ufir9 .

UiYtftfl

»r,*SB»i*ffr

'.
fff B Mtfffr WHWWnffiW
JwHMWBW PftiWlflMlmi
.'>..•"•'
:•"';.
I ::•.- ;
. -

iBClflltlllH MWW

Wmmffii
HnSHoi i$Sm
.

- •
'

HSHHlHifii
nHnBw&HAi(nH
HHnnnnWnM
nmHHHl
HeWMiia» wxrF'»
iVfHrl I rtf m*ttk V T
t-

kiPii^jpffl^
^BHEInHr
23«&fii
ras«8iralH'Slft
I

-...-
....••
W
*ffl««W3fc
KEl
hhrmr -•.>.-
HBnsi
Bfl
****
•'
'

HBir; liHiM.iJliMi.ii essata-WK

'.':... ^^fig^ll!]

:
1 ' '
'

. fflMPrMBTOjljil
..,'.,•-
'.':'•>«;,
 THE LIBRAEY
THE INSTITUTE OF MEDIAEVAL STUDIES
TORONTO
PRESENTED BY

-St. Dunstan'8 College

 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomnia06isid
S25 DUNSTa
*f gollege qg
 & I S I DORI
HISPALENSIS EPISCOPl
OPERA OMNIA.
T MVS VI.
Opera Theologica , Liturgica ,

et Mystica.
 . ,

S ID
S, I RI O
HISPALENSIS EPISCOPI
HISPANIARVM DOCTORIS
P E R A M N IA
DENVO CORRECTA ET AVCTA
RECENSENTE FAVSTINO AREVALO
Qui Isidoriana praemisit , variorum praefationes , notas , collationes
qua editas,qua nunc primum edendas,collegit,veteres editiones,
et codices mss. Romanos contulit

AVCTORITATE ET IMPENSA
EMINENTI S S. PRINCIPIS D. DOMINI

FRANCISCI LORENZANAE
S. R. E. PRESBYTERI CARDINALIS
TIT. SS. XII. APOSTOLORVM

ROMAE ANNO MDCCCII.

APVD ANTONIVM FVLGONIVM
Facultate praesidum
 4

>JAN 1

14772
 . . . . , . . . . . . .. . . . .

INDEX EORVM
QVAE IN HOC VOLVMINE CONTINENTVR
LIBER PRIMVS
Contra iudaeos .

Cap. XVII. In corpore videndus

V^t aput I. QuodChristusaDeo erat 35
Patre genitus est. pag. 2 Cap. XVIII. Iudaei non erant
Cap. II. QuodChristus ante se- eum agnituri. J4
cula ineffabiliter a Patre ge- Cap.XIX. Quia eum non agno-
nitus est .
S scentes iudaei,congregatisunt
Cap. III.Quia Christus Deus aduersus eum .
1S
et Dominus est . 6 Cap. XX. Venumdatus est . s*
Cap. IV. De Trinitatis significan- Cap. XXI. Quia a discipulo suo
tia . 10 traditus est .
37
Cap. V. Quia Filius Dei, Deus , Cap. XXII. A semetipso traditus
homo factus est .
»4 est ib.
Cap. VI. De nomine Iesu . *7 Cap. XXIII. Comprchensus est 3*
Cap. VII. Christus ex semine Cap. XXIV. Iudicatus est ib.
Abrahae secundum carnem Cap.XXV. In passione a discipu-
fuit 18 lis deseritur 39
Cap. VIII. De tribu Iuda ortus Cap. XXVI. A falsis testibus ac-
est Christus . l
9 cusatus est ib.
Cap. IX. Quia de stirpe Dauid Cap. XXVII. Clamauerunt iti-

natus est Christus . 20 daei , vt crncifigeretur . 40

Cap. X. Quia Christus de virgi- Cap. XXVIII. Iudaei posterita-
ne sine virili coitu genitus tem suam damnauerunt . 4i
est. 23 Cap.XXIX. FJagellatus , et pal-
Cap. XI. In Bethlehem natus est mis caesus est ib.
Christus 26 Cap. XXX. Arundine Christi ca-
Cap. XII. Stellae indicio Christi put percussum est 42
natiuitas monstratur 27 Cap.XXXI. Spinis coronatus est. ib.
Cap. XIII. Munera Magi obtule- Cap. XXXII. Veste coccinea in-
runt . 2§ dutus est . 43
Cap. XIV. A Deo Patre vnctus Cap. XXXIII. Dum pateretur ,
est . 29 tacuit ib.
Cap. XV. Quod pauper , et abie- Cap. XXXIV. Crucem portauit .
44
ctusprimo aduentu venit . ib. Cap. XXXV. Cruci affixus est ib.
Cap.XVI. Quia signa, et virtu- Cap. XXXVI. Clauis manus eius,
tes fecit 52 et pedes affixi sunt 46
b 3
 . . . . . . .. . . .. , 3

( VI )

Cap. XXXVII. Inter duos latro- Cap. XLIX. S epultus est £4.
nes crucifixus est 47 Cap. L. Lapis ad ostium monu-
Cap.XXXVIII. Quia diuisa sunt menti positus est . ib.
vestimenta eius . ib. Cap. LI. Descendit ad inferos 55 .

Cap. XXXIX. Felle , et aceto po- Cap. LII. Descendens, de morte,

tatus est . 48 quos voluit , liberauit ib . f

Cnp. XL. Qiiia hyssopo circum- Cap. LIII. Corpus Christi in se-
dedcrunt spongiam aceto ple- pulcro non vidit corruptionem. 56
nam . ib. Cap. LIV. Resurrexit ab inferis. 57
Cap. XLI. Quia titulus crucis Cap. LV. Apostoli ad praedican-
eius corruptus non est 49 dum missi . ib.
Cap.XLII. In cruce pendens, Pa- Cap. LVI. In caelum ascendit . 5
trem pro inimicis suis depre- Cap. LVII. Sedet ad dexteram
catus est . ib. Patris 60
Cap. XLIII. Pro nostrispeccatis Cap.LVIII.Regnum Christi per-
crucifixus est 50 petuum erit ib.
Cap. XLIV. Qiiia mortuus est . ib. Cap. LIX. Cristus post ascensio-
Cap. XLV. Qiiia in passione eius nem suam Spiritum sanctum
tenebrae factae sunt 52 super apostolos misit . 61
Cap. XLVI. Non fregerunt eius Cap. LX. Apostoli variis linguis
crura. ib. locuti sunt 62
Cap. XLVII. Lancea percussus Cap. LXI. Venturus est ad iudi-
est. jg candum ib.
Cap. XLVIII. De latere manauit Cap. LXII. Epilogus operis . 64
sanguis, et aqua . ib.

LIBER SECVNDVS
Coatra iudaeos .

Cap. I. De gentium vocatione. 66 Cap. VIII. Quia , proiectis iu-

Cap.II.Cunctis gentibus in Chri- daeisgentes introierunt .
, 8*
stum crederc iussum est . 70 Cap. IX. ludaei propter pecca-
Cap. III. ludaei , et gentes ad tum in Christum debellati
Christum vocantur. 7$ atque dispersi sunt .
84
Cap. IV. De vocatione gentium Cap. X. De ruina Ierusalem . 86
ad fidem ante hebraeos . 76 Cap. XI. De spretis iudaeis , et
Cap. V. Qiiia in fine mundi in synagogae reprobatione . SS
Christum credituri sunt iu- Cap. XII. De perpetua ruina le-
daei . 77 rusalem ib.
Cap. VI. Plurimi ex iudaeorum Cap. XIII. De irreparabili deso-
populo non erant credituri . 80 latione iudaeorum .

Cap. VII. Ob incredulitatem iu- Cap. XIV. Quod, veteri testa-

daeorum Christus ad gentes mento euacuato, nouum fu-
erat transiturus 82 turum erat .
 . . . ... . . . . . . . S

( VII )

Cap. XV. De cessatione sabbati 94 Cap. XXIII. Quod duo testamen-

Cap. XVI. De circumcisionis Deo
ta a sunt tradita . ib.
consummatione .
97 Cap.XXlV. Quod peccatorum
Cap. XVII. De sacrificiis .
99 remissio futura crat per ba-
Cap. XVIIi. Deescis. ioi ptismum . IOj
Cap. XIX. De sacramentis fidei Cap. XXV. Quod
chrismate gen-
christianae 10. tes sanctificari dcbeant 109
Cap. XX. Scriptura non solum Cap. XXVI. Quia per signum
historialiter, sed etiam mysti- crucis credentes saluarentur ib. .

ce intelligenda cst 102 Cap.XXVII.Quomodo sacramen-

Cap. XXI. Quia testamentum le- tum eucharistiae praefigura-
gis iuJaei non intelligunt . i°3 tum est iii
Cap. XXII. Quod iudaei , nisi Cap.XXVlII. Recapitulatio ope-
credant in Christum , non ia- ris. 1
1

telligent Scripturas 104

LIBER PRIMVS
Sententiarum .

Cap. I. Quod Deus summus , et Cap. XVI. De ecclesia , et hae-

incommutabilis sit ii5 resibus .

Cap. II. Qiiod immensus, et o- Cap. XVII. De gentibus . 160

mnipotens sit Deus 117 Cap. XVIII. De Lege . 161
Cap. III. Quod inuisibilis sit Cap. XIX. De septem regulis 166
Deus . 119 Cap. XX. De differentia testa-
Cap. IV. Quod ex creaturae pul- mentorum .
»75
chritudine agnoscatur crcator. 120 Cap. XXI. De Symbolo , et Ora-
Cap. V. Quod ex vsu nostro tione ib.
quaedam species ad Deum re- Cap. XXII. De baptismo,et cora-
ferantur 122 munione . 175;
Cap. VI. Quod Deo nulla tem- Cap. XXIII. De martyrio 177 .

porum successio ascribatur . 126 Cap. XXIV. De Sanctorum mi-

Cap. VII. De temporibus 127 . raculis . 179
Cap. VIII. De Mundo 128 . Cap.XXV. De antichristo,et eius
Cap. IX. Vnde malum 132 . signis . 1S1
Cap. X. De angelis . i*4 Cap. XXVI. De Resurrectione . 185
Cap. XI. De homine .141 Cap. XXVII. De ludicio ib. .

Cap. XII. De anima , ceterisque Cap. XXVIII. De gehenna 1S6 .

sensibus .
144 Cap. XXIX. De poenis impio-
Cap. XIII. De sensibus carnis . 146 rum 1S7
Cap. XIV. De Christo 148 Cap. XXX. De gloria sanctorum. i3?
Cap. XV. De sancto Spiritu 152

'»

BQ

n
 . . . . .. . . . . .

( viii 5

LIBER SECVNDVS
Cap. I. De Sapientia . 190 Cap.XXII. De peccandi neces-
Cap. II. De Fide . 192 sitate 221
Cap. III. De charitate . 19 j Cap. XXIII. De peccandi con-
Cap. IV. De spe . 195 suetudine . ib.
Cap. V. De gratia . ib. Cap. XXIV. De peccati recorda-
Cap. VI. De praedestinatione 198 tione . 225
Cap. VII. De conuersis .
199 Cap. XXV. De cogitatione 224 .

Cap. VIII. De primordiis con- Cap. XXVI. De conscientia 225 .

uersorum . 201 Cap. XXVII. Deintentione men-

Cap. IX. De conflictu conuerso- tis 226
rum. 205 Cap. XXVIII. De sensibus car-
Cap. X. De remissa conuersio- nis 227
ne 204 Cap. XXIX. De sermone . 228
Cap. XI. De exemplis Sancto- Cap. XXX. De mendacio . 231
rum . 205 Cap.XXXI. De iuramento . 233
Cap. XII. De compunctione cor- Cap. XXXII. De vitiis . 254
dis. 207 Cap. XXXIII. Quodex vitiis vi-
Cap. XIII. Deconfessione pecca- ex virtutibus virtutes
tia, et
torum , et poenitentia 208 . oriuntur. 23$
Cap. XIV. De desperatione pec- Cap. XXXIV. De male vsis vir-
cantium . 2ia tutibus . 236
Cap. XV. Dehis , qui a Deo de- Cap. XXXV. De simulatis virtu-
seruntur 2ig tibus .
237
Cap. XVI. De his , qui ad deli- Cap. XXXVI. De appetitu virtu-
ctum post lacrymas reuertun- tum 238
tur . 214 Cap. XXXVII. De pugna virtu-
Cap. XVII. De peccato . 215 tum aduersus vitia .
239
Cap. XVIII. De leuioribus pec- Cap. XXXVIII. De superbia . 240
catis . 217 Cap. XXXIX. De fornicatione . 242
Cap. XIX. De grauioribus pec- Cap. XL. De continentia . 246
catis. 218 Cap. XLI. Decupiditate . 249
Cap. XX. De manifestis, occul- Cap. XLII. De gula . 2J1
tisque peccatis . 219 Cap. XLIII. De ebrietate 254
Cap. XXI. De peccati amore . 220 Cap. XLIV. De abstincntia . 255

LIBER TERTIVS.
Cap. I. De flagellis Dei 258 . correptionis 265
Cap. II. De gemina percussione Cap. V. De tentationibus dia-
Dei 260 boli 266
Cap. III. De infirmitate carnis. 264 Cap. VI. De tentamcntis so-
Cap. IV. De tolerantia diuinae mniorum 275;
 . . . . . ,. . . .

( K )

Cap. VII. Deoratione 279 . positis .

325
Cap. VIII. De Jectione 2S8 . Cap. XXXVI. De doctrina , ct
Cap. IX. De assiduitate legen- exemplis praepositorum 324 .

di. 290 Cap. XXXVII. Dehis, qui bene

Cap. X. De doctrina sine gra- docent , et male viuunt 32?
tia . 291 Cap. XXXVIII. Deexemplis pra-
Cap. XI. De superbis lectoribus 292 . uorum sacerdotum 326 .

Cap. XII. De carnalibus lecto- Cap. XXXIX. De praepositis car-

ribus , et haereticis 295 nalibus . ib.
Cap. XIII. De Jibris gentiJium . 296 Cap. XL. De iracundis doctori-
Cap. XIV. De coIJatione . 299 bus.. 328
Cap. XV. De contemplatione Cap.XLI.De superbis doctoribus. ib.
et actione 300 Cap. XLII. De humilitate prae-
Cap. XVI. De contemptoribus positorum .
329
mundi , 3*3 Cap. XLIII. De doctrinae discre-
Cap. XVil. Desanctis, qui se a tione. ib.
consortio seculi separant Cap. XLIV. De silentio docto-
Cap. XVIII. De praeccptis altio- rum 33^
ribus monachorum .
3°S Cap. XLV. De praebenda sacer-
Cap.XIX. De humilitate mona- dotali protectione in plebe .
'

33*
chi , vel opere . Cap. XLVI. De disciplina sacer-
Cap. XX. De tepore monacho- dotnm in his, qui delinquunt. *> * ?

rum» 3^7 Cap. XLVII. De subditis 33& .

Cap. XXI. De monachis , qui cu- Cap. XLVIII. De praelatis 331 .

ris seculi occupantur . ib. Cap. XLIX. De iustitia princi-

Cap. XXII. De his,qui a Deo pum .
34°
mundi amore praepediuntur 3°9 Cap. L. De patientia princi-
Cap. XXIII. De iactantia . JIO pum » 34i
Cap. XXIV. De hypocrisi . 312 Cap. LI. Quod principes legi-
Cap. XXV. De inuidia .
3H bus teneantur 343
Cap. XXVI. De simulatione . 3*$ Cap. Lll. De iudicibus 34$ .

Cap. XXVII. De odio . 316 Cap. LIII. De acceptione perso-

Cap. XXVIII. De dilectione . ib. narum .
341
Cap. XXIX. De fictis amicitiis .
317 Cap. LIV. De muneribus ib. .

Cap. XXX. De amickia ex mune- Cap. LV. De testibus 54 3 .

re orta . Cap. LVI. De causidicis » 349

Cap. XXXI. De malorum con- Cap. LVII. De oppressoribus
cordia .
3*9 pauperum . 3$°
Cap. XXXII. De correptione fra- Gap. LVIII. De tribulatione iu-
terna ib. storum .
3$*
Cap. XXXIII. De praeposkis ec- Cap.LIX. De amatoribus mundi. 3$3
clesiae 321 Cap. LX. De amatoribus miseri-
Cap. XXXIV. De indignis prae- cordiae . 3$<$
positis . $23 Cap. LXI. De breuitate vitae .
3 $9
Cap. XXXV. De indoctis prae- Cap. LXil. De exitu . 360
 . , . .. . . . £1

( x )

LIBER PRIMVS
De origine ojjiciorum

Cap. I. De ecclesia , et vocabulo Cap. XXVii. De Epiphania . 395

christianorum . 364 Cap. XXVIII. De Palmarum die. 394
Cap. II. De templis . 366 Cap. XXIX. De coena Domini . 395;
Cap. lll> De choris . ib. Cap. XXX. De Parasceue .
396
Cap. IV. De canticis . 1^1 Cap. XXXI. De sabbato paschae . 39S
Cap. V". De psalmis . 368 Cap. XXXII. De die sancto pa-
Cap. VI. De Iiymnis . ib. schae ib.
Cap. Vil. De antiphonis . Cap. XXXIII. De Ascensione Do-
Cap. Vlll. De precibus . 31° mini .
400
Cap. IX. De responsoriis . ib. Cap. XXXIV. De Pentecoste . 40
Cap. X. De Iectionibus . Cap. XXXV. De festiuitatibus
Cap* XI. De libris testamento- martyrum 402
.

rum 31* Cap. XXXVI. De encaeniis 404 .

Cap. XII. Descriptoribus sacro- Cap. XXXVII. De ieiunio qua-

rum librorum .
vn dragesimae 40
Cap.XlII. De laudibus . zii Cap.XXXVHI. De ieiunio Pen-
Cap. XIV. De offertoriis . tecostes 407
Cap. XV. De missa , et oratio- Cap. XXXIX. De ieiunio septimi
nibus. ib. mensis ib.
Cap. XVI. De Symbolo nicaeno 382 . Cap. XL. De ieiunio kalend. no-
Cap. XVII. De benedictionibus ib. . uembr. 408
Cap. XVIII. De sacrificio ib. . Cap. XLl. De ieiunio kalenda-
Cap. XIX. De tertiae , sextae rum ianuariarum 409 .

et nonae offkiis .386 Cap. XLIl. De triduani ieiunii

Cap. XX. De vesperis . consuetudine 410
Cap. XXX. De completis 388 . Cap. XLIII. De diuersorum die-
Cap. XXII. De vigiliarum anti- rum temporum ieiuniis
, ac . ib.
quitate . ib. Cap. XLIV. De vario vsu eccle-
Cap. XXIII. De matutinis .
589 siarum 411
Cap. XXIV. De Dominico die .
39° Cap. XLV. De carnium vsu , vel
Cap. XXV. De sabbato .
39 l piscium . 412
Cap. XXVI. De nataJiDomini .
S9 2

LIBER SECVNDVS
De origine ministrorum .

Cap. I. De clericis . 413 rum .

4*S
Cap. II. De regulis clericorum .414 Cap. IV. De tonsura . ib.
Cap. {II. Di gencribus clerico- Cap. V. De sacerdotio .
417
 . . . ,

( xi )

Cap. VI. De chorepiscopis 424 Cap. XVIII. De virginibus . 446

Cap. VII. De presbyteris . 42 5 Cap. XIX. De viduis .
4SQ
Cap. VIII. De diaconibus •. 427 Cap. XX. De coniugatis . 452
Cap. IX. De custodibus sacro- Cap. XXI. De cathecumenis , de
rum. 429 exorcismo , et sale . 45 S
Cap. X. De subdiaconis . ib. Cap.XXII. De competentibus .
459
Cap. XI. De Jectoribus .
43° Cap. XXIII. De symbolo . 460
Cap. XII. De psalmistis. 4? 1 Cap. XXIV. De regula fidei . 461
Cap. XIII. De exorcistis .
432 Cap. XXV. De baptismo . 465
Cap. XIV. De acolythis .
45 3 Cap. XXVI. De chrismate .
4 63
Cap. XV. De ostiariis .
454 Cap. XXVII. De manuum impo-
Cap. XVI. De monachis . ib. sitione , vel confirmaticne .
469
Cap, XVII. De poenitentibus 443

LIBER PRIMVS
Synonymortim . 472

LIBER SECVNDVS
Synonyrnorum . 496

REGVLA MONACHORVM
Cap. I. De monasterio . 525: Cap.XIV. De delinquentibus .
544
Cap. II. De eligendo abbate , 526 Cap. XV. De saepius peccante . ib.
Cap. III» De monachis .
527 Cap. XVI. De culpa indulgenda
Cap. IV. De conuersis. 528 vel culpati correctione 545 .

Cap. V. De opere monachorum .

530 Cap. XVII. De delictis 54 6
Cap. VI. De officio . 5; jg Cap. XVIII. De excommunica-
Cap. VII. De collatione . 53 j tione . 547
Cap. VIII. De codicibus . ib. Cap. XIX. De familiari vita 549 .

Cap« IX. De mensis . 536 Cap. XX. Quid ad quem perti-

Cap. X. De feriis . 539 neat . 55i
Cap. XI. De ieiunio . 540 Cap. XXI. De infirmis. 553
Cap. XII. De habitu monacho- Cap. XXII. De hospitibus 554 .

rum . ib. Cap. XXIII. De profectione. 555

Cap. XIII. De stramentis . 542 Cap. XXIV. De defunctis . ib.

EPISTOLAE.
Epist. Ad Leudefredum
I. .
$57 Epist. V. Ad Helladium . 566
Epist. II. Ad Braulionem . 561 Epist. VI. Ad Claudium . 567
Epist. III. Ad eundem . 562 Epist. VII. Ad Redemptum 57°
Epist. IV. Ad Massonam . $63 Epist. VIII. Ad Eugenium. 573
 . , $ .

( XII )

Epist. IX. Ad Braulionem . 574 Epist.XII.BraulionisadIsidorum.5f7S,

Epist. X. Braulionis ad Isidorum. ib- Epist. XIII. Isidori ad Braulio-
Ep'.st. XI. IsidoriadBraulionem.57J nem . $So

L I B E R

De ordhie creatnrarnm .

Cap. I. De fide Trinitatis . $82 Cap. IX. De

natura aquarum ,
Cap. II. De creatura spirituaii . 584 et cursu oceani 602
.

Cap. III. De aquis, quae super Cap. X. De paradiso . 6o£

firmamento sunt . 587 Cap.XI. De situorbis terrarum,
Cap. IV. De firmamento caeli . 589 quem inhabitat genus huma-
Cap. V. De sole, et luna . 590 num . 609
Cap. VI. De spatio superiore Cap. XII* De natura hominum
et paradiso caeli. 59 post peccatum 610
Cap. VII. De spatio inferiori , Cap.XIII. De diuersitate pcccan-
et hemisphaeriis diuersis . 596 tia , et loco poenarum 611 .

Cap. VIII. De diabolo , et natu- Cap. XIV. De igne purgatorio 614 .

ra daemoniorum 598 Cap. XV. De futura vita 617 .

S. ISI-
 .

S. I S I DORI
HISPALENSIS EPISCOPI
DE FIDE CATHOLICA EX VETERI
ET NOVO TESTAMENTO
CONTRA IVDAEOS
AD FLORENTINAM SOROREM SVAM.

LIBER PRIMVS.
Sanctae sorori Florentinae lsidorus •

uaedam quae diuersis temporibus in veteris Testamenti

5

libris praenunciata sunt de natiuitate Domini 3 et Sal-

uatoris nostri secundum diuinitatem 3 vel de incorporatione eius 3 de
passione quoque 3 et morte 3 siue de resurrectione ^regno 3 atque iudi*
cio 3 pro viribus scientiae ex innumerabilibus pauca proferenda pu*
Praefat. Inscriptio huius operii desum- tione fogit corporatione . Nos aliorum
pta est ex duobus codicibus gothicis , codicum fidem sequuti sumus praeser- :

quos ante sexcentos annos descriptos esse tim quum Bilarius can. 6. in Matthaeum
constat Nam quinque alii codices , quos
. incorporationem Verbi Dei dixerit
liis libris castigandis nacti sumus , ma- Post epistolam operi praefixam seqnc-
gnopere variabant . Braulio in Isidori vi- batv.r Elenchus capitum in plerisque co-
ta de his libris loquens , Contra iudaeos, dicibus , Nos , quoniam in secundo l't~
inquit , postulante Florentina germana bro similis Elenchus desiderabatur ytam*
sua proposito virgine , libros duos ( sup- quarn superuacaneum hoc etiam loco
ple scripsit ) , in quibus omnia , quae fi- expungendum iudicauimus quum satis
:

des catholica credit , ex legis , et pro- constet , ne ipsas quidem capitum sum-
phetarum testimoniis approbauit . llde- mas ab Isidoro praefixas , sed posterio-
fonsus de virorum illustrium scriptis in ri tempore adiectas fuisse , et in codico
Isidoro ait : Libellos duos ( supple scri- tarraconensi minori , cui in primis fi~
psit ) ad Florentinam sororem contra debamus , penitus desiderari Quo circa,.

nequitiam iudaeorum MARIANA . . in eis quaedam ex nostro sensu in me-

Ib. Vel de incorporatione eius Co- . liorem formam muiata esse , Uctor ani—
dex tarraconensis major pro incorpora- maduertet . JMARIANA .

Tom.VI, A
 .

t
LIBERPRIMVS
vt prophetarum auctoritas fidei gratiam firmet ,
et infidelium
taui ,
ergo ,sancta soror.te petente ,
iudaeorum imperitiam probet Haec .

vt qua consorie perfruor

ob aedificationem studii tui tibi dicaui ,
sanguinis , coheredem faciam et mei laboris .

C A P V t I.

Quod Christus a Deo Patre genitus est .

i.ludaei nefaria incredulitate Christum Dei flliumabnegantes,

veteribus increduli nouis obstrusi,
impii,duricordes,prophetis ,

aduentum malunt ignorare , quam nosse negare quam

Christi : ,

credere Quem enim venturum accipiunt , venisse iam nolunt.

.

Quem resurrecturum legunt, resurrexisse non credunt

sacrilegio suo
2. Sed ideo ista non intelligere se fingunt,quia
perfidiam quae-
haec impleta cognoscunt. Ad quorum refellendam
testimonia quibus Chfi-
dain ex veteri testamento aggregauimus :

ipso testante
stum genitum ab omnipotente Patre cognoscant
:
,

Psalm. 109.3. Tecum principium ' in die -virtutis tuae.in splendoribus sanctorum ,

ex vtero ante luciferum genui ie Ex vtero itaque,id est,ex illa .

illo diuino,
intima,et incomprehensibili Patris substantia , siue ex
genitor de cor-
atque immenso paterni pectoris arcano, quo Pater
de bonum eructat verbum .

3. Sicut et ipse alias ait : Eructauit cor meum verbum bonum .

Psalm.44. v.i.
Pater dixit Filius mcus es tu ego hodie genui
Psalm! 2. v. 7! Atque alibi ipse sic : ,

Ib. Quum in Isidorianis ea omnia nonnullis lectionibus , et quibusdam frag-

congesserimus , quae ad singula S. Isi- mentis intermixtis . Pro secundum diiu-
dori opera quoquo modo referri pos- nitatem alii habent secundum deitatem
$unt,superuacaneum esset hic repetere , Et in fine praefatioms , vt quam consor-
quae de his duobus libris contra iudaeos tem perfruor quae phrasis ab Isidon sti-
:

cap. 66. explanauimus Error ridiculus . lo non abhorret , vt vtor cum accusati-

cst in cod. ms. florentino in folio , uo . AREVALVS .

...
quem primum appellabo , vt ab altero Cap. I. Dun cordis , vel du-
n. 1. /3/.
, ,

in distinguam quod haec epi^raphe ri corde . MARIANA .

4. ,

ponatur, S. Florentinae Isidorus Episco- lb. Duricordes . Hoc eodem verbo

fus Toletanus,c\wm in ipsa joperis in- vsus bidorus est comment. in Genes.n
scriptione, quae proxime praecesserat , cap. 25. num.9-.et in Exodum cap.55.
Isidorus dicatur Episcopus Hispalensis . num.2.Itaque eam vocem retinendam es-
Idem error in nonnulhs aliis mss. hu- se, facile quisque perspicit .
AREV.
ius operis reperitur. Marianae notis no- 2. AL Quo gcmtor , Otmsso pater .

stras more nostro subiiciemas > variis MARIANA .

 ,::

CONTRA IVDAEOS, 5
te . Quod non est dictum Dauid , neque vlli sequentium regum .

Nam ibi additur: Pete a me , et dabo tibi gentes hereditatem tuam ,

et tuam terminos terrae Quod neque Dauid neque

possessionem . ,

genti hebraeorum concessum est nisi tantummodo CHRISTO, ,

cuius nomen est peromnes gentes diffusum cui et reges obediunt ,

et gentes seruiunt: sicut et alibi de eo scriptum est Adorabunt :

Psalm.ji.v.n.

eum omnes reges terrae omnes gentes seruient ei , .

4. Item Salomon dum Patris nomen , mysteriumque natiuitatis ,

Christi secundum deitatem vellet agnoscere , his verbis intonat in

Prouerbiis dicens : Quis ascendit in caelum ^atque descendit ? quis cap.30. v.4.
colligauit aquas ,
quasi in ztestimento ? quis suscitauit omnes terminos
terrae ? quod nomen est eius , aut quod nomen filii eius , si nosti ?

5. Hunc filium Dei in Daniele rex ille impius aspiciens, dixit

Ecce ego <video <viros quatuor solutos , et amhulantes in medio ignis , cap. 3. v. 92.

et nihil eorruptionis in eis est , et species quarti simiiis filio Dei j

quem credimus , nec vllatenus dubitamus Dominum Sal-

fideliter
uatorem >i cssq Sed obiicitur , quod in Daniele iste filius Dei
. cap.eod. v.49.

superius etiam angelus nominatur. Assentio Nam et Christus fi- .

liusDei angelus dicitur Sic enim ait Propheta de ipso Veniet ad . : Malach.c.3.1.

templum sanctum suum dominator , quem vos quaeritis *>et angelus

testamenti , quem vos desideratis .

6. Christus enim in eo Dei , quod a Patre genitus est, filius

vocatur:in eovero,quod saepe a Patre missus ad annunciandum
patribus legitur , angelus nominatur De quo etiam ipse Pater ad .

legislatorem ita protestatur , dicens: Ecce mitto Angelum meum , qui Exod. 23. 20.

praecedat) et custodiat te in via , et introducat in locum ,

quem pa*
raui : obserua eum , et audi vocem eius , nec contemnendum putes }

quia non dimittet , quum peccaueris , et est nomen meum in illo .

5. Quem Locus est

vos desideratis . absolute significat sed beneplacitum , cu-,

Malachiae 3. vers. 1. Ceterum in Vulga- pi.lit atem , desiderium Quod graeci 7»$ .

ta legitur Qucm vos vnltis, et Septua-

:
tuJoyJctt; voce significare consueuerunt .
ginta dixerunt cv ufieii; d-ihsrs . Com-
: Atque Isaiae 58. vers. 5. vbi id nomtrt
,. . -r ,• van
r „~ positum est , et nos legimus Ecce in die :

rnodius autem, et stgnipcantius

* , I
i T}
ver- K . ..
*>
, . .

leiunn vestn inuenitur votuntas vestra

bi hebraici vis desiderandi voce expri- Mozarabes legunt : Ecce in die ieiunii
mitur , et patres non volebant modo , sed vestri inuenitur voluptas MAR.
oppido quam ardenter Christi redempto- 5. Innuitur , post S-tluatorem alios
ris aduentum cupiebant : ab co verbo no- mss. omittere esse . AREV.

mcn W
vgn i j
deductum non voluntatcm 1
6' Al. Praeparaui, pro paraui . Et
Peccaueritis eccau is ,^4 AR . ^ ^ .

A2
 4 LIBER PRIMVS
7. Quis est ergo iste angelus,cui Deus et potestatem suam
dedit, et nomen ? Quod si dicitur : aliqua alia est potestas angeli-
Psalm.8S.v.7. ca : hoc nefas est credere . Quis enim tn nubibus aequabitur Do*
mino , aut quis similis erit Deo inter filios Deil Qui enim non ae-
quatur natura non potest aequari et nomine , Fi- . Ipse est enim
lius,qui semper a Patre missus visibiliter apparebat hominibus .

Ex ipsa ergo missione recte angelus nuncupatur Isaias autem aper- .

cap.ylt. y.d. tius FiJium a Deo genitum confirmans , ita annunciat Vox Domi- :

ni reddentis retributionem inimicis suis , ipsis videlicet, qui non cre-

dunt, iudaeis Antequam parturiret , peperit
: et antequam veniret :

partus eius peperit mascidwn ,

.

8. Quasi aperte diceret antequam Christum virgo parturiret :

\\\ carne, generauit filium >^ in diuinitate Pater et antequam tem- ,

pus virginis parturiendi veniret, genuit eum sine tempore Pater .

cap.eod. v. 8. V n de inferius ait : {)uis audiuit vnquam tale* aut quis vidit liuic

j/V//7d ,
?Reuera, quia nihil tale in hominibus accidit , aut quippiam
eod. cap. v. p. simile , et post haec subiungit : Numquid qui alios parere jacio ,

ipse non pariam Dominus et qui generationem ceteris tri-

? dicit :

buo ^sterilis ero%ait Dominus Quibus omnibns testimoniis co- .

gendus est infidelis, vt eligat sibi de duobus,aut Christum filium

Dei credere,aut mendaces putare prophetas qui ista cecinerunt. ,

7.Ipse est enim filius , qui semper ruit , cum Iacob luctatus est . Quod Syr-
a Patre missus , visibiliter apparebatho- miensis congregatio c. 13. his verbis cre-
minibus Nimirum Isidorus in ea scn-
. dendum praecepit Siquis -contra lacob :

tentia est,quae antiquorum patrum com- non filium tanquam hoininem luctatum
tnunis fuit , ab ipso mundi exordio , qv.o- fui^se , sed ingenitum , aut Patrem eius
ties se Deus humana ejfigievidendum prae- dixerit , anathema sit Praeterea cum Mo-
.

buit hominibus , non Patrem , non Spiri- se e rubo loquutus est^filios Israel edu-
tum sanctum , sed Dei Filium apparuis- xit ex Aegypto , eisque ieges dedit in
se . Sic sentiunt Tertull.2. iib. contra eremo . Quod ipsum Casnanus lib. 4. de
Marcionem , CUmens Aiexandrinus iib.i. Incarnat. duobus testimomis confirmat :

Paedag. cap. 7. Irenaeus libr. 4. cor.tr a nimirum ludae cap. 1. vers. 5. Scientes
haereses Valentini c. 17. Euseb. historiae semel omnia , quoniam Iesus populum
Ecclesiasticae initio Hilarius 12. de Tri-
, de terra Ae?ypti saluans, secundo eos ,
nit.Basilius 1. contra Eunomium . Itaque qui non credidcrunt , perdidit , angelos
Deifilius Adamo loquutus est , quod Thar- vero Et Pauli 1. ad Corinth. 10.
etc.
gum , quum
etiam lerosoiymitanum Ce- vers. 9. Neque tentemus Christum sic- ,

nesis i.ait: D~nb CV,iSn >H N"l£\2 Hlpi .

ut quidam eorum tentauerunt , et a
hoc est , vocauit verbum Dei Deus Adam. serpentibus perierunt . MARIANA .

Ipse Cain increpauit , Abrahamo appa~ 2. AU Vspiam pro quippiam . MAR.

 , , .

CONTRA IVDAEOS.
C A P V T II.

Quod Christus ante secula ineffabiliter a Patre

genitus est

i. \yuod si quaeritnr , quando, vel quomodo, Pater filium ge-

nuerit , respondetur , cur quaeritur tempus , quando sit Dei Filius
genitus,dnm sit sua natiuitate aeternus? sicut scriptum est de eo :

Egressus elus a principio a diebus aeternitatis . Et iterum : Ante Mlch. ?. 2.

solem permanet nomen eius , et ante lunam sedes eius . Ps. 71. v. 17.

2. eundem ante luciferum id est,ante omnia

Sed et Pater ,

tempora genuisse testatur , quod et ipse Filius Dci, verbum , vir-

,

tus, et sapientia, de sua natiuitate confTrmat, dicens Necdum erantVxouzvb.l.i^ :

abyssi et ego iam conceptus eram necdum fontes aquarum erupe-

, ,

rant ,necdu?n montes graui mole constiterant , ante colles ego par-
turiebar : adhuc terrum non fecerat , et flumina , et cardines orbis ter-
rae quando praeparabat caelos ^aderam: quando certa lege^et gyro
:

•vallabat abyssos quando appendebat fundamcnta terrae , cum eo

:

eram , cuncta componens .

Cap.II. n.i. Dum pro quurn . MAR. doro testimonia addttcuntur prout com- :

Ib. Ante solem permanet nomen eius modius erat , aut promptins memoria sug-
et ante lunam sedes eius Locus est . gerebat . Sed et reliquis dittinarum scri-
desumptus ex Psalm. 71. vers. 17. et pturarum promiscue Hieronymi ver-
libris
priora quidem verba iuxta editionem sione , et antiqua vulgata latina editio-
vulgatam , posteriora autem ex Psakerio ne vtitur , vtraque enim eius aetate cir-
Romano desumpta sunt , quo frequens vti- cumferebatur, vt Gregorius docet initio
tur Isidorus Erat enim Gothorum tem-
. Mcralium : et ipsemet Isidorus indicat
pore in omnibus Hispaniae ecclesiis eius lib. 6. Etymologiarum , Saepe etiam,
c.4
Psalterii vsus , vt Breuiarium Mozara- vt hoc loco fecit , ex variis interpreta-
bicum argumento est^non paucis tamen tionibus vnum testimonium contexit .
immutatis , ab ipso , vt arbitror , Isido- MARIANA .

ro . Nam in eius vita^a Braulione scri- Ib.Sua natiuitate aeternus . Ita re-
pta ( duobus certe vetustis codicibus ) posui ex editione Haganoensi , et aliis ,
scriptum inuenio , quartam eum Psalte- et ex mss. , quum apud Grialiu ta esset
rii translationem edidisse
,'
nimirum post sua natiuitate alternus , quod errore ty-
tres illas jamosas , quas D. Hieronymus pographico accidisse credendum est
adomauit ,auctore Sigeberto Hoc lsido- . Verba psalmi in Vulgata haec tanium-
ri Psalterium , quo Moxarabes vtuntur , modo sunt Ante solem permanet no-
:

nos deinde Hispanicum Romani, et Cal- men eius In antiquis versionibus , Ante
.

lici comparatione vocabimus . Ex his solem permanebit nom«n eius in secula ,

tmnibus Psalteriis toto hoc opere ab Isi- et ante lnnam sedcs eius . Au Isidorus
 , ,

& LIBERPRIMVS
3. Tali igitur auctoritate ante omnia secula Filius a Patre ge-
nitus esse declaratur quando a Patre per illum cuncta creata essc
,

noscuntur . Ulnd denuo quaeritur , quomodo idem sit genitus ,

dum sacrae nec Apostolus dicit , nec Pro-
natiuitatis eius arcana
pheta comperit,nec Angelus sciuit , nec creatura cognouit , Isaia
cap. 53. v. 8. testante , qui dicit Generationem elus quis enarrabit ? Iccirco si eius
:

natiuitas a Propheta non potuit enarrari, quis profitebitur nosse

quomodo Filius potuic a Patre generari?
cap. 28. v.20. 4. Hinc est illud in libro Iob : Sapientiam ( Dei Patris ) vn-
de inuenies'i latet enim ab oculis hominum , et avolucribus caeli abs-
Eccli. 1. 7. consa est \ id est, etiam ipsis angelis incognita . Item ibi, Radix
sapientiae cui reuelata est ? origo scilicet Filii Dei . Ideoque quod
etiam super angelorum intelligentiam , atque scientiam est ,
quis ho«
niinum potest narrare?
5. Scire autein inanifestum est solum Patrem , quomodo ge-
nuerit Filium , et Filium Siquidem , quomodo sit genitus a Patre .

et gignendi filii quaeritur ratio , eo quod filius non nisi ex duo-

bus nascatur habeat , inquam , sibi huiusmodi generis ortum con-
:

ditio caduca mortaliuin Christus enim ex Patre ita emicuit , vt :

splendor a lumine , vt verbum ab ore, vt sapientia ex corde .

C A P V T III.

Quia Christus Deus , et Dominus est

i.JLp.ost declaratum Christi diuinae mysterium , deinde,

natiuitatis
quia idem Deus,et Dominus est , exemplis sanctarum scripturarum

qnartam Psalterii translationem , vt Ma- co mendum irrepserat apud Grialium

riana opinatur , ediderit, ad examen re- tdem sit genus , quod ex sensu , et edi-
uocaui in Isidorianis cap. 87. AREV. tis , ac mss. correxi . AREV.
2. Quod et . AL sicut . MAR. Cap.lII. n. 1. Al. directionis pro ae-
Ib. AL Concepta , pro conceptus . quitatis . MARIANA .

MARIANA . Ib. Propterea vnxit te Deus Deus

Ib. Conceptus . Isidorus masculino tnus oleo laetitiae prae consortibus tuis .

genere fortnsse dixit , vt de Filio Dei (^uis est igitur iste Deus vnctus a Deo .

intelligeretur Alioquin concepta esset

. Vides argumenti vim positam in gemi-
retiiiendum etiam cum nostris mss. , et natione vocis Dcus , vt priori loco sit m
cditionibus anti^uioribus AR£V. . vocatiuo , et referatur ad Christum po- :

3. AL Didicit pro dicit . MAR. steriori in nominatiuo , et rcferatur ad

lb. Idem sit °emtns . Etiam hoc lo- Patrem . MARIANA .
 .

C O N T RAIVDAEOS. 7
adhibitis demonstremus . Si Christus Deus non est , cui dicitur in
psalmis : Sedes tua ^Deus , in seculum seculi ^virga aequitatis , virga Psalm. 44.V.7.

regni ttti • dilexisti iustitiam , et odisti iniquitatem , propterea vnxit

Deus , Deus tuus oleo laetitiae , prae
te , consortibus tuis ?

2. Quis est igitur iste Deus vnctus a Deo ? Respondeant no-

bis >-• iudaei Ecce Deus vnctus a Deo . dicitur , et vtique Chri-
stus ipsa vnctione monstratur, quumDeus vnctus insinuatur. Dum
enim audis Deum vnctum
Christum Christus enim a chri- , intellige :

smate , id est, ab vnctione vocatur Hunc Christum sub persona .

Cyri regis persarum per Isaiam Pater Deum , et Dominum esse te-
statur, dicens: Haec dicit Dominus Christo meo Cyro ^cuius appre- cap. 45. v. 1.

hendi dexteram : vt subiiciam ante faciem eius gentes , et dorsa re--

gum vertam , et aperiam ante eum ianuas , et portae non claudcn-
tur . Ego ante te ibo , et glcriosos terrae humiliabo . Portas aereas
conteram , et vectes ferreos confringam , et dabo tibi thesauros abs-
conditos , et arcana secretorum , vt scias , quia ego Dominus , qui
voco nomen tuum , Deus Israel .

3. In persona enim Cyri Christus est prophetatus : vbi ei sub-

iugatae sunt gentes in fide , et regna . Praeterea, quia nullusinre-
gno Israel Cyrus est dictus . Quod si de Cyro persarum rege quis
hoc crediderit prophetatum , absurdum , et profanum esse cogno-
Ib. Iure Mariana reprehendit in tra- stum vocauerat , referenda , ipse equidem
ctatu pro Editione Vulgata cap. 25. Pa- Isidorus iudicabat . Deinde quod in trans-
gninum , quod ita verterit hunc locum : latione Septuaginta interpretum non le-
Ptopterea vnxit te Dominus Deus tuus gatur , haec dicit Dominus Christo meo
oleo laetitiae atque ita debilitarit argu-
: Cyro , sed haec dicit Dominus Christo
mentum , quo Patrem , qui vngit , dis- meo Domino Quo modo Lactantius lib. .

tinctum esse a Filio , qui vngitur , 4. diuin. institut. cap. 12. hoc testimo-
SS.Patres confirmarunt, Ambrosius, Atha- nium Verum Hieronymus com-
citauit.
nasius , Hieronymus , Augustinus , Isido- mentariif ad eum Isaiae locum censet ,
rus hoc loco , et alii AREV. . eam lectionem , quam Isidorus ait in Se-
3. In persona Cyri Christus est pro- ptuaginta fuijje , vitiosam esse , legevdum-
phetatus . Contendit Isidorus , verba Isai. que graece , vt moio legitur cvtc*>c }{yei
c. 45. ver. 1. Haec dicit Dominus Chri- Kvctoc 6$oc tu xvcna fiov y.vf.co vnius :

$to meo Cyro non de Cyro intelligen-

, autem adiectione litcrae bro y.vfa , id
da esse,sed sub Cyri nomine de Christo tan* est , Cyro nonnullos legisse v.v^m - id est ,
tum quum absurdum videretur , Cyrum
: Domino . Itaque tum Hieronymus , tum
superstitioni Deorum seruientem , Chri- plerique alii expositores , id Isaiae va-
stum Dominum , et Deum nuncupari Nam . ticinium , nen nisi de Cyro intelligendum
verba illa , quae sequuntur qui voco no- : putant Quin etiam losephus hb. r 1.
.

men tuum Deus Israel , ad ipsum , ds Antiquit. cap.i. Cyrum eo vaticinio ad-
quo proxime loquutus erat , et quem Chri- ductum ajfrmat iudaeos in patriam re-
 . ,. .

8 LIBER PRIMVS
scat , vt homo impius, et idololatriae deditus , Christus , et Deus,
et Dominus nuncupetur. Vnde non habe- et in translatione lxx.

tur Christo meo Cyro Sed Haec dicit Dominus Christo meo Do- .

mino Quod in personaspecialiter Christi Domini nostri accipdtur

.

4. Si Christus Deus non est , dicant iudaei nobis,quem sit

cap. 1. v.26. nffatus Deus in Genesi, quum diceret: Faciamus hominem ad ima*
vinem , et enim subiiingitur Et creauit
similitudinem nostram ? Sic :

Deus hominem ad imaginem suam ? ad imaginem Dei creauit illum .

Quaerant ergo, quis Deus creauit, aut ad cuius Dei imaginemcon-

didit hominem 3 quem creauit?
Quod si respondeant, ad angelorum Num angelus aequa-
5. .

lem cum Deo habet imasinem dum multum distet imaso crea- ,

turae ab eo qui creauit?aut numquid angelus cum Deo potuit

,

facere hominem ? quod ita existimare magnae dementiae est . Cui

er£0 dicitur? aut ad cuius imaginem conditus homo creditur, nisi
ad eius,cui vna imago cum Deo est , et vnicum nomen diuini-
tatis est?

6. Item
inisisse Isidoro fauent hehraici exposi-
. 5. Ad cuins imaginem conditus ho-
tores antiqui , qui locum hunc de vero mo creditur . Imaginem hoc loco Isido-
Messia intelligendum esse iudicarunt . rus personaliter sumit , intelligitque , ho-
JE>0 vero de vtroque locum intelligi pos- minem fuisse conditum ad cxemplar Dei ,
se contendo de Cyro iuxta historiam
: et imagincm , quae est FiHus , sequutus
de Christo allegoricat; . MAR. in eo Ambros. lib.6. Hexaemeron cj.
lb. Quod in persona specialiter Chri- Euseb. 11. praeparaticn. Fuangel. c. 12.
sti Domini noscri accipitur . Fortassis Vrocopium ad c. 2. Genes. Tametsi eam
pro sperialiter legendum est
spiritualiter scntentiam Aug. quidem 3. de Cenes. ad
fiam eodem literarum compendio vtrv.m- iiteram cap. 19. impugnandam suscepit .
que aduerbium scribi solet Sequebanttir . Cyriilus etiam lib. 1. contra lulianum
autem in tarratonsnsi maiori hacc vcr- nugatoriam vocare ncn dubitauit For- .

ba . Legamus Xenophontis octo librc- tassis eo tempore ea expositione Ariani

rum Cyri maioris historiam , et prophe- ftd erroris praesidium , scparandasque
tiam cernemus expletam . Quae enim Trinitatis psrsonas abutebantur : alioaui
ciuitas 111 1 non patuit ? quis non regum nihil pcriculi cst . Theo/ogi quidem .

terga subiecit? etc. Quae qucniam in a te recenticres hominem ad imaginem to-

codicibus non erant , et Jsidori proposito tius Triuitatis conditum csse intelltgunt *

contraria sunt , tanquam ex Hieronymi atque imaginis voccm verbis non ima-
iis

commentariis ad eum locum ab alio quo- ginem in Dco , sed potius in nobis im-
piam translata manifesto praetermitten. , p> essam significare contendunt , vt perin-
da essc duximus MAR. . Faciamus hominem ad imagi-
iit
,

Ib. In codice Pakt.278. clare , ct sine ncm nostram , ac si diceret , qui sit fa
nexu legitur spccialit er , quod Marianae go nostri , ad nostrae essentiae exemplar
videbatur in spiritualiter ccmmutandum . expressa , ct conformata ()uod vero ad .

AREVALVS lcctionem spectat proximis verbis , vbi

 CONTRA IVDAEOS, 9
6. Item si Christus Dominus non esc , quis Dominus pluit
ir. Sodomis ignem a Domino? Sic enim ait m Genesi Et pluit "p. :
ip. v.24,

Dominus super Sodomam , et Gomorrham sulphur , et ignem a Do-

rnino In qua sententia nemo dubitat secundam esse personam •
.

Nam quis est Dominus ille a Domino , nisi proculdubio Filius a Pa-
tre : qui semper ab eodem Patre missus descendere solitus est , ec
ascendere? Quo testimonio et deitas , et distinctio personarum Pa-
tris,et Filii luce clarius demonstratur .

7. Itein si Christus Dominus non est , de quo dicit Dauid in

psalmo, Dixit Dominus Domino meo , sede a dextris meis : donec 109. v. u
panam inimicos tuos scabellum pedum tuorum ? Qui dum idem Chri-
stus secundum carnem sit fiiius Dauid, in spiritu tamen Dominus
eius,et Deus est Si Christus Dominus non est de quo ait Da-
.
,

uid in libris Regum : Dixit vir^cui constitutwn est de Christo Dei 2.Reg.2?.v.i.
lacob , egregius psalmista Israel : Spiritus Domini locutus est per me^
et sermo eius per linguam meam ?
8. Item si Christus Dominus non est , quis est ille Dominus
exercituum , qui a Domino exercituum mittitur , ipso dicente in
Zacharia Dominus Deus exercituum ,
: Haec dicit post gloriam misit c. 2. v. 8.

me ad gentes , quae expoliaucrunt vos Qui enim . tetigerit vos , tan-

get pupillam oculi eius . Quia ecce leuabo manum tneam super eos ,

et erunt praeda iis , qui seruiebant sibi , et cognoscetis ,

quia Domi-
nus exercituum misit me ?

Vide nunc,cuius sit haec vox, nisi Saluatoris, quia omni-

9.
potens Deus a Patre omnipotente missum se cssq testatur. Mis-
sus est autem ad gentes post gloriam Deitatis , quam habuit apud ,
adPhilIpp.1.7.

Patrem, quando exinaniuit semetipsum , et formam serui accipiens

foctus est obediens vsque ad mortem . Qui etiam in sequentibus
loquitur , dicens : Lauda , et laetare ^filia Sion , quia ecce ego venio , Zachar.2.v.io.

tws posuimus : nisi ad eius , cui vna ima- tionem Isidorus ad primam , et secun-
go cum Deo est , tres codices legebant : dam Trinitatis personas refirt , quod an-
cuius vna imago cum Deo est Et tar- . te eum fecerant Euseb. lib. i. Ecclesiast.
racon. maior Cuius imago cum Deo
: hist. cap. i. Irenaeus lib. 3. cap. 6. Ba-
est . MARIANA . sil.$. contra Eunomium
Marcellinus Pon« ,

6. In qua sententia nemo dubitat se- tifex ad Salomonem episcopum , Hieron.

cundam esse personam . In verbis illis ad Osee cap.i. MAKIANA .
Cenes. 19. vers. 24. Pluit Dominus super 9. Al. age nunc , videamus . MAR.
Sodomam et Gomorrham ignem, et sul-
, Ib. Al. effectus est obediens . MA-
phur a Domino, vocis Domini gemina- RIANA ,

Tom.VI, B
 . t

io LIBER PRIMVS
tt habitabo tn mcdio tut - dicit Dominus , et applicabuntur gentes
multae ad Deminum in die illa , et erunt mihi in populum , et ha~
bitabo in medio tui - et scies, quia Dominus exercituum misit me
ad te .

10, Quis est igitur iste Dominus exercituum a Domino exer-

cituuni missus, nisi idem Dominus Iesus Christus?Superest de Spi-
c *33*^4- ritu de cuius Deitate sic ait Iob Et quia spiritus Dei
Sancto , : est y

spiritus Domini fecit me , et spiraculum omnipotentis viuificauit me 5

ecce et me , sicut et te fecit Deus . De quo enim dixerat: Spiritus
•
Domini ftcit me , de eo rursus adiecit Ecce et me^sicut : et te fecit

Beus vt eundem Spiritum ostenderet esse Deum

: .

C A P V T IV.

De Trinitatis significantia .

,p atet veteris testamenti apicibus , Patrem , et Filium , et Spi-

ritum Sanctum tsst Deum Sed . hinc isti Fiiium , et Spiritum San-
ctum non reputant esse Deum , eo quod in monte Sina vocem
Deuter. 6*.
4. Dei intonantis audierunt *, Audi , Israel , Dominus Deus tuus Deus -

Vt eundem Spiritum ostenderet

10. Ea sunt huiusmodi ostenderet esse Dcum. :

esse Deum . Post haec verba in hispa- Sed hinc isti Christum non putant csse
lenti codice
sequebantur illa , sed hinc Deum , eo quod in monte Sinai audierint
isti Christum non putant esse Deum . vocem Dei intonantis Audi , inquit , :

Et cetera multa quae quoniam lacuna : Israel Dominus Deus tuus vnus est ; et
:

incercisa , atque deprauata erant , dee- itcrum Ego sum Deus , et praeter me non
:

rantque in aliis codicibus , et proximi ca~ est alius Et illud Ego sum Deus e
. : ,

pitis initio ferme ad verbum repetuntur , non mutor , et gloriam meam alteri non
tanquam addititia loco mouimus . Quin- dabo . Dum
haec ergo legunt , perfidiae
tum tamen caput ,in excusis codicibus po- , Christum
errore caecati Deum esse non
iitum, nos hispalensem codiccm sequuti ad credunt . Ergo agnoscant proinde , illis
finem ^.cap.subiunximus cum quo commo- : co tcmpore haec praedicta fuisse , ne for-
dius cohaerere visum est idque sine noua : te ab vnitate fidei recedcntes , in multos
capitis distinctione Tametsi in aliis co-
. fictos deos transirenty atque idola genti-
dicibus ea omnia desiderabantur penitus , litatis colerent , quod et feccrunt , quum
ac propterea suspecta esse videri pote- specialiter Christum testimoniis prophe-
rant MARIANA .
. tarttm reputant esse Deum . Pro praedi-
Jb. Verba
, quae Mariana in cod. hN cta fuisse habent praedicata fnisse ,
alii
spalensi reperit , extant etiam in cod. flo- et spiritualiter pro specialiter Qnae duo .

rent. 1. , et barberino seculi prope

irj aduerbia passim in mss.confunduntur.AR.
octaui , et in multis aliis mss. , quae pro- Cap. IV. n. 1. Al. vnum esse Deum
pterea omnino praetermitti non debent bis pro csse Deura . MARIANA •
 . . :.

CONTRA IVDAEOS, it
vnus est : ignorantes, in Trinitate vnum esse Deum , Patrem , Fi-
lium , et Spiritum Sanctum , nec tres Deos,sed in tribus perso-
nis vnum nomen indiuiduae maiestatis
2. Quaeramus ergo in scripturis veteris testamenti eandem Tri-
nitatem . In libro quippe secundo Regum ita scriptum est:Dixit
Dauid filius Isai . Dixit vir , cui constitutum de Christo Dei 2.AC.23.V.1. est

lacob , egregius psalmista Israel : Spiritus Domini hquutus est per

me 9
et sermo eius per linguam meam Quis autem esset , adiecit
.

Deus Israel mihi loquutus est , fortis Israel , dominator hominum

iustus ,

3.Dicendo enim Christum Dei Iacob et Filium,et Patrem ,

ostendit Item dicendo -.Spiritus Domini loquutus est per #?? ,Spi-
.

ritum Sanctum euidenter aperuit. Idem ouoque in psalmis Verbo , :

Psalm.^.v.tfr

inquit Domini caeli firmati sunt et spiriiu oris tius omnis <uirtus
, ,

eorum in persona enim Domini Patrem accipimus in Verbo Fi-

: :

lium credimus in spiritu oris eius Spiritum Sanctum intelligimus

:

Quo testimonio et Trinitatis numerus, et communio cooperationis

ostenditur
4. Sic et in consequentibus idem propheta ait : Mittet verbum Psalm. 147.
v. 18.
suum^et liquefaciet ea ^flabit Spiritus eius , et fluent aquae . Ecce
tria , Pater , qui mittit,et Verbum, quod mittitur, et Spirituseius,
qui flat . Nam et quum dicitur in Genesi , In principio fecit Deus c.i.v. i.et2.
caelum , et terram , et spiritus Dei ferebatur super aquas , ibi in
Dei vocabulo Pater intelligitur : in principio Filius agnoscitur ,
qui
dicit : /;; capite libri scriptum est de me , vt faciam voluntatem Psalm. 39.

tuam quia v - 8- -
: dixit Deus 3 et fecit Deus : in eo vero,qui superfere-
batur aquis j Spiritus Sanctus significatur .

5. Nam et quum ibi dicit Deus Faciamus hominem ad ima-

: Genes.1.26.

2. Tn libro quippe secunJo Regum . tandi raticnem Isidorus ipse sequutus

In hispalensi , et tarraconensi tninori le- est , lib.6. Etymolog. cap.i. Verum quo-
gebatur libro quoquc primo Regum
, in . niam alii codices discrepant , ct Isido-
Quae fcrtassis germana Jsidori lectio est . rus ipse in libro Prooemiorum quatuor li-
JSam , vt lunilius docet lib. de partibus bros Rcgum facit , diuersam lectionem
diuinae Hicronym. in
legis cap. 12. et praeferendam iudicauimus , tanquam vul-
prologo galeato , hebraei duos tantum li- gatae editioni , et communi vsui magis
bros Regum computant , nempe Samuelis consentaneam MARIANA . .

libru;}) quo primus , et secund.is compre-

, 4. Al. Domini ferebatur . Ibi tamen .

henditur ,et hbrum Regum , qui continet MARIANA .

tertiutn , ct quartum : atque hanc compU"

B 2
 . .

i* LIBERPRIMVS
ginem^et similitudinem nostram , per pluralitatem personarum pa-
tens significatio Trinitatis est . Vbi tamen , vt vnitatem deitatis
ostenderet, confestim admonet, dicens Deus hominem ad ima~ : Fecit
^inem^et similitudinem suam Et qiuim dicit idem Deus Ecce . :

Adam factus est , quasi vnus ex nobis ipsa pluralitas personarum

Trinitatis demonstrat mysterium
6. Cuius Trinitatis sacramentum et Aggaeus propheta ita ape-
cap.2. v. 6. 8. ru jt , ex persona Domini dicens Spiritus meus erit in medio vestri : .

Ecce Deus , qui loquitur , ecce Spiritus eius , post haec de tertia
persona, id est, de Filio , ita subiecit Quia ecce ego commouebo cae- :

lum , et terram , et veniet desideratus cunctis gentibus .

7. In Isaia quoqiie sub propria persona cuiusque distinctio

C.48.V. 12. et Trinitatis 3 dicente eodem Filio , ita ostenditur : Ego primus , et ego
J
nouissimus^ manus quoque mea fundauit terram , et meadextra
mensa est caelos Non a principio in abscondito
. loquutus sum >
ex tempore antequam fieret , ibi eram , et consequenter adiecit Et :

nunc Dominus Deus meus misit me , et Spiritus eius Ecce duae .

personae Dominus , et Spiritus eius, qui mittunt,et tertia persona

eiusdem Domini , qui mittitur .

8. Item alibi per eundem prophetam Trinitatis sic demoustra-

c. 42. v. 1. j ur significantia . Ecce , inquit ,puer meus , suscipiam eum , dilectus
meus , anima mea , dedi spiritum meum super
complacuit sibi in illo

eum Pater Filium dilectum puerum vocat,super quem dedit spi-

.

ritumsuum. De quo Dominus Iesus Christus propria voce testa-

tur Spiritus Domini super me
: .

9. Alio quoque in loco idem Isaias totam Trinitatem in digi-

c.40. v. 12.
torum numero comprehendens , sic praedicat, dicens Quis mensus :

est pugillo aquas , et caelos palmo quis ponderauit ? quis appendit trh

bus digitis molem terrae ? In tribus quippe digitis propheta trinam

diuinae omnipotentiae aequalitatem sub quadam mysterii lance li-

brauit, et ex parilitate virtutis cooperationem potcntiae,et vnita-

tem substantiae , quae vna , eademque in Trinitate est,in tribus di-
gitis declarauit
c « 6 > v. x. 10.Cuius Trinitatis mysterium alias se cognouisse testatur idem
propheta, dicendo Vidi Dominum sedentem super solium excel-
:

sum , Seraphim stabant super illud , sex alae vni , et sex alae aite-
6. De tertia persona . Hoc est , vna nmla eruJira est Grialii nota adcap. 42.
cx tribus personis ; de qua loauendi for- in fcxodum num. 3. ARiiV.
 , .

CONTRA IVDAEOS. 13
rl-i duabuf velabant faciem eius , et duabus velabant pedes eius ,

et duabus volabant: quem vt trinum in personis ostenderct, et v-

nuin in diuinitate monstraret , sequenter ait: Et clamabant alter
ad alterum , et dicebant : Sanctus , Sanctus , Sanctus : Dominus exer*
cituum : plena est omnis terra gloria eius .

Ecce trinam sanctificationem sub vna confessione caelestis

11.
persultat exercitus vnam gloriam Trinitatis Seraphim trina repe-
:

titione proclamant Nam quid ter Sanctus indicat , nisi eiusdem

.

trinae Omnipotentiae gloria demonstrata est in deitate trium per-

sonarum signifkatio ? Non autern sicut tres personae,ita et tres Dii
credendi sunt, sed in eis personis vna diuinitas praedicanda est se-
cundum Moysi Audi , Israel , Deus , Deus tuus,
sententiam dicentis :
Deuter. 6. 4.
Deus vnus est Et iterum Ego sum Deus et praeter me non est alius*\
. : ,
Isai. 45« **•

12. Sed contra haec obiicit perniciosa iudaeorum perfidia , di-

cens : Si l-ater Deus est^et Fiiius Deus est:ergo duo Dii sunt , et
non njnus Deus Pro ine ergo audiant Isaiam
. vtramque perso- ,

fiam vnum Deum dicentem Tu es Deus , et in tc cst Dcus In eo : .

enim , quod dicit Tu es Deus^ Patrem ostendit in eo vero , quod

: :

subiecit in te est Deus , Filium declarauit

:

13. Sed tamen , vt eundem Patrem , et Filium vnum Deum

ostenderet , subiecit Non est absque te Deus ^vere tu es absconsus
:

Deus , Deus Israel Alias quoque vnitum nomen Patris , et Filii

.

comprobatur , ipso Patre ad legislatorem Moysen ita testante At- :

tende illi , e t ne inobediens ei fueris^ est enim nomen meum in illo .

11. Nam quid ter sanctus indicat gloria demonstrata est in deitate triura ,

nisi eiusdem trinae Omnipotentiae glo- personaram significata ? MARIANA .

ria demonstrata est in deitate trium per- Ib. Codex flor. I. , et alii omittunt
sonarum significatio ? Hoc loce maxime hunc sequentem numerum , vel po-
, et
variabant exemplaria Hispalense legit
. : tius eospraemittunt , et hoc loco ad-
Nisi eiusdem trinae Omnipotentiae glo- dunt Vt enim personarum Trinitas mon-
:

riam,quae demonstrata est in deitate straretur , tertio Sanctus dicitur . Sed vt

trium personarum sanctificationein . vnam esse Trinitatis substantiam appa-
Tarraconense minus Nisi eiusdem Tri-
: reat , non Domini Sabaoth , sed Dominus
nae Omnipotentiae gloria demonstrata esse perhibetur Dauid quoque dicit Be-. :

est,inDei tamen trium personarum si- nedicat nos Deus , Deus noiter benedi- :

gnificationem In altero excuso legitur

. : cat nos Deus Qui , quttm tertio dixisset
.

Nisi eiusdem trinae Omnipotentiae glo- Deum , vt vnv.m hunc esse ostenderet ,

riam , quae demonstrata est in deitate subdidit ; Et metuant eum omnes fines
trium personarum sanctificationem Ex . terrae . Haec quidem pauca de Trinita-
parisieusi, ct tarraconensi maicri lectio , te breuitatis causa notattimus , dum co-
quam posuimus , desumpta est S-tspicor . piosissime plurima in voluminibus Scri°
legendum Nam quid ter sanctus indi-
: pturarum panduntur . ARLV.
catj niii eiusdem trinae Omnipotentiae
 . :

t 4 LIBER PRIMVS
C A P V T V.

