100% found this document useful (1 vote)
2K views167 pages

मुलुकी देवानी कार्यविधि संहिता ऐन २०७४ PDF

This document summarizes key provisions of Nepal's Civil Procedure Code 2074 (2017). It outlines definitions for legal terms, general principles that must be followed in civil procedures, hearings, and judgments. These include open hearings, jurisdiction of authorized courts, resolution of legal disputes and questions of rights by regular courts, and equal treatment of parties.

Uploaded by

gpdharan
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
100% found this document useful (1 vote)
2K views167 pages

मुलुकी देवानी कार्यविधि संहिता ऐन २०७४ PDF

This document summarizes key provisions of Nepal's Civil Procedure Code 2074 (2017). It outlines definitions for legal terms, general principles that must be followed in civil procedures, hearings, and judgments. These include open hearings, jurisdiction of authorized courts, resolution of legal disputes and questions of rights by regular courts, and equal treatment of parties.

Uploaded by

gpdharan
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 167

www.lawcommissin.gov.

np

d'n'sL b]jfgL sfo{ljlw ;+lxtf, @)&$


k|df0fLs/0f ldlt
@)&$.^.#)
;+zf]wg ug]{ P]g
d''n'sL ;+lxtf ;DaGwL s]xL g]kfn P]gnfO{ ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% @)&^.)!.)@
;+jt\ @)&$ ;fnsf] P]g g+=#%
b]jfgL d'2fsf] sfo{ljlw ;DaGwL sfg"gnfO{ ;+zf]wg / PsLs/0f ug{ ag]sf] P]g
k|:tfjgf M b]jfgL d'2fsf] bfo/L, sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f tyf ;f];Fu ;DalGwt cGo
sfo{ljlw / To:tf d'2fdf ePsf] lg0f{o sfof{Gjog ;DaGwL k|rlnt sfg"gnfO{ ;+zf]wg /
PsLs/0f u/L sfo{ljlw sfg"gnfO{ ;/nLs[t / ;dofg's"n agfpg jf~5gLo ePsf]n],
g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f @(^ sf] pkwf/f -!_ adf]lhdsf] Joj:yflksf–;+;bn] of] P]g
agfPsf] 5 .
kl/R5]b–!
k|f/lDes

!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ o; P]gsf] gfd æ d'n'sL b]jfgL sfo{ljlw
;+lxtf, @)&$Æ /x]sf]5 .
-@_ of] ;+lxtf ;Djt\ @)&% ;fn ebf} ! ut]b]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; ;+Lxtfdf,–
-s_ æcbfntÆ eGgfn] ;jf]{Rr cbfnt, pRr cbfnt jf lhNnf cbfnt
;Demg' k5{ / ;f] zAbn] s'g} vf; lsl;dsf b]jfgL d'2fsf] sf/afxL,
;'g'jfO{ / lsgf/f ug{ clwsf/ k|fKt cGo cbfnt, Goflos lgsfo jf
clwsf/L ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-v_ æsfg"gÆ eGGffn] tTsfn k|rlnt sfg"g ;Demg' k5{ .
-u_ æb/kL7Æ eGgfn] sfg"g adf]lhd btf{ ug{ g;lsg] lnvtdf ;DalGwt
clws[tn] btf{ ug{ g;lsgfsf] cfwf/ / sf/0f v'nfO{ cfkm\gf] x:tfIf/
u/L ;f]xL lnvtsf]] kL7, cGo s'g} efu jf 5'§} sfuhdf u/]sf] cfb]z
;Demg' k5{ .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

1
-3_ æb]jfgL d'2fÆ eGgfn] sfg"g adf]lhd kmf}hbf/L d'2fsf] ¿kdf kl/eflift
ul/P afx]ssf sfg"gL xs, bfloTj, x}l;ot, kb, kfl/jfl/s ;DaGw jf
;DklQ ;DaGwL d'2f ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] b]xfosf] ljifo / ;f];Fu
;DalGwt d'2f ;d]tnfO{ hgfpF5 M–
-!_ gftf sfod jf ;DaGw ljR5]b,
-@_ b:t'/, kfl/>lds, tna, eQf jf Hofnf,
-#_ c+z, ck'tfnL, bfg as;, ;+/Ifs, dfyj/, dft[s tyf k}lqs
clVtof/L, wd{k'q jf wd{k'qL,
-$_ s'g} s/f/, cw{s/f/ jf cg'lrt ;Dj[l4 cGtu{tsf] s'g} xs jf
bfaL,
-%_ b'is[lt, cw{b'is[lt jf q'l6k"0f{ pTkfbg ;DaGwL xs jf bfaL,
-^_ ;'ljwfef/,
-&_ Ifltk"lt{,
-*_ b]jfgL k|s[ltsf] cGo s'g} ljifo .
-ª_ æGofofwLzÆ eGgfn] d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ cbfntsf]
clwsf/L ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] b]jfgL d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ /
lsgf/f ug]{ clwsf/ k|fKt clwsf/L ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-r_ æk'g/fj]bgkqÆ eGgfn] tNnf] cbfntsf] lg0f{odf lrQ ga'emL ;f] lg0f{o
;Rofpgsf] nflu cfkm\gf] lhsL/ ;lxt dflyNnf] cbfntdf lbPsf]
lgj]bg ;Demg' k5{ .
-5_ æk|ltpQ/kqÆ eGgfn] lkm/fbkqsf] bfaL :jLsf/ jf OGsf/ u/L
cbfntdf k]z u/]sf] lnlvt hjfkm ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
k|ltpQ/kq ;/xsf] aofg ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-h_ æk|ltbfaLÆ eGgfn] afbLn] u/]sf] bfaL pk/ k|ltafbLn] u/]sf] bfaL
;Demg' k5{ .
-em_ æk|ltafbLÆ eGgfn] k|ltpQ/kq k]z ug]{ JolQm ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
k|ltafbL ;/x aofg ug]{ jf cbfntn] k|ltafbL sfod u/]sf] JolQm
;d]tnfO{ hgfpF5 .

2
-`_ ælkm/fbkqÆ eGgfn] s'g} ljifodf cfkm\gf] xs, lxt jf ;/f]sf/ sfod
ug{ jf bfaL sfof{Gjog ug{ dfu u/L k]z u/]sf] ph'/L, gfln;, bfaL
jf lgj]bg ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] lkm/fbkq ;/xsf] aofg jf
k|ltpQ/kqdf pNn]v ul/Psf] k|ltbfaL ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-6_ ældl;nÆ eGgfn] lkm/fbkq, k|ltpQ/kq, k'g/fj]bgkq, lgj]bgkq tyf
;f];Fu ;DalGwt ;a't k|df0f / cGo sfuhft ;Íng u/L cbfntdf
/flvPsf] d'2f;Fu ;DalGwt kmfOn ;Demg' k5{ .
-7_ æd'2fÆ eGgfn] b]jfgL d'2f ;Demg' k5{ .
-8_ æDofbÆ eGgfn] d'2fsf] /f]xdf s'g} JolQmsf] gfddf cbfntaf6 hf/L
ul/g] ;"rgf jf Otnfogfdf ;Demg' k5{ .
-9_ æJolQmÆ eGgfn] k|fs[lts JolQm ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] sfg"gL JolQm
;d]tnfO{ hgfpF5 .
-0f_ æafbLÆ eGgfn] lkm/fbkq lbg] JolQm ;Demg' k5{ .
-t_ æ:yfgLo txÆ eGgfn] ufpFkflnsf jf gu/kflnsf ;Demg' k5{ .
-y_ æ;DklQÆ eGgfn] rn jf crn ;DklQ ;Demg' k5{ .
#= 5'§} sfg"gdf n]lvPsf] s'/fdf c;/ gkg]{ M -!_ ljifo ljifodf 5'§f 5'§} ag]sf sfg"gdf
n]lvPsf sfo{ljlwsf ;DaGwdf ;f]xL sfg"g adf]lhd x'g]5 / To:tf] ljifodf o;
;+lxtfsf] Joj:yfn] s'g} c;/ kfg]{ 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sfg"gdf gn]lvPsf] sfo{ljlwsf] ljifodf o;
;+lxtfdf n]lvP adf]lhd x'g]5 .

kl/R5]b–@
b]jfgL sfo{ljlw sfg"gsf ;fdfGo l;4fGtx¿
$= b]jfgL d'2fdf kfngf ug'{ kg]{ l;4fGt M d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ubf{
cbfntn] ;fdfGotM o; kl/R5]bdf pNn]v ePsf l;4fGt tyf Joj:yfsf] kfngf ug'{
kg]{5 .

3
%= ;'g'jfO{ v'nf Ohnf;df x'g] M sfg"gdf cGoyf Joj:yf ePsf]df jf d'2fsf kIfn]
lbPsf] lgj]bgsf cfwf/df cbfntn] cGoyf cfb]z u/]sf]df afx]s d'2fsf] sf/afxL,
;'g'jfO{ / lsgf/f v'nf Ohnf;df x'g]5 .
^= clwsf/ k|fKt cbfntaf6 ;'g'jfO{ x'g] M d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f sfg"g
adf]lhd clwsf/ k|fKt cbfntaf6 dfq x'g]5 .
&= xs a]xssf] k|Zg cbfntaf6 dfq lg?k0f x'g] M -!_ s'g} ljifodf xs a]xssf] k|Zg
pTkGg ePdf To:tf] k|Zgsf] lg?k0f lgoldt cbfntaf6 dfq x'g]5 .
:ki6Ls/0f M o; ;+lxtfsf] k|of]hgsf] nflu ælgoldt cbfntÆ eGgfn] lhNnf cbfnt,
pRr cbfnt jf ;jf]{Rr cbfnt ;Demg' k5{ .
-@_ lgoldt cbfnt afx]s cGo cbfnt jf lgsfodf ljrf/fwLg s'g} d'2fsf]
sf/afxLsf] qmddf xs a]xssf] k|Zg lg?k0f ePkl5 dfq cGo ljifodf sf/afxL,
;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{ kg]{ b]lvPdf ;DalGwt clwsf/Ln] lgoldt cbfntaf6 xs
a]xssf ;DaGwdf lg?k0f u/L cfpg kIfx¿nfO{ cfb]z ug'{ kg]{5 .
*= sfg"gL x}l;ot ;DaGwL ljjfb lgoldt cbfntaf6 dfq lg?k0f x'g] M s'g} JolQmsf]
gftf sfod, ;DaGw ljR5]b jf sfg"gL x}l;ot ;DaGwL ljjfb lgoldt cbfntaf6
dfq lg?k0f x'g]5 .
(= kIfx¿sf] x}l;ot ;dfg /xg] M -!_ d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ubf{ d'2fsf]
kIfx¿sf] x}l;ot ;dfg /xg]5 .
-@_ cbfntn] d'2fsf] k|To]s kIfnfO{ ;dfg Jojxf/ ug'{ kg]{5 .

-#_ d'2fsf] sf/afxLsf] l;nl;nfdf g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo
tx jf To;sf] s'g} lgsfo jf s'g} sfg"gL JolQm cbfnt ;dIf afbL jf k|ltafbLsf]
¿kdf k|:t't ePsf]df sfg"gdf cGoyf Joj:yf ePsf]df jf cbfntn] cGoyf cfb]z
lbPsf]df afx]s  g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo tx jf To;sf] s'g} lgsfo
jf s'g} sfg"gL JolQmn] d'2fsf] sf/afxLsf] qmddf 5'§} x}l;ot, ;'ljwf, ;x'lnot,
pGd'lQm jf 5'6 bfaL ug{ ;Sg] 5}g .
!)= lkm/fb bfaL ug{ xsb}of x'g' kg]{ M cbfntdf lkm/fbkq bfo/ ug{ rfxg] JolQmn] s'g}
bfaL lng lghdf clwsf/ /x]sf] jf To:tf] bfaLsf] ;DaGwdf lghsf] sfg"g;Ddt lxt

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

4
jf ;/f]sf/ /x]sf] Joxf]/f lkm/fbkqdf pNn]v u/L lghsf] xsb}of /x]sf] s'/f b]vfpg'
kg]{5 .
!!= clwsf/If]q z"Go gx'g] M s'g} klg d'2fsf] bfo/L, sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug{ sfg" g
adf]lhd s'g} cbfnt jf clwsf/LnfO{ clwsf/If]q tf]lsPsf] x'g]5 .
!@= lg0f{o ug{af6 klG5g gx'g] M -!_ GofofwLzn] sfg"g ckof{Kt jf c:ki6 ePsf] cfwf/
lnO{ d'2fsf] lg0f{o ug{af6 kl~5g kfpg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cj:yf k/]df GofofwLzn] sfg"g / Gofosf dfGo
l;4fGtsf] cfwf/df lg0f{o ug'{ kg]{5 .
!#= ldnfkq jf d]nldnfk ug{ df}sf lbg' kg]{ M -!_ cbfntn] s'g} klg d'2fsf] km};nf ug'{
cl3 To:tf] d'2fdf ldnfkq ug{ jf d]nldnfksf] k|lqmof ckgfO{ ldnfkq ug{
kIfx¿nfO{ cj;/ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cj;/ lbFbf kIfx¿ ldnfkq ug{ jf d]nldnfksf]
k|lqmof ckgfpg d~h'/ ePdf h'g;'s} txdf /x]sf] d'2f eP klg ldnfkq ug{ jf
d]nldnfksf] k|lqmof ckgfO{ ldnfkq u/fpg ;lsg]5 .
!$= k|fª\uGofosf] l;4fGt cjnDag ug'{ kg]{ M cbfntn] Ps k6s d'2f k/L km};nf ePkl5
pxL afbL / k|ltafbL /x]sf] ;f]xL ljifosf] d'2fdf k'g/fj]bg u/]sf]df jf ldnfkq
sfof{Gjog gePsf] ljifodf afx]s Ps k6seGbf a9L ;'g'jfO{ / km};nf ug'{ x'Fb}g .
!%= k'g/fj]bgsf] clwsf/ x'g] M s'g} cbfntn]] z'? sf/afxL ;'g'jfO{ u/L km};nf jf clGtd
cfb]z / lsgf/f u/]sf] d'2fdf lrQ ga'em\g] kIfnfO{ k'g/fj]bg ;'Gg] ;DalGwt
cbfntdf sfg"g adf]lhd k'g/fj]bg ug{] clwsf/ x'g]5 .

kl/R5]b–#
clwsf/If]q ;DaGwL Joj:yf
!^= clwsf/If]q x'g' kg]{ M -!_ d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug{ s'g} klg cbfntnfO{
sfg"g adf]lhd clwsf/If]q x'g' kg]{5 .
-@_ clwsf/If]q gePsf] cbfntn] d'2fsf] l;nl;nfdf u/]sf] sf/afxL, ;'g'jfO{,
cfb]z jf lg0f{o ab/ x'g]5 .

5
-#_ cbfntn] lg0f{o ubf{ s'g sfg"g cGtu{t clwsf/If]q ePsf] xf] ;f] s'/f
km};nfdf v'nfpg' kg]{5 .
!&= cbfntsf] clwsf/If]q x'g] M d'2fsf] z'? sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{, To; pk/
k'g/fj]bg ;'Gg], d'2f bf]xf]¥ofpg] jf k'g/fjnf]sg ug]{ clwsf/ sfg"gdf Joj:yf eP
adf]lhd ;DalGwt cbfntnfO{ x'g]5 .
!*= lhNnf cbfntnfO{ clwsf/If]q x'g] M -!_ d'2fsf] ljifoj:t'sf] k|s[ltn] :ynut ¿kdf
hfFra'em ug'{ kg]{ cj:yf ePsf] s'g} klg crn ;DklQ ;DaGwL ljifo, ;'ljwfef/,
s'nf], ;fFw ;DaGwL d'2f / lkm/fbkqaf6 3/, hUuf jf ;DklQ hfFRg' kg]{ b]lvPsf]
d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/ To:tf] 3/, hUuf jf ;DklQ /x]sf]
lhNnfsf] lhNnf cbfntnfO{ x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df pNn]v ePsf d'2fsf cltl/Qm b]xfosf d'2fsf] ;d]t
sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/ To:tf] ;DklQ /x]sf] lhNnfsf] lhNnf
cbfntnfO{ x'g]5 M–
-s_ axfn, afnL jf lauf]sf] k|Zg ;dfj]z ePsf] jf ;DklQsf]
:jfldTj, ef]u rng jf xs a]xs ;DaGwL,
-v_ crn ;DklQ /f]Ssf /fVg] jf lgvGg] ;DaGwL,
-u_ crn ;DklQ afF8kmfF6 ;DaGwL,
-3_ crn ;DklQ lwtf], aGwsdf /fVg], ef]Ug], rng rnfpg]
;DaGwL,
-ª_ crn ;DklQ pk/sf] s'g} ;/f]sf/ jf zt{ ;DaGwL,
-r_ crn ;DklQ;Fu ;DalGwt Ifltk"lt{ ;DaGwL .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg c+z d'2f afbL jf
k|ltafbL /x]sf] lhNnfdWo] h'g lhNnf cbfntdf lkm/fbkq bfo/ x'G5 ;f]xL lhNnf
cbfntnfO{ d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/ x'g]5 .
!(= k|ltafbL /x]sf] jf sfd ePsf] lhNnf cbfntnfO{ clwsf/If]q x'g] M -!_ bkmf !* df
n]lvPb]lv afx]s cGo d'2f k|ltafbL /x]sf] jf sfd ePsf] lhNnfsf] lhNnf cbfntdWo]
h'g lhNnf cbfntdf lkm/fbkq bfo/ x'g cfpF5 ;f]xL cbfntnfO{ To:tf] d'2fsf]
;'g'jfO{, sf/afxL / lsgf/f ug]{ clwsf/ x'g]5 .

6
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æk|ltafbL /x]sf] lhNnfÆ eGgfn] k|ltafbL
a;f]af; u/]sf] lhNnf ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] sfg"gL JolQmsf] xsdf To:tf] JolQmsf]
k|wfg sfof{no /x]sf] lhNnf ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-@_ afbL tyf k|ltafbLn] lghx¿ a;f]af; u/]sf] lhNnf afx]s cGo lhNnfdf
n]gb]g sf/f]af/ u/]sf] eP To:tf] sf/f]af/ u/]sf] jf afbL jf k|ltafbL /x]sf] lhNnf
cbfntdWo] h'g lhNnf cbfntdf lkm/fbkq bfo/ x'g cfpF5 ;f]xL cbfntnfO{ To:tf]
d'2fsf] ;'g'jfO{, sf/afxL / lsgf/f ug]{ clwsf/ x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cj:yfdf s'g} d'2fdf b'O{ hgfeGbf a9L k|ltafbL
ePdf ;a}eGbf a9L k|ltafbL a;]sf] lhNnfsf] lhNnf cbfntdf lkm/fbkq bfo/ ug'{
kg]{5 .
t/ ;dfg ;ª\Vofsf k|ltafbL PseGbf a9L lhNnfdf /x] a;]sf] eP To:tf]
k|ltafbL /x] a;]sf] lhNnfsf] s'g} lhNnf cbfntdf d'2f bfo/ ug{ ;lsg]5 .
@)= ljb]zdf ePsf] sf/f]af/ ;DaGwL d'2fsf] clwsf/If]q M -!_ bkmf !* / !( df h'g;'s}
s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljb]zdf ePsf] n]gb]g Jojxf/ jf s/f/ ;DaGwL ljifodf
g]kfnsf] s'g} cbfntdf d'2f bfo/ ug{ ;Sg] u/L To:tf] Jojxf/ ;DaGwL lnvt jf
s/f/df pNn]v ePsf]df afbL jf k|ltafbL a;f]af; u/]sf] lhNnfsf] lhNnf cbfntnfO{
To:tf] d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/ x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} n]gb]g Jojxf/ jf
s/f/ ;DaGwL ljifodf g]kfnsf] s'g} vf; lhNnf cbfntdf d'2f bfo/ ug{ ;Sg] u/L
To:tf] n]gb]g Jojxf/ jf s/f/ ;DaGwL lnvtdf pNn]v ePsf]df To:tf] d'2fsf]
sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/ ;f]xL cbfntnfO{ x'g]5 .
@!= g]kfnL jfo'ofg jf kfgL hxfhleq ePsf] sf/f]af/ ;DaGwL d'2fsf] clwsf/If]q M
sfg"g adf]lhd g]kfndf btf{ ePsf] jfo'ofg jf kfgL hxfh g]kfn aflx/ /x]sf]
cj:yfdf To:tf] jfo'ofg jf hxfhleq ePsf] s'g} sf/f]af/ ;DaGwL d'2fsf] sf/afxL,
;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/If]q bkmf @) sf] cwLgdf /xL g]kfnsf] cbfntnfO{
x'g]5 .
@@= dflyNnf] cbfntnfO{ clwsf/If]q x'g] M sfg"g adf]lhd tNnf] tx / dflyNnf] txsf]
cbfntsf] clwsf/If]qleq kg]{ s'g} ljifodf tNnf] / dflyNnf] b'j} txsf] cbfntdf

7
d'2f bfo/ ePdf dflyNnf] txsf] cbfntnfO{ d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{
clwsf/ x'g]5 .
@#= cbfntnfO{ clwsf/If]q x'g] M Pp6} ljifosf] s'g} d'2f cbfnt / cGo Goflos lgsfo
b'j}df bfo/ ePsf]df To:tf] d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/ lgoldt
cbfntnfO{ x'g]5 .
@$= /fi6«;]js afbL jf k|ltafbL ePsf] d'2fsf] clwsf/If]q M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq
h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} /fi6«;]jsn] kbLo x}l;otdf sf]xL pk/
lkm/fbkq lbFbf jf s;}n] /fi6«;]js pk/ kbLo x}l;otdf k|ltafbL agfO{ lkm/fbkq lbFbf
To:tf] /fi6«;]js tTsfn sfo{/t sfof{no jf afbL /x]sf] lhNnf cbfntdf lbg' kg]{5 .
-@_ /fi6«;]jsn] cfkm\gf] lghL x}l;otdf lkm/fbkq jf k|ltpQ/kq lbg' kbf{
cfk"m sfo{/t /x]sf] lhNnfsf] lhNnf cbfntdf btf{ ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd s'g} lkm/fbkq jf k|ltpQ/kq btf{ ePdf ;f]
cbfntn] To:tf] lkm/fbkq jf k|ltpQ/kq ;DalGwt lhNNff cbfntdf k7fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd s'g} lkm/fbkq jf k|ltpQ/kq k|fKt ePdf ;DalGwt
lhNnf cbfntn] sfg"g adf]lhd cfjZos sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{ kg]{5 .
@%= ;DalGwt lhNnf cbfntnfO{ clwsf/If]q x'g] M -!_ s'g} d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ /
lsgf/f ug{ sfg"g adf]lhd s'g} cbfnt jf clwsf/LnfO{ clwsf/If]q gtf]lsPsf]df
To:tf] d'2fdf sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/ ;DalGwt lhNnf cbfntnfO{
x'g]5 .
-@_ sfg"g adf]lhd s'g} cbfnt, lgsfo jf clwsf/LnfO{ d'2fdf sf/afxL,
;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/ ePsf] t/ To:tf] cbfnt jf lgsfo u7g gePsf] jf
clwsf/L gtf]lsPsf] cj:yfdf To:tf] cbfnt jf lgsfo u7g geP;Dd jf clwsf/L
gtf]lsP;Dd To:tf] d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/ klg ;DalGwt
lhNnf cbfntnfO{ x'g]5 .
@^= Pp6f cbfntsf] dfq lkm/fbkq sfod /xg] M -!_ s'g} JolQmn] Ps} ljifodf leGgleGg
cbfntdf leGgfleGg} lkm/fbkq btf{ u/]sf] ePdf d'2fsf b'j} kIfsf] ;xdltn] s'g} Ps
cbfntsf] lkm/fbkq sfod /fvL To;sf] hfgsf/L csf]{ cbfntnfO{ u/fpg' kg]{5 .

8
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} cbfntaf6 To:tf] cbfntdf btf{ ePsf]
lkm/fbkq sfod /xg] jf vf/]h x'g] hfgsf/L k|fKt ePdf To:tf] hfgsf/L k|fKt ug{]
cbfntn] cfkm\gf] cbfntdf /x]sf] lkm/fbkq ;f]xL adf]lhd sfod jf vf/]h ug'{
kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd kIfx¿ ;xdt x'g g;s]df h'g cbfntdf klxn]
lkm/fbkq btf{ ePsf] 5 ;f]xL cbfntdf btf{ ePsf] lkm/fbkq sfod /fvL csf]{
cbfntdf /x]sf] lkm/fbkq vf/]h ug'{ kg]{5 .
@&= k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntsf] clwsf/If]q x'g] M o; kl/R5]b adf]lhd s'g} cbfntdf d'2f
bfo/ eO{ sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ePsf]df ;f] cbfntn] u/]sf] cfb]z jf km};nf
pk/ ;f]xL cbfntsf] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntnfO{ sfg"gdf Joj:yf eP adf]lhd
k'g/fj]bgsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/ x'g]5 .

kl/R5]b–$
lnvt tof/ ug]{ sfo{ljlw ;DaGwL Joj:yf
@*= lnvt tof/ ubf{ /Lt k'¥ofpg' kg]{ M -!_ lnvt tof/ ubf{ h'g ljifosf] lnvt tof/
ul/g] xf] ;f] ljifo :ki6 ¿kdf v'nfO{ To;df s'g} cz'l4 / s]/d]6 gx'g] u/L 5fkL,
6fOk u/L jf xftn] n]vL tof/ ug'{ kg]{5 / To:tf] lnvt;Fu ;DalGwt sf/0fLn]
;xL5fk ug'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu,–
-s_ ælnvtÆ eGgfn] b]xfosf lnvt ;Demg' k5{ M–
-!_ 3/ Jojxf/df x'g] ;a} lsl;dsf n]gb]g Jojxf/, ;DklQ
x:tfGt/0f jf lwtf] aGws lbg] u/L ePsf] lnvt,
-@_ wd{k'q jf wd{k'qL ;DaGwL lnvt,
-#_ s/f/,
-$_ clVtof/ lbPsf] lnvt, clVtof/gfdf, d~h'/Lgfdf jf To:t}
k|s[ltsf cGo sfuh,
-%_ ;/sf/L sfof{no jf ;Ël7t ;+:yfdf k]z x'g] s'g} klg lnvt,

9
-^_ cbfntdf k]z x'g] lkm/fbkq, k|ltpQ/kq, k'g/fj]bgkq,
lgj]bgkq, b/vf:t nufot h'g;'s} lsl;dsf] lnvt,
-&_ ;/sf/L sfof{no jf ;Ël7t ;+:yfaf6 hf/L x'g] lnvt,
-*_ sfg"gL xs jf bfloTj ;[hgf ug{] jf gug{] cGo s'g} lnvt .
-v_ æsf/0fLÆ eGgfn] lnvtsf] Joxf]/faf6 ;xL5fk ug'{ kg]{ lhDd]jf/L ePsf]
JolQm ;Demg' k5{ .

-u_ æ;/sf/L sfof{noÆ eGgfn] /fi6«kltsf] sfof{no, pk/fi6«kltsf]
sfof{no, ;jf]{Rr cbfnt, ;+3Lo ;+;b, k|b]z ;ef, g]kfn ;/sf/sf]
sfof{no, k|b]z ;/sf/sf] sfof{no, :yfgLo txsf] sfof{no, k|b]z
k|d'vsf] sfof{no, ;+j}wflgs lgsfo jf ;f]sf] sfof{no, cbfnt,
dxfGofoflwjQmfsf] sfof{no, g]kfnL ;]gf, g]kfn k|x/L, ;z:q k|x/L
an, g]kfn nufotsf ;+3Lo, k|b]z / :yfgLo txsf ;a} ;/sf/L
sfof{no ;Demg' k5{ .
-3_ æ;Ël7t ;+:yfÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/ jf k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo
txsf] k"0f{ jf cf+lzs :jfldTj /x]sf] ;+:yf, sfg"g adf]lhd :yflkt
;+:yf, sDkgL jf u'7L ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] ljZjljBfno,
dxfljBfno jf laBfnonfO{ ;d]t hgfpF5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf lnvt tof/ ubf{ sf/0fjz cz'4 ePdf jf Joxf]/f
km/s k/L ;Rofpg' k/]df h'g jfSo, zAb, cÍ jf cIf/ ;Rofpg' kg]{ xf] ;f]xL jfSo,
zAb, cÍ jf cIf/ km/s k/]sf] b]lvg] u/L s]/L jf ;Í]t u/L h] h:tf] jfSo, zAb, cÍ
jf cIf/ /xg' kg]{ xf] To;/L s]l/Psf] 7fpFeGbf nuQ} dfly jf tn n]vL ;Rofpg' kg]{5
/ To;/L s]l/Psf] jf ;RofPsf] k|To]s 7fpFdf ;DalGwt sf/0fLn] ;xL5fk ug{' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} lnvt s]/d]6 u/L
;Rofpg g;lsg] ePdf jf ;lsg] ePdf klg ;RofOPsf] Joxf]/faf6 låljwf jf zª\sf
pTkGg x'g] ePdf jf sfg"g adf]lhd k|df0fLs/0f ug{' kg{] lnvt eP To:tf] lnvtsf]
;§f csf]{ 5'§} lnvt tof/ ug'{ kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

10
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lnvtdf s'g} /sd pNn]v ug'{ kbf{ cÍ / cIf/
b'j}df pNn]v ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd s'g} /sd v'nfpFbf cÍ / cIf/df km/s k/]df
cIf/df n]lvPsf] Joxf]/f dfGo x'g]5 .
@(= ;xL5fk ubf{ k'¥ofpg' kg]{ /Lt M -!_ lnvtdf ;xL5fk ubf{ jf u/fpFbf n]Vg hfGg]n]

cfkm\gf] gfd n]vL b:tvt ug'{ kg]{5 / n]Vg ghfGg] JolQmn] NofKr] ;xL5fk ug'{
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf lnvtdf
;xL5fk ubf{ b'j} xftsf] a'9L cf}Fnfsf] NofKr] ;xL5fk / n]Vg hfGg]n] cfkm\gf]
 b:tvt u/]sf] s'/f k|dfl0ft x'g] u/L ;xL5fk u/]sf] x'g' kg]{5 M–
-s_ cfkm\gf] xs 5f8L lbPsf] jf lwtf] aGws /fv]sf] ;DklQ;Fu
;DalGwt lnvt,
-v_ ;/sf/L sfof{no jf ;Ël7t ;+:yfdf lbOg] d~h'/Lgfdf jf
clVtof/gfdf,
-u_ ;§fk§fkq, c+lzof/aLr x'g] a08fkq, c+z 5f]8kq jf c+z
a'em]sf] e/kfO{sf] lnvt,
-3_ dfgf] 5'l§Psf] jf dfgf] hf]l8Psf] lnvt,
-ª_ wd{k'q jf wd{k'qL ;DaGwL lnvt,
-r_ C0f lkmtf{ a'emfpFbf jf C0f lbFbf lnvtsf] kL7df b/kL7 gu/L
5'§} ul/lbPsf] e/kfO{,
-5_ C0f lbP lnPsf] ef]uaGwsL, b[li6aGwsL, nvaGwsL ;d]tsf
lnvt, efvfkq, hdfgLkq, sa'lnotgfdf,
-h_ gf;f] w/f}6 lnP lbPsf] s/f/,
-em_ skfnL td;'ssf] lnvt .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;xL5fk ubf{ ;/sf/L sfof{no jf ;Ël7t ;+:yfaf6
hf/L x'g] lnvtdf ;DalGwt clwsf/Ln] cfkm\gf] gfd /  kb v'nfO{ x:tfIf/ u/L
c8\8fsf] 5fk nufO{ To:tf] lnvtdf lnvt hf/L ePsf] ldlt pNn]v x'g' kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

11

#)= b:tvt ubf{ k'¥ofpg' kg]{ /Lt M -!_ n]Vg hfGg] JolQmn] lnvtdf cfkm\gf] k"/f gfd,
y/, jtg n]vL x:tfIf/ ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd x:tfIf/ ubf{ b:tvt ug'{ kg]{ d'Vo 7fpFdf k"/f
x:tfIf/ u/L cGo 7fpFdf 5f]6s/Ldf x:tfIf/ ug{ ;lsg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;lx5fk ubf{ Pp6} ljifosf] lnvt PseGbf a9L
k[i7sf] eP k|To]s k[i7sf] lz/ / k'5f/df  b:tvt ug'{ kg]{ sf/0fLn] To:tf] lnvtdf
s'g} Joxf]/f yk36 ug{ g;Sg] u/L ;lx5fk ug'{ kg]{5 .
#!= NofKr] ;xL5fk ubf{ k'¥ofpg' kg]{ /Lt M -!_ lnvtdf NofKr] ;xL5fk ubf{ jf u/fpFbf
To:tf] NofKr] ;xL5fk ug]{ JolQmsf] bflxg] xftsf] a'9L cf}Fnfsf] NofKr] ;xL5fk
nufpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd NofKr] ;xL5fk ubf{ jf u/fpFbf s;}sf] bflxg] xftsf]
a'9L cf}Fnf gePdf jf ePdf klg zª\v rqmsf] /]vf :ki6 gb]lvPdf afofF xftsf] a'9L
cf}Fnfsf], b'j} xftsf] a'9L cf}Fnf gePdf jf ePdf klg zª\v rqmsf] /]vf :ki6
gb]lvPdf bfofF jf afofF xftsf] /]vf :ki6 b]lvPsf] c? s'g} Ps cf}Fnfsf] NofKr]
;xL5fk ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .
-#_ b'j} xftsf a'9L cf}Fnfsf] NofKr] ;xL5fk ug'{ jf u/fpg' kg{] lnvtsf] xsdf
sf/0fLsf] s'g} xftsf] a'9L cf}Fnf gePdf jf ePdf klg zª\v rqmsf] /]vf :ki6
gb]lvPdf ;f]xL xftsf] /]vf :ki6 b]lvPsf] c? s'g} Ps cf}Fnfsf] / zª\v rqmsf] /]vf
:ki6 b]lvPsf] xftsf] a'9L cf}Fnfsf]] ;xL5fk ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd NofKr] ;xL5fk ubf{ jf u/fpFbf s'g} sf/0fLsf] b'a}
xftsf] a'9L cf}Fnf gePdf jf ePdf klg zª\v rqmsf] /]vf :ki6 gb]lvPdf /]vf :ki6
b]lvPsf b'j} xftsf cGo s'g} Ps Ps cf}Fnfsf] NofKr] ;xL5fk ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd NofKr] ;xL5fk ubf{ jf u/fpFbf s'g} sf/0fLsf] xftsf]
s'g} klg cf}Fnf gePdf jf ePklg zª\v rqmsf] /]vf :ki6 gb]lvPdf Ps}xftsf] eP
klg /]vf :ki6 b]lvg] cfjZostfg';f/ s'g} Ps jf b'O{ cf}Fnfsf] NofKr] ;xL5fk ug'{ jf
u/fpg' kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

12
-^_ o; bkmf adf]lhd NofKr] ;xL5fk ubf{ jf u/fpFbf s'g} sf/0fLsf] xftsf]
s'g} klg cf}Fnf gePdf jf ePklg zª\v rqmsf] /]vf :ki6 gb]lvPdf To:tf] sf/0fLsf]
;xL5fk bkmf ## adf]lhd u/fpg' kg{]5 .
-&_ o; bkmf adf]lhd NofKr] ;xL5fk ubf{ jf u/fpFbf sfg"g adf]lhd s'g}
Ps jf b'j} a'9L cf}Fnfsf] NofKr] ;xL5fk u/fPsf]df afx]s cGo s'g} cf}Fnfsf] NofKr]
;xL5fk ubf{ jf u/fpFbf h'g a'9L cf}Fnf gePsf] jf To;sf] zª\v rqmsf] /]vf :ki6
gb]lvPsf] sf/0fn] cGo cf}Fnfsf] NofKr] ;xL5fk u/] jf u/fPsf] xf] ;f] Joxf]/f
;DalGwt lnvtdf pNn]v ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .

#@= b:tvt ug{' u/fpg' kg]{ M NofKr] ;xL5fk / b:tvt ug'{ jf u/fpg' kg]{ lnvtdf
bkmf #! sf] cj:yf k/L sf/0fLsf] NofKr] ;xL5fk x'g g;Sg] ePdf / lghn]
 b:tvt ug{ ;Sg] eP Joxf]/f v'nfO{ x:tfIf/ dfq ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .
##= ;+/Ifs jf dfyj/sf] lnvtdf ;xL5fk u/fpg' kg]{ M sf/0fLsf] ;xL5fk ug'{ jf u/fpg'
kg]{ lnvtdf bkmf #) adf]lhd x:tfIf/ ug{ g;Sg] / bkmf #! sf] cj:yf k/L NofKr]
;xL5fk klg ug{ g;Sg] sf/0fLsf] xsdf lghsf] ;+/Ifs jf dfyj/nfO{ /f]xa/df /fvL
lghsf] ;xL5fk ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .
#$= ;xL5fk ug{ g;Sg] JolQmn] lnvt ubf{sf] sfo{ljlw M bkmf #@ adf]lhd lnvtdf
sf/0fLsf]  b:tvt dfq u/fpFbf jf bkmf ## adf]lhd sf/0fLsf] tkm{af6 lghsf]
;+/Ifs jf dfyj/sf] ;xL5fk u/fpFbf lnvtsf] lz/ efudf To;sf] sf/0f pNn]v u/L
;DalGwt clwsf/Ln] To:tf] lnvt k|dfl0ft ug{' kg{]5 .
#%= ljz]if cj:yfdf /x]sf JolQmsf] tkm{af6 lnvt ubf{sf] sfo{ljlw M -!_ o; kl/R5]bdf
cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b[li6ljxLg jf af]Ng g;Sg] JolQmsf] tkm{af6
s'g} lnvt u/fpFbf To:tf] JolQmsf] ;+/Ifs jf dfyj/ eP lghnfO{ ;d]t /f]xa/df
/fvL lghn] JoQm jf ;Í]t u/] adf]lhd lnvt tof/ u/L To:tf] lnvtdf ;+/Ifs jf
dfyj/sf] ;d]t ;xL5fk u/fpg' kg]{5 .
-@_ gfafns jf xf]; 7]ufgdf gePsf JolQmsf] tkm{af6 lnvt u/fpFbf ;+/Ifs
jf dfyj/ eP lghnfO{ ;d]t /f]xa/df /fvL lghsf] ;d]t ;xL5fk u/fpg' kg{]5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

13
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg n]Vg k9\g g;Sg]
JolQmnfO{ lnvtdf ;lx5fk u/fpFbf To:tf] JolQmn] rfx]df lghn] /f]h]sf] JolQmsf]
/f]xa/df u/fpg' kg{]5 / To;/L /f]xa/df /xg] JolQmsf] lghn] /f]h]sf] Joxf]/f ;d]t
;f]xL lnvtdf hgfO{ ;lx5fk u/fpg' kg{]5 .
#^= lnvt dfGo x'g] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd x:tfIf/ jf NofKr] ;xL5fk ePsf]df
sfg"gsf] clwgdf /xL To:tf] lnvt h'g;'s} k|of]hgsf nflu dfGo eO{ sfg"g adf]lhd
sfof{Gjog x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfg"g adf]lhd s'g}
lgsfoaf6 k|dfl0ft jf kfl/t ug{' kg]{ jf To:tf] lgsfodf clen]v /xg] jf To:tf]
lgsfoaf6 sfof{Gjog x'g] jf ljlgd]o clwsf/kq dfkm{t sf/f]af/ x'g] jf ;fj{hlgs
;"rgf u/]sf] af]nkq adf]lhdsf s/f/, 7]Ssfk§f afx]ssf o; kl/R5]b adf]lhd

b:tvt jf NofKr] ;xL5fk ug{' kg{] krf; xhf/ ?k}ofFeGbf a9L /sdsf] jf g]kfn
;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L To:tf] /sddf g36\g] u/L lgwf{/0f
u/]sf] /sdeGbf a9L /sdsf] g]kfnleq 3/;f/df tof/ ePsf] lnvt ;DalGwt
kIfx¿ :yfgLo tx jf :yfgLo txsf] j8f ;ldltsf] sfof{nodf pkl:yt eO{ ;Ssn
lnvtsf] lz/df To:tf] sfof{noaf6 k|dfl0ft u/fpg' kg]{5 / To;/L k|dfl0ft ubf{
lnvtdf lnvtsf sf/0fLx¿nfO{ k|dfl0ft ug{] sfof{non] ;xL5fk u/fpg' kg{]5 .
t/ kIfx¿n] rfx]df krf; xhf/ ?k}ofFeGbf sdsf] 3/;f/sf] lnvt klg o;
bkmf adf]lhd k|dfl0ft u/fpg ;Sg]5g\ .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lnvt k|dfl0ft u/fpg cfPdf ;DalGwt :yfgLo tx
jf :yfgLo txsf] j8f ;ldltsf] sfof{non] klg lnvtsf kIfx¿sf] gfd, y/, 7]ufgf,
lnvt ePsf] ldlt / n]gb]g ePsf] /sd jf lnvtdf pNn]v ePsf] lauf] ;d]t v'nfO{
clen]v /fvL To:tf] lnvt To;} lbg k|dfl0ft ul/lbg' kg{]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd lnvt k|dfl0ft ubf{ :yfgLo tx jf :yfgLo txsf]
j8f ;ldltsf] sfof{non] a9Ldf b'O{ ;o ?k}ofF;Dd b:t'/ lng ;Sg]5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd /Lt gk'u]sf] lnvt cbfntaf6 sfof{Gjog x'g] 5}g .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

14
t/ of] bkmf k|f/De x'g' cufj} tTsfn k|rlnt sfg"g adf]lhd tof/ ePsf]
lnvtsf] dfGotf jf sfof{Gjogsf ;DaGwdf of] bkmfsf] Joj:yfn] k|lts"n c;/ ug{]
5}g .
#&= lnvtdf klxrfgsf] ljj/0f pNn]v x'g' kg]{ M -!_ bkmf @( sf] pkbkmf -@_ adf]lhdsf
lnvt tof/ ubf{ lnvt;Fu ;DalGwt d'Vo sf/0fLsf] :ki6 klxrfg v'Ng] u/L lnvt
tof/ ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd klxrfg v'nfpFbf ;DalGwt JolQmsf] afa', cfdf,
afh], aHo} / cfkm\gf] ;lxt tLg k':t] ljj/0f, klt jf kTgLsf] gfd, gful/stf gDa/,
pd]/, gful/stf hf/L ePsf] ldlt / lhNnf, lghsf] :yfoL a;f]af;sf] 7]ufgf tyf
c:yfoL a;f]af; u/]sf]df To:tf] 7]ufgf ;d]t / ljb]zL gful/s eP lghsf]
gful/stfsf] ljj/0f, /fxbfgL gDa/, /fxbfgL hf/L ug]{ d'n's / /fxbfgL hf/L ePsf]
ldlt tyf lghsf] 7]ufgf, Od]n 7]ufgf, kmf]g gDa/ pNn]v ug'{ kg]{5 .
-#_ o; kl/R5]b adf]lhd ;+/Ifs jf dfyj/nfO{ /f]xa/df /fvL lnvt u/fpFbf
;+/Ifs jf dfyj/sf] gfd, y/, jtg, gful/stf gDa/ / ljb]zL gful/s eP lghsf]
/fxbfgL gDa/, /fxbfgL hf/L ug]{ d'n's / /fxbfgL hf/L ePsf] ldlt, Od]n 7]ufgf /
6]lnkmf]g gDa/ pNn]v ug'{ kg]{5 .
#*= ;Ël7t ;+:yfsf] ljj/0f pNn]v ug'{ kg]{ M -!_ ;Ël7t ;+:yfsf] tkm{af6 s'g} lnvt
ubf{ jf u/fpFbf To:tf] ;+:yfsf] :ki6 klxrfg v'Ng] ljj/0f, btf{ gDa/ tyf /lhi68{
jf k|wfg sfof{no /xg] 7fpF pNn]v u/L To;sf] ;~rfnssf] lg0f{o adf]lhd clwsf/
k|fKt JolQmsf] o; kl/R5]b adf]lhd lnvtdf ;xL5fk ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;xL5fk ubf{ jf u/fpFbf To:tf] ;+:yfsf] tkm{af6
;xL5fk ug]{ JolQmn] NofKr] ;xL5fk ug'{ jf u/fpg' kg]{ 5}g .

t/ b:tvt u/]kl5 To:tf] ;+:yfsf] 5fk nufpg' kg]{5 .
-#_ bkmf #& sf] pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;Ël7t
;+:yf sf/0fL ePsf] lnvtdf tLg k':t]sf] ljj/0f pNn]v ug'{ kg]{ 5}g .
#(=  b:tvt kof{Kt x'g] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
s'g} ;fj{hlgs kbflwsf/Ln] To:tf] kbflwsf/Lsf] x}l;otdf s'g} lnvtdf  b:tvt

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

15

ubf{, s'g} ;Ël7t ;+:yfsf kbflwsf/Ln] kbLo x}l;otdf s'g} lnvtdf b:tvt ubf{,
s'g} cWoog, cg';Gwfg, 5fgaLg jf hfFra'emsf] k|ltj]bg tof/ ubf{ jf sfg"g
adf]lhd NofKr] ;xL5fk cfjZos x'g] egL pNn]v ePsf lnvtdf afx]s cGo
lnvtdf ;xL5fk ubf{ NofKr] ;xL5fk cfjZos kg]{ 5}g / ;DalGwt kbflwsf/Lsf]
gfd / kb v'nfO{ ldlt ;d]t pNn]v u/L /Ltk"j{ssf] b:tvt ePdf To:tf] lnvt
/Ltk"j{s tof/ ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lnvt tof/ ePsf]df ;DalGwt kbflwsf/Lsf] gfd /
 kb gv'n]sf] ePdf klg To;/L gfd /  kb gv'nfpg] kbflwsf/LnfO{ cbfntn]
kfFr;o ?k}ofF;Dd hl/afgf u/L To:tf] lnvtnfO{ /Lt k'u]sf] dfgL k|df0fsf] ¿kdf
u|x0f ug{ / To:tf] lnvtsf cfwf/df gfln; ;'gL d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f
ug{]5 .
$)= ;xL5fk kSsf d;Ln] ug'{ kg]{ M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd NofKr] ;xL5fk ubf{ jf
u/fpFbf gp8\g] kSsf /+u ePsf] 5fk jf cGo ;fwgaf6 cf}Fnfsf] zª\v rqmsf] /]vf
/+ufO{ To;sf] 5fk lnvtdf ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .
-@_ b:tvt ug]{ JolQmn] x:tfIf/ ubf{ gp8\g] kSsf d;Ln] ug'{ kg]{5 .
$!= lnvt tof/ ubf{ 7fpF / ldlt pNn]v ug'{ kg]{ M bkmf @( sf] pkbkmf -@_ adf]lhdsf]
lnvt tof/ ubf{ lnvtsf] d'Vo Joxf]/f pNn]v u/]kl5 To;sf] cGTodf To:tf] lnvt
tof/ ePsf] 7fpF / ldlt pNn]v ug'{ kg]{5 .
$@= ;fIfL /fVg' kg]{ M -!_ sfg"g adf]lhd ;fIfL /fvL tof/ ug'{ kg]{ lnvtdf s/f/ ug{
of]Uo sDtLdf b'O{ hgf JolQm ;fIfL /fvL lghx¿sf] /f]xa/df lnvt adf]lhdsf] sfd,
sf/f]af/ ePsf] Joxf]/f pNn]v ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd pNn]v ePsf ;fIfLsf] klxrfg v'Ng] ljj/0f / 7]ufgf
pNn]v u/L o; kl/R5]b adf]lhd ;xL5fk ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .
-#_ o; kl/R5]b adf]lhd tof/ ul/Psf] lnvt sf/0fL cfk}mFn] n]v]sf] eP ;f]xL
Joxf]/f / cGo JolQmn] d:of}bf u/L tof/ u/]sf] eP ;f]xL Joxf]/f pNn]v u/L n]vsn]
cfkm\gf] klxrfg v'Ng] ljj/0f / 7]ufgf ;d]t n]vL b:tvt ug'{ kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

16
-$_ s'g} lnvt tof/ ug{ sfg"g adf]lhd s'g} Ohfhtkq lng' kg]{ /x]5 eg]
pkbkmf -#_ adf]lhd d:of}bf tof/ ug]{ n]vsn] To;sf] ljj/0f ;d]t pNn]v ug'{
kg]{5 .
$#= /Lt gk'u]sf] lnvt dfGo gx'g] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd /Lt gk'¥ofO{ tof/ ul/Psf]
lnvt dfGo x'g] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf] cj:yfdf
lnvtsf] k|s[lt x]/L b'O{ ;o ?k}ofF;Dd hl/afgf u/L To:tf] lnvtnfO{ dfGotf lbg
;lsg]5 M–
-s_ n]Vg hfGg]n] /Ltk"j{s x:tfIf/ dfq u/L NofKr] ;xL5fk gu/]sf]
jf NofKr] ;xL5fk u/]sf]df k|i6 gb]lvg] u/L u/]sf],
-v_ n]Vg hfGg]n] x:tfIf/ gu/L NofKr] ;xL5fk dfq u/]sf],
-u_ lnvtsf] k'5f/df ldlt 6'lËPsf] 7fpFdf sf/0fLsf] ;xL5fk
gu/fPsf],
-3_ ;fIfL g/fv]sf] jf /fv]sf] ;fIfLsf] x:tfIf/ gu/fPsf],

-ª_ gfd, y/, jtg / kb ;d]t n]Vg' kg]{df y/, jtg jf
 kbdWo] s'g} jf ;a} 5'6fPsf] .
-#_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfg"g adf]lhd
ljB'tLo dfWodaf6 s'g} lnvt tof/ ug{ ;lsg] u/L sfg"gL Joj:yf ePsf]df To;/L
tof/ ul/Psf] lnvtnfO{ /Lt k"j{s tof/ u/]sf] lnvt dflgg]5 .
$$= sf/0fLn] u/]sf] lnvt dfGo x'g] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg s'g} lnvt sf/0fL :jod\n] cfkm\gf] b:tvtaf6 n]lvPsf] s'/f k|dfl0ft ePdf
To:tf] lnvt sfg"g adf]lhd dfGo x'g]5 .
$%= s}lkmot hgfO{ lnvt btf{ ug{ ;lsg] M -!_ s;}n] ;/sf/L sfof{no jf ;Ël7t
;+:yfdf btf{ ug{ NofPsf] lnvtdf cIf/ a'lemg] u/L ykL s]/d]6 u/L btf{ ug{ NofPdf
;DalGwt clwsf/Ln] To;/L yk jf s]/d]6 u/]sf] 7fpFdf lghsf] ;xL5fk u/fO{ h'g
7fpFdf cIf/ yk] jf s]/d]6 u/]sf] 5 To:tf] s'/f To:tf] lnvtdf s}lkmot hgfO{
k|dfl0ft u/L btf{ ug'{ kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

17
-@_ s'g} ;/sf/L sfof{no jf ;Ël7t ;+:yfaf6 btf{ u/fpg NofPsf] lnvtdf
s'g} cIf/ yk jf s]/d]6 eO{ To:tf] sfof{no jf ;+:yfsf] k|d'v jf lghaf6 clwsf/
k|fKt clwsf/Ln] b:tvt u/]sf] ePdf ;f]xL lnvt btf{ ug{ ;lsg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd /Lt gk'uL s'g} lnvt btf{ ug{ NofPdf To:tf]
;/sf/L sfof{no jf ;+:yfsf] clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] h'g sf/0fn] lnvt btf{ ug{
gx'g] xf] To;sf] sf/0f :ki6 ¿kdf v'nfO{ lnvtsf] kL7df ;f] s'/f n]vL ldlt ;d]t
/fvL cfkm\gf] b:tvt u/L btf{ ug{ Nofpg]sf] e/kfO{ u/fO{ lnvt lkmtf{ lbg' kg]{5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;/sf/L sfof{no jf
;Ël7t ;+:yfdf btf{ ePsf] s'g} klg lnvt s;}nfO{ lkmtf{ lbO{ csf]{ ;f6L lng / cÍ
cIf/ ykL d]6L, s]/L, 36L jf a9L kfg{ x'Fb}g .
$^= lnvtsf] k|ltlnlk pknAw u/fpg' kg]{ M -!_ d'2fdf ;/f]sf/ ePsf] JolQm jf lghsf]
sfg"g Joj;foLn] cbfntdf k]z ePsf] lkm/fbkq, k|ltpQ/kq, k'g/fj]bgkq,
lgj]bgkq, afbL jf k|ltafbLn] k]z u/]sf k|df0f ;DaGwL lnvt jf km};nf nufot
d'2fsf] ldl;n ;+nUg sfuhkqsf] k|ltlnlk dfu u/L lgj]bg lbPdf cbfntn] oyfzLw|
To:tf] lnvtsf] k|ltlnlk pknAw u/fpg' kg]{5 .
t/ km};nfsf] k|ltlnlk h'g;'s} sfg"g Joj;foLn] lng kfpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvP afx]s s'g} ;/sf/L sfof{no jf ;Ël7t ;+:yfdf
/x]sf] lnvtdf cfkm\gf] ;/f]sf/ /x]sf] Joxf]/f v'nfO{ lnvtsf] ;/f]sf/jfnf JolQmn]
lnvtsf] k|ltlnlk dfu u/L ;DalGwt sfof{no jf ;Ël7t ;+:yfdf lgj]bg lbg
;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd s;}n] k|ltlnlk dfu u/L lbPsf] lgj]bgsf]
Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf ;DalGwt ;/sf/L sfof{no, ;Ël7t ;+:yf jf lgj]bs cfkm}Fn]
k|ltlnlk ;f/L jf 5fFofk|lt agfO{ lng] ePdf k|ltk[i7 kfFr ?k}ofF / ;/sf/L sfof{no
jf ;Ël7t ;+:yfaf6 g} k|ltlnlk agfO{ pknAw u/fpg] ePdf k|ltk[i7 bz ?k}ofF b:t'/
nfUg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|ltlnlk pknAw u/fpFbf ;/sf/L sfof{no jf
;Ël7t ;+:yf jf lgj]bsaf6 dfu eP adf]lhd k|ltlnlk pknAw u/fOPsf] / ;Ssn

18
k|lt cg'?k k|ltlnlk /x]sf] Joxf]/f k|dfl0ft u/L lgj]bsnfO{ ;f]xL lbg k|ltlnlk
pknAw u/fpg' kg]{5 .
-%_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfg"g adf]lhd uf]Ko
/fVg' kg]{ jf ;fj{hlgs ug{ gx'g] lnvt jf cbfntn] ;fj{hlgs gug{ cfb]z lbPsf]
lnvtsf] k|ltlnlk pknAw u/fOg] 5}g .

kl/R5]b–%
xbDofb ;DaGwL Joj:yf
$&= xbDofbleq lkm/fb ug'{ kg]{ M -!_ s'g} cbfntdf lkm/fbkq bfo/ ug{ sfg"g adf]lhd
s'g} lglZrt ;dofjlw tf]lsPsf]df To:tf] ;dofjlwnfO{ xbDofbsf] Joj:yf ePsf]
dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd xbDofbsf] Joj:yf ePsf]df ;DalGwt JolQmn] To:tf]
xbDofbleq cbfntdf lkm/fbkq bfo/ ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ sf] k|lts"n x'g] u/L s'g} JolQm lkm/fbkq bfo/ ug{ cbfntdf
pkl:yt ePdf lghsf] lkm/fbkq btf{ x'g] 5}g / s'g} sf/0fjz btf{ x'g uPsf] /x]5
eg] klg To:tf] lkm/fbkq vf/]h x'g]5 .
$*= xbDofbsf] Joj:yf gePsf]df lkm/fb ug{ ;lsg] M s'g} ljifodf lkm/fbkq bfo/ ug]{

;DaGwdf sfg"gdf s'g} xbDofb pNn]v gePsf] eP hlxn] ;'s} klg lkm/fb ug{
;lsg]5 .
$(= xbDofb k|f/De x'g] M -!_ s'g} ljifodf lkm/fb ug{ h'g sfg"gdf xbDofbsf] Joj:yf
ePsf] 5 ;f]xL sfg"g adf]lhd g} xbDofb k|f/De ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd xbDofb k|f/De x'g] ;DaGwdf sfg"gL Joj:yf
gePsf]df lkm/fb ug'{ kg]{ sf/0f k/]sf] ldltn] xbDofb k|f/De ePsf] dflgg]5 .
%)= yfxf kfPsf] ldltn] lkm/fb ug'{ kg{] M -!_ bkmf $* jf $( df h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg wf]sf, sLt]{, hfn;fhL jf if8\oGqsf] kmn:j?k jf To:t} cGo s'g} sf/0f
k/L jf uf]Ko ¿kdf s'g} sfd eO{ yfxf kfpg ;Sg] l:ylt geO{ s;}sf] xbDofb u'h|g
uPsf]df lghn] To:tf] s'/f yfxf kfPsf] ldltn] gAa] lbgleq ;f]xL Joxf]/f pNn]v u/L

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

19
lkm/fb bfo/ ug{ cfPdf cbfntn] o; kl/R5]bsf] cwLgdf /xL To:tf] lkm/fbkq btf{
ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/, :yfgLo tx
jf s'g} ;Ël7t ;+:yfsf] xsdf To:tf] ;/sf/ jf txsf] ;DalGwt sfof{no jf To:tf]
;+:yfnfO{ lkm/fb ug'{ kg]{ s'/fsf] hfgsf/L ePsf] ldltnfO{ yfxf kfPsf] ldlt
dflgg]5 .
%!= labfkl5 lkm/fbkq btf{ x'g ;Sg] M -!_ xbDofb k'Ug] clGtd lbg ;fj{hlgs labf k/]df
To:tf] labfkl5 nuQ} cbfnt v'n]sf] klxnf] lbg lkm/fbkq btf{ ug{ ;/f]sf/jfnfn]
dfu u/]df cbfntn] To:tf] lkm/fbkq btf{ ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lkm/fbkq btf{ ePsf]df xbDofbleq g} lkm/fbkq btf{
ePsf] dflgg]5 .

:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æ;fj{hlgs labfÆ eGgfn] k|rlnt sfg"g
adf]lhd tf]lsPsf] ;fj{hlgs labf ;Demg' k5{ .
%@= gfafns jf xf]; 7]ufgdf g/x]sf] JolQmsf] xbDofb k|f/De x'g] M -!_ lkm/fbkq ug'{ kg]{
s'g} JolQm gfafns ePdf lgh aflnu ePsf] lbgb]lv lghsf] xsdf xbDofb k|f/De
ePsf] dflgg]5 .
-@_ lkm/fb ug'{ kg]{ JolQmsf] xbDofb k|f/De x'g'eGbf cl3 g} xf]; 7]ufgdf
g/x]df lghsf] xf]; 7]ufgdf cfPsf] lbgb]lv lghsf] xsdf xbDofb k|f/De ePsf]
dflgg]5 .
-#_ xbDofb k|f/De ePkl5 s'g} JolQmsf] xf]; 7]ufgdf g/x]df xbDofb k|f/De
/ cGTo x'Fbf hlt cjlw lghsf] xf]; 7]ufgdf g/x]sf] cj:yf /xG5 Tolt g} cjlw
u0fgf u/L x'g cfpg] xbDofbsf] cjlwleq lkm/fb lbPdf xbDofb leq g} lkm/fbkq
k/]sf] dflgg]5 .
t/ xf]; 7]ufgdf g/x]sf] JolQm xf]; 7]ufgdf cfPkl5 afFsL /xg cfpg]
xbDofbsf] cjlw kGw| lbgeGbf sd x'g] ePdf kGw| lbgsf] cjlw xbDofb afFsL /x]sf]
dflgg]5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

20
%#= xsjfnfsf] xbDofb k|f/De x'g] M -!_ lkm/fbkq ug'{ kg]{ gfafns jf xf]; 7]ufgdf
g/x]sf] JolQm aflnu jf xf]; 7]ufgdf /x]sf] cj:yf gx'Fb} lghsf] d[To' ePdf lghsf]
d[To' ePsf] ldltn] xbDofbleq lghsf] xsjfnfn] lkm/fb ug{ kfpg]5 .
-@_ s'g} gfafns aflnu ePkl5 k}FtL; lbg jf ;f]eGbf a9L cjlw xbDofb
afFsL /x]sf] cj:yfdf lghsf] d[To' ePdf afFsL xbDofbleq / k}FtL; lbgeGbf sd
cjlwsf] xbDofb afFsL /x]sf] cj:yfdf lghsf] d[To' ePdf To;/L d[To' ePsf] ldltn]
k}FtL; lbgleq lghsf] xsjfnfn] lkm/fb ug{ kfpg]5 .
-#_ xf]; 7]ufgdf g/x]sf] s'g} JolQm xf]; 7]ufgdf cfPkl5 k}FtL; lbg jf
;f]eGbf a9L xbDofb afFsL /x]sf] cj:yfdf lghsf] d[To' ePdf afFsL xbDofbleq /
k}FtL; lbgeGbf sd xbDofb afFsL /x]sf] cj:yfdf lghsf] d[To' ePdf To;/L d[To'
ePsf] ldltn] k}FtL; lbgleq lghsf] xsjfnfn] lkm/fb ug{ kfpg]5 .
%$= ;+/Ifs jf dfyj/n] lkm/fb ug{ kfpg] M bkmf %@ jf %# df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg gfafns jf xf]; 7]ufgdf g/x]sf] JolQmsf] xsdf sfg"g adf]lhd lghsf]
;+/Ifs jf dfyj/ eP To:tf] ;+/Ifs jf dfyj/n] o; kl/R5]b adf]lhd sfg"gsf]
xbDofbleq lkm/fb ug{ kfpg]5 .
%%= xbDofb :yug gx'g] M ;+o'Qm ¿kdf lkm/fb ug'{ kg]{ cj:yfsf JolQmx¿dWo] s'g} JolQm
gfafns jf xf]; 7]ufgdf g/x]sf] JolQm afx]s cGo JolQmsf] xsdf xbDofb :yug
x'g] 5}g .
t/ To:tf] gfafns aflnu ePkl5 jf xf]; 7]ufgdf g/x]sf] JolQm xf];
7]ufgdf cfPkl5 lghn] cfkm\gf] xsdf bkmf %@ sf] cwLgdf /xL 5'§} lkm/fbkq lbg
;Sg]5 .
%^= ljb]zdf ePsf] sf/f]af/sf] xbDofb M ljb]zdf ePsf] s'g} sfd, sf/afxL jf sf/f]af/sf]
;DaGwdf sfg"g jf s/f/ adf]lhd g]kfnsf] s'g} cbfntdf lkm/fbkq nfUg] Joj:yf
ePsf]df To:tf] sfd, sf/afxL jf sf/f]af/ g]kfnleq g} eP u/] ;/x dfgL o;
kl/R5]bsf] cwLgdf /xL lkm/fb ug{ ;lsg]5 .
%&= clwsf/If]q gePsf] cbfntdf bfo/ ePsf] lkm/fbsf] xbDofb M s;}n] s'g} cbfntdf
lkm/fbkq bfo/ u/]sf]df s'g} sf/0faf6 To:tf] lkm/fbkqsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f
ug]{ clwsf/If]q To:tf] cbfntnfO{ gePsf] b]lvPdf cbfntn] tt\;DaGwdf sf/afxL

21
6'ª\UofPsf] ldltaf6 hlt cjlw xbDofb afFsL 5Fb} lkm/fb u/]sf] lyof] Tolt cjlw;Dd
;DalGwt JolQmsf] lkm/fb ug]{ xbDofb sfod /x]sf] dflgg]5 .
t/,
-!_ xbDofbsf] cjlw ;ft lbgeGbf sd /x]sf]df ;ft lbg;Dd lkm/fb ug{]
xbDofb sfod /xg]5 .
-@_ lkm/fb ubf{s} cj:yfdf clwsf/If]q gePsf] egL ;f] cbfntn] b/kL7
u/]sf]df clwsf/If]q gePsf] cbfnt ;dIf sf/afxL rn]sf] sf/0fn]
dfq o; bkmf adf]lhd lkm/fbkq lbg xbDofb yk x'g ;Sg] 5}g .
-#_ lkm/fbkq btf{ ePsf] cbfntnfO{ To;sf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f
ug{] clwsf/If]q gePsf] eGg] s'/f yfxf ePkl5 To:tf] cbfntaf6
lkm/fbsf] 6'ª\uf] gnufPsf] sf/0fn] dfq sfg"g adf]lhdsf] xbDofbleq
clwsf/ k|fKt cbfntdf lkm/fb ug{ ;DalGwt JolQmnfO{ afwf k'u]sf]
dflgg] 5}g .
-$_ sfg"g adf]lhd xbDofb u'lh|;s]kl5 klg xbDofb 9fF6L lkm/fbkq btf{
u/fPsf]df lkm/fbkq btf{ u/fPsf] sf/0fn] dfq clwsf/If]q sfod x'g
;Sg] 5}g .
%*= xbDofb gu'h|g] M s;}sf] b]xfo adf]lhdsf] sfa' aflx/sf] kl/l:ylt pTkGg eO{
xbDofbleq lkm/fbkq btf{ ug{ g;sL xbDofb u'h|]sf] s'/f pNn]v u/L lghn] b]xfosf]
cjlwleq lkm/fbkq btf{ ug{ NofPdf o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
ePtfklg bkmf %( sf] cwLgdf /xL cbfntn] To:tf] lkm/fbkq btf{ ug{' kg]{5 M–
-s_ lkm/fbkq btf{ ug{' kg]{ JolQmsf] sf]xL d[To' eO{ k/Dk/f cg';f/ lgh

cfkm}F lsl/of jf lsl/of ;/xsf] zf]sj/0f u/L a:g' k/]sf] eP To:tf]
JolQmsf] d[To' ePsf] kGw| lbg k'u]sf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s ;ft
lbg,
-v_ lkm/fb btf{ ug{' kg]{ JolQm dlxnf eO{ ;'Ts]/L ePsf] eP ;'Ts]/L ePsf]
ldltn] af6fsf] Dofb afx]s ;f7L lbg,

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

22
-u_ vf]nf] klx/f] jf lxpFn] af6f] aGb eO{ jf sˆo"{sf] 3f]if0ff ePsf] jf cGo
s'g} sf/0fn] ;fj{hlgs oftfoftsf] ;fwg grn]sf] eP af6f] v'n]sf] jf
;fj{hlgs oftfoftsf] ;fwg rn]sf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s kGw|
lbg,
-3_ lkm/fb btf{ ug{' kg]{ JolQmnfO{ s;}n] ckx/0f u/L nu]sf] jf z/L/
aGws agfPsf] eP To:tf] ckx/0f jf aGwsaf6 d'Qm ePsf] ldltn]
af6f]sf] Dofb afx]s kGw| lbg,
-ª_ e"sDk jf Hjfnfd'vL cflb h:tf ljkb\ k/]sf] eP To:tf] ljkb\ k/]sf]
ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s bz lbg,
-r_ s'g} b'3{6gfsf] sf/0f cr]t jf lxF88'n ug{ g;Sg] eO{ jf crfgs s'g}
s8f /f]u nfu]sf] sf/0f lxF88'n ug{ g;s]sf]n] c:ktfndf egf{ eO{
pkrf//t /xg' k/]sf] cj:yfdf To;/L egf{ ePsf] ldltn] af6f]sf Dofb
afx]s kGw| lbg .
%(= xbDofb u'h|g'sf] sf/0fsf] k|df0f k]z ug'{ kg]{ M -!_ bkmf %) jf %* adf]lhdsf]
cj:yf k/L lkm/fb ubf{ s'g} JolQmn] xbDofbleq lkm/fb ug{ g;s]df To;nfO{ k'li6
ug{ cfjZos kg]{ k|df0f ;lxt cbfntdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg ;fy k|df0f k]z ug{ g;Sg] sf/0f b]vfO{
o;sf] nflu Dofb dfu]df cbfntn] To:tf] k|df0f k]z ug{sf] lgldQ lkm/fb bfo/ ug{
rfxg] JolQmnfO{ kGw| lbgdf ga9fO{ pko'Qm 7x/fPsf] Dofb lbg ;Sg]5 .
^)= :jLs[lt k|fKt u/]sf] ldltaf6 xbDofb k|f/De x'g] M s'g} JolQm, ;+:yf jf kbflwsf/L
pk/ lkm/fb ug'{ cl3 sfg"g adf]lhd s;}sf] :jLs[lt k|fKt ug'{ kg]{ ePdf ;DalGwt
JolQmn] To:tf] :jLs[ltsf] ;"rgf k|fKt u/]sf] ldltaf6 tt\;DaGwdf lkm/fb ug]{
xbDofb k|f/De ePsf] dflgg]5 .
^!= clwsf/L tf]lsPkl5 xbDofb k|f/De x'g] M s'g} sfg"gdf d'2f x]g]{ clwsf/L, cbfnt jf
lgsfo tf]Sg] clwsf/ g]kfn ;/sf/, cGo s'g} lgsfo jf kbflwsf/LnfO{ ePsf]df
xbDofbleq To:tf] clwsf/L, cbfnt jf lgsfo tf]lsPsf]df ;f]xL adf]lhd /
gtf]lsPsf]df To;/L clwsf/L, cbfnt jf lgsfo tf]lsPsf] ldltaf6 ;DalGwt sfg"g
cGtu{t k}FtL; lbgleq lkm/fbkq bfo/ ug]{ xbDofb k|f/De x'g]5 .

23
t/ bkmf @% adf]lhd lhNnf cbfntdf d'2f bfo/ ePsf]df ;f]xL adf]lhd
x'g]5 .
^@= xbDofb ;DaGwL cjlwsf] u0fgf M -!_ xbDofbsf] cjlw lbg uGtLdf tf]lsPsf] eP
hlt lbg tf]lsPsf] 5 Tolt g} lbg uGtLsf] lx;fan] u0fgf ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lbg uGtL ubf{ xbDofb k|f/De ePsf] ef]lnkN6b]lv
u0fgf u/L xbDofbsf] cjlw sfod ug'{ kg]{5 .
-#_ xbDofbsf] cjlw dlxgfdf tf]lsPsf] eP hlt lbgsf] dlxgf ePklg
;qmflGtsf] lx;fan] hlt dlxgf tf]lsPsf] xf] Tolt g} dlxgfsf] lx;fan] u0fgf ug'{
kg]{5 .
-$_ xbDofbsf] cjlw jif{df tf]lsPsf] eP afx| dlxgfsf] cjlwnfO{ Ps jif{
dfgL hlt jif{ tf]lsPsf] xf] Tolt g} jif{sf] lx;fan] u0fgf ug'{ kg]{5 .

kl/R5]b–^
cbfntL z'Ns ;DaGwL Joj:yf
^#= cbfntL z'Ns nfUg] M -!_ cbfntdf lkm/fbkq jf k'g/fj]bgkq lbFbf jf cbfntdf s'g}
k|ltbfaL lnFbf cbfntL z'Ns -sf]6{ kmL_ nfUg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvP afx]s s'g} d'2f k'g/fjnf]sg u/L jf d'2f bf]xf]¥ofO{
kfpF egL lbPsf] lgj]bgdf k'g/fjnf]sg ug]{ jf bf]xf]¥ofpg] cfb]z ePdf cbfntL
z'Ns ltg'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æcbfntL z'NsÆ eGgfn] lkm/fbkq jf
k'g/fj]bg lbFbf jf d'2f k'g/fjnf]sg jf bf]xf]¥ofpg lbFbf lnOg] z'Ns ;Demg' k5{ / ;f]
zAbn] k|ltbfaL lng]n] k|ltbfaL lnP afkt a'emfpg] z'Ns ;d]tnfO{ hgfpF5 .

-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfn ;/sf/ jf
k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txs jfbL x'g] d'2f jf g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf
;"rgf k|sfzg u/L tf]lsPsf] lgsfoaf6 sf/afxL x'g] d'2fsf] xsdf o; kl/R5]b
adf]lhd cbfntL z'Ns nfUg] 5}g .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

24

^$= cbfntL z'Ns bflvnf gu/L d'2fsf] sf/afxL x'g g;Sg] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd
nfUg] cbfntL z'Ns bflvn gu/L cbfntdf lbPsf] lkm/fbkq jf k'g/fj]bgkq, lnPsf]
k|ltbfaL jf d'2f k'g/fjnf]sg u/L jf bf]xf]{ofO{ x]g{ lbPsf] lgj]bg pk/ s'g} sf/afxL
x'g ;Sg] 5}g .
-@_ o; kl/R5]bdf cGoyf pNn]v ePsf]df afx]s cbfntL z'Ns bflvn gu/L
btf{ ePsf] lkm/fbkq, k'g/fj]bgkq jf k'g/fjnf]sg u/L jf bf]xf]¥ofO{ x]l/g] d'2f vf/]h
x'g]5 .
^%= cbfntL z'Ns glnO{ d'2f x]l/g ;Sg] M -!_ bkmf ^$ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg b]xfosf s'g} cj:yfdf GofofwLzn] sf/0f ;lxtsf] krf{ v8f u/L k"0f{ jf
cf+lzs ¿kdf cbfntL z'Ns kl5 lng] u/L lkm/fbkq, k'g/fj]bgkq, k|ltbfaL btf{ ug]{
jf d'2f k'g/fjnf]sg jf bf]xf]¥ofO{ x]g]{ cfb]z lbg ;Sg]5 M–
-s_ cbfntL z'Ns ltg'{ kg]{ JolQmn] cfkm\gf] cfly{s cj:yf cToGt
sdhf]/ eO{ nfUg] cbfntL z'Ns k"0f{ jf cf+lzs ¿kdf a'emfpg
c;dy{ ePsf] sf/0f hgfO{ cbfntdf lbPsf] lgj]bg hfFra'em
ubf{ ljZjf; ug'{ kg]{ s'g} dgfl;a cfwf/ ePdf,
-v_ cbfntL z'Ns ltg'{ kg]{ JolQmsf] d'2f k/]sf] ;DklQ afx]s cGo
;DklQ s]xL geO{ cbfntL z'Ns bflvn ug{ c;dy{ 5 egL
;DalGwt :yfgLo txaf6 l;kmfl/; eO{ cfPdf jf To:tf]
JolQmsf] ;f]xL Joxf]/fsf] lgj]bg cbfntdf k/L hfFra'em ubf{
ljZjf; ug'{ kg]{ dgfl;a cfwf/ ePdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd GofofwLzaf6 k"0f{ jf cf+lzs ¿kdf cbfntL z'Ns
kl5 lng] u/L cfb]z ePdf ;DalGwt sd{rf/Ln] s] slt cbfntL z'Ns lnPsf] xf] /
s] slt lng afFsL 5 :ki6 n]vL To;sf] clen]v ldl;n ;fy /fVg' kg]{5 .
^^= ;DklQsf] d"No jf lauf] v'nfpg' kg]{ M -!_ lkm/fbkq lbFbf h'g ;DklQ bfaL ul/Psf] jf
bfaL 5'6fO{ kfpF elgPsf] xf] To:tf] ;DklQsf] :ki6 ¿kdf gubdf d"No jf lauf]
v'nfpg' kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

25
-@_ pkbkmf -!_ df plNnlvt cj:yfdf afx]s s;}n] u/L lbg' kg]{ s'/f u/L
lbPg jf ug'{ gkg]{ s'/f u¥of] jf ug{ nfUof] eGg] dfq bfaL u/]sf]df To:tf] bfaL ;d]t
:ki6 ¿kdf lkm/fbkqdf v'nfpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd bfaL u/L lkm/fbkq lbPsf]df kl5 d"No jf lauf]
lbnfpg] u/L lg0f{o ug'{ kg]{ ePdf cbfntn] To:tf] lg0f{o ug'{ cl3 lkm/fbkq lbg]
JolQmaf6 To:tf] d"No jf lauf] adf]lhd cbfntL z'Ns bflvnf ug{ nufpg' kg]{5 .
^&= d"No jf lauf] sfod ug]{ cfwf/ M cbfntL z'Ns bflvnf ug]{ k|of]hgsf] nflu bkmf
^^ adf]lhd crn ;DklQsf] d"No jf lauf] b]xfosf] k|fyldstfqmdsf] cfwf/df sfod
ug'{ kg]{5 M–
-s_ /lhi6«]zg k|of]hgsf] nflu dfnkf]t sfof{non] lgwf{/0f u/]sf] b:t'/,
-v_ s/sf] k|of]hgsf] nflu k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} d"No lgwf{/0f u/]sf]
eP To:tf] d"No,
-u_ :yfgLo k|rlnt d"No .
^*= cbfntL z'Ns lnFbf cfwf/ lnOg] d"No jf lauf] M cbfntn] b]xfosf d"No jf lauf]sf]
cfwf/df cbfntL z'Ns lng' kg]{5 M–
-s_ gubsf] xs sfod ug'{ jf bfaL 5'6fO{ lbg' kg]{df hlt /sd xs sfod
ug'{ jf 5'6fpg' kg]{ xf] To:tf] cÍ,
-v_ ;'g, rfFbL, /Tg jf hjfx/t ;d]t lbnfpg jf bfaL 5'6fpg kg]{df
g]kfn /fi6« a}Ín] sfod u/]sf] b/n] x'g cfpg] cÍ / To:tf] b/ sfod
gePsf]df k|rlnt ahf/ d"Nosf] cfwf/df x'g cfpg] cÍ,
-u_ v08 -v_ df pNn]v eP afx]s cGo rn ;DklQ lbnfpg jf 5'6fpg'
kg]{df To:tf] ;DklQsf] k|rlnt ahf/ d"Nosf cfwf/df x'g cfpg] cÍ,
-3_ lwtf]kq, C0fkq lbnfpg jf bfaL 5'6fpg' kg]{ eP lwtf]kq ahf/n]
sfod u/]sf] d"No,
-ª_ v08 -u_ adf]lhd k|rlnt ahf/ d"No olsg gePsf rn ;DklQsf]
xsdf afbLn] sfod u/]sf] d"No jf lauf]sf] cÍ,
-r_ hUufsf] cfo:tf bfaL u/]sf]df ljkb\ gk/]sf cl3Nnf] ;fnsf]
cfo:tfsf] cÍ,

26
-5_ crn hUuf hldg kqmL bfaL u/]sf] jf xs bfjf kqmfp 5'6fO{ lbg'
kg]{df lkm/fbjfnfn] bkmf ^^ adf]lhd sfod u/L NofPsf] d"No /
lauf]sf] cÍ,
-h_ ljkb\ k/]sf] hUufsf] cfo:tf ldGxf u/L lbPg eGg] bfaL u/]sf]df ldGxf
ug{ bfaL u/]sf] cÍ,
-em_ hUufsf] cfo:tf afx]s cGo ldGxf ug{ bfaL u/]sf]df To;/L ldGxf ug{
bfaL u/]sf] cÍ,
-`_ u'7L, dxGTofOF, k"hf/L, e08f/] cflbsf] xs bfaL u/]sf], bfaL 5'6fO{ lbg'
kg]{ jf To:tf] sfdaf6 5'6\sf/f u/L kfpF eGg] bfaL u/]sf]df u'7Lsf]
sfd rnfO{ vfg kfpg] z]if af“sLsf] cÍaf6 / c? bfaL u/]sf]df
7]lsPsf] hUufsf] cÍ jf lauf]af6 / hUuf g7]lsPsf]df vfg kfpg] Ps
;fnsf] vfGuL cfo:tfsf] cÍ,
-6_ 7]Ssf /sdsf] xs bfaL u/]sf] jf xs bfaL 5'6fO{ lbg' kg]{df hlt
;fnsf] 7]Ssf /sd bfaL u/]sf] xf] Tolt ;fnsf] 7]Ssf cÍ / cfo:tf
gf]S;fgL dfq bfaL u/]sf]df bfaL u/]sf] cfo:tf gf]S;fgLsf] cÍ,
-7_ crn ;DklQ aGwsLsf] xsdf lnvtdf n]lvPsf] lauf]sf] cÍ,
-8_ bfdf;fxL jf efvf u/L lbg' kg]{df c;fdLn] b]vfPsf] lauf]sf] cÍ,
-9_ tna, eQf jf ls:tf lbnfO{ kfpg] egL bfaL u/]df To:tf] bfaLsf] cÍ,
-0f_ Hofnf, dh'/L, gf]S;fgL, xhf{gf bfaL u/]sf]df To:tf] bfaL u/]sf]] d"Nosf]
cÍ,
-t_ ;fFjf, d'gfkmf, nfef+z, af]g;, bfg as;, Aofh, 3/ k;n, axfn jf
s'g} ;DklQ bfaL u/]sf]df To:tf] ;DklQsf] cÍ,
-y_ s'g} Ifltk"lt{ bfaL u/]sf]df To;/L bfaL u/]sf] cÍ,
-b_ s/f/ adf]lhd u/fO{ jf e/fO{ kfpg bfaL u/]sf]df To;/L u/fpg jf
e/fpg bfaL u/]sf] cÍ .
^(= cbfntL z'Nssf] b/ M lkm/fbkq lbFbf bkmf ^* adf]lhd bfaL u/]sf] jf bfaL 5'6fO{
kfpF eg]sf] d"No jf lauf]sf] cÍaf6 b]xfo adf]lhdsf] b/n] cbfntL z'Ns nfUg]5 M–
-s_ klxnf] kRrL; xhf/ ?k}ofF;Ddsf] nflu kfFr ;o ?k}ofF,

27
-v_ krf; xhf/ ?k}ofF;Dd ePdf bf];|f] kRrL; xhf/;Ddsf] nflu ;os8f
kfFrsf b/n],
-u_ Ps nfv ?k}ofF;Dd eP t];|f] krf; xhf/ ?k}ofF;Ddsf] nflu ;os8f
tLg bzdna kfFrsf b/n],
-3_ kfFr nfv ?k}ofF;Dd eP rf}yf] rf/ nfv ?k}ofF;Ddsf] nflu ;os8f
b'O{sf b/n],
-ª_ kRrL; nfv ?k}ofF;Dd eP kfFrf}+ aL; nfv ?k}ofF;Ddsf] nflu ;os8f
Ps bzdna kfFrsf b/n],
-r_ kRrL; nfv ?k}ofFeGbf dfly hlt;'s} ePklg a9L cÍ hltsf] nflu
;os8f Pssf b/n] .
&)= Psd'i6 cbfntL z'Ns nfUg] M -!_ bkmf ^( df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
b]xfosf s'g} ljifo / ;f];Fu ;DalGwt d'2fdf Psd'i6 kfFr ;o ?k}ofF cbfntL z'Ns
nfUg]5M–
-s_ hUufsf] btf{, gfd;f/L jf To:tf] btf{ jf gfd;f/L ab/,
-v_ /l;b tyf e/kfO{sf] bfaL,
-u_ lnvt, efvfkq, hdfgLkq, sa'lnot e/kfO{ cflb km§fsf] dfu
bfaL,
-3_ 3/ jf hUufdf a;]sf]nfO{ p7fO{ jf p7\g gkg]{ dfu bfaL,
-ª_ afFw, k}gL jf s'nf] agfpg jf To;af6 kfgL Nofpg lbPg jf
/f]nqmd ldrL kfgL nufPsf] bfaL,
-r_ lgsf;, ‰ofn jf 9f]sf v'nf jf aGb, ‰ofn, 9f]sf jf sf}zL
/fVg], yKg] jf aGb ug]{ dfu bfaL,
-5_ s'g} sfd gug'{ jf gu/fpg'' jf s'g} sfd ug{ nufpg lgif]wf1f
jf cfb]zfTds cfb]z hf/Lsf] dfu bfaL] jf To:tf] cfb]zsf]
ab/,
-h_ s'g} JolQmsf] k"0f{ ;Ifdtf, cw{ ;Ifdtf jf c;Ifdtf lgwf{/0f,
-em_ ;DaGw ljR5]b,
-`_ gftf sfod,

28
-6_ s'g} JolQmsf] d[To'sf] ;DaGwdf Goflos 3f]if0ffsf] dfu jf
Goflos 3f]if0ff ab/ jf ;f]sf] ;+zf]wg ;DaGwL dfu bfaL,
-7_ bfdf;fxLsf] sf/afxL k|f/De ug{] jf gug]{ dfu bfaL,
-8_ u'7L ;~rfns lgo'lQm jf ab/,
-9_ ;+/Ifs lgo'lQm jf ab/,
-0f_ dfyj/sf] lgo'lQm jf ab/,
-t_ kmnf]kef]usf] bfaL jf ab/,
t/ d"No pNn]v ePsf]df d"Nosf cfwf/df cbfntL
z'Ns nfUg]5 .
-y_ ;'ljwfef/sf] bfaL jf ab/ .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf d'2fdf Ps xhf/
?k}ofF cbfntL z'Ns nfUg]5 M–
-s_ c+z nfUg] ;DklQdf c+zsf] efu olsg u/L jf lbnfO{ lbg]] dfu
bfaL,
-v_ lnvt jf sfuh ab/ .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ df n]lvPb]lv afx]s lauf] gv'n]sf] cGo s'g} s/f/sf
;DaGwdf kg{ cfpg] ljjfbdf Psd'i6 b'O{ xhf/ kfFr ;o ?k}ofF cbfntL z'Ns
nfUg]5 .
&!= cbfntL z'Ns lng] ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ bkmf &) df h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg b]xfosf] d'2fdf b]xfo adf]lhd cbfntL z'Ns nfUg]5 M–
-s_ afbL jf k'g/fj]bssf] lhls/af6 s'g} ;DklQsf] xs a]xs ug'{
kg]{ ePdf bkmf ^* adf]lhd,
-v_ c+z d'2fdf lkm/fbkq;fy ;DklQsf] kmfF6jf/L k]z geO{
k|ltpQ/;fy k]z ePsf] jf cbfntn] dfu]sf] kmFf6jf/L adf]lhd
;DklQsf] lauf] sfod ePsf]df To:tf] lauf]sf] lx;fan],
-u_ ;fFjf / Aofh b'j} bfaL u/L lkm/fbkq lbPsf]df lkm/fbkq lbPsf]
ldlt;Ddsf] Aofhsf] x'g] cÍaf6,

29
-3_ km};nf x'Fbf Aofh ;d]t e/fpg] lg0f{o ePdf lkm/fbkq bfo/
ePsf] ldltb]lv km};nf sfof{Gjog x'Fbf;Ddsf] sfg"g adf]lhd
x'g] Aofhsf] .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} d'2fdf d"No jf lauf]
v'n]sf]df o; kl/R5]bsf] cGo bkmfdf pNn]v eP adf]lhd d"No jf lauf]sf] cfwf/df /
d"No jf lauf] gv'n]sf] cGo h'g;'s} d'2fdf bkmf &) sf] cwLgdf /xL Ps xhf/ ?k}ofF
cbfntL z'Ns nfUg]5 .
&@= d'2f k/]sf] cl3Nnf] lbgsf] d"No sfod ug]{ M o; kl/R5]b adf]lhd cbfntL z'Ns lng]
k|of]hgsf] nflu s'g} ;DklQsf] d"No sfod ubf{ crn ;DklQ eP bkmf ^& adf]lhd /

cGo ;DklQ eP h'g lbg lkm/fbkq bfo/ ePsf] xf] To:tf] lbgeGbf cl3Nnf] lbgsf]
d"NonfO{ cfwf/ lnO{ d"No sfod ul/g] 5 .
&#= k'g/fj]bg ubf{ nfUg] cbfntL z'Ns M -!_ d"No jf lauf] v'n]sf] d'2fdf h'g;'s} txdf
k'g/fj]bg ubf{ h'g xb;Dd lrQ ga'emL k'g/fj]bg ug]{ xf] ;f]xL xb;Dd lkm/fbkq btf{
ubf{ nfUg] cbfntL z'Nssf] ;os8f kGw|sf] b/n] yk cbfntL z'Ns nfUg]5 .
-@_ lauf] gv'n]sf] c+z d'2fdf h'g;'s} txdf k'g/fj]bg lbFbf lkm/fbkq btf{ ubf{
nfu] ;/xsf] cbfntL z'Ns nfUg]5 .
-#_ klxnf] txsf] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] u/]sf] k'g/fj]bg km};nf pk/ bf];|f]
txsf] cbfntdf k'g/fj]bg lbPsf]df h'g xb;Dd lrQ ga'emL k'g/fj]bg ug]{ xf] ;f]xL
xb;Dd lkm/fbkq btf{ ubf{ nfUg] cbfntL z'Nssf] yk kGw| k|ltztsf] b/n] cbfntL
z'Ns nfUg]5 .
&$= k'g/fjnf]sg jf d'2f bf]xf]¥ofO{ x]bf{ nfUg] cbfntL z'Ns M sfg"g adf]lhd s'g} d'2f
k'g/fjnf]sg u/L jf d'2f bf]xf]¥ofO{ kfpF egL lbPsf] lgj]bg pk/ k'g/fjnf]sg jf d'2f
bf]xf]¥ofO{ lbg] u/L cfb]z ePdf h'g xb;Dd lrQ ga'emL k'g/fjnf]sg jf bf]xf]¥ofO{
kfpg dfu bfaL u/]sf] xf] ;f]xL xb;Dd Tolt s'/fdf lkm/fbkq btf{ ubf{ nfUg]
cbfntL z'Nssf] yk bz k|ltztsf b/n] cbfntL z'Ns nfUg]5 .
&%= km};nf adf]lhd nfu]sf] cbfntL z'Ns / b08 hl/afgf bflvnf ug'{ kg]{ M -!_ d'2fsf]
s'g} kIfn] z'? txsf] km};nf pk/ k'g/fj]bg lbFbf jf klxnf] txsf] k'g/fj]bg ;'Gg]

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

30
cbfntn] u/]sf] k'g/fj]bg km};nf pk/ bf];|f] txsf] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf
k'g/fj]bg ubf{ km};nf adf]lhd lghn] csf]{ kIfnfO{ e/fO{ lbg' kg]{ 7x/]sf] cbfntL
z'Ns bflvnf ug'{ kg]{5 .
-@_ d'2fsf s'g} kIfn] sfg"g adf]lhd k'g/fjnf]sg u/L jf d'2f bf]xf]¥ofO{ kfpF
egL lgj]bg lbFbf km};nf adf]lhd nfu]sf] cbfntL z'Ns bflvnf ug'{ kg]{5 .
-#_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg d'2fsf] s'g} kIfnfO{
km};nf adf]lhd s'g} b08 hl/afgf nfu]sf] eP To:tf] b08 hl/afgf bflvnf gu/L jf
;f] afkt hdfgt glbO{ s'g} k'g/fj]bgkq jf d'2f k'g/fjnf]sg u/L jf bf]xf]¥ofO{ kfpF
egL lbPsf] s'g} lgj]bgkq btf{ x'g] 5}g .
&^= cbfntL z'Ns gubdf bflvnf ug'{ kg]{ M -!_ o; kl/R5]bdf cGoyf pNn]v ePsf]df
afx]s cbfntL z'Ns gubdf bflvnf ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cbfntL z'Ns Ps nfv
?k}ofFeGbf a9L ePdf a9Ldf Ps jif{;Ddsf] nflu a}Í tyf ljQLo ;+:yf ;DaGwL
k|rlnt sfg"g adf]lhd æsÆ ju{sf] O{hfhtkq k|fKt a}Ísf] a}Í hdfgt k]z ug{
;lsg]5 / To:tf] a}Í hdfgtsf] hdfgt cjlw ;dfKt x'g' cufj} d'2f km};nf x'g'
cl3;Dd k|To]s jif{ gjLs/0f u/fpg kg{]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k]z ul/g] a}Í Uof/]06Lsf] nflu bfaL ul/Psf] jf
ljaflbt ;DklQ jf To;sf] s'g} c+z /fVg ;lsg] 5}g / Ps jif{sf] cjlw e'QmfgL
x'ge
' Gbf sDtLdf Ps dlxgf cufj} pkbkmf -!_ adf]lhdsf] /sd gubd} cbfntL
z'Ns bflvn ug{' kg{]5 . To;/L cbfntL z'Ns bflvnf ug{ g;s]df jf cbfntaf6 a}Í
Uof/]06Lsf] /sd c;'n pk/ x'g g;s]df To:tf] d'2f bkmf ^$ adf]lhd x'g]5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd cbfntdf cbfntL z'Ns bflvnf x'g cfPdf
;DalGwt sd{rf/L]n] ;f] Joxf]/f gubL ;]|:tfdf cfDbfgL afFwL To;sf] /Ltk"j{ssf] tLg
k|lt /l;b tof/ u/L Ps k|lt cbfntL z'Ns bflvnf ug]{ JolQmnfO{ lbO{ csf]{ k|lt
;DalGwt ldl;ndf /fVg' kg]{5 .
&&= gk'u cbfntL z'Ns bflvnf ug{ nufpg] M -!_ lkm/fbkq jf k'g/fj]bgkq btf{ ubf{ jf
lkm/fbkq jf k'g/fj]bgkqsf] n]vfOaf6 o; kl/R5]b adf]lhd nfUg] cbfntL z'NseGbf

31
sd cbfntL z'Ns bflvnf ug{ NofPsf] b]lvPdf cbfntn] ;DalGwt JolQmnfO{ t'?Gt
gk'u cbfntL z'Ns bflvnf ug{ nufpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} JolQmn] gk'u cbfntL z'Ns t'?Gt bflvnf ug{
g;sL Dofb dfu]]df cbfntn] lkm/fbkq jf k'g/fj]bgkq lbg] clGtd Dofb ;ft lbg
afFsL eP ;f] cjlwleq / ;f] eGbf sd cjlw eP ;ft lbgleq gk'u cbfntL z'Ns
bflvnf ug{ Nofpg ;DalGwt JolQmnfO{ Dofb lbg' kg]{5 .
-#_ o; kl/R5]b adf]lhd lng' kg]{eGbf 36L cbfntL z'Ns lnPsf] jf
a'emfPsf] s'/f lkm/fbkq jf k'g/fj]bgkq btf{ ul/;s]kl5 s'g} k|sf/af6 cbfntnfO{
yfxf x'g cfPdf jf ;f] ljifodf s;}sf] ph'/L k/L hfFra'em ubf{ ;f] s'/f dgfl;a
b]lvPdf kIf tfl/vdf /x]sf] eP cbfntn] lghnfO{ gk'u b]lvPsf] cbfntL z'Ns ;ft
lbgleq bflvnf ug{ Nofpg tfl/v tf]Sg' kg]{5 / kIf tfl/vdf g/x]sf] eP ;ft
lbgsf] Dofb lbO{ gk'u cbfntL z'Ns bflvnf ug{ Nofpg Dofb hf/L ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd lbOPsf] cjlwleq kIfn] cbfntL z'Ns bflvnf
gu/]df To:tf] d'2f cbfntaf6 sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f x'g ;Sg] 5}g .
&*= a9L cbfntL z'Ns lkmtf{ ug'{ kg]{ M -!_ s'g} kIfaf6 a9L cbfntL z'Ns lnOPsf] s'/f
d'2fsf] sf/afxLsf] l;nl;nfdf kIfsf] lgj]bg jf cGo Joxf]/faf6 yfxf x'g cfPdf
cbfntn] a9L cbfntL z'Ns ;DalGwt kIfnfO{ lgj]bg k/]sf] jf yfxf x'g cfPsf]
ldltn] tLg dlxgfleq lkmtf{ ug{' kg{]5 .
-@_ cbfntL z'Ns a9L bflvnf u/]sf] s'/f d'2f km};nf eO;s]kl5 s'g} tj/n]
yfxf x'g cfPdf ;DalGwt kIfn] To:tf] cbfntL z'Ns lkmtf{ kfpg ;DalGwt
cbfntdf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k|fKt ePsf] lgj]bg hfFra'em ubf{ lgj]bssf] dfu
dgfl;a b]lvPdf cbfntn] To:tf] cbfntL z'Ns lgj]bg k/]sf] ldltn] tLg dlxgfleq
lgj]bsnfO{ lkmtf{ lbg' kg]{5 .
&(= cbfntn] tf]s]sf] cbfntL z'Ns pk/ ph'/L lbg ;Sg] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd
cbfntn] tf]s]sf] cbfntL z'Ns pk/ lrQ ga'em\g] JolQmn] cbfntL z'Ns bflvnf
u/L g;s]sf] eP tLg lbgleq / cbfntL z'Ns bflvnf u/L ;s]sf] eP d'2fsf] km};nf
x'g' cufj} ;f]xL cbfntsf] GofofwLz ;dIf ph'/L ug{ ;Sg]5 .

32
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt ePsf] ph'/L hfFra'em ubf{ cbfntL z'Ns a9L
lnPsf] b]lvPdf ;DalGwt GofofwLzn] a9L lnPsf] cbfntL z'Ns lkmtf{ ug{ /
hfgLhfgL a9L cbfntL z'Ns lng] sd{rf/LnfO{ ljefuLo sf/afxL ug{ cfb]z lbg'
kg{]5 .
:ki6Ls/0f M o; pkbkmfsf] k|of]hgsf] nflu æhfgLhfgLÆ eGgfn] lkm/fbkq jf
k'g/fj]bgkqsf n]vaf6 jf k|df0faf6 b]lvg cfPsf] d"No jf lauf]sf] o; kl/R5]b
adf]lhd cbfntL z'Ns glng] sfd ;Demg' k5{ .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd hfFra'em ubf{ ph'/Lsf] Joxf]/f e'm§f 7x/]df ;f] ph'/
ug]{ JolQmnfO{ hlt cbfntL z'Ns a9L lnof] jf tf]Sof] eGg] bfaL lnPsf] xf] To:tf]
cÍsf] kGw| k|ltztsf] b/n] hl/afgf ug'{ kg{]5 .
*)= 36L cbfntL z'Ns lnP jf a'emfP afkt hl/afgf x'g] M -!_ s;}n] 36L cbfntL z'Ns
a'emfpg] dg;fon] d"No jf lauf] 36fPsf] 5 eGg] nfu]df ;/f]sf/jfnf kIfn] d'2f
/x]sf] cbfntdf ph'/L lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt ePsf] ph'/L hfFra'em ubf{ jf To;/L ph'/L
k|fKt geP klg cbfntaf6} ldl;n hfFra'em ubf{ 36L cbfntL z'Ns bflvnf u/fpg]
dg;fon] d"No jf lauf] 36fPsf] b]lvPdf cbfntn] To:tf] kIfnfO{ 36fPsf] cbfntL
z'Nssf] kGw| k|ltzt hl/afgf u/L gk'u cbfntL z'Ns bflvnf ug{ nufpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd k/]sf] ph'/L hfFra'em ubf{ em'§f 7x/]df To:tf]
ph'/Lstf{nfO{ lghn] gk'u cbfntL z'Ns egL bfaL lnPsf] cÍsf] kfFr k|ltzt
hl/afgf x'g]5 .
-$_ cbfntsf] sd{rf/Ln] hfgLhfgL lng' kg]{eGbf sd cbfntL z'Ns lnPsf]
s'/f s;}sf] ph'/L k/L jf cGo s'g} tj/af6 b]lvPdf lgh pk/ sfg"g adf]lhd
ljefuLo sf/afxL x'g]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd 36L cbfntL z'Ns lnPsf] d'2fsf] clGtd k}m;nf
eO;s]sf] jf To:tf] d'2fdf k'g/fj]bg ug]{ Dofb ;dfKt eO;s]sf] /x]5 / To:tf]
cbfntL z'Ns ;DalGwt kIfaf6 c;'n pk/ x'g g;s]df To:tf] cbfntL z'Nssf] lauf]
To;/L sd lng] sd{rf/Laf6 c;'n ul/g]5 .

33
*!= cbfntL z'Ns hkmt x'g] M cbfntL z'Ns nfu]sf] d'2fdf afbL jf k'g/fj]bsn] d'2f
xf/]df jf d'2f k'g/fjnf]sg u/L jf bf]xf]¥ofO{ kfpF egL k/]sf] lgj]bg pk/ sf/afxL
x'Fbf klxnfsf] km};nf ;b/ ePdf lghn] bflvnf u/]sf] cbfntL z'Ns hkmt x'g]5 .
*@= d'2f ldnfkq, l8;ld; jf vf/]h ePdf ug]{ M -!_ cbfntL z'Ns k"/} a'emfO{ btf{ ePsf]
d'2fdf ldnfkq ubf{ ldnfkq afkt z'? txsf] cbfntdf k|df0f a'‰g' cl3 eP kRrL;
k|ltzt / To;kl5 h'g;'s} cj:yf / txdf ldnfkq ubf{ cfwf cbfntL z'Ns lnO{
afFsL cbfntL z'Ns afbL, k'g/fj]bs jf ;DalGwt kIfnfO{ lkmtf{ ug{' kg]{5 .
-@_ cbfntL z'Ns k"/} jf s]xL kl5 lng] u/L btf{ ePsf] d'2fdf ldnfkq ubf{
cbfntn] pkbkmf -!_ adf]lhd nfUg] cbfntL z'Ns afbL jf k'g/fj]bsaf6 lnP/ dfq
ldnfkq ug'{ kg]{5 .
-#_ cbfntL z'Ns k"/} a'emfO{ btf{ ePsf] d'2f l8;ld; jf vf/]h ePdf afbL
jf k'g/fj]bsnfO{ s'g} ;hfo ul/g] 5}g .
-$_ s'g} d'2f l8;ld; jf vf/]h ePdf To:tf] d'2fsf nflu a'emfPsf] cbfntL
z'Ns lkmtf{ x'g] 5}g .
-%_ k"/} jf s]xL cbfntL z'Ns kl5 a'emfpg] u/L btf{ ePsf] d'2f l8;ld; jf
vf/]h ePdf afbL jf k'g/fj]bsaf6 afFsL cbfntL z'Ns c;'n pk/ ul/g]5 .
t/ d'2f vf/]h ePsf] xsdf lkm/fbkqsf] n]vfOaf6} btf{ x'g g;Sg] lkm/fbkq
btf{ ePsf] b]lvPdf To:tf] d'2fdf lnOPsf] cbfntL z'Ns lkmtf{ x'g]5 .
-^_ sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{ ldnfkq, l8;ld; jf vf/]h ePsf] d'2f kIfsf]
ph'/Laf6 s'g} k|sf/n] hfuL k'gM sf/afxL x'g] ePdf h;sf] ph'/Laf6 d'2f k'gM
sf/afxL x'g] ePsf] xf] lghn] d'2f /x]sf] cbfntdf o; kl/R5]b adf]lhd nfUg]
cbfntL z'Ns k'gM bflvn ug'{ kg]{5 .
*#= cbfntL z'Ns e/fO{ lbg] M -!_ cbfntL z'Ns nfu]sf] d'2fdf lhTg] kIfn] a'emfPsf]
cbfntL z'Ns xfg]{ kIfaf6 km};nf adf]lhd e/fO{ lng ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cbfntL z'Ns e/fpFbf Ps hgfeGbf a9L k|ltafbL
jf k'g/fj]bs eP hlt hgfaf6 hltsf b/n] lauf] e/L kfpg] 7x5{ To:tf] lauf]sf]
lx;fan], xs bfaL 5f8\g' 5'6fpg' kg]{ s'/fdf hlt hgfaf6 hlt xs bfaL 5f8\g'

34
5'6fpg' kg]{ xf] Tolt g} hgfaf6 ;f]xL lx;fan] / cGo cj:yfdf xfg]{ hlt k|ltafbL jf
k|ToyL{ 5g\ Tolt hgfaf6 ;dfg'kflts lx;fan] cbfntL z'Ns e/fO{ lbg' kg]{5 .
-#_ s]xL jf k"/} cbfntL z'Ns g/fvL lkm/fbkq btf{ ePsf] cj:yfdf afbL jf
k'g/fj]bsn] lht] nfUg] 7xl/Psf] cbfntL z'Ns csf]{ kIfaf6 b08 hl/afgf ;/x
c;'n pk/ ug'{ kg]{5 .
-$_ afbL jf k'g/fj]bsn] PseGbf a9L ljifodf bfaL u/]sf]df hlt ljifodf
bfaL k'Ug] 7x5{ Toltsf lx;fan] dfq nfUg] cbfntL z'Ns csf]{ kIfaf6 e/fO{ lng
kfpg]5 .
-%_ s]xL jf k"/} cbfntL z'Ns g/fvL d'2f bfo/ ePsf]df afbL jf k'g/fj]bsn]
d'2f xf/]]df nfUg] cbfntL z'Ns lghx¿af6} c;'n ul/g]5 .
-^_ o; bkmf adf]lhd afbL jf k'g/fj]bsn] cbfntL z'Ns e/L kfpg] km};nf
ePsf]df ;f] e/L gkfpb} k|ltafbL jf k|ToyL{sf] d[To' ePdf To:tf] cbfntL z'Ns
lghsf] ck'tfnL vfg]af6 e/fO{ lng kfpg]5 .
-&_ k'g/fj]bg jf k'g/fjnf]sg u/L jf d'2f bf]xf]¥ofO{ kfpF eGg] d'2f km};nf
x'Fbf k'g/fj]bs jf lgj]bsn] cf+lzs jf k"0f{ ¿kdf lht]df lghn] lht] hltdf nfUg]
7xl/Psf] cbfntL z'Ns k|ToyL{af6 e/fO{ lng kfpg]5 .
*$= cbfntL z'NsnfO{ k|fyldstf lbO{ e/fpg' kg]{ M km};nf adf]lhd lauf], b08,
hl/afgf, cbfntL z'Ns nufot cGo b:t'/ jf z'Ns e/fpFbf jf lnFbf cbfntn] klxn]
cbfntL z'Ns e/fpg' jf lng' kg]{5 .
kl/R5]b–&
lkm/fbkq tyf bfaL k|:t'lt ;DaGwL Joj:yf
*%= bfaL k]z ug'{ kg]{ M -!_ s;}n] sfg"g adf]lhd bfaL lnPsf] s'/fnfO{ k|rng u/fpg
rfx]df cbfnt ;dIf To:tf] bfaL lng' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd bfaL lnFbf o; kl/R5]b adf]lhdsf] sfo{ljlw / zt{
k"/f u/L cbfntdf lkm/fbkq lbg' kg]{5 .
*^= xs k'Ug] ljifodf lkm/fb lbg' kg]{ M -!_ o; kl/R5]bdf cGoyf n]lvPsf]df afx]s
lkm/fbkq lbFbf cfkm\gf] xs k'Ug] ljifodf dfq bfaL u/L lkm/fbkq lbg' kg]{5 .

35
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|lts"n x'g] u/L s;}n] lkm/fbkq btf{ ug{ dfu u/]df
lkm/fbkq btf{ x'g ;Sg] 5}g / s'g} sf/0fjz btf{ ePsf] eP tfklg bkmf (! adf]lhd
lbOPsf] lkm/fbkq afx]s cGo lkm/fbkq vf/]h x'g]5 .
*&= Pp6} lkm/fbkq lbg ;Sg] M -!_ s'g} JolQmn] csf]{ JolQm lj?4 b]jfgL k|s[ltsf] s'g}
bfaL / To;;Fu ;DalGwt hlt;'s} ljifo ePklg To:tf] ljifodf Pp6} lkm/fbkq bfo/
ug{ ;Sg]5 .
-@_ s;}n] Ps}k6s Pp6} lkm/fb lbP x'g] ljifodf ;f] gu/L klxn] lbPsf] d'2fsf]
kl/0ffd ljrf/ u/L To;sf] cfwf/df kl5 lkm/fb lbg cfPdf To:tf] lkm/fb nfUg] 5}g .
**= afbL jf k|ltafbLsf] ;ª\Vofn] c;/ gkg]{ M s'g} Ps ljifosf] bfaLsf] ;DaGwdf s'g}
Ps JolQmn] hlt;'s} JolQm pk/, hlt;'s} JolQmn] s'g} Ps JolQm pk/ jf hlt;'s}
JolQmn] hlt;'s} JolQm pk/ Pp6} lkm/fbkq lbg ;Sg]5 .
*(= Psk6s dfq lkm/fbkq lbg' kg]{ M -!_ s'g} JolQmn] Ps} ljifodf bkmf *& adf]lhd
s'g} JolQm pk/ Ps cbfntdf lkm/fbkq lbO{ ;s]kl5 ToxL ljifodf To:tf] cbfnt jf
cGo s'g} cbfntdf To:tf] JolQm pk/ csf]{ lkm/fb lbg ;Sg] 5}g .
-@_ Ps} ljifodf Pp6f kIfn] s'g} Ps cbfntdf, csf]{ kIfn] cGo cbfntdf
jf b'j} kIfn] Pp6} cbfntdf 5'§f5'§} lkm/fbkq lbPdf klxn] btf{ ePsf] lkm/fb
adf]lhd d'2fsf] sf/afxL eO{ c? lkm/fbkq vf/]h x'g]5 .
t/ sfg"g adf]lhd b'j} kIfsf] lkm/fb nfUg] jf b'j} kIfn] lkm/fb ug{' kg]{
cj:yfdf b'j} lkm/fbkq pk/ sf/afxL ug{ s'g} afwf kg]{ 5}g .
()= lkm/fbkq xbDofbleq bfo/ ug{' kg]{ M -!_ lkm/fbkq lbFbf cfkm\gf] bfaL ;lxt sfg"g
adf]lhd tf]lsPsf] xbDofbleq cbfntdf lkm/fbkq lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lkm/fbkq lbFbf s'g sfg"g adf]lhdsf] xbDofbleq
lkm/fb u/]sf] xf] ;f] s'/f lkm/fbkqdf v'nfpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ sf] k|lts"n x'g] u/L btf{ ug{ NofPsf] lkm/fbkq b/kL7
u/L lkmtf{ lbg' kg]{5 .
(!= ;fj{hlgs lxt jf ;/f]sf/ lglxt /x]sf] ljjfbdf hf];'s}n] lkm/fbkq lbg ;Sg] M -!_
o; ;+lxtfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf

36
:yfgLo txsf] xs, lxt jf ;/f]sf/ jf ;fj{hlgs lxt jf ;/f]sf/ lglxt /x]sf]
ljjfbdf cbfntsf] cg'dlt lnO{ h'g;'s} JolQmn] lkm/fbkq lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cg'dlt lngsf nflu lkm/fbkq ;Fu} 5'§} lgj]bg lbg'
kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cg'dltsf nflu lgj]bg k/]df cbfntn] lgj]bg k/]sf]
lbgdf g} To:tf] ljifodf lg0f{o ug'{ kg]{5 .
(@= xs sfod u/fpg lkm/fbkq lbg ;Sg] M cbfntaf6 s'g} d'2f l8;ld;, vf/]h jf cGo
tl/sfn] km};nf ePsf] jf sfg"g adf]lhd ldnfkq ul/Psf] sf/0faf6 t];|f] kIfsf] xs
;d]t k|efljt ePsf] /x]5 eg] To:tf] JolQmn] yfxf kfPsf] ldltn] k}FtL; lbgleq
To:tf] km};nf jf ldnfkq ab/ u/fO{ cfkm\gf] xs sfod u/fO{ dfUg lkm/fbkq lbg
;Sg]5 .
(#= ;Ël7t ;+:yfsf] tkm{af6 lkm/fbkq lbg ;Sg] M -!_ ;Ël7t ;+:yfsf] tkm{af6 lkm/fbkq
jf k|ltpQ/kq lbg' kbf{ lkm/fbkq jf k|ltpQ/kq bfo/ ug{] k|of]hgsf] nflu To:tf]
;+:yfsf] ;DalGwt sfg"g, ljwfg jf lgod adf]lhd clwsf/ k|fKt ;~rfns,
;~rfns ;ldlt jf Joj:yfkg ;ldlt jf To:tf] x}l;otsf ;ldltsf] lg0f{oaf6
clwsf/ k|fKt k|fs[lts JolQmn] ;f]xL s'/f lkm/fbkq jf k|ltpQ/kqdf pNn]v u/L
lkm/fbkq jf k|ltpQ/kq lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lkm/fbkq jf k|ltpQ/kq lbFbf lkm/fbkq jf
k|ltpQ/kq lbg] ;DaGwdf To:tf] ;~rfns, ;~rfns ;ldlt jf Joj:yfkg ;ldlt
jf To:tf] x}l;otsf ;ldltsf] lg0f{osf] k|lt ;d]t lkm/fbkq jf k|ltpQ/kq ;fy
;+nUg ug'{ kg]{5 .
-#_ g]kfn ;/sf/ jf k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txsf sfof{no, ;+j}wflgs
lgsfo jf cbfntsf] tkm{af6 lkm/fb jf k|ltpQ/kq bfo/ ug'{ kbf{ To:tf] sfof{no,
lgsfo jf cbfntsf] k|zf;lgs k|d'vsf] ¿kdf sfd ug]{ kbflwsf/Laf6 lkm/fbkq jf
k|ltpQ/kq bfo/ ug{ ;lsg]5 .
($= km};nf ePsf] ljifodf lkm/fbkq lbg gx'g] M -!_ s'g} ljifodf Ps k6s km};nf
ePkl5 To:tf] km};nf pk/ sfg"g adf]lhd k'g/fj]bg gu/L ;f]xL ljifodf pxL JolQm
pk/ ;f]xL kIfn] lkm/fbkq lbg ;Sg] 5}g .

