სპეციალიზებული გამომთვლელი მოწყობილობები - კ. კამკამიძე, თ. გიორხელიძე, ნ. გიორხელიძე
სპეციალიზებული გამომთვლელი მოწყობილობები - კ. კამკამიძე, თ. გიორხელიძე, ნ. გიორხელიძე
giorxeliZe,
           n. giorxeliZe
specializebuli gamomTvleli
       mowyobilobebi
       `teqnikuri universiteti”@
 saqarTvelos teqnikuri universiteti
     k. kamkamiZe, T. giorxeliZe,
            n. giorxeliZe
specializebuli gamomTvleli
        mowyobilobebi
                     registrirebulia stu-s
                     saredaqcio-sagamomcemlo
                     sabWos mier
               Tbilisi
                2009
     ganxilulia specializebuli gamomTvlel manqa-
nebSi gamoyenebuli rogorc pasiuri, aseve aqtiuri
tipis funqcionaluri elementebi, am elementebze
agebuli sxvadasxva daniSnulebis operaciuli mow-
yobilobebi.
     mniSvnelovani adgili aqvs daTmobili amocane-
bis momzadebisa da maT analogur da hibridul ga-
momTvlel manqanebze modelirebis meTodebs.
     damxmare saxelmZRvanelo gankuTvnilia `kompiu-
teruli sistemebisa da qselis~ specialobis stu-
dentebisa da magistrebisaTvis. gadmocemuli masala
Seesabameba `specializebuli kompiuterebi~ sagnis
programas.
yvela ufleba daculia. am wignis arc erTi nawili (iqneba es teqsti, foto,
ilustracia Tu sxva) aranairi formiT da saSualebiT (iqneba es eleqtronuli Tu
meqanikuri), ar SeiZleba gamoyenebul iqnas gamomcemlis werilobiTi nebarTvis
gareSe.
saavtoro uflebebis darRveva isjeba kanoniT.
                                                      Sinaarsi                                                            $ 4.1. maintegrirebeli da majamebel-maintegri-
                                                                                                                          rebeli operaciuli maZliereblebi...................................                                              64
Sesavali..........................................................................................................   6    $ 4.2 madiferencirebeli operaciuli maZ-
Tavi 1 specializebuli gamomTvleli mowyo-                                                                                  lierebeli....................................................................................................   68
       bilobebis sabaziso operaciuli ele-                                                                                 $ 4.3. maintegrirebeli da madiferencirebeli
       mentebi.......................................................................................                9    operaciuli maZliereblebis sizuste..............................                                                 69
$1.1 sabaziso operaciuli elementebis                                                                                      $4.4 analogur-cifruli integratori..............................                                                 71
klasifikacia..............................................................................................           9    Tavi 5 funqcionaluri gardamqmnelebi.....................                                                        76
$1.2. operaciuli rezistorebi da poten-                                                                                    $5.1 zogadi debulebebi....................................................................                      76
ciometrebi....................................................................................................       11   $5.2. universaluri dioduri funqcionaluri
$1.3 operaciuli kondensatori................................................                                         14   gardamqmnelebi.........................................................................................         77
$1.4 gasaRebi................................................................................................        15   $ 5.3 specializebuli, funqcionaluri
$1.5 cifrulad marTvadi rezistorebi...........................                                                        22   gardamqmnelebi.........................................................................................         86
$1.6 marTvadi Zabvis gamyofebi................................................                                       26   Tavi 6 gamamravlebel-gamyofi
$1.7 operaciuli maZliereblebi............................................                                            30             mowyobilobebi................................................................                         91
$1.8 moTxovnebi romlebsac unda akmayofi-                                                                                  $ 6.1. pirdapiri moqmedebis gamamravlebeli
lebdnen operaciuli maZliereblebi................................                                                     35   mowyobiloba...............................................................................................      91
$1.9 operaciuli maZliereblis saerTo                                                                                       $ 6.2. arapirdapiri moqmedebis gamamravlebeli
gantoleba.....................................................................................................       39   mowyobiloba...............................................................................................      93
Tavi 2 Sedarebis sqemebi da gardamsaxebi............                                                                 43   $ 6.3 gayofis operacia agm-Si...................................................                                96
$ 2.1 Sedarebis sqemebi (komparatorebi).........................                                                     43   $ 6.4 cifro-analoguri da analogur-cifruli
$ 2.2 cifro-analoguri gardamqmneli..............................                                                     47   gamamravlebeli mowyobilobebi..............................................                                      98
$2.3 analogur-cifruli gardamqmnelebi......................                                                           50   Tavi 7 amocanebis momzadebisa da maTi
Tavi 3 majamebeli mowyobilobebi...............................                                                       54             analogur da hibridul gamomTvlel
$ 3.1. majamebeli operaciuli maZlierebeli............                                                                54             manqanebze amoxsnis meTodebi.........................                                                 103
$ 3.2 gamoklebis operacia agm-Si.........................................                                            57   $ 7.1 masStaburi koeficientebis SerCeva da
$3.3. hibriduli majamebeli mowyobiloba....................                                                           60   manqanuri gamosaxulebis Sedgena.........................................                                        103
$3.4 majamebeli om-is sizuste.................................................                                       61   $ 7.2 wrfiv diferencialur gantolebaTa agm-ze
Tavi 4 maintegrirebeli da madiferencire-                                                                                  amoxsnis meTodebi.................................................................................              108
          beli mowyobilobebi.................................................                                        64
                                                               3                                                                                                                      4
$ 7.3 wrfiv dif. gantolebaTa sistemebis                                                                                                    Sesavali
amoxsna struqturuli da matriculi tipis
modelebze..................................................................................................... 115         Tanamedrove gamoTvliTi teqnikis saSualebebi
$7.4 amocanebis modelireba hibridul                                                                                  warmodgenilni arian cifruli anu diskretuli
gamomTvlel manqanebze da kompleqsebze...................... 120                                                      gamomTvleli manqanebiT, analoguri anu uwyveti
Tavi 8 wrfiv algebrul gantolebaTa sis-                                                                               moqmedebis manqanebiT da hibriduli anu analogur-
        temebis agm-ze amoxsnis meTodebi............. 126                                                            cifruli gamomTvleli manqanebiT.
$ 8.1 zogadi debulebebi................................................................. 126                               cifrul       gamomTvlel     manqanebSi    (cgm)
$ 8.2 wrfiv algebrul gantolebaTa sistemebis                                                                          gamoyenebulia informaciis warmodgenis diskretuli
modelirebis avtomaturi meTodebi.................................... 127                                              forma da misi damuSavebis algoriTmuli principi.
$ 8.3 wrfiv algebrul gantolebaTa sistemis                                                                            aqedan gamomdinare cgm xasiaTdebian gaangariSebis
modelirebis naxevradavtomaturi meTodebi............. 130                                                             maRali sizustiT (igi damokidebulia Tanrigebis
gamoyenebuli literatura ......................................................... 134                                raodenobaze manqanaSi) da universalobiT. magram
                                                                                                                     informaciis damuSavebis algoriTmuli principi,
                                                                                                                     romelic emyareba ricxviT meTodebs, saWiroebs
                                                                                                                     uamravi elementaruli operaciebis Sesrulebas. es
                                                                                                                     ki axangrZlivebs gamoTvliT procesebs da ragind
                                                                                                                     swrafqmed elementebzec ar unda iyos agebuli cgm,
                                                                                                                     misi SedarebiT dabali swrafqmedeba SeuZlebels
                                                                                                                     xdis am klasis manqanebis farTod gamoyenebas mTel
                                                                                                                     rig SemTxvevebSi.
                                                                                                                           analogur      gamomTvlel     manqanebSi    (agm)
                                                                                                                     gamoyenebulia informaciis warmodgenis uwyveti
                                                                                                                     forma da misi damuSavebis analizuri principi.
                                                                                                                     yoveli    maTematikuri   analizuri    gamosaxulebis
                                                                                                                     realizacia       agm-Si     swarmoebs      calkeuli
                                                                                                                     elementaruli      funqcionaluri      mowyobilobebis
                                                                                                                     saSualebiT.    informaciis    miwodebisa    da   misi
                                                                                                                     damuSavebis uwyveti procesi gansazRvravs agm-is
                                                                                                                     maRal swrafqmedebas.
                                                         5                                                                                     6
       agm-is    nakls    warmoadgens     gaangariSebis          meore Taobis agm-is gamoSveba daiwyo meoce
SedarebiT dabali sizuste, rac ganpirobebulia              saukunis 60-iani wlebidan.
erTis      mxriv     fizikuri    sidideebis     gamzomi          integraluri teqnologiis ganviTarebam da
xelsawyoebis sizustiT da meores mxriv TviT                integraluri sqemebis danergvam dasabami misca
elementaruli           operaciebis       Semsrulebeli     mesame Taobis eleqtronuli agm-is warmoebas.
funqcionaluri          mowyobilobebis        damzadebis          analoguri     da    cifruli       gamomTvleli
sizustiTa da maTi parametrebis arastabilurobiT.           manqanebis sqemoteqnikis Semdgomma ganviTarebam xeli
garda amisa unda aRiniSnos is garemoebac, rom agm-        Seuwyo hibriduli gamomTvleli manqanebisa da
bi specializirebuli manqanebia.                           kompleqsebis    warmoSobas,   romlebic      ZiriTadad
       hibriduli gamomTvleli manqanebi (hgm) da           specializebuli     gamomTvleli     manqanebis   klass
kompleqsebi (hgk) gankuTvnilni arian romelime             miekuTvnebian da gankuTvnilni arian konkretuli
konkretuli klasis amocanebis amosaxsnelad. aqedan         klasis amocanebis modelirebisaTvis.
gamomdinare isini miekuTvnebian specializebuli
manqanebis klass. maTi Seqmnis idea gulisxmobs agm-
sa     da     cgm-is    dadebiTi     Tvisebebis     erT
mowyobilobaSi Serwymas. hgm-is swrafqmedeba ufro
maRalia vidre cgm-sa, aseve misi sizuste gacilebiT
metia vidre agm-sa.
       analoguri gamomTvleli manqanebis seriuli
warmoeba daiwyo XX saukunis ormocian wlebSi. mas
Semdeg     damuSavda     da   gamoica    sami    Taobis
eleqtronuli agm-bi. pirveli Taobis agm-bi agebuli
iyo eleqtronul milakebze.
       naxevargamtaruli       teqnikis     ganviTarebis
bazaze Seiqmna meore Taobis agm-bi. maT gaaCniaT
mTeli      rigi     upiratesobebi    pirveli     Taobis
manqanebTan SedarebiT, rogoricaa maRali saimedoba,
mcire gabaritebi, energiis mcire danaxarjebi da
sxva.
                          7                                                        8
     Tavi 1 specializebuli gamomTvleli                         gasaRebebi miekuTvnebian analogur-cifrul
mowyobilobebissabaziso operaciuli elementebi             (hibriduli) tipis elementebs. isini gankuTvnilni
                                                         arian operaciul blokebSi analoguri signalebis
                                                         gadasarTavad,    cifro-analogur        gardamsaxebSi,
$1.1 sabaziso operaciuli elementebis klasifikacia        avtomaturi komutaciis sqemebSi da a.S.
                          9                                                        10
da pasiuri. pasiur elementebSi el. energia moaqvs         gamo   da   dinamiuri   cdomileba   ganpirobebuli
Sesasvlelze miwodebul signals. aseTi elementebi           rezistoris      parazituli      tevadobiTa      da
ar Seicavs energiis damatebiT wyaros, ris gamoc           induqciurobiT.
pasiuri elementi signals ver aZlierebs. aqtiuri                 operaciuli potenciometri, CarTvis sqemisagan
elementebi Seicavs energiis wyaros, amitom maT            damokidebulebiT,    SeiZleba  gamoyenebuli    iyos
unari Seswevs moaxdinon signalis gaZlierebac.             rogorc gardamqmneli x gadaadgilebisa winaRobaSi
                                                          r = f ( x)   (reostatuli sqemiT CarTvis dros. ix. nax.
          $1.2. operaciuli rezistorebi da
                                                          1.1) an ZabvaSi U gam = ϕ ( x )    (potenciometruli sqemiT
                    potenciometrebi
                                                          CarTvis dros; nax. 1.2)
      agm-Si operaciul rezistorebs uwodeben im                             R0
rezistorebs, romlebic gankuTvnilni arian om-is                                                                  U
gare wredSi CasarTavad.                                                                                    R0
      rezistoris, rogorc operaciuli elementis                                     x
                                                                       r
funqcionirebis kanoni emyareba omis kanons da
gamoiyeneba i denis U ZabvaSi gardasaqmneli da                                                              r       x
piriqiT                                                                nax. 1.1
                                                                                                   Rd
                    1
            i (t ) = U (t )         U (t ) = R ⋅ i (t )
                    R                                                                              U gam                nax. 1.2
      gardaqmnis      sizuste      pirvel       rigSi
ganisazRvreba rezistorebis damzadebis sizustiT.
gamomTvlel manqanebSi iSviaTad gamoiyeneba saerTo               ganasxvaveben wrfiv da arawrfiv potenci-
daniSnulebis       rezistorebi,      romelTaTvisac        ometrebs. wrfiv potenciometrebSi r winaRobis
winaRobis    gadaxra    nominaluri    mniSvnelobidan      mniSvneloba proporciulia mcocis gadaadgilebisa,
Seadgens 5÷20%-s. ufro xSirad vxvdebiT maRali             xolo arawrfivSi ki ar aris proporciuli.
                                                          potenciometrebSi     eleqtrul   winaRobas   qmnis
sizustis 0,005÷5% (preciziul) rezistorebs.
                                                          naxSirbadiani an metalis Txeli firfitis fena,
      garda         teqnologiuri          damzadebisa
                                                          romelic dafenilia saizolacio masalaze an kidev
rezistorebis eqspluataciis dros warmoiSveba
                                                          maRali     winaRobis   mqone  gamtari,   romelic
damatebiTi    statikuri     cdomileba     gamowveuli
                                                          daxveulia ucvleli diametris mqone karkasze
garemos temperaturis cvalebadobiT, daZvelebis
                              11                                                            12
(wrfivi      potenciometri)  an  figuruli    formis                                                               α
                                                                                                 ´
                                                                                               U gam =                      U                 (1.2)
karkasze (arawrfivi potenciometri).                                                                         1 + αβ (1 − α )
      ganvixiloT wrfivi potenciometris SemTxveva
                                                                                             R0
(nax.  1.2).    Tu   potenciometris  gamosasvlelze                               sadac β =      . (1.2) gamosaxulebis grafiki nax.
datvirTva ara gvaqvs CarTuli, maSin
                                                                                             Rd
                                            u                           1.3-ze    aRniSnulia       (2)     nomriT.         imisaTvis,   rom     (2)
                          U gam = i ⋅ r =      ⋅ r = u ⋅α       (1.1)
                                            R0                          maxasiaTebeli miuaxlovdes (1)-s, saWiroa rom β                           0
                   r                                                    anu Rd >> R0 .
       sadac α =      ≤ 1 (1.1) gamosaxulebas Seesabameba
                   R0                                                        wrfiv potenciometrebs farTod iyeneben agm-
(1) grafiki (nax. 1-3).                                                 Si operaciul maZliereblebTan erTad gadacemis
                                                                        koeficientebis dasayeneblad.
               U gam
                                    (1)                                      arawrfiv potenciometrebs ZiriTadad ageben
                                                                        figuruli formis karkasebze gamtaris daxveviT.
                                   13                                                                        14
hibridul     gamomTvlel    manqanebSi   ZiriTadad     gamosasvlelze          swarmoebs         y = S⋅x       signalis
gamoiyeneba preciziuli kondensatorebi 0,01 ÷ 1 mkf    formireba.      roca      S =1,         y=x     e.i.   signali
tevadobis, romelTa sizuste Seadgens ±0.1-dan ±1%-     gamosasvlelze      imeorebs    x -ze mosuli signalis
de. isini mzaddebian polistirolisagan.                mniSvnelobas,    xolo      roca S = 0 , cvladi y = 0
                                                      gasaRebi Caketilia. eleqtruli signalebisaTvis
                      $1.4 gasaRebi
                                                      idealuri gasaRebi warmogvidgeba mmarTveli omuri
                                                      winaRobis    saxiT,   romlis     mniSvnelobac    Ria
     gasaRebi     ewodeba eleqtronul     sqemas,
                                                      mdgomareobaSi    nulis    tolia,    xolo    Caketil
romelic gankuTvnilia el. Zabvis an denis saxiT
                                                      mdgomareobaSi usasrulod didia.
wamodgenili    analoguri  (uwyveti) signalebis
                                                            datvirTvasTan gasaRebis kavSiris saSualebis
komutaciisaTvis.
                                                      mixedviT ganasxvaveben mimdevrobiT, paralelur da
                                                      Sereul CarTvis sqemebs.
                  x                   y                     CavTvaloT,     rom    Semavali     sidide    x
                                                      warmodgenilia Zabvis saxiT, xolo gamomavali
                                                      sidide   y      warmoadgens       dens        datvirTvis    Rd
                                                      winaRobaSi. mimdevrobiTi tipis gasaRebis sqema
                            S                         warmodgenilia nax. 1.5 a-ze. roca gasaRebi Riaa (s=1)
                         nax. 1.4                     deni gaivlis datvirTvis            Rd    winaRobaSi da igi
                                                      proporciuli iqneba x Zabvis. Tu s=0 gasaRebi
      gasaRebi (nax. 1.4) hibriduli elementia. mas
                                                      Caketilia da deni datvirTvaSi tolia 0-is.
gaaCnia   ori    x, s    Sesasvleli   da   erTi   y
gamosasvleli. x Sesasvlelze miewodeba analoguri
signali (Zabvis an denis saxiT), xolo meoreze –
orobiTi cvladi s, romelsac SeuZlia miiRos
mxolod ori mniSvneloba `0~ an `1~. s Sesasvlels
uwodeben    mmarTvel      Sesasvlels.   s  cvladis
warmosadgenad ZiriTadad iyeneben denis an Zabvis
or     sxvadasxva   dones.     idealuri   gasaRebis
                           15                                                     16
                           S                  R        Rd
                                                              urTierTsawinaaRmdego fazis mmarTveli signalebiT
           Rd                                                 (nax. 1.5 g). am dros roca erTi gasaRebi Riaa, meore
 x                                        x
                id                                            Caketilia da piriqiT. datvirTvis       Rd    winaRobaSi
                                                        S     gamavali   denis     mniSvneloba     erT     SemTxvevaSi
                                                              proporciulia x1 Zabvisa, xolo meore SemTxvevaSi
      a)                                          b)          x2 -sa.
                          S                                         arsebobs      gasaRebis      mravali     sqemuri
                                                              saxesxvaoba, kerZod eleqtromeqanikuri gasaRebi
                                     Rd                       (releebi), dioduri bogiruli tipis gasaRebis. egm-
                x1
                                                              Si farTod gamoyenebian tranzistorebze agebuli
                                                              gasaRebis sqemebi.
