z.

cixelaSvili

wyalmomaragebisa da
wyalarinebis sistemebis
eqspluatacia da avtomatizacia

meToduri miTiTebebi
praqtikuli samuSaoebis Sesasruleblad

`teqnikuri universiteti”@
 saqarTvelos teqnikuri universiteti

z. cixelaSvili

wyalmomaragebisa da
wyalarinebis sistemebis
eqspluatacia da avtomatizacia
meToduri miTiTebebi
laboratoriuli samuSaoebis Sesasruleblad

registrirebulia stu-s
saredaqcio-sagamomcemlo sabWos
mier. 02.07.2009, oqmi #6

Tbilisi
2009
 meToduri miTiTebebi praqtikuli samuSaoebis Sesasru-
leblad wyalmomaragebisa da wyalarinebis sistemebis eqs-
pluataciasa da avtomatizaciaSi Sedis saswavlo modulSi
wylis resursebis racionaluri gamoyeneba da marTva.
meToduri miTiTebebi daexmareba students mosme-
nili leqciebis Sedegad miRebuli codnis gaRrmavebasa
da praqtikuli samuSaoebis CatarebaSi. warmodgenilia
wyalmomaragebisa da wyalarinebis sistemebis teqnikuri
eqspluataciisa da avtomatizaciis aqtualuri sakiTxebi,
rogoricaa: wyalmomaragebis sistemebis funqcionirebis
xarisxis Sefaseba da prognozireba deskrifciuli (aRwe-
riTi) modelirebis safuZvelze; wyalmomaragebis siste-
mebis saimedooba; wyalsatevebis wylis dabinZurebis xa-
risxis modelireba wyalsargeblobis kategoriebis mixed-
viT; gamwmend sadgurebSi Camdinari wylebis dabinZurebis
balansis qimiur-teqnologiuri kontroli avtomaturi
aparaturis gamoyenebiT da rigi sxva avtomaturi regu-
lirebis sakiTxebi.
gankuTvnilia samSeneblo fakultetis "wylis resur-
sebis gamoyenebis, wyalmomaragebisa da wyalarinebis" mi-
marTulebis bakalavrebisaTvis.

recenzenti teq. mecn. kand., asoc. prof. g. soselia

© sagamomcemlo saxli ,,teqnikuri universiteti’’, 2009

ISBN 978-9941-14-695-4
http://www.gtu.ge/publishinghouse/

yvela ufleba daculia. am wignis arc erTi nawili (iqneba es teqsti, foto,
ilustracia Tu sxva) aranairi formiT da saSualebiT (iqneba es eleqtronuli Tu
meqanikuri), ar SeiZleba gamoyenebul iqnas gamomcemlis werilobiTi nebarTvis
gareSe.
saavtoro uflebebis darRveva isjeba kanoniT.
 praqtikuli samuSao 1

wyalmomaragebis sistemebis funqcionirebis

xarisxis Sefaseba da prognozireba
deskrifciuli modelirebis safuZvelze

1. praqtikuli samuSaos Sesasruleblad stu-

dents miecema saanalizo wyalmomaragebis sistemis
wylis miwodebisa da ganawilebis sqema, romelzec
datanili iqneba Semdgeni elementebi (satumbi sad-
gurebi, rezervuarebi da sxv.) da maTi maxasiaTebeli
teqnologiuri parametrebi (dawnevis sidideebi,
wylis dgomis simaRleebi rezervuarebSi da sxv.).

2. students evaleba ixelmZRvanelos wyalmomara-

gebis sistemebis funqcionirebis xarisxis modeli-
rebisa da Sefaseba-prognozirebis qvemoT moyvanili
meTodikiT da daadginos sistemis funqcionirebis
xarisxi, rogorc calke aRebuli elementebisaTvis,
aseve erTiani sistemis funqcionirebis xarisxi.

wyalmomaragebis sistemebis funqcionirebis xa-

risxis Sefasebas drois realur masStabSi didi
mniSvneloba eniWeba, rogorc momxmarebelTa wyliT
uzrunvelyofis normaluri procesis uzrunvelsayo-
fad (satumbi sadgurebisa da rezervuarebis erTob-
livi efeqturi reJimebis dadgena), aseve qselSi War-
bi dawnevebis ardaSvebis TvalsazrisiT (anu wylis
uyairaTo xarjvisa da eleqtroenergiis aramwar-
moebluri danaxarjebis Semcireba wylis awevaze). am

3
amocanis gadawyvetas realurad asrulebs wyalsade-
nis sadispetCero samsaxuri, romelic operatiulad
awarmoebs muSa dawnevebis gadanawilebas qselis
sakarnaxo wertilebis mixedviT da amave dros,
inarCunebs wylis saTanado doneebs rezervuarebSi
(rogorc dawnevis sidide, aseve rezervuarebSi
wylis dgomis simaRle izomeba metrebSi).
sadispetCeros amocanaa drois mocemul momentSi
wylis miwodebis mocemuli sqemis mixedviT (ukukav-
SirebiT Semosuli informaciis Sesabamisad) uzrun-
velyos erTdroulad moqmedi satumbi sadgurebisa
da rezervuarebis normaluri funqcionirebis xaris-
xi dawnevebisa da rezervuarebSi wylis dgomis Sesa-
bamisi simaRleebis mixedviT. Tu es piroba realur
droSi wylis miwodebisa da ganawilebis procesSi
dakmayofildeba, maSin rezervuaris an satumbi sad-
guris (romelic muSaobs principiT: "satumbi
sadguri – momxmarebeli") wylis miwodebis zonaSi
SenarCunebuli iqneba wyliT uzrunvelyofis nor-
maluri procesi, anu Senobebis maRali sarTulis
mcxovreblebi Seuferxeblad onkanidan wyals
miiReben 2 - 4 m Tavisufali dawneviT.
vinaidan momxmarebelTa wyliT uzrunvelyofis
procesi xasiaTdeba arastacionarulobiT (kviris
dReebis, sezonurobis da sxva. gauTvaliswinebeli
faqtorebis zemoqmedebis gamo), anu droSi mkveTrad
icvleba wylis moxmarebis xasiaTi, amitom momxmare-
belTa wyliT uzrunvelyofis normaluri procesis
SenarCuneba (romelic miiRweva wyalmomaragebis
sistemaSi realur droSi moqmedi satumbi sadgure-

4
bisa da rezervuarebis erToblivi muSaobis efeqtu-
ri reJimebis SerCeviT) damokidebulia Tavad momx-
mareblebis (mosaxleobisa da sxva obieqtebis) wylis
moxmarebis (xarjvis) xasiaTze.
wyalmomaragebis sistemis funqcionirebis xaris-
xis modelirebisaTvis, wyliT uzrunvelyofis damya-
rebuli procesis Sesabamisad, gamoiyeneba eqspert-
specialistis (operator-dispetCeris) codna da
xarisxobriv-kriteriuli Sefasebis skala: Tu d = 0
_ 0,37, aRiniSneba cudi mdgomareoba; Tu d = 0,37 –
0,63 - Sualeduri mdgomareoba; Tu d = 0,63 – 1,0 _
kargi mdgomareoba; rodesac d = 0, myardeba
absoluturad cudi mdgomareoba da rodesac d =1 _
absoluturad kargi mdgomareoba. d skaluri (xaris-
xobrivi) Sefasebaa.
satumbi sadgurebis, rezervuarebis da sxva ele-
mentebis funqcionirebis xarisxis mdgomareobaTa
modelebis Sesadgenad SevirCioT ormagi eqsponen-
cialuri funqcia Semdegi saxiT:

d = exp ⎡⎣ − exp(− H / ) ⎤⎦ ,

sadac H/ parametri ganisazRvreba rogorc

H = b0 + b1 H . aq H aris teqnologiuri parametria,
/

romelic aRniSnavs satumbi sadguris SemTxvevaSi _

sadguris Sesasvlelsa da gamosasvlelze dawnevis
sidideebs, m-ebSi, xolo rezervuarebis SemTxvevaSi
wylis dgomis simaRles, m-ebSi. b0 da b1 saZiebeli

5
koeficientebia, romelic gamoiTvleba samodelo
damokidebulebaSi d=0,2 (Sefasebis xarisxobrivi ska-
lis mixedviT cudi mdgomareoba) da d=0,8 (Sefasebis
xarisxobrivi skalis misedviT kargi mdgomareoba)
skaluri sidideebis CasmiT:

0,8 = exp ⎡⎣ − exp(− H / ) ⎤⎦ da 0, 2 = exp ⎡⎣ − exp(− H / ) ⎤⎦ anu

1/ 0,8 = 1, 25 = exp ⎡⎣exp(− H / ) ⎤⎦ da

1/ 0, 2 = 5 = exp ⎡⎣ − exp(− H / ) ⎤⎦ .