37
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|lts"n x'g] u/L btf{ ePsf] lkm/fbkq vf/]h x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ sf] k|lts"n x'g] u/L lbPsf] lkm/fbkqsf] cfwf/df ePsf] km};nf
ab/ x'g]5 .
(%= lkm/fbkqsf] 9fFrf M lkm/fbkq lbFbf cg';"rL–! adf]lhdsf] 9fFrfdf tof/ u/L lbg'
kg]{5 .
(^= lkm/fb bfaL :ki6 x'g' kg]{ M -!_ lkm/fbkq lbFbf afbLn] s'g ljifodf s] s:tf] bfaL
u/]sf] xf] / To:tf] bfaL s'g s'g cfwf/ / k|df0f adf]lhd ul/Psf] xf] ;f] s'/f
ls6fgL;fy lkm/fbkqdf v'nfpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd bfaL :ki6 gePsf] / cbfntaf6 s] s:tf] sfd
sf/afxL ug'{ kg]{ xf] ;f] :ki6 gv'nfOPsf] lkm/fbkq /Ltk"j{s ePsf] dflgg] 5}g /
To:tf] lkm/fbkq btf{ x'g] 5}g .
(&= lkm/fb b:t'/ M lkm/fbkq lbFbf b'O{ ;o ?k}ofF lkm/fb b:t'/ nfUg]5 .
(*= lkm/fbkqsf] btf{ M -!_ s;}n] lkm/fbkq btf{ ug{ NofPdf ;DalGwt sd{rf/Ln] To:tf]
lkm/fbkq o; kl/R5]b adf]lhd /Lt k'u] jf gk'u]sf] tyf lkm/fbdf pNn]v ul/Psf]
;a't k|df0f ;+nUg eP jf gePsf] hfFrL /Lt k'u]sf] b]lvPdf cg';"rL–@ adf]lhdsf]
bfo/L lstfadf lkm/fbkq btf{ u/L ;DalGwt kIfnfO{ cg';"rL–# adf]lhdsf] 9fFrfdf
lkm/fbkq btf{ ePsf] e/kfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lkm/fbkq btf{ ug{ NofpFbf lkm/fbkq / k|df0fsf]
k|ltlnlk Ps hgf;Dd k|ltafbL eP b'O{ k|lt / To;kl5sf k|To]s k|ltafbLsf nflu
Ps k|ltsf b/n] lkm/fbkq tyf k|df0fsf] k|ltlnlk bflvnf ug'{ kg]{5 .
t/ Psf3/sf k|ltafbL hlt;'s} ;ª\Vofdf /x]sf] ePklg To:tf k|ltafbLsf]
nflu Ps k|lt dfq bflvnf ug{ ;lsg]5 .
-#_ lkm/fbjfnfn] Ps k|lteGbf a9L k|lt lkm/fbkq jf k|df0fsf] k|ltlnlk
bflvnf ubf{ ;Ssn adf]lhd gSsn b'?:t 5 egL n]vL ;xL5fk ;d]t u/L cbfntn]
;f] gSsnnfO{ ;Ssn;Fu ?h' ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd hfFr ubf{ lkm/fbkq /Lt gk'u]sf] ePdf /Lt gk'u]sf]
sf/0f lkm/fbkqdf hgfO{ b/kL7 ug'{ kg]{5 .

38
kl/R5]b–*
Dofb tyf Dofb tfd]nL ;DaGwL Joj:yf
((= afbL cfkm}Fn] Dofb a'emfpg ;Sg] M -!_ afbLn] k|ltafbLnfO{ cfk}mFn] jf lghsf] sfg"g
Joj;foL dfk{mt Dofb a'emfpg rfxL ;f] s'/f lkm/fbkqdf pNn]v u/]sf] eP afbLn] jf
lghsf] sfg"g Joj;foLn] lkm/fbkq btf{ ePsf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s tLg
lbgleq cfkm}Fn] jf sfg"g Joj;foL dfkm{t k|ltafbLnfO{ Dofb a'emfpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd afbL jf lghsf] sfg"g Joj;foLn] k|ltafbLnfO{ Dofb
a'emfpFbf lkm/fbkq / lkm/fbkq ;fy ;+nUg k|df0f sfuh eP ;f]sf] Ps Ps k|lt
;d]t a'emfpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd afbL jf lghsf] sfg"g Joj;foLn]
k|ltafbLnfO{ Dofb tyf lkm/fbkq / k|df0fsf] k|lt a'emfpg] k|of]hgsf nflu tfd]n ug]{
Dofb b'O{ k|lt / lkm/fbkq tyf k|df0fsf] k|dfl0ft k|lt cbfntaf6 a'lemlnO{ cg';"rL–$
adf]lhdsf] 9fFrfdf e/kfO{ ul/lbg' kg{]5 .

-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd jfbL jf lghsf] sfg"g Joj;foLn] k|ltjfbLnfO{
Dofb a'emfpg NofPdf k|ltjfbLn] To:tf] Dofb a'lemlng' kg]{5 / To;/L a'lemlnPsf]df
/Ltk"j{s Dofb a'emfPsf] dflgg]5 .
-%_ ;Ël7t ;+:yfsf] xsdf To:tf] ;+:yfsf] d'Vo sfof{nodf Dofb a'emfPsf]df
pkbkmf -$_ adf]lhd ;DalGwt ;+:yfnfO{ /Ltk"j{s Dofb a'emfPsf] dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æd'Vo sfof{noÆ eGgfn] ;Ël7t ;+:yfsf]
/lhi68{ sfof{no eP To:tf] sfof{no / To:tf] sfof{no geP ;Ël7t ;+:yfsf]
sf/f]af/ x'g] d'Vo sfof{no ;Demg' k5{ .
-^_ pkbkmf -$_ adf]lhd k|ltafbLn] Dofb a'lem;s]kl5 cg';"rL–% adf]lhdsf]
9fFrfdf e/kfO{ ul/lbg' kg]{5 .
-&_ pkbkmf -#_ adf]lhd afbL jf lghsf] sfg"g Joj;foLn] k|ltafbLnfO{ Dofb
a'emfPsf]df k|ltafbLn] Dofb a'emL ul/lbPsf] e/kfO{ lghn] To;/L Dofb a'emfPsf] ;ft
lbgleq cbfntdf bflvnf ug'{ kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

39
-*_ pkbkmf -^_ adf]lhd k|ltafbLn] Dofb a'lemlnO{ e/kfO{ u/LlbPsf] ldltaf6
k|ltpQ/kq k]z ug]{ Dofb sfod x'g]5 .
-(_ o; bkmf adf]lhd afbL jf sfg"g Joj;foLn] k|ltafbLnfO{ Dofb a'emfpFbf
lghn] a'lem glnPdf To:tf] afbL jf sfg"g Joj;foLn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Dofb
gf3]sf] b'O{ lbgleq ;f]xL Joxf]/fsf] k|ltj]bg cbfnt ;dIf k]z ug{' kg{]5 .
-!)_ pkbkmf -(_ adf]lhd afbL jf lghsf] sfg"g Joj;foLaf6 Dofb tfd]n
x'g g;s]sf] k|ltj]bg k|fKt ePdf cbfntn] o; kl/R5]b adf]lhd k|ltafbLsf] gfddf
Dofb tfd]n ug{' kg{]5 .
!))= k|ltafbLnfO{ Dofb hf/L ug]{ M -!_ bkmf (( adf]lhd afbL cfk}mn] jf lghsf] sfg"g
Joj;foL dfkm{t k|ltafbLnfO{ Dofb a'emfPsf] cj:yfdf afx]s cbfntn] lkm/fbkq btf{
ePsf] ldltn] tLg lbgleq k|ltpQ/kq k]z ug{ k|ltafbLsf] gfddf Dofb hf/L ug'{
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd Dofb hf/L ubf{ afbLn] cbfntdf btf{ u/fPsf]
lkm/fbkqsf] Ps k|lt / lkm/fb;fy ;+nUg k|df0f ;d]t a'emfpg' kg]{5 .
-#_ cbfntaf6 Dofb hf/L ePkl5 k|ltafbLn] k|ltpQ/ k]z ug{'eGbf klxn] g}
lkm/fbkq jf ldl;n ;+nUg sfuhkqsf] gSsn lng lgj]bg lbPdf cbfntn] To:tf]
sfuhkqsf] k|ltlnlk k|dfl0ft u/L pknAw u/fpg' kg]{5 .
!)!= Dofb lbg' kg]{ M -!_ cbfntn] o; kl/R5]b adf]lhd k|ltafbLsf] gfddf Dofb hf/L ubf{
af6fsf] Dofb afx]s PSsfO; lbgsf] cjlw tf]sL To:tf] lkm/fbkqsf ;DaGwdf k|ltjfb
jf k|lt/Iff ug{sf] nflu cbfntdf pkl:yt x'g Dofb lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bkmf !@# adf]lhd
cbfntn] k|ltafbL sfod u/]sf] JolQmnfO{ Dofb lbFbf af6fsf] Dofb afx]s ;ft lbgsf]
Dofb lbg' kg]{5 .
!)@= Dofb tfd]n ug{ nufpg] M -!_ bkmf !)! adf]lhd cbfntn] Dofb hf/L ubf{ tLg k|lt
Dofb ;"rgf tof/ u/L ;DalGwt clws[tn] b:tvt u/L cbfntsf] 5fk nufO{ tfd]n
ug{ nufpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg afbL jf lghsf] sfg"g
Joj;foL dfkm{t Dofb tfd]n ug{ b'O{ k|lt Dofb ;"rgf tof/ ug'{ kg]{5 .

40
-#_ o; kl/R5]b adf]lhd Dofb hf/L ubf{ cbfntn] k|ltafbL agfOPsf
Psf3/df /x] a;]sf JolQmnfO{ Ps k|lt / ;f] afx]s c? k|ltafbLsf] xsdf k|To]s
k|ltafbLsf] nflu Ps Ps k|ltsf b/n] lkm/fbkqsf] k|ltlnlk ;lxt Dofb tfd]n ug]{ jf
u/fpg] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
!)#= Dofbsf] 9fFrf M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd k|ltafbLsf] gfddf Dofb hf/L ubf{ cg';"rL–
^ adf]lhdsf] 9fFrfdf hf/L ug'{ kg]{5 .
-@_ k|ltafbL afx]s cGo JolQmsf gfddf Dofb hf/L ubf{ cg';"rL–&
adf]lhdsf] 9fFrfdf hf/L ug'{ kg]{5 .
!)$= tfd]nbf/n] Dofb tfd]n ug{' kg]{ M -!_ tfd]nbf/n] cbfntaf6 a'em]sf] Dofb af6f]sf]
Dofb afx]s ;fwf/0ftof ;ft lbgleq tfd]n ug{' kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf nflu ætfd]nbf/Æ eGgfn] cbfntaf6 hf/L
ePsf] Dofb ;DalGwt JolQmnfO{ a'emfO{ tfd]n ug{ lhDd]jf/L kfPsf] jf vl6Psf]
sd{rf/L ;Demg' k5{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq Dofb tfd]n x'g g;s]df lghn] To;sf]
sf/0f ;lxtsf] k|ltj]bg ;DalGwt cbfntdf lbg' kg]{5 / To:tf] k|ltj]bg em'§f
b]lvPdf lghnfO{ ljefuLo sf/jfxL x'g ;Sg]5 .
!)%= Dofb tfd]nL ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ cbfntn] Dofb tfd]n ug{sf] nflu tfd]n ug'{
kg]{ Dofbsf] tLg k|lt tof/ u/L tfd]nbf/nfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tfd]nbf/n] Dofb a'lem;s] kl5 lghn] ;DalGwt
JolQm lrg]sf] eP ;f] s'/f pNn]v u/L lghnfO{ hxfF;'s} km]nf kf/] klg Dofb a'emfpg
;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;DalGwt JolQm km]nf gk/]df tfd]nbf/n] lghsf]
a;f]af;sf] 7]ufgfdf uO{ 3/ jf 8]/f kQf nufO{ ;DalGwt JolQmsf] klxrfg u/L
:yfgLo txsf] ;DalGwt j8f cWoIf, j8f ;b:o, ;lrj jf s'g} ;/sf/L sd{rf/L /
sDtLdf b'O{ hgf :yfgLo JolQm /f]xa/df /fvL Dofb tfd]n u/]sf] ldlt n]vL
;DalGwt JolQmnfO{ ;f] Dofb a'emfO{ e/kfO{ u/L lng' kg]{5 .

41
-$_ Dofb hf/L ePsf] JolQm k]mnf gk/]df cbfntn] pkbkmf
-#_ sf] sfo{ljlw k"/f u/L To:tf] JolQmsf] Psf3/sf] pd]/ k'u]sf] cGo s;}nfO{ Dofb
a'emfpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd ;DalGwt JolQm jf lghsf] Psf3/sf] pd]/ k'u]sf]
s'g} JolQm klg km]nf gk/]df jf km]nf k/] klg Dofb a'emL glnPdf tfd]nbf/n] pkbkmf
-#_ df n]lvPsf JolQmsf] /f]xa/df To:tf] JolQmn] a;f]af; u/]sf] 3/sf] b}nf]df ;a}n]
b]Vg] 7fpFdf 6fF;L ;f]xL Joxf]/f Dofbdf pNn]v u/L tfd]n ug'{ kg]{5 .
-^_ pkbkmf -@_, -#_, -$_ / -%_ adf]lhdsf] sfo{ljlw cjnDag u/L Dofb
tfd]n ubf{ cbfntdf bflvn ug]{ Dofbsf] kL7df s'g JolQmnfO{ s] s:tf] sfo{ljlw k"/f
u/L Dofb a'emfO{ jf Dofb 6fF; u/L tfd]n ePsf] xf] ;f] ldlt / ;do pNn]v u/L
a'emfPsf] jf 6fFl;Psf avt pkbkmf -#_ df pNn]lvt JolQmx¿ ;d]tsf] k|i6 a'lemg]
u/L ;xL5fk u/fpg' kg]{5 .
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhd tfd]n ul/Psf] Dofbsf] k|ltdf tfd]nbf/n] cfkm\gf]
;xL5fk u/L To;sf] k|ltj]bg ;lxtsf] Dofbsf] k|lt cbfntdf a'emfpg' kg]{5 .
-*_ pkbkmf -%_ adf]lhd 3/ b}nfdf 6fF;L Dofb tfd]n ul/Psf] eP
tfd]nbf/n] To:tf] Dofb ;"rgfsf] t];|f] k|ltdf ;f]sf] tfd]nL ldlt / ;do hgfO{
;DalGwt :yfgLo txdf a'emfO{ ;f]sf] 5'§} e/kfO{ u/fO{ lnO{ jf tfd]nL k|ltsf] kL7df
;f] s'/f hgfO{ :yfgLo txsf] ;DalGwt j8f cWoIf, ;b:o, ;lrj jf s'g} ;/sf/L
sd{rf/Lsf]] ;xL5fk u/fpg' kg]{5 .
-(_ pkbkmf -*_ adf]lhd tfd]nbf/n] Dofb a'emfPsf]df ;DalGwt :yfgLo
txn] t'?Gt To:tf] Dofb cfkm\gf] ;"rgf kf6Ldf 6fF:g' kg]{5 .
-!)_ o; bkmf adf]lhd 3/ b}nf]df 6fF; ul/Psf] Dofbsf] k|lt ;DalGwt
:yfgLo txnfO{ ga'emfPsf] jf :yfgLo txn] cfk"mn] kfPsf] Dofb cfkm\gf] ;"rgf
kf6Ldf g6fF;]sf] eP tfklg pkbkmf -%_ adf]lhd ;DalGwt JolQmsf] 3/ b}nf]df Dofb
/Ltk"j{s 6fFl;Psf] eP sfg"g;Ddt 9Ëaf6 Dofb tfd]n ul/Psf] dflgg]5 .
-!!_ s'g} ;Ël7t ;+:yfnfO{ s'g} d'2fsf ;DaGwdf Dofb tfd]n ug'{ kbf{ To:tf]
;+:yfsf] /lhi68{ sfof{no, k|wfg sfof{no jf sf/f]af/sf] d'Vo sfof{nodf To; avt
d'Vo eO{ sfd ug]{ JolQmnfO{ tfd]n ug'{ kg]{5 .

42
t/ To:tf] JolQm pknAw gePdf To:tf] ;+:yfsf] To:tf] sfof{nodf sfo{/t
s'g} kbflwsf/L jf sd{rf/LnfO{ Dofb a'emfO{ tfd]n ug{ ;lsg]5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æd'Vo eO{ sfd ug]{ JolQmÆ eGgfn] ;Ël7t
;+:yfsf] k|d'v sfo{sf/L clws[t ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] To:tf] ;+:yfsf] cWoIf,
pkfWoIf, ;lrj, k|aGw ;~rfns, sfo{sf/L lgb]{zs, dxfk|aGws jf sDkgLsf] xsdf
sDkgL ;lrj ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-!@_ pkbkmf -!!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;/sf/L sfof{no,
;+j}wflgs lgsfo jf cbfntsf] gfddf Dofb tfd]n ubf{ To:tf] sfof{nosf] k|d'v,
k|zf;sLo k|d'v jf To:tf] lhDd]jf/L kfPsf] s'g} kbflwsf/L jf lghsf] lgldQ eO{
sfd ug]{ kbflwsf/L / To:tf] s'g} kbflwsf/L pknAw x'g g;s]df ;f]xL s'/f pNn]v
u/L To:tf] sfof{no, lgsfo jf cbfntdf Dofb a'emfO{ tfd]n ug'{ kg]{5 .
-!#_ s'g} ;/sf/L sfof{no, ;+j}wflgs lgsfo, cbfnt, s'g} ;Ël7t ;+:yf jf
To;sf kbflwsf/L jf sd{rf/Lsf] gfddf ;f] x}l;otdf Dofb tfd]n ug'{ kbf{ To:tf]
sfof{no, lgsfo, cbfnt jf ;+:yf jf To;sf kbflwsf/L, sd{rf/LnfO{ a'emfO{ tfd]n
ug'{ kg]{5 .
-!$_ pkbkmf -!!_, -!@_ / -!#_ adf]lhd Dofb tfd]n x'g g;s]df ;f]sf] sf/0f
;lxt tfd]nbf/n] ;DalGwt cbfntdf tLg lbgleq k|ltj]bg lbg' kg]{5 .
-!%_ pkbkmf -!$_ adf]lhd k|ltj]bg k]z x'g cfPdf cbfntn] To:tf]
sfof{no, lgsfo, cbfnt jf ;Ël7t ;+:yf jf To;sf kbflwsf/L jf sd{rf/Lsf]
gfddf ;f] x}l;otdf x'nfs dfkm{t Dofb tfd]n ug{] cfb]z lbg ;Sg]5 .
-!^_ pkbkmf -!%_ adf]lhd cfb]z ePsf]df To:tf] sfof{no, lgsfo, cbfnt
jf ;Ël7t ;+:yf jf To;sf kbflwsf/L jf sd{rf/Lsf] ;f] x}l;otdf Dofb k7fpFbf
;f]xL Joxf]/f pNn]v u/L ;DalGwt cbfntaf6 /lhi6«/L kq k7fO{ tfd]n ug{ ;lsg]5 .
-!&_ pkbkmf -!^_ adf]lhd x'nfsåf/f k7fPsf] Dofbsf] lkmtL{ /l;b cbfntdf
bflvn ePkl5 ;f] Dofb cGoyf k|dfl0ft ePsf]df afx]s /Ltk"j{s tfd]n ePsf]
dflgg]5 .
-!*_ s'g} :yfgLo txsf] If]qleq a;f]af; ug]{ JolQmsf] 3/ w'/L jf Ans gDa/
sfod eO{ qmda4 ¿kdf clÍt u/L clen]v sfod ul/Psf] ePdf ;f] 7fpFdf jf

43
To:tf JolQmn] cfkm\gf] sf/f]af/, Joj;fo jf s'g} ljifodf x'nfsåf/f Dofb tfd]n ug{
;Sg] u/L cbfntn] d~h'/L lbPsf] /x]5 eg] o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg cbfntn] ;f] Joj:yfsf] cwLgdf /xL Dofb tfd]n ug{ ;Sg]5 .
-!(_ s'g} ;/sf/L sfof{no, ;+j}wflgs lgsfo, cbfnt jf ;Ël7t ;+:yfsf]
kbflwsf/L jf sd{rf/Lsf] ¿kdf /x]sf] s'g} JolQmsf gfddf hf/L ePsf] Dofb pkbkmf
-@_, -#_, -$_ / -%_ adf]lhd tfd]n ug{ g;lsPsf] eGg] ;DalGwt tfd]nbf/sf]
k|ltj]bg k|fKt ePdf cbfntn] To:tf] JolQmnfO{ pkbkmf -!#_ jf -!%_ adf]lhd Dofb
tfd]n ug{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
-@)_ pkbkmf -!(_ adf]lhd cfb]z ePdf cbfntn] To:tf] cfb]z adf]lhd
;DalGwt JolQmsf] gfdsf] Dofb ;"rgf tfd]n ug]{5 .
-@!_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg d'2fsf kIf ljkIfn]
s'g} lnvt, ;DalGwt ljifo jf sf/f]af/sf] ljifodf Pscsf{nfO{ ;"rgf ug{ jf
ljjfbsf] ;DaGwdf Dofb k7fpg Od]n, km\ofS; h:tf ljB'tLo ;"rgf cfbfg k|bfg
ug]{ 7]ufgfsf] Joj:yf u/]sf] eP cbfntn] To:tf] 7]ufgfdf ljB'tLo ;"rgf dfkm{t
Dofb tfd]n ug{ ;Sg]5 .
-@@_ o; bkmfsf ljleGg pkbkmfdf plNnlvt sfo{ljlw cjnDag ubf{ klg
;DalGwt JolQmsf] gfddf Dofb tfd]n x'g g;s]sf] Joxf]/fsf] k|ltj]bg tfd]nbf/af6
k|fKt ePdf / k|ltj]bgsf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf cbfntn] To:tf] JolQmsf] gfdsf]
Dofb /fli6«o :t/sf b}lgs klqsfdf k|sfzg u/L Dofb tfd]n ug{ cfb]z lbg]5 .
-@#_ pkbkmf -@@_ adf]lhd cfb]z ePsf]df ;f]xL cfb]z adf]lhd Dofb tfd]n
ul/g]5 .
-@$_ pkbkmf -@@_ adf]lhd /fli6«o :t/sf] b}lgs klqsfdf k|sfzg u/L Dofb
tfd]n ubf{ nfu]sf] vr{ ;DalGwt kIfn] Joxf]g'{ kg]{5 .
!)^= cbfntdf g} Dofb tfd]n ug{ ;Sg] M -!_ bkmf !)% jf !)& df h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg tfd]nbf/n] b]xfosf JolQmsf gfddf hf/L ePsf] Dofb To:tf] JolQmnfO{
cbfntdf g} a'emfO{ tfd]n ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ;DalGwt cbfntsf sd{rf/L jf kbflwsf/L eP lgh cbfntdf
xflh/ x'Fbf,

44
-v_ ;DalGwt cbfntdf csf]{ s'g} d'2fdf tfl/vdf /x]sf] kIf eP
To:tf] kIf cbfntdf pkl:yt x'Fbf,
-u_ ;DalGwt cbfntdf /x]sf] s'g} d'2fdf s'g} kIfsf] k|ltlglwTj
ug]{ jfl/; eP To;/L k|ltlglwTj u/L cbfntdf pkl:yt x'Fbf,
-3_ ;DalGwt cbfntdf sfg"g Joj;fosf] l;nl;nfdf pkl:yt x'g]
sfg"g Joj;foL eP To:tf] Joj;fosf] l;nl;nfdf cbfntdf
pkl:yt x'Fbf,
-ª_ ;fIfLsf] ¿kdf pkl:yt ePsf] JolQm eP ;f] x}l;otdf
cbfntdf pkl:yt x'Fbf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf JolQmnfO{ tfd]nbf/n] lgh ;DalGwt cbfntdf
pkl:yt x'Fbfsf avt Dofb a'emfpg NofPdf lghn] a'lemlng' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd a'emfpg NofPsf] Dofb s'g} JolQmn] a'lemlng g;lsg]
hgfp lbPdf tfd]nbf/n] ;f] s'/fsf] k|ltj]bg cbfntnfO{ t'?Gt lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|fKt ePsf] k|ltj]bgsf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf
cbfntn] To:tf] JolQmsf] xsdf cbfntaf6 hf/L ePsf] To:tf] Dofb lghn]
ga'em];Dd ;f] cbfntdf lghn] jf/];sf] x}l;otdf k|ltlglwTj ug{, tfl/v lng, sfg"g
Joj;fo ug{ jf ;fIfLsf] x}l;otdf askq ug{ gkfpg] u/L /f]s nufpg] cfb]z
ug]{5 .
!)&= Dofb tfd]n ePsf] dflgg] M -!_ cbfntaf6 hf/L ePsf] Dofb ;DalGwt JolQmnfO{ o;
kl/R5]b adf]lhd s'g} klg 7fpFdf jf lghsf] 7]ufgfdf a'emfO{ jf o; ;+lxtf adf]lhd

cGo s'g} clen]v ug{ ;lsg] pkfoåf/f lghnfO{ hfgsf/L u/fPdf Dofb tfd]n
ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Dofb k|fKt ug]{ JolQm
cbfntdf pkl:yt eO{ cfkm}Fn] Dofb a'lemlng lgj]bg u/]df lghnfO{ cbfntdf g}
Dofb a'emfpg' kg]{5 / To;/L Dofb a'emfPsf]df /Ltk"j{s Dofb a'emfPsf] dflgg]5 .
!)*= tfd]nbf/nfO{ ;xof]u ug{' kg]{ M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd Dofb tfd]n ubf{ :yfgLo
txsf ;DalGwt j8f cWoIf, ;b:o, ;lrj jf s'g} ;/sf/L sd{rf/L / :yfgLo

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

45
JolQmn] ;DalGwt JolQmsf] 3/åf/ vf]hL, b]vfO{, lrgfO{, klxrfg u/fO{ Dofb tfd]n ug{
cfjZos kg{] ;a} ;xof]u u/L To:tf] Dofb tfd]nL ubf{ ;fIfL a;L ;xL5fk u/L Dofb
tfd]n ug{] sfddf tfd]nbf/nfO{ ;xof]u ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Dofb tfd]n ubf{ :yfgLo
txsf ;DalGwt j8f cWoIf, ;b:o, ;lrj jf s'g} ;/sf/L sd{rf/L / cGo :yfgLo
JolQmn] ;fIfL a;L tfd]n ug{ ;xof]u gu/]sf] jf ;xof]u ug{ OGsf/ u/]sf] sf/0fn]
dfq cGo sfo{ljlw k"/f u/L /Ltk"j{s tfd]n ePsf] Dofb a]/Ltsf] x'g] 5}g .
!)(= c;xof]u ug]{ JolQmnfO{ ;hfo x'g] M bkmf !)* adf]lhd ;xof]u ug{] st{Jo ePsf]
JolQmn] Dofb tfd]n ubf{ s'g} ;xof]u gu/]sf] eGg] tfd]nbf/sf] k|ltj]bg k|fKt ePdf
/ To:tf] k|ltj]bgsf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf ;DalGwt cbfntn] To;/L ;xof]u gug{]
JolQmnfO{ kfFr xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf ug{ ;Sg]5 .
!!)= tfd]n ul/Psf] Dofb hfFRg' kg]{ M tfd]nbf/n] o; kl/R5]b adf]lhd Dofb tfd]n u/L
k|ltj]bg lbgf ;fy cbfntsf] ;DalGwt clws[t sd{rf/Ln] To:tf]] Dofb /Ltk"j{s
tfd]n ePsf] 5 jf 5}g hfFr u/L /Lt k"j{s tfd]n ePsf] b]lvPdf ;f] k|dfl0ft u/L
ldl;n ;fd]n /fVg' kg]{5 .
!!!= k'gM tfd]n ug{ nufpg] M -!_ bkmf !!) adf]lhd hfFr ubf{ sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{ Dofb
tfd]n u/L NofPsf] gb]lvPdf jf To:tf] Dofb tfd]nLsf] ;DaGwdf s;}sf] ph'/ k/L
a'em\bf a]/Lt;Fu Dofb tfd]n ePsf] jf tfd]n g} gePsf] b]lvPdf cbfntn] k'gM /Lt
k'¥ofO{ tfd]n ug{ ;DalGwt tfd]nbf/ jf csf]{ tfd]nbf/nfO{ cfb]z lbg' kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cfb]z ePsf]df To:tf] tfd]nbf/n] o; kl/R5]b
adf]lhd k'gM Dofb tfd]n ug'{ kg]{5 .
!!@= tfd]n ug]{ JolQmnfO{ hl/afgf x'g] M tfd]nbf/n] ;DalGwt JolQm km]nf gk/L 3/
b}nf]df 6fF; ul/Psf] Dofbsf] t];|f] k|lt ;DalGwt :yfgLo txdf ga'emfPdf To;/L
ga'emfpg] tfd]nbf/nfO{ k6s} lkR5] Ps xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf x'g]5 / To:tf]
tfd]nbf/nfO{ ;DalGwt cbfntn] ljefuLo sf/afxL ug{ ;d]t cfb]z lbg ;Sg]5 .
!!#= jf/]; jf sfg"g Joj;foLnfO{ Dofb tfd]n ug{ ;lsg] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq
h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQmnfO{ tfd]n ug'{ kg]{ Dofb a'lemlng

46
lghaf6 sfg"g adf]lhd jfl/; jf sfg"g Joj;foL lgo'Qm ePsf] /x]5 eg] To:tf]
Dofb ;f] jfl/; jf sfg"g Joj;foLnfO{ tfd]n ug{ ;lsg]5 .
-@_ bkmf !)^ sf] pkbkmf -!_ sf] v08 -u_ jf -3_ / o; bkmf adf]lhd jfl/;
jf sfg"g Joj;foLnfO{ Dofb tfd]n ubf{ cg';"rL–* adf]lhdsf] 9fFrfdf e/kfO{
u/fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd kIfsf] jfl/; jf sfg"g Joj;foLnfO{ jf clws[t
jfl/; lgo'Qm ePsf] d'2fdf ;DalGwt clws[t jfl/;nfO{ Dofb a'emfPdf jf tfd]n
u/]df o; kl/R5]b adf]lhd /Ltk"j{s Dofb a'emfPsf] jf tfd]n u/]sf] dflgg]5 .
!!$= 3/ 7]ufgf kQf gnfu]sf JolQmsf] gfdsf] Dofbsf] tfd]nL M -!_ bkmf !)% df h'g;'s}
s'/f n]lvPsf] eP tfklg cbfntn] 3/ 7]ufgf kQf gePsf] JolQmsf] gfdsf] Dofb
;"rgf tfd]n ug'{ kbf{ To:tf] JolQmsf] ufpF, zx/ / 6f]n n]lvPsf] eP ;f]xL 7]ufgfdf
/ ufpF, zx/ / 6f]n klg kQf gnfu]sf] eP ;f]xL Joxf]/f hgfO{ cbfntsf] ;"rgf
kf6Ldf 6fF; u/L /fli6«o:t/sf b}lgs klqsfdf ;"rgf k|sfzg u/L Dofb tfd]n ug{
;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd klqsf dfkm{t Dofb tfd]n ePsf]df /Ltk"j{s Dofb
tfd]nL ePsf] dflgg]5 .
!!%= Onfsf aflx/sf] JolQmsf] Dofb tfd]nL M -!_ d'2f k/]sf] cbfntsf] k|fb]lzs
If]qflwsf/eGbf aflx/ /x] a;]sf] JolQmsf] gfdsf] Dofb tfd]n ug'{ kbf{ To:tf]
cbfntsf] cfb]z ;fy lgh /x] a;]sf] Onfsfdf k|fb]lzs If]qflwsf/ ePsf] cbfntdf
Dofb ;lxtsf] ;"rgfsf] cfjZos k|lt k7fpg' kg]{5 / To;/L k7fpFbf ljB'tLo
dfWodsf] ;d]t k|of]u ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd csf{] cbfntaf6 Dofb ;lxtsf] ;"rgf k|fKt ePdf
To:tf] cbfntn] klg o; kl/R5]b adf]lhdsf] /Lt k'¥ofO{ Dofb tfd]n u/fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd Dofb tfd]n ePkl5 To:tf] cbfntn] To:tf] Dofb
;DalGwt cbfntdf k7fpg' kg]{5 .
!!^= a]l/t;Fu Dofb tfd]n ug]{, u/fpg] jf afwf lj/f]w ug]{nfO{ ;hfo x'g] M b]xfosf sfo{
ug]{ JolQmnfO{ ;DalGwt tfd]nbf/sf] k|ltj]bg jf s;}sf] ph'/Lsf] cfwf/df sf/afxL

47
k|f/De u/L cbfntn] bz xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf jf Ps dlxgf;Dd s}b jf b'j}
;hfo ug{ ;Sg]5 M–
-s_ cbfntn] hf/L u/]sf] Dofb dgfl;a sf/0f ljgf tfd]n gu/fPdf,
-v_ em'§f Joxf]/f n]vfO{ jf em'§f Joxf]/f kf/L Dofb tfd]n u/] jf u/fPdf,
-u_ Dofb ;"rgf tfd]n ug{ afwf lj/f]w u/]df,
-3_ 6fF;]sf] Dofb Roft] jf pSsfPdf .
!!&= a]/Ltsf] Dofb ab/ x'g] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhdsf] sfo{ljlw k"/f u/L Dofb tfd]n
gePsf] jf Dofb g} tfd]n gu/]sf] ;DaGwdf d'2f lsgf/f x'g' cl3 hlxn] ;'s} klg
d'2fsf] kIfn] cbfntdf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k/]sf] lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;a /x]sf] cbfntaf6
7x/ ePdf a]/Lt;Fu tfd]n ePsf] Dofb ab/ u/L k'gM Dofb tfd]n ug{ jf ;DalGwt
kIfnfO{ Dofb a'lemlng cbfntn] cfb]z lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg o; kl/R5]b
adf]lhd tfd]n u/L NofPsf] Dofb cbfntn] hfFRbf /Lt gk'¥ofO{ tfd]n u/L NofPsf]
b]lvPdf To:tf] Dofb ab/ u/L k'gM /Lt k'¥ofO{ tfd]n ug{ nufpg' kg]{5 .
!!*= k|ltpQ/kq ;/xsf] k'g/fj]bg lbg ;Sg] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhdsf] sfo{ljlw k"/f
gu/L a]/Lt;Fu Dofb tfd]n u/]sf] sf/0f d'2fdf k|lt/Iff ug{ jf k|ltpQ/kq k]z ug{
gkfO{ cfkm\gf] lj?4df tNnf] cbfntaf6 PstkmL{ km};nf ePsf] Joxf]/f pNn]v u/L
To:tf] km};nf ePsf] 5 dlxgfleqdf yfxf kfPsf] ldltn] k}FtL; lbgleq ;DalGwt
k|ltafbLn] k|ltpQ/kq ;/xsf] k'g/fj]bg ;DalGwt k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf k]z ug{
;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|ltpQ/kq ;/xsf] k'g/fj]bg k|fKt ePdf k'g/fj]bg
;'Gg] cbfntn] ;f] k'g/fj]bgkq pk/ ;'g'jfO{ ug'{ cl3 lkm/fbkqdf k|ltafbL agfOPsf
jf cbfntn]] bkmf !@# adf]lhd k|ltafbL sfod u/]sf] JolQmnfO{ /Ltk"j{s Dofb
tfd]n eP jf gePsf] ;DaGwdf 7x/ ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;'g'jfO{ ubf{ k|ltafbL jf cbfntn] bkmf !@#
adf]lhd k|ltafbL sfod u/]sf] JolQmnfO{ /Ltk"j{s Dofb tfd]n gu/]sf] eGg] k'g/fj]bg
;'Gg] cbfntaf6 7x/ ePdf To:tf] d'2fdf tNnf] cbfntaf6 ePsf] PstkmL{ km};nf

48
ab/ u/L k'g/fj]bgkqnfO{ g} k|ltpQ/kq sfod u/L sfg"g adf]lhd d'2fsf] k'gM
sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug{ tNnf] cbfntnfO{ cfb]z lbO{ d'2fsf] ldl;n To:tf]
cbfntdf k7fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntaf6 cfb]z ;lxtsf] ldl;n
k|fKt ePdf ;DalGWft cbfntn] To:tf] ldl;n k|fKt ePsf] tLg lbgleq af6f]sf] Dofb
afx]s ;ft lbgsf] Dofb afbLsf gfddf tfd]n ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd Dofb tfd]n ePsf]df Dofbleq afbL xflh/ eP jf
Dofb ;dfKt ePkl5 sfg"g adf]lhd d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{ kg]{5 .

kl/R5]b–(
k|ltpQ/kq tyf k|ltbfaL ;DaGwL Joj:yf

!!(= k|ltpQ/kq k]z ug'{ kg]{ M -!_ kl/R5]b–* adf]lhd k|ltafbLnfO{ Dofb tfd]n ePsf]
ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s PSsfO{; lbgleq k|ltafbLn] ;DalGwt cbfntdf
k|ltpQ/kq k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ o; ;+lxtfdf cGoq cGoyf n]lvPsf]df afx]s pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
cjlweGbf kl5 k]z ug{ NofPsf] k|ltpQ/kq btf{ x'g] 5}g / btf{ ePsf] eP klg
To:tf] k|ltpQ/kqnfO{ cbfntn] :jLsf/ ug]{ 5}g .
!@)= k|ltpQ/kqsf] 9fFrf M k|ltpQ/kq lbFbf cg';"rL–( adf]lhdsf] 9fFrfdf tof/ u/L lbg'
kg]{5 .
!@!= k|ltbfaL k]z ug{ ;lsg] M -!_ k|ltpQ/kq k]z ubf{ k|ltafbLn] afbL lj?4 s'g} bfaL
lng rfx]df To:tf] bfaL lng ;Sg]5 / lghn] To:tf] bfaL lnPdf k|ltbfaL lnPsf]
dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|ltbfaL lkm/fb bfaLsf] ljifodf ;Lldt /x]sf] /
To:tf] k|ltbfaL k|ltpQ/kqdf g} pNn]v ePsf] x'g' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|ltbfaL lnOPsf]df Ps hgf;Dd afbL eP b'O{ k|lt
/ To;kl5sf k|To]s afbLsf nflu Ps k|ltsf b/n] k|ltpQ/kqsf] k|ltlnlk k]z ug'{
kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

49
t/ Psf3/sf afbL hlt;'s} ;ª\Vofdf /x]sf] ePklg To:tf afbLsf] nflu Ps
k|lt dfq k|ltpQ/kqsf] k|ltlnlk k]z ug{ ;lsg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|fKt ePsf b'O{k|lt k|ltpQ/kqdWo] Psk|lt
k|ltpQ/kq cbfntn] k|ltpQ/kq k]z eP nut} kl5 cbfntaf6 lgwf{l/t tfl/vsf
lbg pkl:yt x'g] afbL jf lghsf] jfl/;nfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd k|ltpQ/kq a'emfPsf] kGw| lbgleq afbLn] k|ltbfaL
:jLsf/ u/]sf] jf OGsf/ u/]sf] Joxf]/fsf] lnlvt k|ltjfb cbfntdf k]z ug'{ kg]{5 .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg k|ltafbLn] k|ltpQ/
;/xsf] aofg cbfnt ;dIf lbFbf lghn] k|ltbfaL ;d]t lnPsf] eP cbfntn] To:tf]
aofgsf] clen]vsf] Ps k|lt afbLnfO{ pkbkmf -$_ adf]lhd pknAw u/fpg' kg]{5 .
-&_ k|ltafbLn] o; bkmf adf]lhd k|ltbfaL lnPsf]df cbfntn] k|ltbfaL lng]
kIfnfO{ ;ft lbgleq kl/R5]b– ^ adf]lhdsf] cbfntL z'Ns bflvnf ug{ cfb]z lbg]5
/ To;/L lbPsf] cfb]z adf]lhd k|ltafbLn] cbfntL z'Ns a'emfPsf]df dfq lghsf]
k|ltbfaL sfod x'g]5 .
!@@= k|ltpQ/kq btf{ ug]{ M -!_ k|ltafbLn] k|ltpQ/kq btf{ ug{ NofPdf cbfntn] To:tf]
k|ltpQ/kq Dofbleq k/] jf gk/]sf] / /Ltk"j{s eP jf gePsf] hfFrL Dofbleq k/]sf]
/ /Ltk"j{s ePsf] b]lvPdf To:tf] k|ltpQ/kq btf{ u/L ;DalGwt kIfnfO{ cg';"rL–#
adf]lhdsf] 9fFrfdf To;sf] e/kfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|ltpQ/kq hfFr ubf{ Dofb gf3L NofPsf] jf /Lt
gk'u]sf] b]lvPdf cbfntn] To;sf] sf/0f k|ltpQ/kqdf v'nfO{ b/kL7 ul/lbg' kg]{5 .
!@#= cbfntn] k|ltafbL sfod ug]{ M -!_ s'g} JolQm pk/ cbfntdf lkm/fbkq gk/] klg
s'g} d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ jf lsgf/f ubf{ s'g} JolQmsf] xs, lxt, bfaL jf ;/f]sf/
k|efljt x'g] b]lvPdf, afbLn] k]z u/]sf] lkm/fbkqdf jf k|ltafbLn] k]z u/]sf]
k|ltpQ/kqsf] n]vfOaf6 lkm/fb bfaL lnPsf] ljifodf cGo JolQmsf] ;d]t ;+nUgtf
/x]sf] b]lvg cfPdf jf cGo s'g} dgfl;a sf/0fn] s'g} JolQm;Fu s]xL s'/f a'em\g' kg]{
ePdf cbfntn] To;sf] sf/0f v'nfO{ To:tf] JolQmnfO{ a'em\g cfb]z lbg ;Sg]5 .

50
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} JolQmnfO{ a'em\g' k/]df af6f]sf] Dofb afx]s ;ft
lbgsf] Dofb lbg' kg]{5 / To;/L lbOPsf] Dofbleq To:tf] JolQm cbfntdf pkl:yt
ePdf lghsf] aofg u/fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd a'lemPsf] JolQmn] k|df0f v'nfO{ aofg lbg rfx]df
cbfntn] lghsf] aofg clen]v ug'{ kg]{5 / lghn] lnlvt ¿kdf hjfkm k]z ug{
rfx]df ;ft lbgdf ga9fO{ dgfl;a ;do lbO{ lnlvt hjfkm k]z ug{ cfb]z ug{'
kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] aofg jf lnlvt hjfkmaf6 lkm/fb bfaLsf]
ljifodf To:tf] JolQmsf] klg ;/f]sf/ jf ;+nUgtf /x]sf] b]lvPdf jf cbfntaf6
km};nf ubf{ lghsf] xs, lxt, bfaL jf ;/f]sf/ ;d]t k|efljt x'g] ePdf cbfntn]
lghnfO{ k|ltafbL ;/x tfl/vdf /fVg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd s'g} JolQmn] k]z u/]sf] lnlvt hjfkm jf u/fPsf]
aofgaf6 To:tf] JolQm k|df0f ;/x dfq b]lvg cfPdf cbfntn] lghnfO{ tfl/vdf
/fVg' kg]{ 5}g .
!@$= k|ltafbL sfod x'g lgj]bg lbg ;Sg] M -!_ cbfntdf k|ltpQ/ btf{ ePkl5 km};nf
x'g' cufj} lkm/fbkqdf k|ltafbL agfOPsf] afx]ssf cGo s'g} JolQmn] rfx]df
cbfntdf ljrf/fwLg s'g} d'2fdf cfˆgf] xs, lxt, bfaL jf ;/f]sf/ /x]sf] / To:tf]
d'2f km};nf x'Fbf cfˆgf] xs, lxt, bfaL jf ;/f]sf/ ;d]t k|efljt x'g] cfwf/ / sf/0f
v'nfO{ To:tf] d'2fdf cfkm"nfO{ ;d]t k|ltafbL sfod ug{ cbfnt ;dIf lgj]bg lbg
;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|fKt ePsf] lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf
cbfntn] lghnfO{ ;d]t k|ltafbL sfod u/L ;f] d'2fsf afbL / cGo k|ltafbLnfO{
To;sf] hfgsf/L lbg' kg]{5 .
t/ o;/L sfod ePsf] k|ltafbLn] afbL lj?4 k|ltbfaL ug{ ;Sg] 5}g .
!@%= k|ltpQ/kq b:t'/ M k|ltpQ/kq k]z ubf{ b'O{ ;o ?k}ofF b:t'/ nfUg]5 .
kl/R5]b–!)
b/kL7 ;DaGwL Joj:yf

51
!@^= lnvt hfFr ug'{ kg]{ M cbfntdf btf{ ug{ NofPsf] lkm/fbkq, k|ltpQ/kq, k'g/fj]bgkq
jf d'2fsf] sf/afxLsf] l;nl;nfdf bfo/ x'g] lgj]bgkqsf] lnvt k|fKt x'gf;fy
;DalGwt clws[tn] To:tf] lnvt sfg"g adf]lhdsf] 9fFrf ldn] jf gldn]sf], xbDofb
jf Dofbleq eP jf gePsf], cbfntsf] clwsf/If]qleq eP jf gePsf], v'nfpg' kg]{
Joxf]/f v'nfPsf] jf gv'nfPsf], n]vfO, k|:t'tL jf pNn]vgdf cz'l4, ck"0f{ jf cÍ /
cIf/df km/s k/] jf gk/]sf] / To:tf] lnvt cGo s'g} sf/0fn] a]/Ltsf] eP jf
gePsf] hfFr ug'{ kg]{5 .
!@&= /Lt gk'u]sf] lnvt ;Rofpg df}sf lbg' kg]{ M -!_ bkmf !@^ adf]lhd hfFr ubf{ To:tf]
lnvt sfg"g adf]lhdsf] 9fFrf gldn]sf], v'nfpg' kg]{ Joxf]/f gv'nfPsf], n]vfO{,
k|:t'tL jf pNn]vgdf cz'l4 jf ck"0f{ ePsf] jf cÍ jf cIf/df km/s k/]sf] h:tf
q'l6 b]lvPdf / To:tf q'l6x¿ ;RofO{ NofPdf To:tf] lnvt btf{ ug{ ldNg] ePdf
;DalGwt clws[tn] /Lt k'¥ofO{ jf ;RofO{ Nofpg' kg]{ Joxf]/f ;DalGwt lnvtdf n]vL
ldlt ;d]t pNn]v u/L cbfntsf] 5fk nufO{ b/kL7 u/L e/kfO{ u/fO{ ;DalGwt
JolQmnfO{ lkmtf{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lnvt b/kL7 ePsf]df tLg lbgeGbf a9L xbDofb jf
Dofb afFsL /x]5 eg] afFsL /x]sf] xbDofb jf Dofbleq / tLg lbgeGbf sd xbDofb
jf Dofb afFsL /x]5 eg] b/kL7 ePsf] ldltn] ;ft lbgleq /Lt k'¥ofO{ jf ;RofO{ btf{
ug{ NofPdf ;DalGwt clws[tn] To:tf] lnvt btf{ ug]{ cfb]z lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cfb]z ePsf]df cbfntn] To:tf] lnvt btf{ ug'{
kg]{5 .

!@*= lnvt b/kL7 ug'{ kg]{ M -!_ bkmf !@^ adf]lhd hfFr ubf{ To:tf] lnvt xbDofb jf
Dofbleq gePsf], ;DalGwt cbfntsf] clwsf/If]qleq g/x]sf], cbfntn] x]g{ gkg]{ jf
gx'g] jf sfg"g ljk/Lt ePsf] sf/0f btf{ ug{ gldNg] b]lvPdf ;DalGwt clws[tn]
b/kL7 u/L cbfntsf] 5fk nufO{ ;DalGwt JolQmnfO{ e/kfO{ u/fO{ lkmtf{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd clwsf/If]q gePsf] sf/0fn] b/kL7 ePsf] ph'/Lsf]
ljifodf d'2f ug{' kg]{ clGtd xbDofb b/kL7 ePsf] lbg;Dd /x]5 eg] k|rlnt
sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg To:tf] ph'/L ug]{ JolQmn] ;f] lbgaf6

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

52
af6f]sf] Dofb afx]s kG„ lbgleq btf{ ug{ NofPdf clwsf/If]q ePsf] cbfntn] sfg"g
adf]lhd btf{ ul/lbg' kg]{5 .
!@(= cbfntdf clen]v /fVg] M bkmf !@& adf]lhd lkmtf{ lbPsf] jf bkmf !@* adf]lhd
b/kL7 ul/Psf] lnvtsf] Ps k|lt cbfntdf clen]v /fVg' kg]{5 .
!#)= b/kL7 cfb]z pk/ lgj]bg lbg ;Sg] M -!_ bkmf !@* adf]lhd ;DalGwt clws[tn]
b/kL7 u/]sf] ljifodf lrQ ga'em\g] kIfn] b/kL7 ePsf] ldltn] ;ft lbgleq To:tf]
cbfntsf] GofofwLz ;dIf / GofofwLz :jo+n] b/kL7 u/]sf] eP k'g/fj]bg ;'Gg]
cbfnt ;dIf lghn] k]z u/]sf] lnvt btf{ ug]{ cfb]z dfu u/L lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k/]sf] ldltn] kGw| lbgleq b/kL7 u/]sf]
ljifo ;DalGwt cbfntsf GofofwLzn] jf k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] sfg"g ;Ddt eP
jf gePsf] ;DaGwdf cfb]z lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cfb]z lbg' cl3 k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] s}lkmot
tna u/L jf gu/L To:tf] b/kL7 sfg"g ;Ddt eP jf gePsf] ;DaGwdf ;'g'jfO{ ug{
;Sg]5 / ;'g'jfO{ ubf{ sfg"g ;Ddt ePsf] gb]lvPdf b/kL7 u/L btf{ ug{ dfu
ul/Psf] lnvt btf{ ug{ cfb]z lbg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd cfb]z ePsf]df To:tf] cfb]z k|fKt u/]] kl5 b/kL7
ug]{ kbflwsf/Ln] To:tf] lnvt ;f]xL lbg btf{ ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd ;'g'jfO{ ubf{ To:tf] b/kL7 sfg"g ;Ddt g} ePsf]
b]lvPdf k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] To;sf] sf/0f v'nfO{ To:tf] lgj]bg pk/sf] sf/afxL
cGTo ePsf] cfb]z ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b–!!
k|f/lDes ;'g'jfO{ ;DaGwL Joj:yf
!#!= xsb}of, xbDofb jf clwsf/If]q gePsf] lhls/ lng ;Sg] M k|ltafbLn] k|ltpQ/kq
k]z ubf{ b]xfosf] s'g} jf ;a} ljifodf lhls/ lng rfx]df To:tf] ljifo k|ltpQ/kqdf
pNn]v ug'{ kg]{5 M–
-s_ afbLnfO{ d'2f bfo/ ug]{ xsb}of gePsf],
-v_ lkm/fbkq xbDofbleq bfo/ gePsf],

53
-u_ h'g cbfntdf lkm/fbkq btf{ ePsf] 5 ;f]xL cbfntnfO{ lkm/fb bfaLsf
;DaGwdf sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/If]q gePsf] .
!#@= k|f/lDes ;'g'jfO{ ug'{ kg]{ M -!_ k|ltafbLn] k|ltpQ/kq lbFbf bkmf !#! df plNnlvt
s'g} jf ;a} ljifosf] lhls/ lnPdf cbfntn] To; d'2fdf k|df0f a'em\g], ;'g'jfO{ ug]{ jf
lsgf/f ug]{ sf/afxL k|f/De ug'{ cl3 To:tf] ljifodf k|f/lDes ;'g'jfO{ ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|f/lDes ;'g'jfO{ ubf{ afbL / k|ltafbLsf] tf/]v
ldnfg ePkl5sf] csf]{ tfl/vsf lbg k|ltafbLn] lhls/ lnPsf] laifodf ;Lldt /xL
cbfntn] k|f/lDes ;'g'jfO{ ug{' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k|f/lDes ;'g'jfO{ ubf{ cbfntn] To:tf] d'2fdf
afbLnfO{ lkm/fbkq btf{ ug]{ xsb}of eP jf gePsf], xbDofbleq lkm/fbkq btf{ eP jf
gePsf] jf cbfntnfO{ To:tf] d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/If]q eP
jf gePsf] ljifodf lg?k0f u/L cfb]z jf lg0f{o ug{' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|f/lDes ;'g'jfO{ ubf{ k|ltpQ/kqjfnfn] xsb}of
gePsf], xbDofbleq lkm/fbkq gk/]sf] jf cbfntsf] If]qflwsf/ gePsf] ;DaGwdf
lnPsf] lhls/ dgfl;a gb]lvPdf cbfntn] To:tf] d'2fsf] sfg"g adf]lhd sf/afxL,
;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{5 .
!##= d'2f vf/]h ePdf sf/afxL cGTo x'g] M -!_ bkmf !#@ adf]lhd k|f/lDes ;'g'jfO{ ubf{
To:tf] d'2fdf lkm/fbkq btf{ ug]{ xsb}of gePsf], xbDofbleq d'2f bfo/ gePsf] jf
h'g cbfntdf lkm/fbkq btf{ ePsf] 5 To; cbfntnfO{ To:tf] d'2fsf] sf/afxL,
;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/If]q g/x]sf] b]lvPdf cbfntn] To:tf] d'2f vf/]h ug]{
km};nf ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd d'2f vf/]h ug]{ km};nf ePdf To:tf] d'2fsf] sf/afxL
cGTo x'g]5 .
!#$= lg?k0f ePsf] ljifosf] lhls/ lng gkfOg] M -!_ bkmf !#@ adf]lhd cfb]z ubf{
cbfntn] To:tf] d'2fdf lkm/fbkq btf{ ug]{ xsb}of ePsf], xbDofbleq d'2f bfo/
ePsf] jf To:tf] d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ clwsf/If]q To:tf] cbfntnfO{
ePsf] cfb]z u/]df k|ltafbLn] To; d'2fdf k'g/fj]bg ubf{ jf d'2f bf]xf]¥ofpg tyf
k'g/fjnf]sgsf] nflu lgj]bg lbFbf ;f]xL ljifodf k'g lhls/ lng ;Sg] 5}g .