                                                                    bipolarul       tranzistorebze      realizebul
                                                              gasaRebis     umetes     SemTxvevaSi,    tranzistori
                x2                                            CarTulia saerTo emiteriT, an saerTo koleqtoriT.
                                                              bipolaruli         tranzistorebis          simetriuli
                                                              struqtura saSualebas iZleva maTi gamoyenebisas
                          S
                                                              rogorc normaluri, aseve inversiuli CarTviT, roca
                         g)                                   emiteris    rols     asrulebs     koleqtori,     xolo
                     nax. 1.5                                 koleqtoris – emiteri (gaRebuli unda iyos
                                                              koleqtoruli gadasasvleli, xolo emiteruli -
      paraleluri tipis sqemisaTvis (nax. 1.5 b) deni          Caketili).
                                                                                                          +E
Rd datvirTvaSi tolia nulis, roca gasaRebi Riaa
                                                                                                          Rd
( S = 1 ) e.i. s=0, xolo, roca S = 1 anu ( S = 0 ) gasaRebi
Caketilia da deni gamavali Rd winaRobaSi propor-
ciulia x-Zabvisa.                                                           U(s)
      gasaRebis Sereuli CarTvis dros anu rogorc
kidev maT uwodeben gadamrTveli sqemebi agebulni
arian or-or gasaRebze, romelTa marTvac swarmoebs                                        nax. 1.6
                                17                                                      18
     nax. 1.6-ze mocemulia saerTo      emiteriT                                 ufro     uaryofiTi,   moduliT         zRvrul      Zabvaze
normaluri CarTvis bipolarul    n − p − n tipis                                  aranaklebi sididis Zabva. U s -is Semdgomi gazrdiT
tranzistorze agebuli gasaRebis sqema. roca U s ≤ 0                              mcirdeba tranzistoris arxis winaRoba minimumamde,
tranzistori Caketilia Rd -Si deni ar gadis, xolo                                romelic Tanamedrove savele tranzistorebisaTvis
                                                                                Seadgens 20÷30 oms.
roca      Us > 0    tranzistori iReba da                      Rd -Si gadis
deni.                                                                                                           U
        bipolarul tranzistorze agebuli gasaRebis
pirdapiri winaRoba                  rp Seadgens 10÷100 oms, xolo                                       VT
narCeni     Zabva        0     10        dan   50   mv-de    (bazis     denis                                              +U 0
                                                                                            Us
mixedviT).     rac           Seexeba       Caketili         gasaRebis    uku
                                                                        −3
winaRobas      Ru = 1 ÷ 200 mgomi, narCeni deni i0 = 10 ÷ 1                                                           Rd
mka.
      xSirad vxvdebiT gasaRebis sqemebs savele
tranzistorebzec.      Tavisebureba        savele                                                            nax 1.7
tranzistorebisa,      rogorc          mmarTveli
gadasasvleliT aseve izolirebuli saketiT imaSi                                         tranzistoriani gasaRebis sqemebi farTod
mdgomareobs, rom maT praqtikulad ar gaaCniaT                                    gamoiyenebian gadamrTvelis sqemebSi. nax. 1.8-ze
narCeni        Zabva                                                            mocemulia uwyveti signalebis gadamrTvelis sqema
                                    0,         agreTve        bipolaruli
                                                                                ori gasaRebis gamoyenebiT.
tranzistorebisagan               gansxvavebiT          aqvT    umniSvnelo
                                                                                     radgan      VT 1 da    VT 2  tranzistorebi
narCeni deni i0 .
                                                                                erTidaigive tipisani arian, amitom maT bazebze
      inducirebul    arxian   МОП    tranzistorze                               urTierTsawinaaRmdego fazebis signalebis miwodeba
agebuli gasaRebis sqema warmodgenilia nax. 1.7-ze.                              gamoiwvevs imas, rom roca VT 1 Riaa VT 2 Caiketeba
gasaRebis   mdgomareobas    gansazRvravs   saketze
                                                                                da Rd -ze miewodeba U1 Zabva, meore SemTxvevaSi ki
miwodebuli          Us        mmarTveli             Zabvis    mniSvneloba.
                                                                                VT 1 Caiketeba, VT 2 gaiReba da Rd -ze miewodeba U 2
tranzistoris gasaRebad saWiroa, rom saketze
mivawodoT SesarTavTan da saTavesTan SedarebiT                                   Zabva.
                                          19                                                             20
                          VT 1        U1                                $1.5 cifrulad marTvadi rezistorebi
                 R
      S
                                            Rd                        rodesac             raime        R0     winaRobis       mqone
                                                                rezistoris paralelurad an mimdevrobiT CarTulia
                 R        VT 2
                                                                gasaRebi, ise, rogorc es nax. 1.10-is (a) da (b)-zea
      S                                                         naCvenebi,       maSin     aseTi        wredis     winaRoba      R
                                       U2                       damokidebulia       mmarTveli       S     signalis
                                                                mniSvnelobaze. am principis safuZvelze agebulia da
                          nax. 1.8                              vxvdebiT cifrulad marTvadi rezistorebis (cmr)
       Tu      ganxilul    sqemaze    gamoviyenebdiT            sqemebs.
sxvadasxva tipis tranzistorebs, maSin maTi marTva
SeiZleba      gagvexorcielebina    erTi   mmarTveli             R ( S ) = R0 roca S = 0
signalis saSualebiT.                                            R(S ) = 0    roca S = 1
       uwyveti signalebis gadamrTvelebi agebulni
tranzistorian gasaRebebze aRiniSnebian marTvadi                 R(S ) = ∞    roca S = 0
kontaqtebis saxiT ise, rogorc es nax. 1.9-is (a) da             R ( S ) = R0 roca S = 1
(b)-zea naCvenebi.
                                                       marTva                S
          (S )   marTva                                (S )                                                            S
R0 R0
nax 1.10
                                 21                                                               22
     ganvixiloT        cifrulad        marTvadi                               N ( 000...0...1) romlis eqvivalenti N = 1 , maSin yvela
rezistorebis erT-erTi sqema, romelSic gasaRebebi
CarTulia rezistorebis paralelur wredebSi.                                     gasaRebi Sekruli darCeba garda R0 -is paralelur
                                                                              wredSi.      amotom             RN = R0     analogiurad           amisa
                                          N
                                                                              N ( 000...0...10 ) kodis dros N = 2 da RN = 2 R0 . Tu
                                RG registri                                   aRniSnul process ganvazogadebT miviRebT, rom
                                                                                                             n −1
                                                                                                                                  Rmax
                                                                                                       RN = ∑ Si 2i R0 = R0 N =         N,
S0              S1                                                                                           i =0                 N max
                                S2               Si             S n −1
                                     nax. 1.11                                             n −1
                                                                                      N = ∑ S i 2i       – orobiTi kodis            N -is aTobiTi
                                                                                           i =0
      Tu rezistorebis winaRobebis mniSvnelobebs                               eqvivalentia;
SevirCevT ise, rogorc es nax. 1.11-zea naCvenebi da
gasaRebebs    vmarTavT  registridan,     romelSic
                                                                                      N max – n Tanrigiani orobiTi ricxvis aTobiTi
Cawerilia kodi N ( S n −1...S 2 S1S0 ) , maSin mTeli wredis                   eqvivalentis maqsimumi;
winaRoba          RN       proporciuli           iqneba    registrSi                  Rmax – cmr-is maqsimaluri winaRoba.
Cawerili kodis ricxviTi mniSvnelobisa    N -sa.                                      n – Tanrigebis raodenobaa registrSi.
marTlac Tu davuSvebT, rom registrSi Cawerilia
kodi      N ( 000...0...0 ) , romlis aTobiT eqvivalentsac
warmoadgens           N = 0 , maSin yvela gasaRebi Sekruli
iqneba     da        RN = 0 .    Tu      registrSi    CavwerT      kods
                                        23                                                                          24
                                                                             $ 1.6 marTvadi Zabvis gamyofebi
                                 N
                                RN                                                    U0             U0       R
                                                                             UN =          ⋅ RN =            ⋅ max ⋅ N
                                                                                    R + RN           R
                                                                                                  R + max ⋅ N N max
                             nax. 1.12                                                               N max
nax. 1.14.
                                RN
                                                                        aqedan Cans, rom U N arawrfiv kavSirSia N-Tan.
nax. 1.13
                         25                                                                  26
       imisaTvis,     rom   U N wrfiv      damokidebulebaSi               nax. 1.15 moyvanili marTvadi Zabvis gamoyofis
iyos N-gan, saWiroa cmr-ebi CavrToT Zabvis gamyofis                 Sesavlis winaRoba mudmivia RSes = Rmax , rac Seexeba
orive mxarSi. amasTan Tu erTi cmr-is marTva                         gamosavlis winaRobas igi cvladi sididea.
xorcildeba        N    kodiT,       meoris       marTva      unda                   RN ⋅ RN       RN ( Rmax − RN )       RN ( Rmax ⋅ RN )
                                                                           Rgam =             =                      =                      = var
xorcieldebodes misi Sebrulebuli N                  kodiT (nax.                      RN + RN       RN + Rmax − RN              Rmax
1.15).                                                                    ormxriani Zabvis gamyofis SemTxvevaSi U N -is
                              N max − N                             wrfivi damokidebuleba N-sagan SeiZleba dairRves,
                                                                    roca datvirTva sasrulo sididea. amitom unda
                                      RN
                                                                    vecadoT, rom datvirTvis winaRoba iyos rac
           U0                                           UN          SeiZleba didi.
                                                                          zemoTganxilul ormxrian cifro-analogur
                                                                    Zabvis gamyofebSi gamoyenebuli iyo 2n gasaRebi da
                             27                                                                        28
caZg-is      sqema.   α1    da    α2            orobiTi    cvladebis    agreTve is garemoeba, rom gadacemis koeficientis
mniSvnelobis da mixedviT deSifratoris erT-erT                           mniSvneloba SezRudulia 0-1 diapazoniT. aqtiuri
gamosasvlelze     vRebulobT    signals,   romelic                       tipis caZg-s ar gaaCnia aRniSnuli naklovanebebi da
CarTavs Sesabamis gasaRebs da caZg-is Sesasvlelze                       ganxilulni iqnebian mogvianebiT.
miawvdis Sesabamisi polarobis an fazis signals.
      ganxiluli      tipis   Tanamedrive    caZg-is                                 $1.7 operaciuli maZliereblebi
gamomavali Zabvis cdomileba Seadgens 0,005÷0,02%.
                                                                              operaciuli maZlierebeli agm-is da hgm-is
caZg-is swrafqmedeba damokidebulia gasaRebebis
                                                                        ZiriTadi Semadgeneli elementia. maTi uSualo
gadarTvis siswrafeze, rezistorebis sixSirul
                                                                        gamoyenebiT   SesaZlebelia   mravali   wrfivi  da
maxasiaTeblebze,      datvirTvis      parazituli
                                                                        arawrfivi funqciebis warmoeba.
tevadobebis   mniSvnelobebze.   yvela   aRniSnuli
                        -7  -8                                                operaciuli maZlierebeli (om) faqtiurad
faqtori ganapirobebs 10 -10    wm-is toli drois
                                                                        warmoadgens mudmivi denis Zabvis maZlierebels,
mudmivas.
                                                                        romelSic         ganxorcielebulia       uaryofiTi
                           α1     α2                        N           paraleluri uku kavSiri Zabvis mixedviT.
                                                      registri                pirveli da meore Taobis agm-Si, romlebic
                       deSifratori                                      agebuli     iyo     eleqtronul     milakebze   da
                                                                        tranzistorebze tradiciulad       iTvleboda Zabvis
                                                                        maZliereblis sqema erTi SesasvleliTa da erTi
                                                S1
          +U 0                                                          gamosasvleliT (nax. 1.17). aseT maZliereblebSi,
                                           S2
          −U 0                                                          Cveulebriv, kaskadebis ricxvi kentia, ris gamoc
     U (ϕ )                           S3                  caZg     UN   gamomavali Zabvis mniSvneloba U gam = − KU Ses .
   ⎛    π⎞
 U ⎜ϕ + ⎟                        S4
   ⎝    2⎠
                                                                                       Ses                             gam
                        nax. 1.16
      zemoTmoyvanili pasiuri tipis caZg-is ZiriTad
nakls warmoadgens is garemoeba, rom gamomavali UN                                                nax. 1.17
Zabvis mniSvnelobaze gavlenas axdens datvirTva,
                                 29                                                                 30
aq K maZliereblis gaZlierebis koeficientia roca                integraluri      teqnologiiT damzadebuli
igi CarTulia uku kavSiris wredis gareSe da              diferencialuri om-is gamartivebuli eqvivalenturi
maZliereblis tipis da mixedviT cvalebadobs              sqema mocemulia nax. 1.19-ze.
sazRvrebSi 104 ÷ 108 .
      Tanamedrove      mesame   Taobis   manqanebSi
ZiriTadad     gvaqvs     integraluri   teqnologiT                                          Rs
                                                               U Ses1         Ө
damzadebuli om, romlebic agebulni arian Zabvis
                                                                                         RSes.d                                    U gam
diferencialuri gaZlierebis sqemiT.                              U maq2    ⊕
                                                                                           Rs
              Ses1       _
                                           gam
             Ses2        +                                                                        nax. 1.19
                      nax. 1.18
                                                              aseT maZliereblebSi ganasxvaveben diferenci-
      Zabvis     diferencialur      maZlierebels        aluri Semaval signals USes.d da sinfazur Semaval
Cveulebriv gaaCnia ori Sesasvleli da erTi               signals USes.s. isini ganisazRvrebian gamosaxulebiT
gamosasvleli. Sesasvleli, romelic aRniSnulia Ө -                                         U Ses.d = U Ses1 − U Ses2
iT mainversirebeli Sesasvlelia, e.i. igi Semaval                                                  1
signals ucvlis niSans, xolo ⊕ Sesasvleli ar                                          U Ses.s =
                                                                                                  2
                                                                                                    (
                                                                                                    U Ses1 + U Ses2   )
aris mainversirebeli. diferencialuri tipis Zabvis            Semavali signalebis or saxes Seesabameba ori
maZliereblebis         damzadebis        teqnologiam    saxis gaZlierebis koeficienti. diferencialuri
mniSvnelovnad    gazarda     aseTi    maZliereblebis    gaZlierebis koeficienti Kd ganisazRvreba rogorc
sizuste da farTo asparezi misca maT gamoyenebas
                                                               ΔU gam
analogur da hibridul gamomTvlel manqanebSi.             Kd =              ,       e.i.    igi     warmoadgens             im   gaZlierebis
diferencialuri      kaskadebis    bazaze     agebulma          ΔU Ses.d
integralurma om mTeli rigi maxasiaTeblebiT,             koeficientis    analogs    K-s,  romelic                                    gvaqvs
rogoricaa sizuste, masa, gabaritebi, stabiluroba,       milakebze     an     naxevargamtarebze                                     agebul
saimedooba      gadaaWarbes        milakebze       da   maZliereblebSi.
tranzistorebze agebul operaciul maZliereblebs.
                         31                                                                             32
       Tu     U Ses1         da        U Ses2   Semaval     Zabvebis    romelic gaizomeba maZliereblis or Sesasvlels
mniSvnelobebi Seicvala erTidaigive sididiT, maSin                       Soris.     rogorc         wesi         maZlierblebisaTvis                  Rs
cxadia USes.d ar Seicvleba da ar unda Seicvalos                         Seadgens ramdenime erTeulidan – aTobiT megaoms,
Ugam.  magram  imis   gamo,  rom    diferencialuri                      xolo RSes.d – ramodenime aTeul-aseul kilooms.
kaskadebi ver arian idealurad simetriulebi, kvebis                            nebismier    om-s   maT                Soris   integraluri
Zabvis nominalebis cvalebadobis da zogierTi kidev                       tipisasac    gaaCnia    nulis                dreifi,  rac   imaSi
sxva mizezis gamo, gamomavali Zabva ar rCeba mudmivi
                                                                        mdgomareobs, rom roca U Ses = 0 , maSin U gam ≠ 0 . om-is
da icvleba raRac Ugam sididiT, rac SeiZleba
                                                                        sqemebSi   gvaqvs    nulis            dreifis          makompensirebeli
daxasiaTdes sinfazuri gaZlierebis koeficientiT
              ΔU gam                                                    saSualebebi.        imisaTvis,           rom            ΔU gam = 0         or
Ks -Ti Ks =              .                                              Sesasvlels Soris unda mivawodoT e.w. nulis
              ΔU Ses.s
                                                                        wanacvlebis Zabva Uwan, romelic iseTi niSnisa da
     maZliereblis      unari                           ganasxvavos
                                                                        sididis    unda     iyos,    rom    maZliereblis
diferencialuri signali sinfazuri                     signalisagan
                                                                        gamosasvlelze mogvces U gam = 0 .
fasdeba    sinfazuri   signalis                        Sesustebis
                              Kd                                              nax.  1.20-ze     mocemulia                         integraluri,
koeficientiT        KS.s =         .    idealuri    om-Tvis     KSes    diferencialuri      tipis   om-is                       CarTvis   sqema
                              Ks
                                                                        sxvadasxva        maTematikuri                              operaciebis
usasrulobis toli unda iyos (radgan idealuri om-
                                                                        Sesasruleblad.
       Ks = 0 ). realuri sqemebisaTvis               KS.s = 60 ÷ 120
                                                                                                                    Z0 ( P )
Tvis
decibels, xolo Kd = 20000 ÷ 100000 . Ks                   da KS.s -is
                                                                                                 ZSes ( P )
msgavsi parametrebi milakian da naxevargamtarian om-
s ar gaaCniaT.                                                                     Ses                              _
                                                                                                                                             gam
      integraluri, diferencialuri tipis om-is or                                                                    +
Sesasvlels     Seesabameba  winaRobis    ori   tipi.                                                            R
Sesavlis    winaRoba          sinfazuri         signalisaTvis     Rs                        +E                                 _E
gaizomeba maZliereblis erT-erT Sesasvlelsa da
miwis potencials Soris, xolo diferencialuri                                                           nax. 1.20
signalis Sesavlis winaRoba RSes.d es is winaRobaa,
                                       33                                                                 34
      maZliereblis inversirebuli Ө     Sesasvleli           3. operaciuli maZlierebeli unda muSaobdes
gamoyenebulia     uaryofiTi     uku       kavSiris    Semavali signalebis sixSireebis rac SeiZleba
gansaxorcieleblad,   xolo    arainversirebul  ⊕       farTo diapazonSi raTa damaxinjebis gareSe moxdes
Sesasvlelze R potenciometridan miewodeba Uwan         rTuli formis mqone signalebis damuSaveba. magram
Zabva maZliereblis nulze dasaregulireblad, roca       radgan om warmoadgens mudmivi denis Zabvis
                                                      maZlierebels,     misi   sixSiruli     diapazoni
U Ses = 0 .
