,,1

COLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESIiE PATRUi^r.

GXV.

PATHES OIINTI ECCLESI^: SyECllJ.

6. AIGUS-JIJSUS.
VIU.
 PROSTAT INSUPEU VEIVAKE

MONTIS PESSULANI,
Apud VIRENQUE, Binuopoi-AM;

p^Risns,

Apcd BIBLIOPOLAM, cui nomrn gallice;

SOClKTIi I'OLR LA PLBLICAIIOIV DES nONS LIVIU:S,

Uiic Jes Sainls-Pires, n" iG.

S.-CJ.')DOALn!, r. TYI';)GR\PIIF.n I;I:M.\ M\M>\ll.

 COLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESItE PATRUlf ,

COMPLECTENS

EXQUISITISSIMA OPERA
TUM DOGMATICA ET MORALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATOIUA;

ACCURANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,
CAHOHICO HOTrORABIO CEVOMAiVENSI ST GADnaCENSr,

KONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBYTEUIS,

UNA CUM

D. M. N. S. GTJILLON,
EPISCOPO UAP.OCHIENSI , IN FACLLTATE THEOLOGI.« PARISIESSl ELOQVENTl.K SACR.K
PEOFESSORE, ALCTORE LlBRl CUI TITCLUS GALHCE :

BIHLIOTHEQUE CHOISIE DES PtHES GRECS ET LJTINS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMUS DECIMUS-QUINTUS.

<^ n^^

PARISIIS.
APUI) P;AKENT-DESBAIIRES, EDITOREM,
YI.V VULGO DIGT.V DE SEINE ,
48.
i

M DCCC. XXXVl.
6R
•"u.
 f&

L/pera omma

SANCTI Al RELII

AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISGOPI

OPERUM
PARS 111.

OPERA EXEGETICA.

ENARRATIONES IN PSALMOS.

CXV.
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

ENARRATIONES

PSALMOS.

ENARPiATIO I

IN PSALMUM XXXIV.
SERMO I'.

De prima parte Psalmi.

I. PsALMUM istum nobis a jiibentibus fratribus et co-epis-

copis meis impositum esse ^ ad tractandum, noverit Gha-
ritas Vestra. Voluerunt ut hinc omnes ahquid audiamus.
Ab illo enim omnes audimus, a quo pariter discimus, et
in cujus schola condiscipuli sumus. Titulus ipsius moram
nobis non facit, brevis est enim, et ad intelligendum,
ma-sime nutritis in Ecclesia Dei, non dillicilis. Habet enim,
« Ipsi David. » Psalmus ergo ipsi David : David interpre-
tatur fortis manu , vel Desiderabilis. Psalmus ergo manu
• Habilus tempore alicujus concilii. — * Vidc. D. Guillon , tom. xxi
pas- 446-449.

1.
 ,

S. AtGUSTlJNl EPISCOIU
4
qui nostram inortcm vicit, qiii uobis
tbili cL closid.n-al)ili ,

in lioc onim manu fortis, qma mortcm

vitam momisit :

vicit^ iu hoc dcsidcrahilis , ciuia vitam :ctcriiam

nostram
promisit.Quid cnim ibrtius maiiu hac, quic tctigitlocu-
Quid fbrtius manu hac, quae
lum ct mortuus rcsurrcxit^ ?
armata scd hgno transfixa ?
mundum vicit, non fcrro ,

([uem non vidcntcs Mar-

Quid autcm dcsidcrabilius eo ,

pervenire mererentur?
tvicsmori volucrunt, ut ad illum
lUi cor nostrum iUi hngua nostra
Eroo'psalmus iUi : ,

si tamcn ipsc
dignabitur donare ([uod can-
di-^na cantct :

ilh cantat digna, nisi qui ab iUo accepcrit ciuod

tet Nemo
cantare possit. Denique hoc
quod modo cantamus, Spi-
litu eius dictum est
pcr rrophclam ejus, ct m cis vcrbis
et ipsum. Nec injuriam lacnnus,
quia
iibi nos agnoscimus

dicimus nos ct ipsum quoniam

cum esset in coilo ;
sic ,

clamavit : « Quid mc persec(ueris "^

:
» cum eum nemo tan-
Ergo vocem cjus au-
ajret et nos in tcrra hiborarcmus.
Est cnim Psahmis
diamus , nunc corpons, nunc
capitis.

contra inimicos in tribuhitiombus hu-

iste invocans Deum
ipse est Christus tribuhito tunc ca-
ius ssecuU et utique
,
:

corpore tamcn per tribuhitiones

pite, tribukto nunc
:

dans vitam setcrnam quam pro-

omnibus membris suis ,

mittendo desiderabilis factus est.

II « Judica , incpiit , Domine, nocentes me, expugna

cjuis contranos^?»
impugnantes me\ SiDeus pro nobis,
.,

Deus « Apprchende mquit

Et unde hoc nobis prcestat
: ,

ct exurgein adjutorium
mihi^ ),Mag-
. armaetscutum,
Deum armatum pro te Et
num spectaculum est, videre
Domine, mquit alio loco
Muod eius scutum ? quae arma « :

volunta-
„ homo iste qui et hic loquitur, ut scuto bonae
nos^ Arma autcm ejus, (luibus non
„ tis tuie coronasti )>

. Luc. vn, .4. - ^ Act. .N, 4- - ' i'«^>- ™' ' - ^ '^'^'" "'"'"•
 .

ENAnHATIO I IN PSALMUM XXXIV, SEUM. I. 5

solum nos mimiat, sed etiam percutiat inimicos, si bene
profecerimus, etnos erimus. Sicut enim nos, ut armemur,
ab illo habemus sic ipse armatur de nobis. Sed ipse de
,

his armatur quos fecit , nos de his armaraur quae ab ipso

accepimus qui nos fecit. Dicit hcec quodam loco arma
nostra Apostolus, « Scutumfidei, et galeam sakitis, et
» gladium spiritus, quod est verbum Dei^ » Armavit
nos tahbus armis ,
quahbus audistis , laudabihbus et in-

victis , insuperabihbus et splendidis ; spiritahbus sane at-

que invisibihbus quia et hostes invisibiles expugnamus.
,

Si vides hostem tuum videantur arraa tua. Armamur ,

earum rerum fide quas non videmus, et sternimus hostes

quos non videmus. Yerumtamen, charissimi, arraa ista ne
putetis sic^esse ut quasi quod scutum est, semper scu-
,

tum sit aut quod gaJea est semper galea sit aut quod
; , ;

lorica est semper lorica sit. In istis enim armis corpora-

,

libus ita est, quanquam de ferro quae fiunt mntari pos-

et
sint , ut ex gladio fiat securis taraen ipsum Apostolum
:

videmus dixisse quodam loco, loricam fidei ', et alio loco

dixisse scutum fidei. Ergo ipsa fides, etlorica potest esse
et scutum scutum est quia tela inimicorum excipit et
:
,

repellit lorica est quia interiora tua transfigi non sinit.

: ,

ITfiec arma nostra Dei autem quae ? Legimus quodam in

:

loco , « Erue ab impiis animam meam, fraraeam tuam ab

» inimicis manus tuse". » Quod superius dixit : « Ab im-
» piis 5 » hoc sequenli versu , Ab« inimicis manus tuae : »

et quod superius dixit hoc sequenti : « Animam raeara ; »

versu « Frameam tuam

: » id est, gladium tuum. Ergo ,

frameam Dei, dixit animam suam « Erue, inquit, ab im- :

» piis aniraara meam, id est, ab inimicis manus tuae erue

» frameam tuam. » Apprehendis enim animam meam, et
debellas inimicos meos. Et quid est anima nostra, quam-
I ^.phcs. VI, i6, 17. — 2 Thcss. v, 8. — ^ Psal. xxt, o.i
6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
vis splendida ,
quamvis producla, quamvis acuta, quam-
vis uncta, quamvis Juce sapientise et coruscatione vibrata?
Quid est ipsa anima nostra , aut quid potest, nisi Deus
illam teneat et pugnet de illaPNam quselibet optime facta
framea, non habeat bcUatorem jacet. Dixeramus au-
si ,

tera in armis nostris non quasi aliquid fixum accipi de-

,

bere, ut quod est res una, ipsa aliud esse non possit sic :

et in armis Dei invenimus. Ecce animam Jusli dixit fra-

meam Dei : justi esse sedem Dei 5

iterura dicit animam
anima justi sedes sapientioe^ Ergo quidquid vult, facit
de anima nostra. Cum in manu ejus est, utatur ea quem-
admodum vult.
III. Exurgat ergo, (sic enim invocatus est, ) apprelien-
dat arma, exurgat in adjutorium nobis. Unde exurgat,
alio loco etiam dicitur illi ipsa voce : «Exurge, quare ob-
» dormis, Domine^: » Et quando iile dicitur dormire,

nos dormimus : quando ille dicitur exurgere, nos exci-

et
tamur. Nam et Dominus dormiebat in navi et ideo fluc- ;

tuabat navis , c{uia dormiebat Jesus. Nam si illic vigilaret

Jesus, non fluctuaret navis. Navis tua , cor tuum : Jesus
in navi, fides in corde. Si meministi fidei tuae, non fluc-

tuat cor tuum : si oblitus es fidem tuam , dormit Chris-

tus : observa naufragium. Verumtamen quod restat fac ,

ut si dormierit excitetur 5 dicas ilh Domine exurge, pe-

: ,

rimus : ut increpet ventos , et fiat tranquillitas in corde

tuo^. Recedent enim omnes tentationes, aut certe nihil
valebunt, quando Christus, hoc est, fides tua, vigilaverit

in corde tuo. « Exurge » ergo quid est: Innotesce, ap-

pare, sentire. « Exurge ergo in adjutorium mihi. »
IV. « Efifunde frameam, ct conclude adversus eos qui
» mc persequuntur^. » Qui sunt qui te persequuntur ?

Forte vicinus tuus, aut ille quem laesisti, aut cui fecisti

Sap. VII. — » Psal. XLiii, 23. — ' Mattli. vm, 24. — ^ Psal. xxiv, 3.
 ENAnRATIO I m PSALMUM XXXIV , SEBM. I. 7
injnriam , aut qui vult auferre res tuas , aut contra quem
praedicas veritatem, aut cujus peccatum objurgas aut ,

quem male viventem bene vivendo loedis. Sunt quidem ct

isti inimici nostri, et persequuntur nos sed alios doce- :

mur inimicos nosse, contra qiios invisibiliter dimicamus,

de quibus nos admonet Apostokis dicens « Non est no- :

» bis colluctatio adversus carnem et sanguinem » id est, ,

adversus homines non adversus eos quos videtis sed ad-

^ ,

versus eos quos non videtis « Adversus principes et po- :

)> testates et rectores mundi, tenebrarum harum '. » Cum

diceret enim rectores mundi, (dicebat quippe de diabolo
et angelis ejus ) cavendum erat ne male intelligerent ho-
,

mines, etputarent a diabolo et doemonibus ejus mundum

regi. Sed quia mundus dicitur hoec fabrica quam vide-
mus, et in peccatoribus dicitur mundus , et in eis qui
diligunt mundum, dc quibus dictum est Et mundus : u

» eum non cognovit - » et de quibus dictum est « To- : :

» tus mundus in mahgno positus est ^ » exposuit Apos- :

tolus cujus mundi essent rectores « Tenebrarum, inquit, ,

» harum. Rectores mundi dico, rectores tenebrarum ha-

)) rum. » Rursus cogit nos intelhgere quid dixerit: « Te-

» nebrarum harum. » Quarum tenebrarum rectores sunt

diabolus et angeh ejus ? Omnium infideUum omniura ,

iniquorum de quibus dictum est « Lux lucet in tene-

, :

» bris, et tenebrae eam non comprehenderunt*. » Deni-

que ex ipsorum numero credentibus multis quid dicit ,

idem Apostolus « Fuistis enim ahquando tenebrae, nunc

:

» autem lux in Domino^. » Non vis regi a diabolo: Migra

ad lucein. Et unde migrabis ad lucem, nisi effundat ille
frameam et eruat te ab inimicis tuis, et a persequentibus
,

te Quomodo efTundit frameam Quoniam jam audivi-

: :

• Ephes. VI, 12. — » Joan. i, lo. — ' l Joau. v , 19. — 4 Joan. 1, 5. —

5 Ephes. V, 8.
8 S. AtGTJSTINI EPISCOPI

miis (|uid sitlVamen anima cnim justi est. Abuii-

ipsiiis :

(lentjusti, et eHnnditur fVamea etconcluditur adversus ,

inimicos. Nam de ipsa etlusiono frameae monens Aposto-

lus ut juste vivamus, in conse((ucnti ait : « Ut adversarius
M revereatur, nihil habens de nobis dicere pravum^ »

Conclusum est adversus eum, quia (juod loquatur adver-

sus sanctos , non potest invenire.
V. Et unde erunt jusli? Aut c[uid dicunt inimici qui

nos persequuntur ? Invisibiies illi quid dicunt inimici ? Isti

nihil? Maxime suggcritur humano cordi ab invisibiliter

cxpugnantibus inimicis, ([uia Deus nobis non est adjutor :

ut requirentes aKa adjutoria, inveniamur invalidi, et ab

inimicis ipsiscapiamur. Hoc ergo suggeritur. Contra istas
voces debemus, quae in alio Psalmo os-
maxime vigilare
tenduntur « Multi insurgunt adversum me, multi di-
:

» cunt animae racae Non est salus illi in Deo ejus » :

"^.

Contra istas voces quid hic dicitur ? « Dic animne me.ie :

» Salus tua ego sum^ » Cum dixeris animnc mere: « Salus

)) tua ego sum, » juste vivet, ut neminem in adjutorium

praeter le qu.T.ram.
YI. Et quid sequitur?Confundantur et revereantur «

)) rc([uirentes Ad hoc enim illam re-

animam meam*. )j

quirunt, ut'pcrdant. Nam utinam bene quLerant! In aHo

([uip[")e Psalmo hoc reprehendit in hominibus, c[uia non

erat (jui requiret animam ipsius : « Periit fuga a me, et

» non est ([ui rec[uiratanimam mcam ^. )) Quis est ille qui

dicit : « Non est qui requirat animam meam? » Numquid
forte ille est, de quo tanto ante proedictum est,Fode- «

» runt manus meas et pedes meos, dinumeraverunt om-

» mea ipsivero consideraverunt et conspexerunt
nia ossa 5

» me; diviserunt sibi vestimenta mea, et su[ier vestem

' Tit. II , 8. — 2 ps.-il. iii ,0.-3 Iil. \xx\v, .3. — 4 II>i(J. 4.-5 1,1.

CI.I
 ,

ENARRATIO I IN VSALMXJM XXXIV, SERM. 1. 9

» meam miserunt sortem ^ ? » Jam omnia ista ante oculos
eorum fiebant, et nemo erat qui requireret animam ejus.
Invocemus ergo, fratres ut dicat animae nostrae « Salus , :

» tua ego sum •, » et aperiat aures ejus , ut audiat dicen-

tem : « Salus tua ego sum. » Dicit enim sed quidam ob- ,

surdescunt : unde audiunt potius persequentes inimicos

in tribulatione constituti. Si aliquid deest, si in angusto

est anima, in inopia temporalium, quserit auxilium ple-

rumque a daemonibus arreptitios doemonum vult consu-
,

lere, sortilegos quserit : persecutores illam hostes invisi-

biles adierunt, intraverunt, expugnaverunt, captivaverunt,
vicerunt, dicendo : « Non est salus illi inDeo ejus. » Ob-
surduit contra vocem dicentem : « Salus tua ego sum. Dic
» animae mece sum ut confundantur et
: Salus tua ego ,

« revereantur requirentes animam meam » cui dicis tu ,

)) Salus tua ego sum. Audiam dicentem mihi « Salus •» ,

)) AHam salutem nonrequiram, praHer

tua ego sum. »

Dominum Deummeum. De creatura mihi salus suggerilur^

ab ipso est : et si levo oculos meos in montes, unde ve-
niat auxilium mihi non tamen a montibus « Sed auxi-
; ,

» lium meum a Domino, qui fecit coelum et terram'^. «

In ipsis temporah])us angustiis per hominem sulivcnit
Deus •, sakis tua ipse est. Per Angelum subvenit Deus salus •,

tua ipse est. Omnia ilh sul^jecta sunt, et ad istam ([uidem

vilam temporalem subvenit, alii inde, ahi inde : aeter-
namvitam nondat nisi de se. Ecce in angustus constituto
non subest quod quFieris, sed adest quem quseris. Et ilhim
qurere qui deesse nunquam potest. Subtrahantur quae de-
dit numquid subtrahitur qni dedit.^ Reddantur quce de-
5

derat numquid ipse sunt divitise cum reddita fuerintiHa,

:

et noii ille qui subtraxerat probando , et redchdit conso-

lando? GonsoLitur enim quando nobis ista non desunt.
10 S. AUGDSTINI EPISCOPI

Consolatur tanquani in via , sed si nos intelligamus viam :

quia tota omnia quibus uteris in hac vita, sic

isla vita , ct

tibi dcbcnl cssc tan(juam stabulum viatori non tanquam ,

domus liabitatori. 3Icmcnlo pcrcgissc te aJi(|uid, rcstare

aliquid divertisse te ad refectionem non ad dcfectionem.
: ,

VII. Sunt (jui dicunt: Dcus bonus, magnus, summns,

invisil)ilis, «Ttcrnus, incorruplibilis, vitam retcrnam nobis
daturus est, ct illam incorruptioncm quam in resurrec-
tione promisit : ista vero saecularia ct lemporalia ad doe-
moncs harum tcncbrarum.
pertincnt, et ad potcstatcsillas
Diccndo ha?c quando amore impiicantur harum rcrum
, ,

dimittunt Deum quasi ad quem ista non pertineant

,
ct ^

qujierunt ncfimdis sacrificiis, ac nescio quibus remediis,

aut ncscio qua hominum ilHcita persuasionc, providcre

sibi quod tcmporale cst , veluli pecuniam, uxorem, fihos,

et si qua sunt quse humanam vitam aut consolantur tran-

seuntcm, aut imp(3diunt ambulantcm. Contra istam opi-
nioncm divina providentia vigilante, ut ostcnderct Deus
ad se pertinere ista omnia, ct in sua esse potestate, non
solum tTternaqujc in futurum promisit, verumctiam tcm-
poraha quoe in tcrra dat quibus voluerit, et quando vo-
luerit opportune, sciens cui det cui non det, tanquam ,

medicus mcdicamcnta, scicnsmehus morbum .Tgroti (juam

ipscaegrotus : ut crgoDcus hoc ostcnderet, distribuit tcm-
pora Ycteris ci. Novi Testamenti. Tn Veteri Testamcnto
promissioncs sunt rerum terrenarum in Novo autem regni ;

ccelorum. Pleraque praeccpta Deum colcndi ct rcctc vi-

vcndi , ipsa sunt ct ibi ct hic : scd quia promissio ibi alia

videtur, aha hic •, jubentis imperium et obcdientia ser-

vientis cadcm est , sed merces quasi non cst eadem. Ete-
nim iilis dictum cst , ut accipiatis terram promissionis, ut
in illa regnctis, ut inimicos vcstros superetis , ut ab eis
non subjugemini , ut omnia vobis abundent in hac tcrra ,
 ENARRATIO I ly PSALMUM XXXIV, SERM. I. 11

iit filios procreetis^ Haec terrena promissa sunt, sed ta-

men figurata. Fac aliquos sic iila accipere, quomodo pro-
missa sunt : et vere multi sic acceperunt. IVam data est
terra filiis Israel , datae sunt divitise, dati sunt fUii et ste-
rilibus et aniculis rogantibus Deum , et de ipso solo prae-
sumentibus , et alium sibi adjutorem nec ad ista quseren-
tibus. Vocem Domini in corde audierunt : « Salus tua ego
» sum. )) Si ad seterna, quare non ad temporalia? Ostendit
hoc Deus in causa viri illius sancti Job : quia et ipse dia-
bolus auferendi hsec non habet potestatem, nisi cum ac-
ceperit a sumraa illa potestate. Invidere potuit Sancto,
nocere numquid potuit? Accusare potuit, damnare num-
quid potuit numquid valuit ahquid tollere, numquidvel
.?

unguem, numquid vel capillum Isedere, nisi Deo diceret:

« Mitte raanum tuam^?» Quidest, « 3iitte manum tuam?»

Da potestatem. Accepit. Ille tentavit, ille tentatus est.

Tentatus tamen vicit, tentator victus est. Deus enim qui
diabolo permiserat ut illa tolleret illum servum suura ,

interius non deseruerat, et ad ipsum diaboinm superan-

dum animam servi sui frameam sibi fecerat. Quantum
valethoc?De horaine dico. Victus in paradiso^, victor in
stercore. Il^i victus est a diabolo per muiierem , hic vicit
diaboium et mulierem. « Locuta cs , inquit,tanquam una
» ex insipientibus muiieribus. Si bona percepimus de
)) manu Domini, mala quare non sustinearaus ^ ? )) Quam
bene audierat « Salus tua ego sum. : ))

VIII. « Confundantur et revereantur requirentes ani-

mam meam^. Respice ad homines. « Orate, inquit, pro
)) ))

inimicis vestris^. » Sed hic prophetia est. Et quae figura

))

optandi dicuntur, animo prophetandi explicantur. liiud

fiat et iiiud fiat, nihii est aiiud quam, lioc et hoc futurum
' Exod. xxiii , 25-3i. — » Job. i , ii. — 3 Geii. in, G. — ^ Job. it, lo.
— 5 Psal. x\xiv, 4.-6 jiatth. v, .44.
 ,

12 S. AUOUSTINI EPTSCOPI
est. Sic ergo aiidite proplietiam : « Confundantur et reve-
» reantur rcquirentes animam meam. » Quid est , « Gon-
)) iundanlur et revereantur? » Confundentur et revere-
buntur. Factum est cnim : multi salubriter confusisunt,
nudti reveriti a pcrsccutione Christi ad socictatcm mem-
J)rorum ejus devota pietate transierunt non fieret lioc, : et

nisi confundcrentur et revererentur. Ergo bene illis op-

tavit. Sed ({uia duo sunt genera corum qui vincuntur :

duo])us enim modis vincuntur, aut ad hoc vincuntur ut

convertantur ad Christum, aut ad hoc vincuntur ut dam-
nentur a Christo exphcata sunt et hic duo ipsa genera
:

obscure quidem , sed intellectorem dcsiderant. De his qui

convertuntur, accipe quod dictum est : « Confundantur
)) et revereantur retjuirentes animam meam. Avertantur
)) retrorsum. )> Non praecedant, sed sequantur •, non dent
consihum, sed accipiant. Nam Pctrus pr?ecedere voluit Do-
minum, quando Dominus dc passione sua futura diceret:
consilium illi quasi snlutis voluit darc , consilium sakitis
aeger salvatori. Et quid ait Domino de illa futura sua pas-
sione confirmanti? Absit a te, Domine, propitius tibi esto,

non fiet istud. Praecedcre volebat, ut Dominus sequeretur.

Et ille quid? « Redi rctro Satanas^ » Prfccedendo Satanas
cs^ se({uendo discipulus eris. Hoc crgo et istis « Aver- :

)) tantur retrorsum, et confundantur, qui cogitant mihi

)) mala. » Cum enim cooperint retrorsum se({ui, jam non
cogitabunt mala , sed desiderabunt bona.
IX. Quid alii? Non enim omnes sic vincuntur, iit con-
vertanlur et credant : multi in|ocrlinacia rcmanent ; multi
sjiiritus si non excrunt,
prseccdendi servant in cordc; et
lamen parturiunt locum invenerint pariunt. De
, et ubi
talibus quid sequitur? « Fiant tanquam pulvis ante faciem
» venti^. Non sic impii, non sic sed tan({uam pulvis qucm ,

' MaKli. XXVI, 9.-2, 2.3. — ' Psal. xxxiv, 5.

 :

EJVAUKAXIO I IJV 1'SALMUM XXXIV , SEllM. I. 13

» projicit ventus a facie terrae ^ « Ventus tentatio est,
pulvis iniquus. Quando venerit tentatio, tollitur pulvis
nec stat , nec resistit. « Fiant tanquam pulvis ante faciem
)) venti : et Angelus Domini tribulans eos. Fiatvia eorum
)) tenebrse et lubricum'^. Horrenda via. Tenebras solas ))

quis non horreat? Lubricum solum quis non caveat.? in

tenebris et lubrico qua is? ubipedem figis? Sunt ista duo
mala magnaepa^nse hominum tenebrae, ignorantia lubri- :
5

cum, luxuria. « Fiat via eorum tenebroe et lubricum et :

)) Angelus Doraini persequens eos : )) ut non possint stare.

Nam unusquisque in tenebris et lubrico cum viderit quia
si pedem moverit , labitur^ et lux ilU ante pedes non estj
vel hoc forte facit , ut expectet donec luceat : sed ibi est

Angelus Domiiii persequens eos. Haec eis futura prsedixit,

non ([uasi ut evenirent optavit. Quanquam et Propheta in
Spiritu Dei sic ea dicat quomodo iiia Deus facit certo
,
,

judicio, bono, justo, sancto, tranquillo, non perturbatus

ira , non amaro zclo
non animo inimicitiarum exercen- ,

darum sed justitia vitiorum puniendorum verumtameii

, :

prophetia est.

X. Unde autem tanta mala ista? Quo merito? Audi quo

merito « Quoniam gratis absconderunt mihi muscipulae
:

)) suie corruptionem^. )> In ipso capite nostro attendite,

hoc fecerunt Judaei , absconderunt muscipuloe suae cor-
ruplioncm. Cui absconderunt muscipulam? Qui videbat
corda abscondentium. Sed tamen ergt inter illos ignoranti
simiUs quasi falleretur, cum iUi in eo decipercntur, in quo
eum falJi arbitrabantur. Ideo enim ille tanquam fallcba-
tur inter illos vivens ,
quia nos inter tales sic victuri era-
mus , ut sine dubio falleremur. Ille videbat traditorcm
suum *, et elegit illum magis ad opus necessarium. Illius
malo magnum lionum operatus est : et tamen inter dno-
' I's;il. I, 4. — 2 Icl. xxxiv, 6. — 3 il,iJ. ^. — 4 Joan. xu, i r.
14 S. AUGUSTINI EPISCOPI
decim electiis est ne ipso duodenarius tam exigiuis nu-
,

merus esset sine malo. Hoc ad exemplum nostrne patientiae,

quoniam necesse erat ut inter malos viveremus necesse j

erat ut malos, sive scientes, sive nescientes, toleraremus:

exemplum patientise praebuit nc deficias, cum coeperis
inter malos viverc. Et quia illa scholaChristi in duodecim
non defecit, quanto magis nos firmi esse debemus , cum
implentur in Eccksia magna, quse de malorum permixlione
prnpdicta sunt?Neque enim videbat ipsa schola redditum
semini Abrah?e quod erat promissum ', et ipsam aream
unde massa qupc implebit horreum processura est. Quare ^_,

igiturnon, cum triluratur, in ea digne palea toleratur,

donec ultima ventilatione purgetur.^ Hoc enim futurum
est malis quod audistis.
XI. Sed tamen quid faciendum est? « Gratis absconde-
» runt mihi corruptionem muscipulae suse ^. » Quid est,
« Gratis? » Quibus nihil mali feci quibus nihil nocui. ,

« Yane exprobraverunt animam meam. » Quid est, « Va-

)) ne ? )> Falsa dicentes , nihil probantes. « Veniat illis

)) muscipula, quam ignorant^. » Magnifica retributio,

nihil justius. lUi absconderunt muscipulam , ut ego igno-
rarem : ilhs veniat muscipula, quam ignorant. Nam ego
sciomuscipulam ipsorum. Qupe autem muscipula illisven-
turaest? Illa quam ignorant. Audiamus ne forte dicat
illam : « Veniat illis muscipula ,
quara ignorant. » Forte
aliam illi absconderunt, Non sed alia illis ventura est? :

quid? Criniculis peccatorum suorum unusquisque con-

stringitur''. Inde decipiuntur, unde decipere voluerunt.
Inde illis nocebitur, unde nocere conati sunt. Sequitur
enim : « Et caplio, quam occultaverunt, comprehendat
» illos. » Tanquam si quisquam veneni calicem prneparet
< Gen. xvii , 2. — ' MaUh. 111 , 12. — ^ Psal. xxiiv , 7. — ^ Ibid. 8 —
5 rrov. V, 22.
 :

ENARrxATIO r IN PSALMUM XXXIV, SERM. I. 15

alicui , et oblitus ebibat : et tanquam si foveam fodiat
quisquam , in quam c[uisque inimicus ejus in tenebris in-
cidat ; et ille oblitus quod foderat ambulans ea , via prior

illuc cadat. Prorsus, fratresmei, ita credite, ita certi es-

tote : ita si est in vobis excellentior prudentise ratio, videte

atque perspicite : Nemo malus non sibi prius nocet. Sic

enim esse putate malitiam, quomodo ignem. Incendere

vis aliquid : illud quod admoves, prius ardet •, nisi ardeat,

non incendit. Facula est, banc faculam apponis ut aliquid

incendat : numquid non ipsa facula quam apponis ,
prior
ardet, ut aliquid possit incendere? Malitia ergo procedit
ex te, et quem prius vastat nisi te? Quo profunditur ra-
mum laedit, ubi radicem babet non laedit? Et quidem dico,
quod malitia tua ut alteri non noceat fieri potest ut au- :

tem tibi non noceat, fieri non potest. Nam quid nocitum
est sancto viro Job ^, de quo prselocuti sumus? Quomodo
in alio Psabno dicitur « Sicut novacula acuta fecisti do-
:

)) lum^. Quid fit de acuta novacula ? Capilli res super-

)) ,

fluae deciduntur. Quid ergo facis ei quem vis nocere ? Si

nequam tibi ad malum consentiat cui vis nocere , non
malitia tua ei nocitura est , sed sua : si autem intus ipse
malitia careat , et cor mundum subdat illi voci dicenti
« Saius tua ego sum forinsecus oppugnas interiorem , )) ,

hominem non expugnas malitia tamen tua ab interiore :

tuo procedit, te prius inanem reddit. Tu putris es intus,

unde iste vermis processit, intusniiiil integrum dereliquit.
« Et captio ,
quam occultaverunt , comprehendat eos : et
» in muscipula incidant in ipsa. Non quod putabas forte
))

paulo ante cum audires : « Veniat illis muscipula^ quam

» ignorant, )) id est, quasi aliquid aliud exocculto inevi-
tabile. Inqua ergo? In ipsa iniquitate, quam mihi abs-
conderunt. Nonne hoc factum est Judaeis^Dorainuseorum
' Job. 1,22. — 2 Psal. u, 4-
 ,

16 S. AU'jL'S'llMl KIMSCOIM

ini((uitatem vicit, illi ini{[uitatc sua victi sunt. lllesurrexit

pro nobis , illi mortui sunt in sc.

XII. lloec ergo malis noccre milii volentibus : mihi

t[uid? « Anima autem mea exultabit in Domino* : » tan-
quam in eo a quo audicrit : « Salus tua ego sum : » tan-
quam non qUcTrens alias extrinsecus divitias tanquam ,

non qunerens circumiluere voluptatibus ])onis([ue terrenis j

scdconjugem verum gralis amans, non ab illo volens ac-

cipere quod delectet scd ipsum solum sibi proponens a ,

quo delectetur. Quidenim mebusDeodabitur mihi? Amat

me Deus amat te Deus. Ecce proposuit pete (piod vis-.
:
,

Si tibi Imperator diceret Pete quod vis, quos tribunatus :

comitivas([ue ructares! Quanta tihi proponeres et acci-

pienda et ahis largienda! Deo tiln dicente Pete c[uod vis, :

quid petiturus es ? Excutc mentem tuam exere avaritiam ,

tuam protende quantum potes et dikta cupiditatem

,
,

tuam non quicumque, sed omnipotens Deus dixit Pete

: :

([uod vis. Si possessionum es amator, desideraturus es to-

tam terram , ut omnes qui nascunlur, coloni tui aut servi
tui sint. Etcjuid cum totam terram possederis ? Mare pe-
titurus es quo viverc tamen non poteris. In hac ava-
, in
ritia te pisces superabunt. Sed Ibrte insulas possidebis.

Transcende et haec pete et aerem quamvis vohue non ,

possis porrige cupiditatem tuam usque ad coelum, dic

:

tuum esse sokm, lunam, stelias, c|uiaille,qui fecitomnia,

dixit Pete quod vis tamen nihil invenies charius nihil
: : ,

invenies melius, quam i}3sum ([ui fecit omnia. IjDsum pete

({ui fecit , et in illo et ab iJlo habebis omnia ([uoe fecit.

Omnia chara sunt, quia omnia puJchra sunt sed quid illo :

pulchrius? Fortia sunt : sed ([uid illo fortius? Et nihil

magis vidt dare quam se. Si ali([uid inveneris melius
pete. Si aliud petieris, injuriam facies illi. et damnum
» Pfal. xxxiv, 9. — 2 Mattli, vii, 7.
 EJVARllATIO I Ijy PSALMUM XXXIV ,
SERM. I. 17
tibi ,
praeponendo illi quod fecit , cum velit se ipsum tibi

dare qui fecit. In hoc amore dixit illi anima qusedam :

« Et nunc ipsa est pars mea , Domine , » id est, « Tu es

» pars mea^ » Eligant sibi qui volunt quid possideant,
faciant sibi partes de rebus : « Pars mea tu es , te mihi
» elegi. M Etilerum : «Dominus pars haereditatismese^.»
Possideat te, utpossideas illum: eris prsedium ipsius, eris
domus ipsius. Possidet ut prosit possidetur ut prosit. ,

Numquid ut ahquid ei tu prosis? « Nam dixi Domino :

» Deus raeus es tu, quoniam bonorum meorum non eges^.

» Anima autem mea exultabit in Domino. Delectabitur

» super salutare ejus. » Salutare Dei Christus est. « Quo-

» niam viderunt oculi mei salutare tuum^. »

XIII. « Omnia ossa mea dicent : Domine ,

quis similis
» tibi^? » Quis digne de his verbis aliquid dicat? Ego
puto tantum pronuntianda esse, non exponenda. Quid
quseris illud aut illud ? quid simile Domino tuo ? Ipsum
habes ante te. « Omnia ossa mea dicent : Domine, quis si-

» mihs tibi? Narraverunt mihi injusti delectationes , sed

» non Fuerunt persecutores qui
sicut lex tua, Domine'' . »

dicerent Adora Saturnum^, adora Mercurium. Non colo,

:

inquit, idola. « Domine quis simihs tibi ? Ilh oculos ha- ,

» bent et non vident, aures habent et non audiunt'''. Do-

» mine, quis simiUs tibi, » qui fecisti oculum ad viden-
dum, aurem ad audiendum? Sed non colo, inquit, idola,
quia faber fecit. Cole arborem et montem et hoc numquid :

faber fecit?Et hic: «Domine, quis simihs tibi? » Terrena

mihi ostenduntur, tu terroe creator es. Et hinc forte ad-
vertunt ad superiorera creaturam , et dicunt mihi : « Cole
» lunam , cole istum solem ,
qui luce sua, tanquam magna
> Psal. Lxxii, 26 , et cxviii, 5-]. — ^ IJ. xv, 5. — ^ Ibid. 2.-4 Luc.
u , 3o. — 5 psai, xvxiv, 10. — ^ Id. cxviii , 8,5. — 7 IJ. cxiv , H. 5, ct
cwxiv, 17.

cxv. 2
 ,

18 S. AUGUSTINl EPISCOPI

luccrna, de calo cllicit diem. » Et hic planedico.: « Do-

)) mine, quis similis libii' » Lunam et stollas tu fccisti,

solem diei tu accendisti, cfclum tu composuisti. Sunt

multa invisibilia meliora. ; Sed forte ct hic dicitur mihi
Angelos cole, Angelos adora. Et hic dicam « Domine, :

))fjuis similis tibi ? » Et ipsos Angelos tu creasti. Nihil sunt

Angeh nisi videndo te. Mclius est cum ipsis

, possidere te,
quam ipsos adorando cadere a te.
XIV. « Omnia ossa mea dicent Domine :
,
quis simihs
)) tibi? » corpus Cbristi sancta Ecclesia, omnia ossa tua
dicant Domine, quis simihstibi? » Et si carnes perse-
: «

cutioni cesserunt ossa dicant « Domine quis similis

, :
,

)) tibi? » De justis enim dictum est « Diligit Dominus :

)) omnia ossa eorum unum ex ilhs non confringetur *. , )>

Quam multis justis in persecutione ossa confracta sunt ?

Postremo : « Justus ex fide vivit'^, » et Christus justificat
impium^ Quomodo autem justificat, nisi credentem et
confitentem? Quia corde creditur ad justitiam ore au-
« ,

))tem confessio fit ad salutem *. » Ergo et iile latro

quamvis ex Lilrocinio ductus ad judicem, et a judice in
crucem, tamen in ipsa cruce justificatus est : corde cre-
chdit, orc confessus est. Neque enim injusto et non jara
justificato diceret Dominus « Ilodie mecum eris in para- :

» diso^ » et tamen ossa ejus confracta sunt. Nam quando

:

ventum est ut corpora deponerentur causa immincntis

sahbati inventus est Dominus jam exanimis, et non sunt
,

03sa ejus comminuta'^. llh autem qui vivebant, ut depo-

nerentur, confracta eis sunt crura ut hoc dolore mortui
,

possent sepeliri. Numquid unius latronis qui perseveravit

impius in cruce, confracta sunt ossa, et non etiam ilhus
qui corde crcdidit ad justiliam, ore confessus estad salu-
« Psal. xxxiii , 21. — • Roni. 1,17. — ^ U. iv, 5. — 4 Id. x, lo. —
5 Luc xxiii, 43. — ^ Joaa. xi>:, 33.
 ENARRATIO I IN PSALMIJM XXXIV, SEIIM. I. 19
tem ? Ubi est ergo hoc quod dictum est « Custodit Do- ;

» minus omnia ossa eorum unum ex liis non contere- ,

» tur^ » nisi quia ossa dicunlur in corpore Domini omnes

;

justi, firmi corde, fortes, nullis persecutionibus et tenta-

tionibus cedentes ad consentiendum malo ? Et unde pos-
sent nullis tentationibus cedere , nisi cum persecutores
dixerint : Ecce ille Deus, ecce qualis ille Deus : veniat
ille, liget tibi : ecce est hic nescio quis in monte magnus
sacerdos : forte ideo pauper es ,
quia non te adjuvat ille

Deus, supphca iUi , et adjuvat : forte ideo aegrotas ,

quia
ilh non supphcas*, supphca iih, et convalesces forte ideo :

fihos non habes, supphca iih, et habebis. Hic vero si in

corpore Domini de ossibus cst, repelht omnes istas voces,
et dicit : « Domine quis simihs tibi ? » Da
, , si vis dare ,

et in hac vitaquod quacro si autem non

,
: vis , tu esto
vita mea quem semper quaero. Hinc ad te hbera fronte
,

exeam, si ahum adoravero,et te offenderoPCras forte mo-

riturus sum, qua fronte te videbo? Magna misericordia

monuit ut bene vivamus, et diem nobis novissi<
ipsius, et
mum mortis nostrae abscondit, ne nobis de futuro ahquid
promittamus. Facio hodie, ct vivo cras non facio. Quid :

si te non invenit cras? Dic ergo inter ossa Christi : « Do-

» mine, quis simihs tibi? Omnia ossa mea dicent : Do-
)) mine, quis simihs tibi ? »

XV. Eruens inopem de manu fortiorum ejus, egenum

«

» et pauperem a diripientibus eum^ » Huc usque Psal-

mus lectus est hodie, huc usque tractandus est ne in fas- :

tidium veniant quae dicta sunt^ dum volumus et aha di-

cere. Sufliciant ergo hodie haec « Eruens inopem de :

« manu fortiorum cjus'^. » Quis eruens, nisi qui manu

fortis est ? Hle David eruet inopem de manu fortiorum
ejus. Fortior enim fuerat diabohis ad tenendam te, quia
• Psal. sxxiii, 21. — 2 ij. XX.XIV, 10.
20 S. AUGUSTINI EPISCOPI

ipse vicit cui consensisti. Sed qiiid Ibcit manu fortis? Nemo
intratin domum fortis ut vasa ejus diripiat, nisi prius al-
ligaverit fortem'. Potestate sua sacratissima , magnificen-
tissima, alligavit diabolum, cffundcndo frameam adcon-
cludendum eum , non
ut eruat inopem et egenum, cui
erat adjutor'^. Quis enim adjutor tibi nisi Dominus cui ,

dicis « Domine, adjutor meus et redemplor meus^? » Si

:

dc tuis viribus prsesumere volueris, inde cades unde pr?c-

sumpseris si de alterius, dominari vult, non subvenire.
:

Ilie ergo unus quaerendus est ,

qui et redemit, et liberos
fecit, et sanguinem suum ut eos emeret dedit, et servos
suos fratres fecit^

ENARRATIO II

IN EUMDEM PSALMUM XXXIV.

SERMO II ^.

De reliqua parte Psalmi.

Ad reliqua Psalmi intendamus animum Dominum-

I. ,

que Deum nostrum, etde sanitate intelligendi, et de

et
fructu bene agendi deprecemur. Quo usque hesterno die
disputatum sit, credo meminisse Charitatem Vestram : ex
ipso locohodiesumamus exordium. Intelligimus enim hic
vocem Christij vocem scilicet capitis et corporis Christi.
Christum cum audis noli sponsum a sponsa separare et
, ,

intellige magnum illud sacramentum « Erunt duo in :

' Matth. XII, 29. — 2 Psal. lxxi , i2. — Md. xviii, i5. — 4 Habitus die

proxiino post supciiorem Sermonem.

 ENARKATIO II IIV PSALMUM XXXIV, SERM. II. 21
» carne iina^ » Si duoin carnc ima, quare non et in voce
una? Xon enim tentationes caput hic pertulit, et corpus
non perfert aut vero fuit causa patiendi capiti, nisi ut
:

corpori prseberet exemplum. Dominus enim voluntate

passus est , nos necessitate : ille miseratione , nos condi-
tione. Proinde illius voluntaria passio, nostra est necessaria
consolatio 5 ut quando talia forte perpetimur, intueamur
caput nostrum , ut ejus exemplo commoniti dicamus no-
bis : Si ille ,
quid nos.^ Et quemadmodum ille, ita et nos.
Quantumlibet enim usque ad mortem saevierit inimicus ,

corporis accedere potuit: quodcorpus nec ipsum extinguere

potuit in Domino quia ,
tertio die resurrexit. Quod in illo
factum est die tertio, hoc in nostro in fine sseculi. Spes
resurrectionis nostrae ditfertur, numquid aufertur? Gog-
noscamus hic ergo voces Ghristi, charissimi, et separemus
eas a vocibus impiorum. Voces sunt enim corporis perse-
cutionem angustiasque et tentationes in hoc saeculo pa-
tientis. Sed quoniam multi hic patiuntur, et pro peccatis

et pro sceleribus suis ; magna vigilantia discernenda est

causa, non poena. Sceleratus enim potest habere Martyris
similem poenam, sed tamen dissimilemcausam. Tres erant
in cruce^, unus Salvator, ahus salvandus, ahus damnan-
dus ; omnium par poena sed impar causa. ,

II. Dicat ergo caput nostrum « Insurgentes testes ini- :

» qui ,
quae ignorabam interrogabant me.
» Nos autem

dicamus Domine quid ignorabas ? Ita-ne tu

capiti nostro :

ahquid ignorabas? Nonne et interrogantium corda nove-

ras? nonne eorum dolos ante prospexeras? nonne in eo-
rum manus te sciens dederas ? nonne ut ab eis patereris
veneras? Quid ergo ignorabas? Ignorabat peccatum et :

hoc peccatum ignorabat, non quasi non judicando, sed

non committendo. Sunt hujusmodi locutiones etiam quo-
' Gcn. 11, 24, ct Ephes. v, 3i. — ' Luc. xxm, 33.
 ,

22 S. AiaUSTINt EPISCOPI
lidian?c , cuni dicis do aliquo : Non novit stare , hoc est
quia non stat : et, Non novit bencfacere, quia non bene-
iacit. Non novit malefaccre, quia non malefacit. Quod
alienum est ab operc , alienum est a conscientia : quod
alienum est a conscicntia , alienum videtur et a scientia.
Ita dicitur quomodo ars non novit vitia^ et
Deusnescire,
tamen per artcm cognita dijudicantur. Hoc ergo nobis
caput nostrum interroganlibus ex ipsius Evangelii sui ve-
ritate respondet, cum dixerimus Domine quid ignora-
:
,

Las ? quid tu potuisti interrogari quod nesciebas ? Respon-

det : Iniquitates ignorabam, de iniquitatibus interrogabar.
Habes in Evangelio , si non me credis ignorarc iniquita-
tcs ,
quia et ipsos iniquos ignoro ,
quibus in fine dicturus
sum : « Non novi vos, recedite a me qui operamini ini-
» quitatem^ » Numquid non noverat quos damnabatj
aut potest justedamnare, nisi bonus cognitor? Et tamen

bonus cognitor non est mentitus dicendo « Non novi , :

» vos » id est non coaptamini corpori meo non hae-

: , ,

retis reguhs meis vitia estis cgo autem ars ipsa sum quse
:
;

non habet vitium et in qua quisque nos discit nisi non ^

facere vitium. « Insurgentes testes iniqui, qu.-e ignorabam

» interrogabant me. » Quid sic ignorabat Ghristus, quam

blasphemare? Hinc interrogabatur a persecutoribus, et

quiaverum dixit, blasphemasse judicatus est'^. Seda qui-
bus? De quibus soquitur : « lletribuebant mihi mala pro
)) bonis et sterihtatem animae meae^. » Ego attuh foecun-
ditatem, ipsi retribuebant sterifitatem : ego vitam , ipsi
mortem ego honorem, : contumehas ego medicinam,
ipsi :

ipsi vuhiera : et in liis omnibusqure retribuebant uti({ue ,

sterihtas erat* Hanc sterilitatcm in afbore maledixit, ubi

f ructum cum qucoereret non invenit *. Folia erant, et fruc
' Matth. VII , q3. — > IJ. XXVI ,65.-3 psal. xxxiv, 12. — ^ Mattlj
XXI , 19.
 EWARRATIO II m PSALMUM XXXIV , SEHM. II. 23
tus non erant : verba erant , et facta non erant. Vide in
verbis numerositatem , et in factis sterilitatem : c Qui
5) praedicas non furandum furaris qui dicis non adulte-
,
5

)) randum , adtdteras ^ » Tales erant qui Ciiristum quse ,

ignorabat interrogabant.
III. « Ego autem cum mihi molesti essent , induebam
^ me cilicio humiliabam in jejunio animara
: et meam :

» et oratio mea in sinum meum convertetur'^. » Doce-

mur, quidem, fratres, quia pertinemus ad corpus Christi,
quia sumus membra Christi^ et admonemur in omni :

tribulatione nostra non cogitare quemadmodum res- ,

pondeamus inimicis, sed quemadmodum orando Deum

propiticmus, etmaxime ne tentatione vincamur -,
deinde,
ut etiam illi qui nos persequuntur, ad sanitatem justitiae
convertantur. Nullum majus , nullum melius negotium
est in tribulalione, quam recedere ab eo strepitu qui foris
est , et ire in interiora mentis secretaria * 5 ibi Deum invo-
care , ubi nemo videt gementem et subvenientem ; illius

cubiculi adversus omnem extrinsecus illatam molestiam

ostium claudere , humiliare se ipsum in confcssione pec-
cati , magnificare et laudare Deum, et corripientem et
cousolantem : prorsus hoc omni modo tenendum est. Ve-
rumtamen in corpore hoc dixerimus id , est , in nobis : ia
Domino autem nostro Jesu Christo quid tale agnoscimus?
Evangelio perspecto et diligentissime perscrutato non in-
venimus Dominum in aliqua passione et tribulatione sua
induisse se cilicio. Jejunasse quidem eum legimus postea-
quam baptizatus est cilicium ibi nullum audivimus, :

nullum legimus jejunasse autem nondum Judseis perse-

:

quentibus, sed diabolo tentante^. Non eo tempore dico

jejunasse Dominum quando eum interrogabant quae ig- ,

• Rom. 11, ai, 22. — » Psal. xxxiv , i3. — ^ i Cor. lu , 27. — 4 UatUi.
VI, G. — 5 id. IV, I.
 ,

24 S, ALGtSTINl EPISCOin

norabat , et(iuaiulo rctribiiebant mala pro l)onis , insec-

tando, perscquendo , tenendo, flagellando, vulnerando,
occidendo : scd tamcn in his omnibus, iratres, si aliquan-
tulum pia curiositate levcmus vclum, et interiora hujus
Scripturre oculo cordisintcntorimcmur, invcnimus et hoc
fecisse Dominum. Cilicium fortasse appellat carnis suae
mortalitatcm. Quarc cilicium? Propler similitudinem car-
nis peccati. Apostolus enim dicit : « Misit Deus Filium
» suum in simihtudine carnis peccati, utde peccato damna-
» ret peccatum in carne ^
: » hoc est, Filium suum induit ci-
licio ut de cilicio damnaret hoedos. Nonquiapeccatum erat,
non dico in Ycrbo Dei, sed nec in ipsa quidem dico anima
sancta et mente hominis, quem sibi ad unitatem personae
Verbum Dei et Sapientia coaptaverat ; scd nec in ipso cor-
pore peccatum ulium erat, sed similitudo carnis pcccati
erat in Domino^ quia mors non est nisi de peccato', et
utique corpus illud mortale erat. Nam nisi mortale esset,
non moreretur non moreretur, non resurgeret si non
; si •,

res.urgeret, exemplumvitse setcrnae nobis non demonstra-

rct. Ergo sic dicitur mors peccatum, quse facta est pecca-

to, quomodo dicitur lingua graeca, lingua latina, non

ipsum membrum carnis, sed quod fit per mcmbrum car-
nis. Nam lingua in membris nostris unum est de caeteris

sicut oculi, nasus, aures etcoetera: lingua autem graeca,

,

verba gr;ieca sunt ncn quia verba lingua sed quia verba
5 ,

per linguam. Dicis de aliquo Agnovi faciem ipsius, de :

membro corporis loquens et dicis etiam Agnovi manuni : :

ipsius absentis, non manum in corpore sed scripturam ,

quce lacta cst per manum quae crat in corpore. Sic ergo
peccatum Domini, quod factura est de peccato quia inde ,

carnem assumpsit, de massa ipsa qua? mortem meruerat

ex peccato. Etcnim ut celcrius dicam Maria ex Adam ,

' Rom. vm, 3. — = Roni. v, i3.

 ,

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXIV, SERM. II. 25

mortua propter peccatum, Adam
mortuus propter pecca-
tum, et cai'0 Domini ex Maria mortua est propter delenda
peccata. Hoc cilicio se induit Dominus : et ideo non erat
agnitus ,
quia sub cilicio latitabat. « Gum mihi, inquit,
» molesti essent, induebam me cilicio: » id est, illi sae-

viebaut, cgo latebam. Si enim latere noUet, nec mori

posset^ quandoquidem uno temporispunctostillamquam-
dam potestatis suse, si vel stilla dicenda est, exeruit,
quando eum tenere voluerunt, et ad unam ejus interro-
gationem : « Quem quseritis ? redierunt omnes retro et
» ceciderunt^ » Tantam potestatem in passione non hu-
miliaret, nisi sub cilicio lateret.
IV. Ergo « Induebam me cilicio et humiliabam in :

» jejunioanimam meara. » Iterum si intelleximus cili-

cium quomodo intelligimus jejunium? Manducare vole-
,

batChristus quando poma quaerebat in arbore et si in-

, ,

veniret manducaret^? Bibere volebat Ghristus quando

dixit mulieri Samaritanoe « Da mihi bibere^, » dixit in :

cruce : « Sitio * ? » Quid esurivit ,

quid sitivit Ghristus
nisi bona opera nostra? In ilhs enim crucifigentibus et
persequentibus, quia nulla bona opera invenerat ,
jeju-
nabat : retribuebant enim sterihtatem animae ipsius. Nam
quale jejunium ipsiusfuit, qui vix invenit unum latronem,
quem in cruce gustaret ^? Apostoh enim fugerant, et se in
turba absconderant^. Et ille Petrus qui se nsque ad mor-
tem Domini perseveraturum esse promiserat jam ter ne- ,

gaverat, jam fleverat'', et adhuc in turba latebat, adhuc

timebat ne agnosceretur. Postremo illo viso mortuo om- ,

nes de saluteipsadesperaverunt: quos desperantes invenit

post resurrectionem , et locutus cum eis invenit eos do-
lentes et lugentes, nihil jam sperantes. Nam et ita sunt

Joan. xviu, 4-6. — * Matlh. xxi, 19. — 3 Joan. iv, 5. — 4 IJ. xix, 28.
— 5 Luc. xxiii, 4o. — 6 Mattli. xxvj, C9. — 7 Joan. xxiu, 37.
26 S. AUGtlSTINI EPISCOPI

qnidam eorum cnm co locuti, cum diccret : « Quid loqui-

). mini intcr vos? » Illi enim de illo loquebantur : « Tu
» solus, intjuiunt, pcrcgrinus cs in Jerusalem, et non
» cognovrsli (|une fccerunt sr.ccrdotes ct princiiies nostri
» dc Jesu Nazareno, qui erat potcns in factis ct dictis,

» quomodo eum crucifixerunt et occiderunt? Nos autem

» sperabamus, quia ipse erat rcdemptnrus TsraeP. » In
magno jejunio Dominus remanserat, nisi reficeret (juos

vorarct. Nam refccit eos, consolatus est eos , confirmavit

eos, et in corpus suum convertit eos. Fuit ergo et hoc
modo Dominus noster.
in jcjunio
y. « Et oratio mea inquit, in sinitm meum cotiverte-
,

» tur*. » In hoc plane versu magnus sinusest, et praestet

Dominus ut penetrabilis nol^is fiat. In sinu enim secretum

agnoscitur. Et quidcm fratres et nos orare sio bene ad-
, ,

raonemur in sinu nostro, iibi Deus videt, ubi Deus au-

dit^, quo nullus oculus humanus pcnetrat, quo non videt
nisi qni subvenit; nbi oravit Susanna, et cum ejus vox ab
honiinibus non audiretur, a Deo tamen audita est^. Ethoc
bene admonemur : sed in Domino nostro ahquid plus de-
bcnuis intelligere, quia et ipse oravit. Et ([uidcm cihciura
ejus nonagnoscimus in Evangclio secundum litteram. Nec
jejunium ejustempore passionis secundum litteram adeo- :

que ea exposuimus in alK^goria ct similitudine dicta, ut

potuiraus. Orationem vero ejus et de cruce audivimus :

« Deus meus, Deusmeus, ut quid me dereliquisti^? »

Sed et ibi nos eramus. Quando enim eum dereliquit Pa-

ter, a quo nuncpiani discessit? Lc^gimus etiam in monte

orasse solum Jesum legimus pernoctasse in oratione;

,

ctiam sub tempus ipsius passionis*'. « Insinum ergo meum

' Luc. XXIV, 18-2 I. — ' Psal. XXXIV, i3. — * Matth. vi. — 4 Dan. xui,
35 et 44- — ^ Piial- xx> ? 2 , et Jlattli. xxvm, ^6. — ^ IJ, xiv, '23, et

LUC. VI, 12.

 ENARRATIO II IN PSALMtJM XXXIV , SEHM. II. 27
» convertetur oratio mea. » Nescio quid melius intelligam
de Domino : interim nunc quod occurrit , forte mclius ali-

quid postea occurret, vel mihi, vel cuiquam meliori, « In

» sinum meum hoc inlelligo
convertetur oratio mea , »

dictura, quia in sinu suo ha])ebat Patrem. Deus enim erat

in Christomundum reconcilians sibi*. Insehabebat quem
deprecaretur : non erat ab illo longe, quia ipse dixerat:
« Ego in Patre, et Pater in me est*. » Sed quia oratio ad
ipsum magis hominem pertinet secundum enim quod :

Verbum est Christus, non orat, sed exaudit et non sibi ;

subveniri quaerit, sed cum Patre omnibus subvenit; quid

est: Oratio mea in sinum meum convertetur, » nisi, in
'i

me ipso humanitas in me ipso interpellat Divinitatem?

VI. proximum, sicut fratrem nostrum, ita com-'
« Sicut
» placebam tanquam lugens et contristatus, ita humi-
:

» lialjar^. » Ad corpus saum respicit jam nos hic videa- :

mus. Quando gaudemus in oratione, quando mens nostra

serenatur, non prosperitate sseculi, sed luce veritatis qui :

sentithanc lucem^ novitquod dicoet videt hic agnoscit- ,

que quod dictum est: « Sicutproximum, sicut fratrem nos-

» trum, ita complacebam. »Sic enim tunc anima placet Deo,

non longeposita « In illo, inquit, movemur et sumus^ »

: :

quasi fratri quasi propinquo ,

quasi amico. Si autem ,

non est talis, ut possit sic gauderCj sic fulgere, sic pro-
pinquare, sic adhaerere, et videt longL- se inde, faciat quod
sequitur : « Tanquam lugens et contristatus, ita humilia-
» bar.Ut fratrem nostrum ita complacebam » propin- , ,

quans dixit. « Ut lugens et contristatus sic humiliabar, » ,

reraotus et longe positus dixit. Quid enim luget, nisi quod

desiderat et non habet? Et nonnuncjuam in uno hominc
utrumque contingit, ut aliquando propinquet, et ahquando
' 2 Cor. V, 19. — » Joan. xiv , 10. — ^ Psal. xxkiv , 14. — 4 Act.

xvii , 28.
 ,

28 S. AUGU8TINI EPISCOPI
propinquet, ct alit|uando longe fiat : propinquat luce vc-
lilatis , longe fit nubilo caniis. Ne^iue enini , Iratres , Deo
qui ubique est, et nullo continetur loco, aut per loca
propin((namus , aut ab illo pcr loca removemur. Propin-
quarc ilJi , est similcm iJli (icri ^ rcccdcre ab iJIo, dissimi-
lem illi fieri. Nonne cum vides duas res prope similcs
dicis: Propinquat hoec iJli? Et quando tibi dissimilia de-
monstrantur, quamvis uno loco ct plcrumque una manu
teneantur, dicis : Longe cst hoec species ab ilJa ? AmlDas
tcncs, amJjas adjungis, et dicis : Longe est haec res ab
illa : non utique loco , sed dissimilitudine. Si ergo vis ap-
propinquare, similis eslo 5 si non vis esse similis , longin-
quabis. Sed cum simiiis es, gaude; cum dissimilis, geme:
ut gemitus excitet dcsiderium •, imo desiderium e-scitct ge-

mitum, et per gemitum propinques, qui coeperas longin-

quare. Nonne Petrus propinquavit quando dixit « Tu
,
:

» es Christus Filius Dei vivi^.^ » Et rursum idem ipse

longe factus est dicendo : « Domine absit a te non fiet
, ,

» istud^. » Denique tanquam proximus quid dixit propin-

quanti? « Beatus es Simon Barjona^. » Tanquam longin-

quanti etdissimili quid dixit? « Redi retro, Satanas''. » llli

propinquanti : « Non tibi revelavit caro et sanguis , in-

» quit , sed Pater meus qui in coelis est : » iliius lux te
perfudit Quando autem longe factus
, illius luce fulgcs.
contradixit passioni Domini futurse pro salute nostra ?
« Non sapis in([uit qua3 Dci sunt sed quae sunt homi-
, ,
,

» num^. » Merito ambas res ponens quidam in Psalmo

ait : « Ego dixi in extasi mea : Projcctus sum a facie ocu-
» lorum tuorum''. » In extasi non dicerct, nisi propin-
quaret. Extasis enim mentis excessus est. Effudit supcrse
animam suam et propinquavit Deo et per quamdam , :

• Matth. XVI, i6. — 2 Ibid. 22, — 3 Ibid. 17. — 4 Ibid. 23. — 5 Ibid.

— '^
Psal, XXX, 23.
 ,:

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXIV , SERM. II. 29

nubem poiidusque carnis rursus in terram projectus , re-
colens ubi fuisset, et videns ubi esset, dixit. « Projectus
sum a facie oculorum tuorum. » Ergo « Sicut proximum

» sicut fratrem nostrum complacebam » proestet ut

ita ,

fiat in nobis. Quando autem non fit vel hoc fiat « Tan- , :

» quam lugens et contristatus , ita humiliabar. »

VII. « Et adversus me laetati sunt etconvenerunt^^ » in

unum. Illi laeti, ego tristis. Sed modo audivimus iuEvan-
geUo : « Beati qui lugent-. » Si beati qui lugent, miseri
qui rident. me laetati sunt et convenerunt
« Adversus :

» congregata sunt in me flagella, et ignoraverunt. » Quo-

niam quae ignorabant interrogabant me etipsi ignorave- ,

runt quera interrogarent.

VIII. « Tentaverunt rae, et subsannaverunt me subsan-
» natione^. » Id est, irriserunt me, insultaverunt mihi
hoc capiti, hoc corpori. Attendite , fratres, ad gloriam
Ecclesise ,
quae nunc est ; respicite opprobria ejus praete-
rita, respicite aliquando undique fugatos esse Christianos,
et ubicumque inventos , illusos , caesos , occisos , bestiis

objectos, incensos^ Isetatos homines adversus illos. Quod

capiti, hoc enim Domino in cruce, sic
et corpori. Sicut
corpori ipsius in omni illa quae jam facta est persecutione :

nec desinunt etiara nunc persecutiones ipsorum. Ubicum-

que invenerint Christianum solent insultare, exagitare ,
,

irridere, vocare hebeterc, insulsum^ nullius cordis, nullius

peritiae. Quidquid volunt faciant , Christus in coelo est :

quidquid volunt faciant, honoravit ille poenam suam, jam

crucera suara in oranium frontibus fixit : impius insultare
permittitur, saevire non permittitur sed tamen ex eo quod ^

lingua promit, intelligitur quid gestet in corde. « Stride-

» runt in me dentibus suis. »

IX. « Doraine ,
quando respicies ? Restitue animara
' Psal. xxxiv, i5. — 2 Matth. v, 5. — 3 Psal ^xxiv, i6.
 :

30 S. AUGUSTINI EPISCOPl

» mcam ab astiuiis eoiiim, a leonibus unicam meam^ »

Nobis enim tardum est, et ex persona nostra hoc dictum

est « Quando respicies? » id est, (juando videbimus vin-
:

diclam de liis qui nobis insullanl? quando illam viduam

jiidex toedio victus exauditurus est"-? Verumtamen judex
noster non tjrdio^ scd amore differt salutcm nostram 5 ra-
tionc non Inopia non quia non potest et modo subveni-
, 5

rc, sed ut numerus omnium nostrum usque in finem

possit implcri. Et lamen nos ex dcsiderio quid dicimus?
» Domine, quando rcspicics? Rcstilue animam meam ab

» astutiis eorum, a leonibusunicam raeam, » id est, Ec-

clesiam mcam a ssevientibus.

X, Denique vis nosse quid sit illa unica? Lege sequen-
tia : « Confitcbor tii)i , Domine , in Ecclesia multa , in
» populo gravi iaudabo te^. » Plane « In Ecclesia multa
» confitebor tibi, in populo gravi laudabo te. » Fit enim
confessio in omni multitudine , sed non in omnii:)us Deus
laudatur tota muititudo audit coniessionem nostram, sed
:

non in omni multitudine iaus Dci est. In ista enim omni

muititudinc, id cst , in Ecclesia, quae toto orbe terrarum
diflusa est ,
paiea est et frumentum palca : volat, frumeii-
tum manet ideo In popuio grayi laudal^o te. » In gravi
; «

populo, quem ventus tentationis non aufert, in his Deus

laudatur. Nam in palea biaspbematur semper. Quando
palea nostra attenditur, quid dicitur? Ecce quomodo vi-
vunt Cbristiani, ccce quid faciunt Cbristiani et fit quod :

scrii)tum est « Quoniam nomen meum per vos blasphe-

:

» matur in Gentibus^.
» Inique, invide, aream inspicis,

qui totus in paiea es non tibi faciie grana occurrunt ,

quaere ctinvenies populum gravem, in quo Dominumiau-

des. Vis invenire? Esto taiis. Nam si non fueris talis, dif-^

> Psal. xxxiv, 17. — ' Luc. xvm, 3. — ^psal, xxxiv, i8. — ^lsai. lii, 5, et
Rom. II, 24.
 ENARRATIO II IN PSALMUM XXXIV , SERM. II. 31
ficile est ut non omnes tales tibi videantur qiialis es. « Et
» comparantes, ait Apostolus , semetipsos sibimetipsis^, »

non intelligunt. « In populo gravi laudabo te. »

XI. Non insultent mihi qui adversantur mihi inique^. »

Insultant enim mihi de palca mea. Qui oderunt me gra- «

» tis , » hoc est, quibusnihil nocui. « Et annuentes ocu-

» lis : » hoc est, hypocritae , simulati. « Quoniam mihi
» quidem pacifice loquebantur^. »Quidest: « Annuentes
» oculis ? » Pronuntiantes vultu quod in corde non ges-
tant. « Et annuentes ocutis » qui sunt? « Quoniam mihi
» quidem pacifice loquebantur : et super iram dolose co-
» gitabant. Et diJataverunt in meossuum*. » Primo an-
nuentes oculis, lcones ilii quaerentes rapere et devorare,
primo bJandientes pacifica loquebantur, et super iram do-
lose cogitabant. Quae pacifica loquebantur? « Magister,
» scimus quia nullius personam accipis , et in veritate
» viam Dei doces : Licet dare tributum Caesari , an non
» licet^? » Mihi quidem pacifica loquebantur. Quid est?

Eos tu non agnoscel^as, et faJlebant te oculis annuentes?

Inio agnoscebat ideo ait « Quid me tentatis, hypocriT.
: :

» lae? » Postea dilataverunt in me os suum, clamantes :

« Crucifige, crucifige ! Dixerunt : Euge cuge viderunt, ,

» oculi nostri. » Hoc jam insultando : « Euge, eugc, Pro-

» phetiza nobis, Christe^. » Quomodo simulata crat pax
ipsorum, quando tentabant de nummo , sic jam insuJtatoria

laus eorum. « Dixerunt : Euge , cuge , viderunt oculi

» nostri : » id est, facta tua, mirabilia tua. Hic est Chris-
tus. « Si ipse est Christus, descendat de cruce, et credi-
» mus ei. Aiios salvos fecit, se ipsum salvum facere non
» potesf. Yiderunt oculi nostri. » Hoc est , totum quod
se jactabat, quod se Filium Dei dicebat^ Dominusautem
• 2 Cor. X , 12. — ' Psal. xxxiv, ig. — ^ Ibid. 20. — 4 Ibid. 21. —
* MaUh. xxii , 16-18. — 6 Id. xxvi, 68, — 7 Id. xx\ni, 42. — ^ Joan. xix , 7.
 ::

32 S. AUGUSTINI EPISCOPl
patiens h.Trebat non potentiam pcrdiderat, scd
iii cruce :

palientiam demonstrabat. Quid enim illi erat magnum de

cruce desccndere , c(ui potuit postea de sepulcro resur-
gere? Sed cessisse videretur insultantibus : et hoc oporte-
bat , ut resurgens suis se ostenderet, et non illis, in magno
sacramcnto : quia resurrectio ipsius vitam novam signili-

cabat, vita autcm nova amicis nota cst, non inimicis.

XII, « Domine, ne sileas*. » Quid est, « Ne
Vidisti,
» sileas? » Judica. De judicio etenim dicitur ([uodam loco
« Tacui , num([uid semper tacebo^? » Et de dilatione
judicii discitur peccatori : « Haec fecisti , et tacui ; suspi-
» catus es iniquitatem, quod ero tibi similis^. » Quomodo
tacet qui loquitur pcr Prophetas, qui loquitur ore suo in
Evangelio ,
qui loquitur pcr Evangelistas, qui Ioc|uitur
per nos quando verum dicimus? Quid ergo? Silet a judi-
cio, non non a doctrina. Hoc autem judicium
a prsecepto,
ipsius invocat quodam modo Propheta, et prsedicit « Vi- :

» disti, Domine, ne tacueris » id est, quia non silebis, :

« Domine, ne discedas a me. »

quia necesse est ut judices.
Donec veniat judicium ne discedas a me, sicut promisisti
« Ecce ego vobiscum sum usque in consummationem sa3-

» culi*. »

XV. « Exurge, Domine, et intende judicio meo^. »Gui

judicio? Quia tribulatus es , ([uia laboribus ct doloribus
cruciatus es? Nonne ista etiam multi mali patiuntur? Cui
judicio? Ideo justus, quia ista pateris ? Non. Sed quid?
« mco, » Quomodo sec[uitur? « Intende judicio
Judicio
» meo, Deus meus et Dominus meus, in causam meam^. »

Non in poenam meam sed in causam meam non in id , :

quod mecum habet latro commune, sed in illud quod

« Beati c|ui persecutionem patiuntur propter justitiam''. »

» Psal. xxxiv, 22. — ' Isai'. 42. i4- — ^ P^a'- t^i-i^) 21. — 4 MaUh. xxiir,

20. — 5 pjai. xxxiv, 23. — ^ Ibi<l. — 7 MaUli. v, 10.

 ENARUATIO U IN PSALMUM XXXIV, SERM. II. 33
Hsec enim causa discreta est. Nam poena similis est bonis et

malis. Ilaque Martyres non facit pcena, sed causa. Nam si

pcena Martyres faceret , orania metalia Martyribus plena

essent, omnes catenae Martyres traherent, omnes qui
gladio feriuntur, coronarentur. Ergo discernatur causa.
Nemo dicat : Quia patior justus sum. Quia ipse qui prinio
passus est, pro justitia passus est : ideo magnam exceplio-
nem addidit : « Beati qui perseculionem patiuntur propter
» justitiam ^. » Nam multi habentes bonam causam fa-
ciuntpersecutionem^ etbabentesmalam causam patiuntur
persecutionem. Si enim persecutio non posset fieri bene ,

non diceretur in Psalmo

«Detrahentem proximo suo oc- :

» culte, hunc persequebar-. » Deinde, fratres, pater

bonus et justuc nonne persequitur fdium luxuriosum?
Persequitur vitiaejus, non ipsum non quod genuit, sed ;

quod ille addidit. Medicus nempe qui ad salutem adhibe-

tur, nonne ferro plerumque armatur.^ Sed contra vulnus,
non contra hominem. Secat ut sanet et tamen cum sc- , :

cat aegrotum, doletille, clamat, resistit, et si forte febre

mentem medicum caedit; nec tamen ille
perdiderit, etiam
desistit a salute segrotantis quod novit facit, illum male- ,

dicentem conviciantem non curat. Nonne excitantur

,

cuncti lethargici ne sdmno gravi premantur in mortem ?

,

Et hoc patiuntur a fiHis suis quos charissimos genuerunt;

et non est charus fdius , nisi fuerit dormienti patri nio-
lestus. Lethargici excitantur, phrenetici hgantur sed ta-
:

men utrique amantur. Nemo ergo dicat : Persecutionem

patior non ventilet poenam sed probet causam ne si
: , :

causam non probaverit, numeretur cum iniquis. Ideo

quam vigilanter, quam optime hic commcndavit « Do- :

» mine, intende judicio meo, » non pctiiis meis « Deus :

» meus et Dominus meus in causam meam. »

' Matth. V, lo. — 2 Psal. c, 5.

cxv. 3
 »»,

34 S. ADGUSTINI EPISCOPI
XI V. « J udica me, Dominc, sccundum justitiam meam' .

Hoc est, in causam mcam. Nonsecundum pocnam meam,

sed, « Secundum justitiam meam Dominc Deus meus, » ,

idcst, secundumhoc mc judica.

XV. « Et non insultent in me » inimici mei. « Non dicant :

» in corde suo : Eugc, euge, anim.P nostrae^ : » id est, Feci-

mus quod potuimus, occidimus, a bstulimus. « Non dicant :

Ostende quia nihil lecerunt. « Non dicant: Ahsorbuimus

» cum. » Unde illi Martyrcs dicunt « Nisi c[uia Dominus :

» erat in nobis, fortasse vivos absorbuissent nos^. wQuid cst,

« Absorbuissent nos? » In corpus siium trajecissent nos.
Hoc enim absorbes, quod in corpus tuum trajicis. Vult te
mundus absorbcre tu absorbe mundum, trajicc illum in
:

corpus tuum, macta ct manduca. QuodPetro dictum est:

» Macta et manduca^ » occide in eis quod sunt, f ac eos quod
:

tu es. Ilh autem contra si tibi persuascrint impictatem

absorberis ab eis. Non quando perscquuntur te , ab his
absorberis-, sedquando tibi persuadent quod sunt. « Nec
» dicant Absorbuimus cum. » Tuabsorbe corpus Paga-
:

norum. Quarc corpus Paganorum ? Vult te absorbere, f ac

ilh quod vult tibi facere. Ideo fortasse vitulus ille com-

minutus in aquam missus, et pofum datus est, ut absor-

berctur ab Israel corpus impiorum'". « Erubcscant et re-

» vereantur simul, qui gratuhuitur mahs meis : induantur

» confusione et verecundia^ :» ut nos illos absorbeamus

erubescentes et confusos. « Qui mahgna loquuntur ad-

» versum me. » Uh erubescant, ilh confundantur.
XVI. Quid tu jam caput cum membris? « Exultent et
» laetentur qui volunt justitiam meam : » qui hgeserint
corpori meo. « Et dicant scmper Magnificctur Dominus, :

» qui volunt pacem servi ejus. Et hngua mea mcditabitur

> Psal. xxxiv, 24. — ' Il>id. 20. — 3 IJ. cxxiii, 1 et 3. — 4 Act. x, i3.
— 5 Exod. xxxu, '20. — ^ Psal. xxxiv, 26.
 ENARRATIO IN PSALMUM XXXV. 35
» justitiam tuam, tota die laudem tuam *. » Et cujus lin-

gua durat meditari tota die laudem Dei? Ecce modo paulo
longior sermo factus est, fatigamini. Tota die Deum lau-
dare quis durat? Suggero remedium, unde tota die laudes
Deum, sivis. Quidquid egeris bene age, et laudasti Deum.
Quande cantas hymnum laudas Deum lingua tua quid , :

agit, nisi laudet et conscientia tuaPCessasti ab hymno

cantando discedis ut , reficiaris? noli inebriari, et iaudasti
Deum. Discedis ut dormias? Noh surgere ad malefacien-
dum Deum. Negotium agis ? Noli fraudem fa-
, et laudasti
cere et laudasti Deum. Agrum colis? Noli litem movere,
,

et laudasti Deum. In innocentia operum tuorum prsepara

te ad laudandum Deum tota die.

ENARRmO
IN PSALMUM XXXV^
I. Intendat Charitas Vestra paululum textum et mys-
teria Psalmi hujus, et curramus eum quia in multis locis ,

apertus est ubi autem obscuritatis necessitas nos immorari

:

coegerit, tolerabitis fructu discendi. « Dixit injustus ut

)) delinquat in semetipso , non est timor Dei ante oculos
» ejus" : )) Non unum hominem, sed genus hominum ini-
quorum dicit ,
qui sibi adversantur, non intelligendo ut
bene vivant-, non quia non possunt, sed quia nolunt.
Ahud est enim quando quisque conatur aliquid intelligere,
et per infirmitatem carnis non potest , sicut dicit quodam
loco Scriptura : « Quia corpus quod corrumpitur, aggravat
' Psal. xxxiv, 27, 28. — ' Sernio liabitus forte die sabbati, ex n. 19. —
3 Psal. XXXV, 2.
3.
36 S. AUGUSTIINI EIUSCOPI

)) animani , et doprimit tcrrcna inhabitatio sensum niulta

)) cogitanlem '
: )> aliud auteni ([uando perniciosius a^it
adversum seipsum cor humanum ut quod possit intel- ,

ligere, si bona voluntas accederet, non intelligat, non

quia dillicile est , sed quia voluntas adversa est. Hoc
autem fit dura amant peccata sua, et oderunt praecepta
Dei. Sermo enim Dei adversarius tuus est, si tu amicus
sis iniquitatis tune si autem tu adversarius sis iniquitatis
5

tua3, sermo Dei amicustuiis est, et adversarius iniquitatis

tuae. Si ergo odisti iniquitatem tuam jungis te sermoni ,

Dei et critis duo adversus illam perimendam^ tu et sermo

,

Dei. Tu enim per te ex viribus tuis nihil potes adjuvat :

te ille qui tibi sermonem misit, et vincitur iniquitas. Si

tu illam odisti et Deus dimisit et eris liber
•, si autem , :

ipsam diligas 5 contrarium est tibi intelligere quidquid

contra illam dicitur. Fac hominem quomodo sit
quaerere
aequalis Filins Patri-, credidit, quserit intelligere nondum ,

potest. Magna enim res est , ei: vires majores desiderat ut

possit capi •, et est inilium fidei quod custodit animam
donec roboretur. Lacte nutritur ut perveniat ad liabitu-
dinem et firmitatem cibi solidioris ut possit intelligere 5 :

« In principio erat Verbum, et Verlnuu erat apud Deum,

)) et Deus erat Verbum-. )> Antequam hoc possit, nutri-

tur in fide : et conatur intelligere , ut intelligat quantum
Deus dcderit. Numquid et hoc cum conatu intelligit :

» Quod non vis

tibi fieri , alii ne feceris ^ ut qLiia non : )>

vis pati iniquitatem non facias iniquitatem quia non vis ,

^

pati dolnm et insidias non insidieris alteri ? Hoc autem ,

cum non vis intelligere, voluntati tua? tribuitur. Ideo

« Dixit injustus, ut delinquat in semetipso : » proposuit
delinquere.
II. Sednumquid ([ui proponit dehnquere ,
publice hoc
' Sap. IX, i:"). — ' .loaii. i, i .
— -^
Wlj. w, iG.
 ,

ENAKRATIO IN PSALMUM XXXV. 37

dicit , et non in semetipso? Qiiare in semetipso? Quia
homo illum non videt. Quid crgo, quia homo non videt,
in ipso corde, ubi sibi dicit ut dehncjuat , Deus ibi non
videt? Videt ibi Deus. Sed quid sequitur? « Non est timor
)) Dei ante oculos ejus. w Ante oculos timor hominum est.

Non audet enim pubhce profiteri iniquitatem , ne vel re-

prehendatur, vel damnetur ab hominibus. Discedit autem
a conspectu hominum quo? Ad semetipsum ducit se : :

intro , etnemo illum videt ubi meditatur dolos et insi- :

dias et dehcta nemo videt. Posset nec ibi apud se medi-

,

tari , si cogitaret quia Deus illum videt : sed quia non est
timor Dei ante oculos ejus ,cum discesserit a conspectu
hominum ad cor suum, ibi quem timeat ? Numquid non ibi
est prsesens Deus ? Sed non est timor Dei in conspectu ejus.
III. Meditatur ergo dolos : et sequitur, (Forte latet il-

lum ,
quia Deus ibi videt ? Etiam ostenditur quod dicere
coeperam : latet illum , sed volentem- quia contra se fecit
nolens intelJigere. ) « Quoniam dolose egit in conspectu
)) ejus'. )) In cujus conspectu? Cujus timor non est ante
oculos ejus qui dolose egit. « Ut inveniret iniquitatem
)) suam et odisset. , Iste sic egit ut non inveniret. Sunt ))

enim homines qui quasi conantur quserere iniquitatem

suam et timent iJlam invenirc; quia si illam invenerint,
,

dicitur illis Recedite ab ilia haec fecisti antequam sci-

: :

res, iniquitatem fecisti cum esses in ignorantia dat Deus 5

veniam modo cognovisti eam dimitte iliam ut possitfa-

, ,

cile ignorantiaeture venia dari, et libera fronte dicas Deo:

« Dehcta juventulis mese et ignorantine meas ne memine-
» ris ^. )) Hac iJlam quaerit, hac timet ne inveniat illam :

doJose enim cpi.Terit. Non sciebam quia peccatum est,

quando dicit homo? Cum viderit quia peccatum est, et
desliterit facere ipsum peccatum ,
quod ideo faciebat
' Psal. XXXV, S. — ' Td. xxiv, 7.
S8 S. AUGUSTim EPISCOPI

fjnia Ignorabat; vcrc sic voluit nosse iniquitatem , ut in-

venirct , et odissct. Nunc autem multi dolosc agunt ut ,

inveniant ini{[uitatem suam id cst non cx animo agunt , ,

invenire et odisse. Sed quia in ipsa inquisitione dolus est,

in inventione defensio iniquitatis erit. Gum enim invenerit
iniquitatem , ecce jam manifcstum est illi, quia iniquitas
est. Noli illam faccrc, inquis. Et iile qui dolose agebat ut
inveniret, jam invenit, et non odit. Quid enim dicit?
Quam multi lioc faciunt , ct (juis hoc non facit? Et num-

quid omncs perditurus est Dcus? Aut certe hoc dicit : Si

noUet Deus ilia ficri , viverent homines qui ista commit-
lunt? Vidcs quia doiose ageljas ad inveniendam iniquila--
tem tuam? Nam si non dolose, sed sinceritcr ageres, jam
invenisses et odisses : modo invenisti et defendis : dolose
ergoagebas, cum qusereres.
Verba oris cjus iniquitas et dolus noluit intelli-
IV. « ,

» gcre, ut bene ageret ^ » Videtis quia voluntati illud

tribuit quia sunt homines qui volunt intelligere et non
: ,

possunt •, sunt autem homines qui nolunt intelligere, ideo

non intelligunt. « Noluit intelligercut bene ageret. »

V. « Iniquitatem meditatus cst in cubili suo "^.

» Quid
dixit, « In cubili suo? Dixii injustus , ut delinquat in se-
» mctipso : » quod dixit superius : « In semetipso , » hoc
hic dixit , « In cubili suo. » Gubile nostrum est cor nos-
trum tumultum patimur malae conscientise et ibi
: ibi ,

requiescimus quando bona conscientia est. Qui amat cu-

,

biic cordis sui, ahquid honi ibi agat. Ibi est cubile, ubi

nos Dominus Jesus Christus jubet orare « Intra in cubi- :

» culum tuum ct claude ostium tuum. » Quid est,

,

« Claude ostium tuum? » Noli talia expectare deDeo,

qUae forinsecus sunt*, sed ea quae intrinsecus sunt. « Et
Pater tuus, qui videt in abscondito, reddet tibi^. » Quis
I
Psal. XXXV, 4 — ^ ll)i(l. 6. — 3 Matth. vi, 6.
 ,

ENARKATIO IN PSALMtJM XXXV. 39

est qui non claudit ostium? Qui talia petit a Deo pro
magno, et ibi consdtuit omnes preces suas , ut accipiat
ea ,
tuum
quoe sunt liujus saeculi bona. Patet ostium
turba videt cum oras. tuum? Ut
Quid est claudere ostium
lioc petas a Deo, quod solus Deus novit quomodo tibi det.

Quid est hoc propter quod claudis ostium, et petis? « Quod

» oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis
» ascendit^ » Etforte nonascendit in ipsum cubile tuum,
tuum. Sed Deus novit quid tibi daturus est.
id est, in cor
Quando autem crit? Quando revelabilur Dominus, quando
apparebit judex. Quid enim manif estius quam quod dic-
turus est ad dexteram positis? « Venite, benedicti Patris
» mei percipite regnum quod vobis paratum cst ab ori-
,

» ginemundi-. » Audienthaec illi qui ad sinistram erunt,

et gement infructuosa poenitentia^ quia cum ita viverent, ;

cam fructuose noluerunt agere. Quomodo gement? Quia

non est ilhs locus correctionis. Audient aulem et ipsi :

« Ite in ignem aetcrnum, qui paratus est diabolo et angelis

M eis*. » Iste est auditus malus. Nam justi ad auditum

bonum gaudebunt sic enim scriptum cst « In memoria

: :

» aeterna erit justus, ah auditu malo non tiraebit^. » A

quoauditu malo? Quem audituri suntilli « Ite inignem :

» oeternum. » Deus ergo cpii potest supra c[uam petimus

aut intelligimus facere*^, occultum gemitum nostrum quae-

rit, ut in conspectu ejus placeamus, et non nos quasi de

justitia nostra ante homines jactemus. Qui enim de justitia

sua placcre vult hominibus, non eo fine ut homines qui ,

eum vident Deum laudent , sed ea intentione ut ipse lau-

detur, non claudit ostium contra strepitum : quia patet
ostium in non audit Deus quomodo audire
illo strepitu, et
vult. Cubile ergo cor nostrum iaboremus mundare ubi ,

• Isai Lxiv , 4, et i Cor. ii, 9. — * Malth. xxv, 34- — ' Sap. v, 3. —

4 Maltli. XXV, 4'- — 5 Psal. cxi, 7.
— '^
Eplies. ui, 20.
40 S. AliOUSTIM EPISCOl'1

possit no]<is bcno osse. Novit Charit.is Vestra quam mul^a

multi pntinnlnrin pal)lico,in foro, injurgiis, in conten-
lionibas, in molestiis negotiorum : (juomodo cpiisque fa-

ligatus negotiis foris, currit ad domum suamut ibi requies-

cat, et dat operam cilo (inire negotia quae foris sunt, et
lollere se ad requiem in domum suam. Ideo enim unus-
quisque domum suam habet, quia ibi requiescit. Si vero
Quid ergo?
et ibi molestias patiatur, ubi potest requiescere?
Bonum est ut vel in domo sua requiem habeat. Si autem
palitur forisinimicos, intus forte malam uxorem procedit 5

inpublicum cum vult requiescere ab his quse foris sunt,

:

intrat in domum : tjuando vero nec ibi requiescit, nec foris

requiescit, ubi erit requies? Saltem in cubiculo cordis, ut
toUas te ad interiora conscientisctuae. Siibi invenisti forte
conjugem, quce tibi non faciat amaritudinem , sapientiam
Dei •, cum ipsa conjungere ,
quiesce intus in cubiculo tuo,
non inde te ejiciat fumus mal.ie conscientia^. At ille ut me-
ditaretur dolos, illuc se tollebat, de quo loquitur ista

Scriptura , ubi homines non vident ; et talia ibi medita-

batur, ut nec in ipso corde requiesceret. a Iniquitatem
)) meditatus est incubicuh suo. »

« VI. Astitit omni Quid est, « Asti-

vi.ne non bon.Te ^ •»

)) tit ? » Perseveranter peccavit. de quodam pio Unde et

et bono dicitur. « Et in via peccatorum non stetit-. )>

Quomodo ille non stetit, sic iste astitit. « Malitiam autem

)) non odio habuit. Ibi est finis ibi fructus si non
)> , :

potest non habere maUtiam vel oderit illam. Cum enim ,

odisti iJIam vix tibi subrepit ut ahquid mali facias. Est

•

enim peccatum in mortali corpore sed quid dicit Apos- :

tolus? « Non regnet peccatum in vestro mortali corpore,

» ad obediendum desideriis ejus". » Quando incipit non

esse? Quando complebitur in nobis quod ait : « Gum cor-

• P?al. XXXV, 5. — 5 1(1. i,'i. — ^ Rom. vi, 12.
 »,

ENAURATIO IN PSALMXJM XXXV, 41

» hoc induent incorruptionem et mortale hoc
rnptiblle ,

)) induerit imraortahtateni ^ » Antequam hoc fiat est ,

delectatio iniquitatis in corpore-, sed major est delectatio

voluptatis verbi sapienlisc praecepti Dei. Vince peccatum ,

et voluntatem Peccatum et iniquitatem oderis ut

ejus. ,

jungas te Deo qui tecum illud odcrit. Jam conjunctus

mente legi Dei, mente servis legi Dei. Et si carne propterea
servis legi peccati^, quia sunt in te delectationes qusedam
carnales tunc nuUae erunt quando jam non pugnabis.
:

Ahud est non pugnare, et esse in pace vera atque perpe-

tua ahud pugnare et vincerc ahud pugnare et vinci
5 •, •,

ahud nec pugnare, sedtrahi. Suntenim homines prorsus

qui non pugnant, quahs est iste de quo loquitur. Cum
enim dicit « Mahtiam non odio habuit
: « quomodo :

pugnat contra eamquam non odit.? Iste a mahtia trahitur,

nec pugnat. Sunt autem qui pugnare incipiunt^ sed quia
de viribus suis proesumunt, ut ostendat ilhs Deus quia ipse
vincit, si se homo subjungit Deo, et pugnantes vincun-
tur, et cum quasi coeperint tenere justitiam, fiunt superbi,
et ehduntur. pugnant, sed vincuntur. Quis estautem
Isti

qui pugnat non vincitur? Qui dicit « Video aham

, et :

))legem in membris meis repugnantem legi mentis meae.

Vide pugnantem sed non de viribus suis proesumit iste
:

ideo victor erit. Quid enim sequitur? « Infehx ego homo,

)) quis me hberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei
» per Jesum Ghristum Dominum nostrum^. )) Praesumit
de eo qui jussit ut pugnet, et vincit hostem adjutus a ju-
bente. Iste autem « Mahtiam non odio habuit. ))

VII. « Domine, coelo misericordia tua, et veritas tua

)) usque ad nubes"*. )) Nescio quam misericordiam ipsius
dicit ,
quae in coelo est. Est enini misericordia Domini et
' I Cor. XV, 53. — 2 i\oni. vii , 25. — 3 iijjj. ^S-aS. —4 Psal.
XXXV, 7.
42 S. AUGUSTINI EPISCOPI
in terra. Habes scriptum « Misericordia Domini plena ,

)» est terra*. » De qua ergo miscricordia loc[uitur, cum

dicit ; « Domine , in cffilo misericordia lua ? » Munera
Dei partim temporalia sunt att|uc tcrrena, partim aeterna
et ccclestia : qui propter hoc colit Deura , ut terrena ista
atque temporalia accipiat, omnibus praeslosunt, c[uasi ([uae

adhuc ut pecus est, utitur quidem misericordia Dei, sed

non illa quae excepta est, quae nondabitur nisisohsjustis,
sanctis, bonis. Quae sunt munera quaeomnibus abundant?
» Qui solcm suum oriri facitsuper bonos et malos, etpluit

)) super justos et injustos'^. » Quis non habet istam mise-

ricordiam Dei, primo ut sit, ut discernatur a pecoribus,
ut rationale sit animal , c{ui possit Deum intelhgere,
deinde frui ista luce , isto aere ,
pluvia , fruclibus , diver-
sitatctemporum, solatiis terrenis, sakitecorporis, affectu
amicorum, sahite domus suae? Omnia ista bona sunt, et
Dei munera sunt. Ne putetis fratres cjuod ahquis illa , ,

poterit dare nisi unus Deus. Quicumque ergo non expec-

,

tant ista nisi a Domino

, multum interest inter hos et ,

eos c[ui illa cjuaerunt aut a dnemonibus, aut a sortilegis,

auta mathematicis. Isti enim duoljus modis miseri sunt,
quia et terrena sola bona desiderant, et non ab eo petunt
qui datomnia bona. Qui vero ista bona desiderant, et in
his bonis felices esse volunt , et ista sola petunt a Deo, hoc
quidem meliores sunt, quia sed adhuc pe~ a Deo petunt ,

Quare periclitantur ? Ahc[uando

riclitantur. Dicit alicjuis:
enim considerant res humanas et vident ista omnia bona ,

terrena qune desiderant, habere atque abundare impios

,

et inicjuos , et putant quia perdiderunt mercedem colendi

Deum , c[uia id quod mali habcnt, et ipsi habent, cum
colant Deum, c[uem noncoluntilli^ autalicjuando illi qui

• Vfa\. xxtii, V. — ' Matth. v, ^5.

 ;

ENARRATIO IN PSALMUM XXXV. 48

colunt non habent , et illi habent qui blasphemant : ergo
in periculosunt adhuc.
VIII. Hic autem vere intellexit quam misericordiam
deprecetur a Deo. « Domine , in coelo misericordia tua,
» et veritas tua usque ad nubes : » id est , misericordia
quaedam quam donas sanctis tuis, coelestis est^ non terrena
seterna est, temporalis non est. Et quomodo illam potuisti
annuntiarc hominibusPQuiaKVeritas tua usque ad nubes.»
Nam quis posset nosse coeleslem misericordiam Dei , nisi

annuntiaret Deus hominibus ? Quomodo illam annuntiavit?

Mittendo veritatem suam usque ad nubes. Quae sunt nubes?
Praedicatores verbi Dei. Unde quodam loco Deus iratus
est cuidam vineae. Intelhgit enim quantum puto,
,
Chari-
tas Vestra , audivit Isaiam prophetara , ubi dicit de qua-
dam vinea : « Expectavi ut faceret uvam , fecit autem
» spinas*. » Et ne quis putaret devineaista visibih dicere,
sic « Vinea autem Domini Sabaoth
conclusit : domus ,

» Israel est; et homo Juda, novelkim dilectum -. » Ergo

ipsam vineam increpabat, quam expectavit ut faceret

uvam fecit autem spinas. Et quid ait? Mandabo nulnbus
,

» meis ne pluantsuper eam^.wlratus Deus hocdixit: «Man-

» dabo nubibus meis, ne pluant super eam* » et yere :

factum est. Missi sunt enim prsedicatores Apostoli. Sic ha-

bemusin Actibus Apostoiorum, quia apostolus Paulusvo-

lebat praedicare Judaeis , et invenit ibi non uvam , sed
spinas.Coeperunt enim pro bonis maia reddere, etperse-
qui. Et ait, tanquamimplensquoddictum est, « Mandabo
M nubibus meis ne pluant supeream. Ad vos missi era-
» mus , sed quia respuistis verbum Dei, ecce convertimur
» ad Gente. Ergo impletum est « Mandabo nubibus
» ,

» meis ne pluant super eam. » Usque ad nubes veritas

venit : ideo nobis potuit nuntiari misericordia Dei quse in
• Isal. v,4. — 5 ibid. 6.-5 Ihid. 7.-4 Act. xin, 46.
 ,

44 S. AUGUSTIM EPISCOPI

coelo esl.ct non in tcrra. Et rcvcra , fratres, nubcs sunt

prnedicatores verhi veritatis. Qiiando minatur pcr prfcdi-
catores Deus, tonat per nubes. Quandomiracula lacit per
prfiedicatores Deus , coruscat per nubes terret per nubes, ,

et irrigat per pluviam. Pr.iedicatores ergo isti, per quos

prrcdicatur EvangeliumDci , nubes Dei sunt. Speremus
ergo misericordiam , sed illam (|une in ccelo est.

IX. « Justitia tua sicul montes Dei judicia lua sicut :

» abyssus multa^ » Qui sunt montes Dei? Qui dicti sunt

nubes ipsi sunt et montes Dci
, magni proedicatores :

montes Dei. Et quomodo quando oritur sol, prius luce

montes vestit, et inde lux ad humillima terrarum des-
cendit : sic quando venit Dominus noster Jesus Christus,
prius radiavit in altitudinem Apostolorum, prius illus-
travit montes , et sic descendit lux ejus ad convallem ter-
rarum. Et ideo quodam loco Psalmo « Levavi dicit in :

)) oculos meos in montes unde veniet auxilium mihi -. , ))

Sed noli putare quia ipsi montes tibi dabunt auxilium.

,

Accipiunt enim quod dent, nonde suo dant. Et si reman-

seris in montibus, non erit firma spes tua sed in illoqui :

illuminat montes spes tua et prfcsumptio tua debet esse.

AuxiUum autem venict tibi de montibus, cpiia Scripturae

permontestibi ministrata3 sunt ,

pcr magnos pn«dicatores
veritatis : spem tuam. Audi (piid
sed noli in iliis figere
dicatconsequenter « Levavi oculos meos in montes, unde
:

))veniet auxilium mihi. Quid ergoPMontes tibi dantau- )>

xilium ? Non audi sequentia « Auxihum meum a Domino,

: :

» qui fecit coelum et terram ^. De montiI)us venit auxi- ))

lium, sed non a montibus. Eta quo? « ADomino qui fecit

» coelum et terram. Erant montes alii per quos unus-
)>
,

quisque cum duccret navim naufragium faceret. Emer- ,

serunt enim principes hteresum et montes erant. Arius ,

' Psal. \xxv, 7. — » IJ. cx\, I. — ^ Ibicl. :>..

 ,

ENARRATIO I^" PSALMUM XXXV. 45

mons erat , Donatus mons crat , Maximianus modo quasi
mons factus est (1). Multi in istos montes attendentes et ,

terram desiderantes , cum de fluctibus voJunt liberari, ad.

saxa compulsi sunt, et naufragium in terra fecerunt. A
talibus montibus non seducebatur ille qui ait :« In Domino
)) confido ,
quomodo dicitis animse raese : Transraigra in
)) montes sicut passer Nolo sitspes mea in Ario, nolo
^ ? »

in Donato. « Auxilium meum a Doraino qui fecit coelum

)) et terram. )^ Disclte quantura praesumatis de Deo, et
quantum tribuatis hominibus quia « Maledictus omnis : ,

))qui spem suam ponit in horaine -. Modestissime et hu- ))

mihter sanctus apostolus Paulus zelans vere Ecclesiam

sed sponso non sibi et horrens illos quando vokierunt
, ,

dicere : « Ego sura Pauli ego Apollo " suam personam , 5

))

potius assumpsit, quam calcaret et contemneret, utChris-

tum glorificaret : « Nuraquid Pauhis pro vobis cru-
)) cifixus est, aut in nomine Pauh baptizali estis ^? )>

Repellit a se, sedutraittatadChristura. Non vuh asponsa

araari pro sponso nec araicura sponsi. Araici enim sponsi
Apostoh. Huic sponso et ille humilis Joannes, qui puta-
batur Christus ,. zelabat. Unde ait, « Non sum ego Chris-'
)) tus , sed qui post me venit, major me est, cujus non sum
)) dignuscorrigiam calcearaenti solvere^. )) Vere quia tan-
tum se hurailians , ostendit se non esse sponsum,sed
araicura sponsi^ etideo ait : « Qui habet sponsara_, sponsus
est : amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaud-io
)) gaudet propter vocem sponsi^. )) Et si amicus sponsi
mons est , non taraen a se habet lucera raons : sed audit,
et gaudio gaudet propter vocera sponsi. « Nos, inquit, de
)) plenitudine ejus accepimus '. )) De cujus plenitudine ?

« lllius qui erat luraen verum ,

quod illuminat omnera
' Psal. X, 2. — 2 Jerem. xvii, 5. — ^ i Cor. ni, 4- — ^ Ibid. — ^Joan.
1, 20j et Maic. i, 7. — ^ Joan. 111, -29. — 7 ILid. i6.
 ,

46 S. AUGUSTIIVI EPISCOPI

» lioniincm venienlcm in hunc mundum ^ » Huic ergo

zclcbat Ecclcsiam ct Apostolus diccns : « Sicnos existimet
» homo quasi rainistros Christi , et dispensatores myste-
» riorum Dci : » hoc est , « Lcvavi oculos meos in montes
» undc vcniet auxilium mihi. Sic nos existimct homo quasi
» ministros Christi, ct dispensatores mysteriorum Dei * : »

Sed ne itcrum spes tua figatur in montibus ct non sit in

Deo, audi « Ego phmtavi, Apoilo rigavit
: •, sed Deus in-
» crcmentum dcdit » et, « Neque qui plantat est ahquid, ,

» ncquc qui rigat, sed qui incremcntum dat Deus^. »

Jam ergo dixisti « Levavi oculos meos in montes, unde:

» veniet auxihum mihi » sed quia « Necpic qui plantat est :

» aliquid, neque qui rigat-, » dic, «Auxihum meum a Do-

mino, qui fecit coeium ct terram : » et, « Justitia tuasicut

» montcs Dei » id est, montcs implentur justitia tua.
,

X. « Judicia tua sicut multa abyssus. » Abyssum dicit

profunditatem peccatorum quo quisque pervenit con- ,

temnendo Deum sicut c[uodam loco dicit « Dedit illos : ,

» Deus in concupiscentias cordis corum facere quae non ,

» conveniunt*. » Intendat Charitas Vestra. Magnaresest,

magna rcs hoc ? « Dedit illos Deus in
agitur. Quid est

» concupiscentias cordis eorum, facere quse non conve-

» niunt.»Ergo si Deus ilJos deditinconcupiscentias cordis
eorum , facere qua3 non conveniunt , ideo faciunt tanta
ilJa maia ? Quasi aJiquis proponat qusestionem : Si Deus
Iioc facit , ut faciant quse non conveniunt , c[uid ipsi fece-
runt?OccuJtum est quod audisti : « Dedit illos Deus in
» concupisccntias cordis eorum. » Ergo fuit concupiscen-
tia, quam vincerc noIuerunt,cui traderentur judicio Dei.
Sed ut digni habcrentur qui traderentur, vide quid de
iJlis superius dixit : « Quicum cognovissent Deum nonut ,

» Deum glorificaverunt , aut gratias egerunt : sed eva-

• Joan. I, 9. — ' i Cor. iv, i. — ? IJ. 6^ r. _4 Rq^u ,^ 24.
 ENARRATIO m PSALMUM XXXV. 47
» nuerimt in cogitationibus suis , et obscuratum est insi-

» piens cor eorum. » Unde? De superbia. «Dicentes enim

)) se esse sapientes, stulti facti sunt. )> Inde jam sequi-.
tur, «Tradidit illos Deus inconcupiscentias cordis eorum^.»
Quia ergo fuerunt superbi et ingrati , dignihabiti suntqui
traderentur in concupiscentias cordis sui , et facti sunt
abyssus multa, ut nonsolum peccarent , sed etiam dolose
agerent;, ne intelligerent iniquitatem suam , et odissent.
Ista profunditas est raalitioe, ut noUent invenire et odisse.

Sed ad istam profunditatem quomodo quisque pervenit^

vide Judicia Dei abyssus multa.
: Sicut montes Dei jus- )>

titiaejus, qui per gratiam ipsius fiunt magni : sic et per

judicia ipsius fiunt in profundo ,
qui merguntur in ultima.
Hac ergo delectent te montes, hac avertere ab abysso^ et
convertere ad id quoddicitur « Auxilium meum a Do-
:

)) mino. Sed unde ? « Quia levavi oculos meos in mon-

»

» tes. » Quid est hoc? Latine dicam In Ecclesia Christi :

invenis abyssum invenis et montes invenis ibi paucio-

, ^

res bonos, quia montes pauci sunt, abyssus lata est, id

est -, multos male viventes ab ira Dei, quia sic egerunt
ut traderentur in concupiscentias cordis sui , ut jam de-
fendant peccata sua , et non confiteantur , sed dicant :

Quare? Quid feci? Et ille illud fecit •, et ille hoc fecit.

Jam etiam defendere volunt quod arguit sermo divinus :

abyssus est. Ideo quodam loco ait Scriptura , audi

abyssum : « Peccator, inquit, cum venerit in profun-
» dum malorum Ecce judicia tua sicut
, contemnit^. »

» abyssus multa. » Sed nondum es mons, nondum es abys-

sus fuge abyssum attende in montes sed nec remaneas

: , ^

in montibus. Auxihum enim tuum a Domino qui fecit ,

ccelum et terram.

XI. « Homines et jumenta salvos facies, Domine, sicut

' Rom. 1, 21-24. — ^ Forte ibi. — 3 Prov. xviu, 3.
48 S. AUGUSTIM EPISCOPI

» multiplicata est miscricordia tua, Deus*. « Quia dixit:

« Misericordia tuain coclo;)) ut ct interraesse sciatur, ait,

« llomincf: ct jumcnta salvos facics, Doniinc, sicut multi-

)) plicata cst miscricordia tua, Deus ^ » Magna est miscricor-

dia tua, et multiplex misericordia tua, Deus : et hanc das
et liominibus et jumcntis. Salus cnim lioniinum a quo? A
Deo. Numquid salus jumcntoruni a Dco non est? Qui cnim
fecit homincm ipse fecit et jumcnta qui utrumque fccit,
, :

utrumque salvat sed salus jumentorum temporahs est.

:

Sunt autcm qui pro magno hoc petunt a Dco quod dedit
jumcntis. « Multiphcata est miscricordia tua , Deus, )> ut
non solum hominibus, sed et jumentis detur ,
qua3 datur
hominibus , ista carnahs ct temporahs salus.
XII. Ergo homincs non habcnt ahquid apud Deum
exccptum quod jumenta non mereantur, ct quo jumenta
,

non perveniant? Habent plane. Et ubi est quodhabent?

« Fihi autcm hominumsub tegmine alarum tuarum spera-

)) Jnuit. )) Attcndat Charitas YcsLra dulcissimam scnten-

tiara 5 « Homines et jumenta salvos facies. Jam dixit
)>

« Hoinines etjumcnta,)> dcinde autem «Fihi hominum » :

([uasi ahi sint homincs , alii autem fiiii hominum. Ali-

quando hominum dicuntur generaliter
in Scripturis fdii
homines, aliquando proprie quodam modo dicuntur fdii
hominum, propria quadam significatione, ut non omncs
homines intelhgantur maxime quando habct distinctio-
:

nem. Non enim sine causa ibi positum est: « Homines et

» jumenta salvos facies, Domine fdii autem hominum : : )>

quasi his sequestratis custodit scjunctos fdios homi-

,

num. Sejunctosa quibus? Non solum a jumentis, sed et

ab hominibus, qui salulem jumentorum quaerunt a Deo,
ct pro magno hoc dcsidcrant. Qui sunt ergo fdii liominum?
Qui sub tcgmiue alaruni cjus spcrant. llli cnim homines
' Psal. XXXV, e-3.
 :

EJVARRATIO IN PSALML.M XXXV. 49

cum jumentis gaudent in re, filii autem hominum gaudent
in spe : bona sectantur cum jumentis isti
illi priiesentia ,

futura bona sperant cum

Angelis. Quare ergo cum dis-
tinctione illi vocantur homines, et isti vocantur fdii ho-
minum? Nam et quodam loco sic ait Scriptura « Quid :

» esthomo quod memor es ejus, aut filius hominis quo-

))niam visitas eum' ? Quid est homo quod memor es ejus ? »
Memor ejus es quasi absentis fihum autcm hominis vi-
, ;

sitas praesentem. Quid est, memor es hominis? Homi- (c

» nes et jumenta salvos facies, Domine quia et ipsis : )>

mahs das salutem, et ipsis qui non desiderant regnum

coelorum. Tueturenim illos, etnoniJlos deseritsecunduni
modum suum, tanquam pecora sua et non iJlosdeserit^ :

lamen tanquam absentium memor est. At vcro quem vi-

silat, fiJius Iiominis est-, et dicitur ei «FiJii autem homi- :

)) num subtegmine alarum tuarum speralmnt. ))Et si vul-

tis discernere ista duo genera hominum, duos homines

primo attendite, Adam et Ghrislum. Audi Apostolum :

« Sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo

)) omnes vivificabuntur-. Nascimur de Adam, ut mo- )>

riamur resurgimus per Christum ut semper vivamus.

: ,

Quando portamus imaginem terreni hominis, homines su-

mus quando portamus imaginem coelestis hominis, fiiii
:

hominum sumus quia Christus FiJius hominis dictus est'.

5

Etenim Adani homo erat sed fiJius hominis non erat ,

ideo ilJi pertinent ad Adam

([ui desiderant carnalia bona,

et salutem istamtemporalem. Hortamur illos ut filii sint

hominum, qui sub tegmine alarumejus sperent, et miseri-
cordiam illam desiderent, quae in coelo est, et quae annun-
tiata est per nubes. Sed si non possunt adhuc, interim vel

temporalia bona non desiderent nisi ab uno Deo sic et , :

in Veteri Testamento serviant, ut ad Novum perveniant.

' Psal. vin, 5. — 2 I Cor. xv, li. — ^ Jlatth. vui, 20, ctc.

cxv. 4
 !
:

50 S. ALGUSTIM EPISCOPI

XIII. Nnm et populus ille terrena l)ona desideravit,

et regnum Jerusalem, suhjectionem inimicorum suorum,
abundantiam frucluum salutem propriam saiutem fi-, ,

liorum suorum. Talia desiderabant, et talia accipiebant,

sub Legc custodiebantur. Dcsiderabant a Deo bona ,
quae
dat etjumentis, quia nondum ad illos venerat Filius ho-
minis, ut essent filii hominum tamen jam : hal)ebant
nubes annuntiantes Filium hominis. Venerunt ad illos
Prophetoe annuntiaverunt Christum
, et erant ibi qui- :

dam qiii intelhgebant et spem futuram habebant, ut

,

acciperent misericordiam, quae in coelo est. Erant ibi qui

nonnisi carnaha desiderarent et lerrenam ac temporalem
felicitatem. Ipsis labebantur pedes ad facienda vel ado-
randa idola. Quando enimillos admonebat, et flagellabat

in his omnibus, quibus delectahanlur, et auferebat ea, pa-

tiebantur famem, bella, pestilentias , morbos , et conver-
tebantur adidola. Taha bona quse pro magno a Deo desi-
derare debebant, ab idolis desiderabant , et dimittebant
Deum. Attendebant enim ipsa bona, quoe quserebant,
abundareimphsetsceleratis, etputabant se frustra Deum
colere, quia non dabat mercedem terrenam. O homo
operarius es Dei; postea est tempus mercedem accipiendi
cjuid jam flagitas mercedem antequam opereris? Si venerit

operarius ad domum tuam numquid dabis mercedera ,

ante, nisi perfecerit opera sua ? Nam perversum eum existi-

mabis, si dixerit : Prius accipiam mercedem, et tunc ope-

rabor. Irasceris. Quare autem irasceris? Quia non habuit
fidemhomini mendaci. Quomodo Deus non irascetur^cum
tu fidem non habeas ipsi veritati? Quod tibi promisit, da-
turus est non fallit, quia veritas est qui promisit. Sed
:

times ne forte non habeat quod det? Omnipotens est.

Noli timere , ne non sit qui det •
imraortalis est. Non ti-

meas , iie succedatur ei j

perpetuus est : securus esto. Si
 :

ENARRATIO IJN PSALM13M XXXV. 51

vis in te praesuraere tota die operarium tuum, crede et tu

Deo tota vita tua quia vita tua momentum temporis est
,

ad Deum. Et eris, quid? « Filii autem hominum sub teg-

» mine alarum tuarum sperabunt. »

XIV. « Inebriabuntur abuioertate domustuse*. » Nescio

quid nobis magnum promitlit. Vult illud dicere, et non di-
cit non potest, an nos non capimus? Audeo dicere, fratres
:

mei, etiam de sanctis linguis et cordibus, per quas nobis

veritas nuntiata est, nec dici potest quod annuntiabant,
nec cogitari. Res enim magna est et inetFabilis : et ipsi ex

parte in aenigmate viderunt , sicut dicit Apostolus : <( Vi-

» demus nunc ex parte in aenigmate, tunc autem facie ad
)) faciem Ecce in senigmate videntes sic eructabant.
*. »

Quales erimus cum viderimus facie ad faciem quod ipsi ,

parturiebant corde et lingua parere non poterant quod

,

caperent homines? Quse enim necessitas fuerat ut diceret

<( Inebriabuntur ab ubertate domus tuae? » Qutesivit ver-
bum unde loqueretur de rebus humanis ,
quod diceret :

homines ingurgitantes se in ebrietate acci-

et quia vidit ,

pere autem vinum immoderate, et mentem perdere vidit •,

quid diceret, quia cum accepta fuerit illa ineffabilis lajtitia,

perit quodam modo humana mens et fit divina, et iiie- ,

briatur ab ubertatedomus Dei. Unde et in aho Psahno

dicitur « Cahx tuus
: inebrians quam praeclarus est^ » !

Hoc jam cahce inebriati erant Martyres quando ad pas- ,

sionem euntes, suosnon agnoscebant. Quid tam ebrium ,

quam non agnoscereuxorem flentem non fihos, nonpa- ,

rentes? Non agnoscebant non eos ante oculos esse arbi- ,

trabantur. Nohte mirari ebrii erant. Unde ebrii erant?

^

Videte acceperunt
: caHcem unde inebriarentur. Unde et
illa gratias Deo agit, dicens « Quid retribuam Domino :

» pro omnibus quse retribuit mihi ? Cahcem salutaris ac-

» Psal. xxw, 9. — » 1 Cor. xin, lu. — 3 rsal. xiu,5.
4.
O-i S. ALGLSTIJVl El'lsCUl'1

)) cipiani, cL uonieu Doniini invocabo'. Ergo, IValrcs, »

simiis lilii honiiniini, eL spcremus sub tcgniine alarum

ejus, et inebriemur ab ubertate donuis ejus. Quomodo
potui dixi, et quomodo possum video , et (juomodo video
dicere non possum. « Incbrialjuntur ab ubcrtate donius
)) tuae : et torrente voluptatis tuoe potabis eos. )) Torrens
dicitur aqua venicns cuni impctu. Impctus erit miscricor-

diae Dci , ad irrigandos et incbriandos ,

qui modo ponunt
spemsub umbraculo alartim ejus. Voluptas illa quae est?
Quasi torrcns incbrians siticntcs. Modo ergo qui sitit, spem
ponat : qui sitit, habeatspem, inebriatus liabebit rcm 5

antequam haljcat rem, sitiat in spe. Beati qui esuriunt <c

)) et sitiunt justitiam ,
quoniamipsi saturabuntur*. ))

XV. Quo ergo fonte irrigaberis, et unde currit tantus

torrcns voluptatis ejus? «Quoniam ad tc, inquit, lons
» vitae. )) Quis est fons vitae, nisi Christus? Venitad te in

carne, ut irroraret fauces tuas sitientes; satiabit speran-

tem, qui irroravitsitientem. « Quoniam apud tefons vilae,
))in lumine tuo vidcbimuslimien". » Hic ahud est fons,
ahud lumen : ibi non ita. Quod enim est fons , hoc est et
luraen : et quidquid vis, illud vocas ,
quia non est quod
vocas quia non potes congruum nomcn invenire non re-
•,
,

manetin unonomine. Si diceres, quia lumen est solum,

diceretur tibi : Sine causa ergo mihi dictum est, ut esu-
riam et sitiam manducet lumcn? lllud
: quis enirn est, i[ui

plane recte mihi dictum est « Beati mundi cordc quo- : ,

» niam ipsi Deum videbunt* si lumen est, oculos meos ; ))

parem. Para et fauces quia illud (juod lumen est, et fons :

est fons: quia satiat siticntcs^ lumen, quia illuminat

,

csecos. Hic ahquando alibi lumcn, alibi fons. Alicpiando

enim currunt fontes et in tenebris et aliquando in ercmo :

pateris solem non invcnis fontem hic ergo possunt isla

, :

• Psal.cw, 12. i3. — 'Aiallli. v, G. — ^Psal. xxxv, lo. — 4 Maflli. v, 8.

 ,

EWARRATrO IN PSALMfM XXXV. 53

duo ibi non fatigaberis
esse separata quia fons est; non
:
,

tenebraberis, quia lumen est.

XVI. « Praetende misericordiam tuam scientibus te , et
))justitiam tuam his qui recto sunt corde^ Quod srepe )>

diximus, quia illi sunt recti corde, qui sequuntur in hac

vila voluntatem Dei. A^oluntas Dei est aliquando ut sanus
sis, quando sanus es, dulcis est
aliquando ut aegrotes : si

voluntas Dei, et quando oegrotas, amara est voluntas Dei;

non recto corde es. Quare? Quia non vis voluntatem tuam
dirigere ad voluntatem Dei, sed Dei vis curvare ad tuam.
Illa recta est , sed tu curvus : voluntas tua corrigenda est
ad illam , non illa curvanda est ad te : et rectum habebis
cor. Beneest in hcfe sseculo, benedicatur Deus qui conso-
latur : laboratur in sseculo, benedicatur Deus quia emen-
dat et probat et eris recto cordedicens: «BencdicamDomi-
:

)> num in omni tempore, semper laus ejus inore meo -. )>

XVII. « Non veniat mihi pes superbiae^. )> Certejam

dixitSub umbraculo alarum tuarum sperabunt fdii ho-
:

minum et inebriabuntur ab ubertate domus tuae. Cum

,

cceperit quisque isto fonte uberius irrigari , caveat ne su-

perbiat. Non enim deerat Adfe primo homini : sed venit
illi pes superbiae, et movit illum manus peccatoris, id est,
manus Quomodo ilie qui eum
diaholi superba. seduxit
dixit : «Ponam sedem meam ad Aquilonem ^ : » sic illi

persuasit, «Gustate. et eritis sicutdii ^. )> Superbia ergo

lapsi sumus , ut ad istam mortalitatem pcrveniremus. Et
quia nos superbia vulneraverat , humilitas facit sanos.
Venit humilis Deus , ut a tanto superbiae vulnere curaret
hominem. Venit, quia « Verbum caro factum est, et ha-
))bitavit in nobis^. » Comprehensus est a Judaeis, insul-
tatum est ei. Audistis, cum Evangelium legeretur, quid

Psal. XXXV, II. — ' 1(1. xxxiii, 2. — 3 ij. XXXV, i2, — ^ Isai. xiv, i3.

— 5 Qen. iTi, 5. — ^ Joan. i, 14

 ,

64 S. AuaUSTlNI EPTSCOPI

dixorunt, ct cui dixcrunt : «Dcemonium hahcs' : » ct illo

non dixit: D;x^monium hahctis vos, quia vos in peccatis

vestris estls, et diaholus possidct corda vestra. Non hoc
dixit ,
quod si diceret , verum dicerct : sed non erat tem-
pus ut hoc diccrct , nc non veritatcm pr.Tdicarc , sed ma-
lcdictum rcddcre videretur. Dimisit quod audivit, quasi
non audisset. Medicus enim crat, et phrcneticum curare
venerat. Quomodo medicus non curat quidquid audiat a
phrenetico, scd ([uomodo convalescat et fiat sanus phre-
neticus^necsietpugnumahilloaccipiat curat, ille ilU facit
nova vulnera, ille veterem fehrem sanat sic et Dominus :

ad aegrotum venit, ad phrcneticum venit ut quidquid au-

dirc quidquidpassusesset contemnei-vt, hoc ipso eos do-
,

cens humihtatem, ut humihtate docti, sanarentur a su-

perhia^ de qua iste hherari deprecatur dicens «Non ;

» veniat mihi pcs superljiae •, ct manus

non peccatoris
» moveat me '^ » Si enim venerit pes superbiae movet ,

manus peccatoris. Quoe est manus peccatoris? Male sua-

dentis operatio. Factus es superbus? Cito te corrumpit,
qui male suadet.Humihs figere in Deo, et non valde cures
quid Hinc est quod ahbi dicitur Ab occultis
tibi dicatur. :

)) meis munda me, et ab ahenis parce servo tuo". Quid est

« Ab occultis meis ? Non veniat mihi pes superbiae. Quid )>

cst, « Etab alienis parce servo tuo. Neque manus peccato-

)) ris moveat me. » Serva quod intus est et non timebis ,

foris.

XVIII. Quare autem valde hoc times? Quasi diceretur,

« Ibi, inquit , ceciderunt omnes qui operantur iniquita-
» tem ^ ; » ut venirent ad ilham abyssum , de qua dictum
est, « Judicia tua sicut abyssus multa : » ut ad ilhid pro-
fundum pervenirent, ubi peccatores qui contemnunt, ce-
ciderunt ^. « Ceciderunt : » ubi primo ccciderunt ? In pede
' Joan. 111, 48. — 2 Psal. xxxv, 12. — 3 IbiJ. i3. —^ Id. xvm, i3, 14.
— 5 Prov. xviii, 3.
 ,

enArrAtio in psalmum XXXV. 55

superbine. Aiidite pedem superbiae. « Qui cum cognovis-
)) sent Deum, non sicut Deum glorificaverunt^ » Venit
ergo illis pes superbise, unde venerunt in profundum.
« Tradidit illos Deus in concupiscentias cordis eorum , fa-

» cere quse non conveniunt'-. » Radicem peccati , et ca-

put peccati timuit qui dixit : « Non veniat mihi pes super-
» biae.M Quare illum pedem dixit? Quia superbiendoDeum
deseruit, et discessit : pedem ipsius, affectum ipsiiis dixit.

« Non veniat mibi pes superbise 5 et manus peccatoris non

)) moveat me : )) id est , opera peccatoris non mc dimo-
veant a te, ut imitari illa velim. Quare autem contra su-
perbiam hoc dicit : « Ibiceciderunt qui operantur iniqui-
)) tatem ? )) Quia qui modo iniqui sunt , in superbia
ceciderunt. Ideo cum cautam faceret Dominus Ecclesiam,
ait : « Illa tuum , inquit, observabit caput , et tu ejus cal-
)) caneum ". )) Serpens observat quando tibi veniat pes
superbia3 ,
quando labaris , ut dejiciat : tu autem caput
ejus observa. « Initium omnis peccati superbia^. Ibi ceci-
)) derunt qui operantur iniquitatem : expulsi sunt, nec
)) potuerunt stare. )) Prior ille qui in veritate non stetit

deinde per eum

quos dimisit Deus de paradiso ^. Unde
illi

iUe humihsqui non se dicitdignumsolvere corrigiam cal-

ceamenti, non est expulsus, sed stat et audit eum, et gau-
dio gaudet propler vocem sponsi^, et non proptcr suam,
ne veniat ei pes superbise, et expellatur, nec possit stare.
XIX. Et si cum labore aliquibus vestrum tsedio fueri-
mus, fmivimusPsalmum, transivit tsedium, et gratulabi-
mur, quia Psalmus lotus expositus est. In medio jam ti-
mens ne onerarem vos dimissurus eram sed cogitavi , :

quia intentio notra prsecideretur, et non sic rediretur ad

dimidium, quomodo si excurreremus totum; et malui vo-
' Rom. I, 21. — ' Ibid. 24. — ^ Gen. in, i5. — 4 Eccli. x, i5. — ^Gen.
111, 23. — ^ Joan. I, 27, et iii, 29.
 ,
:

riG S. AUOUSTINI Enscopi

Ijis gravisosso, qiiam re imperfecta rcliquias sorvaro. De-

botur cnim vohis otiam crastinus sormo : orate pro nol)is
ut valeamus exhil)ere, et aflerte fauces esurientes et corda
dcvota.

IW^Wt VVXA VVW VVV% VWV WVV VW^ VWVV VV» W VV WVV V WV V\ V\ VWV W^^M vvvvw\ vv vwwv

ENARRATIO I

IN PSALMUM XXXM(2).
SERMO I'.

De prima parte Psalmi.

1. Novissnrrs dies terribilitcr venturus auditus eis-,

qui securi csse bene vivendo nolunt, et male vivere diu
volunt. Utiliter autem Deus latere voluit illum diem
ut sompcr paratum cor ad expectandum quod esse
sit

venturum scit, et quando venturum sit nescit Quia vero :

Dominus noster Jesus Christus, magisternol)is missus est,

otiam Filium hominis dixit nescire ilhim diem ^, quia in
magisterio ejus non erat ut per eum scirctur a nobis. Ne-
que enim ahquid scit Pater quod Fihus nescit : cum ipsa
sciontia Patris illa sit, quse sapiontia ojus est : est autem
sapientia ejus Fihus ojus, Verbum ejus. Sed quia nobis scire
non proderat, quod ([uidom ille novorat, f[ui nos docere
venerat, non lamen hoc quod nobis nosse non proderat
non solum sicut magister ahquid docuit sed sicut magis- ,

ter aliquid non docuit. Tanquam enim magister sciebatet

docerequodproderat,etnondocerequodoborat.Sicautem
quodam genere locutionis nescire Fihus dicitur quod non
' Habitus Carthaginc cum duobus subsequentibus. — » Vide D. Guillon,
|ini;.
449 "'l^^'-
— ^ Mnrc. xiii, 32.
 ,
.

ENABKATIO I IN PSALMtJM XXXVI . SERM. I. 57

clocet-, id est, nescire dicitur quod nescire nos facit, quo-
modo quotidieloqmmur,modo quodam locutionis, ut dixi.
Laetum enim diem dicimus, quia Isetos nos facit el tristem
•,

diem, quia tristes nos facit ; et frigus pigrum ,

quia pigros
no.s facit. Quomodocontra dicitur a Domino « Nunc cog- :

)) Dictum est Abrahae «

novi. )) : Nunc cognovi quod timeas
)) tu Deum^
Hoc Deus noverat et an te illam probationem
. ))

Nam illa probatio ideo facta est_, ut nos nossemus quod

Deus jam noverat, et propternos docendos conscriberetur,
quod ante documentura ille noverat et fortasse et ipse :

Abraham nondum noverat quas vires haberet fides ejus :

(unusquisque enim se tentatione tanquam interrogatus

agnoscit :
) sicut Petrus quas vires haberet fides ejus uti-
que nesciebat, quando dixit Domino « Tecum sum usque :

))ad mortem^. » Dominus autem qui noverat eum prse- ,

dixit ubi deficeret, prsenuntians ilii infirmitatem ejus,

tanquam tacta vena cordis ejus. Proinde Petrus qui ante
tentationem prsesumpsit de se, in tentatione didicit se. Sic

ergo non absurde sentimus et patrem nostrum Abraham

cognovisse vires fidei suse, ubi jussus immolare unicum
filium suum non , dubitavit nec trepidavit ei offerre qui
dederat •,
quia quemadmodum
unde daturus erat nescivit
nondum natum, sic credidit posse reparare immolatum.
Dixit ergo Deus « Nunc cognovi » quod inteliigimus
: :

Nunc cognoscere te feci secundum locutiones quas :

commendavimus , Pigrum frigus quod pigros faciat et ,

;

laetum diem quod laelos faciat ,

sic cognoscens quod :
,

cognoscentes faciat. Inde est illud « Tentat vos Dominus :

)) Deus vester, ut sciat si dibgitis eum^. Dabis enim )>

profecto Domino Deo nostro, Deo summo, Deo vero mag-

nam ignorantiam, quod utique sacrilegum esse inteUiges,
si sic acceperis « Tentat vos Dominus, ut sciat,
: tan- ))

' Gen. XXII, 12. — » Lnc. xxj, 33. — ^ Dcuf. xni, 3.

58 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cjiiani ipse de nostra lcnlaiione concipiat scientiam, in

quo erat antc ignoranlia. Scd (juid cst, « Tcnlat vos , ut

» sciat ? » Tentat yos, ut scire vos faciat. Accipite ergo a
contrario regulam intclligcntine 5 et qucmadmodum cum
Deum auditis dicerc : « Cognovi, » intclligitis, Cognoscere
vos feci : sic et cum auditis de Filio bominis, id est, de
Ghristo dici quod illum diem nesciat, intclligite dici quod
nescire faciat. Quid cst autem, ncscire faciat.^ Occultet,
ut ncsciatur quod nobis prodi non prodcst. Hoc cst quod
dixi magistrum bonum nosse quid prodal nosse quid
, ,

tegat sicut quaedam cum legimus distubsse. Undc intel-

:

ligimus non omnia promenda esse, quoe capere non possunt

hi quibus promuntur. Dicit enim abbi « Mulla habeo vobis :

» dicere, sed non potestis illa portarc modo^ » Dicit et

Apostolus : « Non potui loqui vobis (juasi spiritabbus, sed
» quasi carnalibus ,
quasi parvulis in Christo lac vobis
» potum non escam neque enim poteratis^ sed nec
dedi, :

» adhuc quidcm potestis-. » Quo proficit iste sermo? Ut

quoniam dicm novissimum scimus venturum utibter au- ,

tem scimus venturum et utiHter ignormnus quando ven-

turus sit, paratum cor habeamus bene vivendo et non •,

solum non timeamus vcnturum illum dicm, sed et amemus.

Dies quippe ille sicut inhdcbbus laborcm auget, sic fide-

libus fmit.Quid autem horum duorum esse vehs, antequam

veniat, nunc estin potestate; cum vcnerit, non erit. Ebge
ergo cum tempus est quia Deus quod misericorditer oc-
:

cultat, misericorditer differt.

II. Jamvero
(juia in cjuocumque genere vitae, quod

habet abquam profcssionem non omncs inveniuntur ,

probi non omnes reprobi ex hoc apparet quia de qui-

, ,
,

busdam hominum generibus, quse per similitudines in

Evangclio modo proposita audivimuS;, sic concluditur :

' Joan. XVI, 22. — 'I Cor. lu, i, 2.

 :

ENATlIlATIO I IN PSALMUM XXXVI, SEHM. I. 59

({ Unus assumetur, et unus relinquetur '. » Assumetur
bonus, re]inquetur malus. Videntur duo in agro, eadem
professio est sed non idem cor. Professionem vident ho-
,

mines cor novit Deus. Quodlibet ergo ager significet

,

« Unus assumetur, et unus relinquetur. » Non quasi di-

midia pars assumetur, et dimidia relinquetur : sed genera
hominum duo dicit.Et eorum sit in paucis,
si aliud aliud
in multis : « Unus assumetur, et unus relinquetur : » hoc
est, unum genus assumetur, et alterum relinquetur. Sic
in lecto, sic in molendino. Expectatis fojtasse quid ista

sint : videtis tecta esse , et simihtudinibus quibusdam in-

voluta. Potest mihi ahud videri , alteri aliud sed neque :

ego eo quod dixero praescribo alteri ad mehorem intel-

lectum, nec ille mibi adutrumque accipiendum, si utrum-
que cum fide concordat. Videntur enim mihi in agro la-
borare qui prsesunt Ecclesiis: sicut Apostolus dicit: « Dei
» agricultura, Dei aedificatio estis'^. » Nam et architectum
se dicit, cum dicit : « Ut sapiens architectus fundamentum
)) posui : » etagricolam, cum dicit : « Ego plantavi. Apollo
» rigavit ; sed Deus incrementum dedit -. » In molendino
ergo duas dixit ^, non daos : credo ,
quod haec figura ad
plebes pertineat : quia pr?epositi regunt, plebes reguntur.
Et molendinum puto dictum mundum istum •,
quia rota
quadam temporum volvitur, et amatores suos conterit.
Sunt ergo qui de actionibus mundi non recedunt sed :

tamen et ibi alii bene operantur, alii male aliisibi amicos :

faciunt dc mammona iniquitatis^, a quibus recipiantur in

tabernacula aeterna, quibus dicitur : « Esurivi, et dedistis
» mihi manducare^ : » alii ista negligunt, quibus dicitur
ibi : « Esurivi, et non dedistis mihi manducare^. » Pro-
inde ,
quia de his qui versantur in negotiis et operibus

' Matth. XXIV, 4o. 'I Cor. in, 9, 10. — ^ Ibid. 6. — 4 Matth. xxiv,
4i. — S Luc. XVI, 7. — 6 Matth. xxv, 35 et 42.
 »

60 S. AUCtJSTTNI EPISCOPI

luijns mundi, nlii diligiint bcncfacorc indigentibus , alii

ncgligunl : tanc[uam de duabus in molcndino una assume-

tur, eiuna relinquetur. Lectum autcm positum arbitror
pro quicte quia sunt qui neque actiones mundi pati
:

volunt, sicutsunt conjugati bomines babentcs domos, fa-

milias , iibos ^ nequc aliquid in Ecclesia agunt , sicut prae-

positi velut in agricultura laborantes ; sed velut ad haec

iniiimi^ sccedunt ad olium, ct quieti essedibgunt; veluti
mcmores infM-mitatis su.-^, non se commiltcntes magnis
actionibus, et quodam modo in stratoinfirmitatis rogantes
Deum. Et ipsa professio babet bonos , babet fictos : pro-
inde etiam ex bis u Unus assumctur, et unus rcbnquctur.
Ad quamcumque professioncm te converteris, para tepati
fictos : alioquin si te non paraveris , invenies quod non
sperabas , et deficies aut perturba])eris. Ad omnia ergo te
paratum facit qui tibi loquitur, cum tempus est et illi

loquendi , nondum judicandi, et tibi audiendi , nondum

fruslra poenitendi. Estenim modo poenitentia non frustra :

crit tunc frustra. Non enim tunc non poenitcbit liomines

male vixisse scd nullomodo illis justitiaDei revocatquod

:

sua injustitia perdiderunt. Justum enim est apud Deum,

ut modo impcrtiatmiscricordiam, tuncexerceat judicium.
Ideo nunc non tacetur. Antacetur? Arguat quisque, mur-
muret, non per totum orbem baec Scriptura recitatur
si

atquc cantatur- si cessat etiam venalis ferri per pubbcum.

III. Sed revera boc te perturl)at bominem cbristianum,

quia vides male viventes feliccs, rerum istarum copia cir-

cumfhiere , sanos esse, superbis dignitatibus eminere,
incohimcm domum, gaudia suorum, obsequia
liaberc
chentium, excellentissimas potentias, nibil triste inter-
pellare vitam ipsorum: mores nequissimos vides, facultatcs
copiosissimas perspicis 5 et dicit cor tuum nuUum esse di-
vinum judicium , omnia casibus fcrri ct fortuitis motibus
 ,

E^ARRATIO I IN PSALMUM XXXVI, SERM. 1. 61

ventilari. Nam si Deus, inquis, res humanas respiceret,
floreretillius iniquitas, et mea innocentia laboraret? Oranis
morbus animi liabet in Scripturis medicamentum suum :

qui ergo sic aegrotat , ut ista dicat in corde suo, bibat po-
tionem Psalmihujus. Quid est? Iterum inspiciamus quid
dicebas? Quid dicebam , inquis, nisi quod vides? Mali
florent, boni laborant: quomodo
Deus? Accipe, ista videt

bibe : ipse tibi hanc de quo ista murmuras, temperavit

,

potionem : tantum ne recuses saluberrimum poculum ;

accommoda per aurem os cordis, et bibe quod audis : a Noli

)) semulari in mahgnantibus, neque semuleris facientes
)) Quoniam tanquam loenum cito arescent,
iniquitatem.
cadent^ » Quod tibi longum
» et sicut olera prati cito
videtur cito est Deo subjunge te Deo, et tibi cito erit.
: :

Quod ait, « Foenum, n hoc inteliigimus « Olera prati. , )>

Yiha quaedam sunt , et superficiem terrse tcnenlia , altam

radicem non habent. Proinde per hyemem virent at ubi :

sol aestatis fervescere caeperit, arescent. Modo ergo tem-

pus est hyemis gloria tua nondum apparet sed si alta
,
:

radix est charitatis tuse, sicut multarum arborum per hye-

mem, transit frigus, veniet sestas, id est, judicii dies tunc :

arescetvirorfoeni, tunc apparebit arborum gloria. «Mortui

» enim estis'-,» ait Apostolus : quomodo videntur arljores
per hyemem, quasi aridae, quasi mortuae. Ergo quae spes, si

mortui sumus? Intus estradix : ubi radix nostra, ibi et vita

nostra jenim charitas nostra. «Etvita vestra, inquit,

ibi

)) abscondita estcum Christo in Deo. » Quando arescitqui

sic habet radicem?Quando autem erit ver nostrum ? quando

aistasnostra? quando nos circumvestit dignitas fohorum,

et ubertas fructuum locupletat ? quando hoc erit ? Audi
quod sequitur. k Gum Christus apparuerit , vita vestra
)) tunc et vos cum ipso apparebitis in gloria ^ » Quid ergo
 »:

G2 S. AUGCSTllNI EPISCOPI

modo? «Noli neque aemulcris

tTcmulari in maligiiaiitibus,
•» lacienles iniquitatem. Quoniam tancjuam foenum cito
» arescent, etsicut olera prati cito cadent. »
IV. Quid ergo tu ? « Sperain Dominum. » Illi enim spe-
rant non in Dominum: spes illorum mortalis, spes illorum
caduca, tVagilis, volatica, transitoria, inanis erit. « Sperain
» Dominuni. » Ecce spcro, ([uid ago? u Et fac bonitatem. »
Noli malitiam, quam respicis in illis male florenlibus :

« Fac bonitatem, et inhabita terram^ » Ne forte bonita-

tem extra inhabilationem terrae facias. Terra enim Domi-
ni, Ecclesia ejus esl : ipsam rigat, ipsam coht ille agricola
Paier'-. Multi enim quasi exercent bona opera, sed quia
non inhabitant terram, non pertinent ad agricolam. Ergo
fac bonitatem, non cxtra terram, sed inhabita terram. Et
quid habebo? « Et pasceris in diviliis ejus. » Quse sunt di-
vitiae ejus terrse ? Divitise ejus Dominus ejus, divitise ejus

Deus ejus. Ipse est ille cui dicitur « Pars mea Domine^. : ,

Ipse est iile de quo dicitur « Dominus pars hsereditatis

:

» meae et calicis mei^. » Recenti sermone commendavimus

Charilati Vestrae(3), et Deum esse possessionem nostram 5

et nos esse possessionem Dei. Audi quia divitise terrse hujus

ipse est : vide quid se([uitur : « Delectare in Domino. »
Tanquam quaesieris , et dixeris : « Ostende mihi divitias
terrse illius, in ([ua me jubes habitare. « Delectare, in-
» (juit , in Domino, et dabit tibi petitiones cordis tui^. »
V. Signanter accipe « Petitiones cordis tui. » Discerne
petitiones cordis tui a peiitionibus carnis, discerne (juan-
tum potes. Nec frustra dictum cst in c[uodam Psalmo
« Deus cordis mei. » Ibi enim sequitur et dicit; « Et pars
» mea Deus meus in sgecula °. » Verbi gratia caecus est ,

corpore , rogat ut illuminetur. Ista roget, quia et ista Deus

» Psal. xxxvi, 3. — 'I Joan. xv, 1. — 3 psal. lxxii, '.26. —4 lU. xv, 5i.
— * Id. XXXVI, \. — 6 Id. Lxxii, 26.
 :,

ENARRATIO 1 IN PSALMIJM XXXVI , SERM. I. 63

facit, et ista Deus prnestat : sed rogant haec etiam mali.
Petitio hgec carnis. Infirmatur, rogat se salvum fieri : sal-
vus fit moriturus. Et ista petitio carnis est : et si qua sunt
taha. Petitio cordis quae est.? Sicut petitio carnis est, velle
sibi reparari oculos , utique ad videndam istam lucem
quae tahbus oculis videri potest : ita petitio cordis ad aham
lucem enim mundi corde; quoniara
pertinet. « Beati ipsi
» Deum videbunt^ Delectare in Domino, et dabit tibi
» petitiones cordis tui. »
VI. Ecce desidero , rogo , volo : ego-ne implebo? Non.
Quis ergo.^ « Revela ad Doniinum viam tuam, et spera in
» eum , etipse faciet-. » Indica ilhquid patiaris, indica
ilh quid vehs. Quid enim pateris? « Caro concupiscit ad-
» versus spiritum, et spiritus adversus carnem^. » Quid
ergo vis? « Infehx ego homo ,
quis me hberabit de corpore
» mortis hujus? » Et quia ipse faciet, cum revelaveris ad
eum viam tuam, vide quid sequitur : « Gratia Dei per Je-
» sum Christum Dominum nostrum ^. Quid ergo facturus »

est, quia dictum est: « Revela ad Dominum viam tuam, et

» spera in eum, et ipse faciet. » Quid faciet? « Et educet

» sicut lumen justitiam tuam ^. » Modo enim abscondita

est justitia tua in fide res cst, nondum in specie. Ahquid

:

credis ut facias nondum vides quod credis. Cum autem

,

coeperis videre quod credidisti, educetur in lumine justitia

tua quia justitia tua erat fides tua'': « Justus enim ex
:

» fide vivit ''.

»

« Et educet velut lumen justitiam tuam, et judi-

YII.
» cium tuum sicut meridiem^. » Hoc est clarum lumen.
Parum erat dicere, « Ut luraen. » Lumen enim jam dici-
mus et cum albescit lumen dicimus et cum sol oritur ,

sed nunquam est clarior lux quam medio die. Non solum
> MaUh. V, 8. — 2 Psal. xxxvi, 5. — 3 Cal. v, 17. — 4 Rom. 24. vii,

— 5 psal. XXXVI, 6. — 6 iiabac. u, 4- — ' Jf^oro. 1, 17. — Psal. xxxvi, 6.

^
 ::

G4 S. AUGLSTIM EPISCOI'1

c>rgo educet sicuL lumenjusLitiam tuam, sed eritjudicium

tuum tanquam meridies. Modo enim judicas sequiChris-
tum, hoc proposuisti, hoc elegisti, hoc est judicium tuum
nemo tibi ostendit c[uod promisit : promissorem adhuc te-
ncs, exhibitorem autem expectas : in judicio ergo fidei tuae

elegisti quod non

sequi judicium
vides. In abscondito est
tuum adhuc reprehenditur et irridetur ab
, infidehbus
Quid credidisti? Quid tibiChristus promisit.^ t[uia immor-
talis eris, etdat tibi vitam aeternamPubi est hoc? c|uando
dabit?c[uando fieri potest? Judicas tamen tu magis sec|ui

Christum promittentem quod non vides c[uam imjMum ,

reprehendentem credidisse te quod nondum vides.Ethoo

est judiciura tuura et c[uale sit judicium tuum adhuc
: ,

non apparet : in isto saeculo quasi nox est. Quando ergo

educet judicium tuum velut meridiem?«CumChristus ap-
» paruerit vita vestra, tunc et vos cum ipso apparebitis in
» gioria ^. » Cum venerit judicii dies^ et vencrit Chrisius,
et congregaveritomnes gentes judicandas, quid erit tunc ?
Impius ubi abscondet perfidiam suam cum videro fidem ,

meam?Ergo modo cjuid? Angustiae, tribulationes et ten-

tationcs. Et beatus c[ui perdurat: « Quiac[ui perseveraverit
)) usque in fuiem , hic salvus erit^. )) 'Sec cedat insulla-
toribus, nec eligat hic florere ut ex arborefoenum fiat.

VIII. Quid igitur debeo?Quid debeas audi:, Subditus «.

)) esto Domino, et obsecra eum ^ » Hoc sit vita tua obe- ,

dire praeceptis ejus. Hoc est enim subcUtum illi esse, et

obsecrare donec det cpiod promisit. Perseveret bonum
,

opus, perseveret et oratio. « 0[5ortet enim semper orare,

» et non deficere *. » In cpio ap[")ares subditus ? Faciendo

c[uod prsecepit. Sed mercedem nondum accipis, forte quia

capere nondum potes. Jam enim ille potest dare, sed tu
'
Coloss. m, 4- — * Mallli. xxiv , i3. — ^ psal. xxxvi , 7. — '1
Luc.
WIII , 1.
 EjVARRATIO I IK PSALMLM XXKVI, SERM. I. (),")

non potes accipere. Exercere operibus, labora in vinea :

mercedem fidelis est qui te adduxit ad vi-

finito die pete :

neam^ « Subditus esto Domino, et obsecra eum. »

IX, Ecce facio, subditus sum Domino, etobsecro eum.
-

Sed quid tibi videtur.? Yicinusille nequam, male agens et

florens est ; furtaejus, adulteria ejus, rapinas ejus cgo
novi; in omnibus elatus , superbus, per iniquitatem exal-
non medignatur agnoscere in his quomodo durabo?
tatns :

Morbus ille est, bibe contra « Ne subaemuleris cum qui :

» prosperatur in via sua. » Prosperatur, sed in via sua :

laboras, sed in via Dei. iJIi prosperitas in via est, inper-

ventione infelicitas : tibi labor in via^ in perventione fe-
licitas-, quoniam iter impiorum peribit. «Novit Dominus
» vias justorum, et iter irapiorum peribit'^. » Has vias
ambulas quas novit Dominus ; et si laboras in eis , non te

failunt. Via vero irapiorum felicitas transitoria : finita via,

peracta est felicitas. Quare? quia via illa lataest, fmis cjus
in profundura inferni perducit. Yia vero tua angusta est,
et pauci ingrediunlur peream^ : sed ad quam latitudinem
perveniant debes cogitare. « Ne subsemuleris eum qui
» prosperatur in via sua. In homine faciente iniquitatem,
» desine ab ira , et derelinque furorem ^. » Quid stoma-
charis? quid per iracundiam et indignationem istam aut
blasphemas, aut prope blasphemas? « In homine faciente
» iniquitatem, desine abira, et derelinque furorem. »
Nescis quo te provocet ira ista ? Dicturus es Deo quia ini-
quus est, illuc pergit. Ecce ille quare felix est, et ille in-

felix est? Yide quid pariat : oflbca malam conceptionem.

« Desine ab ira , et derelinque indignationem , » ut jami
resipiscens dicas : « Turbatus est prre ira ocuius meus ^»
Quis oculus, nisi fidei? Interrogo oculura fidei tuae : Cre-
' Mattli. XX, 8. — 2 Psal. i, 6. — 3 Matth. vii, i3, i^. —4 Psal. xxx\i,8.
— 5 IJ. VI, 3.

CXV. 5
66 S. AUGUSTINI EPISCOPI
didisli iii Clnisliun ^ (|uarc civdidisli? Quid tibi promisit?
Silclicitatcm sieculi liujus tibi murmura
promisit Chiistus,
adversusGhristura, murmura advcrsus illum, quando vides
infidclcm rdicem. Quid libi promisit tchcitatis? quid nisi
in rcsurrectionc mortuorum? Quid autem in hac vita?
Quod ipsc quod ipse inquam. An
: , dcdignaris serve, dis-
cipule, quodDominus, quod magistcr? Nonnc ab ipso
audis : k Non est servus major domino suo, et non cstdis-

)) cipulus super magistrum ^?» lilc pro te dolores, flagella,

opprobria crucem mortem passus est. Et quid horum
, ,

justo debebatur? quidnon tibi peccatori debebatur? Ergo

tenc dircctum oculum tuum ne turbclur prae ira « De- , :

)) sine ab ira et dcrchnque indignationem. Ne subaerau-

,

)) leris ut maligne facias : eum qui ma-

» c[uasi imitando
ligne faciendo floret ad tcnipus. Nc subacmuleris, ut
«

)) maligne iacias. Quoniam qui mahgne agunt cxtermi- ,

)) nabuntur. Sed fclicitatem eorura video. Crede ilH qui

))

dicit : « Extcrminabuntur cpiia mehus ille videt c[uam

: ))

« Quoniam qui
tu, cujus oculum turbarc ira iion potest.
))mahgne agunt exterminabuntur. Sustinentes autem
,

))Dominum. Non enim ahcjuem fallacem sed uticjue

)) ,

ipsam veritatcm non enim ahquem minus valentem sed

: ,

))uticjue omnipotentem. Sustinentes autem Dominum,

)) ipsi haereditate possidebunt terram-. )) Quam terrara,

nisi illam Jerusaiem, cujus amorequiexardescit, perveniet

ad pacem?
X. Sed quandiu peccator floret? quandiu sustinebo?
Festinas : cito crit ([uod tibi diu est. Infirmitas facit diu
videric[uod citoest. Quomodoinveniuntur desidcriaaegro-
torum? Nihii tandiu, quam ut calix siticnti temperetur.
Utiaue festinatur a suis, ne forte oflendatur infirmus.
Quando fiet? quando coquetur ? quando dabitur ? Celeritas
^ Joan. 7.tv, 16. — ' Psal. xxxvi, 9.
 ENARRATIO I IIV PSALMUM XXXVI , SERM. I. 67
est in illis qui tibi serviunt, sed infirmitas tna diuturnnm
putat quod cito agitur. Ergo videte medicum nostrum
blandientem infirmo dicenti Quandiu durabo? quandiu :

erit? « Et adhuc pusillum, et non erit peccator. » Inter

peccatores certe gemis, de peccatore gemis pusiUum et : ,

non erit. Ne forte quia tibi dixi « Suslinentes autem Do- :

-» minum , ipsi hsereditate possidebunt terram : » ne sus-

tinentiam istam longissimam putes -,
modicum sustinc, sine
fme accipies quod sustines. Adhuc pusillum : modicum.
Recole annos ab Adam usque in hodiernum diem ,
per-
curre Scripturas : heri pene ille de paradiso lapsus est^
Tot s.TCula emensa et evoliita sunt. Ubi sunt praeterita
tempora? Sic paucaquse restant, utique transibunt, Sitoto
illo cx quo Adara de paradiso dimissus
tempore viveres ,

est hodiernum diem certe videres vitam non

usque in 5

fuisse diuturnam, quse sic avolasset. Unius autem cujusque

hominis vita quanta est? Adde quantoshbet annos duc ,

longissimam senectutem, quid est? Nonne aura estmatu-

tina? Ergo longe sit dies judicii, quando erit retributio
injustorum et justorum : tuus certc dies ultimus longe ab-
esse non potest. Ad hunc te praepara. Qualis enim exieris

de hac vita , tahs redderis ilh vitae. Post vitam istam par-
vam nondum eris ubi erunt sancti, quibus dicetur: « Ve-

)) nite, benedicli Patris mei, percipite regnum quod vobis

» paratum est ab initio mundi"^. )> Nondum ibi eris, quis

jam poteris ibi esse, ubi illum quondam ulce-

nescit? Sed
rosum pauperem dives ille superbus et sterihs in mediis
,

suis tormentis vidit a longe requiescentem^. In ilia requie

positus, certe securus expectas judicii diem ,
quando re-
cipias et corpusquando immuteris ut Angelo sequeris.
,

Ergo quantum est quod festinamus, et dicimus Quando :

erit? Tardum erit? Hoc dicturi fdii nostri. et hoc dicturi

« Gcn. III, 6. — 2 Maltb. \xv, 3^. — ^ Luc. xvj, 23.
5.
 68 S. ALGLSTliSl liJMSCOlM

ncpolcs noslii : et cum singuli ([uique sihi succcdcnles

haec dicLuri sunt, sic transit ([uod adhuc pusilluni iuturum

est, quemadmodum transiit totum c[uod jam praGteritum
est. O infirmc ! « Adhuc pusillum, et non erit pcccator^ »

XI. « Et qu.Tres locum cjus, ct non invcnict. » Osten-

dit, quid dixit, « Non crit ; » non quia omnino non erit,
sed quia ad nullos usus essc [loterit. Si enim omnino non

erit, nec torc[uebitur jam ergo securitas dala est peccatori,

:

ut dicat: Faciam quidc[uid volo quandiu vivo, postea non

ero. Non erit qui doleat, non erit qui torqueatur? Et ubi
est « Ite in ignem aeternum
: qui paratus c^st diabolo et ,

» angclis ejus'^? » Sed forte missi in ignem illum non erunt,

ct consumentur. ISon ilhs chccrctur « Ite in ignem seter- :

» num » quia non futuris non esset iieternus. Et tamen

•,

c|uid ilhc futurum sit eis ulrum oranino consumplio , an ,

dolor et crucialus, non tacuit Dominus dicens « Ibi erit :

» ploratus etstridor dentium^. » Quomodo ergo plorabunt

et stridebunt dentibus, si non erunt? Quomodo crgo hic
« Adhuc pusillum, et non erit pcccator, » nisi quomodo
in sec[uenti vcrsu exposuit : « Et quaeres locum ejus, et
» non invenies? » Quid est, « Locum ejus? » Usum ejus.
Habet enim alic[ucm usum peccator ? Habct. Ilic utilur illo
Deus ad probandum justum, cjuomodo usus est dial)oIo
ad probandum Job^, c[uomodo usus cst Juda ad traden-
dum Christum. Est crgo in hac vita c[uod agatur de pec-
catore. Hic cst ergo locus c^jus , c[uomodo est in fornace
aurificis locus paleoe. Ardet [lalea, utaurum [mrgetur : sic

saevit impius, ut juslus probetur. Sed cum transierit tem[)us

probationis nostrre, c[uando nonerunt c|ui probentur, non
erunt per quos probenlur. Numquid c[uia diximus : Non
erunt qui probentur, noii erunt ipsi? Sed c]uia jam non

» Psal. XXXVI, 10. — » Maltii. xxv, ^i. — MJ. viii, 12. — 4 JoL>. i, 12.
 ENAHRATIO 1 IN PSALMUM XXXVI , SERM. I. 69
opus erit peccatoribus perquos justi probentur « Et quse- :

M res locum ejus, et uon invenies. » Modo quaere locum

peccatoris, invenies. De peccatore fecit Deus flagellum ,
dedit ei et honorem dedit ei et potestatem. Aliquando
,

enim facit hoc-, dat peccatori potestatem, flagellanturinde

res humanae emendantur inde pii. Peccatores illi hoc
,

reddetiir quod debetur: et tamen factum est de illo unde

proficiat pius unde deficiat impius. « Quaeres locum ejus,
,

)) et non invenies. »
XII.«Mansueti autem haereditatepossidebuntterram ^»
Terra est ilJa de qua saepe locuti sumus Jerusalem sancta, ,

quae liberabitur de peregrinatione ista, et in aelernum

vivet ciim Deo et de Deo. « Ergo haereditate possidebunt
» terram. » Quae eruntdehciae ipsorum.^^ «Et delectabun-
» tur in multitudine pacis. » Delectetur hic impius ille

in multitudine auri, in iriultitudine argenti , in multitu-

dine mancipiorum, in multitudine postremo baiarum^
rosarum , vinolentiae, lautissimorum et luxuriosorum con-
viviorum. Haec est potentia cui invides, iste flos est qui
te delectat? Nonne etsi semper sic esset, plangendus
essetPQuaeeruntautem dehciaetuae?« Etdelectabunturin
» muJtitudine pacis. » Aurum tuum pax, argentum tuum

pax ,
praedia tua pax, vita tua pax, Deus tuuspax. Quid-
quid desideras, pax tibi erit. Quia hic aurum quod est,
non potesl tibi esse argentum-, quodvinum est, nonpotest
tibi esse quod
panis^ tibi lux non potest esse potus:
est_,

Deus tuus totum tibi erit. Manducabis eum, ne esurias^

Jjibes eum ne , sitias^ iiluminaberis ab co, ne sis caecus;

fulcieris abeo, ne deficias-, possidel^it te totumintegrumj
totus integer.. Angustias non ibi patieiis cnm eo cum quo
totum possides : totum habebis , totum et ille habebit j

quia tu et ille unum eritis ,

quod unum totum et ille ha-
' Psal. XXKYI, 1 I.
 ' ,

70 S. AUGUSTINl EPiscori
bel)it qui vos possidel. « ll.Te suut reliquine liomini paci-
» fico ^»lIoc cantavinius : qui versus longe (|uidem est iii

istoPsalmo ab his Sed quia ipsum can-

tractatis versibus.

lavimus, ad ipsum clauderc debemus. Tu tantum securus

esto, «Gustodi innocentiam,)) preliosaresest.Furari visali-
quid , credo, ut acquiras : vide quo manum mittis, et
unde toUis. Hac vis acquirere hac perdis acquiris pe- , :

cuniam, perdis innocentiam. Evigilet potius cor tuum ;

qui volebas acquirere pecuniam et perdis innocentiam,

perde potius pecuniam : « Custodi innocentiam, et vide
)) directionem-, » quia diriget te Deus, ut omnia quae-
cumque vult, velis et tu : ipsa enim est direclio. Nam si

tu nolis quod vult, curvus eris, et pravitas tua non te

permittet planari recto. « Custodi ergo innocentiam
)) videdirectionem : )> et noh putarequia, fmita ista vita,

fmitus est homo^ « Quia sunt rehquioe homini pacifico. ))

^ VVV-\ VI/%% AVV% VVV« V V\A -VX^ VV\'% ' VVV\ A/VV% V V^.'^ /\Aa^ 'VVV'^ VVX'^ '^^

ENAKRATIO II

IN EUMDEM PSALMLM XXXYI.

SERMO II 3.

De secunda parte Psalmi.

I. De Psalmo iste loqui Charitati Vestrae, et jussi su-

mus, et obtemperare del)uimus. Yoluit enim Dominus
propter imbrium nimietatem retardare profectionem nos-
tram •, et imperatum est nobis, ne vaearet hic erga vos

' Psal. XXXVI, 37. — 2 IblJ. — 3 ll,)iiatiir aJ peiferenJos inalos , et Jis-

utal jn Donatislas , ac noininalini aJversus Priniianum.

 ,

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXVI, SERM. II. 71

lingua nostra, cum cordis
negotium semper sitis, si-
nosLri
cutet nos vestri.Commendaveramus autem jam voluntatem
Dei in isto Psalmo, quidnosvelitdocere, quid admonere,
contra quid cautos esse , et quid tolerare , et quid sperare.
Duo enim genera hominum ,
jiislorum et iniquorum , in
hac terra et in hac vita commixta sunt. Habent singula
ista genera proprias intentiones cordis sui. Genus justo-
rum conatur insublimia per humihtatem genus iniquo- :

rum prseponderat ad interiora per ehitionem. Hoc enim

se deprimit ut surgat illud se extolht ut cadat. Ex eo fit
,

ut unum genus toleret, alterumtoleretur-, propositumque

sit justisipsos etiam iniquos in vitam a?tcrnam lucrari,
propositum autem iniqnis reddere mala pro bonis , et eos
qui sibi vitam aeternam volunt, si fieri potest, etiam vita
temporah privare. iEgre enim fert, et injustus justum, et
justusinjustum : oneri sibi sunt.Nemo dubitat quodisti duo
•alterutrum sil^i oneri sunt , sed diversis intentioni])us. Ad
hocenim justus injueto oneri est, c[uia injustum eum esse
non vult, sed eumiustum fieri, et optat votis, et conatur
factis injustus autem sic odit justum ut nohteum esse,
: ,

non ut bonum veht esse. Quanto enim bonus est, tanto

magis oneri est iniquitatiilhus. Etlaborat quidem sifieri ,

potest, ut eum injustum faciat si autem non potest de 5 ,

medio toUat et a suo taedio molestiaque removeat. Sed

,

etsi eum fecerit injustum nihilominus , oneri ilh erit.

Non enimjustuslantum injusto oneri est, duo in- sed et
justi vix se patiunturetquod sevidenturdihgere, cons-
:

cientiam sibidebent, non amicitiam. Tunc autem secum

concordant, quando in perniciem justi conspirant, non
quia se amant sed quia eum qui amandus erat simul
,

oderunt. Contra hoc genus hominum indicit nobis Domi-

nus Deus noster tolerantiam et afTectum illum charitatis
quem novimus in Evangeho praecipiente nobis Domino ,
72 S. AIGCSTIM EPISCOPI

ft ilii oiitc , (c Diligite ininiicos vcstros , ct Ijenefacitc liis

» cjiii oderunt vos ^ » Sicnt et Apostoius, u Noli vinci a

)) bono malum -.
nialo, sed vincc in Contende cum ))

malo, sed de bonitate. Ipsa est enim vera contentio, vel

polius certamen salubre, ut sit l)onus contra malum non ,

ut sint duo mali.

II. Ergo ad Psalmum respicite. Primae partes jam trac-
tatoe sunt, sequuntur haec : <c Observabit peccatorjustum,
)) eum dentibussuis Dominus autem irri-
ct stridet super :

» debit eum. Quem? Utiquepeccatorem stridentem su-

))

per justum dentii)us suis. Unde autem « Dominusirridebit

))cum? Quoniam prospicit quod venietdies ejus^. » Acer-
bus videtur, cum minatur justo nesciens lioram sui cras-
tinam Dominus autem videt, et prospicit diem ejus. Quem
:

dicm? Quo reddet unicuique secundum opera sua^ The-

saurizat enim sibi iram in die irae et revelationis justi ju-
dicii Dei^. SedDominusprospicit, tuautemnon prospicis;
indicavit tibi qui prospicit. Tu diem |injusti ([uo pcenas
pensurus est ignorabas : sed (|ui scit, non te celavit. Non
parva pars scientiaeest, scienti conjungi. llle habet oculos
cognitionis, tu habeto credulitatis. Quod videt Deus,
crede tu. Veniet enim dies injusti ,
quem prospicit Deus.
Qui dies? Gujusque vindictce. Necesse est enim ut vindi-
cetur in impium, vindicetur in injustum, sive conver-
tat se, sive non se convertat. Si enim seconverterit, hoc

ipsum in illo vindicatur^ ([uod periit iniquitas. Nonne

irrisit Dominus prospiciens iniquorum duorum et
dies ,

Judoe traditoris et Sauli persecutoris*^? Uniu§^ diem pro-

spexit ad poenam , alterius ad justitiam. In utrumque vin-
dicatum est : ille est gehenn.ne ignibus deputatus, iste

coelesti voce prostratus. Ergo ettu c|uem pateris iniquum,

Matth. V, /i4.
— 2 Rom. xu, 2. — ^ Psnl. xxxvi, 1*2, i3. — 4 Mnttli.

xvi, "}-. — * r.oin 11, ."). — •

•'
Act. 1, ol i\.
 ENARRATIO II IN PSALMUM XXXVI , SEUM. II. 73
])er oculos fidei prospice cum Deo dies ejus et cum eum
videris in te ssevientem , dic tibi : Iste aut correclus, me-
cum erit-, aut perseverans, mccum non erit.

III. Quid enim.^ Injustitia injusti tibi nocet, etilli non

nocet? Unde fieri potest , ut iniquitas ejus ,
quae perejus
indignationem et odium procedit ad laedendum te , non
prius ipsum vastet intus, qu:im te tentet foris? Tuum
corpus premit adversitas , illius animum putrefacit ini-
quitas. Nam et quidquidin te profert, in illum redit. Ejus
enim pcrsecutio te facit purgatum illum reum. Cui ergo ,

plus nocet?Ecce saeviendo expoliavit te : c[uis damnogra-

viore percutitur, qui amittit pecuniam an qui amittit ,

fidem ? Noruntdolere damna ista qui habent oculum in- ,

teriorem. Multis enim fulget aurum, fides non fulget.

