UNIVERZITET U TUZLI

FAKULTET ELEKTROTEHNIKE

SEMINARSKI RAD
KOMPENZACIJA REAKTIVNE SNAGE

STUDENT

NEDIM IMIROVI
Sadraj

1 Uvod..........................................................................................................................................1
2 Uopteno o reaktivnoj snazi 2
2.1 Elementi EES-a kao proizvoai i potroai reaktivne snage 5
2.2 Potrebe potroaa za reaktivnom energijom 9
3 Kompenzacija reaktivne energije 14
4 Naini kompenzacije reaktivne energije 20
4.1 Pojedinana kompenzacija 20
4.2 Grupna kompenzacija 23
4.3 Centralna kompenzacija 24
5 Matematiki model za odreivanje lokacije i veliine kompenzacijskih ureaja s aspekta
zadovoljenja naponskih prilika unutar EES-a 33
6 Odreivanje sabirnice za ugradnju kondenzatorskih baterija za poboljanje naponskih prilika
u 35 kW distributivnoj mrei sa 16 sabirnica 38

Opti komentari

- Preuzete slike trebaju imati izvor [literature br.]

- Ako sa slike nije ocigledno ono o cemu se govori slika treba biti objasnjena sa bar par
recenica
- Jednostavnije slike se svakao trebaju nacrtati samostalno
- Jednacine treba ukucati a ne zajedno sa slikama skanirati.
- U tekstu se treba pozivati na literaturliterature
- e
- Na kraju treba biti lista referenci (literature)
- Prije literature treba biti I neki zakljucak
- Jednaine se numerisutrebaju biti numerisatne

2
- Usaglasiti jezik (ekavica ijekavica, koristiti isti naziv za neki pojam u cijelom tekstu npr.
Nekad je aktivna a nekad radna snaga, itd.)
-

3
1. Uvod
Napon i frekvencija su osnovne veliine koje odreuju stanje elektroenergetskog sistema.
Frekvencija je globalni pokazatelj sinhronog rada svih dijelova elektroenergetskog sistema. Stoga
je elektroenergetski sistem posebno osjetljiv na promjene frekvencije, jer odstupanje od
osnovne frekvencije moe uzrokovati ispade pojedinih dijelova elektroenergetskog sistema, pa u
konanici i ispad ciljelog sistema. Iz tih razloga, sistemi regulacije frekvencije su od vitalnog
znaaja za pouzdano i sigurno funkcionisanje elektroenergetskog sistema. Ipak, u ovom izlaganju
akcenat se stavlja na problem kompenzacije reaktivne snage i globalno pozitivno djelovanje na
elektroenergetski sistem.

Napon je lokalna karakteristika mree, i moe se razlikovati od take do take u sistemu. Razlozi
zbog kojih se naponi razlikuju od take do take mogu biti postojanje vie naponskih nivoa
unutar sistema, kao i pojava pada napona uzrokovana tokovima reaktivne snage kroz reaktancije
namotaja. U elektroenergetskom sistemu doputena su minimalna odstupanja napona, pa se iz
tog razloga primjenjuju razne metode regulacije. Oita je veza izmeu napona i reaktivne snage,
pa se iz tog razloga obuhvataju zajednikim sistemom regulacije.

Dananje okolnosti zahtijevaju efikasnije funkcionisanje svih dijelova elektroenergetskog sistema

i racionalizaciju potronje. Jedan od naina za postizanje tog cilja je i kompenzacija reaktivne
snage, odnosno eliminiranje nepotrebnog prenosa reaktivne snage kroz sistem. Osnovni zadatak
regulacije reaktivnih snaga u normalnom pogonu je odravanje napona u svim vorovima
elektroenergetskog sistema kroz odravanje ravnotee izmeu proizvodnje i potronje reaktivne
snage i gubitke.

Sa stanovita potroaa dokazana je ekonomska opravdanost kompenzacije, jer utede

postignute neplaanjem reaktivne energije, smanjenje gubitaka energije i poboljanje naponskih
prilika premauju investicijske trokove u kompenzacijske ureaje. Pored toga, elektroprivredne
kompanije nastoje raznim tarifnim sistemima stimulirati potroae na aktivniju kompenzaciju. U
trinom okruenju postojei kupci koji nepovoljno djeluju na elektroenergetski sistem i
smanjuju kvalitetu elektrine energije morat e plaati penale, a novi kupci e morati zadovoljiti
odgovarajue standarde prije samog prikljuenja na sistem.

1
2. Uopteno o reaktivnoj snazi
Ovisnost napona o reaktivnoj snazi je nelinearna (Slika 1). Radi jednostavnijeg prorauna,
data krivulja se linearizira u okolini nazivnog napona. To se radi povlaenjem tangente u taki
koja odgovara nazivnom naponu. Nagib te tangente tj. pravca koji predstavlja lineariziranu
krivulju ovisnosti napona o reaktivnoj snazi, odreuje se eksperimentalno.

Slika 1 Ovisnost napona o reaktivnoj snazi

Grupi potroaa se promijeni napon za promjenom poloaja regulacijske skopke na

transformatoru. Zatim se na transformatoru oita promjena reaktivne snage iznosa . Nagib

pravca je matematiki odreen relacijom:

Veliina se naziva faktor proporcionalnosti i ima dimenziju struje.

2
Potroa za svoj rad iz mree uzima aktivnu snagu P, takoe uzima i reaktivnu snagu Q. Ukupna
snaga koju potroa uzima iz mree je prividna snaga S.

Kod prijenosa snage, potrebno je reaktivnu snagu svesti na minimum da bi se maksimalno

smanjili gubici. Jer manja reaktivna snaga Q znai i manja ukupna prividna snaga S to za
pozitivnu posljedicu ima manju struju kroz vodove ili kablove, a manja struja znai i manji gubici,
takoe se poveava i prenosni kapacitet voda.

Kompenzacijom reaktivne snage u blizini potroaa mogue je rasteretiti elektrinu mreu, jer se
tada reaktivna snaga vie ne dobavlja preko mree nego je stvaraju kondenzatori. Pri tome treba
uzeti u obzir da pretjerana kompenzacija moe dovesti do tehnikih problema.

Na taj nain tj. kompenzacijom, reaktivna energija potrebna za rad odreenih potroaa npr.
asinhroni motori, se moe efikasno obezbijediti u samom pogonu dodavanjem potrebnog broja
kondenzatorskih baterija, odnosno dodavanjem sistema za kompenzaciju reaktivne energije (ili
sistem za popravak faktora snage). Tako je obezbijeena reaktivna energija za potroae
(motore) koja ne prolazi kroz brojilo reaktivne energije i tako direktno utie na smanjenje
mjesenih rauna, a samim time i na ukupne trokove rada.

Kao mjera prisustva reaktivne snage u sistemu koristi se faktor snage ( ). Faktor snage se
definie kao odnos aktivne (P) i prividne (S) snage.

Reaktivna snaga se dobije iz iznosa prividne i aktivne snage (slika 2):

Kondenzator snage bi potpuno kompenzovao reaktivnu snagu i faktor snage podigao na

. U praksi e se faktor snage nakon kompenzacije u veini sluajeva kretati izmeu

0.95 i 0.99. To je slikovito prikazano na slici 3.