Tu am gamosaxulebebs orjer gavalogariTmebT,

miviRebT:

− H / = An(An1, 25) da − H / = An(An5) anu

− H / = −1,5da − H / = 0, 476.

magaliTi. SevadginoT satumbi sadguris funqcio-

nirebis xarisxis Sefaseba-prognozirebis deskrif-
ciuli (aRweriTi) tipis modeli. mocemulia:
H Ses − 35m, romelic saeqspluatacio mosazrebiT, mo-
mxmarebelTa wyliT uzrunvelyofis dakmayofilebis
TvalsazrisiT xarisxobrivi Sefasebis skalaze
Seesabameba d=0,2-s (anu cud mdgomareobas) da HSes =
41 m, romelic Sesaabameba d=0,8-s (funqcionirebis
kargi xarisxobrivi mdgomareoba),

6
 zemoT moyvanilis Tanaxmad SeiZleba gamoviTva-
loT b0 da b1 koeficientebi, risTvisac vadgenT da
vxsniT Semdeg sistemas:

b0 + 41b1 = −1,5
b0 + 35b1 = 0, 476,

aqedan b1=-0,329 da b0=11,989, romelTa mixedviT

Sedgenili satumbi sadguris funqcionirebis xaris-
xis Sefaseba-prognozirebis samodelo damokidebu-
leba (elementis Sesasvlelze dawnevebis mixedviT)
miiRebs Semdeg saxes:

d = exp ⎡⎣ − exp(11,989 − 0,329 H Ses ) ⎤⎦ .

modelis Sedgenis adekvaturobis (samarTliano-

bis) Sesamowmeblad Sedgenil samodelo damokidebu-
lebaSi CavsvaT H Ses = 35m, miviRebT d=0,2 da rodesac

H Ses = 41m , miviRebT d=0,8, rac aRweriTi modelis

samarTlianobas adasturebs.
SemoTavazebuli midgomiT, teqnologiur paramet-
rebze dakvirvebaTa arsebobis SemTxvevaSi, analogi-
uri saxis xarisxobriv-kriteriuli Sefasebis sa-
modelo damokidebulebebis Sedgena SesaZlebelia
wyalmomaragebis sqemaSi gaerTianebuli sxva elemen-
tebisaTvisac (satumbi sadgurebi, rezervuarebi da
sxv.).

7
 warmodgenili meToduri midgomis gamoyeneba SeiZ-
leba nebismieri wyalmomaragebis sistemis operati-
ul-sadispetCero marTvis procesSi funqcionirebis
xarisxis mdgomareobebis operatiuli Sefasebisa da
mdgomareobaTa prognozirebis gadawyvetilebaTa
miRebis mizniT.

literatura

1. Цихелашвили З.И., Прангишвили А.И., Чхенкели Б.Дж.

Основы построения интеллектуальных систем
управления пространственно-временными сетевыми
потоками. Под редакцией академика В.В. Чавчанидзе.
Тб., Мецниереба, 264 с.

8
 praqtikuli samuSao 2

wyalmomaragebis sistemebis saimedooba

1. praqtikuli samuSaos Sesasruleblad students

miecema sistemis agebis is variantuli SemTxvevebi,
rodesc elementebi qmnian rTul struqturul
sqemas.

2. students evaleba miRebuli struqturuli

sqemis moyvanili midgomis Sesabamisad iangariSos
sistemis saerTo saimedooba.

wyalmomaragebis sistemis saimedooba aris komp-

leqsuri maCvenebeli, romelic axasiaTebs sistemis
umtyunebo muSaobis Tvisebas, iyos xangamZle, Seke-
Tebaunariani da Seasrulos misdami wayenebuli
funqcia anu momxmareblebs miawodos saWiro raode-
nobis wyali saWiro dawnevebiTa da xarisxiT (sani-
tariuli normebis Sesabamisad).
sistemis saimedoobis ZiriTadi maCvenebelia umt-
yunoba, muSaunarianobisa da Tvisebebis SenarCunebis
albaToba eqspluataciis garkveul pirobebSi. wyal-
momaragebis sistemis mtyuneba unda gavigoT rogorc
misi sruli an nawilobrivi muSaobis Sewyveta.
mtyunebis albaToba Q(t) is albaTobaa, rodesac
eqspluataciis garkveul pirobebSi, t periodis gan-
mavlobaSi, moxdeba erTi mtyuneba mainc, umtyunebo
muSaobis albaToba p(t) ki is albaTobaa, rodesac t
periodis ganmavlobaSi sistemaSi saerTod ar

9
moxdeba mtyuneba. amrigad, mtyuneba da umtyunoba
Seadgens movlenebis srul jgufs da erTmaneTTan
dakavSirebulia Semdegi damokidebulebebiT:
p(t ) = 1 − Q(t ), amasTan 1 > p(t ) > 0
wyalmomaragebis sistemis elementebi (satumbi
sdgurebi, rezervuarebi da sxv.) SeiZleba SeerTe-
buli iyos mimdevrobiT (nax. a), paralelurad (nax.
b) da Sereulad (nax. g) [1]:
CamoTvlili a, b, g xerxebiT SesaZlebelia ele-
mentebis mierTebis sxva rTuli struqturuli sqemis
agebac.
rodesac sistemis n odenobis elementebi mierTe-
bulia mimdevrobiT (ix. nax. a), maSin misi albaTobis
saimedooba iqneba:

n
pc (t ) = Π pi (t ),
i =1

sadac Π aRniSnavs yvela elementis saimedoobis

namravls rodesac i=1,2,...,n.
elementebis paralelurad mierTebis SemTxvevaSi
(nax.b) sistemis saimedooba iqneba:

n
pc (t ) = 1 − Π [1 − pi (t )] .
i =1

amave dros, paraleluri SeerTebisas sistemis

saerTo saimedooba maRalia, TviT sistemis sauke-
Teso elementis saimedoobaze.

10
 Sereuli mierTebis SemTxvevaSi (mimdevrobiTi da
paraleluri SeerTebis kombinaciebis dros) amoca-
nis gadasawyvetad iyeneben baiesis Teoremas [2].

a 1 2 3

2
b

A B C

g
1 2

am Teoremis Tanaxmad, Sereuli sistemis mtyu-

nebis albaToba tolia sistemis mtyunebaTa alba-
Tobisa im pirobiT, rom Tu romelime gamoyofili

11
elementi wesivrul mdgomareobaSia, maSin is mravl-
deba am elementis wesivrul mdgomareobis alba-
Tobaze. aseve Tu igive elementi arawesivrul mdgo-
mareobaSia, maSin is mravldeba am elementis
arawesivruli mdgomareobis albaTobaze.
SemoviRoT aRniSvnebi: Qc_sistemis mtyunebis
albaToba;
Px_sistemis X elementis arawesivruli mdgoma-
reobis albaToba; Pc_sistemis saimedooba. maSin
baiesis Teorema SeiZleba Caiweros Semdegi saxiT:

Qc = Qc Px + Qc Qx ;
Pc = 1 − Qc = 1 − (1 − Pc ) Px + (1 − Pc )(1 − Px ).

magaliTi. nax. g sqemis magaliTze, sadac A, B, C

aRniSnavs paralelurad SeerTebul wyalmimReb Webs,
xolo 1, 2 _ maTTan mimdevrobiT SeerTebul
madezinficirebeli mowyobilobebs, gamoviyenoT ba-
iesis Teorema. maSin aseTi Sereuli sistemis sai-
medooba iqneba:

Pc = ⎡⎣(1 − PA )(1 − PB )(1 − Pc ) ⎤⎦ ⎡⎣1 − (1 − P1 )(1 − P2 ) ⎤⎦ .

Tu miviRebT, rom PA = PB = Pc = PWis , P1 = P2 = Pmadez ,

maSin n Wisa da m madezinficirebeli mowyo-
bilobebis dros erTiani sistemis saimedooba iqneba:

12
 ( ) (
Pc = ⎡1 − 1 − PWis ⎤ ⎡1 − 1 − Pmadez ) ⎤.
n m

⎣⎢ ⎥⎦ ⎢⎣ ⎦⎥

davuSvaT, rom Webis saimedooba PWeb = 0,9, xolo

madezinficirebeli mowyobilobebis saimedooba ki
Pmadez = 0,8 , maSin, bolo formulis Tanaxmad, erTiani
sistemis saimedooba iqneba:

Pc = ⎡1 − (1 − 0,9 ) ⎤ ⎡1 − (1 − 0,8 ) ⎤ = 0,96.

3 2
⎣ ⎦⎣ ⎦

literatura

1. Белозоров Н.П., Луговской М.В. Расчет систем

водоснобжения с применением вычеслытелной техники
М., Колос, 1973, 246с.
2. Абрамов Н.Н., Водоснабжение М., Строиздат, 1974,
480с.

13
 praqtikuli samuSao 3

wyalsatevebis wylis dabinZurebis xarisxis

deskrifciuli modelireba wyalsargeblobis
kategoriebis mixedviT

1. praqtikuli samuSaos Sesasruleblad students

miecema saanalizo obieqtis wylis qimiuri analiziT
miRebuli monacemebi.