Habent quippe oculos unde aurum videant unde fidem :

videant, non Iiabent. Nam si haberent et viderent utique ,

plus amarent : et tamen quando eis frangitur fides, cla-

mant invidiam faciunt, et dicunt
, fides! ubi est fides? :

Amas eam ut exigas, ama ut exliibeas. Ergo quia omnes

qui persequuntur justos, graviore darano feriuntur, et
graviore pernicie atliictantur , cum in eis vastatur ipse
animus; sequitur, et ostendit hoc Psalmus : « Gladium
)) eduxerunt peccatores , intenderunt arcum suum : ut
» dejiciant inopemetpauperem, ut trucident rectos corde.
» Framea eorum intret in cor ipsorum ^ » Facile est ut

fraraea ejus, id est, gladius ejus perveniat ad corpus tuum,

sicut pervenit gladius persecutorum ad corpora Marty-
rum-, sed percusso corpore, cor niansit illaesum : illiusau-
tem cor qui gladium eduxit in corpus justi, non plane
mansit illaesum. Hoc Psalmus iste testatur. Framea eo-
rum non intret, dixit, in corpus eorum^ sed, « Framea
» eorum intret in cor ipsorum. » In corpore occidere

• P.-ni. XXXVI, i^, i5.

74 S. AUGUSTINI EPISCOPI

voluerunt, iii anima moriantur. lllosenim quorum cor-

pora interficcre voluerunt, securos Dominus feeit, di-
cens cis « Nolite timere eos qui corpus occidunt, ani-
:

mam autem non possunl occidere^ » Quale est autem

ScTvire gladio, nee posse occidere nisi corpus inimici, et
posse occidere animani suam? Desipiunl, contra se sae-

viunt , insaniunt , non se vident : tanquam si vellet ali-

quis per corpus suum lerrum trajicere , ut conscinderet

tunicam alterius. Attendis quo pervenisti, et non at-
tendis qua trajccisti illius conscidisti vestem tuam ; ,

carnem. Constal ergo plus esse quod se laedunt iniqui,

et quod sibi nocent quam quod sibi videntur nocere ,

illis quos oderunt. « Framca eorum intret in coripso-

)) rum. Sententia Doraini est, aliter fieri non potest.
))

« Et arcus eorum conteratur. » Quid est, « Arcus eorum

)> conteratur? InsidioG ipsorumlrustrentur. Superius enim

dixerat Gladium cduxeruntpeccatores, intenderunt ar-
: )>

))cum suum. Gladii eductionem, intelligi voluit aper-

)>

tani oppugnationem. Arcus autem intentionem occultas ,

insidias intelligi voluit. Ecce gladius ejus perimit eum, et

dispositio insidiarum ejus frustratur. Quid est, frustratur?
Nihil nocet justo. Quomodo ergo nihil ei nocuit, verbi
gratia ,
quem sic expoliavit, cui toUendo ad an-
res suas

gustias perduxit? Habet quod cantet, « Melius est modi-

)) cum justosuper divitias peccatorum multas'-'. »

IV. Sed potentes sunt iniqui, et mulla faciunt, et sup-

petit eis rerum ctrectus •, agcndi ccleritas ,
jussionem obe-
dientia sequitur? Numquid semper
Quoniam brachia sic. «

)> peccatorum conterentur^. » Brachia ergo eorum pc- ,

tenlia eorum. Quid facturus est in gehenna? An quod

facit ille dives qui apud superos cpulabatur, apud in-
,

feros torquebatur*? « Brachia ergo eorum conterentur.

' MaUli. X, 28. — - Psal. XXXVI, iG. — MbiJ. 17. — 4 Luc. xvi^ igct 24.
 ENAKRATIO II IN PSALMUM XXXYI , SERM. II. 75
» Confirmat autem justos Dominus. » Quomodo eos con-

firmat? Quid eis dicit? Quodicilurin alioPsalmo « Sus- :

» tine Dominum viriliter age_, et confoitetur cortuum,

,

» et sustine Dominum ^ » Quid est boc k Sustine Domi- ,

» num? » Ad tempus laboras, in aeternum non labora-

bis : brevis est molesLia tua, aeterna erit beatitudo tua :

ad modicum doles , sine fme gaudel)is. Sed inter moles-

tias incipis labi ? Proponitur exemplum et passionum
Cbristi. Yide quid pro te pertulit, qui quare perferret non
habebat^. Quantacumque patiaris, non pervenies ad illas

insultationes, ad iila flagella, ad iilam ignominiosam ves-

tem , ad illam spineam coronam , ad iUam postremo cru-
cem non pervenies, quia jam et de poena generis bumani
sublata est. Cum enim sub antiquis scelerati crucifigeren-
tur, modo nulius crucifigitur. Honorata est, etfinita. Fi-
nita est in pnena; manet in gloria. A locis suppliciorum
fecit transitum ad frontes Imperatorum. Qiii tantum ho-
norem dedit poenis suis, quid servat fidehbus suis? His
ergo rebus , his verbis , hic allocutionibus , boc tah exem-
plo « Confirmat justos Dominus. » Saeviant quantum vo-
luerint, et quantum permissi fuerint pcccatores « Con-
:

» firmat justos Dominus. » Quidquid acciderit justo ,

vohuitati divinae deputet^ non potestati inimici. Saevire

ille potest : ferire , si ille noluerit non potest. Et si ille
,

vohierit ut feriat, novit suum quemadmodum excipiat.

« Quem enim dihgit Dominus , corripit : flagellat autem
» omnem fdium quem recipit^. Quid sibi ergo plaudit »

Patermeus? Il!um
iniquus, quia flagelhim sibi de iho fecit
assumit ad ministerium, me erudit ad patrimonium. Nec
attendere debemus quantuni permittat injustis, sed quan-
tum servet justis.

' Psal. xsLvi, 14. — ' MaUh. xxvi , 16, ct xxxvn, 26, etc. — 3 Hebr.
xn , G.
76 S. AUGUSTIM EPISCOPI

V. Seddebemus optare eliam iliis perqiios flagellamur,

iil convertanliir, et nagellenlur. Sic enim suosfideles eru-
diebal, qui de Saulo Ilagellum sibi feeerat, sed postea
convertit et Saulum. Et cum AnaniGC sancto, a quo bap-
ti/atus est Saulus, dicerct Dominus, illum suseipiendum
esse Saulum, quia vasesseteieclionis^ respondit Ananias,
timens et exhorrescens audita fama Sauii persecutoris :

« Domine , audivi, inquit , ego de viro isto quantas per-

» secutiones sanctis tuis fecerit in Jerosolyma, et nunc
» acceplis litteris vadit, ut ubicumque invenerit invo-
» cantes nomen tuum , trabat et liget , et ad pontifices
» adducat. » Et conlra Dominus « Sine, inquit, ego iili ;

» ostendam qune illum oporteat pati pro nomine meo ^ »

Reddam illi, inquit, vindicabo nie de ilio et patietur ;

pro nomine meo, qui 5aevit in nomen meum. Erudio vel

erudivi per eum alios , erudiam et ipsura per aiios. Fac-
tum est hoc, et novimus quanta sustinuerit Saulus, muito
plura quam fecerat_, quasi avarus exactor cum usuris re-
cepit quod dederat.
VI. Sed vide utrum in iilo impietum sit quod modo
Psaimus dicit : « Confirmat autem justos Dominus. Non
» soium ( inquit idem Pauius, cum multa mala patere-
» tur,) sed et gloriamur in tribulationibus , scientes quia
» tribuiatio patientiam operatur, palientia probationem,
» probatio spera , spes autem non confundit ,
quia cha-
» ritas Dei dillusa est in cordibus nostris per Spiritum
» sanctuni ,
qui datus est iiobis^ » Bene, planejam jus-
tus, jara confirraatus. Quomodo ergo isti jam confirmato
nihil nocebant qui illum insectabantur, sic nec ipse illis

({uos persequebatur. « Confirmat autem, inquit, justos

» Dominus. » Audi alias voces confirmali justi. «Quis nos
» separabit a charitate Ghristi? Tribulatio? an angustfe?
' Arf. IV, i3-i6. — 2 r.om. v, 3-5,
 ENARKAXIO 11 IN PSALMUM XXXVI , SEUM. 11. 77
» au fames? an nuditasV an persecutio?^)) Quomodo liae-

rebat ,
qui rebus talibus non separabatur? « Gonfirmat
» autcm justos Dominus. )> Descenderant quidam Pro-
phetae de Jerosolyma , et impleti Spiritu sancto prophe-
taverunt eidem Paulo quod multa passurus esset in Jeru-
salem : ita ut quidam eorum, Agabus nomine, soluta
zona alhgaret se ,
quemadmodum solet fieri , ut his indi-
ciis rerum futura demonstraret Propheta, dicens : « Sicut
» aliigatum me videtis, sic oportet alhgari hominem hunc
)) in Jerosolomis. )> Fratres autem responso admonitum
Saulum,jam Paulum, ne se tantis pericuhs committeret,
coeperunt deterrere, et monendo et rogando revocare ne
iretin Jerosolymam. Ille autera qui jam in eorumnumero
erat, de quibus dictum est, « Conhrmat autem justos Do-
)) minus; Quid , meum'^? » Noii
inquit, confringitis cor
facio animam meam pretiosam mihi. Quia jam dixerat eis
quos parturierat in Evangeho, «Et ipse impendar pro
» animabus vestris'. Ego enim, inquit, noii solum alh-

» gari sed etiam mori paratus sum pro nomine Domini

,

» Jesu Christi^. »

VII. « Confirmat ergo justos Dominus. » Quomodo eos

confirmat? « Novit Dominus vias immaculatorum ^. »

Quando patiuntur mahi, malas ambulare creduntur vias

ab ignorantibus, ab nonnoverunt videre vias im-his qui

maculatorum. lUe qui eas novit, scit per quam rectum
ducat mansuetos suos. Undedixitin aho PsaJmo, « Diri-
» get mites in judicio, docebit mansuetos vias suas''. »

Quomodo putatis detestatos homines transeuntes ulcero-

sum pauperem jacentem ante divitis januam^ ? quomodo
forte hunc occlusis naribusconspuebant? Noverat autem
Dorainus ilii servare paradisum. Quomodo autem sibi op-
I Rom. vin, 35. — ' Act. xx, 24. — ^2 Cor. xu , i5. — 4 Act. xxi, 11-

i3. — ^Psal, XXXVI, 18. — C IJ. xxiv^ 9. — 7 Luc. xvi, 20.

 :

78 S. ALGUSTINl EPISCOPl
tabat vilam illius, (jiii inducbatur purpura ct bysso , et
epulabatur ([uolidic splcndidc 5 Dominus autem qui pros-
piciebat dies illius, noverat c^us futura tormenta, et sine
finc tormcnla. Ergo , « Novit Dominus vias immacula-
» torum. ))

VIII. Et hnereditas corum in aeternum erit*. » Hoc

((

in fide habcmus Dominus numcpiid in fide ? Dominus

:

novit illa in tanta manifcstalione, in cjuanta non possu-

mus dicere cum vel a?c[uati Angclis erimus. Non enim
,

nobis tam manifcsta erunt, quae erunt manifesta, quam

sunt manifcsta ilh c[ui ncc commutari potcst. Tamcn et de
nobis quid diclum est? Dilectissimi nunc fdii Dei su- (( ,

» mus ct nondum aj^paruit quod erimus

, scimus quia :

» cum apparucrit, similcs eierimus , c[uoniam videbimus

» eum sicuti esf-.» Scrvatur ergo nobis nescio c|uod dulce
spcctaculum omnino : et si cogitari ex aliqua parte in
aenigmate et per speculum potest, dici tamen nullo modo
potest pulchritudo iUius duJccdinis, c[uam servat Dcus ti-

mentibus se, perficit aulem sperantibus in se^. Illuc pa-

rantur corda nostra in omnibusvitge hujus tribulationibus
et tentationibus. Noli mirari ,
quia in laborilnis pararis :

ad magnum ahquidpararis. Undevox illa Justiconlirmati

(( Non sunt condignae passiones hujus temporis ad futu-
» ram gloriam, quse revclabitur in nobis"^. » Quae erit
futura gloria nostra, nisi aequari Angelis, et vicWe Deum?
Quantum prrcstat caeco , c|ui illi oculos sanaverit, ut vi-
deat hanc lucem ? Cum sanus factus fuerit ille, nec inve-
nil quid dignnm rependat sanatori suo. Quanlumhbet
enim illi det, (juiddabit tale qualc ille praestitit? Ut pluri-
mum det, aurum dabit, et multum aurum dabit : ille

lucem praestitit. Ut noverit ille c[uia nihil dat ; videat in

• Psal. xxxvi, i8. — » I Joan. iii, a. — ^ Psial. xxx, 3o. — 4 Rom.
viii , 18.
 ,

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXVI , SERM. II. 79

teiiebris Quid ergo dabimus nos medico illi
quod clat.

oculos interiores nostros sananti ad videndam quamdam ,

lucem seternam quodest ipse.? Quid ilJi dabimus.^ Quse-

,

ramus inveniamus, si possumus et in angustiis inquisi-

, ^

tionis nostrse exclamemus « Quid retribuam Domino pro ,

)) omnibus quae retribuit mihi.^ » Et quid invenit? « Ca-

)) licem sakitaris accipiam, et nomen Domini invocabo^
)) Potestis , inquit, bibere calicem quem ego bil)iturus
)) sum ^? » Inde Petro, « Amas me? Pasce oves meas^ : )>

pro quibus bi]:)eret calicem Domini. « Confirmat auteni

)) justos Dominus. Novit Dominus vias immacalatorum,
)) et hsereditas eorum in aeternum erit. )>

IX. Non confundentur in tempore maio

« *. )) Quid
est, «Non confundentur in tempore malo? )) In die tri-

bulationis , in die anoustiarum non confundentur : sicut

confunditur qucm falUt spes. Quis est qui confunditur?
Qui dicit : Ego quod sperabam non inveni. Non imme-
rito : sperabas enim de te, aut sperabas de homine amico.
« Maledictus autem qui spem suam ponit in homine^. )>

Confunderis, quia fefelHt te spes, fefellit spes posila in

mendacio. «Omnis enim homo mendax^. )) Si autem po-
nas spem tuam in Dco tuo, non confunderis quia ille in ;

quo spem posuisti, falli non potest. Unde et ille quem

paulo ante commcmoravi justus confirmatus positus in , ,

tempore malo in die tribulationis quia non confunde-

, ,

batur, quid ait ? « Gloriamur in tribulalionibus , scientes

)) quoniam tribulatio patientiam operatur, patientia pro-
)) bationem, probatio spem , spes autem non confundit. )>
Unde spes non confundit? Quia in Deo posita est. Ideo se-
quitur : « Quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris
)) per Spiritum sanctum qui datusest nobis".)) Jam datus
' Psal. cxv, 12, i3. — » Matth. xx, 22. — ^ Joan. xxi, 17. — 4Psal.
XXXVI, 29. — 5 jcveni. xvii, 5. — c psai. cxv, 11. — 7 Roni. v, 3-5.
 :

80 S. AVGUSTIKI EPISCOPI
o£t nobis Spirilus sancLas, quomodo nos lallit cujus lale
pignus tfncnius? « Non coniundenlur in lemporc malo ;

» ct in diebus famis saturabuntur. » Est cnim quaedam

hic saturitas corum. !Nam dies famis , vila^ hujus sunt :

aliis csurientibus, illi saturanLur. Nam ilie unde gioriaretur

dicens, uGloriamur in tribulationibus, » si cgestatem in-
tus pateretur? Videloantur foris angustiae, scd intus lati-
tudo erat.

X. Quid aulem malus liomo cum cfx^perit tribu-

facit

lari? Foris nihilbabet, ablata sunt omnia in conscientia ,

nullum solatium cst non est ([uo excat, quia dura sunt
:

noncstquo intret, quia niahi sunt. Alerito ei ilt quod se-

quitur, «Quoniam peccatores peribunt^ » Quibus enim
locus nus([uam est, (juomodo non peribunt? Consoiatio
non cst in externis, non vsl in internis. Extra sunt cnim
a nobis, de quibus consoiatio nuila est. Et universi ([ui
Deum nonliabent, pecunise, amicitiae, gloriae, facultatibus

mundi bona sunt corporaiia, noii

serviunt, et ([uaecum([ue
possunt consolari intrinsecus, ([uomodo consoiabaLur iiie
plenus sagina interiore, et de ipsa sagina ructans : <( Do-
» minus dedit, Dominus al^stuiit, sicut Domino placuit,
» ita factum est, sit nomen Domini benedicLum ^. » Ergo

i]lis peccatoribus non cst locus in his quoe foris sunt, quia

ibi patiuntur tribulationes conscientia ilios non conso-

:

latur; non est bene iilis sccum quia bene esse cummalo :

non poLest. Quis([uis auLem malus est, malesecumcst :

torc[ueatur necesseestsibi se ij3so tormento. I[Dse est enim

pcena sua, c[uem torquet conscienlia sua. Fugit ab ini-
mico ([uo poLuerit , a se ([uo fugiet?

XI. quidam ex parLe DonaLi venerat ad nos, accu-

iLa
satus ct cxcommunicatus a suis, hic quserens quod ibi

[oerdiderat. Sed (juia suscipi non [lotuit, nisi eo ioco c[uo

' Psal. xxxvi, 20. — - Job. 1, 21.
 ENARRATIO II IN PSALMUM XXXVI, SERM. II. 81
debult enim deseruit illam partera quasi integer
: noii
apud eum non necessitate, sed elec-
ipsos, ut appareret
tione fecisse quia ibi ergo habere non potuit quod quse-
: ,

rebat quaerebat autem vanam elationem et falsum ho-

,

norem et quia hic non invenit quod ibi perdidit et ipse

, ,

periit. Gemebatsaucius, et non consolabatur. Erant enim

in conscientia ejus aculei horribiles taciti. Tentavimus

consolari eum de verbo Dei : sed ille non erat de sapien-
tibus formicis quae sibi oestate collegerunt unde hyeme
,

vivant. Cum
enim res sunt tranquillae, tunc homo sibi
colhgere debet verbumDei, et recondere in intimis cordis
sui, quemadmodum formica abscondit in cavernosis pe-
netrahbus labores oestatis*. Per sestatem enim vacafc hoc
agere : autemhyems, id est, supervenit tribulatio,
venit
et nisiintus invenerit quod edat, necesse est ut fame dispe-
reat. Iste ergo sibi non collegerat verbum Dei, supervenit
hyems, non hic invenit quod qua3rebat, consolari nisi
inde non poterat, de verbo autem Dei nullo modo. Intus
apud se nihll habebat, foris quod quoerebat non invenie-
bat : ardebat indignationum et dolorum facibus , agita-
batur mens ejus violenter, ettandiuocculte, don^c etiam
erumperet in quosdam gemitus ita ut inter fratres sona- ,

ret, et se audiri nesciret. Videbamus,

dolebamus vehe- et
menter, Deus scit , tantam poenam animse, tantas cruces,
tantas gehennas , tanta tormenta. Quid pluribus? Impa-
tiens loci humiUs , cui si saperet ,
posset esse locus salu-
bris , talis apparuit , ut etiam projiceretur. Neque hinc
desperare debemus , fratres , de aliis ,
qui forte elegerint
veritatem , non Usque adeo
secuti fuerint necessitatem.
enim de desperandum non est ut nec de isto
caeteris ,

desperem, quandiu vivit. De nullo enim vivente despe-

randum est. Hoc ergo, fratres, ex occasione hac scire de-
• Prov. VI, 6, et xxx, aS.
cxv, 6
 :

82 S. AUGUSTIPJI EPISCOPI

buit Cliarltas Vestra, ne quis forte aliud vobis dicat. Nam

subdiaconus corum ,
qui , cum ci nuUa (juoestio ibi com-
movcretur, elegit catbolicam pacem et unitatem, et illis

dimissis venit, venit revera sicut eligens quod bonum est,

non sicut repudiatus a malis : sic acceptus est ut de ejus

conversione gaudeamus , com-
et eum vestris orationibus

mendemus. Potens est cnimDeus, qui eum faciat etiam

atquc ctiam meliorem. Gaeterumde nullo pronunliandum
est in abquam parlem sive in bonam sive in malam.
, ,

Quandiu enim bic vivitur, crastinus dies semper ignora-

tur. (c Non contLmdentur in tempore malo et in diebus ,

» famis saturabuntur quoniam peccatores peribunt. »

:

Xll. Inimici autem Domini statim ut gloriabuntur et

('

» exaltabuntur, deficientes sicut fumus deficient^ » Ex

ipsa simibtudine rem, quaminsinuavit, agnoscite. Fumus
a loco ignis erumpens in altum cxtoilitur, ex ipsa elatione

in globum magnum intumescit : sed quanto fuerit globus

ille grandior, tanto ab illa enim magnitudine
fit vanior :

non fundata sedpendente et inOata, it in au-

et solidata,

ras atque dilaijitur, ut videas ipsam ei obfuisse magnitu-

dinem. Quanto enim plus erectus est, quanto extentus,
quanto diffusus undique in majorem ambitum, tanto fit

exiUor, et deficiens, et non apparens. «Inimici autem

» Domini statim ut gloriabuntur et exaltabuntur, defi-

» cientes sicut fumus deficient. » De tabbus dictum est
« Sicut Jannes et Mambres restiterunt Moysi sic et isti ,

» resistunt veritati bomines mente corrupti, reprol)i circa

:

» fidem ^ » Unde autem resistunt veritati , nisi inflatione

tumorissui, eunles in ventos^ extollentes se quasi justos

et magnos? Quid autem de illis aitl* c Tanquam de fumo,
« Sed ultra non proficientj dementia enim eorum mani-
» festa erit omnibus, sicut et illorum fuit^ Inimici autem
'
Psal. XXXVI, au. — »2Tim. iii, 8. — ^ Ibid, 9.
 ,

EJVARHATIO II JJV PSALMUM XXXVI , SER.M. II. 83

» Domini statim ut gloriabimtiir et exaltabuntur, defi-
)> fumus deficieut,
cientes sicut )>

« Foeneratur peccator, et non solvet^ » Accipit,-

XIII.
et non reddct. Quid non reddet? Gratiarum actionem.
Quid enim a te vuJt Deus aut quid exigit Deus nisi quod
,

tibi prosit.? Et quanta accepit peccator, pro quibus non

soIvetV Accepit ut sit, accepit ut homo sit, multumque

intersit inter ipsum et pccus ; accepit corporis formam
sensuum ad videndura
sccepit in corpore distinctionem ,

oculos, ad audiendum aures, ad odorandum nares, ad

gustandum palatum, ad contrectandum manus, ad ambu-
landum pedes, salutemque ipsam corporis. Sed adhuc ista
et cum pecore habemus communia accepit etiam amphus, :

id est , menteni quae possit inteliigere ,

quae possit capere
veritatem ,
quse possit justum ab injusto discernere, quae
possit indagare, desiderareCrealorem, laudare et inhaerere

Haecomnia accepit et peccator, sednon bene vivendo

illi.

non reddit quod debet. Ergo « Foeneratur peccator, et

» non solvet, » non reddet ei a quo accepit, non aget

gratias : imovero rependet mala pro l^onis , blaspheraias,

murmur adversus Deum, indignationem. Ergoiiie «Eoe-
» neratur, et non solvet : justus autem miseretur, et com-
» modat. » Illeergo nihil habet, iste habet. Videte eges-
tatein, videte divitias. Ilie accipit, et non solvet : iste
miseretur, etcommodat abundat : il!i. Quid si pauper est?
Etiam sic dives est. Tu tantum ad divitias ejus pios ocu-
los intende. Ptespicis enim arcam inanem , conscientiam
Deo plenam non respicis. Non habet extrinsecus faculta-
tem, sed habet intrinsecus charitatem. De charitate quanta
erogat et non finiturl Etenim si habet fogs fiacultatem,
dat ipsa charitas , sed ex eo quod habet : si autem non in-
vcnit foris quod det, dat benevolentiam ,
praestat consi-
84 S. ALGUSTIM Ei'iscori

lium, si potcst; pr.TStat auxilium, si potcst : adextrcraum

si ncc consilio, ncc auxilio adjuvarc potcst, vcl voto adju-
vat , vel orat pro contribulato, ct fortc magis ipse cxaudi-
tur, quam quiporrigitpanem. Habct semper unde det, cui
plenum pectus cst charitatis. Ipsa est cliarilas, qu.T dicitur

et voluntas l)ona. Plus a tcDeus non cxigit, quam quod tibi

intus dedit. Vacare enim non potest voluntas bona. Non
enimhabcns voluntatcmbonam, ctsi nummus tibi supersit,
non porrigis pauperi ipsi inter se paupcrcs prsestant sibi
;

de voluntate bona, non sunt inter se infructuosi. Vides cre-

cum duci a videntc quia nummos non habuit quos daret
:

egens, commodavit oculos non habcnti. Undc hoc factum

est, ut membra sua commodaret ci qui non habet, nisi
quia intus inerat voluntas bona thcsaurus pauperum.^ In ,

quo thcsauro dulcissima rcquies et vcra sccuritas. Ad ip- ,

sum araittendum nec latro admittitur, nec naufragium

mctuitur. Servat secum quod intus habet, nudus evadit,
et plenus est. « Justus crgo miseretur, et commodat. »
XIV. « Quoniam bcncdiccntcs eiim hsercditate possi- ,

n debunt terram^ » sicut illura justum, vere solura

:
"^

justum etjustificantem, qui et pauper hic fuit, et divitias

magnas attulit quibus faceret divitcs eos quos invenit
, ,

pauperes. Ipse est enim qui Spiritu sancto ditavit corda

pauperum et exinanitas aniraas confitendo peccata im-
, ,

plevit opulcntia justitiae •

([ui potuit divitem faeere pisca-
torcra diraittendo relia sua quod habcbat contenincn-
,

tem, quod non habcbat hauricntem^. « Infirma enira

mundi elegit Deus, ut confunderet fortia^ » Et non de
))

oratorc piscatorem, sed dc piscatore lucratus cstoratorcra,

depiscatorc lucratus estsenatorera,dcpiscatorelucratus cst
imperatorem. « Quoniam benediccntes eum, possidebunt
' Psal. XXXVI, 22. — - Foite scilicct. — ' Matth. iv, 19. — 4 i Cor.
 »,

ENARRATIO II IN PSALMUM XXXVI , SERM. II. 85

» terram hsereditate : » eruntejus cohoeredes,intcrra illa vi-

ventium, de qua dicitur in Psalmo alio : « Spes mea es tu,

» portio meainterra viventium ^ Tu es ipsa portio mea,

inquit Deo, et non dubitavit Deum sibi facere portionem.
« Haereditatepossidebunt terram. Maledicentes autemeum,
)) disperient. )) Ut autem benedicant qui benedicunt, prse-
stitum est eis. Nam ventum est ad maledicentes et facti ,

sunt benedicentes jam sic disperierunt maledicentes

: et

eum, cum ejus munere facti sunt benedicentes quem ,

raalo suo maledicebant, bono autem ipsius benedicunt.

XV. Videte quid sequitur « A Domino gressus homi- :

)) nis dirigentur, et viam ejus Tolet'. » Ipse horao ut velit

viam Doraini, ab ipso Doraino diriguntur gressus ejus.
Nam si Dorainus non dirigeret gressus hominis, tam pravi
erant, ut semper per prava irent , et seraitas curvas se-
quendo redire non possent. Venit autera ille , et vocavit

et rederait, etsanguinera fudit : hoc pretiura dedit , haec

bona fecit, et mala passus est. Attende quae fecerit ; Deus
est : attende quae passus sit •, horao est. Quis iste Deus
horao? Si tu o horao non
, , dimittercs Deum non , fieret
pro te Deus homo. Parum enim tibi erat ad rerauneratio-
nem vel ad donum ejus ,
quia et horainera te fecit, nisi et

horao pro te fieret ? Ipse est enira qui direxit gressus nos-
tros , ut viam ejus vellemus. « A Domino gressus hominis
)) dirigentur, et viam ejus volet. »
XVI. Jam cum sequeris viam Christi , non tibi saeculi

prosperitates promittas. Per dura ambulavit , sed magna

promisit. Sequere. Noh tantum attendere qua iturus , sed
et quo venturus sis. Tolerabis dura temporaha , sed ad
-Iseta pervenies serapiterna. Si vis sustinere laborera, at-
tende raercedem. Nam etoperarius in vinea deficeret, nisi
attenderet quid accepturus esset. Cum autem attenderis
' P&al. cxLi, G. — » Id. Txxvi, 13.
 ,

86 S. AVGrSTINI El-ISCOPI

qiiid sis accepturus , orania tibi orunt vilia qure patcris,

nec dictna ripsfimahis pro quilms illud accipias. Miraberis
tantum dari pro tantillo labore. iSam utique, fratrcs, pro
aeterna requie labor a^ternus subeundus erat-, et neternam
felicitatem accepturus, ?eternas passiones sustinere debe-
rcs : scd si .-rternum sustineres lal)orem ,
quando venires
ad setcrnam felicitatem? Ita fit, ut necessario temporalis
sit tribulatio tua, ([ua fuiita vcnias ad felicitatem infini-
tam. Sed tamcn, fratres, posset esse longa tribulatio pro
aeterna felicitate. Verbigratia^ ut quoniam felicitas nostra
finem non habebit, miseria nostra et labor noster et tri-
bulationesnostr.ne diatnrn?e essent. Nam et si mille anno-

rum appende mille annos contra .leternitatem quid

esscnt, :

appendis infuiito ([uantumcumque fmitum? Decem

cum
millia annorum decies centena millia si dicendum est
, ,

ct millia millium, qufie fmem habent, cum seternitate

comparari non possunt. Huc accedit, quia non solum
temporalem voluit laborem tuum Deus, sed etiam brevem.
Paucorum dierum cst tota vita bominis, etiamsi Ircla duris
non miscerentur, c[u.t plura et longiora sunt certe, quam
dura : et idco breviora et pauciora sunt dura , ut durare
possiraus : si ergo per totam viam suam bomo in laboribus
et in frrumnis esset, in doloribus, in tormentis, in carce-
re, in plagis, in fame et siti oranibus diebus, horis omni-
bus ,
per totam vitam suam usque ad setatem senectutis,
pauci dies sunt tota vita hominis quo labore transacto, :

veniet regnum .'iptfMMium vcniet sine fme fclicitas veniet, ,

requalitas Angelorum vcniet lirereditas Christi

, veniet ,

cohreres Christus. Pro quanto labore quantam merccdom

accipimus ! Veterani homincs ,
qui laborant in militia , et
versantur intcr vulnera tot annos , incipiuntmililare a ju-
ventute, exeunt senes ; et uthabeant paucos dies quietos
senectutis suoe ,
quando oos jam^ipsa aetas incipit gravare.
 ENARRATIO H IN PSALMrM XXXVf, SEHM. II. 87
qiios bella non gravant . quanta dura tolerant ,
qu£E iti-

nera, quae frigora ,

quos soles ,
quantas necessitates quae ,

vulnera, quae pericula? Et non attendunt patientes haec

oninia , nisi paucos dies quietos illos senectutis , ad quos
utrum perveniant nesciunt. Ergo « A Domino gressus ho-
)) minis dirigentur, et viam ejus volet. » Hinc dicere coe-
peram; viam Christi si vis, et vere Christianus es ipse ,

est enim Christianus qui non aspernatur viara Christi,

,

sed vult viam Christi sequi per passiones ipsius noli per ,

aham viam velle ire quam per illam qua ipse ivit. Dura vi-
detur, sed ipsa est tuta via : alia forte delicias habet , sed
latronibus plena est. « Et viam ejus volet. »
XVII. « Cum ceciderit, non conturbabitur, quoniam

-» Dominus confirmat manum ejus ^ Ecce quid est, velle •»

viam Christi. Contingat illi ut aliquam tribulationem pa-

tiatur, aliquam exhonorationem , aliqiiam contumeliam ,

allquam afllictionem, aliquadamna, et caetera quaecumque

a])undant in vita ista generi humano proponit sibi Do- :

minum suum quanta genera tentationum passus est et

,
:

« Non conturbabitur cum ceciderit, quia Dominus con-

)) firmat raanum ejus , )> quia prior passus est. Quid enim
timebis, ohomo^ cujus directi sunt gressus, ut veiles viam
DominiPQuid timebis? Dolores? FlagellatusestChristus^.
Contumelias timebis? Audivit « Dasmonium habes^, » :

qui daemonia excludebat. Forte factionem et conspiratio-

nem malorum? Conspiratum est adversus illum *. Non
potes ostendere forte conscientiam tuam bonam in aliqua
accusatione, et vim pateris quod adversus te falsi testes

audiuntur. Contra ipsum primum falsum testimonium

dixerunt , non solum ante mortem , sed etiam post resur-
rectionem. Inducti sunt falsi testes, ut a judicibus dam-
' Psalm. xxxvi , 24. — ^ Matfh. xxvii, 26. — ^ Joan. viu ,
^S. —4 Id.

IX , 22.
88 S. AroUSTIKI ETISCOII

nnivlnr '
: nccosscMUiU falsi lestcs ciistodps ad sopulcrum.
KcsLirrcxit illc cum tanto miraculo , commota tcrra pro-

didit Dominum resurgcntcm. Eratillicct tcrra custodiens

terram , sed terra durior mutari non potuit. Nuntiavit
vera, sed seducta cst a lalsa. Dixerunt enim illi custodes
Judipis qune vidcrint, ct ([uid factum sit : acccperunt pe-
cuniam , et dictum quod vobis dormicn-
cst cis : « Dicitc

1)tibus venerunt Discipuli ejus et abstulerunt eum^. » ,

Ecce falsi testes et contra rcsurgentem. Quanta autem

caecitas in falsis testibus ,
quanta caecitas , fratres ? Solent
hoc enim pati falsi testes , ut excoecentur, ct contra se di-
cant nescientes unde appareat quia falsi sunt testes. Quid
enim illi contra se dixerunt? « Cum dormircmus, vcne-
)) runt Discipuli cjus, et abstulerunt eum. » Quid cstboc?

Quis est qui dicit testimonium ? Qui dormiebat. Talibus ego

narrantil)us non credercm , ncc si somnia sua mihi indi-

carcnt. Stulta insania ! si vigilabas, quare permisisti? Si

dormiebas , unde scisti ?

XVIII. Sic etistis fdii eorum^ sicut meministi^, etprae-

tcrmittendum cx occasione nonest. Tanto magis cnim

debemus commemorare vanitatem eorum, quanlo magis

quserimus salutem eorum. Ecce corpus Christi patitur
falsostestes, sustinet corpus quod proecessit in capite.Noii
mirum est, et modo non dcsant corpori Christi diiruso
per totum orbem terrarum qui dicant : Progenies tradito-
rum. Falsum testimonium dicis. Ibi te convinco falsum
testcm secutus pauca verba. Tu mihi dicis Traditor es.
, :

Ego tibi dico : Mendax es. Sed tu traditionem meam nus-

quam el nuncjuam probas : ego mendacium tuum hic in
istis ipsis verbis tuis modo probo. Certe ibi dixisti , c[uia

nos acuimus glachos nostros : rccito gesta tuorum Circum-

cellionum. Gerte ibi dixisti (4), quia praetermittis ablata :

M;iHli. XXVI, 6o. — ' TiV xxviu, 12, i3. — ^ DonatIsta\

 ENARRATIO II IN PSALMUiJ XXXVI, SEHM. II. 89
rccito Gesta, ubi procurationern ad oxigenda fecisti. Certe
ibi dixisti :Nos sola ofFerimus Evangelia rccito tot jnssiones :

judicum, quibus a te divisos porsc-cutus es recitoPreces :

ad Apostatam imperatorem, cui dinisti, quia sola justitia

apud eumhabet locum(5). An fortii apostasia Juliani,pars
Evangelii tibi videtur? Ecce Quid de mendacem te teneo.
me dixisti quod credi debeat ? Etiamsi nori invenirem unde
ostenderem falsum te dicere, suflicit ut ostendam te men-
dacem esse. Quid dicis ? Qualis tu tales et caeteri. Nam ,

merito talia verba omnibus misisti abundare voluisti so- :

cietate mendacium, netusolus erubesceres de mendacio.

XIX. Sed valeat, inquit, in Caecilianum judicium pa-
trum nostrorum. Quare valebit? Quia episcopi judicave-
runt. Valeat et in te, quod Maximianist?e judicaverunt.
Prius enim, quod credo vos nosse, episcopi consentientes
cum Maximiano adhuc diacono ipsius venerunt ad Car- ,

thaginem , sicut se habet Tractatoria, quam etiam Gestis

alligaverunt , cum litigarent^ de domo cum procuratoro
illius- qui praetermittit ablata. Ergo primo Tractatoriam de
illo miserunt, conquerentes quia noiuit ad illos exire : hoc
enim maxime conquesti sunt. Vide quomodo iUis Deus
reddidit quod de Caeciliano dixerunt. Mira similitudo vo- :

luit Deus post tot annos resolvere illis in faciem quod gestum

est, utomnino unde dissimulent et qua eflfugiant non in-

veniant. Oblitos se dicerent quae gesta sunt ante non eos j

Deus sinit oblivisci atque utinam valeat eis ad salutem

; !

Nam misericordia sua fecit hoc Deus, si considerent quid

sit factum. Ponite ergo vobis ante oculos , fratres , unita-
tem tunc orbis terrarum , unde se isti diviserunt adversus
Caecilianum : modo
partem Donati unde se Ma-
ponite et ,

ximianistae diviserunt adversus Primianum. Quod tunc

illi Coeciliano, hoc nunc isti fecerunt Priamiano. Propterea
' Maximianist.-E. — » Primiani.
 ;

90 S. AlTGUSTINI EPISCOPI

se et veriores Donatistis dicunt Maximianistoe, quia revcra

majorum suorum ipsi imitati sunt. Sic cnim crexerunt
Maximianum adversus Primianum, quomodo illi erexe-
runt Majorinum adversus Coecilianum ; et sic questi sunt
isti dc Primiano, quomodo illi dc Cseciliano. Nam si me-
ministis , lioc dixcrnnl iili , ([uod ad eos exire noluerit
Csecilianus, memor conscientiae suse •, ille autem noverat
factioncm corum : sic et isli conqueruntur ,
quia noluit
ad illos cxire Primianus. Quare Primiano conceditur,
nosse factioncm Maximianistarum, et Coeciliano non con-
ceditur nosse factionem Donatistarum? Nondum erat or-
dinatus Maximianus , crimina dicebantur de Primiano :

venerunt cpiscopi, volucrunt ut ad eos exiret : non est

egressus, sicut eorum indicat Tractatoria Actis inserta.
Non est egressus non improbo imo et laudo. Si ali-
, ,

quam factionem vidisti non dcbuisli ad facliosos pro-

,

cedere, sed servare causam tuam meliori judicio partis

tuae. Restabat enim magna pars Donati, ubi se posset pur-

gare Primianus propterea ad iJlos qui jam factioiie con-

:

spiraverant, cxire noluit. Vides quomodo laudamus con-

silium tuum adversus Maximianistas , benc attende et

causam Caeciliani : non vis ut frater ^

([uomodo extraneus,
sic judica. Noluisti cxire , (juid tibi dicens? Istr factioiie

conspiraverunt contra salutem meam, corrupti sunt ad-

versum me si me illis commisero, facio praejudicium causre
:

meoe non ad eos exibo, servetur causa mea melioribus et

:

auctoritate graviorii)us. Bonum consiiium. Quid si hoc

dixit Caecilianus? Quanquam laborabis tu, ut ostendas
qua3 adversus te istos alia Lucijla corruperit, et forte non
inventurus ,
quod ilie tunc usque adeo noverat, ut postea
Gestis aperiretur (6). Sed vidisti nescio (juid occultum,
renuntiatum est tibi ali({uid metucndum. Concedo timori
tuo cautelam istam : rccte fecisli, ad tales non prpcedere
 ENATIIIATIO II IN PSALMUM XXXVI , SETIM. II. 91
erant enim alii qui de tepoterant judicare. Attende nunc
Csecilianum : tu tibi servasti Nuraidiam , ille orbem ter-
rarum. Sed si valere vis adversus illum sententias tune
Donatistarum , valeant nunc adversus te sententiae Maxi-
mianistarum : episcopi illum damnaverunt episcopi ct :

te. Quare postea egisti causam tuam, et obtinuisti ibi Ma-

ximianistas 5 sicut iile postea egit causam suam et obti- ,

nuit ibi Donatistas? Qiiod ergo tunc factum est, videtur

ante oculos miro et manifesto exemplo revolutum , talia

Maximianistas conqueri de Primiano ,

qualia omnes isti

conquesti santde Caeciliano. Mirum est, fratres, quomodo

moveor, quomodo Deo gratias ago : quia vere misericordia
Dei ad istos, si exemplum.
sapiant, iJluminandos formavit
Proindesi placet paululiim, fratres, quia ethoc nobis Deus
in manus dedit, audite concilium Maximianistarum. (Et
cum tractaret, idem recitavit concilium Maximiani-starum.)
XX. « Sanctissimis fratribus atque collegis per univer-
sam Africam. « ( Et cum recitaret idem dixit : Tota
unitas ipsorum per Africam. Sed hic cum illis est Catho-
lica : in aliis autem orbis partibus ipsi non sunt cum Ca-
tholica. Et cum tractaret idem sequentia iterum recita- ,

vit :
) — « Sanctissimis fratribus atque collegis per universam
Africam, hoc est, per provinciam proconsularem, Nu-
midiam Mauritaniam, Byzacenam
, , et Tripolim constitu-
tis; sed et presbyteris et diaconis , universis plebibus, in
veritateEvangelii nobiscum militantibus, Victorinus, For-
tunatus, Victorianus, Migginus, Saturninus, Constaiitius,
Candorius, Innocentius, Cresconius, Florentius, Salvius,
alius Salvius , Donatus , Geminius , Praetextatus. » ( Et
curn recitaret, idem dixit : Ipse est Assuritanus, quem
postea receperunt : eum qui in se dixit sententiam, recepit
' Augustinus Synodicam Epistolara Maximianistarum Cabarsussensis
Lo!:it
concilii. Pono non eam recitavit uno tractu, sed aliqias interposuit annota-
tiones et sententias, qua; quidcni in uncinis includuntur, et recitatio Epistolse
resuniitur post signum :
—
 ),

92 S. AUGUSTINl EPiscon
postca. Et cum tractarct idem sequciitia rccitavit:) —
« Maximiamis, Thcodorus, Anastasius, Donatianus, Do-

nalus, alius Donatus Pomponius, Pancralius, Januarius,

,

Secundinus, Pascasius , Cresconius , Rogalianus, alius

Maximianus, Benenatus, Gaianus, Victorinus, Guntasius,
Quintasius, Felicianus. m ( Et cura recitaret, idem di-
xit :
) Iste est Muslitanus qui adhuc vivit? Sed forte alius

estaliunde. Postea subscribentes dicunt et loca unde quis-

que erat. Et cum tractarct , idem sequentia recitavit :

— <{ Salvius, Migginus, Proculus, Latinus, et cfEteri qui

in conciUo apud Cabarsussi fuimus (7), in Domino aeter-
nam salutem. Nemo qui nesciat, fratres dilectissimi , de
sacerdotibus Dei, non proprioe voluntatis , sed divinoe legis
impulsu, tam in reos sententiam dicere, quam innocen-
tibus infhctam jure ab eis ac mcrito submovere. Non levi
enim periculo subjacebit, quisquis aut reo pepercerit, aut
innocentem conficere pertentarit maxime cum scriptum :

sit Innocentem et justiim non occideSj et purgatione

:

non purgahis reum^. Hoc igitur Edicto Legis admoniti,

necesse nos fuerat Primiani causam quem pleljs sancta ,

Carthaginensis Ecclesioe episcopum fuerat in ovile Dei

sortita, seniorum litteris ejusdem Ecclesiae postuLmtibus,
audire atque discutere sub eo, ut expLanatis omnibus, aitt

innocentem, quod optabile fuerat, purgaremus^ aut no-

centem certe ostendercmus suis meritis esse damnatum.
Optatissimum enim nobis fuit, ut plebs sancta Carthagi-
nensis EccL'sicie eo se Lictetur episcopo sublimatam, qui
in omnia sanctus et in nullo reprehensibilis haberetur.
Propterea utique talem esse oportet Domini sacerdotem
ut c[uod populus pro se apud Deum non vahierit, ipse pro
populo mereatur quod poposcerit impetrare quia scrip- :

tum est Si peccai>erit populus, orahit pro eo sacer-

:

' ExoJ. xxiii, 7.

 ,

ENARKATIO II IN PSALMUM XXXVI, SERM. II. 93

dos ; si autem sacerdos peccaverit^ quis orabit pro
eo ^ ? » ( Et cum legeret idem tractans dixit Etiam , :

Apostoli scripserunt plebibus ut orarent pro se , et Apos- .

toli orantes dicebant : « Dimitte nobis debita nostra ^ : »

et apostolus Joannes dixit « Advocatum babemus apud :

)) Patrem Jesura Christum justum, et ipse est exoratio pro

)> peccatis nostris^. Scd illud de illo sacerdote scriptum ))

est quem isti non intelliguntj ut admoneretur populus

,

in prophetia talem se debere agnoscere sacerdotem ,

pro
quo nuilus orat , nisi ille qui pro omnibus interpellat ^ ?

Quia ergo tunc sacerdotium erat Leviticum 5 ubi sacerdos

intrabat in Sancta , et offerebat hostias pro populo ; ha-
bebat autem imaginem, non veritatem futuri cujusdam
sacerdotis^ tunc enim et ipsi sacerdotes peccatores crant,
sicut cseteri homines : volens Deus per prophetiam admo-
nere populum, jam talem desiderandum esse saccrdotem,
qui interpellaret pro omnibus , et pro eo nullus oraret
designans talem , admonuit et dixit : « Si peccaverit po-

» pulus , orabit pro eo sacerdos ; si autem sacerdos pec-

» caverit, quis orabit pro eo? » Itaque, o popule, talem
elige sacerdotem ,
pro quo non cogaris orare, sed de cujus
oratione pro te securus esse possis. Ipse est Dominus noster
Jesus Christus , unus sacerdos , unus mediator Dei et
hominum homo , Christus Jesus ^. Et cum tractaret, idem
sequentia recitavit . ) — « Scandala igitur Primiani , et
ipsius nequitia singidaris, sic in se coeleste judiciiun pro-
vocavit , ut horum criminum auctorem necesse esset
penitus amputare Et cum re-
: qui recens ordinatus , » (

citaret idem tractans dixit Jam jam crimina ipsius di-

, :

cuntur. Et cum tractaret idem sequentia recitavit ) , :

—
<{presbiteros supradictae plebis ad conjurationem impiae

' I Reg. n, 25. — * MaUh. vi, I2. — ^ i Joan. ii, 1,2. — 4 Rom. viii,

34.-5 iTiin. n, 5.
94 S. AUGVSTINl EPISCOPI
conspirationis impcllcns, hoc ab cis vclut prccario jure
poslulavit, ut ad damnandos c[uatuor diaconos, viros cgre-
gios, ac singularibus meritis approbatos_, Maximianum
scilicet , Rogatianum, Donatum, ilem(|ue Salgamium, »

(Et cum recitaret , idem traclans dixit : In his quatuor

erat ille auctor schismatis ,
praecidens de fruslo frustum ,

€t non se dolens ab integritate praecisum. Et cum tracta-

ret, idem sequentia recilavit: ) « incnnctant(!r ei pro- —
mitterent accommodare consensum. » (Etcum rccilaret,
idem tractans dixit Hoc cum ilhs egit, ilh noluerunt ei
:

promittere , sed tacuerunt : ille pcr se i]")sum cogitatum

scelus non dubitavit implere. Et cum traclaret, idem re-
citavit:) — (c Cujus ilh mala praesumptione stupefacli,
cuni rem silentio refelhssent, per se cogitatum scelus non
dubitavit implert;, usque adeo ut in Maximianuni diaco-
num , virum , sicut omnibus notum est, innocentem , sine
causa, sine accusatore, sine teste, absentem ac lecto cu-
bantem , sententiam pularet esse promendam. » ( Et
cum idem tractans dixit
recitaret , Yidete crimen : ! Et
cum tractaretidem sequentia recitavit )
, Qui jam- :
— ((

pridem clericos non dissimih furore damnaret. Nam cum

incestos contra legem decretaque omnium sacerdotum
communioni sanctae adjungeret, cumquc obsistente ma-
xima parte plebis etiam seniorum nobihssimorum htteris
,

conveniretur, ut per se corrigcrct (juod admiserat, sua

temeritate possessus emendare contempsit. His itaque per-
moti seniores Ecclesise supradictae, ad universum chorum
litteras lcgatosque miserunt, quibus non sine lacrymis

deprecati sunt ut ad se fcrvcntius vcniremus, quo perpenso

hbramine, intcntationibus exploratis, existimatio Ecclesiae
purgaretur. Ad hanc proinde cum secundum memoratorum
litteras veniremus, nota sua illa ratione fervescens, ad-
ventum nostrum penitus dechnavit. » ( Et cum recita-
 ,
:

EJNA.RRATIO II IN PSALMUM XXXVI , SERM. H. 95

ret, idem tractans dixit : Quidilli objiciatur scit*", quia
pars jam Donati incesta Hoc erat in regula: facta est.

Quales fuerint cum quibus

communicatum tales. fuerit ,

fieri omnes et universam massam. Itaque si verum isti di-

cunt, incesta est jam pars tota Donati. Exeant plane Nu-
midae et dicant Ad nos non pertinet si illos incestos
, :

nescio quos ad communionem tuam admisisti, obesse

,

potuit tam longe positis? Si ergo vobis obesse non vultis

qui in Numidia estis, quod Carlhagini fit quod in Africa ^

fit potuit obesse universo orbi terrarum ? Semper unde

,

se defendunt, inde sc accusant, et iios excusant. Et cum

tractaret, idem sequentia recitavit :) — « Adventum nos-
trum penitus declinavit. )> (Et cum legeret, idem dixit
Quod illi Et cum tractaret,
questi sunt de Caeciliano.
sequentia recitavit ) « Qui usquequaque rebelli animo
:
—
calcitrans in malo permansit ut conducta multitudine
, ,

perditorum » ( Et cum recitaret idem dixit

, Jam , :

hoc p]us est. Hsec de Caeciliano non dixerunt illi videte :

quse. Et cum tractaret, idem sequentia recitavit ) :

—
« atque impetratis oflicialibus basificarum januas obse-
dissent. » ( Et cum recitaret idem dixit Ne intra- , :

rent episcopi , Et cum tractaret idem sequentia recita- ,

vit :
) — « qui ingrediendi nobis atque agendi solemnia
interdicereht facultatem. Hoec si episcopum convenit fa-
cere, si Chrislianis licet admittere , si hoc Evangeha pro-
testantur, probet aut judicet quisquis amator aut assertor
est veritatls. Hoc enim nobis inflixit frater ahquando pro-
prius ,
quod nunquam faceret afienus. » ( Et cum le-
geret , idem dixit Quid pluribus ^ ? Dicunt multa et
:

damnanthominem damnationem jam ipsamlegamus.

: sed
(Et cum iractaret , idem recitavit ) « Decrevimus omnes :
—
sacerdotes Dei, prsesente Spiritu sancto, hunc eumdera
• Subaudi, opus esi.
96 S. AUGUSXIKI Ei'iscori

Piimianum primo quod super vivos cpiscopos alios sub-

,

rogarit quod inccstos cum sanctorum communione mis-

;

cuerit quod presbyteros ad conjurationem ineundam

;

constringere pertentarit c|uod Fortunatum prcsbytcrum ;

in cloacam fecerit raitti , cum ;rgrotantibus baptismo suc-

currisset',qupd communioncm Demetrio presbytero per-
ncgarit, ut cogeret filium abdicare-, quodidem presbyter
objurgatus sit quod episcopos hospitio suscepisset quod
, 5

supradictus Primianus multitudinem miserit ,

quse Chris-
tianorum domos evcrterct •,
quod obsessi sint episcopi si-

mul ct clerici, etpostea ab cjus satclhtibus lapidati; quod

in basihca csesi sint seniores, quod indignefcrrent ad com-
munionem Claudianistasadmitti quod 5
innoccntcs clericos
putaverit csse condcmnandos; quod sc nobis audicndura
noluerit exhibere, cura basihcarum fores ne ingredercmur
muUitudine ct Oilicio intercluscrit quod legatos a nobis
;

ad se missos injuriose rejeccrit; quod loca multa, vi pri-

mo, dcliinc auctoritate judiciaria usurpaverit. » (Etcum
legeret, idera dixit : Prsetermissor ablatorum cum Pau-
:

Jus apostolus dicat Audet quis vestrura : « adversus ahum

)) negotium habcns judicari apud injustos , ct non apud
)) sanctos^ )) Videte cpiak iUi crimcn objccerint, c[uia
non apud episcopos agere voluit de locis, scd apud judi-
cem. Et cum tractaret, idem sequentia rccitavit ) « Prse- : —
ter aha ilhcita ejus admissa, cjuse prae honestate styh nostri

siluimus , a sacerdotali choro perpetuo esse damnatum :

ne co palpato , Dei Ecclcsia aut contagione, aut ahcpio

crimine raaculctur. Quod idipsura PauJus apostohis cxhor-
admonet Piwcipimiis autem vobis^fratres, ia
tatur, et :

nomine Domini nostri Jesu Cliristi, ut discedatis ah

omni fratre inordinate amhulante'^ Atcpie adeo non .

iramcraores puritatis Ecclesiae, conducibile existiinavimus,

' I Cor. VI, I. — 'I Thess. iii, G.
 ,

EKAlUlAXXQ 1£ IN PSALMUM XXXVl, SEUM. II. 97

omnes sanctos consacerdotes omnes clericos, et om-
, et
nes populos meminerunt hac nostra
cpii se Cliristianos ,

Tractatoria comraonere, ut omnes ejas communionem

utpote damnati, diligenti cura horreant. Ipse enim de
suo interitu rationem reddet qui hoc nostrum decretum
,

non audiendo tentaverit violare. Placuit sane nobis et

Spiritu sancto quod tempus tardis ad convertendum
,

reservetur sub eo ut quicumque consacerdotum vel

,

clericorum suae salutis immemores a die damnationis ,

supradicti Primiani, id est, a die octavo Kalendarum

Juharum usque ad diem octavum Kalendarum Januaria-
rum minus aPrimiani damnati communione recesserint,
,

tah sententia constringantur. Laici quoque nisi se a su-

pradicto die damnationis ilhus, intra diem Paschaefuturae
ab ejus consortio separaverint , non posse quemquam nisi
per pcenitenliam , siquidem meminerint , Ecclesiee refor-
mari. Victorinus Munatianensis episcopussubscripsi. For-
tunatus Dionysianensis episcopus subscripsi. Victorianus
Carcabianensis episcopus subscripsi. Florentiusab Adru-
meto episcopus subscripsi. Migginus ab Elephantaria
episcopus subscripsi. Innocentius Thebaltensis episcopus
subscripsi. Miggin pro collega meo Salvio Membressitano
episcopo subscripsi. Salvius Ausafensis episcopus sub-
scripsi. Donatus Sabratensis episcopus subscripsi. Geme-
hus a Tanabacis episcopus subscripsi. » (Etcum legeret,
idem dixit : Ex ipsis condemnatoribus subscripsit et
Prsetextatus Assuritanus, et Fehcianus Mustitanus. Et
cum tractaret , sequentia recitavit : ) — « Praetextatus

Assuritanus episcopus sulDscripsi. 3Iaximianus Stabatensis

episcopussubscripsi. Datianus Camicetensis episcopus sub-
scripsi. Donatus Fiscianensis episcopus subscripsi. Theo-
dorus Usulensis episcopus subscripsi. Victorianus, jubente
collega Agnosio episcopo, subscripsi. Donalus Cebresu-
cxv. 7
 :

98 S. AUGUSTIJNI EPISCOPI

tanus cpiscopus subscn])si. Natalicus Thelensis episcopus

subscripsi. Pomponius Macrianensis episcopus subscripsi.
Pancralius Balianensis episcopus subscripsi. Januarius
Aciuaenensis episcopus subscripsi. Secundus Jacondianensis
episcopus subscripsi. Pascasius a Vico Augusli episcopus
subscripsi. Creso Conjustiacensis episcopussubscripsi. Ro-
gatianus episcopus subscripsi. Maximianus Erumminensis
episcopus subscripsi. Benenatus Tugutianensis episcopus
subscripsi. llitanus episcopus subscripsi. Gaianus Tigua-
lensis episcopus subscripsi. Victorinus Leptimagncnsis
episcopus subscripsi. Guntasius Benefensis episcopus sub-
scripsi. Quintasius Capsensis episcopus subscripsi. Feli-
cianus Mustitanus episcopus subscripsi. Victorianus ex
delegatione Miggini episcopi subscripsi. Miggius episcopus
subscripsi. Latinus Mugiensis episcopus subscripsi. Pro-
culusGirbitanusepiscopus subscripsi. Donatus Sabratensis
episcopus pro fratre et collega meo Marratio subscripsi.
Proculus Girbitanus pro collega meo Galliono suliscripsi.
Secundianus Prisianensis episcopus subscripsi. Helpidius
Tusdritanus episcopus subscripsi. Donatus Samurdatensis
episcopus subscripsi. Getulicus Victorianensis episcopus
subscripsi.Annibonius Roliautensis episcopus subscripsi.
Item Annibonius petitus a collega meo Augendiarensi cpis-
copo subscripsi. TertuUus Abitensis episcopus subscripsi.
Primulianus episcopussubscripsi. Secundinus Arusianensis
episcopus subscripsi. Maximus Pittanensis cpiscopus sub-
scripsi. Crescentianus Murrensisepiscopus subscripsi. Do-
natus Behnensis episcopus subscripsi. Perseverantius Te-
bertinusepiscopus subscripsi. Faustinus Binensis episcopus
subscripsi. Victor Altiburitanus episcopus subscripsi. Om-
nes numero quinquaginta tres. »

XXL (Et cum rccitaret, idem tractansdixit :

) Pauhilum
dignamini advcrtere. Hncc est damnatiotua. Dicimus ilh
 :,

ENARIIATIO II IW PSALMUM XXXVI , SEKM. II. 99

Quid vis ? habeat pondus annoii Iiabeat? Ego faveo :

prorsus dico^ quia omnes falsa in te dixerunt; et audi

isti

unde credam : Quia apud alios judiccs obtinuisti causam

taam , et isti damnati sunt. Si ergo te propterea credo
innocentem quia non exiens ad factiosos alibi ostendisti
,
,

innocentiam tuam ut illi qui te damnaverunt damna-

, ,

tionem mererentur •, dignare acceptare Caecilianum inno-

centem qui noluit exire ad majores tuos et sic sei^vavit
, ,

causam suam orbi terrarum, quomodo tu servasti concilio

Numidarum. Si innocentem te reddidit sedes Bagaitana ,

quanto potius illum sedes Apostolica ? Aut vis ut valeant

qui primo damnaverunt ? Si valent , contra te valent.
Nam ilii contra Gaecilianura nec valuerunt, nec valebunt
tamen quid contra te judices, attende.
XXII. Jam hic audent dicere Sed nos qui postea dam- :

navimus Maximianistas plures eramus. Valeat ergo sen-,

tentia vestra in Feiicianum_, et valebit illorum in Caeci-

lianum. Ubi Bagai concilium fecerunt , etiam Felicianum
damnaverunt : modo intus est Felicianus : aut nocens
receptus est, aut innocens damnatus est. Si ergo necentem
recipis pro pace Donati cede omnibus gentibus pro pace
^

Christi : si autem per errorem vestrum innocens damnatus

C9t-, decem damnantes Felicia-
errare potuerunt trecenti
num, non potuerunt errare septuaginta damnantes
et
Csecilianum? Quid ergo dicitis? Cum audieritis vobis
dici Priores vos damnaverunt Maximianistae recurritis
: ,

et dicitis Sed nos plures eramus qui damnavimus Maxi-

:

mianistas. Ad utrumque vobis cito respondetur, quia et

illi vestri priores damnaverunt Caecilianum. Si priores

valent, cedant Primianistse concilio Maximianistarura : si

plures valent , cedant Donatistae orbi terrarum : nihil esse

arbitror justius.Pauci sunt Maximianistae : sed priores sunt.
Reus reum non facit. Si hoc putas ,
quomodo damnatus
7.
 100 S, ALGUSXiM EPISCOPI

damnare poluisli? {|iiia intcr damnntoros el ipse scriplus

cst,nec servaverunt iJli locuni causam dicentis. Aliter
autem Caecilianus servatus est illi locus hominis cau-
:

sam dicentis sicut liabet ipsa sententia ([uia ncc in

, •,

communionem receptus est nisi purgatus. Iste autem in-

venitur hic a judicijjus damnatus, illic inter judices dani-
nans. Sed fuerit ista sequitas Bagaitani concilii prorsus :

totum concedimus. Male tc damnaverunt Maximianistce ;

male damnaverunt et illi priores vestri Cfecihanum. Tu

purgasti te apud Bagai purgavit se ille in transmarino
:

judicio. Consensit huic judicio universus orbis terrarum.

Quid dicturus sumus quam Maxiraianistae.
es? Plures nos
Estote plures de numero ergo agamus
: vide quantum ;

intersit. Absentem te damnaverunt Maximianistae, cum

ad eos exire noluisses. Hoc quidem simile sic et ilh dam- ,

naverunt abscntem Caecilianum cum lactionem eorum ,

devitasset : sed tu rursus in absentes illos fecisti sententias

in concihoBagaitano at vero Csecihanus proesens adver-
:

sario prsesente purgatus est. Deinde aha magna difleren-

tia : judices Numidas apud quos te purgares, tu ipse
adisti, tuconstituisti, Maximianistoe ihos non petierunt :

apud eos autem a Csecihano Donatus vrctus est, quos pars

Donati judices postuLaverat. Respondent tibi modo Maxi-
niianistae, et jure dicunt: Nos primo venimus ad te de
provincia tua, de dioecpsi ad tc pertinente episcopij et
Yoluimus audire causam tuam contempsisti nos noii ad : ,

nos existi. Sitimuisti nostrumjudicium, velsimul judices

ehgeremus , non ires ad (|uos tu vehes. Quantum intersit,

videte. Tuiic autem ipsi Donatistae htteris suis Imperato-

rem petierunt, ut decerneret judices ; improbaverunt
eos apud quos victi sunt ,
quos, antequam vincerentur,
postulaverunt : dati sunt ahi ad eorum petitu;n , et ibi

victi sunt : appellaverunt ad Imperatorem, et ibi victi

 EWARRATIO II IN PSALMUM XXXVI, SERM. 11. 101

suut : appellavcrunt acl Imperatorem, ct ibi victi sunt.

Semel victus est absens Maximianista , et tacet : et ter

victus prsesens Donatistanon tacet?

XXIII. Scd de numero contendis cum Maximianistis,
Ut dixi faveo tibi. Trecenli decem
, quam plures sunt
centum vel quot fuerunt qui damnaverunt a parte Ma-
,

ximiani Primianum millia episcoporum per orbem ter-

:

rarum qui damnaverunt a parte C?eciliani Donatum nihil

ponderis apud te habere puta's? Sed dicturus es mihi :

Numquid Donatistas milliaepiscoporum damnaverunt de

toto orbeterrarum?Optime, non damnarunt. Quare non
damnaruntPQuia judicio non interfuerunt. Sijudicio non
interfucrunt propterea non damnaverunt quia causam
, ,

illam penitus nescierunt. Ab innocentibus quare te sepa-

rasti ? Venit huc ad te de orbe terrarum baptizatus, quem
vis rebaptizare , et te jam letale ministerium exercen-
tem, etvolentem iterare quod semel datur et non amit-
titur, adit cum magna voce et gemitu, et dicit tibi : Quid
est quod vis facere? rebaptizare me? ait nescio quis Me-
sopotamenus, nescio quis Syrus, nescio quis Ponticus,
vel longius constitutus. Respondes : Quia nonhabesbap-
tismum. Quare? LegeEpistoJas ApostoH ad me datas. Ve-
nit nescio quis de Galalia, de Ponto, venit nescio quis
de Philadelphia , ad quas EccJesias Joannes scripsit ^
;

venit a Colossis, venit aPhihppis, a Thessalonica : Ego

non habeo baptismum ad quem scripsit Apostolus per ,

quem tu habes ? Audes legere epistolam meam, qui de-

testaris pacem meam ?

' Apoc. 1, 4-
1 02 S. AUGUSTINT EPISCOPI

-VV^ X V\ ^ \ * \ \ X\^^ VVV\ XVV\ VVV% VVV% X\^% A*/\% ^/V\\ Vt*^ V\/\/\ Vl/*^ V\ \ V*/\\ V v\% vv*^
\.

ENARRATIO III

IN EUMDEM PSALMIJM XXXVI.

SERMO III.

De tertia partePsalmi.

I. Pars novissima Psalmi hujus indiscussa vol^iscum et

non quideni
intractata remanserat. Proinde sicut vidco ,

secundum dispositionem nostram sed tamen non praeter ,

dispositionem suam ad reddendum debitum nos Domi-

,

nus revocavit. Intenti ergo estote, fratres, ut sipossumus

Deo adjuvante, velmodo solvamus quod nos debere cog-
noscimus. Quis est qui dicit, quod modo cantavimus?
({ Juvenis fui, et ecce senui, et non vidi justum derelic-
))lum nec semen ejus quaerens panem^ » Si quasi unus
,

homo loquitur quam multum tempus est aetas unius ho-

,

minis et quid magnum est, ut homo positus in una aliqua

j

parte terrarura per totam vitam suam brevem, quam

humana vita brevis est, quamvis ad scnectutem a juven-
tute pervenerit, nonviderit justum derehctum, nec semen
ejus quaerens panem? Non est mirandum. Potuit enim
fieri, ut ante vitam ipsius fuisset aliquis justus quaerens
panem, potuit fieri ut in alia parte terrarumnon ubi ipse
esset. Deinde ahud quod movet, audite Ecce unusquis- :

que invobis, qui fortejamsenuit, respiciens cursus aetatis

suse jam peractos sibi ubi cogitatione versatus fuerit in
,

his quos novit, forte non ei occurrit justus quaerens pa-

• Pfal. XXXVI, q").

 :
,

ENARRATIO III IN PSALMUM XXXVI, SERM. III. 103

nem, aut filius justi quaerens panem : sed tamen respicit
ad Scripturas divinas, et invenit angustatum Abraliam
justum et famem passum in regione sua mutasse aliam
, ,

regionem^; invenit et filium ipsius Isaac ejusdem famis

causa in alias isse regiones qunerentem panem Et quo- "^.

modo verum « Nunquam vidi justum derelictum ,

erit ,

» nec semen ejns quaerens panem ? » Et si verum hof\,in-

venit in spatio vitae suge aliter tamen invenit in lectione ;

divina, quse fidelior est quam vita hominum.

11. Quid ergo facimus ? Adiuvent nos piastudia vestra,
ut inspiciamus in his versibus Psalmi voluntatem Dei
quid nos intelhgere veht. Metus est enim ne unusquisque ,

infirmus, non capiens spiritaliter intelligere Scripturas,

eat in exempla humana videatque aIic[uando bonos
, servos
Dei esso in necessitate aliqua et inopia qnserendi panis ; ma-
xime et Paulum apostolum cogitet, qui dicit : « In fame et
» siti , » et scandalizetur apud
in frigore et nuditate^ :

se ipsum dicens verum est quod cantavi certe

: Certe-ne ,

verum est quod in Ecclesia stans tam devota voce personui,

« Nunquam vidi justum derelictum nec semen ejusquse- ,

» renspanem?» Fallunt nos Scripturae, dicat apud se :

et dissolvantur omnia ejus membra ab operebono; quibus

membris intrinsecus quod est gravius et in interiore
, ,

homine resolutis, jam desistat ab opere bono, etdicat sibi

Utquid bene operor? Utquid panem meum frango esu-
rienti, et nudum vestio, et sine tecto induco in domum
meam , altendens ad id quod scriptum est : « Nunquam
» vidi justum derelictum, nec semen ejus quaerens pa-
» num,»cumvideam tothominesbene viventes, plerumque
fame laborantes? Scd si forte erro ego, ut tam illura qui
bene vivit, quamillum qui malevivit, putem bene vivere,
et aliter illum novit Deus, id est, iniquum esse, quem
' Gen. XII, TO, — ' Id. xtvi, i. — ^2 Cor. xi, 27.
 ,

10< S. AT.'GUSTIN1 EPISCOPl

cgojustum puto ; (juid facio de Abraliam, quem justum

ipsa Scriplura commendal? Quid iacio de ipso apostolo
Paulo, qui dicit : « Imilatores mei estotc, sicut et ego
))Cliristi'? )) An ut etiamego sim inmalis (jualia illeper-
tulit, « h\ lame et siti , in frigore et nuditate'-? »
III. Ita cogitantem, et, ut dixi, dissolutismembrisom-
nibus interioribiis a facultate operis boni, possumus-ne,
fratres , tanquam paralyticum tollere , et aperire tectum
Scriptur.Tc hujus, et eum submittere ad Dominum? Vi-
detis enim quia obscurum est. Porro si obscurum est , tec-
tum est : et paralyticum animoquemdam intueof. Et hoc
tectum video , et sub lioc tecto Christum latere agnosco.
Faciam ,
quantum possum, quod laudatum est in illis,
qui aperto t(?cto ad Christum paralyticum submiserunt,
ut diceret illi : (( Constans esto, fili, remissa sunt enim tibi
)) peccata tua^. » Sic enim fecit interiorem hominem sal-

vum a paralysi, remittendo peccata, et constringendo fi-

dem. Sed erantibihomines, qui non habebant oculos ad

videndum intcrion^m paraJy ticum jam esse sanatum et ,

medicum curantem putaverunt blasphemantem. (( Quis

» est hic, inquiunt, quipeccata dimittit? Blasphemat iste.

)) Quis potest chmittere peccata, nisi solus Deus'*? » Et

quia ille erat Deus , talia cogitantes audiebat. Hoc verum

de Deo cogitabant, sed Deum pr.Tesentem non videbant.

Fecit ergo ille medicus aliquid et in corpore paralytici
ut et illorum qui talia dixerunt,, interiorem paralysim
sanaret. Fecit enim quod viderent, et dedit quod erede-
rent. Eia ergo quisquises tam infirmuset languenscorde,
ut attendenshumana exempla, velisa bonis operibus de-
sistere quadam interiore dissolutus es age si
, et paralysi ,

possumus, apertoisto tecto submittere ad Dominum.

' I Cor. IV, tG. — 29. Cor. xi, 27. — 3 Luc. v ,
iS-ri9.. — 4 Ibicl. et

Matlli. iv, 3.
 » ,,

ENARRATIO III IN PSALMUM XXXVI, SERM. III. 105

IV. Dominus enim in corpore suo quod est Ecclesia ,

junior fuitprimis temporibus, etecce jam senuit. Nostis, et

agnoscitis , et intelligitis ,
quia in hoc positi estis , et ita
credidistis, quia caput nostrum Christusest; corpus ca-
pitis iUius nos sumus^. Numquid soli nos, et non etiam
illi qui fuerunt ante nos? Omnes qui ab initio s?ecuh fue-
runt justi , caput Christum habent. Illuin enim venturum
esse crediderunt, quera nos venisse jam credimus; et in
ejus fide et ipsi sanati sunt, in cujus et nos : ut esset et
ipsetotius caput civitatis Jerusalem, omnibus connume-
ratis fidelibus ab initio usque in finem , adjunctis etiam
legionibus et exercitibus Angelorum, ut una civitas fiat illa

sub uno rege una quEedam provincia sub uno impe-

_,
et
ratore, feJix in perpetua pace et salute, laudans Deura
sine fine, beata sine fme. Corpus autem Christi, quod est
Ecclesia'^, tanquam unus quidam homo primo junior ,

fuit, etecce jam in fine saeculi est insenectapingui; quo-

niam de illa dictum est « Adhuc multiplicabitur in se- :

» necta pingui ^ » multiphcata est per omnes gentes

: et ,

ipsiusvox est attendentis quasi unius hominis primam

setatemsuam, et istam novissimara respexit per omnia, :

quia omnes retates notas habet per Scripturas •, et ait exul-

tans et monens : « Junior fui , » primis temporibus
ssecuU Et ecc» senui, » sum etiam novissirais tempo-
: «

ribus saeculi « Et nunquam vidi justura dereUctum

:

» nec semen ejus quaerens panem.

V. Agnovimushominem juniorem et senem, ettanquam

aperto tecto pervenimus ad Ghristum. Sedquis est justus,
qui non est visus derehctus nec semen ejus quserens ,

panem? Si intelhgis panem inteUigis iUum. Panis est ,

enim verbum Dei, quod nunquam ab ore justi discedit.

' I Cor. XII, 27 , et Ephes. iv , i5. — ' Coloss. i, 18 et 24. — ' Psal.

xci, i5.
 :

106 S. AUGUSTINI EPISCOPI

Nam et in capito suo jiistus iste tentatus, hoc respondit.

Qunndo cnini ipsi Domino csurienti et famem patienti
dia])olus ait : « Dic lapidibus istis ut panes fiant , respon-
» dit : Non in solo pane vivit homo , sed in omni verbo
)) Dei ^ ))Deinde, fratres mei, attendite, qnando non faciat
justus voluntatem Dei, Semper cnim lacit , et secundum
voluntatem ejus vivit. Yoluntas Dei de corde ejus non
rccedit : quia voluntas;> Dei, ipsa est lex Dei. Et quid
dictum est de tali? « Et in lege ejus meditabitur die ac
)> nocte'^. » Panem istum manducas una hora, etdimittis-,
panem illum verbi, dieacnocte. Quando cnim audis, aut
quandolegis, manducas; quando indc cogitas, ruminas,
ut sis animal mundum, non immundum ^.Quod significat

etiam Sapientia per Salomonem dicens : « Thesaurus deside-

)) rabilis recjuiescit in ore sapientis vir autem stultus glutit
;

» illum ^. )) Qui enim glutit , ut non in illo appareat quod

voravit , oblitus est quod Qui autem non est obli-
audivit.
tus, cogitat, et cogitando ruminat, ruminando delectatur.
Unde dicitur : « Cogitatio sancta servabit te^. » Et ecce
si servat te in ruminatione panis hujus sancta cogitatio,
« Nunquam vidisti justum derelictum, nec semen ejus
)) qunerens panem. )>

VI. « Tota die miseretur, etfoeneratur ^. Foeneratur »

quidem latinedicitur, et qui dat mutuum, etqui accipit:
planius hoc autem dicitur, si dicamus « foenerat. )> Quid
ad nos (piid grammatici velint ? Melius in barbarismo nos-
tro vos intclligitis, quam in nostra disertitudine vos de-
serti eritis. Ergojustus iste «Tota die miseretur, et foene-
Sed non gaudeant foencratores. Invenimus enim
» rat. »

quemdamfoeneratorem, sicutinvenimusquemdam panem

ut ubique aperto tecto perveniamus ad Christum. Nolo
* Matth. IV, 3, ^. — ' Psal. i, •>. — ' Lcvif. i. — 4 Prov. \x\, 2o. —
5 1(1. n, II. — '^
Psal. xxxvi, 9.G.
 ,

ENABRATIO III IN PSALMUM XXXVI, SEBM. III. 107

sitis foeneratores , et ideo nolo ,
quia Deus non vult. Nam
si Deus vult, agite
ego nolo, et si autem Deus non :

vult, etiamsi ego vellem malo suo ageret qui ageret. ,

Unde apparet Deum hoc nolle ? Dictum est alio loco

« Qui pecuniam suam non dedit ad usuram ^ » Et quam
detestabile sit quam odiosum quam execrandum puto
, , ,

quia et ipsi foeneratores noverunt. Rursus autem ego

ipse, imo Deus noster, qui teprohibet esse foeneratorem,
jubet te esse foeneratorem -, et dicitur tibi : Foenera Deo.
Si foeneras homini, habes spem spem ; et si foeneras Deo,
non habebis ? Si foeneraveris homini, id est, mutuam pe-
cuniam tuam dederis a quo ahquid pkis quam dedisti
,

expectes accipere non pecuniam solam sed ahquid plus

•,
,

quam dedisti, sive illud triticum sit, sive vinum sive ,

oleum, sive quodlibet aliud 5 si plus quam dedisti expectas

non laudan-
accipere, foenerator es, et in lioc improbandus^,
dus. Quid ergo, inquis, facio, ut sim utihter foenerator ?
Attendequid facitfoenerator. Minus vuh dare certe, et phis
accipere hoc fac et tu da modica, accipe magna. Vide
: •,

quam late crescat foenus tuum. Da temporaha, accipe aeter-

na :daterram,accipecoekim.Etcuidabo,forte dicis?Ipse
Dominus procedit quem foeneres, qui tibi jubebat ne foe-
nerares. Audi Scripturam, quomodo fceneres Dominum :

(( Foeneratj inquit, Dominum, quimiseretur pauperis -. »

Non enim eget a te Dominus sed habes ahum qui a te
,

egeat:ilhporrigis,illeaccipit.Nonenimhabet pauperquod
libi retribuat tamen ipsevultretribuere,etnoninvenit
: et
quid; solainillo remanet benevolentia orandi prote. Cum
autem pauper orat pro te, tanquam Deo dicit Domine, :

mutuum accepi fidedic me. Proinde et si non tenes pau-

,

perem redditorem, sed idoneum tenes fidejussorem. Ecce

Deustibi de Scriptura sua dicit : Dasecurus, ego reddo.
' Psal. XIV, 5. — 2 Prov. xix, 17
 ,,,

108 S. AfGUSTIJVI EPISCOPI

Quomodo solent dicero fidejussores? quid dicunt ? Ego

reddo, ego accipio , niihi das. Putamus-ne ct hoc dicit
Deus Ego accipio mihi das ?
: , Plane si Deus Christus
quod non dubitatur, ipse dixit: « Esurivi , et dedistis mihi
)) manducare. » Et cum illi dicerent: Quando te vidimus
«

» esurientem? >> utostenderet se pauperum fidc^ussorem

omnium membrorum suorum sponsorem 5
quia ille caput,
illi membra, et cum accipiunt mcmbra , caput accipit :

« Cum uni , inquit, ex his minimis meis fecistis, mihi

)) fecistis. » Eia avare foenerator, vide quid dedisti , vide
quid accepturus es ! Si dedisses paucam pecuniam , ct ille

cui dederas ,
pro parva pecunia tua daret tibimagnam
villam , incomparabiliter ampUus valentem quam dederas
tu pecuniam ;
quantas g^atias ageres, quanta laetitia tol-

lereris Audi quam possessionem det quem foenerasti

! :

« Venite, benedicti Patris mei, percipite. » Quid? quod

dedistis ? absit. Terrena dedistis quae si non dedissetis ,

in terra putrescerent. Quid enim inde facturus esses si ,

non dedisses ? Quod periturum erat in terra, servatum est

incoelo. Ergo quod servatum est, hoc accepturi sumus.
Servatum est meritum factus est thesaurus tuus meri- :

tumtuum. « Namvide quid sis accepturus « Percipite :

))regnum quod vobis paratum est ab initio mundi. »

,

Contra, illi quifoenerare noluerunt, quid audient? « Itein

)) ignemaeternum, quiparatusestdiabolo et ang^if^Iis ejus.))

Et quid vocatur regnuin quod accipimus ? Attendite se-

quentia « Isti ibunt in combustioncm Deternam justiau-
:
,

))temin vitam a»ternam ^ » Adhoc ambite hoc emlte , ,

ad hoc foenerate. Habetis Christum in coelo sedentem in ,

terra petentem. Invenimus quomodo foeneret justus.

« Tota die miseretur, et foenerat. »

VII. « Et semen ejus in benedictione crit'*. » Et hic

' Maltli. XXV. 34-4^- — ' ^S""^'- ^^^vi, 76.
 ,
:

EJNAMIATIO 111 IN PSALMUM XXXVI, SERM. 111. 109

nonoccurrat carnalis cogitatio.YidemusmuItos filiosjusto-

rum fame quomodo ergo « Semen ejus in be-

morientes :

» nedictione erit » Semen ejus reliquiae ejus, unde hic

.^

serainat, et postea metet. Namque Apostolus dicit « Bo- :

» num autem facientes non deficiamus tempore enim :

» suometemusinfatigabiles. Itaquedumtempushabemus,
» ait operemur bonum ad omnes ^ » Hoc est semen
,

tuum, quod erit in benedictione. Terrse committis, et

tanto ampHus colligis Christo committis, et perdis? Vide
:

ipsum semen expressius nominatum ab Apostolo cum de ,

eleemosynis diceret. Hoc enim ait: « Qui parce seminat,

» parce et metet ^ etqui seminat in benedictionibus , de
» jjenedictionibus et metet ^. » Sed laboras forle cum semi-
nas, et doles cum misereris ,
quia miseros vides. Melius
enim aliquando non habebimus quibus ista demus. Cum
omnes in incorruptionem commutabuntur, nullusesuriet
cui porrigas panem, nullus sitiet cui des potum nullus ,

nudus eritquemvestias, nullusperegrinusquemsuscipias

hic autem inter serumnas, tentationes dolores gemitus ,
,

mittimus semen. Sed respice adPsalmum alium « Eun- :

» tes i])ant, et flebant, mittentes semina sua. » Attende,

« Quia semen ejus in benedictione erit : Venientcsautem
» venient cum exultatione ,
portantes manipulos suos ^. »

VIII. Vide ergo quod sequitur, et noli esse piger :

« Dechna a malo, et fac bonum ^. » Noli tibi putare sufli-

cere, si non expolias vestitum. Non expoliando enim
vestitum, dechnasti a malo : sed noli arescere , et sterilis

esse. Sic noli expoliare vestitum, ut vestias nudum. Hoc

est enim declinare a malo, et facere bonum. Et quid inde
habebo, dicturus es ? Jam tibi coramendavitillequemfoe-
neras, quid tibi dabit : vitam aeternam dabit tibi, da illi

securus. Audi et id quod sequitur : « Declina a malo , et

• Gal vij 9. — 2 2 Cos is, 6. — 3 Pfa|, cxxv, 6. — 4ld. xxxvi, 27.
 ,

110 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» fac bonum ^ oL iiihabita inseecuJa saiculorum. » Etnoli

putare, cum das, c[uod nemo tevideat^ autt[uia deserit te
Deus, ([uando Ibrte dederis pau[)eri, et consecutum fuerit
ali([uod damnum, aut alic[ua tristitia rei amissa^ , et dicas
tibi Quid profuit bona me fecisse opera ? Puto non amat
:

Deus homines c[ui benelaciunt. Unde ista vestra submur-

muratio, unde iste strepitus, nisi c[uia abundant isLae vo-
ces ? Unusquisque modo cognoscit has voces, aut in ore
suo, aut in ore vicini sui, autin oreamici sui. Deleatillas
Deus, et extirpet spinas de agro suo : plantet frugem bo-
nam, et arboremfructiferam. Quicl enim contristatus es
o homo, cj[uia dedisti pauperi, et alia perdidisti ? Nonne
vides quia perdidisti c[uod non dedisti ? Quare non respicis
ad Deum tuum ? Ubi est fides ? quare sic dormit '? Excita
iUam in corcle tuo. Attende c[uid tiln dixerit ipse Domi-
nus, quando te ad hujusmodi opera bona exhortabatur :

« Facite vobis saccuJos non veterascentes, thesaurum non

non accedit ^ » IIoc crgo
» deficientem in coelis, c[uo fur
commemora, quando [ilangis in damno. Quid plorasstulte
parvi cordis, aut non sani cordis ? Quare perdidisti nisi ,

quia mihi non commodasti ? Quarc perdidisti ? Quis tibi

abstulit ? Kes[)ondebis : Fur. NonnehocteprGemonuerani,
ne ibi poneres quofur posset accedere? Si ergo dolet qui
perdidit , hoc doleat ,
quia non ibi posuit unde perire noii
potuit.
IX.Quoniam Dominus amat judicium et non derelin-
«

c[uet sanctos suos ^. » Quando patiuntur labores sancti,

nolite putare, cjuia non judicat Deus, aut perverse judi-

cat. Qui te monet ut justc judices, ipse perverse judicatu-

rus est ? « Amat ille judicium et non derelinquet sanc- ,

» tos suos. )) Scd modo sit abscondila

c[uo a[:)ud illum vita
sancLorum uL c[ui modo laborant in terra , c[uasi tempore
' Luc. XII, 33, — 2 psal. xxxvi, q8.
 ,,

ENARRATIO 111 IN PSALMUM XXXVI, SERM. 111. 111

hyemis arbores non habentes fruclum et foha , illo appa-
rente tanquam novo sole exorto, illud quod in radice vi-
vebat , in fructibus appareat. « Amat ergo ille judi-
» cium , et non derelinquet sanctos suos. » Sed laborat
sanctus in fame? Non illum derehnquet Deus : « Flagel-
» lat omnem fihum ^ » Contemnis illum
,
quem recipit
quando flagellatur expavescis quando ditatur. Unde
,

enim flagellatur? Pressuris temporahbus. Quando ditabi-

tur ? Quando audiet « Venite, benedicti Patris mei, per-
:

» cipite regnum quod vobis paratum est ab initio mun-

,

» di ~. M Noh ergo piger esse flagellari, ut sis inter eos

qui merentur recipi. Usque adeo amat judicium, ut ille

non derehnquat sanctos quos ilagelhit ad tempus. Et ,

quoniam flagellat omnem filium, quem recipit , nec Unico

pepercit, inquo delictum non invenit. « Quoniam Domi-
» nus amat judicium, et nonderelinquet sanctos suos. »

Quia ergo non eos derehnquet, forte hoc eis dabit quod
hic amas multos annos vivere senescere ? Non attendis
, ,

quia si senectutem optas venire, hanc optas de qua cum

venerit conqueraris. Non tibiergo dicat aniraa , vel mala
vei mfirma, vel parvula : Quomodoverum est, « Dominus
» amat judicium,et non derehnquet sanctossuos.^ wRevera
non derehquit tres puerosin camino hiudantes, nou eos

tetigit ignis ^ numquidsanctiejus Machabeei non erant

:

qui in ignibus defecerunt carne non fide ^? Sed hoc in- , ,

quis, majorem qusestionem habet quia cum fide illi non ,

defecerint, ille illos dereliquerit. Audi quod sequitur :

« In seternura conservabuntur. » Tu paucos amios eis

optabas, quos eis si daret Dorainus, non derelinqueret

sanctos suos. Visibiliter non dereliquit tres pueros , oc-
culte non derehquit Machabaeos : illis etiam dedit vitara
' Ilebr. xu , G. — ^ Matlh. xxv , 34- — ^ Dau. lu, 5o. — 4-2 Mach.
vu, 7.
 ,,

112 S. ALGtSTlM Ei-lSCOPl

Leniporalom ad conrundeiidos inlideles iilos autem oc- ;

culLe coronavit ad judicandam impietatem persecutoris :

iiec illos tamen, nec illos derelicjuit, « Qui non derelin-

» quet sanctos suos. » Et nihil magnum accepcrunt tres

pueri, si non in aeternum conservarentur. « In a^ternum

)) conservabuntur. )

X. « Injusti autem punientur, et semen impiorum pe-

)) ribit. )) Quomodo semen illius in benediclione erit, sic

« Semen impiorum pcribit. )> Semen enim impiorum

opera impiorum. Nam invenimus rursum filium impii tlo-
rcre in sa^culo , et aliquando fieri justum, et florere iii

Christo. Vide ergo ({uomodo accipias, ut tectum aperias,

et ad Ghristum pervenias ^
: noli carnaliter, nam decipie-
ris. Sed semen impioruni
omnia opera impiorum pcri- ,

bunt fructum non habebunt. Ad tempus enim abquid

,

valent; postea quaerent, et non invenient quod operati

sunt. Nam perdentium quod operati sunt vox erit illa , :

« Quid nobis profuit superbia, aut quid divitiarum jacta-

))tio conLuliL nobisPTransiermiL omnia illa Lanquam um-

))bra'-. Ergo semen impiorum peribiL. ))

XI. « Justi hoereditatc possidebunt terram^. )> Rursus

avaritia nonsubrepat, nec tibi aliquam villam magnam
promiLLaL, ne quod hic juberis contemnere, ibi speres.

Terra est quadam illa vivorum, regnumsanctorum. Unde

dicilur : « Spes mea es tu ,
portio mea in terra 'vivorum ^. »

Namel: si vita tua illa est, inteliige cjualem Lerram accep-

Lui us sis. Illa esl terra viventium : haec est autem terra
niorientium , receptura mortuos quos nutrivitvivos. Qua-
lis ergo illa terra , talis et ipsa vita : si seterna vita
aeterna terra. Et quomodo aeterna terra ? « Et inhalDita-
)) bunt in sseculum saculi super eam. Alia ergo terra ))

' Luc. V , ig: — 2 Sap. v, 8. — ^ Psal. xx.vvi ,29. — 4 IJ. cxli, G.

 ,

ENARnAXlO ni IN 1'SALMUM XXXVI, SEKM. III. 113

erit, ubi inhabitabimus in saeculum sseculi. Nam de ista

dictum est : «Coelum et terra transibunt^ »

XII. « » Ecce ille est

Os justi meditabitur sapientiam ^.

panis : videte quam

manducet justus iste quo-iibenter ,

modo verset inore suo sapientiam. «Et lingua ejus loque-

» tur judicium. Lex Dei ejus in corde ipsius^. » Ne forte

putares eum in ore habere quod in corde non habet ne :

forte computares eum cum ilhs de quibus dictum est , :

« Populus hic iabiis me honorat cor autem eorum longe ,

» est a me* : Et in lingua ejus loquetur judicium. Lex

» Dei ejus in corde ipsius. )) Et quid illi prodest ? «Et
» non supplantabuntur gressus ejus. » Liberat a laqueo

verbum Dei in corde liberat a via prava verbum Dei in ,

corde liberat a labina verbum Dei in corde. Tecum est

,

cujus verbum a te non recedit. Qr.id autem mali patitur

qucm custodit Deus? Custodem ponis in vinea, et contra
fures securus es ^ et potest dormire custos ille, et ipse ca-^
dere, et furemadmittere :«Non autem dormit, neque dor-
» mitabit, qui custodit Israel ^. Lex Dei ejus in corde ip-
» sius : et non supplantabuntur gressus tjus. )> Vivat
ergo securus, et inter malos vivat securus , et inter impios
vivat securus. Quid enim maii justo potest impius aut in-
justus facerePEcce videquid sequitur : «Considerat pec-
» catorjustum, et quaeritmortificare eum^. » Dicitenim
quod in libro Sapientiffi dicere praedictum est : « Gravis
» est nobis etiam ad videndum, quoniam dissimilis est
» aliis vitaipsius^. » Quaerit ergo mortificare. Quid.? Do-
minus qui custodit ,
qui cum iilo liabitat, qui de ore ip-
sius, quide corde non recedit, dimittit eum? Ubi est
quod superius dictum est « Et non derelinquet sanctos ;

)> suos 80
' Malth. XXIV, 55. — ' Psal. xxxvi, So. — ^lbid. 3i, — 4 Isai. xxix, i3.
— 5 pjal. cKx, i. — 6 IJ. xxxvi, 3?. — 7 Sap. ii, i5. — 8 p<j|. xxwi, iS.
cxv. 8
 ,,

114 S. AUGUSTINl EPISCOPI

XIII. Ergo <( Considerat peccator jusliim et quaerit
)) mortificarc eum Dominus autem non
: derelinquet euni
» in manilHis cjus ^ Quarc ergo dercliquit Martyrcs in
)>

manibus impioruni? Quare feccrunt illis quaecumque vo-

lucrunt? Alios gladio pcrcusserunt, alios crucifixerunt
alios bestiis tradidcrunt, alios ignibus cremaverunt, alios

in catcna ducentcs tabe diuturna confeccrunt. Gerte non

derelinquet Dominus sanctos suos : « Dominus autem non
)) derclinquet cum
manibus ejus. » Postremo ipsum
in
Filiumsuum quarc dimisit in manibus Judoeorum? Ethic
tectum apcri si vis omni interiori mcmbro constringi;
'^,

perveni ad Dominum audiquid dicat alia Scriptura, Do-

:

minum praevidens passurum ab impiis, quid ait? «Terra

)) manus impii^. » Quid cst « Terra tradita
tradita est in :

)) manus impiiV» Caro tradila est in manus per-

est in

sequentium. Non ibi autem dimisit justum suum Deus :

de carne capta educit animam invictam. Dimittcret Dcus

justum suum in manibus impii si illum fccisset consen- ,

tire impio contra quod malum orat in alio Psalmo et

: ,

dicit Ne tradas me Domine a dcsiderio meo pecca-

: (( , ,

» tori^. » Opus est ut a dcsiderio tuo non tradaris pecca-

tori, ne cum desideras vilam praescntem, irruas in illum

etperdas aeternam. A
quo desidcrio non dcbet Iradi pec-
catori? Ab illo de quo item dicitur « Et diem hominis :

)) non concupivi, tu scis^ » Qui enim desiderat et con- .

cupiscit diem hominis, quando iiUminatus fuerit adver-

sarius, ({uod toUat iUi diemhumanum, quia occidcteum,
et perdet hanc vitam ;
qui non sperat aliam vitam , defi-
cit, et consentit inimico. Qui autem audit Dominum di-
centem « Nolite timere eos qui corpus occidunt, animam
:

autem non possunt occidere^ » etsi tradatur terra in

)) :

' Psal xxxvi, 33. — * Luc. v, 19. — 3 jgb. ix, 2\. —4 Psal. cxxxis^g.
— Sjeieai. x\ii, 16. - * Mattli. x, a8.
 ENARRATIO 111 IN PSALMUM XXXVI, SERM. III. 115
manus impii, capta terra spiritus evadit^ spiritu evadente,
et terra mulatur adDominum, terra
resurget. Spiritus
mutabitur in ccelum. Non enimaliquidde ipsa terra perit,
quse ad tempus traditur in manus impii : a Capiili capitis

» vestri numerati sunt^» Ergo est securitas, sed si intus

sit Deus. Si autem expellatur diabolus, admittitur Deus.
(c Dominus autem non derelinquet eum inmanibus ejus.
» Nec damnabit eum cum judicabitur illi. » Habent ali-
,

qua exemplaria « Et cum judicabit eum judicabitur ilii.

:
,

» Uli» autem dictum est, cum judicium fit de illo. Pos-

sumus enim sic loqui ut dicamus homini Judica mihi , id :

est , audi causam meam. Cum ergo coeperit audire cau-

sam justi sui Deus « Quoniam oportet omnes exhiberi
:

» ante tribunal Christi, et stare , ut illic lecipiat unus-

» quisque quoe per corpus gessit, sive bonum^ sive ma-
» lum - » quando ergo ventum fuerit ad illud judicium,
:

non eum damnabit, etsi ad tempus videatur damnari ab

homine. Etsi dixit sententiam proconsul in Cyprianum :
aha est sella terrena ahud tribunal coelorum ab infe-, :

riore accepitsententiam, a superiore coronam. «Necdani-

» nabit eum cum judicabitur ilh. »
,

XIV. Sed quando erit? Noh modo putare : tempus la-

boris est, tempus seminis est, tempus frigoris est : etsi

inter ventos , etsi inter pkivias, semina-, noU esse piger :

aestas veniet quse te laetificet, in qua te gaudeas semi-

nasse. Quid ergo facio modo? « Expecta Dorainum. » Et
cum expecto, quid ago? «Et custodi vias ejus. » Et si

custodiero, quid accipio Et exaltabit te ut haereditate ? « ,

» possideas terram^. » Quani terram? Iterum ne aliqua

villa occurratanimo illam de qua dicitur « Venite, be-
: :

» nedicti Patris rnei percipile regnum quod vobis para-

,

» tura est ab initio mundi ^.» Quid de illis qui nos angus-
' Matlli. x,3o. — ' 2 Cor. v, lo. — ^Psal. xxxvi, 34- — 4Mattli. xxv,34.
 ,

116 6. AlIGUSXlISl EJ'1SC01'I

tavcrunt, intor (|uos gemuimus, ([uorum scandala tolcra-

vimus, pro ([uibus sa3vicntibus frustra oravimus; (|ui(i tle

illis crit? Sec[uitur : « Gum pereunt pcccatores, vitlcl)is : »

Et quam de proximo vidcbis tu eris : ad dexteram , illi ad

sinistram. Hoc autcm ad fidci oculos pcrtinct. Quos fidei
oculos (^ui non habcnt, dolcnt iclicitatcm impiorum, et
putant se sine causa esse justos, quia vident hic florere.
impios. Qui autem habet ocuhun illum fidci, quid dicit?
« Yidi impium superexaltari et clcvari supcr ccdros Li-
» ^
Et puta quia superexaltatus est puta quia
])ani » ,

elevatus est quid scquitur? aEt transivi, et ecce non

:

))crat et qusesivi cum, etnon cst inventus locuscjus^.»

5

Quarenon erat, ct non est invcntus locus ejus? Quia tran-

sisti. Si antem adhuc carnaliter cogitas , et ista terrcna
felicitas vera fehcitas tibi vidctur, nondum transisti : aut
sequahs ilh es , aut infra es : proficc , et transi 5 et cum
proficicndo transieris , attendis eum fide , vides novissima
ipsius, et dicis tibi : Ecce non est iste cjui s^.c timuerat :

quomodo si transircs juxta fumum. Nam et hoc ciictum

est in isto Psahiio superius fumus dc- : <( Deficientes vclut
» ficient. » giobum tumi-
Erigitur in altum fumus , ct in

dum pergit quanto magis attolhtur, tanto amphus intu-

:

mescil. Scd cum transicris, attende post te post teenim :

famus si cst ante te Deus. Noh postcriora ex desidcrio

,

attendere, sicut attcndit uxor Lot, et rcmansit in via^ :

sedrespice ex despectu, etvidebis impium nusquam esse,

et qu.eres locum ejus. Quis est locus ejus Quomodo ha-
?

bet potestatem , habet divitias , habet quemdam ordincni

suum in rebus humanis , ut multi ei obsequantur, utju-
beat et audiatur. Iste locus non erit, scd transict, ut tu
possis dicere : (( Transivi, et ecce non erat. » Quid est
« Transivi? » Profeci, perveni ad spiritaha , intravi in
» Psal. xxxvi, 35. — ' Ibid 36. — ^Gen. xix, 2G.
 ,

ENARRATIO iri IN PSALMrM XXXVI, SERM. III. 117

sanctuarium Dei, ut intenderem in novissima '
: « Et
)) ecce non erat , et qusesivi eura , et non est inventus
)) locus ejus. ))

XV. « Custodi innocentiam. )> Tene, quomodo cum

avarus esses, saccellum tenebas : quomodo tenebas saccel-
lum , ne tibi extorqueretur a fure ; sic custodi innocen-
tiam ne tibi extorqueatur a diabolo. Sit illa certum pa-
,

trimonium tuum, de qua sunt divites et pauperes. « Custodi

» innocentiam. Quid tibi prodest lucrum auri, et dam-
)>

num innocentiae : « Custodi innocentiam , et vide direc-

» tionem '^.
)> Habeto oculos directos , ut videas directio-
nem non pravos, qaibus malos vidcs et
: ; distortos, ut
distortus tibi et pravus videatur Deus quia ,
favet impiis
et persequitur fideles. Non vidcs quam distortum videas?
Corrige oculos tuos, « Et vide directionem. )) Quam di-
rectionem ? Noli ad pr.Tsentia attendere. Et quid videbis?
« Quoniam sunt reliquiae homini pacifico. )> Quid est,
« Sunt reliquise ? )> Cum mortuus fueris , non eris mor-

tuus hoc est « Sunt rehquife. » Erit ilh ahquid et post

: ,

hanc vitam hoc est, ilhid semen quod in benedictione

5

erit. Unde Dominus , « Qui crcdit in me , inquit , hcet

» moriatur, vivet^ : Quoniam sunt rehquise homini pa-
» cifico. »

XVI. « Injusti autem disperient in idipsum. »Quid est,

« In idipsum? » In sempiternura 5 vel , omnes simul in
unum. « Rehquite irapiorura interibunt*. » Sunt autera
rehquise horaini pacifico : ergo qui non sunt pacifici im- ,

pii sunt. « Beati enira pacifici, quia ipsi fihi Dei voca-
» buntur ^. »

XVII. « Salus autem justorum a Doraino, etprotector

» eorura est in tempore tribulationis : et adjuvabit eos

' Psal. Lxxn, 17. — * 1(1. XXXVI, 37. — ^ Joan. xi, 9.5. — 4 Psal. xxxvi,
38. — 5 Matlli. V, 9.
 ,
,
:

118 S. AUGrSTTNT E1>T?C0PI

)) Dominus, ct CYUQt cos, et cximct cos a poccatoribns ', »

Tolcrent ergo modo peccatores jnsti , tolercnt frnmenta

zizania, tolcrct triticnm qnia veniet tempns se- palcam :

parationis , semcn l)onnm ab co qnod igni

et cximetnr
consnmctnr illnd in Iiorrcnm mittctnr, illnd antcm in
:

reternam conflagrationem quia ideo simul fuerunt primo :

justns ct injnstns, nt ille snpplantarct , illc probaretur;

postea antcm ille damnarctur, ille coronaretnr.
XVIII. Deo gratias fratres reddidimus debitum in
, ,

nomine Christi sed nos cbaritas debitores semper tenet.

:

Illa enim una est quae et si quotidic redditur semper

,
,

debctur. Multa diximus adversns Donatistas mnlta vobis ,

recitavimus multas chartas multa praeter canonem Scrip-

, ,

turarum, ilhs cogentibus. Nam et si rcprchcndent hnec,

quia vobis talia legimus •, nos reprehendamur, dnm vos
instruamini. Possumns enim eis et in hac parte sic respon-
dere , « Factus snm insipiens , vos me coegistis -. » Ta-
men, fratres, ante omnia custodite h?ereditatem nostram,
de qua secnri snmus nos in testamcnto Patris nostri esse :

non in aliqua charta frivola alicujus hominis sed in tes- ,

tamento Patris nostri. Inde securi sumus cjuia qui fccit :

testamcntum vivit. Qui fecit testamentum hoeredi sno

,

ipse judicabit de testamento suo. In rebus humanis alius

est testator, alius judex ettamen qni tenet tcstamcntum,
:

vincit apnd judiccm alternm non apnd alternm judicem ,

mortunm. Qnam crgo secnra cst nostra victoria, cum ille

jndicabit qui testatus est Etsi enim mortuns est Christus !

ad tcmpus, sed jam vivit in neternnm ^.

XIX. Loqnantnr ergo advcrsns nos quidquid volunt
nos diligamus illos et nolentes. Novimus enim fratres ,

novimus lingnas corum proptcr ([uas eis non irascamnr, :

paticntcr ferle nobiscum. Vident cnim in cansa se nihil

' Psal. \x\\\, 39, :|0. — '9. Cor. xii, 11. — ^ riom. v, 9.
 ENAHRATIO m IN PSALMUM XXXVI, SERM. III. 119
habere , et lingnas convertimt in nos, et incipiimt de no-
bis di(5ere mala , multa quae sciunt, multa quae nesciunt.
Quse sciunt, prseterita nostra sunt ; « Fuimus enim ali-
» quando , sicut dicit Apostolus , stulti et increduli , et
)) ad omne opus bonum reprobi^ )) In errore perverso
desipientes et insanientes fuimus, non negamus et quan- •,

tum praeteritum nostrum non negamus, tanto magis Deum

qui nobis ignavit, laudamus. Quid ergo, hoeretice, dimit-
tis causam et is ad hominem: Quid enira ego sum? Quid
,

sum? Numquid cathohca ego sum? Numquid haereditas

Christi diffusa per gentes ego sum ? Suflicit mihi ut in ea
sim. Vituperas mala mea praeterita ,
quid magnum facis?
Severior sum ego in mala mea quam tu : quod tu vitupe-
rasti , ego damnavi. Utinam velles imitari , ut et error
tuus fieret ahquando praeteritus Ista sunt mala praeterita, !

quae noverunt maxime

enim male in ista civitate. Hic
viximus ', quod ego confiteor et quantum gaudeo de gra- :

tia Dei, tantum de meis praeteritis, quid dicam? Doleo?

Dolerem si adhuc essem. Sed quid dicam ? Gaudeo? Nec

,

hoc possum dicere utinam enim nunquam fuissem Quid-

: I

quid tamenfui, in nomine Christi praeteritum est. Quod

autem modo reprehendunt, non norunt. Sunt quae adhuc
in me reprehendant sed tamen multum est ad illos ut
:

hsec noverint. Multa enim ago in cogitationibus meis,

pugnans adversus malas suggestiones meas et habens ,

conflictationem diuturnam, et prope continuam cum ten-

tationibus inimici subvertere me volentis. Gemo Deum
ad
in infirmitate mea 5 et novit quid parturit cor meum ille ,

qui novit partum meum. « Mihi autem minimum est, ut

)) a vobis dijudicer, aut ab humano die, ait Apostolusj
)) sed neque ego me ipsum judico^. Melius enim me ego )>

novi quam illi , sed mehus Deus quam ego. Non ergo vo-
' Tit. 111, 3. — » Carthagine. Vide lib. m, Confess. — ^ 1 Cor. iv, 3.
 :

120 S. AtGUSTlKl EPISCOPI

bis insultcnt de nobis, non faciatChristus. Dicunt enim :

Et qui sunt? et unde sunt? malos

novimus, ubi hic illos
baptizati sunt? Si nos bene noverunt, sciunt quia ct na-
vigavimus ahquando sciunt quia et peregrinali sumus
j ;

sciunt quia aUi ivimus , et ahi redivimus. Non hic bapti-

zati sumus : sed ubi baptizati sumus^ , Ecclesia est nota
universo orbi terrarum. Et multi fratres nostri sunt ,
qui
et norunt quia baptizati sumus , et nol)iscum baptizati
sunt. Facile est ergo hoc nosse , si quis fratrum est inde
soUicitus. Istis autem satisfacturi sumus, ct demonstraturi

ahquid de testimonio Ecclesise cui non communicant ? ,

Merito non nos norunt trans mare baptizatos in Christo ,

quia et trans marc non habentChristum. Ille enim Chris-

tum et trans mare hajjet, qui et trans mare communionem
universae Ecclesiae tenet. Quomodo potest cognoscere ubi
sim ego baptizatus , cum communio ipsius vix transit
mare ? Verumtamcn, fratres mei, quid eis dicam? Suspi-
camini quod vultis de nobis. Si boni sumus, in Ecclesia
Christi frumenta sumus : si mali sumus,in Ecclesia Christi
paleasumus, taraen ab area non recedimus. Tii qui vento
tentationis foras volasti, quid es ? Triticum non tolht ven-
tus ex area. Ex eo ergo ubi es, agnosce quid es.

XX. Sed tu, inquit, quis es qui contra nos dicis tanta
Quicumque sim quod dicitur attende, non a quo dicitur.
,

Sed peccatori inquit dicit Dominus « Utquid tu assu-

, , :

» mis testamentum meum per os tuum'^: » Dicat Domi-

nus hoc peccatori forte est genus peccatorum cui hoc

:

recte dicat Dominus sed in quemhbet dicat hoc Domi-

:

nus, ideo dicit, quia peccatori non prodest quando legem

Dei loqaitur. Numquid et auditoribus non prodest? Utrum-
que genus nos habemus in Ecclesia Domino dicente, et ,

bonorum et malorum. Boni enim cum prtedicant quid ,

' Viile lib. IX, Confoss. — ' Psal. cxnx, i6.

 ,

ENARRATIO III IN PSALMUM XXXVI, SERM. III. 121

dicunt: « Imitatores mei esLote, siciit et ego Cliristi^ )>

De bonisquid dicitur: « Sed forma esto fidelium'^.)) Hoc .

nos esse elaboramus : quid autem simus iile novit ad ,

quem gemimus. De malis tamen dictum est aliud : « Su-

)) per cathedram Moysi sederunt Scribse et Pharissei 5
quoc
)) dicunt facite, quaeautem faciunt , facerenolite^. )) Vi-
des quia incathedraMoysi, cui successit cathedra Christi,
sedent et mali et tamen dicendo bona non obsunt audi-
:

toribws. Quare tu propter malos ipsam cathedram dimi-

sisti? Redi ad pacem, redi ad concordiam quse te non of-

fendit. Sibona loquor, et bonafacio, imitareme si autem :

non quod dico habes consihum Domini quae dico,

facio ,
5

fac quae autem facio noh facere tamen a cathedra ca-

•, , 5

thohca noh discedere. Ecce in nomine Christi ituri sumus,

et muJta dicturi sunt. Quis fmis? Cito contemnite causam

nostram. Non ilhs dicatis nisi Fratrcs, ad rem respon- :

detc : Augustinus episcopus est in Ecclesia cathoHca , sar-

cinam suam portat, rationem redditurus cst Dco in bo- :

nis eum novi si malus est ipse novit si bonus est, nec
; , ^

sic spes mea est. Hoc ante omnia didici in Cathohca, ut

spes mea non sit in homine. Merito ergo vos homines re-
prehenditis, quia spem vestram in homine posuistis.Certe
cum reprehenderint nos contemnite et vos. Novimus ,

enim qualem habeamus locum in corde vestro quia sci- ,

mus qualem locum habeatis in corde nostro. Nohte pro

nobis certare adversus illos. Quidquid de nobis dixerint
cito transite ne laborantcs causa defensionis nostrrc di-
:
,

mittatis causam vestram. Hoc enim agunt astute, nolen-

tes et timentes ut de ipsa causa dicamus , ingerunt nobis
quo nos avocent ut cum intendimus purgare nos, sileamus
;

ab ipsis convincendis. Nam prorsus qui me dicitis malum,

dico et ego aha innumerabiha cito aufer de medio fini :
,

» I Cor. jv, 10. — 2 I Tim. iv, i2. — 3 Mattli. xim, 2, 3.

122 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

causam meam, dc re age, Ecclesiae causam attende, ubi

sis vide. Veritas tibi undelibet loquatur, esuriens accipe ^

ne nunquam ad te pcrvcniat panis , dum semper quid re-

prehendas in vasculo lastidiosus et calumniosus inquiris.

A VW Vt/*'^ \'*'»» VV\^ \*V» VV*'» X^tA^ VVM XVV» VV»^ VVl'» ^.Oa^ VVV'\ VVV\ VV*\ VVV» VVV» VtiVWW^V

ENARRATIO
IN PSALMUM XXXVII.
Sermo ad populum.

I. Opportune ad id quod cantavimus , « Iniquitatem

» meara ego pronuntio et curam geram pro peccato ,

» meo^, » respondit hsec mulicr de lectione Evangelii.

Iniquitatcs enim ejus intucns Dominus, canem appcUavit

dicens : « Non est bonum panem fihorum mittere cani-
» bus -. )) At illa quae noverat iniquitatcm suam pronun-
tiare et curam gerere pro peccato suo , non negavit quod
veritas dixit •, sed miseriam confcssa , misericordiam po-
tius impctravit , curara gerens pro peccato suo. Nam et
curari pctiverat filiam suam , fortassis in fiha significans

vitam suam. Psahiium ergo totum ,

quantum possumus ,

dura consideramus et pertractamus , Do-

advertite. Adsit
minus cordibus nostris, ut salul)riter hic inveniamus vo-
ces nostras^ et quomodo invenerimus profcramus , nec
dilliculter inveniendo , nec imperitc proferendo.
n. Titulus ejus est. «Psalmus ipsi David in recordatio-
» nem saljbati^. » Quserimus r[ute nobis scripta sunt de
sancto David propheta , ex cujus semine Dominus noster
Jesus Ghristus secundum carnem* : et inter bona quae de
' Psal. xxxvii, 19. — 2 Matth. xv, 26. — 3 Psal. xxxvii , i. — 4Roin,i,3.
 ,,

ENAnilA.TIO IN PSALMUM XXTVII. 123

illo noliis nota sunt per Scripturas, non invenimus eum
aliqunndo recordatum sabbatum. Quid enim ita recorda-
retur, secundum ilJam observationem Judseorum qua ob-
servabant sabbatum; quid quod inter ita recordaretur,
septem dies necessario veniebat Observandum ergo erat :

non sic recordandum. Nemo autem recordatur, nisi quod

in prsesentia non est positum verbi gratia In hac civi- : ,

tate recordaris Carthaginem, ubi fuisti aliquando 5 et ho-

dierno die recordaris hesternum diem , vel prioris anni
vel quemhbet anteriorem, et aUquod factum tuum quod
jam fecisti aut aliquid ubi faisti vel cui rei interfuisti.
, ,

Quid slbi vult ista recordatio sabbati fratres mei ? Quae ,

anima sic recordatursabbatum?Quod esthoc sabbatum?

£]um gemituenim recordatur. Et cum Psalmus legeretur,
audistis, et modo cum retexerimus , audietis quantus sit
moeror, quantus gemitus, quantus fletus, quae miseria.
Sed est. Unde et Dominus in Evan-
felix est, qui sic miser
gelio beatos appellavitquosdam lugenles^ Unde beatus,
si Ingens? Unde beatus si miser? Imo miser esset, si lu-
,

gens non esset. Talem ergo et hic accipiamus sabbatum

recordantem , nescio qucm lugentem : et utinam nos sci-

mus ipse nescio quis ! Est enim quidam dolens ,

gemens
lugens, recordanssabbatum. Sabbatum, requiesest. Sine
dubio iste in nescio qua inquietudine erat, qui cum ge-
mitu requiem recordabatur.
III. Ipse itaque inquietudinem quam patiebatur, narrat
et commendat Deo , nescio quid gravius timens, ([uam
erat ubi erat. Nam quia in malo est, aperte dicit , nec in-
terpretc opus est, nec suspicione in quo , nec conjectura :

malo non dubitatur ex cjus verbis nec opus est ut

sit , ,

quseramus, sed ut quod dicit iuteUigamus. Et nisi pejus

ahquid timeret, quam erat illud quo teuebatur. non sic
' Matth. V, 5.
 ,
;
:

124 S. AUGUSTINI EPISCOPI

inciperet : « Domiiie , iie iii incligiiatione tiia arguas me ,

)) neque in ira tua emendes me ^ » Futurum est enim ut

quldam in ira Dei emendentur, et in indignatione arguan-
tur. Et forte non omnes qui arguuntur emendabuntur :

sed tamen futuri sant in emendatione quidam salvi. Fu-

turura est quidem quia emendatio nominata est « Sic
,
:

» tamen quasi perignem-. « Futuri autem quidam qui

arguentur et non emendabuntur. Nam utique arguet eos

,

quibus dicet : « Esurivi, et non dedistis mihi manducare

)) sitivi , ct non potastis me^ : )> etcaetcra qu.ie ibi prosc-
quens ,
quamdnm inhumanitatem et steriHtatem increpi-

tat, mahs ad sinistram constitutis, quibus dicitur : « Ite

)) in ignem .Teternum ,
qui paratus est dialjolo et angchs
)) ejus'*. )) H.TGc iste graviora formidans, excepta vita ista,

in cujus maUs piangit, et gemit , rogat et dicit : « Domine,

» ne in indignalione tua arguas me. Non sim inter illos ))

quibus dicturus es « Ite in ignem seternum, qui paratus

:

)) est diabolo et angcHs ejus. Neque in ira tua emendes

)) mc : » ut in hac vita purges me , et talem me reddas
ciiijam emendatorio igne non opus sit, propter illos qui
salvi erunt, sic tamcn cpiasi per ignem. Quare, nisi quia

hic aedificant supra fundamentum ligna, fcenum, stipulam.^

iEdificarent autem aurum, argentum, lapides pretiosos,
ct dc utroquc igne securi essent non solum de illo reterno 5

qui in .T3ternum cruciaturus cst impios , sed etiam de illo

qui emendabit eos qui per ignem salvi erunt. Dicitur enim
« Ipse autem salvus erit sic tamcn qu.isl per ignem. , )>

Et (juiadicitur, « Salvus erit, conlemnitur ille ignis. Ita ))

plane quamvis salvi per ignem gravior taraen erit ille ,

ignis, quara quidquid potest homo pati in hac vita. Et

nostis quanta hic passi sunt mali , ct possunt pati : tameii

' Psal. xxxvii, 9. — 'I Cov. in, i5. — ^ Maltli. xxv, ^i. — 4 Ibid. ^s.
 ,

EKARRATIO IN PSALMDM XXXVII. 125

tanta passi sunt, quanta potuerunt pati et boni. Quid
enim quisque maleficus , latro , adulter , sceleratus , sa-
crilegus pertulit legibus ,
quod non Martyr in pertulit
confessione Christi? Ista ergo quae hic sunt mala, multo
facihora sunt : et tamen videte quemadmodum ea homi-
nes ne patiantur, quidquid jusseris faciunt. Quanto me-
hus fgciunt quod jubet Deus , ne iUa graviora patiantur ?

IV. Quare autem petit iste ne indignatione arguatur,

neque in ira emendetur ? Tanquam dicens Deo Quoniam :

jam ista quae patior multa sunt magna sunt quaeso ut ,

,

sufliciant. Et incipit illa enumerare satisfaciens Deo, offe-

rens illa quse patitur, ne pejora patiatur. « Quoniam sa-

» gittoe tu?e infixae sunt mihi, et confirmasti super me ma-
» num tuam*. »

V. « Non est sanitas in carne mea a vultu iroe tuas'^. »

Jam hsec dicebat qusehic patiebatur: et tamen hoc jam de
ira Domini, quia et devindicta Domini. De qua vindicta?
Quam excepit de Adara. Non enim
non cst vindi- in ilkim
catum aut frustra dixerat Deus « Morte morieris ^ »
, : :

aut ahquid patimur in ista vita nisi ex illa morte quam ,

meruimus pro peccato. Etenim portamus corpus mortale

quod utique non esset mortale, plenum tentationibus,
plenum solhcitudinibus, obnoxium doloribus corporah-
bus, ohnoxium indigentiis mutabile, languidum et cum ,

sanum est, quia utique nondum. plene sanum. Nam unde

dicebat «Non est sanitas in carne mea, nisiquia ista quse
:

liujus vitae dicitur sanitas bene intelligentibus et sabba-

,

tum recordantibus non est utique sanitas ? Si enim non

manducaveritis , inquietat fames. Iste naturahs c[uidam
morbus est quia natura nobis facta est poena ex vindicta.
:

Primo homini quod erat poena natura nobis cst. Unde ,

dicit Apostolus « Fuimus et nos natura filii irse, sicut et

:

' Psal. xxxvii, 3. -— 2 iijij. ^. — 3 Gen. n, 27.

 :

126 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» c.Tteri ^ Nalura filii irae, » id est, portantes vindictam.

Sed quare dicit « Fuimus? » Quia spe jam non sumus

: :

nam re adhuc sumus. Sed illud melius dicimus quod spe

sumus, quia certi sumus de spe. Non enim incerta est spes
nostra , ut de illa duhitemus. Audi ipsam gloriam in spe.
« In nobismetipsis inquit ingemiscimus, adoptionem
, ,

)) cxpect^^Ktes redemptionem corporis nostri ^. » Quid

,

enim V Nondum redemptus es, o PauJe? nondum pro te

pretium persolulum est? Nonne sanguis ille jam lusus esVi
nonne ipsum est pretium omnium nostrum : Plane ipsum.
Sed vide quid ait Spe enim salvi iacti sumus spes au-
: (c :

» tem quoe videtur, non est spes. Quod enim videtquis,

M quid sperat? Si autem quod non videmus speramus, per

» patientiam expectamus'. wQuidautem expectat per pa-
tientiam? Salutem. Cujiis rei salutem? Ipsius corporis :

quia hoc dixit, « Redemptionem corporis nostri . » Si salutem

corporis expectabat, non erat salus iila quam habebat.
Esurics, sitis intcrficit, si subventum non fuerit. Medica-
mentum enim famis est cibus, et medicamentum sitis est
potus, et medicamentum fatigationis est somnus. Delrahe
ista medicamenta , vide si non interfieiunt iihi qua^ exis-
tunt. Si sepositis non sunt morbi, est sanitas. Si au-
istis

tem habes ahquid c[uod te possit interficere nisi mandu- ,

caveris noh gloriari de sanitate, sed gemens expecta

^

redemptionem corporis tui. Gaude te redemptum sed ;

nondum re spe securus esto. Etenim si non gcmueris in

,

spe, non pervenies ad rem. Hoc ergo non estsanitas, ait

« Non est sanitas in carne mea a vultu irve ime. » Unde

ergo sagittae infixae ? Ipsam poenam, ipsam vindictam et ,

forte dolores c[wos hic necesse est pati, et animi et corpo-

ris, ipsas dicit sagittas.De his enim sagittis etsanclus Job
fecit commemorationcm et cum esses in ilhs doloribus, ,

' Epbcs. 11, 3. — » Roni. vm, a3. — 3 ibid. 24, 25.

 ,

ENARRATIO IK PSALMUM XXXVII. 127

dixit sagittas Solemus tamen et verba
Domini infixas sibi^
Dei sagittas accipere numquid ab his posset iste sic : sed
dolere se percuti ? Verba Dei tanquam sagittae excitant
amorem noii dolorem. An quia et ipse amor non potest
,

esse sine dolore ? Quidquid enim amamus et non habe-

mus necesse est ut doleamus. Nam ille et amat et non
,

dolet, qui habet quod amat qui autem amat, ut dixi, et :

nondum habet quod araat, necesse est ut in dolore gemat.

Inde illud in persona Ecclesiae sponsa Christi in Gantico
Canticorum : « Quoniam vulnerata charitate ego sum '^.
»

Yulneratam amabat enim quidam et

se dixit charitate : ,

nondum nondum habebat. Ergo

tenebat^ dolebat, quia
si dolcbat vulnerata erat sed hoc vuhius ad veram sa-
, :

nitatem rapiebat. Qui hoc vuhiere non fuerit vuhieratus

ad veram sanitatem non potest pervenire. Numquid ergo
vulneratus semper erit in vulnere ? Possumus itaque etiam
sic infixas sagittas accipere, idest, verba tua infixasunt
cordi meo etex , ipsis verbis tuis factum est ut recordarer

sabbatum ^ et ipsa recordatio sabbati , et nondum reten-

tio , facit rae nondum gaudere , et agnoscere nec sanita-
tem esse in ipsa carne , neque dici debere , cum comparo
istam sanitatem iUi sanitati quam habebo in requie sem-
piterna , ubi corruptibile hoc induet incorruptionem , et

mortale hoc induet immortahtatem ^ •, et video quia in

illius sanitatis comparatione , ista sanitas morbus est.

VI. «Non est pax ossibus raeis a facie peccatorum meo-

)) sum^. » Quaeri solet cujus sit vox^ et ahqui accipiunt
Christi ,
propter quoedara quae hic dicuntur de passione
Christi, ad quae paulo post vcnieraus, et nos agnoscemus
quia de passione Christi dicuntur. Sed Non est pax os- ,
«(

» sibus meis a facie peccatorum meorum, » quomodo di-

» Job. VI , 4 • — ' Cant. u, 5 , et v , 8. — ' i Cor. xv , 53. — 4 Psal.

xxxvii, 6.

I
 ,

128 S. AUGUSTINI EPISCOPI

I
ccret (}ui nulliim pcccatum liabebat^? Coarctat nos crgo
intclligcndi ncccssitas ad cognoscendum tan([uam plcnum
ct totum Christum , id est , caput et corpus. Cum enim
Christus loquitur, aliquando ex persona sohus capilis lo-
((uitur, quod est ipsc Salvator, natus ex Maria virgine'^ •,

alit[uando ex persona corporis sui ,

quod est sancta Eccle-

sia, dillusa toto orbe terrarum. Et nos in corporc ipsius

sumus , si tamen fides nostra sincera sit in illo , et sjies

certa_, et charitas accensa : sumus in cor^oore i[3sius, et

membra ipsius , et invenimus nos ibi loqui , Apostolo di-
conte : (( Quoniam mcmbra sumus cor[ioris ejus^: » et

multis locis dicit hoc Apostolus. Nam si dixerimus verba

Christi non erunt et illa verba Christi
, Deus raeus : ((

» Deus meus, utquidme dereliquisti? Etibi enim habes,

»

(( Deus meus ut([uid me derehquisti ? longe a salute mea

,

» verba dehctorum meorum ^ » quomodo hic habes : :

« A peccatorum meorum » sic et ibi habes verba

facie •, ,

delictorum meorum. Et si Christus utiquc sinc pcccato et

sine dchcto , incipimus non putare verba illa Psalmi illius

esse.Et valde durum et contrarium est, ut ille Psalmus

non pcrtineat ad Christum ubi habemus tam apertam ,

passionem ejus, tanquam ex Evangeho rccitelur. Ibi cnim

habcmus, Diviserunt sibi vestimenta mea, et su[3erves-
((

» timentum meum miserunt sortem^. » Quid quod ipse

Dominus in cruce pcndcns primum versum Psahui ipsius ,

ore suo protuht, et dixit « Deus meus, Dcus mcus ut- ; ,

» quid me derehquisti ^? » Quid voluit inteUigi, nisi illum

Psahnum totum ad sc perLincrc, quia caput i[osius ipse

pronuntiavit? Ubi aulcm scquitur et dicit Yerbadelicr : ((

M torum meorum, » non est dubium quia vox Christi est.

Unde ergo pcccata nisi de corpore quod est Ecclesia ? ,

' I Petr. II, 22. — 2 Luc. u, 7. — 3 i:|,Iies. v, 3o. — 4 Psal xxi, 2. —

5 IbiJ. 19. — 6 Matth. xxva, /jG.
 ,

EJNAKRAHO IJN PSALMLiVl XXXVH. 120

Qiiia loquitur corpus Christi et caput. Quare tanc[uam

unus loquitur? « Quia erunt inquit, duo in carne una. ,

))Sacramentum hoc magnum est, ait Apostolus, ego autem .

» dico inChristo et in Ecclesia^ )> Unde etiam cum ipse

Joqueretur in Evangelio , respondens eis qui qunestionem

intulerant de uxore dimittenda , ait : a Non Jegistis quotl
)) scriptum est, quod Deus ab masculum et foeminam initio

))fccit eos, et relinquet homo patrem et matrem ct ad- ,

» haerebituxori suse, et erunt diio in carne una? Igitur jam

))non duo sed una est caro -. Si ergo ipse dixit « Jam
, )) :

)>non duo sed una est caro » quid mirum si una caro,
, :

una lingua eadem verba tanquam unius carnis capitis

, , ,

etcorporis? Sic audiamus tanquam unum sed tamen :

caput tanquam caput, et corpus tanquam corpus. Non

dividuntur personae, sed dislinguitur dignitas quia caput :

salvat, salvatur corpus. Caput exhibeat misericordiam

corpus defleat miseriam. Caput est ad purganda , corpus
ad confitenda peccata una tamen vox ubi non scriptum
: ,

est quando dicat corpus quando caput sed nos in au- ,

•,

diendo distinguimus ille autem tanquam unus loquitur.

^

Quare enim non dicat « Peccatorum meorum » qui di- : ,

xit « Esurivi et non dedistis mihi manducare

: , sitivi, et :

M non dedistis mihi potum hospes fui et non recepistis 5 ,

» me^ infirmus fui, et in carcere, et non visitastis me^? »

Certe Dominus nonfuit in carcere. Quare non hoc diceret,

cui cum dictum esset : « Quando te vidimus esurientem
» et sitientem, autin carcere, et non ministravimus tibi''? »

respondit sic ex persona corporis sui se dixisse : « Cura

» uni ex minimis meis non fecistis, nec mihi fecistis^?»
Quare non dicat : « A facie peccatorum meorum , » qui di-
xit Saulo : « Saule, Saule, quid me persequeris '^
? » Qui
' Gen. u , 24, et Ephes. v, 3i , 32. — ' Matth. xix, ^-G. — 3 ij. xv,

42, 43. — 4 Ibid. 44. — 5 Ibid. — 6 Act. i.v, 4.

CXV.
 130 S. AUGUSTINI EPISCOPI

utique iii coelo jam nemincm persecutorem patiebatur.

Sed (|uomodo ibi caput loquebatur pro corpore, sicethic
caput dicit corporis voces, cum et capitis voces auditis.
Sed ncque cum corporis voces audieritis, separetis caput-,
neque cum capitis voces audieritis, separetis corpus quia :

jam non duo sed una caro. ,

VII. « Non est sanitas in carne mea a vultu inie tuae K »

Sed fortasse injustc tilii Deus iratus est, o Adam, o genus
humanum , injuste iratus est Deus I quia dixisti jam
agnoscens ipsam paniam tuam ,
jam in corpore Christi
conslitutus liomo : « Non sanitas in carne mea a vultu irae
)) tuse. )) Expone justitiam irae Dci, ne te excusare videa-
ris , ilUim accusarc. Sequere , et dic unde ira Domini.
« Non est sanitas in carne mea a vuhu irre tuse : non est

)) pax ossibus meis quod dixit « Non est

'-. » Repetivit id :

» sanitas in carne mea. Hoc est enim « Non est pax )) :

)) ossi]:)iis meis. Non autcm repetivit « A vuhu irae

•» ,

)) tua? : sed causam dixit irne Dei « Non cst pax, inquit,
)) :

)) ossibus meis a facie peccatorum meorum. ))

YIII. « Quoniam iniquitates me.-B sustulerunt caput

» meum , sicut fascis gravis gravatse sunt super me ^. ))

Ethic causam praemisit, et effectum subjecit 5

quid unde
contigerit dixit : « Iniquitates mea? sustulerunt caput
)) meum. )> Nemo enim superbus, nisi miquus, cui sus-
toHitur caput. Sursum tollitur, qui erigit caput advcrsus
Deum. Audistis cum lectio legeretur libri Ecclesiastici :

« Initium supcrbi.^e hominis, apostatare a Deo*. )) Ille qui

prior noluit audire prreceptum , sustuht iniquitas ipsius
caput adversus Deum. Et quia niiquitates sustulerunt ca-
put ejus ,
quidilh fecit Deus? « Sicut fascis gravis gravatae

)) suntsuperme. )) Levitatis csterigere caput, quasi nihil

portat qui erigit caput. Quia ergo leve est quod potest
' Psal. xxxvir, /(. — 2 ILid. — 3 Ibid. 5. — 4 Eccli. xx, i/j.
 —

ENARKATIO 1» PSALMUM XXXV II. 131

erigi, accipit pondus unde possit comprimi. Convertitur
enim labor ejus in caput ejus , et iniquitas ejus in verticem
ejus descendit^ a Sicut fascis gravis gravatae sunt super
» me. »

IX. « Computruerunt et putuerunt livores mei*. » Jam

qui livores habet, non est sanus. Adde quia ipsi livores

computrueruntetputuerunt. Unde putuerunt? Quia com-

putruerunt. Jam quomodo hoc exphcetur in vita huraana,
quis hoc non novit? Habeat ahquis sanum olfactum animae,
sentit quomodo puteant peccata. Cui putori peccatorum
contrarius erat odor ille, de quo dicit Apostolus «Christi :

» bonus odor sumus Deo in omni loco iis qui salvi , ,

» fiunt^. » Sed unde, nisi de spe? Unde, nisi de recorda-

tione sabbati? Ahud enim plangimus in hac vita, ahud prae-

sumimus in illa vita. Quod plangitur, putet quod prsesu- :

mitur, fragrat. Ergo nisi esset tahs odorqui nos invitaret,

nun((uam sabbatum recordaremur. Sed quia habemus per
Spiritum ipsumodorem, ut dicamus sponso nostro: « Post
» odoremunguentorum tuorum curremus* » avertimus a :

putoribus nostris olfactum , et convertehtes nos ad ipsum

ahquantum respiramus. Sed nisi ad nos oleant et mala
nostra, nunquam istis gemitibus confitemur : « Compu-
» truerunt et putuerunt hvores mei. » Unde ? « A facie in-
» sipientiae meae. » Unde dixit superius : «Afacie peccato-
» rum meorum : » inde nunc : « A facie insipientiae mese. »
X. « Miseriis afHictus sum et curvatus sum usque in ,

» fmem^. » Unde curvatus est? Quiaelatuserat. Sifueris

humihs erigeris si fueris elatus curvaberis non enim
, •, , :

deerit Deo pondus unde te curvet. Illud erit pondus,

fascis peccatorum tuorum hoc rephcabitur in caput tuum,
:

et curvaberis. Quid est autem curvari ? Non se posse eri-

' Psal. vii, 15. — 2 ij. xxxvii, 6. — ^2 Cor. 11, i5. — 4 Cant. i, 3.

5 Psal. xxxvii, 7.

I
 ,

132 6. ALGIjiXlM E1'1SC01'1

gere. laleni iiivenit Dominus mulicremperdcceni cL oclo

annos curvani : non se poterat erigere^ Tales sunt qui in

lcrra cor hahent. At vero, cjuia invenit muHcr illa Domi-
nuui , et sanavit eam , audiat sursuni cor. \n ([uantum
tamen curvatur, adhuc gemit. Curvatur cnim illequi di-
cit Corpus enim quod corrumpitur, aggravat animam,
: <(

» et deprimit terrena inhabitatio scnsum multa cogitan-

)) tem'^. )) In his gemat, utillud accipiat-, rccordctur sab-

batum , ut ad sabbatura pervenire mereatur. Quod enim
celebrant Judsei , signum erat. Cujus rei signum? Quam
iste recordatur, qui dicit : « ^liscriis alihctus sum, ct cur-
)) vatus sum usque Quid est « Usque in
in fniem. » :

)) linem. Usque in mortem. « Tota die contristatus am-

»

)) buiabam. Tota dic sine intermissione. Hoc dicit , ))

« Tota die, )) tota vita. Sedexquo cognovit? Exquosa])-

hatum recordari ccepit. Quandiu enini recordatur cpiod
nondum habet, non vis ut contristatus incedat? « Tota
)) ambulabam.
chc contrisLatus )>

XI. Quoniam anima mea completa est illusionibus , ct

)) non est sanitas in carne mca ". Ubi ergo est totus )> lio-

mo , aninia ct caro cst. Anima completa est illusionibus ,

caro sanitatcm non habet quid remanet unde sit lastitia?

:

Nonne oportet ut contristetur? « Tota die contristatus

)) ambulabam. » Tristitia nobis sit, doncc et anima nostra
exuatiir illusionibus, ctcorpus nostrum induatur sanitate.

llla estenim vera sanitas, qu.fi est immortahtas. Quantac

sint illusioncs anima^ , si volucro diccre tempus quancio

,

sullicit? Cujus cnim anima ista non patitur? Brcve cst quod
admoneo, quomodo anima nostra completa est illusioni-

j.)us. A facie ipsarum illusionum, alic[uando vix orarc pcr-

mittimur. De corjooribus cogitarc non novimus nisi imagi-
ncs : ct sa^pe irruunt c[uas non qucxrimus, et volumus ex
' Luc. XIII, II. — ' Sap. IX; i5. — ^ Viii\. wxvu, 8.
 ENABr>ATIO IN PSALMtM XXXVII. 133
liac m hanc ire , ct alj illa in illam transire-, et aliquando
vis redire ad id qnod cogita])as, et dimittere unde cogitas,
et aliud tibi occurritvis recordari quod oblitus eras et
: ,

non mentem, et venit potius aliud quod no-

tibi venitin
lebas. Ubi erat quod oblitus eras? Nara quare postea venit
in mentem, cum jam non qucereretur? Cum autem quse-
reretur, occurrerunt pro illo innumerabilia quae non quse-
reljantur. Rem dixi brevem fratres aspersi nescio quid , :

vobis quo accepto caetera vos ipsi cogitantes inveniatis

,
,

quid sit plangere illusiones animae nostrse. Accepit ergo

poenam illusionis, amisit veritatem. Sicut enim poena est
anim.ie illusio, sic proemium animrc veritas. Sed in his illu-
sionil)us constituti cum essemns, venit ad nos veritas, et in-
venit nos coopertos illnsionibus, suscepit carnem nostram,
vcl potius a nobis, id est, a genere humano. Apparuit oculis
carnis^ ut per fidem sanaret eos quibus veritatem fuerat
monslraturus ut sanato oculo veritas patesceret. Jpse enim
:

est veritas,quam nobis promisit, cum caro ejus videretur, ut

fides inchoaretur, cujus praemium veritas esset. Non enim se

ipseChristus demonstravit interra, sed demonstravit car-

nem suam. Nam si in se ipsum demonstraret, viderent ilium
Judaei et cognoscerent : sed si cognovissent , nuntpiam
Dominum gloriae crucifixissent ^ Sed forte Discipuli vide-
runt, quando ilH dicebant : « Ostende nobis Patrem, et
)) sufHcit nobis'-. » Et ille eis se non visum esse
ut ab
monstraret, subjecit : « Tanto tempore vobiscura sum, et
» non cognovistis me? Phihppe, qui me videt, videt et
))Patrem^. » Si ergo Ghristum videbant, quomodo adhuc
Patrem quaerebant? Sienim viderent Christum viderent ,

et Patrera. Nondum itaque Christura videbant, qui Patrem

sibi ostendi cupiebant. Audi quia nondum videbant In :

prsemio illud promisit alio loco dicens « Qui diligit me,

, :

' I Cor. II, 8. — ' .Toan. xiv, 8. — 5 fbiJ. g.

 ,:

134 3. AtJGUSTINI EPISCOPI

» mca custodit ot (jui tliliglt me diligetur a

inandala : ,

)) meo et cgo diligam cum '. Et tan(|uam dice-

ratre , )>

retiir ci Quid ilJi dabis, diligens eum? « Et ostendam,

:

)) inquit, me ipsum illi. Si ergo diligentibus eum hocin ))

pracmio promisit, (juia ostendetseipsum illis, manifestum

est quia illa visio vcritatis talis nobis promittitur, qua
visa jam non dicamus : « Impleta est anima mea illusio-
)) nibus, )>

XII. (( Infirmatus sum ethumiliatussum usquenimis'^. )>

Qui recordatur altitudinem sabbati, ipse videt quantum

sit Iiumiliatus. Nam
qui non potest cogitare quse sit illa
quietis altitudo non videt ubi nunc sit. Propterea alius
,

Psalmus dixit Ego dixi in cxtasi mea Projectus sum a

: (( :

» facie oculorum tuorum^. » Assumpta enim mente vidit

nescio quid sublime, et quod vidit nondum ibi totus erat

et quadam, si dici potest, quasi coruscatione facta luminis
aeterni, ubi sensit non se ibiesse, ({uod potuit utcumque
intelligere, vidit ubi esset , et quemadmodum malis hu-'
manis infirmatus et coarctatus esset : et ait : « Ego dixi in
» extasi mea : Projectus sum a facie oculorum tuorum. »

Tale est nescio quid quod vidi in extasi, inde sentiam

quam longe sum ,
qui nondum ibi sum. Jam ibi erat qui
dixit assumptum se in tcrtium coelum , et ibi audiebat
ineiFabilia verba ,
quse non licet homini loqui. Sed revo-
catus est ad iios, ut gemeretprius perficiendus in infirrai-

tate, et sic postea indueretur virtute : animatus lamen

quia vidit ali((uid rerum illarum pro dispensationc oilicii

sui , adjecit dicens : (( Audivi inellabilia verba ,

quae non
» licet homini Io([ui*. » Jam ergo quid opus est, ut a me
aut a ([uoquam ([uaeratis quae non licct homini loqui : si

illi non hcuit lo([ui , cui licuit audire? Plangamus tamcn

' Joan. XIV j 2r. — ' Psal. xxxvii, 9. — ^ M. xvx . '?:!. — 4 a f.or.
XII ,
•2-10.
 :

ENARRATIO IJV PSALMUM XXXVII. 135

et gemamus in confessione , agnoscamus ubi simus , re-
cordemur sabbatum, et patienter expectemus quod ille

promisit, qui nobis et in se ipso exemplum patientiae de-

monstravit. « Infirmatus sum et humiliatus sum usque
)) nimis. )>

Rugie])am a gemitu cordis mei^ » Attenditis

XIII. «

plerumque interpeilare gemitilius servos Dei et quaeritur ,

causa et non apparet nisi gemitus alicujus servi Dei, si

:

tamen ad aures hominis circa ilkim positi pervenerit. Est

enim gemitus occultus qui ab homine non auditur tamen :

si tanta occupaverit cor cogitatio desideni cujusdam, ut

voce clariore exprimatur vulnus interioris hominis ,
quoe-
ritur causa : et dicit horao apud semetipsum : Forte illud
est unde gemit , et forte illud illi factum est. Quis potest
intelhgere , nisi ille in cujus ocuhs et auribus gemit ?

Propterea « Rugiebara , inquit , a gemitu cordis mei : n

quia homines si quando audiunt gemitum hominis ple- ,

rumque gemitum carnis audiunt, geraentem a gemitu

cordis non audiunt. Abstuht nescio quis res hujus, rugie-
bat sed non a gemitu cordis alius quia exlulit hhum
, :
, j

ahus, quia uxorem^ alius, quia grandinata estvinea, quia

cuppa acuit_, c[uia diripuit jumentum ipsius nescio quis 5

ahus ,
quia damnum ahquod passus est ; ahus quia timet,

hominem inimicum : omnes isti a gemitu carnis rugiunt.

At vero servus Dei quia ex recordatione sabbati rugit, iVoi
estregnum Dei quod caro et sanguis non possidelm\it ^
,

« Rugiebam inquit a gemitu cordis mei.

, ,
•»

XIV. Et quis agnoscebat unde rugiebat, ^abiecit :

« Et ante te cst omne desiderium meum ^ » j^on enim ,

ante homines qui cor videre non possu-^jt ged « Ante te

, ;

))estomne desiderium meum. Sit desiderium tuum ante ))

illum^ «Et Pater qui videt ii;,

occulto, reddet tibi^ »
Pial. XXXVII, 9. — M Cor. xv, 5 _ ^. j p.^i j„vii, lo. — 4Mat(h.vi,G.
13G S. AtGUSTlM EPISCOPI

Ipsum enim desideriiim tunm , oratio tua est : et si eoii-

tinuum dcsiderium eontinua , oratio. Non enim frustra

dixit Apostolus : « Sine intermissionc orantes^ » Num-

quid sine intermissione genufleetimus , corpus prosterni-
inus, aut manus levamus ut dicat « Sine intermissione , :

)> orate? » Aut si sic dicimus nos orare, hoc puto sine in-

termissione non possumus facere. Estalia interior sine in-

termissione oratio ,
qurc est desiderium. Quidquid aliud
agas , si desideras illud sa])batum, non intermittis orare.
Si nonvis intermitterc orare , noli intermitteredesiderare.
Gontinuum desiderium tuum, coutinua vox tua cst. Ta-
cel)is si amare destiteris. Qui tacuerunt? De quibus dic-
,

tumest: « Quoniam abundavit iniquitas refrigescet clia- ,

» ritas multorum"^. » Frigus charitatis, silentium cordis

est : flagrantia charitatis, clamor cordis est. Si scmper
manet charitas, semper clamas^ si semper clamas, sempcr
desideras ; si desideras, requiem recordaris. Et rugitus
cordis tui ante quem sit , oportet utintelligas. Jam quale
desiderium debeat esse ante oculos Dei, considera. Num-
quid ut moriatur inimicus noster, quod quasi juste optant
homines?Nam ahcjuando oramus quod non debemus. Illud
(juod quasi juste orant homines, vidcamus. Nam orant ut
moriatur ahquis, et ad illos hrereditas veniat. Sed et illi

qui orant ut moriantur inimici , audiant Dominum dicen-

teiTi : « Orate pro inimicis vcstris^. » Non ergo hoc orent,
ut nroriantur inimici : sed hoc orent, ut corrigantur, et
mortui erunt inimici : jam enim correcti , non erunt ini-
mici. « ^t ante omne desiderium meum. »Quid si desi-
derium ante iUumest, etipsegemilns non est ante ilium?
Unde fieri potest quando ipsum desiderium vocem suam
,

habct gemitum? IdeC' sc([uitur : « Et gemitus meus non

» est absconditus a te. )> A te non cst absconditus, a
'
1 Tlicss. V, 17. — ' Mattli. xxiv,"" i^- — ^ I'' v, 44, ct Luc. vi, 27.
 ,

ENARRA.TIO IN PSALMtJM XXXVII. 137

multis autem hominibus absconditus est. Videtur ali-
quando humilis servus Dei dicere « Et gemitus meus non :

» est absconditus a te. » Videtur ahquando et ridere servus

Dei numquid desideriam illum morluum est in corde?

:

Si autem inest desiderium, inest et gemitus. Non semper

pervenit ad aures hominum, sed nunquam recedit aJ) au-

ribus Dei.
XV. « meum conturbatum est. » Unde conturba-
Cor
)) tum Et deseruit me fortitudo mea. Plerumque
est? « •»

irruit nescioquid repentinum, fit conturl^atio cordis con- :

trcmiscit terra , tonitrus datur de coelo , horribilis fit

impetus vel strepitus , leo forte videtur in via, fit contur-

batio : ktrones insidiantur, fitconturbatio cordis, pavetur,
undique solhcitudo incutitur. Unde hoc? « Quia deseruit
))me fortitudo mea. Si enim maneret illafortitudo, quid
))

timeretur? Quidquid nuntiaretur, quidquid frenderet

quidquid sonaret quidquid caderet, quidquid horreret
,

non terreret. Sed unde illa perturbatio? « Deseruit me

)) fortitudo mea.Unde deseruit fortitudo? « Et lumeii
)>

)) oculorum meorum non est mecum. Latuerat ergo )>

Adam lumen oculorum ipsius. Nam lumen oculorum

ipsius ipse Deus erat quem cum otfendisset, fugit ad :

umbram , et abscondit se inter ligna paradisi^ Pavebat a

facie Dei, etqusesivitumbram arborum. Jam inter arbores
lumen oculorum non habebat, ad quod gaudere consue-
verat. Si ergo ille de origine, et nos de propagine ^ et
redeunt ad illum secundum vel novissimum Adam membra
ista, quia novissimus Adam in spirilum vivificantem^; et
clamant de corpore ejus in confessione « Et lumen ista :

» oculorum meorum non est mecum jam confitens, jam : ))

redemptus, jam in corpore Ghristiest, etlumen oculorum

ipsius non est cum ipso ? Plane non est cum ipso sed est :

' Gen. III, 8. — ' i Cor. xv, 45.

 :,

138 S. AUGUSTINl EPISCOPI

quidem tanqnam adliuc recordantiumsabbatum, tanquam
cernentium in spc^ scd nondum cst illud lumcn de quo
dicitur a Ostcndam me ipum illi '. » Est cjuiddam luminis,
:

quia filii Dei sumus, et utique hoc in fide rctincmus sed :

nondum est illud lumen c[uod videbimus. «Nondum enim

)) apparuit cjuod crimus : scimus cjuia cum apparuerit
» similcs ci crimus, cjuoniamvidcbimus cum sicutiest -. )>

Nam modo lumen fidei et lumeil spei est. « Quandiu enim

)> sumus in corpore, peregrinamur a Domino per fidcm :

)) cnim ambulamus^ non per speciem". Etciuandiu quod

)) non videmus speramus, per patientiam cxpectamus^. )>

Voces sunt ergo istae percgrinantium , nondum in patria

constitutorum. Et reete dicit, ct vcre dicit, et si non sit

dolosus , vcraciicr confitetur : « Et lumen oculorum meo-

)) rum non est mecum. )) H?ec patitur homo intus, ibi
secum, in se ipso, ct se ipsum, de nemine ad neminem
prfeter se ; haec sibi ipse poena sua csse mcruit, cpiidquid
supcrius enumeravit.
XVI. Sed numquid hoc sohim est quod patitur homo?
Paiitur enim ex se intrinsecus, forinsecus autem ex eis intcr
quos vivit: patitur mala sua, cogitur pati ct aliena. Inde
sunt illae dure voces : « Ab occultis meis munda me, Do-
)) mine, et ab alienis parce servo tuo^ )) Jam de occultis
suis confcssus est, a cpiibus se cupit mundari dicat ctde :

ahenis a cjuibus sibi vult parci. « Amici mei. Quid dicam ))

jam de inimicls? « Amici mci et proximi mei adversum

))me appropinc[uaverunt, et stcterunt''. » Hoc quod ait
))Adversum me steterunt, intcllige. Si enim adversum ))

me steterunt, adversus se ceciderunt. « Amici mei et pro-

)>ximi mei adversum me appropinquaverunt, et stcterunt.))
Jam intclligamus capitis voccs, jam incipiat illucesccrc

' .loan. XIV, 9. t. — 2 I .loan. iii, 1. — ^2 Cor. v, 6, 7. — ^t Rom. vin,

25. — 5 P?al. xvm, 1.3, i^. — ^*
Psal. xxKvii, 12.
 »

ENA11RA.TIO IN PSALMXJM XXXVII. 139

caput nostriim inpassione. Sedrursum cum coeperit caput
dicere , noli inde separare corpus. Si caput noluit se se-
parare a vocibus corporis , corpus se audeat separare a
passioTiibus capitis? Patere in Christo ;
quia tanquam pec-
cavit in infirmitate tua Christus. Modo enim peccata tua
tanquam ex ore suo dicebat, et ea dicebat sua. Dicebat
enim « A facie peccatorum meorum, quae non erant ipsius.
:

Quomodo ergo peccata nostra sua esse voluit propter

corpus suum, sic et nos passiones ejus nostras esse velimus
propter caput nostrum. Nonenim ille ex amicis passus est
inimicos, et nos non. Imo et nos ad hoc paremus in eodem
convivari : talem calicem non respuamus , ut celsitudinis
ejus desiderium per humihtatem ejus inveniamus. Res-
pondit enini celsitudini ejus haerere volentibus, qui ejus
adhuc humihtatem non cogitabant, et ait ilhs « Potestis :

» iiibere cahcem quem ego bibiturus sum^? » Ergo et ilire

passiones Domini, passiones nostrae sunt et unusquisque :

si bene serviat Deo, bene servet fidem, exhibeat quod

debet, et versetur inter homines juste, volo videre si

non patitur, etiam quod hic enumerat in passione sua
Christus.
XVII. « Araici mei etproximi mei adversum me appro-
» pinquaverunt , et steterunt et proximi a longe stete-
:

» runt-. » Qui proximi appropinquaverunt, eiqui proximi

a longe steterunt.? Proximi erant Judsei ,
quia cognati
erant , appropinquaverunt , et quando crucifixerunt.
Proximi et Apostoh : et tamen ipsi a longe steterunt , ne
cum illo paterentur. Potestetiam hocsicintelhgi : « Amici
» mei, » id est, qui se finxerunt amicos meos. Amicos
enim quando dixerunt « Scimus quia in
se finxerunt ,
:

» veritate viam Dei doces" » quando illum tentare vo- :

luerunt, utrumsolvendum esset tributura Caesari, quando

' !\[,Ttth. XX, 22. — ' Psal. xxxvii, i3. — ^ jlaUh. xxu, i6.
 ,

140 S. ALGUSTINl EPISCOPI

illos convicit orc ipsoruni , amici videri volebant : scd noii

illi crat opus ut ({uisqunm ei testimonium pcrhibcret de
hominc^ ; ipsc enim sciebat quid esset in hominc adco ut :

cum amica verba dixissent , respondcrct eis « Quid mc :

» inquit , tentalis, hypocritse-? » Ergo « Amici mei et

» proximi mci advcrsum mc appropinquaverunt, et ste-
)> terunt : ct proximi a longc steterunt. » Nostis c[uid dixi.
Proximos dixi qui appropinquaverunt, tamcn a Jongeet

stetcrunt. Appropincjuavcrunt enim corpore, scd longc

sleterunt corde. Qui tam propinqui corporc, qiiam ([ui in

crucem levaverunt? Qui tam longe corde^ quam qui blas-

phcmavcrunt? Audite istam longinqiiitatcm al) IsaVa pro-
phcta, videte istam propinc[uitatem et longinc[uitatcm :

<( Populus hic laliiis me lionorat : » ecce propinc[uat cor-

pore : « Cor autem eorumlonge est a mc^. » lidcm pro-
pin([ui, iidcm longinc[ui : propinqui labiis , longinqui
corde. Ycrumtamen c[uia longe stcterunt timentes Apos-
toli , absolutius et planius de ilhs accipimus ut alios pro-
pinc[uasse, alios longe stetisse intelligamus : quandoc[ui-
dem et Petrus qui audacius secutus tuerat , ita adliuc
longe erat, ut interrogatus et pcrturbatus, ter ncgaret
Dominum, cum quo se moriturum esse promiserat^. Qui
postea ex longinquo ut propinquus fieret, audivit post
resurreclionem : « Amas me? >y ct diccbat : « Amo ^ » Et
dicendo propinqua])at ,
qui negando longe factus erat,
doncc trina vocc amoris, solvcret trinam voccm negatio-
nis. ((Et proximi mei a longc stetcrunt. »

XYIII. (( Et vim faciebant qui c[userebant animam

» meam''. » Jam manifestum est qui c[uaer(^])ant animam
ipsius : cjui non liabcbantanimam cjus quia non erant in ,

corpore c^jus. Qui qusercbant animam ejus, longe erant

• .loan. 11, 9.5. — ' MatH). xxii, i8. — ' Isai. xtix, i3. — 4 Mattli. xwi,
70. — 5joan. XXI, 17. — ^" l>«al. x\\vn, i3.
 ,

ENARRATIO IW PSALMUM XXXV II. I4l

ab aiiima ejus sed qiiserebant ut occiderent eam. Quae-

:

riturenim anima ejus etbene. Nam alio loco arguit quos-

dam dicens « Et non est qui requirat animam meam ^ »
:

Arguit quosdam non quoerentes animam ejus , et rursus

arguit alios quaerentes animam ejus, Quis est qui quoerit
bene animam ipsius.-' Qui ejus passiones imitatur. Qui sunt
qui quaerebant male animam ejus? Qui ei vim faciebant,
et crucifigebant eum.
XIX. Sequitur « Qai quaerebant mala mea : locuti ,

))sunt vanitatem. » Quid est, « Qui quserebant mala

» mea? Multa quaerebant, et non inveniebant. Fortc
))

hoc dixerit Quserebant crimina mca. Quaesierunt enim

:

quae in ilium dicerent, et non inveniebant^. » Quserebant

enim mala de bono quserebant scelera de innocente ,
:

quando invenirent in eo qui nullum peccatum habebat ?

Sed quia peccata quaerebantin eo, qui nullum peccatumha-
bebat, restabat ut fmgerent quod non invenieJjant. Ideo,
))Qui quserebant mala mea locuti sunt vanitatem non , , ))

veritatem. » Et dolum tota die meditabantur hoc cst : )>

failaciam sine cessatione meditabantur. Nostis quanta

falsa testimonia dicla sunt in Dominum, antequam pate-
retur. Nostis quanta falsa testimonia dicla sunt, ctiam
cum resurrexisset. Nam illi mihtes custodes sepulcri, de
quibus Isaias
dixit « Ponam malos prosepultura ejus^: »
:

(MaU enim erant, et veritatem dicere noluerunt, et cor-

rupti mendacium seminaverunt ) attendite qualem vani- :

tatem locuti sunt. Interrogatisuntetiam ipsi, et dixerunt:

« Cum dormiremus, venerunt Discipuh ejus, et abstule-

)) runt eum^. » Hoc est loqui vanitatem. Si enim dor-

miel)ant, unde sciebant quod gestum erat?
XX. Ergo ait « Ego autem velut surdus non audie-
:

» P.shI. c\li , 5. - 2 MaUli. xxvi, 69. — 3 jgai i,,n ^

g. — 4 .^iauh.

xxviii, i3.
 ,

142 S. AUGUSTINI EPISCOPI

)) » Qiii adea qua? audiebat non respondcbat, tan-
hiam.
quam non audiebat. «Ego autem velut surdus non audie-
))bam et sicut mutus non aperiens os sunm, Et repetit
: )>

eadem « Et factus sum sicut homo non audiens, et non

:

))habens in ore suo redargutioncs » Quasi non esset quod ^ .

ilhs diceret, quasi non esset unde illos argueret. Nonne

jamantea multa increpaverat, multa dixerat, et dixerat,
« Vae voJjis Scribae et Pharis?ei, hypocritae '^, » et multa
talia? Tamen quando passus est, nihil horum dixit ; non
quia non habebat ([uod diceret, sed cxpectabat ut complo-
rent illi omnia, et implerentur omnes prophetine de illo,

de quo dictum erat « Et sicut ovis coram tondente se sine

:

wvoce, non aperuitossuum^. » Oportebat ergo uttaceret

in passione, non taciturus in judicio. Judicandus enim vene-
rat, qui postea judicaturus veniret et ideo cum magna po-
:

testate judicaturus, quia cum magna humilitatejudicatus.

XXI. « Quoniam in te, Domine speravi, tu exaudies, ,

))Domine Deus meus''. » Tanquam si ei diceretur Quare :

non aperuisli os tuum ? quare non dixisti Parcite ? quare :

non in cruce pendens iniquosarguisti? Sequitur, et dicit :

« Quoniam in te Domine, speravi, tu exaudies, Domine

,

)) Deus meus. )> Monuit te quid facias , si forte occurrerit

tribulatio. Qujeris enim te defendere , et forte nemo ac-
cipit defensionem tuam. Jam tu perturbaris ,
quasi perdi-
deris causam luam ,
quia nulHus habes defensionem aut
testimonium. Gustodi intus innocentiam tuam , ubi nemo
opprimit causam tuam. Pra^valuit in te falsum testimo-
nium, scd apud homines : numquid apud Deum valebit
ubi causa tua dicenda cst? Quando Deus judex erit , alius

testis quam conscientia tua non erit. Inter judicem justum

et conscientiam tuam noli timcre nisi causam tuam : si

» Psal. xxxvii , i4, i5. — ^ Matth. xxui , i3. — 3 isaj, n,j ^ ^, —A Psal.

xxxvii, 16.
 ENARBATIO IN PSALMUM XXXYII. 143
causam malam non habueris, nullum accusatorem perti-
mcsces nullum falsum testem refelles
, nullum verum ,

requires. Tu tantum bonam conscientiam afFer, ut possis

dicere «Quoniam in te, Domine, speravi, tu exaudies,
:

» Domine Deus meus. »

XXII. « Quia dixi Nequando insultent in rae inimici :

» mei, et dum commoventur pedes mei in me magna ,

» locuti sunt^ » Iterum redit ad infirmitatem corporis

sui , et rursus caput illud attendit oedes suos : non sic est

in ccjelo_, ut deserat quod habet in^terra : attendit plane,

et videt nos. Ahquando enim, ut est ista vita , commo-
ventur pedes nostri , et Jabuntur in aliquo peccato : ibi
exurgunt lingu.-e nequissimae inimicorum. Hinc ergo in-
teUigimus, etiam cum tacebant quid quaerebant. Loquun-
tur tunc aspere immitcs, gaudentcs se invenisse quod
dolere debuerunt. Et dixi Ne ahquando insultent in me
« :

» inimici mei. » Dixi hoc et tamen forte ad emendatio- ,

nem fecisti eos magna loqui de me « Dum moverentur ,

» pedes mei, » id est elati sunt, multa mala dixerunt, ,

cum commoverer. Misereri enim debuerunt infirmis, non

insultare : quomodo Apostolus dicit : «Fratres, si prae-
» occupatus fuerithomo in aliquo delicto , vos qui spiri-
» tales estis, instruite hujusmodi in spiritu mansuetudi-
» nis. » Et coniplectitur quare : «Intendens, inquit, te
» ipsum , ne et tu tenteris'^. » Non erant isti tales, de
quibus dicit : «Et dum commoverentur pedes mei, in me
» magna locuti sunt : » sed erant tales de quibus alibi
dicit Qui me premunt exultabunt si motus fuero^. »
: « ,

XXIII. « Quoniam egoin flagella paratus sum*. » Om-

nino magnifice tanquam diceret Ad hoc natus sum ut
, : ,

flagella sufFeram. Non enim nasceretur nisi de Adam, cui

flagella debentur. Sed aliquando peceatores in hac vita

' Psal. xxxvii, 17. — 2 Gal. vi, i. — ^ P.?al. xii, 5. — 4 Id. xxxvii, i8.
I4i S. AUGVISTIM liPISCOPl

aut noii, aut minus ilagellantur ^

quia jam dcsperata est
intentio eorum. At vero illi quibus paratur vita sempi-
terna necesse est ut hic nagellentur : quia vera est illa

sententia ; « Fili, ne deficias indisciplina Domini, neque

i> fatigeris cum ab illo increparis : quem enim diligit Do-
» minus corripit-, flagellat autem omnera lilium quem
)) recipit^ » ideo ergo non insultent inimici mei , non
magna loquantur et si flagellat me Pater meus In ila-
: : <^

» gella paratus sum » quia milii liaereditas praeparatur. 5

Non vis flagellum non tibi datur hsereditas. Omnis enim

,

filius neccsse est ut flagelletur. Usque adeo omnis flagel-

laiur, ut nec iJli pepercerif^ qui peccatum non habuit^.
« Quoniam cgo in flagella paratus sum. )>

XXIV. « Et dolor meus ante me est semper ^. » Quis

dolor.^ Forte de flagello. Etvere, fratres mei, vere dicam
vobis , flagella sua dolent homines, quare flagellantur non
dolent. Non erat istesic. Audite, fratrcsmei : Nescio quis
si damnum palitur, proclivior est utdicat : Indigne pas-
sus sum, quam ut consideret quare passus sif, dolens
damnum pecunia?, non dolens justitiac. Si ])eccasti, the-
saurum tuum interiorem dole nihil habes in domo, sed :

forte inanior es corde si autem plenum est cor bono suo, :

Deo tuo quare non dicis « Dominus dedit, Dominus :

;

» al)stulit ^ sicut Domino placuit , ita lactum est , sit no-

)) mon Domini benedictum^.? » Unde ergo iste dolebat?
de flagello quo ilagelial)alur? absit. « Etdolormeus, in-

)) quit, ante me est semper. » Et c|uasi diceremus, quis

dolor.'^ unde dolor? « Quoniam iniquitatem meam ego
» pronuntio , et curam geram pro peccalo meo^. » Ecce
unde dolor. Non de flagello dolor : de vulnere, non de
medicina. Xam flagellum medicamentum est contra pec-
' Prov. III, II, iQ. — ' fxom. vui, 3'j. — 3 i Petr. ii, 21. — ^ Psal.

wwii, i!?. — 5 Job. I, 21. — *'

Ptal. xx.\vii, 19.
 ,,,,,

EKAr.RAlIO IN PSALMUM TiXWII. 145

cata. Anclile , fratrcsChristiani sumus
: et tamcn plc- •,

rumque si filius cujusquam moriatur, plangit illum; si pec-

cct, non illum plangit. Tunc plangeret , tunc doleret,
cum peccantera viderct-, tunc modum imponeret, tunc
normam vivendi doceret , disciplinam daret : aut si fecit

ct ille non audivit, tunc erat plangendus tunc pejus ;

mortuus luxuriose vivens, quam moriendo luxuriam

liniens tunc ergo quando ista faciebat in domo tua non
: ,

solum mortuus erat , sed et putebat. Haec dolenda sunt

illa sustinenda : illa ferenda , ista plangenda. Plangenda
autem, quomodo audistis plangere istura : ((Quoniam
» imquitatem raeam ego pronuntio, etcuram geram pro
)> peccato meo. » Ne securus sis, cum confessus fucris
peccatum tuum, tanquam semper prseparatus ad confiten-
dum et committendura peccatura. Sic pronunlia incpita-
tem tuara ut curam geras pro peccato tuo. Quid est
,

curam gerere pro peccato tuo? Guram gerere pro vuJnere

luo. Si diceres Curam geram pro vulnere meo quid in-
:
,

telligerctur, nisi, Dabo operam ut sanetur? Hoc est enim

curam gerere pro delicto scmpcr niti semper intendere , ,

semper studiose et sedulo agere ut sanes peccalum. Ecce

de die in diem plangis pcccatum tuum^ sed forte lacrymtB
currunt, et manus cessant. Fianteleemosynae, redimantur
peccata ,
gaudeat indigens de dato tuo, ut et tu gaudeas de
dato Dei. Eget ille, eges et tu eget ille ad te, eges et tu, ad
:

Deum. Tu conteranis egentem tui, Deus

non te contemnet
egentem Ergo impleto tu egentis inopiam, ut impleat
sui?
Deus interiora tua. Hoc est « Curara geram pro peccato :

meo,)) faciamomnia qusecumque facienda sunt, adabolen-

))

dura etsanandum peccatum meum. «Et curam gerara pro

» peccato meo. »

XXV. « Inimici autera mei vivunt^ » Bene est eis

> Psal. xxxvn, 2o.
CXV. 10
 ;

146 S. ArGUSTINI EPISCOPI

gaudent iii sneculi folicitatc, ubi cgo lal^oro ct rugio a ,

gcmitu cordismci. Quomodo vivuntinimiciillius, quia jam

dixit de illis « Quoniam locuti sunt vanitatem? Audi ct
:

)) in alio Psalmo : Quorum filii sicut novclliipconstabilitae. »

Scd supcrius dixerat : « Quorum os locutum cst vanita-

» tem , eorum compositae sicut similitudo templi
filiae

» cellaria corum plena, eructantia cx hoc in hoc; boves

» eorum crassi ovcs eorum foecund.ie multiplicantcs in

,

» exitibus suis non est ruina sepis neque clamor in pla-

: ,

)) tcis eoruni^ •» Yivunt crgo inimici mei : hcTc vita est,

hanc laudant, hanc amant, hancmalosuo habent. Quid
enim scquitur? « Beatum dixerunt populum, cui haec
))sunt. Quid aulem tu, qui curam geris pro peccato tuo ?
))

quidtu, qui pronuntias iniquitatem tuam? « Beatus, in-

)) quit populus cujus cst Dominus Deus ipsius*^. Inimici
,

)) autem mci vivunt et confirmati sunt supcr me et mul- : ,

» tiplicati sunt qui me oderunt inique^. » Quid est «Qui :

» oderunt inique? » Bona sibi volcntem oderunt. Qui si

redderent mala pro malis boni non essent qui si non , :

redderent bonapro nobis, ingrati cssent reddunt autem :

mala pro bonis qui oderunt iniquc. Tales fuerunt Judaei :

vcnit ad illos Christus cum Ijonis rcddiderunt illi mala ,

pro bonis. Cavete lioc malum , fratres : cito subintrat.