                                                      SezRudulia ramodenime aTasi herciT;
      SeniSvna.    SemdgomSi       naxazebSi      R
                                                            4. sasurvelia, rom om-s hqondes gamomavali
potenciometrebs   Tavisi  kvebis    wyaroTi    aRar
                                                      signalis    cvalebadobis   rac   SeiZleba   didi
gamovxatavT.
                                                      diapazoni. gajerebis movlenis gamo maZlierebels
                                                      gaaCnia   wrfivi   ubnis  SezRuduli    monakveTi.
  $1.8 moTxovnebi romlebsac unda akmayofilebdnen
                                                      sxvadasxva tipis maZliereblebs gamomavali Zabvis
             operaciuli maZliereblebi
                                                      cvalebadobis   sxvadasxva    diapazoni   gaaCnia   ±100v,
                                                      ±50v, ±10v da maT wrfivobis diapazons uwodeben. om-
      imisaTvis, rom om-ma imuSaos rac SeiZleba
                                                      is gamomavali kaskadi daculi unda iyos SesaZlo
maRali sizustiT saWiroa Semdegi moTxovnebis
                                                      gadatvirTvebisagan, agreTve uku kavSiris wredis
Sesruleba:
                                                      gawyvetis dros dacvis saSualebebiT;
      1.  uaryofiTi   paraleluri    uku   kavSiris
                                                             5.   idealur    om-s   Sesavlis    winaRoba
gansaxorcieleblad om-is Semaval da gamomaval
                                                      usasrulod didi unda hqondes, xolo gamosasvleli
signalebs sxvadasxva polaroba unda hqondes.
                                                      winaRoba – nulis toli. om-is Sesavlis winaRobas
diferencialuri tipis om-Si garda mainversirebeli
                                                      gansazRvravs maZliereblis pirveli kaskadis sqema.
Sesasvlelisa     aris   meore  aramainversirebeli
                                                      Tanamedrove integraluri, diferencialuri tipis
Sesasvlelic;
                                                      om-is pirveli kaskadis sqemas nax. 1.21 saxe aqvs.
      2. idealur om-s unda hqondes usasrulod
                                                      mTeli maZliereblis erT kristalSi integrirebuli
didi gaZlierebis koeficienti. realurad om-s
                                                      teqnologiiT damzadebam uzrunvelyo sqemis TiTqmis
gaaCnia sakmaod didi gaZlierebis koeficienti
                                                      idealuri simetriuloba.
mudmivi    Zabvis    mimarT     K = 104 ÷ 108 . igi
                                                           sasargeblo U Ses1 da U Ses2 signalebTan erTad
damokidebulia     maZliereblis       klasze      da
mniSvnelovnad mcirdeba sixSiris zrdasTan erTad;       Sesasvlelze      SeiZleba     modiodes     erTidaigive
                                                      sididisa da polarobis parazituli, sinfazuri U s
                        35                                                    36
signali, romelic sqemis idealuri simetriulobis                                          integraluri diferencialuri tipis om-Si
SemTxvevaSi kaskadis muSaobaSi cdomilebas ver                                     Sesavlis winaRobis gazrdis mizniT, bipolaruli
Seitans.                                                                          tranzistorebis      magivrad     iyeneben    savele
        roca U Ses1 = U Ses2 , maSin U gam1 = 0 , xolo roca                       tranzistorebs,     romelTa    Sesavlis    winaRoba
                                                                                  gacilebiT    metia   bipolaruli     tranzistorebis
U Ses1 ≠ U Ses2 , maTi sidideebisa da niSnebis mixdeviT
                                                                                  winaRobaze. Cveulebriv integraluri om-is Sesavlis
ganisazrvreba             gamomavali                 Zabvis         mniSvneloba   winaRoba megaomebiT ganisazRvreba.
               (                   )
U gam1 = Kd1 U Sem1 − U Sem2 , sadac Kd1 pirveli kaskadis                               SeniSvna.  Cveulebriv   om    CarTulia    uku
diferencialuri gaZlierebis                            koeficientia, xolo          kavSiris wrediT (nax. 1.22). am dros                           U gam = − KU Σ ,
mTliani    mravalkaskadiani                             maZliereblisaTvis                            U gam
                                                                                  saidanac U Σ = −           .
           (
U gam = Kd U Ses1 − U Ses2 .   )               Ek
                                                                                                      K
                                                                                                                           Z0 ( P )
                               Rk1                         Rk2
                                                                                                       Z ( P)
                                                                                                                    iSem
                                            U gam1                                            Ses
                        VT 1                                     VT 2                                                  _
                                                                                                                                                    gam
                                                                                                                       +
                                          37                                                                        38
                                                                                                                  i0 ( P )
maZliereblis Sesavlis deni praqtikulad nulis                                                                                  Z0 ( P )
tolia.
      6. idealur om-s ar unda hqondes nulis                                                   Z1 ( P )      i1 ( P )     iSem ( P )
dreifi. realur maZliereblebSi yovelTvis gvaqvs                        U Ses1 ( P )                                                _
nulis dreifi da mas garkveuli cdomileba Seaqvs                                                Z2 ( P )      i1 ( P )
                                                                                                                                                        gam
                                                                                                                                  +
maZliereblis muSaobaSi. om-Si ganxorcielebulia                       U Ses 2 ( P )
nulis     dreifis    makompensirebeli     saSualebebi,
rogoricaa nulis dreifis parametruli kompensacia,                                              Zn ( P )       i1 ( P )
                                                                     U Sesn ( P )
avtomaturi kompensacia da sxv.
      Tanamedrove    III   Taobis   om-bi    romlebic
Sesrulebulni arian integraluri teqnologiiT,                                                                 nax. 1.23
warmodgenilni arian ZiriTadad 140 da 153 seriis
maZlierebliT: 140УД6, 140УД10, 153УД2, 153УД5 da                               radgan         mudmivi         denis          Zabvis      maZliereblis
sxva.   aRniSnuli    om-is   parametrebs    SegiZliaT              Sesavlis winaRoba Zalian didia, xolo U ∑ ( P )                                      0,
                                                                                                                                      iSes ( P ) 0 . maSin
gaecnoT [l.1] da [l.2].
                                                                   amitom SeiZleba CavTvaloT, rom
                                                                   kirxofis kanonis Tanaxmad SegviZlia davweroT
                  $1.9 operaciuli maZliereblis                                 i1 ( P ) + i2 ( P ) + ... + in ( P ) = i0 ( P )
                         saerTo gantoleba                                      anu
                                                                   USes1 ( P) −U∑ ( P) USes2 ( P) −U∑ ( P)
     ganvixiloT om-is CarTvis zogadi sqema,                                           +                    +...
                                                                          Z1 ( P)             Z2 ( P)
romelSidac     ganxorcielebulia       uaryofiTi
paraleluri uku kavSiri Zabvis mixedviT (nax. 1.23).                        USesn ( P) −U∑ ( P) U∑ ( P) −Ugam ( P)
                                                                   ... +                      =
aq   Z 0 ( P)   maZliereblis       uku     kavSiris    wredSi                     Zn ( P)            Z0 ( P)
CarTuli         kompleqsuri     winaRobaa      operatoruli                     radgan             Ugam ( P) = −KU∑ ( P) ,             xolo        aqedan
saxiT, xolo Z1 ( P ) , Z 2 ( P ) ,... Z n (P ) aseve kompleqsuri                  Ugam ( P)
winaRobebia operatoruli            saxiT     CarTuli      om-is    U∑ ( P) = −                , amitom
                                                                                      K
Sesavlis wredSi.
                              39                                                                                40
         gveqneba                                                                                                            Ugam ( P)        Z0 ( P)
                                                                                                                 Wi ( P) =                =
USes1 ( P) USes2 ( P)        USesn ( P) Ugam ( P)
                                                                                        mimarT     tolia                                                .   e.i.   om-is
                                                    1            n
                                                                                                                             USesi ( P)       Zi ( P)
 Z1 ( P)
          +
            Z2 ( P)
                      +... +
                              Zn ( P)
                                       +          ∑
                                           K i=1 Zi ( P)
                                                         =
                                                                                        funqcionirebis    kanoni   da  sizuste     ar  aris
     Ugam ( P) Ugam ( P)                                                                damokidebuli    maZliereblis     parametrebze.  igi
=−            −          ;
     KZ0 ( P) Z0 ( P)                                                                   mxolod damokidebulia uku kavSirisa da Sesavlis
                                                                                        wredebSi   CarTuli     komponentebis    operatorul
           n     U Sesi ( P )        U gam ( P ) ⎛            n Z
                                                                  0 ( P)
                                                                           ⎞
          ∑
          i =1     Zi ( P )
                                =−
                                     KZ 0 ( P ) ⎝
                                                 ⎜⎜ 1 + K + ∑              ⎟⎟
                                                            i =1 Z i ( P ) ⎠
                                                                                        winaRobebze da maT sizusteze.
                                                                                              maZliereblis Sesavlisa da uku kavSiris
                                                                                        wredebSi   Cveulebriv    SeiZleba   CarTuli    iyos
           n     Z0 ( P )                              ⎡ 1⎛        n Z
                                                                       0 ( P)
                                                                              ⎞⎤
          ∑
          i =1 Z i ( P )
                         ⋅ U      ( P ) = −U     ( P ) ⎢ 1 + ⎜⎜ ∑
                                                               1 +            ⎟⎟ ⎥      rezistorebi, kondensatorebi an kidev iSviaTad
                                                       ⎢⎣ K ⎝ i =1 Z i ( P ) ⎠ ⎥⎦
                             Sesi            gam
                                                                                        induqciuroba,      romelTaTvisac       operatoruli
         aqedan ki ganvsazRvroT U gam ( P )                                             winaRobebi Sesabamisad tolia:
                                                                                                                                   1
                                 n
                                     Z0 ( P )                                                    ZR ( P) = R ;    ZC ( P ) =         ;         Z L ( P ) = LP .
                                ∑
                                i =1 Z i ( P )
                                                                                                                                  Cp
 U gam ( P ) = −                                        ⋅ U Sesi ( P )          (1.4)
                        1⎛     n
                                 Z ( P) ⎞
                     1 + ⎜⎜1 + ∑ 0          ⎟
                                                                                              amrigad    om-is    funqcionirebis    kanons
                        K ⎝ i =1 Z i ( P ) ⎟⎠                                           gansazRvravs mis Sesavlis da uku kavSiris wredebSi
      radgan maZliereblis gaZlierebis koeficienti                                       CarTuli komponentebi da maTi SeerTebis sqemebi.
K>>1,¸amitom sakmaod maRali sizustiT SeiZleba
davweroT
                                           n     Z0 ( P )
                      U gam ( P ) = −∑                      ⋅U Sesi ( P )       (1.5)
                                          i =1   Zi ( P )
      (1.4) da (1.5) gamosaxulebebi warmoadgenen
operaciuli maZliereblebis saerTo gantolebebs.
rogorc (1.5)-dan Cans idealuri maZliereblisaTvis,
romlis K = ∞ , gadacemis funqcia i-uri Sesasvlelis
                                                 41                                                                          42
      Tavi 2 Sedarebis sqemebi da gardamsaxebi                      `0~ da `1~-is Sesabamis Zabvis doneebs E0 da E1 -Ti,
                                                                    maSin idealuri komparatoris maxasiaTebels nax. 2.2-
                                                                    ze    mocemuli       saxe   eqneba.  rogorc     am
        $ 2.1 Sedarebis sqemebi (komparatorebi)
                                                                    maxasiaTeblidan      gamomdinareobs      idealur
                                                                    komparators    unda  hqondes    SezRuduli   tipis
       rogorc agm aseve hgm gamoyenebulia Sedarebis
                                                                    usasrulod didi gaZlierebis koeficienti. garda
sqemebi,   romlebsac   komparatorebsac      uwodeben.
                                                                    amisa igi unda muSaobdes Semavali signalebis rac
komparatoris aRniSvna mocemulia nax. 2.1-ze. mas
                                                                    SeiZleba farTo sixSirul diapazonSi da ar unda
gaaCnia ori analoguri x1, x2 Sesasvleli da erTi
                                                                    gaaCndes nulis dreifi.
cifruli       gamosasvleli       y.     komparatoris
Sesasvlelze miewodeba droSi cvladi eleqtruli
Zabvebi, gamosasvleli sidide y ki warmoadgens                                             Uy
orobiT     cvlads,    romelsac      SeuZlia   miiRos                                               `1~
mniSvnelobebi `0~ an `1~. `0~ da `1~ kodebs                                                               E1
Seesabamebian eleqtruli Zabvis potencialis an
                                                                                      `0~
impulsis svadasxva doneebi.                                                      E0
                                                                                                               Ux
                    x1                               y
                    x2
                                                                                               nax. 2.2
                            nax. 2.1
                                                                          realuri     komparatorebi      gansxvavdebian
                                                                    idealurisagan.  moviyvanoT    erT-erTi    realuri,
      idealuri komparatoris moqmedebis principi
                                                                    kerZod om-ze agebuli komparatoris maxasiaTebeli
Semdegnairad SeiZleba CavweoT:
                                                                    (nax.  2.3) rogorc   maxasiaTeblidan    Cans   `0~-s
                       ⎧0 roca x1 < x2                              Seesabameba E 0 , `1~-s ki E 1 .
                     y=⎨
                       ⎩1 roca x1 > x2
       Tu RvniSnavT       x = x1 − x2 , xolo maT Sesabamis
Zabvebs U x , U x1 , U x 2 , aseve gamomaval Zabvas U y -Ti, y-is
                               43                                                                 44
                                                                                                                              −E
             Uy
                                                                                                                VD 2               R1
                                      `1~
                                                     E1                        R
                                                                        U x1                                                       R2
                    `0~
                                                                                                            _
        E0                                                                                                                              Uy
                                                                               R                            +
                                                          Ux
                                                                        U x2                                                       R3
                            ΔU
                                                                                        R3
                                                                                   −E
                                                                                        R4
                                                                                         (b)
                                                                                        nax. 2.4.
                                 45                                                          46
         roca         (U x1 + U x 2 ) >0,    maSin U y       gamosasvlelze              nawilisagan:  etalonuri    U0  Zabvis   wyarosagan,
                                                                                        cifrulad      marTvadi     rezistorebisagan     da
Zabva iqneba uaryofiTi,                          ris gamoc VD2 diodi
                                                                                        operaciuli maZliereblisagan.
gaiReba (VD1 Caketilia)                          da radgan Ria diodis
                                                                                              ganvixiloT cag-is erT-erTi sqema nax. 2.5
winaRoba rvd ≈ 0 , amitom
                                                                                        U0
                                               R     R
                        U y = − (U x1 + U x 2 ) 3 − E 3
                                               R     R4
                                                                                                       R        21 R     22 R     2n −1 R
             R3
         E             warmoadgens                sqemis     gamosasvlelze
             R4
signalis          donis        ganmsazRvrel                ZiriTad       sidides
                                                                                         S n −1    Sn−2         S n −3   S0           i0        R0
(radgan           iReben         R >> R3 ).        amitom         (U x1 + U x 2 ) -is
Semdgomi zrda U y -is zrdaze arsebiT gavlenas ver                                                                                iN
axdens       da       gamomavali            signalis       done      ZiriTadad                                                              _
                                                                                                                                                              UN
               R                                                                                                                            +
ganisazRvreba E 3 sididiT.
               R4
                                                                                                                              nax. 2.5
         analoguri            msjelobiT             dgindeba,       rom      roca
(U x1 + U x 2 ) < 0        iReba        VD1          diodi         da       sqemis                cmr-is marTva swarmoebs gasaRebebiT, romelTa
                                                                                R2      mdgomareobac                damokidebulia           N   gardasaqmneli
gamosasvlelze signalis dones gansazRvravs E
                                                                                R1      kodis Si Tanrigebis ricxviT mniSvnelobebze. roca
sidide.                                                                                 Si =1 Sesabamisi gasaRebi Caiketeba da rezistori
                                                                                        miuerTdeba om-is Sesasvlels.
             $ 2.2 cifro-analoguri gardamqmneli.
                                                                                                  rogorc ukve viciT iN = io , anu
     rogorc    dasaxelebidan                                 gamomdinareobs                       U0    U
                                                                                                     = − N (2.1)
cifro-analoguri gardamqmnelebi                               (cag) cifrul                         RN    R0
kods N         unda gardaqmnidnen analogur U N                             Zabvad.                aq       RN        cmr-is      eqvivalenturi       winaRobaa,
cag-is praqtikuli sqemebis umetesoba Sedgeba sami                                       romelic ganxiluli tipis cmr-isaTvis tolia
                                            47                                                                                  48
                                  2n −1 R                                      garCevis unari – gansazRvravs analoguri
                           RN =                             (2.2)       signalis doneTa SesaZlo raodenobas, romelic
                                    N
                                                                        rogorc zemoT aRvniSneT 2n sididiT ganisazRvreba.
         (2.2) SevitanoT (2.1)-Si, miviRebT                                    cdomileba (sizuste). mas gansazRvraven im
                                                                        sididiT, romliTac gardamqmnelis gamosasvlelze
U0 ⋅ N    U                 RU
 n −1
       = − N aqedan U N = − n −01 0 N                           (2.3)   Zabva SeiZleba gansxvavdebodes misi Teoriuli
2 R       R0               2 ⋅R
                                                                        mniSvnelobisagan. cdomileba SeiZleba gamosaxuli
                                                   R
          (2.3)-Si Tu davuSvebT, rom R0 =            miviRebT           iyos procentebSi gamomavali Zabvis maqsimumTan
                                                   2                    SedarebiT an kidev orobiTi Tanrigebis im ricxviT,
                                     U0                                 romelTa gardaqmnac aucileblad swarmoebs cg-is
                           UN = −          N                (2.4)
                                     2n −1                              mier.
      rogorc      (2.4)-dan    Cans    gardamqmnelis                           damyarebis dro – ganisazRvreba drois im
gamosasvlelze Zabva proporciulia gardasaqmneli                          intervaliT,     romelic     aiTvleba   gardamqmnelis
kodis mniSvnelobis N.                                                   Sesasvlelze signalis miwodebidan gamosasvlelze
      roca mocemulia orobiT ricxvSi Tanrigebis                          Zabvis     damyarebul     mniSvnelobis    miRwevamde.
raodenoba n, gardamqmnelis gamosasvlelze Zabvam                         damyarebis dro gansazRvravs cag-is swrafqmedebas.
SeiZleba    miiRos     2n   sxvadasxva   diskretuli                            udidesi da umciresi mniSvnelobis Tanrigebi
mniSvneloba 0-dan U N max -s Soris, sadac                               Sesabamisad        ganisazRvrebian       gardamsaxis
                                                                        Sesasvlelze miwodebuli cifruli signalis im
                            U0         U 0 (2n − 1)
                 U N max   = n N max =              .                   udidesi     da   umciresi    TanrigebiT,  romlebsac
                            2               2n                          gaaCniaT Sesabamisad udidesi da umciresi wona.
         cvalebadobis           minimaluri         biji   tolia
         U0                                                                   $2.3 analogur-cifruli gardamqmnelebi
ΔU N =      .