2. students evaleba ixelmZRvanelos wylis da-

binZurebis xarisxis Sefaseba-prognozirebis qvemoT
moyvanili modelirebis midgomiT da gansazRvros
wylis dabinZurebis xarisxi rogorc calkeuli qi-
miuri komponentebis, aseve erTianad aRebuli dama-
binZurebeli komponentebis mixedviT.

modelirebis Sedegebi rekomendebulia praqtikaSi

gamosayeneblad wylis resursebis integrirebul
marTvaSi da yvela im wyalsameurneo subieqtisaTvis,
vinc saqmianobiT dakavSirebulia wylis dabinZu-
rebis xarisxis Sefaseba-prognozirebasTan.
zedapiruli wylis obieqtebi (mdinare, tbebi da
sxv.) rTuli sistemebia, romlebic gamoiyenebian
wyalsargeblobis calkeuli kategoriebis mixedviT
(sasmel-sameurneo wyalsargebloba, sameurneo-sayo-
facxovrebo wyalsargebloba, Tevzsameurneo wyal-
sargebloba).
saqarTvelos kanonis `sursaTis uvneblobis da
xarisxis Sesaxeb~ Tanaxmad, safrTxe aris is biolo-

14
giuri, qimiuri da fizikuri agenti, romelic sasur-
saTo produqtSi (wyalSi) an cxovelis sakvebSi
moxvedris SemTxvevaSi zians ayenebs adamianis
janmrTelobas an sicocxles [1]. dadgenilia, rom
sursaTiT janmrTelobaze gamowveuli safrTxis
arasasurveli zegavlena da misi simZimis albaToba
aris riski adamianis organizmisaTvis, romelic 30-
90%-s aRwevs. misi gamomwvevi ki SeiZleba iyos ro-
gorc qimiuri, ise biologiuri da fizikuri warmoSo-
bis safrTxeebi, romelTa Semcveloba sursaTSi regu-
lirdeba moqmedi higienuri normebis principebiT.
zedapiruli wylebis (wyalsatevebis) xarisxis
normireba aris wylis Semadgenlobisa da Tvisebebis
maCveneblebis dadgena, romlebic saimedod uzrun-
velyofen mosaxleobis janmrTelobas, wyalsargeb-
lobis xelsayrel pirobebs da wyalsatevebis eko-
logiur sisufTaves.
wyalsacavebis wylis xarisxis normebis dadgena
xdeba wyalsargeblobis calkeuli kategoriebis
mixedviT:
− sasmel-sameurneo wyalsargebloba;
− sameurneo-sayofacxovrebo wyalsargebloba;
− Tevzsameurneo wyalsargebloba, romelic
Tavis mxriv iyofa umaRles, pirvel da meore kate-
goriebad.
zedapiruli wylebis Semadgenlobis da Tvisebe-
bis dadgenili normativebi wyalsargeblobis kate-
goriebis mixedviT moyvanilia # 1 da # 2
danarTebSi (ix. saqarTvelos garemosa da bunebrivi
resursebis dacvis ministris brZaneba # 130, 1996

15
wlis 17 seqtemberi, q. Tbilisi `saqarTvelos zeda-
piruli wylebis dabinZurebisagan dacvis wesebis
damtkicebis Sesaxeb~).
1-li da me-2 danarTebis monacemebis safuZvelze
gadawyvetilia wyalsatevebis wylis, rogorc sasur-
saTo nedleulis, xarisxis deskrifciuli modeli-
rebis agebis SesaZlebloba damabinZurebel nivTie-
rebaTa zRvrulad dasaSvebi koncentraciebis Sesaba-
misad wyalsargeblobis aRniSnuli kategoriebis
mixedviT.
danarTi # 1
zogadi moTxovnebi
wyalsatevebSi wylis Semadgenlobisa da Tvisebebis
reglamentireba wyalsargeblobis kategoriebis
mixedviT
wyalsargeblobis kategoria
mosaxleobis Tevzsameurneo
mosaxleobis
sameurneo- miznebisaTvis
maCveneb- sasmel-
sayofacxov- umaRlesi
lebi sameurneo
rebo da meore
miznebisaT-
miznebisaT- pirveli kategoria
vis
vis kategoria
1 2 3 4 5
dasaSvebia Sewonili nawilakebis Semcvelobis
mateba ara umetes:
0,25 mg/l 0,75 mg/l 0,25 mg/l 0,75 mg/l
mdinareebisaTvis, romlebic Seicaven
wyalmcirobisas 30 mg/l bunebriv Sewonil
Sewonili
nawilakebs, dasaSvebia maTi momateba 5%
nawilakebi
farglebSi
Tu Camdinari wylebi Seicaven Sewonil nawilakebs,
romelTa daleqvis siCqare aRemateba 0,2 mm/wm, maTi
CaSveba akrZalulia wyalsacavebSi (tbebSi), xolo
Tu aRemateba 0,4 mm/wm – mdinareebSi (arxebSi)

16
 danarTi 1-is gagrZeleba
1 2 3 4 5
mcuravi wylis zedapirze ar unda iyos
minarevi navTobproduqtebis, zeTebis da cximebis
(nivTierebebi) afskebi, agreTve sxva minarevebi.
Seferiloba ar unda SeiniSnebodes wyalma ar unda
wylis svetSi: miiRos ucxo feri
20 sm 10 sm
suni, wyalma ar unda miiRos 1 wyalma ar unda
gemo balze meti intensiurobis misces Tevzis
suni da gemo, romelic produqts ucxo
SeiniSneba: suni da gemo
uSualod,
Semdgomi
qlorirebis
uSualod
an sxvagvari
damuSavebis
Semdeg
temperatura wylis zafxulis wylis
temperaturam Camdinare temperaturam ar
wylebis CaSvebis Semdeg ar unda moimatos 30C
unda moimatos 30C metad metad wyalsatevis
bolo 10 wlis bunebriv
ganmavlobaSi yvelaze temperaturasTan
cxeli Tvis wylis SedarebiT. amasTan
saSualoTviur erTad, wylis
temperaturasTan obieqtebSi, sadac
SedarebiT binadroben civi
wlis moyva-ruli
Tevzebi
(oragulisebrni da
sigasebrni),
maqsimaluri
dasaSvebi
temperaturaa: 200C
zafxulSi da 50C
zamTarSi, xolo
danarCen wylis
obieqtebSi 290C
zafxulSi da 80C
zamTarSi

17
reaqcia (pH) ar unda scildebodes 6,5-8,5
wylis ara umetes normireba normireba xdeba
minerali- 1000 mg/l xdeba Tevzsameurneo
zacia maT Soris: zemoTmoyvani wylis obieqtebis
qloridebi – l taqsaciebis
350 mg/l, maCveneblis Sesabamisad
sulfatebi – `gemo~
500 mg/l mixedviT
wyalSi wlis nebismier dros ar unda iyos naklebi:
gaxsnili
Jangbadi
4 mg/l 4 mg/l 6 mg/l 6 mg/l
Jangbadis 200C temperaturisas ar unda aRematebodes:
bio-qimiuri
moTxovni-
leba,
Jbm sruli 3 mg/l 6 mg/l 3 mg/l 6 mg/l
Jangbadis ar unda aRematebodes:
qimiuri
moTxovni-
leba,
Jqm mg/l mg/l _ _
qimiuri ar unda aRematebodes # 2 danarTSi moyvanil
nivTierebebi normativebs

daavadebaTa wyali ar unda Seicavdes daavadebaTa

gamomwvevebi gamomwvevebs, maT Soris sicocxlisunarian
helmintebis kvercxebs, teniebis onkosferoebs
da sicocxlisunarian paTogenur nawlavis
umartivesTa cistebs
laqtoza, 10000 5000 litrSi _ _
nawlavis litrSi
Cxirebi
ara umetesi
kolofagebi 100 litrSi 100 litrSi _ _
ara umetesi
wylis _ _ Camdinari wyali
toqsikuroba wylis obieqtSi
CaSvebis
adgilas ar
unda axdendes
test-obieqtebze
mwvave toqsikur

18
 zemoqmedebas.
wylis obieqtis
wyali
sakontrolo
kveTSi ar unda
axdendes
qronikul
toqsikur
zemoqmedebas
test-obieqtebze

SeniSvna: defisi – niSnavs, rom maCvenebeli ar aris

normirebuli.

monacemebi deskrifciuli modelebis Sesadgenad

sasmel-sameurneo-sayofacxovrebo wyalsargeblobis
wyalsatevebisTvis moyvanilia 1-el cxrilSi, xolo
Tevzsameurneo wyalsargeblobis wyalsatevebisTvis
_ me-2 cxrilSi. Sesabamisad 1-el cxrilSi moyva-
nili qimiuri ingredientebis mixedviT sasmel-same-
urneo wyalsargeblobis wyalsatevebisaTvis Sedge-
nilia wylis dabinZurebis xarisxis Sefasebis
deskrifciuli modelebi (ix. cxr.3). agreTve me-2
cxrilSi moyvanili ingredientebisTvis Tevzsameur-
neo wyalsargeblobis wyalsatevebisaTvis agebulia
wylis dabinZurebis xarisxis Sefasebis deskrif-
ciuli modelebi (ix. cxr.4).

