नेपालकाे संविधान २०१९ PDF
नेपालकाे संविधान २०१९ PDF
np
g]kfnsf] ;+ljwfg
@)!(
1
www.lawcommission.gov.np
k|:tfjgf
g]kfn clw/fHo / g]kfnL hgtfsf] ;jf]{Qd lxt / ;d'Ggltsf] lgldQ nf]s ;Ddltsf]
cg's"n zf;g Joj:yf rnfpg' jf~5gLo ePsf] / To:tf] Joj:yf hghfjgdf cfwfl/t, /fli6«o
k|ltef / k/Dk/f ;'xfpFbf], tn}b]lv p7L ;Dk"0f{ hgtfsf] lqmofzLn ;xof]u kfpg] /
ljs]G›Ls/0fsf] l;4fGtnfO{ c+ufNg] bnljlxg k|hftflGqs k~rfot k|0ffnLåf/f dfq ;Dej 5 eGg]
xfd|f] b[9 ljZjf; ePsf] Ù /
Kof/f k|hfsf] ;'v / ;d[l4 g] ;b}j xfd|f] Ps dfq nIo eO{ ;f] nIo k|fKt ug{sf] nflu
xfldaf6 b[9;+sNk ul/aS;]sf]n]
g]kfn clw/fHosf] lgldQ Ps ;+ljwfg agfO{ hf/L ug'{ jf~5gLo xF'bf xfd|f dxfg\ tyf
cfb/0fLo k"j{hx?sf kfnfb]lv g} rlncfPsf] xfd|f d'n'ssf] ;+j}wflgs sfg"g, /Lt / k/Dk/f
cg';f/ xfdLdf cGtlg{lxt /fhsLo ;Qf / ljz]ifflwsf/ k|of]u ul/aS;L xfdL >L %
dxf/fhflw/fh dx]G› jL/ ljqmd zfxb]jaf6 of] ;+ljwfg agfO{ hf/L u/LaS;]sf 5f}+ .
efu !
k|f/lDes
!= ;+ljwfg d"n sfg"g M of] ;+ljwfg g]kfnsf] d"n sfg"g xf] / o;df n]lvPsf s'/fsf cwLgdf /xL
of] ;+u aflemg] sfg"g aflemPsf] xb;Dd cdfGo x'g]5 .
@= /fi6« M -!_ h'g;'s} wd{, j0f{, hft jf hfltsf eP klg ;dfg cfsf+Iff /fVg] / /fhd's'6k|lt
cf:yfåf/f Pstfsf] ;"qdf cfa4 ;a} g]kfnL hgtf ;dli6 ?kdf Ps /fi6« xf] .
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
2
www.lawcommission.gov.np
-@_ cfˆgf] k|ltef / k/Dk/f cg';f/ /fhg}lts, cfly{s / ;f+:s[lts hLjgsf] ljsf; ug]{
/ c? /fi6«x?;+u cfˆgf] ;DaGw lgwf{/0f ug]{ /fi6«sf] cljgfZo / cljR5]B clwsf/ xf] .
#= clw/fHo M -!_ g]kfn Pp6f :jtGq, cljefHo / ;fj{ef}d;Qf ;DkGg /fhtGqfTds lxGb"
clw/fHo xf] .
-@_ g]kfnsf] If]q b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ of] ;+ljwfg k|f/De x'Fbfsf] avtsf] If]qÙ /
-v_ of] ;+ljwfg k|f/De ePkl5 k|fKt x'g] If]q .
$= /fi6« efiff M g]kfnsf] /fi6«efiff b]jgfu/L lnlkdf g]kfnL efiff xf] .
%= /fli6«o em08f M l;ld|s /Ësf] e"OF / uf9f gLnf] /Ësf] lsgf/f ePsf] b'O{ lqsf]0f clnslt
hf]l/Psf], dflyNnf] efudf v'k]{ rG›sf] aLrdf ;f]x|df cf7 sf]0f b]lvg] ;]tf] cfsf/ / tNnf]
efudf afx| sf]0f o'Qm ;"o{sf] ;]tf] cfsf/ c+lst ePsf], k/Dk/fut em08f g]kfnsf] /fli6«o em08f
xf] . ;f] em08f agfpg] t/Lsf / tT;DaGwL c? ljj/0f cg'';"rL ! df lbOPsf] 5 .
^= /fli6«o ufg, OToflb M -!_ cg';"rL @ df n]lvP adf]lhdsf] >L % sf] ;nfdL g]kfnsf] /fli6«o ufg
xf] .
-@_ g]kfnsf] /fli6«o km"n nfnLu'/fF;, /fli6«o /Ë l;ld|s, /fli6«o hgfj/ ufO{ / /fli6«o
k+5L 8fFkm] xf] .
-#_ g]kfnsf] lg;fgf–5fk cg';"rL # df c+lst eP adf]lhdsf] x'g]5 .
t/ ;f] lg;fgf–5fk cfjZostfg'';f/ 7"nf] jf ;fgf] cfsf/sf] agfpg ;lsg]5 / To;df
>L % sf] ;/sf/af6 lgwf{l/t /Ë k|of]u x'g ;Sg]5 .
efu @
&= ;+ljwfg k|f/De x'Fbfsf avtsf] gful/stf M g]kfndf :yfoL jf;:yfg ePsf] b]xfosf] k|To]s
JolQm of] ;+ljwfg k|f/De x'Fbfsf avt g]kfnsf] gful/s 7xg]{5 M–
-s_ hf] g]kfndf hGd]sf] xf] Ù
-v_ h;sf] cfdf afa'df Pshgf g]kfndf hGd]sf] xf] Ù
-u_ g]kfnsf] sfg"g jf /Lt adf]lhd g]kfnsf] gful/ssf ;fy s'g} lsl;dsf]
j}jflxs ;DaGw ePsf] :jf:gLdflg; Ù jf
-3_ g]kfnsf] sfg"g adf]lhd h;n] gful/stfsf] k|df0fkq lnO;s]sf] 5 .
t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
3
www.lawcommission.gov.np
4
www.lawcommission.gov.np
5
www.lawcommission.gov.np
-$_ s'g} klg JolQm pk/ cbfntdf To;} s;"/df Ps k6s eGbf a9\tf d'2f rnfOg] /
;hfo ul/g] 5}g .
-%_ s'g} s;"/sf] cleof]u nfu]sf] JolQmn] :j]R5fn] aofg lbPdf afx]s lghnfO{ cfˆgf]
lj?4df aofg lbg s/ nufOg] 5}g .
-^_ s'g} lu/ˆtf/ ePsf] JolQmnfO{ lu/ˆtf/ ePsf] sf/0f ;lxtsf] ;"rgf, oyfzSo rfF8f],
glbO{ y'gfdf /flvg] 5}g / To:tf JolQmnfO{ cfkm"n] /f]h]sf] sfg"gL Joj;foL;Fu ;Nnfx lng] /
lghåf/f k'k{If ug]{ clwsf/af6 jl~rt ul/g] 5}g .
:ki6Ls/0f – o; pkwf/fsf] k|of]hgsf] lgldQ æsfg"gL Joj;foLÆ eGgfn] s'g} cbfntdf
s'g} JolQmsf] k|ltlglwTj ug{ tTsfn k|rlnt sfg"gn] clwsf/ lbPsf] h'g;'s} JolQmnfO{ ;d]t
hgfpF5 .
-&_ lu/ˆtf/ ul/Psf] / y'gfdf /flvPsf] k|To]s JolQmnfO{ lu/ˆtf/ ePsf] 7fFpaf6 af6fsf]
Dofb afx]s rf}la; 306fleq d'2f x]g]{ clwsf/Lsf ;dIf pkl:yt u/fpg' k5{ / s'g} klg
JolQmnfO{ To:tf clwsf/Lsf] cfb]zn] afx]s ;f] cjlweGbf a9L y'gfdf /fVg x'Fb}g .
-*_ pkwf/f -^_ / -&_ df n]lvPsf s'/f b]xfosf JolQmnfO{ nfu" x'g] 5}g M–
-s_ zq' /fHosf] gful/s Ù jf
-v_ lgjf/s gh/aGb /fVg] Joj:yf ug]{ s'g} sfg"g cGtu{t lu/ˆtf/ ePsf] jf
gh/aGb ePsf] JolQm .
!@= b]zlgsfnf lj?4sf] xs M s'g} klg gful/snfO{ b]zlgsfnf ul/g] 5}g .
!#= zf]if0f lj?4sf] xs M dflg;sf] a]rlavg, bf;Tj / dflg;nfO{ s'g} lsl;dsf] ha/h:tL sfd
u/fpg lgif]w ul/Psf] 5 .
t/ ;fj{hlgs k|of]hgsf] nflu sfg"gåf/f clgjfo{ ;]jfsf] Joj:yf ug{ afwf kg]{ 5}g .
!$= wd{ ;DaGwL xs M k|To]s JolQmn] k/Dk/fsf] dof{bf /fvL ;gftgb]lv rlncfPsf] cfˆgf] wd{sf]
cjnDjg / cfˆgf] wfld{s s[To ug{ kfpg]5 .
t/ s;}n] s;}sf] wd{ kl/jt{g u/fpg kfpg] 5}g .
!%= ;DklQsf] xs M sfg"g adf]lhd jfx]s s'g} klg JolQmsf] ;DklQ ckx/0f x'g] 5}g .
!^= ;+j}wflgs pkrf/sf] xs M o; efuåf/f k|bQ xssf] k|rngsf nflu wf/f &! Dff n]lvPsf] t/Lsf
cg';f/ sf/afxL rnfpg kfpg] xs ;'/lIft ul/Psf] 5 .
!&= ;fj{hlgs lxtsf] lgldQ df}lns xssf] k|of]udf aGb]h M-!_ o; efudf n]lvPsf xsx?sf]
k|of]unfO{ ;fj{hlgs lxtsf] lgldQ Jojl:yt jf lgolGqt ug{sf nflu sfg"g agfpg ;lsg]5 .
6
www.lawcommission.gov.np
-@_ b]xfosf] s'g} jf ;a} p2]Zon] ag]sf] egL s'g} P]gsf] k|:tfjgfdf n]lvPsf]5 eg]
To:tf] P]g jf To; cGtu{tsf] sfg"g ;/xsf] lgod, cfb]z jf pklgod ;fj{hlgs lxtsf] lgldQ
ag]sf] sfg"g dflgg]5 M–
-s_ g]kfnsf] ;'/Iff sfod /fVg Ù
-v_ zflGt / Joj:yf sfod /fVg Ù
-u_ ljb]zL /fHox?;+u ldqtfsf] ;DaGw sfod /fVg Ù
-3_ ljleGg ju{, k]zf jf If]qsf hgtfsf aLr ;';DaGw sfod /fVgÙ
-ª_ ;j{;fwf/0f hgtfsf] ;bfrf/, :jf:Yo, ;'ljwf, cfly{s lxt, lzi6frf/ jf
g}ltstf sfod /fVg Ù
-r_ afns jf :jf:gLdflg;sf] lxtsf] ;+/If0f ug{Ù
-5_ cfGtl/s czflGt jf afXf cfqmd0f /f]Sg Ù
-h_ cbfnt jf /fli6«o k~rfotsf] cjx]ngf x'g lbgaf6 /f]Sg Ù===
-em_ of] ;+ljwfg jf tTsfn k|rlnt cGo sfg"gsf] Joj:yf pN6fpg] s'r]i6f jf
c? s'g} To:tf] s'r]i6f /f]Sg Ù /
-`_ df}lns st{Jo kfngf u/fpg .
Effu $
k~rfot k|0ffnLsf lgb]{zs l;4fGtx?
!*= l;4fGtsf] k|of]u M o; efudf n]lvPsf l;4fGtx? ;fdfGo dfu{ k|bz{gsf nflu x'g\ / ltgnfO{
s'g} cbfntåf/f nfu" ul/g] 5}g .
!(= p2]Zo / nIo M Jofks /fli6«o b[li6sf]0faf6 ljleGg ju{ / Joj;fosf] lxtdf ;fd~h:o NofO{
Pp6f k|hftflGqs, Gofok"0f{, ultzLn / zf]if0f/lxt ;dfhsf] ;[hgf u/L hgsNof0fsf] clej[l4
ug'{ k~rfot k|0ffnLsf] p2]Zo x'g]5 .
-@_ ;fwf/0f hgtfnfO{ hfu?s / r]tgzLn agfO{ qmlds ljs]G›Ls/0fåf/f k|To]s txsf]
zf;gdf hgk|ltlglwx?nfO{ clwsflws dfqfdf ;lDdlnt u/fO{ b]zsf] k|ltef / ;fwgnfO{ ;se/
7
www.lawcommission.gov.np
a9L dfqfdf / :j]R5fn] pkwf/f -!_ cg'?ksf] ;dfhsf] ;[hgf ug]{ sfddf, kl/rfng ug'{
k~rfot k|0ffnLsf] /fhg}lts nIo x'g]5 .
-#_ pkwf/f -!_ df plNnlvt ;dfhsf] ;[hgf ug]{ sfddf ;fwf/0f hgtfnfO{ lqmofzLn
t'Nofpg] dfu{df /x]sf afwfx? x6fO{ ;fd~h:k"0f{ g}ltstfdf cfwfl/t ;fdflhs hLjgsf] :yfkgf
ug'{ tyf k/fk"j{sfnb]lv g]kfnsf] ;d[l4 tyf j}ej / /fli6«o rl/qsf] ?kdf g]kfnL gfu/Lsn]
cjnDjg u/L cfPsf] g]kfnsf] ;+:s[lt / k/Dk/fut dfGotfk|lt /xL cfPsf] kf/:kl/s ;'dw'/
;lxi0f'tfnfO{ sb/ ub}{ /fli6«o Pstf sfod ug'{ k~rfot k|0ffnLsf] ;fdflhs nIo x'g]5 .
-$_ pkwf/f -!_ df plNnlvt ;dfhsf] ;[hgf ug]{ sfddf b]zsf] cfly{s pGgltdf
hg;fwf/0fnfO{ ;se/ a9L dfqfdf ;lDdlnt u/fO{ lghL pBdnfO{ ;d]t plrt k|>o lbO{ s'g}
klg ju{ jf JolQmåf/f cGo s'g} ju{ jf JolQmdf cg'lrt cfly{s bjf x'g glbg] ug{ / g]kfnL
hg–hLjgsf ;a} If]qaf6 lghL pBf]usf] ?kdf nufgL ug{ k|f]T;fxg lbO{ ;femf ;+:yfx?nfO{
g]kfnsf] pBf]u tyf Jofkf/ gLltsf] cfwf/zLnfsf] ?kdf :yfkgf ug{ To:tf ;femf ;+:yfx?nfO{
;j{;fwf/0f hgtfsf] pBf]u Joj;fosf] ?kdf ljsl;t u/fO{ cfly{s nfe / ;'ljwf pkef]u ug{
kfpg] u/L k|f]T;fxg lbg] Joj:yf ;d]t ug'{ k~rfot k|0ffnLsf] cfly{s nIo x'g]5 .
-%_ g]kfnsf] k|fs[lts ;|f]t tyf ;DkbfnfO{ pkof]uL / nfebfoL x'g] u/L ltgsf]
Gofof]lrt ?kdf kl/rfng u/L ;dfg cj;/sf] cfwf/df g]kfn clw/fHosf ljleGg If]q aLr
;Gt'lnt ljsf; ug]{ k|of; u/L ;a} If]qsf hgtfnfO{ ;dfg l:yltdf Nofpg plrt ;'ljwfx?