3
 Slika 2 Aktivna, reaktivna i prividna snaga i faktor snage

Slika 3 Uloga kompenzacijskog kondenzatora

Ve je navedeno zbog ega je potrebno izvriti kompenzaciju reaktivne snage. Cilj je naravno
rasteretiti prenosne vodove i smanjenje gubitaka. Takoe, kompenzacijom se postie i uteda u
proizvodnji reaktivne snage tj. izvori (generatori) su manje optereeni po pitanju proizvodnje
reaktivne snage. Efekat koji se postie kompenzacijom slikovito je prikazan na sljedeim slikama
(Slika 4).

4
 Slika 4.a Sluaj bez kompenzacije

Slika 4.b Sluaj sa kompenzacijom

2.1 Elementi EES-a kao proizvoai i potroai reaktivne snage

Elementi elektroenergetskog sistema takoe posjeduju reaktansu induktivnog ili kapacitivnog
karaktera, prema tome mogu proizvoditi ili troiti reaktivnu snagu. Svrha nekih od elemenata
elektroenergetskog sistema je iskljuivo proizvodnja ili potronja reaktivne snage
(kondenzatorske baterije, prigunice, statiki ureaji bazirani na energetskoj elektronici, sinhroni
kompenzatori).

Transformatori

Transformatore karakterie induktivna impedansa, pa su zbog toga potroai reaktivne snage. U

praznom hodu potronja reaktivne snage se kree oko 1% nazivne snage i koristi se za
magnetizaciju jezgre. Pri nazivnom optereenju potronja poraste na oko 10% nazivne snage, a
uzrokovana je gubicima u rasipnim induktivitetima transformatora. Potronja reaktivne snage
transformatora moe se odrediti koritenjem izraza:

5
gdje je nazivna snaga transformatora, trenutna snaga transformatora, struja praznog

hoda transformatora u procentima, napon kratkog spoja u procentima.

Problem potronje reaktivne snage u transformatorima je vrlo znaajan, uzimajui u obzir da put
energije od mjesta proizvodnje do potroaa zahtijeva nekoliko transformacija, pa se potronje
transformatora sumiraju.

Zrani vodovi i kablovi

Zrane vodove i kablove karakterie induktivitet i kapacitet. Induktivitet je zaduen za potronju

reaktivne snage, dok ju kapacitet proizvodi. Reaktivna snaga koju troi vod ili kabal zavisi od
struje optereenja, dok je reaktivna snaga koju proizvodi ovisna o narinutom naponu.

Potroena reaktivna snaga u vodu ili kabelu iznosi:

gdje je linijska struja kroz vod ili kabal, vlastiti induktivitet voda ili kabla, kruna
frekvencija.

Reaktivna snaga proizvedena u vodu ili kablu iznosi:

gdje je linijski napon mree, pogonski kapacitet voda, kruna frekvencija.

Ukupna reaktivna snaga voda ili kabla jednaka je razlici izmeu potroene i proizvedene
reaktivne snage tj.

Jo jedna veliina karakteristina za vodove i kablove je prirodna snaga. U sluaju konstantnog

napona, pri odreenoj struji optereenja izjednait e se proizvodnja i potronja reaktivne snage
u samom vodu ili kablu, pa on nee vie uzimati ili predavati reaktivnu snagu u mreu. Za

6
optereenja koja su vea od prirodne snage vod ili kabal e troiti, a za manja davati raktivnu
snagu u mreu. Za kabele je karakteristino da im je kapacitet puno vei od induktiviteta, tako
da oni uglavnom proizvode reaktivnu snagu.

Na sljedeoj slici predstavljen je vod sa svojim parametrima (Slika 5).

Slika 5 Vod sa parametrima

Parametri voda se daju po jedinici duine:

r( ) poduna otpornost

l( ) poduna induktivnost

g( ) poduna provodnost

c( ) poduna kapacitivnost

Idealni vod je vod kod kojeg se zanemaruju r i g parametri tzv. vrui parametri, dominiraju l i c
parametri tzv. hladni parametri. VN vodovi kod kojih je izolacija relativno dobra mogu se
priblino smatrati idealnim (Slika 6).

Za idealne vodove u praznom hodu karakteristian je Ferantijev efekat. Kod Ferantijevog efekta
dolazi do poveanja napona na kraju voda. Poveanje napona na kraju voda srazmjerno je duini

7
voda. Za vodove do 400 km Ferantijev efekat ne predstavlja opasnost. Za svaki nominalni napon
VN voda propisuje se maksimalni dozvoljeni napon (Tabela 1).

Ako je vod duine 500 km napon na kraju voda je vei za oko 15% od napona na poetku voda.

Povienje napona na kraju voda u praznom hodu nastaje na raun proizvedene kapacitivne
snage. Sutina Ferantijevog efekta je sumarno djelovanje skupa l-c kola koja su kaskadno
povezana (Slika 7).

Slika 6 Idealni vod

10 35 110 220 400 700

12 38.5 123 242 420 735

Tabela 1 Maksimalni dozvoljeni napon

8
 Slika 7 Ferantijev efekat

Idealnim vodom u praznom hodu se ne prenosi aktivna snaga. Reaktivna snaga koju vod uzima
od izvora je ustvari negativna to znai da vod vraa reaktivnu snagu u izvor (grupa G-T). Zato se
kae da je Ferantijev efekat pojava koja nastaje na raun proizvedene kapacitivne snage u
svakom od elementarnih kola kaskadno povezanih.

Otvoreni vod je u principu kapacitet (za vodove duine do 1500 km) tj. kapacitivno optereenje
generatoru. U praznom hodu dolazi do stalne razmjene energije izmeu podunih kapacitivnosti
i podunih induktivnosti voda, odnosno do pretvaranja elektrine energije u kondenzatorima u
magnetnu energiju induktivnosti voda.

Prilikom prikljuenja bloka G-T na vod u praznom hodu dolo bi do rezonancije. Pored rasipne
induktivnosti transformatora Xt , znaajan uticaj u kolu ima induktivnost magnetiziranja X m koja
je nelinearna funkcija struje. U tom sluaju dolazi do tzv. paralelne ferorezonancije (Slika 8) i
stvaranja prenaponskih talasa na vodu. Iz ovih razloga blok G-T ne bi trebao biti prikljuen na
vod u praznom hodu.

9
 Slika 8 Paralelna ferorezonancija

2.2 Potrebe potroaa za reaktivnom energijom

Veina elektrinih ureaja treba reaktivnu energiju za svoj rad. Najvei potroai reaktivne
energije su asinhroni motori i ve spomenuti transformatori. Potroai pretvaraju elektrinu
energiju u jedan od etiri korisna oblika energije: mehaniki rad, toplinu, svjetlost i hemijsku
energiju.

Najvei broj potroaa reaktivne snage u sistemu pripada grupi potroaa koji pretvaraju
elektrinu energiju u korisni mehaniki rad, a glavni predstavnik ove vrste potroaa je asinhroni
motor. Na Slici 9 prikazana je ekvivalentna ema asinhronog motora (Slika 9). Glavna
karakteristika asinhronih motora je relativno veliki zrani raspor, zbog ega ve u praznom hodu
potronja reaktivne energije iznosi oko 30% nazivne prividne snage. S poveanjem optereenja
motora raste i struja koja prolazi kroz induktivitete motora, a time i potronja reaktivne snage.
Dodatna reaktivna snaga koju troi asinhroni motor zbog prolaska struje optereenja
proporcionalna je kvadratu struje. To znai da potronja reaktivne snage pri nazivnom
optereenju iznosi oko 50% nazivne prividne snage. Matematiki se reaktivna snaga asinhronog
motora moe izraziti kao:

gdje je reaktivna snaga asinhronog motora u praznom hodu, trenutna snaga asinhronog

motora, nazivna snaga asinhronog motora, a dodatna reaktivna snaga asinhronog motora
pri nazivnom optereenju.