54
-@_ s;}n] pkbkmf -!_ sf] k|lts"n x'g] u/L lhls/ lnP klg To; pk/ ;'g'jfO{
x'g] 5}g .
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cbfntn] bkmf !#@
sf] pkbkmf -#_ adf]lhd u/]sf] cfb]z pk/ bkmf !%& adf]lhd / lg0f{o pk/ bkmf
@)% adf]lhd ;DalGwt k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf lgj]bg lbg jf k'/fj]bg ug{
;lsg]5 .

kl/R5]b–!@
tfl/v ;DaGwL Joj:yf
!#%= tfl/vdf /fVg' kg]{ M -!_ sfg"g jf cbfntsf] cfb]z adf]lhd tfl/vdf a:g' gkg]{
cj:yfdf afx]s cbfntn] d'2fsf k|To]s kIfnfO{ tfl/vdf /fvL d'2fsf] sf/afxL,
;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{ kg]{5 .
-@_ cbfntn] afbL / k|ltafbL b'j} kIfsf] k|df0f a'emL ;s]kl5 s'g} kIfn]
rfx]df cbfntsf] cg'dlt lnO{ tfl/vdf ga:g klg ;Sg]5 .
!#^= Ps} lbgsf] tfl/v tf]Sg' kg]{ M -!_ kIfx¿ tfl/vdf a;]sf]df cbfntn] b'j} kIfnfO{ Ps}
lbgsf] tfl/v tf]Sg' kg]{5 .
-@_ cbfntn] lkm/fbkq btf{ ePkl5 afbLnfO{ k|ltpQ/kq bflvnf x'g] Dofbsf]
c8\sn u/L k|ltpQ/kq kg]{ jf kg{ ;Sg] cjlw s6fO{ tfl/v tf]Sg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd tfl/v tf]s]sf] lbg k|ltafbLn] k|ltpQ/kq k]z u/]sf]
lbg;Fu d]n gvfPdf To;kl5sf] tfl/v afbL / k|ltafbL b'j}nfO{ Ps} lbg x'g] u/L
tf]Sg' kg]{5 .
!#&= tfl/v tf]Sbf k|of]hg pNn]v ug'{ kg]{ M -!_ cbfntn] tfl/v tf]Sbf s] sf/0f /
k|of]hgsf] nflu tfl/v tf]s]sf] xf] / To:tf] tfl/v tf]s]sf] lbg s'g sfd ;Dkfbg x'g]
xf] To:tf] Joxf]/f tfl/v krf{ / tfl/v lstfadf pNn]v ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] tfl/vsf lbg cbfntn] To; k|of]hgsf
nflu tf]lsPsf] sfd ;Dkfbg ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dgfl;a sf/0f k/L
tf]lsPsf] tfl/vsf lbg lgwf{l/t sfd ;Dkfbg x'g g;s]df jf sfd ;Dkfbg ug{

55
;dofefjn] gEofpg] ePdf cbfntn] tfl/v e/kfO{df To;sf] sf/0f v'nfO{ csf]{
tfl/v tf]Sg' kg]{5 .
-$_ tfl/v lstfj / tfl/v krf{ qmdzM cg';"rL–!) / cg';"rL–!! adf]lhdsf]
9fFrfdf /fVg' kg]{5 .
!#*= tfl/v h'wfpg gx'g] M -!_ sfg"g adf]lhd jfl/; lbPsf] d'2fdf afx]s s'g} kIfsf] d'2f
k/]sf]] cbfntb]lv kGw| lsnf]ld6/ -sl/a rf/ sf]z_ aflx/sf] csf]{ cbfntdf klg d'2f
k/]sf] ePdf To; s'/f To:tf] kIfn] d'2f k/]sf] cbfntnfO{ lgj]bg u/L hfgsf/L
u/fPsf] eP cbfntn] kIfnfO{ tfl/v tf]Sbf To; s'/fnfO{ ljrf/ u/L csf]{ cbfntdf
/x]sf] d'2fsf] tfl/v;Fu gh'Wg] u/L tf]Sg' kg]{5 .
-@_ s'g} JolQm Ps} cbfntdf Pp6} afbL jf k|ltafbL ePsf] PseGbf a9L
d'2fdf tfl/vdf a;]df lghn] To:tf] Joxf]/f v'nfO{ Ps} lbg tfl/v tf]Sg cbfntdf
lgj]bg u/]df cbfntn] ;Dej eP;Dd ;a} d'2fsf] nflu Ps} lbg tfl/v tf]Sg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd tfl/v tf]s]sf] cj:yfdf d'2fsf] kIf cbfntsf] s'g}
Ps kmfF6df tfl/vdf xflh/ ePdf ;f]xL kmfF6sf cGo d'2fsf] tfl/vdf klg lgh
pkl:yt /x]sf] dflgg]5 .
-$_ tfl/v tf]lsPsf] lbg d'2fsf] s'g} kIf cbfntdf pkl:yt ePdf cbfntn]
cg';"rL–!@ adf]lhdsf] tfl/v e/kfO{df lghsf] ;xL5fk u/fO{ lghsf] pkl:ylt
hgfpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd s'g} kIf cbfntdf pkl:yt gePdf lghn] tfl/v
u'hf/]sf] dflgg]5 / To; s'/f ;DalGwt clwsf/Ln] k|dfl0ft u/L /fVg' kg]{5 .
!#(= ef]lnkN6 tfl/v tf]s]sf] dflgg] M cbfntn] tfl/v tf]s]sf] lbg ;fj{hlgs labf k/L
cbfnt gv'n]df ;fj{hlgs labf ;dfKt ePsf] ef]lnkN6sf] lbg tfl/v tf]lsPsf]
dflgg]5 .
!$)= tfl/vdf xflh/ x'g' kg]{ JolQm y'gfdf k/]df hfgsf/L u/fpg' kg]{ M -!_ tfl/v
tf]lsPsf] lbg cbfntdf xflh/ x'g' kg]{ JolQm sf/0fj; y'gfdf k/L pkl:yt x'g
g;s]df lghn] s'g d'2fdf cfkm" y'lgPsf] xf] To;sf] hfgsf/L lgh cfkm}Fn] jf lghsf]
Psf;uf]nsf] kl/jf/sf] ;b:o, sfg"g Joj;foL jf jfl/;n] To:tf] cbfntnfO{ lbg'
kg]{5 .

56
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} JolQm y'lgPsf] hfgsf/L kfPdf cbfntn] lgh
s] sf/0faf6 y'gfdf k/]sf] xf] / slt cjlw;Dd y'gfdf a:g' kg]{ xf] To;sf] hfgsf/L
;DalGwt lgsfoaf6 dfu ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd hfgsf/L dfu ul/Psf]df ;DalGwt lgsfon] y'lgPsf]
JolQm y'gfdf k/]sf] sf/0f / y'gfdf a:g' kg]{ ;DefJo lbg ;d]t v'nfO{ y'gfaf6
tTsfn d'Qm x'g g;Sg] cj:yf eP To;sf] hfgsf/L d'2f k/]sf] cbfntnfO{ tTsfn
lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd y'gfdf k/]sf] JolQm Ps dlxgf;Dddf 5'6\g] hfgsf/L
k|fKt ePdf / lgh 5'6]sf] ldltn] af6fsf] Dofb afx]s ;ft lbgleq tfl/vdf xflh/
x'g cfPdf ;f]xL lbgnfO{ xflh/ ePsf] lbg dfgL sfg"g adf]lhd tfl/v tf]sL d'2fsf]
sf/afxL ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd y'gfdf k/]sf] JolQm Ps dlxgfeGbf a9L cjlw
y'gfdf /xg], y'gfaf6 d'Qm x'g] lbgsf] 7]ufg gePsf] jf y'gfaf6 tTsfn d'Qm x'g
g;Sg] cj:yf /x]sf] hfgsf/L k|fKt ePdf cbfntn] To:tf] d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ /
lsgf/f ug{ lghnfO{ kv{g' kg]{ 5}g .
-^_ y'gfdf k/]sf] JolQmn] To:tf] cjlwdf cfk"mn] ug'{ kg]{ sfd c? s;}af6 ug{
jfl/; lbO{ k7fPdf To;/L lgo'Qm jfl/;n] lghsf] tkm{af6 To:tf] sfd ug{ ;Sg]5 .
-&_ pkbkmf -%_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg d'2fsf] s'g} kIfnfO{
glemsfO{ jf ga'emL d'2fsf] lsgf/f ug{ gx'g] ePdf cbfntn] sfg"g adf]lhd lghnfO{
lemsfO{ a'emL d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{ kg]{5 .
-*_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg d'2fsf] sf/afxLsf]
qmddf y'gfdf /x]sf] JolQm y'gfaf6 5'6L af6fsf] Dofb afx]s ;ft lbgleq cbfntdf
xflh/ x'g cfPdf lghnfO{ tfl/vdf /fvL d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{
kg]{5 .
!$!= tfl/v u'hf/]df klg sf/afxL g/f]lsg] M -!_ cbfntaf6 tf]lsPsf] tfl/vsf lbg d'2fsf]
s'g} kIf cg'kl:yt eO{ tfl/v u'hf/]df kl/R5]b–@! adf]lhd tfl/v ydfpg kfpg]
cjlw ;dfKt ePkl5 b]xfosf s'/fdf b]xfo adf]lhd x'g]5 M–

57
-s_ k|ltpQ/kq k]z gx'Fb} afbLn] tfl/v u'hf/]df lkm/fb bfaL
l8;ld; ug'{ kg]{,
-v_ k|ltpQ/kq k]z ePkl5 afbLn] tfl/v u'hf/]df k|ltafbLn]
lkm/fb bfaL cf++lzs jf k"/} :jLsf/]sf] b]lvg cfP jf 7x/]df ;f]
xb;Dd ;f]xL adf]lhd k}m;nf x'g] u/L afFsL bfaL l8;ld; ug'{
kg]{,
-u_ k|ltafbLn] k|ltpQ/kq k]z gu/]df jf k|ltpQ/kq k]z u/]kl5
lghn] tfl/v u'hf/]df afbLaf6 k]z ePsf] lkm/fbkq, k|df0f /
k|ltafbLsf] k|df0f a'emL To;sf] cfwf/df 7x/] adf]lhd k}m;nf
ug'{ kg]{,
-3_ lkm/fbkq btf{ ePkl5 jf k|ltpQ/kq k]z ePkl5 afbL tyf
k|ltafbL b'j}n] tfl/v u'hf/]df To:tf] d'2f l8;ld; ug'{ kg]{ .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -s_, -v_ jf -3_ adf]lhd d'2f l8;ld; ePsf]df
;f]xL afbLsf] pxL k|ltafbL pk/ ;f]xL ljifodf csf]{ lkm/fb bfaL nfUg] 5}g .
!$@= tfl/vdf a:g' gkg]{ M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfg"g

adf]lhd g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo tx jf ==========, ;+j}wflgs lgsfo
jf cbfnt afbL jf k|ltafbL ePsf] d'2fdf g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo tx
jf  ==========, ;+j}wflgs lgsfo jf cbfntsf] tk{maf6 cbfntdf pkl:yt eO{
tfl/vdf a:g' kg]{ 5}g .

t/ d'2fsf] k|df0f k/LIf0f ubf{, ;'g'jfO ubf{ jf cbfntn] pkl:yt x'g egL
cfb]z lbPsf] lbg g]kfn ;/sf/, ;+j}wflgs lgsfo jf cbfntsf] k|ltlglwTj ug{
;/sf/L jsLn / k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txsf] k|ltlglwTj ug{ k|rlnt sfg"g
adf]lhd tf]lsPsf] jf vl6Psf] jsLn pkl:yt x'g' kg]{5 .
!$#= k'g/fj]bg txsf] d'2fdf tfl/vdf g/fvL sf/afxL x'g ;Sg] M cbfntn] cGoyf cfb]z
lbPsf]df afx]s k'g/fj]bg txsf] d'2fdf kIfnfO{ tfl/vdf g/fvL d'2fsf] sf/afxL,
;'g'jfO{ / lsgf/f x'g ;Sg]5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा झिककएको ।
 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

58
kl/R5]b–!#
jfl/; ;DaGwL Joj:yf
!$$= jfl/; lgo'Qm ug{ ;Sg] M -!_ d'2fsf] s'g} kIfn] cfk\mgf] tk{maf6 cbfntdf d'2f;Fu
;DalGwt s'g} sfd ug{ jf o; kl/R5]bdf plNnlvt vf; sfdsf nflu s'g} JolQmn]
csf]{ s'g} JolQmnfO{ cfk\mgf] k|ltlglw lgo'Qm ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|ltlglw lgo'lQm ePsf]df jfl/; lgo'Qm ul/Psf]
dflgg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd jfl/; lgo'Qm ubf{ lnvt ug'{ kg]{5 .
!$%= jfl/; x'g] JolQmsf] of]Uotf M b]xfosf] of]Uotf k'u]sf] JolQm jfl/; x'g ;Sg]5 M–
-s_ sfg"g adf]lhd s/f/ ug{ of]Uo,
-v_ k}m;nf adf]lhd ;/sf/L lauf], km};nf sfof{Gjog u/] afkt cbfntnfO{
ltg'{ kg]{ s'g} b:t'/, cbfntL z'Ns jf s'g} b08 jf hl/afgf ltg{
afFsL g/x]sf],
-u_ sLt]{, hfn;fhL jf e|i6frf/ jf g}lts ktg b]lvg] s;"/df ;hfo
gkfPsf] .
t/ o; v08df n]lvPsf] s'g} s'/fn] Psf;uf]nsf] JolQmnfO{
jfl/; lgo'lQm ug{ afwf k'¥ofpg] 5}g .

!$^= jfl/;gfdfsf] 9fFrf M -!_ bkmf !$$ sf] pkbkmf -#_ adf]lhdsf] lnvt ubf{
cg';"rL–!# adf]lhdsf] 9fFrfdf tof/ ug{' kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf]  jfl/;gfdfsf] lnvtdf sf/0fLn] ;xL5fk u/L
sDtLdf b'O{ hgf ;fIfL /  jfl/;gfdf n]Vg] n]vssf] klxrfg ;d]t pNn]v u/L
lghx¿sf] ;d]t ;xL5fk u/fpg' kg]{5 .
!$&= PseGbf a9L d'2f jf JolQmsf] jfl/; x'g ;Sg] M Pp6} JolQm Ps} k6s PseGbf a9L
d'2fsf] jfl/; x'g jf Pp6} d'2fdf PseGbf a9L JolQmx¿af6 lgh jfl/; lgo'Qm x'g
;Sg]5 .
t/ s'g} d'2fdf Ps} k6s Pp6} JolQm kIf / ljkIf b'j}sf] jfl/; lgo'Qm x'g
;Sg] 5}g .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

59
!$*= kIf jfl/; x'g ;Sg] M s'g} d'2fdf Pp6} kIfsf b'O{ jf ;f]eGbf a9L JolQm afbL jf
k|ltafbL ePsf]df To:tf JolQmx¿dWo] s'g} Ps JolQmnfO{ ;f]xL d'2fdf jfl/; lgo'Qm
ug{ ;lsg]5 .
!$(= PseGbf a9L cbfntdf jfl/; lgo'Qm x'g ;Sg] M s'g} Ps cbfntdf ljrf/fwLg /x]sf]
d'2fdf jfl/; lgo'Qm ePsf] JolQm csf]{ cbfntdf ljrf/fwLg /x]sf] csf]{ d'2fdf
jfl/; lgo'Qm x'g ;Sg]5 .
!%)= jfl/;sf] clwsf/ M jfl/;sf] clwsf/ d'2fsf kIfn] jfl/; lgo'Qm ubf{sf avt
 jfl/;gfdfdf n]lvP adf]lhd x'g]5 .

!%!= jfl/;gfdf /Ltk"j{ssf] x'g' kg]{ M -!_ cbfntn] jfl/;gfdf btf{ ug'{ cl3 To:tf]
jfl/;gfdfdf o; kl/R5]b adf]lhd /Lt k'u] jf gk'u]sf] hfFr u/L /Ltk"j{ssf] b]lvPdf
btf{ ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd hfFr ubf{ jfl/;gfdf /Lt gk'u]sf] b]lvPdf /Lt
gk'u]sf] sf/0f v'nfO{ /Lt k'¥ofO{ Nofpg tLg lbgsf] Dofb lbO{ b/kL7 ul/lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd b/kL7 ul/Psf] jfl/;gfdf Dofbleq /Lt k'¥ofO{
NofPdf cbfntn] To:tf] jfl/;gfdf btf{ ug'{ kg]{5 .
!%@= jfl/; kl/jt{g ug{ jf cfk}m d'2f ;sf/ ug{ ;Sg] M -!_ d'2fsf] kIfn] rfx]df cfk"mn]
lbPsf] jfl/;gfdfdf h'g;'s} avt ab/ u/L csf]{ jfl/; lgo'Qm ug{ jf lgj]bg lbO{
cfk}m+n] d'2f ;sf/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd csf]{ jfl/; lgo'Qm ePsf]df jf kIf cfk}mn] d'2f
;sf/ u/]]df cbfntn] jfl/; lgo'Qm ul/Psf] jfl/;gfdf jf d'2f ;sf/ ug{ lbPsf]
lgj]bg ldl;n ;+nUg /fvL To;sf] clen]v ;d]t /fVg' kg]{5 .
!%#= clws[t jfl/; ;DaGwL Joj:yf M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg s;}n] cfkm\gf] tkm{af6 s'g} d'2f ls6fg u/L jf gu/L lkm/fb ug{, k|ltpQ/kq
btf{ ug{, lkm/fb bfaL lkmtf{ ug{, ldnfkq ug{ jf cGo sfg"gL sfd sf/afxLsf nflu
 jfl/;gfdfsf] sfuh n]vL s'g} JolQmnfO{ clws[t jfl/; lgo'Qm ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} d'2f ls6fg gu/L ;fdfGo ¿kdf clws[t jfl/;
lgo'Qm ug{' k/]df g]kfnleq eP s'g} lhNnf cbfntsf] GofofwLz / g]kfn aflx/ eP

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

60
s'g} g]kfnL /fhb"t jf dxfjfl0fHob"tsf] /f]xa/df jfl/; lgo'lQm ug]{ JolQmn]

jfl/;gfdfdf ;xL5fk u/L ;f] jfl/;gfdf lghaf6 k|dfl0ft u/fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd jfl/;gfdf k|dfl0ft u/fpg rfxg]n] jfl/;gfdfsf]
sfuhdf cfkm\gf] / jfl/; lgo'Qm x'g] JolQmsf] kmf]6f] 6fF;L jfl/; lng] lbg] b'j}sf]
g]kfnL gful/stfsf] k|df0fkq jf /fxbfgLsf] k|ltlnlk lhNnf GofofwLz jf g]kfnL
/fhb"tfaf; jf dxfjfl0fHo b"tfaf; ;dIf k]z ug{' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd jfl/;gfdf k|dfl0ft ubf{ kfFr ;o ?k}ofF b:t'/
nfUg]5 .
-%_ o; bkmf adf]hd clws[t jfl/; lgo'Qm ePsf] JolQm d'2fsf] sf/afxL,
;'g'jfO{ / lsgf/f x'Fbf cbfntdf pkl:yt x'g jf To:tf] k|of]hgsf nflu lghn] csf]{
JolQmnfO{ jfl/; lgo'Qm ug{ ;Sg]5 .
!%$= clws[t jfl/; dfk{mt crn ;DklQsf] xs x:tfGt/0f ug{ ;Sg] M -!_ cfk\mgf] xs /
:jfldTjsf] s'g} crn ;DklQ ls6fg u/L laqmL ljt/0f jf ;§fk§f ug{ jf xfn}sf]
as;kq ul/lbg] jf cGo s'g} tl/sfn] xs x:tfGt/0f ug]{ jf sfg"g adf]lhd
/lhi6«]zg ug'{ kg]{ lnvt kfl/t u/fpg sfof{nodf pkl:yt x'g g;Sg] JolQmn] cfk"m
pkl:yt x'g g;Sg] dgfl;a sf/0f v'nfO{ jfl/;gfdfåf/f clws[t jfl/; lgo'Qm u/L
To:tf] ;DklQ laqmL ljt/0f jf ;§fk§f ug{ jf xfn}sf] as;kq jf cGo s'g}
lsl;daf6 xs x:tfGt/0f ug{ jf s'g} lsl;dsf] lnvt /lhi6«]zg kfl/t u/fpg
;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd clws[t jfl/; lgo'Qm ubf{ bkmf !%# sf] pkbkmf -@_
/ -#_ adf]lhdsf] sfo{ljlw k"/f ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd clws[t jfl/; lgo'Qm ePsf] JolQmn] jfl/; lgo'Qm
ug]{ JolQmsf] tk{maf6 lghnfO{ lbPsf] jfl/;gfdfsf] zt{sf] cwLgdf /xL cfjZos
sfo{ ug{ ;Sg]5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg clws[t jfl/; lgo'Qm
u/L z]ifkl5sf] as;kq ug{ ;lsg] 5}g .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

61

-%_ o; bkmf adf]lhdsf] clVtof/gfdf k|dfl0ft ubf{ tLg k':tfsf] gftfleq
ePdf bkmf !%# sf] pkbkmf -$_ adf]lhd / ;f] afx]s c?nfO{ ;DklQ laqmL ug]{ jf

xs 5f8L lbg] u/L ul/Psf] jfl/;gfdf k|dfl0ft ubf{ kfFr xhf/ ?k}ofF b:t'/
nfUg]5 .
!%%= clws[t jfl/;sf] x}l;ot cGTo x'g] M -!_ b]xfosf s'g} cj:yfdf o; kl/R5]b
adf]lhdsf] clws[t jfl/;sf] x}l;ot :jtM cGTo x'g]5 M–
-s_ s'g} lglZrt sfd, k|of]hg / ;dofjlw ls6fg u/L lbPsf] clws[t
jfl/; To:tf] sfd, k|of]hg jf cjlw ;dfKt jf e'Qmfg ePdf,
-v_ s'g} vf; 36gf jf cj:yf k"/f ePkl5 jf To:tf] 36gf jf cj:yf
cGTo ePkl5 sfod g/xg] u/L lbPsf] clws[t jfl/; To:tf] cj:yf
k"/f ePdf jf g/x]df,
-u_ jfl/; lgo'Qm ug]{ JolQmn] /fli6«o :t/sf s'g} b'O{ b}lgs ;dfrf/kqdf
;"rgf k|sfzg u/L jfl/; ab/ u/]df,
-3_  jfl/;gfdf adf]lhdsf] sfd k"/f x'g' cl3 g} jfl/; lbg] jf jfl/;
lng] JolQmsf] d[To' ePdf,
 -ª_ jfl/; dfkm{t\ xs x:tfGt/0f jf ;§fk§f ug]{ elgPsf] ;DklQ ;DalGwt
JolQm g} cfkm}F pkl:yt eO{ x:tfGt/0f jf ;§fk§f u/]df,
-r_  jfl/;gfdf adf]lhdsf] ;DklQsf ;DaGwdf jfl/; lgo'Qm ug]{ /
jfl/; x'g] jf lghsf] Psf;uf]nsf] JolQm aLr cbfntdf d'2f k/]df,
-5_ clws[t jfl/;gfdf lbg] / lng] JolQm aLr cbfntdf s'g} d'2f k/]df,
-h_ clws[t jfl/; x'g] JolQmn] To:tf] x}l;otdf sfd ug{ clgR5f k|s6
u/L jfl/; lgo'lQm ug{] JolQmnfO{ clws[t jfl/;gfdfsf] ;Ssn k|lt
;lxt lnlvt hfgsf/L lbPdf .
-@_ o; kl/Rb]5df cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] ;+lxtf k|f/De
x'g' cl3 g} tTsfn k|rlnt sfg"gsf] l/t k'¥ofO{ k|dfl0ft eO;s]sf] clws[t
jfl/;gfdfnfO{ o; kl/R5]bsf s'g} s'/fn] c;/ kf/]sf] dflgg] 5}g .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा थप ।
 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

62
kl/R5]b–!$
cGtsf{nLg jf cGtl/d cfb]z ;DaGwL Joj:yf
!%^= cGtsf{nLg cfb]z hf/L ug{ lgj]bg lbg ;Sg] M -!_ d''2fsf] sf/afxLsf] l;nl;nfdf
s'g} sfd sf/afxL tTsfn g/f]s]df, s'g} sfo{ tTsfn gu/]df jf d'2fsf] dfu bfaLsf
;DaGwdf s'g} ljifo oyfl:yltdf g/fv]df lkm/fbkq jf k'g/fj]bgkqsf] dfu bfaL
lg/y{s x'g] ePdf afbL jf k'g/fj]bsn] ;f]xL Joxf]/f pNn]v u/L To:tf] ljifodf
cGtsf{nLg cfb]z hf/L ug{] dfu /fvL ;DalGwt cbfntdf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æcGtsf{lng cfb]zÆ eGgfn] d'2fdf x'g]
lg0f{o jf k}m;nf afx]ssf cGo cfb]z ;Demg' k5{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt ePsf] lgj]bg pk/ ;'g'jfO{ ubf{ To:tf] cfb]z
hf/L x'g pko'Qm b]lvPdf cbfntn] To;sf] sf/0f v'nfO{ To:tf] ljifodf cGtsf{nLg
cfb]z hf/L ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cfb]z ePsf]df d'2fsf] s'g} PskIfsf] lgj]bgsf]
;'g'jfO{sf] cfwf/df ul/Psf] eP csf{] kIfn] To:tf] cfb]z ab/ ug{ ;f]xL cbfntdf
lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd lgj]bg k/]sf]df ;DalGwt cbfntn] b'j} kIfsf]
;'g'jfO{ u/L To:tf] cfb]z ab/ ug{] jf gug{] ;DaGwdf lg0f{o ug{]5 / To; pk/ lrQ
ga'em\g] kIfn] ab/ u/fpg To:tf] cbfntsf] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf lgj]bg ug{
;Sg]5 .
!%&= cGt{sfnLg cfb]z pk/ lgj]bg lbg ;Sg] M -!_ d'2fsf] sf/afxLsf] l;nl;nfdf tNnf]
cbfntaf6 ePsf b]xfosf cfb]z pk/ lrQ ga'em\g] kIfn] To:tf] cfb]z ePsf] ldltn]
kGw| lbgleq To:tf] cfb]z ab/ jf /2 ug{ To:tf] cbfntsf] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf
lgj]bg lbg ;Sg]5 M–
-s_ d'2fsf kIfnfO{ tfl/vdf /fv]sf] jf lghaf6 hdfgt jf
cbfntL z'Ns lnPsf],
-v_ kl/R5]b–!) adf]lhd d'2f btf{ ug{ gldNg] egL u/]sf] b/kL7sf]
cfb]z pk/ GofofwLz ;dIf ph'/ u/]sf]df To:tf] ph'/ /2
ePsf],

63
-u_ kl/R5]b–!! adf]lhd k|f/lDes ;'g'jfO{ ubf{ xsb}of, xbDofb jf
clwsf/If]q ;DaGwL ljifo lg?k0f u/L cfb]z u/]sf],
-3_ d'2fsf] sf/afxLsf] l;nl;nfdf cGo s'g} cfb]z u/]sf] .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} cbfntdf ePsf]
sfd sf/afxLdf Dofb gf3]sf] jf d'2fdf sfg"g adf]lhd ug'{ kg]{ sf/afxL lgwf{l/t
cjlwleq gu/L a]/Lt ePsf] lhls/ lnO{ To:tf] sfd sf/afxL ab/ u/fpg ;d]t
d'2fsf] kIfn] To:tf] cbfntsf] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd s'g} lgj]bg k/]df k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn]
;DalGwt cbfntaf6 cfjZostfg';f/ k|ltj]bg lnO{ jf ldl;n lemsfO{ To:tf] lgj]bg
pk/ ;'g'jfO{ ug{' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ;'g'jfO{ ubf{ tNnf] cbfntn] u/]sf] cfb]z jf sfd
sf/afxL j]/Ltsf] jf Dofb gf3]sf] b]lvPdf k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] To;sf] sf/0f
v'nfO{ To:tf] cfb]z ab/ ug{, /2 ug{ jf sfg"g adf]lhd pko'Qm ;Dem]sf] cGo sfd
ug{ tNnf] cbfntsf] gfddf cfb]z ug{ ;Sg]5 .
!%*= cGtl/d cfb]z hf/L ug]{ ;DaGwL Joj:yf M -!_ s'g} lgj]bgsf] clGtd lsgf/f
geP;Ddsf nflu s'g} dfu bfaLsf] s'g} ljifo oyfl:yltdf g/fv]df To:tf] lgj]bgsf]
dfu bfaL lg/y{s x'g] nfu]df ;DalGwt lgj]bsn] To:tf] Joxf]/f v'nfO{ cGtl/d cfb]z
hf/L ug{ dfu ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cGtl/d cfb]z dfu u/]df cbfntn] plrt /
cfjZos b]v]df lgj]bgsf] 6'Ëf] gnfu];Ddsf] cjlwsf] nflu b]xfo adf]lhdsf] s'g}
cfb]z hf/L ug{ ;Sg]5 M–
-s_ vf; cjlw tf]sL cGtl/d cfb]z hf/L ug{,
-v_ v08 -s_ adf]lhd hf/L ePsf] cGtl/d cfb]znfO{ lg/Gt/tf
lbg' kg]{ jf gkg]{ ;DaGwdf 5nkmnsf nflu csf]{ kIf lemsfpg]
cfb]z ug{,
-u_ cGtl/d cfb]zsf] ;DaGwdf 5nkmn x'+Fbf cfˆgf] lxtdf cGtl/d
cfb]z hf/L ePsf sf/0fn] lgj]bgsf] clGtd lg0f{o kZrft\
csf]{ kIfnfO{ Iflt k'u]sf] cj:yf b]lvPdf k|rlnt sfg"g

64
adf]lhd Ifltk"lt{ Joxf]g]{ lnlvt k|ltj4tf JoQm u/]df zt{
;lxtsf] cGtl/d cfb]z hf/L ug{,
-3_ lgj]bg dfu bfaLsf] ljifo oyfl:yltdf g/x]df lgj]bgsf] dfu
bfaL lg/y{s x'g] b]lvPdf To:tf] ljifo oyfl:yltdf /fVg .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cGtl/d cfb]zsf] nflu k]z
ePsf] lgj]bgsf] ljifodf lg0f{o g} x'g pko'Qm 5 eGg] nfu]df cbfntn] To:tf] ljifodf
clGtd lg0f{o ug{ afwf kg]{ 5}g .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd hf/L ul/Psf] cGtl/d cfb]z lgj]bgsf] clGtd 6'Ëf]
nfu]kl5 :jtM /2 ePsf] dflgg]5 .
-%_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cbfntn] Ps k6s cGtl/d
cfb]z hf/L ug{ c:jLsf/ u/]sf]df kl5 kl/l:yltdf cfwf/e"t kl/jt{g ePsf] cfwf/ /
sf/0f b]vfO{ ;DalGwt kIfn] ;f]xL ljifodf To:tf] cfb]zsf] nflu k'gM lgj]bg lbg
;Sg]5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhdsf] lgj]bg k/]df cbfntn] b'a} kIfsf] ;'g'jfO{ u/L cGtl/d
cfb]z ;DaGwdf cGtl/d cfb]z jf cGo pko'Qm cfb]z hf/L ug{ ;Sg]5 .
-&_ pkbkmf -@_ adf]lhd hf/L ePsf] cGtl/d cfb]znfO{ lg/Gt/tf lbg] jf glbg]
;DaGwdf 5nkmn u/fpg csf]{ kIf lemsfpg] u/L cfb]z ePsf]df lgj]bssf] sf/0faf6
;f]xL lbg 5nkmn x'g g;s]df tTkZrft\ To:tf] cGtl/d cfb]z lgliqmo x'g]5 .
-*_ o; bkmf adf]lhd cbfntn] cGtl/d cfb]z hf/L ubf{ jf cGtl/d cfb]z hf/L
ug{ c:jLsf/ ubf{ To;sf] sf/0f v'nfpg' kg]{5 .
-(_ pkbkmf -@_ jf -^_ adf]lhd cfb]z hf/L ePsf]df To:tf] cfb]z k|efljt gx'g]
u/L d'2fsf] ljifodf sf/afxL cufl8 a9fpg o; bkmfdf n]lvPsf] s'g} s'/fn] afwf
k'¥ofpg] 5}g .
!%(= cGtl/d cfb]z /2 x'g] M -!_ Ps kIfLo ;'gjfO{ u/L cGtl/d cfb]z hf/L ePsf] jf
cfˆgf] s'/f k|:t't ug{ df}sf gkfPsf] sf/0f v'nfO{ s'g} kIfn] cbfntaf6 hf/L ePsf]
cGtl/d cfb]z /2 ug]{ dfu u/L ;f]xL cbfntdf lgj]bg ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k/]df cbfntn] csf]{ kIfnfO{ lemsfO{ To;
pk/ ;'g'jfO{ ug{ ;Sg]5 .

65
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;'g'jfO{ ubf{ ;f] ljifodf cl3 hf/L u/]sf] cGtl/d
cfb]z /2 ug{ pko'Qm b]v]df cbfntn] sf/0f v'nfO{ To:tf] cfb]z /2 ug]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cbfntn]] cGtl/d cfb]z
/2 gu/L To;sf zt{ ;+zf]wg jf x]/km]/ ug{ pko'Qm b]v]df To;sf] sf/0f v'nfO{
cGtl/d cfb]zsf To:tf zt{ ;+zf]wg jf x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .
!^)= Ifltk"lt{ lbg' kg]{ M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd hf/L ePsf] cGtl/d cfb]z /2 ePdf jf
To;sf zt{ ;+zf]wg jf x]/km]/ ePdf To;/L /2, ;+zf]wg jf x]/km]/ x'g' cufl8
cGtl/d cfb]zsf] sf/0faf6 s'g} sfd sf/afxL ug{ g;sL s'g} kIfnfO{ xflg, gf]S;fgL
ePdf To:tf] kIfn] cGtl/d cfb]z dfu ug]{ kIf lj?4 cfkm"nfO{ ePsf] xflg,
gf]S;fgLsf] /sd pNn]v u/L Ifltk"lt{ dfu ug{ ;DalGwt cbfntdf lgj]bg ug{
;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k/]df cbfntn] ;DalGwt kIfx¿ pkl:yt
u/fO{ To:tf] ljifodf ;'g'jfO{ ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;'g'jfO{ ubf{ cGtl/d cfb]z hf/L ePsf] sf/0fn]
lgj]bsnfO{ jf:tljs ¿kdf xflg, gf]S;fgL ePsf] b]lvPdf cbfntn] xflg, gf]S;fgL
afkt Ifltk"lt{ e/fpg] cfb]z lbg ;Sg]5 .
t/ sfNklgs jf ck|ToIf xflg, gf]S;fgL afkt Ifltk"lt{ e/fpg] cfb]z x'g
;Sg] 5}g .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd cfb]z ePsf]df cGtl/d cfb]zsf] dfu ug]{ kIfn]
To:tf] cfb]z adf]lhdsf] Ifltk"lt{ lgj]bsnfO{ e'QmfgL ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b–!%
lnlvt k|df0f k/LIf0f ;DaGwL Joj:yf
!^!= k|df0f ;DaGwL lnvt k]z ug'{ kg]{ M -!_ afbLn] lkm/fbkqdf pNn]lvt bfaL /
k|ltafbLn] k|ltpQ/kqdf pNn]v u/]sf] lhls/;Fu ;DalGwt lnlvt k|df0fsf] ;Ssn /
To;sf] k|ltlnlk lkm/fbkq jf k|ltpQ/kq;Fu} k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfn ;/sf/ afbL jf
k|ltafbL ePsf] d'2fdf lkm/fbkq jf k|ltpQ/kq ;fy lnlvt k|df0f tTsfn k]z ug{

66
g;Sg] ePdf To;sf] sf/0f v'nfO{ s'g sfof{nodf To:tf] k|df0f /x]sf] 5 jf /xg
;Sg] x'G5 To;sf] ljj/0f lkm/fbkq jf k|ltpQ/kqdf v'nfpg ;lsg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lkm/fbkq jf k|ltpQ/kqdf k|df0f ;DaGwL ljj/0f
pNn]v ePsf]df cbfntn] To:tf] k|df0f cfjZostfg';f/ ;DalGwt sfof{noaf6 cfkm}F
lemsfO{ a'em\g ;Sg]5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} lnlvt k|df0fsf]
;Ssn k|lt tTsfn cbfntdf k]z ug{ g;lsg] ePdf To;sf] sf/0f ;lxt
/Ltk"j{ssf] k|ltlnlk k]z ug{ ;lsg]5 .
!^@= k|df0fsf] pNn]vg ug'{ kg]{ M -!_ bkmf !^! df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g}
lnlvt k|df0fsf] ;Ssn k|lt s'g} JolQm jf ;+:yfsf] lhDdfdf /xL To;sf] ;Ssn jf
k|ltlnlk tTsfn pknAw u/fpg g;Sg] ePdf afbL jf k|ltafbLn] lkm/fbkq jf
k|ltpQ/kqdf ;f]xL s'/f pNn]vg ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd pNn]vg ePsf] k|df0f a'em\g' kg]{ b]lvPdf cbfntn]
To:tf] k|df0fsf] ;Ssn k|lt jf k|ltlnlk cbfntn] tf]s]sf] cjlwleq k]z ug{ To:tf]
JolQm jf ;+:yfnfO{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cfb]z ePdf To:tf] JolQm jf ;+:yfn] cbfntn]
tf]s]sf] cjlwleq To:tf] k|df0f cbfntdf k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] cjlwleq s'g} JolQm jf ;+:yfn] To:tf] k|df0f k]z
gu/]df To:tf] JolQm jf ;+:yfsf] k|d'v kbflwsf/LnfO{ cbfntn] Ps xhf/ ?k}ofF;Dd
hl/afgf ug{ ;Sg]5 .
!^#= ;do dfu ug{ ;Sg] M -!_ lkm/fbkq jf k|ltpQ/kq btf{ ubf{sf avt lnlvt k|df0f
k]z ug{ ;Dej gePsf] sf/0f v'nfO{ afbL jf k|ltafbLn] ;do dfu u/]df / ;f] sf/0f
dgfl;a b]lvPdf cbfntn] kGw| lbg;Ddsf] ;do lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lbOPsf] ;doleq afbL jf k|ltafbLn] To:tf] k|df0f
cbfntdf k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] ;doleq k]z gePsf] k|df0f To:tf] d'2fdf
k|df0fsf] ¿kdf a'em\g ;lsg] 5}g .

67
!^$= k|df0f k]z ug{ cg'dlt lbg ;Sg] M -!_ lkm/fbkq jf k|ltpQ/kq btf{ ubf{sf avt
afbL jf k|ltafbLsf] hfgsf/Ldf gcfPsf] s'g} gofF / dxTjk"0f{ lnlvt k|df0f kl5
hfgsf/Ldf cfPdf jf kQf nfu]df To:tf] k|df0f k]z ug{ afbL jf k|ltafbLn] cg'dlt
dfu ug{ ;Sg]5 / To:tf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf cbfntn] afbL jf k|ltafbLnfO{
To:tf] k|df0f k]z ug{ cg'dlt lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|df0f cGo JolQm, ;+:yf jf lgsfosf] lgoGq0fdf
/x]sf]n] afbL jf k|ltafbLn] cfkm}Fn] k]z ug{ ;+ej gePsf] sf/0f pNn]v u/L cbfntdf
lgj]bg lbPdf cbfntn] To:tf] k|df0f lemsfpg bkmf !^@ sf] pkbkmf -@_ adf]lhd
cfb]z lbg ;Sg]5 .
!^%= ;Ssn lnvt lkmtf{ ug'{ kg]{ M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd k|df0f sfuhftsf] ;Ssn
k|lt / ;f]sf] k|ltlnlk k|fKt ePkl5 ;DalGwt clws[tn] To:tf] k|df0f sfuhftsf]
k|ltlnlk ;Ssn lnvt;Fu le8fO{ k|ltlnlk k|dfl0ft u/L To:tf] k|ltlnlkdf k]z ug]{
JolQmsf] ;xL5fk u/fO{ ldl;n ;+nUg ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|dfl0ft k|ltlnlk ldl;n ;+nUg u/]kl5 cbfntn]
To:tf] k|df0fsf] ;Ssn k|lt ;DalGwt JolQmnfO{ lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lkmtf{ u/]sf] ;Ssn k|lt cfjZos ePdf cbfntn]
h'g;'s} avt ;DalGwt JolQmaf6 dfu ug{ ;Sg]5 . To;/L dfu u/]sf] ;Ssn lnlvt
k|df0f lghn] k]z gu/]df ;f] k|df0fnfO{ To:tf] d'2fdf k|df0fsf] ¿kdf lng ;lsg]
5}g .
!^^= k|ltpQ/kq k]z geO{ k|df0f a'em\g g;lsg] M sfg"gdf cGoyf pNn]v ePsf]df afx]s
;fdfGotof k|ltpQ/kq k]z geO{ jf k|ltpQ/kq kg{ ;Sg] cjlw Joltt geO{ k|df0f
a'em\g] sf/afxL ul/g]] 5}g .
!^&= k|df0f a'em\g' kg]{ M lkm/fbkq jf k|ltpQ/kqdf pNn]v ePsf] ;/sf/L sfof{nodf /x]sf]
s'g} sfuhft k|df0fsf] ¿kdf a'em\g' kg]{ b]lvPdf k|ltpQ/kq k]z ePsf] ldltn] /
k|ltpQ/kq k]z gePsf]df k|ltpQ/kq k]z x'g ;Sg] cjlw Joltt ePsf] ldltn]
;fdfGotof ;ft lbgleq To:tf] k|df0f a'em\g cfb]z lbg' kg]{5 .
!^*= 7x/ ug'{ kg]{ s'/fdf k|df0f a'em\g] M -!_ cbfntn] d'2fsf kIfx¿nfO{ pkl:yltsf]
lgldQ tf]lsPsf] tfl/vsf lbg afbL / k|ltafbLsf] /f]xa/df lkm/fbkq, k|ltpQ/kq /

68
k]z ePsf ;a} lnvt k|df0f x]/L tyf lghx¿;Fu ;f] ljifodf cfjZos s'/f ;f]wk'5
;d]t u/L To;af6 b'j} kIfsf] s'/f ldn] jf gldn]sf] ljifo olsg ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd olsg ubf{ afbL bfaLsf ;DaGwdf b'a} kIfsf] s'/f
ldn]sf] b]lvg cfPdf cbfntn] ;f]xL lbg lg0f{o ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd olsg ubf{ b'j} kIfsf] s'/f cf+lzs jf k"0f{ ¿kdf
gldn]sf] b]lvg cfPdf cbfntn] h'g h'g s'/f gldnL 7x/ ug'{ kg]{ xf] ;f] s'/f / To;
;DaGwdf a'em\g' kg]{ yk cGo k|df0f :ki6 v'nfO{ ;a't k|df0f lemsfpg cfb]z lbO{
;a't k|df0f a'em\g] tfl/v tf]Sg' kg]{5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg d'2fdf 7x/ ug'{ kg]{
ljifo;Fu ;Dj4 s'/f afx]s cGo s'/fdf k|df0f a'em\g ;lsg] 5}g .
!^(= lnvt k]z ug{ cbfntn] cfb]z lbg ;Sg] M -!_ d'2fsf kIfn] k|:t't ug{ g;s]sf] jf
g;Sg] t/ d'2fdf 7x/ ug{ cfjZos kg]{ s'g} k|df0f s'g} JolQmsf] ;fydf sAhfdf
/x]sf] 5 eGg] cbfntnfO{ nfu]df cbfntn] cjlw tf]sL d'2fsf] sf/afxLsf] qmddf
h'g;'s} avt k|df0f k]z ug{ To:tf] JolQmnfO{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|df0f k]z ug{ cfb]z ePsf]df ;DalGwt JolQmn]
cfb]zdf tf]lsPsf] cjlwleq cbfntdf cfkm}F pkl:yt eO{ jf c? s'g} JolQm dfkm{t
To:tf] lnvt k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lnvt k]z gug]{ jf lnvt k]z ug{ g;s]sf] dgfl;a
sf/0f ;d]t pNn]v gug{] JolQmnfO{ cbfntn] bz xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf ug{
;Sg]5 .
!&)= k|df0f a'em\g] qmd M -!_ cbfntn] cGoyf cfb]z lbPsf]df afx]s cbfntn] k|df0f
a'em\g tf]lsPsf] tfl/vsf lbg k|df0f a'em\bf ;fdfGotofM afbLn] k]z u/]sf] k|df0f
a'em]kl5 k|ltafbLn] k]z u/]sf] k|df0f a'em\g' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|df0f a'em\bf s'g} lnvt k|df0fsf] ¿kdf lng gx'g]
jf c;fGble{s ljifo ePsf] egL d'2fsf] s'g} kIfn] tTsfn cfklQ u/]df cbfntn]
To:tf] ljifodf hfFr u/L To:tf] cfklQ dgfl;a eP jf gePsf] ;DaGwdf tTsfn
cfb]z ug'{ kg]{5 .

69
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cfb]z ubf{ s'g} kIfn] k]z u/]sf] lnvtnfO{ k|df0fsf]
¿kdf lng gx'g] jf c;fGble{s ePsf] 7x/ u/]df To:tf] s'/f clen]v u/L ldl;n
;+nUg ug'{ kg]{5 .
!&!= sfuh u/fpg ;Sg] M -!_ s'g} kIf;Fu d'2fsf ljifodf s'g} s'/f ;f]Wg' k/]df cbfntn]
csf{] kIfsf] /f]xa/df h'g;'s} avt ;f]wL lghsf] sfuh u/fpg ;Sg]5 .
-@_ sfg"g adf]lhd lkm/fbkq lnO{ sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{ kg]{ ljifodf
afx]s c? s'g} ph'/Laf6 sf/afxL, ;'g'jfO{ u/L lsgf/f ug'{ kg]{ d'2fdf cbfntn] afbL
jf k|ltafbL;Fu v'nfpg' kg]{ s'/fsf] k|df0f ;d]t v'nfO{ lghsf] aofg u/fO{ clen]v
u/L d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{ kg]{5 .
!&@= ;2] lst]{df aofg u/fpg' kg]{ M -!_ k|df0f a'em\g tf]lsPsf] tfl/vdf afbLn] k]z u/]sf]
k|df0fsf] sfuh k|ltafbLnfO{ / k|ltafbLn] k]z u/]sf] k|df0fsf] sfuh afbLnfO{ ;Ssn}
b]vfO{ ;'gfO{ lghn] To:tf] sfuhnfO{ ;2], sLt]{ jf hfn;fhL gfdfs/0f u/]df
cbfntn] ;f]xL Joxf]/fsf] aofg u/fO{ clen]v ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd b]vfpFbf jf ;'gfpFbf tTsfn ;2], sLt]{ jf hfn;fhL
5'6\ofpg g;Sg] eO{ s'g} kIfn] Dofb dfu u/]df cbfntn] tLg lbg;Ddsf] Dofb lbg'
kg]{5 .
-#_ d'2fsf] kIf afx]s c?sf] ;xL5fk k/]sf] sfuh k]z ePdf tTsfn ;2],
sLt]{ jf hfn;fhL 5'6\ofO{ gfdfs/0f ug{ g;Sg] eO{ d'2fsf s'g} kIfn] Dofb dfu]df
k|df0f ;lxt ;2], sLt]{ jf hfn;fhLdf aofg ug{ kGw| lbg;Ddsf] Dofb lbg ;lsg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd lbOPsf] Dofbleq aofg ug]{ JolQmn] ;2], sLt]{ jf
hfn;fhL h] gfdfs/0f ub{5 cbfntn] ;f]xL cg'?k aofg u/fO{ clen]v ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd aofg u/fpFbf s'g} kIfn] To:tf] lnvt sLt]{ jf
hfn;fhL xf] eGg] aofg u/]df cbfntn] ;f] lbg d'2fsf ;a} kIfx¿ xflh/ /x]sf] eP
lghx¿sf] ;f]xL lbg / s'g} kIf xflh/ g/x]sf] eP To:tf] kIfsf] xsdf To;kl5 xflh/
ePs} lbg aofg u/fpg' kg]{5 .
-^_ jfl/; jf sfg"g Joj;foL tfl/vdf /x]sf] d'2fdf ;DalGwt kIfnfO{ g}
lemsfpg' cfjZos b]lvPdf cbfntn] To:tf] kIfnfO{ lemsfO{ lghsf] aofg u/fpg'
kg]{5 .

70
-&_ o; bkmf adf]lhd k|df0fsf] sfuh b]vfpFbf jf ;'gfpFbf ;DalGwt kIfn]
;2], sLt]{ jf hfn;fhL 5'§fpg g;Sg] ePdf cbfntn] To:tf] k|df0fsf] sfuh hfFr
ug{ ;DalGwt ljz]if1 ;dIf k7fpg ;Sg]5 .
!&#= ;2], sLt]{ jf hfn;fhLsf] nflu ;'gfpg' gkg]{ M -!_ sfg"g adf]lhd k|df0f lng
g;lsg] lnvt ;2], sLt]{ jf hfn;fhLsf] k|of]hgsf] nflu ;'gfpg' jf b]vfpg' kg]{
5}g .
-@_ s'g} k|ltafbLn] k|df0fsf] ¿kdf k]z u/]sf] lnvtaf6 cGo s'g} k|ltafbLnfO{
c;/ kg]{ /x]5 eg] cbfntn] bkmf !&@ sf] k|lqmof cjnDag u/L c;/ kg]{
k|ltafbLnfO{ To:tf] k|df0f b]vfO{ ;'gfO{ lghsf] aofg u/fpg' kg]{5 .
!&$= k'g/fj]bg ;'[Gg] cbfntaf6 k|df0f a'[em\g] M k'g/fj]bg k/L jf s]xL Joxf]/fn] lg0f{o
hfFrsf nflu cbfntdf k|fKt ePsf] d'2fdf k|df0fsf] nflu k]z ePsf] lnlvt k|df0f
;2], sLt]{ jf hfn;fhL 5'6\ofO{ OG;fkm ug'{ kg]{ cj:yf b]lvPdf / To:tf] sfo{ljlw k"/f
gu/L tNnf] cbfntaf6 d'2f km};nf ePsf] /x]5 eg] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] To:tf]
sfuh ;Ssn} lemsfO{ kIfsf] aofg u/fpg' kg]{5 .
!&%= aofg lnO{ sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{ kg]{ M s'g} b]jfgL d'2fdf k|ltafbLsf]
k|ltpQ/kq jf aofgaf6 p7]sf] sfg"g adf]lhd kmf}hbf/L sfod x'g] d'2f ;f]xL
ldl;naf6} kIfsf] aofg u/fO{ d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{ kg]{5 .
t/ sfg"g adf]lhd s'g} vf; lsl;dsf d'2f dfq x]g]{ clwsf/ kfPsf] cbfntn]
;f]xL sfg"g adf]lhdsf d'2fsf] dfq sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{ kg]{5 .
!&^= k|efljt kIfnfO{ a'em\g' kg]{ M ldl;n ;+nUg sfuhftsf] cWoogaf6 d'2fdf s'g} s'/f
7x/ ubf{ d'2fsf kIf afx]s t];|f] JolQmsf] xs ;d]t k|efljt x'g] b]lvPdf jf To:tf]
JolQm ;d]t d'2fdf ;DalGwt b]lvg cfPdf cbfntn] To:tf] JolQmnfO{ ;d]t a'emL
lghnfO{ cfkm\gf] s'/f eGg] dgfl;a ;do / df}sf lbO{ lghn] k]z u/]sf] k|df0fsf]
cfwf/df lghnfO{ sf/0fL ;/x tfl/vdf /fvL d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{
kg]{5 .
!&&= gfk, hfFr jf gS;f ug{ ;Sg] M -!_ ljjfb k/]sf] crn ;DklQsf] gfk, gS;f jf gfk
hfFr gu/L d'2fsf] lsgf/f ug{ gx'g] b]lvPdf cbfntn] To:tf] ;DklQsf] gfk, hfFr jf
gS;f u/fpg cfb]z lbg' kg]{5 .