Quia Filius Dei , Deus ^Jiome factus est .

i. JLJli.ucusque mysterium caclestis natiuitatis in Christo , et si-

gnificantiam diuinae Trinitatis ostendimus Dehinc Scripturae aucto-

.

ritate eundem Filium Dei natum in carne monstremus, manife-

stantes primum quia idem Fiiius Dei propter nostram salutem
, in-

eap. o. v. 6. carnatus, et homo factus est . Sic enim de eo praedicat Isaias

Paruulus , inquit, natus est nobis ^et filius datus cst nobis , et factus
est principatus eius super humerum eius , et vocabitur nomen eius
admirabilis Deus fortis , pater futuri seculi , princeps
, consiliarius ,

pacis , multiplicabitur eius imperium , et pacis eius tion erit finis .

2. Paruulus enim Christus, quia homo et natus est nobis, non :

sibi ^ quod enim homo factus est , nobis profecit, et ideo nobis
natus est Filius autem datus est nobis cuius , nisi Dei filius?prin-
. •

cipatus eitis super humerum eius siue quia crucem propriis hu- .

meris ipse portauit siue quia titulum regni super humeros, et ca-
:

put eius Piiatus scripsit

Erubescant itaque impii iudaei , et agnoscant, vocari Chri-
3.
stum Filium Dei viui natum,et per assumptionem corporis paruu-
adPhilipp.2.6. lum factum de quo Dauid ait: Minuisti eum paulo minus ab a/i~
j

gelis qtiia , dutn in forma Dei esset , non rapinam arbitratus est ,
:

esse s€ aequalem Deo , sed semetipsum exinaniuit ^formam serui ac-

Cap. V. n. 1. Al. humeros pro hu- Ib. Rursum futuram eius in carnc
merum . MARIANA » n2tiuitatem ostendens , subiecit , dicens :

3.Al. inuocare pro vocari MAR. . et quasi de vulua orietur tibi ros ado-
Ib. Minuisti eum paulo minus ab lescentiae tuae Locus est ex psalm. 109.
.

angelis . Tarraconensis maior Minuisti : Vtrs. 3. ln quo miror , Isidorum , quum

eum paulo minus a Deo . Nimirum in adduxisset illa verba , Ex vtero ante lu-
hebraico psalmo 8. vers* 6. legitur Mi- : citerum genui te , adiecisse , tanauam se-
nuisti eum paulo minus ab Elohim . quentia , et quasi de vuhu orietur tibi
Quae dictio saepe Deum , aliquando etiam ros aJolescentiae tuae , quitm sit potius
angelos significat , vnde vtrique interpre- eiusdem loci diuersa ex interpretatio
tationi locus Septuaginta dixerunt: Mi-
. versione Hieronymi Eodem memoriae
.

nuisti paulo minus ab angelis . Quod

eum lapsu inferius cap. 10. vtramque interpre*
Vaulus sequutus est adtlebr.i. ven.-j. tationem coniunxit x vbi ait Ante luci- :

Hieronym. «utem in sua interpretationc ferum genui te et quasi de vulua orie-

,

dixit : Minuisti eum paulo minusaDeo. tur tibi ros adolescentiae tuae . MAR.
MAKIANA»
 .

CONTRA IVDAEOS. 15
cipiens . Ad quem dum Pater in psalmis de illa aeterna natiuitate
dicerer: Ex vtero ante Luciferum genui
rursum futuram eius te :
Psalm. 109.
v '*'
in carne natiuitatem ostendens, subiecit, dicens Et quasi de <vul- :

ua orietur tibi ros adolescentiae tuae .

4. Hanc incorporationem Filii Dei et Spiritus sanctus in psal-

mis ita praenunciauit , dicens : Ad Sion autem dicetur ^vir , et <vir

natus est in ea , et ipse fundauit eam Excelsus . Ecce qui nascitur

in Sion,et qui in ipsa ciuitate factus est humillimus, ipse esr,qui
fundauit eam Excelsus:er quia idem est Dominus , sequitur • Do«
minus numerauit scribens populis , , iste natus est ibi . Qujs est
iste?vir scilicet , et excelsus,et Dominus . Vir ,
quia homo factus
esr . Excelsus, quia eum supra se caeli , er angeli suscipiunr. Do-
minus , quia cunctae caeli, terraeque creaturae illi deseruiunt .

5. Verum quoties inimici Christi omnem hanc prophetiam 11 a-

tiuitatis eius audiunt, conclusi , dum non habeanr , quod propo-
nanr, argumenranrur, dicenres, necdum venisse Chrisrum,de quo
haec omnia ora prophetarnm praesaga cecinerunr Quaeramus er- .

go rempus nariuitatis Christi , vtrum iam aduenerit, an venturus

adhuc expectetur? In Daniele igitur rempus aduenrus eius certis-
sime osrenditur , et anni numerantur, et manifesta signa eius pro«
nunciantur et post aduenrum eius,et morrem furura iudaeorum
,

cxcidia ibi cerrissime manifesranrur

6. Sic enim air ad eum angelus : Daniel , aduerte sermonem ,
c. 9. v. 23.

et intellige visionem . Septuaginta hebdomadae abbreuiatae sunt su-

pcr populum tuum , et super vrbem sanctam tuam , vt consumme-
tur praeuaricatio^et finem accipiat peccatum , et deleatur iniquitas 9
et adducatur iustitia sempiterna-> et impleatur visio , et prophetia 9

4. Ad Sion autem dicetur , vir, et scribens natus est tibi Ita-

popuUs : iste .

vir natus est in ea , etc. Locus est ex que restitui posset populos ex multis rass-
psalm. 86. vers.j. iuxta versionem Hier- Isidori . AHEVALVS .

cnymi Codices gothici , romani Psal-

. 6. De septuaginta Danielis hebdoma-
terii interpretationem secuti , legunt , Ma- dibus passim ecclesiastici scriptores Adi- .

ter Sion dicet, homo , et homo factus sis Cotelerium Patr. Apostolic. tom. i.

est in ea , et ipse fundauit eam excel- pag. 49. Calmetus dissertationcm de hoc
sus . Et fortassis haec erat Isidori ger- argumento edidit ante commentarium in
mana lectio . MARIANA . Danielem ; etsacra prae-
in Bibliotheca
Al. Akissimus pro Exceteus . Et
Ib. raissa Dictionario Biblico praecipuos au-
populos pro populis MARIANA . . ctores veteres , recentesque indicat , qui
Ib. In versione S. Hieronymi ex he- in hac quaestione versati sunt ARLV. .

braeo ita habetur : Dominus nnmcrnuit

 .

z6 LIBER PRIMV.S
et vngatur sanctus sanctorum Quae scilicet septuaginta hebdoma* .

dae si a tempore Danielis enumerentur,proculdubio sanctus san-

ctorum Dominus Iesus Christus olim venisse cognoscitur.
7. Hebdomada namque in sacris eloquiis septem annis termi-
teu1t.25.lt. .natur, dicente Domino ad Moysen: Numerabis tihi septem hebdo-
madas a?inorum , id est septies septem , qui simul faciunt annos
quadraginta nouem . Similiter septies septuaginta fiunt quadrigenti
nonaginta . Ideo tot annos fuisse , credendum est,a Daniele vsque
ad Christum. A tempore itaque Danielis prophetae vsque ad praesens
tempus plusquam centum quadraginta hebdomadae enumerantur .
Ideoque iam aduenit Christus,quem annunciabat sermo propheticus
8. Post septuaginta enim hebdomadas et natus , et passus
ostenditur Christus , et ciuitatem Ierusalem in exterminationem
fuisse , et sacrificium, vnctionemque cessasse Sic enim subiecit .

idem propheta Et occidetur Christus , et ciuitatem et sanctuarium

: ,

dissipabit populus cum duce venturo et finis eius vastitas , et post

finem belli statuta desolatio . Post passionem igitur Christi venit

Titus,et debellauit iudaeos . et destruxit vrbem , et templum , et
cessauerunt libamina , et sacrificia . Quae vltra illic celebrari non
potuerunt . Vt impleietur, quod fuerat ante a propheta praedictum .

9. Sed
o duritia cordis iudaici
, quia ipsi Christum intere- l

merunt , inde eum adhuc venisse 11011 credunt . Probauimus, Do-

minum nostrum Iesum Christum secundum carnem iam natum
fuisse . Sed adiicit incredulus, cur in carne venit ? Audi ergo cau-
sam . Deus quum hominem fecisset, summa beatitudine praeditum ,

et diuinae imaginis decore ornatum , posuit eum in paradiso , vt

esset Deo subiectus, et ceteris creaturis praelatus .

ic. autem rebellis effectus , contempta diuinitate , inter-

Ille

dictum violauit praeceptum quemproiectum ob superbiam Deus :

non occidit , sed exulem paradiso fecit, expectans, vt per poeni-

tentiam reparari posset ad veniam , et quum ille non reuocaretur
ad viam virtutis , dedit legem per Moysen,vt vel per ipsam re-
uerteretur ad amorem Dei, et operationem iustitiae Sed quum ne .

hanc quidem contumax , et incredulus custodiret , venit tandem

fllius

9. Al. decore honoratum po decorc 10. AI. corpus humanum cum ani*
ornatum . MAR. ma assumpsit . MARIANA .
 .

CO-NTRA IVDAEOS, 17
filius Dei , et eorpus humanum assumpsit,vt dum videretur , cre-
deretur omissisque : mundus daemonum simulacris reconciliaretur
gratiae Conditoris .

1 Haec est causa natiuitatis Christi , quem iudaei , etsi patiati"

1.

tur natum, scandalizantur tamen crucifixum , ct mortuum nonin- :

telligentes, quia, sicut propter redemptionem mundi illum decuic

nasci, ita et pati oportuit , cuius passionem , et mortem in suo lo-

co Scripturarum testimoniis approbabimus Nunc vero- sequ-amur . ,\

debitum ordinem, ec cuius demonstrata estpost gloriam deitatis .

hum^na natiuitas , demonstretur et genus , ct patria , incipientes :,•

.* >%»v*
primum de nomine eius loqui.

C A P V T VI.

De nomine lesu .

1.
P
JL rima enim appellatio nominis Iesu inuenitur
i in. fi<*ura Do-
mini nostri Iesu Christi antea praedicata Nam Aiises quidam , .

qui Naue filius nominabatur, a Moyse Iesus cognominatur . Hic Numer.13.17.

post obitum Moysi dux effectus principatum obtinuit, et terrani
promissionis hereditate distribuit. Mutatio nominis quid significa-
bat , nisi quia defuncto Moyse , id est , defuncta jege , et legali
praecepto cessante, dux nobis Dominus Iesus Christus erat futu-
rus, qui nos per Iordanis fluenta , icl est , per gratiam baptismi
sanctificatbs , et omnibus vitiorum generibus* expulsis , vel ange-
lorum malorum hostibus. effugatis , perditceret a<|. terram caelestis

ir. Jncipientes . Refertur ad sequa- ncm sequutus est Isidorus . Totus vero
muf . In editione Haganoensi omittitur , locus ac vero magna cap.-6. pars de~
,

incipientes . . . loqui . AREV. sumpta est ex Tertulliano , libro contrx

Cap. VI. n. 1. AL praedicta pro prae- iudaeos , vbi ait Dum Moysi successor :

dicata . MARIANA . destinarctur Auses filius Naue, trans-

Ib. Nam Auses quidam , qui Naue fi- fertur certe de pristino nomine , inciplc
lius riominabstur . Tarraconensis maior , vocari lesus j etc. Vnde colLigimus etiam ,-
et excusi legunt , Nam losue quidam etc. paulo inferius legendum Qua nihil dul-' :

Nostra lectio in hispalensi erat , et tar- c'ms,potiusquam , Qua nihil est dulcius
raconensi minori\et Numer.i}. vers.ij.. Tametsi haec lectio in tarraconensi mi-
vbi nos legimus : Vocauitque Osee yKHJT nori , et hispalensi erat . MARIANA .

riiium Nun Iosue ; Septuaginta dixerunt : Ib. . AL. terram promissae heredita-''
i7ra>vof.'.cis-s Mhjcjk? tcv A'kch vtov Nav« ,
tis . MARIANA . :

Jy.riv . Hanc Septuaginta interpretatiQ-

Tom.VL
 £9 LiBER PRIMVS
repromissionis,melle,et lacte manantem, id est, vitae aeternae pos-
sessionem, qua nihil dulcius ?
2. Ideo enim vir ille huius sacramenti imaginem suscepit,vt
Iesus nominaretur ad significandum illum verum Iesum , de quo
,

in psalmis scriptum est Venite , exultemus Domino , iubilemus De9

:

salutari , id est , Iesu patri nostro . Vbi ostenditur, Dominum , et

Psalm.149. Deifm cssq Iesum , de quo et alibi in psalmis Quid placet sibi :

v. 4.
Dominus in populo suo , et exaltabit mansuetos in Iesu. Haec eniin
in hebraeo sic habentur >* De quo apertius Habacuc intonac .

cap. 3. v. i2.
dicens ££0 gaudebo in Domino >et exultabo in Deo lesu meo ,
:

C A P V T VII.

Christus ex semine Abrahae secundum carnem fuit .

,0,uod autem ex semine Abrahae futurus

sus Christus , Genesis ostendit , dicente
esset Dominus Ie-
Abraham ad
c. 24. v- 2. puerum suum : Pone manum tuam sub femore meo , et iura perDeum
caeli . Quo verbo Christum Deum caeli de genere suo testaba-
tur in carne esse venturum
femur enim gentis intellteiturj . Per
signirlcabatur enim , de semine. Abrahae futurtim in carne Deum
caeli de quo semine per Isaac facta fuerat ei a Domino repro-
:

Genes.22. 18. missio In semine , inquit, tuo benedicentur omnes gentes , id est,
.

2. Deo salutarl , id est , Iesu patri Isaac facta fuerat ci a Domino

rcpro-
nostro . Voeem latinam per hebraicam missio . Quinque codices constanter pra
reddidit , id tantum indicare volens , vbi Isaac legebant Isaiam . In gothicis mhil
in latina versione vox salutare , vel sa- erat , tantum in tarraconensi maiori I-
lus inuenitur in hebraico
respondere no-
, saiae nomen subobscure in lsaac mutari
men Iesu
. Atque hoc ipsum sequutus videbatur , quam nos lectionem , vt vc-
proximo testimonio , quod ex psalm. 149. ram , sequuti sumus Tametsi paulo in-
.

vers. 4. desumptum est . Vbi nos legimus : ferius legebatur de hoc semine et per
:

Exaltauit mansuetos in salutem , ipse eundem Isaiam etc Nam vocem eun-
Jiieronymi interpretationem sequutus , di- dem redundare iudicauimus , eamque 0-
xit , Et exaltauit mansuetos In Iesu Se- . belo iugulauimus yprorsus praetermitterc
quens denique testimonium ex Habacuc sine exemplari non ausi . MARIANA .
3. v. 18. Ego gaudebo in Domino , ct Ib. Grialius edidit per Isaiam Isaac
exultabo in Deo lesu meo , quoniam ad contra mentem annotatoris Marianae , qui
rem in primis facit , adiecimus ; obelo ta- tantum volebat per Isaac Neque vtra- .

men notatum , quoniam in hispalensi tan- que vox retineri potest : aut enim soluna
tum inuenimus . MARIANA . legendum , pcr Isaiam , aut per Isaac «
£ap. VII. n. i. De quo semine per AREV.
 CONTR-A IVDAEOS. . i9

in Christo,de quo Psalmista ait Et benedicentur in eo omnes tri- Psalm.71. 17,

:

hus terrae , omnes gentes magnificabunt eum .

2. De hoc semine,et per >* eundem Isaiam vox Domini lo-

quitur Educam , inquit , de lacob semen , et de luda possidentes mon- cap. 65. r. j,
:

caP- I,v *?*

tes meos . De quo idem Propheta Nisi Dominus Sabaoth re-
alibi :

liquisset nobis semen , quasi Sodoma fuissemus , et quasi Gomorrh*

similes facti essemus .

C A P V T VIII.

De tribu luda ortus est Christus .

1. Jtjt quia de tribu Iuda secundum carnem Christus expectan-

dus esset , Iacob patriarcha significat , dicens Non deficiet princeps Genes. : 4$.

ex luda , nec dux de femoribus eius , donec veniat , qui mittendus

est Et ipse erit expectatio gentium Certum est enim , vsque acl .:
. .

ortum Christi non defuisse principes populi iudaeorum ex genere

Iuda, nec duces de femoribus eius vsque ad Herodem alienige-
v
nam regem,qui per ambitionem regni irrepserat potestatem .

2. Statim enim vt hoc factum est , et defecit dnx ex semine

Iudae, aduenit ille , qui mittendus erat \ quem gentes , et populi
expectabant Iudaei autem peruicacia impudicae frontis dicunt,
.

nondum esse id tempus expletum , mentientes nescio quem re-

Cap. VIII. n. 1. Nec dux de femori- rantes illud obiicitis, quod parentes ve-

bus eius Sic quinquc codices . lulictnus i.

. stri solent mentientes proponere , esse
contra iudaeos , Hilarius in psalmum 50. hodie nescio quem regem ex genere
tlempe Septuaginta dixerunt irt rav /zt/pai/ Iudae : qui in extremis Orientis parti-
at>T« id est , ex femoribus eius ; quam
, bus videatur regnum tenere ? Et alia
lectionem seqituti sumus . Licet hispa- multa in eandem srntentiam . Et quidem
lensis , et tarraconensis minor , vt est in iudaeos magno- in numero in Oriente in-
nostra Vulgata , legebant , Nec dux de tra montes Caspios inclusos cantineri
9
femore eius . TertuII. et ipse contra iu~ non ipsi solum fabulantur , ( nam extax
daeos de femoribus legit MARIANA . . de hac re liber hebraice , qui Baidad
Ib. Forte isrreprerat potestati AR. . Suhites nuncupatur) sed etiam Prospero
2. Mentientes nescio quera regem fuit petsuasum lib. de praedictiohibus
ex genere Iudae in extremis Orientis parte vltima cap. 9. %bi ait : Hic osten-
partibus Hunc locum ferme totidem ver-
. ditiir , quod ex iudaeis de tribu Dan
,
bis transtulit Iulianus toletanus archie- quae hodie quoque in Perside esti ve-
piscopus in suum opus contra iudaeos, niet Antichristus Hanc' iudaeorum cpi-
.

vbi libro primo sic ait , An forte adhuc nionem Porchetus tangit primct part. V?-
in impudicae frontis pertinacia perdu- ct. contr. iudaeos cap. 2. MARIANA .

C 2
 . ,

io LIBER P R 1 M V S
gem ex genere Iudae in extremis Orientis partibus regnum tenere.'
3. Nec attendunt -mente caecati , simulationis suae mendacium
detegi quia -iam -sieut nullum- templum , ntillum altare-, nuilum
:

sacrificiiim , ita nullus rex , nullus sacerdos remansit iudaeis : neque

«3, v. 4. enim mendax esse- 'potest- Osee propheta , qui dicit : Sedebunt filit
Israel sine rege ^sine. pri;;cit>e , sine sacrifivio , sine altari , sine sa-
cerdotio , sine manifestationibus . Quae omnia quis non videat nunc
m ipsis csse completa?
.111
C A
• - -
P V T IX.

Quia de stirpe Dauid natus est Christus .

1. JLjcce qua tribu nasciturus est Christus, docemur ExDa-

ex. .

uid autem stirpe secundum carnem futurus esse,per Spiritum San-

Psalm. 13T. ctum ita praenunciatus est in psalmis lurauit Dominus Dauid ve> •,

ritatem non frustrabitur eurn , de fructu ventris tui ponam su-

, et

p er sedem tuam .^ Et iterum , Semel iuraui in sancto meo , si Da-

Psalm. 88.
et seqq.
.
u ^ mentiar , semen eius in aetdrnum manebit , et thronus eius , sic-
"ut sol in "conspectu meo , et sicui luna perfecta in aeternum , et te*

stis in caelo fidelis

ilH.T.r.iy.v.j. 2. '
Item in libro Paralipomenon verbum Domi> , Et factum est

... „ ni ad Nathan dicens Vade et dic seruo meo Dauid Haec dicit : , :

lib.2.Reg. c.7. .. .. , .

v. 4. Dominus annuncio tibi quod aedificaturus sit domum twi Domi-

:
,
, ,

rnts ^quumque impleueris dies tuosjV.t vadas ad patres tuos suscita* ,

bo semen tuum post te , quod erit de filiis tuis , et stabiliam re~

gnum mihi domum ^et firmabo solium eiusvsque
eius >ipse aedificabit
$n aeternum Ego ero ei in patrem , et ipse erit mihi in filium ,et
.

mittricordiam meam non auferam ab eo , sicut abstuli ab eo , qul

ante- te fuit ^et statuam eum in domo mea , et in regno meo vsque
in sempiternum et thronus eius erit firmissimus in perpetuujn •
:

Cap. IX. n. 1. A /.' futurum esse .-

. . devn mtam , quomodo in Psalterio hispa-
praenunciatum at MAtflANA . . nico le°itur . Et fortassis ita etiam le~
lbid. Iurauit. Domirins Psalm. iji. .' git Isidorus . MARIANA .

cvers. 11. .
in go.th{cis ; Iurauit Dbminus Ib. Al. eam> de fructu . Ety in aeter-
Dauid in veritate , et non frustrauit eum num mauebit . MARIANA .

^e fructu ventris tui ponam super se- -

 . . ,

CONTRA IVDAEOS. 21
Haec omnia quisquis in Salomone putat fuisse impleta >
3.
multum errare videtur Nain qualiter in Salomone intelligendum .

est quod dictum est , Poftquam dormieris cum patribus tuis,sus-

3

citabo scmen tuum post te quod erit de filiis tuis et stabiliam , ,

regnum iilius % Numquid de illo Salomone creditur prophetatum?

minime Ille enim patre suo viuente coepit regnare Nam hic
. .

dicitur, quia quurn completi fuerint dics vitae tuae^et dormieris

cum patribus tuis tuum Ex quo intelligitur alius
, suscitabo semen .

esse promissus,qui non ante mortem Dauid> sed post mortem eius
pronunciatus fuerat suscitandus
4. -< Qui aediticaret domum Domini, ncn de parietibus ma-
nufactis , sed de lapidibus viuis , et pretiosis , id est , sanctis , et
fidelibus . Nam et illud , quod subiccit : Fidelis erit domus eius , 2. Reg. 7.16.

et reguum eius -vsque in sempiternum coram me attendat, et aspi- :

ciat quisquam non de Salomone esse pronunciatum

, Salomon .

quippe domum plenam fuisse mulieribus alienigenis colentibusido-

la , et ipse ab eis rex idololatria seductus , atque deiectus , dum
bonus fuisset \\\ initio , malos exitus habuit
5. Ergo quis est iste , cuius domus est fidelis in perpetuum,
et qui postmortem Dauid promittitur suscitandus? Ille vtique est
de quo ipse Dauid exaestuans, clamat dicens in psalmo octogesi-
mo octauo Tu vero distulisti Christum tuum Non est er°o ille
: .

Salomon , sed nec iste Dauid dilatus est Christus. Ecce apparue-
runt promissiones praedictae non in Salomone sed in Christo , ,

Domino nostro , qui ex Dauid genere ortus est , fuisse completae •

6. De quo per Ieremiam ipse Dominus dicit Ecce dies ve- C.23.V.5. :
et 6.

niunt dicit Dominus , et suscitabo Dauid germen iustum , et regna-

,

bit rex , et sapiens erit , et faciet iudicium , et iustitiam in terra .

ln diebus illis saluabitur luda , et Israel habitabit confidenter , et

hoc est nomen quod vocabunt eum Dominus iustus noster

, , .

7*
7. Iste est,qui per Nathan ex semine Dauid promittitur , qui et^. ReL*7.

3. Al. dies vitae tui MARIANA

. . maticae constaret , relatiuum qui ternere
4. Qui aedificaret domum Domini . positum expnnxiir.us MARIANA . .

Totus hic locus obelo notatus , in excu- Ib. Fortassis hzbu\t pro fuisse MAR. .

sis tantum erat , nobis suspectus visus Ib. Fortasse legendum Salomonis quip-
cst , r.eque satis cohaerere reliquimus ta-
; pe . . . fuisse , subintellccto constat , vt
men intactum , nisi quod vbi legebatur alibi passim . AR£V.
gui durn bonus fuisset,i^ ratio Gram-
 . ,

22 LIBER PRIMVS
c. xi. v. i. etiam pcr Isaiam prophetam ita pronunciat Egredietur , inquit :

virga de radice lesse , et flos de radice eius ascendet . Haec virga

de radice Iesse virgo est Maria de Dauid radice exorta , quae ge-
nuit florem Dominum Saluatorem , de quo etiam sequitur Et re~ :

quiescet super eurn spiritus Domini , spiritus sapientiae , et intelle-

ctus , spiritus consilii , et fortitudinis , spiritus scientiae , et pietatis >

et replebit eum spiritus timoris Domini .

8. IdeO autem dona spiritus super eum praedicantur,

tanta
I0.3.34. quia in eo non ad mensuram Spiritus inhabitat sanctus , sicut in
Ad Colos.2.9. nobisjsed tota inest ei plenitudo diuinitatis , et gratiarum . Iste

Isai. xi. 3. est , qui non secundum visionem oculorum , et auditum aurium
iudicat : sed est iustitia cingulum lumborum eius , et fides cincto-

rium renum eius In cuius ecclesia habitat lupus cum agno illc
. :

vtique,qui solebat ab ea rapere praedam , dum ad eam conuerti-

tur,cum innocentibus commoratur.
9. In cuius ouili pardus cum hoedo accubat, permixti scilicet

subdoli cum simplictbus, ibi etiam vitulus de circumcisione , Ieo

de seculi potestate ,ouis de populari ordine , simul morantur, quia
in fide communis est conditio omnium Puer autem paruulus mi-
.

nans eos ille est vtique , qui se humiliauit pro nobis , vt paruulus.

Bos autem , et leo ibi comedent paleas : quia principes cum subie-
ctis plebibus communem habent doctrinam .

10. Delectatur quoque infans ab vbere super foramina aspi-

dis , dum gentes, quae solebant venena aliquando praedicare , con-
uersi etiam paruuli Christi fidem delectantur audire . Cauerna au-
tern reguli corda sunt infidelium, in quibus ille serpens tortuosus
requiescebat, quem ablactatus coinprehensum exinde captiuum tra-
xit , vt in monte sancto eius, quod est ecclesia , non noceret
11. Adhuc idem Isaias de Christo quia ex semine Dauid na- ,

cap. xi. v. 10. sciturus esset secundtim carnem , sic in consequentibus dicit In :

die illa radix lesse^qui stat in signum populorum ipsum gentes ,

9. Al. peccatoribus pro simplicibus . rum frontes chrismate signantur , seu td

MARIANA . consuetudinem , qua singuli fideles con-
16. Reguli:hoc est , basilisci . AR. sueuerunt fiontcs siqno crucis niunire .
11. Al. natus est pro nasciturus es- De qua Tertull. lib.i. ad vxortm Cy- .

set . MARIANA . prian. lib. 2. contra iudacos cap. 21.

Ib. Signaculum crucis exprimit in dixit,quod in hoc signo sahts sit cmni-
frontibus eorum . Hoc refertur siue ad bus , qui in frontibus notantur MAR. .

sacramenutm confirmationis , quum pucro-

 , . . .

CONTRA IVDAEOS, 2*
deprecabuntur >et erit sepulcrum eius gloriosum . In signum popu-
lorum stat quando Christus signaculum crucis expri-
radix Iesse ,

mit in frontibus eorum. Ipsum gentes deprecabuntur , quod iain

hoc totum cernitur fuisse completum Sepulcrum autem eius id .

tantum est gloriosum vt excepto quod redempti per mortem eius

,

gloriam ei exhibemus etiam locus ipse coruscans miraculis glo-

, ,

riae suae causa ad se omnem contrahat mundum

12.Hic locus in hebraeo sic habet Et erit requies eius glo- :

riosa Vtique quia moriens caro eius non vidit corruptionem se-
.

cundum psalmi sententiam Quia non derelinques animam meam :

Psalm. i?.

in inferno , nec dabis sanctum tuum videre corruptionem Iam ve- .

ro quia ore prophetico de Moab nascenti Christo perhibetur te-

ca P- **• v * 9-
stimonium, idem Isaias testatur : Ponam enim super his >qui fuge-
rint de Moab leonem , et reiiquis terrae . Emitte a^num , Domine ,
dominatorem terrae de petra deserti ad montem filiae Sion .

17. De hac enim sente moabitarnm e^ressus est a^nus imma-

culatus , qui tollit peccata mundi , qui dominatur in orbem terra-
rum Petra autem deserti Ruth signifkat, quae destituta morte ma-
.

riti, de Booz genuit Obed , et de Obed Iesse, et de IesseDauid,

et de Dauid stirpe Christum. Montem autem filiae Sion aut hi-

storialiter ipsam vrbem Ierosolymam dicit , aut iuxta tropologiam

ecclesiam in specula , id est , in virtutum sublimitate locatam

C A P V T X.

Quia Christus de virgine sine virili coitu

genitus est

i. JLJLactenus de nomine, et gente , et genere Domini nostri

Iesu Christi testamenti veteris fidem perstrinximus j dehinc gene-
rationes eius secundum carnem de virgine ostendamus . Isaiasenim
12. Vulgata : Ponam enim super Di- nuit Obed , et de Obed lesse , et de Ies-
bon additamenta : his , qui fugerint de se Dauid
, Dauid Chrisrum .Isi-
et de
Moab leonem y et reliquiis terrae . AR. dorus dixit de Dauid stirpe Christum.
13. Petra autem deserti Kuth signi- Quam lectionem propter auctoritate>n Hie-
ficat . Hic locus ex Hieronym. desum- ronym. diuersae lectioni praetuiimus .
ptus est ad cap. 16. Isaiae initio,vbi Nam tres codices legebant , Et de Da-
«it : De petra descrti , hoc est , Ruth uid stirpe natus est Christus . MAR.
quae naariti raorte viduata , de Booz ge-
 , . ,

54 LIBERPRIMVS
sancto Spiritu plenus futurae incarnationis Dei slc praentm- Filii

c. 7. v. 10. ciat sacramentum,sic enim dicit Et adiecit loqui ad Achaz Do- r

minus dicens Pete tibi signu?n a Domino Deo tuo in profundum

,
:

'inferni , siue in excelsum supra Et subiecit Audite itaque \ dornus . :

Dauidfid est, genus Dauid.

2. bene ad domum Dauid loquebatur , id est,ad stir-
Nam
pem regiam , de qua stirpe descendit Maria , et adiecit Propter hoc :

dabit Dominus ipse vobis signum Ecce virgo in vtero concipiet , et :

pariet filium , et vocabitur nomen eius Emmanuel , quod est inter*

pretatum nobiscum Dcus Quiaergo ille , quem in vtero virgo con- .

cepit, et peperit , nobiscum Deus vocatur , Deus >* itaque 7 in

vtero virginis conceptus, natusque cognoscitur . Erubescant ita-

que iudaei increduli et Christi gratiae sua colla submittant

,

3. Ecce enim quem virgo peperit , nobiscum Deus appella-

,

tur. Quo loco argumentantur iudaei , quod in hebraeo non virgi<

nem,sed iuuenculam ostendat sermo propheticus parituram Ad- .

uersus quos respondetur, non esse signum , si iuuencula pariac,

quod est aetatis Sed hoc esse signum ad rei nouitatem si virgo
. ,

pariat,quod est integritatis Dum enim dicit, Dominus dabit vo* .

bis signum insintwt qtioddam insigne miraculum , virginem vide-

licet parituram , quod proculdubio signum non esset, nisi nouum

existeret Oportebat enim , Christum propter insigne miraculum

.

secundum carnem nasci de virgine.

4. Sequitur de co :Butyrum , et mel comedet Butyrum fructus .

est ecclesiae venientis ex circumcisione, quasi bouis sub iugo,id

est, sub lege positae^ mel vero ecclesiae venientis ex gentibus
cuius

Cap. X. n. 2. Al. vocabit pro voca- noscat puer , etc. Isidorus siuc memo-
bitur . MARIANA .
ria hallucinantc , siuc data opcra , a 7.
3. In hebraeo non virginem , sed iu- cap. Isaiae repente ad 8. transiit , f.v
uenculam , etc. Non constitui hoc foco plicatque illud verbum Priusquam co»> :

de voce Halma , qua vtitv.r Isaias 7. cap. noscat puer , id cst , priusquam cogno-
disputare , quum liceat Hieronymum nd sccrc jaciat , se habere patrem Deum
,
cum locum videre , atque Calat. iib.y. de matrem virginem . Subtilitcr sane , ne-
arcanis catholicae veritatis cap.15. MA- que abhorrcus a diuinaram literarum vsu .
RIANA . Hicronym. ad ea vcrba , et August. de
Ib. Grialius perperam interpunxerat temporc serm. 32. facile sc cxpediunt ex-
dum enim dicit Dominus Dabit vobis : plicantes Antequam puer sciat vocate
:

signum AREV. . patrem •, et mattcm , id est , antequam

4. Sequitur, et dicit : Priusquam cog- howo fiat . MARIANA .
 ,

CONTRA IVDAEOS. 2$
cuius suauitate,et dulcedine operis , et fidei pascitur Christus . Se-
quitur,et dicit : Et priusquam cognoscat puer vocare patrem>aut
matrem . Quod enim dixit prlusquam cognoscat , id est, priusquam
cognoscere faciat, diuinitate Deum habere se patrem , et carnis sus*
ceptione virginem matrem,iuxta illud,quod Genesi scribitur m
dicente Domino ad Abraham Nunc cognoui ^quod timeas Deum, : Genes. 21.
id est ,
nunc cognoscere te feci . Absit enim , apud Deum esse igno- v> I2,

rantiam , vt tunc cognosceret> quod ante nesciret.

5. Quantae autem idem Emmanuel , praedi-
potestatis existat
Ctus propheta trequenter annunciat dicens Et erit extensio alarum : Isai. 8. v. J.

eius , impiens latitudinem terrae , Emmanuel j quem quia de vir«

gine natum credimus , patrem in psalmis dicentem audiamus .

Nam quum dixisset Propheta de Christo : Dixit Dominus Domino

.
Psalm. ioy.
1 '
meoysede a dextris meis , confestim vox patris consequuta est,^'
dicentis ad fihum : Ante luciferum genui te , et quasi de vuluct
orieiur tibi ros adulescentiae tuae non poe- . Iurauit Dominus , et

nitebit eum , tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Mel-

chisedec , Dominus a dextris tuis confregit in die irae suae reges .

Et iterum : Vbi inhabitet , inquit, gloria in terra nostra , misericor- p S alm. 84»
dia , et veritas occurrerunt sibi , iustitia , et pax complexae sunt se .
v I0
- * se ^*
Veritas de terra orta est , et iustitia de caelo prospexit .

6. Quae est veritas de terra ona , nisi Christus de femina na<

tus,filius Dei de carne procedens? Nam caro terra est, quando
cnim natus est Christus , iustitia de caelo prospexit . Non enim
daretur e caelo iustificatio, nisi Christus in carne nasceretur, et vt
ostenderet , quod ipsa veritas de terra orta homo esset, sequenter
adiunxit: lustitia ante eum praeibit >et ponet in via gressus suos .

Item idem Dauid , Terra , inquit , dabit fructum suum . Terra , Ma- Psalm.6<5".v.7.
Gt
ria,dedit fructum suum Christum sed quis est iste fructus? Be- :

nedicat nos Deus ^Dcus noster ^benedicat nos Deus .

7. Hunc terrae fructum praedictus Isaias propheta alibi mani-

festius annunciat , dicens : Rorate , caeli , desuper , et nubes pluant iu* cap. 45. v. %.

stum , aperiatur terra , et germinet Saluaiorem , et iustitia oriatur

simul , ego Dominus creaui eum . Caeli ipsi , qui et nubes,id est 3

prophetae ,
per quos Christus adueniens prophetabatur : terra Ma-
6. AK nostr3 caro pro nam caro . 7. Al. commixtione/>r0 comraixtio »

MARIANA . MARIANA.
Tvm.VL D
 . ,
:

16 LIBER PRIMVS
ria , quae non corruptione genuit Saluatorem
fide aperta , , quia so*
lus Dominus eunr creauit, non virilis* commixtio seminis .

8. Vnde Generationem eius quis enarrahit ?

et Isaias ait Nul-
c. 55. v. s.
o
...
. _ ...
:

hommum natiuitatis Cnnsti in conceptu conscius

,
*
.

lus enim fuit :

solo enim verbo Dei virgo praegnans apparuit . Quod etiam Da-
c. i.v. 34. niel propheta figuraliter praedixerat , dicens : Vidi lapidem de mon-
te abscissum sine manibus praecidentium , et quum venisset in terram ,

repleuit orbem terrae : lapis iste Christus est sine manibus abscissus,
implensomnem terram,quia omnibus gentibus regnum eius est
in .

9* -^ e 4 110 I a pide per Isaiam Deus loquitur: Ecce mitto infun-

c.28. v. 16.
damentis Sion lapi-dem pretiosum angularem et qui cre- 3
electum , ,

diderit in eum^non coyifundetur Hunc enim vidit Daniel abscissum .

de monte,id est, de populo iudaeorum ,sine manibus , hoc est

sine operatione virili , ex Maria virgine natum , quam sine dubio
virginem fuisse credimus ante partum , virginem permansisse post
c. 44.V. 1. partum , Ezechiele propheta testante Conuerti me ad viam portae :

sanctuarii exterioris quae respiciebat ad Orientem , et erat clausa

,
.

Et dixit Dominus ad me , porta haec clausa erit , non aperietur , et

vir non transiet per eam , quoniam Dominus Deus ingressus est per
eam , eritque clausa .

10. Quo testimonio sanctam Mariam et virginem conccpisse,

ct virginem permansisse confitetur. Genitalia namque feminea,pro
eo quod claustra partus aperiunt, portae dicuntur, sicut ait Iob
c. 3. v. 10. Quia non clausit portas ventris, qui portauit ?ne Dominus enim no- .

Psalm.i8.v.6. sterlesus Christus mirabiliter et potentialiter natus , tamquam spon-

,

sus processit de thalamo suo , id est, ex virginis vtero ,

post cuius or-
tum nulJum cum Maria conuenisse , nullum ex eius vterogenitum
extitisse profitemur
C A P V T XI.

In Bethlehem natus est Christus .

I^ raediximus natiuitatemDomini nostri ex virgine : locum quo-

8. Sine manibus abscissus , implens 9. Al. ingressurus pro ingressus .

omnem terram . Hispalensis interponit MARIANA .

quaedam vsrba , sic enim ait : sine ma- Cap. XI. n. 1. Et tu Bethlehem do-
nibus complectentium concisus , id est , mus Ephrata >< numquid paruula es in
de Virgine solo Spiritu sancto coope- milibus Iuda . Sic Ugebant duo codices
rante , sine virilis commixtione seminis gothici , sic etiam Iulianus lib. 1. con-
ortus , implens oronei» terram . MAR. tra iudaeos , praeterquam quod genere
 . . .

CONTRA IVDAEOS. 27
que ostendamus. Nam in Bethlehem natus est , ad
originis suae
quam dicitur per Michaeam Prophetam , Et tu Bethlehem domus cap. ?. r. a.

Ephrata , >« numquid paruula es in milibus luda ? ex te mihi egre-

dietur- qui sit dominator in Israel~et egressus eius a diebus aeterni-
tatis Propter hoc dabit eos vsque ad tempus , in quo parturiens pariet
.

2. Sicque postquam locum originis eius praedixit, deinde re-

gnum eius futurum in toto orbe subiecit , dicens Stabit , et vide- :

bit , et pascet gregem suum in virtute Domini et in honore nomi- ,

nis Dei sui erunt , quoniam nunc magnijicatur vsque ad terminos

terrae , et erit iste pax .

3. De hoc loco natiuitatis Christi et Habacuc propheta sic

ait : Deus ab Africo veniet
Bethlehem eniin regio , vbi natus est .

Christus , de Ierusalem ad meridianam respicit plagam Merito er- .

go ab Africo venisse scribitur, quia aBethlehem venturus esse prae-

uidebatur
C A P V T XII.
Stellae indicio Christi natiuitas monstratur .

1.
Q
masculino dixit
uia stellae

:
indicio natiuit as
Numquid paruulus es alii
eius claruit, in
paruula , seu paruulus reddiderunt ,
Numeris diui-

Hieronym. in ipsa versione Septuaginta hi neutro genere sumi malunt \ quod sl

habet , Nequaquam minima es , vt sis recipiatur 9 facile Matthaeus cum Michaea
in milibus Iuda Cyprian. 2. contr. iu- . conciliabitur . Hebraica propter eos , qui
daeos cap. 11. eundem Michaeae locum eam linguam callent , subiicimus HfiNl
sic refert : Non
exigua es , vt constitua- : mirv »aS*tt nvnh Ty^rrmsa DnS/va
ris in milibus Iiida lpsemet Isidor. . MARIANA .

Jib. 2. cap. 3. Et tu , inquit , Bethlehem 3.Deus ab Africo veniet Locus est .

domus Ephrata , non es minima in mi- Habacuc 3. vers. 3. \ sic August. lib. de
libus Iuda /;; quam lectionem eo sane
. Pastor. cap. 15. et 16. dixit Deus ab :

loco omnes codices conspirabant , quum in Africo veniet , et Dominus de monte

hoc , de quo agimus , plerique affrmati- vmbroso Quae lectio io omnibus Isi-
.

ue legant Paruula es , siue paruulus es

: . dori codicibus erat , praeterquam in hi-
Tarraconen. minor tantum habebaf.Vzr- spalensi , vt est in editione vul-
qui legit ,

uulus non es Libet autem suspicari , . gata : Deus ab Austro veniet Nos alio- .

hebraicos Michaeae codices a iudaeis esse rum codicum auctoritatem sequuti su-
vitiatos et Septuaginta olim , atque ve-
: mus . MARIANA .

teres locum eum

vt est in Matihaeo , , Cap. XII. n. 1. Diuinus ille Balaam .

cum negatione legisse , tametsi quidam Vox diuinus anceps est ; Iosephus lib. 4.
nostra aetate ita conantur Matthaei ver- antiq. cap.6. Balaam in magnorum , et di-
ba cum Michaeae loco conciliare , vt di- uinorum vatum numero ponere non du-
cant hoc modo hebraica interpretanda . bitat , cui tam frequenter Deus loqueba-
Et tu Bethlehem Ephrata , parum ( sup- tur,per quem israelitis benedixit , et qui
p!e est tibi ) vt sis in milibus Iuda Ni- • futura tam aperte v aticinatus est An- .

rairum vocem Zahir hebraicam -pro qua tiquorum Patrum opinio resistit, Iustini
D 2
 . . ,

2 3 LIBER PRIMVS
nus ille Balaam slc cecfnit ,dicens : Orietur stella ex lacob , contur*
get homo de Israel . Magi enim ab Oriencis partibus venientes?
primi Christi natiuitatem stella. indice nunciauerunt , scilicet , vt
quem olim princeps artis eorum praedixerat , illi inspecto sidere
demonstrarent
C A P V T XIII.
Munera Magi obtulerunt .

i. N^ uia munera obtulerunt Magi ethoc prophetae nobis nar-

ei ,

Isai. 18. v. 7. rant : sic enim Isaias ait In tempore illo deferetur munus Domino
:

exercituum a populo diuulso ^et dilacerato , a populo terribili ,

pust
quem non fuit alius . Hoc autem propheta propter persarum
dicit
robustissimam gentem , ad cuius tunc potentiam nullus populus
comparabatur , de quibus Magi venientes , Christo munera detu-
lerunt
2. Et iterum ipse Omnes , inquit, de Saba venient aurum et
, , ,

tus deferentes >et laudem Domino a?munciantes De his muneribus .

Psalm7i.v.xi. e t Dauid praedicauit, dicens : Et dabitur ei de auro Arabiae . Et

q. 2. Chrysost. homil. 21. in Genesim, damnatis artibus , vt lustinus contra Tri-
Basilii epistola 80. Augustin. serm. 103. phonem , :t BasiHus de Christi ortu ar-
His accedit diuinarum literarum aucto- bitrantur , magna quaestio est , neque in-
ritas , losuequum
13. vers. 22. vocetur stitutae breuitatis Hieronym. Dan. 2.
ariolus in hebraico MARIANA . . quum in illa verba: Praecepit rex, vt con-
Cap.XIII. n. De
quibus Magi venien-
1. uocarentur arioli , ait , Magos esse, qui
tes Remigius in Matthaeum cap.i.varias
. de singulis philosophantur ; indicat , ea
dt Magis fuisse opiniones ait, a quibusdam voce non semper damnatas artes signi"
chaldaeos putari , ab aliis persas , a non- ficari . Quod vero adiecit : Nam et Ma-
nullis Balaam nepotes , quosdam ex vl~ gos reges habuit Oricns , ea verba cx
timis terrae finibus venisse
affirmare . Tertullian. desumpta sunt libro contra
Jsidorus hoc capiie Magos persas facit . iudaeos , et 3. contra Marcionem . Ci-
iSempe e«e gentes astrorum cognitioni in cer.i. de diuinat. Nec quisquam , ait 9
primis deiitae erant , vnde Genethliaci rex persarum potest csse , qui non an-
chaldaei vulgo dicebantur , vt ex Gellio te Magorum disciplinam , scicntiamque
constat lib. 14. cap. 1.Ab Helimaide pri- perceperit Magos autem , qui ad Chri-
.

ma Persidis regione Magi Helimaei vo- stum venerunt , fuisse reges , Cyprian.
tabantur . Vnde illud Actorumi}. vers 8. serm. de baptism. Christi , Athanas. q.i.
Resistebat autem illis El/mas magus Hieronym. in psalm. 7 . August. serm.
sic enim interprctatur nomen eius . An 43. adfratres in erem. Christianus Druth,
vero hi reges Magi a sa- dicti fuetint ad cap. 2. Matthaei docent MAR. .

fientia , vt Origenes iudicat tract.%.in 2. Al. personat , vel praccinit pro

Matthaeum , et eo nomine reprehenditur praedicauit . MARIANA .

Theophil. 2, lib, Paschali-an vero a

 . . . :,

CONTRAIVDAEOS. 29
nw sus > Reges Tharsis ^ et insulae munera offerent , reges arabum , et

Saba dona adducent . Nam et Magos reges habuit Oriens .

C A P V T XIV.

A Deo Patre vnctus est

I. JLjt quia non oleo isto humano vnctus est Christus ,sicut ce-
teri reges hebraeorum, sed a paterno spiritu vnctus
, et pontifices c. 61. v. 1.

est , Isaias ex persona eiusdem Christi sic cecinit , dicens: Spiritus

Domini super me , pr&pter quod vnxit me , euangelizare pauperibus
misit me , praedicare captiuis remissionem , e t caecis visum .

2. Simili modo et Psalmogr^phus , diuino afflatus spiritu,ita

ad eundem Christum loquitur, dicens Sedes tua , Deus , in secu- : Psalm.44. v.j.
lum seculi ^virga aequitatis , virga regni tui Dilexisti iustitiam^ .

€t odisti iniquitatem ,
propterea vnxit te Deus Deus tuus oleo lae*
,

titiae ^prae consortibus iute . In qua sententia primo propheta di-

uinitatem Christi,ac perpetuitatem demOnstrat.
3. Sequenter per aequitatis virgam sceptrum potestatis eius ,

regnumque denunciat. Postremo quod idem Deus a Deo vnctus

sit,indicat non quidem oleo communi , sicut ceteri
: participes sui
id est, principes , qui imaginario praecesserant, sed oleo laetitiae,
quo mystice demonstratur Spiritus sanctus > cuius caelesti infusio*
ne , et virtute Christus est consecratus

C A P V T XV.

Qued pauper , et abiectus prime aduentu venit

,0 uia pauper ,

ctus Isaias sic indicat, dicens

et abiectus in primo aduentu suo venerit,san*
: Dicite fliae Sion^ ecce rex

Cap. XIV. n. 2. Al. di-rectionis pro lsaia cap.62.vers. \i.\quae sequuntur

aequitatis . MARIANA .
Ecce rex tuus venit tibi , ex Zach. 9.
3. Al. imaginariepraecesserant.MA- vers. y. desumpta sunt . Jsidorus autem
RIANA . vtraque tamquam Isaiae adduxit . Ne-
Cap. XV. n. Sanctus Isaias sic in-
1. que mirum , quando Marci \. cap.vers.i.
dicat dicens Dicite filiae Sion
: llla ver- . lsaiae nomine citatur ustimonium, cuius
b« , Dicite filiae Sion , sunt quidem in prima pars ; Ecce ego raitto angeium
 . . .

30 LIBER PRIMVS
tuus venit tibi iustus pauper , sedens super asinum in* , et saluator ,
jsai. 52. 13.
j om i tum i tem a p L1 d eundem ex persona Dei Patris Ecce intelli-
% :

get seruus meus , exaltabitur , et eleuabitur , ?/ sublimis erit valde ,

j/Vtt^ obstupuerunt super te multi^ sic ingloriosus erit inter viros a-
spectus eius , et forma eius inter filios hominum .

2. Iste asperget gentes multas , super ipsum continebunt reges

os suum ,
quia quibus non est annunciatum de eo , videbunt , et qui

non audierunt , contemplati sunt . Quis credidit auditui nostro Et .

Isai. 53. 1.
brachium Domini cui reuelatum est? Et ascendet , sicut virgultum
coram eo ^ et sicut radix de terra sitienti . Non est species et\ neque
decor^ et vidimus eum , et non erat aspectus ^et desiderauimus eum
despectum , et nouissimum virorum virum dolorum : , et scientem ferre
infirmitatem , et quasi absconditus vultus eius , et despectus , vnde
nec reputauimus eum .

3 Vere languores nostros ipse tulit , et dolores nosros ipse por-

tauit , et nos putauimus eum quasi leprosum
, , et percussum a Deo ,

et humiliatum , ipse autem humiliatus est propter iniquitates no-

stras , et attritus est profter scelera nostra . Disciplina pacis nostrae
super eum , et liuore eius sanati sumus . Omnes nos , quasi oues ,

errauimus
4. Vnusquisque in viam suam declinauit , et Dominus posuit
tn eo iniquitatem omnium nostrum Oblatus est^quia ipse voluit > .

et non aperuit os suum ^sicut ouis ad occisionem ducetur , et quasi

mciim ante faciem tuam ex Ma- , etc. sis , et tarraconensis minor , vt est in
Ltchiae ?. cap. vcrs. 1. dcsumpta est . nostra Vuigata , legunt : iustus , et sal-

Tametsi ( quod Porphyrius reprehendit , uator \ demum , non asinum indomitum

vt refert Hieronym. ad ?. caput Mat- legendum domitum , vt dixit Cy.
, sed
thaei , et quidam alii ausi sunt commi- prianus , nempe v7ro£uyiov , quae vox est
nisci , memoria fuisse lapsos euangeli- in Septuaginta intcrpretibus Antiqui .

stas , agnoscere nefas Cyprianus 2. est . subiugalem dixerunt , nisi forte Isidorus
contra iudaeos cap. 28. totum hunc lo- ad verba scquentia respexit,, pullum no-
cum, tamquam Zachariae citat his ver- uum,ff/ filium asinarum , vt asinum
bis Quod ipse sit rex in aeternum re-
:
indomitum diceret . MARIANA .

gnaturus , apud Zachariam (supple ha- Ib. Quod vnius prophetae nomen
betur ) Dicite filiae Sion , Ecce rex tuus
:
pro altero aliquando excidat
, euenit
venit tibi ,
iustus , et saluans , mitis , se- etiam in aliis scriptoribus AREV. .

dens super asinum domitum . Vnde tria 2. Al. ascendit , sicut virgultum Et .

suspicabar : primum , Isidorum non Isa- considerauimus pro desiderauimus. MAR.

iam , sed Zachariam posuisse et a li- : 3. Al. vulneratus p.ro humiliatus
•brariis locum fuisse mutatum \ deindele- MARIANA .

gendum iustus , et saluans ,vbi hispalen- 4. Al. ducitur pro ducetur . MAR.
 .

CONTRA IVDAEOS, 31
agnus coram tondente se obmutescet , et non aperuit os suum . De an-
gustia^et de iudicio sublatus est ^generationem eius quis enarrabitl
quia abscissus est de terra viuentium ,
propter scelus populi mei
percussi eum 3
et dabit impios pro sepultura , et diuites pro morte
sua , eo quod iniquitatem non fecerit , neque dolus fuerit in ore
eius , et Dominus voluit conterere eum in infrmitate , si posuerit pro
peccato animam suarn videbit semen longaeuum , , et voluntas Do~
mini in manu eius dirigetur .

5. Pro eo quod laborauit anima eius , videbit , et saturabitur ,

in scientia sua iustificabit ipse iustus seruos meos multos^et iniqui-

tates eorum ipse portabit . Ideo dispertiam ei plurimos , et fortium
diuidet spolia ,
pro eo quud tradidit in ?nortem animam suam , et

cum sceleratis reputatus est , et ipse peccata multorum tulit , et pro

transgressoribus orauit .

6. In qua lectione non solum ,

quia abiectus apparuit Christus,
sed etiam ibi eius generatio caelestis exprimitur , infirmitas quoque
susceptae carnis eius manifestatur contumelia quoque passionis
,

eius, crux, mors,sepultura ibi monstratur , et quod innocens da-

mnatur,et tacens ibi patitur .

7. Deus enim suscipiens in carne pauperis formam , se humi-

liaie dignatus est , nostrique causa , vt salus perditis redderetur ,

etiam vsque ad mortem obediens factus est , quod alibi idem Isaias
praefatus est : Non clamabit , neque audiet quis in platsis vocem cap. 42. v.2.

eius , calamum quassatum non conteret , et linum fumigans non ex-

tinguet , sed in veritate proferet iudicium , quousque ponarn in terra
iudicium , et in nomine eius gentes sperabunt .

S. Et Ieremias quod veniret Deusincarne abiectus, et humilis,

,
cap. 14. v. 7.

ita praedixit : Domine fac propter nomen tuum , quia multae sunt
,

auersiones nostrae . Tibi peccauimus , expectatio Israel , saluator eius

in tempore tribulationis Quare quasi colonus futurus es in terra ? .

et quasi viator declinans ad manendum ? fJuare futurus es , quasi vir

vagus , et fortis , qui non potest saluare Tu autem in nobis es , Do- .?

mine , et nomen tuum inuocatum est super nos , ne derelinquas nos

9. Dum enim dicit, tibi peccauimus > exprimit iudaeorum per-
6. Al. eius manifestatar pro noon- %. Al. tibi enim peccauimus . Et
stratur . MARIANA . potest saluari . MARIANA .

7. Al. carnem pauperis forma . MAR. o. Al. saluari pro saluare . MAR.
 .

3* LIBERPRIMVS
sonam,qui in Deum peccauerunt, quando venientem eum in for>
ma hominis crucifixerunt ; obtulit enim se aspectibus hominum,
tamquam vagum hominem , et inquilinunv, illi autem putantes, hoc
tantum esse , quod videbatur, occiderunt hominem , quasi qui non
posset saluare.
C A P V T XVI.

Quia signa , et virtutes fecit .

i. VjTenera quoque ,et virtutes curationum tanto ante praescri»

c- 35. v. 4. pta sunt per Isaiam prophetam , dicentem : Ecce Deus noster , ipse
'veniet , et saluabit nos . Tunc aperientur oculi caecorum , et aures
surdorum audient . Tunc saliet claudus , quasi ceruus , et plana erit

c. 61. v. 1. et lingua mutorum . Et iterum : Spiritus Domini super me,eo quod

Luc. 4. 18. vnxerit me ad annunciandum mansuetis misit me *vt mederer contri"
, ,

bulatis corde , praedicare captiuis redemptionem , ei caecis visum .

2. Haec omnia sanitatum signa in aduentu Christi facta sunt.

Statim enim,vt natus est , praecedente stella adorauerunt eum Ma-
gi et obtulerunt munera
, Deinde varia aduentus eitis repraesen- .

tauit miracula. Caecisenim, vt Deum cognoscerent , profundae no-

ctis caligo detergitur . Defunctis rediuiuae lucis gratia redditur,
vt animae viuificarentur
3. Surdi , vt auditum fidei susciperent, audire coeperunt . Clau-
di , vt ad Deum currerent , incessu alacri vegetantur . Muti , vt
Deum confiterentur , claris vocibus ciamauerunt . Leprosi pro abo-
lendis contagiis animae lurida membra deposuerunt : erfectu enim
maiestatis suae multa fecit , quae praetereunda sunt , dum cuncta
legantur .

4. Nam excellentiae suae virtute pendulis gressibus tumentes

aequoris fluctus calcauit , et maris magni procellas suo irnperio mi-
tiga-

Cap. XVI. n. 1. Al. patebunt pro au- lb. In nota editionis Griaiianae erat
dient Et clara pro plana Et vnxit pro
. . abluendas , quod ex textu mutaui in ab-
vnxerit . Et praedicandum pro annun- luendis . AREV.
ciandum . Et remissipnem pro redem- 4. Al. obitu pro obitum MAR. .

ptionem . MARIANA . lb. Alii* etiam elementa timuerunt ,

1. AL detegitur/>r0 detergitur . MAR. AREV.

3. ^/.abluendis pr* abolcndis . MAR.
 .

CONTRA IVDAEOS. 31
tigauit. Iam vero passionis eius obitum etiam elementa tremue-
runtjdum sol fugit,dum tellus concutitur, saxaque sqsq illidentia
dissoluuntur , >h siquidem et ipsa mors eum tenere non potuit.
j. Nam resurgens die tertia,ad sedem paternam reuolauit , mi-
nisteriisque angelorum reducitur a terris ad caelum Plura quo- .

que,et his similia eius omnipotentia facta sunt Sed dicit incws .

dulus, quodet prophetae miracula multa fecerunt. Verum est nul- :

l\xs tamen eorum mortuus resurrexit, et in caelum ascendit

CAPVT XVII.

ln corpore videndus erat .

i. v^x uia idem Deus in corpore ab hominibus esset videndus,

^*""' c - **• • £•
per Isaiam testatur dicens : Propter hoc sciet populus tneus
nomen meum in die illa , quia ego ipse qui loquebar ecce adsum Psalm.8?.v.*. , , ,

Et Dauid Ambulabunt de virtute in virtutem , et videbitur Deus

:

Deorum in Sion Et iterum Visi sunt ingressus tui ^Deus , ingres-Ysal. 67-v.zs-
. :

sus Dei mei regis vtique quibus venit in mundum , et quibus

:

iterum ascendit in caelum,tunc enim manifestatus est , et reuela-

tus occursus aduentus eius , quem iudaei , si cognouissent , nun- i.Corinth.2.8.
quam Dominum gloriae crucifixissent .

2. De cuius etiam corporali visione supradictus Isaias ita an-

nunciauit : Ingloriosus, inquit , erit inter viros aspectus eius , etforma cap.?2. v. 14.

5. Cod. flor. hoc loco addit aliud Baruch fueril amamtensis leremiae ,pas~
caput Quia tentandus erat a diabolo
: . sim eius vaticinium , tamquam Ieremiae
Quod vero tentandus esset a diabolo , et citatur . Sic Augustinus oratione contra
vinceret diabolum , Sanctus Zacharias iudaeos , paganos , et arianos cap. 13.
propheta dicit Vidi Iesum sacerdotem
: illa verba Baruch 3. vers. 38. Post haec
stantem coram angelo Domini , et satan in terris visus est , Ieremiae nomine ad-
stabat a dextris eius , vt aduersaretur ducit^idem facit lib. 18. de ciuitate Dei
ei etc. Haec desumpta sunt ex cap. 3. cap. 33. Sic Clemens Alexandrinus lib 1.
Zachariae v. 1. seqq. Et ostendit mihi Paedag. cap. 10. Basilius 4. contra Eu-
Dominus Iesum sacerdotem etc. Quae nom. Cassiodorus in psalm. 81. Sextet
verba proferuntur etiam in Etymologiis Synodus action. 8. similes ex Baruck
lib. 6. cap. 19. n. 55. Sed vbi Vulgata locos tamquam leremiae citant , quam
habet elegit Ierusalem , cod. ms. Isidcri vnam causam fuisse puto , cur in cata~
hoc loco refert redemit Israel AREV. . logo diuinarum scripturarum a Patribus
Cap. XVII. n. 1. Al. occultus pro oc- olim , et conciliis nulla de Baruch vati-
cursus. MARIANA . cinio propria mentio extet . MARIANA .

2, Et Ieremias in libro Baruch Quum .

lom.V.
 .

J4 LIBER PRIMVS
eius interfilios hominum
annunciatum de eo , videbunt > ,
quibus non est

e t qui non audierunt , contemplati sunt Et Ieremias in libro Br .

ruch Hic est Deus noster et non aestimabitur alius ab eo , qul

: ,

inuenit omnem viam prudentiae , £J ostendit eam lacob puero suo 3

*•/ Israel dilecto suo . /tojf A<z^ /« ^m/ visus est , ?/ c#/» homini*
bus conuersatus est .

03. r.2.et 10. 3. Et Habacuc: Domine , inquit , audiui auditum tuum ^ et ti-
mui : consideraui opera tua , ?/ expaui , /« medio duorum anima*
lium cognosceris dum appropinquauerint anni , innotesceris , dum ad-
:

uenerit tempus^ ostenderis Item ipse Videbunt te gentes , ?J dtf/f- . :

£#«/ populi , id est , iudaei .

c. 62. v. 1. et 4. Siquidem et praedictus Isaias de ipso sic cecinit : Propter

c.52.v.5.etio. <£
on non face jj ^ et propter lerusalem non quiescam, donec egredia-
tur vt splendor , iustus eius , et saluator eius , vt lampas , accenda-
,

tur , ** videbunt gentes iustum tuum , f f cuncti reges inclytum tuum .

Et iterum Vox speculatorum tuorum leuauerunt vocem , simul lau*
:

dabunt , quia oculo ad oculum videbunt Et infra Parauit Domi- . :

nus brachium sanctum suum in conspectu omnium gentium 3 et vU

debunt omnes fines terrae salutare Dei nostri .

C A P V T XVIII.
ludaei non erant eum agnituri .

1. iZit quia eum non erant agnituri iudaei , sic praedixerat Ie-
6.5. r. xi.
rem ias ex persona Domini Praeuaricatione praeuaricata est in me :

domus Israel^ et domus luda^ ait Dominus negauerunt me , et di* :

xerunt , non esi ipse Hoc etiam nunc vsque iudaei de Christo .

dicunt,»0« est ipse , expcctantes alium,qui est Antichristus.

c. 33. r. 2. 2. Et Isaias Non est species ei } neque decor^et vidimus eum^
:

et non erat aspectus , et desiderauimus eum despectum

, , et nouissi-

mum virorum , virum dolorum , scientem ferre infirmitatem , et qua-

si absconditus Vnde nec reputauimus eum .
vultus eius , et despectus .

Quibus verbis incredulitatem iudaeorum significat , quibus visus

cst Christus non habere speciem , neque decorem , vnde nec re-
putatus est tsst Deus
3. Quein tamen 3
quia non cssent agnituri , neque recepturi,
 , . ,

CONTRA IVDAEOS, ^
idem Isaias alias approbat , dicens : Audite , caell , et auribus perci- c.i. y, z,

pe , terra ,
quia Dominus loquutus est :filios enutriui , et exaltaul ,

ipsi autem spreuerunt me , Cognouit bos possessorem suum , et asi*

nus praesepe Domini sui , Israel autem me non cognouit , pepulus

Autem meus me non intellexit . Et iterum Auditione audietis , et :
Cm &. v Q £t
. .

non intelligetis , et cernentes videbitis> et non scietis : incrassatum Matth.13, 14.

est enim ccr poputi huius

4. Vnde et Ezechiel : Factus est sermo Domini ad me dicens : c . 12. v.2.
Fili medio domus exasperantis tu habitas , qui oculos
hominis , in
habent ad videndum , et non vident , et aures ad audiendum , et non
audiunt enim excaecati sunt , vt Saluatorem nec a^nosce-
, Sic
rent , nec susciperent. Et cuius diem Abraham vidit,et laetatus iown. Z. 56.
est , aduentum prophetae magno cum desiderio expecta-
et cuius
uerunt,isti et viderunt, et non cognouerunt, insuper et blasphe-
mauerunt clamantes , Non habemus regem^nisi Caesarem , et cete-
ra, quae sequuntur Cuius populi duritia sic non mutatur,quo-
.

modo nec aethiopis color , aut pardi varietas , Ieremia testante :

Si mutare potest aethiops pellem suam , aut pardus varietates suas , c. 13. v. 23.

C A P V T XIX.