10
 Slika 9 Ekvivalentna ema asinhronog motora po fazi svedena na statorsku stranu

Tipini industrijski potroai temeljeni na asinhronim motorima su:

pumpe, brusilice, ventilator, ispravno dimenzionirani elektrini motori klimatizacijskih

ureaja ( )

maine za tancanje, tkalaki stanovi, standardni ureaji za tampanje (

automatski aparati poput glodalica, finih brusilica i sl. ( )

Odreena grupa potroaa kao npr. bojleri, termoakumulacione pei pretvaraju elektrinu
energiju u toplotnu bez koritenja reaktivne snage, tj. faktor snage . U sluaju

11
indukcijskih i lunih pei za metalurgiju situacija je drugaija. Njihovi faktori snaga vrlo su
nepovoljni i zbog toga im je neophodno dodati ureaje za kompenzaciju reaktivne snage.

Od industrijskih potroaa najznaajniji su:

suare ( )

elektrine pei ( )

industrijske pei, elektrolune pei ( )

transformatori za zavarivanje ( )

Slika 10 Elektroluna pe

12
Od potroaa koji elektrinu energiju pretvaraju u svjetlosnu s aspekta potronje reaktivne
snage najbitnije su fluorescentne sijalice (rasvjeta) (Slika 11). Fluorescentna rasvjeta ima lo
faktor snage, oko 0.55; ivine sijalice takoe imaju lo faktor snage od 0.4 do 0.6. zbog toga je za
takvu rasvjetu potrebno izvesti kompenzaciju.

Zbog prisustav prigunice kod fluorescentne rasvjete faktor snage je oko 0.6.

Neodgovarajui izbor asinhronih motora u industrijskim postrojenjima moe uzrokovati lo

faktor snage. Zbog toga, pri izboru i koritenju asinhronih motora u obzir treba uzeti sljedee:

minimalne, maksimalne i prosjene snage maina

potrebni zakretni i pogonski moment
broj ukljuivanja, iskljuivanja i rezerviranja motora
potrebno je svesti prazan hod na najmanju moguu mjeru

Lo faktor snage moe biti uzrokovan i predimenzioniranou transformatora (u sluaju loe

procjene faktora istovremenosti)

U svrhu poboljanja faktora snage postrojenja moe se poduzeti sljedee:

zamjena slabo optereenih motora

nabavka kondenzatorskih baterija ili nekog drugog izvora reaktivne snage

13
 Slika 11 Fluorescentna sijalica

3. KOMPENZACIJA REAKTIVNE SNAGE

Kao to je ve navedeno asinhroni motori, transformatori i ostali potroai reaktivnu energiju
potrebnu za stvaranje magnetskog polja uzimaju iz mree. Vei dio reaktivne energije moe se
dobiti ekonominije upotrebom ureaja za kompenzaciju. Ugradnjom ureaja za kompenzaciju
reaktivne snage rastereuju se generatori, transformatori i vodovi od proizvodnje i prenosa

14
reaktivne snage, a industrija znatno smanjuje trokove za potroenu elektrinu energiju jer se
potrebna reaktivna energija proizvodi u vlastitom postrojenju.

Kompenzacija se najee vri pomou kondenzatorskih baterija koje se nazivaju statiki

kompenzatori ili pomou specijalnih elektrinih maina koje se nazivaju obrtni kompenzatori
(najee sinhroni kompenzatori).

Reaktivna snaga je usko vezana sa naponskim prilikama u mrei, pa se kompenzacija reaktivne

snage koristi za odravanje naponskih prilika (Slika 12).

Slika 12 Reaktivna snaga u funkciji odravanja naponskih prilika u mrei

Pri konstantnom naponu V1 svako poveanje reaktivne snage Q dovodi do smanjenja napona V 2.
Da bi napon V2 ostao konstantan potrebna je kondenzatorska baterija odreene vrijednosti koja
e generisati reaktivnu snagu Qc.

Snaga kondenzatorske baterije u tom sluaju je:

poveana aktivna snaga

U ovom sluaju se prenosnim vodom prenosi vea aktivna ali manja reaktivna snaga. Za vei
odnos X/R uz istu promjenu aktivne snage potrebna je manja snaga .

Rastereenje voda kao prednost kompenzacije prikazan je slikovito (Slika 13 i Slika 14).

15
 Slika 13 Rastereenje voda kao rezultat kompenzacije

Potrebna snaga kompenzacije odreuje se na osnovu odnosa radne i reaktivne snage te

odnosa postojeeg i eljenog faktora snage.

Ukoliko se kompenzacija treba instalirati u postojeem postrojenju do potrebnih podataka dolazi

se oitavanjem brojila aktivne i reaktivne energije. Gdje su i aktivna energija vie i nie

tarife, a i reaktivna energija vie i nie tarife. Srednja radna snaga iznosi:

Gdje je broj mjesenih sati rada. Faktor snage postojeeg nekompenziranog postrojenja

iznosi:

eljeni faktor snage koji obino iznosi 0.95, dobiva se instaliranjem kompenzacijskih
ureaja snage:

16
 Slika 14 Rastereenje voda ka rezultat kompenzacije

Proraun reaktivne snage kompenzacije moe se izvriti i preko tablinih vrijednosti. Obino se u

tabeli daje vrijednost koeficijenata , (Tabela

2).

Pored ove moe se koristit i sljedea tabela (Tabela 3).

17
Tabela 2 Kompenzacija reaktivne snage (tabelarno odreivanje)

18
 Tabela 3 Kompenzacija reaktivne snage (tabelarno odreivanje)

Kapacitet kondenzatorske baterije koja se koristi za kompenzaciju se odreuje preko izraza:

Baterije kondenzatora se izrauju u najee tipskim jedinicama koje su date u nizu: 2.5-5-10-
12.5-25-50-75 kVAr. Stoga se u zavisnosti od pogona koji se kompenzuje i ovih vrijednosti iz niza
vri konaan izbor baterija kondenzatora za kompenzaciju. Tako npr. ako je zahtijevana
vrijednost snage kompenzacije za kompenzaciju je potrebno uzeti tipizirane
vrijednosti kondenzatorskih baterija u kombinaciji:

Nakon ovoga je potrebno izvriti dvije provjere da sluajno ne dolazi do prekompenzacije i do

pojave paralelne rezonancije. Uslov da ne doe do pojave prekompenzacije je da reaktivna

snaga prijemnika ili potroaa bude vea od kompenzacijske snage tj. . Uslov da ne

doe do pojave rezonancije je . je snaga motora, stepen

iskoritenja motora.

Paralelna rezonancija uzrokuje poveanje napona na mjestu prijemnika. Ovo poveanje napona
je opasno i za potroa i za kondenzatorsku bateriju. Pojava paralelne rezonancije na primjeru
asinhronog motora je prikazana na sljedeoj slici (Slika 15).