19
 danarTi # 2
wyalsatevebSi damabinZurebel nivTierebaTa zRvrulad dasaSvebi koncentraciebi
wyalsargeblobis kategoriebis mixedviT
#
Tevzsameurneo
sasmel-sameurneo-sayofacxovrebo
wyalsargeblobis

saSiSroeba
wyalsargeblobis wyalsatevebisTvis
wyalsatevebisTvis
ingredientis
dasaxeleba zRvrulad
zRvrulad
mavneobis dasaSvebi
mavneobis limitirebuli dasaSvebi
limitirebuli koncen-
maCvenebeli koncentra-
maCvenebeli tracia,
cia, mg/l
mg/l
1 2 3 4 5 6 7
20

1 amoniumis 3 sanitariul-toqsikologiuri 0,39 toqsikologiuri 0,39

azoti
2 alumini 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,5 sanitariul- 0,5
toqsikologiuri
3 bariumi 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,1 organoleptikuri 2,0
4 beriliumi 1 sanitariul-toqsikologiuri 0,0002 sanitariul- 0,0002
toqsikologiuri
5 bori 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,5 toqsikologiuri 10,0
6 dariSxani 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,05 toqsikologiuri 0,05
7 vanadiumi 3 sanitariul-toqsikologiuri 0,1 toqsikologiuri 0,001
 danarTi # 2-is gagrZeleba
1 2 3 4 5 6 7
8 vercxlis- 1 sanitariul-toqsikologiuri 0,0005 toqsikologiuri 0,0001
wyali
9 volframi 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,005 toqsikologiuri 0,0008
10 TuTia 3 saerTo-sanitariuli 1,0 toqsikologiuri 0,01
11 kadmiumi 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,001 toqsikologiuri 0,005
12 kobalti 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,1 toqsikologiuri 0,01
13 kaprolaqtami 4 saerTo-sanitariuli 1,0 saerTo 1,0
sanitariuli
14 manganumi 3 organoleptikuri 0,1 toqsikologiuri 0,01
15 molibdeni 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,25 toqsikologiuri 0,012
16 nitratebi 3 sanitariul-toqsikologiuri 45,0 sanitariul- 40,0
toqsikologiuri
21

17 nitritebi 2 sanitariul-toqsikologiuri 3,3 toqsikologiuri 0,08

18 nikeli 3 sanitariul-toqsikologiuri 0,1 toqsikologiuri 0,01
19 rkina 3 organoleptikuri 0,3 toqsikologiuri 0,005
20 seleni 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,001 toqsikologiuri 0,0016
21 spilenZi 3 organoleptikuri 1,0 toqsikologiuri 0,001
22 sulfatebi 4 organoleptikuri 500 sanitariul- 100,0
toqsikologiuri
23 stibiumi 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,05 sanitariul- 0,05
toqsikologiuri
24 taliumi 1 sanitariul-toqsikologiuri 0,0001 sanitariul- 0,0001
toqsikologiuri
 danarTi # 2-is gagrZeleba
1 2 3 4 5 6 7
25 titani 3 saerTo-sanitariuli 0,1 saerTo 0,1
sanitariuli
26 tyvia 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,03 toqsikologiuri 0,1
27 teluri 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,01 toqsikologiuri 0,0028
28 fosfori 1 sanitariul-toqsikologiuri 0,0001 toqsikologiuri ar unda
iyos
29 fToridebi 2 toqsikologiuri 0,05 toqsikologiuri 0,05
30 qloridebi 4 organoleptikuri 350,0 sanitariul- 300,0
toqsikologiuri
31 qromi Cr(+6) 3 organoleptikuri 0,1 sanitariul- 0,001
toqsikologiuri
22
32 cianidebi 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,1 toqsikologiuri 0,05
33 eTileni 3 organoleptikuri 0,5 organoleptikuri 0,5
34 szan 3 toqsikologiuri 0,1 toqsikologiuri 0,1
35 meTanoli 2 sanitariul-toqsikologiuri 3,0 sanitariul- 0,1
toqsikologiuri
36 navTobprodu 4 organoleptikuri 0,3 saTevzmeurneo 0,05
qtebi
37 formaldehid 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,05 sanitariuli 0,01
i
38 acetoni 3 saerTo-sanitariuli 2,2 toqsikologiuri 0,05
39 buTinis 2 sanitariul-toqsikologiuri 0,1 toqsikologiuri 0,03
spirti
40 fenolebi 4 organoleptikuri 0,001 saTevzmeurneo 0,001
 deskriftiuli modelebis Sedgenisas gamoyenebul
iqna [2,3]-Si moyvanili meTodologiuri midgoma. ker-
Zod, e.w. haringtonis sasurvelobis funqciebi, ro-
melTa mixedviT SesaZlebeli gaxda eqspertis (speci-
alistis) mier ganviTarebuli mosazrebebis deskrif-
ciuli (aRweriTi) modelireba, e.w. xarisxobrivi
Sefasebis miRweva uganzomilebo skalis gamoyenebiT,
Semdegi ricxviTi intervalebis Sesabamisad:
d∈(0,00_0,29)→`Zalian cudi~; d∈(0,20_0,37)→`cudi~
d∈(0,37_0,63)→ `damakmayofilebeli~; d∈(0,63_0,80)→
`kargi~ d∈(0,80_1,00)→`Zalian kargi~.
me-3 da me-4 cxrilebSi moyvanili modelebiT SesaZ-
lebelia ganisazRvros saanalizo qimiuri ingredien-
tisTvis arsebuli dabinZurebis xarisxi, risTvisac
saWiro iqneba mocemul ingredientisTvis Sedgenil
modelSi analiziT miRebuli faqtiuri mniSvnelobis
Casma. imis mixedviT, Tu Sefasebis skalaze ra mniSvne-
lobas miiRebs d saanalizo ingredienti, Sesabamisad
Sefasdeba misi dabinZurebis xarisxic. amrigad, moyva-
nili modelebiT SesaZlebelia diferenciulad gani-
sazRvros TiToeuli ingredientiT gamowveuli Sesa-
bamisi dabinZurebis xarisxi. wylis saerTo xarisxis
Sesafaseblad miRebuli diferenciuli xarisxobrivi
Sefasebebis monacemebis kriteriuli SekvriT SesaZle-
beli xdeba ganzogadebuli (integrirebuli) xarisxob-
rivi Sefasebis gamoyvanac. am mizniT SeiZleba gamoye-
nebul iqnas [2,3]-is mixedviT SemoTavazebuli saSualo
geometriulis gansazRvris kriteriumi, romelic

23
zemoT moyvanili skalis imave xarisxobrivi Sefasebis
intervalebiT xasiaTdeba:
⎛m 1 ⎞ m
D(d1 , ", d m ) = exp⎜ ∑ ln d i ⎟ = ∏ d i1 / m ,
⎝ i =1 m ⎠ i =1
sadac D(d1 , " , d m ) aris saanalizo jgufis ingredien-
tebis mixedviT gansazRvruli saerTo xarisxobrivi
Sefasebis mniSvneloba; Π − namravlis aRebis niSani.

24
 cxrili 1
monacemebi deskrifciuli modelebis Sesadgenad sasmel-
sameurneo-sayofacxovrebo wyalsargeblobis wyalsatevebisaTvis

zRvrulad
ingredientis mniSvneloba xarisxobriv-
# ingredientis dasaSvebi
kriterialuri Sefasebis Sesabamisad
dasaxeleba koncent-
(d=0,2→cudi, d=0,9→kargi)
racia (zdk)
1 2 3 4
1 amoniumis azoti 0,39 amon=0,1 → d=0,7; amon=0,5 → d=0,2
al=0,1 → d=0,8; al=0,7 → d=0,2
25 2 alumini 0,5
3 bariumi 0,1 bar=0,02 → d=0,8; bar=0,15 → d=0,2
4 beriliumi 0,0002 ber=0,0001 → d=0,8; ber=0,0009 → d=0,2
5 bori 0,5 bor=0,02 → d=0,8; bor=0,7 → d=0,2
6 dariSxani 0,05 dar=0,01 → d=0,8; dar=0,08 → d=0,2
7 vanadiumi 0,1 van=0,01 → d=0,8; van=0,15 → d=0,2
8 vercxliswyali 0,0005 verc=0,00005 → d=0,8; verc=0,0008 → d=0,2
9 volframi 0,005 volf=0,008 → d=0,8; volf=0,009 → d=0,2
10 TuTia 1,0 TuT=0,2 → d=0,8; TuT=1,4 → d=0,2
11 kadmiumi 0,001 kadm=0,0001 → d=0,8; kadm=0,003 → d=0,2
12 kobalti 0,1 kob=0,05 → d=0,8; kob=0,18 → d=0,2
13 kaprolaqtami 1,0 kapr=0,2 → d=0,8; kapr=1,5 → d=0,2
14 manganumi 0,1 mang=0,05 → d=0,8; mang=0,18 → d=0,2
 cxrili # 1-is gagrZeleba
1 2 3 4
15 molibdeni 0,25 mol=0,1 → d=0,8; mol=0,35 → d=0,2
16 nitratebi 45,0 nitra=10,1 → d=0,8; nitra=55 → d=0,2
17 nitritebi 3,3 nitr=1,0 → d=0,8; nitr=5 → d=0,2
18 nikeli 0,1 nik=0,05 → d=0,8; nik=0,18 → d=0,2
19 rkina 0,3 rk=0,1 → d=0,8; rk=0,5 → d=0,2
20 seleni 0,001 sel=0,0005 → d=0,8; sel=0,008 → d=0,2
21 spilenZi 1,0 sp=0,05 → d=0,8; sp=1,5 → d=0,2
22 sulfatebi 500,0 sulf=50 → d=0,8; sulf=600 → d=0,2
26 23 stibiumi 0,05 stib=0,02 → d=0,8; stib=0,1 → d=0,2
24 taliumi 0,0001 tal=0,00005 → d=0,8; tal=0,007 → d=0,2
25 titani 0,1 tit=0,02 → d=0,8; tal=0,15 → d=0,2
26 tyvia 0,03 ty=0,01 → d=0,8; ty=0,7 → d=0,2
27 teluri 0,01 tel=0,005 → d=0,8; tel=0,05 → d=0,2
28 fosfori 0,0001 fosf=0,00008 → d=0,8; fosf=0,05 → d=0,2
29 fToridebi 0,05 ftor=0,02 → d=0,8; ftor=0,1 → d=0,2
30 qloridebi 350,0 qlor=35 → d=0,8; qlor=450 → d=0,2
31 qromi 0,1 qr=0,05 → d=0,8; qr=0,15 → d=0,2
32 cianidebi 0,1 cian=0,05 → d=0,8; cian=0,15 → d=0,2
33 eTileni 0,5 eT=0,1 → d=0,8; eT=0,9 → d=0,2
34 szan 0,1 szan=0,02 → d=0,8; szan=0,15 → d=0,2
 cxrili # 1-is gagrZeleba
1 2 3 4
35 meTanoli 0,3 meT=0,5 → d=0,8; meT=4 → d=0,2
36 navTobproduqtebi 0,3 navT=0,05 → d=0,8; navT=1,5 → d=0,2
37 formaldehidi 0,05 form=0,001 → d=0,8; form=0,09 → d=0,2
38 acetoni 2,2 acet=0,08 → d=0,8; acet=3,5 → d=0,2
39 buTilis spirti 0,1 buT=0,02 → d=0,8; buT=0,15 → d=0,2
40 fenolebi 0,001 fen=0,0001 → d=0,8; fen=0,005 → d=0,2