Quia eum non agnoscentes iudaei , congregati sunt

aduersus eum •

1. eum
w3ed quia iudaei non agn oscentes , congregati sunt adin-
terfkiendum eum vniuersalem assensum in passione eius prae-
, et

buerunt,ita legitur: Quare fremuerunt gentes , id est , romani , ^Psalm. 2. v.i.

populi meditati sunt inania , hoc est , iudaei Astiterunt reges ter- .

rae , Herodes, etPilatus; et principes conuenerunt in vnum y

hoc est,

scilicet principes sacerdotum , et seniores iudaeorum: aduersus Do-

minum et aduersus Christum eius
, .

2. Et iterum ex eiusdem Domini persona Circumdederunt me : Psalm.2i.v.i7.

Cap. XVIII. n. 4. Al. dementia pro inferius dicat: At vero isti caeci canes
duritia . M/RIANA. pastorem suum non videntes , etc. Quae
Cap. XIX. n. 2. Omnes
canes caeci dutem ex Hilario verba subiiciuntur ,
Hispalensis , et tarraconensis xninor /(•- nullibi sunt , quod sciam 3 in eius operi~
gebant: Omnes canes muti , vt est in bus . MARIANA .

vulgata editione Isaiae 56. vers. 10. Nos Ib. Facti sunt mihi in S3gittam re-
prierem lectionem sequuti sumus : qnod ciprocara , Hdec verba non inueninntur
E 2
 .

$6 LIBER PRIMVS
canes multl , concilium malignantium obsedit me . Canum autem
nomen in eos est etiam per prophetam alterum constitutum . In
Isaia enim scriptum est : Omnes canes caeci , nescientes latrare . Ca-
num enim mos est , vt ait noster Hilarius , Pastori alludere ,
grc-
ecm nosse , insidiantes feras persequi At vero isti caeci canes , pa-
.

stoiem suum non videntes , officium non intelligentes , latratus suos

a feris ad o a em,a furibus ad

ore o Dominum retorserunt. Vnde et

alius propheta de his ita dicit : Facti sunt mihi in sagittam reci*

procam .

C A P V T XX.

Venumdatus est

i.\^uia venumdatus est,pec

triginta argenteis appretiatus , et
Zachariam ita ipse praenunciauit: Si bonum £j/,inquit,
in conspectu njestro , date mercedem meam , et appenderunt merce-
dem meam triginta argenteos Et dixit Dominus ad me Proiice iU
. :

lud ad statuarium , decorum pretium , quod appretiatus sum ab eis .

in sacris libris , quibus hoc equidem tem- que iugo : facti sunt , quasi arcus dolo-
pore Ecclesia vtitur . Nimirum Isidorus sus . MARIANA .

editione latina vtebatur diuersa a no- Ib. Ad Etymolog. cap. 7.

lib. 18.
stra , vnaque ex illis , quas innumeras num. 7. notaui , sagittam reciprocam vo-
fuisie , August. 2. de doctrin. christian. catam fuisse cateiam quam , ex Seruii :

cap. ii. affirmat . Vnde multi diuinarum expticatione, in hostem iaculantes lineis >
scripturarum loci in communi vsu , et an- quibus eam adnexuerant , reciprocamfa-
tiquorum Patrum scriptis relicti suut , ciebant . Vide eam notam , et Isidoriana
qui modo non inueniuntur , iisdem certe cap. 87. n. 25., sed quae in Isidorianis
verbis , quale est illud Super quem re-
: ex Nic. Antonio de sagitta reciproca
qu escet spintus meus , nisi super hu- tradita sunt , rcformanda potius sunt ex
miem ,quietum,et trementem ser-
et Seruio , vt sagitta reciproca intelligatur
mones meos ? Atque illud :Non aedifi- non ea , quae percutit eum , qui teten-
cabis mihi domum , quia vir sanguinis dit arcum , sed quae ab eodem ad se
es . Tentatio est vita hominis super ter- retrahatur . Iterum cap. 47. huius libri
ram . Maledictus , qui opus Dei facit ne- locus Osee occurrit . Versio antiqua ita
gligenter , et Ambrcsius i. de offciis c^ i. exhibet Conuersi sunt in nihilum ifacti
:

tx Prouerb. cap. 21. vers. 1. adducit illa sunt , quasi arcus intentus AREV. .

vcrba : Quia talia te oportet praeparare , Cap. XX. n. 1. Quod appretiatus sum
quae in nostra vulgata non sunt Alii- . ab eis . Locus est Zachariae 11. vers. 12.
que innumera alia , quorum pars maxi- vbi in Vulgata legitur quo appretiatus :

tna , ne in graecis quidem septuaginta in- sum ab eis , quae commodior lectio vi-
terpretum codicibus extant . Verum,vt debatur Verum in nullo codice inuenta
.

#d Lidorum redeamus , suspicor ea ver- est,et ipse Hieronymi textus,qui adiunctus

ba ex Osee cap. 7. vers. 16. desumpta , cst ipsius commentariis in Prophetai , ha-
vbi diciiur : Keuersi sunt ,vt essem abs« bet quod appretiatus sum . MAK.
 . . .

CONTRA IVDAEOS: 37
Mattu.., /,4.
2. Haec enim nota omnibus causa est. Iudas enim poeniten- -

tia motus , pecuniam reportauit , et proiecit in templum , et abiit,

Prouer',. *y,
et laqueo se suspendit Vt impleretur, quod dixerat Isaias : tcsth
.

falsus non erit impunitus , pro eo quod vendidit argento iustum .

Amos 2. v. 6,

3. Quam
pecuniam beneDominus mercedem suam dixit mul- :

ta enim opera apud eos fecerat, reddens vitam mortuis , lucem

caecis , surdis auditum, gressum claudis pro quibus omnibus iu- :

daei nefanda aestimatione mortem triginta argenteorum merce-

dem illi restituerunt

CAPVT XXI.

Quia a discipulo suo traditus est

,.N am et quia Dominuspanem porre- traditorem suum per

psalmis commemorauit in se im-
ct:im ostendit apostolis,' etiam in r
*
,
Psalm. 40.
pletum dicens Qui edebat panes meos , ampliauit aduersum me sup-
: Vt IO# f et ^ (

plantationem Et iterum Tu vero homo <vnanimis , dux meus, et

. : v. 14.

notus meus qui sirnul mecum dulces capiebas cibos

,
.

2. De autem Iuda proditore Ieremias praescius ita ante

ipso
c ' 17 ' y ' *'
praedixit Peccatum luda scriptum est stilo ferreo in vngue ada-
:

mantino , quod siue ad Iudam , siue ad iudaeos non incongrue

conuenit, qui sic peccauerunt in Christum , vt non sit peccatum
eorum atramento conscriptum , quod deleri forsitan potest, sed
stilo ferreo in vngue adamantino exaratum,id est , quod deleri
non possit prae duritia cordis eorum , nisi crediderint

C A P V T XXII.

A semetipso traditus cst

,.N atn,quia et ipse sponte pro nobis semetipsum tradidit,

1. Quod dixerat Jsaias . Cur ita ? 3. Al. mercede illi restituerunt .

Verba , quae allegantur , sunt Prouerbio- MARIANA .

rum , et Amos prophetae Ergo hoc etiam . Cap. XXI. n. 2. Al. traditore pro pro-
loco nomen Isaiae importune intrusum ditore Et posset pro potest MAR.
. .

fuit , quod infra Mariana ad cap. 26. Cap. XXII. n. 1. Al. morte pro mor-
ourn. a, admonuit AREV. . tem £/ manu pro manus • MAR.
.
 . .

38 LIBER PRIMVS
e»5}.v. 7. Isaias dicit : Et infra
Oblattts est P™ w 71W >
quia ipse voluit . :

tradidit in mortem animam suam , videbit semen longaeuum , f/ iw-

luntas Domini in manu eius dirigetur Et ipse per Ieremiam pro« .

phetam sic loqnitur Reliqui domum tneam > dimisi hereditatem

:

c» 12. v. 7.
meam^tradidi dilectam animam meam in manus inimicorum eius y
hoc est,in manus iudaeorum ,qui eum interfecerunt •

CAPVT XXIII.

Comprehensus est .

1. y_/ uia comprehendendus erat, Ieremias propheta longe ante

Thren.4.2a. ita praedixit : Spiritus oris nostri ChristusDominus captus est in
peccatis nostris . Quo vaticinio demonstrauit aperte et Christum ,

Dominum esse , et traditum pro peccatis nostris fuisse .

e.i.v.i2.cti8. Item Sapientiae liber dicit

*• : Dixerunt inter se impii , com-
prehendamus iustum , quia inutilis est nobis , et contrarius est ope«

ribus nostris : promittit , scientiam Dei se habere , et fiiium Dei se

nominat . Et infra : Si estverus filius Dei> suscipiet ilium^et libe-
rabit eum de manu contrariorum Et infra Vt sciamus reuerentiam
. :

illius , et probemus patientiam eius : morte turpissima condemnemus

tum •, id cst 3 affixione crucis .

CAPVTXXIV.
ludicatus est .

1. v^/-Uia iudicandns erat,clamat Dauid sub figura popnli pec-

P«alm.50.v.6. cantis in Deum Tibi soli peccaui ^et malum coram te feci :vt iw
:

stificeris in sermunibus tuis ^et vincas , quum iudicaris Veniens e- .

nim Christus in corpore, tamquam reum se constituit , et iudex ho-

minum hominibus iudicandum se praebuit , sicque mitis 3 et pa-
tiens , dum iudicatus est,vicit: quia nihil in eo dignum quod iu- ,

dicaretur ,
populus persequutor inuenit
. 2. Vnde et propheta aduentum iudicii eius annuncians , sic
Mschaeas 6. . ,. A ,. M T.
quae Domt-
, ,

v. 1. etseqq.
comminatur contra eundem populum clicens : Audite ,

Cap. XXXV. n.2. Al. seruitutis pro seruicntium . MARIANA

 .

CONTRA IVDAEOS, 39
tius loquitur : Surge , et contende iudicio aduersus montes , et audiant
colles vocem tuam. Audiant montes iudicium Domini y et fortia fun-
damenta terrae Quia iudicium Domini cum populo suo et cum
. ,

Israel diiudicabitur, dicens Popule meus quid feci tibi ? et quid :

,

rnolestus fui% responde mihi^quia eduxi te de terra Aegypti , et de

domo seruientium liberaui te ,et misi ante faciem tuam Aloysen^et
Aaron , et Mariaml Vbi ostendit beneficia Domini praestita in po«
pulum suum et contra haec aduersus eum mala eorum. Et quid
,

iuxta haec eidem populo venturum sit deinde subiungit: Audite ,

tribus , quis approbabit illud % adhuc ignis in domo impii-, thesauri

iniquitatis .

C A P V T XXV.

S^ hi passione a discipulis deseritur .

1.
t^
Dauid
w
^T~prophetam
u -j
uia in passione sua a suis discipulis desolandus
ldem t^
Dominus
• «

loquitur
•

:
^ ...
Omnes amici met
esset , per
,/•PsaIm.87.v-9.
.

obliti c I5 v .
7 cc
. . .

sunt me ^longe fecisti notos meos a me . Et Zacharias : Percute pa* Matth.26.31.

storem , et dispergentur oues . Tunc discipuli confugerunt

C A P V T XXVI.

A falsis testibus accusatus est .

1. y^/ uia a falsis testibus accusandus erat, per Osee prophetam

idem Dominus sic dick Vae y inquit, eis y quoniam recesserunt a :
c.j7« r. xj.

me , vastabuntur quia praeuaricati sunt in me Ego redemi eos 3

, .

et ipsi loquuti sunt contra me mendacia et ego erudiui eos , et con- :

fortaui brachia eorum et ipsi in me cogitauerunt malitiam reuer-

, ,

si sunt ,vt essent absque iugo ifacti sunt , quasi arcus dolosus .

2. Et Zacharias Si inualuerunt super me verba vestra , dicit

:

Cap.XXV. n. 1. In passione a disci- 2. Testis falsus impunitus ,

non erit
pulis Hoc caput 25. in gothicis tantum
. pro eo quod vendidit argento iustum .
crat, ideoque obelo signatum est , et in Huius testimonii prior pars sumpta est
postremis verbis videtur legendum : Tunc <x Prouerb. 19. cap. vers. 5. Posterior ex
eakn discipuli confugerunt . MAR. Amos 2. vers.6. Vtramque Isidorus Isaiae
Cap. XXVI. n. 1. AU auersi pro re- tribuit , nisi omnes codices sunt vitiati ,
uersi . MARIANA . quod non videtur , quum cap. 20. tadtrn
 .

4o
LIBERPRIMVS
Psalm. 16. Dominus ! et dixistis : quid loquuri sumus contra Et in psalmis
te %
r° I2,
dicit : Insurrexerunt in me testes iniqui ^et mentita est iniquitas sU

bi . Et Isaias de Iuda dicit: Testis falsus non erit impunitus ,pro ee

quod vendidit argento iustum .

CAPVT XXVII.

Clamauerunt iudaei > vt crucifigeretur .

e. 12. v. 7. 1 . clamauerunt Pilato , vt crucifigeretur, hoc iam per Ie-

\^/ uia
remiam Christus de synagoga praedixerat , dicens Reliqui domum :

meam ^facta est mihi hereditas mea , quasi leo in silua , dedit con~
X,uc. 23. 21. tra me vocem suam Blasphemans vtique,
: et dicens iCrucifige ^crw
Io. 19. 6. cifige.
Isai. 57. 4. 2. Et alibi ipse dicit : Super quem aperuistis os vestrum? et

c. 3. v. 8. aduersus quem laxastis linguas vestras ? Et Isaias , Ruit > inquit, le-
c. 5. v, 7. rusalem , et Iudas concidit , quia lingua eorum contra Dominum •
Item ipse Expectaui >vt facerent iudicium , fecerunt autem iniqui-
:

tatem , et non iustitiam 3 sed clamorem .

CA-
verba eodem Isaiae nomine referantur iudaeos cap. 12. et Lactant. lib. 4. di*
Vbi ctiam verba illa Si inualuerunt su-
: uinarum inst. cap. 18. Isaiae nomine ad-
per me verba vestra , dicit Dominus , etc. ducuntur . Iam quod capite 31. huius
quae sunt ex Malachiae 3. vets. 13. , Za. Jibri Isidorus illa verba : Spinis pecca-
chariae nomine per errorem adducuntur . torum suorum circumdedit me popuius
Simili memoriae lapsucap. 29. huius li- hic : tamquam Icremiae adducit , eorum
bri , tamquam leremiae citat illa verba : vestigium nullibi potui inuenire , quemad-
Posui scapulas meas ad flagella , et ma- modum quod a Lactantio eiusdem Iere-
xillas meas ad palmas . Qui locus ex /- miae nomine adducitur de Christo lib.$.
saiae 50. c. ven. 6. desumptus est Nam . <ap. 8. Beatus , qui erat , antequam na-
vbi in Vulgata legimus Corpus meum : sceretur , et cap. 12. illud ex Salomonci
dedi percutientibus , et genas meas vel- Infirmatus est vterus virginis , et acce-
lentibus , quae verba iam Isidorus cita- pit fortem , et grauata est , et facta est

uerat , Septuaginta legebant : Dorsum in multa miseratione mater virgo . Vbi

meum dedi ad flagella , et genas meas inuenias ? MARIANA .

ad alapas . A Cypriano sane 2. contra

 CONTRA I V D A E O S. 4t

C A P V T XXVIII.

ludaet posteritatem suam damnauerunt .

,N
suam damnauerunt,
am quia peccantes iudaei
dicentes :
etiam
Sanguis eius super nos
in Christo
,
posteritatem
et super Matth.27.7.25
fi-
lios nostros , olim cum obiurgatione Isaias illis praedixerat , dicens:
Semen pessimum , praeparate fi/ios vestros occisioni in iniquitate pa- cap. 14. v. 20;

trum suorum Venientibus etiim in Iudaeam gentibus,pro scele-

.

re patrum etiam filii trucidati sunt.

2. Sub quorum persona et Ieremias interitum eorum ita de-
plorat , dicens : Patres nostri peccauerunt , et non sunt , nos autem Thren. 5.7.
iniquitates eorum exoluimus
Item Ieremias Sacerdotes non dixe- . : 2. v. 8. ct 14«

runt , vbi est Dominus ? et tenentes legem , nescierunt me , et pasto*

res praeuaricati sunt in me . Propterea adhuc iudicio contendam
vobiscum , ait Dominus ,et cum filiis vestris disceptabo .
3. >-< Item IpseiQuare ergo est factus in praedam ? super eum
rugierunt leones , et dederunt vocem suam , posuerunt terram eius
in tolitudinem 3 et ciuitates eius exustae sunt , e t non est , qui habitet
in eis .

C A P V T XXIX.
Flagellatus , et palmis caesus est .

,Q
sicdicit
uia flagellatus
: Exprobrantes ,
est
et
, et
conspuentes
palmarum
,
sustinuit ictus,Iob de eo
percusserunt maxillam meam^ ca P* *£. v.n,
satiati sunt poenis meis . Et in psalmis ipse dicit : Ego ad fiagella para- Psalm '.?7-v.i8
Et Psalm 34«
tus sum . Et iterum : Congregata sunt in me flagella , et ignoraui .
-

2. Similiter et per Isaiam : Non sum , inquit contumax , »?gw?

, C ap. 50. v. 6.
contradico : corpus meum dedi percutientibus , f/ genas meas vellen*
tibus ifaciem meam non auerti ab increpantibus , et conspuentibus in
me Et per Ieremiam dicit Posui scapulas meas ad fiagella ,et ma- Thren.3T.30.
. :

xillas meas ad palmas Item de ipso idem Ieremias Dabit , in- . :

quit , percutienti se maxillam , saturabitur opprobriis .

Cap. XXVIII. n i. Al. vestrorum pto RIANA .

suorum . MARIANA . Cap. XXIX. n.i. Al. ignorauerunt/ro

2. Al. portamus/w exoluisnus . MA- ignoraui MARIANA .
.

Tom.VL F
 i . . ,

4* LIBER PRIMVS
C A P V T XXX.

Arundine Christi caput percussum est .

i. V^i u arundine caput eius percussum est, et sustinuit patien-

i a

cap. 42. f,i. ter , Isaias praedixerat , dicens Arundinem quassatam non centeret , :

scqq. 5»s et linum fumigans non extinguet ^calamum quassatum , siue con-

fractum non conteret , cunctis veniam dabit enim placabilis erit , et

peccatoribus dicens Confide ^filia , dimittuntur tibi peccata . Et li-
, :

num fumigans , siue, vt ceteri transtulerunt, obscurum , atque te-

nebrosum non extinguet
2. Qui vicini erant extinctioni , Domini clementia seruabun-
tur. Quae super iudaeis , et nationibus , in supradictis opusculis
disseruimus, sed cum veritate omnia iudicabit, nequaquam metuens
Matth.23. 13. scribas , et pharisaeos quos confidenter hypocritas appellabat.
,

CAPVT XXXI.

Spinis coronatus est .

cap.3. :i. I. J—it quia spinea

y.xi.x.M corona capiti eius imposita est, scribitur hoc
in Canticis Canticorum ex persona Patris,de contumeliis Filii ini-
quitatem Ierusalem mirantis , atque dicentis : Exite , et videte ,filiae
lerusalem , qua coronauit eum mater eius , id est
regem in corona ,

corona spinea,quam capiti eius imposuit synagoga

2. Sed et per Ieremiam idem filius sic dicit :Spinis peccatorum
cap. 2. r. 21. suorum circumdedit me populus hic Et apud Isaiam Plantaui , in- . :

quit , vineam electam , et expectaui , vt faceret vuas , fecit autem

Cap.XXX. n.i. Et linum fumigans, etc. bet : Et Dauid *it : Quoniam quem per-
Haec omnia vsque ad finem capitis erant cussisti % persccuti sunt , et super dolorem
in vno tantum tarraconensi maiore , quae vulnerum tneorum addiderunt AREV. .

obelo notata sunt , quoniam non satis pla- Cap. XXXI. n. 1. AL diademate , quo
cebant , nec erat tamen , vnde vera le- coronauit . MARIANA .
<:io restitueretur . Neque satis intellige- 2. Per leremiam Iam aduertit Ma- .

bam ,quae essent supra dicta opuscula, riana ad cap. 26. n. 2. , nullum se apud
in quibus Isidorus de his rebus disse- Iercmiam inuenire potuisse vestigiura
ruisse se dicit . MARIANA . horum verborum : Sptnis peccatorum sut-
Ib. Pro et linum vsque ad hypocri- rum etc. AREV.
t*s ttppellabat Flor. 1. luec tantum ha-
 . .

CONTRA IVDAEOS- 4j
spinas *, vtique quia degenerans a patriarcharum fructu, non fructus
iustitiae , sed spinas mortis, ct crucis attulit suo creatori.

C A P V T XXXII.

Veste coccinea indutus est .

i. JL\I am et quod milites illudentes veste coccinea induerun»t

eum , praenunciauit hoc Isaias propheta dicens : Quis est iste , qui cap. 6*3. v. 1.

fenit de Bdom , tinctis vestibus de Bosra ? quare rubrum est vesti~

mentum tuum , et indumentum tuum , tamquam calcantium in torcu-
laril At ille respondens : Torcular , inquit, calcaui solus . Calcare
enim torcular solum se dixit,quia solus propter mundi peccatum
passionem suscepit , solusque delicta omnium sanguine suo lauit

CAPVT XXXIII.
Dum pateretur , tacuit .

,.N.am quia dum pateretur , tacuisse scribitur , hoc propheta-

rum voces enim sic de illo ait Tamquam ouis ad
testantur. Isaias :
cap.j^.v.;.
eccisiunem ductus est , et sicut agnus coram tondente se , sic non
aperuit os suum Hic enim in passione Pilato interroganti nihil
.

loquutus est j sed in humilitate iudicium cius sublatum est de quo :

ct ipse alibi Non clamabit , nec audiet quis in plateis vocem eius
: . c . 42. v. 2.
2. Item idem Christus per eundem prophetam Dominus Deus :
cap.50. v. 5.

aperuit mihi aurem , ego autem non contradico Corpus meum dedi .

percutientibus Et ipse alibi Tacui silui , numquid semper tacebo ?

. : , cap.42. v.14.
Primo enim tacuit,vc iudicaretur, quando sicut agnus coram ton-
dente se,fuitsine voce , nec aperuit os suum , suamque compe-
scuit potestatem .

3. In nouissimo autem sic de eo scribitur : Deus manifeste Psalm.49. v.?.

veniet , Deus noster^ et non silebit . Tacuit enim , vt iudicaretur,
quando venit occultus : nequaquam autem tacebit , quando vene-
rit manifestus , vt iudicet

Cap. XXXIII. n. 1. Al. tondente se , obmutescet , sic non ap, 0. s. MAR.

F 2
 .

44 LIBER PRIMVS
C A P V T XXXIV.
Crucem portauit .

cap. p. V. 6> I . V^uia crucem suam ipse portauit, Isaias praedixit : Puer na-
^*"-'
tus est nobis , et filius datus est nobis , etfactus est prin-
cipatus super humeros eius . Quis enim regum potestatis insignia
in humero portat,et non aut in capite coronam , aut aliqua pro-
priae vestis ornamenta ?

2. Sed solus Rex seculorum Christns gloriam potestatis suae,

et sublimitatis in humeris extulit,quod etiam Isaac figurauit,qui
<3encs,22. v.5. quum a patre hostia duceretur , ligna ipse sibi portauit, Christiexi-
miam tunc praefigurans passionem,lignum passionissuae gestantis.

C A P V T XXXV.
Cruci affixus est •

i.^-^uia ligno crucis suspensus est,atque suffixus ,Ieremias pro-

pheta ex persona Christi praedixerat, dicens : Ego ,
quasi agnus
rnansuetus ,
qui pcrtatur ad victimam , et ?wn cognoui , quia super
me cogitauerunt consiiia , dicentes : Mittamus lignum in panem eius 3

Cap. XXXIV. n.i. Al. humerum eius tan« ,e(c. Itaqne ea lectio placuit . MAR.
MARIANA . Cap. XXXV. n.i. Mittamus lignum in
Ib. Quis enim regum potestatis in- panem eius leremiac 11. vers.
. Locus est
signia etc. Haec Tertullian. contra iu- 19. in quo omnium ecclesiarum con-
daeos uc ait Quis omnino regum in-
: sensus est , vt Hieronymi verbis vtar ,
signe potestatis suae in humero prae- sub persona Ieremiae de Christo haec
fert ? et non aut in capite diadema , aut dici Cyprianus lib.2 contra iudaeos c. 14.
.

in manu sceptrum , aut aliqua proprie- Lactant. //£.4. c.tP.1%. Tertidl. contra iu-
tate vsus noua ? fortassis legenium in daeos nisi quod legit Mittamus panem
: :

Tertull. ex Isidoro : aut aliqua proprie- eius in lignum . Omnes sane ad Chrisium
tate vestis noua . MARIANA . referunt , in cnius corpus , quod vere pa-
Ib. Al. super humeros-^rfl in hume- nis, etvita est, Ugnum est missum , quum
ro .MARIANA . cruci ajfixus est . Iustinus contra Try-
2. Ligna ipse sibi portauit . Tarra- phonem a iudaeis olim hunc locum de
tonensis maior , Ligna ipse portauit . Ter- ipsorum coduibus expunctum ajfirmat in
tullianns tamen contra iudacos sic ait : odium Christi . MARIANA.
Itaque in pnmis Isaac , quum a Patre ho- Ib. leremias propheta . Cod. Earber.
stia duceretur , lignumque ipse sibi por- omittit . AR£V.
 . . . .

CONTRAIVDAEOS. 4?
et eradamus eum de terra viuentium . Haec enim quae , passftrus

erat Dominus a iudaeis, quasi si iam facta fuissent,propheta com-

mendat
2. Namlignum in pane missum , nisi Christi aftixio
quid est

carnis in ligno ? Panem enim corpus eius agnoscimus lignum in :

pane esse,fides nostra crucem agnoscit in corpore Quia vita cor- .

poris sui panis est . Scriptum est enim : Et erit vita tua pendens Deuter.28.66\
ante oculos tuos , et tlmebis die , ac nocte , et non credes vitae tuae
Sed et in psalmis iterum , qtiia extendit manus suas in cruce , sic di-

cit : Eleuatio manuum mearum sacrijicium vespertinum . Siue quod Psal. 140. v.2.

veniente quasi mundi vespera,siue quod declinante iam sole ad

vesperam , Dominus in cruce animam posuit , eleuans manus suas
in eodem crucis ligno,atq ie !
ofterens se ipsum Deo pro nobis
sacrificium , vt per iilud sacriflcium delerentur peccata nostra
3. Apud Isaiam quoque de crucis eius praedicatione ita scri<

bitur Et erit principatus eius super humeros eius , id est , vexillum

: cap. 9. v. 6.

suae crucis,quod suis praetulit humeris , iuxta vaticinium Dauid

prophetae, qui dicit Dominus regnauit a ligno Habacuc quoque
: .

passionem crucis Christi ira praenunciauit, dicens Cornua in ma- :

C.3.Y.4. etvlt.

nibus eius sunt . Quod

trophaeum crucis ? Item quid est aliud , nisi

ipse de ascensione crucis , in qua exaltatus omnia traxit ad seip-

sum , ita dicit Dominus ^fortitudo mea , constituit pedes meos in
:

consummationem Super exceisa imponet me 3 vt vincam in clari-

.

ta te eius

2.AI. carnis In lignum . MAR. sacris libris abstulisse illa verba : Hoc
Ib. Al. in vespera , vel ante vespe- pascba Saluator noster est , et refugiun-j
ram pro ad vesperam MARIANA . . nostrum^ cogitate , et ascendat in cor
3. Dominus regnauit a ligno . Lo- vestrum , quoniam habemus humiliare
chs est ex psalmo 95. vers.io. Ntimvbi eum in ligno , et post haec sperabimus
modo legimus Dicite in gentibus , quia
: in eum , ne deseratur hic locus in aeter-
Dominus regnauit , olim legebatur Do- : num tempus , dicit Dominus Deus vir-
rninus regnauit a ligno ludaei autem . tatum qune vsrba a Lactantio quidem
:

hunclocum-, sicut superiorem ^abstulerunt , adducuntur lib. 4. cap. 18. In sacris li-
vt Iustinus Tryphonem , quo-
ait contra bris ne vestigium quidem eorum extat ,
niam maxime omnium premebat Extat~ . ac ne ab Isidoro quidcm toto hoc opere
que in psalteriis romano , et hispanico citantur . MARIANA .

locus integer hoc modo :Dicka in natio- Ib. In editione Grialii erat et post
nibus,quia Dominus regnauit a ligno . haec superabimus in verbis a Iustino lau-
Vnde Fortunatus episcopus in hymno de datis , Hoc pascha ctc , quae ex libris
cruce dixit Impleta : , sunt quae conci- Esdrae sublata esse dicuntur Vide ipsum .

nit Dauid fidelis carmine, dicens in na- Marianam latius de his disserentem cap.7,
tionibus regnauit a ligno Deus . Simili pro editione Vukata . AREV,
audacia t idem lustinus ait , iudaeos zk
 .

4* LIBER PRIMVS
C A P V T XXXVI.
Clauis manus eius , et pedes ajfixi sunt .

i.V^uia manus eius,ac pedes clauis affixi sunr,

crucifixus est, et
per Dauid ipse loquitur , dicens iFoderunt manus meas , et pedes
meos , dinumerauerunt omnia ossa mea , ipsi vero considerauerunt ,
et conspexerunt me Quibus vtique verbis in cruce corpus signi-
.

ficatextentum , manibus, pedibusque conflxis , et clauorum transuer-

beratione confossis . Quod Dauid passus non est , qui sine vlla
corporis passione legitur in pace quiescere.
Sed hoc de Christi praedictum est passione qui a populo
2. ,

iudaeorum clauis in ligno confixus est,manus enim , et pedes non

confodiuntur , nisieius,qui in ligno suspenditur . Item in Canti-
g. 5. v. 5« cis Canticorum Manus meae distillauerunt myrrham >et digiti mei
:

pleni myrrha probatissima Quod specialiter dixit propter fixuras

.

ciauorum
3. Et per Malachiam, quia crucifTgendus erat , ita praemisit
c. 3.V. 8.
idem de semetipso Dominus dicens Si affiget inquit , homo Deum , : ,

quia vos configitis me^et dixistis : In quo confiximus te? Et sub-

iecit Deus post haec illis Me vos configitis gens tota quod per-
:
,

tinet ad mysterium Dominicae passionis,in qua iudaei Christum

crucifixerunt quando sceler.uas manus iniecerunt in eum
, .

c. 12. v. 10.
4. Quod etiam per Zachariam iterum Deus sic memorat di-
cens:£/ aspicient ad me ^quem confixerunt >et plangent eum plan~
ctu quasi super vnigenitum et dolebunt super eum vt doleri so^
, , ,

let in morte primogeniti Hoc enim factum deprehendimus in

.

Iesu quem conflxerunt iudaei in cruce quem dolebunt a se cru-

, ,
Lucaeo. 26.
c jfj xum [ n iudicii die quum viderint eum in Patris, ac sua maiesta-
,

te regnantem.

Cap. XXXVI. n. 1. Foderunt manus Sicut leo manus meas , Sane

braice :

meas , et pedes meos Psalm.i 1 vers. 1 8.

. . puamuis
Isaac
, iudaeus gencre , eo libel-
vbi Christi Redemptoris cruciatus sioil- lo in quo pro hebraicorum codicum fide
,

la-tim recensentur Verum hunc etiam lo-

. disputat , hunc locum esse deprauatum
cum iudacorum perfidia deprauauit . Et confitetur . MAHIANA .

pro foderunt manus mcas legunt ipsi he- Ib. AL iniuria legicur . MAR.
 .

CONTRA IVDAEOS. 47

C A P V T XXXVII.
lnter duos latrones crucifixus est .

..N.am quod
duos latrones crucifigendus essct longe
inter ,

ante per Isaiam praedictum est Et inter iniquos deputatus wfc. :

c.53. r. 11.
Et Habacuc propheta In medio inquit , duorum animalium cogm-
: , c. 3. v. 2.

jceris 3 id est, in medio duorum latronum .,

C A P V T XXXVIII.

Quia diuisa sunt vestimenta eius

p
1. JL ost crucis sententiam
vestem quam per Dauid idem Dominus ante praedixerat , dicens
:
sequitur rerum diuisio , et sors super
:

Diuiserunt sibi njestimenta mea , et super vestem meam miserunt p S al. 21. r. 19.
sortem Quae prophetia , quemadmodum sit expleta , euangelica
.

narrat historia . Nam dum vestimenta alia a militibus fuissent di-

T
uisa ,
pro tunica autem dicunt:A <?# scindamus eam^sed mittamus i . 19. 24.
sortem , cuius sit . Erat enirn tunica >« inconsutilis ,7 id est, ex
omni parte contexta .

Cap. XXXVIII. n. 1. Erat enim tuni- exphcat in eum euangelii locum , his duo
ca inconsutilis, id est, ex omni parte con- bus versibus .

texta Locus est Ioann. 19. vers. 23. et

. icTtC oKOC K<tt V7Tif,SiV OpCV ^ iVi^Bt
quidem in minori tantum
tarraconensi yoc^roc
vox illa inconsutilis le^ebatur , in aliis «ppatpoc Siv vQclvtcc u.7r av x'iV0C **<>

omnibus deerat Quo circa obelo signata

.

est . In editione vulgata legimus Erat : Isidorus lib. 19. Fjymologiarum cap. 22.

enim tunica inconsutilis , desuper con- Recta , inquit , dicitur vestis , quam sur-
texta per totum neque graeca discre-
: sum versus , stantesque texunt Itaque .

pant, hv <Pi c X ,Tav atppaqo; tuv avu6iv m Isidorus , et Festus sursum versus texi
vyavTcc il o^ev . Isidorus , vbi Vulgata rectam tunicam dicunt \ Euangshum , et
dixit per totum , omni ex yzntposuit Nonnus a superiori parte inchoan
, nimi-

Cenus autem vestimenti , de quo ibi men- rum deorsum versus . Et fortassis vtro-
tio fit , a Festo Pomp. vocatur tunica re- que modo id genus vestimenti texebatur .
cta , vbi ait Recta appellantur vesti-
: MARIANA .

menta virilia , quae patres liberis suis Ib, Lib.19. Etymolog. cap. 22. n. 18.
conficienda curant ominis causa , ita v- Recta dicitur vestis , quam sursum versum
surpata , quod a stantibus , et in altitudi- stantesque texunt Confer notam ad .

nem texuntur . Hanc graeci opQ»<?cLS'tw cum locum . AREV.

X'ruva vocant . Quius formam Nennus
 ;

'4 8 LIBER PRIMVS;

C A P V T XXXIX.

Velle , et aceto potatus est .

i.V^uod autem pendenti in cruce acetum cum felle mixtum

dederunt,hoc iam fuerat in psalmis praedictum a Domino De* :

derunt , inquit , rn escam meam fel^et in siti mea potauerunt me

aceto , quod quidem et alias ad Ierusalem ipse sic proclamat, di-
Ter. 2. 2i. cens : Ego te plantaui vineam electam , quomodo facta es in ama-
ritudinem vitis aliena .

Deus enim bonam plantauerat vineam,hoc est iudaeorum

2. ,

gentem illa aiuem vitio suo deprauata conditorem amaritudine

:

Deut.32. v.32. potauit Pro quo et Moyses \'ua inquit , eorum vua fellis , et bo*
. : , ,

et v. 6.
trus amaritudinis ipsis . Vnde et superius obiurgans eos , dicit

Sic plebs fatua ^ et no?i sapiens , haec Domino retribuisti ?

C A P V T X L.

Quia hyssopo circumdederunt spongiam

aceto plenam .

Fsalm^o.v.9.
N
i.JL^fam quod hyssopo circumdederunt spongiam aceto ple-
nam in psalmis dictum fuerat Asperges me hyssopo et mundabor
, : , .

Exotii2.v.22. Vnde et in Lege per hyssopi fasciculum aspergebantur agni san-

guine, qui mundari volebant quo significaretur , per passionem :

Domini peccata ablui mundi .

Cap. XXXIX. n. 1. Psalm. 68. v. 22. variam lectionem esca mea pro escam
esca mea . MARIANA . meam Ac re vera in Psalterio Corbe-
.

lb. Al. alienae pro aliena . MAR. iensi apud Sabatierium legitur,£/ dedc-
Ib. Mariana fortasse voluit indicare runt in esca ?nea fel . ARLV.

CA-
 .

CONTRA IVDAEOS. 4*

CAPVT XLI.
Quia titulus crucis eius corruptus nan est

,D
rum , >-<
e titulo erucis dixerunt iudaei,iVtf//
sed quia ipse dixit , Rex sum ludaeorum
scribere
.
Rex Iudaea*
7 Et respondit ^'P- ***

PHatus : Quod scripsi , scripsi . Iatn enim in psalmo lvi. fueratpro-

phetatum Ne corrumpas tituli inscriptionem , in cuius psalmi serie
:

non solum passio , vel mors , sed etiam resurrectio , et ascensio

Domini praedicatur.

C A P V T XLII.

/;; cruce pendens , Patrem pro inimicis suis

deprecatus est .

i. V^uia ,a cruce pendens, Patrem pro inimicis suis deprecatus C.53.V. u;

est,Isaias dich-.Ipse peccata muiterum tulit , et pro transgressori- Psalm. 108.
4*
bus orauit Et in psalmis sic Pro eo , inquit, quod eos dilioebam
. :
,
'

aduersabantur mihi ego autem orabam pr& eis . :

2. Item Habacuc quum dixisset de eo In medio duorum ani-

: c - 3* v. a.

malium vognosceris , subiecit : Quum conturbata fuerit anima mea^

in ira misericordiae tuae memor eris . PraerTgurauit enim propheta
sub hac sententia m semetipso iudaeorum personam , qui Chri-

Cap. XLI. n. 1. Ne corrumpas tituii qua-e dictio a nonnullis in aureolae si-

inscriptionem Titulus estpsalm. 56. ne-
. gnificatione sumitur . Septuaginta , et an-
nue in graeco tamen , ac ne in editione tiqui patres tituli inscriptionem signifi-
qiiidem vulgatay sed invno tantum psat- care putarunt ,et ad Christi crucem re-
terio hispanico haec verba reperio In : tulerunt . Pagninus in sua versione inta-
iinem , ne corrumpas Dauid in tituli in- ctam rsliquit , opinionum varietatem ve-
scriptione . Augustinus comment. ad eum ritus . MARIANA .

psalmum : Ne corrumpas ipsi Dauid in Ib. Allegat Sabatierius Psalterium e

tituli inscriptionem . Commeniariis , quae ms. Vatic apud Hilarium ne disperdas:
Hieronymi nomine circumferuntur Ipsi : sed ita vt Hiiarius ne corrumpas prae-
Dauid in tituli inscriptionem , ne disper- ferre videatur . AREV.
das, hoc est , ne corrumpas tituii inscri- Cap. XLII. n. 2. Al. dum dixisset .

ptionem quae sunt verba Isidori He-

: . MARIANA .

braica sic habent 0/130 TnS flr.P/l bti : Jb. Al. memoratus misericordiae suae.
hoc est , ne corrumpas Dauid Michtam } MARIANA ,

iom.VL
 .

)Q LIBER PRIMVS
LUC.23.V.34 stum commotl ira crucifixerunt . Vbi tamen ille, memor misericor*

diae suae , dixit : Pater , ignosce iilis , quia nesciunt , quid faciunt

C A P V T XLIII.

Pro nostris peccatis crucifixus est .

1. JCit quia non pro suis , sed pro nostris peccatis crucifixusest,
c.j^.v.j.seqq. Isaias dicit : Pro iniquitatibus populi sui ductus est ad mortem ,

dabo impios pro sepultura eius . Et iterum : Vulneratus est propter

iniquitates nostras : et attritus est propter scelera nostra •->
liuore eius
sanati sumus . Et iteruin : Omnes nos , quasi oues ^errauimus , vnus-
quisque in viam suam declinauit Dominus posuit , et in eo intqui-
2.Cor.5.2i. tates omnium nostrum . Iuxta Apostolum qui dicit , : Quia quum
peccatum non cognouisset , ipse pro nobis peccatum factus est , id
est , sacrificium pro peccatis nostris . Quare autem pro nobis pas-
sus est , haec est causa .

C A P V T XLIV.

Quia mortuus est

I. JL P.ost flagella, et crucem, fellisque , et potationem , dein-

aceti

de sequitur mors eius. Quam lex ipsa non siluit dicens Recubans :

Genes. 49. 9.
dormiuit , vt leo^et vt catulus leonis quis suscitabit eum? Clamat -,

etiam eandem mortem eius et lxvii. psalmus: Deus noster , Deus

saluos faciet nos , et Domini mors , et Dornini exitus mortis .

2. Quid apertius diceretur ? Dominus enim Iesus,qui inter-

pretatur Saluator , ipse est Deus noster , saluos faciens nos , quem

Cap. XLIII. n.i. Id est sacrificium pro vers. 21. voce mortis tx tarraconensi
,

peccatis nostris Haecverba in vno tan-

. winori adiecta , in quo tantum erat. Cu-
tum tarraconensi minori erant Quod . ius testimonii priora quidem verba Deus :

vero sequitur Quare autem pro nobis

: noster , Deus saluos faciet nos , in vno
passus est : existiyno aduersatiuam pro
, psalterio hispanico ir.ueni , posteriora hoc
illatiua sumi , quod vitium hispanis fa- modo in eodem psalterio legebantur , et
miliare est . MARIANA. Domini Dei exitus mortis . Et fortassis
Cap. XLIV. n. I. Deus noster , Deus italegendum erat in Isidoro : sed codiciS
saluos nos ,
faciet et Domini mors , et omnes discrepabant TVIARIANA . .

Donaini exitus mortis . Ex psalm. 67. 2. Al- et ad vitam exire . MAR.

 . ,,.

CONTRA IVDAEOS. 51
quia oportuit nasci , et a vita exire per mortem , ideo suSiunctum
est Domini mors , et Domini
: exitus . Item per Isaiam : Tamquam c.^.v.7,
ouis ad occisionem ductus est , et sicut agnus coram tondente se sine

<uoce , sic non aperuit os suum . Pro peccatis populi sui ductus est
ad mortem .

3. Iudaei autem Christum , quem sperant venturum , moriturum

non Ideoque respondeant, quis est iste , quem propheta
sperant .

annunciat. Item apud Ieremiam sic dicit Inebriaui animam las- c31.1r.2j, :

sam , e t omnem animam esurientem saturaui , ideo quasi de somno

suscitatus sum , et vidi ^et somnus meus dulcis mllii .

3. Al. est mihi/>r0 dulcis mihi. MAR. mo proposito habet ( forte, debet ) , ne
Post verba somnus meus duicis
Ib. mala quaelibet agat Secundo vero con- .

cst mihi in cod. 2. rlor. est satis lon- siderat , ne bona incaute faciat ; et post-
gum fragmentum , quod hic repraesen- quam praua egerit , ipsa etiam recta sibi
to : ,, Et quidem dulcis somnus , quo- subiicere contendit , ne si mentis domi-
ninrn ex prouenit inebriatione , de
illa nium transeat , et in elationis culpam
qua ibi scribitur, Inebriamini , charissimi veniant , ex ipsis bonis incuriae vitio ( ali-
Qua inebriatione inebriatus fuit Ioseph quantulum obscura haec erant in codi-
cum fratribus suis in meridie hic Chri- : dice ) mala nascantur , ex doctrina arro-
sti tenens figuram , animam lassam ine- gantia,ex iustitia crudelitas , ex pietate
briauit, et esurientem saturauit , ideo- remissio , ex zelo ira , ex mansuetudine
que de somno suscitatus Et ipse qui- . torpor , et huiusmodi „ .
dem somnus sibi , et nobis pariter dul- „ Attendantque ad tllud prophetae sin-
cis ; quoniam quidem in Ioanne scribi- gulare documentum , d centis \ Dirige ,
tur , quod Dominus loquens discipulis inquit , corviam rectam quae
tuum in :

volebat gaudium ipsius in eis esse, et quidem est semita mandatorum Dei , in
gaudiorum impieri debere , quod tit in qua ambulandum , neque ad sinistram
eis , qui post gratiam Chri t quieuerunt declinandum : sicque de somno taedii,
sopore mortis , eadem gratia in gloria et tristitiae diuina reuelatione suscitati
resurrecturi Iliorum scilicet intelligen-
. somnum quietis , et pacis praedictum
dum ( forte suppttndum gaudium ), qui suscipere possimus , quod diuinis pro-
corda sua direxerunt in viam rectam 9 missionibus consolatis dabitur inuenire .
in qua videlicet ambularunt , qui mentes Vnde illud conuenienter venit per cx-
suas in caelesti via iustitiae , qua in ba- perientiam , quod promittitur quemad- :

ptismo ambulaturos se promiserunt , et modum tenent et illi , qui nos praeces-

secundum doctrinam Scripturarum per- serunt . Quod in sacris ( scripturis ) scri-
gere decreuerunt , nec deuia ( forte nec b.tur: Si dormieris , non timebis quic- :

per viam ) erroris,nec per luxus secu- sces , et somnus tuus

suauis erit Iuxta .

li declinare , ventura vitiorum certami- illud hic securus dormit et vigilat , quie- ,

na ex alta praenoscentes consideratio- scit , et ambulat,qui sciiicet innocenter

oe . Quod tunc apertissime designatur , apud Deum , et iuste viuere meminit
quum sibi mens electi amaritudines po- Sed et iustus quum in morte dormicrit
nit prae oculis cordis , quando etiam in non solum potentias malignorum spiri-
virtutum pace constituta , dum mala in- tuum non metuit , sed etiam in pace
sidiantia conspicit , secura quiescere non quiescit,et securus dormit,et diem re-
consentit „ . surrectionis expectat Si tam dulcis crea- .

}> Primo namque statuere intra se fir- turis hacc agentibus , quam dulcius ( for-

G 2
 . . >

52
LIBER PRIMVS
c. o.v. 25. 4. Danieli quoque angelus de occisione
morte Christi sic , et

loquitur , dicens Scito , et animaduerte 9 ab exitu sermonis , vt ite*

:

rum aedificetur lerusalem vsque ad Christum ducem hebdomadae

,

septem , <?^ hebdomadae lxii. erunt , c£ /wj/ hebdomadas lxii. occide^

tur Christus $ >h id est , post quadringentos nonaginta annos , ?/
;/0# <r/vV f/«j" populus >qui eum negaturus est Vnde et ibi sequi- ,

tur clades iudaeorum , quae postea completa est f/ ciuitatem , e* :

sanctuarium dissipabit populus cum duce venturo , id est , romanus

exercitus cum Vespasiano .

c.2.v. 19. 5. Item in Sapientia sic legitur de morte eius Contmneliis 3 :

et tormentis interrogemus eum , vt sciamus reuerentiam illius , et

probemus patientiam ipsius , morte turpissima condemnemus eum .

C A P V T XLV.

Quia in passione eius tenebrae factae sunt

et sol
Q uod vero media
ipse refugit, hoc
die in
etiam diuini
passione eius tenebrae factaesunt,
libri loquuntur , Amos pro-
c.S-v. 9. pheta testante : Et erit in die illa , dicit Dominus : occidet vobis
sol meridie , et tenebrescere faciam terram in die luminis
c 1 5. v. 9. 2. Et Ieremias : Exterrita est , inquit , quac parturit , id est , Ie-

rusalem , et ajfjlicta est anima eius : occidit ei s<*l , quum adhuc me"
dius dies esset : confusa est , et maledicta : reliquias eorum in gladium
dabo . Quod factum est per Vespasianum .

CAPVT XLVI.

Non fregerunt eius crura ,

orro, quia non fregerunt eius crura , nisi tantum latronum

.....
1. JL
Exoo. 12
Num.o,
'

12.
4&- ja m praedictum fuerat Os eius non comminuetis praeceptum enim
r
: :

fuerat eis celebrare pascha in ouis similitudine : in qua Dominicae

te dulcier) illi , a quo ista , quae dicta capitis con lemnemus eum . AREV.
*unt ,donantur?,,
agi Cap. XLV. n.2. Per Vespasianum Alii .

Hactenns codex 2. fior. , qui tamen per VespaiUnum , et Titum AKLV. .

omittit Daweli quoque vsque ad iinena

 .

CONTRA IVDAEOS. 53
passionis vmbra praecesserat, qui tamquam ouis ad occisionem du- ^. 19. 35.
ctus est . Illa enim figura agni Christi passionem significabat isai. 53. 7. .

CAPVT XLVII.

Lancca percussus est

1. J 1 1 quia lancea latus eius percussum est , sic praenunciatum c. 16. v. 13.

est ab ipso per Iob : Confregit me 3 et posuit me , quasi in signum :

circumdedit me lanceis suis : conuulnerauit lumbos meos , concidit me

vulnere super vulnus ^ id est,vulnere lanceae super vulnus clauo-
rum . Vnde eciam et per Dauid : Super dolorem vulnerum meorum Psal. 6S. v.27.

addiderunt , sic est ab eo praenunciatum .

2.Et per Iereniiam Tetendit arcum suum , et posuit me , quasi c. 3. Thren.

:

signum ad sagittam , misit in renibus meis filias pharetrae suae Et v. 12. .

iterum de ipso populo sic ait idem Dominus per prophetam :

Facti sunt mihi in sagittam reciprocam Et Zacharias Videbunt , Osee 7. 16. . :

in quem confixerunt Vtique hominem , quem crucifixerunt

. Quo .

etiam testimonio promissus est Christus, in ea , qua crucifkus est 3

carne venturus .

C A P V T XLVIII.

De latere manauit sanguis , et aqua

,.Nam quia ex latere eius sanguis ,

et aqua manauit , Zacha-
rias dicit : Tu quoque in sanguine testamenti tui emisisti 'vinctos tuos 9. r. xi.
Ezech.47.y.3>
de lacu^in quo non est aqua Et iterum Quum egrederetur vir
. :

ab Oriente ecce , aquae redundantes a latere dextro 3 scilicet , Christi

2. Item de eadem aqua,quae ex latere eius profluit, prophe-

Cap. XLVII. n. 2. Videbunt, in quem hominem confixerunt , et non

, quem
confixerunt Zachar. 12. vers. 10. vbi
. Deum Verum illam vocem , Et noa
.

Septuaginta dixerunt Aspicient ad me : Deum , vt addititiam expunximus , quia

pro eo , quod insultauerunt , Ioannes E- in aliis exemplaribus deerat , et ne fauere
uang. cap. ly.vers. 37. dixit Videbunt, : videretur iis , qui communicationem idio-
in quem tranifixerunt . Porro in conse- matum negabant , in quo numero fuit Theo»
quentibus verbis , vbi nos pssuimus Vtique doretus,vt constat ex eius dialogis . MAR.
hominem , quem crucifixerunt , vterqitc Cap. XLVIII. n. 2. Al. quae a latere
tarraconensis legit : Vtique hominem , eius profluit . MARIANA .

«juem crucifixerunt . Hispalemis Vtique : Ib. Flumina aquae viuentis egredien-

 54 LIBERPRIMVS
ta alius sic Tlumina aquae viuentis egredientur de ventre iU
dicit :

lius , aquae scilicet baptismatis, quae credentes viuifTcant > et quae

Isai. i.v. 16. sitientibus largiuntur 3
quando impletur 5 quod scriptum est La* :

Psalm.50. 9, et 3 Lauabis me> et super niuem dealbabor

uamini , mundi estote :
.

CAPVT XLIX.

Sepultus est .

i.^^uia sepulturae traditus est > et humatus 3 in psalmis dicitur:

Collocauerunt me in obscuris, sicut mortuos seculi . Quasi diceret :

Sicut homines , vtique quia ipse Deus erat . Item Isaias : Erit Do-
c. 55. v.i?<
C. XI. v. 10. minus nominatus signum aeternum 3 quod non aufcretur
in Et erit .

c. 53. v. p. sepulcrum eius gloriosum Et alibi Dabo impios pro sepultura

. :

eius 3 et diuites pro morte eius ,

C A P V T L.

Lapis ad ostium monumenti positus est .

i.V^uia postquam sepultus est 5 lapisad ostium monumenti po«

situs est 3
per Ieremiam idem ait : Lapsa est in lacum vita mea 3

tur de ventre illius . loann. 7. v. 38. psalteriis omnibus singulari numero le-
sic legimus : Qui credit in me , sicut di- gitur Coliocauit me in obscuris
: Isido- .

flumina de ventre eius, etc.

cit Scriptura, rus , vt puto , qunm hos numeros alternari
Quo tamen ex loco scripturae diuinae saepe videtet, lccum legit numero mul-
hoc testimonium desnmptum sit , non sa- titudinis , qv.o modo instituto magis fa-
tis constat . Hieronymus prelogis in Pen- uebat. MARIANA.
tateuchum , P.valipom. absque loci de-
et Ib. Al. dabit impios . MARIANA .
signatione , in hebraeo tantxm inucniri Cap. L. n. 1. /1/. laborauit in lacu.
ait . Qitidam putant desumptum ex Pro- Thren. 3. v. 53. MARIANA .
uerb. 5. cap. v. 16. vbi duitur : Deri- Ib. Al. conciuserunt pro conclusit .

nentur fontes tui foras Verum eo loco . Ibid. v. 7. et 9. MARIANA .

codices Sfptuaginta ab hebraicis non dis- Ib. Cod. ilor. 2. post vt non egre-
crepant .Chrysostomus ad eum loann* diar ita pergit \ Hoc totum in catne,
locum censet , nullibi extare in vetcri quam dum diabolus impetit , quae ( forte
Testamento , sed citari ex libro aliquo , quia )
patebat, quasi hamo diuinitatis eius
qui non extat . MARIANA . , qui ( forte quae) latebat
captus est Est .

lb. Al. e&redientur de )atere,velde enim in Christo Domino hamus diuwi-

ventre illius . MAKIANA . tas etc. ( vt 1 b. 1. Sentent. cap. 14.
Cap. XLIX. n.i. Collotauerunt me in vsque ad rcucrtcndi ad caclos ) Qui glo-
obscuris Psalm. 142. i\ 3. Cctcrum in
: riae splcndcrilus rcdimiti non poterunt
 CONTRA IVDAEOS. $$
et posuetunt lapidem super Et iterum Conclusit vias me . : meas
lapidibus quadris jCircumaedifcauit aduersum me^vt non egrediar .

C A P V T LI.

Descendit ad inferos •

i. y^/ uiainfernum descendit , sic idem Dominus in Eccle-

in
2 ^' ** 5
siastico dicit Penetrabo omnes inferiores partes terrae , et inspiciam
: '

omnes dormientes ,et illuminabo sperantes in Deum Item in psal- .

mis : Vita mea inferno appropinquauit , aestimatus sum cum descen- Psalm.S^.v.^.
dentibus in lacum ,factus sum , sicut homo sine adiutorio inter mor-
tuos liber . Descendit enim,sicut homo 3 in infernum , sed solus
inter mortuos liber fuit, quia mors illum tenere non potuit.

C A P V T LIL

Descendens > de morte ,

quos voluit , liberauit .

i. y^/ infernum descendens, eos, qui captiui erant a dia-

uia in
bolo 3 eruit, dt sic iterum ad caelestia remeauit, idem per Osee ita
ante praenunciauit Ego , inquit 5 £g<? capiam y et vadam tollam ,
: :
c * 5« v - T 4»

et non est^ qui ^ruat ivadens reuertar ad locum meum\\& est , ad

caeleste solium . Et infra : De manu , inquit, mortis liberabo eos ,

de morte redimam illos . Ero mors tua , o mors , ero morsus tuus y

inferne .

cor triste gerere de damnatis . Non fa- vsque ad ascenswi sumus Quo.i quum .

ciet in futurum iustorum cor miserum planum sit , non aliis deduco testimoniis .
compassione damnato^um condolendi af~ Atque ita idena codex concludit opus
fectio , vbi tantum erit Sanctorum de Isidori De passione Dominica AREV. .

Deo in contemplatione gaudium , vt tri- Cap.LI.n.i. Al. Iiluminati omnes spe-

stitiae nullus tribuatur introitus . Sicut rantes . MARIANA .

comparatus color candidus nigro colori Ib. Al. appropriauit pro appropin-
it pulchrior
, ita et Sanctorum requies quauit . MARIANA .

comparata damnationi malorum glorio- Cap. LII. n. i. Al. caelestem sedena

sior erit . Sic iustitia etc. Ita prosequi- reaieauit . MARIA-NA .

tur codex , vt lib.i. Sententiar. cap.30.

 .

y <j
LIBH PRIMVS
C A P V T LIII.

Corpus Christi in sepulcro non vidit corruptionem •

i.V^ruod corpus Christi in sepulcro corruptionem non vidit,

sed statim deuicta morte resurgens , ab inferis remeauit, et hoc per
prophetam idem n\ psalmis praedixit : Caro mea requiescit in spe .

Quoniam non derelivques animam meam in injerno , nec dabis san-

ctum tuum videre corruptiunem De qua resurrectione . et in psal-

mo tertio ita cantajur : Ego dormiui 3 et requieui , et resurrexi , qui%

Jjominus susciiauit ?ne .

Vbi quid aliud indicat propheta, quod dormierit et re-

2. ,

surrexit, nisi quod sorrrnus iste mors esset , et euigilatio resurre-

ctio ? quod in quadragesimo psalmo manifestius ostenditur , vbi
Psalm.40.v.xi. dicit Tu auiem , Domine miserere mei , et resuscita me , et retri-
: ,

Ib. v. 0.
buam eis Et iterum Numquid qui dormit ,non adiiciet^vt resur-
. :

gat ? Item in psalmo quarto ln pace dormiam , et requiescam , :

quoniam tu^Domine ^singulariter in spe constituisti me Singulari- .

ter,ciuia solus ipse sic requieuit , vt confestim post mortem re-

surgeret .

c. 33. v.io. 3. item per Isaiam de eadem resurrectione sua sic clamat :

Nunc exurgam , dicit Dominus , nunc exaltabor , et nunc subleuabor ,

Vbi aperte testimonium resurrectionis , et ascensionis eius osten-
ditur. Vnde et ibi zelum iudaeorum subiecit , dicens Conciptetis :

errorem^et parietis . Spiritus vester >vt ignis ^vorabit vos .

Cap. LIII. n. I. Quoniam non

dere- tione Vulgata cap. 19. obseruat discre-
linques animam meam inferno Psalm.
in . pantiam inter psalterium gothicum , et
15. v. 10. quae verba a Petro Actor.i, romanum nonnullis in locis : et ex psal-
v. 31. de Christi resurrectione citantur . terio romano hunc locum
ita allegat :

MARIANA . Ego dormiui et soporatus sum , et exur-

,

Ib. Ego dormiui,et requieui et re- , rexi quia Dominus suscepit v\e
, Con- .

surrexi, quia Dominus suscitauit me Ex . ier Isidoriana cap. 87. num. 15. et 16.
psalm. 3. vers. 6. iuxta psalterium hispa- AREVALVS .

nuum , quod saepe non a gallicano tan- 2. Al. in id ipsum dormiam MAR. .

tttm , sed etiam romano discrepat , vt 3. Al. sublimabor pro subleuabor

superius dictum est MARIANA . . MARIANA .

Ib. Mariana etiam in tract. pro edi-

CAP.
 .

CONTRA IVDAEOS, ?7,

C A P V T LIV.

Resurrexit ab inferis .

1. vj uia ab inferis tertia dlc resurrexit , Osee propheta praedi- c.tf. v. it

xerat, dicens : Venite^et reuertamur ad Dominum , quia ipse cepit >

et sanabit nos , viuificabit nos post duos dies , in die tertia suscita*
bit nos^et viuemus in conspectu eius . Omnia haec in Christo ita
completa sunt Quinta enim feria traditus , Parasceue passus , Do-
.

minica circa diluculum resurgens,ab inferis remeauit.

2. Vnde et subiunxit propheta Quasi diluculo praeparatus est :

egressus eius Quod autem dixit resurgemus , et viuemus in con-

.

spectu eius , hoc propheta de sua persona,vel sanctorum eloquitur

a

qui in inferno erant,et cum illo tertia die resurrexerunt

C A P V T L V.

•»
Apostoli ad praedicandum missi .

1 .
v2- u P ost resurrectionem suam Christus piscatoribus appa*
^ a

ruit , et praedicare eos gentibus misit, per Ieremiam ante sic me- c. 16. v. 16,

minit, dicens Ego mittam piscatores multos ^dicit Dominus , et pi*

:

scabuntur eos Denique secundum Matthaei euangelium legitur,

.
c. 4. y. jg.
quod Iesus veniens iuxta mare Galilaeae, vidit Petrum, et Andream
fratrem eius , mittentes retia in mare , quibus dixit Venite post me , :

et faciam vos fieri piscatores hominum .

2. Similiter et duos alios fratres Iacobum Zebedaei , et Ioan-

nem fratrem eius dum vidisset in nauicula cum patre Zebedaeo
texentes retia, prouocans eos,de piscatoribus piscium piscatores

Cap. LIV. n. 2. Quasi diluculo prae- Et quidem hebraica Isidori lectionemftr*

paratus est Osee 6. v.?. Hieronym. et
. re possint , dictione , IHP , aduerbii lo-
Vulgata quasi diluculum dixere Jsido- . co sumpta . Nam graeca vox , ofBptt , id
rus autern , vt his verbis comprobaret , non recipit , quum ab aduerbio ^»1 dis*
Christum matutino tempcre in vitam red- tinguatur MARIANA . .

iisse (quae multorum opinio est , tamet- Cap. LV. n. 2. AU spiritualitcr pro
ii alii magno numero , et auctoritate de specialiter MARIANA . .

media nocte putauerunt ) caium mntauit »

Tom.Vl. H
 .

5 8 LIBER PRIMVS
reddidit hominum -, scilket, vt praedicationis reti cunctos creden-
tes de profundo seculi huius extraherent Post hos piscatores se- .

Icr. 16. 16. quitur:£/ mittam venatores ^et <venabuntur eos de montibus: et de
collibus , et de cauernis petrarum quod specialiter ad conuersio- :

nem Gentium,quas vndique apostoli ceperunt,qui super

pertinet
assumptionem constituti sunt animarum .

3. Quos quia post gloriam resurrectionis suae Dominus ad

praedicandum in gentibus mitteret , et per Isaiam sic praeloquutus
c. vlt. v. 18. est^ ciicens : Venio ^ inquit ,vt congregem cum omnibus gentibus^et
ct iq.
linguis , et venient , et videbunt gloriam meam , et ponam in eis
siqnum , vtique crucis mittam ex : et eis , qui saluati fuerint , ad
gentes in mare^in Africam et Libyam , , tenentes sagittam , id est>
velocem praedicationis sermonem, in Italiam quippe , et Graeciam^
et ad insulas longe , et ad eos , qui non audierunt de me , et non vit

derunt gloriam meam :in qua sententia specialiter missi Apostoli •

prophetantur
Simulque et quod per totum mundum praedicauerunt euan-
4.
gelium , id ipsum prophetae non tacuerunt de quibus etiam in psal- :

Ps. iS.v. 4.
m s ante praedictum est Non sunt loquelae ^neque sermones ^quo-
j :

rum 7ion audiantur <uoces eorum /;; omnem terram exiuit sonus .

eorum 3 et in fines orbis terrae verba eorum .

C A P V T LVI.

In caelum ascendit .

1. Aam vero quia post resurrectionem suam in hominis forma

c. 7.V.13. Aspi-
Christus in caelum vsqtie ad Patrem ascendit , Daniel dicit :

ciebam in visu noctis , et ecce in nubibus caeli quasi filius hominis

veniebat ^et vsque ad antiquum dierum peruenit\ id est, vsque ad
Patrem . Post haec adiecit Et in conspectu eius obtulerunt eum , et
,

dedit ei potestatem , et regnum , e t omnis populus , tribus , e t linguae

ipsi seruient ,
potestas eius potestas aeterna , quae nen auferetur , et

regnum eius , quod non corrumpetur .

3. Al. veni , vel veniam pro venio . diam , tendentes sagittam . Idem testi-
Et spirituaiiter pro specialiter . MAR. monium iterum lib.2. cap. 1. num. 9-
Ib. In Vulgata : in Africam > et Ly- AREVALVS .
 . :

CONTRA IVDAEOS. 59
2. Huius ascensionem in caelis rursus Psalmista sic indicat
Ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo : exultauit , vt gi- Psalm. 18.
gas ,ad currendam viamya summo caelo egressio eius , et occursus v. 6.

eius vsque ad summum eius . Veniens enim de caelo , vsque ad

inferos descendit : regressusque, repetiit mansionem suam : ascen- *

dens 3 et sedens ad dexteram Patris , de quo antea solus exiuit

3. Cuius ascensus in caelum 3 vel introitus, quibus gaudiis de-
claretur, Psalmographus indicat . Videntes enim potestates aethe-
reae carnem Christi ascendentem in nubibus , et portas caeli in-
gredientem , dixerunt :
Tollite portas principes vestras , et eleuamini p S aItE.2?.v.7
portae aeternales Rex gloriae Quis est iste Rex glo-
, et introibit .

riae ? Dominus fortis , e t potens , Dominus potens in proelio .