         2n
      arsebobs cag-is sqemebis mravali saxesxvaoba.                           analogur-cifruli     gardamqmnelebi (acg)
isini SeiZleba damzadebuli iyos diskretuli,                             gankuTvnilni arian U Zabvis saxiT mocemuli
integraluri an hibriduli teqnologiiT.                                   signalebis orobiT cifrul kodSi gardaqmnisaTvis.
      moviyvanoT cag-is zogierTi gansazRvreba:                          arseboben sxvadasxva principiT momuSave acg-bi.
                                                                        ganvixiloT zogierTi maTgani.
                                  49                                                             50
             komparatoris
              zemoqmedeba                                              procesi      gagrZeldeba    manamde,       sanam                               U' =U .        Tu
  U                         reversiuli                  impulsebis     U <U ,
                                                                            '
                                                                                maSin generatoridan mosuli impulsebi
                             mTvleli                    generatori     (erTianebi) akldeba mTvlelSi arsebul ricxvs da
                                           S0 ⎫                        es procesic gagrZeldeba manamde, sanam U ' = U e.i.
                                           S1 ⎪⎪
                                           S2 ⎪
                                                                       mTeli es sistema cdilobs SeinarCunos piroba
                                                   ⎪
                                                        paraleluri
                                                                       GU ' = U
                                           . ⎪
                                                   ⎬N   cifruli                    anu rac igivea N       kodis mniSvneloba
                                           . ⎪
                                           . ⎪          gamosasvleli
                                           . ⎪
                                                   ⎪                   eqvivalenturi iqneba U Zabvisa.
                                           S n −1 ⎪⎭                           U-s   mcire   sididiT    cvalebadobis     dros
                       U'                                              ganxiluli meTvalyure tipis acg sakmaod maRali
                                cag
                                                                       sizustiT moqmedebs, xolo roca U icvleba
                                                                       naxtomiseburad      did    diapazonSi,   gardamqmnelis
                            nax. 2.6                                   ganxiluli       sqema   ver    uzrunvelyofs      maRal
                                                                       swrafqmedebas da Sesabamisad maRal sizustes.
      nax. 2.6-ze warmodgenilia e.w. meTvalyure                                Tanamderove      acg-dan     yvelaze      ufro
tipis acg-is blok-sqema, romlis uku kavSiris                           swrafqmedia is, romelic muSaobs uSualo Sedarebis
wredSic CarTulia cag.                                                  principiT (nax. 2.7). aseTi tipis gardamqmnelSi
      garda    cag-sa  sqema   Sedgeba reversiuli                      gamoyenebulia 2n-1 komparatori da etalonuri Zabvis
mTvlelisa,      komparatorisa     da    impulsebis                     wyaro.
generatorisagan.        reversiuli       mTvlelis                               U
gamosasvleli warmoadgens gardamqmnelis cifrul                                                            1
                                                                                                                   kodSi gardamqmneli
gamosasvlels, sadac vRebulobT U-s Sesabamis kods                                                                                                                S0
                                                                                       U et.1
N ( Sn −1...S1S0 ) .
                                                                                                                                                                S1
                                                                                                                                        mowyobiloba
                                                                                                         2
                                                                                                                                                                S2
                                       '                                              U et.2                                                                    .
         cag N kods gardaqmnis U Zabvad da miawvdis
                                                                                                                                                                .
komparators U ZabvasTan Sesadareblad. Tu U > U ' ,                                                                                                              .
maSin komparatori moqmedebs reversiul mTvlelze                                                           2n − 1                                                 .
ise,  rom    impulsebis  generatoridan  mosuli                                                                                                                  Sn−1
                                                                                    U et.2n −1
signalebi emateba mTvlelSi arsebul ricxvs. es
                                                                                                  nax. 2.7
                              51                                                                    52
      magaliTad, Tu acg-is Tanrigebis raodenoba                 Tavi 3 majamebeli mowyobilobebi
gvinda rom iyos 4, maSin degvWirdeba 15 komparatori
da imdenive etalonuri Zabvis wyaro. 15 sxvadasxva
donis Sesabamisi etalonuri Zabvebi miewodebian               $ 3.1. majamebeli operaciuli maZlierebeli
Sesabamisad    pirvel,    meore,    ...,   meTxuTmete
komparatorebs.    komparatorebis      gamosasvlelebi          majamebeli     mowyobilobis    daniSnulebaa
Sesabamisad    mierTebulni     arian     makodirebel    Semdegi saxis gamosaxulebis modelireba
mowyobilobasTan, romelic aformirebs gamomaval
                                                                                           n
                                                                                   y = ∑ ai xi ,
cifrul signals paraleluri orobiTi kodis saxiT.
aseTi sqemis SemTxvevaSi gamomavali signalis kodi                                         i =1
miiReba erTdroulad erTi taqturi impulsis
ganmavlobaSi.                                                 sadac xi da y cvladi maTematikuri sidideebia,
                                                        xolo     ai  –   mudmivi.   ZiriTadad,   Tanamedrove
                                                        analogur da hibridul gamomTvlel manqanebSi
                                                        vxvdebiT    eleqtrul      da    eleqtronuli     tipis
                                                        majamebel mowyobilobebs.
                                                              ganvixiloT     aqtiuri      tipis   majamebeli
                                                        mowyobiloba operaciul maZliereblebze, romlis n-
                                                        Sesasvlelian sqemas nax. 3.1-ze mocemuli saxe aqvs.
                                                              imisaTvis, rom gamoviyvanoT warmodgenili
                                                        sqemis funqcionirebis kanoni, davweroT om-is
                                                        saerTo gantoleba (K>>1 SemTxvevisaTvis).
                                                                                    n     Z0 ( P )
                                                                        U y ( P ) = −∑               ⋅ U xi ( P )   (3.1)
                                                                                   i =1   Zi ( P )
                         53                                                        54
                                            R0
                                                                                                     R0
                                                                              gamravlebiT.    ki =      -s majamebeli om-is gadacemis
                                                                                                     Ri
           R1
U x1                                  _                                       koeficienti ewodeba. roca k1 = k2 = k3 = ... = kn = 1 , anu
                                                                 Uy
           R2                         +                                                                                           n
                                 55                                                                            56
                                                                                             R2,1
                                            R0                                  U x 2,1                                                          R0
                                                                                             R2,
                                                                                U x 2,
                                                                                             R2,m
          R                                                                     U x 2m
                                    _
Ux                                                                 Uy                        R1,1          R0
                                    +                                           U x,1,1
                                                                                             R1, j                              R0
                                                                                U x1, j                     _
                                                                                                            +                                _              Uy
                            nax. 3.3                                                         R1,n
                                                                                                                        n
                                                                                                                                             +
                                                                                                           om1        −∑ k1 jU x1 j              om2
                                                                                U x1, n
j =1
                                                                                                           nax. 3.6
miiReba om1-is gamosasvlelze miewodeba majamebel
om2-s   Sesasvlelze     (nax.3.5). am gamosasvlelze
miviRebT (3.4) sidides.                                                               radgan i1 = i0 , amitom vwerT
                               57                                                                               58
                          U x1 − U 0 U 0 − U y                                     $3.3. hibriduli majamebeli mowyobiloba
                                    =
                              R1        R0
                                                                                   rodesac             erTi                an     ramodenime        Sesakrebi
                       R             ⎛R     ⎞
       saidanac U y = − 0 U x1 + U 0 ⎜ 0 + 1⎟                       (3.6)   mocemulia orobiTi kodis N -is saxiT, xolo jami
                       R1            ⎝ R1   ⎠                               analogiuri sididis – Zabvis saxiT unda miviRoT,
       viciT, rom diferencialuri tipis om-Tvis                              SegviZlia gamoviyenoT majamebeli om. am SemTxvevaSi
                           (U − U 0 ) ⋅ Kd = U y                            registrSi Cawerili N      cifruli kodis saxiT
                               Uy                                           mocemuli     Sesakrebi  unda    gardavqmnaT     mis
       aqedan U − U 0 =                ≈ 0 radgan Kd >> U y                 eqvivalentur    Zabvad. es   SeiZleba     gakeTdes,
                               Kd
                                                                            magaliTad,     caZg-is  saSualebiT.     hibriduli
                                                   R3
       e.i. U      U 0 , xolo U = U x 2                             (3.7)   majamebeli mowyobilobis sqemas ori Sesakrebis
                                                 R2 + R3                    SemTxvevaSi, roca erT-erTi Sesakrebi registrSi
       (3.7) SevitanT (3.6)-Si, miviRebT                                    Cawerili N kodis saxiT aris warmodgenili nax. 3.7
                  R0              ⎡       R0 R3       R3 ⎤                  saze aqvs.
        Uy = −       U x1 + U x 2 ⎢                +         ⎥
                  R1              ⎢⎣ R1 ( R2 + R3 ) R2 + R3 ⎥⎦
                  R3 ( R0 + R1 )       R0
anu U y = U x 2                    −      U x1 = k2U x 2 − k1U x1   (3.8)                              N
                  R1 ( R2 + R3 )       R1
xSirad irCeven R1 = R2 da R0 = R3 , maSin
                                                                                          registri                                             R0
                                R
                           U y = 0 (U x 2 − U x1 )                  (3.9)                S n −1 ...    Si ... S 2 S1 S 0
                                R1                                                  S
                                                                             U0                                            U x1   R1                      Uy
                                                                            −U 0                      caZg                                _
                                                                                                                                          +
                                                                                                                           U x2   R2
nax. 3.7
                                        59                                                                                 60
      s gasaRebis saSualebiT SeiZleba vmarToT                              (3.10)-is   mixedviT, Tu    mocemulia     dasaSvebi
jamis niSani. igive sqemiT SeiZleba gamoklebis                             cdomileba, SegviZlia SevirCioT Sesabamisi tipis om.
operaciis Sesrulebac.                                                              exla ganvixiloT Tu ra gavlenas axdens
                                                                           nulis dreifi majamebeli om-is sizusteze. rogorc
               $3.4 majamebeli om-is sizuste                               adre aRvniSneT nulis dreifi imaSi mdgomareobs,
                                                                           rom roca maZliereblis Sesasvlelze U Ses =0, mis
      majamebeli om-is sizusteze arsebiT gavlenas                          gamosasvlelze     gvaqvs   0-gan     gansxvavebuli      raRac
axdens ori faqtori: maZliereblis gaZlierebis
                                                                           ΔU gam ≠ 0 Zabva. nulis dreifis gamomwvevi mizezebi
koeficientis sasruloba da nulis dreifi.
      maZliereblis gaZlierebis koeficientis K-s                            mravalia: kvebis wyaros Zabvis arastabiluroba,
sasrulobiT gamowveuli fardobiTi cdomilebis                                 garemos temperaturis cvalebadoba, komponentebis
analizisaTvis moviyvanoT om-is saerTo gantoleba                            daZveleba da sxva. nulis dreifis ricxobrivad
                                                                           Sesafaseblad   Semotanilia cneba  maZliereblis
majamebeli sqemisaTvis roca K ∞ da roca K ≠ ∞
SemTxvevebisaTvis. maT Sesabamisad Semdegi saxe aqvs                       Sesasvlelze miyvanili dreifis e.m.Z-sa. am emZ-s             -Ti
                         n                                                 aRniSnaven.       es is fiqtiuri emZ, romelsac Tu
                         R
             U y = −∑ 0 ⋅ U xi                      (K ≈ ∞ )               mivawvdiT       maZliereblis    Sesasvlelze,   mis
                    i =1 Ri
                             n
                                                                           gamosasvlelze     mogvcemda      iseTive    ΔU gam -s   rasac
                           R0
              '
                      ∑
                      i =1 Ri
                              ⋅ U xi                                       gvaZlevs nulis dreifi.
            Uy = −                                      (K ≠ ∞)                  jer ganvixiloT Tu ra gavlenas axdens nulis
                      1⎛        n
                                   R ⎞
                   1 + ⎜1 + ∑ 0 ⎟                                          dreifi    maStaburi   om-is  muSaobaze,   romlis
                      K ⎝ i =1 Ri ⎠                                        Sesasvlelzec mivaerToT dreifis fiqtiuri                 emZ-is
     K-s   sasrulobiT    gamowveuli                            fardobiTi   wyaro (nax. 3.8).    i0                R0
cdomileba ki gamoiTvleba formuliT
           U y' − U y                 Uy                1⎛     n
                                                                 R0 ⎞
δU y % =                                                  ⎜ ∑ ⎟100%
                        100% = 1 −             100% =      1 +                               R   iR
                  '                        '                                                           U∑
              U   y                   Uy                K ⎝ i =1 Ri ⎠              U Ses                    _
                                                                                                                               ΔU gam
                                                                                                            +
      rogorc miRebuli gamosaxulebidan Cans δU y
damokidebulia           K-ze     da    gadacemis           koeficientze.                               nax. 3.8
                                  61                                                                  62
        R da R 0 -Si denebis tolobidan gamomdinare                           Tavi 4 maintegrirebeli da madiferencirebeli
                                                                                            mowyobilobebi
vwerT
                   U Ses − U ∑          U ∑ − ΔU gam
                                   =                             (3.11)
                       R                     R0                                    maintegrirebeli mowyobilobis daniSnulebaa
                                                                                                                                      t
radgan vixilavT nulis dreifs, unda davuSvaT, rom
U Ses = 0 . am dros U gam mTlianad gamowveuli iqneba
                                                                           modelireba moaxdinos gamosaxulebis y = y0 + a xdt ,        ∫
                                                                                                                                      t0
                                   63                                                                      64
aseTi   om   asrulebs    integrirebis                                 operacias.          ewodeba. maintegrirebeli om-is pirobiTi aRniSvna
marTlac,   davweroT    om-is  saerTo                                  gantoleba           mocemulia nax. 4.2-ze.
erTSesasvleliani sqemisaTvis                                                                    axla ganvixiloT nax. 4.3-ze moyvanili om-is
                                    Z0 ( P )                                              CarTvis sqema da ganvsazRvroT aseTi sqemis funqci-
                    U y ( P) = −                U Ses ( P )                     (4.1)
                                   ZSes ( P )                                             onirebis kanoni.
                                                                                                                           sawyisi sidideebisTvis
                                                      C
                             R
          Ux                               _                                                                           h
                                                                        Uy                                Ses                                        gam
                                           +
                                   nax. 4.1
        nax.        4.1-ze         warmodgenili                      sqemisaTvis
                                                                                                                            nax. 4.2
            1
Z0 ( P ) =    ,       ZSes ( P ) = R             da           U Ses ( P ) = U x ( P ) ,
           cp                                                                                                                                        C
                                            1                                                                   R
Sesabamisad amisa U y ( P ) = −                Ux ( P)                                             U x1                                  _
                                           Rcp                                                                  Ri                       +
                                                                                                                                                                   Uy
        am gamosaxulebis originals ki Semdegi saxe                                                 U xi
                                                                                                                Rn
aqvs                                                                                               U xn
                                       t                  t
                               1
                              RC ∫0
                       Uy = −       U x dt = −k ∫ U x dt                        (4.2)                                       nax. 4.3
                                                0
                                      65                                                                                            66
                                           n
                                                  1                               $ 4.2 madiferencirebeli operaciuli maZlierebeli
                         U y ( P ) = −∑                U xi ( P )
                                          i =1   CRi P
                                                                                        madiferencirebeli om-is (nax. 4.5) Sesavlis
      am gamosaxulebis originals gaSlili saxiT
                                                                                  wredSi CarTulia C kondensatori, xolo uku
Semdegi saxe aqvs
                                                                                  kavSiris wredSi R0 winaRoba.
       t
         ⎛ 1           1                 1                1       ⎞                                                                    R0
U y = −∫ ⎜     U x1 +     U x 2 + ... +     U xi + ... +     U xn ⎟ ⋅dt =
       0⎝
           CR1        CR2               CRi              CRn      ⎠                                           C
                                                                          (4.3)
    t                                                                                           Ux                              _
= − ∫ ( k1U x1 + ... + kiU xi + ... + knU xn ) ⋅dt                                                                              +
                                                                                                                                                        Uy
    0
                                            67                                                                           68
                        C
                                                                                              t                     t
                                                  gam                                  K                      1
                                                                                              ∫          ( K + 1) CR ∫0 y
         Ses                    k                                        Uy = −                 U x dt −               U dt          (4.5)
                                                                                  ( K + 1) CR 0
                                                                          rogorc (4.5)-dan Cans K-s sasruloba iwvevs
                                 nax. 4.6                           cdomilebas, romlis mniSvneloba ganisazRvreba
                                                                    gamosaxulebis marjvena mxaris meore wevriT. cxadia
    $ 4.3. maintegrirebeli da madiferencirebeli                     cdomileba     miT    naklebi   iqneba    rac  metia
         operaciuli maZliereblebis sizuste                          maZliereblis     gaZlierebis   koeficienti   K da
                                                                    naklebia integrirebis dro t.
      iseve    rogorc        Semajamebel      om-s                        analogiurad       Tu     gamoviyvandiT    K-s
maintegrirebel    da    madiferencirebel     om-is                  sasrulobiT gamowveuli cdomilebis mniSvnelobas
sizustezec moqmedebs gaZlierebis koeficientis K-s                   madiferencirebeli om-Tvis, miviRebdiT
sasruloba da nulis dreifi. gamovTvaloT K-s                                            K      dU x    1      dU y
                                                                            Uy = −        RC      −      RC                          (4.6)
sasrulobiT          gamowveuli          cdomileba                                    K +1     dt    K +1     dt
maintegrirebeli om-Tvis. davweroT om-is saerTo                      aqac (4.6)-is marjvena mxaris II wevri gansazRvravs
gantoleba maintegrirebeli om-Tvis roca K ≠ ∞                        cdomilebas.
                  Z0 ( P )                                                rac Seexeba nulis dreifs igi cdomilebis
                            Ux ( P)
                 ZSes ( P )
                                                                    TvalsazrisiT        iseTsave     gavlenas    axdens
                                                        Ux ( P)
 U y ( P) = −                             =−                        madiferencirebeli om-is muSaobaze, rogorsac igi
                     1⎛      Z0 ( P ) ⎞            ⎡ 1⎛
                                               CRP ⎢1 + ⎜1 +
                                                             1 ⎞⎤   axdens maStabur om-ze. maintegrirebeli om-Tvis ki
                1+     ⎜⎜1 +          ⎟                        ⎟⎥
                     K ⎝ ZSes ( P ) ⎟⎠             ⎣ K ⎝ CRP ⎠ ⎦    nulis dreifiT gamowveuli cdomileba                        ΔU y ∼ e ⋅ t ,
                                                                    sadac e maZliereblis Sesasvlelze miyvanili
      gamartivebis Semde miviRebT                                   dreifis emZ, xolo t-integrirebis dro. gamodis, rom
                                                                    integratorebis    xangrZlivi    muSaoba  ar    aris
                           K                      1
     U y ( P) = −                 Ux ( P) −             U ( P)      mizanSewonili.