cxrili 2
monacemebi deskrifciuli modelebis Sesadgenad Tevzsameurneo
wyalsargeblobis wyalsatevebisaTvis
27

zRvrulad
ingredientis mniSvneloba xarisxobriv-
# ingredientis dasaSvebi
kriterialuri Sefasebis Sesabamisad
rigze dasaxeleba koncent-
(d=0,2→cudi, d=0,9→kargi)
racia (zdk)
1 2 3 4
1 amoniumis azoti 0,39 amon=0,1 → d=0,8; amon=0,5 → d=0,2
2 alumini 0,5 al=0,1 → d=0,8; al=0,7 → d=0,2
3 bariumi 2,0 bar=0,5 → d=0,8; bar=3,0 → d=0,2
4 beriliumi 0,0002 ber=0,0001 → d=0,8; ber=0,0009 → d=0,2
5 bori 10,0 bor=1,0 → d=0,8; bor=15 → d=0,2
 cxrili # 2-is gagrZeleba
1 2 3 4
6 dariSxani 0,05 dar=0,01 → d=0,8; dar=0,1 → d=0,2
7 vanadiumi 0,001 van=0,0009 → d=0,8; van=0,003 → d=0,2
8 vercxliswyali 0,00001 verc=0,000001 → d=0,8; verc=0,009 → d=0,2
9 volframi 0,0008 volf=0,0001 → d=0,8; volf=0,001 → d=0,2
10 TuTia 0,01 TuT=0,009 → d=0,8; TuT=0,05 → d=0,2
11 kadmiumi 0,005 kadm=0,0009 → d=0,8; kadm=0,09 → d=0,2
12 kobalti 0,01 kob=0,005 → d=0,8; kob=0,09 → d=0,2
13 kaprolaqtami 1,0 kapr=0,2 → d=0,8; kapr=1,5 → d=0,2
mang=0,05 → d=0,8; mang=0,09 → d=0,2
28 14 manganumi 0,01
15 molibdeni 0,012 mol=0,008 → d=0,8; mol=0,04 → d=0,2
16 nitratebi 40,0 nitra=5 → d=0,8; nitra=50 → d=0,2
17 nitritebi 0,08 nitri=1,0 → d=0,8; nitri=0,15 → d=0,2
18 nikeli 0,01 nik=0,005 → d=0,8; nik=0,09 → d=0,2
19 rkina 0,005 rk=0,0008 → d=0,8; rk=0,05 → d=0,2
20 seleni 0,0016 sel=0,0008 → d=0,8; sel=0,05 → d=0,2
21 spilenZi 0,001 sp=0,0001 → d=0,8; sp=0,009 → d=0,2
22 sulfatebi 100,0 sulf=10 → d=0,8; sulf=120 → d=0,2
23 stibiumi 0,05 stib=0,02 → d=0,8; stib=0,1 → d=0,2
24 taliumi 0,0001 tal=0,00005 → d=0,8; tal=0,007 → d=0,2
25 titani 0,1 tit=0,02 → d=0,8; tal=0,15 → d=0,2
26 tyvia 0,1 ty=0,02 → d=0,8; ty=0,15 → d=0,2
 cxrili # 2-is gagrZeleba
1 2 3 4
27 teluri 0,0028 tel=0,001 → d=0,8; tel=0,0035 → d=0,2
28 fosfori 0,0001 fosf=0,00008 → d=0,8; fosf=0,008 → d=0,2
29 fToridebi 0,05 ftor=0,02 → d=0,8; ftor=0,1 → d=0,2
30 qloridebi 300,0 qlor=10 → d=0,8; qlor=380 → d=0,2
31 qromi 0,001 qr=0,0008 → d=0,8; qr=0,05 → d=0,2
32 cianidebi 0,05 cian=0,0` → d=0,8; cian=0,7 → d=0,2
33 eTileni 0,5 eT=0,1 → d=0,8; eT=1,0 → d=0,2
34 szan 0,1 szan=0,02 → d=0,8; szan=0,15 → d=0,2
35 meTanoli 0,1 meT=0,05 → d=0,8; meT=0,18 → d=0,2
29
36 navTobproduqtebi 0,05 navT=0,008 → d=0,8; navT=0,15 → d=0,2
37 formaldehidi 0,01 form=0,008 → d=0,8; form=0,08 → d=0,2
38 acetoni 0,05 acet=0,08 → d=0,8; acet=0,15 → d=0,2
39 buTilis spirti 0,03 buT=0,01 → d=0,8; buT=0,15 → d=0,2
40 fenolebi 0,001 fen=0,0001 → d=0,8; fen=0,005 → d=0,2
 cxrili 3
deskrifciuli modelebi sasmel-sameurneo-sayofacxovrebo
wyalsargeblobis wyalsatevebisTvis
zRvrulad
# ingredientis dasaSvebi
deskrifciuli modeli d∈[0,1] dzdk
rigze dasaxeleba koncent-
racia (zdk)
1 2 3 4
1 amoniumis azoti 0,39 damon=exp[_exp(_1,994+4,94amon)] 0,39
2 alumini 0,5 dal=exp[_exp(_1,829+3,293al)] 0,43
3 bariumi 0,1 dbar=exp[_exp(_1,8+25,2bar)] 0,46
30 4 beriliumi 0,0002 dber=exp[_exp(_1,747+3,479ber)] 0,75
5 bori 0,5 dbor=exp[_exp(_1,56+2,9bor)] 0,41
6 dariSxani 0,05 ddar=exp[_exp(_1,78+28,23dar)] 0,50
7 vanadiumi 0,1 dvan=exp[_exp(_1,64+14,11van)] 0,45
8 vercxliswyali 0,0005 dvercx=exp[_exp(_1,63+2634,7vercs)] 0,48
9 volframi 0,005 dvolf=exp[_exp(_1,69+240,97volf)] 0,54
10 TuTia 1,0 dTuT=exp[_exp(_1,829+1,646TuT)] 0,42
11 kadmiumi 0,001 dkadm=exp[_exp(_1,57+681,3kadm)] 0,66
12 kobalti 0,1 dkob=exp[_exp(_2,26+15,2kob)] 0,62
13 kaprolaqtami 1,0 dkapr=exp[_exp(_1,8+1,52kapr)] 0,47
14 manganumi 0,1 dmang=exp[_exp(_2,26+15,2mang)] 0,62
15 molibdeni 0,25 dmol=exp[_exp(_2,29+7,9mol)] 0,48
16 nitratebi 45,0 dnitr=exp[_exp(_1,994+0,044nitr)] 0,36
17 nitritebi 3,3 dnitri=exp[_exp(_1,994+0,494nitri)] 0,50
 cxrili # 3-is gagrZeleba
1 2 3 4 5
18 nikeli 0,1 dnik=exp[_exp((_2,26+15,2nik)] 0,62
19 rkina 0,3 drk=exp[_exp(_1,994+4,94rk)] 0,55
20 seleni 0,001 dsel=exp[_exp(_1,63+263,5sel)] 0,77
21 spilenZi 1,0 dsp=exp[_exp(_1,57+1,36sp)] 0,44
22 sulfatebi 500,0 dsulf=exp[_exp(_1,68+0,0036sulf)] 0,33
23 stibiumi 0,05 dstib=exp[_exp(_1,994+24,7stib)] 0,62
24 taliumi 0,0001 dtal=exp[_exp(_1,514+284,32tal)] 0,79
25 titani 0,1 dtit=exp[_exp(_1,804+15,2tit)] 0,47
26 tyvia 0,03 dty=exp[_exp(_1,529+2,86ty)] 0,78
31 27 teluri 0,01 dtel=exp[_exp(_1,719+43,9tel)] 0,75
28 fosfori 0,0001 dfosf=exp[_exp(_1,52+249,5fosf)] 0,79
29 fToridebi 0,05 dftor=exp[_exp(_1,994+24,7ftor)] 0,62
30 qloridebi 350,0 dqlor=exp[_exp(_1,67+0,0048qlor)] 0,37
31 qromi Cr(+6) 0,1 dqr=exp[_exp(_2,488+19,76qr)] 0,55
32 cianidebi 0,1 dcian=exp[_exp(_2,488+19,76cian)] 0,55
33 eTileni 0,5 deT=exp[_exp(_1,747+2,47eT)] 0,55
34 szan 0,1 dszan=exp[_exp(_1,804+15,2szan)] 0,47
35 meTanoli 0,3 dmeT=exp[_exp(_1,78+0,564meT)] 0,40
36 navTobproduqtebi 0,3 dnavT=exp[_exp(_1,568+1,363navT)] 0,73
37 formaldehidi 0,05 dform=exp[_exp(_1,52+22,2form)] 0,51
38 acetoni 2,2 dacet=exp[_exp(_1,546+0,578acet)] 0,46
39 buTilis spirti 0,1 dbuT=exp[_exp(_1,804+15,2buT)] 0,47
40 fenolebi 0,001 dfen=exp[_exp(_1,54+403,27fen)] 0,72
 cxrili 4
deskrifciuli modelebi Sedgenili Tevzsameurneo
wyalsargeblobis wyalsatevebisTvis
zRvrulad
# ingredientis dasaSvebi
deskrifciuli modeli d∈[0,1] dzdk
rigze dasaxeleba koncent-
racia (zdk)
1 2 3 4
1 amoniumis azoti 0,39 damon=exp[_exp(_1,994+4,94amon)] 0,39
2 alumini 0,5 dal=exp[_exp(_1,829+3,293al)] 0,43
3 bariumi 0,1 dbar=exp[_exp(_1,895+0,79bar)] 0,48
32 4 beriliumi 0,0002 dber=exp[_exp(_1,747+2470ber)] 0,75
5 bori 10,0 dbor=exp[_exp(_1,64+0,14bor)] 0,46
6 dariSxani 0,05 ddar=exp[_exp(_1,719+21,96dar)] 0,58
7 vanadiumi 0,001 dvan=exp[_exp(_2,34+940,95van)] 0,78
8 vercxliswyali 0,00001 dvercx=exp[_exp(_1,5+219,58vercs)] 0,79
9 volframi 0,0008 dvolf=exp[_exp(_1,719+2195,5volf)] 0,36
10 TuTia 0,01 dTuT=exp[_exp(_1,93+48,2TuT)] 0,79
11 kadmiumi 0,005 dkadm=exp[_exp(_1,52+22,18kadm)] 0,78
12 kobalti 0,01 dkob=exp[_exp(_1,62+23,25kob)] 0,77
13 kaprolaqtami 1,0 dkapr=exp[_exp(_1,8+1,52kapr)] 0,47
14 manganumi 0,01 dmang=exp[_exp(_1,62+23,25mang)] 0,77
15 molibdeni 0,012 dmol=exp[_exp(_1,994+61,7mol)] 0,75
16 nitratebi 40,0 dnitr=exp[_exp(_1,72+0,044nitr)] 0,35
17 nitritebi 0,08 dnitri=exp[_exp(_1,64+14,11nitri)] 0,55
 cxrili # 4-is gagrZeleba
1 2 3 4
18 nikeli 0,01 dnik=exp[_exp((_1,62+23,25nik)] 0,77
19 rkina 0,005 drk=exp[_exp(_1,53+40,16rk)] 0,77
20 seleni 0,0016 dsel=exp[_exp(_1,53+40,16sel)] 0,77
21 spilenZi 0,001 dsp=exp[_exp(_1,52+222,0sp)] 0,76
22 sulfatebi 100,0 dsulf=exp[_exp(_1,68+0,018sulf)] 0,32
23 stibiumi 0,05 dstib=exp[_exp(_1,994+24,7stib)] 0,62
24 taliumi 0,0001 dtal=exp[_exp(_1,514+284,32tal)] 0,79
25 titani 0,1 dtit=exp[_exp(_1,8+15,2tit)] 0,47
26 tyvia 0,1 dty=exp[_exp(_1,8+15,2ty)] 0,47
27 teluri 0,0028 dtel=exp[_exp(_2,29+790,4tel)] 0,40
33
28 fosfori 0,0001 dfosf=exp[_exp(_1,52+249,5fosf)] 0,79
29 fToridebi 0,05 dftor=exp[_exp(_1,994+24,7ftor)] 0,62
30 qloridebi 300,0 dqlor=exp[_exp(_1,8+0,006qlor)] 0,39
31 qromi 0,001 dqr=exp[_exp(_1,53+40,16qr)] 0,77
32 cianidebi 0,05 dcian=exp[_exp(_1,529+2,86cian)] 0,78
33 eTileni 0,5 deT=exp[_exp(_1,72+2,2eT)] 0,58
34 szan 0,1 dszan=exp[_exp(_1,804+15,2szan)] 0,47
35 meTanoli 0,1 dmeT=exp[_exp(_2,26+15,2meT)] 0,62
36 navTobproduqtebi 0,05 dnavT=exp[_exp(_1,61+13,92navT)] 0,67
37 formaldehidi 0,01 dform=exp[_exp(_1,72+27,44form)] 0,79
38 acetoni 0,05 dacet=exp[_exp(_1,61+13,92acet)] 0,67
39 buTilis spirti 0,03 dbuT=exp[_exp(_1,64+14,11buT)] 0,74
40 fenolebi 0,001 dfen=exp[_exp(_1,54+403,27fen)] 0,72
 amrigad, wylis, rogorc sasursaTo nedleulis,
dabinZurebis xarisxis Sefaseba-prognozirebis Semo-
Tavazebuli deskrifciuli modelebi SeiZleba gamo-
yenebul iqnas wyalsargeblobis kategoriebis Sesa-
bamisad (mosaxleobis sasmel-sameurneo-sayofacxov-
rebo da Tevzsameurneo miznebisaTvis), rogorc ze-
dapirul wylebze subieqtebis sameurneo saqmianobiT
gamowveuli zegavlenis, aseve maTSi damabinZurebel
qimiur nivTierebaTa CaSvebis reglamentirebis da
SesaZlo dabinZurebis Tavidan acileba-monitoringi-
kontrolis (zedamxedvelobis) realuri instrumen-
tuli saSualeba.