Uoavamo da pojava paralelne rezonancije se svodi na sluaj praznog hoda. Da bi se sprijeilo

poveanje napona uslijed paralelne rezonancije, snaga kondenzatorske baterije ne smije da
pree 90% prividne snage koju potroa (elektromotor) uzima u praznom hodu. Ovaj uslov je
ekvivalentan praktinom uslovu da nazivna snaga kondenzatorske baterije u (kVAr) ne smije da
pree vie od 35% nominalne elektrine snage u (kW) za trajno optereenje:

19
Slika 15 Pojava paralelne rezonancije

20
4. NAINI KOMPENZACIJE REAKTIVNE SNAGE
Postoje etiri naina kompenzacije reaktivne snage koritenjem kondenzatorskih baterija:
pojedinana, grupna, centralna, i mjeovita kompenzacija. Pojedinana kompenzacija je
ekonomina za velike potroae sa konstantnom potrebnom snagom i velikim brojem radnih
sati. Centralna kompenzacija se primjenjuje gdje je veliki broj malih potroaa sa promjenjivom
potronjom reaktivne snage.

4.1 Pojedinana kompenzacija

Kod pojedinane kompenzacije, kondenzatorske baterije se prikljuuju direktno na stezaljke
potroaa, a ukljuuju se i iskljuuju zajedno sa troilom. Na taj nain nije potreban dodatan
prekida za kondenzatorske baterije, nisu potrebni ni otpornici za pranjenje kondenzatorskih
baterija. Instalacija pojedinane kompenzacije je jednostavna i jeftina. Potroa i kondenzator se
nadziru zajednikim zatitnim ureajem. Pojedinana kompenzacija trofaznih potroaa
prikazana je na slici 16.

Slika 16 Pojedinana kompenzacija

21
Kod trofaznih potroaa kondenzatorske baterije su vezane u spoju trougao.

Pojedinana kompenzacija se najee koristi kod trofaznih asinhronih motora sa trajnim

pogonom. Priblina snaga kondenzatora prikljuenih motora moe se izraunatina osnovu
jednaine:

Struju asinhronog motora u praznom hodu (linijska vrijednost) treba izmjeriti. U sluaju
pojedinane kompenzacije trofaznih asinhronih motora treba paziti na sljedee:

zahtjeva najveu snagu energetskih kondenzatora

nadstrujna ili bimetalna zatita na sklopki motora mora biti podeena na kompenziranu,
tj. smanjenju struju
u sluaju pogona sa velikim poteznim momentom, treba kondenzatore isklopiti prije
isklapanja motora, jer u suprotnom moe uslijed samouzbude nastati prenapon.

Nije dozvoljena pojedinana kompenzacija elektromotora koji pogone transportne maine,

kranove, dizalice i sl., jer postoji opasnost da nakon njihovog iskljuenja, doe do nastavka
njihovog rada uslijed akumulirane energije u kondenzatorima za kompenzaciju (Slika 17).

Slika 17

Pojedinana kompenzacija transformatora se primjenjuje u zavisnosti od primarnog napona

(Tabela 4).

22
Ne treba uzimati vee vrijednosti kondenzatora za kompenzaciju transformatora, jer moe da se
pojavi naponska rezonancija izmeu induktivnosti transformatora i kapacitivnosti kondenzatora
(Slika 18). Kao posljedica ovoga moe se pojaviti povean napon, naroito kada je transformator
malo optereen, ovu kompenzaciju treba primjenjivati kod transformatora koji su neprekidno
optereeni bar sa 50% snage.

Tabela 4 Pojedinana kompenzacija transformatora

Slika 18 Naponska rezonancija

23
 4.2 Grupna kompenzacija
Karakteristike grupne kompenzacije su:

grupa potroaa kompenzira se zajednikim energetskim kondenzatorom

potrebni su posebni prekidai za ukljuivanje energetskih kondenzatora
zahtijeva se manja ukupna snaga kondenzatora nego pri pojedinanoj kompenzaciji

Za kompenzaciju elektromotornih pogona s vie manjih motora (tekstilni pogoni, pogoni za

obradu i pakiranje i sl.), koji su istovremeno u radu primijenjuje se grupna kompenzacija (Slika
19). Motori i kondenzatori uklapaju se zasebnim prekidaima odnosno sklopkama i nadziru
odvojenim zatitnim ureajima. Kompenzatori se mogu prema potrebi sklapati grupno ili
pojedinano. Za to su potrebne sklopke sa predotpornikom i otpornikom za pranjenje, posebo
u sluajevima veih snaga ili spajanja kondenzatora u paralelu.

Slika 19 Grupna kompenzacija

Za kompenzaciju postrojenja niskog i visokog napona primjenjuje se takoe grupna

kompenzacija. Kondenzatori se zajedniki uklapaju zajednikim prekidaem s motornim
pogonom ili visokonaponskim prekidaem. Zatita od kratkog spoja izvodi se osiguraima velike
prekidne moi. Za pranjenje nakon isklapanja predvieni su naponski transformatori u V
spoju.

Ovakva kompenzacija je jeftinija u odnosu na pojedinanu kompenzaciju. Nedostatak je da

dovodi, od mjesta kompenzacije do motora nisu rastereeni ni od jalovih struja a samim time i
od njihovog negativnog djelovanja. Isto tako kad su motori iskljueni kondenzatori ostaju

24
ukljueni pa treba posebno voditi rauna o stepenu kompenziranosti postrojenja kao cjeline.
Ugradnjom odgovarajue automatike kojoj kao informacija slui ukupna jalova struja grupe
motora, mogu se pojedini kondenzatori ukljuivati ili iskljuivati. Najee se koristi nekoliko
kondenzatorskih tipskih jedinica spojenih paralelno.

Grupna kompenzacija s mogunou regulacije prikazana je na Slika 20. Automatsko uklapanje i

isklapanje kondenzatora obavlja se pomou vremenskog regulatora ili pomou regulatora
reaktivne snage.

Slika 20 Grupna regulacija s mogunou regulacije

4.3 Centralna kompenzacija

Pogoni sa promjenjivim potrebama reaktivne energije ne doputaju fiksnu kompenzaciju, s
obzirom da moe doi do neekonomine potkompenzacije ili opasne prekompenzacije. Potrebna
snaga kondenzatora mora se dakle prilagoditi promjenjivim potrebama reaktivne snage. U tom
sluaju primjenjuje se centralna kompenzacija. Centralno kompenzaciono postrojenje prikljuuje
se neposredno na glavne sabirnice za cijeli pogon (Slika 21).

Za centralnu kompenzaciju koriste se regulacione jedinice reaktivne snage, koje su direktno

prikljuene na sklopno postrojenje. Regulacione kompenzacijske jedinice sadre: kondenzatore,
kondenzatorske kontakte i regulator reaktivne snage, koji na mjestu napajanja mjeri reaktivnu

25
snagu. Kod odstupanja izmjerene i zadate vrijednosti faktora snage (

) on prema potrebi ukljuuje ili iskljuuje kondenzatore stepenasto.

Upotrebom centralne kompenzacije sa automatskom regulacijom postie se visok stepen faktora

snage ( ), ujedno nije potrebna struna osoba koja bi pratila promjene
reaktivne snage i ukljuivala ili iskljuivala pojedine jedinice.

Slika 21 Centralna kompenzacija

26
 Slika 22 Stepenasti regulatori reaktivne snage

Prilikom ukljuivanja i iskljuivanja kondenzatorskih baterija pod optereenjem, dolazi do

kratkrotrajnih strujnih preotereenja reda veliine struje kratkog spoja. Kada se kondenzator
ukljui na sistem, nastaje rezonantno strujno kolo koje je u veoj ili manjoj mjeri prigueno. Kod
ukljuenja kondenzatora koji se nalazi u kompenzacionom ureaju sa ve ukljuenim
kondenzatorima, tranzijentna struja ukljuenja je do 200 puta vea od nominalne struje. Velike
vrijednosti struje ukljuenja mogu dovesti do topljenja glavnih kontakata, tetne su i za
kondenzatore. Vrijednost struje ukljuenja zavisi od vrste kompenzacije (Slika 23).