4. Hunc ascensum eius et alibi commemorans Dauid dicit :

Ascendit super Cherubim ^et volauit ^volauit super pennasventorum . Psalm. 17

xr ctPsal «i
*
Et iterum Ascendit in altum , captiuam duxit captiuitatem , dedit
:
^
dona homimbus . ym
vtique nisi fuisset m terra , non diceretur
ascendere Sed quid est captiuam duxit captiuitatem , nisi quia,
.

deuicta morte,ipsam carnem , quam e terris assumpserat , quasi

captiuam fri caelum ducebat?
5. Vnde et post haec propheta hortatur omnes gentes,pro-
uocans eas ad laudem Dei, eundemque ascensum Christi eisdem
iterum sic praenuncians , ait Regna terrae^ cantate Deo , psallite Do- :

mino , psallite Deo , qui ascendit super caelos caelorum ad Orien-

tem Et bene adiecit , ad Orientem , quia idem Jocus in Orientis
.

partibus est, vbi Christus resurrexit, et vnde in caelum ascendit.

Et post haec subdidit Visi sunt ingressus tui , : Deus , ingressus Dei Ps.^7. v. 25.
mei regis Videntibus enim omnibus apostolis
. 3 atque quingentis
viris,sic ascendit in caelum .

Cap. LVI. n. 2. AL sedem pro dexte- pitius lib. 2. Paulinus epist. 10.
histor. et
ram . MARIANA . scribunt vnde traditio ad orientalem cae-
:

5. AL Christi pro Dei . Et ems pro li partem cenuersa facie orandi , atque
Chnsti.MARIANA. templa aedificandi , vt docet Basilius lib.
Ib. Idem locus in Oricntis partibus de Spiritu sancto cap.27. Contra in cru-
est . Non tantum locus , vnde Christus ce pendens , faciern ad occasum conv.er-
ascendit , in Orientis partibus est , sed sam habuit , vt Sedulius lib. 5. Ca*mi-
etiam fctcie ad Orientem conuersa in cae- num auctor est vbi ait , :

lum ascendit , vt vestigia pedum indi- Quatuor inde plagas quadrati colligir
cant , quae ad hunc vsque diem loco im- orbis . MARIANA .

pressa cernuntur , De quibus Seuerus Sul-

H 2
 .

6o LIBERPRIMVS
c. 2. v. S. 6. Huius ascensionem et Salomon ia Canticis Cauticcrum
praedicat : Ecce hic <venit ^saliens supra mo?ites , transiliens supra coU
c. o. v. tf. les . Et Amos dkk: Dominus in caelo ascensum suum,
Aedificauit
et pullicitationem in terra firmauit Sed et illud,quod per Isaiam .

C.33.V. 10. Dominus dicit Nunc exurgam ^nunc exaltabor , nunc sublimabor ,
:

testimonium resurrectionis , et ascensionis Christi declarat , quasi

Nunc exurgam a mortuis nunc
aperte diceret : , exaltabor in cae-*

c.J2.t»s3. lum^nunc sublimabor in regno Vnde et alibi . ipse Isaias : Ecce

intelliget seruus meus , exaltabitur ^ et eleuabitur , et sublimis erit

valde . Quod vtiqiie ad ascensionem caeli , et ad gloriam pertinet

regni «

C A P V T LVII.

Sedet ad dexteram Patris

t. v2.ui[ia sedet ad dexteram Patris 3 in psalmis scriptum est:D/-

F$. xop. 7.1. xit Dominus Domino meo^sede a dextris meis ^donec ponam ini-
tnicos tuos scabelium pedum tuorum Inquirant ergo iudaei, cui .

dictum est a Domino , sede a dextris meis Numquid archange- ,

lo? non opinor, neque angelo neque prophetae Nam nullus eo-
, .

rum in ea gloria est , sed ille,quem dignum consessu suo inui-

sibilis Deus habet hic sedet ad dexteram Patris
: .

2. Qui sicut consessu Dei dignus est , ita et natura dignus

PS.46.V. 9. et cst , et nomine . De quo
Regnabit Dominus su-
dicit et psalmus :

.102 v. 15.
.
p er omncs g en tes , Deus sedit super sedem sanctam suam Et ite- .

rum Dominus in caelo parauit sedem suam , et regnum eius omni*

:

bus dominabitur .

C A P V T LV 1 1 1.

Kegnum Christi perpetuum erit .

i.V^Aaia regnum eius in caelo 3 et in terra aeternum , ac pcr-

cap.7. y. 13. petuum pennanebit,Daniel dicit : Videbam in i>isione noctis y et eccc

6. Al. in caclo , vel in caelis pro in Cap. LVIII. n.i. Vulgata , tt vsque ad
caelum . Et puer pro seruus . MAR. antiquum dierurn peruenit , et in conspe-
Cap. LVII. n. 2. Al. omniuua pro ctu eius obtulerunt eum , et dedit ei pot-
oronibus . MARIANA . istatem , et honerem , et regnum etc. AH.
 .

C O N T R A I V D A E S. 61

in nublbus caeli ^quasi jilius hominis veniebat , et vsque ad vetu-

stum dierum peruenit , et in conspectu eius perlatus est , et ipsi da*

tus est principatus , et honor , et regnum , et omnis populus , tribus ,

et linguae ipsi seruient ,

potestas eius potestas aetema , quae non
auferetur , et regnum eius , quod non corrumpetur .

2. Quo testimonio ostenditur , ita accepisse Christum ab o-

mnipotente Deo dominationem , etregnum, vt potestas eius aeter-
na sitregnum eius sine vllo corruptionis fine permaneat
, et . Et
iterum idem Daniel In diebus illis suscitabit Dominus caeli
: re- cap. 2. v .^.
gem ,
qui in aeternum non commouebitur , et regnum eius popula
alteri non tradetur . Percutiet , et conteret vniuersa regna , et ipsum
stabit in aeternum .

3. Et Isaias propheta de eodem •

Multiplicabitur , inquit, eius cap. 9. v. 7.
imperium , et pacis non erit finis Et in psalmis sic legitur Orietur p s
. :
, 7I , v . -,

in diebus eius iustitia , et abundantia pacis , donec extollatur luna \

id est , vsque ad consummationem seculi

C A P V T LIX.

Christus post ascensionem suam Spiritum sanctum

super apostolos misit .

i.V^/uia post ascensionem suam Spiritum sanctum super apo-

stolos misit,Dauid ita dicit : Ascendit in altum , cepit captiuita- Ps. 6-.y.io.
tem , dedit dona hominibus . Post ascensionem enim suam misit
Spiritum sanctum,in quo omnium est plenitudo donorum . 1

2. De quo et per Ioelem prophetam annunciauit dicens :

Erit , inquit ^post haec ejfundam de spiritu meo super omnem car- c. 2.Y.2S,
nem , et prophetabunt filii vestri , et filiae vestrae , senes vestri se-
mnia somniabunt , et iuuenes vestri visiones videbunt , sed et super
seruos meos , et ancillas in diebus illis effundam de spiritu meo .

Et Zacharias Bffundam inquit, super domum Dauid

3 , , et super ha- c , 12 . f. io,
bitantes lerusalem spiritum gratiae , et precum .

3. Al, pacis eius non erit finis . MARIANA .

 . ,

6z LIBER PRIMVS
C A P V T LX.

Apostoli variis linguis locuti sunt .

i. yjuia vniuersarum gcn-

apostoli Spiritu sancto repleti, linguis

tium locuti sunt magnalia Dei, et hoc ante praenunciatum tsi ,

Psalm.i$,v.4. dicente Psalmista Non sunt loquelae ^neque sermones , quorum non
:

non audiantur voces eorum In omnem terram exiuit sonus eorum . ,

et in fines orbis verba eorum .

C A P V T LXI.

Venturus est ad iudicandum .

i.
\_J uod autem venturum Christum de caelis iudicem spera-
irius 5 et quod ei omne indicium dedit Pater per Ezecbielem ita ,

annunciatur Haec dicit Dominus Deus aufer cidarim , tolle coro-

: :

nam , nonne hic est , qui humiles subleuauit , et sublimes humiliauit %

lniquitatem , iniquitatem , iniquitatem ponam eam , et hoc non fa-
ctum est , donec veniat ^cuius est iudicium , et tradam ei

c. 42. v. 13. 2. De quo Isaias , Dominus ^sicut fortis , egredietur , et , sicut

njir proeliator , suscitabit zeium , vociferabitur , et clamabit , et su»

per inimicos suos confortabitur . Tacui semper , silut\ patiens fui ,

sicut paries yioquar ^dissipabo , et absorbebo simul . Hoc ad secnn-

dnm aduentum quo non humilis,vt iudicetur , sed, vt
attinet , in

iudex fortis, egredietur, neque tacebit quod in priori aduentu ,

fecit , aut patiens erit,sicut fuit in passione carnis , sed iudicans

vociferabitur , loquetur , vt paries , quia repente , quasi paries cor-
ruens , suos hostes est oppressurus .

Cap. LXl. n. 1. Nonne hic est , qui raconen. minor loquar . Quaff
, Pariens
i
humiles subleuauit Exech. 21. vers.z6. . vera leetio est Nos autem vitiojam le-
.

nisi quod in linguir omnibus genere fe- ctionem necessario reliquimus , quoniam
minino legitur Nonne haec est , quae
: inferius , vbi hoc testimonium explicatur ,
humiles subleuauit Verum Hieronym. . Isidorus ipse ait : iudicans vociferabitur
contmcnt. ad eum locum ea verba nihi- loquetur, vt paries , quia repente , quasi
lominus de extremo iudicio explicat .MAR. paries corruens , suos hostes est opprcs*
2. Sicut puries loquar .Hai.^z. i>.i}.
, surus MARIANA
. .

Hispalensis lcgit , Partariens loquar Tar- . Ib. Al. iudicet pro iudex MAR. .
 CONTRA IVDAEOS, 63
3. Hoc
etiam et testimonio Psalmistae docetur , vbi diclt Deus : Ps. 49. v. 3.

jnanifeste veniet ^Deus noster^et non silebit vtique quia etsi iti :

primo humilitatis suae aduentu tacuit iudicatus , in secundo, dtim

manifestus venerit,vt iudicet, non tacebit,sed clamabit, vt reddat
singulis secundum opera eorum .

4. Sequitur Ignis ante eum

: ardebit , quia , foenum
vt ligna , ,

stipulam delinquentium consumpturus est

, ,
'-Cor. j.n. opera,ac sicut aurum
argentum , lapidesque pretiosos , iustorum probaturus est gesta .
Qui dicturi sunt Transiuimus per ignem , et aquam , et induxisti p s 65. 12. cc
: .

nos in refrigerium Aduocabit caelum desursum , et terram discer- 49- 4«

.

nere populum suum . Congregate illi sanctos eius , qui ordinant te-
stamentum eius super sacrificia , e t annunciabunt caeli iustitiam eius 5
quoniam Deus iudex est .

5. Et Isaias, Auditam , inquit , faciet Dominus gloriam vocis c. 30. v. 30.

suae , et terrorem brachii sui ostendet in comminatione fururis , et

fiamma ignis deuorantis . Allidet in turbine , et in lapide grandi-

nis Brachium enim Dei Christus est, qui in flamma , et terrore
.

tempestatis ad iudicandum venturus est De cuius iterum iudicio .

idem propheta sic dicit: Consurge^ sicut in diebus antiquis , in ge- isai. 51.9.
nerationibus seculorum . Numquid non tu percussisti superbum , vul-
nerasti draconem ?
Hic secundus Christi praedicatur aduentus , vt ea virtute
6.
consurgat ad iudicium , ad separationem bonorum , atque malorum ,
qua virtute surrexit in generationibus seculorum Hoc est in prin- .

cipio,quando percussit superbum , id est , diabolum , separando

eum a bonorum consortio angelorum De quo Christi iudicio et .

Michaeas propheta sic loquitur dicens Audite , colles , iudicium Do- Mic haeas, :
6. 1.

mini , et fortia fundamenta terrae , quia iudicium Domini cum po-

pulo suOj et cum Israel diiudicabitur , dicens: Popule meus , quid jeci
tibi , aut quid molesius fui tibi? responde mihi .

7. Tunc enim iuxta Zachariam Videbunt , in quem confixe- : c. n.v.io.

runt et plangent eum planctu quasi super 'vnigenitum et dolebunt
, , ,

super eum vt doleri solet in morte primogeniti

, Dolebunt enim .

4. Al. sursum , et terram , vt discer- viuit . Locus est lob.ig. v. 25. quo Hier-
neret popuium . MARI^NA . onym. ad Pammachium e.ffirmat nullum
%. Al. lapidibus grandinis MAR. . apertius ia veteri Testamento extare ad
6. Al. principibus , quando . MAR. futuram corporum resurrectionem com~
7. Credo enim, quod redemptor mcus probandaw . MARIANA .
 64 LIBER PRIMVS
a se crucifixum ,
quum 'viderint iudicantem , et in Patris, ac sua
maiestate regnantem. lob quoque .ante legem euangelicis virtuti-

bus clarus, redimendum se , et restfscitandum , et Deo iudici, qui

venturus est iudicare viuos , et mortuos praesentandum , prophe-
,

tica auctoritate pronunciat dicens : Credo enim , quod redemptor

meus viuit , et in nouissimo die de terra surrecturus sum , et rursum
circumdabor pelle mea , et in carne mea videbo Deum > Saluato-
Zachar.12.10. rem meum . Quem Deum, nisi qui videndus est in iudicio? sicut
legimus : Videbunt , in quem confixerunt .

8. Quem quidam dicunt in eo loco iudicaturum impios , vbi

c 3.V. 12. J
*P
se est iudicatus , Ioele propheta testante : Exurgant , inquit, et
ascendant omnes gentes in valle losaphat , ibi sedebo , vt iudicem
omnes gentes in circuitu. Nam plerique ibi asserunt futurum iudi-
c. io. v. 23. cium , Dominus, Isaia probante Consummationem ,
vbi passus est :

et abbreuiationem Dominus Deus exercituum faciet in medio orbis

terrae .

9. Quae consummatio , et abbreuiatio praecessura quae potest ,

zssq , nisi iudicii futuri ? Sed vbi sit medium terrae illud,ftdele de
fs. 73. v. 12. passione Domini testimonium Datiid ostendit , qui dicit : Deus
autem rex noster ante secula operatus est salutem in medio terrae .
Nulla enim alia est salus nostra,nisi redemptio Domini nostri Sal-
uatoris , et iudicis , quae in medio terrae orta est .

C A P V T LXII.

Bpilogus operis .

i.JL_iCce noui testimonii iudicem, regem de prophetis, eccc et

Chiistum ex lege omnium Dominum ostendimus Tenent ista .

omnia libri hebraeorum , legunt cuncta iudaei , scd non intelligunt.

isai. 29. v.xi. Quia omnia signata sunt illis , propheta testante Et erunt sermo- :

nes libri huius , sicut sermones libri signati , quem siquis dederit
homini nescienti literas , et dicat : lege : respondeat^ nescio literas : et

rursum
8. Al. eleuationem pro abbreuiatio- currit consumatio , et consnmationem pro

nem MARIANA. . consummatio , et consummationcm : quac

Ib. Interdum io editionc Grialii oc- recta est scriptura . AR£V.
 :

C O N T R A IVDAEOS, 6$
rrrsum det altcri scienti llteras et dicat , , lege : ille vero respon-
deat , non possum , signatus est enim liber .

2. Haec siint testamenti veteris signacula , quae filius , et he-

res resignauit , cordis nostri oculos illuminans,sicut scriptum est

Liga testimonium , signa legem in discipulis meis . Habemus enim,

ad intelligendum Christum , ducem legem , testes prophetas , ex
quibus diuinitatem eius , et nomen , gentem quoque , et genus,
patriam , natiuitatem , virtutes , et comprehensiones,
curationes, >-«

palmas , flagella, consputationes , fellis, et aceti potationem , mor-

tem, sagittam ,sepulcrum infernum , iucorruptionemque corporis,
,

resurrectionem carnis , ascensionem eius in caelum , regnum, atque

iudicium declarauimus .

Cap. LXII. n. 2. Comprehensiones, notafa admonendi lectoris causa MAR, .

palmas , flagella , consputationes Haec . Ib. Al. caelis pro caelum . MAR.
deerant in hispalensi , et nobis videban- Ib. Totum hoc caput in multis mss.
tur addititia \ reliqitimus tamen obelo nonepilo°us } se&superdictiovocatur.AR.

Tom.VI. I
 66

LIBER SECVNDVS
CONTRA IVDAEOS.
P R O O E M I V M.

I . ^^T, ttia Breuiarium praecedentis libri quadam ex parte Domlni ,

e t Saluatoris nostri natiuitatem ,
passionem , resurrectionem , caelique
ascensionem explicuit , sequens opusculum vtriusque populi prophe-
tiam , id est , iudaeorum , ac gentium demonstrabit . In quo opere ,

sancta soror ^poteris ex paucis animaduertere ^quanta prophetarum

*voces in abiectione iudaicae plebis , et ceremoniarum cecinerunt ,

quantaque in laude populi noui testamenti intonuerunt .

C A P V T I.

De Gentium vocatione .

i
i.Xn principio autem opusculi huius de gentium credulitate lo-
quendum est , vt facilius reliqua contueantur, dum ipsa fides ec-
clesiae antea declaratur. Denique quum pro adorato vitulo Do-
minum precaretur Moyses , vt parceret populo peccatori , respon-
Numer.i4.21.dit Dominus verumtamen viuo ego et viuit
: Propitius ero illis: ,

nomen meum quia implebitur gloria mea omnis terra.

,

2. Proinde quia omnes gentes ad vnius Dei veri cultum es-

Ps. 21.V.28. sent vocandae, Dauid propheta testatur, dicens Reminiscentur et : ,

conuertentur ad Dominum
vniuersi fines terrae , et adorabunt in
conspectu eius omnes patriae gentium iquoniam Domini est regnum^
Ps. 07. v. 1. et ipse dominabitur gentium . Et rursum : Cantate Domino canticum
nouum ,
quia mirabiiia fecit . Notum Dominus salutare suum ,
fecit
ante conspectum gentium reuelauit iustitiam suam .

3. Quampluralitatem gentium ita declamat adunari ad vnius Dei

Prooem. n.i. Al. ascensum pro ascen- pro reliqua contueantur . MARIANA .

aionem MARIANA . . 3. AL gre tt;em pro regem MAR. .

Cap. I. n, 1. AL reliqua contineantur

 CONTRA IVDAEOS, C-j

Ciiltum : In conueniendo , inquit ^populos in vnum ct regna^ vt, serps. 101. v. 23.

uiant Domino . In vnum vtique,id est , in vnum regem vt , qui

diuersorum simulacrorum regna multa, et populi multi dice-
ritti

bantur , in vnam conueniendo fidem,vnus Dei populus, vnumque

re^num vocetur.
4. Huius populi congregatio ex gentibus ipsa est ecclesia,cui
in psalmis voce prophetica dicitur Audi ^filia y et vide , et inclina : Ps.44. r.Kt.

aurem tuam et obliuiscere populum tuum , et domum patris tui ,

,

quia concupiuif rex speciem tuam Prouocat enim propheta plebem .

gentium , obliuisci populum suum, id est , infidelium coetum , ec

domum patris sui, Babyloniam scilicet ,

quae diaboli et domus,et
coniux est, et Christo rTdei coniugio copulari .

5. Ad cuius populos Isaias clamat , dicens : Congregamini^ et c. 45. v. 20.

venite , et accedite simul ,

quia saluati estis ex gentibus \ nescierunt
enim , qui leuant signum sculpturae suae , et rcgant Deum non saU
uantem Qui sunt isti saluati ex gentibus, nisi qui crediderunt ex
.

gentibus ? Quod vero dicit congregamini , ei audite simul osten- •>

,

dit,in vnam debere gentes fxiemcommunionemque conglobari

, .

6. Item ipse : Conuertimini ad me et salui eritis omnes Jines , cap.45, v. 22.

terrae ^quia ego Deus^et non est alius In memetipso iuraui , evre- .

dietur <verbum de ore meo . et non reuerteiur ^quia mihi curuabun-

tur omnia genua , et iurabit omnis lingua in Domino Hoc iam .

contuemur fuisse completum , quando in omnibus terrae finibus

Dei dilatatur ecclesia Qua prophetia erubescant iudaei quidem , .

Deum sibi peculiariter defendentes, dum audiunt Iurabit omnis :

lingua in Domino^id est, non tantum hebraeorum iam populus ,

sed et omnis gentium multitudo .

7. Adhuc idem Isaias , posteaquam Christi , quam in carneper-

tulit, humilitatem digessit , denuo laudem ecclesiae gentium, pro
qua talia pertulit , ita praedicauit , simulque quod per vniuersum
mundum sit ipsa vna , sic prophetando aperuit dicens Lauda ste- :
c . ^» Yt K
777/7, quae non paris , decanta laudem , et hinni , quae non pariebas :

6. Al. omnes ( forte , omnis) fines sls Erubescant iudaei quidem , Deum
,

terrae . MARIANA . sibi peculiariter

defendentes Hanc nos> .

Ib. Erubescant iudaei quidem Hi- . lectionem amplexi sumus MAR, .

spalensis legit , Erubescant iudaei quae- 7. Al. ad haec idem Isaias MAR. .

dam in Deum ; excusi , Erubescant iu- Ib. Isidorus sequitur Vulgatam sed :

daei , qui dum Deum sibi Tarraconen- . haec exhibet , qiiae habet virum AREV. .

I 2
 . , ,

6S LIBER SECVNDVS
quoniam iam multi filit desertae magis , quam eius , ^«^(? habebat
rvirum , ^/V/V Dominus dilata locum tentorii tui , <?/ /?f//if/ tabema-
:

culorum tuorum extende , ;/? parcas longos fac funiculos tuos , et :

clauos tuos consolida Ad dexteram enim , et laeuam penetrabis,

.

et semen tuum gentes hereditabit , et ciuitates desertas inhabitabit .

eap.57- v. 19 8. Et itcrum Creaui fructum lahiorum pacem pacem ei , qui

: :

Ephes.2. 17. longe est , et ei ,

qui prope . Hoc et Apostolus exponit , vbi dicit
pro ecclesia ex circumcisione , et ex prneputio veniente : Euange-
lizauit pacem his , qui longe , et pacem his 3 jpjii /?™/><f j et iterum
Isanc.65. v.i.
Quaesierunt me qui ante non interrogabant inuenerunt , ^«/
^ j »0/;

quaesierunt me Dixi ecce ego^ecce ego ,

. :gentem^ quae non ^ in-
uocabat nomen meum , expandi manus meas tota die ad populum in-
credulum
c. 56. v. 7. 9. Item idem ipse : Domus mea domus orationis
, vocabitur
cap.66.v. 18. cunctis populis ^ ait Dominus . Ad vltimum autem sic zit : Venio ^

*vtcongregem cum omnibus gentibus , <?/ linguis : f/ 'venient , <?/

1//-

debunt gloriam meam , f/ ponam in eis signum 3 mittam ex eis , f/

£«/ saluati fuerint ^ ad gentes ^in mare^in Africam , /V/ Libyam te-
nentes sagittam Haec Isaias . .

c^. v. 17. I0 Ieremias autem gentium compromissionem sic ostendit

* :

8. >4/. tuum /w meum MAR. . meas ad popuium incredulum . Contra

In nonnullis mss. , vt in flor. 1.
Ib. hunc sunt et quae sequuntur Ecce serui .

ct in lucensi post verba , tota die ad mei comedent , et vos esurietis , quia ve-
populum incre dulum , alia addur.tur , sci- scente pane verbi Dci vocato cx genti-
Jicet Quaesierunt enim nunc gentes , quae
: bus populo , ludaea arescit ieiunio . Item
9ioninterrogabant , quia ad eos prophe- idem ipse ait , Domus mea etc. Confe-
tae non veniebant , et inuenerunt , quan- renda haec sunt cum fine cap. 6. hniiis
do Ckristum nunciauerunt
illis Quid ve- . libri sed aniraaduertendum , Isidorum
:

ro iudaea plebs , nisi quod sequitur , £*- quum in hoc opere saepe , tum in aliis
pandi manus meas tota die ad populum identidem eadem repetere , vt non pro-
incredulum ? Et iterum de eadem repro- pterea existimemus , addititia esse illa o-
missione gentium Et erunt campestria
: mnia , de quibus alibi Isidorus aut vbe-
in caulas gregum , et vallis Achor in iius , aut contractius disserit . AREV.
cubile armentorum populo meo , qui quae- 9. In mare in Africam , in Libyam .

siuit me Et vos , qui reliquittis Domi-

. Hispalen., in mare,in Africam, in Lydiam,
num , numer abo gladio , ct omnes in cae- qsaelectio commodior erat,nam ita hebrai-
de corruetis . Cuius ergo populi sunt istae ca , graeca , e t Vulgata editio habent Isai.
compromissiones ,nisi gentium, quae re- 66. v. 19. Verum quoniam hoc loco alii
quisierunt Dominum ? De quibus superius omnes codices discrepabant et lib.i. f.55. :

*it , Quaesierunt me , qui ante non inter- vbi idem testimonium affertur , omnes co-
rogabant . Et qui sunt , qui reliquerunt dices constanter Libyam lcgebant , eam
Deum , e t corruent catde , nisi iudaeorum vocem in textu reliquimus . MAK.
populus ? De quo (ii t 3 E.xpandi watius 10. Al. repromissioncm pro com-
 t

C O N T R A IYDAEOS. 69
Et congregabuntur omnes gentes in nomine Domini in Ierusalem , et
7ion ambulabunt post prauitatem cordis sui Et post paululum /«- . : cap. 4.V. 2.

rauit Dominus in veritate , et in iudicio , et benedicent eum gen-

tes ^ipsumque laudabunt . Item idem ipse de vocatione gentium :

Domine ,inquit fortitudo mea-, ad te ,

gentes venient ab e xtremis cap. i5. v. 19.

terrae~et dicent vere mendacium possederunt patres nostri

: Item .

idem Iercmias ad populum israeliticum Audite vocem tubae , et : c. 6, v. 17.

dixerunt audiemus Propter hoc audite gentes

, ;/c// . .

11. Item in Osee £/ miserebor eius , ^«/ /«/7 //>/? miscricor-

: c. 2. v. 23.

<//** , f / dicam non papulo meo , populus rneus es tu , ?/ //jj^ ^/V/7 ,

D^«.f wf«; fj tu f/ fr/V /» loco , i/&/ dictum est ei , //<?// />/?&/ /«<?<*
:

vos , /6/ vocabuntur filii Dei viui Item in Sophonia Quia tunc . :
c. 3. v. 9.

reddam populis labium electum , ttf vocent omnes in nomine Domi-

ni , et seruiant ei humero vno Et post haec Adorabit eum vir de . :
c. 2,v. xi.

loco suo , omnes insulae gentium In quo etiam loco vocatio gen- .

tium prophetatur j nec iam locum orationis vnum,in quo carna-

lis populus Deum quodammodo videbatur includere, sed pro vno

omnem locum esse orationis ostendit , dum dicit : adorabit eum

vir de loco suo .

12.Michaeas quoque congregari omnes gentes praenunciat, c. 4.V. u

vt fidei disciplinam percipiant, ita Et erit , inquit , in nouissimo :

dierum mons domus Domini , praeparatus in vertice montium , e

eleuabitur super colles ad eum populi , et properabunt gen*
: et fluent
tes multae , et dicent venite , ascendamus ad montem Domini , et ad
:

domum Dei lacob^ et docebit nos de viis suis^ et ibimus in semitis

eius : quia de Sion egredietur lex , et verbum Domini de lerusalem 3

promissionem . MARIANA . longinquo . Locus est Michaeae 4, v. ?.

Ib. In nota Marianae erat repromis- Verum Isidorus inferius cap. 19. Isaiae
sione quod in repromissionem mutaui
, : nomine (certe 2. cap. v. 4. ) illa verba
nam id,vt puto , voluit Mariana , et id adducit Iudicabit gentes , et arguet po-
:

nostri codices mss. exhibent , qui magna pulos multos , vsque in longinquum .
ex parte cum Marianae exemplaribus con- Quod simili errore facit Iulianus , lsido-
sentiunt . AREVALVS . rum imitatus , lib. 1. contra iudaeos , du
11. Al. adorabunt eum viri de loco ctio vsque in longinquum , Isaiae
enim ,

suo . Et , sed per omnem mundum lo- verbis adiuncta esse non debet , et in Mi~
cum esse orationis . MARIANA . chaea , vbi ea dictio additur , dici non
12. Al. recipiant pro percipiant
Et . debuit, vsque is longinquo , sed vsque
prophetabunt pro properabunt . Et am- in longinquum , vt est in omnibus ver-
bulabimus pro ibimus MARIANA . . sionibus , et ratio grammaticae pestula-
Ib. Corripiet gentes fortes vsque in bat . MARIANA ,
 ,

7o LIBER SECVNVDS
et iudicabit populos multos^et corripiet gentes fortes ^vsque in lon-
giftqwo .

ij. sunt,in quibus Saiuatoris resple nduit fi*

Nouissimi dies hi

des Praeparatus autem mons super verticem montium Christus

.

est, quia ipse est caput apostolorum , et prophetarum Domus .

vero Domini ecclesia Christi est, super eundem stabilita , ad quam

gentium congregatur diuersitas. Lex autem de Sion exiit,etver-
bum Domini de Ierusalem 3
siue vt veniret in gentes , relictis ob
incredulitatem iudaeis , siue quia in eadem plebe positus Iesus di-
Matth. 28. 19. xit discipulis suis : Ite , docete omnes gentes .

c. 2.v. 10. x tem Zacharias de ecclesia gentium sic dicit

4« I Lauda , et :

laetare ^filia Sion:quia ecce venio 5 et habitabo in medio tui , ait

Dominus , et applicabuntur gentes multae ad Dominum in die illo ,
et erunt mihi in populum , et habitabo in medio tui : et scies ,
quia
c. 8. v. 20. Dominus exercituum misit me ad te . Item ibi : Haec dicit Domi-
?ius Vsquequo venient populi , vt habitent in ciuitatibus
exercituum ,

multis^et vadant habitatares vnus ad aiterum , dicentes: Eamus ,

et deprecemur facicm Domini ^et quaeramus Dcum exercituum , va-
dam etiam et ego , et venient populi multi , et gentes robustae ad
quaerendum Dominum exercituum in lerusalem ?

15. His ergo tot , tantisque testimoniis erubescant iudaei gen-

tium conuersarum aemulatores , tandemque conuicti cognoscant
c. 28. v. 44. atque audiant in Deuteronomio Dominum proclamantem , Lriiis
gentes ad caput , incredulus autem populus ad caudam .

C A P V T II.

Cunciis gentibus in Christum credere iussum est

,.Q uia in Christo Filio Dei credere cunctis pentibus iussum

benedictionibus patriarcharum Non
Genes. 49. est, Iacob in dixit :

v. 10.
1?. Al. gentibus, relictis etc. MAR. tnur cadem , quae victi ccgnoscant , at-
Ib. Aliij/» gentes , iudaeis in steri- que audiant , in Deuteronomio Domino
litctteremanentibus . AKEV. proclamante Eritis gentes etc. ARLV.
:

14. Al. habitabunt pro habitabo Et . Cap.H. n.i. Obauditu auris obaudiuit
populus pro in populum . Et vt scias/w* mihi . Psalm.iy. v. 45. Ilispal. in audi-
et scies . MARIANA . tu auris obediuit mihi , vt est in psal-
15. Erubescant etc.Cod. Palatin.278. terio gallico . Ncs lectionem , qiiae erat
sic habet Erubcscant iudaci
: acmula- : in excusis ,practuliwus : quoniam eratin
 : 7

CONTRA IVDAEOS. 71
deficiet princeps ex luda , nec dux de femoribus eius , donec veniat ,

qui mittendus est , et ipse erit expectatio gentium . Et Dauid ex per- Ps. 2. v. 7.

sona eiusdem Christi in psalmis Dominus dixit ad me , Filius meus :

es tu , ego hodie genui te pete a me , et dabo tibi gentes heredi- ,

tatem tuarr. , et possessionem tuam terminos terrae . Et iterum : Con-

stitues me in caput gentium ,
populus , quem non cognoui , seruiuit
tnihi , obauditu auris obaudiuit mihi .

2. de eodem psalmographus idem sic dicit

Similiter et alibi
Ante solem permanet nomen eius^et ante lunam sedes eius^et be- Ps - 1 - v. 17.18.

nedicentur in eo omnes tribus terrae^ omnes gentes seruient ei De .

cuius dominatione etiam superius sic fuerac praelocutus, Et domi- v. 8.

nabitur a mari vsque ad mare , et a flumine vsque ad terminos or-

bis terrae .

3. Quod
testimonium nec Salomoni congruit , nec Dauid .
Notum est enim , quibus terminis regnum conclusum extitit Salo-
monis . Sed hoc in Christo videmus fuisse completum Cuius ab .

ortu solis vsque ad occasum magnum est nomen eius in gentibus .

Hic et a flumine dominandi sumpsit exordium , vbi baptizatus est
a Ioanne : et peruenit per fidem h\ gentibus vsque ad terminos
terrae . .

4. Item in eisdem psalmis de eius aeterna natiuitate, et pot-

estate in gentibus , Dominus loquitur Ante luciferum , inquit, : Ps.io^.v.j.
genui te -, tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchise-
dech : iudicabit in natiunibus , implebit ruinas , conquassabit capita
in terra multorum Et Isaias In die illa erit radix lesse , qui stat
. : xi. v. 10.

'in signum populorum , ipsum gentes deprecabuntur Et post alia : :

Leuabit signum in nalionibus procul , et sibilabit ad eum de finibus

terrae .

5. Item idem Isaias, de Christo Domino nostro in gentibus c.42.v.j.seqq.

psalterio hispanico , quo frequens Isidorus pta sunt . Isidorus memoriae lapsu , et
toto hoc opere vtitur . MARIANA. loci similitudine deceptus , quae priora
2. Al. sanctificabunt eum pro ser- erant, quasi posteriora , et comequentia
uient ei . MARIANA . citauit . Tarracon. pro sibiUbit legit si-
4. Et post alia; Leuahit signum in na- bilabunt , sed corrupte , vt alii codiccs
tionibus procul , et sibilabit Verba* quae
. declarant , Vulgatae in hac parte , et edi-
praecesserant , nimirum in die illa erit : tioni Septuaginta consentientes . MAR.
radix Iesse,etc. legnntur Isai. ii.imo. 5. Al. calcantium pro calcantibus .
Quae consequuntur leuabit signum in na- Et , hoc enim contuemur . MARIANA .

tionibus , etc. ex cap. 5. v. 26, desum- Ib, Flor. 1, in carcere ignorantias

 1t LIBER SECVNDVS
regnaturo : Haec dicit Dominus Deus creans caelos , et extendens
eos ,firmans terram , et quae germinant ex ea , dans flatum populo ,

qui est super eam , et eam ,

spiritum calcantibus ego Dominus vo*
caui te in iustitia , et , et apprehendi manum tuam
seruaui te , et
dedi te in foedus populi in lucem gentium >vt aperires oculos caeco-
rum , et educeres de conclusione vinctum , de dorno carceris sedentes
in tenebris . nomen meum Hoc iam con-
Ego Dominus , hoc est .

tuemur esse completum per Christum , qui lux factus est in car-
ne ignorantiae gentium positarum .

6. De quibus et aiibi ipse dixit: Et ducam caecos in viarn ,

quam nesciunt , et in semitis ,
quas ignorauerunt , ambulare eos fa-
ciam , ponam tenebras coram eis in lucemivt impleretur , quod per
c.o. v. 2. eundem prophetam fuerat dictum Gentium populus , qui sedebat :

in tenebris ^vidit lucem magnam , habitantibus in regione vmbrae

mortis lux orta est eis Item de gentium vocatione ad Christum .

c. 51.V. 4. s i c ait: Attendite ad me populus meus , et tribus mea me audite ,

quia lex a me exiet , et iudicium meum in luce populorum requic-

scet ,
prope est iustus meus , egressus est Saluator meus .
c. 52. v. 9. 7. Et post haec : Gaudete , et laudate simul deserta Ierusalem^
quia consolatus Dominus populum suum , redemit lerusalem , pa*
eit

rauit Dominus brachium sanctum suum in oculis omnium gentium ,

et viderunt omnes fines terrae salutare Dei nostri Ad haec per .

praedictum Isaiam vox diuina Christum in carne iudicem gentium

c. 42. v. 1. ita annunciat Ecce^ inquit , seruus rneus
•, suscipiam eum , electus ,

meus , complacuit sibi in illo anima mea , dedi spiritum meum su~
per eum , iudicium geniibus proferet , non clamabit neque accipiet ,

personam , nec audietur foris vox eius , calamum quassatum non

conteret , et linum fumigans non extinguet . In veritate educet iu-
dicium, ncn est tristis , ncc turbulentus , donec ponat in terra iudi-
cium , et legem eius insulae expectabunt .
8. Seruus quippe, sed ex susceptione, hominis , Christus , qui
quoniam prius ad iudaeos veniens non est receptus , iudicium in
gentibus protulit : quale iudicium , nisi vt ex fide iustirTcarentur ?
Eius

pro in carne ignorantiac , quod est !n Jb. Al. ambulat pro sedeb.it . Et exi-
editione Grialii . Sed roagis placet in car- uit ,vel exiit pro exiet. MAKIANA .
cere . AREV. 7. AU adhuc pro ad haec MAK. .

6> A.L educarn pro et ducam. MAR.

 . ,

CONTRA IVDAEOS. 73
EIus vox non audietur foris,hoc est,in haeresibus , et iudaeis, ex«
Item de ipso in Isaia Ecce intelliget ser- cap. ya.r. rj.
tra Dei ecclesiam positis . :

uus meus , exaltabitur , et eleuabitur , et sublimis erit valde , sicut

obstupuerunt super te multi , sic ingloriosus erit inler viros aspe-

ctus eius , et forma eius inter filios hominum iste asperget gentes
,

multas , super ipsum continebunt reges os suum , quia quibus non

est narratum de eo , viderunt , et qui non audierunt , contemplati
sunt .

Item qui supra de eo Ecce testem populis dedi eum , ducem ,

9. : c. %%. r. 4.
ac praeceptorem gentibus , ecce gentem , quam nesciebas , vocabis , **
gentes , ^##<f «0« cognouerunt te , #d /f current : propter Dominum
Deum tuum Sanctum Israel , quia glorificauit
, et te . Quae pro-
phetia omnis de vocatione gentium manifesta est , quia m Christo
essent crediturae
10. Et Habacuc ita inquit : Dominus loquitur : scribe visum c.2. v. 2. «4.
aperte , et explana eum super tabulas
vt percurrat , qui legerit eum , ,

quia adhuc visus procul apparebit in finem , et non mentietur sl :

moram fecerit , expecta illum , quia veniens veniet , et non tarda-

bit . De autem iudaeis ita sequitur: Ecce qui incredulus
incredulis
est , non erit recta anima eius in semetipso .

11. Siquidem et per Aggaeum de Christo in gentibus regna-

turo sic cecinit idem Dominus, dicens Spiritus meus erit in me- c :
2.v. 6.

dio vestrum^ nolite timere^quia haec dicit Dominus adhuc modi- :

cum , et ego commouebo caelum , et terram , et mare , et aridam , et

mouebo omnes gentes^et veniet desideratus cunctis gentibus Quod .

si de Antichristo hanc prophetiam infidelis intelligat , mendacium

est proculdubio Illum enim non gentes desiderant, sed soli iu-
.

daei expectant .

C A P V T III.

ludaei , et gentes ad Christum vocantur .

,.Q,uia vterque populus iudaeorum , et gentium sub Christi

10. Al. tabulis pro tabulas . Et fine uebo pro commouebo MARIANA . .

pro finem . MARIANA . Cap. III. n.i. Al. ludaea pro iudaeis
11. AL vestri pro Yestrum . Et mo- MARIANA ,

Tom.VI. K
 . ,

74 LIBER SECVNDVS
c. 7, v. 21. regimine vaticiniisprophetarum vocantur, Isaias dicit: Et erit in
die illa , nutriet homo vaccam boum , et duas oues >et prae vberta-
te lactis comedet butyrum Vacca boum plebs est Iudaeae veniens
.

de semine patriarcharum . Oues duae ecclesia veniens de genti-

bus , et icckco duae oues , et vna vacca , quia auctior est ex gen-
tibus ecclesiae numerus, quam ex iudaeis .

2. Homo autem qui nutriet eas , ipse

, est Chiistus , qui per
c. 3.V. 14. Ieremiam dicit : Conuertimini fiiii reuertentes ^dicit Dominus quia ,

ego vir vester , et assumam vos , vnum de ciuitate , et duos de cogna-

tione , et dabo vobis pastores iuxta cor meum , et pascent vos scien-
tia^et doctrina . Superbis namque dixerat per Isaiam : Nutriet ho-
mo vaccam vnam^et duas oues \ quem hominem Deus nunc semet-
ipsum esse ostendit, qui assumet duos de cognatione , et vnum
tle ciuitate, quia minor est numerus credentium ex circumcisione
quam ex praeputio
3. Hanc autem ciuitatem Iudaeam dicit , siue Ierusalem : co-
gnationem vero gentes : pastores autem apostolos , vel ecclesiae do-
ctores , Christi gratiam praedicantes . Sic et alio loco idem ipse
e. 30. v. 8. Ieremias iudaeos seruire Christo proclamat: Et erit in die illa^ait
Dominus exercituum , conteram iugum meum de collo tuo , et vin-
cula eius disrumpam , e t non dominabuntur eis amplius alieni , sed
seruient Domino Deo suo , et Dauid regi suo , quem suscitabit eis .
c. 23. v. 5. De quo Ieremias Ecce dies venient 3 dicit Dominus , et suscitabo
:

Dauid germen iustum ct regnabit rex et sapiens erit et faciet , , ,

iudicium , et iustitiam super terram . In diebus illis saluabitur Iu-

da , et Israel habitabit conjidenter , et hoc est nomen ,
quod vocabunt
eum Dominus , iustus noster .

4. Cuius orturn propter vtramque gentem vox patris per psal-

mistam ita annunciat Commemorabo superbiae , et Babylonis scien-
:

tium me Ecce Palaestina , et Tyrus cum Aethiopia , iste natus est

.

ibi Ad Sion autem dicetur Vir , et vir natus est in ea , et ipse

. :

fundauit eam Excelsus Dominus narrabit scribens populos lste na- . .

tus est ibi In BabyJone, Palaestina , Tvro, Aethiopia gentes signi-

.

3. Al. In terra pro super terram . superbiae Babylonis scientibns me .

, ct
MARIANA . Nos hispalcnsis lectioncm scquuti sumus ,
4. Commemorabo superbiae , et Ba- qaoniam erat in Hicronymi versione , ni-
bylonis scientium me Excusi , super- . si quod pro commemorabo legitur coru-
biae Babylonis scientibus me Tarracon. . memorabor . MARIANA.
 .

CONTRA IVDAEOS. 75
ficantur . In Sion vero hebraeorum populus , quia pro vtrarumque
salute gentium natus est Christus
5. Christum sub persona Dauid super vtram-
Item Ezechiel
que gentem sic praedicat regnaturum Rex , inquit vnus erit 0- : , c. 37. v. 2*.
mnlbus imperam , et non erunt vltra duae gentes , nec diuiden-
tur amplius in duo regna , nec polluentur vltra in diis suis , et abo-
minationibus > et in cunctis iniquitatibus suis^ et saluos eos faciam
de vniuersis sedibus suis , in quibus peccauerunt mundabo eos , et
\ et

erunt mihi populus , et ego ero eis Deus , et seruus meus Dauid rex
super eos , et pastor vnus erit omnibus eorum .

6. Quia Christus rex iudaeorum est , Isaias indicat dicens :

Dicite filiae Sioniecce rex tuus venit tibi iustus >et saluans ^pau*
per^sedens super asinum indomitum Daniel autem propheta pot- .

estatem Christi , non solum super gentes,sed etiam super iudaeos

a patre datam , scribens, sic Aspiciebam in visione noctis , et
ait : cap. 7. v. 13.

ecce cum nubibus caeli , quasi filius hominis veniebat 3 et vsque ad

antiquum dierum peruenit , et in conspectu eius obtulerunt eum .

7. Nam postea quam dixit assumptum eum in caelum , et per-

ductum vsque ad patrem adiecit Et data est ei potestas et ho- , :
,

nor , et regnum et omnes populi tribus , e t linguae ipsi seruicnt

, , .

Quae tribus, nisi hebraeorum populus ? Quae linguae , nisi gentium

nationes? Amos quoque propheta ad Christi regnura iudaeos a Deo cap. 4. v.12.

sic prouocat dicens Praepara te in occursum Domini Dei tui , Israel^

, :

quia ecce ego firmans tonitruum , et creans spiritum , et annuncians

in hominibus Christum suum .

8. Sic et Isaias : Domus lacob ^venite , et ambulemus in lumi- c ^. 2. v.5.

ne Domini . De quo Dauid ait , ln lumine tuo videbimus lumen .
Ps 35«
- v. 10.

Inter haec et Michaeas propheta , dum locurn originis Christi de-

clararet , ita eum super Israel dominaturum subiunxit : Et tu 5 in* c. 5. v. 2.

quit , Bethlehem domus Ephrata , non es minima in milibus Iuda ,

ex te mihi prodiet Dominator in Israel .

6. Al. in visu pro in visione MAR. . gitur cap. Xi. libri i. contra iudaeos , et
7. In textu Giialii erat , Domini Dei simili fere modo a Iuliano Toletano lib. r.
lu Israel . Quae sequuntur, a Vulgata contra iudaeos , scilicet cum interroga-
multum discrepant . AREV. tione Ceterum cum negatione , vt hoc
.

8. Obseruat Mariana in tract. pro loco IsiJ.orus , legunt etiam Hieronymus,

edit. vulg. cap. 6. , in bibliis gothicis , Cyprianus , et Origenes Alii conten- .

quae in toletano templo seruantur , ita dunt , locum Michaeae affirmatiue esse
legi iocum Michaeae , vti ab Isidoro ie- legendum . AREV.
K 2
 .

7 <S L I B E R SECVNDVS .

9. Quo loco ostendit, Christum dominum esse iudaeoriim,

eiusque regimine eundem populum subiugandum , vbi et potesta-
tem eius per vniuersum mundum ita praenunciauit Stabit , inquit, :

et videbit gregem suum in virtute Domini , et in honure

, et pascet
nominis Dei sui erttnt quoniam nunc magnificatur vsque ad ter* ,

minos terrae , et erit iste pax .

10. Cuius aduentnm iudaeis praedicandum Isaiae sic Domi-

c. 40. v.p. nus loquitur : Super montem excelsum ascende tu , qui euangelizas
Sion , exalta in fortitudine vocem tuam ,
qui euangelizas lerusalem :

dic ciuitatibus Iudae , noli timere . Ecce Deus vester . Ecce Domi*
nus Deus in fortitudine veniet brachium eius dominabitur Ecce
^ et .

merces eius cum eo , et opus illius coram eo , sicut pastor gregem

suum pascit , in brachio suo congregabit agnos
11. Zacharias autem propheta de Christi regno in iudaeis , et
«•?»v. 9. gentibus ita proclamat : Exuita satis ^filia Sion , iubila , filia Ieru~
salem >ecce rex tuus veniet tibi ^iustus ^et saluator ^ipse pauper ^et
ascendens super asinum , et super pullum asinae , et potestas eius a
mari vsque ad mare , etaflumine vsque fines terrae Quae prophe- .

tia quomodo fuisset completa in Christo, euangelia ipsa testantur,

C A P V T IV.

De vocatione gentium ad fidem ante hebraeos ,

I. 1
X am et quia prius gentes credere poterant in Christtim , et po-
Ps. 67. v.32, stea iudaei Dauid propheta ostendit videns enim quod ad Iu-
, :
,

daeam redimendam venisset Dominus,sed ante gentilitas crederet,

et postmodum Iudaea sequeretur , dicit Aethiopia praeueniet ma< :

vus eius Deo 3 id est , priusquam Iudaea credat, saluandam se of«

10. Dic ciuitatibus Iudae,noli ti- Cap. IV. n.i. Sicut et Isaias ait Do- :

mcre Excusi , et tarracon. nolite time-

. n ec plenitudo , etc. Illa equidem vcr-
re , quae lectio commodior erat , nisi or- ba , Donec plenitudo gentium introeat,
do esse pracposterus In Vulgata enim . Pauli sunt ad Roman. 11. v. 25. , quae
legitur Isai. 40. v. 9. Noli timere , dic sententia quum
Isai.59. v.10. iis verbis
ciuitatibus Iudae Itaquc noli timere
. veniet ex Sion, etc. y Isidorus
contineatur :

*d prophetam referri debet ,non ad ci- Isaiae verba in Pauli commutauit . MAR.
titates . MARIANA . Ib.Quasi in nouissimo conuersurus .
11. Al. quando fuisset in Christo Id est , conuertendus Isidorus enim suo .

iuopleta,Euangelisu testatur . MAR. more actiuis vtitur pro passiuis , qua dt

 .

CONTRA IVDAEOS. 77
fert omnipotenti Deo peccatis nigra gentilitas . Sicut et Isaias ait,
Donec plenitudo gentium introeat omnis Israel saiuus fiat et
, et sic :

in Deuteronomio : Britis gentes ad caput ,incredulus autem popu- c.28. v.44.

lus ad caudam , quasi in nouissimo conuersurus.

C A P V T V.

Quia in fine mundi in Christum credituri

sunt iudaei .

1. TX
simis temporibus
ranseuntibus quidem
1 istis carnalibus iudaeis
eorum in Christo credituri sunt Osee pro-
filii
9
postea
,
ifl nouis*

pheta testante : Quoniam diebus multis sedebunt filii Israel sine re- c , 3, v.4. 5.

ge , sine principe , sine sacrificio , sine altari , sine sacerdotio , sine

manijestatiunibus . Vtique quemadmodum nunc esse videntur *,

deinde sequenter adiunxit: Et postea reuertentur filii Israel et in«

quirent Dominum Deum tuum , et Dauid regem suum , et stupescent
in Domino , et in bunis suis , in nouissimis diebus .

Quae omnis prophetia proculdubio de Christo est , qui in

2.

Dauid nomine significatur De cuius semine secundum carnem est

genitus, de quo Ieremias dicit Ecce dies veniunt , dicit Dominus , •
c# 2 j. v. 5.
et suscitabo Dauid germen iustum , et regnabit rex , et sapiens erit ,

et faciet iudicium , et iustitiam in terra . In diebus illis saluabitur

Juda , et Israel habitabit confidenter , et hoc est nomen ,
quod voca-
bunt eum Dominus iustus noster
, .

3. Malachias quoque ante finem mundi Eliam sic dicit esse

mittendum ad conuersionem iudaeorum Ecce ego mittam vobis 04.V. j. :

Eliam prophetam antequam 'veniat dies Domini magnus e t horri-

, ,

bilis , et conuertet cor patrum ad filios , et cor filiorum ad patres

eorum Ante aduentum enim iudicii mittet Dominus Eliam ad

.

conuertendum cor filioriim ad cor patriarcharum , et prophetarum,

fttusa hispahnsis lectionem repudiaui- paulo post , vbi iidem codices legebant
mus , qui, habebat
nouissimo quasi in conuersuri sunt , ex eodem tarraconen»
conuersus , tametsi commodior videba- si , cui potissimum fidebamus , conuersi
tur Rursus cap. 5. extremo , vbi exca-
. fuerint posuimus Quam varietatem no-
.

si , et hispalensis legebant , in nouissimis luimus Uctorem ignorare MARIANA . .

conuersurus ex tarraconen. dixi"

: nos Cap.V. n.2. AU yenient pro veniunt
mus , in nouissimis conuertendus : et MARIANA .
 . .

73 LB E R
I S E C V N D V S
vt credat posteriras eorum in D.omino Iesu Christo,quem ilii pro-
phetantes expectauertint .
4. Nam si hactenus iudaei recte credunt, quid est,in quo
per Eliam conuerti. eos in nouissimo propheta testatur ? Nunc enim
mente caecati sunt, nec possunt intelligere Saluatorem , qui au-
diunt, mundi , dum
nisi in fine fnerit consummatio seculi , pro-
C.6.Y.9. nunciat enim hoc Dominus per Isaiam prophetam dicens Audite :

audientes , e t nolite intelligere : et videte visionem , et nolite cogno»

scere : excaeca cor populi huius , et aures eius aggraua , et oculos

eius claude ^ne forte videant oculis suis , et auribus suis audiatit ,

et corde suo intelligant , et conuertantur , et sanem illos .

5. Et dixit propheta : Vsquequo , Domine? et dixit Dominus %

Donec desolentur ciuitates absque habitatore >et domus sine homine ,

terra relinquetur deserta^ et longe faciet Dominus homines tunc con- :

uertetur , et eritin ostensione , sicut terebinthus , et sicut quercus ,

quae
expandit ramos suos , semen sanctum erit ,
quod steterit in ea . Ecce
apparet,eos nunc a lumine ftdei , tt veritaris esse alienos^ audiunt
enim Christum , et non intelligunt vident , et non agnoscunt , .

6. Sed quamdiu ita erunt ? quousque subuertantur vrbes , et

terra pene redeat in desertum \ tunc enim conuersi videbunt , cre-
dituri in Christo, atque inteiligentes sanabuntur , et cognoscent

c 30. v. 24. omnia Iuxta quod et Ieremias eis dicit In nouissimo dierum co~
. :

gnoscetis ea De hac nouissima credulitate iudaeorum et Sopho-

.

c. 3.V. 19. nias sic dicit:/# tempore illo saluabo claudicantem et eam*, quae :

eiecta fuerat yCongregabo :et ponam eos in laudem^et in nomen in

omni terra confusionis eorum in tempore illo , quo adducam <vos , ,

et in tempore quo congregabo <vos Dabo enim *vos in nomen^et

, .

in laudem in omnibus populis terrae , quum conuertero captiuitatem

vestram coram oculis vestris ^dicit Dominus,
4. j4/..Quod per Eliam conuerti eos Jb. Al. conuertantur ad me et ,

in nouiss. MARIANA . MAKIANA .

Jb. Aures eius aggraiu , et oculos eius Ib. In editione Grialii nota est quod
claude . Jn tarracon. deest relatiuum pro in quo . Fortasse Mariana voluit,
cius , in excusis illud eius claude non quid est quod . AREVALVS
ponitur, quae forte vera Jsidor* lectio AL dissoluantur pro desolentur
5. ,

est: nam in Juliano 1. contr. iudaeos ea MARIANA .

duo verba etiam desidcrantur . Nos hi- 6. AL tamdiu pro quamdiu Kt sal- .

spalensis iectionem praetulimns , quoniam uabantur pro sanabuntur MAHIANA. .

erat in Vulgata\ porro locus est Jsaiae Jb. In textu Grialii rr.endose crude*
«5. 10. . MAR. litate rro credulitate . AREV.
 CONTRA IVDAEOS. 79
7. Claudicantem plebem iudaeam dixit , quae nunc a semitis

fidei claudicat , sicut psalmus testatur dicens : Claudicauerunt a se- Ps.17-v.45.

mitis suis -. et hanc se saluaturum in nouissimo Deus pronunciat,

dum dicit \ Saluabo claudicantem . Et per Ezechielem : Vost dies , c. 38.V. 8.

inquit, multos visitaberis annorum venies et pau- , et in nouissimo *,

io superius quia baptizandi suht: Tollam, mquiz^vos de gentibus , C.36.V.24,

et congregabo vos de vniuersis terris , et adducam vos in terram

vestram et effundam super vos aquam mundam et mundabimini ab

, ,

omnibus inquinamentis vestris , et ab vniuersis idolis vestris mun-

dabo vos et dabo <vobis cor nouum , et spiritum nouum ponam in
,

medio vestri, auferam cor lapideum de carne vestra , et dabo vo-

et

bis cor cameum , et spiritum meum ponam in medio vestri , et fa-

ciam , vt in praeceptis meis ambuletis , et iudicia mea custodiatis ,
et operemini , et habitabitis in terra , quam dedi patribus vestris , et

eritis mihi in populum , et ego ero vobis in Deum , et saluabo vos

ex vniuersis inquinamentis vestris .

8. Hic est enini populus in nouissimis conuertendus , quem

Iacob patriarcha sub figura Beniamin lupum mane ccmedentem Genes.49. 27«
praedam,et vespere spolia diuidentem prophetat Vtique quia ini- .

tio mundi idem populus quasi in mane legem accepit , in vespere

autem mundi , dum fuerit crediturus , diuidet inter nouum testa-

mentum,et vetus. Nam
quae ad Israel in futurum pro- de his ,

mittuntur,ad eandem partem dicitur , quae creditura est in Chri-

sto , quando in nouissimis temporibus conuersi fuerint , quale est
illud apud eundem Osee Et erit in loco , vbi dicitur <?/, non popu-
: tk 1. v. 10.

lus meus ^dicetur ei^filii Dei viuentis , et congrebabuntur filii Luda ,

et filii Israel pariter , et ponent sibimet caput vnum .

9. Hoc temporibus , quando, Elia praedican-

in nouissimis erit
te , conuertetur Iuda ad Christnm , vt sit vnum cum Israel spiri-
tualiter hoc est, cum populo gentium , iam Deum ex fide viden-
,

tium ,ponentes sibimet caput vnum,quod est Christus, ascenden-

tesque de terra , >h hoc est 7 a carnali , terrenaque spe ad promis-
sa caelestia .

7. Al. meum ponam pro nouura po- tem . Et futuris pro futurum MAR. .

nam . Et nouum pre carneum . MAR. 9. Al. porient autem pro ponentes ,
8. Al. finem autem pro vespere au^ MARIANA .
 . . ,,

g& LIBER SEC.VNDVS

C A P V T VI.

Plurimi ex iudaeorum populo non erant credituri

i. v3 ed quia plurimi ex iudaeorum populo non essent credituri

in Christum , Moyses legislator eandem eorum incredulitatem an*
Deuter.28.^. te praenunciauit :Et erit vita tua pendens ante oculos tuos^ et time*
c. 53. v. r. bis die , ac nocte , et non credes <vitae tuae . Vnde et Isaias : Domi*
ne ,
quis credidit auditui nostro %et brachium Domini cui reuelatum
esttEt vidimus eum , et non erat aspectus . Quibus verbis incre-
dulitatem iudaeorum designat,qui Christum videntes non recepe-
runt , quem quia nec credere, nec cognoscere potuerunt , illico ex-

cidium habituri
c.5.v. 10. 2 * Sic Ieremias praedixit : Ascendite muros eius , et dissipate ,

auferte propagines eius ,

quia non sunt Domini . Praeuaricatione prae-
uaricata est in me domus Iuda ait Dominus negauerunt me , et , ,

dixerunt Non est ipse Hoc nunc vsque iudaei pro Christo di-
, .

cunt, non est ipse expectantes alium qui est Antichristus Vnde , , .

Io. 5. 43. et Dominus Ego inquit veni in nomine patris mei et non rece*
: , , ,

pistis me alius veniet in nomine suo et recipietis eum

, \ .

c.6.v.io. 3. Item apud eundem Ieremiam Ecce sermo Domini factus :

est eis in oppobrium et non suscipiunt illud Adhuc quidem quia , .

gentibus obedientibus Christo iudaei eum non essent recepturi ,

in psaltnis ostenditur. Nam quum per prophetam diceret idem Chri-

Vs. 17. v. 44. stus : Constitues me in caput gentium , et ^populus , quem non cognoui,
seruiuit continuo subiunxit incredulitatem iudaicam ,dicens
mihi , :

Filii mentiti alieni sunt mihi ^filii alieni inueterauerunt , et claudica*

tterunta semitis suis . Qui sunt alieni , nisi iudaei ? qui recte alie-
ni nuncupantur, pro eo quod in perfidia permanentes , ab aeter-
nae vitae praemiis abdicati sunt, quae nobis secundum fidem a
Dei filio promittuntur .

4. Haec quoque in Christo iudaeorum praua incredulitas etiam

c. 6.v. 9. per Isaiam est annotata , dicente Domino illis : Audite audientes,
et no <

Cap. VI. n. 1. Al. non erat ci aspe- 3. Forte illum pro illud . In Vulg.
ctus . MARIANA . est illud* quia praecedit verbum pro ser-
Jb. Alii, excidium habituros sic Ie* mo . AREV.
remias praedixit AREV. . 4. Al.nmbuhntpro ambulabat . MAR.
2. Al. non est Domini , MAR.
 .

CONTRA IVDAEOS, Sr
el nolite intelligere : et videte visionem , et nolite cognoscere : excae*
ca cor populi huius , et aures eius aggraua , et oculos eius claude ,

ne forte videant oculis suis > et auribus suis audiant , et corde suo
intelligant y et conuertantur , et sanem illos . Et alio loco : Tota die c. tff.v. a,

expandi manus meas ad populurn non credentem , et contradicen-

tem 3 qui ambulant vias non bonas .

5. Quibus Ieremias , Audi haec , popule stulte , et sine corde , c. y.v. 21.
0Ctt// /#;// /////) et non vident , ^«r^/ /«»/ illis^et non audiunt\aut
me non timebitis , Dominus <«#/ # /# c/V w<?^ non formidabi-
///c/V ,

tis ? £»/ constitui tcrminum maris arenarn imperium aeternum c/ ,

«<?;/ transgredietur illud^et turbabitur , et non poterit , cf intumc-

scent fluctus eius , c/ ;/o;/ transgredietur illud , populo autem huic
Jactum est cor inobediens , <f/ incredulum .

6. Et alibi idem ipse '-, Quomodo diciiis , sapientet nos sumus , c 8. v. S.

cf /cv Domini nobiscum estl Vere mendacium operatus est stilus

mendax scribarum confusi sunt sapientes et perterriti , et capti
, ,

sunt Verbum enim Domini proiecerunt , et sapientia nulla est in

.

eis . De quibus Isaias Qui peccare , inquit jfaciebant homines in ver-

: c. 29. v. zr.
bo , f/ decllnauerunt frustra aiuste. Pro quo eos idem propheta ita
increpat dicens : Audite me duro corde qui , longe estis a iustitia y

prope feci iustitiam meam non elongabitur

, , et salus mea non mo*
rabitur . Dabo in Sion salutem , et in Ierusalem gloriam meam .

7. Ipse autem propheta et credulitatem gentium > et incredu-

litatem iudaeorum in Christo ita annunciat.* Quaesierunt me ,qui an~ cap. «55. v.1.2.

tea non interrogabant , inuenerunt me qui , non inquisierunt me dixi , :

Ecce ego ad gentem , ^«^c /ra# inuocabat nomen meum ,

, ecce ego ,

expandi manus meas tota die ad populum incredulum Quaesierunt .

cnim nunc gentes,quae ante non interrogabant , quia ad eos pro-

phetae non veniebant 5 et inuenerunt , quando illis Christum nun-
ciauerunt
8. Quid vero iudaea quod sequitur? Expandi ma* plebs , nisi

ttus meas tota die ad populum incredulum Et iterum de eadem .

repromissione gentium Et erunt campestria in caulas gregum^et :

v. 10. seqq.
vallis Achor in cubile armentorum populo meo , qui requisierunt

5. Al. resonabunt pro intumescent . In Vulgata deest aui . AREV.

MARIANA . 6. Al. est iustitia mea pro feci iu-
lb. Fortassis , an mc non timebitis <tc . stitiam nieam . MARIANA.
Tom.Vl. L
 ,

Si LIBER SECVNDVS
me , et vos , qui reliquistis Deum , numerabo vos gladio , et omnes in
caede corruetis .

9.Cuius ergo populi sunt istae repromissiones, nisi gentium,

qui requisierunt Deum ? de quibus superius ait Quaesierunt me ^ :

qui ante non interrogabant Et qui stint , qui reliquerunt Deum, .

et corruerunt iudaeorum populus ? de quo iam ait:

in caede , nisi

Expandi manus meam ad populum incredulum Contra hunc sunt .

et quae sequuntur :Ecce serui mei comedent ^et vos esurietis quia •,

vescente pane verbi Dei vocato ex gentibus populo , Iudaea are-

scit ieiuna .

C A P V T VII.

Ob incredulitaiem iudaeorum Christus ad gentes

erat transiturus .

t- 1 i f quia ob incredulitatem iudaeorum Christus Iudaeam de-

sereret 3
transiretque ad gentes , Ieremias propheta praedixerat , di-
c. 14. v. 8. cens : Tibi peccauimus , expectatio Israel , Saluator eius . Quare sicut
colonus futurus es in terra , et quasi viator declinans ad manen-
dum % quare futurus es ,
quasi vir vagus , et qui non potest saluari ?

Quid enim in hac sententia intelligitur , nisi quia videbat prophe-

ta in spiritu , quod veniens Christus relicturus esset Iudaeam , et

iret per fidem in gentibus ? Iccirco dicebat f)uare sicut colonus :

futurus es in terra^et quasi viator declinans ad manendum ? Hoc

est , venisti in terram , cito recessurus a iudaeis .

c.o. v.2. 2 - Sicut et alibiex persona Domini idem propheta dicit : Quis
dabit mihi in solitudine diuersorium viatorum ? et derelinquam po-
pulum meum , et recedam ab eis , quia omnes adulteri sunt , coetus
praeuaricatorum , et extendunt linguam suam ,
quasi arcum menda-
cii>et non veritatis . Vox enim ista Christi est, qui in solitudine
sentium diuersorium , id est , qua conuer-
ecclesiam constituit , in

terentur errantes , derelinquens populum iudaeorum Quibus per .

c. 1. v. 10. Malachiam dicit: Non est vltra mihi voluntas in vobis^dicit Do-
minus exercituum , et munus non suscipiam de manu vestra ab ortu :

enim solis vsque ad occasum magnum est nomen meum in gentibus .

