de jurejuiando
" judicabant." De Off. III. xxxi. Cenf. HEROD. L.
V-r.c. lxxxvi. HESIOD. Theog. v. 231. Et-admi-
ra'nda vidilim eft impiaas HOBBIl,lJ; qui extra Jla-
111m ci,vilem juramenta non effi locum, \ el ,ulJam obliga-
tionem profitetur. De Hom. p. 67
3 Eoaem modo Apo)loluJ. H9millit.ilJ Oli'ZIlis (Oitfrc'V:r'
fide jinis r;jl ad Co4rtiw(i:JI;em j1ii"Cm(1l/1:111. Ed"" vi. 16.
. X 2. quorum
 3[0 DE OFFICIO JURANTIUM. L. l.
Cap.
I I quorum vires contemnere aut dec1inare, vel
~ fcientiam fall ere fe poffe fperabant.

Per Deum III. ~IA vero prreter Numen nihil eft

qUJ jenjy ; omnifcium, aut omnipotens, inde abfurde ju ...

quo foiu . ramenrum concipitur per rem aliquam, qUA

a1i
;~n:es t - O'f>illione divinitatis de}lituitur, hoc fenfu, ut
a Jure ur. r . .. .
C. 11. 3. ea res teftis atque ultrix perJuru Invocetur.
Etfi hoc frequens fit, ut in juramentis certa
res nominetur, per quam juretur, hoc fcnfl!, ut
Deus, fi jurans fefellerit, vindiCtam, fuam in
iflam potifiimum rem exferat, tanquam ju-
ranti charifiimam, & maximi reftimatam 4.

Tin. n di IV. IN juramentis formula iIla, qua Deus,

formula dum
jurantis re-
ilgioni ap- -------------------~-
tmda.
c. ii. 4. 4 Audi~mus SANDER;ONUM, qui hane rem prre-
c'are (ut {oler} expedivit.... Sciendum eft in iftiufmo-
" di f('rmulis, in qui bus t creaturre aliclIjus mentio,
" qunfi per modum jurandi, per Deum tamen revera
" fa'pe jurari interpretative. Dt in omnibus iis qure
" tX commulli more concipiel,di habent in fe vim
., quandam execratoriam: uc per animam, per j'alutem
" mram hoc vel iIlud faciam; qU<e funt perinde inte:-
" ligenda ac fi diceretur, ne fit Deus ani17l<'e mete pro-
" pi/ius, ne mihi Deus Ja!utem a-ternam donet, nificero."
De Juram. Oblig. Prrel. V. 2. De formula quidem,
(Jua qll:S per animam fuam jurat, pofitum hoc eft exrra
omnl:m controverfiam: fenius cniro eft, quod Deus
anillJa:! nofrr;oe graviffimas immittere adfliaiones debe-
at, ! ifi veritas oictis cor.fret. Per aliorum' autem fa-
lutein fi jl1sjurandum concipiatur, fupponitur earn no-
bis ch~rjClmam, immo ipfa Vila noftra chariorem eKe.
Sic per falut:;m Pharaoni; juravit Jo/ephus. Gen. xlii.
15 Ad quem lccum fie com mentatur doCl:iffimus
CL E RIC US; " El1 j Ilsjurand lL' m per Ja!utem P baraonis,
" qU~ll,admodllnl poHea jCr falutem CceJarum jurabant
" Rom~ni
 L. I. DE OFFICIO JURANTIUM. 3 [(
dum teftis & vindex invocatur, de[cribitur, Cap. I I.
accommodanda eft ad per{uq/ionem feu religio,- ~
nem, quam circa Deum jovet, qui Jurat.
Fruftra quippe jur,ando quis adigitur per
Deum, quem non credit, adeoque nec me-
tuit 5. At nemo per Deum jurare fe putat
alia fub formula, aut alio rub nomine, quam
quod Cure, i. e. ex opinione jurantis, verre re-
ligionis prreceptis continetur. lode quoque
eft, quod qui per falfos Deos jurat, quos ipfe
tamen pro veris habet, utique obligerur; &
fi fefellerit, revera perjurium admittat. ~lia
fub qLlocunque fpeciali conceptu general em
N uminis notionem ante oculos habuit; adeo".

" Romani & qui iis p4rebant. Sic 1. Sam. xx. 3.

" rivi! 7eho'Va & vi'Vit anima tua, fimilis eft jurandi
'~formula. Senfus hujus jurisjurandieft: ut verum eft
" vivere Pharaonern, fie vere hoc veLtri furnam expe-
"rimenturn, vel [potius] ut 'Vert Jalutem Phal"l,olli
" precor, ita 'Vert, &e. Sic & veteres Chrifiiani Fer
" falutem Crefarum jurare non dubitab:mt. 711ramlli
H JiCU! nOll per genios Ca:forum, ita per lalutem eoruJJZ,
"qutt! 1f quguflior omnibus gen;is, ait TERTULLIA-
"Nus.Apai.c. 32. adqqem vid. DeI. Herald." Cre.
terum qui per ereaturam jurat abro:ute ita ut eon!li[l]~
atur in aliqua ereatura finis & vis juramentj fine re-
Iarione ad Deum, id, quod fimpliciter i'licitum eft,
agit; cujus hane rationem afri::rt SANDEI,SOt-US.:
qnia exhibetur eo pacto creatur~ reverentia Deo {ali
debita~ Unde iftiufmodi juramentum plane efi idolola-
tricnm .
. 5 Unde atheorum jurame;]ci3 nulla fides habenda elL
IpCe HOnTIESIUS fatetur fruftra a!ique~ ~digi ad jus-
juran:lum per Deum, quem non credIt, ldeoque non
:nctuit. Dc Cive, c. ii. z r.
. . X 3 que
3 [2 DE OFFICIO JURANTIt'"M. L. I.
Cap. 11. que dum fciens pejeravit, divin::e majeftatiS
~ reverentiam, quantum in fe, violavit 6.

juramenti V AD J'"uramenti obligationem requiritur~

()Migatio
delib!!ra- ut ani"no deLberato id fufceptum fit 7. U nde
tum alli- juramento haurquidquam obftrictus erato qui
,,:UJll pof- fimpliciter juramentum recitando protulerit,
at '.. _ aut eJ" Ul'J:d.em vel' b a cOllcepta . '
III pnma perfiona
<;. ll, :,. alteri prreiverit 8. Aft qui fpeciem ferio jura-
tLlri prre fe tuJit~ is utique obligabitur, qllic ...
quid demum in animo fuo dum jurat agitave-
rir. Nam alias omnis ufus juramemorum,
imo omnis ratio intervenientibL!S fignis [efe
ob!igandi ex humana vita tolleretur, fi quis
tacita fna intentione poffet impedire, ne ef-
feaus ille aaum aliquem fequatur, cui pro-
ducendo idem eft inftitutus.

JUJjurmz- V 1.J URAMENT A in fe non prodqctmt no-

dum obli-
gationem
yam
firmat, non
partit.
C, ii. 6. 6 Vel, ut loquitur Gn,OT:US, quia quanquam fub
falfis notis, generali tamen complexione numen intue..,
tur; ideoque Deus verus, fi pejeratum fit, in fuam
injuriam id faC1:um interpre~atur. De Jure B. & p.
L. II. c. xiii. p..
7 ~zc fupd. de promiflis docentu r , (vid. Cap. ix,)
hie locllm habere poifunt; & iis intelleClis, facile in..,
teiligitur, quid fentiendum fit de obligwione juramen-
t:. Hinc plz,ne patet infantium, amentium, omnium-
que, qui vel intelleClu vel voluntate ne uti quidem.
poifunt, juramenta effe iJ r:ta & pror[us nulla, .
. Il Sic UnDo He/oid. xxi. 139,

SedJi nil dedimus prtl:'ferJine pellore '1Jocem~

Verba luis frvJll'a evirihus ada tmes.
Non ego juraevi, /egi jurantia everba,
9 Jusjurandum novam obligationem creare non
:poHe, edi vim quandOlm acidic c,bligatio:;ti prius valida:,
ex
 L. T.' DE OFFICIO ]URANTlUM-.
8 13
vam & peculiarem obligationem; fed obliga- Cap.'II.
tioni in fe valid::e velut accejJorium quoddam ~
vinculum fuperveniunt 9. Semper enim dum
juramlls, fupponimus aliquid,' quo non pr::e-
frito divinam prenam in nos provoeamus.
~od ineptum dTet, nifi illicitum foret non
prreftare id, quod fupponitur; adeoque niii
jam antea obligaremur. Ex quo fequitur, quod
actus, quibus in fe vitiuQ1 adh::eret obligatio-
nem impediens, per juramentum aecedens ob-
ligatorii non iant. Sieuti nee per fubfequens
juramentum antegreffa obligatio valida elidi-
tur, aut ius per eandem qurefitum alteri tolli-
tur. lnde fruftra 'quis juraverit, fefe alteri
debitum non foluturum. Nee obligabit jura-
mentum, ubi conftat eum qui juravit factum
aliquod

ex ipfa natura obligation is facile pate bit. In omni

negotio vel' datur obligatio ad veriloquium, priuC
quam juravimus: vel ex ipCo juramento nulla orirur
obligatio. Si aifertorium fit, res in aperto jacet; fi
promiiforium, cafus eft paulo difficilior, quoniam ob-.
ligatio cum actu jurandi coa:va elTe poteft. Attamen
vim obJigandi recipit jusjurandum a natura promiffi;
hoc obligante, ilIud eft obligatorium, & vice verfa;
juxta hane regulam qure ex natura pactorum elicitur:
ubiclttlque obligatio ill tacHs ceJlat, uhi jusjllral2dll1JZ qucfjue
nOll obligato Et hinc facile judican poterir, quid de
juramenri~ per dolum, me:um, errorem, aut Cuper re-
bus illieitis & impoffibilibus conceptis cen(cndum fit.
Neque obHant dubi:l, qua: huic fentenri;e a GROT 10
opponuntur, qui per jusjurandum novam obligarion~m
creari autumat, femper quidem adverfus Dcum, ali~
quando etiam adverfus alios homines. Cui reCte ref-
ponder BUDDBUS, in jurejur<mdo nihil promitti Deo,
idcoq; intelligi non poife, quo pacto nova inde erga
X4 DCl1In
3 14 DE OFFICIO JURANTIUM. L. l.
Cap.
II. aliquod fuppofuiffe, quod reve!a ita fe nor: ha-
~ bebat; ac niiJ id credidiffet, non fuiife Jura-
turum; imprimis ubi per dolum ejus, cui ju-
ratllr, in errorem fuerit adduaus. 'Nee qui
injufto metu me ad jurandum adigit, ex eo ju-
ramento jus fibi adquirit ad aliqUld a me reae
poftulandum 10. Nullas quoqL1e habebit vires
jusjurandum fuper pr:::efranda re quapiam illi-
cita; imo & fuper omittendo aliquo bono,
qlDd legibus di vinis aut humanis prreci pitur.
D.:nique juramentum non immutat naturam
&

Deum oriatur obligatio. Interim vi imperii~ quod

Deo in homines eompetit, non tantum ut legibus ejus
obtempercnt, fed & ne quifquam aliquid, quo, omni-
potentia aut omnifcientia ejus la:datur, acimiltat, me-
rito ab omnibus poftulat; & feeus fe geren:es graviffi-
me puniendi eaufam h~bct juftiffimam. Sed ,nee erga,
alios homines jusjurandum novam produeit obligatio-
nem ; cum nee illis novi quid prominit jurans, fed qua:
promdit fanele fe obfervaturum a!reverat. Reiinqui-
tur ergo, quod jusjLlrandum obligationem {altern an,-
tea jam 'exiftentem eonfirmat. Vid. Bu DD EI 'Thea!.
Moral. P. II. cap. iii. S. v. ) 2.
10 Eandem fententiam, tuetur CICERO. Si prtCdoni-
I us, iDquit, pl1c7um pro capite pretium non attul,ris, nulla
frau} ejt, ne .Ii jurat us quidtm, id non fem,ois. Nam pi-
raja non efl perdudlium liumero dtjinitlls; jed can11JzltJzis
lnjlis omnium. Cum hoc nee jides debet, nee juJjurandwl1
'!le commune. De Ollie. lII. xxix. Cui opinioni
IUlrragatur SENECA: Nemajurrjurando tenetur, ad quod
per neceJlitatem adflaliS e,l1. Controv. i. 6. Hie autem
in fur-dem errOr('m delabuntur viri teleberrimi, quem
)'upra commifit no[\er de promiffis ex met II, Hue igi-
tur 3pp:icari t;OffUl;~, qua: notavimus ad Cap. ix. is'
11. 23. ~!bus aOJungam fententiam d. SANDERSOl'h
.. I. Si juramentum contil'leat in fe qaid ilIiciti, ne vel
" mortis
L, I DE OFFICIO JURANTIUM. 3i5
& fubftantiam promiffi paB:ive, cui accedit. Cap. J 1.
lode fruftra jurantur impoffibilia. Et pro- ~'""""
miffio conditionata per juramentum non mu-
tatur in abfolutam, feu puram. Et reque i~
jurato prorniifo requiritur acceptatio.

VII. Hoc autem efficiuot juramenta prop. ~jft:aum.

. fi D ... Juramentz
ter mterpo ltarn el mvocattonem, quem ne circa jura-
que aftu quis deceperit, & cui nemo irnpune tam fidem.
illuferit, ut non. ~olurn atrocior pct~a. c~nfeatur e. ii. I z.
manere eum, qUi Juratam, quam qUi mJuratam
fidem fefellit; fed ut a negotiis, quibus

,~ mortis vitanda: causa a viro honefto fufcipi d~bere;

,~ nee fufceptum polfe fine peecato fervari. z. Si res
exigatur intentata vi aliqua aut gravi metu, qme
" nee illieita eft, nee cuiquam injuria, fed ipli tantum
" juranti Flus minu{ve incommoda; ut fiquis iter faci-
"ens incideret in latrones, qui mortem ei ftriCl.is
" gladiis minarentur, nifi promiffa fub juramento certa:
" pecunia: {umma vitam redimat; licitum effe in hoc
"caCn pec~lOiam promittere, & promiffionem jure-
"jurando firm'+r~. Ratio eft, quia e duobus ma-
"lis licet & prudentem decet minus eligere. 3.
"Juramentum iftiufmodi obligare & pactum cum
"pra:donibus pretium omnino eife perfolvendum.
" Nam qui jurat rem licitam & poffibilem, tenetur id
"pra::f1:are." Et fie deineeps. Idem {entit AUGus
TrNUS. Epill:.124. Et GROTIDS. De Jure B. Cf
P. L. II. e. xiii. 14. Ei L. HI. c. xix. 5' Reftat
autem cafu,; qui forfan magis diflicilis videbitur;
f' Si quis (inquit SANDERSONU~) incidens in latrones
"cog~tur, ne ab eis occidatur, juramento filentium
"promittere. ~~ro, licuitne ei in tam certo vita!
" difcrimine jurare filcntil1m vel non licuit r Si non li-
" clJit, certo pereundum ei fuit: & qUls tum fuperelfd.
" qui fl~a~J,;[lratui latrones indicarct? At Ii jicuit, . lice-
" bit & juramentum obiervare; nifi fou: (quod f;,;;i
"potefl:) ca(us aliquis iniperato emergens rem, quo
"tempore j uraba:ur, licitam reddiderit pol1:ea ex
" accidentr.: J~licitam." De Juram. Prod. IV. '5-17.
ad-
316 DE OFFICIO JURANTItTM. L. I-
Cap. I I. adjiciuntur, omnis dolus & cavillalio fit ex-
V\t"""V c1udenda J 1.

Jusjuran- VIIf. NON tamen femper late,fed & jirifle

dum QUOll- d' r.' d r:
donut Jlri- quan oque Juramenta lunt mterpretan a, 11-
0: iliter- quidem fubjeB:a materia id requirere videa-
pretandum. tur; puta fi juratum fit in odium alterius, &
c. ji. 13. non tam promiffioni, quam minis juramentum
fit adjeB:lllTI l1.. ~in nee juramentum exclll-
dit taeitas conditiones & limitationes, qure ex
ipfa rei natura rite flullnt: Pura, fi alicui quid-
quid velit petendi optionem juraro con(!effi,
tlbi ifte iniqua aut abfllrda petierir, hautquid-
quam tenebor. ~li enim aliquid indefinite
alteri roganti promittit, antequam noverit,
quid ifte fit petirurlls; pra:fupponit alterum
petiturum honefia, moraliter poffibilia, non'
abfurda, non fibi aut aliis perniciofa.

JUI'al1dum IX. ID quoque notandum, in juramentis

jcn!u. ii/ius fenJum totius orationis valere, prout capere fe il~
qUI Jura-
mentum
tum projitetur is, qui J'urammtum de:J'Fert, feu
d:ftrt. cui
c.ii. 15. - -......- - - - - - - - - - - - - - - -
J J Vid. jupia, Cap. x. 10.
U Hoc vult auctor, non needfe eIre, ut ultra Iiteram
& recepturn loquendi morem extendatur juriojurandi
fignificatio, fi modo materia ejus fit inutili, veJ per.
niciofa. Sic Dav;,s Terenlia12lts herum deeipere vo-
luit, neque tanlen juramenti verba violare. AIl:;r.
All. 4. Sc. 4. Fraftra. Nam interpretar,di regula:
pror.[us e<edem funt in paCta jurato, qua.~ in illjurato.
~i j:uando vult alium deeipere, perj\Jrii reus p-'ftllJl!~
tur; etil contra literam juri'jerandi & verba ftriEl:e
fum pta non p-:ecat, quoniam in juramcntis interpreta-
tio
L. I. DE OFFICIO JUR,~NTIUM. 317
cm Juratur. Hujus enim prrecipue, non ju- Cap. I I.
rantis caufa juramentum prre(latur. Unde e- ~
jufdem quogue eft concipere verba juramen- \
ti; & quidem quantum fieri pJtefi planiffime;
fic Llt jpfe fignificet, quomodo illa intelligat;
& jurans annuat fe iftius [enfum probe perci~
pere; eaque mox ab hoc liquido funt expri-
menda, fie llt nulla ratione eadem cavillari &&
eludere q ueat

.x. Divifio jur~~ent~run: commod,: defl~- Divijio

mltur ab ufit, CUI llla m vIta communi adhl~ juramento
bentur. G..!:lredam ~nim promiffis paCtifque rum ~~ ufo
addumur, ut eo maJore cum religione obfer- duplzcz.
ventllr. G..!:lredam autem adhibentur ad con- e. ii. 18.
firmandam aIicLljus aifertionem circa faCtum
i11iquicium, & ubi veritas aliis rationibus com-
modius invel1igari nequit. QyaJe exigitur a
teftibus, five qui alieni hC1:i confcii habentur.
~landoque ctiam ipfi, qui inter fe difceptant,
deferente judice, aut altera parte, fuo jura-
mento litem folvunt I 3.

tio fieri debet ad me.ntem ejus, cujus cau(a juratllr.

lr~'.que mallem ;+uEtorem dix.ffc de hujufmodi juramentis,
quod fi eorundem materia fit illicita, iis flare non
lic~at.

I l Hine rite di\'iJ:t:2f jusjurandum in fI.:.7i:Yiori:?J! 5:

/"-omjJorium; S: tu~o negligi potell: multIplex divlf:O
j" jJdici:tie, & e:tL'judiciale; publicum S: privatum;
fimplex & folenne; nud'JlTl & execra:orium; abfolu-
tum Ix conditionale, & fimilia. Sed f, ultra conten-
<lit HOBBL';'US omne jusjurandum eIre promW-urium.
pc G,rc)c, c. ii. Z8,
1 CAP.
 CAP. XII.

DE OF:fIClO CIRCA ADQ..YlRENDUM RERUM

DOMINIUM.

Pm~li.fum
h(Jmznz .rc-
1. 'CU M ea fit conditio corporis humani,
ut adfumtis extrinfecus rebus indi-
~lIS 1Itl, . ' & . fi
eafiue Z{U geat, quels nutnatuF, . contra ea, qure Ip IUS
drftruere. compagem deftruB:um eunt, muniatur; per
L . complures quoque res ifth:::cc vita commodior
. IV. CIt & mollior reddi poillt: inde tuto colligitur,
volente utique [ummo univerfi Moderatore
fieri, quod homo alias creaturas ad ufus fuos
adhibeat: quin ut etiam multas earundem de-
ftruat
Q

I De vegetabilibus nullus ell: dubitandi locus; tum

quia fenCu defiitutis nequit iis inferri injuria, tum quia
neceffaria funt ad vitas hominum fuftentandas. Sed de
animalibus neque ha:c neque illa valebit ratio. 1.
l'{ obis llOn videntur necelfaria ad viCtum, quippe ve-
getabilia, lac, ova, & fimilia ad vitam hurnanam fuf-
tentandam abunde fufficere poffint; neque queri de~
bent homines parcam elfe naturam. aut neceffitatibus
fuis haud fatis proCpicientem, licet jus in vitas anima-
lium us non cQnceffum fuiffet. 2. Cum anirnalibus
fenfus Cui ineft, ut voluptatibus frui, & doloribus af.
fiig,i Foffint: & pra:Certim cum vi tis, quas creatori vifum
eft iis ind ulgere, non fine cruciatu deftituantur; non
video, quorr:odo ex lege naturali jus in eorum vitas
peffit hominibus competere. Nec fapientia, nec alia
qua:vis perfeCtio (ut nonnullis placet) jus imperii in
~Le[\lm tradit; quod omnino ab aliis principiis origi-
nem trahit. Vid. /1Ipra, cap. ii. 5. not. 10. Nee
lJlajori
L. I. DE DOMINIO. 319
ftruat. Neque id folum obtinet circa vegeta- Cap. I 2 ..
bilia, & qure citra fen[um corrumpuntur; fed ~
& circa innoxia ~nimalia, qure utut cum do-
lore moriantur, citra peccatum tamen ab ho-
mine cibi caura occiduntur & confumuntur I.

II. ClETERUM ab initio omnes iftre res in- Res pri-

telliguntur abs Deo velut in media hominibus ml/m in
expojitte, ita ut non magis ad hune, quam ad medzo f';}i-
.
a1terum pertlllerent.
I ta tamen ut fiIC Clrca
. tt!? qUl
laad! ho-
eas difponerent homines, prout conditio hu- minl/flz?
mani generis, & ratio pacis ac tranquillitatis, .
bonique ordinis in eodem confervandi videre- c. Vl. 4-'
tur exigere. lnde cum adhuc intra paucas
genus mortalium fubfifteret, placuit, ut ilIa
quidem eujuJque jierent, nee ab altero ipfi eripi
debe'rent, qUte quis adprebendiJ!et, hac inrc::n-
tiOl'le,

majori vi pollet argumentum, quod aff'ert" nofier, (De

Jure N. & G. L. IV. c. iii. 5') nullum hominibus
brutifque jus, nullam obligationem invicem intercedere:
unde fequi voluit ftatum btlli inter eos, qui fe mutuo
la:dere pOrrunt. Dogma quidem HOBBESII placitis
quod nimium favet, fed ratiolli & a:quitati minus
convenit. ~id enim? Licetne potentiori dolorem pro
arbitrio alteri infligere, vel vitam eripere? Si homi-
nes adverfus homines ita fe pra:ll:are tenen:ur, tit nee
aliorum felicitatem imminuanr, nec vitas adimant;
quidni & adverfus bruta? Ex alio igitur fonte jus
hominum in animalia, ut ea occidant & carnes edam,
derivare oportee: nimirum ab exprefia ilIa licentia,
quam Deum NOACHO Il:atim pofi Jiluvium conceiu.Te
facris literis traditum ell:. Gent,! ix 3. !f6icquid reptat
& 'Vi'Vit, id 'Vobis 'ViBtli trit; omnia non jecus ac'Vi-
rentcm herbam 'Vobis do. Ante dijuvium jus qllidem
fuie homini in animantia; ut (cilicet hJe, lana, &
mor-
gzo bE DOMiNio. , L. t.
Cap.n. tione, ut eadem ad ufus fuos adplicaret ~ ~
~ ipfa tamen corpora, ex quibus iIlre res pro-
venirent, in lnedio ad neminem peculia-riter
fpectamia manerent J. Sed pofrea, multipli-
catis hominibus, & cum cultura ecepiffer ad-
hiberi rebus, ex quibus homini alimenta &
tegumenta provenient; ad e'Vitanda-s rixas, &
introducendo bono ordini, ipla quoque cor-
pora

mortuoruw fuo fato exuviis,. utque viventium labore,

quo fuus imminueretur, ad ferenda aut trahenda ODem
uteretur: at non ut ea in cibum v:er,teret. Frulha alio,
quin hoc; NOACliO pe.rmitteretur, qt:od dudum Jicirum
erat; cum prreCertim MosEs antt'a {a<is', inokaffe,t
(Gen. i. z9;) herbas.& fruCtus antediluviauis hominilius
iii viCtum datos. Vid. GKOTlUM. in Il;c. . .

2 hUntlo, five merus animi aCtus non rer fe fufl1cit.

ilt res in dominium venire poilint; quippe aCtu extcrno
opus eft, GUo fignificare & tefl-ari po!Iumus rem occupa-
tam & appreheofam.noftri propriam nos facete voluifTe.
Conf. 'GROT. de Jure B. e:J P. L. II, c. ii. 2.
\ .

3 FruCtuum propr:etas non' involvit dominium rei,

unde proveniunt; quarum vero rerum ulns fufficit om-
nibus, communes in flatu fuo naturali relinquuntur. 'SiC!
in mundi ptimordji'J cum pauci fuerune teHuris inco'~:.
f61um commune mane bat; lieN quJque coHtgendo
fruCtus occuparet, 8.; ad proprium ufum applicaret. Sic
quercus communis eife po:uic, cum glaodes, qure decide-
bant, ejus fiebant, qUi iegenco eas occupailet, libique
f.:clu[o aliorum jure feciifet proprius.

4 ReEte notat Vi\:IIlDE R J.\.fUYLEN ad GROT. ubi

.litpm: non opus eife flCtione alicujus tacitre conventi-
onis five confenfus, quo conveniife homines fingendurr,
ut occupatio jufia dIet, five legitimus acqur!end1 de_
minii mo~.us: quail fine ejufmodi plaO aut convent--
one,
L. 1. DE DOMt~IO. g2 t
para rerum inter homines divija, & cuilihetCap.12.
fua portio pr.opria affignata; hac add ita con- ~
ventione, ut qUte in prima rerum divijiane in
medio forent relifla, deincepi ejus poJJent fieri,
qui primus eadem jibi a.Derui.f!et. Sic igitur
volente Numine, pr::evio confenfu hominum,
paCtoque

(n', {o'a occupatiore proprietas acquiri nequit. 1m:,

media. a origo dominii proculdubio eft occupatjo: cum
enlm omnibus in omnia Jus non potu it competere, ne~
q le res fingule, qme fucceffive exiftunt, c9mmuniter
saberi; intelligendum eft voluntatem fuHfe creatoris.
ut'homines terra ejufq; fruaibus ti'terentur; quod fine
dominio fieri nequit. Voluit utique Deus res non
communes manere; ideo que nec paCto quovis vel ex ...
pr!!ffo vel tacito opus eft, ut in proprietatem tranfire
poffint. Occupatio juftus eft acquilendi titt,llu~. Lu-
culenter hoc explicat TITIUS. "Origo dominii fin-
H gularis a faCto hOll\inum repet~nd.a eft, & hoc quj-
" clem non aliud fuit quam Occupatio. Hoc fan~ pro
" primo & antiquiffimo merito habetur. Nam quan-
-" do ur..verfitati, quee non fimul & femel f~d fueceffi-
<c' ve ex'flit. nec res communiter ha~ere poteil: aut
'.' de..btt, (qualem univerfi,tatem genus humanum re-
f; prrefentat) aliquid'indefinite donatur; tum ex volun-
,", tate donantis primi homines di u\ique prrerogativi
'c. gauden', ut' occupando dominium contra alios vali.
" turum ubi acquirere queant; imo in univerfum, e.a
"vis occupationi voluntate donantis tribuirur, ut
., qui vis per earn rem nullius fib~ compafarc poffitJ
" modo plll'l jufio fibi non affer3t, fed, intra leges fo-
ct cialitlltis fubfiftat; nec opus eft ceeterorum, qui ex-
*' dudul t Ir, confenfu; nam ex ordinatione donantis
co vim exclLdendi occupatio fortitur. Jam fi pree-.
" fupponas od6inem generis humani! prout e?m S.
H Litera: cradunt (nam title ejufmodi prre[uppo{.ito ra-
tio
32.Z DE DOMINlO. L. 1.
Cap. I 2. paaoque faltern tacito 4, Proprietas rerum
~ five D9minium fuit introductum 5.

Dominium ilL ESTautern DOMINIUM jus, quo ali-:

fjltzd? & eujus rei velut flubflantia ita ad aliquem per.
quas patla- . . . .
fur rqjlric- tmet, ut eodem modo m Joltdum non pertmeat
tiottes? ad alium. Ex quo confequitur, ut de rebus,
." qu::e tanquarn proprie ad nos pertinent, pro
c. lV. 2. arbitrio noftro difponere, & ab eorllndem ufu
quo[vis alios arcere poffirnus 6; niG quatenus
per pacta fingulare jus a nobis fibi qu::efive-
rint. EtG. in civitatiblls contingere [oleat ut
. domi-

<, tio hk ph:1ofophari nequit) tum probabile eft primos

'" homines ftatiin occupando fibi aliquas res afi"eruifi"e.
" Hinc ADAMO, lEv;t, eorumque liberis, fub imferio-
..
paterno Beet adhuc exiftentibus, proprias res tribuere
" nil vetat. (Vid. Gen. iv.) Reliqua qua: primi homines
" non attigerunt, remanfere in ftatu conceffionis divina:;
a feu res nullius, donee multiplicatis hominibus, fuc-
" ceffive occupata dominium vel communionem fubirent.
" OEod fi adhuc res incognit<e vel faltem non dum ac.-
" ccptat;:e occurrant, ilIa: eront nulli us; quemadmodum
" in illurn ftatum recidunt, qua: a dominis derelinquup.7.
"tur. 5i vero qua:dam omnium ufibus [ufficiant, ut
" vaUus oceanu', illa: accurate loquendo non funt
" amplius nullius, quia homines fibi eas afi"eruerunt, fed
" potius funt communes univerfaliter & negative."

5 Sunt, qui Deum humano generi dominium fingq-

a
Jare & definitum contulifi"e volunt ftatim mundo con-
ditio, atque iterum mundo poa diluvium reparato.
Q!orum doctrinam (nee veritati nee naturali hominum
:,.;:qualita~i confonam) fie refellit nefier. De JUI'e N. &
{;. L. IV. c. iv. 10. "Sane accepit homo jus in
" res ex conceilione numinis, fed indefinitum, ge-
"neral~, indifft;!rens, Deque ad proprietatem aut
" com-
L. I. DE DOMINIO. 32 3
dominium non femper penes quofy-is fit illi-Cap.I2.
batum, fed certis limicibus circumfcripturn per--v--t
imperium civile 7 aut ex difpofitione & con-
ventione homin.urn inter fe II. ~lando autem
res una ad plures indivifirn eodem modo per-
tinet, ilIa iftis pluribus vocatur communis.

IV. SICUTI autem res non Dmul & femel Rn 11011':

in proprietatem iverunt, fed fucceffive, & prout nullte ex
llfus humani generis. poftlllare vifus eft: ita nat~rafoa
IT.
non necenllm . ut omnes & Dmgu1re res ddJ
f Ult, re/znquen-
com
munei.
c.v. 4.
" communionem; & quod homines, prout ratio & ne-
" cellitas Juaderet, in peculiarem quafi formam redigere
"poff'ent. Neque fequitur: primu3 homo non accepit
U aut ufurpavi. jus in res fub formali ratione proprieta~

" tis, ergo po(l:eri ipfius fub ea formalitate id non po-

" tuerunt exercere. Neque concefiio ilia divina facris
" literis expreifa definitum ~liquem modum dominii
" defignat, fed indefinitum jus res adhibendi ad ufus
" rationi & neceffitati congruentes, quod jus reql,lel in
" communione negativa, quam in proprietate exerceri
.. potell:. Male autem infertur; mortales acceperunt
" jus in res ex conceffione divina, ergo proprietas non
" fuit nata ex occupatione & divifione!' Conf. LOCKE
de Civ. Imp. Summa omnium hue redit: Deus domi.
nium genera Ie feu facultatem rebels creatis ad fui con-
fervation.em utendi immediate hominibus concellit, fed
par/ieu/aria dominia per occupationem inlroduCla ad in-
tEtuta humana referenda funt.
6 ~od vacatur dominium plenum.
7 Ql:od dominium eft mitJus plenum aut reftrittum;
ut u/usjruBus, jer'Vitui, pi~)JilS, hypothua & hujufmodi,
de quibu~ agunt Rom<lni juris int~rpretes. Vid. infra,
8.
S Ur in contraClibu!;, teftamentis, donationibus, &
fimiLbus.
y pro-
32 4 DE DOMINIO~ L.Y.
Cap. I 2. proprire fierent, fed falva pace generis humani
~ atique potuerunt, alique debuerunt intra pri-
mtevam velut communionem permanere. Nam
qure utilia licet hominibus, inexhaufta tamen
runt, fie ut omnium ufibus poffint patere, nee
tamen fingulis ufus ifte reddatur malignior;
ea dividere velle fupervacuum fimul ac inep-
tum foret. Uti eft lumen calorque folis, aet,
aqua profluens, & fi qure [unt fimilia 9. ~o
, refertur etiam vaftus oceanus, magllis conti-
nentibus interjeCl:us, quoad partes a litoribus
o. v. 4 remotiffimas. ~ippe cum ille non [olum om-
nium UUbllS promifcllis fllfficientiffimus, fed &
uni

? OVID. Met. vi. 349.

f!.gid prohibetis aqua!? Ufos communis tlljuarum tjI ;

Necfolem proprillm natura, flee ac'ra ficit,
Nee lenuts undas; ad publica munera <veni.

Similiter Romani jurifconfulti: Naturali jure (ommunia

funt omnium hc: acr, aqua prrJiuens, (5 mare, '-:i per
hoc litora maris. Jnftit. L. If. tit. i. I.

to ~a:nio frepius verfata eft a viris doaiffimi~,

utrum mare fit capax dominii. Jure liberum eife con-
tendit GROTlUS; clauJum eife poife difputat SELDE-
NUS. ~re contentio fie breviter dijudicari potea.
Q::od nee limitum nec cufiodia: cap3x ell, atque om
nium ufibus infen i.e poteft; idem nequit eiTe dominii
()bjet1um. Hujufmodi ell iFfe oceanu.; qui omnium
navigation! & mercaturre fufficit, & omnibus liber &
torr,;uunis eiTe debet, quippe oceupationcm nec natura
JleC ums publici rat;a permittat. Sed alia ratio eft
mal i, joxta liwra: quod intbr munimenti dIe poteil,
& In ~nrum prQpri.:ta~.em venire, quorum terras al-
l'lIt; llh/Oquc ,:xl",.i, in eQ v~l navigandi vel pifc~ndi
jll.
L. I. DE DOMINIO. gZ5
uni alieui populo ejus cuftodia mora/iter fit Cap,12.
impoJfibilis la, Ubi enim aliqua ~es ita fit ~.
comparata, ut nullo modo alii ab eJlls ufu ar-
ceri queant; illam dividi, aut propriam cu-
jufpiam fieri non fupervacuum folum eft, fed
& inanibus litigiis materiam prrebere aptum.

V. Modi adquirendi dominii funt vel or;- Modi ad.

ginarii vel derivativi. Per iIlos ab initio in fjuirendi
r . . d'
rem ,a lqua~ proprftle.tas mtro uCltur.
Per 1lOS dominii D-
riginarii
dommillm Jam con Itutum ab uno in alterum & deri-
tranfit. Priores modi iterum funt vel fimpli- 'TJati'Vi.
citer tales, quibus dominium in corpus alicujus c. vi. I,'
rei adquiritur I vel fecundum quid, queis
I;

jus reae prohiberi poteft. ., Iq diverticulo marls

" (quod fatetur ipfe GROTlVS) ficut in diverticulo flu-
" minis, fi locum talem occuparim, ibique pifcatus fim.
" maxime fi animum privatim poffidendi plurium an ...
" norum continuatione teftatus fuerim, alterum eodem
" jure uti prohibebo; non aliter quam in Jacu qui
" mei dominii:eft." Mare lih. c. v. Et alibi. "Vi-
" detur mare occupari potuiffe ab eo, qui tenas ad
" latus utrumque poffideat; etiamfi aut fupra. paleat
's ut finus, aut fupra & infra ut fretum: dummodo
" non magna fit pars maris, ut non cum terris compa-
.. rata portio earum videri poffit. Et quod uni populo
" aut regi licet, Idem licere videtur & duobus aut Iribus,
" fi pariter mare interfitum occupare vQluerint. Nam
,. fie lumina, qure duos populos interluunt, ab utroque
" occupata funt, ac deinde divifa." De Jure B. E.:f P.
L. II. c. iii. 8, Unde plane fequitur omnes maris
partes qu~ ad terram jacent, in dominium venire poffe,
earumque proprietatem reele iis attribui, quorum funt
terrre adj acentes.
II Scilicet Dccupatione, qUa! folus eft originarius modus
ominium. acquirendi.
Y2 incre~
326 DE DOM.nno. L. I
Cap.I2.incrementum aliquod ad rem noftram adjun
~gitur.

llle eJl oc VI. POST recepta inter homines divifa re-

cupatio ; rum clominia, ita inter homines conventum"
d d'I VI.!ilonem non
quas res Ie llt qurecunque Iiub
'lUte a '
pnmrevarn
extendat. venerunt, ea cederent occupanti, i. e. ei qui
c. vi. 3; pdmus .eadem c~rpor~liter adpr~hend~~t a?i-
mo fibl habendI. Sic ut hodle ongmarlUs
modus dominium in corpus alicujus rei ad ..
quirendi, fit fola occupatio 3. Hoc igitur
I

modo adquiruntur regiones defertre, qllas nul-

Ius unquam homo fibi"aiferuit: qure fiunt illius
qui primus eas ingreditur animo' fibi habendi,
ita lIt culturam eis adhibeat, & certos limites
conftituat, quoufque eas fuas eife velit. Ubi
autem cretus multorum hominum junCl:im oc-
cupaverit partem quampiam terrre, ufitatiffi-
mUlTI

12 Conf. GROT. De Jure.E. & P. L. If. c. iii.

J 3 Modi, quibu5 res occupantur, varil runt prol re-
.m varietate. "Occupatio (tefte GROTIO) in mo~
It bilibus ell: a},'prehenfio, in immobilibus inll:rooio
,', aut limiratio: ' Mare Jih. c. v. "Tunc demum,
... inquit noi1er, occupaffe rem aliquam dicimur, qllan-
do poffeffionem ejus adprehendimus; clljus initium
.. eft corporis ad corpus immedia:te~ aut per idoneum
" inarumentum adjllnCtio. Ig:tur regubre eft, ut oe-
n cupario rerum mobilium fiat manibus, rerum [in:-
i, l1)oLi:illffi utJ foli pedibns. cum intentione cultllram
.., iiCdem adhibendi, ac conftitutis limitibus vel exaCt?:
" vel CU:Il diqua latitudine." Ibid. 8. Mohilia vo ..
e' ntur, q[w: folo non adh<erent, ut animalia, arbores
exciCc', fruttus decerpti, &c. llitliiobilia autem, vel
folum, vel qu<e folo adharent ;ut '<edificia, arbores,
lrllctu5 p..:nd<:nl,s, ~c. Romani jurifcoDflllli imrno.
bil~s.
L. r. DE DOMINIO. 3~7
mum eft, ut lingulis ex eo cretu aIiqua portiO Cap. I 2.
adfignetur; qua:: fuperfunt, ad totum cretum ~
pertinere cenfeantur. Per occupationem quo-
que adquiruntur fera:: beftia::, aves, pifces, in
mari, fluminibus aut hrcllbusverfantes; item fi
qme a mari in litus folent ejici 14; modo tam en
per imperium civile promifcua ejufmodi rerum
captura pon fit interdicta, aut ceno alicui af-
fignata. Qyas neceffum eft, fi Iloftra:: debent
fieri, ut corporaliter adprehendamus, & in
noftram poteftatem redigamus. OCC11patione
quoque adquiruntur res, in quibus dominium,
cui ante fubjectre fuerant, plane eft extinc~
tum. Puta, fi qua:: abjiciuntur ea intentione,
ne amplius ea fint nofl:ra; aut qua:: ab initio
inviti amittimus, fed poft pro dereliEtis ha-
bemus IS. ~IO etiam pertinet thefaurus I 6,

biles dicunt res, 'lUte Joti Junt. Digelt. L. xxr. tit. i.

kg. I. 1.
14 " Fera! beftia! & volucres & pifces & omnia ani'.
e< malia, qUa! mari, crelo & terra nafcuntur, fimul at-
" que ab aliquo capta fuerint, jure gentium fiatirit
,~ illius effe incipiunt. ~od enim ante nullius eft, id
"naturali ratione occupanti conceditur." Infl. L.
II. tit. i. 12. Sed q',;rnam animalia pro feris haberi
debent, nequit tam certo definiri. Ex jure Roman()
pavones, columbx, cervi & apes funt firte nafurr. Di-
gefl:. L. XLI. t. i. 1. 5.
15 " Pro dereli~7(} hllbetur, quod dominus \ea mente
" abjecerit, utid ill r.umero rerum fuarum effe nolit,
ideoque ftatim cjus dominus effe definit." In/ht.
L. II. tit. i. 47. Unde recte occupantis fieri mani-
feM r;>tet.
Ii Vli!g?> vocatu5, 'Trea/llre-tro<ue.

feu
 L.I.
3 28 DE DOMINIO.
Cap. I 2. feu pecunia~ culus. dominus ign?r~tur; . qui in-
~ ventori cedlt, UbI per leges ClvIles ahter non
eft difpofitum 7.
AccefJ!o- VII. ClETERUM plurimre res, qure domi-
num ldem,. '.n {i
'lui rei do- mo fubJe~Lre unt,
.
non in eo dem r.Jemper ft at U
mln~: eft. perfiftunt; fed vatii.s autlibus f~am Jubjlan-
c. VlI. tiam dilatant 1 8: quibufdam extrlnfeca mcre-
menta accedunt 1 9, alire !ruClus pro[erunt ~ 0 ;
multis per formam induftria humana fuperin-
duCtam
..
.:';.

1 " 'Tbifauyus eft vetui qua:dam depofitio pecuni:e,

" cujus non extat memoria, ut jam dominiuF-I non ha.
" beat; fic eoim fit ejus qui invenerit, quod non alteriu5
Ii' fit. Alioquin fi quis aliquid vel lucri causa. vel metus
~, vel cuftodia: condiderit fub terra, flon eft tbefaurus,
" cujus etiam furtum fit." Digefl. L. XLI. t. i. leg. 3 I.
Rebus hifce, qua: ex occupatione in proprietatem veniunt,
addunt Romani jurifconfulti, ea, qua: ex hofiibus capi~
mus. Bello capta ejUl Jiunt, qui primus eorum poJ1ejJionem
naBus ej1. Inllit. L. II. tit. i. IJ .
8 Ut aurifodina:, lapidicina:, &c. qu:e perpetuo
augefcunt. Tales etiam funr arbores & planta:, qua: ~
pano femine ad immanem magnitudinem, cend tempo-
ris inten',.llo, adaugentur.
19 S:c qua: per aHl1vionem accrefcunt, ejus fiunt, qui
eG: dominus & poffelror agri.
20 Ut animalia & vegetabilia. Notandum eft autem
ex jure Romano fruBuJ intelligi deduClis expenfis, qu:e
. <:I C1a:rencorum, cogendorum, confervandorumque eorum
. gratia flunt. DigeJl. L. V. tit. i,i. leg. 36 .
.. f Ut fi artitex horologium ex ;;ere; vel pittor ex
panno viJiffimo pretiofam tabula'11 conficiat.
22 Sed ha:c regula nOn ell: per(eCll & ad;rquata,
quoniam fa:pe fit quandar.:, eJIe communionem dominii,
& accrjJi01!/!J1I ex plurium dominofum concur(u produ-
d. Unde of:ri nec:effe ~ft coml>lunionem r-uandam
lruauum
 L. I. DE DOMINlO. ]29
ductam pretium 'accrefcic 2.I. Qure omnia vo- Cap. 12.
tabulo accejJionum comprehendi poffunt; & ~.
in duas claffes dividuntur. ~redam enim ci-
tra factum hominis ex fola 'natura iftarum re-
rum proveniunt : quredam facto & induftria
hominum in folidum, aut ex parte procuran-
tur. Circa quas ifta eft regula, ut qui eft do-
minus rei, ad eundem quoque pertineant accef-
[JOnes & qu::evis emoillmenta :t s ; & qui ex
fua

fructuum aut acceffionum. llifi transferendi voltlntas

jnterveniat. Exempla qua:dam ex jure Romano addu-
cam. I. Si equam meam equus tuu~ prregnantem fece-
rit, non eft tuum, fed meum, quod natum dl:. Digtjl.
L. Vr. tit. i. leg. 5. Nam [relus (ut aiunt) jequuntur
q;entrem ; i. e. ad dominum matris peninent. Sic {ta-
tuunt jurisconfulti : hoc autem non effe naturale exif-
timatGROTlUS, niu quatenus plerumque pater igno-
'ratur: at fi probabili ratione de eo coollaret, partus ex
parte ad eum pertinet. De Jur. B. C5 P. L. II. c. viii.
IS. 2. Si Titius alienam plantam in fol0 fuo pofuerit,
ipfius erit; & ex diver(o, u Titius (llam plantam in
Ma:vii folo po[uerit, Moevii planta erit; Ii modo
utroque caru radices egt'rit. bftit. L. II. tit. i. 3J.
Hoc vero GROTIUS ex jure pofitivo non ex naturali
ita effe cenfet: quoniam alimentum rei jam ante exif-
tcntis plrtem duntax:l: Licit; atque ideo ucut ex ali-
menlO jus quoddam in rem foli domino llafci,ur; ita
domino femin;s, plant a: aut 3rboris jus fuum naturali-
tn certe ob id no:\ perit. Ibid. 2~. 3. Si <luis in alieno
folo ex rua matnia domum a:diflcaverit, dlius fit dOt
mus, cujus & [,dum e!l:. I,!!?!. L. II. tit i. 30. Sed
ex mente G ,,-OTII, in oedihc'io, cujus partes [unl [olum
& (upt'rficic', communio locum habeoit; IX fi mobile
:fit, llllJ:um in eo ju~ habt'bit foli dominus. ]h,d. 4. ~:i
quis in aliena tabula pinxerit, nobis vidctur melius cJl"';:
tilbubm piClUfa: cedere. Ridiculum cit enim (au-
y 4 fam
330 DE DOMINIO. L. I.
Cap. 12. fua materia fpeciem fecit, ejus fpeciei fit do-
~,minus.

Dominio VIII. FREQYENTER tamen contigit, ut

detl'ahentes }" .0. 1'" r: b' fi
fir'Vitutum a 11 ex contr,actU, aut a la via JUS 11 1 qUa! 1-
Jpecies; verint ex re noftra certum commodum perci-
c. viii. piendi, aut etiam impeoiendi 'ne noftra re
omni modo utamur :>3. Qure jura falent vo:
can

tam Apellif vel Parrhajii in acceffionem viliffimre tabu-

lrecedere. L:ft. L. II. tit, i. 34. 5. C\lm res con-
fien~ ex materia & (pecie, tanquam fuis partibus, fi aI-
terius fit materia, alterius fpecies, fequitur naturaliter
rem communem fieri pro rata ejus quanti unumquod-
que eft. GROTIUS, uhi jupra, 19. 6. Confufis ma-
teriis, ut fi qui vina (ua coufuderiot, aut maffas argen
ti vel auri conflaverint, communio inducitur pro rata
ejus quod quilque habeat. GROT IUS, uhi jupra. De
banre fidei poifeifore vid. imfra, c. xiii. 4.
,., Hoc dominium impeifeaum, vel jus minus plenum
vocatur, cujus quinque genera nllmerari folent. J.
Jus Emphyteuticum, quod noftrates dicunt, <[he Right
0/ holding in Fec. Nam EmphyteuJis contractus eft
a ZENONE Imr. primum nominatus, cum ager ea
lege fruendus datur, ut quamdiu merces folvatur,
nunquam ad dominum redeat. z. Jus fuper:ficiaIum,
quo redes in conducto folo certa Fenllone annua poli-
tre (unt. 3. Jus bonre fidei FC1~d{Jfi:;. 4. Pignus feu
Hypotheca. )". Servitutes.
24 Servi, ures aut pn/onarztm funt ut urus & ufnsfruc-
tus; aut rerum, ut fervitutes ru/licoTum prrediorum &
urbanorum. Digrfl. L. V]l[, tit. i. Jeg. 'I.
=5 U[u,f,uClus ell: jus -alienis rebus utendi & fruendi,
f~lva re.rum (lIblrantia. DigeJl. L. VII. tit .i. leg. I.
ConilltUltul' aut~m ulusf, uCtus non tanrum In fundo
& redibus, venlm etiam in fervis & jumentis & crete-
ris rebus; exc, pris jlS" qure uru confumuntur. Nam
Jl~ Te, neque naturali ratione neque civili reciplUnt
u:umfructum; quo m l1u<nero Junt VillU!Tl, oleum,
frumentum,
L. I. DE DOMINIO. 331
cari Servitutes. Ac dividuntur in perfonales, Cap. 12.
ubi utilitas ex re aliena ipfi per[onre immediate -..,-....
obvenit; & reales, ubi ex re aliena, mediante
re nofi:ra, utilitas capitur :1.4. Inter illas nume-
rantur ufusfruCt.us 2 5 , ufus 26 ,habitatio Z7, op~-
rre fervorum 8. Reales iteru m dividuntur in
'l.

Jervitutes prcedioJum urbanorum, & ruflicorum.

frumentum, vefiimerta: quibus proxima eft pecunia

Dun;erara, namque ipfo ufu afiidua permutatione quo-
aammodo extisguitur. Injiit. L. II. tit. iv. 2. Porro
ftatuunt jurifconfulti, eum, ad quem ufusfruaus fundi
pertinet, non aliter fmauum dominum effici, quam fi
ip(e eo, perceperit. Et ideo, licet maturis fruClibus,
nondum tamen perceptis, decefferit: ad ha:redes ejus
non pertinent, fed domino propri~tatis acquiruntur.
Injlit. L. II. tit. i. 36.
26 Minus eft juris in ufo, quam in ufufruCtu. Nam
is q\li fundi nudum habet ulum, nihil ulterius habere
intelJigitur, quam ut oleribus, pomis, fioribus, fceno2
fframentis & lignis ad uCum quotidianum utatur. Nee
ulii alii jus, quod habet, aut locare aut vendere, aut
grads concedere potell. lnjlit. L. II. tit. v. I.
27 " Habitatio jurifconCultis Romanis jLiS eft, per
H quod omne emolumencum ex inhabitacioce a:dium
.. alienarum provenire folitum percipitur. Ea arcti-
C< us patet, quam uJufruEius; quia ad hune pertinet
,(" emolumentum, quod ex mercium receptione aliif-
" ve caufis provenit. Latius tamen qUdm nudus ufos
" extenditur, quod a:des ejuCmodi alii; fuo loco inha-
" bitandas locare quis poffit. Pu F. De 'Jure N. E.:f C. L.
IV. c. viii. 9. Vid. Injiifllf. L. 11. tit. v. 5. Cod.
L. liT. tit. xx,:iii. leg. 13.
~& '. Leges RamaDa: j:Js opcr'tt! fervor;;?:z araius quam
" eorum ll[llmfrnClUIl1 elTe tradunt: quia Il iiii quoque
" VI<l quam per [uas operas pntlilre u:i :j,atem fervuiJ
"poteft." Ibid. ~" 10. Vid. Di;;,cjl. L VII. tit. vii. De
(Jper:! jcr-,;o/,;,/;z.
Ill~
. 6
 33 2 DE DOMINIO. L. r.
Cap. I2.1l1re funt, v. g. fervitus oneris ferendi ~9, lumi-
~ num 3 0, ne luminibus officiatur 3 f ,profpeCl:us 3 ~,
ftillicidii recipiendi 33, &c. Hre funt, v. g.
iter 3 +, aCtus 1 s, via, aqureduCtus, aqua: hauf-
tus, pecoris ad aquam appulfus, jus pafcendi,
&c. ~re omnes fere ex occafione vicinire
introduCt::e funt.

Modus ad- IX. INTER modus adquirendi derivativoJ

~=~::L alii funt, quibus res devolvitur in alium ex
'Vlts'Va. difpojitione legis; alii, quibus [atto prioris
rius. domini. Et quidem ut vel bonorum alicujus
c. lX. univerfitas, vel cerra eorundem portio trans-
feratur.