                     ( K + 1) CRP           ( K + 1) CRP y                SeniSvna.   saerTod     analogur    teqnikaSi
                                                                    madiferencirebeli     sqemebi  SedarebiT  iSviaTad
                                                                    gamoiyenebian, radgan aseTi sqemebi Zalzed did
      vipovoT am gamosaxulebis originali                            mgrZnobiarobas iCenen xelSemSleli eleqtruli
                                    69                                                             70
signalebis mimarT, romlebic TiTqmis            yovelTvis
Tan erTvian sasargeblo signals.
                                                                             x
           $4.4 analogur-cifruli integratori
                                                                                                                      f (t )
      analoguri        integratoris         muSaobis
xangrZlivoba SezRudulia droSi radgan nulis
dreifiT    gamowveuli    cdomileba   grovdeba     da
izrdeba integrirebis drois proporciulad. garda
amisa   kondensatoris     arseboba   iwvevs    kidev
                                                                                                                                       xn
                                                                                                                  x j +1
damatebiT cdomilebebs.                                                                                 xj
                                                                                          x2
      aRniSnuli naklovanebebisagan Tavisufalia                                    x0 x1
analogur-cifruli        integratori,      romelSic                                                                                          t
                                                                             0    t0 t1 t2               t j t j +1               tn
gamoyenebulia integralis gamoTvlis miaxloebiTi
ricxviTi meTodi.
      ganvixiloT integralis gamoTvlis ricxviTi                                          nax. 4.7
integrirebis umartivesi meTodi-eileris meTodi                      integralis miaxloebiTi mniSvneloba ganisazRvreba
(sworkuTxedebis meTodi).                                           daStrixuli sworkuTxa monakveTebis jamiT
        Tu     f (t )   funqcia     gansazRvrulia   [ t0 , t n ]
                                                                                    tn
                                                                                               ∑ x j ( t j − t j −1 ) = ∑ x j Δt j
                                                                                                n                          n
monakveTze,        maSin    misi     integralis   zusti
                                                                                 y = ∫ xdt
mniSvneloba         ganisazRvreba     farTiT,   romelic                             t0         j =1                        j =1
                             71                                                                        72
            y = Δt ( x1 + x2 + ... + x j + ... + xn ) = Δt ∑ x j
                                                           n
                                                                                        N j ( t j ) = Nx j =           U x ( t j ) = k NU x ( t j )
                          tn             n                                                                     N max
                          ∫ xdt − Δt ∑ x j < ξ ,
                          to             j =1
                                                                                                               U x max
                                                                                 mmarTveli           mowyobiloba                      drois    erTidaigive
sadac   ξ      gansazRvravs              integralis         miaxloebiTi
                                                                           SualedSi Δt = const impulsurad kravs S                                     gasaRebs
gamoTvliT sizustes. Tu integrirebis bijs Δt -s
                                                                           da cifruli damgroveblis Sesasvlelze awvdis N xj
erTis    tolad     SevirCevT,   maSin  integralis
miaxloebiTi   mniSvnelobis    gamoTvla   daiyvaneba                        sidideebs.      cifrul              damgrovebelSi               Camoyalibdeba
integralqveSa funqciis diskretuli mniSvnelobebis                           jami
                                                                                                N y = ∑ Nx j = k N ∑ U x ( t j )
                                                                                                         n                  n
Sekrebaze
                                     n
                               y = ∑ xj
                                                                                                        j =1               j =1
                                                                   (4.7)
                                     j =1                                        Ny        warmoadgens                 integralis               miaxloebiT
                                                                           mniSvnelobas cifruli saxiT mocemuls. cifruli
      am principiT momuSave analogur-cifruli                               damgroveblis gamosasvleli SeiZleba gamoviyenoT
integratoris blok-sqemas Semdegi sxe aqvs (nax. 4.8)                       rogorc analogur-cifruli integratoris cifruli
                                                                           gamosasvleli. Tu gvinda viqonioT analoguri
                                     S            cifruli                  gamosasvlelic Zabvis saxiT, sqemas unda daematos
                acg
Ux                                              damgrovebeli               cag. am ukanasknelis gamosasvlelze
                                                                                                                          = k ∑U x (t j )
                                                                                                                  Ny              n
                                                                                                  U y = U0                                                (4.8)
                                                                     Ny                                         N y max           j =1
         mmarTveli
                                                      cag                        aseTi   analogur-cifruli        integratoris
        mowyobiloba                                                  Uy
                                                                           sizuste sakmaod maRalia (0,1-0,05) ramdenime saaTis
                                 nax. 4.8                                  integrirebis drosac ki.
                                    73                                                                             74
      principialurad     SesaZlebelia   analogur-            Tavi 5 funqcionaluri gardamqmnelebi
cifruli         tipis       integratorisa      da
madiferencirebeli     mowyobilobis     realizacia
Sesabamisad maintegrirebeli da madiferencirebeli                            $5.1 zogadi debulebebi
om-is saSualebiT. am SemTxvevaSi maT sqemebSi
mudmivi nominalis rezistorebis magivrad unda             funqcionaluri gardamqmneli (fg) warmoadgens
CavrToT cifrulad marTvadi rezistorebi, romelTa      mowyobilobas, romelic gankuTvnilia erTi cvladis
marTva iwarmoebs registrSi Cawerili cifruli         y = F ( x ) -is         an   zogadad       mravali        cvladis
                ~
saxiT mocemuli N x kodis saSualebiT.                y = F ( x1 , x2 ,..., xn )      arawrfivi               funqciebis
                                                    sawarmoeblad.   analogur     teqnikaSi   farTodaa
                                                    gavrcelebuli erTi cvladis fg; iSviaTad vxvdebiT
                                                    ori cvladis fg-s.
                                                          arseboben universaluri da specializebuli
                                                    fg.   specializebuli    fg    gankuTvnilia   erTi,
                                                    romelime        konkretuli          funqcionaluri
                                                    damokidebulebis      sawarmoeblad,      rogoricaa,
                                                    magaliTad,             y= x,    y =1 x ,   y = n ( x)     da   a.S.
                                                    universaluri daniSnulebis fg gaaCnia mTeli rigi
                                                    gadamravelebi,      potenciometrebi,      damatebiTi
                                                    elementebi,    rac    saSualebas    gvaZlevs    aseT
                                                    elementebze      vawarmooT      sxvadasxva     saxis
                                                    funqcionaluri damokidebulebebi.
                                                          arseboben    fg,    romelTa     mowyobilobebi
                                                    saSualebas     iZlevian   principialurad     zustad
                                                    warmovadginoT sarealizacio funqcia. am klasis fg-
                                                    s SeiZleba mivakuTvnoT profilirebul karkasiani
                                                    funqcionaluri      potenciometrebi,    eleqtronul-
                                                    sxivur milakebze agebuli fg-bi da sxva. aseT
                                                    mowyobilobebSi        mocemuli       funqcionaluri
                       75                                                             76
                                                                                      y
                                                                                                                       n
damokidebulebebis mixedviT amzadeben specialur                                   yn
                                                                                                                                     y = f (X )
karkasebsa da Sablonebs.
                                                                            y j +1                              j +1                 y = F ( x)
      arsebuli    fg-is  umetesoba sarealizacio                                                             j
                                                                               yj
y = F ( x)   funqcias awarmoebs ara zustad, aramed                             y2
                                                                                                      2
                                                                                                                αj
                                                                                 y1        1
                                                                                                     Δy
miaxloebiT      y = f ( x)   funqciis   saSualebiT.   erTi                                                      Lj
funqciis    Secvlas   meoreTi,   romelic    mcired
                                                                                                                                 x
gansxvavdeba pirvelisagan aproqsimacia ewodeba. fg-                                         x1       x2     x j x j +1 xn
Si farTodaa gamoyenebuli sarealizacio funqciis
uban-uban     wrfivi    aproqsimaciis,    uban0uban                                                  nax. 5.1
safexurebrivi     aproqsimaciis,    polinomialuri
aproqsimacis, wiladur-racionaluri aproqsimaciis                     maaproqsimirebeli texilis TiToeuli ubani
principebi.                                                  gansazRvruli             L j = x j +1 − x j        monakveTze warmoadgens
                                                                                                                                       y j +1 − y j
              $5.2. universaluri dioduri                                              (          )
                                                             wrfes y = y j + a j x − x j , sadac a j = tgα j =
                                                                                                                                       x j +1 + x j
                                                                                                                                                      .
             funqcionaluri gardamqmnelebi
                                                                    y = F ( x)            funqciis              aproqsimacia                SeiZleba
      dioduri     funqcionaluri     gardamqmnelebis          Sesruldes analizurad, an grafikulad. pirvel
moqmedeba damyarebulia sarealizacio funqciis                 SemTxvevaSi  x  RerZze   texilis   monakveTebis
ubanuban wrfivi aproqsimacis principze.                      gegmilTa modulebi, roca mocemulia aproqsimaciis
      ubanuban wrfivi aproqsimaciis dros mocemuli
                                                             maqsimaluri              cdomileba                   Δy         ,   ganisazRvreba
calsaxa y = F ( x) funqcia unda Seicvalos y = f ( x )                                                                  max
                                                             gamosaxulebiT
texiliT         garkveuli          sizustiT,     romelic
ganisazRvreba Δy sididiT (nax. 5.1).                                                                 8 Δy
                                                                                          Lj =         2
                                                                                                            max
                                                                                                                                                          (5.1)
                                                                                                     d y
                                                                                                     dx 2   max
                              77                                                                           78
F ( x ) + Δy max da F ( x ) − Δy max , MmaT Soris minimaluri                     sazRvrebSi          0 ≤ U x ≤ U0 ,          VDD        diodiMCaketilia
odenobiT     Caxazaven    wrfiv    monakveTebs   da                              sayrdeni     −U say      ZabviT,          amitom       Uy = 0.       rodesac
gansazRvraven am monakveTebis kidura wertilebis
                                                                                 U x > U0 ,   VD     diodi           gaiReba       da     gamosasvlelze
koordinatebs grafikis mixedviT.
      wrfivi    monakveTebis  miReba   SesaZlebelia                              gaCndeba U y      Zabva. am Zabvis cvalebadobas wrfivi
dioduri ujredebis saSualebiT, romelTa mravali                                    xasiaTi      aqvs        radgan            diodis        volt-amperuli
sqemuri realizacia arsebobs. ganvixiloT zogierTi                                 maxasiaTebeli garkveul ubanze wrfea. U 0 wertilis
maTgani.                  R            1                                         adgilmdebareobis               cvla            SesaZlebelia           U say -is
                   Ux                                   - U say
                                                                                 sididis cvliT an kidev R1 potenciometris mcocis
                               i           VD
                                                                                 gadaadgilebiT.                rac          Seexeba        maxasiaTeblis
                                                                                 daxrilobis        α kuTxes,            misi      cvla      SesaZlebelia
              a)                                                                 R2 potenciometris mcocis gadaadgilebiT.
                               R2                       Uy
                                                                                       nax.   5.2-ze    warmodgenili   sqema  gvaZlevs
                              Uy                                                 maxasiaTebels I kvadrantSi moviyvanoT dioduri
                                                                                 ujredebis         sqemebi,     romlebic     gvaZleven
                                                                                 maxasiaTeblebs meore (nax. 5.3), mesame (nax. 5.4) da
                                                                                 meoTxe (nax. 5.5) kvadratebSi.
                                                   α
                               0              U0                                                                                                  Uy
                                                                  Ux
                                                                                                          R1
                                                                                        1
                                                                                 Ux                              −U say
                                      b)                                                             i
                                                                                                     R2
                                   nax. 5.2
                                                                                                                      Uy
                                                                                                                                                  0
       nax. 5.2a-ze warmodgenilia dioduri ujredis                                                                                        U0                    Ux
sqema,   romelic     wrfiv   monakveTs gvaZlevs I                                                  a)                                             b)
kvadratSi    (nax.      5.2    b).     sanam       Ux     Zabva        icvleba                                       nax. 5.3
                                     79                                                                                80
                                                                                         SesaZlebelia         A tipis ujredisagan, Tu sayrdensa
              R1                                                                         da    Ux       Zabvebs    SevucvliT             niSnebs.       nax.    5.6-ze
                                                                    Uy
 Ux                            + U say                                                   mocemulia   B            tipis         erT-erTi       ujredi          Tavisi
                                                                                         maxasiaTebliT.
         i
                                                                                                         R1
      R2                                  Ux        U0                                    Ux                           −U say            Uy
                          Uy
                                                                    0
                                                                                                    i
             a)                                                b)
                                    nax. 5.4                                                    R2                                            U0
                                                                                                                  Uy
                                                                                                                                     0                           Ux
                   −U x        R1                         Uy
                                         +U say                                                         a)                                         b)
 Ux      1
                          i
                                                                                                                           nax. 5.6
                                                               U0
                          R2
                                          Uy        0                               Ux         universaluri     dioduri      fg-bi   Sedgebian
                                                                                         swored ganxiluli tipis dioduri ujredebisagan.
             a)                                                b)
                                                                                         moviyvanoT     universaluri        dioduri      fg-is
                                    nax. 5.5
                                                                                         gamartivebuli     sqema,   romlis       saSualebiTac
      zemoTganxilul diodur ujredebs                                     A tipis
                                                                                         SesaZlebelia      rogorc       monotonuri,      aseve
ujredebs uwodeben. arsebobs  B tipis ujredebic,                                          aramonotonuri      da    niSancvladi       funqciebis
romlebic imiT gansxvavdebian, rom roca U x = 0                                           miaxlovebiTi warmodgena (nax.5.7).
diodSi       gadis            maqsimaluri         deni,        xolo       U x -is
Semdgomi zrdiT es deni mcirdeba da roca U x = U 0
diodi mTlianad iketeba. B tipis ujredebis miReba
                                         81                                                                                     82
                  R1   −U say
                                                        R                           Uy
                            VD1
                  R2                   R5               R                           ( y)
                            VD 2       R6                         R0                                                                            F
                                                        R                                                          D
                                       R7                                                            C                             E
                            VD3
Ux         −U x   R3                                    R                                  B               α3            α4
       1                    VD 4       R8                     _                                                                          α5
                  R4                                          +               A                α2
            2                                                          Uy          α1
       K                   +U say                       R
                                R9
     R10                                                                                                                                              Ux
                   −1000                         +100
                                                        R
                                                                               0           U x1     U x2          U x3            U x4         U x5   ( x)
                                                                                                                nax. 5.8
                                nax. 5.7
                                                                            x -sa da       y -is Sesabamisi Zabvebi gamovsaxoT U x                      da
           warmodgenili dioduri fg-is sqema Sedgeba:                        U y -iT. roca U x = 0 , U y gamosasvlelze unda gvqondes
 invertorisagan, VD1, VD 2, VD3, VD 4 diodebze agebuli                      OA-s proporciuli signali. am dros yvela dioduri
 ujredebisagan, romelTagan VD1 da VD 2 ujredebi                             ujredi Caketilia da Semajamebel om-s- OA-s
 gvaZleven maxasiaTeblebs I kvadrantSi, xolo VD3                            proporciuli signali SeiZleba mivawodoT mxolod
 da VD 4 - meoTxe kvadrantSi. garda amisa gvaqvs R9 ,                       sawyisi            sidideebis      misawodebeli    R9
 R10       potenciometrebi,          romelTa            gamosasvlelebic     potenciometridan. (aqac         da SemdegSidac   unda
                                                                            gvaxsovdes, rom Semajamebeli om Semaval signalebs
 iseve rogorc dioduri ujredebis gamosasvlelebi
                                                                            niSans ucvlis).
 mierTebulni       arian     majamebeli      om-is
                                                                                     roca Semavali Zabva Seicvleba sazRvrebSi
 SesasvlelebTan.
                                                                            0 ≤ U x ≤ U x1 , gardamqmnelis U y gamosasvlelze unda
       vTqvaT warmodgenili fg-is saSualebiT gvinda
 vawarmooT         raRac            y = F ( x)     funqcia,       romlis    miviRoT        OAB-s      proporciuli                signali,     risTvisac
 maaproqsimirebul texils OABCDEF saxe aqvs (nax.                            sqemaSi gaTvaliswinebulia                      R10    potenciometri. am
 5.8).                                                                      konkretul SemTxvevaSi gadamrTveli K unda iyos 2
                                                                            mdgomareobaSi,  xolo     mcocis   gadaadgilebiT
                                      83                                                                          84
uzrunvelvyofT                 maxasiaTeblis            α1        kuTxiT          $ 5.3 specializebuli, funqcionaluri
daxrilobas.                                                                                  gardamqmnelebi
                                     85                                                                      86
rezistorebTan        erTad        (nax.         5.10).        R1   da    R2 -is                                                           R2
SerCeviT SesaZlebelia tirituli elementis volt-                                                                  i0         R1
amperuli     maxasiaTeblis  koreqcia    garkveul
sazRvrebSi.                                                                                                                              R (U )
      varistoriani arawrfivi winaRobebi SeiZleba
CarTuli iyos rogorc pasiur, aseve aqtiur                                                               i
wredebSi. ganvixiloT zogierTi maTgani                                                     Ux                                    _                         Uy
                                                                                                       R                        +
                             R2                                                                                              nax. 5.12
                R1                     i   i0            R0                              marTlac               i = k1U x
                                                                                                               i0 = k2U y2
           Ux             R (U )                                        Uy
                                                    _                                    am      ori           denis          tolobidan               gamomdinare
                                                    +
                                                                                  U y = k Ux .
                           nax. 5.11                                                    cnobilia            agreTve   specializebuli     fg
                                                                                  sinusoidaluri            da kosinusoidaluri funqciebis
      nax. 5.11-ze warmodgenilia varistoriani sqema                               sawarmoeblad,               romlebSic       gamoyenebulia
kvadratuli damokidebulebis misaRebad. marTlac                                     varistorebi.
R1 da R2 -is koreqciiT SegviZlia mivaRwioT rom                                           sinusoidaluri                     y = sin x       damokidebulebis
i = k1U x2 . radgan i0 = k2U y , xolo i             i0 , amitom                                            π           π
                                                                                  miReba, roca         −        ≤x≤           SesaZlebelia nax. 5.13-ze
                                                                                                           2           2
U y = kU   2
           x
                                                                                  mocemuli sqemis mixedviT
      amis analogiurad gamodis, rom Tu tiritul                                                                                  R2                R0
elements CavrTavT om-is uku kavSiris wredSi, ise                                                           R1
rogorc es nax. 5.12-zea naCvenebi, miviRebT fesvis                                                                                                _
amoRebis operacias.                                                                      Ux                                  R (U )               +            Uy
                                                                                                                −U x
                                                                                                  1
                                                                                                                                R
                                                                                                                             nax. 5.13
                                  87                                                                                       88
                              ( y)    U                                                                Uy    ( y)              y'
                                                y'
                                          y
                                                        y                                                                      y = y ' + y ''
                        π                                   Ux
                    −
                        2                                                                                               Uy
                                                        π
                                                                                                 π
                                                y ''
                                                        2   ( x)                             −
                                                                                                 2
                                                                                                                    π
                                                                                                                    2
                                                                                                                        ( x)
y ''
                                                                                                     nax. 5.16
                                     nax. 5.14
           grafikulad       y = sin x damokidebulebis miReba                       marTalia        varistorebis      gamoyeneba
                                                                             mniSvnelovnad amartivebs gardamqmnelis sqemebs,
SesaZlebelia            y ' wrfisa da          y '' mrudis SekrebiT,
                                                                             magram maT gamoyenebas zRudavs is garemoeba, rom
risTvisac sqemaSi gaTvaliswinebulia Semajamebeli
                                                                             gaZnelebulia     sqemis    parametrebis   angariSi.
om da varistoriani elementi.