9. AI. corruent pro corruerunt . Et Cap. VII. n. 1. Al. sicut viator . Et
iei unio pro ienuia . MARIANA . potest saluare . MAKIANA .
 . : '

CONTRA IVDAEOS, 85
3. Cum
enim ante fuit Deus,sed postquam pro peccato
illis

suo abiecti sunt, Redemptor mundi in populo gentium transiit .

Cuius vniuersitas nunc per totum orbem terrarum exultans clicit

Magnificauit Dominus facere cum illis , magnificauit Dominus fa- Psalm. 125.
v# ^
cere nobiscum ^facti sumus laetantes Ad populum enim Israel prius .

venit Christus j sed quod non essent credituri , propheta non ta-
cuit 3 dicens Prius ad Sion dicet , ecce adsum^et lerusalem euange-
: Isai.41.27.

listam dabo , et *vidi et non erat neque ex istis quisquam ^qui inU
,

ret consilium , et interrogatus responderet verbum Sed quia ad gen- .

tes transiit , sequitur Ecse seruus meus , suscipiam eum electus

: :
c.^i. *• *'

meus , complacuit sibi tn illo anima mea , dedi spiritum meum su-
per eum iudicium gentibus, proferet .

C A P V T VIII.

Quia , proiectis iudaeis ^gentes introierunt

1. JZj cce ostensum est , iudaeos pro scelere 3 quo in Chrlsto pec-
cauerunt , abiectos , dispersosque fuisse . Sed quia , proiectis illis,

gentes in eorum sedibus per fidem erant successurae non silue- ,

runt et haec prophetae . Isaias enim sic dicit Educ foras populum
: c. 43. v. f.
caecum , et oculos habentem , surdum , et aures ei sunt Omnes gen- .

tes congregatae sunt simul , et collectae sunt tribus . Quis in vobis

annunciet istud ? et ,
quae prima sunt , audire nos faciet ? ecce fo-
ras educitur Israel , habens oculos , et aures , ad terrenas promis-
siones , et colligirur in vnum diuersitas gentium , vt , vbi illi vo-
cati sunt, isti ingrediantur, et ad istos pertineat hereditas , quae il-

lis fuerat repromissa

2. Adhuc quia eaedem gentes iri sedibus iudaeorum successu-
rae erant, idem propheta alio loco approbat , dicens : In die illa c.i6.y.u
cantabitur canticum istud in terra luda . Vrbs fortitudinis nostrae
Sion , Saluator ponetur in ea ^murus , et antemulare : aperite por-
tas^et ingredietur gens iusta^ et custodiens veritatem , vetus error
abiit . Seruabis pacem ,
quia in te sperauimus , incuruabit habitantes
?. Al. esset crediturus pro essent fe rt , quod mendosum puto . AREV.
credituri Et ad Ierusalem . Et exiit . Cap. VIII. n. i. Al. vos faciet pro nos
quisquam pro ex istis quisquam MAR. . facist . MARIANA .

lb In editione GnzYn ,gcutibas pro- 2. Ah et egressus egenorum . MAR.

L 2
 . .. .

84 LIBERSECVNDVS
in excelso^ciuitatem sublime?n humiliabit >n humiiiabit eam 7 i/j< :

<7«? **<-* terram , detrahet eam vsque ad puluerem , f/ conculcabit

eam pes pauperis ^gressus egenorum . Quo vaticinio ostenditur ,iu-

stum ,humilemque gentium populum successisse jn locum , quem

superba plebs iudaeorum perdiderat
3. Talia et alibi idem propheta sub gratiarum actione Domi-

£, 2%. v * *« no dicit Domine , Deus meus es tu , et exaltabo te confitebor no-

: :

mini tuo , quoniam fecisti mirabilia , et cogitationes antiquas fide~

les Amen Quia posuisti ciuitatem in tumulum <vrbem fortem in
. . ,

ruinam , domum alienorum vt non sit ciuitas , et in sempiternum ,

non aedificetur ^super hoc laudabit te populus fortis ^ciuitas gentium

robustarum timebit te .

4. Alio quoque
eosdem iudaeos sub exprobratio-
in loco ad
c 65' v. 15. ne ita loquitur , dicens: Et dimittetur nomen vestrum in turamen-
tum electis meis vos autem interficiet Dominus Deus , et seruos
:

suos vocabit nomine alio , in quo ,

qui benedictus est super terram ,

benedicetur a Domino Amen , , et qui iurat in terra , iurabitin Deo 3

Amen . In terra qui iurat , id est,in carne a Christo accepta, in
qua quicumque iurat , vere in Deo iurat

C A P V T IX.

ludaei propter peccatum in Christum debellati ,

atque dispersi sunt

1. o
V^ ia
111« proptsr peccatum, quod in Christo praeuaricati sunt
iudaei , debellati , atque dispersi sunt , Isaias praenun-
c,6^ t v. p. ciauit, dicens : Ipse redemit eos , et portauit eos , et leuauit eos

eunctis autem ad iracundiam prouocauerunt et

diebus seculi , ipsi ,

affiixerunt spiritum sancti eius , et conuersus est eis in inimicum ,

3- Q ila posuisti ciuitatem in tumu- legit tumultum , vitiose hattd dubium .

lum . Sic lego , quamuis omnibus codici- MARIANA .

bits discrepantibus ylegentibusque partim 4. Al. itaque iurat pro qui iurat
in cu Dtlluna , partim in tumultum V.tl- . MARIaNA .

gatae saie lectionem praeferendam iudi- Cap. IX. n. 1. Al. pronunciauit , vel
cauimus Isai. i%.v. 1.2. praesertim quum pronunciatpra praenunciat Et sanctum .

inferius cap. 12. vbi idcm testimonium eius pro sancti eius Et quia oderunt .

ab Isiloro reoetitur^ omnes ccdices le- eum pro quia non audierunt euro. MA-
gant t\juu\ilam,pnteter htspaUmem > qni RIANA .
 . , ,

CONTRA IVDAEOS. S$
et ipse debellauit Item per Osee prophetam eos Vae , inquit ,
. : c. 7. v. 13.

eis^quia recesserunt a me> vastabuntur quia praeuaricati sunt in :

me Ego redemi eos , et ipsi loquuti sunt contra me mendacia , et

.

recesserunt a me , et ego erudiui eos , et confurtaui brachia eorum Et .

ipsi in me cogitauerunt malitiam , reuersi sunt , vt essent absque iu-

go . Facti sunty quasi arcus dolosus , abiecit eos Deus meus , quia non c. 9. v. 16.

audierunt eum : et erunt vagi in nationibus .

2. Et Isaias posteaquam praedicauerat de Christo dicens : Tam* c. 53- *• Z«

gwi/» c«/j ^ occisiontm ductus wf,subiecit statim : Propter scelus

pcpuli mei percussi eum : f/ ^£o impios pro sepultura eius , ?f ^/-
ft/Vf j /»"0 W6r/f <f/«j" , et reliqua . Et per Ieremiam idem filius pro
sua passione iudaeorum sic infcrt fuisse perditionem , dicit enim :

Facta est mihi hereditas mea , quasi leo in silua , dedit contra me vo« c. 12. v. 8.

cem^ideo odiui eam . Numquid auis discolor hereditas mea mihi%

numquid auis tincta per totum '? venite congregamini omnes bestiae
terrae ^properate ad. deuorandunf . Congregamini dixit : venerunt
enim besti.ie agri , hoc est, feroces principes gentium, et traditi sunt
illis ad deiiorandum populi iudaeorum .

3. Propterea quod contra Dominum vocem dederuot, vnde

et subiungit : Propter me exterminata est exterminio omnis terra .
Haec enim Multa enim peccata prius fecerant fi-
Christi vox est .

lii Israel,sed nunquam sic traditi sunt tam longae perditioni , et

captiuitati quando autem compleuerunt mensuram patrum suo-
:

rum , et post prophetarum necem Christum interfecerunt, tunc pec-

cata peccatis cumulantes , traditi sunt in longam exterminationem .
Iccirco nunc dicitur : Propter me exterminatione extermintita est
omnis terra
4. Quod quia non intelligunt, proinde se traditos direptioni
Isaias propheta hoc ante praenunciauit , dicens : Ejfudit Dominus c.42. v.25.

2. Numquid auis tincta per totum . Hieroselymam comparari propter insi-

leremiae 12. v.9. Hispalensis legit , num- gnem plumarum varietatem Sed neque .

quid auis distincta per totum ? quae le- ipse,neque Vulgata , ac ne alii quidem
ctio commodissima videbatur nam ean- : Isidori codices hispalensi consentiebant .

dem discclorem prioribus verbis vocarat , Quocirca alteram lectionem praetulimus .

et hebraica yiyj ?j>yn

consentiebant . MARIANA .

IvSy 3»3D 0*yn >S >nSflJ »hoc est , 3. In Vulpata ita id profertur Po- :

numquid auis discolor hereditas roea rni- suerunt eam in dissipationem , luxitque
hi , numquid auis circuitu super eam super me ; desolatione desolata est omnis
subaudi , discolor , siue distincta . Hier- terra . AREV.
enymus pauen em putat intelligi , eique 4. Al. aedificaui pro educaai . MAR.
 . :

%6 LIBER SECVNDVS
super populum suum indignationem furoris sui , et forte hellum : et
combussit eum in circuitu , et non cognouit , et succendit eum , et non
Thren.i. 16. intellexit . Quorum interitum moerens Ieremias propheta , ita de«
plorat : /v*c// sunt y inquit , filii mei perditi quoniam inualuit ini-
,

Thren. a. 22. micus . Et iterum : ^0/ educaui , ?/ nutriui , inimicus meus con~
sumpsit cgs .

C A P V T X.

D<? rgsr/Vrii lerusalem .

1. \^uia propter quod negauerunt Christum iudaei , subuersa

est Ierusalem ,
per Ieremiarn sic praedicat idem Dominus, dicens
c 5. v. 10. jiscendite muros eius, et dissipate , auferte propagines eius , ^k/<*

»0» /«#/ Domini , praeuaricatione enim praeuaricata est in me do-

mus Iuda , #/7 Domir.us , ncgauerunt me , <?/ dixerunt ^Non est ipse .
c. 3. v. 8. Item Isaias : R»// Ierusalem et lu&as concidit ^
quia lingua eorum ,

f/ adinuentiones eorum contra Dominum .

2. Quo testimonio demonstratur , vrbem Ierusalem , et pro-

uinciam Iudaeae pariter concidisse, causarnque ostendit sceleris eo-
Ioan. 10. 15. rum , quia contra Dominum blasphemauerunt , dicentes Tolle tel- : ,

le , crucifige Nos non habemus rcgem , »/« Caesarem Siquidem

. .

et Dauid propheta propter Christi passionem futuram vrbis, ac

iudaeorum calamitatem ex persona eiusdem Christi , ita praedixit:
quando illi , sicut euangelium loquitur, dederunt fel , atque ace-
Psal.68. v.22. tum -.Dederunt inquit in escam meam fel> et in siti ?nea potauc-
, , ,

runt me aceto Fiat mensa eurum coram ipsis in laqueum , et in

.

retributionem , et in scandalum Bffunde super eos iram tuam , et .

indignatio irae tuae apprehendat eos . Fiat habitatio eorum deser-

ta , et in tabsrnaculis eoru?n non sit , qui inhabitet .

3. Hoc enim postea expletum est, quod fuerat ante praedi-

ctum factum est enim in hac ipsa vrbe Ierusalem \ nam postquam
:

Christum amaritudine potauerunt , et postquam clamauerunt aduer-

sus Filium Dei, vt occideretur, successit deinde vindicta aDomi-
no, debellata est ciuitas , expugnati iudaei , multaque milia interfe-

cta : nullusque illuc modo permittitur accedere iudaeorum 3 vbi

Christum crucifigendum acclamauerunt
Cap. X. n. 2. AK crucifi^e talcai . MARIANA .
 CONTRA IVDAEOS. 87
4. Item in postquam occisionem Christi
Daniele angelus ille ,

praedixit, subsequutam protinus subuersionem Ierusalem pronun-

ciatiit, dicens Et ciuitatem , et sanctuarium dissipabit populus cum
: c. 9. v. 16.

duce venturo , id est, romanus exercitus cum Vespasiano Cuius . c. 5. ?. 2.

vastationis Isaias propheta lamentabile carmen coinposuit: in quo

eadem Ierusalem plangitur,et ruina illius perpetua sermone pro-
phetico decantatur sub similitudine vineae , in quaplantauerat Deus
turrem , templum scilicet, et altare
et torcular , .

5. Haec igitur vinea, quamdiu vberrimos attulit fruetus , ha-

buit custodem Deum,de quo scribitur: Non dormitabit ,neque ob* Psalm.i2o.v.4.
dormiet qui custodit Israel postquam vero spinas attulit creatori Ps. 79. v. 14.
, \

suo,reliquit eam Deus, et statim vastauit eam aper de silua,et

vindemiauerunt eam omnes transeuntes viam ita dicente Domi- ,

no Et nunc ostendam vubis , quid facturus sum vineae meae\ au- r$ai. 5. f,
:

feram maceriam eius , hoc est tollam angelorum auxilium ( de p$. 33. v. 8. , ,

quibus in psalmis scriptum est Emittet angelum Dominus in cir- :

cuitu timentium eum et eripiet eos) Et diripietur ab aduersariis , isai. 5. 6.

, .

destruam muros eius , *vt inimicis gentibus pateat , et nubibus man*

dabo desuper ne pluant super eam pluuiam
, .

6. Quod non de priore captiuitate prophetatum est illo enim :

tempore post captam vrbem et Ieremias prophetauit, et Daniel et ,

Aggaeus, et Zacharias futura dixerunt. Sed hoc de nouissima capti-

uitate praedictum est, quia post passionem Domini nec prophe-
tas , nec apostolos habuerunt iudaei : qui imbres praeberent virtu*
tum,sed e contrario illud eisaccidit,quod in Leuitico peccanti-
tibus eis promisit Dominus : Ponam caelum vobis aereum^et terram c . 16. v. 19.
ferream .

7. Et in Deuteronomio : Erit caelum super aereum , et ter- te c. 23. v. 23.

ct 2 4*
ra subter teferrea . Et rursum : Dabit Dominus pluuiam terrae tuae ,
puluerem : et cinis de caelo descendet super te , donec tradat te, et
deleat . Sed quare ista acciderunt illis ? quia expectauit Deus , vt
facerent iustitiam , et largitorem tantorum munerum susciperent .

Illi autem fecerunt spinas, quibus Christum coronauerunt , tece-

4. Al. eandem in Daniele pro item 6. Al. pluerent pro praeberent . MA-
in D . Efventurus pro venturo . £fva- RIANA .

stitati pro vastationis . Et quam plan- 7.Al. quo vociferatum est pro quo
tauerat pro in qua p. MARIANA . Yociferati sunt MARIANA • .

5. Al. pateant pro pateat . MAR.

 . .

18 LIBER SECVNDVS
runtque clamorem 3 quo vociferati sunt contra Domimim > >< id
est,contra Christum 7, vt crucifigeretur

C A P V T XI.

De spretis iudaeis 3
et synagogae reprobatione .

X* >* JL-J e qua ciuitate 7 per Isaiarn Dominus loquitur, di-

sic

c. 50. v. x. cens : Quis est hic liber repudii matris vestrae , ^«0 dimisi eam%
aut quis est creditor meus^cui vendidi vos% Ecce in iniquitatibiis
vestris venditi estis , et in sceleribus vestris dimiti mairem vestram •
c. 2. v. 2. Similiter et per Osee : ludicate matrem vesiram , iudicate quoniam ,

ipsa non est vxor mea , nec ego vir eius . De cuius populi reproba-
c. 12. v. 7. tione,et per Ieremiam >* sic loquitur Dominus dicens : 7 Reliqui
domum meam , dimisi hereditatem meam Facta est . mihi hereditas
mea , quasi leo in silua , dedit super me vocem suam : propterea odi-
ui eam ..
2. Isaias autem iudaeorum captiuitatem aeternam sic exprimit*
c 1. v. 7. dicens : Terra vestra deserta^ ciuitates vestrae succensae igni 3 regio-
nem vestram in conspectu vestro alieni deuorant , et desolabitur , x/V-

#J /» vastitate hostili . Quae captiuitas, >« et7licet sub Babylo-

nis tempore ex parte completa sit , plenius tamen sub romana ca-
ptiuitate impleta estrquando vniuersam Iudaeam romanus vastauit
exercitus , atque vrbs Ierusalem euersa , atque succensa est

C A P V T XII.

De perpetua ruina lerusalem .

c. x. v. 7.
T Desolabitur sicut in vastitate hostili^et derelinque*
1. JLsaias ait : ,

tur filia Sion , sicut vmbraculum in vinea . Ita enim euersa est

Ierusalem , et destituta , manifestatis sacramentis christianae verita-

tis, quemadmodum deserunt tabernacula vinearum , expletis vin-
demiis.
Cap. XI. n. 2. *A1. deuorabunt pro de- Ib. Indicat Mariana, reduudare et an-
uorant Et post hostili alii addunt de-
. , te licct . Sed fortass- pro et hcet legen-

relinquetur filia Sion , sicut vmbraculum duna etsi Verba , quac alii addnnt post
.

in vinea . MARIANA . hostili , occurrunt cap. seq. n. i. AK.

 .

CONTRA I V D A E O S. 89
demiis. Nam sicut tabernaculum non sui causa , sed vindemiae
fitjitaet vetus populus , non suae causa salutis,sed christianae
extitit veritatis

2. Item ipse : Super humum , inquit,/w/w// mei spinae , etvc- cap. 32. v. ij.

/>jr/ ascenderunt . Quanto magis super omnes domos gaudii,ciui-

tatis exultationis ? Domus enim , inqtiit , dimissa est , multitudo vr<
bis relicta est , tenebrae , «?£ palpatio factae sunt super speluncas
vsque in aeternum .

3. Item idem Isaias perpetuam ruinam terrenae Ierusalem , et

vocationem gentium ita pronunciat, dicens : Dominus Deus meus cap. 25. v.i.

rr /« , et exaltabo tenomini tuo , , confitebur quoniam fecisti mira*

bilia , cogitationes antiquas fideles Amen Quia posuisti ciuitatem . .

in tumulum , vrbem fortem in ruinam , domum alienorum , vt non

sit ciuitaSyCt in sempiternum non aedificetur Super hoc laudabit .

te populus fortis , ciuitas gentium robustarum timebit te , quia factus

es fortitudo pauperi , fortitudo egeno in tribulatione sua Spes atur* .

bine , vmbraculum ab aestu Spiritus enim robustorum , quasi turbo .

imvellens parietem ^tumultum alienorum humi-

: sicut aestus in siti

liabis et quasi calore sub nube torrente , propagines fortium mar-

:

cescere facies Et faciet Dominus exercituum omnibus populis in

.

monte hoc conuiuium pinguium medullatorum , vindemiae defaecatae . c.26. v.20.21.

4. Et Ezechiel Porro quum dedero , inquit Dominus , gloriam

:

in terra viuentium . Hoc verbo demonstrans , futuram ecclesiae

ex gentibus claritatem , ad terrenam Ierusalem vertit sententiam ora-
culi,dicens: In nihilum redigam te , et non eris , et quaesita non
inuenieris vltra in sempiternum . De huius quoque vrbis ruina per-
petua sic etiam dicit Dominus ad Ieremiam : Et conteres laguncu- c.iy.v. io>
lam in oculis corum , qui ibunt tecum , et dices ad eos Haec di- :

cit Dominus exercituum sic conteram populum istum , et ciuitatem :

istam , sicut conteritur vas figuli^ quod non poterit vltra restaurari .

5. Sophonias autem aeternam desertionem ipsius ciuitatis sic

praedicat Haec est> inquit , ciuitas ghriosa habitans in confidentia
: , : cap. 2 . v. 15.

Cap. XII. n. 2. Al. orbis pro vrbis . tate pro defaecatae MARIANA . •

MARIANA . 4.Al. haec verba demonstrant , fu-

Ib. In Vulgata Vepres ascendent .
: . . turam Et bibunt pro ibunt MAR.
. .

gaudii ciuitatis exultantis AREV. . 5. Ai. draconum pro bestiae . Et ca-

3. Al. operuisti pro posuisti Et . iputpro maoum £rrere pro vac . MA-
.

superborum pro alienorum . Et deasi- RIANA .

Tom.VI. M
 .

9o LIBERSECVNDVS
quae dicehat in corde suo Ego sum ,et extra me non est alia am* •
:

piius quomodo facta est in desertum cubile hestiae ? omnis , qui trans*
cap. j.v. i. it per eam , sibilabit , et mouehit manum suam Vae prouocatrix , .

et redempta ciuitas , columba non audiuit vocem , et non suscepit

disciplinam .

6. Ad vltimum quoque Daniel Ierusalem destructionem itasi-

cap.p. v. 20". gnificat vsque ad consummationem mundi perseuerare : Post he-
bdomadas , inquit septuaginta duas occidetur Christus
, , et non erit eius

populus , qui eum negaiurus est , et ciuitatem , et s^nctuarium dissi-

pabit populus cum duce venturo , e t Jinis eius vastitas , et post fi-
?iem belli statuta desolatio , e deficiet hostia , et sanctuarium , et in

templo erit abominatio desolationis , et vsque ad consummationem 5

et finem , perseuerabit desolatio .

C A P V T XIII.

De irreparabili desolatiene iudaeorum .

i. \>/ uia iudaei iuxta spem suam nunquam reparabuntur, Iere-

cap. 15. v. 19. ^^fnias dicit Ciuitates Austri clausae sunt translata est 0-
: ,

*»»// ludaea transmigratione perfecta^idi est , irreuocabili captiui*

cap. i2. v. 15. tate Item ipse Quia oblitus est mei populus rneus ^frustra iiban-
. :

tes , et impingentes in viis suis , et in semitis Israei , vt a?nbularent

per eas in itinere non trito vt fieret terra eorum in desolationem , :

et in sibilum Omnis , qui praeterierit per eam ob-

sempiternum . ,

stupescet et mouebit caput suum , sicut ventus vrens dispergam eos .

,

2. Hanc etiam sempiternam carnalis Israel desolationem idem

propheta alibi proclamat dicens Argentum reprobum vocate eos , , :

c. 6. v. 30. quia Dominus proiecit iiios Et post paululum Et dereiinquam po- . :

cap. 9. v. 2. pulum meum e t recedam ab eis Et alio loco Et dereiinquam vos ,

, . :

cap. 23. v. 39. et ciuitatem vestram ^quam dedi vobis et patribus vestris Et da-
.
,

bo V6s in opprobrium sempitemum , et in ignominiam aeternam ,

quae nunquam obiiuione deiebitur
3. Amos quoque propheta de his plenissime praedicat : atque
6. Al. dissolutionis pro desolationis . fecta Et tuto pro trito
. Et disperdam .

rt dissolutio pro desolatio . MAR. pro dispergam MARIANA . .

Ib. Vulgata , sexaginta duas . AR. 2. Al. Ierusalem pro Israel . MAR.
Cap. XIII. n, 1. Al. perpetua/w per- 3. AL Ierusalem , ne illis . MAR.
 . :

CONTRA IVDAEOS. 9j
ita auersatum Deum dicit ab Israel, ne' illis vnquam misereatur ,

sed inseparabiliter in aeterna desolatione permaneant . Sic enira

ait : Audite verbum hoc
quod ego leuo super vcs planctum Domus
, . cap. j. r. c.

Israel cecidit , non adiiciet , vt resurgut Virgo Israel proiecta est .

in terram suam> non est , qui suscitet eam Ecce vbi sic cecidit plebs .

illa , vt non resnrgat. Siquidem et ceremonias carnaies eiusdem ple«

bis sic cadendo euacuat veniente veritate, ne aliquando queant

resuscitari , quum dicit Proiecta est in terram suam , non est , qui
:

suscitet eam .

4. Quod veraciter de ipsa terrena accipitur iudaeorum spe :

sequiturque in eodem propheta i.Venit finis super populum meum c. 8. r. 2.

lsrael , non adiiciam vltra , vt pertranseam per eum , et stridebunt

cardines templi in die ilia , dicit Dominus Deus . Alulti morientur ,

in omni loco proiicietur silentium . In cuius prophetico textu tertio

repetit , sic se auersatum fuisse ab Israel -Dominum , ne illis , vt
praedixi iuxtaspem ipsorum vnquam misereatur In prioribus enim
, .

dicit: Cecidit , non adiiciet , vt resurgat virgo Israel In secundo .

dixit Ecce ego ponam trullam in medio populi Israel , no:i adiiciam
:

vitra superinducere eum . Tertio quoque dicit : Vtnit finis super c. 7. r. 8.

populum meum Israel , non adiiciam vltra , vt pertranseam per eum .

5. Quae omnia pertinent ad carnale ipsius populi regnum ,

vel obseruantiam , quia vltra irreparabilia erunt . Nam illae repro-

missiones reparationis quas eorum prophetarum sermo complecti<
,

tur,ilii parti promittuntur , quae ex iudaeis inDeum creditura est

nam neque omnes iudaei redimendi sunt , neque omnes sahii erunt .

Sed sceleratis, et peccatoribus contritis , atque consumptis, hi , qui

ride electi fuerint Diximus de populo, et de vrbe:
, saluabuntur .

dicamus,quid prophetae tenuerunt de nono testamento

C A P V T XIV.

Quod , veterl testamento euacuato , nouum futurum erat .

i.v3ed quia, enacuato carnali eodem veteri testamento , nouum

2b, Forte , sed irreparabiliter . AR. tribulationcm in medio MARIANA . .

4. Ah ipsa aeterna captiuitate iudaeo- 5. Al. reparationes pro reparationis .

rum accipitur ... proiicientur scelerati . Et credituri pro redimendi MAR. .

In cuius prophetiae contextu . Et ponam Cap. XIV. n. r. Al. quae nunc prc
M 2
 92 LIBER SECVNDYS
testamentum daturns esset Deus ,clarissime per Isaiam prophetam,
c.4?.v. iS.Dominus annunciat, dicens : Ne memineritis y inquit ,
priorum et :

22
Ct22. '
antiqua ne intueamini . £cr<? ego facio noua^et nunc orientur . J
7//-

/7«<f cognoscetis ea : ponam in deserto viam , et in inuio flumina .

Glorificabit me bestia agri , dracones , ?* struthiones , £#/<* ^^/ /#

deserto viam -flumina in inuio .

2. Talibus enim vaticiniis legem veteris testamenti commendat

obliuisci,et noui facit mentionem , dicendo : Ne memineritis prio*
rum : ecce facio noua: et vt demonstraret ,quae essent noua , tum
adiecit : Ponam in deserto viam-et in inuio flumina . Quo signifi-

caret,in gentibus suam dedisse doctrinam : vbi glorificat eum be-

stia agri dum ipsum credentes collaudant
: , et regna mundi quem .,

populum sibi acquisitum dicit . Ceterum contra Israel , quae se*

quuntur, adiungit : Non me inuocasti , lacob , nec laborasti in me>
Israel .

3. De
quidem noui testamenti promissione sequenter
cuius
c. 42. v. p. idem Dominus per eundem prophetam ita annunciat: Quae prima
fuerunt ecce euenerunt: noua quoque ego annuncio ^antequam orian-
,

tur audita vobis faciam Quibus verbiset vetus testamentum venisse

, .

declarat, et nouum annunciat, quod christiana aetate completum

est Prima enim sunt vetera nouoruin sed ordine , non dignita-
. ,

tate vnde et pacta quae tempore posteriora sunt, euacuatis an-

:
,

terioribus, maiora priorum habentur.

4. Per Ieremiam quoque prophetam , testamentum nouum se
daturum , euacuato priore,sic Dominus pollicetur: Ecce dies ve-
tiient , dicit Duminus , et feriam domui Israel^ et domui luda foedus

ct nunc . MARIANA . ctio Eerith significat . Sic antiqui patres

3. Al. venient . Et Christi a natl- hunc locum retulerunt Cyprianus 1. con- .

uitatc pro christiana aetnte . MAR. tra iudaeos cap. IX. Augustinus Hb.iS.
Ib. Dubium
an Mariana diuer- est , de ciuitnte Dei cap. 33. Sic Paulus ad
sam lectionem venient adiecerit pro e- Hebraeos 8. v. 8. Quin potius ex pro-
uenernnt , an pro oriantur Vulgata ve- . pria testamenti ratione colligit , Christum,
nerunt pro euenernnt . AREV. qui nouum testamentum nuncupauit , ne~
4.Foedus nouum , non secundum cessario ,vt esset validum ,jore moritu-
pactum , etc. Ieremiae 31. v. 31. vt rum cap.9. v. 16. Tcstamentum , in-
Hieronymus vertit , et vt est in editione quit , in mortuis confirmatum est alio- :

vulgata Multo autetn commodius L\'x.

. qui nondum valet , dum viuit , qui te-
Disponam , inquiunt , domui Israel , et status est . MARIANA .

domui Iuda testamentum nouum , non Ib. Al. quando apprehendi pro qua
secunduno te»tauuentui» '~id hehftica di- apprehendi . MARIANA .
 .
.

CONTRA IVDAEOS; 93
nouum>non secundum pactum ^quod pepigi cum patribus vestris y in
die qua apprehendi manum eorum , vt educerem eos de terra Ae-
,

gypti , pacium , quod irritum fecerunt , et ego dominatus sum eorum y

dicit Dominus Sed hoc est pactum , quod feriam cum domo Israely
.

dicit Dominus , dabo iegem meam in visceribus eorum , et in cor-

de eorum scribam eam .

5. quo loco vaticiniis prophetarum testamenti noui est fa-

In
cta commemoratio, quod quia discrepare potuit a veteri testamen-
to, inde adiungit: Non secundum testamentum quod dedi patribus ,

eorum . Est enim in vtroque mirabilis differentia praeceptorum

In illo , vmbrae erant futurorum , cetera
exceptis sacramentis, quae
promissa temporaiia sunt, sabbatum scilicet, et circumcisio ,et mul«
tiplex sacrificiorum ritus ciborumque obseruantia , ac dierum ce- ,

remoniae quae omnia carnali con^ruunt vetustati At contra in

: .

testamento nouo cordis bonum promittitur , vitae aeternae felici-

citas pollicetur. >< Et non quidem foris in lapideis diptychis , sed
intrinsecus in tabulis cordis.7
6. Vnde et ita subiungit : Quia hoc est testamentum , quod Ierem.31.33.
ordinabo domui Israel . Post dies illos , dicit Dominus , dabo legem
meam in cordibus eorum , et in mente eorum scribam eam . Quo
significaret , eam spiritualiter in cordibus nostris operari debere
secundum interiorem hominem, vetustate carnalis operationis mu-
tata Intus enim circumcisio non praecisione carnis, sed cordis
. ,

purgatione Intus sabbatum,non per abstinentiam seruilium ope-

.

rum sed per abstinentiam peccatorum

, .

5.Al. vaticinii , vel vocationis pro tera , cuius rei in missali mozarabum ,
vaticiniis . Et pactum , quod pepigi cum et graecorum expressa vestigia
liturgiis
patribus . Et corde bonis vitae aeter- extant Dum enim sacris operantur , duo
.

nae,etc. MARIANA . catalogi referuntur viuorum , et defun-

Ib. >* Et non quidem foris in lapi- ctorum Pontificum , id JivTvx* signiji-
eleis diptychis , sed intrinsecus in tabu- cant Isidorus tamen hoc loco vocem tra-
.

lis cordis . r Haec omnia verba deerant duxit ad legis mandata significanda ,
in hispalensi codice , et quia suspectavi- quoniam duabus etiam tabulis descripta ,
debantur , obelo signata sunt
Erant au- . et a Moyse veteri populo tradita sunt
tem flnTvx* proprie tabulae ecclesiasti- MARIANA .

eae , quibus episcoporum nomina scribe- Ib. De varia diptychi significatione

bantur ,vt constat ex D. Cregorii vita plura Rosweydus in Oaornastico post
lib. 4. cap. 22. et Theodor. lib. 5. histo- Vitas Patrum , vbi etiam hunc Isidori
riae cap. 34. et 35. erantque geminae , locum allegat . AREV.
vt nomen ipsum declarat in alteravi- , 6. Al. vetusta carnis operatione mu-
uorum nomina trant , defunctorum in aU tata . MARIANA >
 94 LIBE. RSECVNDVS
7. Quam legem etiam gentibus clarissime reuelari, per Isaiam

c. 51. v. 4. sic Dominus protestatur , dicens : Lex a me exiet e/ iudkium ,

tneum in lucem gentium requiescet \ per quod ostenditur , commu-

ne esse foedus testamenti noui iudaeis, et gentibus, Osee etiam

C. 2. V. 16'» propheta testante In die illa^ ait Dominus , vocabit ?ne <vir meus ,
:

non vocabit ms <vltra Baalim , et referam nomina Baalim de ore

eius , et non recordabitur vltra nominis eorum . Et percutiam eis

foedus in die illa cum bestiis agri , et cum volucribus caeli , et cum
reptili terrae , et arcum e t gladium
, , etbellum conteram de terra ,
etdormire eos faciam fiducialiter , et sponsabo te mihi in sempiter-
num , et sponsabo te mihi in iustitia , et iudicio , et misericordia ,

f/ miseratione , f/ sponsabo te mihi in fide , f/ jc/V/ , ^«/^ fgo .D0-

minus .

C A P V T XV.

De cessatione sabbati .

,M« eritO sabbatum

sabbatum , nossent Nomen quidem sabbati vsurpant , sed quid
.
carnaliter iudaei custodirent , si , quid sit

ipsum valeat , ignorant Legem carnaliter custodire delectantur,

.

dum tota spiritualiter intelligatur, dicente Domino per prophetam :

ysalm.77.v.i» Aperiam in parabolis os meum ^loquar propositiones ab initio secu-

li Lrgo
. si lex , et prophetae in paraboiis, et in aenigmatibus con-
stat, non est accipienda sabbati obseruatio, nisi spiritualiter •

2. Nam carnalia eius otia a Domino,et a Patribus dissoluta

sunt . Nam si crimen est otium non obseruare ,cur Deus sabbati
c. 2.v. 2. operatur in sabbato?Sic enim scriptum est in Genesi Cumpleuit- :

que Deus die septimo opus suum quod fecerai ergo in principio ,
:

sabbatum dissolutum est , dum Deus operatur in ipso, explens

cuncta in eo,et benedicens ipsi diei, quia vniuersa in illo ccm-
c. 6. v.15. pleuit Item si crimen est sabbati otia non obseruare , cur Iesus
.

Naue discipulus,ac successor Moysi , praecipiente Domino septem ,

Cap. XV. n. 1. Al. non custodirent sabbati vsurparent Sed quid ipsum va-.

pro custodirent MARIANA

. . leat , ignorcnt , dum legem camaliter cu-
lb. 57, quid sit sabbatum, nosscnt etc. stodire etc. AREV.
Flor. 1. si otium sabbati cur datum es- 2. Al. itideni pro item . MAR.
sct, scirent ,et non etiam nomen quidem
 . .,

CONTRA IVDAEOS. 9 j

diebus continuis qnos vtique et sabbatum erat exercitum

, inter ,

et anna produxit, atque circumeunte arca , tubisque clangentibus

Iericho muros subuertit?
3. Quidem item de Machabaeis eloquar? de quibus scriptum
est : Et nolebant iudaei in die sabbati vindicare se de alienigenis . I. i.c.2. v.41.

Postea consilio accepto, pugnauerunt die sabbati , et triumphaue-

runt de hostibus Quibus testimoniis edocemur,non pertinere ad
.

fidem istum sabbati elementarium diem seruare , sed alium spiri-

tualem nam hoc carnale sabbatum non est datum propter puri-
:

ficationem , sed propter tentationem, dicente in lege Domino : Vt

tentem eos , vtrum ambulent in lege mea , an non . Sex diebus col-

ligetis manna , septimo non colligetis .

4. Itaque dum dicit : Vt tentem f0/ , apparet, sabbatum non Exod.itf.v. 4.

et 2
fuissepraeceptum propter iustificationem, sed propter tentationem .
'

Hinc est,quod loquitur Deus per Ezechielem prophetam , dicens: c.20. v.25.
Dedi eis praecepta non bona j vtique quia quaedam carnali populo
>m carnaliterT agenda permissa sunt , quae tamen adueniente euan-

gelio cessauerunt, sicut et per prophetam dicit Cessare faciam Osee2.v. 11. :

omne gaudium eius , et sabbata eius^ quae quidem alias idem Do-
minus odisse se dicit Neomenias ,inquit, et sabbata vestra odiuit isai. 1. v.13.
:

anima mea .

5.Ideoque si sabbata aeterna sunt, cur ea Deus cessare

mandauit ?si bona sunt,cur odiuit? Sabbatum enim,quod israe-
litae acceperunt \\\ munere , significabat requiem mentis vt nullo :

in hac vita terrenorum desideriorum appetitu fatigetur Nam sab- .

batum requies interpretatur . Ista autem iudaeorum otiosa festiui-

tas consumitur in luxuriis,et ebrietatibus, et comessationibus, de-
ditis omnibus in libidine , et in fructum temporalis vitae, ventri,
venerique seruientibus
6. Sed quaeritur : si non est , inquiunt, custodiendum sabba-

3. AL viis meis pro lege mea Et . ginta , inter quos ambulabat die sab-
dies
purificationem/>n? iustificationero. MAR. bati Et quaedam alia eiusdem formae ,
.

5. bona sunt,cur odiuit ? Hispa-

Si quae ex rnargine in contextum procuU
lensis cur ea Deus odiuit?i>£i haec se-
, dubio migrarunt , ideoque reiecta sunt .
quebantur Itecn quae prima fuerunt, ec-
: MARIANA .

ce venerunt Isaiae 42. Item sabbatum

. Ib. AL viuentibus fro seruientibus
non fuit datum , nisi ad probationem , MARIANA .

Exod. 16. Item Elias ambulauit quadra- 6. Horum dierwm jabbatum septimi
 96 LIBER SECVNDVS
Exod. 20. 8. tum,quare dictum sk vt diem sab~ ia mandatis Dei : Memento ,

bati sanctifices >et sex dies operaberis , et facies omnia opera tua ,
septimo autem die sabbatum Domini Dei tui est , non facies in eo
omne opus ? In opere enim sex dierum sex milium annorum opera
demonstrantur . Mille enim anni apud Deum vni diei comparan-
Psalm. 8p. 4. tur,sicut testatur propheta : Quoniam mille anni ante oculos tuos ,

tamquam dies vna . Horum dierum sabbatum septimi millesimi an-

ni tempus , ac requies futuri regni, ac seculi est vbi iam nulia :

erit operatio rerum , sed requies sola sanctorum .

7. Nam ista temporalia sabbata odit Deus, dum dicit: Neo-

menias^et sabbata vestra odiuit anima mea . Et bene dixit vestra,

£zech.22.8. quia non sunt quae Deus praecepit,sed quae sibi populus car-
illa ,

nalis elegit Nam de illis dixit Sabbata mea profanastis Vnde

. : .

dignoscitur, sabbatum temporale humanum esse ,sabbatum autem

c.66. v. 32- diuinum illud aeternum esse,de quo per Isaiam dicitur Et erit , :

inquit, mensis ex mense^et dies ex die , et sabbatum ex sabbato ,

et veniet omnis caro adorare in lerusalem , dicit Dominus .

c. 17. v. 21. 8. Secundo etiam quaeritur , quare dixerit Ieremias : Custodite

animas vestras , et nolite portare pondera in die sabbati , nec infe"
ratis per portas lerusalem , et nolite eiicere onera de domibus ve*

stris in die sabbati ?Ergo audi eius prophetiae mysterium pon- :

dera portat in sabbato,quem dies iudicii inuenerit cum suo de-

licto .-pondera portat in sabbato ,qui credens in Christo, non de-
sinic

railleslmi anni tempus , ac requies futu- phanius haeresi 77. impugnat Papias .

ri regni , acTarraconensis
seculi est • : loannis apostoli discipv.lus in errorem in~
Septimi millesimi anni tempus , requies duxit , ita se ex Apostolorum ore au*C'
futuri , regnum seculi est . Fuit opinio pisss confirmans , auctore Euseino Iib.^.
iudaeorum Sanhedrin cap. Helith,
lib. historiae cap. 39. Quis enim tantae au,-
et lib. Hauoda sacra , c. Libne , mun- ctoritati resisteret ? Hanc sententiam Isi.
d»m sex milia annorum fore duraturum, dorus tangere , ac vero sequi hoc loco
in septimo requiem fore His argumcn- . videri possit . Sed longe aliter est Tan* .

tis quoniam sex diebus conditus est mun-

:
tum contendit iudaeorum argumento :e~
dus , mille apud Deum tamquam
anni spondere , sabbati obseruationem inducen-
dies vna sunt Psalm.Zy. v. 4. Aleph ,
. tium , quod in decalogo esset praecepta z
litera , quae millenarii numeri nota est , ad mysticas eam significationes tradu-
in primo Genes. versu sexies ponitur . cens , ac rcquiem fttun secuii significa-
Enoch septima ab Adamo proles viuus re contendens , Augustini exemplo Hb. 22.
translatus est . Hanc opinionem Patres de ciuit. Dei cap. vitimo luJianus sane
.

ttntiqui sequuti sunt . Ircmeus lib. 5. primum librum contra iudaeos ca cpi-
extremo Lactantius lib. 7. cap. 14. Ter-
. nione conueUenda consumit . MAR.
;»//. Victorinus , Apollinarius Eam Epi- .
 ,

CONTRA IVDAEOS. 97
sinit a peccato . Ipse est enim requies animarum, sicut et idem
ait : Discite a me , quia mitis sum , et humilis ccrde , et inuenietis re- Matth. xi. 29,

quiem animabus vestris .

9. Adhuc tertio quaeritur, quare homo ille , qui ligna colli-

gebat in die sabbati, tam atrociter iussu Dei fuerit a populo truci-
datus ? Quod facile ab infidelibus praeponitur Intelligant ergo , .

quia haec omnia in typo acciderunt illis ,scripta sunt enim ad cor-
reptionem nostrain . Ille enim pristinus, carnalisque , qui diem sab-
bati violare ausus est , dum ligna colligeret (propter quod est et
punitus) formam insinuabat eius, qui in die iudicii cum carnalt
opere fuerit inuentus, id est , contraxisse ligna ,foenum, vel sti-
pulas ad escam ignis aeterni conuenientes . Haec enim colligens
in suam perniciem , dum fuerit in die vltimo iudicatus , pellendus
est ab omnibus angelis , et statim morte nouissima puniendus. Sic
ergo omnia, quaecumque illis iudaeis per legem acciderunt, formi-
dabiliter inteJligenda sunt.

C A P V T XV I.

De circumcisionis consummatione .

i.JLam tibi post populi perpetuam captiuitatem , post vrbis aeter-

nam ruinam iudaeorum obseruantias , et celebiationeseua-
carnales
cuatas enunciabo. Accipe ergo primum causam circumcisionis .

Quia enim ex semine Abrahae secundum carnem futurus eratChri-

stus , in quo cunctarum gentium fuerat benedictio repromissa , et
ab Abraham vsque ad Christum multa erant secula pcst futura
praeuidens Deus, ne genus Abraham reliquis gentibus misceretur,
et paulatim propago eius fieret incerta , populum iudaicum circum-
cisionis signo notauit, vt viuentes inter aegyptios, atque assyrios,
inter babylonios , siue chaldaeos, hoc signaculo ab iis, vel a cete-
ris gentibus, nationibusque distinguerentur .

2. Denique per quadraginta annos in eremo nullus est cir-

cumcisus, quippe sine gentis alterius
soli commixtione viuebant.
At vbi Iordanis alueum populus israeliticus transmeauit , atque iri

9. Forte proponiturpro praeponitur. Cap. XVI. n. 1. Al. cnunciaui , vel

MARIANA . annunciaui pro enunciabo . *MAR.
fom.VL N
 . ,

98 LIBER SECVNDVS
terram repromissionis peruenit , signum circumcisionis fiituro ex
cummixtione gentium prouidit errori , quam rationabiliter custodi-
tam essc credimus , quousque nasceretur Christus, qui ex semine
Abrahae fuerat repromissus , qui non iam per circumcisionem car-
nis j sed per amputationem vitiorum mundaret corda omnium
gentium
3. Quod non carnis circumcisionem , sed cordis Moyses filiis
Deuter. 30. 6. Israel ita futuram praenunciabat dicens : In nouissimis diebus cir*

cumcidet Daminus cor tuum^et cor seminis tui . Vnde et Ieremias

praeuidens iam illud proximum tempus, iudaeos ad nouum testa-
mentum , et ad circumcisionem cordis , non corporis , ita prouocat
c 4. v. 3. dicens : Haec dicit Dominus viro luda , et lerusalem , Nouate vobis
nouale , et nolite serere super spinas : circumcidimini Domino vestro y

et auferte praeputia cordium vestrorum , viri Iuda , et habitatores

Ierusalem : ne forte egrediatur , vt ignis , indignatio mea , et succen*

datur , et non sit ,

qui extinguat .

Quibus verbis admonetur Ierusalem a vetustate circumcisio-

4.
nis,et legis quae spinis comparatur , et vepribus , ad gratiam noui
,

transire testamenti , et per fidem euangelii cordis circumcisionem

tenere, non carnis , iuxta quod legimus , Petro apostolo dicente :

Act. 15. p. Tide purificans corda eorum . Quam similiter fidem , iam non per
prisca signacula carnis, et iniuriam corporis , sed per nouam gra-
tiam lauacri spiritualis adipiscendam ,Dominus per Isaiam annun-
c. 43.V.18. ciat, dicens: Ne memineritis priorum , et antiqua ne intueamini •

Ecce noua faciam , quae nunc orientur , et cognoscetis ea: et vt osten-

deret,quae essent ipsa noua Faciam in deserto viam ,
, subiecit :

et flumina in loco inaquoso , adaquare genus meum electum , et ple*

bem meam quam acquisiui , .

5. Quid ergo hoc indicabat, nisi baptismatis puriflcationem fu-

turam?in qua non iam vetusta circumcisione carnis quisque signa«
tur , sed sola gratia sacrae vndae per fidem abluitur . Verum quia
hanc cordis circumcisionem hebraei non recipiunt, Ieremias prae-
3. Al. Iuda , et habitatoribus Ierusa- quaenam fuerit coniectura illiu-s , ln e-
lem . Et ingrediatur/w egrediatur MA- . ditione Grialii excidit,ac nihil omnina
RIANA . post jortassis additur AREV. .

In notis Marianae ad verba Qttod

Ib. : 4. Al. Israel a vetustate Et . prio-
noa carnis appositum erat fortassis sed : ra pro priorum . MARIANA .
 CONTRA IVDAEOS, 99
dixit dicens: Omnes gentes habent praeputium ^omnis autem domus c.9 v.i6.

Israel circumcisus est corde .

6. Nam >* quod 7

ab Iesu duce secundo legitur populus et

circumcisus, vt significaret, in eremo cessasse circumcisionem , quae

in Aegypto exercebatur , et aDomino Saluatore cordis circumcisio-
ne postmodum credentes esse mundandos Et bene cultris lapideis .

secunda circumcisio fit : quia petra Christus est , per quem spiri-

tuali circumcisione credentes purgantur ab omnibus iilecebris vi-

tiorum .

C A P V T XVII.

De sacrificiis .

i.JLam vero de sacrificii veteris reprobatione, quod victimae eo-

rum abiectae sint et in abominationem transierint, per Isaiam sic
,

Dominus dicit Quo mihi multiiudinem victimarum vestrarumt di-

: c. 1. v. xi.

cit Dominus . Plenus sum holocaustis arietum , et adipe pinguium ,

et sanguinem vitulorum , et agnorum , et hircorum nolui . Quum

veneritis ante conspectum meum ,
quis quaesiuit haec de manibus
vestris vt ambularetis in atriis >h sanctis 7 meis ? ne afferatis vl-
,

tra sacrificium jrustra incensum abominatio est mihi Neomeniam ,

: .

et sabbata , et festiuitates vestras alias non feram , iniqui sunt coe-

tus vestri . Calendas vestras , et solemnitates vestras odiuit anima
mea ifacta sunt mihi molesta , laboraui sustinens , et quum cxten-
deritis manus vestras auertam oculos meos a vobis ,
, et quum mul-
tiplicaueritis orationem , non exaudiam Manus >< enim 7 vestrae .

sanguine plenae suni .

2. Item ipse de iudaeorum sacrificiis Facta sunt morticinia eo- : c. j.v. 2j.
rum ,
quasi stercus in medio platearum Qune sunt haee mortici- .

nia , nisi veteris quae, quoniam iam remota sunt,

legis sacrificia ?

velut abiecta stercora reputantur Vnde et idem propheta aliasde .

ipsis eornm sacrificiis sic dicit Qui immolat bouem quasi qui in- c.66.v.j. :
,

terficiat virum qui mactat pecus , quasi qui excerebret cancm qui
: :

6. Al. exigebatur pro exerccbatur . reprobationc . Et leuaueritis pro exten-

MARIANA . deritis. MARIANA.
Cap. XVII. n. 1. AL abiectione pro 2. In Vulgata morticina . AREV.
N z
 ,,

ioo LIBER SECVNDVS

offert oblationern , quasi qui sanguinem suillum offerat : qui recor-
datur turis , quasi qui benedicat idolo .

c 6. v. 20. $. Item Ieremias de repulsis a Domino victimis, et holocail-

stis iudaeorum Vt quid mihi tus de Saba offertis , et calamum sua<
:

ueolentem de terra longinqua ? holocaustomata vestra non sunt ac*

cepta , et victi?nae vestrae non placuerunt mihi Propterea haec di-> .

cit Dominus Ecce ego dabo in populum istum ruinas , et ruent in

:

eis patres , et filii simul ^vicinus , et proximus, et peribunt . Vide,

quia eorum sacrificia non propter se carnaliter commendantur
sed propter solam cordis > et fidei obedientiam , quam increduli
amiserunt.
£.7. v. 21. 4. Vnde adhuc idem propheta sic dicit: Holocaustomata ve-
stra addite victimis vestris ^comedite carnes ^quia non sum loquu-
tus patribus vestris qua eduxi eos de
, et non praecepi eis in die ,

terra Aegypti , de verbo holocaustomatum et victimarum Sedhoc , .

verbum praecepi eis , dicens Audite voce?n mea?n , et ero vobis Deus , :

e t vos eritis mihi populus , et ambulate in omnia , quae mandaui VQ'

bis , ct bene sit vobis Et non audierunt , nec inclinauerunt aurem .

suam^sed abierunt in voluptatibus , et prauitate cordis sui mali

In qua sententia subaudiendum est^non praecepi eis de vcrbo ho-
locaustomatum , quasi illa per se ipsa diligerem , sed vt eorum fidei
obedientiam approbarem .

5. Item ipse , qui supra : Scriba?n , inquit , multiplices leges

tneas quae velut alienae computatae sunt Hostias afferent , immo-
,
.

labunt camcs , et co?nedent , et Dominus non suscipiet eas Et post .

Osec o. 4. haec detcstans eorum sacrifkia , Non libabunt ,inquit, Domin» vl*
num , nec placebunt ei sacrijicia eorum , quasi panis lugentium : 0-

mnes , qui comedent eum ^conta?ninabuntur , ?ion intrabunt in domum

Domini .

c. 1. v. 13. 6. Et Iocl
domo Deivestri sacrificium et libatio Item
: Interiit de , .

c. 1. v. 10. Malachias Non est mihi voluntas in vobis , ait Dominus , et mu

:

nus no?t suscipiam de manu vestra Ab ortu eni?n solis vsque ad .

occasum magnum est ncmen ?neu?n in gentibus et i?i omni loco sa- ,

5. Item ipse , qui supra . Etiamhoc mci oblitus es , ccce ego anuunciabo iu-
libro ,hxllucinante memoria , alii pro a- stitiam tuam , cx Isaia cap. 57. v. 12.
lus Itbris citantnr , vti hoc loco testimo- eiusdcm lercmiat nomint adducitur MA- •

mium Osee 8. v. 11. Ieremiae nomine : RIANA ,

infcrius cap. 32. extremo illud : Quia

 . .

CONTRA IVDAEOS. ioi

crificatur , et ojfertur nomini meo oblatio munda , quia magnum no-
men meu?n in gentibus , ait Dominus . Quo testimonio patet , sa-
iudaeonim immunda esse , ct reprobata,
crificia et solam oblatio-
nem gentium Domino esse acceptam

C A P V T XVIII.
De escis .

I. i
Xn Regum libro sic dicit : Factus est sermo Domini ad Eliam , 3. Reg. 17.8.
dicens : Surge , et njade in Sarepta Sidoniorum 3
et manebis ibi . Prae*
cepi enim ibi mulieri viduae 3
vt pascat te . Et surrexit , et abiit
in Sarepta Sidoniorum : quumque venisset ad portam ciuitatis , appa-
ruh ei mulier vidua , et accepit ab ea escam ^et manducauit . Tunc
Elias iussu Dei vasa eius repleuit :apud ipsam alienigenam ho-
et
spitatus escis gentilibus vixit, quod £eri non liceret, nisi lex spi-
ritualiter data fuisset .

2. Dum
enim quaedam in lege , quasi non munda,in cibo
damnantur , mores hominum proculdubio significantur, quia non
admittit Dcus in sanctis suis,qui ad aeternam vitam praedestinan-
tur , quidquid per illa immunda animalia in moribus hominum
comparatur. Omnia enim , quaecumque a Deo in ipsis primordiis
mundi creata sunt , suae vocis auctoritate non tantum bona,sed
etiam valde bona probantur . Ideoque quaecumque in genere si-
gnificantur animalium immundorum, rectius deriuantur in moribus
homintim
C A P V T XIX.

De sacramentis Jidei christianae .

1. J. JLactenus ritus iudaicos,et celebrationes diuinis testimoniis

confutauimus : dehinc sacramenta nostrae fidei perstringamus : ma-
nifestantes primum, quia non solum propter iudaeos testamentum
legis datum est,sed etiam propter omnes gentes Haec enim pro- .

Cap. XVIII. n. 1. Forte , sic dicitur : fertur titulus huius capitis : Quia testa-
Factui . AREV. mentum vetus non solum propter iudaeos
2. AL suis ad aeternam vitam prae- datum est , sed propter gentes Passim .

destinatis . MAR. huiusmodi inscriptiones in mss. discre-

Cap. XIX. n.i. In cod. flor. 1. ita ef- pant ab editis . AREV.
 . ,,

I0 2 LIBER SECVNDVS
Psai. 21,32. pheta Dauid testatur, dicens : Annunciabitur Domino generatio ven-
tura , et a?tnunciabunt caeli iustitias eius , populo , qui nascetur ,
quem
Ps. 70. 18. fecit Donec annunciem brachium tuum gene-
Dominus Et iterum . ipse :

rationi omni.quae ventura est^potentiam tuam^ et iustitiam tuam^Deus .

c. 2. v. 3. 2 Et Isaias De Sion egredietur lex^et verbum Domini de Le-

. :

rusalem et iudicabit gentes , et arguet populos multos vsque in lon-

:

PS.125.V.2* ginquum Dauid etiam in psalmis Tunc dicent inter gentes , ma-
. :

gnificauitDominus facere cum iilis \ magnificauit Dominus facere

nobiscum ^facti sumus laetantes Quibus testimoniis manifestatur .

prius iudaeis testamentum legis cssc concessum , postea vero gen-

tibus quod propterea collatum est illis, quia in eo cognoscere
:

poterant Christum, quem iudaei mente caecati nequaquam intel-

ligunt
C A P V T XX.

Scriptura non solum historialiter , sed etiam mystice

intelligenda est .

1. V^uod legis sciiptura non solum historialiter , sed etiam my-

stico sensu,id est , spiritualiter sentienda docet Dominus in est ,

Ps. 77. v.i. psalmis : Attendite f populi mei , legem meam, inclinate aurern vestram
in verba oris mei , aperiam in parabolis os mcum hquar 3 propositio*
Psalm.48.v-5. nes ab initio . Quod etiam propheta in alio psalmo confirmat , di-

cens : Inclinabo ad similitudincm aurem mearn, aperiam in psalterio

aenigmata mca .

2. In similitudine enim , et aenigmate sentinntur omnia Iegis

aeni«ma enim est obscura similitudo , per quam monetur honio,

vt cor suum acuat , et ad interiora intelligenda confugiat. Sicquo-
que Sapientia per Salomonem dicit : Scribe legem dupliciter , e t tri*

piiciter in corde tuo . Dupliciter enim sentitur Jex,vt priussecun-

1. Al. postea pro propterea . TMAR. ex hoc loco , nescio , vn.it ea verba de-
Cap. XX. n.i. Al. acc ipieodi pvo sen- sumi potuerunt Nimirum Isidorus di- .

tienda . MARIANA . \Ltrsa cditione vsus cst Quod pracicr ea, .

2. Scribe legem dnpliciter , et tri- quac dicta sunt , declarat locus Halw-
pliter in corde tuo , Prouerb. 11. v. 20. eitf ). v. vltimo ab hidoro adductus su-

Ecce descripsi cam tibi triplicitcr in co- penori lib. cap.tf. nam vbi alii omms
gitationibus , ct scientia . Septuagir.ta : ..•;.', vt vineam Cantico eius , sitte ,
in

Describe eam tibi ipsi tripiiciu-r , in victor in psalmis canentem , lidorus /<».
consilium, et cogitationem , quod nisi git , vt vineam in claritate eius . MAR.
 .

C O N T R A I V D A E O S. 103
dum historiam , deinde secundum sacramentorum intelligentiam
sentiatur. Tripliciter autem scribitur dum non solum historiali- ,

ter,vel mystice , sed etiam moraliter,quid in vnumquodque ge-

rere debeat, edocetur.
3. Vnde et arca, quae construebatur a Noe , bicamerata , et
tricamerata fieri iubetur quod
omnis legis materia, intra ecclesiam
et historia locum habeat,et mysticum sensum recipiat , et infor-
mationem morum contineat In parabolis enim , et aenigmatibus .

scripta est lex, et ipsae parabolae , et propositioi^es habent mysti-

cas expositiones . Hinc est , quod iudaeis obtecta, et clausa sunt
omnia qui , nisi crediderint
: , ad eorum intelligentiam peruenirc
non possunt.
CAPVT XXI.

Quia testamentum legis iudaei non intelligunt .

1. Oignata enim habent ista omnia sacramenta Scripturarum et ,

ignorant quod legunt legunt quippe omnia et non intelligunt,

,
: ,

sicut de eis cecinit Dominus ad prophetam Dic , inquit populo :

, i sa i. c.6. v. 9.
huic , auditione audietis , et non intelligetis : et cernentes videbitis ,

et non scietis enim cor populi huius Et iterum Aufe-

: incrassatum est . :

ret Dominus ab Iuda , et ab lerusalem validum, et fortem , iudicem^ c.3. v.i.

et prophetam et sapientem de architectis3 et prudentem eloquii mystici
, .

2. Haec quippe cuncta abstulit ab eis Deus, et signauit illis

omnia sacramenta iuxta duritiam cordis eorum ne forte intelli- :

gant 5 eodem Isaia testante de ipsis : Et erit, inquh , vobis visio , 29. v. xi.
c.

sicut verba libri signati ^quem quum dedcrint scienti literas di- et l8 -
,

cent : Lege istud^ et respondebit 3 non possum : signatum Sed est enim .

quid adiecit de gentibus ? In illa^ inquit , die audient surdi verba

libri huius , et de tenebris , et caligine oculi caecorum videbunt . Pa-
tefacta sunt enim legis mysteria

3. Iudaeis vero clausa sunt, sicut etDaniel dicit : Clausa sunt , eap. 12. v.9.

signatique sermones vsque ad tempus consummationis , quousque ad-

3. Al. constituebatur pro construe- 2. Al. equidem , vel et quidem pro
batur . Et omnia legis mysteria , et hi- haec quippe Et scientibus , vel legenti-
.

storia . MARIANA . bus pro gentibus . MARIANA .

Cap. XXI. n. 1. Al. visionem cernen- 3. Fomssis , tfttusi sunt ^signatique :

tes Et mox sentietis pro scietis . MAR.

. Yt in Vulgata . AREV. -
 . ,

ic 4 LIBERSECVNDVS
discant multi , et impleatur visio , et cognoscam omnia haec . Nam
quod et Moysi facics velamine tegebatur dum descenderet de ,

monte cum tabulis id significabat ,quia prae caecitatis caligineiu-

,

daicus populus legem ipsam non posset agnqscere dum enim le- 9

gitur Moyses, velamen est positum super cor eorum .

C A P V T XXII.

Quod iudaei , nisl credant in Christum ,

non intelligent Scripturas .

i. «L\l eqtie enim possunt legem , et prophetas intelligere , nisi

Habaciic. 2. 4. ante in Christtim crediderint : loquente Isaia : Si non credideritis ,

non intelligetis enim ex fide mea 'viuet , ait Dominus per

, iustus
prophetam Vnde et Abraham pater gentium factus est, quia cre*
.

Genes. 15.6. didit Deo ^et reputatum est ei ad iustitiam Isti autem quamuis .

legem , et prophetas teneant , tamen non est indulgendum eis,Ie-

ler. 15. 1.
remia testante Et dixit Dominus ad me
: Si steterit Moyses , et .

Samuel coram me , non est anima mea ad populum istum , eiice iU

los a facie mea , et egrediantur .

2. Per Moysem quippe lex, per Samuelem prophetae intelli-

guntur. Quos quamuis iudaei habeant propter erroris tamen im- ,

pietatem proiecti sunt . Opera enim eorum , et iustitia sine fide

!sai.c.57«v.i2. Christi nihil eis prodest, testante Domino per Ieremiam : Quia
mei oblitus es , ecce ego annunciabo iustitiam tuam , et opera tua
non proderunt tibi

CAPVT XXIII.

Quod duo tcstamenta a Deo sunt tradita ,

1. v3ed quoniam duo testamenta, nouum >* scilicet 7 , ct vetus

ab omnipotente Deo sunt tradita, Salomon in Canticis canticorum
decla*

Cap. XXII. n. 1. Al. Christo pro ir> 2. AL non proderunt rartbi . MAR.
Christum £r si non credideritis raihi
. Cap. XXIII. n. AL dilccte
1. mi pro
non intelligetis . MAFIANA. frater meus . MAKIANA .
 . . :

CONTRA IVDAEOS. roj

dechrat : ln ianuis nostris omnia poma noua , et vetera , frater c. 7. v. 1$.

rnetts ^seruaui tibi . Dequibuset Dominus in euangelio dixit: Simi- Matth. 13.52.
/* regnum caelorum patrifamilias , ^«i profert de thesauro suo
^x/

noua^et vetera Et alioScripturae loco ita repromittit Deus Da-

. : Dcutcr.xi.14,

fojinquit, vobis pluuiam temporaneam , et serotinam\ vetus scilicet

testamentum , et nouum, et vtroque imbre vos irrigabo . Imber enirrt

doctrina accipitur testamentorum , vnde est illud Expectetur :

, sicut
pluuia 3 sermo meus, et ejfundet super terram imbrem .

CAPVT XXIV.
Quod peccatorum remissio futura eratper baptismum ,

\\^Juo& per baptismum erat purgatio peccatorum futura,nou

^^per circumcisionem quae baptismi fuerat forma, Scriptu- ,

rarum voces idipsum aperte declarant Isaias enim futurum bapti- .

smi mysterium sic praecinebat futuris credentibus, dicens Haurie- : c. 12. v. 3.

tis aquam cum gaudio de fontibus Saluatoris Quibus verbis etiam .

ipsum SaJuatorem ostendit propheta , de cuius fontibus aquas pu-

rificationis praedicat hauriendas , id est, de fontibus Iesu Hoc enim .

nomine hebraeorum lingua Saluator exprimitur.

2. Vnde et ipse clamabat Siquis sitit ^veniat ad me , et &/-I0. 7. 37, :

bat . Ad quod baptismi sacramentum idem Isaias iudaeos et gen- ,

tes ita prouocat, dicens Omnes sitientes venite ad^aquas. Has c 5 -. Y z:

.

aquas, et hunc fontem Ioelem praenunciabat Spiritus san-

et per
ctus , dicens : Distillabunt montes dulcedinem , et colles fluent lacte'^ c ,, v ,
.
t %t
et per omnes riuos luda ibunt aquae , et fons de domo Domini egre-
dietur , et irrigabit orbem terrarum , id est , vniuersitatem omnium
gentium .