Mortis X. UNIVERSITAS bonorum lege tranfit

callflja, 'Vel per mortem prioris domini in fuccejJionibus a/;
per uccif- .n
fionem a6 tntepata.
Curn emm. & commum. hom .mum'
ilftejla.to. inclinationi repugnet & ad pacem generis hll't,
c. x. mani minime omnium conducat, bona, qu::e'
quis tanto cum labore, dum viveret, qu:divif-
fet, a domini morte haberi pro dere1ictis, &
cuivis occupanti patere; inde fuadente ra-
tione apud omnes populos receptum, ut, fi
quis de fuis bonis ipfe nihil difpofuiffet, ejus
bona

~9 Qua "j:ini T':1.ie~, vd columna onus nofirarum

:JOJium ful!ineredebet. T)iejl. 1. VIII. tit. v. leg. 6.
z. Eurn' debere columnam refi:ittJere, qua: onus
vicinarum ~dium fereb2.t, cujus efft:nt' a:des, qua: fer-
virent. L. \' I II. t. Ii. leg. -:; 3.
,0 Qya quis nollras f~ndhas cogitur excipere. Ibid.
leg. iv.
) l Qpa quis ncquit ai ;qu;d facere, quo qua:vis noC-
trarum a:dium IUG,ina oblcu c e>:tur & milluantur. Ibid.
3~ ~od ill pro(pe\:l.U 'luis habet~ ne quid ei officia.
tur
L.t. DE DOMINIO. , 333
bona devolvantur ad eos, quos pro communi C~p.12.
hominum affet1:u chariffimo5 habere judica- ~
tur 36. ~ales funt regulariter, qui ex nobis
defcendunt, & juxta hos alii fanglline nobis
junCti, pro gradu quifque propinquitatis. Et
licet aliqui homines pentur, qui vel propter
accepta beneficia, vel ob pecuJiarem affeCtum
alienos quofdam magis ament, guam fuos con-
fanguineos: tamen pacis interfuit, non confi-
dentto paucorum quorundam affectu, commu-
nem potius mortaiium inclinationem fequi,
modumque fuccedendi obfervare planiffimum,
& nullis impeditis difceptationibus obnoxium :
~m: emerfur::e erant, fi benefaCtores & amici
cum iis, qui fanguinis jure nituntur, poffent
concurrere. Et fi quis o:nnino benefactores
aut amicos cognatis volebat prz;:f~rre, debebat
expre:ffe fuper ea re difpofulrle.

XI. Ex his confeql1itur, proximos cuique In qua quo

hdlredes eife Juos liberos, quos & naturJ pa- ordme bdf-
rentl'b us a 1en dos
ed ~lcan doique
r. JO I'lClte
r. , (om- redes/uc-
do t
rnen(.1a~it, & quibLls quifque parentllm cenfe- ~, :~. ;
tur quam lautiffilTJe voluiffe profpicere, ac qu::e

tur ad gratiorem profpectum & liberum, Ibid. leg.

xv.
3 3 ~a quis aquam onerofam in fuam arearn recipere
tenetur. InJlit. L. II. t, iii. I.
34- Jus eundi ad prrediurn noftrum per alienulU.
35 J115 agendi jumem:Jm aut vehiculurn. Cetera 'de-
finitionibus vix indigeF.lt.
36 Nihil eft tarn conveniens naturali requitati (ut 10-
quuntur jureconfulti Romani) quam voluntatem domini,
volent;s rem ream in alium cransrare. ra.am haberi.
lnjiit. L. II. tit. i. 4-.. .
fibi
.;:) 34 DE DOMINIO. L. L
Cap. I 2. fibi fuperfunt ipfis potiffimum relinql1ere 37.
V"\rV Per liberos autem intelligl1ntur prrecipl1e~ qui
ex legitimo matrimonio nati funt. His enim
& jpfa ratio, & decor vitre civilis, & leges po-
pulorum cultiorum prre naturalibus favent.
Ifta tamen ita demum obtinent, nifi pater a-
liquem pro fuo filio ob fufficientes rationes no-
luerit agnofcere, aut nifi ab atrociffimam ma-
litiam eundem abdicaverit. Sub liberis etiam
comprehenduntur ii, qui funt ulteriorum gra-
duum; quos ut alere, ipforum parentibus de-
funct:is, avus tenetur; ita ut & ipfi cum patruis
& avunculis ad hrereditatem avi concur-
rant requiffimum eft; ne fuper calamitatem
mature defunCti patris, etiam avi hrereditate
excludantur. Ubi defcendentes defunt, par
eft ad parentes defunB:orum liberorum bona
devolvi. ~ibllS liberi & parentes non funt
fuperftites, iis jratres fuccedunt. Ubi & hi
deficiunt, hreres erit, prout quifque defunct:um ,
fanguine propius contingit. Etfi ad lites evi";
tandas, qure heic exoriri pofi'unt frequentif-
fimre, fimulque ut ea res ad ufum reip. probe
attem -

37 Si qu<cratur de jure primogeniti fupra alios, ut

mihi videtur, [llCC~ffio ejus in bona paren~um neuti-
quam ex lege natur<e, fed ;1rbitrio parentum, aut con.
{uetudine, aut lc::,e civili, aut denique patHs & con-
vcntionibus pendet. Naturaliter enim quoad fucceffi-
onem ab inleJiato, omnes li:J'ori ejufdem funt conditio-
ni<, codemq; habeTi debent loco. Eodem jraque jure,
quo per teitamenta in<equalitas qu<edam introduci po
. tel!, nititur ct:am pra:rogati\'a, qua pr<e reliquis gau-
dent primogeniti. De orj~ine autem & fundamento
hllj'JS
1.. I. DE DOMINIO. 33S
.attemperetur, in plerifque civitatibus fuper Cap. 12,
ordine fucceffionis accurate deprehenditur dif- a~
pofitum. Et hune ordinem llt fequantur pri-
vati, tutiffimum eft, nifi graves caufre pecllli-
ariter difponere fubigant.

XII. FACTO domini prtons univerfitas reI per

rerum mortis caura tranlit per tfjJamentum 3 8 tejlamen-
N am & illud in qualecunque folatium morta- tu~ .d,,-
1
l~atls apu
d p Ierolque
r:
eft recept~m, ut qUlS . trmIjit
mmzum
:
VIVUS fua bona transferre poffet 10 even tum c. xii.
mortis, in eum, quem maxime amaret. ere-
terum cum antiquiffimis temporibus ufitatum
fuHfe videatur, ut imminente jam fato palam
flIOS hreredes nuncuparent ; & patrimonium de
manu in manum ipfis traderent ; poftea graves
ob rationes multis po pulis aliud teftamenti
genus magis arrifit. Dt nempe quocunque
tempore placeret, ultimam fuam voluntatem
vel pal am fignificare, vel literis tacite con-
fignare poffent; quam mutare pro libitu Ii-
ceret, & ex qua hreredibus nuncupatis aut
fcriptis tunc demum jus nafceretur, quando
teftator exfpiraret 3 9 Atque tales ultimre vo-
Illntates

hujus juris vide qua: de hac re ex profeffo dilferuit
BUDDEUS in dilfert. de fucceffionibus prir:logenitorum_
qua: ex,ftat in SeleBis Jllris Nat. (5 Gent. p. 15 I.
1 8 Teftamentum ell: voluntatis noftr::e jufta. fenten-
tia, de eo quod quis poil mortem fuam fieri velit.
Digejl. L. XXVIII. tit. i.
39 " Poifum rem meam alienare non pure modo,
" fed & fub cqnditione; nee tantum irrevocabilitcf,
" fed' 8{ revoeabiliter; atque eci,lm retenta interim
"poffeffione, $; pieniilimo fru::nJi jure. Al:enatio
\
33 6 DE DOMINIO. L.1.
Cap. 12; luntates licet merito magnum habe-ant favo-
~ rem; ita tamen temperandre ei"uflt, prout ne-
ceffitudinum ratio, & utilitas civitatum re-
quirit 4 0 ' Qme & inde legibus fueverunt ca-
vere, quomodo cuique teftamenta. fint ordi-
nanda. A quorum difpofitione qui difcefTerit,
quieri non poteft, fure voluntatis non fuiffe
habitam rationem.

Inter <vz'- XIII. INTER vivos facto prioris domini res

<vos <veto tranfeunt vel gratis, vel interpqJito contraCtu.
danatione Prioris
<vel con-
trafiu.

" autem in mortis eventum ante earn revocabilis, re-

" tento interim jure poffidendi ac fruendi, e!l:tejfamen-
c' tum." GROT. De Jure B. C5 P. L. 11. c. vi.
14
4 0 Inter eruditos non convenit cAe tell:amentis, utrum
ex jure natura/i, all pofitivo originem trahant. Ex
hac parte ftat nofter in opere majori fL. IV. c. x. 4')
" quia non neceffarium videtur, ut dominium in fe
"contineret facultatem diCponendi, quid circa res
" alicujus poll: mortem debeat fieri: fed fufficere po-
" teft, fi quis res fure potell:ati fubjeB:as haberer, quo-
" ufque viveret, nec earn ultra vit;!m extendere poffet;
" de bonis autem eorum, qui inter homines effe defi-
'~ erum, viVis difponendi cura relinquitur." ~re
rationes non fatis validre videntur ad fententiam autto-
ris ftabilien4am ; & rettius, ut Qpinor, decernit G R 0-
T IUS: "~al1quam tefiamentum, nt attus alii, for-
" mam ceTtam accipere poillt a jure ci'Vili, ipfa tamen
" ejus fubll:antia cognara ell: dominio, & eo dato, juris
"natura/is." De Jure B. & P. L. II. c. vii. 14.
Eafdem partes tuetur BUDDEU S; quo judice, non
tantum licet teilamenta condere, fed naturaJ.iter quoque
vim habent & efficaciam rerum dominium ~d eos, llui
in iUis hreredts fcripti (une, transferendi. Nulla enirn
profetto vis dTet duminjj, Ilifl domino licelet ejufmo-
d"
! .. J, DE DOMINIO. 337
Prior is generis tranGationes vocantur dona- Cap. 12.
tiones 4 De contraB:ibus infra erit agen- ~
1

dum 4~.

XIV. Qu ANDOQYE etiam invi&o priore ao-

mino res trasferuntur, & quidem in civita-
tibus potiffimum per modum prenre ; dum ob 1mta aQ~
deliCta damnatis interdum omnia bona, in- minfJreJ
terdum certa eorum portio eripiuntur, & vel quanaaqui
publico, vellrefo adplicantur. Sic & in bello ':u:~t:..
invitis res per hofl:em viribus fuperiorem eri- c. 6. 14-.

di quid {ancire, quod edam pof!: mortem ejus valeret.

Et hoc {cnfu te1lamenta funt juris naturalis, edi a
jure civili certi ritus ac creremonire. quibus obfervatis
valorem demum fuum confequantur. addi Foffint, imo
hoc ut variis hominum improborum molitionibus obvi-
am eatur, confultum fit. '1 heal. Mora!. P. n. c. iii. S.
v. Z I. Idem plurimus demonftravit in differt. de
tef!:amentis {ummoTum imperantium, in SeIdl. Juris
Nat. f.:J Gent. Eandem fententiam coml'robat BAR-
llEYRAC. [ad PUF. De Jure Nat. & Gent. L. IV. c. x.
4'] quam pluribus Iefeliere conatur TREVERUS ad
loco fed laterem lavat.
41 Ad dominium tra05ferendum requiritur ex: lege
civili traditio, non autelJil ex jure gentium. Sic enim
G It 0 T IU s: "Ad dominii tranflationem naturaliter
" tradition~m non requiri; qqod & ipfi jurifconfulti
" in quibufdam cafibus agnofcunt, ut in re donati
.. ufutructu retento, aut in cum collata, qui poffideat,
" aut commodatam fervet." De Jure B. t:1 P. L. II.
c. viii. 25, Conf. L. II. c. vi. 1.
4' Ipfre vero donationes quiddarn in fe contil1en~
cum contraCtibus commune. qlloniam ut valeat dona-
tio, neceffaria eft acceptatio; requiritur mutaus do-
nantis :x acCipientis ~onfenfus: ut ipfe auCtor oftendit
fapra, cap. i;~. IS.
phIntllr,
g3 8 DE DOMINIO. L. I.
Cap. 12. piuntllr, raptorique adquiruntur '43 ; ad quas
~ tamen recuperandas pari violentia prior do-
rninu3 jus non amittit, quoufque per fllbfe-
quentes pads traB:atus omni prretenfioni ad
eafdem renunciaverit.

UJucapio XV. PECULIARIS denique '!nodus adqui-

fUtE;.fjUtE- rendi eft ufuctrpio; per qllam is, qui bona
fUte '!lJusn fide jllftoque titulo rei alicujlls pofi'effionem
111 rOau"a:
ratio.
..Cl. ft d"
n~I.LUS e , eamque 1U qmetam
& non .mter-
c. xii. rllptam obtinuit, demum pro perfetl:o domino
ejus rei habetur, ita ut antiqullm dominum,
fi poftea rem eam vindicare velit, repellere
queat 44. Cujus juris introduCti ratio fuit,
partim quod.pro relitl:a rem habere judica-
retur, qui diu eandem vinqicare neglexerit,
cum longo tempore ad id occallones vix deeffe
jlldicentur'4s : partim quod tranquillitatis &
pacis intereifet, aliqllando poffelf~nes rerum
extra controverfiam collocari 4 6 , Prrefertim
cum longe gravius videatur, poft diuturnam
poffeffionem re bona fide parra privari; quam
oHm amiffil, & cujllS defiderillm dudum erat

41 In hac re fequitur auCl:or jureconfultos' Romanos_

Ea, qua: ex hoJiihus capimus, jure gentium Jlatim noflra
Jiunt, inquit Jus TIN I /I. N. InfEt. L. II, tit. i. 17.
Sed de hac re vid. infra. L. II. c. 15,
44 Poifeluonem ita demum legitimam eife, cum om-
nium adverfariorum filentio & taciturnitate firmatur;
interpellatione vero & controverfia progref[;h non pof/(:
eum intelligi poifefforem, qui licet poffeilio.nem corpore
teneat, tamen ex interpgfita contdbtione, & caum, in
judicium dedutla ruper jure poffeilionis vaciJlet ac dubi-
U!t. Cod. 1. VII. Lit. xxxii.
digeftU1;ll
L.r. DE DOMINio. 339
digeftum, in perpetuum carere. Dt tamen in Cap.12.
civitatibus certi termini, prout ratio & L1ti!i- .............-.1
tas civitatis fuggeiferit, (Jefiniantur, intra quos
ufucapio compleatur; tranquillitatis & pacis
intereft 47.

----~------------------~~.~~~

CAP. XIII.
DE OFFICIIS, Q,y,lE EX DOMINIO RER UM
PER SE RESULTANT.

I. EXfiCla ~nt.rodL1ao ~elllm dominio ifta of.. Cj'i(/~ e."

mter hommes provenerunt. d ~ll.. O.
. . . ~iJque re
Ut qutlzbet teneat!!r a/'cr;tJl1 (nOn;;/a /rll;
PRIMO:
hoftem) pati rebus luis quiete frui, neque viperm!tta.-
aut per fraudem illas corrumpere, intervertere, t~
aut ad [e trahere fuflineat. ~o ipfo furta, .IV.c.13-
rapinre, & fimiiia crimina, in res alienas ren-
dentia, vetantur 1.

II. SECUNDO: JZ,uando res aiieJ1a ad nos Res aliena

pervenit jine nofiro crimine, (3 bona noflra fide, mftrtC po-
eamque adhuc in noflra potejtate habemus; tif.atis
, reddmda
domino.
c. xiii. 2.
4S8ed diutina po1Teffio tantum jure fucceffionis fine
jullo titulo obtenta prodeIfe ad pne criptionem hac fo:a,
ratione non pot~lt. Cod. L. VII. tit. i.
4 6 Bono publico u/ucapio introduda eft, ne fcilicet
quarundam rerum diu & fere femper incerta domin:a
eIfent, cum fufficeret domino ad inqu'r~ndas res fuas
ftatuti temp oris fpatium. Digtjl. L. XLI. tit. 1Il.
Jeg. I.
47 Conr. GROT. De .lure B. & P. 1. n. c. iv.
I Conf. GROT. De Jure B. & P. L. II. c x.
Z tenemur
 I
340 DE OFFICIIS QYlE L. I.
Cap. 13. tenemur e.fficere, quantum in nobis eft, ut illa ilJ
~ potefiatem legitimi lui domini redeat. Non
tamen tenemur illam rem reftituere noftris im-
penfis; & fi quas in earn fervandam feci mus,
reB:e poifumus repetere, aut rem tantifper,
quoad illre folvantur, retinere. Et ad refti-
tuenci'Llln tLme demum aB:u tenemur, quando
innotuit nob:s, illam rem eife alterius. Tunc
enim debemus fignificare, rem earn penes nos
eife, nee per nos fi:are, quo minus dominus
fuum pemt recipere. OEod tamen jufto titu-
lo adquifivimus, non tenemur ipfi in dubium
revoeare, & velut publice denunciare, an quis
earn rem fibi velit vindicare. Atque ifthoc
officium prreponderat contraB:ibus particulari-
bus iifque exceptionem dat. v. g. Si fur apud
me infcium furti rem furtivam depofuerit, &
poft verus ejl1fdem dominus adparuerit; huic.
non furi, eadem erit reftituenda.
III.

!t Tritum eft jureconfultorum degma: Jure naturl!!

~quunt eft neminem cum alterius detrimento & injuria jeri
locupletiorem. Eodtm modo CICERO: Contra 1UIturam
eft ex hominis incommodo juum augere (ommodum. De
Offic. III. v. Sed allCloris opinioni de bonle fidei pof-
ferrore minime adfentitur BARBEYRACCIUS, qui ejuf-
modi poffefforem ad fruClus confumptos reftituendos
haudquaquam teneri contra Crotium & noftrum difpu-
tat; cujus hane pr:Ecipue caufam affignat: Bona fide
qui rem a:iquam poffidet & tanqllam. fua utitur, tan-
tifper ejufdlm verus & realis dominus exiftimari de-
bet, ideoq; fruCtus ejus percipere jure poteft. Ejuf-
modi poffeffio quafi interregnum eit, quo durante in-
ternmlpitur veri domini proprietas; dominoque pu-
tativo
 L. I. EX DOMINIO ltE!ULTAN'f. 3+[
In. TER TIO: ff<!jJJd ji autem res aliena, Cap. 13.
bonafide parta, fit confumta; officii eft tan- -,.-v-.....,.
tum refiittlere dlJmino, quantum f..1Bi jU."flUS Co'f,mta
lacurll letiores: ne ex immerito alterius damnoJq:'&~t~Ue
er, lOCU-
lucrum capiamus 1.. pletorem.
Lxiii. 9-
IV. Ex hifce porro fequentes concluuones cOt/ell/jio-
d ed ueuntur 3 : I . P oueuor
IT-.r.r bonre fid ei. 4 non JeJlione
nes de pof-
"'bo-
t<:!netur ad uJlam reftitutlonem, ji res Nriit ; n fidei
quia nee res ipfa penes eum eft, nc~c lucrum 'La1~~,!'
ex ea reo II. Bon~ fidei polfeffor tenetur ad C.XI11 10.
reftituendum non [olum rem fed & fruttu~
adhuc exjtantes. Naturaliter enim ad quem
pertinet res, ad eundem quoque fruCtus per-
tinent. Licebit tamen po!Teffori detrahere om-
nes impenfas. ill rern ejufque culturam, quo
fruCtus provenirem, faCtas. Ill. Bome fidei
potreiror tenetur ad reftitutionem rei & frue-
tuum confumtorum ;, Ii modo alias tantundem
confumturus [uerat, & poillt rei eviCt~ pre-

tativo percipiendi fruflus, qui exinde accrefcnnt, jus

cOtllpetit. Igitur nullos reditlls, nulla emolUluenta
relhtuere tenetur. Vid. Not. ejus ad loc. nee non ad
opus majus. L. IV. C. xiii. 3. not. I. Similiter GROT 1-
tiM corrigit ad Libr. II. C. x. 4. NOJ tenetur,
inquit, ad reftituendos eti;;m fructus extantes rei; quo
niam ilIe, quamdiu fuit bome fidei poifeifor, fecundum
legem naturalem eadem plane jura h.abuic, ac fi verus
dominus fuiifet. .
. 3 ~;.e fequuntur, ex GR OT 10 tranflulit auctor,
ejufdem errores imphcite ampleCtens. De Jllre B. rV
P. L. IT: C. X. 3-9'
4 PoJ1ef!or bOllte fidei vacatur, qui rei alien:-e, quam
poffidet, illrefam habet conlClentiam. V. CAL V I N I
f..exicon. Jurid.
Z2 tium
34 2 DE OFFICIIS QYlE L. I
Cap. I 3. tium ab autore fuo recuperare. N am in hoc
--"'1/"" faCtus eft locupletior, dum rem alienam con-
fumendo fure pepercit. IV. Bonre fidei pof-
fetfor non tenetur penfare fruCtus, quos neg-
lexit. ~lia nee rem habet, nee quidquam quod
rei fucceffit. V. Si bonce fidei poffeffor rem
alienam Gbi donatam alii donaverit ; non te-
netur, niG om nino ex officio aliquo, tantun-
dem donaturus fuerat. Tunc enim lucrum
erit rei [ure peperciffe. VI. Si bona:: fidei paf-
{eilor rem afienam onerofo titulo partam quo-
cunque modo alienaverit; non tenetur, nili
quatenus ex ea lucrum fecit. VII. Bon::e fi-
dei poffeffor etiam oneroJo partam titulo rem
alienam tenetur reftituere, neque dominum id,
quod erogavit, repofcere poteit, fed iIJum
duntaxat, abs quo eam rem accepit. Nifi
quatFnus dominus reI [ure poffeffionem reci-
pere fine aliquo impendio probabiliter non po-
tuit, aut f'nvulgQV5 ultro pollicitus fuerit 6.
V.

5 lndicii prd!mium.
6 Onfifit nafter t! es regulas, quas x Grotii men~
te fequi tenetur bor;e fidei poifeifor, ideoque has fup-
plebimus. "VIII. Eurn, qui rem alienam emit,
.. non poife earn reftituere venditori, ut 'pretium fer-
t< vet; quia ex quo res in ejus fuit poteftate, jam cre-
" pit obligatio reftituendi. IX. Eum qui 'rem habe-
" at cujus dominus ignoratur, non teneri naturaliter
" eam rem pauperibus dare: q!.lanquam valde hoc pium
I< fit, & reae muhis in locis conftitutum. Ratio ett,
" quia ex dominio nemo jus habet pr<eter dorninum.
" Non eife a~:em & non apparere, tantundem valent,
" quoad cum cui non apparet. X. Naturaliter quod
" ob
 L.I. EX DOMINIO RESULTANT. 343
V. OEI rem alienam invenit, quam domi. Cap.13
no invito excidiffe probabiJe fit, non poteit R~
'
earn co 11 Igere h '
oc ammo, ut ean d em d ommo
. ,es lwvel1-
J
t as fjual1Uil
reqUlrentl fubtrahat. Ubi autem dommus non retinere
adparet, reCl:e eandem fibi retinere pottit. licea!?
c.xiii 15.

~================
CAP.. XIV.
DR PR E TIO.

1. pOST introcluCta. rerum d(~minia cum Prctii in

nee omnes res eJufdem elIent natur;:e, tra;sfe-
nec eundem ufum hllmanis neceilitatibus pr;:e- b:: :,::;;
berem; nee cuivis ifta rerum copia ade!Tet,Jitas &
quam ad llfus fuos deIideraret; mature inter uluJ. .
homines receptllm res invicem permutare L. V. C.1, I.

Sed quia frepiffime contingerer, ut res difparis

natllr;:e aut ufus effent transferend;:e: ne alter-
uter ejufmodi permutatione lrederetur; necef-
fum

" ob eaufam turpem ant honefiam, ad quam quis ohli-

" gabatur, aeceptum eft, non eife refl:ituendulIl; qllan-
" quam hoc quoque non immeriro l~gibus quibufdam
" introduBum eft. P,:Jtio eft, quia ratione rei nemo
"tenetur, nifi res fit ali~na; hie autem dominium
" tr:dit ex prioris domini \ o:untate. Aliud erit fi in
" ip(o accipitndi modo vitium fuerit, puta extonio:
" hoc enim eft aliud obliga:ionis principillm, de quo hie
~, non agilllus." Ibid. 10-12.

I Ex permutatione ortum ell commercium, ex com-

. mercio pretium, & ex p:etio nummus. Permuratio
autcmcrevit vel ex naturaii homil'lum indigentia, vel
:", 3 . ex
344- DE PRETIO. , L. I.
Cap. 14. fum erat conventione hominum rebus affignari
V'y",,", aliqt1am quantitattm, juxta quam res invicem
comparari., exa:quarigue poffent. ~od iti-
dem contingit circa actiones, quas in aliorum
ufum non gratis 2dplicare placuit. Ea quan-
tilas nomine pretii venire iolet 7..

Pretillm II. DIVIDITUR pretium in vulgare & mli

~lilgm i~ nens. IIlud fpeCtatur in rebus, & aCt:ionibus
:':!~Ji:n1Z' feu operis in commercium venientibus, qua-
nummc. tenus
c. i 3.

ex eorum luxuria. Cum enIm induftria hominum res

natura communes in occupationem, & exince in domi-
nium venerun't, pJer<eque autem res, qu<e ufibus huma-
nx virGe m3xime infervire pollim, bl eves & caducre
fuerunt; !:xinde res brevi perituras pro firn,is & ftabi ..
libus permutare cceperunt, puta frumentum pro nuci-
bus, viClllm pro vdl:itu: & lie inftitut:e funt rerum per-
rnutationes & commecia. Deinde rebus quorundarn
indiescrefcentiblls ufque ad fatietatem, neqlle tam en
Ferrnutationi idcn,~is, (non enlm facile lingula it loco
ad Jocurl1 def<!1Tl polYunt) tandem inter homines con-
venit quidd:::n mutL:) dare & aceipere, quod diutius
durare & l1ullo fere nef,otio tradari & rleferri Fotuit;
cujus valor ex arbitrio & confcnfu bominum <elhma
tus quafi, comJ;Iluuis menfura eifer, ad qUim omnia pre.,.
tiofa refe,ri poIYunt. Juxta iliud AR I'TOT ELlS. Elh.
ix. I. rrE'1JOSI)t<1 XOl>!,v fA"TPO> V&(.I.IO'f"IY-, 'W'F6, 'f'13TO J'~
'Wdv"":'IX d.Jl1'<pi~f.1"'a~, ;~ T~To/ p..ETF~'i7ct~ 7fdVTOle Ex~
(o.? tatllr pro "ommllni 7JCell,'itra nU'-'1mits; ad quam omnia
riferuntur, quaque 7i,e'/rantur onzn a. l\~etaila, au-
Tulll, argentum, res, & fi quid tale, huic nfui maxime
idonea fuerun", quorum valor pri:Ilum it pondcre,
a
deinde ligr,o his imprcfio (quod menfur<e vice fungi
potuit) cefnitur. Et b<ec ell: origo nummi. Audia-
mus de hac re Romanos jureconfultos: "Origo emen-
"di vel,dendique
. '
a
permutationil:.us c<:el)it.
r
Olim
,. eUlm non Ita erat nummu,', neque aliud merx,
" aliud
L. I. DE PIUTIO.
345
tenus ufum aliquem & deleCtationem hominiCap.14.
bus afferunt. Hoc autem cernitur in nummo, o....-v--J
quatenus is omnium rerum & operarum pre-
tium yirtllaliter continere, & communem iif-
clem menfuram prrebere intelligitur.

III. VULGARIS pretii fundamentum in fe Illitl1 quoa

eft aptitudo iJIa rei vel operre, qua aliquiq fun~amen
mediate aut immediate conferre paten: ad vi- tum C:f,
qU43 ao eIJ
t~ h umanrepece illl~ates, & ad ean d em commo- exelt tl ?
dlOrem aut JucundlOrem reddendam 3. U nde c. i. 4'
&

Haliud pretium vocahatur ; fed uoufquifq; {ecundum

"neceffitatem temporum ac rerum, utilibus utili a
" permutabat; quando plerumque evenit, ut quod
" alteri fupereft, alteri defit; ft:d quia non fe.mper nee
I< facile concurrebat, ut cum tu h-aberes, quod ego
"deliderarem, invicem haberem quod tu accipere
" velJes, eleCta materia eft, cujus publica & perpetua
" .ell:imatio difficultatibus permutationum :qualitate
" quantitatis fubveniret; eaque materia forma pubIi-
" ca percuffa ufum dominiumque non tam ex fubftan-
"tia pr:bet, quam ex quantitate: nec ultra merx
" utrumque, fed alterum pre,ium vocatur." Digejl.
L. XVIII. tit. i.
z Pretil1 ,n fie definiri folet: !?!.!fan/itas 1J1ora/is rerum
& allionum, quatenus aliquem u(um habent in 'Vita com-
muni, atque. in'Vicem compara/llm', quo in (om:nerrillllZ 'Ve-
nire apice fiiZ!. Conf. GROT. De Jure B. C5 P. L. II.
c. xii. 14. BUDDEl 'Thea!. Mor. P. II. c. iii. S. 5.
24
) Sunt tamen, qui hoc non per fe lufficere conteo-
duot, fed pr;eter utilitatem addendum plltant, ut om-
nibus non fufficiant, adeoa; fuo modo res rarJ fit. Ita
TITIUS & BA.RBFYRAC~ ad lac. Real:, ut opinor,
noftrum dcfendit BUDDEUS [rheo!. I!;~r. \P. II. c. iii,
S. v. 241 qlloniarn de folii. aptitndine recipiendi pre-
tium loql1iLUJ' PUFENDQRF1US; ut pretium allu im~
Z -1- pO;;2.:u~-,
 DE PRE T 10. L. J .
Cap. 14. & res nuIJum plane ufum pr::ebentes, nuJlill
V"\t'"""V pretii folemus vocare. Dantur tam en res qure-
dam, vit::e human::e utiiiflimre, quibus null urn
certum pretium irnpofitum intelligitur; vel
quia dominio funt & debent eife vacu::e, vel
qllia ad permutationem funt ineptre, &: inde a
(ommerciis fepofitre, vel quia in commerciis
nunquam aliter quam appendix alterius rei
confiderantur. Sed & dum lex divina aut hu-
mana quafdam aCtiones extra commercium re-
mover, feu pro mercede obire vetuit, pretium
quoque iifdem detraxiffe intelligitur. ,Sic quia
fuperjQres partes aeris, ::ether, ac creleftia <;Of'"
pora, vaftufque oceanus a dominio humane
funt exempta, nullum quoque pretium iifdem
tribui poteft-. Sic hberi capitis nullum eft pre-
tium, quia liberi homines in commercium non
veniunt +0 Sic apricum folis lumen, liquidus
& purus acr, amcena facies terr::e, quatenus
oculos duntaxat pafcir, ventus, umbra, & fl-
milia in fe & [eorum conflderata, pretium non
habent; cum homines fine talibus ufu ter'rre
trui nequeant. Quibus ipfis tamen magnum
mo-

ponatul', acccdcre deb~t, ut non omnibus fufficiat.

Aqua. fi in tanta copia adiit, ut omnium UUbU5 fdficiar.
fi1ndamentum pretii h"bd, utilitatem. In eo aptitu-
do ad reci}'it:,'dum r,,~tium confifbt. Dt actu irnpo-
natur p,etium, ob abundantiam non neceiTe ell:. ~od
fi vero rara fi,lt, pretium omnino aCtu imponitur.
" Menfur;l ej"" (insuir GROTIUS. L. II. c. xii.
" ! 4.) quod res qureque valet, maxime r:aturalis eft
" indigentia, ut ARI STOT EL E S reCte ol1cndit. (Elh,
~, L. V. c. viii.) quocl 10 pcrmutationibus rerum apud
., barbaros
L.I. DE PR E T 10.
347
momentum ineft circa augendllm aut mi- Cap.14.
nuendum pretium regionum, fundorum atque ~
prrediorum. Sic illicitum eft pretio addicere
actiones facras, quibus effeCtus aliquis moralis
ex inftituto divino eft affignatus; quod cri-
m~n Simoniam vocant!, & improbe juftitiam
venalem habet judex.

IV. CAUSlE autem, cur llnillS & ejufdem IfJtenji vel

rei pretium intendatur vel remittatur, quod - r~~Wi pre-
que adeo una res alreri' prxferatur, licet heec tit non U1za
. r:' - h cau/a.
requa Iem aut maJorem Ulum 10 vIta umana c. i. 9.
videatur obtinere, funt varire. Heic enirn uf-
que adeo neceffitas rei aut nobilitas u[us pri-
mas femper non tenent; ut potius vilifllma eife
cern,lnms, quibus vita hurnana minime carere
poteft; ideo quod non fine fingulari Dei pro-
videntia uberem (torum provenwm natura pro-
fundat. Ad- intentionem igitur prerii imprimis
facit raritas; qme non parum commendatllr,
llbi ex lods remotis res aff'erumur. lnde am-
bitio~a hominul11 luxuria multis rebus, queis
vita humana commodiffime carere poterat, e-
pormia pretia pofuit; pura unionibus, & gem-

" barbaros populos maxime fpdiatur. Non tamen h;ec

"unica ell: meniura. Nam hominum volulltas,
" qua: rerum domina eft, multas res magis deGderat
" quinn funt n~cdlarire_ /i,jargarifi;, inquit PLI NIUS,
" (Hfl. Nat. ix, 34-') pretia /uxuri(1fict ."
4- Librrias in~jiiJllabilis res ejl. Digen. Lib. 1,. t. xvii.
5 Si7it2llia (quam Latini ambitum vocant, fiqui::lem
Simonia [Jon eft vox Lat'na) dIC'Wf, quando quis vult
dare aut accipere dona Dei. data aut accepta pecunia.
Et hinc tralate dicitur de ils) qui hfl!tjicia ecJeJiaflica
vcndunt aut emunt.
mIS.
 3 ,~8 DE PRE T 1 O. L; r.
Cap. 14. mis 6. Rerum vero quotidiani ufus pretia po-
V"'~, tiffimum intenduntur, quando raritas earun-
clem conjungitur cum neceffitate feu indigen--
tia. Pretia rerum artificialium prreter rarita-
tern maxime [olent intendere fubtilitas & ele-
gantia attis, quam pra: fe ferum, quandoque
& fama Clrtificis, nee r!on operis difficultas,
artificum & operariorum rantas, & fimilia.
Operarum & aClionum pretia intend it earun-
dem difficultas, dexteritas, uti ltas, neceffi-
tas: agentium raritas, digniras, libertas; &
denique ipfa artis opinio, nobilis an ignobilis
ilIa habeatur. Contraria horum pretium mi-
nuere [olent. Aliquando denique certa aliqua
res non in uoiverl'um, fed a fingulis magni
reftimatur ex peculiari affeEtu; puta quod ilk',
a quo iib in nos profeEta eft:, maximi a nobis
fiat, exprimendoque ipuus alfectui data fit:
.:ut quod eicem adfueverimus, aut quia infig-
nis cafus fir monumentum, aut ejufdem ope
magnum malum cleclinaverimlls, aut quia a
nobdrnetip{ls confeEta fit. ~od [olet vocari
Rerzrm Pretium affectionis.
-
jW!fJ. deft- h .
i1ivntur V. AST circa dfj.;;;c/;da jil1gu!arum rerum
(olJ'ventio- pretia alia qu~qlle confiderari iueverunt. Et
10 lege, inter eos quidem, 'lui in natmaJi libertate in-
ZI u. vicem vivunt, rerum finguiariul11 preti~ non
c.i. 8,9, ;:;Jiter, qU2m contrahentium cor.ventione defi-
niuntur, quippe cum iilis liLerum fit alienare
aut aciqlli:-ere, qu~ velint; nee communem
habeant

6 :!?:::; m:duJ tji IiJ l-i nGIIJ (u:idifa!il, idem ,di 4'jl':J/la
ti;z,/.s
 L. I. DE PRE T 10.
habeant domimlm, . qui eorum commercia mo- Cap. 14-
deretur. Aft in civitatibus duplici modo ~
pretia rerum definiuntur : uno per decretum
fuperioris, aut per legem: altero per commu-
nem hom inurn reftimationem atque judicilJm~
feu ulum fori; accedente confenfu eorum qui
inter [e eomrahunt. IlL.ld pretium aliqui fa-
lent vocare legitimum, hoc vulgare. Ubi pre-
tium legitimum in grati,am emte/rum tll t con-
ftitutum, quod frequentius fit; non licebit
venditoribus plus exigere; etf! minus accipere
fi velint" non prohibeantur. Sic ubi merces
operarum publice fit taxata in gratiam eorum,
qui conducllnt; operario non Jieee plus exi-
gere,' etG idem non prohibeatur minus aeci-
pere.

VI. ENIMVERO vulgare pretium, quod Pretium

per leges non'eft taxatum, habet aliquam Ia-/zex ufufiri
J"
tltuClll1em, Intra quam pl ' r: dan' & /afiludl~
us mmlJlve ztam hahet

accipi poteft ac folet, prout inter contrahentes nem.

fuit conventum. Quod tamen fere fequitur. c. i. 10.
ufum fo'ri. Ubi folet haberi ratio laborum
& expenfarum, quas mercatorcs communiter
[;tciunt in mercib:Js adportandis & trJcbndis ;
nee non quo modo ematllr aut vendatur, in
magna quantitate, an minutatim. Subito quo-
que intcrclum mutatur commune pretium
tX cop:a aut paucitatt emtntium, pecunire.
aut mcrciLim. Nam pallcitas ementium &
pecunix, ( ex pecullari Gl.u[a eme'rgens) &

lion;! : diffide e.ft {'him ji/f,-m fame pretio, niji /ibidini ft-
uris. CICERO in Var. i~'. 7.
mercium
350 DE PRE T 10. L. I.
Cap. 14. mercium abundantia pretium minuit. Contra
emturientilllTI & pecunire copia, & mercium
~ raritas, pretium intendit. Sic & ad rpinuen-
dum pretium facit, fi merx qurerat emtorem.
Contra intenditur pretium, ubi venditor ultro
rogatur, alias non venditurus. Denique &
illud folet attendi, paratam quis pecuniam
orrerat, an in (hem folutionem ditlerat; cum
etiam dies fit pars pretii 7.

VII. CJETER UM poftquam a primreva fim-

Expt'{li- plicitate mOl t,.iJts defciverunr, & varia qure-
fnd,s ne- nus genera introduxe'runt ; facile fuit depre-
gotlis ne- henfum, [olum illud vuloo-are pretium non fuf-
agarius
11 1Zum- ficere expedlendis hominum negotiis, & glif-
mu,s. centibus commerciis. Nam tunc [ola permn-
(;.1. . 12. ratione commercia .conftabant; & operre alio-

rum locari aliter, quam mutua opera, aut re

tradita non poterant. Atql1i poftquam tam
varia deLiderare ad commoditatem aut vol up-
tatem ccepimus, non fane in proclivi fuerat
cuivis ejusmodi res poffidere, quas alter Cuis
mutare veller, aut qure alterills rebus requiva.
lerent. E1: in civiratibus cultis, ubi cives va-
riis ftatibus diftinguuntur, complura hominum
genera dari neceffum eft, qure, fi Gm plex illa
rerum & operarum permutatio vigeat, vitam
plane non tueri, aut regre queant. Hinc ple-
rifque gentibus, queis amplior vit;;c cultus af-
ridebat, virum fuit conventione quadam pre-
tium eminens c~we rei imponere, ad quod

7 Diu jolutionis, licuti jumma, p,.rs eJl JrpulatiQ12if.

Digeft. L. 11. t. Xlii.
ca::te-
L.1. DE PRE T I O. 35 1
creterarum rerum pretia vulgaria exigerentur, & Cap. 1.:1..
in quo eadem virtualitt;r comioerentur. Adeo '-"V"'oJ
ut interveniente illa re quamiibet rem venalem
quis ubi comparare, & qurevis commercia &
contraCtus commode poffet exercere.

VIII. HUNC ad finem plerifque gentibllS Maten"a

placllit adhibere metalla nobilior;;, & non ad_ilJi ~~onea

mo d urn f n:quentla. N am & l..l
11 fiU bft anwe
" l1obzlz%a
meta /'1tao
funt valde compaCta:, fic ut ufu non facile de- e. i. 13.
teri queant, & divifionem in plurimas minutas
particulas admittant. Nee minus cuftodix &
trattationi eadem funt habilia; & propter ra
ritatem multis aliis rebus a:quivalere poffum.
Etfi quandoque ex neceffitate, & apud quaf-
dam gentes ex defeCtu metallorum, alia: res in
vicem nummorum fint adhibit:re 8.

IX. IN civitatibus porro valorem nummi de- Nummi

fi " eft penes f
ntre i "Imperantes 9; &.Inde <valor
ummos uo f.;fa
publica figna eidem fblent imprimi. Eft ta- ~u; cal/-
men in eo definiendo refpicienda communis tela, deft-
gentium vicinarum, aut quibu[eum nobis niendu;?
commercia exercentur, a:ftimatio. Alias e-
nim, fi mmis magnum .nummis fuis valorem
pofuerit clvitas s aut fi materiam eorum rite
non temperaverit, commercia civium fuorum
cum ex[ranei~, qure quidemfola rerum per-
mutacione abfolvi non poffunt, valde fuffiami-
nabit. Et ob earn ip[am caufam non temere

8 Ut corium apud Laced<emonios, de quo vid. SE-

NEe. de Benef. v. 1 S.
9 Hine nUlumi fummorum impe.r~ntiurn imagine~ pra:-
fene {oleat.
In
35 2 DE PIt E T'1 O. L.r.
Cap. 14. in valore nummorum fieri debet mutatio, niG
~ fumma reip. neceilitas ill exigat. EtG glifcente
auri argentique copia paulatim nummorum
valor in comparatione ad pretium fundorum,
& qure inde dependent, {oleat velut ultro de-
crefcere.

CAP. XV.
DE CONTRACTIBUS, Q..!11 ;PRETIA RERUM
PRiESUPPONUNT, ET FLUENTIBUS INDE
OFFICIIS.

Ctmtl'ac7us
rerum do-
minia & .
I P
ACTU M
.....
In genere eft confenfus &
conventio duorum pluriumve in idem
pretia/up- placimm. Sed quia frequenter fimplicia paBa
ponunt. contraflibus contradiftingullntur, id diJcrimen
L. V. c. ii. in hoc poriffimum videtur confifiere, quod
contraftus vocentur pacta, qua:: circa res &
actiones in commercium venientes verfantur,
adeoque dominia & pretia rerum pr;e[llppo-
nunt. Sed qua:: circa alia ineunmr cooven-
tiones, communi paftorum vocabu10 infigni-

% Alii alias d:fferentias inter contraCl:us & pacta con-

ftituunt. HOBBES. De Give, c. ii. 9. VITRIARII
In}lit. Jura N. [5 G1 L. II. c. xii. ~. 2. Sed ex jure
Romano vidcntur tantum in eo differre, ut paCl:um fit
genus, cont.laCtus ./pecies. Illud enim dehl'lire [olent,
duorum pluriumve in idem pladtum confen/us. DigeJ1.
L. n. tit. xiv. Sed conventiones, qUa! parilolnt aCl:iones,
in [uo nomine non ftant, fed tranfeunt in proprium
IWmen (ontraCluJ, utJ emptio, venditio, locatio. &c.
DigeJl. ibid.
Z Conf. GR.OT. 1. II. c. xii.

untur.
L.1., DE CONTRACTIBL'S. 353
untur I . Etfi ex hifce quibufdam promifclle Cap. 15
pactorum & contractu11l1l' nomen tnbl1atur 2 . ~

II. CONTRACTUS dividi. pofTunt in benc- Su:zt du; ..

ficos & onerofos. Illi alteri' contrahentillm ~zc0: ~llt
parti gratis commodum aliquod afferunt'; uti a~7: o~;ro
mandatum, commodatum, depofitum 3. Rift.
utramque partem ad <'equale onus adftringunt; c. ii. 8.
quippe in quibus eo fine pr<'efi:atur aut datur
aliquld, ut untundem recipiatur 4,

III. HABE NT autem hoc omnes contractus lIZ onerojis

oneroji, ut in illis fervari tCqualitas debeat 1 contraEti-
feu u~ uterqlle contrahentium tantundem nan- bus fer-
cifcatur : & ubi inrequalitas intervenerit, aIteri, 'UalZl1a~-
.. -, . r d ft 1 qua rlas.
qm mmus acceplt, nalcatur JUS a po u an- c. iii. I.
dum, ut fllppleatllr quod ubi deeft, allt ad
contractum plane abrllmpendum. Id quod
tamen in civitatibus potiffimum obtinet, ubi
ufu fori, aut lege, pretia rerum definiuntur.
Ad hane alltem requalitatem inveniendam &
determinandam requiritur, ut utrique contra-
hentium res ipfa, circa quam contrahitur, cum
fuis . qualitatibus, qUa:! aliquod momentum
htic habent, fit cognita. U nde &, qui per

. 3 v. g. Si qui~ rem minoris vendat, animo beneficium

dandi; cujus exemplum vid. apud SlJETON. in Jill.
Cte/.
4 ~orum ajurifconfultis quatuor enumerantl1r fpe.
cies. I. Do ut des, ut pecuniam pro pecunia, vel rem
pro pecunia, vel ufum rei pro re aut pecunia aut ura
rei. 2. Facio lit facias. cujus innlllller<e [nt fpe-
cies pro fac10rum variet:l.te. 3. Do ut facias, ut pecu-
niam pro fcrvitute. 4. Fac.o ut dc!, ut in conduClioni-
bus. Digefl. L. XIX. tit. v. Conf. GROT. L. II. c.
xii. 3.
con-
354 Dl! CONTRACTIBUS. L. l.
Cap. 15. COI'tr:;c}um rem in altrrum eft tranOaturus, in-
~ dicare debet non folUiI1 qua:itates rei ~ftima"
biles, i'::d & earundem pr1vationes, & vitia 5.
Citra hoc enim juftum pretium conftitui ne-
quit. Etfi illas circumftantias, qure per fe
rem non conringl1nt, indicare non fit neceiTum,
Vitia anttm utrinque jam nota non OpllS eft
indicari. E: qui fciens ~;itiofi quid comparat,
habet quod fibi impl1tet.

bratum IV. EOUSQYE autem iIi hifce centraetibus

in ea; e- requalitas eft adhibenda, ut licet nihil diffi-
tiam citra m ulatu m fit, tam en fi poftea inrequalitas de-
culpam, prehendatur, etiam citra culpam cont,rahen-
~:;;:.gen- tium, puta quia vitium latebat, aut in pretio
c. iii. 2. eft erratum, ea corrigenda fit; & demendum
. ei, qui plus habet, addenclumql1e minus ha-
benti

5 Pr~, cepttlm eft in lege Jllojaica. ff!...zmm rem 'V~;1{/

lem '1.'fi,JiC!fris qll~('l"e proximo for" aut ei):eris e manu
p)'cxilJli tui, ne ji'ai/,/ciil faCllo alter alteri. Levitic.
xxv. 14. Euie affine eft iIIud CICERONIS: ]funJ
natura fens ejl nemilltm id ag"re, tit ex a/fLo'ltS prtl?detur
;;fiiriltia. De Offieo IiI. xvii. Omncm abefi'e diiliJ
mulatiol1em it eontraaibus pr;ecip;t jus Romanum.'
Dolum ma/lim aIe az,rj}e prtl?!hl oe 'Venditor debet, qui non
tanlum in eo ejl, qui fa/lendi caufd oz,jclire loquitur,' jed
e.tial1l qui infidiofe ob/cure diJIimlilat. Digeft. L. XVII r.
tit. io Ae de jure pr::ediorum hoc faneitum dfe teftis
eIt CICERO. !0drqllid ejJet in pr(dio 'Vitii, id jlatue-
runt fi 'Venditor jcint, nji nominatim diClllm ejfet prtl?-
jlari opolotere. De Oflic. lIT. xvi.
6 Dt legato, qui omnia ad pr::eCcriptum agere te-
netur.
7 Prrec1are CICERO de hac re diiTeruit. "Tn priva-
,~ tis rchuo fi qui rem mandatam non modo malitiofius
" gefiiiTet
L. I. DE CON1'RACTIBUS.' 35$
benti. Etfi ad declinandam multitudinem li- Cap. I 5'
dum leges civiles vix aliis quam enormibus ~
lrefionibus heic medeantur; de cretero quem-
que rerum fuarum fatagere jubeant. ..

V. ContrafluJ benefici funt prrecipue treS: Manda-

Mandatum, Commodatum, & Depofltum. tum ejl
Mandatum eft, quando quis gratis alterius Ct,~allul
negotia ipfo requirente & committente ex- &~::!fs?
pedienda fllfcipit. Idque contingit duplici rati- c. iv. I.
one, vel ut prrefcribatur ipfi modus rei ex-
pediendre 6; vel ut is ejufdem jUdicio ac dex-
teritati relinquatur. In hoc contractu uti
fumma cum fide & induftria verfandum eft ;
quippe cum nemo fere nW amico, & de quo
optime [entit, mandet 7; ita contra mandata-
tius indemnis prreftari debet a fumtibus in
rem

" geffilfet 1ui qU<eftus aut commodi cauCi, verum etiam

" negligentius; eum majores fummum admifilfe dede-
" cus exiftimabant. Itaque mandati conftitutum ell:
.. judicium, non minus turpe quam furti. Credo prop-
" terea, quod quibus in rebus ipfi interelfe non polfu-
" mus, in his oper<e noftr<e <vicaria fides amicorum
" fupponitur: quam qui l<edit, oppugnat omnium com-
" mune pr<el1dium ; & quantum in ipfo eft, diftur-
" bat vit<e focietatem. Non enim polfumus omnia
" per nos agere. Alius in alia ell: re magis utiliSe
"Idcirco amiciti<e comparantur, ut commune com-
" modum mutuis officiis gubernetur. ~id recipis
" mandatum, fi aut negleaurus, aut ad tuum Commo-
" dum converfurus es? Cur mihi te offers, ac meis
" commociis, officio fimulato, officis & obftas? Reee-
e, de de medio: per alium tranfigam. Sufcipis onus
"officii, quod te putas fuftinere polfe: quod mini-
.. me videtur grave iis, qui minime ipfi leves funt.
A a " Ergo
35 6 DE CQNTRA~,!,lBUS. L. I.
Cap. J 5. rem fibi commiifam faB:is II : nee non a damnis,
w-v-- in qure ex caufa mandati incidit, & ql1re 'pro-
prie ex ipfa re mandata profluxerunt 9.

C~mmodR- VI. Commodatum eft, quo rei nbftrre uCum

tum qua' aliClli gratis concedimus. In quo obfervan-
~:7tf:la- dum, ue quis eandem rem follicite & fumma
tif'um no. cum diligentia fervet, traCtetque: neque ip..
tet ? fam ad aUo~ 'l,lfus adhibeat, aut ulterius, quam
c. iv. 6. commodans concdIit: ac illreCain & prout ac-
cepta fuit rel1ituat, nifi quantull1"per pr9ina-
rium llfum eidem deceffit.. Q,pod fi res ad
certum tempus f\1erit c9nceffa, & interea do~
minus eadem v~Icl<:: indigere incipiat, ex caCu
aliquo tempore comqlOdationis faB:re non prre-
viCo; repetenti eadem citra tergiverfationem
erit refl1fueuda. ~od fi aqtem res comino-
dJta calu fortuito & improvifo citra omnem
com'modatarii culpam perierit; ejus reftimatio
non

Ergo idcirco turpis brec culpa eft, quod duas res

"' fanCl:iffitilas violat, amicitiam &; fidem. Nam neque
" mandat quifquam fere, niu a.mico, neque credit nifi ti
.. quem fidelem putat. Pecditiffimi eft igitur hominis,
" fimul & amicitiam dilfol vere, &; fall ere eum, qui Jrefus
" non e1fet nifi credidifiet." PrQ Sex. RD/c. c. xxxviii,
xxxix.
8 Sic ft a. latronibus fpoliatus fit, vel naufragium
fecertt, mandans ad damnum refarciendum tenetur.
9 ~;ui lolet, an negotio tibi dato & quid omnino
fdceres definito ; contra quid facere debeas, fi eo faCto
videri poillt res eventura pro(perius exque utilitate
ejus, qui tibi id negotium mandavit? De qua qureftione
vid. A. GB~L. N. ~. L. r. c. xiii. HC\nc fic accurate
eirimit nofter. ., Diftinguendum eft inter mandatum,
". quod per i~perium fuperioris, & quod ex contra,c"
OJ tu ultraneo' fufcipitur. In. privatis nesotiis facite
"e~
L. I. DE CONTRACTIBUS. 357
non erit folvenda, ubi eadem apud dominum Cap. 15.
quoque peritura fuer<~t. Alias requum vide ~
tl1r commodatarium reftimationem rei pra:-
flare, quippe quam dominus amiifurus non fu-
erat, ni adverfl1s alterum benignus fuiifet lQ.
Vice verfa,fi quid utilium aut neceffariarum im-
penfarum in rem commodatam factum fitex:-
tra eas, qua: alias ufum rei regulariter comi-
tantl1r, id a domino reflmdendum erit.

VII. Depojitum eft, quo rem norham, aut fl., r"'

ad nos quocunque modo fpeB:amem alterius ;~;:r": &
fidei committiml1s, ut eandem gratis cuftod:lt. oJficia
In quo requiritur, ut res concredita diligee'ter Cir:F!i/lud.,
cuftodiatur, & quandocunqlle deponenti .ph- r.. ~v, ~ .1,-
cuerit reftituatur; nifi ea reftitutio d(Jmm~, .,
aut aliis noxia fit futllra, eoque intu:t:J diff~-
renda fit 11. Neque licebit re depollta citra
confenfum domini uti, fiquidem ea ullo mc.:io
per

" eft, ut modus expediendi negotium alteri pr~(uma

" tur pra:fcriptus duntaxat in vic,em GOplili" in ql;O
" iwmutando prudenti:c mandatarii lo~us. eft rdiCtus.
" At vero qui pro imperio aliquid' alter! mand"t, non
" cenfetur ipu nifi meram executionem injunxiife, ide-
"oque non licebit a m.odo praJcri p:() dib:dcre."
De Jure N. & G. L. V. c. iv. 5'
IQ Sic ftatuunt jurifconfulti Romani. "Si commo.-
davero tibi equum, quo utereris ufque ad certum
.~ locum, fi nulla culpa tua intervcnicntc in ipfo icine-
" re deterior equus fit, non tenc~is commodati; nam
" ego in culpa ero, qui in ~am longum iter commoda-
~, vi, qui eum laborem fuftinere non potuit. '.' Dig/)i3
L. XIII. tit. vi. l. 23.
1 Tempora enim incidere poifunt in quibus depofi-

tllm reddere non debemus; ut fi quis mente captus

A a z &ladium
 DE CON'I'RACTIBUS. L~ I.
Cap/I5' per urum fiat deteriol', aut domini interfit ne
~ ca confpiciatur. Ac fi quis hoc aufus fuerit,
qu::evis . pericula, in ql1re res ob ufum incidit,
pr::eftabit. Sed nec lieet rem depofitam exuere
illis vinculis aut receptaculis, quibus a depo-
nente fuit inclufa. Cum autem valde tUl'pe
fit & feed ins furto, depofitum abnegare; tum
id multo eft turpius, fi quis inficiatus fuerit
depofitum miferabile; feu quod ob periculum
incendii, ruin<p, tumultus deponitur. Vicif-
fima dep6nente [umtus in rem depofitam facti
funt refundendi.