Slika 23.a Struja ukljuenja u zavisnosti od vrste kompenzacije

Slika 23.b Struja ukljuenja u zavisnosti od vrste kompenzacije

Trajanje vrnih vrijednosti struja ukljuenja je 1 2ms, frekventni opseg 5 15kHz.

U automatskim kompenzacionim postrojenjima potrebno je koristiti kontaktore koji priguuju

vrne vrijednosti struja ukljuenja (Slika 23). Redukcijom struje ukljuenja se pored navedenog,
izbjegavaju tranzijenti i naponski padovi. U kondenzatorskim kontaktorima se koriste pomoni
predkontakti sa funkcijom ograniavanja struje ukljuenja odnosno struje kratkog spoja. Na

27
svakom predkontaktu u seriji je spojen otpornik za ograniavanje struje ukljuenja (struje
punjenja) kondenzatora. Predkontakti se zatvaraju prije glavnih kontakata, a otvaraju se kad su
ovi sigurno zatvoreni. Ovo svojstvo kondenzatorskih kontaktora garantira njihovu pouzdanost i
funkcionalnost tokom njihovog vijeka trajanja.

Slika 24 Predkontakt koji redukuje struje ukljuenja

Efikasnost djelovanja kondenzatorskih kontaktora pri ukljuenju kondenzatora prikazana je na

sljedeoj slici (Slika 25), bez predkontakta i sa predkontaktom.

28
 Slika 25 Efikasno djelovanje kondenzatorskih kontaktora

Na sljedeim slikama su prikazane tipine eme prikljuka kontaktora koji se koriste za

ukljuenje baterija kondenzatora (Slika 26).

Slika 26.a ema prikljuka kontaktora

29
 Slika 26.b ema prikljuka kontaktora

Odreeni potroai, kao to su npr. raunari, fluo osvjetljenje, statiki pretvarai, bezprekidna
napajanja, aparati za zavarivanja, indukcione pei i sl. uzrokuju pojavu viih harmonika u mrei.
Vii harmonici, osim to uzrokuju poveane gubitke u mrei, mogu uzrokovati i oteenja na
opremi i ureajima za kompenzaciju reaktivne snage, pa je zbog toga vrlo vano ispravno
odrediti tip kompenzacije s aspekta zatite od viih harmonika.

Tip kompenzacije se odreuje prema vrijednosti prividne snage generatora viih harmonika.
Tipovi kompenzacije su (Izvor Scheinder Electric):

Classic
Comfort
Harmony

Izbor tipa kompenzacije je mogu na dva naina i to: prema odnosu snaga (Slika 27) i
prema izmjerenom procentu viih harmonika THD(I) (Slika 28).

30
Slika 27.a Kompenzacija i snaga generator viih harmonika

Slika 27.b Izbor kompenzacije prema odnosu snaga

31
 Slika 28 Izbor kompenzacije prema izmjerenom procentu viih harmonika THD(I)

Prethodno je spomenuto loe djelovanje pojave rezonancije, koja moe nastati prikljuivanjem
kompenzacionih ureaja. Kondenzatorska baterija prikljuenjem na sistem formira serijski
oscilatorni krug sa ekvivalentnim mrenim induktivitetom. U tom sluaju nastala rezonancija
moe uzrokovati poveanu razinu harmonika napona.

Ugradnja prigunice sprjeava negativnu rezonanciju kondenzatora i induktiviteta mree u

blizini dominantnih frekvencija viih harmonika napona mree. Tada se rezonantna frekvencija
pomie ispod frekvencije dominantnog vieg harmonika napona mree to je slikovito prikazano
na sljedeoj slici (Slika 29).

Slika 29 Ugradnja prigunice u cilju sprjeavanja negativne rezonancije i induktiviteta mree

32
Za prigunicu koja se ugrauje karakteristian je parameter p pad napona na prigunici. Veza
izmeu rezonantne frekvencije prigunice i parametra p je:

Npr: p=0.07 (7%) za

Osnovna veliina koja odreuje potrebu za prigunicom je razina viih harmonika napona mree.
Prigunice se moraju koristiti ako:

7. i vii harmonici su pojedinano vei od 1.5%

3. ili 5. harmonik vei od 2%
rezonantna frekvencija sistema bliska frekvenciji istaknutih harmonika

Izbor parametra p prigunice se vri na sljedei nain:

3. harmonik dominantan: prigunice s p=14% ( )

5. harmonik dominantan: prigunica s p=7% ( )

33
5. Matematiki model za odreivanje lokacije i veliine kompenzacijskih ureaja
s aspekta zadovoljenja naponskih prilika EES-a

U dosadanjem izlaganju predstavljeni su opti principi vezani za kompenzaciju reaktivne

energije. Takoe je spomenut znaaj kompenzacije reaktivne energije i popravka faktora snage
postrojenja sa elektromotornim pogonima. Kompenzacijski ureaji se mogu koristiti za
zadovoljenje naponskih prilika u elektroenergetskom sistemu. U ovom poglavlju e se
predstaviti osnovni matematiki model na osnovu kojeg se odreuje lokacija i veliina
kompenzacijskih ureaja za odravanje naponskih prilika u elektroenergetskom sistemu.

Princip po kojem se odreuje najpovoljnija lokacija je najvei odziv (promjena) napona na male
jedinine vrijednosti injektiranih reaktivnih snaga. U najpovoljniji vor se zatim prikljuuju
standardne nazivne vrijednosti kompenzacijskih ureaja, sve dok se ne zadovolje naponske
prilike. Pri tome se vodi rauna o postavljenim ogranianjima s aspekta doputenih naponskih
granica, te doputene promjene iznosa (modula) napona pri ukljuivanju kompenzacijskog
ureaja:

Gdje su:

modul napona u voru j; j = 1,2,3,,N;

N ukupan broj vorova

- maksimalni doputeni iznos napona

minimalni doputeni iznos napona

porast modula napona u voru u odnosu na poetnu vrijednost prilikom ukljuenja

kompenzacijskog ureaja

34
 dozvoljeni relativni skok modula napona npr. 0.05 (5%)

Ukoliko se neko od navedenih ogranienja ne moe zadovoljiti u posmatranom voru, prelazi se

na sljedei vor sa najveim prosjenim koeficijentom naponske osjetljivosti (PKNO). Postupak
se ponavlja sve dok se ne zadovolje sva ogranienja (optimalno rjeenje) ili dok se ne iskoriste
sve mogunosti.

Svakom pojedinom voru pridruuje se jedan koeficijent kojim se opisuje koliko je posmatrani
vor povoljan za ugradnju kompenzacijskog ureaja. Na taj nain se dobije matrica koeficijenata
naponske osjetljivosti. Koeficijent naponske osjetljivosti opisuje kolika bi bila ukupna promjena
napona ako u taj vor injektiramo reaktivnu snagu, odnosno ugradimo kompenzacijski ureaj
jedinine snage. Najpovoljniji vor za ugradnju kompenzacijskog ureaja je predstavljen
maksimalnim koeficijentom naponske osjetljivosti.