Kf|bfg ug]{ k|of; u/L g]kfnL u|fdL0f hgtfsf] cfwf/e"t cfjZostf k"/ f ug]{ x]t'n] cfly{s
ljsf;nfO{ cl3 a9fpg hf]8 lbg' k~rfot k|0ffnLsf] ljsf;sf] nIo x'g]5 .
-^_ ;+o'Qm /fi6« ;+3sf] d"ne"t dfGotf tyf c;+nUgtfsf] l;4fGtnfO{ cjnDjg u/L
g]kfnnfO{ zflGtIf]q agfpg] k|of; ug'{ k~rfot k|0ffnLsf] k//fi6« gLltsf] nIo x'g]5 .
Effu %
>L %
@)= clwsf/sf] ;|f]t >L %M-!_ of] ;+ljwfgdf æ>L %Æ eGg] zAbn] >L % j8fdxf/fhflw/fh
k[YjLgf/fo0f zfxsf j+zh cfo{ ;+:s[ltsf cg'ofoL lxGb" wd{jnDjL u2Lg;Lg >L %
dxf/fhflw/fh nfO{ ;Daf]wg u/]sf] ;Demg' kb{5 .
-@_ g]kfnsf] ;fj{ef}d;Qf >L % df lglxt /x]sf] 5 / sfo{sfl/0fL, Joj:yflksf / Gofo
;DaGwL ;a} clwsf/ df};"kmaf6 lgM;[t x'G5g\ . zfx /fhj+zsf] pRrtd k/Dk/f cg';f/ k|hfsf]
8
www.lawcommission.gov.np
lxt / OR5fsf] ljrf/ u/L >L % af6 of] ;+ljwfg / tTsfn k|rlnt cGo sfg"g adf]lhd :yflkt
c+ux?åf/f ;f] clwsf/x? k|of]u ul/alS;G5 .
†
@)s= ;dGjo kl/ifb\ M -!_ bnljlxg k|hftflGqs k~rfot k|0ffnLåf/f ;a} g]kfnLnfO{ Ps} ;"qdf ufF;L
b]zsf] ;'/Iff, ;'Joj:yf, zflGt / Gofo sfod u/L /fli6«o :jtGqtf, ;fj{ef}ldstf tyf
cv08tfsf] ;+/If0f u/L >L % sf] sfo{sfl/0fL, Joj:yflksf, Gofo ;DaGwL tyf cGo
sfo{k|0ffnLdf ;dGjo sfod /fVg >L % af6 rflxaS;]df Pp6f ;dGjo kl/ifb\sf] u7g
ul/aS;g ;lsaS;g]5 .
-@_ ;dGjo kl/ifb\sf] u7g, sfd, st{Jo / sfo{k|0ffnL ;d]t cGo cfjZos ljifodf >L
% af6 :jLs[t lgodfjnL adf]lhd x'g]5 / of] lgodfjnLsf] kfngf eof] ePg eGg] k|Zg s'g}
cbfntdf p7fpg kfOg]5}g .
@!= /fhu2L–pQ/flwsf/ ;DaGwL sfg"g M -!_ o; ;+ljwfgsf] s'g} s'/fn] klg >L % sf j+zhx?sf]
/fhu2L–pQ/flwsf/ ;DaGwL sfg"g, /Lt / k/Dk/fnfO{ c;/ kfg]{ 5}g .
-@_ >L % sf j+zhx?sf] /fhu2L–pQ/flwsf/ ;DaGwL sfg"g agfpg], ;+zf]wg ug]{ /
vf/]h ug]{ ;Dk"0f{ clwsf/ >L % df dfq /xg]5 .
@@= /fHo;xfos, /fHo;xfos kl/ifb\, /fhk|ltlglw / /fh k|ltlglw kl/ifb\ M o; ;+ljwfgdf >L % nfO{
;Daf]wg x'g] zAbn], ljifo jf k|;Ë cg';f/ csf]{ cy{ gnfu]df, clwsf/ kfPsf] /fHo ;xfos jf
/fHo;xfos kl/ifb\nfO{ / wf/f @@ s= adf]lhd clwsf/ k|of]u ug]{ /fhk|ltlglw jf /fhk|ltlglw
kl/ifb\nfO{ klg hgfpF5 .
◊
@@s= /fhk|ltlglw / /fhk|ltlglw kl/ifb\M >L % af6 df};"km g]kfn aflx/ /lxaS;]sf] cjlw jf s'g}
tf]lsPsf] calw;Ddsf] lgldQ nfndf]x/n] k|dfl0ft ul/aS;]sf] clwsf/ kqdf tf]lsPsf] zt{sf]
cwLgdf /xL df};"kmaf6 ul/aS;g] b}lgs sfo{ ;~rfng ug{ /fhk|ltlglw lgo'Qm ul/aS;L jf
/fhk|ltlglw kl/ifb\ u7g ul/aS;L clVtof/ lbg ;lsaS;g]5 . To:tf] /fhk|ltlglw jf
/fhk|ltlglw kl/ifb\n] clwsf/ kqdf tf]lsPsf] zt{ tyf kl/lw cGtu{t /xL u/]sf] sfo{ o;
;+ljwfgsf] p2]Zosf nflu >L % af6 eP ;/x dflgg] 5 .
@@v= >L % sf] em08f Mrt'/:q cfsf/, l;ld|s /Ësf] e"OF, ;]tf] lsgf/f, em08fsf] b08Llt/sf] dflyNnf]
s'gfdf v'k]{ rG›sf] aLrdf ;f]x|df cf7 sf]0f b]lvg] ;]tf] cfsf/, b08Lsf] kNnfkl§sf] dflyNnf]
s'gfdf afx|sf]0fo'Qm ;"o{sf] ;]tf] cfsf/, dWo efudf k~rtTjsf] k|lts kf/]/ /vfÍg ul/Psf]
;]tf] em08f /x]sf] / ;f] em08fsf] b08LnfO{ cufl8sf] b'a} xftn] ;dftL k5fl8sf] bfofF v'Ýfn]
†
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f yk . of] wf/f >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgf4f/f tf]lsaS;]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 elgPsf]df ldlt
@)#*÷!÷@( b]lv k|f/De ePsf] .
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
◊
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f wf/f *^ nfO{ wf/f @@ s u/L :yfGt/ ul/Psf] .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
9
www.lawcommission.gov.np
b08Lsf] km]bnfO{ cf8 lbO{ ;Dd'v d'v kf/L plePsf] ;]tf] l;+x ePsf] k/Dk/fut em08f >L % sf]
em08f xf] .
Effu ^
/fh;ef
@#= /fh;ef M-!_ g]kfndf Ps /fh;ef /xg]5 h;sf] sfd o; ;+ljwfgdf n]lvP adf]lhd x'g]5 .
-@_ /fh;efdf b]xfosf JolQmx? /xg]5g\ M–
-s_ >L % af6 tf]lsaS;]sf /fhkl/jf/sf ;b:oÙ
-v_ k|wfg dGqL kb]g ;b:o Ù
-u_ k|wfg GofofwLz kb]g ;b:o Ù
-3_ /fli6«o k~rfotsf cWoIf kb]g ;b:o Ù
-ª_ pkk|wfg dGqL kb]g ;b:o Ù
-r_ dGqLx? kb]g ;b:o Ù
-5_ a8fu'?Ho" kb]g ;b:o Ù
-h_ gfoa a8fu'?Ho" kb]g ;b:o Ù
-em_ k|wfg ;]gfklt kb]g ;b:o Ù
-`_ d'Vo ;fx]jHo" kb]g ;b:o Ù
-6_ clVtof/ b'?kof]u lgjf/0f cfof]usf k|d'v cfo'Qm kb]g ;b:o Ù
-7_ dxfn]vf k/LIfs kb]g ;b:o Ù
-8_ nf]s ;]jf cfof]usf cWoIf kb]g ;b:o Ù
-9_ k|d'v lgjf{rg cfo'Qm kb]g ;b:o Ù
-0f_ dxfGofoflwjQmf kb]g ;b:o Ù
-t_ d"n k'/f]lxt kb]g ;b:o Ù
-y_ d'Vo rf}tl/of kb]g ;b:o Ù
-b_ >L % af6 tf]lsaS;]sf >L % sf sd{rf/L Ù
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
10
www.lawcommission.gov.np
-w_ >L % af6 tf]lsaS;]sf >L % sf] ;/sf/sf] d'Vo ;lrj tyf ;lrjÙ /
-g_ /fli6«o hLjgsf ljleGg If]qdf Voflt k|fKt u/]sf jf /fi6«sf] ljz]if ;]jf
u/]sf JolQmx?dWo]af6 jf /fh;efsf ;b:otfsf] lgldQ pko'Qm
;lDemaS;L >L % af6 lgo'Qm ul/aS;]sf cGo ;b:o .
-#_ pkwf/f -@_ sf] v08 -s_, -b_, -w_ / -g_ adf]lhd lgo'Qm ePsf JolQm >L % sf]
OR5fg';f/sf] cjlw;Dd ;b:o /xg]5g\ .
-$_ /fh;efsf] a}7s >L % af6 aS;]sf] cfb]z cg';f/ af]nfOg] 5 / df};"km pkl:yt
xf]OaS;]df df};"kmaf6 ;efkltsf] cf;g u|x0f ul/aS;g]5 . df};"kmsf] cg'kl:yltdf >L %
o'jf/fhflw/fh c7f/ jif{ k'luaS;]sf] /x]5 eg] df};"km o'j/fhflw/fhaf6 ;efkltsf] cf;g u|x0f
ul/aS;g]5 / df};"km c7f/ jif{ gk'luaS;]sf] eP >L % af6 ;fwf/0f ta/n] jf vf; tj/n]
dgf]lgt ul/aS;]sf] pk;efkltn], / To;/L pk;efklt dgf]lgt gePsf] cj:yfdf /fh;efsf]
;f] j}7sdf k|:tfjåf/f lg0f{o ul/Psf] ;b:on], a}7ssf] ;efkltTj ug]{5 .
-%_ pkwf/f -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lgDglnlvt cj:yfdf /fh;efsf]
a}7s /fh;efsf ;lrjn] af]nfpg] 5g\ / To;/L af]nfOPsf] a}7sdf pQm a}7sn] k|:tfjåf/f
lg0f{o u/]sf] JolQmn] ;efkltTj ug]{5 M–
-s_ >L % sf] :ju{jf; ePdf jf df};"kmaf6 /fhu2L kl/Tofu ul/aS;]sf]
3f]if0ff ul/aS;]dfÙ jf
-v_ >L % dfgl;s jf zf/Ll/s czQmfj:yfn] ubf{ a}7s af]nfpg cfb]z
aS;g c;dy{ xf]OaS;]sf]5 egL /fh;efsf] ;Dk"0f{ ;b:o ;+Vofsf]
sDtLdf rf/ v08sf] Ps v08 ;b:ox?n] -h;dWo] sDtLdf rf/hgf
dGqLx? x'g' kb{5_ x:tfIf/ u/L dfFu u/]df .
-^_ -s_ pkwf/f -%_ sf] v08 -s_ sf] cj:yfdf af]nfOPsf] a}7ssf] /fhu2L–pQ/flwsf/
;DaGwL sfg"g, /Lt / k/Dk/f cg';f/ >L % sf] pQ/flwsf/Lsf] /fHof/f]x0fsf] 3f]if0ff ug]{5 Ù /
-v_ ;f] a}7sn] >L % sf] pd]/ c7f/ jif{eGbf sd ePdf >L % af6
agfOaS;]sf] lgodsf] cwLgdf /xL /fHo;xfos jf /fHo;xfos kl/ifb\sf]
3f]if0ff ug]{5 .
t/ o; v08 adf]lhd 3f]if0ff ePsf] /fHo;xfos jf /fHo;xfos
kl/ifb\ >L % c7f/ jif{ k'luaS;]kl5 sfod /xg] 5}g .
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
Gff]6 M wf/f @# sf] pkwf/f -#_ df ;+ljwfgsf] klxnf] / bf];|f] ;+zf]wg4f/f klg ;+zf]wg ePsf] .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
11
www.lawcommission.gov.np
-&_ -s_ pkwf/f -%_ sf] v08 -v_ sf] cj:yfdf af]nfOPsf] a}7sn] >L % dfgl;s jf
zf/Ll/s czQmfj:yfn] ubf{ /fh;efsf] a}7s af]nfpg] cfb]z aS;g c;dy{ eOaS;]sf] xf] jf
xf]Og eGg] lg0f{o ug]{5 Ù /
-v_ /fh;efn] xf] egL ;Dk"0f{ ;b:o ;+Vofsf] sDtLdf tLg v08sf] b'O{ v08 ax'dtn]
lg0f{o u/]df >L % o'j/fhflw/fh c7f/ jif{ k'lujS;]sf] /x]5 eg] df};"kmnfO{ /fHo;xfos 3f]if0ff
ug]{5 / c? cj:yfdf >L % af6 agfOaS;]sf] lgodsf] cwLgdf /xL /fHo;xfos jf /fHo;xfos
kl/ifb\sf] 3f]if0ff ug]{5 .
t/ o; v08 adf]lhd 3f]if0f ul/Psf] /fHo;xfos jf /fHo;xfos kl/ifb\ >L % sf]
:ju{jf; ePdf jf df};"kmaf6 /fhu2L kl/Tofu ul/aS;]df jf k'gM /fhsLo sfo{ef/ axg ug{
;dy{ xf]OalS;G5 egL df};"kmaf6 /fh;efnfO{ ;"rgf aS;]df >L % af6 agfOaS;]sf] lgodsf]
cwLgdf /xL sfod /xg] 5}g .
-*_ pkwf/f -^_ jf -&_ adf]lhd 3f]if0ff ul/Psf] /fHo;xfos jf /fHo;xfos kl/ifb\nfO{
>L % jf df};"kmsf pQ/flwsf/Lsf] lxtsf] k|lts"n s'g} lg0f{o ug]{ jf :jLs[lt k|bfg ug]{ clwsf/
x'g] 5}g .
-(_ pkwf/f -^_ sf] v08 -s_ df ePsf] s'g} klg s'/fn] To:tf] 3f]if0ff hf/L geP;Dd >L
% sf] pQ/flwsf/LnfO{ /fhu2Lsf] clwsf/ k|of]u ul/aS;gdf afwf k'¥ofpg] 5}g .
-!)_ -s_ pkwf/f -%_, -^_ / -&_ df n]lvPb]lv afx]ssf of] ;+ljwfg adf]lhd /fh;efn]
ug]{ c? sfd >L % af6 tf]lsaS;]sf /fh;efsf ;ftb]lv kGw| hgf;Dd ;b:o ePsf] Pp6f
:yfoL ;ldltn] /fh;efsf gfddf ug{ ;Sg]5 .
t/ >L % af6 rflxaS;]df :yfoL ;ldltn] /fh;efsf] gfddf u/]sf] s'g} lg0f{o
/fh;efsf] a}7sdf ljrf/fy{ k]z u/fpg afwf kg]{ 5}g .
-v_ v08 -s_ df pNn]v ePsf] :yfoL ;ldltsf] ;efkltTj >L % af6 :jo+ ul/aS;g]5
jf df};"kmaf6 ;f] ;ldltsf] s'g} ;b:onfO{ ;efklt tf]lsaS;g]5 / /fh;efsf] ;lrj g} :yfoL
;ldltsf] ;lrj x'g]5g\ .