Quia diximus : Tales erant Judaei ; ne putet unusquisque

vestrum longc sc exceptum. Corripiat tc aliquis fraler

tuus bonum tiln volens

, 5 oderis illum , ct talis es. Et vi-
dete quam cito fiat, quara facile : et vitatote tam magiium
malum, tam agile peccatum.
XXVI. « Detrahebant mihi qui retribuunt mala pro
» bonis, quoniam persccutussumjustitiam*. » Ideo mala
pro bonis. Quid est, «Pcrsecutus sum justitiam? » Non
dimisi ne forte persecutioncm scmpcr in malo intelligas,
:

' Psal. cxLii), i2-i5. — » IbJJ. — 3 ij xxxvii; 20. —4 Ibid. 21.

 EKARRATIO l^- rsALMLM XXXVII. 147
(c Persecutus » dixit ,
peiTecte seculus : « Ouoniam perse^
)) cutus sum justitiam. )) Et audi caput noslrum ejuians
in passione : tanquam raor-
Et projecerunt nie dilectum ,

tuum abominatum. Parum erat mortuum, quare abomii^

natum? Quia crucifixum. Eteuim hrec mors crucis magna
apud eos aborainatio erat, non intelligentes in proplietia
dictum esse : « Maledictus omnis qui pendefc in ligno ^. ))

]S'on enim ipse attuiit mortem, sed hic invenit de male-

dicto primi hominis propagatam^ : et eamdem mortem
nostram suscipiens in ligno suspendit , quae venerat de
peccato. Ergo ne putarent aiiqui , sicut putant quidam
hseretici ^, Dominum nostrum Jesum Ghristum faisam car-
nem Iiabuisse, et non veram mortem in criice solvisse,
intendit hoc Propheta , et ait : « Maledictus omnis qui
)) pendet in ligno. )) Ostendit ergo quia et Filius Dei vera
morte mortuus est, cpias mortali carni debebatur : ne non.
raaledictum ,
putares non vere raortuum. Qiiia vero illa

mors non erat fidsa, sed ex illa propagine descendcrat,

quce venerat de maledicto , cum diceret Deus « Morte :

)) moriemini^ : » omnino et ad ipsum quia pervenit vera

mors , ut ad nos perveniret vera vita ; etiam ad ipsum
pervenit mortis malcdictio , ut ad nos perveniret vitae be-
nedictio. «Et projecerunt rae dilectura, tanquammortuum
» aboniinaLum. )>

XXVII. (c Ise derelinquas me Domine Deus meus ne

, ,

)) discesseris a me ^ )) Dicamus in illo, dicamus per illum;

ipse enim interpeilat pro nobis^ : » et dicaraus : «Ne de-
)) Domine Deus meus. Et tamen dixerat;
relinquas me, )>

(( Deus meus, Deus meus, utquid me dereiiquisti " et .? ))

dicit « Deus meus, ne discesseris a me.

: Si a corpore nou ))

recedit, recessit a capite? Cujus ergo vox erat, nisi primi

' Deut. xsi ,23. — 2 (jai. m^ ,o. — ^ Jlaniclioe!. — '^

Gcn. ii, 17. —
5 Ptal. xxxvu, 22. — 6 Roai. v;i!, 3.'}. — 7 JiaUli. xwii, ^TJ, et Psd. x.si, 2.

10.
 »

148 S. AUGUSTiNi Eiiscon

Ex illo crgo se ostcndens veram carncm porlarc,
liominis.
dicit«Dcus mcus, Deus mcus, utquid mc dcrcliquisti? »
:

Non illum dimisit Deus. Si te non dimittit credentcm in

sc, Christum dimitterct PaterctFilius ct Spiritus sanctus
unus Dcus? Sed pcrsonam in sc transfiguravcrat primi ho-
minis. Scimus, dicente Apostolo Quia vetus homo nos-
: «

)) ter coniixus est cruci cum illo ^. « Non autem carercmus

vctustate , nisi crucifigerctur in infirmitatc. Ad hoc enim
vcnit, ut rcnovcmur in illo quia dcsidcrando cum ct
:

passionem ejus imitando renovamur. Ergo vox erat infir-

mitatis, vox crat nostra, qua dictum cst: « Quare me de-

)) rcliquisti ? » Inde ibi dictum est : «Verba delictorum
)) meorum- » tanquam diceret llsec verba cx pcrsona
: :

peccatoris inme transfigurata sunt. «Nediscesserisame.

XXVIII. « Intende in adjutorium mcum, Domine sa-
)) lutis raese ^. » Ipsa est salus , fratrcs , de qua salute ex-
quisierunt Prophetae , sicut dicit apostolus Petrus : ct non
acceperunt qui exquisierunt^ •, scd inquisierunt , ct pr.T-

nuntiaverunt , et venimus nos , et invenimus quod ilJi

exquisierunt. Et ecce nos nondum accepimus^ et nascen-

tur post uos , et invenient c[uod nec ipsi accipicnt , et

transient : ut omnes simul in fine diei cum Patriarchis, et

Prophetis, et Apostoiisdenarium salutis accipiamus. Ete-
nim nostis mercenarios veJ opcrarios diversis tcmporibus
ductos ad vineam , mercedem tamcn paritcr acceperunl^

Et PropheliTc ergo, et Apostoli, et Martyres, ct nos , et

qui post nos erunt usque in finem s.Teculi, in ipsc fine ac-
cepturi sumus salatem sempiternam, ut contcmplantes
gloriam Dei , et ejus facicm intuentcs , eura laudemus in
setcrnum, sine defectu, sine aliqua poenainiquitatis, sine
aliqua perversitate peccati , laudantes Deura , et non jam
» Rom. vr, 6. — ^ Psal. xxi, 2. — ^ W. xxxvii, 23. — 4 i rcfr. i, lo-
12, — ? Matlh, XX, 9.
 ENARRATIO I IN PSALMUM XXXVIII, SERM, I. 149
snspirantes, sed inhasrentes illi, cui usque in finem sus-
piravimus , et in spe jretati sumus. In ilJa enim civitate
erimus^ ubi Lonum noslrum Deus est, lumen Deus est,
panis Deus est, vita Deus est : quidquid est bonum nos-
trum, a quoperegrinantes laboramus, in illo inveniemus.
In illo erit qiiies, quam modo rccordantes necesse est ut
doleamus. lllud enira sabbatum recordamur, in cujus re-
cordatione tanta dicta sunt, et nos tanta dicere debcmus ,

et dicentes nunquam tacere , non ore_, scd corde : quiasic

ore tacemus, ut corde claraarc possimus.

ENARRATIO I

IN PSALMUM XXXYIII.
SERiMO l'.(8)

I. PsALMi hujus '^, quem modo canlavimus, ct trac-

tandum suscepimus, titulus est : « In finem pro Idithun,
w Canticum ipsi David^.» Cujusdam ergo, qui vocatur
Idithun, voces expectanda? et audiendue sunt : et si esse
unusquisque nostrum potuerit Idithun , in eo quod can-
tat invenit se, et audit se. Yideris enim quis vocatus fue-
rit Idithun secundum hominum priscam nativitatem ; nos
autem audiamus quid interpretetur hoc nomen et in ipsa ,

interpretationc nominis quoeramus intelligentiam verita-

tis. Sicut ergo inquirentes reperire potuimus in eis nomi-
nibus ,
quae nobis a studiosis Litterarum divinarum ex
hebraeo eloquio inlatinum interpretata sunt, Idithun in-

' Semio habitus Caitliagine ad mensam S. Cypriani. — 2 ViJe D. Guillon,

tom. XXI, pag. 463-464. — * Psal. xxxviii, i.
 ,

150 S. AUGUSTINI EPISCOPI

terprctatur : Trnnsiliens eos. Quis cst ergoiste transiliens?

vel quos transilivit? quia : Transilicns, non nudepositum
est ; sed : Transiliens eos. Transiliendo enim canlat an ,

cantando transilit? Sive transiliendocantet, sive canlando

transiliat , transilientis tamen Ganticum paulo antc can-
tavimus : utrum et nos simus transilientcs viderit Deus ,

cui cantavimus. Sed si quis transiliens cantavit, gaudeat

se esse quod cantavit autem terrse adhuc inhae-
: si quis
rens cantavit , quod cantavit. Quosdam enim
optet esse
inha^rentes humo curvatos in terram, ea quse ima sunt
cogitantes, in rei^us transeuntibus spem ponentes, tran-
silivit iste qui vocatur Transiliens*eos. Quos enim transi-
livit , nisi remanentes ?

quosdam Psalmos inscribi Canticum graduum

II. nostis :

et ibi quidem in gracca lingua satis evidens est, quid dicat

avxSaOy.wv. Auabathmi cnim gradus sunt, sed ascendentium,

non descendentium.Latinus quianon potuit propriedicere,

generaliter dixit etquoniam gradus appellavit, ambiguum
:

reliquit utrum ascendentium cssent an descendentiura. _,

Sed quia « non sunt loqueloe nequc sermones, quorum non

» audiantur voces eorum exponit sequentem lingua * , )>

praecedens; et fit certum in alia, ([uod ambiguum eratin

alia. Quomodo ergo ibi ascendens quidam cantat, sic et

autem haecascensio et ista transiiitio,

hic transiliens. Est
nonpedibus, non scalis, non pennisj et taraen si inte-
riorem homincm attendas, et pedibus, scalis, et pcnnis.
Nam si non pedibus ,
quoraodo dicit homo interior, « Non
» veniat mihi pes superbiae-? » Si non scalis ,
quid sunt
quas vidit Jacob , ubi erant ascendentes Angeli et descen-
dentes^? Si non pennis, quis est qui dicit : « Quis da-
)) bit mihi pennas sicut columbae , ct volabo , et requies-

)) cam ^ ? )) Sed in rebus corporalibus aliud sunt pedes

' Psal. xviii, 4- — ^ J"^!' xxxv, 12. — 3 Gen. xxviii, 12. —4 Psal. liv, 7.
 ,

ENAKRATIO I IN PSALMUM XXXVIII, SERM. I. I5l

aliud scalae , aliucl pennce. Intus autera et pedes, etscaloe,
et pennae aflectus sunt bonae voluntatis. His ambulemus
his ascendamus, bis volemus. Cum ergo audit quisque
transilientem hunc , et imitari eligit , non quaeral levitate
corporis transiUre fossas aut aUqua altiuscula proevolare
,

sahendo : sed quod ad corpora attinet dico nam fossas :

etiam transiiit. « Succensa igni et effossa , quse ab incrC'-

» patione vultus tui peribunt K » Qua3 sunt enim succenGa

igni et effossa, quae ab increpatione.Domini peribunt,
nisi peccata.? Succensa igni sunt, quse facit male ardens
cupiditas et effossa sunt, quse facit male jacens tiraiditas.
:

Hinc enim peccata omnia aut cupiendo aut timendo. , ,

Transihat ergo iste omnia quibus teneri posset in terra :

erigat scalas suas exerat pennas suas videat utrum

, ,

quisquam agnoscat hic se imovero in Domini gratia :

multi se agnoscunt, qui forte jam vilem habentes mundum,

et omnia quse deJectant inmundo, ehgunt recte vivere,
dum hic vivunt in gaudiis quibusdam spiritaHbus. Et haec
unde erunt adhuc ambulantibus super terram nisi ex ,

divinis Eloquiis, ex verbo Dei, ex parabohi ahqua Scriptura-

rum scrutata et investigata, ex dulcedine inventionis, quam
Suntquoedamdehcise, sanctae
prsecessit labor inquisitionis?
et bonse in hbris. Neque enim sunt in auro ct argento , in
epuhs atque luxuria , in venatibuset piscatibus, in ludo et
joco,intheatricisnugis, in aflectandis et apprehendendis
ruinosis honoribus neque enim vera sunt gaudia in his om
5

nibus, et in his Jibris nulla sunt imovero aniraa illa ima

:

transihens et in his delectata dicat , quia

, verum dicit et se-
cura dicit: « Narraverunt mihi injusti delectationes , sed
)) non sicut lex tua, Domine-. )> Veniat adhuc iste Idi-

thun, transihat eos qui delectantur imis, et delectetur in

his , et gaudeat in verbo Domini , in delectatione legis
' Psal. Lxxix, 17. — » Id, cxviu, 86.
152 S. AUGUSTIKl EPISCOPl
Allissimi. Sed quid dicimus? Et hinc Iransillcndum estin
aliud.^An luic usquc habct quo transiliat qui transihre
desiderat.^ Yoces potius cjus audiamus. Jani enim iste

transiliens vidcturniihi quod hai)ilabat iii cioquiis Dci,

ctibi didicithrcc, quae audituri sumus.
III. « Dixi : Gustodiam vias mcas, ut non delinquam
)) mhngua mea'.»Ci'edas quod lcgendo, disscrcndo, prae-
dicando , monendo, objurgando hortando, cum versa-
,

retur in opcre, cum exerccrctur in dillicultatibus quibus-

dam humanis , homo agens inter homines quamvis jam ,

Iransihens eos ,
qui non delectantur his , quia diHicile est,

iit quisque lingua nonlabatur et peccet, « Et qui hngua

)) non peccavit, ut scriptum est, hic perfectus est vir'-. ))

ali([ua forte poenitenda dixerat, etlapsa crant ab ore quae

vellet rcvocare, nec posset. Non enim lingua frustra in
udo est , nJsi quia facile labitur. Yidens ergo quam esset
dillicile, ut necessitatem loquendi haberet homo, et iii

loquendo non aliquid diceret ,

quod se dixisse nollet ^ et
tsedio alfectus ex his peccatis , c|uaesivit evitare talia. Pa-
titurhanc dillicultatem transiliens. Non me judicet, qui
nondum est transiliens : transiliat, et experiatur quod lo-
quor : tunc enim eritet testis et filius veritatis. Gum ergo
haec ei contigissent , statuerat non loqui ne , aliquid di-
ceret quod locutum se esse pcxiniteret. Hocindicant prima
verba ejus, « Dixi : Gustodiam vias meas, ut non delin-
)) quam in lingua mea. )) Gustodi ergo vias tuas, o Idithun,
ct noli delinquere in lingua tua : perpende quod dicturus
cs, cxamina, consule interiorem veritatem et : sic profer ad
cxteriorem auditorem. Qutcris ista plerumque in pertur-
batione rerum , in occupatione animorum , dum ipsa in-
firmitas animse, quam aggravat corpus ([uod corrumpitur,
ct audire vult et dicere, audireintus, dicere foris, ah-
• Psal. xxxvui, 2. — = Jacob. m, 2.
 ,

ENARUATIO I IN PSALMUM XXXVltl , SERM. I. 153

quando pertubata studio dicendi , deficit indiligentia
agnoscendi ; el in liis dicit aliquid quod forte non esset
dicendum. Contra haec rcmedium melius cst silentiimi.

Stat enim peccator_, propria quadam nota peccator, su-

perbus quisquam et invidus^ audi loquentem transilien-
tem, captat verba, proponit laqueos-, difficile estut non
inveniat aliquid non ita dictum, ut dici debuisset : nec
audiendo ignoscit, sed calumniatur invidendo. Contra
bos iste Idiihun transihens eos silere delegerat , unde ita

canlavit Custodiam vias raeas, ut non debnquam

: « Dixi :

))in hngua mea. » Quandiu capior a cakmmiosis aut ,

captor et si non capior

, « Custodiam vias meas, ut ,

» non debnquam « Quamvis transiherim

in bngua mea.
delectationes terrenas, non me capiant tcm- qiiamvis
porabum rerum volatici affectus quamvis jam baec ima ,

despiciam et ad meliora consurgam

, in ipsis tamen ;

mehoribus sufbcit mihi delectatio intelhgenticne coram

Deo quid mihi opus est captanda loqui et dare adi-
: ,

tum calumniantibus. « Dixi ergo Custodiam vias meas, :

ut non dehnquam in bngua mea. Posni ori meo custo-

» diam. » Hoc quare ? Propter pios, propter studiosos

propter fideles et sanctos ? absit. Ilb

sic audiunt ut quod ,

probant Liudent quod autem improbant inter muba forte

:

quoe laudant, veniara dent potius quam calumniam pa-

rent. Propter cpios ergo vis custodire vias tuas, ut non
debnquas in bngua tua et ponis ori tuo custodiara? ,

Audi, « Dum consistit adversum me peccator. » Non con-

sistit ad me sed « Consistit adversum me. »Quid dicturus
,

postremo, unde satisfaciam? Carnab de spiritabbus lo-

quor , foris videnti et audicnti , intus surdo et cseco. Ani-
mabs enim bomo non Dei^
percipit qucc sunt Spiritus
Nisi autem animahs inveniretur , quando cabimniaretur ?
' I Cor. II, 14.
154 S, AUGUSTINI EPISCOPI
« Beatus qui narrat verbum auri audienti*, » non auri
peecatoris aslantis adversum se. Tales enim multi circum- 4
slabant ct circumfremebant, « Quando ille velut ovis ad
» immolandum ductus agnus coram tondente
est, et sicut
•» sine voce, sic non aperuit os suum'\ » Quid enim dicas
turgidis , turbidis , calumniosis, litigiosis , verbosis ? Quid
dicas sanctum et pium , et de religione transiliens eos ;

quando ipsis libenter audientibus, disccre cupientibus,

Dominus
veritatis cibo inhiantibus, avideaccipientibus, et

ait « Adhuc multa habeo vobis dicere, sed non potestis

:

))illa portare modo ^ ? » Et Apostolus « Non potui vobis ,

» loqui quasi spiritalibus, scd quasi carnalibus « non :

tamen desperandis sed nutriendis. Sequitur enim « Tan-

, ,

» quam parvulis in Ghristo lac vobis potura dedi non ,

» escam nondum enim poteratis. » Ergo vel nunc dic.

,

« Sed neque adhuc quidem potestis ^, » Noli ergo festinare

audire quod non capis sed cresce ut capias. Sic parvulum

,

alloquimur, in sinu matris Ecclesiae pio lacte nutrien-

dum et ad escam mensne Dominicae idoneum faciendum.
Quid autem vel tale dicam peccatori astanti adversus
me, idoneum se putanti aut fingenti ad ea quae non ,

capit ut cum ei dixero, et ille non ceperit, non se

:

putet non cepisse, sed me defecisse? Ergo propter hunc

peccatorem astantem adversus me , « Posui ori meo cus-
» todiam. »

IV. Et quid secutum est? « Obsurdui, et humihatus

» sum, et silui a bonis^. » Patitur enim difUcultatem iste
transihensin quodam gradu, quojam transihvit-, et quaerit

et inde transilire, ad vitandam hanc diflicultatem. Peccare

metuebam, ut non loquerer, ut silentium mihi impone-
rem hoc cnim dixeram « Gustodiam vias meas ut non
; , ,

> Eccli XXV, i'2. — » Isai. lui, 7. — 3 joaa. xvi, 12. — 4 i Cor. ur, 1,2.
— 5 Psal. XXXVIII, 3.
 ENARE.ATIO I IN PSALMUM XX^XVIIl , SEKM. I. 155
delinquam in lingua mea
)) et dum timeo loqui ne : ))

peccem,« Obsurdui et humiliatus sum, et silui a bonis. )>

Dum nimis limeo ne loquar aliqua mala tacui omnia ,

bona : « Obsurdui, et humiiiatus sum, et silui a bonis. )>

Unde enim dicebam bona nisi quia audiebam ? « Auditui ,

»enim meo dabis exultationem et laetitiam^ Et amicus ))

sponsi stat , et audit eum , ct gaudio gaudet propter

Yocem, non suam, sed sponsi^. Ut vera dicat, audit quae

dicat. Nam qui ioquitur mendacium de suo loquitur^. ,

Quiddamergo triste etmoiestum passusestiste ethac sua •,

confessione id quod passus est cavendum admonet non , ,

imilandum. Timendoenim nimis, ut dixi, ne diceret ali-

qua non loona statuit sibi nulla dicere vel Ijona et , :

quoniam statuit tacere coepit non audire. Stas enim si ,

transiliens es, expectas a Deo audire quid dicas hominibus :

inter divitem Deum, et inopem qurerentem quid audiat,

intercurris transiiiens ,
qui possis et hinc audire , et hac
dicere : si eligis hac non dicere, non mereJieris hinc au-
dire : contemnis pauperem , contemneris a divite. OI)iitus
es servum te esse, quem conslituit Dominus super fami-
liam suam dare conservis cibaria^? Quid ergo quaeris
accipere quod ,
piger es erogare ? Merito ergo quoniam
quod acceperas dicere noluisti , impediris ne accipias
cjuod accipere cupiebas. Aliquid enim voiebas, aiiquid
habebas : da quod habes , ut merearis accipere quod
non liabes. Ergo cum quasi posuisscm ori meo casto-

diam, mihique indixissein silentium, quia videbam ubi-

que pericuiosum eioquium, factum est, inquit, in me
c{uod noiebam •, « Obsurdui , et liumiiiatus sum : )) non
me humiliavi : sed, « Humiliatus sum. Obsurdui, et hu-
)) miliatus sum, et siiui a bonis. )> Goepi non dicere bona,
CLim timeo ne dicam aliqua maia : et reprehendi con-
' Psal. L, 10. — » Joan. ai, 29. — 3 Joan. viii, 44' ~^ Matth. xxiv, 45.
156 S. AtGUSTIKI EPISCOPI
silium mcuni. Silui enim a boiiis. Et dolor mcus « rcno-
)) vatus est. » A doiorc quippe quodam ,
qucm mihi in-
llixerant calumniatorcs ct rcpreliensores , tanquam re-
quieveram in silentio , et cessavcrat dolor illc qui factus
erat a calumniantibus : scd ubi silui a bonis, rcnovatus
est dolor raeus. Ctepi plus dolerc tacuisse me qu?e dicere
debcrem, ([uam dolueram dixisse qiioe dicere non debe-
rem. « Renovatus cst dolor mcus. )>

V. « ^ Et in meditatione mea exardescet ignis "^.

» Grepit
esse inquietum cor meum. Videbam insensatos , et tabes-
cebam non arguebam et me sic tacentem zelus domus
^, ;

tuae comedebat ^. Respexi enim ad Dominum meum di-

centem, « Serve nequam et piger, dares pecuniam meam
))nummulariis, etego veniens cum iisuris exigerem. » Et
quod sequitur, avertat Deus a dispensatoribussuis, « Pro-
» jiciatur in tenebras exteriores » ligatis manibus ct pedi-

bus, servus, non evcrsor ad perdendam, sed piger ad erogan-

dum^.Quid expectaredebent, qui cum luxuria consumpse-
runt si damnantur qui cum pigritia servaverunt ? « In
,

meditatione mea exardescet ignis. » Et positus in bac fluc-

tuatione dicendi et tacendi , inter eos qui calumniari parati
sunt, et eos qui affectant instrui, inter abundantcs et ino-
pes •, factus opprobrium his qui abundabant , et despectio
superbis '^, respiciens eos beatos qui esuriunt et sitiunt jus-
titiam ' •, luborans in utroque , alllictus in utroque •, pericli-
tans nc projiciatmargaritas ante porcos ,
pericbtans ne non
eroget cibaria conservis : in hoc .Tstu quaesivit alium melio-
rem locum ab hac dispensatione, in qua sic laborat homo et

pericbtatur : et suspirans in fmem ([uemdam , ubi istanon

erat passurus, in ilkim , in([uam fmem quo , dicturus est

' Silentio prceterit verba illa vers. 4- Coiicaluit cor ineum intra ine. —
» Psal. xxxYiii, 3. — 3 id. cxviH, i58. — 4 I<J. lxviu, io. — 5 Mallli. xxv,

26, 27 ct 3o. — *>

Psal. cxxii, 4- — 7 Matth. v, 6.
 »,

ENARRATIO I IN PSALMUM XXXVIII , Serm. I, 157

bono erogatori Dominiis, « Inlra in gauclium Domini tui ^ : ))

« Locutus sum , inquit, in lingua mea^. » Inter acstus,

inter pericula haec , inter difiicultates ,
quia ita delectat
lex Domini , ut tamen propter abundantiam scandalorum
refrigescat charitas multorum ^ : inter hos ergo oestus
« Locutus sum , inquit, in hngua mea. » Cui ? Non
auditori quem volo erudire, sed exauditori a quo volo
erudiri. « Locutus sum in hngua mca, » illi a quo intus
audio, si c[uod bonum si quod verum audio. Quid ]ocu-
,

tus es ? « Notum, incjuit, m.ihi fac, Domine finem ,

» meum. » TransiHvi enim c[uocdam , ct vcni ad quaedam ,

ct ea inc[ua3 veni mehora sunt eis a quibus transihvi : sed

rcstatadhuc c[uod transihendumsit. Non enim hic remane-
bimus, ubi tentationes, ubi scandala , ubi auditores et
cahimniatores patimur. « Finem mcum notum mihi fac :

fmem c[ui mihi deest , non cursum c[ui railii adest.

VL Finem illum dicit ,

quem currens intuebatur Apos-
tolus , et de sua imperfectione confitebatur^ aliud in se
intuens ahud ahbi qunerens. Ait enim « Non quiajam
, •

))acceperim, aut jam perfectus sim fratres, ego me ip- ,

))sum non arbitror apprehenchsse *. » Et ne diceres, Si

non apprehendi? Apostolus, cgo apprehendi ? si perfectus
non est Apostolus ego perfectus sum ? vide quid agat,
,

attendequid dicat. Quid ergoagis, Apostole?Nondum ap-

prehendisti, nondum perfcctus es? Quid agis? ad ([uam
actionem me hortaris? quid mihi imitandum sequenclum-
cjue proponis ? « Unum autem inquit quae retro sunt ,
,

)) obhtas, in ea cjuae ante sunt extentus, secunduminten-

)) tionem sequor ad pahnam supernre vocalionis Dci in
» Christo Jesu ^ secundum intentionem nondum se-
: ,

cundum perventionem nondum secundum apprehen-

,

« Matlh. V, 21. — 2 Psal. xxxviii, 5.-3 MaUli. xxiv, i2, — 4 Pliilip.

in, 12, i3. — 5 ibij,

j/J.
 ,
,

158 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

sionem.Non relaljamur imdc jam transliiviraus nec re- ,

maneamus in ilJis in c{ua3 jam venimus. Curramus

intendamus , in via sumus : nec tam sis securus cx eis quse
transisti, quam sollicilus pro eis ad quce nondum perve-
nisti. <( QuoC retro , inqnit , oblitus in ea qua* ante sunt
)) extentus , secundtuii intentionem sequor ad palmara su-
)) pernae vocationis Doi in Christo Jcsu. » Ipse est enim
linis.Unum autem, hoc est illudunum, « Domine, ostende
» nobis Patrem, etsuflicit nobis^. » Unum autem, quae

et una dicitur inalio Psalmo « Unam petii a Domino, ,

» hanc rcquiram. Quae retro oblitus in eacjUDe ante sunt ,

))extentus. Unam pelii a Domino, hanc requiram ut ,

))inhabitemin domo Domini per omnes diesvitae meae. »

Propter quid ? « UtconLempler delectationem Domini-.))
Ibi enim gaudebo de socio, non timebo de adversario :

ibi enim contemplator niecum erit amicus, non calum-

niator inimicus. Hoc desideravit iste Idithun, notum fieri

sibi cum hic esset, ut sciret quid silji deesset; etnon tam
gauderet de hisad quae pervenerat, quam desidcraret ea
ad qute nondurapervenerat^ et quibusdamjam transililis,
non remaneret in via sed desiderio rapercturinsuperna^
,

usquequo ille qui quGedam transilierat, omnia transiliret,

ct ab irroratione quadam guttarum dominicarum de Scrip-
turarum nube venientium, veniretsicutcervusad fonLcm
vilae ^, ctin ilioiumine videretlumen^, et abscondereLur
in vultu Dei a conturbationeliominum * ubi diceret :

Bene omnes hic

est, uitra nihil volo, amo, iieminem hic
timeo. Bonum desiderium, sanctum dcsiderium. Qui jam
lioc habetis , congaudete nobis ^ et orate ut perseveranter

habeamus, ne interscandaia deficiamus. Tsam et uos pro

vobis hocidem rogamus. Kon enim nos digni qui pro vo-
' Joan XIV, 9. — - Psul. xxvi, 4- — ^ I''-
^^h ^- — ''
^^- ^xxv, 10. —
S Id. XXX, 21.
 : ,,
,

ENAURATIO I IN PSALMXJM XXXVIII, SERM. I. 159

Lis oremus, et vos indigni quipro nobis oretis. Auditoribus
suis quibus pra^dicabat verbum Dei
commendabat , se
Apostolus ^ Orate ergo pro nobis, fratres, ut et quod
videndum est bene videamus,et quod dicendum est bene
dicamus. Coeterum hoc desiderium , novi, in paucis est
nec me optimc intelligunt , nisi qui gustaverint unde lo-
quor. Loquiraur tamen omnibus, et habentibus tale desi-
derium , et nondum habentibus habentibus : ut nobiscum
in iJla suspirent ; non habentibus , ut pigritiam excutiant,
ima transihant , ad dulcedinem legis Dominicse veniant
non in delectationibus iniquorum remaneant. Narrant
enim muka multi, et laudant multamulti, iniqua iniqui.
Et revera et iila iniqua habent delectationem sed non ,

sicut lex tua, Domine"^. Dicant ergo nobiscum c[ui credunt

haec dicere et nos. Negotium enim hoc iutus est nulhs ,

verbis ostendi potest. Sed cjui hoc agit , credat esse et in

alio : non solum se putet accepisse quod Dei est. Dicat
ergo in his Idithun , « Notum fac mihi Domine , finem ,

» meum. »

VII. « Et numerum dierum meorum qui est ^. » Nu-

merum dierum quaero qui est. Sic possum dicere, sic pos-
sumintelligere numerum sine numero, c[uomodo possunt
dici annisine annis. Ubi eiiim anni, utique quasi nume-
rus ^ sed tamen « Tu idem ipse es et anni tui non defi-
, ,

)) cient *. » Numerum dicrum raoorum mihi notum fac

sed c[ui est. Quid ergo ? Iste numerus in quo tu es , non
est ? Plane, si attendam bene, non est ; si hseream ,
quasi
est ; si transiliam , non est : si ab istis me excutiens su-
perna contempler, si transeuntia manentibus comparem
video quidverum sit : quid autem magis videatur esse,
quam sit ? Dicturus-ne sum esse istos dies racos.^ Hos, in-
quam , dies esse dicturus sum et tam magnum hoc ver-
•,

> Coloss. IV, 3.-2 Psal. cxvin, 85. — 3 Id. xxxvai, 5. — 4 Id. a,28.
 ,

IGO s. ArcusTiM EPiscon

bum,liuiccursnirerumlabcnliiim kmercdaboPIUGrgoip-
se cleticiens pene noii sum, ut excidcrit mihi qui dixit, « Ego
)) sum qui sum^ » Est crgo nliquis numerusdierum? Vcrc cst,
etsiuc linecst. Inhisautcm dicbus dicam aliquidcsse, si te-
jicodcquo die me interrogasutrum sit ut vcl intcrrogesme, :

tenc unde me interrogas. Tenes dicm istum ? Si tenuisti hcs-

ternum tencs ct hodicrnum. Sed hesternum inquis, non
, ,

teneo ,quia jam non est istum autem tcnco in cpio sum, et :

qui mecumest. Ita-ncdc isto cxcidittibijam quantum a

prima liice transierit?Nonne iste dies a primahoracwpit?
Da milii primam lioram cjus da mihi et secundam cjus :
5

quia forte et ipsa transvolavit. Tertiam, inquis, dabotibi:

forte enim in ipsa nunc sumus. Certc ergo sunt isti dies,
et est tertia dies ct si tertiam dabis, non dicm scd
: ,

horam dabis. Yerumtamen ne hoc c[uidem

tibi conccdo,

si mecum ulcumque transilisti. Da mihi vcl horam

ista

tcrtiam , ipsam mihi da in c[ua es. Si enini alicjuid ejus jam

proetcriit , et alicjuid c^us adhuc restat 5 nec cpiod prsetc-
riit raihi potes dare ,
quia jam non cst •
nec quod restat
cjuia nondum Quid mihi de hora ista,c[uae nunc per-
est.

agitur, dabis ? Quid dc illa mihi dabis cui committam ,

hoc verbum ut dicam: Est ? Cum dicis ipsum Est, ccrte

una syllaba cst , et momentum unum est , et tres litteras

syllaba habet : in ipso ictu ad sccundam hujus verbi lit-

teram non pervcnis, nisi prima finila faerit 5 tertia non

sonabit, nisi cum et sccunda transicrit. Quid jnihi de hac
una syllaba dabis ? Et tcnesdics, c[uiunam syllabam non
tenes ? Momcntis transvolantibus cuncta rapiuntur, tor-
rens rerum fluit « De quo torrentc ille in via bibit pro
5

» nobis cjui jam exaltavit caput

, » Isti crgo dics non "^.

sunt ante abeunt

: pcne, quam veniant et cum venerint, 5

stare non possunt jungunt se secjuuntur se, ct non se

: ,

i Exod. 111, i4- — ' Tsal. cix, 7.

 EAAnHATIO I IN rsALMUM XXXVIII , SErai. I. 161
lciicnt. Kiliil de prselcrito revocalur : quod falurum cst
Iransiturum cxpectatur •
nondum hahctur, dum non vc-
nit •, non tenetur, dum venerit. « Numerum ergo dic-
)) rum meorum c[ui est : » non istum qui non est, et quod
meditiicilius etpericulosiusperturl^at, ct est et non est •,

nec esse possumus dicere c[uod non stat, nec non csse
cjuod vcnit et transit. Est iilud simplex cjua^ro, Est veruni
quaero, Est germanum qusero, Est quod est in illa Jeru-
salem sponsa Domini mei , ubi non erit mors^ non erit
defectus, non eritdies transiens, sed manens, quineches-
terno pra3ceditur, nec crastinoimpcllitur. Hunc, inquam,
« Numerum dierum meorum qui est notum mihi fac. » ,

Ut sciam quid desit mihi ^ » Hoc enim mihi

YIII. ((

deest hiclaboranti ea quandiu mihi deest, nonmedico

:

perfectum cpiandiu hoc non accipio, dico « Non c|ula

; :

))jam aceeperim, aut jam pcrfectus sim^ sequor autem ad

))palmam supernae vocationis Dei^: » hanc accipiam pro
mercede cursus mei. Mansio quaedam erit linis currendi et 5

inipsa mansione patriasineperegrinatione, sine seditione,

sine tentatione. Ergo, « Notum fac mihi hunc nume-
)) rumdierummeorum qui est,ut sciam cjuid desit mihi j
)>

quia nondum ibi sum ne superbiam exeo in quojam sum,

:

ut inveniar in non habens meam justitiam. In compa-

iiio

ratione quod est attendens ista quoe non ila

enim illius ,

sunt, et plus mihi videns deesse cpiam adesse, ero humi-

lior ex eo quod deest, quam elatior ex eo quod adest. Nani

c[ui putant se aliquid haberecum hicvivunt, superbicndo

nonaccipiuntquoddeest : quia magnumputant essequod

adest. Qui enim putat
(( se esse aUc[uid, cum nihil sit,
)) semetipsum seducit^. » Necisti exhoemagni sunt. Nani
et inflatio et tumor imitatur magnitudinem , sed non ha-
bet sanitatem.
> Psal. xxxvui, 5. — * Philip. iii, i'a-i4- — ^ Gal. vi^ 3.

CXV. 1 i
 ,

162 S. ALGUSTIM EriSCOPI

IX. J;im ergo iste transiliens agens c|uiddam in corde

occultum ,
quod non novit nisiqui pariter agit^ tanquam
noto impetrans quod rogavit noto
sibi flicto iine siio , sibi

facto numero dierum suorum, non c(ui transit, sed t|ui

est , attendit ad ha3c c[U8e transiiivit , et comparavit noti-

tiae superiori : et tanquam diccres ei : Quare desiderasti
numcrum dicrum tuorum cjui est? quid enim de diebus
istis dicis? De illo alio alLendens Iilcc ait : «. Eccc vetcres
» posuisLi dics meos ^
ego no- » YeLerascunt enim hi ,

vos volo, novos nunc^uam veterascentes dicam ^ ut :

<iVetera transierunt, ecce facta sunt nova- » nunc in :

spe tunc in re. Innovati enim fide et spe quanta adhuc

,
,

vetera agimus? Non enim sic Christo induti sumus, ut ex

Adam jam nihil portemus. Yidete veterascentcm Adam ,

ct innovari ChrJstum in nobis : « Et si exterior, incpiit,

•» homo noster corrumpitur, sed interior renovatur de die
)) Ergo ad peccatum ad mortahtatem ad
in diem^. » , ,

proetervolantia tempora, ad gemitumet laborem et sudo-

rem, ad aetates succedentes non manentes, ab infantia ,

usque ad sencctutem sine sensu transeuntes ad haec at- ,

tendentes, videamushic veterem hominem, veterem diem,

vetus Canticum, Vetus Teslamentum conversi autcm ad :

interiorera, ad ea quse innovanda sunt_, pro his qu.c ini-

mutabuntur, inveniamus hiominem novum, diemnovum,
Canticum novum, Testamentum iSovum et sic amcmus ;

istam novitatem, ut non ibi timeamus vetustatem. Xunc

ergo in hoc cursu transimus a veteribus ad nova : ipse
transitus agitur cum corrumpuntur exteriora , et innovan-
tur interiora ; doncc etiam hoc ipsum hoc exterius cor-
rumpitur, reddat dei)itum naturoe, veniat in mortem
rcnovetur et hoc in rcsurrectione. Tunc fient revera om-
nia nova , rehqua cjuce nunc sunl in spe. Agis ergo ahquid
« Psal. xxxviu, G. — ^2 Cor. v, 17. — 3 IJ iv^ iG.
 ENARRATIO I IN PSALMVM XXXVIII , SERM. 1. 163
nimc a veteribns te exuendo , et in nova currendo. In nova
ergo currens iste, et in ea quoe anlesunt extentus : «No-
))tum , inc[uit , Domine, fac mihi fincm meum etnume- ,

wrurn dierum meorum qui est, ut sciam quid desit mihi. »

Ecce trahit adhuc Adam et sic festinat ad Christum , :

«Ecce, inquit, vcteres posuisti dies meos. » Vetercs dies

ex Adam , veteres illos posuisti : veterascunt quotidie, et
sic veterascunt, ut ahquando etiam consumantur. « Et
)) mea tanquam nihii ante te. Ante te
substantia )) , Do-
mine, tanquam nihil substantia mea, ante te qui vides
hoc : et ego cura lioc video ante te video, ante homines
,

non video. Quid enim dicara? Quibus verbis ostendam

nihil esse quod sum
in comparatione ejus quod est? Sed
intus dicitur, intus utcumque sentitur. « Ante te Do- , )>

raiiie ubi ocuU tui suni, non ubi oculi humani sunt
, :

quid ubi oculi tui sunt? «Substantia raea tanquam nihil.))

X. « Verumtamen universa vanitas, omnis homo vi-
))vens ^ Verumtamen quid enim dicebat? Jam ecce
: )>

transihvi mortaha omnia, et ima contempsi calcavi ter- ,

rena, ascendi ad delectationem legis Domini , fiucluavi in

dispensatione numerorum dierum dominicorum deside- ,

ravi etiam finem illum cujus non est finis desideravi

, 5

numerum dieium meorum quiest, quia numerus dierum

istorum non est jam tahs sum tanta transilivi in
; ecce , ,

ea quae stant si inhio « Verumtamen, sicquomodo hic

: ))

sura, quandiu hic sum, quandiu in hoc sceculo sum,

quandiu carnem mortalem porto quandiu tentatio vita ,

humana est super terram'^, quandiu inter scandaJa sus-

piro, quandiu tiraeo ne cadam qui sto, quandiu mihi incerta
sunt et mala mea et bona mca, «Universa vanitas omnis
» homo vivens. Omnis , )) inquam , et haerens et transi-

liens , et ipse Idithun ad universam vanitatem adhuc per-

• Psal. xxxviu, 6. — *Job. vu, i.

11.
 ,

164 S. AOGUSTIKI EPISCOPI

tinet : (|ula omnla vanitas, etvanitas vanitantium ' : qu;\2

abundantia homini in omni lahorc suo , ({uo ipse lahorat

sub sole"^ ? Numquid et Idithun sub sole adhuc est? llabet
aliquid sub sole, habet ahquidultra solem. Subsole habet
evigilare, dormirc, manducare, biherc, esurire, sitire,
vigere, ialigari ,
puerascere, juvenescere, senescere, in-
certa habere qune optat ct timet : hcTC omnia sub sole ha-

bet et ipse l(hthun, etiam ipse transihens eos. Unde ergo

transdiens? « Notum fac mihi
Ex illo Dominc,
desiderio : ,

)) finem meum enim desideiium

^. ultra
)> solem
lloc
est,

non cst sub solo. Sul) sole omnia visibiha quidquid visi- :

bile non est sub sole non est. Non est visibilis lidcs, non
,

est visibilis spes, non est visibihs charitas, non cst visi-
bihs benignitas, non est visi])ihs postremo timor ilic cas-
tus permancns in saeculum soccuh*. in his omnibus dulcc-
dinem habens consolationemque Idilhun, et ultra solcm
conversans, quia conversatio ejus incoehscst, cx hisqurc
adhuchabet sub sole, gemit ; et ista contcmnit ct dolct,
inilLiinardescit qu.'3e desidcrat. Locutus est de iJhs, loqua-
turet de istis.Auditisconcupiscenda,auditecontemnenda.
« Verumtaraen universa vanitas omnis homo vivens. »
XI. « Quanquam in imagine ambuLat liomo ^ » In qua
imaginc, nisi ilhus qui dixit : «Faciamus hominem ad
))imaginem et simihtudinem nostram*'? Quanquam in
))imagine ambukit homo. Ideo enim «Quancjuam, )) )>

quia magnum ahquid imago hoec. Et hoc « Quan([uam , ))

secutum est « Tamen ut iJlud quod audistis « Quan- : )>

wquam, ultra soJemsit hoc autem quodsequitur «Ta-

)) 5

)) men , )) sub sole sit^ et iJJud pertineat ad veritatem

hoc ad vanitatem. « Quanquam ergo in imagine ambulat
))Jiomo tamen vaiie conturbatur.
: Audi conturbatio- ))

' Lc^^c vanittUiun. — ' Eccli, i, 2, 3. — 3 psal. xxxviii; 5. — 4 Id. xvm,

lo. — * IJ. xxxvui, 7. — 6 Gcn. i, 2(>.
 ;

liNAnTlATIO I IN PSALMUM XSXVIII , SERM. I. 165

nem ejus, el vicle si non est vana : ut calces cam , transi-
lias eam , et habites in excelsis , ubi non est ista vanitas.

Quae vanitas? « Thesaurizat, etnon cognoscit cui congre-

)) gabit ea. )) O insana vanitas I « Beatus cujus estDominus
» spes ejns, et non respexit in vanitates et insanias men-
» daces^. » Delirare tibi videor, avare, cum haec loquor ani- :

cuLiria tibi videntur hnec verba. Tu enim videhcet homo

magni consihi magnaeque prudentiae , excogitas quolidie
genera acquirendEe pccunin5,de negotio , de agricultura,
Ibrtassiset de eloquio, de juris-consultatione, de mihtia ,

addis et de foenore. Homo cordatus nihil prtctermittis om-

nino , unde nummus siiper nummum, et in occuho dih-
gentius casiigetur. Depraedaris hominem, caves depraeda-
torem : quodfacis times ne patiaris, et in eo quod pateris
non te corrigis. Sed non pateris : prudens enim homo es
bene servas, non sohira bone colhgis : habes ubi ponas ,

cui committas quomodo nihil pereat ex eo quod congre-

,

gasti. Interrogo cor tuum, discutio prudentiam tuam :

Ecce collegisti , ecce ita servasti , ut nihil possis amittere

eorum qufe servasti, dic mihi, cui servas? Non tecum ago,
non comm.emoro, noncxaggero quidquid ahud mali habet
avaritia vanitatis tuae hoc unum propono hoc discutio : ,

quod mihi dat occasio lectionis hujus Psahui. Prorsus col-

hgis, thesaurizas non dico Ne forte dum colligis colh-
; :

garis non dico Nc forte cum vis esse praedo, sis praeda
•, : :

hoc apertius eloquar; fortassis enim csecus avaritia non

audisti aut intellexisti non dico, inquam Ne forte cum •
:

vis esse praedo minoris, sis prseda majoris. Non enim seii-
tis esse te in mari , nec cernis minores pisccs a majoribus
devorari. Non dico ista, non dico difficukates et pericula
in ipsa conquisilione pecuniae, quanta patiantur qui eam
colhgunt, quam in omnibus perichtentur, in omnibus
' Psal. xxxix, 5.
166 S. ArGLSTINI EPISCOPI

penc mortem videant : transeo haec omnia. Prorsus colli-

gisnullocontradicente, scrvasnulloauferentc : excute cor
tuum , ac prudcntiam tantam (|ua me derides qua me ,
in-
sipientem putas hoec loquenlcm 5 et dic mihi : Thesauri-
zas , cui congregabis ca? Video quid vclis dicere, quasi
quod vis dicere , huic non occurrerit : dicturus es, Filiis

meis servo. Haec est vox pietatis , excusatio iniquitatis :

FiHis meis, inquis, servo. Etiam servas fiHis tuis. Ita-ne

hoc non noverat Idithun? Noverat ca plane, sed in diebus
veterihus computabat et idco contemnebat quia ad no-
,
5

vos dies festinabat.

XII. Nam ecce discutio te cum fihis tuis : servas tran-
siturus transituris, imovero transiens transeuntibus. Nam
transiturum tesic dixi, quasi nunc maneas. Ipsutn hodie :

ex quo loqui coepimus usque ad hoc momentum sentis ,

quia senuimus. Ncque enim cernis et incrementa capillo-

rum tuorum ct nunc cum stas cum hic es cum agis
5 , ,

aHud_, cum loqueris, in te crescunt capilli tui neque enim :

repente creverunt , ut tonsorem qu^rercs. Agitur ergo

setas transvolans et in intelhgentibus et non sentientibus
et in aliud male occupatis. Transis tu, etservas transeunti
fiho tuo. Primo hoc a te qu.nero : Scis eum possessurum
cui servas? aiit si nondum nalus est , scis nasciturum?
Servas fihis, incertum est an futuris, an possessuris : nec
reponis thcsaurum u!h reponendus est. Non cnim Domi-
nus tuus servo suo tale consilium daret ut pecuhum
,

suum perderet. Pcculiosus servus es cujusdam magnipa-

trisfamihas. Quod amas et ({uod habes ipse tibidedit, etnon
vult ut perda5 quod tibi dedit, qui et se ipsum tibi dabit.
Sed nec hoc ,inquam (|uod tibi ad tempus dedit,
,

vult ut perdas. Multum est , exuberat, supergreditur

vires necessitatis tuoe, jam certe superfluum deputatur :

nec hoc volo ut perdas, ait Dominus tuus. Etquid facio?

 ,

ENAHRATIO I IN PSALMUM XXXVIII, SERM. I. 167

Migra , ubi posuisti non est tutus locas. Certe servire vis
avaritise : vide ne forte et ipsi avarili?e congruat consilium
meum. Habere enim vis quodhabes, et non perdere os- :

tendo tibi locum ubi ponas. Ne ihesaurizes in terra nes- ,

ciens cui congreges ea, et postea quemadmodum con-

siimpturus sit qui possidebit, qui tenebit. Forte enim
possessus possidebit , et quod a te habebit non tene-
bit. Forte cum ei servas antequam
, ille veniat tu
perdes. SoUicitudini tuae consihum do : « Thesaurizate
» vobis thesaurum in coelo *. » Hic in terra si velles ser-
vare divitias, quaereres horreum forte non crederes domui :

tuse propter domesticos tnos commendares ad vicum ar- :

gentarium ditlicihs est enim ibi casus

: fur non facile ,

accedit bene omnia servantur. Quare ista cogitas nisi

, ,

quia non habes melius ubi serves? Quid si dabo mehus?

Dicam tibi Noli commendare huic minus idoneo sed est
: ,

quidam idoneus illi commenda habet magna horrea

, :

ubi perire non possint chvitiae-, magnus super omnes divi-

tes dives est. Jam forte dicturus es Et quando audeotali :

commendare? Quid si ipse te hortatur? Agnosce illum ,

non solum paterfamilias est sed et dominus tuus est. ,

Nolo, inquit, servemeus perdas pecuhum tuum, agnosce

ubi ponas : quare ibi ponis ubi possis amittere , ubi et si

non amittas , ibi permanere perpetuo tu non potes ? Est

ahus locus, quo te transferam Praecedat te quod habes; :

noH timere ne perdas dator ego eram custos ego ero. ; ,

Dicit tibi hoc Dominus tuus fidem tuam interroga vide : ,

si vehs iUi credere. Dicturus es Perditum habeo quod non :

video, hic illud volo videre. Dum vis hic videre, nec hic vi-
debis , et ibi nihil habebis. Nescio quos thesauros habes
absconditos in terra, cumnon eos tecum por-
procedis,
tas. Venisti ad audiendum sermonem, ad coUigendas in-
' Matth. VI, 20.
IGS s. AtGrsTiNi Eriscon
teiiorcs divllias, cogilas de cxtcrioribus : num([uld cas liuc
tccum adduxisti? Ecce nec nunc cas vides. Credis te lia-
Lerc in domo, quod scis tc posuissc : numquid scis te non
perdidissc? Quam multi rcdicrunt ad domos suas, et quod
posucrant non invcncrunt. llinc forlasse expavcrunt corda
cupidorum et quoniam 5 dixi multos sa^pe ad domum
suam rediisse, et quod posuerant non invenissc, dixit([uis-
que in corde suo : Al)sit, Episcopc, bonum opta, ora pro
nobis, absitutcontingat, absit utita fiat, crcdo in Deum,
quoniam quod posui salvum invcnio. Gredis in Dcum, ct
noncrcdis i[5si Dco? Credo in Christum, quia salvum erit

quod posui, ncmo accedct, nemo auieret. Sccurus vis esse

credendo in Christum , ut nihil peidas de domo lua : se-
curus cris potlus crcdcndo Christo, ut ibiponas, ubi con-
silium dedit. An securus cs de servo tuo, ct sollicitus cs
de Domino tuo? securus cs domo tua,
de et sollicitus de
coelo? Scd ego, inquis ,
quomodo pono in cfiilo ? Dcdi
tibi consilium : ubi dico, pone : c[uomodo pcrveniat ad
C(rlum, nolo scias. Pone inmanibus pau[3crum, da egen-
tibus : quid ad te quomodo perveniat? Non perducam
quod ego acci[iio? An obhtus es : « Gum uni cx minimis
)) mcis lccistis, mihi fccistis ^ ? » Si habcret ([uis[)iam ami-
cus tuus quosdam lacus vclcisternas , et quseque recepta-
cula fabricarum ad servandum ah([uem hquorem vel vini
vel olei (junereres, ubi absconderes vel servares fruclus
tuos , ct diceret tibi : Ego tibi servo : habcret([ue ad illa

receptacula occultos canalcs quosdam transitus(]ue, ut

per hos clanculo iret quod palam funderetur j ct diceret

libi : Quod habes, hic funde : videres autem tu non esse

ilium locum ubi ponerecogitabas, et timeres fundere :il]e

qui f ciret machinamenta qucTtlam occulta locorum suo-

rura, \?on tibi diceret : runde securus, hinc illuc [Dcrve-
» MaUh. XXV, .I0.
 ,

ENAP.BATIO I IN PSALMUM XXXYIII , SEKM. I. 1G9

nit-, non\ides qua, sed crede mihi qui fabricaviPFabri- ,
,

cavit enim per quem facta sunt omnia, mansiones omnibus

nobis : quod habemus ne hoc in
illuc vult prsecedere ,

tcrra perdamus. Cum autem servaverisin terra, dic mihi

cui congregabis ea? Filios habes: unum plus numera, ct

da ahquidet Christo. « Thesaurizat et non cognoscit cui ,

» congregabit ea : vane conlurbatur. »

XIII. « Et nunc : » Quando , inqmt iste Idithun res-

piciens vanitatem quamdam , suspiciens veritatem quam-
dam medio positus quiddam sub se habens, c[uiddam
, in
supra se sub se habet unde transilivit, supra se habet quo
:

se extendit « Et nunc, » ait, quando quiddam transi-

:

livi quando multa calcavi quando temporahbus jam

, ,

non teneor, nondum sum perfectus, nondum accepi.

((Spe enim salvi facti sumus spes autem quoe videtur, :

•»
non est spes. Quod enim videt quis quid sperat? Si ,

» autem quod non videmus speramus per patientiam ,

))expectamus ^ Ergo « Et nunc c[u?e est expectatio

)) ,

))mea nonne Dominus ?

: Ipse cst expectatio mea ))

qui dedit omnia ista c[U8e contemnam ipse raihi dabit :

et se, qui est super omnia, et per quem facta sunt om-
sum inter omnia ipse est expec-
nia, et a c[uo factus ,

mea Dominus. Yidetis Idithun fratres, videtis quo-

tatio ,

modo expectet. Nemo ergo se dicat perfectura hic dcci- :

pit se, falht se, seducit se, non potest hichabere perfec-
tionem. Et cpiid prodest, cpiia perdit humihtatera: Et
«

))nunc quae est expec'«atio mea: nonne Dominus : ))Cum

venerit,jam non expcctatur tunc erit iila perfectio 5 :

nunc autem c[uantumcumc|ue transih(;rit Idithun adhuc ,

ex[:)ectat. « Et substanlia mea ante te est semper. » Jani

proficiens ,
jam ad ipsura tcndens, et esse ahc[uantum in-
cipiens : « Ante te est semper substantia mea. Substantia
' I\om. viu, -24, 2.5.
170 S. AUGUSTINI EPISCOPI
aiitem ista ct aiite homines est. Auriim liabcs , argentum
habes, maneipia, prnedia, arbores ,
pecora , servos ; hnec
videri et ab hominihus possunt est qunedam substantia :

ante te semper. u Et substantia mea ante te est semper. »

XIV. « Ab omnibus ini([uitatibus meis crue mc*. »
Multa transihvi, multa quidem transihvi : sed « Si dixe-
)) rimus, quia peccatum non habemus, nos ipsosdecipi-
))mus, et veritas in nobis non est-. » Multa transilivi :

sed adhuc tundo pectus et dico « Dimittc nobis debita, :

» nostra, sicut et nos dimitlimus debitoribus nostris^. »

Tu ergo expectatio mea, fmis meus. « Finis enim Legis
» Christus ad justitiam omni credenti *. Ab omnibus , »

non solum ab eis ne revolvar in ea quae transihvi sed

, :

ab omnibus omnino, propter quae mihi modo pectus tun-

dens dico « Dimitte nobis debita nostra. Al) omnibus ini-
:

» mc » ita sapientem et tenentem

quitatibus meis erue , ,

quod ait Quotquot ergo perfecti sumus, hoc

Apostohis : «

» sapiamus. » Gura enim se diceret nondum esse perfec-

tum, ibi continuo secutus ait «Quotquot ergoporfccti su- :

» mus hoc sapiamus. » Quid cst « Quotquot perfectisu-

, ,

» mus? » Jam dudum tu dixeras, « Non quia jam acceperim,

» aut jam perfectus sim. » Sequere ordincm dictorum.
« Unum autem quae retro obhtus in ea qu?e ante sunt
, ,

» extentus, secundum intentionem sequor, adpalmam su-

» pernne vocationis Dei in Christo Jesu^. » Ideo nondum
perfectus, quia sequitur ad pahnam supernne vocationis
Dei ,
quam nondum invcnit , ad quam nondum pervenit.
Si autem non est perfectus _,
quia non illuc pervenit ,
quis
nostrum perfectus est? Tamen scquitur et ait : « Quot-
» quol enim perfecti, hoc sapiamus. » Tu non es perfec-

tus , o Apostole , et nos perfecti ? Sed excidit vobis ,

quia
« Psal. xxxviii, 9, — »1 Joan. 1, 8. — 3 Mattli. vi, 12. — 4 nom. x, 4- —
5 Pliilip. 111, i'i-\5.
 ,

ENARRATIO I IN PSALMXJM XXXVIII, SEEM. 1. 171

se modo perfectum dixil? Non enim ait : «Quotquot per-
)) fecti hoc sapiatis ; » sed, « Quotquot, inquit ,
perfecti,
» hoc sapiamus : » cum paulo ante dixisset : « Non quia
))jam acceperim, aut jam perfectus sim. Ahter ergo )>

hic non potes esse perfectus, nisi scias hic te non esse
posse perfectum. Hsec ergo erit perfectio tua, sic te quse-
dam transihsse , ut ad qusedam properes j sic quaedam te
transihsse , ut restet aliud ad quod omnibus transactis
transihendum est. Haec tuta fides est. Nam qnisquis se jam
pervenisse putat, in alto se ponit, ut cadat.
XV. Quia ergo ita sapio ,
quia me et imperfectum dico
etperfectum : imperfectum quidem, quia nondum ahquid
accepi quod volo ;
perfectimi autem, quia scio hoc ipsum
quod mihi desit quia ergo sic sapio, quia humana con-
:

temno quia laetari in rebus pereuntibus nolo quia irri-

, ,

deor ab avaro jactantc se quod sit prudens et me irri- ,

dente quod desipiam, quia sic ago, quia hanc viam carpo :

« Opprobrium inquit insipienti dedisti me.

, Inter eos , ))

me vivere voluisti , inter eos prsedicare veritatem ,

qui
amant vanitatem non possum nisi irrideri ab eis quia
; et :

spectaculum facti sumus huic mundo, et Angehs, et ho-

minibus^ Angehs laudantibus, hominibus opprobranti-
;

bus imo et Angehs laudantil)us et vituperantibus, et ho-

:

minibus laudantibus et vituperantibus. A dextris et a

sinistris habemus arma,mihtamus per gloriam in quibus
et ignobiJitatem per infamiam et bonam famam, ut se-
,

ductores et veraces'". Haec apud Angelos, haec apud ho-

mines quia et apud Angelos sunt sancti Angeli quibus
:
,

bene vivendo placeamus ; et sunt prsevaricatores angeli

quibus bene vivendo displiccamus : et inter homines sunt
sancti viri, quibus placeat vita nostra^ sunt nequissimi
horaines, qui irrideant bonam vitam nostram. Et haec, et
• i Cor. IV, 9. — »2 Cor. vi, 7,8.
 ,:

172 S. AUGrSTINI EPISCOPI

h.TCarma simt, Illa dexlra, illa slnistra; utraqne tamoii

arma snnt utrisque armis, et dextris ct sinistris utor, et
:

laiulanlibus ot vituperantibus, et honorem dcferentibus

et ignominiam irrogantibus : in his utrisque armis con-
fligo cum dial)oIo non
, utrisqae eum fcrio 5
prosperis , si

corrumpor non frangor.

5 adversis , si

XVI. Dedisti ergo me opprobrium insipienti. Ol^sur-

((

))dui et non aperui os meum^ » Sed contra insipicn-

,

tem Obsurdui, et non aperui os mcum. Cui enim di-

(( ))

cerem quod agitur in mcPAudiam enim quid Joqualur in

meDominus Deus, quoniamloquetur pacem populo suo'^
sed (( Non cst pax impiis^ , » dicit Dominus. (( Obsurdui
)) non aperui os meum.Quoniamtu es qui fccisti me.
et ))

Tdeo non aperuisti os tuum, quia Deus est qui fecit te ? Mi-
rum est.Os enim tibi Deus non fccit ad loqucndum? ((Qui
)) p]antavit aurem, non audit? qui fnixit ocLdum, non vi-
)) det ^ ? » Os tibi Deus ad loquendum dcdit et dicis : :

(( Obsurdui , et non aperui os meum quoniam lu es qui :

)) fccisti mc ^ ? » An Quoniam tu cs qui fccisti mc ? » ad

, ((

posteriorcm versum pcrtinet. Quoniam tu es qui fccisti ((

» me amove a me flagella tua'*. » Quoniam tu es qui fe-

,

cisti me, noli exterminare me: tantum c;^de ut proficiam,

non ut dcficiam tantum tundc ut producar, non ut com-

:

minuar. « Quoniam tu es qui fecisti me, amove a me fla-

» gcUa lua. »
XVII. (( A fortitudine manus tua3 cgo dcfcci-in argutio-
M nibus. » IIoc cst , cum argucres me, dcfcci. Et argucrc
tuumquid est,nisi quod sequitur? ((Pro iniquitate eriidisti
» hominem, et conlabescere fccisti sicut araneam animam

» mcam. » Mullum estquod intclJigit iste Itlilhun siquis :

cum iJJo intelJigat si quis cumiJJo transiliat. Dicit enim in

;

' Psal. xxxviii ,10. — ' M. Lxxxiv, 9. — 3 isai'. xi.viii , a^. — 4 Psal.

xciii, g. — 5 II. XXXVIII, II. — ''

IbiJ.
 ,

EJXARIlATIO I IN PSALMUM XXXVIII, SEUM. I. 173

argutionibiis Dei seclefecisse, et vult a se amoveri flagella,
quoniam ipse est qui fecit illum. Qui fecit, ipse reficiat ^ et
qui creavit, ipse recreet. Sed tamen cjuod ita defecit, ut vclit
se et recreari et reformari , sinc causa putamus , fratres
factum fuisse? « Pro homi- inic|uitate, inciuit, erudisti
)) nem. Totum c|uod defeci c[uod infirmus sum quod ,
,

de imo clamo, hoc totum pro iniquilate et in hoc eru- :

disli, nondaninasti «Pro inic[uitate erudisti hominem.

:
•»

Audi hoc planius cx aho Psalmo, «Bonum est mihi, quod

» humihastime, ut discam justificationes tuas^ » Ethu-

mihatus sum , et bonum est mihi : et pocna est , et gratia

cst. Quid servat post poenam qui pcr gratiam exhibet ,

poenam ? Ipse enim est de c[uo dictum est « llumihatus :

» sum etsalvum me fecit^ » et, «Bonum est mihi quod

, :

» humihasti me ut discam justificaliones tuas. Pro ini-

^

))c[uitate erudisti hominem. Et C[Uod scri^itum est )> :

((Qui fingis dolorem in praecepto^ Deo dici nonnisi a , ))

transihente potuit 5 c[uia nonnisi a transiliente videri po-

tuit. « dolorem in praecepto,
Fingis, inquit de dolore
, ))

praece[otum mihi facis. Formas ipsum dolorem meum :

non eum relinquis informem sed formas illum et for- , :

matus dolor meus inflictus a le praece[3tum mihi erit ut ,

liberer a te. Fingis enim dictum est dolorem, formas , ,

dolorem ,
plasmas dolorem , non simulas dolorem : quo-
modo fingit artifex , unde ct figulus dicilur a fingcndo.

Ergo, « » Yideo me in
Pro iniquilate crudisti hominem.
malis, video me apud te non video iniquita-
in [Doena , et

tem. Si ergo ego in poena sum^ et apud te inic[uitas non

est, noniie restat utpro inic[uitate erudieris hominem.
XVIII. Et quomodo « Erudisti? Dic i[:)sam eruditlo- , )>

nfefti, o Idithun quomodo eruditus es? «Et tabescere fc-

,

» cisti sicut araneam animajii meam*. Hsec est eruchtio. ))

Psal. cxviii, 71.— ^ W. cxiv, 6. — 3 jj. xcui^ 20. —-4 Itl, xxxvui, 12.
 174 S. ACGLSTINI EIUSCOPI
Quid tahidius aranea? Animal ipsum dico. Quamiuam et
ipsis telis aranearum quid tabidius ? Attende et ipsum ani-
malquam tal)itlum est. Pone snpra leviter digitum, ruina
est : niliii omnino tabidius. Talem iecisti animam meam,
inquit, erudiendo me pro iniquitate. Quando eruditio
infu-mum fecit qufedam fbrtitudo erat vitiura. Video
,
J

quosdam pncvolasse, et intellexisse sed a celerioribus ^

'

non sunt deserendi tardiores, ut pariter viam sermonis

carpant. IIoc dixi, boc intelligite : Si eruditio justi Dei
banc infirmitatem fecit , fortitudo quaedam erat vitium.
Fortitudine quadam dispHcuit homo, ut erudiretur infir-
mitate : quia superbia quadam displicuit nt erudiretur ,

liumilitate. Fortes se esse dicunt omnes superbi. Ideo vi-

cerunt multi ab Oriente et ab Occidente venientes, ut re-
cumbant cum Abraham et Isaac et Jacob in regno crelo-
rum : quare vicerunt ? Quia fortes esse noluerunt. Quid
est , fortes esse noluerunt? De se praesumere timuerunt : J
justitiamsuam non constituerunt, ut justitia^ Dei sui^jice- 1
rentur ^ Denique quando dixit Dominus hoc « Multi ab :

» Oriente et Occidente venient, et recumbent cum Abra-

)) ham et Isaac et Jacob in regno co-lorum, filii autem
)) regni-, )> id est, Judaei, ignorantes justitiam Dei, et
suam volentes statuere, « Ibunt in tenebras exteriores ;))

recordamini fidem illam Cenlurionisunius ex populo gen-

lium , ita in se infumi, ita non fortis ut diceret : « Non
» sum dignus ut sub tectum meum intres. Non )> erat dig-
nus, qui Christum domo reciperet, et jam corde rece-
perat.Etenim magistcr iile humiiitatis, Fihus hominisjam
invenerat in ejus pectore ubi caput reclinaret^. Ad hoc
verbum Centurionis Dominus respiciens , ad sequentes se
dixit : « Amen dico vobis, in nullo inveni tantam fidem
•>)
in Israei"*. » Hunc inllrmum invenit, Israelitas fortes
• Rom. X, 3. — ' Matth. vm, 8-i2. — 3 Luc. ix, 58. — 4 Matlli. \ni, lo.
 ENARRATIO I IN PSALMtJM XXXVIII, SERM. I. 175
itivenit, ut iiiter utrosque diceret : «Non estopus medi-
» cus sanis, sed male habentibus^ » Propter hoc ergo,
id est, propter hanc huimhtatem, « Multi ab Oriente et
)) Occidente venient , et recurabent cum Abraham et
» Isaac et Jacob in regno coelorum , fihi autem regni
» ibunt in tenebras exteriores. » Ecce mortales estis, ecce

carnem putrescentem portatis et sicut unus ex principi- ,

bus cadetis sicut homines moriemini ^ et cadetis sicut

: ,

diabolus. Quid vobis prodest medicina mortaHtatis? Su-

perbus dialDolus tanquam angelus non habens carnem
,

mortalem tu autem qui acccpisti mortalem carnem et

: ,

nec hoc tibi prodest, ut lanta infirmitate humiheris, sicut

unus ex principibus cades. Ipsa est ergo gratia beneficii
Dei prima, redigere nos ad confessionem infirmitatis , ut
quidquid boni possumus ,
quidquid potentes sumus , in
ilio simus : « Ut qui gloriatur , in Domino glorietur ".

» Quando infirmor, inquit, tunc potens sum^. Pro ini-

)) quitate erudisti hominem et tabescere fecisti sicut ara- :

)) neam animam meam. ))

XIX. « Verumtamen vane conturbatur omnis homo

)) vivens^. Redit ad iUud quod paulo ante commemo-
)>

ravit quamvis liic proficiat, « Vane conturbatur omnis

:

» homo vivens » vivens utique in incerto. Quis enim vel

:

de ipso bono suo securus est? «Vane conturbatur. » Jac-

tet in Dominum curam suam'', in illum jactet quidquid

solhcitus est, ipse nutriat, ipse custodiat. Quid enim in

hac terra certum est, nisi mors? Gonsiderate omnia om-
nino velbona vel mala vitas hujus, vel in ipsa justitia, vel
in ipsa iniquitate : quid hic certum est nisi mors ? Profe-
cisti : cjuidsishodie, scis-, quid futurussis crastino, nescis.
Peccator es : quid sis hodie, scis 5
quid sis crastino, nescis.

' Mattb. IX, 12. — a Psal. Lxxxi, 7. — ^ 1 Cor. 1, 3i, — 4 2 Cor. xii, 10.
— 5 Psal. xxxviii, 12. — ^ Id. Liv, 23.
 . ,

176 S. ALGtSTlKI EPISCOri

Spcras pccuniam, iiicorlum cst an provcniat. Spcras uxo-
rcm , inccrluni cst an accipias, vcl (jualcm accipias. Spc-
ras filios, inccrtum cst an nascantur : nati sunt, inccrtum
cst an vivant : vivunt, inccrtum est an proficiant, an deii-
ciant. Quocumque tc vcrtcris_, incerta omnia : sola mors
certa. Pauper es, incerlum est an ditescas 5 indoctus, in-
certum est an erudiaris; imbccillus, inccrtum est an con-
valcscas. Natus cs , ccrtum cst quia moricris : ct in lioc

ipso quia mors ipsa certa est, dies mortis incertus est. In-
ler hsec incerta , ubi sola mors certa, cujus ctiam liora
multum cavetur, qua3 nuUo modo devi-
inccrta, et sola
tatur « Omnis homo vivens vane conturljatur.
, )>

XX. Ergo inter hcec jam transihcns, jam in quibusdam

superioribus agcns, h?ec ima contcmnens , intcr hccc po-
situs « Exaudi, inquit, orationem meam ^ » De quibus
,

gaudeam, de quibus gemam? De transactis gaudeo pro ,

his quce rcstant gemo. «Exaudioralionem mcam et dcprc-

» cationem meam : auribus pcrcipe Licrymas meas. » Num-
quid enim cjuia tanta transilivi ,
quia tanta transcendi
jam non Nonne multo magis flco?Quia qui apponit
flco?
scicntiam apponit dolorem -. Nonne quanto magis (|uod
,

abcst dcsidcro, tanto magis donec vcniat gcmo lanto ,

magis donec veniat fleo? Nonne tanto magis, quanto ma-

gis crcbrcscuntscandala, (juanto magis a])undat iniquitas,
cjuanto magis refrigcscit charitas multorum ^ ? Dico : a Quis
» dabit capiti mco a(|uam ct ocuhs meis fontcm Licry-
» marum^? Exaudi orationcm meam et dcprecationcm
» meam auribus pcrcipc Licrymas meas. Ne silcas a me. »
: .

Nc obsurdescam in aetcrnum. « Nc silcas a me » audiam :

te. Occulte enim dicit Deus, multis in corde loquitur : et

magnus ibi sonus in magno silentio cordis, rjuandomagna
' Psal. xxxviii, i3. — <» Eccli. i, i8. — 3 Jiallh. xiv, i2. — 4 Jeiciii.

u , 1
 E^NARRATIO IN PSALMUM XXXVIIX , SERM. I. 177
vocc dicit : « Salus tua cgo sum. Dic^ inquit, animic merc,
)) Salus tua ego sum ^ » Ab hac voce ,
qua dicit Deus
animse , « Salus tua ego sura , )> optat ne sileatur ab illo.

« Ne sileas a me. »
XXI. « Quoniam inquiiinus ego sum apud te*^. Sed )>

apud qucm inquilinus ? Apud diabolum cum essem in- ,

quilinus eram sed malum domnaedium (9) liabebam

, :

nunc autem jam quidem apud te sed adhuc inquihnus. ,

Quidest, « inc[uiJinus? Unde migraturus smn, non ubi )>

perpetuo mansurus. Ubi perpetuo sum mansurus, dicatur

domus mea unde migraturus sum inquihnus suni sed
: , :

tamen apud Deum meum sum inquihnus apud qucm ,

domo accepta mansurus sum. Sed quse domus est, quo

migrandum est ex hoc inquilinatu ? Recognoscite ilLim
domum , de qua dicit Apostokis : « Habitationera habe-
)) rous ex Deo , domura non manu factam fKternam in ,

» coehs". )) Si domus haec eeterna est in ccehs cura ad ,

eam venerimus, inquihni non erimus. Quomodo enim eris

inquihnus in ceterna domo ? Kic autem ubi dicturus est

Dominus domus : Migra , et quando dicturus est nescis ,

paratus esto. Dcsiderando autem domum teteniam para-

tus eris. Nec succenseas ei ,
quia cuni vult dicit : Migra.
Non enira cautionem tecura fecit , ct placito quodara se
obstrinxit, et conductor domus accessisti certa pensiono
ad certura tempus : quando vult Dorainus cjus^ migratu-
rus es. Ideo enim gratis manes. «Quia inquihnus ego sum
)) apud te , et peregrinus. )) Ergo ibi palria , ibi domus :

« Inquihnus apud te, et peregrinus. )> Et hic subauditur

« apud te. 3Iulti enim peregrini sunt cum diabolo
)) qui :

autem jam crediderunt et fideles sunt peregrini quideni ,

sunt, quia nondum ad iUa patriam domuraque venerunt,

sed taraen apud Deum sunt. « Quandiu cnim sumus iu
' Piai. xxxiv, 3. — ^ Id, xwvni, i3. — ^ .> Cov. v, i.

cxv. 1-2
 »

178 S. AtGUSXIJNI EPISCOri

)) corpore, pcregrinanmr a Domino : et ambimus, sivc

)) liic manenLes, sive peregrinantes ,
placentes illi esse'.
)) KL pcregrinus ct inc|uilinus : sicut omncs patres mei. »
Si ergo sicuL omncs palrcs mci, dicLurus sum me non
migraLurum, cum illi migravcrint? Alia conditionc man-
surussum, quam illi manserunt?
XXLI. Quid ergo reslat utpetam, quialiinc sinc dul)io
migraturus sum? « RemitLc mihi utrefrigcrcrpriust^uam
» eam^. )> Vide, vide Idithun, (|uos nodoshabeas remit-
tendos tibi, quibus remissis refrigerarivispriusquam eas.
Habes enim aliquos aestus, a quibus vis rcfrigerari, et
dicis, « RetVigerer^ )> et dicis^ « Remitte mihi ? » Quid
remittet tibi, nisi forLeillum scrupulum ubi dicis, cL unde
dicis , « DimiLLe nobis debita nostra^?Rcmitte mihiprius
» c[uam eam ,jam non ero. I mmunem me iac
et amplius
a peccatis prius quam eam ne cum peccatis eani. Re- ,

mittemihi, ut requicscam in conscicntia mca, ut exonc-

rata sit asstu solUcitudinis tjua soHiciLudine curam gero :

pro peccato meo. « Remitte mihi ut refrigercr, » ante

omnia, « Prius quam eam amplius jam non ero. » Sienim ,

mihi non remiscris ut rcfrigerer, ibo et non cro. « Prius

» c|uam eam » c|uo si iero, jam non ero. « Remittemihi
:

» ut refrigerer. )j Est quicstio oborta^ quomodojamnon

erit. Eccc jam non it ad rcquicm : cjuod avertat Deusab
Idilhun. Ibit enira plane Idithun, ad rcc[uicm ibit. Sedfac
aliquem inic{uum, non Idithun, non transilientem hic 5

thesaurizantcm incubatorcm iniquum supcrbum jac-

, , ,
,

tantem, clatum, paupcris antc januam jacentis contemp-

torem nonnc ctipse erit ? Quid est ergo, « Non ero? »
:

Si enim divesille non erat, quis est c[ui ardclDat ? c|uis est
qui guttam aquoe de digiLo Lazari sLillari in linguam suam
desiderabat? quis est c[ui dicebat : «Pater Abrahara, mittc
« 2 001". V, G-9. — * Psal. xxxviu, 14. — ^ Maltli. vi, 12.
 :
,

EKARRATIO IN PSALMUM XXXVIII, SERM. I. 179

« Lazarura ^ ? » Utique qui loqueretur erat , et qui arde-
reterat : et quiresurgatinfinern, et cui cum diabolo oeterno
igne daranetur. Quid est ergo « Non ero, ^) nisi respiciat

iste Idithun ,
quid non esse ? Videbat enim
est esse , et
ilkim fmera ,
quo corde poterat, qua mentis acie valebat,
quem sibi ostendi desideraverat dicens : « TSotum fac
)) mihi Domine fmem meura. Videbat nuraerum die-
, , )>

rum suorum qui est attendebat infra omniaquse sunt in :

coraparatione iilius esse el non esse et se non esse dice- , ,

bat. Illa enimpermanent ista mutabilia sunt, raortalia, :

fragilia : et dolor ipse aeternus ,

plenus corruptionis , ad
hoc non finitur, ut sine finefiniatur. Respexitergo beatam
illam regionem, beatam domum, ubi
beatam patriam ,

incommuta-
participes sunt sancti vitse sempiternae atque
bilis veritatis et timuitextra ire, ubi non est esse
: ibi j

desiderans esse ubi est sumraum esse. Propter hanc ergo

,

comparationera inter utruraque constitutus, adhuc ti-

mens dicit: « Remittemihi, ut refrigererpriusquam eam,
» et amplius jara non ero. » Si enim mihi non remiseris

peccata iboinajternura abs te. Et a quoiboin a^ternura?

,

Ab illo qui dixit : « Ego sura qui sum : » ali illoqui dixit
« Dic fiHis Israel t Qui cst misit me ad vos '-.
)) Ab eo ergo
cjui vere est qui in contrarium pergit , ad non esse pergit.
XXIII. Itaque , fratres mei, etsi onerosus fui labori
corporis vestri , ferte ;
quia et ego laljoravi : et vere dico
quia istura laborem vos vobis facitis. Si enim sentirem vos
fastidire quod dicitur, cito tacerera.

' Luc. XVI, 24- ~ * Exod. ui, i4-

12.
 ,

180 S. ArGUSTINI EPISCOPI

/Vl A» \Wk \ V\\ \V\\ \t/V\ VVVk V\'V*'\ W> VWVWVV VW\ WWW/VV \\>V\ VWV V VWAiW^ vwvwvv v»

ENARRATIO
LN PSALMUM XXXIX.
Sermo ad populum ^

I. O.uNiA qu.ie prajdixil Dominus noster Jcsus Christus"',

partim f acta cognoscimus parlim futura speramus cuncta ,
:

tamen complebuntur quia veritas Iktc dicit, et quam fide-

,

literdicit, tam fidelcs requirit. Qui credit, venientibuslrcta-

bitur qui non credit, venientibus coniimdetur.Venient ta-

:

menilla, sive volcntibus hominibus sive nolentibus sive , ,

credentibus, sive non credentibus sicut ait Apostolus « Si , :

» negavcrimus, et ipse nos negabit si non credimus, iJle :

» fidelis permanet, negare se ipsum non potest^. » Prae c.t-

teris tamen fratres, hoc mementote breve, et hoc tenete
,

quod modo ex Evangeho omnes audivimus « Qui perse- ,

» vcravcrit us(jue in fniem , hic salvus erif*. » Jam patres

nostri traditi sunt in conciUa dixerunt causas apud ini-
,

micos quos dehgebant ^

prLPstiterunt eis et qnantam po-
tueruntcorropllonem et([uantam valuerunt dilectionem
,
:'

ct sparsus est sanguis justus, et illo sanguine, tanquam

seminatione per totum mundum facfa, seges surrexit Ec-
clesiae. Consequcns autem tempus est scandalorum ct si-
mulationis et tentationum, per eos qui dicunt: « Ecce hic
» est Christus , ecce illic ^. » Ilostis ille noster, tunc leo
fuit, cum aperte saeviebat : modo draco cst, cum occulte
insidiatur. Ille autem cui diclum cst: « Conculcabis leo-
' In isto Seinionc (.H^^put:!! adveisiis Donat!s(ns, nec non conlra liidos ct
spectaci.ila. — ' Vide I). Giiillon , loni. \\\, jiat;.
4()i-'|78.
— ^ '2 Tini. j£ i:>

i3. — 4 Hlallli, X, 22, etxiiv, r3. — ^ Und. 23.

 ,

ENARRATIO IN PSALMUM XXXIX. 181

» nem et draconem quoniam corpns ejus et membra
', »

ejns snmns_, sicut concnlcavit leonem pedibnspatrnm nos-

trornm aperte snevientem, et ad passiones 3Iartyres attra-
hentem,ita modo draconem conculcet,ne no])isinsidietur.
De quodracone nos cautosfaciens Apostolus ait; « Aptavi
» vos uni viro virginem castam exhibere Christo : timeo
» autem ne sicut serpens Evam seduxit astutia sua , sic et

» vestrse mentes corrnmpantur a castitate qnse est in

» Christo Jesu ^. » Serpens ergo iste adulter antiquus,
virginitatem corrnmpendam ^ non carnis, sed cordis in-
qnirit. Sicut autem adulter homo la^tatur in nequitiasua,

cum carnem corrumpit sic et diaboJus laetatnr, quando :

mentem corrumpit. Sicut antempatribus nostrisadversus

leonem opus erat patientia sic noljis adversus draconem ,

vigilantia. Persecutio tamen sive a leone sive a dracone , ,

nunqnam cessat Ecclesia^ et magis metuendus est cura :

falht, quam lllo tempore cogebat Chrislianos

cumsfevit.
negare Cliristnm autem tempore docei Cliristianos
: isto

negare Christnm tnnc cogebat, nunc docet. Tunc ergo.

:

ingerebat violentias, nunc insidias videbatur tnnc fre- :

mens Jubricus nunc

, et oberrans dillicile videtur. Quo-
modo autem tunc cogebat Christianos negare Christum
apertum est. Attrahebantnr enim ut negarent Christum ,
et confitentesChristnm coronabantur. Nunc autemdocet ,

negare Christum , et ideo faJlit, qnia qni docetur negare

Christum, quasi non sibi videtur recedere a Christo. Modo
enim quid dicitur hominibus ^ Christiano
ab haereticis

catholico ? Veni, esto Christianns. Ad hoc dicitur, Esto;

utdicat, IVon sum ? Ahud longe est , Veni, esto Christia-
nus ^ aUud, Veni , nega Christum. Apertnm malum, fre-
mitus leonis a longe auditur, a longe cavetur. Apphcat sc
lubricus draco , occultis lapsibus serpens , leni tractu sub-
' Fsal. \c, i3. — •
^ 2 Cor. xi, 2. — ' Donatislis.
 ,

182 S. AUGUSTINI EPISCOPI

repens, astuto sibilo immiirmiirans , et noii dicit : Nega

Christum. Nam eum coronatis Martyril)us ([uis audiret?
Sed dicit: Esto Cliristianus. Etille mirabili voce percus-
sus , si nondum veneno penetratusest, respondet : Plane
Christianus sum. autem movetur, et dente draconis
Si
captus cst, rcspondet Quare mihi dicis Esto Christia-
: :

nus ? quid enim? non sum Christianus ? Et ille, Non.

Ergo non sum? Non. Ergo nunc fac me Christianum, si
non sum. Veni. Sedcum intcrrogari coepcris abEpiscopo
quis sis , noli dicerc , Christianus sum : aut fidehs sum :

sed dic non te esse , enim audierit

ut possis esse. Cum
confessionem Christiani fidehs rebaptizare ^ non audet , :

cum autem audierit quod non sit dat ilh tanquam quod ,

non habebat; ut ([uasi ipsesit extra culpam quia secun- ,

dum vocem ejus facit. Ubi (|usero abs te, hoeretice, cur
te extra culpam putas ? Quid hac voce audio ? ({uia non tu
negas , sed ille negat ? Si habet culpam ([ui negat ([uid ,

qui docet negare eum qui negat ? Ita-ne vero tu extra

culj^am es docendo Christianus ([uod faciebat
, (juia facis ,

minaudo paganus ? Et quid agis ? Num([uid toUis quod

habet, quia negavit (juod habet? Nonfacis ut nonhabeat,
sed ut ad poenam habeat. Quod enim habet habet. Bap- ,

tismus ille tanc[uam character infixus est ornabat mih- :

tem, convincit desertorem. Quid enim facis? Christum

imponis super Christum. Si simplex esses Christum non ,

duplicares. Deinde (juoeso te, oblitus es ([uod iajiis est

Christus, et « Lapidem ([uem reprobaverunt oedificantes
» hicfactusestincaputanguh'^? » SiergolapisestChristus,
et Christum vis im[:)onere supcr Christum, excidit tibi

quod au(hvisti in Evangeho, quia lapissuper laj^idem non

« Quia scilicet per iinpcrat. leges constitutis pociiis vetitinn eiat itciari
Laptisnia. Vide CoJ. Tli. lib. xvi, tit. Ne sancturn haptisma iteretur. —
2 Psal. cxvu, 22; Matth. xxi, 4^ ; ct i Pctr. ii, 4 ct 7.
 ,,

ENARRATIO IN PSALMUM XXXIX. 183

stabit^ ? Tantum autem valet junctura charitatis, ut quara-
vis multilapides vivi in struclura templi Dei conveniant,
uiius lapis ex omnibus fiat. Tu autem discidisti te 5 ab
sedificatione revocas, ad ruinam vocas , ct abundant hse
non quiescunt et videmus, et toleramus, et
insidiae, et :

quantum possumus reprimere conamur, disputando con- ,

vincendo, conveniendo, terrendo, tamenin omnibus dili-

geiido. Et cum haec nobis agentibus perseverant in malo
et cor nostrum de fraternis mortibus contabescit , cum
eos qui foris sunt dolet , his qui intus sunt timet, per an-
gustias muhiformes et incessabiles tentationes quibus ,

abundat haec vita quid facturi sumus ? Ex abundantia

,

enim iniquitatis fit quidam torpor charitatis « Quoniam ,

» abundavit iniquitas , refrigescitcharitas muhorum ^. »

Et quidsumus facturi, nisi quod sequitur, si tamen ipso

adjuvante possimus : « Qui perseveraverit usque in fmem
» hic salvus erit ^ ? »

II. Ergo dicamus quod iste Psalmus, « Sustinenssustinui

« Dominum^. » Sustinens sustinui non quemhbet homi- ,

nem promissorem qui possit fallere et f dli non quem-

,
;

Hbet hominem consolatorem cpii potest tristitia sua ante ,

tabescere, quam me reficere. Gonsolctur me, fratres, homo

cum tristis est mecum simul gemamus simul fleamus , ,

simul oremus, simul sustineamus. Quem, nisi Dominura

qui promissa non aufert, sed differt? Exhibebit profecto ,

exhibeljit •, quia multa jam exhibuit : et nihil de Dei veri-

deberemus, etiamsi nihil adhuc exhiberet.
tate formidare
Ecce jam putemus ita omnia promisit nondum aliquid
, ,

dedit : idoneus promissor est , fidehs redditor; tu tantum

esto pius exactor, etsi parvuhis, etsi infirmus , exige mi-
sericordiam. Non vides teneros agnos capitibus pulsare
ubera matrum, ut lacte satientur? « Sustinens, inquit,
' Matth. x\.iv, 2. — 2 Ibid. i2. — ^ Ihi.J. i3, — 4 Psal, xixii, 2.
 :

184 S. AVGUSTIM EPISCOPI

» sustinui Dominum. » Et quid ille? An avertitsea te?

nn suslinentom conlempsit? an Ibrte non vidit? Non plane

ita. Sed c[uid? « Et attendit mihiet exaudivit deprecatio-

nemmeam^ » Attendit, et exaudivit. Ecce non frustra

sustinuisti : super te oculi ejus, ad te aures ejus. « Oculi
))enim Domini super justos, et aures cjus in preces co-
))rum '. Quid ergo cum malefaceres, cum eum blas-
)) ,

phemares, non videbat? non audiebat? Et ubi est quod

in ipso Psahiio dictum est vultus autem Domini super ,

facientes mala? » Sed utquid? « Ut pcrdat de terra memo-

» riam eorum^. » Ergo et cum makis csscs, attendebat
te , sed non attendebat tibi. Proinde iste qui sustiuens
sustinuit Dominum, ]iarum ei fuit dicere : Attendit me :

« Attendit milii, incjuit, » id est , consolando attendit , ut

inihi prodesset. Qaid attendit? « Et exaudivit depreca-
» tionem meam. »

III. « Et quid tibi prcestitit? » quid tibi fecit? « Et

» eduxit me de lacu miserice , et de luto limi : et sla-
« tuit supra petram pedes meos , et direxit gressus meos.
» Et immisit mi^um canticum novum hymnum Deo
in os ,

» nostro^. » Magna bona praestitit, et adhuc debitor est

sed qui haec reddita jam tenet de cseteris credat qui ,
,

credere debuit etantequamahquid sumeret. Rebus etiam

ipsis persuasit nobis Dominus noster fidelem se esse pro-

missorem iargum datorem. Quid ergo nunc fecit? « Edu-

,

» xit me de hicu miserise. » Quis est lacus miserifc?

Profandilas inicjuitatis Hoc ex carnahbus concupiscentiis.
cst cnim, «Endete eduxit?Deprofundo
Etdeluto limi. »
t[uodam. Unde in alio Psalmo clamabas « De profundis :

» clamavi ad te, Domine^. » Etqui jam deprofando cla-

mant, non penitus in profundo sunt clamor ipse jam :

I Psal. xxxix, 3. — ^ IJ. xxviii, i6. — ^ Ibid, 17. — 4 M. xxxix , 3, 4-

— 5 JJ. CXXIX, I.
 ,

ijnarratio in psalmxjm XXXIX. 185

levat. Sunt alii profundius in proiundo, qui nec sentiunt
se esse in profundo. Tales sunt superl)i contemptores
iion pii deprecatores , non lacrymosi clamatores : sed
tales ,
quales alio loco Scriptura designat : « Peccator
» cumvenerit in profundum malorum contemnit ^ Cui ,
•»

enira parum est esse peccatorem nisi etiam non sit pec- ,

catorum suorum confessor, sed defensor, altius in profundo

est. IJle autem qui de profundo exclamavit;, jam ab irno

profundi caput ut clamaret levavit : auditusest, eductus

est de lacu miseriae , et de luto Jimi. Jam JiaJDCt fidem ,

quam non IialDcbat •, habet spcm , sine qua erat in C Jiristo •,

ambulat, qui in diabolo erraJ:)at. Ideo enim « Posuit in- , ,

wquit, supra petram pedes meos, et direxit gressus

» meos. Petra autem erat Cliristus '. » Simus super petram,
dirigantur gressus nostri : opus esttamen adliuc ut ambu-
lemus , ut ad aliquid perveniamus. Nam Paulus aposto-
lus, jam super petram jam directis pcdibus suis, quid ,

dicebat.^ « Non quia jam acceperim, aut jam perfectus

)>sim fratres
'.
ego non arbitror me apprehendisse ^. »
,

Quid ergo tibi praestitum cst, si non apprehendisti ? Undc

gratias agis cum dicis « Sed misericordiam consecutus
, :

)) sum^? Quia directi sunt pedes, quia jam supra pe-

))

trara ambulat. Quid enim ait? « Unum autem quae retro

)) ol^litus^. )) Qu£e retro? Lacus miseriae. Quidest, retro?
Limusluti, concupiscentise carnales, teneJjrce iniquitatum.
« Quae retro oblitus, in ea quae ante sunt extentus. )> Non
se diceret extentum, si jam pervenisset. Extenditur enim
aniraus desiderio rei concupitae, non Ja^titia consecutae.
« Ineaquae antesunt, inquifc, extentus, sequor ad palmam
)) supernae vocationis Dei in Christo Jesu^. )> Currebat,
sequebatur adpalmam. Et aholoco jam proximus palmae,
' Prov. xvm, 3. — ' i Cor. x, 4. — 3 Pliilip. ni, 12, i3. — 4 i Tim. i,
i3. — Sphilip. ui, i3. — 6 \\M.
186 S. AUGUSTIWI EPISCOPI
« Cursum consummavi ^ m Quando ergo dicebat,
, inquit,
« Se(|uor ad palmam supernrc vocationis, « ([uia jam pcdes
cjus in petra directi erant, jaui viam bonam ambulabat :

habebat unde gratias agcrct habcbat quod peteret, gra- ,

lias agens de acceptis, petens dcbila. Dc quibus acceptis? De

indulgentia pcccatorum,de illuminatione fidci, de roborc

spei , de flarnma charitatis. Unde autera adhuc Dominum
dcbitorem tenebat? « De coetcro, inquit, supercst mihi
» corona justiti.ie. » Adhuc ergo mihi aliquid debetur.
Quid debetur? « Corona justitia^, quam rcddet mihi Domi-
» nus in illa die justus judex'\ » Primo benignus pater ,

ut erueret de lacu miseriae , ut donaret peccata , ut libe-

raret de luto limi postca justus judex, reddens bene :

ambulanti quod promisit, cui primo ut bene ambularet

donavit. Reddet ergo justus judex : sed quibus? « Qui
)) perseveraverit us([ue in fmem , hic salvus eril^. »
IV. « Et immisil in os meum canlicum novum. » Quod
canticum novum? « Hymnum Deo nostro"^. » Dicebas
Ibrte hymnos diis ahenis , veteres hymnos : quia vetus
homo dicebat,non novus horao fiat novus homo, dicat :

canticum novuni innovatus amet nova quibus renovatur.

;

Nam quid antiquius Deo qui est ante omnia et sine fnie,, ,

ct sine initio ? Tibi fit novus redeunti ^

quia discedendo
factus eras vetus^ et dixeras : « Inveteravi in omnibus ini-
«micismeis^. Dicimus crgo hyraaum Deo nostro, et
»

ipse hymnus hl)erat nos. « Laudans enim invocabo Do-

» minum, et ab inimicis meis salvus ero*^. » Hymnus est
Laudans invoca, non reprehendens.
enira canticuralaudis.
Quando enim invocas Deum, ut premat inimicum tuum ,
quando de malo aheno gaudcre vis, et ad hoc raalum
invocas Deura participera eura facis mahtise tu.TC. Si
,

' 'i Tiiu. IV, 7. — > H. IV , 8. — ^ Matth. x, 22 , et xitiv , i3. —

4Psal. XXXIX, 4.-5 Kl. vi, S. — fi
IJ. xvii, 4.
 ,,

EKARUATIO IN PSALMTJM XXXIX. 187

participem eum facis malitiae , non ergo laudans invocas
secl reprehendens. Talem enim putas Deum ,
qualis tu es.
Unde tibi alio loco dicitur, « Haec fecisti, et tacui, sus-
» picatus es iniquitatem, cjuod ero tibi similis^ » Laudans
ergo invoca Dominum : noli eum putare similem tibi , ut
similis fias illi. « Estote enim sicut Pater vester perfecti, qui
» solem suum oriri facit super bonos et malos , et pluit

» super justos et injustos -. » Sic ergo lauda Dominum ,

ut nolis male inimicis tuis. Et quantum eis inquis velim , ,

bonum? quantum tibi. Non enim de tuo accepturi sunt

ut boni sint, aut quod illis dabitur , tibi minuetur. Inimi-
cus tuus ,
quia malus est, inimicus est : fit bonus, et ami-
cus erit , et socius erit 5 ut simul velis possidere quod
amabas, jam frater erit. Laudans ergo invoca , bymnum
dic Deo tuo. « Sacrificium laudis, ait, glorificabit me. »
Et quid? Major gloria erit Deo, quia glorificas eum? aut
addimus gloriam Deo quando ei dicimus Glorifico te,
:

Deus meus? aut sanctiorem eum facimus, quando dicimus:

Benedico te, Deus meus? Ipse quando nos benedicit, facit
nos sanctiores, facit nos feliciores^ quaudonos glorificat,
facit nos gloriosiores , facit nosbonoratiores quando eum :

glorificamus , nobis prodest, non illi. Quomodo enim

eum glorificamus? Gloriosum dicendo , non faciendo.
Proinde quid secutus ait , cum diceret « Sacrificium :

» laudis glorificabit me ? » Ne putares te aliquid pr?estare

Deo otTerendo illi sacrificium laudis , « Et ibi est via ,

» inquit, ubi ostendam illi salutare meum". » Yides quia

tibi proderit laudare Deum non , Deo. Laudas Deum?
ambulas viam. Reprehendis Deum? perdidisti viam.
V. « Et immisit in os meum canticum novum, hymnura
» Deo nostro. » Forte quaerit abquis, quae personat loqua-
tur in hoc Psalmo. Breviter dixerim, Christus est. Sed sicut
' Psal. XLix, 21. — » Matth. v, 45 et 48. — ^ P»al. lux, 23.
 .:

188 S. AUOUSTTNI EPISCOPI

noslis , fratres , et ssepe dicendum est , Cbristus alic[uaMdo
JoquiUir ex se, id est, ex capite nostro. Est enim ipsc Salva-
tor corporjs', capiit nostrum, Filius l)ei natus e\ Yirgine,
passus pro nobis, resurgens ad nos justificandos, sedens ad
dcxteram Dei ad interpellandum pro nobis^, retriluiturus
omnia in judicio l)ona bonis, mala malis. Caputnostrum
ille, caput dignatus est corporis ficri, carnem assumendo a
nobis, in qua morereturpro nobis : c[uam etiam resuscitavit
propter nos; ut inilla carne resurrectionis nobis prneberet
e\emplum, ut spcrare disceremus cjiiod desperal^amus, et
haberemus jam pedes in petra ambularemus in Chrislo. ,

Lof[mtur ergo alic[uando ex ca[iite nostro , loc[uitur ali-

((uando ct ex nobis, id est, ex membris suis : f[uia etiam
([uando cUxit ; « Esurivi , et dedistis mihi manducarc^. »

ex membrissuis loquebatur, non ex se. Et c[uando dixit

<( Saule, Saule, quid me persec[ucris^? «caputpro mcm-
])ris clamabat : et tamen non dixit : (( Quid pcrsequeris
membra mea ? » sed Quid me persec[ueris?
, (( » Si in nobis
i[3sc patitur, et nos in illo coronabimur. Haec cstcharitas
Christi. Ouid huic comparari potcst? llujus rei hymnum
immisit in os noslrum, ct diclt hoc ex mcmbris suis.
VI, (( Videbunt justi, et timebunt, et sjierabunt in Do-
» minum. Videbunt justi. » Qui justi? Fideles Quia : ((

» justus ex fide vivit^ » Etenim in Ecclesia iste ordo esl,

alii prgecedunt, alii sequuntur : et f[ui praecedunt, exemplo
se pr.Tbent sequentibus^ et cjui se([uuntur, imitantur
prcccedcntes. Sed ct illi qui se excmplo prsebent sequen-
tibus, numquid ncminem sef[uuntur? Si neminem se-
c[uuntur, errabunt. Sef[uunturergo etilh aliquem^ipsum
Christum. Mfliorcs f[uique in Ecclesia f[uibus non re- ,

mansit jamhomo c[uem imitentur, quia omnes [iroficiendo

' Eplios. V, 23. — ' Uom. viii, 9.3. — ' MaUli. xxv, 35. — 4 Act. ix, 4
— 5 Habac. ii, /j, et Rom. i, 17.
 ,

EIVAURAXIO IN PSALMUM XXXIX. 189

sLiperaverunt, ipse Christus eis remanet, quem usque in
finem sequantur. Et cernitis ordinatos gradus per Paulum
apostolum dicentem « Imitatores mei estote, sicut et
:

)) ego Christi'. Ergo qui jam directos gressus habent

»

in petra, forma sint fidelibus. « Sed forma inquit esto , ,

)) fideUbus'^. » Ipsi fideles sunt justi_, qui attendentes eos,

qui se in bono prsecedunt, iraitando sequuntur. Quomodo
sequuntur.? « Videbunt justi et timebunt. )> Videbunt,
et timebunt sequi vias malas , cum vident quosque me-
liores jara elegisse vias bonas ^ et dicunt in animo suo
queraadmodum solent dicere viatores, attendentes aJios
cum praesumptione ambulantcs in via , ipsi adhuc incerti
viae, etquasifluctuantes quaeant, dicunt sibi : Non frustra
illi hac eunt, quando illo eunt ({uo nos ire volumus : et
quare cum magna fiducia hac eunt, nisi quia illac ireper-
niciosum est? « Videbunt ergo justi, et timebunt. ^) An-
gustam viam vident hac, latam viam vident illac : hac
vident paucos , illac multos^. Scd si justus cs, noh nu-
merare, sed appende^ stateram afler sequam, non dolosara^
quiajustus appellatus es: « Videbunt justi, et timebunt, »

dictum est de te. Noli ergo numerare lurbas horainuni

incedentes Jatas vias, implentes crasiiaum circum, civi-
tatisNatalem clamando celebrantes, civitatem ipsam male
vivendo turpantes. Noh ergo illos attendere : multi sunt,
et quis numerat? Pauci autem per viara angustam. Pro-
fer, inquam, stateram, appende vide contra pauca grana :

quantam paleam leves. Hoc agant fideles justi qui sequun-

tur. Quid ilii qui prsecedunt? Non superbiant, non se
exaltent, nondecipiant sequentes. Quomodo possuntdeci-
pere sequentes?Promittendo ilhs in se salutem. Quid ergo
debent ilh qui sequunt.ur?« Videbunt justiettimebunt, et
» sperabunt in Dominura : » non in eos a ([uibus pra:?cedun-
• I Cor.iv, )6. — = 1 Tlin. iv, 12. — ^ M.itlh vit, i3, i.j.
190 S. AUGUSTIINI EPISCOPI

Lm sed alLendendo pra3cedentes se, sequuntur quidcm et

,

imitantur, sed quia cogitant a quo acceperint illi ut prse-

cedant, et in eum sperant. Quamvis ergo istos imitentur,
spem suam tamen in illo ponunt, a quo et isti acceperunt
iinde tales sunt. « Videbunt justi, et timebunt et spera- ,

)) bunt in Dominum » c[uemadmodum in alio Psalmo : :

« Levavi oculos meos inmontes^, » intelligimus montes,

claros quosqueet magnos Ecclesiae spiritalesviros, magnos

solidltate, non Lumore. Per ipsosnobis Scrlptura omnis dis-

pensala est ; Prophetas sunt, Evangelist.ie sunt, doctores

boni sunt : « llluc levavi oculos meos in montes, unde ve-
)) niet auxilium mihi. )) Et ne humanum putares auxilium,
sequitur, et dicit : « Auxihum meum a Domino qui ,
fecit

)) coehun et terram'^. Videbuntjusti, et timebunt, et spe-

)) rabunt in Dominum. ))

VII. Eia qui volunt sperare in Dominum, qui videntet

timent •, timeant ambulare vias malas , vias latas , eligant
viam angustam, ubi jam supra petram quorumdam directi
sunt gressus quid facere debeant, audiant modo. «I3ea-
:

)) tus vir cujus est nomen Domini spes ejus, et non res-
)) pexit in vanitates et insanias mendaces^. )> Ecce qua
volebas ire, ecce turba via3 lata^ : non fruslra ipsa ducit
ad ampliitheatrum, non frustra ipsa ducit ad mortem. Via
lata mortifera est : latitudo ejus delectat ad tempus , iinis

cjus angustus in aeternum. Sed turbjestrepunt, turbsefes-

tinant, turbai colla^tantur, turbae concurrunt. Noli imi-
tari, noli averti, vanitates sunt, et insania; mendaces. Sit
Dominus Deus tuus spes tua non aliud alic[uid a Domino :

Deo tuo speres, sed ipse Dominus tuus sit spes tua. Nam-
c[ue multideDeo sperant pecuniam, multi dc Deo s}ierant
honores caducos et periluros, aliud quodiibet a Deo prae-
Ler i[3sum Deum sed tu ipsum Deum tuum pete imovero
: :

' Psal. cxx, I, -i. — ' Ibid. 2. — ^ Id. xx.ux, 5.

 :

ENAKRATIO 1N PSALMt3M XXXIX. 191

contemptis aliis, perge ad illum •, obliviscens alia, memento
illius •, relinquens retro alia, extendere in illum. Ipse certe
aveisum correxit, ipse ducit rectum, ipse perducit : ergo
sit ipse spes tua , c[ui ducit et perducit. Quo ducit et quo
perducit terrena avaritia ? Fundos quserebas , terram pos-
sidere cupiebas , vicinos excludebas 5 iilis exclusis ^ aliis
vicinis inhiabas : et tandiu tendebas avaritiam , donec ad
littora pervenires : pervenicns ad littora , insulas concu-
piscis 5
possessa terra, coelum forte vis prendere. Relinque
omnes amores : pulchrior est ilie qui fecit coelum et
terram.
Beatus vir, cujus est nomen Domini spes ejus,
A^III. «

» etnon respexit in vanitates et insanias mendaces. » Unde

enim insaniae mendaces ? Insania mendax sanitas verax. ,

Quae vides bona putas, falleris sanus non es, nimia febre :

phreneticus factus es, verum non est quod amas. Laudas

aurigam (10), clamas aurigae, insanis in aurigam. Vanitas
est, insania mendax est. IVon est, ait , nihil melius, niliiil

deiectabilius. Quid facio feljrienti? Si est in vobis miseri-

cordia , oratepro talibus. Quia et ipse medicus plerumque
in desperatione convertitur ad eos qui circumstant lacry-
mantes in domo qui pendent ex ore ejus audire senten-
5

tiam de aegroto et periclitante stat anceps medicus non : ,

videt bonum quod promittat , timet malum pronuntiare ,

ne terreat modestam plane iste concipit sententiam

•,

Bonus Deus omnia potest orate pro ilio. Quem itaque ,

compreliendam istorum insanorum? Quis me audiat? quis

eorum nos non miseros dicat? Quia cum eis non insani-
mus amisisse nos putant magnas et varias voluptaies, in
,

quibus ipsi insaniunt : nec vident quia mendaces sunt.

Quando ovum do vel invito, vel
illi calicem salutarem
porrigo saucio^ et quomodo reficiam ,
quando invenio?
Ne inedia deficiat , et ad sanitatem non perveniat, hortor
 :

192 S. AuGusTijvr EPiscori

ut reficiat : pugiios parat, saevire vult iii medicum. Et si

percusserit, diligatur; ct si injuriam fecerit, nou relin-

([uatur : rediturus est ad mentem, gratias acturus. Quam
multi hic cognoscunt se, vident sc invicem, et loquuntur
de se in Ecclesia l)ei •, in Ecclesiae sanctae gremio attendunt
studia sua jam bona circa vcrbum Dei , circa oflicia ct
obsequia charitatis, adfrequentandumgregem Ghristi non
rccedere dc Ecclesia , vident et lo([uuntur ad invicem dc
invicem. Quis est iste circissarius .^ quis cst iste amator ct
laudator ilJius vcnatoris (11), illius histrionis? De aho lo-
({uituj, et ille de ipso. Gerte ista sunt, certc gaudemus de
gaudemus de tahbus non desperemus de ta-
talibus. Si ,

Oremus pro ipsis fratres charissimi inde crescit

libus. , :

numerus sanctorum, de numero qui erat impiorum. « Et

» non respexit in vanitates et insanias mendaces. » Ule

vicit, talem equum junxit, pronuntiat, quasi divinus vult

esse : afTectat divinitatem amittendo fontem divinitatis :

et ssepe pronuntiat , et ssepe falhlur. Quare hoc? Quia in-

sanise mendaces sunt. Quare autem ahquando proveniunt
qmr dicunt?Ut abducant insanos, ut amandoibi speciem
veritatis, incurrant laqueum falsitatis : relro sint, rehn-
quantur, amputeutur. Si membra noslra erant mortih- ,

centur : (c Mortificate , incjuit membra vestra quui sunt

,

» super terram ^ » Sit spes nostra Deus noster. Qui fecit

omnia, melior est omnibus qui pulchra ;

fecit, pulchrior est
omnibus^ c[ui fortia, fortior est 5 c[ui magna, major est

c[uidquid amaveiis, ille tibi erit. Disce amare in crealura

Grealorem, ct in factura factorem : ne teneat te c[uod ab
illo factuni cst : ct an>ittas eum a c[uo ct ipse factus es.

Ergo Beatus vir cujus

, (( est nomen Domini spes cjus , et
))non respexit in vanitates et insanias mcndaces. »

IX. Forte nobis dicturus est, qm versu isto [^ercussus

" Colors. 111, r>.
 EKARRAlIO 1'^' PSALMUM XXXIX. 193
corrigi voluerit, eL queni occupaverit timor illc juslitiae

fidei , et volens coeperit ambulare angustam viam dictu- 5

rus est nobis : Aml)ulare non durabo ci nihil spectabo. ,

Quid ergo facimus, fratres.? Diraissuri cum sumus sinc

spectaculo .^ Morietur, non subsistet, non nos sequetur.
Quid ergo facimus ? Demus pro spectacuiis spectacula. Et
quae spectacula daturi sumus Christiano liomini, quem
voluraus ab illis spectaculis revocare? Gratias ago Domino
Deo nostro : sequenti versu Psalmi ostendit nobis, quLO
spectatoribus speclare volenlibus spectacula prsebere ct
ostendere debeamus. Ecce aversus fuerit a circo , a thea-
tro , ab amphitheatro ,
quierat quod spectet, prorsus
([unerat non eum relinquimus sine spectaculo. Quid
5

pro illis dabimus? Audi quod sequitur « Multa fecisti :

))tu Domine Deus meus, mirabilia tua^.

, Miracula )>

hominum intuebatur, intendat mirabilia Dei. Multa fe-

cit Dominus mirabilia sua, hocc respiciat. Quare illi vi-
luerunt ? Aurigam laudat regcntem quatuor equos , ct
sine labc atque offensione currentes : forte talia mira-
cula spiritalia non fecit Dominus ? liegat luxuriam , re-
gat ignaviam , regat injuslitiam , regat imprudentiam ,

motus istos qui nimium lapsi htec vitia faciunt_, rcgat

et subdat sibi, et teneat habenas, et non rapiatur-, ducat
quo vuIt,non trahatur quo non vult. Aurigam lauda-
bat, auriga laudabitur : clamabat ut auriga veste coope-
riretur, immortalitate vestietur. II;tcc munera, haec spec-
tacula editDeus. Clamat de coelo Specto vos^ luctamini,
adjuvabo-, vincite, coronabo. « Multa fecisti tu, Domine
)) Deus meus, mirabilia tua ; et cogitationibus tuis non est
)) qui similis sit tibi -. )) Nunc specta histrionem. Didicit
enim homo magno studio in fune ambulare, et pendens
te suspendit. lllum attendc editorem majorum spectacu-
1 I'.-al, \x\js., G. — 2 Ibiil.

y cxv, 13

I
 ,

ly-l S. AUGUSTIKI EVISCOPI

Jorum. Didicit ist(^ in fiinc ambulare, numquid fccit in

mari ambulare? Oblivisccrc iheatrum tuum, attende Pc-

trum noslrum, non funambulum, scd, ut ita dicam,
mariambulum. Ambula cttu noninillis acjuis, ubi Petrus
aliquid significans ambulavit, sed in aliis; quia boc sx-
culum mare est. Ilabet amaritudinem noxiam habet ,

(hictus tribulationum , tempestates tentationum : habet

homines velut pisces de suo malo gaudentes , et tanquam
se invicem devorantes : liic ambula, hoc calca. Spectarc
vis, esto spectaculum. Ne defjciriS , vide praecedentem ct
dicentem : « Spectacuhmi factisumus huic mundo, et
» Angelis et hominibus^ -» Calca mare ne raergaris , in
mari. Non ibis, non calcabis , nisi ille jusserit qui prior
in mari ambuLivit. Sic enim ait Petrus : <c Si tu es ,
jube
)) me venire ad te super aquas^. » Et quia ipse erat, au-
divit pelentem, tribuit desideranti, vocavit ambulantem,
erexit mergentem. Hsec mira1:)i]ia fecit Dominus, ipsa in-
tuere 5
oculus spectantis fides sit. Et fac tu taha ; ([uia etsi

venti turbaverint, etsi fluctus infremuerint, et te huraana

f "ragihtas ad ahquam clubitationem tu.ie salutis adduxcrit,
ha])es clamare, dicis: Domine pereo. Non sinit ilJe perirc,

qui jussit te ambulare. Quia emm jarain pelra arabulas,

nec in mari times: sisinc petra fueris, in marc raergeris^
([uia in tali petra arabulandum est, qua3 in mari non racrsa
est.

X. Vide mirabiha Dei. « Annuntiavi , ct locutus sura

» muJtiphcati sunt super numerura^. )> Est nuraerus,

sunt super numerum. Numerus certus cst, pertinens ad
iJiam coelestem JerusaJera/ « Novit enira Deminus, qui
)) sunt ejus'*, )) Christianos liraentes, Christianos fidelcs,
CJiristianos praecepta servantes, Dei vias arabulantes, ai

' I Cor. IV, 9. — ' MaUli. xiv, '28-3i. — 3 pgal. xxxix, 6. — ^ 2 Tiii).'.

II, K).
 EJNARRAIIO lA PSALMLM XXXiX. 195
peccatls abslinenles, si ccciderint conritentes ; insi ad nu-
merum pertinent. Sed numquid soli sunt? Sunt et super
numerum. Nam et si modo paucisunt, pauci in compara-
tionemultitudinis majorum f reqtientiarum quantis : turbis
implentur Eeclesiae, stipantur parietes, pressuris se urgent,
prope se suffocant multitudine. Rm-sus ab eis ipsis , si
muuus est curritur ad amphilbeatrum isti super nume-
, :

rum sunt. Sed ideo ista dicimus, ut in numero sint : quia

non adsunt , non audiunt a nobis ; sed cum exieritis , au-
diant a vobis. « Annuntiavi , inquit , et locutus sum. »

Christus dicit : annuntiavit ipse ex capite nostro, ipse an-

nuntiavit ex membris suis, ipse misit annuntiatores, ipse

misit Apostolos : « In omnem terram exivit sonus eorum,

)) et in fines orbis terree verba et>rum^ )) Quanti fideles
agglomerantur ,
quantoe turbse concurrunt, multi vere
conversi ^ multi falso conversi j et pauciores sunt vere
conversi ,
phires falso conversi ;
quia « Multiphcati sunt
)) super numerum. )>

XI. « Annuntiavi et locutus sum, multiphcati sunt supcr

)) numerum. Sacrificium et oblationem noluisti^. )) Haec
miracula Dei sunt, hae cogitationes Dei sunt, quibus nemo
est simihs : ut spectator ille abducatur a curiositate , et
quaerat ista nobiscnm mehora , fructuosiora , de quibus
inventis gaudebit-, et sic gaudebit , ut non timeat ne vin-
catur quem amat : amat enim aurigam ,
quo victo insul-
tationes ferat. Quando vincit auriga , ipse vestitur. Num-
quid pauper qui ilh clamat? Victor ipse vestitur_, pro
victo illi insultatur. Quare pro iho percipis reprehensio-
nem, cum quo non dividis vestem? Hac aliud in spectacuhs
nostris. « Omnes quidcm currunt, )> Paulus apostolus
dixit, inillo stadio, in illo spectaculo^ « Unus tamen ac-
)) cipit bravium^ : )> cceteri victi discedunt. Et persevera-
> Psal. xvni, 5. — 2 Id. xxxix, 7. — 3 i Cor. ix, 2^.

13.
 :

190 S. ALGUSTINI EPISCOPI

vciuiit m currendo : scd cum accepcrit imus, rcmaneiit
c.clcri ([ui similitcr laboravcrunt. llac non cst sic. Quot-
quot currunt ,
perseveranter currant , omnes accipiunt
ct qui prior vencrit , expectat iit cum posteriore corone-
tur. Ayonem quippe istum non cupiditas , sed cliaritas
facit: omncs currcntcs amant sc, ct ipse amor cursus est.

XII. « Sacrificium et oblationem noluisti, » ait Psalmus

Deo. Anti([iii cnim, ([uando adhuc sacrificium vcrum quod
fidcJcs norunt, in figuris proenuntiabatur, celcbrabant iigu-

ras futurac rci : multi scientes, sed plures ignorantes. Nam

Pro[5het3c et sancti Patriarchoe noverant ([uod celcbrabant:
cjfitcra aiitcm multitudo inic[ua, carnalis sic crat, ut ficret
de illa ([uod significarct posteriora venlura : et venit sub-
lato illo sacrificio primo, sublatis holocaustis arietum ,

hircorum , vitulorum , c?cterarumque victimarum, noluit

illa Dcus. Quarc illa noluit.^ ([uarc primo voluit? Quia
illa omnia quasi vcrba crant promittentis et verba pro- :

misoiva, cum vencrit quod promittunt non jam enun- ,

tiantur. Tandiu quisque promissor est donec det cum , :

dcdcrit, mutat verba. Non dicit adhuc Dabo, quod se :

daturum diccbat sed dicit Dedi mutavit verbum. Quare

; : :

illi primo placuit hoc verbum, et quarc illud mutavlt?

Quia ttmporis sui vcrbum fuit, ct pro tcmporc suo [ola-

cuit. Qaando promittebatur, tunc dicebatur cum autem :

datum cst quod promissum est, aljlata sunt vcrba promis-

siva, data sunt conqilctiva. Sacrilicia crgo iila, tancpiam
verba proraissiva, ablata sunt. Quid est quod datum est
com}-)lctivum ? Corpus r[Uod nostis, c[uod non omnes-
nostis; quod utinam qui nostis , omnes non ad judiciura
noveritis. Vidcte C[uando dictum est, Christus enim ille

cst Dominus noster, modo loqucns ex membris suis, modo

Ioc|Ucnsexpersona sua.wSacrificium, incjuit, etoblatioucm
' ilac loiiVior.di loniiLjla Ciitecbuiiic.ios [.rxseiitcs desi^nal.
 ENAKRATIO IN rSALMUM XXXIX. 197
» Quid ergo? Nos jam hoc temporesine sacri-
noluisti. »

ficio sumus ? Ahsit. « Corpus autem perfecisti

dimissi
)) mihi. Ideo illa nohiisti ut hoc perficeres illa vohiisti
)) :

antequam hoc perficeres. Perfectio promissorum abstulit

verba promitteniia. Namsi adhuc sunt promittentia, non-
dum impletum est quod promissum est. Hoc promittebatur
quibusdam signis ablata sunt signa promittentia, quia
:

exhibita est veritas promissa. In hoc corpore sumus hujus ,

corporis parlicipes sumus, quod accipimus novlmus et :

qui non nostis noveritis, et cum didiceritis, ulinam nou

ad judicium accipialis. « Qui enim manducat, et JMbitin-
))digne, judiciiim sibi manducat et bibit ^ Perfectum ))

cst nobis corpus, perficiamur in corporc.

Xill. « Sacrificium et oblationem nohiisti , corpus au-
)) tem perfecisli mihi. Holocausta etiam pro delicto non
)) petisti : tunc dixi Ecce venio\
: )) Numquid exponendum
esl : « corpus autem
Sacrificium et oblationem noluisti ,

)) mihi? Holocausta etiam pro delicto non pe-

perfecisti
)) listi quse petebat antea. « Tunc dixi Ecce venio,
: )) : ))

Tempiisestut veniat qu<ie promittebatur, quia auferuntur

ca per quoe promittebatur. Et vere, fratres mei. attendite
illa ablata, hsec implela. Det raihi modo gens judaica

sacerdotem. Ubi sunt sacrifieia illorum ? Certe perierunt,

certe ablata sunt nunc. Numquid tunc reprobaremus ea?
Pieprobamus modo quia si modo velis facere, intempo-:

rale est, non est opportunum non congruit. Adhuc pro- ,

jam
mittis, accepi. Remansitillisquiddam quod celebrent,
ne omnino sine signoremanerent. Cainenim major frater,
qui occidit mincrem fratrem , accepit signum , ne quis
eum occideret , sicut scriptum est in Genesi : « Posuit
))Deus Cain signum^, utnemo eum occideret. Proinde ))

et ipsa gens Judaea manet. Omnes gentes subditcC juri

' I Cor. XI, 29. — 2 Psal. xxxix, 7, 8. — ^^Ccn. iv, i.5.
 ,:

108 S. AUGUSTIKI EPI5C0PI ,

romano, iii jus romanum confluxerunt supcrstitiones ,

communicavcrunt; postea inde cocperunt per gratiam Do-

mininostri JesuChristi separari : illavero sic mansit cum
signo suo, cum signo circumcisionis , cum signo azymo-
rum sic mansit : non est occisus Cain , iion cst occisus
habet signum suum. Malcdictus est a terra ,
qu.ie aperuit
os suum excipere sanguinem fratris ejus de manu ejus.
Ule enim fudit sanguinem , non excepit : ille fudit , aha
terra excepit: et ab ea terra quoe os aperuit ct exccpit, ille

maledictus est : etipsa terra quae ore excepit sanguinem,

Ecclesia cst. Ab hac ergo ilie maledictus est. Et ille san-
guis clamat de terra ad me. De hac enim terra dixit Do-
minus : « Vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra.
» Clamat, inquil, ad me de terra ^ » Clamat ad Dominum
sed surdus cst qui sanguincm fudit, quia non bibit. Illi

ergo ita sunt , tanquam Cain cum signo. Sacrificia vero

quae ibi fiebant, ablata sunt-, etquod eis remansit ad
signum Cain, jam perfectum est, etnesciunt. Agnum oc-
cidunt azyma comedunt « Pascha nostrum immolatus
, :

» est Christus"-. » Ecce agnosco agnum occisum, quia

immolatus est Christus. Quid de azymis? «Itaque, inquit,

))diem festum celeiDiemus, non in fermento veteri, neque
)) in fermento malitiae et mahgnitatis : ( ostendit quid sit

» vetus,* vetus farina est, acuit :

) sed in azymis sinceri-
» tatis et veritatis^. » In umbra remanserunt, Solem gloriae
ferrenon possunt jam nos in luce sumus, teuemus san-
:

guinem Christi. Si habemus novam vitam cantemus can- ,

ticum novum hymnum Deo nostro. « Holocausta pro

,

» dehcto non potisti tunc dixi Ecce venio. » : :

XIV. « In caplte Libri scriptum est de me, ut faciam

» voluntatem tuam Deus meus volui et legem tuam in : ,

» medio cordis mei^. » Ecce ad membra respexit, ecce

• Gen. IV, lo. — * i Cor. v, 7. — ^ IbiJ. 8. — 4 Psal. xxxix, 8-10.

 »

ENAKRATIO IN PSALMrM XXXIX. 199

et ipse fecit voluntatera Patris. Sod in quo capite Libri
scriptum est de illo? Fortasse in capite libri hujus Psal-
morum. Quid enim longe petamus , autalios libros iiiqui-
ramus? Ecce in capite libri hujus Psalmorum scriptum
est «Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum, et
:

))in via peccatorum non stetit et incathedra pestilentia- ;

» rum non sedit, sed in lege Doraini vohintasejus fuit : »

hoc est : « Deus volui legem tuam in medio cordis mei

, et : >>

hoc estEt in : « lege ejus meditabitur die ac nocte^»

XV. « Bene nuntiavi j ustitiam tuam in Ecclesia magna - .

Alloquitur membra sua , hortatur quod fecit ut faciant.

Annuntiavit , annuntieraus ;
passus est, compatiamur^
glorificatus est, conglorificabimur. « Annuntiavi justitiam
» tuam magna. » Quara magna? Totoor])e ter-
in Ecclesia
rarum. Quam raagna? In omnibus gentibus. Quare in om-
nibus gentibus? Quia semen est Abrahne in quo bene- ,

dicentur omnes gentes ^. Quare in omnibus genlibus?

« Quia in omnem terram exivit sonus eorum ^. In Ecclesia
» magna. Ecce labia mea non prohibebo^ Domine, tu
» cognovisti. » Labia mea loquuntur, non ea prohibebo
loqui. Sonant quidera labia mea ad aures hominum sed ,

tu cognovisti cor meura. «Labia raea non prohibebo,

» Doraine, tu cognovisti. » Ahud audit homo, ahud
agnoscit Deus. Ne in labiis sohs esset annuntiatio, et dice-
retur de nobis : « Quse dicunt vobis , facite, quae autera
» faciunt , facerenohte^:» aut ipsi'popu]o, laudanti
. Deura ore, noncorde diceretur « Populus liic ]abiis rae
, :

» honorat, cor autera eorum longe est a me*" : sona hi-

liiis, Corde enira creditur ad justitiam,
propinqua corde. «

» ore autera confessio fit ad salutem^ » Qualis ille ]atro

inventus est, pendens in cruce cura Domino, agnoscens

' Psal. 1, 1,2. — » Id. xxxis, lo. — 3 Gen. xu, 3, ct xxir, i8. — 4 Psal.

xviii, fi. — 5 Matth. xiiu, 3. — ^ Isal. xxix, i3. — 7 Rom. x, lo.

200 S. AVOUSTINI EPISCOPI
iii cruci-Dominum. Alii nou cognovcrunt miracula facicii-
tcni, agnovit ille in ligno pcndcntcm. Erat illc confixus
omnibus mcmbris, manus clavis inlioerebant, pedes trans-
fi\ierant lotum corpus adjungcbaturligno-, corpus illud
,

non vacabat coeteris mcmbris, lingua vacabat ct cor corde :

credidit, ore confcssus est. «Mcmento mei, inquit, Do-

» mine, cum veneris in regnum tuum. » Salutcm suam
longe futuram spcrabat, ct post longum tempus acciperc
contentus erat in longum sperabat, dics non cst dilatus.
:

llJedixit : « Memento mci, cum vcneris inregnum tuum :

» illc rcspondit : « Amen dico tibi , hodie mccum cris in

)) paradiso ^ Hodie, inquit^ mccum eris in paradiso. »

Paradisus habet ligna fclicia : liodie mecum in ligno cru-

cis, hodie mecum in hgno salutis.

XYI. « Ecce labia mea non prohibebo , Domine, tu

» cognovisti : » nc credat cordc, et prne timore labia pro-

liibeat annuntiare quod credidit. Sunt cnim Christiani,

habent fidem in corde, ct inter paganos amaros, misere
•ur])anos, sordidos , infidcles_, incptos , msultatores, si

cxagitari coeperint , c[uia Ghristiani sunt^ habent in corde

fidcm , ct timent confiteri per lal)ia ,
prohibcnt labia sua
sonare quod norunt , sonare quod intus habent. Sed re-
prehendit hos Dominus : «Qui me confusus fuerit coram
)) liominibus, confundar de illo coram Patre meo*^, » id
est,non cum cognoscam quia crubuit me confiteri co- :

ram liominibus, non eum confitcbor coram Patrc meo.

Dicant crgo labia c[uod habet cor : hoc contra timorem.
Ha!)eat cor quod dicunt labia hoc contra simulationem. :

Alicjuando enimtimor est, ct non audes dicerc cjuod nosti

([uod credis aliquando siraulatio cst dicis, et non habes
: ,

in corde. Consentiant labia tua cordi tuo. Qu.Trens pa-

cem a Deo , tibi ipse esto pacatus : non sit intcr os tuum
' Lnc xviii, 4^j 4^' — ' Marc. viii, 38.
 ENAKRATIO 1N PSALMtJM XXXIX. .
201

et cor tuum mala rixa. « Ecce labia mca non proliibeLo ,.

)) Domine, tu cognovisti :)) Quomocloille? Quicl cognovit
Dominus? Intus in corde, ubi non videt bomo. Ideo et
ille « Credidi
: inquit. Ecce cor babet, jam habetquod
, ))

videat Deus non probibeatiabia sua. Non probibet. Quid

:

enim dicit.^ «Propter quodlocutus sum ^ Et cpiia locu- ))

tus cst cpiod credidit^ cprerens quid retribuat Domino pro

0(nnibus quse retribuit ei, adJLmgit : ((Cabcem sakitaris

))accipiam, et nomen Domini invocabo -. Non exborruit ))

Dominum dicentem (cPotestis bibere cabcem quem ego :

))bibiturus sumM Gonfitetur enim per labia quod ba-

))

l)ebat in corde, pervenit ad passionem. Et cpiia pervenit

adpassionem, bostis quid nocuit? ((Nempe pretiosa in
))conspectuDomini morsjustorumejus*.)) Mortes in cpias
pagani saevierunt, inilbshodie reficimur. NatalemMarty-
rum celebramus, exempla Martyrum nobis proponimus ,
attendimus ficlem^ cpiomodo inventi, quomodo attracti,
c[uomodo steterunt ante judices. In Ecclesia catholica ni-
liil habentes simulationis, compaginati junctura unitatis,
(^onfessi sunt Cbristum : caput quod praecesserat, sicut
membra , sequi concupierunt. Sed cpii concupierunt? In
tormentis patientes, in confessione fideles, in sermone
veraces. Jaculabantur enim in ora interrogantium se sa-
gittas Dei, et vulnerabant ad iram
multos vubieraverunt •,

et ad salutem Haec omnia proponimus nobis, et intuc-

:

mur illa, et optamus imitari. Ha?c sunt spectacula chris-

tiana, ha3C videt desuperDeus, ad bscc hortatur, ad hsec
adjuvat ; bis certaminibus proemia proponit et donat.
(( Ecce labia mea non prohibebo. )> Yide ne timeas , et
prohibeas labia tua. (cDomine, tu cognovisti : )> quia est
ct in corde cprod sonatet in labiis.

• Psal. cxv, 10. — 2 IljiM. t3, — ^Matlli. xx, oo.. — i Psal. cxv, i^.
202 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
XVII. « Jnstitiam meam non abscondi in corcle meo\ »
Quid est: «Justitiam meam? » Fidem meam « Quia jus- :

» tus ex fide vivit-. » Ut puta, interrogat, sub poena

persecutor, quod eis licuit aliquando Quid es ? paganus, :

an Ghristianus? Christianus. Ipsa estjustitia ejus : credi-

dit, ex fide vivit. Non abscondit in corde suo justitiam
suam. Non Credo quidem inChristum, sed
dixit apud se :

huic persecutori meo snevienti et minanti non dicam quod

credidi novit Deus mcus intus in corde meo cpiia credo,
:

ipse scit quia illi non renunto. Ecce hoc dicis te intus ha-
bere in corde : in labiis quid? Nonsum Christianus? Con-
tra cor tuum testimonium dicunt labia tua. « Justitiam
» meam non abscondi in corde. »

XVIII. «Veritatem tuam etsalutare tuum dixi. » Chris-

tum tuum dixi, hoc est «Veritatem tuam et salutare tuum
:

» dixi.» Unde veritas Christus? « Ego sumveritas^ » Unde

salutare ipsius Christus? Simeon agnovit infantem in ma-

nibus matris in templo , et dixit : «Quoniam viderunt

» oculi mei salutare tuum ^ » Agnovit infantem scncx,
factus in puero puer, innovatus fide. Acceperat enim res-

ponsum, et hoc dixit : dixerat ei Dominus ,

quia non exi-
turus erat de hac vita ,
prius quam videret salutare Dci.
lloc salutare Dei bonum est ut ostendatur hominibus : sed
clament : « Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam,
» et salutare tuum da nobis ^ » Salutare autem Dei in om-
nibus gentibus quia :cum dixisset quodam loco
Deus mi- : «

» sereatur nobis, et bencdicat nos, illuminet vultum suum

» super nos, ut cognoscamusin terra viam tuam ^ » adje- :

« cit, In omnibus gentibus salutare tuum. » Primo dixit :

» Ut coanoscamus in terra viam tuam » et secutus est, « : In

omnibus gentibus salutaretuum. » Quasi diceretur ei Quae :

I Psal. xxxix, II. — 2 Ilabac. ii, 4, ctRom. i, 28. — 3 Joan. xiv, G. —

4 Luc. ii^ 3o. — ^ Psal. lxxxiv, 8. — * U. lxvi, 1.
 ENAUHATIO IN PSALMUM XXXIX. 203
est via qiiam cupis agnoscere? Homines ad viam veniunt,

nuracpid via venit ad homines? Yia nostra venit ad ho-

mines , invenit errantes , vocavit ad se extra ambulantes.
Innie, inquit, ambulate, et non errabitis : «Egosum via
)) Ne diceres Ubi est via Dei? ad
ct veritas et vita^ )) :

quam regionem ibo? quem montem ascendam? quos

campos inquiram ? Viam Dei inquiris ? salutare Dei est via
Dei, et ubique ha?c est : quia in omnibus gentibus salutare
tuum. ((Yeritatem tuam et salutare tuum dixi. )>

XIX. Non celavi misericordiam tuam et veritatem

((

)>tuam a congregatione multa -. » Ibi simus in hoc cor- ,

pore numeremur et nos non celemus misericordiam Do- ,

mini et veritatem Domini. Yis audiie misericordiam Do-

mini? Recede apeccatis, donabit peccata. Yis audirc
veritatem Domini? Tene justitiam, coronaljitur justitia.
Modo enim misericordia tibi proedicatur, postea veritas
exhibebitur. Non enim
Dcus misericors ut injus-
sic est ,

tus sit nec sic justus, ut misericors non sit. Parva-ne mi-
•,

sericordia tibi est? Non imputabit priora omnia, male

vixisti usque in hodiernum diem adhuc vivis bene vive , ,

hodie, hanc misericordiamnoncelabis. Si hasc est miseri-

cordia, quae veritas? Congregabuntur ante eum omnes

gentes , et dividet eas sicut pastor dividit oves ab hoedis ,

oves ponet ad dexteram , hoedos ad sinistram. Ovibus

quid? ((Yenite benedicti Patris mei, percipite regnum
)) quod vobis paratum cst. )) Hoedis quid? (dte in ignem
)) oeternum^. )> Ibi poenitentiae Jocus non est. Quia misc-
ricordiam Dei contempsisti, veritatem senties : si autem
non contempsisti misericordiam , veritate gaudebis.
XX. autem, Domine ne elonginquaveris miseri-
(( Tii ,

» cordias tuas a me^. Respexit ad membra saucia. Quia

))

' Joan. XIV, 6. — ^ Psai, xxxix, ii. — ^ MaUh. xxv, Sa-^i. —4 Psal.
XXXIX, 12.
 :

204 s. AuGrsTiKi Enscopi

miscrlcordiam tuam ct vcritatcm tuam non cclavi a congre-
gatione multa , ab Ecclesia unilatis orbis terrarum :

attcnde mcmbra saucia, attende delictores ct peccatores,

et noli removere misericordias tuas. «Misericordia tua et
)) veritas tua sempcr susccperunt me. Non audercm con- -»

vcrti, nisi securus de rcmissione : non durarem perseve-

rare, nisi securus de promissione. «Miscricorda tua et-
» veritas tua semper susceperunt me. » Attendo ((uia bo-
nus es; attendo quiajustus es : amo bonum, timeojustum.
Amor et timor perducunt me ; quia, « Misericordia et ve-
» ritas tua semper susceperunt me.» Quare ipsa suscipinnt,
et abeis oculus avertendus nonesl? « Ouoniam circumde-
» derunt me mala^ quorum non est numerus^» Quis
numeratpeccata?quis numerat iniquitates alienas et pro-
prias? Sub quo cumulo gemebat qui dicebat « Ab occul- :

» tis meis munda me. Domine, et ab alienis parce servo

» tuo'? » Parva erant nostra, imponuntur aliena timeo :

mihi timeo bono fralri, tolero malum fratrem

5 et sub :

isto cumulo quid erimus, si cesset misericordia Dei ? « Tu

)) autem Domine ne elongincjuaveris. » Prope esto. Cui

, ,

prope est Dominus? Ilis qui obtriverunt cor^. Longe a

superbis, prope ad humiles. Excelsus est cnimDommus, et

humilia respicit^. Sed non se putent la tere ([ui superbi sunt

« Excelsa enim a longe cognoscit. » Cognoscebat a longe
jactantem se Pharisanim , subveniebat de proximo confi-
tenti Publicano^. Jactaliat ille merita sua, et tegel)at vul-
nera sua : nonjaetabat ille meritn, s(xl olVerebat vuhiera,
Ad medicum venerat, sciebat se languidum, sciebat se
sanandum : oculos dtl coclum levare nonaudebat, pectus
p(3rcutiebat : sibi non parccbat, ut ille parceret ; se agnos-

cebat, ut ilie ignosceret-, se puniebat, ut ilie liberaret.

' Psal. x\xK, i3. — 2 M. xvm, i3. — ^ M. xxviii, ig. — 4 M. cxxxvii, 6.

— 5 Lnc. XVIII, 1 1.
 ENARUATIO IN PSALMUM XXXIX. 205
Tales hic voces siuit audiamus eas
, pie , et amemus pie :

corde, lingua , omnibus medullis nostris lioec dicamus.

Nemo sejuslum putet, vivit qui loquitur, vivit, et utinani

vivat. Adhuchicvivit, adhuc cum morte vivit : et si spiri-

tus vita est propter justitiam , corpus tamen mortuum est

propter peccatum ^ « Et corpus quod corrumpitur aggra-
» vat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensuni
» multa cogitantem '^. •» Pertinet ergo ad teclamare ,
per-
tinet gemere, pertinet coniiteri, non te exaltare, non te
jactare, non tc tuis meritis gloriari : quia etsi habes ali-

c[uid gaudendura, quidquod ncn accepisti^? « Quoniani

est

)) circumdederunt msmala, ([uorum non est numerus. ))

XXI. (iComprehcnderuntmeini([uitatesmete, etnonpo-

)) tuiut viderem^.)) Est ahquidc[uod videamus : c[ui premit
ut non videamus? Nonne iniquitas? Oculum tuum ne is-

tam lucem videreposses, premebat fortassis humorirruens,

premebat fortasse fumus, pulvis, alicpiid injectum et le- •

vare ocuhim saucium non poteras ad istam lucem quid :

ergo, corsaucium levahis adDeumPXonnepiius sanandum

cst ut videas? Nonne superbus inveniris, cum dicis :

Primo videam, et sic credara? Quis dicit? Quis enim vi-

surus dicit Videam et sic credam? Lucem ostcnsurus
: ,

sum imovero i[")sa se lux ostendere vult. Cui? Coeco noii

,

potest non videt. Unde non videt? Gravato oculo muhis

,

peccatis. Quidenim ait? « Comprchenderunt me ini(|uita-

)> tes meae, et nonpotui utviderem. » Removcantur ergo

inicjuitates, dimittantur peccata, levetur pondus ab oculo,

sanetur cjuod sauciumest, aclhibeatur mordax prteceptum
c]uasi collyrium. Prius eflice c[uod libi praeci[iitur : sana
cor, munda inimicum tuum^ Et c[uis dihgit
cor, chhgc
inimicum suum? Hoc jubet medicus, amarum cst, sed
• Roni. VIII, lo. — 2 Sap. ix, i5. — ^ i Cor. iv, 7 — 4 Psal. xsxix, i3.
— 3 Jlatlli. V,
44j ^l Luc. VI, 27 cl 35.
 ,:

!2UO S. ALGLSiliVl El-lSCOl'1

salubrc. Quid tibi faciam, inquit ? Ita vexatus es , lU inde

saneris. Et plusdicit Sanato non : crit onerosum, volup-
tuose diligcs inimicun-i sanalus; conarc tu ut saneris. In
Lribulationibus, in augustiis , in tcnlalioniljus fortis cslo ,

perdura : mcdici manus cst, non latronis. Ecce, inquit

prteceptis acceptis, et fide rctcnla, prius sicut ju])CSsanabo
cor, ut dicis : sanato corde etmundato cordequidvidcbo?
« Beati mundo cordc ,
quoniam ipsi Deum videbunt ^ )>

IIoc moclo , inquit, non possum. «Comprehenderunt me

» iniquitates meo? , et non potui ut vidercm. ))

XXII. « Multiplicatce sunt super capillos capitismci -. -»

Capillos capitis ad numeri multitudinem revocat. Quis

numerat capilios capitis sui ? Muito minus pcccata, quse
excedunt numerum capiilorum. Minuta videntur, sedmuita
sunt. Prsecavistimagna, jam non facis adulterium, jam
non facis liomicidium, non rapis resalienas, non biasplic-
mas, non dicis faisum tcstimonium moicsistas suntpcc- :

catorum. Magna prfccavisti de minutisquid agis? Annon ,

times minuta ? Projecisti molem , vide ne arena obruaris.

«Multipiicat.-Te suntsuper capiiios capitismei. »

XXIII. « Et cor mcum dereiiquit me. » Quid mirum

est , tuum desertum est a Deo tuo
si cor ,
quando se ip-
sum deseruit? Quid cst « Cormcura dereliquit me? » Xon :

est idoneum cor meum ad cognoscendum se. IIoc dixit

« Cor meum dcrciiquit me. Gorde meo Dominum voio )>

videre et non possum

, prsc niultitudine peccatorum ,

meorum : parum est , ncc cor mcum se compreiiendit.

Nemo nemo dese prsesumat. Num-
enirase comprcliendit,
c[uid comprehendit corde suo cor suum Petrus qui dixit ,
:

« Tecum usque ad mortcm ero " ? In cordp erat prac- )>

sumptio faisa in cordc latcbat timor verus

, : et non erat ido-
ncum cor ad comprelicndcndum cor. Coraegrotum iatebat,
» Matlli. V, 8. — 2 1'sal. xxxix, i3. — ' MaUh. xxvi, 35.
 EhAKRATlO IH PSALMUM XXXlX. 207
sed medlco patebat. Quod de illo pronuntiatum est , hoc
impletum est. Noverat in illo Deus quod in se ipse non
noverat; quia cor ejus dereliqucrat eum , cor ejus latebat
« Et cor meum dereliquit me. » Quid ergo ? quid
cor ejus.
clamamus? quid dicimus? « Pjaceat tibi, Domine, eruere
)) me^ » Tanquam diceret : « Si vis, potes me mun-
)) dare ^. Placeat tibi cruere me , Domine , in adjuvan-
» dum mihi respice. Membra poenitentia, membra in
))

doloribus posita, memhra sub fcrramentis medici claman-

tia , sed sperantia. « Domine, in adjuvandum mihi respice.»
XXIV. « Confundantur, et revereantur simul, qui quoe-
)) runt animam meam ut auferant eam^. Qucdam enim ))

loco accusat, etdicit : « Aspiciebam in dexteram, et vide-

)) et non erat qui requircret animam meam
bam , id ^
: ))

cst non erat qui me imitaretur. Christus in passione lo-

,

quitur Et attendebamindexteram, id est, non adimpios

:

Judtcos; sed ad ipsam dexterara, ad ipsos Apostolos. «Et

))non erat qui requireret animam meam.)) Usque adeo non
animam meam ut qui praesumpserat,
erat qui requireret ,

ncgaret animani meam^. Sed quia duoljus modis quaeritur

homo, aut quo fruaris, aut quem persequaris, ideo hic
ahos dicit ,
quos vult confundi et revereri ,
qui quaerunt
animam suam. Sed ne sic intelhgeres, quomodo cum
quseritur de nonnulhs non qurcrentibus aniraam suara :

« Ut auferant eara , )) inquit; id cst ad mortem quaerunt ,

animam meam : adjecit, « Confundantur, et revereantur. )>

Et vere multi quaesierunt aniraara ipsius , et confusi et re-

veriti sunt : animam ipsius, etsicut ilhs visum
qusesierunt
cst , abstuleruntanimam ipsius sed ille potestatem ha- 5

l)uit ponendi animam suam ct potestatem habuit reci- ,

piendi aniraara suara°. Ergo ilh gavisi sunt cum posuit, con-
• Joan. X, 18. — ' Psal. xxxix , i^. — ^ Mattli. viii, 2. — ^ Psal. xxxix,

i5. — 5 Psal cxu, 5. — 6 Matth. xxvi, 70.

 ,

208 S. AUGUSTINI EIUSCOPI

fusi sunl cum rcccpit. « Gonfuntlantur, ct rcvcrcanlur
)) simul , ([ui ([uacrunt animam mcam ut aufcrant cam. »
XXV. (( Convertantur rctrorsum , et revereantur, qui
» volunt milii mala^ Convcrtantur rctrorsum : » ncc lioc

in nKrlum accipiamus. Bene illis optat 5 ct vox illius est

(|ui dixit dc cruce : (( Pater ignosce illis, quia nesciunt tjuid
)) faciunt^ )> Quare illis crgo dicit, ut retrorsum rcdcant?
Quia ([ui antc sujicrbi crant ut cadcrcnt rctro , humilcs
factisunt, ut rcsurgant. Quantlo cnim ante sunt, proccctlcrc
volunt Dominum, melioresvolunt csse quam Dominus : si

autem rctro sunt, ipsum agnoscuntmcliorcm, ipsumprio-

rem, se postcriores, ut illo pra^ccdat, illi scquantur. Pro-
inde Petrum male sibi dantem consilium sic redarguit.
Passurus cnim Dominus crat pro salute nostra , (?t tlc ipsa
passione t[Ufc fuluracrantpraedicabat : etait Pctrus : (cAb-
)) sit, Dominc, pro^^itius tibi csto, non fiet hoc, )) Prse-
Dominum, et
cedere volebat consilium darc magistro.
Dominus autcm ut non cum faccrct pr.Tccdcntcm , sctl

sec[ucntcm : (( Redi, in([uit, rctro Satanas^ )> idco, int^uit

Satanas , t[uia vis antecedere eum quem dcbes sequi : si au-
tem rctro fueris, ct secutus fueris ,
jam non Satanas. Quid
crgo? ((Super hanc pelram sedificabo Ecclesiam mcam''.))
XXYI. (( Convcrtantur rctrorsum , ct revcrcantur, t[ui

» volunt mihi niala. Makvoli sunt, t[ui etiam cum be- »

nedicunt, t[uantum in corde corum cst malcdicunt. Dicis

ahcui : Esto Christianus : Sis Chrislianus , sct[ tu. Bonam
rem tlixit, scd non iili impulatur t[uod dixit, scd quo
animodixit : f[uomodo imputatum cst ct Judreis, tjuando
ille cx cseco nato factus cstvidcns : cum cum prcmcrcnt
insultationibus ct urgcrent, ait illis, « Num([uid et vos
)) Discipuli ejus vultis csse.^ » Et illi maledixerunt ci. IIoc
' Psal. xxxix, i5. — * l.iic. xxui, 3.'|. — ^ Mattli. xvi^ 22^ 23; ot Maru.

VIII, 32. — 1 MuUl). lYI, lii.

 ,

EKAllUATIO IN PSALMUM XXXlX. 209

ait Evangelista : u Maledixerunt ei dicentes : Tu sis dis-
» cipulus ejus*. » Illis maledicentibus , Dominus bene-
dixit : fecit quod illi dixerunt , retribuit autem illis quod
maledixerunt. « Convertantur retrorsum , et reverean-
» tur, qui volunt mihi mala. » Sunt autem alii non
boni qui bona volunt, et ipsi cavendi. Quomodo enim
illi maledicunt, et dicunt bona nostra , sed malo animo :

sic Hoc dico Qui dixerit

multi mala nostra bono animo. :

tibi, Tu sis Cliristianus, l^onum tuum dicit malo animo :

qui autem dixerit tibi ita Te melior nemo si in factis :

^

malis, quoniamlaudaturpeccatorin desideriis animse suse,

et qui iniqua gerit benedicitur^ mala tua dicit laudans. ;

Quomodo bona tua dicebat maledicens, sic iste mala

ille

tua benedicens sedutrumque genus hostis fuge, utrum-

:

que cave. lUe ssevit, iste blanditur; uterque malus illc :

iracundus est, et iste in laude subdolus •, ille repreliensor

est , iste laudator : sed et ille in reprehensione inimicus
est, et ille in laude subdolus. Cave utrumque, contra
utrumque ora. Qui enim oravit « Convertantur retror- :

» sum, et confundantur qui volunt mihi mala » res- :

pexit ad aliud genus dolose malevolum et falso benedi- ,

cum « Ferant confestim confusionem suam qui dicunt

:
,

» mihi^ Euge, euge » Laudant falso Magnus vir, bo- ! ,

nusvir, litteratus, doctus, sed quare Christianus? Ea tua

laudant quce nolles laudari
,
illud reprehendunt unde :

gaudes. Sed si forte dicis : Quid in me laudas , o homo

quia vir bonus ,
quia vir justus sum? Si hoc putas, Chris-
tus me hoc fecit, ipsum lauda. At ille : Absit , noli tibi
injuriam facere, tu talem fecisti. «Confundantur,
te ipse

» qui dicunt mihi, Euge, euge! » Et quid sequitur?

« Exultent et jucundentur omnes, qui te quaerunt, Do-
» mine^. » Non quaerunt me, sed quserunt te non mihi :

'
Joan. IX, 27, 28. — 2 Psal. x, 3. ~ 3 Id. xxxix, i7.

GXV. 14
 ;

210 S. AUGUSTIKI EPISCOVI

Eugc, ciigc! dicunt,3C(Jin tc mc gloiiari vidcnt,si quid
habco gloriae. « Qui enim gloriatur, in Domino glorictur ^
» Exultcnt et jucundcntur omnes, ([ui te qurerunt , Do-
» mine, ct dicant semper : Magnificctur Dominus.» Quia
etsi ex pcccatore fit justus, da gloriam illi qui justificat
impium'^. Sive crgo pcccator sit, laudetur qui ad indul-
gentiam vocat : sive quisjam ambulet in viajustitise, lau-
detur qui ad coronam vocat. a Sempcr magnificetur Do-

» minus, ab his qui dihgunt sakitarc tuum. »

XXVII. « Ego autem « cui quaerebant mala. « Ego :

» autem » cujus animam quoerebant, utaufcrrent eam.

:

Sed converte te ad ahud genus hominum. « Ego autcm ,

» cui dicebant : Euge, euge, egenus et pauper sum. »

Non est quod in me meum laudetur. Discindat ille sac-

cum meum, cooperiat me stola sua. « Yivo enim jam non
» cgo, vivit autem in mcCln-istus^. » Sivivitiu te Chris-
tus totum quod boni habes Christi cst totum quod
, et ,

habebis Christi est tu perte ipsum quid es ? « Ego cge-

:

» nus et paupcr. » Ego autem non divcs quia non sum ,

superbus. Dives erat ille qui dicebat : « Gralias tibi ago,

» Domine ,
quia non sum sicut ca?.tcri homines * » pu- :

blicanus autcm erat pauper, qui dicebat : « Domine pro- ,

» pitius csto lUede saturitate ructaba-t,

mihi peccatori. »

illc de fame plorabat. «Egenus etpauper sum. » Etquid

facturus es, o egcne etpaupcr? IMcndica ante januam Dci

pulsa, ct aperictur tilii. « Ego autem egcnus et pauper
» sum Dominus curam habebit mei. Jacta in Domi-
:

» num curam tuam, ctspera in eum^ ct ipse faciet ^ »

Quid tibi curaturus es ? quid tibi provisurus? Habeat tui

curam qui fecit te. Qui habuit tui curam antcquam esses,
quomodo non habebit curam cum jam hoc cs^ quod voluit
• 1 Cov. 1, 3i. — ' Rom. IV, 5. — 5 Gal. ii, 2o. — 4 Luc. xviii, ii-i3.
— 5 Psal. nv, 23.
 ,

ewarrAtio in psALMrM xxxix. 211

utesses ? Jam enim fidelis es ,
jam ambuias in via juslitioe.-
Curam tui non liabebit, « Qui facit solem suum oriri su-
)) per bonos et malos , et pluit super justos et injustos ^ , »

te jam justum ex fide viventem negliget "^,

deseret, dimit-
tet ? Imovero et hic fovet , et hic adjuvat , et hic ne-
cessaria subministrat , et noxia resecat. Dando consolatur
ut permaneas , auferendo corripit ne pereas. Dominus cu-
ram habet tui , securus esto. lUe portat qui te fecit : ab
arlificistui manunoh cadere: si cccideris a manu artificis

frangeris. Ut autem permaneas in manu artificis bona ,

voluntas Dic
facit. Deus mcus voluit, et portabit ipse,
:

et tenebit ipse. Jacta te in illum , noli putare inane esse, ut

quasi praecipiteris : non ita tibi vidcatur. Illedixit; « Cae-
)) lum etterram ego impleo Nusquamtibi deest tu illi
^.
5

noli deesse, tu tibi nolideesse, « Dominus curam habet

)) mei. ))

XXVIII. « Adjutor meus et protector meus tu es Deus ,

)) meus^ ne tardaveris ^. )) Invocat, implorat, timetnede-

ficiat : « Ne tardaveris Quid est, Ne tardaveris? Nisi
, »

)) breviati essent dies non fieret salva omnis caro ^

illi, , )>

modo lectum est, de diebus tribulationum. Quasi cnim

unus homo rogat Deum membra Christi , , corpusChristi,
ubique dilTusum unus mendicus unus pauper quia et
, ,
5

ille pauper, qui dives pauper factus est de quo ait Apos- ,

tolus, « Cum dives esset, pauper factusest, ut ipsius

)) paupertate vos ditaremini^ : )> veros pauperes ditat,
falsos divites pauperat. Clamat ad eum,.« Afmibus terrae
)) ad te clamavi, cumtaederet animam meara Venieut '^. -»

dies tribulationum et majorum tribulationum venient, :

sicut dicit Scriptura etquantum acceduntdies, augentur

,

tribulationes. Nemo sibi promittat ([uod Evangelium non

• MaUh. V, 45. — * Rom. i, 17. — ^ Jcrera. xxiir, 24 — ^ Psal. xxxix,

18. — 5 Matth. XXIV, 22. — ''
1 Cor. viii, 9 — 7 Psal. lx, 3.

14.
 ,

212 S. AUGLSTINI EPISCOPr

promittit, iVatres mci , obsccrovos, attcndite Scripturas
nostras, si ali(|iiid fcfcJitrunt 5 si aliquid dixcrunt, ct
aliter accidit ([uam dixcrunt : neccsse cst, iit usquc in
finem sic fiant omnia ,
quemadmodum dixerunt. Non no-
bis promittunt Scripturae nostrae in lioc saeculo , nisi tri-

Lulationcs, prcssuras, angustias, augmenta dolorum

a])undantiam tentationum. Ad ista nos pr.necipue parcmus,
ne imparati deficiamus. « Voe prsegnantibus et mamman-
)) tibus * , » modo audistis. Proegnantcs sunt, qui spe
intumcscunt : mammantcs autcm id est, , laclantes ,
qui
jam adcpli suntquod concupierant.Etcnimmulicr pracg-
nans in spe tumct filii, nondum videt fdium : qu?e autcm
jam lactat , amplectitur f[uod sperabat. Ergo similitudi-
nem , verbi gratia ,
ponamus Bona cst ista villa vicini
: :

o simea essel ! adjungerem illam, et facerem de isto fundo

ct de illo unitatem. Amat et avaritia unitatem quod :

amatbonum cst-, scd ubiamandum sit nescit. Ecce con- ,

cupivit villam proximi 5 sed iste proximus dives est^ non

indigcns, babens honorcm, habensctiampotcntiam, a cii-
ius forte eliam potentiatibi mctuendum sit non de iUius ,

fundo ahquid sperandum : nihil sperans non conci]:)it,

non est praegans anima. Si vero juxta vicinussit pauper,

qui vel in necessitate positus est , ut possit vendere , vel
premipotest, ut cogatur vcnderc, injicitur oculus, spera-
tnr villa impra^gnata est anima, sperat se posse adipisci
:

villulam ct possessionem vicini pauperis. Et cum patitur

iste pauper nccessitatem, vcnitad ditiorcmvicinumsuum,
cui fortc obscqui solct, cuidcferrc, cuivenientiassurgere,
quem inchnato Damihi, rogo te patior
caiiite salutarc :
,

necessitatem, urgeor a creditore. Etille Non habeo modo :

in manibus. Si vellet vendcre, haberet. Agnoscimus hoc :

fuerunt in nobis, jam non sint in nobis. Non hcsterno

• MaUb. xsiv, i9.
 ,
;
:

ENAnnATIO IN PSALMUM XXXIX. 213

viximus , et liodie non vivimus ; est corrigendi locus 5 non-
dum facta est illa disjiinctio, aliorum ad dexteram , alio-

rum adsinistram^ ; nondum apud inferos sumus, ubi di-

ves ille fuit , sitiens et stillam desiderans ^ : audiamus cum
vivimus, corrigamur. Non speremus res alienas, et imprccg-
nali tumeamusj nec perveniamus ad illas, et eas adipis-
cendo tanquam filios osculemur. « Vce enim pra?gnanti-
» ])us et mammantibus illis diebus. » Mutandumest cor,

levandum est cor, non hic habitandum corde mala re- :

gio est sufiiciat quod adhuc carne hic esse necesse est
: :

quod non cst necesse non fiat suiliciat diei malitia sua^ , :

sursum corde haljitemus. « Si resurrcxislis cum Christo,

» (dicit fidelibus, corpus et sanguinem Domini accipien-
)) tibus dicit :
) Si resurrexistis cum Christo quae sursum ,

)) sunt sapite , nhi Christus est in dexlera Dei sedens 5

quae
)) sursum sunt quserite, non quoe super terram. Mortui
)) enira estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in
» Deo ^. » Nonenim apparet quod vobis promissum est
et jam paratum est , sed non videtis. Iniproegnari vis
liinc imprspgnare •, ipsa sit spes tua : certus erit partus
tuus , non erit al^ortivus , non temporalis : amplecteris
quod enim per Isaiam dicitur,
pepereris in aeternum. Sic
« Concepimusetparturivimus spiritum salutis ^ » Ergo^

retro est, et non datur modo, sed dabitur. Quanta data

sunt, fratres mei, quis illa numerat secundum Scriptu-
ras? Ibi scriptum est de Ecclesia , et videtur quia est 5 ibi
scriptum est de idolis quia non erunt , et videtur quia non
sunt ibi scriptum est quia perdituri erant Judoei rcgnum,
;

ct videtur 5 ibi scriptum est de hsereticis quiafiituri erant,

et videtur : ibi scriptura estet de diejudicii, ibiscriptum
est et de proeraio ])onorum , et de poena malorum : in om
' MaUh. XXV, 33. — » Luc. xvi, 22. — 3 Mattli. vi, 34. — -i Coloss. iu
1-3. — 5 jsai. xsvi, 18, — 6 Forte pavatum.
214 S. AUGUSTIIVI EPISCOPI

nibus Deum fideleminvenimiis , in ultimo deficictet fal-

let? « Dominus curam habebit mei. Adjator mcus et pro-

)) tector mous tu es, Deus meus, ne tardaveris. Nisi
» minorarentur dies illi, nullacaroperduraret : sedprop-
» ter electos breviabuntur ^ » Dies illierunt tribulationis,
sed non tam longi quam spcranlur. Cito illi transibunt 5

requies veniens non transibit. Quanc[uam longum, ferri

debuit malum pro infinitobono.