Matematiki model zapoinje klasinom matrinom jednainom koja opisuje vezu izmeu
napona i struje u stacionarnom stanju:

gdje su:

n dimenzionalni vektor napona vorova

n dimenzionalni vektor struja vorova

n x n dimenzionalna matrica vlastitih i meusobnih impedansi vorova

Injektiranjem reaktivne snage u neki vor, koje emo prikazati kao injektirane struje , dolazi

do promjene napona za . Naponi vorova nakon injekcije struja su:

odnosno

Poznati izraz za prividnu snagu je:

35
Dogovorom je odreeno da se induktivna snaga oznaava kao pozitivna, odnosno kapacitivna
reaktivna snaga kao negativna. Iz prethodnog izraza vrijedi da je konjugovano kompleksna
vrijednost struje jednaka:

prema tome je za induktivnu reaktivnu snagu:

Analogno, za kapacitivnu reaktivnu snagu vrijedi:

Sada je potrebno razmotriti jedan po jedan vor. Ukoliko se u k ti vor prikljui kompenzacijski
ureaj male snage (Q), injektirana struja u tom voru e biti:

gdje predznak zavisi o vrsti razmatranog kompenzacijskog ureaja (kapacitivnog ili induktivnog
karaktera). Za sluaj da samo u vor k injektiramo struju , dobijamo:

Porast napona u i tom voru bit e:

Na taj nain se dobije odziv (promjena) napona u svakom pojedinom voru zbog injektirane
struje u voru k. Sumiranjem odziva svih vorova kojima su naponi izvan doputenih granica
dobije se veliina koju nazivamo koeficijent naponske osjetljivosti (PKNO), definirana je kao
suma promjena modula napona pri ukljuenju male reaktivne snage u voru k.

36
gdje je: - skup svih vorova za koje je napon izvan doputenih granica, odnosno vrijedi da je:

ili

Da bi se odredio raspored potrebnih kompenzacijskih ureaja za svaki potencijalni vor, odredi

se koeficijent naponske osjetljivosti, te se na kraju odredi vor s najveim koeficijentom.
Meutim, taj koeficijent opisuje posmatrani vor samo za jedno stanje sistema. Da bi se dobila
realnija slika o kvaliteti tog vora kao potencijalne lokacije potrebno je na isti nain posmatrati i
druga mogua stanja sistema s aspekta drugih optereenja, neraspoloivosti pojedinih
komponenti i sl. Budui da se svako stanje sistema oekuje s nekom vjerovatnoom, mnoenjem
koeficijenta naponske osjetljivosti za posmatrano stanje i vjerovatnoom pripadnog stanja, te
sumiranjem tih umnoaka za sva posmatrana stanja dobit e se prosjeni koeficijent naponske
osjetljivosti tj. realni pregled kvalitete tog vora kao potencijalne lokacije kompenzacijskog
ureaja koji najvie zadovoljava sva razmatrana stanja. Uzme li se u razmatranje M razliitih
pogonskih stanja sistema, za svako razmatrano stanje i = 1,2,...,M dobije se koeficijent naponske
osjetljivosti u voru k:

Uz vjerovatnou svakog posmatranog pogonskog stanja, potrebno je svakom stanju dodati i

mjeru naponske teine. Bez obzira na vjerovatnou pojave nekog stanja, ne smiju imati istu
teinu stanje pri kojem se rjeava vrlo izraeni problem nezadovoljenja naponskih prilika i stanje
pri kojem se rjeava relativno mali problem nezadovoljenja naponskih prilika. Stoga se svakom
razmatranom stanju sistema dodaje teinski faktor kojeg nazivamo mjera naponske teine .
Taj faktor definiramo kao sumu razlika doputenog napona i trenutnog napona vorova kojima
su naponi van doputenih granica.

gdje je: - odstupanje modula napona od doputene vrijednosti u voru 1.

37
Za problem previsokih napona:

Za problem preniskih napona: :

Koristei sve spomenute relacije mogu se odrediti prosjeni koeficijenti naponske osjetljivosti
potencijalnih lokacija kompenzacijskih ureaja u M razmatranih pogonskih stanja, uz uvaavanje
vjerovatnoe tih stanja i njihove naponske teine. Konano,

su:

gdje je:

M ukupan broj razmatranih stanja

skup svih vorova potencijalnih lokacija kompenzacijskih ureaja.

Prema tome je matrica prosjenih koeficijenata naponske osjetljivosti

gdje t znai transponovana matrica. Prema iznosu prosjenog koeficijenta naponske osjetljivosti
rangiraju se vorovi, odnosno potencijalne lokacije kompenzacijskog ureaja s aspekta
zadovoljenja naponskih prilika.

38
6. Odreivanje sabirnice za ugradnju kondenzatorskih baterije za poboljanje
naponskih prilika u 35 kV distributivnoj mrei sa 16 sabirnica

U narednom izlaganju analizirat u test sistem distributivne mree (35 kV) koja se sastoji od 16
sabirnica s aspekta naponskih prilika. Za analizu u koristit Matlab-ov paket Matpower, te
simulacijom u dobiti odgovor na kojim sabirnicama napon izlazi van okvira predefinisanih
vrijednosti. Jednofazna ema test sistema je prikazana na sledeoj slici (Slika 30).

39
 Slika 30 Jednofazna ema test sistema

Parametri mree su dati u sljedeoj tabeli (Tabela 4).

Broj linije vor i vor j Otpornost Reaktansa MW MVAR

(p.u)
1 1 4 0.0750 0.1000 4.0 1.6
3 4 5 0.0800 0.1100 3.0 1.5
2 4 6 0.0900 0.1800 2.0 0.8
5 6 7 0.0400 0.0400 1.5 1.2
7 2 8 0.1100 0.1100 4.0 2.7
8 8 9 0.0800 0.1100 5.0 2.0
9 8 10 0.1100 0.1100 1.0 0.9

6 9 11 0.1100 0.1100 0.6 0.1

10 9 12 0.0800 0.1100 4.5 2.0
15 3 13 0.1100 0.1100 1.0 0.9
14 13 14 0.0900 0.1200 1.0 0.7
16 13 15 0.0800 0.1100 3.0 0.9
12 15 16 0.0400 0.0400 2.1 1.0
4 5 11 0.0400 0.0400
13 10 14 0.0400 0.0400
11 7 16 0.0900 0.1200

Tabela 4 Parametri mree

40
Matpower je Matlab - ov paket M file ova za rjeavanje problema tokova snaga. Primarni
zadatak Matpower a je rjeavanje tokova snaga. Ovo podrazumijeva pripremu ulaznih
podataka koji se definiu na osnovu relevantnih parametara mree. Drugi korak je pozivanje
funkcije i simulacija i trei korak je pregled i pristup rezultatima simulacije.