3 De hoc fonte et Zacharias , ln die , inquit, illa erit fins pa- c. n . Y, u

tens domui Dauid , et habitantibus lerusalem in ablutionem pecca-
torum , et menstruatae . Dic , quaeso , quis est iste fons patens , nisi
in quo omnes renascimur quem peccatorum puriricantur de-
, per
licta , et sordes menstruatae, hoc est immundae animae salutari ,

lauacro abluuntur?De cuius aquis et alibi idem propheta testatur

Cap. XXIV. n.2. Al. lac , ct mel pro 3. Al. orientale vadit , et . MA-
lacte . Et fluent/?r<? ibunt . MARIANA. RIANA
Tom.FI, O
 to6 LIBERSECVNDVS
c. 14. v. 8. Et erit , inquit , in die illa , exibunt aqnae viuae de lerusalem , me~
dium earurn ad mare orientale , et medium earum ad mare nouis-
sbnum . ln die llla erit Dominus vnus , et nomen eius vnum , et re*
uertetur omnis terra vsque ad desertum .

4. Quae"sunt igitur istae aquae viuae, nisi baptisma,quod ho-

minem sancti Spiritus infusione viuificat? Sed cur de Ierusalem
exire annunciantur, nisi quia Dominus in populo eodem consi-
Matth. 28. 10. stens , ait discipulis : Ite , docete omnes gentes , baptizantes eos inno*
mine Patris , et Filii , et Spiritus sancti ? Sed earum pars media
vadit ad mare orientale , id est , ad populum circumcisionis et :

media ad mare nouissimum , quod est ad populum gentium, fide

postremum , vt omnibus sitientibus largiatur tam iudaeis, quam
gentibus , qui in Domino credunt .

5. De iis aquis adhuc et per eundem prophetam dicitur, quod

egrediantur de domo Domini , et crescant in fluuium > et pergant
ad solitudinem, siue ad mare mortuum,et omnia ad quaecumque
venerint, viuirkentur atque sanentur. Sic enim idem propheta di-
,

£zech.47.Y.i. cit Cvnuerti me ad portam domus Domini , et ecce aqua egredie-

:.

^'
batur subter limen domus ad Orientem Facies enim domus respi* .

ciebat ad Orientem , aquae autem descendebant in latus tempii dex-

trum ad meridiem altaris Et conuerti me ad viamforas portam ex- .

teriorem quae respiciebat ad Orientem , et ecce aquae redundantes

*,

a latere dextro , id est , a Christi latere .

6. Deinde dicit et traduxit me per aquas et ait ad me aquae

: , :

istae , quae egrediuntur ad orientales et descendunt ad plana deser- ,

ti yVtique ad gentes , intrabunt mare , et exibunt , <f/ sanabuntur a-

quae et omnis anima viuens , quae respicit , quocumque venerit tor-

:

rens , viuet : et erunt pisces multi satis : id est ,regenerati . Et adie-

cit Postquam venerint aquae illae , et sanabuntur et viuent omnia ,
: ,

ad quaecumque venerit torrens Et stabunt super illa piscatores , hoc .

esc, apostoli, atque doctores, plurimae species erunt piscium eius.

4. Al. caclestis spiritus infusione . se apud Isidorum quoque legendum con-
Zt largiantur pro largiatur . MAR. uertit we Quod aliquandp
. vnius pro-
5. Al. respondeluit pro respiciebat . phetae nomen pro alio ab Isidoro , et
Et forisportam pro foras portam MAR. . aliis antiquis memoriae errore positum
Ib. lciem prophcta Propheta proxi- . fuerit , non semel supra iam notatum
UC laudatus est Zacharias sed verba : est . AREV.
$unt Ezechielis In Vulgata bis est con-
. 6. Ai. sanabuntur aqua . Et illas pi-

uertit ms pro conuerti me . Sed fortas- scatores . MARIANA.

 CONTRA IVDAEOS. 107
7. Hoc dixit ad significandam varictatcm gentium , ad vndam
lauacri venientium vnde et adiccit Sicut pisces maris magni ,
: :

multitudinis nimiae in ripis eius , ex 'vtraque parte omne lignum

pemijerum , non deficiet folium ex eo , ct twn deficiet fructus eius ,
per singulos menses ajferre primitiua quae aquae de sanctuario egre« :

dientur , et erunt fructus eius in cibum , et folia eius ad mcdicamina .

8. Michaeas quoque propheta eiusdem baptismi sacramenta

sub figura transitus maris ita reuelat , dicens : Secundum diem egres* c . 7> v I?
, .

sionis tuae de terra Aegypti ostendam eis mirabilia videbunt gen- ct 19.

tes , et confundentur in fortitudine sua , manus suas ponent super os

suum , aures suae surdae erunt . Dominum Deum nostrum deside~

rabunt , et timebunt Quis Dcus similis tibitqui aufers iniquita-
te .

tem , et transfers peccatum reliquiarum Israel ? Quia misericors est ,

conuertetur , et miserebitur nustri , deponet iniquitates nostras : et

proiiciet in profundum maris omnia peccata nostra.

9. In qua sententia lector animaduertet , manifestissime re-
uelari >< sacrosanctum 7 mysterium baptisini Sccundum inquit , .
,

diem egressionis tuae de Aegypto ostendam eis mirabilia , deinde ho-

stes sequentes , id est , delicta nostra praeter/ta , sicut aegyptios in
mare proiectos, ita in baptismo deleta , atque extincta,ita pronun-
ciat,ciicens: Quoniam misericors est , conuertetur , et miserebitur
nostri >< Demerget delicta nostraf\ et proiiciet in profundum ma-
.

ris omnia peccata nostra .

10. Quid enim clarius hoc testimonio ? quidue apertius ? o*

mnis enim per fidcm verus Israel exit ab Aegvpto dum renunciat ,

seculo ingrediturque Mare rubrum , baptismum scilicet , Chri-

:

sticruore signatum Tunc hostes insequcntes intereunt , quia sta-

.

tim delicta moriuntur , vbi animae regeneratorum resurgunt . Le-

gimus quoque,Aaron in praefiguratione baptismi aquis ablutum, Ex0£j .
1?t
cuius filii sacerdotio paterno participes laticis etiam sanctifkatione Le uit. 8. 6.
purificantur Iam tunc quidem purgatio illa . baptismi formam gere-
bat , cuius nunc lauacri sacramento abluitur omnis populusecclesiae ,
quod est corpus veri , et magni sacerdotis , in remissionem peccato-
rum 3 et lotis sordibus in sanctiricationem diuino cultui consecrantur.

7. ALelus existent ex vtraque MAR. . bunt . MARIANA .

Ib. Quae aquac forte , quia aquae : 9. Al. animaduerte pro animaduer-
cuiu Vulg. AREV. tet . TviARIANA .

8. /J/. sanctificabu nt pro desidera- Q 2

 .

ioS LIBER- SECVNDVS.

n. Isaias namque propheta inter cetera ostendit , nequaquam
posse delicta iudaeorum dimitti , nisi abluti baptismo fuerint Di* .

c. i.v. 14. c j t e nim per eundem prophetam Spiritus sanctus ? Laboraui susti-
uens , si multiplicaueritis orationes , non exaudiam : manus eniml
>-<

vestrae sanguine plenae sunt Lauamini , mundi estote

. . Pro omni-
bus quippe victimis , quas memorauerat idem propheta, pro cun-
ctis neomeniis, et sabbatis, atque solemnitatibus solam baptismi pu-

rificationem praecepit , pro cunctis quoque inquinamentis pecca-

toruiii solum regenerationis lauacrum , quo tantum peccata ab-
luuntur .

12. Quod quia iudaei respuunt , audiant Dominum per pro-

m*»v. 1.3.1. phetam Ezechielem sibi comminantem Et factus , est , inq.iit , ser- :

mo Domini ad me , dicens Fili hominis ^notas fac lerusaiem abo-:

minationes suas , et dices haec dicit Dominus lerusalcm , radix

: :

tua ,f/ generatio tua de terra Chanaan pater tuus Amorrhaeus , :

et rnater tua Cethaea

quando nata , et es in die ortus tui , non est

praecisus *umbilicus tuus , et aqua non es luta in salutem . Vbi os-

tenditur , quod in peccatis grauibus sit Ierusalem , et inde peri-
tura esset , quod non sit lota aqua in salutem,quod est plena si-
gnificatio baptismi . Ad
autem,qui conuertuntur ad Christum,
eos
et baptizantur, sic ibi sermo Domini sequitur Et ingressus sum :

pactum tecum , ait Dominus , et laui te aqua , et emundaui sangui-

fiem tuum ex te et vnxi te oleo significans per pactum testamen-
, :

tum nouum , per aquam , et oleum baptismum , et chrisma .

13. Cuius baptismi puriiicationem sic Spiritus sanctus per

Izcch.36. 24. eundem prophetam illis futuram promittit dicens Jollam quippe , :

<vos de gentibus ^et congregabo ijos de 'vniuersis terris , et adducam

*vos in terram vestram , et effundam super <vos aquam mundam^ et

mundabimini ab omnibus inquinamentis <vestris . Et , vt nouum testa-
mentum suscipiant, sic sequitur :i£| dabo vobis ccr nouum^et spi-

ritum nouum ponam in medio vestri , et auferam cor lapideum de

carue vestra , et dabo vobis cor carneum , et spiritum meum ponam
in medio vestri 5 et faciam , vt in praeceptis meis ambuletis , ct iudi-

dicia mea custodiatis , et operemini .

12. AL
despiciunt pro respuunt Et . Ib. In editione Grialii , ingressus sum
Chananaea pro Chanaata Et sanctihca- . yastum . AKLV.
tio pro sigmficutio Et credunt in Lhri-
. 13. Al. nouum
spiritum pro spiri-
uopro conutfrtuxitur ad Chnstuna . MAR. tuno nieuin . IMAKIANA
 C O N T R A IVDAEOS, 109

C A P V T XXV.

Quod chrismate gentes sanctificari debeant .

Dominus ad Moysem , dicens: Sume

aromata prima , et oleum Exod. tibi 30. 23.

de oliuetis ^faciesque vnctionis oleum sanctum , vnguentum compo-

situm 3 et vnges ex eo tabernaculum testimonii , et arcam testamen-
ti , mensamque cum vasis suis , candelabrum 3 et vtensilia eius , al-

taria thymiamatis ^et holocausti 3

et vniuersa, quae ad cultum eorum
perfinent , sanctificabisque omnia , et erunt sancta sanctorum •, qui te-

tigerit ea ;
sanctifcabitur . Aaron , etfilios eius vnges sanctificabisque
:

eos vt sacerdotiu fungantur mihi ^filiis

3 quoque Israel dices Hoc :

oleum vnctionis sanctum erit mihi in generationes vestras .

2. Figura enim huius prioris tabernaculi ad tvpum ecclesiae du-

citur,cuius omnis diuersitas populorum in testimonio sanctitatis
perungitur , quae per illam vniuersitatem operum figurabatur, vt
sacri chrismatis vnctione deiibuti omnes sanctirlcentur, atque san-
ctificati in Dei gloriam praeparentur .

C A P V T XXVI.

Quta per signum crucis credentes saluarentur .

1. Vw/rucis autem figura, quae fidelium frontes ad tutelam salutis

praesignat, per Ezechielem prophetam legitur demonstrata Et voca- : c.o. v.3. et 5.

uit , inquit , virum qui indutus erat lineis , et atramentarium scripto*

,

ris habebat in lumbis suis , et dicit ad eum : >* "Transi per mediam
ciuitatem : in medio lerusalem 7 signa T^hau virorum ge~>
in frontes
mentium , et dolentium super cunctis abominationibus , quae fiunt
in medio eius . Et post haec adiecit : Transite per ciuitatem , et per<
cutite , non parcat oculus vester , neque misereamini senem , adole-

Cap. XXV. n. i. Al. Prima myrrha , et tem . Et gratiam pro gloriam . MAR.
oleum . Et cultum tabernaculi perti- Cap. XXVI. n. i. Ah demonstrantem
nent . Et erunt omnia sancta sanctorum . pro demonstrata Et simul pro senem .
.

MARIANA . Et paruulam pro paruulum . MAR.

2. AL vniuersitate pr$ vniuersita-
 .

iio L I B E R S E C V N D V S
scentulum virginem , paruulum , * / mulieres interfcite vsque ad
5
et
internecionem Omnem autem super quem videritis Thau> ne occidatis
. \ .

2. Intelligere ergo nos oportet hanc sententiam Thau quip- .

pe litcra speciem crucis demonstrat , cuius signaculo praenotati

sunt quicumque ab exitu huius secuii liberantur eiusdem typum
j :

praefigurabat in Aegypto sanguis ille agni candidi et immaculati, ,

quo imaginarie signantur po.stes corporis nostri vt merito loqua- ,

Psalm.4.v.7. uiur dicentes Signatum est super nos lumen njultus tui ^Domine
:

c 66. v. 18. 3. De hoc signo dicit Isaias ex persona Domini Ecce venio , :

i>t congregem cum omnibus gentibus ^tt Unguis , et venient , et <ui-

debunt gloriam mearn^ et ponam in eis signum vtique crucis Et : .

c. 55. v. 13. alibi Et erit inquit Dominus nominatus in signum aeternum quod
: , ,
,

nov. auferetur . Quod etiam et alibi idem propheta signifkare vo-

c. 5. v. 26. Juit de Christo , dicens : Et lcuabit signum in nationibus . Vbi os-
tendit, quod,eleuato signo crucis , gentes ad eum venirent , at-

que crederent .

4. Cuius sacrae crucis gloria ita est et in psalmis praedicta :

Dicite in nationibus , Dominus rcgnauit a ligno . De qua cruce Do-

c. 21.V. 9. mini Iesu Christi per Ezechielem ita Dominus Ioquitur: Gladius
exacutus est^et limatus vt caedat victimas Exacutus es ,qui mo~ 9 .

ues sceptrum filii mei , succidisti lignnm et dedi eum ad leuigan- ,

dum^vt teneatur manu Quo testimonio et filius Dei crucifixus .

ostenditur , et crucis eius signum suscipiendum ab oinnibus voce

diuina praenunciatur .

5. Cuius crucis figuram de compositam idem duobus lignis

c. 37. v. 16. Ezechiel ita figuvaliter prnenotat dicens Eactus est sermo Domini , :

ad me , dicens Et tu,fili hominis 3 sume tibi lignum vnum et scri-

:

Thau quippe litera speciem cru-

2. tst in prologo Gahato . MARIANA .

cis demonstrat . Intcllitf >-ie vacribus Al. habet pro demonstrat

Ib. Et .

hebraeorum characteribin > ttUttC KHim «• p-nenotantur p>0 piaenotati sunt Et .

Jia forma est . Hieronymus ad ea ver- partes pro postes MARIANA . .

ba , quae h.oc hco ab lsidoro adiucun- 3. Al. ostcnditur , quod cleuatione

tur ex Ezcchidis 9. cap. Et vt ad no- micis gentcs ad eura vcniunt , quae cre-
stra , veniamus ,
inquit , antiquis hebraeo- diderunt . MARIANA .

ruoa literis , quibus vsque hodie vtun- 4. Domtnus rcgnauit a ligrio . Post
tur samaritani, extrema Thau litera cru- hac. voba in hispalensi sequcbatur il-

cis habet similitudinem , quae in Cliri- lud , et alibi : Eccc ponam nomcn meum
stianorum frontibus pingitur , etc Porro iq gentibus , /juae verha,v: wa/c assu-
ab Esdra veteres characto cs hcbracorum ta , in hunc Jocum reiicienda iudnaui-
fuisse immutatcs , lliercnymus ipse testis mus % MARIANA .
 . . :

CONTRA IVDAEOS. m
be super illud ludae , et filiorum Israel sociorum eius , et tolle li-

gnum altcrum , et lignum Ephraim , et cun-

scribe super illud loseph
ctae domus Israel , sociorumque eius , e t adiunge ill.i vnum ad aU
terum tibi in lignum vnum , et erunt in vnionem in manu tua .

Vbi ostenditur , Iudam, et lerusalem in vnum conuerti de-

6.
bere , et crucis signum suscipere ,quod per duo ligna significatum
est Haec sunt duo ligna , quae illa vidua alienigena, ad quam
.

mittitur pascendus Elias , volebat colligere, priusquam moreretur.

Vbi non solum ligni nomine , sed etiam et numero lignorum si-
gnum crucis expressum est

CAPVT XXVII.
Quomodo sacramentum eucharistiae praefiguratum est .

i. JLjt quia panis , sacramentum Deo placitum esset

et calicis

in holocausto , Scripturarum testimoniis non tacetur. Huius eniin

sacrificii praefiguratio in sacerdotio Melchisedech antea fuit expres-
sa . enim sacerdos Dd excelsi quum benediceret Abrahae,
Iste ,

ob mysterium futuri holocausti panem , et vinum in sacrificio Do-

mino obtulit Hoc enim ille priinum in typo filii Dei expressit
.

ad quem psalmista ex persona Patris sic dicit Ante luciferum ge- : p sa it-n. 109.
nui te Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchise-
. v - 3*

dech . Hoc est iuxta ritum huiusmodi sacrificii , quod et in pas-

sione sua perficiens Christus impleuit , quodque etiam apostolis
in commemorationem suam fieri iussit
2. Non ergo iam victimas iudaicas, quales sacerdos Aaron ob«
tulit,credentes offerunt \ sed quales idem Melchisedech rex Salem
immolauit , id estvinum , quod est corporis, et sangui-
, panem , et
nis Domini verissimum sacramentum De quo idem Dominus di- .

xit : Qui manducauerit carnem meam , et biberit sanguinem meum^ Io. 6. j6.

6. Al. non solo ligni nomine MAR. . et IuJae in oratione Post pridie dicitur :

C3p. XXVII. n. 1. Al. Deo esset ho- Panis ac vini ab vnigenito tuoDomino
,

locaustum , et holocaustum Et sacer-do- . nostro holocausta instituta proponimus .

te pro sacerdotio MARIANA . . Quem locucn cam Isidoro confert Les-
lb. In holocausto . Simill modo lo- leus in notis ad Breuiarium Muzarabi-
quendi in Breuiario Isidoriano , seuMu- cum . AREV.
zarabico in festo apostoloruco Simonis,
 ii2 L I B E R SECVNDVS
in me manet , et ego in.eo. Cuius quidem sacrifkii sacramentum
et in Salomone per immolationem panis monstratur
, ac vini ita :

Prouerb. 9. Sapientia aedificauit sibi domum , excidit columnas septem , immo*

v ' lt
l auj[ victimas vinum suum ,proposuit mensam suam ,
stias ? miscuit
misit seruos suos , dicens Siquis est paruulus , veniat ad me f / /«- : ,

sipientibus loquitur Venite , comedite panem meum , er 6/6/V? 1;/-

,

?////# ,
^zW miscui vobis , derelinquite insipientiam , f/ viuetis , et

ambulate per vias prudentiae .

3. Dei ergo sapientia Christus constituit sibi domum sacro-
sanctam ecclesiam,in qua mactauit sui corporis hostias,in qua mi-
scuit vinum sui sanguinis in calice sacrainenti diuini,et praepara-
uit mensam , hoc est , altare Domini , mittens seruos suos aposto-
los, atque doctores ad insipientes, id est,ad omnes gentes verum
Deum ignorantes, dicens eis : Venite , comedite panem meum , et bi-

bite vinum quod miscui ,

vobis \ id est , sancti corporis escam su-
mite,et bibite vinum,quod miscui vobis , id est , poculum san-
guinis sacri percipite .

Cuius quidem gratiam quia gentes sumunt, et iudaei noil

4.
c. 65. v. 13. meruerunt , declarat hoc propheta Isaias dicens Haec dicit Domi- :

nus Deus ecce serui mei comedent , et vos esurietis

: ecce serui :

mei bibent , et vos sitietis , ecce serui mei laetabuntur , et vos co?i*
fundemini Ecce serui mei laetabuntur prae exultatione cordis ,
.

et vos clamabitis prae dolore cordis , et prae contritione spiritus

vlulabitis , et dimittetis nomen vestrum in iuramentum electis meis ,
et interficiet te Dominus Deus^et seruos, id est , christianos , vo*
cabit nomine alio , in quo qui benedictus est super terram , benedi*
cetur in Deo , Amen .

5. enim Israel, succedit ex gentibus populus. Tol-

Interficitur
litur illis vetus testamentum , redditur nobis nouum conceditur :

nobis salutaris cibi gratia , et poculum sanguinis Christi illis fame, ,

et siti arentibus. Mutatur et nouo populo nomen aliud scilicet ,

Christianum : et omnia, quae sunt gesta , nouitatem gratiae resonant.

CAPVT
AJ. cordis pro spiritus
4. . Et seruos <. Al. mittatur pro mutatur . Et a-
suos vocabit nomine alio , id est , chri- liud datur , scilicet . MARIANA .

stiano . MARIANA .
 ,

CONTRA IVDAEOS, n$

C A P V T XXVIII.

Rccapitulatio opcfls .

,o
aduentum
infelicium iudaeorurn deflenda dementia
nec testamenti veteris auctoritate intellfgunt , nec eum.
! Ecce Saluatoris

venisse accipiunt. Gentitim conuersionem legunt, et de sua repro*

batione minime confunduntur. Sabbati obseruationem suscipiunt,
quam reprobatam cognoscunt
scripturae Circumci-
testificatione .

sionem carnis venerantur ,qui cordis munditiam perdiderunt.

2. Nos autem, sub gratia positi, omnia haec facta et celebra- ,

tiones , quae futurorum erant indicia , iam cognoscimus esse com-

pleta. Quidquid enim huiusmodi sacramenti prophetabatur , iam
Christus impleuit, quia non venit solucre legem , sed adimplere . Matth. %. 17.

Adueniente ergo veritate, vmbra cessauit , ideoque iam carnalitcr

non circumcidimur , quia in circumcisionis typo promissi bapti-
smatis sacramento mundamur Sabbati otium superuacuum duci- .

mus, quia iam reuelatam spem quietis aeternae tenemus .

3. Sacrificia veteris legis non immolamus , quia per eadem sa-

crificia aut Christi passionem, aut carnalium vitiorum mortificatio-
nem insinuatam cognoscimus . Azyma non obseruamus , quia , ex-
purgata veteris vitae malitia ,in noua fidei gratia ambulamus . Difc
ferentias ciborum non custodimus, quia cuncta illa spiritualiter
discernimus in moribus hominum , quae immundorum significabat
diuersitas animalium .

4. De agni esu pascha non celebramus , quia pascha nostrum i.Gorinth.5.7.

Cap. XXVIII. n. 2. AL vitae pro quie- alia , in editione Grialiana omnino prae-
tis . MARIANA . termissa , quae hoc loco a nobis adii-
Al. insinuari pro insinuatam . Et
3. ciuntur .„ Dicis , formulas spiritualis in-
in nouam fidei gratiam ambulamus . Et telligentiae componendas ; tibique mit-
immundorum significabatur diuersitas . tendas pro studio paternae erga te soli-
MARIANA . citudinis aestimaui quibus perceptis , in
:

In nonnullis mss. hcc loco post

4. omni scriptura diuina facile se ad intel-
vltimum caput apponitur dedicatio Isi- lectum sensus intenderet . Nam quum li-
doriad Florentinam ,tamquam epilogus, tera occidat, Christus autem viuificet
quae rectius in reliquis , tamquam pro- necesse est , ad illa spiritualium interio-
logus , praecedit . Editiones antiquae , ra sermonum
, spiritu viuificante , pene-
Haganoensis , Bignaeana , et Breuliana , trari. Vniuersam porro scripturam tam
post verba , habitat in aeternum , addunc veteris instrumenti , quarn noui , ad in-
Tom.VI. P
 ,

i.kj. LIBER SECVNDVS

iam immolatus est Christus^qul per illum agnum figurabatur, qui
tamquam ouis ad occisionem ductus est^et quasi agnus coram ton~
dente se,sic non aperuit os suum Neomenias ncuae lunae non .

custodimus, quia iam in Christo noua creatura vetera transierunt, 3

et ecce facta sunt noua Scenopegias, id est solemnitates taber- . ,

naculorum non obseruamus quia tabernaculum Dei sancti eius :

sunt in quibus habitat in aeternum

3 .

tellectum allegoricum esse sumendam , ipsa tegerentur caelestibus obumbra-

ita
admonet nos vel illud , quod in veteri ta mysteriis , sicut secreto suo ipsa di-
testamento legimus , Aperiam in parabo- uinitas operiebatur. Igitur quum in libris
iis os meum , loquar aenigmata antiqua\ sanctis oculi domini , vterus domini , pc-
vel illud item ( quod) in nouo testamen- des , arma etiam domini scripta repe-
to scribitur , haec omnia loquutus estle- riantur , longeque absit a catholica ec-
sus in parabolis ad turbas , et sine pa~ clesiarum fide , Deum corporc determi-
rabolis non loquebatur eis . Nec miran- nari , qui sit inuisibilis , incomprehensi-
dum, quod sermo diuinus , prophetarum, bilis , infinitus requirendum est , quali-
,

apostolorumque ore prolatus , ab vsitato ter ista per Spiritum sanctum figurali
illo hominibus scribendi modo multum expositione reserentur . Hinc enim in-
recesserit , facilia in promptu habens ueniuntur Dominici interiora templi :

magna interioribus suis continens ;

quia hic illa Sancta sanctorum Corpus er-
.

ec reuera fuit congruum , vt sacra Dei go scripturae sacrae, sicut traditur, in

dicta , sicut a ceteris scriptis merito, ita et litera est „ « Hoc ragmentum
f non
Isidori
specie discernerentur. Nec illa caelestium. videri dixi in Isidorianis cap.86. num.xi.
arcanorum dignitas passim , atque indis- In editione Bignaeana , et Haganoensi le-
creta cunctis sanctumque ca-
pateret , gebatur mendose in omni scriptura di~
nibus , et margaritas porcis exponeret, aina sed ad intellectum se , qua sensus
vt vere est illud columbae deargentatae intenderet . Aliquis correxcrzt. ^facile se
medium , ctiius posteriora specie auri ad intellectum spiritualem sensus intende.
splendentis irradiant . Ita scripturae di- ret Fro coiumbae deargentatae mediutn
.

uinae prima quaeque argento fulgerent, erat in eisdem cditionibus columbae de-
auro occultiora rutilarent . Recte itaque argentatae modum . Breulius sic refor-
procuratum est , vt illa eloquiorum ca- mauit , expontret ; vt sicut pennae co-
stitas promiscuis cunctorum oculis ab- lumbae deargentatae apparent , et eius
ditu suo,quasi quodam velamine pudi- posteriora specie auri etc. Locus est psaU
citiae , contegerctur . Hac diuina optime mi 67. AREV.
dispensatione prouisum est, vt scripta
 ,

115

S. I S I DORI
HISPALENSIS EPISCOPI
SENTENTIARVM
LIBER PRIMVS.
C A P V T I.

Quod Deus summus, et incommutabilis sit .

,s ummum bonum
rumpi omnino non potest. Creatura vero bonum
Deus est , quia incommutabilis est
sed non sum-
3 etcor-
3

Cap. I. Hinc ortum habuit , vt

n. i. Ib. In Isidorianis duo sunt capita de
hic libsr de summo bono a quibusdam hoc opere Alterum 67. sic inscriptum:
.

appellaretur , a prima voce titulum libro Libri tres Sententiarum S. Isidori , siue
imponentibus more hebraeorum: quum ta-. de summo bono . Editiones , et mss. co-
tnen a B. Isidoro inscriptus sit senten* dices huius operis Versio Hispana Iu-
. .

tiarum liber,^/ auctor est Braulio Cae- lianus Toletanus

Taius , Petrus Lombar-
,

saraugustanus Antistes , consentientibus dus , et alii post Isidorum Sententiarum

etiam omnibus codd mss. , et Cratiano , scriptores Quartus Sententiarum liber
Iuone Camotensi , aliisque dccretorum num Isidoro suppositus ? Eruditae Baye-
collectoribus In concil. etiam Tolet. 8.
. rii animaduersiones de hoc hbro Alte- .

sic scriptum est Nostri seculi doccor

: rum caput 68. sic inscribitur Praefa- :

egregius , ecclesiae catholicae nouissi- tiones in libros Sententiarum editionis

muiTi decus , praecedentibus aetate po- anni 1538., et Garciae Loaisae in suam
stremus , doctrinae comparatione non in- editiovem . Excerpta ex libris Sententia-
fimus atque quod tnaius est , iam secu-
: rum Praefationes in Excerpta Senten-
.

lorum finitorum doctissimus , cum re- tiarum , scilicet in librum De Conuersis*

uerentia nominandus Isidorus , in libro etin alium De Praelatis inscriptum. Loai-
Sententiarum 2. Quo in loco Petrus Crab- sae notis doctissimis quidem , sed inter-
be , et Iouerius pro seculorum finitorum dum prolixioribus , quam par sit , meas
le°unt in seculorum fine Sententia au-
. adiungam , et ex aliorum annotationi-
tem Isidori , quae illic citatur , est lib.i. bus , vti Vezzosii , qui fere in notis cum
cap. }I. de iuramento , et habetur apud Loaisa consentit, nisi quod textum Breu-
Graiian. 22. qu. 4. cap. Non est obser- lianae editionis sequitur , et nonnullas
uandum . LOAISA . editionum aliarum varietates indicat
Ib. Creatura vero . Fulg. de fid. ad Constantini Caietani ia fragmentum De
Petr. cap. 3. 21. 22. et Augiat. de nat. Conuersis , et Goldasti in tragmentum
honi in princip. LOAISA . De Praelatis , summarn colligam . In Ta-
P 2
 , . ,

ji«5 LIBER PRIMVS

mum est ,
quia mutabilis est : et dum sit quidem bonum,nonta-
men esse potest et summum .

2. Quid estDei immortalitas , nisi eius incommutabilitas? Nam

et angeli , et animae immortales sunt,sed immutabiies non sunt.
Ideoque solus Deus dicitur immortalis , quia solus incommutabilis
cst Nam anima moritur , dum , deserente Deo > de bono in ma«
.

lum mutatur , sic et angelns , dum , deserente Deo est lapsus ,

3. Quod materiam habet,vnde existat , mutabile est quia de :

informi ad formam transit. Quod vero non habet materiam , immu-

tabile est,sicut Deus vtique est Bene,ac substantialiter sunt ista .

in Deo , id est , incorruptio, immortalitas , incommutabilitas . Vnde

et merito cunctae praeponitur creaturae .

4. Opus,non consilium , apud Deum ( credimus) mutari : nec

ionis Sententiis caput primum inscribi- rerum a materia ortutn habet , eo quod
tur ,Quod Deus incemmutabilis , sum- materia habct concrctam priuationem :

mus,et aetemus existat ARLV. . ex priuatione autcm nascitur appetituf %

2. Ex D.Gregorio , quem in his senten- et ex appetitu impulsus ad aliam for-
tiis potissime sequitur Isidorus , quum mam , vt Aristoteles docuit lib. 1. Phy-
propter admirabilem in eo sanctissimo sic. Dens vero alienus est ab omni ma-
i>iro morum doctrinam (
quae in eiut teria , vt praeclare docet D. Thom. hb.i.
scriptis practer ceteras quam plurimas , contra gentes c. 16. et 17. LOAISA .

maximasque virtutes mire elucet ) , tum Ib. Eene , ac substantialiter August. .

propteramorem ex mutua familiaritute hb. 5. de Trinit. cap. I. probat , quod

fratris Leandri Gregorii conceptum ,
, et aliqua sint , qiiae proprie praediccntur
•vt ex Greg. indict. 9. epist.
lib. 1. epist. de Deo vt est illud Ego sum, qui sum ,
, :

tid Leandrum liquido const-tt Inde eius . et quod sit immortalis LOAISA . .

scripta velut augustissima colit , ac ve- 4. Ex Greg. lib. Moral. 16. cap. 4.
tteratur Grcg. itaque lib. Moral. 25,
. Et hoc est , quod eleganter asserit Au-
cap. 4. Quid emm , iniuit , mutabilitas gust. lib.i. de ciuit. Dei cap. 13. Nouic
nisi mors quaedam est ? etc. Totius sen- (juiescens agere , et agens quiescere,et
tentiae explicationem vide apud August. potest ad opus nouum non nouum sed , ,

J;i».3. contra Maximumcap. 12. LOAISA . sempiternum adhibere consilium D.Am- ,

Ib. Omncs mss. codd. coniunctionem bros. lib. 1. offic. cap. 10. probat, Dtum
priorem reiiciunt : Nam angeli , et ani- frequenter mutare sententiam , reprehen-
raae, sed retinenda , vt in editis . Locus dens iuramentum Herodis , et impium le-
cst apud Gregor. Ub. Moral. 25. cap. 4. phthe facinus . Est de hac re longa dis-
LOAISA . putatio in Concil. Tcietan. 8. LOAISA .
Ib. August. lib. de duabus animabus Ib. Credimus . Deesc
mss. ple» id in
iap. S. mortem animae auersionem esse risque , vt alibi dicimus , ac simi- , constat
tt Deo dic.t 9 et lib. 4. de Trinitate c. 3. lia verba , quae ab editoribus addita sunt
Sicut anima , Deo deficiente , f/c.LOAIS. vt sensus clarior reddatur Ceterum sae- .

Ib. Alii , sic et angelus in malum pe per verbum infinitum Isidorus loqui-
mutatur de bono , dum , deserto Dto , est tur sine alio expresso verbo , a quo re-
lapsus . AREVALVS . gatur . Atque ica in editis quoque in-
August. 8. sup. Gen. ad lit. cap.
3. tcrduin accidit . AKEV,
20. 22, Qtnnis vanatio , ei pcrmutauo
 ., . . .

SENTENTIARVM. 117
variari eum , quia per varia tempora diuersa praecipit sed manens ;

idem incommutabilis et aeternus, quid cuique congruum esset ,

tempori, ab ipsa tamen aeternitate in eius mansit dispositione consilii.

5. Non vsu nostro aliud Deum putare , aliud pulchritudinem
eius,atque aliud magnitudinem ipsius (debemus) , sicut aliud est
homo , aliud pukhritudo, *, quia, desistente pulchritudine , homo
manet . Ac per hoc , qui ita intelligit Deum corporeum , esse cre-
dit : dum pulchritudo , et magnitudo Dei ipse Deus sit

6. Ideo Deus dicitur simplex, siue non amittendo , quod ha-

bet, seu quia non aliud est ipse,et aliud,qnod in ipso est . Inor-
dinate dici,seu conferri vitiis ea,quae ordinata sunt in Deo ( pa-
tet ) , vtpote simplicitas, quae aliquando dicitur pro stultitia , et
non est Apud Deum . vero summa simplicitas est Iuxta hanc re- .

gulam et cetera aestimanda sunt

C A P V T II. 1

Quod immensus , et omnipotens slt Deus

,N^
1. JL

eum ,
on ideo caelum,
sed vt ipsa potius contineantur ab eo
et terram implet
.
Deus , vt contineant
Nec particulatim Deus
5.D.Gregor. lib. 18. Moral. cap.iS. lumbae . Et Prouerb. 10. Renedicta o-
August. lib. 6. de Trinit. cap. 6. et lib.5. mnis anima simplex . Et qui simplici- :

cap. 8. LOAISA . ter ambulat , in fiducia ambulat. LOAISA.

6. Ex Eucherio de formnl. LOAISA . Ib. Animaduertit Vezzosius , eandem
Ib. Dici etc. Est apud Magistrum sen- sententiam de simplicitace Dei ab Isi-
tentiarum lib. 1. dist. 8. ex Greg. lib.16. doro explicari lib.7. Etymolog. cap.i.,
Moral. cap. 20. LOAISA. atque ita vt plura addat , quae rem cla-
Ib. Simplicitas . Hieronymus in li~ riorem reddant Pro non est aliqui exhi-
.

bello de his , quae Deo in scripturis at- bent non est in Deo AREV. .

tribuuntur . Et Isidorus ipse fuse expli- Cap. II. n. 1. Interpretatur locum Ie-
cat hanc sententiam lib. 7. Etymolog. rem. 25. Caelum , et terram ego impleo ,
cap. 1 de Deo . Quem locum sumpsit ex
. dicit Dominus Quem locum sic fere ad
.

Greg. lib. 32. Moral. cap. 6. dum inter- verbum explicat auctor SpecuJ. apud Au-
pretatur illu.i Iobi Commouisti me ad- gust. cap. xi. et 22. Greg. hom. S. su-
uersus eum : ibi enim inquirit , an sit per Ezech. Et Chrysost. in hom. de san-
inDeo commotio . LOAISA . cto , et adorando Spiritu tom.~$. LOAISA .

Pro stultitia Gregorius epist.jS.

Ib. . Ib. Nec Phrasis est au-
particulatim .

ad Mauritium Augustum , simplicitatis ctoris Spec. cap.i. et 3. Vide Hilar. 2.

vocabulo , inquit , me fatuum appellat de Trinitate . LOAISA .
Et simplex sumitur pro non malo , non Ib. Apud Taionem titulus huius ca-
versuto . Matth. 10. Estote prudentes pitis est,De immensitctte,vel omnipoten-*
sicut serpentes , et simplices , sicut co~ tia Dei . AREV.
 .

118 LIBERPRIMVS
implet omnia idem vnus , vbique tamen tst totus
, sed quum sit

Non ita putandus est cssq in omnibus Deus, vt vnaquaeque res

Ad Ephes. pro magnitudine portionis suae capiat eum , id est, maxima maius,
et minima minus j dum sit potius ipse totus in omnibus , siue 0-
4. 6.

mnia in ipso .

Omnipotentiae diuinae maiestas cuncta potestatis suae im-

2.
mensitate concludit, nec euadendi potentiam eius quisquam aditum
inuenire poterit,quia ille omnia circumquaque constringit Cun- .

cta enim intra diuini iudicii omnipotentiam coarctantur s siue quae

continenda sunt, vt salua sint:siue quae amputanda sunt, vt per-
cant Nullatenus ergo (dicimus) posse effugere Deum quem-
.

piam Qui enim eum non habet placatum , nequaquam euadere

.

potest iratum ,

3. Immensitas diuinae magnitudinis ita est, vt intelligamuseum

intra omnia , sed non inclusum , extra omnia,sed non exclusum .

Et ideo interiorem , vt oinnia contineat : ideo exteriorem , vt incir-

cumscripta magnitudinis suae immensiute omnia conciudat. Per id
ergo , quod exterior est, ostenditur esse creator ^ per id vero, quod
interior ,
gubernare omnia demonstratur . Ac ne ea quae creata ,

sunt ., sine Deo omnia est essent , Deus intra .Verum ne extra Deum
essent,Deus exterior est,vt omnia concludantur ab eo .

4. Consummatio alicuius facti dicitur perfectio Deus autem, :

qui non est factus , quomodo est perfectus? Sed hunc sermonem
de vsu nostro sumpsit humana inopia,sicut et reliqua verba : qua-
tenus id ,
vtcumque dici possit
quod inerrabile est , : quoniam de
Deo nihil digne humanus sermo dicit .

5. Dum localis non sit Deus, localiter tamen in suis ambulat

2. £.v auctore Sptc. atp.iz.LOAlSA. more suo Petauius in eandem senten-

ib. Omnipotev.tiae diuinae maiestas . tiam excitat Auctorein Speculi iam in-
.

Al. omnipotentia diuinae maiestatis . Ib. dicarat Loaisa ARLV. .

euadere potet Al. euadet . AREV.

. 4. Ex auct. Spec. cap. 7. LOAISA .

3. Ex auctore Spec. cnp. 23. et de lbid. Inopia August. supcr Joann.

.

essent. diuin. cap. 1. et Cregor. 2. Mo- tract. 15. eleganter hoc dixit: Oirnia ,
ral. cap. 16. LOAISA . inquit , possunt dici de Deo , ct niliil di-
lb. Petauius tom. 1. lib. ?. cap. 9. gne dicitur de Deo sed nibil latius hac :

b. 7. simili.i verba , Et ideo intcrior es etc. inopia , qtiae congruum nomen non in-
ex veteri auctore liBri deSpeculo intcr uenit . LOAISA .

appendices S. Augustini allegat , ct ab 5. Exlib.de cognit. ver. vitae apud

Isidoro , Petro Damiani de-
Alcuir.o , et August. cap. 29. et de essent. diuin. c.i.
scripta esse obseruat Plures alios Patrcs . Et August. epist. 28. ad llieron. de ori-
 ,

SENTENTIARVM. n;
sanctis, dutn locum praedicatur ab eis
de loco in Nam Dcus .

qui nec loco mouetur, nec tempore,in seruis tamen suis et tem-
pore,et loco mouetur , quoties ab eisdem localiter praedicatur .

6. Dum de Deo nec secundum quantitatem , nec secundum

qualitatem , nec secundum situm nec secundum habitum aut mo- , "j

tum aliquid digne dicatur , inest tamen ei quodammodo latitudo

charitatis, qua nos et ab errore colligit et continet in veritate . Ad Ephcs. ,

l8,
Inest ei et longitudo , qna nos longanimiter malos portat, donec 3 *

emendatos patriae futurae restituat. Inest ei et altitudo , per quam

omnem sensum suae scientiae immensitate exuperat Inest ei et .

profundum , quo damnandos inferius iusta aequitate disponens

praeordinat .

C A P V T III.

Quod inuisibilis sit Dcus

i. D
A_-^
non quasi
um de Deo loquens
visibilem ostendit
Scriptura plerumque dicit
, sed vbique esse praesentem
: Ecce Deus\
si?nirT-

gine animae ostendit , qu9 pacto Deus irt qua ratione Christus tertia dicitur ab
suis ambulet sanctis LOAISA . . eodsm Isidoro persona lib. 1. aduers. Iud.
6. Locus Pauli ad Ephes. 3. in Spec. cap. 4. Cuius Trinitatis sacramentum et
cap. 13. et 14. et in epist. ad Paulinum Aggaeus propheta ita aperuit,ex perso-
112. cap. 13. et a Gre^. lib. Moral. 10. na Domini dicens Spiritus meus eric :

cap. 7. sicut ab Isidoro explicatur . in medio vestri Ecce Deus , qui ioqui-
.

LOAISA . tur , ecce Spiritus eius Post haec de .

Ib. Taio lib. 2. cap. 15. hoc ipsum tertia persona,id est , de Filio ita sub-
exprimit , sed pro iusta aequitate habet iecit Et mox ex Isai. Et nunc Domi-
.

iuxta aequitatem . Alii etiam apud Isi- n.is meus misit me , et Spiritus eius ; ec-
dorum iufernis iuxta aequitatem . AR. ce duae personae Dominus , et Spiritus :

Cap.III. n.r. Ex Greg. lib.zy. Moral. eius , qui mittunt , et tertia persona eius-
c.4. vbi exponit illud : Ecce Deus magnus dem Domini , qui mittitur Mitti autem .

vincens scientiam nostram . LOAISA . Eilium non tantum a Patre , sed etiam
Ib. Pax . Locus est Pauli ad Philip.$. ab Spiritu sancto , idem confirmat hoc
August. in Enchir. ad Laur. cap. 63. Pax lib. cap. 15. ex eodem Isa. loco . Et nunc
Dei , inquit , quae praecellit omnem in- Dominus me , et Spiritus eius .
-rnis;t
tellectum : vt in eo , quod dicit omnem , Voluit fortasse Isidorus hoc genere locu-
nec ipse intellectus sanctorum angelo- tionis Arianorum ct Ncstorianorum hae-,

rum esse possit exemptus , sed Dei so- resim refellere , quorum illi secundam Di-
lius LOAISA . uinitatis personam imoie negabant hi :

Ib. Sola etc. Viditur respexisse ad quartam quoqye (vt Maxentius aduersus
incarnationis mysterium , aut etiam ad eos iem ait ) nefxrie ad iebant LOAISA . .

aliud missionis genus ,quo Verbum a Pa- Ib. Taio in titnlo De id ( pro de eo )
tre , et Spiritu sancto mitti perhibetur , quod i/iuisibilis , vtl incircumscriptus sit
 ,
,

i2« L I B E R P R I M V S
cat. Per id Ecce Dominus\ vel quod m\1gnitudinem
,
quod diclt :

diuinitatis eius nullus possit sensus attingere etiam nec angelicus:

quamuis vsque ad parilitatem angelicam humana post resurrectio-
nem natura proficiat,et ad contemplandum Deum indefessa con-
surgat : videre tamen eius essentiam plene non valet , quam nec
ipsa perfectio angelica in totum attingit scire , secundum Aposto-
Phlllpp. 4« 7* lum , Pax Del , quae exuperat omnem sensum , vt sub«
qui ait :

audias etiam angelorum Sola enim Trinitas sibi integre nota est, .

ethumanitas a Christo suscepta, quae tertia estin Trinitate persona.

2. Intelligibiliter quodam miro modo Dei essentia sciri pot-

est,dum csse creditur . Opus vero eius , quod vtique aequari ei

non potest , atque iudicia a nullo penitus sciuntur . Dei secreta
iudicia non posse sensu penetrari vel angelico , vel humano ( con-
stat). Et ideo quia occulta, sed iusta sunt , tantundem venerari
ea opus est , et timere , non discutere , aut inquirere , secundum
I. Cor. 2. 16. Apostolum ,qui Quis enim cognouit sensum Domini 3 aut
ait : quis
consiliarius eius juit%

C A P V T IV.

Quod ex creaturae pulchritudine agnoscatur creator .

,s aepe incorpoream creatoris magnitudinem creaturarum

ad
corporea magnitudo componitur , vt magna considerentur ex par-
uis , et ex visibilibus inuisibilia aestimentur , atque ex pulchritudi*
ne
DenJ . Notat Vezzosms
non dici dlai- , Ib. Opus Ex . Greg. lib. i. Dittlog.
nitatem , sed magnitudinem diuinitatis , cap.\%. LOAISA.
vt locum accipiamus , non de visione ib. Et ideo . Gregor. lib.fi. Moral.
simplici , sed de comprehensiua , vt theo- cAp. %. vnde locus Isidori desumptus .
logi dicunt , qua res tota , quanta est , Superna , inquit , sententia , etsi non est
coinprehenditur . Quae Dei comprehen- cognita , non tamen credatur iniusta ,
sio in creaturam non eadit . Quo autem sed eo saltem iustum credatur omne
sensu humanitas suscepta di-
a Christo quod patitur , quo nimirum consrat
catur tertia in Trinitate persona , Gria- quod , Deo auctore , patirur . LOAISA .

lius abunde explicuit in not. ad Exod. Cap. IV. n. i. Sx Gregor. lib. Mo-
cap. 42. num. 3. videlicet quod Verbum ral. 26. cap. 8. LOAISA .

sit vna ex tribus personis Tiinitatis . Ib, Ab hoc capite Taio diuersum or-
AREVALVS. dinem sententiarum seruat , et de hac
2. Greg. lib. Moral. 5. cap. 20. et agit cap. 9. Pro creaturarum . compo~ . .

lib. Moral. 27. cap. 2. LOAISA . nitur alii creaturae . comparatur . AK, . .
 . .

SENTENTIARVM. i 2 i

ne factorum effector operum agnoscatur-, non tamen parilitate con-

simili, sed ex quadam subdita,et creata specie boni .

2. Sicut ars in artificem retorquet laudem , ita rerum creator

per creaturam suam laudatur quanto sit excellentior , ex ipsa j et
operis conditione monstratur Expulchritudine circttmscriptae crea- .

turae pulchritudinem suam , quae circumscribi neqttit , facit Deus

intelligi.-vt ipsis vestigiis reuertatur homo ad Deum, quibus auer-
sus estj vt, qui per amorem pulchritudinis creaturae a creatoris
forma se abstulit , rtirsum per creaturae decorem ad creatoris re-
uertatur pulchritudinem .

3. Quibusdam gradibtts intelligentiae per creaturam progredi-

tur homo ad intelligendum Deum creatorem, id est, ab insensibi-
libus surgens ad sensibilia 5 a sensibilibus surgens ad rationabilia»
a rationabilibus surgens ad creatorem. Intelligibilia per se collau-
dant Dettm j irrationabilia, et insensibilia non per se , sed per nos ,
dum ea considerantes, Dettm laudamus . Sed ideo dicuntur laudare
ipsa ,
eorum parturit causa
quia eadem latidem
4. Dixerunt antiqtti , quod nihil tam hebes sit,quod non seti»
sttm habeat in Deum Hinc est illud , quod ex silice duro scintil-
.

Ia excutitur . Et si ignis in saxo , vtiqtte ibi sentitur sensus,vbi

se vita non sentit.
2. Similis est sententia in August. diffusum , et per omnem naturam com-
lib.i.de libero arbit. cap. 7. LOAISA . meantem ,a quo cuncta ,quae nascuntur ,
lb. Al. Sicut opus , et ars .... vt animalia vitam , et spiritum capiant >
quia per amorem AREV.
. quam sententiam Virgilius mire expressit
3. Ex August. psaU 148. Ipsa quidem Principio caelum , ac terras , campos-
per se ( loquitur de irrationabilibus ) vo- que liquentes ,
ce sua , et corde suo non laudant Deum, Lucentemque globum Lunae , Titanla-
sed ab intelligentibus considerantur ,per que astra
jpsa laadatur Deus LOAISA
. . Spiritus intus alit , totamque infusa per
Ib. Al. quia eandem laudem . AR. artus
4. Antiquos philosophos vocat, qui de Mens agitat molem , et magno se cor-
Dei natura varie scripserunt , et sense- pore miscet .

runt\vt Cicero in libris de natura Deo- Vide Saluiamim lib. 1. dc Prouidentia .

rum docttit , et inter alia , esse Deum a- LOAISA .

nimum per omnes mundi partes vndique

Tom.VL Q
 . . :

123 LIBER PRIMVS

C A P V T V.

Quod ex vsu nostro quaedam species ad Deum

referantur •

,.N.ostro vsu zelare Deus dicitur , vel dolere . Horum enim

motuum apud Deum perturbatio nulla est,apud quem tranquil-
litas summa est Non ita est praecipitanda mentis sententia, vtcre-
.

damus, posse Deo furoris vel mutationis accidere perturbationenr, ,

sed ipsam aequitatem iustitiae, qua reos punit, iram sacra lectio
nominauit : quoniam quod iudicantis aequum est,furor est , et in-

dignatio patientis
2. Ita ergo intelligere opus est et alias passiones , quas deaf-
fectione humana ducit Scriptura ad Deum jvt et iuxta se incom-
mutabilis sit credendus, et tamen pro causarum effectibus , vt fa-
cilius intelligatur ., nostrae locutionis, et mutabilitatis genere ap«
pelletur
3. Tam clementer Deus humanae consulit infirmitati , vt quia
€um,sicut est,non possumus agnoscere, nostrae locutionis more
se ipsum nobis insinuet Vnde et meinbrorum nostrorum quali- .

tatem habere describitur , et passionum indigna dici de se voluit :

Cap- V. n. 1. E.v D. Gregor. lib. 20. Reuelabitur ira Dei Et : Thesaurizas tibi.

Wioral. cap, 23. et August. lib. quaest. iram in die irae et alia . De iracundia
:

ad Simplic. qu. 2. De nominibus , quae apud Isaiam cap. 1. et 30. Me ad ira-

Deo attribuuntur , D. Hieronymus librum cundiam prouocastis . Et Ierem. 4. Et
scripsit Est etiam apud August. liber
. Apocalyps. 15. Plenas iracundiae Dei .
de essentia diuinitatis , qui de spiritua* LOAISA .

Jibus formulis apud Eucherium appella- Ib.Confer Taionem cap. 10. dehoc
lur ,rt quibus Isidorus hic frequenter scn- eodem argumento . Petauius t. 1. lib. 3.
tentias accipit . LOAISA . cap. 3. n. 17. et seq. ex his Isidori sen-
Ib. Iram August. lib.i. contra ad-
. tentiis , quas ex Augustino Isidorum sum-
uersarium Legis , et Proph. cap. 20. Ira psisse aduertit , contra haereticum Vor-
Dei non habet perturbati animi ardo- stium disputat , qui voluntate Deum im-
rem . Et psalm. 78. Ira , et zelus non mutabilem esse negare ausus est Apud .

sunt pertubationes Dei Duo codd. mss. . Isidorum alii legunt vel turbationi ac-
Iram sacra lectio nominauit , vnus tns. cedcre permutationem Et mox , iracun- .

tonsentit cum excuso Iram , et iracun-

. diam pro iram quo spectat nota Loai-
:

diam promiscue in diuinis literis inuenio sae . AREV.

Dco atribui De ira , lob. 9. Deus , cu-
. 3. Tam demcnter Deus . £.v aucte-
ius irae nemo resistere potest Etpsalm. . re Spec. cap. 12. LOAISA.
a. Loquetur ad eos in ixa sua Panlus .
 . .

SENTENTIARVM. 125
quatenus ad sua per nostra nos traheret , et dnm condescendit
nobisjconsurgeremus ei
4. Multis modis Deus ad significandum se hominibus dc im
ferioribus rebns species ad se trahit : quem re vera iuxta propriam
substantiam inuisibilem esse, et incorporeum constat Plerumquc .

de corporibus ad Deum sumuntur qualitatum species quae tamen ,

in Deo non
quia in propria natura incorporeus est, et in*
sunt :

circumscriptus, sed pro efficientiis causarum in ipso species rerum

scribuntur, vt quia omnia videt , dicatur oculus : et propter quod
audit omnia, dicatur auris : pro eo autem quod auertitur , ambu-
lat : pro eo quod expectat, stat

5. Sic et in ceteris horum similibus ab humanis motibus tra«

hitur similitudo ad Deum, sicut est obliuiscens , et memorans .

4. Locum mutilum in excuss. exfde 5. Locus cst apud Hieronym.ibid.cj x.

omnium mss. restitui , et lib. de Speculo Iurauit Dominus exercituum peranimam
*pud August. cap. 13. ex quo tota sen- suam . lurare Dei , Augustino auctore ,
tentia Isidori desumpta
Multis si- est . proinissionis est f.rmamentum . Sic super
quidem modis , inquit , ad significandum illud psalm. 109. Iurauit Dominus , et
te hominibus de rebus inferioribus ad sermone 17. de Aduentu Domini in car-
te species ducis , quem re vera iuxta ne , et lib. de ciuitat. Dei 16. cap. 32.
propriam naturam inuisibilem constat LOAISA .

esse , et in totum incomprehensibilem , Ib. Vermis dicitur psalm. 21. Ego

ec incircumscriptum . LOAISA . sum vermis et nonhomo, opprobrium ,

Ib. Ambulat . Eucherius de spiritua- hominum et abiectio pleb:s Et Osee 5.

, .

libus formul. dupliciter explicat signifi- Ego quasi tinea Ephraim et quasi pu-
, ,

eationem huius vocis in Deo Ambulare . tredo domui lacob Et Iob. 25. Homo .

dicitur Deus , inquit , non de loco ad lo- putredo , et filius hominis vermis. Ex-
cum transeundo , quod impium est ita ponuntur haec ab Augustino super loant?.
credere , sed deambulatio eius est in cor- tom.i. Vermis signifcatur abiectus , et
dibus sanctorum delectari , sicut scriptum contemptus , et sine specie , et decore ,
est et inhabitabo in eis , et inambulabo ,
: Isai. 33. et psal. 10S. Et non homo , id
et ero illorum Deus . Vel certe ambu- est , non vir fortis , et robustus , quam
lare Dei est in sanctis praedicatoribus emphasim Chaldaeus paraphrastes expres-
de loco in locum transire . Haec August, sitEgo autem sum vermis,et debilis ,
:

Huius posterioris acceptionis hidorus me- etnon fortis , portans vituperationes ho-
minit stipra c. 2. sententia quinta Dum . minum Greg. lib. 30. Moralium cap.29.
.

localis , inquit , non sit Deus , localiter sic inquit exponens illud Iob. 39. Quis
,

tamen in suis ambulat sanctis , dum de dimisit onagrum liberum ? Nec indignum
loco ad locum praedicatur ab eis Ali- . quis iudicet, per tale animal Dominum
ter vero deambulare Dei interpretatur ab posse figurari dum constat omnibus , :

Augustino sermcne 5. de verbis Aposto- quia per significationem quamdam in

H 9 super illud Spiritu ambulate, et de-
: scriptura sacra et vermis , et scarabacus
sideria carnis ne perfeceritis . Deambu- ponuntur Sicut scriptum est Ego au-
. :

lat , inquit , in nobis praesentia maiesta- tem sum vermis,et non homo Et sic- .

tis , si latitudinem inuenerit charitatis . ut apud Septuaginta interpretes dicitur :

LOAISA . Scarabaeus de ligno clamabit Haec Cre- .

Q 2
 .

i2 4 LIBER PRIMVS
Ierem.51. 14. Hinc ,quod propheta dicit lurauit Dominus exercituum per
est :

Psalm. 21. 7. animam suam Non quod Deus animam habeat sed hoc nostro . ,

Habacuc^.xi. na rrat afrectu Et alibi simili figura et vermis , et scarabaeus im

.

telligitur
6. Nec mirum si vilibus significationibus figuretur , qui vsque
ad nostrarum passionum , seu carnis contumelias descendisse co-
gnoscitur. Nam et Christus agnus, non pro natura , sed pro in-
nocentia: et ieo pro fortitudine , non pro natura : et serpens pro
Amos 2. 15. morte non pro natura scribitur. Nam et in prophe-
, et sapientia,
ta plaustri portantis foenum species ducitur ad Deum Et haec .

omnia ideo per fig uram Christus quia nihil est horum ad pro- ,

prietatem substantiae eius.

Genes. 2 7. Falluntur quidam stultorum dum legunt ad imaginem Dei
, ,

factum essQ hominem , arbitrantes , Deum esse corporeum dum non :

gorius Est autem locus , quem innuit , a-

. Pessima distinctione locus erat cor-
Ib.
pud Habacuc cap. 2. Lapis de pariete cla- ruptus in aliquibus cxcusis Frequens .

mabit Pro quo Septuagiuta posuerunt

. : autem est in diuinis hteris , mortem , ct
Kct» KxvBapot; in. £tAt$ q>6tyfciTa.i tslvto. . sapientiam serpentem appellari. /lugust.
Jd est , Scarabaeus de ligno loquetur ea . Iib.3. de Trinitate cap. 10. Per serpen-
Symmachus aliter : iunctura aedificii li- tem enim intelligitur mors , quae facta
c;nea loquetur ea . Vide D.Hieronymum • est a serpente in paradiso , modo locu-
LOAISA . tionis per efHcientem id , quod efficitur ,
6. Agnus . De diuinis nominibus pro- demonstrante LOAISA . .

lixa , et varia est disputatio . Nam alia Ib. In propheta Ex .' Greg. 32. Me-
tssentialiter dicuntur de Dco, vt sunt ajfir- ral. cap. 6. LOAISA .

tnatiua, quae perjectionem significant alia : Ib. . Nonnulli addunt

Substantiae eius
de Deo Patre , alia de Filio, aiia de Spiritu quem vera iuxta propriam substan-
re
sancto per appropriationem ; alia similitu- tiam inuisibilem esse , et incorporeum con-
dine sumpta ex passionibus, et perturbatio- stat : quod iam praecessit . Hanc pessi-
nibuf creaturarum alia vero per figuram, : mam distinctionem Loaisa appellat . Co-
qualia sunt , agnus , leo ,vcrmis De his . dex vetustior Bibliothecae S. Marci Flo-
cmninus Dionysius Areopagita prirnus oc- rentiae plura interserit , videlicet , sub-
culte , et laconice disseruit , postea Hier- stantiae eius . Non secundum scientiam ,
onymus , et Euchcius : vltimo D. Tho- sed secundum similitudinem specics du-
triasvia , et ratione animum informauit . cuntur ad Deum , nequt pro substantiae
Neoterici aliqui non indoctc in eodem proprietate , sed pro ejficientia causarum :

nrgumento versantur , quamuis dum a vnde et apparuisse hsmimbus non legitur ,

Thoma recedunt , nec sibi , nec aliis sunt nisi per assumptam creaturarum speciem .
adiumento . LOAISA . Falluntur etc. AREV.
Ib.Loaisa in nota fortasse Ludoui- 7. Ex auctore Speculi cap. i_j. Fal-
cum Legionensem innuere voluit,cuius luntur , inquit , Anthropomorphitarum
liber de diuinis nominibus passim mi- haeresis sectatores, qui dum legunt ho-
gnis lauJibus extollitor , sed ita vt quae- minem ad imaginem , etc. Idem Cregor.
dam in eo reprehendantur . AKEV. lib. Moral. 32. cap. 6. Cassianus de o>i-
 ., .

SENTENTIARVM. li$
caro , quod quod est spiritus , Dei imagi-
est corpus , sed anima,
nem habeat. Non ergo qssq corporis formam in Deo credamus,
qui hominem ad imaginem suam fecit qtiia mentem , non carnem , :

ad similitudinem suam creauit Cogita icjitur, quale corpus habeat .

veritas,et dum non inueneris, hoc est Deus .

8. Facies Dci tn scripturis sacris non caro , sed diuinacogni- ,

tio intelligitur , ea ouidem ratione , qua per faciem conspectam

quisque cognoscitur. Hoc enim in oratione Deo dicitur : Ostemic
fjvbisfaciem tuam\zc s\ dicatur da nobis cognitionem tuam : .

9. Os Dei vnigenitus eius est. Nam sicut pro veibis , quae

per linguam fiunt , saepe dicimus illa 3 et illa lingua ,ita pro Dei
verbo os ponitur quia mos est, vt verba ore formentur : Et si .

volueris genere locutionis illo demonstrare , quo is,qui efficit,

per id , quod
nominatur, bene os pro verbo ponis:sicut
efficitur,
linguam pro verbis , sicut manum pro literis.
10. Vestigia Dei sunt, quibus nunc Deus per speculum agno-
scitur. Ad perfectum vero omnipotens reperitur , dum in futuro
facie ad faciem quibusque electis praesentabitur , vt ipsam speciem
contemplentur, cuius nunc vestigia comprehendere conantur: et hoc i.Cor.13.12.
est,quod per speculum videri Deus dicitur. Sic et cetera

gine huius haeresis disserit collat. 10. Ni- Mor. cap. 10. LOAISA •

ceph. lib. 11. cap. 14. et Cyrilhis ad Epi- Ib. Quo

qui . Huius figurae V'
is ,

scopum CaJosirium . LOAISA. sum agnoscit Augustinus lib. 3. de Tri-

8. Locus est apud Hieronymum, et nitate cap. 10. explicans locum illum
Euch. de formul. , et Gregor. lib. Moral. Ioannis 3. Sicut exaltauit Moyses serpen-
24. cap. 3. et adducit iliud Genes. 32. tem in deserto etc. Sic , , inquit , per ser-
Et postquam Iaeob cum angelo loquu- pentem intelligitur mors , quae facta est
tus est , ait Vidi Dominum facie ad fa-
: in paradiso , modo locutionis per efficien-
ciem : ac si dicat : Cognoui Dominum , tem id,quod
efficitur , demonstrante .
quia me cognoscere ipse dignatus est Et rursum eodem lib. cap. 11. sic expo-
LOAISA . nit locum illum Genes. 22. Nunc cogno-
lb. Vt nunc in oratio-
In oratione . ui , quia timeas Deum . LOAISA .

nibus ecclesiasticis praeponuntur hi ver- Ib. Al. ita et pro verbo os Dei po-
sus y Ostende nobis faciem tuam Et . nitur . AREV.
salutare tuum da nobis , ex psalm. 79. io. Interpretatur locum Pauli 1. ad
Et Atigust. vel Eucherius lib. de essen- Corinth. 13. Videmus nunc per speculum
tia Ostende
diuitiitatis : nobis Domine in aenigmate, vi Attgustinus vltimo de
faciem tuam , salui erimus , hoc est
et Trinitate cap. Gregorius vesti-
8. et 9.
inquit , da nobis cognitionem tuam . gia Dei , quibus ad speciem supernam ten-
LOAISA . dimus , multipliciter interpretatur lib,
o, Os Dei , ex Euch, et Gregor* 27. Moral. 10. cap. 6. LOAISA .
 . ,.

12$ LIBER primvs

C A P V T VI.

QuG<i Deo nulla temporum successio ascribatur

i. o
v^ mnia tempora praecedit diuina
teritum ,praesens, futuruinue aliquod creditur sed omnia praesen-
aeternitas
:
: nec in Deo prae-

tia in eo dicuntur , quia aeternitate sua cuncta complectitur . Alio-

quin mutabilis est Deus credendus , si ei temporum

successiones
ascribuntur semper aliqua essent . Si cum Deo tempora , non esset
tempus,sed aeternitas nec mutarentur tempora,sed starent. :

2. Praesens, praeteritum , et futurum nostrum est habere , non

Dei. Verbi causa dicimus pro praesenti teneo codicem , pro prae-
rerito tenui , pro futuro tenebo . Vniuersitatem vero Deus tenet:
ctpro tenuit , et tenebit , tenet dicitur .
3. Sed nec ipsis angelis decessio , accessioue est temporum .

Nam duas esse in creaturis res , quibus vicissitudo temporum non

valet, angelis scilicet , propter quod incoinmutabili inhaerent crea-
tori, siue priusquam ex ea omnia ista, quae
materiae illi informi ,

temporaliter iam voluuntur , formarentur, nec ipsi vtique valebat

tempus Tempus igitur non ad eas creaturas , quae supra caelos
.

sunt,sed ad eas,quae sub caelo sunt , pertinere ( cognoscitur )

Non euim angelis accedunt tempora, vel succedunt, sed nobis
qui sub caelo versamur in hoc inrlmo mundo .

Cap. VI. n. 1. Ex Augttst. in Dialog. reperio , quae fecisti etc. vbi in-
inquit ,

a-i Oros. , et Gregor. lib. 20. Moral. f.23. terpretatur locum Genes. 1. In principio
LOAISA . creauit Deus caelu n , et terram Et per .