ENARRATIO
IN PSALMUM XL.

Sermo ad plebem ^.

L QuoNiAM solemnis dies Martyrum illuxit, propter

gloriam passionis Christi Imperatoris Martyrum, qui sibi

non pepercit, mihtibus imperans pugnam, sed prior pugna-

vit ,
prior vicit, ut pugnantes exemplo suo hortaretur, et
majestate suaadjuvaret, etpromissione coronaret : audia-
mus ahquid in isto Psalmo quod pertineat adejuspassio-
nem. Commendanuis autem saepius, nec nos piget iterare
quod vobis ulile est retinere, Dominum nostrum Jesum
Chnstum plerumque loqui ex se, id est, ex persona sua
quod est caput nostrum ^
plerumque cx persona corporis
siii, quod sumus nos et Ecclesia ejus; sed ita quasi ex
unius hominis ore sonare verba, ut intelhgamus caput et
corpus in unitate integritatis consistere, nec separari ab
invicem; tanquam conjugium illud, dc quo dictum est :

' Maltli. XXIV , 22. — = Uic Sermo aJ plcbeia iu Martyrum fcstivilate lia-
bitus.
 :

ENA11B.ATI0 IN PSALMUM XL. 215

« in carne una ^ » Si ergo agnoscimus duos in
Eruntduo
carne una agnoscamus duos in voce una. Primo quod
,

legenti respondentes cantavimus, quanquam de medio

Psalmosit,liinctamen sermonis ducamus exordium. « Ini-
» mici mei dixerunt malamihi Quando morietur, et pe- :

» ribit nomen ejus ~. » Persona est haec Domini nostri

Jesu Christi : sed videte , si non ibi intelliguntur et mem-
bra. Dictum est et hoc cum ipse Dominus^ noster hic in
terra in carne ambularet. Cum enim viderent multitudi-
nem sequi auctoritatem cjus , et divinitatem et raajesta-
tem miraculis proesentatam cum hoc viderent Judaei •, , de
quibusipse Dominus similitudinem posuit, quia dixerunt:
« Hic est h.ieres , venite occidamus eum , et nostra erit
» «dixeruntapud semetipsos, idest,inter se,
haereditas^ :

unde pontificisilliusCaiphae vox est « Videtisquod turba :

» multa eum sequitur, et saeculum post illum abiit : si

» diraiserimus cum vivere , venient Romani, et toUent

» nobis et locum et gentem. Expedit ut unus moriatur
» homo, quam tota gens pereat. » Evangelista autem
verba nescientis quid diceret, exposuit nobis, etait : « Hoc
» autem non a se dixit, sedcum essel pontifex propheta-
» vit, quia oportebat Jesum mori propopuloet gente^. »
Tamen cum viderent populum postillum ire,dixerunt
illi

» Qaando morietur, etperibit nomen ejus ^. » Id est, cum

occiderimus eum jam nomen ejus non erit in terra nec

, ,

seducet aliquos mortuus-, sed ipsaejus interfectione intelli-

gent homines^ quia hominem sequebantur, quia non erat in
eospes salutis et deserent nomen ejus, et non erit. Mor-
;

tuus cst, et non periit noraen ejus , sed serainatum est

nomen ejus : mortuus est, sed granum fuit, quo mortifi-
cato seges continuo exurgeret ^. Glorificato ergo Domino
' Gen. n, 24, et Ephes. v, 3i. — ' Psal. xl, 6.-3 Mattli. xxi, 38, —
4 Joan. XI, 47-5i- — ^ Psal. xl, 6. — ^ Joan. xii, 25.
216 S. AUGUSTINI EPISCOPI
noslro Jcsii Chrislo, cccpcriinL multomagis mulloque nu-
mcrosius crederc in illum^ et ccepcrunt mcmbra cjus au-
dirc quod caput audie])at. Jam crgo Domino nostro Jesu
Christo incoeloconstituto, ct ipso in noliis in terra labo-
rante, dixcrunt adhuc inimici ejus : u Quando morietur,
)) et Hinc enim persecutiones diabo-
peribitnomenejus. »

lus ki Ecclesia concitavit ad perdendum nomen Christi.

Nisi forte putatis, Iratrcs qnia ilh Paganiquando sncvie- ,

hant in Christianos non hoc sibi dicebant delere nomen

, ,

Christide terra. Ut morereturiterumChristus non in ca-

pitc , sed in corpore suo, occisisuntctMartyres. Admul-
liphcandam Ecclesiam vajuit sanctus sanguis efTLisus se- ,

ininationi accessit ct mors Martyrum, « Pretiosa in con-

)) spectu Domini morsjustorumejus '. )) Multiphcati sunt
magis magisque Christiani , et non est impletum quod
dixerunt inimici : « Quando morietur, et peribit nomen
)) ejus. )) Adhuc et modo dicitur. Sedent Pagani , et com-
putant sibi annos, audiunt fanaticos suos diccntes: Ah-
quando Christiani non erunt (12), et idola illa coh habent,
quemadmodum Adhuc dicunt « Quan-
antea colebantur. :

)) do morietur, et peribit nomen ejus. Bis victi vel )) ,

tertio sapile mortuus est Christus non periit nomcn

: ,

ejus-,mortui sunt Martyres mnltiphcata est magis Eccle- ,

sia crescit per omnes gentes nomen Christi

, qui de :

morte sua et de resurrcctione sua proedixit qui de morti- ,

bus Martyrum suoriim et de corona pia^dixit ipse et de ,

Ecclesia sua futura pr.-cdixit : si verum dixit bis, terlio

mentitus est? Vanum est ergoquodcrcditis contraillum :

mehus estut crcdatis in iUum ut « Jntelhgatissuperegc-

,

)) num et pauperem ^ : Quoniam pauper factus est, cum

» dives esset, ut ipsias, inquit, paupertate vos ditarcmi-
» ni ". » Nunc autcm quia pauper factus est , contemni-
' Psal. cxv, if). — » M. XL, 2. — ^:)Cor. viii, 9.
 ,,
,

ENAllIlATlO IN rSALMLM XL. 217

tur, et dicitur: Homo erat. Quid erat? Mortuus est, cru-.

cifixus est : hominem colitis, in hominem spem habetis

mortuum adoratis. Falleris. Intelhge super egenum et
pauperem, ut elliciaris. Quid est,
illius paupertate dives
Intelhge super pauperem? Ut ipsumChristum
egenum et

egenum et pauperem accipias diccntem in alio Psalmo ,

« Ego autem egenus et pauper sum Dominus curam ha- ,

» Let mei *. Quid est intelligere super egenum et pau-

»

perem? « Quia semetipsum exinanivit formamserviacci- ,

» piens, in simihtudine hominum factus, et habitu in-

» ventus ut apud Patrem etpauper apud
homo -: » dives ,

nos dives in coelo

•,
dives Deus pauper
,
pauper in terra ; ,

homo. Hoc te ergo turbat, quod hominen"' ,xdes, ([uod

carnem intueris quod mortem respicis, quod crucem ir-
,

rides ? hoc te turbat ? Intelhge siiper egenum et pauperem.

Quid esthoc? Intelhge, quiaubi tibiexposita est infirmi-
tas, ibi latet Divinitas. Dives ,
quia sic est : pauper, quia
jam tu sic eras. Sed tamen paupertas ipsius ,
divitioe nostrae

sunt quomodo infirmitas ipsius,

: fortitudo nostra est ;

quomodo stultum ipsius sapientia , noslra est 5

quomodo
mortahtas ipsius immortahtas nostra est ^. Quid sitpau-
,

per, attende : non eum ex ahoruni paupertate metiaris.

Implere venit pauperes ,
qui pauper etfectus est. Propte-
rea aperi sinum fidei : suscipe pauperem , ne pauper re-
maneas.
II. « Beatus qui intelhgit super egenum et pauperem
» in die mala hberabit eura Dominus
» Veniet cnim dies "*.

mala vehs nohs, veniet^ dies judicii aderit, mala dies,

:

si non inteJlexeris super egenum et paupcrem. Quod enim

modo non vis credere, manifestum erit in fme. Sed non

fugies cum fuerit manifestum quia non credis cum cst
, •,

occultum. Invitaris ut quod non vides credas ne cum ,

' Psal. XXXIX, 18. — ' Pliilip. 11,7. — ^ i Cor. i, .jo.

— 't Psnl. xi., :>..
 :

218 S. AUGUSTINI EPISCOPI

videris erubescas. Tntellige ergo super egenum et paupe-
reni : itl est, super Gliristuni : inteliige in eo occultas di-

vitias, quem pauperem vides. In eo sunt enim omnes

ihesauri sapientiae et scientite absconditi *. Hinc enim tc in
die mala liberabit , ex eo quod Deus est ex co autem :

quod homo est , et illud quod in illo humanum erat re-

suscitavit, et in melius convertit , in coelum levavit. Ille
autem qui Deus est, qui unam personamhabere in homine
et cum homine voluit, nec decrescere, nec crescere potuit,
nec mori nec resurgere. Mortuus est ex infirmitate hominis,
caeterum Deus non moritur. Nam quod Verbum Dei non
moritur, ne mireris quando non moritur anima in Mar-
,

lyre. Modo non audieljamus ipsum Dominum dicentem :

<( Nohte timere eos qui corpus occidunt animam autem ,

» non possunt occidere"^. » Ergo morientibus Martyribus

animoe Martyrum mortu.Te non sunt, et moriente Christo

moriturum erat Verbum ? Utique Verbum Dei multo am-
plius est quam anima hominis quia anima hominis facta •,

est a Deo; et si facta est a Deo, per Verbum facta cst

quia omnia per ipsum facta sunt^. Ergo nec moritur Ver-
hum cum non moriatur anima facta per Verbum. Sed
,

quomodo recte dicimus Mortuus est homo etsi anima : ,

ipsius non moriatur sic recte dicimus Mortuus est Chris-

: :

tus, etsi Divinitas ejus non moriatur. Mortuus unde?Quia

egenus et pauper. Non te perstringat mors ipsius et ,

avertat te a contucnda Divinitate. k Beatus qui intelligit

» super egenum et paiiperem. » Respice et pauperes,
egentes, esurientes et sitientes, peregrinantes, nudos ,

aegrotos, in carcere constitutos : intelUge et super talcm

pauperem, quia et si super talem intelligis, super illum
intelligis, qui dixit : « Esurivi, sitivi, nudus, peregrinus,

• Coloss. n, 3. — > Matth. x, 28. — ' Joan. 1, 3.

 ENARRATIO IN PSALMUM XL. 219
» seger, in carcere fui^ » Ita in clie maligna eruet te Do-
,minus.
Et vide beatitudinem tuam. « Dorainus conservet
III.

» eum ^.
» Propheta bene optat homini intelligenti super

egenum et pauperem. Ista optatio promissio est securi :

expectent qui hoc agunt. « Dominus conservet eum , et

» vivifieet eum. » Quid est, « Gonservet eum_, et vivificet
» eum.? »Quo pertinet, «Vivificet eum? » Ad futuram vi-
tam. Yivificatur enim qui mortuus Numquid autem
erat.

potest mortuus intelhgere super egenum et pauperem?

Sed vivificationem nobis illam promittit, de qua dicit
Apostolus « Corpus quidem mortuum est propter pec-
:

» catum, spiritus autem vita cst propter justitiam si :

» autem qui suscitavit Ghristum a mortuis habitat in ,

» vobis, qui suscitavit Christum a mortuis, vivificabit et

» mortaha corpora vestra propter inhabitantem Spiritum
» ejus in vobis^. » Hoec est ergo vivificatio quse promittitur
egenum
intelhgenti super et pauperem. Sed quia dicit

Apostohis ad Timotheum : « Promissionem habens vitae

» proesentis et futurse ^, » ne putarent ilh qui intelhgunt

super pauperem, recipiendos quidem se esse in
egenum et
coekim , et non sperarent nisi quod
sed neghgi in terra •,

futurum est in seternum quod autem ad praesens est pu-

,

tarent Deum non curare in sanctis et fidehbus suis ubi :

dixit quod maxime expectare debemus « Dominus con- :

» servet eum, etvivificet eum: » respexit ad istam vitam:

« Et beatum, inquit, faciat eum in terra. » Erige ergo

ocuJos in hsec promissa christiana fide : non te deserit

Deus in terra, el ahquid promittit in coelo. Multi enim
mah Ghristiani inspectoresephemeridarum, et inquisi-
tores atque observatores temporum et dierum, cum coe-
t
Mattli. XXV, 35. — ' Psal. xl, 3, — 3 Yiom. viii , lo, it. —4 i Tim.
IV, 8.

b
 :

220 S. AUGUSTINI EPISCOPI

porint ihi obiurgari a nobis, vel a (juibusdam bonis me-
lioribusquo Chrislianis, (juarc ista faeiant, respondent :

Haec propter tempus hoc necessaria sunt, Christiani autem

sumus propter vitam .leternam propterea in Christum :

credidimus, ut det nobis vitam ?cternam ; nam vita ista

lemporahs, in qua versamur, ad curam ipsius non pcrtinet.

Relinquitur, ut hoc breviter dicant, ut propter vitam
.Ttornam Dous, et proptcr vitam pr.^^sentem diabolus co-
latur. Kospondet ilhs ipseChristus: a Nonpotestis duobus
» dominis servire ^ » Et ahum cohs propter id (juod
expectas in ccelo, et ahum cohs proptor id quod expcctas
in terra : quanto mehus uiium cohs ,
qui focit ccelum et
terram? Qui curavit ut esset terra imaginem suam neghgit ,

in terra ? Ergo, (cConservet eumDominus, ot vivificet eum,»

intelhgentem supor egenum et pauperom. Insuper quamvis
inaeternum vivificet, <( Beatum faciat eum in terra. »
IV. (( Et non tradat eum in manus inimici ejus'-. » Ini-
micus ille diabolus est. Nemo attcndat inimicum suum
hominem ,
quando audit verba ista. Jam forte de vicino
suo cogitabat , de illo qui cum illo litem in foro habebat,
de illo qui ilh vult nuforn; possossionom, qui illum vult pre-
mere ut vendat ilh domum suam. Nohte ista cogitare sod :

illum inimicum cogitate, de quo dicit Dominus Ini- : ((

» micus homo hoc fecit^ » Ipse estenim qui suggerit ut

propter res torrenas coLitur- quia non potest evertere

nomon christianum inimicus iste vidit enim se victum :

fama et laudibus Chrisli, vidit in eo quod occidit Martyres

Christi, ihos coronatos, et se triumphatum, etcoepit non
posse hoc porsuadoro hominibus, quod nihil sitChristus
et quia vituperando Christum jam di(Uciie deeipit^ lau- ,

dandoChristum, conatur decipere. Antea quid dicebat?

Quem cohtis? Judreum mortuum, crucifixum^ nullius
> Matth. VI, 2:}. — " Psal. xi,, 3. — ^ Mattli. xm, 28.
 EJvAr.nATio iN psALiMum xl. 221
momenti hominem, qni non poluit a semortem depellere.
I
Ubi in nomine ejus vidit currere genus humanum, vidit
quia in nomine crucifixi templa subvertuntur, idola fran-
guntur, sacrificia extinguuntur : et hsec orania praedicta
in Prophetis attenduntur ab hominibus, admiratione stu-
pentibus, et claudentibusjam cor adversus vituperationem
Christi 5 induit se laudibus Christi , et coepit a fide aho
modo deterrere. Magna lex est christiana, potens illa lex,

divina, ineffabihs : sed quis illam implet? In nomine Sal-

vatoris nostri conculcate leonem et draconem'. Aperte
I
reprehendendo fremelDat leo, astute laudando insidiatur
draco. Veniant ad fidem qui dubitabant : non dicant :

Quis hoc implet? Si de viribus suis pra?sumunt non im-

,

plebunt. Praesumendo de gratia Dei crcdant, praesumendo

veniant, adjuvandi yeniant, non judicandi. Yivunt omnes
fideles in nomine Christi ,
quisque pro gradu suo implens
pr.Tcepta Christi , sive conjuges , sive coelibes et virgines,
vivunl quantum. donat Dominus eis vivere 5 neque de suis

I
viribus prsesumunt, sed noverunt se in illo debere gloriari.

I
« Quid enim habes ,
quod non accepisti ? Si autem acce-
I
)) pisti, quid gloriaris quasinon acceperis'^? « NoH dicere
mihi : Quis illud implet? Ille in me implet, qui venit dives
ad pauperem : pauper quidem ad pauperem^ sed plenus
ad inanem. Haec cogitans ,
quia intelhgit super egenum ct
pauperem , et non aspernatur paupertatem Christi , in-
telhgit divitias Christi , fit beatus in terra et non traditur;

in manus inimici sui, volentis ei persuadere, ut Deus co-

latur propter coelestia , diabolus colatur propter terrena.
« Non tradat eum
mamr; inimici in ejus. »

V. « Dominus opem fe at ilh^. » Sed ubi? Forte in

coelo , forte in vita aeterna , iit reslet colendum diabolum
propter inopiam terrenara ,
propter necessitates hujus vi-
• Pfal. xc, i3. — 2 I Cor. iv, 7.-3 psal. xi, 4-
222 s. augustjlm episcopi
t:c ? Al)sit. Promissloncm hal)cs vilre pr.Tsentis et fiiturne^

Ilk' ad tc venit in tcrram ,

per (|ucm raclum cst coclum
et terra. Denique atlenclc ([iiitl dicat : « Dominus opcm
» ferat illi superlcclum doloris cjus. » Lcctus doloris in-
firmitas est carnis. Ne dicas : Non possum tcnere, et por-
tare , et frenare carnem Do- meam : adjuvaris ut possis.
minus opem fcrat tibi super lcctum doloris tui. Portabat
te lectus non tu portabas lcctum^ sed paralyticus intus
,

eras adest qui dicat tibi « ToUe grabatum tuum, ct vade

: :

» in domum tuam^. Dominus opem ferat illi super lectum

» doloris ejus. » Et ad ipsum Dominum convertit se, tan-

quam qu^reretur Quare ergo cum opem ferat nobis Dcus,

:

tanta mala patimur in ista vita, tanta scandala, tantos

labores, tantam inquictudinem carnis et sfcculi? Gonvcrtit

se ad Deum,et tam^uam consilium medicina^ cjus nobis

exponens, « Totum stratum cjus , inquit, vertisti in in-
» firmitate ejus. » Quidest, « Totum stratum ejus vertisti
» in infirmitate ejus? » Per stratum intclligitur aliquid
tcrrenum. Omnis aniijia inlirma in hac vita qu;erit sibi

aliquid terrenum ulji rcquicscat ;

quoniam intentionem
laboris et mentiscxtcntaiinDeum dillicile potest pcrpetuo
tolcrare : ahtpiid sibi in tcrra conquiritubi requicscat, et
cpiodam modo pausatione quadam rccumbat, vcluti sunt
istaquae dihgunt et innocentes. Neque enim de cupidita-
tibus malorum nunc lot{uendum est, quia multi actphes-
cunt in theatris mulli acquiescunt in circo , in amphi-
,

theatro , multi acquiescunt in alca , multi in luxuria

popinarum, multi in libidine adulteriorum multi in ,

violentiis rapinarum , multi in dolo et insidiis fraudium :

acquiescunt in his omnibus homines. Quid est, ac({uies-

cunt ? Dclcctantur illic. Sed rcmoveamus haec omnia ,

ad innocentem hominem veniamus acquiescit in domo :

I
i Tiin. IV, 8. — 'Maic. n, n.
 ,

EHARRATIO 1N PSALMfM XL. 223

sua, in familia sua, iu conjuge, in filiis, in paupertate
in pr.Tediolo suo , in novella manibus suis consita , in
sedificio aliquo suo studio fabricato : acquiescunt inno-
centes in his. Sed tamen Deus volens nos araorem noh
habere nisi vitae seternse , et istis velut innocentibus de-
lectationibus miscet amaritudines j ut et in his patiamur
tribulationes , et universum stratum nostrum vertit in in-
fnmitate nostra. « Universum stratum ejus vertisti in in-
)) firmitate ejus. » Non ergo conqueratur, quando in his
quae innocenter habet, patitur ahquas tribuLitioncs. Do-
cetur amare meHora per amaritudinem inferiorum : np
viator tendens ad patriam stabulum amet pro domo
, sua.
« Universum stratum ejus vertisti in infumitate ejus. »
VI. Sed quare ista ? ((Quiaflageilatomnem filium quem
)) recipit^ » Quare ista? Quia peccanti homini dictum
est : (( In labore vultus tui edes panem tuum"^. » Ergo
quia correptiones istas , in quibus universum stratum nos-
trum vertitur in infirmitate nostra, agnoscere debet homo
propter peccata se pati : convertat se, et dicat quod se-
quitur :Domine, miserere mei, sana animam
cc Ego dixi:
» meam quoniara peccavi tibi^. » ODoraine, in tribu-
,

lationibus me exerce flagellandum judicas omnem fdium

:

quera recepturus es ,
qui nec Unico pepercisti. Ille qui-
dem sine peccato flagellatus est : ego autem dico : (c Mise-
» rere mei , sana animam raeara, quoniara peccavi tibi. »
Si secatus est quiputredinem non habebat si medicina ,

ipsa nostra ignem raedicinalem non respuit impatienter 5

ferre debemus uientem medicum et secantem, id est,

omnibus tribulationibus nos exercentera, et a peccato
sanantera? Plane coraraittaraus nos medici manui non :

enim errat, ut sanum pro putri secet novit quod inspicit, :

novit vitium, quia ipse fecit naturam quid ipse condidit, j

' liebr. xu, 6, — ' Gen. iii, 19. — 3 psal. xl, 5.

224 S. AUGLSTINI EPISCOPI
dc nostra cupiditalc accessit, disccniit. Scit se sano
([iiicl

homini prscceptum dcdisse, ne Janguorem inciirrerct :

dixisse in paradiso Hoc manduca, et lioc noli ^. Non aii- :

divit saniis medici pr.Tceptum , ut non caderet-, audiat vcl

a?grotus, ut surgat. «Ego dixi : Domine, miserere mei,
)) sana animam meam
quoniam peccavi tibi. » In factis ,

meis in peccatis meis non accuso fortunam non dico

, , :

Hoc milii fccit fatum non dico Adulterum me fecitVe- •, :

nus, et latroncm mc fecit Mars, et avarum me fecit Sa-

turnus. « Ego dixi Dominc, miserere mei sana animam : ,

)) mcam, cjuoniam peccavi til)i.)) NumcjuidhocChristus?

numc[uid hoc caput iliud nostrum sinc peccato ? num-
c[uid illc qui ea c[Ucie non rapuit cxolvebat^V numquid illc
sohis in mortuis hber^? Liber enim in mortuis, cjuia sine
pcccato : quia omnis qui facit pcccatum , servus cst [^ec-
cati Numquid ergo i[ise? Imo i[5seex membris suis, c[uia
*.

vox membrorum ipsius vox ipsms c[uiaet vox capitis nos- ;

tri enim eramus, quando dixit «Tris-

vox nostra. In illo :

))tis est anima mea usc[ue ad mortcm^. » Non cnim ti-

mebat mori, qui venerat mori aut recusabat mori qui 5 ,

potestatem habebat animam suam ponendi, etpotestatem

habebat iterum sumendi eam'' sed loquebantur membra :

in capite , et loc|uebalur caput pro niembris. In ilio ergo

vocem nostram invenimus « Sana animam meam, quo- :

)) niam peccavi tibi. In illo enim eramus, cum dixit )) ;

« Deus meus Deus meus, utc[uidmc dcrehquisti"? » In

,

ipso eniin Psalmo ubi in capite hic versus est, consequen-

ter dicitur « Yerba delictorum meorum^. » Quorum de-
:

lictorum in illo , nisi c[uia vctus homo nostcr simui cruci-

fixus est cum illo , ut evacuaretur corpus peccati, et ultra

' Gen. II, 16, 17. — 2 Psal. i.xviii, 5. — ^ Iil. lxxxvii, G. — 4 .loaii. viii,

34. — 5 Malth, XXVI, 38. — C Joan. x, 18. — 7 Mallli. xxvu, 4G.— srsal.
XXI , 2.
 ENARRATIO IIV PSALMIJM XL. 225
11011 serviamus peccato ' ? Ad illum et iii illo dicamus ;

« Ego dixi, Domiiie, miserere mei, saiia animam meam,

» quoniam peccavi tibi. »
VII. « Inimici mei dixerunt mala mihi : Quando mo-
)) rietur et peribit nomen ejus*^. » Jam ista diximus, et
hinc ccjepimus; et ut alia dicamus , non opus est iterare,

cjuod tam recenti sermone impressum est auribus et cor-

dibus vestris.
VIII. « Et ingrediebantur ut viderent^. » Qaod pas-
sus est Christus ,
patitur et Ecclesia, c|uod passuni est ca-
put ,
patiuntur et menibra. Numc{uid enim servus est ma-
jor domino suo, aut discipulus super magistrum? « Si me,
» int.|uit, persccuti sunt, et vos persecjuentur. Si patrem-
» famihas Beelzebub vocaverunt , cjuanto magis domesti-
» cos ejus^? Ingrediebantur ut viderent. » Judas ille ad
caput nostrum erat^ ad caput nostrum ingrediebatur ut
videret, id est, ut explorarct non ut haberet quod cre- :

deret, sed ut inveniret quod proderet. Ecce ingrediebalur

ille ut videret, et hoc exemplum in capite nostro propo-

situm est. Quid illa mcmbra post assumptionem capitis

nostri? Nonne dicit apostolus Paulus : « Propter subintro-
» ductos falsos fratres qui subintroierunt proscultare li-

» bertatem nostram^? ingrediebantur ut' » Ergo ct isti

viderent. Suntenim hyprocritse, simulatores mali adjun-

genles se ficta charitate, captantes omnes motus, omnia
verba sanctorum , in omnibus Iac[ueos inquirentes. Et
quid iUis fit? Videte quid sec|uitur :« Vana locutum est

» cor eoruni : » id est, loquuntur quasi ficta dilectione^

vanum est cjuod locpiuntur, verum non est, solidum non

est. Et c|uia captant unde inveniant accusationem cpid ,

ait? « Gongregaverunt iniquitatem sibi. » Parantes enim

> Rom. VI, 6. — » Psal. xl , G. — ^ IbiJ. 8.-4 Malth. \, 24, et Joan.

XV, 20. — s Gal. II, 4-

cxv. 15
226 S. AUGUSTIJVI EPISCOPI

calumniasiiiimici, quasi magni sibi videntur, quia habcnt

([uodaccuscnt. « Sibi congrcgavcrunt ini([uilatcm. Sibi,»
in(|uil, non mihi. Quomodo Judas sibi non Ghristo sic , ,

ct simulatores Ecclcsins sibi non nobis c[uia de illis et , :

alibi dicitur : «Et mcntita cst iniquitas sibi'. Congrcga-

» vcrunt ini([uitatem sibi. » Et ({uia inlraverunt ut vidc-
rent, (( Egrediebantur foras, ct loqucbantur. » llle qui
intravit ut vidcret , egrcdiebatur Ibras et loquebatur. Uti-
nam intus csset ct vcra loqueretur! non exiret foras iibi
falsa lo(|uitur. Traditor cst ct pcrsecutor est, egressus fo-

ras lo([uitur. Si ad membra Christi pertines, veni intro,

haere capiti. Tolera zizania , si triticum cs-, tolera paleam,
sifrumentum es'^^ tolcra pisces malos intrarctia, si piscis
bonuses. Quare ante tempus ventilationis avolasti? Quarc
ante tempus messis etiam frumenta eradicasti tecum?
Quarc antcquam adlittus vcnires, retia disrupisti.^ ((Egre-
» dicbantur foras , et loquebantur. «
IX. (( me susurrabant omnes ini-
In idipsum adversum
)) mici mci^.Adversum me omnes in idipsum quanto
)> :

melius mccum in idipsum? Quid est, « Adversum rae in

)>idi|:)sum? Uno coiisilio, una conspiratione.Christus ergo
))

lo({uitur eis Consentitis adversum me, conscntite mihi;

:

quid adversumme.? quare non mecum? Idipsum si semper

haberctis, nonvosinschismata dividcretis. Apostolusenirri

dicit : (( Obsecro vos, fralrcs, ut idipsum dicatis omries, et

» non sint in vol^is schismata ^. In idipsum advcrsusmc su-

)) surrabant omncs inimici mci : advcrsum me cogitabant
» mala mihi. » Sibi potius, quia congregaverunt iniquitatera
sibi ; sedidco mihi,([uiacx animosuo [lendcndi sunt. Non.

enim quia nihil faccre potucrunt , nihil facere volucrunt.

Namct diabolus Christum extingucre concu[iivit, ct Judas

Christum occidere voluit : occiso autem Christoet resur-
«
Psal. XXV), 12. — ' Maltl). xui, 3o. — ^ Psal. xl, 8. — 4 i Cor. i , lo. i
 ;

EJVARRATIO IJV PSALMUM XL. 227

gente nos vivlficati suraus : dialjolo tamen et Judse mer-
ces malte voluntatis rcdditur^ non nostrae salutis. Namut
noveritis ex animo quemque pendendum ad retributionem
vel praemii vel poenae, invenimus homines bonum dixisse
cuidam, et tale bonum quale nos optamus et tamen ma-
,

ledicos appellatGs. Quando a caeco iJlo quondam jam ,

il-

lurainato et corpore et corde, convincebantur Judasi,

videntes corpore , cseci corde 5 ait illis idem jam videns:
« Nuraquid et vos discipuli ejus vultis esse? Et ilii, in-
)) quit Evangelium maledixerunt ei dicentes Tu sis, :

)) discipulus ejus^ » Hoc nobis omnibus eveniat, quod

illi maledicendo dixerunt. Maledictio ista appellata est ex
raalevolo errore dicentiura, non ex aliquomalo verborum
quo animo non quid dixerint attendit, qui eos
dixerint
maledixisse narravit. « Adversum me cogitabant mala
» mihi. Et quse malaChristo, quae raala Martyribus ? Om-
))

nia in bonura vertit Deus.

X. « Verbura iniquum disposuerunt adversus me *. »
Quale verbum iniquura ? Ipsum caput attende : « Occida-
» mus eum, et nostra erit haereditas^. » Stulti, quomodo
vestra erit hf^ereditas? quia occidistis eum? Ecce et occi-
distis eum , et vestra non erit hnereditas. « Nuraquid qui
» dorrait non adjiciet ut resurgat? » Quando vos exul-
tastis occidisse eum , ille dormivit : dicit enira et in alio
Psalmo: Ego dorraivi. » IIU saevierunt, etoccidere volue-
«

runt « Ego dorraivi. » Nam si noluissem, necdormissem.

:

« Ego dormivi quia potestatem habeo ponendi animam

:

» meam et potestatem habeo iterum sumendi eam *.

,

»Egodormivi et somnura coepi etexurrexi^. » Soeviant ,

ergo Judaei , terra tradatur in raanus impii'' , caro^per-

mittatur manibus persequcntium, suspendant in hgno,

' Joan. IX, 27, 2S. — - Psal. xl, q. — 3 Maltli. \xi, 38. —4 Joaii. x, i8.
— 5 Psal. 111, 6. — c job. IX, i!^.

15.
 :

228 S. AUGUSTIJVI EPfSCOl'1

clavis IransfigaiU. lancoa peifodiant : « Nuni([Liid ([uL

» dormil non adjicietuL rcsurgat? » l]l([uiddornnvitVQuia
Adam lorma erat iiituri* : » ct Adam dormivit, ([uando
dc lalcrc cjus Eva facta est^ » Adam in figura Chrisli,

Eva in figura Ecclesiae unde est ^[^[lellata mater vivorum. :

Quando fabricata est Eva? Dum dormiretAdam. Quando

dclatere Christi sacramenta Ecclesiae [DrofluxeiuntPCum
dormiret in crucc. u Numquid qui dormit non adjiciet ut
)) resurgat? »
XI. Et unde dormivit?Ex illo qui ingressus est ut
videret , et congregavit iniquitatem sibi. (( Etenim homo
» pacis mccc, in quem speravi, qui edcbat [lancs mcos,
» am[)liavitsu[Dermecalcancum^.»Erexitsup(2r me [ledem :

conculcare me voluit. Quis est istc homo [lacis i[5sius? Ju-

das. Et in illum Christus speravit, quia dixit Iii ([ucm , ((

(c s[5cravi? » Nonne illum ab initio noverat? nonne ante-

quam iiasceretur futurum sciebat? nonne omnibus Disci-
pulis suis dixerat Ego vos duodecim elegi et unus cx
: (c ,

» vobis diabolus cst ^? » Quomodo crgo in illum speravit,

nisi quia in membris suis ipse est, et c[uod multi iidelcs
de Juda s[3eravcrunt hoc in se transfiguravit Dominus? ,

Quando enim videbant Judam multi qui crcdiderant in

Christum, ambulare inter duodccim Discipulos, sperabant
ui illum ali{[ui •, ([uia talis erat, cjuales et ca3teri : Chris-
tus autem c[uiain membrissuis erathoc spcranlibus,([uo-
modo in illis est esurientibus ct siticntibus ([uomodo dixit; ;

(( Esurivi, » sic dixit (( Speravi. » Proinde sisic illi dicamus:

Domine, ([uando spcrasti? quomodo illi dictumest, Domine,
([uando esuristi? ([uomodo nobis ibi dixit, (( Cum uni ex
» minimis incis fccistis, mihi fccistis'' ; » sic potcst dicere
(( Cum unus ex minimismeis s[icravit, ego s[KTavi. » In
' Rom. V, i4. — - tJi^"- II, 21. — 3 P.Htl \L, lo. — 4 Joaii. \i^ 71. —
5 MaUli. XXV I, 3; ut ^o.
 ,•

ENAHKATIO IN PSALMIM XL. 229

quem speravi ? « Homo pacis meae in quem speravi qui, ,

» edebat panes meos. » Quomodo ipsum ostendit in pas-

sione, de istis verbis prophetiac? Per buccellam iJlum de-
signavit \ ut appareret de illo dictum, « Qui edebatpanes
)) meos. )) Rursusquandovenit uttradereteum, osculumilli
dedif^ , ut appareret de illo dictum, « Homo pacis meae.))

XII. « Tu autem, Domine, miserere mei^))Hoc extbrma

servi , hoc ex forma inopis et pauperis. « Beatus enim qui
)) intelhgit super egenum et pauperem''. Miserere mei,
)) et resuscita me, et reddam iliis. » Videte quando dictum
est, jam factum est. Occiderunt enim Christum Judaei ne
perderent locum* : ilio occiso perdiderunt locum-, era-
dicati a regno, dispersi sunt. Suscitatus reddidit illis tri-

bulationem : reddidit ad admonitionem , nondum ad

damnationem. Civitas enim illa in qua fremuit populus ,

tanquam leo rapiens et rugiens, exclamans « Crucifige :

)> crucifige ^'

, )> eradicatisinde Judaeis, Christianos habet,
a Judaeo nullo inhabitatur. Plantata estibi EcclesiaChristi,
unde eradicatae sunt spinse synagogae. Proinde vere ignis
eorum exarsit sicut in spinis^ Dominus autem tanquam
, :

lignum viride erat. Hoc ipse ait, quando plangebant quae-

dam mulieres veluti moriturum Christum, « Nolite flere
» super me , sed super vos ipsas flete , et super filios ves-
» tros^ : » ex hoc prsedicens , « Suscita me, et reddam
» iflis. Si enim in viridi ligno haec faciunt in arido quid
,

» fiet^? » Quando possit viride lignum consumi ab igne

spinarum? « Exarserunt enim velut ignis in spinis'^. )>

Ignis spinas consumit cuicumque viridi ligno adhibe- : et

tur diflicile accenditur humor enim ligni resistit flammae

, -,

lentae et marcidse tamen idoneae ad consumendas spinas. ,

' Joan. xni, 26. — » MaUh. xxvi, 49> et Marc. xiv, 45. — 3 psal. xl, ii.
— 4 Ibid. 2. — * Joan. x\ , 48. — ^ Luc. xsiii, 21, et Joan. xix, G. —
7 Psal. cxvii, 12. — 8 Luc. XXIII, 21. — 9l])i(13i. — '» Psal. cxvii, 12.
230 S. ALGUSTI^l EPISCOPI
« Et Ne forte sane, fratres,
siiscila iiie, ct rccldani illis. »

miniis potcntcm Filium, quamPalrcm putetis, exeocjuia

dixit: Suscitame, » quod ipse se suscitare non possit.
(c

Hoc enim quodmoripotcrat id est, caro mor»

suscitavit :

tua est , cst. Ne tamcn putetis

caro suscitata quia Deus ,

Pater Christi potuit suscitare Christum id est, carnem ,

Filii sui 5 et ipse Christus , cum Yerbum sit Dei aequale

Patri non poterat carnem suam suscitare
, audite ex :

Evangclio, « Solvite templum hoc, et intriduo suscitabo

>ri]hid. » Hoc autem Evangehsta, neetiam inde duliitare-

mus, « Dicebat, inquit, de templocorporis sui^ Et resus-

» cita me et reddam illis. »
,

XIII. « In hoc cognovi quoniam voluistime, quoniam

» non gaudebit inimicus meus super me*. » Quia gavisi

sunt Judaei, quando viderunt Ghristum crucifixum; im-

plesse se arbitrati sunt voluntatem nocendi •, etVectum
fruclum saevitioe suae viderunt Christum in crucependen-
tem: agitaverunt caput « Si Fihus Dei est descendat , ,

» de cruce^. » Non descendebat qui poterat non poten- •,

tiam demonstrabat , sed patientiam docebat. Si enim hsec

ilhs dicentibus de cruce descenderet, quasi insultantibus
cessisse videretur , et victus opprobria tolerare non po-
tuissecrederetur : magis mansit in cruce ilhs insultantibus,

fixus ilhs nutantibus. Ideo enim et caput agitabant, quia

vero capili non inhrercbant. Docuit nos plane ille patien-
tiam. Nam quod cst forlius facit, qui nohiit facere quod
Judaei provocabant. enim potentius de sepulcro
Multo est

surgere, quani de cruce descenderc. « Quoniam non gau-

» debit inimicus meus super me. » Gavisisunt ergo tunc :

resurrexit Christns glorificatus cst Ghristus. Vident modo

,

in nomine ipsius converti genus humanum modo insul- ,

tent modo caput agitent

, imo jam caput figant aut si : ,

' Joan. u, 19 et 21. - - » Psal. xl, 12. — * Maltl». xxvii, 39,40.

 ,

enarrAtio in psalmt:m xl. 231

agitant caput, stupendo et mirando agitent. Modo enim
dicunt : Numquid forte iJle est quem dixerunt Moyses et
Prophetse ? De illo enim dixerunt « Sicut ovis ad immo- ,

)) landum ductus est, et sicut agnus coram tondente se sine

)) voce sic non aperuit os suum vulneribus ejus sanati
, :

» sumus^ Yidemus enim quia crucifixus iste ducit post

))
,

se humanum
genus 5 et sine causa dixerunt patres nostri
« Occidamus eum , ne saeculum post illum pergaf*. »

Forte non post eum pergeret, si non esset occisus. « In

)) hoc cognoviquoniamvoluistime, quoniam non gaudebit
)) inimicus meus super me. »
XIV. «Me autera propter innocen tiam meam suscepisti^ . ))

Vere innocentiam integritatem sine peccato, redditionem

:

sine debito, flagellum sine merito. « Propler innocentiam

» meam suscepisti rae , et confirmasli me in conspectu tuo
» in aeternum *. » Gonfirmasti me in oeternum, infirmasti
ad tempus : confirmasti in conspectu tuo^ infirmasti in
conspectu hominum. Quid ergo? Laudes illi, gloria iih.
« Benedictus Dominus Deus Israel ^ » Ille est enim Deus
Israel Deus noster, Deus Jacob, Deus minoris filii, Deus
,

minoris popuh. Nemo dicat De Judseis hoc dixit, non :

sum ego Israel. Magis Judaei non sunt Israel. Major enim
fihus ipse estmajorpopuhis reprobatus minor, popukis
, :

dilectus. « Major serviet minori'', » modo impletum est :

raodo , fratres , nobis serviunt Juda?i , tanquam capsarii

nostri sunt , studontilms nobis codices portant. Audite in
in quo nobis Judaei serviunt etnon sine causa. Cain ille ,

frater major qui occidit minorem fratrem, accipitsignum

,

ne occideretur^ id est, ut maneat ipse popuhis. Apud

,

illos sunt Prophetse, et Lex, in qua Lege et in quibus

Prophetis Christus praedicatus est. Quando agimus cum

' Isai Liii, 5 et 7. — ' Joan. xn, 19. — ^ Psa!. xl, i3. — 4 Ibid. —
' Il)id. i4- — ^ Gen. xxv, 23. — 7 Id. iv, i5.
232 S. ALGUSTINI EPISCOPI
paganis , ct ostendimus hoc evcnire modo in Ecclesia
Christi, quod ante praedictum est de nomine Christi, de
capite et corpore Christi, ne putent nos finxisseillasprap-
dictiones, et ex his rcbus qure accidcrunt, quasi futurae
cssent , nos conscripsissc ,
proferimus codiccs Judiicorum.
Nempe Judaei inimici noslri sunt, de chartis inimici con-
vincitur advcrsarius. Omnia ergo Dominus distribuit,
omnia pro salutc nostra ordinavit. Prredixit ante nos,
implevit hoc tempore nostro, et quae nondum implevit,
impleturus est. Itaque tenemus rcdditorem , ut credamus
dcbitorcm : quia ct illa qux nondum dedit, dal^it; sicut
ea quce nondum dederat, dedit. Si quis probare vult ubi
sint scripla, legat Moysen et Prophetas. Si aliquis pcrstre-
pit inimicus, et dicit Vos vobis prophetias finxistis prof e-
: :

ranturcodices Judaeorum, quia major serviet minori. Ibi

legantista praedicta, quce raodo videmus impleta et dica- :

mus omnes : a Benedictus Dominus Deus Isracl , a sseculo

)) ct in Sccculum : et dicct omnis populus, Fiat , fiat'. ))

ENARRATJO
IN PSALMUM XLI.

Scrmo ad plebem.

Olim cst utdesidcratanimanostra in verho Dei gaudcrc

vobiscum-, ctiu illo vos salutare , qui est nostrum adju-
torium ct salularc. Quod Ergo Dominus dat, auditc per
nos , ct in illo cxultate nobiscum in scrmone cjus ct in
veritate ct in charitatc ejus. Psalmum enim suscepimus,
' Psnl. %\.,i\. — - Vidc I). Giii!!on , tom. xxi, pag. /J78-48.3.
 ,

enarratio in psalmum xli, 233

de qiio loquendiim congruum desiderio vestro.
est vobis,
Cfcpit enim ipse Psalmus a sancto quodam desiderio et ,

ait qui sic cantat « Quemadraodam desiderat cervus ad

:

))fontesaquarum, ita desiderat anima mea ad te, Deus^))

Quis ergo est qui hcc dicit? Si volumus, nos sumus. Et
quid quaeras extra quisnam sit, cum in tua potestate sit

essequod quseris? Tamen non unus homo est, sed unum

corpus est corpus autem Christi Ecclesia est^. Nec orani-
:

bus qui intrant Ecclesiam , invenitur tale desiderium :

sed tamen quicumque suavitatem Domini gustaverunt , et

quod eis sapit agnoscunt in Cantico , non putent se solos

esse, sed taba semina sparsa credant in agro dorainico,

toto orbe terrarum , et cujusdam unitatis christianre

esse vocem hanc : « Quemadmodura desiderat cervus

)) ad fontes aquarura , sic desiderat aniraa mea ad te ,

)) Deus. Et quidem non male inteljigitur vox esseeo-

)>

rum ,
qui cum sint catechumeni, ad gratiam sancli la-
vacri feslinant. Unde et solemniter cantatur hic Psal-

mus , ut ita desiderent fontem remissionis peccatorum

« Quemadraodura desiderat cervus ad fontes aquarum.))Sit
hoc, habeatque locum intellectus iste in Ecclesia et vc-
racem ct solemnera. Veruratamen, fratres, videtur raihi
etiam in baptismate fidehbus nondum esse satiatum tale
desiderium : sed fortassis , si norunt u])i peregrinenlur,
et quo transeundum sit etiara ardentius inflamraantur.
eis ,

II. Denique titulus ejusest, « Infmem, ininteilectum,

)> fihis Core, Psahnus^. Fihos Core inveniraus et ia ))

ahis Psalraorum tituhs "*

, et jara tractasse nos meminiraus,
et locutos esse quid sibi hoc nomen ita tamen nunc
velit :

commemorandus estiste titulus, ut non nobis quasi prce-

judicet quodjam dixiraus, ut deinceps non dicaraus non ;

cnim ubicuraque dixiraus , oranes aifuerunt. Core aliquis

' Psal. xLi, 2. — » Cdoss. 1, 24. — ^ Pf=al. xli^ i, — 4 Id. xliii-iltiii.
 ,

234 S. AUGUSTINI EPISCOPI

homo fiierit , sicutfiiit, habueritque fihos qui appellaren-
tur fiUi Core ' : nos tamen arcanum sacramenti scrutemur,
iitnomenhoc mysterium, quo gravidum est, pariat. Magni
enim sacramenti res est, ut Christiani appellentur fihi
Core. Unde fihi Core? fdii sponsi , fiiii Christi. Dicti sunt
enim Ghristiani, fihisponsi^ Quare crgo Core Christus?
Quia Core interpretaturCalvaria. Multo remotius est hoc.
Quaerebam quare Core Christus intentius qurero quare :
,

Christus ad Calvariam pertinere videatur. Nonne jam oc-

currit in loco Calvariae crucifixus^? Occurrit omnino.
Ergo fdiisponsi, fdii passionis iUius, fdiiredempti sanguine
ilhus crucis ilhus, portantes in fronte quod inimici in
Calvariae loco fixerunt, apellantur fihi Core : iUis cantatur
iste Psalmus in inteUectum. InteUectu itaque excitemur;
et si nobis cantatur , inteUigamus. Quid inteUecturi su-
mus ? In quem inteUectum Psalmus iste cantatur ? Audeo
dicere : « InvisibiUa enim ejus a creatura mundi per ea quae
)) factasunt inteUecta conspiciuntur^.xEiafratres, avidita-
tem meamcapite, desiderium hoc mecum communicate :

simul amemus simul , in hac siti exardescamus simul ad ,

fontem inteUigendi curramus. Desideremus ergo velut

cervus fontem , excepto iUo fonte quem propter remissio-
nem peccatorum desiderant baptizandi , et jam baptizati
desideremus iUum fontem_, de quo Scriptura aha dicit,
« Quoniam apud te est fons vitae. Ipse enim fons et lu- •»

men est « Quoniam in lumine tuo videbimus kimen^ »

,

Si et fons est_, et lumen est, merito et inteUectus est,

quia et satiat animam avidam sciendi et omnis qui intel- ;

ligit luce quadam non corporah non carnah non ex-

, , ,

teriore , sed interiore, iUustratur. Est ergo, fratres

quoedam lux intus, quam non haljcnt qui non inteUi-

' Num. xxvj, II. — ' Matth. ix , i.5. — * M. xtTn ,

33. —* Rom.
I, ao. —•
* Psal. x^xv, lo.
 ,,

ENARRATIO IN PSALMUM XLI. 235

gunt. Unde jam eos qui desiderant bunc fontem vilae, et

inde aliquid carpunt , aloquitur Apostolus obsecrans

et dicit : « Ut jam non ambuletis sicut et gentes ambu-
» lant in vanitate mentis suse, obscurati intelbgentia,
» alienati a vita Dei perignorantiam, quoe est iniUis, prop-
» ter cgecitatem cordis ipsorum^«Si ergoilli obscurati sunt

intelligentia , id est ,
quia non intelligunt , obscurantur :

ergo qui intelligunt illuminantur. Curre ad Ibntes, desi-

dera aquarum fbntes. Apud Deum est fons vitae et insic-

cabilis fons : in ilUus luce lumen inobscurabile. Lumen

hoc desidera quemdam ,
fontem ,
quoddam lumen quale
non norunt oculi tui cui lumini videndo oculus ; interior

prseparatur, cui fonti hauriendo sitis interior inardescit.

Curre ad fontem desidera fontem sed noh utcumque

, ;

noh ut qualecumque animal currere-, ut cervus curre.

Quid est ut cervus ? Non sit tarditas in currendo, impigre
,

curre , impigre desidera fontem. Invenimus enim insigne

velocitatis in cervo.
III. Sed forte non hoc Scriptura solum nos in cervo
considerare voluit, sed et ahud. Audi quid ahud est in
cervo. Serpentes necat, etpostserpentiuminteremptionem
majori siti inardescit, peremptis serpentibus ad fontes
acrius currit. Serpentes vitia tua suntconsume serpentes :

iniquitatis tunc amphus desiderabis fontem veritatis.

,

Avaritia forte in te tenebrosum ahquid sibilat, et sibilat

adversus verbum Dei, sibilat adversus prseceptum Dei et :

quia tibi dicitur Contemne ahquid, ne facias iniquita-

:

tem si mavis facere iniquitatem quam aliquod commo-

:
,

dum temporale contemnere , morderi ehgis a serpente

quam perimere serpentem. Cum ergo adhuc faveas vitio
tuo, cupiditati tuae, avaritioe tuae, serpenti tuo, quando
in te invenio tale desiderium, quo curras ad fontem aqua-
'
Epl.es, ty, 17, 18.
236 S. AUGUSTINI EPISCOPI
riim? Quando concupiscis fontcm sapicnlirc, cum adluic
lal)orcs in vcncno malili.ne? Interfice in tc quidquid con-
trarium est veritati tanquam vacare a
: et cum tc vidcris

cupiditatibus perversis, noli remanere quasi non sit quod

desidercs. Kstenim alitpiid, quo te toUas; si jam cgisti in
tc, ut non sitimpcditor contra te. Dicturus cnim cs fortc
jam mihi si cervus cs Deus novit, non me jam avarum
, : ,

non me jam cujusquam rem concupiscere, non adulterii

cupiditate flagrarc non cujuscjuam odio invidiaquc ta-
,

besccre, et cnetera hujusmodi^ dicturus cs : Non hal)eo

hoec : et quaeris forte unde delectcris. Dcsidera undc dc-
lccteris; desidera ad fontcs aquarum : habet Dcus unde
te reficiat, ct impleat vcnientem ad sc, et siticntcm post
interemplionem serpentium tanquam velocem cervum. ,

IV. Est aliud f[uod animadvertas in cervo. Traduntur

cervi , ct a quibusdam ctiam visi sunt •, non cnim de ilhs

tale aliquid scriberetur, nisi antea videretur : dicuntur

crgo cervi vel ([uando In agmine suo ambulant, vcl quando
natando alias terrarum [)artes petunt, oncra capitumsuo-
rum super se invicem ponere, ita ut unus prreccdat, ct
sequantur qui supra eum capita [lonant , et supra illos alii

consequentes , ct dcindc alii, doncc agmcn finiatur : illc

autem unus qui pondus capitis in [^rimatu portabat, fali-

gatus redit ad posteriora , ut ahus ei succedat ,

qui jiortct
quod ille [lortabat, atque ille fatigationem suam recrcet
posito capite , sicut ct c.rtcri ponebant ita vicissim por-
:

tando quod grave cst, ct viam peragunt, et invicem se

non deserunt. Nonne quosdam cervos ailoquitur Aposto-
)) lus , dicens : « Tnviccm oncra vestra portate, et sic ad-
)) implebitis legem Ghristi *? )>

V. Tahs ergo cervusinfide constitutus, nondumvidcns

quod crcdit, cu[Mens intelligere quod dihgit, [oatitur ct
' Gal. VI, 2.
 EKARUATIO IN rsALMUM XLI. 237
conlrarios noiicervos, obscuratos intelligentia,in tcnebris .

interioribus constilutos, vitiorum cupiditate csecatos-, in-

super insultantes et dicentes bomini credenti, et quod
credit non ostendenti : « Ubi est Deus tuus^ ? » Quid ergo
iste cervus fecerit contra bsec verba, audiamus, ut et ipsi,

si possumus, faciamus. Primo expressit sitim suam :

<( Quemadmodum , inquit , cervus desiderat ad fontes

» aquarum, ita desiderat anima mea ad te, Deus. » Quid si

cervus ad fontes aquarumlavandi causadesiderat? Utrum

ergo bibendi an lavandi causa, nescimus. Audi quid se-
quitur, et noli quserere : « Sitivit anima mea ad Deum
» vivum. » Quod dico : « Quemadmodum cervus desiderat
» ad fontes aquarum, ita desiderat anima adte, Deus -, »

hoc dico « Sitivit anima mea ad Deum vivum. » Quiil

:

sitivit? « Quando veniam et apparebo ante faciem Dei. »

Hoc cst quod silio, venire et apparere. Sitio in peregri-

natione, sitioin cursu satiabor in advenlu. Sed « Quando
:

\ » veniam? Et quod citius est Deo tardum est deside-

» ,

rio. « Quando veniam et apparebo ante faciem Dei?» Ex

illo desiderio est et hoc ex quo clamatur ahbi « Unam , :

» petii a Domino, hanc requiram ut inhabitem in domo ,

» Domini per omnes dics vita3 mese^. » Quare hoc? Ut

contemplcr, inquit, delectationem Domini. « Quando ve-
, » niam et apparebo ante faciem Domini? »

i,
VI. Interim dum meditor, dum curro, dum in via sum,
antequam veniam, antequam appaream : « Fuerunt mihi
» lacryma? mese panis die ac nocte, cum dicitur mihi per
» singulos dies, Ubi est Deus tuus Fuerunt mihi, inquit, ?

V» lacrymae mese, » non amaritudo, sed « Panis. » Suaves

erant mihi ipsse lacrymae : sitiens illum fontem, quiabi-
.bere nondum poterara , avidius meas lacrymas manduca-
.bam. Non enim dixit : Factae sunt mihi lacrymoe meae
Psal. xu, 4. — ' ILid. 2, 3. — 3 id. xxvi, 4. — 4 1,1. xli, 4.
 ,

238 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

polus , nc ipsas desidcrasse videretur sicut foiitcs aqua-

rum : scd scrvata qua inardcsco, qua rapior ad

illa siti ,

fontcsaquarum ,
panismihi fact.-c sunt lacrymne mese,
dum diireror. Et utique manducando lacrymas suas, sine
du])io plus ad fontcs. Die quippe ac noctc factoe sunt
sitit

mihi lacrymae meae panis. Cibum istum qui panis dicitur,

die comedunthomincs nocte dormiunt panis autcm la- , :

crymarum et die et nocte comeditur sive totum tempus ;

accipias diem et noctem sive diem intelhgas pro hujus

;

sa3culi prosperitate noctem vero pro hujus saecuh adver-

,

sitate. Sive, inquit, inprosperis rebus saecuh, sive in ad-

versis rebus saecuh , ego desiderii mei lacrymas fundo
ego desiderii mci , aviditatem non desero : et cum in
mundo bene est , mihi male est , antequam apparebo
ante faciem Dei. Quid ergo diei quasi gratulari me co-
gis, ahqua hujus saecuh prosperitas arriserit ? nonne
si

deceptoria est ? nonnc fluxa caduca mortahs ? nonnc , ,

temporalis, volatica, transitoria? nonne plus habet de-

ceptionis quam delectationis ? Cur ergo non et in ipsa
fiant mihi lacrymse meae panis? Siquidem ct cum fc-
Hcitas saecuh circumfulget, quandiu sumus in corpore,
pcregrinamur a Domino* et « Dicitur mihi quotidie:ljbi ;

» est Deus tuus ? » Quia paganus si hoc mihi chxerit non ,

ilh et Ubi estDeus tuus? » Deum

ego possum dicere : «

quippe suum digito ostendit. Intendit enim digitum ad

aliquem lapidem et dicit Ecce est Deus meus « Ubi est
, : ,

» Deus tuus? » Cum lapidem irrisero , et erubuerit qui

demonstravit , toHitoculum a lapide, suspicit coelum , et
forte in solem digitum intendcns , iterum dixit :Ecce Deus
meus : « Ubi est Deus tuus? » Tnvenit ille c|uod ostenderet
ocuhs carnis : ego autem non quasi non habeam quemos-
tendam , sed non haljct illc ocnlos ({uilius ostendam. Po-
' 2 Cor. V, 6.
 ,

enArrAtio in psalmum xli. 239

luit enim ille oculis corporis mei ostendere Deum suum
solem ,
quibus ego oculis ostendam solis creatorem ?

YII, Verumtamen audiendo quotidie : « Ul)i est Deus

)) tuus ? » et in lacrymis meis quotidianis pastus , die ac
nocte meditatus sum quod audivi : « Ubi est Deus tuus? »
quaesivi etiam ago ipse Deum meum , ut si possem non ,

tantum crederem sed aliquid et viderem. Video enim

,

quse fecerit Deus meus, non autem video ipsum Deum

meum qui fecit haec. Sed quoniam sicut cervus desidero
ad fontes aquarum et est apud eum foiis vitae et in in-
, ,

tellectum scriptus est Psalmus filiis Core et invisibiiia ,

Dei per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur quid :

agam , ut inveniam Deum meum? Considerabo terram :

facta est terra. Est magna pulchritudo terrarum sed ha- 5

bet artificem. Magna miracula sunt seminum atque gig-

nentium^ sed habcnt ista omnia creatorem. Ostendo mag-
nitudinem circumfusi maris , stupeo , miror, artificem
qusero , coelum suspicio et pulchritudinem siderum , ad-
miror splendorem sohs exerendo diei sullicientem, huiam
nocturnas tenebras consolantem : mira sunt hsec, lau-
danda sunt hsec vel etiam stupenda sunt haec neque
, ,

enim terrena, sed jam coelestia sunt hsec nondum ibi :

stat sitis mea : haec miror, hsec laudo : sed eum qui fecit
haec, sitio. Redeo ad me ipsum, et quis sim etiam ipse
qui talia quaero ,
perscrutor : invenio me habere corpus et
animam j unum quod regam
quo regar corpus , aliud ,

servire, animara imperare. Discerno animam mehus esse

ahquid quam corpus, ipsumque inquisitorem tahum re-
rum non corpus, sed animam video et tamenheec omnia :

quae collustravi, per corpus ea me coilustraose cognosco.

Terram laudabam ocuhs cognoveram mare laudabam
, ;

ocuhs cognoveram; coelum, sidera, soiem lunamque lau-

dabam ocuhs cognoveram. Oculi merabra sunt carnis,
,
240 S. AUGUSTINI EPISCOPI

fenest.rGe suiit mentis : interior est (jui per has videt;

quando cogitatione aliqua absens cst, Ihistra patent. Deus
meus qui fecit haec quae oculis video non istis ocuhs cst
,
,

in(|uircndus. Aliquidetiam pcr scipsum animusipsecons-

piciat utrum sit aliquid quod non pcr oculos sentiam,
:

({uasi colores et luccm non per aures cpiasi cantum ct ; ,

sonum non per nares c[uasi odorum suavitatcm non \)cv

•
, •,

palatum et linguam cjuasi saporcm non pcr totum cor-

, •,

pus_, (|uasi duritiem etmoUitiem, ngorem atque fcrvorem,

asperitatem lenitatemque pertractem scd utrum sit ali- 5

([uid intus quod videam. Quid est intus videam? quod ne-

(juc color sit, neque sonus neque odor, nequc sapor, ,

nequecalor, autfrigus, autdurilia, autmolhtudo. Dica-

tur ergo milii, cpiem colorem habeat sapientia.Cum cogi-
taraus justitiam, cjusque intus in ipsa cogitationc pulchri-
tudine fruimur ,
quid sonat ad aures? quid tancpam
vaporeum surgit ad narcs?quid auri infcrtur? quid manu
tractatur et dclectat? Etintus est, etpulchra cst, et lau-
dalur, et videtur : et si in tencbris sunt oculi isti, animus
ilhus luce perfruitur. Quid est illud quod Tobias videbat,
quando videnti fdio c?ecus consiHum vilse dabat'? Est
ergo aliquidquodanimusipse corporis dominator, rector,
habilator videt
pcr aures
quod non per ocuios corporis seniit non
,
5

non per nares, non per pahitum non per cor- ,

,
i
poris tactum^ scd per se ipsum et utique meiius quod pcr :

se ipsum, cpiam c[uod per servumsuum. Est prorsus, se i

ipsum enim per se ipsum videt, et animus ipse ut norit
se videt se. Nec utiquc ut videat se corporaHum oculo-
, ,

rum quoerit auxiiium imovcro ab omnibus corporis scu- :

sibus, tanc[uamim[iedientibus ct pcrstrepentibus abstra-

hit se ad se, ut videat sc in se, ut noverit se apud se. Sed
numc[uid ali([uid tale Deus ipsius cst, c[uaiis est animus?
' Tob. IV, '2.
 ekaruatio in psalml.m xli. 241

Non quidem animo potest nec tanicn ita

videri Deus nisi ,

nt animus videri potest. Aliquid enim quserit animus iste

c[uod Deus est, de quo illi non insultent qui dicunt « Ubi :

» estDeustuus.? » Aliquam quoerit incommutabilem veri-

tatem, sine defectu substantiam. Non est talis ipse animus,

deficit, proficitj novit, ignorat 5 meminit , obliviscitur;
modo illud vult, modo non vult. Ista mutabiiitas non ca-
dit in Deum. Si dixero : Mutabilis est Deus, insultabunt
mihi qui dicunt : « Ubi est Deus tuus.? »

YIII. Quajrens ergo Deum meum in rebus visibilibus

et corporalibus, et non inveniens-, qunerens ejus substan-
tiam in me ipso ,
quasi sit aliquid qualis ego sum, neque
hoc inveniens-, ahquid super animam esse sentio Deum
meum. Ergo, ut eum tangerem «Haec meditatus sum , ,

))et effudi snper me animam meam ^ Quando anima )>

mea contingeret quod super animam meam quseritur, nisi

animameasuper se ipsameffunderetur? Sienim in seipsa
remaneret, nihil etcum se videret,
aliudquam se viderct :

non ntique Deum suum videret. Dicant jam insultatores

mei, «Ubi est Deus tuus?» dicant ego quandiu non vi- :

deo, quandiu differor, manduco die ac nocte lacrymas

meas. Dicant illi adhuc «Ubi est Deus tuus?
: )> quaero
ego Deum meum in omni corpore, sive terrestri, sive coe-

lesti , ct non invenio c[uoero substantiam ejus in anima

:

mea , et non invenio meditatus sum tamen inquisitionem

:

Dei mei , et per ea c[uoe facta sunt , invisibilia Dei mei cu-
piens intellecta cons[Dicere me animam -, «Eflfudi supcr
)) meam^ » et non jam restat quem tangam, nisi Deum
meum. Ibi enim domus Dei mci, super animam meam :

ibi habitat, inde me prospicit, inde me creavit, inde me

gubernat, inde mihi consulit, inde me excitat, inde me

vocat, inde medirigit, inde me ducit, inde me perducit.
' Psal. xLi, 5. — 2 Rom. 1, 20.

GXV. 16
 242 S. AlGLSTIM EPISCOPl

IX. Ille cnim qui habet altissimain in secreto donium,

habct ctiam in tcrra tabernaculum. Tabernaculum ejus in
terra , Ecclcsia cjus est adhuc pcrcgrina. Sed hic quaeren-
dus est, perquam ve-
quia in tabcrnaculo invenilur via,
domum. Etenim cum cirunderem super me ani-
nilur ad
mam mcam, ad attingendum Dcummeum, quare hoc
leci.^ (iQuoniam ingrediar in locum tabernacuU. » Nam
extra locum tabernacuii errabo quaernes Deum meum.
« Quoniam locum tabernaculi admirabiUs
ingrediar in
» usque ad domum Dei.
In locum tabernaculi ingrediar,
»

admirabilis tabernacuh usque ad domum Dei. Jam enim

multa admiror in tabernaculo. Ecce quanta admiror in
tabcrnaculo Tabcrnaculum enim Dei in terra homines
: ,

sunt iidelcs : admiror in eis ipsorum mcmbrorum obse-

quium ; quia non in eis regnat peccatum ad obediendum
desideriis ejus, nec exhibent membra sua arma iniquitatis
peccato, sedexhibentDeovivo in bonis operibus : animoe
servienti Deo membra corporalia mihtare admiror^ Res-
picio et ipsam animam obedientem Deo, distribuentem
opera actus sui, frenantem cupiditalcs, pcllentem igno-
rantiam, cxtendcntem se ad omnia aspcra et dura tole-
randa, justitiam et charitatem impendentem cceteris.

Miror ct istas virtutes in anima : sed adhuc in loco tabcr-

naculi ambulo. Transco et hoec quamvis admirabile
: ct

sit tabernaculum, stupeo cum pervenio usque ad domum

Dei. De quadomo dicit in aho Psahiio, cum proposuisset
sibi quamdam duram et ditlicilem quaestionem, quare in
hac terra plerumque bene est mahs, et male cst bonis, ct

ait : « Suscepi cognoscere , hoc labor est ante me doncc ,

» introeam in Sanctuarium Dei , et intelhgam in novis-

)) sima^ )) Ibi est cnim ibns intcUectus, in Sancluario Dei,

in domo Dei. ihi intellexit iste in novissima , ct solvit

quaestionem de fehcitatc iniquorum , et labore justorum.

' Roui. VI, 12, i3. — » Psal. Lxxi, 16, 17.
 EiVARKATIO IN PSALMUM XLI. 243
QuomodosolvitPQuia mali cum hic dlireruntur, ad pa-,
nas sine fine seiTantur^ et boni cum hic laborant, exer-
centur, ut in fine hoereditatem consequentur. Et hoc ille

in Sanctuario Deicognovit, intellexit innovissima. Ascen-

dens tabernaculum, pervenit addomumDei. Tamcn dum
miratur membra tabernacuh ita perductus est ad domum ,

Dei_, quamdam dulcedinem sequendo interiorem nescio ,

quam et occultam voluptatem, tanquam de domoDei so-

naret suaviter ahquod organum et cum iJle ambularet :

in tabernaculo audito quodam interiore sono

, duclus ,

dulcedine , sequens quod sonabat , abstrahens se ab omni

strepitu carnis et sanguinis, pervenit usque ad domum
Dei. Nam viam suam et ductum suum sic ipse commemo-
rat, quasi diceremus.ei : Miraris tabernaculum in hac
terra : quomodo pervenisti ad secretum domus Dei? « In
» voce , inquit , exultationis et confessionis , soni festivi-
» tatem celebrantis. » Festa cum hic homines celebrant
suae quoque luxurise, consuetudinem habent constituere
organa anto domos suas, aut ponere symphoniacos, vcl
quaeque musica ad luxuriam servientia et illicientia. Et
ubi audita fuerint hsec, quid dicimus qui transimus? Quid
hic agitur? Et respondetur nobis ahqua esse festa. Nata-
htia^ inquit, celebrant, nuptiaehic sunt : ut non videan-
tur inepta illa cantica , sed excusetur festivitate luxuria.
In domo Dei festivitas sempiterna est. Non enim ahquid

iiii celebratur et transit. Festum sempilernum chorus ,

Angeloram vultus : prseseiis Dei, laetitia sine defectu. Dies

hic festus ita est , ut nec aperiatur initio , nec fine clauda-
tur.De illa seterna et perpetua festivitate sonat nescio quid
canorum et dulce auribus cordis sed si non perstrepat :

mundus. Ambulanti in hoc tabernaculo et miracula Dei ,

in rcdemptionem fidehum consideranti, mulcet aurem

sonus festivitatis illius, et rapit cervum ad lontes aquarum.
16.
2"M S. AUGUSTINI EPiscon
X. Scd ([oia, fValrcs, qiiancliu siimus iii corpore hoc,
pcregrinamur a Domino', ct corpus ([uod corrumpitur
aggravat animam, ct dcprimit tcrrcna inhabitatio scnsum
multa cogitantcm- utcumque nebuhs dilVugatisam-
: ctsi

bulando pcr dcsiderium, ad hunc sonum pervencrimus

interdum, ut ah([uid de illa domo Dci nitendo ca[oiamus;
onere tamen quodam infirmitatis nostroe ad cousucta rc-
cidimus, ct ad sohta ista dihdDimur. Et quomodo ibi in-

veneramus unde gauderemus^ sic hic non dccrit quod

gcmamus. Elcnim cervus istc manducans die ac nocte la-
crymas suas, raptus dcsidcrio ad ibntcs ac[uarum, interio-
rem sciHcet dulccdinem Dci, cfVundcns super se animam
suam ut tangerct c[uod cst supcr animam suam, ambu-
,

lans in locum tabernaculi admirabilis iisc[ue ad domum

Dei, et ductus intcrioris ct intelligibihs soni jucunditate,
iitomnia exteriora contemneret, et in interiora raperetur :

adhuc tamen Iiomo est, adhuc hic gemit, adhuc carncm

fragilem portat, adhuc inter scanchda hujus mundi peri-
chtatur. Respexit ergo ad se, lanc[uam inde veniens, et
ait sibi constituto inter has tristitias, et com^iarans hccc
ilhs ad c|uoe vidcnda ingressus est, et post c[uae visa egres-
sus est : « Quare, inc[uit, tiistis est anima mea, et c[uare
» conturbas me^? » Ecce jam c[uadam interiore dulce-
dine la^tati sumus, ccce acic mcntis ahc[uid incommuta-
bile, etsi perstrictim et raptim, pcrspicere potuimus :

([uare adhuc conturbas me, quare adhuc tristis cs? Non

enim dubitas dc Dco non est quod tibi
tuo. Non cnini
dicas contra illos c[ui dicunt: ((Ubi est Deus tuus?» Jam
,

ahc|uid incommutabile persensi, quare adhuc conturbas

me? ((Spcra in Deum. » Et c[uasi rcsponderet ilh anima
ejus in silentio Quare conturbo te, nisi c[uia nondum
:

sum ibi, ubi cst dulce illud ([uo sic rapta sum ([uasi [)cr

' 2 Cor V, 6. — = Sap. ix, i5. — ^ Psal. \i.i, G.

 ,,

ENAlinATIO IN PSALMUM XI.I. 245

transitum? Numquid jam bibo de fonte iilo, niliil me-"
tuens? jam nullum scandalum pertimesco? jam de cupi-
ditalibus omnibus tanquam edomitis victisque secura
sum? Nonnc adversus me diabolus vigilat hostis meus?
nonne laqueos mihi quotidie deccptionis intendit? Non vis
ut conturbem te posita in sseculo, ct peregrina adhuc a
domoDeimei? Sed, «Spera in Deum, « respondet con-
turbanli se animae suae , et quasi rationcm reddenti per-
turbationis suae ,
propter mala quibus abundat hic mun-
dus. Interim habita in spe. «Spes enim quaevidetur, non
)) est spes si autem cjuod non videmus speramus, per pa-
:

» tientiam expectamus ^ »
XI. « Spera in Deum. » Quare, « Spera? Quoniam con-
» fitebor illi. » Quid ei confiteberis? « Salutare vultus
» mei Deus meus » mihi salus esse non potest
'^.
A me
hoc dicam hoc confitebor, « Salatare vultus mei Deus
,

» meus. » Etenimut metuat in his, c[uae utcumque intel-

lecta cognoscit, respexit iterum sollicitus ne obrepat ini-
micus : nondum dicit : Salvus sum ex omni parte. Etenim
primitias habentes Spiritus, in nobismetipsis ingemisci-
mus , adoptionem expectantes redemptionem corporis
nostri^. Illa perfecta in nobis salute , erimus in domo Dei
viventes sine fme, et sine fme laudantes eum , cui dictum
est : « Beati qni habitant in clomo tua, in saecula saeculo-
» rum laudabunt te"'. » IIoc nondum est ,
quia nondum
est salus quse promittitur : sed confiteor Deo meo in spe
et dico illi : « Salus vultus mei Deus meus. Spe enim salvi
» facli sumus : spes autem quae videtur, non est spes. »
Persevera ergo ut pervenias^ persevera donec veniatsalus.
Audi ipsum Deum tuum de interiore tibi loquentem :

« Sustine Dominum virihter age et confortetur cor

, ,

I
Rom. vin, a/} , 25. — > Psal. xti, 7. ~ 3 Rom. viir, aS. — 4 Psal.
Lxxxin, 5.
246 S. AUGUSTINI EPISCOPI
j> tuum, Gt sustine Dominum
quoniam qui persevera- ^
:

» vcrit asqucin finem, hic salvus

erit-. Quare crgo tristis

» es anima mea et quare conturlias me? SpcrainDeum,

,

» quoninm confitebor illi. » Hascest confessio mea, «Sa-

» lutare vullus mci, Dous meus. »

XII. « A(l me ipsum anima niea turbata est'. » Num-

quid ad Deum turbatur ? Ad me turbata est. Ad incom-
mutabilercficicbatur, ad mutabilepcrturbabatur. Noviquia
justitia Dei mei manet utrum mea mancat, nescio. Terret
:

enim mcApostolus, dicens «Quiseputat stare, videat ne :

))cadat* wErgo quia non est in me firmitas mihi, necest mihi

.

spes de me, « Ad mc ipsum turbataestanima mea.» Vis non

conturbetur? Non remaneatin teipso, et dic « Ad te, Do- :

» mine levavi animam meam ^. » Hoc planius audi. Noli

,

sperare de te, scd de Deo tuo. Nam si speras de te, anima

tua conturbatur ad te quia nondum invenit unde sit se- •,

cura de te. Ergo c[uoniam ad me conturbata est anima

mea, quid restat nisi humihtas, ut de se ipsa anima non
prsesumat? Quid rcstat nisi ut omnino minimam se faciat,
nisi ut se humihet ut exaltari mereatur? nihil sibi tri-
,

buat, ut ei ab illo quod utile est tribuatur. Ergo quia ad

me tur])ata est anima mea et hanc perturbationem facit ,

supcrbia « Propterea mcmoratus suam tui

: Domine de , ,

» terra Jordanis et Hermoniim a monte parvo*". » Unde

memoratus sum tui ? A monte parvo et de terra Jordanis. ,

Forte de baptismo, ubi cst remissio peccatorum. Etenim

nemo currit ad remissionem peccatorum , nisi (jui displi-

cet sibi •, nemo

ad remissionem peccaiorum, nisi
currit
qui se confitetur peccatorem nemo se confitetur pecca- ;

torem, nisi humiliando se ipsum Deo. «Ergo de terra

» Jordanis memoratus sum tui, etde monte parvo : » non
' Psal. XXVI, 14. — ' Mattli. x, 23, et xkw , i3. — ^ Psal. xi.i, 7. —
^ I Cor. \, 19.. — 5 pcnl, xxiT, i. — * Id. xi.i,
7
 »

ENARRATIO IN PSALMtlM XLI. 247

de monte magno 5 ut de monte parvo tu facias magnum :

« Quoniam qui se exaltat , humiliabitur ; et qui se humi-

» liat, exaltabitur^ » Si autem et interpretationes nomi-
num quaeras, Jordanis estdescensio eorum. Descende ergo,
ut leveris noh extoHi ne elidaris. « Et de Hermoniim
5 ,

» monte parvo. » Hermoniim anathematio interpretatur.

Anathcma te ipsum, disphcendo tibi disphce])is enim Deo, :

siplacueris tibi. Ergoquia nobis Deusomnia bona praestat,

quia ipse bonus est non quia nos digni sumus quia ille
,
5

misericors est non quia in ahquo promeruimus

, « De :

» terra Jordanis et Hermoniim commemoratns sum Dei.

Et quia humihter commemoratur, exaltatus perfrui mere-

bitur quia non in se exaltatur qui in Domino gloriatur'^;
:

XIII. « Abyssus abyssum invocat in voce cataractarum

» tuarum^. » Peragere Psahuum possum fortasse, adju-

tus studio vestro, cujus fervorem video. De labore autem

vestro non satis curo, utaudiatis^ quando et me qui lo-
quor, ita in his laboribus sudare cernatis. Aspicientes me
laborantem ,
non enim mihi laboro,
profecto collaboratis :

sed vobis. Ergo audite quia velle vos video. «Abyssus 5

» abyssum invocat in voce cataractarum tuarum » Deo 5

dixit ille qui ejus commemoratus est de terra Jordanis et

Hermoniim hoc admirando dixit « Abyssus abyssum
: :

» invocat in voce cataractarum tuarum. » Quse abyssus ,

quam abyssum invocat? Vere quia iste intellectus abyssus

est. Abyssus enim est profunditas qusedam impenetrabilis,
incomprehensibilis : et maxime solct dici in aquarum mul-
titudine. Ibienim altitudo, ibi profunditas, quae penetrari
usque ad fundum non potest. Denique quodam loco dic-
tum est : «Judicia tua abyssus multa* : » hoc volente
Scriptura commendare, quia judicia Dei non comprehen-
' Luc. xiT, II, et XVIII, i^. — »1 Cor. i, .3i. — ' Pfal. xu, 8. — 4Id.
 ,

548 S. AtGUSTlNI EPTSCOPI

duntur. Qu.t ergo abyssus, ([uam invocat abyssum? Si

protandilas cst abyssus putamus non cor bominis abys- ,

sus cst? Quid enim cst profundius bac abysso? Lotjui bo-
mines possunt , videri possunt per operationem membro-
rum sermone
, sed cujus cogitatio penetratur,
audiri in :

cujus cor inspicitur? Quid intus gerat, quid intus possit,

quid intus agat, quid intus disponat quid intus vebt ,

quid intus nobt ({uis comprebendet ? Puto non absurde

,

intelligi abvssum bomincm, de quo abbi dictum est :

(( bomo ad cor altum et exaltabitur Deus K

Accedet , )>

Si ergo bomo abyssus est quomodo abyssus invocat abys- ,

sum? Homo invocat bomincm ? invocat quasi quomodo

Deus invocatur? Non. Sed invocat, dicitur ad se vocat.
Nam dictum est de quodam Mortem invocat- id est, ; :

sicvivit, nt mortem adse vocet. Nam nemo bominum est

qui orationem faciat et invocet mortem sed male vi-
, :

vendo bomines mortem invocant. « Abyssus abyssum in-

» vocat, » bomo bominem. Sic discitur sapienlia sic dis- ,

citur fides, cum abyssus abyssum invocat. Abyssum in-

vocant sancti prciedicatores verbi Dei. Numquid et ipsi,

non al)vssus? Ut noveris, quia abyssus et ipsi , Apostolus

ait : « Minimum est ut a vobis dijudicer, aut al) bumano
» die^.Quanta autem abyssus sit
)) audile ampbus , :

« Neque enim ego me ipsum dijudico*. Tantam-ne ))

profunditatem creditis esse in bomine quse latcat ipsum ,

liominem in quo est? Quanta profunditas infirmatis late-

bat in Petro quando ([uid in se ageretur intus ncsciebat_,
,

et se moriturum cumDomino vel pro Domino temere pro-

mittebat ^? ([uanta abyssus erat?Quae tamen abyssusnuda
erat ocubs Dei. Nam boc illi Cbristus Drrenuntia])at, quod
in se ipse ignorabat. Ergo omnis bom bcetsanctus, bcet )

> Psal. Lxiii. 7, 8. — 2 Apiul .E.sop. fab. vi. — ^ i Cor. iv, 3. — -'i Iljid.

— 5 Joan. xni, 87.

 EKAK1RATI0 IN PSALMUM XLI. 249
justas , licet in multis proficiens , abyssus est, et abyssum
invocat quando homini aliquid fidei , aliquid veritatis
proptervitara aeternam praedicat. Sed tunc est utilis abys-
sus abysso invocatse, quando fit in voce cataractarum

tuarum? « Abyssus abyssum invocat, » bomo hominem

lucratur : non tamen in voce sua , sed « In voce catarac-
)) tarum tuarum. »
XIV. Alium accipite intellectum : « Abyssus abyssum
» invocat, invoce cataractarum tuarum. » Ego qui con-
tremisco, cumad me perturbata est anima mea ajudiciis ,

tuis timui vehementer : « Judicia enim tua abyssus mul-

» ta *, et abyssus abyssum invocat. » Nam sub hac carne
mortali, laboriosa, peccatrice, molestiis et scandaHs ple-
na, concupiscentiis olmoxia, daninatio quaedam est de
judiciotuo:quia tu dixisti peccatori : « Morte morieris :»

et , « In sudore vultus tui edes panem tuum ^. » Haec

abyssus prima judicii male hic vixerint homi-
tui. Sed si

nes « Abyssus abyssum invocat

: » quia de poena in :

poenam transeunt, et de tenebris ad tenebras et de pro- ,

funditate ad profunditatem et de supphcio ad supph- ,

cium et de ardore cupiditatis in flammas gehennarum.

,

Ergohoc timuit fortassis homoiste, cum ait: « Ad me ip-

» sum anima mea turbata est propterea memoratus sum :

» tui Domine, de terra Jordanis et Hcrmoniim. » Hu-

,

mihs esse debeo. Exhorrui enim judicia tua vehementer ,

timui judicia tua « Ideo ad me anima mea turbata est. »

:

Et quae judicia tua timui? Parva-ne judicia sunt tua ista?

Magna sunt, dura sunt, molesta sunt sed utinam : sola
essent. «Abyssus abyssum invocat in voce cataractarum
» tuarum » quia tu minaris, tudiciset post illos labores
:

restare alteram damnationem « In voce cataractarum :

» tuarum, abyssus abyssum invocat. Quo ergo abibo a

' Psal. XXXV, 7. — ' Gen. 11, 17, ct 111, 19.
 ,

250 S. AUGUSTINI EPISCOPl

)) facle tua , et a spiritu tuo quo fugiam ^ : )) si abyssus
abvssum invocat , si post istos labores timcntur graviores?
XV. « Omnes suspensioncs tuae et fluctus tui super me
)) ingressi sunt ^. )) Fluctus in his quae sentio suspensurse ,

in his qua? minaris. Omnisperpcssiomea, fluctus est tuus :

omnis comminatio tua, suspensura tua est. In fluctibus

invocat abyssus ista , in suspensuris invocat alteram al)ys-
sum. lu eo quod laboro, omnes fluctus tui : in eo quod
minaris gravius , omnes suspensiones tuae super me in-
gressae sunt. Qui cnim minatur, non premit, sed suspen-
dit. Sed quia liberas hoc dixi animae meae « Spera in
, :

)) Deum quoniam confitebor ifli salutarc vultus mei

,
,

)) Deus meus ^)> Quia magis crebra sunt mala, dulcior crit

misericordia tua.
XVI. Ideo sequitur : « In die mandavit Dominus mise-
)> ricordiam suam, et nocte declarabit *. » NulU vacat au-
dire in tribulatione. Attendite cum vobis bene est : au-
dite cum vobis bene est : discite cum tranquiUi cstis

sapientiae disciplinam , et verbum Dei ut cibum coHigite.

Quando enim quisque in tribulatione est, prodesse ifli de-
bet quod securus audivit. Etenim inrebus prosperis man-
dat tibi Deus misericordiam suam, si ei fideliter servieris ;

quia liberat te de tribulatione : sed non tibi declarat ip-

sam misericordiam, quam tibiper diem mandavit, nisiper
noctem. Gum venerit ipsa tribulatio, tunc adjutorio te
non deserit : ostendit tibi verum fuisse quod ti])i per diem
mandavit. Etenim scriptum est quodam loco : « Speciosa
» misericordia Domini in tempore tribulationis , sicut nu-
» bes pluviae in tempore siccitatis ^. In dic mandavit Do-
)> minus misericordiam suam, et nocte dcclarabit. » Non
tibi ostendit quia subvenit tibi , nisi venerit tibi tribula tio,

» Psal. cxtxviii, 7. — * Id. xu, 8. — * Il)i<l. C>. — 4 Ibi<l. 9. — « F.ccli.

XXXV, 9.6.
 ENAKRATIO IN PSALMUM XLl. 251
unde eruaris ab illo qui tibi per diem promisit. Ideo ad-
monemur imitari formicam ^ Sicut enim properitas sapculi
significatur die , adversitas sa?culi significatur nocte : ita

alio modo prosperitas saecub significatur aestate , adversi-

tas saeculi significaturhyeme. Etquid facit formica? Per
sestatem coUigit, quod ei per hyemem prosit. Ergo cum
est festas, cum bene est vobis cum tranquilli estis audite , ,

verbum Domini. Unde enim fieri potest ut in hac tempes-

tate saeculi hujus sine tribulatione totum hoc mare tran-
seatis ? unde fieri potest 7 cui hoc hominum contigit ? Si

contigit ahcui pJus metuenda est ipsa tranquillitas. « In

,

» die mandavit Dominus misericordiam suam et nocte ,

)) declarabit. ))

XVII. Quid ergo agas in hac peregrinatione ? quid agas ?

« Apud me oratio Deo vitse meae Hoc hic ago cervus '^.
))

sitiens et desiderans ad fontes aquarum recordans dul- ,

cedincm vocis ilhus qua ductus sum per tabernaculum

usque ad domum Dei quandiu hoc corpus quod corrum- :

pitur aggravat animam ^ « Apud me oratio Deo vitae :

))meae. » Non enim ut supphcem Deo ^ empturus sum de

transmarinis locis aut ut exaudiat me Deus meus navi-
\ ,

gabo , ut de longinquo afferam thura et aromata , aut de

grege adducam vitulum vel arietem. « Apud me oratio
)) Deo vitae meae. Intus habeo victimam quam immolem,
))

intus habeo thus quod imponam, intus habeo sacrificium

quo flectam Deum meum « Sacrificium Deo spiritus con- :

)) tribulatus *. )) Quod sacrificium contribulati spiritus

intus Dicam Deo Susceptor meus es,
habeam, audi : « :

)) quare mei obUtus es? Sic enim hic laboro quasi tu ))

,

obhtus sis mei.Tu autem exercesme et novi quia differs :

mihi, non mihi aufers quod promisisii sed tamen, ,

:

« quaremei oblitus es ? Tanquam de voce nostra clama- )>

' Piov. VI, G. — * Psal. XLt, 10. -- ^ Sap. :x, i.5. — 4 Psal. l, 19.
252 S. AUGUSTINI EPISCOPI
vit ct capiit nostrum Dens Deus mcns ([uarc mc dere-
, « , ,

» ]i(|uisti^? Dicam Deo Susceptor mcuscs, (juarc mei :

» oblituses?
XVIII. (( Utquid me rcpulisti ? » Ex illa altitudine
fontis intclligcntiGc incommutabilis veritatis. (c Utcjuidme
)) rcpulisti? » Quarc gravedine etponderc inicjuitatis mca',
jam illuc inhians, ad ista d(.'jcctus sum? Dicit alioloco ista
vox : (( Ego dixi in extasi mea : » ubi vidit nescio quidmag-
num, cxccssu mentis : (( Ego dixi in cxtasi mea, projec-
» tus sum a facie oculorumtuorum^. » Gomparavit enim
hnec in quibus csset, illis in quoe crectus erat, ct vidit se
longeprojcctum a facie oculorum Dei , sicut et hic : « Ut-
» quid mcrcpulisti, ct utquid contristatus incedo, dum
» allligit me inimicus , dum confringit ossa mea^, » tcn-
tator ille diabolus , scandalis ul)i([ue crcbrcsccntibus, quo-
rum abundantia refrigescit charitas multorum^? Gum vi-
deamus fortes Ecclesige plerumque scandalis cedere, nonne
dicit corpus Ghristi, (( Gonfringit inimicus ossamea?»
Ossa enim fortes sunt , et aliquando ipsi fortes tentationi-

bus cedunt. Hoec cum quisquc considerat cx corpore

Ghristi, ex voce corporisGhristi , nonne clamat : (( Utquid
» me repuhsti, ct utquid tristis incedo, dum alUigit me
» inimicus , dum confringit ossa mea? » Non carnes meas
tantum, sed etiam ossa mca : ut in quibus putabaturesse
ali({ua fortitudo, videas ccdere in tentationibus,utcaeteri
infirmi dcsperent ,
quando fortes vident succumbere.
Quanta ista pericula , fratres mci ?

XIX. (( Exprobravcrunt mihi qui tribulant mc. » Ite-

rum illa vox : (( Dum dicunt mihi per singulos dies
Ubi :

» cst Deus tuus ^?» Et maximc ista dicunt in tentationi-

lius Ecclesiae, « Ubi cst Deus tuus ? Quantum haec Marty-

' Psal. XXI, 2, ct Matth. xxvii, 4^. — ' Psal. xxx, 23. — 3 j,]. xu, xi.
— 4Matlli. XXIV, i^, — 5 psal. ifvi, "•
 ,

EJNAURATIO IN PSALMtM XLII. 253

res aiidlerunt, pro nomine Clirisli fortes etpalientes,
quanlum illis Deus vester ? Liberet vos,
dictum est : Ubi est

si potest. Tormenta enim ipsorum extrinsecus homines

videbant coronas intrinsecus non videbant. « Exprobra-

,

» verunt mihi qui tribulant me, dum dicunt mihi per sin-
» gulos dies Deus tuus? » Et ego propter haec,
: Ubi est

quoniam ad me turbata est anima mea, quid ci ahud

quam illud dicam, « Quare tristis es anima mea, et quare
» conturbas me ^ ? » Et quasi respondenti, Non vis ut

conturbem te, hic posita in tantis mahs ? suspirans ad

hona, sitiensetlaborans, non visutconturbem te? « Spera
» in Deum, quoniam adhuc confitebor ilh. » Dicit ip-

sam confessionem, repetit spei confirmationem : « Salus

» vultus mei et Deus meus. »

ENARRATIO
IN PSALMUM XLIL

Sermo ad populum -.

L PsALMXJs iste brevis est : sic satisfacit mentiljus audi-

torum, ut molestus non sit ventribus jejunorum. Pascatur
ex hoc anima nostra, quam tristem csse dicit ,
qui cantat
in hoc Psalmo tristem : , credo, ex ahquo jcjunio suo, vel
potius ex ahqua fame sua. Nam jcjunium vohintatis cst,
famesnecessitatis. Esurit Ecclesia, csurit corpus Christi,
ethomo iJle ubique diffusus, cujus caput sursum est
membra deorsura ejus vocem in omnibus Psalmis vel psal-
:

» Psal. xn, 12. — 2 liic Scrmo ad populum in die jejunii post meiidiem
liabitus est.
 ,

254 S. AUGtlSTlNI EPISCOPI

lcnteni vel gcmentem ^ vel l;etantem in spe, vel suspiran-

tem in re , notissimam jam et familiarissimam habere de-
bemus, tanquamnostram. Non ergodiuestimmorandum,
iit insinucmus vol)is t[uis lo(iuatur sit unusquisque in :

Christi corpore , et loquetur hic.

II. Nostisautem omnes qui proficiunt, et qui coelesti illi

civitati ingemiscunt, qui peregrinationcm suam norunt,

qui viam tenent, c|ui iii desiderio terriX3 illius staljilissimac

spem tanquam ancoram prsefixerunt : nostis ergo quiahoc

genus hominum , hoc semen bonum , hoc frumcntum
Christi inter zizania gemit •, ct hoc donec veniat tempus
messis , id est , usque in fniem soeculi , sicut exponit quae
non fallitur veritas ^. Gemens ergo inter zizania, id est,
inter malos homines, inter dolosos et seductores , aut ira
turbulentos , aut insidiis venenatos, circumspiciens simul
cum ilhs esse se tanquam in uno agro per totum mundum,
unam pluviam excipere, pariter perflari pariterque se- ,

cum inter adversa nutriri, habere simul ista communia

dona Dei, malis bonisque concessa communiter ab illo
« Qui facit solem suum oriri super bonos et malos et ,

» pluit super justos et injustos -. » A^idens ergo semen

Abrahae semen sanctum quanta cum malis a quibus

,
,

quandoque separandum est nunchabeat communia, sequa-

liter nasci , eamdem conditionem generis humani sortiri

pariter mortalia ferre corpora, simul uti lucc, fontibus,

fructibus, prosperitatibus atqueadversitatibus saeculi, sive
fame , sive abundantia , sive pace, sive bello , sive salute
sivc peste ; communia cum malis ,
videns quanta habeat
cumquilms tamen non habet causamcommunem, erum-
pit in hanc vocem ;» Judica me Deus^ et discerne causam
» meam de gentenon sancta^. Judica, inquit,meDeus :»

non timeojudicium tuum quia novi misericordiamtuam. ,

' Matth. xiii, i8. — ' IJ, V, 45. — 3 psal. xui, i.

 ,,:

EKAURATIO IN PSALMXJM XLII. 255

« Judica me Deus , et discerne causam meam de gente
M non Nunc interim in hac peregrinatione non-
sancta. )>

dum discernis locum meum, quia simul cum zizaniis vivo

usque ad tempus messis nondum discernis pluviam *
:

meam, nondura discernis lucem meam discerne causam :

meam. Distet inter eum qui in te credit, et eum qui in te

non credit. Par infirmitas est sed dispar conscientia par , :

labor, seddispardesiderium.Desiderium impiorum peribit

de desiderioautemjustorum, nisi certus esset pollicitalor,

dubitare deberemus. Finis desiderii nostri , ipse promissor.

Se ipsum dabit, quia se ipsum dedit se ipsum dabitimmor- :

talibus ipsum dedit morlalibus mor-

immortalem,quia se
talem. « Judica me Deus, et discerne causam meam de
» gente non sancta. Ab homine iniquo et doloso erue me.

))Hoc est, de gentenon sancta. Abhomine, » a quodam

genere hominum : quia quidam homo, et quidamhomo,
et in his duobus unus assumetur, et unus rehnquetur-.
Et quoniam patientia opus est ferendi usque ad
III.

messem, quamdam si dici potest, indiscretam discretio-,

nem simul enim sunt et ideo discreta nondum sunt

: , :

zizania autem zizania sunt et frumenta frumenta sunt j ,

et idco discreta jam sunt quia ergo fortitudine opus est :

imploranda ab illo quijussit ut fortes simus , et nisi fortes

ipse fecerit, non erimus quod jussit^ ab illo qui dixit,

« Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit"^ » :

ne sibi ipsa anima arrogando fortitudinem debiiitetur

continuo adjungit, « Quia tu es Deus meus fortitudo mea,
)) utquid me repuhsti , etutquid tristisincedo, dumafliigit
)) me iniiiiicus^? » Causamqurerit tristitiae suse. « Quare,
)) inquit , tristis incedo dum affligit me ininiicus? » Tristis
ambulo , inimicus affligit me quolidianis tentationibus

> MaUli. xiii, 3o. — * IJ. X, 22, et xxiv, t3. — 3 Psal. xui, 2.
256 S. AUGtSTINI EPISCOPl
ininutlens vel quocl male amemus , vel quocl male timea-
mus : etcontrautrumqae pugnans anima, etsi non capta ,
tamen periclitans , contraliitur tristitia, ct dicit Dco,

« Utcjuid ? » Qu.nerat ergo ab ipso, ct audiat utquid.

Qua^rit enim in Psalmo causam tristitire sure dicens, ,

» Utquid mc repulisti , ct utquid tristis incedo? » Audiat

ex Isaia, succurrat illi lectio, qune modo rccitata est :

« Spiritus, incpiit, a me prodiet, et omnem Oatum ego

» feci : proptcr peccatum modicum quid contristavi illum,
)) et averti faciem meam ab illo; et contristatus est, et
» abiit tristis in viis suis^ » Quid ergocpioerebas, « Ut-
» quid me repulisti, et utc[uid tristis incedo? » Audisti,
« propter peccatum. » Causa tristitise tua3 peccatum est,
causa laetitiaj tuoe juslitia sit. Peccare volebas, etlaborare
nolebas; ut parum tibi esset cjuod esses injustus, nisi et

eum injustum voluisses , a quo in te vindicari noluisses.

Respicevocem meiiorem in alioPsahuo : « Bonum estmihi
» quod humiiiasti me , ut discam justificationes tuas^. »

Didiceram eiatus inic|uitates meas, discam humiiiatus jus-

tificationes tuas. « Utcpiid tristis incedo, dum aiiligit mc
» inimicus?De inimico quereris; revera afuigit, sed tu
»

ciiocum dedisti. Et nunc liabes quod agas; eiige consiiium,

regem admitte tyrannum exciude. ,

IV. Sed ut hoc faciat, quid dicit, quid suppiicat, c|uid

orat attende. Ora cpiod audis^ ora cum audis^ omnium
nostrum sit ista vox « Emitte iucem tuam et veri-
:

M tatem tuam , ipsa me deduxerunt ct perduxerunt in

» montem sanctum tuum , et in tabernacuia tua ". »

Quia ipsa iux tua et vcritas lua lirec nomina duo, res :

una. Quid enim aiiud iux Dei nisi veritas Dei? aut c[uid ,

veritas Dei , nisi iux Dei? Et lioc utrumque unus Cliristus.

« Ego sum iux mundi : c[ui credit in me, non ambulabit
• Is.li LMI, 16, 17. — * Psal. CXVIIT, 71. — ^ IJ. XLIlj 3.
 ,

enarrAtio ni psal-ml-m XLii. 257

)) m tenebris. Ego sum via, veritas et vita^ )> Ipse lux,
ipse verilas. Veniat ergo, et eruat nos, discernens modo
causam nostram a gente non sancla eruat ab homine •,

iniquo et doloso separet frumentum a zizaniis

: quia :

ipse mittet Angelos suos messis tempore ut colligant de ,

regno ejus omnia scandala, etmiitantin ignem ardentem

frumentum autem ejus congregent in horreum^. Emittet
lucem suam et veritatem suam quia ipsa jam nos dedu- 5

xerunt et perduxerunt in montem sanctum ejus et in ta-

bernacula ejus. Pignus habemus, praemium speraraus.
Sanctus mons ejus, sancta Ecclesia ejus. Mons ille est,
qui crevit ex minimo lapide, secundum visionem Danielis,
confringens regna terrarum^ et in tantum excrescens, ut
impleret universam faciera terrae^. Inhoc monte seexau-
ditura dicit,qui dicit: « Vocemeaad Dominuni clamavi,
)) et exaudivit mede monte sancto suo^. ))Quisquispr8eter
istum montem orat, non sesespcret cxaudiri ad vitam oeter-
nam. Exaudiuntur enim multi ad multa. Nec sibi plau-
dant quod exaudiuntur exauditi sunt doemones ut in : ,

porcos mitterentur^. Exaudiri ad vitam aeternam concu-

piscamus, propter desideriumquodicimus :« Emittelucem
)) tuara et veritatem tuam. )) Illa lux oculorura cordis
inquirit. « Beati enim, inquit , mundi corde, quoniam
)) ipsi Deum videbunt*^. )) Modo inmonte cjus sumus^ id
est, iiiEcclesia ejus, et in tabernaculo ejus. Tabernacu-
lum peregrinantium domus cohabitantium estet ta-
est, :

bernaculum peregrinantium etmihtantium.Cum audista-

bernaculum bellum intelhge hostem cave. Domus autem
, ,

qua3 erit? «Beati qui habitantin domo tua, in saeculasie-

» culorum laudabunt te". ))

V. Jam ergo perducti ad tabernacuhmi , et posili m

' Joan. Yiii, II, et xiv, 6. — ^ MuUh. xiii ,
4i~43- — ^ D^n. ii, 35. —
4 Pfal. III, 5. — 5 Mdtlh. vi!i, ii. — ^ IJ. v, 8. — 7 R-^al. lxxxiu, 5.

cxv. 17
258 S. ALGCSTINI EPISCOPI
montesancto cjus, (luani spcm gcrimus? « Et introibo ad
)) altarc Dci. » Est cnim quocldam sublimc altarc invisi-
bile , c[uo non accedit injustus. Ad illud altare ille solus
acccdit, qui ad istud securus acccdit : illic invenict vitam
suam, qui in isto disccrnit causam suam. « Et introibo ad
)) altare Dei : )) De monte sancto cjus, et de tabcrnaculo
ejus, de sancta Ecclesia ejus, introibo ad altare Dci su-
blime. Quale ibi sacrificium est? Ipsc qui intrat, assumitur
in holocaustum. « Introibo ad altare Dei. » Quid est c[uod
Ad altare Dei? « Ad Deum qui Isetificat juventutera
dicit, «

))meam ^ Juventus novitatcm sigiiificat tanquam di-

)) :

ceret Ad Deum qui lcetificat novitatem meam. Lsetificat

:

novitatem meam cjui contristavitvetustatcmmeam. Incedo

enim modo tristis in vetustate, tunc autem stabo gaudens
in novitate. « Confitebor til)i in citliara. Deus, Deus
))meus^. » Quicl est in cithara confiteri, et in psalterio
confiteri? Non enim semper in cithara, ncc semper in
psalterio. Duo haec organa musicorum habent inter se
chstinctam discretamc[ue rationem, dignam consideratione
et commendatione mcmoriae. Utrumc|ue hoc manibus
portatur et tangitur et significat opera quaedam nostra
,

corporalia. Utrumque bonum, si quis norit psallere, si

c{uis norit citharizarc. Secl cjuia psalterium istud organum

dicitur, quod de superiore parte habet testudinem^ illud
scihcet tympanum
et concavum lignum cui chordae inni-
tentes resonant cithara vero ichpsum lignum cavum et
:

sonorum ex inferiore parle habet discernenda sunt opera :

nostra,quando in psalterio sint, c[uando in cithara,utra-

que tamen placita Deo et suavia ejus auditui. Quando
ergo ex praeceptis Dci alic[uid agimus, jussis cjus obtcm-
perantes et obauchentes ad implenda piTccepta cjus, ubi
iacimus, et non patimur, psalterium est. Faciunt cnim ita

> Psal. XLii, 4- — ^lljiil-

 ,

enarratio in psalmum xlii. 259

etAngeli; nonenim aliquid paliuntur. Gumautcm aliquid
palimur tribulalionum, tentationum, scandalorum inhac
terra, quianon palimurnisi ex inferiore parte,id est, ex
quod mortalcs sumus, ex eo quod prima? nostraecausae quid-
dam tribulationum debemus et quia patimur multa ab eis ,

qui nonsunt desurper, citharaest. Venitenimsonussuavis

ex inferiore parte : patimur et psalliraus, vel potius can-

tamus et citharizamus. Quando dicebat Apostolus evan-

gehzare se et praedicare Evangelium toto orbe terrarum
ex prsecepto Dei, quia illud Evangeliura se non ab homi-
nibus neque per hominem , sed per Jesum Christum acce-
pisse dicebat^, desuper sonabant chordGe 5 cum vero dicebat:
« Gloriamur in tribulationibus , scientes quia tribulatio
)) patientiam operatur, patientia probationem ,
probatio
» spem - cithara sonabat ex inforiore quidem
: )> sed ,

tamen dulciter. Omnis enim patientia dulcis est Deo. Si

autemin ipsis tribulationibus def eceris citharam fregisti. ,

Quare ergo modo dixit « Gonfitebor tibi in cithara?»:

Propter illud quod dixerat « Utquid tristis incedo dum :

» allhgitme inimicus? » Patiebatur enim quiddam ex infe-

riore afllictione, et in eo ipso tamen volebat placere Deo

etgratiasgestiebat agercDeo, fortisin tribulationibus : et
quia sine tribulatione esse non poterat ,
patientiam Deo
debebat. «Confitebor tibiin cithara, Deus, Deus meus. )»

VI. Et rursus ad aniraam suam, ut ex inferiore illoso-

noro hgno capiat sonum « Utquid tristis es , inquit, :

))anima mea, et utquid conturbas me^? » In tribulatio-

nibus sum, in languoribus, in mceroribus, utquid me
conturbas o anima? Quis dicit? cui dicit? Animce di-
,

cit, omnes novimus planum : est enim ad illam directus

,

est serrao. « Utquid tristis es, anima mea, et utquid

» conturbas me?» Quseritur persona loquens. Numquid
> Gal. i) 12. — ' Uom. v, 3, 4. — ^ Psul. xlii, 5.

17.
 :
:

260 S. AtGUSTIKI EPiscon

caro aiiimne lo({uitur, cum caro sine anima iion loqualur?
Proprium cuim magis cst , ut anima carnem allo([uatur,
quam ut caro alloquatur animam. Sed quia non dixit
Quarc trislis cs caro mea sed ait Quare tristis cs,
, , : <(

)) anima mea? Si enim carnem alloqueretur, ibrtasse

)>

non dicerct « Quare tristis es » sed, Quare doles? Dolor

: :

cnim animre tristitia dicitur molestia vero c|u?e fit in cor- :

porc, dolor dici potest, tristilia non potest. Sed ex dolore

corporis plerumquc anima contristatur. Interest tamen
quid doleat, et quid contristetur. Dolet enim caro, tristis
cst anima ct aperta ista vox cst : Utquid tristis es, : <(

)) anima mea ? Non ergo anima allo([uitur carnem quia ^

nondixit: Utquid tristis es, caro mea?Neccaro animani;

quia absurdumcstutinferior alloquatursuperiorem. Ergo
intelligimus lial)ere nos aliquid ubi imago Dei cst , men-
tem sciiicet atc[ue rationem. Ipsa mcns invocabat lucem
Dei et veritatem Dei, Ipsa cst ([ua cajoimus justum et in-
justum : i[)sa est qua discernimus verum a falso : ipsa est

quae vocatur intellectus quo intellectu carent

,
bestise

quem intcllectum quiscjuis in se ncgligit, et postponit

cseteris, et ita abjicit c[uasi non babeat, audit ex Psalmo :

(( Nolite esse sicut ecjuus et mulus quibus non est intel- ,

)) lectus^ Intcllectus crgo noster alloc|uitur animam

))

nostram. Ista in tribulationibus marcida est, fcssa in an-

goribus , contracta in tcntationibus , a?gra in laboribus.

Erigit eam mcns desuper capiens veritatem^ ct dicit :

« Utquid Iristis cs , anima mea , et utc[uid contur])as

)) me ? ))

VII. Videte si non est ista allocutio in illo conflictu

Apostoli , in se proefigurantis ([uosdam, et forte nos, ct

dicentis : (( Condelector lcgi Dei secundum interiorem ho-
)) minem , video autem aliam legem in membris meis'-, )>

' Pr;il. XXXI. f) — ' Tiom. vn, 22.

 ENArvRATIO IN PSALT.tUM XLTI. 261
id cst, motus quosdam carnales : ct in quadam lucta , et
quasi desperalione , invocat gratiam Dei : « Miser cgo
)) homo ,
quis me liberabit de corpore mortis liujus?
)) Jesum Chrislum Dominum nostrum^
Gratia Dei per )>

Tales ita pugnantes eliam ipse Dominus in se prcefigurare

dignatus est cum ait ,« Tristis est anima mea uscpie ad
:

))mortem -. Ille enim noverat ad c[uod venerat. llle

)>

passionem pavebat* qui dixerat « Potestatem habeo po- :

» nendi animam meam et poteslatem habeo iterum su- ,

))mendi eam nerao toUit illam a me^ sed ego ipse pono
,

))eam a me, et iterum sumo eam^? sed « Tristis est )> ,

))anima mea usque ad mortem » c|ui dixlt c[usedam , ,

membra sua in se figuravit. Plerumque enim jam mens

bene crcdit et bene novit futurum hominem secundum
fidem suam in gremio Abrahae credit hoc, et tamen cum :

venerit a]i([uis articulus mortis , turbatur ex famiharitate

cjuadam saeculi auditum in illam voccm Dei
hujus ^ erigit

internam, audit rationabile carmen intrinsecus. Ita enim

desuper in silentio sonatc^uiddam^ non auribus_, sed men-
til)us, ut quicumque audit illud melos, tsedio afliciatur ad

stre[:iituni corporalem, ct tota ista vita humana tumultus

ei quidam sit impediens auditum superni cujusdam soni
,

nimium delectahihs et incomparabihs et ineffabihs. Et

, ,

revcra cum ita contingit ex ahtjua perturbatione vim ,

pntitur homo, allocjuens animam suam « Utciuid tristis :

)) es anima mea, et uti[uid conturbas me?)) An forte

,

ideo c[uia diflicile pargata vita invenitur, cum ille juchcat

c[ui novit ad purum et hc[uidum judicare ? Quia ctsi pro-
babihs jam vita est inter homines, ita ut homines c[uid
jam reprehendant juste non habeant procedit examen ab
:

ilhus ocuhs, procedit regula ex£equans non fallaciter, et

invenit in homine qusedam q uoe reprehendat Deus ,

quae
' Rom. VII, 20. — 'MaUli. xxvi^ 38. — 3 .loan. x, 17, 18.
 :

262 s. ArcusTiNi episcopi

homines rcprelicndenda non videbant , nec illc ipse intus
qui judicandus cst : ILiec timcns anima fortc conturbatur
alloquitur cam mcns, quasi diccns Quid times de pec- :

catis quia non potcs omnia dcvitare? « Spcra in Domi-

,

)) num, c(uoniam confitcbor illi. Quoedam sanat pr.Tcscns )>

allocutio, rcliqua purgat fidclis confessio. Plane time, si

justum te dicis^ si vocem ex ahoPsalmo

non habcs illam :

« Ne intrcs in judicium cum servo tuo. Quare « Ne )) ,

» intres in judicium cum servo tuo? « Miscricordia tua

mihi opus est. Nam si judicium cxhibueris sine misericor-
dia ,
quo ibo? « Si iniquitatcs observaveris , Domine,
)) Domine, quis sustinebit^? Ne intres in judicium cum
» servo tuo, quia non justificabitur in conspectu tuo om-
» nis vivens'^. )> Ergo si non justificabitur in conspectu
luo omnis vivens, quia quicumc^ue hic vivit, quantumhbet
juste vivat, va3 ilh si cum illo in judicium intravcrit Dcus.
Nam ex aho Propheta arrogantes ct superbos identidem
sic olijurgat ; « Ut([uid vuUis mecum judicio contendere?
)) Omnes derehquistis me, dicit Dominus^. Noh ergo ))

judicio contendere : da operam esse justusj et quantum-

cumque fueris , confitere te peccatorem ^ semper spera
misericordiam : ct in ista humili confessione securus alio-
quere turbantem te, et tumukuantem advcrsus te animam
tuam. « Utquid tristis es, anima mea, et utquid contur-
)) basmc? Forte in te volebas sperare « Spera in Do-
)) :

» minum, » noh in te. Quid enim es in te? quid es de te?

lile sit sanitas in te ,
qui suscepit vulnera propter te.

« Spora, in(|uit^ inDominum, cjuoniam confitebor ilh. »

Quid illi confitcberis? « SahUare vultus mei, Deus meus. »

Tu es salutare vultus mei, tu sanabis me. ^ger ad te lo-

(juor : agnosco medicum, non me jactosanum. Quidest,
agnosco medicum, non me jacto sanum? Quod in alio
Psal. cxxix, 3. — ' Id. cxi.ii, 2. — * Jerem. xi, 29.
 enakrAtio in psalmum xlii. 263
Psalmo dicltur « Ego dixi Domine miserere mei, sana
: : ,

» animam meam quoniam peccavi tibi ^ »

,

VIII. Haec vox, fratres, tuta est: sed vigilate in operi-

bus bonis. Tangite psalterium, obediendo praeceptis : tan-
gite citharam, tolerando passiones. « Frange esurienti
)) panem tuum^, » audisti ab Isaia : noli jejunium putare
suflicere. Jejunium te castigat, non alterum reficit. Fruc-
tnosse erunt angustif^e tupe, si alteri praestiteris latitudinem.
Ecce fraudasti animam tuam cui dabis quod tibi abstu- :

listi? ubi pones quod til)i denegasti? Quam multos pau-

peres saginare potest intermissum hodie prandium nos-

trum. Ita j('3una, ut manducante prandisse te gaudeas,
alio

propter orationes , ut exaudiaris. Ibi enim ait « Adhuc :

» loquente te dicam Ecce adsum si fregeris ex animo

: :

» esurienti panem^. Quia plerumque fit a tristibus et a

)»

murmurantibus ut careant toedio interpellantis, non ut

,

reficiant viscera indigentis. « Hilarem autem datorem di-

» ligit Deus^ » Si panem dederis tristis , et panem et
meritum perdidisli. Ergo ex animo fac iit ille qui intus :

videt adhuc loquente te dicat « Ecce adsum. » Quam ce- :

leriter accipiuntur orationes bcne operantium et haec :

justitia hominis in hac vita, jejunium, eleemosyna, oratio.

Yis oralionem tuam volare ad Deum? Fac duas alas , ilh
jejunium et eleemosynam. Tales nos inveniat, ut securos
inveniat lux Dei, et veritas Dei, cum venerit liberare nos
a mortc, qui jam venit subire pro nobis mortem. Amen.
' Psal. XL, 5. — 2 Isai. Lvm, 7. — 3 Jijij.
g^ iq^ — 4 2 Cor. ix^ 7.
264 S. AlGUSTINl EPISCOPI

\» \w« \\\\ \\\\ \\\-»\\ v\ vw\ \w\ w\\ w\\ ww ww^vw \w\ wv\ w/w wwwwww wv\

ENARRA.T10

IN PSALMUM XLIII.

Sermo ad plebcm*.

I. PsALMusiste Core dicitur, sicut ejus titukis

filiis

pracfert. aulem Core calvitium vel calva-

Interpretatur
ria, ct invenimus in Evangelio Dominum Jesum Cliristum

in loco Calvariae crucifixum -. Ergo clarum est, quodfiliis

passionis ejus cantetur hic Psalmus. Habcmus autem hinc
evidentissimum et firmissimum testimonium apostoli Pau-
li : quia tum cum in perseculionibus gentilium laboraret
Ecclesia; hinc sumpsit versum ,
quem interponeret ad
exhortationem (,'t consolationem patientice, Hic cnim dic-
tum est, ([uod ille in Epistola sua posuit : « Propter te
)) mortificamur tota die , deputati sumus vckit oves oc-
» cisionis^. » Yocem ergo 3Iartyrum audiamus in Psal-
mo : et vox Martyrum videte ([uam lionam causam habeat,
cum dicit « Propter te. » Nam et Dominus ideo addidit,
:

propter justitiam, cum diceret: « Bcati qui persecutionem

)) patiuntur propter justitiam'' : » nc quisc[uam pcrsccu-
tionem patiens, ex ipsa pcjena c[uaereret gloriam , non bo-
nam habens causam. Et hinc exhortatus suos ait : « Beati
)) eritis , cum voiiis illa et illa fecerint , vel dixerint ho-
)) mines, propter me. )) Hinc ergo vox : « Propter te mor-
)) tificamur tota die. )>

' In hoc Sermone aJ pleLem plurimum graliam Dei commendat Augusti-

nus. — » MdlUi. XXVII, 33. ^ Psal. —
xi.iii, 2".^, et Rom. vui, 36. —
^ Matlh, V, 10.
 )

ENAMATIO IN PSALMfM XLIII. 265

II. Est autem magn?e consideralionis et magnse pro-
funditatis consilium Dei quid causae fuerit ut cum pa-
,
,

tres nostros Patriarchas, et totum illum populum Israel

eduxerit in manu fortissima de ^Egypto et persequentes ,

inimicos eorum in mari demerserit , duxeiitque per con-

tradicentes gentes , debeJlatisque hostibus in terram pro-
missionis posuerit , victoriasque magnas ex paucitate suo-
rum in magna inimicorum multitudine fecerit : postea
placuerit ei quasi avertere se a populo suo , ut stragem
occisionis et mortis paterentur sancli ejus, etnemo resis-

teret , nemo defenderet, nemo prohij^eret •,

quasi averterit
faciem suam a gemitibus eorum ,
quasi oblitus sit eos,
quasi ipse non sit Deus, qui in manu valida et brachio
excelso evidentissima potentia patres nostros , id est , il-

lum populum , sicut dixi, ab iEgypto liberatum ,

victis

pulsisque de terra sua gentibus constituerit in regno, mi-

rantibus omnibus quod ssepe a paucis multi victi essent.
Hoc ergo in gemitu confessionis incipit cantari in Psalmo
isto. Nonfrustra enim ista facta sunt , nisi ut intclhgatur
quare facta sint. Proinde quia facta sunt , manifestum
est : quare sint facta, altius qucerendum est. Ideo titulus
non habet tantura « Filiis Core-, » sed, « In intellectura
,

» fiHis Core^ » Hoc et in illo Psalmo est cujus primuni ,

versum ipse Dominus de cruce dixit « Deus meus, Dcus :

)> meus respice in me, quareme derehquisti'^? » Trans-

,

figurans enim nos in id quod dicebat, et in corpus suum,

(quiaetnos sumus corpus cjus, ille caput nostrum ,

vocem de cruce non dixit suam, sed nostram. Xon enim

unquam eum dereliquit Deus nec ipse a Patre unquam ,

recessit sed propter nos dixit hoc

: « Deus meus, Deus :

)) meus, utquid me derehquisti? » Nam sequitur ibi :

« Longe a salute mea verba deiictorum meorum^. Et ))

• P«al. \un, I. — ' Ifl. XXI, a. — ^ Il)id. i.

 ,

266 S. AUGUSTINI EPISCOPI

ostendit ex quorum pcrsona hoc dixerit non cnim : in ipso
delictum potuit inveniri. « Clamabo ad te, inquit in ipso
» Psalmo, per diem, et non exaudies etnocte^ •, » sub-
auditur utique, et non exaudies : Et non
scd addidit : «

» ad insipientiam mihi-, » idest, boc ipsum quod non

exaudies, non ad insipientiam mihi , sed ad intellcctum.
Quid cst, ad intellectum non exaudies? Id est, me non
exaudies ad temporaha , ut intclhgam a te desideranda
scmpitcrna. Non ergo rclinquit Deus, et cum videtur re-
linquere, tollit c[uod male dcsiderasti, et docet quid de-
beas bene desiderarc. Si enim semper Deus in istis pros-
pcritatibus faveret nobis, ut omnia nobis abundarent,
nullamque in tempore isto mortalitatis nostrae tribulatio-

nem , nullas pressuras angustiasque patercmur ; non dice-

rcmus nisi ista esse summa Dcus servis
jjona quae prscstat
suis et majora ab illo non dcsideraremus. Ideo autem huic
vitae male dulci miscet amaritudines t.ribulationum _, ut
aha qufe salubriter dulcis cst, requiratur : hoc est, « In
» intellectum filiis Gore. » Denic[ue audiamus Psalmum
et ibi potius hoc videamus.
III. « Deus auribus nostris audivimus ,
patres nostri
» annuntiaverunt nobis , opus quod operatus es in diebus
» eorum, et in diebus antiquis^. » Admirantes quare in
istis diebus tanquam deserucrit eos quos in passionibus
excrcere voluerit , rccolunt proetcrita quae audierunt a pa-
tribus, tanquam dicentcs : Non ea quae patimur nobis re-
tulerunt patres nostri. Nam et in illo Psalmo hoc dixit :

« In te speraverunt patres nostri , speraverunt et eruisti

» eos : ego autcm sum vcrmis, et non Iiomo opprobrium ;

» hominum , et abjectio plcbis*. » Illi speraverunt, et

libcrasti eos : ego-ne speravi , et dereliquisti me-, et sine

causa credidi in te, et sine causa nomen meum scriptum

' Psal. XXI, 3. — ' Ibid. 2. — ^ Id. xliii, 17. — 4 Icl. xxi, 5-7.
 enArrAtio in psAlmtjm xliii. 267
est apud te, et nomen tiium scriptum est inme? Haec ergo
nobis indicaverunt patres nostri. « Manus tua gentes dis-
'» perdidit, et plantasti eos; infirmasti populos , et expu-
» listi eos*. » Id est, populos expulisli de terra sua , ut
istos introduceres atque pJantares, eorumque regnum
tua misericordia confirmares. Haec audivimus a patribus
nostris.

IV. Sed forte idco illiista potuerunt, quia fortes erant,

quia praeliatores ,
quia invicti ,
quia exercitati ,
quia belli-
cosi? absit. Non hoc indicaverunt nobis patres nostri, non
hoc habet Scnptura sed quid habet, nisi quod sequitur ?
:

« Non enimingladio suo htereditate possederuntterram,

» et brachium ipsorum non salvos fecit eos sed dextera :

» tua et brachium tuum , et illuminatio vultus tui -.

» Dextera tua, » potentia tua ; « Brachium tuum, » ipse

Filius tuus. « Et illuminatio vullus tui » Quid est hoc?
:

Quia talibus signis eis affuisti, ut prresens intelligereris.

Numquid enim quando nobis Deus aliquo miraculo adest,
faciem ipsius ocnlis nostris videmus ? Sed effectu miraculi
suam prresentiam insinuat hominibus. Denique omnes qui
mirantur ad hujuscemodi facta ,
quid dicunt? Vidi Deum
prsesentem. « Sed dextera tua , et brachium tuum , et il-

» luminatio vultus tui : quoniam coraplacuisti in eis. »

Hoc est, sic cum eis egisti , ut ]:>ene placeres in eis : ut

quisquis eos attenderet quomodo cum eis ageretur, diceret

quia vere Deus est cum illis et Deiis , illos agit.

V. Quid ergo? Alter erat tunc, et alter est nunc? ab-

sit. « Tu es ipse rex meus et Deus
Quid enim sequitur?
» meus^. » Tu
non enim mutatus es. Tempora
es ipse ,

mutata video creator temporum non mutatur. « Tu es

,

» ipse rex meus et Deus meus. » Tu mc soles ducere, lu

me soles regere, tu mihi soles subvenire. « Qui mandas

' Psal. xLiii, 3. — ' Ibid. /J.
— 3 Ibid. 5.
 :

268 s. Algustini episcopi

» salutem Jacob, » Quid cst, « Qui mantlas? » Etiamsi

tu por luam prorsus suljstantiam at([uc natur im c|ua cs

(juicl([uid cs, occultus cs , ncc pcr hoc cpiod cs intcrfuisti
patribus, ut facie ad faciem le viderent : tamen \.er quam-
libct creaturam tu mandas salutcm Jacob. Klenim illa

visio facie ad faciem , liberatis in resurrcctionc scrvatur.

Et illi patres ctiam Novi Tcstamcnti, cpiamvis revelata

mysteria tua vidcrint, cjuamvis rcvelata secrcta annun-
tiaverint tamcn in spcculo sc vidcrc dixcrunt ct in a?nig-
5

mate aulcm visioncm in futurum facic ad facicm *,

: servari
c[uando vencrit c[uod ipse Apostolus ait Mortui cnim : ((

» estis, et vita vcstra abscondita cst cum Christo in Dco :

» cum autcm Christus apparucrit vita vcstra, tunc ct vos

» ap[:)arcbitis cum ipso in gloria -. » Tunc ergo nobis scr-

vatur visio illa facie ad facicm. De c[ua ct Joanncs dicii

(( Dilectissimi, fihi Dei sumus, et nondum apparuit c[uid

» crimus : cum apparuerit
scimus c[uia , similes ei eri-
» mus, quoniam videbimus eum sicuti , cst^. » Etsi ergo
tunc patrcs nostri non tc viderunt facie ad faciem sccun-
dum cjuod tu cs , ctiamsi ista visio scrvatur in resurrec-
tione : tamen et si Angeli afTuerunt : (( Tu mandas salutem
» Jacob. » Non solum pcr te adcs , scd pcr c[uamcumc[ue
crcaturam tuam airucris, tu mandas hoc proptcr salutcm
scrvorum tuorum c[uod tu ipsc per te facis hoc autcm fit :

pro salute servorum tuorum quod faciunt quibus mandas.

Cum crgo tu i[")se sis rex mcus ct Dcus mcus, cl tu mandcs
salutem Jacobj cjuarc isla nunc patimur?
VI. Sed forte pr?etcrita tantum narrata sunt nobis, de
futuro autcm non cst aliquid tale spcranckmi. Imovcro
-pcrandum. « In te inimicos nostros vcntihibimus *. » Ergo
)atrcs nostri indicaverunt nobis opus, c|uod operatus cs
'
I Cor. xin , la. — ' Coloss. ni , 3, /\. — ^ i Joan. iii , 2. — 'i P?;il.

i.iii ,
G.
 EAARRA,TI0 ly PS.4.LMV.M XLIII. 269
in diebns corum, et in diebus dnliquis : quia manus tua
gentcs disperdidit, ejecisti populos, et plantasti eos. Ista
proeterita sunt : de futuro vero quid erit? « In te inimicos
)) nostros ventilabimus : » veniet tempus quando omncs
inimici Christianorum, sicut palea ventilentur, sicut pul-
vis ventilentur, et de terra projiciantur. Ergo si et prtete-

rita sic su,nt nobis narrata , et futura talia prsenuntiata 5

in medio prirsenUum quare laboramus, nisi in intellectum

fdiisCore? « In te inimicos nostros ventilabimus : et in
» nomine tuo spernemus insurgentes in nos ^ » Hoc de
futuro.
VII. « Non enim in arcu meo sperabo -
: » quomodo
nec patres in gladio suo. « Et gladius meus non salvum
)) faciet me. )>

VIII. « Salvos enim fecisti nos ex aOligentlbus nos^. )>

Et hoc figura praeteriti dc futuro dicitur : sed ideo tan-

quam praeteritum dicitur ,
quia tam ccrtum est quasi
factum sit. Inlendite quare pleraque ProphetEe ita di-
cunt, tanquam praeterita sint, cum pi\:enuntientur fu-
tura , non facta. Nam et de ipso Domino futura passio
praenuntiabatur, et tamen, « Foderunt, inquit, manus
)>meas, etpedesmeos, dinumeraverunt omnia ossa mea : )>

non dixit Fodient, et dinumerabunt, « Ipsi vero consi-

:

))deraverunt et conspexerunt me » non dixit Conside- : :

rabunt et conspicient. « Diviseruntsibi vestimenta mea ^

: »

non dixit : Divident. Omnia

tanquam prseterita di- ista

cuntur, cum futura sint quia Deo et futura tam certa :

sunt, tanquam prreterita sint. Nobis enim ca qure piTcte-

rierunt, ccrta sunt quse futura, incerta sunt. Novimus
j

enim aliquid accidisse, et non potest fieri ut non acciderit

quod accidit. Da Prophetam cui tam certum sit futurura,
quam tibi praeteritum : et quam tibi (juod meminisli fac-
' Psal. XLiii, 6. — 3 ILiJ. 7. — 3 Ib;d. 8. — 4 Id. x\i, 17-19.
 ,

270 S. ALGUSTINI Enscopi

Uim, non polest ficri nt non sit factum tam illi t|iiod ,

novit futurum, non potcst ficri ut non fiat. Idco dc sccu-

ritatc dicuntur tanquam prseterita, ([uve adhuc futura 1

sunt. Hoc crgo spcramus. « Salvos cnim fccisti nos cx af-

» fligcntibus nos, ct cos ,
qui oderunt nos, confudisti. »

IX. « In Dco laudabimur tota die. » Vidcte qucmad-

modum miscet etiam verba futuri tcmporis , ul intelligas
et prrctcrita qune dicta sunt de futuro esse prsedicta, « In
» Dco laudabimur nomine tuo confitebi-
tota die : et in

» mur in ssecula ^. » Quid, « Laudabimur? » quid, « Con-

» fitcbimur.^ » Quia ex omnibus ailligcntibus nos cruisti

nos quiji rcgnum perpetuum dabis nobis quia compie-

, ,

bitur in nobis « Beati qui habitantin domo tua, Domine,

:

» in saecula sGeculorum laudabunt te -. »

X. Haec ergo futura cum certa sint nohis, et illa prtietcrita

cum a patribus nostris audicrimus, cptid raodo? « Nnnc

» autem repulisti et confudisti nos". » Confudisti, non in
conscientia nostra, sed in facic hominum. Erat cnim tcmpus
quo afiligerentur Christiani , cum ubic[ue fugerunt, cum
ubique dicerelur : Christianus est, tancjuam ad insultatio-
nem et ad opprobrium pertincret. U bi est crgo ille Dcus nos-
ler, rex noster, qui mandatsalulem Jacob? Ubi est ille qui
fecitomnia, quae nobis narraverunt patres nostri? Ubi cst
qui facturus est omnia ,
quae nobis rcvelavit per Spiritum
suum? Numcjuid mutatus est? Scd in intcUectum fdiis Core
enim intcUigcre debemus c[uare nos
fiunt h:ec. Alicpiid ,

ista omnia medio tempore pali voluit. Quoe omnia ? « Nunc

» autem repulisti et confudisti nos : et non egredieris

» Deus, in virtutibus nostris'. Procedimus ad inimicos
»

nostros, et tu noljiscum non procedis videmus eos, prae- :

valent ilJi, et nos invalidi sumus. Ubi est illa virtus tua?
ubi est dcxtera et potenlia tua ? ubi mare siccatum ? ubi
' Psal. xuii, 9. — > IJ. Lxxxiii, 5. — 3 ij, xLiii, 10. — 4 Ib.d.
 ENARRATIO IN PSALMUM XLIII. 271
jEgyptii perseqiientes fluctibus obrupti? ubi Amalech re-
sistens, in crucis signo superatus^ ? « Et non egredieris,
» Deus, in virtutibus nostris. »
XI. « Avertisti autem nos retrorsum prse iniraicis nos-
» tris : )) ut quasi illi ante sint, nos retro^ illi victores,
nos victi deputemur. « Et qui nos oderunt, diripiebant
» sibi ^ )) quid , nisi nos ?
XII. « Dedisti nos tanquam oves escarum , et in natio-
)) nibus dispersisti nos^. )) A nationibusmanducati sumus.
Hi significantur qui sic passi sunt, ut in corpus gentium
verterentur. Plangit enim eos Ecclesia, tanquam membra
sua devorata.
XIII. «Vendidisli populum tuum sine pretio.)) Vidimus
cnim quos dedisti, non vidimus quid accepisti. « Et non
)) fuit multitudo in jubilationibus eorum^. )) Numquid
enimquando fugiebant Christiani persequentibus inimicis
idololatris , fiebant congregationes et jubiJationes Dco?
Numquid concinebantur hymni de Ecclesiis Dei ,
qui so-
lent in pace concini, dulcique conccntu fraternitatis Dei
auribus personari? « Et non fuit multitudo in jubilatio-
)) nibus eorum. ))

XIV. « Posuisti nos in opprobrium vicinis nostris, sub-

)) sannationem et derisum his qui in circuitu nostro sunt.
)) Posuisti nos in simihtudinem in nationibus^. Quid ))

est, « In simiHtudinem ? Quando maledicentes homines ))

similitudinem dant de eo quem detestantur. Sic moriaris,

sicpuniaris.Quanta tuncdictasunt taIia?Sic crucifigaris.
-Hodieque non desunt hostes Ghristi, iili ipsi Judsei, con-
tra quos quando defendimus Christum, dicunt nobis Sic :

moriaris quomodo ille. Non enim illam mortem intulisscnt,

nisi eo modo mori vehementer exhorruissent^ aut quid

' Exod. XIV, 21 , 27 , et xvu, 11. — * Psal. xliii, ii, — 3 Ibid. I2. —
4lbid. i3. — Mbid. i4, i5.
 :

272 S. AUGLSTINI EPISCOPI

inyslorii liahcrct, si inlelligcrc poluisscnl. Ciiccus (juando
inunguilur, collyrium in manu mcdici non vidct. Nani
crux ipsa et pro ipsispersec[ucnlibus iacta cst. Indc sunt
poslea sanati , et in eum crcdidcrunt ([ucm ipsi occidc-
com-
runt. « Posuisti nos in similitudiucm in nationibus ,

))motionem capitis in populis: » commotioncmcapitis ad

insuUandum. « Etlocuti sunt labiis, etmovcrunt caput^ »
Hoc Domino, hoc etiam omnihus sanctis cjus, quos per-
sc([ui , ([uos tcncre, ([uos illudere, quos tradere ,
quos
aliligere , ([uos occidere [lotucrunt.
XV. « Totadic verccundia mca contra me cst, et con-
» fusio vultus mci operuit me : a voce cxprohrands ct
» ojjloquentis ^ : » hoc est , a voce insullantium ct crimcn
mihi objicicnlium, quia colo te, ([uia confitcortc : ctcri-
nien mihi ohjicicntium de illo nomine, undc mca omnia
crimina delebuntur. « A voce exprohrantis ct obloc[uciitis, »
id est , contra me loc[uentis. « A facie inimici et [oerse-
)) ([ucntis. )) Et quis hic intcllcctus? Qune pra^tcrita dicta
sunt , non in nobis fient : c[U3e futura spcrantur , non a[i-
parent. Praeterita : in magna gloria tua eductus est popu-
lus de iEgypto, libcratus a [ocrscf[ucntibus, ductus [icr
gentes, expulsisgentibus, collocatus in rcgno. Quae futuraV
Educendus populus de ista Jilgypto saeculi, duce Christo
apparcnte in gloria sua ^
[ooncndi sancti ad dcxteram , ini-

qui ad sinislram damnaudi iniqui cum diaholo in seterna

^,

[loena^accipicndum rcgnumaChristo cum sanctis in sem-

piternum. Haec sunt futura, illa [^raeterita. In medio c[uid?
Trihulationes. Quare? Ut apj^areat animus coIcnsDeum,
([uantum colat Deum ut vidcatur utrum gratis colat 5

eum, a quo salutem gralis accepit. Si enim tibi dicat Deus

Quid dcdisti mihi ut facerem te? Certe si factus prome-
A'uisti me iion me promerucras antcquam facerem te.
,

» Psal. xxij 8. — - IJ. xLiii. iG. 17. — 3 Mafth. xxv, 33.

 ,

enarratio ik psAlmlm xliii. 273

Quid sumus ei qui primo gralis nos fecit, quia
dicturi ,

bonus est, non quia aliquid meruimus? Deinde de ipsa

reparatione, de secunda nativitate quid dicturi sumus?
Merita nostra fecisse ut nobis illa salus perpetua mittere-
tur a Dom.ino? Absit. Si merita nostra aliquid facerent
ad damnationem nostram veniret. Non venit ille ad ins-
pectionem meritorum sed ad remissionem peccatorum.
,

Non fuisti , et factus es : quid Deo dedisti ? 3Ialus fuisti

et liberatus es : quid Deo dedisti? Quid non ab eo gratis
accepisti? Merito et gratia nominatur, quia gratis datur.
Exigitur ergo a te, ut et tu gratis eum colas ^ non quia dat
temporalia , sed quia praestat seterna.
XVI. Sed ipsa aeterna vide ne aliter cogites , et cogi-
tando seterna carnaliter nihilominusDeum gratis non co-
las. Quid enim? Deum, quiadat tibi fundum,
Si ideo colis
non eum culturus es, quia toUit tibi fundum? Sed forte
tu dicis Ideo eum colam, quia dabit mihi villam non
: ,

tamen temporalem, Nihilominus adhuc corruptam men-

tem geris amore enim casto non cohs, adhuc mercedem
:

expetis. Ea enim vis habere in futuro scecido quae hic ,

necesse est derelinquas : mutarevis voluptatemcarnalem,

non araputare. Non laudatur in illo jejunium, qui ad luxu-
riosam coenam servat ventrem suura. Invitantur enim ali-

c[uando homines ad coenam magnam , et cum ad eam vo-

lunt avidi venire numquid hoc jejunium con-
,
jejunant :

tinentice, et non potius luxuriae deputandum est? Noli

ergo lalia sperare tibi danda a Deo qualia hic jubet con- :

temnere. Haec enim sperabant Judaei , ideo turbabantur

in illa quaestione.Nam et ipsi resurrectionem sperant, sed
ad tales voluptates corporis se sperant resurrecturos^ qua-
les hic amant. Ideo cum eis proponeretur quEcstio illa a
Sadducaeis ,
qui non credunt resurrectionem, de illa mu-
liere quce nupsit septem fratribus sibimet succedentibus
cxv. 18
 ,

274 S. AtGUSTIKI EPISCOPI

cujus corum in resurrectione eiit uxor, deficiebant , et

respondercnon poterant. At vero Domino quando est pro-
posita , (juia nobis resurrectio talis promittitur, non (|ua

repelantur hujusmodi voluptatcs, sed qua rcterna de ipso

Deo gaudia comparentur, respondit Dominus , et ait :

« Erratis nescientes Scripturas , neqiie virtutem Dei : in

» resurrectione enim ne(|ue niibent netpie uxores du- ,

» cent non cnim incipient mori ^ » Id est, non ibi qu.*»-

:

ritur successor, ubi non erit decessor. Et quid erit? « Sed

» erunt, inquit, nequales Angelis Dei. » Nisi forte putas,
quod Angeli epulis quotidianis , et vino quo te inebrias ,

gaudeant, aut boc forte arbitraris quod Angeli uxores ,

habeant. Nihd eorum est apud Angelos. Unde gaudent

Angeli nisi imde Dominus ait
, « Nescitis quia Angeli :

» eorum semper vident faciem Patris"? » Si ergo ad fa-

cicm Patris gaudent Angeli ad tale gaudium te prsepara

, :

aut si invenis melius quam videre faciem Dci. Vse tali

amori tuo , si vel suspicaris ahquid pulchrius ,

quam est

ille a est omne pulchrum

quo quod te teneat ne ilium
,
,

cogitare mercaris. Dominus in carne erat et apparcbat ,

homo hominibus. Quahs apparebat ? Jam dixi homo ho- ,

minibus. Quid magnum apparei^at ? Caro carni. Quid

magnum apparebat, de quo dictum est, « Vidimus eum,
» ct non habebat speciem neque decorem^ ? » Quis non

hal)ebat speciem neque decorem de quo item dicitur •, :

« Speciosus forma pr.-» fdiis hominum*. » Ut homo, non

haJjcbat speciem neque decorem; sed speciosus forma ex

eo quod est pr.ne fihis hominum. Ideo formam illam de-
formemcarnisostendensocuhs intuentivnn, quid ait? «Qui
» diligit me mandata mea custodit
, et qui dihgit me ,

» dihgetur a Patre raeo et cgo dihgam cum et oslen-

, ,

' Malth. XIII, 29, 3o; ct Luc. xx, 35, 36. — 'Matth. x.vi:i, 10. — ^ I.-^ai.

Lui, 2. —4 Psal. XLiv, 3.

 ENARRATIO IPJ PSALMUM XLUI. 275
» dam ilJi meipsiim^ » Qium videbant, ostcnsurum se
illis promittebat. Scd quid est bocPQuasi dicerct :Videtis
formam servi, occulta est forma Dei per banc vobis blan-
:

dior , illam vobis servo :bac vos parvulos nutrio illa ,

grandes pasco. Ergo ut hsec fides nostra qua purgamur,

ad invisibilia praeparetur hoc
, est ,
quod in intellectum
fibis Core facta sunt ista omnia , ut detraherentur sanctis
ea qua3 habebaiit detraheretur et ipsa vita temporabs
, :

iitnon propter hsec ipsa temporaUa colerent ipsum aeter-

num sed amore ilHus casto tolerarent haec omnia quae
, ,

pro tempore patereiitur.

XYII, Denique quia inteliexerunt hoc fiHi Gorc quid ,

dicunt? « Haec omnia venerunt super nos, et obbti non

» sumus te. » Quid est « Et obbti non sumus te? Et ini- ,

» que non egimus in testamento tuo et non rccessit re- :

» tro cor nostrum : et decbnasti semitas nostras de via

» tua"^. » Ecce est intellectus, quia noii recessit retro cor
nostrum, quia obhti non sumus te, quia inique non egi-
mns in testamento tuo, positi in magnis tribulationibus
et persecutionibus gentium. « Dechnasli semitas nostras
» de via tua. » Semitae enim nostrce erant in voluptatibus
saecuh ^ semitaenostrae erant inprosperitatibustemporahum
rerum : tulisti semitas nostras de via tua, et ostendisti nobis
quam arcta et angusta via est, quae ducit ad vitam. «Et
» dechnasti semitas nostras de via tua? » Quid est : « De-
» chnasti semitas nostras de via tua ? » Tanquam diceret
nobis : In tribulatione positi estis, multa patimini, multa
quae amabatis in hoc sseculo, amisistis : sed non vos dimisi
in via, quam angustam vosdoceo. Latas semitas qusereba-
tis : quid vobis dico ? Haec itur ad vitam sempitcrnam : qua
vultis ambulare, ad mortem pergitis. Quam lata et spatiosa

via est quae ducit ad interitum, et multi sunt qui amba-

' Joan. XIV, 21. — » Psal. XLtii, i8, 19.

18.
276 S. AUGUSTINI EPISCOPI

»lantpercam Quamarclaet angustavia cstqucneducit ael

!

» vitara, et pauci sunt qui ambulant pcr illam M » Qui

sunt pauci? Qui tolcrant tribulationcs, qui tolcrant tcn-

tationcs, qui in istis omnibus molcstiis non dcficiunt; qui
non ad horam gaudcnt ad verbum et in terapore tribu- ,

lationis tanquam orto sole arescunt - , scd habent radicem

charitatis, sicut audivimus quod modo lcctum cst in Evan-
geho^ Radiccm, inquam, charitatis habc ut cum sol ,

exortus lucrit non te urat sed nutriat. « Hoec omnia ve-

, ,

» nerunt non sumus tc ct iniquc non

supcr nos, et obhti ;

» cgimusin tcstamento tuo, et non reccssit rctro cor nos-

» trum. » Scd quia hsec omnia inter tribulationes laci-
mus, jam iu angusta via ambulantes , « Dechnasti semitas
» nostras de via tua. »
XVIII. « Quoniam humihasti nos in loco infirmitatis. »

Ergo exaltabis nos in loco fortitudinis. « Et operuit nos

» umbra mortis^. » lloec enim mortalitas umbra mortis
est. Vcra mors est damnatio cum diabolo.
XIX. « Si obliti sumus nomen Dei nostri. » Iste est in-
lellcctus fihorum Core. « Et si expandimus manus nostras

» adDcum ahcnum ^. »
XX. « Nonne Deus requiret ista ? Ipse cnim novit oc-
» culta cordis^. » Novit et rcquirit : si novit occulta cor-
dis, quid ibi facit? « Nonne Deus requiret ista? » Novit
in se, rcquirit propter nos. Etenim idco rec[uirit Dcus ah-
quando et dicit sibi
,
innotescere, quod facit tibi innotcs-
cerc. Opus suum tibi dicit, non cognitionem suam. Dici-
musplerumque : Loetus dicsquandoscrenus cst : numquid
ipse dies gaudet? Sed gaudcntem dicimus, quia gaudentes
nosfacit.Etdicimus Tristecoelum. Nonenimcstullustahs
:

sensus in nul^ibus scd quia homines hujusmodi vidcntes

:

noeh faciem contristantur , trislc dlcitur, co quod tristcs

« MaUh. vu, i3, i/|. — ' Id. xiii, 2o-u3. — 3 Marc. iv, i6, 17, uo ; et

Luc. viii, i3-i5. — 4 rsal, xuii, 20. — ^ IbiJ. 21. — ''

ILid 22.
 ENARRATIO ly PSALWUM XLIII. 277
facit. Sic et Deus cognoscere dicitur, quando cognoscentes
facit. Deus dicitad Abraham «Nunc cognoviquiatutimes :

» Deum ^ » Ante non cognoverat ? Sed ipse Abraham se non

cognovit quia in ipsa tentatione ipse sibi innotuit. Plerum-
:

que enim homo putat se posse quod non potest, aut putat
se nonposse quod potest: accedit ad illum interrogatio ex
divina dispensatione, etper interrogationem notus fit sibi:

ct dicitur Deus cognovisse ,

quod illum fecit nosse. Num-
quid Petrus noverat se ,
quando dixit medico « Tecum :

» sum usque ad mortem^. » Medicus noverat vena ins-

pecta quid intus ageretur in aegroto, aegrotus non noverat.
Venit accessio tentationis 5 et probavit medicus senten-
tiam suam ,
perdidit seger proesumptionem suam. Sic ergo
et novit Deus , et requirit. Novit quomodo ipse requirit ?

Propter te , ut tu invenias te , et gratias agas ei qui fecit

te. « Nonne Deus requiret ista ? »

XXI. « Ipse enim novit occulta cordis. » Quid est,

« Novit occulta? » quae occulta? « Quoniam propter te

» mortificamur tota die , deputati sumus velut oves occi-
» sionis ^. » Potes enim videre mortificari hominem quare ;

mortificetur Deus hoc novit res in occulto est.

, nescis : 5

Sed dicit mihi aliquis Ecce pro nomine Christi detine-

:

tur, nomen Chrisli confitetur. Quare nonet haeretici nomen

Christi confilentur, et non tamen jam propter ipsum mo-
riuntur? Prorsus in ipsa Ecclesia dicam, catholica pu- , ,

tatis defuisse aut deesse posse qui causa humanae gloriae ,

paterentur? Si deessent hujusmodi homines, non diceret

Apostolus « Si tradidero corpus meum ut ardeam cha-
: ,

» ritatem autem non habeam, nihilroihi prodest ^. » Scie-

bat ergo esse posse quosdam, qui hoc jactatione facerent,
' Gen. XXII ,12. — » MatHi. xxvi , 35. — ^ Psal. xliii ,22. — 4 i Cor.
xiu , 3.
278 S. AtJGtSTlM EVISCOPI

non dilectione. Ideo oliscuruni est , Deus lioc solus videt,

nos non possumus. Ipse soliis potesl judicare ,

qui novit
occulta cordis. aQuoniam piopter te mortificamur tota
» die deputali sumus velut oves occisionis. » Jam dixi
,

hinc etiam apostoium Paulum testimonium posuisse ad

exhortandos Martyres , ne deficerent in tribulationibus
pro nomine Christi susceptis.
XXII. « Exurge, quare obdormis , Domine^? » Cui di-

cit? etquisdicit? Nonne magis dicetur ille dormire, et ha-

lare. qui taha loquitur, «Exurge, quare dormis, Domine?»
Respondet tibi : Novi quid dicam scio quia non dormit :

qui custodit Israel sed tamen Martyres clamant_, « Ex-

'^
:

» urge, quare obdormis, Dornine ? » Domine Jesu, oc-

cisus es , dormisti in passione ,
jam nobis resurrexisti.
Novimus enim quia nobis resurrexisti. Quare resurrexisti ?
Gentes quse nos persequuntur, mortuum te putant, resur-

rexissenpn credunt. Exurge ergo et ilhs. Quare dormis ,

non nobis, sed illis? Si enira jam te iUi crederent resur-

rexisse , numf{uid eos qui in te crederent persequi pote-
rant.f^ Sed quare persequuntur? Dele , occide nescio quos,
qui crediderunt in te nescio quem male mortuum ? Adhuc
eis dormis : exurge ut inteliigant quia resurrexisti , et
quiescant. Denique factum est dum moriuntur Martyres,
et ista dicunt , dormiunt , et excilant Christum vere mor-
tuum dormitionibus eorum 5 surrexit Christus ({uodam
modo in gentibus, id est, creditus est resurrexisse : ita

paulatim et ipsi credendo conversi ad Christum, fecerunt

numerum magnum ,
quem timerent persecutores , et ces-
saverunt persecutiones. Unde?Quia resurrexit Christus in
gentibus qui ilhs ante non credentibiis dormiebat.
,

<c Exurge, et ne repellas usque in finem. »

XXIII. « Qaarefaciem tuam avertis? » quasi non adsis,
' Psal. xuu, 2.3. — ' 1(1. cxx, 4
 ENABRATIO I^r PSALMUM XLIII. 279
quasioblitus sis nostri. « Oblivisceris inopiam nostram, et
)) tribulationem nostram ^ »

XXIV. uQuoniamhumiliataestinpulvereanimanostra-.»
Ubi humiliata est? In pulvere, idest, pulvis nos perse-
quitur. lliinos persequuntur , de quibus dixisti «Noh sic
:

)) impii , non sic , sed tanquam pulvis quem projicit ven-

)) tus a facie terrae ^'.
Humiliata est in pulvere anima nos-
)) tra •, haesit in terra venter noster. » Poenam nimise hu-
mihationis mihi videtur expressisse qua quisque quando
,

se prosternit, hseret in terra venter ejus. Quisquis enim

ita humiiiatur ut genua figat , adhuc habet quo humilie-
lur : quisquis autem sic liumiliatur ut haereat in terra ven-
ter ejus, ultra quo humilietur non habet. Si enim ultra
voluerit jam non erit humiliare sed obrnere. Hoc ergo
,
,

forsitan dixerit Nimium humiliati sumus in hoc pulvere,

:

ultra quo humihemur non habemus jam pervenit usque :

ad summum liumihatio , veniat et miseratio.

-'XXV. An forte, ffatres , eos plangit Ecclesia voce ista,
quibus illi qtii persequebantur persuaserunt impietatem :

ut ilh qui perdurarunt hoc dicant : «Humihata est in pul-

)) vere anima nostra? « Id est, inter manus pulveris hujus,
inter manus impiorum et persequentium , « Humiliata est
)) in pulvere anima nostra , )> ad hoc ut te invocaremus ,

utdares auxiUum de tribulatione : « Venter autem noster

)) haesit in terra, )) id est, consensit impietati pulveris hujus
venter noster : hoc est enim dictum , « Haesit. )) Si enim
cum diligis et ardes charitate , recte dicis Deo : « Adhaesit
))anima mea post te* » et « Mihi adhaerere Deo bonum •,

» est ^ » tunc autem adhaeres Deo

: quando consentis ,

Deo non sine causa dictum est, de ventre isto quod ad-
:

haesit in terra , nisi quia illi significantur, qui persecutio-

' Psal. xmi, 24. — ' Ibid. 25. — ^ W. 1, 4. — 4 Id. lxu, 9. — 5 Id,

IXXll , 9.8.
 -
,
,

2S0 S. AUGrSTINI EPISCOPI

nem non tolerantes, consensernnt ini((iiis : sic enim lirese-

runt in terra. Sed quare dicti sunt venter, nisi quia carnales
sunt : ut os Ecclesinc insanctis sit,in spiritalibus sit ; ven-
ter Ecclesiae in carnalibus sit?Itaque osEcclesioe eminet;
venter absconditus est, tanquam mollior ctinfirmior. Hoc
significat ([uodam loco Scriptura , ubi (juidam dicit se
accepisse librum « Et liber ipse dulcis erat
; , inquit , in
» ore meo , et amarus in ventre meo » Quid ^ . est hoc, nisi

quia pra?cepta summa qune capiunt spiritalcs, non capiunt

carnales ; et de quibus gaudent spiritales, contristantur

carnales? LiJDer iste , fratres ,

quid habet? Yende omnia
quffibal^es , et da pauperibus. Quam dulcis in ore Eccle-
sise? Ab omnibus est. At vero carnali
spiritalibus factum
cuicumque Fac hoc facihus a te tristis rece-
dixeris : « :
•»

dit sicut ille dives a Domino-, quam facit quod dictum

,

cst. Quare autem tristis recessit nisi (juia hber ille dulcis ,

est in ore et in ventre amarus ? Dedisti nescio quid auri

,

et argenti ventum est ad hunc articulum ut nisi per-

•,
,

das forte ahquod peccatum committas, injuriam forte

,

ingeras Ecclesise, bLisphemare cogaris posito itaque in :

angustiis, aut damno pecuniae, aut damno justitiae, dici-

tur ti])i : Perde potius pecuniam, nc perdas justitiam : tu

autem cui non dulcis est in ore justitia, sed adhuc in illis
membris infirmus es quales in ventre deputat Ecclesia , ;

contristatus chgis ahquando amittere ahquid de justitia

quam vcl nummum de pecunia, et percutis te damno gra-
viore , implens saccelhmi tuum , et exinaniens cor tuum.
Fortassis ergo de ihis dixerit : « Haesit in terra venter
-» noster. )>

XXVI. <( Exurge , Domine, adjuva nos^ » Et vere

charissimi, exurrexit et adjuvit. Namque cum exurgeret
' Apoc. X, 10. — ' Stibaul. cui dictum cst : Fende omnia , etc. —
3 Ps.il. xLni, 26.
 ENlRRATIO IN PSALMUM XLIV. 281
id est , cum resurgeret , et gentibus iimotesceret , cessan-
tibus persecutionibus , etiam illi qui hseserant in terra ,

eruti sunt de terra , et agentes poenitentiam reddlti sunt

corpori Christi quamvis infirmi, quamvis imperfecti, ut
,

compleretur in « Imperfectum meum viderunt oculi

eis :

» tui, et in libro tuo omnes scribentur^ Exurge, Domine,

» adjuva nos et redime nos propter nomen tuum

: « hoc :

est gratis
,
propter nomcn tuum non propter meritum
;
,

meum; quia tu dignatus es facere, non quia ego dignus

sum Nam ethoc ipsum quod non sumus obhti
cui facias.
non recessit retro cor nostrum, quod non expandi-
te, et

mus manus nostras ad Deum ahenum nisi te adjuvante ,

unde possemus? nisi te intus alloquente et exhortante,

non deserente unde valereraus ? Ergo sive patlentes in
,

tribulationibus_,sivegaudentes in prosperitatibus, redime

nos 5 non propter meritum nostrura , sed propter nomen
tuurn.

«WVVX/VVil^Vt/ia VVV% Vl/Vt VV%^ VVVVVVVt VVV\ \A/%^ 'VVVt «VV^ VV^'^
•
\^^

ENARRATIO
IN PSALMUM XLIV (13).

Sermo ad plebem Garthaginenscm.

HuNc ^ Psalmum
sicut vobiscum cum exultatione can-
tavimus nobiscum cum attentlone consideretls peto.
, ita

Cantatur enim de sanctis nuptiis de sponso et sponsa, de ,

rege et plebe , de Salvatore ct de his qui salvandi sunt.

Qui cum veste nuptiali venit ad nuptias^, gioriam quaercns
' Psal. cxxxviii, iG. — « Vide D. Guillon , fom. xxi, pag. 483-485. —
3 Matth. xxu, II.
282 S. AUGUSTINl EPISCOPI
sponsi, noii sua, non soliim libenlcr audit ,
quod solet
honiinum spcctacula quaprentium, non facta
esse etiani
exhibentium sed etiam mandat cordi quod non i])i va-
:
,

cet , sed germinet, erumpat, crescat, perficiatur, assuma-

lur. Oportet enim nos esse , ([uibus hoc cantctur , filios

Core, quod habet litulus Psahni. Erant enim isti quidara

homines verunUanien omnis inscriptio Litterarum divi-
:

narum ahquid innuit intelhgentibus ct non lantum au- ,

ditorem, verumetiam cognitorem desiderat. Interrogamus

enim vim hebraici verbi, quid sitCore et sicut se inter- :

pretationes habent omnium verborum in Scriptura posi-

torum, renuntiatur nobis, fdios Core intcrpretari fdios
calvi. Quod noraen non ad irrisionem accipiatis, ne inve-
niamur in sensu puerih, quales pueros legimus in libro
Regnorum, insultantes Ehsseo sancto prophet;e, et cla-
mantes post ipsum : « Ascende, calve, ascende, calve* . » Tales
cnim pueros suam pernicicm male-
stulte garrulos , et in
dicentes exeuntes de sylva bestiae comederunt. Hoc scrip-
;

tum esl et ubi sit scriptum commemoravimus qui me-

, , :

minerunt, recognoscant qui non meminerunt, legant^ ^

qui non legerunt, credant. Quodergo illud factum figu-

ravit in futurum, non nos debct apprehendere. Significati
sunt enim in illis pueris stulti homines , habentes igno-
sensum c[uales nos non vult esse Apostolus ubi
ranlifie : ,

dicit Nohte pueri esse mentibus-. » Et quia Dominus

: «

invitaverat nos ad imitationem puerorum, quando ante se

parvulum posuit et ait « Nisi quis fuerit nt puer iste,
, :

)) non intral)it in regnum coelorum ^ ibi quoc[ue Apos- : )>

tolus cautus ubi revocat a mente puerih

, vocat rursus ,

ad imltationem puerilem «Nohte, inquit, pueri elhci :

» mentibus, sed mahlia parvuli estote, ut mentibus perfecti

>) sitis. » Quem delectat imitari puerum, non delectet impe-
 E>AHnATIO IN PSALMUM XLIV. 283
ritia, sed innocentia. Ilii vero ex imperitia insultabant
Sancto Dei calvo^ etclamabant post eum, (c Calve, calve. »
Factum est ut a besliis consumerentar : et figuraverunt

homines in eadem mente pueriii stulte irridentes quem-

dam calvum quia in Galvariae loco crucifixus est^. Pos-
5

sessi sunt ergo tales velut a l^estiis, hoc est, a daemonibus,

a diabolo et angelis ejus, qui operatur in fihis ditlidentioe.

Tales pueri erant, qui ante sacratum hgnum stantes caput

agitabant, et dicebant : « Si fihus Dei est, descendat de
» cruce^. » Hiijus nos fihi sumus, quia fihi sponsi sumus :

et nobis inscriptus est Psalmus iste, cujus titulus dicitur^

« Fihis Core, pro his quae commutabuntur^. »

Quid ego exponam quid sit, « Pro his c[U8e commu-
II.

» tabuntur? » Quid ego dicam.f^ Hoc omnis mutatus ag-

noscit. Qui audit haec, « Pro his c[U3e commutabuntur, »

videat quid erat et quid nunc sit. Et primo ipsum mun-
,

dum videat commutatum nuper adorantem idohi modo , ,

adorantem Deum nuper servientem iis quj3e fecit modo

5 ,

ei aquo factus est. « Pro his quae commutabuntur. » Vi-

dete quando dictum sit. Modo jam residui Pagani mutata
ex[:)avescunt : etqui nokuit mutari, vident refertas eccle-
sias, templa deserta ; hac celebritatem , ibi sohtudinem.
Mirantur mutata , legant pracdicta : aurem accomraodent
promissori, credant exhibitori. Sed et unusquisque nos-
trum , fratres, ex vetcre homine in novum mutatur; ex
infideh fidehs sit, ex raptore largitor, castus ex aduhero,
beneficus ex malefico. Ergo cantctur nobis , « Pro his qui
» commutabuntur : » et sic inci[iiat describi ,
}3er quem
eommutata sunt.
III. Sequitur enim, « Pro his quae commutabuntur,
» fihis Core, in intellectum, Canticura pro dilecto*. »
Nam dilectus ille visus est a persecutoribus suis , sed non
• Matth. xxvn, 33. — ' Ibid. 39. — 3 Pfal. xliv, i. — 4 Ibid.
 ,

284 S. AUGUSTINI EPISCOPI

in intelleclum. enim cognovissent, nunquam Donii-

« Si

)) num '. » Ad hunc intellectum ocu-

gloricHc ciucifixissent

los alios qu.xrebat ipse, cum diceret « Qui me videt, :

» videt ct Patrem-. Sonet eum jam Psalmus gaudea-

)> :

mus in nuptiis, et nos erimus cum iis qui fiunt nuptiae,

([ui invitantur ad nuptias •, et ipsi invitati sponsa est. Ete-
nim sponsa Ecclesia est, sponsus Christus. Solent dici ab
scolasticis carmina quoedam uxores ducentibus et nuben-
tibus ,
quse vocantur epithalamia 5
quldquid ibi cantatur
ad honorem cantantur sponsi et sponsoe : an forte et in
nupliis istis, quo invitati sumus, thalamus non est? Et
unde dicit ahus Psalmus , « In sole posuit tabernaculum
» suum , et ipse tanquam sponsus procedens de thalamo
» suo^? » Conjunctio nuptiahs, Verbum et caro : hujus
conjunctionis thalamus, Virginis uterus. Etenim caro ipsa
A^erbo est conjuncta : unde etiam dicitur, « Jam non duo,
» sed unacaro K » Assumpta est Ecclesia ex genere hu-
mano, ut caput esset Ecclesia? ipsa caro verbo conjuncta,
et caeteri credentes membra essent ilUus capitis. Nam vis

videre quis venerit ad nuptias ? « In principio erat Ver-

» bum , apud Deum et Deus erat Ver-
et Verbum erat ,

» bum^. » Gaudeat sponsa amata a Dco. Quando amat?

Dum adhuc foeda. « Omnes enim peccaverunt ait Apos- ,

» tolus, et egent gloria Dei » Et iterum « Etenim ^*.

,

» Christus pro impiis mortuus est''. » Amata est foeda, ne

remaneret foeda. Non enim vere foeda amata est, quia

non foeditas amata est. Nam si hoc amaret, hoc servaret.
Evertit foeditatem, formavit pulchritudinem, Ad quaJcm
venit, et qualem fecit? Veniat jam ipse in vcrbis prophe-
ticis; ecce ipse sponsus procedat nobis : amemus illum ;

aut si invenerimus in eo ahquid foedi, non amemus. Ecce

« I Cor. II, 8. — » Joan. xiv, 9. — ' Psal. xvm, 6. — 4 MaUh. xix,6 ;

ct Eplies. V, 32. — 5 jonri. 1, i .