-u_ /fh;ef :yfoL ;ldltsf ;b:ox?sf] sfo{sfn rf/ jif{sf] x'g]5 / lghx?n] >L %
af6 tf]lsaS;] adf]lhdsf] kfl/>lds kfpg]5g\ .
t/ :yfoL ;ldltsf ;b:on] >L % df cfˆgf] kbaf6 lnlvt /fhLgfdf r9fpg ;Sg]5g\
jf >L % af6 rflxaS;]df lghnfO{ :yfoL ;ldltsf] ;b:otfaf6 x6fpg ;lsaS;g]5 .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
12
www.lawcommission.gov.np
-3_ v08 -s_ df pNn]v ePsf] :yfoL ;ldltn] rfx]df s'g} s'/fdfly 5nkmn ubf{,
cfˆgf] a}7sdf, /fh;efsf c? ;b:onfO{ klg ;lDdlnt ug{ ;:g]5 .
-!!_ /fh;ef jf To;sf] :yfoL ;ldltsf] s'g} klg a}7sdf ;b:ox? dWo]af6 s]xL
cg'kl:yt /x] klg sfd rfn" /xg]5 olb–
-s_ ;"rgf hf/L x'g] lbg;Dddf ePsf ;a} ;b:onfO{ a}7s x'g] ;"rgf
k7fPsf]5 eg] jf To;tf] ;"rgf g]kfn ∆/fhkqdf k|sflzt ul/Psf]5 eg]Ù
/
-v_ ;b:o;+Vofsf] sDtLdf tLg v08sf] Ps v08 ;b:o pkl:yt /xG5g\
eg] .
-!@_ >L % af6 /fh;ef;+u k/fdz{ ul/aS;g] egL of] ;+ljwfgdf n]lvPsf] cltl/St
df};"kmsf] c? sfo{ ;Dkfbgsf] l;n–l;nfdf klg /fh;ef;+u k/fdz{ lng ;lsaS;g]5 .
-!#_ cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s /fh;ef jf To;sf] :yfoL ;ldltsf] lg0f{o pkl:yt
eO{ dtbfg ug]{ ;b:ox?sf] ax'dtaf6 x'g]5 .
-!$_ /fh;ef jf To;sf] :yfoL ;ldltn] o; wf/fsf] cwLgdf /xL cfˆgf] sfo{ ;~rfng
Jojl:yt ug]{ lgodx? agfpg ;Sg]5 / To;/L lgodx? gag'~h]n;Dd >L % af6 agfOaS;]sf]
lgodx?åf/f Jojl:yt x'g]5 .
-!%_ /fh;efsf] ;lrj >L % af6 lgo'Qm ul/aS;g]5 .
-!^_ /fh;efsf ;b:ox?n] >L % af6 lgwf{l/t ?kdf zky lng]5g\ .
Effu &
dlGqkl/ifb\
@$= sfo{sfl/0fL clwsf/sf] k|of]u M -!_ g]kfnsf] sfo{sfl/0fL clwsf/ >L % af6 of] ;+ljwfg /
tTsfn k|rlnt cGo sfg"g adf]lhd :jo+ jf dGqLx?åf/f jf df};"kmsf] dftxtsf cGo
sd{rf/Lx?åf/f k|of]u ul/aS;g]5 .
-@_ o; ;+ljwfgsf] Joj:yf cg';f/ >L % af6 s'g} JolQm jf clwsf/L;+u k/fdz{
ul/aS;]sf] 5 5}g / s'g} JolQm jf clwsfl/n] >L % df s'g} ;Nnfx jf l;kmfl/; k]z u/]sf] 5
∆
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ?kfGt/ ul/Psf] .
13
www.lawcommission.gov.np
5}g / k]z u/]sf] eP s] s:tf] ;Nnfx jf l;kmfl/; k]z u/]sf]5 eGg] k|Zg s'g} klg cbfntdf
p7fO{g] 5}g .
-#_ o; ;+ljwfgd cg';f/ >L % af6 ul/aS;g] ;a} sfo{sfl/0fL sfd, pkwf/f -$_
cGtu{tsf] lgoddf >L % sf] gfddf x'g] egL n]lvPdf afx]s, >L % sf] ;/sf/sf] gfddf x'g]5 .
-$_ >L % sf] jf >L % sf] ;/sf/sf] gfddf tof/ eO{ sfof{lGjt x'g] cfb]z, lg0f{o / c?
clwsf/kqx? >L % af6 agfOjS;g] lgod adf]lhd k|dfl0ft ul/g]5g\ / To;/L k|dfl0ft ePsf]
cfb]z, lg0f{o jf clwsf/kq >L % af6 jf >L % sf] ;/sf/af6 tof/ u/fPsf] jf sfof{lGjt
ePsf] xf]Og egL To:tf] cfb]z, lg0f{o jf clwsf/kq af/] s'g} k|Zg p7fOg] 5}g .
@%= dlGqkl/ifb\sf] u7g / sfo{ M -!_ >L % sf xh"/df df};"kmsf] sfo{ ;Dkfbgdf ;xfotf / ;Nnfx
6qmofpg Ps dlGqkl/ifb\ /xg]5 . of] ;+ljwfg, tTsfn k|rlnt cGo sfg"g / >L % af6 g]kfn /
g]kfnLsf] lxtsf nflu ;do ;dodf aS;]sf] dfu{bz{gsf cwLgdf /xL d'n'ssf] b}lgs k|zf;gdf
lgb]{zg / lgoGq0f ug'{ dlGqkl/ifb\sf] st{Jo x'g]5 .
-@_ dlGqkl/ifb\df cfjZostf cg';f/ >L % sf k|wfg dGqL, pkk|wfg dGqL / cGo
dGqLx? /xg]5g\ .
14
www.lawcommission.gov.np
t/–
-s_ of] pkwf/f adf]lhd lgjf{rg xF'bf b'O{ hgf dfq pDd]bjf/ eO{ cfjZos
ax'dt k|fKt ug{ g;s]sf] cj:yfdf ;f] b'O{ hgf jf b"O{eGbf j9L pd]Dbjf/
eO{ cfjZos ax'dt k|fKt ug{ g;s]sf] cj:yfdf ;f]dWo] a9L dt k|fKt
ug]{ klxnf] / bf];|f] jf a9L dt k|fKt u/L dt a/fa/ x'g] b'j} hgf
pd]Dbjf/x?nfO{ sfod} /fvL c? pDd]bjf/sf] gfd pDd]bjf/af6 x6fO{ k'g
M lgjf{rg ug'{ kg]{5 .
-v_ v08 -s_ cg';f/ k'g M lgjf{rg x'Fbf klg cfjZos ax'dt k|fKtug{
g;s]sf] cj:yfdf >L % sf xh"/df /fli6«o k~rfotn] /fli6«o k~rfotsf
;b:ox?dWo]af6 tLg hgf JolQmsf] gfd dfq k|wfg dGqL kbsf] nflu
l;kmfl/; r9fpg' kg]{5 . To:Tff] l;kmfl/zdf Ps hgf JolQmnfO{ k|wfg
dGqL kbdf df};"kmaf6 lgo'Qm ul/aS;g ;lsaS;g]5 .
-u_ of] pkwf/f cg';f/ ul/g] lgjf{rgsf ;DaGwdf cGo cfjZos s'/f /fli6«o
k~rfot lgodfjnLdf Joj:yf eP adf]lhd x'g]5 .
-@_ >L % af6 k|wfg dGqLsf] l;kmfl/zdf /fli6«o k~rfotsf ;b:ox?dWo]af6 cfjZostf
cg';f/ pkk|wfg dGqL / cGo dGqLx? lgo'Qm ul/aS;g ;lsaS;g]5 .
-#_ k|wfg dGqL, pkk|wfg dGqL / cGo dGqLx? /fli6«o k~rfot k|lt ;fd'lxs tyf
JolQmut ?kdf cfˆgf] dGqfnosf] sfdsf] nflu pQ/bfoL x'g]5g\ .
15
www.lawcommission.gov.np
-u_ cfˆgf] kbsf] lhDd]jf/L O{dfGbf/Lk"j{s k"/f gu/]sf] egL lgh pk/ /fli6«o
k~rfotsf] ;Dk"0f{ ;b:o ;+Vofsf] ;f7L k|ltzt ax'dtn] kfl/t u/]sf]
k|:tfj >L % af6 :jLs[t ul/aS;]dfÙ jf
-%_ pkk|wfg dGqL jf cGo dGqL b]xfosf] cj:yfdf cfˆgf] kbaf6 d'Qm x'g]5g\M–
-s_ pkwf/f -$_ sf] v08 -v_, -u_ / -3_ df n]lvPsf] cj:yfdfÙ
-@_ pkwf/f -!_ adf]lhd lgo'Qm ePsf /fHo dGqLnfO{ dGqL ;/x sfo{ef/ ;DxfNg] u/L
s'g} dGqfno jf sfdsf] lhDdf ;'Dkg ;lsg]5 / o; ;+ljwfg Pj+ cGo s'g} klg sfg"gsf]
k|of]hgsf] lgldQ To:tf] /fHo dGqLnfO{ dGqL ;/x sfo{ef/ ;Dxfn]sf] dflgg]5 .
-s_ wf/f @^ sf] pkwf/f -$_ sf] v08 -v_ / -3_ sf] cj:yfdf Ù
-v_ pkwf/f -@_ cg';f/ dGqL ;/x sfo{ef/ ;DxfNg] /fHo dGqLsf] xsdf wf/f
@^ sf] pkwf/f -$_ sf] v08 -u_ sf] cj:yfdf Ù
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt . of] wf/f >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgf4f/f tf]lsaS;]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 elgPsf]df
ldlt @)#*÷!÷@( b]lv k|f/De ePsf] .
Gff]6M– -!_ wf/f @^s ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wg4f/f yk ePsf] / ;f] wf/f sf] pkwf/f -@_ df ;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wg4f/f klg ;+zf]wg ePsf] .
16
www.lawcommission.gov.np
-u_ >L % sf xh"/df k|wfg dGqL dfkm{t r9fPsf] lnlvt /fhLgfdf :JfLs[t
ePdf Ù jf
-s_ wf/f @^ sf] pkwf/f -$_ sf] v08 -v_ / -3_ sf] cj:yfdf .
-v_ >L % sf xh'/df k|wfg dGqL dfkm{t r9fPsf] lnlvt /fhLgfdf :jLs[t
ePdfÙjf
@(= ;/sf/L sfo{ ;~rfng M -!_ >L % sf] ;/sf/sf] sfo{ ljefhg / sfo{ ;Dkfbg >L % af6
:jLs[t lgodfjnL adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkwf/f -!_ cGtu{tsf] lgodfjnLsf] kfngf eof] ePg eGg] ;jfn hjfkm s'g}
cbfntdf x'g] 5}g .
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt . of] wf/f >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgf4f/f tf]lsaS;]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 elgPsf]df
ldlt @)#*÷!÷@( b]lv k|f/De ePsf] .
Gff]6M– wf/f @& sf] pkwf/f -@_ df ;+ljwfgsf] klxnf] / bf];|f] ;+zf]wg4f/f klg ;+zf]wg ePsf] .
17
www.lawcommission.gov.np
Effu *
:yfgLo k~rfotx? / /fli6«o k~rfot
kl/R5]b !
:yfgLo k~rfotx?
#)= ufpF ;ef / gu/ ;ef M -!_ sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] s'g} Ps ufpF jf ufpFsf] efu jf
ufpFx?sf] ;d"xdf ufpF ;ef / gu/df gu/ ;ef /xg]5 .
-@_ ufpF ;ef / gu/ ;efsf] u7g, sfd, st{Jo / clwsf/ sfg"gåf/f Jojl:yt x'g]5 .
#!= ufpF k~rfot / gu/ k~rfot M -!_ k|To]s ufpF ;ef / gu/ ;efsf] Pp6f sfo{sfl/0fL ;ldlt
/xg]5 h;nfO{ qmdzM ufpF k~rfot / gu/ k~rfot elgg]5 .
-@_ ufpF k~rfot / gu/ k~rfotsf] u7g, sfd, st{Jo / clwsf/ sfg"gåf/f Jojl:yt
x'g]5 .
#@= lhNnf k~rfot M -!_ k|To]s lhNnfdf Pp6f lhNnf ;ef /xg]5 .
-@_ k|To]s lhNnf ;efsf] Pp6f sfo{sfl/0fL ;ldlt /xg]5 h;nfO{ lhNnf k~rfot
elgg]5 .
-#_ lhNnf ;ef / lhNnf k~rfotsf] u7g, sfd, st{Jo / clwsf/ sfg"gåf/f Jojl:yt
x'g]5 .
##= c~rn ;ef M c~rn leqsf lhNnf k~rfotx?sf ;Dk"0f{ ;b:ox?sf] ;d"xnfO{ c~rn ;ef
elgg]5 .
kl/R5]b @
/fli6«o k~rfot
#$= /fli6«o k~rfotsf] u7g M -!_ g]kfndf bnljxLg k|hftflGqs k~rfot k|0ffnLsf] ;aeGbf
dflyNnf] k~rfotsf] tx /fli6«o Joj:yflksfsf] ?kdf Pp6f /fli6«o k~rfot /xg]5, h;sf]
u7g, sfd, st{Jo / clwsf/ of] ;+ljwfgdf n]lvP adf]lhd x'g]5 .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt . of] wf/f >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgf4f/f tf]lsaS;]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 elgPsf]df
ldlt @)#&÷!!÷% b]lv k|f/De ePsf] .
Gff]6M– wf/f #$ df ;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wg4f/f klg ;+zf]wg ePsf] .
18
www.lawcommission.gov.np
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt . of] wf/f >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f tf]lsaS;]s f] ldltb]lv k|f/De x'g]5
elgPsf]df ldlt @)#&.!!.% b]lv k|f/De ePsf] .
Gff]6 M– wf/f #% df ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt eO{ ldlt @)#@.*.@% sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgf adf]lhd
ldlt @)#@.*.@^ b]lv
19
www.lawcommission.gov.np
k|f/De ePsf] / ;f] wf/fdf ;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wg åf/f klg ;+zf]wg ePsf] .
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt . of] wf/f >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f tf]lsaS;]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5
elgPsf]df ldlt @)#&.!!.% b]lv k|f/De ePsf] .
Gff]6 M– wf/f #^ df ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f / wf/f #& / #* df ;+ljwfgsf] klxnf] / bf];|f] ;+zf]wgåf/f klg ;+zf]wg ePsf] .
Wff/f #& df ePsf] klxnf] ;+zf]wg ldlt @)@$÷!@÷!( b]lv k|f/De ePsf] .
20
www.lawcommission.gov.np
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt . of] wf/f >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f tf]lsaS;]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5
elgPsf]df ldlt @)#&.!!.% b]lv k|f/De ePsf] .
Gff]6 M– wf/f #( df ;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f klg ;+zf]wg ePsf] .
21
www.lawcommission.gov.np
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt . of] wf/f >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f tf]lsaS;]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5
elgPsf]df ldlt @)#&.!!.% b]lv k|f/De ePsf] .
Gff]6 M– wf/f $) df ;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f klg ;+zf]wg ePsf] .
22
www.lawcommission.gov.np
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f yk . of] ;+zf]wg >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f tf]lsaS;]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 elgPsf]df
ldlt @)#&.!!.% b]lv k|f/De ePsf] .
gf]6M–wf/f $!s ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wg4f/f yk ePsf] .