Contl'allu- VIII. INTER COlttraflus oneroJos antiquiffi-

u.
m onero-. mus fere, & quo foloante inventum num-
Jorum prt- mum commercia expediebantur, eft permuta-
::~'!:::.- tic, qua utrinque res pro re ::equivalente da-
c. v. I. tur. Etfi & hodie poft inventam pecuniam
inter mercatores cum primis ufitatum fit ge-
nus pel'tnutationis, quo non fimpliciter res in-
ter fe comparantur, fed prius pecunia taxan-
tur, & deinde loco pecuni::e invicem tradun-
tur. Diverfum tamen ,negotii genus a con-
t~actu permutationis eft "reciproca donatio; in
qua ut ::equalitas obfervetur 'necdfum non eft.

E11Itio, IX. Emtio venditio eft, qua pro pecunia rei

<venditio,
tique ac(jici
falita pac- giadium requirat. SENEC. De be1Jejic. IV. x. cc De-
tao ., pofitum reddere per fe res expl'!tenda eft ; non tamen
C. v. z. ''< femper reddam, nee quolibet loco, nee quolibet
"tempore. Aliquando nihil intereft, utrum inficier.
"an pal,m reddam. Intuebor utilitatemejus cui
" r.edditurus fum, & nociturum illi depofitum ne-
" gabo."
a1i~
 L. I. DE CONTRACTIBUS. 359
alicujus dominium, aut eidem requip)IIens jus Cap. IS-
adquiritur. Ejus flmpliciffimum genus eft, Ii ~
ubi in pretium fuit confenfum, emtor ftatim
pretium, venditor mercem offerat, tradatque.
Frequenter tamen ita convenitur, llt merx
quidem 'ftatim tradatur, pretium autem poft
certum intervallum fit folvendum l~. Aliqllan-
do fllper pretio quidem convenitllr, fed ut tra-
ditio rei feu mercis ad certum terminlltn de-
beat fieri. Ubi reqllitati conveniens videtur,
t1t ante elapfum eum terminum res fit pericu-
lo venditotis: fed fi poft eum elapfum emtor
in mora fuerit, quo minus eam fibi tradi cu-
rarit, emtori deinceps res peribit 13. Solent &
emtionis venditionis contrattui varia pacta ad-
jici : uti eft additlio in diem, qua res ita ven-
ditur, ut liceat venditori meliorem conditio-
nem, ab altero intra certurn tempus oblatam,
acceptare 14. Item lex commifJoria quando ita
convenit, ut fi ad certum diem pretium non
folvatur, res fit inempta 15. Item retraflus,
feu paCtum de retrovendendo; quod vel ita
concipitur, ut fi pretium intra certum tempus
aut quandocunque offeratur, em tor rem te-

H Emtio & venditio cOlltrahitur, fimuI atque de

pretio convenerir, quam vis nondum pret:um numera-
tum fit, ac ne arrha quidem data fuerit. l11fl. L. Ill.
tit. xxiv.
q Vel venditori, fi ipfe in mor~ fuerit. T R E-
V E R.
q. Dige/l. L. XVIII. tit. ii.
15 J6/d. tit. iii.
, A a 3 neatur
360 DE CONTRACTIBUS. L. I.
Cap. I 5. neatur venditori refti~uere IIi; vel ut.ft res ?f-
.../"'v ....'- feratvr, venditor pretltlm teneatur rdhtuere 7;
vel ut Ii emtor u t;o fit iterum venditurus~
prior venditor ad emendum prre creteris admit-
tatur : quod etiam dicitur jus 7reOTlp."'rrEw~ J 8. Sic
& frequens eft, ut ex prrediis venditis aliquam
fibi p::.rticulam, aut certum ejl1s ufum recipiat
venditor. Eft quoque erntionis genus, quod
vocant per averjionem, quando multre res dif-
paris pretii nOll figillatim reftirpata:, fed con-
ju:t(im & velllt'confllfe taxatre eml1ntur. In
eJ modo venditionis, qua: vocatur autlio, res
demllm illi addieitur, qui ex pluribus licitan-
tibus plurimum obtulerit. Eft deniqu~ & ge-
rillS emtionis, quo non certa res, fed proba-
biIis tamum '/pes cmitur; cui alea: qUid eft
admixtum, fie ot neglle emtor, fi fpes fe.felle":
rit, neque venditor, ft ea multum fupra fue-
rit, queri debeat.

~o(a,'i!) x. Locatio c{jnduflirreft, qua pro mercede

alieui ufus rei, aut opera addicitur 19. In qua
COJ'!..:'4 ~7io,

C5 Gud! in lie:':t regulariter in anteceffum de mercede 10-

ea ~f/cr
'1Jallda?
leat conveniri: tamen fi quis citra definitam
c. VI. prius mercedem alterioperam aut ufum fure
rei addixerit~ cenfetur id expeC1:are quantum

J6 C'd. L. IV. tit.liv.

'7 ].IiI.
,g ~oJ ir: lingua vernacula vocamus, 7'he Rifuft,i.
e. g. ~i fundum vendidit, ut eum certa. mercede
condGc:cli:1 i?[e ha:ceJ.t vel fi vendat. non alii fed ubi
dlhal,at. vd firr.ije aliquid pacifcatur: ad complen-
d"m id qu"d pepigerunt ex vendi to agere pote:it.
D ~,;l. L. XVIII. tit. i. J. 7S.
com
 L. 1. DE CONTRACTIBUS. 361
c~mmuni~ ufus aut conduCl:oris requitas tule- Cap.15 .
rIt zoo CIrca hunc contraCl:um obfervandum, ~
fi res locata plane perierit, ex eo tempore
cQnductorem ad mercedem feu penfionem non
amplius teneri. Qyod fi res locata certum
ac definitum habeat ufum ; uti dominus earn
prreftare debet, quo ei ufui fit idonea: ita !i
ilIa cletrimenti quid ceperir, conduCl:or de
penfione detrahit, :quantum ufui rei decefferit.
Sed fi rei locatre proventus fit incertus, & aJi-
quid alerecontineat ; uti exuberans proventl1s
conduCtoris lucro, ita malignlls ejllfdem dam-
no eft; nee ftriCl:o jure de penfione ob fterili-
tatem quidquam detrahendum ; prrefertim cum
unius anni fterilitas alterius ubertate foleat
penfari. Nifi carus, qui proventum il1terce-
perin~, rariores fuerint, & de quorum ale a in
Je fufcipienda conductor non cogitaffe prrefll-
mitLlr. Hos enim ad penfionem minuendam,
aut remittendam va]ere utiqlle requum eft. Cre-
terum uti qui rem aliquam aIteri locavit, prre-
ftare tenetur, ut ipfa llfui fit habilis, impenfaf-
que neceffarias toler are : ita conductor ad bo-
ni patrisfamilias modum eadem uti, & qure
ipfius culpa perdita fuerunt, reftituere debet.
Et qui opus faciendum conduxit, quod fua

19 Locatio & conduClio proxima ell: emlioni & ven-

ditioni ; iifclemque juds regulis confilht. InJlit. L. Ill.
tit. xxv.
zO ConduClio tacito con[en[u fieri potell:. Sic qui
impleto tempore conduA:ioilis reman fit in conduaion~,
reconduxi1Te videbiiur. Dige/l. L. XIX tit. ii.
... A a4 culpa
~61 DE CONTRACTIBUS. L. I.
Cap. J s- culpa corruptum eft, itidem prreftat. QEi
~ momentaneam fuam ope ram alicui locavit, ubi
eam quocunque cafu prreftare impeditus fue-
rit, mercedem petere non poteft. Sed qui
continuam alicujus operam conduxit, ubi is
morbo aut alio cafu per modicum tempus ad
ope ram inutilis fuerit faCtus, inhumaniter ip-
fum vel plane fua functione dejicit, vel de pen-
fione quid eidem detrahit.

Mutuum,
XI. IN contraCtu mutui datur alicui res
tum gra- fungibilis ea lege, ut is poft intervallum idem
tuitum, genus reddat in eadem quantitate & qualitate.
tum etiam V r::cantur autem res, qure mutuo folent dari,
uJura.
c. vi. fungibi<,es, feu qure funCtionem in fuo genere
recipiunt, ideo, quia quodlibet ex ifto genere
vicem alterius ita fubire poteft, ut qui ex eo-
dem genere, eadem quantitate & qualitate re-
ceperit, idem quod dedit recepiffe dicatur.
Eredem quoque res pond ere, llumero, & men-
fura dererminantur, & fpecificantur: quo re-
fpeCtu etiam quantitates folent adpeUari, fpe-
ciebus

21 Neque obllant leges divin<e, qu<e uforas prohibere

videntur, apud Exod. xxii. z5. Levit xxv. 36. Deuter.
xxiii. 19. uti oftendit BUDDEIJS. 'Theol. Mor.P. 1I.
c. iii. S. v. z8. Nam ob teme canaan:tic<e conditio-
nem, alia[q; rationes Deo cau[<e jufiiffima: erant, cur
!fraelitis omnes cujufcunque genl:'ris ufuras a fl-atrihus
accipere prohiberet, Sed generatim ad omne:, homines
hoc extendendum non dTe patet ex Dellter. xxiii. :zoo
quod tamen non de pr<ecepto, fed de permiffione
t~ntu:m eft intelligendum; ab alienigenis fcil. ill is li-
(:HUm eKe u[uras accipere. U[ur<e vero intelligun-
tur, qUa! charitati & <equitati naturali non repugnant:
cum
L.1. DE C9NTRACTIBUS. 363
ciebus contradiftinCtre. ,Creterum datur ali- Cap.I5'
quid mutuo vel gratis, ita ut non plus, quam!.,-v-J
datum fliit, recipiatur; vel cum aliquo emo-
Jumemo, quod uJurtC vocabulo infignitur.
QEre nihil habet naturali juri repugnans, fi-
quidem fuerit modica, & refpondens lucro,
quod alter ex pecunia, aut alia re credita facit ;
meoque damno, aut lucro <:effanti, quod ex
abfentia rei mere capio; & ubi non exigatur
ab hominibus tenuibus, apud quos mutuum
vicem eleemofynre fubit Zl.

XII. IN contraCtu jacietatis duo plurefve Societas,

inter fe pecuniam, res, aut operas conferunt dufque ju-
eo fine, ut quod inde redit lucri inter fingulos r~ .C5 Cf.ll_
"d atur; & .11
pro rat~ dIVl r.
qUI'd d amm" caplatur
. dztlolZeJ.
c. viii.
id fimih modo a finguhs pro rata feratur. In
qua {ocietate, uti officii eft fidem & induf-
triam adhibere u; ita ex ilIa intempeftive &
in fraudem focii difcedi non debet. Creterum
focietate [oluta, quilibet poft detraCtum lu-
crum aut damnum, quantum intulit, recipit.
~od

cum nec peregrinum opprimere {as fit, ipfos lji-aelitaJ

hujus officii admon.ente Deo, Exod. xxiii. 9. Sum qui
genera Ie Salvatoris noftri prreceptum, [c\'ctVs;~'TE fJ-"c\'e,
d7rSA7rI'om~. Luc. vi. 35.] quaCvis uCuras prohibere exifti-
. manto Sed manifefto conftat hie non de mutuo oflicio[o,
fed de eleemoCynis fermonem eff'e; adeoque ad u[uras
compenfatorias & negotiatorias hrec verba minime tra-
henda eff'e.
H " In rebus minoribus focium {altere turpiffimum
" ea: neque injuria, propterea quod auxilium fibi fe
t< putat adjunxiff'e, qui cum altero rem communicavit.

" TeCti eff'e ad alienos poltumus, in~;mi multa aper-

. " tiora
364 DE CONTRAC1'IBUS. L. 1.
Cap. 15. Q!;lod fi autem unus pecuniam aut rem, alter
~ operam contulerit, videndum eft, quo mo'do
facta fit collatio. ~ando enim alterius ope-
ra tantum verfatur circa iftius pecuniam aut
rem traCl:andam aut diftrahendam, partes lu-
cri ita definiuntur, prout [ere pecunire aut rei
emolumentum ad pretium opera:: habet, & fors
[alva eft, ac pedt d qui contulit. Qyando
autem opera impenditur ad meliorandam rem
ab altero collatam, me pro ratione melioratio-
nis in ipfa quoque re parte;~-, habere intelligi-
tur 2. J. Aft ubi omnium bonorum focietas eft
inita, finguli focii, uti qure lucrantur fideIiter
conferre debent; ita contra ex communi malfa
pro ratione conditionis fure finguli fuftentan-
di. Soluta autem focietate, divifio bonorum
fit prC:l ratione eorum, qure finguli in focieta-
tem initio intulerunt; non attendendo, I?er
cUJus

" tiora videant, neceffe ell:; focium vero cavere qui

.. poffumus? QEem etiam fi metuimus, jus officii Jredi-
"mus. ReB:e igitur majores eum, qui foci urn fefel-
"lillet, in virorum bonorum numero non putarunt
" haberi oportere." Pro. S. Rofcio, c. xl.
2. 3 " Conveniens eft viri boni arbitrio, ut non utique
" ex requis partibus focii hmus, veluti fi alter plus operre,
"induftrire, pecunire in focietatem collaturus fit:'
Dtgejf. L. XVIf. tit. ii. I. 6.
2.4 Sic ex legibus quarundam civitatum omnis vis ob-

ligandi fpon:fionibus fortuitis detrahitur, uti inter mer-

catores Amf1:elodamenfes (tell:e Ev. OTTONE in loc.)
& in Anglia, altio de lUCiO, quod alea qurefitum eft~
(nifi exiguum fit) irrita eft. Rom~ quidetn & in a1iis
bene morat's civitatibus aleatores lucj faciendi cama
merito infamia notati {un:. V:d, 'ex'c. P,;i!itp. ii. z ,.
ad
L.I. DE CON TRAC'1'lBUS.
cujus bona f()cietati lucrum aut damnum pro- Cap. IS.
venerit; nifi aliter fit conventum. """"v-I

XIII. DANTUR quoque complures contrae- sponfio, I~-

. I . nll' c dUJ flrtu:-
Ius qut a eam contment. ~os l~te~ relerre Ius, olla
polls /ponjiones, quando eventus ahcuJus non- flrtuntC.
dum utrinque notorii, exiftentiam alter affir- ~cura
mat, alter negat, certo pretio utrinque depo- 110;
fito, quod illi cedat, cujus affertioni eventus c. IX.
congruere deprehenfus [uerit. Hue pertinent
omnia ludorum genera, in quibus aliquo pre-
tio certatur. Inter quos tamen minus alere
habent, qui certamen ingenii, dexteritatis, [0-
lertire aut roboris continent. In quibufdam
ingenium & alea pari vigore fefe exferit. In
aliis denique alea prredominatur. Et recto-
rum civitatis fit defpicere, quoufque ex ufu
publico aut fingulorum fit, ejufmodi contractus
tolerari~4. Hue fpeCtat lotaria'" s, quando plures
de re, quam collatitia pecunia emunt, poft forte

ad Attic. i. 16. Diverfre de ludis, qui {artem fuppo-

nunt, virorum doCiarum funt fententire. Sunt, qui eos
omnes omnino damnant, inter quos cenfendus eft eel.
'BUDDEUS, 'Theol. Moral. P. II. e. iii. S. v. 26. Alii
eos, qui reereatiollis faltem causa inftituuntur, haud il-
licitos eife judicant, fi modo abuCus abfint. In horum
cenfum veniunt PLACETTE des Jeux de hazard, & Bar-
heyrac in traite du Jeu. Me quidem judice, ludis uti
(in quibus eertamen eft ingenii, vel fortun;e) animi recre
andi gratia !icet; fed (ut ieCie nos monet CICERO)
" fieut Comno & quietibus ereteris, tum cum gravibus
" feriifque rebus fatisfecerimus.-Et Iudendi quidam
" eft modus retinendus, ut ne nimis omnia profundamus,
" elatique voluptate in aliquam turpitudinem delaba-
"mur." De OJfie. 1. xxix.
, J.S Genus lud" quod no!trates vocant, Ra.fflhtg.
decer_
366 DE CONTRACTIBUS, L. I.
Cap. J 5. decernunt, cui foli ea tota debeat cedere. Item
~ ollafortunce" 6, quando dejecto inurnam ceno
tefferarum feu fchedularum numero infcripta-
rum & inanium,pretio redimitur facultas eaf-
dem extrahendi, ita ut extrahens id accipiat,
quod illarum infcriptio pra:: fe fert. Hifce
contractibus affinis eft alfecuratio, feu contrac-
tus periculi avertendi & prreftandi, quo quis
certa pecunia accepta in fe fufcipit & prreitat
pericula, qure fubiturre funt merces in alia 10-
ea tranfportandre; ita ut Ii has interire con-
tigerit, affccurator earundem pretium domino
reftituere teneatur.

_,. .. XIV. AD majorem firmitatem & fecurita-

r i~e'Jt~ tern contraCl:ibus frequenter folent adjici fidei-
:~:;a in jujJiones & pignora. In jideijujJione alius ho-
fecurita- mo, qui creditori idoneus judicamr, princi-
te m palis debitoris obligationem velut in fubfldium
c. x. in fe fufcipit, ita ut nifi ifte folvat, hic ipfius
vices fubeat: ut tamen quod erogavit, a prin-
cipali debitori ipfi refundi debeat 1. EtG au-
2

tern ad majorem fummam fidejuffor, quam

debitor

.. 6 Lingua vernacula, Lottery.

27 " Solent autem alii pro aliis fefe obligare tripIici-
" bus patiffimum in negotiis. 1. In obligatianibus
" circa pra:ftandas res & aCtiones pretia a:ftirnabiles,
" maxime inter privatos, z. In criminibus, quod reus
" fententiam in ft! latam ue (ubitiJrus; qui proprio voca-
" bu!o vocantur 'Vade1. 3. In obligationibus publicis;
" qUibus cavetur per [panfores & obfides." PUF. De
Jure N. f5 C. L. V. c. x. 9.
28 Sic ftatuunt jurifconfulti: 0' Fidejulfores ita obJi-
.. gari non poifunr, ut plus debcant, quam debet is, pro
" quo
L. I. DE CONTRACTIBUS.' 367
debitor principalis teneri non poille; non ta- Cap. I 5.
men repugnat iftum,quam hunc arctius teneri; ~
quippe cum huic plus quam illi, fidei fuerit
habitum z 8. Naeuraljter tamen principalis
debitor prius, quam fidejuifor eft appellandus,
niG hie iftius obligationem' plane in [e re-
~eperit ~ 9; qui expromifJor vocari folet.
~od fi plures pro uno fidejuiferint, pro rata
du.ntaxat erunt finguli ~onveoiendi; nifi forte
quis eorum folvendo non fit, aut ejufdem con-
veniendi non detur facultas. Tunc enim re-,
liqui hujus portione onerabuntur.

XV. SlEPE quoque [olet creditori in feCU-Itemque

ritatem crediti tradi aut affignari a debitore pignus da-
certa qurepiam res Pignoris aut Hyp()thec t~:;, &
.
nomme, r.ft
quomque d c. r. 1
1 u ment eXlo l1tum.
C u- hypothem.
a.l;1gnata

jus finis eft non folum, ut debitor ad folven- c. x. 9'

dum urgeatur defiderio rei fure recuperandre :/tq ..
fed & ut in promtu fit, unde fibi folvatur.
lnde regulariter & pignora tanti aut majoris
eife [olent, quam ipfum debitum. C~terum
res, qure pignori oppoauntur, funt velfructuo-
fee,

" quo obligantur. Nam eo rum obligatio accefiio eft

c< principalis obligationis: nec plus in acceGone p.;}_.
" teft elfe, quam in principali reo At ex diverfo ~lt
" minus debeant, obligari po!funt. Itaquc fi r.:.'I1'
"'decem aureos promiferit, fidcjuffor in quinque
" TeEle obligatur; contra vero obligare non poteft.
" Item fi ille pure promiferir, fideju!for fub conditione
" promittere poteft; contlZi vero non poteft." !'jit:.
L. III. tit. 21
9 Sed ex jure Romano potella5 eft creditori, reE80
reo, eligendi fiJ< J!fore>; nifi ioter cOlltrahentes alilJJ
placitu~l
j68 DE CONTRACTIBUS. L. I.
Cap. I5.!', vel fieriles. Circa priOl'es f:;epe adjici
~ folet pactum dVT'Xe~5"cW~ 30 , feu l1t creditor loco
ufurre frl.1Ctus iftius pignoris percipiat. Circa
pofteriores autem lex commijJoria, ut nempe
pignus ced~t creditori, ubi intra (ertllm tem-
pus folutio non fit faCta 3 1 Id quod natura-
liter iniquum non eft, ubi pignus pluri~ non
eft, quam debitum, & ufuraintermedii tem-
paris: aut fi quod excedit, domino reftitu.a-
tur. Uti autem creditor pignus folurione fatl;a
debet reftituere: ita interea non minorem,
quam propriis rebus illi cuftodiam debet: &
ubi pactum antichreticum non acceiferir, ~t
que talis res, qu~ ufu atteratur, aut fi debi-
toris uIlo modo interfit, invito hoc eadem uti
non poteft. DJffert hypotheca a pignore, quod
hoc conftituatur rei traditione; hrec autem,
re non tradita, conftat nuda: affignatione rei
imprimis immobilis, ex qua, folutione Iion
faCta, creditor foo credito potiriqueat 11..

Contra. . XVI._ ,CiETERUM qllrenam contrahentium

hentium funt officia, ex fine & natura horllm con-
Bjficia. traCl:ullm liquido adparet.

placitum doceatur. Cod. L. VIII. tit. xli. Conf. PUF;

De Jure N. C:f G. L. V. c. X.
30 'A.-r'Xf'lO"" eft mutuui pignoris ufus pro credito.
Digefi. L. XX. tit. i.
3 1 Cujus hane rationem reddunt jurifeonfulti quod
in hoe eafu quodammodo conditionalis fit venditio.
Digefi ubi fupra, 1. 16. 9.
z Hane lingua vernacula dicimm, a Mortgage; mud
vero, a Pfilwn.
CAP.
 ~-----.--~-

CAP. XVI.

Qyrnus MODIS SOLVANTUR OBLIGATION!:!

Q,y EX PACTIS ORIUNTUR.

1. INTER modes folvendi obligationes ex Obligat~

. pacHs oriundas, quibufque adeo officia ex Ptzlill
inde promanantia plane exfpiranc, ma)(ime/olvj/~r
natural;s eft expletio aut folutio ejus, de quo expl:If.D~
!uitcon'iMntum7.. Ubi licet regulariter is, c. Xl. (.
qui debet, folv"ere teneatur: tamen fi pr::efla-
tio fiat ab alio, -nomine ejus, qui obligationem
contraxit, hrec diffoI vitur: fiquidem alias nihil
interfit, abs quo expIetio fiat... Ita tamen lIt
qui pro altero animo non don~ndi folvic, ab
hoc quod erogavit repetere queat. S91ven-
dum prreterea ei cui debetur, aut quem hie
delegavit, 4t ipfius nomine debitum recipiat.
Etdenique illud ipfum pr::eftandum, aut foro.
veooum,de quo conventum fuit;- non aliud
eJus

1 l'ol.'itur omnii obiigalia fllutione QUi fuod dehetur.

I!lAic. L. Ill. tit. xxx.
~ QEis Colvere debet, aut potefr, & cui aut quid fol-
venQum eft, omnino ex natura conventionis judicandum
eft. "Si naverna Je {abricandarn quis promiferit,
"vel infuJarn redificandarn. {oifam ve facienda~., &
" p.oc fpecialiter act urn eft, ut Juis operis id perfi-
(' cia.t: fideju1for ipfe redificans vel foffitm {odiens, non
"confentie:n!e ftipulatore. non liberabit reurn."
[JiSt/I. L. XLVI. tit. iii. 1. ~l. Ratio ibidem aHata eft,
proptere&
8.7 0 DE MOD IS L. 1.
Cap.' I6.ejus loco: integrum, non mutilum, non pars
~ duntaxat, non divifum, loco itidem & tem-
pore convento. Etfi f::epe humanitas credito-
ris aut impotentia debitoris fubigat terminum
folutionis prorogare, aut diffindere, vel etiam
aliud pro alia accipere