— ^ Rom. iii, 23. — 7 Id. v, 6.
 ENAnnATIO IN PSALMUM XLIV. 285
ipse invenit multa fceda , et amavit nos : si aliquid foedi
inveneriraus in eo, non araemus. Quia hoc ipsura quod
et

carnem indutus est, ut de illo etiam diceretur « Yidimus :

» eura, et non habebat speciem neque decorera^ si : )i

consideres raisericordiara qua factus est, et ibi pulcher

est. Sed Judaeorura personam gerebat Propheta, cum di-

ceret a Vidimus eura

: et non habebat speciem neque ,

wdecorera. » Quare?Quia noninintellectum. IntelHgenti-

bus autera, « Et Yerbum caro factura esf^, » magna pul-
chritudo est , « Mihi autera absit gloriari , dixit unus ami-
» corura Sponsi, nisi in cruce Doraini nostri Jesu Christi^.))
Parura est ut non inde erubescas, nisi etiara et glorieris.
Quare ergo non habuit speciem neque decorem ? Quia
Christus crucifixus Judacis quidem scandalum, Gentibus
,

stultitia. Quare autera et in Cruce habuit decorem? Quia

quod stultum est Dei sapientius est quam horaines et , j

quod infirraura est Dei, fortius est quam homines^ Nobis

ergo jam credentibus ubique sponsus pulcher occurrat. ,

Pulcher Deus Yerbum apud Deura pulcher in utero

, :

Yirginis, ubi non araisitDivinitatem^ et sumpsit humani-

tatem : pulcher natus infans Yerbum ; quia et cum esset
infans , cum sugeret , cura raanibus portaretur , cceli lo-
cuti sunt, AngeH laudes dixerunt, Magos stella direxit,

adoratus est in praesepi , cibaria raansuetorum^. Pulcher

ergo in coelo, pulcher in terra^ pulcher in utero, pulcher
in raanibus parentura ^
pulcher in miracuhs ,
pulcher in
flagellis ;
pulcher invitans ad vitam ,
pulcher non curans
mortera ^
pulcher deponens animara ,
pulcher recipiens ;

pulcher in ligno ,
pulcher in sepulcro ,
pulcher in coelo.
In intellectura audite Canticura , ne([ue_^oculos vestros a
a splendore pulchritudinis illius avertat carnis infuraitas.

' Isai. Liu, 2. — ' Joan. i, i^- — ^ Gal. \ , i^. —4 i Cor. i, 2,1 ct 25.
— 5 Luc. II, 8-14 ; et Maltb. 11, i.
 ;

286 S. AfGUSTIM EPISCOPI

Summa ot vera pulchntndo jiislilia est ; ibi illam nou vi-

dchis pulchmm, uhi deprchciidis injustum : si ubi([ue
justus , uhi([uc decorus. Veniat ergo nohis inspiciendus
oculis mcntis , deseriptus a quodam laudatore suo Pro-
pheta : ecce incipit.
IV. « Eructavit cor meum verbum bonum^ » Quis di-
cit, Pater, an Propheta? Intellcxerunt enim quidam Pa-
tris personam dicentis « Eructavit cor mcum vcrhum
,

)) honum, comuKMidantis nohis nativitatem quamdam

)>

inetlahilem. Nc tbrle putares aliquid assumptum, unde

Fihum generaret Deus 5 ([ucmadmodum homo sibi assu-
mit aliquid unde gencret tihosconjugium scihcct, sine ,

quo prolem procreare homo non potest nc igitur putares :

ahquo conjugio indiguisse Dcura, unde Filium gcneraret,

« Eructavit, inquit, cor meum vcrhuni honum. )> Hodie
cor tuum, o homo ,
generat consihum , ncc quaerit uxo-
rem per consihum natum ex corde tuo
: eedificas aliquid 5

et illa fahrica , antec[uam stet in opere , stat in consilio ;

et inest jam quod facturus es, in eo per quod faclurus es :

et laudas fabricam nondum existentem, nondum in specie

rediticii, sed in prolatione consihi 5 nec laudat alius con-
silium tuum , nisi aut indicaveris, aut viderit quod fe-
cisti. Ergo si per Verbum omnia , et Verhum de Deo
inspice fabricam factam per Verbum, et ex isto aedificio

mirare consilium. Quale Verl^um est per quod factum est

ccclumet tcrra, et omnis ornatus coeh, omnis foecunditas
terrae, ditfusio maris, distensio aeris, fulgor siderum, cla-
ritas solis et luna^? A^identur haec : transcende et hcec,
cogita Angelos, Principatus, Scdes, Dorainationcs , Potes-
tates : « Omnia per ipsura facta sunt. Unde ergo ista bona
»

facta sunt? Quia eructatum est per quod fierent, « Vcr-

» bura bonura. )) Ergo Verbura bonuni : et ipsi Verbo
» PsaJ. xLiv, 2.
 :

enaruAtio in psALMrM xuv. 287

dictum est «Magister bonc. » Et ipsum Verbum respon-
,

dit Quid me interrogas de bono? Nemo bonus nisi

: « ,

» unus Deus^ » Dictura est, «Magister bone; » et dicit

« Quid me interrogas de bono ? » Addidit etiam « Nemo ,

» bonus nisi imus Deus. » Quomodo ergo et ipse bonus,

,

nisi quia Deus ? Non solum autem Deus sed cum Patre ,

unus Deus. Non enim dicendo « Nemo bonus, nisi unus :

» Deus, » discrevit se , sed univit. « Eructavit cor meum

» verbum bonum. «Dixerit hoc Deus Pater de Verljo suo
bono atque benefico bono nostro per quod solum bonum ,

utcum([ue boni esse possumus.

V. Sequitur , « Dico ego opera mea rcgi. » Adhuc Pa-
adhuc Pater loquitur, quseramus et hoc
ter loquitur? Si
quomodo secundum fidem veram et catholicam intelhga-
mus, « Dico ego opera mca regi. » Si enim Pater dicit
opera sua Fiho suo rcgi nostro •,
quae opera Pater dicturus
est Fiho, cum omnia opera Patris per Fihum facta sint?
An forte , « Dico ego opera mca regi
ipsum « Dico » , » ,

generationem Fihi significat ? Vereor ne hoc ahquando a

tardiorilDUS non possit intelhgi verumtamen dicam se- : ;

qnatur qui potest, ne non dicto non sequatur et qui po-

test. Legimus in aho Psalmo dictum, « Scmel locutus est

» Deus ^. » Toties locutus est per Prophetas toties per ,

Apostolos, hodieque loquitur per sanctos suos, et ait :

« Semel locutus est Deus. » Unde semel locutus est, nisi

propter Verljum unum? Sicut autem « Eructavit cor

» meum verbum bonum , » intelleximus ibi generatio-

nem Fihi : veluti repetitio mihi vidctur facta in conse-

quenti seiUentia , ut illud c[uod dictum erat, « Eructavit
» cor meum vcrbum bonum , » repeteretur in eo quod
ait : Quid est enim
« Dico. » , « Dico?» Verbum profero.
Et unde profert Deus verbum , nisi ex corde suo , cx in-
' MaUh. XIX, 17 , et Maic. x, 18. — ' Psal. lxi, 12.
 ,

288 s. ACGusTiNi Eriscon

timo siioV Tii noii dicis nisi quod ex corde tiio profcrs-,

verbum tuum quod sonat aliunde non prorer- et transit ,

tur j Deus? Scd dicere Dci .-cter-

et miraris, quia ila dicit
num cst. Tu dicis ali([uid modo, (juia tacebas paulo ante :

vel eccc nunc nondum verbum profers cum autem pro- ,

ferre ccjepcris, rumpis silentium quodam modo, et generas

verbum quod antca non erat. Nunc sic Deus genuit Ver-
bum : fme et tamen
dicere Dei sine initio est , et sine 5

unum Verljum quod dixit tran-

dicit. Dicat alterum , si

sierit. Cum vero et a quo dicitur manet et quod dicitur ,

manct et scmel dicitur et non finitur et ipsum semel

, 5

sine initlo dicitur, nec bis dicitur quia non transit quod ,

semel dicltur. Hoc est ergo, Eructavit cr meum verbum <(

)) bonum quod est, ((Dico cgo opera mea regi. Quare

: )) ))

crgo Opera mea dico ? Quia in ipso ver])o omnia opera

, ((

Dei. Quidquid enim facturus erat Deus in creatura, jam

in Verbo erat nec esset in rebus nisi esset in Verbo
5 , :

quomodo et in te non esset in faJjrica nisi esset in con- ,

silio. Sicut in Evangelio dicitur, (( Quod factum est in

)) ipso vita erat^ ))]^Erat ergo quod factum est, sed in
Verbo erat : et omnia opera Dei ibi erant, et opera non-
dum erant Sed Verbum erat, et Verbum hoc Deus crat,
:

et apud Deum erat, et Filius Dei erat, et cum Patre mius

Deus erat, ((Dico ego opera mea regi. )) Audiat diccntem,
qui Verbum cum Patre sempiternum
intelligit j et videat

Ver])um in quo sunt etiam quae futura sunt, in quo non

,

abierunt et quoe transierunt. Hoec opera Dei in Vcri^o

tancjuam in Vcrbo , tanquam in Unigenito , tanquam in
Dei Verbo.
VI. Quid ego sequitur? ((Lingua mea calamus scril)ae,

)) velociter scribentis-. ))Quid simile , fratrcs mei, qui lia-

bet simile lingua Dei cum calamo scribce? Quid habet si-

Joan. I, 3. — 2 psal. xliv, 2.

 »;,

enarrAtio in psAlmum XLiv. 289

mile petra cum Christo^ ;
quid habet simile agnus cum
Salvatore-? quid habet leo cum Unigeniti fortitudine ^ ?

Dicta sunt haec tameu : et nisi dicerentur, non ahquo

modo per haec visibiha ad invisibilem informaremur. Sic
ergo humilem similltudinemcalami hujus, nec comparemus
ilh excellentife, nec tamen respuamus. Qurero enim quare
hnguam suam calamum dixit esse scribae velociter scriben-
tis?At veroquantumvisvclociter scribat scriba,non com-
paratur ilh velocitati, de qua dicit ahus Psalmus: « Usque
» invelocitatem currit verbum ejus"*. » Sed mihi videtur,

quantum audet humana intelhgentia et hoc posse accipi ,

ex persona Patris dictum, « Lingua mea calamus scriba^.

Quia quod lingua dicitur, sonatet transit; quod scribitur,
manet cum ergo dicat Deus Verbum et Verbum quod
: ,

dicitur non sonet et transeat sed et dicatur et maneat ,

scriptis hoc maluit Deus comparare quam sonis. Quod ,

autem addidit, « Velociter scribentis » impuht mcntem ,

ad intelhgentiam sed non pigra remaneat respiciendo

: ,

antiquarios, aut respiciendo qualeshljet veloces notarios :

si autem hoc attenderit, remanebit ibi. Ipsum « Vcloci-

» ter, M cogitet velociter^ et videat quare dictum sit, « Ve-
» lociter. » Velociter Dei lale est, ut velocius nihil sit, In
Scripturis enim scribitur httera post htteram, syllalja post
syllabam, verbum post verbum- nec ad secundum tran-
situr, nisi primo praescripto. Ibi autcm nihil velocius,
ubi non multa sunt verba , nec tamen ahquid pra^termis-
sum est, cum in uno sint omnia.
VII. Ecce jam Verbum illud sic prolatum aeternum ,

ab ceterno coseternum, veniet sponsus. « Speciosus forma

» prse filiis hominum ^ Prse fihis hominum : » quare non
et prae Angehs ? quid voluit dicere , « Prce fihis homi-
' I Cor. X, 4- — ' Joan. i, 29. — 3 Apoc. v, 5.-4 Psal. cxlvii, i5. —
5 Id. XXIV, 3.

cxv. 19
 »

290 S. AUGfSTIlVl EPISCOri

» mini, )) nisi quia liomo? Ne homincm Ghristum quem-

lihel hominem putares , ait, « Prae fihis hominum speeio-
» sus forma. » Etiam homo prae fihis hominum; ctiam
inter filios hominum pra fihis hominum etiam ex filiis
, •,

hominum, hominum. « Diifusa est gratia in la-

prne fihis
» biis tuis. » Lex per Moysen data est, gratia et vcritas

per Jesum Christum facta est ^ « Ditlusa est gratia in la-

» biis tuis. » Merito mihi subventum est « Quia conde- ,

» lector legi Dei secundum interiorem hominem ? Sed aha

» lex in membris meis repugnat legi mentis meae, et cap-

» tivum me ducit in lege peccati qu.ne cst in membris ,

» meis. Miser ego homo ,

quis me hljerabit de corpore
» mortis hujus ? Gratia Dei per Jesum Ghristum Dominum
» nostrum^. DitFusa est ergo gratia inlabiis tuis. » Ycnit
nobis cum verbo gratioe, cum osculo grati.ne. Quid ista gra-

iia dulcius? Quo pertinet gratia ista? « Beati quorum re-

» missae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata ^.

Si severus judex veniret, nec afferret istam graliam diffu-

sam in labiis suis ,
quis de salute ahquid spcraret? Quis
non sibi hoc timeret quod peccatori debebatur ? Ille ve-
niens cum gratia, non exegit quod de!)el)atur, solvit quod
11011 debebat. Num enini iion peccator debei)at mortem?
Aut vero til)i peccatori debebatur , nisi supplieium? De-
bita tua dimisit, et indebita sua exolvit. Magna gratia.
Quare gratia? Quia gratis. Propterea tibi gratias agereli-
cet, referre iion hcet non enini potes. Quoerebat ille quid
^

retribueret , « Quid retribuam Domino pro om-

et dixit :

» nibus {[uae retribuit mihi? » et invenit quasi aliquid,

« Cahcem salutaris accipiam ct nomen Domini invocabo ^.»
Hoc ilh rependis, quia caliccm salutaris accipis, et nomen
Domini invocas? Quis tibi dedit ipsum cahcem salutarem?
i Joan. I, 17. — ' Iiom. vii , 22-25. — ^ Psal. xxxi^ i. — 4 IJ. ciiv,

12, i3.
 ,

ENAHRATIO m PSALMIiM XLIV, 291

Remansit in aclione gratiarum , nam in lelatione defecit»
Inveni quiclDeo des. qiiod ab illo non acceperis et retuleris •,

gratiam. Sed cave ne, dum quceris

quod quid illi retribuas,
ab illo non acceperis invenias, sed peccatum tuum. Hoc
plane ab illo non accepisti, sed nec ei daredebes. Hocde-
derunt .Judaei, retribuerunt mala pro bonis acceperunt ab :

eo pluviam, et fructum non dederunt, sed spinas dolorum*.

Ergo bonum quidquid volueris in te dare Deo, non teinve-
nis accepisse nisi a Deo. Ipsa est gratia Dei difFusa in labiis.

Fecit te ,
gratis te fecit. Non enim erat cui proestaret an-
tequam faceret. Perieras, qusesivit te-, et inventum revo-
cavit te. Prseterita non imputavit futura , promisit. Vere
(( Diffusa est gratia in labiis tuis. »
VIII. (( Propterea, inquit, benedixit te Deus in oeter-
•» num. » Laboratur , ut hoc possit intelbgi adhuc a Dco
Patre dici, (( Propterea benedixit te Deus in aeternum. •»

Accommodatius videtur hoc accipi ex persona Propheta^.

Et mutationes personarum repentinae et omnino ex im- ,

proviso , hiveniuntur in sanctis Scripturarum libris 5 et si

quis advertat ,
plenae sunt paginse divinse Domine, li- : ((

» bera animam meam a labiis iniquis et a Hngua dolosa,))et

statim, Quid deturtibi, aut quidadjiciatur tibi adversus
((

)> linguam subdolam? Aha ilhc persona erat, aha hic )>
:

'
ibi petentis, hic subvenientis. (( Sagittse potentis acutfe
» cum carbonibus vastatoriis. » Aha persona est, Quid
((

M detur tibi_, aut quid adjiciatur tibi : » et in consequen-

tibus fit alia , , (( Heu me
quia incolatus meus longinquus
» factus est In paucis versibus tam crebra mutatio
^. »

personarum intellectum admonet non exprimit locum :

ubi mutatur, non dicitur : Hoc dixit homo, hoc dixit

Dens : sed ex ipsis verbis fit nobis intelligere quid ad ho-
minem pertineat ,
quid ad Deum. Homo autem dicebat :

' MaUli. xxvn, 29. — ' Psal. cxix, a-5.

19.
292 S. AttiusxiKi EPiscori

(( Erii.cl.ivil c:or nicuin vcihum l)onum, tllco cgo oper.i

)) mca rcgi. » lluino tlicchat, illc diccbat ([ui scripsit l*sal-

mum ; scd ex persona Dei dicebat : incipit dicerc et cx

sua , (( Propterea ])cnedixit te Deus in a3ternum. » Dixcrat
enim Deus, (( Diilusa cst gratia in labiis tuis, » ei qucm
pnc filiis hominum, etiam liominem
fecerat spcciosum
quem Deum ante omnia protulerat^ aeternus cooeternum.
Impletus cst ergo Propheta gaudio quodam incfFai^ih , ct
attendens quid Deus Pater de Fiho suo homini rcvelave-
rit, ([ui potuit dicere istaetex persona D(3i, (( Propterea,
)) inquit, beiicdixit te Deus in seternum. )> Quare? Pro[i-
cnim gratia quo pcrlinet.^ Ad regnum
ter gratiam. llia

ccelorum. Primum enim Tcslamentum terram promise-

rat et ahud pryemium fuit vel [^romissio sub lege posito-
:

rum ahud sub gratia terra Ghanana^orum Judaeis sub

, :

lege positis , rcgnum ccelorum Christianis sub gratia po-

sitis. Itaque c[uod pertinebat ad cos sub lege positi
c[ui

erant, rcgnum , terra ilhi transiit : regnum ccrlorum

t|uod [oertinct sub gratia positis, non transit. Proptcrea
hic «Benedixit tc Deus, non ad tempus, sed «In seter-
M num. »

IX. Non dcfuerunt c[ui omnia etiam superiora verbacx

ProphelJie persona accipi mallent ct hoc quod dictum est,
:

« Eructavit cor meum verbum bonum, )> ex Propheta vo-

hymnura. (Quisquis enim
luerint intclhgi, veluti dicente
dicit hymnum Dco, eructat cor ejus vcrbum J)onum c[uo- :

modo qui bksphemat in Deum, eructat cor ejus verbum

malum.) Utetiilud c[uod adjunctum cst, « Dico ego opcra
)) mea regi, » significare volueriL summum hominis opus
nonesse, nisi Deum laudare. Ilhus cst s["»ecie sua placere
tibi, ad te pertinet eum in gratiarum aclione laudarc.

Opera tua si non fiiermthius Dei, incipis tci|isum amarc;

etpcrtincbis ad illos, dc ([uiljus dicit A[)ostohis, « Erunt
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM XLIV. 293

« enim homines seipsos amantes^ » DJsplice libi, placeat
tibi qui te fecit 5
quia iii eo tibi displices quod in te ipse fe-

cisli.Opus ergo tuum sit laus Dei eructet cor tuum ver- ,

Jjum bonum. « Dic ergo opera tua regi: » quia ut diceres,

rexfecit, etipse donavit quod offerres.Redde illi de suo,
ne velis accepta parte patrimonii tui ire longius et prodige
perdere in meretrices, et porcos pascere. Hoc recordamini
ex Evangelio. Sed etiam de nobis dictum est, « Mortuus
» erat et revixit; perierat, et inventus est-. »

X. « Lingua mea calamus scribae, velociter scribentis. »

Non defuerunt qui sic inteliigerent Prophetam ea dixisse

quffi scriberet, et ideo Jinguam suam caJamo scribae com-

parasse. « Velociter autem scribentis » vohiisse dicere, ut
significaret ea se scriJ^ere, quse velociter ventura erant, ut
velociter scribere, velocia scribere inteJIigatur , id est,
scribere non tardatura. Non enim tardavit Deus exhibere
Christum. Quam cito evolutum sentitur, quod peractum
agnoscitur? Recordare generationes ante te_,invenies Adam
tanquam hesterno die factum. Ita gesta legimus omnia ab
ipso principio : ergo velociter facta sunt. Yelociter erit ct
dies judicii : praeveni velocitatem ipsius : velociter veniet,
velocius tu mutare. Aderit facies judicis, sed vide quid
dicit Propheta : « Praeveniamus faciem cjus in confessio-
M ne^. Diifusa est gratia in IaJ)iis tuis ,
propterea Jjene-
» Deus in aeternum. »
dixit te
XI. « Accingere gladium tuum circa femur potentissi-
» mC*. Gladinm tuum » quid, nisi verbum tuum? lllo ,

gladio stravit inimicos , illo gladio divisit filium a patre

fiiiam a matre , nurum a socru. Legimus haec in Evange-
lio : Non veni pacem mittere, sed gladium. Et erunt in
«

» una domo quinque divisi adversum se, duo adversus

» tres , et tres adversus duos erunt divisi : id cst, filius

-x Tiin. III, 12. — ' Luc. xv, j>. — ^ P.-^al. xciv, i. — 4 IJ. xi.iv, 4-
29-1 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) advcrsus palrcm, filia adversus matrem , nurus adver-
» sus socrum suam ^ )) Divisio liaec ((uo gladio facla est,
nisi quem Ghristus altulitPEt revera , fratres, etiam quo-
tidianis exemplis videmus hnec. PJacct juveni alicui Deo
scrvire , displicet patri : divisi sunt adversus se : ille pro-
mittit tcrrenam haereditalem , illc amat coelcstcm : aliud
iste pollicetur, aliud ille chgit. Non sibi putet paler factam
injuriam, Deus solus ilh proefertur : ct tamen htigat cum
liho volente scrvire Deo. Scd fortior est illc gladius spiri-

talis separans, ({uam copulans natura carnahs. Fit hoc ct

de matrcm multo magis et de nuru adver-
hiia adversus ,

sus socrum. Nam ahquando in una domo nurus et socrus

inveniuntur hrereticaetcathohca. Etubi fortiter recipitur
iste gladius rebaptizationem non timemus. Potuit dividi

filia adversus matremsuam, et non potest nurus adversus

socrum suam ?
XII. Factum est hoc generahter etiam in genere hu-
mano, divisuscst fihus adversus patrem. Fuimus enim ali-
(|uando filii diaboh. Adhuc infidelibus dictum est « Vos :

» a patre diabolo estis-. » Et omnis infidehtas nostra,

unde, nisi a patre diabolo? Non ilie creando pater, sed

nos illum imilando filii. Jani modo videtis fihum adversus
patrem divisum. Venit gladius illc rcnuntial diabolo , :

invenit ahum patrem, invenit aham matrcm. Ille ad imi-

tationem se prnebens, generalDat in cxitium : parentes duo
({uos inyenimus, in vitam aeternam generant. Divisus est

lihus adversus patrem. Divisa est fiha adversus matrem

suam : Plebs illa ({Ucne do Jud.neis credidit , divisa est ad-
versus synagogam. Divisa est ct nurus adversus socrum
suam : Plebs dc Gentilnis venic^ns , nurus dicitur-, (juia

sponsus Christus filius synagogfe. Unde enim natus est

Filius Dei sccundum carnem? Ex illa synagoga. lUe (jui

' Mattli. V, 34, 3') , ctLuc. \n, 51-53. — » Joan. viii, ^l-
 ;

EKAHRATIO m PSALMUM XLIV. 2Q5

dimisitpatrem et matrem et adhaesit uxovi suse, ut essent, 5

duo una^ non conjectura nostra sed attestanie

in carne : ,

Apostolo, et dicente « Sacramentum hoc magnum est, :

» ego autera dico in Christo et in Ecclesia'^. » Dimisit

cnim patrem quodam modo non omnino dimisit veluti :

ad separationem sed ad susceptionem humanre carnis ,

Quomodo dimisit.? « Quia cum esset in forma Dei, noit

» rapinam arbitratus est esse sequalis Deo, sed semet-

» ipsum exinanivit, formam servi accipiens^.» Quomodo

dimisit et matrem? Gentcm Judaeorum, synagogam illam

haercntem veteribus sacramentis. Ad ipsam figuram per-
tinet quod ait « Quae est mihi mater, aut qui fratres^.^ »
:

Ille enim intus docebat ilU foris stabant. Yidete si non ,

modo ita sunt Judaei. Docet Christus in Ecclesia, illiforis

stant. Socrus ergo quid est? Mater sponsi Domini nostii
Jesu Christi, synagoga est. Proinde nurus ejus Ecclesia,
quae veniens de Gentibus nonconsensitin circumcisionem
carnalem , divisa est adversus socrum suam. « Accingere
» gladium tuum. » De potentia hujus gladii loquebamur,
cum ista diceremus.
XIII. « Accingere gladium tuum , » sermonem tuum :

« Circa femur potentissime , » circa femur habens gla-

dium. Quid est, « Circa femur? » quid signihcat de fe-
more? Carnem. Unde illud est « Non deficiet princeps :

» de Juda, et dux de femoribus ejus^ » Nonne et ipse

Abraham cui promissum erat semen in quo benedice-

, ,

rentur omnes gentes, ([uando misit servum suum ad quae-

rendam et ducendam uxorem fiho suo, unde veniretillud
semen sanctum in quo Ijenedicerentur omnes gentes^
,

fide tenens , in illa veiuti humihtate seminis esse magni-

tudinem nominis, id est, FiHum Dci venturum ex fdiis

' Gen. n, 24. — 2 Eplies. v ,

3s!. — 3 Pl,ili,i. n, 6. — 4 Mattli. xn, 48.
— ^ Gen. XI. iK, 10.
296 S. AVGLSTINl Enscopi
liominuin pcr semcn Abralue •
fecit ipsum servum suum,
c[ucm mittcbat, ita sibi jurarc : « Pone, inquit manum ,

D tuam sub femorc meo, et sic jura*. » Quasi diccret,

Pone manum tuam ad altare, aut ad Evangelium, aut ad
Proplictam aut ad ali([uid sanctum. Sub fcmoremeo,
,

inquit, pone manum habens fiduciam, nec reverenstur- :

])itudincm scd intclligcns veritatcm. Proptcrea

, « Ac- :

» cingerc gladium tuum circa fcmur potcntissime. » Po-

tenlissimo etiam circa femur « Quia ([uod infirmum est :

)) Dci, forlius est hominibus"-. Potcntissime. ))

XIV. « Specie tua et [lulchritudine tua. » Justiliam ac-

cipe, qua semper es speciosus et [lulchcr « Etintcnde, :

» et prospere procede et regna^. Nonne videmus ? , ))

Certe jam factum est. Attendite orl)em terrarum inten- :

dit, prospere processit, ct regnat, subditne sunt omncs

gentes. Quid erat illud videre in spiritu? Quod nunc est
experiri in veritate. Quando dicebantur haec, nondum ita
regnabat Christus, nondum intcndcrat, nondum proces-
serat : pr;iedicabantur, exhibita sunt ,
jam ea tenemus :

in multis redditorem habemus Deum, in paucis debito-

rem. « Intende , et prospere procede, et regna. )>

XV. « Propter vcritatcm et mansuetudinem, ct jusli-

)) tiam *. )) Ueddita cst veritas quando veritas de terra
,

)) orta est , ct justitia dc coelo prospcxit^ » Praescntatus

est Christus cxpectatloni gcneris humani, ut in semine
Abrahae benedicerentur omncs gcntes. Praedicatum est
Evangelium ;
Quid mansuctudo? Passi sunt
veritas est.
Martyres, ct indc mullum [")rocessit, ct promovitpcr omncs
gentes regnum Dci : quia paticbantur 3Iartyres, nec dcfi-
ciebant, nec resistebant^ dicentes omnia, nihil occultan-
tcs^ parati adomnia, nihil recusantes. Magna mansuetudo.
' Gen. XII, 3, xxiv, 2, 3, et xxvi, |- — ' i Ccn-. i, 2'). — ^ Psal. xi.iv, ;'>.

^« Ibul. — 5 M. LXXXIV, 15.

 enaoatio in psalmum xliv. 297
Corpus Cliristi hoc fecit , iii capite suo didicit. lUe prior
sicut ovis ad occisionem ductus est , et sicut agnus coram
)) tondente se nonaperuit os suum^ : » usque adeo man-
suetus, ut pcndens in cruce diceret : « Pater, ignosce illis

)) quia nesciunt quid faciunt-. » Quid propter justitiam?

« Yeniet eliam, ut judicet, et retribuat unicuique se-
)) cundum opera sua^. )> Dixit veritatem, pertulit iniqui-
tatem, allaturus est aequitatem. « Et deducet te mirabiliter

)) dextera tua. )) Nos dextera ipsius, ipsc dexlera sua. Ule

enimDeus, nos homines. Dextera sua deductus cst, id

est, potentia sua. Etenim potentiam quam Pater habet,

habet et ipse, et immortahtatem Patris habet et ipse; di-

vinitatem Patris habet, seternitatemPatrishabet, virtutem

Patrishabet. Deduceteum mirabihter dextera ejus, faciens
divina, patiens humana, mahtias hominum sternens bo-
nitate sua. Adhuc deducitur ctubi nondum est, et dextera
ejus deducit eum. Hoc enim eum ducit, quod ipse donavit
sanctis suis. « Deducet te mirabihter dextera tua, ))

XVI. « Sagittse tuae acutcne potentissimne ^ : )) verba cor

transfigentia, amorem excitantia. Unde dicitur in Canticis
Canticorum « Quia vulneratacharitate ego sum ^ Dicit
: )>

enim vulneratam se esse charitate, id est, amare se dicit,

fpstuare se dicit, suspirare sponso, unde accepit sagittam
verbi. « Sagittse tute acutre potentissimae : » et transfigen-

tes, et eflicientes : « Acutse potentissimae. Popuh sub te

)) Qui ceciderunt? Qui percussi sunt, et cecide-
cadent. ))

runt. Populos videmus subditos Chrislo, cadentes non

videmus. Exponit ubi cadunt : « In corde. » Ibi se eri-

gebant adversus Christum, ibi cadunt ante Christum.

Blasphemabat Saulus Christum , erectus erat : supplicat
Christo, cecidit, prostratus cst : occisus est inimicus

' Isal. Liu, 7. — ' Luc. XMii , 3.'(. — ^ R<im. 11, 6. — 4 Psal. xuv, G. —
2 Cant. u, 5, et v, 8.
298 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Christi, ut vivat discipukis Chiisli. De coelo emissa sa-
gitta, corde percussiis cst Saulus, nondum Paulus, adhuc
Saulus , adhuc erectus nondum prostralus accepit sa-
, :

gittam, cecidit in corde. Non enim quod prostratus estin

lacic, ibi cecidit in corde : sed ubi ait : « Domine ,
quid
» me jubes facere^? » Modo ibas ad Christianos alligandos
et perducendos ad poenam, et modo dicis Christo : « Quid
)) mejubes faccrepM O sagittam acutam, potcntissimam,
qua accepta cecidit Saulus ut esset Paulus! Ut ille, ita et

populi : gentes attendite, videte subditas Christo. Ergo ^

« Populi sub te cadent , in corde inimicorum regis : »

hoc est, in corde inimicorum tuorum. Ipsum cnim ap-

pellat regem. , ipsum novit regem. « Populi sub te cadcnt,
» in corde inimicorum regis. Inimici erant : acceperunt
sagiltas tuas, ceciderunt ante te. Ex inimicis amici facti
sunt : inimici mortui sunt, amici vivunt. Hoc est : « Pro
)) his quae commutabuntur. Quserimus intelhgere verba ))

singula, vcrsus singulos ita tamen quoerimus, ut de Christo

:

dici nemo dubitet. « Populi sub te cadent, in corde ini-

)) micorum rcgis. ))

XVII. « Sedes tua, Deus, in saecula sseculorum. )) Quia

benedixit te Deus in seternum ,
propter gratiam diffusam
autem sedes regni judaici temporalis,
in labiis tuis. Erat
pertinens ad eos qui sub lege erant, non ad eos qui sub
gratia erant : venit ille ut liberarcteos c[ui sub lege erant,
etsubgratia constitueret. « Sedes ejus in ssecula sceculo-
)) rum. Quare? Quia sedes illa prima regni temporalis
))

fuit. Unde nunc sedes in ssecula sseculorum? Quia Dei.

« Sedes tua Deus in soecula s.Teculorum. O oeternitatis

, , )>

divinitas Non enim posset Deus sed(3m haljerc tcmpora-

!

lem. « Sedes tua, Deus in saecula saeculorum. Virga ,

)) dircctionis, virga regiii tui. » Directionis virga cst, quae

' Act. IX, G.
 EKARRATIO IN PSALMUM XLIV. 299
(lirigit homines. Curvi erant, distorti erant : sibi regnate"
cupicbant, se amabant , facta sua mala dillgebant; non
voluntatem suam Deo subdebant, sed voluntatem Dei ad
suas concupiscentias flectere volebant. Irascitur enim pec-
cator et iniquus plerumque Deo ,
quia non pluit ; et non
vult sibi Deum irasci ,
quia fluit. modum
Et ad hoc prope
sedent quotidie homines, ut disputent contra Deum Hoc :

lacere debuit, hoc non bene fecit. Tu videhcet vides quid

facias , ille nescit? Distortus tu es , ille rectus est. Distor-
tum ad rectum quando conjungis? CoHineari non potest.
Tanquam si in pavimento fequah ponas hgnum curvum •

non adjungitur, non cohseret, non coaptatur pavimento :

pavimentum ubique sequale est; sed illud curvum est,

non coaptatur sequali. Ergo Dei voluntas sequahs est, tua
curva est : propterea tibi curva videtur illa, quia tu illi

coaptari non potes dirige ad illam te, ne illam velis cur-

:

vare ad te quia non potes •,frustra conaris illa semper , :

directa est. Vis illi haerere? Corrigere. Erit virga ipsius

qui te regil , virga directionis. Inde et rex a regendo di-
citur. Non autem regit qui non corrigit. Ad hoc est rex

noster rectorum rex. Quomodo et sacerdos a sanctificando

nos, ita et rex a regendo nos. Sed quid ait alio loco?
« Cum sancto sanctus eris , et cum viro innocente inno-
» cens eris, et cum
electo electus eris, et cum perverso
» perversus eris^.Non quia perversus Deus, sed quia
»

perversi perversum eum putant. Placet tibi bonum, bonus

estDeus displicettibi, quasi pravus cstDeus. Curvus est
:

ad Deus, tua curvamra facithoc nam illius reclitudo

te :

semper manet. Audi in alio Psalmo « Quam bonus Deus :

» Israel rectis corde ^ ! »

XVIII. « Virga directionis , virga rcgni tui. Dilexisti

» justitiam, et odisti iniquitatem". » Vidc virgam dircc-
' Pfal. XVII, 9.(), 27. — ' 1(1, i.xxii, I. — 3 j(]. xi.iv, 8.
300 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Uonis, « Dilcxisli jusLil.iam , et otlisli iniciuitatem. » Ac-
cedc ad istam virgam, sit libi rcx Christus : rcgat te virga
ista, ne frangattc, Virga cnim fcrrea est illa, inflcxibilis.
Et ([uid dictum est? « Reges eos in virga fcrrea et tan- ,

)) quani vas figuli conteres eos*. » Alios regit, alios con-

tcril : rcgit spiritalcs, conlerit carnales. Ergo acccde ad
istam virgam. Quid in ea times? Hicc est tota virga : « Di-

)) lexisti justitiam, ct odisti iniquitalcm. Quid times? )>

Sed fortc iniquus cras : audis enim regcm tuum, quia odit
iniquitatem , et times. Est quod facias. Quid odit? Ini-
quitatem : numquid tc ? Sed in te est iniquitas? Odit iliam
Dcus, oderis ct tu : ut unam rcm ambo oderilis. Eris enim
Deo amicus, si odisti quod odit. Ita et amabis quod amat.
Displiceat in teipso tibi iniquitas tua, et placeat tibi crea-
tura ipsius.Homoenim esiniquus. Duo dixi nomina duo :

nomina, homo et inii[uus in istis duobus nominibus :

iinum est naturae, alterum culpne unum tibi Deus fecit, :

alterum tu fecisti : ama quod Deus fccit , oderis quod tu

fccisti j
quia et ipse iioc odit. Yide quomodo jam illi inci-

pias conjungi,cum Pcccatum puniturus

odisti quod odit.

est quia virga directionis est virga regni ipsius. Sed non
,

potest ut non puniat pcccatum? Puniendum est pecca-

tum si puniendum non essct nec peccatum esset. Prrc-
: ,

veni ilium non vis ut ipse puniat tu puni. Idco cnini

: ,

adhuc ipsc parcit, diffcrt, tcnet manum, arcum intendit,

hoc est minas. Clamaret tantum fcriturum se si vcllet ,

ferire? Differt ergo manum a peccatis tuis : tu noli dif-

ferre. Converte te ad punienda pcccata lua, quia impu-
nita esse peccata non [)ossunt. Puniendum ergo erit, aut

a tc , aut ab i[)so : tu agnosce, ut illc ignoscat. Attcnde

cxem[3ium in illo Psalmo pccnitenti.-e , « Averte faciem
)) tuam a peccatis mcis^ '> Num([uid dixit , a me? Alio
' Psal. 11,9 — M ^ I., II.
 ,

EKABRATIO 1N PSALMUM XLIV. 301

enim loco apcrle dicit, « Ne avertas facicm tuam a me^ »

Ergo, « Averte faciem tuam a peccalis meis : » nolo videas

peccata mea. Quia videre Dei, animadvertere est. Idco et
judex quod punit, animadvertere dicitur, id est, animum
iliuc advertere ; intendere utique ad puniendum , quia

judex est. Sic est et judex Deus. « Averte faciem tuam a

)) peccatis meis.)) Tu al) ipsis faciem noli avertere, si visut
Deus ab ipsis avertat faciem suam. Vide quomodo hoc of-
fert Deo in ipso Psalmo (c Facinus meum ego inquit : ,

)) agnosco et peccatum meum ante me est semper ^. »

,

Hoc non vult esse ante Deum quod vult esse ante se. ,

« Virga directionis, virga regni tui. )) Nemo sibi multum

de misericordia Dei blandialur virga directionis cst. ,

Numquid dicimus non esse misericordem Deum? Quid

misericordius eo, qui parcit tantum peccatoribus , co
qui in omnibus conversis ad se non curat pr?eterita.^ Sic
eum dilige misericordem, ut velis esse veracem non enim :

miscricordia potest illi auferre justitiam neque justitia

,

misericordiam. Interim quandiu ille dilfert, tu noli dif-

ferre quoniam virga directionis, virga regni ipsius.
:

XIX. « Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem prop- :

)) terea unxit te, Deus, Deus tuus^. Propterea unxit ))

te, ut diligeres justitiam, et odiies iniquitaiem. Et vide

quomodo ait « Propterea unxit te Deus Deus tuus. »
: , ,

O tu Deus, unxit te Deus tuus. Deus ungitur a Deo. Etc-

nim in latino putatur idem casus nominis repetitus in :

grseco autem evidentissima distinctio est, quia unum no-

men est quod compellatur, et alterum ab co qui compel-
lat « Unxit te Deus. ))0 tu « Deus, unxit te Deus tuus »
, :

quomodo si diceret Propterea unxit te o tu Deus, Deus

: ,

tuus. Sic accipite , sic intelligite , sic in graeco evidentis-

simum est. Ergo quis est Deus unctus a Deo PDicant no-
' Psal xvix, 9. — 2 ij. L, 5. — 3 IJ. xLiv, 8.
 ,,

302 S. AlGUSTINI EPISCOPI

J)is Jutloci. ScripLurrc \si.v. comnuines sunt. Unctus est
Dcus a Dco : unctum audis ChrisLum intelligc. Ktenim
,

ChrisLusa chrismatc : hoc nomen quod appclhitur Chris-

tus , uncLionis est : nec in ahquo ahl)i ungehantur reges
et sacerdotes, nisi in illo regno ubi Christus prophctaha-
tur Gt nngebatur, ct unde vcnlurum erat ChrisLi nomcn :

nus([uamcsL aUhi omnino, in nuUa gente, in nuilo rcgno.

Unctus est ergo Deus a Deo : c{uo oleo , nisi spiritah?
Oleum enim visibile in signo cst , oleum invisibile in sa-

cramento est, oleum spiritale intus est. UncLus cst nobis

Deus , et missus est nobis : et ipse Deus ut ungeretur

homo erat : sed ita homo erat , ut Deus esset, ita Dcus
crat, ut homo csse non dedignaretur : verus homo, vcrus
Deus; in nuUo fallax, in nullo {'alsus •, quia u!)ic|ue verax,
ubique Deus ergo homo_, et ideo unctus Deus
veritas.

([uia homo Dens, et factus est Christus.

XX. lloc figurabatur in eo quod Jacob lapidcm sibi ad

caput posuerat, et dormierat^ Jacob Patriarcha lapidem
sibi ad capuL posucrat dormiens autem illo lapide ad ca-
:

put posito, vidit apertis coelis scalam a ccclo in tcrram, ct

Angelos asccndentes et desccndentes : hoc viso evigilavit,

unxit lapidem, ct discessit. In illo lapide intellexit Chris-

tum, ideo unxit. Vidotc ex quu praedicaiur Christus. Quid
sibi vult illa unctio lapidis ,
procserLim apud Patriarchas^
x[ui unum Deum colebant? Factum est autem in figura,
et discessum cst. Non enim unxit lapidem , et vcnit iliuc

semper adorare , Expressum est

et sacrificia ibi facere.

mysterium, non inchoatum sacriiegium. Et videte lapi-

dcm : « Lapidem ([uem reprobaverunt acdificantes , hic
» factus cst in ca[:)ut anguli -. )> Et»([uia caput viri Chris-

tus" ,
propterea lapisad ca[Dut. Altcndite magnum sacra-

mentum : Lapis Christus. « La[)idcm vivum , ait Petrus

> Gen.xxvni, ii. — ' Psal. cxvii, 9.:>. — ^ i Cov. xi, 3.
 ,,

ENATIRATIO IN PSALMUM XLlV. 303

» a]) hominibiis reprobatum, a Dco autem electum^ wEt
lapis ad caput, quia caput viri Ghristus '^.
Et unctus lapis,

quia a Chrismate dictus est christus. Et videntur scalae

revelanto Christo a tcrra in coelum, vcl a coclo in terram,
et ascendentes et descendentes Angeh ". Quid hoc sit, me-
hiis videbimus , cum teslimonium evangehcum ab ipso
Domino commemoraverimus. Nostis quia Jacob ipse est
Israel*. IlU enim cum Angelo luctanti et praevalenti , et
benedicto ab co cui praevaluit , nomen mutatum est
ut appellaretur Israel : sicut populus Israel praevaluit
Christo, ut crucifigeret eum : et tamen in his qui Christo
crediderunt, ab ipso cui praevaluit , benedictus est. Sed
multi non crediderunt, inde claudicatio Jacob. Bene-
dictio et claudicatio. Benedictio in his qui crediderunt
nam postea novimus ex illo populo multos credidisse.
Claudicatio autem in his qui non crediderunt. Et quia
plures non crediderunt, et pauci crediderunt : ideo ut
fieret claudicatio, tetigit latitudinem femoris ejus. Quid
est iatitudo femoris ejus ? Multitudo generis. Yidete ergo
scalas illas : Dominus cjuando
vidit Nathanaelem in Evan-
gelio ait Eccc vere Israeiita, in quo dolus non est^. »
: «

Sic enim dicitur dc ipso Jacob « Et erat Jacob sine ,

)) dolo habitans in domo** : )) lioc recolens Dominus vi-

dens Nathanaelem sine dolo de gente illa et de populo
illo , « Ecce vere , inquit , in quo dolus noii
Israelita
)) est. )) Appellavit Israelitam quo dolus non esset
, in
propter Jacob. Et ille Nathanael, « Unde me nosti? » Et
Dominus, « Cum esses sub arbore fici vidi te : )) id est,
cum esses in populo sub lege constitutus, qua? carnali
illo

umbra iliura populum protegebat, ibi te vidi. Quid est,

ibi te vidi? Ibi tiii misertus sum. Ille autem recordatus
' I Petr. 11, 4- — 'I Cor. xi, 3. — ^ Gcn. xxvm, i2, et Joan. i, 5i, —
4 Gen. xxxii, 28. — joan
5 i, 4;- — ^ Gen. xxv, 27.
 30<i S. AUGUSTINI EITSCOn

qiiod fucrat oliam sub arbore fici in vcrilatc, admiralus,

quia putabat sc a nemiue visum cum ibi cssct, confitetur
et dicit : « Tu cs Filius Dei , lu es rex Isracl. » Quis hoc
dixit? Qui audicrat quod vcrus cssct Israclita , et dolus
in illo non essct. Et Dominus « Quia dixi tibi Vidi te
, :

)) sub arbore fici , credidisti, majora horum videbis. ))Lo-

quiturcum Isracl , cum Jacob, cum illo qui sibi hipidem

ad caput posuerat. « jMajora horum videbis. » Ouae ma-
jora Quia jam hipis iilc ad caput est. « Amen dico vobis,
'.'

)) vidcbitis coelum apertum et Angelos Dei ascendentes ,

)) et desccndentes super Fihum hominis^ » Angeli Dei

ascendant et descendant per scalas illas, fiathoc in Eccle-
sia. Angeli Dci annuntiatores sunt veritatis : ascendant et
videant , « In principio erat Verbum , et Verbum erat
)) apud Deum , et Deus erat Verbum. )> Descendant, et
videant, « Quia Verbum caro factum est, et habitavit in
)) nobis-. )> Ascendant, ut erigant magnos : descendant,
ut nutriant parvos. Vide ascendentem Pauhmi : « Sive
)) mente excessimus Deo. » Vide descendentem « Sive , :

)) temperantes sumus vobis ^. Vide ascendentem « Sa- , )) :

)) pienliam loc[uimur inter pcrfectos. )> Vide descenden-

tcm : « Lac vobis potum dedi non escam *. Hoc fit in ,
•»

Ecclcsia ascenduiit et desccndunt Angch Dei super Fihum

:

hominis : quia sursum est Fihus iiominis, ad quera asceii-

dunt corde, id est, caput cjus et deorsum Fihus hominis,
•,

id est, corpus ejus. jMembra ejus hic sunt caput sursum ,

est : ascenditur ad caput, descenditur ad membra. Chris-

tus iln, Christus hic. Xam si ibi tantum, et hic non unde •,

vox ilk « Saule, Saule cjuid me persequeris' » Quis

: , .^

enim ilU in coelo molestus fuit? Nemo, nec Judaei nec ,

Saulus, nec diabolus tcntator 5 nemo ibi molestus illi : sed

» Joan. I, 4S-5i. — ' Ibid. i ct i^. — 3 i Cor, v, i3. —4 Id. ii, 6, et
lU; 2. — 5 \ci, IX, 4-
 ,,

ENAURATIO IN PSALMLM XLIV. 305

siciit in compage corporis humani pede calcato lingua
clamat.
XXI. « Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem : prop-
» terea unxit te, Deus, Deus tuus*. » Locuti sumus de
uncto Deo , hoc est de Ghristo. Non potuit apertius dici

nomen Christi ,
quam ut diceretur unctus Deus. Quomodo
speciosus forma prse fdiis horainum : sic unctus, «Olco

» exuJtationisprse participibussuis. » Qui enim participes

ejus ? Fihi hominum quoniam : et ipse Filius hominis par-
liceps factus est mortahtatis illorum , ut faceret eos parti-
cipes immortahtatis suae.
XXII. «Myrrha et gutta et casia a vestimentis tuis -. »

Odores boni a vestimentis tuis. Vestimenta ejus sunt sancti

ejus, electi ejus, tota Ecclesia ejus, quam sibi sicut ves-

tem exhibet, sine macula et riiga " : proptcr maculam

abluens in sanguine^ propter rugam , extcndens in cruce.
Inde bonus odor qui significatur nominatis quibusdam
aromatis. AudiPaulum iHumminimum , finibriam deves-
timento quod tetigit midier in fluxu sanguinis, et sanata
est ^ ; audi ilhim dicentem : « Christi bonus odor sumus
» in omni loco, et in iis qnl salvi fiunt, et in iis qui pc-
M reunt ^ » Non dixit : « Bonus odor in iis qui salvi funit
et malus odor in iis qui pereunt « Sed, quod ad nos at- :

» tinet, bonus odor sumus et in iis qui salvi fiunt et in , ,

» iis qui pereunt. » Salvum fieri hominem bono odore

non est improbabile neque incrcdibile : perire autem ho-

minem bono odore ,
quae ratio est ? Magna vis , magna
veritas : et si capi non potest, ita est. ISam ut noveritis
quia difficile capitur, slatim subjecit : «Et ad haec quis
» idoneus^?» Quis intelligat homines mori bono odore?
Tamen aliquid dicam^ fratres. Ecce ipse Paulus prsedi-

« Psal. XLiv, 8. — a Ibid. g. — ' Eplies. v, 27. — 1 3Ialth. ix, 20. —

^ 2 Cor. II, i5. — 6 ii^ij_ j6
CXV. 20
30(j S. ALGUSTIM EflSCOPI

cabat Evangelium amabant praedicatorcm

, multi illum
Evangelii, multi illibono invidebant : (juiillum amabant,
odore salvabantur qui illi invidebant, bono odore peri-
5

l)ant. Ideo et pereuntibus non malus odor^ sed bonus odor.

Ideo enim magis illi invidebant, quia tam bona in illo

gratia praevalebat nemo enim invidet itiisero. Erat ergo
:

gloriosus in praedicatione verbi Dei, et vivens secundum

regulam illius virgae directionis : et diligebant eum qui in
illo diligebat Christum', quisequebantur bonum odorem,
diligebant amicum sponsi sui , ipsa sponsa quae dicit in
Canticis Canticorum : « Post odorem unguentorum tuo-
)) rum curremus^. « lUi autem quanto magis eum vide-
bant in gloria prsedicationis Evangelii et in vita inculpa-

bili, tanto magis invidia torquebantur, et occidebantur

bono odore.
XXIII. « Myrrha et gutta et casia a vestimentis tuis , a
))domibus eburneis ex quibus delectaverunt te fiiiae re- ,

))gum^. Domos eburne^s domos magnas, domos rega-

)) ,

les, quasvis elige, delectaverunt inde Christum fili;c

regum. Yis domos eburneas spiritaliter accipere? Magnas

domos , et magna tabernacula Dei, corda sanctorum, ip-
sos([ue reges rcgentes carnem, subjugantes sibi turbas hu-
manarum affectionum , castigantes corpus , et servituti

subjicientes, accipe : quia inde delectaverunt eum fdise

regum. Etenim omnes anirace quoe illis pr.^edicantibus et

evangelizantibus natae sunt, filise regum sunt : et Ecclesiae

filiae Apostolorum fiHae regum sunt. lHe est enim Rex ,

regum illi autem reges de (juibus dictum est

: Sedebi- : ((

)) tis super duodecim sedes judicantes duodecim Iribus ,

)) IsraeP. )) Prsedicaverunt verbum veritatis , et genue-

runt Ecclesias , non sibi , sed ilh. Ad hoc sacramentum
pertinet quod scriptum est in Lege : c Si mortuus fuerit
• Cant. 1, 3. — * Psal xuv, 10. — ^ Matlli. xix, 28.
 ,

ENARRATIO IN PSALMrM XLIV. 307

» frater, accipiat uxorem ejiis frater ejus, et suscitet semeii
» fratri suo. Accipiat uxorem frater ejus et suscitet se-

» irien non sibi, sed fratri suo^ » Dixit Christus « Dic :

)) fratribus meis"^. » Dixit in Psalmo « Narrabo nomen :

» tuum fratribus meis^. » Mortuus est Christus, resur-

rexit, ascendit, absentavit se corpore : susceperuntfratres
ejus uxoremejuSj praedicatione Evangelii generaturi filios,

non per se ipsos sed per Evangelium propter nomen,

,

fratris. «In Christo enim Jesu, inquit, per Evangelium

» ego vos genui'*. » Itaque suscitantes semen fratri suo,

quotquot genuerunt non Paulianos aut Petrianos sed , ,

Christianos nominaverunt. Vdete si non iste sensus vigilat

et in his versibus. Cumenim diceret «A domibus ebur- :

» neis, » dixit de regalibus, amplis, pnlchris, lenibus,

quaha sunt corda sanctorum : subjecit, «Ex cjuibus te
» delectaverunt filiaeregum, in honore tuo. Filiae)) qui-
dem « Regum , » filiae Apostolorum tuorum : sed , « In
» honore tuo , » quia semen illi suscitaverunt fratri suo.
Ideo ipsos quos suscitaverat fratri suo Paulus , cum vide-
ret currere ad nomen suum , exclamavit : «Numquid Pau-
» lus crucifixus est pro vobis ^ ? » Quid enim ait Lex.^ Et
habeat natus nomen defuncti^. Defuncto nascatur^ de-
functi nomine appelletur. Servat hoc legitimum Paulus :

volentes appellari ex nomine suo , revocat : « Numquid

» Paulus pro vobis crucifixus est? » Ad defunctum aspi-
cite «Numquid Paulus pro vobis crucifixus est? » Et
:

quid ergo? Quando illos generasti quid si nomen tuum ,

ilUs imposuisti? Non. Ait enim nomine Pauli

: « Aut in
» baptizati estis '^?
Delectaverunt te regum in honore fdiae

» tuo. » Tenete , servate « In honore tuo. » Hoc est ha-

' Deut. XXV ,5. — » Mattli. xxviti, lo. — ^ Psal. xxi, i3. — 4 i Cor.
IV, i5. — 5 IJ. I, i3. — 6 IIoc non est veruni , viJe Retract. ii, c. i2 ; et
lib. Quaest. in Deut, Quaist. 46. — 7 i Cor. i, i3.

20.
 .

308 s. AVGUSTiJvi Eriscori

, herc vcsleni nuplialem , illius lionorcm, illius gloiiam

quiercrc. Inleiligite cliam filias regum, civilates, qu.Tc

credidcrunt in Christum, ct a regihus condila3 sunt : et,

(( A domihus churneis, » divitihus, superhis, clatis.

« regum dclectavcrunt te in honorctuo » quianon

Filiae :

qua3sicrunt honorcm patrum suorum, sed ([uocsicrunt

honorcm tuum. Ostendatur mihi Roma3 in honorc tanto
tcmphmi Ilomuh, inquanto ihi ostendo memoriam Petri.
In Petro c[uis honoratur, nisi ille defunctus pro nobis?
SumusenimChristiani, non Petriani. Et si nati pcr fralrem
defuncti, tamcn cognominali nomine defuncti. Per illuni
nati, sed ilU nati. Eccc Roma, eccc Cartha-go; cccc ahoe
et ah;e civitates fiha? reguni sunt et delectaverunt regcm ;

suum inhonore ipsius-, ctcx omnihus fit una qua?dam regina

XXIV. Quale carmen nuptiale? Ecce inter canlica hi-
laritatis plena ,
proccdit et ipsa sponsa. Sponsus enim vc-
nichat, ipsc describehatur, in iUum crat omnis intentio
nostra : procedat ct ista. «Astitit regina a dextris tuis^ »
Quae a sinislris, non regina. Stabit enim qusedam et a si-

nistris, cui dicetur : « Vade in ignem xternum. » A dcx-

tris autcm stahit, cui dicetur « Venite benedicti Patris :

» mei percipite regnum quod vobis paratum cst ah ini-

,

» tio mundi'^. Astitit regina a dextris tuis, vestitu deau-

» rato , circumamicta vaiietate. » Vcstitus reginai luijus
quis est? Et pretiosus est , et varius est : sacramcnta doc-
trinaj in Unguis omnibus variis. Aha Ungua afra , aUa
syra, aUa gra^ca , aJia hiiehrea, aha iUa et illa : faciunt
istoe linguai varictatcm vestis rcginai hujus. Quomodo au-
tem omnis varietas vestis in unitate concordat, sic et om-
nes Ungua3 ad unam hdem. In vestc varictas sit, scissura
non sit. Ecce varietateminteUeximusde diversitaleUngua-
rum et vestem inteUixemus propler unilatem : in ipsaau-
' Pscl. XLIV, lO. — - Mttlll. x\v, S'\, ot it.
 ,

enarrAtio in psalmum xliv. 309

tem varietate aurum quod est? Ipsa sapienlia. Qnaelibet sit
varietas linguarum , unum aurum propclicatur : non diver-
sum aurum, sed varietas de auro. Eamdem quippe sapien-
tiam, eamdem doctrinam et disciplinam omnes linguae
prsedicant. Varietas in linguis , aurum in sententiis.
XXV. Alloquitur Proplieta reginam istam : lilienter enim
cantat et unumquemque nostrum^ si tamen noveri-
illi :

mus ubi sumus et ad illiid corpus pertinere conemur, et

,

fide et spe perLineamusuniti in membrisChristi. Nos enim

alloquitur. « Audi fiiia, ct vide. » Alloquilur cam tan([uam
unus de patribus quia iWlx rcgum sunt etsi alloquatur
,
:

Propheta, etsi alloquatur Apostolus, tanquam fdiam sic ^

cnim dicimus, Patres nostriProphelae, Patrcs nostriApos-

toli si nos illos ut Patrcs, ilH nos ut filios
: et vox una :

paterna alloquitur unicam fdiam. Audi filia, et vide. » « ,

Prius audi, postea vide. Vcntum est enim ad nos cum

Evangelio et prsedicatum est nobis quod nondum vide-
mus, et audiendo credidimus, credendo videbimus si- :

cut dicit ipse sponsus apud Prophetam « Populus quem :

» non cognovi, servivit mihi in obauditu auris obedivit ,

» mihi^ » Quid est, «In obauditu auris? » Quia non vi-

dit. Viderunt Judaei, et crucifixerunt non viderunt gen- :

tes , et crediderunt. Veniat regina de genlibus in vestitu

deaurato , circumamicta varictate : veniat ex gentibus
veniat circumamicta omnibus linguis , in unitate sapien-
tire « Audi, filia, et vide. » Si non audieris
dicatur ei :
,

non Audi ut mundes cor fide, sicut Apostolus

videbis.
ait in Actibus Apostolorum « Fide mundans corda eo- :

» rum^. » Ad hoc enim audimus quod credamus ante- ,

quam videamus ut credendo cor mundemus unde vi-

, ,

dere possimus, Audi ut credas-, munda cor fide. Et cum

cor mundavero, quid videbo? « Beati mundo corde, cpiia
« Psal. XVII, 45. — ' Act. XV, 9.
310 S. AUGUSTINl EPISCOPl
» ipsi Deum videbunt ^ Audi, filia , etvide : et inclina
)) aurcni tuam. « Parum cst audi, liumllitcr audi : « In-
)) clina aurem tuam. Et populum tuum et do-
obliviscere
)) mam palris tui '^. )> Erat populus quidam, et domus
patrisquacdam in cjua nata cs, populus Babylonioe ha-
, ,

Lens regcm diabolum. Undecumque venerunt gentes, a

patre diabolo vcnerunt : scd patri diabolo renuntiaverunt.
« Obliviscere populum tuum et domum patris tui. )) Foe-
dara te illc gcnuit, cum peccatricem fecit : pulchram tc

iste regenerat, qui justificat impiam. « Obliviscere popu-

)) him tuum, et domum patris tui. ))

XXVI. « Quoniam concupivit rex speciem tuam ^. »

Quam speciem , nisi quam ipse fecit? «Concupivit spe-

)) ciem. )) Cujus speciem? Peccatricis, inicjuae, impiae,
qualis eratapud patrem diabolum et apud populum ,

suum Non scd de qua dicitur « Qu.ie est ista quse as-
? , :

))ccndit dcalbata ? Antea ergo non erat alba, postea ''

))

dealbata. « Quia si fucrint peccata vestra sicut phoeni-

» cium , tancfuam nivem dealbabo^. Concupivit rex spe-
» ciem tuam. Dominus Deus
)) Quis rex? « Quia ipse est
)) tuus : )) Jam patrem tuum
vidc si non dcl^es dimittere

ilkim, et popukuii tuum illum ct vcnire ad regem istum, ,

Dcum tuum Dcus tuus cst, rex tuus cst. Rex tuus, et
:

ipse est sponsus tuus. Regi nubis Deo , ab illo dotata, ab

illo decorata , ab illo redempta , al) illo sanata. Quidquid
habes unde illi placeas, ab illo habes.
XXVII. eum filioe Tyri in nmnerl-
« Et adorabunt
)) bus Ipsum
°. regcm
)) tuum Dcum tuum « Adorabunt
)) fdj.ne Tyri in muncribus. Fili-Te Tyri filloe gcntium a , )) :

parte ad totum. Tyrus vicina hulc terrae ubi prophetja

crat , significabat gentes credituras Christo. Inde erat illa

. T j^Iatth, V, 8. rrr-i^ Ppal. xuy, ir. — ^ i]ji,j. ,2. — i Cant. viii, 5. -r-

5 Isai. 1, 18. — '<

Ppal. xnY, 1.3.
 enahrAtio in psAlmum xliv. 311
Chananaea ,
qu?e primo canis est appellata. Nam ut nove-
ritis quia inde erat , Evangelium sic loquitur : « Secessit

)) in partes Tyri et Sidonis, et ecce mulier Chananaea de

)) fmibus illis egressa clamabat , )> et caetera quae ibi nar-
rantur. Quse primo canis erat apud patrem suum et in
populo suo , clamando et veniendo ad istum regem, decora
facta credendo in ilium ,
quid meruit audire ? « mulier,
» magna tua^ Concupivit rex speciem tuam. Et
est fides
» adoraliunt eum filiae Tyri in muneribus. » Quibus mu-

neribus,? Sic ad se vult veniri rex iste, et thesauros suos

impleri vult et ipse donavit unde impleantur et a vobis]im*
:

pleantur. Veniant, inquit, adorenteum in muneribus. Quid

est, inmuneribus? «Nolitevobisconderethesaurosinterra,

)) ubi tinea et rubigo exterminat, etubi fures effodiunt et

)) furantur : sed thesaurizate vobis thesauros in coelo, ubi
)) neque fur neque tinea corrumpit. Ubi enim fuerit the-
)) saurus tuus , illic erit et cor tuum '^. )> Venite curri
muneribus : « Date eleemosynas , et omnia munda sunt
» vobis^. » Venite cum muneribus ad eum qui dicit :

« Misericordiara volo magis quam sacrificium *. » Ad il-

lud templum quod erat ante umbra futuri, veniebatur
cum tauris et arietibus , cum hircis cum , diversis quibus-
que animahbus aptis ad sacrificium , ut in illo sanguine
aliud fieret , aliud significaretur. Modo jam ipse sanguis ,

quem figurabant iila omnia , venit : venit Rex ipse, et

ipsemunera vult. Q.uae munera? Eleemosynas. Ipse est
enim judicaturus , et ipse munera imputabit quibusdam.
« Venite, inquit, benedicti Petris mei percipite regnum ,

» quod vobis paratum est ab initio mundi. » Quare? « Esu-

» rivi, et dedistis mihi manducare sitivi, et dedistis :

» mihi bibere 5
nudus fui , et vestiti^ \ne 5 hospes , et ad^
» Malth. xy,ai-28. — « !,}. vt, ig--?!. — ? Ltic. Tt, ^i. — 4 Oscffi vi, G,
ot MatHi. IX, i3.
312 S. AUGrSTlNI EPISCOPI
)) mcj infirmus ct in carccrc, et visitaslis me. »
duxistis
Haec sunt muncra in c|uil)us adorant filia? Tyri regem :

quia cum diccrent « Quando te vidimus ? » Ille qui et :

sursum est et dcorsum propter ascendentes et descen- ,

dentes : « Cum uni, inquit, ex minimis meis fccistis,

» mihi fecistis^ »

XXVIIT. « Adorabunt eum filioe Tyri in munevibus. »

Et qufc sunt filioe Tyri, et c[uomodo adorabunt eum in
muneriljus planius illud voluit dicere « Vullum tuum :
,

» deprecabuntur divitesplebis'^. » Hae filiae Tyri adoran-

les in muneribus , divitessunt plebis, quos ille allo([uitur
amicus sponsi : «Pr.Tecipc divitibus hujus mundi, non su-
)) perbe sapere, neque sperare in incerto divitiarum-, sed
-»m Deo vivo qui proestat nobis omnia abundanter ad
,

» fruendum divites sint in operilius Ijonis

: facile tri- ,

» buant communicent. » Adorcnt in muneribus sed

, j

non perdunt securi ponant ubi semper inveniant. «The-

,

» saurizent sibi fundamentum bonum in futurum, ut

))apprehendaut veram vitam^.» Adorando inmuneribus,
« Vultum tuum deprecabuntur. » Ad Ecclesiam enim
concurrunt, et ibi eleemosynas faciunt. Ne extra fiant, id
est, ne extra positi fiant, inEcclesia faciant. Vultus enim
sponsoe hujus et reginoe ,
proderit facicntiljus. Propterea
illi qui res suas vendebant, vultum regince hujus dcpre-
cantcs in muneribus veniebant et ea quae portabant, ad 5

pedes Apostolorum ponebant^. Fcrvel^at dileclio in Ec-

clesia , vultus erat reginse Ecclesia, vultus erat rcginoe
obsequium fiharum Tyri, id cst, divitum adoranlium in
muneribus «Vultum tuum deprecabuntur divites ple-
:

» bis.» Et qui deprecabuntur vultum, et cujus vultum

deprecabuntur, omnes una sponsa omnes una regina ,
,

' Matlh. xvv, 34-40. — ' 1'sal. xuv. i3. — 3 i Tim. vi, 17-ic). - 4 Act.
V, 34.
 enArrAtio IN PSALMUM xliv. 313
mater et filii simul totum acl Christum pertinens, acl ca-
put pertinens.
XXIX. Sed cjuia fiunt ista opera et istae eleemosynae ad
jactantiam hominum inde dicit ipse Dominus , « Cavete :

» facere justiliam vestram coram hominihus ut videamini

» ab cis ^ Quomodo autera et publice debent fieriprop-
))

ter vultum sponsae ait « Luceant opera vestra coram

, :

» hominibus ut vidcant bona facta vestra, et glorificent

,

» Patrem veslrum non ut gloriam

cjui in coehs est^ : »

vestram cjuaeratis in pubhce facilis

operibus bonis c|Uoe ,

sedut gloriam Dei. Et cjuis novit incpiit, utrum gloriam ,

Dei qurero an gloriam meam ? Quia do pauperi videor

, , :

c]uo animo dem quis videt? Sulliciat ti!)i cpii videt ille
,
,

videt qui retribuet. Intus amat qui intus videt intus :

amat, intus ametur, qui interiorem facitet ipsam pulchri-

tudincm.Noh cjuasi oculisexterioribusdelectari, cpiia vi-

deris , et c{uia laudaris , attende c[uid hic sequatur : « Om-

» nis gloria ejus fdise regis intrinsecus ^. » Extrinsecus non
solum vestis cst aurea et varia, sed intus pulchram novit,
c]ui spcciem ejus araavit. Quae sunt interiora pulchritudi-
nis? Conscientiae. Ibi videt Christus, ibi amat Christus,
ibi alloquitur Christus , ibi punit Christus , ibi coronat
Christus. Sit ergo eleeraosyna tua in occulto : cpiia «Om-
» nis gloria ejus fdiae rcgis intrinsecus : In fimbriis aureis,
» circumaraicta varietate ^. » Pulchritudo intrinsecus : in
fimbriis autera auieis varietaslinguarum , doctrinse decus.
Ista c[uid prosunt, si non sit pulchritudo illa intrinsecus?
XXX. « Afferentur regi virgines post eara. » Vere fac-
tum est. Credidit Ecclesia, facta cst Ecclesia per oranes
gentes. Modo quemadmodum concupiscunt virgines pla-
cere illi regi? Unde incitantur? Quia prsecessit Ecclesia?
« Afferentur regi virgines post eara : proxima? cjus affe-
• Mattli. VI, I. — » IJ. V, 16. — i Pfal. xnv, V). — ^ Ibkl.
 ,,

314 s. ArorsTiNi episcopi

» renturtibi^ Non enim quoe aireruntur alicnae
» sunt,
sed proximae ejus, ad cam pertinentes. Et quia dixit,
« Regi ; )) ad euni conversus dixit, « Tibi : Proxima3 ejus
)) afrcrentur tibi. ))

XXXI. « AfFercntur in loetitia et exultatione, adducen-

)) tcmplum regis-.
tur in Templum rcgis ipsa Ecclesia, ))

intrat in templum ipsa EccJesia. Unde construitur tem-

plum? De bominibus c[ui intrantin templum. Lapides vivi
(]ui sunt, nisi fideles Dei? « Adducentur in templum re-

)> gis. Sunt cnim virgines extra templum regis boere-

)) ,

ticae sanctimoniales : sunt cpiidem virgines , sed quid pro-

derit eis nisi adducantur in templum regis? Templum
regis in unitate est non est ruinosum : templum regis
non discissum, non divisum. Junctura lapidum viventium
cbaritas est. « Adducentur in templum regis. »
XXXri. «Propatribus tuis nati sunt tibi filii^. » Nibil

evidentius. Attendite jam ipsum tcmplum regis, quia indc

loquitur propter unitatcm diffusam toto orJic terrarum :

quia illae ([uae virgines esse voluerunt, nisi adducantur in

templum regis , sponso placere non possunt. « Pro patri-
)) bus tuis nati sunt ti])i filii. » Genuerunt tc Apostoli :

ipsi missi sunt , ipsi prredicaverunt, i[3si patres. Scd num-

cjuid nobiscum corporaliter semper csse potuerunt? Etsi
unus ipsorum dixit « Cupio dissolvi et esse cum Cbristo : ,

)) multo magis optimum est manere in carne necessa- ;

» rium propter vos ^ » Dixit boc quidem sed quandiu ,

hic manere jwtuit? Numquid usqueadboc tem[)us? num-

c[uid usque in posterum? Ergo iJlorum abscessu deserta
est Ecclesia ? absit « Pro patribus tuis nati sunt tiJ^i filii.
: >>

Quid est « Pro patribus tuis nati sunt tibi fdii? » Patres
:

missi sunt Apostoli ,

pro Apostolis filii nati sunt til)i

constilLili sunt ej^iscopi. Ilodie enim episcopi, qui sunt

— 16.
'— '' —
'-
Psal. xuy,^i5. ' Ibid. ibid. l^/ 4 Philip. 1, 9.3, 24.
 enArrAtio in psAlmum xliv. 315
per totum miindum, unde nati sunt? Ipsa Ecclesia pa-
tres illos appeJlat , ipsa illos genuit, et ipsa illos consti-
tuit in sedibus patrum. Non ergo te putes desertam ,
quia
non vides Petrum ,
quia non vides Paulum ,
quia non vi-
des iJlos per quos nata es : de prole tua tibi crevit pater-
nitas. « Pro patribus tuis nati sunt ti])i fiJii : constitues
)) eos principes super omnem terram. » Yide templum re-
gis quam late diffusum est : ut noverint virgines quse non
adducuntur in templum regis, nonseadistasnuptias per-
tinere. « Pro patribus tuis nati sunt tibi filii : constitues
» eos principes super omnem terram. » Hsec est catholica
Ecclesia : filii ejus constituti sunt principes super omnem
terram, filii ejus constituti sunt pro patribus. Agnoscant
qui proecisi sunt , veniant ad unitatera , adducantur in
templum regis. Templum suum Deus ubique collocavit,
fundamcnta Proplietarum et Apostolorum uJiique firma-
yit. Filios genuit Ecclesia , constituit eos pro patribus suis
principes super omnem terram.
XXXIII. «Memores erunt nominis tuis in omni gene-
» ratione et generatione. Propterea populi confitebuntur
» tibi'.» Qnid ergo prodest confiteri, et extra templum
confiteriPQuid prodest precari, et in monte non precari?
« Voce mea, inquit, ad Dominum claraavi, et exaudivit
» me de monte sancto suo '. » De quo monte ? De quo
dictum est : « Non potest civitas abscondi supra montem

constituta^. De quo monte? Quem vidit Daniel ex parvo

lapide crevisse , et fregisse omnia regna terrarum et im- ,

plevisse omnem faciem terrae ^ Ibiadoret qui vult acci-

pere, ibi petat qui vult cxaudiri, ibi confiteatur qui vult
sibiignosci. « Propterea populi confitebuntur tibi in aeter-
» num, et in saeculam s.-TecuJi. » Quia et in illa vita seterna

non erit jam quidem gemitus peccatorum secl tamen in ,

Psal, XLiv, i8. — ' IJ. 111, 5 — ' I\JafHi. v, i^. — 4 Dan. n, 3.t.
316 S. AUGrSTINI EPISCOPI

divinis landibus siipcrnne illius ac perpcluac civilatis non

dccrit sempitcrna confcssio tanlne felicitatis. Ipsi cnim ci-
vitati, cui alius Psalmus cantat : «Gloriosa dicta sunt de
» te, civitas Dei* : » ipsi spons.ne Chrisli , ipsi reginnc filiae

regis, et conjugi regis j

quia principes cjus sunt memores
nominis ejus in omni generatione et generatione , id est,

quandiu transeat lioc quod multis generationi-

sfcculum ,

bus agitur, gercntcs pro illa cliaritatis curam ul de isto ,

s.T.culo liberata in retcrnum Deo conregnet propter boc 5

cidem ipsi confitebuntur populi in oeternum , conspicuis

ct manifestis illis cordiI)us omnium pcrfecta cbaritate hi-
minosis, ut se universam plcnissime noverit, quae bic in
multis suis partibus occulta sibi Unde admonemur ab
est.

Apostolo nibil antc tcmpus judicare, donec veniat Domi-

nus, ct iUuminet abscondita tenebrarum , et manifestet

cogitationcs cordis , ct sit laus unicuique a Deo -. Ipsa

enim sancta civitas sibi quodam modo confitebitur, cum
populi cjus quibus constat , ipsi civitati confitcbuntur iii

•neternum ut cx nuUa parte se lateat , nullo in se existente

cujus aliquid lateat.

ENARRATIO

IN PSALMUM XLV.
Sermo ad plebem.

Jam Charitati Vestrse qusedam sicutnotissima loquiraur,

in quibus immorari non dcljcmus quia ea quae scitis , :

hrevitercomniemorari debent. Fihos Core nos esse intel-

' Psal. txxxTi, 3. — ' I Cor. iv, 5.
 EWARRATIO IN PSALMUM XLV. 317
ligamns. Commemoro enim vos scienles, Core interpretari
calvitium^ Dominumque nostrum, quoniam in Calvarise
loco crucifixus cst^ adduxisse sibi multos , tanquam
illud granum, quod nisi mortificatum esset, solum rema-
neret-j et eos qui adductisunt, appellatos filios Core lioc

in mysterio. Ca?terum fuerunt nescio qui filii Core illo tem-

pore, quandoista canlabantur^ : sedspiritusnosvivificare
debet *, non llltera velare^. Nos ergo hic intelligamus , et
videre si ea cpia? sequuntur, id est, quse habet PsaJmi
ipsius contextus, congruunt nobis et invcnimus hic nos, :

sitamen inhaereamus membris ejus, cujus corporis caput

in coeJo est ex illa passione ascendens ut eos qui in hu-
, ,

niihtate jacebant, secum in ubcrtate adducat, fructum

ferentes in tolerantia. Dictum est autem , « In finem pro
» fihis Core, pro occultis, Psalmus^. » Occultum est ergo :

sed ille ipse qui in Calvariae loco crucifixus est, nostis

quia velum discidit, ut temphsecreta patescerent^.Proinde
quia crux Domini nostri clavis fiiit ,
quia clausa aperiren-
tur : credaraus afluturum eum nobis , ut ista occulta
revelentur. (cquod habet, semper Christum
In finem »

intelligere debemus. « Finis enim Legis Christus, ad jus-

)) titiam omni credenti^. » Finis autem dicitur^, non quia
consumit, sed quia perficit. Nam finitum cibum diciraus
cjui manducabatur et finitam tunicam quae texebatur
, :

illud ad consumptionem hoc adperfeclionem. Quia ergo ,

ultra c[UO tendamus non habemus cum ad Christura per- ,

veneriraus, ipse cursus nostri finis dicitur. Nec putare

debemus, cjuia cum adillum pervenerimus ahciuid am- ,

phus debemus niti ut et ad Patrem perveniamus. Hoc enim

putavit etPhihppus, cum ei dixit « Domine, ostende :

> Matth. xxvii , 33. — 2 Joan. xii, il^. — ^ i Paral. xxvi, i. — 4 2 Cor.
111, 6. — 5 Forte necare. — ^ Psal. xlv, i. — 7 Matlli. xxvii , 5i. —
8 Roin. X, 4-
318 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) nobis Patrcm, et suflicit nobis. )) Ciim dicit, a Sunficit

)) nobis, )) finem quoerit salietatis et perfcctionis. Et ille,

{( Tanto, inquit, tempore vobiscum sum , non cogno-

et
)) vistis me? Philippb, ciui viclet ine, videt et Patrem^ »
In illo ergo habemus Patrem , ctuia ipse in Patrc , et Pater
in ipso , et ipse et Pater unum sunt *.

II. Quid igitur hic admonet qui cantat, ubi vocem nos-

iram agnoscere debemus si tamen hujus vocis allectum ,

habemus.^d Deus noster reiugium et virtus^. Sunt quse- ))

dam refugia ubi non est virtus, quo quisquecum fugerit,

magis infirmatur cjuam confirmetur. Confugis, verbi gra-
tia, ad ahcjuem in saeculo magnum, ut facias tibi poten-

tem amicum ^ refugium tibi videtur. Tanta tamen hujus

saeculi incerta sunt, et ita potcntum ruinse quotidianoe cre-
brescunt , ut cum ad tale refugium perveneris ,
pkis ibi
timere incipias. Antea enim causoe tuse tantum timebas :

c^m vero ad talem refugeris, etcle illo tibi timebis. Multi

enim cum ad talia refugia confugissent, cadentibus ilhs ad
quos confugerant , et ipsi c[uaesiti sunt : cpios nemo quae-
reret,si non ad talia confugisscnt. Non cst refugium
nostrum tale, scd refugium nostrum virtusest. Cumilluc
confugerimus firmi erimus. ,

III. « Adjutor in Iribuhitionibus c|U3c invenerunt nos

)) nimis'*. )) Multse sunt tribulationes, et in omni tribula-
tione ad Deum confugiendum est : sive sit tribulatio in re
famihari, sive sit in salute corporis , sive de periculo cha-
rissimorum , sive de ahqua re ad hujus vitac sustentaculum
necessaria , omnino ahud rcrugium non debet esse homini
christiano cjuam Salvatorcjus, quam Deusejus, quo cum
confugerit, fortis sit. Non cnim ipse hi se fortis erit, aut
sibi ipse fortitudo erit : sed ille ilh fortitudo erit, qui
refugium ejus factus est. Verumtamen, Charissimi, inter
» Joan. XIV, 8, 9. — 2 Id. x, 3o. — ^ Psal. xlv, 2. — 4 IbiJ. 3.
 EWA,11RATI0 IN PSALMUM XLV. 319
omnes tribulationes humanse animae , nulla est niajor tri- .

bulatio quam conscientia delictorum. Namque si ibi vul-

nxis non sanumque sit intus hominis quod conscientia
sit ,

vocatur ybicamque ahbi passusfuerittribulationes, illuc

•,

confugiet, et ibiinveniet Deum. Si autem ibi requies non est

propter almndantiam iniquitatis, quoniam et ijji Deus non
est; quid facturus est homo? quo confugiet, cum coeperit
pati tribulationes ? Fugiet ab agroad civitatem, a pubhco
ad domum , a domo in cubiculum , et sequitur tribulatio-

A cubiculo jam quo fugiat non habet , nisi in interius

cubile suum. Porro si ibi tumultus est, si fumus iniqui-

tatis , si flamma sceleris , non ilkic potest confugere : pel-
Htur inde 5 et cu-m inde pellitur, a seipso pelhtur. Et ecce
hostem suum invenit, quo confugerat : se ipsum quo fu-
giturus est ? Quocumque fugerit_, se trahit post se et quo- 5

cumque talem traxerit se, cruciat se de se. Ipsae sunt

tril)ulationes qusc inveniunt hominem nimis : acerbiores
enim non sunt non sunt acerbiores c{uanto non
: tanto ,

cum hgna dejiciuntur et

sunt interiores, Videte, charissimi,
probantur a fabris ahquando insuperficie videntur tjuasi
,

loesa et putria faber autem inspicit tanquam mcduUam

:

interiorem ligni et si sana interius hgna cognoverit,

,

promittit ea in sedificio duratura ; nec valde erit de su-

perficiela3sa sollicitus ,
quando id quod interius est sanum
renuntiat. Porro homini interius conscientia non inveni-
tur : quid igitur prodest, si quod est exterius sanum est,
et putrefacta est meduUaconscientise? Arctse istse, et ve-
hementes omnino, et sicut Psalmus ipse ait , nimiae tri-
bulationes sunt tamen etin his adjutor factus est Dominus
:

dimittendopeccata. Iniquorum enim conscientias non sanat

nisi indulgentia. Si enim magnas tribulationes habere se di-

cit debitor fisci confessus , et intuens angustias rei familiaris

suce, cum se videt non posse esse solvendo, propter

 ,

320 S AVGtSTINl EPISCOPI

immiiicnlcs omni anno compulsorcs, tribulationes magnas

sc pati dicit, nec iisquam respirat nisi in spe indulgentia;
rerum terrenarum : quanLo magis debitor pocnarum de
abundantia dclictorum quando rcddct quod dcbet de,

mala conscicntia, quando si rcddidcrit ipseperit? Hoc

enim debitura reddere, poenas luere est. llcslat ergo ut de
ipsius indulgenlia sccuri cssc possimus si tamen acccpta :

indulucntia non rursus ad dcbita contrahcnda redcamus.

lY. Isti ergo filii Corc Ibrtasse intcliiguntur csse illi,

([uibus locutus cst Petrus in Actibus Apostolorum, cuiii

intcnti facti essenl ad mirabilia advcntus Spiritus sancti,

cum omnes in quos venerat, lingiiis omnibus loquerentur^
Annuntiavit enim eum qui tanta potuissct
illis Christum ,

mittcndo Spiritum sanctum. lUi quem ipsi crucifixerant

manibus suis, cogitantes quam contemptibiJis esset, cum
ab cis occidcretur, quam altus ct cxcclsus apud Deum
factus esset, qui Spiritu sancto idiotas impleret, et lin-
guas infantium faccrct discrtas , compuncti corde, dixe-
runt, « Quid faciemus? » Istte erant nimiae tribulationes
quae illos invenerant. Non enim ipsi invenerunt peccata
commcmoratione Apostolorum.
sua, sed inventa in eis eunt
Idco invcnerunt illos tribulationes, non ipsi invenerunt
tribulationes. Nam quando sine alicujus admonitione ipse
Iiomo considerat factum suum, ct rogat Dcum quid ,

dicit? « Tribulationem ct dolorcm inveni ct nomcn Do- ,

» mini invocavi'^. » Alia est ergo tribulatio quam lu in-

venis, alia qusc te invcnit. In utracjuc tamcn sive c[uai te

invcnit , sive quam tu invenis, ut ulramc[ue dcpellat, ille

rogandus est , cjui est adjutor in tribuiationibus. Nam et

ille cum invenirct, hoc dixit, «Et nomen Domini invocavi :»

ct hi in tribulationibus , a cjuibus se inventos esse dixe-

runtjhoc dixerunt: « Deus nostcr refugium et virtus, ad-

' Act. II, 4- — ' P*al' ^5iiv, 3.

 ENAKRATIO IN PSALMUM XLV. 321

» jutor in tribulationibus quse invenerunt nos nimis. Sed »

quia adjutor factus est, unde factus est? « Compuncti,

» inquit , corde dixerunt : Quid faciemus ^ ? » Tanquam
magna desperatione. lUetantus est, quem nos occidimus,
nos ubi erimus.^ Et Petrus, « Agite poenitentiam, et bap-
tizetur unusquisque vestrum in nomine Domini nostri Jesu
» Christi, et dimittuntur vobis peccata vestra-. » Niliil

enim hoc peccato gravius cogitare potuerunt. Quod gra-

vius peccatum aegri, quam medici interfectio? Quid gravius
potest seger facere, quam si medicum suum occidat? Cum
hoc dimittitur, quid non dimittitur ? Ab illo ergo cui
dictum est « Refugium ct virtus » acceperunt magnam
: ,

securitatem. « Baptizetur unusquisque vestrum in nomine

)) Domini nostri Jesu Christi : )) in ilhus nomine quem
occidistis, baptizamini, « Et dimilluntur vobis peccata
)) vestra. Medicum vcl postea
)) cognovistis ,
jam securi
bibite sanguinem quem ludistis.
V. Denique accepta tanta securitate, quid dicunt?
« Propterea non timebiraus , cum conturbabitur terra ^. »
Paulo ante soUiciti, subito securi , ex tribulationibus ni-
miisin magna tranquillitate positi. Dormiebat enim illis

Christus, ideo turbabantur : excitatus est Cliristus , sicut

modo audivimus in EvangeUo , imperavit ventis, et quie-
verunt*. Quoniam Christus in cujusque corde per fidem
est, significatum est nobis, quia ejus cor tanquam navis
in hujus soecuU tempestate turbatur, qui fidcm suam obli-
viscitur tanquam Christo dormiente turbatur excitato
:
5

autem Christo, fittranquilhtas. Dcnique et ipse Dominus

quid ait ? « Ubi est fides vestra^? )> Excitatus Christus exci-
tavit fidem : ut quod in navi factum erat, fieret in cor-
dibuseorum. « Adjutor intribulationibus, qu£einvenerunt
• Act. II, 37. — = IbiJ. 38. - 3 psal. xlv, 3.-4 Matth. vni, 24-2G. —
5 Luc. viii, 23.
-
cxv. 21
 322 S. AUGUSTINI EPISCOPI
)) nos nimis : » id ogit ut ibi esset tranquillitas magna.
Yl. Aideteipsani tran(|uillilatem : « Propterea nonti-
> mebimus ; cum conturbabitur terra, et transferentur
» montcs in cor maris. » Tunc non timebimus. Quaeramus
montes translatos et si invenire potucrimus, manifestuni
•,

est quia ipsa est securitas nostra. Dominus quippc dixit

Discipulis, « Si habueritis fidem sicut granum sinapis,

» dicetismonti huic : ToUere et mittere in mare, et fiet^»
Forte , « Monti huic , » de se ipso dixit j diclus est enim
mons : « Erit in novissimis temporibus manifestus mons
» Domini. » Sed iste mons super alios montes collocatus
est : quia et Apostoli montes ,
portantes montem hunc.
Ideo sequitur : « Erit in novissimis temporibus manifestus
» mons Domini paratus in cacumine montium ^. » Trans-
,

cendit ergo cacumina montium omnium, et in cacumine

omnium montium collocatus est cjuoniam montes sunt •,

annuntiantes montem. IMare autem significat hoc saecu-

lum, in cujusmaris comparatione tanquam terra vidcbatur
gcns Judaeorum. iSon enim idololatri.-e amaritudine tegeba-
tur , sed erat tanquam arrida , amaritudine Gentium tan-
quam mari circumdata. Futurum erat ut turbaretur terra,
id est, illa montes in
ipsa gens Judoea^, et transferrentur
cor maris, id est primo ipse mons magnus paratus in ca-
5

cumine montium. Deseruit enim gentem Judseam et ,

factus est in GentiJjus translatus est de terra ad mare. ;

Transferentibus quibus ? Apostolis, quibus dixerat :« Si ha-

» bueritisfidemin vobis lanquam granum sinapis , dicetis

» monti huic : Tollere et mittere in mare, et fiet : » id

est, per fidelissimam vestram praedicationem fiet ut mons

iste , hoc est , ego ipse praedicer in Gentibus ,
glorificer

in Gentibus, agnoscar in Gentibus, et fiat quod de me

praedictum est, « Populus (lucm non cognovi, servivit
» MatUi. XVII. ly. — ' I?aT !; 2.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM XLV. 323

» mibi^ » Quando autem et illi montes translati sunt?

Et hoc indicet nobis ScripLura Dei. Quando Apostolus

praedicabat Judaeis, respuerunt verbum; et ait apostolus
Paulus, « Ad vos missi eramus , sed quia respuistis ver-
» bum Dei, imus ad Gentes'^. » Translati sunt montes in
cormaris. Vereenim Gentes crediderunt montibus, ut ia
corde maris essent montes illi : non sicut Judaei, de quibus
dictum est : « Populus liic labiis me honorat , cor autem
»eorum longe est a me^ »Hoc enim et de Novo Testamento
promittitDominus per Prophetam dicens « Dabo leges :

meas in cordibus eorum *. » Hae leges, haec praeceptaper

Apostolos indita omnium Gentibus fidei et creduhtati,
montes dicti sunt translati in cor maris. Tunc nos non
timebimus. Qui non timebimus ? iHi qui compuncti sumus
corde ne fieremus de numero reproborum Judseorum
,

tanquam ramorumfractorum. Crediderunt enim quidam

illorum^ et adhaeserunt Apostohs proedicantibus. Timeant
ergo illiquos deseruerunt montes nos a montibus non :

recessimus et quando translati sunt in cor maris , secuti

5

sumus.
Yll. Quid jam sequitur ex eo quod translati sunt mon-
tes in cor maris.? Attendite, et videte veritatem. Haec
enim quando dicebantur, obscura erant, quia nondum
contigerant nunc autem quis jam facta non cognoscat.^
:

Liber tibi sit pagina divina, ut haec audias : hber tibi sit
orbis terrarum, ut haec videas. In istis codicibus non ea
legunt, nisi qui litteras noverunt : in toto mundo legat et
idiota. Quid ergo factum est , dum translati sunt montes
in cor maris? « Sonuerunt et turbatae sunt aquae ejus. »
Quando praedicabatur Evangehum ^. « Quid esthoc?Pe-
» Psal. XVII ,45. — ' Act. xiii, 46. — ^ Isai. xxix , i3, et Mattli. xv, 8.
•=• 4 JemT), %%.M, 33, et llebr. viii, lo. — * Suhaud. dixerunt.

21.
 »

324 s. AtJGusTiNi Eriscoi'1

)) rcgriiiorumdifnioniommvidelurisleannunlinlorosse' :

hoc Alhenienses. aulem c[uo liunullu oceidere

Epliesii
Apostolos voluerunt, quando in iheatro pro Diana sua
tantum slrepilum feccrunt, ut clamarent « Magna Diana :

» Ephesia-V» lnterc|uosflucluselsonitus maris non time-

bant, qui ad refugium iilud confugerant. Denique apos-

tolus PauJiis volebat intrarc in theatrum, ct a discipulis
rcvocatus est ^ : ([uia necessarium erat adhuc ut in carnc
mancret propter ipsos. Sed tamen « Sonuerunt et turbatre

» sunt aquae ejus : conturbati sunt niontes in fortitudinc

» cjus. » Cujus ? Numc[uid nam maris , an potius Dei de .

(|uo dictum cst: « llefugium et virlus, adjutor in tribula-

» tionibus, quae invenerunt nos nimis*? » Tur1)ati enim
sunt montes, id est ,
potestates hujus ssecuh. Alii sunt
cnim montes Dei , alii suntmontes soecuh monles saecuh, ;

quibus caput diabolus; montes Dei, quil)us caput Chris-

tus.Sed per istos montes turbati sunt ilU raontes. Tunc
dederunt voces contra Christianos, quando turbati sunt
montcs sonantibus Ihictibus et montes sunL turbati, ct :

factus estmagnus terroe motus cum motu ac[une. Sed cui

haec? Civitati illifundalne super petram Sonant aquae, •**.

turbantur montes, annuntiato Evangelio. Quid tu civitas

Dci? Audi quod sequitur.
YIII. Eluminis impetus
(( laetificant civitatem Dei ''. »

Cum turbanturmontcs, cum saevit mare, nondeseritDcus

civitatem suam per impetus iluminis. Qui sunt isti impe-
tus fluminis? Inundatio illa S[3iritus sancti, de quaDomi-
nus dicebat: « Si ({uis sitit, veniat et bibat : qui credit in
» me, ilumina aquae viviE fluent de ventre ejus » Ergo
^'
.

hsec flumina fluebant de ventre Pauh , Petri, Joannis,

aliorum Apostolorum , ahorum Evangehstarum fidehLuii.

• Acl. XVII, i8. — 2 ij. xit, -.A. — 3 Pliilii). I, 24. — ^ Psul. XLV, 2. —
^ MaUh. TU; 2.'i.
— t'
Psal. xtv, 5.-7 Joan. vii, 87, 38.
 enabrAtio in psalmum xlv. 325
HfEC flumina cum fluerent abunoflumine, multi « Tmpe-
» tus fluminisl/ietificant civitatem Dei. » Nam ut noveritis
hoc de Spiritu sancto dictum , in eodem Evangelio con-
sequenter dicit Evangelista : « Hoc autem dicebatde Spi-
» ritu ,
quem accepturi erant hi ,
qui in eum erant cre-
» dituri. Spiritus autem nondum erat datus ,
quia Jesus
» nondum cratglorificatus^ » Glorificato Jesu post resur-
rectionem, glorificato post asccnsionem, die Pentecostes
venit Spiritus sanctus , implevitcredentes locuti sunt lin- ,

guis ^, Evangelium coeperunt Gentibus. Hinc

prfedicare
civitas Dei loetificabatur dum mare turbaretur sonitu ,

aquaiiim suarum, dum montesconturbarenturqu.Trentes

quid agerent, quomodo novamdoctrinampellerent, quo-
modo Christianorum genus de terra eradicarent. Contra
quem? Contra fluminis impetus laetificantes civitatem Dei.
Hinc etiam ostendit de quo flumine diceret, quia Spiri-
tum sanctum significabat « Fluminis impetus l?etificant
:

» civitatem Dei. » Et quid sequitur? « Sanctificavit taber-

» naculum suum Altissimus. » Si ergo sequitur sanctifi-
cationis nomen, manifestum est fluminis illos impetus de
Spiritu sancto intelligendos, quo sanctificatur omnio pia
anima credens in Christum , ut fiat civis civitatis Dei.
TX. Deus in medio ejus, et non commove])itur ^. »
«

Saeviat mare conturbentur montes

, « Deus in medio :

» ejus, etnoncommovebitur.» Quid est, « Tn medio ejus?»

Tanquam Deus in uno loco stct, et circumdent eum qui

credunt in eum. Ergo ambitur loco Deus, et lata suntquae
circumdant, in angusto est qui circumdatur? absit. NihiT
tale cogitetis de Deo ,
qui nullo capiturloco, cui sedesest
conscientia piorum : etita sedes Dci est in cordibus homi-
num , ut si homo
Deo, Deusin se maneat noii
ceciderit a ,

quasi cadat, non inveniendo ubi sit. Magis enim tesuble-

Joan. VII, 37-39. — 2 Act. 11, 4- — ^ I^sal. xlv, 6.
326 S. AUGUSTIM EPI8C0PI

vat, ut iii illo sis, quamin tc incumbit, iit si te subduxe-

ris , cadat. llie si so subduxerit, cades iu : tu te si sub-
duxeris, non cadet ille. Quid ergo est « Deus in medio :

)» ejus? » Hoc significat quod aequus est omnibus Deus,

et personas non accipit. Quomodo enim iiludquod in me-
dio est paria habet spatia ad omnes fines ita Deus me-
,
:

dius esse dicitur, aequaliter omnibus consuJens « Deus in :

)) medio ejus ct non commovebitur. Unde non commo-

, )>

vebitur ? Quia in medioejus Deus. « Adjuvavit eam Deus

» vuitu suo. Ille est adjutor in tribulationibus ,
quae in-
)) venerunt nos nimis. Adjuvabit eam Deus vultu suo. )»

Quid est, « Vultu suo? )> Demonstratione sua. Quomodo

se demonstrat Deus, ut vultum ejus videamus? Jam com-
memoro didicistis praesentem Deum didicimus per ope-
, ,

ra. Quando ab illo aliquid adjutorii accipimus, ita ut om-

nino non dubitemus a Domino nobis esse concessum,

vultus Dei nobiscum est. « Adjuvabit eam Deus vultu
» SUO. ))

X. « Conturbatae sunt gentes. » Et quomodo contur-

batae?Utquid conturbatic? Ut dejicerent civitatem Dei,
incujus medio Deus ? ut everterent tabernaculum sancti-
ficatum, quod adjuvat Deus vultu suo ? Non. Sedjam salu-
briterconturbatae gentes. Quid enim sequitur? « Et incli-
» nata sunt regna K Inclinata, inquit, suntregna » Jam :

non erecta ut saevirent sed inclinata, ut adorarent.

, •,

Quando inclinata sunt regna? Quando factum est quod

pracdictum est in alio Psalmo « Adorabunt eum omnes :

» reges terrae omnes gentes servient ei"^. » Qiiae res fecit

,

ut inclinarentur regna ? Quae res audi « Dedit vocem , :

» suamAltissimus,et motaest terra. » Arreptitii idoiorum

tan(|iiam ranae depaludibus personabant, tanto lumultuo-
sius, quanto sordidius deluto et coeno. Et quid strepitus
' Psal. XLV, 7. — » I(J. Lxxr, 11.
 :

ENARRATIO IN PSALMXJM XLV. 327

ranarum ad tonitrua nubium? Inde enim « Dedit vocem
» SLiam Altissimus,etmotaest terra : » tonuit de nubibus
suis. Quae sunt nubes ejus? Apostoli ejus, praedicatores
ejus , de quibus intonabat praeceptis coruscabat miraculis. ,

Ipsi nubes qui et montes : montes propter altitudinem et

firmitatem, nubes propter pluviam ct ubertatem. Irriga-
verunt enim terrara nubes istae , de quibus dictura est
« Dedit voceni suam Altissimus, et mota est terra. »De
his enim nubibus minatur cuidam vineoe sterili , unde
translati sunt Mandabo, inquit,
montes in cor maris. «

» nubibus meis ne pluant super eam imbrem ^ » Hoc im-

pletura est in eo quod commemoravimus quando trans- ,

lati sunt montes in cor maris quando dictum est « Ad : :

» vos raissi eraraus , sed quia respuistis verbura Dei , iraus

» adGentes - : » irapletum est, « Mandabonubibus raeis,

» ne pluant super eam imbrem.

Denique ipsa gens Ju- »

daea modo sic remansit tanquam vellus siccum in area, ,

Nara et hoc nostis contigisse in quodara rairaculo. Area

sicca erat , vellus solum madebat sed pluvia in vellere :

non apparebat ^. Sic et sacramentumNovi Testamentinon

apparebat in gente Judoeorum. Quod illic vellus, hic ve-
lura : sacramentum in vellere. In area
velatura enim erat
vero, in omnibus Gentibus patet Evangelium Christi :

pluvia manifesta est, nuda est gratia Christi non enim :

tegitur velamento. Ut autera exiret inde pluvia expres- ,

suraestvellus. Per pressuraraenira a seexcJuserunt Chris-

tum, etDominusjara de nubibus suis corapluit areara,
veUus siccura reraansit. Inde ergo « Dedit vocera suam
» Altissiraus, » de istis nubibus ,
per quani vocera regna
inchnarentur, et adorarent.
XI. « Dorainus virtutura nobiscura , susceptor noster
» Deus Jacob*. » Non quicumque homo, non potestas
' Isai. V, 6. — ' Act. xin, 46. — 3 Judic. vi, 3;, 38. — 4 Psal. xlv, 8.
 ,

328 5. AUGUSTINI EPISCOPI

qiinelibet , non denique Anoelns non aliqua creatura ,
,

sive terrena, sive ccelestis, sed « Dominus virtutum no-

)) biscum , susceptor noster Deus Jacob. » Qui misit An-
gelos, venit post Angelos , venit ut ei servirent Angeli
venit ut homines faceret ncquales Angelis. Magna gratia.
<( Deus pro nobis quis contra nos? Dominus virtutum
Si ,

:» nobiscum.K Quis Dominusvirtutumnobiscum.)) SiDeus

» pro nobis , inquam ,
quis contra nos? QuiFiliosuopro-
M prio non pepercit, sed pronobis omnibustradiditillum,
:» quomodo non et cum illoomnia nobisdonavit^? » Ergo
securi simus , in tranquillitate cordis nutriamus bonam
conscientiam de pane Domini. « Dominus virtutum no-
» biscum , susceptor noster Deus Jacob. » Quantacumque
sit infirmitas tua , vide quis te suscipiat. TEgrotat ncscio
quis , adhibetur medicus : susceptum suum dicit medicus
eum suscepit?
fipgrotum. Quis llle. IMagna spos salutis ,

magnus medicus cum suscepit. Quis medicus? Omnis me-

dicus prreter illum homoest : omnis medicus quivenitad
infirmum, aha die infirmari potest, proeter iUum. « Sus-
» ceptornoster Deus Jacob. » Fac te infantem parvulum
omnino, quales a parentibus suscipiuntur. Qui enim non
suscipiuntur, exponuntur qui suscipiuntur, nutriuntur. :

Putas-nesicte suscepit Deus, quomodo infantem te susce-

pit malcr tua? Non sic , sed in seternum. Tua enim vox est
in illoPsahno, « Quoniam patcr meus et matermea dere-
» hqueruntme, Dominus autem assumpsit me-. Susceptor
» noster DeusJacob. »

XTI. « Yenite^ et videte opera Domini^. » Jam dehac

susceptione quid fecit Dominus ? Animadverte orbem ter-
rarum, veni, et vide. Si enim non venis, non vides- si
non vides non credis-, si non credis, longe stas sicredis,
, :

venis si credis, vides. Quomodo enim venituradmontem

5

' Rom. vui, 3i, 32. — » Psal. xxvi, lo. — ^ Id. xi.v, g.
 :

enAhrAtio in psalmum xlv. 329

istum? Numquid pedibus? numquid navibus? nuraquid
pennis? numquid equis ? Quanlum attinet ad locorum
spatia, ne satagas, ne conturberis, ipse ad te venit. Etc-
nim ex iapideparvo crevit , et factus estmons magnus , ita

ut impleret universam faciem terrae^ Quidvisergo adeum

per terras venire , cpii terras implevit ? Ecce jam venit, evi-
gila, crescendo et domiientespulsat : si tamen non tantus

in eis somnus est ,

qui etiam contra montem venientem
obdurescant, sed audiant , « Surge qui dormis, et exurge
» a mortuis, et illuminabit te Christus'^. » Multum enim
erat Judseis videre lapidem. Lapis enim ille adhucparvus
erat : merito et parvumcontempserunt,contemnendo of-
fenderunt_, et offendendo quassati sunt-, restat ut et conte-
rantur. Hocenim delapide iJlo dictumest « Qui olTenderit :

» in lapidem illum conquassabit eum super quem ve-

, ;

» nerit, conteret eum^. » Aliud est conquassari, aliud

conteri : conquassari minus est quam conteri sed nemi- :

nem conterit excelsus veniens, nisi quem conquassaverit

humilis jaccns. Modo enim antequam veniat Dominus
noster, humiliter jacuit Juda?is, et offenderunt in illum,
et conquassati sunt : veniet postea in judicio suo clarus
atque altus, magnus et potens; non infirmus utjudicetur,
sed fortis ut judicct , et conterat (?os qui conquassafi sunt

in eum offendendo. Lapis enim ofFensionis et petra scan-

dali non credentibus ipse est*. Ergo, charissimi, non est

mirum si Judaei non agnoverunt quem tanquam parvu-

, ,

lum Lipidem ante pedes suos jacentem contempseriint

illi mirandi sunt qui adhuc tam magnum montem nolunt

agnoscere. Judsei in Lipidem parvum non videndo offen-

derunt, hoeretici in montem offendunt. Jam enim crevit
ille Lipis ;
jamdicimus illis : « Ecce impleta est prophetia
» Danielis, lapis ille c[ui eratparvus, factus est mons mag-
' Dan. n. 35. — ' Eplios. v, i^- — ' Lnc. x, i8. — 4 i rctr, ii, 8.
 ,,

330 S. AUGUSTINI EPISCOPI

)) nus,et implevit universam terrani ^ » Quare in illum
oircnditis, etnon in iJlum ascenditis? Qais tam cfiecus est
ut oflendatin montem? Quasi ideoad te venerituthabeas
in quem non habeas in quem ascendas. « Ve-
oftendas, et
» nite ascendamus ad montem Domini ^. » Isaias hoc di-

cit « Venite ascendamus.

: Quid est u Venite ascen- )> :

» damus ? Venite , est credite « ascendamus

)> » profi- ^ ,

ciamus. Isti autem nec venire volunt nec ascendere, nec ,

credere, nec proficere. Latrant contra montem. Jam in

illum totiesotfendendoquassati sunt, et nolunt ascendere,
semper eligentes offendere. Dicamus illis : « Venite , et vi-
» dete opera Domini, quseposuit prodigia super terram'. »
Prodigia dicuntur, quod aliquid portendant, signa illa

miraculorum ,
quae facta sunt ,
quando mundus credidit.
Et quid inde factum est , et quid portendebant?
XIII. « Auferens bella usque ad fines terrae^. )> Hoc
nondum videmus esse completum : sunt adhuc bella,
sunt inter gentcs pro regno •, inter sectas , inter Judaeos
paganos , Christianos, haereticos sunt bella, crebrescunt
bella, aliis pro veritate, aliis pro falsitatc certantibus.

Nonduni ergo completum est : « Auferens bella usque ad

fines terrse : )> sed fortasse complebitur. An et modo com-
pletumest? In quibusdam complctum est : in triticocom-
pletum est, in zizaniis nondum completum est. Quid est
hoc ergo : « Auferens bella usque ad fines terrse ? » Bella
dicit, quibus bellatur adversus Deum. Quis enim bellat
adversus Deum ? Deo im-
Impietas. Et quid potest facere
pietas. Nihil. Quid facitfictile vas elisum ad petram, quam-
vis vehementer elidatur? Tanto majore malo suo venit

quanto majore impetu venerit. Haec belJa magna erant

crebra erant. Contra Deum impietas dimicabat , et vasa
lictilia conterebantur : praesumendo dc se homines, de
' Dan, u, 35. — » Isal. ii, 3. — ^ Psal. ii.v, 9. — 4 IbiJ. 10.
 ENAKRATIO IN PSALMUM XLV. 331
virtute sua multum praevalendo. Cujus rei scutum etiam
Job dixit de quodam impio « Cucurrit adversus Deum in :

» crassa cervice scuti sui *

. » Quid est , (( In crassa cer-
» vice scuti sui ? » Nimium praesumendo de protectione
sua. Numquidnam isti tales erant qui dicebant : « Deus
» noster refugium et virtus , adjutor in tribulationibu^
» quae invenerunt nos nimis '^.
» Autin alio Psalmo , « Non
» enim in arcu meo sperabo,et brachium meum non sal-
» vabit me^. » Quando quisque cognoscit quia in seipso
nihil est , et adjutorium de se nuilum habet arraa in illo ,

confracta sunt, bella sedata sunt. Talia ergo bella delevit

vox illa Altissimi de nubil)us sanctis ,
qua terra commota
est , et inclinata sunt regna : abstulit hsec bella usque ad
fines tcrrae. « Arcum conteret , et confringet arma et ,

» scuta comburet igni arma scuta, ignis. Ar-

*. » Arcus , ,

cus est, insidiae arma, pubhca oppugnatio;scutum,vana

•,

praesumptionis protectio. Ignis quo ista comburuntur, est

de quoDominus ait « Ignem veni mittere in terram ^. »
:

De quo igne dicit Psalmus « Et non est qui se abscon- :

» dat acalore ejus ^. » Ferventeigne isto, nulla in nobis

impietatis arma remanebunt , necesse est ut omnia con-
fringantur, conterantur, comburantur. Remaneas inermis
non habens ullum adjutorium tuum et quanto magis in- :

firmus es, nulla tua armahabens, tanto magistesuscipit,

dequodictum est « Susceptor noster Deus Jacob. » Va-
:

lebas enim quasi per te conturbaris in te. Perde arma ,

quibus praesumebas audi Dorainum dicentem « Sufiicit

: :

» tibi gratia mea. Quando infirmor, tunc

» Dic et tu : «
» fortis sum. » Apostoli vox est. Omnia arma sua perdi-
derat tanquam fortitudinis suae, qui dicebat « Ego autem :

» non gloriabor, nisi in infirmilatibus meis": » velut si

• Job. XV, 26. — » Psal. XLv, 2.-3 Id. XLiii, 7.-4 Id. xlv , 10. —
5 Luc. XII, 49. —6 psal. xvm, ^.—72 Cor. xu, 9, 10.
 ,

332 S. AUGUSTINI EPISCOPI

(liccret : Non ciirro adversus Deum in crassa cervice scuti
iiiei : « Qui prius fui blasphemus , el persecutor, ct inju-
)) riosus •
: sed ideo misericordiam consecutus sum, utin
» me ostenderetCln'istus Jesns omneni longanimitatem in
» eos qui credituri suntilli in vitam .Telernam'-. Auferens
belia usc[ue ad fmes teriae. » Quando autem nos Dominus
suscipit, numquid inermes dimittit? Arma nos, sed aliis

armis , evangelicis , veritatis, continentioe , salutis, spei

fidei, charitatis. Hsec arma habebimus, sed non anobis.
Arma autem quae a nobis habuimus , arserunt : si tamen
igne iJlo Spiritus sancti accensi sumus, de quo dicitur :

« Etscuta comburet igni. » Qui potens inte essecupiebas,

infirmum te fecit Deus , ut fortem te faceret de se ,
quia
infirmabaris de te.
XIV. Quid ergo sequitur? « Vacate. » Ad quam rem?
« Et videte quoniam ego sum Deus ^. » Hocest, Nonvos,
sed ego sum Deus : ego creavi, ego recreo^ ego formavi
ego reformo •, ego feci , ego reficio. Si non potuisti facere

te ,
quomodo potes reficere te ? Hoc non videt tumultus
c Dutentiosus animi humani : cui tumultui contentioso di-
citur : « Vacate, » idest, reprimiteanimosvestros a con-
tradictionibus. NoHte argumentari et tanquam armari et

contra Deum : ahoquinvivunt arma nondumilloignecom-

busta. Si autem combusta sunt « Vacate » quia non : :

habetisunde pugnetis.Si autem vacaveritis in vobis, et a

me petieritis omnia , qui primo de vobis proesumebatis :

(( Vacate, etvidebitis quoniam egosum Deus. »

XV. « Exaltabor in Gentibus, etexaltabor in terra. »

Paulo ante dixeram terrne nomine significari gentem Ju-

daeorum^ maris nomine c;pteras gentes. « Translati sunt
» niont(^s in cormaris : conturbatce suntgeutes , inchnata
» sunt rcgna, dedit \ocem suam Altissimus, et mota est

Job. XV, 2r). — » I Tiin. i, i.T-iG. — 3 fsa\. xlv, ii.

 :

ENARRATIO IN PSALMUM XLVI. 333

» lorra. Dominus virtut.um nobiscum, susceptor noster
» Deus Jacob '. » Facta sunt miracula inGentibus, im-
pleturfidesGentium,ardentarma prsesumptionis humanoe
vacatur in tranquillitate cordis , ut cognoscatur auctor
Deus omniummunerum suorum. Et post istam clarificatio-
nem numquid deserit et plebem Judaeorum de qua di-
, ,

cit Apostolus « Dico enim vobis ut non sitis vobissapien-

: ,

» tes quia caecitas ex partc Israel facta est, donec pleni-

,

» tudo Gentium intraret -? » Id est, donecmontes huc

transferrentur, nubes hic pluerentj hic Dominus tonitruo
suo regna inclinaret : « Donec plenitudo Gentium intra-
» ret. » Et quid postea? « Et sic omnis Israel salvus
» fieret ^. » Ideo et hic ipsumordinem servans « Exalta- :

» bor, inquit, inGentihus, et exaltaborinterra : »idest,

et in mari et in terra : ut jamomnesdicantquodsequitur :

» Dominus virtutum nobiscum, susceptor noster Deus

» Jaco]3. »

l/V^^VWkWWWWWXArVWX wwvwvx^wvww wvvwwwwvv/wwwwwwvwwvwwww

ENARRATIO

IN PSALMUM XLVI.

Sermo ad plebem.

I. DoMiNxjs Deus noster fidcm in qua vivimus, et ex

qua vivimus per ,
libros sanctos , Scripturas sanctas multi-
phciter nobis varieque diifudit, sacramenta (piidem ver-
borum varians, fidem tamen unam commendans.Una enim
cademque res ideo multis modis dicitur ut modo ipso ,

' Psal. XLv, 12. — 2 Rom. xi, 25. — ^ Ibid. 26.

334 S. AUGUSTINI EPISCOPI
(liceiidi propter fastidium varietur, sed propter concor-
diam una teneatur. Itaque in hocPsalmo quem cantatum
audivimus, cui cantando respondimus, ea sumus dicturi
quae nostis : et tamen fortassis aliquam , adjuvante et do-
nnte Domino, suavitatem allaturi sumus vobis, quando
ea qu.ie alibi et alibi noveratis, etiam commoniti rumina-
tis. Nam et ipsa ruminalione , in qua significat Deus
munda animalia, hoc voluit insinuare, quia omnis homo
quod audit , sic debet in cor mittere , ut non piger sit

postea inde cogitare : ut quando audit , sit similis mandu-

canti 5 cum autem audita in memoriam revocat, el cogi-
tatione dulcissima recoht, fiat simihs ruminanti. Aho
ergo modo eadem dicuntur, et faciunt nos dulciter cogi-
tare quac novimus , et eadem ipsa hbenter audire -, quia
modus dicendi variatur, et res antiqua ipso modo dicendi
renovatur.
II. Titulus Psalmi sic se habet : « In fmem pro fdiis

» Core, Psalmus istos Core habent

ipsi David^» Fihos
tituh Psalmorum eliam
nonnulh et indicant dulce ahi ,

mysterium, insinuant magnum sacramentum ubi et nos :

ipsos hbenter intelhgamus et agnoscamus in titulo nos ,

qui audimus et legimus et tanquam speculo proposito ,

qui sumus intuemur. Fihi Core qui sunt? Fuit homo qui-
dam Core nomine'^, sic enim vocabatur ahquis homo :

verumtamen cum leguntur quae scripta sunt, et invenitur

sermo divinus loqui ad quosdam qui non valde inteUi- ,

guntur filii esse iliius unius hominis qui vocabatur Core^

recurrit animus ad mysterium ut quaerat quid significet ,

Core. Quia enim verbum hebraeum est dicitur utique et ,

interpretatur in graecam linguam et in iatinam linguam.

Et factum est jam, multa nomina hebraea interpretata
Sunt nobis : et inspicimus, et invenimus Core interpretari
' Psal. xLvi, I. — ' Num. xvi, i.
 »,:,

enArhAtio in psAlmum xlvi. 335

calviim. Multo magis attendistis. Obscurum erat cum di-
cerentur filii Core, nonne obscurius est cum dicuntur filii
calvi? Qui sunt isti filii calvi? An forte filii sponsi ? Quia
sponsus in loco Calvariae crucifixus est. Recolite Evange-
lium , ubi Dominum crucifixerunt , et invenietis eum in.

loco Calvariae crucifixum'. Proinde qui crucem ^jus irri-

dent , a daemonibus tanquam a bestiis devorantur. Nam
significavit et hoc qusedam Scriptura Cum ascenderet :

Propheta Dei Elisaeus, clamabant post eum pueri irriden-

tes : « Ascende, calve, ascende calve"^ : » iJle autem non
tam crudeliter, quam mystice, fecit illos pueros ab ursis
exeuntibus devorari^. Si non devorarenturilhpueri, num-
quid usque adhuc viverent? aut non possent mortales nati
etiam febre intercipi ? Mysterium in eis tamen non osten-»

deretur, ubi posteri terrcrentur. Nemo ergo irrideat cru-

cem Domini : Judsei sunt possessi a daemonibus et devo-
rati. Nam in Calvariae loco crucifigentes Christum, et
levantes in cruce, tanquam ipsi dicebant sensu puerili
non intelhgentes quid loquerentur «Ascende, calve. :

Quid est enim « Ascende? Crucifige, crucifige*. » Pro-

:

ponitur enim pueritia ad imitandum humihtatem et item ,

proponitur pueritia ad cavendum fatuitatem. Proposita

pueritia ad imitandum humihtatem a Domino est, quando
vocavit ad se pueros, et cum prohiberentur ab illo, dixit
« Sinite eos venire ad me talium est enim regnum coe-
,

» lorum^. )) Propositum exemplum pueritiae ad caven-

dam fatuitatem ab Apostolo est : « Fratres , nohte pueri
» Et rursum proponit ad imitandum
esse sensibus. » :

« Sedmahtia infantes cstote ut mentibus perfecti sitis''. ,

» Pro fihis Core Psalmus canitur ergo pro Christianis

)) :

cantatus est. Audiamus eum tanquam fihi sponsi ilhus

« Matlh. xxvii, 33. — »4 Reg. ii, 23. — * Ibid. i^. — 4 Luc. xxni, 2i.

5 Matth. xviii, 2, et xix, i^- — ^ i Cor. xiv, 20.

336 S. ALGUSTIM EIUSCOPI

t[ueni pucri inscnsaLi in Gulvarioe loco crucilixerunL. llli

enim meruerunt a besliis devorari nos ab Angelis coro- ,

nari. Agnoscimus enim humilitatem Domini nostri et ,

non de illa erubescimus. Non erubescimus de illo appel-

lato myslice calvo ,
propter Calvariaj locum. Ipsa enim
cruce in c[ua illi insultatum est , nonperraisit calvam esse
frontem nostram , (juia eam suo Jigno signavit. Denique
utnoveritis, quia nobis dicunLur haic, videte ([uid dicitur.
III. « Omnes gentes plaudite manibus ^ » Num(|uid
popidus Judaeorum omnes gentes erant? Sed ca^citas ex

parte Israel facta est , ut pueri insensati clamarent :

<( Calve, calve'-; « atque ita Dominus crucifigeretur in

Calvarise loco ^
j ut sanguine fuso Gentes redimeret, etim-
pleretur ([uod ait Apostolus : <cCa3citas ex parte Isracl
)) facta est , ut ]:)ienitudo Gentlum intraref*. )) Insidtent
ergo vani et hebetes, et insensali, et dicant : «Calve,
)) calve : )) vos autem sanguine illius redem[:>ti , ([ui fusus
cstinCalvariae ioco : «Omnes Gentes plaudite manibus, »
pervenisse ad vos gratiam Dei. « Plaudite manibus. )) Quid
Sed quare «Manibus?
est, «Plaudite?)) Gaudete. )) Quia
Lonis operibus. Ne
ct cessetis manibus. gaudeatis ore ,

Sigaudetis, «Plauditemanibus. Manus gentium videat, ))

qui gaudia donare dignatus est. Quid est, manus gen-

lium? Facta bene operantium. «Omnes Gentes plaudite
» manibus jubilate Deo in voce exultationis.
: Et voce, ))

et manibus. Si tantum voce non bene quia pigrse sunt ,

;

manus si tantum manibus, nec hocbene^ quia muta est

:

lingua concordent manus et hngua illa confiteatur illae

: 5 5

operentur. «Jubilate Deo in voce exullationis. »

IV. « Quoniam Dominus excelsus terribihs. » Excelsus

ille j
quasi irrisibihs descendendo, ascendendo in ccfiluni
• Psal. xLvi, 2. — '4 f^cg. 11, 2;>. — 3 3iaith. xxvii, 33. —4 Uom,
XI , 20.
 ekArrAtio in psAlmum xlyi. 337
faclus est terribiJis. « Rex magniis super oninem terram ^»
Non tantum super Judaeos : nam et super illos rex. Inde
enim et Apostoli crediderunt, inde et multa millia homi-
num res suas vendiderunt , et pretia ad pedes ApostoJo-
rum posuerunt^ quod erat in
: et impJetum est in iJJis,

tituJo crucis «Rex Judoeorura^. » Rex est

conscriptum :

enim et Judaeorum. «Omnes gentes pJaudite maniJjus :

))quoniam rex omnis terraj Deus. Non enim iJiisulJlcit ))

unam gentem Iiabere sub se ideo tantum pretium ex Ja-

:

tere dedit, ut emeret orbem terrarum. «Rex magnus su-

)) per omnem terram. »

V. « Sulijecit pJebes nobis, et gentes sub pedibus nos-

)) tris *. » Quas subjecit, et quibus? Qui sunt qui Joquun-
tur? Forte Judaei? Plane si Apostoli, pJane si sancti. His
cnim Deus subjecit piebes et gentes, ut hodie Iionorentur
in gentibus ,
qui a suis civibus occidi meruerunt : quo-
modo Dominus eorum occisus est a civibus , et lionoratur
a gentibus , crucifixus a suis, adoratur ab alienis, sed
pretio factis suis. Ideo enim emit nos, ut alieni ab eo non
essemus. Putas ergo voces esse Apostolorum : « Subjecit
» plebes nobis , et gcntes sub pedibus nostris.^ » Nescio.
Mirum Apostoh tam superbe loquerentur, utgaudercnt
si

gentes esse positas sub pedibus suis, id est, Ghristianos

subpedibus Apostolorum. Etenim gaudent nos secum esse
sub pedibus illius qui mortuus est pro nobis. Nam sub
pedes Pauli currebant ,
qui volejjant esse Pauli j et dice-
bat eis : «Numquid Paulus pro vobis crucifixus est^? )>

Quid crgo hic? quid accepturi sumus? « Subjecit plebes

» nobis, et gentes sub pedibus noslris. » Omnes perti-
nentes ad haereditatem Christi in omnibus gentiJjus sunt,
et omnesnon pertinentes adhaereditateniChristi in omni-
' Psal. xLvi, 3. — ' Act. IV, 3/|.
— ^MaUli. xxvii, 07. — 4Psal. xlvi, 4-
— 5 iCor. 1, i3.

cxv. 22
 »:

338 S. AUGDSTINl EPISCOPI

l)us gentibus sunt, ct videlis sic exaltari in nomine Christi

Ecclcsiani Christi, ut omnesnondum credentes inChristo,

sub pcdibusjaccantChristianorum. Quanti cnim modocur-
runt adEcclesiam nondum Christiani, rogant auxihum Ec-
clesiae*, subvenirisibi temporahter volunt, etiamsi in aeter-
num noliiscum rcgnare adhuc nolunt. Gum omnes quaerunt
auxihum Ecclesine, ct quinondum sunt in Ecclcsia, nonne
« Subjecit plebes et gentes sub pedibus nostris ? »

VI. « Elegit nobis hsereditatem suam, speciem Jacob

» quam dilexit^ » Pulchritudinem quamdam Jacob elegit

nobis haereditatem suam Jacolx Duo fratres erant Esaii et

Jacob, in utcro matris ambo contligcbant, ct de conflictu
viscera materna quatiebantur : ct ibi cum diio essent,

electus est minor, etpra3positusest majori, et dictum est

«Duopopuh sunt inutero tuo, ct major serviet minori^.
Per omnes gentes major, per omnes gentcs minor : sed
minor in bonis Christianis, electis ,
piis, fidehbus-, major
in superbis, indignis, peccatoribus, contumacibus , sua
peccata defendcntibus magis quam confitentibus ;
qualis
etiam ipse populus Judoeorum fuit, ignorans Dci justi-
tiam, et suam voiens constituere^. Sed quia dictum cst :

« Major serviet minori : » manifestum est ,

quia phs sub-
dentur impii , et humihbus subdentur superbi. Prior natus
est Esaii , et posterior natus est Jacoli : sed qui posterius
natus est, pKelatus est primo nato ,
qui per guLim perdi-
dit primogenita sua. Sic habes scriptum : «Desideravit
» lenticulam , et ait illi frater cjus : Si vis ut dem tibi, da
» mihi primogenita tua^ » Ule phis amavit quod carna-
liter concupierat, ([uam quod spiritahter prius nascendo
meruerat : et deposuit primogenita sua , ut manducaret
lenticulam.LenticuLim autem invenimus cibum esse
/Egyptiorum nam ibi abundat iuiEgypto. Unde magni-
:

• Psal. XLVi, 5. — *Gon. xxv. l'i. — '^

Uom. x, 3. — 4 Gen. xxv, 20-34.
 enarratio in psalmum xlvi. 339
ficatur lenticula Alexandrina , et venit usque ad terras
nostras : quasi hic non nascatur lenticula. Ergo deside-
rando cibum aegyptium ,
perdidit piimatum. Sic et popu-
lus Judaeorum, de quo dictum est : «Conversi sunt corde
» iniEgyptum » lenticulam quodam modo desidera-
* ,

verunt, et primatum perdiderunt. « Elegit nobis hseredi-

» tatem suam speciem Jacob quam dilexit. »
,

VII. « Ascendit Deus in jubilatione^. » Ipse ille Deus

noster Dominus Christus ascendit in jubilatione. « Domi-
» nus in voce tubse. » Ascendit quo, nisi quo scimus? » :

Quo eum Judaei non sunt seculi nec ocujis. In cruce ,

enim exaltatum irriserunt^ in ccelum ascendentem noii

viderunt. « Ascendit Deus in jubiiatione. » Quid est ju-
bilatio, nisi admiratio gaudii, quse verl)is non potest
exphcari? Quomodo admirati sunt gaudentes Discipuli,
videntes irein ccelum^ : quem planxerunt mortuum : re-
vera gaudio huic verba non sufficiebant, restabat jubi-
larequod nemo poterat explicare. Ibi erat et vox tubae,
vox Angelorum. Dictum estenim_, Sicuttuba exalta
illa :

» vocem tuam ^. » Praedicaverunt Angeli ascensionem

Domini viderunt Discipulos ascendente Dominohaerentes,

:

admirantes, stupentes, nihil dicentes, sed corde jubi-

lantes : et vox jam tubse in clara voce Angelorum : « Viri
» Galilaei, quid statis? Hic est Jesus^. » Quasi illi nonsci-
rent quia ipse esset Jesus. Ante se paulo ante eura non
viderant.^ secum loquentem non audierant? Nempe non
solum speciem viderunt praesentis , sed et membra con-
- trectaverunt^. Ipsi ergo nesciebant quod ille esset Jesus?
sed admiratione ipsa prae gaudio jubilationis , tanquara
„ mente alienatis , loquuntur Angeli , « Ipse est Jesus. »
Quasi , Si creditis illi , ille est quo crucifixo nutaverunt

• Act. vn, Sg. — ' Psal. xlvi , 6. — ^ Mattli. xxvii, Sg. — 4 Act. i, 9.
— 5 Isai. Lviii, I. — *^
Act. i^ II. — ' Luc. xxiv, 39.
22.
340 S. ALGLSTIKI EPISCOPI
voliis pedes , ([uo occiso et sepulto speni vobis pcrdidissc
puLabatis; ecce ipseest Jesus. Ascendit ante vos, « Sic ve-
» nict qucmadmodum eum videlis euntem in cfjelum ^
: »

tollitur quidem corpusab oculisvcstris, scd nonseparalur

Deus a cordibus vestris : videte ascendentem, credite in
absentem, sperate venientem ^ sed tamen per misericordiani
occultam etiam sentite pr.-iesentem. Ille enim qui ascendit
in coelum , ut lolleretur ab oculis vestris ,
promisit vobis
diceus : « Ecce ego vobiscumsum usque in consummatio-
)» nem s^eculi'-. » ]\Ferito et Apostolus sic nos alloqucbatur:
« Dominus in proximo cst, nihilsollicitifueritis^, » Sedet
super coclos Christus, et longe sunt coeli, et ipse qui ibi
sedet, prope cst. « Dominus in voce tubae. » Ergo vos
filii Core, jara si intellexistis vos, et inspicitis hic vos, et
vos gaudelis , c[uia vidctis hic vos.

VIII. « PsalliteDeo nostro, psalhte^. » Quem tanquam

hominem irriscrunt, qui a Deo ahcnati sunt, « Psahte
)) Deo nostro. » Non enim homo tantum, scd et Dcus. Homo
ex semine David ^ , Deus Dominus David, ex Judaeis carnem
habens : « Quorum patres, ait, Apostolus, et ex quibus
)) sccundum carncm.
Christus Ex Judaeis ergo Christus, )>

sed secundumcarnem. Quis autcm iste Christus, qui est

ex Judaeis secundura carnem ? « Qui est super omnia Deus
)) benedictus in StTcula". » Deus ante carnem Deus in ^

carne Deus cum carnc. IVec solum ante carncm Deus, sed
,

ante terram Deus, unde facta est caro ncc tantum ante :

terram Dcus, unde caro fiicta est-, scd eliara ante ccelum
Deus quod prius factura est ante diera Dcus qui priraus
,
:

Deus
factus est, ante oranes Angelos Deus, ipse Christus :

quoniam « lu principio erat Verbura et Verbum erat ,

apud Deum, et Deus erat Verljum orania per ipsum facta

)) :

> Act. 1, II. — - MaUli. xxviii, 20. -- ^ rliilip. iv, 5. — 4 Psal. xlvi, 7.

— SRoni.i, 3. —6 Id. IX, 5.

 enarrAtio in psalmum xl\i. 341
» snnt, et sine ipso factum est nihiP . » Ille est ante omnia, per
qiiem factasuntomnia. ((PsalliteergoDeonostro,psallite^.))
IX, « Qucniam rex omnisterraeDeus". » QuidenimPEt
ante non onmis terraeDeus.? Nonne et coeli et terrae Dens,
cum utique per illum facta sunt omnia? Quis posset dicere
non esseDeum suum ? Sed non omnes homines agnove-
runt Deum suum et ubi agnoscebatur,quasi ibi tantum
:

Deus erat, (( IVotus in Judaea Deus'* : » nondum fihisCore

dicebatur : (( Omnes enim gentes plaudite manibus. » Ille
Deus notus in Judoea, rex omnis terrne Deus est. Jam ab
omnibus agnoscitur, quia impletum est quoddicit Isaias:
((Ipse Deus tuus qui eruit te universoe terroe Deus vo- 5

» cabitur^. Quoniam rex omnis terrae Deus, psallite inlel-

» ligenter. » Docet nos et admonet nos ut psallamus in-

telligenter : non quaeramus sonum auris, sedlumencordis.
(( Psallite, inquit, intelligenter. »Gentes, undevocatiestis
ut Christianiesselis, adorabant deos manufactos, et psal-
lebant illis, sed non intelligenter. Si intelligenter canta-
non adorarent. Quando homo sensatus can-
rent, lapides
tabat lapidi insensato numquid intelligenter cantabat? ,

Modo autem, fratres, non videmus oculis quem adoramus,

et tamen correcti adoramus. Multo magis nobis Deus
commendatur, quia eum oculis non vidcmus. Sieum oculis
videremus, forte contemnercmus. Nam et Christum Judaei
visum contempserunt, non visum Genlesadoraverunt. Illis
enim dictum est, Psallite intclligenter. Nolite esse sicut
((

» equus et mulus, in quibus non est intelleclus''. »

X. Regnabit Dominus super omnes gentes".» Qui reg-

(c

nabat superunam gentem, Regnabit, inquit, super om- ((

» nes gentes. » Quando dicebantur ista , super unam

' Joan. 1, 1-3. — 'OmiUituralteiaparsv. 7. Psallite regi noslro,j>saUite. —
3 Psal. XI. VI, 8. — 'i IJ. Lxxv ,3. — 5 isai. uv, 5. — *>
Psa!. xxxi, 9. —
1 Id. XLVI, 9.
 ,

342 S. AUGUSTINl BPISCOPI

genlcm regnabat Deus prophetia erat, nondum res dc- :

monstrabatur. Deo gratias, jam videmus impleri quod

ante prophetabatur. Ghirographum Deus ante tempus
scripsit noliis, impleto lempore reddidlt nobis. «Regnabit

)) Deus super omnes gentes promissio est. « Deus sedet , ))

» super sedem sanclam suam. » Quod tunc futurum pro-

mittebatur, nunc implctum agnoscitur et tenetur. « Deus

)) sedet super sedem sanctam suam. Quae sedes ejus )>

sancta? Forsitan coeh, et bene intelhgitur. Ascenditenim

Ghristus, sicut novimus cum corpore in quo crucifixus
,

est, et sedet ad dexteram Patris^ inde eum venturum :

expectamus ad judicandos vivos etraortuos'^. « Sedet su-

» per sedem sanctam suam. Goeli sunt sedes sancta ejus.

Vis et tu esse sedes ejus ? NoJi putare te esse non posse :

para illi locum in corde tuo venit et libenter sedet. ; ,

Ipse certe est Dei Virtus et Dei Sapientia ^. Et quid dicit

Scriptura de ipsa Sapientia ? Animajusti, sedes sapien-
tise*. Si ergo anima justi sedes est sapientioe sit anima :

tua justa et Et revera fra-

eris regalis sella sapientiaj. ,

tres omnes homines qui bene vivunt qui bene agunt

,
,

secundum charitatem piam conversantur, nonne Deus in

illis sedet, et ipse jubet? Obtemperat anima sedenti in se

Deo, et ipsa jubet membris. Anima enim tua jubet mem-

bro tuo quo moveatur pes quo manus quo oculus,
, , ,

quo auris et jubet ipsa membris tanquam famuhs suis

, :

sed et ipsa servit interius insidenti sibi domino suo. Non

potest inferiori se beiie imperare, nisi superiori se non
fucrit dedignata servire. « Deus sedet super sedem sanc-
» tam suam. »

XI. «Principes populorum convenerunt cum Deo Abra-

» ham ^. » Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Jacob ^.

• Acl. I, 2. — • 2 Tim. IV. — ' I Cor. 1,2^. — 4 Sap. vii , — 5 Psal.

XLVi, II. ~ ^'

Eiod. ui, 6.
 :

ENAKRATIO IN PSALMUM XLVI. 343

Verum hoc Deus, et superbierunt inde Judaei ^
est , dixit
et dixerunt Nos filii Abrahte sumus'. » Superbientes
: «

de nomine paterno, gerentes ejus carnem non tenentes ,

ejus fidem semine adhserentes

^ moribus degenerantes. ,

Denique Dominus quid ait eis ita superbientibus ? « Si filii

)) Abrahae estis, facta Abrahse facite *. » Item quid dixit illis

Joannes venientibus et contremiscentibus quibusdam ipso-

rum ,
qui se pcenitendo corrigere voluerunt ? « Progenies
)) viperarum. )) Erant enim iniqui, erant perditi, erant pec-
catores , erant impii ^ : venerunt ad baptismum Joannis :

et quid eis dicit? « Progenies viperarum. )> lili se dicebant

fihos Abrahae, et ipse illos dicebat filios viperarum. Num-
quid Abraham vipera erat ? Sed quia male vivendo daemo-
nes imitati erant, et eorum fihi facti erant, quos imitando
male vivebant : « Progenies, inquit, viperarum ,
quis vo-
)) bis ostendit fugere ab ira ventura? Facite ergo fructum
)) dignumpoenitentiae ^ et noUie dicere apud vosmetipsos
» Patrem habemus Abraham et quasi superbire de ge- ,

» nere Abrahae. Potens est enim Deus de lapidibus istis

» suscitare filios Abrah9e*.»Non enim remansurus est Abra-

ham sine filiis si vos damnaverit Deus potens est enim

, :

et damnare quos odit et ilh reddere quos promisit. Et ,

unde illi redditurus est filios, si damnat Hebrseos de carne

ejus progenitos ? « De lapidibus istis. » Ostendebat ilhs lapi-
des in eremo. Qui erant lapides nisi Gentes ,
quae lapides
adorabant? Lapides quare ? Adorando lapides , dicti erant
lapides : quia Psalmus prsedixerat : « Similes ilHs fiant qui
» faciunt ea, et omnes qui confidunt in eis^. » Tamen de
ipsis modo omnes qui
lapidibus reddidit fihos Abrahee :

lapides adorabamus conversi ad Dominum fdii Abrahae ,

facti sumus non ducendo ab illo carnem sed imitando

, ,

' Joan. viii, 33. — » Ibid. 39. — 3 Matth. 111, 7. —4 Ibid. 9.-5 pcal,

cxiu, 8.
 :

344 S. AUGUSTINI EPISCOPI

fidem. « Principcs crgo popiilorum convenerunt cum Deo

» Ahraham. Principcs populorum. » Gcntium principes,

non unius populi principes, sed principes populorum om-
nium. , « Convenerunt cuni l)eo Al)raham. »

XII. Ex ipsis principihus erat et iste Centurio, de quo

modo, Evangclium cum legeretur, audistis.Erat enim Cen-
turiohabens honorcm et potestatem inter homines prin- ,

oeps erat de principihus populorum. Yenienti ad se Christo

obviam misit amicos suos, imo vere transituro Christo mi-
sit amicos ; et rogavit ut curaret puerum cjus ,
qui peri-
culose infirmabatur : ct cum vellct ipse Dominus venire,
hoc ei mandavit : «Non sum dignus ut sub teclum meum
» intres , sed tantum dic verbo , et sanabitur puer meus.
» Nam et ego homo sum sub potestate constitulus, ha-
» bens sub me mihtes. » Videte quemadmodum tenuit
ordinem Prius commemoravit quod sub alio esset, et
:

postea quod ahi sub illo essent. Sub potestate sum et in

potestate sum, et sub ahquo sum et super ahquos sum.
Et dico ly.iic « Vade et vadit et ahi Veni et venit
: , : , , :

» et servo meo : Fac hoc , et facit. » Tanquam diceret

Si ego sub potestate constitutus jul)eo ilhs qui sub me
sunt , tu qui sub nulhus potestate positus es , non potes
jubere creaturae tuae, quando omnia per te facta sunt_, et
sine te factum est nihil? « Dic ergo verbo, in([uit, et sa-
» nabitur puer meus. » Nam ut in domum mcam intres,
non sum dignus. Trepidavit Christum mittere intra parie-
tes suos, et jam intus erat in corde ejus jam erat anima :

ejus sedes illius jam ihi sedebat ille qui huniiles require-
,

bat. « Conversus denique Christus , miratus est , et ait

» sequentibus se : Amen dico vobis , non inveni tantam
» fidem in Israel '. » Et sicut alius Evangehsta eamdem
rem narrat, sequitur Dominus , et dicit : « Ideo dico vo-
' Luc vii; G-g.
 :

enarrAtio in psalmum xlvi. 345

» bis, quia multi ab Oriente et Occidente vcnient, et
» recumbent cum Abrabam et Isaac et Jacob in regno
» coelorum ^ » Iste enim Centurio non erat de populo
Israel. Nam in populo Israiil superbi repellebant a se
Deum : Gentium inventus est humilis qui
in principibus ,

ad se invitaret Deum. Admirans Jesus fidemipsius, re-

probat perfidiam Judreorum. Sani enim sibi videbantur,
cum periculosius segrotarent^ quando medicum non cog-
noscentes occidebant. Gum ergo reprobaret et repudiaret
illorum superbiam_, quid ait? « Ideo vobis dico, quia
» multi ab Oriente et Occidenle venient, » non pertiuen-
tes ad cognationem Israel : venient multi quibus dixit
« Omnes gentes plaudite manibus et recumbent cum ;

» Abraham in regno coelorum. » Non illos genuit carne

sua Abraham, et venientes recumbent cum illo in regno
coelorum, et filii ipsius erunt. Quare fihi ipsius ? « Non
» nati de carne, sed sequendo fidem ipsius. Fihi autem
» regni, id est, Judaei, ibunt in tenebras exteriores : iJhc
» erit ploratio et stridor dentium^. » Damnabuntur in
tenebras exteriores qui nati sunt de carne Abraliae, et re-
cumbent cum eo in regno coclonim qui imitati sunt fidem
Abrahae. Merito ergo cthic, « Principes populorum con-
» venerunt cum Deo Abraham. »

XIII. Et quid iJh c|ui pertinebant ad Deum Abraham?

« Quoniam dii fortes terrce vaJde elevati sunF. » Qui erant
dii, populus iJIe Dei, vitis illa Dei, de qua dicitur : « Judi-
)) cate inter me
vineam meam *,
et inter ilDunt \n tene- )>

bras exteriores, non recumbent cum Abraham et Isaac et

Jacob, non conveniunt cum Deo Abraham. Quare? « Quo-
))niam dii fortes terroe. iJJi qui erant dii fortes terrse
•»
,

praesumentes de terra. De qua terra? De se ipsis : quia

omnis homo terra. Homini enim dictum est : « Terra es,
• MaUli. VII!, n. — • Ibiil. is>. — 3 psai_ jlvi, ro. — 4 IsaV. v, 3.
346 8. AUGUSTINI BPISCOPI
» et in tenani ibis^ » Debet autem homo dc Deo praesu-
mere, et inde sperare auxilium , se. Non enim
non de
tcrra pluit sibi, aut lucct sibi. Ouomodo autcm tcrra de

coeio expectat pluviam ct lucem sic homo de Deo debet

,

expectare misoricordiam et veritatcm. lih ergo « Dii fortes

» tcrrai valdc clevati sunt, » id cst, valdc supcrbierunt:

non sibi medicum ncccssarium putaverunt , et ideo in sua
aegritudine remanserunt, et ipsa aegritudine ad mortcm
perducti sunt. Prcecisi sunt rami naturales , ut humilis
insereretur oleaster^. « Quoniam dii fortes terrae valde
» elevati sunt. » Teneamus ergo, fratres, humihtatem,
charitatem ,
pietatcm quia vocati sumus
5
iJhs rcprobatis,

vel Lllorum exemplo superbire timeamus.

f%,V\\ W/W \W\ \\/\\ VW\ W^l WW^VW^ VI/WWW wwvwww^ ww \\\\ ww wv^ vw% ww w

ENARRATIO
IN PSALMUM XLVII.

Sermo ad plebem.

I.TiTULusPsalmi est^: «LausCanticifihisCore, secunda

» sabbati*. »Dc hoc quod Dominus donarc dignatur, exci-
pitetanquamfihifirmamenti. Secunda cnim sabbati, id est,
post diem primum, quem Dominicum dicimus, quoe etiam
secunda feria dicitur, faclum cst firmamentum coeli, imo
firmamcntum coelum. Coelum enim vocavit Deus firma-
mentum^ Primo autem dic lucem feccrat, et a tenebris
diviserat-, et vocaverat lucem, diem-, ct tencbras, noctem.
Sicut autcm indicat Psalmi hujus contextio, ali(|uid etiam

• Gen. 111, 19. — » Rom. xi, 17. — ' Vide D. Gulllon, toni. xxi, p. ^S5-
498. —4 Pfal. xLvii, I. — 5 Gcn. i, 3-8.
 ,
:

ENARUA.TIO IN PSALMUM XLVIl. 347

prnplocutus est Deus in illo opere suo ,
quod compleretur
in nobis secundum hujus creaturae conditionem sae-
; et

cula cucurrerunt. Non enim frustra Dominus ait de Moy-

se « De me enim ille scripsit
: » nisi ([uia omnia quae ^
.

scripta sunt, etiam cum Deus canderet creaturam ,

pos-
sunt interpretari ad significationem futurorum : ut intel-
ligas Deum
fecisse lucem cum Cliristus a mortuis resur- ,

rexit. Tunc enim revera ilJa lux divisa est a tenebris

quando immortaJitas a mortaJitate discreta est. Quidergo
sequitur, nisi ut capiti etiam corpus fieret; quod est Eccle-
sia? Denique est etiam PsaJmus de prima sabbati in quo ,

ap&rtissime resurrectio Domini decJaratur. Ibi enim dici-

tur : « ToJJite portas principes vestri , et elevamini portse
» ceternaies , et introibit Rex gloripe ^. Quid evidentius
»

quam Christum Regem gJoriae?

esse De quo dictum est
« Si cognovissent nunquam Dominum gJoriae crucifixis-
,

» sent^. » Secundum ergo sabJjatinon debemus inteJJigere

nisi Ecciesiam Christi : sed EccJesiam Christi in sanctis,
EccJesiam CJnisti in liis qui scripti sunt in coeJo, Eccle-
siam Christi in mundi hujus tentationibus non
Iiis qui
cedunt. Ipsi enim digni sunt nomine firmamenti. Ergo
EccJesia Christi in his qui firmi sunt, de quibus dicit
Apostoius : « Debemus autera nos firmi infirmitates infir-
» morum sustinere*, » appeJJata est firmamentum. De
hoc cantatur in Psalmo Audiamus agnoscamus socie- :
, ,

mur, gJoriemur, regnemus. Namque eam etiam firmamen-

tum apostoJicis Litteris appeJJatam audi et cognosce , :

« Quae est, inquit, EccJesia Dei vivi^ columna et firma-

» mentum veritatis^. » De hoc firmamento cantatur fiJiis

Core, quos nostis esse filios sponsi crucifixi in CaJvarioe

» Joan. V, 46. — ' Psal. xsm, 7 etg. — ^ i Cor. 1, 8. — 4 Rom. xv, i.

— 5 I Tiin. ni, i5.
 ,

348 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

loco'. Core namqiio calvitium inlcrprctalur. Sequitur in
lioc Psalmo, c[ui inscribitur, « Sccunda sabbati. )>

Magnus Dominus ct laudabilis valdc-. » Ecce

II. (( ,

« Magnus Dominus ct laudabilis valde » sed nmiKjuid

, :

infideles laudant Dominum ? Numquid etiam qui crcdunt

et male vivunt, laudant Dominum, pcr quos fit ut nomen
Dei blasphemetur in gentibus? numquid laudant Domi-
num ^ ? An vcro si etiam laudcnt , acceptatur laus corum,
cum scriptum sit : (( Non cst speciosa laus in ore peccato-
» ris ^*
? » Dixisti ergo : (( Magnus Dominus , et laudabilis
)) valde: )> sed dic ubi, (c In civitate Dci nostri, in monte
)) sancto ejus. De boc alibi dicitur
)> Quis ascendet in : ((

)) montem Domini? Innocens manibus^etmundocorde^»

In his (( Magnus Dominus, ct laudabilis valde : » hoc est,

« In civitatc Dei nostri, in monte sancto ejus. » H<'3ec est

civilas in monte posita, quae abscondi non potest'' : haec

est lucerna quoesub modio non occultatur, omnibus nota,
omnibus dilFamata. Non autem univcrsi civcs ejus sunt 5

sed illi in cjuibus Magnus Dominus, et laudabilis valde. »

((

Quae est ergo ista civitas, videamus, ne forte quia dictum

est : (( In civitate Dei nostri , in monte sancto ejus, » de-
beamus quoerere istum montem^ ubi etiam exaudiri pos-
simus. Non enim frustra dicitur in alio Psalmo Voce : ((

» mca ad Dominum clamavi et exaudivit me de monte ,

» sancto suo'^. » Adjuvit ergo te mons iste ut exaudireris.

Nam si in eum non ascendcres infra jaccns clamare pos- ,

ses sed exaudiri non posses. Quis est ergo iste mons
,

fratres? Magna cura inquirendus, magna sollicitudine in-

vestigandus: labore ctiam occupandus ct as(;endendus.
Sed si in aliqua parte terrarum est, quid faciemus ? Pere-
grinabimur de terra nostra ut ad illum montem perve- ,

' Maftli. xxvu, 33. — ' Psal. xLvii, 2. — 3 jsaf. in, 5, et Rora. ii, 24. —
4 Eccli. XV, 9. — 5 Psal. xxiu, 3. — ''
Matth. v, i!j, i5. — 7 Psal. m, 5.
 EJSARRATIO IJV PSALMUM XLVII. 349
nire possimus? Imo tunc percgiinamui', si in illo non su-
mus. Ipsa est enim civitas nostra, si membra regis sumus,
qui caput est civitatis ipsius. Ubi est ergo isle mons? Si

regionem aliquam tenuit, laborandum est, ut dixi ut ad ,

cum Utinam non sis piger

perveniatur. Sed quid satagis ?

ascendere in montem quomodo mons non fuit tardus ,

venire ad dormientem. Fuit enim quidam lapis angularis

contemptibilis inquem Judaei ofrenderunt^ prsecisus de ,

quodam monte sine manibus -, iioc est, de regno Juda30-

rum veniens sine manibus quia humamim opus non ac- ,

cessit ad Mariam , de qua natus est Christus ^. Scd si lapis

iste ubi in eum oflenderunt Judaei*, ibi remaneret, tu quo

ascenderes non haberes. Quid autem factum est? quid
dicit prophetia Danielis? quid, nisi quia crevit lapis iste,
et factus est mons magnus? quam magnus? Ita ut imple-
ret universam faciem terra^^ Ergo crescendo mons iste et

implendo universam faciem terrae, venit ad nos. Quid

ergo montem quasi absentem quserimus et non in proe- ,

sentem jam ascendimus, ut sit in nobis « Magnus Domi-

« nus, et laudabilis valde? »

III. Deni([ue ne istum montem non agnosceres et in

lioc Psalmo, et in aliqua parte tcrrarum quaerendum exis-
timares, vide quid sequitur : cum dixisset : « In civitate
» Dei nostri, in monte sancto ejus , » quid addidit? « Di-
)) latans exultationes universoe terrse , montes Sion^. »

Sion unus mons est : quid ergo « Montes? » An cpiia ad

Sion pertinuerunt etiam qui de diverso venerunt , ut sibi
occurrerent in lapidem angularem et fierent illi duo pa- ,

rietestanquam dno montes, unus ex circumcisione, alter

exproeputio, unus ex Judaeis, alter ex Gentibus non :

jam adversi et si diversi quia ex diverso jam in angulo

;

" Rom. IX, 32. — ' Dan. ii, 34- — ^ Mattli. i, iG, ct Luc. i, 34, etii, 7.
— 4 Piom. IX, 32. — 5 Dao. u, 35. — '^ Psal. xlvii, 3.
 ,,

350 S. AuGrsxrNi episcopi

nec diversl? « Ipse est cnim , inquit ,

pax nostra, qui iecit

» utraque unum ^. » Ipse ille angularis lapis quem reproba-

•» verunt nedificantes , factus est in caput anguli^. » Duos
junxit in se mons montes. Una domus, et durc domus :

duoc propter ex diverso venientes una propter lapidem

,

angularem in quo sibi , amboe copulanlur. Audi el hoc :

« Montes Sion Jatera A((uilonis civitas regis magni. »

;

Intenderas enim tu Sion tajiquam unum locum, ubi con-

dita est Jerusalem et iii ea libi non occurrebat, nisi po-
,

pulus ex circumcisione qui quidem ex reliquiis a Christo ^

collectus est, ex magna autem parte tanquam palea ven-

tilatus. Etenim scriptum est « Rehquiae salva3 fient^. » :

Sed attende et Gentes vide et oleastrum inseri in pin- ,

guedinem oliv;ie'*. Ecce Gentes « Latera Aquilonis » : :

adjuncta sunt latera Aquilonis civitati regis magni. Gon-

trarius solet esse Aquilo Sion Sion quippe in meridie :

Aquilo contra meridiem. Quis est iste Aquilo , nisi ([ui

dixit : « Ponam sedem raeam ad Aquilonem, et ero similis

» Altissimo ^ ? Tenuerat regnum diabolus impiorura , et

possederat Gentes servientes simulacris, adorantes daemo-

nia : et totum quidquid gcneris humani erat ubique per
mundum, inhrcrendo illi Aquilo faclumerat. Sed([uoniam
ille qui alligat fbrtem, aufert ejus vasa, et facit vasa sua^,
hberati homines ab infidelitate et superstilione doemonio-
rum , credentes in Christum colliniati sunt illi civitati

occurreruntia angulo illi parieti decircumcisionevenienti,

et facta est civitas regis magni quse fuerant latera Aquilo-

nis. Ideo et in alia Scriptura dicitur : « Ab Aquilone nubes

» coloris aurei, in his est magna gloria et honor Omni-
M potentis ^. » Magna enim gloria medici est quando ex ,

desperatione convalcscit segrotus. Ab Aquilone nubes, et

« Eplies. u, 14. — ^ P"^''»! cxvn, 22. — ^ Roni. ix^ 27. — 4 IJ. xi, 17.
— 5 isai. XIV, i3, 14 — ''
Matlli. xii, 29. — 7 Job. \x\\v, 22.
 enAkkAtio in psalmum xlvii. 361
noii nigrae nubes , non caliginosae , non tetrae, sed coloris
aurei. Unde nisi gratia illuminante per Christum ? Ecce ,

« Latera Aquilonis , civitas regis magni. » Latera utique,

quia inhaeserant diabolo. Quicumque enim alicui cohae-
rent, latera ipsius dicuntur. Nam et dealiquibus homini-
bus solemus ita loqui Bonus homo
: est , sed mala latera
habet : id est, ipse quidem probitate prsestat, sed mahgni
sunt qui ei conjuncti sunt. Lateraergo Aquilonis qui dia-
bolo cohaerebant unde venit et iste fdius de quo modo
: ,

audiebamus, quia mortuus erat, et revixit; perierat, et

inventus est^ Proficiscendo enim in regionem longin-
quam , etiam ad Aquilonem pervenerat , et ibi , sicut au-
distis, uni ex principilms regionis ilHus adhaeserat. Factus
est ergo latus Aquilonis^ adhaerendo principi ilUus regio-
nis sed quia civitas regis magni et ex latere Aquilonis col-
:

hgitur, reversus ad se, dixit : « Surgam, et ibo ad patrem

» meum "^.
» Et occurrit ei pater, qui dicit de illo : « Mor-
» tuus erat, et revixit ^perieiat, et inventus est. » Vitulus
ille saginatus, lapis angularis fuit^. Denique et major
fiUus qui epulari nolebat , exhorlatus a patre ingressus
est : et duo jam parietes,tanquam ilh duo fiHi ad vitulura
pervenientes , civitatem regis magni fecerunt.
IV. Sequatur ergo iste Psalmus, « Deus in
et dicat :

» domibus ejus cognoscetur^. » Jam domibus propter

in
montes, propter duos parietes, propter duos fihos. «Deus
M in doraibus ejus cognoscetur. » Sed gratiam commen-
dat, ideo addidit : « Cum suscipiet eam. » Nam quid esset
ipsa civitas, nisi eam? Nonne statim cade-
ille suscepisset
ret, nisi tale fundamentum haberet? Fundamentum enim

ahud nemo potest ponere, practer id quod positum est,

quod est Christus Jesus^. « Nemo ergo de suis meritis
« Luc. XV , 32. — ' Ibid. i8. — 3 Ephes. ii, 20. — 4 Psal. xlvii, 4- —
5 I Cor. in, II.
 »

352 S. AUGUSTIM EV13C0PI

» suis gloricLiir, scd (|ui glorialur, iii Domino gloriclur '.

Quia tuuc cst illa magna civitas, tunc in ca cognoscitur

Dominus, cum suscipicl cam quomodo suscipit mcdicus :

ncgrotum curandum, non sicut cst amandum. Ktonim fc-

brcm odit mcdicus. Non amat mcdicus Lcgrolum, ct amat

medicus a^grotum ^ si aegrotum amaret , semper rcgrotum
optaret-, rursus si aRgrotum non amaret, ad .negrolum noii
veniret : scd amat aegrotum , iit faciat sanum. Suscepit
crgo hanc civitatem Dominus , et agnitus est in ea , id
est, gratiaipsius cognita estin illa civitale •, cjuia quidcjuid
habet Domino, non habet dc
illacivitas qu?e gloriatur in

sc. PropLer hoc enim dicilur « Quid cnim liabes (juod :

non acccpisti ? Si autem accejjisti, quid gloriaris quasi non

» acceperis-? a Deus in domibus ejus cognoscetur, cum
» suscipiet cam. »
V. (( Quoniam ecce reges terrae collecti sunt^. » Jam
ccce illa latera Aquilonis videte (juomodo veniant, videtc
(juomodo dicant Venite ascendamus in montem Do- : <(

» mini annuntiavit cnim nobis viam suam

: ut in- ,

» grcdiamur in cam''. Ecce rcgcs terrse collecti sunt,

» et convcnerunt in unum. » In quem nnum , nisi in

Japidem illum angularem ''? (t Ijosi vidcnLos iLa admirati

» sunt. Post admirationem miraculorum ct glorii^e Ghris-

ti, c]uid sccutum est? (( Conturbati sunt, commoti sunt,

» trcmor apprehcjidit cos**. » Unde tremor apprehen-
dit eos, nisi de conscientia dclictorum ? Currant ergo
rcges jDost regem, agnoscant reges regem. Inde ahbi,
(( Ego autem, incjuit, consiitutus sum rex ab co super
» Sion montcm sancLum (.'jus, j^rncdicans prpcceplum Do-
» niini Dominus dixit ad mc Filius meus cs tu, cgo
: :

» hodic genui te. Postula a me, et dabo tibi genlcs h.T-

' I Cor. ij 3i. — ' IJ. IV, 7. — 3 Psai. xlvii, 5. — '^lsai. 11, ?>. — 5£pl)es.
v^ 20. — •'
Psal. X1.V11, 6, 7.
 ,

EIVAUFvATIO IN PSALMUM XLVII. 353

» redilatem tuam, et possessionem tuam terminos terrse;
» reges eos in virga ferrea, et tanquam vas figuli contercs

» eos'. » Auditus estergo rex constitutus in Sion, tradita

est illi possessio usque ad terminos orbis terrce. Metuere
debent reges, ne regnum perdant, ne illis auferatur reg-
num , sicut miser timuit Herodes, et pro parvulo occidit
parvulos^? Timens autem regnum amittere, non meruit
regem agnoscere. Utinam et ipse regem cum Magis ado-
raret! non male regnum quoerendo, innocentes perderet,
et nocens periret. Nam quod ad illum attinebat, perdidit
innocentes quantum autem ad Christum etiam parvus
: ,

pro se morientes parvulos coronavit. Ergo debuerunt ti-

mere reges quando dictum est « Ego autem constitutus :

» sum rex ab eo » et haereditatem usque ad fines terroe

,

dabit mihi qui rae constituit rcgem. Sed quid invidelis,

reges? Videte, non invidete. Longe cnim iste allter rex
qui dixit: « Regnum meum nonest de hoc mundo^.»Nonte
ergo timere ne vobis auferatur rcgnum muadi hujus
dabitur vobis regnum, sed coelorum, ubi ille rex est.
Ideoquid ibi sequitur? «Et nunc reges inteUigite. » Jam
invidere vos parabitis : « Intelligite , » de aho rege dici-
tur, cujus regnum non est de hoc mundo. Merito ergo
« Collecti sunt reges in unum, conturbati sunt, tremor
» apprehendit eos. » Inde et ilhs hoc dicitur : « Et nunc
» reges intelhgite, erudimini omnes quijudicatis terram^.»
Et c[uid fecerunt? « Ibi dolores ut parturientis. » Quid
sunt « Dolores ut parturientis, » nisi dolores poenitentis?
Vide ipsam conceptionem doloris et parturitionis « A ti- :

» more tuo inquit Isaias concepimus et parturivimus

, , ,

» spiritum salutis^ » Sic ergo conceperunt regesa tiraore

Christi, ut parturiendo salutem parerent, credendo in
» Psal. u, 6-9. — 2 MaUh. 11 , 3. — ^ Joan. xviii, 36. — 4 Psal. 11, 10,11.
— 5 Isaii. XXVI, 18.

cxv. 23
35-1 S. AtGUSTINI EPISCOPI
eum qiiem limuerunt.
« Ibi dolores sicut parturienlis. » Ubi

parturientem audis, foetum expecta. Parturit vetus homo,

sed nascitur novus homo. « Ibi dolores ut parturientis. »
VI. « In spiritu violento conteres naves Tharsis^ »
Breviter inteJhgitur_, evertes superbiam gentium. Sed
unde ex hac hisioria dicitur eversio superbiae gentium.^
Propter Navcs Tharsis. » Tharsis civitatem quaesierunt
«

docti , hoc est, quocnam civitas hoc nomine significa-

retur 5 et aliquibus visum est Ciliciam dictam esse Thar-
sis, ex eo quod metropoUs ejus Tharsus dicitur. De qua
civitate erat etiam Paulus apostolus, natus in Tharso
Cilicioe'-. Aliqui autem eam Carthaginem intelJexerunt :

fortassis aliquando nominatam aut aliqua locutionc

ita ,

ita significatam. Namc[ue apud prophetam IsaTam sic in-

venitur : « Ululate naves Cartliaginis^. » Apud Ezechielem
autem a diversis interpretibus , ab ahis Carthago, ab aliis
Tharsis interpretata est ^*
: et hac diversitate interpretum
potest intelligi hanc appellari Tharsum qux Carthago ,

dicebatur. Manifestum est autem quod primordia regni

,

Carthaginis navibus floruerunt, et ita floruerunt, utinter

c;eteras gentes excellerent negotiationibus et navigationi-
bus. Nam quando Dido fugiens fratrem delapsa est ad
terras Africce, ubi Carthaginem condidit, naves quoe pa-
ratre erant ad mercationem in ejus regione, assumpserat
adfugam, consentientibus sii)i regionis ejus prineipiJDUs :

et ipsae naves etiam condita Carlhagine ad negotiandum

non defecerunt. Atque hinc nimirum superba facta est
civitas illa , ut digne per ejus naves inteJhgatur superbia
gentium ,
praesumens in incertis tanquam in (latibus ven-
torum. Jara non prsesumatur de velificatione , et quasi

prosperitate saeculi hujus, tanquam maris : fundamentum

• Psal. xLvii, 8. — ^ Act. XXI, 89. — ^ Isai. xxiii , i, juxta lxx. —
4 Ezecli. xxxvm, i3, juxta lxx.
 ,

ENAURA.IIO IJV PSALMU.M XLVII. 355

nostrum in Sion sit, ibi stabiliridebemus non perllari ,

omni vento doctrinoe^ » Quicumque ergo ex incertis hujus

vitse tumuerant, evertantur 5 et subjiciatur Ghristo omiiis
superbia gentium, « Conterenti in spiritu violento naves
)) Tharsis : )) non cujuscumque civitatis, sed, « Tharsis. )>

Quomodo « In spiritu violento? )) Timore fortissimo. Sic

enim eum tremuit omnis superbia judicaturum, ut in hu-
milem crederet ne excelsum expavesceret. ,

YII. « Sicut audivimus, ita et vidimus'-.)) beata Ec-

clesia ! quodam tempore audisti, quodam tempore vidisti.