23
www.lawcommission.gov.np
-@_ ;f] ;ldltsf] u7g tyf bnljlxg k|hftflGqs k~rfot k|0ffnLsf] ;Djw{gsf] nflu
cfjZos kg]{ ;Dk"0f{ sfd sf/jfO{ ug]{ clwsf/ tyf sfo{ljlw cflb ljifodf >L % af6 :jLs[t
lgodfjnL adf]lhd x'g]5 . ;f] lgodfjnLsf] kfngf eof] ePg eGg] k|Zg s'g} cbfntdf p7fpg
kfOg] 5}g .
-#_ >L % af6 k7fOaS;]sf ;+j}wflgs c+usf jflif{s k|ltj]bgdf wf/f $!s= sf] pkwf/f
-!_ adf]lhdsf] /fli6«o k~rfotsf] ;DalGwt ;ldltx?n] 5nkmn u/L u/]sf] lg0f{onfO{ k~rfot
gLlt tyf hfFra'em ;ldltn] pkwf/f -@_ adf]lhdsf] lgodfjnLdf Joj:yf eP cg';f/ ;DjlGwt
lgsfoåf/f sfof{Gjog u/fpg' kg]{5 .
$@= clwj]zg M-!_ of] wf/f k|f/De ePkl5 >L % af6 oyfzSo rfF8f] /fli6«o k~rfotsf
;b:ox?nfO{ /fli6«o k~rfotsf] k|yd clwj]zgdf jf]nfOjS;g]5 .
-@_ To; kl5 o; ;+ljwfgsf wf/fx?sf] clwgdf /xL ;do ;dodf /fli6«o k~rfotsf
;b:ox?nfO{ c? clwj]zgx?df >L % af6 af]nfpg ;lsaS;g]5 .
-#_ >L % af6 /fli6«o k~rfotsf] clwj]zgsf] cGt ug{ ;lsjS;g]5 . t/ Pp6f
clwj]zgsf] ;dflKt / csf]{ clwj]zgsf] k|f/Desf] jLrsf] cjlw ;dfGot M Ps jif{ eGbf a9L
x'g] 5}g .
-$_ /fli6«o k~rfotsf] a}7s :ylut ePsf] jvtdf, /fli6«o k~rfotsf] j}7s zL3|t/
af]nfpg cfjZos ;lDemaS;]df >L % af6 To:tf] j}7s a:g] ldlt / ;do tf]Sg ;lsj:;g]5 /
To;/L tf]lsPsf] ldlt / ;dodf /fli6«o k~rfotsf] a}7s j:g]5 .
-%_ /fli6«o k~rfotsf] a}7s /fli6«o k~rfotsf] lgodfjnLsf] cwLgdf /xL kfl/t
ePsf] s'g} k|:tfj cg'';f/ :ylut x'g ;Sg]5 .
-^_ /fli6«o k~rfotsf] a}7s /fli6«o k~rfotsf] lgodfjnLsf] cwLgdf /xL ;fdfGotM
v'Nnf ?kdf x'g]5 .
$#= >L % af6 ;Daf]wg / ;Gb]z M -!_ >L % af6 /fli6«o k~rfotnfO{ ;Daf]wg ug{ ;lsaS;g]5 /
To;sf] lgldQ ;b:ox?sf] pkl:ylt ;dfb]z ug{ ;lsjS;g]5 .
-@_ >L % af6 /fli6«o k~rfotnfO{ ;Gb]z k7fpg ;lsaS;g]5 / /fli6«o k~rfotn] ;f]
;Gb]zdf /x]sf s'/fx?dfly oyfzL3| ljrf/ u/L >L % sf xh"/df cfˆgf] /fo r9fpg' kg]{5 .
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt . of] wf/f >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f tf]lsaS;]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 elgPsf]df
ldlt @)#*.!.@( b]lv k|f/De ePsf] .
gf]6 M wf/f $@ sf] pkwf/f -^_ df ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wg4f/f klg ;+zf]wg ePsf] .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
24
www.lawcommission.gov.np
ÿ
$$= ======
$%= ax;df aGb]h M -!_ >L % , >L % a8fdxf/fgL / /fh kl/jf/sf cGo ;b:ox?sf] cfr/0fsf
;DaGwdf /fli6«o k~rfotdf s'g} 5nkmn ug{ kfOg] 5}g .
t/ o; pkwf/fdf ePsf] s'g} s'/fn] klg >L % sf] ;/sf/sf] cfnf]rgf ug{ afwf
k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-@_ bnljlxg k|hftflGqs k~rfot k|0ffnL l;4fGt lj?4 /fli6«o k~rfotdf 5nkmn ug{
kfOg] 5}g .
-#_ s'g} GofofwLzn] cfˆgf] st{Jokfngsf] l;nl;nfdf u/]sf] s'g} sfo{sf] ljifodf /fli6«o
k~rfotdf 5nkmn ug{ kfOg} 5}g .
-$_ g]kfnsf] s'g} cbfntsf] ;dIf ljrf/flwg /x]sf] s'g} d'2f ;DaGwL s'/fdf /fli6«o
k~rfotdf 5nkmn ug{ kfOg] 5}g .
$^= dtbfg M of] ;+ljwfgdf cGoyf Joj:yf ul/Psf]df afx]s /fli6«o k~rfotdf lg0f{osf] lgldQ
k|:t't ul/Psf] h''g;'s} k|Zgsf] lg0f{o pkl:yt eO{ dtbfg ug]{ ;b:ox?sf] ax'dtaf6 x'g]5 .
cWoIftf ug]{ JolQmnfO{ ;fdfGotM dt lbg] clwsf/ x'g]5}g . t/ dt a/fa/ ePdf lghn] cfˆgf]
lg0ff{os dt lbg]5 .
$&= s'g} :yfgsf] l/Stfj:yfdf /fli6«o k~rfotsf] sfo{;~rfng clwsf/ M /fli6«o k~rfotsf] s'g}
;b:otf l/Qm 5 eg] klg cfˆgf] sfo{ rfn" /fVg] clwsf/ /fli6«o k~rfotnfO{ x'g]5 / To:tf]
cj:yfdf jf /fli6«o k~rfotsf] sf/jfO{df efu lng gkfpg] s'g} JolQmn] efu lnPsf] s'/f kl5
kQf nfUof] eg] klg ToxfF ePsf] h'g;'s} sfo{ dfGo x'g]5 .
$*= cglwsf/ pkl:yt jf dtbfgsf] b08 M -!_ wf/f %@ sf] /Lt gk'¥ofO{ jf /fli6«o k~rfotsf]
;b:otfsf] lgldQ rflxg] of]Uotfsf] cefj 5 eGg] yxf kfpFbf kfpFb} klg s'g} JolQm /fli6«o
k~rfotsf] ;b:osf] x}l;otdf pkl:yt x'G5 jf dtbfg u5{ eg] lghnfO{ To;/L pkl:yt ePsf]
jf dtbfg lbPsf] x/Ps lbgsf] Ps;o ?k}ofFsf] b/n] b08 nfUg]5 / ;f] b08 ;/sf/L afFsL ;/x
c;"n pk/ ul/g]5 .
-@_ pkwf/f -!_ sf] s'g} klg s'/f wf/f @^ sf] pkwf/f -!_ sf] k|ltjGwfTds jfSof+z
cg';f/ lgo'Qm >L % sf dGqLnfO{ nfu" x'g] 5}g / lghn] /fli6«o k~rfotsf] a}7sdf pkl:yt
x'g / /fli6«o k~rfotsf] sf/jfO{df efu lng kfpg]5g\ .
t/ /fli6«o k~rfotsf] ;b:o geP;Dd lghn] ToxfF dtbfg ug{ kfpg] 5}gg\ .
ÿ
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f vf/]h .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
gf]6 M– wf/f $* sf] pkwf/f -@_ df ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wg4f/f klg ;+zf]wg ePsf] .
25
www.lawcommission.gov.np
$(= u0fk"/s ;+Vof M /fli6«o k~rfotsf] u0fk"/s ;+Vof /fli6«o k~rfotsf] ;Dk"0f{ ;b:o ;+Vofsf] rf/
v08sf] Ps v08 x'g]5 . /fli6«o k~rfotsf] a}7s a:bf jf a;]sf] ;dodf u0fk"/s ;+Vof k'u]sf]
5}g egL cWoIftf ug]{ JolQmsf] Wofg cfslif{t u/fOof] eg] lghn] /fli6«o k~rfotsf]
lgodfjnLsf] cwLgdf /xL ;f] ;+Vof gk'u];Dd a}7ssf] sfo{ lgnDjg ug{ jf csf]{ s'g} ;do jf
lbg;Ddsf] nflu a}7s :ylut ug{ ;Sg]5 .
%)= sfo{ ;~rfng ljlwM -!_o; ;+ljwfgdf n]lvPsf s'/fx?sf cwLgdf /xL cfˆgf] jf cfˆgf
;ldltx?sf] sfo{;~rfng ug{, a}7s a;]sf] ;dodf Joj:yf sfod /fVg, wf/f $!s= cGtu{tsf
;ldltx?sf] u7g, sfd, sf/jfO{ / c? s'g} s'/f lgoldt ug{sf] lgldQ /fli6«o k~rfotn]
lgodfjnL agfpg ;Sg]5 . To:tf] lgodfjnL >L % af6 :jLs[t aS;]kl5 nfu" x'g]5 .
-@_ pkwf/f -!_ adf]lhdsf] lgodfjnL gag'~h]n;Ddsf nflu ;f] pkwf/fdf pNn]v
ul/Psf s'/fx? >L % af6 agfOjS;]sf] lgodfjnL cg';f/ Jojl:yt x'g]5g\ .
%!= /fli6«o k~rfotsf] ljz]ifflwsf/ M -!_ of] ;+ljwfg / /fli6«o k~rfotsf] lgodfjnLsf] cwLgdf
/xL /fli6«o k~rfotdf k"0f{ jfs\ :jtGqtf /xg]5 . /fli6«o k~rfot jf To;sf] s'g} ;ldltdf
af]n]sf] s'g} s'/f jf lbPsf] s'g} dtnfO{ lnP/ /fli6«o k~rfotsf] s'g} klg ;b:onfO{ lu/ˆtf/
ug{, y'Gg jf lgh pk/ s'g} cbfntdf sf/jfO{ rnfpg ;lsg] 5}g .
-@_ /fli6«o k~rfotnfO{ cfGtl/s s'/fx? lgoldt ug]{ k"/f clwsf/ /xg]5 / /fli6«o
k~rfotsf] s'g} sf/jfO{ lgoldt jf clgoldt s] 5 ;f] lg0f{o ug]{ clwsf/ /fli6«o k~rfotnfO{
dfq /xg]5 / To; ;DaGwdf s'g} klg cbfntdf k|Zg p7fpg ;lsg] 5}g .
-#_ /fli6«o k~rfotsf] s'g} klg sf/jfO{nfO{ /fli6«o k~rfotsf] c;n lgot af/] zÍf
p7fO{ JofVof ul/g] 5}g / s'g} ;b:on] af]n]sf] s'g} s'/fsf ;DaGwdf hfgL hfgL unt jf e|fds
cy{ nufO{ s'g} k|sf/sf] k|sfzg ul/g] 5}g .
-$_ /fli6«o k~rfotsf] s'g} ;b:o jf kbflwsf/LnfO{ b]xfosf] cjlwe/ lu/ˆtf/ ug{
;lsg] 5}gM–
-s_ /fli6«o k~rfotsf] clwj]zg sfn;DdÙ /
-v_ clwj]zg af]nfOPsf] ;"rgf hf/L ePkl5 clwj]zg k|f/De gx'Gh]n;Ddsf]
cjlwe/ .
t/ lgjf/s gh/aGb /fVg] Joj:yf ePsf] s'g} sfg"g cg';f/ jf
s'g} kmf}hbf/L cleof]udf s'g} ;b:o jf kbflwsf/LnfO{ sfg"g cg';f/
lu/ˆtf/ ug{ o; pkwf/fn] s'g} afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g / To;/L s'g}
26
www.lawcommission.gov.np
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f yk . of] ;+zf]wg >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgf4f/f tf]lsaS;]sf] ldlt b]lv k|f/De x'g]5 elgPsf]df
ldlt @)#*÷!÷@( b]lv k|f/De ePsf] .
∆
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ?kfGt/ ul/Psf] .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
27
www.lawcommission.gov.np
Effu (
Joj:yfkg ljlw
%%= ljw]os k|:t't ug{ ;lsg] M -!_ /fli6«o k~rfotsf s'g} ;b:on] of] ;+ljwfg / wf/f %) cGtu{t
ag]sf] lgodfjnLsf] cwLgdf /xL wf/f $!s= cGtu{t ul7t ;DalGwt ;ldltdf ljw]os k]z ug{
;Sg]5 .
t/–
-s_ b]xfosf] s'g} ljifo ;DaGwL ljw]os jf ;+zf]wg >L % sf] dGqL, /fHodGqL jf
;xfos dGqL afx]s c?n] k|:t't ug'{ eGbf cl3 >L % sf] cg'dlt k|fKt ug'{ kg]{5 / To:tf]
cg'dlt >L % sf] dGqL, /fHodGqL jf ;xfos dGqLåf/f k|fKt x'g]5 . >L % af6 To:tf] cg'dlt
aS;g' cufl8 /fh;ef;+u k/fdz{ ug{ ;lsaS;g]5 M–
-!_ s/ nufpg] jf p7fpg] jf s/sf] b/ a9fpg]Ù
-@_ ;l~rt sf]if jf cGo s'g} ;/sf/L sf]ifaf6 s'g} /sd ljlgof]hg jf vr{
ug{] jf ljlgof]hg jf vr{ ug{{ vf]lhPsf] /sd a9fpg]Ù
-#_ /fhkl/jf/sf] vr{ ;DaGwL s'/f Ù jf
-$_ >L % sf] ;/sf/sf] bfloTjsf] C0f / hdfgt ;DaGwL s'/f .
-v_ wf/f !& sf] pkwf/f -@_ df pNn]v ul/Psf] s'g} jf ;a} p2]Zon] ag]sf] egL
k|:tfjgfdf n]lvPsf] ljw]os jf ;+zf]wg >L % sf] cg'dlt ljgf k|:t't ul/g] 5}g / To:tf]
cg'dlt /fli6«o k~rfotsf] ;lrjåf/f k|fKt x'g]5 . >L % af6 To:tf] cg'dlt aS;g' cufl8
/fh;ef;+u k/fdz{ ug{ ;lsaS;g]5 .
-@_ pkwf/f -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg zfxL g]kfnL ;]gf / ;z:q k|x/L
;DaGwdf ljw]os jf ;+zf]wg ;DalGwt ;ldltdf >L % sf] dGqL, /fHodGqL jf ;xfos dGqLn]
dfq k|:t't ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkwf/f -!_ jf -@_ adf]lhd ;ldltdf ljw]os k]z ePkl5 ;ldltåf/f /fli6«o
k~rfotsf] lgodfjnL adf]lhd sf/jfO{ eO{ /fli6«o k~rfotdf k|:t't x'g]5 .
%^= ljw]osdf :jLs[lt M -!_ s'g} ljw]os /fli6«o k~rfotdf ∆kfl/t ePkl5 ;f] ljw]os :jLs[ltsf]
lgldQ >L % sf ;dIf k]z ul/g]5 / df};"kmaf6 :jLs[lt aS;g rflxaS;]sf]df ;f] ljw]os k]z
ePsf] ;fwf/0ftof Ps dxLgfleqdf :jLs[lt aS;]sf] ;"rgf k7fOaS;g]5 / df};"kmaf6 :jLs[lt
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
∆
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ?kfGt/ ul/Psf] .