./Jut com- II. TOLL UNTUR quoque obligationes com-

penjation~, penJatione, qure eft crediti & debiti inter fe
com~endlt contributio, feu quando debitor ideo libera-
~~~~' 5. tUf, quia eidem ipfe creditor rem ejufdem
generis, & qure tantidem eft, viciffim liquido
debet 3. Cum enim imprimis in rebus fun-
gibilibus tantundem fit idem; & veroubi mu-
tuum eft debitum, mihi ftatim tantundem effet
reddendum, atque ipfe accepi: igitur dedi-
nandis inutilibus folutionibus commodiffimum
~ft utrumque fuum retinendo folutione defun-
gi. Pater autem compenfari proprie poffe res
fungibiles ejufdem generis, quarum folvenda-
rum tempus prrefens eft, aut prreteriit; non
alias res aut prreO:ationes diverfre naturre 4 :
niU

propterea quod inter artifices longa differentia eft & in-

genii & natur::e & doEtrin::e & inftitutionis.
3 " Juftitia exp!etrix, quoties ad idem nOn poteft
., pertingere, \fertur ad tantundem, quod eft mor'ali
" ::efl:imatione idem." GROT. De 'Jure B. f,;f P. Lib.
II. c. vii. 2. .
4 Non tantum ejufdem generis, fed reque bon::e reddi
debent. Sic jubet jus Romanum: Non lice! debitor: de-
teriorem rem, qU4 ex Il>dcm genere }it, reddere; <lJe/uti
<lJinum novum pro <lJf1terc. Digeft. L. Xl 1. tit. i.
s " AcceptiIatio eft imaginaria foJutio. Q!!od enim
" ex verborum obligatione Titio debetllr, fi id velit
" Titius remittere, poterit fie fieri, ut patiatur debi-
" to:em
L. I. saLvENDIOBLI6ATIONES: 37 1
nifi forte ilIre utrinque in fui a;ftimatiQnem~ Cap. r 6.
feu in pecuniam refolvantur. ~
III. TOLLITUR quoque obligatio condona-
tione feu remiffione ejus, cui quid debebatur, Aut, condo-
. .mtereft 0bl"IgatlOnem f Ulue
&. cUJUS .fl"'. expIetam. feu
nafzone,
expre./-
Ea folet fieri , v:el ,exprefi'e per adhibita fignafo,feu ta~
confenfum teftantia, puta, data acceptilatio- cita:
ne 5, redditis aut abolitis chirograI?his ~ vel ta-
cite, ,fi quis ipfe impediat, aut In caufa fit,
quo minus, quod fibi debetur, poffit pne-,
ftari 6.

IV. SOLENT quoque folvi obligationes, qua: A

r.
utnuJque
partls pra::ft
atlOne con ft ant, re ad - adhuc
nut, re
in-
hue integra, Mutuo dijJenJu; nifi leges pofiti- tegra, mll~
va: id prohibuerint 7. Ubi autem ab altera tUI) df!fin..
parte jam quid fit prreftitum, accedat 0PQrtet fo .
vel hujus condonatio, vel ut alia ratione id
farciatur 8.

V. PR.lETEREA non tam folvitur, qu~m

ttbrumpitur obligatio, alterius partis perfidia .AlJrumpi-
, nuando t~r oh!igt!-
"<.::' tzo 6/ ltenus
''''_______________--"'................______--"- perjidia.
c. xi. 9,
" torem h~c verba dicere : f<.uod ego libz promiji, ha.
c< he/ne acceptum? Et Titius refpondeat. Huhea." Injlit.
x,. III. tit. xxx.
Exempli cauG,: " Si cum aliquo ita tnihi conve-
6
u neril, quod ipfum fim admonituru5, ubi opera erit
J' obeunda, adnronitione a me orniifa iftam cenfebor
"remifiife. Ubi etiam quando alium ejufdem vice~
1
cr obitururn fubftituero. ' PUFEND'. De 'JUTe N. & G.
L. V. c, xi. 7. '
7 U t in contratlibus rnatrimonialibus, fi modo nOll
detur confummatio
Ex obligationes, qua'! contrahuntur (OnreUru, con~
traria voluntale diifolvuntur. Nam Ii Titius & Seius
B b tnt~r
37~ DE MODIS L. r.
Cap. 16. <2.!:lando enim unus non prreftat, de quo eft
~ conventum, neque alter tenetur prreftare, quod
intuitu iftius prreftationis recipit 9. N am ca-
pita prreftandorum in paehs priora pofteriori-
bus infunt per modum conditionis, quafi ita
diCtum foret ; Prreftabo, fi tll pri:eftiteris prius.
Ex/pirat
mutatofl~-
"tTl
~.
E XSPIRANT quoque Qhi'IgatlOnes,
. quan-
tu in quo do flatum, ,in quo ere tum unice fundabantur,
fun~atur; mutavcrit vel ille" qui prreil:are, vel is, cui
C.XI. 10. prreftari debebat IQ.

Aut/apft, VII. Ipso tempore exfpirant ohligationes,

foh;:. <luarum ~urati? a punaQ aliquo te?1poris .fur-
te:/
J~fZl]" penfa fU.lt; !lIfi expreffa aut t~clta partlUm
c.xi. n. copventlone IlIa prorogata fuerlt. Neceffum
eft tamen~ ut intra illud tempus facllltas exi-
gendi obligationem exftiterit I.

Marte VIII. Morte denique folvllntllr obligationes

fj~OJue, in perfona alicujus radicatre. SuhjeCto quippe
nijt objlet
peculiari.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - _
ratifl.
c. xi. II. inter fe confenferint, ut fU!ldum Tufculanum emptum
Seius haberet centum aureis; deinde re nondnm fecuta~
id eft, neque pretia fQI\.l.to neque f~ndQ tradito, pla-
c\.1erit inter eos, ut difcederetur ab eaemptione 8&
venditione, invicem liberantur. Inflit. L. III. tit. xxx.
4. Sed non poterim~s eadem ratione uti poil: pre-
tium foJutum el;l1ptione repetita, cum poil: pretium fo ..
lutul;l1 infeCtam emptionem facere non polfumus. Digefl.
Lib. XVIII. tit. 5.
, 9 Frufira fibi fidem quis poflulat ab eo fervari,. cl4i
fidem a fe pr;eftitam fervare recu[at. Deeret. L. VI. tit.
vIt.
I" Exempla funt in manumiflis, ema-ncipatis, tuto.,.
rib\!s, &c. qui deponta conditione, vel munere priftino,
~d fpecialia !lon qmpli\is obllgant.\;lr. Conf. Digeji. L
XL VI. tit. iii.
fublato,
L; 1. SOLVENDIOBLIGATIONES.' 373'
fublato, accidentia quoque extingui nece!Tum Cap. 16
,eft. S::epe tamenin fuperftitibus defunctorum ~
obligatio continuatur. Idque vel quia fuperftes
ex officio pietatis, aut alias ob rationes de-
functi obligationes explendas in fe [ufcepit ;
vel quia ex defuncti bonis obligationi erat [a-
tisfaciendum, quce cum ifto onere in hceredem
tranfien.ll,1t.

~x. PER dele.gat~onem. fubftituit quis cred! Delegatiri

ton [uo con[entIentl debltorem [uum, ut hIe per Jubjti~
loco ipfius debitum [uum exfolvat .~. Ubi cre- t~tum 4e",
clitoris quidem confenfus requiritur, nop. au- More;:
tem tertii iftius debitoris, quem etiam igna- qZl~' 1 H
rum & invitum alteri volenti delegare pof- c. .
fum r3. N am nihil intereft, utri quis folvat:
multum a,utem, a quo quis debitum exigat 1+.
CAP.

I I Hoc autem non fit nFituraliter, fed eX jure civili.

Tempus nihil agit, nifi in ipfa conventione expreffe
fiipulatur: ut fi hrec expreffa. fit conditio: niJi intra
triennium rspetes, debitum non j'ol'Vam. Sic moris ell:, ut
fidejufi"or ad certum duntaxat tempus fefe obliget; eo
nimir\lm fiae, ut mature, quamdiu adhuc folvendo
eft. debltorem creditor urgeret; ne in infinitum ifte
ebfirifius hooreat.
IZ. Delegare eft vice fua alium reum dare creditori;

\Tel cui jufterit. Digeft. L. XLVI. tit. ii. 1. ii.

I3 Delegatio debiti, niu confentiente & ftipulante
prom'ittente debitore, jure perfici non poteft. Cod.
'L. VIII. tit. xlii. '
,+ Hifce modis obligationes folvendi duos alios addi
.lit jus Romanum, ConfuJirmem fc. & No'Vationem. I.
Additio hrereditatis nonnunquam jure confundit obli-
gationem; vel uti fi crediliOr debitoris vel contra debi-
tor creditoris adierit hrereditatem. D;gejt. L. XLVI.
Bb z tit.
374

CAP. XVII.
DE INTERPRETATIONE.'

OjJicio flr-
I. I
T A quidem eft, ut neque in illis, qua::
imperio injunguntur, quis ulterius ob-
'Vi! retia ligetur, quam hie voluit ; neque ad qure quis
'!:'crhporum ultro fefe adftringit, ulterius teneatur, quam
lple vo l'
tnter reta. r.
tio. '<Ela tamen de vo1untate h
mt. 'ti,"
oml-
L.v.c. 12. nis alter homo judicare non poteft, nifi ex aCti-
bus & fignis in fenfus incurrentibus; inde de-
mum in id quilibet obligari in foro humano cen-
fetur, quod, reCla fignorum intcrpretatio fugge-
ret I. U nde tam ad leges quam ad paCta rite
'intelligenda, & exinde officio e~plendo pluri-
mum prodeft regulas bond? interpretationis cir-
ca verba potiffimum, tanquam communiffi~
mum lignum, conftitui:z..

Pel"ba po II. DE verbis popularibus hrec eft regula:

Ill/aria at- Verba regulariter intelligenda funt in proprio
ciplenda. [uo & famofo fignificatu, quem ipfis impofuit
popularz I . .
ufo. non tam propnetas aut ana ogla grammatIca
t". xii 3.

tit. iii. 1. 9)' z. No'Vatia ell: prioris debiti in aliam obliga~i..

onemo vel civilem vel naturalem, transfufio atque
tranfiatiQ: hoc eft cum ex prrecedenti caufa ita nova
conihtuitur, ~t prior perlmatu\,. Novatio enim a
novo nomen accepit, S, ii nov~ obUga.tione. DigejJ. L.
:XL yr. tit, ii,

aut
L. I. D~ INTIRPRET ATIONE. 375
aut derivationis conformitas, quam popularis Cap. I 7.
ufus ; v~ .."""'V

(gem penes arbitrium ejt, & jus & norma

loquendi 3.

III. Vocabula artium explicanda funt fecun- Poca,bu/a

dum definitiones prudentum cUlufque artis. ~rfiP~ I
Quo~ fi vocabula.arti-um a ~iverfis dive~fimode;;~~n;;.
defimantur, ad lItes prrefcmd~ndas faCIt, po- c. xii 7.
pularibus verbis exprimere, quid per eas
voces intelligamus.

IV. Conjefluris autem ad eruendum genui- ZO',./eC:ur,z

num fenfum opus eft, fi vel verba fimplicia, :~"L;:is
aut VerbOrLlm complexio fint ambigua ; aut fi aut pug-
partes quredam oration is fibi invicem videa7i- {Jnt~~"s.
tur repugnare, ut tamen dextra explicatione c, xu, 6.
adhibita conciliari invicem poffint. N am ubi
certa & manifefta eft repllgnantia, poftaills
derogabit prioribus 4.

VII. CON J ECTUR lE voluntatis, recriqlle fen- Co~jdura

{us in fermone ambigLlo aut intricato petunturformabl1d~
.ill fi b~ff . ,n:: ex II! 'jec,a
pot! Imum ex u 'J.rata materta, ex e.v ettu, materia;
& conjunfiis. Circa materiam ha:c eft regula; c. xii. y.
verba regular iter funt intelligenda fecundu m
fubfl:ratam materiam. Nam femper il1i, qui
locutus eft, materi.'., de qua fenno inftitutus

I Valere etjam hane re[,ulam coram tribunali divino

c:lecernit BARBEYRAC.
1. Conf. GROT. De 7,mB. & P. L H.c. xvi.

3 HORAT. ArsPot, v. 73, Veregulis in~el'pretandi

vid, CLERICI Art. Cn'tic. P. II.
i- Ubi dute (ontrari",' leges fullt, fllll:'cl' antirjluc t;lbro.
;J!I no't',L Llv. i;<. ~l'
Bb 3 eft,
37 6 DE INTERPRETATJONE~ L. t-
Cap. 17. 'ell, ob oculos verfari prrefumitur; ideoque
....,...."..... femper ad eandem fententia verborum adtem-
peranda S.

'Aut ex ef- VI. DE eJfetlu & conjequentibus hrec ea

ftC;; C;f regula: Ubi verba crude & fimpliciter accep ..
;;bu:q.uelz, ta vel nullum, vel abfmdum aliquem eHeCtum
c. xii: 8. poft fe effent traCtura,a re~eptiori fenfu paulif-
per defleCtendum 6, quatenus nu1Iitatis aut
abfurditatis vitandre neceliitas requirit 7.

Autexcon- VII. Ex conjunBisvalidiffimre fumuntur cop.-

iU1l8is, vel jeCturre; quia regulariter quilibet fibi conftare
locq, vel
f1rigine:
r.'
prrelUmltur. C'!:'1 f 1I I
onJu,,!c~~ unt ve oco, ve tan:
~. xii~ 9. tum origine. De pnonbus hrec eft regula: Sl
fenfus in ejufdem fermonis loco aliquo plane &
perfpicue fit expreffus, obfcuriores locutiones
ex illis planis funt interpretandre. Cui vicina
eft altera : In omni fermone interpretando ac-
curate ad antecedentia & confequentia eft at-
tendendum, quibus interjeCtaattemperari & re-
fpondere prrefumuntur. De pofterioribus au-
tern ifta habetur regula: U nius & ejufdem ho-
minis obfcurum dictum interpretandum eft ex
ipfius

S " Sic vox diei, fi tngmta dierum paClOE fint in-

f;' ducire, non debet de diebus naturalibus, fed civi}i-
.bus intelligi: ;d enim materia! congruit." GROTIUS,
..bi/upra. 5. -
6 Sic Bononire lege fancitum eft, ne quis alteri fan-
guinem in platd effundat: iniquum tamen eifet ton-
forem, qui venam in plate a fecuit, criminis reum
poftulare. BARBEYRAC.
, 7 I~ ambigua ~~ce legis ea potius acci~ienda. eft fig-
1l1fic:l.tlo, qure vItIO caret; prrefertim cum etlam VQ-
hmt/ls Je~is e~ hoc colli!?;i poilit. DigeJl. L. 1. tit. iii.
~\ljus
 L. r. DE INTERPRETATIONE. 377
ipfius diEl:is cIarioribus, licet alia tempore & Cap. 17.
loco prolatis; nifi manifefte adpareat,ipfum ~
fententiam mutatfe 8.

VIII. PLURIMUM quoque prodeft ad ve-sen{us legis

rum fenfum inveftigandum, in legibus cum eru~tur ex
primis, infpicere rationem legis, feu caufam & l.at~one
refpeCl:um illum, qui ad legem ferendam lato- e:~ii' 10.
rem moverit; imprim is ubi conftat, unicam
earn legis rationem fuiffe. De qua hrec re-
gula eft: lIla interpretatio legis eft fequenda,
qu~ rationi legis congruit; & contra rejidenda,
qure ab eadem diftrepat 9. Item, ceffante ra-
tione legis unica & adrequata, cetfat ipfa lex.
Verum ubi plures ejufdem legis fuerint ra-
tiones, non ftatim una ceffante tota lex ceffat ;
cum reliqure rationes ad ejus vim fuftinendam
fuffiCere poffint. Srepe quoque fola volllntas
legiflatoris fufficit, utut ratio legis fubjeaos
lateat.

IX. OBSERVANDUM prreterea eft, multaFavordi-

vocabula habere plures una jignijicationes, aI lia iatius,
teram od:oja.
. jlnllzus
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ interpre-
ta',da.
Cujus hane rationem attulit CICERO: Nullam 1fe le- e.xii. 12.
gem, qUtZ aliquam rem inuli/em aut iniquam jeri 'tIelit.
De Invent. II. 138. Et ibid. J. 68. Omnes le-
ges ad commodztm reip. riferre oportet, & eas ex utililate
COl)wumi, non ex fcriptio12e, qutZ in literis ejl, interpretari.
8 Optimam interpretandi regulam nobis pr;ebuit
CICERO: f<.!.ui injentenliti fcriptor illerit, ex ctZf(ris ejus
firiptis,fallis, dillls, animo a/que 'tIi/a ejus fum; oporle6it,
De Inv. II. 117.
9 Exemplo fit iIlud, quod profert auCtor ad Here/m.
I, 19. " Sit lex qu;e jubeat eos, qui propter tempeila-
. Bb4 ~' tem
37lJ DE INTERPRETATIONE.' L. I.
Cap. 17. teram laxiorem, alteram ftritliorem. Sed &
~ aliam materiam eife javorabilem, aliam (Jdio~
Jam, aliam mixtam. Favorabile eft, quod utri
ufque partis ::equalem facit conditionem, quod
communem utilitatem fpectat, quod actus
quofiibet confervat, quod pacem prornovet~
&c. OdioJum eft, quod unam duntaxat par~
.tern, aut unam magis quam alteram gravat,
quod pcenam in fe continet, quod actum red-
dit irritum, aut priora immutat, quod bel-
lum promovet. Mixtum eft, v. g. fi quod
priora quidem immutet, fed pads tamen caufa.
De iftis h::ec eft regula: Favorabilia latius,
odiofa ftriCtius interpretanda 10.

Interpre- X. DANT~R quoque conje~urre al~unde

tatio quan- quam ex verbIS ort::e, qu::e effi ClU nt, ut tnter-
doque ex- pretatio quandoque fit extendenda, quandoque
tend~nda coartlanda. Etfi facilius dentur rationes, qure
'Venzt; f'. d' . n .
c. xii. 17. Ilia ent mterpretatIonem coar~lan, quam ex-

.. tern navim reliquerint, omnia perdere, eorum navim

" creteraque elfe, fi navis con[ervata fit, qui remanfe-
" rint in navi. Magnitudine tempeftatis omnes per-
u territi navim reliquerunt, fcapham conCcenderunt.
" prreter unqm regrotum ; is propter morbum exire &
" fugere non potuit. Ca(u & fortuito navis in portum
" incolumis delata eft, illam regrotus poffidet; navi~
" petit ilk, cujus fuerat. " .
1 H anc diftintlionem a GROTIO tranfiulit nofter;
cum autem non adeo cerre definiri poteft, qurenam runt
/avcrabilia, ql1~nam odio/a; hane regulam parum uti-
lem eire, nee Catis certo fundamento niti, reCle nos
monentT1TIUsad lac. & BARBEYRAC. ad GjtOT, D~
Jure 13. & P. L. II, c. xvi. 10.
L. 1. DE INTERPRETATIONE. 379
tendi. Poteil: igitur lex ad carum, qui in Cap. 17.
lege non exprimitur, extendi, Ii conftet, ra- ~
tionem, qUa:! in ilium carum quadrat, unicam
fuiife, qu::e legiO.atorem moverir, eamque ab
ipfo confideratam fuitre in fua generalitate, &
ut ::equipollentes quoque cafus compleCteretur.
Sed & extendi lex debet ad iUos cafus, qui in
fraudem legis ab hominibus prave folertibus
inveniuntur 11.

XI. Dt autem verba generaliter pouta re- Stfle 1'~

jlringantur, contingit aut ex deftau voluntatisflrzn.cnda
7 (, I ex orzgzna-
ortgznarzo, aut ex caJus emergentts cum va un- rio dife fltt
tate repugnantia. QEod aliquis ab initio 'Vo/untatis.
quid noluiife pr::efumitur, intelligitur. I. Ex c.xii. ;:1.
abfurdo, quod alias inde fequeretur; id quod
nemo fan1Js voluiffe judicatur. lode verba
generalia funt reftringenda. in quantum alias
abfurdiras jnde .erat emerfura I 2. II. Ex de-
feetu rationis, qLl::e unice ipfius voluntarem
movlt.

~ I Cujus ration em fie expofllit Qy JNT IL IANUS:

" Nulla tanta providentia potuit die "orum, qui leges
" componebant, Ut omnes fpecies eriminum compleae-
"rentur. Nam & femper caventes nequitia viciifet;
I~ & jllS ita multiplex atque diffu(um eifer, ut pro ince,to
" haberctllr ig,otum. Fecerunt ergo ut rerum genera
" comp!eCl:erelJtur. Et fpeaarent ipfam :equitatem.
" [\-Iulta ergo inveniuntur frequenter, qu:e legum ver-
f; bis non teneantur, fed ipsa. vi & poteftatl! .teneantur."
DNit'lIf. 33"
u Exemplo fit, quod de Al'iJlide narrant, qui dena~
ri;]:n promiferat ci, qui v~ritatem ipfi diaurus fit,
Cl!l fophif:a dicebat; tu prmz0i!J.'f de':ari{;;n mihi non
d-Ibi!. Dubitab;,tu)', Qurd /,>;/Jirl., faciendum. Si dat
{\c4i[ el, ':l,) veritatel{' [;Oil 4~Ait; fllJCiJ dat, ve,ita ..
tern
3&0 DE lNTERPRET A TIONE. L. J.
Cap.17. movit. lnde fub generali locutione non com-
~ ptehenduntur cafus, in quos ratio legis llnica
& adrequata non quadrat 13. III. Ex dejefiu
materice, de qua femper is, qui loquitur, co-
gitaffe cenfetur. lnde & ad eandem verba
generalia femper funt adtemperanda 14.

Aut ex cc~ XII. Q?OD autem carus, qui poftea etner-

{u t1l1t1'-d git, cum voluntate eius, qui aliquid confti-
gente, a - .
'Verlo <vo- tUlt, pllgnet: I
'd depre hen d'ltur ve 1 ex naturau,,.
/Imtati. ratione, vel ex aliquo jigno voluntatis. Prius
c,xii. _22. contingit, fi ab xquitate Foret difcedendllm,
nif! certi cafus ab generali lege eximerentur.
Eft quippe tequitas correB:io ejus, in quo Ie:lC
deficit ob univerfalitatem. QEia enim non
omnes cafus pr::evideri, nee ob infinitam varie-
tatem exprimi poffunt; ideo quando gene-
ralia verba ad fpeciales cafus funt adplicanda,
eximendi funt ilIi cafus, quos exemturus fuerat
ipfe legiilator, fi fuper tali ca[u confultus

tern ifte dixit, & AriJlides promiffum non [ervat. PUF.

De Jure N. t5 G. L. V. c. xii. 16.
J 3 Sic jure Romano ftatutum eft, patronum non polfe
adigere jurejurando libertum, ne uxorem ducat, aut
liberos toll at : adjicitur vero; 'luam'Vis nulla per:/ona lege
ex(ipiatur, tamen intelligendum eft de his legem fentin,
'lui liberos tolle-te pojJunt. Itaque.Ji cajlratUJn lihertumjure-
jurando 'luis adegerit; dicendu1l1 eJl lIon puniri patronunl
hat lege. Digeft. L. XXXV. tit. xiv,
14 v. g. Si feudum conceffum fit alieui pro [e & de-
[cendentibus mafculis, non intelliguntur nepotes ex
filii!; quia natura ejufmodi feudi repugnat, qUa! fremi-
nas & defcendentes ex iBis plane exdudit. Pu F. De
Jure, &c. ibid.

fuifret.
L. I. DE IWi'ERPRETATIONE. 381
fuiffet. Ad ifthanc tamen requitatem deeur- Cap 17
rere non Heet, nifi fufficientia indicia fubigant. ~.
Inter CJure eertiffimum eft, fi adpareat, viola-
tum iri legem naturalem, ubi preire quis lite-
ram legis humanre fequi velit' 5.. :Proximum
ad hoc, fi non quidem illicitum fit verba legis
fequi; fed tamen rem h'umaniter reftimanti id
nimis videatur grave & intolerabile, five in
univerfum ommbus hominibus, five certis
perfonis: aut fi finis tanti non videatur, qui
tam care fit redimendus 1 6.

XIII. DENJQ,yE & ab univerfali loeutione ~ee !e~

facienda eft exceptio, fi verba alio loco pofitafi utrique
cum prrefenti lege aut paCto non quidem 1J~quit/a- .
direCte pugnant; fed propter certam tempo- ;sfi;z,
ris eireumftantiam heic & nunc fimul obfer-la~ eren-
vari nequeunt. Heie igitur certre funt obfer- C,Jiii. 23.
vandre regulre, ut intelligi poffit, qunam lex
in eo cafu, ubiutrique jimul fati5fieri nequit,

J 5 HJ:c notavit TITIl.'S auCtorem, dum nimis fecure

GROTIU M fequitur, in modo docendi varie impinge-

reo J. Facit duas adhibenda:: reftrictionis caufas, cum
faltem unica fit. 2. Tria adducit interpretandi funda-
menta cum tamen plura dentur. 3. Eandem rem fub
novis faltem, iifque ambiguis repetit. 4 . .&:quitatem
cum interpretatione reftril:liva vel confundit, vel illam
huic foli adjungit. Porro idem exifiimat totam fern fie
breviter & perfpicue proponi polfe. Reftrictione opus
~ft, quoties deficit voluntas; defectum autem ilJnm ex
confuetis interpretandi fundamentis (inter qua:: tria ha::c
utique occurrunt) colligimus.
16 Vid. qua:: fupra notavill1us de a::quitate ad cap. ii.

9, 10.
382 DE INTERPRETATIONE: L. l.'
Cap. I7.pr.e!erri debeat 17. I. Id quodpermittiturtan-
,'-rooJ tum, cedit ei, quodjubetur 18. II. ~od fa-
ciendum eft certo tempore, prrefertur ei,
quod quovis tempore fieri poteft 19. III. Af-
firmativum prreceptum cedit negativo; feu
quando prrecepto affirmativo fatisfieri nequit,
niG violato prrecepto negativo, iftius imple-
tio erit in prrefens omittenda H . IV. Inter
conventiones, legefque cretera requales, pecu-
liaris prrefertur generali? V. Inter quas
I.

prreftationes, certo temporis articulo invicem

collifas; quarum una caufas magis honeftas
aut miles, -quam altera habet, hanc ifti cedere
par fuerit??. VI. Injuratllm paaum cedit

! 7 Has regulas tranftulit auClor ex GROTIO de Aiqui-

tate; cap. i.
Plus valet fonllio permifJiol1e. A uCl:. ad Herenn. L.
18
n. c. x. Cujus hane rationem attulit CICERO. Id quod
imper4fur lIeceffarium eJl; illud, quod permitti/ar, volun-
tarium eJl. De I vent. II. 145.
19 Deindeex lege utrum flatim fieri neceffi fit; utrum
habea! aliquam moram t:f fujtentationem; nam quod jiatilJl
facieJ1dum ejI, perjici prius oJorlet. Ibid. '
0.0 Deinde tra lex juheat, utra 'veteto Nom jeepe ea.
ijua: vetal, qZlafi exceptione quadam corrigere q;iJeiur iI/am
qua: jueet. lbid.
:2 1 Deinde ulra lex dB genete omni, Zltra de parte fJZladam;

ufra (ommUlziter in plures, Zltra i1; aliquam eer/am rem

j'cripfa 'Videatur. Nam qua: in partem aliquam, (1 quce
in cer/am quandam rem/cripta ofi, tromp/ius ad eau/am ae..
adcre vide/ur & ad judIcium magis per/in ere. IbId.
~z leges epartet contendere conJiderando, utra lex ad
ma/or~s, hoc ejI, ,ad Zltiliorc!, ad hont:Jliores ae magis lJe-
cejJarlfls res pertmeat. Ex quo conjicitur, ut ji leges aftue.
!Jut
L. I. DE INTERPRETATIONE.' 3~3
jurato, quando utrique flalUl fatisfieri nequit. Cap. 17.
VII; Obligationi perfeB:re cedit imperfetl:a. ~
VIII. Lex beneficentire, creteris paribus, ce
dit legi gratitudinis '" :r

aut ji plureJ, out quotquot erunt, conjer'Vori non pofjint;

quia diJcrepent inter fi; ea maxime con}Cr'Vanda puteillr,
fj[ME ad maximas res pertinere 'Videatur. Ibid.
:tl De hac re legas omnino d. BUDDEI exercitatio-
nem juris naturalis de comparatione obligationum, qu~
ex diverfis hominum ftatibus oriuntur, in SeleO. Jure
N. & G. p. 677.
 SAM. PU FENDORF11
DE

OFFICIO
HOMINIS & CIVIS~

LIBER SECUNDUS.
, DF OFFICIO CIVIS.

CAP UTI.
DE STATU HOMINUM NATURALI.

OJ/ida fIX l. PROXIMUM eft I, ut inquiramus de

diverfo . illis officiis qure homini obeunda in-
flatu ort
tmda.
b d.r: jt .
cum. unt ex tverJo. at.u, In quo In
.
L. II. c. ii. vita commUnI degere deprehendltur. V oca-
mus autemjtatum in genere illam conditionem,
in qua homines conftituti intelliguntur ad cer-
tum genus aCt:ionum obeundum. ~em etiam
peculiaria fere jura cornitantur.
II..'

I Hoc caput eft quafi ava"eq;(t:;"a~",(]'" eorum, qure fupra

dicta funt in Lib. I. c. iii. ad c. vii. inclufive.
Z QQl1 ratione officia triplici modo dividuntur fe-
c:undum objeCta. I. Officia erga Deum. z. Erga
nofm,:
L. n. D~ STATU NATURiE. 3gS
II. Status hominum eft vel naturalis, vel ad~ Cap. I.
ventitius. Naturalis triplici modo confiderari, ~
fo10 prrelucente rationis lumioe, poteft; vel Statu,s n~~
in ordine ad Deum creatQrem, vel in ordine pt'~r.;liS :~~-
. d 1. . tex co ':J'
./ingulorum hominum a fliPlos, ve In ordlne derafio:
ad alios homines".

III. Priori modo confideratus naturalis ftatus Vel in or~

horni.nis ell: ilIa con~it~o, In qua a cr~ator~ eft ~;:,:d
conibcutus, dum eXlmmf\1 pra:: cretens anunal~nafo em"
eundem eife voluit. Ex quo ftatu fiu~t, quod r.
homo debeat autorem fui agnofcere, colere, &
ipfius opera admirari; a,c diverfa plane ratione
a brutis vitam fuam exigere. lode & ei ftatui
opponitur vita & conditio brutorum 3.

IV. Aftero modo ftatum hominis naturalem rd in 01'-

confiderare poifumus, fi animo fingamus, qua- dine jingu-
lis ejufdem conditio futura eifer, fi quilibet ~~v: ad
fibi [oli reliaus foret fme ullo adminiculo ab erl. 0,;
aliis hominibus accedente; & quidem pofita
illa natura:: humana:: conditione, qtlalis jam de
prehenditur. ~a:: fane miferior quam cnjuf-
vis bellua:: vicletur flltufa fuiife, fi expendatur,
quanta cum debilitate in hunc mundum jam
egrediatur homo, periturus ftatim fine aliorUI1l
auxilio: & quam rudem fit vitam idem exac-
turus, fi nihil aliud cuique adeffet, quam quod
propriis viribus ingenioque debeat. ~in po-
tius q lIod ex tanta imbecillirate adolefcere po-
tuimus, quod infinitis jam commoditatibus

nofmetipfos. 3. Erga alios homines. De quibus fupra

differitur, L.1. c. iv. v. vi.
3 Conf. L. 1. c. iv.

3 fruimUf)
 t.t!;
Cap. 1. fruimur, quod animum corpufque in noftrum
~ & aliorllm lIfUm excolimus; id' omne ab allXI-
lio aliorum hominum provenit, Et in hoc
[enfu ftatus naturalis opponitur 'lJit per indu-
, flriam hominum excult .j..

Yel deniq; V. ':lertio modo ftatum hominis naturalem

in ordine conGderamus, prout intelliguntur homines tefe
ad alios
humincs. invicem habere ex nuda ilIa & communi cog-
natione, qure ex fimilitudine natllrre re(ultat,
arite pactum aliquod aut_factum humanum, quo
peculiariter unus alteri redditus fuit obftriCl:us.
~o fenfu in ftatu naturali invicem vivere
dicuntur, qui neque communem habent domi-
num, & quorum unus alteri non eft fubjeCl:us,
quiqlle inter fe neque beneficio neque injuria
fUnt cogniti 5. ~o [enfu ftatus naturalis ()P"
ponitur /fatui civili. .
Hie (pee-
turi po-
VI. H U JUS porro natllralis i1:atus indotes
te(f 'Uel
confiderari poreft vel prout per fiCtionem re-
jiflus 'Uel pr::efentatur, vel prout revera exiftit. Prius
q;crus. fit, fi vel concipiamus ab imtio aliquam mul ..
titudinem hominum fimul extitiffe fine ulJa
un ius ab altero dependentia; uti de Cadmreis
fratribus in fabulis eft: vel fi fingamus totum
genus

4 Conf. L. r. c. iii.
5 ~o flatu omnes utuntur, nifi confenfu fuo e1Cpreifo
vel tacitO paCtum cum aliis inierunt, & communione
focietatis cum hominibus conjunguntur. Hunc locum
contra adverfarios fuos defendit nofter in Eride &andictl,
p. 18 5.
. 6 ReCte hunc 11:atum vocat jillitium,' quem tameI1
realem dre exil1:imabant veteres philofophi; nee non
& erecentioribus HOBBIl~rUj. (Df. Ci1.f, c. viii.)
Vid~
genus humanum jam ita diITolutum effe, utCap. I.
quilibet feipfum feorfum gubernaret, & nemo V'\r'J
uIli alia eifet vinculo conjunctus, quam fimi-
litudine naturre 6. Sed ftatus naturalis, qui
revera exiftit, id habet, ut quis cum aliquibus
hominibus peculiari focietate jungatur; cum
reliquis autem omnibus nihil prreter fpeciem
humanam obtineat commune, nee alio nomine
quidquam ipfis debeat. Qualis ftatus jam in-
ter diverfas civitates ac cives diverfarum rerum
publicarum exiftit. & quondam ir.t.er parres
familias fegreges ohtinebat.

VI1. MANIFESTUM qu:ppe ell: univerfum FitfuJ.

genus humanum nunquam fimul & feme! in p~~laflm
theu natllra]i extitiffe. Q8i enim ex proto- :h;;;:re
pJaftis geniti erant, ex quibus quidquid eft ccepit.
mortalium originem ducit, prout divinre tra-
dunt Scripturre; eidem poteftati patri fub-
jeCl:i erant 7. Neque tamen eo minus poftea
ftatus hicce naturalis inter quofdam homines
emerfit. Nam primi mortalium, ut orbem ad-
'huc vaftum implerent, & laxiorem fibi fuifque
pecoribus habitationem qurererent, relictis 1a-
ribus paternis in diverfa difcelferunt, fuamque

Vid. Cupra, L. J. c. iii, 3. not. 5. Et plura ejufmodi

in opere m~jori, L. II. c. ii. 2. Noo aurem qui lumi-
ne revelationis gaudemus, certiores de primrevo homi
num ftalu faEti fumus. Conf. E6d. Scalld. p 30l, 362.
7 Civile imperium revera originem fuam a paterro
duxilfe admodum verifimile videtur, & vetuftiffimai
hiftorire tUm facrre tum profanre coog' uum. Vid. HijlQt.
Uni'V. L. 1. c. ii. 7. Vol. J. p. 17 I.
Cc fibi
 DE STATU NATUR~. L. U.
Cap. I. ubi fere finguli mares familiam conftituerunt.
~ Inter quorum pofteros itidem [efe difpergen-
tes, pecuJiare cognation is vinculum, & ortus
inde affettus pauJatim exolevit, & commune
tantUm iIlud, ex fimilitudine naturre refultans,
remanfit. Donee poftea, cum genus huma-
num infigniter fuiifet multiplicatum, depre-
henos vita: fegregis incommodis, paulatim
proximi quique cohabitantes in civitates coive-
re, minores primo, dein majores, ex pluribus
minoribus ultro aut per vim coalitis. Qgas
inter civitates, utpote nullo alio, quam com-
munis humanitatis vinculo junttas, ftatus na-
turalis utique adhuc exiftit.

Eflqlte VIII. EORUM amem, qui in ftatu naturali

ftbatus:i- vivunt, hoc eft pr::ecipuum jus, llt nemini
&ertatzs
requa- pr<l'terquam D eo lInt
r.. i: b' .(J.' b"
ill ~el.Ll atque 0 noxll.
iitatis ; ~O refpettu edam ille flatus nomine libertatis
naturalis venit; per quam quilibet citra ante-
greffum faCl:um humanum, fui juris poteftatif-
que, ac nullius hominis imperio fubjeCl:us eife
intelligitur. ~o ipfo etiam quivis cuivis al-
teri, cui neque ipfe fubjeCl:us eft, neque eun-
dem obi fubjettum habet, tequaliter cenfetur 8.
Cum porro homini lumen ration is fit inGtum,
quo pr::elucente attiones fuas temperare pof-
fit; conft::quitur, quemlibet, qui in naturali
libertate vivit, in regendis fuis attionibus a
nullo tnortalium dependere; fed ex proprio
judicio atque arbitrio omnia, qua: fana: ratio-
ni

! De naturali hominum requalitate, vid. [upra, L. T.

c. vii.
L. If. DE STATU NATURJE. 339
ni congruunt, agendi habere poteftatem. Et Cap. I .
cum homo ob communem inclinationem, om- ~
nibus animantibus infitam, non poillt non ad
con verfationem fui corporis vit;:eque, nec non
ad difpellenda ea, qu;:e eandem deftruere vi-
dentur, omnibus modis incumbere, mediaque
ad eum finem adhibere; &. vero in ftatu na-
turali nemo habeat alterum hominem fuperio-
rem, cui voluntatem, jlldicillmque fUllm fub-
miferit: inde in eo ftatll quilibet ex proprio
judicio definit de aptitudine mediorum, an ad
confervationem fui conducant, necne. Nam fi
vel maxime alterius conmium audiat, penes
ipfum tamen eft, an velit alienllm confiJium
probare vel non. Ut tamf'n ifth;:ec propria fui
gubernatio reCte f~fe habeat, requiritur, ut
ea juxta dictamen reCt;:e rationis legemque
naturalem fufcipiatur.

IX. ST A TUS naturalis, utut libertatis no- G~a~ifli

mine,
& immunitatis
.
ab omni fubieCtione
J
m.rs 11ICO'11-
in- rim ~lIte-
figmter blandlatur; Idem tamen antequam modis ex-
hominibus in civitates fuerit conceffum, pIu- pojilUi,
rima habetadjunCta incommoda; five fingamus
omnes & fingulos in eo exiftere, five confide-
remus conditionem patrum familias fegregum.
N am fi animo concipias hominem etiam aduI-
ta retate in hoc mundo deftitutum [olum, &
fine omnib~ls commodis & adminiculis, quibus
vitam cultiorem & molliorem reddidit [olertia
hominum; videbis animal nudum, mmum,
inops, famem radicibus & herbis, fitim obvia
aqua, injurias aeris antris utcunque clifpel-
lens, feris beftiis expofitum, & ad cujufvis
Cc 2 oc-
 39 0 DE STATU NATURlE. L. H.
Cap. I. occurfum pavidurn. Paulo cllltior vita potuit
~ eire inter eos, qui in familiis fegregiblls dege-
bam: Sed qure tamen cum vita civili nullo
modo comparari poterat; non tam ob indigen-
tiam, quam inter coercitas cupiditates familia
fic fatis videtur poffe difpellere ;' quam quod
{ecuritati parum ibi fit confultum. Et llt in
pauca rem conferamus, in ftatu naturali quif-
que propriis tantum viribus protegitur; in
civitate omnium: ibi fructus ab induftria fua
nemini certus; heic omnibus; ibi imperium
affectuum, bellum, metus, paupertas, freditas,
folitudo, barbaries, ignorantia, feritas 9; heic
imperium rationis, pax, fecuritas, divitire, orna-
tus, focietas, elegantia, fcientia, benevolentia J 0.

C,ntro- X. IN ftatu porro naturali, Ii vel quis. al

..mjilC in teri ultro non pra::ftat, qure ex pacto debet, aut
eo orItZ
'luo11lodo
fi injuriam intulit, aut fi alias controverfi:e
dirimen- quid oriatur ; nemo eft, qui pro imperio al-
dd! ? terum ad prreftandum debitum, reparandam~
L. V. c. ve injuriam adigere, litemque decidere ponit ;
xiii.
uti in civitatibus, ubi judicis communis au xi-
lium implorare datur. OEia tamen non ob
quamvis caufam natura in bellum mere per-
mittit, etiam ubi quis de juftitia fure caufre
ampliter fit perfuaflls : igitllr prius tentandum,
num

9 Hie paulo nimium caufre fua: infervit auCtor, HOB-

EESJI veltigiis inhxrens; cujns verba hie appofuit ex
cap. 10, de Give, I. vid. B. R BEY R AC. ad opus rna-
jus. L. II. e, ii. & TITII obfervat. 460.
I" Vi<!. fupra, L. I. c. iii. 3.
11 " Cum fiot duo genera decertand;, unum per dif-
" ceptationem, alterum per vim; cumque ilIud pro-
" pium
 L. II. DE STATU NATUR_"E. 39 1
num molliori via res poillt componi, difcepta- Cap. I,
lone fcilicet partim arnica I I , & puro (non ~
eonditionato) compromiffo 1:1., feu provocatione
ad arbitros. ~i arbitri requos fefe utrique
parti gerere debent~ & in ferenda fententia ni-
hil odio aut gl'atire dare, fed unice merita
caufre refpicere. Qyam ob rationem etiam
~on folet quis ccrpi arbiter in ea caufa, in qua
Ipfi com modi, vel glorire peculiaris fpes major
adparet ex viCtoria unius partis, quam alterius ;
adeoque ubi ipfius intereft alterum quocunque
modo caufam obtinere. Hinc & nullum pac-
tum aut promiifum intercedere debet inter ar-
bitrum & partes, cujus vi pronunciare in gra-
tiam alterius teneatur. Qyod fi arbiter neque
ex communi partium confeillone, neque ex eer-
tis inftrumentis, aut indubiis rationibus & fig-
nis, quid in facto fit cognofeere valeat, ex effa-
tis te.ftium id eric cognofcendum. Quos Jicet ad
verum dicendum lex naturaJis, & plerumque
jl1ramenti religio adftringat: tutiillml1m tamen
fuerit tales non admittere, qui erga alterutram
partern ita funt affeCti, ut confcientire ipforum
cum gratia, odio, vindictre libidine, alioque
violento animi motu, aut etiam arctiore qua-
dam neceffitudine fit velut luB:andum ; quibus
fuperandis non omnibus fat conftantire eft. A ..

" prium fit, hominis,. hoe be~luarum e?nfu~iend~m eft

" ad poftenus. fi utI non l1eet {upenore. Cl c. de
Offic. 1. Ai. " ,
It. Compromiffnm eft fimultanea Ilia partlum promlffio,

qua. fua {ponte ad alicujus boni viri arbitr!um fuaUl re-

mittunt controvediam. CAL YINI Lex Jund.
C C 3 liquando
392 DE STATU NATURlE. L. II.
Cap.
I. Ii quando etiam per communium amicorum in-
~ terpofitionem lites tolluntur; quod merito in-
ter fanCliffima offici a babetur. Ceten, m in
hoc ftatll exfecutionem, ubi ultro ab altero non
pr::eft .. tur quod debetu'r, fibi quifque' facit 13.

Ho,,!~n~m. XI. ~ ANQ.Y AM aute~ natura i'pfa in~er

amlCZlra In homines aliquam cognatlonem eife' voluent
jt:/aarum cujus vi nefas fit alteri horni'ni nocer~" &'po:
L.ll: c.ii. tius fas fit cuivis aliorum commodis fefe dif-
5.-8. penfare: 104 tamen inter eos~ qui in naturali'li-
bertate invicem vivunt, h::ec cognatic fat debi-
les fere exferit vires; i.ta ut qui vis homo, qui
non eft ,nofter civis, feu quicum in ftatu natu-
rali vivimus, non quidem pro hofie,. fed ta-
men pro amico parum jirmo fit habendus J S.
Cujus rei ratio eft, quod homines, non folum
fibi invicem maxime poffint, fed & variis de
caufis f::epiffime velint nocere. Alios quippe
pravitas ingenii, aut dominandi & fuperflua
l:abendi libido ad l::edendos alios incitat; alii
moc1efto licet ingenio, ftudio fe confervandi, ,&
ne ab aliis pr::eveniantur, in arma ruunt. Mul-
tos ejufdem rei defiderium, alios ingeniorpm
. co'ntentio

3 Tertia ratio dirimendi lites fit per for/em; de qua

fupra, L. r. c. xv. 13. Tres igitur ftlnt modi, quibus
vit~:ri pote!l:, ne controvedix in bellum erum paPf, 'Viz.
Colloqu1um, eompromiffum, & per fortem. Conf. Pl~ F.
De Jure N. f.j G. L. V. e. xiii. GROT. De Jure B. & p.
L. II. e. xxiii. 7. 8. .
14 Rdte notter Hobhejiallum ftatum ~aturx (qui belli
flatus e!l:l repudiat. Hane naturalem hom inurn cog-
nationem jufturn effe paeis & amicitix fundamentum
uno are tefiantur veteres Ph,lofophi. Ex hoc (inquit
CICERO
L. II. DE STATU NATURJE. 393
contentio Commlttlt. Inde in ifto ftat~l tan- Cap. I .
tum non perpeture vigent fufpiciones, diffiden- ~
tia, ftudium aliorum vires fubruendi, libido
alios prreveniendi, aut ex aliorum ruina vires
fuas augendi. Ergo uti probi eft hominis re-
bus fuis contenti alios non laceffere, nee ali-
ena adpetere: ita cauti eft, fureque fall1tis a-
mantis, ita omnes homines amicos credere, ut
tamen iidem max hoftes fieri queant; ita pa-
cem cum omnibus habere, quafi qure. max
bello mutari poffit. OEa de caufa & felix
habetur refpub. qure etiam in pace de bello
<;ogitat.

CAP. II.

DE 0 F FIe I I S CON JUG A LIB US.

I. IN T E Rflatus ad'Ventitios, feu in qui- Sla/~s. ad.

bus homo facto aliquo humano antece- 'Ve~tlt1llS
dente con ft . 1 . prtmus mao
Itl1ltur, prImo oco ventt ma- irmonu,m.
trimonium I . OEod ipfum etiam eft primum L. VI. c. i.
vell1t

erc E Rode Fin. iii. 19') "nafcitur, ut etiam com-

e< munis hominum inter homines naturalis fit com mer -
"datio, \.it oporteat hominem ab homine, ob id ipfum
<. quod homo fit, non alienum videri.
15 Vid. {upra, L. 1. c. iii. 6.
I Status adven'ilii reCte in quatuor c1affes difhibuun-
tur. Sunt enim vel co'?iuJ!:ali!, vel palernll!, vel herilis,
vel ti'Vilis. ~orum ultimus itidem varios flatus {pe-
ciales fub fe compleftitur. Modo haud multum ab-
fimili dillinguit Cl CER 0: Prima foe-htatis in ipfo conjllgo
CC4 1/'
39+ DE OFFICIIS CON JUG ALI BUS. L. H.
Cap. 2. velut fpecimen vitre focialis, S fimulque ge-
~ n;"r,s humani feminarillm J.

II. CIRCA hoc initio confi:at, ardentem il-

Extra hot r
.",e!il~m. lam fexuum inter fe proclivitatem a lapientif-
o1lZne ge- fimo creatore inftit\.1tam, non ad inanem vo-
n~! 'il>idi-Iuptatem fltiandam, quippe qure unice fpee-
nts. c. i. tata fummam freditatem & confufionem in ge.
5 pere humano excitatura erat: fed tum ut eo ju-
cundior inter conjuges efi'et converfatio, tum ut
eo lubentius homines proragationi fobolis 0-
peram darent, ac molefhas to}erarent, qure
iftius fufceptionem atque educationem comi ..
tantur. Ex quo confequitur, naturali Jegi re-
pugnare omn~m ufum membrorum genita-:-
limn, qui ab hifce finibus abie. Quo nomine
etiam vetita libido indiverfam fpecierp, aut.
eundem fexum ruens; qurevis fredre pollu-
tjones, & c!enique omnis cOmmixtlo fiv~ mu-
tuo confenfu f&eptil, five invitre freminre
~ntentata ~xtra matrimonium~

~~Jit . III. Obliga/~o ad contr~bendum matrimo...

ad id cfln- mum confideran poteft vel 10 rejpeiJu ad totum
tra~en~Uf~ genus bp.manum, vel in rejpdtu ad jingulos.
(lhl~ga;16 r IlIa in eo confiftit, quod propagatio fpeciei hu-
~. 1. , manre hautq~Jaquam fit inftituenda per vagos
& folutos concubitus ; fed uti que legibus can ..
nubialibus circumfcribenda, adeoque per ma~
trimooi~lm duntaxat exercenda. Citra hoc
enim decora & bene difpofita inter homine6

~jl ; proxima in fiberi" ; de:'nde ulla dom,,!, (omm'.!.1Iia (I~1Zia ;

id fl.~tem e;t rr~~cipium fjrb.:J, C;f f!aji j'c1IZinariu11Z Wi'
pc '- ffie. L J\ Vl!.

focietas:>
L. II. DE OFFICIIS CONJUGALrBuS. 395
focietas, vit::eque civilis cultus intelligi nequit. Cap. 2.
Singuti autem ad matrimonium ineundum re- ~
nentur, quando eommoda fefe ejus oceafio
offert: quam tamen non Cola ::etas generandi-
que facultas abfolvit; fed ut eopia quoque fit
deeentis conditionis, nee non facultas alendi
uxorem & prolem nafeituram; ae ut mas
quoque fit idoneus ad gerendam perfonam
patrisfamilias. Nifi tamen aliquis compofitus
lit ad exigendum caftum c::elibatum, 1entiat-
que plus fe utilitatis po{fe procurare humano
generi, aut civitati c::elibem, quam uxoratum;
prrefertim ubi nlll1a prolis penuria fit metu..
encla,
IV. INTE;R. fOS qui matrimonium inituri paai C01l-
funt, imervenire [olet & debet paftum, quodjugalis
ubi regu/are & perfettum fuerit, hifce capiti-pe>fCBi
.
b us abfc0 IVltur. P rzmo,
. " VIr (b
qUla caprta
a s quo ut pr .;,p
contractus incipiat, utriufque fexus indoli ma- teCl 1114
gis congruit) propriam utique fibi fobolem in-
tendit qurerere, non fllppofititiam aut adulte-
rinam: igitllr fidem dare 'Uiro debet fmmina,
ut nemini prreterquam ipfi, corporis flli ufuram
velit eoncedere. ~od itidem a marito fce-
?nina vieijfzm [olet ftipulari. Deinde cum nihil
magis ab indole vitre focialis & civilis ab-
horreat, quam vita vaga ac defultoria, incerto
1are, nulla fortunarum fede; cumque commu-
nis fobolis educatio commodiffime inftituatur,

:. MatrimQnii inftitutio lem luculenter defcribit MOSES.

(;1". 11. 20. feq.
J Conf. GROT. De Jure B. 41 P. L. IT. c. v.
conjunctis
 DE OHICIIS CONJUGALIBUS. L. II.
~ap. 2. conjunCtis utriufque parentis operis; ac eoha-
~ bitatio continua plurimum eontineat jucundi-
~atis inter conjuges bene compofitos, per quam
etiq.m ,m:u:ito certius. de eaftitate uxoris eon-
ft/ilre poteit :' igitur in id quoque .fidem marito
q'a~. ~1:xor, ut vir:o continU{J cobabitare, adeo-
que ill; arctiffimam vit::e focieratem, eandem-
que familiam cum ipfo coalefeere velit. Cui
ipfi & mutua promiffio de tali invicem con-
v~rfatione, qualem indoles ejus focietatis re-
quirit, ineffe intelligitur. ~ia autem non
foh,lm naturali utriufque fexus conditioni ma-
xime c;ongruit, ut)n i11atrimonio viri conditio
fit potior, fed & maritlls familire, a fe utique
conftitutre, caput fit; confequitur, ut uxor in
n~gotiis matrimoniumae familiam fpectanti-
bus direCtiQlJi mariti fit obnoxia. lnde & ma-
fiti eft de domicilio conil:ituere; nee uxor iito
invito peregre abire aut fecubare poteil:. Ta-

4 IqJperium mariti in uxorem non tam ex natura,

quam ex lege eivili oriri videtur: Sunt mariti quidam.
qui fuce eau(ce nimiom faventes, ex mafculini fexus
prrefiantia eolligi poffe exiftimant dignum effe maritum
ut potiores in eonjugio partes teneat. ~id autem,
anne ideo jus habet imperandi? ~od fi hoc fit con-
ceftum, t~!m eoneeJfo itidem fceminam viro eKe fapien_
tia pra:ftantiorem, hine prone fequitur uxorem effe
marito {uperiorem, & imperium quoddam in eumte-
nere. Proculdubio nequit vel fuperior poteftas. vel
fapientia, vel alia qucevis perfeEtio jus imperii in alterum
~r~dere: Yid. fupra, ~. 1. e. !i. ~ .. not. ~o. ~icquid
19ltUr Juns r::J:lS habet 10 f<emmam, Id ex lpfius confenfu
qurerendum erit: funt cnim natura cequales. Fieri utique
poteft neutrum altcrius dcminio fUbjici, vel maritum
uxoris imperio eiTe obnoxium.
le
L. II. DE OFFICIIS CONJUGALIBTJS. 397
Ie tamen imperium, quod jL1,~ vitre & neeis, Cap. 2.
gravemque coercitionem, nee non plenam po- ~
teftatem circa quc:evis bona uxoris difponendi
comprehendat, ad effentiam m~trimonii neeef-
farium non videtur : r~d i1l!ld ex p~euliaribus
pattis inter eonjuges, ,aut ex; l~gi.bus eivilibus
alicubi conftituitur 4.

V. PORRO uti illud mat:lifefte lege naturali P00'ga-

repugnat, unam mulierem pluribus viris jimul n;ia ~mniJ
cohabitare : ita, ut unus jimul duas plurefvc a/a/zone
uxores habeat, apud p"lurimas gentes, & in ~.'1~ 16
.ipfa quondam Jlldaico populo reeeptum. Ni- - 19.
hilominus Ii vel maxime a primreva matrimo-
nii infiitutiane. in d~vinis literis tradita abftraha..
mus ; . ex ipfa tamen reCl:a ratione conftat.
longe decentius juxta atque utilius efie, unum
una dre contentnm. Id quod & ufus omnI-
um quas novimlls gentium Chrifiianarum a
tot feculis comprobavit 5.
VI.

5 Polygamiam non eife jure natura: vetitam alibi

ftatuit nafter: "Q:;od Polygamiam attinct, certum
" quidcm eft talero, qL1:l una pluribus fimul viris uxor
" eit, a natura & J).ne malrimonii proreus ahhouere;
" at vero ut unus pluribus fa?minis fimul jungatur,
" etf! lege diviml. pofi!iva inter Chrifiianos jam creda~
"tur interdictum, legi t.lmen natura: in fe hand
c, repugnat. Non enim neceifum e(l:, ut quemadmo-
" dum uxor nemini viro corporis fui copiam debet
" facere, pra:terquam uni marito ; fie & maritus alii
" fa:mir:;c pra:terquam unica: uxori. Nam prius ne-
., ceifari::m eft 0) eertitudinem fobolis. Gr,lviiIimis
" de caufi, conceifam antehac Polygamiam, poft per
,. pofitivas leges prohibitam fajife cenfendum eft. ,~
elem. 'Jltl"iJ}r. Uni'V.- L. ll. Obferv. v. 7. Notavit
eti"m
39S DE OFFICUS CONJUGALIBUS. L. II.
Cap.~. VI. NEe minus natura tam araae conjun-
~ d:ionisoftendit, matrimonium deberc eJJe per-
~!Qtr1~O- petuum, & non nifi alterutrlus conjugum mor-
~~:~~;l:= te finiendum :' flifi principalis paai mat.rimoni-
/nle ejI. alis capita fueri_nt violata per adulterlUm, &
c. i. ~o. maliriofam defertionem. Ob mores autem male
compofitos, & qui cum malitiofa defertione
eundem non producunt effeCtum, feparatio
duntaxat quiJad thorum & men/am inter Chri-
ftianos recepta eft, fine permiffione ad feeunda
vota tranfeundi. Cujus inter alias etiam hrec
ratio eft, ne facultas divortii contumaciam
morum alaE; fed potius alterius condition is
defperatio ad commoditatem morum,mutuam-
que tollerantiam conjuges incitet. Creterum ob
violata

ctt;rm GR. OTIUS viros fanaos ante legem plures una

llX()FeS habui1ft', & in lege prrecepta qU:l:dam dari his;
qui plures una habeant. De Jure B. & P. Ln. c. v.
9. Satis autem apparet, quid optimum fit Deoque
gratiffimum ex prima illa conditione. qua uni mari non
nin unam fxminam Deus attribuit. Bene SA LL USTI-
tl'!i. Juglfrlh. c.lxxxii. Apud eOJ 1'11; plures uxores babent,
/eevis ijia dacitur tzecejJitudo, quod animus multitudine d;/~
tra8us nullam pro /odd ohtinet, omnes pariter <vilCi fUil!.
Et CLAUDIAN. De Bello Gildon. v.44z.
- - - - Connuo'a mill, ;
Non i/lis generis n&:>..us, non pig'lJOra curte~
Sed numero languet pietas_

Sequuntur hoc Chrifiiani, ut {cilicet animus ab ux-

ore in folidum marito datus oequali retributione penfe...
tur ( 1 CDrinth. vii. 4- ) quod, ubi diverfoe funt uxores.
nequaquam fieri poteft. Sed licet plurimoe rationes
afferri queant, quibus probetur falias effe, & ad plu-
I rima
 L. II. DE OFFICIIS CONJUGALIBUS. 399
violata pacti matrimonialis capita, pars lrefa Cap. 2.
tantum vinculo exfolvitur; quod in altero con- ~
tinllatur, fiquidem pars lrefa velit, & cum al-
tero in gratiam redire dignetur 6.

VII. CONTRAHER E licite matrimonium, COR/l'ahttn

ubi lex civilis non obftat, poteft quilihet cum m,:trimo-
qualibet, fi retas corporifque conftitutia matri- nt~; Ii
monio habiJis adfit 7; niJi impedimentum aliqUQd Co i !;:;..;'
morale obftet. Moraliter impeditur aliam caD- Z5~
juge;-;) adfcifcere, qui, qureve alteri jam con-
jtlgi junCl::us, junCl::ave e1t.
VIII. SED & pro morali legitimarum nl1p- Non}i111-
tiarum impedimenta habetur arfta nimis fan- glline truJ
guinis aut C'jJinitatis conjuntlio. ~a nomine af!i".llat:
etiam naturali legenefarire judicantllr nuptire ::::::. 'VI-
inter Co i. do

rima incommoda evitanda convenientiu's, ut una uxore

contentus fit maricus, inde tamen non fequitur (tit rea6
nOs monet BUDDEUS) jure naturali,Polygamiam elfe pro.
hibitam. Interim id inde liquet divinam prohibitionem.
qUa! ex inflitutione matrimonii prim;eva . petitur, ;equiffi-
mis rationibus ad hominum etiam fpectare falutem,
<J/m!. Mar. P. II. e. iii. S. 6. 9.
6 " Chrifti lex, ut res alia~, ita & hane conjugii inter
" Cluiil:ianos ad perfectiorem redegit normam, ex qua.
.. & qui dimifi1fet uxorem non adulteram, &: qui duxi1fet
.. dimiffam, adulterii reos pronunciat. (Mat. v. 32.)
" Et apoftolus ejus atque interpres PAULUS non viro
" tantum jus dat in corpus uxoris (quod & in natl1rali
" flatu proeedebat) fed & uxori viciffim in corpu, mariti.'~
C"r. vii. 4' GROT. De Jure B. & P. L. U. c. v. t9'
CDnf. LAeTANT. Injiit. vi. 23.
7 Hine eunuchorum, aliorumq; omnium a quibus
pr;ecipuus matrimonii finis obtineri nequit, illicita e1le
conjugia exiitimJt BUDDn,:, Idem judicll.t de.co~
Jugils
400 DE OFFICIIS CONJl'GALIBUS. L. H.
Cap. 2. inter afcendentes & defcendentes in infinitum.
~ Reliquas autem nuptias in limite tranfver[o,
puta cum amita & matertera, cum [orore;
item in affinttate, cum' noverca, [ocru, pri-
vigna; non folum lex divina, fed & cultarum
leges gentium, & Chriftianorum confenfus de-
teftatur. Quin & multorum populorum leges
civiles remoriores quofdam gradus prohibue-
funt, ad cbjiciendam velut feptem prius diEtis
gradibus fanaioribus, ne ad hos temerandos
ita facile rueretuf 8.
IX.

jugiis Senum, quorum aut utraque aut alterutra pars ita

comparata eft, ut finis principaiis, nempe procreatio
foboliG obtineri non polk V id. <[heol. Moral. P. n.
c. iii. S. 6. 7.

S De gradibus affinitatis, qui bus licita funt matrimo-

nia, f;:epe & acriter difputari folet, nec jure naturali
facile definitur. "Caufas certas ac naturales (inquit
"GRoTlUS) cur talia conjugia, ita ut legibus' aut
" moribus vetentur, illicita fint, affignare qui voluerit,
" experiendo difeet quam id fit difficile; imo prreftari
" non pollit." De Jure B. & P. L. II. c. v. 12.
Ut mihi ,'idetur, afcendentium & defcendentium conjugia
(v. g. parentum cujufeunque grad us cum liberis) in
tantum juri naturali repugnant, in quantum inde :com-
mixtio & confullo obligationum diverf;:e natur;:e oritur.
Sed quoad fratrum & fororum, c;:eterorumquc affi-
nitatis graduum, eorumque fanguinis pra:fertim ex
tranfverfo limite, haud facile ratione aifequi poifu-
mus, ea juri naturali adverfari. Hie igitur in fubfidi-
urn veniunt (acr;:e liter;:e, qu;:e collateralia ifta matri-
monia prohibent, & fines affinitatis definiunt, intra
quos eontrahi noo debent. Levit. c. xviii. "Con-
.. ceifo (inquit GROTIUS) it mero jure natur;:e non
" venire h;:ee interdiCta, videri tamen poifunt pr;:ecepto
4 "divime
L. II. DE OFFICIIS CONJUGALIBUS. 40i
. Cap. 2.
IX. ClETERUM uti aliis contraCl:ibl1s atgue '-.--..J
negotiis certa quredam reguifita fueverunt ad- So/em1Jia
dere leges civiles, qure fi obfervata non fue- m':'-tfi?J2O-
runt, in foro ci vili pro validis non habentur :';::i.l ~7~i
ita & circa matrimonium contingit, dum ali- lis.
cubi per leges civiles honeft-atis & boni ordi-
nis caufa folennia quredam requiruntur. ~::e
licet extra jus naturale Gnt ; citra ilIa tamen,
qui legibus civilibus, fubjiciuntur, legitimum
matrimonium non contrahent ; aut [altem e-

" divin:e voluntatis hrec iviife in vetitum: neque vero

" tale id eife pr:eceptum, quod folos Hebr:eos aftrin-
"gat, fed quod homines univerfos; colligi videtur
" ex illis Dei verbis apud MosEM (Le'Vit. xviii.z4
" -27.J Ne polluite 'Vos ul/a harum rerum: quia om-
" nibu.l iflis polluti font populi, quos 'Vobis ad'Venientibus
" diJpello. Mox. Ne facite ullam ex ijiis rebus abominan-
" dis: nam omnes ijiasftcerunt indigenee terrdl ijiiuJ, qUdl
" 'Uohis expofita eft, unde polluta ejf terra." Ibid. 13.
De gradibus autem affinitatis, obfervari in promptu elrl
in linea reaa aJcendente & de/cendente conjugium jure
divino prohiberi in infinitum; in linea collateral; dlquali
nuptias tantum eife prohibitas inter fratres & forores;
in collaterali inctquali, inter eas qu<c fibi parentum &
liberorum loco funt, etiam ex uno la(ere in infinitum.
Sic nupti:e cum amita, matertera & patruo, i. c. feeun-
dus confanguinitatis gradus linere collateralis ina!qualis,
diferte prohibentur. Vid. BUDDEUS ubi fupra.
Porro notandum eft leges quafdam civiles alias fa-
cultates morales requirere, ut maturiratem retatis,
confenfus parentum, &c. de quibus hoc obfervandum
eft, non ideo matrimonia jure eKe irrita, quoniam juri
repugnant: frepe valet hrec regula, quod jieri non debet
faf!um 'Valet ; & funt diverfa, prohibere & irriwm
facert'o

jufmodi
-402 DE OFFICIIS CONJUGAL1BUS. L. It.
Cap. 1. jufmodi conjunaio effeCtus jufti, matrimonii
~ in eivitate non habebit 9.
Ojficiamu-
~::: marz,ti X. Officium mariti eft uxorem diligere; nu ...
..... uxor I.
trlre, reger~, atque
delen
J: dere: U:.
xorzs man-.
tum amare, honorare; adjutorio eife ei, non
folum in generanda & educanda fobole, fed &
in parte curarum domefticarum eapeifenda.
Utrinque autem indoles tam arCtre conjunCl:io-
nis requirit, ut conjuges tam profperre quam
adverfre fortunre fint focii, & fi qua alterutri
calamitas obtingat, ab altero fublevetur; nee
minus ut prudenter mores ad concordiam in-
vicem rolerandam attemperent; qua tamen in
parte concedere magis uxoris eft.

9 Id quid em habent matrimonia cum aliis pa8is

commune_ per leges civiles certa: qu:edam ceremo-
nire & ritus folennes iis adjungantur. quibus fepotitis
in foro civiJi pro validis non habentur. Vera tamen
& indiff'olubilia e/Te po/Tunt matrimonia, licet quibuf-
dam eff"ectibus civilibus defiituantur. N am conjunc~
tio ilIa mattimonialis fit per mutuum utriufq; parti&
confenfum. Uncle facile dijudicari poteUi quid de ~nup'
tiis, ab ebriis, vel per errorem aut vim initis cenfen ...
dum tit. Nam eodem fere modo h:ec fe res habet.
ac in aliis pactis. Sic fi error fuerit in iis, qure ad ipfam
matrimonii eff'entiam ex fine ejus primario :allimandam
pertinent, irrita funt fponfalia. In eo vero h:ec a
reJiquis pactis diiferunt, quod mutuo conftmfu dilTolvi
f1equeunt.

CAP.
 CAP. III.

.D E OFFICIIS, P ARENTUM
E T LIB E R 0 RUM.

I .. ..
EX ..
. matnmonIo provenIt
. proI es, .
. Po/dial
' .lfiparts
t . .zm-
quam conftitl1ta eft poteflas patria ;perium ve-
antiquiffimutn juxta ac fanCtiffimum genus tuftiJIi-
imperii, quo parent~m j~ifa venerari, eo:un: Z~VI. c.
demque prre fe emll~entlam agnofcere hben ii.
tenentm x.

II. Oritur imperium parentum in liberos ~ib~j'

duplici potiffimum de cauJa: Primo quia ipfa ~llafitl~- _
lexnaturalis, dum fociabilem 'eife hominem ::;nti:~:> a
j uffit, parentibus curam liberorum inj unxit ; c. ii. 4'
qure ut eo minus negligeretur, tenerrimum fl-
fiul affectutn in prolem natura iifdem implan-
tavit. Ifti curre exercendre requiritur poteftas
liberorum aCtiones dirigendi ad ipforum falu
tern, quam ipfi propter judicii defeCtum non-
dum intelligunt. Deinde id imperium tacito
quoque crmJenJu prolis nititur. Nam reCte prre-
fumitLJr, fi infans eo, quo fublatus eft, tem-
pore ufum rationis habuiifet, ac perfpexiffet
vitam fe citra parentum curam ac junCtum
ipfi imperium fervare non poffe, Iubenter illam
in id confenfuram, commodamque fibi educa-
tionem ab iifdem viciffim fuiffe ftipulaturam.

I Conf. GROT. De Jure B. & P. L. II. c. v.

D d ABu
404 DE OFFICIIS L. H.
Cap. 3. ABu autem parentibus imperium in prolem
~ conftituitur, quando illam toUunt nutriuntque,
& in commodum humanre focietatis membrum
pro virili formandam f~lfcipiunt 1..
Utra po-
tiol'potif- III. CUM, autem a
d '
generatlOnem r b l'
10 0 IS
tas parris, non mater nzmus quam pater concurrat, adeo-
ma:!'ij'l-'e ,? que phyficeproles utrique fit commuhis ; dif-
C. 11. 5 quirendum, utrius jus in prolem fit pOlius.
Super qua re diftinC1:e pronunciandum. Si
enim extra matrimonium proJes fit generata,
illa primo matris erit; quia pater heic nifi in-
dicio matris cognofci nequit 3. Inter eos quo"
que, qui in liber/ale naturali & Jupra leges
civiles degunt, pacto conveniri poteft, ut non
parris, fed matris jus potius fit. ~ed in civi-
tatibus utique per mares conftitutis, cum re-
gu]ariter

Alii ab aIiis principiis jus parenttlm in liberos de-

clue'JUt. V tllt GRonus generatione pareutibus jus
in Jiberos acquiri; utrique fcil. parenturn, patri aa
ruatri. De Jure B. & P. L. II. c. v. 1. Impoffibile
eire pronunciat HOBBESIUS, ut dominium omnino
atquiratur fola generatione; & contend it jure natur:.
dominium infantis ad, eum primum pertinere, qui pri-
mus in potell:ate fua ipfum habet. Sic infans qui modo
nafcitur pr~us .ell: in .poteftate mattis, qugm cujuf-
quam altenus, ita ut Jllum vel educare vel exponere
iuo arbitrio & jure poffit. A matre autem ad alic..
tranfit dominium diverfis modis. I. Si jus fuum de-
reliquerit, five abjecerit /ilium exponendo; is qui
expofitum educaverit, idem habebit dominium, quod
h'llbebat mater. 2. Si mater bello capta fit, natus ex
ea capientis ell:. 3. Simater civis fit, is qui in civicatt}
fu~mum habet imperiu~, dominium habebit ejll!,
qUI ab ea. nafcetur. 4. SI ,ontractus fit inter marem
&
ti II. PARENTUM E T LIB E ROR UM:
gular iter contractus matrimonii a patre inci- Cap. 3-
piat, &. is caput familire fit, potius erit jus ~,
patris: fic ut licet proles matri utique reve-
rentiam, gratumq~e animum debeat ; juffis
tamen matris non obligetur, qure quidem non
iniquis patris prreceptis repugnant 4. De-
functo tamen patre jus ipfillS in prolem, faltem
nondum adultam, matri videtur accrefcere it
& hac ad fecundas nuptias tranfeunte, vitrico,
fiquidem ipfe in fidem & curam naturalis pa-
rentis fuccedat. Et qui defertum, aut orba-
tum parentibus, liberaliter educandum fufci-
pit, jure ruo ab eo filialem obfervantiam exi-
gere poteft.

IV. lfT autem accurate intel1igatur, quanta Ea <jz'?Z!F

parentum fit in liber:os potejlas, difringuendun1 que/e t~
eft tum inter patresfamilias Jegreges, & qui in ten~a;, ;
qUOZ!Jqlte
non ;>
c. ii. 66
& freminam ad cohabitationem; libed geniti patris
funt, quia in omnibus civitatibus imperium domefticum
viri eft: HOBBES. De Cive; c. ix. %-6 .. Nofter
tacitum cori/enfum proIis requirit ad imperium paterrium
fiabiliendum. Enimvero mihi videntur rettius ad fco-
pum tendere, qui ut in c.eteris focietatibus, ita & in
paterna imperium & obligationes ex fine focietatis deri-
\tanto Hic autem finis eft riutritio & educatio fobd-
li~, qui fine quodam imperio obtineri nequit : unde plane
requitur parelitibus imperium in liberos competere, a,
liberis autem obfequirlm exigi. ~od fi ilLs nulla fit
liberorum cura, imperium faum ceffat, & ad eos pertinet,
qui ipfos aletido & educando confervant;
3 Lex naturre hrec eft, ut qui nafcitur fine legitimo
matrimonio, matrem fequatur, nill lex fpeciaEs aliud
Inducit. Digejl. L. L tit. v. leg. 24.
4 Si coritendant inter fe imperia. pr;:efertaf patris
imp6rium ob fexus pr;:eft antiam. GRoTnrs ubi j,pr.,..
D Gl. 2 ci1.:itatem
406 DE OFFICIIS L. II
Cap. 3. civitatcm Jubierunt; tum inter poteflakm.
~ quam habet genitor ut talis, & quam habet
ut eft caput JUte familia!. Patri ut tali cum
fit a natura. injunCtum, ut liberos bene edu-
eet, quo in commoda humanre focietatis mem-
bra evadant, qllollfque ipfi ubi profpieere
queant: in de t:lnta eidem in liberos poteftas
conceffa intelligitur, quanta ad hune finem
fllfficit. ~re hautquaquam eoufque fe exten-
dit, ut parentts prolem intra materna vifeera
latentem elidere, aut editam abjieere, neeare-
que pollnt 5. N am excitatur quidem ex fub-
fb.ntia parentum foboles; ut tamen in requa-
lem eonditionem humanam cum ilIis locetur,
& injurire etiam ab ipGs parentibus capax fit.
Neque etiam hrec poreftas ad jus vitre& neeis
ex oecaDone delicti exereendum videtllr por-
rigi, fed ad modiclm duntaxat eaftigation~m :
qUlppe

5 Homicidii reus eft qui prolcm exponit juxta ilIud

Pauli jurifcJnCu!ti. ijecare videtur non tantum is, qui
pa,-tum :e'fOcat, Jed & is qui a/jicit, & qui alimonia dene-
gat, 0' is qui pub/ids loch m~(er cordice (atr/d exponif, quam
i/,je non hahet. Digefl:. L. XXV. tit. iii. 1. 4. Attamen
expofitio liberorum, (utut inhumanum lit & crudele)
pleri{que gentibus, iifque (quod miro fimilc videtur )
c:.eteroquin excultis & bene moratis, Gra:cis & Roma-
nis, haud inufitata fuit. De Romanis id tradit DIO-
NYSIUS HALl CAR. /lntiq. R~m L. II. VALERIUS
MAX. L. v. c. 8. Idem de Gra:cis teftaturARIS-
TO r El.. E S, fuoq; calculo probat in Polito L. VI.
c. 16.
6 Sunt qui fcntiunt patribus in ftatu naturali, prout
opponituf ci viii, confEtutis, jus vita: & necis tribuen-
dum dre; fed fal(a nitunt'.Ir hypo.hell, ac fi itatlls
familiarum
L. II. P ARENTUM ET LIBERORUM. 40 7
quippe qua: verfatur circa retatem teneram, in Cap. 3.
quam tam atrocia delicta, qu::e morre fint ex- ~
pianda, vix cadunt 6. Sed fi tamen citra fpem
emendationis omnem difciplinam p~rtinaciter
adfpernetur puer, poterit domo patria ejici,
atque abdicari.

V. ISTHlEC porro poteftas, ita pre(fe ac- 2g~nfa.

cepta, confiderari poteft juxta diverjitatemftt zn ~r~-.
~tatis in liberis. Nam in prima dltate, ubi ~;;~: 11
immaturus adhuc rationis ufus eft, omnes Ii- c. ii. 7,
berorum actiones directiC!ni parentum fllbja- B.
cent. Quo tempore, fi quid bonorum ab aliis
in impuberem transferatllr, id parens loco
filii acceptare, & adminiftrare debet, llt ta-
men dominium ipfi filio adqlliratllr; etfi ut
fructus patri cedant ad plenam ufque filii ceta-
tern a:quiffimum fit. Sic & quod ex filii la-
bore lucri aut emolumenti provenit, id merito
fibi pater vindicat, cui ex adverfo filii nutricio
&: educatio incumbit 7.
VI.

familiarum in ftatu natuJ"ali viventium non diiferat a ftatu

clvili, & quod in ilIo patribus ceu capitibllS familiarum
fummllm aliquod imperium competat. ~"nl [ententiam
poll: HOBBESIUM defendendam Llmpfit D. Robert. FlL-
MERVS, in lib,o, cui litulus Patriarcha. quem ex in-
fiitu'o refutarunt ALGERN. SIDNEY & J. LOCK/US de
ipzperio ci<uili.
7 " Ut res omnes liberorum parentibus acquirantur,
" non nllturale eft fed ex quorundam popl1lorum Jegi-
"bus." GROTTU 5 ubi /uira: Et recte de hac re
BUDDEUS. "Si liberi propria induftria aliquid ad-
" quirant, omnino ubi acquirunt. lmr:eri"m cnim
" palernum facu'tate adquirendi, q.-a per naturam
" gaudent, eos privare nequit. ~od fi aurem ex rebus
" parentum aliquid adquirunt, non fibi fed parentihus
D d 3 " adqili-
408 DE OFFICIIS L. II.
Cap. 3~ VI~ In adttlta tCtate, ubi liberi pleno qui-
~. dem judicio pra::diti funt, pars tamen adhuc
~anta Infilm ilia: paterna: exiftunt; diftinCl:e confiderari
fo,;'dem
atatis pate ft pate ft as, quam pater h abet ut gemtor,.
adulta:? & quam habet ut caput familitC. IlIa Cllm
c. ii~ 10. commodam educationem & gubernationem Ii-
berorum pro fcopo habeat, patet adultos quo-
que liberos autoritatem parentum tanquam
prudentionmi fequi debere. Et qui vult elC
paternis bonjs fuftentari, ac in ea deinceps
fuccedere, neceffL1m eft, ut ad famili::e paterna!
rationes fefe attemperet; quam moderari l1ti~
que penes patrem eft 8.

~a: itz VII. ClETERUM patresfamilias, qui non-

flatu na dum in civitates fucceiTerant, in domo fua im-
~ura~i'rua: perium aliqL10d inftar principum gerebant.
2n "Z~7JI- lode & liberi in eorum familia adhuc ha:ren-
tate. . r ., r.
c. ii. I I. res lplorum Impenum tanquam tumnmm ve-
u. ner.iri debebant 9, Verum poftea imperium
iftud familiare, (uti & alia jura) ad u[um &
decus civitatum fuit artemperatum; & alicubi
, p1ultum~

" adquirunt; cum fructus ad domin~um rei pertineant,

f' & indufiria Iiberorum alimeotis penfetur. Aft quod
~, Jiberis ufu rationis deftitutis donatur, liberorum eft.
~, Parentes enim in acception~ vices illorum fuftinenr,
" & nulla rat;o fuadet, ut liberi eodem priventur. ,;
l'/JJ/. Prall. P. II. c~ iv. S. q. ~ 12.
, " Verum hoc debi:um cum non fit ex vi facultatis
to rnoralis, fed ex pietate, obfervantia &' gratia: repen:

" denda: officio; non efncit ut,irritum fit, ii quid contra

H fit fa.:tum." GROTIUS uhi fupra. '
9 Vult HOBBESIUS civile imperium a paterna F0ter~
~~te d~rivari. Dc Ciw, c. v~ 12. Eandem partern
~uetu~
 L. II. PARENTUM ET L~BERORUM. 40 9
multllm, alicubi parum de eo patribqs relic- Cap. 3
tum. lode obfervamus, in qllibllfdam civita-~'
tibus patres jus vita:: & necis, ex caufa delicti
exercendum, in liberos obtinuiffe; in aliis id
ipfum iis ademtum, ne forte parentes fua in
liberos pcteftate in fraudem boni publici~ a,ut
ad iniquam iftorum oppreffionem, abuteren-
tur; aut ne ob mollitiem paterni affectus dif-
fimularentur vitia, in exitium publicum erup-
tura; aut ne patri tam triftis fententire pro-
nuncianda:: neceffitas imponeretur.

VIII.. SED ubi proles familia paterna plane E;;trffi

txcejjit, & vel novam fibi familiam conftituic, pr~l~s Ua-
vel aiteri adjungitur, poteftas quidem patria n::1;la an t>
r. I . r.' . & br. .I ol 'Vatllr .
10 vltur; ut tamen lemper pletatls 0 ler- c. ii. 13.
vantia:: debitum maneat; quippe fundatum in '
meritis parentum, quibufcum paria facere li-
beri nunquam aut rariffime creduntur. Et
ifta merita non in eo tantum confiftunt, quod
parentibus liberi vitam debeant, occafionem
omnium bonoru!TI ; fed & quod lil-boriofam ac
fum

tuetur Dominus ROB. FILMER, in libro cui titulus, Patri-

archa. Uncle abfolutam & irrefiftibilem potentiam ci-
viIi magiftratui attribuunt. Hos autem prlEclare refel-
lit LOCKIUS de Ci'V. imperio, & validiffimis argumen-
tis evincit civile imperium a paterna auCtoritare deri-
vari non pofi'e. Supra oft~n[um fuit (L. 1. c. vii) omne$
homines eJfe natura tequales. Infantes quidem hac requa-
litate nun potiuntur, propterea quod non funt ra-
.tione pr::editi. Poftquam vero ex ephebis. excelrerunt
& matura lEtate utuntur, omnino runt "Vn~H'm~
fuique juris; manente tamen illo pietatis & obfervan~
ti;:e debito, cujus caufa perpetua eft. Imperium ti'Vi/t!
Dd4 ~
410 DE OFFICIIS L. II.
Cap. 3. fumtuofam educationem eorum fufceperint,
~ qua eos in commoda human::e focietatis mem-
bra formarunc, ac f::epe de mediis vitam com-
mode & copiofe exigendi iifdem profpexerunt.

Alteriquo- IX. ETSI autem parentibus obligatio edu-

uJquep~olis candi prolem a natura Iit injunCta : id tameQ.
educatlO non obftat, quo minus, utilitate prolis aut ne-
committi
po.f!it? ceffitate exigente, ejufdem adminiflratio alteri
commendetur, ita tamen ut infpecrionem 'fibi
in iftum delegatum parens refervet. Unde &
pater non folum prreceptoribus idoneis filii in-
formationem reae committit : fed & eundem
alteri actoptandum dare pot~ft, fiquidem ex-
inde in filium aliquod fit emolumentllm redun-
daturum. Et fi nulla alia ni.tio fit prolem a-
lendi; potius quam inopia extinguatur, pater
eam oppignorare, aut vendere in tolerabilem
fervitutem poteft, faltem fub lege retraCtus,
ubi pater ad lautiorem fortunagl pervenerit,
aut quifpiatn ex cognatis iftum redimere ve-
lit. ~od fi autem parens per inhumani-
tatem prolem expofuerit & abjecerit, is qui ean-
dem fuftulerit atque educaverit, in paternum
quoque

& paternu'm prorfus diverfi runt generis: nee origine ..

nee fine, ,nee .u(u co~veni~nt. Fieri <I,uidem po tefl:,
& probablle, vlcletur In pnmaevo rerum flatu, priuf-
quam homines in civitates venerunr, patres-familias
imperium aliquod civile in fuis amiliis geffiue: id
autem a confen[u Iiberorum vel expreuo vel tacito
~rtul1? ~fr'9ui 'prudenti~m. & affeetum parentum exper~
tl facIle fibl utde eKe Judlcarunt, ut eorundem imperio
& d;reC1ioni fubjicerentur. Exinde aurem nullo ~odQ
\:ffici poten civilis magiftratQs im ferium a paterno jure
delivarl
L. II. PARENTt.1M ET LIBERORUM. 411
quoque jus fuccedet; ita ut iRe alumnus filia.,. Cap. 3.
Iem obfervantiam educateri fuo debeat. ...rv ..,.r
X. UTI autem pater protem familia fua eji- A~ a pa-
cere non debet, educati0ne & auxilio iftius ad- Jficon-
hue indigentem~ citra graviffimas ~atlfas.: ita ;;~; ;~:iis
& proles non mfi cum bona patns vema ex conjugi-
ipfius familia exceder. Creterum cum liberi um.!
matrimonii Jere contrahendi occafione pater- C.11. If.
nam familiam relinquant; & vero parentum
utique interfit, cui proles fua jungatur, .& ex
quibus nepotes fibi proveniant: Inde officium
filiale plane requirit, ut patris conJenfum heic
fequantur liberi, nee eo invito conjugi focien-
tur. ~od fi tamen de faCto invitis parenti-
bus matrimonium contraxerint, & confumma-
verint liberi, jure quidem naturali id irritum
non videtur;' prrefertim . ubi familiam pater-
nam non amplius ifti one rare velil1t, & alias
conditio non fit indecora. lnde fi alicubi e-
jufmodi matrimonia habentur irrita, aut il]e-
gitima, id ex legibus civilibus eft 10.

Xl. Officium parentum in hoc prrecipue con- OJlicia pa-

ftfrit, ut liberos commode alanr, corpufque & rentulll
animllm erga !ih-
raj 'jUtC?

deri "ari polfe. Vid. (upra, cap. r. 7. not. 7. Conf.

LOCKE De Civ. Imp. P. 11. c. vi.

10 Sic ex jure Romano qUa'!dam nuptja'! irritre runt, fi

confenflls patris deficit: quod non ex natura e{fe, fcd ex

juris conditorum volur.tate re[te nos monet GROT IUS.
pe Jure B. & P. L. II. c. v. 10.
412 DE OFFlCIIS &c. L. II.
Cap. 3. animum per dextram & cordatam educationem
VV",", ita forment, quo idonea & utilia membra fo-
cietatis humana:: & civilis fiant, probi, cOl'dati,
& bene morati. Item & eofdem ad idoneum
& honeftum vita:: genus adplicent; & quan-
tum ratio & occafio fert, fortunam ipforum
fundent & promoveant 1 1.

~te <vi- XII. Liberorum contra debitum eft parentes

ciJIim ho- honorare, id eft,~ reverentiam iIIis exhibere,
1'zt1n erga
;/Ios? non extern is tantum fignis, fed multo magis
interna a::ftimatione, tanquam autoribus vita::,
ac tantorum aliorum bene6ciorum; iifdem 0-
bedire; pro viribus infervire, inprimis fenio
aut egeftate confec1is; fine confilio & autori-
tate eorum nihil magni momenti fufcipere; &
denique eorum morofitatem, aut vitia, fi qua
inveniuntur, patienter ferre 1 2.

11 ReCle JUVENAL. Sat. xiv. 70

Gratum eft quod pat rite ci'lJcm populoque dedijii,

Si facis, ul patrite fit iioneus, utilis agris,
Utilis C:f be/forum, C:f pacis rebus ageudis.
Plurimum enim infererit, quibus artibus, & quibtn
hunc tu
Moribus inJlituas----

12- Bene fancitum' eft a Jus T I ~ I A N 0 reverentiam

parentiqus edam impiis deberi: licet enim legum con-
tonlor & impius jit~ tamen pater eft. Novell. L. XII.
c. ii.

CAP.
 CAP IV.

DE OFFICIIS DOMINORUM ET
SE R V ORU M.

I. pas T QUAM genus humanu01 muI- lntro-

tiplicari crepiifet, atque deprehenfum duCltE /cr-
fuiifet, quam commode res domefticre aliorum 'Vitu!~s in
minifterio curari poifent; mature introduCl:umfam:~am
. ut ad operas d ome ftleas 0 beun d as In
f mt, . fia- oaayto.
L. vi.c.iii.
f[tiliam adfciflerentur jerrvi. OEos ab initio ultra
fefe obt~liife prob~bile eft, inopia adaCl:os:J
aut proprire hebetudinis fenfu; ftipulatofqlle
fibi perpetllam alimentorum & ali~rum necef-
fitatum prrebitionem, in perpetuum hero fua
minifteria addixiife . Dein cum bella paffim
inerebefcerent, apud plurimos populos recep-
tum, lIt quibus bello captis vita donata eifet,
fervitio addieerentur, una cum prole, qure oe-
inceps ex ipfis eifet proventura ... Etfi apud
multos populos nulla ejqfmodi fervitus in Ufll,
fed omnia munia domeftiea per mercenarios
ad tempus conductos expediuntur 3.

---------------------------------------------------~
I Sequitur ex naturali hominum ~qualitate, funda-