                                                                             varistoriani    sqemebis    damuSaveba  ZiriTadad
      y = cos x  damokidebulebis   miReba   roca
                                                                             eqsperimentalurad swarmoebs.
    π         π
−       ≤x≤             SesaZlebelia              aseve            y'   da
    2         2
y '' damokidebulebis SekrebiT (nax 5.15 da 5.16).
R2 R0
    Ux 1    −U x VD1 R1                           R3                    Uy
                                                            _
                                R (U )             R4
                                                            +
VD 2 −E
nax. 5.15
                                 89                                                                     90
 Tavi 6 gamamravlebel-gamyofi mowyobilobebi                                                                             R0
                                                               maSin        U y = −αU x1 , sadac α =                            . davuSvaT,
                                                                                                                    R + R1 + R2
                                                               rom gadamrTveli 1 mdgomareobaSi darCa t1 dros
      gamamravlebel-gamyofi               mowyobilobebi        ganmavlobaSi, xolo 2 mdgomareobaSi -                                 t2 , maSin
faqtiurad      ori     cvladis           funqcionaluri         gadamrTvelis   muSaobis   erTi   periodis   T -s
                                                          x1   ganmavlobaSi   gamomavali   signalis   saSualo
gardamqmnelebia gankuTvnili       y = ax1 ⋅ x2 da   y=a
                                                          x2   mniSvneloba toli iqneba.
funqciebis sawarmoeblad.                                                                t1 − t2
                                                                          U y = αU x1           = αU x1 ⋅ ξ
      ganasxvaveben   pirdapiri   da  arapirdapiri                                         T
moqmedebis gamamravlebel mowyobilobebs. pirdapiri
                                                                                    R1                 R2
moqmedebis sqemebisagan gansxvavebiT, arapirdapiri
                                                                                                                                   R0
moqmedebis gamamravlebel mowyobilobebSi, namravli
                                                                 U x1                        1 K
miiReba    sxvadasxva    maTematikuri   operacebis                                                                       R                       Uy
Sesrulebis xarjze.                                                                                                                 _
                                                                                                                                   +
                                                                 ( x1 )      −U x1 R1
                                                                                            2
                                                                                                      R2                                         ( y)
     $ 6.1. pirdapiri moqmedebis gamamravlebeli                                                                      C
                     mowyobiloba                                                        gadamrTveli
                                                                                        mowyobiloba
      ganvixiloT pirdapiri moqmedebis, droiT-
impulsuri    tipis  gamamravlebeli   mowyobiloba,
romlis sqemac moc nax. 6.1                                                                         nax. 6.1
      K    gadamrTveli     awarmoebs  periodulad
gadarTvas 1 mdgomareobidan 2-Si. am dros igi                   amrigad Tu SegveZleba, rom muSaobis procesSi ξ
amiwebs xan zeda, xan kidev qveda Zabvis gamyofs.
                                                               proporciuli                iyos         U x 2 -sa,        ξ = βU x 2 ,   maSin
roca gadamrTveli imyofeba 1 mdgomareobaSi, sqemis
                                                               U y = αβ U x1 ⋅U x 2 . e.i.      Uy     gamosasvlelze              gveqneboda
gamosasvlelze     Zabva        proporciulia         +Ux1 -sa
U y = αU x1 , xolo roca K imyofeba 2 mdgomareobaSi,            U x1 da U x 2 -is namravli.
                          91                                                                           92
      arsebobs      gadamrTveli    mowyobilobebis                               gamamravlebeli     mowyobilobis    mravali  sqemuri
sxvadasxva     sqemuri     realizacia,   romelTa                                saxesxvaoba. ganvixiloT erT-erTi maTgani (nax. 6.2).
                                                         t1 − t2                       sqema Sedgeba ori invertorisagan (om1, om2),
saSualebiTac         SegviZlia          miviRoT                  = βU x 2 .     oTxi pasiuri tipis Semajamebeli mowyobilobisagan,
                                                            T
maTgan   umartivesad              SeiZleba           davasaxeloT                romlebic agebulni arian R-Rd rezistorebze ori
polarizebuli rele,               romelSic          cvladi denis                 kvadratorisagan (kv.1, kv.2), romlebic SeiZleba
gragnilTan        erTad         damatebuli            aqvs          U x 2 -is   agebulni iyos rogorc diodur fg-ze, aseve
                                                                                stabilitronian ujredebze, varistorebze da sxv.
Sesabamisi   gragnili. aRniSnuli   mowyobilobis
                                                                                saqemaSi gvaqvs agreTve Semajamebeli omv.
sizuste bevrad aris damokidebuli gadamrTveli
mowyobilobis gadarTvis sixSireze, rac metia                                     U x1                     R               VD1
                                                                                                                                kv.1
gadamrTveli mowyobilobis sixSire gadasamravebeli                                 ( x1 )                  R          Rd
signalebis cvalebadobis sixSireze, miT meti
                                                                                                         R               VD 2
gveqneba sizustec.
                                                                                           1    −U x1
                                                                                                         R                             k
                                                                                                                    Rd
                 $ 6.2. arapirdapiri                                                      om1                                                 Uy
                                                                                U x2                     R               VD3           k
      moqmedebis gamamravlebeli mowyobiloba
                                                                                ( x2 )
                                                                                                                                kv.2
                                                                                                                                       om3
                                                                                                         R        Rd
      ganvixiloT       arapirdapiri       moqmedebis
                                                                                                         R               VD 4
analoguri    gamamravlebeli    mowyobiloba.    aseTi                                        1   −U x 2
mowyobilobebidan yvelaze meti gamoyeneba hpova                                                           R          Rd
iseTebma,  romelTa    moqmedeba   emyareba   Semdegi                                      om2
          4  ⎣                                   ⎦
                                                                                gamamravlebeli           mowyobilobis           Sesasvlelze
      (6.1)-dan      Cans,   rom      gamamravlebeli
                                                                                miewodeba U x1 da U x 2 Zabvebi, isini SaiZleba iyos
mowyobiloba        unda    Sedgebodes     algebruli
Semajamebeli          da      kvadratSi        amyvani                          rogorc erTnairi, aseve sxvadasxva niSnis da
mowyobilobebisagan. arsebobs (6.1)-is realizaciis                               gansxvavdebodnen modulebiTac. am niSnis mixedviT
principze       momuSave   arapirdapiri    moqmedebis                           sul SeiZleba Segvxvdes 8 sxvadasxva SemTxveva.
                                 93                                                                            94
ganvixiloT                sqemis            muSaoba               erT-erTi           analogurad     SeiZleba     Semowmdes    sqemis
SemTxvevisaTvis. davuSvaT, rom U x1 > 0 , U x 2 < 0                     da     muSaoba sxva danarCeni SemTxvevebisaTvisac.
                                                                                     arapirdapiri     moqmedebis     gamamravlebeli
U x1 > U x 2 .       aseTi       SemTxvevisaTvis         VD1        diods
                                                                               mowyobilobebi xasiaTdebian didi swrafqmedebiT,
                                U x1 − U x 2                                   xolo     cdomileba      SeiZleba    aRwevdes    1%-s.
miewodeba signali                            . es sidide>0 ris gamoc
                                     2                                         gamamravlebeli mowyobilobebi pirobiTad nax. 6.3-ze
VD1   diodi          Riaa.      kvadrator     1-is    gamosasvlelze            moyvanili saxiT aRiniSneba.
miviRebT
                                                                                                 Ses 1
                 2
⎛ U x1 − U x 2 ⎞  1
               ⎟ = (U x1 − U x 2 ) .
                                  2
⎜
⎝      2       ⎠  4                                                                                                                 gam
                                                             −U x1 + U x 2
        VD 2         diods       miewodeba    signali                      ,                     Ses 2
                                                                  2
romelic <0, amitom VD 2 Caketilia.                                                                          nax. 6.3
                                                          U x1 + U x 2
        VD3 diods miewodeba signali                                    >0,
                                                               2                               $ 6.3 gayofis operacia agm-Si
amitom VD3 Caketil mdgomareobaSi iqneba.
        VD 4          diodis           ki    miewodeba             signali          gayofis operacias agm-Si sxvadasxvanairad
U x1 + U x 2                                                                   asruleben. magaliTad, Tu gvinda SevasruloT
             < 0.     amitom         VD 4    gaiReba        da      kv.2-is             U x1
     2                                                                         Uy = k           operacia,      saWiroa    gamamravlebeli
gamosasvlelze gveqneba                                                                  U x2
             1                                                                 mowyobilobisa da hiperboluri maxasiaTeblis mqone
               (Ux1 + Ux2 )
                            2
         −
             4                                                                 erTi   cvladis    funqcionaluri    gardamqmnelis
      Semajamebeli om3 axdens kv.1                        da        kv2-dan                     1
                                                                               gamoyeneba             funqciis     sawarmoeblad.   gayofis
Semosul     signalebs    Sejamebas                        da         Tavis                     U x2
gamosasvlelze mogvcems sidides                                                 sqemas am SemTxvevaSi iqneba nax. 6.4-ze mocemuli saxe
          ⎡1                 1               2⎤
U y = − k ⎢ (U x1 − U x 2 ) − (U x1 + U x 2 ) ⎥ = kU x1 ⋅ U x 2
                           2
⎣4 4 ⎦
                                       95                                                                     96
                                  1
                                                                            proporciulobis              koeficientebia             Sesabamisad
                                 U x2
  U x2            fg                                                               k1   U x1    U
                                                                            Uy =             = k x1
                                                                     U x1          k2   U x2    U x2
                                                            Uy = k
                                                                     U x2                    Ses1
                                                                                                                       ÷
                   U x1
                                                                                                                                   gam
                                  nax. 6.4
  U x1                                       _
                                             +                                    cifroanaloguri               gamamravlebeli
                                                                  Uy
                                                                            mowyobilobis SemTxvevaSi namravli Zabvis saxiT
                                                                            aris mocemuli, xolo erT-erTi Tanamamravli mainc
                                  nax. 6.5
                                                                            cifruli kodiT unda iyos warmodgenili. e.i.
                                                                            cifro-analoguri    gamamravlebeli     mowyobiloba
marTlac, radgan denebi R1 da R2-is wredebSi                                 realizacias ukeTebs Semdeg gamosaxulebas
daaxloebiT erTmaneTis tolebia, xolo es denebi
erT      SemTxvevaSi        U x1 -is xolo meore SemTxvevaSi                                      U y = kU x1 ⋅ N x 2       (6.2)
U x 2 ⋅ U y -is   proporciulia,                  amitom     SegviZlia
                                                                                                 U y = kN x1 ⋅ N x 2       (6.3)
davweroT           k1U x1    k2U x 2 ⋅ U y        aq      k1 da        k2
                                        97                                                                   98
       sadac N x1 , N x 2 - Sesabamisad orobiTi kodebis                         rodesac   orive Tanamamravli  mocemulia
                                                                         cifruli kodis saxiT, maSin (6.3) gamosaxulebis
N x1 da N x 2 -is aTobiTi eqvivalentebia.                                sarealizaciod SeiZleba ganvixiloT Semdegi saxis
      rodesac erTi Tanamamravli mocemulia Zabvis                         sqema (nax. 6.8)
saxiT, xolo meore cifruli kodis saxiT, maSin
                                                                                                        N x1                                  N x2
aseTi        cifro-analoguri        gamamravlebeli
mowyobilobis rolSi gamodgeba nebismieri kodis                                                 α 01    RG1      N x1           α 02      RG2     N x2
ZabvaSi gardamqmneli, kerZod, cifro-analoguri
                                                                                     ls
tipis Zabvis gamyofi, romlis gamosasvlelzec Zabva
                                                                                          S
proporciuli iyo              N    kodis aTobiTi eqvivalentis                  +U 0
               U0
N -is U N =          ⋅ N . Tu aq N ∼ N x 2 , xolo U 0 ∼ U x1 ,                                       caZg1                              caZg2
               N max                                                          −U 0
                                                                                                                                 U y1                           Uy
maSin cxadia U N ∼ Uy ∼ U x1 ⋅ N x 2 , (nax. 6.7).                                                                    om1                               om2
                                                                                              nax. 6.8.
                                        N x2                                   am SemTxvevaSi gamoyenebulia mimdevrobiT
                             α0     RG                                   SeerTebuli      ori    cifro-analoguri      tipis
                                                        R0
                     +U x1                                               gamamravlebeli mowyobiloba, romlebic Tavis mxriv
          ( +U 0 )            S         N x2
                                                                         Seicaven cifro-analogur Zabvis gamyofebs caZg1 da
          ( −U 0 )
                                               UN
                                   caZg             _                    caZg2. U y1 Zabva proporciuli iqneba U 0 N x1 -sa, xolo
                     −U x1
                                                    +    om        Uy    Uy     proporciuli             iqneba              U y1 N x 2     namravlisa.           e.i.
                         nax. 6.7                                        U y ∼ N x1 ⋅ N x 2   logikuri                sqemis             (ls)          saSualebiT
      sqemaSi om-is CarTva gamoricxavs datvirTvis
                                                                         swarmoebs namravlis niSnis formireba.
gavlenas gamamravlebeli mowyobilobis muSaobaze.
                                                                               analogur-cifrul               gamamravlebel
registrSi RG-Si moTavsebuli kodis niSnis                        (α 0 )   mowyobilobebSi namravli unda miviRoT cifruli
mixedviT ganisazRvreba S gasaRebis                      mdgomareoba,     N y kodis saxiT, xolo Tanamamravlidan erT-erTi
rac    Tavis   mxriv   gansazRvravs                      sqemis  Uy      mainc       mocemuli          unda           iyos           Zabvis            saxiT.    e.i.
gamosasvlelze namravlis niSans.
                                   99                                                                            100
aRniSnuli     mowyobiloba    modelirebas    unda
ukeTebdes qvemoTmocemul erT-erT gamosaxulebas:                                           N x2
                                                                                                  U1                     U2
                                                                           U x1      caZg
                            N y = kU x1 ⋅ U x 2               (6.4)
                            N y = kU x1 ⋅ N x 2               (6.5)
     (6.4) gamosaxulebis realizacia SesaZlebelia
analoguri tipis gamamravlebeli mowyobilobiT,
romlis gamosasvlevze CarTuli iqneba acg, romelic
                                                                                                           reversiuli
                                                                                                            mTvleli
                                                                                  impulsebis
U y Zabvas gardaqmnis mis proporciul cifrul N y                                   generatori
                                                                                                                              cag
kodSi.   rac    Seexeba   (6.5) gamosaxulebas,   misi
                                                                                                                        Ny
realizacia SesaZlebelia nax. 6.9-ze moyvanili
sqemiT, sadac gamoyenebulia cifro-analoguri tipis
gamamravlebeli mowyobiloba (cagm) da acg-is sqema,
romelic     Sedgeba   komparatorisagan,    impulsebis                                           nax. 6.9
generatorisagan,    reversiuli     mTvlelisagan    da
cifro-analoguri         gardamqmnelisagan.     radgan
U1 = k1U x1 ⋅ N x 2 U,        xolo             U 2 = k2 N y    acg    ki
uzrunvelyofs U1               U 2 , amitom
       k1
Ny =      U x1 ⋅ N x 2 = kU x1 ⋅ N x 2
       k2
                                         101                                                      102
Tavi 7 amocanebis momzadebisa da maTi analogur                       sadac n-warmoebulis umaRlesi rigia, a0 , a1 ,..., an −1 da
 da hibridul gamomTvlel manqanebze amoxsnis
                   meTodebi                                          b mudmivi koeficientebia, xolo F ( t ) ki cnobili
                                                                     funqciaa. mocemulad iTvleba agreTve (7.1)-is sawyisi
                                                                     mniSvnelobebi X ( 0 ) , X ' ( 0 ) , X '' ( 0 ) ,..., X                                   ( 0) ,
       imisaTvis,         rom       sawyisi-samodeliro                                                                                              ( n −1)
                                                                                                                                                                        (7.2)
gamosaxuleba amovxsnaT anu modelireba movaxdinoT
                                                                           manqanuri gamosaxulebis Sesadgenad mocemuli
agm-ze saWiroa:
                                                                     unda iyos agreTve gantolebaSi monawile cvladi
       1.   sawyisi    –    samodeliro     gamosaxuleba
                                                                     sidideebis absolturad maqsimaluri mniSvnelobebi:
masStaburi      koeficientebis     saTanado     SerCeviT
daviyvanoT        mamodelirebel        anu      manqanur             t maq , X   maq
                                                                                       , X'         , X ''         ,..., X ( n )         , F ( t ) maq          (7.3)
                                                                                              maq            maq                   maq
gamosaxulebamde;                                                           samodeliro     da    manqanuri   cvladebis
       2. miRebuli manqanuri gamosaxulebis mixedviT                  erTmaneTTan dasakavSireblad saWiroa SemovitanoT
unda      Sedges      manqanaze    asawyobi     modelis              masStaburi koeficientebi. ase, magaliTad, Tu
struqturuli sqema;
                                                                     samodeliro X cvladi manqanaSi warmodgenili iqneba
       3. struqturuli sqemis mixedviT modelis
                                                                     U      Zabvis             saxiT,                maSin               maTi        damakavSirebeli
manqanaze awyoba da amoxsniTi procesis Catareba;
                                                                                                                                           X ⎡ erTeuli ⎤
       4. rezultatelbis fiqsacia da maTi gadayvana                   masStaburi               koeficienti                      Mx =          ⎢         ⎥.               xSirad
                                                                                                                                           U ⎣ volti ⎦
samodeliro cvladebSi.
                                                                     manqanur cvlads igive aseTi aRniSnaven riTac
         $ 7.1 masStaburi koeficientebis SerCeva da                  samodeliro cvlads. gansxvavebas akeTeben mxolod
               manqanuri gamosaxulebis Sedgena                                                           X ⎡ erTeuli ⎤
                                                                     simbolikaSi M x =                     ⎢         ⎥ . amis gaTvaliswinebiT
                                                                                                         x ⎣ volti ⎦
      radgan agm-bi ZiriTadad gankuTvnilni arian                     masStaburi   (7.1)                            gantolebis                       yvela               cvladi
iseTi   procesebis   modelirebisaTvis,  romlebic                     sididisaTvis
                                                                                          X( )                                 F (t )
aiwerebian diferencialuri gantolebebiT, amitom                                                i
                                                                              ; M x( i ) = i ( i = 1, 2,...n ) ; M t = ; M F =
                                                                            X                                          t
aRniSnuli procesi ganvixiloT wrfivi, zogadad n-                      Mx =                                                                                                  (7.4)
                                                                            x             x ( )                       tm       f ( tm )
rigis, dif. gantolebis magaliTze. davuSvaT, rom
                                                                           zogadad i-uri warmoebulis masStabi SeiZleba
sawyis samodeliro gamosaxulebas Semdegi saxe aqvs.