literatura

1. q. laferaSvili. sursaTis uvnebloba – mecnieru-

li safuZvlebi, Tanamedrove principebi da sa-
marTlebrivi regulirebis zogadi debulebebi.
saqarTvelos strategiuli kvlevebisa da ganvi-
Tarebis centri, biuleteni # 110, 2008, oqtombe-
ri, 114 gv.
2. Калинина Э.В., Лапига А.Г. и др. Оптимизация качества.
Сложные продукты и процессы. М., «Химия», 1989, с. 256.
3. Цихелашвили З.И, Прангишвили А.И., Чхенкели Б.Дж.
Основы построения интеллектуальных систем управления
пространственно- временными сетевыми потоками. Под ред.
акад. В.В. Чавчанидзе. Мецниереба, 1997. с.264.

34
 praqtikuli samuSao 4
wveTovani biofiltris gaangariSeba

1. praqtikuli samuSaos Sesasruleblad

students miecema monacemebi: asaSenebeli obieqtis
adgilmdebareoba, Camdinari wylebis temperatura 0C,
CatvirTvis masalis simsxo, gasawmendi wylis
La = Jbm 20 (Jangbadis bioqimiuri moTxovnileba, am
SemTxvevaSi La = Jbm 20 igivea, rac Jbm sruli,
romelic zogadad edeba safuZvlad gamwmendi
nagebobebis gaangariSebas [1]) da gawmendili wylis
Lt = Jbm 20 .

2. students evaleba wveTovani biofiltris

gasaangariSeblad gamoiyenos saangariSod micemuli
parametrebi da SeirCios gegmaSi mrgvali an
oTkuTxa formis nageboba Sesabamisi gabarituli
zomebiT.

wveTovani biofiltris gaangariSeba xdeba Cam-

tvirTavi masalis damJangavi simZlavris mixedviT
[2]-Si moyvanili midgomis Tanaxmad. biofiltris dam-
Jangavi simZlavre damokidebulia rig faqtorebze:
Camdnari wylebis temperaturaze, garemos haeris tem-
peraturaze, Camdnari wylebis dabinZurebis xasiaT-
ze, CatvirTvis masalis simsxosa da sxva maCve-
neblebze.
biofiltris damJangavi simZlavre SeiZleba aRe-
bul iqnas moyvanili cxrilis mixedviT:

35
 biofiltris CamtvirTavi masalis 1 m3
moculobaze mosuli damJangavi simZlavre (OM) g.
Jangbadi (g 02) dRe-RameSi

haeris saSualo daTbunebul

gauTbobel saTavsebSi
wliuri saTavsebSi
ganTavsebuli Ria
temperatura ganTavsebuli
biofiltrebisTvis
grad C (0C) biofiltrebisaTvis