plentum fervitutis efi"e paB:um; 8>; nullos efi"e natura
& ante omne faaum hum anum in ftatu fervili
.. Q:!od omnino injuftum eft; vide mox infra. not. 5.
3 Conf. GROT. De Jure B. & P. L. II. c. v. z6.
t',t L. III. c. xiv.
II. PROUT
414.. DE OFFICIIS L. n.
Cap. 4. II. PROUT alltem funt diverji velut gradus
~ fervitutis: ita & potellas herorum, & fc\"vo-
fi!3te hero ru m conditio variat. Mercenario temporario
znjey<uum d
mercena-
.
ommus 1
conventam mercer,em ; 1fte h' .
mc Vl-
rium po- ciffim cooventam operam debet. Et quia in
te/len: eo contractu domini melior eft conditio, ideo
c. iii. 3. etiam ejufmodi minUter domino pro ratione
dignitatis reverentiam exhibel'e telletur: &
. ubi malitiofe aut negligenter opus fecerir, e-
jufdem coercitioni eft obnoxius; qua:: tamen
ad gravem corporis affiiCtionem, multo minus
ad mortem, propria autoritate fumendam,
procedere nequit 4.

C).'
-<!ftt? zn III. EJUSMODI autem jeyVO, . qui J~J<
'e'e ultrfJ
jer<uum, ali cui in perpetuum jervitium addixit, dominus
qui Je ultro perpetua alimenta, & qua:: alia vita:: necef-
ei a.cf.dixit? [aria funt; ille huic viciffini perpetuas operas,
c. JIl. 4.. quafcunque dominus prrefcripferit, prreftare
debet, & quicquid ex illis provenit, domino
fideliter confignare. In quibus tar;;en virium &
dexteritatis fervi humaniter rationem habebit
d0111ir,us, ne vires ipfius excedentem laborem
cum afperitate exigat. Caftigationi quoque
" domini ifte fubeft, non folum ad expellendam
negligentiam in opere exfequendo; fed & lIt
ipfius mores ad decus & tranquillitatem fami-
'li~ componantur. Non tamen invitus alteri
vendi talis poteft; quia ultro hunc, & non
alium dominum adfcivit; & ipfius intereft, u-
tri ferviat.. Si .atrox deliCtum in alium extra
familiam

4 GROTIO {ervitl;s eft perfiBa vel imprrfilla:

Prior
ea sue Ferpttuas opera3 deba pro aJimemis & aJi;s
qua;
L. n. DOMINORUM ET SER:VORUM: ,p 5
familiam admiferit: in civitatibus pcen::e -po- Cap. 4.;
teftatis .civilis fubjacet: ubi familia fegrex....-v--J
fuerir, expelli inde poterit. Sed ubi delictum
in ipfam familiam fegregem Iita,dmiffum a do-
mino etiam per extrema coerceti ,poreric.

IV. IN iftos autem fervos, qui bello capti ~d! in it.

fuerant, a plerifquedurius agicreptum, quod lum, qui
hoftilis adhuc irre quid in' eo fl1pereffer, & bello cap-
quia ipfi extrema nobis noftrifqt1e fortunis in- tllSrfl ? 6
{),,' . ' f. C. 111. '
tentaverant. '<llampnmum'tamen IDter eJu -
modi victorem victumque. mutua fides circa
confociationetn in familiam interceffit, omnis
antegreifa hoftilitas remiifa cenfetur. Et tunc
utique injuriam etiam taliter adquifiro fervo
facit dominus, ,fi vel neceifaria ad victum non
fuppeditet, vel citra ration em in eum fooviat ;
m111toql1e magis Ii citra eondignum delictum
eundem occidat.

V. CI R OA illos quoque fervos, qui bellica s

Vi lD
.
eam con dmonem f uerant a bft. ra~LI,
.0.'
. nee 1/er<VOJ,~
. . q os, <.;J
non qUi pretIO emuntur, rec~ptl1m,. ut non fe- qua lege,
CUS ac alire res noftrre in quemcunql1e placeret a,lienare
transferri, & ad inftar mercium venire poifent. llc~~t ~
Sic ut ipfum corpus Jervi domini ejJe intellige- C.11I. lX.
retur. Ubi tamen humanitas jubet, ut nun-
quam oblivifcamur, fervum utique hominem
eife: adeoqlle nequaquam eum ita tractemus
velut alias res noftras, qllibus pro libitu uti
abutique, eafque deftruere poffimus. Et ubi
talem fervum alienare placet; ne iis data ope-

qua: vita: nect'ffitas exigit: pofterior'vero, qux in diem

ell: aut fub conditione, aut ad res certas. De Jure B. C;f
P. L. II. c. v. 27, 30.
ra
416 DE OFFICIIS &C. L. tiJ
Cap. 4. ra aut prreter meritum addicatur, apud quos
V'V""t inhumana ipfum traCtatio eft manfura.

~ern~ quo VI. DENIQ.!TE & id paffim receptum, ut

Jure I,ant r.' .b r. . 7 r.
domini ma- qure ex lerVlS parentI us nalcltur pro~es, lerVl-
tris? lis & ipfa fit conditionis, pertineatque tan-
c. iii. 9 quam mancipium ad dominum matris. Id
quod ifthoc argumento defenditur, quod.cujus
eft corpus, ejus quoque par fit fructum effe,
qui ex eo corpore provenit: Et quia ifta proles
nafcitura plane non erat, fi dominus jure belli
in parentem ufus fuiffet: Et quia parens nihil
habet proprii, nulla ratio prolem ejufmodi a-
lendi fupereft, niG ex bonis herilibus. Cum
igitur dominus alimenta prrebeat ejufmodi pro
Ii diu ante, quam ipfius opera utilis effe queat;
& fequentes operre fui temporis alimenta non
multum fere excedant" effugere eidem fervi-
tutem invito domino non lice bit. Manifeftum
tamen eft, cum ejufmodi vernre nulla fua cul-
pa in fervitutem perveniant; nullum effe prre-
textum, quare ifti durius debeant traCtari,
quam conditio perpetuorum mercenariorum
admittit s.
CAP.

5 Naturalis quidem fervitus eorum, qui. ex fervis

nafcuntur, axiomati ifti, homines eJfe natura .equal&!,
direete adver[atur; quam ob caufam opinionem au eta.
tis omnino repudiamus. ~i in fervitutem non con-
fen[erunr, nee jufto bello redaai funt, domino nul,;.
lum in eos imperium com petit. Pneterea mitiorem
tonditionem proculdubio merentur, qui ex ejufmodi
fervis nati funt, & prreter culpam fuam in hunc ftatum
devenerunt. Audiamus GROTIUM: "Romano jure
" & jure gentium circa captivos; ut in befiiis, ita in
;. fetvma
 417

CAP. V.
DE CAUSA IMPULSIVA CONSTITUEND}
CIVITATIS,'

I. QUanquam vix fit jucunditatis quid at- Oificia it:

que commoditatis, quod per haEte- ci'Uit~te,
nus enumerata officia ftatufque obti- ex hUJd.u~
"d orlu eaU~
nen non poffe VI eatur; quare tamen morta- cenda.
tales, non contenti parvis illis primifque focie- L. vii. c. i.
tatibus; magnas focietates, qure civitatum I no-
mine veniunt, conftituerint, jam inveftigan-
dum refiat. Ex hifce enim fundamentis de~
ducenda eft ratio officiorum, qUa! ftatum ho-
minum civilem comitantur.

II. HEIC igitur non fufficit dixiffe; Homi-h.A.'d ~a1Jt

~ t:
nem per naturam tPJam . dr;' omznem
rapt a J0Ctetatem eJfe natu-
ra pra
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - num non

.. r '1'IS cand'"
lerVl ItlOnls homml
. 'b us partus matrem flquituy; fuificit
c i . 1,
.. quod tamen juri naturali non futis congruit, ubi .
" pater aliqua ratione fufficiellte cognofci poteft. Po-
4' namus autem, quo minor fit difficultas, utrumque
.. parentem {ervitutem fervire; & videamus, an natura-
" liter partus {ervilis futurus fit conditionis. Certe H.
" alia nulla fuerit ratio educandi part urn, potuerunt pa-
~, rentes prolem fibi nafcituram in fervitutem fecum ad-
" dicere: quippe cum tali ex causa etiam in Iibertate
" natos vendere parentibus Iiceat. Sed cum hoc jus
" naturaliter ortum ducat ex ipsa neceffitate, extra eam
" non eft jus parenti bus prolem fuam cuiquam addicere."
De Jure B. f.:f f. L. II. c. v. 29.
I Con cilia (telufque hominum jUl"/! fodetati civitaJeo aptel-

lanlur, Cle. SQrnn. Scip. c. iii.

civi!em,
418 DE CAUSA iMpULSrVA L. H.
Cap. 5. civilem, ut citra eam nee pomt, nec velit vi-
~ vere. Sane enim cum apertum fit, hominem
eife tale animal, quod feipfum & fuam utili.:..
tatem quam maxime amat; neceifum eft, ut
dum ultro focietatem civilem affeetat, aliquam
utilitatem'inde fibi proventuram refpexerit".
Et quanquam extra focietatem cum fui fimili-
bus .Iwmo erat futurus animal longe miferri-
mum; tamen cum naturalibus defideriis &
neceffitatibus hominis per primas focietatis, &
per officia ex, humanitate aut paths pra:ftita,
abunde potuerit fatisfieri; non ftatiin ex (0"
cialitate hominis inferri poteft, ejus indolem
pr~cife ad' focietatem ci vilem ferri.

crriplex in
hanc rem
III. Id quod planiusfiet, fi confideremus,
conJidera- qmenam conditio ex c(}nfiitutis civitatibus apud
t;u. homines proveniat; QEid requiratur, ut quis
vere --dici queat an:mal politiC'!,fm, . i. e. bonus
civis; QEid denique deprehendatur in natura
hominis) indoli vitte civilis repugnans.

Primo IV. ~I civis fit, libertatis naturalis jaB:u.o

cond,tionis ram facit, ac imperio fe fubjicit) quod jus
e:e:a~~ {~:_ v.it~ & n~cis comple~~tur; ~ cuj~s juffu pIu-
-ucmentls; nma faClenda, abs qUlbus qUlS alIas abhorre-
bat; & omittenda, qu~ vehementer adpete-
bat. Pler~que etiam actiones ad bonum fo-
cietatis referend~, quod fa:pe a bono fingulo-
rum

2 Similiter CICERO l " Hane ob cau(am maxime ut

"fua tenere nt, rerp. civitatefque eonllitutre funt.
" N am erfi duce natura congregabantur homines, ta-
" men fpe cllf'codire rerum fuarum urbium prxfidia
., quxrj:bant." De OJji:. II. xxi. Male autem Ha-
tuit
L, II. CONSTITUENDlE CIVITATIS. 4 T9
urn videtur difcrepare. Atqui ad hoc per in- Cap. 5'
clinationes jam congenitas fertur homo, ut ~
nemini fubjeCtlls effe, ut omnia fuo agere
arbitrio, ut proprio commodo in omnibus
velificari velit.

V., Animal vere politicum 3, i. e. bonum d- <[II,m, 1"e*

'Vem ilium dicimus, qui juffis imperantium quijito*.
promte paret, qui ad bonum publicum omni- ;:::;i:~
bus viribus connititur, ac poft illud privatum iitiei;
bonum lubenter habet; imo qui nihil fibi bo-
num credit, nifi idem bonum quoque fit civi-
tati ; qui denique adverfus alios cives commo'
dum fefe gerit. Atqui paucorum ingenia ul-
rro ad hunc finem attemperata inveniuntur:
maxima pars metu pre-nre utcunqlle continen-
tur ; multi per rotam vitam mali cives, &
animalia non politica manent.

VI. DEN IQ,yE nullum homine animal fero- 'Tum, na'

cius, aut indomitum magis, & quod in pIma turte htl
vitia pacem focietatis perturbare apta fit pro- man~ '1);.
,
CIlve.
P rreter d elena . C1"b"1, V enenlque,
fid" emm '{" fte CZ'1),jl
replI'"'~I'''
quibus bruta quoque folent committi, multis tis. 6
homo agitatur vitiis, qure bruta ignorant; uti
eft fuperfluarum rerum infatiabilis cupido, &
freviffimum malorum, ambitio. Vivax item ni-
mis injuriarum memoria, & vindiCtre ardor,
longo poft tempore adhuc glifcens. Nee nort

luit HOBBESIUS De Ci'1)c, c. i. 2. congreifum omnem

fpontaneum vel egeftate mutua conciliari, vel captanlia
gloria, & has /olaf eife. caufas focictatis qurerendre.
; '>Av9~w'1l'6~ &\'1 IjJJO'ii ~;;ov '1l'oiwTllt6v. Homo natura e;1
t!1li;;a! pfJ/iticum. AItI'TOT. Polit. L. I. C. ii.
Ee infi,,;ca
420 DE CAUSA IMPUL~lVA L. II.
Cap. 5. infinita diffimilitudo inclinationum & adpeti-
V'"'v~ tuum, & cuique pro ftudio fliO extollendo per-
vicacia. Accedit, quod eo flJrore in proprium
genus ia:vire gaudeat homo, ut maxima pars
malorum, quibus humana conditio vivit ob
noxia, ab ip[o homine proficlfcatur +.

C~uJa. ci- VII. GENUIN A igitur & principalis caufa,

'Vl~~ZJ quare patresfamilias, deferta naturali liberta-
~:::::~t~ te, ad civitates conftituendas defcenderint,
ficmita,r.fuit; ut prd'jidia jibi circumponerent contra ma-
la, qUa? homini ab homine imminent. Nam uti
c. i. 7.
poft Deum O. M. homo homini plurimum
prodeffe ; fic & idem non minus obeife poteft.
Et reete malitiam hominum,ejufque remedium
refiimant, qui in proverbii vicem receperunt :
nifi judicia effent, unus alterum devoraret.
Poftquam autem per civitates in talem funt.
digeiti ordinem homines, ut a mutllis lrefioni-
bus tuti eife poffent ; ultro deinde confecutum
fuir, ut eo uberills fruerentur com modis, qure,
ex hominibus in homines provenire apta funt ;
puca, u~ moribl1s a puero imbl1erentur com-
modioribus, &varias invenirent atque exco-
Ie rent

+ In tribllS noviffimis feClionibus auC!:or H OBBE SI1

veftigia maxime infequilUr. Conf. De Ci'Vc, c. i.
5 De origine civitatum fimilia tradidit CICERO:
" Mihi quidem non apud Medos (olum, ut ait HERO-
" DOTUS, fed etiam apud majores nof1:ros, juftiti<e
" fruend;.e caufa, videntur olim bene morati reges
.. con~~tuti .. N::m cum premeretur inops multitudo
" ab 11S qUI majores opes habebant, ad unum aliquem
" confugiebaot, virtute pr;.eftamem, qui cum prohi-
! " belet
L. II. CO!'lSTITUENOlE CIVITATIS. 421
Ie rent artes, quibus viC! humana copiofa & Cap. 5.
commoda fuit reddita 5. ~

VIII. IL~US:rRIOR adhuc fiet call~~ confl:~. ~uamper

tuendre CIVItatIS, fi confideremllS, alta medza jeje homilli
non fuiJJe Juffeaura reprimendre hominum rna. non p~d!.
litire. ~a?quaI? .en~~ .lex natu~alis pr~cipiat, ~::u~::.
ut ab ommbus lOJUtllS lOferendls homInes fefe c. 1. 8,
abftineant 6; tamen ejus legis reverentia id
prreftare non poteft hominibus, ut in libertate
naturali fatis tuto degere queant. Etfi enim
forte dentur homines animo ita rnodefto, ut
ne impunitate quidem data alios violare ve-
lint; alii quoque metu proventuri inde mali
cupiditates fuas utcunque compefcant , magna
tamen ex adverfo eorum turba' datur, quibus
omne jus vile eft, quoties [pes lucri arriferit,
& fiducia propriarum viriurn, aut folertire, qua
repellere aut eludere heros fete pOlle fperent.
OEos uti nemo non cavere r,ititU:'1I qui falutem
fuam amat: ita cautio illa commodius, quam
ope civitatum obtineri nequit. N am lltut ali
qui mutuo fidem dederint de auxiJiis invicem
ferendis; ni tam en adfit aliquid, quo & judi-
cia eorum uniantur, & voluntates firmiter ad~
ftringantur ad explendam fidem; fruftra ab
iifdem certum auxilillm fibi quis promittir.

.. beret injuria tenuiores a:quitate conl1ituendi, fummo:i

" cum infimis pari jure retinebat'" DeOjjic. 11. xii.
6 Etia;)l{i auCtor in plurimi5 HOBBESlUM fequitur;
ex hifce tamen plane patet eum longe ab imFii huju$
hypothefi abhorrui{fe, qua: docec 7\'"f;;~;;''' [~U rapid
<'V1'1.:ere, in l1atu naturali, non eire contra lrgem natura:.
CQnf. De Cive, c. v. 2.
Ee2 IX.
.p]. DE CAUSA IMPULSIVA, &C. L. I
Cap. 5.
~ IX. DENIQ!JE licet lex naturalis hominibus
N~que Nu fatis infinuet, non impune laturos, qui alios
;Z:;:'s/;/- injuria affecerint : tamen neque metus divini
mor/us Numin:s, nequeconfcientiannorfus fat validam de-
cOIl./cim. prehenduntur vim habere quorumvis hominum
ti-r. malitia:: coercenda::. N am apud multos edu-
cationis & confuetudinis vitio vis rationis velut
obfurdef(it. U nde fit, ut illi pra::fentibus
tantum immineant, futurorum parum curiofi ;
ac han nifi iis moveantur, qua:: in fenfus in-
Cllfrunt. Cum autem vindiCl:a divina lenta
fere pede [oleat incedere; inde pravis morta-
limn pr:otbetur occafia ad alias caufas impio-
rum mala refereildi; pra::fertim cum fa::pe vi-
deant, improbis affatim adeffe, queis vulgus
felicitatem metitur. Accedit, quod ftimuli
confcientia::, qui facinus antecedunt, non ita
validi videantur, quam qui idem fubfequuntur,
quando id, quod factum eft, infectum am-
plius fieri nequit. Enimvero pravis cupidi-
nibus reprimendis pra::fentaneum, & ad indo-
lem hominum probe attemperatum remedium
in civitatibus reperitur.

CAP.
 423

CAP. VI.

DE INTERNA CIVITATUM
ST Rue T U R A.

1. pRO X I MUM eft, ut inveftigemus, "".'1.Jcrten-

q ua ratione civitates fint exrruCtre, udiltS/nab
z 'S COlZ"
earundemque interna compages cohrereat. Ubij"nClio ho-
illud primo manifeftum eft, adverfus mala abminum:
hominum pravitate imminentia fingulis homi- ~. \' II. c .
m. bus neque Iocum al'lquem, neque arma, ne- 11 .
que animantia bruta commodius & efficacius
prrefidil1m potuiffe fupeditare, quam alii ho-
mines. Eorum autem vis cum in Ionge di-
ftantia non feratur, neceffum erat conjtmgi
per quos finis ifte obtinendus erato
{, flleque eo-
II. NEe minUS confl:at, \Jufinodl fecunta- 1':il1t rail'
tern adverfus alios homines prrefl:are non poGe (orum, fed
duorum vel trium confentionem. ~ia facile ~l"1i 1;:"l-
eft, ut ad paucos hofce opprimendos tot con- ~'~t;t 2.
fpirent, ut certiffimam fibi de illis vittoriam
fpondere poffint; quib.Js [pes fLlccefflls & im-
punitatis fiduciam ad aggrediendlllTI eft datura.
Igitur ad iftum finem neceffarium eft, injignem
hominum multitudinem fere conjungere; tit
pallcorum hominllm ad hoftes acceffio, non
fit ipfls confpiclli momenti ad vittoriam.

III. INTER mulcos if\:os, ho: fine coeuntes, Per,{{rri"n

wen d(1, 'llle.i't(!,
, ([ adh"
oponet ut fiIt cou)',r;en),r;us Cl,'( 'J'id1J'11
. ClI n at7Jl'rjl-
J

ad eundem finew idonea. Na 11 etiam multI, nfm ~Oll-

ni confentiant inter fe, fed diflrafti fcnt.:ntii~JPira'lti-
. Ec3 in"m.
c. ii, ,)
 DE INTERNA L. II.
Cap. 6. in diverfa tend ant, nihil efficient. Aut licet
;...,r'lf"'- ad tempus confentiant, impellente aliquo af-
feau, mox tamen, prout mutabilia funt ho-
minum ingenia & inclinationes, in diverfa abi-
bunt. Et quamvis paCto inter fe promittant,
quod ad defenfionem communem vjres fuas
fint adplicaturi ; tamen ne hoc quidem modo
ad diuturnitatem iiti multitudini fat cautum
erit. Sed opcitet ut qu~d amplius accedat,
ut qui f::mel ad pacem & mutuum auxilium
caufa communis boni confenferint, prohibe-
antur, ne rof1:ea, cum ponum fuum privatum
a publico difcrepare v.ifum fuerit, iternm dir-
fenriant.

lfu(/;eflat IV. CIETERUM in hUl)).ano in,genio duo po-

'V,hn!.z' tiffimum occurrunt vitia,qu4! impedilJnt, quo
tum !h!fI II minus multi fui juris, & abs fe invicem non
(lepen dentes, d"lU m communem aI'lquem llnem
napotf!;.af(? l
unio.
c.
c. ii. 5. poffint conrpirare. Unum eft d.verjitas {ncli-
nationu.m & judic~ circa difcernendllm, quod
ad finem eft utiliffimum ; cui in multis eft con-
junaa heb.etudo 2-d difp\C~endum, qua:: [enten-
tia ex pluribus fit magis proficua; & pervica-
cia mordicLls defendendi, quod femel utcun-
que arriferir. Alterum eft tIJrpor & averfatio
ultro faciendi qqod utile eft, ubi defit aliqua
neceilitas~ qLlre tergiverfantes velint nolint ad
officium fajendum fllbigat. Priori vitio oe-
curritur, unicis in perpetuum voluntatibus
omnium: pofl::eriori amem, fi conftituatur ali-
qua poteftas, qme prreftns. & in fenfus incur-
rens, malum inB.igere poilit communi utili-
tati reIuctantibus.
v.
L. II. CIVITATUM S't'RUCTURA. 42 5
V. Uniri multorum hominum voluntates nulla Cap. 6.
alia ratione poifunt, quam fi unufq'.iifque fuam ~
voluntatem voluntati unius hominis, aut llnius U/mo <va-
r. bOO dol ulltatul1t
confilii lU ~lC1at; Ita ut emceps pro vo untate qui ohtmc-
0 0

omnium & fingulorum. fit habendum, quic- atur?

quid de rebus ad fecuritatern communem ne-
ceifariis ille voluerit.

VI. Poteflas autem talis, qure omnibus fit Unz"o 'r.iri-

metuenda, itidem inter multos homines nulla uJ~n Jub a-
fti tl. r: & ZljUa po-
a la ratione con tUJ pote l , quam 11 omnes
0 0 0
]
tejlate qui!
finguli [efe obligaverint, ut eo modo vires fuas ;iai?
fint adplieaturi, fieut iUe voluerit, in quem
omnes virillm [uaruffi direcrionem refignarunt.
Ubi autem & volllntatllm & virium unio facra
fuerit, tunc demum multitudo hominum in
validiffimum corpus, civitatem nimirum, ani-
maWr.

VII. PORRO ut civitas regulari modo coa- Eo perti-

lercat, requinlDtur duo patia, & unum deere- net paflum
tum. Primo enim omnium illi multi, qui iojingu/~rum
libertate naturali conftituti intelliguntur, ubi ~~s~/,ngu
ad civitatem faciendam congregantur, inter Co iio 7.
fe jinguli eum jingulis paftum ineunt, ut in
unum & perpetuum cretum coire velint, fure-
que falutis ac fecuritatis rationes communi
confilio ac ducru adminiftrare; uno verba, ut
velint concives mutuo fieri. In quod pacrum
ornne" & finguli ut confentiant neceffum eft;
& qui non confenferit, is extra futurarn civi-
tatem manet.

VIE. Poft ifthoc pacrum oportet, ut de- Et decre-

e.
cretum [Jat, quatoIS fiorma regzmtms lIt
0 r.
tum defir-
mtro- ma rc<>i-
0 0

dllcenda. De hac enim antequam conftitutum minis ~

E e4 fit,
4,6 DE INTERNA L. II.
Cap. 6. fit, r-ihil confranter poterit expediri, quod ad
~ communem falutem faciat.

I>lz;que, IX. POST decretum circa formam regimi-

ttallu:n in- nis, altero pafto opus eft, quando conftituuntur
t'Y CI't'es
(511npe- ille vel illi, in quem, vel quos regimen naf-
rail/1m. centis civitatis confertur: guo quidem pacto
c. :i. 2. hi ad curam communis fecuritatis & falutis,
reliqui ad obfequium his pr:rfrandum fefe ob-
ftringuf1t; quo ipfo etiam omnes fuam voIlln-
tatem fubjiciunt voluntati iftillS vel iftorum
fimulqlle (llarum virillm ufum & adplicatio-
nem ad communem defenfionem eidem, vel
iifdem deferunt. Atque hoc pactum ubi rite
fuerit exfeclltioni datum, tunc demum per-
feCta & regularis civitas inde provenit.

Ci-v:tat;s X. CIVITAS ita conftituta ad modum u-

na~ura. U l1ius perJonte concipitur, unoque nomine ab om-
:;~;;:;;. EX nibus particularibus hominibus diftinguitur,
c. ii. Ij. atgue dignofcitur, habetque peculiariajura ac
res ptoprias, quce neqlle finguli, neque multi,
neqlle

I Hane auC1cris doC1rinam perihingunt TlTIUS &

BARBEYRACCIUS; pra;c:pue eo nomine, qu'od ex
fa/sa l::ypotheJi rifultat, quoji iJlgens hominum 7lZ:Ait:tudc,
(i"vitatis rona'mdtf causa convenel'll, aut omneJ vel prim-e
j"altem civitateJ l,hero confellfu _colljlrufla flint j '1'iarum
nwtra tamm eJl veritati CO)1"ta~ea, qucn ,am vis eft
ch'itatu7JZ o~igo valde probaDi/;c. QE;e ql1idem omnia,
[alva auC10ris doCtrina, facile conctdi poffunt. Non
enim qua;ritur qua;nam fit de fa '10 civitatoJm origo, fed
q: id de earum or,gine pra::cipit jus naturale. ~od fi
vero rationi & philofophia; confona fit theoria, quam
noller propofuit, quod quidem negari non potell, nih:!
o nnino valet, fi vix ullum deprehendere poflumns
exemplum civitatis, qua; regulariler & per ejufmodi
paa a
L. II. CIVITATUM STRUCTURA. 427
neque adeo omnes fimu1 citra eum, qui fum- Cap. 6.
mum habet imperium, feu cui regimen civita- ~
tis commiifum, fibi afferere pom.mt. Uncle
CIVIT AS dejinitur quod fit per/ana moralis
compojita, eujus voluntas ex plurium paRis im-
plieila [3 unita, pro voluntate om i7ium habetur,
ut jingulorum viribus [3 facultatibus ad pacem
(3 feeuritatem eommunem uti poJlit ".

XI. EXSERIT autem feCe voluntas civitatis, Regimen

tanquam principium aB:ionum publicarum, cirulita~ihs
. rue unz 0-
vel per unum homznem, vel per unum can mini;
cilium, prout in illum aut hoc fumma rerum e. ii. 14..
fuit colIara. Ubi penes unum hominem eft
regimen civitatis, civitas velle intelligitur,
quodcunque ifl:i homini (cui [anam rationem
conftare pr::efupponitllr 3) placuerit, & qui-
dem circa negotia qu::e ad finem civitatum
fpeaar.

XII. V ER UM ubi regimen CIvItatis colla- r.e~ con-

tum eft in concilium, ex pluribus hominibus (zllzo.;x
. r. . . p urlO!lS
conftans, quorum qUllque fuam rermet volun- co/leBo
commij/ian.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - c. ii. '5,
pacta expl'effa coaluerit. Conf. LOCKE de Cz'v. 1',7p.
P. II. c. vii. ALG. SIDr-.iEY de Ci'V. Imp. c. iii.
,. Hane definitionem ex HOBBESIO de Ci'Vc, c. V.
9. defumpfit nofter, .quam non fatis elfe aCCl1l'atam
notavit TITIUS, cum cj-vifatil}t & illlperal1tem conful1-
dat. Aliam ipfe affert in Specim. JIII'is PuM. L. VI. c.
vii. 14. Accipe autem Grotianam. Ci'7.Jitas eft catuj
peJfeBlis l,hrl'ol'um Lominum juris fruendi & communis ut!-
lila:is causa Jocia/us. De jure B. & P. L. I. c. i. 14.
~x ab iaa C'CERO:':IS hanej multum qiffert, quam
fupra attulimus ad cal" v, nor. I.
i Recte addic, wi Jana ratio conjlet; cui adjungit
TI T J us, juxta 1I'tlj(rittUJ11 legum fundamcntaliullZ.
tatern
423 DE INTERNA L. H.
Cap 6 tatem naturalem; regulariter illud habetur
~,,,,,,,,,,,' pro voluntate civitatis, in quod confenferit
major pars hom im,lln , ex quibus concilium
componitur 4; niu expreife ftatl.1tum fit, quo-
ta pars concilii confentiens requiratur ad re-
prrefentandam volllntatem univerfitatis 5. Ubi
autem <.lure fententi<e difcrepantes pares unt,
nihil agetur, fed res in priori ftatu manebit 6.
Inter plures fententias di(crepantes illa. pr<e-
valebit, gure unguEs diffentientibus major eft ;
modo in eam tot confpirent, quat alias volun-
tatem univerfitatis per fanCl:iones publicas re-
prrefentare poffunt 7.

Membra XIII. CIVIT.A TE ita conftituta, ilIe in

~i'Vitatis quem imperium eft. collatum, proLlt vel eft
~,;pe~m:s unus ,homo, vel unum concilium paucorum
..:;; {f'VtS. '(" , h
c.ii. 19. aut umvenorum, Monayc a, Smatus, aut Po-
pulus fiber dicitur; reliqui Subditi audiul1t,
aut Cives, vocZtbulo hoc latius accepto. Etu
prefIius illi quibufdam duntaxat cives foleant
dici, quorum coitione & confenfu primo ci-
vitas coaluit, aut qui in horllm locum fuccef-
ferunt; nempe patresfamilias. Sum porro
cives vel originarii vel adfcititii. llli fUnt, qui

4- Similiter GROTIUS: Pa~s major nomine univerli-

tatis obligant fingulos, qui funt' in focietate. De Jure
B. & P- L. II. c, v. 17.
5 Sic in POLONIA una vox negativa contra c:eteras
omnes ita valebit, ut re infecHi concilium diffolvatur.
6 Nova vis requiritur ad novum effeclum credndum;
-uncle paribus lententiis :equum eft res manere in flatu
quo. SENEC. Epin-. 81. Reus fintentii s parious abfl-
".,;itur.
vel
 L. H. CIVITATUM STRUCTURA. 42 9
vel initio civitati nafcenti interfuerunt, vel Cap. 6
qui eX hifce runt geniti; quos etiam indige- ~
1Jas adpellari mos eft. Hi autem runt, qui
civitati jam conftitutre extrinfecus accedllnt eo
fi;le, ut fortunarum ibi fedem figant. Nam
.qui tantum ad tempus ~omn)Orandi caufa in
eivitate verfantur, etfi tantifper ipfius impe-
rio fubjiciantu.r ; .eives tamen non habentur,
fed peregrini aut inquilini vocantur.

XIV. 1ST A tamen, qure ruper origine ci- I~pe:ium

.
vltatllm rra d' r.
. Ira Junt non obftant, quo mmus
. Cl'Vlte '1 uo
finjit Ii
imperium civile a Deo eire reCl:e dicatur. Cum Dco jit .f
'enim idem legem naturalem ab omnibus ho- c. iii.
minibus exerceri velit; & vero poft multi-
plicatum genus humanum tam horrida vita in-
ter h0mines proventura [uerit, ut legi natu-
rali vix uIlus relinqueretur locus; cujus ramen
exercitium per inftitutas civitates egregie pro-
rnovetur: er~o (cum qui jubet finem jubere
etiarn cenfeatur media ad finem neceifaria. )
Deus quoque mediante diCl:amine rationis an-
tecedenter prrecipiffe humano gentri multipIi-
cato intelligitur, ut civitates, qure fummo im-
perio velut animantur, conftituerentur 8. ~a.
rum

7 Exempli cauf&: Si tres voces fteterint pro una

parte, quatuor pro altera. & quinque pro tertia, tum
vincet, qua: quinque .habet: -fi modo tot fint voces
confpirantes, quot ex Iegibus civitatis univerfitatem
repra:fentare Fo{[unt. In plerifque focietatibus requi-
ritur. ut major pars torius numeri confpire r.
8 Q:!i vero contendunt civile imperium a Deo oriri,
quiddam prorfus dil er[am fignificatum e{[e volun~;
""1%.
43 0 DE PAR TIBUS L. II.
Cap. 6. rum ordinem quoque in divinis literis 9 ex-
~.""V preffe adprobat, ejufql1e fanctimoniam p~c~-
liaribus legibus fancir, fibique illud pecuhan-
t,er curre effe teftatur.

CAP. VII.

DE PARTIBUS SUMMI IMPERII.

P{lrtes
jilmmi im-
1. Q U JE Pqrtes fi~t fummi imperii, &
quibllS modis eJl1fdem fere vis in civi-
ftTii <va- tatibus exferat,ex natura & fine ea-
rLite .:. . rundem liquido poteft colligi I
Vll C.l v.

POfjlas ,n.
IN civitate ?~1neS flla~1 volu.ntatem fq~
mlferunt vol un taU Imperantmm CIrca negotla
/cilicet ft-
re7!di ie- ad falutem civitatis facientia. ut velint facerc;:
gfJ.: quicquid illi voluerunt '. Hoc ut fieri pollit,
C.IV. 2. neceffum eft, ut imperantes civibus jigl1i.ficel1t,

,,':z. immediate &. fpecialiter aDeo fundatum effe fine

paths aut ullo humano aCtu interveniente: unde hu-
juice opinionis defenfores inviolabilem quandam ma-
jeflatem &. fancritatem regibus incfl'C quafi crelitus
cimiJram, jjbi in mente perfuadeant: quam quid em
fentent'am argumentis tam ex facris Jiteris quam ex
Jumine naturaJi pctitis flabilire aggreffi funt frgii
imperii forrifiimi afiertores; quales fuerunt HOBBESI-
us, FIL\:ERUS, LESLE1US, & alii. Sed nil nifi
nugas agunt. Ex iis qure fupra diEta funt, facile pa-
rc~:,;: c;,ile imperium aliu~de originem duxiffe; &.
nt:!ninem niG confentientem alieno imperio fubjid.
Sed de hac quellione videfis LOCKE de civili Imp: Vid.
jurra Hi/cr, Juri'! Xat. 5 I ; P.73.
fJ.U~
L. II. Su MMI IMPERIL +3 t
qu ipJorum circa talia fit volzmtas. Iftud Cap. 7.
igitllr faciunt non folum per mandata ad fingu- ~
los direCta circa negotia particularia; fed etiam
per generales regulas, unde omnibus in perpe-
tuum de agendis omittendifve conUet. Pet
quas etiam definiri folet, quid cuique fuurn,
quid alienum cenferi debeat; quid in .civitate
pro licito, quid pro illicito, quid pro honefto
aut inhonefto habendum 3: quid cuique ex
libertate naturali fuperGt, aut quomodo
quifque ufum fuorum juriunl ad tranquillita-
tern civitatis temperare debeat; quid denique
& quo modo quifque fuo jure ab altero exi-
gere queat. Hrec omnia enim liquido defini-
ta eife, ad decus & tranquillitatem civitatis
plurimum facit.

III. Is porro potiffimus civitatum finis eft, Et inter-

ut homines mutua confpiratione & ope tuti minan1i
Lint adverfus damna & injurias, qure a? .ho- ;::::;:n-
mmlbus panas:
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _-,-_____ c.i.. z

9 " Notandum ell: (inquit GROTIUS) homines non

.. Dei pr;ecepto fed fponte addut10s experimento infir-
.. mitatis familiarum fegregum adverfus violentiam in
" focietatem civilem coiiife; unde ortum habet poteftas
" civilis, quam ideo humanam ordinatione;n PETR us
" vocat: (I Ep. ii. 13) quanquam alibi & divina ordi-
C< natio vocatur, quia hominum falubre inftitu{um Deus

.. probavit." (Rom. xiii. I.) GROT. De Jilre B. C:f P.

L. I. c. iv. 7.
I Conf. GROT. De Jl4reB. 5 P. L. I. c.iii. 17.
Z QUa! de Iegibus in genere ferendis fupra dicta
fuerunt (L. 1. c. ii.) huc etiam applicali poffunt.
3 De iis {cil. rebus, quas in media reliquit lex divina:
quod obiter monendum efi"e duxi, ne confundatJr
noltri

4
432 DE PARTIBUS L. H.
Cap. 7. minibus
invicem inferri po{funt & folent. Id
~ ut obtineatur ab hominibus, quibufcl1m in
eandem focietatem conjungimur, non fufficit,
ut muCLlO inter fe paeifcantur de injuriis non
inferendis; neque etiam ut nuda fuperioris
voluntas civibus innotefcat: fed opus eft metu
ptente, & facultate eandem reprte!entandi 4- ~
~re prena, ut huic fini fuffici<tt, ii:.1 eft tem-
peranda, ut aperte majus malum fit leges vio
Jaffe, quam obfervaife; utque adeo pceme
acerbitas voluptati aut luero, quod ex injuria
capitur aut fperatur, prreponderet. Nam non
poifunt homines non ex duobus malis minm
e1igere. Licet autem multi per imrninentem
pcenam ab injuriis non rept;imantllr, id tamen
inter minus frequentia habendum eft; qure
plane evitare conditio human a non patitur 5.
IV~

floftri doctrina cum impietnte Hobbefiana, qu~ fas &:

Ilefas, honeftum & turpe omnino ab arbi:rio principis
pendere docet. HORBES. de C!'1H, c. vi. 9. Vid. e
contra CUDWORTH, de .iElerna & 177;1;1I1t. Mora!:!.
4 Hine oritur jus vit~ & necis. Vid. io/ra, cap.
xiii.
5 Addendum eft juftam dari proportionem inter de-
lictum & prenam, quam obfervare debent legil1atores;
& quoad hane proportionem ir.lprimis refpieiendum eJTe
ad damnum, quod fuftinebit, civitas ex crimine perpe-
trato; ut quo majus hoc fit, eo graviores pa:r.as fubiret
delinquens. Porro p~nas remittere paten imperator,
fi modo lex qlliddam duri pr~cipiat, vel utilitas reip. id
fuadeat. V. jitpra, L. 1. c. ii. 10.
6 De imperantis facultate judiciaria, qu~ a nonnulJis
juri/dlCio vocatur, piluea hie notanda veniunt, qu;e ex
. BUD-
L. II. SUMMI IMPERII 433
IV. ~IA etiam Crepe controver!i~ fuper Cap. 7.
reCta legum a:lplicatione ad facta flngularia ~
oriri folent, ac rnulta accurate expendenda oe- Et lites
currant, fi quid contra leges factum dIe dica- C~;,iu:: de-
tur : inde, ut inter eives tranquil1itas conftet, ~. :;. +
fumrni imperii eft lites civium cognofcere &
decidere, fingulorurnql1e facta, qu~ legibus
contraria argul1ntur, examinare, ac pa::nam
legibus convenientem dictitare & ex[equi 6.

V. U T ::mtem qui in civitatem coi verunt Etiam t"~

adverfus extraneo~ tuti fint, fummi. imperii (/;~;;~'I
eft congregdre, unzre, & armare tot elves, aut rum:
eorum loco conducere, quot pro incerto nl1~ c. iv. 5.
mero & viribm hoftium ad communem de-
fenfionem opus vifum fuerit; rurfufque ubi
expedierit pacem facere 7. Curnque & belli
& .pads temporibus inferviant fccdcra, ut &
cornmoda diverfarum civitatum meJius com-
municari pollinr, & validior hoftis junctis vi-

BUDDEO fupplebimus. "Ut judicium rite procedat.

" "we panulat, ut primo adfit accufator. Perinde
" autem eft, flve accufatio f.at a1<1':[0, five ab ilJis, qui
" publica auftoritate ad hac funt confti:ati. Deinde
., at accu(aw caneedatur dife17.Jio, ne non a'xitu5
H darnnetur. Hue pertinent advocati. Pra::terea ii
~, caufa non fit Iiquida, ut inftituatur inqujitio. Ha::c
" autem inHituatur per tejles, jusjurandum, &e. Tor/ura.
$' Ut vacatur, non tam ad illqui:fitionern qu"m ad deliCti

"confeffioncm eft eornp.irata. Dcnique /entClitla fera_

" tur, ~'< quidem (ecur-dum aOa &: probata. Si ecn.
H fcientia judicis repugnet, iterum & quidem aecu
.. ratiori Rudie inquifitio inl1;ituatur." Pbil. Prall. P.
II. e. iv. S. 13. 25
7. Vid. infra, cap. xvi.

ribus
4-.)'11"I" DE PARTIBUS. L. II.
Cap. 7. ribl1s repelIi, aut in ordinem redigi queat;
~ penes fl1mmU111 quoque' imperium erit, utri-
que tempori inferventia fcedera inire, uni ver-
foCque fubditos ad ea fervanda obfrringere,
fimulque exinde redundantia commoda in ci-
vitalem derivare 8.

Nee non VI. CUM etiam CIvItatis ampl~ 'negotia,

(reandi tam belli quam paeis tempore occuremia, ab
magijira- uno homine Gne mini}lris & magiflratibus exCe-
ius:
c. iv. 6. cl1tioni dari nequeant; opus erit ab fummo
imperio eonfritui homines, qui ipfius' vice
controvafias civium examinent, vicinorum
conGlia explorenr, miIites gubernenr, opes
civitatis colligant, & difpenfent, ac denique
utilitati civitatis undique profpiciant. ~lOs
ipfos fummus imperans ad officium faciendum
compellere, gefrorumque rationes pofcere po-
teft ac debet 9.

Imperandi VII. OEIA porro nec belli nee pads tem-

~rib~ta f.5 pore civitatis negotia fine Jumtibus geri pof.
f!!.cfllga- funt, [ummi imperii eft adigere eives, ut eof-
tza :
c. iv. 7. dem

8 V'd '.1:ra, cap.

J 10 .
XVIl.
9 Vid. infra, cap. xi. 9.
IQ Vid. infra, cap. xi. 10.
1 I De jure imperanti$ in 1ebu! .facris gravis eft inter
eruditos contentio: neque noftri eft tantas lites com-
ponete, Sed ne qureftio intacta maneat, fententiam cl.
BUDDEI, qure mihi maxima ex parte arridet, lcctoribus
filtam. "Uc rite intelligawr, quoufque fummo impe-
" rami hoc compe(at, duo funt obfervanda primo im-
" perantem tum abfolute ut imperantem, tum ut impera1Z-
" um ChrijiialItC religion; addiflum polfe confiderari,
"fed in ipfa rcipublicre adminifrratione. h;cc de-
here
L. 11. SUMMI IMPERH. 43S
dem fl1ppeditent. Id quod variis modis con~ Cap. 7.
tingit; puta, fi vel cives aliquam bonorum ~
aut proventuum regionis abs fe infeffce par-
tern ad hos ufus feponant, vel finguli cives de
fuis bonis conferant, fimulque ubi opus fit o-
peras fuas prrebeant; vel fi vectigalia impo-
nantur mercibus, qure importantur, & expor-
tantur (quorum illud tamen magis cives, hoc
exteros onerat) aut fi de pretio rerum, qure
confumuntur, modica pars decidatur 1 0 .

VIII. DEN IQYE cum fingulorum actiones ~vPone1Z'

a fLla cujufque opinione regantur; pIeri que ttl: .Je1pub~
. d'Icare, prout af - trinis.
autem de f.e bus .Ita rto1eant Jl1 leiS aoe-

fueverunt, & prout communiter judicari vi- c. iv. 8.

dent; pauciffimi proprio ingenio vera & ho-
nefta difpicere queant : inde civitati expedit,
ut publice ejufmodi doftrinis perfonet, qure
cum recto fine & ufu civitatum congruunt, fi-
mulque animi civium a puero iftis imbuantur.
Ejusmodi igitur doCtrinas qui publice doceant,
fummi imperii eft conftituere 11.

IX;

.. bere eife conjunCliffima: deinde religion em Chrif-

"tianam quoad externa, direaione quadam opus
" habere, fed hane direaionem ita inftituendam eife,
" ne indoli & natura:: hujus religionis adverfetur. H::ec
" adeo clara effe arbitror, ut a nemine in dubium vo-
" cari poffint.
" Hifce premiffis, affero, primo fummum imperan-
" tem obligatum elfe ut impediat, ne religio talis in-
" troducatur, qu::e ftatum civitatis evertere, aut tran-
" qui!litatem per fe turbare poffie:. multo minus ~ta9.u.e
" Athei/mo locum concedet. cum hlc palam (alutl CIV)"
" tatis adverfetur: deinde {ummum imperantem 141
Ff ~' Chri~
436 DE PARTIBUS L. II
Cap:). IX. SUNT autem iftre partes fummi impe-
~ rii naturaliter ita cannexa, ut, fiquidem regu-
~tE impe-laris forma eivitati eonftare debeat, omnes &
rZltparles fingulre penes unum radiealiter eife debeant.
na ura .
jun! indi- Nam fi una vel altera plane abfuent, man-
'Vi/tE. cum erit imperium, nee ad finem civitatis
ColV. II. pro-

" ChrijHanum, obligatum eife, ad falutem a!ternam

" fuorum civium promovendam, & hune in finem illi
" omnem operam navandam eife, ut vera religio flo-
C< reat j fed per vim earn propugnare nequit, cum na-

c, tura vera! religion is hoc non exigat, nee permittat;

" interim impedimenta, qu~ obftant quo minus flo
c, ..eat, aut in integritate fua confervetur. reCte remo-
e< vere poteft: non autem fummi imperantis eft pril-
l< dicare <verbum, adminijirare jacramcnta, &c. namque

" nee natura reipublica!, nee officium fummi impe-

l:' rantis.. nee indoles Chriftianre religionis hoc re-
H quirunt.

" Hrec cum fatis manifefl:a lint, haud diffieulter

" quibus partibus jus majefiatia circa faera, abfo!vatur,
"intelligitur. Nimirum, fummis imperans curare
"debet, ut idonei minijlri eonftituantur, fed ita ut
" invitis nemo obtrudatur, nifi manifefta fit auditorum
C, malitia: Summus imperans corruptam eeclefiam
c, quoad mores, & quoad dogmata, reformare poteft:
" Summus imperans ad re!igionem quandam amplec-
"tendam neminem cogere poteft: fi nova htErejis
" ingruat, prohibere doCtoribus potefi, ne nova dog-
e< mata diffeminent, nifi forte paCta fpecialia obftent
, quod fi,' nihilo fecius id faciant, punire eos poteft;
" quidni enim hane malitiam ut ea:tera deliCta rem-
" publicam turbantia, punire poiret? Sedullos in qui'
" bus nulla eft malitia, punire nequit, pra:fertim fi
" error per fe rempublicam non turher; omnem tamen
c, operam navare debet, ut in rectam viam revocen-
" tur : Summus imperans ceremonias & ritus jacros prre~
" fcribere potefl:. in quantum cum ipfa religiQne non
" pugnant:
L. II. SUMMI IMPERlt. 437
procurandum idoneum. Sin autem iftre divi.. Cap. 7.
dantur, ita ut quredam radicaliter fint penes ~,
unum, reliqure penes alium ~ i.rregularem
remp. & male cohrerentem emergere necef-
fum eftu.
cAp.
-
" pugnant: hue & pertinet indieflio feJlorum, t5c.
" Summus imperans reae eonvoeat condlia, eadem di-
" rigit, iifdem prreeft, & ilIorum decretis vim obH-
" gandi civilem addit; difputationihus quoque de rebus
" facris modum, Ii mites, & formam prreferibere po-
., teft: qui facris 0l'erantur, omnino fummo imperan.
" ti funt fubjeai, hoc enim requirit reipublicre {alus:
"Ad fummum imperantem pertinet adminiftratio
.. fuprema honorum ecclfjiaJiicorurn. conftat enim quod
" bona ecclefiaftica revera fint publica, adeoque fummi
" impetantis, ad eertos faltem ufus deftinati, hinc &
.. urgente neceffitate ea abalienare, aut in alios conver-
" tere ufus, poteft. ~i autem temere hoc facit, ani-
" mum Numinis & religionis contemptorem palam
"prodit. Denique & conftitutio fori ecclejia.Jfici hue
"pertinet. De creteris autem ex hatl:enus ditl:is judi-
" cium feni poteft.
" Ita ergo cum intelligatur, qurenam juris hujus fint
" partes, nunc quod foli imperanti hoc competat, pro-
c< bo: primo quia natura civitatis requirit, ut omnium
" rerum & negotiorum fuprema adminiftratio fit penes
" fummum imperantem: deinde, quia nee natura re-
" ligionis, nee ecc1efire Chriftianre requirit, ut penes
" alium quam fupremum imperantem facroTum fit dif.
" penfatio; & denique quia exemplis, & auCtoritate
" veteris eeclefire, idem comprobari poteft."
Phil. P,aB. P. n. c. iv. S. 13 ; I9-zz. Vid.
fupra Hift. Juris Nat. not. 88. p. 80.

U Sed nil vetat quo minus imperium inter plure~ di-

'vid21tur, ut forma fit .I.IriJlocratia, vel mixta Monar-
,/:Jia; & ut diverfis imperii partibus diverfre coniHtu-
antur potefiates. Sic in Britannia fuprema poteftas
F f Z Regi
 , CAP. VIII.
DE FORMIS RERUMPUBLICARUM.

Form:!! re- 1. SUMMUM imperium, prout. vel in

rump. 'Ua- uno bomine vel in uno concilio ex paucis
rite. aut univerjis con/ante reperitur, dlverfas for-
L. VIr. mas rerump. producere folet.
c. v.

rei regu' II.SuNT autem form.e civitatis vel regula-

lares 'Uel res vel irregulares. 1ll~ funt, ubi impedum
irregzela
fqmmum in uno fubjeCl:o ita eft unitum, ut il-
res.
c. v. 2. Iud indivifum & inconvulfum ab una voluntate
per omnes civitatis partes atque negotia fefe
difpenfet. Ubi hoc non deprehenditur irre-
g\llaris forml civitatis erit.

JIlt!! Mo- :tIr. CIVITATIS regularis tres funt form.e.

narthia, Prima, quando fummum imperium eft penes
Anjlocra- um:m hominem; & dicirur Monarcbia. Al-
tia, De-
tera, quando fummum imperium eft penes
mocraila.
c. v. 3. conciJium ex feleth duntaxat civibus con-
lans; & vacatur Ariflocratia. Tertia, quan-
do fummum imperium eft penes concilium
ex univerfis patribus-familias conftans; &
appellatur Democratia. In' prima is, qui re-

Regi & conGlio optimatum & populi (quod Parliamen.

tum vocant) competit; attamen Regi foli qua:dam potefta-
tes peculiariter adha:rent, v g. jus belli & pacis, admi-
niftratio legum; & fimiliter qua:dam Parliamellt(}, v. g.
jus indicendi tributa; & quaxiam utrique conjunCiim.
v. g. ju:; leges fcrendi & abrogandi_ .
2 rum
L. II. DE FORMISRERUMPUBL. ~ 39 .
ru rn potitur, dicitur Monarcba; In fecunda, Cap. 8.
Optimates; in tertia, Populus. ~

IV. rN omnibus hifce formis poteftas qui- Monar-

dem eft eadem. Sed in eo infianem habet chi~ P"
commoditatem monarchia prre rel~t1is form is, aliis d.'
quod in ea ut deliberetur & decernatu~, 1. e. ;;:~mo z-
ut imperium actu exerceatur, non opus fit c. v, 9.
temporibus & locis condittis, fed quovis loco
& tempore deliberari & decerni pomt; fic
ut Monarcha femper in proxima fit potentia
ad aCtus imperii exercendos. Sed ut Opti-
mates & Populus, qui non funt una perfona
naturalis, decernant, neceifum eft, ut certo
loco & tempore conveniant ibique fuper ne-
gotiis pllblicis deliberent & decernant : cum
alio modo volllntas fenatus ac populi, qore ex
confpinintibus majoris part is fententiis refultat,
cognofci nequeat I .

V. ClETERUM uti circa alia jura, ita & y.' ,

circa fummum imperium contingit~ ut id ali- ,/::::atis
cubi bene, alicubi prave& imprudenter admi- alit b,~J
niftretur. Unde fit,. ut alia:: civiLltes fance, num, aut
alire morbidd! & carruptd! dicantur: etfi prop.flat /o
ter iftiufmodi morbos, . peculiares formas aut c. v. 10.
fpecies rerumpublicarum comminifci neceffum

I Sing111<e civitatum formre & commoda & incommo-

da fibi adjunch habent: de qui bus auftores plurima
difceptarunt. Neque tamen (ut cum OTTONE loquar)
magna hujus dilceptationis eft utilitas: nam op:ima
forma en, qu<e cum genio populi cujufque maxime
convenit. Eft quoddam genus natura faCtum ad herum
recipiendum, aliud ad rege:n, aliud ;eip. aptum, &
requalitatis amans, ut pulchre AR[STOT{'ES exemplis
docuit. Po/it. L. VII. c, vii.
Ff 3 non
440 DE FORMJS RERUMPUBL~ L. II.
Cap. 8. non fit. Eorum autem morborum, quibu$
~ CIvItates infeftantur, alii in hominibus, alii zn
iplo flatu ha:rent. lnde alia vitia hominum,
alia vitia flatus audiunt~

ritia hIJ- VI. Pitia hominum in Monarchia fnnt, fi,

minu11Z in
qui folium obtinet, regnandi artibus deftitui-
Monal'-
chia, . fur, nullaque aut non fufficiente relpubl. cura
tangitur, eamque pravorum miniftrorum am-
bitioni aut avaritire lacerandam proftituit; fi
fa:vitia & iracundia idem eft terribiIis; Ii eti-
am citra neceffitatem remp. in cafl;lm dare
gaudet ; fi qure 3:d tolerandos fllmptus reip.
tonferuntur, luxu, aut per inconfultas largi-
tiones diffipat;Ii pecun~as civibus extortas
prreter rationem accumulat; fi contumeliofus,
fi injuftus eft; & fi qure funt alia; per qua:!
mali nomen principis
.
comparatur.
...

Pitia hIJ- VII. Fitia hominum in Ariflocratia funt, fi

1fIinum in per ambitum, pravafque art~s via in fenarum
Arijlocra-
#a. patet viris improbis aut ineptis, exc1ufis me-
lioribus; fi optimates faCtionibus diftrahun-
tur; fi plebe tanquam mancipiis abuti, & bo-
na civitatis augendo privato patrimonio inter-
vertere ftudent, . i '

Pitia htJ- VIII. Pitia hominum in Demo~rati4. funt, fi

minum in inepti & turbulenti homines turbulenter &
Democra- imporrune fententias fuas t~eri folent; Ii
tja'- .
egregire & reip. non prregraves v irtutes 'op-
primuntur; fi per levitarem leges remere
figuntur atque refigunrur, & qua: modo pIa-
cuerunt mox ~itra rationem d;fplicent; fi for-
didi & inepti homines rebus gerendi$ prrefi,-
~unti.ir. . -/
nt. PitiC!:
L. II. DE FORMIS RERUMPUBL. 44-1
IX. Pitia hominum, qure in quamvis civita- Cap. B.
tis fpeciem cadunt, funt; fi, quibus imperii ~
adminiftratio incumbit, officio fuo negligenter m~~:m ;:
aut prave fllnguntur; & fi cives, quibus fo1a fjp.p.'lJis
obfequii gloria reliCta eft frrenum mordent; forma.

X. AST Pitia Status funt, ubi leges aut in- Yitia jla-
ftituta civitatis non fU':1t attemperata ad ge- tus non nul-
nium populi, aut regionis; aut ubi eadem ci- 1a notata.
yes difponunt ad turbas internas, aut ad jufta
vicino rum odio incurrenda; aut fi eofdem in-
eptos reddunt ad Qbeundas funCtiones, qure
reip. fervandre funt neceffarire: puta, fi per
leges civitatis non poffint non in imbellem
fegnitiem refolvi, aut inidonei ad pacem feren-
dam reddi; aut fi leges fundamentales ita fint
ilifpofitre, ut per eas negotia publica non pomnt
non tarde aut difficulter expediri 2..
XI. MORBIDIS ejufmodi rebufpubl. multi ry~alr"nis,
p.e~uliaria qlloqu.e vocabula adplic~nt; ~t~ ut ~~;,aOeh;
vltlofa Monarchla vocetur 'Iyrannzs; VItlOfllS loeratia "
ftams pallcorum Oligarchia; vitiofus ftatus fjUtC ?
popularis Ochlocratia. Etfi frequent~r con- c. v. It.
tingat, ut multi per ifthrec vocabula non tam
morbum reip. quam fuum affetlum aut difpli-
tentiam in prrefentem ftatum, imperantefve ex':
primant. Srepe enim, cui vel Rex vel ftatus
Monarchicus difplicet, Tyrannum aut Domi-
num folet vocare etiam legitimum & bonum
principem, prrefertim ubi is leges fevere exfe-
quitur. Sic & cui dolet Senatu fe excludi,

z. Ut in P%nia, ubi in concilio (ql:od Diet appel-

lant) omnium ad unum cOllfenfus requiritur, ut quiddam
~aturn fit.
cum
442 DE FORMIS RERUMPUBL. L. II.
Cap. 8. cum tamen aliis Jenatoribus inferiorem [efe
~ haurquaquam arbitretur; per contemtum &
invidiam OA{'I'~' illos vocat, q. d. paucos quof-
dam, qui cum nulla recreteros emineant, in
pares tamen aut meliores non fine faitu impe-
rium exerceant. Denique fuperbo homines
ingenio, & quibus requalitas popularis invifa
eft, ubi in Democratia pari omnes jure de
republ. fuffragia Ferre vident cum tamen in
quavis civitate plebis maximus fit numerus;
Ochlocratiam id vocant, q. d. ftatum, ubi vi-
lis turba rerum potitur, nee egregiis viris,
quales ipfi feducunt~ aliqua prrerogativa re-
linquitur. .

Reipuhlicd! XII. Refpublica irregularis eft, in qua non

irregu/aris ita perfecte unio iila, in qua eifentia. Civitatis
rv.arite JPe- confiftit, deprehenditur; idque non per rno~
~e~. 14, dum ~orbi, aut vitii . in adrriiniftratione re!p.
J 5. hrerentls; fed ut publIca lege aut confuetud me
ea velut legitim a fit recepta. Cum autem ab-
errationum a reC1:itudine infiniti eife modi
queant, non poifunt etiam irregularium re-
rump. certre & definit::e fpecies conftitui. 1n-
doles tamen ejus ex uno aut altero exemp10
plane poteit intelligi. v. g. Si in aliqua re-
publica fenatus & populus fummo utri~que
Jure

3 Hic autem reck notat OTTO non ideo Jabe

;:nt vitio adfpergi remp. quod .irregularis eft. Irregula-
i-is forfan vocabitur regni Eritannici forma, (qulppe
quod in eo fuprema potell:as regi, optimatibus & popu-
lo conjunEtim attribuatur) quam tamen optime coniti-
tutam tire compertum fuit. Ipfe CICERO remp. tri-
piiciter 'ttmperatam optime conll:itutam jud:c~,vj.t.
SIC
L. II. DE FORMIS RERUMPUBL. 443
jure negotia publica tractent, ita ut neuter Cap. 8.
alteri obnoxius fit. Aut fi in regno aliquo '-v--J
procerum potentia ita invaluerit, ut regi de-
inceps non aliomodo, quam inre'1uales fcede-
rati fubfint 3.

XIII. Syftemata civ/tatum vocamus, ubi Syjlema d-

plmes perfeCtre civitates aliquo peculiari vin- <vitalum
'cuIb ita connectuntur, ut ipfarum vires fere dUPlc 16
pro l:mius civitatis viribus haberi queant. c. v.
Exfurgllnt autem fyftemata duplici potiffimum
modo: uno per communem Regem, nltero
per fcedus.
XIV. Mediante communi Rege fyftema e- Aliud t-
mergit, quando plura feparata regna vel ex ::r!;:mu_
conventione, vel ex occafione matrimonii, hre- ni rege;
reditatis, aut viCtorire, unum & eundem ha- c. v. 11
bent regem: ita tamen ut ideo in unum reg-
num non coalefcant, fed fingula juxta fLIas leges
:fundamentales a communi rege adminiftrentur.

XV. Altera fpecies fyftematum provenit, Aliud ex

quando plures civitates vlcina:: perpetuo ftEdereplurium
ita conneCtllntur, ut aliquas partes fllmmi im- ,:r~etulJ
. . " .I d'aere.
PUll, qure pra=clplle defenfiol1en~ contra ex- c. v. 18.
traneos fpeCtant, non niG. confenfu omnium
exercere velint, [alva manente de C:I'!tero fingu-
larllm civitatlll11\li l lertate & independentia +.

Sic enim fcnblt dt Rep. apud NC.::\IUM: Statuo We optimc

conjhtutam remp 'lUte ex tribus ii/is generibuJ, regio' opti-
mallim G' populari anftfa modice, nec pUlliendo irritet ani-
fIlllm, immanrm ac flrulii, nee omnia pra::e, mittcndo licmtia
d'VeJ deferioNs redial.
4 Ut in Belgio Fa::!crafo, cuju' fingul:e p,ovinci;:e pro-
priam rlmp conftituu!1t; & omnes in rebu; communis
defenlionis contra exd"aneo, conj 1.1Ilguntur.
CAP.
 CAP. IX.
DE AFFECTIONIBUS IMPERII CIVILIS.

ImperiMm, I. HABET hoc omne imperium, quo

civitatis univerfa aiiqua civitas regitur in
fommum qualibet reip. forma;' ut fit fummum, i. Ie, in
.
L. VII. fui exercitio a nullo homine tanquam fupe-
c. vi. riore dependens, fed ex proprio judicio &
arbitrio fefe exferens, fie ut ejufdem actus
a nemme tanquam fuperiori queant irriti
reddi I .

Ade~'1~e in II. INDE etiam eft, quod idem imperium

terrzs tn- I i ' It\. fc . . morta~lum
7' b~lIrttium
"
nemtnl
dependens. It OIUIJ'lrEthTIJUW", eu 0W
c. vi. 2. ad reddendas rationes eo cum effedu, ut fi eas
alteri non adprobavelit, pcenis humanis aut
coercitione, veJut a fuperiore profectis, eo
nomine fit obnoxium 3.

J Conf. GROT. De .'lure B. & P. L. I. c. iii. iV'.

:. ARISTOT. Polito L. IV. c. x.
~ Conf. HOBBES. De Cive, c. vi. 14.
... Illud imperatorem pra:clare admonet CLA U DIANUS.
De Ccnf. Honor. iv. 296.

In commune ju1m .fi quid, rcn/eJriuc tenendum,

Primus )11fa /uhi; tllnc ohjervantior -equi
Fit populur, nee flrre negat, cum viderit ip/uM
./Iuthorem parere Jihi: componitur orhis
~egis ad exemplum, necjic i1ifleElere fenfus
HumamJs ediaa valent, ut vit(1, regentil.

III.. CUI
L. II. DE AFFECTIONItlUS, &e: 445
III, CUI conjuntl:um eft, ut idem fummum Cap. 9.
imperium legibus humanis & civilibus, ut ta- ~
libus, fit juperius, iifdemque adeo diretle non L.cg:l~ique
. 1ft 1 {i . (!"lIZ lOtlS
o bft. nngatu:. . ~ emm eg~s a u~ mo 1m - }uperius:
peno tam in ongme, quam In duratlone de- c. vi. 3.
pendent. lnde fieri non poteft, ut per iftas
idem obligetur; c\,}m alias idem feipfo fupe-
rius foret. Etfi ubi fummus imperans qure-
dam civibus lege injunxerit, quorum materia
in ipfum quoque cadit, de~orum fit & ad au-
toritatem legi addendam proficuum, ut aq ea-
dem ifte ultro fefe compona,t 4.

IV. HABET denique & peculiarem [anfli- Sanllu1fZ,

moniam fummum imperium, ut non [olum que, cui
ejus jllffis legitimis refiftere nefas fit, fed & rfjere,
ejufdem afperitas, non feeus atque a probis;~:i: i 5.
liberis parentum morofitas, a civibllS fit pa-
~ienter ferenda. ~lin & ubi atrociffimas in-
jurias intentaverit, finguli potius fuga. fibi
confulent, aut quantamcunque calamitatem
fuftinebunt, quam ferrum in durum quidem,
f~d tamen parentem patrire ftringent 5.
.. V.PR~-

5 Regem timendum & honorandum effe omnes boni

fatentur & fuadent; etiam malum & injuriofum dill
tolerandum, nec facile rentanda ultima remedia. Ita-
que nequ.lquam :ludieadi flint, qui fummos imperante~,
quoties imperio fuo male utuntur, protinus coercen-
dos elfe docent. Non videtur autem omnino negan-
dum jus populi ad injurias propulfandas; fed diftin-
guendum eft cum BARBEYRACCIO lad GROTIUM,
De Jure B. & P. L. I. c. iv. z.) inter injurias dubias
& tolm:.htles, & manifeflas ac intolerandas. ~;e prioris
generis funJ, eas pati quifque debet, non propter
c ~~~
446 DE AFFECTIONIBUS L. II.
Cap. 9' V. PRiETEREA fummum imperium, in
~ J\.ionarchiis potiffimum & Ariftocratiis, ali-
~umm~m cubi abJolutum, alicubi limi1atum deprehendi-
"'ifr _
ZU
tur. AbJoI"Utum imperium monarcha habere
~u~u~~ dicitur, qui illud adminiftrare poteft proprio
c. vi. 7.-eX judicio non ad nor.mamcertorum ac per-
petuorum ftatutorum, fe prout prrefens rerum
conditio videtur exigere, q Ll ique adeo pro-
prium ad arbitrium f,lutem relpubL prout
ejufdem tempora poftulaverit, procurat.

AI birertis VI. VERUM quia unius hominis judicium

limitibus ab erroribus non eft immune, & voluntas in
circum-
fcriptum. piava
c.6. 9'

principem, qui ne quid em rnlDIIDam injuriam inferendi

jus habet, fed ne focietas civilis turbetur. Pofterioris
autem generis nemo pati tel,cwr; ea{que repelJi finis
ipfe ciVitatUID con!litutaru:n po~ulat: tantum abeft ut
veteto Confi~entem habemus ip:um GROT IUM, for-
tiJ1imum regi;e majeihtis & inviolabilis fanCtimonia:
aifertorem, cafus {umma: neceffit:,tis tacitam habere ex-
ceptionem, & in graviffimo & certiffimo difcrimine
legem de non refiftenclo nos non obligare; adhibita
tantum cilu:ior:e, in tali peri:ulo perfona: regis par-
cendum. Qi fe hofl:em populi wtius profitetur, (ver-
bis GROTIANIS utor) is eo ipfo abdicat r~gnum. De
Jure B. & P. L. 1. C. iv. 7, I I. Similiter BUDDE-
us: Cum imperans hofl:ilem j:rga rempublicam indl1it
animum, atq'Je in tyrannum degenerat, omnino ut illi
refiftatur, par eft. Hoc natura & finis civilis focieta.
tis pofiolat, in quam homines coiverunt, non ut percle-
rentur fed ut confervarentur. Multo magis hoc tum
licec, fi imperdntis limitata fit poteftas, atque flatus
aut ordines regni in confortium fummi imperii que-
dammodo veniunt. In eo tamen citra controverfiam
fallitur GROT IUS, d:.!m populo jus puniendi principem
feu fummum imperalllem tribuit. Cum enim Populus
fummo
L. II. IMPERII C"IVILIS. 447
prava fiexilis, in tanta c~lm primis libertate; Cap. 9-
quibufdam populis confultum vifum, ejus im- ~
perii exercitium certis limitibus circZtmfcribere 6.
Id quod faCtum, dum ad certas leges circa
adminiftrationem partium imperii in dela-
tione regni regem adftrinxerunt ; & fi quan-
do negotia fummam rerum fpeCtantia, qure-
que in anteceffum definiri nequellnt, inci.
derent, volllerunt ea fllfcipi non nifi prrefcien-
te & confentiente populo, aut ejufdem de-
putatis in comitia convocatis, ut eo minor
occafio regi prrebeatur a falllte regni aber-
randi.

fummo imperanti refiftere poteft, hoc fit per modum

belli, non per mod urn judicii & prenre, qure, fuperio-
rem fupponit. Populus autem non eft fuperior fum-
mo imperante. Interim etiam quoad facultatem refiC-
tendi, quam populo tribuimus, certi obfervandi funt
gradus. Primo enim, cum fummi imperantes aliquid
jubent, quod legibus divinis adverfatur, fas eft non
obedire. Aa 4. 9. Sed non ftatim vim ufurpare licet.
Deinde, fi ipfe imperans vim addat, incipiatque frevire
in innocentes, fed, ut hactenus remp. diretl:e non peC-
fundet, quidvis potius prrefertim religionis caufa tole-
rand urn, quam violenter refiftendum ea, exemplo
chrifl:ianorum primitivre ecclefire. Denique, Ii non tan-
tum in innocentes freviat, fed leges edam fundamen-
tales violet & cuncra conturbet, tum demnm ei ut
hofti refifl:ere licet. 'Theol. Moral. P. lI. C. iii. S. 7 9.
Dc paucis dicam; urgente tantum fumma neceffitate,
i. e. cum refpublica aliter fervari nequeat, fupremo ma-
giftratui reftfl:ere licet.
6 ManifeHum eft igitur id inique admodum ftatutum
elfe ab HOBBESIO, Summum imperium neque 'lJirihus
ci'Vitati; neque ulld alia limitandum. De Cive, C. vi.
13.
VII. SOLET
 448 DE AFFECTIONIBUS, &c. L. II.
Cap. 9, VII.. SOLET denique in regnis occurrere
~ aliquod difcrimen circa modum habendi reg-
Regna ~a- num, qui non in omnibus requalis deprehen-
In. d'Hur. n.
II,ntur 'd'
~l am emm reges
d'lcuntur regnum
Pat rtmomo r: h abere in patrzmonzo,
. . ,Ita ut 1'11 ud pro
'ZItI ufo- Juum
frullu. libitu dividere, alienare, transferre poffint,
If 16. in quemcunque voluerint. ~od potiffimum
continget illis, qui armis regnum fibi qure-
fivere, ac fuum fibi populum ipfi fecerunt.
Reliqui autem reges, qui ultra a populo funt
adfciti, etfi fummo jure imperium exercant ;
regnum tamen pro libitu dividere" alien are,
aut transferre nequeunt; fed in eo ad fucceffores
demittendo legem fundamentalem, aut con-
fuetudinem in populo receptam fequi tenen.
tur ; eoque a quibufdam certo refpeCl:u cum
ufufrutluariis comparantur 7.

CAP. X.
DE MODIS ADQJJIRENDI IMPERIUM
imprimis MONARCHICUM. '

,J.
l mrerlt I'QUANQ.UAM
1 ..
adft"quodvis Imperium
tld'luirel1di ewtlmum can .ltuendu.m confenfus
duplex mo- fub1eCi:orum reqUlratu r, IS tamen non
dut: ubique pari modo elicitur. Interdum enim
L. VII.c.
vii. per

7 Similiter Summum imperium dicta'

GROTIUS: "
" t~r Romanus . ha~e~at Jure temporario: Reges pIe-
" rique tam qUI prIm! ehguntur, quam qui electis Ie-
" gitimo ordine fu~cedunt, j~re ~fufrufluario : at qui-
" ~am ~eges pleno Jure propneta~I', ut qui jufto bell()
.. Impenum qua:fiverunt, aut In quorum ditionem
" populus
L. II. DE M () DIS &c. 44-9
per 'l1iolentiam bellicam aliqui adiguntur in Cap. 10.
viB:oris imperium confentire ; interdum ul- ~
Iro ad aliquem principem conftituendum cives
accedunt I.

II. Modus adquirendi imperii violentus fo- Tio/entul

let vocari occupatio, quando fcilieet aliquis, per occupa-
jufta bellandi eaufa fubnixus, favente vi ar- ~i~;.em, ~-
jU.lque tt-
morum ac fiortuna, popu ]urn aIlquem eo re- t Ius:
digit ut ipfius deineeps, imperio fefe fubjicere:' vii. 3.
cogatur. Cujus imperii legitimus titulus non
inde folum deducitur, quod victor, fi rigore
belli voluiffet uti, vitam plane viC'tis adimere
potuiffet, atque fie, dum minore iftos incom-
modo defungi patitur, cIementire infuper lau-
dem nancifeatur: fed & quod cum altero in
bellum defcendens, quem ipfe antea lreferat, &
cui requam fatisfaB:ionem prrebere renuit, om-
nes fuas fortunas alere martis exponat, fie ut
jam in anteceffum tacite confenferit in quam-
cunque conditionem, quam eventus belli ipfi
eft affignaturus.

III. Ultroneo autem conJenfu populi paratur Conflnfo~

regnum interveniente elemone, qua populus per elepal~~
d . ft nem a 0
con ft ltuen US, aut Jam con. Itutus, ultro eer- pulofan-
tum hominem, fuo judicio imperii eapacem, am.
defignat ; cui qual'ldo decretum populi fuerit c. vii. 6.

c' populus aliquis, majoris mali vitandi caufa. ita fe

c, dedidit ut nihil exciperetul'." De Jure B. F.:f P.
L. 1.' c. iii. 11. Ubi reCte notat BARBEYRACC.lUS.
re vera nullum omnino regnum e1Tc in patrimoJ1ifJ, nifi
ex. confenfu expreiIo vel racito populi.
IConf. GROT. De Jl{reB. & P. L. U. c. vii.
450 DE MOD rs L. II.
Cap. 10. ugnificatum, idque ille acceptaverit, promiifo
~ populi obfequio imperium confertur.

Interreg- IV. ELECTIONEM in civitate jam confti-

num, ejuj- tuta, fiquidem illa fufcipiatur rege priore de-
que incom- funCto, antecederc folet interregnum. In quo
modum
c. .
vii. l'lcet ad'Impe:Je~lam
C n. C"
lOrmam re:I' d ' .
,at cIvltas,
7 dum cives primo tan tum pacto Inter fe con-
neCtuntur: multum tamen firmitatis ei adhuc
add it nomen & affeCtus communis patrire, ci-
viumque plerorumque fortunre ifti loco fere
affixre; qure bonos dves fubigunt, ut ultro
tantifper. pacem inter fe colant & quantocyus
ad plenum imperium inftaurandum incum-
bant. Etfi magnopere ad incommoda, ex in-
terregnis oriri apta, evitanda faciat, fi in ante-
ceifum conftituantur, penes quos folio vacante
interim reip. adminiftratio eife debeat ".

Succeffzo V. ClTERUM alicubi quidem fingulis mo-

conjiituta narchis defllnB:is nova inftituitur eleCtio. A-
arhitrio
regis 'Vel licubi autem regnum ea lege in alterum con-
populi. fertnr, ut citra novam intervenientem electio-
c. vii. II. nem id alios per fucceffionem tranfeat. IlIud
jus fucceffionis conftituitur vel arbitrio ipjius
regis, vel arbitrio populi.
In priori VI. Reges, qui regnum fuum habent in
difponit patrimonio, pro libitu Juper fuccej]ione pof-
monarcha r. d; r:. r. .
pro llvitu. 1unt t;[,onere; quorum dilpofino reque ac
privatorum teftamentum obfervabitur, prre-
fertim ubi abs aliquo regnum fllerit condi-
tum ac partum. Ubi licebit lpfi, fi placuerit,

Z Ubi regnum hxreditarium elf, non datur interreg-

num: unde vox ilia in Britannia valet, Rcgcm r.on mod.
regnum
t. it .ADQYIRENDI IMPERiuM; . 4Si
tegnum inter plures liberos dividere, eriarri Cap. I d;
filiabus non exclufis; imo & hreredem infti- ~
tuere filium adoptivum; haturalerh, alIt qui
hulla plane c6gnatione ipf! eft junCl:us.

VII. VER UM ubi ejufmodi rejc Cuper fua Si nibii

ftkceffione nihil pecuIiariter difpoCuit, prtiJu- d1foftJerii~
~itur, Pri~o, eUm nequaquam re~nl1~ .fuum J:~:!:(C
fecum exfpIrare velIe, fed ut omnlOo In lIbe- awn!
ros fuos propter comnlunem mmtalium affec-
tum id devolvatur. Dein Ut poO: ipfurh 010';'
narchica forma confervetur; qujppe quam ipfe
fuo exemplo comprobavit. Tum Ut regnum
maneat iridivifum; quippe tum divifio cum
regni juxta & famili<'e regi<'e cortvulfione fit
conjunB:a. Pr<'etetea ut inter pares gradu maS
prxferatur fceminre, primogenitus deinceps
genitis. Deniqlle ut liberis deficientibus ad
proxirrium quemque (anguihe regnum devol:.
vatUr.

VItI. iN illis autem reg his, qu~ ab initio Popuiitr ,

hltronea populi voluntate funt conftituta, ordo quando &
(uccij}ionis originarie. ab e)u/dem populi volun- fu~t;;o,;
~ate ~epe~det. QUI UbI In regem u~a cUl~ nem deJi:.
Impeno JUS quoque fLIcccfforis confhtuendl niat?
cohculerit, fuccedet quem .hie voluerit. Ubi c; vii. li;
hoc non fuit factum, id jus populus fibi re-
fervaffe intelligitur. Cui Ii placUit in eIeCtum
regem h<'ereditatio jure rc."gnum con ferre, or;
dinem Juccedendi vel jimplicibus btCrcditatibui
conjimilem, quantum falus regni admittit, ef-
fecit; vel peculiari ipfum ratione terripetavit. . ' ,
In hoc fue::. .
. IX. DBi jiinpliciter popd:rs tegem jujerii'cejJioniJ
' .,
hredztarto r . 'd genere
Jure regnum {'!/!.7JUC, nee qm p~- nonnuili:i;
Gg CUI notandd
 DE MODIS L. II.
Cap.lo.cu\iariter ac\diderit; voluit quidem, llt reg
~ num eo ordine devo\vatur, qilO privatre hrere
ditates; fed non fine aliquo temperamento.
N am in hifce tere ut a pri vatis h::rreditatibus
difcedat fucceffio in regnis, falus civitatum re-
quirit, 1. Ut regnum fit individLlum. II. Dt
fucceffio ftet intra eos, qui a primo rege de-
fcendunt. III. Ne fuccedant, niG qui nati
funt fecundum leges patrire, non nothi tantum,
fed & adoptivi. IV. Dr in pali gradu mares
prreferantur fceminis, etiam majoribus natu.
V. Ut fuccefior regnum agnofcar tanquam
beneficium populi, non tanquam beneficium
antecefforis 1.

SucceJ!io X. VloRuM quia facile inextricabiles con ..

lineaii; in
quo con. troverfire oriri poterant, lIter ex familia reg-
fz.flat? natrice nuper defunctum proxima cognatione
c. vii. I 3' contingeret, ubi ab autore ftirpis Jongius dif-
ceffum fuerat; inde multos apud populos Juc-
ce.lfzo linealis introducta eft. OEre in hoc con-
flftit, ut prout quifque ab autore ftirpis reg-
natricis defcendit, ita lineam veIut perpendi-
cularem . conftituar; & inde quilibet ad reg-
num vocetur, prout ipfius linea alias prrece-
dit; nec de una linea in alteram fiat tranfitus,
quoad ex priore aliquis adbuc fuperfit; licet
forte exiftat, qui propiore gradu proxime de-
funCl:um regem at tin gat 4.

Species c- XI. Su CCESSIONIS linealis uGtatiffim::e funt

jus dUcE,
cognatica
& agna-
3 Has regulas ex GROTIO tranfiulit nofierE De Jure
t'ta. B. f.5 P. L. II. vii. 14-18.
oj. Talis ordo fuccedendi in Britannia pra::[criptu~ eft.
fpedes
 L. H. ADQYIR ENDI IMPERIUM. 453
fpeeies Cognatica, & Agnatica. In iIla fremina'! Cap.Jo-
non exc1udURotur, fed poftponuntur maribus in '-Y"-oJ
eadem linea, ita lIt etiam ad ipfas fiat regref-
[us, fi mares potiori aut pari gradu defeeerint.
Hree autem freminas, & ex hifee natos etiam
mares in perpetu 1.1 m excl udi t 5.

PlI. UBI [uFer fueeeffione in regno patri- Liw./uper

moniali controverfia oriatur, optimum fueritJ!'cCf!L/tone.
a
ad arbitros ex familia regia ire. Si fueeeffio m qudo "'2-
. elJd!F
fuem voluntate popuh conftituta, declaratlO c.vii. J 5.
populi dubium toilet.

CAP. XI.

DE OFFICIO 5UMMORUM IMPERAN-

THJM.

I. Q U I BUS prreceptis Officium Sum- O.fficia

morum Imperantium conftet, ex in-fummi !m-
dole ac fine civitatum, nee non ex. perantls:
r " .. .b fi . L. VII.
pen liIS lummI UTI perIl pam us, per plCue c. ix.
colligitur.

II. UBI ante omnia requIrltur, ut impe- 4nte om-

rantes jpfi diligenter difcant, qUtf' ad p!enam niaquid
ejus o./ficii cognitionem pertinent; Cllm nemo /iii ojjicii
_____________________________________ jit, w~~.
bene

c. ix. z.
5 Sic in G allia freminre ab imperio exc1uduntur ex
lege Salicii; qure (tefl:e GRONOY 10) exinde ncmen for-
tita eft, quod in terra SaNe,! nulla. portio hereditatii
mulieri veniat; fed ad virilem fexum toca terr~ hereditas
l'erveniat.
454 bE b F Fie I 0 ,t. H.
Cap. I I. laudabiliter exercere poillt quod non probe
~ didicit. Unde principi fequeftranda illa ftu-
dia, qua:: ad huncce finem nihil faciunt. Cir-
cumcidendre quoque voluptates, obleEtationes,
vanreque occupationes, quatenus iftum finem
intercipiunt. Ideo & in familiaritattm ad.:
rnittendi viri cordati, rerumque humanarum
periti: adulatores, nugatores, & qui pr::eter
inania nihil didicerunt, procul arcendi. E-
himvero, ut generalia prudentire reEtricis prre-
cepta rite adplicare norit; quam penitiillme
ipfi conditio fui ftatLls, fubjettique indoles po-
puli eft cognofcenda I . Illifque prreterea vir-
tutibus cumprimis ftudendum, quarum ufus
in tantre molis adminiftratione maxime con-
fpicitur; morefque ad tanti faftigii dignitatem
componendi -.

Sd'utem III. GENERALIS lex fummoflltn imperan-

populi tium eft hrec, Salus populi Juprema lex eft 3,
jummam Ea enim intentione in iftos imperium eft col-
legem ha-
bere. latum, ut per id procuraretur finis, ob quem
c. ix. 3' civitates funt inftitutre. lode credere iidem
debent, nihil fibi privatim expedire; quod non
idem ex.pedit civitati.

Dir:iplintE IV. AD intern am civitatum ttanquillitatem

pub/ietE requiritur, ut volllntates civium ita tempe-
ci'Ves t:/- rentur, & dirigantur, prout faluti civitatis
1t/lFlacere.
c. ix. 4. - - - - - - - - - - - - - - - - - -
I " Senatori eft necelTarium (inquit1 CICERO) nofi"e
" rempublicam ; id quod late patet, quid habeat rnili-
" tum, quid valeat a:ratio, quos focios habeat, quos
" arnicos; quos fiipendiarios, qua quifque fit lege, con-
"ditione, fredere; tenere confuetudinem decernendi,
,. noire exempla majorum." De Leg. III. xviii .
.1 expedit.
L. II. SUMMORUM IMPERANTIUM. 455
expedite lnde, fummorum imperantium eft Cap. I I.
non folum idoneas ei fini leges pr;efcribere; ~
fed & pUblicam difciplinam ita fancire, ut non
tam metu fl,lppliciorum, quam aifuetl,ldine,
eives ad legum pr::efcripta fefe componant. Ad
quem' finem quoque facit curare, llt dothina.
Chrifriana, pura ilIa & fincera, in civitate
vigeat; ac in fcholis publicis talia dogmata
tradantur, qu::e cum fine civitatum coove ...
niunt 4

V. AD eundem finem expedit, perfcriptas LegeJ tla..

habere leges perJPicuas & planas circa negotia, raj .ne(
qure. frequentiffime inter cives verfari folent. nzmt
Non tamen plura legibus civilibus fancien- ft:::'j~
da funt, quam ad bonum civitatis & ci- c. ix. 5.
vium conducunt. Nam cum de eo, quod fa-
cere vel non facere debent, frepiLls per ratio ...
nem naturalem, quam per fcientiam legum
homines ddiberare falent; ubi plures leges
(unt, quam utfacile memoria cotnprehendi
queant ;& per eas prohibeantur ea, qu:E ra..,
tio per fe non prohibet; neceife eft, ut per
ignorantiam fine ulla prava intentione inci ..
dant in leges, tanquam in Iaqueos. ~o ipfa
civibLlS per imperantes fupervacuum incom ..
modum conciliatl1r; qllQd eft contra finem
dvitatum s.

Z Vid. BAI\,BEYRAYC. ad opus mnjus. L. vii. c. ix,

2,3. qui ibidem plurima pulchra ac utill<!- de prillcipUlll
officiis collegit.
3 ere ER. De Leg. HI. iii.
4 Vid. jilpra, C. Xli. 8.
~ CQrruPtijinza reif. plurimee leges. TACIT. Ann. III,
~",~j. '
45 6 D E 0 F FIe I 0 L. If.
Cap. I I. VI. OEIA autem frulha feruntur leges, fi
~ impune eas violari tollerentSummi Irnperantes;
Exjecut.lo- igitur horum eft exfecutionem earundem pro-
nem, etu,m . . fi. . .
per panas, curare; utque qUlvls uo Jure ponatur, cltr.a
procurare. lentas moras, elufiom:.; atque vexationes, et-
c. ix. 6. ficere: ptel1aS quoque fumere pro cujufque
facti conditione, tranfgrefforifque intentione
& malitia: nec fine fufficiente caura veniam
indulgere; Cllm iniquum fit & ad irritandes
civiurn animos dncaciffimum, requaliter me-
ritos, creteris paribus, non requaliter trac-
tare 6.

Panel! ad VII. UTI autem nihil pcenis fancienclum

1Ifom civi- quod non ad ufum civitatis facie: item pamdJ
totlS tem- quoque fimt temperandre, ut ad finem iftum
pe~are.
C.IX. 7.
proportionem habeant, utque adeo cives non
plus affiiCtionis, quam refp. utilitatis inde fe-
rat. De cretero Ii fcopum fuum debent ob-
tinere pcenre, adparet eas eoufque eife inten-
dendas, ut acerbitas earundem prreponderet
lucro & delectationi, qUa:! ex facto legibus ve-
tito redundare potea 7.

Civium in_ VIII. QUI A porro hoc fine in civitatem

ter fe inju- coiverunt homines, ut fecuritatem .adverfus
rias pro hi- injurias aliorum obtinerent: Summorum Im-
~~~~. 8. perantium eft eo feverius civium inter fe inju-
rias prohibere, quo faciliorem perpetua coha-
bitatio