71
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cfb]z eO{ To:tf] ;DklQsf] gfk, hfFr jf gS;f
u/fpg' k/]df cbfntn] b'j} kIfnfO{ To:tf] gfk, gS;f jf hfFr ug'{ kg]{ 7fpF tf]sL
To:tf] 7fpFdf xflh/ x'g hfg' egL tfl/v tf]sL jf tfl/vsf] ;"rgf lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd tf]lsPsf]] tfl/vsf] lbg cbfntsf sDtLdf
/fhkqcglÍt låtLo >]0fLsf Pshgf sd{rf/L / cldg crn ;DklQ gfk hfFr x'g]
7fpFdf uO{ d'2fsf b'j} kIf, pknAw eP;Dd :yfgLo txsf sDtLdf Ps hgf k|ltlglw
/ sDtLdf b'O{ hgf :yfgLo JolQmnfO{ ;d]t /f]xa/ /fvL h'g crn ;DklQsf] gfk,
gS;f jf hfFr ug{ kg]{ xf] ;f] gfkL hfFrL gS;f d'r'Nsf ;d]t tof/ ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd gfk, hfFr jf gS;f ul/;s]kl5 cbfntaf6 v6L
uPsf sd{rf/Ln] To:tf] gS;f d'r'Nsfdf ;DalGwt kIf, :yfgLo JolQm / :yfgLo
txsf k|ltlglwsf] ;xL5fk u/fO{ To:tf] d'r'Nsfdf cfkm\gf]] gfd n]vL ;xL5fk u/L
gfk, hfFrsf] tLgk|lt gS;f tof/ u/L To:tf] gS;fdf ;d]t gfkhfFr ug{] sd{rf/Lsf]
gfd, y/ tyf kb v'nfO{ ;xL5fk u/L To;sf] Ps Ps k|lt d'2fsf kIfnfO{ lbO{
a'lemlnPsf] e/kfO{ u/fO{ afFsL Ps k|lt gS;f, e/kfO{ / d'r'Nsf cbfntdf bflvnf
u/L ;DalGwt ldl;n ;fd]n ug{' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd gfk hfFr jf gS;f ubf{ kIfx¿ pkl:yt gePdf jf
pkl:yt eP klg gS;f d'r'Nsfdf ;xL5fk ug{ d~h'/ gu/]df jf kIfx¿ tfl/vdf
xflh/ gePsf] d'2f eP pkbkmf -$_ adf]lhdsf cGo JolQmx¿ /fvL gS;f, gfk jf
hfFr u/L kIf pkl:yt gePsf] jf eP klg ;xL5fk gu/]sf] Joxf]/f s}lkmot hgfO{
vl6Psf sd{rf/Ln] cfkm\gf] / :yfgLo txsf] sDtLdf Ps hgf k|ltlglwsf] ;xL5fk
u/L u/fO{ To:tf] gS;f d'r'Nsf cbfntdf bflvnf u/L ldl;n ;fd]n /fVg' kg]{5 .
-^_ o; bkmf adf]lhd :yfgLo txsf] k|ltlglw pkl:yt x'g' kg]{df lghnfO{
;"rgf lbFbf klg pkl:yt gePdf lgh pkl:yt gePsf] sf/0fn] dfq cGo sfo{ljlw
k"/f ePsf] gfk, hfFr jf gS;f a]/Ltsf] dflgg] 5}g .
-&_ o; bkmf adf]lhd /Lt gk'u]sf] gfk, hfFr jf gS;f k|df0fsf] nflu u|fx\o
x'g] 5}g .
-*_ o; bkmf adf]lhd s'g} crn ;DklQsf] gfk gS;f jf hfFr ubf{
cbfntaf6 gfk hfFr ug{ vl6Psf] sd{rf/Ln] ab\lgot lrtfO{ To:tf] crn ;DklQsf]

72
jf:tljs jf oyfy{tfeGbf km/s x'g] u/L gfk, gS;f jf hfFr u/]sf] kfOPdf To:tf]
sd{rf/LnfO{ bz xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf x'g]5 / To:tf] sd{rf/L pk/ ljefuLo
sf/afxL ;d]t x'g]5 .
!&*= 7fpF cjnf]sg ug{ ;Sg] M -!_ d'2fsf] ljifoj:t' hl6n eO{ To:tf] ljifoj:t'
oyfy{¿kdf cbfnt ;dIf k]z ug{ ;Dej gx'g] b]lvPdf jf k|df0fsf] ¿kdf lbPsf]
j:t', ljjfbsf] ljifo jf crn ;DklQ /x]sf] 7fpFsf] g} k|ToIf ¿kdf cjnf]sg jf
lg/LIf0f ug'{ kg]{ b]lvPdf cbfntn] To;sf] sf/0f v'nfO{ cfb]z ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cjnf]sg jf lgl/If0f ug{ cfb]z ePdf ;f] k|of]hgsf]
nflu cu|Ld ¿kdf lbg tf]sL GofofwLz cfkm}F jf cbfntsf] cfb]z adf]lhd tf]lsPsf]
k|fljlw1 jf cGo s'g} sd{rf/Ln] To:tf] j:t', ljifo jf 7fFpsf] cjnf]sg jf lg/LIf0f
ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd s'g} k|fljlw1 jf cGo s'g} sd{rf/Ln] To:tf] j:t',
ljifo jf 7fpFsf] cjnf]sg jf lg/LIf0f u/]sf] eP lghn] d'2fsf] ljifo j:t';Fu
;fGble{s ljifodf k|ltj]bg tof/ u/L cbfntdf k]z ug'{ kg]{5 .

kl/R5]b–!^
;fIfL k/LIf0f ;DaGwL Joj:yf
!&(= kIfn] ;fIfL pkl:yt u/fpg' kg]{ M -!_ d'2fsf kIfn] k|df0fsf] ¿kdf pNn]v u/]sf
;fIfLnfO{ ;fIfL k/LIf0fsf nflu cbfntåf/f tf]lsPsf] tfl/vsf lbg cfkm}F+n] pkl:yt
u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] tfl/vsf lbg pkl:yt gePsf ;fIfLsf]
k/LIf0f x'g ;Sg] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;fIfL pkl:yt
u/fpgsf] nflu tf]lsPsf] tfl/vsf lbg bkmf @@% sf] v08 -u_ jf -ª_ sf] cj:yf
k/L cbfntdf ;fIfL pkl:yt u/fpg g;s]sf]n] csf]{ tfl/v tf]sL kfpg To:tf]
cj:yf k/]sf] s'/f ;DalGwt :yfgLo tx jf s'g} ;/sf/L lgsfosf] l;kmfl/; ;d]t
;+nUg u/L af6f] v'n]sf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s ;ft lbgleq lgj]bg lbPdf

73
lgj]bg lbPsf] ;ft lbgleq cbfntn] ;fIfL k/LIf0f u/fpg] u/L csf]{ tfl/v
tf]Sg]5 .
!*)= cbfntaf6 ;fIfL lemsfO{ k/LIf0f ug{ ;lsg] M -!_ bkmf !&( df h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg g]kfn ;/sf/sf] jf ;fj{hlgs xs, lxt jf ;/f]sf/ ;+nUg /x]sf] d'2fdf
ga'emL gx'g] ;fIfLnfO{ cbfntn] cfb]z u/L kGw| lbgleq cbfntdf pkl:yt x'g Dofb
hf/L ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd Dofb hf/L ePdf To:tf] ;fIfL cbfntn] tf]s]sf]
cjlwleq cbfntdf pkl:yt x'g' kg]{5 .
-#_ o; kl/R5]b adf]lhd ;fIfLsf gfddf Dofb hf/L ubf{ cg';"rL–!$
adf]lhdsf] 9fFrfdf hf/L ug'{ kg]{5 .
!*!= ;fIfL a'em\g sd{rf/L v6fpg ;Sg] M -!_ zf/Ll/s c:j:ytfsf sf/0fn] cbfntdf
pkl:yt x'g g;Sg] ;fIfLnfO{ lgh /x] a;]sf] 7fpFdf g} uO{ ;fIfL a'em\gsf] nflu
d'2fsf] s'g} kIfn] cbfntdf lgj]bg lbPdf / To:tf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf
cbfntn] lgj]bg dfu adf]lhd ;fIfL a'em\gsf] nflu cfb]z lbg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cfb]z ePsf]df ;fIfL /x] a;]sf] 7fFpdf cbfntsf]
GofofwLz cfkm}F uO{ jf sd{rf/L v6fO{ ;fIfL a'em\g jf a'em\g nufpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;fIfL a'em\gsf] nflu GofofwLz jf cbfntsf]
sd{rf/L hfFbf nfUg] vr{ lgj]bg lbg] JolQmn] Joxf]g'{ kg]{5 .
!*@= >Jo–b[Zo ;Djfb -lel8of] sGkm/]G;_ dfkm{t ;fIfL k/LIf0f ug{ ;Sg] M -!_ o;
kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg clt j[4 cj:yf, zf/Ll/s
czQmtf, c:j:ytf jf g]kfn aflx/ /x] a;]sf] sf/0f s'g} ;fIfL cbfntdf pkl:yt
x'g g;Sg] sf/0f b]vfO{ To:tf] ;fIfLsf] >Jo–b[Zo ;Djfbsf] dfWodaf6 k/LIf0f x'g]
d'2fsf] s'g} kIfn] cbfntdf lgj]bg lbPdf To:tf] Joxf]/f cbfntnfO{ dgfl;a nfu]df
cbfntn] To:tf ;fIfLsf] >Job[Zo ;+jfbsf] dfWodaf6 k/LIf0f ug{ cfb]z lbg
;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cfb]z ePdf ;DalGwt kIfn] >Jo–b[Zo ;Djfbaf6
;fIfL k/LIf0f ug{sf] nflu cbfntaf6 tf]lsPsf] lbg / 7fpFdf To:tf ;fIfLnfO{
pkl:yt u/fpg' kg]{5 .

74
-#_ cbfntn] >Job[Zo ;Djfbdf pkl:yt ePsf] ;fIfLnfO{ cbfntdf pkl:yt
ePsf] ;fIfL ;/x dfgL k/LIf0f ug'{ jf u/fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ;fIfL k/LIf0f u/fpFbf cbfntn] >Jo–b[Zo
;Djfbaf6 ePsf] ;fIfLsf] askq / >Job[Zo ;Djfbsf] Joxf]/f n]vj4 u/L clen]v
ug{' kg]{5 .
-%_ cbfntn] >Job[Zo ;Djfb dfkm{t ;fIfL a'em]sf] clen]vsf] d'r'Nsf
cg';"rL–!% adf]lhd u/fpg' kg]{5 .
-^_ o; bkmf adf]lhd ;fIfL k/LIf0f ubf{ jf u/fpFbf nfu]sf] vr{ >Jo–b[Zo
;Djfb dfkm{t ;fIfL k/LIf0f u/fpg lgj]bg lbg] kIfn] Joxf]g'{ kg]{5 .
!*#= kIfnfO{ tfl/v tf]s]sf] lbg ;fIfL k/LIf0f ug]{ lbg tf]Sg] M -!_ bkmf !*! jf !*@ sf]
cj:yfdf afx]s ;fIfL k/LIf0f ubf{ kIfnfO{ tfl/v tf]lsPsf] lbgdf g} k/LIf0f ug]{ u/L
cbfntn] ;fIfL k/LIf0f ug]{ lbg tf]Sg' kg]{5 .
-@_ ;fIfL k/LIf0f ubf{ ;fIfLn] JoQm u/]sf] s'/fsf] askq tof/ u/L lghsf]
;xL5fk u/fO{ clen]v ug'{ kg]{5 .
!*$= zky lng' kg]{ M ;fIfLn] cbfntdf pkl:yt eO{ askq ubf{ ;To s'/f JoQm ug]{
s'/fsf] pb\3f]if0f u/L GofofwLz ;dIf cg';"rL–!^ sf] 9fFrfdf zky lng' kg]{5 .
!*%= ;fIfL k/LIf0f GofofwLzn] ug'{ kg]{ M -!_ ;fIfL k/LIf0f h'g GofofwLzsf] Ohnfzdf k]z
ePsf] 5 ;f]xL GofofwLzn]] u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k/LIf0f ubf{ GofofwLzn] askq clen]v ug{ tyf
;fIfL k/LIf0f ug{ cfjZos kg]{ sd{rf/Lsf] ;xfotf lng ;Sg]5 .
!*^= tf]lsPsf] tfl/vsf lbg ;fIfL k/LIf0f ug'{ kg]{ M -!_ bkmf !*! jf !*@ sf] cj:yfdf
afx]s cbfntn] ;fIfL k/LIf0f ug{ tf]lsPsf] tfl/vsf lbgdf g} cbfntdf pkl:yt
ePsf ;Dk"0f{ ;fIfLx¿sf] k/LIf0f ul/;Sg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;Dk"0f{ ;fIfLx¿sf] ;f]xL lbg k/LIf0f ug{ ;do
cefjsf] sf/0fn] gEofpg] ePdf cbfntn] To;sf] sf/0f v'nfO{ To;sf] ef]lnkN6
;fIfL k/LIf0f ug]{ u/L ;fIfL tyf kIfx¿nfO{ tfl/v tf]Sg' kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu æTo;sf] ef]lnkN6Æ eGgfn] ;fIfL k/LIf0f
u/]sf] lbgsf] nuQ} kl5 c8\8f v'n]sf] klxnf] lbg ;Demg' k5{ .

75
!*&= askq k|dfl0ft ug'{ kg]{ M -!_ GofofwLzn] cbfntdf ;fIfL k/LIf0f ubf{ d'2fdf
lghaf6 v'nfpg' kg]{ ljifosf] k|Zg ;f]wL To:tf] k|Zg, ;fIfLn] lbPsf] hjfkm / To;df
sfg"g adf]lhd lh/x ePsf] eP To; ;d]tsf] ljj/0f askqdf clen]v ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ljj/0f clen]v ePkl5 ;fIfLnfO{ s'g} ljifodf
s'g} s'/f JoQm ug{ afFsL eP gePsf] ;f]wL afFsL eP To:tf] s'/f ;d]t JoQm ug{
nufO{ askqdf To:tf] s'/f clen]v ug{' kg]{5 / To:tf] askqsf] sfuhdf lgh /
d'2fsf pkl:yt kIf jf jfl/;sf] /f]xa/df ;fIfL k/LIf0f ePsf] s'/f pNn]v u/L
To:tf ;a} JolQmx¿sf] ;xL5fk u/fO{ GofofwLzn] k|dfl0ft ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd tof/ ePsf] askqsf] sfuhdf ;fIfL, d'2fsf kIf jf
jfl/;dWo] s;}n] jf ;a}n] ;xL5fk ug{ OGsf/ u/]df ;f]xL Joxf]/f pNn]v u/L ;fIfL
k/LIf0f ug]{ GofofwLzn] To:tf] s'/f k|dfl0ft u/L ;DalGwt d'2fsf] ldl;ndf /fVg'
kg]{5 .
-$_ ;fIfLsf] askq u/fpFbf cg';"rL–!& adf]lhdsf] 9fFrfdf u/fpg' kg]{5 .
!**= s}lkmot v'nfO{ k|dfl0ft ug'{ kg]{ M ;fIfL k/LIf0f ubf{ ;DalGwt ;fIfLn] GofofwLzåf/f
;f]lwPsf] k|Zgsf] hjfkm glbPdf, lbg OGsf/ u/]df jf h'g k|Zgsf] hjfkm vf]lhPsf]
xf] ;f]sf] hjfkm glbO{ c;DalGwt ljifosf] hjfkm lbPdf GofofwLzn] ;f]sf] s}lkmot
v'nfO{ bkmf !*& adf]lhd k|dfl0ft ug'{ kg]{5 .
!*(= aGb ;jfn ug{ ;Sg] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
k/LIf0f ug'{ kg]{ ;fIfL csf]{ lhNnfsf] jfl;Gbf eO{ lghsf] zf/Ll/s cj:yfsf] sf/0fn]
lghnfO{ d'2f /x]sf] cbfntdf pkl:yt u/fO{ askq u/fpg g;lsg] s'/f pNn]v u/L
aGb ;jfn dfkm{t k/LIf0f u/fpg ;DalGwt kIfn] cbfnt ;dIf lgj]bg lbPdf /
To:tf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf cbfntn] aGb ;jfn dfkm{t ;fIfL k/LIf0f u/fpg
cfb]z lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd aGb ;jfn dfkm{t ;fIfL k/LIf0f u/fpg' k/]df To:tf]
;fIfLnfO{ ;f]Wg' kg]{ k|Zgx¿ cg';"rL–!* sf] 9fFrfdf tof/ u/L GofofwLzaf6 k|dfl0ft
u/fO{ ;fIfL /x] a;]sf] lhNnfsf] lhNnf cbfntdf aGb ;jfn k7fpg' kg]{5 / To:tf]
;jfn ljB'tLo dfWodaf6 ;d]t k7fpg ;lsg]5 .

76
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd cbfntaf6 aGb ;jfn u/fpg] cfb]z ePdf d'2fsf
kIfx¿nfO{ ;f]xL adf]lhd aGb ;jfn u/fpg] cbfntdf pkl:yt x'g tfl/v tf]sL
To;sf] hfgsf/L To:tf] cbfntnfO{ lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd aGb ;jfn k|fKt ePdf To:tf] cbfntn] ;DalGwt
kIfaf6 bkmf !&( sf] pkbkmf -!_ adf]lhd pkl:yt u/fOPsf] ;fIfLnfO{ cfkm\gf]
cbfntdf d'2f k/] ;/x o; kl/R5]b adf]lhdsf] sfo{ljlw k"/f u/L aGb ;jfnsf
k|To]s k|Zgsf] hjfkmsf] askq tof/ u/L To:tf] askqsf] sfuhdf bkmf !*& jf
!** adf]lhdsf] k|lqmof k"/f u/L To:tf] JolQmsf] ;lx5fk u/fO{ tLg lbgleq
;DalGwt lhNnf cbfntdf k7fpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd aGb ;jfn ug{' kg]{ JolQm xflh/ gePdf To:tf]
cbfntn] ;f]xL Joxf]/f pNn]v u/L aGb ;jfn k7fpg] cbfntdf k7fpg' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -$_ adf]lhd ;DalGwt cbfntdf aGb ;jfn k7fpFbf To:tf
d'2fsf kIf jf jfl/;nfO{ ;f]sf] hfgsf/L u/fO{ tfl/v tf]sL xflh/ x'g d'2f k/]sf]
cbfntdf k7fpg' kg]{5 .

kl/R5]b–!&
d'2fsf] ;'g'jfO{ tyf k}m;nf ;DaGwL Joj:yf
!()= ;xdlt ePsf] ljifodf km};nf ug{ ;Sg] M -!_ k|ltpQ/kq bflvnf ePkl5 afbL /
k|ltafbLsf] pkl:yltsf] nflu tf]lsPsf] tfl/vdf b'j} kIfsf] /f]xa/df lkm/fbkq,
k|ltpQ/kq tyf bflvnf ePsf] ;a} lnvt cWoog u/L s'g} s'/f c:ki6 /x]sf] eP
afbL / k|ltafbL;Fu To:tf] c:ki6 s'/fsf] ;DaGwdf cfjZos s'/f ;f]wk'5 ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cWoog ubf{ jf ;f]wk'5 ubf{ b'j} kIfsf] s'/f ldn] jf
gldn]sf] ljifo cbfntn] olsg ug{' kg{]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd olsg ubf{ k|ltafbLn] afbLsf] bfaL :JfLsf/ u/]sf]
b]lvg cfPdf cbfntn] To:tf] d'2f To;} avt km};nf ug{ ;Sg]5 .
!(!= afbL k|ltafbLsf] k"j{–;'g'jfO{ 5nkmn u/fpg ;Sg] M -!_ cbfntn] s'g} d'2fdf 7x/
ug'{ kg]{ ljifo olsg ug{ afbL / k|ltafbLsf] k"j{;'g'jfO{ 5nkmn x'g dgfl;a nfu]df
To;sf] sf/0f v'nfO{ To:tf] 5nkmn ug]{ cfb]z lbg ;Sg]5 .

77
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cfb]z ePdf cbfntn] To; k|of]hgsf] nflu
kIfx¿nfO{ tfl/v tf]sL To:tf] 5nkmn u/fpg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] 5nkmndf afbL, k|ltafbL tyf lghsf sfg"g
Joj;foL pkl:yt x'g ;Sg]5g\ .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] 5nkmndf afbL / k|ltafbLn] cfkm\gf] bfaL jf
k|ltjfbnfO{ ;dy{g jf v08g ug]{ k|df0f k]z ug{ tyf cbfntn] 7x/ ug'{ kg]{ ljifo
olsg ug{ cfkm\gf] bfaL jf lhls/ k]z ug{ ;Sg]5g\ .
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] 5nkmnaf6 7x/ ug'{ kg]{ ljifo olsg eO;s]kl5
kl/R5]b– !% adf]lhd a'lemPsf] k|df0fsf] cltl/Qm To:tf] ljifodf yk k|df0f a'em\g'
kg]{ b]lvPdf cbfntn] To:tf] k|df0f a'em\g cfb]z lbg]5 .
-^_ o; bkmf adf]lhd afbL jf k|ltafbLsf] 5nkmn u/fPsf]df cbfntn]
To;sf] clen]v tof/ u/L ldl;n ;+nUg ug'{ kg]{5 .

-&_ ============
!(@= k|df0f a'em\g] sfo{ ;DkGg ePkl5 ;'g'jfO{ ug'{ kg]{ M -!_ k|df0f a'em\g] sfo{ ;DkGg
ePkl5 cbfntn] ;fdfGotof Ps dlxgfleq d'2fsf] ;'g'jfO{ u/L lg0f{o ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;'g'jfO{ ubf{ d'2fsf kIfx¿n] cfkm}F jf cfk"mn] lgo'Qm
u/]sf] sfg"g Joj;foL jf jfl/; dfkm{t cfkm\gf] bfaL jf k|lt/Iff ug{ ax; k}/jL ug{
;Sg]5g\ .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;'g'jfO{ ubf{ d'2fdf yk s'/fx¿ :ki6 ug{sf] nflu
lnlvt ax; gf]6 k]z ug{ cbfntn] cfb]z u/]df d'2fsf kIf cfkm}Fn] jf lghn] lgo'Qm
u/]sf] sfg"g Joj;foL jf jfl/;n] cbfntåf/f tf]lsPsf] cjlwleq lnlvt ax; gf]6
k]z ug'{ kg]{5 .
!(#= ldnfkq ug{ df}sf lbg' kg]{ M -!_ kIfx¿n] cbfntdf ljrf/fwLg /x]sf] d'2f h'g;'s}
txdf klg ldnfkq ug{ rfx]df ;f]xL Joxf]/f pNn]v u/L cbfntdf ;+o'Qm lgj]bg lbg
;Sg]5g\ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ldnfkqsf] nflu lgj]bg lbPdf cbfntn] To:tf]
lgj]bgsf] Joxf]/f, To;sf] dtna / kl/0ffd ;DalGwt kIfx¿nfO{ ;'gfpg' kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा झिककएको ।

78
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;'gfpFbf klg d'2fsf kIfx¿n] ldnfkq ug{ d~h'/
u/]df cbfntn] ldnfkqsf] tLg k|lt d:of}bf tof/ u/fpg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd tof/ ePsf] ldnfkqsf] Joxf]/f kIfx¿nfO{ ;'gfpFbf
kIfx¿ ldnfkq ug{ ;xdlt ePdf To:tf] ldnfkqsf] sfuhdf b'j} kIfx¿sf] ;xL5fk
u/fO{ GofofwLzn] cfkm\gf] /f]xa/df ;f] ldnfkq ePsf] Joxf]/f k|df0fLs/0f u/L Ps
k|lt ;DalGwt ldl;ndf /fvL afbL / k|ltafbLnfO{ Ps Ps k|lt lbg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd ldnfkq ePsf]df ldnfkq adf]lhdsf] sfd gePsf]
eGg] ljifodf afx]s ldnfkqdf lrQ a'em]g egL ph'/ nfUg] 5}g .
-^_ pkbkmf -$_ adf]lhd ldnfkq ePsf]df To;sf] kl/0ffd :j?k ldnfkq
adf]lhd bflvnf vf/]h, gfd;f/L, btf{, /lhi6«]zg jf crn ;DklQsf] lsQfsf6 ug'{
kg]{ /x]5 eg] ldnfkq u/fpg] cbfntn] ldnfkq ePsf] tLg lbgleq ldnfkq
adf]lhdsf] sfd ug{ ;DalGwt sfof{nodf n]vL k7fpg' kg]{5 .
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhd n]vL cfPdf ;DalGwt sfof{non] tLg lbgleq
sfof{Gjog ug{' kg{]5 .
!($= d]nldnfksf] dfWodaf6 ljjfbsf] ;dfwfg ug{ ;Sg] M -!_ kIfx¿n] rfx]df h'g;'s}
txsf] cbfntdf ljrf/fwLg /x]sf] d'2fsf] d]nldnfksf] dfWodaf6 ljjfbsf] ;dfwfg
ug{ ;+o'Qm ¿kdf To:tf] cbfntdf lgj]bg lbg ;Sg]5g\ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg lbPsf]df d]nldnfkaf6 ljjfbsf] ;dfwfg x'g
pko'Qm b]lvPdf d'2f x]g]{ GofofwLzn] To:tf] d'2f d]nldnfksf] dfWodaf6 ljjfbsf]
;dfwfg ug{ cfb]z lbg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} cbfntdf
ljrf/fwLg /x]sf] s'g} d'2f d]nldnfksf dfWodaf6 ;dfwfg ug{ pko'Qm x'g] s'/f
cbfntnfO{ nfu]df / kIfx¿ d]nldnfksf] k|lqmofdf hfg ;xdt ePdf cbfntn]
d]nldnfksf] dfWodaf6 To:tf] d'2fsf] ;dfwfg ug{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -@_ jf -#_ adf]lhd cfb]z ePsf]df sfg"g adf]lhd d]nldnfksf]
dfWodaf6 d'2fsf] ;dfwfg ug]{ k|lqmof k|f/De ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhdsf] k|lqmof cjnDag ubf{ d'2fsf] ;dfwfg x'g] ePdf
kIfx¿n] ;f]]xL Joxf]/f pNn]v u/L cbfntdf lgj]bg lbg' kg]{5 .

79
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf cbfntn] kIfx¿ aLr ldnfkq
u/fO{ lbg' kg]{5 .
-&_ ldnfkq ;DaGWfdf bkmf !(# sf] pkbkmf -#_, -$_, -%_ /
-^_ sf Joj:yfx¿ o; bkmf adf]lhd d]nldnfksf] dfWodaf6 d'2f ;dfwfg ePsf]df
;d]t cfjZos x]/k]m/ ;lxt nfu" x'g]5g\ .
-*_ o; bkmf adf]lhd d]nldnfksf] dfWodaf6 d'2fsf] ;dfwfg ug{ cfb]z
lbOPsf]df ;f] dfWodaf6 d'2fsf] ;dfwfg x'g g;s]df cbfntn] kIfx¿nfO{ tfl/v
tf]sL To:tf] d'2f sfg"g adf]lhd sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{ kg]{5 .
!(%= ldnfkq jf d]nldnfk x'g g;Sg] M bkmf !(# jf !($ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP

tfklg g]kfn ;/sf/ afbL eO{ rn]sf] ========== / ;fj{hlgs, ;/sf/L jf ;fd'bflos
;DklQ ;DaGwL d'2f kIfx¿ aLr ldnfkq x'g jf d]nldnfksf] dfWodaf6 ;dfwfg x'g
;Sg] 5}g .
t/ ;fj{hlgs, ;/sf/L jf ;fd'bflos ;DklQ sfod x'g] u/L ldnfkq ug{
afwf kg]{ 5}g .
!(^= bfaL lkmtf{ lng ;Sg] M -!_ g]kfn ;/sf/ afbL x'g] d'2fdf afx]s cGo s'g} klg d'2fdf
d'2fsf] kIfn] lkm/fbkq, k'g/fj]bgkq jf lgj]bgkqdf cfkm"n] lnPsf] bfaL TofuL ;f]
bfaL lkmtf{ lngsf] nflu jf cfkm\gf] bfaL ;fljt ug{ g;Sg] jf bfaLsf] k|of]hg ;dfKt
ePsf] sf/0f b]vfO{ ;f] lkm/fbkq, k'g/fj]bgkq jf lgj]bgkq lkmtf{ lngsf] nflu
d'2fsf] km};nf x'g' cl3 h'g;'s} avt cbfntdf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf cbfntn] lgj]bg dfu adf]lhd
lkm/fbkq, k'g/fj]bgkq jf lgj]bgkq lkmtf{ lng cg'dlt lbg] cfb]z ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lkm/fbkq, k'g/fj]bgkq jf lgj]bgkq lkmtf{ lng]
cfb]z ePdf cbfntn] ;f] d'2fsf] nut s6\6f ug'{ kg{]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd s;}n] lkm/fbkq, k'g/fj]bgkq jf lgj]bgkq lkmtf{
lnPsf]df ;f]xL JolQmn] To:tf] lkm/fbkq, k'g/fj]bgkq jf lgj]bgdf ljkIf agfOPsf
JolQm pk/ ;f]xL ljifodf ph'/ ug{ ;Sg] 5}g .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा झिककएको ।

80
!(&= km};nf ug'{ kg]{ M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd d'2fsf] ;'g'jfO{ ;DkGg ePkl5 ;fdfGotof
;'g'jfO{ ;DkGg ePsf] lbgdf g} cbfntn] lg0f{o ug'{ kg]{ ljjfbsf] ljifodf lg0f{o u/L
/fo lstfadf clen]v ug'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æ/fo lstfaÆ eGgfn] GofofwLzn] d'2fdf
7x/ u/]sf] ljifo / To;sf cfwf/ ;+lIfKt ¿kdf clen]v ug{ cbfntdf /flvPsf]
lstfa ;Demg' k5{ .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bkmf !(@ sf] pkbkmf -#_
adf]lhd ax; gf]6 bflvnf ug{ cbfntaf6 cfb]z ePsf]df cbfntn] ax; gf]6 k|fKt
ePsf] ldltn] ;ft lbgleq lg0f{o ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd d'2fsf] 7x/ ug'{ kg]{ ljifodf hl6n sfg"gL jf
tYout k|Zg ;dfj]z ePsf]n] To:tf] ljifodf ;f]xL lbg 7x/ ug{ g;lsg] eP s'g
ljifosf] sfg"gL jf tYout hl6n k|Zg ;dfj]z ePsf] xf] To;sf] sf/0f v'nfO{
cbfntn] cfb]z lbPdf a9Ldf kGw| lbgleq lg0f{o ;'gfpg] lbgsf] tfl/v tf]Sg'
kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd tfl/v tf]lsPsf]df cbfntn] ;f] lbg d'2fsf] 7x/
u/L /fo lstfadf clen]v u/L kIfx¿nfO{ lg0f{o ;'gfpg' kg]{5 .

-%_ cbfntaf6 PstkmL{ km};nf ePsf]df To;/L km};nf ug]{ cbfntn] To:tf]
km};nf tof/ eO{ k|df0fLs/0f ePsf] ldltn] tL; lbgleq d'2fdf pkl:yt g/x]sf]
kIfnfO{ km};nfsf] cg';"rL – @) adf]lhdsf] 9fFrfdf kl/R5]b – * sf] k|lqmof k"/f u/L
;"rgf tfd]n ug{' kg]{5 / To:tf] ;"rgf tfd]n x'g g;s]df d'2fdf pkl:yt g/x]sf]
kIfsf] hfgsf/Lsf] nflu /fli6«o:t/sf b}lgs klqsfdf PstkmL{ km};nf ePsf] ;"rgf
k|sfzg ug{' kg]{5 .
-^_ cbfntaf6 km};nfsf] nflu ;'g'jfO{sf] ldlt tf]lsPsf]df To;/L tf]lsPsf]
ldlt cufj} d'2fsf] ;Dk"0f{ tYox¿ / a'lemPsf k|df0f ;lxtsf] Joxf]/f clen]v u/L
d'2fdf 7x/ ug{' kg]{ ljifo klg olsg u/L bkmf !(! adf]lhd ldl;n ;fd]n /fVg' jf
/fVg nufpg' kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

81
-&_ d'2f lsgf/f eO{ /fo lstfadf n]lvPsf] cbfntsf] lg0f{osf] Joxf]/f
;DalGwt s'g} kIf jf lghsf] sfg"g Joj;foLn] lng rfx]df cbfntn] To:tf] Joxf]/f
k|df0fLs/0f u/L kIfnfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .

!(*= km};nfsf] 9fFrf M -!_ bkmf !(& adf]lhd ePsf] lg0f{osf] cfwf/df cbfntn]
PSsfO{; sfo{ lbgleq cg';"rL–!( adf]lhdsf] 9fFrfdf km};nf tof/ ul/;Sg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tof/ ul/Psf] km};nf ldlt pNn]v u/L GofofwLzn]
x:tfIf/ u/L k|df0fLs/0f ug'{ kg]{5 .

-@s_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq km};nf tof/ x'g g;s]df To:tf]
cjlw ;dfKt ePsf] tLg lbgleq ;DalGwt kIfn] pRr cbfnt / dftxt cbfntsf]
km};nfsf] xsdf ;DalGwt pRr cbfntsf d'Vo GofofwLz ;dIf / ;jf]{Rr cbfntsf]
km};nfsf] xsdf k|wfg GofofwLz ;dIf ph'/ ug{ ;Sg]5 .
 -@v_ pkbkmf -@s_ adf]lhd ph'/ kg{ cfPsf]df ;DalGwt d'Vo GofofwLz
jf k|wfg GofofwLzn] Ps xKtfleq km};nf tof/ ul/;Sg ;DalGwt GofofwLznfO{
lgb]{zg lbg' kg]{5 .
-#_ cbfntn] k|To]s xKtf To:tf] xKtfleq pkbkmf -@_ adf]lhd k|df0fLs/0f
ePsf km};nfsf] ljj/0f cbfntsf] ;"rgf kf6Ldf 6fF; u/L cfkm\gf] j]e;fO{6df ;d]t
/fVg' kg{]5 .
!((= k}m;nf ;+zf]wg ug{ gx'g] M bkmf !(* adf]lhd GofofwLzn] km};nf k|df0fLs/0f u/]kl5
OG;fkmdf km/s gkg]{ u/L ;fdfGo q'l6 ;Rofpg] afx]s s'g} ;+zf]wg ug{ kfOg] 5}g .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æ;fdfGo q'l6Æ eGgfn] 7x/ ul/Psf] ljifo /
OG;fkmdf km/s gkg]{ u/L km};nfdf ePsf cÍ / cIf/df ePsf] km/s, afbL, k|ltafbL
jf ;fIfLsf] gfd, y/, 7]ufgfdWo] s'g} Pssf] pNn]vgsf] q'l6, 5kfO{ jf lk|lG6Ëdf
ePsf ;fgf ltgf q'l6 ;Demg' k5{ .
@))= km};nf ;'lgkfPsf] sfuh u/fpg' kg]{ M -!_ cbfntaf6 d'2fsf] km};nf ePkl5 d'2fsf]
kIf xflh/ /x]sf] eP lghnfO{ km};nf ;'gfO{ d'2f km};nf ePsf] ;'lg kfPsf] Joxf]/fsf]
sfuh u/fO{ ldl;ndf ;fd]n ug'{ kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।
 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा थप ।

82
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd kIf xflh/ g/x]sf]df lghsf] jfl/; eP jfl/;nfO{
To:tf] sfuh u/fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd km};nf ;'gfpFbf s'g} kIf pkl:yt gePdf d'2f
km};nf ug]{ cbfntn] km};nf tof/ ePsf] tLg lbgleq To:tf] kIfsf] gfddf cg';"rL–
@) adf]lhdsf] 9fFrfdf kl/R5]b–* adf]lhdsf] k|lqmof k"/f u/L cfkm}Fn] jf tNnf]
cbfnt dfkm{t k'g/fj]bg nfUg] ePdf km};nf ePsf] ;"rgf ;lxt k'g/fj]bgsf] Dofb /
k'g/fj]bg gnfUg] ePdf km};nf ePsf] ;"rgf tfd]n ug{ k7fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ sf] k|of]hgsf] nflu km};nf ubf{sf] avt d'2fsf] kIf cfkm}F,
lghsf] jfl/; pkl:yt ePsf] jf lghsf] sfg"g Joj;foL pkl:yt eO{ ax; k}/jL
u/]sf] /x]5 eg] d'2fsf] kIf pkl:yt ePsf] dflgg]5 .
-
-%_ pkbkmf -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cbfntn] km};nf
;'gL kfPsf] sfuh u/fPsf] lbgdf g} km};nf tof/ u/L GofofwLzn] x:tfIf/ u/L
k|df0fLs/0f u/]sf]df afx]s cGo cj:yfdf km};nf ;'gL kfPsf] sfuh u/fPsf] eP klg
bkmf !(* adf]lhd km};nf k|df0fLs/0f ePsf] lbgnfO{ km};nf ;'gL kfPsf] lbg
dflgg]5 .

kl/R5]b–!*
d'ntaL tyf :yfgfGt/0f ;DaGwL Joj:yf
@)!= d'ntaL /fVg ;Sg] M -!_ ljleGg cbfntdf bfo/ eO{ ljrf/fwLg /x]sf d'2fx¿ dWo]
s'g} Ps cbfntdf /x]sf] d'2fsf] lsgf/f geO{ csf]{ cbfntdf /x]sf] d'2fsf] lsgf/f
x'g g;Sg] jf ug{ gx'g] ePdf, s'g} Pp6f d'2fsf] lsgf/f ubf{ csf]{ d'2fsf] lg0f{odf
tflTjs c;/ kg]{ sf/0f b]vfO{ d'2fsf] s'g} kIfn] lgj]bg lbPdf jf d'2fsf] sf/afxL jf
;'g'jfO{sf] l;nl;nfdf s'g} d'2f d'ntaL /fVg cfjZos b]lvPdf cbfntn] To;sf]
sf/0f v['nfO{ To:tf] d'2f d'ntaL /fVg] cfb]z lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} d'2f cbfntaf6 d'ntjL /fVg] cfb]z ePsf]df
To;sf] hfgsf/L d'2fsf kIfx¿ / csf]{ d'2f ljrf/fwLg /x]sf] cbfntnfO{ t'?Gt lbg'
kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा थप ।

83
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd hfgsf/L k|fKt ePdf To:tf] d'2f /x]sf] cbfntn] ;f]
d'2f lsgf/f u/]kl5 tL; lbgleq km};nfsf] k|ltlnlk ;lxt pkbkmf -@_ adf]lhd d'2f
d'ntaL /x]sf] cbfntnfO{ hfgsf/L k7fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd d'2f lsgf/f u/]kl5 cbfntn] d'2fsf kIf tfl/vdf

/x]sf] eP / d'2f d'ntaL /x]sf] cbfntdf kGw| lbgleq xflh/ x'g hfg' egL tfl/v
tf]sL d'2f d'ntaL /x]sf] cbfntdf k7fpg' kg]{5 .
-%_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljleGg cbfntdf
ljrf/fwLg /x]sf d'2fx¿dWo] s'g d'2f d'ntaL /fVg] eGg] ljifodf cbfntx¿ aLr
km/s /fo ePdf To:tf] ljifodf ;DalGwt cbfntsf] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf t'?Gt
k|ltj]bg ug'{ kg]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd k|ltj]bg k/]sf]df k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] To:tf]
ljifodf Ps dlxgfleq pko'Qm cfb]z ug]{5 / To:tf] cfb]z adf]lhd ;DalGwt
cbfntn] d'2fsf] sf/afxL ug]{5 .
-&_ pkbkmf -%_ adf]lhd d'2f d'ntaL /fVg] ljifodf km/s km/s /fo ePsf
cbfntx¿sf] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfnt leGg leGg ePdf To:tf] ljifodf ;jf{]Rr
cbfntdf tTsfn k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{5 .
-*_ pkbkmf -&_ adf]lhd k|ltj]bg k/]sf]df ;jf{]Rr cbfntn] To:tf] ljifodf
tLg dlxgfleq pko'Qm cfb]z ug]{5 / To:tf] cfb]z adf]lhd ;DalGwt cbfntn]
d'2fsf] sf/afxL ug]{5 .
@)@= d'ntaL /x]sf] d'2f hufpg] M -!_ bkmf @)! adf]lhd d'ntaL /flvPsf] d'2f hufO{
sf/afxL ug{' kg]{ ePdf d'2fsf] s'g} kIfn] To;sf] cfwf/ / sf/0f v'nfO{ cbfnt ;dIf
lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lbOPsf] lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf cbfntn]
lgj]bg dfu adf]lhd d'ntaL /x]sf] d'2f hufO{ ;'g'jfO{ ug{' kg]{5 .
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg csf]{ cbfntdf
ljrf/fwLg /x]sf] d'2fsf] lg0f{o ePsf] hfgsf/L k|fKt ePdf jf d'2f d'ntaL /fvL

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

84
/fVg' kg]{ s'g} sf/0f gb]lvPdf cbfntn] d'ntjL /x]sf] d'2f t'?Gt hufO{ sf/afxL ug'{
kg]{5 .
-$_ cbfntn] d'2f d'ntaL /fVbf tfl/vdf /x]sf kIfnfO{ tfl/v 6'6fO{ lbg'
kg]{5 .
-%_ cbfntn] d'ntaL hufpFbf d'2f d'ntjL /xFbfsf avt tfl/vdf /x]sf
kIfx¿nfO{ ;ft lbgsf] Dofb lbO{ lemsfO{ d'2fdf sf/afxL ug'{ kg]{5 .
@)#= d'2f ;fg{ ;Sg] M -!_ ;jf{]Rr cbfntn] g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f !#$ sf] pkwf/f -!_
adf]lhdsf] cj:yfdf s'g} pRr cbfntdf ljrf/fwLg d'2f ;jf{]Rr cbfntdf lemsfO{
sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug{ ;Sg]5 .
-@_ ;jf{]Rr cbfntn] g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f !#$ sf] pkwf/f -@_
adf]lhdsf] cj:yfdf Ps pRr cbfntdf ljrf/fwLg d'2f csf]{ pRr cbfntdf ;f/L
To:tf] d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
-#_ pRr cbfntn] g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f !$% sf] pkwf/f -@_ adf]lhdsf]
cj:yfdf cfˆgf] dftxtsf] Ps lhNnf cbfntdf ljrf/fwLg /x]sf] d'2f dftxtsf]
csf]{ lhNnf cbfntdf ;f/L ;'g'jfO{ ug{] cfb]z lbg ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -@_ jf -#_ adf]lhdsf] d'2f ;fg{] cj:yf ljBdfg eP jf gePsf]
ljifosf] lg0f{o d'2fsf ;DalGwt kIfsf] lgj]bg jf cGo s'g} dfWodaf6 k|fKt ePsf]
hfgsf/Laf6 ul/g]5 .

-$s_ s'g} cbfntdf bfo/ /x]sf] s'g} d'2f o; ;+lxtf adf]lhd To:tf]
cbfntsf] GofofwLzn] x]g{ gx'g] s'g} sf/0f ePdf ;DalGwt cbfntn] To:tf] s'/f
pNn]v u/L k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf k|ltj]bg k7fpg' kg]{5 / To; adf]lhd k|ltj]bg
k|fKt ePdf k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] kIfx?sf] ;'ljwfnfO{ ;d]t ljrf/ u/L To:tf]
d'2f cfˆgf] k|fb]lzs clwsf/ If]qsf] ;dfg txsf] csf]{ cbfntdf ;fg{ cfb]z lbg
;Sg]5 .

-%_ pkbkmf -@_, -#_ / -$s_ adf]lhd cfb]z ePsf]df To:tf] cbfntn]
;jf]{Rr cbfnt jf pRr cbfntsf] cfb]z adf]lhd To:tf] d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ jf

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा थप ।
 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

85
lsgf/f ug]{5 .

-^_ pkbkmf -@_, -#_ / -$s_ adf]lhd csf]{ cbfntaf6 d'2fsf] lsgf/f eP
klg To:tf] cbfntn] u/]sf] km};nf pk/ z'?df lkm/fbkq btf{ ePsf] cbfntsf]
k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf g} k'g/fj]bg nfUg]5 .
@)$= ;jf]{Rr cbfntn] d'2fsf] ;'g'jfO{ / lsgf/f ug{ ;Sg] M -!_ o; ;+lxtfdf cGoq
h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dftxtsf] s'g} cbfntdf ljrf/fwLg /x]sf] s'g}
d'2fdf ;+ljwfg jf cGo s'g} sfg"gsf] JofVof ;DaGwL hl6n k|Zg ;dfj]z ePsf] jf
;fj{hlgs dxTj jf ;/f]sf/sf] k|Zg ;dfj]z ePsf]n] To:tf] k|Zgsf] lg?k0f ePkl5
dfq ;f] d'2fsf] ;'g'jfO{ / lsgf/f x'g pko'Qm x'g] s'/f d'2fsf] s'g} kIfsf] lgj]bg jf
;DalGWft cbfntsf] k|ltj]bgaf6 b]lvg cfPdf ;jf]{Rr cbfntn] ;f]sf]] sf/0f v'nfO{
To:tf] d'2f cfkm}Fn] lemsfO{ ;'g'jfO{ / lsgf/f ug]{ cfb]z ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;jf]{Rr cbfntaf6 cfb]z ePdf ;DalGwt cbfntn]
To:tf] d'2fsf] ldl;n ;jf]{Rr cbfntdf k7fO{ d'2fsf kIfx¿nfO{ To;sf] hfgsf/L
u/fO{ tfl/v tf]sL ;jf]{Rr cbfntdf k7fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd cfb]z ePsf]df ;jf]{Rr cbfntn] To:tf] d'2fsf]
;'g'jfO{ / lsgf/f ug{ jf To;df ;dfj]z ePsf] hl6n ;+j}wflgs jf ;fj{hlgs
dxTjsf] k|Zgsf] lg?k0f u/L afFsL ljifodf lsgf/fsf nflu ldl;n ;DalGwt
cbfntdf lkmtf{ k7fpg ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd afFsL ljifosf] sf/afxLsf] nflu ;jf]{Rr cbfntn]
;DalGwt cbfntdf ldl;n k7fpFbf kIfx¿nfO{ To;sf] hfgsf/L u/fO{ tfl/v tf]sL
To:tf] cbfntdf k7fpg' kg{]5 .

kl/R5]b–!(
k'g/fj]bg ;DaGwL Joj:yf
@)%= lgwf{l/t cjlwleq k'g/fj]bg ug{ ;Sg] M -!_ o; ;+lxtfdf cGoyf Joj:yf ePsf]df
afx]s z'? d'2f x]g]{ cbfntn] u/]sf] km};nf pk/ lrQ ga'em\g] kIfn] km};nf ePsf]

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

86
yfxf kfPsf] ldltn] tL; lbgleq ;DalGwt k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf k'g/fj]bg ug{
;Sg]5 .
-@_ k'g/fj]bg nfUg] d'2fdf d'2fsf] kIf jf lghsf] jfl/; cbfntdf xflh/ eO{
km};nf ;'g]sf]df ;'lgkfPsf] sfuh u/]sf] ldltn] / kIf xflh/ geO{ km};nf ePsf]
;"rgf hf/L ePsf]df To:tf] ;"rgf tfd]n ePsf] ldltn] tL; lbgleq k'g/fj]bg ug]{
Dofb sfod x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu ;'g'jfO{sf] lbg lgwf{/0f ul/Psf] tfl/vdf
d'2fsf] kIf cfkm}F jf lghsf] jfl/; pkl:yt ePsf] /x]5 / To;/L tfl/v tf]lsPsf]
lbgdf g} d'2fsf] km};nf ePsf] /x]5 eg] d'2fsf] kIfn] km};nf ePsf] yfxf kfPsf]
dflgg]5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu yfxf kfPsf] lbg u0fgf ubf{ bkmf !(*
adf]lhd GofofwLzn] km};nf k|df0fLs/0f u/]sf] lbgaf6 ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg km};nf ;'gL kfPsf]
sfuh gu/]sf] jf km};nf ePsf] ;"rgf tfd]n gePsf] eP d'2fsf] kIfn] d'2f km};nf
k|df0fLs/0f ePsf] 5 dlxgf;Dddf km};nfsf] gSsn lnPsf] ldltn] tL; lbgleq
k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
@)^= k'g/fj]bg nfUg g;Sg] cj:yf M bkmf @)% df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
b]xfosf s'g} cj:yfdf k'g/fj]bg ug{ ;lsg] 5}g M–
-s_ sfg"g adf]lhd Dofb k|fKt jf tfd]n ePkl5 k|ltpQ/kq glbO{ jf
k|ltjfb gu/L Dofb u'hf/]sf] ePdf,

-v_ d'2fdf d]nldnfk jf ldnfkq u/]sf] ePdf,
-u_ bfaL lkmtf{ lnPsf] ePdf,
-3_ lkm/fb l8;ld; ePsf]df,
t/ a]/Ltk"j{s lkm/fb l8;ld; ePsf]df k'g/fj]bg ug{ ;lsg]5 .
@)&= k'g/fj]bg ubf{ cbfntL z'Ns a'emfpg' kg]{ M -!_ k'g/fj]bg ubf{ sfg"g adf]lhd nfUg]
cbfntL z'Ns a'emfPsf] lg:;f k'g/fj]bg ;fy k]z ug'{ kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

87
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg d'2f km};nf x'Fbfsf avt
cbfntL z'Ns ltg{ cbfntaf6 cg'dlt ePsf]df cbfntL z'Ns bflvnf ePsf] lg:;f
geP klg k'g/fj]bg btf{ ug'{ kg]{5 .
@)*= k'g/fj]bgkqsf] 9fFrf M -!_ k'g/fj]bg ug{ rfxg]n] cg';"rL–@! adf]lhdsf] 9fFrfdf
k'g/fj]bg tof/ ug{' kg]{5 .
-@_ k'g/fj]bg ubf{ lzi6 efiffdf k'g/fj]bgkq n]vL k'g/fj]bg lhls/nfO{ k'li6
ug]{ cfjZos sfuhft k'g/fj]bgkq ;fy ;+nUg ug'{ kg]{5 .
-#_ k'g/fj]bg ubf{ tLg ;o ?k}ofF k'g/fj]bg b:t'/ nfUg]5 .
@)(= k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf k'g/fj]bg btf{ ug'{ kg]{ M -!_ k'g/fj]bg ubf{ h'g cbfntsf]
km};nf pk/ k'g/fj]bg ug]{ xf] ;f] cbfntsf] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf k'g/fj]bgkq
btf{ u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s;}n] k'g/fj]bg btf{ ug{ NofPdf cbfntn] To:tf]
k'g/fj]bg bkmf @)% adf]lhdsf] Dofbleq btf{ ug{ NofP jf gNofPsf], k'g/fj]bg ubf{
nfUg] b:t'/ bflvnf u/] jf gu/]sf] / k'g/fj]bg o; kl/R5]b adf]lhd /Lt k'u] jf
gk'u]sf] hfFrL /Lt k'u]sf] b]lvPdf btf{ u/L ;DalGwt kIfnfO{ cg';"rL–# adf]lhdsf]
9fFrfdf e/kfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k'g/fj]bg hfFr ubf{ /Lt gk'u]sf] b]lvPdf cbfntn]
k'g/fj]bgkq btf{ gu/L ;f]sf] sf/0f v'nfO{ b/kL7 ul/lbg' kg]{5 .
@!)= d'2f km};nf ug]{ cbfntdf k'g/fj]bg btf{ ug{ ;Sg] M -!_ bkmf @)( df h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg d'2f km};nf ug]{ cbfnt dfkm{t klg k'g/fj]bgkq btf{ ug{
;lsg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k'g/fj]bg btf{ ug{ NofPdf To:tf] cbfntn] bkmf
@)( adf]lhdsf] sfo{ljlw k"/f u/L k'g/fj]bgkq btf{ ug{' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd btf{ ePsf] k'g/fj]bgkq ;DalGwt ldl;n ;+nUg u/L
tLg lbgleq k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf k7fpg' kg]{5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd k'g/fj]bgkq btf{ u/fpg] k'g/fj]bsn] tfl/vdf a:g
rfx]df ;DalGwt k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf xflh/ x'g] u/L tfl/v tf]sL k7fpg' kg]{5 .

88
@!!= ;/sf/L sd{rf/Ln] cfkm" jxfn /x]sf] Onfsfsf] cbfntdf k'g/fj]bg btf{ ug{ ;Sg] M -
!_ s'g} ;/sf/L sd{rf/Ln] lghsf] xs, lxt / ;/f]sf/ /x]sf] d'2fdf k'g/fj]bg ug'{
k/]df / lgh ;/sf/L sfdsf] sf/0fn] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf cfkm}F pkl:yt x'g
g;Sg] ePdf To;sf] sf/0f v'nfO{ cfk"m jxfn /x]sf] Onfsfdf To; lsl;dsf]
k'g/fj]bg ;'Gg] cbfnt eP To:tf] cbfnt dfkm{t jf To:tf] cbfnt geP cfk"m jxfn
/x]sf] Onfsfsf] lhNnf cbfnt dfkm{t k'g/fj]bg btf{ u/fpg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k'g/fj]bg btf{ ug{ NofPsf]df To:tf] cbfntn] bkmf
@)( adf]lhdsf] sfo{ljlw k"/f u/L k'g/fj]bg btf{ ug{' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k'g/fj]bg btf{ ePsf]df k'g/fj]bgkq btf{ ug]{
cbfntn] tLg lbgleq k'g/fj]bgkq btf{ ePsf] / k'g/fj]bg ug]{ ;DalGwt sd{rf/L
;f] Onfsfdf axfn /x]sf] s'/f k|dfl0ft u/L ;DalGwt k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf
To:tf] k'g/fj]bgkq k7fpg' kg]{5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd k'g/fj]bg ug]{ ;/sf/L sd{rf/Ln] tfl/vdf a:g rfx]df
k'g/fj]bg btf{ ug]{ cbfntn] lghnfO{ tfl/vdf /fvL To;sf] hfgsf/L ;DalGwt
k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf k7fpg' kg]{5 .
@!@= d'2fsf] ldl;n lemsfpg] M -!_ k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] k'g/fj]bg btf{ ePsf] tLg
lbgleq ;f] d'2fsf] ldl;n lemsfpg ;DalGwt cbfntdf n]vL k7fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ldl;n dfu ePsf]df kq k|fKt ePsf] tLg lbgleq
;DalGwt cbfntn] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf ldl;n k7fpg' kg]{5 .
@!#= k|ToyL{nfO{ pkl:yt x'g cfb]z lbg] M -!_ k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] bkmf @!@ adf]lhd
tNnf] cbfntaf6 ldl;n k|fKt ePsf] kGw| lbgleq k'g/fj]bssf] dfu adf]lhd
k|ToyL{nfO{ lemsfO{ d'2fsf] ;'g'jfO{ ug'{ kg]{ jf gkg]{ ljifodf ;'g'jfO{ ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;'g'jfO{ ubf{ tNnf] cbfntn] u/]sf] lg0f{o km/s kg]{
gb]lvPdf k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] 7x/] adf]lhd lg0f{o ug]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;'g'jfO{ ubf{ tNnf] cbfntaf6 ePsf] lg0f{o km/s
kg{ ;Sg] b]lvPdf k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] To;sf] sf/0f v'nfO{ ;'g'jfO{sf] nflu
k|ToyL{ lemsfpg] cfb]z ug{]5 .