Ulazni podaci za problem koji elimo rijeiti se specificiraju preko paketa matrica kao dio Matlab
strukture, kao Matpower case. U konkretnom sluaju case file ima naziv case16, i izgleda
ovako:

function [baseMVA, bus, gen, branch] = case16

%% system MVA base
baseMVA = 100;
%% bus data
% bus_i type Pd Qd Gs Bs area Vm Va baseKV zone
Vmax Vmin
bus = [
1 3 0 0 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
2 3 0 0 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
3 3 0 0 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
4 1 4.0 1.6 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
5 1 3.0 1.5 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
6 1 2.0 0.8 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
7 1 1.5 1.2 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
8 1 4.0 2.7 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
9 1 5.0 2.0 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
10 1 1.0 0.9 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
11 1 0.6 0.1 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
12 1 4.5 2.0 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
13 1 1.0 0.9 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
14 1 1.0 0.7 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
15 1 3.0 0.9 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
16 1 2.1 1.0 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
];
%% generator data
% bus Pg Qg Qmax Qmin Vg mBase status Pmax Pmin
gen = [
1 4.56 4.76 10 -10 1 100 1 10 0;
2 9.56 4.76 10 -10 1 100 1 10 0;
3 9.56 4.76 10 -10 1 100 1 10 0;
];
%% branch data
% fbus tbus r x b rateA rateB rateC ratio angle
status
branch = [
1 4 0.075 0.10 0.00019 100 100 100 0 0 1;
4 5 0.080 0.11 0.00020 100 100 100 0 0 1;

41
4 6 0.090 0.18 0.00021 100 100 100 0 0 1;
6 7 0.040 0.04 0.00010 100 100 100 0 0 1;
2 8 0.110 0.11 0.00026 100 100 100 0 0 1;
8 9 0.080 0.11 0.00020 100 100 100 0 0 1;
8 10 0.110 0.11 0.00026 100 100 100 0 0 1;
9 11 0.110 0.11 0.00026 100 100 100 0 0 1;
9 12 0.080 0.11 0.00020 100 100 100 0 0 1;
3 13 0.110 0.11 0.00026 100 100 100 0 0 1;
13 14 0.090 0.12 0.00021 100 100 100 0 0 1;
13 15 0.080 0.11 0.00020 100 100 100 0 0 1;
15 16 0.040 0.04 0.00010 100 100 100 0 0 1;
5 11 0.040 0.04 0.00010 100 100 100 0 0 1;
10 14 0.040 0.04 0.00010 100 100 100 0 0 1;
];
return;

Funkcija case16 sadri relevantne parametre o razmatranoj mrei naponskog nivoa 35 kV

(moe se vidjeti na osnovu komentara).

Pokretanje simulacije npr. tokovi snaga, se vri pozivanjem glavne funkcije, u konkretnom sluaju
tokovi snaga (power flow), tako to se u komandnom prozoru Matlab okruenja upie sljedee:

>> runpf('case16')

Na taj nain dobijamo sljedei rezultat:

MATPOWER Version 4.1, 14-Dec-2011 -- AC Power Flow (Newton)

Newton's method power flow converged in 3 iterations.

Converged in 0.01 seconds

==============================================================================
==
| System Summary |
==============================================================================
==

How many? How much? P (MW) Q (MVAr)

-------------------------------- -------------------------- ------------- -----------------
Buses 16 Total Gen Capacity 30.0 -30.0 to 30.0
Generators 3 On-line Capacity 30.0 -30.0 to 30.0
Committed Gens 3 Generation (actual) 34.4 16.8
Loads 13 Load 33.7 16.3
Fixed 13 Fixed 33.7 16.3
Dispatchable 0 Dispatchable -0.0 of -0.0 -0.0

42
Shunts 0 Shunt (inj) -0.0 0.0
Branches 15 Losses (I^2 * Z) 0.65 0.78
Transformers 0 Branch Charging (inj) - 0.3
Inter-ties 0 Total Inter-tie Flow 0.0 0.0
Areas 1

Minimum Maximum
------------------------- --------------------------------
Voltage Magnitude 0.965 p.u. @ bus 12 1.000 p.u. @ bus 1
Voltage Angle -0.97 deg @ bus 12 0.00 deg @ bus 1
P Losses (I^2*R) - 0.19 MW @ line 2-8
Q Losses (I^2*X) - 0.22 MVAr @ line 1-4

==============================================================================
==
| Bus Data |
==============================================================================
==
Bus Voltage Generation Load
# Mag(pu) Ang(deg) P (MW) Q (MVAr) P (MW) Q (MVAr)
----- --------- ------------ ---------- ------------- ---------- ------------
1 1.000 0.000* 13.14 6.61 - -
2 1.000 0.000* 11.91 5.79 - -
3 1.000 0.000* 9.30 4.40 - -
4 0.984 -0.476 - - 4.00 1.60
5 0.976 -0.700 - - 3.00 1.50
6 0.977 -0.746 - - 2.00 0.80
7 0.976 -0.753 - - 1.50 1.20
8 0.981 -0.393 - - 4.00 2.70
9 0.971 -0.768 - - 5.00 2.00
10 0.980 -0.385 - - 1.00 0.90
11 0.974 -0.727 - - 0.60 0.10
12 0.965 -0.973 - - 4.50 2.00
13 0.985 -0.313 - - 1.00 0.90
14 0.981 -0.379 - - 1.00 0.70
15 0.978 -0.623 - - 3.00 0.90
16 0.976 -0.673 - - 3.10 1.00
-------- -------- -------- --------
Total: 34.35 16.80 33.70 16.30

==============================================================================
==
| Branch Data |

43
==============================================================================
==
Brnch From To From Bus Injection To Bus Injection Loss (I^2 * Z)
# Bus Bus P (MW) Q (MVAr) P (MW) Q (MVAr) P (MW) Q (MVAr)
----- ----- ----- ------------- -------- -------- -------- -------- --------
1 1 4 13.14 6.61 -12.98 -6.42 0.162 0.22
2 4 5 5.46 2.81 -5.43 -2.79 0.031 0.04
3 4 6 3.52 2.00 -3.50 -1.99 0.015 0.03
4 6 7 1.50 1.19 -1.50 -1.20 0.002 0.00
5 2 8 11.91 5.79 -11.72 -5.62 0.193 0.19
6 8 9 7.76 2.85 -7.70 -2.79 0.057 0.08
7 8 10 -0.04 0.07 0.04 -0.09 0.000 0.00
8 9 11 -1.82 -1.21 1.83 1.20 0.006 0.01
9 9 12 4.52 2.01 -4.50 -2.00 0.021 0.03
10 3 13 9.30 4.40 -9.19 -4.31 0.117 0.12
11 13 14 2.05 1.48 -2.04 -1.50 0.006 0.01
12 13 15 6.14 1.92 -6.10 -1.89 0.034 0.05
13 15 16 3.10 0.99 -3.10 -1.00 0.004 0.00
14 5 11 2.43 1.29 -2.43 -1.30 0.003 0.00
15 10 14 -1.04 -0.81 1.04 0.80 0.001 0.00
-------- --------
Total: 0.652 0.78

Na osnovu rezultata simulacije moe se uoiti da naponi na sabirnicama 9, 11, i 12 su ispod

minimalne dozvoljene vrijednosti. Stoga su sabirnice 9, 11, i 12 lokacije za ugradnju
kompenzaciskog ureaja koji ima za cilj da naponske prilike u mrei dovede untar dozvoljenih
granica.

Ugradnjom kompenzacijskih ureaja na mjestu sabirnica 9, 11, i 12 dovodimo naponske prilike

unutar dozvoljenih granica. Veliine kompenzacijskih ureaja su:

U skladu s tim funkcija case16 e doivjeti odreenu korekciju, tako to e u matrici bus na
mjestima koja odgovaraju sabirnicama 9, 11, i 12 za reaktivnu snagu biti upisano -0.5 MVAr.