Audivit in promissioniljus , videt in exhibitionibus : au-

divit iii prophetia , videt in Evangeho. Omnia enim quae
modo complentur, antea prophetata sunt. Erige oculos
ergo, et ditlunde per mundum, jam hsereditatem vide
usque ad terminos orbis terrae jam impleri quod
: vide
dictum est « Adorabunt : eum omnes reges terraj omnes ,

)) gentes servient illi^. )) Vide irapletum csse quod dictum

est : « Exaltare super coelos, Deus , et super omnem ter-
)) ram glcria tua ^. » Yide illum cujus pedes et manus fixi

sunt clavis, cujus ossa in ligno pendentia nuraerata sunt,

super cujus vestimentum sors missa est ^ : vide regnantem,
quem illi viderunt pendentem : vide in coelo sedentem
quera conterapserunt in terra ambulantem. Yide inde im-
pleri : « Comraemorabuntur, et convertentur ad Domi-
» num universi fines terrse , et adorabunt in conspectu
» ejus universae patriae gentium*". » Ha3C videns, exclama
cum gaudio: « Sicut audivimus , ita et vidimus. )) Merito
sic vocatur ipsa Ecclesia de gentibus : « Audi fiha, et vide^
» et obliviscere populum tuum et doraura patris tui'^. »

Pater tuus Aquilo fuit, veni ad montem Sion. Audi, ct

vide : non vide , et audi ; sed audi , et vide : prius audi
• Eiihes. IV, 14. — ^ Psal. xlvh, 9. — 3 jj. Lx^ij, 11. — 4 IJ. cvii, G.

— 5 Mattli. XXVII, 35. — 6 Ptal. xu, iS. — 7 IJ. xi.iv, 1 1.

23.
 ,

356 S. AllGXJSTINI EPISCOri

posLca vidc. Aiidis prinio i[iiod non vidcs, vidcl)is poslea

quod audisli. « Populus, iuquit, qucm non cognovi, scr-
)) vivit mihi, in obauditu auris obaudivit milii'. » Si in
obauditu auris ol)audivit, ergo non vidit. Et ubi est :

« Quibus non cst nuntiatum de eo videbunt, et qui

» non audierunt intelligcnt^? » Ad quos non missi sunt
Prophetre, ipsi primo audlerunt et intellexerunt Prophc-
las : iJli qui primo non audicrunt, postca audicntes admi-
rali sunt. Remanscrunt ilH ad quos missi sunt, codiccs
ferentes , veritatem non intelhgentes : Testamcnti tabulas
habentes, ct haereditatem non tcnentes. Scd nos «Sicut
» audivimus, ita et vidimus. In civitate Domini virtutum,
)) in civitate Dci nostri. » Ibi audivimus, ibi et vidimus.
Extra illam qui est, nec audit, ncc vidct; in illa qui cst,

ncc surdus ncc cjccus est : «Sicut audivimus, ita ct vidi-

mus. Et ubi audis? ubi vidcs? « In civitatc Domini vir-

))

)) tutum, in civitate Dei nostri. Dcus fundavit eam inreter-

)) num.)) Non insultent hocrctici pcr partcs conscissi : non
se extollant (jui dicunt : « Ecce hic est Christus, ecce il-

)) lic^. )) Qui dicit : « Ecce hic est, cccc illic , » ad partcs

inducit. Unitatem promisitDeus : reges in unum coilccti

sunt, non per schismata dissipati sunt ? Scd forte ista civi-

tas qua3 mundum

ahquando evertetur. Absittenuit, :

«Deus fundavit cam in aUcrnum. » Si ergo eam Deus fun-

davitin a^ternum, quid timcs ne cadat lirmamentum?
VIII. « Suscepimus, Deus, misericordiam tuam in mcdio
))popuh tui''. » Qui susccpcrunt, et ubi suscepcrunt?
Nonne ipse populus tuus suscepit misericordiam luam
quomodo « Suscepimus miscricordiam tuam et in me-
, ,

)) dio populi tui? » quasi alii sintqui susceperunt, alii in

quorum medio susceperunt. Magnum sacramcntum , sed
« Psal. XVII, /|5. — ^ Isai. m, i5, cl Rom, xv, 21. — 3 Matlli. xxiv, 23.

— 4 Tsal. xLvii, 10.

 enArrAtio in psalmum xlvii. 357
tamen notiim, ciim et hinc, hoc est, ex his versibus ex-
sculptiim fuerit et erutum quod nostis, non crit rudius_,
sed dulcius. Nunc quippe populus Dei censentur omnes
qui portant sacramenta ejus sed non omnes pertinent ad ,

misericordiam ejus. Omnes quippe sacramentum baptismi

Christi accipientes, Christiani vocantur- sed non omnes
digne illo sacramento vivunt. Sunt enim quidam de qui-
1)us dicit Apostolus « Habentes formam pietatis
: virtu- ,

)) tem autem ejus abnegantes^ Tamen propter ipsani ))

speciem pictatis in populo Dei nominantur quomodo ad :

aream cjuandiu trituratur, non solum grana sed etiam

, ,

palea pertinet. Numquid etad horreum pertinebit? In hoc

medio autem popuh maU est populns bonus, qui suscepit
misericordiam Dei. Vivit digne misericordia Dei, qui audit
et tenet et facitquod ait Apostolus « Praecipientes ergo :

)) rogamus, ne in vacuum gratiam Dei suscipiatis'^. » Qui

ergo non invacuum gTatiam Deisuscipit, ipsetam sacra-
mentum quam etiam misericordiam Dei suscipit. Et quid
ilii obest, quia in medio populi inobedientis est, donec

area ista ventiletur, donec boni a malis separentur? ((uid

ei obcst in medio popuH habitare? Sit de illis qui appel-
lantur fnmamentum^ suscipiens misericordiam Dei*, sit

hhum in medio spinarum. Nam et ipsse spinae quoniam

ad populum Dei pertinent , vis audire? Ita posita est ipsa

simihtudo : « Sicutlilium, inquit, in mediospinarum, ita

)) proxima mea in medio fiharum".')) Numquid dixit, in
medio alienarum? Non, sed «In medio fiharum. Sunt ))

ergo fihse malae , medio spi-

et inter illas est ; « Lihum in
))narum. Itaque ilU qui sacramenta habent et mores
y> ,

bonos nonhabent, etDei dicuntur, et non Dei et ejus di- j

cunturet aheni cjus,propteripsius sacramentum aheni,

: •,

propter proprium vitium, ita etfihse ahenae filise, propter :

' 2 Tim. III, *). — '2 Cor, vi, i. — ^ Cnnt. ii, 2.

358 S. AUGUSTINI EPISCOPI
formam pielalis ; alicnpe, propter amissionem virtutis. Sit

ibi liliiiin , suscipiat misericordiam Dei, teneat radicem

boni floris, non sit ingratum pluviae dulci de coelo ve-
nienti. Ingratoe sint spinte, crescant de imbribus; ad ig-
nem crescunt, non ad horreum. « Suscepimus, Deus, mi-
» sericordiam tuamin medio populi tui. » In medio populi
tui non suscipientis misericordiam tuam, nos suscepimus
misericordiam tuam. « In sua enim propria venit, et sui
weumnonreceperunt. » In medio tamen eorum (piotquot
receperunt eum , dedit eis potestatem fiJios Dei fieri^
IX. Jam hic occurrit unicuique cogitanti : Etquid?
Iste populus qui in medio populi Dei suscipit misericor-
diam Dei quantum numerum habet? Quam pauci sunt!
vix invenitur ahquis ilhs-ne contentus Deus erit, et per-
:

det tantam multitudinem? Dicunt hoc qui sibi promittunt

quod Deo promittente non audierunt. Et vere si male
a
vivamus, si mundi liujus dehciis perfruaraur, si nostris

libidinibus serviamus. perditurus est nos Deus ? Quot enim

sunt ilh qui videntur servare proecepta Dei? vix invenitur
unus vel duo vel paucissimiipsos solos Deus liberaturus
:

est, et caeteros damnaturus? Absit inquiunt cum vene- , ,

rit et videl)it tantam muUitudinem ad sinistram misere- ,

Hocplane etiam serpensille

bitur, et daijitindulgentiam.
promisit primo homini nam minatus erat Deus mortem, :

si gustaref- ille autem « Absit, inquit, non morte mo-

:
1 :

» riemini^. Credidcrunt serpenti, invenerunt verum

))

esse quod minatus estDeus, falsum quod promiseratdia- I

bolus. Ita et nunc, fratrcs, ponlte vobis Ecclesiam ante
oculos ad instar simihludinemque paradisi, non cessat
serpens suggerere quod lunc suggessit. Sed casus primi
hominis ad experimentum cavendi debet nobis valere,
lion ad imitationem peccandi. Ideo ille cecidit , ut nos
' Joan. I, Fi, i2. — ' Gen. n, 17. — 3 ij_ |,i^
^
 ,

EKARUATIO IN PSALMtJM XLVII. 359

surgamus. Respondeamus talibus suggestionibus quod
respondit Job. Nam et ipsum per fceminam tanquam per
Evam tentavit, et vicit in stercore% victus in paradiso.
Ergo non audiamus tales voces, nec putemus paucos esse
istos : multi sunt , Non possumus
sed inter plures latent.
enim negare plures essemalos, et tam plures, ut inter
eos prorsus boni non appareant quomodo non apparent ,

grana in area. Nam quisquis aream videt potest putare ,

quod palea sola sit. Da bominem inexpertum, et putat

inaniter fieri quod boves mittuntur, quod ibi homincs sub
aestu desudant ut conterant paleam sed ibi est et massa 5

ventilatione purganda. Tunc procedet copia frumenti

quae latebat in copia palearum. Et modo vis invenire bo-
nos? Esto, et invenies.
X. Contra istam ergo desperationem vide quid sequa-
tur in Psalmo islo. Quoniam cum dixisset : « Suscepimus,
» Deus, misericordiamtuam in medio populi tui : » signi-
populum non suscipientem misericordiam Dei,
ficavit esse

in cujus medio quidam suscipiant misericordiam Dei et :

ne occurreret hominibus tam paucos esse ut prope nulli , ,

sint quomodo consolatus est consequentibus verbis ? « Se-

;

» cundum nomen tuum Deus ita et laus tua in fmes , ,

y> terrae'^. » hoc? «Magnus Dominus, etlaudabi-

Quid est

» lis valde, in civitate Dei nostri, in monte sancto ejus; » ncc

potest esse laus ejus , nisi in sanctis ejus. Nam qui male
vivunt, non eum laudant; sed et si prredicant lingua,
blasphemant Quia ergo laus ejus non est nisi in sanctis
vita.

ejus, non sibi dicant haeretici Innobisremansit lausejus :

quia paucisumus, et a turba separati, nosjuste vivimus,

nos laudamus Deum non solum loquendo verumetiam
, ,

conversando. Respondetur eis ex hoc Psalmo Quid vos :

dicitis in parte laudare Deum, cui dictum est «Secun- :

' Job. I 8-10. — ' Psal. XLvii, 11.

3G0 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

» dnm nomrn liuim, Deus, ita et laus tua in fines tcrrre?»

icl cft. quoniodo notiis cs per onmcs terras, sic ct lauda-
ris pcr omncs tcrras. Uli autcm laudant qui bcne vivunt.
« Secundam cnim nomen tuum, Deus, ita et laus tua » ,

non in partc, sed « In fincs tcrrnr'. Jnstitia plcna est dex-

)) tcra tua : )> id cst, multi sunt cl illi, {[ui stabunt ad dcx-
teram. Nonsolumilli raultieruntquistabunt ad sinistram,
scd ct ijji crit plcnitudo massae ad dexteram constitutae^ :

« Justitia plcna est dextera tua. »

XI. « Loetetur mons Sion, etexultent filire Judrc, prop-

» ter judicia tua, Domine-. » O mons Sion, o filire Judne,
laboratis modo intcr zizania , intcr paleas , intcr spinas
laboratis •, sed exultatc propter judicia Dei. Non crrat Dcus
in judicando. Discretoe vlvite, etsi concretse natne estis,
non f rustra vox exiitNe com-de ore et de corde vestro : a

» pcrdas animam meam, et cum viris san-

cum impiis
» guinum vitam meam^.» Ille ventilabit tantus artifex,

in manu vcntilabrum portabit, ut unum granum tritici |

non cadat in acervum palcas comburcndum nec una ' ,

aristapaleae transeatad massam in borreo recondendam*.

Exultate filiae Judae, propter judicia Dei non errantis et ^

nolite modo temere judicare. Ad vos pertineat colligere ,

ad illum pcrtineat separarc. « Laetctur mons Sion, et exul-

)) tcnt filine Judae ,
propter judicia tua , Domine, » Ne au- 1
tcm putctis filias Juda? Jud;ieos esse, Juda confessio cst.

Omnes filii confcssionis, filii Judae sunt : quia , Salus ex

Jud.xis, nibil est aliudquam Gbristus ex Judseis^ Hocait
ct Apostolus : «Non cnim qui in manifcsto Judoeus est, J
» neque ({ua; in manlfcsto in carne est circumcisio ; sed *
)) qui in abscondito Judoeus cst , et circumcisio cordis , in
» spiritu, non littera , cujus laus non cx liominibus, sed
' Maltli. XXV, 33. — ' Psal. xi.vii. i"?.. — ^ IJ. xxv, g. — 'iMatdi. iii, i5.
— 5 Jcan. IV, '?».
 :

ENAr.RATIO I>' PSALMfM XLVII. 361

» exDeo^ » Talis Judaeus esto : gloriare de circiimci-
sione cordis, etsi non liabcs circumcisionem carnis.
« Exultent filire Judce ,
propter judicia tua, Domine. »

XII. « Circumdate Sion, etcomplectimini eam'^. » Di-

catur eis qui male vivunt, inquorum medio est populus
ille qui suscepit misericcrdiam Dei : In medio vestrum est
populus bene vivens : «Circumdate Sion. » Sedquomodo?
« Complectimini eara, » Nolite scandalis circumdare , sed
charitate circumdate; ut qui bene vivunt in medio vcs-
trum , eos imitemini , et eorum imitatione Christp , cujus
membra sunt, incorporemini. «Circumdate Sion, et com-
» plectimini eam. Narrate in turribus ejus. » In altitu-
dine munitionum ejus praedicate laudes ejus.
XIII. « Ponite corda vestra in virtute ejus^. » Non ut
haheatis formam pietatis , virtutem ejus abnegetis*5 sed
« In virtute ejus ponite corda vestra. » Quae est virtus
civltatis hujus? Qui vult intelHgere virtutem hiijus civita-
tis , vim charitatis. Ipsa est virtus quam nemo
inteUigat
vincit. Hlijus ignem nulli fluctus srccuU, nulla flumina
tentationis extinguunt. De hac dictum est « Yahda est :

» sicut mors dilectio^ » Quomodo enim mors quando

venit, resisti ei iion potest, quibushbet artibus ,
quibus-
libetmedicamentis occurras, violentiam mortis vitare non
potest, qui mortahs natus est sic contra violentiam cha- ;

ritatis mundus nil potest. A contrario enim similitudo data

est de morte-, cjuomodo enim mors ad auferendum vio-
lentissima est, sic charitas vioientissima est ad salvandum.
Per charitatem enim multi mortui sunt saeculo, iit vive-
rcnt Deo. Hac charitate accensi Martyres, non simulati,
non vana gloria ventilati, non tales de quiljus dictum.est
« Si tradidero corpus meum ut ardeam, charitatem au-
' Rom. II, 28, 29. — 'Psal. xi.vn, i3. ~ ? Ibiil 14. —4 2 Tim. in, 5. —
5 Canh. vin, R. —
362 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» tem non habeam, nihil mihi prodest^ : » scd tales quos
vere Christi et veritatis charilas perducerct ad passionem :

quid eis fecerunt tentationes saevientium? Majorem vio-

lentiam habuerunt oculi flentium suorum , (juam persc-
cutiones inscctantium. Qiiam niullos cnim lcncbant iiiii

ne paterentur? quam multorum genibus provolvebantur

uxores, ne viduoe rehnqucrentur? quam multos parcntcs
fdii prohibebant mori , sicut novimus et legimus in pas-
sione beatae Perpeture? Facta sunt ista. Sed lacrymse
quantaehbet et quantohbet impetu fluerent , (juando ar-
dorcm charitatis extinguerent? Hjcc estvirtus Sion, cui et
ahbi dicitur : «Fiat pax in virtute tua, et abundanlia in
» turribus tuis '^.
Annuntiate in turribus ejus. Ponite corda
» vestra in virtute ejus , et distribuite domos ejus. »
XIV. Quid hic intcfligimus, a Ponite corda vestra in
)) virtute ejus, et distribuite domos ejus^? )) Idest , dis-
tinguite domum a domo nohte , confundere. Domus est

enim formam pietatis habens, et pietatem non halicns :

est autem domus et formam ct pictatcm habcns. Distri- ((

)> buite, nolite confundcre. Tunc autem distribuitis et

)) ,

non confunditis, quando corda vestra in virtute ejus po-

nitis , id est, cum facti fueritis per charitatcm spiritales.
Tunc temere non judicabitis ^ lunc videbitis nihil obesse
bonis malos quandiu sumus in hac area
,
Distribuite : ((

)> domos ejus. » Potest ct ahus esse intcUectus. Domos

illas duas , unam cx circumcisione alteram ex praeputio ,

vcnientem Apostohs dictum est, ut distribuercnt. Gum

,

enim vocatus esset Saukis , et factus apostohis Paulus ,

conveniens in unitalcm co-Apostolorura suorum, sic cum

eis habuit pLicitum , ut illi irent in circumcisionem , iste

in prfeputium^. Ista dispensatione apostolatus sui distri-

buerunt domos civitatis magui rcgis, ct concordantcs in
'
t Cor. xni, 3. — ' Psal. cxxi, 7. — ^ Td. xi.vii, i4 — '^ Gal. u, 9.
 ,:,

ENARRATIO IN PSALMUM XLVII. 3§3

angulo Evangelium dispensatione diviserunt charitate
, ,

junxemnt. Et revera lioc magis iutelligendum est. Nam

sequitur, et ostendit quod hoc prsedicatoribus dictum sit,
« Et distribuite domos ejus , ut enarretis in progenie al-
» tera, « id est^ ut etiara ad nos post futuros illorum Evan-
gelii dispensatio perveniret. Non enim illis tantum labo-
raverunt , cum quibus in hac terra vixerunt 5 nec Domi-
nus illis tantum Apostolis ,
quibus se vivum etiam post
resurrectionem dignatus est ostendere , sed et nobis. Nam
ilhsloquebatur, et nos significabat , cum Ecce
diceret : «

» sum omnibus diebus

ego vobiscum , usque ad consum-
» mationem saeculi^ » Numquid illi hic futuri erant us-
que in consummationem saecuii? Itemx dicit « Non pro :

» his rogo tantura, sed pro his qui credituri sunt per ver-
M bura illorum iii me ^. » Ergo attendit nos, quia passus
est propter nos. Merito itaque dicitur : « Ut enarretis in
)) progenie altera. »
XV. Quid enarretis ? « Quoniam
Deus Deus nos- hic est
» ter". » Terra videbatur, terrae conditor non videbatur

caro tenebatur, sed Deus in carne non agnoscebatur. Te-

nebatur caro ab eis ex quibus fuerat sumpta ipsa caro
,

ex semine Abrahae enira virgo Maria ad carnera reraan- :

serunt, divinitatem non intellexerunt. ApostoH o civi- ,

tas raagna, in turribus tu prsedica, et dic « Hic est Deus :

» Deus noster. » Sic, sic quoraodo contemptus est, quo-

modo lapis anle pedes jacuit offendentium , ut humiliaret

corda confitentium 5 sic , « Hic est Deus noster. » Certe
visus est, sicut dictum est, «Posthaec in terris visus est,
» et cum hominibus conversatus est*. Hic est Deus nos-
» ter. »Et horao est, et quis est qui cognoscet eura?
« Quoniara hic est Deus noster. » Sed forte ad terapus
' Matth. xxvni , 20. — ' .loan, xvii , 20. — ^ Psal. xlvh , i5. — 4 P.a-

rucli III, 38.

364 S. AUGUSTINI EPISCOPI
quomoclo dii falsi. Quia cnim vocari possiint dii, cssc au-
tom non possunt, ad tcmpus vcl vocantur. Nam quid eis
dicit Proplicta , vcl quid monct ut cis dicatur? Hnec eis
dicetis : Quid? « l)ii (jni coelum ct terram non fccerunt,
)) pereant de tcrra, ct de sub co'lo sunt^ Non liis cpire )>

Deus noster supcr omnes dcos.

cstiste talis Deus, cjuoniam
Super quos omnes Dcos? u Quoniam omnes dii gentium
))dfcmonia Dominus autem coelos fccit-. » Tpse est ergo
,

Deus noster, « Ilic cst Deus noster. )) Quousque? a In

» aetcrnum et in soeculum saeculi , ipse reget nos in sre-
)> cula. » Si Dcus noster est , et rex nostcr est : protegit
nos, quia Deus est, ne moriamur rcgit nos quia rcx est, ;
,

ne cadamus. Regendo autem nos non frangit nos^ nam

c{Uosnon regit, frangit. « Reges eos, inquit, in virga fcr-
))rca, et tanquam vas figuli contercs eos ^. Scd sunt )>

c[uos non regit : ipsis non parcit, tanquam vas figuli con-
terenseos. Ab illo ergo oplemus regi et liberari quia « Hic :

)) est Deus noster in neternum, ct in s;Teculum soeculi, et

)) ipse reget nos in sa^cula. »

ENARRATIO I

IN PSALMUM XLVIII.

SEKMO J.

De prima parte Psalmi.

I. Omnia divina clocpiia salubria sunt bene inteliigen-

tiljus ;
pericuiosa vero liis c[ui ea volunt ad sui cordis per-
versitatcm detorquere, potius c[uam suum cor ad eorum
' Jcvem. X, n. — » Psal. xcv, ">. — ^ M ii, 9.
 ENARRATIO I IN PSALMUM XLVIII, SERM. I. 365
recliUidinem corrigere. Hcec est enim in liominibus magna
et usitata perversitas,quiacum debeant vivcre ipsi secun-
dum voluntatem Dei Deum
, volnnt vivere sccundum vo-
luntatem suam : et cum ipsi nolunt corrigi, illum volunt
depravari-, rectum non arbitrantes quod ille vult , sed
quod ipsi volunt. Solemus autem audirc homines mur-
murantes adversus Deum ,
quod malis in liac vita bene
sit, et laborent boni : quasi ille perversus sit, et nesciat
quid agat, aut omnino averterit oculos a rebus humanis,
vel securitatem suam perturbari noht, ut lia3C non attendat,
quia cum labore ista Deus aut videat aut corrigat. Mur-

murant ergo homines, qui propterea volunt Deum colere,

ut hic illis bene sit, quando viderint eos qui Deum non
colunt pollere atque florere fehcitate terrena; se autem
colentes Deum laborare in angustiis, in necessitatibus , in

eerumna, cseterisque dithcultatibus mortahtatis humana?.

Contra istam vocem et conlra has blasphemias murmu-
rantiura, incantat semper sermo divinus, curans a morsu
serpentis. Venenati enim cordis cst ista sanies , eructans
in Deum putorem blasphemiae quod pejus est, manus
, et
curantis repellens, morsum serpentis non repellens. Hoc
dixi, repelht a se cor hominis verbi Dei severitatem , et

admittit ad se male suadentis serpentis blanditias. Gon-

tra hos ergo cantat sermo divinus, etjam in isto Psalmo
loquitur nobis. Ad quem Psalmum intcntam ego facerem
Sanctitatem Vestram , nisi ipse nos faceret omnes inten-
tos? Nec nos solos sed totum orbem terrarum Audite
, .

enim quemadmodum coepit.

II. Audile haec omnes gentes^
{( Non ergo vos soli •»

qui hic estis. Nam vox nostra quanta est , ut sic chime-
mus , ut audiant omnes gentes. Clamavit enim per Apos-
tolos Dominus noster Jesus Christus, claraavit tot hnguis
' Psal. XLVIII; 2.
 ,

366 S. AUGUSTINI EPISCOPI

([uas misitj et videmus luinc Psalmum qui ante non rcci-
tabatur nisi iii una gente in synagoga Judseorum, recitari
per totum orbem terrarum ,
per omnes Ecclesias, imple-
tumque esse ([uod hic dictum cst : « Audite haec omnes
» gentes. » Ad hoc solum volo intentos Ihcere animos
vestros, nepropter iaborem corporalem non erigatis ani-
mum , tcrrente vos longitudine Psalmi hujus. Si potuerit,
finietur hodie si noii, restabit nobis ahquid in crasti-
:

num lamen vos semper intenti estote. Tantum enim

diem-,
audietis, si Dominus voluerit quantum vos non gravet, ,

sed relevet. « Audite hsec oranes gentes » unde estis et :

vos. « Auribus percipite omnes qui habitatis orbem. Hoc

iterum videtur repetisse, quasi parum fuerit quod dixit
« Audite. » Quod dico, inquit, « Audite, auribus perci-
» pite, » hoc est, noHte transeunter audire. Quid est
« Auribus percipite?»Quod Dominus dicebat : « Qui ha-
» bet aures audiendi , audiat * : » cum omnes qui in cons-
pectu cjus erant , utique haberent aures : quas ille aures
quaerebat nisi cordis , cum diceret : « Qui habet aures au-
» diendi, audiat? » Has etiste Psalmus aures pulsat. « Auri-
» bus percipite omnes qui habitatis orbem. » Forte et hic
est ahqua distinctio. Non quidem nos coarctare debemus,
sed nihil mah est etiam istam exphcare sententiam. Forte
ahquid distat inter id quod dixit : « Omnes gentes, » et
quod dixit : «Omnes qui habitatis orbem. » Significantius
enim qupd dixit « Inha-
fortasse voluit nos inteUigere ,

)) bitaliitis , » omnes iniquos^ ha-

ut gentes intelhgamus
bitatores autem orbis omnesjustos. Ille enim habitat qui
non tenetur nam qui tenetur habitatur non habitat.
: , ,

Quomodo ilie possidet qua-cumc^ue liabet, qui dominus

est rcrum suarum dominus autem est qui non est irre-
:
,

titus cupiditate qui autem cupiditate tenetur, possessus

:

» Matlli. XI, 25.

 »»,,;,

EWARRATIO I IN PSALMXJM XLVIII , SEBM. I. 367

est , non possessor. Habemus enim quoddam verbum ha-
bitatione signatum in Scriptura Dei , ubi ait : « Elegi
» abjici in domo Domini magis quam habitare in taber-
» nacuhs peccatorum ^. » Quid enim, si abjiceris in domo
Domini, non ibi habitas? Noluit significare habitationem,
nisi in eis qui regunt et tenent et dominantur et gu-
, , ,

bernant : ([ui autem contemnuntur, non quasi habitant

sed subjecti sunt. Ita autem dixit : Subditus volo esse in
domo Dei magis quam regnare in tabernacuhs peccato-
rum.Itaque si est ahqua distinctio interuOmnes gentes,
et«Habitatores orbis, » sicut est distinctio inter « Audite,
et « Auribus percipite , « hoc quidem videtur repetisse
scd tamen ahud est, quod sane voluit significare 5
quia
ista eloquia audituri erant , non solum peccatores et im-
pii, sed et justi. Permixte modo audiant omnes : sed cum
ventum fuerit ad reddendam rationem separabuntur qui ,

sine causa audierunt , ab illis qui auribus percepemnt.

Audiant ergo et peccatores : « Audite hcec omnes gentes.
Audiant et justi ,
qui non sine causa audierunt, et regunt
potius tcrram ,
quam reguntur a terra : « Auribus perci-
» piteomnes qui habitatis orbem. »
III. Et iterum dicit « Quique terrigenae et fihi homi-
:

» num'\ » Quod ait, « Terrigenae, » ad peccatores retuht

quod ait « Fihi hominum, » ad fideles et justos. Videtis

:

ergo, quia servatur ista distinctio. Qui sunt ergo « Terri-

» gense? » Fihi terrse. Qui sunt fihi terrae? Qui haeredita-

tes terrenas requirunt. Qui sunt « Fihi hominum ? » Qui

pertinent ad fihum hominis. Aliquando jam ista distinxi-

mus Sanctitati Vestra? , et invenimus quia Adam homo
erat, fihus hominis non erat •, Christus autem fihus homi-
nis erat, et Deus erat ^. Quicumque enim pertinent ad
' Psal. Lxxxui, II. — 2 IJ. xLvui, 3. — ^ la Enarratione Psalmi vni
n. 10.
 ,

3G8 S. AUGUSTINI EPISCOPI

Adani, « Tcrrigena} : » qulciimqucpeilinent aJ ChrisLum,
<( Filii hominum. wOmnes tamen audiant, ego nulli sub-
traho sermonem meum. Terrigena est, audiat propter ju-
dicium: iiiius hominiscst, audiat propter regnum. « Simul
)) in unum divcs ct pauper. » Iterum ipsa sunt rcpetita,
Quod ait : « Dives , » ad terrigenas pertinet •, (|uod ait
« Paupcr, ad fdios hominum. Divites intcllige supcrbos,
paupcres iiumilcs. Habcat muitas lacultatcs pccuniarum,
si in cis non extollitur ,
pauper est : non iiabcat aliquid
et cupiat ct inflctur , inter diviies et reprobos eum depu-
tat Deus. Et divites ct pauperes in cordc interrogat Deus,
non domo. Nonne pauperes sunt qui accipiunt
in arca et
mandatum Apostoli dicentis Timotheo « Pra^cipe divi- , ,

» tibus hujus srcculi non supcriDC saperc ? » Quomodo eos '

qui divitcs crant fccit paupcres? Tulit iliis quarc quoerun-

tur divitia3. Nerao cnim vult csse divcs , nisi ut infletur
inter eos inter quos vivit , ct supcrior iilis vidcatur. Gum
autem dixit, non superbe saperc, ^(pialcs cos fecit non
iiabentil3us ^ ut fortassis pauculis nummis mendicus plus
extoilatur, ([uam ille dives (pii audit Apostolum dicen-
tem : « Proccipe divitibus hujus sa^cuii non supcrbe sa-
» pere. » Unde non supcrbe sapcrc? Si faciant quod sc-
quitur, « Ncque sperare in inccrto divitiarum scd in Deo ,

» vivo, ([ui pra^stat noljis omnia abundanter ad fruen-

» dum Non dixit, (|ui praestat iilis scd, « Qui pra^s-

^. » ^

» tat nol)is. » Numquid ipse Paulus non habebat divitias?

Habcl)at plane. Quas dlvilias? Dc quibus dicit alio loco

Scriptura : « Fidclihominimundus totus diviliarumest^.»
Audi et ipsum confitcntcm « Quasi nihil iiabcntes et : ,

» omnia possidenlcs*. » Qui vult ergo essedives, non

h;ereat parti, ct totum possidcl)it iiii inhffircat ([ui totum :

creavit. « Simul in unuin dives ct paupcr. » Dicit in aiio

' I Tiiii. VI, 17. — 5 Ibid. — 2piov. xviijC, juxta i-xx. — 4 2 Cor. vi , lo.
 ENARRATIO I IJV PSALMUM XLVHI , SERM. I. 369
Psalmo « Edent pauperes, et saturabuntur. » Qnomodo
:

commendavit pauperes?<( Edent pauperes, et saturabun-

» tur. » Quid edunt ? Quod sciunt fidcles. Quomodo sa-

turabuntur ? Imitando passionem Domini sui, et non sine

causa accipiendo pretium suum, « Edent pauperes et ,

» saturabuntur , et laudabunt Dominum ,

qui requirunt
» eum'. quid?Eliam ipsi edunt. Sed quomodo
» Divites

edunt? Manducaverunt et adoraverunt omnes divites

((

» terrae-. » Non dixit Manducavernnt et saturati , (c ,

sunt » sed Manducaverunt et adoraverunt. » Adorant

•, , ,

quidem Deum sed humanitatem nolunt exhibere frater-

,

nam. Manducant illi etadorant; manducant isti et satu- ,

rantur tamen omnes manducant. Exigitur de mandu-

:

cante quod manducat; non prohibeatur manducare a dis-

pensatore, sed moneatur timere exactorem. Audiant ergo
ista peccatores et justi, gentes et qui habitant orbem,
(( Terrigense et fihi hominura, simul in unum dives ct
M pauper non divisi, non separati. Tempus niessis hoc
: »

faciet , manus ventilatoris hoc potcrit^. Nunc simul in

unum audiant dives et pauper , simul in unum pascanlur
hoedi et agni donec veniat qui segreget alios ad dexte-
, ,

ram, ahos ad sinistram*. Simul in unum audiant docen-

tem, ne segregati ab invicem audiant judicantem.
IV. Et quid est quod nunc audituri sunt? Os meum ((

» loquetur sapientiam, et meditatio cordis mei intelligen-

» tiam^. » Et haec repetita potius, ne forte cum dixisset:
(( Os meum , » intelhgeres eum tibi loqui ,
qui in labiis
haberet sapientiam. Multi enim habent in labiis , et noii
habent in corde , de quibus dicit Scriptura : (( Populus
M iste labiis me honorat , cor autem eorum longe est a
» me^. » Quid ergo ait ille qui tibi loquitur ? qui cum
« Psal. XXI, 27. — 2 Ibid. 3o. — ^ Watth. iii, 12. — 'J
Id. xxv, 32, 33.
— 5 Psai, xLvm, 4- "^ ^ Isai xxix, i3.

cxv. 24
370 S. AUGUSTINI EPISCOPI
dixerit Os meum lo(|uetur sapientiam
, « ut iiitelligas , )>

([uia illud quod ex orc funditur, de vena cordis emanat,

intulit, « Et meditatio cordis mei intelligentiam.
V. Inclinabo in paraljolam aurem meam apcriam in ,

» psalterio propositionem meam ^ » Quis est hic, cujus

meditatio cordis loquitur intelligentiam, ut non sit in sola

supcrficie labiorum, scd hominis intcriora possideat? Quis
Multi enim loquuntur
est iste qui audit, et sic loquitur?
quod non audiunt.Qui sunt qui loquuntur quod non au-
diunt? Qui non faciunt qua? dicunt quales dicitDominus :

Pharisseos sedere supercathedramMoysi. Yoluit tibi Joqui

non faciunt
in cathedra Moysi, per eos qui ea loquuntur, et j

et tibi securitatem Dominus voluit dare. Nohte timere_,

« Quae dicunt, inquit, facite, quae autem faciunt nohte

» facere dicunt enim et non faciunf^. » Non audiunt

; ,

quod dicunt. Qui vero faciunt, et sic dicunt audiunt ,

quod dicunt et ideo fructuose dicunt, quia audiunt. Qui

:

ergo dictor et non auditor est, alteri prodest, sibi non

prodest. Iste ergo qui et auditor volebat esse et dictor, qui
tibi loquitur, antequam diceret : « Aperiam in psaJterio
» propositionem meam, » quod est jam Joqui per corpus,
sic enim anima corpore, quomodo ulitur citharista
utitur
psalterio, dixit «Inchnabo in parabolam auremmeam.»
:

Antequom loquar tibi inquit per corpus antequam , , ,

psalterium sonet, primo ego, « Inclinabo in parabolam au-

» remmeam, » idest, audiam quid tibi dicam. «Et quare,

« In parabolam ? Quia videmus nunc per speculum in aenig-

» mate ^ , » sicut dicit Apostolus « Quandiu sumus in :

» hoc corpore, peregrinamur a Domino *. » Quia nondum

est illa visio nostra facie ad faciem , ubi jam non sint pa-
rabolse, ulii jam non sint aenigmata et simiiitudines. Quid-
quid modo intelligimus ,
per cenigmata conspicimus.
> Psal. XLviii,5. — * Mattli. xtin, 2, 3. — ' i Cor. xiii, i2. — 42Cor. v,6.
 ,
:

ENAKRATIO I IN PSALMUM XLVIII, SERM. I. 371

iEnigma est obscura parabola quae difliciie intelligitur.
Quantumvis excolat homo cor suum et ad interiora in- ,

telligenda refugiat quandiu per corruplibilitatem carnis

,

hujus videraus, ex parte videmus. Assumpta autem incor-

ruptione , in resurrectione mortuorum , cum apparuerit
Filius hominis judicaturus vivos et mortuos, tunc videbi-
tur FiHus hominis, qui primo judicatus est, judicans, dis-
cernens malos a bonis ponens malos a sinistris, bonos a
,

dextris. Videbunt illum et boni et mah sed mahs dicet ,

« Ite in ignem seternum » bonisautem dicet « Venite, : :

» benedicti Patris mei, percipite regnum. Abibunt mali

» in ambustionem .leternam justi autem in vitam seter- ,

» nam ^ ; » et ibi erit illa visio facie ad facicm qua illi ,

non sunt digni. Attendite quid dicam. Fihum enim ho-

minis sicut hic, cum csset adhuc judicandus , et mah vi-
derunt , et boni : ( viderunt enim Apostoh, qui secuti
sunt, viderunt Judsei ,
qui crucifixerunt :
) sic cum vene-
rit judicaturus , et boni ilJum videbunt et mali : boni ut
percipiant mercedem, quia secuti sunt ; mah ut percipiant
poenam ,
quia crucifixerunt. Soh ergo
damnabuntur, iUi

qui crucifixerunt? Audco dicere, soh. Ergo nos, inquiunt

peccatores hujus temporis;, securi sumus. Si non animum
interrogat Deus, securi estis. Quid est quod dixi.? InteUi-
gat Charitas Vestra, ne hoc dicant in judicio Dei. quia
non inteliexerunt. Judaei quia viderunt Christura cruci- ,

fixerunt tu quia non vides Christura verbo ipsius resis-

^ ,

tis. Qui verbo resistis, carnem non crucifigeres si videres?

Contempsit Judaeus in iigno pendentem, contemnis tu in

coeio sedentem. Ergo viderunt eum ambo genera dum ,

hic esset : ami)0 genera videbunt , et cum venerit. Filius

_enim hominis veniet, ut judicet ;
quia Fiiius hominis ve-
nit , ut judicaretur. Ideo quia Pater non est incarnatus
' MaUh. XXV, 33-46.
24.
372 S. AlGUSTlNI EPISCOPI
Pater non ost passus, ct por Filium hominis judicat, sicut
ipsc dixit in Evangelio : u Patcr non judicat qucmquam ,

» sed omne judicium dcdit Filio : » secutus paulo post

ait : « Et dcdit ei potestatem judicii faciendi, quoniam
» Filius hominis est*. » Secundum cnim quod Filius Dei
est,Verbum scmper cum Patre et quia semper cum Patre, ^

cum Patre semper judicat secundum autem quod Filius :

hominisest, etjudicatus cst, et judicaturus est. Quomodo

autem visus est aij eis qui crediderunt,et ab cis qui cruci-
fixerunt,([uando judicatus est^ sic videbitur, cum coeperit
csse judcx, etab eis quos damnabit, et ab cis quos corona-
blt. Visioncm autem illam Divinitatis,quani promisit dilec-
loribussuis, quando ait : «Qui dihgit me, dihgelur a Patre
» meo et qui dihgitme, mandata mea custodit, etcgo dili-
:

•»gam eum, et ostcndam me ipsum illi » jam impii iion -

:

videbunt. Ista dcmonstratio quodam modo lamiharis cst^

suis illam scrvat , non illara ostendit impiis. Quahs est
ipsa visio? (^uahs Christus? .Ecjuahs Palri. Quahs cst
Christus? « In principio crat Vcrbum , ct Vcrbum erat
» apud Dcum, etDeus erat Verbum^. » Huic visioni sus-
piramus modo, ct gemimus quandiu peregrini sumus ^

luiic visioni in (ine reddcmur, hanc visionem modo in

senigmate videmus*. Si ergo iii aenigmate videmus , incli-

nemus in parabohim aurem nostram_, et sic aperiamus in

psaiterio proposilioncm nostram : audiamus quod dici-

mus, faciamus ([uod prtecipimus.

VI. Et quid dixit? (( Utquid timebo in die mala ? Ini-
» quitas calcanci mei circumdabit me^. » Coe[iit obscu-
rius, (( Ut([uid timebo , inquit, in die maia? Iniquitas
» calcanei mci circumdal)it me. »Magisergo dcbet timere,
si iniquitas calcanci cjus circumdabit eum. ?>on cnim ti-
« ,loan. V, 2?., ct 27. — ^ Id XiV, 21. — ^ IJ. 1,1. —^ i Cor. xiii, 12.
—5 r?al. XI viir, (i.
 :

ENARHATIO I IN PSALMUM XLVIII , SEllM. I. 373

meat, inquit, homo ,
quod nou habet in potestate devi-

tare.Verbi gratia, qui timet mortem, quid facturus est,

ut non moriatur? Dicat mibi qua evadat quod debet Adam,
qui natus est ex Adam. Sed cogitet quia natus est ex
Adam , et secutus est Christum , et oportet eum solvere
quod debet Adam , et consequi quod promisit Ghristus.
Qui ergo timet mortem non est qua evadat , : qui autem
timet damnationem quam audient impii, « Ite in ignem
)) seternum,)) est qua evadat. Non ergo timeat. Utquid enim
timeat? Iniquitas calcanei ipsius illum circumdatura est?
Si ergo vitet iniquitatem calcanei sui, et ambulet per vias
Dei non perveniet ad diem malam ; dies mahi dies no-
, ,

vissima non erit iiU mala. Elenim dies novissima mala

,

erit quibusdam, bona erit quibusdam. Numquid mala erit

ilhs quibus dicetur : « Venite , benedicti Patris mei ,

per-
)) cipite regnum '? )) Sed mala erit ilhs (juibus dicetur

« Ite in ignem seternum. )> Quod si iniquitas calcanei sui

circumdabit eum , utquid ergo timet in die mala.^ Modo
cum vivunt provideant sibi , tollant iniquitatem a calca-
neo suo ambulent illam viam, ambulent per viam de
:

qua ipse dixit « Ego sum via, et veritas et vita -

: et , : )>

non timeant in die mala quia dat ilhs sccuritatem qui , ,

factus est via. « Utquid timebo in die mala ? Iniquitas

)) calcanci mei circumdabit me. Ergo vitent iniquita- ))

tem calcanei sui. In calcaneo quisque iabitur. Intendat

Charitas Vestra. A Deo quid dictum est serpenti.^ « Ipsa
)> tuum observabit caput , et tu ejus observabis calca-
)) neum^. )) Diabokis calcaneum tuum observat, quando
labaris, ut dejiciat te. Ille observat calcaneum tuum , tu
observa caput illius. Quod est caput iliius? Initium maloe
Quando incipitmala suggerere, tunc repelle
suggestionis.
antequam surgat delectatio, et sequatur consensio et 5

' Mattli, XIV, 34-4 '• — ' Joan. xiv, G. — ^ Cen. iii, t5.
374 s. ACGUsTmi episcopi

non apprchendet ille calcaneum

tiinc vitabis capiit cjus, et

tuum. (Juare autem Evre hoc dixit? Quia per carnem la-
bitur homo. Eva nobis interior caro nostra est. « Qui di-
)) ligit inquit, uxorem suam se ipsum diligit ^
, Quid ,
)>

est, « Se ipsum? » Sequitur et dicit, « Nemo enim un- ,

)) quam carnem suam odio habuit-. Quia ergo quomodo )>

illum hominem Adam per Evam supplantavit^, sic dia-

holus per carnem vult nos supplantare ;
proeceptum est

Evse ut observet caput diaboh ,

quia diabolus calcaneum
ipsius observat. Si ergo iniquitas calcanei circumdabit nos,
utquid timemus in die mala , cum conversi ad Christum
habeamus in potestate ut non faciamus iniquitatem et ,

non erit quod nos circumdet, et gaudebimus in die novis-

sima non plangemus ?
,

VII. Qui sunt autem quos circumdabit inicjuitas calca-

nei ? « Qui confidunt in virtute sua , et in abundantia di-
M vitiarum Ergo vitabo ista, et
suarum gloriantur^. )>

non iniquitas calcanei mei circumdabit me. Quid est vi-

tare ista ? Non confidamus in virtute nostra non glorie- ,

mur in abundantia divitiarum nostrarum ; scd gloriemur

in co, c[ui nobis promisit humihbus altitudinem et mi- ,

natus est elatis damnationem et non nos iniquitas calca-

;

nei circumdabit. « Qui confidunt in virtute sua , et in

)) abundantia divitiarum suarum gioriantur. )>

YIII. Sunt qui prtesumunt in amicis suis-, ahi pr.Tsu-

munt in virtute sua, afii iii divitiis. Ista est prcesumptio

generis humani , non praesumentis in Deo. Dixit de vir-
tute , dixit de divitiis, dicit de amicis : « Frater non re-
)) dimit, rcdimet liomo^?)) Expectas ut homo te redi-

mat al) ira ventura? Si" te fratcr non redimit, homo te

redempturus est? Quis cst frater qui si non redemerit,
' Eplics. V, 28. — ' Il)iJ. 29. — ^ Gcn. ni, 6. — 4 Psal. xi.viu, 7. —
5 Jbid. 8.
 ENARRATIO I IN PSALMUM XLVIII , SERM. I. 375
nullus homo redempturus esl? Qui post resurrectionem .

dixit : «Vade, dic fratribus meis ^ » Frater noster voluit

esse : et cum Deo dicimus « Pater noster, » hoc manifesta-
,

tur in nobis. Qui enim dicitDeo, «Pater noster; » Christo

dicit, frater.Ergo qui patrem Deum et fratrem habet ,

Christum, non timeatin die mala. Non enim eum circum-

dabit iniquitas calcanei ejus quia non praesumit de vir- ;

tute sua nec in abundantia divitiarum suarum gloriatur,

,

nec de amicis suis potentibus se jactat. In illo ergo prae-

sumat, qui propter illum mortuus est , iitille non in sem-

piternum moreretur- qui propter iUum humiliatus est,
ut ille exaltaretur qui quaesivit impium, uta fideU quae-
•,

reretur. non redimit, homo redempturus est ?

Ergo si ipse
AUquis homo redimet si Filius hominis non redimit? Si
,

Christus non redimit, Adam re-dimet ? « Frater non re-

)) dimit , reciimet homo ? »

IX. « Non dabit Deo depropitiationemsuam, et pretium

» redemptionis animse suae-. » Ille confiditinvirtute sua,
et in abundantia divitiarum suarum gloriatur, qui « Non
» Deo depropitiationem suam^ » id est, placatio-
dabit
nem, qua flectat Deum pro peccatis Nec pretium redemp- :

» tionis animae suae , » qui praesumit de virtute sua , et

de amicis, et de divitiis suis. Qui surt autem qui dant
pretium redemptionis animae suae ? Quibus ait Dominus ,

« Facitevobis amicos demammona iniquitatis, ut et ipsi

» recipiant vos in tabernacula aeterna ^. » Ilh dant pretium

redemptionis animtc suae ,
qui non cessant eleemosynas
facere. Adeo iflos quos monet per Timotheum Apostokis ,
noUiit esse superbos ne in abundantia divitiarumsuarum
,

gloriarentur : deniquequod possidebant, noluit apud il-

los veterascere ; sed ahquid ex eo fieri , ut esset pretium

redemptionis animae eorum. Ait enim : « Divitibus hujus
Mattb. xxviii, lo. — 2 psal. xLvin, 9. — ^ Luc. xvi, 9.

I
 »,

3/6 S. AUGUSTIM EPISCOPX

)) s.neculi pnrcipc, noii superhe saperc, nequc sperare in

» sed in Deo vivo, ([ui praestat nobis
inccrto divitiaruni 5

» omnia al)undanter ad frucndum ^ » Etquasi dicerent,

Quid ergo facturi sumusde diviliis nostris? u Divitessint,
» inquit in opcril)us bonis
, faciic tribuant, communi- ,

» cenf*. » Et non iilud perdituri sunt unde scimus ? :

Audi ((uid scquitur, Thesauri/ent sibifundamcntum bo-

((

» num in luturum ut apprchendant vcram vitam ^.

,

Sic dabunt pretium rcdemptio animae suae. Et Dominus

nostcr lioc monet Facite vobis sacculos non veteras-
: ((

» ccntes, thesaurum non deficientcm in coeiis, quo fur

» non accedit neque tinea corrumpit *. n NoluitDeusut
,

perdas divitias tuas, sed ut locum illis mutes consilium ,

tibi dcdit. IntcUigat Charitas Vestra : Modo si amicus

tuus intraret in domum tuam, et invcnirct te in loco liu-
mido frumenta posuisse qui forte sciret iiaturam cor- ,

ruptionis frumentorum, quam tu nescires darettibi hu- ,

jusmodi consihum diccns Frater, perdis quod cum

, :

magno labore coUegisti in loco humido posuisti paucis ,

,

diebus ista putrescunt. Et quid facio, frater? Levainsu-

periora. Audires amicum suggerentcm ut frumenta le- ,

varcs de inferioribus ad superiora ct non audis Christum •,

monentem ut tliesaurum tuum leves de terra ad coelum

,
,

ul)i non hoc tibi rcddatur quod servas sed servesterram, ,

accipias ccelum , serves mortalia , accipias scmpiterna

foenercs Christum , accipiat in lerra parva, ut reddat tibi
in coclo niulta ? Yerum autem illi quos circumdabit ini-
quitas calcaiu^i sui, (juia confidunt in virtutc sua , ct in
abundantia divitiarum suarum gloriantur, ct de amicis
hominibus nihil valcntibus pra3stare praesumunt : f Non
» dabunt Dco dcpropitiationcm suam, ct prclium re-
>> dcmptionis animoe suoe. »
' I Tini. VI, 17. — » Iljid. 28. — 3 il,iJ, i,^ — i Luc. xn, 33.
 ,

ENARRATIO I IN PSALMUM XLVIII , SEHM. 1. 377

X. Et quid dixit de tali homine ? « Etlaboravitin aeter-
« num, et vivet in finem *.« Labor ejus sine fine erit

vita ipsius habebit fmera. Quare hoc dixit, «Vivet in fi-

» nem? » Vitam quippe non ponunt isti, nisi delicias

quotidianas. Adeo multi inopes et pauperes nostri,parum

firmi , et non intuentes quid iUis promittat Deus pro islis
laboribus, cum viderint divites in epuhs quotidianis, in
splendore et nitore auri et argenti ,
quid dicunt ? Soli
sunt isti , isti vere vivunt. Dicitur ^
jam non dicalur, et
monemus ; etsi dici habet, vel a paucioribus dicatur, quam
diceretur, si non moneremus. Nam uec nos praesumimus,
ita nos ista non dicatur, sed vel a paucioribus
dicere ut
dicatur ; nam dicetur us([ue in fmem saecuh. Parum est

quia dicit eum vivere • adjungit , et dicit, tonat : Putas

eum solum vivere : vivat , fmietur vita ipsius ;
quoniam
non dat pretium redemptionis animse suae , fmietur vita ,

labor non finietur. « Laboravit in aeternum , et vivet in

» finem. » Quomodo vivet in finem? Quomodo vivebat
ille qui induebatur purpura et bysso, et epulabatur quo-
tidie splendide , et jacenlem ulcerosum ante januara , cu-
jus uicera canes hnguebant , et desiderantera micas quae
de raensa ejus cadebant , superbus et tumidus conterane-
bat. Quid iih profuerunt illae divitiae ? Mutaverunt vices
ambo : iilea janua divilis sublatus est in sinum Abrahae ,

ille ab epulis spiendidis missus est in ignera : ilie requies-

cebat, iileardebat; satiabatur iiie, iiie sitiebat : ille labo-
raverat in fincra, vivebat in seternum ; ilie vixerat in fi-

iiera , laborabat in aeternura. Et quid profuit diviti, qui

quaesivitapud infernos in torraentis positus, stiilari sibi
guttara aquae in hnguara suam de digito Lazari , dicens :

« Quoniam ardeohic in iiac flamraa etnon iili tonces-

, »
sura est^ ? Sic desideravit iiie guttamde digito,quoraodo
• Psal. stviit, 10. — ' Luc. XVI, 19-26.
 ,

378 S. AUGUSTINI EPISCOPI

ille micas de mensa divitis : scd illius Inbor finitus est
et illius vita finita est : la])or hujus in .Tetcrnum, vita
illius in aeternum. Non hichabemus vitam, qui forte hic
laboramus in terra : et non sic erimuspostea erit enim ,

vita nostra Chrislus in aeternum : illiautem quihicvolunt

habere vitam, laborabunt in aeternum, et vivent in fi-

nem.
Xr. « Quoniam non videbit interitum, cum viderit sa-
» pientes morientes ^ » Istequi laboravit in ?eternum, et
vivet in finem , « Non videbit interitum cum viderit sa-
,

)) pientes morientes , » quid est hoc? Non intelhget quid

sit interitus, quando viderit sapientes morientes. Dicit
enim sibi : Iste ,
quia sapiens erat , et cuni sapientia inha-
bitabat, et cum pietate Deum coluit, numquid non est
mortuus ? faciam mihi ergo bene , cum vivo , nam si ali-

quid possent ,
qui aliud sapiunt , non morerentur. Videt
illum mori , et non videt quse sit mors. « Non videbitinte-
)) ritum , cum viderit sapientes morientes. » Quomodo

JudeTei videruntChristumpendentem incruce, etcontemp-

serunt, dicentes : « Iste si Filius Dei esset, descenderet de
)) cvuce^ : » nonvidentesquid sitinleritus. Sividerentquid
sitinteritus, sividerent ! illemoriebatur temporaliter,utre-
vivisceret in aeternum ; illi vivebant temporaliter, ut more-
renturin aeternum.Sed quia illum videbantmorientem, non
videbant interitum , id est , non intelligebant quis esset
verus interitus. Quid dicunt etiam in sapientia ? « Morte
» turpissima condemnemus illum, erit enim respectus ex
» sermonibus illius •, si cnim est vere Filius Dei, liberabit
» illumde manibus contrariorum ^ : » non permitlet mori
fihum suura, si vere filius ipsius est. At ubi viderunl ii-
lum in cruce , insultantes se , et illum non descendentem
de cruce, dixerunt Vere : homo fuit. Dictum est : Et uti-
' rsal. jtLvni, II, — ' Watfh, xxvii, ^"2. — ' Sap, M, 20.
 »

ENARRATIO I IN PSALMUM XLVIII , SEHM. I. 379

que poterat descendere de cruce , qui potuit de sepulcro
resurgere : sed docuit nos ferre insultantes , docuit adver-
sus linguas hominum essepatientes, bibere modo calicem
amaritudinis, et postea accipere sempiternam salutem.
Bibe oeger calicem amarum , ut sanus sis , cui non sunt
sanaviscera : noli trepidare ,
quia ne trepidares ,
prior bi-
bit medicus id est passionis amaritudinem bibit prior
,
,

Dominus. Bibit qui peccatum non habebat, qui quod in

eo sanaretur non habebat. Bibe donec transeat amaritudo
hujus saecuh, et veniat saeculiim , ubi nuliumscandalum,
nulJa ira, nulla tabes, nulla amaritudo, nulla febris,
nuUus dolus nullae inimicitiae, nulia senectus, nulia
,

mors nulla contentio. Labora hic venturus ad finem

, , 5

lai)ora ne cum non vis hic lal)orare

, venias ad finem ,

vilse et nunquam venias ad finem laborum. « Quoniam

,

» non videbit interitum cum viderit sapientes morientes. ,

XII. Simul imprudens et insipiens peribunt^ » Quis

((

est Imprudens ? » Qui non sibi prospicit in futurum.

((

Quis est «Insipiens? » Qui non intelligit in quo malo sit.

Tu vero inteliige in quo malo sis modo et prospice ut in ,

bonis sis in posterum. Intelligendo in quo malo sis, non

eris insipiens prospiciendo tibi in futurum, non eris im-
:

prudens. Quis est qui sibi prospicit? Servus ille cui dedit
Dominus suus quod erogaret , et postea dixit ei : (( Non
» potes mihi agere Et ille, redde rationem actus tui. » :

« Quidfacio?foderenonpossum,mendicareconfundor'^.»
Sed et de re domini sui fecit sibi amicos qui ilJum rcci- ,

perent, cum de actu projiceretur. Et ilie fraudem fecit

domino suo ut compararet sibi amicos, qui ilium susci-
,

perent tu noli timere ne fraudera facias ipse Dominus

: 5

hortatur ut facias, ipse tibi dicit Fac tibi amicos de :

» mammona iniquitatis. »Fortassis ea qure acquisisti, de

' Psal, xLYiii, II. — * LuC. XVI, i-f).
 !

380 S. AUGUSTINI EPISCOPI

iniquitato acquisisti 5 aut fbrtasse ea ipsa cst iiiiquitas , quia
lu hal)es et aitcr iiou liabet; tu abundas ct alter eget. De
ista mammona iniquitatis, de diviliis istis quas iniqui vo-
cant divitias, fac libi amicos, ct prudens eris : comparas
tibi,n on fraudaris. Modo enim videris perdere. Numcjuid
perdes in thesaurario ponens ?Nam pueri, fratres, unde sibi
emant nescio quid, simul inveniunt nummos, etponunt
in thesaurario, et nonaperiunt nisi postea ; numquid([uia
non vident quod coHigunt, ideo perdiderunt? Noli timere :

ponunt pueri in ihesaurario et securi sunt^ ponis tu in ,

manu Christi , et times? Esto prudens , ct prospice tibi in

posterum in coelo. Esto ergo prudens, imitare formicam,

sicut dicit Scriptura ' 5 reconde oestate, ne esurias in
hyeme : hyems est dies novissimus , dies tribulationis ,

hyems est dies scandalorum et amaritudinis : collige ([uod

ibi tibi sit in posterum j si autemnon facis , simul im[^ru-
dens et insi[")iens peribis.
XIII. Sed mortuus est ille dives ; et tale illi funus fac-
tum cst. Ecce quo se converterunt homines : non atten-
dunt quam malam vitam habuerit cum viveret, sed quam
pompam cum O
quem tanti plangunt
moreretur. felix

Iste vero sic vixit ut pauci plangant. Omnes enim deljc-

rent plangere tam male viventem. Sed pompa cst funeris,
excipitur sepulcro pretioso , involvitur pretiosis vestibus ,

se[3elitur unguentis et aromatis.Deindememoriam qualem

habet! ([uam marmoratam! Vivitur in ipsa memoria?IIIe
ibi mortuus est. Ista putantes homines bona, aberrave-
runt a Deo , ncc quoesierunt vera , et dccepti sunt falsis :

adeo vide quid se([uitur. Ille qui non dcdit prctium re-
demplionis anima^ su.ie, quinon intellexit interitum , ([uia

vidit sapientes morientes , factus est imprudens et in-

sipiens, ut simul periret. Et quomodo peribunt qui « Ro

' Prov. VI, 6, (;l \x\, 25.
 ,

ENARRATIO I IN PSALMUM XLVIII, SERM. I. 381

» linquent alienis divitias suas? Simul imprudens etinsi-
» piens peribunt. »
XIV. Attendlte , fratres : « Et relinquent alienis divi-
» tias suas. » Quasi eos posuit in maledicto, qui cum mor-
tui fuerint, alieni possidebunt res ipsorum. Ergo felices
i]li qui relinquunt filios in possessione sua ,
quibus sui
succedunt. Habuit non est mortuus. Quid filii ip-
filios,

sius? Et ipsi servant quod eis reliquerunt parentes sui :

parum est quia servant , el augent. Quibus etipsi servant?

FiJiis suis , et illi filiis, et tertii filiis. Quid Christo? quid
animae suae? omnia filiis? Inter filios suos quosliabent in
terra, computent unum fratrem quem habent in coelo :

cui totum dare debebant vel dividant cum illo. Sed ta- ,

men ait mihi aliquis : Ecce quos maledictos dixit Scrip-

tura, quos dixit perire et relinquere alienis divitias suas
ille autem beatus qui suis relinquit. Ego discutio sensum
istum ,
quia inclino in parabolam aurem meam^ et video
non frustra sic loqui Scripturam. Video enim multos ini-
quos mori ,
quibus successores sunt filii j nec potuit sic

loqui Scriptura, ut separaret eos a miseria, quorum vilam

improbat : 6t quid ,
putatis, intelligo, fratres , nisi quia
omnes tales alienis rclinquunt divitias suas? Quomodo
alieni sunt filii? Iniquorum fdii alieni sunt 5 nam inveni-
mus quemdam extraneum propinquum factum ,
quia pro-
quistuorum
fuit. Si Ubi inve-
tibi nihil prodest, alienus est.

nimus nescio quem exlerum propinquum factum quia ,

profuit? InEvangelio. Jacebat quidam vulneratus a latroni-

bus, Dominusautem dixerat cuidam «Diliges proximum :

» tuum tanquam te ipsum. Et ille responderat Et quis :

» est mihi proximus? Et narravit Dominus Homo qui- :

» dam descendebat ab Jerusalem in Jericho, et incidit in

» latrones qui eum vulneraverunt semivivum in via
, et
» reliquerunt : transierunt propintpii Jud<Teus enim erat, •,
 ,

382 S. AUGUSTINI EPISCOPI

i) de Jerusalem dcscendebat Jcricho : transiit sacerdos

» et pra?teriit ; transiit Levites , et prceteriit etiam ipse^

» transivit quidam Samaritanus, Samaritanus nescio quis
» extrancus crat, ipse ad illum accessit, inspexit mise-
» riam ejus , et misericordia curavit vulnera , levavit in
» jumentum, et duxitin stabulum , commcndavit stabu-
» lario. » Qure in mysterio dicta sunt , ct ad discutien-
dum nunc prolixiora videntur : tamen propter quod pro-
posui, fratres, ait Dominus : « Quis est illorum illi

» sauciato proximus? Respondit iile : Credo, qui cum illo

» fecit raisericordiam. Vade, inquil, et tu fac similiter ^ »

Cui misericordiam facis ,

proximus tibi est. Si ergo extra-
neus Samaritanus faciendo misericordiam et subveniendo
proximus factus est; quicumque tibiin tribulatione sub-
venire non possunt , alieni a te facti sunt. Jam attcnda-
mus illos divites, qui male vixerunt, qui superbe egerunt,
mortui sunt, et reliquerunt, non dico extraneis, fdiis
suis reliquerunt divitias et filii ipsorum viam parentum
,

suorum sequuntur : et sicut illi superbi, ita et isti ^ sicut

illi rapaces, ita et isti ; ut illi avari, et isti : alieni ab iJlis

sunt. Nam ut noveritis quia alieni sunt , subvenirent illi

diviti ,
qui ardebafe in tlamma, successores divitiarum ip-
sius. Sed forte non habuit, c[ui illi succederent , et aheni
possederunt divitias ipsius? Invenimus in ipso Evangeho
quia habuit ^aitenim «Habeoquinque fratres.» Fratres ip-
:

sius subvenire iiii non potuerunt. Quid

ardenti in flamma
Habeo quinquc fratres ^ » unum fra-
tibi diceret dives ? « :

trem mihi amicum non feci qui jacebat ante januam iih ,
:

mihifratres subvenire non possunt, qui possident divitias

meas alieni a me facti sunt. Videtis quia omnes qui male
,

vivunt, ahenis rehnquunt divitias suas.

XV. Sed plane prsestant illis ipsi aheni, qui vocantur
> Luc. X, 27-37. — * Id. XVI, 28.
 ENAERATIO I IN PSALMUM XLVIII , SERM. I. 383
sui ? Audite quid illis praestant, attendite quomodo irri-.

deantur : « Simul imprudens et insipiens peribunt^ etre-

)) linquent divitias suas. Quare dixit «Alienis? » Quia
»

nihil eis prodesse possunt. Et tamen in quo sibi videntur

prodesse : « Et sepulcra eorum domus eorum in seter-
» num ^ » Jam quia ista structa sunt sepulcra, domus sunt
sepulcra. Nam plerumque audis divitem dicentem Habeo :

marmoratam domum quam relicturus sum et non co- , ,

gito mihi seternam domum ubi semper ero. Quando co- ,

gitat sibi memoriam marmoratam aut exsculptam facere,

quasi de domo aeterna cogitat quasi ibi maneat ille di- :

ves. Si ibimaneret non arderet apud inferos. Ubi maneat

,

spiritus male agentis, non ubi ponatur corpus mortale,

cogitandum est sed « Domus eorum sepulcra eorum in
:

» aeternum. Tabernacula eorum in generationem et ge-

» nerationem. Tabernacula , » in quibus temporaliter
manserunt : « Domus, » in quibus quasi in aeternum ma-
nebunt, id est, sepulcra. Tabernacula ergosuis dimitlunt,
ubi manebant cum viverent , transeunt quasi ad domos
aeternas ad sepulcra. Quid illis prosunt « Tabernacula eo-
» rum in generationem et generationem ? » Jam generatio
et generatio, puta, filii sunt, nepotes erunt et pronepo-
tes quidfaciunt, quidprosunttabernaculaeorum? Quid?
:

Audi « Invocabunt nomina eorum in lerris ipsorum. »

:

Quid esthoc? Tollent panem et merum ad sepulcra et ,

invocabunt ibi nominamortuorum. Putas quantum invo-

catum est nomen illius divitis postea, quando inebriabant
se homines in memoria ipsius, nec descendebat una gutta
super linguam ipsius ardentem'^? Ventri suo serviunt ho-
mines non spiritibus suorum. Ad spiritus mortuorum non
pervenit nisi quod secum vivi fecerunt
, si autem vivi :

secum non fecerunt ad mortuos nihil pervenit. Sed quid

,

' Psal. XLvni, 12. — 2 Luc. xvi, 2^.

 ;

384 s. AUGusTiNi Enscopi

faciunt illi ? Solum « Iiivocabunt nomina corum in terris
» ipsorum. »

XVI. «Et horao cum in honore esset, non intellexit,

)) comparatus est jumcntis insensatis , ct similis factus est
)) illis'.)) Quomodoinsultatum csthominibus, qui non iu-
lcllcxerunt quid facercnt de divitiis cum vivcrcnt, etpu-
tarunt se beatos futuros, si haberent memoriam marmo-
ratam, quasi peternam domum, et si sui cjuibus rchquis-

scnt substantiam suam invocarcnt nomina eorum in terris

ipsorum. Debuerunt autem contra pr{3eparare sibi domum
aeternam in bonis operibus, prseparare sibi vitam immor-
talem , mittere ante se sumptus, scqui opera sua, atten-
dere comitem egentem dare ci cum quo ambulabant, ,

non contemnere Christum ante januam ulcerosum, qui

chxit : «Cum uni ex minimismcis fccistis, mihifccistis -. ))

Quia ergo non intcUexithomo in honore positus. Quid cst,

in honore positus? Factus ad imaginem et simihtudinem
Dei, homo pnvLitus jumentis^, Non enim fecit Dcus sic
hominem ,
quomodo fccit jumentum : sed fecit Deus ho-
minem, cui servirentjumenta : numquidcjusviribus, etnon
inlcllcctui? lUe autem «Non intellexit et qui factus : ))

erat adimaginem Dei, «Comparatus est jnmcntis insensa-

)> tis, et simihs factus est illis. )> Unde ahbi dicitur : No-
)) hte esse sicut equus et mulus, quibus nonestintellectus *. )>
XVII. « Uxc via ipsorum scandalum ipsis^. » Ipsis sit

scandalum, non tibi?Quando autcm erit et tibi? Si putes

quod beati sinttales. Si intelligas quia non suntbeati, ipsis
eritscandalum via ipsorum non Christo, non corpori ejus,
j

non membris ejus. «Et postca in ore suo bencdicent.)) Quid

est, «Postea in ore suo benedicent?» Cum facli fuerint ta-
les, ut non quaerant nisi bona temporaha , fuuit hypocritae
» Psal. iLvm, i3. — » Matlli. xx\, 4o. — ' (jen. i, 2(5. — 4Psal. xxxIjQ.
— 5 Id. XLVlll, i4.
 .

ENARUATIO II IN PSALMUM XLVIII , SEIXM. II. 385

et quando benedicunt Deum , labiis benedicunt , non
corde. Tales facti Christiani, quando illis laudatur vita
seterna , et dicitur illis contemptores divitiarum essc de-
bere in nomine Ghristi, torquent os in corde suo : et si
non audent in facie , ne erubescant , aut ne corripiantur
ab hominibus, in corde id faciunt, contemnunt; ct re-
manet eis in ore l^enedictio, ut in corde malcdictio. « Et
» postea in ore suo benedicenl. » Longnm est ut Psahnum
finiamns : suiliciat Charitati Vestrse quod audistis interim
hodie cras quod
5 Domino placuerit audietis.

/V%VVVV<VVV\ VVV^ VV\^\A/\A ^VVV^ V%/%/\ 'VV\^ VVi% AiVV^ 'VVVk ^A/V\ vvx^ vv^^ vvv^

ENARR4TI0 II

IN EUMDEM PSALMLM XLYllL

SERMO IL

De secunda parte Psalmi

Hesterno dic coepto Psalmo terminus debebatur,

I.

sicut meminit Charitas Vestra. Perveneramus auteni us-

que ad istum versum ubi designat Spiritus Dei homines
,

non attendentes nisi ad prresentia saecularia et terrena,

et in posterum post hanc vitam nihil cogitantes, ncque
uUam felicitatem esse arbitrantes^ nisi divitias et honores
hujus ssecuh, et transitoriam virtutem ^
post obitum autem
suum non attendentes, nisi quemadmodum eis procurentur
funera pomposa , in monumentis opere
et sepeliantur
mirabili extructis , nomina eorum in terris
et invocentur

ipsorum a domibus eorum non autem sibi comparant, ;

ubi spiritus sit post hanc vitam stuiti non contremiscen- ,

cxv. 25
386 S. AUGLSTINI EPISCOPI

tes voccmChrisli, diccnlis : « Sluhc,liac noctc aufcretur

» auima tua ate, et qua? pr.Tparasti cujus erunt^? » nec
attendcntes post epulas ([uolidianas splcndidas , et pur-
puram ct byssum'-, divitcm damnatum ad tormenta in
infernum j et post laborcs ct idccra ct iamcm paupcrcra ,

requiescentem non curantes, sed

in sinu AbrahfXJ : isla

attendenles ad id quod priicsens est et post hanc mortem ,

non providentcs, nisiqucmadmodum nomcn corum quod

reprobatur in coelo , invocetur in tcrra. Dcscribentes ergo
tales Spiritus sanctus ait : « Haec via ipsorum scandalum
)) ipsis, ct postea in orc suo bcnediccnt^. » Sicut dicit
Dominus Jcsus Christus de ([uibusdam, qui primo accedunt
ad fidcm mundati verbo Dei et exorcismis in uomine Christi,
ut accipiant gratiam Dci, ut baptizcntur, et postea rc-
deuntcsad pejora mala quam antca commiserant , « Fient
» ilHs, inquit, posteriora deteriora prioribus ^ : » hoc Pe-
trus apostolus : Dominus autcm, « Et erunt posteriora ,

»inquit, ilHus hominis pcjora quam crant priora^ »

QuarePQuia primo vel apertus paganus erat, postea pal-

liaturnominc christiano, sub velamine religionis occultus
malus. Et crit deterior quia occullus cst, sicut ait, « Et
,

» postea in ore suo benedicent : » id est, nomen Dei ct

nomen Christi audis in labiis, in coide non invenis. De
quibus dictumest: « Populus iste labiis me honorat, cor
)) autem corum ionge est a me*^. » Huc usque ergo
Psalmus tractatus erat.
II. Deinde sic incipiunt yersus hodie discutiendi atque

» tractandi Sicut oves in inferno positae, mors pastor

:

» est eis^ » Quibus? lUis quorum via scandalum i[)sis.

Quibus? Illis qui praesentia sola attendunt, dum futura

non cogitantj illis qui vitam non putant nisi istam, quse

» Ltic. XII, ao. — ' Id. XVI, 19. — ^ Psal. xlvui, i/j. — 4 2 retr. 11, 20.
— 5 Luc. XI, 2G. — 'J
Isai. xxu, i3. — 7 Psal. xlviu, i5.
 ,,;

ENARRATIO II IN PSALMUM XLVIII , SERM. II. 387

mors dicenda est. Non igitur inimeriLo tanqiiam oves in

inferno, mortem habent pastorem. Quidest, mortem ha-

bent pastorem? Mors enim ahqua res est, aut ahqua po-
testas est ? Mors nempe aut separatio est animae a corpore
et ea quidem quam timent homines separatio est animoe ,

a corpore mors autem vera quam non timent homines

:

separatio est aniraffi a Deo. Et plerumque cum timent

homines istam separat animam a corpore^ incidunt in
illam ubianima separatur a Deo. Haec est ergo mors. Quo-
modo autem « Mors pastor est ilhs.? » Si vita Christus est,
mors diabolus. Habemus autem multis locis in Scriptura,
quia vita est Christus. Mors autem diabolus est non quia •,

ipse mors est, sed quia per ilium mors. Sive enim illa in c[ua
lapsus est Adam
ipsius persuasione homini propinata est
,

qua separatur anima a corpore, ipsum habent

sive ista in
auctorem qui primo per superbiam cadens invidit stanti
et morte invisibih dejecit stantem ut etiam mortem visi- ,

bilem penderet^ Ad cum pertinentes, pastorem mortem

habent nos autem qui de futura immortahtate cogita-
:

mus, et non sine causa in fronte signum crucisChristipor-

tamus, non habemus pastorem nisi vitam Tnfidehum pastor .

mors, fidehum pastor vita. Si ergo in inferno sunt oves

quibus pastor mors est in coelo sunt oves quibus pastor
,

vita est. Quid igitur? Jam in coelo sumus? In coelo secun-

dum fidem. Si enim non in coelo, ubi, Sursum cor? Si non
in coelo, unde apostolus Paulus dicit : « Nostra enira
)) conversatio in coelis esf^? )> Corpore ambulamus in terra,

corde habitamus in coelo. Habitamus ibi, si illuc aliquid

mittimus, quod ibi nosteneat. Nemo eniminhabitatcorde,

nisi unde cogitat inde autem cogitat ubi thesaurizat.
: ,

Thesaurizavit in terra cor ipsius a terra non recedit

,
5

thesaurizavit in coelo cor ipsius de coelo non descendit

, :

• Gen. m, i. — * Philip. in, 20.

25.
 ,

388 s. AuGiJSTiKi EPiscon

Doniino aperlc dicente : « Ubi cst thesaurus luus, illic

)) clcor tuum crit ^ »

III. Isti ergo quibus raors pastor est, videntur florere

ad tcmpus, ct justi laborare : scd quare? Quia nox cst
adhuc. Quid nox cstPNon apparcnt mcrita justorum,
cst^
et quasi nominatur fclicitas impiorum. Tandiu vidctur

hcrba loetior quam arl)or, quandiu hyems cst. Ilerba

enira per hyemem vigct , arbor pcr hyemcm quasi arida
est : cura solexierit fervcntior tcmpore aestatis, arbor quae
per hyemcm arida videbatur, expletur fohis, profcrt
IVuctus , herba autem arescit : vide])is honorcra arboris
herba arida est. Sic et modo justi laborant , antequam
veniat sestas. Est vita in radicc, nondum apparet in ra-
mis. Radix autcm nostra charitas cst. Et quid ait Apos-
tolus ? Ui sursum dcljcamus habcre radiccm ut vita ,

sit pastor noster, quia habitatio nostra non debet recedere

decoelo, quia in hac tcrra debemus sicut mortui ambu-

lare ut supra vivcntcs infra mortui simus^ non ut supra
: ,

mortui, infra vivamus, Quia ergo non debct reccdere

vita nostra et cor nostrura desuper, quid ait Apostohis?
« Mortui enira estis. » Et ne tiraeres, « Yita vestia abs-
» conditaest, ait, cum Christo in Deo. » Ecce ubi est

radix nostra. Quandoautem apparebit honor nostcr, tan-

tjuara in fohis et fructibus, sequitur et dicit : « Cura
» Christus apparucrit vita vestra, tunc et vos cura illo

» apparebitis in gloria -. » Et erit mane. Nam modo non cst

mane. Turaeantmodosuperl)ict divitcshujnss.Tculi, impii
bonis insultent infideles fidehbus, et dicant Quid vobis
, :

prodcst quia credidistis?quid pkishabetis quia Christum ,

habetis ? Respondcant fidcles si vere fideles sunt Nox , :

cst, nondura vidctur cjuod tcneraus. Non quiescant ma-

nus in bonis opcribus. Undc ahbi dicitur : « lii die tribu-

' Maltli. VI, .>!. — 2 Coloss. 111, 3, 4-

 :

ENARRATIO II IN PSALMUM XLVIII, SERM. 11. 389

^) lationis mese Deimi exquisivi manibus nocte coram eo,
)) et non sum deceptus^ » Apparebit labor noster mane,
et erit fructus mane : ut illi qui modo laborant ,
postea
dominentur, et illi qui modo se jactanl et superbiunt,
postea subjiciantur. Quid enim sequitur? « Sicut oves in.

)) inferno positse, mors pastor est eis. Et dominabuntur

)) eis recti mane-. )>

jam planum esse istum versum quia proelo-

IV. Puto ,

cuti sumus « Dominabuntur eis recti mane.

: Tolera ))

noctem, dcsidera mane. Neputas quianoxbaljet vitam, et

manc non liabet vitam, Ergo cpii dormit vivit, et qui
siirgit non vivitPNonne qui dormit niorti similior est? Et

f[ui sunt qui dormiunt? Quos excitat apostoltis Paulus,

si tamen veiint evigilare. Quibusdam enim dicit « Surge :

)) qui dormis , et exurge a mortuis , et illuminabit te

)) Christus^. )) Qui ergo ilkimiuantur a Christo, jam vi-
gilant , sed nondum apparet fructus vigiliarum mane :

apparebit, id est cum sreculi hujas incerla transierint.

,

Ipsa est enimnox : non tibi enim videntur quasi tenebrse?

Facit male , vivit, floret, terret, honoratur fiicit bene, :

reprehenditur , blasphematur, accusatur, laborat, terre-

tur : ([uasi tenebrne sunt. In radice autem vigor, fructus,
opnlenlia : vita nondum est in ramis , sed radix non aruit
simiHs arescenti est, sed tempus venit, vestitur honore
suo, foecundatur fructibus suis. Tunc ilb dequibus dictuni
est ut non eos zelemus quid enim de illis ait Psalmus? :

« Quoniam sicut foenum cito arescent, sicut olcra prati cito

)) cadens^ » cadent, cumvidebunt ad dexteram sanctos,
:

quibuslaborantibusinsultatur, etdicentintra se poeuiten-

tiam agentes, sed pcjenitentiam seram ct infructuosam. Qui
noluerunt modo agere fructuosam, agent tunc infructuo-
' Psal. Lxxvi , 3. — 2 jj xi.vu! , i5. — ^ Ephes. v, i4- — ^ Psal»

\VI,I, 2.
 ,;

390 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

sam. Quidcrgodicent jam in poenitentia inlructuosa ? « Hi
» snnt([iios ali(|nnndoin risum liabuimns, ct insimilitudi-
» nem improperii.wVcrba dico libri dcSapientia : cognos-
cunt qui ea solent audire. Verba enim sunt malorum
futura,quando videbunt Judicem et jam omnes fideles ad ,

dexteram ejus, et omnes sanctos ejus cum illo judicantcs :

hoc liabent dicere verba ipsorum dicit Scriptura

, Hi : (c

))sunt quos aliquando habuimus in risum, et in simili-

)) tudinem improperii , nos insensati , vitam illorum resti-

)) mabamus insaniam'. )) Cum enim coeperit Deo quisque

vivere, mundum contemnere, injurias suas noUe ulcisci,
nolle hic divitias^ non hic qunerere felicitatem terrenam^
contemnere omnia, Dominum sokim cogitare, viam Christi
non deserere, non sohim a paganis dicitur, Insanit; scd
quod magis dolendum est ,
quia et intus muki dormiunt
etevigilare nokint, a suis, a Christianis audiunt : Quid pa-
teris? Fratres mei, homini viventi secunduni viam Christi,
quid dicit : Quid
putamusquid dicit? Horremus
pateris?
Judiieos quia dixerunt Domino Jcsu Christo,
,
Doemo- «.

))nium habes^ » et quando audimus Evangekum recitari

:

tundimus pectora nostra. Sceleratam rem dixerunt Judaei

Christo, « Dsemonium habes age tu Christiane, quando : )) ,

videris de corde hominis expulsum diabolum et inhabi- ,

tare Christum et dicis , : Quid pateris? dsemonium tibi

videtur habere? Dictum est et de ipso Domino quod ,

insaniret, quando lcMjuebatur verba quae ilh non cape- ,

rent dictum est,

; Insanit, doemonium habet ^
(( et tamen : )>

aliqui evigilabant a somno, et dicebant Non ista verba : ((

)) daemonium habentis^ Sic et modo, fratres, quandiu ))

ista verba audiunt et gentes et i[ui inhabitant orbem et , ,

terrigente et fdii hominum, et div(3S et pauper id est, et

, ,

qui perlinent ad Adam , et qui pertinent ad Christum ,

'
Sap. V, 3, 4. — ' Jnan. viii, 48. — ^ M. x, 20. — 4 Ilnd. 2r.
 ENARRATIO II IN PSALMLM XLVIII, SERM. II. 391
alii Doemonium habes » alii dicunt «Non sunt
dicunt : « ; :

ista verba daemonium habentis. m Ahi enim tenent viam soe-

culi, et ista ad tempus audiunt alii non frustra audiunt^ :

sed faciunt quod dictum est « Auribus percipite qui ,

habitatis orbem ^ » Et cum agunt ista incertus est ,

fructus. Sed qui male agunt, et viam saeculi eligunt,

« Mors pastor est eis : » qui autem eligunt viam Dei,
"Vita pastor est eis. Veniet ipsa vita judicatura , et dam-
natura cura pastore suo eos quiljus dicetur : « Ite iti

» ignera aeternum, qui praeparatus est diabolo et an-

n gehs ejus^. » lib autem quibus insultatum est, et qui
irrisi sunt quia credebant , audient ab ipsa vita ,
quara
habent pastorera : « Venite benedicti Patris mei, percipite
i) regnum quod vobis paratum est ab origine mun-
» di^.Dominabuntur ergo eis recti » non modo sed , ,

M » Nemo dicat
mane. Quare sum Christianus? impero :

nemini, imperem iniquis. NoH festinare dominaberis, :

sed mane. «Et auxilium eorum veterascetin inferno a gloria

» eorum. » modo habent gloriam in inferno veterascent. ,

Quod est « Auxilium eoruni? » Auxihum depecunia, au-

xiJium de amicis , auxihum de virtute sua. Sed cum mor-
tuus fuerit homo , in illa die peribunt omnes cogitatioues
ejus'*. Quantam visus est gloriam habere inter homines,
cum viveret, tantam vetustatem et cbrruptionem supph-
ciorum habebit, cum mortuus fuerit, aplidinferos.

V. Verumtamen Deus redimet animam meam^ » Vi-

«

dete vocem sperantis de futuro « Verumtamen Deus re- :

» dimet animam meam. » Forte vox est adhuc volentis

hberari de pressura. Nescio quis in carcere est, dicit, Deus

redimet animam meam : nescio quis in catena , Deus re-
dimet animam meam : nescio quis periculum patitur in
' Psal. xLviii, 2, — * Matth. xxv, 4i- — ^ IL>i«l. 34. — ^ Psal. cxlv, 4-
— 5 j,j xL^iii, iG,
 , ,

392 S. AUGUSTINI EPISCOPI

niari, j.iclatur lluctilms ct srevicntihus tcmpestatibus
clicit? Dcus rcdiiiict animam meam. Lilicrari volunt ad
istam vitam. Non est ista vox hujus. Audi quid sequitur :

« Deus rcdimet aniniam mcam dc manu infcrni, cum ac-

•» rcdcmptionem dicit, quam Cliristus
ccperit me. » Ilanc
jam in se ostendit. Dcscendit enim ad inferos et ascendit ,

in ccelum. Quod vidimus in capite, invcnimus incorpore.

Quod cnim credimus in capite qui viderunt, ipsi nobis ,

annuntiavcrunt , etpcr ipsos vidimus, quia unum corpus

omnes sumus Scd mcliores illi qui viderunt nos dete-
^ ! ,

riorcs f[uibus annuntiatum est? Non hoc dicit ipsa vita ,

ipsc pastor noster. Insultat cnim cuidam Discipulo suo
dubitanti, et cicatricespalpare cupicnti : ctcum palpasset
cicatriccs, et exclamassct, dicens : (c Dominus meus et
» Dcus meus :
-» videns dujjitantem Discipulum , ct in-

tucns totum orbcm tcrrarum crediturum « Quia vidisti, :

» inquit, credidisti beati qui non vident, et credunt"^.

:

)) VcrumtamcnDeus rcdimet animammeam de manu in-

)) fcrni, cum accepcrit me. » Hic ergo cpiid? Labor, pres-
sura, tribulatio, tentatio : nihilaliud speres. Ubi gaudium?
In spe futura. Nam dicit Apostolus : « Semper gaudentcs. ))

In tantis tribulalionibus, sempcr gaudentes, semper tris-

tcs scmper gaudentes cpia ipse dixit « Quasi tristes

: , :

))semper autem gaudentes ^. » Tristitia nostra habet

« Quasi gaudium noslrum nonhabet « Quasi
; )) cpiia ; )>

in spe certa cst. Quare tristitia nostra « Quasi » habet?

Quia sicut somnus transict « Et dominabuntur recti :

» manc. Novit cnim Charitas Vcstra, quia cpii somnium

))

indicat, addit « Quasi Quasi sedebam^ c[uasi loquebar^ : ))

([uasi prandebam , c[uasi Cf[uitabam, quasi dis[3utabam.

Totum ([uasi ;
quia cum evigilaverit , non invenit quod
videbat. Quasi thesaurum inveneram, dicit mendicus. Si
' I Gor. xn, i^, et Roni. xii, 5. — ' Joan. xk, 2<S, 29. — ^aCor. vi, 10.
 ;»

ENARRATIO II IN PSALMUM XLVIII , SERM. II. 393

« Quasi )) non esset, mendicus non esset : sed quia « Quasi »

erat, mendicus est. Itaque modo qui ad Isetitias saeculares

oculos aperiunt, et cor claudunt, transit « Quasi » eorum,

et venit verum ipsorum. « Quasi » ipsorum felicitas est
saeculi,verum ipsorum poena est. Nostrum autem « Qua-
)) si, tristitia est; gaudium non est « Quasi. » Non enim
))

ait Apostolus Quasi gaudentes, sempcr autem tristes

:

aut : « Quasi tristcs, et qnasi gaudentes: » sed ait: « Quasi

» tristes , semper autem gaudentes. » Sicut egeni : et ibi

« Sicut » pro « Quasi, » posuit. « Multos autem ditantcs. ))

Et cum hoc diceret, nihil habehat Apostolus : omnia sua

dimiserat, divilias nullas possidebat. Et quid secutus ait?
« Quasi nihil habentes : » et ipsum nihil habere « Quasi »

Apostoh erat. Et omnia possidentes ibi non dixit « Quasi.» :

Quasi cgebat-, non autem quasi sed vere multos ditabat. ,

Quasi nihil habebat non autem quasi, sed vere omnia

:

possidebat. Unde vere omnia possidebat? Quia omnium

Conditori adhaerebat.wVerumtamen^ inquit, Deusredimet
» animam meam de manu inferni cum acceperit me. »
,

VI. Quidigitur qui hic volunt florere? Tu visuruses ho-

minem florentem malum, etforte titubabunt pedes tui, et

dicturus es in anima tua : Deus , ego novi facta hujus ho-

minis, quae scelera fecit iste homo, et ecce floret, terret,
dominatur, extoliitur, caput illi non dolet , nihil in domo
ejus diminutum est et timebis quia credidisti, et fortc
:
,

dicit cor tuum Me miscrum puto sine causa credldi,

: !

Deus non respicit res humanas. Excitat ergo nos Deus et :

quid dieit? « Nc timueris, cum dives facius fucrit homo*.

Quare enim timebas, quia dives factus est homo? Timebas
ne sine causa crederes , ne forte perdidisses laborem fidei

tuse, et spem conversionis tLice : quia forte incurrit tibi

lucrum cum fraude , et potuisti, si faceres ipsum lucrum

Psal. XLViii, 17.
 ,

394 S. AtGUSTINI EPISCOPI*

cuni IVauclc , dives esse , et non laborare ; et attendens
quid minatus est Deus, temperasti a fraudc, et contemp-
sisli lucrum : vides alium fecisse lucrum de fraude, et
nihil mali pati ; et times csse bonus. « Ne timueris , ait

)) tibi Spiritus l)ci, cum dives faclus fuerit homo. » Ocu-

los non vis habere, nisi in proesentia. Futura promisit qui
rcsurrexit, pacem in hac terra ct requicm in hac vita non
promisit. Omnis homo requiem quferit^ bonam rem quae-
rit, sed non in regione sua illam qu.ierit. Non est pax in

hac vita; in coelo nobis promissum est quod in terra quae-

rimus in futuro saeculo promissum cst, quod in isto sae-
:

culo quaerimus.
YII. « Ne timueris cum dives factus fuerit homo et :

» cum multipbcata fuerit gloria domus ejus. Quare, )>

« Ne timueris?Quoniam non cum morietur, accipiet om-

» nia*. )) Yides viventem , cogita morientem. Quid hic ha-
beat attendis, ([uid secum tollat attende. Quid secum
tollit? Multumauriha])et, multum argenti habet, multum
praediorum, mancipiorum : moritur, remanent illa, nescit
quibus. Etsi enim dimittit quibus vult, non servat quibus
vult. Multi enimet non sibi dimissa acquisierunt, et malti
sibi Remanent ergo illa omnia, et
dimissa perdiderunt.
tollit secum quid.^ Forte dicit aliquis lUud secum tollit
,
:

unde involvitur, et quod illi erogatur ad pretiosum et

marmoratum sepulcrum ad inslruendam memoriam ,

hoc secum tollit. Ego dico Nec hoc. Exhibentur enim :

ista non sentienti. Si dormientem et nonvigilantem ornas,

in lecto secum illa halict forte ornamenta insunt in cor-:

pore jacentis, et forte ille in somnis in pannis se videt.

Quod sentit ei plus est, quam quod non senlit. Quam|uam
et ilhid cum evigilaverit non erit tamen dormienti magis :

illud erat quod in somnis videljat quam illud quod non ,

• Psal. xi.viii, i.S.

 ,

ENARRATIO II IN PSALMUM XLVIII , SERM. II. 395

sentiebat. Quid ergo, fratres : dicant sibi bomines , Ero-
getur ad mortem meam-, quare dimitto baeredes meos di-
vites? Multa babebunt de meo babeam et ego abquid de ,

meo, in corpore meo quid babebit corpus mortuum? quid

:

babebit caro putrescens? quidbabebit caro non sentiens?

Si aliquid babuit dives ille, cujus bngua sicca erat^, tunc
babet bomo aliquid de sno. Fratres numquid sic legi- ,

mus in Evangebo quia dives ille cum bolosericis et bys-

,

sinis tegumentis apparebat in igne? Numquid quabs erat

in epubs ad mensam tabs erat et apud inferos? Cum siti-

,

ret et stillam desideraret non ibi erant illa omnia. Non

, ,

ergo secum accipit bomo omnia, nec quod toUit sepuku-

ra, tolbt secum mortuus. Ubi enim sensus, ibi bomo ubi :

iiullus sensus, non est bomo. Jacet vas quod continebat

bominem, domus quse liabebatbominem. Corpusdicamus

domum, spiritum dicamus babitatorem doraus. Spiritus
torquetur apud inferos : quid ilb prodest ,
quia corpus
jacet in cinnamis et aromatibus , invobUum pretiosis bn-
teis? Tanquam si dominus domus mittatur in exibum et ,

tu ornes parietes ipsius. Ille in exibo eget, et fame deficit,

vix sibi unara cellara invenit ubi somnium capiat , et tu
dicis : Febx est , nam ornata est domus ilbus. Quis te non
autjocari, autinsanire arbitretur? Ornas corpus, torque-
Da abquid spiritui, et dedisti aliquid mortuo.
tur spiritus.
SedquidiUi dabis, quando unam guttam desideravit et ,

non accipit? Hic enim contempsit mittere ante se aliquid.

Quare contempsit? Quia baec via eorum scandalum est ilbs.
Non putavit vitam nisi praesentem , non cogitavit nisi
queraadmodum pretiosis vestibus obvolutus sepeliretur.
Ablata est ab illo anima ejus, sicut Dominus dicit : « Stul-
» te, bac nocte auferetur anima tua, et quae prseparasti
)) cujus erunt'^ ? )) Et impleium est in illo quod iste Psal-
Luc. XVI, 24. — ' 1^1. xn, 20.
 ,

396 S. AUGUSTINl EPISCOPI

mus dicit : « No limueris , cuni dives factus fuerit liomo ,

» et cum multi[)licata fiierit gloria domus ejus quoniam :

)) nou cum morietur accipiet omnia, neque simul descen-

)) det cum eo gloria cjus. »
YIII. « Ouoniam anima ejus iu vita ipsius henedicetur. ))

Intendat Cliaritas Yestra : « Quoniam anima ejus in vila

)) ipsius benedicetur. )) Quandiu vixit , bene sibi fecit.

Hoc dicunt omnes , sed falso dicunt. Cenediclio est ab

animo benedicentis, non ab ipsa veritate. Quid enim dicis
tu? Quia manducavit et ])ibit, quia fecit quod voluit,
quoniam splendide.epulatus est idco secum fecit bene? ,

Ego dico: Fecit secum male. Non ego dico, scd Christus,
Fecit secum male. Etenim dives ille quando ([uoLidie
cpulabatur splendide, bene secum facere putabatur cum :

autem coepit ardereapud inferos, tunc inventum est nialc,

([uod putabatur bene. Quod enim manducaverat apud
superos, hoc digerebat apud inferos. Ini([uitatem dico
fratres, quam epulabatur. Manducabat preliosas epulas
ore carnis, ore cordis manducabat inquitatem. Quod apud
superos ore cordis manducabat, hoc apud inferos in illis

suppliciis digerebat. Et quidem temporaliter manducave-

rat , in neternum male digerebat. Manducatur ergo ini([ui-
tasPForte alic^uis dicit Quid cst quod Io([uitur? Mandu-
:

catur ini([uitas? Nonego

dico audi Scripluram « Sicut , :

)> uva acerba dentibus vexatio est, et fumus oculis, sic

)) iniquitas utentibus ea ^ » Qui manducaverit enim ini-
(juitatem, id est, qui libenter habuerit ini([uitatem , non
poterit manducare justiliam. Panis enim justitia est. Quis
est panis? « Egosum panis vivus, ([ui de coelo descendi-. »
Ipse est panis cordis nostri. Quomodo qui manducat ore
corporis uvas acerbas , oljrigescunt et obstupescunt dentes
ejus, et minus idoneus fit ad manducandum pauem , ct
' Prov. X, lG. — ' Joan. vi, 4'-
 ,

ENARRATIO II IN PSALMU3I XLVIII, SEK.M. II. 397

remanet illi landare quod videt, et manducare non posse :

sic et qui iniquitate usus est , et pastus peccatis in corde ,

incipit non posse manducare panem_, laudat verbum Dei

et non facit. Unde non facit? Quia cum coeperit facere,
laborat j
quomodo sentimus laborare dentes post uvas
acerbas, cum coeperiraus panem manducare. Sed quid fa-
ciunt illi quibus obstupuerunt dentes ? Temperant se ali-
quantum ab uvis acerbis, et redeunt dentes ad stabilitatem
suam, et incumbunt pani. Sic et nos laudamus jusliliam :

sed si volumus manducare justitiam temperemus nos ab ,

iniquitatibus et nascitur in corde non soium delectatio

;

laudandi justitiam , sed etiam facilitas manducandi. Nam

si Deus novit quia delcctat me, sed non
dicit Christianus :

possum facere quassatos dentes habet, diu manducavit

:

iniquitatem. Ergo et justitia manducatur? Si non mandu-

caretur, non diceret Dominus « Beati qui esuriunt et si- :

)) tiunt justitiam^ » Ergo « Quoniam anima illius in vita

)) ipsius benedicetur : )> in vita benedicetur_, in morte tor-
quebitur.
IX. « Confitebitur tibi, cum bene feceris ei. » Atten-
dite, et pascimini, haereat in cordibus vestris, manducate,
videte tales, et nolite esse tales : cavete talia verba. « Con-
)) iitebitur tibi, cum bene feceris ei. » Quam multi sunt
Christiani, fratres, qui tunc Deo gratias agunt, quando
illis accidit lucrum ? Hoc est : Confitebitur tibi, cum bene
)) feceris ei : )) laudabit te, et dicet : Vere quia tu es Deus
meus : liberavit me de carcere, confitebor iih. Venit illi

lucrum , confitetur 5 venit haereditas , confitetur : patitur

damnum, blasphemat. Qualisfilius es, qui quando tepater
emendat, tunc tibi displicet? Emendaret nisi disphceres ? ,

Autsi sic dispUceres ut odisset, vellet cmendare? Gratias

age ergo emendatori , ut accipias haereditatem a Deo qui
> Matth. V, 6.
 :

398 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tc cum emendaris. Sed mullum
emendat. Erudiris enim,
cmendat, quia magnum est quod habes accipere. Nam si
appendas quod cmendaris cum eo quod accepturus es, in-
venies quia nihil est c|uod emendaris. Apostolus Paulus
hoc dicit : « Etenim ([uod ad prrescns cst temporale levc
» tribulationis nostrtC ,
juxta incrcdibilem modura aeter-
)) num gloriae pondus operalur nobis. )) Sed (piando?
(( Non non
respicientibus, inquit, quse videntur, sed quae
)) videntur non quoe temporalia sed quse seterna. Quae
^ ,

)) cnim videntur, temporaha sunt qu?e autem non vi- 5

)) dentur, aeterna^ Et iterum Non sunt condign.-c

)) : (c

)) passiones hujus temporis ad futuram gloriam qua3 re- ,

)) velabitur in nobis^. » Quid est ergo quod pateris? Sed

semper pateris. Concedo. Ex quo natus cs, per omnes
setates tuas usque adsenectam tuani; quous(|ue morieris,
puta quia hoc pateris quod est passus Job ; quod ille pas-
sus est ahquot diebus , ahquis patiatur ab ipsa infantia :

quod pateris transit, finitur- quod accepturus es fniem ,

non habebit. Nolo jam seques poenam cum praemio tem-

pora aequa seternitati, si potes.
X. (( Confitebitur tibi, cum bene feceris ei. )) Nolite essc
tales, iratres : videte (juia propterea dicimus haec, prop-
terea cantamus ,
propterea tractatur, propterea sudatur :

nohte facere ista. Negolia vestra vos probant : ahquando

in negotio vestro auditis verum , et blasphematis, Eccle-
siam blasphematis. Quare? Quia Christiani estis. Si sic

est,duco me in partem Donati Paganus volo esse. Quare ? :

Quiamomordistipanom, et dolent dentes. Quandovidel)as

ipsum panem, laudabas-, c(nepisti manducare, et dolent
dentes id est quando audiebas sermonem Dei coUauda-
:
,
,

bas cum tibi dicitur Fac hoc, blasphemas. NoJi sic velle
j :

hoc dic Bonus est panis, sed cgo non possum illum man-
:

• 2 Cor. IV, 17, 18. — ' Rom. viii, 18.

 ,

ENARRATIO II IN PSALMUM XLVIII , SERM. II. 399

diicare. Nunc autem si oculis vides , laudas : cum coeperis
dentes premere, dicis : Malus est panis iste , et qualis est
ille qui illum fecit? Ita fit Deum, quando
ut confitearis
tibi bene facit Deus 5 et mentiaris quando cantas « Be-
,
:

» nedicam Dominum in omni tempore semper laus ejus ,

» iii ore meo^ » Exigitur de corde suo cantatio labiorum

tuorum cantasti : in Ecclesia : « Benedicam Dominum in
))omni tempore : » quomodo in omni tempore? Si omni
tempore lucrum, omni tempore benedicitur : si aliquando
est damnum non benedicitur, scd blasphematur. Certe
,

benedicis in omni tempore, certe laus ejus semper in ore

tuo est? Eris talis qualem modo describit « Confitebitur :

)) tibi, cum bene feceris ei. ))

XI. « Introibit usque in progenies patrum suorum - : ))

id est, imitabitur patressuos. Quia iniqui qui modosunt,

habent fratres, habent patres. Antiqui ini([ui patres sunt ,

praesentium modo qui iniqui sunt, patres sunt poste-

; et
rorum iniquorum: quomodo patres justorum antiqui justi,
patres sunt justorum qui modo sunt^ et qui modo sunt,
eorum qui futuri crunt. Ostendere voluit Spi-
patres sunt
non estmala aequitas, quando ad iJlam
ritus sanctus, quia
murmuratur sed hi ab origine usque ad progeniem pa-
:

trum patrem suum habent. Duos gennit Adam et in uno ,

iniquitas , in unojustitia : iniquitas in Cain, justitia in

Abel. Praevaluisse videtur iniquitas super justitiam ,
quia
occidit Cain injustus Abel justum in nocte^. Numquid
mane ? Sed dominabuntur eis recti mane, Veniet mane
et videbitur ubi sit omnes qui se- Abel, et ubi Cain. Sic
cundum Cain, omnes qui secundum Abel usque in
et sic
finem saecuh. « Introibit usque in progenies patrum suo-
rum usque in seternum non videbit lumen. » Ouia et
)) :

hic cum esset , in tenebris erat ,

gaudens falsis bonis , et
• Psal. xxxm, i. — ' Id. xlviii, 20, — ^ Gen. iVj 8.
 ,

400 S. AtGUSTIKX EPISCOPI

non amans boiia vcra cl idco liinc ad lartaruni ibit a ; :

tcnebris somniorum excipicnt cum tcncbrtc tormcntorum.

Ergo Usque in rctcrnum non videbit lumen. » Scd quare
(c

lioc ? Quod posuit in mcdio Psalmo, hoc et in fine « Ho- :

» mo cum in honore esset, non intellexit, comparatus est

)) jumentis insensatis et simihs factus est ilhs'. » Vos

,

autcm, fratres, considerale vos homines factos ad imagi-

ncm et similitudinem Dei-. Imago Dei intus est, non est

in corpore, non est in auribus istis quas videtis, ct oculis,

ct naribus , ct palato , ct manibus , ct pedibus : sed cst

facta tamen : ubi cst intcllectus , ubi cst mcns , ubi ratio
investigandae veritatis , ubi est fides , ubi est spes vestra
ubi charitas vcstra , ibi habet Deus imaginem suam : vel
ibi intelhgitis et videtis, quia ista transeunt, quiasic dixit
in alio Psahno : « Quanquam in imagine ambulct homo,
» tamen vane conturbatur : ihesaurizat, et nescit cui con-
» gregabit ea ^. » Non turbemini ,
quia quaUacumquc
sunt ista , transitoria sunt, sihomines estis in honore po-
siti , et intelligitis. Nam si homines in honore positi non
intelligitis , comparamini jumentis insensatis , et similes

elliciraini illis.

• Psal. xLvm, 2i. — 2 Gcn. la, 2G. — ^ Psal. xxxvui, 7.

 ENARRATIO IN PSALMUM XLIX. 401

^iW% l-W» VW'\ AW* -WM^WVX W/Vt-WXHXW* WW VW^'W\^ VW-^^-VWV WV^WW^WW VVV% www

ENARRATIO
IN PSALMUM XLIX.

Sermo ad plebem.

I. QuANTUM nobis sermo Dei ad correctionem

valeat
vitse nostrae et ad speranda proemia ejus poenasque me-
*,

tiiendas unusquisque in se metiatur-, et conscientiam

,

suam ante oculos ejus sine dolo ponat, nec sibi blandiatur
in tanto periculo 5
quoniam et ipse Dominus Deus noster
videlis quia nulli ])landitur : et si consolatur nos promit-
tendo bona sua, et confirmando spem nostram male vi- j

ventibus tamen et contemnentibusverbum suum, omnino

non parcit. Interroget se unusquisque cum tempus est, ,

et videat ubi sit et aut perseveret in bono

, aut mutetur ,

a malo.^Sicut enim dicit in hoc Psalmo, non quicumque

homo, aut quicumque Angelus sed, « Deus deorum Do- ,

)) minus locutus est. Loquendo autem quid egit? « Vo-))

)) cavit terram a solis ortu usque ad occasum -. Qni )>

vocavit terram a solis ortu usque ad occasum Dominus ,

noster et Salvator est Jesus Christus, Yerbum caro factum,

ut inhabitaretinnobis^ Dominus ergonoster Jesus Chris-
tus Deus deerum estj quia per ipsum facta sunt omnia, et
sine ipso factum est nihil. Verbum Dei, si Deus est, uti-
que Deus deorum est : utrum autem sit Deus, Evangelium
respondet : « In principio erat Verbum , et Verbum erat
» apud Deum , ct Deus erat Verbum^ » Et si omnia per
» VideD. Guillon, tom. xxi, pag. ^qS-^OQ- — ^ Psal. xnx, i. — 3 joan.
I, i\. — 4lbiJ. I.

cxv. 26
402 S. AIJGUSTINI EPISCOPI

ipsum facta siint, sicut consc([uciiter dicit; ct dii si qui

facti sunt, per ipsum facti sunt. Unus enim Dcus non f;ic-
tus, et vere Deus ipse solus. Ipsc autem solus Deus, Pater
et Filius ct Spiritus sanctus, unus Deus.
II. Dii ergo quorum Deus cst vcrus Dcus, qui sunt, aut
ubi sunt.? Dicit alius Psalmus Deus stetit in synagoga
: «

» Dcorum , in mcdio autcm deos discernit ^ » Adhuc

nescimus ne fortc dii aliqui in coelo congrcgati sint, ct in
eorum congregatione, hoc est enim in synagoga, stetit
Deus discernere illos. Videte in eodem Psalmo quibus di-
cat: « Ego dixi Dii estis, et fihi Excclsi omncs, vos autem
:

)) ut homines moriemini, et sicut unus cx principibus

)) cadetis '^ )> Manifestum est ergo ,
quia homines dixit
deos , cx gratia sua deificatos, non de substanlia sua na-
tos. Illc enim juslificat, qui pcr semetipsum non ex alio
justus est; et ille deificat, qui per se ipsum non alterius
participatione Dcus est. Qui autem justificat, ipse deificat,

quia justificando fihos Dci facit. « Dedit enim cis potcsta-

))tem fihos Dei fieri^. » Si fihi Dci facti sumus, et dii facti

sumus : non naturse gene-

sed hoc gratiae est adoptantis ,

rantis. Unicus enim Dei Fihus Dous ct cum Patre unus

Deus, Dominus ct Salvator nostcr Jcsus Christus, in prin-
cipio Verbum et Vcrbum apud Deum Verbuni Deus. ,

Caeteri qui fiunt Dii, gratia ipsius fiiint, non de substantia

ejus nascuntur ut hoc sint quod illc sed ut pcr benefi- ,

cium peiveniant ad eum, et sint coh.neredes Christi. Tanta

enira charitas est in illo haerede, ut voluerit habere cohae-
redes. Quis hoc avarus homo velit , habere cohaercdes.?
Sed et qui invenitur velle, dividet cum eis haercditatem ,

minus habens ipse dividens quam si solus possidcret : hce-

reditas autem in ([ua cohc-credes Christi sumus , non mi-

nuitur copia posscssornm , nec fit angustior numcrositate
> Psal. Lxxxi, I. — 2 ILid. 6. — ^ Joan. i, 2.
 ;

ENARPlATIO IN PSALMUM XLIX. 403

cohseredara ^ sed tanta est multis quanta paucis, taata
singulis {[uanta omnibus. « Videte, inquit Apostolus, qua-
» lem dilectionem nobis dedit Deus ut fdii Dei vocemur ,

)) et simus Et in alio loco « Dilectissimi filii Dei

' . )) : ,

» sumus, et nondum apparuit quid erimus. Ergo sumus ))

in spe , nondum in re. « Scimus autem inquit quoniam ,

,

)) cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus

)) eum sicuti est ^. )) Unicus similis nascendo , nos similes
videndo. Non enim ita similes ut il]e ,
qui hoc est quod
ille a quo genitus est : nos enim similes, non oequales : ille

quia aequalis , ideo similis. Audivimus qui sint dii facti

justificati, quia filii Dei dicuntur 5 et dii qui non sunt dii,

quibus ille Deus deorum terribilis est. Dicit enira alius

Psalmus : « Terribilis est super omnes deos. Et quasi ))

quaereres ,
Quos deos ? « Quoniam omnes dii gentium,
)) dsemonia^. )) Diis gentium dsemoniis terribilis; diis a
,

se factis, fdiis amabilis. Proinde confitentes majestateni

Dei utrosque invenio, et daeraonia confessa sunt Christum,
et fideles confessi sunt Christum. « Tu es Christus Filius
» Dei vivi^, » dixit Petrus. « Scimus qui sis, tu es Filius
» Dei^, » dixerunt dsemones. Parera audio confessionem,
sed non parera invenio dilectionera imovero hic dilec- ;

tionem, Quibus ergo amabilis filii sunt

ibi tiraorem.
quibus terribilis fihi non sunt quibus amabihs, deos
, :

illos fecit quibus terribilis non esse deos convincit. Hi

;
,

enim dii fiunt, Uh dii putantur : hos deos facit veritas,

illos error existimat.
III. «Deus ergo deorum Dorainus locutus est. » Locutus
est multis modis Per Angelos ipse locutus est, per Prophetas
.

ipse locutus est*^,per os propriura ipse locutus est, per Apos-

tolos suos ipse locutus est, per fideles suos ipse loquitur, per

> I Joan. m, t. — * Ibid. 2, — 3 psal, xcv, 4, 5. — 4 Malth. xvi, i6.

— 5 Marc. V, 7. — 6 Hebr. i, i.

26.
 :

404 S. ACGUSTINI EPISCOPt

liiiniilitafcm Tioslram cum ali{[i)i(l vcnim tlicimus, ip.se lo-
quilur. Videtcila([uc,lo([ucndomulliplicilcr,muhi;s modis,
per multa vasa, per multa organa, ipse tamen sonat ubique,
tangendo , modificando , inspirando : videte quid egerit.
« Locutus est cnim , et vocavit terram. » Quam ter-
ram? An forte Africam? Propter eos qui dicunt : Ecclesia
Christi pars Donati est. Solam quidem Africam non vo-
cavit, sed et Africam non separavit. Qui enim <( Vocavit
» terram a solis ortu usque ad occasum , » nullas relin-

quens partcs quas non vocarit, in sua vocatione Africam

invenit.Gaudeat crgo in unitate, non superhiat in divi-
sione. Benc dicimus , quia vox Dei deorum ct in Afiicam
venit, non in Africa remansit. Vocavit enim terram a ((

)) solis ortu nsque ad occasum. )> Non est iihi lateant in-

sidicTe hfTercticorum, non hahent in qua se iimhra falsitatis

nhscondant : « Nec enim cst qui se ahscondat a calore

» cjus^ Qui tcrram vocavit, et totam terram vocavit
))

([ui terram vocavit tantam vocavit quantam fahricavit.

,
,

Quid mihi exurgunt pseudochristi et pseudoprophetne ?

Quid cst c{uod me verbis captiosis illaqiu^are moliuntur,
diccnlcs : (( Ecce hic est Christus, ecce illic est-? » Noii

audio ostendentes partes :Deus deorum totum mihi os-

tendit : c[ui « Vocavit terram a solis ortu usque ad occa-

» sum , » totum redemit ;

partes autemcalumniantes con-
dcmnavit.
IV. Sed audierimus a solis ortu usque ad occasum vo-
catam tcrram unde coepit vocare, qui vocavit? Et hoc
:

audite: « Ex Sion species decoriscjus^. » Ccrte concordat

Psalmus Evangelio dicenti « Pcr omnes gcntes, inci- :

M pientibus ab Jerusalem. » Audi « Per omnes gentes : :

» Vocavit terram a sohs ortu usque ad occasum. « Audi :

(( Incipientibus ab Jerusalem : Ex Sion species decoris

' Psal. xviii, 7. — 2 MaUh. xxiv, 23. — 3 Psal. xtix, 2.
 ,,

EJJARBATIO IN PSALMUM XLIX. 405

» ejus. » Ergo, « Vocavit terram a solis ortu usqne ad
» occasum, » concoidat verbisDomini, dicentis : « Opor-
)) tebat Cliristum pati, et resurgere a mortuis tertia die,
» etpraedicari in nomine ejuspoenitentiametremissionem
))pcccatorum per omnes gentes^ » Omnes enim gentes
sunt a solis ortu usquc ad occasum. Quod vero « Ex Sion
» species ejus^ » quod inde coepit decus Evangebi ejus

quod inde annuntiari cocpit speciosus forma pr?e filiis ho-

minum -, concordat verl)is Domini dicentis : « Incipien-
» tibus ab Jerusalem. » Goncinunt nova veteribus, vetera
novis : dicunt ad invicem Seraphim duo : « Sanctus, Sanc-
» Dominus Deus Sabaoth^. » Et consonant
tus, Sanctus
duo Testamenta, ct unam vocem habent duo Testamenta :

audiatur vox concinentium Testamentorum non calum- ,

niantium exhseredatorum. Fecit ergo ista Deus deorum :

« Vocavit terram a sohs ortu ustjue ad occasum : « Ex

Sion procedente specie sua. Ibi enim erant Discipuh, qui
acceperunt Spiritum sanctum quinquagesimo post resur-
rectionem ejus die missum de coelo*. Inde Evangehum
inde praedicatio,, inde impletus orbis terrarum, et hoc iii

gratia fidei.
V. Nara cum ipse Dominus venisset, quia passurus ve-
nit, occultus venit : et cum esset fortis in se, infirmus in
carne apparuit. Oportebat enim eum videri, ut non in-
telhgeretur •, contemni, ut occideretur. Eratgloriae species
in divinilate^ sed h.iec Litel)at in carne. Si enim cognovis-
sent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent^. Sic ergo
inter Judaeos, inter inimicos ambulavit occuUus, mira
faciens, mala patiens, donec suspenderetur in hgno, viden-
tesque pendentem Judaei magis magisque contemnerent, et
ante crucem caput agitantes, dicerent : « Si Fihus Dei est,

• Luc. XXIV, 46, 47- — * Ps^'- ^^^^ j 3. — 3 isai. vi , 3. — 4 Act n. 4-

— 5 I Cor. II, 8.
 ,

406 S. AUGtlSTlNl EPISCOPI.

» dcscendat de crucc ^ » Occultus ergo erat Deus deorum,

et voces edebat magis ex compassione nostra , cjuam ex
majestate sua. Unde enim illse voces , nisi ex nobis as-
sumptre : « Deus, Deus meus, utquid me dereliquisti "^
? »

Quando autem Pater Filium dercliquit, aut Filius Patrem ?

Nonne unus Deus Filius et Pater ? Nonne verissimum
, :

« Ego et Pater unum sumus^. » Unde ergo, « Deus, Deus

))meus utquid me dcrcliquisti » nisi quia in carne in-

, :

firmitatis agnoscebatur vox peccatoris ? Qui enim suscc-

pit similitudinem carnis peccati ^, cur non susciperet si-

militudinem vocis peccati ? Occultus ergo Deus deorum

et cum inter homines ambulavit, et cum esurivit etsitivit,

et cum fatigatus sedit et cum lassato corpore dormivit

,

et cum apprehensus, etcum flagellatus, et cum anteju-

dicem positus , et cum superbienti respondit « Non ha- :

» beres in me potestatem, nisi data fuisset desuper^ : » et

quod ductus ad victimam, coram tondente senonaperuit

os suum^, et quod crucifixus, et quod sepultus, semper
occultus Deus deorum. Quid posteaquam resurrexit? Mi-
rati Discipull, et primo non crediderunt, donec tangerent
atque palparent". Sedcaro resurrexerat, quia caro mortua
erat ; divinitas quoe mori non poterat , adhuc etiam in

carne resurgentis latebat. Videri forma potuit, teneri mem-

bra, palpari cicatrices : Verbum per quod facta sunt omnia,
quis videt? quis tenet? quis palpat? Et tamen « Verbum
))carofactum est, et habitavit in nobis^. » Et quitenebat
hominem Thomas, inteUigebat ut poterat Deum. Palpatis
enim cicatricibus, exclamavit « Dominus meus et Deus :

))meus^. » Ostendebat tamen Dominus eam formam

eamque carnem, quam in cruce viderant, qufe iii sepul-

• Matth. xivii , 39. — ' Psal. xxi, 2, et Mattli. xkvii, .\6. — ^ Joan.

X, 3o. — 4 Roni. viu, 3. — 5 joan. xix, 11. — *>

Isai lui ,7. — 7 Luc.
XXIV, 37. — ^ Joan. i, t^.,— 9 Id. xx, 28.
 EjNARRATIO IN PSALMUM XLIX. 407
tiira posita fuerat. Fecit cum eis quadraginta dies. Impiis
Judaeis non se demonstravit : illis demonstravit se, qui in
eum crediderant antequam crucifigeretur ; iit quoscruci-
fixus dimiserat titubantes, resurgens faceretfortes. Deinde
quadragesimo die commendans Ecclesiam suam, id est,
vocatam terram a solis ortu usque ad occasum , ne habe-
rent excusationem qui volunt in schismate deperire ^

ascendit in coelum, dicens eis : «. Erit mihi testes in Jeru-

salem unde species decoris ejus , et in totam Judseam et
,

Samariam et usque in totam terram. His enim dictis ,

,

nubes suscepit eum. Intuebantur ilH quemnoverant no- :

verant tamen in humihtate, nondum in claritate. Et cum

ab eis iret in coelum, admoniti sunt voce angehca, di-
cente : « Quid statis viri Gahlaei ? Hic Jesus quem videtis
» ire, sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in
» coelum^ » Ascendit ergo : regressi ilh laetantes man- ,

serunt incivitate, secundum ejus praeceptum, donec im-

plerentur Spiritu sancto. Quid autem dictum erat Thomre
palpanti? « Quiavidisti, credidisli; bealiqui non vident_,
» et credunf-. » Prredicti sumus. Terra illa vocata a sohs
ortu usque ad occasum non videt, et credit. Occultus ergo
Deus deorum, et eis inter quos ambulavit, et eis a quibus
crucifixus est, et eis ad quorum ocidos resurrexit, et nobis
qui credimus in coelo sedentem, quem non vidimus in terra
ambulantem. Sed et si videremus_, nonne hoc videremus
quod Judaei viderunt et crucifixerunt ? Plus est quod non
videntes Christum credimusDeum, quam quod illi viden-
tes nonnisi hominem putaverunt.
denique male pu- Illi

tando mortificaverunt, nos bene credendo vivificamur.

YI. Quid ergo , fratres? Ille Deus deorum et tunc oc- ,

cultus, et modo occultus, numquid semper occultus ? Non

plane : audi sequentia : « Deus manifestus veniet^. » Qui
Act. I, 3-12. — * Joan, xx, 29. — 3 ]>sa\. xlix, 3.
 :

408 S. AUGUSTINI EPISCOPI

venit occiillus : vcnietmanifestus. Venit occultus judican-
dus, veniet manifestus judicaturus : venit occultus utante
judiccm starct, veniet manifestus ut etiam de judicibus
judicet ; f( Veniet manifestus, et non silebit. » Quid enim ?

modo silet? et unde sunt cjuse dicimus? unde ista prnRcepta?

inule ista monita? unde ista tuba terroris? Non silet, et

silet : non silet a monendo , silet a vindicando : non silet

enim peccatores quo-

a praecepto, silet a judicio. Patitur
tidie mala facientes, Deum non curantes non in con- ,

scientia sua, non in coelo noninterra non euni latent , :

haec omnia et universaliter omnes admonet et quando

, ,

aliquos Qagellat in terra, admonitio est, nondum damna-

tio. Silet ergo a judicio , occultus in coelo est , adhuc in-
terpellat pro nobis : patiens est super peccatores, non
exercens iram, sed expectans poenitentiam. Dicit aho loco
« Tacui , numquid semper tacebo^? » Quando ergo non
tacebit Deus manifestus veniet. » Quis Deus? « Deus
: «

» noster. » Et ipse Deus, qui Deus noster non enim Deus :

cst, qui non est noster Deus. Dii enim gentium daemonia :

Deus Christianorum, verus Deus. Ipse veniet, sed mani-

fcstus non adhuc ilhidendus, non adhuc exalapandas et
,

flagellandus veniet, sed manifestus, non adhuc calamo

:

in capite percutiendus non adhuc crucifigendus occi- , ,

dendus, sepehendus quia hoec omnia occultus Deus pati :

voluit. Veniet manifestus, et non silebit.

VII. Quia vero ad judicium veniet, sequentia docent.
« Ignis ante eum prseibit -. » Timemus? Mutemur, et non
timebimus. Ignem palca timeat : auro quid facit? Est au-
tem nunc in potestate quid facias, ne ilhid quod et te
nolente venturum est non correctus experiaris. Si enim ,

possemus facere, fratres, utdies judicii non veniret^ puto

(juia nec sic erat male vivendum. Si non veniret ignis die

> Isai. xLii, i^. — ' Psal. xcvi, 3.

 ENARRATIO IN PSALMUM XLtX. 409
judicii, et sola peccatoribiis immineret separatio a facie

Dei , in qiialibet essent allluentia deliciarum , noh viden-

tes a quo creati sunt , et separati ab illa dulcedine ineffa-
bilis vultus ejus,.in qualibet relernitate et impunitatc
peccati, plangere se deberent. Sed quid ioquar, aut qui-
bus loquar? Hsec amantibus pcena est, non contemncn-
tibus. Qui dulcedinem sapientiae et vcrilalis utcumquc sen-
tire cceperunt, noverunt quod dico, quanta poena sit

tantummodo a facie Dei separari : qui autem illam dulce-

dinem non gustaverunt, si nondum desidcrantDei faciem,
timeantvel ignem-, supplicia terreant, qucm prajmia non
invitant. Vile tibi est quod Deus pollicetur, contremisce
quod minatur. Veniet dulcedo proesentise non mutaris, •,

non excitaris, non suspiras, non desideras amplexaris :

peccata tua et delicias carnis tuae, stipulam ad tecongeris,

veniet ignis. (dgnis in conspectu ejus ardebit. » Non erit

iste ignis sicut focus tuus- quo tamen si manum mittere

cogaris, facies quidquid voluerit qui boc minatur. Si libi
dicat : Scribe contracaput patris tui, scribe conlra capita
filiorum tuorum, nam si non feceris, manum tuam mitto
in focnm tuum facie^ne ardeat manus tua, ne ardeatad
:

tempus membrum tuum^, non semper in dolore fiilurum.

Minatur crgo inimicus tam leve malum ct facis mahim , :

j
minatur Deus aeternum malum, et non facis bonum? Ad
j
malum faciendum nec minse te compellere deberent a :

i
bono faciendo nec minoe te deterrere deberent. Minis au-
tem Dei, minis seterni ignis probilicris a malo, invitaris ad
bonum. Unde piget, nisi quia non credis? Excutiat crgo
i unusquisque cor suum , et videat quid ibi fides teneat. Si

I
credimus futurumjudicium, fratres, bene vivamus. Tem-
'

pus misericordise nunc est , tempus j udicii tunc erit. Nemo

! dicet : Revoca me ad priores annos. Poeniteljit ct tunc,
sed frustra poenitebit : modo poeniteat^ cum fructus est
 ,

410 S. AUGUSTINI EPISCOPI

pocnitendi ; modo adhiheatur ad radiccs arhoris cophinus
stercoris cordis luctus ct lacrymarum , nc veniat et era-
dicet^ Cumenimeradicaveritjjamignisexpectatur. Modo
et si fracti sunt rami ',
possunt rursus inscri : « Tunc om-
» nis arhor qu.ne facit fructum honum excidetur, et
non ,

» in ignem mittetur^. Ignis in conspectu ejus ardehit. »

VIII. «Et in circuitu ejus tempestas valida'*. » Valida
tempestas , ventilatura tam magnam aream. Hac tempes-
tate erit iJIa ventiJatio, qua separahitur a sanctis omne
immundum , a fidelihus omnis simulatio, a piis et tremen-
tihus verbum Dei omnis contemptor et superhus. Modo
enim mixtura quaedam jacet a solis ortu usque ad occa-
sum. Videamus ergo quomodo faciet, qui venturus est,
tempestate illa quid facturus ,
quae erit «In circuitu ejus
» tempestas valida. » Procul duhio ista tempestas quam-
dam separationem factura est. Ista estilla separatio, quam
non expectaverunt qui antequam ad littus venirent, retia
disruperunt^ In illa vero separatione fit qu.Tedam smalo-
rum et honorum distinctio. Alii sunt enim sequentes nunc
Christum expeditis bTneris sine sarcina curarum saecula-
rium ,
qui non frustra audierunt : %S\ vis esse perfectus
» vade , vende omnia quoe habes , et da pauperibus , et
» habehis thesaurum in coelo, et veni sequere me'^ : »

qualibus dicitur : « Sedebitis super duodecim sedes ,

ju-
» dicantes duodecim trihus IsraeP. » Alii ergo eruntju-
dicantes cum Domino ; alii vero judicandi , sed ad dexte-
ram ponendi. Nam quia erunt quidam judicantes cum
Domino habemusapertissimum testimonium quod modo ,

commcmoravi « Sedehitis super duodecim sedes

: judi- ,

» cantes duodecim tribus Israel. »

IX. Sed dicit aliquis Duodecim illic Apostoli conse- :

' Luc. xiu, 8. — * Roni. xi, 19. — ^ Mattli. in, 10. — 4 Psal. xlix, 3.
— 5 Luc. V, 6, — «^ Maltji. xjx, 21. — 7 Ibitl. 28.
 ENA.KRATIO IN PSALMUM XLIX. 4ll
debunt, nonamplius. Ubi ergo erit apostoJus Paulus? Num-
quid inde separatus erit? Absit ut hoc dii amus , absit ut
hoc vel tacite cogitemus. Quid si ergo in loco Judse ipse re-
sidebit? Sed manifestavit Scriptura divina, quis in Judae
loco sit ordinatus Matthias enim est expresse nominatus
:

in Actibus Apostolornm , ut de illo dubitare non posse-

mus^. Cadente ergo Juda impletus numerus duode-
est
narius. Cum ergo ille numerus duodenarius occupaverit
duodecimsedes, nonjudicahit Paulus apostolus? An forte
stans judicabit? Non ita est : non faciet hoc ille justitiae

retributor : non omnino stans judicabit qui plus omnibus

illis laboravit-. Certe vel iste unus apostolus Paulus cogit
nos dihgentius cogitare et perscrutari ,
quare dict^ sint
duodecim sedes. Invenimus enim et ahos numeros in
Scripturis multitudinem significantes. Quinque virgines
admittuntur, quinque excluduntur^. Ubihbet intelhge
virgines , sive in castitate atque integritate cordis, ubi de-
bet virgo esse tota Ecclesia, cui dicitur : « Desponsavi vos
» uni viro, virginem castam exhibere Christo * : » sive in

his foeminisquae etiam integritatem carnisdicatam habent

Deo, numquid in tot milhbus sola3 quinque sunt? Sed in
quinario numero intelhgitur continentia quinque sensuum
carnis. Etenim multis venit corruptio per oculos, multis
per aurem multis per ilhcitum olfactum, multis per ne-
,

farium gustum multis per adulterinum amplexum

, ab :

his omnibus quinque januis corruptionis quicumque se

continent , et sic continent ut in sua conscientia gloriam
habeant non laudem ab hominibus expectent quinque
,
5

sunt virgines sapientes,habentesoleum secum^ Quid est,

oleum habentes secum? Gloria nostra haec est, testimo-
nium conscientiae nostrae^. Rursus ille qui apud inferos
• Act. I, 26. — 22 Cor. XV, 10. -^ 3 Malth. xxv, 10-12. — 4 2 Cor.
XI, 2. — 5 MaUh. XXV, 14. — ^'
2 Cor. v, 12.
4l2 S. AUGDSTINI EPISCOPI
tori[uobatur : « Ilabco , inquit, quinque fratres*. » Ibi
intclligitur populus Juda^orum sub lege positas : quia
Moyses legislator quinque libros conscripsit. Itcm Domi-
nus posl resurrectionem jubet mitti retia in dexteram par-
tem, levantur pisccs centum ({ulnqiiagenta-tres: « Et cum
tam magni esscnt ait Evangclista retia non sunt dis-, ,

» rupla '^.)) Etenim ante passionem jussit mitti retia, nondi-

cens in dexteram partem nequc in sinistram cjuia si in :

dextcram diccrct, solos bonos significarct^ si in sinistram,

solos malos : ubi autem tacetur dextera et sinistra, mixti
capiuntur boni et mali. Capti sunt autem tunc, sicut
Evangelii veritas attestatur, tam multi ut retia rumperen-
tur^. Significabat enim illa captura boc tempus : rctia

rupta significabant conscissioncs etconscissuras hseretico-

rum et scbismaticorum. Quodautem post rcsurrcctionem
suam Dominus fecit_, post resurrcctionem nostram nobis
futurum significavit, in illo numero regni coelorum , ubi
nullus erit malus. Propterea retia quae in dexteram partem
missasunt, dexteros expresscrunt , remotissinistris. Num-
quid tamen in iHis dextris centum (juin(|uagenta-tres soli
justi erunt.^Millia millium Scripturasignificat^ Legite Apo-
calypsim : duodecies duodena miUia fortasse, sicut ibi

populo TndiTnorum futura sunt^. At-

intcHigitur, ex solo
tcndite IMartyrum numerositatem sola in proximo quae ;

dicitnr Massa candida*^, pkis habet r[uam centum ([uin-

([uaginta-tres Martyres. Postrcmo septem ilia miHia dc

([uibus rcspondctur Eli.ne : ^ Reli(|ui mihi scptem miHia

)) virorum, qui non curvaverunt genna ante Baal', )>

longe istum piscium numerum superant. Centum ergo

([uinquaginta-trcs pisccs^, non tantum numerum sanc-

> Luc. xvi, 28. — ' Joan. xxi, Gct 11. — ' Luc. v, G. — 4 Daii. vn, 10.
— ^ Apoc. Yii, 4- — '^
Miissa candida. Vitle Scim. cccvi, n. 2. — 7 3 Reg.
xix, 18. — **
Jonn XXI, 11.
 ,,

EIVARRATIO IN PSALMtJM XLIX. 413

torum significat, sed imiversum sanctorum et iustorum.
numerum certa causa tanto nuraero significat Scriplura
ut omnes intelligantur inillis centumquinquaginta-tribus
pertinentes ad resurrectionem vitse aeternae. Etenim Lex
habet decem prgecepta : Spiritus autem gratise, per quam
solam Lex impletur, septiformis legitur '. Discutiendus est
ergo numerus ,
quid sibi velint decem et septem : decem
in praeceptis , septem in gratia Spiritus sancti ;
per f[uam
gratiamimplenturprsecepta. Decem ergo et septem tencnt
omnes pertinentes ad resurrectionem ad dexteram, ad ,

regnum coelorum ad vitam aeternam id est Legem im-

, , ,

plentes per gratiam Spiritus, non quasi per opus suum aut
per meritum suum. Decem autem et soptem si numeres ,

ab uno usque ad decem et septem addendo numeros om- ,

nes gradatim, ut ad unum addas duo, addas tria, addas

quatuor, ut fiant decem, addendo f|uinque ut fiant quin-
decim addendo sex ut fiant viginti-unum addentlo sep-
, ,

tem ut fiant viginti-octo, addendo octo ut fiant triginta-

sex, addendo novem ut fiant quadraginta-c[uinf[ue
addendo decem ut fiant c[uinf[uaginta-f[uinf[ue, addcndo
undecim ut fiant sexaginta-sex, addcndo duodecim ut
fiant se[otuaginta-octo, addendo Iredecim ut fiant nona-

ginta unum addcndo quatuordecim

, ut fiant centum- ,

([uinque, addendo quindecim ut fianL cenlum-viginti

addendo sexdecim ut fiant centum triginta-sex addendo ,

decem et seplem, etHciuntur centum c|uinc[uaginta-tria :

invenies ingentem numerum omnium sanctorum pertinere

ad hunc numerum piscium [laucorum. Quomodo ergo in
quinc[ue virginibus innumerabiles virgines quomodo in ,

quinque fratribus ilhus qui torc[uebatur apud inferos mil-

ha populi Judaeorum c[uomodo in numero centum quin-
,

c[uaginta-trium piscium milha milhum sanctorum : sic in

' Isai. XI, 2, 3.
 4

41 S. AUGtlSTINI EPISCOPI

(iuodeclm sedibus non duodecim liomines, scd magnus est

numerus perfectorum.
X. Sed video quid conse((ucnlcr requiratur a nobis,
quomodo de quinque virginibus reddita est ralio quare ,

ad quinque mullye pertineant, ct quare ad quinque illos

multi Judcei, et quare ad centum quinquaginta-tres multi
pcrfccti, ostcndc quare et quomodo ad duodecim sedes,
non duodccim homines sed multi pertincant. Quid sibi
,

volunt duodecim sedes, quae significant omnes undique

qui tam perfccti esse potuerint quam perfcctis dictum ,

est: SedeJ)itis super duodecim sedes, judicantes duode-

((

» cim tribus Israel^ ? » Et quare omnes undique ad duo-

denarium numerum pertinent? Quia ipsum undique (juod

dicimus de toto mundo dicimus orbis autem terrarum
, :

quatuor designatis partilms continetur, Oriente, Occi-

dente, Meridiano, et Aquilone : ab his omnibus partibus
vocati in Trinitate, et perfccti fide et prcecepto Trinitatis,
quoniam tcr quaterni duodecim fmnt, agnoscitis quare
ad totum orbem pertineant sancti qui sedebunt super ,

duodecim sedes judicaturi duodecim tribus Israel, quia et

duodccim tribus Isracl totius Israel duodecim tribus,

sunt. Sicut enim judicaturi ex toto mundo, sic et judicandi

extoto mundo.Apostolus de se Pauius cum argueret fide-
les laicos quia judicia sua non ad Ecclcsiam defcrebant,
,

sed ad publicum pertrahebant eos cum quibus habebant

negotia , ait : ((Nescitis quia Angelos judicabimus -.? » Vi-

dcte quemadmodum iudicem se fccit 5 non solum se , sed

et omncs qui recte judicant in Ecclesia.
XI. Cum sit, multos cum Domino ju-
ergo manifestum
dicaturos ,non tamen ex sequo sed pro me-
aiios vero , ,

ritis judicandos; cum omnibus Angelis suis vcniet, quando

ante eum congregabuntur omnes gcntes ^ et inter omnes ,

> Matlh. XIX, 28. — 2 I Cor. vi, 3.-3 Mattl). xxv, 3i, 82,
 ,

enArkAtio in psalmum xlix. 415

Angelos deputandi erunt illi ,
qui tam perfecti fuerint
ut sedentes super duodGcim sedes judicent duodecim tri-

bus Israel. Etenim homines dicti sunt Angeli : Apostolus

de se dicit « Sicut Angclum Dei suscepistis me^
: . » De
Joanne Baptista dicitur « Ecce mitto Angelum : meum
» ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante te'^.»
Ergo cum omnibus Angelis veniens, simul secum habebit
et sanctos. Aperte enim dicit et Isaias, « Veniet ad judi-
» cium cum senioribus populi ^. » Isti ergo seniores po-

puli isti jam Angeli nominati ista millia multorum per-

, ,

fectorum de toto orbe venientium , coelum vocantur. Illa

vero terra , sed fructuosa. Quae terra fructuosa.^ In dextra

ponenda , cui dicetur : « Esurivi , et dedistis mihi man-
» ducare* : » vere terra fructuosa, cui gaudet Aposto-
lus, quando ei miserunt ad necessitatcs ejus : « Non cpiia
» quaero datum, inquit, sed requiro fructum. » Et gra-
tias agit , dicens : « Quia tandem aliquando repullulastis
» pro me sapere ^. » Repullulastis, ut pro arboribus dicit,
quae sterihtate quadam exaruerant. Veniens itaque Do-
minus ad judicium , ut jam Psalmum, fratres, audiamus^
quid facturus estV Advocabit coelum sursum. » Coelum
vc

omnes sanctos perfectos judicaturos advocabit eos sur- ,

sum, sessores secura judicaturos duodecim tribus Israel °.

Quomodo enim « Advocabit coelum sursum » cum sem- ,

per sursum sit coelum ? Sed quos hic ccelum dicit , eos-
dem coclos alibi appellat. Qui enarrant glo- Quos coelos ?

riam Dei. « Coeli enim enarrant gloriam Dei » de quibus :

dicitur « In omnem terram exiit sonus eorum, et in fines

:

)) orbis terrse verbaeorum^. » Videte enim discernentem

Dominum in judicio « Advocabit coelum sursum, et ter- :

' Gal. IV, 14. — ^ Malacli. iii, i et Matth. xi, 10. — 3 jsal. m, 14. —
4 Matth. XXV, 35.-5 philip. iv, 10 et 17. — 6 Matth. xix, 28. — 7 Psal.

xvni, 2-5.
 ,,

^ilG s. AUGLSxmi EPiscopi

)) ram discerncre populiim suiim. » A quibus, ma-

nisi a

lis? l)e quibus hic postca non fit mentio ,

jam tanquam
dijudicatis ad pocnam. Istos bonos vide , et distinguc.
« Advocabit ccx;lum sursum , ct terram disccrnere popu-
» lum suum. » Vocat ct tcrram non tamcn conccrnen- ,

dam, sed discerncndam. Primo cnim concrclos vocavit,

(|uando locutus est Dcus deorum, ct vocavit tcrram a
solis ortu usquc ad occasum , nondum discrcverat : scrvi

ilii missi crant invitare ad nuptias ,

qui congregaverant
bonos ct malos ^ Gum vero Deus deorum manifestus vc-
niet non, et siicbit , sic « Advocabit ccelum sursum , » ut
judicetcum illo. Quod enim coelum, ipsi coeli-, sicut quoc
terra , ipsoe tcrrae •, sicut quae Ecclcsia , ipsne Ecclesiae.

« Advocabit ctclum sursum _,

et tcrram discerncre popu-
» lum suum. » Jam cum coelo terram discernit, id est
coelum cum illo terram discernit. Quomodo discernit ter-

ram? Utalios ponat addextrani, alios adsinistram. Tcrrse

autem discrctrc quid dicit? « Venite, bcnedicti Patris
» mei percipitc regnum c[uod vobis paratum est ab ori-
,

» gine mundi. Esurivi enim ct dedistis mihi manducare, ,

» ct caetera. IlH autem Quando te vidimus, incpiiunt, ,

))esurientem? Et ille Cum uni ex minimis meis fccistis

,

» mihi fecistis -. » Coelum terra? ostendit minimos suos

iam sursum vocatoo, ct alj hLiiiiihtate exaltatos « Cum :

» uni ex minimis mcis fecistis, mihi fecistis. Advocabitcrgo

» coelum sursum et tcrram discernere populum suum. »
,

XII. « Congrcgate ilH juslos ejus'^. »Vox divina et pro-

phctica , vidcns futura tan([uam prccsenlia , cxhortatur
Angelos congrcgantes. cnim Angelos suos ct « Mittct ,

» congregabuntur ante cum omncs gentes''. Congrcgatc

» illi justos cjus, » Quos justos nisi viventes ex fide, fa-

« MaUh. xxu, 10. — ^ Id. xxv, S^-^o. — 3 Psal. xux, 5. —4 Malth.

XXV, 32.
 ,

EKARRATIO IN PSALMUM XLIX. 4l7

cicntes opera misericordire ? Etenim opera illa jiistitiaB

opera sunt. Habes Evangclium : « Cavete juslitiam vcs-

» tram facere coram liominibus, ut videamini ab eis *. » Et
quasi quaereretur, Quam jusliliam? «Gum crgo facisclec-
» mosynam ^, » inquit. Ergo elcemosynas opera justitiae esse
significavit. Ipsos congrcgate justos ejus : eos congregate
qui compassi sunt inopi , qui intellexerunt super egenum
et paiqierem : congregate illos , conservet eos Dominus
eos^ « Gongregate illi justos cjus qui dispo-
et vivificet :

» nunt testamentum ejus supcr sacrificia » id cst, qui :

cogitant de promissis ejus super ilJa quse operantur. Ipsa ,

enim sunt sacrificia, Deo diccnte, « Misericordiam volo

» plus quam sacrificium"*. Qui disponunt testamentum ejus

» super sacrificia. »

XIII. « Et annuntiabunt Yere coeli juslitiam ejus^. »

hanc justitiam Dei coeli nobis annuntiaverunt. EvangelislPe

prsedixerunt. Per illos audivimus futuros quosdam ad
dextram quibus dicit paterfamilias
,
« Venite bene- : ,

» dicti Patris mei, percipite. » Quid percipite ? « Reg-

» num. » Pro qua re? « Esurivi, et dedistis mihi man-

» ducare^. » Quid tam vile, quid tam terrenum, quam

frangere panem esurienti? Tanli valetregnum coelorum.

« Frange esurienti panem tuum, et egenum sine tccto in-

» duc in domum tuam si videris nudum vesti ". » Sed

5 ,

non habes facultatem frangendi pahem non habes do- ,

mum quo inducas non habes vestem qua cooperias da

, :

calicem aquae frigidoe ^ mitte duo minuta in gazophyla-

,

cium ^. Tantum emit vidua duobus minutis, quantum

emit Petrus relinquens retia"' quantum emit Zacchoeus ,

I
MaUh. VI, I.— 2 Ibid. 3. — 3 Psal. xl, 2, 3. —4 Oseas vi, 6, etMatih.
IX, i3. — 5 psal. xux, 6. — ^ Matth. xxv, 34. — 7 Isai. lviii, 7. —
8 Matth. X, 42. — 9 Marc. xii, ^2. — '° Matth. iv, 20.

cxv. 27
 »,

418 S. AUGUSTINl EPISCOri

(lando dimidium palrimonium '. Taiiti valet, quantum
habueris. Annuntiabunt coeli justitiam ejus
« quoniam :

» Deus judex est. Yere judex, non coneernens sed dis- ,

» cernens. Novit enim Dominus qui sunt ejus-. » Et si

grana latent in palea, agricol.x nota sunt. Nemo limeat
esse granum etiani inter paleam, non lalluntur oculi ven-
tilatoris nostri, Noli timere, ne illa tempestas qua; erit in

circuitu ejus, concernat te cum palea. Certe valida erit

tempestas , nuUum tanien granum tollet a parte tritici ad
paleam c[uia non quilibct rusticus cum Iridenle
: scd ,

Deus Trinitas judex est. « Et annuntiabunt cadi juslitiam

» ejus quoniam Deus judex est. » Eant coeli, annuntieut
:

coeli in omnem terram exeat sonus eorum

, et in fines ,

orbis terroe verba eorum " : et dicat illud corpus , « De

)) cum
fiuibus terrae ad te clamavi, angeretur cor meum ^.
Modo enim concretum gemit, discretum gaudebit. Gla-
met ergo et dicat « Ne comperdas cum impiis animam
, :

» meam et cum viris sanguinum vilam meam^. » Non

,

comperdit ,
quia Deus judex est. Clamet illi , et dicat,
(( Judica mc, Doraine, et discerne causam meam de geiite
)) non sancta^ : » dicat , faciet ilJe : congregabuntur ei

Vocavit terram, ut discernat populum suum.

justi ejus.
XIV. Audi populus meus, et loquar tibi''. » Ille qui
«

veniet, et non silebit videte quia et modo, si auditis ,

non silet « Audi populus meus et loquar tibi. » Nam

: ,

si non audis, non loquar tibi. « Audi et loquar tibi. )>

Nam si non audis, etsi loquar, non til)i. Quando ergo tibi
loquar? Si audis. Quando audis? Si populus meus es.

« Audi enim populus meus : )) non audis, si populus alie-

nus. « Audi populus meus , et loquar tibi •

Israel, et leti-
» ficabor tibi. )) Israel audi ,
populus meus audi. Israel
'
Luc. XII, 8. — 2 2 Tim. ii, 19. — ^ Psal. xviu, 5. — ^ Id. lx, 3. —
5 Id. XXV, 9. — fi
Id. Lii, i. — 7 Id. xux, 7.
 ,
:

enaplRAtio in psalmum xlix. 419

noraen electionis est : « Non vocaberis, ait , Jacob, sed.
» vocaberis IsraeP. » Ergo audi siciit Israel, sicut videns
Deum- etsi nondum specie, sed jara fide. Hoc enim inter-
pretatur Israel, VidensDeum. « Qui babet aures audiendi,
)) audiat '^
5 et qui babet oculos videndi , videat. Audi
)) Israel, et testificabor tibi. » Quodsursum dixit , « Po-
)) pulus meus 5
)> hoc in consequenti, « Israel : )) et quod
dixit Loquar tibi
sursum , hoc in consequenti « Tes- •, » ,

)) Qui loquetur Dominus Deus noster po-

tificabor tibi. )>

puio suo ? Israeb suo quid testificabitur ? Audiamus :

K Deus, Deus tuus ego sum. » Deus ego sum, et Deus tuus

sura. Quomodo «Deus ego sum? » Sicut Moysi dictum est

« Ego sura qui sum". Quomodo « Deus tuus sum ? Ego )> )>

sum Deus Abraham^ et Deus Isaac et Deus Jacob. Sum ,

Deus et tuus sum Deus et si tuus non sim Deus sum

, : ,

Deus. Bono meo sumDeus, malo tuo non sum Deus tuus.
Etenim « Deus tuus ei proprie dicitur quem familia-, )>

rius habet Deus tanquam in mancipio suo tanquam in

, ,

pecuho suo. « Deus Deus tuus sum ego. Quid vis am-
, ))

phus ? Praemium quseris a Deo ut ahquid tibi det Deus ,

ut quod tibi dederit tuum sit? Ecce ipse Deus qui dabit,
tuus est. Quid eo ditius? Dona quaerebas ipsura dona- ,

torem habes. « Deus , Deus tuus cgo surn. )>

XV. Quid quaerit ab homine, videamus ; Deus noster ,

imperator et rexnoster, quod vectigai nobis indicit; quo-

niam voluit esse rex noster, et voluit nos esse provinciam
suam? Audiamus indictiones ejus. Non trepidet pauper
sub indictione Dei quod sibi Deus dari indicit, ipse prius
:

donat qui indicit vos tantum devoti estote. Non exigit

:

Deus quod non dedit et omnibus dedit quodexigit. Quid ,

enim exigit ? Audiamus jam « Xon super sacrificia tua :

> Gen. xxsu, 28. — ^ Malth. xi, i5. — ^ Esod. ui, 14.

27.
 »

•420 S. ALGLSTIKI E1'1SC01'I

» ar|;iiam lc'. » Xoii libidicam: Quare noiiniihi piiigiicm

Lauiiim maclasliV ([uare non de grcge tuo oj)limum liii-

cum clcgisti ? ambuJat in ovibus luis ct

quare arics ille ,

in ara mca non ponitur? Non dicam Inspicc agros tuos :

cL cbortcm Luam cL paricLcs Luos , quaerendo quid miiii ,

dcs. (cNon supcr sacrificia Lua arguam Le. «Quid crgo?Non ac-
ccplas sacrificia mca ? « aulcm Lua in conspcclu
IIolocausLa
» mco sunL scmp(.'r. » lIolocausLa quLcdam de quibus iii ,

alio Psalmo diciLur : (( Si voluisses sacrificium , dedisscm

)) uLique, holocausLis non dclcctaberis : » cL rursus con-
verLiL se, (( Sacrificium Dco spirilus conLriljulaLus, cor

» conLriLum cL humilialum Deus non spcrnit-. » Qufc

sunt ergo holocausta t[uoe non spernit? Quae holocausLa
c[uae in conspccLu cjus suiiL scmper? (( Bcnigne , inquil,
» fac, Dominc, in bona vohinLaLe Lua Sion , cL osdificenLur

» muri Jerusalcm : Lunc acccpLabis sacrificium jusliLioe,

» oblaLiones cL holocausLa^. quoedam holocausla » DiciL

Dcum acceptaLurum. QuidesLauLem holocauslum? ToLum

ignc absumpLum y.c.'jai; incensio esl, Zxvi totum est ho-
: :

locaustum autcm cst totum igne absumptum. Est qui-

dam ignis flagrantissimns chariLaLis animus inflammcLur :

chariLaLe arripiaL eadcm charilas mcinl)ra in usum

,

suum, non ea ]")ermiLLal mihLare cupidiLaLi, uL LoLus exar-

descat igne amoiis divini ([ui vulL olferre Dco holocaus-
tum. Talia (( lIolocausLa tua in conspecLu meo sunL scm-
M per. »

XVI.AdhucisLe Isracil forLc non inLelhgiL quse holocausla

cjus in conspccLu suo habeaLsempcr cLadhucde bobus, ,

de ovibus de hirciscogitaL-, non cogiLcL « Non accipiam

,
:

» de domo Lua viLulos » Ilolocausta nominavi jam animo

'*.
;

ct cogitationc ad tcrrcnos grcges currcbas , inde pingue

mihi aliquid ehgebas ((Non accipiamde domo tua vitulos.
:

Psal. xu.ii, 8 — Md. L, 18-21. —

i IbiJ. 20^21. —4 Id. xlix,
'
9

I
 ENARUATIO IN PSALMUM XI.IX. -421

Pr.Tnuntiat Testamenlum Novum , ubi oninia illa sacrificia

enim tunc praenuntiantia futu-

vetera cessaverunt. Erant
rum quoddam sacrificium , cujus sanguine mundaremur.
» Non accipiam de domo tua vitulos, neque de gregibus

» tuis hircos. »

XVII. « Quoniam mene sunt omnes besti.-e sylvrc ^ » Quid

a te qu.Tram quod ego condidi? Magis-ne est boc tuum
cui possidere dedi, quam meum qui feci? « Quoniam mcfe
» sunt omnes besli?e sylv,'^. » Sed ibrte ait ille Israel : Beslise
Dei sunt, ill.-^c besti.ne fer.iequas non includoin cbortemea,
quas non aliigo ad pr^esepe meum : cseterum bos ilJe etovis,
ethircus , mea sunt b.TC. « Pecora in montibusct boves, »

Mea sunt illa qune non possides, mca sunt ista tpi.T possi-
des. enim servus meus es tu totum peculium tuum
Si ,

mcum Neque enim est pecubum Domini quod sibi

est.

servus comparavit, ct non erit pecuHum Domini quod ipse

Dominus servo creavit. Ergo mcGe sunt besti.T sy Iv.ne quas tu
non cepisti mea sunt et pecora in montibus qu.T sunt tua
^ ,

et lioves qui sunt ad pr?esepc tuum omnia mca sunt, :

quia ego creavi ea.

XVIII. « Cognovi omnia volatilia coeli'-. » Quomodo
cognovit? Appendit, numeravit. Quis nostrnm novitomnia
volatilia cceiiV Sed et si alicui Deus detnotitiam omnium
volatilium cfcli , non sic ipso novit, ut dat nosse liomini.
Alia est notitia Dei , alia bominis : sicut alia possessio Dei,
alia bominis^ id est, abud cst possidere Dci , aliud pos-
sidere honnnis. Non enim tu quod possides , totum ba-
bes in potestate, autquandiu vivat bos tuus, in tua po-
testate est, aut ut non pereat , aut non pascatur. Apud
quem summa potestas est, summa et secreta cognitio est.
Tribuamus hoc Deo , laudanles Deum. Non audeamus
dicere : Quomodo novit Deus? Ne forte hoc a me, fra-
' Ps:.'»!. W.IX, 10. * I1)'(I. II.
 ,

422 S. AtGLSTINI EPISCOPI

tres, cxpcclotis iit cxpliccm vol)is, quomodo cognoscat
Deiis : hoc solum dico , non sic homo, non
cognoscit ut
sic cognoscit ut Angelus : et quomodo cognoscit dicere ,

non audeo, quoniam et scire non possum. Unum tamen

scio quia et antequam csscnt omnia vohuilia coeH, no-
,

verat Deus quod fuerat crcaturus. Quae est illa notitia?

homo, videre coepisti volatiha, posteaquam plasmatiis
es, postca([uam scnsum videndi accepisti. llaec volatilia
de aqua nata sunt ad verbum Dei, dicentis « Produ- :

» cant aquae volatilia^ » Ubi noverat Deus cjuse impe-

rabat ut aqua proferret? Jam certe noverat quod crea-
rat, et antequam crearet noverat. Tanta est ergo notitia
Dei ut apud ipsum essent quodam ineffabili modo an-
,

tequam creata essent et a te expectat ut accipiat quod

:

antequam crearet habebat? « Cognovi omnia volatilia

))coeli, » qua3 tu mihi non potes dare. Qu.ie tu mihi mac-

taturus es ego cognovi omnia, non quia feci cognovi :

sed ut facerem. « Et species agri mecum est. » Pulchri-

tudo agri , uberlasomnium in terra gignentium, « Mecum
)> est, )) inquit. Quomodo cum illo? Utrum et antequam
fierent? enim erant omnia futura, et cum illo
Cuni illo

sunt omnia prreterita futura ita ut non ei detrahantur

: ,

omnia prosterita. Cum illo sunt omnia cognitionequadam

ineffabiiis sapientiae Dei in Ycrbo constituta et ipsum ,

Verbum omnia. Analiquo modocum illo est agri species,

quia ipse ubique est, et ipse dixit « Coelum et terram :

))ego impleo'-? » Quid cum illo non est, de quo dicitur,

« Si ascendero in ctxjlum , tu iUic es , et si descendero in
)) infernum, ades^? » Cum illo est totum : scd non sic

cum illo est, ut aliquam ex his quae creavit contagionem,

autcorum indigentiam patiatur. Nam tecum est forte co-
lumna juxta quam stas, etcum fatigatus fueris, incumbis
' Gen. I, 20. — ' Jeicm. xxur, 24. — ^ Psal. Cxxxviu, 8.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM xlix. -4^3

in eam. Indiges eo quod tecum est , non indiget Deus agro

quicum illo est. Gum illo ager, cum illo species terrae,

cum illo specics coeli, cum illo omnia voJatilia ,

quia ipse
ubique. Et quare aptid ipsum omnia? Quia et antequam
essent omnia , aut crearentur, einota erantomnia.
XIX. Quis explicat quis exponit illiid quod ei dicitur
,

in alio Psalmo : « Quoniam bonorum meorum non eges ? » ^

Non se egere a nobis aliquo necessario dixit. « Siesuriero,

» non dicam tibi'^. « Non esiiriet, neque sitiet, neque
laborabit, neque obdormiet qui custodit Israel ^. Sed
ecce secundum camalitatem tuam loquor quia tu cum :

non manducaveris famem patieris forte putas et Deum

, ,

esurire ut manducet. Etsi esurierit non tibi dicit omnia , :

ante illum sunt unde vult tollit quod illi necessarium

,

est. Dicta sunt haec ad convincendum parvulum sensum

non quia professus est Deus esuriem suam. Quanquam

propter nos Deus ille deorum et esurire dignatus est. Ve-
nit esurire et saginare, venit sitire et potum dare venit ,

vestiri mortalitate et vertire immortalitate, venit pauper

divites facturus. Etenim non perdidit divitias suas assu-
mendo paupertatem nostram ,
quia in illo sunt omnes the-
sauri sapientioe et scientiae absconditi*. « Si esuriero, non
)) dicam tibi. Meus est enim orbis terrae etplenitudo ejus. »

Noli ergo laborare quid mihi des , sine labore habeo quod
volo.
XX. Quid ergo de gregibus tuis adhuc cogitas? « Num-
» c[uid manducabo carnes taurorum aut sanguinem hir- ,

» corum potabo^?» Audistis quid a nobis non quaerat,

qui nescio quid nobis vult indicere. Si de tahbus cogita-
batis ,
jam auferte cogitationes vestras a talibus rebus :

nihil tale Deo otferre cogitetis. Si halDCS taurumpinguem,

• Psal. XV, 2. — ' Id. xLix, 12. — 3 1(1. cxx ,4.-4 Coloss. ii , 3. —
5 Psal. xLix, i3.
 • ,

-424 s. ArcusTiNi episcopi

occide paupcribus manducent ipsi carnes taurorum
:

ct non bibent sanguinemhircorum. Quod cum feccris,

si

imputabit tibi ille (|ui dixit k Si esuriero, non dicam tibi » : :

ct dicet tibi : « Esurivi , et dedisli mihi manducare*.