89
@!$= k|ToyL{nfO{ Dofb tfd]n ug]{ M -!_ bkmf @!# sf] pkbkmf -#_ adf]lhd k|ToyL{ lemsfpg]
cfb]z ePdf k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] k|ToyL{sf] gfpFdf af6f]sf] Dofbafx]s kGw|
lbgleq pkl:yt x'g cg';"rL–@@ adf]lhdsf] 9fFrfdf Dofb tfd]n ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn]
rfx]df pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Dofb cfkm}Fn] jf z'? d'2f km};nf ug]{ cbfnt dfkm{t
kl/R5]b–* adf]lhdsf] /Lt k'¥ofO{ tfd]n ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd Dofb tfd]n ePkl5 k|ToyL{n] rfx]df k'g/fj]bg ;'Gg]
cbfntdf lnlvt k|ltjfb k]z ug{ ;Sg]5 .
-$_ k|ToyL{n] rfx]df cbfntn] lghnfO{ tfl/vdf /fvL d'2fdf sf/afxL, ;'g'jfO{
/ lsgf/f ul/g]5 .
@!%= k'g/fj]bgsf] ;'g'jfO{ ug'{ kg]{ M -!_ bkmf @!$ adf]lhd Dofb tfd]n ePkl5 k|ToyL{
pkl:yt eO{ k'g/fj]bs tyf k|ToyL{ b'j} tfl/vdf /x]sf] eP ;'g'jfO{sf] nflu k]zL
tfl/v tf]sL ;f]xL lbg / lghx¿dWo] b'j} jf s'g} Ps kIf tfl/vdf g/x]sf] eP klg
k'g/fj]bg pk/ ;'g'jfO{ x'g] tfl/v tf]sL k'g/fj]bgsf] ;'g'jfO{ ug{' kg]{5 .
-@_ bkmf @!$ adf]lhd Dofb tfd]n ePkl5 k|ToyL{ pkl:yt gePdf klg
k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] k'g/fj]bg pk/ ;'g'jfO{ ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd k'g/fj]bg pk/ ;'g'jfO{ u/]kl5 k'g/fj]bg ;'Gg]
cbfntn] 7x/] adf]lhd lg0f{o ug'{ kg]{5 .
-$_ k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] k'g/fj]bg pk/ km};nf ubf{ cg';"rL–@#
adf]lhdsf] 9fFrfdf ug'{ kg]{5 .
@!^= k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntsf] clwsf/ M bkmf @!% adf]lhd k'g/fj]bgsf] /f]xdf ;'g'jfO{
ubf{ k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntnfO{ b]xfo adf]lhd ug]{ clwsf/ x'g]5 M–
-s_ tNnf] cbfntsf] km};nf ;b/ jf ab/ ug]{,
-v_ tNnf] cbfntsf] km};nf cf+lzs jf k"/} pN6L ug]{,
-u_ a'em\g' kg]{ k|df0f ga'emL km};nf ul/Psf] /x]5 eg] To:tf] k|df0f cfkm}F
a'em\g] jf tNnf] cbfntnfO{ a'em\g cfb]z lbg],

90
-3_ d'2fdf 7x/ ug'{ kg]{ ljifo ;Daf]wg geO{ lg0f{o ePsf] eP To:tf]
ljifodf cfkm}Fn] 7x/ ug]{ jf To:tf] ljifodf 7x/ ug{ tNnf] cbfntdf
k7fpg],
-ª_ tNnf] cbfntsf] km};nfdf cfg'ifflËs jf k|f;f+lus kl/jt{g ug]{ .
@!&= z'? cbfntsf] clwsf/ k|of]u ug]{ M k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] o; kl/R5]b adf]lhd
k'g/fj]bgsf] /f]xdf d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ jf lg0f{o ubf{ z'? cbfntsf] clwsf/
k|of]u ug{ ;Sg]5 .
@!*= Ps};fy ;'g'jfO{ u/L lg0f{o ug'{ kg]{ M -!_ Ps} d'2fdf tNnf] cbfntn] u/]sf] lg0f{o
pk/ d'2fsf ljleGg kIfsf] a]Unfa]Un} k'g/fj]bg k/]sf] /x]5 eg] klg ;a} k'g/fj]bg
pk/ Ps};fy ;'g'jfO{ u/L 7x/] adf]lhd lg0f{o ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lg0f{o ubf{ sf/0fj; s'g} k'g/fj]bgsf] klxn] g} lg0f{o

eO;s]sf] /x]5 eg] klg ========== afFsL k'g/fj]bgaf6 d'2fdf 7x/] adf]lhd lg0f{o
ug'{ kg]{5 .

kl/R5]b–@)
d'2f bf]xf]¥ofpg] tyf k'g/fjnf]sg ;DaGwL Joj:yf
@!(= d'2f bf]xf]¥ofpg]] M -!_ sfg"g adf]lhd ;jf]{Rr cbfntdf k'g/fj]bg gnfUg] d'2fdf
pRr cbfntn] u/]sf] km};nf jf clGtd cfb]zdf ;jf]{Rr cbfntn] b]xfosf cj:yfdf
bf]xf]¥ofO{ x]g{ ;Sg]5 M–

-s_ pRr cbfntsf] km};nf jf clGtd cfb]zdf uDeL/ ;+j}wflgs
jf sfg"gL q'l6 ePsf],
-v_ ;jf]{Rr cbfntaf6 :yflkt sfg"gL l;4fGt jf glh/sf] kfng
gu/]sf] jf unt lsl;dn] JofVof u/L k|of]u u/]sf],
 -u_ ;/sf/L jf ;fj{hlgs ;DklQ ;DaGwL ljjfb ;dfj]z ePsf]
d'2fdf ldl;n ;+nUg k|df0fsf] plrt d"NofÍg gePsf] sf/0fn]
;/sf/L jf ;fj{hlgs ;DklQ lxgfldgf ePsf] jf To:tf]
;DklQdf Iflt k'u]sf], jf
 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा झिककएको ।
 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

91
-3_ afns, dlxnf, ckfËtf ePsf JolQm, dfgl;s /f]uaf6 kLl8t
jf krxQ/ jif{ pd]/ k"/f u/]sf] JolQmsf] plrt k|ltlglwTj x'g
g;sL OG;fkmdf tflTjs c;/ u/]sf] .
-@_ pRr cbfntaf6 d'2f km};nf ePsf] yfxf kfPsf] ldltn] k}FtfnL; lbgleq
To:tf] lg0f{o ug]{ pRr cbfnt dfkm{t jf ;jf]{Rr cbfntdf d'2f bf]xf]¥ofO{ x]g{sf]
nflu lgj]bg lbg ;lsg]5 .

-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lbg] lgj]bg ;fy pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cj:yf
/x]sf] k|dfl0ft ug]{ ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg ug{' kg{]5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd d'2f bf]xf]¥ofO{ x]g{sf] nflu lgj]bg k|fKt ePdf
;jf]{Rr cbfntn] pRr cbfntsf] km};nf jf clGtd cfb]zdf pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
cj:yf /x] jf g/x]sf] ;DaGwdf ;'g'jfO{ ug]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd ;'g'jfO{ ubf{ pRr cbfntsf] km};nf jf clGtd
cfb]zdf pkbkmf -!_ adf]lhdsf] s'g} cj:yf /x]sf] b]lvPdf ;jf]{Rr cbfntn] d'2f
bf]xf]¥ofO{ x]g{sf] nflu To:tf] d'2fsf cGo kIfnfO{ lemsfpg] cfb]z ug]{5 .
-^_  pkbkmf -%_ adf]lhd d'2fsf cGo kIf pkl:yt ePdf ;jf]{Rr cbfntn]
lghnfO{ ;d]t /fvL d'2fsf] ;'g'jfO{ u/L km};nf ug]{5 .
t/ d'2fsf] cGo kIf pkl:yt gePsf] sf/0fn] d'2fsf] km};nf ug{ s'g} afwf kg]{
5}g .
@@)= k'g/fjnf]sg ;DaGwL Joj:yf M -!_ s'g} cbfntaf6 km};nf jf clGtd cfb]z
ul/;s]sf] d'2f ;f]xL cbfntaf6 k'g/fjnf]sg ul/g] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;jf]{Rr cbfntn]
k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL b]xfosf] cj:yfdf cfˆgf] km};nf jf clGtd cfb]zsf]
k'g/fjnf]sg ug{ ;Sg]5 M–
-s_ d'2fdf ePsf] OG;fkmdf tflTjs c;/ kg]{ lsl;dsf] s'g} k|df0f
jf tYo d'2fsf] lsgf/f ePkl5 dfq ;DalGwt kIfnfO{ yfxf
ePdf jf cGo s'g} lsl;dn] kQf nfu]df, jf

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

92
-v_ ;jf]{Rr cbfntaf6 :yflkt glh/ jf sfg"gL l;4fGtsf] k|lts"n
km};nf jf clGtd cfb]z ePsf] b]lvPdf .

-#_ k'g/fjnf]sgsf] nflu lgj]bg lbFbf ;jf]{Rr cbfntsf GofofwLzn] km};nf
jf clGtd cfb]zdf x:tfIf/ u/L k|dfl0ft u/]sf] ldltn] ;f7L lbgleq lbg' kg]{5 .
 -$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k/]sf] lgj]bg pk/ klxnf km};nf ug]{ GofofwLz
afx]ssf cGo GofofwLzaf6 cg'dlt k|bfg ug]{ jf gug]{ cfb]z ug{' kg]{5 .
-%_ b]xfosf] cj:yfdf ;jf]{Rr cbfntn] cfˆgf] km};nf jf clGtd cfb]zsf]
k'g/fjnf]sg ug]{ 5}g M–
-s_ Ps k6s To:tf] km};nf jf clGtd cfb]zsf] k'g/fjnf]sg
ul/;s]sf],
-v_ a[xt k"0f{ Ohnf;af6 km};nf jf clGtd cfb]z ePsf],
-u_ ;+j}wflgs Ohnf;af6 lg0f{o ePsf],
-3_ of] ;+lxtf k|f/De x'g'cl3 k|rlnt sfg"g adf]lhd d'2f bf]xf]¥ofO{
km};nf ePsf], jf
-ª_ bkmf @!( adf]lhd bf]xf]¥ofO{ x]l/Psf] d'2fdf pRr cbfntsf]
OG;fkm ;b/ ePsf] jf bf]xf]¥ofO{ x]g]{ lg:;f gePsf] .
@@!= ;Dj4 ljifodf ;Lldt eO{ d'2f lsgf/f ug'{ kg]{ M bkmf @!( adf]lhd d'2f bf]xf]¥ofO{
x]bf{ jf bkmf @@) adf]lhd k'g/fjnf]sg ubf{ ;jf]{Rr cbfntn] h'g cfwf/df d'2f
bf]xf]¥ofO{ x]g{ jf k'g/fjnf]sg ug{ cfb]z u/]sf] xf] ;f]xL cfwf/ / ;Dj4 ljifodf dfq
;Lldt /xL d'2fsf] lsgf/f ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b–@!
Dofb tyf tfl/v ydfpg] ;DaGwL Joj:yf
@@@= Dofb jf tfl/v u'hfg{ gx'g] M s;}n] klg s'g} d'2fsf] ;DaGwdf cbfntaf6 lbPsf]
Dofb jf tfl/v u'hfg{ x'Fb}g .
@@#= u'h|]sf] Dofb jf tfl/v ydfpg ;Sg] M bkmf @@@ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
s'g} d'2fdf cfk\mgf] sfa' aflx/sf] kl/l:ylt pTkGg eO{ tf]lsPsf] Dofb jf tfl/vsf
lbg cbfntdf pkl:Yft x'g g;sL Dofb jf tfl/v u'h|]sf]df u'hfg]{ kIfn] Dofbsf]

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

93
xsdf kGw| lbg;Dd Psk6s / tfl/vsf] xsdf a9Ldf b'O{k6s PSsfO{; lbg;Dd
ydfpg ;Sg]5 .
@@$= k6s sfod ug]{ M -!_ d'2fsf kIfn] tfl/v u'hf/]sf]df k6s sfod ubf{ Dofb ydfPsf]
k6s sfod gu/L tfl/v u'hf/]sf] dfq lx;fa u/L k6s sfod ug'{ kg]{5 .
-@_ d'2fsf kIfn] Dofb jf tfl/v u'hf/]sf]df ydfpgsf] nflu lbg u0fgf ubf{
Dofb jf tfl/v u'h|]sf] lbgsf] ef]lnkN6b]lv ydfpg kfpg] lbg;Ddsf] lbg u0fgf ug'{
kg]{5 .
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cbfntaf6 s'g} d'2fdf
k'gM OG;fkm ug{ dftxt cbfntdf d'2f k7fPsf]df jf d'ntaL /x]sf] d'2f hufO{
sf/afxL ubf{ cl3 yfd] ydfPsf] Dofb jf tfl/vsf] k6s sfod ul/g] 5}g .
@@%= u'lh|Psf] Dofb jf tfl/v yfldg] cj:yf M -!_ o; ;+lxtfdf cGoq h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg s;}n] b]xfo adf]lhdsf] sfa" aflx/sf] kl/l:ylt pTkGg eO{ Dofb
jf tfl/v u'lh|Psf] s'/f pNn]v u/L b]xfo adf]lhdsf] cjlwleq ydfpg ;DalGwt
cbfntdf lgj]bg lbPdf cbfntn] To:tf] u'h|]sf] Dofb jf tfl/v ydfpg] cfb]z lbg]5
M–

-s_ cbfntdf pkl:yt x'g' kg]{ JolQmsf] sf]xL d[To' eO{ k/Dk/f
cg';f/ lgh cfkm}F lsl/of jf lsl/of ;/xsf] zf]sj/0f u/L a:g'
k/]sf] eP To:tf] JolQmsf] d[To' ePsf] kG„ lbg k'u]sf] ldltn]
af6f]sf] Dofb afx]s ;ft lbg,
 -v_ cbfntdf pkl:yt x'g' kg]{ JolQm dlxnf eO{ ;'Ts]/L ePsf] eP
;'Ts]/L ePsf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s ;f7L lbg,
 -u_ cbfntdf pkl:yt x'g' kg]{ Dofbleq vf]nf], klx/f] jf lxpFn]
af6f] aGb eO{ jf skm{\o"sf] 3f]if0ff ePsf] jf cGo s'g} sf/0fn]
;fj{hlgs oftfoftsf] ;fwg grn]sf] eP af6f] v'n]sf] jf
;fj{hlgs oftfoftsf] ;fwg rn]sf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s
kG„ lbg,

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

94

-3_ cbfntdf pkl:yt x'g' kg]{ Dofbleq e"sDk jf Hjfnfd'vL
h:tf ljkb\ k/]sf] eP To:tf] ePsf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s
bz lbg,
 -ª_ cbfntdf pkl:yt x'g' kg]{ JolQmnfO{ s;}n] ckx/0f u/L nu]sf]
jf z/L/ aGws agfPsf] eP To:tf] ckx/0f jf aGwsaf6 d'Qm
ePsf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s kG„ lbg,
 -r_ cbfntdf pkl:yt x'g' kg]{ JolQm s'g} b'3{6gfsf] sf/0f cr]t
jf lxF88'n ug{ g;Sg] eO{ jf czQm lj/fdL ePsf] sf/0f
lxF88'n ug{ g;Sg] eO{ g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t c:ktfndf
egf{ eO{ pkrf/ u/fPsf]df kG„ lbg .
 -!s_ pkbkmf -%_ sf] v08 -s_ / -ª_ sf] cj:yfdf ;Dej eP;Dd ;DalGwt
JolQmn] cbfntnfO{ ;f]sf] ;"rgf t'?Gt lbg' kg]{5 .æ-
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd u'lh|Psf] Dofb jf tfl/v ydfpg lbOg] lgj]bg ;fy
;f] pkbkmf adf]lhdsf] kl/l:ylt pTkGg ePsf] Joxf]/f k'li6 ug{ cfjZos kg{] k|df0f
;+nUg ug{' kg{]5 .
@@^= d'2f ;sf/ ug{] M -!_ s'g} cbfntdf d'2fsf] sf/afxL rln/x]sf] cj:yfdf To:tf]
d'2fsf] km};nf gx'Fb} d'2fsf] s'g} kIfsf] d[To' ePdf jf bkmf @@% sf] pkbkmf -!_ sf]
v08 -r_ sf] cjlw;Dd klg xf]; 7]ufgdf g/xL jf lgh j]kQf e} cbfntaf6
tf]lsPsf] Dofb jf tfl/v u'h|]df To;/L d[To' ePsf], xf]; 7]ufgdf g/x]sf] jf j]kQf
ePsf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s PSsfO{; lbgleq Dofb jf tfl/v ydfO{ d'2f ;sf/
u/L kfpg lghsf] ;+/Ifs jf lgh gePdf glhssf] xsjfnfn] cbfnt ;dIf lgj]bg
lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k/]sf] lgj]bg hfFra'em ubf{ Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf
cbfntn] To:tf] d'2f ;sf/ ug{ lbO{ u'h|]sf] Dofb jf tfl/v yfdL lbg ;Sg]5 .
@@&= af6fsf] Dofb lx;fa ug]{ M -!_ cbfntn] af6fsf] Dofbsf] lx;fa ubf{ oftfoftsf]
lgoldt ;]jf rn]sf] 7fpFdf /]n jf a;af6 cfpFbf jf:tljs nfu]sf] lbg / To:tf] /]n
jf a; grn]sf] 7fpFsf] nflu kGw| lsnf]ld6/sf] Ps lbgsf] b/n] lx;fa ug'{ kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

95
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd af6fsf] Dofb lx;fa ubf{ kGw| lsnf]ld6/ b]lv 36L
b'/LnfO{ Ps lbgsf] Dofb sfod ug'{ kg]{5 .
t/ hDdf kGw| lsnf]ld6/ eGbf 36L] b'/Lsf] af6f]nfO{ af6fsf] Dofb lbOg] 5}g .
@@*= ydfpg kfpg] cjlw;Dd lsgf/f ug{ gx'g] M d'2fsf kIfn] cbfntn] tf]s]sf] Dofb jf
tfl/vdf cg'kl:yt eO{ Dofb jf tfl/v u'hf/]df klg bkmf @@# jf @@% adf]lhd
ydfpg kfpg] cjlw ;dfKt geP;Dd d'2fsf] ;'g'jfO{ u/L lsgf/f ug{ x'Fb}g .
kl/R5]b–@@
km};nf sfof{Gjog ;DaGwL Joj:yf
@@(= nut tof/ ug'{ kg]{ M -!_ cbfntaf6 rng rnfpg], bflvn, vf/]h, gfd;f/L u/fpg],
lgvgfO{ lbg], c+za08f u/L lbg], lauf] e/fpg], hl/afgf c;'n ug]{ jf cbfntL z'Ns
e/fO{ lbg] ;d]t u/L km};nf ePsf]df ;DalGwt sd{rf/Ln] km};nf tof/ ePsf] tLg
lbgleq ;f] ;DaGwL nut oyfzLw| tof/ u/L txl;n zfvfdf k7fpg' kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu ælauf]Æ eGgfn] km};nf adf]lhd e/fpg'
kg]{ Ifltk"lt{ ;d]tsf] h'g;'s} /sd ;Demg' k5{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd nut k|fKt ePkl5 ;DalGwt sd{rf/Ln] km};nf
sfof{Gjogsf] nflu km};nfsf] k|ltlnlk ;+nUg u/L ;f] ;DaGwL 5'§} ldl;n v8f ug'{
kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] nut k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntaf6 tof/ ePsf]df
;DalGwt sd{rf/Ln] km};nf tof/ ePsf] tLg lbgleq To:tf] ldl;n nut ;lxt
;DalGwt lhNnf cbfntdf k7fpg' kg]{5 .
@#)= ;DalGwt lhNnf cbfntn] km};nf jf cfb]z sfof{Gjog ug]{ M -!_ s'g} d'2fsf] km};nf
h'g;'s} txsf] cbfntaf6 ePklg To:tf] d'2fdf ePsf] km};nfsf] sfof{Gjog lkm/fbkq
jf ph'/L bfo/ ePsf] lhNnf cbfntn] ug]{5 .
-@_ k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntn] z'? sf/afxL / lsgf/f u/]sf] d'2fsf] km};nf
sfof{Gjog ;DalGwt lhNnf cbfntn] ug]{5 .
-#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg d'2fsf] ljifoj:t'sf
sf/0f km};nf jf cfb]z sfof{Gjog ug]{ lhNnf cbfnt olsg x'g g;s]df k'g/fj]bg

96
;'Gg] cbfntn] tf]s]sf] lhNnf cbfntn] To:tf] d'2fsf] km};nf jf cfb]z sfof{Gjog
ug]{5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lgoldt cbfntaf6
afx]s cGo lgsfoaf6 ePsf] km};nf jf cfb]zsf] sfof{Gjog ;DalGWft lgsfon]
ug]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg km};nf jf cfb]z
sfof{Gjog ug]{ ;DaGwdf sfg"gdf cGoyf Joj:yf gePsf]df cbfntn] o;} ;+lxtf
adf]lhd km};nf sfof{Gjog ug]{5 .
-^_ cbfntaf6 s;}nfO{ s'g} kbdf axfnL ug{ jf kbaf6 x6fpg km};nf jf
cfb]z ePsf]df o; ;+lxtf jf k|rlnt sfg"gdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s To:tf]
km};nf jf cfb]z ePsf] tLg lbgleq To:tf] km};nf jf cfb]z sfof{Gjogsf nflu
To:tf] km};nf jf cfb]z ug{] cbfntn] ;DalGwt lgsfo jf sfof{nodf n]vL k7fpg'
kg{]5 .
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhd n]vL cfPdf ;DalGwt lgsfo jf sfof{non] klg
n]vL cfP adf]lhd tL; lbgleq sfof{Gjog u/L To;sf] hfgsf/L ;DalGwt
cbfntnfO{ lbg' kg{]5 . To:tf] hfgsf/L glbPdf ;DalGwt lgsfo jf sfof{nosf]
k|d'v eO{ sfd ug{] JolQmnfO{ cbfntn] ljefuLo sf/afxL ;d]t ug{ cfb]z lbg
;Sg]5 .
@#!= k}m;nf sfof{Gjog :ylut x'g] M bkmf @#) df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
cbfntn] b]xfosf cj:yfdf k}m;nfsf] sfof{Gjog :yug ug'{ kg]{5 M–
-s_ k'g/fj]bg nfUg]df k'g/fj]bg ug{ ;Sg] Dofb e'Qmfg geP;Dd,
-v_ sfg"g adf]lhd k'g/fj]bg nfUg ;Sg] d'2fdf k'g/fj]bg k/]sf] eP
k'g/fj]bgsf] /f]xaf6 d'2fsf] clGtd lsgf/f geP;Dd,
-u_ bkmf @!( adf]lhd d'2f bf]xf]¥ofpg] cfb]z ePsf]df To;sf] lsgf/f
geP;Dd,
-3_ bkmf @@) adf]lhd k'g/fjnf]sgsf] cfb]z ePsf]df To;sf] clGtd
lsgf/f geP;Dd .

97
@#@= k}m;nf jf ldnfkq sfof{Gjog ug{ afwf gkg]{ M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf cj:yfdf km};nf jf ldnfkq sfof{Gjog ug{ afwf kg]{
5}g M–
-s_ s'g} d'2fdf ePsf] km};nf pk/ k'g/fjnf]sg jf d'2f bf]xf]¥ofO{ kfpF egL
kIfn] lbPsf] lgj]bg ljrf/fwLg /x]sf] cj:yfdf cbfntn] cGoyf
cfb]z lbPsf]df afx]s To:tf] lgj]bg k/]sf] sf/0fn] dfq To:tf] d'2fdf
ePsf] km};nf sfof{Gjog ug{,
-v_ s;}n] k}m;nf jf ldnfkq ab/ d'2f bfo/ u/] klg cbfntn]] cGoyf
cfb]z lbPsf]df afx]s To:tf] d'2fdf ePsf] k}m;nf jf ldnfkq
sfof{Gjog ug{,
-u_ s'g} d'2fsf] km};nf sfof{Gjog tTsfn gu/]df d'2fsf] ljifoj:t'sf]
¿kdf /x]sf] ;DklQ lau|g] b]lvPdf jf Ifltk"lt{ ltg'{ kg]{ d'2fdf lhTg]
kIfn] kl5 k'g/fj]bg txaf6 d'2f xf/]df csf]{ kIfnfO{ kg{ uPsf]
gf]S;fgL afktsf] Ifltk"lt{ Joxf]g]{ lnlvt k|ltj¢tf JoQm u/]df
cbfntn] z'? km};nf ePkl5 To:tf] d'2fdf k'g/fj]bg kg]{ Dofb e'QmfgL
x'g' jf k'g/fj]bg km};nf x'g' cufj} To:tf] km};nf sfof{Gjog ug{,
-3_ cbfntdf ljrf/fwLg /x]sf] s'g} d'2fsf] s'g} ljifodf d'2fsf kIfx¿
aLr ;xdlt ePdf / To;/L ;xdlt ePsf] ljifo 5'§fP/ km};nf
sfof{Gjog ug{ ldNg] eO{ cbfntaf6 cfb]z ePdf .
@##= jfl/; /fVg ;Sg] M km};nf sfof{Gjogsf] l;nl;nfdf d'2fsf] s'g} kIf cfkm}F pkl:yt
x'g g;Sg] ePdf To; k|of]hgsf] nflu lghn] jfl/; lgo'Qm u/L k7fpg ;Sg]5 .
@#$= ldnfkq jf d]nldnfk ug{ df}sf lbg' kg]{ M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg kIfx¿n] ldnfkq jf d]nldnfksf] dfWodaf6 km};nfsf]
sfof{Gjog ug{ rfx]df ;f]xL Joxf]/f pNn]v u/L cbfntdf ;+o'Qm lgj]bg lbg
;Sg]5g\ .
t/ ;/sf/L lauf] c;'n ug]{ ljifodf ldnfkq jf d]nldnfk ug{ lgj]bg lbg
;lsg] 5}g .

98
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ldnfkq jf d]nldnfksf] nflu kIfx¿af6 lgj]bg
k|fKt ePdf cbfntn] dgfl;a cjlw tf]sL kIfx¿nfO{ ldnfkq jf d]nldnfksf]
dfWodåf/f km};nf sfof{Gjog ug{ cj;/ lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lbOPsf] cjlwleq kIfx¿ ldnfkq jf d]nldnfksf]
dfWodaf6 km};nf sfof{Gjog ug{ ;xdlt ePdf ;DalGwt cbfnt jf cbfntsf
txl;nbf/sf] lhDd]jf/L ;Dxfn]sf clws[tn] sfg"g adf]lhd kIfx¿ aLr ldnfkq
u/fO{ lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] cjlwleq kIfx¿ ldnfkq jf d]nldnfksf]
dfWodaf6 km};nf sfof{Gjog ug{ ;xdt gePdf cbfntn] o; kl/R5]b adf]lhdsf]
k|lqmof cjnDag u/L km};nf sfof{Gjog ug'{ kg]{5 .
@#%= kIfx¿nfO{ tfl/vdf /fVg' kg]{ M -!_ d'2f km};nf ug]{ z'? cbfntn] rng rnfO{ lbg],
bflvn, vf/]h, gfd;f/L u/L lbg], lgvgfO{ lbg] jf c+za08f u/L lbg], lauf] e/L kfpg]
;d]t u/L km};nf u/]sf]df d'2fsf kIfx¿ cbfntdf xflh/ /x]sf] eP cbfntn]
km};nf sfof{Gjog ug]{ k|of]hgsf] lgldQ kIfx¿nfO{ To:tf] d'2fdf k'g/fj]bg ug]{ Dofb
e'Qmfg x'g] cjlw s6fO{ tfl/v tf]Sg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] tfl/vsf lbg;Dd To:tf] d'2fdf k'g/fj]bg
k/]df pRr cbfntsf] km};nf adf]lhd x'g] u/L cbfntn] kIfx¿sf] tfl/v 6'6fO{
To:tf] d'2fsf] ldl;n tfd]nLdf /fVg' kg]{5 .
-#_ k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntaf6 ;d]t clGtd k}m;nf ePkl5 pkbkmf -!_
adf]lhd d'2fsf kIfx¿ cbfntdf xflh/ /x]sf] eP km};nf sfof{Gjog ug]{ k|of]hgsf]
lgldQ kIfx¿nfO{ tfl/v tf]sL xflh/ x'g / kIfx¿ xflh/ g/x]sf] eP ;f]xL Joxf]/f
hgfO{ d'2fsf] ldl;n ;DalGwt z'? cbfntdf k7fO{ lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd z'? cbfntdf kIfx¿ xflh/ x'g cfPdf cbfntn]
pkl:yt eP;Ddsf kIfnfO{ k}m;nf sfof{Gjogsf] k|of]hgsf] nflu tfl/vdf /fVg'
kg]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntaf6 kIfx¿ tfl/vdf g/x]sf]
Joxf]/f n]vL cfPdf, kIfx¿ tf]lsPsf] tfl/vdf cbfntdf xflh/ x'g gcfPdf jf z'?
cbfntsf] k}m;nf pk/ k'g/fj]bg gk/L d'2f clGtd ePdf / s'g} d'2fsf kIf

99
cbfntdf xflh/ gePdf z'? cbfntn] k}m;nf sfof{Gjogsf] k|of]hgsf] nflu
kIfx¿nfO{ cbfntdf pkl:yt x'g cg';"rL–@$ adf]lhdsf] 9fFrfdf kGw| lbgsf] Dofb
k7fpg' kg]{5 .
t/ d'2fsf b'j} kIf jf s'g} kIf tfl/vdf g/x]sf] eP tfl/vdf g/x]sf] kIfnfO{
ldl;n k|fKt ePsf] tLg lbgleq To:tf] Dofb k7fpg' kg{]5 .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg km};nf sfof{Gjogsf]
l;nl;nfdf s'g} kIfnfO{ tfl/vdf /fVg cfjZos gb]lvPdf cbfntn] To:tf] kIfnfO{
tfl/vdf /fVg] 5}g .
@#^= yk b:t'/ lnO{ km};nf sfof{Gjog ug{ ;Sg] M -!_ o; ;+lxtf adf]lhd Dofb hf/L
ePsf]df Dofb gf3]kl5 / Dofb jf tfl/v u'hf/]sf]df d'2f ;sf/ ug]{ jf u'h]|sf] tfl/v
ydfpg] Dofb gf3]kl5 d'2fsf] kIf km};nf sfof{Gjog u/fpg cfPdf cbfntn] km};nf
sfof{Gjog ubf{ nfUg] b:t'/sf] Dofb gf3]sf] 5 dlxgfleq eP bz k|ltzt / Ps
jif{leq eP kRrL; k|ltzt yk b:t'/ lnO{ km};nf sfof{Gjog ul/lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq klg km};nf sfof{Gjog ug{ kIf xflh/
gePdf o; kl/R5]bdf cGoyf pNn]v ePsf]df afx]s cbfntn] To:tf] km};nf
sfof{Gjog ;DaGwL sf/afxL tfd]nLdf /fVg' kg]{5 .
@#&= d'2f ;sf/ ug{ jf u'h]|sf] tfl/v ydfpg kfpg] M -!_ km};nf sfof{Gjogsf] l;nl;nfdf
d'2fsf] s'g} kIfsf] d[To' ePdf lghsf] xsjfnfn] o; ;+lxtf adf]lhd To:tf] d'2f
;sf/ ug{ kfpg]5 .
-@_ km};nf sfof{Gjogsf] l;nl;nfdf s'g} kIfn] tfl/v u'hf/]df lghn] o;
;+lxtf adf]lhd u'h|]sf] tfl/v ydfpg ;Sg]5 .
@#*= rng rnfpg] sfo{ljlw M -!_ k}m;nf adf]lhd cbfntn] rng rnfO{ lbP afkt rng
rnfpg] ;DklQsf] lauf] v'n]sf] eP lauf]sf] tLg k|ltzt / lauf] gv'n]sf] eP Ps
xhf/ ?k}ofF rng kfpg]n] 8f]/ v6fpg'cl3 cbfntdf bflvnf ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd rng rnfO{ kfpg] JolQmn] /sd a'emfPdf cbfntn]
/sd a'emfPs} lbg rng rnfpg] 8f]/ vl6g] lbg tf]sL To;sf] ;"rgf ;lxt
kIfx¿nfO{ rng rnfpg] 7fpFdf xflh/ x'g] u/L tfl/v tf]Sg' kg]{5 / rng rnfO{

100
lbg' kg]{ kIf tfl/vdf g/x]sf] ePdf cbfntn] To; s'/fsf] ;"rgf ;ft lbgleq To:tf]
kIfnfO{ ;d]t lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd tfl/v tf]Sbf jf ;"rgf lbFbf rng rnfO{ lbg' kg]{
;DklQ 3/ jf hUuf ePdf To:tf] 3/ jf hUuf ;ft lbgleq vfnL ug{ ;"rgf ;d]t
lbg' kg]{5 .
-$_ rng rnfO{ lbg' kg]{ ;DklQ d'2fsf kIf afx]s cGo JolQmsf] ef]u jf
sAhfdf eP cbfntn] To:tf] JolQmnfO{ ;d]t 8f]/ v6L hfg] 7fpFdf pkl:yt x'g
;"rgf ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhd tf]lsPsf] lbgdf cbfntn] 8f]/ v6fO{ To:tf] ;DklQ
km};nf adf]lhd rng rnfO{ lbg' kg]{5 .
-^_ km};nf adf]lhd rng rnfO{ lbg' kg]{ s'g} 3/ jf hUufsf] lbzf jf tkm{
gv'n]sf] eP cbfntn] kIfx¿nfO{ /f]xa/df /fvL g/d u/d ldnfO{ 5'6\ofO{ uf]nf xfnL
To:tf] 3/ jf hUuf rng rnfO{ lbg' kg]{5 .
-&_ cbfntn] o; bkmf adf]lhd rng rnfpFbf xflh/ eP;Ddsf rng rnfO{
lbg] / kfpg] kIf jf lghsf k|ltlglwsf] /f]xa/df :yfgLo txsf k|ltlglw / sDtLdf
b'O{ hgf ;fIfL /fVg' kg]{5 .
-*_ rng rnfO{ lbg' kg]{ JolQm jf c? s;}n] rng rnfpg afwf lj/f]w
u/]df cbfntn] cfjZostf cg';f/ an k|of]u u/L rng rnfO{ lbg' kg]{5 .
-(_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s;}n] rng rnfO{
lbg' kg]{ 3/ jf k;nleq s'g} ;DklQ /fvL tfNrf df/L /fv]sf]df rng rnfO{ lbg' kg]{
3/ jf k;n ef]u jf sAhf ug]{ JolQm xflh/ eP vf]Ng nufO{ rng rnfO{ lbg' kg]{5
/ To:tf] JolQm xflh/ gePdf ;ft lbgleq To:tf] 3/ jf k;ndf nfu]sf] tfNrf
vf]nL lbgsf] nflu To:tf] rng rnfpg' kg]{ 3/ jf k;nsf] 9f]sfdf cg';"rL–@%
adf]lhdsf] 9fFrfdf ;"rgf 6fF; ug'{ kg]{5 .
-!)_ pkbkmf -(_ adf]lhdsf] Dofbleq ;DalGwt JolQmn] 3/ jf k;nsf]
tfNrf gvf]n]df To:tf] Dofb gf3]kl5 cbfntn] oyfzL3| To:tf] tfNrf vf]nL ;f] 3/
jf k;n rng rnfO{ lbg' kg]{5 .

101
-!!_ o; bkmf adf]lhd rng rnfpg] l;nl;nfdf 3/ jf k;nleq s'g}
;DklQ km]nf kf/]df p;} avt cbfntn] To:tf] ;DklQsf] ljj/0f tof/ u/L To:tf]
;DklQ cfkm\gf] lgoGq0fdf lng ;Sg]5 .
-!@_ pkbkmf -!!_ adf]lhd lgoGq0fdf lnPsf] ;DklQ ;DalGwt JolQmnfO{
k}FtL; lbgleq lkmtf{ lng cfpg] af/]sf] ;ft lbg] ;"rgf To:tf] 3/ jf k;n /x]sf]
7fFpdf 6fF; ug{' kg]{5 / To;/L lbPsf] Dofbleq klg To:tf] ;DklQ lng gcfPdf
cbfntn] To:tf] ;DklQ lnnfd laqmL u/L k|fKt /sd ;DalGwt JolQmnfO{ tTsfn
a'emfO{ lbg' kg]{5 .
-!#_ pkbkmf -!@_ adf]lhd ;DklQ lnnfd laqmL eO{ k|fKt ePsf] /sd
;DalGwt JolQmn] tTsfn ga'em]df cbfntn] To:tf] /sd w/f}6L vftfdf hDdf ug'{
kg]{5 .
-!$_ pkbkmf -!#_ adf]lhd w/f}6L vftfdf /sd hDdf ePsf] Ps jif{leq
;DalGwt JolQmn] /sd a'em\g cfPdf cbfntn] bz k|ltzt /sd s6fO{ afFsL /sd
To:tf] JolQmnfO{ lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
-!%_ pkbkmf -!$_ adf]lhdsf] cjlwleq ;DalGwt JolQmn] To:tf] /sd lkmtf{
lng gcfPdf cbfntn] To:tf] /sd ;/sf/L sf]ifdf hDdf ug'{ kg]{5 .
-!^_ cbfntaf6 Psk6s rng rnfO{ lbPsf] ;DklQ rng g5f8L s;}n]
lvrf]nf u/]df cbfntn] lvrf]nf u/]sf] k6s} lkR5] kRrL; xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf
jf tLg dlxgf;Dd s}b u/L klxn] rng rnfO{ lbPsf] ;DklQ km};nf adf]lhd k'gM
rng rnfO{ lbg' kg{]5 / To; k|of]hgsf] nflu 5'§} lkm/fb lbg' kg{] 5}g . To;/L rng
rnfO{ lbP afkt yk b:t'/ nfUg] 5}g .
-!&_ rng rnfpg] ;DklQ cGo Onfsfsf] eP cbfntn] rng rnfpg
;DalGwt kIfnfO{ tfl/v tf]sL ldl;n ;lxt To:tf] Onfsfsf] lhNnf cbfntdf
k7fpg' kg]{5 .
-!*_ pkbkmf -!&_ adf]lhd rng rnfpg n]vL cfPdf ;DalGwt cbfntn]
sfg"g adf]lhd rng rnfO{ To;sf] hfgsf/L To:tf] cbfntnfO{ lbg' kg]{5 .
-!(_ o; bkmf adf]lhd cbfntaf6 rng rnfO{ lbO{ ;s]kl5 cbfntn] ;f]sf]
lg:;f rng kfpg] kIfnfO{ lbg' kg]{5 .

102
-@)_ cbfntn] kIfx¿ cbfntdf xflh/ ePsf] 5 dlxgfleq rng rnfO{ lbO{
;Sg' kg]{5 .
-@!_ rng rnfpFbf nfu]sf] jf:tljs vr{ ;DalGwt kIfn] Joxf]g{' kg{]5 .
-@@_ rng rnfO{ kfpg] kIfn] km};nf adf]lhd rng rnfO{ kfpg dfu u/]
;f]xL adf]lhd rng rnfO{ lbg' kg{]5 .
t/ sfg"g adf]lhd lsQfsf6 x'g g;sL a08f jf rng rnfpg g;lsg]
If]qkmnsf] hUuf jf ef}lts ;+/rgf ePdf cbfntn] b'j} kIfsf] ;xdltdf d"No sfod
ePdf ;xdlt eP ;f]xL adf]lhdsf] d"No / To;/L ;xdlt gePdf k~rlstL{ d""No
sfod u/L jf lnnfd laqmL u/L rng kfpg] kIfnfO{ To; cfwf/df rng rnfO{ lbg'
kg]{5 . To;/L rng rnfpFbf s'g} kIfn] gub} a'emfpg rfx]df gub} a'emfO{ lbg'
kg]{5 .
-@#_ s;}n] cGo JolQmsf] hUuf ldrL ef}lts ;+/rgf lgdf{0f u/]sf] jf
agfPsf] 7x/ eO{ rng rnfpg' kbf{ To:tf] ;+/rgf eTsfpg' kg]{5 / To; afktsf]
vr{ To;/L ldrL ef}lts ;+/rgf lgdf{0f ug]{ jf agfpg] AolQmn] Aoxf]g'{ kg]{5 .
-@$_ pkbkmf -@#_ adf]lhdsf] ;+/rgf geTsfO{ Ifltk"lt{ n]gb]g ug{ kIfx¿
;xdt eP ;f]xL adf]lhd / ;+/rgf geTsfpg] s'/fdf ;xdt ePklg Ifltk"lt{
/sddf ;xdlt x'g g;s]df k~rlstL{ d"No sfod u/L To:tf] d"Nodf kRrL; k|ltzt
yk /sd rng rnfO{ kfpg] kIfnfO{ e/fO{ lbg' kg]{5 .
@#(= bflvn, vf/]h, gfd;f/L ug]{ sfo{ljlw M -!_ k}m;nf adf]lhd bflvn vf/]h, gfd;f/L
ug]{ l;nl;nfdf To:tf] u/L lng] kIf bkmf @#% adf]lhd tfl/vdf /x]df cbfntn]
k}m;nf sfof{Gjog ug]{ k|of]hgsf] nflu bflvn, vf/]h, gfd;f/L u/L lbg] sfof{nosf
gfddf To;sf] ljj/0fsf] Joxf]/f n]vL kIfnfO{ ;d]t ;f]xL sfof{nodf PSsfO{;
lbgleq xflh/ x'g k7fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cbfntaf6 n]vL cfPdf / ;DalGwt kIf sfof{nodf
xflh/ ePdf To:tf] sfof{non] klg km};nf adf]lhd tLg lbgleq bflvn, vf/]h,
gfd;f/L ul/lbg' kg]{5 .

103
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Dofb gf3]kl5 s'g} kIf bflvn, vf/]h, gfd;f/Lsf]
nflu ;DalGwt sfof{nodf xflh/ ePdf To:tf] sfof{non] k|To]s jif{sf] nflu kfFr ;o
?k}ofF b:t'/ lnO{ km};nf adf]lhd bflvn, vf/]h, gfd;f/L u/L lbg' kg]{5 .
@$)= lgvGg] ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ km};nf adf]lhd lgvgfO{ lng] lbg] l;nl;nfdf s'g}
kIf bkmf @#% adf]lhd tfl/vdf /x]df cbfntn] km};nf adf]lhd lgvgL lng kfpg]
;DklQ lgvgL lng jf w/f}6L /x]sf] /sd a'lemlng To:tf] kIfnfO{ tfl/v tf]sL /sd
w/f}6L /x]sf] sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgvgL lng] lbg] b'j} kIfx¿ sfof{nodf xflh/ x'g
cfPdf sfof{non] w/f}6L /x]sf] /sd lgvgL lbg' kg]{ JolQmnfO{ ;ft lbgleq a'emfO{
To:tf] ;DklQsf] lnvt / e/kfO{ lgvgL lng]nfO{ a'emfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgvgL lbg] JolQm dfq sfof{nodf xflh/ ePdf
sfof{non] pkbkmf -@_ adf]lhd lghnfO{ /sd a'emfO{ To:tf] /sd a'emfPsf] e/kfO{
;d]tsf sfuhft lgvgL lng] JolQm xflh/ ePsf avt lghnfO{ a'emfO{ lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgvgL l{ng] JolQm dfq sfof{nodf xflh/ x'g cfPdf
sfof{non] km};nf adf]lhd lgvgfO{ lbO{ /sd a'emfPsf] e/kfO{ ;d]tsf sfuhft
lghnfO{ a'emfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd sfof{noaf6 lgvgfO{ lbPsf]df lgvgfO{ lbPsf] ldltn]
k}FtL; lbgleq lgvgfO{ lbg' kg]{ JolQmn] w/f}6L /x]sf] /sd a'emL lng' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhdsf] Dofb gf3]kl5 lgvgfO{ lbg' kg]{ JolQm w/f}6L /sd
a'lemlng cfPdf sfof{non] Ps jif{leq eP w/f}6L /sdsf] tLg k|ltzt / tLg
jif{leq eP kfFr k|ltzt yk /sd s§f u/L ;ft lbgleq w/f}6L /sd lkmtf{ ug'{
kg]{5 .
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhdsf] cjlwleq klg lgvgfO{ lbg' kg]{ JolQm w/f}6L /sd
lng gcfPdf sfof{non] To:tf] w/f}6L /sd ;/sf/L cfDbfgLsf] ¿kdf ;/sf/L sf]ifdf
hDdf ug'{ kg]{5 .
@$!= c+z 5'6\ofpg] sfo{ljlw M -!_ km};nf adf]lhd c+z 5'6\ofO{ lbg] l;nl;nfdf kIfx¿
bkmf @#% adf]lhd tfl/vdf /x]sf] eP cbfntn] 5 dlxgfleq c+z 5'6 \ofO{ a08f u/L
lbg' kg]{5 .

104
-@_ Ps hgfeGbf a9L c+lzof/nfO{ c+z 5'6\ofO{ lbg] u/L km};nf ePsf]df s'g}
c+lzof/ xflh/ gePdf cbfntn] xflh/ gx'g] c+lzof/sf] gfddf cg';"rL–@^
adf]lhdsf] 9fFrfdf kGw| lbg] Dofb k7fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Dofbleq ;DalGwt c+lzof/ xflh/ x'g cfPdf
cbfntn] ;a} c+lzof/nfO{ /fvL c+z 5'6\ofO{ lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Dofbleq c+z kfpg] ;a} c+lzof/ xflh/ x'g
gcfPdf cbfntn] xflh/ gx'g] c+lzof/sf] efu 5'\6\ofO{ xflh/ x'g] c+lzof/sf] a08f
5'6\ofO{ lbg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd a08f 5'6\ofOPsf]df Dofbleq xflh/ gx'g] JolQmn]
a08f u/]sf] jf c;n sd;n jf 36L a9L eGg] s'/fdf gfln; ug{ kfpg] 5}g .
-^_ 8f]/ v6fO{ c+z 5'6\ofpg' kg]{ eP cbfntn] sd{rf/L k7fO{ a08f 5'6\ofO{
lbg' kg]{5 .
-&_ o; bkmf adf]lhd a08f 5'§fpg] l;nl;nfdf km};nf adf]lhd c+z lbg] jf
kmfF6jf/L adf]lhdsf] ;DklQ lhDdf /fVg] c+lzof/, lghsf k|ltlglw jf Psf3/sf pd]/
k"/f u/]sf cGo JolQmn] kmfF6jf/L adf]lhdsf] a08f ug'{ kg]{ ;DklQ b]vfpg' kg]{5 .
-*_ c+z lbg] jf lhDdf /fVg] JolQm km]nf gk/]df jf Psf3/sf pd]/ k"/f u/]sf
JolQmn] kmfF6jf/L adf]lhdsf] ;a} ;DklQ b]vfpg g;s]df c+z lbg] / lhDdf /fVg]]nfO{
af6fsf] Dofb afx]s kGw| lbgleq cbfntdf xflh/ x'g cfpg cg';"rL–@& adf]lhdsf]
9fFrfdf Dofb lbg' kg]{5 .
-(_ pkbkmf -*_ adf]lhdsf] Dofbleq c+z lbg] jf ;DklQ lhDdf /fVg] JolQm
cbfntdf xflh/ gePdf jf xflh/ eP klg a08f ug'{ kg]{ ;DklQ gb]vfPdf cbfntn]
:yfgLo txsf] ;b:o jf k|ltlglw / sDtLdf b'O{ hgf JolQm ;fIfL /fvL s'g} ;DklQ
aGb u/]sf] eP ;f] v'nf u/L kmfF6jf/L adf]lhd c+z a08f ul/lbg' kg]{5 .
-!)_ pkbkmf -@_ jf -*_ adf]lhdsf] Dofbleq kIfx¿ xflh/ x'g gcfPdf
To:tf] Dofb gf3]sf] tLg lbgleq cbfntn] k}m;nf adf]lhd c+z 5'6\ofO{ a08f ug]{
sfo{ k|f/De ug'{ kg]{5 .

105
-!!_ pkbkmf -*_ adf]lhd lbOPsf] Dofbkl5 s'g} kIf cbfntdf xflh/ x'g
cfPdf / To; avt c+za08f ug]{ sfo{ ;dfKt gePsf] eP cbfntn] lghnfO{ ;d]t
/fvL k}m;nf adf]lhd c+z 5'6\ofO{ lbg' kg]{5 .
-!@_ a08f ubf{ kmfF6jf/L adf]lhdsf] ;a} ;DklQ b'?:t gb]lvPdf gk'u hlt
;DklQsf]] lauf] sfod u/fO{ c+z lbg] jf ;DklQ lhDdf /fVg]sf] c+zaf6 ;f]wegf{ u/fO{
lbg' kg]{5 . To;/L ;f]wegf{ ubf{ klg c+z gk'u]df gk'u ePsf] hlt lauf] afkt
To:tf] JolQmsf] xs ef]usf] cGo ;DklQaf6 c+z kfpg]nfO{ e/fO{ lbg' kg]{5 .
-!#_ a08f 5'6\ofpFbf c+z kfpg] JolQm jf lghsf Psf3/sf pd]/ k'u]sf]
JolQmn] cfk\mgf] efusf] c+z a'emL lnPg / ;l8unL hfg] s'g} ;DklQ ePdf cbfntn]
To:tf] ;DklQ lnnfd laqmL ug'{ kg]{5 . To;/L lnnfd laqmLaf6 k|fKt /sd kl5 a'emL
lng cfPdf cbfntn] To:tf] /sddWo] bz k|ltzt /sd s§f u/L afFsL /sd
lghnfO{ lkmtf{ u/L lbg' kg]{5 .
-!$_ w]/} c+lzof/ ePsf] sf/0fn] a08f ug'{ kg]{ ;DklQ a08f ubf{ ;a}
c+lzof/n] ;dfg ¿kdf pkef]u ug{ gldNg] jf To:tf] ;DklQ a08f ubf{ 3/, hUuf jf
lhG;L ;DklQsf] ?k kl/jt{g eO{ k|of]u ug{ gldNg] ePdf To:tf] ;DklQsf]
c+lzof/x¿ aLrsf] ;xdltn] s'g} d"No sfod ePdf To:tf] d"Nodf / d"Nodf ;xdlt
gePdf k~rlstL{ d"Nodf s'g} c+lzof/n] lng ;Sg] u/L a08f ul/g]5 .
-!%_ pkbkmf -!$_ adf]lhd sfod ePsf] d"Nodf PseGbf a9L c+lzof/n] lng
rfx]df uf]nf k|0ffnLaf6 lgwf{l/t c+lzof/n] lng ;Sg] u/L a08f ul/g]5 .
-!^_ pkbkmf -!$_ jf -!%_ adf]lhd a08f x'g g;s]df d'2fsf kIfsf] cltl/Qm
cGo JolQmsf] ;d]t ;xeflutf /xg] u/L lnnfd u/L ;f]af6 k|fKt ePsf] /sd km};nf
cg';f/ c+lzof/x¿nfO{ a08f u/L lbg'' kg]{5 .
-!&_ c+z a08f 5'6\ofpg c+z kfpg] JolQm aLr a08f ug'{ kg]{ ;DklQsf
ljifodf ;xdlt sfod x'g g;s]df cbfntn] To:tf] ;DklQ g/d u/d ldnfO{ uf]nf
xfnL a08f 5'6\ofO{ lbg' kg]{5 .
-!*_ s;}n] kmfF6jf/Ldf pNn]v ePsf] cfk\mgf] lhDdfsf] ;DklQ gb]vfPdf jf
bflvnf gu/]df ;f] gb]vfPsf] jf bflvnf gu/]sf] ;DklQsf] lauf]sf] ;os8f kfFr
k|ltzt hl/afgf ug'{ kg]{5 .

106
-!(_ afbLn] c+z kfpg] 7x/L clGtd km};nf ePsf] d'2fdf cGo k|ltafbL
c+lzof/n] klg cfkm\gf] c+z 5'6\ofO{ lng b/vf:t lbPdf sfg"g adf]lhd nfUg] cbfntL
z'Ns lnO{ km};nfaf6 7x/] adf]lhdsf] ;DklQaf6 c+z 5'6\ofO{ lbnfO{ lbg' kg]{5 .
-@)_ o; bkmf adf]lhd c+za08f ug'{ kg]{ crn ;DklQ csf]{ lhNnfdf klg
/x]5 eg] cbfntn] To:tf] ;DklQ a08f ug{ ;DalGwt cbfntdf ;d]t n]vL k7fpg'
kg]{5 .
-@!_ pkbkmf -@)_ adf]lhd n]vL cfPdf ;DalGwt cbfntn] ;d]t o; bkmf
adf]lhd To:tf] ;DklQsf] a08f 5'6\ofO{ lbO{ ;f]sf] hfgsf/L To:tf] cbfntnfO{ lbg'
kg]{5 .
-@@_ cbfntdf d'2f ljrf/flwg /x]sf] jf To:tf] d'2fdf km};nf eO{ sfof{Gjog
gx'Fb} c+z a08f ug{' kg{] ;DklQ s;}n] x:tfGt/0f u/]df jf gofF c+lzof/ ylkg cfPdf
jf c+lzof/ 36]df To;sf] k|of]hgsf] nflu k'gM lkm/fbkq lbO{ /xg' kg{] 5}g / To:tf]
cj:yfdf cbfntdf lgj]bg lbPdf To:tf] lgj]bgsf] ;Totfdf hfFra'em u/L c+z a08f
5'6\ofpg' kg{]5 .
-@#_ o; bkmf adf]lhd c+za08f u/L 5'6\ofO{ lbFbf To;/L a08f 5'6\ofO{Psf]
;DklQsf] b'O{ bzdnj kfFr k|ltztsf b/n] b:t'/ nfUg]5 .
@$@= lauf] e/fpg] sfo{ljlw M -!_ km};nf adf]lhd lauf] e/fO{ lng] l;nl;nfdf lauf] e/L
kfpg] kIf bkmf @#% adf]lhd tfl/vdf /x]df cbfntn] To:tf] kIfn] lauf] e/fO{ lng
rfx] jf grfx]sf] ljifodf sfuh u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfuh u/fpFbf lauf] e/fO{ lng kfpg] kIfn] lauf]
e/fO{ lng grfx]df To;/L lauf] glnPsf] sf/0faf6 ;[hgf x'g] kl/0ffd ;d]t a'emfO{
cbfntn] To;} lbg km};nf sfof{Gjog ;DaGwL ljifo cGTo u/L lauf]sf] nut s§f
ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfuh u/fpFbf lauf] e/L kfpg]n] lauf] e/fO{ lng
rfx]df / lauf] e/fO{ lbg] kIf tfl/vdf /x]sf] eP cbfntn] lghnfO{ km};nf adf]lhd
ltg'{ kg]{ lauf] a'emfpgsf] nflu a9Ldf k}FtL; lbg;Ddsf] ;do lbg' kg]{5 .