28
www.lawcommission.gov.np
aS;g grflxaS;]sf] jf ;+zf]wg ;lxt :jLs[lt aS;g rflxaS;]sf]df pkwf/f -@_ adf]lhd
ul/aS;g]5 .
-@_ /fli6«o k~rfotn] ∆kfl/t u/]sf] s'g} ljw]os dfly >L % af6 :jLs[lt aS;g
grflxaS;]df jf ;+zf]wg ;lxt :jLs[lt jS;g rflxaS;]df /fh;ef;+u k/fdz{ u/L /fli6«o
k~rfotdf ;f]xL adf]lhdsf] ;Gb]z ;lxt lkmtf{ k7fOaS;g]5 / /fli6«o k~rfotn] To:tf] ;Gb]z
dfly oyfzL3| ljrf/ u/L >L % df cfˆgf] /fo r9fpg]5 / ;f] /fo dfly ljrf/ u/L df};"kmaf6
:jLs[lt aS;g], gaS;g] jf ;+zf]wg ;lxt :jLs[lt aS;g] clGtd lg0f{o ul/aS;g]5 .
-#_ /fli6«o k~rfotdf 5nkmn ePsf] t/ ∆kfl/t x'g g;s]sf] s'g} ljw]os /fli6«o
k~rfotdf k|:t't ?kdf jf ;+zf]wg ;lxt ∆kfl/t x'g >L % af6 /fh;ef;+u k/fdz{ u/L
jf~5gLo ;lDemaS:of] eg] df};"kmaf6 sf/0f ;lxt ;f]xL adf]lhdsf] ;Gb]z /fli6«o k~rfotdf
k7fOjS;g]5 / /fli6«o k~rfotn] ;f] ;Gb]z dfly oyflz3| ljrf/ u/L cfˆgf] /fo >L % df
r9fpg]5 / To:tf] /fodfly ljrf/ u/L ;f] ljw]os /fli6«o k~rfotdf k|:t't ?kdf jf ;+zf]wg
;lxt >L % af6 :jLs[t ug{ ;lsjS;g]5 .
-$_ >L % af6 of] wf/f adf]lhd s'g} ljw]osdf :jLs[lt aS;]kl5 ;f] ljw]os P]g aGg]5
/ ljw]osdf nfndf]x/ nfu]kl5 To:tf] :jLs[lt aS;]sf] dflgg]5 .
%&= cWofb]z M /fli6«o k~rfot jf /fli6«o k~rfotsf] clwj]zg gePsf] jvtdf tTsfn s]xL ug{
cfjZos k/]sf]5 eGg] s'/fdf >L % ;Gt'i6 xf]OaS;]df o; ;+ljwfgdf n]lvPsf s'/fx?sf]
k|lts"n gx'g] u/L df};"kmaf6 /fh;ef;+u rflxaS;]df k/fdz{ u/L kl/l:ylt cg';f/ cfjZos
;lDemaS;]sf] cWofb]z hf/L ug{ ;lsaS;g]5 .
-@_ pkwf/f -!_ cg';f/ hf/L ePsf] cWofb]z P]g ;/x dfGo x'g]5 . t/ To:tf] k|To]s
cWofb]z –
-s_ hf/L ePkl5 a;]sf] /fli6«o k~rfotdf kGw| lbgleq k]z ul/g]5Ù
-v_ >L % af6 h'g;'s} ;dodf vf/]h x'g ;Sg]5Ù /
-u_ v08 -v_ adf]lhd vf/]h gePdf /fli6«o k~rfotsf] a}7s a;]sf] ;f7L
lbgkl5 :jtM lgliqmo x'g]5 .
∆
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ?kfGt/ ul/Psf] .
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f yk . of] ;+zf]wg >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgf4f/f tf]lsaS;]sf] ldlt b]lv k|f/De x'g]5 elgPsf]df
ldlt @)#*÷!÷@( b]lv k|f/De ePsf] .
29
www.lawcommission.gov.np
Effu !)
cfly{s sfo{ k|0ffnL
%*= sfg"g adf]lhd afx]s s/ nufpg jf C0f lng gkfOg] M -!_ sfg"g adf]lhd afx]s s'g} s/
nufpg] / p7fOg] 5}g .
-@_ sfg"g adf]lhd afx]s >L % sf] ;/sf/åf/f s'g} C0f lnOg] / hdfgt lbOg] 5}g .
%(= ;l~rt sf]ifM>L % sf] lghL /fh:j, u'7L /sd / :yfgLo s/ afx]s >L % sf] ;/sf/nfO{
k|fKt x'g] c? ;a} k|sf/sf] /fh:j, /fh:jsf] lwtf]df lnOPsf ;a} shf{x? / P]gsf] clwsf/
cGtu{t lbOPsf] h'g;'s} C0f c;"n x'Fbf k|fKt ePsf] ;a} wg P]gåf/f csf]{ s'g} Joj:yf gul/Pdf
Ps ;/sf/L sf]ifdf cfDbfgL afFlwg]5 h;nfO{ ;l~rt sf]if elgG5 .
^)= ;l~rt sf]ifaf6 JooM ljlgof]hg ug]{ P]g jf wf/f ^$ jf ^% cGtu{tsf] P]g cg';f/ jf ;l~rt
sf]ifdfly Jooef/ ePsf] /sd afx]s ;l~rt sf]ifaf6 jf cfsl:ds sf]if afx]s cGo s'g}
;/sf/L sf]ifaf6 s'g} /sd lemSg ;lsg] 5}g .
^!= ;l~rt sf]ifdfly Jooef/M b]xfosf s'/fx? ;l~rt sf]ifdfly Jooef/ x'g]5g\ M–
-s_ /fhkl/jf/sf] vr{;DaGwL P]gåf/f Joj:yf ul/Psf] /sd Ù
-v_ lgDglnlvt kbflwsf/LnfO{ lbOg] kfl/>lds / ;'ljwfsf /sdx? M–
!= ;jf]{Rr cbfntsf k|wfg GofofwLz tyf cGo GofofwLzx?Ù
@= /fh;ef :yfoL ;ldltsf ;efklt / ;b:ox?Ù
#= clVtof/ b'?kof]u lgjf/0f cfof]usf k|d'v cfo'Qm / cGo cfo'Qmx?Ù
$= dxfn]vf k/LIfs Ù
%= nf]s ;]jf cfof]usf cWoIf / ;b:ox?Ù
^= k|d'v lgjf{rg cfo'Qm / lgjf{rg cfo'Qmx? Ù /
&= dxfGofoflwjQmf .
-u_ ;jf]{Rr cbfnt, /fh;ef, clVtof/ b'?kof]u lgjf/0f cfof]u, dxfn]vf k/LIfssf]
ljefu, nf]s ;]jf cfof]u, lgjf{rg cfof]u / dxfGofoflwjQmfsf] sfof{no ;DaGwL
k|zf;lgs Joox?Ù
30
www.lawcommission.gov.np
31
www.lawcommission.gov.np
-@_ k"/s cg'dfgdf /flvPsf] /sd zLif{sx?df lglb{i6 u/L k"/s ljlgof]hg ljw]osdf
/flvg]5g\ .
^$= k]ZsL vr{ M -!_ of] efudf o; cl3 h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljlgof]hg ljw]os
ljrf/fwLg /x]sf] cj:yfdf cfly{s jif{sf] lgldQ cg'dfg ul/Psf] Joosf] s'g} c+z cufj}
k]ZsLsf] ?kdf P]gåf/f vr{ ug{ ;lsg]5 .
-@_ wf/f ^@ df ul/Psf] Joj:yf cg'';f/ /fh:j / Joosf] cg'dfg k]z gul/P;Dd k]ZsL
vr{ ljw]os k|:t't ul/g] 5}g / k]ZsLsf] /sd cfly{s jif{sf] Joo cg'dfgsf] t[tLof+z eGbf
clws x'g] 5}g .
-#_ k]ZsL vr{ P]g cg';f/ vr{ ePsf] /sd ljlgof]hg ljw]osdf ;dfj]z ul/g]5 .
^%= pwf/f] vr{ M-!_ of] efudf o;cl3 h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg k|fs[lts sf/0f jf jfXf
cfqmd0fsf] cfz+sf jf cfGtl/s lj£g jf c? s'g} sf/0fn] ubf{ :yfgLo jf /fi6«JofkL ;+s6sf]
cfj:yf ePdf wf/f ^@ cGtu{t rflxg] ljj/0f v'nfpg cJofjxfl/s jf /fHosf] ;'/Iff jf lxtsf]
b[li6n] cjf~5gLo 5 eGg] s'/fdf >L % ;Gt'i6 xf]OaS;]df df};"kmaf6 Joosf] jf~5gLo
7x/fOaS;]sf] ljj/0f dfq ePsf] pwf/f] vr{ ljw]os /fli6«o k~rfotdf k|:t't ug{
nufOaS;g]5 .
-@_ pwf/f] vr{ P]g cg';f/ vr{ ePsf] /sd oyfzL3| k"/s ljlgof]hg ljw]osdf ;dfj]z
ul/g]5 .
^^= cfsl:ds sf]if M P]gåf/f cfsl:ds sf]ifsf gfdn] Pp6f sf]if :yfkgf ug{ ;lsg]5 / ;f] sf]ifdf
dlGqkl/ifb\sf] k/fdz{df >L % af6 ;do ;dodf lgwf] ul/aS;] cg';f/ /sd hDdf ul/g]5 .
>L % af6 :jLs[lt aS;]adf]lhd ;f] sf]ifaf6 cfsl:ds sfo{sf nflu vr{ ul/g]5 . To:tf]
vr{sf] /sd P]gåf/f oyfzL3| ;f]wegf{ ul/g]5 .
^&= cfly{s sfo{ljlw ;DaGwL P]g M P]gåf/f ljlgof]lht Ps zLif{saf6 csf]{ zLif{sdf /sd ;fg]{ s'/f
/ c? cfly{s sfo{ljlw ;DaGwL s'/f P]gåf/f Jojl:yt x'g ;Sg]5 .
Effu !)s
k~rfotsf juL{o ;+u7gx?
^&s= juL{o ;+u7gx?sf] Joj:yf M -!_ Jofks /fli6«o b[li6sf]0faf6 ljleGg ju{sf] lxtdf ;fd~h:o
NofO{ Pp6f k|hftflGqs, Gofok"0f{, ultzLn / zf]if0f/lxt ;dfhsf] ;[hgf u/L hgsNof0fsf]
clej[l4 ug]{ k~rfot k|0ffnLsf] p2]Zo cg'?k ljleGg ju{sf] ;+ul7t zlQmnfO{ Pslqt u/L /fi6«
lgdf{0fsf] sfddf nufpg / :yfgLo k~rfotx?nfO{ hgkl/rfngdf ;3fp k'¥ofpg b]xfo
adf]lhd juL{o ;+u7gx?sf] :yfkgf / ;~rfng ul/g]5 M–
32
www.lawcommission.gov.np
-s_ g]kfn dlxnf ;+u7g Ù
-v_ g]kfn ls;fn ;+u7g Ù
-u_ g]kfn o'js ;+u7g Ù
-3_ g]kfn k|f}9 ;+u7g Ù
-ª_ g]kfn dhb"/ ;+u7g Ù /
-r_ g]kfn e"tk"j{ ;}lgs ;+u7g .
-@_ of] wf/f k|f/De ePkl5 x'g] k~rfotsf] s'g} klg txsf] lgjf{rgsf lgldQ pDd]bjf/
x'g] JolQm pkwf/f -!_ adf]lhdsf] s'g} juL{o ;+u7gsf] ;b:o /xg clgjfo{ x'g]5 .
-#_ pkwf/f -!_ adf]lhd juL{o ;+u7gsf] :yfkgf ufpF jf gu/, lhNnf, c~rn /
s]G›Lo :t/df ;d]t ;+u7g /xg] u/L ltgLx?sf] u7g, sfd, st{Jo / clwsf/ sfg"gåf/f
Jojl:yt x'g]5 .
Effu !)v
Effu !)u
clVtof/ b'?kof]u lgjf/0f cfof]u
^&= clVtof/ b'?kof]u lgjf/0f cfof]u M -!_ clVtof/sf] b'?kof]u x6fpg Ps clVtof/ b'?kof]u
lgjf/0f cfof]u - o; efudf o;kl5 cfof]u elgPsf] _ /xg]5 h;df k|d'v cfo'Qm / cfjZos
ePdf >L % af6 lgwf{l/t ul/aS;] hlt ;+Vofdf cGo cfo'Qm /xg]5g\ .
-@_ k|d'v cfo'Qm / cGo cfo'Qmsf] lgo'lQm >L % af6 rlxaS;]df /fh;ef;+u k/dz{ lnO{
ul/aS;g]5 .
-#_ k|d'v cfo'Qm / cGo cfo'Qmsf] kbfjlw, kfl/>lds / ;]jfsf cGo zt{ tyf cfof]usf]
sfd, st{Jo, clwsf/ / sfo{ljlw >L % af6 lgod agfO{ tf]lsaS;] adf]lhd x'g]5 .
33
www.lawcommission.gov.np
-$_ pkwf/f -#_ cGtu{t ag]sf] lgodsf] cwLgdf /xL cfof]un] cfˆgf] sfd, st{Jo /
clwsf/dWo] ;a} jf s]xL s'g} JolQm jf sfof{nonfO{ ;'Dkg ;Sg]5 .
-%_ k|To]s jif{ cfof]un] cfkm"n] u/]sf] sfdsf] k|ltj]bg >L % df r9fpg]5 .
^&3= d'2f x]g]{ Joj:yf M -!_ clVtof/sf] b'?kof]u ;DaGwL d'2f cfof]u, k|d'v cfo'Qm jf cfo'Qmåf/f jf
cfof]un] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sflzt u/L tf]s]sf] ;/sf/L ;]jfdf /x]sf] kbflwsf/Låf/f x]/L
sf/jfO{ lsgf/f x'g]5 .
-@_ pkwf/f -!_ adf]lhd ePsf] lg0f{o pk/ k|wfg GofofwLzsf] k/fdz{df >L % af6 u7g
ul/aS;]sf] cbfntdf k'g/fj]bg nfUg]5 .
-#_ pkwf/f -!_ adf]lhd d'2f / pkwf/f -@_ adf]lhd k'g/fj]bg x]bf{sf] sfo{ljlw >L %
af6 agfOaS;]sf] lgodåf/f Jojl:yt x'g]5 .
^&ª= arfp M of] ;+ljwfgsf] cGo wf/f jf k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg wf/f
^&u= / ^&3= cGtu{t ag]sf] lgoddf n]lvPsf s'/fdf ;f]xL adf]lhd x'g]5 .
Effu !!
;jf]{Rr cbfnt
^*= ;jf]{Rr cbfnt M-!_ g]kfnsf] Ps ;jf]{Rr cbfnt x'g]5 h;df g]kfnsf k|wfg GofofwLz /
sfg"gåf/f a9L ;+Vof gtf]lsPdf cGo 5 hgf;Dd GofofwLz /xg]5g\ .
-@_ ;jf]{Rr cbfnt, of] ;+ljwfgsf] Joj:yfsf cwLgdf /xL, clen]v cbfnt x'g]5 /
To;n] cfˆgf] jf cfˆgf dftxtsf cbfntsf] cjx]ngf ;DaGwdf sfg"gn] tf]s]sf] ;hfo ug{
;Sg]5 .