» jVumquid manducabo carnes taurorum , aut sanguinem
» hircorum potabo? »

XXI. Dicergo, Dominc Deus nostcr, quid indicis po-

pulo tuo IsracU tuo? « ImmolaDeo sacrificiumlaudis-. »
,

Dicamns ilH ct nos « fn me sunt, Dcus, vola tua, ([ure rcd-

:

» dam laudis tilii^. » Expavcramne aliquidindiceresquod

csset cxtra me, (juod computaljam in chorte mea, et a fure

jam forte erat. Quid mihi indicis.^ « Immola Deo
ablatum
» sacrificium laudis. » Ad me redeam, ubi inveniam quod

immolem ad me redeam, in me inveniam laudis immola-

:

tionem sit ara tua, conscicntia mca. «

: Immola Dco
» sacrificiumlaudis. » Securi sumus, non imus in Arabiam

thus c[urerere non sarcinas avari negotialoris excutimus

, :

sacrificium laudis c[U3erit a nobis Deus. Habebat hoc sa-

crificium laudis Zacchceus in patrimonio suo , habebat
vidua in sacceJlo suo , habebat nescio quis pauper hospes
in doHo suo-, alius nec in patrimonio, nec in saccello, nec
in doHo ahquid habebat, totum habebat in animo suo salus :

domui Zacchsei''^ et pkis misit haec vidua c[uam divites

illi^5 iste cahcem a(|uoe frigidce porrigens^, non perdet

mercedem suam; sed et pax in terra hominii)us bonne

voluntatis'. « Immola Deo sacrificiumlaudis. » O sacrifi-
cium gratuitum, gratia datum! Non quidemhocemiquod
oflerrem sed tu donasti nam nec lioc haberem. « Im-
, :

» mola Deo sacrificium laudis. » Et haec immolalio sa-

crificii laudis, gratias agere illi a auo habes quidquid ])oni

habes, et cujus misericordiatibidimittiturquid([uid tuum

• Mattli. xw, 35. — ' Psal. xlix, t4- — ^ U. lv, 2. — 1 Luc. xix, 8. —
'•
M-iic. XII, ^-y.. — C Matlli. x, \'>.. — 7 I.uc. n, i4-
 :

enakbAtio in psalmum xlix. 425

mali hahes. « Immola Deo sacrificium laiidis : et rcdde
» Allissimo preces tiias. « IIoc odore Dominus delectatur.
« Redde Altissimo preces tuas. »

XXII. « Et invoca me in die tribulationis tuaR : et exi-

» mam te, et glorificabis me^ . » Non cnim prsesumere debes

dc viribus tuis, omiiia auxilia tua mendacia sunt. « Me in-
)) voca in die tribulalionis: eruam te, et glorificabisme. ))

Ad hoc enim permisi diem tribulationis tibi fieri : quia forte

si non non invocaresme cum tribularis au-
tribulareris, •,

tem, invocas me^ cum invocas me, eximam te-, cum exi-
mam te glorificabis me, ut jam non disccdas a me. ObLor-
puerat quidam et friguerat a fervore orationis et dixit ,

« Tri])ulationem ct dolorem inveni et nomen Domini in- ,

)) vocavi-. Invenit tribulationem tanquam aUquid ulile,

))

putruerat tabe peccatorum suorum, jam sine sensureman-

serat invenit tribulationem tanquam ustionem et sec-
,

tionem. « Inveni, inquit, tribulationem et dolorem, et

)) nomen Domini invocavi. •» Et quidem, fratres, sunt
tribulationes omnibus notse. Ecce istse quie abundant in
gcnere humano aHus damno aikctus
5
piangit-, alius orbi-

tate percussus luget 5 ahus patria exulatus moerel, et redire

cupit, intolerabilem peregrinationem deputans •, alteri vi-

nea grandinata est, attendit ad labores suos, et consum-

ptam omnem operam incassum. Quando homo potest non
contristari Inimicum palitur ex amico. Qure major mi-
.^

seria in genere humano? Plangunt htec omncs, et dolent,

et tribulationes sunt istae et in his omnibas invocant :

Dominum , et recte faciunt. Invocent Deum ,

potens est
vel docere tolerandum , vel sanare toleraturn. Novit ille

non sinere tentari nos supra quam possumus ferre^. In-

vocemas Deum etiam in istis tribulationibus sed hae tri- :

bulationes inveniunt nos, sicut in aho Psalrao scriplum

Tsal. xLix, i5. — ' Id. cxiv. 3. — ^ i Cor. x, i3.
 ,,;

426 s. ArcusTiNi episcopi

est : « Adjutor in tribulationibus qune invencrunt nos nl-
)) mis' : » est quaedam cjuam nos d(?bomus invenire. In-
veniant nos istse tribulationes : est qu.-iedam tribulatio
quam nos debemus qu?ercrc, et invcnire. Qunc est ista?
Ea ipsa in hoc mundo felicitas, adlucntia rerum tempora-
liura-, non quidem ipsa tribulatio est, solatia sunt nostrne
tribulationis. Cujus tribulationis? Nostrne peregrinationis.
Hoc enim ipsum quod cum Deo nondum sumus hoc ,

ipsum quod inter tcntationes molestiasque versamur, quod

sine timore esse non possumus tribulatio est non enim , :

est illa sccuritas quae nobis promissa est. Hanc tribulatio-

nem peregrinationis sure qui non invenerit , ad patriara
redire non cogitat. Tribulatio illaest, fratres. Certe modo
facimus bona opera, quando porrigimus panem esurienti,
domum peregrino, etceetcra : tribulatioest et hjiec. Inve-
nimus enim miseros super quos misericordiam facimus
et miserorum miseria facit nos compatientes. Quanto me-
jam esses, ubi non invenis esurientem quem pas-
lius ibi

cas, ubi non invenis peregrinum quera suscipias, non

nudum quem vestias non aegrum quem visites non liti-
, ,

gantera quera concordes ? Omnia enira ibi summa sunt

vcra sunt, sancta sunt, ceterna sunt. Panis nostcr ibi jus-
titia est ,
potus noster ibi sapientia est , vestis nostra ibi
imraortahtas est, doraus nostra aeterna in coelis, firraitas
nostra iraraortahtas. Nuraquid aegritudo subrepit? Num-
quid lassitudo ad somnum trahit? Nulla mors, nulla hs :

ibi pax ,
quies ,
gaudium ,
justitia. NuUus intrat inimicus
nulhis labitur amicus. Qure ibi quies? Si cogitemus , ct at-

tendamus ubi simus, et ubi nos futuros esse promisit qui

mentiri nescit, ex ipsa ejus promissione inveniraus in qua
suraus tribulatione. Hanc tribulationem nerao invenit
nisi qui quoesierit. Sanus es , vide si miser es : nam facile
' Psal. XI.V, 2.
 ,

enahrAtio in psalmum xlix. 427

est ut qui aegrotat , sentiat se miserum : quando sanus es,
vide si miser es cum Deo nondum es. « Tribulatio-
•, quia
)) nem et dolorem inveni, et nomen Domini invocavi^
)) Immola ergo Deo sacrificium laudis. » Lauda promit-
tentem, lauda vocantem, lauda exhortantem, lauda ad-
juvantem : et intellige in qua tribulatione positus es. In-
voca , erueris ,
glorificabis, permanebis.
XXIII. Videte autem quod sequitur, fratres mei. Jam
enim nescio quis quia dixerat illi Deus « Immola Deo ,
:

)) sacrificium laudis, et hoc quodam modo vectigal in- ))

dixerat, meditabatur sibi, et dicebat Surgam quotidie :

pergam adEcclesiam, dicam unum hymnum matutinum,

alium vespertinum, tertium aut ((uartum in domo mea,
quotidie sacrifico sacrificium Jaudis et immolo Deo meo. ,

Bene facisquidem, si hoc facis sedvide nejam securus :

sis jamhoc facis, et fortc lingua tua Deum benedi-

,
quia
Deo maledicat. O popule meus, dicit tibi
cat, et vita tua
Deus deorum Dominus qui locutusest, vocans terram a
solisortu usque ad occasum, quamvis adhuc inter zizania
constitutus sis- : a Immola sacrificium laudisDeo tuo, et
)) redde illi preces tuas : » sed vide ne vivas male , et
cantes bene. Quare hoc? « Peccatori enim dicitDeus : Ut-
» quid tuenarras jastitiasmeas Testamentum , et assumis
))meum per os tuum"?)) Videtis, fratres, cum quo tre-
more ista dicamus. Assumimus Testamentum Dei per os
nostrum , ct praedicamus vobis eruditionem etjustitias
Dei. Et quid dicit peccatori Deus? « Utquid tu '? » Pro-
hibet ergo pra^dicatores peccatores? Et ubi est illud :

« Quae dicunt facite ,

quse autem iaciunt , facere no-
)) lite^? )) Ui)i cst illud, « Sive veritate , sive occasione
» Christus annuntietur^? )> Sed haec dicta sunt, ne ti-

' Psal. cxiv. 3. — ^ Matth. xm , 23. — ^ Psal. xux, i6. — 4 Suhand.

enanas, etc. — ^ Mattli. xwu, S. — ^ Pliilip. i, i8.
 428 S. AtGUSTIM EPISCOPI

mcant f[ni audinnt a quocumqiio audiant : non ut sccuri

sint (jui (licunt l)ona. ct faciuut mala, Modo crgo, fratrcs,
vos sccuri cstis: si bonaauditis, Deum auditis^perquem-
libct audiatis. Scd noluit Deus sine corrcptionc dimittere
illos qui dicunt ^ ne lioc solo quod dicunt securi sibi ,

obdormiscant in mala vita, et dicant sibi Ncque enim :

perdct nos Dcus, pcr quorum os voluit tanta bona dici

populo suo. Imovero audi quod quicumque dicis; dicis,

ct (pii vis te audiri quod dicit in,

prior te audi 5 ct dic
alio Psalmo quidam Audiam quid locpialur iu mc Do- : (c

1)minus Deus, quoniam loquclur paccm populo suo '. »

Qualis ergo ego qui non audio (juod in nic loquitur, ct
,

volo ut alii audiant quod perme loquitur ? Audiam prior,

audiam, maximcquc audiam ([uod loquitur in me Domi-
nus Deus, quoniam lo([uctur paccm populo suo. Audiam,
et castigem corjius mcuni, et servitutisubjiciam , ne forte
aliis praedicans-, ipse reprobus inveniar. (( Utquid tu
» cnarras justitias racaspM rt([uid quod tibi non pro-
tibi

dest.^ Admonet iilum ut audiat : nonutdcponat pr.iedica-

tionem , sed ut assumat obedientiam. Tu vero utquid
(( Assumis Tcstamentummeum perostuum? »

XXIV.
Tu vcro odisti eruditioncm^. d Odisti disci-
((

plinam. Quando parco, cantas ctJaudas- quando castigo,

murmuras quasi quandoparco,sim Deus tuus et quando
:
^

castigo, non sim Dcus tuus. Ego quos amo, arguo et (c

» castigo"*. Tuveroodisli eruditioncm : et projccisti scr-

» mones meos post te. » Qune dicuntur pcr tc, projicis

post te. (( Et projecisti sermones meos post te : » ubi non
videantur a te, sed onerent te. (( Et projecisti sermones
)) meos post te. )>

XXV. (( Si videbas furcm, concurrebas ei , etcum adul-

' Psal. i.xxxiv, 9. — 'I Cor. is, 27. — ^ Psal. xi.it , 17. — •'•
Apoc.
111,79.
 ,,

EJVAUIlATlO IN rsALMUM XLIX. 429

•» leris porlioncm luam ponebas^ » Ne fortediceres : Non
fecifurtum, noii feci adulterium. Quid si placu.it tibi qui
fecit ? Nonne ipso placito concurristi Nonne portionem ?

tuam cum illoqui fecit, laudandoposuisti? Hoc est enim,

fratres, concurrere cum fure, et ponere cum adultero
portionem tuam : quia non facis et laudas quod fit
etsi ,

astipulator es facti : quornam laudatur peccator in desi-

deriis animne su.ie, et qui iniqua gerit, benedicitur-. Non
faeis mala, laudas mala facientes. Hoc enim parvum malum
est? « Cum adulterisportionem tuamponebas.»
XXYI. « Ostuum abundavitmalitia, et lingua tua am-
» plexa estdolositatem^. «Malevolentiam et dolositatem
fratres, quorumdam bominumdicit, qui peradulationem,
quamvis sciant mala esse quae audiunt , ne oflendant eos
a quibus audiunt, non solum non reprebendendo sed la- ,

cendo consentiunt. Parum est, quia non dicunt Male :

fecisti sed dicunt, etbene fecisti et norunt malum esse:

: :

sed al)undat os eorum malitia, et lingua eorum amplcxa-

tur dolositatem. Dolositas est fraus quaedam in verbis,
abud promendi aliud sentiendi. Non ait Lingua tua ad-
, :

misit dolositatem , aut, perpetravit dolositatem, sed ut

ostenderet tibi quamdam delectationeminipsomalofacto,
« Amplexa est, » dixit. Parum est quia facis, et delecta-

ris ; laudas in promptu , irrides apud te. Praecipitas homi-

nem incaute vitia sua proferentem ^ et an sint vitia nes-
cientem : tu qui scis vitium esse , non dicis : Quo irruis?
Si illum videres ambulare incautum in tenebris , ubi tu'
puteum esse scires,et taceres, quaHs esses? nonne inimi-
cus deputateris animce cjus ?Et tamcn si in puteum cade-
rct, non anima, sed corpore moreretur. Praecipitat se in
vitia sua, prtedicatapud te mala facta sua^ tu nosti mala
esse , et laudas , et irrides apud te. O si convertatur ali-
» Psal. xLix, 18. — 2 Id. H. X, 3. — 3 Id. xlix, 19.

I
 :

430 S. AVGTJSTINI EPISCOPI

quando ad Deum illc tjuem irrides, etquem corripereno-

luisti, et dicat « Confundantur qui dicunt mihi, Euge,
:

» euge *. Etlingua tua amplexa est dolositatem.

XX-VII. « Sedens atlversus (ratremtuum detrabebas. »
Et ipsum Ksedens » atl lioc pcrtinet tpiod superius dixit,
« amplexa est. » Qui enim stans aut transiens facit, non

cum voluptate lacit qui vero ad hoc sedet, quantum :

otium quaerit ut faciat? a Sedens adversus fratrcm tuum

» detrahebas «ipsam detractionem malamdihgenter fa-
:

ciebas, scdcndo faciebas volebas ibi occupari; amplexa- 5

baris malum tuum , osculabaris doknn tuum. « Sedens

» adversus fratrem tuum detrahebas : et adversus fihum
» malris tuae ponebas scandalum~.Quis est fihus matris?»
nonne fratres? Hoc crgo repetere vohiit, quod superiua-

dixerat, « fratrem tuum. » An ahquam distinctionem no-

bis intelhgendam msinuavit? Plane, fratres, puto esse dis-
tinguendum. Frater adversus fratrem detrahit , verbi
gratia, ut puta quasi firmus et ahcujus jam momentidoc-
toretdoctus, detrahit fratri suo, forte bene docenti et

bene ambulanti cst autem ahus inhrmus adversus illum

: ,

ponit scandalum huic detrahendo. Etenim cum detrahi-

tur bonis ab his qui videntur ahcujus momenti esse et
docti esse , in scandalum cadunt infirmi ,
qui adhuc nes-
ciuntjudicare. Ideoinhrmus ille « hhus matris» dictusest,
nondum patris, adhuc lacte indigens et uberibus adhcerens.
Portatur adhuc sinu matris Ecclesi^e non valet accedere ,

ad sohdum cibum mensce patris sui sed de ubere matris ,

victum trahit, ignarusjudicandi, quoniamadhucanima-

hs atque carnahs est. Spiritahs enira omnia dijudicat ;

« Animalis autem homonon percipit ea quse sunt Spiritus

» Dei, quoniamstultia cst ilh^. » Tahbus dicit Apostolus
« Non potui loqui vo])is quasi spiritahbus, sed quasi car-
I Psal. xxxix, 16. — ' IJ. XLix, 20. — ^ I Cor. 11, i4-
 ENARRATIO IN PSALMUM XLIX. 431
» nalibus, tanquam parvulis in Christo lac vobis potum
)) dedi , non escam net[ue enim poteratis sed nec adhuc
: ,

)) quidera potestis^ » -Mater vobis fui : quomodo dicitur

alio loco : « Factus sum parvuhis in medio vestrum , tan-
)) quam nutrix iovens fdios suos^. )) TSon nutrix nutriens
fdios alienos, sed nutrix fovens fdios suos. Sunt enimma-
tres quse cum pepererint, dant nutricibus : illae quee pepe-
rerunt, non fovent fihos suos, quia nutriendos dederunt j

illae autem quae fovent non suos fovent, sed ahenos iste :

veroipse pepererat, ipse fovebat, nulh nutrici quem pe-

perat commiltebat^ dixerat enim : « Quositerumparturio,
)) donec Christus formetur in vobis ^. )) Fovebat ergo , ei
lactabat. Erantautemquidam quasidocti et spiritales qui
Paulo detraherent. « Epistolae quidem aiunt graves et ,
,

)) fortessunt, prsesentia autem corporis infirma, etsermo

)) contemplibihs * :))dicit ipse in Epistola sua quosdam de-
tractores suos ista dixisse. Sedebant , et adversus fratrem
suum detrahebant, et adversus lactandum iilum fdium
matris su?e ponebant scandalum. Merito fecerunt ipsi raa-
tri ut iterum parturiret. « Et adversus fihum matris tuae
» ponebas scandalum. ))

XXYIIl. «Hoec fecisti , ettacui^ )> Ideo veniet Domi-

nus Deus noster, et non silebit. Modo , « Hoec fecisti , et
)) Quid est, « Tacui?)) A vindicta supersedi, se-
tacui. »
veritatem raeam distuh patientiam tibi prolongavi poe- , ,

nitentiam tuam diu expectavi. « Hsec fecisti et tacui. » ,

Ego autem cum ad hoc expectarem ut te poeniteret se- ,

cundum Apostolum dicentem «Tuautem secundumdu- :

» ritiam cordis tui , et cor impoenitens , thesaurizas tibi

» iram in die irae et revelationis justi judicii Dei^. Suspi-
» catus es iniquitatem, quod ero tibi simihs. » Parum est

" 1 Cor. 111, ij 2. — 2 I Thess. n, 7. — 3 Gal. iv, i9. — 4 2 Cor. %, 10.

— i Psal. XLix, 21. — 6 Rom, u, 5.
432 S. AUGUSTIKI EPISCOn
quia mala lacla tiia placent tibi, placerc lailas ct milii.
DcLini cjuia noii pateris ukorcm , vis tcneie participcm, cL
tan(|uam corruptum judiccm pra^diTc socium vis liaberc.

u Suspicalus cs ini(jult<tcm, ([uodcro tibi similis : » dum

non vis tu mihi csse similis. « Estotc cnim , in([uit, pcr-
» fccti , sicut ct Patcr veslcr ([ui in coelis cst, ([ui facit so-
)) lem suum oriri supcr bonos ct malos ^ » Hunc tu imi-
tari noluisti , ([ui donat bona ct malis^ ut sedens detrahas
et bonis. « quod ero tibi simi-
Sus[:)icatus es iniquitatem,
)) lis. Arguam Quando Deus manifcstus vcniet, Deus
te. ))

noster, et non silel)it Arguamtc. Et cjuid ti!)i faciam

: (( ))

arguendo ie? quid tibi faciam? Modo te non vides, facio

ut videas te. Quia si videres te, et displiccres tibi, place-
res mihi : quia vero non te videns placuisti tibi , displice-
bis et mihi ct tibi ^ mihi, cum judicaberis^ tibi , cum ar-
debis. Quid cnim tibi faciam , inquit? (( Constituam te

» antc faciem tuam. )) Quid enim vis latere te ipsum? In

dorso tuo tibi es , non te vides : facio ut \e vidcas ;
quod
post dorsum posuisti, ante faciem ponam; videbis foedi-
tatem tuam, non utcorrigas, sed uterubescas. Jam quia
dicitista : Fratres, des[)erandus est ille cui dicitur? Nonnc
illa civitas de qua dictum est : ((Triduum , ctNinive cver-
» tetur-, » intra triduum idonea fuit converti , orare,
plangere^ de poena immincnti mlsericordiam promereri?
Audiant crgo qui tales sunt , dum licet audirc ct tacen-
tem. Veniet enim, et non siiebit, et arguet, quando cor-
rectioni locus nullus crit. (tStatuam te, inquit, antc fa-
M ciem tuam. » Modocrgo tu fac, quisquis taiis es, quod
tibi minatur facerc Deus. Tolle te a tergo tuo , ubi te vi-

dere non vis , dissimulans a factis tuis , et constltue le

ante tc. Ascende tribunal mcntis tu.ie esto tibi judex, ,

lorcjueat te timor, crumpat a te confessio, et dic Deo tuo :

> MaUh. V, 45, et 48. — ^ Jon. m, 4-

 ,

enAtirAtio ik psalmum \'lix. 433

« Ouoniam iniquitatcm mcam ego cognosco ct delictimi ,

» mcLim ante mc cst scmpcr^ » Qiiod erat post tc iiat ,

antc tc nc tu ipsc postca a Dco judice fias anlc tc, ct

:

non sit quo fugias a tc.

XXIX. « Intelligite autem haec qui obliviscimini Deum. »
Videte quia clamat, et non tacet non parcit. Oblitus eras
,

Dominura, non cogitabas de vita tua mala. Intellige quia

oblitus es Dominum. ulVequando rapiat sicut lco , et non
» sitquieruat. » Quidest, «Sicutlco? » Sicutfortis, si-
cut potens , sicut iile cui nemo resistcrc polest. Ad hoc
retuht , ut diceret, « Leo. » Ponitur enim in laude, poni-
tur et in vituperationc. Dictus est Ico diabolus : «Adver-
» sarius vester, ait , tanquam leo rugiens circumit quae-
» rensquem devorct-. » Numquid quia ille leo dictus est
proptcr immanem non dicilur lco stevitiam , Christus
proptcr ingentem fortitudiuem Etubi est illud « Yicit ? :

» leo de tribu Juda^.^ » Intendat paululum GharitasVes-

tra adhuc modicum quod rcstat obsecro vos ut excutia- : ,

tis fatigationem aderit ille qui vobis usque ad hanc horam

;

vires dedit. Paulo ante dixerat^ tanquam indicens nobis,

ut audistis vectigalquoddam laudis suae
, « Immola Deo :

» sacrificium laudis, ct rcddc Altissimo preces tuas. »

Postea autem : Peccatori autem Deus « Utquid tu
dixit :

» enarras justitias meas, et assumis Testamentum meum

» peros tuum*?» Tanquam diccret ei iNihil tibi prodest :

quod laudas ego indixi laudis sacrificium illis qui bene

:

vivunt eis enim prodest quod laudant tu autem si lau-

: ;

das, nihil tihi prodest : ut({uid me laudas? « Non est spe-

» ciosa laus in ore peccatoris*. » Postea concludit quasi
ad utrumque , et arguens malos qui obliviscuntur Deura

' Psal. L, r>. — 'I rctr. v, 8. — ' Aiioc. v, 5. — 4 Psal. xlix , i.j ct
iG. — 5 Eccli. XV, g.

cxv. 28
 ,,

434 S- AUGTJSTINI EPISCOPI

ait ; (clntelligitc hocc qui oiiliviscimini Deum, nequando

» rapiat sicut leo, et non sit qui eruat. »
XXX. «Sacriricium laudis glorificabit me^» Ouomodo
« Sacrilicium laudis glorificabit me?)) Cerle nihilprodest
malis sacrificium laudis ,
quia assumunt Testamentum
tuum per os suum, et faciunt damnaiida quae displicent
ocuhs tuis. Prorsus, in(juit, et illis hoc dico « Sacrifi- :

))cium laudis glorilicabit me. Jam putabas tibi laudem ))

non prodesse lauda, proderit tibi. Si enim male vivis et

:

bona dicis, nondum laudas scd rursus si cum coeperis :

bene vivere meritis tuis tribuas quod bene vivis

, non- ,

dum laudas. Nolo te osse latronem insultantem cruci Do-

mini- : scd nec te illum volo csse in templo jactantcm
merita sua , et occultantem vulnera sua^. Si iiieris ini-

quus et perseverans in illa iniquitate. non dico tibi Non :

proderit laus-, sed, Nonme iaudas, iaudem istam esse non

depulo : rursus si fueris quasi justus, nam nemo justus
nisi humilis et pius , et dejustitia tua inllatus incesseris,

et alios in lua comparatione contempseris, et superextu-

leris te tantjuam glorians de meritis tuis , non me iaudas.
Nec iileme laudat, qui raale vivit ^ ncc iliemeiaudat, ([ui

quasi de suo bene vivit. Sed numquid ille Pharis.Teus

quasi de suo talis erat , cum diceret : « Gratias tibi ago

» quia non sum sicutcaeteri homines ? » Gratias Deo age-
bat ex eo quod bonum in se habebat. Quamvis ergo ali-
quid bonum in te sit c[uamvis jam inteiiigas non ex te ,

esse c[uod bonum est sed a l)eo te accepisse tamen in, :

eo ipso, si te exluleris super alium non habentem, invi-

dus teneris nondum laudator meus eris. Primo ergo cor-
,

rigere a via pessima , incipe vivere bene : inteilige quia

non corrigeris nisi dono Dei A Domino enim

: « gressus
» liominis diriguntur*. » Hoc cum intcliexeris, lave et
Psal. xLix, 23. — ^ Luc. xxiii, Sg. — 3 IJ. xviii, ii. — 4Psal.Lxiii, 23.
 ENAKRATIO IN PSALMtM XLIX. 435
aliis, ut sint quod et tu es : quia lioc eras et lu, quod iili

sunt.Fave quantum potes, et noli desperare; non enim

usque ad tc dives est Deus. ISon ergo laudat, qui malevi-
vendo offendit Dominum^ non laudat qui cum jam coe- ,

peritbene vivere, de suo putat esse quod bene vivit, non

acceptum a Deo nec ille laudat, qui cum sciat se quod
:

bene vivit accepisse a Deo, tamen usque ad se vult esse

divitem Deum. lile itaque qui dicebat : «Gratias tibi ago
» Deus, quod non sum sicut cseteri homines, injusli, rap-

» tores, adulteri , sicut et Publicanus iste^

» nonne ibi ;

habebat undediceret : Dona

Pubhcano huic quod mihi et
donasti , supple et mihi qua3 nondum dedisti? Sed jam
quasi saturatus ructa])at non diceljat « Ego autem : :

» egenus et pauper- » quod dicebat Publicanus ille

:
:

« Domine propitius esto mihi peccatori^. » Ideo descen-

,

dit justificatus Publicanus , magis quam ille Pharisneus.

Ergo audite qui bene vivitis, audite qui male vivitis :

« Sacrificium laudis glorificabit me. » Nemo mihi offert

hoc sacrificium laudis, et malus est. Non dico Non hoc :

mihi offerat malus; sed , nemo mihi hoc offert malus. Qui
enim laudat, bonus esrt : quia si laudat, non solum lingua
laudat , sed et vita cum lingua consentit.
XXXI. « Sacrificium laudis glorificabit me : et ibi via
» est qua ostendam illi salutare Dei. » In sacrificio lau-
,

dis « Via est qua illi ostendam salutare Dei. » Quod est,
,

« Salutare Dei? » Christus Jesus. Et quomodo in sacri-

ficio laudis nobis ostenditur Christus? Quia Christus cum

gratia venit ad nos. Haec dicit Apostolus : « Vivo autem
» jam non ego, vivit vero in me Christus : quod autem
» in carne vivo , in fide vivo Filii Dei ,
qui me dilexit et
» tradidit semetipsum pro me *. » Agnoscant ergo pecca-
• Luc. xvni, II. — » Psal. lxix, 6. — ^ Luc. xvui, i3. —^ Gal. ii 20.

28.
 ,

436 S. AtGUSTINI EriSCOPI

tores qiila non opus cssct medicus, sl saiii csscnt '. El-
,

cnim Christus pro impiis morluus cst^. Cum crgo agnos-

cunt impictatcs suas, ct primo imitantur Publicanum
illum dicentem «Dominc, propitius csto milii pcccatori^
: : )>

ostendunt vulnera implorant mcdicum et quia non se

, ;

laudant, sed reprehendunt se, ut cjui gloriatur, non in se,

sed in Domino glorietur^, agnoscunt causam advcntus
Christi, quiaideo venitut pcccatores salvos faccret : «Quia
)) Jesus Christus venit , hunc mundum pecca-
inquit, in
» tores salvos facere, quorumprimusegosum^. Proinde i)

illos Jud.Tos, de opere suo gloriantcs, sic arguit itlem

Apostolus, ut eos diccret ad gratiam non pertinere, ([ui

meritis et operibus suis mercedem deberi arbitrabantur''.

Qui crgo ad gratiam se scit pertincre, quod cst Christus,

ct quod cst Christi, novit quia indiget gralia. Si gratia

vocatur, gratis datur •, si gratis cbtur, nulia mcrita tua

prcecesserunt ut detur. Nam si praecesserunt merita tua

merccs non imputatur sccundum gratiam sed sccundum ,

debitum^ Si ergo dicis prcieccssisse merita tua, te vis lau-

dari, non Deurn ideo non agnoscis Christum, quivenit
:

cum gratia Dci. Convertc crgo te ad merita tua , vidc illa

mala fuisse, ut non til)i deberetur nisi supplicium , non

praemium. Et cum videris quid tibi per meritum debea-
tur, agnoscis quid per gratiam donetur^ ct sacrificio lau-
dis glorificasDeum. Ibi est enim via, in qua noveris Chris-
tum salutare Dei.

• Mattb. IX, -22. — ' Rom. v, G. — 3 Luc. xviu , i3. — 4 i Cor. i, 3i.
— 5 I xiin. I, i5. — ^ Gal. \, ^. — 1 Roiii. iv, 4-
 ,
!

ENARRATIO IN PSALMUM L. 437

It/VVtVVV^^fVVtVVVtiVVVtVVMVVV^JVVVt^VVV^VVVXVVVt^VVVtVVV^VVl^VVV^VVVtVVVtVVVVVVVtlV*^

ENARRATIO
IN PSALMIJM L.

Sermo ad populum carthaginensem.

I. MuLTiTUDiNis hujus *, ncc frequentia fraudanda est,

nec infirmitas oneranda. Silentium petimus et quielcm, ut

vox nostra post hesternum laborem possit ali([uantis viri-
bus perdurare. Credendum est Charitatem Vestram non
ob ahud hodierno die copiosius convenisse , nisi ut oretis

pro eis quos absentes facit ahenus et perversus aflfectus.

Neque enim loquimur de Paganis, neque de Judaeis , sed
de Christianis : neque de his adhuc Catechumenis, sed de
multis etiam baptizatis, a quorum lavacro nihil distatis, et
eorum tamen cordi dissimiles estis. Quam multos enim
liodie fratres nostros cogitamus et plangimus ire in vani-
tates et insanias mendaces-, negligere quo vocati sunt
Qui si forte in ipso circo aliqua ex causa expavescant
continuo se signant, et stant ilhc portantes in fronte,
unde abscederent , si hoc iu corde portarent. Deprccanda
est misericordia Dei , ut donet intellectum acl ista dam-
nanda, et afTectumadfugienda, etmisericordiam adignos-
cenda. Opportune ergo de poenitentia Psahnushodie can-
tatus est. Loquamur et cum absentibus erit ad eos vox :

nostra memoria vestra. Ne saucios et langnidos neghgatis,

sed ut facihus sanetis, sani permanere debetis. Corrigite
arguendo, consolamini alloquendo, exemplum proebete
' Viiie D. Guillon, tom. xxi, pag. 5oc-5i.'j. — ' Psal. xsrix, .'i.
438 S. AUGDSTINI EPISCOPl
bene vivendo, aderit cis qui alFait et vobis. Non enim,
vobis jam ista pericula praetergrcssis , fons misericordiae
Dei praecisus est. Qua venistis , venient; qua transistis,
transibunt. iMolestum est quidem, et nimium periculo-
sum , imo perniciosum , et pro certo exitiabile , ([uod
scientes peccant. Aliter enim ad has vanitates currit qui
vocem Christi contemnit^ abter ille qui novit quid fugiat.
Sed nec de tahJjus desperari debere , iste Psahnus osten-
dit.

II. Inscribitur enim titulus ejus : aPsalmus ipsiDavid,

)) cum venit ad eum Nathan propheta quando intravit,

)) ad Bersabee'. )) Bersabec erat muher uxor ahena. Cum

dolore quidem dicimus et tremore, sed tamen Deus no-
luit taceri ,
quod vokiit scril^. Dicam ergo non quod volo,
sed quod cogor^ dicam non exhortans ad imitalionem,
sed instruens ad timorem. Hujus muheris uxoris ahenae
pulchritudine captus rex et propheta David, ex cujus se-
mine secundum carnem Dominus venturus eraf^, aduke-
ravit eam. Hoc in isto Psalmo non legitur, sed in titulo
ejus apparet in hbro autem Regnorum plenius legitur.
;

Utraque Scriptura canonica est, ulrique sine ulla dubita-

tione a Chrislianis fidesadhibeada est. Commissum atquo
conscriptum est. Hujus etiam maritum in beilo occiden-
dum curavit : homicidio auxit adukerium et post hoc :

factum missLis cst ad eum Nathan propheta, missus a Do-

mino, quieum argueret de tanto commisso".
III. Quid caveant homines diximus quid vero , •,
silapsi

fuerint imitentur, audianius. MiiJti eiiim cadere vokuit

cum David , et nob.int surgere cum David. Non crgo ca-
dendi exemplum propositum cst, sed si cecideris^ resur-
gendi. Attende , ne cadas. Non sit delectatio minorum

lapsus majorum , sed sit casus majorum tremor minorum

' Psal. L, I, 'i. — » Rom. i, 3. — ^2 l\eg. xi ct xii, i-i4
 ;

ENAE.RATIO IN PSALMUM L. 439

Ad hoc ad hoc scriptum est ad hoc in.
propositum est , ,

Ecclesia saepe saepe lectum atque cantatum audiant qui :

non ceciderunt ne cadant audiant qui ceciderunt , ut

, ;

surgant. Tanti viri peccatum non tacetur, prsedicatur in

Ecclesia. Audiunt male audientes, et quserunt sibi patro-
cinia peccandij attendunt unde defendant quod commit-
tere paraverunt, non unde caveant quod non commise-
runt, etdicunt sibi: SiDavid, curnon et ego? Inde anima
iniquior, quae cum propterea fecerit, quia David fecit,
ideo pejus quam Davidfecit. Dicam hoc ipsum, si potero,
planius. David nullum sibi ita ad exemplum proposuerat,
ut tu : non patrocinio sancti-
ceciderat lapsu cupiditatis ,

tatis :tanquam sanctum proponis ut pecccs^ non

tu tibi

imitaris ejus sanctitatem sed imitaris ruinam. Hoc amas ,

in David quod in se odit David proeparas te ad peccan-

,
:

dum , disponis peccare : hbrum Dei ut pecces inspicis

Scripturas Dei ad hoc ad hoc audis ut facias quod disph- ,

cet Deo hoc non fecit David correptus est per Prophe-
: ;

tara non lapsus est in Propheta. Ahi vero audientes sa-

,

lubriter, in casu fortis metiuntur infirmitatem suam ; et

quod damnat Deus devitare cupientes ab aspectu securo ,

abstinent ocuios non eos defigunt in pr.lchritudine car-

:

nis alienre , nec se ipsos faciunt de perversa simphcitate

securos, non dicunt Bono animo : attendi, benigne attendi,
de charitate diu aspexi. Proponunt enim sibi casum Da-
vid , et ad hoc illum magnum vident cecidisse , ut parvi
nohnt videre unde possint cadere. E.eprimunt enim ocu-
los a petulantia, non se facile adjungunt non miscent se ,

muheribus ahenis, non levant oculos faciles ad aiiena me-

niana, ad aliena soJaria. De longe enim viditDavid iiiam,
in qua captus est. Mulier ionge iibido prope. Alibi erat ,

quod videret in iiio unde caderet. Attendenda cst ergo

,

hsec infirmitas carnis, recordanda sunt vcr})a Apostoii :

•410 s. ALT.rsTiNr F.riscon

« Non crgo regnct pcccatum iii vcstro mortali corpore^»

Nondixit, Nonsit- scd, ((Nonrcgnct. « Inest pcccatum,
cum delcctaris ^ rcgnat^ siconscnseris.Carnalisdelectatio,
procscrlim usque ad illicita et aliena progrcdiens , fre-

nanda cst , non domanda, non in im-

relaxanda-, imperio
pcrio collocanda. Attcndc sccurus si non liabcs unde ,

movearis. Scd respondcs : Fortiter tenco. Numquid tu

fortior (juam David?
IV. Admonct etiam tali exemplo, non se quemquam
debere extollere in prosperis rebus. Multi enim res adver-
sas timent , res prospcras non timent. Pcriculosior est res

prospera animo, quam adversa corpori. Prius corrumpit

prospera , utinveniat quod frangat adversa. Fratres mei,
adversus felicitatem acrius vigilandum est. Propterea vi-
dctequemadmodum eloquium Dei in noslra fclicitate tol-
lat nobis sccuritatcm : « Scrvite , inquit, Domino in ti-
» morc, et exultate ei cum In exultatione, ut tremore'^. »
gratias agamus^ in tremore, ne cadamus. Hoc peccatum
non fccit David , cum pcrsecutorem Saiilcm patcrctur.
QuandoDavidsanctusSaiiIeminimicumpatiebatur,quando
illius persecutionibus agitabatur, quando per diversa fu-
giebat , ne in manus ejus incideret^, non concupivit alie-

nam , noii adulterata uxore occidit virum. Erat in infirmi-

tale tribulationis sure tanto in Deum intentior, ([uando
miserior videbatur. Utile ([uiddam cst tribulalio 5
utile

medici fcrramentum, quam diaboli tcntamcntum. Factus

tumor cx-
est securus devictis hostibus, pressura caruit,
crevit. Valct ergo boc cxemplum ad id, ut timcamus feli-
citatcm. « Tribulationem inquit, et dolorem invcni et , ,

)) nomcn Domini invocavi*. )>

V. Sed factum est dixerim Iisec eis qui non commise-

:

' Roni. VI, 12. — ' Psal. ii, it. — ^ i Rei:;. xxiv , 5 ,
et xxvi, 9. —
4 Psal. xciv, 3, 4-
 ENAKRATIO IN PSALMUM L. 441
runt, iit vigilent ciistodirc integritatem suam, et cum at-

tendunt magnum cecidisse, parvi timeant. Si vero allquis

jam lapsus bcec audit, et aliquid in conscientia mali te-
nens •, verba Psalmi hujus advertat : attendat quidem vul-
neris magnitudinem, sed non desperet medici majestalem.
Peccatum cum despcratione, certa mors. Nemo ergo di-
cat Si jam aliquid mali feci jam damnandus sum
: Deus ,
:

malis taliljus non ignoscit, cur non addo peccata pecca-

tis? Fruar hoc saeculo in voluptate, in lascivia in cupidi- ,

tate nefaria jam perdita spe reparationis vel hoc ha-

: ,

beam quodvideo si non possumhabere quod credo. Iste

,

ergo Psalmus, sicut cautos facit eos qui non ceciderunt,

sic desperatos esse non vult ({ui ccciderunt. Quisc[uis pec-

casti , et dubitas agere poenitentiam pro peccato tuo des-

perando salutem tuam, audi David gementem. Ad te Na-
ihan propheta non cst missus, ipseDavid ad te missus est.

Audi eum clamantem, et simul clama; audi gementem ,

et congemisce-, audi flentem , et lacrymas junge 5 audi

correctum, et condelectare. Si tibi non potuit intercludi
peccatum , spes vcnire non intercludatur. Missus est ad
istum virum Nathan propheta^, attende regis humilita-
tem. Non respuit verba prsccipienlis non dixit Audes , :

mihi loqui regi? Rex subhmis Prophetam audivit plebs 5

ejus humilis Christum audiat.

VI. Audi ergo hcec , et dic cum illo : « Miserere mei,
)) Deus , secundum magnam misericordiam tuam -. » Qui
magnam misericordiam deprecatur, magnam miseriam
confitetur. Quserant parvam misericordiam tuam ,
qui
nesciendo peccaverunt : ((Miserere, inquit, mei sccundum
)) magnam misericordiam tuam. » Subvcni gravi vuhicri
secundum magnam medicinam tuam. Grave est ({uod ha-
J)eo, sed ad Omnipotentem confugio. De mco tam lelali

2 Reg. XII, I, — ' Psal. l, 3.

I
 ,

442 S. AUGUSTINI EPISCOPI

vulnere desperarem , nisitantum medicum reperirem.
« INIiserere mei, Deus , sccundum magnam misericordiam
)) tuam : ct secundum multitudinem miserationum tua-
)) rum^ dele iniquitatem mcam. )> Quod ait : aDele ini-
)) quitatem meam, )> lioc est, (cMiserere mei, Deus.)) Et
quod ait : a Secundum multitudinem miserationum tua-
)) rum , )) hoc est « Secundum magnam misericordiam
,

)) tuam. )) Quia megna est misericordia multa? sunt mi- ,

sericordioe 5 et de magna misericordia tua multse sunt ,

miserationes tuae. Attendis contemptores ut corrigas , at-

tendis nescientes ut doceas , attendis confitentes utignos-
cas. Fecit hoc nesciens? Quidam fecerat aUqua, et multa
mala f ecerat « Misericordiam , inquit consecutus sum
: ,

)) quia ignorans feci in increduUtate *. Iste David non ))

posset dicere « Ignoransfeci. » Non enimignorabatquan-

:

tum mali esset contrectatio conjugis ahenae , et quantum

malum esset interfectio mariti nescientis, et nec saUem
irascentis.Consequuntur ergo misericordiam Domini qui
ignorantes fecerunt^ et qui scientes, consequuntur non
qualemUbet misericordiam sed magnam misericordiam. ,

VII. « Magismagisquelava meab injustitiamea. Quid ))

est, « Magis magisquelava? » Mukum inquinatum. Magis

magisquelava peccata scientis, qui abluisti peccata ignoran-
tis. desperandum de misericordia tua. « Et a de-
Nec sic

))Ucto meo munda me*^. Quo merito? Medicus est, offer )>

mercedem Deus est, oifcr sacrificium. Quid dabis ut

:

munderis? Vide enim quem invocesj justuminvocas odit :

peccata, sijustus est-, vindicat in peccata, si justus est;

non poteris auferre a Domino Deo justitiam ejus. Implora
misericordiam , sed attende justitiam : misericordia est ut
ignoscat peccanti ,
justitia est ut puniat peccatum. Quid
ergo? Quaeris misericordiam, peccatum impunitum rema-
' I Tira. 1, i3. — ' Psal. l, 4.
 ENAKKATIO 1N PSALMXJM l. 443
nebitPResponderitDavid, responderintlapsi, responderint-
cum David^ iit misericordiam mereantur sicut David , et
dicant : Non, Domine , non erit impunitum peccatum
meum : novi justitiam ejus, cujus qu.^ero misericordiam :

non impunitum erit, sed ideo nolo ut tu me punias quia ,

,

ego peccatum meum punio ideo peto ut ignoscas quia :

,

ego agnosco.
Quoniam iniquitatem meam ego agno^co, et
VIII. «
» meum coram me est semper^ » Non posui
delictum
post dorsum meum quod feci, non intueor alios oblitus
mei non affecto stipulam ejicere de oculo fratris mei cum
, ,

sit trabes in oculo meo*^ : peccatum meum ante me est,

non post me. Fuit enim post me quando ad me missus est
Propheta, et de ove pauperis similitudinem mihi propo-
suit. Ait enim Nathan propheta ad David « Erat dives :

)) quidam habens plurimas oves pauper autem vicinus ;

)) ejus habebat unam oviculam, quam in sinu suo et de

)) suo cibo nutriebat : venit hospes diviti ; nihil de grege
)) suo abstuht, oviculam vicini pauperis concupivit, ipsam
)) suo hospiti occidit : quid dignus est^ ? )) At ille profert
iratus sententiam : plane tunc rex nesciens ubi captus
esset, morte dignum divitem dixit, et ovem reddendam
in quadruplum. Severissime atque justissime. Sed pecca-
tum ejus nondum erat coram eo quod ,
post dorsum erat
fecerat :suam iniquitatem nondum agnosceljat et ideo ,

alienae non ignoscebat. Sed Propheta ad hoc missus al)s- ,

lit a dorso pcccatum, et ante oculos posuit , ut videret

illam sententiam tam severam in se esse prolatam. Ad se-
candum sanandum vulnus cordis ejus , ferramentum
et
fecit de lingua ejus. Hoc fecit Dominus Judoeis quando ,

ad eum adulteram mulierem adduxerunt, proponentes

laqueum tentationis, etinidquod proposuerantincidentes.
' Psal. L, 5. — » Matth. vii, 3. — 3 2 Reg. xii, 2-6.
444 s. Aur,usTmi episcopi

(( Iii adiilterio, in([uiunt, h-TC mulier deprehensa est : Moy-

» ses hujusmodi lapidari jussit; tu de illa cjuid censes^? »
tan([uam bicipiti muscipula tentantes cajoerc Sapientiam
Dei , ut si jubcret occidi ,
perderet raansuetudinis famam-,
siautem juberet dimitti, incurreret, tanquam reprehen-
sor legis, calumniam. Quid ergo responditPNonait Occi- :

dite; non ait Dimittite si-d,: Qui se scit sine peccato ; ((

)) esse, primus in ilhun lapidem jaciat. )) Justa h^x ,

qune
jiibet adulteram occidi : sed haec lex justa ministros habeat
innocentes. Attenditis quam adducitis, attendite et qui
estis. hoc audito, imus post alterum discesserunt.
(( Ilh
)) Remansit adultera ctDominus, remansit vulnerata et ))

medicus , remansit magna miseria et magna misericordia.

Adducentes erubuerunt , nec veniam petiverunt : adducta
confusaest_, etsanata. a Aitilli Dominus : IMuher, nemo te

)) condemnavit? Et iHa Nemo, Domine. Etille Nec ego le

: :

)) condamnabo, vade, deincepsjam nohpeccare '. Num- ))

quid Christus fecit contra legem suam?Neque enim Pater

ejus sine Fiho dederat hegem. Si coelum et terra et omnia
quce in eis sunt, per ipsum facta sunt, lex sine Verbo Dei
quomodo cojuscripta est? Non ergo Deus contra legem
suam, quia nec imperator contra leges suas facit, quando
confessisdat indulgentiam. Moyses minister Legis, Chris-
tus promulgator Legis Moyses lapidat ut judex, Chris-
:

tus indulget ut rex. Misertus est ergo ejus Deus secun-

dum magnam misericordiam suam , sicut hic rogat, sicut
hic petit, sicut exclamat et dolct : quod illi adulteram
oirerentcs facere noluerunt^ vulnera sua ostendente me-
dico cognoverunt a medico non quaesie-
, medicinam
runt. Ita sunt multi ciuos peccare non pudet, agere poe-
nite.itiam pudel. incredibilis insania! De vulnere ipso

noD erubescis, de ligatura vulneris erubescis? Nonne lui-

' Joan viH, 4-1 '•

 ::,

ENARRATIO IW rsALMXJM L. 445

dum foedius et putidius est? Confuge ergo ad medicum ,-

age poenitenliam, dic : « Iniquitatem meam ego agnosco,

y> et peccatum meum ante me est semper. »

IX. « malignum coram te feci^ »

Tibi soli peccavi, et
Quid esthoc? Coram hominibus enim non erat adultcrata
uxoraliena, et maritus occisus'^? Nonne omncs novcrant
quod David fecerat ? Quid est « Tibi soli peccavi et : ,

))malignum coram te feci ? » Quia tu solus sine peccato.

Ille justus punilor qui non habct quod in illo puniatur
,

illejustus reprehensor, qui non habet c[uod in illo repre-

hendatur. « Tibi soli, inquit,peccavi, et mahgnum corani
)) te feci : ut justificeris in'sermonibus tuis , et vincas cum
)) judicaris, )> Cui dicat , fratres, cui dicat, diiliciie cst

advertere. Deo utique loquitur, et manifestum est quo-

modo Deus Pater non est judicatus. Quid est, « Tibi soli
)) peccavi, ct niahgnum coram te feci, ut justificeris in

)) sermonibus tuis,et vinca3cumjudicaris?))Yidetfuturum

judicera judicandura, judicanduma peccatoribus justum,
et in eo vincentem quia quod in
illo judicaretur non erat.
,

Solus enim in hominibus verum dicere potuit homo Deus

Si invenistis in me peccatum dicite. Sed forte crat quod ,

homineslatebat, et non inveniebant illi quod erat quidem,

sed manifestum non erat? Aho loco ait « Ecce venit :

))princeps mundi acutus inspector omnium peccato-

, ))

rum « Ecce inquit, venit princeps mundi hujus

: , , )>

morte afHigens peccatores prncpositus mortis « Invidia :

enim diaboli mors intravit in orljcm terrarum^ Ecce,

))

» inquit, venit princeps mundi hujus :

( dixit hsec proxi-
)) mus passioni :
) et in me nihil inveniet , )) nihil peccati
nihil morte dignum, nihildamnatione dignum. Et tanquam
ei diceretur : Cur ergo moreris? Sequitur , et dicit : « Sed
)) ut sciant omnes quia voluntatem Patris mei facio, sur-
> Psal. i, 6. — 2 2 Re^'. %i, 4 et i5. — 3 g^^p, u^ 24.
 ,

446 S. AUGUSTIM EPISCOPI

» gitc, eamus liinc'. » Palior , in([uit, indignus pro dignis,

ut eos dignos faciara vita nica ,
pro quibus indigne patior
mortem illorum. Huic itaque nullum liabejiti pcccatum
dicit in proesentia proplieta David : (c Tibi soli pcccavi , et
)) malignum coram te feci, ut justificeris in sermonibus
» tuis, et vincas cum judicaris. » Superas enim omnes
homines, omnes judices, et qui se putat justum , coram
te injustus est : tu solus juste judicas , injuste judicatus,
qui potestatem habes ponendi animam tuam, et potesta-
tem habes iterum sumendi eam ^. Vincis ergo cum judica-
caris. Omnes homines superas quia pkis es quam homi- ,

nes, et per te facti sunt homines.

X. (( Tibi soli peccavi , et mahgnum coram te feci ut ,

» justificeris iii sermonibus tuis, et vincas cum judicaris.

» Ecce enim in iniquitatibus conccptussuni"^. » Tanquam
diceretur Vincuntur ilh, cpii fecerunt quod et tu David
: :

non enim hoc parvum malum parvumque peccatum

adulterium et homicidium : quid ilh qui ex quo nali sunt
de ventre matris suae nihil tale fecerunt? etiam ipsis
,

imputas ahqua peccata, ut ille omnes vincat cum coeperit

judicari? Suscepit personam generis humani David et ,

attendit omnium vincula, propaginem mortis considera-

vit, originem iniquitatis advertit, et ait : (( Ecce enim in
» iniquitatibus conceptus sum. » Numquid David de adul-
terio natus erat, de Jesse viro justoet conjuge ipsius
'''?

Quid est quod se dicit in iniquitate conceptum , nisi quia

trahitur iniquitas ex Adam? Etiam ipsum vincukun mor-
tis cum ipsa iniquitate concretum est. Nemo nascitur nisi
trahens poenam , trahens meritum poenae. Dicit et in aho
loco Propheta : (( Nemo mundus in conspectu tuo, nec
» infans cujus est unius diei vita super terram ^. » Novi-
" Psal. XIV, 3o, 3i. — * Joan. x, 18. — * Psal. l, 7. — 4 i Reg. xvi, 18.
— J>ioh. XIV, 5, juita Lxx,
 ,

enarhatio in psalmum l. 447

mus cnim ei baptismo Cliristi solvi peccata , et baptis-
miim Christi valere ad remissionem peccatormn. Si infan-
tes omni modo innocentes sunt cur matres ad Ecclesiam ,

cum languentibus currunt? Quid illo baptismo quid illa ,

rcmissione dimittitur? Innocentem magis video flentem

quam irascentem. Quid eluit baplismus? Quid solvit illa
gratia ? Solvitur propago peccati. Quia si loqui tibi pos^-
set ille infans, jam intellectum haberet,
diceret-, et si

quemhabebat David, responderet tibi « Quid rae attendis :

))infantem ? Non quidem vides facinora mea scd ego in

)) :

iniquitate conceptus sum, « Etin peccatis mater mea me

)) in utero aluit. » Praeter hoc vinculum concupiscentice
carnalis natus est Christus sine masculo, ex Virgine coii-
cipiente de Spiritu sancto. Non potest iste dici in iniqui-
tate conceptus, non potcst dici : In peccatis mater ejus
in utero eum aluit , cui dictum cst : « Spiritiis sanctus
y> superveniet in te, et virtus obumbrabit tibi '.
Altissimi )>

Non ergo ideo in iniquitate concipiuntur homines et in ,

peccatis in utero a matribus aluntur ,

quia peccatum est
misceri conjugibus 5 sed quia illud quod fit , utique fit de
carne poenali. Poena enim carnis mors est, et utique inest
ipsa mortalitas. Unde Apostolus non moriturum corpus
dixit, sed mortuum « Corpus quidem mortuum est:

)) inquit, propter peccatum 5 spiritus autem vita est propter

» justitiam'*. )> Quomodo ergo sine vinculo peccati nasci-
lur quod concipitur et seminatur de corpore mortuo
,

propter peccatum ? Opus hoc castum in conjuge non habet

culpam, sed origo peccali trahit secum debitam poenam.

Non enim maritus quia maritus est, mortalis non est,
,

aut aliuude nisi peccato mortalis est. Erat enim ct Domi-

nus mortalis sed non de peccato suscepit poenam nos-
, :

tram et ideo solvit culpam nostram. Merito ergo in Adam

,

I
Luc. I, 35. — » Rora. viii, 10.
 ,

AiS S. AUGtSTlKl EPISCOPI

omnes moriunlur, in Christo aulem omncs vivificabun-
lur^ Per unum homincm cnim ait Apostohis, pecca- ,

)) tuminhunc mundum inlravit, ct pcr pcccatum mors,

» ct ila in omncs homincs pcrlransiit, in quo omnes pcc-
» cavcrunt'-. » Dcfinita estsententia : In Adam, inquit,
omnes pcccavcrunt. Solus csse innocens infans potuit,
qui de opere Adam non natus est.
XI. « Ecce enim vcritatcm dilexisti; incertaet occulta
)) sapientiae tuse manifestasti mihi^. Veritatem dilexisti : »

id est, impunita peccata ctiam eorum quibus ignoscis,

non rehquisti. « Vcritatem dilexisti : » sic miscricordiam
prserogasti , ut servares ct veritatem. Ignoscis confitenti
ignoscis, sed se ipsum punicnti : ita servatur misericordia
et veritas; misericordia, qiiia homo Hbcratur^ vcritas
quia peccatum punitur. « Ecce enim veritatem dilexisti :

)) incerta et occulta sapientiae tuoe manifestasti mihi. )>

Quae occultaPquse inccrta? Quia Dcus ignoscitct tahbus.

Nihil tam occultum, nihil tam incertum. Ad hocincertum
Ninivitse poenitentiam egerunt. Dixerunt enim, quamvis
post minas Prophetae ,
quamvis post illam vocem « Tri- :

)) duo et rsinive subvertetur » dixerunt apud se peten-

:

dam essemisericordiam : dixerunt apud sedisceptantes:

ita

)) Quis novit, si Deus flectat in mchus sentcntiamsuam, et

)) miseretur ?)) Incertum crat, cum dicitur : « Quis novit : »

De incerto paniitcntiam egerunt, certam miscricordiam mc-

rucrunt : prostraverunt se in lacrymis, in jejuniis, in cih-
cio et in cinerc prostravcrunt se, gemuerunt, flcverunt,
pepcrcit Deus •*.
Stetit Ninive , an eversa est ?s'inive?Ahter

quidcm videtur hominibus et ahter visum cst Deo. Ego ,

autem puto implelum fuisse quod Prophcta pracdixerat.

Respice quae fuit Ninive, ct vide quia evcrsa cstj eversa
inmalo, sedihcata in bono : sicutevcrsus Saulus persecu-
'
I Cor. XV, i2. — = Roii) V, i2. — 3 p.-l. i^ 3. — /,
jon i,,^ 4-10.
 EKAr.RATIO IN PSALMUM L, 449
lor, c-edificalus Paulus proedicator '. Quis noii diceret ci-
vitatem istam , iii qua nunc sumus, lcliciter eversam, si

omnes illi insani, nugis suis desertis,

ad Ecclesiam com-
puncto corde concurrerent, Dei misericordiam desuis lac-
tis proeteritis invocarent? Nonne diceremus UJ^i est iJla :

Carthago? Quia non est quod erat, eversa est sed si est :

quod non erat, aedificala est. Ita dicitur JeremicC: « Ecce

» dabo tiln eradicare , suflbdere, evertere, disperdere, et
)) rursus sedificare, etplantare '^,
)> Inde estvox ilJa Domini,
(' Ego percutiam , et ego sanaJjo ^. )> Percutit putredi-
nem facinoris, sanat dolorem vulneris. Faciunt mcdici
cum secant, percutiunt et sanant armant se ut feriant ;
,

ferrum gestant et curare veniunt. Sed quia peccata magna

erant Ninivitarum, dixerunt : « Quis novit? » JHoc in-
certum patefeceratDeus servo suoDavid. Cumenim dixis-
set, stante et arguente se PropJieta : « Peccavi:» statim
audivit a PropJieta, id est , a Spiritu Dei qui erat in Pro-
pbeta : « Dimissum est tibi peccatum tuum *. )) Incerta et
occulta sapientioe sure manifestavitei.
XII. « Asperges me, inquit, hyssopo,et mundaJ.ior^ »
Hyssopum herbam novimus humilem sed medJcinaJem , :

saxo haerere radicibus dicitur. Inde in mysterio mundandi

cordis simiJitudo assumpta est. Apprehende et tu radicem
diiectionis petram tuam esto humihs in humiJi Deo tuo, :

ut sis excelsus in glorificato Deo tuo. Aspergeris hyssopo,

humilitas Christi te mundabit. Noii herbam contemnere ,
vim medicamenti attende. AJiquid etiam dicam, quod a
medicis solemus audire, vel experiri in aegrotis. Hyssopum
dicunt purgandis pulmonibus aptum esse. Inpulmone so-
let notari superbia iilic eniminflatio, iliic anheiitus. Di-
:

cebatur de Sauio persccutore, tanquam dc Saulosuperbo,

' Act. IV, 4- — ^ Jcicm. 1, 10. — ^ Dciit. \\.Kn, 3g. —4 i Re_. xii, i3.
— 5 Psal. L, 9.

cxv. 29
450 s. algustini episcopi
(|uod ibat ;id vintitMulos Christianos spirans CcTdcm *
:

anlidabat ca-des^, anliclabat sanguinem , nondum purgato

pulmone. Audi et liic liumiliatLim ,
quia hyssopo purga-
tum : « Asperges me hyssopo, ct mundabor: lavabis me,
» id est, mundabisme : et super nivem dealbabor. Et si

)) fuerint, inquit peccata vestra sicut phoenicium , tan-

)) quam nivem dealbabo'-. )> De tahbussibiexhibetChris-
tus vestem sinc macuia et ruga^. Proinde vestis ejus in
monte, qu?e tan([uam nix dealbata efTulsit*, significavit
Ecclesiam omni macula peccati mundatam.
XIII. Sed ubihumilitas ex hyssopo ? Audi sequcntia :

(( Auditui meo dabis exultationem et Iretitiam, et exulta-

» bunt ossa humihata^. Auditui meo, inquit, dabisexul-
)) tationem et laetitiam : » gaudebo audicndo te , non lo-
quendo contra te, Peccasti ,
quid defendis te? Loqui vis :

patere, audi, cede divinis vocibus, ne perturberis et am-

piius vulnereris commissum cst, non defendatur ^incon-
:

fessionem veniat non in defensionem. Adhibes te defen-

,

sorcm peccati tui vinceris non innocentem paironum

, :

adhibuisti, non est tibi utihs defensio tua. Quis es enim

qui te defendas? Idoneus es lu ad accusandum te. Noli
dicere, aut, Nihil feci ^ aut ,
Quid magnum feci ; aut, Fe-
cerunt et ahi. Si faciendo peccatum nihil te dicis f(?cisse,

nihil eris, nihil accipies : paratusest Deus dare indulgen-

tiam , claudis contra te : ille paralus est dare , noh oppo-
nere obicem defensionis, sed aperi sinum confessionis.
(( Auditui meo dabis exultationem et iajtitiam. )) Ipse do-
net ut dicam quod sentio. Fehciores sunt qui audiunt,

quam qui loquuntur. Qui enim discit, humilis est qui :

autem docet, laborat ut non sit superbus, ne male pla-

cendi afifectus irrepat, ne Dco displiceat qui vult placere
' Act. IX, I. — 2 Isai, 1, i8. — ^ Ephes. v, 27. — 4 Matth. xvii, 2. —
5 Psal. L, 10.
 ENARnATIO IN PSALMU.M L. 451
homlnibns. ^lagnus tremor est m docente , fratres mei,
magnus tremor est noster in his vocibus nostris. Credite
cordi nostro quod videre non potestis : scitipse quimites-
cat nobis, qui propitius sit nobis, cum quanto sub illo tre-

morc ad vos loquimur. autem ipsum ahquid sugge- Cum

rentem et docentem intus audimus, securi sumus,securi
gaudemus sul) magistro enim sumus ilhus gloriam quae-
:
,

rimus illum docentem laudamus

, delectat nos vcritas :

cjusintus,ubinemofacitvelaudit strepitum : ibi dixitiste

esse Isedtiam suam et exultationem suam. « Auditui meo,

)) inquit , dabis exultationem et laelitiam. )> Et ideo quia
humihs, audit. Qui audit ,
qui vere audit et bene audit ,

humihs audit : gloria enim in illo est a quo audit quod

audit. Postea([uam disit : « Auditui meo dabis exultatio-
)) nem et Jsetitiam : )) continuo demonstravit quid faciat
auditio : « Exultabunt ossa humihata. » Humihata sunt
ossa , ossa audientis non habcnt fastum , non habent tu-
morem, quem in se vix vincit qui loquitur. Indeetillehu-
mihsmagnus quoin natis mulierum nemo majorsurrexit^,
,

ille qui ila se humiliavit , ut se indignum diceret solvere

corrigiam calceamenti Domini sui '^, Joannes iUe Baptista,
dans gloriam magistro suo , et ideo amico suo , ait 5 cum
Christus putaretur, et ex eosuperbire posset, etseexten-
dere : non enim ipse se dixerat Christum 5 sed poterat ac-
cipere hominum errorem hoc putantium , ultro istum ho-
norem deferre volentium ^ : sed respuit falsum honorem ,

ut inveniret veram gloriam : et vide humilitatem de au-

ditu ait « Qui habet sponsam
5 : sponsus est, amicus ,

))autem sponsi stat et audit eum. n Stantem se fecit et au-

dientem, non cadentem et loquentem. « Stat,inqmt, et
auditeum. Audistis auditum, ubi cst exultatio etlseti-
)) ))

tia.^ Continuosequitur : « Stat et audit eum, et gaudio

> Matth. XI, II. — 2 Maic. 1, 7. — 3 Luc. 111, i5.

29.
 :

452 S. AlGUSTIKl Kl'ISCOl'I

)) gaiulcl propter Nocemspoiisi'. AiuliUii nieodabis exul-

)) talionem eL keliliani, el exultahiint ossa luimiliata. »

XIV. « Averte laciem tuam a peecatis meis, et omiies

» meas delc-. » Jam enim exullantossa humi-
inic[uitates

liata, jam hyssopo mundatus, humihsiactussum. «Averte

» faciem tuam non a me, sed a peccatis meis. » Ahbi
,

quippc orans dicit « Neavertas iaciem tuam ame^. » Qui

:

non vuita se averti faciem Dei, vult averti faciem Dei a pcn:-
catissuis. Peccatumenimunde se Deus non averlit,adver-

tit jsi advertit, animadvertit.« Averte faciem tuam a pecca-

» tis meis ct omnes iniquitates meas dele. » Satagit de illo

,

grandi peccato plus pr^^csumit, omnes deleri vultiniqui-

:

tates suas pra:'sumit de medici manu, demagnailla mise-

:

ricordia ,
quam in principio Psalmi invoeavit : « Omnes
)) iniquitates meas dele. )> Avertit faciem Deus, et sic de-
let ; avertendo iaciem peccata delet , advertendo scribit.

Audisti avertendo delentem, audi advertendo, quid fa-

cientem? Yultus autem Domini super facientes mala, ut
» perdat de terra mcmoriam eorum * : )> non delendo
peccata eorum. autem quid rogat ? « Averte faeiem
Ilic

)> tuam Bene rogat. Ipse cnim non

a peccatis meis. )>

avertit faciem a peccatis suis, diccns: « Quoniampeccatum

)) meum ego cognosco. » jMerito rogas et bene rogas ut , ,

Deus avertat faciem a peccato tuo, si tu inde non avertis

iaciem si vero peccatum tuum in dorso ponis
: Deus ,

ibi faciem jionit. Tu peccatum tuum ante iaciem tuam

converte si vis ut inde Deus faciem suam avertatj et sic

,

securus rogas , et exaudit.

XV. « Cor mundum crea in me Deus. Crea, » non quasi

novum ahquid inslitue, dieerevoluit : sed quia poenitens
orabat, qui commiserat aliquid, quod prius quam com-
mitteret innocentiorerat, ostendit quemadmodumdixerit
' Joaii. III, "29. — ' P.-uI. L, II. — ^ IJ. XXVI, 9. — 4 IJ. xxxiii, 17.
 enakratio in psalmxjm l. 453
« Crea. Et spirituin rcctiim innova in visceribiis meis. »
Perfactum. inquit, meum inveterata erat atque curvata
enim ex alio Psalmo « Cur-
rectitudo spiritus mei. Dicit :

))vaverunt animam meam ^ Et quando se licmo pro- )>

inim facit ad terrenas concupiscentias, incurvatur quo-

dam modo 5 cum autem rectum fit cor erigitur in superna,
ejus, ut honus bonus enim Deus
illi sit Deus. « Quam
Israel rectis corde
)) Proinde, fratres, auditc. Aliquando
"^
! ))

Dcus cui ignoscit in futuro saeculo, corripit eum de pec-

cato in isto sreculo. Nam et ipsi David, cui dictum jani

fuerat per Prophetam : « Dimissumest peccatumtuum^, )>

cvenerunt quicdam quae minatus erat Deus propter ipsura

poccatum. Nam fdius ejus Abessalon adversuseumcruen-
tum bellam gcssit, et in multishumiliavitpatrcm suum"*.
Ambulabat ille in dolcrc , in tribulalione humihationis
suae , ita subditus Deo, ut omnia justa ei tribuens confite-
retur quod nihil pateretur indigne , habens jam rectum
cor cui non disphcebat Deus. Injuriosum quemdam et in

os sibi dura maledicta jacientem patienter audiebat ^, ex

adversa parte, uhum ex mihtibus qui erant cum fdioejus
impio. Etcum ille jaceret maledicta in regem, ir^tus unus
ex comitibus David voIuitireetpercutereeum-,s<l'd prohi-
betur a David. Et quomodo prohibetur? Ut diceret : « Deus
))iIIummisit,utmihimalediceret.))Agnoscensculpamsuam,
amplexus poenam suam, quserens gloriam non suam;
est

Dominum laudans in eoquod bonihabebat, Dominum lau-

dans in eo quod patiebatur, benedicens Dominum in omni
tempore semper laus ejus in ore ejus''. Tales sunt omnes
,

recti corde non hi perversi_, qui se rectos putant, et perver-

:

sumDeum^ qui quando aliquid faciuntmali, gaudent •,

quando aliquid malipatiuntur, blasphemant insuper positi 5

' f.-al. Lvi, 7. — 2 Id. Lxxii, 1. — 3 2 Reg. xii, i3. — 4 M. xv, lo. —
5 IJ. xYi, 6. — 6 Psal. xxxiii, 2.
 454 S. AXJGUSTIM EPISCOPI
in tribulalione et flagcJlo clicunL dc corde distorto, Deus,
quid til)i feci? Verc cjuia nihil Dco fcccrunt, omnia cnimsibi
fecerunt. « Et spiritum rectum innova in visccribus meis.»
XVI.ttNeprojicias me a facie tua. » Averte faciem tuam
a peccatis mcis : et « TSe projicias me a facie tua. » Cujus
faciem timet, ipsius facicm invocat. « Nc projicias me a

» facie tua : ct spiritum sanctum traim nc aufcras a me^ »

Est enim Spiritus sanctus in confitentc. Jam ad donum.
Spiritus sancti pertinet, quia tibi displicct quod fccisti;

Immundo spiritui pcccata placent , Sancto displicent :

Quamvis ergo adhuc veniani dcpreceris tamen ex alia ,

parte quia tibi displicetmalum fjuodcommisisti, Dco con-

jungeris hoc enim et tibi displicet, quod ct illi. Jamduo
:

estis ad expugnandam febrimtuam, tu et mcdicus. Quia

ergo non potest esse confessio peccati ct punitio peccati

in hominc a sc ipso^ cum quisque sii)i irascitur, ct sibi

displicct , sine dono Spiritus sancti non est. Ncc ait Spi- ,

ritum sanctum tuum da mihi_, sed, « Ne auferas a me. Et

» Spiritum sanctum tuum nc aufcras a me. »

XVII. Redde mihi cxultationcmsalutaris tui'-. llcdde »

«

.
quam habebam, quam peccando amiseram «Reddemihi :

» exultationem sakUaris tui : » utique Christi tui. Quis

enim sine illo sanari potult? antequam dc ^laria
Quia ct

nasceretur, « In principio eratVerbum, ct Vcrbum erat

» apud Doum , ct Deus erat Vcrbum ^ ; » et ita a sanctis
patrii)us dispensatio susceptne carnis futura credebatur,
sicut a nobis facta creditur. Tcmpora variata sunt, non
fides. « Redde mihi exultationem salutaris tui et spiritu :

» principali cpnfirma me. » NonnulU intellexerunt hic

Trinitatem in Deo ipsum Dcum cxcepta dispcnsatione ,

carnis quoniam scriptum est « Dcus spiritus cst*. »

: :

Quod cnim non est corpus, et tamen est, videtur restare

' Psal. L, i3. — > Ibid. i4- — ^ .loan. i, i. — 4 Kl. iv, 9.^.
 ,

enarratio in psalmum l. 455

iit spiritus sit. Intelligunt ergo liic nonnuUi Trinitatem
(lictam, in « Spiritu recto » Filium', in « Spiritu sancto»
Spiritum sanctum, in « Spiritu principali « Patrem. Sive
ergo hoc ita sit , sive spiritum rectum ipsius hominis ac-
cipi voluit, dicens: « Spiritum rectum innova in visceri-
» bus meis, » quem curvavi et distorsi peccando , utjam
Spiritus sanctus ipse sit spiritus principalis ,
quem et au-
ferri a se noluit , et eo se voluit confirmari , non est hse-

retica quaelibet sententia.

XVIII. Sed videte quid adjungat : « Spiritu , inquit,
>x principali confirma me. » In quo « Confirma.f' » Quia
ignovisti mihi, quia securus sumnon mihi imputari quod
donasti ex hoc factus securus atque ista gratia confir-
, ,

matus, non ero ingratus. Quid enim faciam? « Doceam

)) iniquos vias tuas. )) Doceam iniquos ex iniquo id est ,

qui fuerim et ego iniquus jam non iniquus non a me

, ,

ablato Spiritu sancto , et spiritu principaU confirmatus.

« Doceam iniquos vias tuas. » Quas vias iniquos docebis ?

« Et impii ad te convertentur ^. )> Si peccatum Davidim-

pietati deputatur, non de se desperent impii, quia pepercit
Deus impio ; sed si ad eum convertantur, si vias ipsius

discant : si non deputatur factum David^

autem impietati
sed illa proprie impietas dicitur apostatare a Deo unum ,

Deum non colere aut nunquam coluisse aut quem co-

, ,

lebat dimisisse ad cumulura valet quod ait « Et impii

, :

)) ad te convertentur. » Ita plenus es adipe misericordise

ut ad te conversis non solum quibushbet peccatoribus
, ,

sed etiam impiis non sit dcsperandum. « Et impii ad te

» convertentur. » Utquid ? Ut credentes in eum qui jus-

tificat impium deputetur fides eorum ad justitiam ^.

,

XIX. « Erue me de sanguinibus Deus Deus salutis ,

' Ilieronyraus in Epist. ad Galat. c. iv , v. 6. — » Psal. i, i5. — ^ Rom.

IV , 5.
 ,

AbG S. ATJCtlSTINI EPISCOPl

)) meaj^ » "Expressit lalinus intcrprcs vcrbo miniis la-

tino propriotatem tamen ex gra?co. Nam omnes novimus
latine non dici sanguincs, ncc sanguina , tamcn quia ita
grsecus posuit pluruli numcro , non sine causa , nisi quia
hocinvenit in prima lingua hebrcea, maluit pius intcrpres
minus latine aliqiiid clicere_, (piam minus proprie. Ouare
ergo pluraliter dixit : De sanguinilHis. » \i\ nuillis sangui-
nibus, tanquam in origine carnis peccati, muha pcccata
intelhgi voluit. Ad ipsa peccata respiciens Apostolus, qure
veninnt de corruptione carnis et sanguinis, ait : « Caro et
1) regnum Dei non possidel)unt^ » Nam utique
sanguis
secundum fidem veram ejusdem Apostoli, caro ista resur-
gct , et ipsa merebitur incorruplioncm , dicente ipso :

« Oportet corruftibile hoc induere incorruptionem, et

M mortale hoc induere immortalitatem^. » (^uia erso cor-
ruptio ista de peccato cst, ipsius nomine appellantur
peccata : quemadmodum dicitur lingua et illud (rustum
carnis et membrum cjuod in ore movetur, cura verba dis-
tinguimus, et hngua quod per linguam fit, sicut dicimus
aliam linguam graecam , aliam latinam : non enim caro
diversa est , sed sonus. Quomodo ergo dicitur lingua lo-
cutio c[U8e perlinguam sic dicitur et sanguis iniquitas
fit :

cjufie fit per sanguinem. Attendens ergo multas inicjui-

tates suas, et illud superius : Et omnes inicpiitates meas
delc ^ et eas tribuens corruplioni carnis et sanguinis
« Lihera me, inquit, de sanguinibus : hoc est. Libera me
ab inicjuitatibus, munda me ab omni corruptione. Incor-
ruptionem enim desiderat, c[ui dicit : « Libera me desan-
» guinibus : quia caro et sanguis regnum Dei non possi-
)) debunt , nec|ue corruptio incorruptionem. Erue me
y de|sanguinibus Deus , Deus saluti.s meae. » Ostendit c[uia
cum fuerit salus perfecta in isto corpore , corruptio in co
'
Psal. I., 16. — ' I Cor. XV, .Od. — ^ jijij, 53_
 ,

ENABBATIO IN PSALMUM L. 457

non erit, quae intelligitur nomine carnis et sanguinis :

ipsa est enim perfecta sanitas corporis. Nam moclo c[UO-

moclo sanum est cpiod labitur, c[uod indiget, c[uod liabet
perpetuam c[uamdam aegritudinemfamisetsitis? llsectunc
non erunt quia esca venlri, et venter escis^, Deus autem
:

ethunc et lias evacuabit. Erit forma corporis perfecta ex

Deo absorpta morte in victoriam nuila remanente cor-
,
"*,

ruptione, nulla subre[iente defectione , nuUis mutata

oetatibus, nullo labore lassata, ut cil)0 fulciatur, et alJc[ua
esca reficiatur. Sed non erimus sine esca et potu : ipse erit

cibus nostcr Deus et potus noster. Sokis ille cibus reficit,

nec deficit. « Libera me de sanguinibus Deus Deus sa- ,

)) lutis meae. )) Modo enim jam inipsa s dute sumus/Audi

Apostolum : « Spe enim salvi facti sumus. )) Et vide cjuia de
ipsa salute cor[ioris dicebat: « Innobismeti[:)sis,inc[uit,in-
)) gemiscimus, adoptionemexpectantes, redemptionemcor-
)) poris nostri spe enim salvi facti sumus spes autem quae
: :

)) non est spes quod enim videt cjuis, c[uid spe-

videtur, :

)) rat? Si autem ([uod non videmus speramus, per palien-

)) tiam expectamus^. Qui perseveraverit usc[ue in fincm, ))

ipsa est illa patientia : bic salvus eril *, ipsaestsalus cjuam

nondum habemus , sed habituri sumus. Nondum est res
sed certa spes. Et cxullabit lingua raea justiiiam tuam. »
«

XX. « Domine, labia mea aperies, et os meum annun-

» tiabit laudem tuam\ Laudem tuam, c[uia creatus ))

sum^ Laudem tuam, quia peccans non derelictus sum^

«

« Laudem tuam, » quia ut confiterer admonitus sum 5

« Laudem tuam, c[uia ut securus eisem, mundatus sum.

)>

« Labia mea aperies et os meum annuntiabit laudem ,

)) tuam. ))

XXL « Quoniam si voluisses sacrificium^ dedissem uti-

' r Cor. VI, i3. — ' Id. xv, Sf — ^ Rom. viti, 23-25. — ''
Mattli. x, 2r,
et XXIV, r3. — ^ Psal. i., 17.
 :

458 S. AUGUSTIJVI EPISCOPI

» qiie » In illo temporc erat David quando sacrificia

*
.
,

victimarum animalium ofrerebantur Deo, etvidebat haec

futura tempora. Nonne in his vocibus nos agnoscimus ?

Erant illa sacrificia figurata, prsenuntiantia unum salutare

sacrificium.Nec nos dimissi sine sacrificio sumus, quod
Deo otleramus. Audi enim c[uid dicat curam gerens pro
peccato suo et ignosci sibi volens malum quod fecit
,

« Si voluisses, inquit, sacrificium dedissem utique. Ho-

» locaustis non delectaberis. » Nihil ergo oireremus? sic
veniemus ad Deum.^ Et unde illum placabimus? OtVer,
sane inte habes quod offeras. Noli extrinsecus thura com-
parare , sed dic : « In me sunt , Deus , vota tua ,
quae
» reddam laudis tibi^. »Noh extrinsecus pecus quod mactes
in([uirere habes in te quod occidas. « Sacrificium Deo
,

» spiritus contriJjulatus cor contritum et humihatum ,

» Deus nonspernit^. » Prorsus spernit taurum, hircum,

arietem : jam non est tempus ut haec offerantur. ObhUa
sunt cum ahquid indicaient, cum ahquid promitterent,
venientibus rebus promissis ,
promissiones ablatse sunt.
« Cor contritum et humiliatum Deus non spernit. » Nostis

quia excelsus est Deus : si te excelsum feceris, longinqua-

hit a te 5 si te humihaveris, propinquabit ad te.

XXII. Videte quis iste sit Unus videbatur deprecari :

David, videte hic imaginem nostram et typum Ecclesioe.

« Benignefac, Domine, in bona voluntate tua Sion'^. »
riuic Sion benigne fac. Quoe est Sion? Civitas sancta. Quor
est civitas sanctaVQuae abscondi non potest super montem
constituta ^. Sion in speculatione ,
quia aliquid spectat
quod sperat. Interpretatur enim Sion speculatio , et Jeru-
salem visio pacis. Agnoscitis ergo vos in Sion et in Jeru-
salem , si certi expectatis speni futuram , et si pacem ha-
' Psal. L, i8. —2 Ibid. 19. — 3 1,1, I.V, 12. —4 Id. l, 19. — 5 Ibid. Qo.
— '"'MaUli. V, 14.
 ,

enarratio in psalmum l. 459

betis cum Deo. « Et aedificentur muri Jerusalem. Benigne
)) f ac , Domine , inbona voluntate tua Sion et aedificen- ,

)) tur muri Jerusalem. » Nonsibi enimtribuat Sion aliqua

merita sua : tu cum ilia fac benigne : « ^Edilicentur muri
)) Jerusalem : )> munimenta construantur immortalitatis
nostra?^ in fide, et spe et charitate.
XXIII. « Tunc acceptabis sacrificiamjustitiae^. » Modo
autem sacrificium pro iniquitate, spiritum contribulatum
et cor humibatum^ tunc sacrificium jiistitiae laudes solas.
« Beati enim qui habitant in domo tua in saecula saecu- ,

)) lorum laudabunt te Hoc est enim sacrificium justi-

"^.
)>

tise. « Oblationes et holocaustomata. » Quae sunt « Hoio-

)) caustomata? Totumigne consumptum. Quando totum

))

pecus imponebatur arae igne consumendum, holocaustum

dicebatur. Totos nos divinus ignis absumat et fervor ille ,

totos arripiat. Quis fervor? « Xec est qui se abscondat a

)) calore ejus^. » Quis fervor? De quo dicit Apostolus :

« Spiritu ferventes*. )> Non tantum anima nostra absu-

matur ab illo divino igne sapientise, sed et corpus nostrum -,

utmereatur immortahtatem sic levetur holocaustum,

ibi ;

ut absorbeatur mors in victoriam^ « Oblationes et holo-

)) caustomata. Tuncimponentsuper altare tuum vitulos. )>

Unde « Vitulcs? Quid ibi eligct? Innocentiam novoe

))

setatis , an libera colla a jugo legis ?

XXTV. Psalmus in nomine Christi, etsi forte non ut

volimius, verumtamen ut potuimus, terminatus est. Res-
multa mala inler
tat paucis alloqui vos, fratres, propter
qu-Te vivimus. Neque eniin viventes in rebus humanis,

migrare possumus a rebus humanis. Cum tolerantia vi-

vendum est nobis inter malos c[uia cum mali essemus :

curn tolerantia vixerunt boni inter nos. Non obliviscentes

' Psal. L, 2r. — 2 1(1. Lxxxiii , 5. — ^ Id. xviii, 7. — ^ Rom. xn, 11. —
^ I Cor. XV, 54.
•460 S. AUGUSTINI EPISCOPI
([uifl fiiorimus ; non desperabimus de liis ([ui nunc sunt
c[Uod fuimus. Verumtamen, cliarissimi, in lanta morum
diversitate et lam detestabili eorrii[otela , regite doraos
vestrss , regite filics vestros , regite familias vestras.
Qnomodo ad nos perlinet in l^lcelesia lo([ui vobis, sic ad
vos pertinet in donnhus vestris agere, ut l)onam ratio-
nem reddatis de his qui vobis sunt sul)diti. Amat Deus
disci[ilinam. Perversa aulem et falsa innocentia est, ha-
benas laxare peccatis. Valde inutiliter, valde perniciose
sentit filius patris ienitatem , ut postea Dei sentiat severi-
tatem : et hoc non solus , sed ciim dissoluto patre suo.
Quid enim ? Si i])se non peccat, et non facit ([uod filius

ejus, ideo non dcbet ab i[)sa ne([uitia filium prohibere?

An forte ut videatur filio (^jus quia et paler taHa faceret,
nisi senuisset? Peccatum quod tibi non displicet in filio

tuo , delectat te •, sed rctas deseruit, non cupiditas. Maxi-

me , fratres mei , filios vestros fideles attendite ,
quos fide

dixislis ut baptizarentur. Sed forte negligit malus filius

vel monita patris, vel objurgationem , vel sevcritatem : tu

imple {X'rsonam tuam, Deus de iilo exigit suam.

K-VKX VTV* W\^ VW\ XA/V* VV\\ VV\^ VV-V^ \ W\ VV VV VWV VWV VW\ WWV WVV/WVVWV W/WV vv vvvw

ENARnATlO
IN PSALMLM LL
Sermo ad po[udum.

T. PsAi.Mus brevis est\ de ([uo ioquendum suscepimus

Gharitati Vestrne : sed titulum habet aHf[uantulum nego-
tiosum. Patienter ergo sustinete nos, doncc illum cnode-
mus, ut [jossumus, quantum adjuverit Dominus. Ne([ue
> Yidc D. Guillun, tom. xki, pag. ^i^--'^!^.
 ;:

enarrAtio in psAlmum li. 461

enlm passim prsetereimda sunt haec 5
quindoquidem pla-
cuit fratribus, non tantum aure et corde, sed et stylo ex-
cipienda quae dicimus ut non auditorem tantum sed et : ,

lectorem etiam cogitare deljeamus. Nata est quidem oc-

casio Psalmo huic ex re quadam gesta, quam vobis etiam
fecimus recitari de libro Regnorum. Saiil enim rexnon ad
permanendum electus a Domino, sed secundum populi
cor durum et malum datus ad eorum correptionem non ,

ad utilitatem \ secundum illam sententiam sanctarum

Scripturarum quoe ait de Deo « Qui regnare facit homi-
,
:

» nem hypocritam, propter perversitatem populi^ : » cum

ergo talis esset Saiil, perscquebatur David^, in quo Deus
prsefigurabat regnum salutis oeternse et quem Deus ele- ,

gerat permansurum in semine suo quando(|uidem futu- 5

rus erat rex noster, rex saeculorum cum quo regnaturi

sumus in aeternum, ex semine ipsius David secundum
carnem*. Cum ergo David Deus elegisset, et prseelegisset,
et praedestinasset ad regnum, noluit et ipsum David ante
regnum tenere ,
quam prirao a persequentibus liberaret
ut etiam in hoc ipso figuraret nos, id est, corpus ejus,
cujus corporis caput Christus^ Porro enim si ipsum caput
nostrum sine primo peracto laliore in terra in coelo reg- ,

nare noluit , neque levare sursum corpus quod dcorsum

accepit nisi pcr tribulationis viam-, quid audent membra
sperare, capite suo magis se posse esse fehcia".' « Si patrem-
)) famihas Beelzebub vocaverunt quanto magis domesti-
,

)) cos ejus^ ? » Non ergo spercmus molhorem viam t[ua :

prsecessit eamus , c[ua duxit sequamur. Si enim a vestigio

ejus aberravimus, perimus. In hoc ergo David quid prte-
figurabatur, videtis : ergo et in Saiilquid praefigurabatur,
videtis : regnum malum in Saiil, regnum bonum in David
' I Reg. vin,7. — = Job. xxkiv, 3o.' — ^i Reg. xvm-xxiv. — 4 Rom. r, 3.
— 5 Coloss. 1, 18. — 6 Matth. x, 25.
 »

462 S. ArGUSTlKI episcopi

mors m Saiil, etvita in David. Etenim nosnonpersequitur

nisi niors, de qua in fine Iniimphabinius, dicentcs Lbi : «

)) est, mors, contenlio tua ? ubi mors aculeus tuus^ ? »

est , ,

Quid est quod dico , non nos persequitur nisi mors ? Quia
nisi mortales essemus, non csset quod nobis faceret ini-
micus. Numquid enim Angelis ({uidquam lacit? Ergo eliam
ipsa mors, a tpia maxiine habemus persecutionem , cujus
finitur in fine contenlio, cum resurrexeriraus a mortuis,
sicut finila est in capite nostro, sic finietur et in nobis, si

justi tuerimus inventi. Nammortuus illemorlisinterfeetor

fuit , et magis in ilio mors mortua est ,
quam ipse in

morte.
II. Deniqueetiam nomen ipsum si attendamus, non est
sine mysterio. Nam Saiil interpretatur petitio, hoc est,
appetitio. Quid enim dubitare debemus nos nobis fecisse
mortem istam ? A pcccato enim hominis nata est mors.

Merito ergo ipse sibi homo appetivit mortem , et ideo pe-

titio nomcn est mortis. Nam sicut scriptum cst : « Deus

)) mortem non fecit, nec hietatur in perditione vivorum.
)) Creavit enim Deus ut essent omnia, et sanabiles fecit
)) nationes orbis terrarum. )> Et unde mors? Tan([uam
([uaereres. « Impii autem manibus, inquit, etverl)is accer-
)) amicnm defluxerunt^.
sierunt illam, et aestimantes illam
Ergo mortem irruerunt,
appetendo iliam detluxerunt^ et in
sestimantes iliam sibi esse amicam c{uomodo sestimavit :

populus amicum, et petivit regem inimicum. Ex*orsit

enim pojwlus a Domino habere regem, et dalus est Saiil,
tanquam dati essent illi in manus suas qui manibus et ,

verbis accersierunt mortem et figurata est in ipso Saiile5

ipsa mors. Ideo Psalmus ille se{itimus-(locimus sic haliet

titulum : « In die qua liberavit eum Dominus de manu
)) omnium inimicorum ejus , et de manu Saui^. » Dixit
» I Cor. XV, 55. — ' Sap. 1, i3-iG. — 3 i Reg. vm, 5.
 ,,,

enarkAtio in psAlmum li. 463

primo, omnes inimicos De manu SaiiP »
ejus; et postea : « :

quia novissima inimica dcstruetur mors-. Quid est, « De

))manu Saiil?)) Quoniam exemit nos ab inferis et de ,

manumortis liberavit nos.

III. Cum ergo Saiil persequeretur virum sanctum Da-

vid , confugit David ubi tutum putavit : transiens per sa-

cerdotem cjuemdam Achimelech : accepit ab eo panes^.
Uhi figuravit etiam personam, non tantura regis, sed et
sacerdotis quia manducavit panes propositionis quos
:
,

sicut dicit Dominus in Evangelio non licebat manducare ,

nisi solis sacerdotibus"*. Postea coepit eum quaerere Saiil,

quod nemo eum sibi vellet prodere. Hoc
et iratus est suis,
modo lectum estin libro Regnorum. Erat autem ibi Doech
quidam quando venerat ilie ad Achimelech sacerdotem
,

princeps paslorum SaiiJ, Idumaeus. Qui cum adessetquando

Saiil irascebatur suis ,
quod nullus iiii vellet prodere Da-
vid, prodidit ubi eum vidisset. Misit continuo Saiil, ex-
hibuit sacerdotem et omnes ejus, et jussit occidi. Nemo
ausus est hominum regis Saiil, nec jubente rege, mittere
manum in sacerdotes Domini : sed ille qui prodiderat
sicut Judas, qui a proposito suo non recessit, et usque in
fniem perseveravit cle illa radice fructus ferre, (quales,
nisi quales fert arbor mala?) occidit Doech iste manu sua,
jubente rege, sacerdotem et omnes ejus : deinde debellata
est civitas etiam sacerdotum ^ Invenimus ergo Doech is-

tum inimicum regi David et sacerdoti Achimelech. Unus

homo est Doech , sed genus hominum est Doech sicut :

David et corpus ipsum regis et sacerdotis , tanquam unus

homo et d\xve personse, sed taraen unura genus horainura.
Proinde in isto terapore , et in isto saeculo videaraus haec

duo genera, ut pertineat ad utilitatem nostram, vel quod

" Psal. XVII, I. — 'I Cor. xv, 20. — ^ i Reg. xxi, G. — 4 BlaUli. xii, 4.
—5 I Reg. XXI ct XXII.
464 S. ALGVSTIJVI ElTSCOn

cantamus, vcl quotl canlari audimus. Modo videamus

Doccli , niodo videanuis corpus regis ct sacerdolis, niodo
videanuis corpus lioniinuni adversns regcm et saccrdotem.
IV. Primo nomina ipsa attendite ([uam myslica sint.
Doech interpretatur motus Idumceus interprctatur ter- :

renus. Jam vidcte cjuale genus hominum significet Doech

iste motus non ergo perscverans in a.-ternum sed emi-
: :

grandus. Terrcnus (juid cxpectatis dc homine lerreno

:

aliciuos fVuctus? Coelcstis homo crit in oetcrnum. Est ergo

rcgnum lcrrcnum : ut brc\ itcr dicam et cito insinuem ,

hodie in isto sa?culo^ ul)i est et regnuni coeleste. Peregri-

noshabctcives suos utrumcjue regnuni, regnum lerrenum
ct regnum coelestc , rcgnum eradicandum et regnum in
oeternum plantandum. Modo in hoc soeculo cives utrius-
i[uc regni permixti sunt : corpus regni terreni, et coipu>
rcgni coclestis commixtum est. Regnum coeleste gcmit inter

cives regni terreni, et ahquando, nam cl lioc tacendum r.on

est, cpiodam modo regnum terrenum angariat cives regni

coelorum et regnum ccjeleste angariat civcs regni terrcni.

,

Utrumc[ue vobis dc Scriptura Dei demonstrabimus. Daniel

et tres pueri in Babylonia praepositi sunt iiegotiis regis* :

iEgypto secundus a rege positus cst aministrarc

Jose[Dh in
rcmpubhcam ^, de c[ua rcpubhca crat populus ille Dei h-
berandus : in ipsa repubhca angariam quodam modo i\\-

ciebaL Josc[ih, sicut ihi Ircs pueri, sicut Daniel. Manifes-

tum cst ergo quod usurparat sibi ad opera sua, id est, ad
opera rcgni sui, non ad facta sua mala, regnum terrenum
cives regni coelorum. Qaid et regnum ccjelorum, quomodo
usurpatinhoc sa^culo ad tem|iuscives regni terreni? Nonnc
dc his A[)ostolus dicit, quod non caste Evangclium an-
nuntiabant, sed terrcna desidcrantes regnum cceJorum
prajdicabant, sua ([UcercbanL ct ChrisLiim annuntiabant?
> Dan. 11, .'19. — ' Guii. xi.i, .'|0.
 ,,

ENAriRATIO IN PiALMUM LI. 465

Et iit noveiitis quod et ipsi ad opiis rcgni coelorum, taii-

quam mercenarii, assumpti sunt, Apostolus gaudens de illis

dicit : (( Sunt c|ui per invidiam et contentionem Christum

)) annuntiant, non caste, existimantes tribulationem se
)) suscitare vinculis meis. Quid enim dum omni modo sive
)) per occasionem sive per veritatem Christus annuntietur?
)) Et in hoc gaudeo, sed et gaudebo^ )> De talibus etiam
Christus annuntiat, dicens : (( Pharisaei et Scribie super
)) cathedram Moysi sederunt : quae dicunt, facite 5
quse
)) autem faciunt, facere nolite : dicunt enim, et non fa-
)) ciunt^. )) Quse dicunt ,
pertinent ad David 5
quse au-
tem faciunt ,
pertinent ad Doech. Per illos me audite
illos imitari nohte. Ista ckio genera hominum sunt hodie
interra. De his duobus generibus hominum cantat Psal-
mus iste.

V. Habet autem Psalmi litukis : 'i In finem intellectus

» David, cum venit Doech Idumseus, et nuntiavit Said
)) Venit David in domum Abimelech^ : )) cum k^gamus
eum venisse in domum Achimelech^.
Et fortasse quod
non absurde sentimus propter simihtudinem nominis ,

et unius syllabae diiferentiam , vel potius unius litterae,

variati sunt tituli. In codicibus tamen Psalmorum cum
inspiceremus , magis Abimelech quam Achimckh in-
venimus. Et quoniam in alio loco habes evidentissimum
Psalmum non chssimihtudinem nominis, sed prorsus di-
,

versum nomen insinuantem, quandoquidem David ante

regem Achis, non ante regem Abimekch immutavit fa-
ciem suam et dimisit eum, et abiit ^
, titulus autera :

Psahiii sic scriptus est Quando immutavit vultum suum : ((

))coram Abimelech Ipsa magis mutatio nominis in

: ))

mysterium facit intentos ne tanquam res historiae per- ,

• Philip. 1, 17, 18. — 2 Maith. xxiii, 2, 3, — 3 psai l,^ ,^ 2. — 4 i Reg.

XXI, I. — 5 ibid. i3, et Psal. xxxm, i.

cxv. 30
466 S. ALGUSTIJVl 2P1SC0P1

seqiiaris , Discussum nomeii

et sacrala vela coiiLeniuas.

iiiPsalmo illo, quod

Abimelech invenitur interpre- est ,

latum, Patris mei regnum. Quomodo autem patris sui

regnum dimisit David, et abiit , nisi ([uomodo Christus
regnuni Judoeorum dimisit, et ad Gentes transivit? Hinc
fortassis etiam propheticus Spiritus ascribens tituUim
Psalmo huic^ voluit ut non diceret Achimelech sed Abi- ,

melech quia quando venit David ad patris sui regnum

, ,

tunc estproditus, hoc est quando venit Dominus noster

Jesus Christus ad regnum Judiieorum institutum a Patre
suo , dc quo dicit : « Auferetur a vobis regnum Dei , et
)) dabitur genti facienti fructus ejus et jastitiam^)) tunc
est proditus morti ,
quam significat Saiil. Non
autcm cst
occisus - , sicut nec Isaac , cum et ipse passionem Domini
figuraret , nec tamen sine sanguine figura transacta est,

velibiilhus arietis^ , vel hic Achimelech sacerdotis. Ne-

que enim occidi oportuit eos ,
quos tunc resurgere non
oportebat : sed corum vitam a morlis periculo , verumta-
men effuso sanguine, hberans Jesus resurrectionem potius
significabat, quse hoc modo in ilhsfigurabatur, quia vero
Domino servabatur. Piura hinc dici possent , si illarum
rerum gestarum in hoc sermone suscepissemus tractanda
mysteria.
VI. Nunc jam audiamus ista duo genera hominum,
quandoquidem de isto, titulo , et si operosius et fortasse
Joquaciustamen ut Dominus , concessit, exitum est. Duo
genera hominum attendite, unum laborantium , altcrum
eorum inter quos kboratur unum de terra,
: altcrum
de ccelo cogitantium unumin profundum cormittentium, :

alterumcor Angehsconjungentium unum sperantium de :

terrenis, quibus poUet hic mundus alterum prsesumen- :

lium de coelestibus ,
quae promisit non mendax Deus. Sed
> Jlallli, XXI, \2. — 2 InWlli^c DaviJ. — ^ G(.,)_ ^xi, i'2.
 ,
:

ENAHKATIO IN PSALMUM LI. 467

niixta sunt ista genera hominum. Invenimus modo ci-
vem Jerusalem^ civem regni coelorum administrare ali-
quid in tcrra •, ut puta ,
purpuram gerit , magistratus
est, aediiis est, proconsul est, imperator est, rempubli-
cam gerit terrenam : sed cor sursum habet, si Christia-
nus est, si contcmnens in quibus
fideJis est, si pius, si

est, et sperat in quo nondum est. De quo genere fuit

illa sancta mulier Esther ,
quae cum esset uxor regis ^

ventum est ad periculum deprecandi pro civibus suis j

et cum oraret coram Deo , ubi mentiri non posset , ia

oratione sua dixit , ita sibi ornamenta rega-
fuisse illa
lia , sicut pannum menstruatae, Non ergo desperemus
de civibus regni coclorum ,
quando eos videmus aliqua
gerere BabyJonise negotia, aliquid terrenum in repubJica
tcrrena : nec rursus continuo gratulemur onuiibus ho-
rainibus quos videmus agere negotia coeJestia 5
quia et
filii pestilentiae sedent aliquando in cathedra Moysi , de
quibus dicitur : « Quae dicunt, facite ;
quse autem fa-
)) ciunt, facerenolite : dicunt enim, et non faciunt '^.
)) Illi

in terrenis reJ)us levant cor in coelum , isti in coelestibus

verJjis traJiuntcor in terra. Veniet autem tempus venti-
labri quando utrumque dihgentissime discernatur, ne
,

granum aliquod transeat in acervum paleae comburendumj

ne una stipula transeat admassam in horreo recondendam^,
Quandiuergonuncpermixtum est, audiamus hinc vocem
nostram id est, civium regni coeloruin^ hoc enim affec-
,

tare debemus, tolerare hicmalos, quam tolerari a bonis

et conjungamus nos huic voci et aure, et lingua, et ,

corde, et opere. Quod si fecerimus, nos hic loquimur in

his quae audimus. Dicatur ergo primo de corpore malo
Tegni terreni.
> Esth. XIV, 16. — ' MaUh. xxm, 3. — * id. m, 12.

30.
 ,,

468 S. AUGUSTIM E1'1SC01>I

Yll. (i Oiiid glorialur iii malilia {jiii poLeiis csL'?»

ALlciulite, fValres mci, gloriam malignilatis, glonam lio-

miiuun malorum. Qujtg est gloria? « Quid gloriatur in

» malitia ([ui poLens est? » id est ,
qui in malilia potens
est, quid gloriatur? Opus esl potentem esse, sed in boni-
tate, non in malitia. Alicpiid magnum est gloriari in ma-
litia ? iEdificare domum paucorum est, deslruere quivis

ignarus poLest. Scminare frumenta , excolere segcLcm

expectare donec maturescat, et in ejus fructu in quo Ja-

boravit gaudere ,
paucorum est : una scintilia omncm
segctem incenderc quivis potest. Suscipere infantem na- ,

tum nutrire, educare, ad juvenilem ajtatem perducere,

magnum oflicium est occidere ilium uno puncto tcm-
:

poris quivis potest. Ergo ea quae ad destructioncm fiunt,

facillime fiunt. « Qui gioriatur, in Domino giorietur^ » :

qui gloriaLur, in boniLate glorietur. Gloriaris, quia po-

tens es in maio. Quid facturus es , o potens, quid fac-
turus es, multum te jactans? Occisurus eshominem : hoc
et scoipius,hoc et una febris hoc et fungusmalus. Huc- ,

ne redacta est omnis potentia tua ut malo fungo cosequc- ,

tur? Hoc ergo faciunt boni cives Jerusaiem, ([ui non

in maiitia, sed in bonitate gioriantur : primo ut non in
sc, sed in Domino giorientur. Deinde ut ea quse ad aedi-

ficationem faciunt , studiose faciant, et talia faciant quse

vaieant ad permanendum : qusc autem faciunt ad des-
tructionem , faciant [)ropter discijoiinam proficientium
non propter oppressionem innocentium. Huic ergo po-
tentioe comparatum corpus iilud terrenum, ([uare non

audiat ex iiis verJjis « Quid gioriatur in maiitia qui po-

,

» tens est? »
VI H. « In iniquitatc tota dic injustitiam cogitavit iin-
V gua tua. In iniquitate tota dic, » id est, toto tempore,
• Psal. Li, 3. — 2 1 Cor. i, 3i.
 ENAnilATIO IN PSALMUM LT. 469
sine lassitucline, sine intervallo, sine pausatione. Et quando
non facis, cogitas •, ut quando aliquid mali abest a mani-
bus, a corde non absit : aut fncis malum, aut dum non
potes facere, dicis malum, hoc est, maledicis : aut quando
nec hoc potes malum. « Tota die^ » ergo,
, vis et cogitps

id est, sine intermissione. Expeclamus huichomini pnenam.

Parva sihi pocna est? Minaris ei tu cum ei minaris, quo :

cum vis mittere, inmalum? Dimitte illum in se. Ut mul-

tum soevias subjecturus es bestiis in se ipsum pejor est
,
:

bestiis. Beslia enim laccrare corpus ejus potest ipse cor :

suum sanum relinquere non potest. Interius in se ipse

saevit, et Imo ora Deum pro
tu exterius plagas inquiris?
illo , Verumtamen in hoc Psalmo fra-
ut hberetur a se. ,

tres mei, non oratio est pro mahs aut contra malos^ sed ,

prophetia quid sit eventurum malis. Non itaque putetis

ex malevolentia Psalmum aliquid dicere dicitur enim in :

Spiritu prophetioe.
IX. Quid ergo sequitur? Tota potentia tua, et tota
cogitatio iniquitatis tota die, et meditatio malignitatis
in lingua tua sine intermissione, quid egit? quid fecit?
« Sicut novacula acuta fecisti Ecce quid fa- doJum^ »

)) ciunt sanctis mali, capillos radunt. Quid est quod dixi?

Si sint tales cives Jernsalem qui audiant vocem Do- ,

mini sui, regis sui dicentis «Nohte timere eos qui corpus :

)) occidunt, animam autem non possunt occidere^ » ;

qui audiant vocem, quoe modo ex Evangelio recitata est,

« Quid prodest homini si totum mundum lucretur, se

)) autem ipsum detrimentum faciat * contemnunt : )>

omnia prsesentia bona, insuper et ipsam vitam. Et quid

factura est novacula Doech homini meditanti in hac terra
regnum coelorum et futuro in regno coelorum ha-
, ,

benti secum Deum, et permansuro cum Deo? quid cst

' Psal. Li, 4. — ' IIjIJ. — '
Mattli. x, qS. — ^ Id. xvi, qG.
470 S. AUGUSTINI EPISCOPI
factura illa novacula? Capillos rasura, calvum faclura
est. Et lioc ad ChrisUim pcrtinet, qui in loco Galvariae
crucifixus cst^ Facit ct filium Core, quod iiiterpretatur
calvilium. Nam isti capilli superflua rerum temporalium
signilicant. Qui quidem capilli non superllue facti sunt
a Deo in corpore hominum, sed ad aliquod ornamen-
tum : tamen quia sine sensu praeciduntur, illi qui hae-
rent corde in Domino , sic hal)ent ista terrena tanquam
capillos. Sed aIit[uando et alicjuid ])oni de capillis operan-
dum est, quando egenum sine
frangis panem esurienti-,
tecto indiicis in domum tuam si videris nudum, vestis ^ :

po.stremo etiam ipsi Martyres imitantes Dominum, san-

guinem pro Ecclesia fandentes audientes vocem illam, ,

« Sicut Christus animam suam pro nobis posuit sic et ,

» nos debemus pro fratribus animas ponere^, » quodam

modo de capillis suis bene nobis fecerunt, id est, de his re-

bus quas potest amputare vei radere illa novacula. Quia
ergo etdeipsis capillis boni aliquidfieri potest, siguificavit
et illa mulier peccatrix , ([ux cum flevisset super pedes
Domini, capillis suis tersit, quos lacrymis rigavif*. Quid
significans? Quia cum misertus fueris alicujus, debes et
subvenire, si potes. Cum enim tanquam lacry-
misereris,
mas fundis : cum subvenis , Et si hoc cui-
capillis tergis.

cumque , fjuanto magis pedibus Domini ? Qui sunt pedes

Domini? Evangelist?esancti, de quibus dictum est : « Quam
)) speeiosi sunt pedes coram ([ui annuntiant pacem , ([ui

)) annuntiant bona''?)) Ergo acuat sicut novaculam lin-

guam suam Doech, acuat dolum ([unnlum potest-, abla-
turus est sujoerflua temporalia , numquid necessaria sem-
piterna ?

X. (( Dilexisti malitiam super benignitatem ^. » Ante te

> Mattl). xsvii ,33. — » Isai. lviii , 7. — ^ i Joan. iii , 16. — t Luc.
vn, 38. — -'•
Isai. 1,11,7, ^^ Rom. ^i i''- — '"
Psal- i-i, •'>,
 enarratio in psalmum li. -471

erat benignitas , ipsam diligeres. Non enim aliquid eras

erogaturus, aut quod diligeres de longinqua navigatione
allaturus eras. Benignitas ante te, iniquitas ante te : com-
para, et elige. Sed forte habes oculum quo videas malig-
nitatem , et non habes oculum quo videas benignitatem.
Yae iniquo cordi. Qiiod pejus est, averlit se ne videat ,

quod videre Quid enim de talibus alio loco dictum

potest.
est? « Noluit intelligere ut bene ageret. » Non enim dictum

est, Non potuit; sed «Noluit, inquit, Intelligere ut bene

)) ageret, )> clausit oculos a luce prsesenti. Et quid sequi-
tur? « Iniquitatem meditatus est in cubili suo^, )) hoc est,

in interiore secreto cordis sui. Tale quid objicitur liuic

Doech Idum?eo maligno corpori motui terreno non, , ,

permanenli, non coelesti. « Dilexisti malitiam super benig-

))nitatem. Nam vis nosse quam videat malus utrumque,
)>

et illud potius eligat, hinc se avertat? Quare clamat

quando inique alic[uid patitur? Quare tunc exaggerat
quantum potest iniquitatem et laudat benignitatem ,' re- ,

prehcndens eum qui in illo operatus est malignitatem su-

per benignitatem? Sit ergo regula sibi ad vivendum : de
se ipso judicabitur. Porro si faciat quod scriptum cst :

« Diliges proximum tuum tanquam

ipsum ^ » Et, te :

« Quae vultis ut f aciant vobis homines bona haec et vos ,

)) facite illis ^ apud se habet unde noverit quia quod

; ))
,

in se non vult fieri, non debet facere alteri*. « Dilexisti

)) malitiam super benignitatem. )> Inique, inordinate,
perverse vis levare aquam super oleum demergetur aqua, ^

oleum supereminebit. Ponere vis sub tenebris lucem : fu-

gabuntur tenebras, lux manebit. Super coelum terram vis

collocare ,
pondere suo cadet terra in locum suum. Tu
ergo mergeris diligendo malitiamsuperbenignitatem. Nam
' Psal. XXXV , 4> ^- — " MaUli. xxii, 3g. — ^ Id. vii ,12. — 4 Toliire

V , 16.
 ,,

^71 S. AUGUSTIIVI EPISCOPI

miiK[uaiii benignilatcm iiKililia snpcrabit. «Dilexisti ma-

)) litiam super benignitatem : iniquitatem magis quam lo-
)) (jui cequitatem. Ante tc est aequitas, ante te
•»
est ini-
quitas : unam linguam habes, quo vis eam vertis ; quare
ergo potius ad iniquitatem, et non ad nefjuitatem? Gibos
amaritudinis non das ventri tuo , et cihos iniquitatis das
lingUcG tuse malignae? Sicut ehgis quo vescaris, sic elige
c|uod joquaris. rrnoponis ergo iniquitatem n?(|uitati, et
praeponis mahtiam benlgnitati : tu (juidem prreponis, sed
supra esse quid potest nisi benignitas et J3equitas.^ Sad tu
imponendo te (juodam modo super ea cpiae necesse est ut
deorsum eant, non ilhi tacies esse supra bona, sed tu cum
eis mergeris in mala.
XT. Propter hoc sequitur in Psalmo : « Dilexisli omnia
)) verba submersionis. )> Eripe ergo te, si potcs, a submer-
sione. Naufragiumfugis, et plumbum amplecteris. Si non
vis mergi, tabulam apprehende, hgno portare, crux te
perducat. Nunc vero quia Doech es Idumaeus , motus et
terrenus ,
quid facis? « Dilexisli omnia verba submersio-
)) hnguam dolosam^ » Hccc prsecessit verba suh-
nis, ,

mersionis secuta sunt hnguam dolosam. Quid est hngua

dolosa? Ministra faHaciae est hngua dolosa, aliud in corde
gestantium, ahud ore promentium. Sed in his subversio
in his submersio.
Xil. «Propterea Deus destruet te in finem- : )) etsi

nunc videris virere tanquam f(«num in agro ante nestum

sohs. (( Omnis eniin caro fcenum et chTritas hominis ut ,

)) flos fcjeni : foenum aruit, et flos decidit; verbum au-

)) tem Domini manet in oeternum^. Ecce quo te teneas, ))

ad quod manet in aeternum. Nam adfoenum et ad florem

foeni si te tenueris quoniam foenum arescet et flos de- ,
,

cidet Deslruet te Deus in finem

: (( Et si non modo : ))

• Psal. i.i, (i. — ' Ibiil. 7. — ^hiii. xi,, 0-8.

 EiVARRiTIO IN PSALMUM LI. 473
certe in finem destruet, quando illud ventilabrum vene-
rit , et acervus palese a massa separatus fuerit. Nonne
massa in horrea, et palca in ignem^? Nonne totus iste
Doech ad sinistram stabit, quando dicturus est Dominus :

« Ite in ignem seternum qui paratus est diabolo et ange-

» lis ejus*^? Destruet ergo teDeus in finem evellet te et : ,

» emigrabit te de tabernaculo tuo. » Modo ergo Doech

iste Idumseus est in tabernaculo : sed servus non manet
in domo in aeternum^. Operatur et iste aliquid boni, etsi
non fhctis suis , saltem verbis Dei , ut in Ecclesia quando
sua quaerit'', saltem quce Christi sunt dicat. Sed «Emi-
)) grabit te de tabernaculo tuo. Amen dico vobis ,
perce-
)) perunt mercedem suam ^ Et radicem tuam de terra
)) viventium. )> Ergo in terra viventium nos debemus ha-
bere radicem. Radix nostra ibi sit. In occulto est radix :

fructus videri possunt, radix videri non potest. Radix

nostracharitas nostra, frustra nostri opera noslra : opusest
ut opera tua de charitate procedant, tunc est radix tua in
terra viventium. Inde eradicabitur iste Doech , ncc om-
nino poterit ibi permanere, quia ncc allius ibi fixit radi-

cem : quomodo illa semina in petra etsi radicem eji-

sed ,

ciant, tamen quia humorem non habent, sole orto continuo

arescunt''. At vero ilH qui altius figunt radicem, quid au-
diunt ab Apostolo? « Flecto genua mea pro vobis ad Pa-
» trem Domini nostri Jesu Christi, ut sitis in charitate
)) radicati et fundati.Et quia ibi jam radix «Ut possi-
» :

)) tis, inquit, comprehendere quae sitahitudo, latitudo,

)) longitudo et profundum scire etiam supereminentem ;

)) scientiam charitatis Christi, ut impleamini in omnem

)) plenitudinem Dei". )> Talibus fructibus digna est tanta
radix, tam simpiex, tam germinans, in germina tam alte-

• Matlh. ni, 12, et xiii, 4o. — ' U. xxv, ^i. — ^ Joan. viu , j5. —
^ Pliilip. II, 2r. — 5 Mattli. vi, Q, — '^M. xiii, 5. — 7 Eplies. in, i4"'9.
 :,

474 S, AUGUSTINI EPISCOPI

fundata. At vero luijus radix cradicatur de terra viven-
tium.
XII. «Et vidcbunt jusli, et timebunt : et super eum
n ridebunt^ Quando timebunt?Quando ridebunt? In-
»

telligamus ergo et discernamus duo ista tempora salis uti-

liter timendi et ridendi. Quandiu enim sumus in hoc sae-

culo, nondumestridendum, ne postea plorernus. Legimus

quid servetur in finem huic Doech; legimus, et quia in-
telligimus etcredimus, videmus, sed timemus. Hoc ergo
dictum Videbunt justi, et timebunt. » Quandiu vi-
est : «

demus quid evcnturum sit in finem malis, c[uare timemus?

Quia dixit Apostolus «In timore et tremore vestrani ipso-

:

n rum operamini sakitem » quia dictum est in Psalmo "^

:

« Servite Domino in timore, et exultate ei cum tremore ^. n

Quare, cum timore? «Quapropter qui se putat stare , vi-

))deat ne cadat^. » Quare cum tremore? Quia , dicit

alibi : «Fratres, si pr.ieoccupatus fuerit homo in ahquo

M dehcto , vos qui spiritales estis, instruite hujusmodi in
» spiritu lenitatis, intendens te ipsum ne ct tu tenteris^. »

Ergo justi qui sunt modo ,

qui vivunt ex fide , sic vident
istum I)oech([uid ilh eventurum sit, ut tamen timeantet
sibi : quid enim sunt hodie, sciunt quid cras futuri ^
sint,

nesciunt. Modo ergo « Videbunt justi , et timebunt. »

Quando autem ridebunt? Quando transierit iniquitas,

quando transvoLiverit sicut jam ex magna parte trans-,

voLivittempus incertum quando fugatne fuerint teneb|'9e ,

hujus saeculi , in quibus modo nonambulamusnisi adlu-

cernam timemus tan([uam in nocte.
Scri|">turarum, et ideo
Ambulamus enim ad projihctiam de qua dicit apostoJus ,

Petrus « Ilabemus certiorem jM'0[3heticum sermonem

:

» cui bene facitis intendentes sicut lucernae lucenti in ,

> Psal. Li, 8. — » Pliilip. II, \2. — 3 Psal. n, n. — 4 j Cor. x, »2. —

— 5Gal. VI, I.
 enArrAtio in psAlmum li. 475
V obscuroloco, donec dies lucescat, et lucifer oriatur in
)) cordibus vestris^ Quandiu ergo ad lucernam ambu- ))

lamus, necesse cum timore vivamus. Cum autem

est ut

venerit dies noster, id est, manifestatio Christi, de qua

idem dicit Apostolus «CumChristus apparuerit vitaves- :

)) tra , tunc cum ipso in gioria'^

et vos apparebitis tunc : )>

justi ridebunt istum Doech. Non est enim jam subveniendi

locus : non quomodo nunc quando vides hominem in- ,

juste viventem , vis cum illo laborare ut corrigas ; quia

qui injuslus est, conversus polerit juslus esse, qi]omodo
etjustus aversus potest injustus esse. Itaque nec de te prae-
sumas , ct da operam quantum po-
nec de illo desperes ;

tes, si non dihgis mahtiam super benig-

benignus es, si

nitatem, utambulantem homincm in via mala et errantem

corrigas ad viam bonam. Tunc vero cum venerit judicii
tempus correctionis locus non erit sed tantum damna-
, ,

tionis : et erit ibipoenitentia, sed infructuosa, quia sera.

Yis utsit fructuosa? non sit sera. Hodie te corrige. Reus
ps, ille judex est : corrige reatum, et gaudebis ad judi-
cem. Hodie enim hortatur te, ne judicet te ^ et qui judex
tuus futurusest, ipseesthodieadvocatus tuus. Tunc ergo,
fratres , restat ridcndi tempus. Nam ipsam irrisionem ini-

quorum quae futura est justis , significavit hber ille Sa-

pientise. In suis enim , in quorum animas transfert se sa-
pienlia, factura est quod dixit : « Increpabam , et non
)) exaudie])atis •, loquebar, et meis sermonihus non inten-
)> debatis , et ego vestr.* perditioni superrideljo^. )) Hoc
fiet tunc a justis in istum Doech. Modo autem videamug et

timeamus, ne hoc simus quod in eum dicimus et si hoc ;

eramus hoc esse desinamus ut modo timentes postea

, ,
,

rideamus.
XIV. Quid autem tunc dicent qui ridebunt? « Et su-
' 2 Petr. I, 19. — ' Coloss. iii, 4- — ' Prov. i, 9.4-26.
476 S. AUGUSTINI EPISCOPI
•» per cum ridebunt ; et dicent : Ecce homo qui non po-
» suit Deum adjutorem suum ^ « Yidete corpus terrc-
num. Quantum hahebis, tanluseris. Proverbium avarorum,
rapacium, innocentes opprimentlum, res alienas invaden-
tium, commendata negantium. Quale hoc provcrl^ium?
Quantum habebis, tantus eris, id est, quantum haljue-
ris pecuni.ie quantum acquisieris, tanto phis poteris.
,

« Ecce homo ([ui non posuit Deum adjutorem suum sed ,

)) speravit in multiludine divitiarum suarum. « Non di-

cat pauper forte malus, Ego non sum de hoc corpore. Au-
divit enim Prophetam dicentem : « Speravit in multitu-
» dine divitiarum suarum : » continuo si pauper est,

attendit pannos suos , respexit juxta se forte divitem in

populo Dei ornatius vestitum, et aitin cordesuo :Deisto
dicit, numquid de me? Noli inde te excipere, noh sepa-
rare, nisi videris ct timueris, ut postea rideas. Nam quid
tibi prodest, si egesfacultate et ardes cupiditate? Quando
Dorainus noster Jesus Christus abeunti a se ilh diviti con-
tristato dixerat : « Vade, vende omnia qunc habes, et da
» pauperibus , ethabebis thesaurum in coeio , etveni se-
» quereme-:» et magnam desperationem divitibus pr.Te-

nuntiarat , camelum transire per

ut diceret faeilius posse
foramen acus, quamdivitem intrare in regnum coelorum,
nonne continuo Discipuli constristati sunt dicentes apud ,

se ipsos « Quisnam poterit salvari^ ? » Ergo quando di-

:

cel)ant «Quisnam poterit salvari » divites Daucos atten-

: ,

debant, latebat eos tanta pauperum multitudo? Non sibi

poterant dicere : Si diOiciie est, imoimpossibileutintrent
divites in regnum crx'lorum, sicut impossibile est ut in-
tret camelus per foramen acus, omnes pauperes intrentin
regnum ccelorum , divites soH excludantur? Quot sunt
enim divites? Atveropauperuramillia innumerabiha. Non
' Psal. i.i, 9. — ' Mnttl). XIX, 21. — ^ Ibiil. s^-
 emarratio in psalmum li. 477
(•nini tunicas inspecturi sumus in regno coelorum 5 sed
vcstis cujusque fulgor justiliae deputabitur : erunt ergo
pauperes sequales Angelis Dei , induti stolis immortalita-
tis fulgebunt sicut sol in regno Patris sui : quid nobis est
de divitibus paucis sollicitos esse aut laborare '? Non hoc
senserunt Apostoli : sed cum Dominus hoc dixisset : « Fa-
» ciUus est camelum foramen acus, quam
transire per
» divitem intrare in regnum coelorum^ » illi apud se :

dicentes : «Quisnam poterit salvari,» quid altenderunt?

Non facultates , sed cupiditates. Yiderunt enim etiam ip-
sos pauperes non habentes pecuniam tamen habere
, etsi ,

avaritiam. Et ut noveritisnon pecuniam in divite sed ,

avaritiam condemnari, advertite quod dico Respicis illum :

divitem stantem juxta te , et lorte in illo est pecunia et

non est avaritia , in te non est pecunia et est avaritia.

Pauper ulcerosus a^rumnosus hnctus a canibus, non

, ,

habens opem non habens escam non habens forte ip-

, ,

sam vestem, aWatus est ab AngeHs in sinum Abrahae^.

Eia tu pauper gaudes modo, numquidnam tibi et ulcera
optanda sunt? Nonne patrimonium tuum sanitas est?Non
est in hoc Lazaro meritum paupertatis sed pietatis. Nam ,

vides qui sublatus est, non vides quo suWatus est. Quis
est sublatus ab Angehs? Pauper, serumnosus, ulcerosus.
Quo sublatus est? In sinum Abrahae. Lege Scripturas, et
invenics divitem Abraham^. Ut noveris quia non divi- ,

tise culpantur : habebat Abraham multum auri, argenti,

pecorum, famihse, dives erat, et in ejus sinum Lazarus
pauper sublatus est. In sinum divitis pauper an potius :

ambo Deo divites ambo a cupiditate pauperes?

,

XV. Quid ergo in hoc Doech culpat Scriptura? Non

dixit Ecce homo qui fuit dives sed « Ecce homo qui
: ;

» non posuit Deum adjutorem suura , sed speravit in

' Matth. XIX, 24. — ^ Luc. xvi, 22. — 3 Gen. xm, 2.
 ,

478 b. AtGOSTlNI EPISCOPI

)) luultitndine divitiamm suarum. » Non ([uia habuit di-
vitias , sed quia in ipsis spcravil , ct in Deo non speravit,
ideo damnatur, ideo pnnilur, ideo movetur de tr.berna-
culo , tantpiam motus il!e terrenus : «Sicut puJvis ([uem
» projicit ventus a facie terr.ne ', » ideo extirpatur radix
cjus deterra viventium. Numquidhuic similcs suntdivites,
de quibus Paulus apostohis loquitur : a Pr.necipe divitibus
)) hujus mundi , non superbe sapere , sicut Doech neque ^

)) sperare in incerto divitiarum -, sicutipse Speravit in mul- :

)) titudine divitiarum suarum sedin Dco vivo, non quo-

•,

modo iste (cQui non posuit Deum adjulorcm suuml^ »

Denique illis quid praccepit? ((Divites sint in operibus bo-
» nis, facile tribuant^ communicent^. Et ([uid si fa- )> ,

cile tribuerint , si communicaverint nonhabentil' Intra-

bunt per foramen acus? Intrabunt plane nam et pro illis :

jam i[3se camclus intravif*. I[5se enim prior inlravit, quem

sicut camelum nemo sarcina passionis oneraret, nisi se

ipse in terram deponeret. Quia et ipse hoc dixit : a Quod
» hominibus impossibile ost, Deo facile est^. » Damnetur
ergo iste Doech , timcant de illo modo justi , rideant su-
per eum postea justi. Merito cnim damnatur : (( Qui non
» posuit Deum adjutorem suum : » Sicut tu , c[ui forte
habes pecuniam sed dc Deo praesmnis; non depecunia. :

((Et speravit inmultitudine diviliarum suarum » similis :

factus est illis, qui cum dicerent : ((Bcatus [io^duIus cui

» haec sunt, » id cst, ista terrena, retulit continuo iste
qui insultat huic Docch : (( Beatus populus cujus est Do-
» minus Deus ^["^sius'^. » Nam ilJa in ([uibus dixerunt bea-
tum populum enumerat Psalmus. Locuti sunt enim
, tan-
quam filii alieni tanquam iste Docch Idum?eus, id , cst

terrenus : (( Os eorum locutum est vanitatem, dextera eo-

• Psal. 1, 4. — 2 I Tim. VI, 17. — 3 Ibij. 18. — 4 MaUli. xu, 2G. —
^ Ibid. 27. — c Psal. cxLiii, i5.
 enarratio in psalmum li. 479
M runi dextera init[aitalis. Ouorum filii ipsorum sicut no-
» vellse constabilitae in juventute sua : filise eorum com-
)) posilae, et ornatoe sicut similitudo templi : cellaria
)) eorum plena , eructantia ex hoc in hoc : oves eorura
)) foecundse, multiphcantes in exitibus suisbovcs eorum ;

)) crassi non est ruina sepis nec exitus neque chunor

: , ,

)) inplateis eorum^. Quasi magnam felicitatem videntur

))

habere pacis terrenae, Sed ille qui terrenus est, etiam

motus est, id est, tanquam pulvis quem projicit venlus
a f[icie terr?e. Denique quid in ilhs reprehenditur ? Non
quia ista habuerint; nam et boni habent ista : sed quid?
Hoc intendite : ne passim divites reprghendatis , et rur-

sus ne de paupertate et de egestate prnesumatis. Si enim

non est praesumendum de divitiis quanto magis non est ,

praesumendum de paupertate, sed de Dco vivo? In quo

ergo isti notantur ? « Quia beatum dixerunt populum cui
))haec sunt. » Ideo fihi aheni ideo « Os eorum locutum est ,

» vanitatcm , et dextera eorum dextera iniquitatis. )> Tu

autem quid ? « Beatus populus cujus est Dominus Deus
)) ipsius. ))

XVI. Ergo isto damnato qui « Speravit in multitudine

)) divitiarura suarum,
invanitate sua quid et prsevaluit : ))

enim vanius eo qui putat plus valere nummum quam

Deum? Ergo isto damnato qui dixil beatum populum cui
hsec sunt : tu qui dicis : « Beatus populus cujus est Domi-
)) nus Deus ipsius, )> quid de te sentis? ([uid tibi speras?
« Ego autem jam modo corpus illud audi
, )> : « Ego au-
)) tem sicut ohva fructifera in domo Dei-. )) Non unus
homo loquitur_, sed ohva illa fructifera , uiide amputati
sunt superbi rami^, et insertus humihs oleaster*. « Sicut
)) ohva fructifera in donio Dei , speravi in misericordia
)) Dei. )) Ille quid? « In multitudine divitiarum suarum : )>

' Psal. cxLui, n-i5. — » Id. i, 4' — ^ W. li, io. — 4 Roin. xi, 17.
480 S. AUGUSTIM EPISCOPI

iJeo radix ejus evelletur de terra viventium. «Ego auteni

» c[uia sicut oliva IVuctifera in donio Dei , » cujus radix
nutritur, non eradicatur : «Speraviin misericordia l)ei. »

Sed modo? Nam

forte et liinc errant liomines aliquando.
Deumquidem colunt^ Doechet non sunt jam similes isti :

sed quamvis de Dco prresumant ad temporalia tamen ut , •,

dicant sibi : Colo Deiim meum ,

qui me lacturus est divi-
tem in terra, qui milii filios daturus est, qui mihi uxorem
daturus est. Talia quidemnon dat nisi Deus, sed non vult
se propter talia diligi Deus. Ideo enim soepe ista dat ct
mahs , ut ahud ai) illo discant quserere boni. Quomodo
ergo tu dicis : «Speravi in misericordia Doi? ,» Forte ad
temporalia adipiscenda ? Imo, « In seternum et in s.neculum
)> sificuli. » Quod dixit in aeternum , » repetere voluit ad-
jiciendo «In sfficulum saeculi, » ut confirmaret ibi repe-

tendo, quam fundatus esset in dilectione regni ccelorum,

et in spe seternoe felicitatis.
XVII. « Confitebor tibi in saeculum, quoniam fecisti ^ ? »
Quid « fecisti? » Doech damnasti, David coronasti. « Con-
» fitebor til:)i in soeculum, quoniam fecisti. » Magna con-

fessio « Quoniam fecisti. » Quid « Fecisti

, » nisi haec ,

ipsa quae supra dicta sunt, ut tanquam oHva fructifera in

domo Dei, sperarem in misericordia Dei in aeternum, etin
saeculum saecuh? Tu fecisti : impius justificare se non po-
test. Sed quis est qui justificat? « Credenti, inquit , in

» eum qui justificat impium^. Quid enimhabes quod non

» accepisti ? Si autem accepisti quid gloriaris quasi non ,

» acceperis ,
quasi ex te habeas^ ? » Absit ut ego sic glo-

rier , ait iste qui oppositus est contra Doecli , i(ui tolerat

Doecli in terra , donec cmigret ille de tabernaculo , et

eradicetur de terra vivcntium. Non non ac-

glorior quasi
ceperim, sed in Deo glorior. Ft, « Confitebor tibi, quo-
• Psal. Li, n. — » Rom. w, 5. — '^
i Cor. jv^ 7.
 ,

EJVAKUATIO IJV PSALMLM Lf. 481

» niam fccisti , » id est, quia tu fecisti , non ex nieritis
meis , scd ex misericordia tua. Ego enim quid feci.^ Si re-
blasphemus etpersecutor et injuriosus.»
colas, « Prius fui
Tu autem quid fecisti.? « Sed misericordiam consecutus
» sum ,
quia ignorans feci^ Confitebor tibi insaeculura,
» quoniam fecisti. »

« Et expectabo nomen tuum, quia jucundum

XVIII.
» Aniarum est sseculum sed nomen tuumjucun-
est^ » ,

dum. Et si dulcia quaedam sunt in saeculo sed cum ama- ,

ritudinedigeruntur. Prseponitur nomen tuum, non solum

magnitudine, sed etiam jucunditate. « Narraverunt etenim
» mihi injusti delectationes suas, sed non sicut lex tua
» Domine^. » Neque enim si nihildulce esset Martyribus,
tantas tribulationum amaritudines aequo animo sustine-
rent. Amaritudo eorum a quovis sentiebatur, dulcedinem
eorum non facile quisquara gustare poterat. Nomen ergo
Deijucunckmi est amantibus Deum super omnes jucundi-
tates. « Expectabo nomen tuum quia jucundura est. » Et ,

cui probas quiajucundum cst? Da mihi palatum cui ju-

cundum est. Lauda mel quantum potes exaggera duJce- ,

dinem ejus quibus valueris verbis liomo nesciens quid sit :

mel nisi gustaverit quid dlcas nescit. Idco magis ad ex-

,
,

perimentum te invitans Psahnus, quid ait? « Gustate ct ,

)) videte quoniam suavis est Dominus ^ » Guslare non

,

vis et dicis
. Jucunduraest? Quid jucundura est? Si gus-
:

tasti iii fructu tuo inveniatur, non in solis vocibus taii-

,

quam tanturamodo in fohis, neraaledicto Domini arescere

tanquara illa ficulnea raerearis^ Gustate, inquit, et vi-
dete, quoniam suavis est Dominus. Gustate, et videte :

tunc videbitis, si gustaveritis. Ilominiautem non gustanti,

unde probas?Laudando jucunditatcm nominis Dei, quan-

» I Tini. 1, i3. — = PsaI, li, ii — ^ 1 1. c.viii , 85. — 4 I !. xxxm, 8.

— 5 jiatili. XXI, 19.

cxv. 31
 ,

482 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

taciimf|iio dlxcris, verba suiil : aliud est guslus. Verba
laudis ejusaudiunl et impii : noii autem gustanl (|uam ju-
cundum est, nisi sancti. Proinde dulcedinem
iste sentiens

nominis Dei, et volens explicare, et volens ostendere , nec

inveniens (juibus : etenim sanctis non opus est ut osten-

dat, (juia et ipsi gustant et norunt^ impii autem senlire

non possunt quod gustare nolunt : quid ergo facit de ju-
cunditate nominis l)ei? Tulit se continuo a turbis impio-
rum : «c Et expectabo, in([uit, nomcn tuum , (juia jucun-
» dum est, in conspectu sanctorum tuorum. » Jucundum
est nomen tuum, sed non in conspectu impiorum : ego
quam dulce sit scio , sed his qui gustarunt.

IW 'VVV»'WV»VVV1 WV» VW» WV» WV^VW» \VV» \V\» VW\ WVV -VWWVVV WVIWWVWWVWWV»

ENAllUATIO

IN PSALMUM LU.

Sermo adpopulum'.

I. PsALMUM istum vobiscum Iractandum quantum Do-

minus suggerit , suscipimus -. Jubet frater, ut velimus
et orat, ut possimus. Si quid festinatione forte praetermi-
sero , implebit in vobis qui et nobis dare dignatur quod
dicere potuerimus. Titubis ejus est : « In finem pro Mae-
» letb , intelleclus ipsi David^ ProMaelelh', » sicut in

Hebraeorum interpretationibus nominum invenimus vi- ,

detur dicere, Pro parturiente sive dolente. Quis autem in

hoc sseculo parturiat et doleat, agnoscunt fideles, quia

' Sermo istc ad populum habitus e?t rogatn alicujus forsitan episcopi. —
VldeD. Guillon ,tonB. x\i, pag. 5i5-5i6. — ^ Psal. lii, i.
 ,

enAkkatio iiv psalmim lii. 483

inde sunt. Christushic parturit, Christushicdolet^caput
est sursum, membra deorsum.Nequecnimnon parturiens
et dolens diceret « Saule, Saule, quid me persequeris ^ ? »
:

Quo persequente parturiebat, eum conversum parturire

fecit. Namque et ipse postea illuminatus est, et iUis quae
persequebatur membris insertus, eadem charitate praeg-
nans dicebat : « Fiiioli mei ,
quos iterum parturio, do-
» nec Christus formetur in vobis^ •» Pro membris igitur
Christi, pro corpore ejus quodest Ecclesia ^, pro unoipso
homine, id est ,
pro ipsa unitate cujus caput sursum est

Psalmus iste cantatur. Gemit autem, etparturit, et dolet

iste homo. Quare, vel inter quos, nisi quia accepit et cog-
novit a capite suo, dicente : « Al^undabit iniquitas, et
» refrigescet charitas multorum^?» Si autem abundabit

iniquitas, et refrigescet charitas multorum quis remane-

,

bit qui parturiat? Sequitur : « Qui perseveraverit usque

1
» infmem, hic salvus erit^. » Undeesset magnum perse-
verare, nisi inter molestias et tenlationes et turbationes et
scandala esset perseverandum ? Nemo enim jubetur bona

tolerare. Sed pro isto quia dicitur, et quia pro isto canta-
tur, videamus quid sit. Pro isto increpanturhic homines,
inter quos gemitur, inter quos doletur, et consolatio do-
lenlis et parturientis inPsalmi fnie depromitur et expri-
mitur. Qui sunt ergointer quos parturimus etgemimus, si
in corpore Christi sumus, si sub illo capite vivimus, si in
membrisejus deputamur qui sunt, audi. :

II. « Dixit imprudens in corde suo; Non est Deus ^. »

Tale genus est hominum inter quos dolet et gemit cor-

,

pus Christi. Si tale hoc hominum genus est non multos ,

parturimus; quantumvidetur occurrere cogitationibusnos-

tris, perpauci sunt : etdifiicile est ut incurramus in homi-
« Act. IV, 4- — " GaI. IV, ig. — 3 Coloss. i, 24. — 4Matth. xxiv, 12.—
5 Ibid. i3. — <5
Psal. ui, i.

31.
 .

48 1 S. AUGLSTIM EriSCOPI

iicm (iiii (licaL « lii corde suo : Nuii csl Dciis ' : » tanieii

sic pauci suiit, ul iuter nuiltos liniendo lioc tliccrc, iii

corde suo dicant, (juia ore dicere non andent. ISon ergo
mulluni esL ([uod jubemur tolerare, vix invenitur rarum :

liominum genus est (jui dicanl (( In corde suo : ISon est

)) Deus. )) An vcro alio intellectu disciissum , inveniLur
esse in pluribus, (juod in paiicis et raris cL pene in nullis

esse pulabamus? ProdeanL in medium (|m male vivunL,

inspiciamus facLa (lagitiosorum, lacinorosorum sceleraLo-
runKjue hominum , ([uorum magna Lurlja esL 5 ([ui fovent
t[U0Lidie peccata sua , t[ui lacLis in consucLudinem versis

etiain verecundiam [leididerunL : haec lanta hominum

raultiLudo esl, uL inter eos [losiluin corpus Christi , vix

audeaL reprehendere, ([uod non cogiLur admiLLere , cLpro

magno sibi putel servari integrilatem innocenLioe , ne fa-
ciaL ([uod culpare jam [^er consueLudlnem, aut non au-
deat , auL si ausus liuniL, facilius erumpaL reprehensio et
reclamaLio eorum t[ui male vivunt, ([uam vox libera eorum
(jui l)ene vivunL. EL isLi lales sunL, uL dicanL In corde ((

)) suo, Non esL Deus : )> Tales convinco. Unde convinco ?

facLa sua Deo [ilacere arbiLranLur. Non ergo ait, Ah([ui di-
cunt; sed : cordesuo Non esL Deus. »
(( Dixit imprudens in :

Qui us([ue adeo credunL esse Deum, uL eidem Deo arbi-

trentur phicere quodfaciunL. AL([ui si inLclligas prudens,
quia (( Imprudens dixiL in corde suo : Non esL Deus, » si

adverLas , si intelhgas , si discutias ([ui putaL Deo pUicere

facta mahi, non eum putatDeum. Si enim Deus cst, juslus
esL-, si jusLus esLjdispliceLeiinjasliLia, displiccL ini([uiLas.
Tu auLem cum puLas ei [^lacere iniquiLaLcm, negasDeum,
Si cnim Deus esL cui dis[ihceL ini([uiLas, tibi auLem"non
videtur Deus cui displicet iniquilas , non cst auLem Deus
nisi cui disphccL iiii([uiLas , cum dicis in corde Luo: Favct

• Psal. xiii, 1
 : ,
:

ENARRATIO IN PSALMXJM Lll. -485

Deus iniqmtatibiis meis, niliil aliud dicis ([uam : « Non

» estDeus. »

III. Referamus nos et ad illum intellectum ,

qui et de
ipso Cliristo Domino nostro, de ipso capite noslro occur-
rit. Ipsc enim cumin forma servi apparerct in terra *, di-

xeruntqui eumcrucifixerunt « Non est Deus. m Quia Fi- :

lius Dei erat, utique Deus erat. « Sed illi qui corruptisunt
et abominabiles facti sunt, quid dixerunt ? Non est Deus

» occidamus eum, nonest Dous. » Habes vocem ipsorum

m libro Sapicnlise'^ : sed primo illos vide corruptos, ut
possint dicere « In corde suo : Non est Deus. » Praemisso
2nim versu : « Dixit imprudens in corde suo : Non est

» Deus , )) tan(:[uam causae ((^.'«rerentur unde hoc possit

dicere imprudens, suljjecit: « Gorrupti sunt, ctabomina-
» Audi illos cor-
bilcs facti sunt in ini([uitatibus suis^. »

ruptos. Dixerunt enim apud se non recte cogitantes coe- :

pit corruptio a mala fide *, indeiturin turpesmores, inde

in acerrimas iniquitates gradus isti sunt. Quid enim ,

ajoud se dixerunt cogitantes non recte? « Exiguum et cum

)) taedio est vila nostra^ » Al) bac mala fide sequitur il-
lud quod et Apostolus dixit Manducemus et bibamus :

» cras enim moriemur » Ibi autem latius luxuria i[osa '^.

dcscribitur « Coronemus nos rosis : antequam marces- ,

» cant, ubique relinquamus signa ]setitii« nostrae'^. » Post

illam descriptam latius luxuriam, c[uid sequitur? « Occi-
» damus pauperem justum ^ » hoc est ei-go dicere : « Non
-i) est Deus. » Lenia videbantur jamdudum Ioc[ui : « Co-
)) ronemus nos rosis , antequam marcescant. » Quid deli-
catius, quid lenius ? Sperares de hac lenitate cruces, gla-
dios? Noli mirari , lenes sunt et radiccs s^^inarum; si (|uis

eas contrectet, nonpungitur: scdfjuo pungeris,indenas-

' Pliilip. II
, 7. — * Sap. II , 9.0. — ^ Ps:il. i.u , q. — 4 Sap. ii , 1 .
—
•'"
Ibiil. :>.. — '"'
I Cor. xv, 3'i. — 7 Saj). 11, 8. — **
IbiJ. '20.
486 S. AUGUSTINI EPISCOPI
citur. « Gorrupti crgo isti , ct abominabiles facti sunt in
)) iniquitalibus suis. Dixit imprudens in cordc suo : Non
» est Deus. Si Filius Dci cst , descendat de cruce ^ » Ecce
aperte dicere : « Non cst Deus. »

IV. Sed quomodo inter illos gemit corpus Christi? Ge-

muerunt inter illos Apostoliqui tunc fuerunt , ctDiscipuli
Christi : ad nos isti quid pertinent ? quomodo inter hos
nos parturimus? Adhuc sunt qui dicunt : Christus non est
Deus. Hoc dicunt pagani qui remanserunt-, hoc ipsum di-
cunt ipsi Judcei, quiad testimonium confusionis suae ubi-
que diifusi sunt 5 hoc dicunt et h.ieretici multi. Namque et
Ariani dixerunt : « Nonest Deus : » Eunomianidixerunt:
« Non est Deus. )> Huc accedit , fratres ,
quia et iili de
quibus paulo anle dixi , ({ui male vivunt, nihil aliud dir-

cunt quam Non est Deus. Cum enim dicimus eis Chris-
:

tumventurum judicem ad judicium, quod dicunt Scrip-

turae quoe non fallunt ; autem magis aurem praebentes
iili

serpenti suggerenli: « Non morte morieris'-, » quod dixe-

rat in paradiso , contra veritatem Dei constituentis et di-
centis : « Mortemorieris ^
5
» ila faciunl mala, ut dicant
iibi : VenietCbristus , et dal)it indulgcntiam omnibus. Ita
ergo mendax est ille qui dixit , ([uia separabit ini((uos ad
sinistram, separabit justos ad dexteram : justisdicet : « Ve-
» nite benedicti Patris mei ,
percipitc regnum quod pa-
» ralum est vobis ab origine mundi » ini([uis dicet « Ite : :

» in ignem aeternum qui paratus est diabolo et angelis

» ejus^ » Quomodo ergo omnibus dabit indulgentiam?

Quomodo neminem damnabit? Ergo mentitur ? Hoc est

dicere Non est Deus. » Vide ergo ne forte tu mentiaris.
: «

Tu enim homo es ille Deus Deus enim verax « Omnis , : :

» autem honio mendax^ » Sed quid de istis, o corpus

'
Millli. xxvn, 40. — ''(ieii. iri, 'j .
— ^ M. ii. 17. — ^' Mattlt. x<v, 3 4

et 'i
i. — "'
Psi!. cxv, 1 1.
 ENARRATIO IN PSALMUM LII. 487
Ghristi? Separa te iiiterim corcle et vita, nec imiteris, nec
assuescas, necanniias, nec approbes : magis autem et re-
dargue.Quidenim attendis ad istos quihsecdicunt? « Cor-
)) rupti sunt, et abominabiles facti sunt in iniquitatibus
)) suis : non est qui faciat bonum. )>

V. « Dominus de coelo prospexit superfilioshominum,

)) ut videret si est intelligens aut requirens Deum^ » Quid
est hoc?«Corrupti sunt , et abominabiles facti sunt )) isti

omnes qui dicunt : Non est Deus? Et quid? hoc latebat

Deum , tales esse factos ? aut vero nobis eorum interior
cogilatioaperiretur, nisi ab illo diceretur? Siergonoverat,
si sciebat, quid est hoc quod dictum est, quod « De coelo

» prospexit super filios hominum, ut videret siestintelli-

)) gens aut requirens Deum ? Qucerentis enim verba ))

sunt, non scientis Deus de coelo prospexit super filios

:

)) hominum, ut videret si est intelhgens aut requirens

)) Deum. Et tanquam inveniret quod quaesivit inspi-
))

ciendo, et de coelo prospiciendo, dicit sententiam : «Om-

)) nes dechnavcrunt , simul inutiies facli sunt : non est

)) qui faciat bonum , non est usque ad unum -. » Duse

qusestiones oriunturaliquantum ditliciles : Si enim respicit

de coelo Deus, ut videat si est inteliigens aut requirens

Deum ; subintrat cogitatio imprudenti ,
quia non omnia
novit Deus. Haec una qusestio est : c[use est altera ? Si non
est c[ui faciat bonum, non est us([ue ad unum , c[uis est

ille quiparturit intermalos? Illa ergosic solvitur c[uaestio,

quia plerumque ita loquitur Scriptura, ut c[uod dono Dei
creatura facit, Deus facere dicatur, ut, verbi gratia, aim
misereris pauperis», quia dono Dei lacis, Deusmisereatur:
cum cognoscis qui sis, quia ilio allucente facis , si is es
qui dicas : « Tu illuminabis lucernam meam, Domine Deus
meus , illuminabis tenebras meas "
^
quod co donante etfa-
' Psal. Lii, 3. — » Ibid. 4 — ' I'l. xvu, 29.
488 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ciente cognoveris , ille cognoscit. Nam imde est : « Tentat
» vos Dominus Deus vester, ut sciat si diligatis illum * ? »

Quid esl : « Ut sciat ? » Ut dono suo scire vos faciat. Sic

ergo et hic : « Deus de coelo prospexit super filios homi-
^) num , ut videret si est intelhgens autrequirensDeum. »

Adsit ipse , et donet nohis ut quod cor nostrum fecit con-

cipere faciat et parere. Aposlolus dicit Nos autem non : «

» mundi accepimus, sed Spiritum qui ex

spiritum hujus
» Deo est, ut sciamusquae a Deo donata sunt nohis-. »

Hoc Spiritu ergo quo cognoscimus qure a Deo tlonatasunt

nohis discernimus inter nos et eos quihus ha'c donata non
,

sunt, et ex nohis illos cognoscimus. Quia si nosahquod

bonum hal)cre non potuisse intelligimus, nisi illodonante
et largicnte a quo sunt omnia hona simul videmus nihil ;

talc posse hahere eos quihus hcec Deus non donavit. Ista

dignoscentia nohis ex Spiritu Dei est ; et eo(|UOvidemus,

hoc, Deus videt •,
quia id Deus facit utvideamus. Hinc
cnim dictum est et iHud : « Spiritus enim omnia scrula-
M tur, etiam altitudinem Dei^ : » non quia iile scrutatur
qui novit omnia, sed quia tihi donatus est Spiritus, qui
ct te scrutari facit quod dono ipsius tu facis ille fa-
: et ,

cere dicitur 5
quia sine illo tu non faceres ergo Deus fa- :

cere dicitur, cum tu facis. De dono Spirilus filiorum,

cpiihus datus est Spiritus Dei , respiciunt « Super filios ho-
» minum , ut videant si est intelligens aut re([uirens
» Deum? » Sed ([uia id dono Dei et spiritu Dei faciunt,

Deushoc facere dicitur; velut prospicere et videre.Quare

autem « de coelo, » si lioc homines faciunt? Quia dicit
Apostolus : (( Nostra autem conversatio iu cfclis est^. »
Unde enim hoc flicis ut videas , unde pros|")icis ut intelli-
gas nonne corde?
? Si corde hocfacis, Ghristiane, videsi
sursumcor haheas. Si sursum corhahcsde coclo in terram
' Dcul. XIII, >. — ' I r.or. I. 19.. — ^ lliiJ. 10- — 4 IMillip. iir, o.o.

I
 ,

ENATir.ATlO I^ PSALMUIM LTI. 489

prospicis. Et qiiia lioc dono Dei facis : « Deus de coelo
» prospicit super filios liominum. » llla igitur fpuestio
pro modulo nostro sic soluta est.

VI. Quid est quod prospicientes agnoscimus? Quid est

quod prospiciens Deus agnoscit? quid ,

quia hic donat,
agnoscit? Audi quid: Quia « Otunes declinaverunt, simul
» inutiles lacti sant : non est qui faciat bonum , non est
)) usque ad unum. )) Qunc^ igitur illa alia quaestio est , nisi

quam paulo ante commemoravi? Si « Non est qui faciat

))bonum, non est usque ad unum, ncmo )> restat qui ge-
mat inter malos. Expecta, inquit Dominus, noli cito ferre
sententiam : donavi hominibus bene facere ^ sed ex me
inquit, non ex se ex se enim maU sunt fihi hominum
: :

sunt ,
quando male faciunt-, quando bene, lihi mei. Hoc
enim facit Deus, ex fdiis hominum fdios Dei : quia ex Fiho
Dei fecit fdium hominis. Videte qua3 sit illa participatio :

promissa est nobis participatio Divinitatis : mentitur qui

promisit, si non est prior factus particeps mortahtatis.
Fihus enim Dei particeps raortahtatis effectus est , ut
mortahs homo fiat parliceps Divinilatis. Qui tibi promisit
comraunicandum tecum bonum suum ,
prius tecum com-
raunicavit malum tuum : qui tibi prcmisit Divinitatem ,

ostendit in te charitatem. Ergo toUe quod homines fdii

Dei sunt, remanet quod fdii hominum sunt : « Non cst

)) qui faciat bonura, non est uscjue ad unura. )>

VII. «,Nonne scient omnes qui operantur iniquitatem,

)) qui devorant popuhmi meum in cibo panis '
? Nonne
)) scient? » nonne ilhs ostendetur? Dic, minare, loquere
ex parturiente et dolente. Popukis enim tuus devoratur in
cibo panis. Est ergo hicpopuhis Dei qui devoratur. Certe
« Non est qui faciat bonum , non est usque ad unum. »

Kespondetur ex illa regula. Sed iste populus qui devora-

' Psal. i-H, 5.
 ,

490 S. AUGUSTIBW EPISCOPI

tur, iste populus (|ui patitur malos , iste (jui gemit et par-
turit inter malos, jani ex filiis honiinum (ilii Dei faetisunt:
ideo devoratur. Consilium enim inopis confudisiis, quo-
niam Dominus spes ejus est^ Plerumque enim utdevore-
tur populus Dei, hoc ipsum in illo contemnitur, c[uia

populus Dei est. Rapiam , rnquit^ et expoliem ^ si Chris-

tianus est ,
quid mihi facturus esl? Loquitur pro illo ,
qui
loquitur pro parturiente , et minatur devorantihus, di-
cens : « Nonne scient omnes, qui operantur iniquitatem? »

Nam et ille qui videbat furem, et concurrebat cumeo, et

cum adulteris portionem suam ponebat , sedens adversus
fratrem suunij detrahel)at, et adversus fdium matris suae
ponebat scandalum : « Dixit in corde suo : Non est Deus. ))

Ideo hoc ilh dicitur : « Rvec fecisti, et tacui : suspicatus

)) cs iniquitatem, quod ero tui simihs : )> hoc est, non ero
Deus, si Arguam te,
ero tibi similis. Sed quid sequitur.^ «

))et statuam teante faciem tuam'-. » Sic et hic: « Arguam

))te et statuam te ante faciem tuam. » Non vis modo
,

nosse ut tibi displiceas, nosses ut plangas. Non enim non

demonstraturus (^st Deus iniquis inicjuitatem suam. Si non
est demonstraturus, ([ui erunt qui dicturi sunt : « Quid
)) nobis profuit superbia , et divitiarum jactantia (|utd
» Tunc ergo scient qui modo scire no-
contulit nobis^?
lunt. « Nonne
omnes qui operantur ini([uitatem
scient
» qui devorant [lojxdum meumin cibo panis? » Qnid ad-
didit, « In cibo panis? » Tanquam panem manducant
populum meum. Cajtera enim quse manducamus, possu-
mus modo illa, modo illa non semper hoc olus, non ;

sem[Der hanc carnem non semper h?ec poma semper , :

autem panem. Quidest ergo « Devorant populum meum ,

)) in cibo panis? Sine intermissione, sine cessatione de-

vorant, « Qui devorant populum meum in cibo [^anis. )>

' Psal. xin, G. — ' Id, xuk, i8-2i. — 3 sap. v, 8.

 . ,

ENAHBATIO IN PSALMUM LII. 491

VIII. « Deiim non invocaverunt^» Consolatur gemen-

tem , et maxime ex commemoratione ne imitando malos ,

qui plerumque prosperantur, delectet fieri malu:r:. Ser-

vatur tibi quod tibi promissum est : spes illorum praesens
est, tua futura est •, sed illorum fluxa , tua certa ; iJlorum
falsa tua vera. Illi enim « Deum non invocaverunt. »
Nonne quotidie tales rogant Deum? Non rogant Deum.
Attendite, si possum hoc dicere adjuvante ipso Deo. Deus
gratis se vult coli gratis se vult diligi
,
hoc est, caste ,

amari non propterea se amari quia dat ahquid prseter

•,
,

se, sed quia dat se. Qui ergo invocat Dcum ut dives fiat,
Deum non invocat hoc enim invocat quod ad se vult :

venire. Quid enim est invocare_, nisi vocare in se? In se

ergo vocare, hoc dicitur invocare. Nam cum dicis Deus, :

da mihi divitias non vis ut ipse Deus ad te veniat, sed vis

:

ut divitise veniant ad te. Quod vis ut ad te veniat hoc ,

iiivocas. Si autem Dcum invocares, ipse ad te veniret, ipse

esset divitiae tUEe. Nunc autem vis habere arcam plenam,

et inanem conscientiam Deas non implet arcam, sed :

pectus. Quid tibi prosunt exteriores divitiae, si te interior

premit egestas ? Ergo isti qui propter saecularia commoda,
qui propter terrena bona, qai propter vitam praesentem
et terrenam fehcitatem invocant Deum , non invocant
Deum
IX. Propterea quid de illis sequitur? « Ibi timuerunt

» timore , ubi non erat timor-. » Numcjuid enim timor

est, si quis perdat divitias? Non est tibi timor, et ibi ti-
metur. Si quis autem perdat sapientiam, vere timor est^
non timetur. Audi, dignosce, tales inteJhge Gom-
et ibi :

mendatur nescio cui saceJlus, non vult reddere pro suo ,

computat non putat posse repeti jam pro suo habebit

, ,

reddere detrectat. Videat quid timeat amittere , et quid

' Psal. Lii, G. — ^lbid. •
 ,

•492 S, AUGUSTINl EPISCOPl

nolil liabere: iii duhiiim veniunt jieeunia et fides ; ([une

preliosior est , ibi gravius daniuum timendum Tu au-

est.

temut aurum teneas, fidem peidis : graviore damno per-

cuteris , et tu de luero l;rtatus es : iWi timuisli timore, ubi
non erat timor : Redde pecuniam : parum dico , Kedde •,

perde peeuniam, ne lidem perdas. Tu reddere peeuniam

timuisli, et fidem perdere voluisti. Martyres non alienam
lulerunt : sed etiam suam , fidem ne amitterent, contem-
pserunt: et parum fuit perdere pecuniam , cpiando pros-
cripti sunt-, pcrcriderunl et animam suam ,
quando passi

sunt : perdiderunt animam , ut in vitam rcternam inveni-

renteara^ Ergo ibi timuerunt ubi timendum est. llli vero
qui Christum dixerunt Deus ibi timuerunt : « Non cst ,

)) ubi non erat timor. » Dixerunt (nim: « Si dimiserimus

» eum venient Romani, et toll('nt nobis et locum et

,

» regnum-. » stultitia et imprudentia, dicens in corde

suo : Non est Deus! Timuisti perdere terram, perdidisti
coelum : timuisti ne venirent Romani , et tolierent tibi lo-

cum et regnum; numcpiid tibi tollerent DeumVQui^l ergo

restati' (juid , nisi ut fatearis, ([uia tenere voluisti , et te-

nendo male amisisti? Perdidisti enim et loeum et gentem

occidendo Christum. Maluistis enim Cliristum occidere
quam locum perdere 5 et perdidistis locum , et gentem , et

Christum. Timendo occiderunt Christum : sed ([uarehoc?

<( Quoniam Deusdissipavit ossa hominibus placentium. »

Volentes placere homiiiibus, timuerunt j^erdere locum.

Christus autem i|^se de quo dixerunt : Non est Deus, ma-
luit displiceie hominibus talibus , ([uales illi erant-, filiis

hominum non , filiis Dei maluit displicere. Inde dissij^^ata

sunt ossa eorum , illius ossa nemo confregit. « Confusi

» sunt , ([uoniam Deus sprevit eos. » Rcivera , fratres,
quantum ad illos attinet, magna iliis aceessit confusio. \n
' MaUli. \, .")() — ' Joan. x*, ^^.
 EJVARliAXIO IN 1»SALMCM Lll. 493
quo loco criicifixerunt Dominum ,
quem ideo crucifixG-
runt, ne perderent et locum et regnum non ibi sunt
,

Judaei. « Deus ergo sprevit eos : » et tamen spcrnendo

admouuit illos ut convertantur. Modo cognoscant Cliris-
tum , et dicant : Deus est; quem dixerunt : Non est Deus.
Redeant ad haereditatem paternam , ad hcereditatem
Abrahse, Isaac et Jacob, possideant cum ipsis vitam aeter-
nam, etsi vitam temporalem amisernnt. Quarehoc^ Quia
ex fdiis hominum facti sunt fdii Dei.Namquandiu manent
et nolunt, non est qui faciat bonum, non est usque ad
unum : « Confusi sunt quoniam Deus sprevit eos. » Et
tanquam ad ipsos conversus ait : « Quis dabit ex Sion sa-
» lutare Israel.^ » stulti , increpatis^ insultatis, cola-
phizatis , spulis illinitis, spinis coronatis, in crucem cri-
gitis quem ? « Quis dabit ex Sion salutare Israel? »
:

Nonne ipse quem dixistis Non est Deus? « In avertendo :

» Deus captivitatempopuU sui^ » Non enim avertit cap-

tivitatem populi sui nisi qui voluit inter vestras manus

,

esse captivus. Sed qui hoc intelb'gent? « Exultal)it Jacol),

» et loetabilur Israel. » Vere Jacob et vere Israel, minor

ille cui servivit major -^ ipse exultabit ,
quia ipse cog-
noscet.

' Psal. Lii, 7. — 2 Gen. xxv, 33.

494 S. ALGUSTIM EPISCOPI

M \\X\ \\\\ XW^WXI WWWXWW» \\\» \ t \» \\X\V\%\\\M \\\\ VW» \V\\ \V\\ \\\> \*\» XV*»

ENARUATIO
IN PSALMUM LIII.

Sermo ad populum.

I. PsALMi hujus titulus liabet fructum prolixitatis suae,

si intelligatur : et quia Psalmus brevis compensemus est ,

in mora tituli, quod in Psalmo non immorabimur. Inde

enim pendet omnis versus qui cantatur. Si quis itaque
agnoscatquod in domus fronte praefixum est, securus in-
trabit-, nec cum intraverit, errabit. Hoc enim in ipso

poste praenotatum est quornodo interius non erretur.

,

Titulus ejus sic se habet In finem, in hymnis, intel-

: (c

» lectus ipsi David, cum venerunt Ziphcei, et dixerunt

« ad Said jSonne ecce Davidabsconditus
: est apud nos ^^»
Quod Saiil persecutor erat sancti viri David, optime no-
vimus quod figuram gerebat Saiil temporalis regni non
: ,

ad vitam, sed ad mortem pertinentis, et hoc YestraeCha-

ritati nos commendasse rneminimus-. Itemque quod ipse

David figuram gerebat Christi, vel corporis Christi, et

nosse debetis, et recolere qui jam nostis. Quid ergo Zi-
phaei? Vicus quidam erat Ziph, cujus habitatores Ziphaei,
in quorum regione se absconderat David, cum eum vellet
Saiil invenire ct occidere. Isti ergo Ziphsei cum hoc cog-
novissent, prodiderunt eum regi persecutori , dicentes :

« Nonne ecce David absconditus est apud nos^? » Nihil

quidera profuit ilhs proditio eorum et ipsi David nihil ,

i Psal. Liii, 1,2. — ' Supra in Enarrat. Psal. li, Ij2. — ^ i Reg. xxiii,
14-19.
 ,:,

enarratio m psalmum liii. 495

obfuit. Namque animus eorum maligniis demonstratus
est : Saiil vero nec post eoriim proditionem potuit com-
prehendere David •, sed potius in ipsius regionis quadam
spelunca , cum ejus manibus datus esset occidendus ^aiil,
pepercit illi David , et quod habebat in potestate non fe-
cit^ Ille autem quserebat facere quod in potestate noii
habuit. Ziphsei ergo viderint ilii qui fuerint : quos nobis
Psahnus ex illorura occasione intelhgendos offerat , vi-
deamus.
n. Si quaeramus ergo quid interpretentur Ziphoei , in-
venimus Florentes. Florentes ergo nescio qui inimici erant
sancto David, florenles latenli. Inveniamus eos in genere
humano, si Psalmum intelligere volumus. Inveniamus
hic primo David latentem et inveniemus ei adversarios ,

florentes. Attende David latentem « Mortui enim estis :

» dicit Apostolus , membris Christi , et vita vestra abs-

w condita est cum Ghristo in Dco ^ » Isti ergo latentes
quando erunt florentes? « Cum Christus, inquit , appa-
» ruerit vita vestra , tunc et vos cum illo apparebitis in
» gloria Quando erunt isti florentes, tunc erunt illi
-. »

Ziphsei arescentes. Cui namque flori illorum comparetur

gloria, attendite « Omnis caro foenum
: et omnis honor ,

» carnis ut flos foeni. » Quis finis? « Foenum aruit, et

» flos decidit. » Ubi tunc erit David? Vide quid sequitur :

« Verbum autem Domini manet in seternum^ » Illa ergo

duo generahominum sunt, quae et distinguere debetis et ,

eorum alterum eligere. Quid enim tibi prodest nosse, si

eligere piger es? Et quidem nunc eligendi potestas adjacet
veniet tempus quando libi potestas deerit eligendi, cum
jam Deus sententiam non differet judicandi. Qui sunt enini
florentes isti Ziphsei nisi corpus illud Doech Idumsei
,

de quo jam locuti sumus Charitati Vestroe ante paucos

I Reg. XXIV, ^-8. — » Coloss. iii, 3, 4- — ^ Isai- xl, 6-8.
 ;

196 S. AiGisuiM Einscon

dics' : di' ([iio ciicUiin cst : « Ecce lioiiio ([ui non posiiil
)) Dcnm :idjalorcni snum, scd speravit in mullilndine di-
» viliarum suarum, ct pr;cva!uit iu vnnitatc sua '^? » Isti

snnt llorcntcs lilii snpculi , ([nos modo cx Evant^clio andis-

tis ,
qnia in sna gcncratione aslutiores snnt filiis Incis^.
Etenini ipsi videntur prospicere in posternm, quo ncscinnt
iitrum veniant. Andistis quid fccerit domino suo villicns
ille faciens sibi bonum de re domini sni, ct largiens de-
bitorilnis illius, nt cum amotus esset a villicatione, sns-
ciperetur ab cis. Et ((uamvis iraudem fecerit domino suo,

tamen cor cjus landavit dominus cjns, non attendens ad

damnnm snum, scd ad cjus ingenium. Quanto magis nos
debemus ipso Domino nostro Jesu Christo admoncnte,
,

facere nobis amico de mammona iniqnitatis ^ Mammona .?

chim diviticC interprctantur. Nostrre antcm divitioe ibi

sunt, ubi est domns nostra reterna in coelis. Proinde pe-
cuniam temporalem illi appellant cbvitias ,
qui nisi tcm-
poralitcr florcre non possunt nec , in aeternum sil^i cx his
amicos facere volunt : quia vcras cUvitias non novcrunt.
Has ergo divitias sola iniquilas putat, florens ad tempus
ut foenum. Hi sunt Ziphaei inimici David , florentes in
saeculo.
III. Hos aliquando attcndunt ctiam fiJii lucis infirmi,

et nutant eis pedes, cum viderint malos fellcitate florere

et dicunt apud se ipsos : Quid mihi prodcst innocentia?
quid mihi confert quod Dco servio, c[uod mandata ejus
custodio c[uocl ncmincm prcmo, nemini alic[uicl rajMO,
,

nuUi nocco, quod possum [)rrcslo? Ecce lirec omnia facio,

ct florent ilii, ego laboro. Quid cnim? Et tu Ziphreus
velles esse? Florentin s^culo, arescent in judicio, et jiosl
arichtatem in ignem a^ternum mittcnlur hoc : vclles ct tu?