107
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd lbOPsf] ;doleq lauf] a'emfpg] kIfn] gub, a}Ín]
hf/L u/]sf] u'8 km/ k]d]G6 r]s jf cGo s'g} dfWodaf6 lauf] adf]lhdsf] /sd
cbfntdf bflvnf ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lauf] a'emfpg] kIfn]
lauf] afktsf] /sd cfkm\gf] s'g} ;DklQaf6 c;'n ug{ cbfnt ;dIf cg'/f]w ug{
;Sg]5 .
-^_ lauf] a'emfpg] kIf cbfntdf xflh/ gePdf jf pkl:yt ePklg pkbkmf -
#_ adf]lhdsf] ;doleq lauf] afkt /sd ga'emfPdf, pkbkmf -%_ adf]lhd ;DklQ
gb]vfPdf jf To;/L b]vfPsf] ;DklQaf6 lauf] e/fpg ;Dej geO{ lauf] e/fO{ kfpg]n]
d~h'/ gu/]df lghn] lauf] e/L kfpg] kIfn] lauf] a'emfpg] kIfsf] cGo ;DklQ b]vfO{
To:tf] ;DklQaf6 lauf] e/L kfpg cbfnt ;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-&_ o; bkmf adf]lhd lauf] c;'n ubf{ s'g} ;DklQ /f]Ssf /fVg' kg]{ ePdf
cbfntn] To:tf] ;DklQ /f]Ssf /fvL cfjZostf cg';f/ ;f] ;DklQ lnnfd laqmL
;d]t u/L lauf] e/fO{ lbg' kg]{5 .
-*_ pkbkmf -&_ adf]lhd ;DklQ lnnfd laqmL ubf{ lauf] eGbf a9L /sd k|fKt
ePdf cbfntn] To;/L a9L /sd lauf] a'emfpg] kIf pkl:yt eP lghnfO{ t'?Gt
lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
-(_ pkbkmf -*_ adf]lhd ;DalGwt kIfn] /sd a'emL glnPdf cbfntn] To:tf]
/sd w/f}6L vftfdf hDdf ug'{ kg]{5 .
-!)_ pkbkmf -(_ adf]lhd w/f}6L vftfdf /sd hDdf ePsf] Ps jif{leq
;DalGwt JolQmn] /sd lng gcfPdf To:tf] /sd ;/sf/L cfDbfgLdf afFlwg]5 .
-!!_ lauf] e/L lbg' kg{] ;DklQ csf]{ lhNnfdf /x]sf] eP cbfntn] lauf]
e/fpg ;DalGwt cbfntdf n]vL k7fpg' kg]{5 .
-!@_ pkbkmf -!!_ adf]lhd n]vL cfPdf ;DalGwt cbfntn] ;d]t o; bkmf
adf]lhd lauf] e/fO{ ;f]sf] hfgsf/L To:tf] cbfntnfO{ lbg' kg]{5 .
-!#_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lauf] e/L kfpg]
JolQmn] lauf] a'emfpg' kg]{ JolQmaf6 ;DklQ bafP n'sfPsf] kQf nufO{ lgh hLljt

108
5Fb} NofPdf cbfntn] To:tf] ;DklQ lnnfd laqmL u/L lghn] kfpg] lauf];Ddsf] /sd
To:tf] JolQmnfO{ a'emfO{ lbg' kg]{5 .
-!$_ o; bkmf adf]lhd lauf] e/fO{ lbP afkt cbfntn] To:tf] lauf]sf] tLg
k|ltzt b:t'/ lauf] kfpg] JolQmaf6 lng' kg]{5 .
-!%_ o; bkmf adf]lhd s'g} JolQmsf] lauf] e/fpg] ;DaGwdf lauf] e/fO{ lbg'
kg]{ kIfn] k"/} jf gk'u lauf] s'g} afl0fHo a}Ísf] a}Í hdfgt kq bflvn u/L
ls:tfaGbLdf a'emfpg] ;'ljwf kfpg cbfntdf lgj]bg lbPdf / To;df lauf] el/kfpg]
;DalGwt kIfsf] d~h'/L ePdf cbfntn] ls:tfaGbLdf To:tf] lauf] e/fO{ lbg ;Sg]5 .
@$#= hfohft x'g] ;DklQ M -!_ bkmf @$@ adf]lhdsf] lauf] afkt hfohft ubf{ To:tf]
;DklQ ef]u jf pkof]u ug]{ afx| jif{b]lv dflysf dfg' g5'l§O{ ;Fu} a;]sf / dfgf] jf
c+z 5'l§O{ leGg a;] klg ;f] ;DklQ ef]u jf pkof]u ug]{ JolQm;Fu /x]sf] c+z ;d]t
hfohft ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd hfohft ubf{ b]xfosf ;DklQ 5'6\ofO{ afFsL /x]sf]
;DklQ hfohft ug'{ kg]{5 M–
-s_ hfohft ug'{ kg]{ JolQm afx]s cGo JolQmsf] lghL ;DklQsf]
¿kdf s'g} ;DklQ /x]sf] eP To:tf] ;DklQ,
-v_ hfohft x'g] JolQm tyf lghsf] Psf3/sf kl/jf/n] nufPsf] /
nufpg] tLg hf]/;Ddsf] sk8f tyf h'Qf,
-u_ hfohft x'g] JolQm tyf lghsf] Psf3/sf kl/jf/nfO{ cfjZos
vfgf ksfpg] tyf vfg] Ps;/f] efF8f, yfn srf}/f, Ps;/f]
cf]8\g] cf]5\ofpg] tyf dgfl;a ;ª\Vofsf kmlg{r/,
-3_ hfohft x'g] JolQmsf] Psf3/sf kl/jf/nfO{ k7g kf7g ug{
cfjZos kg]{ k':ts,
-ª_ hfohft x'g] JolQm / lghsf] Psf3/sf kl/jf/sf] nflu
hfohftsf] sf/afxL k|f/De x'g' eGbf cufj} vl/b ul/;s]sf]
cf}iflw tyf :jf:Yo ;DaGwL pks/0f,
-r_ hfohft x'g] JolQm tyf lghsf Psf3/ kl/jf/nfO{ a9Ldf tLg
dlxgf;Dd hLjg lgjf{x ug{ cfjZos vfBfGg,

109
-5_ hfohft x'g] JolQm tyf lghsf Psf3/ kl/jf/sf] k]zf
/f]huf/;Fu ;DalGwt Ps;/f] Hofjn jf cf}hf/ .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;f] pkbkmfsf] v08 -v_,
-u_, -3_, -ª_, -r_ / -5_ adf]lhd ;DklQ k/ ;fbf{ Ps nfv ?k}ofFeGbf a9L /sdsf]
;DklQ k/ ;fl/g] 5}g .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd hfohft ubf{ ;d]t lauf] k'u]g eg] kl/jf/sf c?
;b:onfO{ kqmg kfOg] 5}g .
@$$= lauf] jf hl/afgf afkt s}b ug]{ M -!_ bkmf @$@ sf] pkbkmf -&_ adf]lhd ;DklQ
lnnfd laqmL ubf{ ;d]t lauf] kof{Kt gePdf, ;DklQ gb]vfPdf jf ;DklQ lnnfd ug{
g;lsg] ePdf e/fpg afFsL lauf]df lauf] e/L kfpg]n] lauf] e/fpg' kg]{ JolQmnfO{
s}b u/fpg OR5f u/L ;DklQ lnnfd laqmL ePsf] jf o; pkbkmf adf]lhdsf] cj:yf
k/]sf] kG„ lbgleq lgj]bg lbPdf cbfntn] To;sf] krf{ v8f u/L lauf] e/L lbg' kg]{
JolQmnfO{ sfg"g adf]lhd s}bdf k7fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s}b ubf{ cbfntn] Ps lbgsf] rf/ ;o ?k}ofFsf] b/n]
To;/L afFsL x'g cfPsf] lauf]nfO{ s}bdf kl/0ft u/L To; a/fa/ lauf] eg'{ kg]{
JolQmnfO{ s}b ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd s}b ubf{ g]kfn ;/sf/ jf g]kfn ;/sf/sf] k"0f{ jf
clwsf+z :jfldTj jf lgoGq0f ePsf] ;fj{hlgs ;+:yfsf] lauf]sf] xsdf rf/ jif{ /
JolQm ljz]if jf cGo ;+:yfsf] lauf]sf] xsdf b'O{ jif{eGbf a9L s}b ug{ ;lsg] 5}g .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd s}b ug{' kbf{ rf/ ;o ?k}ofFeGbf sd /sd ePdf jf
afFsL /xg uPdf ;f] afkt Ps lbg s}b ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -!_ adf]lhd s}b ubf{ sfg"g adf]lhd nfUg] l;bf vr{ s}b u/fpg
rfxg] JolQmn] Joxf]g'{ kg]{5 .
-^_ hl/afgf glt/] afkt s}b ug'{ kbf{ rf/ jif{df ga9\g] u/L Ps lbgsf] b'O{
;o ?k}ofFsf] b/n] s}b ug'{ kg]{5 .
-&_ o; bkmf adf]lhd s}b ug'{ cl3 ;DalGwt JolQmnfO{ cfk\mgf] egfO{ /fVg]
dgfl;a ;do lbg' kg]{5 .

110
-*_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg kIfsf] dfu
adf]lhd c;'n pk/ x'g g;s]sf] afFsL lauf] afkt lauf] gltg]{ JolQmnfO{ cbfntsf]
cfb]z adf]lhd s}b ePsf]df ;f] lauf]sf] ljifodf k'gM bfaL lng ;lsg] 5}g .
@$%= lauf] c;'n ug{' kg]{ JolQmsf] d[To' ePdf ug]{ M -!_ lauf] c;'n ug{' kg]{ JolQmsf]
To:tf] lauf] c;'n gx'Fb} d[To' ePdf lghsf] xssf] ;DklQaf6 lauf] c;'n pk/
ul/g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lghsf] xssf] ;DklQaf6 lauf] c;'n gePdf gk'u
lauf] lghsf] ck'tfnL lng] JolQmaf6 c;'n ul/g]5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ck'tfnL lng]af6 lauf]
c;'n ubf{ lghn] ck'tfnL lnPeGbf a9L /sd c;'n ul/g] 5}g .
@$^= hl/afgf 5'6 x'g] M k}m;nf adf]lhd hl/afgf nfu]sf] JolQmn] tTsfn jf k}m;nf ePsf]
ldltn] ;f7L lbgleq hl/afgf lt/]df lghnfO{ ePsf] hl/afgfdf aL; k|ltzt 5'6
x'g]5 .
@$&= ldnfkqsf] sfof{Gjog M -!_ ;/sf/L lgsfoaf6 s'g} sfd ug'{, u/fpg' kg]{ u/L s'g}
ldnfkq ePsf]df cbfntn] ldnfkq ePsf] tLg lbgleq ldnfkq adf]lhdsf] sfd
ul/lbg ;DalGwt sfof{nonfO{ n]vL k7fpg' kg]{5 .
-@_ Ps hgfeGbf a9L afbL jf k|ltafbL ePsf] d'2fdf ldnfkq adf]lhd
u/fpg ;a} pkl:yt gePklg pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Dofb gf3]kl5 ldnfkq
sfof{Gjog ul/g]5 . To;/L ldnfkq sfof{Gjog ubf{ cbfntn] ldnfkq adf]lhd
u/fpg gcfpg] JolQmsf] lxtsf] klg ;+/If0f ug'{ kg]{5 .
@$*= cbfntL z'Ns, w/f}6L tyf vr{ lkmtf{ lng] cjlw M -!_ o; ;+lxtfdf cGoyf pNn]v
ePsf]df afx]s k}m;nf adf]lhd lkmtf{ kfpg] 7xl/Psf] cbfntL z'Ns jf w/f}6L /sd
To:tf] k}m;nf clGtd ePsf] yfxf kfPsf] ldltn] Ps jif{leq ;DalGwt JolQmn] lkmtf{
dfu u/L k|df0f ;lxt ;DalGwt cbfntdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd dfu ul/Psf] /sd lkmtf{ ug{' kg{] /x]5 eg] cbfntL
z'Nssf] xsdf To:tf] lgj]bg k|fKt ePsf] tLg dlxgfleq / w/f}6L /sd eP ;ft
lbgleq lkmtf{ ug{' kg{]5 .

111
-#_ o; ;+lxtfdf cGoyf pNn]v ePsf]df afx]s lnnfd laqmLaf6 k|fKt /sd
lng jf lkmtf{ kfpg] JolQmn] lnnfd laqmL ePsf] ldltn] 5 dlxgfleq To:tf] /sd
a'emL lng' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ jf -#_ adf]lhdsf] Dofbleq ;DalGwt JolQmn] cbfntL z'Ns,
w/f}6L jf /sd a'lem glnPdf kl5 To:tf] /sd jf ;DklQ lkmtf{ lng kfOg] 5}g /
To:tf] w/f}6L /sd ;/sf/L cfDbfgLdf afFlwg]5 .
@$(= k}m;nf sfof{Gjog u/fO{ lbP afkt nfUg] b:t'/ M -!_ o; kl/R5]bdf cGoyf pNn]v
ePsf]df afx]s km};nf adf]lhd cbfntn] s'g} /sd lbnfO{ lbP afkt ;f] /sd kfpg]
JolQmaf6 ;os8f kfFrsf b/n] b:t'/ lng' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cbfntaf6 efvf u/fO{
lbPsf], sfuhkq lbnfO{ lbPsf] jf c;fdL a08f ul/lbPsf]df s'g} b:t'/ nfUg] 5}g .
@%)= ph'/ ug{ ;Sg] M -!_ km};nf sfof{Gjogsf] l;nl;nfdf ;DalGwt sd{rf/Ln] u/]sf] sfd
sf/afxL pk/ lrQ ga'em\g] ;/f]sf/jfnf JolQmn] ;f]xL cbfntsf GofofwLz ;dIf
kGw| lbgleq ph'/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k/]sf] ph'/L pk/ ePsf] lg0f{odf lrQ ga'em\g]
JolQmn] k'g/fj]bg ;'Gg] cbfntdf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd k/]sf] ph'/L Ps dlxgfleq / pkbkmf -@_ adf]lhd
k/]sf] lgj]bg b'O{ dlxgfleq 6'Ëf] nufpg' kg]{5 .
-$_ km};nf sfof{Gjogsf] pkl:yltsf] nflu lbOPsf] ;"rgf k|fKt u/L tf/]vdf
cg'kl:yt /xg] kIfn] o; bkmf adf]lhdsf] ph'/L jf lgj]bg lbg kfpg] 5}g .
@%!= k|ltlglw gePsf] sf/0fn] dfq sfd sf/afxL ab/ gx'g] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd
:yfgLo txsf] ;b:o jf k|ltlglwsf] /f]xa/df s'g} sfd sf/afxL ug'{ kg]{ jf lghsf]
;xL5fk u/fpg' kg]{df To:tf] ;b:o jf k|ltlglwnfO{ pkl:yt u/fO{ lbg lnlvt ;"rgf
lbFbf klg To:tf] ;b:o jf k|ltlglw pkl:yt gePdf ;f] sfd sf/afxL ug{, u/fpg
;lsg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd :yfgLo txsf] ;b:o jf k|ltlglw pkl:yt gePsf]
jf lghn] ;xL5fk gu/]sf] cfwf/df dfq c? s'/fn] /Lt k'u]sf] sfd sf/afxL ab/ x'g]
5}g .

112
@%@= cjx]ngfdf sf/afxL rnfpg jf ;hfo ug{ ;Sg] M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd km};nf
sfof{Gjog ug]{ sfo{df ;xof]u ug'{ d'2fsf kIfsf] st{Jo x'g]5 .
-@_ km};nf sfof{Gjog ug]{ sfo{df cj/f]w ug]{ JolQmnfO{ cbfntn] sfg"g
adf]lhd cjx]ngfdf sf/afxL rnfpg jf Ps xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf jf tLg
dlxgf;Dd s}b jf b'j} ;hfo ug{ ;Sg]5 .
@%#= sd{rf/Ln] k|f]T;fxg /sd kfpg] M -!_ k}m;nf adf]lhd nfu]sf] b08 hl/afgf jf
;/sf/L lauf] c;'nsf] nflu v6L hfg] ;/sf/L sd{rf/Ln] b}lgs tyf e|d0f eQf
afkt kfpg] /sd lng grfx]df c;'n u/L NofPsf] /sdsf] kRrL; k|ltzt k|f]T;fxg
eQf kfpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd c;'n u/L NofPsf] /sdsf] kfFr k|ltzt /sd
txl;nbf/n] k|f]T;fxg :j?k kfpg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhdsf] eQf jf /sd c;'n ePsf] hl/afgf jf
;/sf/L lauf]sf] /sdaf6 lbOg]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd ;/sf/L lauf] jf hl/afgf ;/sf/L sd{rf/L afx]s cGo
s'g} JolQmn] c;'n u/L NofPsf] /x]5 eg] lghnfO{ ;/sf/L sd{rf/LnfO{ ;/x pkbkmf
-@_ adf]lhdsf] /sd pknAw u/fpg ;lsg]5 .

kl/R5]b–@#
;/sf/ afbL jf kIf x'g] b]jfgL d'2f ;DaGwL Joj:yf
@%$= ;/sf/ afbL x'g] b]jfgL d'2fsf] hf“ra'em / bfo/L M -!_ cg';"rL–@* df n]lvPsf] d'2f
/ k|rlnt sfg"gdf g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo tx afbL x'g] elgPsf]
b]jfgL d'2f rnfpg rfxg] JolQmn] To:tf] d'2fsf] ljifodf cfk"m;Fu ePsf] jf cfk"mn]
b]v] hfg];Ddsf] k|df0f v'nfO{ g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L
tf]s]sf] clwsf/L jf To;/L clwsf/L gtf]lsPsf]df ;DalGwt lhNnfsf] dfnkf]t
clws[t ;dIf lnlvt b/vf:t jf df}lvs ;"rgf lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd df}lvs ;"rgf lbPsf]df ;DalGwt clwsf/Ln] To:tf]
JolQmsf] s'/f b/vf:tsf] ¿kdf n]vL lghsf] ;xL5fk u/fpg'' kg]{5 .

113
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd b/vf:t k|fKt ePdf ;DalGwt clwsf/Ln]
cfjZostfg';f/ d'2f;Fu ;DalGwt 3/ jf hUufsf] gfk gS;f u/L jf cGo cfjZos
ljifodf hf“ra'em u/L d'2f rnfpg] jf grnfpg] lg0f{osf] nflu ;Íng ul/Psf] k|df0f
/ cfÇgf] /fo ;d]t pNn]v u/L d'2f rNg] grNg] lg0f{o ug{ nfUg] ;do / d'2f rNg]
lg0f{o ePdf lkm/fbkq tof/ u/L d'2f bfo/ ug{ nfUg] ;donfO{ Wofgdf /fvL
;DalGwt sfg"gsf] xbDofb k'Ug] sDtLdf kGw| lbg cufj} ldl;n sfuhsf] ;Ssn /
gSsn Ps k|lt ;DalGwt lhNnfsf] ;/sf/L jlsn ;dIf k7fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd s;}sf] b/vf:t gk/]sf] eP tfklg ;DalGwt
clwsf/L cfkm}Fn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] d'2f rnfpg kg]{ sf/0f b]v]df cfjZos
k|df0f ;Íng u/L pkbkmf -#_ adf]lhdsf] sfo{ljlw k"/f u/L ;DalGwt lhNnfsf]
;/sf/L jlsn ;dIf ldl;n ;lxtsf] sfuhft k7fpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ jf -$_ adf]lhd ldl;n k|fKt ePdf ;/sf/L jlsnn] cWoog
u/L ;f] ldl;ndf d'2f rNg] jf grNg] ljifodf lg0f{o ug]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd d'2f rNg] lg0f{o u/]df ;/sf/L jlsnn] lkm/fbkq
tof/ u/L k|df0f ;lxt ;DalGwt cbfntdf d'2f bfo/ ug'{ kg]{5 .
-&_ pkbkmf -%_ adf]lhd d'2f grNg] lg0f{o u/]df ;/sf/L jlsnn] k|fKt
ldl;n / k|df0f ;DalGwt clwsf/L ;dIf lkmtf{ k7fpg' kg]{5 .
@%%= ;/sf/ afbL eO{ d'2f rNg] M bkmf @%$ adf]lhd bfo/ ePsf] d'2f ;/sf/ afbL eO{
rNg]5 .
t/ bkmf (! adf]lhd lkm/fb ug'{ kg{] ljifodf ;f]xL adf]lhd x'g]5 .
@%^= JolQmn] d'2f rnfpg' kg]{ b]lvPdf ;"rgf ug'{ kg]{ M -!_ bkmf @%$ sf] pkbkmf -%_ adf]lhd
ldl;n cWoog ubf{ To:tf] d'2f ;/sf/ afbL eO{ rnfpg' kg]{ gb]lvO{ sfg"g adf]lhd dsf{
kg]{ JolQmåf/f rnfpg' kg]{ b]v]df ;/sf/L jlsnn]] ;f]xL adf]lhdsf] lg0f{o u/L ;f] s'/fsf]
;"rgf ;DalGwt JolQmnfO{ lbg' egL ldl;n k7fpg] clwsf/LnfO{ ;"rgf lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;"rgf kfPsf] ldltn] ;DalGwt JolQmsf] xsdf sfg"g
adf]lhdsf] xbDofbsf] u0fgf x'g]5 .
@%&= ;/f]sf/jfnf JolQmnfO{ kIf sfod ug]{ M bkmf @%$ adf]lhd g]kfn ;/sf/, k|b]z
;/sf/ jf :yfgLo tx afbL eO{ bfo/ ePsf] s'g} d'2f sf/afxLsf] qmddf g]kfn

114
;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo tx afbL x'g] gb]lvPdf cbfntn] ;f]xL Joxf]/fsf]
cfb]z u/L ;/f]sf/jfnf JolQmnfO{ lemsfpg' kg]{5 . cbfntsf] cfb]z adf]lhd
;/f]sf/jfnf JolQm pkl:yt eO{ lghn] d'2f ;sf/ u/]df lghnfO{ afbL kIf sfod
u/L ;f]xL d'2fsf] ldl;naf6 k|rlnt sfg"g adf]lhd sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{
kg]{5 .
@%*= cGo b]jfgL d'2f rnfpg] ;DaGwL Joj:yf M -!_ bkmf @%$ adf]lhd bfo/ ePsf d'2f
afx]s cGo b]jfgL d'2f rnfpg] jf k|df0f ;Íng ug]{ ;DaGwdf ;DalGwt sfg"gdf s'g}
clwsf/L tf]lsPsf] eP To:tf] clwsf/Laf6 / To:tf] clwsf/L gtf]lsPsf]df ;DalGwt
sfof{Nfosf] k|d'vn] k|df0f ;Íng u/L lkm/fbkq bfo/ ug{ xbDofb ggf£g] u/L cfk\mgf] /fo
;lxt d'2f rNg] jf grNg] lg0f{osf] nflu ;DalGwt ;/sf/L jlsn ;dIf ldl;n ;lxtsf]
k|df0f k7fpg' kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ldl;n k|fKt ePdf ;/sf/L jlsnn] ;f] ldl;n cWoog
u/L d'2f rNg] jf grNg] ;DAfGwdf lg0f{o u/L d'2f rNg] ePdf s'g sfg"g cg';f/ s'g
ljifodf s; s;nfO{ d'2f rnfpg] xf] ;f] ;d]t pNn]v u/L d'2f bfo/ ug{ xbDofb ggf£g]
u/L k|fKt ldl;n ;DalGwt clwsf/L ;dIf lkmtf{ k7fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;/sf/L jlsnaf6 d'2f rnfpg] lg0f{o ePdf ;DalGwt
clwsf/Ln] lkm/fbkq tof/ u/L To:tf] lkm/fbkqdf cfˆgf] ;xL5fk u/L xbDofb leq}
;DalGwt cbfnt ;dIf d'2f bfo/ ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd d'2f bfo/ u/]kl5 ;DalGwt clwsf/Ln] To:tf] d'2f;Fu
;DalGwt ldl;nsf] Ps k|lt gSsn ;/sf/L jlsnnfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
@%(= xbDofb ;DaGwL Joj:yf M -!_ g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo txsf] tkm{af6
s'g} JolQmsf] gfp“df b]jfgL ljifodf gfln; ug'{ kg]{ ePdf o; ;+lxtf / cGo sfg"gdf
;f] ljifodf gfln; ug{ xbDofb tf]lsPsf] eP ;f]xL xbDofbleq / To:tf] xbDofb
gtf]lsPsf]df To;/L gfln; ug'{ kg]{ sf/0f ;[[hgf ePsf] s'/f g]kfn ;/sf/, k|b]z
;/sf/ jf :yfgLo txnfO{ yfxf ePsf] ldltn] b'O{ jif{leq gfln; ug'{ kg]{5 .
t/ o; ;+lxtf / cGo sfg"gdf gfln; ug{nfO{ xbDofb gnfUg], xbDofb
gePsf] jf hlxn];'s} klg gfln; ug{ ;lsg] pNn]v ePsf]df hlxn];'s} klg gfln;
nfUg ;Sg]5 .

115
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo
txsf] sfof{nosf] ;DalGwt clwsf/Ln] yfxf kfPsf]nfO{ g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/
jf :yfgLo txn] yfxf kfPsf] dflgg]5 .
@^)= ;fIfL asfpg] jf k|df0f k]z ug{] ;DaGwL Joj:yf M -!_ bkmf @%$ adf]lhd d'2f bfo/
ePsf]df ;f] ;DaGwdf hfx]/L lbg] jf ;"rgf lbg] JolQm afbL kIfsf] ;fIfL dflgg]5 .
-@_ bkmf @%$ adf]lhd bfo/ ePsf d'2f / g]kfn ;/sf/ jf k|b]z ;/sf/
k|ltafbL ePsf] cGo b]jfgL d'2fsf] ;fIfL jf k|df0f cbfntn] vf]h]sf] lbg ;/sf/L jlsn
dfk{mt pkl:yt jf pknAw u/fpg] sfo{ ;DalGwt clwsf/Lsf] x'g]5 .
-#_ bkmf @%$ adf]lhd bfo/ ePsf d'2f / g]kfn ;/sf/ jf k|b]z ;/sf/nfO{
;/f]sf/ kg]{ cGo h'g;'s} b]jfgL d'2fdf ;fIfL asfpg] jf k|df0f k]z ug{] sfd ;/sf/L
jlsnn] ug]{5 .
-$_ bkmf @%$ adf]lhd bfo/ ePsf d'2fdf s'g} ;fIfLnfO{ ga'emL gx'g] ePdf
kmf}Hbf/L d'2fdf ga'emL gx'g] ;fIfLnfO{ lemsfP ;/x lemsfO{ a'em\g ;lsg]5 .
@^!= ;/sf/L jlsnn] ax; k}/jL / k|lt/Iff ug]{ M -!_ bkmf @%$ adf]lhd bfo/ ePsf
d'2fsf] ;/sf/L jlsnn] ax; k}/jL / k|lt/Iff ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvP afx]s g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo
txnfO{ ljkIfL agfPsf] jf g]kfn ;/sf/n] afbL eO{ rnfPsf] b]jfgL d'2fdf ;DalGwt

lgsfoaf6 cg'/f]w eO{ cfPdf g]kfn ;/sf/sf] xsdf ;/sf/L jsLnn] / k|b]/
;/sf/ / :yfgLo txsf] xsdf k|rlnt sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] jf vl6Psf] jsLnn]
jx; k}/jL / k|lt/Iff u/L lbg ;Sg]5 .
@^@= Dofb lbg] M -!_ bkmf @%$ adf]lhd bfo/ ePsf d'2fsf] k'g/fj]bg ug{ cbfntn] ;Q/L
lbgsf] Dofb lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lbOPsf] Dofb u'h|L ;DalGwt kIfn] dgfl;a sf/0f
b]vfO{ cbfnt ;dIf lgj]bg u/]df  kl/R5]b–@! adf]lhd ydfpg kfpg] Dofbdf
cbfntn] tL; lbg;Dd Dofb yk ug{ ;Sg]5 .
@^#= k'g/fj]bg, d'2f bf]xf]¥ofpg] jf k'g/fjnf]sgsf] lgj]bg lbg] clwsf/L M -!_ bkmf @%$
adf]lhd bfo/ ePsf b]jfgL d'2fdf k'g/fj]bg ug]{, d'2f bf]xf]¥ofpg], k'g/fjnf]sg ug]{

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

116

jf ;f] ljifosf nflu lgj]bg lbg] ;DaGwL sfo{ ;DalGwt g]kfn ;/sf/ jfbL x'g]
d'2fsf] xsdf ;/sf/L jsLnn] / k|b]z ;/sf/ / :yfgLo tx jfbL x'g] d'2fsf] xsdf
k|rlnt sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] jf vl6Psf] jlsnn] ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvPb]lv afx]s g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo
tx kIf jf ljkIf ePsf] b]jfgL d'2fdf k'g/fj]bg ug]{, d'2f bf]xf]¥ofpg], k'g/fjnf]sg
ug]{ jf To:tf] ljifosf nflu lgj]bg lbg] ;DjGwL sfd ;DalGwt clwsf/L jf
sfof{no k|d'v cfkm}Fn] ug{ ;Sg]5 .
t/ ;DalGwt clwsf/L jf sfof{no k|d'vaf6 To:tf sfdsf nflu ;/sf/L
jlsn ;dIf n]vL k7fPdf ;/sf/L jlsnn] To:tf] d'2fdf k'g/fj]bg ug]{, d'2f
bf]xf]¥ofpg], k'g/fjnf]sg ug]{ jf To:tf] ljifosf nflu lgj]bg lbg] ;DaGwL sfd ug{
;Sg]5 .
@^$= g]kfn ;/sf/ pk/ gfln; lbg] sfo{ljlw M -!_ g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo
tx pk/ b]jfgL d'2fdf gfln; ug'{ kg]{] ePdf ;/f]sf/jfnf JolQmn] h;sf] lj?4df
gfln; ug'{ kg]{ xf] To:tf] sfof{no jf To:tf] sfof{nosf k|d'vnfO{ To;sf] ;"rgf lbg'
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;"rgf k|fKt ePdf ;DalGwt sfof{no jf ;f]
sfof{nosf k|d'vn] csf]{ s'g} sfof{no jf lgsfosf] k/fdz{ jf lgsf;f lng' kg]{ ePdf
To:tf] k/fdz{ jf lgsf;f lng' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|fKt ePsf] ;"rgf ;DaGwL ljifo cfjZos hfFra'em
ubf{ gfln; lbg' gkg]{ s'g} sf/0f ePdf ;DalGwt sfof{no jf ;f] sfof{nosf k|d'vn]
;f]sf] :ki6 sf/0f ;lxtsf] hfgsf/L To;/L ;"rgf k|fKt ePsf] ldltn] tL; lbgleq
;DalGwt JolQmnfO{ lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] cjlwleq ;DalGwt sfof{no jf ;f] sfof{nosf
k|d'vn] ;f] ljifodf s'g} hfgsf/L glbPdf jf d'2f ug{' gkg]{ u/L hfgsf/L lbP klg
To;sf] sf/0f dgfl;a gnfu]df ;DalGwt JolQmn] ;f] cjlw gf3]sf] jf To;/L
hfgsf/L k|fKt ePsf] ldltn] k}FtL; lbgleq gfln; lbg ;Sg]5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

117
@^%= cGo ljifodf ;+lxtf / sfg"g adf]lhd x'g] M g]kfn ;/sf/, k|b]z ;/sf/ jf :yfgLo
tx afbL jf kIf x'g] b]jfgL d'2fsf] ;DaGwdf o; kl/R5]bdf n]lvPsf] ljifodf o;
kl/R5]b adf]lhd / o; kl/R5]bdf gn]lvPsf] cGo ljifodf o; ;+lxtfsf cGo
kl/R5]b / sfg"g adf]lhd x'g]5 .

kl/R5]b–@$
ljljw
@^^= Ifltk"lt{ lgwf{/0f ug{' kg]{ M -!_ sfg"g adf]lhd Ifltk"lt{ kfpg ;Sg] d'2fdf ;DalGwt
JolQmn] Ifltk"lt{sf] bfaL u/]sf] /x]5 eg] cbfntn] d'2fsf] lg0f{o ubf{ Ifltk"lt{ lgwf{/0f
ug{' kg]{5 .
-@_ sfg"gdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s pkbkmf -!_ adf]lhd Ifltk"lt{
lgwf{/0f ubf{ b]xfosf s'/fx¿ ljrf/ ug'{ kg]{5 M–
-s_ Iflt afkt ePsf] jf:tljs xflg, gf]S;fgL -PSr'on n;_,
-v_ Iflt ePsf] sf/0faf6 cfodf ePsf] xflg, gf]S;fgL -n; Og
Ogsd_,
-u_ Iflt ePsf] sf/0faf6 Joxf]g'{ k/]sf] yk xflg, gf]S;fgL .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd Ifltk"lt{ lgwf{/0f ubf{ s;}sf] xs jf lxt pNn3+g
ePsf] sf/0faf6 ePsf] jf:tljs Iflt jf ;f]sf] sf/0faf6 ePsf] jf x'g ;Sg]
jf:tljs Ifltsf] olsg u/L To;sf] cfwf/df dfq Ifltk"lt{ lgwf{/0f ul/g]5 /
sfNklgs ljifodf Ifltk"lt{ lgwf{/0f x'g ;Sg] 5}g .
@^&= gfafns, czQm tyf j]kQf ePsf] JolQmsf] tkm{af6 d'2f ug{ ;Sg] M -!_ sfg"g
adf]lhd pd]/ gk'u]sf] gfafns, pd]/ k'u]sf] ePklg j[4fj:yfsf] sf/0fn] czQm
ePsf], b[li6ljxLg, af]Ng g;Sg], xf]; 7]ufgdf g/x]sf] jf j]kQf ePsf] JolQm jf lgh
cfkm}Fn] g;s]sf] cj:yfdf To:tf] JolQmsf] tkm{af6 ;+/Ifs jf dfyj/n] lkm/fbkq,
k|ltpQ/kq, k'g/fj]bgkq jf lgj]bgkq lbg ;Sg]5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æj]kQf ePsf] JolQmÆ eGgfn] s'g} JolQm
lagf ;"rgf nuftf/ tLg jif{b]lv 3/ 5f8L lx8]sf] jf ljb]zdf uO{ kmsL{ cfpg] 7]ufg
gePsf] JolQm ;Demg' k5{ .

118
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;+/Ifs jf dfyj/n] To:tf JolQmsf tkm{af6
lkm/fbkq, k|ltpQ/kq, k'g/fj]bgkq jf lgj]bgkq lbg] ;DaGwdf cg'dltsf] nflu
cbfnt ;dIf 5'§} lgj]bg lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf cbfntn] lgj]bgdf plNnlvt
JolQm gfafns, pd]/ k'u]sf] ePklg j[4fj:yfsf] sf/0fn] czQm ePsf], b[li6ljxLg
tyf af]Ng g;Sg], xf]; 7]ufgdf g/x]sf]] jf j]kQf eP jf gePsf] olsg ug{ klxn]
To;sf] k|df0f a'em\g' k5{ / To;/L a'em\bf lgj]bssf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf jfl/;
clVtof/gfdf geP klg ;+/Ifs jf dfyj/n] ;f] JolQmsf] tk{maf6 lkm/fbkq,
k|ltpQ/kq, k'g/fj]bgkq / lgj]bgkq lbg ;Sg] u/L cg'dlt k|bfg ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd cg'dltsf] nflu lgj]bg k/]sf] ;ft lbgleq
lgj]bgdf lg0f{o ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg j]kQf ePsf] JolQmsf]
tkm{af6 lkm/fbkq, k|ltpt/kq, k'g/fj]bgkq jf lgj]bg lbg] ;DaGwdf cbfntn]
cg'dltsf] nflu lgj]bg k/]sf] kGw| lbgleq lg0f{o ug'{ kg]{5 .
@^*= ;'g'jfO{ v'nf Ohnf;df ug'{ kg]{ M -!_ cbfntn] d'2fsf] ;'g'jfO{ v'nf Ohnf;df ug'{
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg kfl/jfl/s ;DaGw, gftf
sfod, ljjfx jf ;DaGw ljR5]b ;DaGwL d'2f aGb Ohnf;af6 ;'g'jfO{ x'g' kg]{ sf/0f
v'nfO{ d'2fsf] kIfn] lbPsf] lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf jf cbfntn] aGb
Ohnf;af6 g} s'g} d'2fsf] ;'g'jfO{ x'g dgfl;a b]v]df cbfntn] To:tf] d'2f aGb
Ohnf;df ;'g'jfO{ ug{ cfb]z lbg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd aGb Ohnf;af6 ;'g'jfO{ ug]{ cfb]z ePsf]df To:tf]
Ohnf;df d'2fsf kIf jf lghsf] jfl/;, kIfaf6 lgo'Qm ePsf sfg"g Joj;foL,
GofofwLzn] cfb]z lbPsf JolQm jf sd{rf/L afx]s cGo JolQmsf] k|j]z lgif]w
ul/g]5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;fj{hlgs ;'/Iffsf]
sf/0fn] s'g} JolQmnfO{ Ohnf;df k|j]z ug{ /f]s nufpg dgfl;a b]v]df cbfntn]
To:tf] JolQmnfO{ Ohnf;df k|j]z ug{ /f]s nufpg ;Sg]5 .

119
@^(= kIfnfO{ /f]xa/df /fVg' kg]{ M d'2fsf] ;'g'jfO{ ubf{ jf lg0f{o ug'{ kg]{ ljifo 7x/ ubf{
kIfx¿nfO{ /f]xa/df /fVg' kg]{5 .
t/ d'2f ;'g'jfO{sf nflu tf]lsPsf] tfl/vsf lbg s'g} kIf pkl:yt gePdf klg
d'2fsf] lg0f{o u/L 7x/ ug{ afwf k'u]sf] dflgg] 5}g .

@&)= ==================
@&!= :jfy{ aflemPsf] d'2f x]g{ gx'g] M -!_ GofofwLzn] b]xfosf d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ /
lsgf/f ug{ x'Fb}g M–
-s_ cfkm\gf] jf cfkm\gf] glhssf] gft]bf/sf] xs, lxt jf ;/f]sf/
/x]sf] d'2f,
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu æglhssf] gft]bf/Æ
eGgfn] ck'tfnL v'nf x'Fbf sfg"g adf]lhd ck'tfnL k|fKt ug{
;Sg] k|fyldstfqmddf /x]sf] JolQm, dfdf, dfOh", ;fgL cfdf,
7"nLcfdf, ;fgf] afa', 7"nf] afa', klt jf kTgL tkm{sf ;f;",
;;'/f, k'mk", k'mkfh', ;fnf, h]7fg, ;fnL, lbbL, alxgL, legfh',
alxgL HjfOF, 5f]/L HjfOF, ef~hf, ef~hL, ef~hL HjfOF, ef~hL
a'xf/L tyf To:tf] gftfsf JolQmsf] kl/jf/sf] ;b:o ;Demg'
k5{ .
-v_ s'g} avt lgh jfl/;, sfg"g Joj;foL jf ;fIfL ePsf] d'2f,
-u_ lghn] GofofwLzsf] x}l;otdf s'g} cbfntdf lg0f{o u/]sf] jf
clGtd cfb]z u/]sf] d'2f,
-3_ s'g} avt lghn] d'2f rNg] jf grNg] ljifodf /fo lbPsf] d'2f,
-ª_ cGo s'g} sf/0fn] cfwf/e"t ¿kdf lgh / lghsf] Psf;uf]nsf
kl/jf/sf ;b:osf] :jfy{ aflemPsf] jf v08 -s_ adf]lhdsf
JolQmsf] :jfy{ aflemPsf] d'2f .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] s'g} cj:yf b]lvPdf d'2f x]g]{ GofofwLzn] d'2f x]g{
gx'g] sf/0f v'nfO{ cfb]z ug'{ kg]{5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा झिककएको ।

120
-#_ pkbkmf -!_ sf] k|lts"n x'g] u/L s'g} GofofwLzn] s'g} d'2fsf] sf/afxL,
;'g'jfO{ jf lsgf/f ug{ nfu]df d'2fsf] s'g} kIfn] cfjZos k|df0f ;lxt d'2fsf]
sf/afxL, ;'g'jfO{ jf lsgf/f gug{ lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] lgj]bg k|fKt ePdf d'2f x]g]{ GofofwLzn] d'2fsf]
sf/afxL, ;'g'jfO{ jf lsgf/f ug'{ cl3 To:tf] lgj]bg adf]lhdsf] dfu bfaL dgfl;a
eP jf gePsf] olsg u/L d'2f x]g{ gx'g] ePdf ;f]xL adf]lhd cfb]z ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -@_ jf -$_ adf]lhd cfb]z ePsf]df To:tf] d'2f ;f]xL cbfntsf]
csf]{ GofofwLz eP lghn] / To:tf] GofofwLz geP ;f]sf] sf/0f v'nfO{ d'2fsf]
sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug{sf] nflu d'2fsf] ldl;n ;a}eGbf glhssf] ;dfg:t/sf]
cbfntdf k7fO{ kIfx¿nfO{ ;d]t ;f]xL cbfntdf tfl/v tf]sL k7fO{lbg' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd ldl;n k|fKt ePdf To:tf] cbfntn] klg cfkm\gf]
clwsf/If]qleqsf] d'2f gePklg To:tf] d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ug'{ kg]{5 .
@&@= GofofwLz cfk}mn] ug'{ kg]{ sfdx¿ M -!_ o; ;+lxtf adf]lhd cbfntn] ug]{
sfdx¿dWo] b]xfosf sfdx¿ GofofwLz cfk}mn] ug'{ kg]{5 M–
-s_ kIfsf] aofg lng],
-v_ ;fIfLnfO{ zky u/fpg],
-u_ ;fIfLsf] askq u/fpg],
-3_ cGt/sfnLg jf cGtl/d cfb]z ug]{,
-ª_ d'2fdf lg0f{o lbg' kg]{ s'/fx¿sf] cfb]z krf{ v8f ug]{,
-r_ k|df0f a'e\mg] ;DaGwL cfb]z lbg],
-5_ d'2fsf] k|f/lDes / k"j{;'g'jfO{ 5nkmn u/fpg],
-h_ ;'g'jfO{ ug]{,
-em_ ldnfkq u/fpg],
-`_ k}m;nf ug]{ jf s'g} lsl;dsf] clGtd cfb]z lbg] .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg aofg jf askqsf]
clen]vgsf] k|of]hgsf] nflu GofofwLzn] cbfntdf pknAw eP;Dd sDtLdf /fhkq
cglÍt k|yd >]0fL;Ddsf] / geP /fhkq cglÍt låtLo >]0fL;Ddsf] sd{rf/Lsf]
;xof]u lng ;Sg]5 .

121
@&#= lnvt cg'jfb ug'{ kg]{ M -!_ g]kfnL efiff afx]s cGo s'g} efiffdf n]lvPsf] s'g} lnvt
cbfntdf k|df0fsf] ¿kdf k]z ePdf / To:tf] lnvt g]kfnL efiffdf cg'jfb ug'{ kg]{
b]lvPdf cbfntn] To:tf] lnvt k]z ug]{ kIfnfO{ To:tf] lnvtsf] g]kfnL efiffdf
cg'jfb u/L k]z ug]{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cbfntaf6 cfb]z ePdf ;DalGwt kIfn] To:tf]
lnvt g]kfnL efiffdf cg'jfb u/fO{ ;f]sf] k|dfl0ft k|lt cbfntdf k]z ug'{ kg]{5 .
@&$= cg'jfbssf] ;xof]u lng ;Sg] M -!_ cbfntn] g]kfnL efiff ga'e\mg] s'g} kIf jf
;fIfLsf] aofg jf askq u/fpg' k/]df jf cGo s'g} k|of]hgsf] nflu ;DalGwt
efiffsf] cg'jfbssf] ;xof]u lng ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd aofg jf askqsf] nflu cg'jfbssf] ;xof]u lnFbf
ePsf] vr{ ;DalGwt kIfn] Joxf]g'{ kg]{5 .
@&%= d'2fsf kIf;Fu hlxn];'s} ;f]Wg ;Sg] M -!_ GofofwLzn] d'2fsf] km};nf x'g'cl3 d'2fsf]
kIf;Fu d'2fsf] s'g} ljifodf hlxn];'s} klg cfb]z lbO{ ;f]Wg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;f]wL ;DalGwt d'2fsf kIfn] lbPsf] hjfkm ldl;ndf
;+nUg ug'{ kg]{5 .
@&^= kIf jf ;fIfLsf] kl/ro uf]Ko /fVg ;Sg] M -!_ o; ;+lxtfdf cGoq h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg s'g} kIf jf ;fIfLsf] kl/ro ;fj{hlgs ubf{ To:tf] kIf jf
;fIfLsf] ;fdflhs k|lti7f jf OHht pk/ k|lts"n k|efj kg{ ;Sg] jf lgh pk/ s'g}
kIfaf6 cg'lrt 8/, qf; jf eo x'g ;Sg] jf lghsf] hLp, Hofgsf] ;'/Iffdf k|lts"n
x'g ;Sg] b]lvPdf To:tf] kIf jf ;fIfLsf] gfd, y/, jtg jf lghsf] afa' cfdfsf] gfd
jf lghsf] kl/ro x'g ;Sg] cGo s'g} x'lnof uf]Ko /fVg ;DalGwt kIfn] cbfntnfO{
cg'/f]w ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cg'/f]w ePsf]df cbfntn] To:tf] kIf jf ;fIfLsf]
gfd, y/, jtg, lghsf] afa' cfdfsf] gfd jf lghsf] kl/ro uf]Ko /fVg] u/L cfb]z
lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd uf]Ko /flvPsf] JolQmsf] gfd, y/, jtg jf lghsf]
afa' cfdfsf] gfd jf lghsf] kl/ro ;DalGwt d'2fsf] ;'g'jfO{sf avt jf ;f] ;DaGwL

122
ljj/0f k|sfzg ubf{sf avt cbfntsf] cfb]z adf]lhd 5b\d gfd, y/, jtg jf
kl/ro /fvL k|sfzg ug'{ kg]{5 .
@&&= /f]xa/df a:g tyf ;xL5fk ug{ ;xof]u ug{' kg]{ M -!_ o; ;+lxtf adf]lhd s'g} sfd
sf/afxLsf] l;nl;nfdf /f]xa/df a:g' kg]{ JolQmn] /f]xa/df j;L jf cbfntaf6 tof/
ul/Psf] lnvtdf ;xL5fk ug'{ kg]{ JolQmn] ;xL5fk u/L cbfntnfO{ ;xof]u ug'{
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd /f]xa/df a:g jf s'g} lnvtdf ;xL5fk ug{ s'g}
JolQmn] OGsf/ u/]df / To:tf] OGsf/Lsf] kl/0ffd ;DemfO{ a'emfO{ ubf{ klg /f]xa/df
a:g jf lnvtdf ;xL5fk ug{ OGsf/ u/]df To:tf] sfd jf lnvt u/fpg] sd{rf/Ln]
;f]xL Joxf]/f ;d]t pNn]v u/L ;DalGwt lnvtdf /f]xa/df ga;]sf] jf ;xL5fk
gu/]sf] sf/0f v'nfO{ s}lkmot hgfO{ pkl:yt ePsf cGo b'O{ JolQmsf] ;xL5fk u/fO{
cfk"mn] klg To;df ;xL5fk u/L lnvt tof/ ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd tof/ ul/Psf] lnvtnfO{ sfg"g adf]lhd /Lt k'u]sf]
dflgg]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd cbfntsf] sfddf cj/f]w ug]{ jf c;xof]u ug]{
JolQmnfO{ cbfntn] kf+Fr xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf ug{ ;Sg]5 .
@&*= c;n lgotn] u/]sf]df arfp M of] ;+lxtf jf o; ;+lxtf cGtu{t ag]sf] lgod
adf]lhd c;n lgotn] u/]sf] s'g} sfd sf/afxLsf] ;DaGwdf GofofwLZf jf cGo s'g}
sd{rf/LnfO{ s'g} sf/afxL x'g] 5}g .
@&(= d'b|0f jf ul0ftLo q'l6n] c;/ gug]{ M -!_ d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ubf{ o;
;+lxtf adf]lhdsf] sfo{ljlw cjnDag ug]{ ;DaGwdf s'g} lsl;dsf ;fgf ltgf q'l6 jf
5'6 ePsf]df jf s'g} lnvt tof/ ubf{ n]vfO{, 5kfO{ jf d'b|0fdf ul0ftLo jf cGo s'g}
;fgf ltgf q'l6 jf 5'6 x'g uPsf] sf/0fn] dfq To;;Fu ;DalGwt ;Dk"0f{ sfd,
sf/afxL u}/sfg"gL ePsf] dflgg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd d'2fsf] sf/afxL, ;'g'jfO{ / lsgf/f ubf{ jf lnvt
tof/ ubf{ n]vfO{, 5kfO{ jf d'b|0fdf ul0ftLo jf cGo ;fgfltgf q'l6 jf 5'6 x'g uPdf
GofofwLzn] OG;fkmdf km/s gkg]{ u/L sf/0f ;lxtsf] 5'§} krf{ v8f u/L To:tf] e'n
jf q'l6 ;Rofpg ;Sg]5 .

123
@*)= e/kfO{ lng' jf lbg' kg]{ M -!_ cbfntdf bflvn ePsf] s'g} ;Ssn lnvt s'g}
JolQmnfO{ lkmtf{ lbFbf jf cbfntaf6 s'g} ;Ssn lnvt s'g} JolQmnfO{ a'emfp+Fbf To:tf]
lnvt lkmtf{ lnPsf] jf a'emfPsf] Joxf]/fsf] e/kfO{ jf lg:;f lnO{ ldl;n ;fd]n /fVg'
kg]{5 .
-@_ cbfntdf s'g} JolQmn] k]z u/]sf] s'g} ;Ssn lnvt cbfntn] a'emL lnFbf
lnvtdf s'g} s]/d]6 ePsf] / n]lvPsf] eP To:tf] oyfy{ ;d]t v'nfO{ lnvt k]z ug{]
JolQmnfO{ To;sf] e/kfO{ lbg' kg{]5 .
@*!= lgj]bg b:t'/ M o; ;+lxtfdf cGoyf pNN]fv ePsf]df afx]s cbfntdf s'g} lgj]bgkq
lbFbf bz ?k}ofF b:t'/ nfUg]5 .
@*@= Dofb jf ;"rgf k|sfzg M o; ;+lxtf adf]lhd cbfntaf6 s'g} Dofb jf ;"rgf /fli6«o
:t/sf] b}lgs klqsfdf k|sfzg ubf{ g]kfn ;/sf/sf] :jfldTjdf /x]sf] ;+:yfaf6
k|sfzg x'g] /fli6«o :t/sf] b}lgs ;dfrf/kqdf ;jf{]Rr cbfntn] lgwf{/0f u/]sf] lbg
k|sfzg ug{' kg{]5 .
@*#= ljefuLo sf/afxL ug{ cfb]z lbg] M -!_ o; ;+lxtfdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s
o; ;+lxtf adf]lhdsf] sfo{ ;Dkfbg ug{' kg{] bfloTj ePsf] s'g} sd{rf/Ln] o;
;+lxtfdf lgwf{/0f ePsf] cjlwleq s'g} sfo{ ;Dkfbg gu/]df dsf{ kg{] kIfn] lghsf]
lj?4df ;DalGwt cbfntsf] GofofwLz ;dIf ph'/L lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ph'/L k/]sf]df To:tf sd{rf/LnfO{ a'em\bf dgfl;a
sf/0f lagf lghn] ug{' kg{] sfd ;dod} ;Dkfbg u/]sf] gb]lvPdf GofofwLzn] lghnfO{
ljefuLo sf/afxL ug{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
@*$= lnvtx¿sf] kl~hsf M k|To]s d'2fdf cg';"rL–@( adf]lhdsf] 9f+Frfdf kl~hsf tof/
u/L btf{ ldltsf] qmdn] lnvtx¿sf] qmd;ª\Vof / ljj/0f hgfO{ /fVg' kg]{5 .
@*%= lnvt w'Nofpg' kg]{ M -!_ cbfntn] d'2fsf] clGtd lg0f{o ePsf] kf+Fr jif{kl5 ;f]
d'2fsf] ldl;ndf /x]sf] b]xfosf lnvtx¿ afx]s cGo lnvtx¿ w'Nofpg' kg]{5 M–
-s_ lkm/fbkq,
-v_ aofg,
-u_ k|ltpQ/kq jf k|ltbfaL,
-3_ kIfsf] gfddf hf/L ePsf] Dofb,

124
-ª_ d'2f;Fu ;DalGwt gS;f,
-r_ ;Ssn k|df0f sfuh,
-5_ ldnfkqsf] sfuhft,
-h_ k'g/fj]bgkq,
-em_ d'2f bf]xf]¥ofpg] jf k'g/fjnf]sgsf] nflu lbOPsf] lgj]bgkq,
-`_ cbfntaf6 ePsf] k}m;nf, lg0f{o, clGtd cfb]z,
-6_ sfg"g adf]lhd ;+/If0f ug{ cfjZos b]lvPsf cGo lnvt .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfuh w'Nofpg'cl3 >]:t]bf/n] w'Nofpg' kg]{
sfuhftsf] km]xl/:t tof/ u/L To:tf] km]xl/:tdf cfkm\gf] ;xL5fk u/L /fVg' kg]{5 .

@*^= cg';"rLdf yk36 jf x]/km]/ ug{ ;Sg] M -!_ g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf
k|sfzg u/L cg';"rL–@* df cfjZos x]/km]/ / yk36 ug{ ;Sg]5 .
-@_ ;jf]{Rr cbfntn] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L cg';"rL–@*
afx]ssf cGo cg';"rLx¿df cfjZos yk36 jf x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .
@*&= afwf c8\sfp km'sfpg] clwsf/ M o; ;+lxtfsf] sfof{Gjog ubf{ cbfntL sfo{ljlwsf
;DaGwdf s'g} afwf c8\rg k/]df ;jf]{Rr cbfntsf] k"0f{ a}7sn] To:tf] afwf c8\sfp
k'msfpg cfjZos Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
@**= lgod agfpg] clwsf/ M o; ;+lxtfsf] sfof{Gjogsf] nflu cbfntL sfo{ljlwsf
;DaGwdf  ;jf]{Rr cbfntn] / cGo ljifodf g]kfn ;/sf/n] cfjZos lgod
agfpg ;Sg]5 .
@*(= lgb]{lzsf agfpg ;lsg] M o; ;+lxtfsf] sfof{Gjogsf] nflu of] ;+lxtf / o; ;+lxtf
cGtu{t ag]sf] lgodsf] cwLgdf /xL ;jf]{Rr cbfntn] cfjZos lgb]{lzsf agfpg
;Sg]5 .

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

125
cg';"rL–!
-bkmf (% ;Fu ;DalGwt_
lkm/fbkqsf] 9f+Frf
cbfnt÷sfof{non] eg]{
d'2f btf{ g+=M =========
btf{ ldltM =======
================================cbfnt÷sfof{nodf bfo/ u/]sf]
lkm/fbkq
===================

========== sf] 5f]/f÷5f]/L÷klt÷kTgL ============= a:g] jif{==========sf] ========= afbL


-PseGbf a9L afbL eP o;} adf]lhdsf] ljj/0f k|To]s afbLsf] xsdf pNn]v ug]{ ._
lj?4
========= 5f]/f÷5f]/L÷klt÷kTgL ===============a:g] jif{ ===== sf] ========== k|ltafbL
-PseGbf a9L k|ltafbL eP o;} adf]lhdsf] ljj/0f k|To]s k|ltafbLsf] xsdf pNn]v ug]{_
d'2f M– ===================
!= d÷xfdL lkm/fbkqjfnf lgDg k|s/0fx¿df n]lvP adf]lhd lkm/fb ub{5' ÷ub{5f}F .
-lkm/fbsf] ljifoj:t' bfaL ug{] cfwf/ / lkm/fb bfaL pNn]v ug{]_
-s_
-v_
-u_
-3_
-ª_
@= =======P]g ==== sf] bkmf==== adf]lhd of] d'2f o;} cbfnt÷sfof{nosf] clwsf/If]qleq
kb{5 .
#= lkm/fb ug{ ====== sfg"g adf]lhd xbDofb /x]sf] 5 .
$= k|:t't ljifodf cGoq lkm/fb u/]sf] 5÷5}g .
 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .
 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f lemlsPsf] .

126
%= k|ltafbLnfO{ cfkm}Fn]÷sfg"g Joj;foL dfkm{t÷cbfntaf6 Dofb tfd]n ug{] Joj:yf u/L
kfpF .
^= sfg"g Joj;foL lgo'Qm u/]sf] eP ;f]sf] ljj/0fM
-s_ gfd =========== k|df0fkq g+=======
-v_ gfd =========== k|df0fkq g+=======
-u_ gfd =========== k|df0fkq g+=======
&= b]xfosf] b:t'/ o;};fy a'emfpg NofPsf] 5'÷5f}F .
-s_ =============== afkt ?= ============
-v_ =============== afkt ?= ============
-u_ =============== afkt ?= =============
*= lkm/fbsf] bfaLnfO{ k'li6 ug{] k|df0fM–
o; ljifodf b]xfosf] k|df0f ;DaGwL sfuhftsf] k|ltlnlk ;+nUg u/]sf] 5'÷5f}F .
-s_
-v_
-u_
(= ;fIfLM
-s_
-v_
-u_ ===================== -;fIfLx¿sf] k"/f gfd, pd]/ / 7]ufgf pNn]v ug]{_
!)= o;df n]lvPsf] Joxf]/f 7Ls ;fFrf] 5, e'm§f 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'Fnf a'emfpFnf .
=======================
lkm/fbkqjfnfsf] b:tvt / ;Ël7t ;+:yf eP ;+:yfsf] 5fk

Olt ;Djt\ =============;fn =========dlxgf=========ut] ==========/f]h=========z'ed\ .

b|i6Jo M ;Ël7t ;+:yfsf] tkm{af6 lkm/fbkq lbFbf To:tf] ;+:yfsf] gfd tyf 7]ufgf / To:tf]
;+:yfsf] tkm{af6 lkm/fbkq lbg clwsf/ kfPsf] JolQmsf] gfd y/ / kb pNn]v ug{'
kg{]5 .