6 Conf. BUDDE! PiJilif. PraEt. P. III. c. v. s. 5.

7 Vid. [lfpra. c. vii. 3.
8 Prxclare de hac re CI C E R o. "Nihil eft exitio.
l~ !ius civitatibus, nihil tam contrarium juri & Jegi-
" buS")
L. II. SUMMORUM TMPERAN;WM. 457
bicatio occafionem ad hedendllm pr::ebet. NecCap. II.
diicrimina ordinum ac dignitatum eo valere 1.-,,-....1
debent, llt potentiores cenuioribus pro libidine
infultare pollint. Sed & fcopo fummi imperii
adverfatur, llt cives, quas fibi fact as arbitran-
tur injurias, priVata violentia exfequantur ~.

IX. PR1.ETEREA quanquam ad omnia ci- Minijlros

vitatis amplioris negotia immediate obeunda altos, &
l.lnus princeps non [ufficiat, fie ut neceffario pr;.~~tes,
Miniflri in partem curarum fint vocandi : ta-~. ~~ .e
men uti hi omnem a fummo imperante pote-
9.
ftatem mutuantur; ita & bene & male ab ip-
fis geftorum iI:Dputatio ultimo demum in iftum
redundat. Quam ob rationem, & quia prout
miniftri funt, ita reCte aut prave negotia ex-
pediuntur; fummi imperantes tenentur ad
mllnia civitatis adhibere viros probos, & ido-
neos, & in eorum acta fubinde inquirere ; eos
denique, prout rem gelliffe deprehenduntur,
prremiis vel prenis m~Ctare: guo creteri intel-
ligant, non minore fide ac dlligentia publicam
quam propriam rem traCtandam. Sic & cum
pravi mortal'um ad fcelera perpetranda fpe
impunitatis alliciantur; qua: ipfis pra:betur
facillima, ubi Judices corruptionibus patent;
Summorum imperantium eft, in ejufmodi ju-
dices, tanquam, fautores fcelerum, queis [ecu-

4'bus, nihil minus civile & humantlm, quam compo-

U fita & conftltuta rep. quicquam at,i per vim. Parere
" jube~ interce!fori, quo flIhil pradl:antius: impedlri
" enim bonam rem melius, quam concedi mala'."
De Leg. Ill. xviii.
Gg4 ritas
458 DE 0 f FIe 1 0 L~ II.
Cap~ II. ritas d vium abrumpitur, fevere ani'mad:verte-
~ reo Pr::eterea licet ordinaria negotiorum ex-
peditio miniftris credenda fit: fummi tamen
imperantes quer~lis ?c defideriis civium pa-
tienter aure m prrebere nl,lnqua~ detreCta"!'
b\1nt 9. '

q-ri~uta X. CUM ad '1ributa ~ aHa onera ferenda
adnecei rives nullo alia nomine teneantur, quam qua ..
Jitatem im- tenus ifta necdfaria funt ad fumtus civitatis
'~:~:': 10. belli pacifque' ~~m pore ~~lerando~ ; igit~r fum~
, , fIlorqm helc Imper~ntlum officIUm ent, n011
plus extorquere~ quam neceffitates, aut in-
fJgnes reip. utilitates req~lirant ; &. quantu~
fieri poteft, ita onera tempera,re, \1t quam mi-
oime cives iifdem affiigantur. Deinde ut
jufta, in proportiorie defcr~bantur ; nec aliqui~
'bus civibus immunita,tes concedantur'in frau-
pem & oppreffionem re1iquorurn. Tum qure
~olleta fuerunt, in ufus reip. impendantur ~
pon per Iuxur~am, Iargitiones, fuperfiuam 0-
ftentationem, aut inania diffipentur. Den~
que providendum, ut erogationes reditibus re ..
fpondeant, & qua hi non pertingdnt, a parci'!'
monia & cirnlmcifis fumtibus non neceffariis
fubfidium petendum 1 0 , ' " '

Reifami- X.I. QUANQyAM autem fumm~ imperantes

/lari civi. fubdltos alere non teneantur, (mfi quod eo"!
;t'n provi- rum, qui per iP"lmeritam aliguam calamita-
<pert!. tern feip[os fuftentare non poifunt, pec~1ia"!
f ~x: 1/. rem curam agere caritas jubeat ; ; tamen quia
pon folum ex bonis ~ivil!m colligendi funt

\I Cod BUDDE! Philo;: Prt;l8. P. III. c. v. S. 6.

~() ~onf. Bt:DD~UM. ubi fopra~ S. 7.
fumtus~
L. II. SUMMORUM IMPER.ANTIUM. 459
fumtus, civitati confervandre neceffarii; fed Cap. I~.
etiam robur civitatis in virtute & opibus civi- ~
urn confiftit: igitur illis, quantum in fe, pro-
viclendum erit, ut res familiaris civium gIifcat.
Ad hunc finem facit cives difponere, ut quan-
tum fieri poteft, uberem proventum ex terra
& aquis capiant ; ut, qu::e apud ipfos proveni-
pnt, materiis induftriam adhibeant; aut quem
ipfi commode laborem obire polfunt, ab aliis
non redimant : quod fit, fiquidem artes me-
chanic::e foveantur. Maximi quoque eft mo-
menti mercaturam, & in regionibus maritimis
pavigationem excolere. Nee ignavia folum
profcribenda, fed & ad parcimoniam revo-
candi cives per leges lumtuarias, queis fuper ...
flui rumtus prohrbeantur, imprimis iIJi, per
quos opes civillm ad exteros transferuntur. Et-
fi majorem heie, quam qu::evis leges, effi-
caciam obtinent fummorum imperantium ex-
empla 11.

XII. QyIA etiam fanita!; ae firmiras inter- 0

na civitatum ex unione civium provenir, qure 0;:: fa ..
quo accuratior fuerie, eo majore cum efficacia ge;zu";',;._
vis imperii per univerfum fefe civitatis corpus ca,:,ert'.
clifpenfat: igiturfummis imperantibus incum- c. IX. I~
bjt providere, ne in civitate [actiones orian-
tur; neve quidam eives inter fe peeuliatibus
pactis conneCtantur; neve ornnes aut aJiqui
ab ulIo alio, five intra five extra civitatem
conftituto~ fLib quocunque obtentu, faero aut
profano, magis dependeant, qt:/.am a legitimo
460 D E 0 F FIe I 0, &c. L. II.
Cap~ I I. ruo principe; & in nemine plus fibi prrefidii,
~ quam III eodem repofitum arbitrentur .
.Armis /e-
curitati
c/viu1JI XtTr. DENIQYE cum ftatus civitatum in-
p"{picere. ter fr:' fic pax faris infida; fummorum imperan-
C.1X. 13 tium cIt curare, ut 'Virtus civium, peritiaque
arm,' r' yz alatur ; & omnia, qure ad vim re-
pellt'r)Cl;.m requiruntur, mature parentllr, mu-
nita ioea, arma, milites, &, rerum gerenda-
rum nervus, pecunia 12.. Ultro autem e.iam
pofira jufb belli caufa nemo laceffendus, nifi
tutiffima arriferit occafio, & conditIo civita-
tis commode id ferat. Eundem quoque ob
finem confilia & molitiones vicinorum accu-
rate expioranda & obfervanda funt ; nee non
amici tire & fcedera prudenter contrahenda.

CAP. XII.
DE LEGIBUS CIVILIBUS IN SPECIE.

legum d
'lJzl~un:de.
D ISPICIENDUM quoque jam reftat de
partibus fummi imperii in [pecie, &
t-\ftll~ c. qure circa ,eas. peculiariter obfervanda occur.-
", runt. UbI pnmum locum occupant leges ciVI-
les, qure funt decreta fummi imperantis civi-
lis,

J 2.Vid. Jupra, L. I. c. xiv.

J Conf. GROT. De Jure B. C:f P. Pro/ego 15.
S I/he vero minus proprie leges ,i<1;i/eJ vocantur;
runt enim prrecepta juris naturalis.
3 Vim & obfervantiam legibus naturalibus addere
FQ.[unt civiles, proplerea quod quorundam tam inlqua
" fit
L. II. DE LEGIBUS CIVILIBUS.
lis, per qUt civibus injungitur, quid in vita d- Cap.n
viti fa cere , quidve omittere debeant 1. ~

II. DICVNTUR autem leges civiles duplici Dllplici

potiffimum refpedu; vel reJPeftu autoritatir, reJPtB.u
vel originis. Priori fenfu leges civiles vocari Cd! dtc/n-
poLfunt omnes leges juxta quas in foro civili fur fa (s,
jus redditur, undecunque demum ill::e origi-
nem fuam trahant:z., Pofteriori fenfu leges
civiles dicuntur, qu::e primo a voluntate fum-
mi imperii civilis profeche funt, atque circa ea
verfantur, qu::e jure naturali ac divino definita
non funt, fed ad peculiarem utilitatem fingu-
larum civitatum faciunt.

III. CiETERUM uti legibus civiIibus nihil Legi nafu'

eft fanciendum, quod non ad commodum reip. rali ad~
referatur : ita cum vitre civilis decori & tran- (;nt 'lJlm
quillitati maxime expediat, legem naturalem cza:!:a-
a civibus probe obfervari ; hinc fummis impe-
rantibus incumbir, ifti vim atque efficaciam
legis civilis impertiri. Nam apud plurimos
mortalillm tanta deprehenditur malitia, ut ne-
que manifefta legis naturalis utiIitas, neque
metus divini Numinis ei reprimend::e fufficiat.
~lO igitur utcunque vitre civilis honeftas
fervari queat, fummum imperium efficere po-
teft, legiblls naLUralibus vim legum civilium
tribuendo 3.

iit ind'lles, ut pJ135 prenas hujufce vitre quam futur;e

metuant. Sed non ideo fequitur (quod m:le ftatuit
HOBB~SIUsDe Ci'Ve, c. xiv. 9,10.) legibus naturali-
hilS totam obligandi dm a civiiibu5 accedere, & ma-
gill:ratum omn;no ex fuo arbi,rio definire poKe, quid
honeil:um & tur,-e fit, qJid furtum, adultc:rium, homi-
cidium. &c . Vid./upra, L. 1. c. iii. I.
. IV. CQN-
4-6! DE LEGIBUS CiVILI EUS. L. U.
Cap. 12. IV. CONSISTIT ~utem 'Vis legum ciT.:iliurn
~ in hoc, Ut pra::ceptis de faciendo vel omitten
PIT Iljec- do addawr jal1flio ptEnalis; five u,t definiatur,
lam fa! . ~ . . . Ii J".
Jtm8ion~m qua:: prena m oro ClvItatls 1t manlura eum"
jal1CV"lt1Jt ;qui tacknda omiferit, aut fl:cer~t Ol;nittenda.
~a fanCtione prenali qua:: deftitlluntur leges
natUrales, in fOro humano impune violantur,
falva tamen vindiCl;a tribunal is divini.
z' , _ V. PRlETiREA, qui vitre civilis indoJes
~tI:;ao::/ non fert, tit quod quifque fibi deberi arbitra-
cd eam ac~ tur, propriam per violentiam exigat : inde &
f'onem ill in eo legi naturali fubveniunt leges civiles,
joro. quod ad ea, qua:: ex ilia c1ebentur, ha:: aCiionem
accommodant, cujus vi ifta in foro civili pel"
fubfidium magiftratu5 exigi poffunt. OEam
vim qure per leges civiles non acceperunt, ab
invitis extorqueri non poifunt, fed folo deben-
tium pudore & confcientia ftant. Solent autem
leges civiles illis potiffimum obligationibus
actionem accommodare, qure per expreIfa pac-
ta inter homines contracta:: funt. Ca::teris, qure
ex indefinito aliquo officio legis naturalis de-
bentllr, fere aCtionem denegarunt~ ut eIfet rna..,
teria, qua virtutem fuam exercerent probiores
mortalium ; inIigncmque para rent laudem, fi
citra coaCtionem reCte feciile videntur 4. Sa::pe
edam tanti non fuit virum negotium, ut ideo.
prretor fatigaretur.

LEgem na~ VI. CUM etiam multa, lege naturali indefi

turte nite
aa'plicant
& explz. Hoc modo CICERO. "Aliter leges, aliter philo.
4
cffnt. 4' fophi; leges quatenus manu tenere porrunt; philofo~
c' ph;, quatenus ratione & intelligentia." De O..f1ic,
lII. xvii t Similiter S~NECJ\: " MuJcjl, legem nOll
- Ct. ha--
.L. It DE LEGIBUS CIVILIB'OS. 46~
nite prrecipianrur, 'adplicatione in cujufvisar- Cap. 12.
bitrio reliCta; inde lex civilis ad dec us & tran.. ~
quillitatem ci vicatis ejufmodi atiionibus tem-
pus, modum, locum & perjonas affignare, aliaf-
qut: drcumftantias determinare, quandoqult
& prremiis homines ad eas fMcipiendas alti:-
cere folet. Si quid etiam in lege naturali ob~
[curi fit, legis civilis eft explicare. Qpam ex-
plicationem in agenda fequi dves tenentur;
utllt forta(fe privata ipforum opinio in diver-
fum abe at.

VII. CUM etiam phlrimre aCtiones per Ie Negotiil

gem naturalem cujufque judicio & arbitriOl\'r J~
fint reliche, quas tamen in civitate uniformifiltberu
mo d0 temperan. tranqUl'11"ltatlS & deeons
' pu- b Jalli.
orman!.

Jid intereft : inde leges civiles ejufmodi actio

nibus & negotiis certam formam' fdlentaffig-
nare ; uti contingit in ultimis voluntatibus, lfl
comraCtibl1s, & multis aliis. Db eandem cau
[am etiam leges civiles exercitium eorum- ju.
rium; qure naturaliter competunt, circumfcri-
bere fueverunt. .

VIII. DEBENT autem dyes Jegibl1s tivili- Lex civilis

bus , ql1atenl1S
.
aperte J" uri divino non repucy.
b
con/ciiilti-
am ohli-
~ant, obtempe:ar~, non vel~t e?, nudo J?ren~ gat.
metll, fed e;~ tntrmfeca obhganone, per IpfiHn
jus naturale confirmata: quippe inter cujus
prrecepta ql1oql<e eft, legitimis imperantibu~
eife parendum s.
IX. DE-
~'habent; nee aBionem, ad qua:: confuetudo vita:: huma
~. na:: lege omni valentior dat aditum." De Benef. v. Z I.
s ~ellio in fcholis notiHlma eft, Utrum I~%,es human~
~;)'fJ,{i"":I"':'," oh/igent? i. e. Utrum ita aftringant aliquem
ad
4 64 DE LEGIBUS CIVILtBUS. L. II.
Cap. 12.. IX. DENIQ,YE non minus peculiaribus jul-
~ fi f fummo~lIm imperantium, quam legibus
~~U~l,!rz communibus cives obtemperare debent. Ubi
JZ!uuz zm- - d ft r.
perantis ramen ob1ervan urn e ,utrum lummus lmpe-
.