+3-mde 200 _
+3-dan + 6-mde 250 150
+6-dan + 10-mde _ 250
+10 _ 300

saangariSo formulebi:
1. biofiltris gamfiltravi masalis moculoba,
romelic saWiroa dRe-RameSi 1 m3 Camdinari
wylis gasawmendad
La − Lt 3
WCatv = m ,
OM
sadac La – gawmendaze mosuli Camdinari wylis Jbm20,
mg/l; Lt – gawmendili wylis Jbm20, mg/l. 0M –
damJangavi simZlavre, romelic modis biofiltris 1
m3-ze, dRe-RameSi g 02.
2. Camdinari wylebis dasaSvebi datvirTva m3/dRe-
RameSi 1 m3 gamfiltrav masalaze (q0)
OM 3 3
q0 = m /m .
La − Lt

36
 3. biofiltris moTxovnili moculoba (W) Q
m3/dRe-RameSi Camdinari wylebis gasawmendad
WmoT = Q ⋅ WCamd
4. biofiltris F zedapiris farTobi
WmoT 2
F= m,
H
sadac H aris biofiltris muSa simaRle (xSirad
iReben 2 m-is tols).
wveTovani biofiltri gegmaSi SeiZleba iyos ro-
gorc mrgvali, aseve oTxkuTxedis formis. biofilt-
ris gabarituli zomebis dasadgenad vniSnavT H si-
maRlis sidides, viciT ra saerTo farTobis mniSv-
neloba (F) da CatvirTvis moTxovnili moculoba (W
moTx).

literatura

1. z. zalikaSvili, g. nozaZe. Camdinari wylebis

gawmenda, Tbilisi, teqnikuri universiteti,
2008, gv. 10.
2. Федоров Н.Ф., Шифрин С.М., Канализация М., Высшая
школа, 1968, стр. 415- 416.

37
 praqtikuli samuSao 5

gamwmend sadgurebSi Camdinari wylebis

dabinZurebis balansis qimiur-teqnologiuri
kontrolis organizacia avtomaturi sazom-
sakontrolo aparaturis gamoyenebiT

1. praqtikuli samuSaos Sesasruleblad stu-

dents miecema gawmendili Camdinari wylebis dabin-
Zurebis koncentraciis maxasiaTebeli ,,Jbm” (Jang-
badis bioqimiuri moTxovnileba) da ,,Jqm” (Jangbadis
qimiuri moTxovnileba) monacemebi (mg/l).

2. students evaleba ixelmZRvanelos ,,Jbm”-sa da

,,Jqm”-s Soris moyvanili e.w. ,,testuri” Sefasebis da-
mokidebulebiT da sworad gansazRvros avtomaturi
sazom-sakontrolo aparaturis muSaobis reglamenti.

dabinZurebis koncentraciis kontroli srulde-

ba avtomaturi sazomi aparaturis gamoyenebiT. Casa-
tarebeli kontrolis Sesaxeb arsebobs rigi meTode-
bi da instruqciebi [1,4]. Tu vixelmZRvanelebT Camdi-
nari wylebis analizis unificirebuli meTodebiT,
SeiZleba maTi dabinZurebis balansis Sedgena nawi-
lobriv an srulad gawmendili Camdnari wylebis
maCveneblebis mixedviT.
Camdnari wylebi xasiaTdeba fizikuri da orga-
noleptikuri TvisebebiT (temperatura, simkvrive,
Seferiloba ganzavebiT, suni), agreTve Sedgenilobis
sanitariul-qimiuri SefasebiT (wylis PH; minare-

38
vebis saerTo Sedgeniloba, maT Soris mineraluris;
Sewonili nivTierebebis koncentracia, maT Soris
mineraluris; mSrali naSTi (minarevebis raodenoba
safiltr sinjSi) maT Soris mineraluri xasiaTis;
,,Jqm” biqromatuli; ,,Jbm” sruli; azotis naerTebi
(saerTo, amoniuri, nitritebis da nitratebis azoti);
fosforis SenaerTebi (saerTo, mineraluri).
aRsaniSavia Camdinari wylebis baqteorologiuri
dabinZurebis maCveneblebi: saprofituli baqteriebis
saerTo Semcveloba; koli-titri.
dabinZurebis specifikuri maCveneblebia: cximebi,
navTi da navTobproduqtebi, mZime metalebis marile-
bi da sxv.
dabinZurebis raodenobis zusti Sefaseba saSua-
lebas iZleva Sedgenil iqnas gamwmendi sadguris
wyal-masiuri balansi da argumentirebulad moxdes
sawarmoo simZlavreebis gamoyeneba. balansi SeiZle-
ba Sedgenil iqnas dabinZurebis koncentraciis gamo-
saxviT ,,Jqm”-is saSualebiT: SenjRreuli, daleqili
da gafiltruli sinjebisaTvis. mizanSewonilia Cam-
dinari wylebis operatiuli kontroli Catardes
,,Jqm” da ,,Jbm” maCveneblebis Tanafardobis mixedviT.
,,Jqm”-is da ,,Jbm”-is Sesaxeb sruli ganmarteba
mocemulia [5]-Si.
rekomendebulia ganazomTa masalebis damuSaveba
Semdegi gantolebis saxiT [6]:
n
L ⎛X ⎞
Lt L
( )
n
= 0 ⎜ t ⎟ = 0 1 − Эuqm ,
Xt X0 ⎝ X0 ⎠ X0

39
sadac Lt da L0 aris gawmendili da sawyisi (gakam-
kamebuli) wylis nakadebis Jbm-ia, mg/l; Xt da X0 –
imave wylebis Jqm, mg/l; Э uqm _ Jangbadis qimiuri
moTxovnis (Jqm) Semcirebis efeqti erTis nawilebSi;
n-xarisxis empiriuli maCvenebeli, romelic simbo-
lurad gamosaxavs (,,Jqm”-sa da ,,Jbm”-is erTeulebSi)
biologiuri gawmendis siCqaris mudmivebis
Tanafardobas.
qalaqebis kanalizaciis rigi gamwmendi sadgure-
L0
bisaTvis damokidebuleba uaxlovdeba 0,7-s, xolo
X0
n ≈ 0,8. am SemTxvevaSi biologiurad gawmendili
wylebisaTvis Jbm da Jqm Tanafardoba SeiZleba
gamoisaxos Semdegi cxriliT [6]:

X t , mg/l 60 70 80 100 120

Lt , mg/l 11 15,9 20 30 50

Camdinari wylebis dabinZurebis koncentraciis ba-

lansis qimiur-teqnologiuri kontrolis organiza-
ciis uzrunvelsayofad avtomaturi –sazom-sakont-
rolo aparaturis (Jqm-metris-Jangbadis qimiuri
moTxovnilebis gasazomi aparati) gamoyenebiT,
romelic avtomaturad sruldeba sinjebis aRebiTa
da misi reglamentis gansazRvris mizniT, cxrilSi
moyvanili monacemebis mixedviT (biologiurad gaw-
mendili wylebisaTvis) Cven mier Sedgenil iqna

40
Xt
damokidebulebis regresiuli (anu ,,testuri”)
Lt
Sefasebis modeli:
Lt = −28, 73 + 0, 63 X t
aq, Lt aris gawmendili wylis Jbm; mg/l Xt – imave
wylis Jqm, mg/l.
Sedgenili modelis statistikuri maxasiaTeble-
−
bia: Lt = 25,38 − Jbm rigis saSualo ariTmetikuli;
−
X t = 86 − uqm rigis saSualo ariTmetikuli; σ x2 = 464 − Jqm t

saanalizo rigis dispersia; σ 2

Lt = 190, 6 − Jbm saanalizo
rigis dispersia; r = 0,98 Jbm da Jbm saanalizo rigebs
Soris urTierTkorelaciis koeficienti. urTierT-
korelaciis koeficientis sarwmuno mniSvneloba
(r=0,98) da saSualo fardobiTi cdomileba (gamoTv-

lili formuliT Δ % = Lt − Lt ⋅100 ) - Δ % = 6, 26 − 17,54%,

*

Lt
warmodgenili modelis adekvaturobasa da sain-
Jinro praqtikaSi misi gamoyenebis rekomendacias
iZleva.
am modelis gamoyenebiT SesaZlebelia qimiur-
teqnologiuri kontrolis procesSi biologiurad
gawmendili wylis sinjebis aRebis organizacia,
Catardes xeliT sinJebis aRebis xerxTan SedarebiT
ufro sworad. aq mTavaria, rom sinjebis aRebis
sixSire droSi Seesabamebodes gamwmendi sadguris
maxasiaTebel dabinZurebas. amave dros, gaiTvalis-
wineba dabinZurebis zalpuri modinebis faqtori,

41
romelic avtomaturi sazom-sakontrolo aparatiT
,,gamotovebili” ar iqneba.

literatura

1. Методика технологического контроля работы очистных

сооружений городских канализаций. М., Стройздат,
1977, 303 с.
2. Основные положения по автаматизации канализацион-
ных очистных сооружений. М,. Стройздат, 1972, 40 с.
3. Попкович Г.С. Основы автоматики и автоматизации
водопроводно-канализационных сооружений. М., Выс-
шая школа, 1975, 353 с.
4. Правила технической эксплуатации систем водоснаб-
жения и водоотведения населенных мест. М., Стройздат,
1979, 192 с.
5. z. zalikaSvili, g. nozaZe. Camdinari wylebis
gawmenda, Tbilisi, teqnikuri universiteti,
2008, 76 gv.
6. Дмитриев В.Д., Коровин Д.А., Кораблев А.И. и др.
Эксплуатация систем водоснобжения, канализации и
газоснабжения. Справочник. М,. Стройздат, 383 с.