Ib. S\ semper . August. lib. de ciuit. caelum intelligit naturam intellectiuam :

Dei 11. cap. 6. LOAISA . per terram primam materiam informem .

Ib. Haec sententia apud Taionem ex- Terra enim erat inanis , et vacua Ftt .

tat iib. 1. cap- S. Petauius t. 1. Iib. 3. quippe materia prima , auctore Aristote-
cap.4. cum Isidoro nostro plurcs alios le 1. Physicorum , ab omni cxpoliata , et
graecos , latinosque Patres de hoc argu- denudata forma , ac specie LOAISA . .

mento agentes describit . AREV. Ib. Al. Sed nec ipsorum angelorum
3. Ex August. lib.12. confes. r.i2.Duo discessio . AREVALVS .
 . : .,

SENTENTIARVM. 127

C A P V T VII.
De temporibus .

,.N ulla ante principium mundi fuisse tempora , manifestum est

quia,dum sit tamen mundi

ipsum tempus creatura , in principio

factum esse, ciedendum est Ideo ergo principium dicitur,quod .

ex ipso coepit rerum vniuersarum exordium .

2. Nulkim spatium corporaliter habent tempora, quia ante abs-
cedunt pene , quam veniant Ideoque m rebus nullus status est .

temporum, quia celeri creaturae motu mutantur. Nec centum an-

ni vnum tempus cst: nec vnus annus vnum tempus est nec vnus :

mensis vnum tempus est : nec dies , nec hora : quia , dum haec o-
mnia particulis accedunt suis , et decedunt , quomodo vnum di-
cendum estquod non simul est ?
,

3. Vtrum sit praeteritum , futurumue tempus , sicut praesens ,

et si est, scire oportet , vbi est sed aduerte quod cuncta, et fu- :
,

tura,et praeterita, animo sunt potius requirenda

er. praesentia in
4. Tria ista praeterita, praesentia, et futura in animo tantum
inueniri constat praeterita reminiscendo praesentia contuendo , fu-
:
,

tura expectando Speramus igitur aduenientia, intuemur praesen-

.

tia ,recolimus transeuntia Haec non ita in Deo sunt , cui simul
.

omnia adsunt
Cap. VII. n. 1. Ex August. lib. 1. ju- bus sed cognoscuntur in animo , qui spe-
,

per Genes. ad lit. cap. 5. Genesis primo ctat futurum , attendit praesens , praeter-
dicitur : In principio creauit Deus cae- itorum meminit Philosophi rnire se tor-
.

lum , et terram . Ex multis huius loci in~ quent in intelhgentia illius sententiae
terpretationibus , quae a Basilio , Hilario, Aristotelis 4. Phys. Tempus non est sine.
Vieronymo , et Ainbrosio traduntur , U- aniivn . Viae Gregor. lib. Moral. 4. c.i.
lam amplectitur , vt in principio signifi- LOAISA •

cet in exordio temporis formatum cae- 3. Ex August. lib.11. confess.c. 20.

lum , et terram fuisse LOAISA . . Sunt enim haec in anima tria quaeren*
2. Ex Augustino lib. 11. confess. da . LOAISA .

c. 12. et sequentibus : vbi dissoluit hanc 4. Ex Augustino in eodem loco

quaestionem , quod praeteritum , et futu- LOAISA .

rum , et praesens non est spatium in re-

 ,

iaS LIBER PRIMVS

C A P V T VIII.

De Mundo .

stat . Homo autem ex rerum vniuersitate compositus , aker in bre«

u i quodammodo creatus est mundus.
2. Ratio mundi de vno consideranda est homine. Nam sicut
per dimensiones aetatum ad finem homo vergit,ita et mundus per
hoc quod distenditur tempore dehcit quia vnde homo
,
, : , atque
mundus crescere videtur , inde vterque minuitur .

3. Frustra dicitur , per tanta retro tempora Deo vacanti no-

uam pro mundo faciendo ortam fuisse cogitationem , quando in
suo aeterno maneret consilio huius mundi constructio : nec tempus
ante principium, sed aeternitas. Tempus vero a substitutione crea<
turae,non creatura coepit a tempore .

4. Quidam aiunt : Quid faciebat Deus , antequam caelos face-

ret ? Cur noua voluntas m Deo,vt mundum conderet , orta est ?

Sed noua voluntas in Deo exorta non est-, quia etsi ih re mundus
non erat , in aeterna tamen ratione , et consilio semper erat .

5. Dicunt quidam : Quid subito voluit Deus facere mundum,

quem ante non fecit? voiuntatem Dei immutari arbitrantes , qui
aliquando voluit,quod aliquando non voluit Quibus responden- .

dum est. Voluntas Dei Deus estj quia non ipse aliud est , aliud
volun-

Cap. VIII. n. 1. Taio de hoc argu- de homine interpretatur Marci locum c.6.
mento cap. 16. libri I. , vbi qaaedam ex Praedicate Euangelium omni creaturae,
Isidoro sumit AREV. . id est , homini , qui communc aliquid ha-
2. Vnde a Paulo appeUatur creatura bet cum omnibus creaturis ; esse , augc-
tttundi , a.i Rom. 1. Inuisibilia Dei a crea- ri , scntiendo viuere , et intelligere etc.

tura mundi , so quod sua natura comple- LOAISA .

ctatur omnia Quumuis hunc locum ali-

. 2- Augustin. de ciuit. Dei lib. ir.
ter interpretatur Hieronymus , et Theo- cap. 6. , et Itb. 5. super Cenes. cap. 5.
phylactus a creatura mundi , inquiunt ,
: LOAISA .

;./ , a
est creationt , et constituiione , iU 4. Augustin. lib. 3. contra Maxint.
tnim etiam significat vox graeca jdTi'<r;<: cap. 2. LOAISA .

ied primae expositioni fauet illud quod : 5. Augtistin. lib. deCcn. contra Md-
«ontinet omnia , scientiam habet vocis tiich. cap. i. LOAISA .

E/ Gregorius lib, Moral t 6. cap.~ , dum

 SENTENTIARVM. u9
voluntas cius j sed hoc est illi velle, quod ipse est: et quod ipse

est, vtique aeternum , et incommutabile est . Haec est ergo vo-

luntas eius.
6. Materies , ex qua formatus est mundns , origine, non tem- Gene«. a
pore,resase factas praecessic , vt sonus cantum . Prior enim est
sonus cantu : quia suauitas cantilenae ad sonum vocis , non sonus
pertinet ad suauitatem hoc vtrumque simul sunt , sed ille, : ac per
ad quem pertinet cantus prior est, id est,sonus. ,

7. Materia , ex qua caelum , terraque formata est ideo infor- ,

mis vocata est , quia nondum ea formata erant , quae formari re-
stabant , verum ipsa materia ex nihilo facta erat.
8. Aliud est aliquid fieri posse,aliud fieri necesse esse . Fiert
necesse est , quod Deus naturis inseruit :fieri autem posse est, quod
cxtra cursum inditum naturarum creator , vt faceret, quando vo-
luit , reseruauit .

9. Non
ex hoc substantiam habere credendae sunt tenebrae,
quia dicit Dominus per Prophetam Ego Dominus formans lucem , : Isai.4^. 6,ctf.

et creans tenebras sed quia angelica natura,quae non est praeua-

:

ricata,lux dicitur : illa autem, quae praeuaricata esc, tenebrarum

nomine nuncupatur. Vnde et in principio lux a tenebris diuidi-
tur Sed quia et hos et illos Deus creauit inde dicitur , Formans
. , ,

lucem^et creans tenebras Verumtamen bonosangelos non tantum .

creans , sed etiam formans, malos vero tantum creans, non formans .
Hoc et de hominibus bonis , malisque accipiendum est .

10. Post annumeratam caeli, terraeque creaturam , ideo nomi-

natur in Genesi Spiritus sanctus , vt quia superferri eum dici opor-
tebat,ante nominarentur , quorum creator Spiritus sanctus su- Ad
illa Ephe«. -»»

perferri diceretur Quod et Apostolus indicat,dum supereminen-<

.

tem viam charitatis demonstrat.

11. Ideo superferri aquis sanctus dicitur Spiritus , quia do-
num est Dei , in quo subsistentes requiescimus , atque protegendo
nos , superfertur nobis .

12. Vnaquaeque natura suo pondere nititur . Ignis autem,et

6. Augustin. lib. 12. confess. cap.2^. Dei cap. 9.,et Augustino lib. de Cenesi
et lib.i. LOAISA . ad lit. cap.3. LOAISA .

7. Hondum ea al. nondum e x e a . . 11. Ex Augustino lib. 3. confessionum

AREV. cap. 9, LOAISA .

9. Ex Augustino lib. 11. dc ciuit,

tom.VL R
 130 LIBER PRIMVS
oleum merlto superiora semper appetunt, quia per ipsor.um figu-
ram superferri vniuersae creaturae Spiritus sanctus probatur .

13. Dies prior factus angeli sunt , quorutn propter vnitatem

insinuandam non dies pnmus,sed dies dictus est vntis ; et iccirco
ipse repetitur semper in executione creaturae Qui dies,hocest, .

natura angelorum , quando creaturam ipsam contemplabatur , quo-

dammodo vesperascebat : non autem permanendo in eitis creaturae
contuitu , sed laudem eius ad Deum referens , eamque melius in
diuina ratione conspiciens, continuo mane fiebat . Si vero perma-
neret , neglecto creatore , in creaturae aspectu , iara non vespera ,sed
nox vtique fieret.

14. Dum se creatura melius in Deo quam in se ipsa noue« ,

rit,ipsa sui cognitio , quae maior in Deo est,dies,et lux dicitur.

Cognitio vero sua in seipsa ad compensationem cognitionis illius,
quae est in Deo,quia longe inferior est , vespera nominatur Ideo- .

Genes. i. que post vesperam mane fiebat Quia dum suam in se cognitlonem
.

sibi satisfacere non agnosceret , vt se plenius nosse potuisset ad ,

Deum sese referebat creatura,in quo dies, se agnoscendo melius,

fieret .

15. Quaerit B. Athanasius in quae- Ib. Creaturarum apud Luc. pro crea-
stion. ad Antiochum principem , quaestio- turae . LOAISA .

ne prima , vnde facti sunt angeli Crea- . Ib. Vesperascebat Haec ex Augu- •

tos vero angelos ante mundi constitutio- stino . Nam , vt auctor est D. Thomas in
nem , censuere xnulti ex antiquis patri- p. i. <?. 58. art.6. hoc^quod dicitur de
bus , Dionysius Areopagita lib. de caele- cognitione matutina , et vespertina ange-
jti hierarchia cap. 10. et D. Maximus lorum , itiiroductum est ab August. /ib.4.
in prima centuria theolog. et constitut. juper Cenesim cap. 22. et lib. ^.cap.q.
apostolorum Clemens lib. 8. et Cregorius et lib. 11. de ciuitate Dei cap. 9. Qua
Uazianz. in sermone de natali Christi^ de re sttbtiliter , et doctissime disseruit
et in secundo de Pascha , et Damascc- Ioannes Pictts Mirandula in Hcptaplo .
nus lib. 2. orthodoxae fidei , et Epipha- D. Thomas sic explicat sententiam Au-
nius aduersus haereses , disputans contra gustini , vt hic Isidorus Sicut in die :

hneresim Pauli Samosateni , et in syno- consuetudo ( inquit ) mane est princi-

iiica epistola Sophronii Patriarchie Ie- pium , vespcre
dici autem terminus , ita
rosolymitani missa ad Honorium Princi- cognitio ipsius primordialis esse rerum
pem . Quae epistola recitata fuit in sexta dicitur cognitio matutina Et haec cst .

synodo , actione vndecima . Versat quae- secundum quod rcs sunt in verbo . Co-
stionem hanc Augustinus lib. 1. super gnitio autem ipsius essc rei creatae , se-
Cenesim ad literam cap. 1. et concludit , cundum quod in propria natura consi-
rem esse secretissimam, et humanis con- stit , dicitur cognitio vespertina .LOAIS.
iecturis impenetrabilem Atque hi omnrs
. 14. Augustinus lib. 11. de ciuit.Dci
in eo consentiunt , quod affirment , an- cap. 9., et lib. 4. super Genes. ad lit,
gelos creatos ante mundi jormationem . LOAISA .

LOAISA .
 . . >.

SENTENTIARVM. 131
X5> Non sic quemadmodum nos transitorie dicimus, fiat ali-

quid 3
sic Deus dixit enim sem-
, Fiat caelum in principio . Illud
piterne in verbo vnico dictum est Si transitorie dictum est a .

Deo ,7^ erat vtique creatura aliqtia , vnde iam talis fieret vox
,

Sed quia antequam diceret fiat , ntilla extitit creatura , ipsum fiat
quod dictum est, in aeternitate verbi , non in vocis sono , enun-
ciatum est
16. Non septies a Deo visa, septiesque laudata est creatura,
quae antequam fieret , perfecte ab illo est visa sed dum nos sin- :

gula videntes laudamus ,fit , tamquam ipse videat , laudetque per

nos,sicut est illud : N011 estis vos , qui loquimini , sed spiritus pa- Matth. 10. 20.

tris vestri ,
qui loquitnr in vohis . Proinde sicut ipse et per nos
loquitur,ita videt , et landat per nos : sed per se perenniter, ac
sempiterne videt , per nos vero temporaliter .

17. Attende, vniuersaliter creaturam in principio valde bo-

nam vocari tantum bonam quia et membra cor-
, singnlariter vero :

poris , quum sint singula bona , maius tamen bonum faciunt , dum
sinsrula omnia valde bonum corpus efificiunt.
i3. Decor elementorum omnium in pulchro et apto consi- ,

stit: sed pulchrum ei,quod per se ipsum est pulchrum vt homo :

ex anima , et membris omnibus constans Aptum vero est,vtve- .

stimentum , et victus Ideoque hominem dici pulchrum ad se . :

quia non vestimento , ec victui est homo necessarius, sed ista ho-
mini ideo autem illa apta , quia non sibi , sicut homo, pulchra >
:

aut ad se,sed ad aliud id est, ad hominem accommodata, nonsi- 5

bimet necessaria Hoc , et de ceteris elementorum naturis dicen-

.

dum est

19. Cuncta,quae sunt , et facta sunt , mira valde sunt , sed

consuetudine viluerunt. Ideoque sic diuina scrutare opera, vt sem-
per ea cogites immensa .

15. Legebatur antea , Nam sic ve- : stlnus dicit , vtrutr. temporaliter ,an in
rum male , consentientibus omnibus vv.cc* verbi aeternitate , lib. i. super Genesim

et sequenti sententia , et Augustino lib.i. ad literam cap. 2. et 9. LOAISA •

super Cenes. ad literam cap. 2. et cap.9. 18. Pulckrum ei,quod . al. pulchrum
vbi de hac re accurate agit . LOAISA . est , qnod AREV..

Ib. Transitorie Pro quo D. Augu- .

R 2
 .
. . , ,
.

, 3 2
LIBER PRIMVS
C A P V T IX.

Vndc malum .

x.lVlalum a diabolo non est creattim,sed inuentum et ideo :

nihil est malum, quia sine Deo factum est nihil Deus autem ma- :

lum non fecit . Non quia alicubi,aut aliquando erat malum , vn-
de fieret diabolus malus , sed quia vitio suo , dum esset angelus
bonus ,superbiendo effectus est malus et ideo recte dicitur , ab eo :

inuentum malum
2. Nullam esse naturain mali constat quia natura omnis aut ,

incommutabilis vt Deus , est aut commutabilis , vt creatura , est

, :

Malum vero ideo natura nulla est,quia acccdendo in bonam na-

turam , erficit eam vitiosam quod quum discedit, natura manet , et ,

malum , quod Ex eo quod vitium nocet na-

inerat, nusquam est .

turae , agnoscitur, vitium naturam non esse quia nihil , quod na- :

turale est , nocet

3. Dum
bona damnatur propter voluntatem malam
natura
ipsa voluntas mala testis est naturae bonae quae in tantum testa- :

tur eam esse bonam , vt illam Deus pro malo non relinquat in-
j

ultam .

4. Creditur ab haereticis, mentern aDeo,vitia a diabolo fuis-

se creata Vnde et ab ipsis duae naturae , bona , et mala ptitan-
.

tur. Sed vitium natura non est et dum vere a diabolo sit , non :

tamen creatum est

5. Quam ob causain permiserit Deus , mali oboiiii sta-

tum , nisi vt ex contrariis malis bonae naturae decor emineret?

Modus iste etiam in verbis esse comperitur. Qui modus antithe-
ton graece dicitur, quod latine oppositum , vel contraposittim no-

Cap. IX. n. 1. In codice Coth. sccun- lud , Sine ipso factum est nihil , de pec-
da sententia Creditur abhaereticis
tst . cato , et malo , quod nihil est . Et lib.
mentcm a Deo
vitia a diabolo fuisse , de natura boni LOAISA . .

creata , vnde ab ipsis duae naturae , bo- Jb. Taio , vndenam sit malum , in-
na , et mala putantur Sed vitium natu- . quirit cap. 15. libr. 1. , ex Isidoro pro-
ra non est , et dum vere a diabolo sit ficiens Theologi in eadem quaestione
.

non tamen creatum est ; non quia ali- versantur cum S. Thoma part. I. q.49.
cubi , aliquando .
aut Verum haec sen- AREVALVS .

tentia est quarta infra . August. tract. 2. 2. Ex

Augustino in Enchir. ad Laur.
txpQsitionis in loannem interprctalur /'/• fap. 12. et iib. de aat, boni . LOAISA ,
 . .

SENTENTIARVM. 13$
tninatur, et fit pulchra Iocutio quando m ox contraria positis pro-
,

feruntur . Ita et in rebus permixtum est malum , vt naturae bo-

num ad comparationem excelleret mali
6» Fecit Deus omnia valde bona . Nihil ergo natura malum :

quando et ipsa,quae in creaturis videntur esst poenalia , si bene

vtantur , et bona , et prospera sunt : si male vtantur , nocent . Ita

ergo perpendenda est creatura ex nostro vsu non bona : nam

ex sua natura valde bona .
7. Si radas supercilium hominis 5 paruam rem demes , sed to«
tius corporis ingeris foeditatem . Ita et m vniuersitate creaturae
est : si extremum vermiculum natura malum dixeris , vniuersae crea-
turae iniuriam facis .

8. Cuncta mala per peccatum primi hominis pro poena sunt

translata in vniuersum genus humanum
Proinde quaecumque . vi-

dentur mala , partim nobis saeuiunt origine, partim culpa .

9. Mala dicunt multa in creaturis peruersi , vt ignem , quia

vrit vt ferrum , quia occidit
: vt feram , quia mordet sed com- : :

moda ipsorum non intendens homo , accusat in illis , quod sibi

debet potius imputare cuius pro peccato ista effecta sunt noxia, :

quae omni ex parte fuerunt ante peccatum subiecta Nostro

illi .

vitio non sua natura, nobis mala sunt ea

, quae nobis nocent. ,

Nam lux,dum sit bona, infirmis oculis noxia est et tunc ocit- :

lorum vitium , non lucis est sic et cetera ,

10. Quum creaturarum stimulis,et elementorum aduersitati-

bus homo verberatur , peccati hoc exigere poenam , vt Deo su-
perbiens homo ea 5 quae infra ipsum sunt patiatur aduersa Vn«
, , .

de et in Sapientia legitur pro Deo Pugnabit cum eo orbis ter- : c 5. v. ai."

.

rarum contra insensatos Merito ergo peccatorum hoc actum est, .

vt naturaliter prospera mutentur homini in aduersa Vnde et Sa- .

lomon , Creatura exardescit in tormentum aduersus iniustos , et le~ Sapient.1tf.24,

nior est ad benefaciendum his , qui in Deo confidunt .

6. 5"/ bene vtantur . Scilicet creatu* quibus mss. est excandescit . LOAISA .
rae 3 vel potius passiuo more Isidorus Ib. Exigere poenam al. exigit poe- ,

vtor adhibet AREV. . na .Vetus editio exigente poena Pro .

10. Locus est Sapientiae \6. Crea- pugnabit cum eo meus cod. ms. pugna-
tura ( inquit ) tibi factori deseruiens bit pro eo Deinde pro lenior alii le-
.

exardescit in tormentum aduersus iniu- uior . AREV.

stos } etc. pro exardescit tiutem in aii*
 . .

v
3 4 LIBERPRIMVS
ii. Non erit caro subiecta animae , nec vitinm rationi , $i
animus non est subditus conditori. Tunc autem recte subiiciun-
tur nobis omnia 3 quae sub nobis sunt nos subiicimur ei, a
, si

quo nobis illa subiecta sunt . Nam et quae videntur Qsse subie-

cta ei,qui Deo subiectus non est, ille potius snbiicitur eis,qui
suam voluntatem subiugat amori eorum , quae sibi subiecta exi-
stimat
C A P V T X.

De angelis

i. A
ngelorum nomen ofrlcii est, non nnturae nam secundum
naturam spintus nuncupantur Quando enim de caelis ad annun- .
:

ciandum hominibus mittuntur ex ipsa annunciatione angeli no- ,

minantur natura enim spiritus sunt , Tunc autei

: angeii vocan-
tur , quandb mittuntur .

2. Natura angelorum mutabilis est , quia inest illis mutabilitas in

natura : sed facit eos incorruptos charitassempiterna . Gratia dicimus,
non natura , esse incommutabiles angelos . Nam si natura incommu-
tabiles essent , diabolus non vtique cecidisset . Mutabiiitatem itaque
naturae surfragatur in illis contemplatio creatoris : inde et priuatus est

Cap. X. n. i. Ex Gregor. /10/». 34. **« gatur , etc. LOAISA .

Euang. LOAISA . Ib. Apostata Gregorius lib. Moral. .

Ib. De angelis agit Taio cap. 12. 15. 4. cap. 13. de apostata angclo intcipre-
14. lib. 1. In Isidorianis cap. 72. n.20. tatur illud Apoc. 20. Vidi angelum de-
ct seqq. obseruaui , totum hoc caput in scendentem de caelo , et habentcm cla-
nonnullis mss. exhiberi sub titu'o ser- ucm abyssicatenam magnam in ma-
, et
monis S. Isidori , nonnullis ex S. Crego- nu sua , et apprehendit draconem ser- ,

rio Magno additis . Monitum » quod Con- pentem antiquum , qui est diabolus , et
srantinus Caietanus ad hunc sermonem satanas , et ligauit eum per annos mille,
pracmisit , loc. cit, rcpraesentaui AK. . et misit eum in abyssum Et illud quod . ,

2. Gregor. lib. Moral.f. cap. ig.et est 1 nfira

j Quum
completi fuerint mille
lib. 15. cap. 4. et Fulg. de Fid. ad Petr, anni , soluetur satanas , vbi sic inquit :
cap. 23. LOAISA . IUe enim apostata angelus , qui fta con-
lb. Chajitas In aV.quibus mss. codi.
. ditus fucrat , vt angelorum ccteris legio-

tst , claritas sempiterna verum legcn- : nibus emineret , ita superbiendo succu-
dum editis , charitas^ sic enim ha- buit , vt tunc stantium angelorum ditfoni
y vt in

bet Gregor. lib.Moral. 5. cap. 29. Vnie substratus sit Quatenus vel nunc ad.

sententia haec desumpta «/,Quia ergo vtilitatem nostram eis minisiranribus re-

ipsa quoque natura angelica est in se- ligatus latcat , vel tunc ad probationem
metipsa mutabilis , quam videlicct muta- nostram , eis relavantibus , totis se suis
bilitatem vicit pe r hoc , quod ei , qui contra nos viribus solutus exerceat .
semper idem est , vinculis amoris alli- LOAISA.
 SENTENTIARVM. 135
apostata angelus, dum fortitudinem suam , non a Deo , sed a se
voluit custodiri .

3. Ante omnem creaturam angeli facti sunt , dum dictum est :

Genes. 1.

Tiat lux . De ipsis cnim.dicit Scriptiira : Prior omnium creata est

sapientia . Lux enim dicuntur participando luci aeternae . Sapien- Eccl. 1.

tia enim dicuntur ingenitae inhaerendo Sapientiae Et dum sunt .

mutabiles natura , non tamen sinit eos contemplatio mutari diuina .

4. Ante omnem creationem mundi creati sunt angeli :,et ante
omnem creationem angelorum diabolus conditus est sicut scriptum :

est :Ipse est principium viarum Dei Vnde et ad comparationem . Iob.40. 14.

angelorum archangelus appellatus est Prius enim creatus extitic .

ordinis praelatione non temporis quantitate , .

5. Primatum habuisse inter angelos diabolum , ex qua fidu-

cia cecidit ita vt sine reparatione
, laberetur Cuius praelationis .

excellentiam Propheta annunciat s Cedri non fuerunt al- Ezech.

his verbis 31.

tiores illo in paradiso Dei $ abietes non adaequauerunt summitatem

illius : omne lignum paradisi non est assimilatum illi : quoniam

speciosiorem fecit eum Deus .

6. Distat conditio angeli a conditione hominis : homo enim

ad Dei similitudinem conditus est archangelus vero , qui lapsus :

est,signaculuin Dei similitudinis appellatus est, testante Domino

per Ezechielem Tu signaculum similitudinis , plenus sapientia^ per-
: Ezech.28. 12.
et J 3*
fectus decore^in deliciis paradisi Dei fuisti Quanto enim subti- .

4. Greg.Iib. MoraI.]2.c.\S.LOAlSA. dicat.AREV.

Ib. Isaeus in not. ad Lactantium 5. Ex qua Forte,
fiiucia cecidit .

lib. 2. De institut. cap. 9. agit de tem- ex quo fiducia cecidit Nonnulli inse-
pore creationis angelorum , quam mukis runt , inter angelos diabolum conitat ex-
ante hunc mundum seculis peractam cellentia praeiationis , ex qua fiducia etc.
Isidorum hoc loco docere ait cum mul- Quali superbiae generc , aut qua cogi-
tis aliis ac notat , nonnullos ex schola
: tatione diabolus
tuaiuerit , inquirunt
S. Thomae male asseruisse , hunc erro- theolog! Vide comment. ad Prudentium
.

rem esse in fide Certe antiquissimi. Hamartig. v. 169. Infiatur , dum grande
quique Patres , praesertim graeci , ante tumens , sese altius effjrt , - Ostentatque
caelum , corporaque omnia angelos con- suoi licito iactantius ignes . AREV.
ditos fuisse docent Verum Isidori men-
. 6. Gregor. ibid. LOAISA
Ex .

tem ambiguam videri Petauius asserit lb. Veritatis . In editis virtutis ve- •

lib. x. De Angelis cap. 15. num. 5. Isi- rum posui veritatis , consentientibus omn.
dorus , vt cgo sententiam
arbitror , mss. codd. Et , quamuis locus sit deductus
Gregorii Magni Moral.
tenet lib. 2%. ex Gregor. , hanc vocem Isidorus addit
cap. 14. , qui angelos matutina astra vo- sententiae Gregor. sic e>iim est apud eum
cari ait , quia primi in tempore conditi lib.22. Moral. cap. 18. vt quo subtilior
creduntur , neque taraen prima die vna est eius natura , eo in illo similitudo
cum luce,sed ante hanc productos in- Dci plenius creditur expressa . LOAISA .
 . . .

i$6 LIBER PRIMVS

lior est eius natura , tanto plenius extitit ad similifudinem diuinae
veritatis expressa

7. Prius de caelo cecidisse diabolum ( creditur ),quam ho-

mo conderetur. Nam mox vt factus est,in superbiam erupit,et

ioan. ?. 44.
praecipitatus est de caelo . Nam iuxta veritatis testimonium ab
initio mendax fuit 3
et in veritate non stetit : quia statim vt factus
est,cecidit. Fuit quidem in veritate conditus,sed non stando,
confestim a veritate est lapsus
Vno superbiae lapsu dum Deo per tumorem se conferunt,
8. ,

et homo cecidit,et diabolus sed homo reuersus ad poenitentiam , :

Deo se inferiorem essc cognoscit Diabolus vero non solum hoc .

contentus , quod se Deo aequalem existimans cecidit insuper etiam ,

superiorem Deo se dicit secundum Apostoli dictum qui ait de ,

2.Thess. 2. .
Antichristo Qui aduersatur , et extollitur supra omne ^qaod dicitur
:

Deus , aut quod colitur .

9. Diabolus ideo iam non petet veniam,quia non cOmpun-

gitur ad poenitentiam : membra vero eius per hypocrisim depre-
cantur , quod tamen pro mala conscientia adipisci non merentur.
10. Discat humana miseria,quod ea causa citius prouocetur
Deus praestare veniam, dum infirmo compatitur homini : quia ipse
traxit ex parte inferiori peccandi infirmitatem , hoc est,excarne,
qua inclusa anima detinetur .
11. Apostatae angeli ideo veniam non habent, quia carnalis
fragilitatis nulla infirmitate grauati sunt , vt peccarent : homines au-
tem post peccatum iccirco reuertuntur ad veniam , propter quod
cx lutea materia pondus traxerunt infirmitatis ideoque pro in- :

firma carnis conditione reditus patet homini ad salutem sicut et *,

Psalsn xoi.u-
Psa mus ^^ c r Ip se wit figmentum nostrum Memento^ Domir.e , quod
I ^ : .

P$. 88. 48. terra sumus Et iterum Memorare , inquit , quae mea substantij
. : .

12. Postquam apostatae angeli ceciderunt, ceteri perseucran-

tia aeternae beatitudinis solidati sunt . Vnde et post cacli creatio-

Genes-i.
nem in principio repetitur Fiat firmamentum , et vocatnm est fir< :

mamentum caelum Nimirum ostendens , quod post angelorum

.

rui-

7. August.ii. deCenesi adliteram . 11.Locus est psalm. 102. In Vulga-

LOAISA . ta habetur , Recordatus es: , quoniam
10. Ex Grcgor. lib. MoraL 22. cap.%. puluis sumus . LOAISA .

LOAISA
 . . ,

SENTENTIARVM. 137
ruinam hi,qui permanserunt,firmitatem meruerunt aeternae per-
seuerantiae , et beatitudinis, quam antea minus acceperant Vndc .

oportet agnosci , quod malorum iniquitas sanctorum seruiat vtili-

tati . Quia vnde mali corruunt , inde boni proficiunt
13. Bonorum angelorum numerus , qui post ruinam angelo-
rum malorum est diminutus , ex numero electorum hominum sup-
plebitur qui numerus soli Deo est cognitus.
:

14. Inter angelos distantia potestatum est , et pro graduum

dignitate ministeria eisdem sunt distributa: aliique aliis praeferun-
tur,tam culmine potestatis ,
quam scientia virtutis : subministrant
igitur alii aliorum praeceptis, atque obediunt iussis Vnde et ad
.

prophetam Zachariam angelus angelum mittit,et quaecumque au-

nunciare debeat , praecipit.
15. Nouem esse distinctiones, vel ordines angelorum , sacrae
scripturae testantur : id est, Angelos, Archangelos, Thronos, Do-
minationes , Virtutes , Principatus, Potestates , Cherubim , et Sera-
phim . Horum ordinum numerum etiam Ezechiel propheta descri-
bit sub totidem nominibus lapidum,quum de primatu apostatae
angeli loqueretur Omnis^ inquit, lapis pretiosus operimentum tuum
. : c. 28. v. 13.

Sardius , Topazius , et laspis , Chrysolithus^ et Onyx Beryllus Sapphi-

, ,

rus , et Smaragdus
Carbunculus , et . Quo numero lapidum ipsi or-
dines designati sunt angelorum, quos apostata angelus ante lapsum
quasi in vestimento ornamenti sui affixos habuit: ad quorum com-
parationem , dum se clariorem cunctis aspexit, confestim intumuit
et cor suum ad superbiam eleuauit .

16. Angeli semper in Deo gaudent , non in se . Malus vero

ideo est diabolus ,quia non quae Dei,sed quae sua sunt,requi-
siuit . Nulla autem maior iniquitas , quam non in Deo , sed inse
velle quempiam gloriari

17.Angeli in verbo Dei cognoscunt omnia, antequam in re

fiant:et quae apud homines adhuc futura sunt, angeli iam , reue-
lante Deo, nouerunt. Praeuaricatores angeli , etiam sanctitate amis-
sa,non tamen amiserunt viuacem creaturae angelicae sensum Tri- .

plici enim modo praescientiae acumine vigent:id est subtilitate ,

15. Ex Gregor. homil. 34. in Euatig. ridii Angustiniani part. 2. pag. 443. et
et lib.22. Moral. cap. 18. LOAISA . seqq. AREV.
Ib. De ordinibus angelorum Vezzo- 17. Augustin. idem lib, 12. de ciuit.
sius plura notauerut ad cap. 58. Enchi- cap, l. LOAISA •

'

Tom.VI. S
 . ,

13 S LIBER PRIMVS
naturae , temporum reuelatione superiorum potestatum
experientia , *

18. Quoties Deus quocumque flagello huic mundo irascitur ,

ad ministerium vindictae apostatae angeli mittuntur qui tamen di- :

uina potestate coercentur, ne tantum noceant, quantum cupiunt.

Boni tamen angeli ad ministerium humanae deputati sunt ,
salutis

vt curas administrent mundi , et regant omnia iussu Dei, testante

Hebr. 1. 14. Apostolo Nonne omnes , inquit , sitnt administratorii spiritus , in
:

minislerium missi , propter eos , qui hereditatem capiunt salutis%

19. Angeli corpora , in quibus hominibus apparent , de su-
perno aere sumunt, solidamque speciera ex caelesti elemento in-
duunt,per quam humanis obtutibus manifestius demonstrentur
20. Singulae gentes praepositos angelos habere creduntur
Daniel. io.ii. quod ostenditur testimonio angeli Danieli loquentis Ego ( inquit) :

ct l l'
veni , vt nunciarem tibi sed princeps regni persarum restitit mi- :

hi Et post alia Non est , qui me adiuuet , nisi Michael princeps

. :

<vester .

21. Item omnes homines angelos habere probantur ,Ioquente

Matth. 18. 10. Domino in euangelio Amen dico vobis , quia angeli eorum sem-
:

per vident faciem Patris mei ,

qui est in caelis . Vnde et Petrus
in Actibus Apostolorum quum pulsaret ianuam, dixerunt intus apo-
c. 12. v. 15. stoli : Non est Petrus , sed angeius eius est .

22. Si Deum angeli contuentur, et vident , cur Petrus apo-

c.i.v. 12. stolus dixit : In quem desiderant angeli Dei conspicere ? Iterum , si

eum non contuentur , nec vident , quomodo iuxta sententiam Do-

Matth. 18.10. mini, Angeli eorum semper njident faciem Patris qui in caelis estl ,

Sed bene vtrumque est Nam veraciter credimus, quod Deura .

angeli et vident , et videre desiderant , et habent,et habere festi-

nant , et amant, et amare nituntur.

23. Si enim sic videre desiderant , vt effectu desiderii non
perfruantur , desiderium hoc necessitatem habet \ necessitas ista poe-

19. Augustin. lib.15. de ciuitat. r.23. iisderr» Scripturae locis , quibus innititur
etlib. de mirab. sacrae scripturae cap.3, Isidorus , eiusdemque Isidori , et aliorum

et Gregor. lib. 18. Moral. cap. 2. Greg. Patrum auctoritatc . AREV.

lib.Moral. 17. cap. 8. LOAISA . 22. Ex Gregor. tota sententia lib.\%.
21. August. serrn. 68. ad fratres irt Moral. cap.2%. LOAISA .

erem. Matth. 18. LOAISA . 23. S. Iulianus Toletanus lib. 2. An-

Ib. Quod singulae gentes , et omnes tikeimenon interrog. 78. eodem modo
homines angelos tutelares habeant , os- hanc diilicultatem soluit sed vbi Isido- :

tcndit Petauius lib. 2. De angclis cap.8. rus habet nuessitatem 3 ntceuitas ctc>
 . . ..

S E N T E N T I A R V M. 39 i

nalis estised a beatis angelis omnis poena longe est, quia nun-
quam simul poena , et beatitudo conueniunt . Rursum si eos di-
cimus Dei visione satiari,satietas fastidium habere solet et sci- •,

mus,illos Dei visionem, quam et desiderant , fastidire non posse

24. Quid ergo est, nisi vt miro modo simul vtrumque creda-
mtis , quia et desiderant, et satiantur ? sed desiderant sine labore , et
satiantur sine fastidio . Ne enim sit in desiderio necessitas , desideran-
tes satiantur . Etiterum,ne sit in satietate fastidium,satiari deside-
rant . Vident ergo angeli faciem Patris per satietatem : sed quia satie-
tas ista fastidium nescit , angeli desiderant in eum prospicere semper
25. Vbicumque in scripturis sanctis pro Deo angelus poni-
tur, non Pater,non Spirirns sanctus,sed pro incarnationis dis-
pensatione sokis Filius intelligitur .

26. Ante Dominicae incarnationis aduentum discordia inter

angelos , et homines fuit Veniens autem Christus pacem in se , .

et angelis , et hominibus fecit. Eo quippe nato , clamauerunt an-

geli In terra pax hominibus bonae voluntatis
: Per incarnationem .

igitur Christi non solum Deo reconciliatus est homo, verum etiam
pax inter homines,et angelos reformata est
27. Discordia igitur ante aduentmn Christi hominum,et an-
gelorum fuisse per id maxime agnoscitur quod salutati in veteri ,

testamento ab hominibus angeli , despiciunt se salutari ab eis

Quod in nouo testainento a Ioanne factum , non solum reueren- Apoc.10.et22.
ter ano;elus suscipit, verum etiam ne faciat,interdicit
28. Ob hoc homo in veteri testamento despicitur , nec resa-
lutatur ab angelo , eo quod homo adhuc nondum transisset in
Deum .

29. Suscipitur autem homo a Deo, et reuerenter salutaturab

Iulianus anxietatem anxietas etc.sem-

, per angelum humanis cordibus ita lo-
per repetit ; quod fortasse melius est. quitur Deus , vt ipse quoque angelus
AREVALVS . mefttis obtutibus praesentetur . Verbis
25. August. lib. 2. de Trinit. LOAIS, namque per angelum loquitur Deus ,
26. Gregor.
'
lib. 27. Moral. cap.%. quum nihil in imagine ostenditur ,sed su-
LOAISA. pernae verba locutionis audiuntur ; sicut
29. In sermone , quem Isidori nomi* dicente Domino ( loan. 11. ) : Pater cla-
ne editum a Caietano dixi , post et an- rifica filium tuum,vt filius tuus clarifi-
gelis redditam haec adduntur ex S.Gre> cet te \ protinus respondetur : Clarifica-
gorio deprompta , vtaduerti in Isidorianis ui , et iterum clarificabo . Neque enira
cap. 72. n.20. „ Nonnunquam vero etiam Deus,qui sine tempore impulsionis in-

S 2
 : ,,

1-1-0 LIBER PRIMVS

Luc.i. 28. angelo . Nam
Mariam angelus Gabriel legitur salutasse et Io<
et :

Apoc. j?. ic anni angelum salutanti ab eodem angelo dicitur Vide ^ ne feceris > :

conseruus enim tuns sumr-, et jratrum tuorum Per quod a^nosci* ,

timae clamat , in tempore per suam sub- parerent , nec cibos cum Abraham ca-
stantiam illam vocem edidit , quam cir- perent , nisi propter nos
solidum ali-
cumscriptam tempore per humana ver- quid ex caelesti elemento gestarent .
ba distinxit . Sed nimirum de caclesti- Nec mirum , quod iliic ipsi , qui susce-
bus loquens , verba sua , quae audiri ab pti sunt , modo angeli , modo Dominus
hominibus voluit , rationali creatura ad- vocantur quia angelorum vocabulo ex-
:

roinistrante formauit Aliquando rebus . primuntur , qui exterius ministrabant et :

per angelos loquitur Deus,quum nihil apnellatione Domini ostenditur , qui eis
verbo dicitur ; sed ea , quae futura sunt , interius praerat hoc praesiden- : vt per
assumpta de elementis imagine nuncian- tis imperium, per illud claresceret et
tur . Sicut Ezechiel nil verborum au- officium ministrantium . Aliquando cac-
diens ( cap. 1.) electri speciem in me- lestibus substantiis per angelos loquitur
dio ignis vidit vt videlicet , dum solam
: Deus ; sicut baptizato Domino scriptum
speciem aspiceret quae essent in nouis-
, est ( Matth.13. c.34. et 17.) Quia de nu~ :

simis ventura , sentiret Velut ad Da- . be vox ionuit dicens : Hic est fihus meus
rielem angelus Gabriel loquitur , ipso dilectus , complacui . Ali-
in quo mihi
dicente : Factum est autem , quum vide- quando terrenis substantiis per angelos lo-
rem ego Daniel visionem etc. ( Hic mul- quitur Deus;sicut quum Balaam corripuit
ta referuntur ad verbum ex Danielis ( Num. 22. ) , in ore asinae humana ver-

cap. 8. 10. 12.) Aliquando per angelos

. ba fbrmauit Aliquando simul terrenis ,
.

verbis simul , et rebus loquitur Deus et caelestibus substantiis per angelos lo-
quum quibusdam motibus insinuat hoc ,
quitur Deus sicut ad Moysen in monte
:,

quod sermonibus narrat . Neque enim ( Exod. 1. ) quum iussionis suae verba
Adam post culpam in diuinitatis substan- dedit, ignem , rubumque sociauit : atque
tia videre Deum potuit,sed increpatio- aliud superius , aliud inferius iunxit :

nis verba per angelum audiuit

Aliquan- . quod tamen tunc solum agitur, quum
do imaginibus cordis oculis ostensis per ex ipsa aliquid coniunctione signatur .

angelos loquiturDeus sicut Iacob (Gcn. : Nam per succensum rubum Moysen al-
28. ) subnixam caelo scalam dormiens loquens , quid aliud ostendit , nisi quod
yidit et sicut Petrus linteum reptilibus,et
: eius populi ductor fieret , qui et legis
quadrupedibus plenum ( Act.io.) in exta- flammam perciperet , et tamen peccati
si raptus 3spexit: qui nisi incorporeis haec poenam nequaquam vitaret ? Vel quod

oculis cerneret , in extasi non fuisset \ ex illo populo exiret , qui igne deitatis
sicut Paulo in visione noctis vir Macedo carnis nostrae peccata , quasi rubi spi-
apparuit (Act.16.) , qui transire eum Ma- nas absumeret et inconsumptam huma- :

cedoniam rogauit Aliquando imagini-

. nitatis nostrae substantiam , etiam in ipsa
bus , et ante corporeos oculos ad tfm- diuinitatis flamma seruaret? Nonnunquam
pus ex aere assumptis , per angelos loqui- vero humanis cordibus etiam per ange-
tur Deus,sicut Abraham non solum tres los Deus secreta eorum praesentia vir-
viros videre potuit (Gen.18. ) , sed etiam tutem suae aspirationis infundit . Vnde
terreno habitaculo suscipere et non so- : Zacharias ait (Zach. 1.) Dixit : a.i me
lum suscipere , sed eorum vsibus etiam angelus , qui loquebatur in me ad . Dum
cibos adhibere . Nisi enim angeli quae- $e quidem , ,sed tamen in se loqui an-
dam nobis in terra nunciantes , ad tem- gelum dicit , liquido ostendit , quod is

pus ex acre corpora sumerent , exterio- qui ad ipsum verba fecerat per corpo-
jibus profecto nostris obtutibus npn ap- ream speciem , extra non essct . Vndc
 ,

SENTENTIARVM. r 4r
tur,per incarnatibnem Dominicam pacem hominibus fuisse,etan«
gelis redditam .

CAPVT XI.

De Homine .

i.V^/mnia sub caelo propter hominem facta sunt, homo autem

propter se ipsum omnia per figuram ad eius similitudinem
: inde et
referuntur Communia homini omnia naturalia esse cum omni-
.

bus,quae constant , et in homine omnia contineri , atque in eo

omnium rerum naturam consistere ( patet ) Vniuersitatis creatu- .

rae homo magna quaedam portio est: tantoque gradu est ceteris
excellentior, quanto imagini diuinae vicinior . Quantum ceteris

creaturis homo dignitate virtutis,ex ipsa reuerentia disci-

praestat
tur creationis, dum per omnia dixit Deus Fiat et facta sunt\ : , Genes. i.

creare vero hominem cum quadam aeterni consilii deliberatione

voluerit , dicens : Faciamus hominem ad imaginem , et similitudinem
nostram .

2. Quia enim boni sumus naturaliter conditi , culpae quodam

modo merito contra naturam mali sumus effecti .

3. Sicut praesciuit Deus hominem peccaturum , ita et prae-

et paulo post subdidit : Et ecce angelus , tice quae infra se ventura sunt , videat
,
•

qui loquebatur in me , egrediebatur . Sae- Per Dominum nostrum Iesum Christum >
pe enim non
apparenc , sed exterius qui cum Patre , et Spiritu sancto viuit,
sicut angelici voluntatem Dei spiritus et regnat in secula seculorum Amen . .

prophetarum sensibus innotescunt at- : Explicit „ . AREV.

que ita eos ad sublimia subleuant , et Cap. XI. n. 1. Ita sancti interpretan-
quaeque in rebus futura sunt , in caus>s tur illud Sapientiae 1. Hoc,quod con-
originalibus praesentia demonstrant Hu- . tinet omnia , scientiam habet vocis . Et
mannm namque cor ipse carnis corru- illud Matth. vltimo \ Praedicate euange-
ptibilispondere grauatum , hanc ipsam lium omni creaturae vt nomine omnis :

corpulentiam suam quasi obicem susti- creaturae homo intelligatur % praesertim

nens , interna non penetrat et graue : Gregorius homil. 29. in ascensione Do~
exterius iacet , quia leuantem manum mini et lib. 6. Moral. cap. 7. De hac
:

interius non habet . Vnde fit , sicutdi- re supra cap. 10. LOAISA .

ctum est , vt prophetarum sensibus ipsa , Ib. Ceteris . Gregor. lib. Moral. 9.
vt est , subtilitas angelicae virtutis appa- cap.26. et August. super Gen. in lib.
reat : eorumque mens quo subtili spiritu Imperfecto LOAISA ..

tangitur , leuetur , et non iam pigra , Ib. Vezzosius celebrem esse animad-
torpensque in ima
iaceat sed repleta in- : uertit sententiam S. Gregorii , hominem
timis afflatibus ad superna conscendat
, commune aliquid habere cum omnibus
^tque inde quasi de quodam rerutn ver- creaturis . AREV.
 . .

142 LIBER PRIMVS

sciuit , qualiter illum per suam gratiam repararet, qui suo arbitrio
deperire potuisset
4. Originaliter Adam , et Eua simul creati sunt, specialiter ve-
GeaQs. i. ro postea mulier de latere viri fbrmata est . Pariter ergo conditi
sunt vterque,rationis ordine , non pariter teinporis vnitate
i.Cormt.xr.p. 5- Vir a <* imaginem Dei factus mulier ad imaginem
est :
viri
Genes. 1. 2j.formata est : vnde et illi lege naturae subiecta est.
6. Item vir propter semetipsum factus est , muiier ob adiuto-
rium viri creata est .

7. Homo propter peccatum tunc traditus est diabolo , quando

4. Jd patet ex illo Genes.x. Fach- dum distinctionem vero rerum per sex
mus hominem ad imaginem , et simili- dierum alteratiorem formata sunt Phi- .

tudinem nostram . Homo enim vtrumque lo lib. 1. Legis allegoriarum , rusticanac

sexum comprehendit Eua vocatur . Vn.le simplicitatis esse , inquit >putare sex die-
virago , et imago viri , homo vero ima- bus , aut vtique certo tempore mundum
go j et gloria Dei a Paulo 1. ad Corinth. , conditum . Refellit hic Jsidorus senten-
c ap. 1 1 Ita interpretatur Augustin. lib.
. tiam eorum , qui dicunt, Androgynos crea-
de Trinit. 12. cap. 7. et Gen. 5. dicitur\ tos Adam , e1 Euam , id est , hominem ,
Hic estliber generationis Adam In die , . I» quo duo sint corpora maris scilicet,
qua creauit Deus hominem , ad simili- et feminae circa dorsum copulatos \ ittt
dinem Dei fecit illum , masculum , et fe- vt esset homo a principio geminuf , vt
minam creauit eos Et Paul. 1. ad Co- . Plato in conuiuio , seu deamore asseruit ,
rinthios 11. quum dicat Sicut mulier de : postea vero sectus , vt ex aduerso ad pro-
viro , ita et vir per mulierem , conclu- lisprocreationem coniungcrentur e la- \

dit \ Omtiia autem ex Deo Ambros. . tere enim protoplasti , non e costa , mu-
ibi ambo vnum sunt in natura
: idvo- : lierem formatam affirmant , voce haebrea
tat hidorus originalitcr esse vnum ; spe- Zela latus , et costam significante In hac .

cialitervero postea mulier de latcre vi- sc.tar.ia juit Franciscus Georgius . Vt-
ri fbrrnata est . Hanc sententiam probnt rum D. Augustinus Piatonicos insecta:ur
Gregorius lib. 33. Moral. cap. 10. Re- lib. 3. de Genes. ad lit. cap.11. inquiens :

rum quippe , inquit , substantia simul Rursus , nc in homine vterque sexus esse
creata est ; seJ simul species formata non putaretur , sicut in his,quos Androgy-
est Obserua obiter ,
, etc. , Augustinum et nos vocant pluraliter subiecta mascu-
,

Gregorium in rerum formatione dusenti- lum , et feminam creauiteos. LOAISA .

re quum Augnstinus muUis in locis su-
:
Jb. Mendum erat in nota editionis
per Genesim probet , omni.i esse jacta si- Grialii In die , quae crcauit
: AREV.
mul secundum substantiam , et secundum 5. £.v Paul. 1. ad Corinth. cap. 11.
speciem , praesertim lib. 4. super Genes. vir imago,et gloria Dei cst , mulier au-
ad literam cap.^A- Gregorius vero di- tem gloria viri . Muher dicitur gloria
cit ,in substantia esse facta simul , sed viri , ex viro August. de
sicut opificium .

non in specie In qua sententia est hi-

. catechix. rudious explicat , quo pacto vir
dortis hic, et lib. 2. Differentiarum c.\o. potissimum dicatur imago Dei per sub-
In creatione , , mundi , et forma-inquit lectioicm vnde Actorum 17. 1'ecit ex
:

tione , in qua Ijucc est differcntia , quod vno omne genus hominum LOAISA . .

originaliter secundum roateriae substan- 7. Ita intcrpretatur Gregorius in ena>-

tiam sinuil cuncta crcata sunt , secun- raticne tn septcm psalmos poenitentia-
 . .

SENTENTIARVM. 143
audiuit: Terra es , et in terram ibis . Tunc enim dictum est et dia-

bolo Terram manducabis

: Vnde et Propheta ait Serpenti puluis . : Isai. 6%. 25.

panis eius Serpens enim diabolus est puluis impii et ipsi sunt
. : :

cibus diaboli
8.Quia praua voluntate ad ima collabimur , recte nd bene
agendum cum hbore consurgimus: quod non ita esset , si delc-
ctatio flagitium primorum hominum non persuasisset , quibus ad
bene viuendum tantum velle sufficeret et sine difficultate statim :

actio obtemperaret
.
9. Diuisio,et pugna , vt sit in hominis animo , poena peccati
est , ex primo homine in omnes eius filios propagata : vt qui no-
luit cum Deo esse vnitus, esset in semetipso diuisus efqui im- :

peranti Domino noluit esse subiectus, fieret sibimetipsi rebellis ,

atque contrarius. Vnde nec sibi poterit subiugari , si prius Deo
non fuerit subiugatus sibique seruiet nolens qui Deo noluit
:
,

volens .

10. Quam varie per diuersa humanum defluxit genus , dum

se ab vna semperque manente diuinitatis soliditate subtra-
stabili ,

xit Nam dum opus quodlibet appetit , quasi ibi iam requiem
!

mentis infigit. Sed dum ei non sufficit, mutata intentione ad alias^

atque alias actiones transit : dumque per diuersa requiem solidam
quaerit , nec inuenit , in labore miser , et varietate viuit, et vacuus
a requie manet . Quamuis eadem mutabiiitas non sit homini con-
creata , sed pro merito primae praeuaricationis illi accesserit i

iam tamen naturalis facta est , quia originaliter a primo homine ,

sicut et mors , in omnes homines transit .

les psalm. 4. exponens illud : Ec terrae agone Christ. cap.i. LOAISA .

eius miserebitur per terram , inquit >
: Ib. Propheta . Hieronymus interpre-
accipimus peccatores vnde serpenti a : tatur locum eodem modo LOAISA . .

Domino dictum est : Terram comedes In labore miser etc+ Aureus IsU
10.
omnibus diebus vitae tuae . Idem lib.i* dori locus ( ait Vezzosius ) Magni Gre-
Moral. cap. 30. Idem et Ambros. Ub.de gorii ingenium redoiens . AREV.
poenitentia cap. 13. et August. lib. de
 . ,

144 LIBER PRIMVS

C A P V T XII.

De anima , ceterisque sensibus i

i. V ita corporis anima : vita animae Deus est . Et sicut corpus

mortuum est sine anima , ita est sine Deo anima mortua .

2. Anima bominis non est homo sed corpus quod ex humo :

,

2.Cor. 4. Ad factum est,id tantum homo est Inhabitando autem in corpore .

Ephes. 4. Ad anima ex ipso participio carnis hominis nomen accepit sicut Apo-
, :

stolus mtenorem hominem dicit animam

3 non carnem conditam ,

esse ad Dei imaginem Male ergo a quibusdam creditur animam

. ,

hominis esse corpoream , quae propter id ad Dei imaginem facta

est , vt si non incommutabilis , vt Deus, esset tamen incorporea, :

vt Deus, existeret
3. Sicut

Cap.XlI. n. 1. Ex August. de spiritu , ne symboli et Magister sententiarum in

,

et anima . LOAISA . 3. dist. 2. errare eos affrmat , qui di-

lb. De hoc argumento Taio cap.n. cunt , hominem non a substantia , sed a
lib. 1. AREV. proprietate dici Verum noster Isidorus.

2. Isidorus vocis etymologiam consi- vocis etymon explicat , non hominis na-
derav.it in hac sententia , vt homo dica- turam Et de homine exteriori disserit ,
.

tur , quod est corpus , et non ab

ab humo de quo Paulus 2. ad Corinth. Licet is ,
anima Id explicat lib. Etymolog. 11.
. qui foris est , noster homo corrumpi-
cap. 1. Homo proprie ab humo dicitur, tur , tamen is , qui intus est, renouatur
abusiue vero pronunciatur ex vtraque de die in diem . LOAISA .

substantia totus homo,id est,exsocie« Ib. Male ergo Id D. August. Ub..

tateanimae,et corporis Nam proprie . de haeres. cap. 86. attribuit TertuUia-

homo ab humo Idem lib.i. Differentia-
. no Et refellit lib. de quantitate ani-
.

rum cap. 1. D. Creg. Ub. 12. Moral. c.16. mae . De Tertulliano autem Africae pro-
Eo enim , inqr.it, quod dicitur homo , uinciae presbytero , qui primo illic illu-
terrenus exprimitur , et infirmus homo :
stris postea vero in turpem
habitus est ,

enim ab humo appellatus est . Cicero de haeresim Montani impostoris , et aliorum

natura Deorum , Deus hominem , inquit , prolapsus est , Hieronymus in cpisrola ad
humo excitatum , celsum , et erectum magnum Orator. Niceph. lib. 4. cap. 34.
constituit Verum August.lib.19. de ciuit,
.
Vincentius Lirinensis , et HUarius in com-
Dei cap. 3. diluit hanc quaestionem ex mentariis ad Matthaeum LOAISA . .

sententia Varronis , qui hominem dicipu- Ib. Fx humo factum . Obseruat Vez«
tat proprie ex vtraque substantia com- zosius , quod non impugnanduna est
etsi

positum anima , et corpore et lib. de : quod Isidorus cum S. Gregorio docet,

ynoribus Eccles. cap. 4. dijjlcile dixit es- tamen constat homincm dici supposi-
,

se hanc controuersiam diiudicare , aut si tum , siue personam ex duabus naturis,

ratione facile , oratione longum est . Idem anima , et corpore constantem Etsi ho- .

Bieronymus ad Damasum in explanatio- mo ab humo vocatus est , quod in Ge-

 .

SENTENTIARVM, i 4y
3. Slcut angeli,ita et animae
habent enim initium , finetn :

vero nullum Nam quaedam in rebus temporalia sunt , quaedam

.

perpetua , ^quaedam vero sempiterna Temporalia sunt , quibus in- .

est ortus,et obitus . Perpetua, quibus ortus , non terminus . Sem-

piterna , quibus nec ortus , nec terminus .

4. Animam non esse partem diuinae substantiae , vel naturae,

nec essQ eam, priusquam corpori misceatur , constat*, sed tunceam
creari, quando et corpus creatur,cui admisceri videtur. Philoso-
phorum sententiae dicunt , esse animam priusquam nascatur
, m
corpore . Quod verum esse , nullis approbatur indiciis. Nam vtrum
antea fuissemus, nec nouimus,nec quis hominum dicat , ha-
ipsi

bemus . Non est ergo quaerendum , quod quaerendo magis est ir-
ridendum .

5. Gentiles , conantur , sed

et haeretici de anima disputare
quomodo de illa aliquid recte sentire possunt , qui auctorem , ad
cuius imaginem facta est, non nouerunt ? Et ideo multa errore di-
gna dixerunt.
6. Mutabilis est anima,non localiter , sed temporalicer suis af«

fectionibus . Corpus autem

tempore mutabile est quia et loco, et :

et tempore mutatur , et loco variatur Quod est ad corpus mu- .

tatio locorum , hoc est ad animam mutabilitas cogitationum Quae .

varietas malae motionis tunc menti inhaesit , quando ab aeterno-

rum contemplatione primus homo recedens , in illo stare noluit,
a quo male recessit ^ et iusta damnatione inconstans , per rerum
raptus varietatem derluxit.
7. Multum ex sua natura splendorem possidet anima , sed fu-
scatur commixtione carnis , qua retinetur inclusa . Ex eius enim
"
nesi dicitur formatus de limo terrae , se sub Clemente V.
y et Concil. Latera-
certe quod idem horao dicitur factus nense sess. 8. sub lulie II. et Leone X.
ad imaginem , et similitudinem Dei, non August. lib. de eccles. dog. cap.i^. et
dicitur , eodem fatente lsidoro , quia de Cregor. lib.y. epist. Regist. cap.23.Se-
humo est , sed quia et anima constat , cundino Omnes fere haereses de anima
.

quae de humo non est . Verum his pro in hac sententia Isidorus complexus est ,
Isidoro iam occurrerat Loaisa in sua quas neoterici copiose refellunt LOAISA . .

nota,si recte perpendatur . AREV. 6. Creg. lib. 25. Moral. cap. 3. et

4. Aug, de spiritu , et anima Et . Aug. de verae vitae cognitic); cap. 5.
idern Isidor. lib. 2. Diff}rent. cap. 271 LOAISA
et Conc. Bracarens. 1. can.-j. LOAISA . 7. Al. quod corrutnpitur pro corru-
Ib. Philosophorum etc. Animam esse ptibiie , et habitatio pro inhabitatio AR. .

corporis formam probauit Conc* -Viennen-

Tom.FI. T
 . .

i 4 <5 LIBER PRIMVS

Saplent. p.15. parte vertitur ad peccandi infirmitatem, Salomone docente : Corpus
corruptibile aggrauat animam , et deprimit terrena inhabitatio sen-
sum multa cogitantem .

C A P V T XIII.

De sensibus carnis .

,.N,on virtute,non sensu corporis , sed ratione mentis excel-

limus animalibus ceteris
2. Pro rebus corporeis vtendis sufficit sensus carnis, non pro
spiritualibus capiendis . Illecti autem homines vsu corporearum
rerum , nihil putant aliter esse, praeterquam quod carnis sensu con-
cipiunt. Sicut praecellunt sibi corporei sensus diuersitate locorum ,

ita sibimet viitute sentiendi praecellunt . Nam sicut praestantior

est odoratus sapore,et positione loci,et sentiendi longinquitate ,
sic auris odoratu, longius enim audimus , quam odoramus et sic :

oculi auribus , longius enim videmus , quam audimus .

3. Animus autem et loco , et merito his vniuersis sensibus su«

perfertur . In arce enim capitis constitutus , quod illi corporaliter
non attingunt , iste intellectualiter contuetur Amplius excellit .

oculorum sensus ceteris sensibus quandoquidem quae ad alios :

pertinent sensus , inde dicamus , veluti quum dicimus : Vide , quo-

rnodo sonat : vide , quomodo sapit etc.

4. Quemadmodum oculus , ita et animus cetera videt , sese

non intuetur Aliarum enim reruni origines, species, et magnitu*
.

dines perspicit de se autem tanta veri ignorantia infTcitur , vt ia

:

his omnibus nihil incertius contempletur

5. Homo , qui miraris siderum altitudinem, et maris profun-

ditatem , animi tui abyssum intra , et mirare , si potes . Multa co-
Cap. XIII. n. 1. Codex Lucensis , o- Cicero in libris de natura Deorum , J5rf-
misso titulo , sic caput continuat , Per silius , et Ambr. in Hexaemcro , et Creg.
sensus carnis morbus irrepit mentis etc. lib. cap. 3. LOAISA .
Moral. 11.
Vt cap. 28. lib. 2. AREV. 3. Excellit . Id Aristoteles prcbat
Ex
2. August. lib. confess. 10. c. 35. iib. 2. de anima cap.vlt. visus, inquit 9
LOAISA . maxime est sensus . LOAISA .

Ib. Sicut praecellunt . De varia hu- lb. Indc etc. Integra sententia est ex
manoram sensuum positione , et praecmi- Aug. lib. epistolarum,epist. 112. LOAISA.
nentia inter se Galenus dc vsu partium, 5. August.conjcss. 10. c. 8. LOAISA.
 SENTENTIARVM. t 47
gitantes sine sensu carnis, ct sine imaginibus viuis, animo tantum
cernentes intuemur, memoriaque mente sibi eas figente > teneinus.
Multa quoque intelligimus sensti , quae lingua explere non pos-
sumus .

Innoxios esse infantes opere, non esse innoxios cogitatio-

6.
ne, quia motum , quem gerunt mente , nondum possunt explere
opere : ac per hoc in illis aetas est imbecillis , non animus . Ad
nutum enim voluntatis nondum obtemperat illis fragilitas corpo-
ris : nec adeo opere nocere possunt , sicut cogitatione mouentur .

Ex causa vocabulum sortita est co?itatio

7. . Cop-endo enim
animum reminisci,quod memoriae commendatum est dicitur co- ,

gitatio Rerum omnium thesaurus memoria est Ipsa est enim cu-
. .

stos rebus inuentis , ipsa cogitatis : de qua ad liquidum difficile esz

aliquem disputare , quia grandis eius perpjexitas est , et animus

ipsa est .

8. Imago a sensibus corporis remota,suae speciei similitudi-

nem memoria beatitudinem autem non per imagines,
relinquit in :

sicut cetera,sed sicut gaudium sine imagine reminiscimur Dum .

obliuionem memoramus non per seipsam adest Quod si per sei- , .

psam adesset, vtique non obliuisceremur .

Ib. Memoriaque mente etc. al. memo- lib. 10. confess. cap. 14. LOAISA .

riaque mentis ibi eas figente Egregie de

. 8. Aristoles Ub. de memoria , et re-
his Augustinus loc. cit. Confess. cap. 8. miniscentia cap. imaginis naturam ex-
1.
et o. AREV. primens , sic inquit Vt enitn animal pi- :

7. Cogitatio a cogendo dicta >vt Au- ctum in tabula animal est , et imago ;
gnst. docet confess. cc.p. n. La-
lib. io. et quum vnum, idemque sit , vtraque est;
ctantius de vero cultu cogitatio
lib. 6. : sed tamen ratio diuersa existit, consi-
nihil aliud est , quam mentis agitatio derarique potest, vt animal est , et vt
fixvoix ab Aristoteie vocatur , in brutis imago . Sic de phantasmate , quod in no-
aestimatiua , et intcr sensus communes bis est , censere oportet , et ipsum quip-
reponitur LOAISA . . piam in se , et alterius simulacrum esse .
Ib. Rerum omnium . De memoria Nam quatenus in se , seorsumque spe-
acutissime scripsit August. lib. io. con- ctatur, spectrum , ac visum est quate- :

fess. cap. 8. a quo haec omnia fere de- nus vero ad aliud refertur , imago , et
prempta sunt: ibidem cap. 14. quod sit monumentum Haec de imaginis natu-
.

venter animi Et lib. 4. de Trinitate ,

. ra ex Aristotelis sententia maxime al ,

cap. 11.quod non solum sit praeterito- huius loci intelligentiam conducunt , et ad
rum >sed etiam praesentium Idem Isi- . quaestioncm de imaginum adoratione eno~
dorus lib. 2. Different. cap.^i. Aristoteles , dandam aduersus haereses nostri tempo-
quod sit praeteritorum ( lib. de memo- ris, et tandem D. Thomae veram senten-
ria reminiscentia ) resumptio alicuius
, et tiam explicandam . LOAISA .
apprehensi sensu , vel intellectu LOAIS. . Ib. Beatitudinem In editis est sl- . :

Ib. Ec animus . Auguit. id probat militudinem , sed Gothicus beatitudinem

T 2
 . . . ,:

14 8 LIBER PRIMVS
9. Communem
hominis, animaliumque esse memoriam , nul-
lum autem animalibus irrationabilibus intellectum inesse , nisi ho-
mini tantum praedito ratione Ceteris enim in ipsa qualitate coiv .

siderationis suae,sensus carnis,non intelligentia mentis est

C A P V T XIV.