U tom sluaju case file case16 izgleda ovako:

44
function [baseMVA, bus, gen, branch] = case16
%% system MVA base
baseMVA = 100;
%% bus data
% bus_i type Pd Qd Gs Bs area Vm Va baseKV zone
Vmax Vmin
bus = [
1 3 0 0 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
2 3 0 0 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
3 3 0 0 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
4 1 4.0 1.6 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
5 1 3.0 1.5 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
6 1 2.0 0.8 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
7 1 1.5 1.2 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
8 1 4.0 2.7 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
9 1 5.0 -0.5 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
10 1 1.0 0.9 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
11 1 0.6 -0.5 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
12 1 4.5 -0.5 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
13 1 1.0 0.9 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
14 1 1.0 0.7 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
15 1 3.0 0.9 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
16 1 3.1 1.0 0 0 1 1 0 35 1 1.2 0.975;
];
%% generator data
% bus Pg Qg Qmax Qmin Vg mBase status Pmax Pmin
gen = [
1 4.56 4.76 10 -10 1 100 1 10 0;
2 9.56 4.76 10 -10 1 100 1 10 0;
3 9.56 4.76 10 -10 1 100 1 10 0;
];
%% branch data
% fbus tbus r x b rateA rateB rateC ratio angle
status
branch = [
1 4 0.075 0.10 0.00019 100 100 100 0 0 1;
4 5 0.080 0.11 0.00020 100 100 100 0 0 1;
4 6 0.090 0.18 0.00021 100 100 100 0 0 1;
6 7 0.040 0.04 0.00010 100 100 100 0 0 1;
2 8 0.110 0.11 0.00026 100 100 100 0 0 1;
8 9 0.080 0.11 0.00020 100 100 100 0 0 1;
8 10 0.110 0.11 0.00026 100 100 100 0 0 1;
9 11 0.110 0.11 0.00026 100 100 100 0 0 1;
9 12 0.080 0.11 0.00020 100 100 100 0 0 1;
3 13 0.110 0.11 0.00026 100 100 100 0 0 1;
13 14 0.090 0.12 0.00021 100 100 100 0 0 1;
13 15 0.080 0.11 0.00020 100 100 100 0 0 1;

45
15 16 0.040 0.04 0.00010 100 100 100 0 0 1;
5 11 0.040 0.04 0.00010 100 100 100 0 0 1;
10 14 0.040 0.04 0.00010 100 100 100 0 0 1;
];
return;

Nakon pokrenute simulacije kao rezultat dobijamo sljedei rezultat:

MATPOWER Version 4.1, 14-Dec-2011 -- AC Power Flow (Newton)

Newton's method power flow converged in 3 iterations.

Converged in 0.01 seconds

==============================================================================
==
| System Summary |
==============================================================================
==

How many? How much? P (MW) Q (MVAr)

----------------------------- ------------------------- ------------- -----------------
Buses 16 Total Gen Capacity 30.0 -30.0 to 30.0
Generators 3 On-line Capacity 30.0 -30.0 to 30.0
Committed Gens 3 Generation (actual) 34.3 11.1
Loads 13 Load 33.7 10.7
Fixed 13 Fixed 33.7 10.7
Dispatchable 0 Dispatchable -0.0 of -0.0 -0.0
Shunts 0 Shunt (inj) -0.0 0.0
Branches 15 Losses (I^2 * Z) 0.58 0.69
Transformers 0 Branch Charging (inj) - 0.3
Inter-ties 0 Total Inter-tie Flow 0.0 0.0
Areas 1

Minimum Maximum
------------------------- --------------------------------
Voltage Magnitude 0.975 p.u. @ bus 12 1.000 p.u. @ bus 1
Voltage Angle -1.42 deg @ bus 12 0.00 deg @ bus 1
P Losses (I^2*R) - 0.16 MW @ line 2-8
Q Losses (I^2*X) - 0.19 MVAr @ line 1-4

46
==============================================================================
==
| Bus Data |
==============================================================================
==
Bus Voltage Generation Load
# Mag(pu) Ang(deg) P (MW) Q (MVAr) P (MW) Q (MVAr)
----- ---------- --------- -------- ------------ -------- -----------
1 1.000 0.000* 13.11 4.49 - -
2 1.000 0.000* 11.86 3.05 - -
3 1.000 0.000* 9.31 3.58 - -
4 0.986 -0.566 - - 4.00 1.60
5 0.981 -0.887 - - 3.00 1.50
6 0.979 -0.834 - - 2.00 0.80
7 0.978 -0.842 - - 1.50 1.20
8 0.984 -0.563 - - 4.00 2.70
9 0.978 -1.103 - - 5.00 -0.50
10 0.983 -0.501 - - 1.00 0.90
11 0.980 -0.964 - - 0.60 -0.50
12 0.975 -1.424 - - 4.50 -0.50
13 0.986 -0.366 - - 1.00 0.90
14 0.983 -0.476 - - 1.00 0.70
15 0.979 -0.675 - - 3.00 0.90
16 0.977 -0.725 - - 3.10 1.00
-------- -------- -------- --------
Total: 34.28 11.11 33.70 10.70

==============================================================================
==
| Branch Data |
==============================================================================
==
Brnch From To From Bus Injection To Bus Injection Loss (I^2 * Z)
# Bus Bus P (MW) Q (MVAr) P (MW) Q (MVAr) P (MW) Q (MVAr)
----- ----- ----- -------- -------- -------- ---------- ----------- -----------
1 1 4 13.11 4.49 -12.97 -4.31 0.144 0.19
2 4 5 5.45 0.71 -5.43 -0.70 0.025 0.03
3 4 6 3.52 2.00 -3.50 -1.99 0.015 0.03
4 6 7 1.50 1.19 -1.50 -1.20 0.002 0.00
5 2 8 11.86 3.05 -11.69 -2.91 0.165 0.16
6 8 9 7.75 -0.67 -7.70 0.72 0.050 0.07
7 8 10 -0.06 0.88 0.06 -0.91 0.001 0.00
8 9 11 -1.82 0.27 1.82 -0.30 0.004 0.00

47
 9 9 12 4.52 -0.50 -4.50 0.50 0.017 0.02
10 3 13 9.31 3.58 -9.20 -3.49 0.110 0.11
11 13 14 2.06 0.67 -2.06 -0.68 0.004 0.01
12 13 15 6.14 1.92 -6.10 -1.89 0.034 0.05
13 15 16 3.10 0.99 -3.10 -1.00 0.004 0.00
14 5 11 2.43 -0.80 -2.42 0.80 0.003 0.00
15 10 14 -1.06 0.01 1.06 -0.02 0.000 0.00
-------- --------
Total: 0.578 0.69

Rezultati simulacije su pokazali da zaista dolazi do poboljanja naponskih prilika u mrei, to se

ogleda i u smanjenim ukupnim gubicima. Ukupni gubici prije ugradnje kompenzacijskih ureaja
je iznosila 0.652 MW, a poslije ugraenih kompenzacijskih ureaja iznosi 0.578 MW.

Prilikom analize treba uvaiti olakotne okolnosti, a to je relativno mali broj sabirnica, pa
pronalaenje sabirnice na kojoj je napon ispod dozvoljenih vrijednosti ne predstavlja veliki
problem. Meutim, kada imamo mreu sa dosta veim brojem sabirnica ovakav nain analize
nije praktian pa u tu svrhu je potrebno proiriti ovakav nain analize koji bi prevaziao
spomenute problem. Ovakav problem nije razmatran u ovom radu, ali moe biti predmet
istraivanja nekih drugih radova.

Slika 31 ema sa ugraenim kondenzatorskim baterijama

48
49