                                                                     warmovadginoT Mx-sa da Mt-s saSualebiT
dnX        d n−1 X    d n−2 X         dX
   n
     + an−1 n−1 + an−2 n−2 + ... + a1    + a0 X = bF ( t )   (7.1)
dt          dt         dt             dt
                               103                                                                                        104
                         di X                                                     garda                 amisa,          rogorc              qvemoT      vnaxavT,   M t -s
                            i d i X dt i    1
            M          = dti = i ⋅ mi = M x i                (7.5)                mniSvnelobis   SerCeva   dakavSirebulia     om-is
                x( )
                  i
                         d x  d x dt       Mt
                                                                                  gadacemis    koeficientebis      mniSvnelobebTan,
                         dtmi
                                                                                  romlebic, aseve cdomilebis TvalsazrisiT, ar
      ganxiluli                   masStaburi              koeficientebidan
                                                                                                                                                     Ro
                                                                              t   SeiZleba iyon Zalian didi ΔU gam ∼                                      .
yvelaze    mniSvnelovania                  drois          masStabi      Mt =                                                                         RSes
                                                                             tm
                                                                                       sxva masStaburi koeficientebis SerCevis dros
(indeqsi  (m)-niSnavs  manqanurs).    Mt-s    arCevazea
                                                                                  unda gamovideT im pirobidan, rom modelirebis
damokidebuli      modelSi     mimdinare       procesis
                                                                                  dros manqanurma cvladma ar unda gadaaWarbos
xangrZlivoba. Tu M t = 1 , maSin t = tm , e.i. procesi
                                                                                  absoluturad dasaSveb mniSvnelobas. amitom
obieqtSi da modelSi erTidaigive xangrZlivobiT
                                                                                               t
warimarTeba. am dros amboben, rom modelireba                                      Mt =
                                                                                          tmaqs
mimdinareobs drois realur masStabSi. Tu M t > 1 , es
niSnavs,   rom           t > tm   e.i.    procesSi         modelSi      ufro               X
                                                                                  Mx ≥
                                                                                                    maqs
                                         105                                                                                          106
        mas Semdeg rac SevirCevT masStabebis ricxviT                                                                                x ( 0)
mniSvnelobebs, gadavdivarT manqanuri gamosaxulebis                                                                    x ( 0) =
                                                                                                                                        Mx
Sedgenaze risTvisac samodeliro gamosaxulebaSi                                                                                                                                     (7.9)
                                                                                                                                        X (i ) ( 0 )       X ( i ) ( 0 ) ⋅ M ti
(7.1)-Si Segvaqvs (7.4) mniSvnelobebi                                                                                x   (i )
                                                                                                                                (0) =                  =
           dnx                 d n −1 x                 d n−2 x               dx                                                         M x( i )                 Mx
 M x( n)     n
               + an −1M x( n−1) n −1 + an − 2 M x( n−2 ) n − 2 + ... + a1M x'    + a0 M x x = bM F f ( tm )
           dtm                 dtm                      dtm                   dt
am gamosaxulebaSi SevitanoT (7.5), miviRebT
Mx dnx            M x d n −1 x           M x d n−2 x                                                                $ 7.2 wrfiv diferencialur gantolebaTa
    ⋅     + an −1        ⋅        + an−2         ⋅         + ... +
M tn dtmn         M tn −1 dtmn −1        M tn − 2 dtmn − 2                                                                  agm-ze amoxsnis meTodebi
                                                                                                      (7.7)
    M dx
+ a1 x ⋅    + a0 M x ⋅ x = bM F f ( tm )                                                                             imisaTvis,   rom   wrfivi    dif.   gantoleba
    M t dtm
                                                                                                              amovxsnaT agm-ze, rogorc zemoT vnaxeT, upirveles
                                                                                                M tn          yovlisa saWiroa sawyisi-samodeliro gamosaxulebis
              (7.7)-is         yvela            wevri           gavamravloT                          -ze,
                                                                                                Mx            dayvana manqanur gamosaxulebamde.
moviRebT                                                                                                             meore etapze saWiroa miRebuli manqanuri
                                                                                                              gamosaxulebis mixedviT modelis struqturuli
            d nx             d n −1 x           2 d
                                                    n−2
                                                        x                                                     sqemis Sedgena.
               n
                 + an −1 M t     n −1
                                      + an−2 M t ⋅   n−2
                                                          + ... +                                                    struqturuli       sqemis      Sedgenis    ori
            dtm              dtm                   dtm
                                                                                            (7.8)             principialuri meTodi arsebobs – warmoebelis
                              dx                   M Mn
            + a1M    t
                      n−2
                            ⋅     + a0 M tn ⋅ x = b F t f ( tm )                                              rigis     TandaTanobiTi   dadablebis     meTodi    da
                              dtm                   Mx                                                        warmoebulis       rigis  TandaTanobiTi      amaRlebis
                                                                                                              meTodi.      warmoebulis     rigis     TandaTanobiTi
      (7.8) warmoadgens (7.1)-is Sesabamis manqanur                                                           amaRlebis meTodi saWwiroebs madiferencirebeli
gamosaxulebas. am manqanuri gamosaxulebisaTvis                                                                sqemebis gamoyenebas, es ukanasknelni ki, rogorc
saWiroa axali sawyisi mniSvnelobebis gamoTvla:                                                                adre     aRvniSneT,   Zalzed    mgrZnobiareni   arian
                                                                                                              xelSemSleli signalebis mimarT. amis gamo dif.
                                                                                                              gantolebebis amoxsnis aRniSnuli meTodi iSviaTad
                                                                                                              gamoiyeneba.
                                                                                                                     dif. gantolebebisaTvis satruqturuli sqemis
                                                                                                              Sedgenis ZiriTadi meTodia warmoebulis rigis
                                                    107                                                                                                     108
TandaTanobiTi dadablebis meTodi. ganvixiloT es
meTodi konkretul magaliTze.                                                                          -5                          20                0
     davuSvaT, rom manqanur saxeze dayvanil dif.
                                                                                       x '''                     − x '''   k21         x'                     −x
gantolebas Semdegi saze aqvs:                                                      A           k11                                           k31
             d 3x     d 2x       dx
                3
                  + 2    2
                           − 0,1     − 0,5 x = 5 f ( tm )   (7.10)
                                                                                                      N1                          N2                   N3
             dtm      dtm        dtm
         Semdegi              sawyisi         sidideebiT:        x (0) = 0 ;
k41
                                                                                                                                       k51
                                                                                                                           N4                 N5
x ' ( 0 ) = 20 ; x '' ( 0 ) = 5   (7.11).
                                        109                                                                                      110
      sqemaSi   monawile         om-is    gadacemis                                                           k1,1 = k2,1 = k3,1 = 1                 (7.14)
koeficientebis     gansazRvrisaTvis         vadgenT
                                                                                      # 4, 5, 6 maZliereblebi gamoviyenoT rogorc
gantolebebs Semdegnairad. (7.12)-is marjvena mxaris
                                                                                invertorebis, maSin
x '' , x ' , x wevrebTan mdgari koeficientebis modulebi                                                       k4,1 = k5,1 = k6,1 = 1                     (7.15)
Sesabamisad toli unda iyos im om-is gadacemis
                                                                                          danarCeni                ucnobi                 gadacemis                   koeficientebi
koeficientebis namravlisa, romlebic moeqcevian
umokles Sekrul konturSi saTave wertiliT nax. 7.1-                               viangariSoT                 (7.13)-dan,             miviRebT                 k7,1 = 2;             k7,2 = 0,1;
ze   − x '' ,   x'   da   −x .      xolo             f ( tm ) -Tan   mdgari     k7,3 = 0,5;            k7,4 = 5;       (7.16)             amis       Semdeg                 gamovxatoT
koeficientis moduli toli unda iyos im om-is                                     modelis samontaJo sqema (nax.7.2) da
gadacemis koeficientebis namravlisa, romlebic
                              f ( tm ) -is modebis wertilsa da
                                                                                                                      C1
moeqcevian nax. 7.1-ze                                                                                                                               C2
                                                                                                    R1,1                                                                                C3
                                                                                          '''                                 ''
                                                                                                                           − x R2,1
− x -s Soris. SevadginoT es gantolebebi:                                         A
                                                                                      x
                                                                                                                  1                                          x   '   R3,1
                                                                                                                                                 2
                                                                                                                                                                                    3        −x
                                                                                                                                                             R5,1
                                                                                                                           R4,1
                          k5,1 ⋅ k7,2 ⋅ k1,1 ⋅ k2,1 = 0,1
                                                                       (7.13)                   R7,0
                                                                                                                                                                     R5,0
                                                                                                                                                         5
                                                                                                                                   R4,0
                                                                                                                      4
                          k7,3 ⋅ k1,1 ⋅ k2,1 ⋅ k3,1 = 0,5                                                  R7,1
R7,3
                                                                                                           R7,4                                          R6,0
                                                                                                                                                                            R6,1
      (7.13) sistemaSi gvaqvs 4 gantoleba 10 ucnobiT.
                                                                                                                                                                                             f ( tm )
amitom eqvsi maTgani Cven SegviZlia SevirCioT,                                                                                                       6
                                  111                                                                                               112
                                                            1 ⎡1⎤                    mas Semdeg rac ganisazRvreba samontaJo sqemis
yvela integratorisaTvis k1,1 = k2,1 = k3,1 = 1 =                ⎢ ⎥           yvela komponentis nominali, sqema aiwyoba uSualod
                                                          Ri1Ci ⎣wm ⎦
                                                                              agm-ze. (7.11)-is Sesabamisi sawyisi mniSvnelobebi
       e.i.       drois      mudmiva             Ri1C = 1 wm.     aqedan      miewodeba struqturuli sqemis mixedviT da manqana
gamomdinare          virCevT            C1 = C2 = C3 = 1 mkf;            da   gadahyav gaSvebis reJimSi. iwyeba dif. gantolebis
                                                                              amoxsnis      procesi.    ##    3,    2,  1,    7    om-is
Sesabamisad           R1,1 = R2,1 = R3,1 = 1 mgomi.              radgan
                                                                              gamosasvlelebze        Cven    SeiZleba      davakvirdeT
k4,1 = k5,1 = k6,1 = 1 , amitom SegviZlia aviRoT                              Sesabamisad      x-sa     da     misi    warmoebulebis
        R4,0 = R4,1 = R5,0 = R5,1 = R6,0 = R6,1 = 0,1 mgomi                   cvalebadobas         droSi.     dakvirveba       SeiZleba
                                                                              movaxdinoT      voltmetrebiT,       eleqtronul-sxivuri
      Semajamebeli #7 om-is Sesavlisa da uku
                                                                              indikatoriT        an    kidev     grafikuli      Camweri
kavSiris    wredebSi     CarTuli    rezistorebis
                                                                              mowyobilobis saSualebiT.
nominalebs    vangariSobT   Semdegi  gantolebaTa
                                                                                     cxadia mamodelirebeli sqemis Sedgenis dros
sistemidan:
                                                                              unda vecadoT, rom om-is ricxvi iyos minimaluri.
                                                                              nax.    7.1-ze    moyvanili     struqturuli         sqemis
                           R7,0
                                  = k7,1 = 2                                  gamartiveba SesaZlebelia Tu mas avagebT ara
                           R7,1                                               uSualod (7.12)-is mixedviT, aramed gardaqmnili
                           R7,0                                               gamosaxulebiT. kerZod (7.12)-is orive mxaridan
                                  = k7,2 = 0,1                  (7.17)
                           R7,2                                               amoviRoT integrali da gavamravloT -1-ze, miviRebT
                                                                              Semdeg gamosaxulebas.
                           R7,0
                                  = k7,3 = 0,5                                               t
                           R7,3                                                                  (                                 )
                                                                                     − x '' = ∫ 2 x '' − 0,1x ' − 0,5 x − 5 f ( tm ) ⋅dt   (7.18)
                                                                                             0
                           R7,0
                                  = k7,4 = 5                                       am   gamosaxulebis         mixedviT     agebul
                           R7,4
                                                                              struqturul sqemas nax. 7.3-ze moyvanili saxe aqvs
                                  113                                                                            114
                                                                                       d 2x    dx
                                                                                            +2     + y = 20                            (7.19)
                                   20              0                                   dtm2
                                                                                               dtm
      − x ''                   1          x'   1
                                                            −x                         dy
                                                                                           + 4 y = 15 − x
                                                                                       dtm
                                    N1                 N2                   romlis sawyisi sidideebia
                                                                                                 x ( 0) = 0
                                                            1
                          -5
                      2
                                                                 N3                              x ' ( 0 ) = 10                            (7.20)
                    0,1
                    0,5
                      5                                                                          y (0) = 3
               N4
                                                                            (7.19)-is struqturuli sqemis Sesadgenad mas
                               nax. 7.3                               mivceT Semdegi saxe
                                                                            d 2x      dx                          dy
     rogorc vxedavT om-is ricxvi samiT Semcirda,                               2
                                                                                 = −2     − y + 20 ;                  = −4 y + 15 − x               (7.21)
                                                                            dtm       dtm                         dtm
Tumca aseTi sqemis SemTxvevaSi vkargavT x "'-is
cvalebadobaze dakvirvebis SesaZleblobas.                                    am sistemis Sesabamis modelis sqemas nax. 7.4-
                                                                      ze moyvanili saxe aqvs.
  $ 7.3 wrfiv dif. gantolebaTa sistemebis amoxsna                                           -                               0
    struqturuli da matriculi tipis modelebze                                  x   ''
                                                                                                         −x   '
                                                                                                                                       x
                                                                                        1                               1
                                                                                                         1
modelze     amoxsnis     dros    unda   SevadginoT
struqturuli        sqema      yoveli     calkeuli                                                 2
                                                                                                  1                   -20
gantolebisaTvis ris Semdegac vaxdenT saTanado                                                     1
                                                                                                                  y
SeerTebebs.                                                                                 -3
      magaliTad: vTqvaT manqanur saxeze dayvanil                                  y'                   −y                   +y               1
                                                                                        1                         1                          4
dif. gantolebaTa sistemas Semdegi saxe aqvs                                                                                      -15         1
nax. 7.4
                                   115                                                                        116
       rogorc vxedavT, rodesac dif. gantolebas an                                                          matriculi tipis modelis asagebad unda
gantolebaTa sistemas vxsniT struqturuli tipis                                                        SevadginoT       sqema      (7.22)-is     TiToeuli
modelze,      vagebT     modelis     sqemas,   romelic                                               gantolebisaTvis    cal-calke,      romlis  Semdegac
gviCvenebs, Tu ra TanmimdevrobiT da ra saxis om                                                      ganvaxorcielebT aseTi gziT agebul sqemebs Soris
unda     SevaerToT      erTmaneTTan,     rom    miviRoT                                              saTanado kavSirebs. vnaxoT rogor aigeba sqema (7.22)
gantolebis       amonaxsni.    bunebrivia     sxvadasxva                                             sistemis meore gantolebisaTvis (nax. 7.5)
gantolebisaTvis       maZliereblebis      tipebisa    da                                                   aseTive sqemebi agebulni iqnebian sistemis
urTierTSeerTebis sqemas sxvadasxva saxe eqneba.                                                      yvela sxva gantolebisaTvis, rogorc naxazidan Cans
       amisgan     gansxvavebiT    matriculi       tipis                                             gantolebis amoxsnis procesi daiyvaneba sqemaSi
modelebSi maZliereblebis urTierTSeerTebis sqema                                                      koeficientebis saTanado niSnisa da sidideebis
ar icvleba. matriculi tipis modelebi agebuli                                                         dayenebaze. gantolebis koeficientebis niSnebis
aris pirveli rigis dif. gantolebaTa sistemisaTvis.                                                   gaTvaliswineba                      xdeba   g1 , g 2 ,..., g n +1    gadamrTvelebis
zogadad I rigis dif. gantolebaTa sistemas Semdegi                                                    saSualebiT,   xolo     koeficientebis   ricxviTi
saxe aqvs:                                                                                           mniSvnelobis dasayeneblad sqemaSi gaTvaliswinebu-
                                                                                                     lia R1 , R2 ,..., Rn +1 potenciometrebi.
     dx1
         = a11 x1 + a22 x2 + a13 x3 + ... + a1n xn + b1 f1 ( tm )                                    x1                                    R0
     dtm                                                                                                             g1                                                  C2
                                                                                                    − x1                             R                                               R
                                                                                                                                                     R2,1
    dx2
        = a21 x1 + a22 x2 + a23 x3 + ... + a2 n xn + b2 f 2 ( tm )                                                                         1                                  R3,1
                                                                                                                             R1                                    2                       x2
    dtm                                                                                              x2              g2                                                              3
                                                                                                    − x2                                                                                   − x2
    dx3
        = a31 x1 + a32 x2 + a33 x3 + ... + a3n xn + b3 f 3 ( tm )
                                                                                                                                     R
                                                                                        (7.22)
    dtm                                                                                                                      R2
                                                                                                      x3
      -----------------------------------------------------------                                                    g3
                                                                                                     − x3                            R
    dxn
        = an1 x1 + an 2 x2 + an 3 x3 + ... + ann xn + bn f n ( tm )                                                          R3
    dtm                                                                                               xn             gn
                                                                                                    − xn                             R
       sadac a11 , a12 , a13 ,..., ann , b1 , b2 , b3 ,..., bn mudmivi koe-                            f 2 ( tm )            Rn
ficientebia,            xolo               f1 ( tm ) , f 2 ( tm ) , f 3 ( tm ) ,..., f n ( tm ) ,                    g n+1
                                                                                                                                     R
                                                                                                      − f 2 ( tm )                                          nax. 7.5
cnobili funqciebia.