Ijuou/que rans civem quid jubeat facere tanqllam aClio-

obedien- ncm civi propriam; an vera mandet fufci-
dl~. 6 pere nudam executionem aClionis, qu::e propria
;: \. . im perantis effe debeat 6. N dm pofteriori ca-
fu neceffitate ab imperante adhibita, citra pro-
prium peccatum patel): aliquid agere civis,
quo patrato ipfe imperans peccat 7 Sed ut ci
vis velut proprio nomine peccatum Jegi natu-
rali & divinre repugnans perpetret, fieri rec-
te non poteft. Inde eft, quod fi in bello etiam
injufto civis julfu fummi imperantis arma ge-
rat, non peccet 8. Sed fi \.jufdem jl11fu ali-
qllis innocentem dam'net. falfllm teftimonium
dicat, call1inniam alicui intentet, utique pec-
cat. N am civis militat nomine publico; fed
proprio nomine judicat, teftawr, accurat.
e A P.

ad obediendum ( SANDERSONl \'erbis utor) ut fi non

pareat, non folum prena: cemporali, aut legibus con-
~itut:e, aut ex fuperioris arbitrio inferendre obnox:lIs
fit, fed & a propria con(cientia velut negletli officii
contraEta:que inde offenfionis Dei rells mer to redar-
guatur? Idem partem affirmativam accurate defendit.
Vid. De Ohligatione Con/cientid', Pr:eJ. stam.
6 Ha:c diftil.Etio negotium haud expedit. Nequit
cogi voluntas, & Deo potius obediendum quam ho-
minibus, unde ne minimum quidem malum parrandum
eft, lit bonum exinde eveniat.
7 Nequaquam hoc admitti debet, fi fubdito conllet
atlionem e{f~ ill:citam.
8 Reaiu~ judie;,t GROTIUS militeo, fi quidem con~
1lat ipfls injuftam eife belli caufaIn, abftmerc omnino
debere.
 CAP. XIII.
DE JURE VITlE AC NECIS.

I. SUMMO imperio civili in 'Vitam civium Jus impe-

duplici modo jus com petit ; indireCte ra,ntis i~
vel direfte: illud quidem ad deJenjionem civi- Vl!am et-
tatis, hoc autem ad compefcenda deliCta '. ~~u~ii[.
c.ii. iii.
n. CUM enim frepe vis exterorumper vim Jndirec~
fit repellenda, aut jus noftrum violenter ab tum, ptri~
ipfis vindicandum; licet utique CUlTImo impe- (ufo eam .
..
no Clves ad hoc negotIl., compe11 ere: u b'1 de fxponendl.
c. ii. I
induftria non id agitur, ut civ~s vitam amit- 3. 4. '
tant, fed duntaxat periculo mortis eorum vi-
ta exponitur ~. Qyalibus in periculis lit jl:re~
nue & dextre feCe cives gerere pofIint, fum-
mum imperium exercere eos & prreparare dec
bet. Nulli autem civi ejus perieuli meW ad
munia militaria fe inutilem reddere !ieet J.

debere. De Jure B. f.:f p. L. II. c. xxv:. 2. Qu,od

fi dubitent Uti um bellum fit licitum necne, principi pa-
rendum ell:; & nil obll:at regula a GROTIO allata,
quod duhifas ne feceris. Vid. j;t/ra, L. I. c. i. 6. not. il.
I Conf. GROT. De Jure B. f.U P. L.ll. c. xx. BUD-
DEI Phil. PraB. P. n. c. v. S. I.
~ Hoc fequ:tllr ex fine civitatis; qui duplex eft. r.
Ut averranlur mala. 2. Uc compefcantur deliBa.
3. .AugujiUJ (referente SUETONlO, c. xxiv.) equitem
Romanum, quod cluobus filiis adO)Iefcentibus causa de-
trf'ctandi facramenti pollices amput"dfet, ij [lID bonaque
f ubjecit hall:~. Et ad hoc flagltium rt primendum pIu-
rima: leges lata: funt ab irnrt:r. toribus, Trajallo, <rheo-
dcjio, C)ljlanlino, aliifque. C(in~. PUF. D. Jure N. &
fJ. L. VHI. c. ii. 3.
Et
4 56 DE JURE VITl AC NEelS. L. iI.
Cap. I 3. Et qui militire eft adfcriptus, hautquaquam
~ affignatam ftationetn ex formidine defer.et,
fed ad extremum potius fpiritum pugnablt:
nifi inteHigat imperantis voluntatem eire, ut
potius vitam, quam locum confervet; aut
10GUS ifte tanti non fit civitati, quam vita ifto.;
rum civium 4.

DireCittm III. DIREC'TE autem vi~am civibus adime-

adi11lendi re poreft fummum imperium ob atrocia de-
per morlum li6l:a, & per moclum pcen.e ;t;}ure t.amen & in
~~~i." 1. alia hotninis bo'na cadit. OEo loco de natu-
ra prenre quredam in univerfum erunt expo ..
nencla.

Ptend! ra- iv. EST- igitur POE N A malum paJJionis

tionem quod injligitur ob malum afiifmis 5; feu malum
i:'h::e m
aliquod moleftum, quod per modum coaaio~
poflint. nis
c. iii. 4.

4 Hoc in ioco rnerito qu:rri poteft, ut~um civem in';'

noantem liceat hlJjli ad certam mortem tradere, ut e'1-'iletur
imminens reip. ruina? Partem negativam tuetur nofter iI).
opere majori, L. VIII. c. ii. ). "Dt civitas (inquit),
l' eum in tyranni manum tradat aut Ut eundem coga!
" quo feipfum ded'at, neque fas eJfe neque neceffarium
"arbitror." ReClius (ut opinor) pro parte affirmativa flat
(;ROTlUS,. Caritas & amor patri:e id a. ave exigit, ut
feipCum tradat; quoniani utilitati omnium plufquam
unius alicujus allt fure confulendum eft ~od fi id
fa cere tenetur, ad id retl:e cogi poteft. "Superior
" (tefte GROTIO) cogere pOieft adea, qux virtus
" qu:eli.bet pr:rcipit, q'Jia in jure proprio fuperioris 1 qua
'.' fupenor eft, hoc eft comprehenfum. Sic in magna fru-
.~ menti penuria dyes cogi pofiunt, quod habent, in
" medium conferre: quare & in noftra illa contrO';'
~, verfiaverius videtur, cogi PQffe civem, ut id faciat
~, quod exigit caritas;" ,
De
L. II. DE JURE VITJE AC NEefs. 467
nis & pro imperio, intuitu antegreffi delicti, Cap. 13-
alicui imponitur G. Licet enim fa:pe ali cui ~
prenre loco imperentur qllredam actiones; in
iis tamen fpectatur id~ quod laboriofre, & fa-
cienti moleftre fint, quodque agenti paffio
quredam per e~s inferatur. Invitis autem
prena eft infligenda, quia alias ilia non obtine
ret finem fllum, qui eft, acerbitate fua homi-
nes a peeeatis deterrere. ~em effectum non
habent, qure quis lubens admittit. Denique
poenre rationem non habent mala, qure in bello
pugnave inter repugnandum inferuntur ; quia
non pro imperio: N eque qUa! per injuriam
quis patitur; quia non intuitu antegreffi de..
licti inferuntur 7.
V. SI-

De Jure B. & P. L. II. c. xxv. 3. Porro notandum

eft, ubi hollis potentior certos fibi cives objides ad pac;"
ta qurevis firmanda poftulaverit; eos ad hoc onus fuf.
cipiendum adigi polfe. Quod fi illius, quicllm pacie-
cimur, aut nolhre civitatis nihil intereft, e
civibus quis
obfes fueriE; pra:cidendis qllerelis aptiffimum erit for
tern adhibere. De Jure N. & G. L. VIII. c. ii. 6.
5 Definitio ex GP.OTIO petita. De Jure B. & P.
L. ll. c. xx. I.
6 Omnil pr:efla, Ii juJla 'fl, peccati pana eft. AUGUST.
Reer. 1. ix.
7 Par in parem non habet imperium, ideoque p~
nam proprie diBam ex auaoris definitione infligere
non potelto Eadem ratione in fiatu naturali nemo
prenis humanis obnoxius eKe poteft, quoniam non datur
fuperior. Hanc autem noftri doClrinam improbat
BAP.BEYRACClt.1S, & Jonga verborum ambage pro-
a
bare aggreditur prenam paribus in pares infligi poKe.
Eodem modo bellum puniti'CIum eiI'e poffe ftatllit GRO-
T 1 U, ; & libertatem {aluu fu:e per pamas confillendi initio
H h penn
4 6 S D E JURE VITlE AC NEelS. L. II
Cap. 13. V. SrcuTI autem libertas naturalis hoc
~ habet, ut qui in ea confl:itutus pr::eter Deum
Impera.nti neminem habet fuperiorem, divinis tantum
~o1J1~etz~ prenis fit obnoxius : ita cum introduCto inter
umen - h
JUJ r
di.
.
ommes .Impeno
. hOC quoque Imperantl
. 'b us Ja-
r.

c. iii. i.lus focietatum attribuit, ut ipfi malo reprre-

fentato maliriam fubjeC1:orum coercere queant,
q~o plures homines fecuri invicem, poillnt
Vlvere.

In ;t){Enis VI. ETSI autem in eo nihil'videatur ini-

humanis qui, ut malum patiatur, qui male egit: in
reJ.picien- prenis tamen humanis non fimpliCiter ref,pici-
nautili-
ta:. endum eft, quodnam malum fit perpetratllm ;
c. iii. 8. fed & qu::e utilitas ex pce1Ja poillt provenire.
Sicmi & neqllaquam eo fine.pren::e exercendre,
ut l::efllS animum pafrat, & voluptatem capiat
ex dolore & fupplicio l::edentis; quippe cum
hrec voluptas plane fit inhllmana, & fociali-
tad repugnans 8.

Aut pec- VII. Genuinus pcenarum humanarum finis

cantis, aut eft precautio l::efionum & injuriarum; qll::e
lEft, aut
Dmnium.
c. Iii. 9.
penes fingulos fuiffe. De Jure B. f.:j' P. L. n. c. xx.
40. Sed rectius, me judice, decernit nofter; in eo
quod facultatem delinquentes puniendi paribus non
conceffit. Proculdubio licita eft defenfio per violenti.
am contra injurias, lieitum eft bdlllm in eos, qui jura
noftra violarunt; non autem per modum preme. fed
defenfionis. Jure naturali, nemini alterius aCtiones
dirigendi nedum puniendi competit facultas, in quem
non habet imperium. ~i deliaum illiquod admifit,
prenas luere debet; jed ab eo folo, cujus leges migra-
vito Neque ad eo gens gentem punlre recte poteft,
quon~am par eft utriufque conditio; unde bellum puniti-
cvum GROTH figmentum reae haberi poteft.
pro-
L. II. DE Jt.lItE VITlE Ac NEels. 4 69
provenit, fi vel in meJius emendetur, qui pee- Cap. I 3
cavit; aut alii ejus exemplo, ne de;nLeps ve- ~
lint peecare; vel fi ita coerceatur qui peccavit,
ut non poffet deinceps nocere. Id quod etiam
ita poteft exprimi; quod in Qrenis refpiciarur
vel utilitas ejus, qui peecavit; vel ejus ClljUS
intererat non fl1iffe peccatl1m, quique adeo
per peccatum heflls fllit; vel indiftinB:im
quorumlibet.

VIII. PRIMUM igitur in fumenda prena re- ~omoi(}

fpieitllr utilitas ejus, qui peccavit, dum do!ore,utzlltas, ?
peenre ' r.'
tpllUS ammllS emen datur, & pecean d'1 peccantlS.
libido per eundem exftinguitur 9. ~lale ge-
nus prena:: etiam in plerifqlle civitatibus in
fuos domefticos exercere patribus- famiIias re-
liB:u:n. Eo [010 tam en fine ad mortem pro-
cedi poffe non videtllr; cum qui mortuus eft,
emendari neqlleat 10.

IX. DEINDE in prena verfatllr utilitas ejus, !0!omodlJ

qui lte/us luit, ne tale quid in pofterum ab utilitas
eodem aut aliis patiatur. ~orum prius ob- l"'i!: ?
.
tlOetur, fi1 ve I to 11 atur, qlll. peccavlt;
. ve IVl-
' C.111. I I
.

* Scite cecinit CLI\UDIANUS, Con./. Manlii, ver.2z3.

!i2.!!i fruitur pomtl,firlls eft!
legumque <uide/ur
f'indiaam prcejiare jib;: Diis proximus ille 11,
!!!.!:em ratio non ira mo<uet; qui faCia repmdens
COl1jillo punire pole/l-----

9 "CJftig:ttio fincera & cum ratione a1iquando ne

" ce!faria eft. Non enim nocet, fed me cetUr [pecie
" nocendi. I ngenia vitio prava do:orc corporis animique
"corrigimus. SEN ECA de Ira, L. r. c. v.
10 Conf. GROT. De JIm B. f5 P. L. II. c xx. 7'

H h 2 res
47 0 DE JURE VITlE AC NECrS. L. II.
Cap. I 3. res nocendi, [alva vita, ipfi adimantur; vel fi
~ malo fuo dedoceatur relinquere. Pofterius
autem obtinetur prena aperta & confpicua,.
cujufque adparatus ad terrorem aliis incutien-
dum aptus fit II.

!!Fomodo X. DENIQPE in prena utilitas quoque fJln-

utilitas nium qureritur, dum nempe id agitur, ut ne,
om,!~um? qui uni nocuit, aliis deinceps noceat, vel ut
c. Ill. 1 z. exemplo territi creteri a fimilibus parrandis
abftineant. ~od pari mc8.o atque prius ob-
tinetur I~.
P anis
.
hu- XI '
.... QUOD
r.
porro tum fines prenarum
11
manzs ex- d' . . h . r.d
empti atlas tum con ltlOnem genens umam conl1 ere-
in:~;ni: mus; adparet, non omnia peccata eJfe ejuJmodi
C.IlI. 14' indolis, ut in foro humano ea puniri omnino'
conveniat. lode pcenis humanis eximuntur
aCtus mere interni, i. e. cogitatio deleCl:abilis de
peccato aliquo, cupiditas, defiderium, de-
ftinatio citra effetl:um; etfi ponea per fubfe-
quentem confdIionem ad notitiam aliorum
perveniant. N:lm cum ejufmodi motu inter-
no nemini noxa inferatur, nullius quoque ho-
minis intereft, ut ob eundem quifp~am pu-
niatur I;.
Et la/Jus
minutJ1i-
mi: XII. DURUM quoque OlmIS foret pre~is
humanis fubjicere minutijJ;;;lcs lapJus, quos In
ifthac

11 Ibid. 8 .
.'2 Ibid. 9. Add. SELDEN, De Jm:e Nat. L. I.
c. IV.
I! Id tamen non obftat (tell-e GROTIO) Ct10 minus
aCtus interni qua~enus in c;;crnos influunt, in refiirm.-
tiOl1tffi
 L. II. DE JURE VIT.lE AC NECIS. 47 1
ifthac naturre conditione non datur errugere, Cap. 13'
quantamcunque attentionem qllis adhibere in- ~
ftituat !4.

XIII. PRlETE REA multos aCtus diffimulant Et quce

leges humam:e ob tranquil/itatem civitatis, aut~r~e jt~bet
alias ob ratio~es: .put~, fi fplendidior futurus ~~::;::L
fit actus,ubl ex intUItu prenre non videatur litas :
fufceptus; aut ubi operre pretium non fit ju-
dices inquietari, aut fLobfcuriffimre res fit dif-
ceptationis, aut fi inolitum plane malum citra
convulfionem civitatis tolli nequeat.
Auf e011l-
XIV. DENIQYE & a prena humana eximi m~miJ ho-
neceffe eft !lJa vitia animi, ex t01"f'uptionc mor- mm;,m cor-
latium communi reJultantia, qure ita frequentia rup to.
reperiuntur, ut clefuturi dfent, quibus impe-
raretur, fi feveris ifta pa:nis pleCtere veJis,
quoufque in enormes actus non eruperunt:
ut eft ambitio, avaritia, inhumanitas, ingratus
animm, hypocrifis, invidia, fuperbia, iracun-
dia, fimultas, & fimilia.
F"enia qui';'
XV. N EQY E tamen fi qua:: peccata Gnt pa- bus ea/llms
trata prenis humanis idonea, femper neceffum re~~1al'
eft prenam exigi. Q!.lin aliquando contingit, C.lII. 15
m ;lelinquentibllS reCl:e peccati Venia fieri
poffit. Id quod tarr.pn citra graves caufas
fieri non debet. Inter quas funt, fi fines pre-
narum in ceno cafu non videantur neceffarii ;
aut Ii venia majorem quam prena producer~

tionem veniant non fui proprie, fed aCluum externorum,

qui inde meriti fui accipiunt qualitatem. Ibid. 18.
14 Ibid. 19.
H h 3 uti-
 472 DE JURE VITJE AC NECIS. L. II.
'Cap; I 3. utilitatem fit idonea; aut Ii fines pcenarum
~ al'a via cornmociills obtineri paffint. Item fi
qui deliquit alleget fua aut fibi conjun,Qorum
eximia in rempubl. merita, peclliiari prremio
digna; aut fi ab alia quapiam infignl re com-
niendctur, puta, a raro aliquo artificio; aut
fi fpes Dt fore, ut peccatum illud egregiis fa-
ttjs elllatur; prrefer6m ubi aliqlla ignorantia,
licet non plan~ inculpabilis, inter:venerit, aut
,fi partiClliaris ratio legis in al iq uo faCto ceffa-
verit. Srepe quoque'ob multitudinem peccan-
tium venia eft danda, ne fuppliciis civitas ex-
ha,uriatur 15.
, ;

-Delilli .'~, XVI.' Gravitas autem deliblorum reftimatur

gra'lJitas ex objeClo in quod peccatum fuit, prout illud
;~::;ad!? nobile -& pretio[um habetur: item ex eff~all,
j:.jii. 18. prout multum aut parum damni in remp mde
22. redundat, & denique e~ pravitate intentionis,
q[Jre ex variis indiciis colligitur; puta, fi fa-
'cile powit refifiere eaufis, ql1ibus quis. ad pec-
eandum fuit impulfus; aut fi prreter commu-
nem rationem pe-,uliaris qu::edam accefiir, qure
a peccando dt,bebat 'abfierrere; aut ubi <:ir-
cumfbnti::e fingulares Laum aggravant; aut
fi animum ql1is habuerit idoneum ad refifien- .
, dum

IS Ibid 21, &c. ,

16 Cdinem dcliElorum quoad objeaa fie infhuit
pcfter. I, Pra: ca:teris maxime deteila"da habetur acrio
qua: d;refte in Lei contumeliam tenciit. 7. Qua: uni-
yerlam hominum focietatcm tangit. 3 ~a: publicum
civitatis ord;ne~ perturbat. 4-. Q~a:: fing"los homines
tangit, Ubi in fero civili p:im,) loco lbtt:itur vita,
'luif eft iundamt:ntum offiilium bonorum t:::mporalinm :
tU~
L. II. DE JURE VITl AC NEelS. 473
dum peCCl1tOtLlm illecebris. ~cu & confide Cap. 13'
rari folet, primus quis, an aliorum exemplo ~
feductus; femel, an frepius, & poft confum-
tas frultra admonitiones quis peccaverit 16.

XVII. QyOD tamen pcente genus & quan- Unde deji-

tum prrecife fing111is peccatis fit infligendum, 112cndum
penes fu.mml~m i~perium ci~ile eft definir~ ;~~:lle
quod helc umce utlhtaterr: relpub1. prre ocuhs q14antitas?
habere debet. Unde fien 'poteit & folet, ut c. iii. z3.
eadem prena imponator duohus deliCtis inre- 24-
qualibus. ',N am qure requalitas judicibus circa
reos o~fervando~ prrecipitur, ilia inteUigenda
eft de reis, qui idem fpec:e ,delittum commi-
ferunt: haCtenus, tIt quod in uno vindicatur
deliCtum, aittri citra graviffimam caufam con-
donari non debeat. Etfi autem quantum fieri
poteft, homo in hominem Ienior eife debeat:
interdum tamen prenas exafperari falus civita-
tis, & f~curitascivium jubet; puta, fi contra
glifcentia vitia afperiore medicina OPUq fit, aut
ubi deliCtum aliquod reip. fit perniciofiffimum.
Id autem omnino obfervandum circa magni-
tudinem prenarum, llt illre tantre fint, qllantre
fufficiant ad reprimendam libidinem morta-
lium, qua feruntur in peccatum, in quod pre-

tum ml'mbra n"n vitalia, citra Quorum ufum vita nifi

miferrima trahi non pu(efl:, qUa! 'pro nobilitate fui ufus
reftimarlLur. 5, ~a! lami,ias privatorum, quarum
fundamentum eft rnatrimqniurn, pertlJrbat maculatve.
6. OEx perdit aut avertit alias res expetibiles, vita!
necefiitatibus aut commoditatibus infe,vientes; idque
vel diretle vel indirede dolo mall) caufam damni dan-
do. 7' Denique gu:!! farnam aut exifl:imationcm civi-
lem dellruit. De 'Jure N. & C. L. VllI. c. iii. 18.
H h_ 4 nre
474 DE JURE VITJE AC NEelS. L. 1I~
Cap. 13. nre cQnftituentur. Tpm etiam, ne exigan-
~ tllr. gravlor.:s p::enre, quam legibus definitre
funt; niG atrociores circumftantire faCtum
aggr;avent 17.

111 hoc at- XVIII. QEIA tamen eadem prena non om-
tendenda nes reque afficit, adeoque apud omnes non pa-
perjona
peccantis. rem ~ ffi.e~l~m
.0.
prod" .
.UClt CIrca ~epnmen d~m pee,:,
c;. iii~25' candl hbidulem; lOde tam In generah paena-
'. rum defignatione, quam earundem ad fingu-
los adplicatione, refpicienda eft per/ona ipjius
delmquentis; & in eadem ilIre qualitates, qure
(enfum prenre augere vel minuere po{funt;
puta retas, fexus, fratus, opes, vires,. & fi-
milia 18.

XIX. POR RO uti ob alienum deliCl:um in

Db de1~ foro humano prena proprie diCta nemo potefr
~:,: :~::; affici; ita fi ab univerJitatealiqua deliflum fit
puniendus: admijJum, eo non teneb~tur, qui in id non con-:
c, iii. z3' fenferit. Atque inde ifti dHfentienti nihil
porerit eripi, quod no~ine & beneficio un~
verfitatis non obtinebat. Etfi ex occafione
punitre univerGtatis & innocentes incommo-
dum [entire foleant. Exfpirant quoque de-
licta univerfit;)tum, quando nemo amplius fu-
per~ft eorum, queis confentiemibus & coope",:
rantibus illud delit1:um fuit patratum. .
XX.
17 Vid.Jupra, ('. vii. 3. not.) .
. 18 Huc[pectatilludJuVENALIS Sat; VIII. 14 0
Omne a1Jimi q;itiulJt tanto confj;e8ius in fe
I-:;'zmen h ... bet, quanta major qui fcecat habet/'r.

J 9 Non autem prenas fed infortunium fubeunt. Uncle

faciie illtdigi p:,)((;:,~, qua ratione Deus (falva ejus juf-

. titi~
L. II. DE JURE VI TiE AC NECIS. 475
XX. 10 tamen frequenter contingit, ut a- Cap. ~ 3-
lienum delitlum occajionem prtCbeat, ex qua in ~
alios incommodum proveniat, aut bonum an- E;1 tdoc
.' . .". b' ca.;tonem
tea fiperatum mterC'platur. ":;lC~l:l oms pa- il1comm odi
rentum ob deliCtum confifcatis ad pauperta- prtZhere
tem rediguntur etiam innocentes liberi [9. Et pojJit.
reo aufugiente fide-juffor exfolvere multam
cogitur; non ex deliCto, fed quia in talem e-
yentum ultro fefe obligavit zoo

CAP. XIV.
D~ E XIS TIM A T ION E.

I. EX 1ST ~ MAT loin genere eft valor Exijlima~

perfonarum in vita communi, fecun- tio in ge-
..1
!Jum r.
quem apt:=e llmt a1"llS penoms
r' nere qutd?
exrequan. L VHI c
aut comparari, eifqlle vel antehaberi, vel poft- i~. .
foni I ~ . .

II. DIVIDITU
, .
R illa in jimplicem & inten- ~o;1:J.~::
In aU leI
r
jivam. Utraque confideratur vel incer eos qui Jlatu?
in naturali fiber/ate, vel qui in flatu civili in- .
vicem degunt.

III. Exij!;iJ1:atio ftmplex inter eos, que In na- Simplex ill

lurali libertate vivunt, in hoc potiffimum con- ':!a;:~~/;
in 'lU()
fita?
titia) clamn!lffi polleris ob clelitla majorum infligat. c. iv. 3~
F~rretfJe (inquit CICERO) ulla ci'Vitas ./atorem iftill/modi
Jegis, aut (cnde.mlCtur fi!iIiS aut mpos, Ji paler allt a'VUJ deli-
'lui.ffit ? De Nat. Deor. HI. xxxviii
. 20 Vid. GROT. ubi/upra, 13, &c.

I Coof. auCloris Difl"ertat. Acad. de Exijl.'matione. p.

fiftir,
 4-76 -DE EXISTIMATIONE. L. II,
Cap. 14. flnit, ut quis talem fe ferat, & pro tali habea-
~ rur, quicllm agi queat tanquam cum viro bo-
no, & qui cum a:iis ad prrefcriptum legis na-
turalis vi vere fit paratus.

IV. ATQEE ifrhrec integra tamdiu habetur,

Ea quam- quoad quis nondum per malitiofum aut enor-
~lU 11Ian"at n-Je fi:cir. JS fciens volenfque dolo malo legc"m
~ & '-'
c. iv. 3. naturre 2. dVeflUS.a
mfegra ? r. l'lOS VlO
' IaVlt.
' I nce natu-
raliter quilibtt pro bono viro habetur, donee
eontrarium probetur "'.

~ibllsfa- V. EADEM cxiftimatio diminuitur per faei-

lludimi- nora enormia contra legnn naturalem mali-
7Zu':!Ur? tiofe patrata; qure effieiunt, ut major,:; circum-
c. IV. 4 fpeftione opus 'fit, fi quis cum tali agere velit.
Ea tamen macula elui poteft, prre[tita ultro
damni dati reparatione, & edito. ferire preni-
tentire documento 3.

f<!!ibm pe- VI. Conjumit eandem penitus vitre genus &

l1ilus ex- inftitutum direB:e fpeB:ans ad aliis promifcue
jfingua- nccendum, & rem ex manifeftis aliorum inju-
tur.~ riis faciendam. Cujus farinre homines quam-
c. IV. 5 diu refipifcere nolunt, tanquam communes
hoftes poffunt traEtari ab omnibus, quos ip-
forum malitia ullo modo poteft tangere 4. Re-
parare tamen hi exiftima~ionem poffunt, ubi
prreftita r..:fufione damni, aut obtenta condo-
natione, honefrum vitre genus, vitiofo ejurato t
fubierint.
2. In-que igitur ftatu t HOBBESIUS omnes in ftatu
nat ur:-,} , degent(~s pro malis habendos effe. De Cive, e. i.
3 Vid.f.pra,L. I.e_ v, 17.
4 OEales runt latrone" piratre, fiearii, & id genus
tc;nebriones.
VII.
L. II. DE EXISTIM A TIONE. 477
VII. Exiflimatio jimplex intra civitates de- Cap. 14.
gentium eft, qua quis juxta leges & mores ci- ~
vitatis pro vitiofo ejufdem membro non fllit S~mflex in
d ec1aratus, & al'lqUO numero eue
Jr.' 1" (levitate
mt'::lH61tur. qutZ'?

VIII. ISTH.l:EC in civitate deficit vel ex me- Ea quo-

ro flatu, vel ex delitto. , Prius contingit du- mc.odt~ deft-
la ex me-
pliei modo: vel ut ftatus ille in fe naturaliter roj/ata ?
nihil turpe habea[; vel ut cum vitio, aut fal- c. iv. 6.
cern ejus- opinione, fit conjunB:us. Wud con-
tingit in quibufdam civitatibus, ubi fervi nullo
numero runt s. Hoc circa lenones, meretrices,
& fimiles obtinet ; qui quamdiu publice tole-
r''1.ntm in civitate, communi quidem defenfione
fruuntur, honeftorum tJ.men hominum con-
fortio excludc'cii. ~od idem contingit qui-
bufdam circa freda aut vilia, licet naturaliner
non vitiofa, oceupatis 6.

IX. Ex delitta alltem eadem plane deficit, Qg,moda

quando quis juxta leges civiles ob eertum de- ex delif/a
liB:um Infamia notatur : idque ut vel morte~er l1o:a";.
fimlll pleB:atur, & fi memoria ejus notatur; ~~~:'l 7.
vel ut civitate expellatur ; vel lit in civitate
retineatur tanquam infame & putridum mem-
brum.
X. ID autem manifeftum eft, exiftimatio- Naturalis
nem fi~p~iee?1.' feu n~turale~ .honeflatem non !:h~';;
poffe alteut erzpz ex mento arbttrto fummorum imperantis
imperantium. 'Cum id nullo modo ad utili-11On/u6rft.
taterr;t civitatis faeere, adeoqlle in ipfos nullo c. iv. 9

S ~am vilis fu~rit. eorum conditio apud Romanos,

omnibus no!iffimum eft. Vld. L. X VIII. tit. v. 1. 6.
ad L. Jul. de Adult.
. 6 ~ales funt carnifices, liClores, fornicarii, &c.
. . ~~9
47 8 DE EXISTIMATIONE. L. n.
Cap. 14-: m-odo collatum, intdligi pomr. Si,cuti nee
~ Vera infamia videtur contrahi poTe, dum quis
jus civitatis per modum nudi miniftri ex[e-
ql..litl;r.

'
E.XIiJltma-
.XI. Exijlimatio intuV1va eit, ecundum fc.

Ii~ mte,,':' qua-In r l'

peflon~, a las quaa
de~plli,11atlonem
'D '

<va, iJem- Iimplic,em requales, fibi invicem prceferuntur,

91t~ homr, prOut uoi pn:e altero iofunt, queis aJiorum
c. IV. II. animi ad exhibendlHTI honorem per:nov-:ri fo-
lent. Eft aute.m Honor proprie fignificatio
judicii noftli de alterius prrefbntia.

XII. HlEC ~xi(\imatio intenfiva confiderari

Faria ad potes vel inter eos, qui in naturali vivunt li-
ejus ir.d-
Iig'-'ltiam bertate, vel .inter ,ives ejufdem rripubliccC.
notanda. Deinde excp~ndenqa f~nt ejufdem fundamenta,
& quidem prout prQd~lClmt vd aptitudinem
duntaxat ad hooorem ab ajiis expeCtao9um,
vel jus jiritle ditlum quo idem ab ,,]iis tan-
quam debit us poftulari queat.

Flmda- XIII. Fundamenta intenjivcC exijlimationis

n:enta in genere cenfentur omnia ilIa, quce infignem
;~fltz:~- perfe~,Ho.nem & pra:ftantiarp h.abent, aut ean-
~njs qUa?? dem Judlcantur arguere, & qUJdem talem, cu-
c. iv. jus aifecrus cum fine Jegis naturalis aut civita-
1,%, tum congruit. Uti funt perfpicacia mentis, &
capacitas varias fcientias & artes addifcendi,
acre judicium in rebus gerendis, animus fir-
mus & per extern a inconcuffus, illecebrifque
a-c terroribus fuperior ; eloquentia, forma &

7 Male igitur HOBB'ES I us honorenr+ in potentia fun ...

davit. Conjiftit honer (inq uit) ill fa/ius potenfite exiflima-
tiqne. L~viath. cap. x. p. '17,
dex-
L. n. DE EXISTIMATIONE. 479
dexteritas corporis, bona fortunre, & impri- Cap. 14.
mis res egregie geftre 7. '-'r-J

XIV. H.f.EC tamen omnia non producuntJusadha~

niji jus imperjeftum, feu aptitudinem ad ha- norem im-
'. h & ' peifdlum,
bendum a, b a lus onore,I? . veneratlone,~' peifeBum.
Unde fi qUlS eundem aJus etlam bene mentis c.iv. 14.
denegaverlt, non injuriam faci~, fed duntaxat
oB inhumanitatem & velut incivilitatem male
audit. Sed jus perjeBum ad habendum ab
alter~ honorem, aut ejus infignia, provenit
vel ex imperio, quod quis in iftum obtinet;
vel ex patto cum eodem ea [uper re inito;
vel ex lege p~r communtm dominum lata aut
approbata.

XV. Inter principes aute~ & integros po- Jus at!

pulos pro eminentia & prcedentia folet alle- p~tCce~I!1l
gari potiffimum antiquitas regni & familia:: ; pfla;" 'pittter
amp t'ItU d0 & opu l ' d"monum, & potentia,
entia . undc
rznci es
?
qualitas poteftatis, qua. quis imperium in fuo c. iv. S
regno obtinet, & fplendor tituli. OEre ramen 15, 16.
omnia per fe non pariunt jus perfettum ad
prrecedent,iam adverfus alios reges populofve,
niG paCto aut conceffione horum iftud qure(I-
tum fuerit.

XVI. Inter cives autem gradus dignitatis Grad1if

defignare Jummi imperantis eft; qui tamen dignitatis
heic reCl:e cujufque prreftantiam, & ad confe- cievi/is a
renda in remp. merita aptitudinem refpicit. ;~g quo
~em autem iile civi dignitatis gradLlm affig- ;~:v.' Zy
naverit, eum reete hie contra concives fuos tue-
tur; nee minus eodem ipfe adquiefcere debet 8

Conf. BUDDEI, !,!d~/ P,.::r8. P. II. c.rv. S, 13 , jl~

2 CAP.
 CAP. XV.

DE POTESTATE SUMMI IMPERII IN EONA

CIVITATE CONTENTA.

Jus impe- I. Quemadmodum ubi Bona ab fummis

7antis ~n . , }m:perantibus !n. eives pr~fea~ (unt,
/;ana ~z'Vz- In Iftorum arbltno eft, qmd hI In ea
um trzplex. b. .. b .
L. VIII. JUriS 0 tmeat: Ita In ea ona, qUGE elves pro-
c. v. pria fibi induftria, aut alio modo plene qUGE-
fiverunt, triplex potiffimLlm jus, ex indole ci-
vitatum refultans, & ad harum finem neeeffa-:
rium, fummis imperantibus com petit.

Lege~ f:- II.PRIMUM jus in eo confifi:it, ut civibus

rendz czr(a ft
earum u- 1 I poillInt teges
7 , r;'b
prtejcrt .
ere CIrca Ufium eorun-
fum; dem ad utilitatem civitatis adtemperandum J,
C. v; 3. aut circa modum, qualitatemque poffeffio-
num~; uti & rationem transferendorum in
alios bonorum, & qUa:! funt eius generis
alia 3. III.

I ~ale. funt leges jumptuarice, leges contra a/eam

lat::e, &c .
.. ~alis erat Rom::e lex Licinia, ne quis ultra D agri
jugera, neque pecoris rnajoris ultra C, minoris ultra D
capita haberet. Vid. PAUL. Manut. de LL; Rom. ex
Macro/;, Sat. L. III.
3 ~ales funt leges circa modum donation urn, lega-,
tionum, &c. s; 9. u::e vetant pec~nias, vel certas quafdarn',
merces extra clvltatern exportar!.
4 Hanc vocem Dom'nium eminens vel fipereminens,:
primus ufurpavit GROT IUS (De Jure B, & P. L. II.
c. xiv. 7.) de qua fuperiori f<eculo litem moveJ unt~e
luditi
L. II. DE POTESTATE, &c. 481
III. ALTERUM jus in hoc confiftir, ut pof- Cap. IS'
fit particuJam aliquam de ipforum bonis :fri-..rv-V
buti aut Vet/igalis nomine decerpere. Cumf.ccerp~n
enim civium vita & fortun~ per civitatem fint ~e~;dia
defendendre, oportet ut hI conferant, unde & tri-
fumtus ad eum finem neceffarii tolleremur. huta;
Sic ut valde impudens fit, qui defen(jone qui- c. T. 4
dem & commoditate civitatis frui vult, & ta-
men nihil operre aut rei ad eandem fervandam
conferre. Etfi heic merito prudentes fefe re-,
aores ad querulum vulgi ingenium adtempe-,
rent, & ut quam minimo cum fenfu ifta cor-
rogari queant, laborent, imprimis requalita-
tern obfervando; & modica potius, ac varia,
quam grandia ac uniformia exigendo.

. IV. TERTIUM jus eft Dominium eminens 4, Ca/a nt-

quod in eo confiftit, ut urgente reip. neceffi- !ef!italis
tate bona fubditi cujufpiam, quibus prrefens adz'';(us
. opus habet, ad uIius pu bl'lCOS PUOIZCDI
tempus maXlme applicandi.
arripi & adplicari queant; licet ifta longe fu-c. v. 7'
perent ratam partem, quam ifte ad {bmtus
reip. conferre tenebatur. Ob quam tamen

ruditi. Vip. fupra, BUDDe I HijI. Jur. Nat. 53.

N.9n opera: eft pretium de verbis contendere, cum fa-
cultatem ipfam imperantibus competere manifeftum
fit: qua: tamen non nifi urgente neceffitate exerceri
debet. Ut id fiat (inquit, GROTIUS l~c. citat.) ex vi fu-
pcrcminen/is daminii, primum re'luiritur uti/itas puMica;
4.ei.nde ut Jijieri,,/Jottji campen/atio, fiat ti qui /uum amijit
ex c6mmlmi. Mi,ime licet principi a'iquem pro arbi.
trio bonis fuis fpoliare: nec id concedendum eife'
HOBBESIO' permittimus, ciVCJ 110n ita. proprium habere
qiii:quam, in qllod no.'l habeat jll! ilfe, flui habet i1lJlcrium
jdmiiJh1lZ. r'e Cive, cap. vi. 15.
'f rationem
 DE &c.
POTESTATF, L. II.
Cap. IS. rationem ifti civi, quod excedit, de publico,
~ aut ex eollatione creterorum civium, quantum
ejus fieri poteft, refundi debet.

Jus prin- V. PRJETER hrec tria jura in multis civita-

tibus dantur peculiaria bona publica, qure pa-
cipi; inJif-
trimonium reip. aut regni folent adpellari.
cum a.tque
~r~:l~: ~od a~ic~bi iterum ~iftin~uitur in. pat~imo-
nium prtnctpatus, & rezpubltc.:e, feu ll1 Fifcum
& .!Erarium. Q80rum prius deftinatum eft
ad fufrentationem regis, ejufque familire: po
fterius ad publicas utilitates regni. Cirea pri-
us rex habet ufumfructum, & de frunibus in ..
de provenientibus pro fuo arbitrio difponere
poteft. Circa pofterius autem adminiftratoris
munus obit, idemque ufibus, quibus deftina-
tum eft, adplicare debet. Neutrum nifi con-
fenfu populi alien are poteft.

In, remp. I VI. MULTO minus autem, qui regnum non

II am 'Ve h b' . . .
ex ?Ilrte, a et In p~trlmomo, tot~m regnllm, aut eJus
Qlienan- partem altenare poteft, mu accedat confenfus
dam. populi, & pofteriore cafll etiam peeuliariter
c. v. 9 confenfus partis alienand:r. Sicuti nee vice
-11. verfa membrum aliqllod a civitate invita fefe
abrumpere poteft, nifi per vim externorum
hoftillm in earn fit redactllm conditionem, ut
aliter nullo modo falvum effe queat 5.

5 ~alis lex olim fuit apud Argivos. OVI D. Me#

XV. 28.
---Prohilmlf diJcedere legis
p #/I"Qque mars pojita ejl, patriam mulart 'Volent;.

CAP..
 CAP. XVI.

DE BELLO ET PACE.

L QUANQ.Y~M id legi na~urali maxim.e ~t Bellum &

convemens, ut hommes 1 pacem mVI-jHjlum f.:f
cern agitent, ultro ea prreftando, qure prudens
debebant; imo pax ipfa fit ftatus homini, 1fe dehet,
quatenus a brutis diftinguitur, peculiaris <: ali- L. ~IlI.
quando tamen ipfi quoque homini bellum" fit c. VI.
licitum, & quandoque neceffarium; quando
nempe per alterius maIitiam noflra fervare,
aut jure noftro potiri citra vim adhibitam ne"'!

I Hine plane patet, quicquid nonnulli criminantur,

a
auB:orem flatu natura! Ha66eJiano, qui ftatus belli eft.
prorfus abhorruiffe.
Ad hane rem fatis fcite & commode fcripfit QpINTI-
LIANtTS vel quifquis erato Declam. IX. "Natura pra!ter
4< ca!tera animalia induit noflris pectoribus quandam fo-

4, detatem, qUa! mutuo gaudere .congreffu, contra~ere

"pCipulos, condere urbes edocuIt, Be cum mentlbu$
.. noftris varios impo{uerit motus, nullam profecto me-
" liorem benevolentia tribuit affectum, ~id eniro
., foret humano genere felicius, fi omnes effe poffent
" amici? Non bella, feditiones, Iatrocinia, lites, Ca!-
" teraque mala, qUa! hominibus ex feipfis nata funtj
U fortuDa! acceffiffent."

~ Bellum CICERO dixit cerllltionc11l per <vim. Offie.

I. xi. GR OT I 0 placuit, ut non aB:io fed flatus eo
nomine indicetur, ita ut fit bellum jlatus per vim certan~
t;um, qua tRies /unto De Jure B. & P. L. 1. c. i. 2.
Ii quimus.
 DE BILLO ET PACE. L. ll.
Cap. I 6. quimus 3. In quo ipfo tamen prudentia & hu-
~ manitas fuadet, ut ne ad arma eamus, ubi ex
injuriarum noftrarum perfecutione plus mali
in eos noftrofque quam boni fit redundatu-
rum 4.

Belli de. II. Ju}lte cauJce, ob quas bellum fufcipi pof-

fenJi'Vi & fit, hue redeunt, ut nos & noftra fervemus ac
~lfet#vi tueamur contra iniuftam aliorum invafionem ;
~auJa'. aut ut qure nobis debit~ ~b .alii~, ex~iberi r,e~
.
c. vi. 3. nuuntUf afferamus; aut InJuna:: Fm Illata:: re-
parationem, & cautionem in pofterum obti-
neamus. Ob priorem caufam qu~d geritur
bellum defenjivum: quod ob pofteriores' 0[-
[erifivum dieitur 5.

PriuJ ftm. III. N EQY E tamen confeftirn, ubi qllis fefe.

per
d. tentan-lrefurn
. arbitratur , ad arma eft decurren-
a :'~~ dum, imprimis ubi adhuc dubii aliquid circa
amiCI/Itt'. C r d d
c. vi. 4: JUS aut laCtum occurnt : le rentan urn, num
amzca

3 Bellum eITe Jicitum fequitur ex ftudio iIlo' natuxa-

Ii, quod hominibus ineft, /eipJos ccn/er'Vandi. "Etenim,
" cum gentes integr<e (ut BUD DEl verbis utar) in ftatu
" quippe naturali conftitut<e, communem judicem non
" habeant, omnium tamen falus legum naturalium ob-
" fervationem requirat, Deufque ipfe, ut /eip/am qu<e-
" libet conJer'Vet, velit; nihil aliud {upereft, quam ut vim
" illis opponant, qui migratis natur<e legibus vi eas op-
"primere aggrediuntur. Accedit quod Deus in S.
" Literis bella paffim approbet, quod evidentiffimum
" nobis documentum pr<ebet, jure natur<e bellum gererc:
" neutiquam nefas eITe." Philoj. PraCi. P. II. c. v. S. 2.
Conf./upra, L. r. c. v.
4 Conf. GROT. De Jure 11. C5 P. paffim. BUDDEI
Phil. PraCi. P. II. c. v. S. 2.-7.
5 Si Urich! loquamur, omne bellum ob juftas cau[as
fufceptum eft deftnJi'Vum; nemini enim Jket alterum 0f-
fender/
 L. II. DE- BELLOET PACE. 4~5
amica via res poffit componi ; puta, colloquio Cap. 16.
inter partes inftituto, provocatione ad arbi- ~
tros facta, autre forti commiffa.Pra:cipue
autem hrec via tental}da iHi, qui petit; quippe
cum poffeffionem cum aliquo titulo favor uti-
que comitetur S. -
IV. InjufllCporro bellorum caufce vel a-Injujtd!
perle tales funt, vel colorem aliquem licet di- belli carif'~
Iutum admittunt. lllre ad duo potiffimum qu'j C51'
capita referuntur, avaritiam & ambitionem, ~:~r~ 5.
feu habendi, & dominandi libidinem. Hre
varia: funt ; puta, meWs ex opibuS--& poten-
tia vicini, utilitas jure deftituta, amor fede$
meliores parandi, denegatio eorum qua: ex
fimplici aliqua virtute debebantur, ftoliditas
poffefforis, cupido extinguendi jus alterius
legitime qua:fitum, quod nobis paulo molef-
tius videtur; & fimilia 7.

fendere, vel nocere. Adjungit GROTIVS bellum punj-

li'VUln, quod vero minus proprie diaum eft; quoniam
gentes inter fe fint a::quales, & prena non nifi a fuperiori
infligi poillt. Vid. fupra, c. xiii. 4. not. 7.
6 Vid./upra, L. 1. c. v. 7'
7 Utut bella ob has caufas fufcepta juflitia: fpecimen
& colorem pra: fe ferre poff'unt, tamen vere jufta cau-
fa belli fufcipiendi nulla eff'e alia potelt, nifi injuria.
Itaque ad toc cIaff'es bellorum caufa: cO:-llmode relimi
poff'unt, quot fur.t injuriarum genera. Vid./upra, L.
I. c. vi. Dividitur autem dupliciter a GROTIO caufa
belli (qua: & principium vocatur) in juj!ijicam, fc; &
fotiforiam; ilia eft, qua: movet fub ratione jufii, &
belJum juftum reddit; ha:c vero, qUa! fub ratione uti-
lis fuadet. De Jure B. & P. L. II. c. i. & c. xxii;
2.
I i 2 V. ET ...
486 DE BELLO ET PACE. L. II.
Cap. 16. V. ETSI autern modus agendi in bello ma-
'--""'\,--' xime proprius Gt vis & terror: non minus ta-
Dolus a,hf men adverfus hoftem fraude ac dolo uti licet,
'Jue Pt'~fj- h ft
dia I,~ i-el/~ modo fides data non hedatur. lnde 0 em
licitm. licet decipere fermone affertivo, feu per fictas
c. vi. 6. narrationes: nequaquam autern per promiifa
aut pacta 8.

Pis in /;e!- VI. CIRCA vim, qme in bello adhibetur

10 adhiben- adverfus hoftern ~j ufq ue res, difiinguend urn
dee mode-eft inter id, quod hoftis }ine injuria pati potejf,
~~~t 7. & quod ipfi [alva humanitate nos in/erre poJ!u-
mus.

8 Vid. juprd, L. r. c. x. 5' not. 7. Conf. GROT.

De Jure B. & P. L. III. c. i. 6. 7. 17. qui hoc argu-
mentum ibidem plene & accurate traaavit.
9 Hanc rem fufe expofuit GROTiUS ( L. III. c. iv.
-viii.) cujus doClrinam paucis compleClitur Bun D [ -
us. "In Bello licet hoftem interficere: finis enim bel-
H Ii creteroquin obtineri non poifet. Non tamen in
" infinitum excurrit hrec interficiendi licentia. Nee
" infant-e~, nee fceminre, nee captivi, nee fopplices,
" nec qui feipfos dedunt, per fe interfici poffunr, om
" forte exinde fingctlare ali quod momentum ad finem
" belli conferratur. ~in omnis vis, in quantum hue
" non facit, plane ilJicita eft. Unde & nunquam fine
" horrendo & inexpiabili fcelere ftupra inferri fceminis
" po{[unt; cum ad finem belli nulla ratione hoc quic.
" quam faeiat, & a plufquam barbara Iibidine proce-
"dat. ~i autem june interfici poffunt, reae inter-
" ficiuntur in /0/0 proprio, hofl:ili, nullius: neudquam
" autem in territorio tertii, quocum nihil nobis eft ne-
" gotii propter jus, quod illi in fuum territorium com-
"petit. reneno an hoftem interficere lieear, non adeo
" expeditum videtur, certe moribos quarundam genti-
" wn hoc repugnat. Natura: tamen lege permiffum
" eft, hofti quocunque modo noeere, modo finis ha-
lieatur
 L. II. DE BELLO ET PACE.
mus~ ~i enim hoftem fefe mihi decIaravit, Cap. I 6.
cum in hoc ipfo fit profeffio extrema mala mihi ~
intentandi, eo ipfo quoque, quantum in fe,
mihi indulget facultatem adverfus fe in infini-
tum. Humanitas tamen jubet, ut quantum
armorum impetus patitur, non plus mali
hofti inferamus, quam defenfio aut juris noftri
vindicatio, & in pofterum fecuritas requirit 9.

VII. SOLET bellum dividi in {o/mne & mi- Bellum ft

nUJ folenne. Ad illud requiritur, tum ut ge_lel1n~ mi-
.
fatur autore utnnque eo, qUi. lummum
r. habet 11:1; ./o/en-
ne
c. vL 9'

" beatur ratio. An ergo & fpieula & fontes & aquas
" veneno inficere liceat, hine itidem eft definiendum
.. Quoad perm.fforC! omnino cum H. GROTIO dillinguo
" inter eos, qui fidem expreffam vel tacitam violant;
H & qui earn non violant. Tales percuffores, qui hof-
" ti nullo modo runt obftritli, immittere, haud prorrus
" illicitum videtur; cum perinde fit, five pauci. five
plures hofti noceant. Aft de iIIis qui fidem violant.
" feeus eft fentiendum. Si vitam ho!l:ium corpufque
" lredere, multo magis res vallare, eirque eripere licet.
" Nec excipio res ./acras aut religiofas, quippe quo:e
.. ejus funt, qui fummum imperium habet. Nec tamen
" in rerum vailatione ultra limites progrediendum. 8i
" enim rerum vaftatio ad finem belli pacemque aece-
" lerandam nihil conferat, earn jure natura! illic.itam eIfe,
" ornnino affero. Stultum fane non minus ac impium
., eft nullo fuo bono noeere alteri. ~arum rerum
" vaftatio itaque nobis nee neeeffaria nee \llIo modQ
<t utilis eft, eam intermittere ratio jubet. Sic cum raro
~, admodum fit neceffarium templa, ftatuas, a:dificia tum
" publica tum privata poft viB:oriam eorrumpere, iifdem
" parcere natula! leges jubent," Philif. Praa. P. n.
c. v. S. 5. 4-10. Conf. Ejufdem Diffel't. i, Jurt
Belli circa res /aeras.
impe-
 DE BELLO ET PACE. L. II.
Cap. 16. imperium; tum ut prrecefferit indiftio 10.
~ Minus {olenne eft, quod denunciatum non eft,
aut quod in privatos geritur. ~o etiam per-
tinent bella civilia.

JUS bellum 'VIII. Jus bellum movendi in Clvltate, uti

mo'Ve~di eft penes eum, qui fummum habet imperium,
pelli:s I1JZ~~-ita iftud ufurpare citra delegatam ab illo fa-
lantem c/" . . "
c. vi. Ie, eultatem, fupra menfuram maglftratus eft ; e-
II. tiam ubi-hie conjicit, fummre poteftati, fi con-
fulererur, placiturum heic & nunc bellum
geri I 1 . Etfi omnibus, qui alicui provineire
aut loco munito cum eopiis militaribus, prre-
fieiuntur, ex fine muneris fuiid quoque injunc-
tum intelligatur, ingruentem hoftem quovis
modo a Iocis fibi commillis repellere: ut ta-
men

lOA nonnullis alio nomine vocatur jus fi'ciale. "Bel-

" Ii quidem ;equitas fanCiiffime feeiali populi Romani
"jure perfcripta eft: ex quo Intdligi datllr nullum
" bellum eife juftum, nifi quod aut rebus repetitis ge-
~' ratur, aut denuntiatum ante fit & indiCium." CIC.
De Offic. I. xi. IndiCtionem vero folennem non ex ju-
re natura! fed ficto quodam jure gentium requiri con-
tendit GROTIUS: (L. III. c. iii. 6.) qure difl:inCiio
rnihi omnino inutilis & vana videtur. ReCiius [ut 0-
pinor] BUDDEUS: " Cum prrecipiat [jus naturreJ ut
" omnia prius ad lites componendll$ tentemus, quam
" arma arripiamus; fine dubio etiarri!pr;ecipit, ut alter
" quem ut hofiem invadere con!l:ituimus, hac de re cer~
" tior reddatur, uc hoc quoque modo ilii occafio bellum
" evitandi fubminiftretur. Atque cum omnes res be1-
" lic;e ad fummumimperantem fpeCl:ent, ab eo quoque
" indiCiionem fieri debere nemo inficiatus fueric."
" Eftque h<ec belli indiCiio vel cOJiditionata, qu:e
" cum rei um repetitione eft conjunC1:a, & alias clm-iga-
" ti,
L. II. ~
DE BELLO ET PACE. -4.'89.
men non temere bellum in ditionem hoftilem Cap. 16.
transferant. V"'V'V

IX. ClETERUM ut qui in naturali libertate!!<.3te pri-

vivie, ob i~urias tantum abs fe patratas bel- cv.",ta iju-
10 poteft peti : ita in civitate frepe bello in- r:;!unf~_
~aditur reflor civitatis, aut tota civitas, etfi ifte~umu; e
autor injurire non fuerit. Sed ut recte hoc c. vi. 12.
fiat, neceffum eft, ut injuria ifta aliquo modo
in illum tranfierit. Ac reCtores quidem civi-
tatum ex injuriis per antiquos cives, aut qui
recens ad eos confugiunt, patratis participant,
fi paJli fuerint eas patrari, aut fi receptum prre-
itent. Dt patientia fit culpabilis, requiritur
ut quis. & fciat delinqui, & pomt prohibere.
Sciri atitem a reCtore civitatis prre[umuntur,

" tio dicitur, & tum maxi me locum habere videtur,

C/ ctim nihil antea de litibus amice finiendis aCl:um fu-

" it : vel pztra, qua fimpliciter alterius amiciti;e & foci-

" etati renunciamus, eumque ho1tem noftrum declara-
" mus, qu;e & fpeciali quadam ratione & per eillinen-
" tiam indtElio dicitur.
" Habet autem indiCl:io five denunciatio faltem ]0-
" cum in bello, quod vocant, o.ffenjivo ; 'in quo femper,
" etiam cum legati violati fuerint, ufurpanda eft. In
" deftnJi'Vo autem fupervacua videtur, cum ibi res ip
" fa doceat, invaforem conftituiffe armata manu jUli
"quod fe habere putat, profequi. Cum inditlione
"tamen non confundenda eft belli promu/gatio, qua
" fubditis fignificatur hune vel illum a nobis pro hofte
" haberi, & nihil nifi hoftilia nos ab eo expeCl:are poKe."
Phi/of. Prafl. P. II. c. v. S. 4. 9-Il.
I I ~od fi ita pr;efens fit periculum (uti reCl:e nos
monet GROTIUS) ut tempus no.n ferae eum confuli,
qui fupremum in civitate jus habeJt: hie neeeffi':as ex-
ceptionem porriget. De 'Jure B. & P. L. 1. c. iii.
4
qu~
490 DE ,.BELLO ET PACE~ L. n.
Cap, 16. qua:: a civibus aperte & frequenter fiunt. Fa-
~ cultas prohibendi femper pra::fumitur, nifi e"
jus defectus manifefte probetur. U t tamen,
qui noxium ad fe conf\.lgientem prena:: dun-
taxat declinanda:: caura recepit & protegit,
bello peti polit; id magis ex peculiari pacto
inter vicinos & focios, quam communi ali.;.
qua obligatione provenit; nifi ifte profugus
apud nos hoftilia in eam civita.tem quam de-
feruit machinetur 1 z.