^(= ;jf]{Rr cbfntsf GofofwLzx? M -!_ >L % af6 rlxaS;]df /fh;efsf plrt ;lDemaS;]sf
;b:ox?;+u k/fdz{ u/L / ;jf]{Rr cbfntsf cGo GofofwLzx?sf] /fo klg a'emL k|wfg
GofofwLznfO{ lgo'Qm ul/aS;g]5 / cGo GofofwLzx?nfO{ k|wfg GofofwLz;+3 k/fdz{ u/L
lgo'Qm ul/aS;g]5 .
-@_ pkwf/f -$_ sf] cwLgdf /xL k|wfgGofofwLz / ;jf]{Rr cbfntsf cGo GofofwLzsf]
kbfjlw bz jif{sf] x'g]5 .
>L % af6 pko'Qm ;lDemaS;]df df};"kmaf6 tf]lsaS;]sf] cjlw;Ddsf] nflu lghnfO{ csf]{ k6s
klg lgo'Qm ug{ ;lsaS;g]5 .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
34
www.lawcommission.gov.np
:ki6Ls/0f – ;jf]{Rr cfbfntsf] s'g} GofofwLz k|wfg GofofwLzsf] kbdf lgo'Qm ePdf
lghsf] kbfjlw u0fgf ubf{ lgh ;jf]{Rr cbfntsf] GofofwLz ePsf] cjlw ;d]t hf]8L u0fgf
ul/g]5 .
-@s_ pkwf/f -@_ sf] cwLgdf /xL k|wfg GofofwLz jf ;jf]{Rr cbfntsf cGo
GofofwLz k}+;¶L jif{sf] pd]/ gk'u;
] Dd cfˆgf] kbdf axfn /xg]5g\ .
t/ of] pkwf/fsf] pd]/sf] xb jf pkwf/f -@_ sf] kbfjlwdf h'g cufl8 k"/f x'G5 ;f] ldlt
kl5 lgh cfˆgf] kbdf axfn /xg] 5}gg\ .
-@v_ of] pkwf/f k|f/De x'Fbfsf avt axfn /x]sf k|wfg GofofwLz / ;jf]{Rr cbfntsf
cGo GofofwLznfO{ klg pkwf/f -@_ / -@s_ sf] Joj:yf nfu" x'g]5 .
t/ pkwf/f -@_ adf]lhd lghx?sf] kbfjlw ;dfKt x'g] u0fgf ubf{ of] pkwf/f k|f/De
ePsf] ldltb]lv kbfjlw z'? ePsf] ;DemL u0fgf ul/g]5 .
-#_ k}+tfnL; jif{sf] pd]/ k'u]sf] geO{ / b]xfo adf]lhd geO{ s'g} klg JolQm k|wfg
GofofwLz jf ;jf]{Rr cbfntsf] cGo GofofwLzsf] kbdf lgo'Qm x'g of]Uo x'g] 5}g M–
-s_ sDtLdf If]qLo cbfntsf] GofofwLz jf ;f] ;/xsf] Goflos kbdf kfFr jif{
sfd u/]sf] geO{ Ù
-v_ sDtLdf ;/sf/L jf u}/ ;/sf/L clwjQmfsf] x}lzotdf ;ft jif{ jsfnt
u/]sf] geO{Ùjf
-u_ >L % sf] ljrf/df sfg"gj]Qf geO{ .
-$_ k|wfg GofofwLz jf ;jf]{Rr cbfntsf] cGo GofofwLz–
-s_ >L % sf ;dIf k]z u/]sf] lnlvt /fhLgfdf df};"kmaf6 :jLs[t ePdf
cfˆgf] kbaf6 d'Qm x'g]5gÙ jf
-v_ sfo{Ifdtfsf] cefj jf v/fa cfr/0f ePsf]n] jf ablgot;fy sfd
u/]sf]n] cfˆgf] st{Jo kfng gu/]sf] x'Fbf x6fpg dgfl;j 5 egL >L %
af6 lgo'Qm ul/aS;]sf] cfof]un] k|ltj]bg k]z u/]df df};"kmaf6 x6fpg
;lsaS;g]5 .
t/ To:tf] cf/f]k nfu]sf k|wfg GofofwLz jf ;jf]{Rr cbfntsf]
cGo GofofwLznfO{ cfof]udf cfˆgf] ;kmfO{ lbgsf] lgldQ dgfl;j
df}sfaf6 jl~rtul/g] 5}g .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
Gff]6 M– wf/f ^( sf] pkwf/f -#_ sf] v08 –s_ / -v_ df ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wg4f/f klg ;+zf]wg ePsf] .
35
www.lawcommission.gov.np
-%_ pkwf/f -$_ sf] v08 -v_ cg'';f/ lgo'Qm cfof]unfO{ aofg lng], k|df0f a'‰g] /
cfˆgf] cjx]ngfsf nflu ;hfo ug]{ ljifodf cbfntnfO{ eP ;/xsf] clwsf/ x'g]5 .
-^_ k|wfg GofofwLz jf ;jf]{Rr cbfntsf cGo GofofwLzsf] kfl/>lds / ;]jfsf cGo
zt{ P]gåf/f lgwf{l/t x'g]5g\ / To;/L lgwf{l/t geP;Dd >L % af6 lgod agfO{ tf]lsaS;]
adf]lhd x'g]5 . k|wfg GofofwLz jf ;jf]{Rr cbfntsf cGo GofofwLz cfˆgf] kbdf axfn
/x];Dd lghnfO{ dsf{ kg]{ u/L kfl/>lds / ;]jfsf cGo zt{ ablng] 5}gg\ .
-&_ k|wfg GofofwLzsf] kb l/Qm ePdf jf c:j:ytf jf c? s'g} sf/0fn] k|wfg GofofwLz
cfˆgf] kbsf] sfd ug{ c;dy{ ePdf >L % af6 tf]lsaS;]sf] ;jf]{Rr cbfntsf] s'g} cGo
GofofwLzn] sfod d'sfod k|wfg GofofwLz eO{ ;f] kbsf] sfd ug]{5g\ .
-*_ >L % af6 tf]lsPsf] cjlw;Dd tf]lsPsf] kfl/>lds / ;'ljwf kfpg] u/L ;jf]{Rr
cbfntdf, k|wfg GofofwLz;+u k/fdz{ u/L, cfjZos eP cg'';f/ c:yfoL jf cltl/Qm GofofwLz
lgo'Qm ug{ ;lsaS;g]5 .
t/ To:tf] GofofwLz pkwf/f -#_ df n]lvPsf] of]Uotf k'u]sf] x'g' k5{ .
-(_ ;jf]{Rr cbfntsf] :yfoL GofofwLz eO;s]sf] JolQmn] s'g} klg c•f cbfntdf
pkl:yt eO{ jsfnt ug{ x'Fb}g .
&)= ;jf]{Rr cbfntsf] ;fwf/0f clwsf/If]q M ;jf]{Rr cbfntn] z'? d'2f x]g]{, ∆k'g/fj]bg ;'Gg], ;fws
x]g]{, tNnf] cbfntsf] ∆k'g/fj]bg gnfUg] d'2f bf]x¥ofpg] ;d]tsf] clwsf/If]q sfg"gåf/f lgwf{l/t
eP adf]lhd x'g]5 .
&!= ;jf]{Rr cbfntsf] cfdwf/0f clwsf/If]q M of] ;+ljwfgsf] Joj:yfsf] cwLgdf /xL efu # åf/f
k|bQ xssf k|rngsf nflu jf cGo pkrf/sf] Joj:yf gul/Psf] eP tTsfn k|rlnt cGo
sfg"gåf/f k|bQ xssf] k|rngsf nflu aGbLk|ToIfLs/0f, k/dfb]z, k|ltif]w, clwsf/k[R5f, pTk|]if0f
nufot hf] rflxg] cf1f, cfb]z jf k"hL{ hf/L ug]{ clwsf/ ;jf]{Rr cbfntnfO{ x'g]5 .
t/ of] wf/fdf n]lvPsf] s'g} s'/f ∆;}lgs cbfntsf] clwsf/If]q leq kg]{ ljifosf
;DaGwdf nfu" x'g] 5}g .
&@= ;jf]{Rr cbfntn] cfˆgf] lg0f{o cfkm}+ ab/ ug{ gx'g] M ;jf]{Rr cbfntn] cfˆgf] clGtd lg0f{o
cfkm}+ ab/ ug{ x'Fb}g .
t/ ;jf]{Rr cbfntn]–
∆
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ?kfGt/ ul/Psf] .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
36
www.lawcommission.gov.np
] ;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
37
www.lawcommission.gov.np
-@_ dxfn]vf k/LIfs lgo'Qm ePsf] ldltn] ^ jif{;Dd cfˆgf] kbdf axfn /xg]5g\ .
t/,
-s_ >L % ;dIf k]z u/]sf] lnlvt /fhLgfdf df};"kmaf6 :jLs[t ePdf
cfˆgf] kbaf6 dSt x'g]5g\ Ù jf
-v_ ;jf]{Rr cbfntsf] GofofwLz ;/x ;dfg cfwf/df / ;dfg t/Lsfn]
lghnfO{ ;f] kbaf6 x6fpg ;lsg]5 .
-#_ dxfn]vf k/LIfssf] =====kfl/>lds / ;]jfsf cGo zt{ P]gåf/f lgwf{l/t x'g]5g\ /
To;/L lgwf{l/t geP;Dd >L % af6 lgod agfO{ tf]lsaS;] adf]lhd x'g]5 . dxfn]vf k/LIfs
cfˆgf] kbdf axfn /x];Dd lghnfO{ dsf{ kg]{ u/L =====kfl/>lds / ;]jfsf cGo zt{ ablng]
5}gg\ .
-$_ dxfn]vf k/LIfs eO;s]sf] JolQm >L % af6 lgo'Qm ul/aS;g] kbdf afx]s cGo
;/sf/L ;]jfdf lgo'Qm x'gsf] lgldQ u|fXo x'g] 5}g .
&^= dxfn]vf k/LIfssf] sfd / clwsf/M -!_ ;jf]{Rr cbfnt, /fli6«o k~rfot, /fh;ef, clVtof/
b'?kof]u lgjf/0f cfof]u, dxfn]vf k/LIfs, nf]s;]jf cfof]u, lgjf{rg cfof]u, dxfGofoflwjQmf
tyf cGo ;+j}wflgs cËsf sfof{no / ;a} ;/sf/L sfof{no, cbfnt Pj+ >L % sf] ;/sf/sf]
:jfldTj ePsf] ;+ul7t ;+:yfsf] n]vf sfg"gåf/f lgwf{l/t t/Lsf adf]lhd dxfn]vf k/LIfsaf6
lgoldttf, ldtJolotf, sfo{bIftf, k|efjsfl/tf / cf}lrTo ;d]t ljrf/ u/L n]vf k/LIf0f x'g]5 .
dxfn]vf k/LIfs / lghsf ;xfosx?nfO{ To:tf] n]vf;DaGwL ;a} sfuhkq h'g;'s} avt x]g{
kfpg] clwsf/ x'g]5 .
-@_ pkwf/f -!_ cg'';f/ dxfn]vf k/LIfsn] n]vf k/LIf0f ug]{ n]vf, ;DalGwt sfg"gsf
cwLgdf /xL tf]lsPsf] 9fFrfdf /flvg]5 . To;/L 9fFrf gtf]lsP;Dd ;fljs adf]lhdsf] 9fFrf g}
sfod /x]g5 .
-#_ dxfn]vf k/LIfsn] ug]{ n]vf;+u ;DalGwt c? sfd sfg"gåf/f lgwf{l/t eP adf]lhd
x'g]5 / To:tf]df lghn] ;DalGwt sfg"gåf/f k|fKt clwsf/ k|of]u ug{ ;Sg]5g\ .
38
www.lawcommission.gov.np
-$_ o; wf/f adf]lhd cfkm"n] u/]sf] sfdsf] jflif{s ∆k|ltj]bg dxfn]vf k/LIfsn] >L %
df r9fpg] 5g\ / df};"kmaf6 To:tf] ∆k|ltj]bg /fli6«o k~rfot ;dIf /fVg nufOaS;g]5 .
Effu !#
nf]s ;]jf cfof]u
&&= nf]s ;]jf cfof]u M -!_ g]kfnsf] Ps nf]s ;]jf cfof]u x'g]5 / To;df >L % af6 tf]lsaS;] hlt
;b:o /xg]5g\ h;dWo] >L % af6 tf]lsaS;]sf Ps ;b:o cfof]usf cWoIf x'g]5g\ .
-@_ nf]s ;]jf cfof]udf sDtLdf tLg v08sf] Ps v08 ;b:o axfn x'g'eGbf 7Ls kfFr
jif{ cl3;Dd ;/sf/L ;]jfdf g/x]sf JolQm x'g]5g\ .
-#_ >L % af6 /fh;ef;+u rflxaS;]df k/fdz{ u/L nf]s ;]jf cfof]usf ;b:o lgo'Qm
ul/aS;g]5 .
-$_ nf]s ;]jf cfof]usf ;b:o lgo'Qm ePsf ldltn] 5 jif{;Dd cfˆgf] kbdf axfn
/xg]5g\ .
t/–
-s_ >L % sf ;dIf k]z u/]sf] lnlvt /fhLgfdf df};"kmaf6 :jLs[t ePdf
cfˆgf] kbaf6 d'Qm x'g]5g\ Ù jf
-v_ ;jf]{Rr cbfntsf] GofofwLz ;/x ;dfg cfwf/df / ;dfg t/Lsfn]
lghnfO{ ;f] kbaf6 x6fpg ;lsg]5 .
-%_ ===========
-^_ nf]s ;]jf cfof]usf] ;b:osf] kfl/>lds / ;]jfsf cGo zt{ P]gåf/f lgwf{l/t x'g]5g\ /
To;/L lgwf{l/t geP;Dd >L % af6 lgod agfO{ tf]lsaS;] adf]lhd x'g]\5 . nf]s ;]jf cfof]usf
;b:o cfˆgf] kbdf axfn /x];Dd lghnfO{ dsf{ kg]{ u/L kfl/>lds / ;]jfsf cGo zt{ ablng]
5}gg\ .
-&_ nf]s ;]jf cfof]usf] ;b:o eO;s]sf JolQm >L % af6 lgo'Qm ul/aS;g] kbdf
afx]s cGo ;/sf/L ;]jfdf lgo'Qm x'gsf] lgldQ u|fXo x'g] 5}gg\ .
&*= nf]s ;]jf cfof]usf] sfd M -!_ b]xfosf ljifodf nf]s ;]jf cfof]usf] k/fdz{ lng'k5{ M–
∆
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ?kfGt/ ul/Psf] .
Gff]6 M wf/f &^ sf] pkwf/f -!_ df ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wg4f/f klg ;+zf]wg ePsf] .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
] ;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
39
www.lawcommission.gov.np
40
www.lawcommission.gov.np
;a} sd{rf/LnfO{ lghfdtL sd{rf/L / To:tf sd{rf/Lsf] ;]jf jf kbnfO{ lghfdtL ;]jf jf kb
dflgg]5 .