                                                                                                                             Rn +1
                                       117                                                                                                       118
      amrigad matriculi tipis modeli Zalzed                                           am sistemis   amoxsna      ki   mosaxerxebelia
mosaxerxebelia imiT, rom gamartivebulia masze                                   matriculi tipis modelze.
muSaobis procesi. uaryofiT mxares miekuTvneba
maZliereblis didi raodenoba.                                                     $7.4 amocanebis modelireba hibridul gamomTvlel
      matriculi    tipis   modelebze    SegviZlia                                             manqanebze da kompleqsebze
amovxsnaT agreTve maRali rigis dif. gantolebebic.
amisaTvis saWiroa, rom isini jer daviyvanoT                                            sxvadasxva amocanebis amosaxsnelad xSirad
pirveli rigis dif. gantolebaTa sistemamde. es                                   gvixdeba     analoguri     da    cifruli      teqnikis
procesi ganvixiloT mesame rigis dif. gantolebis                                 erToblivi gamoyeneba, raTa gavzardoT informaciis
magaliTze                                                                       damuSavebis teqnikur-ekonomikuri maCveneblebi. agm-
                                                                                sa da cgm-is cal-calke gamoyenebis arsebuli
      d 3 x1     d 2 x1 dx                                                      gamocdilebis bazaze dayrdnobiT SemuSavda maTi
          3
             + a2 2 + a1 1 + a0 ⋅ x1 = bf 3 ( t )             (7.23)            erToblivi gamoyenebis anu hibriduli gamomTvleli
      dt         dt     dt
                                                                                manqanebis Teoria da praqtika. es ukanaskneli
      SemovitanoT Semdegi aRniSvnebi:                                           gulisxmobs agm-sa da cgm-is dadebiTi Tvisebebis
                                                                                srulyofilad gamoyenebas ama Tu im konkretuli
                                                                                gamoTvliTi procesis realizaciis dros. yoveli
              dx1     dx
                  = x2 2 = x3                      (7.24)                       hgm    warmoadgens    specializebul     manqanas    da
              dt      dt
                                                                                gankuTvnilia      garkveuli     klasis     amocanebis
                                                                                amosaxsnelad.
      am aRniSvnebis gaTvaliswinebiT (7.23) SeiZleba
                                                                                       hgm Sedgebian rogorc cifruli aseve agm-is
Caiweros sistemis saxiT:
                                                                                elementebisagan.    amocanis   amoxsnis    procesSic
                                                                                nawili amocanisa sruldeba cifruli teqnikis,
          dx1
              = 0 ⋅ x1 + 1⋅ x2 + 0 ⋅ x3 + 0 ⋅ f1 ( t )                          nawili analoguri teqnikis gamoyenebiT. hgm-s gaaCnia
          dt                                                                    agreTve hibriduli tipis elementebi, romlebic
          dx2
              = 0 ⋅ x1 + 0 ⋅ x2 + 1⋅ x3 + 0 ⋅ f 2 ( t )                (7.25)   operaciebs asruleben analoguri da cifruli
          dt                                                                    saxiT warmodgenil sidideebze.
          dx3
              = −a0 ⋅ x1 − a1 ⋅ x2 − a2 ⋅ x3 + b ⋅ f3 ( t )
                                                                                       amJamad warmoeba aRar uSvebs klasikur agm-s.
          dt                                                                    yvela Tanamedrove agm-s gaaCnia analogur-cifruli
                                                                                da cifroanaloguri gardamqmnelebis kompleqsebi,
                                 119                                                                     120
analoguri gamomrTvleli blokebis gverdiT gvaqvs            komutaciis    mowyobilobisagan   (gkm),    realuri
hibridulic, gamoyenebulia rogorc analoguri                aparaturisagan da marTvis pultisagan (mp).
aseve    cifruli      dammxsomebeli     mowyobilobebi,
elementaruli gasaRebebi da komutatorebi, agreTve                                  realuri aparatura
tipiuri      cifruli         blokebi      (mricxvelebi,
registrebi, deSifratorebi), romlebic saSualebas
gvaZleven movaxdinoT agm-ze gamoTvliTi procesebis                      cgm          gkm         agm
programireba.
       analoguri       da     cifruli       gamoTvliTi
                                                                                    mp
sistemebis gamoyenebis gamocdilebam gviCvena, rom
cal-calke      es     sistemebi    ar      warmoadgenen
optimalurs mTeli rigi klasis amocanebis amoxsnis                                    nax. 7.6
dros.     arsebuli      gamoTvliTi       sistemebisadmi
wayenebulma     gazrdilma      moTxovnilebebma      rac         gkm hibriduli sistemis erT-erTi ZiriTadi da
gamoixateba     maTi     mwarmoeblobis      amaRlebaSi,   mniSvnelovani     mowyobilobaa.     mis     gamarTul
analoguri      da     cifruli       saxiT     mocemuli    muSaobaze da sizusteze bevrad aris damokidebuli
informaciis      avtomaturad      damuSavebis    donis    mTeli     sistemis   funqcionirebis      maCveneblebi.
amaRlebaSi da a.S. migviyvana mesame tipis-hibriduli      rodesac iqmneba axali hibriduli sistema garkveuli
tipis gamoTvliTi sistemebis Seqmnamde, romlebSic          klasis amocanebisaTvis saWiroa axali gkm-is Seqmna,
agm-sa da cgm-is Rirsebebi warmoCenilia sruliad,          im dros, rodesac cgm-sa da agm-is rolSi SeiZleba
xolo uaryofiRi Tvisebebi dayvanilia minimumamde.          gamoyenebuli iyos seriuli manqanebi.
       hibriduli gamomTvleli sistema-analogur-                  gardamqmnelebisa da komutaciis mowyobiloba
cifruli gamoTvliTi kompleqsi (acgk) aerTianebs            Sedgeba: analogur-cifruli da       cifro-analoguri
struqturulad agm-s, cgm-s da hgm-s, agreTve               gardamqmnelebisagan,   agm-sa   da     cgm-s    Soris
analoguri informaciis cifrulSi da piriqiT                 diskretuli unificirebuli signalebis gacvlis
gardamqmnel mowyobilobebs.                                blokisagan; sinqronizaciis blokisagan; marTvisa da
       hibriduli gamomTvleli sistemis tipiuri             kontrolis        blokisagan.    70-iani      wlebidan
struqtura mocemulia nax. 7.6-ze. igi garda agm-sa da      moyolebuli mTel msoflioSi daiwyes gadasvla me-3
cgm-sa    Sedgeba    agreTve    gardamqmnelebisa     da   Taobis         analogur-cifruli            gamoTvliT
                                                          kompleqsebze. Seiqmna sistemebi PACER-600 (aSS),
                         121                                                       122
Dornier-7200 (gfr), HRA-7200 (CexeTi), ГВС-100 ssrk da         agm-Tvis ar aris rekomendirebuli cdomilebis
iugoslavia «Русалка» (ruseTi).                                 TvalsazrisiT. amitom am operaciis Sesruleba
       «Русалка»   Seqmnilia   ruseTis     mecnierebaTa        SeiZleba      moxdes sistemaSi  monawile    cgm-is
akademiis marTvis problemebis institutSi. masSi                saSualebiT. amocanis amoxsnis sqemas Semdegi saxe
gamoyenebulia      seriuli    cgm   M-4030     (ZiriTadi       eqneba (nax. 7.7)
procesoris rolSi) da mini egm M-400 (damxmare
procesoris rolSi) sistemis analoguri nawili,
romelic TviT aRniSnul institutSia damuSavebuli,                                      dy                           dy
                                                                          a                                   −
Sedgeba integraluri teqnologiiT damzadebuli om-                                      dt                           dt            y
                                                                          1                     1                      1
gan.    igi   SeiZleba    Sedgebodes    7    dgarisagan.
                                                                          a
TiToeuli aseTi dgari Sedgeba 20 amjamavisagan, 20
integratorisagan,        20     gamamravlebel-gamyofi
mowyobilobisagan, 18 universaluri funqcionaluri
gardamqmnelisagan, 10 specializibuli fg-gan, 100                                  acg1
eleqtronuli potenciometrisagan koeficientebis                     ca      cgm
avtomaturad dasayeneblad, komparatorebisagan da                                   acg2
sxva.
       kerZowarmoebliani dif. gantolebaTa sistemis                                             nax. 7.7
amosaxsnelad Seqmnilia specialuri acgk `saturn-2~.
       ganvixiloT hibriduli gamomTvleli sistemis                       sqemis Sesadgenad (7.26) gadavweroT Semdegi
gamoyenebis erT-erTi magaliTi.                                 saxiT
       vTqvaT gvinda amovxsnaT arawrfivi saxis                         d2y     dy      dy
                                                                          2
                                                                            = a − ay 2    −y
diferencialuri          gantoleba        (van-der-polis                dt      dt      dt
gantoleba)
               d2y                                                   am   gantolebis       orive          mxaridan         aviRoT
               dt 2  (     )
                    − a 1 − y2
                               dy
                               dt
                                  +y=0         (7.26)          integrali.
      rogorc         am         gantolebidan            Cans         miviRebT:
                                                   dy
Sesasrulebelia arawrfivi operaciebi         y2 ⋅        rac
                                                   dt
                          123                                                             124
              dy
                   t
                     ⎛ dy       dy     ⎞                          Tavi 8 wrfiv algebrul gantolebaTa
                 = ∫ ⎜ a − ay 2    − y ⎟ ⋅ dt   (7.27)            sistemebis agm-ze amoxsnis meTodebi
              dt 0 ⎝ dt         dt     ⎠
                          125                                                                     126
zeidelis iteraciis meTodi da minimizaciis meTodi.             modelis sqemas vagebT (8.3)-is TiToeuli
yvela am meTodisaTvis saerTos warmoadgens e.w.          gantolebisaTvis cal-calke ris Semdegac vaxdenT
TandaTanobiTi miaxloebis meTodi. imisaTvis, rom         saTanado damatebebsa da SeerTebebs.
TandaTanobiTi miaxloebis meTodma mogvces krebadi
amonaxsni   sakmaris    pirobas    warmoadgens   is
garemoeba, rom (8.1)-is koeficientebisagan Semdgari
                                                           -100            x1                     +100                   +100 0,008      x3
matricis mTavar diagonalze mdgari koeficientebis          x2      0,025                 − x1   − x1        0,0025   x2       x2
                                                                  0,75              1                      0,0625                  0,4
                                                        − x3      0,25                                     0,0125                  0,2
absoluturi mniSvnelobebi meti unda iyos sxva                                                      − x3                      − x1
danarCen koeficientebze.
                                                                   − x3
                                                                                1
   $ 8.2 wrfiv algebrul gantolebaTa sistemebis
          modelirebis avtomaturi meTodebi
                                                                                                      nax. 8.1
      uSualod maTematikuri modelirebis meTodi
ganvixiloT      konkretul  magaliTze.   vTqvaT                exla      ganvixiloT     wrfiv     algebrul
samodeliro wrfiv algebrul gantolebaTa sistemas          gantolebaTa     sistemis    wrfiv   diferencialur
Semdegi saxe aqvs                                       gantolebaTa sistemaze dayvanis meTodi.
      4 x1 + 3 x2 − x3 = 10                                   aRniSnuli     meTodiT   modelisaTvis   sqemis
      0,5 x1 − 8 x2 + 0,1x3 = 2         (8.2)           agebis procedura ganvixiloT igive (8.2) algebrul
                                                        gantolebaTa sistemis magaliTze. radgan algebrul
      x1 − 2 x2 − 5 x3 = 4
                                                        gantolebaTa fesvebi mudmivi sidideebia, amitom (8.2)
                                                        sistema Semdegnairad SeiZleba gadavweroT
     imisaTvis,  rom    movaxdinoT  am   sistemis
                                                                                               dx1
modelireba saWiroa mas mivceT normaluri saxe                       4 x1 + 3 x2 − x3 − 10 =
                                                                                               dt
                                                                                                      dx2
      x1 = 2,5 − 0, 75 x2 + 0, 25 x3                               0,5 x1 − 8 x2 + 0,1x3 − 2 =                      (8.4)
                                                                                                      dt
      x2 = −0, 25 + 0, 0625 x1 + 0, 0125 x3     (8.3)
                                                                                               dx3
      x3 = −0,8 + 0, 2 x1 − 0, 4 x2                                x1 − 2 x2 − 5 x3 − 4 =
                                                                                               dt
                                  127                                                                128
      sqemis          agebamde  (8.4)              sistemis yoveli              $ 8.3 wrfiv algebrul gantolebaTa sistemis
gantolebis           orive mxaridan              aviRoT integrali,               modelirebis naxevradavtomaturi meTodebi
miviRebT
                                                                                  zeidelis iteraciis meTodis arsi ganvixiloT
                 t                                                           or   gantolebiani  sistemis  magaliTze.   vTqvaT
      x1 = ∫ ( 4 x1 + 3 x2 − x3 − 10 ) ⋅ dt                                  algebrul gantolebaTa sistemas aqvs saxe
                 0
                 t                                                                a11 x1 + a12 x2 = b1
                                                                                                             (8.6)
      x2 = ∫ ( 0,5 x1 − 8 x2 + 0,1x3 − 2 ) ⋅ dt            (8.5)                  a21 x1 + a22 x2 = b2
                 0
                 t
      x3 = ∫ ( x1 − 2 x2 − 5 x3 − 4 ) ⋅ dt                                         modelis       sqemis      Sesadgenad      igi    gadavweroT
                 0                                                           Semdegnairad
                                                                                  a11 x1 + a12 x2 − b1 = 0
        modelis sqemas vagebT (8.5) sistemis TiToeuli                                                                (8.7)
                                                                                  a21 x1 + a22 x2 − b2 = 0
gantolebisaTvis cal-calke Semdgomi damatebebiTa
da SerTebebiT ise, rogorc es qvemoT aris naCvenebi
                                                                                  modelis sqemas vagebT (8.7)-is mixedviT
nax. 8.2-ze.
       x1                              x2 8                x3                  +100
             4                                                  5                           x1
      +100            x1              −x1 0,5       x2     x2           x3                                                    a11
                                                              2
       −x2 0,1             1
                                     +100 0,02           +100 0,04                         p1                                 a12
             3                       − x3                  x1                  _100                                           1
                                          0,1                 1
       x3 1                                                                                                                         #1
                                                                               +100                                                      V1
                                                                                            x2
                               1
                                                                                           p2
                                                                    1          _100
                                                                               +100
                                     nax. 8.2                                               b1
                                                                                            p3
                                                                               _100
                                                                               +100                                           a21
                                                                                           b2                                 a22
                                                                                                                              1
                                                                                           p4                                       #2
                                                                                                             nax. 8.3                    V2
                                                                               _100
                                   129                                                                        130
         rogorc (8.7)-dan Cans x1 da x2 maSin iqnebian          rogorc ki V1 = V2 = 0   x1 -is da x2 -is mniSvnelobebi
gantolebis        fesvebi,   rodesac     modelze        orive   iqnebian gantolebis fesvebi.
voltmetri V1       da V2 , romlebic CarTulebi arian                    zeidelis iteraciis meTodis nakli imaSi
Semajamebeli     operaciuli      maZliereblebis                 mdgomareobs, rom modelirebis procesSi Tvalyuri
gamosasvlelebze, erTdroulad gviCveneben nulebs,                 unda vadevnoT imdeni voltmetris Cvenebas, ramden
zeidelis iteraciis meTodi imaze migviTiTebs, Tu                 ucnobiani gantolebaTa sistemasTanac gvaqvs saqme.
                                                                minimizaciis    meTodis      SemTxvevaSi    Tvalyurs
ra TanmimdevrobiT da rogor unda vcvaloT x1 da
                                                                vadevnebT    mxolod    erTi    voltmetris     Cvenebas.
x2 p1 da p 2 potenciometrebiT, rom rac SeiZleba                 minimizaciis meTodis SemTxvevaSi sqemas emateba
swrafad vipovoT gantolebis fesvebi.                             mesame   Semajamebeli    operaciuli     maZlierebeli,
     modelze     p3  da    p4   potenciometrebiT                romlis      saSualebiTac      vaxdenT     wina     ori
davayenebT b1 da b2 -is mniSvnelobebs. amis Semdeg              Semajamebeli       maZliereblebidan        gamomavali
vuSvebT erT-erTi ucnobis, magaliTad x1 -is sawyis               signalebis absoluturi mniSvnelobebis Sejamebas,
                                                                ise rogorc es nax. 8.4-zea naCvenebi.
moaxloebiT mniSvnelobas x1,0 -s da mas mivawvdiT p1
potenciometris saSualebiT. amis Semdeg vcvliT x2 -              +100
                                                                          x1
s p 2 -iT manamde, sanam V2 voltmetri ar gviCvenebs 0-s.                                a11
                                                                          p1            a12              1   1
roca V2 = 0 , misiSesabamisi x2 iqneba x2 -is pirveli           _100                    1
                                                                                              #1
miaxloebiTi mniSvneloba        x2,1 . Semdeg vcvliT x1 -s       +100
                                                                          x2                                 1
                             131                                                         132
                                                                                             gamoyenebuli literatura
      minimizaciis meTodis SemTxvevaSi fesvebis
Zieba swarmoebs Semdegi TanmimdevrobiT. vuSvebT,                                  1. Лебедев А.Н., Смолов В.Б. Аналоговые и гибридные
rom cnobilia erT-erTi ucnobis magaliTad,                                 x1 -is      вычислительные машины. М., «ВШ» 1984 320 стр.
                                                                                  2. Анисимов Б.В., Голубкин В.Н. Аналоговые и гибридные
sawyisi   miaxloebiTi               mniSvneloba          x1,0       da    mas
                                                                                     ЭВМ. М., «ВШ» 1985 278 стр.
mivawodebT     p1       potenciometris              saSualebiT.          amis     3. Прагер И.Л. Электронные аналоговые вычислительные
Semdeg p 2 potenciometriT vcvliT x2-s manamde, sanam                                 машины. «Машиностроение» 1985, 278 стр.
V-voltmetri        ar        gaCerdeba        Tavis    minimumze.        misi     4. Лачин В.И., Савёлов Н.С. Электроника «Феникс» 2004.
                                                                                     564 стр.
Sesabamisi    x2     iqneba         x2 -is pirveli moaxloebiTi
                                                                                  5. Джонс М.Х. Электроника-Практический курс. Перевод с
mniSvneloba         x2,1 .      amis          Semdeg     vcvliT             p1       английского. М. 2003 527 стр.
potenciometriT x1 -s manam, sanam V                     voltmetri ar              6. k. kamkamiZe, v. gabriCiZe k. odiSaria, g.
                                                                                     zedgeniZe. specializirebuli eleqtronuli
miaRwevs Tavis minimums. am momentis Sesabamisi x1 -is
                                                                                     gamomTvleli manqanebi. Tbilisi, ganaTleba,
pirveli      miaxloebiTi             mniSvneloba           x1,1 .     Semdeg         1986 140 gv.
vcvliT p 2 -iT x2-s sanam V voltmetri ar daikavebs                                7. Камкамидзе К.Н., Гиорхелидзе Т.Д. Чачашвили А.К.
Tavis    minimalur    mniSvnelobas. am  momentis                                     Сборник лабораторных работ по курсу аналоговых и
Sesabamisi x2    iqneba x2-is meore moaxloebiTi                                      комбинированных вычислительных машин. ГПИ.
                                                                                     Тбилиси, 1979 101 стр.
mniSvneloba         x2,2       da      a.S.     aRniSnul            process
gavagrZelebT        manamde,         sanam      V      voltmetri           ar
gviCvenebs nuls. am momentis Sesabamisi                             x1 da x2
iqnebian gantolebis fesvebi.
                                    133                                                                  134
  ibeWdeba avtorTa mier warmodgenili saxiT