' In tnairalionc Psal. i.i. — ' rsal, i.i

,
g. — ^ Li,c xx\ , 8. —
4 Ibid. 9.
 :

ENAr.RATlO IiN PSALMUM LIII. 497

Ignoras quicl libi promiserit, qui ad te venit, quid in se ipso
hic ostenderit? Si flos Ziplijeorum appetendus esset , ipse
Dominus tuus nonne et in hoc steculo floruisset? Aut vero
deerat ilU hic posse florere? Sed hic maluit inter Ziphseos
Jatere , et dicerc Pontio Pilato interroganti , tanquam et
ipsi flori Ziphaeorum, et suspecto de regno ejus: « Reg-

» num meum non est Ce hoc mundo*. » Ergo hic latebat

et omnes boni latenl hic ,
quia bonum corum intus est,
ahsconditum est, in corde est, ubi fides , ubi charitas,
ubi spes, ubi thesaurus illorum. Numquid haec bona ap-
parent in s.ieculo.^Et hoec bona iatent, et horum bonorum
merces latet. At vero dignitas soecuU quomodo alba est?
Nitet ad tempus numquid semper nitebit? Herba est
:

hyemahs, usque ad sestatem viret. Non ergo fiat in animo,

quod in aho Psalmo invenimus. Confitetur enim quidam
prope se cecidisse nutantem , et labasse gressus suos am-
bulantes in via Dei , dum aspiceret florem quemdam feli-

citatemque iniquorum : et posteaquam cognovit quid

iniquis in finem servaret Deus, et quid justis laborantibus
promitteret ,
qui fallere non potest , agens gratias de hac
cognitione, ait : « Quam
bonus Deus Tsrael rectis corde! »
Quare hoc Mei autem, inquit, pene commoti sunt
dicis? «
» pedes. » Unde? « Quia zelavi in peccatoribus, pacem

» pcccatorum intuens. » Gonfirmati sunt autem gressus

ejus, posteaquam intellexit in novissima. Quod enim in

eodem Psalmo paulo post dicit « Hoclabor estante me » : :

id est, magna mihi qusestio surrexit in corde, quare ho-

mines male faciunt, et in soeculo florent multi autem •,

bene agunt, et in hac terra la])orant. Qurestio ergo ista

cum magna esset ante oculos meos, et laboriosa adinves-
ligandum « Labor est, inquit, ante me, donec introeam
:

» in sanctuarium Dei, et intelligam in novissima. Qure

' Joan. xvm, 36.

cxv. 32
Ai)S S. ALGUSXIM EPISCOPI

)) sunt ista iiovissima ^

? » Qua3 , nisi quoe scimusjam in
EvangelJo praenuntiata? « Cum enim venerit Filius homi-
» nis , congregal)untur anle eum omnes gcntes ; et sepa-
)) rabit eos, sicut pastor segregat oves ab hcedis , oves
)) ponet ad dexteram, hoedos ad sinistram '. )) Ecce jara
ilh Zipha?i Ihimma sequitur separationem.
separabuntnr :

Ubi eorum (|ui jam ad si; Istram stabunt? ISonne

est flos

tunc ingemiscent Nonne lunc sera pcjenitentia torquebun-

:

tur, et dicent « Quid nol)is profuit superbia, et divitia-

:

)) rum jactantia quid contuht nobis? Transierunt omnia

)) illa tanquam umbra^. » O Ziphau ad sinislram stantes,

sero poenitet vos in umbra floruisse. Quare David, quem

prodebalis inter vos latere non agnoscebatis? Tunc enim ,

si corrigeremini dolor iste infructuosus non esset. Est

,

enim dolor fructuosus, est infructuosus fructuosus dolor :

nunc est cum te accusas, cum in te reprehendis malos

mores tuos, cum reprehensos persequeris, persecutos ex-
cludis iUisque exckisis mutaris
, exuens te velcrem ho- ,

minem et induens novum , eligens potius Christi oppro-

brium quam ilorem Ziphneorum. Porro si libi contigerit

habentiin occulto bonum tuum et Litenti inter Ziphoeos,

habenti etiara in occulto promissionem mercedis tuse, ali-

qua subhmitas stcculi , noli extolh : nam si elatiis ex illa

fueris, cades in florem Ziphaeorum. Sic enim muher quae-

dam sancta Esther in illo tunc populo Judf«orum , cum
esset uxor regis ahenigenoe, ventura est ad periculum ci-

vium, ut dcprecaretur regem pro civibus suis ; ccepit orare,

et in ipsa oratione confessa est illa omnia insignia regaha

sic sibi esse velut pannum menstruatce*. Si hsec muheres

possunt, viri non possunt? Etsi haec potuitmuher Judaea,
non poterit Ecclesia christiana? lloc crgo dixerim Chari-

' Psal. lAxii, 1-17. — 'Millli. XXV, .3i-33. — ^ Sap. v, 8,9. — 4 Esflicr

XIV, iG.
 ENAUUATIO IN PSALM UAi LIII. 499
tali Vestrae : « DivitiaL- si ailluant, ne apponatis cor^ »•

Abundcnt licot
scquatur te prospcritatis saeculi tu
, o\:
.

mari noli credcre, ncc ridenti. Divuico. s\ aflluant si abun-

dent, calca eas, et suspendere cx Deo tuo. Cum enlm. p^g
subter te habueris, et ex illo pepcndcris, cum fuerint sub-
tractse non cadcs. Ne forte per malam cogitationem mini-

meque christianam fiat in te quod dicitur in alio Psalmo,

commemorato flore Ziphaeorum istorum « Nimis, inquit, :

» profundae factae sunt cogitationes tuse. » Dico dicitur :

« Nimis profundae factse sunt cogitationes tuae vir impru- :

» dens non cognoscet, et stultus non intelliget haec. » Quid

non intelliget?«Cum exorientur peccatores sicut foenum,

» et prospexerint omncs qui operantur iniquitatem, ut in-

» tereant in soeculum saeculi -. » Deleclavit eos flos malo-

rum : dixerunt apud se : Ecce mali florent, puto malos
amat Deus : et delectati temporali flore iniquorum
, con-

versi sunt ad iniquitatem, ut interirent. Non ad tempus

sicut illi florent, sed in sreculuni saeculi. Unde hoc? « Quia
» vir imprudens non cognoscet, et stultus noii intelliget
» haec , » non intrans in sanctuarium Dei , ut intelligat in
novissima. Et quia diflicilis est aliquantulum intellectus
hic, inde coepit Psalmus iste , ut David lateret inter Zi-
phaeos, nec delectaretur flore Ziphaeorum-, sed eligeret
potius inter illos humilitatem , ut haberet apud Deum
absconditam claritatem. Quid ergo ei tribuitur in hoc ti-

tulo? « In finem, in hymnis : » hoc est, in laudibus. Qui-

bus laudibus ? « Dominus dedit , Dominus abstulit 5 sicut
» Domino placuit, ita factum est: sit nomen Domini be-
» nedictum". » Quasi aruisse videbatur, perdita omni
substantia? Absit. Folia ceciderant , radix vivebat. Ergo ,

« In fmem, in hymnis. » Quid? « InteUectus ipsi David.

» Intellectus , » contra illud : « Vir imprudens non cog-
' Psal. Lxi, II, — =•
Id. xci, 6-8. — 3 Job. i, 21.

32.
 ,

500 S. AUGtSTlM EI'ISCOI'1

» iiosccl, ctslulUis nou intcUigct li;iec. liitcllcctus ipsi l)a-

» vid, cum vcncrunt Zipli<xi, Saiil Nouuc ct dixcnint ad .

» ecce David abscoziJIius apud nos'. » Et sit abscon- cst

(litii«^«pud vos, dummodo non llorcat sicut vos. Audi ergo

vocem ejus.

IV. « Deus in nomine tuo salvum me fac, et in virtute

)) tua judica me"^. » lloc dicat Ecclesia latens inter Zi-
phccos. Hoc dicat corpus christianum habcns in occulto
bonum morum suorum , sperans de occulto mercedem
meritorum suorum , hoc dicat : « Dcus in nomine tuo sal-
» vum me fac , et in virtute tua judica me. » Venisti, o
Chrisle, humilis apparuisti, contcmptus es, flagellatus
es, crucifixus cs, occisus es : sed tertio die rcsurrexisti,
c[uadragesimo die in coelum ascendisti, scdes ad dcxleram
Patris, et ncmo videt : Spiritum tuum inde misisti, quem
acceperunt digni j impleti amorc tuo laudcm ipsius humi-
litatis tufepcr mundum gcntcsque pracchcaverunt : nomen
tuum video exccUcre in genere humano , sed tanicn infir-
mus nobis praedicatus es. Neque enim et ille Doctor Gcn-
tium dixit ali([uid inter nos se scire, nisiChristum Jesum,
et hunc crucifixum ^ , iit ejus eligeremus opprcbrium, ma-
gis quam gloriani Uorentium Ziphseorum. Vcrumtamen
de illo quid ait? « Et si mortuus est ex infirmilate, sed
)) vivit ex virtute Dei*. » Venit ergo ut moreretur ex in-
lirmitate, venturus est ut judicet in virtute Dci : sed per
infirmitatem crucis clarificatum est nomen ejus. Quisquis
non crediderit in nomcn clarificatum per infirmilatcm
expavescet ad judiccm cum vcncrit in virtute. Nc autcm
quondam ille infirmus cum vcncrit fortis vcntilabro ilJo
, ,

ad sinistram nos mittat , salvet jios in nomine suo ct ju- ,

dicet nos in virtute sua. Quis enim hoc tam temerarius

» Psal. Lin , 2, cl I llf^'. XMii, i(). — ' liiiJ. 3. — ^ i Cor. n, >. —
4 2 Cor. sui, 4-
 ENABRATIO IN PSALMUM LIII. 501
optaverit, ut dicatDeo, « Judica me? » Nonne pro male-
dicto dici solet hominibus : Judicette Deus? Ita plane est
raaiedictiim, si jiidicat te in virtute sua 5 sed si non te sal-
vaverit in nominc suo : cum vero in nomine pr?ecedente
salvaverit te, salubriter in virtute consequente judicabit.
Securus esto : judicium illud non tibi erit punitio, sed
discretio. Nam et in quodam Psalmo ita dicitur : « Judica
M me Deus , et discerne causam meam de gente non
» sancta'. » Quid est, « Judica me » Discerne me a Zi-
.^

phnpis inter quos lateo eorum florem jam veniat ,

pertuli ,

ct flos meus. Et illorum quidem flos fuit teniporalis et ,

arescente foeno dccidit: flos autem meus quis erit? « Plan-

» tati in domo Domini in atriis domus Dei nostri flore-
,

» bunt^. » Remanet ergo et nobis flos sed qui non ca- ,

dat, sicut folium plantati iUius ligni juxta aquas, de quo

dictum est «Et folium ejus non decidet^. Deus, ergo in
:

» nomine tuo salvum me fac, et in virtute tua judica me.»

V. «Deus, cxaudi orationem meam , auribus percipe

» verba oris mei ^. » Perveniant ad aures tuas verba oris
mei ,
quia non florem Ziphaeorum a te desidero. « Auri-
» bus percipe verba oris meis. » Tu percipe. Nam Ziphseis
etsi sonet oratio mea , non audiunt, quia non intelligunt.
Tcmporalibus quippe gaudent, bona seterna desiderare
non norunt. Ad te perveniat oratio mea, ex desiderio
aeternorum tuorum beneficiorum excussa et jaculata ad au-
res tuas emitto eam, adjuva eam ut perveniat, ne deficiat
in itinere medio, et quasi collapsa corruat. Sed etsi non
mihi eveniunt modo bona quse postulo, securus sum ta-
mcn quia postea venient. Nam et in dehctis dicitur qui-
dam rogasse Deum, et non exauditus bono suo. Desideria
enim soecularia incitaverant illum ad orandum , et in tri-
bulationibus temporahbus positus optaverat ul transircnt
' Psal vLiij I. — ' M. xci, 14. — ^ Iil. 1, 3. — 4 IJ. i.?ii, \.
602 S. AUGUSTINI EPWCOPl
lribul;;lioiu:s kmporales , et redirct flos foeni •
et ait :

« Deus nieus, Deus meus , utquicl me dereliquisli? Vox

» ipsa Christi cst, sed pro membris suis. Verba , inquit,
)) delictorum meorum , clamavi ad te per diem , nec ex-
» non ad insipientiam mihi
audisti^ et nocte, et » id ^
:

est , et non exaudisti

et nocte clamavi, et tamen hoc 5

ipsum quod noii exaudisti, non ad insipientiam mihi non

exaudisti sed magis ad sapientiam non exaudisti ut in-
, ,

telligerem quid a tc petcre debercm. Ea enim petebam

cjuae malo meo fortassis acciperem. Petis divitias, o homo,

quanti sunt eversi per divitias suas Unde scis utrum tibi I

sint profuturae divitiae? Nonne multi pauperes tutius la-

tebant, divites facti, mox ut lucere coeperunt, prseda

fortioribus fuerunt? Quanto mehus laterent, quanto me-
lius nescirentur, coeperunt c[uaeri, non propterquod
<:|ui

erant, sed propter quod haljebant In his ergo tempora- !

libus, fratres, admonemus vos et exhortamur in Domino,

ut non petatis aliquid quasi fixum sed quod vobis Deus ,

expedire scit. Quid enim vobis expediat, omnino nescitis.

Ahquando quod putatis prodesse, obest^ et quod putatis
oljcsse hoc prodcst. ^Egri enim estis nohte medico dic-
, ,

tare quae vobis medicamenta veHt apponere. Si doctor

Gentium Paulus apostokis dicit « Quid enim oremus si- :

» cut oportet, ncscimus^ » quanto magis nos? Qui ta- :

men cum sibi videretur ipse prudenter orare, ut ab eo

auferretur stinudus carnis , angekis Satanae, qui eum co-
laphizabat, ne in magnitudine revelationum extolieretur,
quid audivit a Domiuo? Numquid factum cst quod vole-
bat? Non ut fierct quod expediebat, Quid ergo audivit a
Domino? « Ter, inc{uit , rogavi Dominum , ut auferret
» eum a me, et dixit mihi : Sutiicit tibi gratia mea nam :

» virtus in infirmitate perficitur^ » Ego medicameutum

' Psal. XXI, '), 3. — ' Hoin. vm, •iG. — ^ i Gor. xii, 7-9.
 ,:

ENAB.IlA.T10 IN PSALMtM LIII. 503

ad vulnus posui quando posuerini novi, quando aufe-.
:

rendum sit novi. >'on recedat regrotus a manibus medici,

non det consiJium medico. Ita sunt ista omnia tempora-
lia. Tribulationes sunt^ si bene colis Deum, noveris quia

novit quid cuique expediat : prosperitates sunt ; magis

cave, ne ipsae corrumpant animum tuum, ut ab eo qui
haec dedit recedat. Ergo iste intelligens quid ait? « Deus,
» exaudi orationem mcam , aunbus percipe verba oris
» mei. »

Quoniam alieni insurrexerunt adversum me^ »

VI. «

Qui alieni? Nonne ipse David Judreus erat de tribu Juda ?

Ipse autem locus Ziph ad tribum Juda pertinebat, Ju-

dseorum erat. Quomodo ergo alieni? Non civitate, non
tribu, non cognatione, sed flore. Nam vis nosse aHenos
istos? In aho Psalmo fihi alieni dicti sunt, « Quorum os
» locutum est vanitatem et dextera eorum dextera ini-
,

)) quitatis. » Et enumerat florem Ziphaeorum. « Quoruni

» fihieorum velut noveUae constabihtae in juventute sua
» eorum compositae et ornatae, sicut simihtudo tem-
fihae

» ph cellaria eorum plena

: eructantia ex hoc in hoc , :

» oves eorum foecundse multiplicantes in exitibus suis

,
5

» bovcs eorum crassi non cst ruina sepis, nec exitus,

:

» neque clamor in plateis eorum. » Sed vide Ziphaeos

vide ad tempus florentes. « Beatum dixerunt populum cui

» haec sunt. » Merito fdii aheni. Tu quid latens inter Zi-
phseos ? « Beatus populus cujus Dominus Deus ipsius'^. »

Ex hoc affectu haec oratio mittitur ad aures Domini, cum

dicitur : « Auribus percipe verba oris mei : quoniam alieni
» insurrcxcrunt adversum me. »

Et potentes quaesierunt animam meam *. » Novo

VII. «

enim modo fratres mei volunt perdere genus sancto-

, ,

rum et ab hujus saecuh spe abstinentium omnes qui spera

' Psal. Liii, 5. — ' M. cxLiii, 7-1 5. — ^ IJ. Liii, 5.
 ,

504 S. AVGUSTIM EPISCOPI

liabciit in isto saeculo. Certe concreti sunt, certe simul

vivunt. Veliementer sibi adversa sunt ista duo genera :

unum eoruni ([ui non ponunt spem nisi in rebus snecula-

ribus et temporali felicitate , et alterum eorum qui spem
suam in Domino Deo suo firmiter ponunt. Et cum con-
cordes sunt isti Ziphaei, noli multum credere concordia;
eorum : tentationcs dosunt •, ubi venerit aliqua tentatio ,

ut arguatur a]ic[uis pro flore saeculi , non tibi dico oHen-

det episcopo , sed nec ad ipsani Ecclesiam accedere vult
ne cadat abquid fceni. Quare istadixi, fratres?Quia modo
libenter audilis omnes in nomine Cbristi, ct c[uemadmo-
dum intelligitis , ila exclamatis ad verbum- non utique
acclamaretis , nisi intelligeretis. Intellectus iste vesler
fructuosus esse debet. Utrum autcm fructuosus sit, ten-
tatio interrogat , ne subito cum dicimini nostri ,
per ten-
tationem inveniamini alieni , et dicatur : « Alieni insur-
)) animam
rexerunt adversum me, et potentes qunesieruiit
))meam. Ne )> quod sequitur Non
dicatur
« proposue- ,

))runt Deum ante conspectum suum. Quando enim po- ))

net ante conspectum suum Deum, ante cujus conspectum

non cst nisi ssecuhim ? Quomodo sit nummus super num-
mum , c[uomodo augeantur greges, c|uomodo impleantur
apothecae, c^uomodo dicatur animae Habes muha bona,
:

jucundare^ epulare, satiare. Numqaicl ponit ante cons-

pectum suum illum qui sic glorianti et ita flore Ziphaeo-
rum nitenti dicit non intelhgens, vir
: « Stulte , hoc est,
)) impruciens,hac nocte auferetur anima tua, haec omnia
)) cjuae praeparasti cujus erunt'.^Non proposuerunt Deum
)) ante conspectum suum. ))

YIII. «Ecce enim Deus adjuvat me'^. )> Etipsi nesciunt

inter quos Jaleo. Si autem et ipsi Dcum ante
ponerent
conspectum suum, invenirent quemadmodum me adjuvat
' Luc. xn, •20. — ' Psal. 1.111, (i.
 ENAHriATlO m PSALMUM LIII. 505
Deus. Omiies enim sancti adjuvantur a Deo, sed intus ubi
nemo videt. Quomodo ciiim niagna est poena impiorum
conscientia , sic magnum gaudiiim piorum ipsa conscien-
tia. « Nam glorla nostra haec est , ait Apostolus , testimo-
» nium conscienti?e nostrre ^ » In hac gloriatiir iste intns,
non in flore Ziphoeorum foris, qui modo ait « Ecce enim :

» Deus adjnvat me. » Prorsus quamvis longe futura sint

quoe promittit , hodie mihi dulce et prresens est adjuto-

rium •, hodie in cordis mei gaudio invenio quia sine causa
dicunt quidam : « Quis ostendit nobis bona ? Signatum
» est enim super nos lumen vultus tui , Domine , dedisti
» jucunditatem in cor mcum'-. Non in vineam meam, «

non in gregem meum non in cuppam meam non in , ,

mensam meam sed in cor meum. « Ecce enim Deus ad-

,

» juvat me. » Quomodo te adjnvat? « Et Dominus sus-

)) ceptor est animne me.e. »

IX. « Averte mala inimicis meis. » Sic quomodo virent,

sic quomodo florent , igni servantur. « In virtute tua dis-
)) perde illos^. •»
Puta quia florent modo, puta quia exo-
riuntur sicut foenum tu noH esse vir imprudens et stul-
:

*.
tus , ut hsec attendendo intereas in sreculum sceculi
« Averte enim mala inimicis meis. » Nam si tu fueris in
corpore ipsius David , in virtute sua disperdet illos. Isti

florent fehcitate ssecuH, pereunt in virtute Dei. Non

quomodo florent, sic pereunt : florent enim ad tenipus,
pereunt in seternum : florent falsis bonis ,
pereunt veris
tormentis. « In virtute tua disperde illos : )) quos in infir-

mitate tua tolerasti.

X. « Voluntarie sacrificabo tibi ^ » Quis hoc bonum
cordis vel intelhgere potest alio dicente, si non in se ipso

guslarit? Quid est, « Voluntarie sacrificabo tihi? )) Di-

• 2 Cor. 1, 12. — 2 Psal. IV, 6, 7. — ^ M. uii, 7. — 4 IJ. xci, 7, 8.
—
SJd. Liii, 8.
 ,

506 S. AUGUSTINI EPISCOPI

cam tamen , capiat qui potest quomodo polest credat
,
:

qui non potest, et oret ut possit. Numquid tamen istum

versum ita praeterire dcbemus ut eum vobis non com-
,

mendemus ? Dico Gharitati Vestr.-e , invitat me satis amor

ipsius aliquid de illo loqui •, et gralias ago Deo quod in-
tente auditis. Siautem vos fastidientes audire conspice-
rem, invitus ab hoc versu silerem , et tamen in corde
meo quantum Dominus dignaretur concedere non sile-
,
,

rem. Veniat ergo in linguam quod corde conceptum est ;

promatur voce quod mente servatur dicamus ut possu- :

mus, quid sit, « Voluntarie sacrificabo tibi. » Quod enim

sacrificium hic accipiam, fratres? aut quid digne otleram
Domino pro misericordia ejus? Victimas quseram de grege
ovium, arietem ehgam, taurum ahquem in armentis pros-
piciam , thura certe de terra Sabseorum afferam ? Quid
faciam ? Quid ofTeram , nisi quod ait , « Sacrificium lau-
» dis honorlficabit me^ ? » Quare ergo, « Voluntarie? »
Quia gratis amo quod laudo. Laudo Deum, etin ipsa laude
gaudeo ipsius laude gaudeo, quo laudato non crubesco.
:

Non enim quemadmodum laudatur ab studiosis theatrica-

rum nugarum vel auriga, vel venator, velquihbethistrio,
et a laudatoribus suis invitantur ahi laudatores , exhor-
tantur ut pariter clament cum omnes clamaverint
•, et
plerumque illo victo omnes erubescunt. Non ita est Deus
noster : laudetur voluntate, ametur charitate^ gratuitum
sitquod amatur, et quod laudatur. Quid est gratuitum?
Ipse propter se, non propter aliud. Si enim laudas Deum
ut det tibi aliquid aliud, jam non gratis amas Deum. Eru-
besceres , si te uxor tua propter divitias amaret 5 et forte
si tibi paupertas accideret, de adulterio cogitaret. Cum
ergo te a conjuge gratis amari velis, tu Deum propter aliud
amabis ? Quod praeraium accepturus es a Deo, o avare ?

' Psal. xLix, 23.

 ENARUATIO IN PSALMUM I.III. 60?
Non tibi terram, sedse ipsum servat, qui fecit coelum et,
terram. « Voluntarie sacrificalio tibi : » noli ex necessi-
tate. Sienim propter aliud laudas Deum ex necessitate ,

laudas. Si adesset tibi quod amas non laudares Deum. ,

Vide quid dicam Laudas Deum verbi gratia ut tibi

: , ,

det amplam pecuniam si haberes aliunde amplam pecu- :

niam, non a Deo, nuraquid laudaresDeum? Si ergo prop-

ter pecuniam laudas Deum non voluntarie sacrificas Deo, ,

sed ex necessitale sacrificas : quia praeter illum nescio quid

aliud amas. Inde dictum esl : « Voluntarie sacrificabo
)) Gontemne omnia, ipsum attende. Et haec quae
tibi. »

dedit, propter dantem bona sunt. Nam dai prorsus, dat

ista temporaha et quibusdam bono eorum
^ quibusdam ,

malo eorura secundum ahitudinem et profunditatem ju-

,

diciorum suorum. In quorum judiciorum abysso expavit

Apostolus, dicens : « O ahitudo divitiarum sapientiae et
» scientiae Dei, quam inscrutabiha sunt judicia ejus, et
Quis enim investigabit vias ejus,
» investigabiles vioe ipsius I

» aut quis comprehendet consiha ejus^? » Novit quando

det cui det quando auferat et cui auferat. Pete tu in
,
5
,

hoc tempore quod tibi prosit in posterura pete quod te ,

adjuvet in seternura. Ipsum autem gralis dilige quia me- :

lius ab eo non invenis quod det quam se ipsum aut si in- ^

venis melius, hoc pete. « Vohuitarie sacrificabo tibi. »

Quare « Voluntarie? » Quia gratis. Quid est, gratis? « Et
» confitebor nomini tuo, Domine, quoniam bonum est » :

ob nihil ahud, nisi quia bonum est. Numquid ait Confi- :

tebor nomini tuo Domine, quia das mihi fructuosa prae-

,

dia, quia das mihi aurura etargentura, quia dasraihi latas

divitias, amplam pecuniam, excellentissimara dignitatera?
Non. Sed quid? « Quoniara bonum est. » Melius nihil in-

• Rom, XI, 33, 34.

508 S. AUGUSTINI EPISCOPI
vcnlo qiiam nomon tunm : Ideo, «Confitcbor nomini tno,
)> Dominc, quia bonum cst. »
Xr. « Quoniam ex omni tribulatione eripuisti me^ »

Ideo intcllexi quia l)onuni cst nomcn tuum : nam si hoc

possem ante tribulationcs agnosccrc, iortc mihi neccssa-
rine non fuissent. Sed adhiljita est tribulatio ad admoni-
tioncni , admonitio facta cst ad tuam laudalioncm. Non
cnim intclJigcrcm ubi essem, nisi dc infirmitatc mca ad-
monitns cssem. Ex omnilms ergo tribulalionibus cripuisti

me. « Et supcr inimicos meos respexit ocuhis meus : » su-

per illos Ziphreos respexit oculus mcus. Florem (piippc
illorum transii altitudine cordis, ad te perveni , et inde
respexi super ilJos , et vidi quia omnis caro foenum , et

omnis cJaritas hominis sicut flos foeni "^

: sicut ([uodam loco
itcm dicitur : « Vidi impium supcrexaltari ct clevari sicut
)) cedros Libani : transii , et ccce non erat ^. )> Quare,
(( Non erat? )) Quia transisti. Quid cst ,
quia transisti?
Quia non sinc causa , Sursum cor , audisti ,
quia non in
tcrra ubi putrcsccrcs remansisLi, c[uia levasti animam
tuam ad Deum , ct transcendisli cedros Libani, ct dc illa

celsitudine attendisti : « Et ecce non erat ^ ct qn.iesisti

)) eura , ct non est invcntus locus ejus *. )> Jam labor non
est ante te-, quia intrasti in sanctuarium Dei^ et intcllexisti
in novissima ^. Sic et hic ita concludit : « Et super inimi-
)) cos mcos respexit oculus meus. )) IIoc agite ergo , fra-

tres cum animis vcstris , crigite corda vestra , expolite

aciem mentis vestrte, discite gratis diligere Deum, discite

praescns contemnere sseculum , discitc voluntaric sacrifi-

care hostiam laudis ; ut transccndentes florem foeni, res-

piciatis super inimicos V(^stros.

' Psal. i.ni, 9. — ' Isai. \i., 6. — ^ Psal. wsi, 3'». — ^ Ibid. 3(>. —
5 Til i.x\ii, iG, 17.
 .

ENARRATXO 1N PSALMUM LIV. 509

^/vx^^vwt VWWWWW* WV\ Vl-V^ \XX\ VW\ ww wv\ vwvvw^ vvv^ ww vvw-vw^ \w\ vwv w

ENARRATrO
IN PSALMUM LIV.

Sermo ad plebem '

I. PsALMi hujustitulus est- : « In finem, in hymnis, in-

)) lellectus ipsi David ^. )) Qui sit fmis commemoramus
hreviter, quia nostis. « Finis enim Legis Christus est , ad
)) juslitiam omni credenti "*.
» Intenlio ergo dirigatur in
finem, dirigatur in Christnm. Quarefinis dicitur? Quo-

niam quidquid agimus, ad illum referimus et cum ad ;

eum pervenerimns ultra quod c[Ufieramns non haljelji-

,

mus. Dicitur enim fmis qui consumit, dicitur finis qui

perficit. Aliter quippe intelHgimus cum audimus : Finitus
est cibus qui manducabatur; et ahter inteliigimus cum au-
dimus : Finita est vestis quse texe])atur : in utroque au-
dimus : Finitum est 5 sed cibus ut jam non esset, vestis
ut perfecta esset. Finis ergo noster perfectio nostra esse.
debet, perfectio nostra Christus. In illo enim perficimur,
quia ipsius capitis membra sumus. Et dictus est fmis Le-
gis ,
quia sine illo nemo perficit Legem. Cum ergo auditis
in Psalmis, « In fniem ( multi enim Psahni ita super-:

scripti non sit vestra cogitatio in consumptionem^

sunt :
)

sed in consummationem.
II. « In hymnis » in laudibus. Sive enim triliulemur
:

et angustemur, sive laetemur et exultemus, ille laudandus

' In isto Sermone aJ plebem dicit Augustinus Je loleranJis malis Jisputat-

que contra Donatistas, — = Vide D. Guillon , tom. xxi, pag. 5i5-5i8. —
3 Psal. Liv, I. — 4 Rom. x, 4-
 ;

510 S. AUGUSTINI EPISCOPI

est, qui ot in tribulatioaibus erudit, ct in Lnetilia consolatur.
Laus enim Dei a corde et ore Christiani recedere non de-
bet , non ut laudet in prosperis, et maledicat in adversis
sed quemadmodum Psalmus ilie pr.Tscribit, « Iknedicam
» Dominum in omni tempore semper laus ejus in ore ,

» meo^ Gaudes agnosce patrcm blandientem Iribu-

)) , :

laris agnosce patrem emendantem Sive blandiatur sive

, ,

emendet, eum erudit cui parat haereditatem.

III. Quid est ergo « Intellectus ipsi David? » Erat ,

quidem David, ut novimus, propheta sanctus, rex Israel,

lilius Jesse'^ sed quia ex ejus semine venit ad salutem
:

nostram secundum carneni Dominus Jesus Christus^,

saepe isto nomine ille figuratur et David pro Ghristo in ,

figura ponitur ,
propter originem carnis ipsius. Nam se-
cundum ahquid fihus est David secundum ahquid Do-
,

minus est David; fihus David secundum carnem, Domi-

nus David secundum divinitatem. Sienim per ipsum facta
sunt omnia^ ,
per ipsum et ipse David factus est, ex cujus
semine venit ad homines. Proinde cum interrogasset Do-
minus Judseos, cujus fihum Christum esse dicerent « Res- 5

» ponderunt David. Vidit eos remansisse in carne et

, •» ,
^

amisisse divinitatem 5 et corrigit eos qusestione proposita :

« Quomodo eum Domi-

ergo ipse David in Spiritu dicit
» num : Dixit Dominus Domino meo Sede ad dexteram :

» meam ,
quoadusque ponam inimicos tuos sub pedibus
» tuis ? Si ergo ille in Spiritu Dominum eum dicit ,
quo-
» modo fihus ejus est^ .?»Qui3estionem proposuit, non fdium
negavit. Audislis Dominum ^ dicite quomodo fiiius sit :

audistis filium , dicite quomodo Dominus sit. Hanc quaes-

tionem solvit fides catliolica. Quomodo Dominus ? « Quia

» in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, j

'
Psal. xxxni, i. — * i Res- xvi , 18. — 3 Roni. i, 3. — 4 Joan. i, 3.

-r- 5 MaUh. XXII, ^2-^S ex Psal. cix, i.

 :

enArratio in psalmum liv. 511

)) et Deus erat Yerbum. » Quomodo filius? « Quia Ver-
)) bum caro factum est, et habitavit in nobis^ » Quia
ergo David in figura Christus est, Ghristus autem, ut saepe
commemoravimus Charitatem Yestram , et caput et cor-

pus est, nec nos a Ghristo ahenos dicere debemus , cujus

membra sumus, nec nos quasi alterum computare •, « Quia
» erunt duo in carne una. Sacramentum hoc magnum
» est , ait Apostolus , ego autem dico in Ghristo et in Ec-
» clesia-. » Quia ergo totus Ghristuscaput et corpus est
cum audimus , « Intellectus ipsi David, » intelligamus et
nos in David. Intelligant membra Christi, et in membris
suis intelligat Ghristus, etmembra Ghristi intelligant in
Ghristo quia caput et mcmbra unus Ghristus. Caput in
:

coelo erat, et dicebat « Quid me persequeris^?»Nos cum :

iJlo in coelo per spem , ipse nobiscum in terra per chari-

tatem. Ergo, « Intellectus ipsi David. » Admoneamur cum
audimus, et intelhgat Ecclesia perlinet enim ad nos
:

magna cura intelhgendi , in quo malo nunc sumus , et de

quo malo utliberemur, optamus, reminiscentes Orationis
dominicse, ubi in fine dicimus : « Libera nos a malo*. »
Inter multas ergo tribulationes hujus saeculi ,
plangit ah-
quid Psalmus iste de intellectu. lUe cum isto non plorat,
qui non habet intellectum. Porro autem, charissimi, me-
minisse debemus ad imaginem Dei nos esse factos, nec
ahbi quam in ipso intellectu. Nam in multis rebus a bes-
tiis superamur : ubi autem homo ad imaginem Dei fac-
tum se novit ^, ibi ahquid in se agnoscit amphus esse quam
datum est pecoribus. Gonsideratis vero omnibus rebus
quas habet homo , invenit se eo proprie discretum a
pecore ,
quod ipse habeat intellectum. Unde quosdam
contemnentes in se quod proprium et praecipuum a Gondi-
' Joan. 1, I et i^- — ' Geii. 11,2^, et Eplies. v, 3i,32. — * Act. ix, 4>
— 4 MaUh. VI, i3. — * Gen. i, 26.
512 S. AUGUSTINI EPISCOPI
loro acceperunt^ increpat ipse Condilor dicens : k TSolile

» fieri sicut equusetmulus, quibus non est intellectus^»

Et alio loco dicit « Ilomo in honorc posilus. » In quo

:

honorc, nisi ([uia factus ad imaginem Dei? Ergo, « In

))honore positus non intellexit ait, comparatus est ju- ,

)) mentis insensatis, et similis factus estiliis'-. » Agnosca-

mus ergo honorem nostrum , et inlclhgamus. Si intelli-
gimus, videmus non esse istam regionem gaudendi, sed
gemendi non jam exultandi, sed adhuc plangendi. Sed
;

etsi exullatio quredam habitat in cordibus nostris , non-

dum est in re, sed in spe. Ex promisso Isetamur, c[uia

scimus non nos failere promittentem. Verum quod atti-

net ad prsesens tempus in quo malo, in quibus angustiis ,

simus audite^ et viam istam tenetis quod auditis in

si ,

Yobis agnoscite. Quisquis enim nondum tenet iter pietatis,

miratur quia talia gemunt membra David, non enim videt
in se ista. Quandiu et in se ista non vldct, nondum est
ibi : non quod corpus sentit quia praeter corpus
senlit 5

est : incorporetur, et sentiet. Dicat ergo et audiamus, au-

diamus et dicamus :

IV. K Exaudi, Deus, deprecationem meam, ct ne despe-

» xeris precem meam : intende mihi, et exaudi me^. )>

Satagentis, solliciti, in tribulalione positi, verba sunt

ista. Orat multa patiens, de malo liberari desiderans ;
superest ut audiamus in quo malo sit-, et cum dicere
coeperit, agnoscamus ibi nos esse, ut commuiiicata tribu-
latione, conjungamus oralionem. « Contristatus sum in
)) exercitatione mea, et conturbatus sum. » llbi contris-
latus , ubi conturbatus? « In exercitatione raea , » inquit.

llomines malos quos patitur commemoraturus csi eam- , ,

demcjue passionem malorum hominum cxercilationem

suam dixit. Ne putctis gratis esse malos in lioc mundo,
' Psal. XXXI, 9. — ' U. xLviir, 21, — ^ M. liv, 2, 3.
 ,

ENARRATIO IN PSALMUM liv. 513

et niliil boni de illis agere Dcum. Omnis malus aut ideo
vivit utcorrigatur, aut ideo vivitutper iilum ])onus exer-
ccatur. Utinam ergo qui nos modo exercent, convertaii-
tur, et nobiscum exerceantur tamen quandiu ita sunt :

ut exerceant , non eos oderimus quia in eo quod malus :

est quis eorum utrum usque in finem perseveraturus sit,

,

ignoramus ^ et plerumc[ue cum tibi videris odisse inimi-

cum , fratrem odisti, etnescis. Diabolu? et angeli ejus in
quod ad ignem
Scripturis sanctis manifestati sunt nobis ,

oeternum Ipsorum tantum desperanda cst

sint destinati.

correctio contra quos habemus occultam luctam, ad quam

:

luctam nos armat Apostolus , dicens : « Non est nobis col-

» luctatio adversus carnem et sanguinem id est , , adversus
» homines quos videtis, sed adversus principes et potestates
))et rectores mundi, tenebrarum harum^ Ne fortecum . ))

dixisset, « mundi intelhgeres daemones esse rectores

, ))

coeh et terras « mundi dixit, « tenebrarum harum

: )) , ))

« mundi dixit, amatorum mundi, « mundi

)) dixit, ))

impiorum et iniquorum « mundi dixit, de quo dicit •, )>

Evangehum « Et mundus eum , non cognovit -. Si )) )>

enim mundus non cognovit lucem quia hjx in tenebris ,

lucet, ettenebrse eam non comprehenderunt etipsce te- ,

nelMoe qure non comprehenderunt lucem praesentem ,

mundi nomine appeliantur harum tenebrarum sunt illi ;

rcctores. De ipsis ergo rectoribus habemus dctermina-

tam Scripturarum sententiam, quod omnino inde redi*
tus ahcujus eorum sperandus non est. At vero de ipsis
tenebris quarum ilh rectores sunt, non sumus certi, ne
forte qui erant tenebrse fiant kix. Fidehbus quippc ,

jam factis dicit Apostolus « Fuistis ahquando tenc- :

)) br.ie,nunc autera lux in Domiuo^ tenebrae in vobis :

» lux in Domino. Ergo, fratres omnes mah cum maii

)) , ,

' Eplies. VI, 12. ~ ' Joan. \, lo. — ^ Eplies. v, 8.

cxv. 33
 ,

51 4 S. AUGUSTIJVI EPISCOPI

sunl, cxerccnt bonos. Eccc cnim brcviter audite, et in-

tclligitc. Si bonus cs, inimicum non habebis nisi malum.
Porro tibi ea rcgula bonitatis pr.iefixa est, iit imiteris bo-
nitatem « Patris tui, qui facit solem suum oriri super
» bonos et malos, et pluit super justos et injustos^ »
Ncquc cnim tu habes inimicum, ct Deus non habct. Tuqui-
dcm eum habesinimicum qui tccum crcatus cst-, ille vero
cum quem creavit. Inimicos ergo Dei malos et iniquos
ssepe in Scripturis legimus : etparciteis ilJe qui non habet
quod iUi imputct inimicus , cui omnis inimicus ingratus
est 5 ab cnim habet quidquid boni habct. Ab ipso enim
illo

habet mijsericordiam, quidquid est etiam unde tribulatur.

Ad hoc enim tribulatur, ne superbiat-, ad hoc tribuJatur,
ut humilis agnoscat cxcelsum. Tu crgo inimico tuo, quem
intolerabilitcr patcris ,
quid prnestitisti? Si iJle cum habet
inimicum qui ei tanta proestitit , « Et facit soJcm suum
» oriri super JDonosetmalos, etpJuit superjustos et injus-
» tos : )) tu qui ncc solem potes oriri facere, nec super
terras pluerc , aliquid unum servare inimico non potcs
ut sit tibi pax in tcrra homini JDonae voJuntatis-? Ergo
quoniam licec tibi dilectionis reguJa figitur « Ut imitans ,

» Patrem dihgas inimicum : DiJigite enim inquit ini-

, ,

)) micos vestros ^ : » in lioc praecepto quomodo exercercris,

si nuUum inimicum patereris? Vidcs ergo prodcsse tibi ah-
quid : et quod Deus parcit maJis ,
prosit tibi ad habendam
misericordiam ;
quia ct tu forte si bonus es, ex malo factus
es bonus ; et si Deus non parccret maJis nec tu qui gra- ,

tias ageres , appareres. Parcat ergo aliis qui pcpercit ct tibi.

Non enim cum transieris , intercludenda est via pietatis.

V. Unde ergo iste orat positus inter malos , ((uorum
inimicitiis cxercebatur? quid ait? « Gontristatus sum in
» exercitatione mea , et conturbatus sum. » Cum extendit
' Matlh. V, 45. — ' Luc, 11, i/|. — ^ IJ. vi, 27 et 35.
 ,,

ENARRATIO IN PSALMrM LIV. 515

dilectionem , ut diligat inimicos , afFectiis est tsedio , mul-
torum inimicitiis , multorum rabic circumlatratus, et
quadam humana infirmitate succubuit. Vidit se jam in-
cipere penetrari mala persuasione diabolica , ut odium
inducat adversum inimicos : reluctans odio ut perficeret
ipsam dilectionem, in ipsa pugna et lucta turbatus est.
Ejus enim vox est et in alio Psalmo, « Turbatus est prse
» ira oculus meus. » Et quid ibi sequitur? « Inveteravi
» in omnibus inimicis meis^. » Veluti in tempestate et
fluctibus mergi coeperat, sicut Petrus'^.^ Ille enim calcat
flucius hujus sseculi ,
quidiligitinimicos. Christus in mari
ambulabat intrepidus cujus omnino de corde oflferri ,

non poterat inimici dilectio qui pendens in cruce dice- :

bat : « Pater , ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt^.»

Et Petrus voluit ambulare. lile tanquam caput Petrus ,

tanquam corpus « Quia super hanc petram, inquit,

:

» a^dificabo Ecclesiam meam. » Jussus est ambulare, et

ambulabat gratia jubentis, non viribus suis. Sed cum

videret ventum validum , timuit; et mergi jam coeperat,
conturbatus in exercitatione sua. A quo vento valido?
» A voce inimici, et a tribulatione peccatoris*. » Ergo

quomodo ille clamavit in fluctibus : « Domine, pereo,

» salva me ^ : » talis et hujus vox prsecessit , « Exaudi
» Deus , deprecationem meam , et ne despexeris precem
» meam : intendemihi, et exaudi me^. » Quare? quidenim
pateris ? quid gemis ? « Contristalus sum in exercitatione
» mea. » Exerceri me quidem inter malos posuisti, sed
nimis exurrexerunt supra vires meas : tranquiila pertur-
batum, manum extende mergenti. « Contristatus sum in
» exercitatione mea , et conturbatus sum a voce inimici
» et a tribulatione peccatoris ,
quoniam declinaverunt in
' Psal. VI, 8. — ' Mattli. xiv , 3o. — ' Lnc. xxiii, S/j. — ^ Psal. uv, 4-
— 5 Matth. XIV, 3o. — ^ Psal. uv, 2, 3.

33.
516 S. AUGUSTINI EnSCOPI
)) me inlquilalcm , et in ira adum])rabant me ^ » Audislis
fluctus ct venLos : tanquam humiliato insultabant , et iJle

orabat undiquc : illi strepitu insultationis sacviebant j atille

intus invocabat ([uem non videbant.

VI. Cum aliquid tale patitur Ghristianus , non debet
iacilc velut odio ire in eiim a quo patitur, et velle ventum
vincere ; sed convertere se ad orationem , ne amittat
dilectionem.Ncque enim timcndum est, ne ahquid iaciat
homo inimicus. Quid enim iacturus est? Multa mala dic-
uirus, opprobria jaculaturus, in conviciis sseviturus : scd
quid tibi? « Gaudcte, in([uit, et exultate, quoniam mer-
» ces vestra magna est in cnehs-. » IlJe in terra geminat
convicia, tu in coelo lucra. Sed saeviat ampiius ,
possit et

aliquid amplius : (juid te securius, cui dictum est : « Nolite

» timcre eos (jui corpus occidunt animam autem non pos-
,

» sunt occidere^ ? » Quid est ergo timendum quando pateris

Ne conturbetur tibi diiectio, qua diligisinimi-
ininiicum?
cum.Etenim inimicus ille homo, caro et sanguis, quod videt
jn te, appetit. Aiiusautem inimicusoccultus, rectorharura
tenebrarum ^
,
quas tu patcris in carne et sanguine, alterum
occuitum tuum petit, thesauros tuos interioresdeprsedari et
Duos crgo inimicos constitue tibi ante ocu-
vastare molitur.
los, unum apertum, et aiterum occuJtum apertum, Iiomi- :

nem; occuJtum diaboJum. Homo iiie hoc est quod tu

,

secundum naturam humanam secundum fidem autem et ,

diiectionem nondum ([uod tu , sed poterit esse quod tu.

Gum ergo sint duo , unum vide, aiterum inteihge-, unum

dihge, altcrum cave. Namqueet inimicusiJJe quem vides,
lioc in lc vuJt humiJiare unde vincitur. Yerbi gratia, si

paupercm te vult 1 acere si honore

divitiis tuis vincitur, 5

tuovincitur, Immiiem te vuit facere^ si viribus tuis vin-

citur, deljiiem tc vuit facere : ea crgo attendit in te vei

> Psal. Liv, 4- — - Blalth. v, 12. — 3 IJ. x, 28. — 4 Ejjlies. vi, 12.
 :

ENARRATIO IN PSALMUM HV. 517

dejicerevel auferre quibiis vincitur. Et ille occultus ini-
niicus illud tibi vult tollere unde vincitur. Homo enini
hominem vincis bumana felicitate, diabolum autemvincis
inimici dilectione. Quomodo ergo homo ambit auferre
tibi, et detruncare, aut evertere fehcitatem qua vincitur :

sic et diabolus hominem vult vincere auferendo unde vin-

citur.Sed cura in corde servare inimici dilectionem qua ,

diabohmi vincis. Saeviat homo quantum potest, auferat

quid(juid potest •, si dihgitur aperte sseviens , victus cst
occulte sseviens.
VII. At iste conturbatus et contristatus orabat, tanquam
lurbato prne ira oculo suo. Ira vero fratris si fuerit invete-
rata ,
jam odium est. Ira turbat ocuhim, odium extinguit
ira festuca est odium trabes est. Ahquando odisti et cor-
,

ripis irascentem in te est odium in illo ira quem corri-

: ,

pis : merito tibi dicitur « Ejiccprimum trabem de oculo

:

» tuo, et sic videbis ejicere festucam de oculo fratris

)) tui^ )) Nam ut noveritis quantum intersit inter iram et
odium : quotidie homines irascuntur fihis suis, date qui
oderint fdiossuos. Conturbatusiste orabat ct contristatus,
luctans adversus omnia omnium conviciatorum ^ non ut
ahcpicm corum convicium referendo vinceret, sed ne ah-
(|uem eorum odisset. Hinc orat, hinc petit. « A voce ini-
)) quoniam dechnave-
mici, et a tribuhitione peccatoris :

))runtin me iniquitatem,et in ira adumbrabant me. Gor

))meum conturbatum est in me"^. Hoc est ilhid ahbi ))

dictum « Turbatus est prse ira ocuhis meus ^.

: Et si ))

oculus turbatus est, quid sequitur? « Et metus mortis

)) cecidit super me. )) Vita nostra dilectio est : si vita di-
lectio, mors odium est. Gum coeperit homo timere ne
oderit quem dihgebat mortem timet et acriorem mor-
, 5

tem , et interiorem mortem qua occidiiur anima non

,
,

MaHli. VII, 5. — - Psal. liv, 4,5.— ^ Id. vi, 8..

 ,

518 S. AUGUSTINl EPISCOPI

corpus. Attendebas hominem saevientem in tc quid erat :

facturus contra quem tibi securitatem tuus Dominus de-

derat, diccns : « Nolite limere eos qui corpus occidunt^?»
lUe satviendo corpus occidit tu odio habendo animam
,

occidisti ^ et ille corpusahenum tuanimam tuam. « Mctus ,

)) ergo mortis cecidit super me. »

YIII. (c Timor et tremor veneruntsuper me, etcontexe-

» runt me tenebrce. Et dixi-. » Qui odit fratrem suum
in tenebris cst usque adhuc. Si delectio lumen. est, odium
tenebrre^. Et quid sibi ait in illa infirmitate positus , et in
illa exercitatione turbatus ? « Quis dabitmihipennas sicut
» columbae, et volabo, ct requiescam^.^ » Aut m.ortcm
optabat, aut solitudinem desiderabat. Quandiu, inquit,
id mecum agitur, id mihi praecipitur ut inimicos dihgam,
convicia istorum crebrescentia et adumbrantia me, com-
movent oculum meum, perturbant lumen meum , appe-
tunt cor meum , interficiuntanimam meam, Vellem ut
abirem, sed infirmus sum, ne manendo augeam peccata
peccatis : aut certe separarer paululuma generehumano,
ne patiatur vulnusmeum crebras plagas, ut sanatum exer-
citalioni reddatur. Fit hoc, fratrcs, et surgit plerumque
in animo servi Dei desiderium solitudinis, non ob aliud
nisi propter turbam tribulationum et scandalorum , et di-
cit : (t Quis mihidabit pcnnas? » Videt se sine pennis, an
potius ligatis pennis? Si desunt , dentur; si ligatse sunt,
solvantur : quia etiam qui solvit pennas avi, aut dat aut
reddit illi pennas suas. Non enim habebat cas tanquam
suas, quibus volare non poterat. Ligatoe pennae onus fa-
ciunt. (( Quis , inquit, dabit mihi pennas sicut columba?
» et volabo , et requiescam ? » Requiescet , ubi ? Duos dixi

sensus hic esse : autsicutait Apostolus : (c Dissolvi ct esse

' Malth. X , 28. — ' Psai. liv, 6 ,

7. — ^ i .loan. u, 9-1 1. — 4 Psal.
 ,
,

ENARIIA.TIO IM PSALATUM LIV. 519

» cum Christo, mulLo enim magis optimum^ Etenim »

et ipse quamvis fortis,quamvis magnus, quamvis corde

robustissimus 5
quamvisinChristomiles invictus,in exer-
citatione sua, quantum legimus, conturbatus est, et ait :

« De csetero nemo mihi molestus sit^ » Tanquam diceret

de illo Taedium detinuit me a peccatoribusde-
Psahno : «

» rehnquentibus legemtuam^. » Conatur ergo homo ple-

rumque corrigere homines distortos, pravos pertinentes ,

quidem ad curam suam sed in quibus deficiat omnis hu- ,

mana industria et vigilantia corrigere non potest pati :

,

necesse est. Et qui corrigi non potest tuus est, aut con- ,

sortio generis humani aut plerumque ecclesiastica com- ,

munione intus est quid facies ? quoibis? quo tesepara-

,
,

bis ut ista non patiaris ? Sed adesto loquere exhortare

, , ,

blandire, minare, corripe. Feci omnia, quidquid virium

habui impendi et expressi nihil me video profecisse om- , •,

nis opera insumptaest, dolor remansit. Quomodo ergo re-

quiescet cor meum a tahbus , nisi ut dicam : « Quis da])it

)> mihi pennas? sicut columbae » tamen, non sicut corvo.

Columba a molestiis qucerit avolationem , sed non amittit
dilectionem. Columba enimpro signo dilectionis ponitur,
et in ea gemitus amatur. Nihil tam amicum gemitibus
quam columba die noctuque gemit, tanquam hic posita
:

ubi gemendum est. Quid ergo dicitiste dilector ? Convicia

hominum ferre non possum, stridunt, rabie feruntur, ac-
cenduntur iracundia in ira adumbrant me prodesse ,
;

ilhsnon possum utinam requiescam ahcubi ab eis sepa-

:

ratus corpore, non amore ; ne in me conturbetur ipsa di-

lectio : verbis meis et collocutione mea prodesse non pos-
sum, orando pro eis forsitan prodero. Dicunt ista homines
sed plerumque ita hgantur ut volare non possint. Forte
enim nonhgantur visco, sed hgantur ofiicio. Si autemh-
I Philip. 1, 23. — ' Gal. vi, 17. — * Psal. cxvin, 53.
520 S. AUGi;STI>'l EPTSCOPI

gantur cura ct oOicio, ct descrcre non possunt, dicant :

(c Oplabam dissolvi, ct esse cum Christo multo cnim ,

» magis optimum manere in carne necessarium propter

5

» vos^ » Columba religata aiFcctu, non cupiditate vo- ,

lare non poterat proptcr implcndura otiicium non prop- ,

ter parvum meritum. Tamen desiderium in corde necesse

cst ut sit nec patitur hoc desiderium nisi qui coeperit
: ,

ambulare angustam inamviam- ut noverit quia non de- ;

sunt Ecclesine persecutiones, etiaminhoctemporequando

tranquilUtas videtur Ecclesiae ab his quidem persecutio-
nibus, quas IMartyrcs nostri passi sunt. Non autem desunt
perseculiones, quia vcrum cst illud : « Omnes qui volunt
w pie vivere inChristo, persecutionem patientur ^. » Non

pateris persecutionem non vis pie vivere in Christo. Vis

:

probare verum esse quod dictum est? Incipe pic vivcre in

Christo. Quid est, pie vivere inChristo? Ut pcrtineat ad
viscera tua, quodait Apostolus : « Quisinfirmatur, etego
» non infirmor ? quis scandahzatur, et cgo non uror ? » **

Ahorum infirmitates, ahorum scandala, persecutiones ilU

fucruut. Numquid ergodesunt hoctempore?Plures abun-
dant ilUs quieas curant.Et plerumque delonginquo vide-
tur homo, et dicitur Beneest ilU. Et iUe qui dicit aut
: ,

sua gustat , et aUena non potest aut apud se quod gustet

•,

non habet, et alteri gustanti, imo devoranti non com-

patitur. Incipiat crgo pie vivereinChristo, et probetquod
dicitur : incipit desiderare pennas, elongare, fugere, et
manere in deserto.
IX. Unde cuim putatis, fratres, servis Dei impleta esse
deserta ? Si bene iUis esset intcr homiues , recederent ab
hominibus? Et tamen quid faciunt et ipsi.? Ecce elongant
fygientes, manent in deserto : scd numquid singillatim ?

' Philip. 1, o3, 7]. — ' Maltli. vii, i4- — ^2 Tini. iii, i2. — 4 i Cor.
 »

EKA.BRAT10 IN PSALMHM LIV. 521

Tenet eos charitas, ut cum mullis maneant : et de ipsis

multis existunt qui exerccantPQuia inomnicongregatione

multitudinis necesse est ut invenianlur mali. Deus enim
qui novit exercendos nos, miscet nobis et non persevera-
turos, aut certe ita simulatos, ut nec inchoaverint in quo
perseverare deberent. Xovit enim necessarium esse nobis
ut feramus malos^ et proficiat quod boni sumus •, diliga-

mus inimicos, corripiamus, castigemus , excommunice-

mus, cum dilectione a nobis etiam separemus. Yidete
enim quid dicat Apostolus c Si c[uis autem non obaudit :

» verbo nostro per epistolam hunc notate et nohte com- , ,

» misceri cum eo. » Sed ne subreperet tibiexhociracun-

dia , et turbaret oculum tuum : « Non, inquit, utinimicum
» eum existimetis,sedcorripite ut fratrem, ut erubescat',))
A quo indixit separationem, non praecidit dilectionem,,
Vivit ille oculus, vivit vita tua. Etenim amissa dilectio,
raors tua. Ilanc ille amittcre timuit qui dixit : « ^letus
» mortis cecidit superme. » Itaquene amittara dilectionis
vitam « Quis dabit mihi pennas sicut columbfe, et volabo,
:

» et requiescam ? » Quo iturus es ? quo volaturus ? ubi

requieturus? «Ecce elongavifugiens, et mansi in deserto -.

In quo deserto? Ubicunique fueris, congregabunt se cae-

teri , desertum tecum petent, aflfectabunt vitam tuam , tu
repeilere non potes societatem fratrum miscentur : tibi

etiam mali j adhuc tibi exercitatio debetur : « Ecce elon-

» quo deserto? Si
gavi fugiens, et mansi in dcserto. » In
forte in conscientia quo nuUus hominum intrat, ubi ne-
,

mo tecum est, ubi tu et Deus es. Nam si in deserto, in

aliquo loco, quid facies de congregantibusse? Non enim
a generehumano separatus esse potcris, quandiu in ho-
minibus vivis. Attende potius consolatorem ilhim Domi-
num et regem imperatorem et creatorera nostrum crca-
, ,

• aThess. ni, i4 — ' T^sal. uv, 8.

522 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tum etiam inter nos attende : quia duodeeim suis miscuit
unum quem pateretur.
X. Dicit : « Ecce clongavi fugicns. ct mansi in dcserto.»
Forte istc , ut dixi, liigcrit ad conscicntiam suam , ibi ali-

quantum dcsertum invcnerit ubi rcquiesccret. Scd illa di-

lectio conturbat eum : solus erat in conscientia , sed non
solus in charitate:intus consoJabatur conscicnlia, sed fo-
rinsecus tribulationcs non rclinquebant. Itaquc in se quie-
tus, ex aliis pendens, cum conturbaretur adhuc, ({uidait?
« Expectabam eum qui me salvum faceret a pusillanimi-
)) tate et tempestate ^ Mare cst, tempestas est nihil tibi
)> :

restat nisi exclamare « Domine, pcreo -. n Porrigat ma-

:

num ille qui fluctus calcat intrepidus, sublevet trepidatio-

nem tuam firmet in se securitatem tuam alloquatur te
, ,

intus, ct dicat tibi Mc attende, quid pertulerim

: fratrem :

malum forte pateris, aut inimicum forinsecus pateris •,

quos non passus sum? Fremebant forinsecus Judaei, in-

trinsecus Discipulus tradebat. Saevit ergo tempestas , scd
ille salvos facit a pusillanimitate ct tempcstate. Forte na-
vis tua ideo turbatur, quia ille in te dormit. Sseviebat
mare, turbabatur navicula qua Discipuli navigabant j in
Christus autem dormiebat tandem aUquando visum cst :

illis, quia inter illos dormiebat ventorum imperator et

crcatorj accesserunt et excitaverunt Christum « Impe- :

)) ravitventis, et facta est tranquillitas magna^. Merilo ))

ergo forte turbatur cor tuum, quia excidit tibi in quem

credideris intolerabihter pateris, quia non venit tibi in
:

mentem quid pro te pertulerit Christus. Siinmentemnon

tibivenit Christus, dormit : excitaChristum, recolefidem.
Tunc enim in te dormit Christus , si oblitus es passiones
Christi; tunc in te vigilatChristus, si meministi passionum
Christi. Cum autem. plcno corde intuitus fueris quid ille

' Psal. uv, 9. — ' Matth. xv, 3o. — 3 Id. viii, 23-26.
 »,

ENARRATIO IN PSALMUM LIV. 523

fuerit passus , nonne aequo animo et tu tolerabis ? et
fortasse gaudens ,
quia inventus es in aliqua similitudine
passionum regis tui. Gum ergo ista cogitans consolari et
gaudere coeperis , ille surrexit, ille ventis imperavit : ideo
facta est tranquillitas. « Expectabam eum qui me salvum
» faceret a pusillanimitate et tempestate. »
XI. (( Submerge, Domine, et divide linguas eorum^ »

Attendit tribulantes se et adumbrantes se, et optavithoc,

non de ira fratres. Qui se male extulerunt, expedit
, eis ut
submergantur qui male conspiraverunt expedit
: , eis ut
linguae eorum dividantur : ad bonum consentiant , et
concordent linguse illorum. autem in idipsum adver- (( Si

» sum me susurrabant ait, omnes inimici mei ^ , » per- :

dant idipsum in malo, dividanturlinguoe eorum, non sibi

consenliant. Submerge, Domine, et divide linguas eo-
((

» rum. Submerge, » quare? Quia sc extulerunt. Divide, ((

quare? Quia in malum conspiraverunt. Turrem illam re-

cordare superborum factam post diluvium quid dixerunt :

superbi? Ne pereamus diluvio, faciamus altani turrem^.

Superbia se munitos esse arbitrabantur, extruxerunt altam
turrem; et Dominus divisit linguas ipsorum. Tuncsecoe-
perunt non intelligere linguarum
: liinc facta est origo
multarum. Antea enim una lingua erat sed una lingua :

concordibus proderat, una lingua liumiUbus proderat at :

ubi illa collectio in conspirationem superbise praecipitata

est, pepercit ilUs Deus ut divideret bnguas , ne se intelli-

gendo perniciosam facerent unitatem. Per superbos ho-

mines divisae sunt hnguae per humiles Apostolos congre-
5

gat.ie sunt linguse : Spiritus superbiae dispersit linguas

Spiritus sanctus congregavit bnguas. Quando enim Spiri-
tus sanctus venit super Discipulos , omnium linguis locuti
sunt, ab omnibus intellecti sunt* : linguae dispersoe, in
' Pfal. Liv, 10. — 2 Id. XL, 8. — 3 Gen. xi, 4. — 4 Act, 11, 4-
524 S. AUGUSTINl EPISCOPI

unum congregatne snnt. Ergosi adhuc sseviunt et gentiles

siint, expcdit cis divisas habere linguas. Volunt unam
Unguam, veniant ad Ecclesiam quia et in diversitate lin- :

guarum carnis, una est lingua in fide cordis. « Submerge,

» Domine, et dividc linguas eorum. »

XII. « Quoniam vidi iniquitatem et contradictionem

» in civitate^ » 3Ierito iste desertum quserebat, ([uoniam
vidit iniquitatem et contradictionem in civitate. Est quae-
dam civitas turbulcnta: ipsa erat qurc turrem fedificave-
rat ^ ipsa confusa est, et appellata Babylonia, ipsa per in-
numerabiles gentes dispersa*^ : inde congregatur Ecclesia
in desertum bonae conscientire. Vidit enim contradictionem
in civitate. Christus venit. Quis Christus? Contradicis.
Filius Dei. Et habet fihum Deus ? Contradicis. Natus est
de Virgine ,
passus resurrexit. Et unde hoc fieri potest ?
,

Contradicis. Attende saltem gloriam crucis ipsius. Jam in

fronte regum crux illa fixa est, cui inimici insultaverunt.

EiTectus probavit virtutem : domuit orbem
non ferro, ,

sed hgno. Lignum crucis contumeliis dignum visum est

inimicis , et ante ipsum lignum stantes caput agitabant,
et dicebant : « Si Filius Dei est, descendat de cruce ^. »

Extendebat ille manus suas ad populum non credentem

et contradicentem. Si enim justus est, qui ex fide vivit^,
iniquus est qui nori habet fidem. Quod ergo hic ait :

« Iniquitatem : » perfidiam intelhgo. Videbat ergo Do-

minus in civitatc iniquitatcm et contradictionem , et ex-

tendebat manus suas ad populum non credentem et con-

tradicentem:ettamen et ipsos expectans dicebat : « Pater.
» ignosce iOis, quia ncsciunt quid faciunt ^. » Adhuc sane
rehquire soeviunt ilhus civitatis, adhuc contradicunt. De
frontibus om.nium modo extendit manus ad reJiquias non
« Psal. uv, lo. — ' Gcn. xi, 9. — * Matth. xxvii, 4o. — ^ Rom. 1, 17.
— 5 j^i,c. xxiu. 3')-
 ENARrxATIO IN PSALMUM liv. 625
credeiites et contradicentes. « Quoniam vidi iniquitatem
» et conlradictionem in civitate. »

XIII. « Die ac nocte circumdabit eam super muros ejus

» iniquitas et labor'. Super muros ejus, » super muni-
menta ejus , tenens quasi capita ejus, nobiles ejus. lUe
nobilis, si Christianus essefc, nemo remaneret paganus.
Plerumque dicunt homines Nemo remaneret paganus, :

si ille esset Ghristianus. Plerumque dicunt homines Et :

ille si fieret Christianus, quio remanerct paganus? Quod

ergo nondum fiunt Christiani, quasi muri sunt civitatis

iJhus non credentis et contradicentis. Quandiu isti muri
stabunt.^ Non semper stabunt, Circuit arca muros Jeri-
cho veniet tempus septimo arca3 circuitu ut omnes muri
: ,

civitatis non credentis et contradicentis cadant-. Donec

fiat , turbatur iste in exercitatione sua ^ et perferens reh-

quias contradicentium , optat pennas avohitionis, optat
requiem deserti. Imo duret inter contradicentes, perferat
minas , bibat opprobria, expectet qui eum salvum faciat

a pusinanimitate et tempestate : intueatur caput exem-

phim vitse suse , tranquilletur in spe , etsi turbatur in re.

« Die ac nocte circumdabit eam super muros ejus iniqui-

» tas, et labor in medio ejus et injustitia^. » Etideo labor
ibi, quia iniquitas ibi : quia injustitia ibi , ideo et labor
ibi.Sed audiant extendentem manus «Venite adme omnes :

» qui laboratis^. » Vos clamatis, vos contradicitis vos ,

conviciamini ille e contra « Venite

: ad me omnes qui :

» laboratis » in superbia vestra, et requiescetis in humih-

tate mea. « Discite a me, inquit, quia mitis sum et humihs
» corde, et invenietis requiem animabus vestris^ » Unde
enim ilh laborant, nisi quia non sunt mites et humiles

• Psal. Liv, II. — 2 Josuij VI, 5. — 3 Psal. liv, i2. — 4 Maltli. xi, 28.

— 5 ijbid. 29.
 »

426 S. AUGtrSTINl EPISCOPI

corde? Deus humife factus est, erubescat homo esse su-

pcrhus.
XIV. Non
defecit de plateis cjus usura et dokis^ »
«

Usura non abscondanlur saUem quia mala sunt,

et dohis
sed pubhce saeviunt. Etenim qui in domo ahquid mali facit,
vel de malo suo erubcscit « In pLiteis ejus usura et dolus.
:

Fcenus et professionem habet, foenus et ars vocatur corpus 5

dicitur, corpus quasi necessarium civitati , et de profes-

sione sua vectigalimpendit : usque adeo in platea estquod
saltem abscondendum erat. Est et alia usura pejor, quando
non dimittis quod tibi debetur ; et turbatur oculus in illo

versu orationis : « Dimitte nobis debita nostra. Quid

»

enim ibi facturus es quando oraturus es et ,

ad ipsum
versum venturus ? Yerbum contumeliosum audisti vis :

exigere damnationis supphcium. Vel tantum exige, quan-

tum dedisti, foenerator injiu-iarum. Pugno percussus es,
interfectionem quaeris. Usura mala. Qua iturus esin ora-
tionem? Si reliqueris orationem, qua circumiturus es ad
Dominum? Ecce dices « Pater noster, qui es in coelis sanc-
:
5

» tificetur nomen tuum. Adveniat regnum tuum. Fiat vo-

luntas tua, sicut in coelo et in terra. » Dices « Panem :

» nostrum quotidianum da nobis hodie. » Venies ad, « Di-

» mitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus de-
» bitoribus nostris '^ » Vel in civitate illa mala abundent
usuroe istse, non intrent parietes istos ubi pectus tunditur.
Quid facies? quia ibi tu et ille versus in medio estis? Preces
tibi composuit coelestis jurisperitus^ : qui noverat quid ibi
ageretur, ait tibi : Aliter non impetrabis. « Amen enim
» dico vobis, quia si dimiseritis peccata hominibus , di-
» mittentur vobis ; si autem non dimiseritis peccata ho-
» minibus, neque Patcr vester dimittet vobis*. » Quis hoc
' Psal. Liv, 12. — > Matth. vi, 9-12. — ^ Vide Trac. vii, in Evang. Joan.
n. II. — 4 Matth. vi, 14, i5.
 ,

EKARRATIO IN PSALM13M LIV. 527

dicit?Qui scit quid ibi agatur, quod Lu astans petis. Vide
quod voluit esse ipse advocatus tuus ; ipse jurisperitus
tuus, ipse assessor Patris_, ipse judex tuus dixit : Aliter
non Quid facturus es ? Non accepturus si non
accipies. ,

dicturus; non accepturus, si falsum dicturus. Ergo aut

facturus et dicturus, aut quod petis non promeriturus :

quia qui hoc non faciunt in usuris illis sunt malis. Sint ,

ibi illi qui adhuc idola aut adorant, aut quserunt^ noli tu

plebs Dei, noli plebs Christi, noli corpus illius capitis. At-
tende vinculum pacis tuoe, attende promissum vita3 tuse.

Quid enim tibi prodest, quia exigis injurias quas pcrtulisti?

Ultio te reficit.^ Ergo de malo alieno gaudebis? Passus es
malum ignosce ne duo^ sitis. « Et non defecit de pla-
, 5

)) teis ejus usura et dolus. »

XV. Ideo ergo tu quaerebas solitudinem et pennas
ideo murmuras , hsec ferre non potes , contradictionem et
iniquitatem civitatis hujus. Requiesce in his qui tecum
intus sunt, et noli f[uaerere solitudinem. Audi etde ipsis

quid dicat : « Quoniam si inimicus exprobrasset mihi -. »

Et quidem superius conturbatus erat in exercitatione sua

a voce inimici et a tribulatione peccatoris , forte in illa
superba illa erigente turrem, quse sub-
civitate positus,
mersa cst ut dividerentur eorum lingure ^ attende intus
, :

quid gemat propter pericula a falsis fratribus. « Quoniara

» si inimicus exprobrasset mihi , sustinuissem lUique : et
)) si is qui oderat me, super me magna locutus fuissef*, »

id est ,
per superbiam mihi insullasset , magnificaret se
super me, minaretur mihi qiiidquid posset : « Abscon-
)) derem me utique ab eo. )) Ab illo qui foris est, ubi te
absconderes? Inter illos qui intus sunt. Nunc autem vide,
si nonnihil aliud restat, nisi ut sohtudinem quseras. « Tu
' Suhaud. mali. — ^ psal. nv, i3. — 3 Gen. xi, !\. —4 Psal. liv, i3.
 »,::

528 S. AUGUSTIJVl EPISCOPI

» vcro, in(|uit, liomo unanimis, dux mcus ct nolus meus' .

Forte ali(|uando bonum consilium dcdisti, forte a]i([uando

praeccssisti mc, ct salubrc aliquid monuisti : in Ecclesia
Bci simul luimus. <( Tu vcro homo unanimis, dux mcus ,

» ct iiotus meus : c[ui simul mecum dulces capicbas ci-

» bos-. » Qui sunt dulces cibi? Non omnes qui adsunt
novcrunt : scd non amaricent qui novcrunt, ut possint
illis qui adhuc non noverunt dicere « Gustate et videte, : ,

)) quoniam dulcis cst Dominus^. Qui simul mccumdul- ((

» ces capiebas cibos. In domo Dci ambulavimus cum con-

» sensu. » Unde crgo disscnsio? Quiintus erat, foris iiictus

est. mecum in domo Dei cum consensu aliam

Ambulavit :

domum erexit contra domum Dci. Quare illa rehcta cst,

ubi ambulavimus cum consensu ? quare illa deserta est
uIdi dulces simul capiebamus cibos ?
XVI. (( Veniat mors super eos, et descendant ad infer-
)) iium viventes "*.
» Quomodo rephcavit et recolere nos
fccit primum illud schismatis initium ,
quando in illo
primo populo Judaeorum quidam superbiseseparaverunt,
ct extra sacrificare voluerunt ? Nova mors super eos venit
aperuit se terra, et vivos absorbuit^ (( Veniat, inquit,
» mors super eos, et descendant adinfernumviventes^. »
Quid est, Viventes? » Scientes quia pereunt, et taracn
<(

pcreuntes. Audi viventcs perire et absorbcri hiatu terrce,

id est, devoratione terrenarum cupidilatum absorbcri.
Dicis homini : sumus, unum
Quid patcris, frater? Fralres
Deum invocamus unum Christum credimus, unum , in
Evangelium audimus unum Fsalmum cantamus, unum ,

Amen respondemus unum Alleluia resonamus unum , ,

Pascha celebramus : quid tu foris es et ego intus sum?

Plerumque angustatus ct considerans quam vera dicantur
' Ps.il. Liv , 14. — ' Ibid. i5. — 3 Id. xxxiii, 9. — 4 In Douatistas. —
^ Psal. Liv, 16. — c Nuni. XVI, i-33.
 ENARRATIO IIV PSALMUM LIV. 629
Reddat ait Deus raajoribus nostris. Ergo vivus pcrit.
, , -

Deinde addis ct mones Saltem solum sit malum segre- :

gationis, cur adjungis et rebaptizationis? Agnosce in me

quod habes et si tu me odisti, Christo in rae
^ parce. Et
hoc eis malum plerumque et maxime displicet : Vere, in-
quiunt , male fit utinam posset non
, sed quid faci-
fieri !

mus de statutis majorum nostrorum ? Descendant ad in-

«

» fernum viventes. -» Simortuusdescenderes, quid agercs

ignorares cum vero scis malum esse quod facis, et tamen
:

facis , nonne vivus descendis ad inferos? Et quaremaxime

ipsos duces terrse hiatus absorbuit vivos populum autem ,

ilHs consentientem e coelo irruens ignis absumpsit? Prop-

terea hanc poenam commeraorans Psahnus iste a populo ,

coepit , et ad duces conclusit. « Veniat mors super eos » ,

propter illos dixit, super quos venit ignis de coelo et statim :

adjunxit «Descendant ad infernum viventes, propter duces

:

» quos terree hiatus absorbuit.Namquomodo descenderent

» ad infernum viventes de quibus dixerat « Veniat mors , :

» super eos? jam super eos mors venerat, quomodo vivi

» Si

ad inferos descendebant? Ergoaminoribus coepit, ad ma-

jores conclusit. «Veniat mors super cos, » qui consenserunt,
et consecuti sunt. QuidiUi duces et principes? «Descendant
M ad iniernum vivcntes » quia ipsi Scripturas tractant, ct
:

noverunt benequotidie legendo quomodo Ecclesia catholica

per totum orbem terrarum ita diifusa est, ut omnino contra-
dictioomnis vacet, nec inveniri possit ahquod testimonium
pro schismate eorum noverunt hene ideo ad inferos vi-, ^

ventes descendunt, quia malum quod faciunt, malum

esse noverunt. Illos autem divin.-B iracundiae ignis absum-
psit.Studio enim contentionis accensi, a ducibus suis
mahs recedere noluerunt. Venit super ignem ignis, supcr
ardorem dissensionisardor consumptionis. « Veniatmors
' Kuiii. XVI, 47-
'

cxv. 34
 ,:

530 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

» super illos, et doscendant ad intemum viventes. Quo-
» niam nequitia medio eorum. In
in hospitiis eorum , in
» hospitiis , )) Non enim
ubi peregrinantur et transcunt.
hic seraper futuri sunt et tamen pro animositate tempo- :

rah sic pugnant. « In hospitiis crgo corum iniquitas in ,

» medio eorum iniquitas nullum tam medium eorum : ))

quam cor eorum.

XYII. « Ego ad Dominum exclamavi ^ CorpusChristi ))

et unitas Christi in angore , in taedio , in mok^stia , in

conturbatione exercitationis suae; iile unus homo in uno ,

corpore posita unitas, cum taederet animam ejus exclamans

a finibus terrte : « A finibus terrae ad te clamavi , inquit
)) cum angeretur cor meum'-. )) Ipsc unus, sed unitas
unus ; et ipse unus, non in uno loco unus, sed a finibus
terrae clamat unus. Quomodo a finibus terrae clamaret
unus, nisi in multis esset unus? Ego ad Dominum ex- «

» clamavi. Recte. Tu excL^ma ad Dominum

)) noh ad ,

Donatum ne tibi sit pro Domino dominus qui sub Do-

:
,

))mino noluit esse conservus. « Ego ad Dominum excla-

» mavi et Dominus exaudivit me.
: ))

XVIII. « Vespcre, et mane et meridie, enarrabo, et ,

» annuntiabo, et exaudiet vocem meam^ » Evangehza

tu noli tacere tu quod accepisti « Vespere » de prae-

, , ,

teritis Mane, » de futuris «Meridie, » de sempiternis.

; « •,

Ideo ad id quod ait, « Vespere » pertinet quod enarrat ,

ad id quod ait, « Mane » pertinet quod annuntiat ad id , :

quod ait, « Meridie, » pertinet quod exauditur vox ejus.

rinis enim in meridie est, sed unde non dechnatur in oc-
casura. In nieridie enira lux exceisa est , splendor sapien-
tise, fervor dUectionis. « Vespere, et mane, et meridie. »

Vespere Dominus in cruce, mane in resurrectionc, meridie

in ascensione : enarro vespere patientiam morientis , an-
> Psal. Liv, 17. — » Id. LX, 3.-3 Id. uv, 18.
 »

ENAHRATIO IN PbALMUM LIV. 531

nuntio mane vitam resurgenlis, orabo ut exaudiat meridie
sedens ad dexteram Patris : exaudiel vocem meam (^ui

interpellat pro nobis'. Quanta hujus securilas.^ quanla

consolatio, quanta refectio a pusillanimitate et tempes-
tate, contra malos, contra iniquos et foris et intusj et in

liis qui foris sunt, eum fuissent intus!

XIX. Itaque fratres mei quos in ipsa congregationc
,
,

parietum horum videtis turbulentos, superbos, sua quse-

rentes, elatos non habentes zelum Dei castum sanum ,
, ,

quietum sed multum sibi tribuentes ad dissensionem

, ,

paratos sed occasionem non invenientes ipsa est palea

, ,

dominicae arese-. Hinc illos paucos superbiae ventus ex-

cussit: tota palea non volaljit, nisi cum ille in ultimo ven-
Sed nos quid nisi cum isto cantemus
tilabit. , , cum isto

oremus, cum isto plangamus et dicamus securi : « Redi-

» met in pace animam meam ^ » Contra illos qui noti

amant pacem « In pace redimet animam meam. Quia

:

» cum his qui oderunt pacem, eram pacificus^. Redimet

» in pace animam meam, ab his qui appropinquant mihi.
Nam ab illis qui longe sunt me, faciUs causa est non me
a ^

tam cito fallit qui dicit : Veni, idolum adora multum a me :

longe est. Christianus es ? Christianus , inquit. Ex pro-

pinquo adversatur, prope est. « Redimet in pace animam
))meam, ab his qui appropinquant mihi quoniam in :

» multis erant mecum. » Quare dixi « Appropinquant ,

» mihi? » Quia « In multis erant mecum. » In hoc versu

duo sententiae occurrunt. « In multis erant meeum » :

Baptismum habebamus utrique in eo erant mecum , :

Evangelium utrique legebamus, erant in eo mecum : festa

Martyrum celebrabamus, erant ilji mecum : Paschae solem-

nitatemfrequentabamus, erant il)i mecum. Sed non om-

nino mecum : in schismate non mecum in hceresi non ,

« Rom. viu, 34. — » MaUh. m, 12. — ^ Psal. liv, 19. — 4 Id. cxix, 7.

34.
532 S. AUGUSTIM EPI3C0PI

meciim. Iii in paucis non mccum. Scd iu

nuillis niccum ,

liis non mccum non cis prosunl muka

paucis in i|uibus ,

in quibus mecum. Etenim, fratres videte c{uam mulla ,

enarravit apostoJus Paulus unum dixit si defuerit, frus- :

^

tra suntilla. k Si linguis hominum loquar et Angelorum,

)) ait, si habeam omnem piophetiam et omnem fidcm ct ,

)) omnem scientiam si montes transferam si distribuam , ,

)) omnia mea paupcribus, si tradam corpus mcum ita ut

)) ardcat^ » Quam multa enumeravit? Ilisomnibus multis
desit una charitas illa numero plura sunt, haec pondere
:

major est. Ergo in omnil)us sacramentis mecum, in una

charitate non mccum « In multis crant mecum. » llursus :

aho modo « Quoniam in multis erant mecum

: Qui se : ))

separaverunt a me, mecum erant, non in paucis, sed in

multis. Etcnim per totum orbem terrarura pauca sunt
grana, multrc sunt palece. Quid crgo ait? In palca mccum
erant in tritico non mecum erant. Et propinquat palca
,

tritico^ de uno scminc cxit, in uno agro radicatur, una

pluvia nutritur, eumdem messorem patitur, eamdem tri-

turalionem sustinct, eamdcm ventilalioncm expectat, non
in unum horreum intrat. « Quoniam in multis erant rae-
)) cum. ))

XX. « Exaudict meDeus, et humiliabit illos qui estante

» saecuia^. )) Ilh enim praesumunt de nescio quo duce suo
qui coepit heri : « Humihabit illos qui est ante ssecula. ))

Quia etsi ex temporc Christus est de Maria virgine, ante

sascula taraen in principio Verbum et Verbum apud ,

Deum , et Deus Verbuni^. « Humihavit illos qui est ante

)) soecula. Non cnim cst ilhs commutatio: » de illis dico,
quibus non est commutatio. Noverat alicjuos pcrseveratu-

ros, etin perseverationesuoe nequitiaemorituros. Videmus

enim eos, ct non cst illis commutalio : qui sic moriunlur
I I Cor. xni, 1-3. — ' P?al. liv, 20. — 3 Joan. i, 1.
 enarrAtio in psalmum liv. 533
in ipsa perversitate , in ipso scliismate, non est ilJis com-
mutatio. Humiliabit illos Deus , humiliahit illos in dam-
natione, quia erecti sunt in dissensione. « Non est illis

)) commutatio , » ([uia non mutantur in melius , sed in

pejus ; nec cum hic sunt, nec in resurrectione. « Omnes
))enim resurgemus, sed non omnes imrautabimur^ )>
Quare? Quia « Non est ilhs commutatio et non timuerunt :

))Deum. Fratres mei unum remedium est timeant

)) , :

Deum deserant Donatum. Dicis iJh Peris in hseresi, in

, :

schismate : necesse est ut Deus retribuat istis mahs venies :

in damnationem noh
, tibi blandiri verbis tuis non se-,

quaris CEecum ducem : « Gsecus autem cjecum ducens,

)> simul in foveam cadunt-. )> Quid ad me, ait? quomodo
vixi heri, sic et hodie parentes mei quod fuerunt
: , hoc et
ego. Non times Deum. Da timorem Dei ; cogitet quia isla
omnia vera sunt quae leguntur, quia est fides Ghristi quse
falii non potest-, quomodoin hseresiremanebit ad tantam

evidentiam sanctse Gathohcae, quam dilfudit Deus per

totuni orbem terrarum quam antequam ditlunderet pro- ^

misit proenuntiavit sic exhibuit ut promisit? Ergo ca-

,
,

veantct observent qui non timent Deum. « Extendit ma-

)) num suam in retribuendo ". )>

XXI. « PoUuerunt testamentum ejus , )) Lege testa-

mentum quod poHuerunt : « Tn semine tuo benedicentur
» omnes gentes*. Polluerunt testamentum ejus.»Tu contra
ista verba testatoris quid dicis? Africa sola istam gratiam
meruit sancti Donati, in ipso remansit Ecclesia Ghristi.
Dicsaltem, Ecclesia Donati. Quare adjungis, Ghristi? De
quo dictum est: « In semine tuo benedicentur omnes gen-
» tes. M Post Donatum vis ire? Pone Christum, et sic recede.

Videte ergo quid sequitur : « PoUuerunt testamentum

' I Ccr. XV, 5r. — ^ Matth. xv, i4- — ^Psal. uv, 5i. — 4 Gen. xu, 3,
et xxvr, 4-
 .

8S4 S. ALGUSTIM EPISCOPI

» ojus. M Quod testamentum ? « Abraliae dicta? sunt pro-

» missiones et semini ejus. » Apostolus dicit : « Fratres,
)) tamen hominis testamentum confirmatum nemo irritum
'» facit , aut superordinat. Abrah.Te dictae sunt promissio-
)) nes ct semini ejus •, non dicit : Et seminibus, tanquam
» in multis •, sed tanquam in uno, Et semini tuo, quod
» est Chrislus^ » In hoc ergo Cin^isto quod promissum
est testamentum? « In semine tuo benedicentur omnes
» gentes. » Tu qui dimisisti unitatem omnium gentium ,

et in parte rcmansisti, polluisti testamentum ejus. Quod

tibi ergo contigit , ut exterminareris , ut ab haereditate

separeris de ira Dei est. Attende enim quid sequatur
, :

« PoUuerunt testamentum ejus divisi sunt prae ira vul- :

» tus ejus. » Quid expectatis qua majore nota ostendan- ,

tur hperetici? « Divisi sunt prte ira vultus ejus. »

XX. « Et appropinquavit cor illius-. » Cujus intelhgi-
mus, nisi cujus ira divisi sunt ?Quomodo « Appropinquavit
» cor illius? » Ut intelhgamus voluntatem iliius. Etenim
ex haereticis asserta est Cathohca, et ex his qui male sen-
tiunt probati sunt qui bene senliunt. Muhaenimlatebant
in Scripturis ; et cum prcecisi esscnt hreretici, quaestionibus
agitaverunt Ecclesiam Dei : apcrta sunt quoe latebant, et
intellecta est voluntas Dei. Inde dicitur in aho Psalmo :

« Congregatio taurorum inter vaccas populorum, ut ex-

» cludantur hi qui probati sunt argento^. Excludantur »

cnim dixit, emineant , appareant. Unde dicuntur et iu

arte argentaria exclusores, id est, ex ({uadam confusione

massse, formae expressores. Ergo multi qui optime possent
Scripturas dignoscere et pertractare latebant in populo
,

Dei 5 nec asserebant solutionem quaestionum dilHcihum

cum calumniator nullus instaret. Numc[uid enim perfecte
de Trinitate tractatum est, antequam obhitrarent Ariani ?

' Oalaf. III, if>, i6. — ' Psal. uv, 'X7. — ^ Id. ixvii, .3f
 ENARRATIO IN PSALMUM LIV. 535
nuTnquid perfecte de poenitentia tractatum est, antequam
obsisterent Novatiani? Sic non perfectede Baptismate trac-
tatum est, antequam contradicerent foris positi rebaptiza-
tores-, nec de ipsa unitate Ghristi enucleate dicta erant
quse dicta sunt, nisi posteaquam separatio illa urgere ccepit
fratres infirmos , ut jam illi qui noverant haec tractare at-
que dissolvere, ne perirent infirmisollicitali quaestionibus
impiorum sermonibus et disputationibus suis obscura
,

Legis in publicum deducerent. Ergo illi divisi sunt prre

ira vultus ejus, et nobis ad intelligendum appropinquavit
cor ejus. Itaque inteUigiteillud ([uod in Psalmo alio com-
memoravit « Congregatio taurorum id est, superborum
: ,

» cornupetarum, inter vaccas populorum » Quas dixit vac- .

cas? Animas seductibiles. Utquid hoc?« Ut excludantur hi^

» id est, appareant qui latebant, qui probati sunt ar-
» gento. » Quid est, « Argento? » Eloquio Dei. « Eloquia
» Domini eloquia casta, argentumigneexaminatum, pro-
» babile terrae, purgatum septies tantum ^ » Hunc sen-

sum obscurum videte quemadmodum in lucem excludat

Apostolus : « Oportet, inquit, et hoereses esse, ut probati
» manifesti fiantinter vos ^. » Quid est, « Probati? Probati
» argento, » probati eloquio. Quid est, « Manifesti fiant?
» Excludantur. » Quare hoc ? Propter haereticos. Quid est^

propter haereticos. Propter congregationem « Taurorum

» inter vaccas populorum. » Sic ergo et hi « Divisi sunt
» prse ira vultus ejus , et appropinquavit cor illius. »

XXIII. «MoIIiti sunt sermones ejus super oleum, et

» ipsi sunt jacula^. » Quaedam enim in Scripturis dura

videbantur, cum obscura essent 5 exposita moliita sunt.

Nam et prima haeresis in Discipulis Christi velut a duritia
sermonis ipsius facta est. Cuili enim diceret : «Nisi quis
» manducaverit carnem meam , et biberit sanguinem
' Psal. XI, 7. — '1 Cor. xi, 19. — ^ Psal. liv, 22.
 ,,

536 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» mciim, non habebit vitam in sc^ : » illi non intclligen-
tcs clixcrunt acl inviccm : « Durus sermo cjuis po-
est hic ,

•» test cum auclire?» Dicentcs c[ma clurus est sermo hic,

separaveruntse ab ilio : remansitcum ahisduodecim. Cum
ci suggessissent ilios in sermone cjus fuisse scandalizatos :

« Numquid ct vos incpiit vultis ire? Et Tetrus , , jj :

« Verbum vitae aeternflc habes ad cjuem ibimus ? » In- ,

^

tenchte, obsccramus vos, et parvuii discite pietatem :

Numc[uid jam Petrus intelligebat sccrctum illius sermonis

Domini? Nondum intelligebat secl Jjona esse vcrba c[Ufe :

non intclligebat pie credel)at. Ergo si durus est sermo,

,

et nondum intellectus est, durus sit impio, tibi autem

pietate molhatur : c[uia c[uandoc[ue solvetur, et fiet tibi
oleum , et usque ad ossa penetrabit.
XXIV. Proinde, tanquam ipse Petrus post illosduritia,
sicut putaljant, sermonis Domini scandahzatos etiam hic
dicerct : «Verbum vitae seternae habes, ad c[ucm ibimus? «

ita subjecit, «Jacta in Dominum curam tuam et i[ise te ,

)) enutriet ~. « Parvulus es nondum intelligis secreta ver-

,

borum : forte tWn panis latet , et adhuc lactc nutricndus

es ^noh irasci uberibus; ijisa te idoneum redclent ad
:

mensam, cuimodo minus idoneus es. Ecceper divisionem

haereticorum multaduramolhta sunt :sermones ilhus dura
molhti suntsuper oleum, et ipsi sunt jacula. Armaverunt
evangehzantes : et ipsi sermones diriguntur in pectora
c[uorumc[ue audientium al) instantibus opportune et im-
portune : iUis sermonibus, illis verbis tanc[uam sagitlis ,

corda hominum ad araorem [lacis feriunlur. Duri erant

ct molles facti sunt. Molhti non virtutem amiserunt , scd
in jacuLa convcrsi sunt. «Molliii sunt sermones cjus supcr
V oleum , ct ipsi, » nlolhti sermones, « Ipsi sunt jacula. »

Sed tu nondum iorte idoncus es cjui armeris his jaculis

' Joao. vr. 'i^-Gg. — ^ P?al. liv. 2.3. — ^ i Cor. iii, "?..
 ,,

enaurAtio in psalmum liv. 537

et nondum quodin sermone forte obscurum est
tibi eluxit

et durum. Dominum curam tuam et ipse tc

« Jacta in ,

» cnutriet. » In Dominum jacta te. Ecce vis te jactare in

Dominum nemo se supponat pro Domino. « Jacta in Do-

,

» minum curam tuam. » Yide quemadmodum magnus

ille miles Christi in se curam parvulorum jactari noluit :

« Numquid Paulus pro vobis crucifixus est , aut in no-

» mine Pauli baptizati estis *?» Quid eis aliud dicebat
nisi : Jactate in Dominum curam vestram et ipse vos enu-
Modo autem vult parvulus jactare curam suam in
triet?

Dominum et occurrit nescio quis, et dicit Ego excipio.

, :

Tanquam navi fluctuanti occurrit et dicit Ego excipio. , :

Responde Portum quaero non saxum.

et tu. , « Jacta in

M Dominum curam tuam, et ipse te enutriet. » Et vide

quia portus te excipit : «Non dabit in aeternum fluctuatio-
» nemjusto.» Videris fluctuare in mari isto , sed excipit
te portus. Tu tantum antequam intres in portum, anchora
noli abrumpi. Fluctuat navis in anchoris , sed non longe
a terra projicitur •, nec in reternum fluctuabit , etsi ad tem-
pus fluctuat. Etenim ad fluctuationem pertinent verba su-
periora « Contristatus sum in exercitatione mea et con-
: ,

» turbatus sum. Expectabam eum qui me salvum faceret

» a pusillanimitate et tempestate. » Fluctuans loquitur,
sed non in reternum fluctuabit : nam anchora hgatur, an-
choraspes ejus est. «Non dabit in ceternum fluctuationem
» justo. »

XXV. Iflis autem quid ? « Tu vero , Deus , deduces

» eos in puteum corruptionis'^ . » Puteus corruptionis
tenebrre sunt Deduces eos inquit in
submersionis. « , ,

» puteum corruptionis » quia csecus csecum ducens, :

ambo in foveam cadunt^. Dcducit iUos Deus in puteum

corruptionis non quod ipse sit auctor culpte ipsorum,
,

• I Cor. I, i3. — 2 Psal. uv, 24- — ^ Matfli, xv, i^.

538 S. AUGUSTINI EPISCOPI
sed quod ipse sitjudex iniquitatum eorum. Tradidit enim
eos Deus in concupiscen tias cordis eorum^ Amaverunt enim .

tenebras non lucem dilexerunt coecitatem et non vi-

, et •, ,

sionem. Nam cccc Dominus Jesus eluxit universo mundo ;

cantent in unitate cum toto mundo «Non cnim cst qui :

» se abscondat a calore illius'^. » Uli autem traducentes se

a toto ad partem , a corpore ad vulnus , a vita ad prseci-

sionem, quid passuri sunt, nisi in puteum corruptionis
ituri?
XXVI. « Viri sanguinum et dolositatis. » Viros sangui-
num propter interfectiones dicit •, atque utinam corpora-
les , et non spiritales ! Sanguis enim de carne exiens, vide-
turethorretur quis videt sanguinem cordis in rebaptizato?
:

Illae mortes alios oculos quaerunt. Quan([uam et de istis

mortibus visibilibus non quiescant armatiubique Circum-

celliones. Et si istas visibiles mortes attendamus , viri san-
guinum sunt. Attende armatum , si vir pacis est , et non
sanguinis. Si fustem saltem solum ferret : sed fert fundi-
bulum, fert securim_, fert lapides, fert lanceas : et ista

portantes ubique qua possunt evagantur, sanguinem in-

nocentium sitiunt. Ergo et de istis visibiUbus mortibus
sunt viri sanguinum. Sed et de illis dicamus : Utinam so-
las ^facerent , et animas non perimerent. Isti qui sunl viri
sanguinum et dolositatis , ne putent quia nos male sic in-

telbgimus viros sanguinum, qui animas occidunt : ipsi

Maximianistas suos sic intellexerunt. Nam cum eos dam-

narent , in ipsa sententia concilii ^ sui ista verba posue-
runt : « Veloces pedes eorumad effimdendum sanguinem
» annuntiatorum. Contribulatio et calamitas in viis co-
» rum, et viam pacis non cognoverunt^. Hoc de Maxi- »

mianistis dixcrunt. Quaero autem ego abeis quando Maxi-

• Rom. 1, 24. — ' Psal. xviii, 7. — ^ Snlictudi visihiles niorlcs. — 4 T.a-

gaitani. — 5 Psal. xiii, 3.

 ENAURATIO IN PSALMUM LIV. "
5S9
mianistoe fuderint corporis sanguinem, non quia et ipsi
non funderent , si esset talis multitudo quae funderet, sed
propter timiditatem paucitalis suae magis ab eis aliquid
passi sunt, quam ipsi tale aliquid aliquando fecerunt. Ergo
interrogo Donatistam , et dico : Tn conciiio tuo posuisti de
Maximianistis : «Veloces pedes eorum ad etFundendum
)) sanguinem. )) Unum mihi dare quem digito laeserint
MaximianistaePOuid mihi ahud responsurus est, nisi quod
ego dico? Qui se separaverunt ab unitate, et animas se-
ducendo interimunt, spiritaliter, non carnaliter sangui-
nem fundunt. Optime exposuisti sed in expositione tua ,

agnosce facta tua. « Viri sanguinum et dolositatis. In ))

fraude dolositas, in simulatione, in seductione. Quidergo

illi ipsi qui «Divisi sunt prae ira vullus ejus? )) Ipsi sunt
« Viri sanguinum et dolositatis. )>

XXVII. Sed quid de illis ait? « Non dimidiabunt dies

» suos. Quid est, « Non dimidiabunt dies suos? Non
)) )>

proficient quaiitum putant intra tempus quod sperant, :

pcribunt. Ipse est enim perdix ille de quo dictum est , :

« In dimidio dierum ejus derehnquent eum , et in novis-

)) simis suis erit insipiens ^ )) Proficiunt, sed ad tempus.
Quid enim ait Apostolus? « Maligni autem homines et se-
)) ductores proficient in pejus, ipsi errantes, et aUos in
)) crrorem mittentes^. )> Caecus autem caecum ducens, si-

mul foveam cadunt^. Merito cadunt in puteum cor-

in
ruptionis. Quid crgo ait? « Proficient in pejus non ta- : )>

men diu. Nam paulo ante dixit « Sed ultra non proficient : : )>

hoc est : « Non dimidiabunt dies suos. )) Sequatur Aposto-

lus , et dicat quare : «Dementia enim eorum manifesta
)) erit omnibus sicut , etillorum fuit^. Viri sanguinum et
)> dolositatis non dimidiabunt dies suos. Ego autem in te

Jcrcm. XVII, ii. — '2 Tim. iii , i3. — ^ Matth. xv, i. — 4 2 Tiin.
III, 9-1 3.
 .

540 S. AUGDSTINI EPISCOPI

)) spcralio, Domiiie. » Merito autem illi non dimicliabunt
dies suos ,
quia in homine speraverunt. Ego autem a die-
biis tcmporalibus perveni ad diem oeternam. Quare? Quia
in te speravi, Dominc.

(/^IWlAl^^Wl^^WWVX^Wt^^/WWVWWVWVt vwvwwvwvwwvwwvwwwvvwvwwwv

ENAURATIO
IN PSALMUM LV.

Sermo ad plebem carthaginensem.

I. SicuT aliquam domum intraturi ^, cujiis sit et ad

qucm pertineat, in titulo inspicimus, ne ibrtc importune
irruamus quo non oportet nequc rursus timiditate revo- ,

cemur ab eo quo oportet intrarc : tancpiam crgo si lcge-

remus : Ihec prcnedia illius aut illius^ ita in supcrliminari
Psalmi hujus habemus inscriptum : « In fincm pro po-
,

)) pulo qui a sanctis longe lactus est , ipsi David in tituU

)) inscriptioncm, cum tenucrunt cum Allophyh in Gcth'-. )>

Agnoscaraus ergo populum, « Qui longe factus est a sanc-

)) tis in tituh inscriptionem. » Pertinct hoc cnim ad ip-
sum David, qucm jam nostis intelhgcrc spiritahtcr. No-
que enim commendatur nobis nisiille dc quo dictum cst :

« Fjnis Legis Christus ad justitiam omni credenti^.))

Ergo, «In fuicm, cum audis inChristum intcnde, no

)) ,

in via rcmancndo nonperveniasadfmcm. Quidquid cnim

cst, ubi infra steteris, antequam ad Christum pervenias

nihil tibi aHud divinus sermo dicit nisi Accede non- , : ,

dum cst locus ubi sccuritas sit. Est quidam locus ubi sta-

• VrIc D. Guillon , tom. xxi, pag. rnS-Ss^. — ' Psal. i,v , i, cl i nc^.
XI, 10. — ^ llom X, \
 »

ENARRATio i:n- PSALMLM lv. 541

tio fidissima collocatur ; est qiiaedam petra ubi domus
secura consurgit, ut non metuat imlirem tempestatis.
Flumina enim impegerunt in domum illam et non ecci- ,

dit, fundata enim erat supra petram^ «Petra autem erat

)) Christus ^. » Sub nominc David Christus figuratur :

quia de illo dictum est « Qui factus est ex semine David :

)) secundum carnem^. »
II. Quis est ergo populus « Qui longe a sanctis factus

)) est in tituli inscriptionem? » Ipse titulus ostendat nobis

populumistum. Scriptusestenimquidam titulus in domi-
nica passione, quando Dominus crucifixus est: eratibi titulus
inscriptus, hebraice, graece, etlatine, «Picx Judseorum ^ •,

tribus hnguistanquam tribus testibus titulus approbatus^

quia in ore duorum vel trium testium stabit omne verbum^.
Istum titulum cum legissent Judaei, indignati sunt , et

dixerunt ad Pilatum Noli scriberc, Rex Judaeorum sed

: « ;

» quia ipse dixit se regem esse Judaeorum''. Ipsum ))

dixisse scribe, dixerunt^ non hoc esse quod dixit. Sed

quia verum est in aho Psalmo : « In tituli inscriptionem
)) ne corrumpas", » respondit Pilatus Quod : « scripsi

)) scripsi^, )) tanquam dicens : «Non corrumpo verita-

tatem, etsi vos diligitis falsitatem. Quia ergo in male-

)>

dicto isto indignati sunt Judoei , dicentes « Nos non ha- :

» bemus regemnisi solum Cffisarem'^,)) de tituli offensione

ionge facti sunt a sanclis. Propinquent sanctis et agglu- ,

tinentur sancto qui regem Christum agnoscunt et habere

concupiscunt : longe fiant a sanctis qui contradicentcs ti-

tulo respuerunt regem Deum et elegerunt regem homi- ,

nem. Omnis ergo populus humano regno delectatus ,

respuens in se regnare Dominum quo regnante ita quis- ,

'
Matth. vu, 24, 20. — ^ I Cor. x, 4- — ^ Rom. 1, 3. —4 Joan. xix, 20.
— 5 Deut. xv]i,6, etxix, i5. — GJoan. xis, 2i. — 7 Psal. lvi, i.— SJoan.
XIX, 22. — 9 Ibid. i5.
 ,

542 S. AUGUSTINI EPISCOPI

(|ue subjectus est, ut regnct et ipse cupiditatibus suis :

omnis ergo populus talislonge est a sanctis.Nolite itaque,

Iratres, in solis Judaeis hoc advertere : data sunt {|uidem

in iJlisquasi primitiva exempla , ut in illo populo eluceret
quod omnis homo caverct. Aperte illi regem Ghristum
recusaverunt, et regem Coesarem elegerunt. Est quidem
et Caesar rex homo hominibus ad humana , sed ahus rex
est ad divina ; ahus rex ad vitam temporalem , alius ad
a3ternam : ahus rex terrenus , ahus rex coelestis : rex ter-
renus sub rege coelesti, rex coelestis super omnia. Non
crgo ilh quia dixerunt se habere Caesarem regem ,
pecca-
verunt; sed quia regem Christum habere noluerunt. Et
modo multi Christum regem in coelo sedentem et ubique
regnantem habere nolunt et ipsi sunt qui tribulant nos.
:

Contra tales iste Psalmus conhrmat nos. Necesse est enira

ut tales patiamur usque in hnem quos non pateremur, :

nisi nobis expediret. Omnis enim tentatio probatio est et ,

omnis probationis eftectus habet fructum suura. Quia homo

plerumque etiara sibi ipsi ignotus est : quidferat ,
quidve
non ferat, ignorat , ahquando praesumit se ferre quod
et
non potest , et ahquando desperat se posse ferre quod po-
test : accedit tentatio quasi interrogatio, et invenitur homo
a se ipso; quia latebat et se ipsura , sed artificem non la-
tebat. Proinde Petrus praesumpsit nescio quid quod in illo

nondum erat, usque ad mortem se cum Domino Jesu

Christo esse perseveraturum : vires suas Petrus ignorabat,
sed Dominus noverat. Respondit minus idoneum qui fa-
bricaverat ,
qui etiam fabricato a se vires idoneas daturus
erat, quid nondum dederat, sciebat; ille qui nondura ac-
ceperat, nesciebat : accessit tentatio-, negavit, flevit, ac-
cepit '. Cum ergo nesciamus quid petamus tanquam non
habentes , et unde gratias agaraus tanquara accipientes
' Luc. xxu, 33-62, ct Matth. xxvi, 69-75.
 ,

enaruatio in psalmum lv. 643

opus est seraper tentationibus et tribulationibus erudiri in
isto sa3culo : sed tribulari non possumus , nisi ab eis qui
longe fiunt a sanctis. Longinquitatem istam , fratres , in»
telligite cordis esse, non corporis. Fit enim plerumque ut
quicorporelonge peregrinatur a te, conjunctus sit tibi,
quia hoc amat quodtu et fit plerumque ut stansjuxta te, :

conjunctus sittibi, quia hoc amatquod tu : et fit plerum-

qne ut stans juxta te , ex eo quia diligit mundum, cum tu
diligas Deum , longe sit a te.
Quid ergo sibi vult quod ad ipsum titulum adluic
III. ,

pertinet, quia « Tenueruntcum Allophyh in Geth? » Geth

civitas qusedam erat Allophylorum, id est, ahenigenarum,
utique popuh longe a sanctis. Ex eo enim quod ahenigenBe,
non utique appropinquantsanctis, sed longe sunt a sanc-
tis. Omnes qui recusant Christum regem ahenigente fmnt.

Quare ahenigenae fmnt ? Quia et illa vitis quamvis ab illo

plantata amara facta quid audivit ? « Quare conversa es
,

)) in amaritudinem, vitis aUena^?» Nou dictumest, Vitis

mea quia si mea dulcis si amara , non mea si non
,
, 5 5

mea, utique ahena. « Tenuerunt ergo eum Allophyh in

)) Geth. Invenimus quidem, fratres, Davidipsum fiJium
)>

Jesse regem Israel peregrinatum esse apud Allophylos

,
,

cum qusereretur a Saiile'^, etfuitinista civitate etapud re-

gem civitatis hujus sed ibi retentum esse non legimus.
:

Ergo David nostrum Dominum Jesum Christum natum ex

semineiliiusDavid, nonsolum tenuerunt, sed et tenent ad-
huc Allophyh in Geth. Geth diximus quod civitas sit. In-
terrogata autem interpretatio hujus nominis, indicat Tor-
cular. Christus secundum quod caput Salvator corporis,
ille natus ex Virginecrucifixus, qui jam nobis exemplum

resurrectionis nostrse in resurrectione suse carnis ostendit,

qui sedet ad dexteram Patris, et pro nobis interpelJat , est

» Jerem. n, 2i. — = i Reg. xxi, 10.

544 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cL liic, sod in corpore suo quod cstEcclcsia. Corpus coii-
junctum cst capiti suo, caput pro corpore clamat : « Saule,
» Saule, quid mcEt corpus in capite suo
persequeris ^? »

cst secundum Apostolum dicentem « Et simul resusci- :

» tavit, et simul scdere fecit in cijelestibus'-. » Et nos ii)i

sedemus, et ipse hic laborat nos ibi sedemus secundum :

spem, ctille hic nobiscum est secundum chaiitatem. llaec

compago tanquam unius hominis facit duos in carne una,
sponsum et sponsam. Unde et ipse Dominus dicit « Igi- :

» tur jam non duo, sed una caro^. » Quomodo ergo hic

tenetur in Geth.^ Teneturin torculari corpusejus, id est,

Ecclesia ejus. Quid esl in torculari? In pressuris. Sed in
,

torculari fructuosa pressura est. Uva in vite pressuram

non sentit, integra videtur, sed nihil inde manat mitti- :

tur in torcuLar, calcatur, premitur : injuria videtur fieri

uvoe , sed ista injuria sterilis non est ^ imo si nulla injuria
accederet , sterilis remaneret.
Quicumque ergo sanctipressuram patiuntur ab eis
IV.
qui longe facti sunt a sanctis, attendantPsahnum istum,
agnoscant hic se dicant quod hic dicitur, qui patiuntur
,

quod hic dicitur. Gerte qui non palitur, non dicat Non :

astringo ad voeem, quera video extra passionem. Sed vi-

deat ne, cum vult esse longe a passione, longe fiat a sanc-
tis. Gogitet ergo unustjuisque deinimico SU05 si Ghristia-
nus est, mundus ipsi inimicus est. Privatas ergo inimicitias
nemo cogitet, auditurus verba Psalmi hujus : seiamus
quia « ISon est nobis colluctatio adversus carnem et san-
)) guinem, sed adversus principes etpotestates, et spiri-
)) taha nequitioe*^ idest, adversus diabolum et angelos
))

ejus quia et c[uando patimur homines importunos ille

: ,

instigat, ille inflammat, iile tanquam vasa sua movet.

' Act. IX, 4- — ^ Eplics. 11 , 5. — 3 Matth. xix, 6, cl Ejilics. i, 22. —

4 Eplics. VI, 12.
 ,

E]\Ar,RA.TIO IN V3AL.MUM LV. 545

Altendamus ergo duos liosles quem videmus, et ([uein •,

non videmus hominem videmus diabolum non videmus-,

: ,

hominem dihgamus, diabolum caveamus pro homine ^

oremus, contra diabolum oremus, et dicamus Deo: «Mi-

» serere mei, Domine, quoniam conculcavit me homo^»
Noh timere, quia concidcavit te vinumhabeto, homo :

uva factus es ut calceris. «Miserere mei, Domine ([uo- ,

))niam conculcavit me homo : tota die bellans tribulavit

)) me, )) omnis qui longe factus est a sanctis. Sed et ipse
diabolus quare hic non intelhgatur.^ non An forte quia
dictus est homo? Ergo errat Evangehum quia dixit ,
:

« Inimicus homo hoc fecit'^ .^» Sed sub quadam figura po-
test et ille dici homo, non tamen esse homo. Sive ergo
ipsum intueretur qui dicebat hsec, sive populum etunum-
quemque longe factum a sanclis per quales diabohis , tri-

bmat populum Dei inhserentem sanclis , inhserentem

sancto , inhaerentem regi, ad cujus regis titulum indignati
ilh tanque repercussi , longe sunt facti j dicat : « Mise-
» rere mei^ Domine, quoniam conculcavit me homo : ))

nec deficiat in ista conculcatione , sciens quem invocet

et quo exemplo fortis eflectus sit. Primus botrus in tor-
culari pressus est Christus^. Gum ille botrus passione ex-
pressus est , manavit illud unde « Calix inebrians quam
)) praeclarus est^. » Dicat ergo et corpus ejus, intuens ca-
put suum : «Miserere mei, Domine ,
quoniam conculca-
)) vit me homo tota die bellans tribulavit me. Tota die, »
:

loto tempore. Nemo sibi dicat Fuerunt tribulationes apud :

patres nostros , apud nos non sunt : Si putas te non ha-

bere tribulationes , nondum ccxjpisti esse Christianus. Et
ubi est vox Apostoli : « Sed et omnes qui volunt in Christo
)) pie vivere, persecutiones patientur''? )) Si ergo non pa-
'
Psal. Lv, 2. — * Malth. xxiii, 28. — ^ Isai. Lxiii, 3. — 4 PSal. xxu, 5.
— 5 2 Tim. II, 12.

cxv. 35
546 s. Ai;tiusTiM episcopi

teris uiiam pio Cliristo persecutionem , vide ne nonduni

coeperis lA Cliristo pie vivere. Cum autem cocpcris in
Cliristo pie vivere , ingressus es torcular ^
praepara te ad
pressuras : sed noii esse aridus, ne de pressura nihil exeat.

V. « Concuicaveruntmeinimicimeitota die.» liiiionge

Tota die » jamdictum
facti a sanctis, ipsi inimici mei. « :

est. « Ab ^ » Quid sil)i lioc vuit « Ab ai-

aititudine dici :

» titudine diei ? Forte ailum est ad inteilectum. Nec mi-

rum quia altitudo diei est. Forte enim iiii propterea

,

ionge facti sunt a sanctis ,

quia non potuerunt penetrare
aititudinem diei, cujus Apostoiiduodecim lioraefuigentes.
Ergo qui tanquam hominem crucifixerunt in die errave- ,

runt. Quare autem tenebras passi sunt ut longe fierenta ,

sanctis? Quia in aito iucebat dies, in iato iatentem non

cognoverunt. « Si enim cognovissent nunquam Domi- ,

» num gioricC crucifixissent » Hac ergo aititudine diei '^.

repercussi, et longe facti a sanctis, facti sunt inimici, qui

tribuicnt et conculcent tanquam uvam in torcuiari. Est et

alius intellectus. « Ab aititudine diei concuicaverunt me

» inimici mei tota die , » iioc est, toto tempore : « Ab ai-

» titudine diei, » hoc est, a superbia temporaii. Quando

enim concuicant, alti sunt : humiies sunt qui concuican-
tur, aiti sunt qui concuicant. Sed noli timere aititudinem
conculcantium : diei aititudo est , temporaiis e^ _,
non
seterna.

VI. u Quoniam muiti qui debellant me, timebunt^. »

Quando timebunt ? Cum

qua aiti sunt. transierit dies^

Etenim ad tempus aiti sunt, fniito tempore aititudinis

sua3 timebunt. « Ego vero in te sperabo, Domine. » Non

ait Ego vcro non timebo
: sed, « Muitiqui debeiiant me, :

» timebunt » Cum vcnerit iile dies judicii, tunciamen-

:

> r?al LV, 3, 4- — ' '-^ t-'oi- 11; i3. — 3 l>sul. LV, 4-
 ,,:

ENARUATIO IW PSALMUM LV. 547

tabuntur se omnes Cumapparueritsignum
tiibus terrae^
Filii hominis in coeio, tunc secuii erunt omnes sancti.ll-

lud enim veniet quod sperabant quod desiderabant ,

quod ut veniret orabant illis autem pcenitendi locus nul-

:

lus remanebit, quia eotempore quo fructuosa possetesse

pcjenitentia, cor obduraverunt adversus monentem Domi-

num. Numquid et murum erigent adversus judicantem

Deum? Pietatem sane hujus agnosce,et, si in eo corpore
es, imitare. Cum dixisset : « Multi qui debellant me, ti-
)) mebunt : » non reddidit, Ego vero non timebo
ne :

suis veribus assignando quod non timet esset et ipse in

,

altis temporahbus , et per superl)iam temporalem non me-

reretur venire ad requiem sempiternam : potius te fecit
intelhgere unde non timebit; « Ego vero, inquit, in te
» sperabo Domine » non dixit praesumptionem suam,
, :

sed caussam praesumptionis suce. Si enira non timebo

possum et duritia cordis non timere^ multi enira nimia
superbia nihil timent. Attendat Gharitas Vestra : Ahud
est sanitas corporis, aliud stupor corporis, aiiud immorta-
litas corporis. Sanitas quidem perfecta, immortahtas est
sed dicitur etiam secundum quemdara modum sanitas
quam habemus in hac vita. Quando non infnmatur, unus-
quisque sanus vocatur 5 et cum inspexerit medicus , sa-
num renunliat^ et cum oegrotare quisque coeperit, ipsa
sanitas perturbatur ; et quando curatur, ad ipsara sanita-
tera reditur. Tres ergo affectiones quasdara corporis ad-
vertite et inspicite , sanitatera , stuporem,iraraortahtatem.
Sanitas segritudinem non habet sed tamen quando
5 tangi-
tur etraolestatur, dolet. Stupor autera non dolet, amisit
sensura doloris , tanto insensibihor, quanto pejor. Rursus
immortalitasnon dolet; absumpta esteniraoranis corruptio,
et corruptibile hoc induit incorruptionem , et mortale hoc
» MaUh. XXV, 3i.
35.
 :

5<I8 S. AUGLSTINI EPISCOPI

indiiit imniorLaJitatem^ Nullus ergo tlolor iii corpoieim-
moitali , iiullus dolor in corpore stupido. Non se putet
stupidusjam immortalcm : vicinior est immortalitati sani-
las dolentis, qnam stupor non sentientis. Invenis ergo lio-
minem superbum typho arrogantissimo, qui sibi persua-
serit nihil timere : fortiorem putas ilio, qui ait : « Foris
» pugn.Tc, intus timores '^
? » fortiorem ipso capite nostro
Domino Deo nostro ,
qui dixit : a Tristis est anima mea
))usque ad mortem ^ ? » Non est iste fortior : non te de-
lectet stupor ejus : non immortalitate indutus, sed sensu
exutus est. Tu vero habeto animam non sine atVectu re- ,

prehensi enim sunt qui sunt sine alfectu , et dic de sensu

sanitatis : « Quis infirmaturj et ego non infirmor ? quis
» scandahzatur, et ego non uror ^ ? » Si ad istum non
pertineret scandalum, cujusque infirmi perditio, quasi ri-
gidus et sine dolore videretur mehor esse? Absit : stupor
esset non tranquiihtas. Plane fratres, cum venerimus
, ,

ad eum locum ad eam sedem ad eam beatitudinem ad

, , ,

ccelestem patriam, ubi anima nostra impleatur securitate,

impleatur quiete et sempiterna felicitatc , nullus ibi dolor
erit; quia unde doleaturnon
Muki, inquit,qui de- erit. «

» bellantme, timebunt. » Et ipsi stupidi qui modonihil

timent, timebunt ahquando. Veniet enim tantus terror
qui totam duritiam frangat et conterat. « Multi qui de~
» bellant me, timebunt. Ego vero iti te sperabo, Do-
» mine. »

YII. « In Deo laudabo sermones meos, in Deo speravi

» non timebo quid faciat mihi caro^ » Quare? quia iii

Deo sperabo. Quare?Quiain Deo laudabosermonesmeos.

Si in te laudas sermones tuos non dico ut non timeas^ ,

impossibiie est ut non timeas. Sermones enim tuos aut

' I Cor. w, 53, 5/|. — = 2 Cor. vii, 5. — ^ Wallli. xvvi^ 38. — ^ '2 Cor.
XI, ug. — ^ Ti-al. lv, 5.
 ENAn?.ATIO IN PSALMUM LV. 549
mendaces habebis , ideoque tiios , cfuia inendaces : aut si

erunt veraces sermones non eos putabis te habere a . et

Deo sed a te loqui veraces erunt sed tu mendax eris
, ; , :

si autem cognoveris nihil te verum in sapientia Dei in ,

fide veritatis posse dicere nisi quod abillo accepisti, de

, ,

quo dicitur « Qaid enim habes quod non accepisti *? »In

:

Deo laudas sermones tuos, ut in Deo lauderis sermonibus

Dei. Etenim si quod in te Dei est honoratur a te et tu , ;

factus a Deo, honoraberis in Deo si autem quod in te :

Dei est, honoraveris tanquam tuum non Dei quomodo , ;

populus ille longe factus est a sanctis, sic tu longe a

sancto. Ergo, « In Deo laudabo sermones meos si in :

» Deo, quaremeos ? Et in Deo, et meos. In Deo » quia ,

ab ipso « meos, » quia accepi. Ipse vokiit meos esse qui

:

dedit, amando eum cujus sunt : quia ex illo mihi sunt^

mei facti sunt. Unde enim ((Panemnostrumquolidianum :

» da nobis hodie'-? » Quomodo, nostrum?quomodo,da?

Ab illo petendo non eris vacuus tuum confitendo non ,

eris ingratus. Si enim non dicas tuum, non accepisti :

nirsus si dicas tuum ita quasi a te sit quod dicis tuum , ,

amittis quod acceperas, quia ingratus es ilH a quo acce-

peras « In Deo ergo laudabo sermones
: » quia ibi ipse ,

est lons sermonum verorum « meos » quia sitiens ac- : ,

cessi et bibi. « In Deo laudabo sermones mcos, in Deo

» speravi non timebo quid faciat mihi caro. » Nonne tu
,

eras qui paulo antedicebas: «Misereremei. Domine,quo-

» niam conculcavit me homo, tota die bellans tribulavit

» me? » Quomodo ergo hic « Non timebo quid fa- :

» ciat mihi caro? » Quid tibi faciet? Tu ipse paulo ante

dixisti : «Conculcavitme,tribuLivitme : »Nihil faciet cum

ista faciet ? Kespexitad vinum c[uod manat de calcatura ,

et respondit : Plane conculcavit ,

plane tribulavit ; sed
' I r.or. IV, 7. — ' Mritth. vf, ii.
 ,

550 S. AUGrSTINt EPISCOPI

quid mihi faciet? Uva eram viniim ero , : « InDeosperavi,
))non limcbo qui faciat mihi caro. »
: VIII. «Tota dieverba mea abominabantur^» Sic sunt,
nostis. Dicite veritatem, pracdicate veritatem, annuntiate
Christum Paganis, annuntiateEcclesiamhsercticis annun- ,

liate omnibus salutem contradicnnt, abominantur verba

:

mea.Sedcumverbameaabominantur, quem putas abomi-

iiantur, nisi eum in quo «Laudabo sermones meos? Tota die
))verbaraeaabominabantur. » Sufliciat saltem, abominen-
turverba, nihil ultra progrediantur, reprehendant, res-
puant. Absit.Utquid dicamhoc.^Quando verba respuunt,
quando verba abominantur, quse verba de fonte vcritatis
emanant, quid faciant illi per quemverbaipsadicuntur?
Quid, nisi quod sequitur « Adversum meomniaconsilia eo-
:

» ruminmalum?» Sipanemipsumabominantur, vasculoin

quoministraturquomodo parcunt ? « Adversum me omnia

» consilia eorum in malum. » Si sic et in ipsum Dominum,
non dedignetur ergo corpus quod praecessit in capite, ut
corpus h.Tereat capiti. Contemptus est Dominus tuus, et
tu te honorari vis ab eis qui longe facti sunt a sanctis ?

Noh tibi arrogare velle quod in illo non praecessit. Non

est discipulus est servus major
major magistro suo , non
domino suo ^ patrem famihas Beelzebub vocaverunt
. Si

quanto magis domesticos ejus? « Adversum me omnia

» consiha eorum in malum. »

IX. « Incolent et abscondent". » Incolere peregrinari

est. Incolae dicuntur qui habitant in patria non sua. Om-
nis homo in hac qua vita videtis
vita peregrinus est : in
quia carne circumtegimur per quam carnem cor videri ,

non potest. Ideo Apostolus dicit « Nohte ante tempus :

» c[uidquam judicare quoadusque veniat Dominus

, ,

» et illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit

' Psal. i.v, G. — ' Mattl). x, 24, 25. — ^ Psal. i.v, 7.
 enahrAtio m psalmtjm lv. 551
» cogitationes cordis, et tunc iaus erit unicuique a Deo^)>
Antequam hoc fiat in hac peregrinatione carnalis vitae
,

quisque cor suum portat et omne cor omni cordi clau- ,

sum est. Proinde isti quorum consilia adversus hunc in

malum, « Incolent, et ahscondent » quia in ista pere- :

grlnatione sunt et carnem portant, dohim tegunt in

,

corde, quidquid mah cogitant ahscondunt. Quare? Quia

adhuc peregrina est vita ista. Abscondant, apparebit quod
ahscondunt ct ipsi non ahscondentur. Est et in hoc ahs-
,

condito ahus intellectus , qui fortasse magis placehit. Ete-

nim ex iis qui longe facti sunt a sanctis , suhintrant qui-
dam ficti, et pejores trihulationes faciunt corpori Christi;
quia non tanquam penitus aheni devitantur. Ah ipsis pc-
ricula graviora comraemorans Apostolus , cum enumera-
ret multas passiones suas , et diceret : « Pericuhs fhimi-
» num ,
periculis latronum ,
pericuhs ex genere, pericuhs
» ex gentihus ,
pericuhs in civitate ,
pericuhs in deserto ,

» pericuhs in mari : pericuhs , inquit, in falsis fratri-

» bus*^. » Hi nimis periculosi sunt, de quilms dicitur in
aho Psalmo : « Et ingrediehantur ut viderent^. Ingredie-
» hantur ut viderent , » et nemo dicit : Non intres ut
videas. Intrat enim tanquam tuus , non cavetur ut ahe-
nus. Isti ergo « Incolent , et ahscondent. » Quia sic in-
trant in domum magnam non , ibi perseveraturi ; ideo
incolent.Tales enim peccatores servos volens intelhgi
Dominus, secundum illura intellectum evangehcum, quo
« Omnisquifacitpeccatumservusest peccati, ait : Servus
» non manet in domo in aeternum : fdius autem manet
» inceternum*. » Qui intrat ut fdius, non incolet, quia
perseverahit usque in fmem ^ : qui intrat ut servus , suh-
dolus, peccator , ad ocuium attendens ,
quserens quid
' I Cor. IV, 5. — 2 2 Cor. xi, 26. — ^ Psal. tcl, 7. — 4 Joan. vin, 3^,3.').

— 5 Matfh. X, •2'2, et xxiv, t3.

 ,,

532 s. Aur.usTiisi eptscopi

rapiat. ([unerens ciuiil accusct aut quid vituperet , iiico-

non
lcre intrat, inhai)itare ct pcrseverare. Nec istos ta-
men limeamus , fratres : « In Deo speravi non timebo ,

» quid faciat mihi caro ^ » Etsi incolunt, etsi intrant,

etsi fingunt, etsi abscondunt, caro sunt : tu in Domino
spera, nihil libi faciet caro. Sed infert tribulationem
infert conculcalionem ? Accedit vinum quia uva premi-
,

tur. Tribulatio tua infructuosa non erit alter videt te,

:

imitatur te : quia et tu ut disceres talem ferre, caput

tuum contemplatus es botrum illum primum ad quem , ,

intravit homo ut videret, incoluit, et abscondit traditor

Judas. Omnes ergo ficto animo intrantes incolentes et ,

abscondentes noli timere. Pater ipsorum Judas cum Do-

mino tuo fuit et ille quidem noverat eum quanquam
:
,

Judas traditor incolebat et abscondebat, tamen cor ipsius

Domino rerum patebat : sciens ille elogit imum unde ,

tibi solatium faceret nescituro quos devites. Poterat enim

ille non Judam, quia noverat Judam aitquippe
eligere :

Discipulis Nonne ego vos duodecim elegi, et unus ex

: «

» vobis diaboius esf^? Ergo et diabolus electus est? )>

Aut si electus non est, quomodo duodecim elegit et non ,

potius nndecim? Electus et ille est, sed ad aliud. Electi

undecini ad opus probationis, electus unus ad opus ten-
tationis. Unde possit tibi exemplum dare nescituro quos
devites malos ,
quos caveas falsos et fictos , incolcntes et
abscondentes, nisi utdicat
habui tibi : Ecce ego mecum
unura ipsorum? praecessit exemplum toleravi perferre ,
,

volui quod sciebam, ut tibi nescienti praebercm sohitium.

Quod mihi fecit, hoc faciet et tibi ut multum possit, ut :

multum saeviat , accusaturus est , falsa crimina dicturus

est. Ut praevaleant falsitates, numquid in te pr?evalebunt,
et in me non prncvaluerunt? In me certe pra*valuerunt
' Psnl, I.V, T). — •>
Joan. vi, 71.
 ENAHRATIO TN PSALMUM LV. 553
sed coelum mihi non absLiilerunt. Caro ipsius sepultaj
falsos testes pertulit : parum fuit eos perpeti in judicio ,

perpessus est in sepulcro. Acceperunt pecuniam ut men-

tirentur, dixerunt : « Cum dormircmus,venerunt Disci-
)) puli ejus, et abstulerunt eum ^ -» Tales autem cneci

erant Judaei , ut crederent dicto omnino incredibili : cre-

diderunt testibus dormientibus Aut falsum erat quod I

dorrnierunt et mendacibus credere non debuerunt

, aut :

verum erat quod dormierunt et quod factum est nescie- ,

runt. « Incolent, et abscondent. Incolant, et abscondant:

quid facluri? « In Deo speravi, non timebo quid faciat
)) mihi caro. ))

X. « Ipsi calcaneum mcum observabunt'^. )> Etcnim

sic incolent et abscondent, ut observent ubi homo labitur.
calcaneum quando fiat lapsus ut pedem
Intenti sunt ad ,
,

teneantadruinam autpedem supponant adoffensionem,

,

quod accusent. Et quis ita ambulet ut

certe ut inveniant
nusquam labatur? Certe quod cito fit vel inlingna? Ete-
nim scriptum est « Si quis in lingua non offendit hic
: ,

)> perfectus est vir^. )> Quis landem se audeat dicere aut
putare perfectum? Ergo necesse est ut ahquis labatur in
lingua. Ilhautem qui incolent et abscondent, aucupantur
verba omnia, qucTrentes alicubi laqueos et nodosas facere
calumnias, quibusprius ipsi imphcantur, quam quos im-
plicare contendunt : ut prius ipsi capiantur et pereant,
quam alios capiant ut perdant. Etenim recurrit homo in

cor suum et inde recurrit ad Deum

, et novit dicere , :

({In Deo laudabo sermones meos. » Quidquid bonum

dixi quidquid verum dixi Deidixi, et de Deo dixi
,
, :

quidquid forte ahud dixi quod dicere non debui homo ,

dixi , sed sub Deo dixi. Qui confirmat ambulantem^ mi-

natur erranti, ignoscit agnoscenti, rcvocat hnguam , re-
' Mallli. XXVIII, t3. — ' Psal. r.v, 7. — ^ .Incol). m, 2.
 ,
;
:

654 S. AUGUSTINI EPISCOPI

vocat lapsum. «Justus enim septies cadet ct resurget,
)) impii vero infirmabuntur in malis^ » Non ergo limeat
unusquisque nostrum callidos insectatores , aucupes ver-
horum, dinumeratores pcnesyllabarum, et pr^cvaricato-

res praeceptorum. Quid in te arguat attendit : ut credat

per te Christo, non attendit. Attende in sermones ejus
quem reprehendis, ne forte te ahquid sakibriter doceat.
Et quid me_, inquit, saluliriter poterit docerc, qui sic lap-
sus est in verbo? Hoc ipsum te forte salubriter docet , ne
sis auceps verborum, sed coUector praeceptorum. «Ipsi
» calcaneum meum observabunt. )>

XI. « Sicut sustinuit anima mca. )> Hoc dico quod sus-
tinui. Loquebatur expertus : « Sicut sustinuit anima mea.
» Incolent et abscondent. Omnes sustineat anima mea
foris latrantes, intus occultantes sustineat. Forinsecus
veniens, quasifluvius venit tentatio : in petra teinveniat,
impingat, nondejiciat •, fundata est domussupra petram ^.

Intus est, incolet et abscondet : ut palea tibi vicinetnr,

intret tritura boum , intret tribula tentationum ^ tu pur-

garis , illa comminuitur.
XII. « Sicut sustinuit anima mea, pro nihilo salvos fa-
M cies eos^. )> Nempe « Inco-
Docuit et pro ipsis orare.

» lent et abscondent, nempe simulato- )) nempe dolosi ,

res atque insidiatores sunt tu ora pro eis, et noU dicere :

Numquid et lalem hominem Deus correcturus est tam ,

malum tam perversum? Noli desperare quem roges a*^-

, :

tende non pro quo roges. Magnitudinem morbi vides

,

potentiam medici non vides? «Incolent et abscondcnt :

» sicut sustinuit anima mea. )) Sustine , ora : ct quid fit ?

« Pro nihilo salvos facies eos. » Sic illos salvos tacies , ut

nihil tibi sit, id est, ut nuUus labor tibi sit. Hominibus
desperati sunt , sed tu verbo curas non laborabis in cu-
5

' Piov. XXIV, i6. — 2 Maltli. vn, 2"). — ^ Psal. lv, 8.

 ,

ENABRATIO IN PSALMUM LV. 555

rando, quaTnvisnos stupeamus inspiciendo. Est alius sen-
sus in lioc versu : « Pro nihilo salvos facies eos : » nullis

eorum meritis prsecedentibus salvos facies eos. « Qui prius

» fui blasphemus, inquit , et persecutor etinjuriosus^. »
Accipiebat litteras a sacerdotibus , ut ubicumque inveni-
retChrislianos, aliigaret et adduceret-. » Utique ut alliga-

ret et adduceret ,
primo incolebat , et abscondebat. Nulla
ergo hujus bona merita praecesserant imo taUa praecesse- ,

rant, de quibus damnaretur : nihil boni attulit, et salvus

factus est. « Pro nihilo salvos facies eos. » Non ad te affe-

rent hircos, arietes, tauros, non dona et aromata afferent

in templo tuo ,bona libaminis
non aliquid de conscientia
superfundunt^ totum inillis asperum, totum tetrnm, totum
detestandum et cum illi ad te nihil afferant, unde salven-
:

tur «Pro nihilo salvos facies eos, » id est, gratis data

:

gratia tua. Quid ilie latro attulcrat ad crucem? De fauce

in judicium , de judicio in lignum , de ligno in paradi-
sum^. Gredidit, proper quod locutus est^. Sed et ipsam
fidem c[uis donavit , nisi qui juxta pependit? « Pro nihilo
» salvos facies eos. »

XIII. «In ira populos deduces. » Irasceris et deducis

ssevis et salvas , terres et vocas. Quid est enim : « In ira

» populos deduces ? » Imples tribulationibus omnia , ut

in tribulationibus positi homines recurrant ad te, ne deli-

ciis et securitate perversa seducantur. A te ira videtur, sed

paterna. Trascitur pater fiHo contemptori praeceptorum
suorum iratus ei eum cobphizat, caedit. aurem vellit,
:

manu trahit, adscholam ducit. « In ira populosdeduces. »

Quam muki ingressi sunt, quam multi impleverunt do-
mum Domini, in ira ejus deducti , id est, tribulationibus
territi •, et fide impleti? Ad hoc enim exagitat triljulatio ,

' I Tim. 1, i3. — ' Act. ix, •?.. — '^

Luc. xxni, 43. — 4 Psal. cxv, lo.
 ,:

556 S. AUGUSTTM EPISCOPI

ut exinaniat vas quod plcnum cst ncquilia, ut implcatur

gratia. a In ira populos dcduccs. »

XIV. « Deus, vitam nicam enuntiavi tibi ^ » Ut vivam

enim tii fccisti ct ad lioc cnuntio vitam meam til)i. Ita-
, ,

nc vcro Dcus ignorabat quod dcderat? quid cst quod illi

enuntias ? Docere vis Deum ? absit. Ergo quid ait « Enun- :

» tiavi tibi? » An forte Quia tibi prodest quod enuntia- :

tiavi vitam meam? Et quid prodest Dco? Lucris Dei pro-

dest. Enuntiavi Deo vitam meam ,
quia vivere me fecit

Deus. Quomodo enuntiavit vitam suam Paulus apostolus

dicens : « Qui prius fui blaspbcmus ct persecutor et inju-
)) riosus ^ )) Enuntict vitam suam : Sed misericordiam
consecutus sum. Enuntiavit vitam suam, non sibi, scd illi

quia sic enuntiavit ut ilH crcdcretur, non ad lucra sua, scd

ad lucra illius. Quid cnim ait ipse Paulus? «Ideo Chris-
)) tus mortuus est et resurrexit , ut qui vivit jam non sibi

)> vivat, sed ei qui pro omnibus mortuus est^. )) Si ergo

vivis , et non a tc vivis , ({uia ut viveres ille proestilit 5

enuntia vitam tuam , non

non tua quaerens, tiJ)i , sed illi 5

noii tibi vivens, sedei (|ui pro omnibus mortuus est. Et-
enim de quibusdam rcprobis quid ait idem Apostolus?
« Omnes enim sua quoerunt non qure Jesu Christi''. » ,

Si propterea enuntias vitam tnam ut tibi prosit, et aliis

non prosit- tibi illam enuntias, non Deo si autem sic :

enunlias vitam tuam, ut abos ctiam invites ad accipien-

dam vilam (juam ct tu acccpisti enuntias vitam tuam
, 5

i!Ii a quo accepisti, et habebis mercedem ampHorcm, quia

ct exeo({uod accepisti non ingratusextitisti. «Deus vitam

» mcam cnuntiavi tilii. Posuisti lacrymas mcas iii cons-

» pcctu tuo. » Exaudisti mc dcprecantem te. « Sicut et

» rcpromissione tua. » Quia sic promiseras , boc egisti.

Dixisti te exauditurum flcntem: crcdidi, flevi , exauditus

' Psal. i-v, 9. — ^ I Tim. i, i5. — ^ i Cov. v, i"). — 4 Pliilip. 11, 21.
 »

EjyARRATIO IN PSALMXJM LV. 557

sum ; iiiveni te niisericordem in repromittendo , veracem
in reddendo. « Sicut et in repromissione lua.
XV. « Convertantur inimici mei retrorsum^ » Hoc
ipsis prodest, non male Etcnim praecedere vo-
illis optat.
lunt, ideo corrigi nolunt. Mones inimicum tuum ut iiene
vivat, ut se corrigat : iile contemnit, ille respuit verbum
tuum : Ecce qui me monet , ecce a quo auditurus sum
prsecepta quibus vivam. Praecederete vult, et prsecedendo
non corrigitur. Non attendit quia verba tua non sunt tua^
non attendit quia vitara tuam Deo enuntias non tibi. ,

Pryecedendo ergo non corrigitur : bonum est illi ut con-

vcrtatur retrorsum , et quem prsecedere volebat sequatur.
Dominus de passione sua futura Discipuiis loquebatur,
exhorruit Petrus , et ait : « Absit, Domine , non fiet is-

)) tud : » qui paulo ante dixerat : « Tu es Christus FiJius

» Dei vivi, » confessus Deum , timuit eum mori quasi
liominem. Dominus autem qui sic venerat ut pateretur,
(neque enim aliter salvi esse posscmus, nisiejus sanguine
redimeremur ) paulo ante confessionem Petri laudaverat,
:

ct dixerat « Quia non til)i caro et sanguis revelavit hoc

:
,

» sed Pater meus qui in ccehs est ; propterea tu es Petrus,

» et super istam petram redificabo Ecclesiam meam , et
» portae inferorum non vincent eam ^ et tibi dabo claves
» regni coelorum : «Videte queamadmodum prosecutus est
confessionem veram, piam, plenam fiducite ,
quia dixit :

« Tu es Christus Filius Dei vivi.» Continuo autem ubi

crepitloqui Dominus de passione sua, timuitille neperiret
moriendo , cum ipsi nos periremus nisi ille moreretur; et
ait : « Absit, Domine , non fiet istud. » Et Dominus ilh,

cui paulo ante dixerat : « Beatus es, et super hanc petram

» rcdificabo Ecclesiam meam. Redi, inquit, relro, Sala-
» nas, scandalum mihi es : » Quare ergo Satanas, c[ui

'
Psal. Lv, 10.
 :

558 S. AUGUSTINI EPISCOPI

paulo ante beatus et petra? « Non enim sapis ([u;ic Dei
» sunt, ait, sed quoe sunt hominis^ » Paulo ante quse
Dei : « Quia non revelavit tibi earo et sanguis , sed Pater
» meus qui in coelis est. » Ouando Deo laudabat ser-
in
monem, non Satanas , sed Pctrus a petra quando autem:

a se, et ex humana infirmitate, amore hominis carnaH,

quod impedimcnto csset saluti ipsius et caeterorum , Sa^-

tanas dictus est. Quare? Quia prsecedere Dominum volebat,

et Duci coelesti terrenum dare consihum. « Absit, Domine,
» non fiet istud. » Dicis : « Absit ; » et dicis : « Domine : »

utique si Dominus est, potestate facit •, si magister est, novit

quid faciat, novit quid doceat tu autem : vis ducere du-
cem, docere magistrum, jubere Domino , optare Deo :

multum praecedis, « lledi retro. » Numquid non et istis

inimicis hoc proderat? « Convertantur inimici mei retror-
» sum : )) sed non remaneant retrorsum. Ideo convertantur
retrorsum , ne praecedant 5 sed ut sequantur, non ut re-
maneant. « Convertantur inimici mei retrorsum. »

XVI. « In quacumque die invocavero te ecce scivi ,

» quoniam Deus meus es tu ^. » Magna scientia. Non ait

Scivi quia Deus es sed, « Quia Deus meus es tu. » Tuus
:

est enim , cum tibi subvenit : tuus est, cum tu ab illo

alienus non es. Unde dicitur : « Beatus populus, cujus est

» Dorainus Deus ipsius. » Quare, « Cujus est? » Cujus
enim non Omnium quidem Deus est sed eorum Deus
est ? :

proprie dicitur, qui eum dihgunt, qui eum tenent, qui

illum possident, qui illura colunt, tanquam de domo
ipsius , magna sunt famihaejus, redempti magno sanguine
unici Fihi. Quantum dedit nobis Deus, utipsius essemus
et ipse sit noster? Atvero alienigenoe longe facti a sanctis,

fdiiaheni sunt. Videte ([uidde illisdicatur in aho Psahiio :

« Domine , libera me , ait , de manu fihorum ahenorum ,

' Malth. XVI, 16-23. — 2 Psal. lv, io.

 :

ENARRATIO IN PSALMtM LV. 669

» quorum os locutum est vanitatem , et dextera eorum
» dextera iniquitatis. Et vide altitudinem ipsorum, sed
»

altitudinem diei , id est, superbiam temporalem. « Quo-

)) rum eorum, inquit, sicut novellae constabilitae,
filii

)> filia? eorum ornatse ut similitudo templi. » Felicitatem

describit prsesentis saeculi in qua errantes homines et , ,

eam pro magno habentes, fehcitatem veram sempiternam-

que non quaerunt. Inde ergo isti filii alieni, non filii Dei
)) Quoram fiHi eorum, inquit, sicut novellae constabilitae,
)) filiae eorum ornatse sicut simihtudo templi cellaria :

)) eorum plena eructantia ex hoc in hoc l)oves eorum

, :

)) crassi, oves eorum foecundi«, multiphcantes in exilibus

)) i^ls : non est ruina macerige neque transitus, neque
)) clamor in plateis eorum. » Et quid sequitur? « Beatum
» dixerunt popuium cui hcec sunt. » Sed qui dixerunt?
Fihiaheni, « Quorum oslocutum estvanitatem. » Tu quid
dicis ? « Beatus populus, cujus est Dominus Deus ipsius ^ )>

Tuiit omnia de medio csetera quae dat Deus, et dedit ipsura

Deum.Omnia quippe ilJa, fratres^ quce commeraorarunt fihi
aheni, Deus dat^ sed et ahenis dat, sed et mahs dat, sedet
i^lasphemis dat, « Qui solem suum oriri facit super bonos et
» malos, et pluitsuper justos et injustos'^. » Ahquandoista
bonis dat, ahc{uando non dat: et mahs ahquando dat, ah-
quando non dat bonis tamen servat se ipsum malis au-
: ,

tem ignem sempiternum. Estergo malum quod non dat

bonis et est bonum quod non dut mahs sunt quaedara
, :

media et bona et mahi quse dat et bonis et mahs. ,

XVII. Nos ergo Deum amemus, fratres, pure et caste.

Non est castum cor si Deum ad mercedem coht. Quid ,

ergo? mercedem de Dei cultu non habebimus ? Habebiraus

plane sed ipsum Deura quera colimus. Ipse nobis merces
,

erit quia videbimus eum sicuti est^. Attende quia mer-

,

' Psal. cxLui, ii-ib. — 2 Matth. v, 45- — ^ i Joan. iir, 2.

560 S. AtGLSTlNI EPISCOPI
cedem conse([ueris. AmatoribussuisDoininus nosler Jesus
ChrisLus quitl dicit? Qui diligitme, mandata mea cus-
«

» me, diiigetur a Patre meo, et ego

toditj et qui diligit
)) diligam eum. « Quid illi ergo dabis? « Et ostendam me
» ipsum ilii^ » Si non amas parum es: si amas si sus- , ,

piras si gratis colis eum

, a quo gratis emptus es, non ,

enim eum promerueras ut te redimeret si consideratis in ,

te beneficiis ejus suspiras, et inquietum liabes cor desiderio

ejus j noli extra eum aliquid al) eo quaerere, ipse tibi suf-

ficit. Quantumiibet sis avarus, sutlicit tibi Deus. Etenim

avaritia terram quaerebat possidere totam, adde et coeium :

plus est qui fecit coelum ct terram. Dicam , fratres : In

istis iiumanis conjugiis considerate cor castum qualp sit

ad Deum : certe liumana conjugia sunt non diiigit uxo- ,

rem suam ,
qui propter dotem iiiam diligit non maritum :

caste diligit, quae propterea diiigit, quia aiiquid donavit,

aut quia muitum, donavit. Et dives maritus , et pauper
factus maritus est. Quam muiti proscripti a castis uxoribus
ampiius diiecti sunt.^ Probata sunt muita casta conjugia
calamitatibus maritorum : ne aliud amare quam maritum
putarentur, non soium non deseruerunt, sed ampiius ob-
secutoe sunt. Si ergo maritus carnaiis gratis diiigitur , si

caste diiigitur 5 et uxor carnaiis gratis diiigitur, si caste

diiigitur Deus quomodo diiigendus est verus et verax
; ,

animae maritus ad proleni sempiternae vitae foecundans, et

steriies nos non esse permittens? lilum ergosic diiigamus,
nt aiiud prceter ipsumnon diiigatur et fit in nobis quod :

diximus quod cantavimus ([uia et iiic vox nostra est

,
, :

(( In quacumque die invocavero te ecce scivi quoniam ,

» Deus meus es tu. » Hoc est invocare Deum, gratis in-

vocare. Proinde de quibusdam quid dictum est? « Domi-

» num non invocavcrunt. » Quasi Dominum sil^i invocarc

'
JottU. xiv, 23«
 ,,

enarhAtio m rsALMUM lv. 5G1

vidcbantur 5 ct petebant ciim de brereditatibus , dc am-
pbanda pecunia, dc prolonganda vita ista, de cfcteris
tcmporalibiis rebus : et quid de illis Scriptura? « Domi-
» num non invocaverunt. » Idco quid sequitur ? « Ibi li-

))muerunt timore, ubi non crat timor ^ » Quid est, «Ubi

))non erat timor? Ne illis subtraberetur pecunia, ne
))

aliquid in domo eorum minus fierct postremo nc minus 5

annorum haberent in hac vita quam sibi sperabant vc- , :

rum « Ibi trepidaverunt timore ubi non erat timor. , ))

Quales fuerunt illi Judsei : « Si dimiserimus eum vivere ,

)) venient Romani, et auferent a nobis ct locum et gentem'^. )>

Ibi timuerunt timore ubi non erat timor. « Ecce scivi
» quoniam Deus meus es tu. Magnse divitise cordis, ))

magnum lumcn oculi interioris magna fiducia securita- ,

tis « Ecce scivi quoniam Deus raeus es tu.

: ))

XVIII. « In Deo laudabo verbum in Domino laudabo ,

)) sermonem in Deo speravi , non timebo quid faciat

:

)) mihi homo^. Jam ipse est sensus qui superius est re-
))

pelitus.
XIX. « In me suut, Deus, vota tua, quse reddam laudis
")) tibi*. )) Vovete , et redditc Domino Dco vestro ^. Quid
voveatis, quid reddatis ? An fortc animaha ilJa quse offe-
rebantur ad aras ahquando? Nihil tale offeras : in te est
quod voveas ct reddas. De cordis arca profer laudis incen-
sum, de ccUario bonffi conscientiae profer sacrificium fidei.
Quidquid profers, accendc charitatc. In te sint vota, qua3
reddas laudis Deo. Cujus laudis? Quid enim tibi praestitit?
« Quoniam eruisti animam meam dc morte. )) Ipsa cst
illa vita quam mcam enuntiavi
enunliat illi : « Deus vitani
))tilii. Quid enim eram? Mortuus. Per me ipsum eram
))

mortuus per te quid sum ? Vivus. Ideo « In me sunt

:

' Psal. xni, 5. — ^ Joan. xi ,48. — ^ Psal. lv, ii. —4 Ibid. i2. —
5 Id. LXXV, 12.
CXV. 36
 ,
;
:

562 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» Deus, vota tua, quae reddam laudis tibi. » An amo Dcum
meum : nemo hunc mihi eripit : quod ilhdem ncmo ,

mihi eripit ,
quia in corde inchisum est. 3Ierito dicitur in

illa superiore fiducia: « Quid faciat mihi homo? » Saeviat

homo ,
praetermittatur saevire, permittatur eflicere quod
conatur : quidAurum, argentum, pecora,
est ablatarus?

domos auferat omnia numquid

servos, ancillas, fundos, ; :

aufert vota, quae in me sunt, quae reddam laudis Deo?

Permissus est tentare tentator sanctum virum Job*, uno
puncto teraporis abstuht omnia ^
quidquid facultatum ha-
buerat ademit : abstuht haereditatem, interfecit hoeredcs 5
neque hoc paulatim sed catervatim uno ictu uno im- , , ,

petu ut omnia subito nuntiarentur ablatis omnibus so-

, :

lus remansit Job sed in illo erant vota laudis quse red-
5

deret Deo in illo plane erant, arcam sancti pectoris sui :

fur diabolus non invaserat, plenus eratunde sacrificaret.

Audi quae habebat audi quae protulit « Dominus dedit,, :

» Dominus abstuht sicut Domino placuit, ita factum est 5

» sit nomen Domini benedictum'^. » divitiae interiores

quo fur non accedit Ipse dederat Deus unde accipiebat !

ipse ditaverat, unde ilU offerebat quod amabat. Laudem

a te quaerit Deus confessionem tuam quaerit Deus. Sed
,

de agro tuo ahquid daturus es? Ipse pluit ut haberes. De

arca daturus es ahquid ? Ipse instituit quod daturus es.
Quid daturus es quod ab illo non accepisti? « Ouid enim
» habes quod non accepisti^? » De corde dabis? Ipse de-
dit fidem spem et charitatem hoc prolaturus hoc sacri-
, : ,

ficaturus es. Sed plane omnia illa caetera potest tibi auferre
inimicus invito hoc auferre non potest nisi volenti. Illa
,

perdet et invitus^ et volens habereaurum, perdet aurum j

et volens haberc domum ,
perdet domum : fidem nemo
perdet nisi qui spreverit.
' Job. 1, 12. — ^ Ibid. 2i .
— ^ i Coi . IV, 7.
 ,,

ENAr.RATIO IN PSALMUM LV. 663

XX. « In me sunt Deiis vota tua ,
quse reddara laudis
)) tibi : quia eruisti animam meara de morte , oculos raeos
)) a lacrymis , et pedes meos de lapsu : ut placeam ccram
» Deoinluraine viventium*. )) Merito non placet fdiis alie-

nis longe factis a sanctis, quia non liabent lumen viven-

tiura, unde videant quod Deo placet. Lumen viventium
estlumen immortaliura, lumen sanctorum. Qui non est
in tenebris, placet in lumine viventiura. Attenditur horao
et ea quae ipsius sunt , nemo scit qualis est : Deus videt
qualisest. Aliquando et ipsum, diabolura latet^ nisi tentet,
non invenit : sicut de isto viro, quera raodo coraraemoravi.
Noverat eum Deus , et ei testimoniura perhibebat : dia-
bolus eura non noverat, et ideo dixerat, « Nuraquid Job
,)) gratis colit Deum '^
? )) Videte quo provocat iniraicus :

ibi perfectio est. Videte quid objicit iniraicus : Videbat

horaineraDeo servientem, inomnibus obsequentem, omnia
bene operantem ^ et quia dives erat et felicissima domus
hoc objicit, quia ideo coht Deum quoniam ,
deditilli haec
orania : « Nuraquid Job gratis coht Deura? » Hoc enira
erat verura luraen , hoc lumen viventium , ut gratis co-
leret Deum. Deus videbat in corde servi sui cultum suum
gratuitura. Placebat enira iiiud cor in conspectu Doraini in
luraine viventium diabolum latebat quia in tenebris
:
,

erat. Adraisit Deus tentatorem non ut ipse nosset quod ,

noverat , sed ut nobis noscendura et iraitandura prseberet.

Numquid enim si tentator non adraitteretur videremus ,

nos ipsi in Job quod deberemus et velleraus iraitari ? Ad-

missus est tentator abstulit omnia , remansit ille solus a
,

facultatibus , solus a faradia , solus a filiis ,

plenus Deo.
Uxor sane relicta erat. Misericordera putatis diabolura,

qui ei reliquit uxorem?Noverat per quam deceperat Adam.

> Psal. tv, i3. — 2 Job. 1, g.

36.
 :

564 S. ATJGUSTIKI EPISCOI'1

Suam reli(iuer.'it adjatriccm non mariti consolatricem.

, lllo

ergo plenus Deo, in quo vota erant, qurc redderet laudis,

iit ostenderet quia gratis Deum colebat, non idco quia tanta
acceperat •, et amissis omnibus talis est, quia illum ([ui

dcderat omnia, non amisit Dominus dedit, inquit,

: «

» Dominus abstulit 5 sicut Domino placuit, ita factum est

» sit nomen Domini bcnedictum^. » Yuhiere etiam per-
cussus a capite usque ad pedes intcger tamen intus res- , ,

pondit tentatrici dc lumine viventium ,de lumine cordis

,

sui : « tanquam una ex insipientibus mulieri-

Locuta es
» bus-, » id est, tanquam ea quoe non habet lumen vi-
ventium. Lumen enim viventium sapientia ct tenebroc ,

insipientium stultitia est. « Locuta es tanquam una ex

» insipientibus muheribus » carnem meam vides lumen : ,

cordismei non vides. Poterat enim illa tunc virum amphus

amare si pulchritudinem interiorem nosset et inspiceret
, ,

ubi ille pulcher erat coram ocuhs Dei quia in illo erant :

vota ,
quse redderet Liudis Deo. Quomodo iilud patrimo-
nium non invaserat inimicus? Quam integrum erat quod
possidebat , et propter quod amphus possidendum spera-
bat iturus a virtutibus in virtutem. Ergo, fratres , ad hoc
nobis valeant hnec omnia, ut Deum gratis dihgamus, inillo
speremus semper, nec hominem, nec diabolum timeamus.
Nec ille, nec iste facit ahquid, nisi quando permittitur :

permitti ad nihilum potcst, nisi quod nobis prodest. Tole-

remus malos, simus boni, quia et nos fuimus mah. Pro
Deus omnes de quibus desperare aude-
nihilo salvos faciet
mus. Ergo de nemine desperemus, pro omnibus quos
patimur oremus a Deo nunquam recedamus. Patrimo-
,

nhim nostrum ipse sit, spes nostra ipse sit, salus noslra
ipse sit. Ipse hic consolator , ibi muaerator , ubique vivi-

' Job. 1, 2r . — ' Iil. II, 10.

 ENARn\TIO IN PSALMUM LV. .')65

ficator etvilne dator; noii altcrius viliie, scd illius ile qua
dictum est, « Ego sum via ct veritas et vila^ : » ut el hic
in lumine fidei , et ibi in lumine speciei, tanquam in lu-
mine viventium , in conspectu Domini placeamus.
' .loan. XIV, 6,

FINTS TOMI CENTESIiMI DECIMI-OrfNTf.

'VVVk'VV%^'VVV% VVV^^VVX/X V%/%\ VVV\ AfVV^^VVVVVVV^^VVVk^/l/V^ Vi^A/t/^^A^^^

ANIVOTATIOIXES.

Annotatio (1) pag. 45.

Maximianus. Ipse est nimirum de Donatistarum

schismate diaconus, qui adversus Primianum factus car-
thaginensis Episcopus caputextititMaximianistarum. Con-
sule Enarrationem in Psalmum xxxvi, Serm. 11.

AuNOTATio (2) pag. 56.

Hic silentio prseterire non licet quod in S. Fulgentii

Vitanarratur, cap. iii. animo jam ante
Scilicet cum ipse
decrevisset renuntiare saeculo, aliquando tandem Beati
Augustini exponentis tricesimum-sextum Psalmum
disputatione commonitus et compunctus publicare ,

suum statim votum, mutare gestiens habitum.

Annotatio (3) pag. 62.

Id sane commendavit supra in secundo Sermone super

Psalmum xxxii habito apud Carthaginem in basihca
,

S. qua in civitate hos quoque Sermones super

Cypriani :

Psalmum lxxxvi pronuntiatos fuisse intelliges variis ex

locis.
568 ANNOTATIONES.

Annotatio (4) pag". 88.

ITinc licjuct Augustinnm hoc sermonc rcfellcndum sus-

ccpissc Primiani mandatum illud, cujus meminit iu Brc-
viculo CoUationis cum Donatistis die lu, c. 8, sed expres-
sius in lib. contra Crcsconium cap. xxvii , in h.TC verba :

Cur ergo Priinianiis apud Acta niagistratus cartlia-

oinensis inter alia quce denobis contumeliose prose-
quenda mandavit : Illi, inquit, auferunl alicna, nos
intermittimus ahlata.

Annotatio (5) pag. 99.

Id porro in Precibus Juliano Apostat<ie oblatis nomine

Donatistarum dixerunt Rogatianus etPontius,cx Epist.cv
ad Donatistas n. 9 5 cthb. 11 contrU Petilianum, cap. 92
ct 97.

AnnotAtio (6) pag. 90.

Gcsta indicat apud Zenophilum consularem contecta

anno 320 quorum fragmenta (|usedam contra Cresconium
c. 29 rcfert : ubi vidclicct Nundinarius Sylvani Cirtensis
episcopi diaconus prodidit, cpiscopos aiiosque Lucillae
praepotcntis foeminae pecunia corruptos fuisse , ut Majo-
rinus conlra Ca^cilianum fieret carthaginensis cpiscopus.
A'idc Augustini ad Glorium , Eleusium, ctc. Epist xliii,
n. 17.

Annotatio (7) pag. 92'.

Editio Er. Caverna Susis. Lov. Cavejvias Susis.

Quatuor ^ISS. Ca\'ernasusis. Trcs , Cabarsus. Duo,
 ANKOTATIONES. 569
Cabarsusi. Regius Codex, Ceharsussi. Octo aliiinqui-
bns est Vaticanus, Cabarsussi forte pro
: Cabarsus- ,

sim. Porro cum concilia Maximianensium in Primianum

duo Augustinus, priraum Carthagine, alterum Cabarsussi
liabitum commemoret sunt qui hanc synodicam post
:

Baronium assignent priori conciho adeoque isthic legi ,

velint^ non apud Cabarsussini^ qu£e in Byzacio sita

erat; sed apud Cavernas Susis, locura, ut ipsi quidem
constituere pro sua opinione cceperunt , vicinum Cartha-
gini. At certe, prius illud concihum carthaginense , teste
Augustino in lib. iv contra Cresconium c. 6, 7, ab epis-
copis tantummodo quadraginta tribus factum est : qui
nondum ausi sunt ultimum prcecipitare judiciujn^ sed
quodam prcejudicio consuluerunt ut ^ Primiano; si
causce suce Jideret , sequenti celebriori concilio res-
pondendi seseque purgandi relinqueretur locus quo :

cum venire noluisset, jamnecessario putaverunt esse

damnandum sine ulla suspensione sententia, scilicet
in conciUo Cabarsussitano , ul)i acentum vel amplius
episcopis perfecte pleniusque damnatus est Primia-
nus, Haec autem Synodica perfectam plenioremque uti ,

paret, Primiani damnationern continet unde eadera per- :

fecta Augustinus, Hcec est^ ait ^ damnatio tua. Neque

ab episcopis quadraginta-tribus duntaxat imo non tan- ,

tum a quinquaginta-tribus qui in fme recensentur, echta

,

est: quandoquidem illara spectare id raerito videtur,

quod infra Jegimus n. 23 Centum vel quos fuerunt
:

-qui damnaverunt a parte Maximiani Primianum.

Praeterquam quod non oranium qui Synodicae condendce
interfuerunt subscriptiones recitatas fuisse probant Anas-
tasius , Constantius , Candorius et ahi quidam
, epis-
copi in ejus principio, non in fine nominati.
570 ANNOTATiONES.

ANNOTATio (8) pag. l49.

Iste Sermo in tribus manuscriptis prsenotatur hahitus

Carthagine ad missam S. Cypriani. Sed verius in
aliis, ad mensam, erectam videlicet in ipso loco ubi
Cyprianus passus fuerat. Vide Enarrationem in Psalmum
Lxxx , n. 4.

ANNOTATio (9) pag. 177.

Domnoedius, sive dominaedius dicitur sedium dominus,

opponunturque invicem Domnaedius et inquilinus. Hinc
Paulinus Nolanus Felicem martyrem domnaedium suum
vocitat, et in eumdem Natali septima canit :

JSam quid potiusi^e priusve canendum

Suscipiam Felicis opus, quam quod mihi tectis
Ipse meis , quibus est idem domncedius , egit.

AHNOTATIO (lO) pag. 191.

Aurigam vocabant ,
qui curules equos in Circo rege-
bat et agitabat. In aurigas, sive ( qui iidem sunt) agita-
tores, extat Concilii Arelatensis primi, can. 4 et Arela-
tensis undecimi , can. 20.

ANNOTATIO (ll) pag. 192.

Venator hic loci est, qui cum l)estiis in arena congre-

diebatur.
 ,

ANJSOTATIONES. 671

annotAtio (12) pag. 216.

Cum viderent Pagani , inquit Augustinus in lib. xviii

de Givitate Dei^ c. 53 , nec tot tantisque persecutioni-
bus christianam religionem potuisse consumi , sedhis
potius mira incrementa sumpsisse ^ ecrcogitaiferunt
nescio quos versus grcecos tanquam consulenti cui- ,

dam, divino oraculo fusos , ubi.... Petrum malejicia

fecisse subjungunt ut coleretur Christi nomen per
trecentos sexaginta-quinque annos , deinde completo
memorato numero annorum sine mora sumeretjinem.
Verum anno Cliristi 399 in quo praedictus annorum nu-
merus , si a Petri in die Pentecostes praedicatione com-
putatur, desinere ostenditur , adeo non deficit cultus no-
minis Cliristi , ut inde maxime , eversis ,
quse reliqua
erant deorum templis et fractis
, simulacris , increverit
ex eodem lib. de Civitate Dei c. , 54.

ANNOTATIo(13)pag. 281.

In Corbeiensi manuscripto titulus iste est : ////. JSo-

nas Septembris quarta feria Sermo habitus in ba-
silica Restituta de Psalmo xliv. In hujus basihcae
secretario acta praenotantur Carthaginensia qusedam con-
ciha , inter alia Carthaginense generale anno 401 die de-
cima-tertia Septembris celebratum, in vetustissimo Remi-
hbro Psalmus xliv eumdem titulum gerit, quem in
giensi
Corbeiensi scihcet Incipit de Psalmo xliv. IIII. No-
,

nas Septembris quarta feria Sermo habitus in ba-

,

silica Restituta.
I

il
fVk/VX^Vl^ WV» VW% V^-V» VV\.\-VW\'VV\"% VW\ VVV» WVWWWVV^AXVl WW VVV\VV\'\ W^'! WVl VI

GONGORDANTIA

BIBLIOTHEC/E LATINiE GUM GALLICA.

BIBLIOTHECA LATINA. BIBLIOTHECA GALLICA.

Enaiint. iu Psalniuni xxxiv. pag. 3 Ejusdcm liasuienU , tom. xxi,

in Psalmum xxxvi.
«fl/M^WM^fVVV^Vt^^l/tVVVVk^X/VVt^VVt^/VVt^VVVl^VVVt VVVVtA(VVWVV«IV«V\lWMA>Vt^lVV\^/VVt w

INDEX

TOMI CENTESIMI DECIMI-QUIIVTI.

ENARllATIONES IN PSALMOS.

Enarratio 1. in Psalmum XXXTV , Seimo I. pag. 3

— 11. in cumdem Psalmum XXXIV Sermo II. , 20
— in Psalmum XXXV. 35
— 1. in Psalmum XXXVI, Serrao I. 5G
— n. in eumdem Psalmura XXXVI, Sermo II. "0
— ni. in eumdem Psalmum XXXVI, Sermo III. 102
— in Psalmum XXXVII. 122
— in Psalmum XXXVIII. .
149
— in Psalmum XXXIX. 180
— inPsalmumXL. • 214
— in Psalmum XLI. 232
— in Psalmum XLII. 233
— in Psalmum XLIII. 263
— in Psalmum XLIV. 281
— in Psalmum XLV. 316
— in Psalmum XLVI. 333
— in Psalmum XLVII. 346
— I. in Psalmum XLVIII , Sermo I. 364
— u. in eumdem Psalmum XLVIII , Sermo II. 385
— in Psalmum XLIX. 401
— in Psalmum L. 437
— in Psalmum LI. 460
— in Psalmum LII. 482
576 iwDEX.
tNAUUAT. inrsalllUllll 1,111. /Uli^. r.)'!:

— iii rsaliiiuin LIV. '^J^J!)

— iii rsahiuun LV. 'HO

Annotationes. ^^'
^"'^
concoivdantia.

EXPLICIT INDEX.

o
BINDING SECT. APK 8 OT.

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

BR Augustinus, Aurelius, Saint,

65 Bp. of Hippo
A5 c^pera oinniaj
1835
t.8