-$s_ nf]s ;]jf cfof]un] of] wf/f adf]lhd ug'{ kg]{ sfd dWo] s'g} sfd cfˆgf s'g}
;b:o jf >L % sf] ;/sf/sf sd{rf/LnfO{ tf]s]sf] zt{sf cwLgdf /xL ug]{ u/L ;'Dkg ;Sg]5 .
-%_ of] wf/fsf Joj:yfsf cwLgdf /xL nf]s ;]jf cfof]usf] sfo{ljlw sfg"gåf/f lgwf{l/t
eP adf]lhd x'g]5 .
-^_ k|To]s jif{ nf]s ;]jf cfof]un] cfkm"n] u/]sf sfdsf] ∆k|ltj]bg >L % df r9fpg]5 /
df};"kmaf6 To:tf] ∆k|ltj]bg /fli6«o k~rfotsf] ;dIf /fVg nufO{aS;g]5 . nf]s ;]jf cfof]usf]
k/fdz{ :jLsf/ gul/Psf] s'g} s'/f eP To;sf] sf/0f ;d]t vf]lnPsf] 1fkgkq klg To:tf]
∆k|ltj]bgsf] ;fy} /fli6«o k~rfotdf >L % af6 k7fpg nufO{aS;g]5 .
Effu !#s
lgjf{rg cfof]u
&*s= lgjf{rg cfof]u M -!_ g]kfnsf] Ps lgjf{rg cfof]u x'g]5 h;df k|d'v lgjf{rg cfo'Qm /
cfjZos ePdf >L % af6 lgwf{l/t ul/aS;] hlt ;+Vofdf cGo lgjf{rg cfo'Qm /xg]5g\ .
-@_ k|d'v lgjf{rg cfo'Qm / lgjf{rg cfo'Qmsf] lgo'lQm >L % af6 rflxaS;]df
/fh;ef;+u k/fdz{ u/L ul/aS;g]5 .
-#_ lgjf{rg cfof]udf k|d'v lgjf{rg cfo'Qmsf] cltl/Qm cGo lgjfr{g cfo'Qm lgo'Qm
ePdf k|d'v lgjf{rg cfo'Qmn] lgjf{rg cfof]usf] cWoIf eO{ sfd ug]{5g\ .
-$_ k|d'v lgjf{rg cfo'Qm / lgjf{rg cfo'Qm cfˆgf] kbfjlw k"/f geP;Dd axfn
/xg]5g\ .
t/–
-s_ >L % sf] ;dIf k]z u/]sf] lnlvt /fhLgfdf df};"kmaf6 :jLs[t ePdf
cfˆgf] kbaf6 d'Qm x'g]5g\ Ù jf
-v_ ;jf]{Rr cbfntsf] GofofwLz ;/x ;dfg cfwf/df / ;dfg t/Lsfn]
lghnfO{ ;f] kbaf6 x6fpg ;lsg]5 .
wf/f &* sf] pkwf/f -#s_ ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wg4f/f yk ePsf] .
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .
∆
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ?kfGt/ ul/Psf] .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
41
www.lawcommission.gov.np
-%_==============
-^_ k|d'v lgjf{rg cfo'Qm / lgjf{rg cfo'Qmsf] kbfjlw ^ jif{sf] x'g]5 / lghx?sf]
kfl/>lds / ;]jfsf cGo zt{ P]gåf/f lgwf{l/t x'g]5g\ / To;/L lgwf{l/t geP;Dd >L % af6
lgod agfO{ tf]lsaS;] adf]lhd x'g]5 . k|d'v lgjf{rg cfo'Qm / lgjf{rg cfo'Qm cfˆgf] kbdf
axfn /x];Dd lghnfO{ dsf{ kg]{ u/L kbfjlw, kfl/>lds / ;]jfsf cGo zt{ ablng] 5}gg\ .
&*v= lgjf{rg cfof]usf] sfd / clwsf/ M-!_ of] ;+ljwfg / k|rlnt cGo sfg"g adf]lhd ljleGg
txsf k~rfotsf] lgjf{rgsf] ;~rfng, /]vb]v, lgb]{zg / lgoGq0f lgjf{rg cfof]uaf6 x'g]5 .
-@_ pkwf/f -!_ adf]lhd lgjf{rg ubf{ u/fpFbf s'g} tNnf] txsf] k~rfotsf] s'g} kbdf
lgjf{rg gx'Fb} s'g} dflyNnf] txsf] k~rfotsf] lgjf{rg ePsf] sf/0fn] dfq ;f] lgjf{rg ab/ x'g]
5}g .
-#_ lgjf{rg ljz]if cbfntsf] u7g / To;sf ;b:ox?sf] lgo"lQm jf dgf]gog ubf{
lgjf{rg cfof]usf] l;kmfl/z adf]lhd ul/g]5 .
-$_ lgjf{rg cfof]un] of] wf/f adf]lhdsf] cfˆgf] clwsf/ tyf st{Jo dWo] s'g} clwsf/
tyf st{Jo k|d'v lgjf{rg cfo'Qm, lgjf{rg cfo'Qm jf >L % sf] ;/sf/sf sd{rf/LnfO{ tf]s]sf
zt{sf cwLgdf /xL k|of]u tyf kfng ug{ kfpg] u/L ;'Dkg ;Sg]5 .
-%_ of] ;+ljwfgdf n]lvP afx]s lgjf{rg cfof]usf] c? clwsf/, st{Jo tyf sfo{ljlw
sfg"gåf/f lgwf{l/t eP adf]lhd x'g]5 .
&*u= =======
Effu !$
∆
dxfGofoflwjQmf
&(= ∆ dxfGofoflwjQmf M -!_ g]kfnsf Ps ∆ dxfGofoflwjQmf x'g]5g\ h;nfO{ >L % af6 lgo'Qm
ul/aS;g]5 .
-@_ ;jf]{Rr cbfntsf] GofofwLz x'g ;Sg] of]Uotf geO{ s'g} klg JolQm ∆
]
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f vf/]h . gf]6 M wf/f &*u ;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wg4f/f yk ePsf] .
∆
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ?kfGt/ ul/Psf] .
42
www.lawcommission.gov.np
-#_ dxfGofoflwjQmf lgo'Qm ePsf] ldltn] ^ jif{;Dd cfˆgf] kbdf axfn /xg]5g\ .
t/ b]xfosf] cj:yfdf lgh cfˆgf] kbaf6 d'Qm x'g]5g\ M–
-s_ >L % sf ;dIf k]z ul/Psf] lnlvt /fhLgfdf df};"kmaf6 :jLs[t ePdf Ù
jf
-v_ >L % af6 x6fOaS;]df .
-$_ dxfGofoflwjQmfsf] kfl/>lds / ;]jfsf cGo zt{ sfg"gåf/f lgwf{l/t x'g]5 . To;/L
lgwf{l/t geP;Dd >L % af6 lgod agfO{ tf]lsjS;] adf]lhd x'g]5 .
∆
*)= dxfGofoflwjQmfsf] sfd M;+j}wflgs / sfg"gL ljifodf /fo ;NNffx dfluPdf >L % , >L %sf]
;/sf/ jf >L % af6 tf]lsjS;]sf cGo clwsf/LnfO{ /fo ;Nnfx lbg' / of] ;+ljwfg jf tTsfn
k|+rlnt cGo sfg"g adf]lhd ∆dxfGofoflwjQmfnfO{ tf]lsPsf] c? sfd ug'{ ∆dxfGofoflwjQmfsf]
st{Jo x'g]5 . pQm sfd ubf{ dxfGofoflwjQmfnfO{ clw/fHosf] ;a} cbfntdf pkl:yt x'g]
clwsf/ x'g]5 .
Effu !%
ljz]if kl/l:ylt tyf ;+s6sfnLg clwsf/
*!= ljz]if kl/l:yltdf dlGqkl/ifb\sf] u7g M-!_ of] ;+ljwfgsf] cGo wf/fdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg k|wfg dGqLsf] /fhLgfdf :jLs[t ePdf jf lgh cfˆgf] kbdf 5Fb} d[To' ePdf jf cGo s'g}
sf/0fn] lghsf] kb l/Qm x'g cfPsf] cj:yfdf tTsfn /fli6«o k~rfotsf] clwj]zg gePsf]
cj:yf k/]df >L % af6 dlGqkl/ifb\sf] sfo{ ;~rfngsf] nflu cfjZostf cg'';f/ df};"kmaf6
pko'Qm ;lDemaS;]sf] cfjZos Joj:yf ul/aS;g ;lsaS;g]5 . t/ To:tf] Joj:yf tLg
dxLgfeGbf a9L /xg] 5}g .
-@_ pkwf/f -!_ df pNn]v gul/Psf c? g} sf/0fjz tTsfn ljz]if kl/l:ylt pTkGg
ePsf]5 eGg] s'/fdf >L % af6 rflxaS;]df /fli6«o k~rfotsf] lgb]{zs ;ldlt tTsfn sfod
/x]5 eg] ;f] ;ldltsf ;b:ox? / /fh;ef :yfoL ;ldltsf ;b:ox?;+u k/fdz{ ul/aS;L
b]xfosf s'/fx? ul/aS;g ;lsaS;g]5 / To:tf] cfb]z g]kfn /fhkqdf k|sflzt x'g]5 M–
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt . of] ;+zf]wg >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f tf]lsaS;]sf] ldlt b]lv k|f/De x'g]5
elgPsf]df ldlt @)#*.!.@( b]lv k|f/De ePsf] .
∆
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ?kfGt/ ul/Psf] .
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f yk . of] ;+zf]wg >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f tf]lsaS;]sf] ldlt b]lv k|f/De x'g]5 elgPsf]df
ldlt @)#*.!.@( b]lv k|f/De ePsf]
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wg4f/f ;fljs wf/f *! nfO{ *!s u/L wf/f *! yk ul/Psf] . of] wf/f >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f
tf]lsaS;]sf] ldlt b]lv k|f/De x'g]5 elgPsf]df ldlt @)#*.!.@( b]lv k|f/De ePsf] .
43
www.lawcommission.gov.np
44
www.lawcommission.gov.np
*!s=;+s6 sfnLg clwsf/ M -!_ >L % sf] ljrf/df g]kfnsf] ;Dk"0f{ jf s'g} efusf] ;'/IffnfO{ o'4,
jfXf–cfqmd0f jf cfGtl/s pk›jsf] vt/f k/L uDeL/ ;+s6 pTkGg ePsf]5 egL df};"kmnfO{
nfu]df df};"kmaf6 ;f] s'/fsf] 3f]if0ff u/L b]xfosf s'/fx? ug{ ;lsaS;g]5 M–
-s_ of] wf/f afx]s o; ;+ljwfgsf] ;a} jf s'g} wf/f jf ;f] wf/fsf s'g} s'/f
lgnlDat ug{ Ù /
-v_ /fli6«o k~rfot jf cGo s'g} ;/sf/L lgsfo jf kbflwsf/Ldf lglxt jf
tL åf/f k|of]u x'g] ;a} jf s'g} clwsf/ df};"kmn] g} u|x0f ul/aS;g .
-@_ pkwf/f -!_ cGtu{tsf] s'g} klg 3f]if0f csf]{ 3f]if0ffåf/f kl/jlt{t jf vf/]h x'g ;Sg]5
/ >L % af6 /fli6«o k~rfotsf] lgb]{zs ;ldlt tTsfn sfod /x]5 eg] ;f] ;ldltsf
;b:ox? / /fh;efsf] :yfoL ;ldltsf ;b:ox?;+u rflxaS;]df k/fdz{ u/L uDeL/ ;+s6sfnLg
kl/l:ylt ca ljBdfg 5}g egL df};"km ;Gt'i6 xf]OgaS;];Dd To:tf] 3f]if0ff rfn" /xg]5 .
-#_ o; wf/f cGtu{t clwsf/ u|x0f u/L >L % af6 agfOaS;]sf] sfg"g pkwf/f -@_
adf]lhd 3f]if0ff sfod g/x]sf] ^ dxLgfkl5 of] ;+ljwfgsf] cGo wf/f;+u aflemP hlt :jtM
lgliqmo x'g]5g\ .
Effu !^
;+ljwfg ;+zf]wg
*@= ;+ljwfg ;+zf]wg M -!_ of] ;+ljwfgsf] ;+zf]wg >L % af6 zfxL 3f]if0ffåf/f x'g ;Sg]5 .
-@_ >L % af6 pkwf/f -!_ cGtu{tsf] clwsf/sf] k|of]u ljz]if ;ldlt;+u k/fdz{ lnO{
ul/aS;g]5 .
#_ pkwf/f -@_ adf]lhdsf] ljif]z ;ldltdf b]xfosf ;b:ox? /xg]5g\ . M–
-s_ /fh;ef :yfoL ;ldltsf ;b:ox? Ù /
-v_ /fli6«o k~rfotsf] lgb]{zs ;ldlt tTsfn sfod /x]5 eg] ;f] ;ldltsf
;b:ox? .
-$_ pkwf/f -#_ adf]lhdsf] ljz]if ;ldltsf ;b:ox?n] cfkm" dWo]af6 5fg]sf] JolQmn] ;f]
;ldltsf] a}7ssf] ;efkltTj ug]{5 .
45
www.lawcommission.gov.np
-%_ o; wf/f cGtu{t >L % af6 zfxL 3f]if0ffåf/f ul/aS;]sf] ;+zf]wg of] ;+ljwfgsf]
cleGg cË x'g]5 .
Effu !&
ljljw
*#= zfxL g]kfnL ;]gfsf] k/dflwkTo M zfxL g]kfnL ;]gfsf] k/dflwkTo >L % df /x]sf]5 .
*#s= k|wfg ;]gfklt M -!_ zfxL g]kfnL ;]gfsf] k|wfg ;]gflwkltsf] lgo'lQm >L % af6 ul/aS;g]5 .
-@_ k|wfg ;]gfkltsf] sfd, st{Jo, clwsf/ tyf ;]jf zt{ sfg"gåf/f lgwf{l/t eP
adf]lhd x'g]5 .
*$= dfkmL M >L % af6 s'g} klg Gofoflwsf/L jf ljz]if cbfnt jf P]gåf/f lgo'Qm clwsf/Låf/f
lbOPsf] b08fb]znfO{ dfkmL, d'ntaL, kl/jt{g jf sd ug{ ;lsaS;g]5 .
t/ o; wf/f cGtu{t >L % af6 clwsf/ k|of]u ul/aS;Fbf pko'Qm 7x/fOaS;]
/fh;ef;+u k/fdz{ ul/aS;g]5 .
*%= pkflw, ;Ddfg / lje"if0f M -!_ pkflw, ;Ddfg / lje"if0fx? >L % af6 dfq k|bfg x'g]5g\ .
-@_ >L % af6 :jLs[lt lnP/ afx]s g]kfnsf] gful/sn] s'g} cGo b]zn] lbPsf] pkflw,
;Ddfg jf lje"if0f u|x0f ug{ x'Fb}g .
*^= =========
*^s= c~rnfwLz M -!_ g]kfnsf] k|To]s c~rndf Ps c~rnfwLz /xg]5g\ .
-@_ c~rnflwzsf] lgo'lQm >L % af6 ul/aS;g]5 .
-#_ c~rnflwzsf] sfd, st{Jo / clwsf/ sfg"gåf/f lgwf{l/t eP adf]lhd x'g]5 .
ÿ
*^v= =========
*^u= zfxL g]kfnL /fhb't / ljz]if k|ltlglw M zfxL g]kfnL /fhb"t / ljz]if k|ltlglwsf] lgo'lQm >L %
af6 ul/aS;g]5 .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f wf/f *^ nfO{ wf/f @@s= df :yfgfGtl/t .