Repl'effa- X. SED & illud inter gentes receptum, ut

lite, prdll- pro debito civitatis proprio, aut quod jl1fti~
iudia hel. tiam requifitam non adminiftrando in fe deri-
!QYU;J1. vavit y fmgulorum civium bona teneantur ha-
c. VI. 13 crenus, ut extranei, quibus debetur, iftis a-
pud fe deprehenfis manus injicere queant: Ita
tamen l1t civibus, qui bus hoc modo fua e,ripi-
tlntur, refufio fit procuranda ab illis, qui de-
bitum contraxerunt 1>. Quales exfecutiones
folent vocari ReprejJali, qua:: frequenter funt
.bellorum pra::ludia ~4. .
Pro aitero
helium ge-
~re qui XI. BELLUM gerere pote ft non r.
urn qUt-
,0
1 .
ptjJint? libet pro Ie, fed & unus pro altera. ~od ta-
f,:. vi. 14 men ut reete fiat, requiritur in eo, pro quo
bellum geritur, jufta. caura ; in auxiliatore au-
tern
J. Sed rationi ideoque juri naturali confonum vide-
tu r, ut qui noxium defend at, criminis fe reddat par-
tieipem. & ob hane caufam reCte bello petatur: unde
peculiari paClo nihil opus e{[e videtur. C~mf. GROT.
L. U. c. xxi. 4.
" I; Licebit reprejJalias nfurpare. ita quidem ut alte-
" rius reip. cives capiat, fi ipfius fubcliti in altera civi-
" t<j:tc detineantur; bona auttem, fi bona fuerint prius
,. capta : .fin . ~ona haben nequeanr, nihil obfiat quo
5 " minu&
L. II. DE BELLO ET PACE. 49 1
tem probabilis ratio, cujus intuitu pro ifto in Cap. 16.
alium hoftilia exercere queat. Inter eos au- ~
tern, pro quibus non folum po{fumus, fed &
debemus arma fumere, primo loco funt fub-
diti noftri non univerfi folum, fed & finguli;
modo ex hocce civitas non evidenter majori-
bus malis fitinvolvenda. Sequuntur focii, in
quorum fcedere id comprehenfum eft: ~i
tam en non modo civibus noftris cedunt, ubi
ipfi eodem tempore auxilio opus habent; fed
& apud eofdem julla belli caufa, & aliqua
prudentia in bello fufcipiendo pr~fupponitur.
Hos excipiunt amici, etfi peculiariter id ipfiSi
non fit promiifum. Denique ubi nulla alia
ratio eft, vel [ala communis cognatio fufficere
poteit, ut injufte oppreifum, noftra auxilia
implorantem, quantum commode facere pof-
fumus, defenfum eamus IS.

XII. Licentiain bello eoufque fe extendit, Licenlia ill

ut quam vis qUts c::edes patrando aut res va- hello quo-
fiando atqu~ eripiendo, ultra quaI? hum ani _Ye-!;; pa-
tas admifent, fit grafi"atus: GentlUm tamen c.iv. 16.
opinione pro infami, & quem honefti viri
averfari debeant, non habeatur. Nifi quod
<;ultiores gentes modos quofdam nocendi ho-

" minus ipf! homines capiantur." BUDDE! Phil. Prall.

~ 9. Conf. GROT. De Jure B. & P.
P. II. c. 'v. S. 3.
L. III. c. ii.
14d' Nonnulli huc referunt dVcl'goA"I,f-L:tv Gra::cis quon-
" dam maxime frequentatam, qua alterius civitatis
" homines propter homicidam nec deditum nee punitum
" capiebant & detinebant, donec alterutrum impetrarent."
BUDDEUS, ibid. 5.
's De cadis belli pro aliis furcipje~j, vid. GROT.
L. II. c. ~,xv.
ftibus
492 DE BELLO ET PACE. L. II.
Cap. 16. fiibus viles habent; puta, veneno uti,. alit aI-
~ terills cives militefque in dominorllm credem
corrumpere 16.

Res bello XIII. Res mobiles in bello tunc demum

capt,-e captee intelliguntur, quando perfecutionem
lJuibu! hoftilem effugerunt: immobiles autem quan-
nt
ceda. ? do ita a
nobis detinentur, l1t hoftem inde ar-
c. VI. ZI. cendi fit facultas. Etfi ut prioris domini 'jus
ad eas res recuperandas plane extinguatur,
neceffum fit, ut per fubfequens pactum omni
prretenfioni renunciaverit. Alias enim vi par-
tum vi licebit iterum eripere. Creterum uti
milites autoritate civitatis belligerant: ita qU:E
ipu hoftibus eripiunt, proprie civitati, non
fibi adquirunt. Etfi paffim receptum, ut mo-
bilia, prrefertim qure non funt magni pretii,
militibus qui ceperunt relinquantur per con-
niventiam, aut prremii, vel quandoque fti-
pendii loco; aut ut alIiciantur, qui citra ne-
ceffitatem fanguinem fuum locare velint.
~lando autem res capta:: iterum hom eripi-
untur, immobiles quidem ad antiquos domi-
nos redeunt; nee minus mobiles debebant;
etfi

16 Vid. fupra 6. mt. 9' '

'7 Conf. GROT. L. III. c. vi. BUDDEI Phil. PraCl.
P. II. c. v. S. 6.
18 lis qu<e diaa funt de rebus ex hofte captis, qu<e-
dam addenrt:! runt de pcflliminio, quod argumentum
fufe traaavit GROTIU s. L. III. cap. ix. Eft aut Pos-
TLIMINIUM (ex GROTJI Def.) jus Ijuod na/citur ex
redifU ill lintell, id ePc, fines publicos. Et leg; 19.
fr. de capt. POST LIM I N I U M eJl jus amiffd! rei rccupe-
ralldel ab extranco, C5 in fla/um prijiinum rejlituendd! inter
nos
L. II. DE BELLO ET PACE. _ 493
etfi apud plerQfque populos & hre militibus in Cap: I 6.
prredam concedantur 17. ~

XIV. SOLET denique bello adquiri etiani. Imperium

imperium tam in fingulos, quam in integros eo quceji-
populos viCtos. ~od tatnen ut fiat legiti- tum qu~ _
mum, & confcientias fubjectorum ftringat, ji~ lefll-
neceifum eft, ut viCti viCtoribus fidem dederint, ~.~: 24.
& hi hoftilem ftatum animumque adverfus
verfus illos exuerint 18.

XV. SUSPENDUNTUR aCtus bellici per in- Inducitl!

ducias, qUa:! funt conventio, per quam ad tem- hellumfof-
pus, manente belli ftatu ae lite ex qua bellum tV'ji~'
fuit ortum, bellicis aaibus off~nfivis eft abfti- vii. 3'c.
nendum; quibus elapfis, ni interea pax eo-
iverit, citra novam indiCtionem ad hoftilita-
tern redditur I 5).

XVI. POSSUNT autem induci dividi in eas, TT' ,

qUa:! ,meuntur .r.iU bfift 'b' rantl! et.-

1 entl us In expeditione rum no-
exereitibus, retentoque utrinque bellieo ad- tattl! /pe-
paratu ; qure ad modicum fere tempus [u- cies.
muntur; & eas, quibus ad paratus bellicus
utrinque diifolvitur. Ha'! in fatis longum

nos ac liheros omnes populos ac reges legihus ac morihus (on-

fiilu/um. Et FESTUS ex Gallo LElia, lib. I. fignif. POST-
LIMINlO RECEPTUM, ait effe eum, qui liher ex qua civi-
tate in a/iam civitatem ahierat, in eandem civitatem redit,
eo jure, quod conjiitutmn eft de pojfliminiis. Item qui jervus
a mhis in bojiium poteJiatem per'venit, pofiea ad nos redit,
1"1 ejus potejlatem coj"s alltea fuit, redit. In jure poJllimi-
nium equi C;f muli tf navis eadem ratione. Conf. BUD-
DllUM, ubi & iupra. S. 6. 26.
19 Conf. GROT. L. Ill. c. xxi. 6, &c. BUDD,
P. II. c. v. S. 7. 14.
tempus
494 DE BELLO !T PACE. L. II.
Cap. I 6. tempus iniri pofi"unt & folent, & plenre pacis
~ fadem gerunt, ac aliquando etiam pads voca-
bulo infigniuntur cum adjeaione certi tempo-
ris. N am alias regulariter omnis pax reterna
eft, teu in perpetuum extinguat controver-
fias, ob quas bellum conflatum erato ~re
autem folent vocari inducire tacitre, nullam
continent obligationem; fed partes ibi pro Ii-
bitu utrinque quiefcunt, & ad aaus bellicos,
quandocunql.1e placitum fuerit, procurrere ite-
rum porrunt 1.0.

P aciSl1a- XVII. PENITUS autem toIlitur bellum ..

tlira, con- Ii " .
ditiolZS, fancita per ummo~ utrmque Imperantes pace:
jirmitas. cujus leges & conditiones definire, uti eft pe-
L.VIILe. nes pacifcentes; ita illre fideliter & convento
viii.
tempore exfecutioni dandre & fervandre funt.
Ih cujus rei firmitatem non modo jusjurandum
folet interponi, & obfides dad ; fed & frepe
alii, imprimis qui paci conciliandre interveni-
unt, ejus obfervationem prreftandam reci-
piunt, auxilio promifi"o ei, qui contra leges
pads ab altero lrefus fuerit 2..'

~o Conf. GROT. La,. III. c. xxi.

H Conf. (hoT. L. lIT. e. xxii.-xxv,

CAP.
 495

CAP XVII.

D E FOE D E RIB U S.

EL L I juxta ac pads temporibus in_Fa~e:~

B ferviunt [a:dera, feu pacta inter fum- amtltl~'
~os utrin<:Iue imperan~e~ .in~ta. Ifthrec intu ~;p: i:; ..
ttu materza: poffunt dZ7Jzdt. In ea, qure con- tionis.
ftituunt de ali quo officio invicem prreftando, L .. VIII.
quod jam antea lege naturali prrecipiebatur; c. IX.
& qure officiis legis naturalis aliquid fuperad-
dunt, aut faltem eadem ubi indefinite viden-
tut:, ad certi quid determinant.

II..AD priorem claffem referuntur fredera, Ij1or~m'

qUI'bus de fiImpr'
ICI d unt~xat l '
lumamtate exer- Jrteczpua
qutedam
cenda, aut noxa non mferenda convenitur. capita.
~o pertinent & ea, quibus fimplex duntaxat
amicitia citra peculiarem prreftationem fanci-
tur. Aut quibus jus hofpitii, aut commer-
ciorum, quatenus id natmali lege debetur,
ftabilitur. ~.

III. POSTERIOR ISclams fredera funt vel Htec ,z.

,equalia, vel inequalia. 111a funt, qure utrin- 'lua!~a
que eodem fe modo habent; feu quando non :;::iia :
rolum requalia utrinque promittuntur fimpli- & 'IUd!
citer, aut obfervata proportione virium; fed ilIa.?
c.lx3

I Con. GROT. De Jure .E. & P. L. II. c. xv. Cu,

jlls veftigia in hoc capite auB:or maxime infequitur.
a Vi<l. fil/rR, L. I. c. xv.
&
 DE FOEDERIBUS. L: II.
Cap. 17. & requali modo, ita ut neutra pars prre aItera
\~ fie deterioris conditionis, aut alteri obnoxia:

Intl!q~a/~ IV. INlEQYALIA funt, quando vel inrequa ...

~~::/:s les prreftationes invicem exhibentur, vel altera
contra-' pars eft deterioris conditionis. Promittuntur
ha~tul'? autem inrequalia vel a fcederato digniore, vel
c. lX. 4 a minus digno. Prius fit, fi potentior auxilia
prommittat alteri, nee reftipuletur; aut fi ma-
joriproportione guam alter promittat. Po-
fieritls contingit, fi fcederatus inferior plura
teneatur prreftare, quam ab altero recipit.

Summum V. EORUM, gure afcederato inferiore prre~

imperium ftantur, guredani funt ,conjuntta cum .ilmminu..
aut minu- tione lummi impe.rit; puta, Ii conventum fit
unt, aut ne inferior foeius partem aliquam fummi im-
non. perii exerceat, 'nifi cum confenfu fuperioris.
~redam autem fummum imperium non dimi-
nuunt, licet adjunCtum habeant aliquQd onus
tranfitorium, fe\iquo fimul & femel licet de-
fungi; puta, fi ex fcedere ,paeis alter teneatur
ftipendium folvere alterius militibus, belli
fumptus reftituere, eertam fummam pecunire
folvere, mcenia diruere, obfides dare, naves,
arm a tradere, &c. Imo nee qurevis perpetua
onera fummum 'imperium diminuunt. ~alia
funt; eofdem cum altero amicos& hoftes ha...
bere, fed non reciproce ; ne ad certa loea na-
vigare, &e. Item fi unus fociorum alterius fo-
Cll

3 Conf. Llv. L. XI. c. v.

Non pofi"um non mirari, auCtorem nihil omnino oe
legatis dixifi"e, quorum fanClimonia, priviJegia, jura
tam notabilia ab iis. qui juri naturre & gentium operam
- d~~
 L. II. DE FOEDERIBlJS. 49i
cii majeftatem eomiter teneatur colere, feu" Cap. 17.
reverentiam quandam ipfi exhibere, & fefe ~
ad ejufdem placitum modefre adiemperare.
VI. ClETERUM fcedera tam requalia quam F. do
inrequalia varias ob eaufas [olent contrahi : p':tit~;:
inter quas arCtiffimam fcederum fpeciem pro. be/fica:
dueunt, q~lre ad conjunctionem allquatn per- c~mmer..
petuam plurium eivitatum fpeCtant. Fre- CZOrU1Jl.
quentilIima autem funt, qure ad auxilia in
bello defenfivo aut offenfivo prrefi:anda, aut
ad commercia regenda pertinent.
VII. CE'LEBRIS quoque eft divifio fcede-
rum in Realia & PerJonalia. ~orum hrec Ft:etkra
funt, qure cum rege intuitu perfonre ipfius in- ii: ;;:
euntur, eoque defuntl:o fimul exfpirant. Illapufolza-
vero funt, qUa:! non tam ipfius regis, populive lia.?
reCtorum ut talium, quamreipubl. & regni c. lX. 6.
intuitu eontrahuntur, ac pe~durant, iftis lieet
mortuis, qui eorundem auto res fuera~t. .
VIII. CONJUNCT lE fcederibus funt Spon-
jiones, qure proprie voeantur ifta paCta q ure SponftolU'J'
a miniftro fummre poteft,atis cirea negotia adf~~eribus
eandem fpetl:antia fine ipfius mandato ineun- c:Z1J,-~ee
tur. ~ibus uti fummus inperans non tene- t/s"rz.
tur, niG poftquam eadem rata habuerit: iq 13.
fi minifi:er eafdem abfolute eontraxerit, & ra-
tihabitio feeuta non fuerit; ipfe viderit, quo
modo fatisfaciet illis, qui ejus fidem feeuti
inanibus patHs decepti funt 3. '
CAP;
dant, proeuldubio negligi non debent. ~oniam vero
folent fcedera ut plurimum iniri opera legatorum.; de
hifee quid natura: leges pra:cipiant, haud inutilem ope-
ram me aB:urum eire dueo, {i hie paucis exponam. Li.
ceat
 CAP. XVIII.
DE OFFICIIS CI VIUM.

FF I C I U M Civium eft vel genera ..

'OfJicium
cicvis, ge-
nerale,
O Ie vel fpeciale. lllud oritur ex com
muni obligatione, qua ifti imperio civili funt
JPeciak. fubjecti

ceat autem verbis d. BUDDrI uti, qui quidem omnia

cum perite & 'cienter tum breviter & preife dixerit.
.. Summa (inquit) hue red it: legatos non q;e la?dendol.
" Eorum enim opera & bella finiuntur, & pax & tran .
.. quillitas inter gentes confervatur. Sed cum lex na-
" tura:: in genere diClitet, neminem eife l::edendum, Ie-
" gati tamen in eopr::ecipuum quid pr::e c::eteris habent.
" quod ne belli quidem tempore & inter armorum fire-
" pitltm l::edi debeant. Idque ideo, q llia humani ge-
" neris, gentiumque omnium falus hoc requirit. Deu3
" ergo qui omnia ea pr::ecipit facienda, qUGe ad hune
.. finem conducunt, legatos edam non lGedendos pr::e-
"cipit. ~i eoiJn vult finem, media etiam huc du-
ce centia approbare cenfetur.
" PrGecipue quid em hoc ad iIlos legatos pertinet, qui
" belli aut pacis cau(a mittuntur. Nee tamen illis qui
at commerciorum caufa, aut ad amicitiam ineundam,
" vel firmandam, ftabiliendarxque, fplendido hocce
" Ulunere funguntur, fanClitas deneganda. Etenim ut
" commercia fioreant, ut amicitia & concordia fovea-
"tur, hominum omnium, gentium que maximopere
"intereft. Saltern humanitatis leges palam migraret,
" qui ejufmodi legatos lGederet.
~, LGeditur autem legatus, primo fi 11 on fine prreg-
.. nanti caura admittatur: deinde, fi in corpore, bonis,
~' exiftimatione, {amulis, fanCtitas ejus cvioletur
.. Q!:Qd ad {zdmijJionem attinet, poifl.lnt aIiquando non
" admitti
L; II,' DE. OFFICIIS CIVIUM~ +9!1
fubjeffi. ~oc vero ex peculiari munere & Cap.I8j
funa:ione~ qua:: per fummum imperium fin- ~
gulls eft injuncra.
II. OFFICIUM generale civium refpicit vel,Generale
ret/ores civitatis, vel lo/am civitatem, vel con- tripleJt.
fives.

III. ReCloribus civitatis civis debet reveren- E .,

nam, fid eI'Itatem, & 0bfc'
equlUm. CUl. con- tDrem
rga ci"lJi.
1'It-

juncrum eft, ut idem prrefenti ftatu adquiefcat, tatis fjuod?

neque

" admitti, fi prregnans hoc jubeat ratio: qualis eft ; fi

.. mittens call ida legatlonis fimulatione nos antehac
" decepit, & nunc fimiles fraudes metuantur; item fi
.. is qui mittitur, perfidia, aut alio crimine atrociori
" erga eum ad quem mittitur, fe obftrinxerit, ut & fi
n conftet legatum non venire ut agat id quod pra:: fe
" fert, fed ut ad feditiones concitet populum, arcana
, I noftra exploret, prodatve, &c.

" Admiffum non eife lredendum, fatis patet. Idque

" ne jure talionis quidem lieet, cum qui legatum ad.
ee mifit, juri ifti, fi quod habuit, renunciaife meritb
" exiftimetur. Caltera facile definiri poffunt, fi ad fi-
C< nem & naturam legationum attendatur. Ergo tanta eft'
er legatorum fancl:i~as & inviolabilitas, quantum lega-
" tionum finis requirit. Hi,nc concludo legatum ab eOj
" ad quemmittitur, non poffe puniri. Nunquam enim
" fummus imperans per legatum fe alterius imperio
"fubjicit. Per legatum enim ut requalis cum requali.
" non ut inferior cum fuperiori agere voluit. Atque
a
" id natura negotiorum, qure legatis traCtantur exr~
"git. Ergo legatis immunitas ab omni imperio eft
" concedenda'
. "O!!od fi ergo deliquerit, non ut Cum fubdito, fed
" ut homine alterius imperio fubjetlo agendum, hoc
c, eft, fi res tanti fit, ut reparationem damni dati, ve~
a
" prenam legato exigi noftra intetfit, dominu~ legatt
"adeundus eft. fique is petitioni noftrz: famfacere
- K k " ~enu;lt_
'50C> DE OFFICI1:S CrvluM. L U.
Cap. lB. peque tld res novandas animum adjiciat, ne-
V"V"'J que alteri cuivis adhrereat'magis, eU:nrlemlVe
admiretur & veneretur; atque bene ~c hono-
rifice de iifdem, & eorum aB:ionibus fentiat,
,.atque loquatur 1 . : ' , :. , 1

,.. :..,
.. ~
.." '"
\" ~ .,
~

Ergfl ci<vi- IV. Erga totam civitatem ojjiciu'IJ1- boni civil:

latem to- eft, ut ejus falute & incolumitate nihil habeat
tam fuod? carius ; ' ut 'vitam, . opes, . fortunafque fiias
ad eandem fervqoQam lib enter offerat ; ut
a~

" renuat, ea omnia nobis Iieent~ qUle in prineipem,

" fubditcirum ddiCta punire no1entem,. conceffa f~t.
~, OEod fi res nuUam ferat moram, uthoftis capi,cuf-
,~ todiri, & pro periculi magnitudine interfici PQ~eft.
~, Finis enim legationum neutiquam requirit, ut ,quid-
" vis alegatis patiamur.
".Nee legatorum fanClitas eoufque fe ..e:x:tendit, ut
" fi'per territorium hollis ejus, ad quem mittontur, traIl-
~'fe.ant, non debeant vioJal'i. Finis enim legati'Onum
" fine hocee jure o.btineri .poteft. Nee obftat, . ~qliod
~, fummum imperantem .referant. Nee abilat-, quod
~, fummi imperantes ab hofte lredi paifunt; ergo multo
~, magis qui eo.s reprrefentant legati, nifi Jex fpecialis,.
"alXt eonvemio, .intercedat.
"Qgod de ipfo legato diCtum, ilIud certa ratione
.. etiam de (omitilJt{s famztlifqy.e ejuseft intelligendum .
a
, Hi :rgo fi deliquerint, ,pofl:ulari legato pateft, ut
" eos .dedat : fi hoc facere renuat, ipfe fe crimine ob
" ftringit. adeoque locum habebunt, .qure,ante,a de le-
" gati deliCto diximus. Ipfe legatus autem eos punire
" ncquit, cum finis & natura legationis facultatem .pu-
'\' n;endi comites, aut fer vas., .non requirat, leg~toque.
'.' adeo non conee{[a videtur ab eo ad quem miltir,ur.
f' Bona ejus per judiciorum .ordincm pignori-$ caufa ca-
.. pi nequeunt, cum hoc arguat vim fl:J.periorem, a
.. 'qua legatum immunem -eife, democftravirtil]s. Si
.. folvere debitanolit, eadem modo, ut in delic'tis pro-
-4.~. "ecenduI~ ,
" Ue
L. II. DE OFFIe lIS CIVIUM.' 501,
ad eandem illutl:randam, ejl1fque commoda Cap. lB.
promovenda olJlnes ingenii & induftrire ner- ~
vos intend at 1.~'

~. ErgtJ c~n~ive: C1VZsojJic;'um eft amice &,Erga C~1t

paClfice cum lIlts Vlvere; commodum [efe ac ci<ucs
facilem prrebere, nee morofitate aut pervicacia quid?
fua turbas dare; creterorum com modis non
invidere, aut eadem intervertere 3.
VI~

, " Ut vero legato jus afylum jn ,a:di,bus fuis conftituen-

" di, & quo[vis eo confugientes recipiendi concedatur,
.. , natura & indoles legationum pullatenus requirit:
" Qgod fi autem fimile quid cQJ).ceifum fuerit, nuJlam
" ta~en rationem vid.eo, quo minus imperans, fi falus
" c;;ivitatis fua: hoc e~igat, ifiud reyocare poffit. Unde'
.. quid de lite inter GalEa: regem, & .Romanum ponti:
"ficern, hac fuper re agitata, cen[endllm fit, patet.
" IJ;lter,im fi per confe!lfum imperantium ,c,erta jura k,-
" gatis competant, qllor[um & ritus & ceremonias refero,
" ha:c fine pra:gnanti caufa iHis denegari nequeunt, cum
" hoc ipfo fama & exiftimat;o eorum la:datur." Philof.
PraCf. P. II. c. iv. S. 5. 19-37' Conf. GROT. De
yure lJ & P. L. II. c. xviii.
I Hoc officium non minus factis literis quafll rationi
convenit. Vid. Rom. xiii. I, &c. I Pet. ii. 17"
Z De amore erga pa-tri-am rnulta pra:clara fcripferunt

veteres Romani. Audiamus CICERON E:,1: "Cum om-

" nia ratione animoque lufiraris, omnium focietatum
" nulla eft gravior, nu'la carior, quam ea qua: cum
" rep. eft unicuiqlle noll:rfun: cari runt parentes, cad
" liberi, propinqui; familiares: fe.:i omnes omnium
., caritates patria una complexa eft: pro qua quis
.. bonus dubitet mortem oppetere, fi ei fit profuturus?"
])e Off. I. xvii.
3 CICERON 1 iterum au[cultemus: " Mu1ta funt d-
ec vitatibus [f. civibus] inter fe communi a, forum, fan".
" porticus, via:, leges, jura,. ~ud.i~iOl, fuffrag~a, confue-
" t~dines prxterea & famlhantates, mllltl[que cum
Kkz " multi.
502 DE OFFICIIS CIVlt1M: L. Il~
Cap.18. VI. Specialia officia vel per univerfum [efe
y~ remp. velur diffundunt, vel circa Certam dun-
."pec!a/tu1n taxat pJrtem occupantur. Circa qure omnia
offiaorum 1
lex gene- hoc genera e pr~ceptum a etur;
h b N e qUlS
.
rafi,. llllum officium in rep. affectet allt fufcipiar,
ad quod [efe ineptum deprehendit.

ConJilia- VII. QEI confilio fuo rectoribus civitatum

riorum adfiftunt, in omnes reip. partes adem mentis
principiI convertant 4; qure ex ufu reip. videbuntur
oj/ida.
eife, dextt'e & fideliter citra affectus ac. pra-
vos refpectus exponant; falutem reip. in om-
riibus confiliis pro fcopo habeant, non pro-
,prias opes, aut potentiam; pravis affecbbus
principum adulando non velificentur; faB:io-
nibus & coitionibus illicitis abftineant: nihil'
quod did oportet diffimulent, nihil quod ta-
ceri oportet eliminent; exterorum corruptio-
nibus impenetrabiles {ere prrebeant; privatis
fuis negotiis aut voluptatibus publica negotia
non pofthabeant.

S~C1:0rz:m VIII. ~I publice conftituti funt ad /acra

mmifi;;,-. ebeunda, in iifdem gravitatem & attentionem
rum 0 Cia. adhibcant; vera de cultu Numinis dogmata
pro-

" multis res rationefque contraClre. ArClior vero eft

" combinatio propinquorum. Sanguinis autem con-
"iunClio & benevolentia devincit homines caritate.
" Magnum eft enim eadem habere monumenta majo-
" rum, iifdem uti facris, fepulchra habere communia .
.. Sed omniL<m focietatum nulla prreftantior eft, nulla
c firmior, quam cum viri boni moribus fimiles funt fa-
" mlliaritate conjunai. In quibus enim eadem ftudia
" funt, credemgue voluntater, in his fit ut reque quif-
"que altero delcCletur, ac feipfo; efficiturque id.
'4< qucd PYTHAGORAS ultim~m in amicitia puravit,
3 " ut
L. IT. DE OFFICIIS CIVIUM. 50 3
proponant; eorum qure ipfi docent populo [efe Cap. 18.
confpicuum exemplar exhibeant; nee pravi- ~
tate morum, muneri fuo dignationem, dochi-
nre pondus detrahant s.

IX. OEEIS publiee injuntl:um variarum Proft.lfo-

Jcientia rerum animos civium imbuere, nihil ram arli.
faifi aut perniciofi doceant: vera aurem ita 11m oj!icta.
tradant, ut auditores iis affentiantur non tam
adfuetudine audiendi, quam quia folidas eo-
rundem rationes perfpexerunt; omnia dog-
mata ad foeietatem civilem turbandam diretl:e
fugiant; omnem feientiam humanam inanem
habeant, ex qua nulla in vitam humanam &
civilem utilitas redundat 6.

x. OEI juri dicundo prreficiuntur, quibuf- JII~icum

vis facilem aeceffum pra::beant; plebem ab otftcla.
oppreffionibus potentiorum protegant; jus
a:que pauperi &. humili, quam potenti &
gratiofo dicant; lites ultra neceffitatem non
extrahant; a corruptelis abftineant; in cognof-
cendis caufis diligentiam adhibeant, omnefque
affeCtus finceritatffil judicii corrumpentes fe-
ponant; reae faciendo neminem timeant 7.
XI.

.. ut unus fiat ex pluribus. Magna etiam ilia commu-

~, nitas eft, qme conficituT ex beneficiis ullTo citro datis
" acceptis; qUa! & mutua & grata dum funt, inter quos
" ea funt, firma devinciuntur focietate," lb:d.
4- " Ad confiJium de republica dandum caput dl: noile
"rempublicam." Cle. de Oral. If. lxxxii.
S De hoc argum'~nto lep:. omnino Bu R 1'1 E T. de em'a
Pajlarali, BUDDEI rhea I. Moral. P. 2. c. iii. S. S.
6 Vid. ~INTIL. lnjiit. L, L c. ii.
7 " Summovendum utrumque ell: ambitus genus, vel
" potentibus contra humiles venditandi operam, vel
Kk 3 " illud
504 DE OFFICIIS CIVturvt: L. H,
Cap.IS. ,XI. QyIEUS armorum cura commiffa, mi-
"--v--Ilitem diligenter & tempeftive exerceant, & ad
Prl'Efi flo - tolerandos militire labores firment: difcipli-
;;: ;;;;~nam militarem fartam teCtamque habeant;
milites hofti jugulandos temere non objiciant ;
annonam & ftipendium quantum in fe promte
proeurent, nee de eo quidquam intervertant;
milites femper, ut reip. faveant, curent, nee
un quam eos fibi adverfus rempubl. coneilient.

MiNtum XII. Milites contra ftipendiis [uis contend

oj/icia. fint; ab expilandis & vexandis paganis abfti-
neant; labores pro tuenda rep. libenter &
ftrenue obeant; pericula per temeritatern non
arceffant, per ignaviam non defugiant; forti-
tudinem in hoftem, non in eommilitones, 0-
ftentent; ftationem affignatam mafcule defen-
dant; honeftam mortem. turpi fuga:: & vita::
prreferant.
Legatarum XIII. ftuorum opera civitas apud exteros u-'
oj/icia. titur, canti fint & circumfpeCti; inania a foli-,
lidis, vera fabulofis difcernere callidi ; [ecreto-
rum tenaciffimi, pro utilitate [ua:: civitatis ad-
verfus quailibet corruptiones obftinati 8.

Prtrjeflo- XIV. QUI opibus civitatis colligendis aut

rum rei difpenfandis prreful1t, caveant ab omni non
11~mlJ~,!'. neceifaria acerbitare; nee ob proprium qua::-
rll'E o.v,Cltl I' 1 1"
i1 urn, aut per pettI ant!am ve rna Igmtatern

" illud etiam jaEtantios min ores uti que contra dignitatem
"attollendi. Non enim fortuna caufas vel juftas vel im-
.. pro bas facit." Qp I N TIL. InJlit. L. XII. c. vii.
8 De legatorum jure & privilegiis, vid./upra, cap.
xvii. 8. not. 3.
animi,
L, II. Ih OFFICIIS CiVIUM. 505
amml, oneris quid adjicient; publici nihil Cap. 18,
intervertant; quibus de publico quid folven- ~,
dum, ilIis citra moras non neceifarias fatis-
radant.

XV. Durat autem civium fpeciale officium; Officium

quamdiu in ea funCtione, ex qua illud pro- ci'lJis quo-
fluit, funt conftituti; qua ubi abeunt, & il- UJql~ du-
T.
Iud expirat. Generale itidem durat, quam- 'VIII,
diu cives funt. Gives autem effi dejinunt, vel c. xi.
fi confenfu expreifo aut tacito civitatis difce-
dant, & alibi fedem fortunarum figant; vel
fi ob deliCtum in exilium eji.ciantur, & jure
civitatis priventur ; vel fi hoftica vioppreffi
in viCtoris ditionem concedere adigantur.

ji' I N I S.
 INDEX Rerum*~
A.
cceptatio neceffaria in pro.., A.ffetlus, quam vim habeant, I'
A -
miffione, 1,9, 16.
Acceptilatio tollit obliga-
tionem, I. 16, 3.
I, 14' Eorum origo. ib. n
36. .
Aliena/io regni, an licita, 2, 15.
ACCI[ffiones quid nnt, I, 12, 7' 6. .
.,tlcquirendi modi diverfi, I,' 12. Ambitus quid, I, 14, 3 not. 5
Aaio hllmana, I, I, 2, Bona, AmorJui ipftus naturabs, 1,3, 2.
mala, licita, I, 2, II. Vo- Analogia a philofophia exulan-
luntaria, invita, mixta, I, I, da. 1,4.5' not. 18.
16. Imputaria qUa! poteft, ib. Anima mundi, I, 4,3 .
17, 18. Judicialis,2, 12,5, .Animalia, utrum jus hominihu$
,Atliollis materia, forma, p, 136. in eorum vitas competat, r,
n .... 2. 12, I. not. I. Damnum ab
Atlas dividui, individui, I, 6, iis datum a domino refarci-
8. not. 14. endum, I, 16, 12.
Addillio in diem, I, 15, 9- Animi cultura neceffaria, I, 5,
qualitas hominum, I, 7, I. 2, not. 3.
Non fequitur ab cequalitate Antithrefts, I, 15, IS'.
virium, 1, 7, 2. not. 3. [n Ariflocratia, z. 8, 3.
flatu naturce, 2, 1, 8. AtbeiJmus, pcenis coercendus, I.
.iEqualitas quid, I, 17, 12. A 4, z, not. 6. Societatem de-
difpenfationedHfert, 1,2,10. firuit, I. 3, 10. not. 9, I,
..IEternitas Dei demonflratur, 1. 4, 9 not. 24, I. 5, 2. not.
4, 5 not, If 3

W Primus numerus Iibrum, (ecundus caput, terclus paragraphum, Pr!

autloris pra:fationem) not. notam detignat.

Ifth
 I N D E X R E R U Mo'
.Atheorum juramentis nulla fides, Condonatia debiti, I. i 6, .3;
, 1,11,4, not. 5. Confujio, I, 16, 9' not. 14.
.Attrihuta Dei"demonftrantur, I, Conjugium, 2, 2. Vid. Matri-
4, 5 not. 14' monium.
Auftio, I, 15,9, Ctmfiientia quid, I, I, 5. not. 9.
Certa, dubia, erronea, pro-
B. babilis, [crupulo[a, ih. Non
eft innata nee fuprema aCtio-
Ellum,2, 16. Defenfivum, num norma, ih.
B (nfenfivuID, 2, 16, 2. So-
lErone, ' minus- foJenne, z, 16,
Conftnfus in patHs treceffirius, I,
9, 8. Debet dre mutuus, I,
9, 15 Expre!fus, tacitus, I,
7 . 9,9,
lJenc'TJolentia, fundamentahs lex
n atur<e, " 3, 9' not. 9 Con/er'lJatio fui homini naturalis,
Bonitas a juftitia differt, I, 2, 1,3, 2.
13 Confuetud(J quantum valet, I, I,
11oJzorum quat. genera, I, I, I I . 13 Alteram naturam vocat
. not. 26. . CICERO, i/;. not. 35 .
Bonte fidei poffeffor, I, I j, .4- Contrallu! q aid, I, t 5, 1. Be-
neficus onero[us, ih. 2. A
pacta differt, ib. S.
c Corporis cultura neceffaria, 1,).
8.
Au/a aaionis; prjncipalis~ Creatio ~terna irnpolJibiJis, 4'.
C collateralis f fubalterna,
1,27. nOt. 61.
I, 3 not. 7
Crimen unde" reftimandum,
I,

I,
Ci'TJiie imperium, aDeo in quo 13, 16.
fenfu, 2, 6, 1'4. not. 8. Non Cultus Dei in quo confiilit, I, ff
a paterno, 2, .3,7' not. 9 7. Externi neceffitas ex lege
Civiles leges qUId, 2. 12, I. natur<e; I, 4; 7. n, Z2.
Ci'TJes originarii,adfcititii. 2, 6,
13 D
Ci'TJium ojjicium, 2, 18.
Ci'lJitas quid fit, 2, 5, I. & 2, Amnum refarciend urn, I, 6.
6~ 10.Ejus caufa, 2, 5, 7.
Et origo, 2, 6, 9. Et ftruc-
D Per {e & per alios, J, 6, 7"
Dejenji(J incu! pata, I, 5, 10.
tura, 2, 6. Delegatio, I, 16, 9'
Commercium uncie, I, 14; I. not. DemIJcratia, 2, 6, II. & 8, g.
I. Ejus leges generales, ih. Depofttum quid; I, l~, 7.
6. Derelillum quid, I, 12, 6. not.
Commifforia lex, I, 15, 15. 15
Commodatum quid, I, 15,6. Deus auctor legis natur<e, I, j#
Compenjatio, I, I 6, 2. ' I, Atcributa ejas de-
I I.
CompromiJ!um, 2, I, 10. not. 12. monftrantut, I, 4,5, not. 1"4.
Concur/us ad alienum crimen Exifientia, I, 4., 2. not. 2.
,!uotuplex, I, I; 27. not. 01. Providentia, I, f' 4. not. 12.
Non
 INDEX RERUM
!'~on extenditur, 1,4, 5' not. Forma mundi non :eterna, 1,4,
16. P<rnicet in quo fenfu, 3. not II.
I, 4, 5. not. 17 Nequit FruBus quemado reftimentur.
obligari, I, z, 4. 1, 6, 6. Ad quem pertine-
Difpenfotio quid, I, 2, 9. An ant, I, 13, 6.
lex divina admittat, ib. not. F,aigibiles res, I, 15, I I.
2 I. Furis noClurni & diflrni difcri
DiJlimulatio licita, I, 10, 5' men, I, 5, 16. not. 25.
Divortit C3u[;e, z, 2, 6. Furor irnpedit confenfum, I,
Doloris acriores ilimuli quam 91 10.
voluptatis, I, 1, 13. not. ~~.
Dominizem quomodo acqulrl- G.
tur, I, IZ, 2. Eminens quid,
2, 15,4,
Dominorum officia, z, 4.
G RatituJo, 1,8,5'
Donatio, I, 12, 14.
Duellum, I, 5, 13. not. 22.
H.
E
Brietas non exculat delic- H Abitafio, I. 12,8, not. 27
Habitus qu:e vis, I, I, 13.
E tum, 1, 1,15, not. 39
Emthytenjis quid, I, 12,8. not.
Heeres quis, I, 12, I I.
Harmonia pr:eftabilita, I, 4, 't.
not. 12.
23 Honor quid, I, 4, 6.
Emptio, venditio, I, 15, 9. H"mamtatis officia, I, 8. l~
Error quotuplex, I, 1,7. Con-
HutlZi!itas, I, 7, 5
{en(um impedit, 1,9, 12. &
J, II, 6.
lijpotheca, I. 15, 15-
Exijit1iJaiio quiJ, z, q, I. Sim-
plex, intenliv~, ib. 2 I.
Expofitio infantls homlCldlum,
2,3,4 not. 5'
Expromiffor, I, 15, q. I G1zorantiaquotuplex, I, t, g.,
Imbed/litas hominum natura-
lis, I, 3 3. -
F. Immlltabilifas Dei demonfuatur,
1,4.5, not. 1+.
Impfranti:.J!] officiJ} 2, I I, I.
F A(jiloquium quando liciturn,
I, 10, 5. not. 8.
Favorabi/e interpretatione ex-
Poteftas, 2, 7. In rebus f'l-
cris, Z, 7,8. not. II.
Imperium (umrnum quid, 2. 9.
tenditur, I, 17, 9. I. Utr. refiftere liceat, 2, 9,
FJdtjv,ffor, 1 ~ 15.' ! +.. 4. not. s. Civile, ill quo
Fiilis a rnedlO dlihngUltur, I, I, fen(u a Den orirur, 2, 6, 14_
9
Ftedus, 2. I;". Reale, per(ora-
Jus ejusunde oritur, 1,2,5'
Non ex fotentia, Ibid. Dot.
Ie, ib. 6. A fponiione dif~ 10.
fert, ib. 8.
~tO I N, D E X R E RUM.
ImpoJlihilium Ilulla:, Dbligatio I, ib. A natura hominum iove.
2,8. ftiganda, ib.
Imput'!ti<vi~as aCtionum. I, I, Jujttrandllm quid. I, I I, '. E.
17 jus finis & ufus, iO. 2. Per a-
IndcpendentiaDei demonftratur, nimam, per falutem quid'vult,
1,4,' 5' not. 14 ih. ,. not. 4. Obligationem
inducitt?, 2, 16, 15. firmat, non creat, ib. s.
Infinitum quid [onat, 1, 4, 5 Vi & metu extortum Dbligat,
not. IS. ib. 6. not. 10. Affertorium,
Infinita [eries abfurda, I, 4. 2. promifforium, ib. 10.
not. 2. JuJlifiq quid, I. 2, 12. Com-
Ingenii h.umani diverfitas, 1. 3 mutativa, diftributiv2, ib.
6. J 4. lEquatoria, . reCloria, ib.
Injuria quomodo. fit, 1, 2, 15. not. 34. Particularis, uni-
Inhoxitt? utilitatis re" 1, 8, 4. verfalis, attribntrix, exple.-
InteJleClus quid, I, 1, 14. trix, ib.,
Intemperantia quare vitiDfa, 1,
, 5, 10.
I 11ternuntiu!, I, 9, 21 L.
.Interpretatio legum, I, 17, 1.
Jnterregnum, 2, 10, 4-.
judicium, utr. ad inteIleClum,
an ad vDluntatem pertineat.
L ./Ejio qucevis injuila,

17, 8. not. 3. Officia,

1,6,2.
Legati jura & privilegia, ~.
2, 18,
p. 116. n.7. 13
Judicium officia, 2, 18, 13. Lex de/initUr, 1, ~, 2. Ana nor-
Jut:amentum, vid. 'Jujurandllm. ma diftingoatur, ib. not. 2.
Jus gentium quid, I, I, I, . A c;onfilio differt, 1,3, 10.
Jus imperii unde oritur, I, 2. 5. not. 10. Comrniffoda, I, I).
Parentum in liberDs, 2, 3, 2. 3, 1 S. Divina, I, 2, 16. Hu-
nDt. 2. Maris in freminam, 2, mana, ih. Confcientiam obli-
2, 4. not. 3. Vitce & neeis, gat, 2, 12, 8. Salica, 2, 10.
2.13. 2 II. Sumrnaria, 2, II, II. E-
Jus naturale quid, Pro 3, & jus fanClio, 2, 14, 4. Impe.
I, I, I. not. I. Civile, ih. rantern non obligat, z, 9, 3.
In quibus differunt, Pro 4. Vid. Jus. .
Sibi invicem nDn repugnant, Liberi omnes natura, I, 7, 6.
P. ~. not 10.
Jus naturale circa externas aCti- Liheri hreredes parentum. I, I Z,
ones prcecipue verfatur, Pro I I. Eorum offieia, z, 3, I z.
5. Utrurnidem fi in ftatu Lihertas voluntati attnbuitur,
integro ac cDrruptD, Pro 7. I, I, 9. not, 19.
not. 19. Utr. exiflat, 1, 3, I. Locatio, conduCtio, J, 15, 10.
nDt. I. Varia ejus princi pia. Lqtaria, I, I 5, r 3.
ih. not. 2. Ejus auctDr Deus, Lumen naturale qUid, r, I, 4.

M. MA.
 1 ~ D E x R E RUM: 5 11
Nauticte leges, I, i,24-
M NeCfjJitas non habet Jeg.em, t, 5,
23. Jus omnibus in omma.
dat, ib. not. 3 t. Phyfica mo-
M Agijlratuum,officia, 2,8,10.

9.
Mandatarii obligatiO, I,
21.
ralis, I, 2, 3. not. 5.
No~atio, I, 16,9. not. 14.
Noxte deditio Cervi, I, 6, I 1. A-
Mandatum ejufque jura, I, 5, 5. nimalis, ih. 12.
Mare utrum jure liberum fit, 1, Nummi origo, I, 14, 1. not. I.
12, 4, not. 10.
Jlariti officium. 2, 2, 10.
Materia aCttonis a forma di- o
ftinguitnr, 1, I, 17. not. 42.
Materia legis quid, I, 2, 8.
Materia non reterna, I, 4, 3.
not. 13.
O Bligatio quid, I, 2, 3. Un-
de oritur, ih. 4. Triplex
eft, I, 9, 4. not. 6. ~i-
Matrimonium quid, 2, 2, 1. bus modis tollitur, t, 16,
G.Eibus contrahere licet, ih. Occupatio originarius acquirendi
7. An requirat confenfum modu" I, 12, 6. Dominii 0-
parentum, 2, 3. 10, rigo, ih. 2. not. 4.
l'Jedium :'dine diftinguitur, I, 1,9. Ochlocratia, 2, 8, I I.
Mendacium illicitum, I, 10, 8. Officium quid, I, I. I. Varire e-
Metus obligationem folvit, 1, 9, jus fpecies, I, 3, 13. AMolu-
14. Non folvit, 15. not. 23, tum, I, 6, 1. Hypotheticum,
Injuramentis, I, II, 7. I, 9, 22.
Mili'um officia, 2, 18, 12. Oligarchia, 2, 8, 1 I.
MiniJIrorum facrorum offic'i.a, 2, Olla fortunre, I, 15, t 3.
18, 8. Omllipotentia Dei demonftratur.
Mohilia qurenam 'funt, I, 12,6. I , 4. 5. not. 14.
not. 13. Omni/cientia, ib.
M onarchia, 2, 6, It. Operte fervorum, 1,12,8. nOt. 28.
Mot'alis fcienti;.e tres fonteE, Pr.2.
Moralia Dei attributa demon- p
fhantur a pofteriori, I, 4, 5.
not. 14-.
If/fotus non elfentialis materire, I, 'pAllumquld I, 15. I. Necef-
farium, I, 9, z. Servan-
4, 3 not. 1 I.
jfWld:'! 5 non reternus, I, 4, 3-
dum, ih. 3. A promilfo di-
nOt. 1 I.
ftinguiwr, ih. " Et a con-
tractu, 1, ''i, I. Metusnon
violat. I, 9, 14 not. 23
N Parentum officia & jura, z, 3.
Partus matrem fequitur, 2, 4.
.tMtI quid vult, !, 4, 3 6. nor. 5.
N not. 8.
J\'aturale ju" vid. Jus.
PajJiones, I, 1,14, Reprimendre,
1,5,2. not. 3.
Xatif;agium quam Jicentiam det, PatrumfamUas jus, 2. 3, 7
J, ), not. 29, 33. PI/X,
 I N D EX ;R E RUM.
Pax, 2, .6, Ii Religio naturalis, 1, 4. Non per
Pec1J/iu1!f.lib~wrum, 2, 3.55. fe f..ffieit, z,5" 8. Vinculum
Peifeaio quid fonat, 1,4 '5', not. focietati's, I, 3, 9 & 1,4,9.
18 .. , & 1,5, 3. Ejus cura impe-
Permijfa aCti9, r, 2, I I. (anti inc.umbit. 2, z, 4. .
P erm 14t ati(J, l, 14, I. :Qeprejfa/~tB, z, 16, 10.
Pignus, 1,15, 15. Retrallu!, 1, IS, 9.
P",na quid, ~,J3,.4. De efl'en-
tia legis,. 11 2._ 7. Sanct\o ,legis,
2, 12, 4. Cui ufui infervit,
s
.2, 1 I, '7'
!,oliticum at;limalhomo, 2, 5, 5.
Po{ygo,mia an licita, 2, z, 5. not.
5' ' . ;
S Ac1"Oru.1II
Z" 18,.B.
m1n:illrorum, officia,
Salusp,op.uli fuprema tex, 2,).1.
Pojitivce Dei leges non inutileli, 3. .
J, 2, S. not. 20. ' Sanclio pamalis legis, I, 2, 7.
PojfeJfirbome fidei ad' qure Sepu/tur(Cjus,' 1,8,8. JlQt. 15.
t~l1etur, I, '13,4. . $crmocinalltium officia, 1, 10.
Ptceda in bello cujus fit, z, l6, $e1~vitus FerfeCl:a, imperfecta,
. 13 ' . 2, 4, 2. not. 4. Ejus origo
Prcefellorum rei nummarire ofli.- , 2,4, I. ..
cja, 2, 18, 14. Serv.itut,es pra:diQrum, I, 12, I.
Prcejcripti(wis jus, I, 12,) 2.' SCrVOrZl1lJ offieia, z, 4.
. l'retium -quid., '1, 14, 1. . ~lkntilJm figm~m confenfus, I,
Eri11vus hominum !latus.; I; 3, 9. 9
. 3' nbt. 5. ) Simonia ,quid, I, 14, 3.
Primogeniti quid fit jus, 'I,' 1 i, 8tJriaiitas fu,ndamentu.m juris na.
n. 'not. 37. turalis, I, 3,7,
Principum officia, '2, I I, 2. Socie.tasqllare inftituta, 2,5, I.
I'romiJfum quid, I, 9, 5. De Solutio obligationum,1',16, 1.
futuro, ib. 6. no~. 9. \p:er.e,c- SOl'S Iitibus dirimendjs apta, 1.
tum, imperfeCl:um, ib. Purum '7,4- & I, 15, 13. & 2, 1,,<10.
& fub conditiol;c, ib. 20. not. 13.
"ramulgatio de effentia legis, I, Sponjiones, z, 17, 8.
2,6. . Sponte fieri 'q ure dicuntll.r, I, I,
Protimefios jus, I J I ~, 9, 9, not. 20 ..
Providentia Dei clemonllratur, Status quid, 2, I, I. N aturalis,
1,4, 4, I\ot. 12. I, 3.. 3 & z, I, 3. Adventi-
!,dicitia .vi )'eae defendit.ur, r. tius, I, 6, I. Civilis, 2, 5, 3.
5, 20. Futurus an ratione innotef-
cit, Pro 5. ~ 1.4, 8. 1,5,
z. Hominum corruptus, Pro
R 6.
SuuejJio Iinealis, 2, 10, 10.
. R'Egnlim an poffit alie?,ari, 2, TelrameI\quia, 1,12, 13. Ag.,
150 6. Ufufru[tuarll1m, 2, natica, co~natjca, z, 10, II.
. . 9,7, Stli~
 I N D EX R E RUM.
$uicidium illicitum, I, 5, 4. not.
6.
Summum jus, {uroma injuria, I, v
2, 10. not. 24.
Efligalia, 2, {5.' 3
Sumptuariet: leges, 2, 1 I, I I.
Superbi, in quo confiftit, I, 7, ~.
SuperjiciariflllZ jus, I, Z, 8. not.
V Yendilio, vid. Emptio,
Venia danda prenitenti, I, 6, J 3.
23 ~Iiquando ~eliais, 1, 13, 15.
SuJPicio non jufra cafu belli, J ~ Yerltas morahs, logica, J, 10,
:;, 15 7. Utr. per fe fit pro[equen-
S. .jl,ma civitatum, 2, 8, 13. da, 1,10,5, n9t.8.
VindiElaillicita, I, 6. I j.
YiltC jus, vid. 'Jus.'\.-
T Yilricus an habeat patemam
poteftatem, 2, 3, 3.
Empll! I.apfum ~bpgatio
T nem tollit, I, J, 6.
7'iflamenti jus, I, 12, 13. Urr.
Unitas Dei probatur, I, 4, 5.
not. 19.
Uni<vetjitas quomodo punienda,
ex jure naturali originem 2, 13, 19, "
trahat, I, 12, 12. not. 40. Yoces nihil certum natura. defig-
l'i).<officiurn, 2, 1,10. nant, 1, 10, z.
Thf/ZitrilS quid, I, 12, 6. not. Yo/unlas quid. I, I,~. Bonum
17 appetit, I, I, I I. Hypothefes
Tradiz 0 ad dominum transferen- var~ de ejus libertate, ib. 9.'
dum requij:uT, I, 12, 13, not. 19.
not. +1. Ufocapio modus acquirendi, I.
~ranjitus innoxius aliis conce- 12, 12,
dendus, I, 8, 8. not. I;. UfosfruElus, 1,12, 8. not. 25.
~rlbuta, Z, II. 10. & 2, 15,3, U/ifruEluarium regnurn, 1,9, 7,
fj'utela inculpata, I, 5, 10. Ufos quid, 1,12, 8. not. 25.
'lyraRnis, 2, 8, I I. Ufora licira, I, Ij, II.
UtlIt,;ti~ innoxia: offici a, J, 8, .
Uxoris omcia, 2, 2, 10.

IN DIe I S.