42
 praqtikuli samuSao 6

wyalmomaragebisa da wyalarinebis
avtomatizaciis teqnologiur procesebSi
gamoyenebadi hidrostatikuri donsazomebi

1. praqtikuli samuSaos Sesasruleblad xelm-

ZRvaneli students davalebas aZlevs konkretul
pirobebSi (Ria an daxuruli tipis avzebisa da re-
zervuarebisaTvis) misaRebi konstruqciis donsazo-
mis SesarCevad.

2. students evaleba konkretuli pirobebis Sesa-

bamisad SearCios donsazomi da icodes avzebsa da
rezervuarebTan misi mierTebis principuli sqema.

wylis doneebis gazomvas donsazomi xelsawyoe-

biT wyalmomaragebisa da wyalarinebis teqnologiur
procesebSi (avzebsa da rezervuarebSi) udidesi
mniSvneloba eniWeba, radgan am xelsawyoebze mniSv-
nelovnadaa damokidebuli realur droSi mimdinare
teqnologiuri procesebis (wyliT uzrunvelyofis
teqnologiuri procesis da sxv.) marTva-kontroli.
es faqtori gansakuTrebiT mniSvnelovania swori
operatiuli gadawyvetilebebis misaRebad operati-
ul-sadispetCero marTvis amocanebSi (avzebsa da
rezervuarebSi wylis dgomis simaRleebis da arse-
buli siTxis moculobis gansazRvra).
donsazomebi dgeba rogorc Ria (nax. a), aseve
daxuruli tipis avzebsa da rezervuarebSi (nax. b).

43
amasTan, ganasxvaveben donsazomis konstruqciul ti-
pebs, romlebsac aTavseben gasazomi donis dabla da
maRla. daniSnulebis mixedviT donsazomebi SeiZleba
iyos: maCvenebeli, maregistrirebeli da sasignalo.
hidrostatikuri svetis statikuri dawnevis cvli-
lebasTan damokidebulebiT [1] cnobilia membranuli
da silfonuri tipis donsazomebi. SeiZleba agreTve
difmanometrebis gamoyenebac, rodesac donsazomis
dayeneba xdeba gasazomi donis dabla (nax. b). am
SemTxvevaSi difmanometris plus saxis WurWeli
daxurul rezervuars uerTdeba fskerTan, sadac
izomeba done, xolo difmanometris minusis WurWels
ki uerTeben rezervuaris zemoT mdebare maTanabre-
bel WurWels ise, rom masSi wylis done Seesabame-
bodes rezervuarSi wylis dgomis maqsimalur dones.
aseT pirobebSi difmanometris maTanabrebeli WurW-
lis saSualebiT moxdeba rezervuarSi doneTa sxva-
obis vardnis gazomva.
Ria rezervuarSi donis gasazomad maTanabrebel
WurWels ayeneben wylis dgomis minimalur doneze,
xolo WurWlis zeda nawils uerTeben atmosferos
(nax. a) (gaTvaliswinebulia agreTve gadamRvreli
onkanis mowyobac).
Tu maTanabrebeli WurWeli difmanometrTan mier-
Tebulia plus mxariT, maSin xelsawyo aCvenebs siT-
xis donis dawevas zemo zRvrebTan damokidebule-
biT. rodesac maTanabrebeli WurWeli difmanometr-
Tan mierTebulia minus mxiriT, maSin xelsawyo aCve-
nebs donis zrdas qveda zRvrulTan damokidebu-
lebiT.

44
 difmanometriT siTxis donis gazomvis sqema:
a - Ria rezervuarSi; b - daxurul
rezervuarSi; 1 - rezervuari; 2-Camketi armatura; 3 -
saqrevi ventili; 4 - maTanabrebeli WurWeli; 5-
maTanabrebeli ventili; 6 - difmanometri.

literatura

1. Попкович Г.С., Гордеев М.А., Автоматизация систем

водоснобжения и водоотведения. М., Высшая школа, 1986, 101-
138 с.

45
 praqtikuli samuSao 7

gafiltvris siCqaris avtomaturi regulireba

pirdapiri moqmedebis tivtiva-droseluri
regulatoriT

1. praqtikuli davalebis Sesasruleblad xelm-

ZRvaneli students acnobs gafiltvris siCqaris
avtomaturi regulirebis principul sqemas pirda-
piri moqmedebis tivtiva-droseluri regulatoris
gamoyenebiT.

2. students evaleba ganixilos gafiltvris

siCqaris hidravlikuri da eleqtrohidravlikuri
avtomaturi regulirebis rigi sqemebi da maTTan
SedarebiT aCvenos warmodgenili sqemis gamoyenebis
upiratesoba.

wylis gafiltvris avtomatizaciis procesi um-

Tavresi sakiTxia wyalsadenis gamwmendi sadgurebis
avtomatizaciaSi [1].
wylis gafiltvris avtomatizacia Sedgeba ori
procesisagan: gafiltvris siCqaris avtomaturi
regulireba da filtrebis avtomaturi garecxva.
gafiltvris siCqaris uwyveti regulireba umTav-
resia filtrebisa da kontaqturi gamkamkameblebis
muSaobis optimaluri teqnologiuri reJimebis miR-
wevaSi. gafiltvris moTxovnili siCqare SeiZleba
ganxorcieldes mxolod avtomaturi regulirebis
daxmarebiT.

46
 gafiltvris mudmivi siCqaris miRweva SesaZlebe-
lia filtratis milsadenze arsebuli urdulis ga-
Rebis xarisxis matebiT, filtrSi dabinZurebis dag-
rovebasTan dakavSirebiT, CatvirTvis winaRobis
zrdis Sesabamisad. filtratis milze urdulis
gaRebis zrdis impulsad moisazreba Semdegi ori pa-
rametridan erT-erTi: filtrSi wylis done, rome-
lic kontroldeba tivtiva mowyobilobiT, an filt-
ratis gamyvan milsadenze wylis xarjiT, romelic
kontroldeba droseluri mowyobilobisa da difma-
nometris daxmarebiT.
martiv SemTxvevebSi gafiltvris siCqaris regu-
lireba SeiZleba ganxorcieldes pirdapiri moqme-
debis tivtiva-droseluri regulatoriT (ix. sqema).
sqemis Sesabamisad, tivtiva, romelic moZraobs
filtrSi arsebuli wylis zedapirze, meqanikurad
dakavSirebulia filtraciis milsadenze arsebuli
droselis safarTan. filtris muSaobis dawyebisas
safars ayeneben nawilobriv gaxsnil mdgomareobaSi,
romelic Seesabameba sufTa gafiltvris saangariSo
siCqares filtrSi wylis dgomis normaluri donis
Sesabamisad. filtris dabinZurebis koncentraciis
matebasTan dakavSirebiT gafiltvris siCqare klebu-
lobs da, Sesabamisad, matulobs masSi wylis done.
wylis donis matebasTan dakavSirebiT tivtiva iwvevs
droselis safaris gaRebis zrdas. amasTan, filtrSi
ucvleli wylis modinebis pirobebSi aRdgeba ga-
filtvris moTxovnili siCqare.

47
 wylis gafiltvris pirdapiri moqmedebis tivtiva-
droseluri regulatori
1-tivtiva; 2-droseluri safari; 3-sawevi.

filtrSi wylis modinebis cvlilebisas (gamrec-

xi tumbos miwodebis gazrdis an erT-erTi filtris
garecxvaze gamorTvisas) tivtiva regulatori avto-
maturad ayenebs gafiltvris maRal siCqares.

literatura

1. Попкович Г.С., Гордеев М.А., Автоматизация систем

водоснабжения и водоотведения. М., Высшая школа,
1986, 265-313 с.

48
 Sinaarsi

praqtikuli samuSao 1 – wyalmomaragebis sistemebis

funqcionirebis xarisxis Sefaseba da prognozireba
deskrifciuli modelirebis safuZvelze.................................3

praqtikuli samuSao 2 – wyalmomaragebis sistemebis

saimedooba .............................................................................................................. 9

praqtikuli samuSao 3 – wyalsatevebis wylis dabin-

Zurebis xarisxis modelireba wyalsargeblobis ka-
tegoriebis mixedviT................................................................................... 14

praqtikuli samuSao 4
– wveTovani biofiltris
gaangariSeba ........................................................................................................ 35

praqtikuli samuSao
– gamwmend sadgurebSi 5
Camdinari wylebis dabinZurebis balansis qimiur-teq-
nologiuri kontroli avtomaturi sazom-sakontro-
lo aparaturis gamoyenebiT................................................................ 38

praqtikuli samuSao 6 – wyalmomaragebis da wyala-

rinebis sistemebis avtomatizaciis teqnologiur
procesebSi gamoyenebadi hidrostatikuri donsazo-
mebi ............................................................................................................................... 43

praqtikuli samuSao 7 – gafiltvris siCqaris avto-

maturi regulireba pirdapiri moqmedebis tivtiva-
droseluri regulatoriT...................................................................46

49
 ibeWdeba avtoris mier warmodgenili saxiT

gadaeca warmoebas 03.07.2009. xelmowerilia dasabeWdad

10.07.2009. qaRaldis zoma 60X84 1/16. pirobiTi nabeWdi Tabaxi 3.
tiraJi 100 egz.

sagamomcemlo saxli `teqnikuri universiteti~, Tbilisi,

kostavas 77