Gff]6 M– wf/f *^ df ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f klg ;+zf]wg ePsf] .
ÿ
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f vf/]h .
o ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .
46
www.lawcommission.gov.np
*^3= jflif{s k|ltj]bg M of] ;+ljwfgsf] cGo wf/f tyf k|rlnt g]kfn sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg dlGqkl/ifb\ afx]s cGo ;+j}wflgs ;a} cËx?n] k|To]s jif{ cf–cfˆgf] lgsfosf] jflif{s
k|ltj]bg ;fwf/0ft M Ho]i7 dxLgfleq >L % sf xh"/df r9fpg' kg]{5 .
*&= cbfntdf ;jfn hjfkm gx'g] M >L % af6 df};"kmsf] clwsf/ k|of]u ul/aS;]sf]df jf df};"kmsf]
st{Jo kfng ul/aS;]sf]df jf df};"kmaf6 ul/aS;]sf c? s'g} sfddf ;DaGwdf s'g} cbfntdf
;jfn hjfkm ul/g] 5}g .
t/ of] wf/fsf] s'g} s'/fn] >L % sf] ;/sf/ jf >L % sf s'g} sd{rf/Lsf] lj?4 sf/jfO{
rnfpg kfpg] sfg"gn] lbPsf] clwsf/nfO{ ;Lldt u/]sf] ;lDemg] 5}g .
**= >L % sf] sd{rf/Lsf] ;]jfsf] cjlw M of] ;+ljwfgåf/f cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s >L % sf
sd{rf/L >L % sf] OR5fg'';f/sf] cjlw;Dd cfˆgf] kbdf axfn /xg]5g\ . t/ lghx?sf] ;]jfsf]
zt{ sfg"gåf/f Jojl:yt x'g]5 .
*(= zky M >L % sf sd{rf/Lx?n] >L % k|lt df};"kmaf6 lgwf{l/t ?kdf >4f, lgi7f / akmfbf/Lsf]
zky lng' kg]{5 .
()s=afwf c8sfp km'sfpg] clwsf/ M of] ;+ljwfg sfof{lGjt ug{ s'g} afwf c8sfp k/]df ;f] afwf
c8sfp km'sfpg >L % af6 cfjZos ;lDemaS;]sf] cfb]z hf/L ug{ ;lsaS;g]5 / To:tf] cfb]z
o;} ;+ljwfgdf k/] ;/x dflgg]5 .
Effu !*
kl/efiff / JofVof
(!= kl/efiff / JofVof M -!_ ljifo jf k|;Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; ;+ljwfgdf –
-s_ æwf/fÆ eGgfn] of] ;+ljwfgsf] wf/f ;Demg'k5{Ù
-v_ æljw]osÆ eGgfn] >L % df :jLs[ltsf] lgldQ k]z x'g] P]gsf] d;f}bfnfO{
;Demg' k5{ .
-u_ ægful/sÆ eGgfn] g]kfnsf] gul/s ;Demg'k5{Ù
-3_ æg]kfnÆ eGgfn] g]kfn clw/fHo ;Demg'k5{Ù
-ª_ æ;dfj]bgÆ eGgfn] To:tf] ;dfj]bg k]z ug]{ JolQmsf] ;xL k/]sf] lnvt
;Demg'k5{ Ù /
;+ljwfgsf] t];|f] ;+zf]wgåf/f yk . of] wf/f >L % af6 g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgfåf/f tf]lsaS;]sf] ldlt b]lv k|f/De x'g]5 elgPsf]df ldlt
@)#*.!.@( b]lv k|f/De ePsf] .
gf]6 M wf/f *^s / wf/f *^v klxnf] ;+zf]wg4f/f yk eO{ ldlt @)@$÷$÷! b]lv k|f/De ePsf] .
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
47
www.lawcommission.gov.np
∆
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgåf/f ?kfGt/ ul/Psf] .
48
www.lawcommission.gov.np
ÿ
(^= ==== ==== ====
Effu @)
;+lIfKt gfd / k|f/De
(&= ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ of] ;+ljwfgnfO{ g]kfnsf] ;+ljwfg elgg]5 .
-@_ of] ;+ljwfg ;Djt\ @)!( ;fn kf}if ! ut] /f]h ! b]lv k|f/De x'g]5 .
ÿ
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f vf/]h .
49
www.lawcommission.gov.np
cg';"rL !
-wf/f % ;+u ;DalGwt_
/fli6«o em08f
-s_ lsgf/fleqsf] cfsf/ agfpg] t/Lsf
-!_ Pp6f l;ld|s /Ësf] /ftf] sk8fdf tNnf] efudf rlxPsf] hlt nDafO{sf] /]vf afofFaf6 bflxg]lt/
lvRg] / o;nfO{ s v gfd /fVg] .
-@_ s af6 ;Lwf dfly u ;Dd s v sf] nDafO{ hltdf s v s} t[tLof+z yKbf hlt x'G5 Tolt nfdf]
x'g] u/L s u /]vf lvRg] . s u df s v sf] nDafO{ hlt lnO{ 3 lrGxf] nufpg] . v / 3
hf]8\g] .
-#_ v 3 /]vfdf v af6 s v hlt lnO{ ª lrGxf] nfpg] .
-$_ ª x'Fb} s v sf] ;dfgfGt/ kf/]/ s u df kg]{ ljGb' r af6 z'? u/L bflxg]lt/ 5 ;Dd s v sf]
nDafO{ hlt /]vf lvRg] .
-%_ u / 5 nfO{ hf]8\g] .
-v_ rG› agfpg] tl/sf
-^_ s v sf] rt'yf{+z hlt s af6 bflxg]df h lrGxf] nfpg] / ToxfFaf6 dfly s u sf] ;dfgfGt/
kf/]/ u 5 nfO{ em df 5'g] /]vf lvRg] .
-&_ u r sf] cfwf ` af6 s v sf] ;DffgfGt/ kf/]/ /]vf bfofFlt/ lvrL u 5 nfO{ 6 df 5'g] .
-*_ ` 6 / h em /]vf sfl6Psf] 7fpFdf 7 lrGxf] /fVg] .
-(_ ` / 5 hf]8\g] .
-!)_ ` 5 / h em sfl6Psf] ljGb'df 8 lrGxf] nfpg] .
-!!_ 8 nfO{ s]G› dfgL v 3 /]vfnfO{ Go"gtd cGt/ kg]{ u/L :kz{ ubf{ x'g] hlt b"/L kg]{ u/L h em
/]vfsf] tNnf] efudf 9 lrGxf] nufpg] .
-!@_ 8 df 5f]O{ s v sf] ;dfgfGt/ /]vf afofFaf6 bfofFlt/ lvRg] / o;n] s u nfO{ 5f]Psf] ljGb'sf]
gfd 0f /fVg] .
-!#_ 7 s]G› lnP/ 7 9 Jof;f4{n] tNnf] efudf j[Q v08 lvRg] / 0f 8 af6 uPsf] /]vfnfO{ o;n]
5f]Psf] b'j} 7fFpdf qmdzM t / y gfd /fVg] .
-!$_ 8 nfO{ s]G› dfgL 8 y Jof;f4{n] tNnf] efudf cw{ j[Qfsf/ t y nfO{ 5'g] u/L lvRg] .
50
www.lawcommission.gov.np
-!%_ 9 s]G› dfgL 9 8 sf] Jof;f4{n] t 9 y j[Q v08sf] b'j}tkm{ 5'g] u/L j[Q v08 lvRg] / o;n] t
9 y nfO{ 5f]Psf] ljGb'x?sf] gfd qmdzM b / 9 /fVg] . b w nfO{ hf]8\g] . b 9 / h em sfl6Psf]
ljGb'sf] gfd g /fVg] .
-!^_ g nfO{ s]G› dfg]/ Jof;f4{ g w n] t 9 y sf] dflyNnf] efudf b'j} 7fFpdf 5'g] u/L cw{ j[Qfsf/
lvRg] .
-!&_ g nfO{ s]G› dfg]/ Jof;f4{ g 8 n] t 9 y sf] dflyNnf] efudf b'j} 7fFpdf 5'g] u/L j[Q v08
lvRg] .
-!*_ of] cg';"rLsf] g+ -!^_ sf] cw{ j[Qfsf/ leq / g+ -!&_ sf] j[Q v08 aflx/ rG›dfsf] cf7j6f
a/fa/sf sf]0f agfpg] .
-u_ ;"o{ agfpg] t/Lsf
-!(_ s r sf] cfwf k af6 s v sf] ;dfGffGt/ kf/]/ v ª df 5'g] u/L k km /]vf lvRg] .
-@)_ h em / k km sfl6Psf] ljGb' j s]G› dfg]/ 8 9 sf] Jof;f4{n] j[Qfsf/ k"/f lvRg] .
-@!_ a nfO{ s]G› dfg]/ 7 9 Jof;f4{n] j[Qfsf/ k"/f lvRg] .
-@@_ of] cg';"rLsf] g+ -@)_ sf] j[Qfsf/ aflx/ / of] cg';"rLsf] g+=-@!_ sf] j[Qfsf/leq k/]sf] uf]n
3]/fsf] aLr efudf ;"o{sf] afx|j6f a/fa/sf sf]0fx? b'O{ r'Rrfx?n] h em /]vfdf 5'g] u/L
agfpg] .
-3_ lsgf/f agfpg] t/Lsf
-@#_ g 7 sf] rf}8fO hlt uf9f gLnf] /Ësf] lsgf/f em08fsf] cfsf/sf] aflxl/ ;a}lt/sf] ;Ldfdf yKg],
t/ em08fsf] kfFr sf]0fx?df rflxF aflx/L sf]0fx? klg leq} ;/xsf agfpg] .
-@$_ em08f 8f]/L nufO{ k|of]u u/]df dfly atfOPs} kl§ /fVg] . em08f nÝLdf 3';fg]{ xf] eg] s u kl§
cfjZos k/] hlt lsgf/f rf}8ofpg] . 8f]/L jf nÝLsf] k|of]udf s u sf] kl§df Kjfn /fVg] .
:ki6Ls/0f M– em08f agfpFbf lvlrPsf h em b w, r ª, ª 3, ` 5, 0f y, ` 6 / k km
/]vfx? slNkt x'g\ . To:t} ;"o{sf aflx/L / leqL j[Qfsf/x? tyf v'k]{ rG› afx]s c? j[Q v08
klg slNkt x'g\ . lognfO{ em08fdf b]vfOFb}g .
51
www.lawcommission.gov.np
cg';"rL @
-wf/f ^ sf] pkwf/f -!_ ;+u ;DalGwt_
/fli6«o ufg
>Ldfg\ uDeL/ g]kfnL k|r08 k|tfkL e"klt
>L % ;/sf/ dxf/fhflw/fhsf] ;bf /xf];\ pGglt
/fv"g\ lr/fo' O{zn], k|hf km}lnof];\ k'sf/f}F ho k|]dn]
xfdL g]kfnL ;f/fn] .
j}/L ;f/f x/fpg\ zfGt xf]pg\ ;a} lj£g Joyf,
ufpg\ ;f/f b'lgofn] ;xif{ gfysf] ;'sLlt{syf,
/fvf}F ∆zf;g, ef/L jL/tfn], g]kfndfly ;Fw} gfysf
>L xf];\ 7"nf] xfdL g]kfnLsf] .
52
www.lawcommission.gov.np
cg';"rL #
- wf/f ^ pkwf/f -#_ ;+u ;DalGwt _
g]kfnsf] lg;fgf–5fk
53
www.lawcommission.gov.np
cg';"rL $
- wf/f #$ sf] pkwf/f -@_ sf] v08 -s_ ;+u ;DalGwt _
/fli6«o k~rfotdf lgjf{lrt x'g] ;b:o–;+Vof
!= d]rL c~rn ;b:o–;+Vof
-!_ tfKn]h'Ë lhNnf ! hgf
-@_ kfFry/ lhNnf ! hgf
-#_ Onfd lhNnf @ hgf
-$_ emfkf lhNnf @ hgf
@= sf]zL c~rn
-!_ ;+v'jf;ef lhNnf ! hgf
-@_ t]Xy'd lhNnf ! hgf
-#_ wgs'6f lhNnf ! hgf
-$_ ef]hk'/ lhNnf @ hgf
-%_ df]/Ë lhNnf @ hgf
-^_ ;'g;/L lhNnf @ hgf
#= ;u/dfyf c~rn
-!_ ;f]n'v'Da' lhNnf ! hgf
-@_ cf]vn9'Ëf lhNnf ! hgf
-#_ vf]6fË lhNnf @ hgf
-$_ pbok'/ lhNnf !hgf
-%_ ;Kt/L lhNnf @ hgf
-^_ l;/fxf lhNnf @ hgf
$= hgsk'/ c~rn
-!_ bf]nvf lhNnf ! hgf
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
54
www.lawcommission.gov.np
55
www.lawcommission.gov.np
56
www.lawcommission.gov.np
57
www.lawcommission.gov.np
ÿ
cg';"rL %
ÿ
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f vf/]h .
58
www.lawcommission.gov.np
ÿ
cg';"rL ^
ÿ
;+ljwfgsf] bf];|f] ;+zf]wgåf/f vf/]h .
59
www.lawcommission.gov.np
Gff]6 M–
-!_ ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wgsf] wf/f #% adf]lhd lgDglnlvt zAbsf ;§f lgDglnlvt
zAb /fvL ?kfGt/ ul/Psf]5 M–
-!_ æP6gL{ hg/nÆ sf] ;§f ædxfGofoflwjQmfÆ
-@_ æuh]6Æ sf] ;§f æ/fhkqÆ
-#_ æl/kf]6{Æ sf] ;§f æk|ltj]bgÆ
-$_ æ;dgÆ sf] ;§f æ;dfXjgÆ
-%_ æh]nÆ sf] ;§f æsf/fuf/Æ
-^_ ækf;Æ sf] ;§f ækfl/tÆ
-&_ æl8qmLÆ sf] ;§f æcf1lKtÆ
-*_ æckLnÆ sf] ;§f æk'g/fj]bgÆ
-(_ æsf]6{ dfz{nÆ sf] ;§f æ;}lgs cbfntÆ
-!)_ æl/Eo"Æ sf] ;§f æk'g/fjnf]sgÆ
-!!_ æclkm;Æ sf] ;§f æsfof{noÆ
-!@_ æuh]6]8\Æ sf] ;§f æ/fhkqf+lstÆ
-!#_ æclkm;/Æ sf] ;§f æclws[tÆ
-!$_ æk'ln;Æ sf] ;§f æk|x/LÆ
-!%_ æsdfgÆ sf] ;§f æzf;gÆ
-!^_ æAofrn;{ l8lu|Æ sf] ;§f æ:gftsf]kflwÆ
-!&_ æk]G;gÆ sf] ;§f ælgj[Qe/0fÆ
-@_ g]kfnsf] ;+ljwfgdf ePsf ;+zf]wgx? M–
;+zf]wg 3f]if0ff ldlt /fhkqdf k|sflzt ldlt
!= g]kfnsf] ;+ljwfg -klxnf] ;+zf]wg_M–@)@#.!).!$ @)@#.!).!$
@= g]kfnsf] ;+ljwfg -bf];|f] ;+zf]wg_ M– @)#@.*.@^ @)#@.*.@^
#= g]kfnsf] ;+ljwfg -t];|f] ;+zf]wg_ M– @)#&.(.! @)#&.(.!
60