127
s}lkmot
@)=== ;fn ;fpgb]lv @)=====;fn cfiff9 d;fGt;Ddsf] b]jfgL bfo/L lstfj

clen]v ldl;n a'em\g]


sd{rf/Lsf] ;xL
km};nfsf] lsl;d
-bkmf (* sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGwt_

km};nf ldlt / k}m;nf


ug]{ GofofwLzsf] gfd
==============cbfnt÷sfof{no

k|ltpQ/ k/]sf] jf Dofb


bfo/L lstfasf] 9fFrf

;dfKt ePsf] ldlt


cg';"rL–@

b:t'/

128
lauf] cÍ
kmfF6jfnfsf] gfd / ;xL
d'2f
k|ltafbLsf] gfd, y/ / jtg
afbLsf] gfd, y/ / jtg
afbLsf] b:tvt
btf{ ldlt
d'2f g+=
s|=;+=
cg';"rL–#
-bkmf (* sf] pkbkmf -!_, bkmf !@@ sf] pkbkmf -!_, bkmf @)( sf]
pkbkmf -@_ ;Fu ;DalGwt_
e/kfO{sf] 9fFrf

==============cbfnt÷sfof{no

======================= sf] lkm/fbkq÷k|ltpQ/kq÷k'g/fj]bgkq k|fKt eO{ o; cbfnt÷sfof{nosf]


bfo/L lstfadf btf{ g+= =====ldlt =================== df btf{ ePsf]n] of] e/kfO{ lbOPsf] 5 .

lkm/fbkq÷k|ltpQ/kq÷k'g/fj]bgkq btf{ ug]{ sd{rf/Lsf],–


b:tvt M
gfd M
cbfnt÷sfof{nosf] 5fk kb M
ldlt M

129
cg';"rL–$
-bkmf (( sf] pkbkmf -#_ ;Fu ;DalGwt_
afbL jf lghsf] sfg"g Joj;foLn] Dofb a'emL ul/lbg] e/kfO{sf] 9fFrf

==============cbfnt÷sfof{no
d'2f M ================
 d'2f g+= M =================

ldlt ============= df ======= cbfnt÷sfof{nodf ======= a:g] ===== pk/ lkm/fb bfo/ u/]sf]df ;f]
d'2fdf k|ltafbLnfO{ d ============== cfkm}Fn]÷afbLsf] sfg"g Joj;foLn] Dofb tfd]n ug{ o;
cbfntaf6 ;f] Dofbsf cfjZos k|lt, lkm/fbkq / k|df0fsf k|dfl0ft k|lt a'lemlnPsf]n] of]
e/kfO{ ul/lbPsf] 5' .

cbfntaf6 Dofb a'em\g]sf],–


b:tvt M
afbL÷sfg"g Joj;foLsf] gfd M
sfg"g Joj;foL eP k|df0fkq g+=M
ldlt M

 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .

130
cg';"rL–%
-bkmf (( sf] pkbkmf -^_ ;Fu ;DalGwt_
k|ltafbLn] Dofb a'lem afbL jf lghsf] sfg"g Joj;foLnfO{ ul/lbg] e/kfO{sf] 9fFrf

d'2f M ================
 d'2f g+= M =================

============ 7fpF a:g] ======================n] ===========cbfnt÷sfof{nodf ldlt


================df d]/f pk/ lkm/fbkq btf{ u/fpg' ePsf]df k|ltpQ/ lbg] k|of]hgsf] nflu
afbL÷sfg"g Joj;foL ===== n] ldlt ====== df dnfO{ Dofb ;lxtsf] lkm/fbkq / k|df0fsf]
k|ltlnlk a'emfpg Nofpg' ePsf]n] ;f] a'emL lnO{ of] e/kfO{ ul/lbPsf] 5' .

Dofb a'em\g]sf],–
b:tvt M
gfd M
ldlt M
;do M

 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .

131
cg';"rL–^
-bkmf !)# sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGwt_

=====================cbfnt÷sfof{noaf6
k|ltafbLsf] gfddf hf/L ePsf] Dofb÷Otnfogfdfsf] 9fFrf

=====================sf] 5f]/f÷5f]/L÷klt÷kTgL =======lhNnf ========== uf=kf=÷g=kf= j8f


g+===============ufpF÷6f]n============ =====a:g] jif{==========sf]] tkfO{F >L==================== sf gfpFdf
ldlt===============================df ============= n] ============ d'2fsf] lkm/fbkq o;
cbfnt÷sfof{nodf lbPsf] x'gfn] ;f] lkm/fbkqsf] k|ltlnlk ;d]t o;};fy k7fOPsf] 5 . of]
Dofb÷Otnfogfdf tkfO{Fn] kfP jf sfg"g adf]lhd 6fF; ePsf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s
PSsfO{; lbgleqdf k|ltpQ/kq / sfg"g adf]lhd cfk\mgf] lnlvtsf] k|df0f ;d]t lnO{ xflh/
x'g cfk}m cfpg' jf sfg"g adf]lhd jfl/; jf sfg"g Joj;foL k7fpg' x'g ;"lrt ul/Psf] 5 .
Dofbleq k|ltpQ/kq lnO{ tkfO{F cfk}Fm jf jfl/; jf sfg"g Joj;foL dfk{mt pkl:yt
x'g' ePg eg] ;f] d'2fdf sfg"g adf]lhd k}m;nf x'g]5 / eljiodf To; ljifodf tkfO{Fsf] s'g}
ph'/ nfUg] 5}g .

Dofb÷Otnfogfdf hf/L ug]{ clwsf/Lsf],–


b:tvt M
gfd M
kb M
ldlt M

tfd]nL ldlt M
-s_ Dofb÷Otnfogfdf a'lemlng' kg]{ JolQmn] a'lemlnPsf]df
========== ljifodf d]/f] gfpFdf hf/L ePsf] Ps k|lt Dofb÷Otnfogfdf /
lkm/fbkqsf] k|ltlnlk ;d]t b]xfosf ;fIfLx¿sf] /f]xa/df d cfk}Fmn] a'emL lnPF egL
b:tvt ug]{ =====================

132
-v_ Dofb÷Otnfogfdf a'lemlng' kg]{ JolQmsf] Psf3/sf] kl/jf/sf] ;b:on] a'lemlnPsf]df
========== ljifodf Dofb÷Otnfogfdfjfnf JolQmn] Dofb÷Otnfogfdf a'e\mg
OGsf/ u/]sf]n]÷k]mnf gkbf{ lghsf] gfpFsf] o;} adf]lhdsf] Ps k|lt Dofb÷Otnfogfdf
/ lkm/fbkqsf] k|ltlnlk ;d]t b]xfosf ;fIfLx¿sf] /f]xa/df a'lemlnPF egL b:tvt
ug]{ Dofb÷Otnfogfdfjfnf =====================sf] Psf3/sf] ===================== gftfsf] jif{
========sf] =======================.

-u_ Dofb÷Otnfogfdf a'lemlng' kg]{ JolQmsf] 3/b}nf]df 6fF; ePsf]df


========== ljifodf Dofb÷Otnfogfdfjfnf =============/ lghsf] Psf3/sf] pd]/
k'u]sf] kl/jf/sf] ;b:o ;d]t 3/df k]mnf gk/]sf]n]÷a'e\mg OGsf/ u/]sf]n] lghsf]
gfpFsf] Dofb÷ Otnfogfdf / lkm/fbkqsf] k|ltlnlk ;d]t xfdL b]xfosf ;fIfLsf
/f]xa/df lghsf] 3/ b}nf]df ;a}n] b]Vg] u/L 6fF;L===== uf=kf=÷ =====g=kf=sf] j8f==g+==
sfof{nodf Ps k|lt Dofb lbPsf] 7Ls 5 egL b:tvt ug]{ xfdL b]xfosf dflg;x¿ M–

-3_ Dofb÷Otnfogfdf a'lemlng' kg]{ JolQm / 3/åf/f k]mnf gk/L tfd]n ug''{ k/]sf]df
========== ljifosf] o;} adf]lhdsf] Dofb÷Otnfogfdf a'lem lng' kg]{ JolQm jf
lghsf] 3/ ;d]t vf]h tnf; ubf{ k]mnf gk/]sf]n] lghsf gfpFsf] Ps k|lt
Dofb÷Otnfogfdf ;DAflGwt j8fsf] ==========7fpF jf 6f]nsf] ;fj{hlgs 7fpF ============-
7fpF v'nfpg]_ =======df 6fF; u/L lkm/fbkqsf] k|ltlnlk / tfd]nL Dofb÷Otnfogfdf
lkmtf{ k7fPsf 5f} egL b:tvt ug]{ b]xfosf dflg;x¿ M–
;fIfL
dfly pNn]lvt v08 - _ adf]lhd xfdLx¿sf] /f]xa/df Dofb ÷Otnfogfdf tfd]nL
ePsf] 7Ls xf] egL b:tvt ug]{
!= ===== lhNnf =====uf=kf=÷g=kf= j8f g+======ufpF÷6f]n= ==========a:g] jif{ ======sf >L
====.
@= =======lhNnf =====uf=kf÷g=kf= j8f g+========ufpF÷6f]n= =============a:g] jif{ =======sf
>L =====.

 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .

133
#= =======lhNnf =====uf=kf÷g=kf= j8f g+========ufpF÷6f]n= =============a:g] jif{ =======sf
>L =====.

/f]xa/
============= lhNnf ========== uf=kf=÷g=kf ======== sf ;b:o÷;lrj÷=
==============>L÷>LdtL=========
3/ b}nf]df 6fF; ePsf]df÷ufpF, zx/ jf 6f]n kQf gnfu]sf]df
o;} adf]lhsf] Ps k|lt Dofb÷Otnfogfdf o; ====================
uf=kf÷=====g=kf=j8f g+= ===sf] sfof{nosf] ;"rgf kf6Ldf 6fF; ug{ bflvn eof] egL
b:tvt ug]{ M–

b:tvt M ===============
sd{rf/L jf kbflwsf/Lsf] gfd M ===============
ldlt M =======
sfd tfd]n ug]{sf],–
b:tvt M
tfd]nbf/sf] gfd M
ldlt M

134
cg';"rL–&
- bkmf !)# sf] pkbkmf -@_ ;Fu ;DalGwt_

k|ltafbL afx]s cGo JolQmsf gfpFdf hf/L ul/g] Dofb÷Otnfogfdfsf] 9fFrf


==========cbfnt÷sfof{noaf6 hf/L ePsf] Dofb÷Otnfogfdf
=====================sf] 5f]/f÷5f]/L÷klt÷kTgL =======lhNnf ========== uf=kf÷g=kf= j8f
g+===============ufpF÷6f]n============ =====a:g] jif{==========sf]] tkfO{F >L=================;Fu
================afbL =====k|ltafbL ePsf] ============ d'2fsf ;DaGwdf s]xL s'/f a'em\g' k/]sf]n] of]
Dofb÷Otnfogfdf tkfO{Fn] kfP jf sfg"g adf]lhd 6fF; ePsf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s
;ft lbgleq tkfO{F cfk}Fm pkl:yt jf sfg"g adf]lhd jfl/; jf sfg"g Joj;foL lgo'lQm u/L
o; cbfnt÷sfof{no k7fpg' x'g ;"lrt ul/Psf] 5 .
Dofbleq tkfO{F pkl:yt x'g' ePg jf jfl/; jf sfg"g Joj;foL klg k7fpg' ePg eg]
;f] d'2fdf sfg"g adf]lhd km};nf x'g]5 / eljiodf To; ljifodf tkfO{Fsf] s'g} ph'/ nfUg]
5}g .

Dofb÷Otnfogfdf hf/L ug]{ clwsf/Lsf]],–


b:tvt M
gfd M
kb M
ldlt M
;do M

tfd]nL ldlt M
-s_ Dofb÷Otnfogfdf a'lemlng' kg]{ JolQmn] a'lemlnPsf]df
========== ljifodf d]/f] gfpFdf hf/L ePsf] Ps k|lt Dofb÷Otnfogfdf /
lkm/fbkq k|ltpQ/kq÷==============sf] k|ltlnlk ;d]t b]xfosf ;fIfLx¿sf] /f]xa/df d
cfk}mn] a'emL lnPF egL b:tvt ug]{=====================

135
-v_ Dofb÷Otnfogfdf a'lemlng' kg]{ JolQmsf] Psf3/ kl/jf/sf] ;b:on] a'lemlnPsf]df
================== ljifosf] Dofb÷Otnfogfdfjfnf JolQmn] Dofb÷Otnfogfdf
a'e\mg OGsf/ u/]sf]n]÷k]mnf gkbf{ lghsf] gfpFsf] o;} adf]lhdsf] Ps k|lt
Dofb÷Otnfogfdf ==============sf] k|ltlnlk ;d]t b]xfosf ;fIfLx¿sf] /f]xa/df
a'lemlnPF egL b:tvt ug]{ Dofb÷Otnfogfdfjfnf =========================sf] Psf3/sf]
================ gftfsf] jif{ ========sf] ======================.

-u_ Dofb÷Otnfogfdf a'lemlng' kg]{ JolQmsf] 3/b}nf]df 6fF; ePsf]df


========== ljifosf] Dofb÷Otnfogfdfjfnf =============/ lghsf] Psf3/sf] pd]/
k'u]sf] kl/jf/sf] ;b:o ;d]t 3/df k]mnf gk/]sf]n]÷a'e\mg OGsf/ u/]sf]n] lghsf]
gfpFsf] Dofb ÷Otnfogfdf ==========sf] k|ltlnlk ;d]t xfdL b]xfosf ;fIfLsf /f]xa/df
lghsf] 3/ b}nf]df ;a}n] b]Vg] u/L 6fF;L===== uf=kf=÷=====g=kf=sf] j8f=======g+=======
sfof{nodf Ps k|lt lbPsf] 7Ls 5 egL b:tvt ug]{ xfdL b]xfosf dflg;x¿ M–

-3_ Dofb÷Otnfogfdf a'lemlng' kg]{ JolQm k]mnf gk/L tfd]n ug''{ k/]sf]df
============= ljifosf] Dofb÷Otnfogfdf a'lem lng' kg]{ JolQm jf lghsf] 3/
;d]t vf]h tnf; ubf{ k]mnf gk/]sf]n] lghsf gfpFsf] Ps k|lt Dofb÷Otnfogfdf
;DAflGwt j8fsf] ==========7fpF jf 6f]nsf] ;fj{hlgs 7fpF ============-7fpF v'nfpg]_
=======df 6fF; u/L =================sf] k|ltlnlk / tfd]nL Dofb÷Otnfogfdf lkmtf{ k7fPsf
5f} egL b:tvt ug]{ b]xfosf dflg;x¿ M–

;fIfL
dfly pNn]lvt v08 - _ adf]lhd xfdLx¿sf] /f]xa/df Dofb ÷Otnfogfdf
tfd]nL ePsf] 7Ls xf] egL b:tvt ug]{
!= =======lhNnf=====uf=kf=÷g=kf= j8f g+========ufpF÷6f]n= =============a:g] jif{ =======sf >L
=====.
@= =======lhNnf=====uf=kf=÷g=kf= j8f g+========ufpF÷6f]n= =============a:g] jif{ =======sf >L
=====.

136
#= =======lhNnf=====uf=kf=÷g=kf= j8f g+========ufpF÷6f]n= =============a:g] jif{ =======sf >L
=====.

/f]xa/
=======lhNnf============uf=kf=÷g=kf==========sf ;b:o÷;lrj÷== >L ==

3/ b}nf]df 6fF; ePsf]df÷ufpF, zx/ jf 6f]n kQf gnfu]sf]df


o;} adf]lhsf] Ps k|lt Dofb÷Otnfogfdf o; ============== uf=kf=÷=====g=kf= j8f g+=
===sf] sfof{nosf] ;"rgf kf6Ldf 6fF; ug{ bflvn eof] egL b:tvt ug]{M–
b:tvt M
sd{rf/L jf kbflwsf/Lsf] gfd M
ldlt M
sfd tfd]n ug]{sf],–
b:tvt M
tfd]nbf/sf] gfd M
ldlt M

137
cg';"rL–*
-bkmf !!# sf] pkbkmf -@_ ;Fu ;DalGwt_
jfl/; jf sfg"g Joj;foLn] Dofb a'emL lnPsf] e/kfO{sf] 9fFrf

afbL ==================== / k|ltafbL ====================== ePsf] ======= cbfnt÷sfof{nodf


ldlt============== df bfo/ ePsf] ==== ;fnsf] d'2f g+ ====== sf] ====== d'2fdf k|ltpQ/kq bfo/
ug{sf] nflu ;f] cbfnt÷sfof{noaf6 ========================= sf gfddf hf/L ePsf] Dofb lgh
k|ltafbLnfO{ a'emfpg] u/L d}n] a'lemlnO{ of] e/kfO{ ul/lbPF .

Dofb a'em\g] jfl/;÷sfg"g Joj;foLsf],–


b:tvt M
gfd M
k|df0fkq gDa/ M
7]ufgf M
ldlt M
;do M

138
cg';"rL–(
-bkmf !@) ;Fu ;DalGwt_
k|ltpQ/kqsf] 9fFrf
cbfnt÷sfof{non] eg]{
btf{ g+=M ============
btf{ ldltM =======
=
==============cbfnt÷sfof{nodf bfo/ u/]sf]

k|ltpQ/kq

=================== ;fnsf] b]=bf=g+= ==========

=======sf] 5f]/f÷5f]/L÷klt÷kTgL ======a:g] ===== jif{=======sf] ==== k|ltafbL


-PseGbf a9L k|ltafbL eP o;} adf]lhdsf] ljj/0f k|To]s k|ltafbLsf] xsdf pNn]v ug]{ ._

lj?4
===========sf] 5f]/f÷5f]/L÷klt÷kTgL =========a:g] jif{ === sf] ==== === afbL
-PseGbf a9L afbL eP o;} adf]lhdsf] ljj/0f k|To]s afbLsf] xsdf pNn]v ug]{ ._

d'2f M– ==============
plNnlvt ljkIfL ePsf] pQm d'2fdf o; cbfntaf6 d]/f÷xfd|f gfddf hf/L ePsf]
Dofb afbL÷sfg"g Joj;foL÷cbfntaf6 ldlt ========= df k|fKt ePsf]n] ;f] lkm/fb bfaLsf
;DaGwdf b]xfosf] Joxf]/fsf] k|ltpQ/kq lnO{ pkl:yt ePsf] 5'÷5f} .
!= afbLn] bfaL u/]sf ljifox¿sf ;DaGwdf d]/f]÷xfd|f] ePsf] oyfy{ Joxf]/f lgDg
k|s/0fx¿df v'nfPsf] 5'÷5f}F .
-s_
-v_

139
-u_
-3_
-ª_
@= lkm/fbbfaL k"0f{ ¿kdf jf cf+lzs ¿kdf :jLsf/ ub{5'÷ub{5f}F . ulb{gF÷ub}{gf} .
-lkm/fbbfaL cf+lzs ¿kdf :jLsf/ u/]sf] eP :jLsf/ u/]sf] cfwf/ / sf/0f pNn]v
ug]_{
#= k|ltbfaL s'g} eP pNn]v ug]{M
-s_
-v_
-u_
$= lkm/fb btf{ ug{] xsb}of gePsf]÷gfn]; ug]{ xbDofb gePsf]÷cbfntsf]
If]qflwsf/ gePsf] lhls/ lnPsf] eP ;f]sf] cfwf/ / sf/0f .
%= lkm/fb bfaL cg';f/ cbfntaf6 lg0f{o x'g' kg{] xf] xf]Og .
^= sfg"g Joj;foL lgo'Qm u/]sf] eP ;f]sf] ljj/0fM
-s_ gfd =========== k|df0fkq g+=======
-v_ gfd =========== k|df0fkq g+=======
-u_ gfd =========== k|df0fkq g+=======
&= b]xfosf] b:t'/ o;};fy a'emfpg NofPsf] 5'÷5f}F .
-s_ ===============afkt ?= ============
-v_ ===============afkt ?= ==============
*= k|df0fM o; ljifodf b]xfosf] k|df0f ;DaGwL sfuhftsf] k|ltlnlk ;+nUg
u/]sf] 5'÷5f}F .
-s_
-v_
-u_
(= ;fIfL M–
-s_
-v_

140
-u_============-;fIfLx¿sf] k"/f gfd, pd]/ / 7]ufgf_
!)= o;df n]lvPsf] Joxf]/f 7Ls ;fFrf] 5, e'm§f 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'Fnf
a'emfpFnf .

==========================
k|ltpQ/kqjfnfsf] b:tvt / ;Ël7t ;+:yf eP ;+:yfsf] 5fk

Olt ;Djt\===========;fn ==========dlxgf=======ut] =========/f]h========z'ed\ .

b|i6Jo M ;Ël7t ;+:yfsf] tkm{af6 k|ltpQ/kq lbFbf To:tf] ;+:yfsf] gfd tyf
7]ufgf / To:tf] ;+:yfsf] tkm{af6 k|ltpQ/kq lbg clwsf/ kfPsf] JolQmsf] gfd y/ /
kb pNn]v ug{' kg{]5 .

141
cg';"rL–!)
-bkmf !#& sf] pkbkmf -$_ ;Fu ;DalGwt_
tfl/v lstfasf] 9f+Frf

===========cbfnt÷ sfof{nodf v8f ul/Psf] tfl/v lstfa


;Djt\ =================================================================

dlxgf,ut] l;=g++= d'2f k'g/fj]bs k|ToyL{] tfl/v s}lkmot


af/ afbL÷k|ltafbL÷ k|ltafbL÷afbLsf] tf]lsPsf]
lgj]bssf] gfd gfd k|of]hg

===============
b:tvt

142
cg';"rL–!!
-bkmf !#& sf] pkbkmf -$_ ;Fu ;DalGwt_
tfl/v krf{sf] 9f+Frf

=========== cbfnt÷sfof{noaf6
hf/L ePsf]
================================gfdsf]

tfl/v krf{

=============================================lj?4==============================

@)================;fnsf] b]jfgL bfo/L gDa/======sf] ======== d'2f =========================sf] lgldQ


;Djt\ =================sf] tfl/v tf]lsPsf]n] ;f] lbg ============= ah] ==========df pkl:yt x'g of]
tfl/v krf{ lbOPsf] 5 .

tfl/v tf]Sg] sd{rf/Lsf] b:tvt M ==========


gfd M
ldlt M

143
cg';"rL–!@
-bkmf !#* sf] pkbkmf -$_ ;Fu ;DalGwt_
tfl/v e/kfO{sf] 9fFrf

=====================cbfnt÷sfof{nodf v8f ul/Psf] tfl/v


e/kfO{

afbL k|ltafbL

d'2f

d'2f g+= M =============

ldlt============================df

ldlt===================df d'2f k]zL ;"rLdf r9fOg] ePsf]n]÷ ================ sfd ug]{


ePsf]n] ldlt ================sf lbg ======ah] o; cbfnt÷sfof{nodf pkl:yt x'g]5' egL ;xL
ug]{ ===========

afbL ===========
k|ltafbL ==========

 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .

144
cg';"rL–!#
-bkmf !$^ sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGwt_

jfl/;gfdfsf] 9f+Frf

============a:g]========================= ;Fusf] =============================================d'2fdf


d]/f] tkm{af6 ====-k|of]hg v'nfpg]_======================================== ========sfd ug{nfO{
================a:g] jif{=======sf] =================== gful/stf g+= ===============÷-gful/stf hf/L
ePsf] jif{ / lhNnf_ ===============================================nfO{ jfl/;gfdf lbO{ jfl/; lgo'Qm
u/]sf] 5' . lgh jfl/; sfg"g adf]lhd jfl/; x'g of]Uo x'g'x'G5 . d}n] cbfntaf6 sfg"g
adf]lhd nfu]sf] b08, hl/afgf, cbfntL z'Ns ;/sf/L lauf] jf s'g} b:t'/ ltg{ afFsL /x]sf]
5}g . dfly n]lvPsf] Joxf]/f ;f+Frf] 5, em'§f 7x/]df of] jfl/;gfdf ab/ u/L sfg"g adf]lhd
ePdf d]/f] d~h'/L 5 .

ldlt ========================= ===========================


bf= jf= -b:tvt_
cf}F7fsf] 5fk÷;Ël7t ;+:yf eP ;+:yfsf] 5fk k"/f gfd y/ M ==========
k"/f 7]ufgf M ============

dfly pNn]v eP adf]lhd ==============a:g] ==========jif{=== gful/stf g+= =======


-hf/L ePsf] jif{ / lhNnf, ;Ël7t ;+:yf ePdf To:tf] ;+:yfsf] gfd tyf 7]ufgf_ sf] jfl/; e}
sfd ug{ dnfO{ d~h'/ 5 . ;f] sfd d OdfGbf/Lk"j{s ug]{5' . d}n] cbfntaf6 sfg"g adf]lhd
nfu]sf] b08, hl/afgf, cbfntL z'Ns, ;/sf/L lauf] jf s'g} b:t'/ a'emfpg afFsL /x]sf]
5}g . d jfl/; x'g sfg"g adf]lhd of]Uo /x]sf] 5' .
ldlt ========================= ===========================
bf= jf= -b:tvt_
cf}F7fsf] 5fk k"/f gfd y/ M =====================
k"/f 7]ufgf M =======================

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

145
;fIfLx¿ M

of] jfl/;gfdf xfd|f] /f]xa/df n]vL ;xL5fk ePsf] ;fFrf] xf] .
-!_ gful/stf÷/fxbfgL jf ;f] ;/xsf] cGo ljj/0f, gDa/ / hf/L lhNnf======= sf]
=========a:g] jif{============sf] >L ===============
-@_ gful/stf÷/fxbfgL jf ;f] ;/xsf] cGo ljj/0f, gDa/ / hf/L lhNnf======= sf]
==================a:g]=========jif{====sf] >L =========== ====
-#_ gful/stf÷/fxbfgL jf ;f] ;/xsf] cGo ljj/0f,s gDa/ / hf/L lhNnf======= sf]
========= n]vs >L ========== -k|df0fkq eP ;f] v'nfpg]_
of]  jfl/;gfdf =============================df n]lvPsf] xf] .
ldltM

 मुलुकी संहिता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोधधत ।

146
cg';"rL–!$
-bkmf !*) sf] pkbkmf -#_ ;Fu ;DalGwt_
;fIfLsf gfddf hf/L ul/g] Dofbsf] 9f+Frf

============= cbfnt÷ sfof{noaf6 hf/L ePsf]


========================a:g]===================================sf] gfdsf] Dofb .

====================================afbL ====== k|ltafbL ePsf] ===================================d'2fdf


=======n] tkfO{FnfO{ ;fIfL /fv]sf] x'Fbf tkfO{F;Fu s]xL s'/f a'emL askq u/fpg' kg]{ ePsf] x'gfn]
;Djt\ ============== ;fn ========== dlxgf =====ut] ===========sf lbg laxfg == ah] o; cbfntdf
pkl:yt x'g cfpg' xf]nf . pkl:yt x'g gcfP sfg"g adf]lhd x'g]5 .

Dofb hf/L ug]{


clwsf/Lsf],–
b:tvtM
gfdM
kbM
ldltM

cbfnt÷sfof{nosf] 5fk

147
cg';"rL–!%
-bkmf !*@ sf] pkbkmf -%_ ;Fu ;DalGwt _
>Job[Zo ;+jfb dfkm{t ;fIfL a'em]sf] clen]vsf] d'r'Nsfsf] 9f+Frf

====================== afbL ====================== k|ltafbL ePsf] =================d'2fdf afbL÷k|ltafbLsf]


;fIfL cbfntdf pkl:yt x'g g;sL ldlt ========sf] cfb]zn] ======== a:g] ;fIfL ==========
nfO{ xfdL tkl;nsf dflg;sf /f]xa/df >Job[Zo ;Djfb dfkm{t a'lemPsf] 7Ls ;f+Frf] xf] .

;fIfLsf] gfd, y/ M

cbfntaf6 vl6O{ cfPsf sd{rf/Lsf] b:tvt M


cbfntaf6 vl6O{ cfPsf sd{rf/Lsf] gfd, y/ / kb M

afbL, k|ltafbL jf lghsf] jfl/; jf sfg"g Joj;foLsf] b:tvt M


afbL, k|ltafbL jf lghsf] jfl/; jf sfg"g Joj;foLsf] gfd, y/ M

:yfgLo txsf ;b:o jf k|ltlglwsf] b:tvt M


:yfgLo txsf ;b:o jf k|ltlglwsf] gfd, y/ / kb M

:yfg M
ldlt M

148
cg';"rL–!^
-bkmf !*$ ;Fu ;DalGwt_
;fIfLn] zky lng] 9f|+Frf

d =============================================== O{Zj/sf] gfddf zky lnG5'÷;Tolgi7f ;lxt


k|lt1f ub{5' ls afbL====================================== =k|ltafbL ======================= ePsf] ========
========================== d'2fdf d}n] b]v], hfg] / ;'g]sf] Joxf]/f ;a} ;f+Frf] askq ug]{5' . s'g} s'/f
n'sfpg] jf 9fF6\g] 5}g / cbfnt÷sfof{no tyf d'2fsf kIfx¿sf] tkm{af6 ;f]lwPsf] ;a}
k|Zgx¿sf] b]v], hfg] / ;'g];Ddsf] ;xL pQ/ lbg]5' . em'§f 7x/] sfg"g adf]lhd ePdf d]/f]
d~h'/ 5 .
d]/f] /f]xa/df ;fIfLn] zky lnPsf] 7Ls ;fFrf] xf] .

=================== ========================
zky lng]sf] b:tvtM GofofwLzsf] b:tvtM
ldlt ldlt

149
cg';"rL–!&
-bkmf !*& sf] pkbkmf -$_ ;Fu ;DalGwt _
;fIfLsf] askq u/fpg] 9f+Frf
d'2f ==========================================
;Djt\ @) ;fnsf] b] bf========g+

========= afbL =============================k|ltafbL ePsf] d'2fdf afbL÷k|ltafbLsf]


;fIfL >L ================================= n] u/]sf] askq

k|Zg / ltgsf] hjfkmx¿


!= k|Zg M– tkfO{Fsf] / tkfO{Fsf] cfdf a'afsf] gfd s] xf] < hjfkm =========
tkfO{Fsf] pd]/ slt 5 < k]zf s] xf] < a;f]af; =============
sxfF 5 < -cbfntaf6 ;f]Wg]_ hjfkm =========
@= ;DalGwt kIf . lghsf] sfg"g Joj;foLn] ;f]Wg] k|ZgM
-s_ hjfkm =========
-v_ hjfkm==========
-u_ hjfkm=======
-3_ hjfkm====
-b|i6JoM ;DalGwt kIf jf sfg"g Joj;foLn] s'g} k|Zg g;f]w]df cbfntn] cfjZos k|Zg
;f]Wg' kg]{5 ._
#= ljkIfL÷sfg"g Joj;foLn] lh/x u/]sf] eP ;f]sf] ljj/0fM
-s_ k|ZgM hjfkmM
-v_ k|ZgM hjfkmM
-u_ k|ZgM hjfkmM
-3_ k|ZgM hjfkmM
$= ;DalGwt kIf÷sfg"g Joj;foLn] k'gM ;f]wk'5 ug{ rfx] ;f]sf] ljj/0fM
-s_ k|ZgM hjfkmM
-v_ k|ZgM hjfkmM

150
-u_ k|ZgM hjfkmM
-3_ k|ZgM hjfkmM
%= cbfntn] s'g} k|Zg ug{ rfx]df ;f]sf] ljj/0fM
-s_ k|ZgM hjfkmM
-v_ k|ZgM hjfkmM
^= of] askq d}n] eg] adf]lhd n]lvPsf] 7Ls ;fFrf] xf] .

================ ====================== ====================


kIfsf]] b:tvt askq ug]{ JolQmsf] askq u/fpg]
b:tvt GofofwLzsf] b:tvt
ldlt M

151
cg';"rL–!*
-bkmf !*( sf] pkbkmf -@_ ;Fu ;DalGwt_
;fIfLnfO{ k7fpg] aGb;jfnsf] 9f+Frf

=======================================cbfnt÷sfof{noaf6 k7fOPsf] aGb;jfn


;Djt\ ================;fnsf]======== d'2f g+======================================

d'2f
======================================================================== afbL
lj?4
=============================================================== k|ltafbL
=========afbL jf k|ltafbLsf ;fIfL======= a:g]=======jif{======sf] ========sf] aGb;jfn

!= k|ZgM– tkfO{Fsf] / tkfO{Fsf] cfdf a'afsf]] gfd s] xf] < hjfkm ==========
tkfO{Fsf] pd]/ slt 5 < k]zf s] xf] 3/ ============
sxf+F 5 < hjfkm ==========
@= cbfntaf6 ;f]wL k7fPsf k|Zgx¿M
-s_ k|ZgM hjfkmM
-v_ k|ZgM hjfkmM
-u_ k|ZgM hjfkmM
-3_ k|ZgM hjfkmM
-ª_ k|ZgM hjfkmM
#= ljkIfL÷sfg"g Joj;foL pkl:yt eO{ lh/x u/]sf] eP ;f]sf] ljj/0fM
-s_ k|ZgM hjfkmM
-v_ k|ZgM hjfkmM
-u_ k|ZgM hjfkmM
$= of] aGb;jfn d}n] eg] adf]lhd n]lvPsf] 7Ls ;fFrf] xf] . e'm§f 7x/] sfg"g adf]lhd
x'g d~h'/ 5 .

152
================ ====================== ====================
kIfsf]] b:tvt aGb;jfn ug]{ JolQmsf] aGb;jfn u/fpg] sd{rf/L
b:tvt jf GofofwLzsf] b:tvt

ldltM

153
cg';"rL–!(
-bkmf !(* sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGwt_
k}m;nfsf] 9f+Frf

================lhNnf cbfnt÷sfof{no
dfggLo lhNnf GofwLz ====================== ÷ ==============================
Ohnf;
=====================af6 ePsf]
k}m;nf

;Djt\ ================sf] b]jfgL bfo/L g+ ===========================

d'2fM–

afbLsf] gfd, y/, 7]ufgf k|ltafbLsf] gfd, y/,


-PseGbf a9L afbL eP o;} 7]ufgf==================
adf]lhdsf] ljj/0f k|To]s afbLsf] -PseGbf a9L k|ltafbL eP o;}
xsdf pNn]v ug]{ ._ adf]lhdsf] ljj/0f k|To]s k|ltafbLsf]
xsdf pNn]v ug]{ ._

afbLsf] ;fIfL k|ltafbLsf] ;fIfL ========================


k|df0f k|df0f
================================================ ====================================================
cbfntaf6 a'e]msf]
;fIfL =======================
===============================
k|df0f ==========================

 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .

154
d'2fsf] ;+lIfKt tYo ;lxtsf] ljj/0f M
afbL bfaL M
k|ltafbLsf] lhls/ / k|lt/Iff M
afbL k|ltafbLn] k]z u/]sf] k|df0f M
kIfx¿ aLr s'/f ldnL jf gldnL OG;fkm lbg' kg{] ljifo M
kIf jf lghsf] sfg"g Joj;foLsf] ax; lhls/ jf ax; gf]6 k]z u/]sf]df ;f]sf] d'Vo
a'Fbf M
cbfntn] 7x/ u/]sf] ljifo / ;f]sf] cfwf/ M
7x/ ug{ lnOPsf] ;Da4 sfg"g M
lg0f{o ePsf] ljifo sfof{Gjog ug'{ kg]{ a'Fbf M
k'g/fj]bg nfUg] jf gnfUg] s'/f M
tkl;n
-km};nfsf] tkl;ndf d'2f km};nf ug]{ GofofwLzn] d'2fsf] k|s[lt cg';f/ km};nf sfof{Gjog
ug]{, k'g/fj]bg nfUg] eP s'g cbfntdf k'g/fj]bg nfUg], cbfntL z'Ns e/fpg] jf ge/fpg]
/ e/fpg' kg]{ eP s;/L e/fpg] / cGo s'g} s'/f eP ;f] cfjZostf cg';f/ pNn]v ug'{
kg]{5 ._

km};nf tof/ ug{ ;xof]u k'¥ofpg] GofofwLzsf] k"/f gfdsf] b:tvt


sd{rf/Lsf] gfdM–

Olt ;Djt\ ===========;fn ===========dlxgf========== ut] ===========/f]h ========z'ed\ .

k|df0fLs/0f ldlt =========================== cbfnt÷sfof{nosf] 5fk

 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .

155
cg';"rL–@)
-bkmf @)) sf] pkbkmf -#_ ;Fu ;DalGwt_
km};nf ePsf] ;"rgf ;lxtsf] k'g/fj]bg Dofb÷km};nf ePsf] ;"rgfsf] 9fFrf

==========================cbfnt÷sfof{noaf6 hf/L ePsf] ===================a:g]


sf] gfdsf] km};nf ePsf] ;"rgf ;lxt k'g/fj]bg Dofb÷km};nf ePsf] ;"rgf

afbL ==========================k|ltafbL ====================ePsf] =================d'2fdf o;


cbfnt÷sfof{noaf6 ldlt =============================df afbL bfaL k'Ug]÷afbL bfaL gk'Ug]÷afbL
bfaL vf/]h x'g] 7x/L ================k}m;nf ePsf]n]÷;f] k}m;nfdf lrQ ga'e]m tkfO{Fn] of] Dofb
kfP jf 3/ b}nfdf 6fF; ePsf] ldltn]======================lbg leq ====== cbfntdf k'g/fj]bg ug{
hfg' xf]nf . Dofb leq k'g/fj]bg gu/L Dofb u'hf/L a;]df d'2f sfg"g adf]lhd x'g]5 . kl5
tkfO{Fsf] s'g} gfln; nfUg] 5}g÷hfgsf/Lsf] nflu of] ;"rgf k7fOPsf] 5 .

k'g/fj]bg Dofb÷km};nf ePsf] ;"rgf hf/L ug]{ clwsf/Lsf],–


b:tvt M
gfd M
kb M
ldlt M

156
cg';"rL –@!
-bkmf @)* sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGwt_
k'g/fj]bgkqsf] 9f+Frf

cbfnt÷sfof{non] eg]{
btf{ g+= =========
btf{ ldlt M ========

==========================bfo/ u/]sf]
k'g/fj]bg kq

======== a:g] jif{ ============= sf] ================== k'g/fj]bs


afbL÷k|ltafbL
-PseGbf a9L k'g/fj]bs eP o;} adf]lhdsf] ljj/0f k|To]s k'g/fj]bssf] xsdf pNn]v ug]{ ._

lj?4

====================a:g] jif{ ========== sf] ====== k|ToyL{


afbL÷k|ltafbL
-PseGbf a9L k|ToyL{ eP o;} adf]lhdsf] ljj/0f k|To]s k|ToyL{sf] xsdf pNn]v
ug]{ ._

d'2f ============================================

km};nf ug]{ GofofwLz / cbfnt÷ sfof{no


km};nf ePsf] ldltM
km};nfsf] ldl;n g+=M

157
d÷xfdL kIf /x]sf] pko'{Qm d'2fdf b]xfosf s'/fdf b]xfo adf]lhd x'g] u/L pko'{Qm
GofofwLz / cbfnt÷sfof{noaf6 km};nf ePsf]df ;f] km};nfdf lrQ ga'emL km};nf ePsf]
;"rgf================= -ldlt pNn]v ug]{_ df kfPsf]n] b]xfosf] k'g/fj]bg ub{5'÷ub{5f}F .

!= d'2fsf] ;+lIfKt ljj/0fM


@= km};nfsf] ;+lIfKt ljj/0fM
#= km};nf ubf{ lnPsf cfwf/M
$= k'g/fj]bg ug'{ kg]{ sf/0f / km};nfsf cfwf/ v08gsf] Joxf]/fM
-s_
-v_
-u_
%= k'g/fj]bg lhls/ / To;nfO{ k'i6\ofO{ ug{] sfg"gL cfwf/M
^= k'g/fj]bg ubf{ nfUg] cbfntL z'Ns / cGo b:t'/M
&= cGo cfjZos s'/fx¿ s'g} eP ;f] M
-s_
-v_
-u_
*= k'g/fj]bg ;fy ;+nUg ug{' kg{] lnvtx¿M
-s_ km};nfsf] k|ltlnlk,
-v_ cbfntL b:t'/ tyf cGo b:t'/,
-u_ s'g} k|df0f eP ;f] k|df0fsf] k|ltlnlk .
(= o;df n]lvPsf] Joxf]/f 7Ls ;fFrf] 5, e'm6\6f 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'Fnf a'emfpFnf .
==================================
k'g/fj]bssf] b:tvt / ;Ël7t ;+:yf eP ;+:yfsf] 5fk M
ldlt M

b|i6Jo M ;Ël7t ;+:yfsf] tkm{af6 k'g/fj]bgkq lbFbf To:tf] ;+:yfsf] gfd tyf 7]ufgf
/ To:tf] ;+:yfsf] tkm{af6 k'g/fj]bg ug{] clwsf/ kfPsf] JolQmsf] gfd y/ / kb
pNn]v ug{' kg{]5 .

158
cg';"rL–@@
-bkmf @!$ sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGwt_
k|ToyL{ lemsfpg hf/L ul/g] ;"rgfsf] 9fFrf
============= cbfnt÷sfof{no
;Djt\ @)======= ;fnsf] ==========d'2f g+=

=============================================k'g/fj]bs
afbL÷k|ltafbL
lj?4
================================================== k|ToyL{
afbL÷k|ltafbL

=====================sf] 5f]/f÷5f]/L÷klt÷kTgL =====================lhNnf ================


ufpFkflnsf÷gu/kflnsf j8f g+= ==== a:g] jif{ =======sf]================== ===sf gfpFdf hf/L
ePsf] kGw| lbg] ;"rgf .

o; cbfntaf6 ldlt ========================= df ============================== -cfb]zsf]


5f]6s/L Joxf]/f pNn]v ug]{_ cfb]z ePsf]n] ;f] cfb]zsf] k|ltlnlk ;+nUg u/L tkfO{Fsf]
hfgsf/Lsf] lgldQ of] ;"rgf k7fOPsf] 5 . ;f] d'2fdf cfˆgf] ;a't k|df0f lnO{ o;
cbfnt÷sfof{nodf af6f]sf] Dofb afx]s kGw| lbgleq tkfO{F cfkm}F pkl:yt x'g cfpg' xf]nf
jf sfg"g adf]lhdsf] cfkm\gf] sfg"g Joj;foL jf jfl/; k7fpg' xf]nf cGoyf o; ljifodf
sfg"g adf]lhd x'g]5 .
;Djt\ ============ ;fn ======== dlxgf ====== ut] ===== /f]h ====== sf lbg cbfntsf] 5fk
/ d]/f] b:tvtaf6 of] ;"rgf hf/L eof] .
=====================
-cbfntsf] 5fk_ cfb]z adf]lhd
b:tvt

 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .

159
cg';"rL–@#
-bkmf @!% pkbkmf -$_ ;Fu ;DalGwt_
k'g/fj]bg k}m;nfsf] 9f+Frf
================================== cbfnt
-Psn÷;+o'Qm_ Ohnf;
dfggLo GofofwLz >L ===================
af6 ePsf]
k}m;nf

;Djt\ @)======== ;fnsf] b]jfgL k'g/fj]bg gDa/ ============================


d'2f ====================
k'g/fj]bssf] k"/f gfd, y/ / 7]ufgf ========== k'g/fj]bs
afbL÷k|ltafbL
-PseGbf a9L k'g/fj]bs eP o;} adf]lhdsf] ljj/0f k|To]s k'g/fj]bssf] xsdf pNn]v ug]{ ._
lj?4
k|ToyL{sf] k"/f gfd, y/ / 7]ufgf ======== k|ToyL{ afbL÷k|ltafbL
-PseGbf a9L k|ToyL{ eP o;} adf]lhdsf] ljj/0f k|To]s k|ToyL{sf] xsdf pNn]v
ug]{ ._

!= d'2fsf] ;+lIfKt tYoM -d'2fsf] ;+lIfKt tYo / k'g/fj]bg k/]sf] Joxf]/f pNn]v ug]{_
@= k'g/fj]bg cbfntaf6 ljkIfL lemsfpFbf ePsf] cfb]zsf] ;+lIfKt Joxf]/f pNn]v ug]{ .
#= k|df0f a'em]sf] eP ;f]sf] ;+lIfKt Joxf]/f pNn]v ug]{ .
$= k'g/fj]bg bfaL / pRr cbfntaf6 lg0f{o ug'{ kg]{ ljifo -a'Fbfut ¿kdf pNn]v ug]{_
-s_
-v_
%= cbfntn] cfwf/ / sf/0f v'nfO{ u/]sf] lg0f{o / 7x/
tkl;n
!= km};nf sfof{Gjog ;DaGwL ljifo,
@= k'g/fj]bgsf] Dofb ;DaGwL ljifo,

160
#= cbfntL z'Ns ;DaGwL ljifo,
$= cGo cfjZos s'/f .
-b|i6JoM tkl;ndf pNn]lvt ljifodf d'2f km};nf ug]{ GofofwLzn] d'2fsf] k|s[lt cg';f/
km};nf sfof{Gjog ug]{, k'g/fj]bg nfUg] jf gnfUg] / nfUg] eP s'g cbfntdf
nfUg], cbfntL z'Ns e/fpg] jf ge/fpg] / e/fpg' kg]{ eP s;/L e/fpg] / cGo
s'g} s'/f eP ;f] cfjZostf cg';f/ pNn]v ug'{ kg]{5 ._

km};nf tof/ ug{ ;xof]u k'¥ofpg] GofofwLzsf] k"/f gfdsf] b:tvt


sd{rf/Lsf] gfdM–

Olt ;Djt\ ===========;fn ==========dlxgf==========ut] ========/f]h ==========z'ed\ .

k|df0fLs/0f ldlt M =================== cbfntsf] 5fk M–

 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .

161
cg';"rL–@$
-bkmf @#% sf] pkbkmf -%_ ;Fu ;DalGwt_
km};nf sfof{Gjog ug]{ k|of]hgsf] nflu kIfnfO{ pkl:yt x'g hf/L u/]sf]
Dofbsf] 9fFrf

==================== sf] 5f]/f÷5f]/L÷klt÷kTgL


===============================lhNNff===================uf=kf=÷g=kf= j8f g+= ====== a:g]
====================sf gfpFdf============ lhNnf cbfntaf6 hf/L ePsf] kGw| lbg] Dofb

=======================afbL / ==================k|ltafbL ePsf] ===============d'2fdf


====================cbfntaf6 ldlt ======================df ===================== -s] ug]{ u/L clGtd
km};nf ePsf] 5 ;f]xL ljj/0f ;+lIfKt ¿kdf pNn]v ug]{_ ug]{ u/L clGtd km};nf ePsf]n] ;f]
km};nf sfof{Gjog ug]{ k|of]hgsf] nflu pkl:yt x'g of] Dofb hf/L ul/Psf] 5 . tkfO{Fn] of]
Dofb a'lemlnPsf] jf sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{ 6fF; ePsf] ldltn] af6fsf Dofb afx]s kGw|

lbgleq o; cbfntdf cfkm}F pkl:yt x'g cfpg' jf cfkm\gf] sfg"g Joj;foL jf jfl/; d's//
u/L k7fpg' xf]nf . Dofbleq cbfntdf pkl:yt x'g gcfP sfg"g adf]lhd x'g]5 .

;DalGwt sd{rf/Lsf],–
b:tvtM
gfdM
kbM
Olt ;Djt\ @)======== ;fn ==============dlxgf===============ut] /f]h ========= z'ed\ .

 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .


 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .

162
cg';"rL–@%
-bkmf @#* sf] pkbkmf -(_ ;Fu ;DalGwt_
rng rnfpg] 3/÷k;nsf] tfNrf vf]nL lbgsf] nflu hf/L ul/Psf] Dofbsf] 9fFrf

=================sf] 5f]/f ÷5f]/L÷klt÷kTgL ===============lhNnf =======uf=kf=÷g=kf= j8f g+= ==========


a:g] jif{==========sf gfpFdf lhNnf ====== cbfntaf6 hf/L ePsf] ;ft lbg] Dofb

=======================afbL / ==============k|ltafbL ePsf] ==============d'2fdf ============cbfntaf6


ldlt =======================df rng rnfO{ lbg] u/L clGtd km};nf ePsf]df o; cbfntaf6 8f]/
vl6O{ rng rnfO{ lbg hfFbf =============lhNnf ==============uf=kf=÷g=kf= j8f g+= ======
ls=g+====== df ag]sf] 3/÷k;ndf tfNrf nflu /fv]sf] / ;f] tfNrf vf]Ngsf] nflu ;f]
3/÷k;nsf] wgL tkfO{F pkl:yt x'g gcfpg' ePsf]n] ;f] 3/÷k;nsf] tfNrf vf]nL lbgsf]
nflu of] ;ft lbg] Dofb o; rng rnfpg' kg]{ 3/÷k;ndf 6fF; ul/Psf]
5 . of] Dofb 6fF; ePsf] ldltn] ;ft lbgleq ;f] 3/÷k;nsf] tfNrf vf]nL lbg' xf]nf . ;f]
Dofbleq tfNrf gvf]n]df cbfntaf6 8f]/ cfO{ tfNrf vf]nL ;f] 3/÷k;n rng rnfO{
lbOg]5 . o; ljifodf kl5 tkfO{Fsf] s'g} ph'/ nfUg] 5}g .

;DalGwt sd{rf/Lsf],–
b:tvtM
gfdM
kbM

Olt ;Djt\ @)======== ;fn============dlxgf =============ut] /f]h================z'ed\ .

 ldlt @)&%.)%.)! sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .

163
cg';"rL–@^
-bkmf @$! sf] pkbkmf -@_ ;Fu ;DalGwt_
c+z 5'6\ofpgsf] nflu xflh/ gx'g] c+lzof/sf] gfpFdf hf/L x'g] Dofbsf] 9fFrf

= ========sf] 5f]/f÷5f]/L÷klt÷kTgL ============lhNnf =============uf=kf÷g=kf= j8f g+= === a:g]


jif{========sf gfpFdf ==========lhNnf cbfntaf6 hf/L ePsf] kGw| lbg] Dofb

=======================afbL / ==============k|ltafbL ePsf] ==============d'2fdf ============cbfntaf6


ldlt =======================df c+za08f u/L lbg] u/L clGtd km};nf ePsf]df ;f] km};nf adf]lhd
c+z 5'6\ofO{ lbgsf] nflu c? c+lzof/ o; cbfntdf xflh/ /x]sf] t/ tkfO{F xflh/ gx'g'
ePsf]n] sfg"g adf]lhd c+za08f u/L cfkm\gf] efusf] c+z a'emL lng cfpgsf] nflu of] Dofb
hf/L ul/Psf] 5 . of] Dofb a'lemlnPsf] jf sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{ 6fF; ePsf] ldltn] af6fsf
Dofb afx]s kGw| lbgleq cbfntdf cfkm}F pkl:yt x'g jf cfkm\gf] jfl/; jf sfg"g Joj;foL
d's// u/L k7fpg' xf]nf . tkfO{F pkl:yt gePdf tkfO{F ;d]t ;a} c+lzof/nfO{ /fvL Ps}
k6s c+z 5'6\ofO{ a08f ul/g]5 . tkfO{F pkl:yt x'g gcfPdf cfk"mnfO{ g/fvL a08f 5'6\ofO{
c;n sd;n k¥of] jf 36L a9L eof] egL kl5 s'g} lsl;dsf] ph'/L ug{ kfOg]] 5}g .
;DalGwt
sd{rf/Lsf],–
b:tvtM
gfdM
kbM

Olt ;Djt\ @)====== =====;fn============dlxgf =============ut] /f]h=========z'ed\ .

164
cg';"rL–@&
-bkmf @$! sf] pkbkmf -*_ ;Fu ;DalGwt_
c+z lbg] jf c+za08f x'g] ;DklQ lhDdf /fVg] JolQmsf
gfddf hf/L ePsf] Dofbsf] 9fFrf

=============sf] 5f]/f÷5f]/L÷klt÷kTgL ====== lhNnf==========uf=kf=÷g=kf= j8f g+= ========= a:g]


jif{=======sf gfpFdf ========= lhNnf cbfntaf6 hf/L ePsf] kGw| lbg] Dofb

=======================afbL / ==============k|ltafbL ePsf] ==============d'2fdf


============cbfntaf6 ldlt =======================df c+za08f u/L lbg] u/L clGtd km};nf
ePsf]df ;f] km};nf adf]lhd c+za08f 5'6[ofO{ lbgsf] nflu cbfntaf6 8f]/ vl6O{ cfpFbf
tkfO{F km]nf gk/]sf] / tkfO{Fsf Psf3/sf pd]/ k"/f u/]sf JolQmn] ;d]t kmFf6jf/L adf]lhdsf]
;a} ;DklQ bflvnf gu/]sf]n] tkfO{Fsf] 3/ b}nf]df of] Dofb 6fF;L lbPsf] 5 . of] Dofb 6fF;]sf]
ldltn] af6fsf Dofb afx]s kGw| lbgleq cbfntdf cfkm}F pkl:yt x'g jf cfkm\gf] sfg"g
Joj;foL jf jfl/; d's// u/L cfkm\gf lhDdfdf /x]sf] a08f ug'{ kg]{ kmfF6jf/Ldf n]lvPsf ;a}
;DklQ b]vfO{ 5'6\ofO{ c+za08f u/L lbg cfpg' xf]nf . tkfO{F klg cfpg' ePg / jfl/; jf
sfg"g Joj;foL klg k7fpg' ePg eg] sfg"g adf]lhd
x'g]5 .

;DalGwt sd{rf/Lsf],–
b:tvtM
gfdM
kbM

Olt ;Djt\ @)=======;fn==========dlxgf =============ut] /f]h==================z'ed\ .

165
cg';"rL–@*
-bkmf @%$ sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGWft_
;/sf/ afbL x'g] b]jfgL d'2f

!= g]kfn ;/sf/ jf To;sf] s'g} sfof{no, cbfnt, ;+a}wflgs lgsfosf] xs lxt jf


;/f]sf/ ePsf] d'2f,
@= ;/sf/L hUuf bkf]6 ;DaGwL d'2f,
#= lt/f] bkf]6 ;DaGwL d'2f,
$= d"n'sL b]jfgL ;+lxtf, @)&$ sf] bkmf $#@ / $## cGtu{tsf] d'2f,
%= ;/sf/L /sd snd bjfPsf] jf ;/sf/L xsb}of nfUg] s'/f sfod ug]{ ljifosf] d'2f,
^= g]kfn ;/sf/ afbL x'g] egL g]kfn ;/sf/n] ;do ;dodf g]kfn /fhkqdf ;"rgf
k|sfzg u/L tf]s]sf] c? b]jfgL d'2f .

166
cg';"rL–@(
-bkmf @*$ ;Fu ;DalGwt_
lnvt kl~hsfsf] 9f+Frf

=================================lj?4 ====================================
d'2f =============== ;fn==================sf] ld=g+====================
lnvtsf] lnvtx¿sf] 5f]6s/L ljj/0f lnvt bflvnf lnvt bflvnf sd{rf/Lsf]
qmd;ª\Vof ug]{ kIfsf] ePsf] ldlt ;xL5fk
slxNo} kfFr jif{kl5 gfd
g;8fpg] ;8fpg]

tof/ ug]{sf] b:tvt k|dfl0ft ug{] clws[tsf] b:tvt

b|i6Jo
d''n'sL ;+lxtf ;DaGwL s]xL g]kfn P]gnfO{ ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f nfdf] zLif{s, k|:tfjgf /
ljlw lgdf{0f ;"q, bkmf ! sf] pkbkmf -!_ / cg';"rL–! afx]s cGoq 7fpF 7fpFdf /x]sf] æP]gæ eGg]
zAbsf] ;§f æ;+lxtfæ eGg] zAb /fvL ?kfGt/ ul/Psf] 5 .

167

You might also like