De Christo ,

z. Fn
jl ilii Dei perfecta natiuitas nec coepit essc , nec desiit : ne
praeterita sit,si desiit , et ne imperfecta sit,si adhuc flt : sed sit ae-
terna, sic et perfecta, quatenus in ea natiuitate aeternitas, et perfe-
ctio habeatur
2. Ex vtero Virginis minor dicitur Patre Christus, videlicet
Io. 14. v. 28. iuxta humanam assumptionem, non iuxta diuinitatem .

3. forma serui non

Christus et in forma serui seruus,et in
seruus. In forma quippe serui , Domini seruus in forma serui :

omnium Dominus Christus in forma serui propter conceptionis

.

excellentiam Dominus est omnium quia etsi suscepit carnem , :

non tamen ex carnis libidinosa conta^ione

4. Mediator Dei , et hominum homo Christus Iesus nequa-
quam alter in hurnanitate , alter in deitate est : sed in vtraque na-
habet , mss. codd. , quam lectionem
e t alii de vera sapientia elcganter disserit c. S.
posui , ductus auctoritate August. lib. Et Damasc. lib. 3. de Orthodox. fide
confess. 10. cap.ii. vnde locus iste de- cap. 7. LOAISA .

sumptus est lbi enim probat , quod me-

. lb. Taio de his disserit cap. 5.1ib.i.
minimus eorum , quorum nunquam spe- atque ita fere inuerso licet ordine ea-
ciem habuimus , vt beatitudinis , et gau- dem sententiarum argumenta , quae in
dii Et infra cap. 25. inquirens
. , in quo Isidoro extant , persequitur
AREV. .

memoriae gradu reperiatur Deus , sic in- 2 Et in forma ctc. al. et in sertti ,
.

quit \ Quia sicut non est imago corpo- hominum dominui Christus in forma .

ralis , nec affectio viuentis ; qualis quum serui propter conceptionis exceUentiam
laetamur , contristamur , cupimus , me- dominus est etc. AREV.
tuimus , meminimus , obliuiscimur . 4. Ex
Creg. lib. Moral. 18. cap. 27.
LOAISA . August. medit. cap. 16. LOAISA
lib. .

Ib. Mcmoramus . al. rememoramus . Ib. Sed in vtraque natura. Hoc christia-
In nota erat vi beatitudinis pro vt b. AR. norum dogma quibus verbis Damascenus
9. Anstoteles id probat lib. de me- loc.cit. a Loaisa e<plicuerit, omitti noluit
moria ,et reminisc. LOAISA . Vezzosius Ea autem liint huiusmodi
.

Cap. XIV. n. 1. Tota sententia est ex Quocirca etiam post humanitatem assum-
Greg. hb. Miral.29. cap.\. Vtrmn de ptam vnum Dei filium ipsum confitemur ,
Auplici Qhruti natiuitatc Lactant. lib.\. «undcmque filium hominis , vitum Chri-
 . .

SENTENTIARVM. 149
tura idem vnus est Nec purus hoino conceptus est
. , nec purus
homo editus est, uqc postea meritum, vt Deus esset, accepit : sed
Deus verbum , manente incommutabili quae illi cum Pa-
essentia ,

tre,et Spiritu sancto est coaeterna , assumpsit carnem pro salute

humana, icv qua et impassibilis pati , immortalis mori , et aetenuis
ante secula temporalis posset ostendi .

5. Mediator Dei , et hominum homo Christus Iesus , quamuis

aliud sit ex patre , aliud ex Virgine : non tamen aiius ex patre,
alius ex Virgine : sed ipse aeternus ex patre,ipse temporalis ex
matre : ipse,qui fecit , ipse , qui factus est de patre sine ma-
: ipse
tre , ipse de matre sine patre : ipse conditoris templum, ipse con-
ditor templi opus auctoris manens vnus
: ipse auctor operis , ipse :

de vtroque et fri vtraque natura nec naturaium copulationecon-

,
•>

fusus, nec naturarurti diitinctione geminatus

6. Ideo Deus in homine venit quia per se ipsum ab homini- ,

bus cognosci non potuit Sed vnde nobis consuluit , inde despe- .

ctionem tuiit quia infirmitatem , quam pro nobis suscepit , homo

:
lt cor. 1. 27»
superbus despexit Ob hoc infirma,et stulta mundi elegit , vt for-
.

tiora, et sapientiora, per quae non cognoscebatur confunderet ,

7. cibum fortem inualidus infans capere non potest ,

Sicut
nisi a matre prius editus, in lactis succum vertatur vt quod in ,

cibo non potuit vti , sugendo potetur in lacte per carnem ita et :

nos,dum essemus infirmi ad conspiciendam verbi aeternjtatem ,

factum ipsum verbum caro , vt enutriti per carnem , fortiores-

est

que effecti , cibum solidum , id est, verbum Domini cum Patre sem-
piternum contemplando , vt angeli satiemur.
8. Prima Dei dona esse,quibus nos nobis reos esse ostendit.
Qui dum iaceremus sub reatu culpae , iustos nos essc credebamus.
Venit medicus , patefecit vulnus, composuit semetipsum et de sua ,

Stu>* , vnum dominum vnum vnigenitum , adiit: satiemur Contra superbiam dia-
.

flium , ac Dei Verbum , Iesum dominum boli succurrit humilitaf Christi Sed qui .

vostrum . AREV. imitati sunt diabolum , contempserunt hu~

5. Ex Greg. vbi supra . LOAISA . milem Deum Deus vero humilia elegit ,
.

Ib. Nec naturarum . al. nec natu- et per

abiecta
, quae confunderet fortia »
rae : post AREV.
et similiter paulo . vt quia superbi non conuertebantur per
7. Prius editmio , in aliquibus mss. humilitatem Dei , virtus miraculorum
Similitudo haec desumpta est ex PauLx. crescerety quam superbi videntes obstu-
epist, ad Corinth. 3. et ad Hebr. 5. et puerunt , et confusi conuersi sunt . Primtl
Petri 1. epist. cap. 2. LOAISA . Dei dona esse etc, AREV.
Ib. Fost hanc sentemiam cod. Luc>
 .

I5 o LIBER PRIMVS
morte nobis medicinam aptauit, vt non esset ostensor tantum vul-
neris , sed et sanator .

Matth.15. 24. 9. Primum ad Israel venit Christus , sicut et ait Non sum
:

missus , nisi ad oues , quae perierunt domus Israel . Ad populum

enim Israel prius venit,sed quod non esscnt credituri , Propheta
Isai.41.27. et non tacuit dicens : Prius ad Sion dicet adsum:et Ierusalem Euan-
:

28.etcap.42. non erat , neque extitit quisquam , qui

g e i'utam d a ho:et
vidi , et

iniret consilium >et interrogatus responderet verbum . Sed quia ad

gentes transiuit, sequitur : Ecce seruus meus , suscipiam eum , electus

meus j complacuit sibi in illo anima mea : dedi spiritum meum su-
per eum , iudicium gentibus proferet .

10. Quamuis ordinem nostrae liberationis nescierit diabolus,

sciuit tamen,quod pro saluatione hominum Christus aduenit :sed
quod sua idem nos morte redimeret, ignorauit vnde et eum oc- :

cidit Nam si ille Christum per mortem redimere humanum ge-

.

nus scisset 3 non eum vtique peremisset.

11. Quod nouerit diabolus, pro salute humani generis Chri-
stum venisse 3 euangelii testimonio docetur , qucm vt vidit, co-
gnoscendo pertimuit , dicens Quid nobis , et tibi ^fli Dei ? veni» :

sti ante tempus perdere nos .

12. Christus , sicut peccatum quod poena dignum est , non ,

admisit,ita poenam peccati nostri suscepit : vt per indebitam poe-

nam suam debitam aboleret culpam nostram
, : vt per hoc amitte-

ret diabolus quos reos tenebat , dum vnum interfecit , qui nihil
,

peccati admiserat. Ideoque quos quasi iuste tenuit , aniisit quia :

iniuste redemptorem nostrum occidit .

13. lilusus est diabolus morte Domini quasi auis Nam osten- , .

sa Christus suae carnis mortalitate , quain interimendam ille appete-

bat , abscondit diuinitatem , vt laqueum , quo eum , velut auem im-
prouidam, prudenti irretiret decipula . Nam si innox Christus non
occideretur , homo diabolo addictus per praeuaricationem non
absolueretur

io. Ex Gregor. lib. Afor*/. 33. cj. post consumitur innox et impius Et
: , .

<t 9. LOAISA. Etymolog. lib. 10. Innox , quod non no-

12. Gregor. lib. 3. Moral. cap. 11. ceat Etgloss. Innox , ctP.hafine, LOAIS.
. .

LOAISA . Ib. hviox . Nonnulli stili Isidoriani

13. Innox Eodem modo infr. c.2j.
. Ignari substituerunt innoxius , quod ali-
consumitur a Deo innox Ctc. et paulo bi quoque factum AREV. .
 . ,

SENTENTIARVM 151
14. carnem humanitatis impetit, quae
Diabolus dum in Christo

patebat , quasi hamo diuinitate eius captus est, quae latebat Est .

enim tn Christo hamus diuinitas: esca autem caro , linea genealo-

gia, quae ex euangelio recitatur Tenens vero hanc lineam Deus .

Pater est de quo Apostolus Caput Christi Deus

: Et Lucas lineam : . i.Cor. xt. 3.
generationis Christi ab imis ad summa contexens , inchoat a Io-
seph , et consummat in Deum , dicens Qui fuit Heli , et perEciens :
Luc. r. 23.
et 38.
lineam generis ait Qui fuit Dei : .

15. Iccirco Dominus in inferno descendit,vt his , qui ab eo

non posnaliter detinebantur viam aperiret reuertendi ad caelos ,

secundum testimonium Isaiae dicentis Posuisti profundum maris : c. 51.?. 10.

viam vt transirent liberati Viam quippe Christus in profundum
, .

maris posuit quando in infernum descendens, sanctis iter ad cae-

,

los reuertendi monstrauit

16. Sancti ex tempore resurrectionis Christi , statim vt de cor-
pore exeunt,mox ad caelestem habitationem ascendunt, quod an-
tiquis patribus non dabatur Nam ante aduentum Saluatoris, .

quamquam sine poena supplicii , tamen non in caelo , sed in in-

ferno sanctorum animae tenebantur pro quibus absoluendis Do- :

minus in infernum descendit .

17. Christus in caelum ascendens , discessit quidem carne ,

Ex
14. Greg. Ub. 33. Moral. cap.j. se , et saluasse . Quxm Greg. improbat
LOAISA . lib. 6.epistolarum ^epist. 179. LOAISA .
Ib. Quasj in mss. omni- hamo . Ita Non poenaliter Clarius num. seq.
Ib. .

bus . Quam lectionem amplector testimo- explicat Isidorus , quosnam Christus li-
nio Gregor. ductus !ib. 33. Moral. c.io. berauit , quum ad inferos descendit . AR.
Quasi hamus quippe fauces glutientis 16. Totus sententiae sensus , et ordo
tenuit ; dum in illo et esca carnis pa- est apud Gregor. lib. 4. Moral. cap.^l.
tuit , quam deuorator appeteret , et di- LOAISA .

uinitas passionis tempore latuit , quae Ib. Sed in inferno De . duplici in-
noceret . LOAISA . ferno ita Greg. lib. Moral.n. cap. 7. Nec
Ib. Est enim in Chrisfo . Ex eodem tamen iustorum animas ad infernum
ita

Creg. lib. 33. Moral. cap. 12. vbi expo- dicimus descendisse, vt in locis poena-
nit illud lob , An extrahere poteris Le- libus teneantur Sed esse superiora in- .

uiathan hamo . Quod etiam Ezechiel. ferni loca , esse alia inferiora credenda
cap.11. futurum praedixerat: Extrzhzm sunt \ vt et in superioribus iusti requie-
te in hamo meo , ct extendam te super scerent , et in inferioribus iniusti cru-
terram Et Habac. 1. Totum in hamo
. ciarentur Vnde et psalmista psalm. 85.
.

subleuauit \ traxit illura in sagena sua . propter praeuenientem se Dei gratiam di-
LOAISA . cit : Eruisti animam meam ex inferno
15. Refutat haeresim eorum , qui di- inferiori . LOAISA .

cebant , Dominum in infernum descendis- 17. Ad consummationem scctdi . Bi-

sc , et omnes ibi eum confitentes extraxis- gnaeus alia addit , parenthesi indusa ,
 . .

IS * LIBER PRIMVS
Matth.2J.20. S ed praesens est maiestate , secundum illud,quod alt : Ecce ego
vobiscum sum vsque ad consummationem seculi .
iS. Sedet Christus ad dexteram Patris , non vt dexteram cor-
poream habeat Pater : sed dextera Patris , beatitudo est , sicut si-
nistra , miseria
C A P V T XV.

De sancto Spiritu .

1. ijpiritus sanctus creator est , sicut Pater , et Verbum : testante

lob. 33, v. 4. propheta : Spiritus Domini jecit me , et spiraculum omnipotentis vU

uificauit me .

2. Spiritus sanctus Patris,et Filii est : et inde vnum sunt Pa-

ter , et Filius : quia nihil habet Pater , quod non habet Filius . Non
enim res vna, et duorum consubstantialis poterit simul ab eis pro-
cedere , et simul inesse,nisi vnum fuerit,a quibus procedit . Spt-

ritum sanctum pignus accepit ecclesia , vt per eum in vno cor-

pore vnum fTerent credentes , per quem Pacer , et Filius vnum es-
Io. 17.X1. sentialiter sunt , ipso Saluatore ad Patrem dicente : Vt sint vnum ,

sicut et nos vnum sumus

3. Christus non tantum a Patre , sed etiam a Spiritu sancto
se

quae notat deesse in vulgata editione , ba designatur . Idem Jsidorus lib. Officio-

haberi tamen in antigraphis mss. Ea ita rum 2. LOAISA .

sehabent Vbi forsitan pe^cunctatur quis-

: Ib. De dextera Patris in diuinis agit
piam , quid sit , quod legitur Nemo a- : etiain Fulgentius apud Vezzosium, qui
scendit in caelum, nisi qui descendit de quaedam in hanc rem annotauit pag.265.
caelo , filius h.ominis , qui est in caelo ? tom. 4. Institut. theologic. ex S. Augu-
Quomodo promittitur hominibus caelorum stino cap. 7. de fide , et symbolo AK. .

ascensio, et magis , dum ipse dicat , Pa- Cap. XV. n. 1. Ex August. in ep. ad
ter , volo , vt vbi sum ego , ct ipsi sint Donatum 106. LOAISA .

tnecum \ si tamcn ipse solus ascendit in lb. Taio sententias de Spiritu sancto
caelum ? Sed si membra coniunxeris ca- colk-git lib. 1. cap. 6. Theodulfus , qui
piti , vnus in se , et in nobis Christus . in opere de Spiritu sancto saepe Isidori
Rectc crgo et ipse ascendit solus , quia auctoritatem allegat , Ininc etiam locum
et nos in ipso ascensuri sumus Extant . profert, et pro spiraculum legit inspi-

certe haec verba in codice vetusto Flo- raculum . AREV.

rentino S. Marci , qui seculo XI. anti- 3. Locus est apud Isaiam cap. 48.
quior est . AREV. Uieron. in eodcm lcco breui versiculo , :

18. Creg. lib.i. Moral. cap. 21. Dcx- inquit , Trinitatis nobis ostcndit rnyste.
tra Dei , an^elorum pars electa , sini- rium . LOAISA .

stra autem Dei,pars angeloruro rerro«

 . .

SENTENTIARVM. i^
se missum testatur, dicente propheta : Accedite ad me , et audite hoc « istl 4J. v.16.

Non a principio i?i abscondito locutus su?n : ex tempore , antequam

Jieret , ibi eram : et nunc Dominus misit me , et Spiritus eius ,

4. •
Spiritus sanctus pro eo ,
quod consolator sit, Paracletus
nuncupatur Nara latine paraciesis consolatio dicitur. Et re vera,
.

dum dona sacramentorum distribuit, consolationem animae prae-

bet. Credo equidem , quod magnam laetitiam sentit, qui aliquid,
reuelante spiritu Dei , discit.
5. Donum sancti Spiritus in membris ecclesiae singillatim di-
uiditur,et in singulis singula dona tribuuntur Christus autem .

omnein plenitudinem gratiarum habuit, de quo ita legitur Plenus .

Io - r- f 4*

gratia,et veritate In Christo ergo omnis plenitudo gratiarum .

est Nam singulis electis singula dona tribuuntur

. .

6. In Spiritu sancto omnis gratia donorurn consistit Ipse . *• ad Gor. 11,

enim prout vult, gratiam donorum largitur, aliis dans sermonem

,

sapientiae , aliis scientiae , aliis fTdeiri : atque ita vnicuique virtute

Spiritus sancti diuisio gratiarum tribuitur : omnibusidem vnus
et in

habetur enim etiam inefrabilia

. Ipse docet, quae proferre huma-
nus sermo non potest
7. Ante aduentum Domini tantum prophetae et pauci ex ,

omni populo iusti donum sancti Spiritus merebantur post adueti- :

tum autem Domini Spiritus sanctus cunctis est credentibus distri-

butusiiuxta quod per prophetam Dominus loquitur , dicens Et :

4. Idem Cyprianus in libello de Spi- de Trinitate , Sic , inquit , vnus ergo , et

ritu sancto Adesto, inquit , Sancte spi-
. idem spiritus , qui in prophetis , et in
ritus , et paraclesim tuam expectantibus apostolis quoniam lbi ad momen-
, nisi
illabere caelitus . Jdem hidor. Etymolog. tum , semper
hic Ceterum ibi , non vt.

lib. 7. cap. 3. LOAISA . semper illis inesset hiG , vt in illis sem- :

Ib.Cothus vnns habet : reuelante per maneret et ibi rnediocriter distri»

:

Spiritu sancto . Alii codd.consentiunt cum butus , hic totus eftusus , et affkrt loelis
edito . LOAiSA . prophetae testimonium , vt Isid. LOAIS.
5. Ex August. super loann. tract. Et Ib. Ioel. 2. et habetur Actorum 2. vbi
Creg. Ub.i^. Moral.cap. 10. LOAISA . dicitur a Petro , et erit in nouissimis die-
Ib. Ioann. 1. cap. plenus grat a , et bus . Eftundam , etc. Apud loeiem est :
veritate Vulgata editio plenum gratiae ,
. Et erit , post haec eftundam . Hierony-
et veritatis sunt , qui legant 7rX»p«\ , id
: tnus in comment. in Icel , adducens locum
est , plenae ( scilicet )
gratiae , et verita- Acto>um 2. , haec , y.ai
iegit , et erit post
tis . LOAISA . ig-a.t^sTst Tat/Tat , sicut est apud Ioelem *
6. PauL 1. ad Corinth. 12. ad Ga- Isaias clarius eandem sententiam expres-
lat LOAISA
. sit cap. 44. Eftundam aq.uas super sitien»

7. Ex Tertull. deductum futo lib. tem , et flumina super aridam . Eftun-.

7om.FI. V
 . ,

154 L I B E R PRIMVS;
Zdel'2. 28. erit in nouissimis diebus
omncm. , effundam de Spiritu meo super
carnem 3 et prophetabunt fiiii *vestri et fiiiae veitrae Cunctis enim , .

nunc genribtis gratia sancti Spiritus tradita est neque iri paucis ,

vt in populo Israel , sed in omni credentium mukitudine Spiritus

sancti gratia manet
8. Aliquando non dignis, et reprobis dona Spiritus sancti con-
feruntur, sicut Sauli data est prophetia Balaam Vnde et mul- , et .

I. Reg. 10. ti in flne dicturi sunt : Domine ^virtutes in tuo nomine fecimus .

Num.22. Mat
Quibus dicturus est Dominus Nescio vos rjr.de sitis : , .
th.7. Luc. 13,
9. Christi aduentum non tantum plebis iudaeae sancti pro-
phetantes expectauerunt , sed fuisse etiam in nationibus plerosque
sanctos viros, prophetiae donum habentes -> quibus per Spiritum
sanctum Christus reuelabatur, et a quibus eius expectabatur ad-
uentus, sicut Iob , sicut Balaam qui Christi vtique praedicauerunt :

aduentum .

dam spiritum super semen tuum ,meum stat ex diuina increpatione Reg. 1. f.15.
et benedictionem roeam super stirpem Nec vere a iudaeis excusatur vocabuli
tuam , et germinabunt inter herbas, qua- ambiguitate , vt in bibliotheca Sixtus Se-
si salices , iuxta praeterfluentes aquas . nens. adnotav.it lib. 3. et alii snper lib.i.
Haec Isaias Quod dicitur apy.d Ioelem ,
. Regum . August. Dei
Iib. 17. ciuitatis
antequam veniat Domini magnus, et
dies elegantissime interpretatur disrupthnem
horribilis , dicitur 2. Antequam
Actor. regni Israe/is in persona Saulis LOAIS. .

veniat dies Domini magnus , et mani- Ib. Et Balaam Tertull. lib. 4. aduer-
.

festus : sic graeca ccmplutensis editio Ri- sus Marcionem EtCregor. lib. 1. super
.

bliorum t»V p-yelxtiv , y.a.) i7rtq>ot.vti , ver- Ezech. homil. 10. Origenes homil. 13. in-
tit magnus , et iilustris . Theophy/acti iu- numeros ajprmat libros diuinationum sua-
terpres in Act. Apostolorum Antequam
•. rum reltquisse Eius doctrinam rccensct
.

veniat dies Domini ille , magnus et il- Apocalyps. cap. 10. LOAISA .
Justris In hebraica
. veritate dicitur hor- Ib. Dicturi sunt Domino habent co.id.
ribilis In versione 70. illustris
. Hiero- . tnss.Locus est Matth.j.ln nomine tuo vir-
nym. diem hunc aut resurrectionem pu- tutes multas fecimus Illud quod sequi- •

tat esse , aut certe multa post tempora tur : Nescio vos , vnde estis , est apud
diem iudicii \qui vere magnus , ct hor- Lucam cap.\^.\ quoquo sitis, habent codd.
ribilis erit . LOAISA . mss. et ipse Lucas LOAISA . .

8. Sic est apud Tertull. lib. de ani- Ib. In nota Loaisae forte legendum
via . Denique , inquit , Saulem inquit , tunc Dei spiritus , reiecto vno inquit .

tam Dei spiritus postea vertit in alium AREV.

virum , id est , in prophetem , quum di. 9. Sicut IobQuod probat Grcgor.
.

ctum est , quid hoc filio Cis? an Saul lib. 14. Moral. cap. 29. ex illis verbis :

et in prophetis et malus spiri-

? Quem Scio enim , quod redemptor meus viuit .

tus postea alium virum ; sci-

vertit in LOAISA .

licet , id constat 1. Reg. 10. Causae Ealaam Numeror. 24. Orietur

Ib. Sicut .

damnationis Saul sunt apud Gregorium stella ex Iacob , et consurget virga de

lib. Moral. 34. cap. 15. nempe quta fa- Israel . Quem locum ita exponit Cyprianus
itn susceptae potestatis intumuit ; vt con- in lib. aduersus iudaees, et in lib. dc
 . . . ::

S E N T E N T I A R V M. X55
Conuersio gentium veteri populo latebat , sed tamen in
io.
consiiio Dei erat, vt fTeret et tunc a sanctis prophetis occulte per :

Spiritum sanctum praedicabatur aduentus Christi , sicut dicit pro-

pheta: Quum
appropinquauerunt anni ^cognosceris , dum aduenerit Habacuc. 3.2«
tempus , ostenderis Nunc vero reuelatum patet,quod tunc car-
.

nalibus latebat , spiritualibus vero notum erat> nondum tamen ma-

nifeste dicebatur , eo quod tempus ostensionis non esset

CAPVT XVI.

De ecclesia, et haeresibus .

i. vJTemina est ecclesiae pulchritudo : vna, quam hic bene vi-

uendo consequitur : altera, per quam illic ex retributione glori-
ficabitur
2. propter Christum geminae tribulationes existunt
Ecclesiae
id est , siue quas a paganis pertulit in martyribus siue quas ab :

haereticis perfert in diuersis concertationibus Vtrasque autem .

per gratiam Dei exuperat , partim ferendo, panim resistendo .

3. Sancta ecclesia catholica, sicut male viuentes in se patien-

ter tolerat,ita male credentes a se repellit .

4. Sancta ecclesia contra gentilium atque haereticorum per-

,

uicaciam summopere sapientiam , et patientiam opponere studet

sed exercetur eius sapientia , quum tentatur verbis : exercetur pa-

stella , et Magis LOAIS A

in principio . tam . Greg. lib. 10. MoraJ. cap. ?8. prc-
10. Vt adEphes.^-
habet Paulus bat , quod vocatio gentium ab antiquo in
Q110J aliis gentibus , inquit , non est a- Dei consilio abscondita sit De gentium .

jrnitum filiis hominum , sicnt nunc re- vocatione vide Isidori ehgantcm libel-
uelatum est, gentes esse coheredcs , et lum . LOAISA .

eoncorporales , et comparticipes promis- Ib. Verba Habacuc longe diuerso '

sionis eius in Christo Iesuper euange- rnodo referuntur in Vulgata Confer .

litfm . Et Actor. 10. Aicitur in conuer- cap. 17. libri contra Iudaeos
1. AR. .

sione Comelii Ccnturionis cohortis Ita- Cap. XVI. n. 1. Fx D. Greg. Moral.

licae , qv.o.i stupuerunt ex circumcisione lib. 9. cap. 9. LOAISA .

fideies , qui venerant cum Petro \ quia et 2. Gregor. ibid. LOAISA .

in nationes grati? Spiritus saneti effusa 3. Error est , quoslibet peccatores

est .Et cap. 11. dictilm est Petro: Qua- extra ecclesiam esse Vide Turrecrcma- .

re introisti ad viros praeputium haben- tam De ecclesia , Melchiortm Canum ,

tes ? Et , audito Petro , tacuerunt omnes Bellarminum etc. AREV.
et glorificabant Deum dicentes Ergo et
, : 4. Apud Gregor. liv. 18. Moral, r.3.
gentibus poenitentiam deiitDeus ai vi- et 19. cap. 8. LOAISA .

V 2
 .

I5 6 LIBER PRIMVS
tientia, quurn tentatur gladiis . Nunc enim persecutionibus appe-
titur, nunc falsis assertionibus lacessitur
5. Causa nrauitatis haereticae doctrinis est propagata ecclesiaj
nam antea simplici tantum fide vigebat. Haereticorum igrtur oc-
casione propagati sunt doctores in flde et per acumina haeresum :

ecclesiae magistri creuerunt . Nam tunc clarius manitestatur veri-

tatis assertio, quando patuerit quaelibet dissensio .

6. Sancta ecclesia ideo dicitur catholica pro eo, quod vniuer-

saliter per omnem sit mundum diffusa . Nam haereticorum eccie-
siae in partibus mundi coarctantur : haec vero in toto orbe diffu-
AdRom. 1.8. sa expanditur , Paulo attestante apostolo , Gratias ( inquit ) ago
Deo meo pro omnibus njobis quia jides vestra annunciatur in vni- ,

uerso mundo Haereses autem in aliquo angulo mundi aut in

. ,

Nunc enim etc. Haec in

Ib. nullo ms. 6. Quid vox Cathollca significet , do-
extant Verum retinen.la puto
. , eo quoci cv.it Pacianus in epist.i. ad Sempronia-
sunt in antiquo e.iito , et apud Grego- num , et Vincentius Lirinensis gallus in
rium , qui lib. 18. Moral. cap. I. San- illo aureo a iuersus huereses
libello Cle- .

cta , inquit , eccleva summopere habere mens Alexan.irinus libro Strom. 7. vnam
sapientiam , et parientiam studet sed : esse catholicam ecclesiam , haereticorum
exercetur eius sapient.a , quum tentatur vero ecclesiam , seu potius conciliabtila ,
gladiis Munc vero de ea persequutione
. non esse vnam , neque catholicam Nam .

loqirtur, fn qua non gladiis sed falsis , haereses hanc vnitatem in multitudinem
assertionibus lacessitur Hactenus Gre- . scindunt . Vnde aliae appcUantur ex no-
gorius . LOAISA . mi>:e , vt ex Valentino , Marcione , et Ba-
5. Idcm Grcgorius lib. 7. epistola- silidc : ahae cx loco , vt Pcratici : aliae
rum , epistola al Anastasium indict. 1. aulem ex gente , vt Phrygum haeresis :

Leandet hispalcnns episcopus sanctissi- aliae autem ex operr.tione, vt Encrati-

mus hidori fratcr in homilia habita in ter- tarum aliae autem ex propriis dogma-
:

tio Concilio Toletano in conuersione oentis tibus , vt Docitarum , et Haematitarum ,

gothorum , quam apud me habeo nondum etc. In qv.o loco ad viuum aspicere licet
typis excusam , elcgantissime propagatio- nostri temporis haeresum nomina varia ,
nem ecdcsiae dcpinxit dum ab , hacrc- ct arnipitcs , repugnantesque sectas , in
ticis infesiatur . LOALSA . quas in.anum vulgus , et indoctum scin-
Ib. CLarius etc. Augustinus tract. in ditur . LOAISA .

cons. Matth.
Lucae vtiles sunt , iu-
et : lb. Ad Romanos 1. Gratits ago Deo
quit , haeretici ad inueniendam verita- meo per Iesum Christu.m pro omnibus
tem , du n calumniantur ad seduccndum vobis quia lidps vestr3 annunciatur in
:

in erroreai : negligentius enim veritas vniucrso mundo Cyprianus vocat tc- .

quaereretur , si mendaces aduersarios non clesiam romanam fortem infide , eo quod

haberet . LOAISA . in cathedra Pctri sit findata , et in eius
Ib. iioiniia S. Leandri , quam meri- vnitate , lib. de vnitate ecclesiae . No-
to Loaisa laiuiat , ab ipso in Conciliis tas vcro ecclesiae catholicae Augustinus
Hispaniae edita fuit , recusa postmodum esse in romana ecclesia docuit libro con-
in plt-risque aliis Collectiombus Conci- tra epistolam Manichaei cap. 4. Multa
liorum . AREVALVS . sunt , inquit , quae me in ecclesiae gre-
 . . .

SENTENTIARVM. 1*7
vna gente inueniuntur versari . Ecclesia vero catholica , sicut per

totum mundum extenditur , ita et omnium gentilium societate

construitur .

7. Qui sunt Dei ecclesia, priuatas

haeretici 3 nisi qui, relicta

elegerunt societates ? De quibus Dominus dicit Duo mala fecit : Ierem. 2. 13.

populus meus me dereliquerunt fontem aquae viuae , et foderunt sibi

,

cisternas dissipatas , quae continere non valent aquas

8. Causa haeresis ob quam rem fit ? Ad exercitationem fidei
Via vero , per quam fit , obscuritas est diuinarum scripturarum ,in
qua caligantes haeretici aliud, quam se res habeat, intelligunt nec :

essc possunt, quia id ipsum quod existunt haereses iam non sunt •
, ,

roio iastissime tenent . Tenet me con- huius rei his calamitosis temporibus ha-
sensio atque gentium te-
populoruin , : bemus imaginem . LOAISA .

net auctorttas miraculis inchoata , spe 8. Sic Paulus 1. ad Corinth. n. O-

nutrita , charitate aucta , vetustate firma- portet , haereses esse , vt et , qui proba-
ta : tenec me ab ipsa sede Petri apo- ti sunt , manifesti fiant in vobis , Tertul-
stoli , cui pascendas oues suas post re- lianus lib. aduersus haereses in principio ,
surrectionem suam Dominus commen- Haereses , inquit,zA languorem , et inter-
dauit , vsque ad praesentem episcopa- itum fidei productas . LOAISA .

tum successio sacerdotum tenet postre- : Ib. A veritatis obscuritate ortas esse
mo ipsum Catholicae nomen , quod non haereses docet elegantissime Clemens Ale-
sine caussa intertam multas haereses sola xandrinus Strom. 7. et Tertull. lib.
lib.

obtinui: Haec Augusiinus LOAISA

. . . praescript. aduersus haereticos Augu- .

7. Haeresis ab electione dicitur , stinus originem , et progressum haereseort

teste Hieronymo in epistolam ad Gala- varie tradit Nam lib. de Genesi con-
.

tas cap. 5. Et Clemens Alexan.irinus lib. tra Manichaeos haereses ortas dicit a
Strom. 7. Haeresis , inqkii , electio est superbia Mater , inquit , omnium hae-
.

Et Tertullianus lib. de praescript. aduer- reticorum est superbia lib. 83. quaest. :

sus haereticos . Ehgans dcscriptio hae- quod manant a falsa Scripturae intelli-
reticorum est apud Cyprianum lib. de gentia Non posset, inquit , error obo-
.

vnitate ecclesiae Et inter aiia , hi sunr,

. riri palliatus nomine chnstiano , nisi de
inquit , qui se vltro apud temenrios con- Scripturis non intellecris Vide Hiero- .

uenas sine diuina dispositione praefi- nynum in epistolam ad Galatas cap.^.

ciunt,qui se praepositos sine vlla or- et habetur qu. 3. c. Haeresis, haereticum
dinationis lege constiruunt , qui , nemi- appcllat eum , qui aliter Scripturam in-
ne episcopatum dante , episcopi sibi no- tciligit , quam sensus spiritus ejflagitat,
men assumunt Et infra Hos eosdem . : et Hilarius : De intelHgentia , inquit,
denuo Dominus designat , et denotat , di- haeresis , non de Scriptura sensus ,
est :

cens Me dereliquemnt fontem aquae vi-

: et non sermo facit crimen Tertull. de .

uae , et efFoderunt sibi lacus detritos , qui praescript. aduersus haereticos a philo-
non possunt aquam portare Aug. lib. de . sophia esse natas haerescs tradit Ipsae :

vtilitate credendi ad Honotium cap. i. denique haereses , inquit , a philosophia

Haereticus est , qui alicuius temporalis subornantur. LOAISA .
commodi, et maxime vanae gloriae, prin- Ibid. Nec esse possunt etc. Obscura
cipatusque gratia , falsas , ac nouas opi- haec sunt , et fort2sse aliqua verba d$-
niones vel gignit , vel sequitur Viuam . siderantur . AREVALVS .
 . .

I5 S LIBER PRIMVS
Male enim sentiendo , scientiam non acquirunt , ad nihilum enim
tendunt
9. Haeretici ingenti studio' mendacia sua discunt , et Iabore
vehementi, ne ad vnitatem ecclesiae veniant, decertant de quibus :

isrem.9. 5. per prophetam congrue dicitur Docuerunt linguam suam loqui :

mendacium ^et , vt inique agerent ^laborauerunt .

10. Dum vicissim haeretici mutuo se lacerant , quando aker-

utrum sese in proprias sectas inducunt , sic tamen inuicem sese

coIlidunt,vt contra ecclesiam pari erroris spiritu decertent Et .

qui inuicem diuisi sunt , in aduersitate ecclesiae simul existuntvni:

eisque, qui pro eo quod tantum valeant haereses, videntur habe-
,

re veritatem ,hoc respondendum est Non ideo saluti praeponendi :

sunt morbi,quia plerumque ita generaliter mundum occupant, vt

parum saluti loci relinquant .

11. Non posse haereticos habere veniam , nisi per ecclesiam

catholicam ( constat ) : sicut et amici Iob non per se placare sibi

Deum potuerunt Iob sacrificium obtulisset

, nisi pro eis .

Isai. 37. xi, 12. Opera bona , quae haeretici faciunt,et iustitia eoruin ni-
hil eis prodest , testante Domino per Isaiam Quia mei oblitus es , :

ecce ego annunciabo iustitiam tuam , et opera tua non proderunt tibi .
13. Haeretici ,
quamuis legem , et prophetas adimpleant , ex
eo tamen, quod catholici non sunt, non est Deus in eorum con-
Ier. 15. 1. uentibus , ipso Domino testante : Si steterit Moyses , et Samuel co-
ram me , non est anima mea ad populum istum Eiice eos a jacie .

mea et egrcdiantur Per Moysem quippe et Samuelem legem acci-

, . ,

pe , etprophetas : quos quamuis haeretici opere implere contendunt,

propter erroris tamen impietatem a vultu Dei proiiciuntur , et a
iustorum coetibus separantur .

14. Paganus , et haercticus, ille, qui nunquam fuit cum Dei

10. Innocentius tertius elegctnter hoc tientibus omnibus mss. , et vcritate . Lo-
ilcm dixit , facies quidem diuersas ha- cus est Isaiae cap. 57. LOAISA .

berc , sed caudas ad inuicem colligatas , Ib. Ex D.Grcg. lib.^f* Moral. r. 7

quia de vanitate conuenirent in id ipswn . Et ex Fulgcnt. de fids ad Petrum . LOAIS.
Habetur de haeret. //£.5. cap. cxcom- Ib. Similis confusio nominum , vt v-
municauimus . LOAISA . nus propheta pro alio ponatur , non se-
Ib, Existunt vni . al. existunt vniti , rnel notatur in libris contra IuJaeos,
quod clarius videtur . ARLV. quod ex Marianae annotationibus facile
12. In excusis legcbatur per Iere- est colligere . AREV.
roiam , vcrum emendaui Isaiam , consen-
 . .

SENTENTIARVM. i$g
populo , iste ,
quia recessit a Dei populo , vtcrque recedentes a
Christo , ad diaboli pertinent corpus
15. Qui ab idololatria ad iudaismum, vel haeresim rranseunt,
iuxta prophetam de malo ad malum egressi sunt , et Dominum ler. 9. 3.

non cognouerunt quia de : infidelitatis errore in errorem alium

transierunt
1 Cuius doctrinam quisque sequitur huius et filius nuncupa-
6. ,

turj sicut et per prophetam , Amorrhaeum patrem , et Gethaeam ma- Ezech. 16. 2.

trem esse Israel Dominus dicit, non vtique nascendo ,sed irnitan-
do Sic et in meliorem partem filii Dei nuncupantur, qui prae-
.

cepta Dei custodiunt. Vnde et nos non natura , sed adoptione Paui.

clamamus Deo dicentes Pater noster qui es in caelis :

,
.

17. Non solum natiuitate , sed etiam imitatione fiJios posse Matth. 3.
alicuius vocari Nam iudaei secundum carnem filii Abrahae se-
. , Io. 8.

cundum conuersationem rllii diaboli nuncupantur , ac per hoc illi

sunt semen Abrahae,qui eius imitantur fidem , non qui ex eius
generati sunt carne .

i3. De erroris auctore trahitur a quibusdam et nomen , et cul-

pa : vocabulo censeatur cuius et errorem insequitur , sicut
vt ipsius ,

ecclesiae Pergami in Apocalypsi dicitur Habes tenentes doctrinam :

Balaam et lezabel Doctrinam igitur Balaam dicitur habere Thya-

, .

riris propter imitationem, non propter praesentiam corporalem .

15.Cyprian. de xnitate Eccles. Au- lii resurrectionis , Lucae 20. Et filii regni
gust. 18. de ciuit. Dei c. 5. LOAIS.
lib. Marc. 13. filii nuptiarum M.irc. 2. filii
16. Iustorum variae sunt in diuinis sponsi Luc. 5. filii pacis Luc. 10. fitil
literis appellationes . Vocantur filii Dei , lucis Luc. 16. et loann. 20. Iustinus mar-
vt lonnn. 8. Illos dixit Deos , ad qtios tyr , Iosephus Hebraeus , Tcrtullianus , et
sermo Dei factus est . loann.i. Dedit Lactantius Firmianus angeios Cenes. 6.
eis potestatem filios Dei fieri . Ad Ro- filios Dei appeilatos exisrimant . Quam
man. 5. In spem gloriae filiorum Dei , senteritiam grauissime refellit Theodore-
et 8. Quicumque enim spiritu Dei agun- tus quaest. in Genes. quaest.47. et sic
tur 5 hi sunt filii Dei Et Genes. 6. vo- . in f erpretatur iitud de Enos Genes. 4.
cantur filii Dei , qui in fide vnius Dei iste coepit inuocare nomen Domini , ex
altissimi , et eius cultu , virtute ,pietate 9 versione Aquilae Tunc exorsus est appeU
:

et obseruantia , mortalibus reliquis ven- latione nomine Dcmini , quae vcrba

in
tri deditis , qui vitam ducunt impiam , significare videntur , quod hic sua
pietate
et exlegem , et idololatris longe excel- primus diuinum nomen adeptus est ,vt a
lunt : vnde
per excellentiam sunt ap-
et consanguineis Deus appeiiaretur , a quo
pellati filii Dei . Vocatur enim Christus deinceps posteri fiiii Dei , perinde ac nos
D. N. filius Dei altissimi pcr naturam : a Christo christiani . Haec Theodoretus ,

iusti autem per gratiam adoptionis . Ahis LOAISA .

ttiam nominibus iusti appellantur ,vt fi-

 ,

t6* liber primvs

c a p v t xvii.
De gentibus .

,.Pihilosophi gentium non,sicut oportet , Deum qua^rentes , in

angelos inciderunt praeuaricatores : factusque est illis mediatordia-
bolus ad mortem , sicut nobis Christus ad vitam .

2. Multum mundi philosophi praedicantur in dimensione tem-

porum, cursuque siderum , ac elementorum } et tamen discussione
hoc nonnisi a Deo habuerunt Volando enim superbe , vt aues .

aerem , et demergentes se in profundum , vt pisces , mare, et vt

pecora gradientes, terram descripserunt verumtamen tota mente :

auctorem eorum intelli^ere noluerunt.

3. Quare non possunt animalia bruta interrogare ? quia ne-
sciunt ratiocinari Ideo non dissimiles gentiles homines animali-
.

bus extiterunt , qui talia non considerantes , et ipsa amplius dili-

gentes vsque ad eorum cultum euanuerunt.
4. Via Christus est siquis in ea non graditur , non est , quo*
:

modo veniat ad Deum Philosophi autem mundi vtique Deum .

Psalm. 1. v.6. cognouerunt, sed quia displicuit illis humilitas Christi , in inuio
Rom. 1. 21. transierunt, et non in via Ideoque euanescentes ,gloriam Dei in .

mendacium mutauerunt et rectitudinem viae relinquentes, in an- :

fractus inciderunt errorum .

5. Primum vnicuique est scire,quid appetat secundum vero :

est , vt id quod appetit, apprehendat Imperfecta quippe sapien-

, .

tia est , quo tendas,scire et nescire iter, per quod expediat ire.
:

Quid enim prodest , regionem vi-

siquis famis tempore vbertatis
deat , et viam , per quam ad illam pcrgat , ignorat ? Ecce patriam
quisqne quaerit,sed qui viam perdidit, errando graditur, non pro-
ficiendo quantoque plus ambulat , tanto magis ab eo,quod qtiae-
:

rit , elonpatur .

6. Qui viam regiam ,hoc est ,Christum deserit , etsi videat ve-
ritatem, a longe videt : quia nisi per viam , non est,quomodo ad
eam
Cap. XVII. n. 1. Creg. lib. Moral.i'}. tationibus . LOAISA .

cap. 12. LOAISA . 5- Jgvorat , Fortasse legendum , igno-

3. Ad liorn. 1. Euanuerunc in cogi- ret . ARi-V.
 . . .

SENTENTIARVM; 161
eam approptnquet . Quod si gradiens per desertum , leonem iu-
currerit,semetipsum redarguat, dumin diaboli faucibus haeserit

C A P V T XVIII.

De Lege

,.v ia,per quam itur ad Christum,lex est*, per quam vadunt

ad Deum hi , qui , vt est, intelligunt eam .

Sanctarum scripturarum altitudo quasi montes paseuae

2.

suntrad quos dum quisque iustorum conscendit, pascuae 'mde-

ficientis refectionem inuenisse se congaudet.

3. In scripturis sanctis, quasi in montibus excelsis, et viriper-

fecti habent sublimia intelligentiae quibus gressus contemplatio-
,
.

nis, quasi cerui erigant, et simplices, quasi parua animalia , inue-

niunt modicos intellectus, ad quos humiles ipsi refugiant
4. Scriptura sacra infirmis , et sensu paruulis secundum histo-
riam humilis videtur in verbis : cum excellentioribus autem viris
akiusincedit,dum eis sua mysteria pandit^ac per hoc vtrisque
manet communis, et paruulis, et perfectis.
5. Scriptura sacra pro vniuscuiusque lectoris intelligentia va-
Cap.XVIII. Post hanc senten-
n. 1. culi sustinens in Et ibi in-
praecipitiis .

tiam Luc. cod. addit Via ,per quam ad : uenit viam , vbi ceteris animantibus in*
Deum itur , lectio est sanctarum scriptu- teritus est vnde et graeco sermone ca-
:

rarum . Ergo qui vult Deum scire , ap- prarum , et hircorum grex suMimiUm
petat viam scripturae sacrae ,per quam conuersatio dicitur , hoc est , aiWMoi/
possit sapientiam inuenire Per ipsam . quasi a.i"^o?rohiov , siquidem ttirro excel-
enim Deus intelligitur ,per ipsam quaeri- sum vroXiov conuersationem significat
,

tur ,per ipsam quoque ad contemplationis Idem ad Demetriadem Sic inquit statut , , ,

eius participium peruenitur . AREV. supra petram pedes meos , et petra re-
2. Est apud Gregorium 30. Mo- lib. fugium leporibus pro quo muiti heri- :

ra!. cap. 15. dum interpretatur locum nacios legunt Animal paruum , ac fu-
.

illum Iob. 39. Circumspicit montes pa- gax , et spinarum sentibus praegrauatum .
scuae suae , et virentia quaeque perqui- Et ad Suniam , Sephanim animal esse
rit . LOAISA . ait , non maius hericio , habens similitu-
3. Sensus est apud Augustinum , dum dinem muris , ct vrsi , et in Palaestina
exponit locum illum psalm. 103. Montes aoy.rcfi,t!v dici , magnamque illorum in ca,

excelsi ceruis : petra refngium herina- regione esse abundantiam , ac semper in

ciis . Vbi Augustin. legit: Petra refugium cauernis petrarum , et terrae foueis habi-
hircis , et leporibus Perpendit hunc lo-. tare . Haec ex Hierenymo . Alii cunicu-
cum D. Hieronymus super Ez.ech. lib.i$. lum . LOAISA .

cap. 43. Hircus , inquiens , animal est sem- 5. Gregor. lib. 1. Moral. cap. 21. et
per ad excclsa festinans , et nihil peri- August. lib, j. super Genes. ad literam
Tvm.VL X
 > . .

1.6 Li-BER P R I M V S

riatur , sicut manna,quod populo veteri pro singulorum dclecta-

tione varium dabat saporem . ,
Iuxta sensuum capacitatem singulis
sermo Dominicus congruit Et
pro vniuscuiusque intel-
. dum sit

lectu diuersus , in se tamen, permanet vnus

6. Ideo in libris sanctis quaedam obscura , quaedam aperta re-

periuntur,vt intellectus lectoris, et studium augeatur . Nam si

cuncta patercnt , statim intellecta vilescerent . Rursus si cuncta

clausa existere.nt^ confestim diffidentiam gignerent . -Ne ergo de
obscuris desperatio quae manifesta sunt, satiant et ne de
fiat, ea , :

intdkctis fas.tidium existat, ea , quae clausa sunt , desiderium exci- ;

tant Nam pleraque quanto magis latent, tanto magis exercitium

.

praebent .

7. In scripturis sanctis saepe ea,quae futura sunt,quasi facta

Ps. 68.22. narrantur , sicurest illud Dederunt in escam meamfel, et in siti :

mea potauerunt me Sed cur futura, quasi praeterita ,scri-aceto .

buntur, nisi quia ea,quae adhuc facienda sunt in opere, iam facta
sunt in diuina praedestjnatione ? Nobis igitur temporaliter accidunt,
quae conditori omnium sine tempore prouidentur.
S. Propterea prophetia renlm futurarum ges-ta praesentibus mi-

cap. vltimo . LOAISA . meditabor , vt pro meditatus

' columba ,

'
Iuxta sensuum etc. Gregor.probat
Ib. sum , et clamaui Praeteritum ponitur .

homil, 10. super Ezechiel. lib. 1. et ho- aliquando pro futuro , vt psaim. 54. Ego
mil. 6. Quid autem rota , inquit , nisi autem ad Deum clamaui , et Dominus
sacram scripturam designat , quae ex o- saluauit me hoc ejt , saluabit me
: Se- .

mni parte ad auditorum meiues volui- quitur enim Et cxaudiet vocem meam .
:

tur> LOAISA . Futurum pro praesenti psalm. 144. Glo-

Cregor. lib.i. supsr Ezechie!. ho-
Ib. riam regni tui dicent, et potentiam tuam
mil. 6. et iib. 31, Moral. cap. 12. LOAIS. loquentur LOAISA . .

6. Creg. lib. 1. Moral. r.21. LOAIS. 8. Id frequens est in diuinis literis ,

Ib. Exercitium praebent al. deside- . vt constat ex Cregorio in Cant. cap. 6.
rium praebent . AREV. et Hieronymo super Ezech. cap. 16. et
7. De vsu praeteriti, et futuri disse- ex Augustino lib. 17. de ciuitate Dei
rit Cregorius lib. 34. Moral. cap. 3. et cap. 7. Tripartita , inquit , reperiuntur
Augustinuslib.de verbis Apostoli serm.i. eloquia prophetarum siquidem aliqua :

et lib.<\. super Num. et in enarratione sunt ad terrenam Ierusalem spectantia ,

psalm. 103. et Tertull. lib. 3. aduersus aliqua ad caelestem , nonnulla ad vtram-
Marcionem . Quam temporis enallagen que . Hieronymus supsr Ezech. cap.16,
frequentem esse in diuinis literis , vt fu- Quod quatuor modit dicitur Ierusalem .

turumpro praeterito ponatur , probat psal- Exempla nos ponemus : Primo modo di-
mus 6. Lauabo per singulas noctes lectum citur , iuxta ludaeos , illa ciuitas terre~
meum pre laui . Et psalm. 65. In flu- sttis , quarn planxit Christus , Matth.i^.
mine pertransibunt pede Et Isai. c.38.
. Ierusalem , Ierusalem ,quae occidis pro-
Sicut pullus hirudinis ,sic clamabo , ct phetas , ct lapidas eos , qui ad tc mis&i
 .

S E N T E N T I A R V M. i6$
scet rebus,vtita credantur illa futura, quemadmodum ista cer-
nuntur esse completa More enim suo per praesentia de futuris
.

loquirur : sicut in persona Ierusalem de ecclesia . Et sicut in per-

sona Ephraim de haereticis
9. Pro factis diuinis plertimque et dicra ponuntur j iccirco ,

quia non operatione manuutn Deus , sed dicendi imperio opera-

tur , sicut scriptum est : Dixit^ et facta sunt : mandauit , et crea- Ps.32. 9.

ta sunt .

10. Quod in scripturis sacris vna bis repetitur sententia,

aut confirmationis causa est, aut mysterii : sicut lex, et gratia :sic-
ut initium, et perfectio : sicut bonum, et melius .

11. Lex diuina m tribus distinguitur partibus : in historia,in

sunt • Secundo ^Sanctorum est congrega- yto vt latini dicunt
, iubeo saluere , ee :

tio psalm. 36. Fundamenta eius in mon- dico salutem Et illud , Dic , vt lapides .

tibus sanctis diligit Dominus portas Sion

: isti panes fiant, id est , iube , vt lapi-
super omnia tabernacula Iacob Tertio . des, etc. LOAISA .
tst mitltitudo Angelorum , Dominationum, 10. Hieronymus super Ezech. cap.^.
Potestatum , et caelestis paradisi
, Paulus adnotauit , in scripturis sacris hoc ob-
ad Galatas 4. Quae autem sursum est seruari debere vbi videtur aliqua simi- :

Ierusalem , libera est , quae est mater o- litudo esse sententiae , non in omnibus
mnium nostrum , ad Hebraeos i2.Sed eadem dici , sed vel subtrahi plerum-
accessistis ad Sion montem , er ciuitatem que , vel addi , et singulorum inter se ver-

Dei viuentis , Ierusalem caelestem , et borum discrepantium haberi rationem .

haec est , quae describitur Apocalyps. 12. LOAISA.
Quarto pro ecclesia militante , et trium- n. Lex a delectu dicta%iubet siqui-
phante , ApocaJyps. 21. Vidi ciuitatem san- dem , quae eligenda , faciendaque sunt :

ctam Ierusalem Hieronymus etiam in

. vt Cicero de legibus docuit . Vn-
lib. 1.
Ei.ech. cap. 23. ajfirmat , quod quidquid de Vaulus ad Rom. 3. Per legem , in-
de lerusalem rpcvizag dicitur , ad ani- quit , cognitio peccati Lex accipitur pro .

mam referri possit . LOAISA . veteris testamenti libris Isai. 2. De Sion .

Ib. Oseae 4. Particeps Ephraim ido> exibit lex Et apud Paulum in epistol.
.

lorum dimitte eum . Et cap. 5. Calu- ad Roman. cap. 1. Si autem Iudaeus co»
mniam patiens Ephraim , fractus iudicio , gnominaris , et glo-
, et requiescis in lege
quia Et illud
coepit abire post sordes . : riaris in Deo
nosti voluntatem eius , , et
Ero tinea Ephraim , et putredo Iacob . et probas vtiliora, instructus per legem .
Tinea enim totum vestimentum consumit Et cap. 7. Et liber psalmo-
lex sancta .

lob. 13. Sicut vestimentum , inquit, quod rum lex a Christo D. N. appellatur Io-
comeditur a tinea Putredo non ita . . ann. 10. In lege vestra scripmm Quia :

Sic enim haeresis est tinea Ephraim : ego dixi , dii estis . Vt Augustin. ibid.
peccatum vero putredo Iacob LOAISA . . tract. 48.adnotauit . Et Amalaricus Tau-
9. Psalm. 32. Dicere enim iussionem riens. hb. de ojficio missae Dis^tiaguii-
.

importat multoties in diuinis Uieris , vt tur etiam lex a psahnis , et prophetis

,
est illud Pauli ad Rom. 12. Dico autem Matth. 11. Lex , ct prophetae vsque ad
per gratiam , quae data est mihi , omni- Ioannem . Et illud : Oportet impleri,qu?.e
bus , qui" sunt inter vos , non plus sa- scripta sunt in lege , et prophetis , et
pcre,quam oportet sapere . Craece h£- psalmis de me , Ma-tth. 22. LOAISA •
X 2
i*4 LIBER PRIMVS
praeceptis,et in prophetia. Historia est in his , quae gesta sunt.
Praecepta in his , quae iussa suut . Prophetia in his, quae futura
praenunciata sunt .

12. I-ex diuina triplici sentienda est modo . Primo 5 vt histo-

Ib. Distinguitur etc. De partitionibus riam secundum analogiam , secundum

,

•ueteris , et noui testamenti vide Epipha^ etymologiam Historia est , quum siue .

nium lib. de mcnsuris , ponderibus , etet diuinitus siue humanitus rcs gesta com-
, ,

Joannem Damascenum lib. 4. de ortho- memoratur . Allegoria quum figurate ,

dox. fid. et Grcgor. Nazianz- in carmi- dicta Analogia , quum ve*

intelliguntur »

nibus j et Hieron. in praefationc lib. Re. teris,et noui testamenti congruentia de-
gnm , et Isidor. lib, 6. Etymolog. cap. 1. monstratur Etymologia , quum dicto- .

Obiter adnotandum duxi >non aliter hic rum , factorumque causae redduntur .
Iiidorum de partibus diuinae legis diise- Idem de vtilitate credendi ad Honora-
vere , quam in lib. 6. Etymol. Nam ibi tum cap. 3. diuidit Scripturam secundum
post vtteris testamenti partitionem in le- Historiam , Etymologiam , Atalogiam,et
galia , prophetica , et hagiographa , sic in- /iiicgoriam . LOAISA .

quit y Summa vtriusque testamenti tri- Ib. Historice . Sensus historicus Scri-
farie distinguitur , id est , in historia , in pturae , qui literalis est , inter omnes est
moribus in allegoria . Haec ille
, vt in- : potentissimus , et ejficacissimus , et ad
telligas , praccepta ad mores prophetas : probandam auctoritatem reliquis fidei
ad allegoriam pcrtinere Nam diuisio il- . tnulto illustrior xestque fundamentum , et
la celebris , ac peruagata , in tres expla- basis omnium expositionum diuinae scri-
na'ionis species , seu partes , allegoricam , pturae, cuius difficultatem adnotauit Hier-
tropologiram , anagogicam , iuxta tripli- onymus in pracfatione commentariorum
cem praeteriti y praesentis , ac futuri dif- in Abdiam , ct Augustinus lib. 1. retra-
ferentiam , ab antiquis patribus traditur : ctationum . Vcrum si sola historia , et
ita vt allegorica expositio praeteritarum nuda legatur , non intellectus iiterae spi-
in veteri lege vmbrarum , ac figurarum ritus , tnodicam habet vtilitatem , et ita
praenotiones , etprodigia manifcstet , vn- appellatur a Hieronymo Ex.cch. 4. vilior
de prophetae ad allegoricam exponendi intelligentia Augustinus lib. 15. de , et
ratioiem pertineant . Adde etiam , merito ciuitate Dei cap. 27. non esse illis con-
prophetis tribui dicendi genus allegori- sentiendum asserit , qui solam hinoriain
cum , propter tropos ,verborum aenigma- recipiunt sine allegorica significatione :
1a , et translationes , vt Tertullianus ad- nec illis , qui solas figuras defendunt rt-
notav.it aduersus Marcionem /.3. LOAIS. pudiata historiae veritate . Sensus enitn
Ib. In historia Ita habent omnes
. ad docendum , ad argucn-
vtilis Scripturae
codd. mss. LOAISA . dum , ad corrigendum , et ad iusta eru-
Ib. Laudatur a Lcaisa Amalaricus diendum , vt perfectus sit homo Dei , ex
Tauricnsis , qui videtur esse Amalarius litera y et spiritu constat : htera enim so-
Treuirensis, cui a multis ascribitur opus la occidit : spiritus autem viuificat , ani-
«le ccclesiasticis ofihciis , ab aliis Ama- tnumque in otnne opus bonum instruit .

lario Metensi , ab aliis Amalario Lugdu- Vnde Gregorius lib. 16. Moral. cap. 10.
Jiensi attributum . Vide Fabric. Bibl. Vt , inquit , modo nos nuda pascat histo-
med. cum notis Mansi . AREV. ria , modo sub textu literae vehta me-
12. Angustinus hb. vnico super Ge- dullitus nos reficiat spiritualis allegoria .

nCiitn ad literam cap. 2. Quatuor modi, LOAISA .

inquit , a quibusdam Scripturarum tra- Ib.Tropologice Tropologica expo- .

ctatoribus traduntur legis exponendae : sitio idem est , quod moralis Exemplutn .

setundum historiam , sccundum allego- ponamus aquae ex illo Genaeos 1. Con« :

 .

S E N T E N T I A R V M. i6>
rice : sccundo , vt tropologicc : tertio, vt mystice intelligatur . Hi-
storice namque moralem scien- iuxta literam : tropologice iuxta
tiam mystice iuxta spiritualem intelligentiam
: Ergo sic historice .

oportet fidem tenere,vt eam et moraliter debeamus interpretari,

et spiritualiter intelligere
13. Tria,et septem , decem praecepta sunt : sed tria ad amo-
gregatae aquae in locum vnum , signi- litera ad maiora consurgimus , et quid.
ficat aquam clementalem : verum tropo- quid in populo carnaliter factum
priori
logice tribulationes significat , vt in illo est , iuxta moralem
interpretamur lo-
psalmi 65. Transiuimus per aquam , et cum , et ad animae nostrae emolumen-
ignem , et eduxit nos in refrigerium . ta conuertimus In spirituali d-iapla. &d .

Et Isai. 4 ?. Quum transieris peraquas, sublimiora transimus , terrena dimitti-

tecum ero , et flumina non operient te . mus , de futurorum beatitudine , et cae-
Et illud Intrauerunt aquae vsque ad
: lestibus disputamus , vt praesentis vitae
animam mcam . Significat ctiam tropo- meditatio vmbra futurai; beatitudinis sit .

logice sapientiam , Prouerb. 18. Aqua Hactenus Hieronymus . D. Eucherius in

profunda verba ex ore viri , et torrens libro spiritualium formularum quatuor po-
redundans fons sapientiae . Et illud : nit diuinarum expositionum genera , hi-
Fiet ci fons aquae salientis in vitam ae- storicum , tropologicum , allegoricum , a-
ternam . Eccles. Aq.ia sapientiae saluta- nagogicum . De historica , tropologica , et
ris potabit eos . Significat etiam hasre- allegorica expositione iam ex mente Au-
ses Prouerb 9. Aquae furtiuae dulcio-
, gustini disputauimus . Nunc de anagogi-
res sunt Et humanas prosperitates , lo-
. ca expositione Eucherius vocat , , quam
ann. 4. Omnis , qui biberit ex hac aqua , quae ad sacratiora caelestium figurarum
sitiet iterum Spiritus sancti infusionem ,
. secreta perducit vt si aquam expona- :

Ioann.y. Qui credit in me, sicut dicit mns de aeterna beatituiine :vt in Iere-
Scriptura , flumina aquae viuae de ven- miae 2. Me dereliquerunt fontem aquae
tre eius fluentEuangelista id interpre- . viuae et de Angelis psalm. 148. Aquae ,
:

tatur ,Hoc autem inquit ,

, dixit de spi. quae super caelos sunt , laudent nomen
ritu, quem accepturi erant,
credentes in Domini poteris sub mystica , e t spiritua-
:

eum Significat etiam populos , Apocak.

. li intelligentia allegorica , et anagogica
17. Aquae vero populi sunt De sensu . collocare . Ita Eucherius , Hieronymus ,

tropologico Hieronynus sic scribit in E- Augustinus , et Isidoruf consentiunt in>

zech. eap. 4. Eisdem literis historia cur- multiplici , et varia Scripturarum parti-
rit,et tropologia , sed illa humiliorest, tione . LOAISA .

ista subtilior , illa haeret terrao , ista ad 13. Tria , et septem , decem praece-
caelestia subleuat . LOAISA . pta habent omnes codL mss. quam le-
Mystice
Ib. Mysticum sensum hic . ctionem maxime probo Sic enim est a- .

Isidorus vocat spiritualtm intelligentiam . pud August. lib. de decem chordis cap.<$.
Hieronymus , cuius diuinae scripturae par- ( vnde sententiam desumpsit Isidor. ) et

titionem Isidorus sequitur , sic habet in lib. 15. contra Faustum cap. 4. LOAIS.

12. quaest. in Abdiam Triplex in cor- : Ib. In vna tabula Hanc partitionem .

de nostro descriptio, et regula Scriptu- praeceptorum in tabulis,nempe quodfuerint

rarum est prima,vt intelligamus eas
: tria in vna , et septem in alia scripta ,

iuxta historiam : secunda iuxta tropolo- sequuntur plurimi latinornm sanctorum ,

giam tertia iuxta
: intelligentiam spiri- vt Augustin. in locis citatis , et lib. de
tualena . In historia eorum , quae scripta decem chordis cap. 5. probat suam sen-
sunt, ordo seruatur . In tropologia de teatiatn ex illo Pauli : Primum manda-
 . ,

166 LIBERPRIMVS
rem Dei pertinent, septem ad homines. quae ad Deum Illa tria ,

pertinent, in vna tabula scripta fuerunt reliqua septem in secun- :

da In prima tabula trium mandatorum hoc primum est Diliges

. :

Dominum Deum tuum In secunda Honora patrem tuum , et matrem . :

.

14. Hinc est,quod Saluator scribae interroganti, quod prae-

Matth. 22. ceptum est primum in lege?ait: Audi ,Israel-, Dominus Deus tuus
Deus vnus est^hoc primum est Secundum vero simile est huic > .

Diliges proximum tuum , sicut ttipsum Vnum namque praeceptura .

de prima tabula dixit quod ad Dei pertinet amorem*, alterum ve- ,

ro de alia tabula , quod ad hominis pertinet dilectionem

C A P V T XIX.

De septem regulis .

1. O eptem esse inter ceteras regulas locutionum sanctarum scri-

pturarum, quidam sapientes dixerunt .

tum in repromissione . Verum in hac cidii sub romanis imperatoribus in tem-

sententia non cst constans , quum lib. quae- plo Dei fuisse , indeque a Tito Augusto
stionum veteris testamenii q. 7. quatuor inter caetera captae vrbis spolia in trium-
verba ajfrmet esse exarata in prima ta- phum allatas . LOAISA .

bula , quorum primum statuit , Non sint Ib. Quod ex quorumdam opinione
tibi Dii alieni praeter me : secundum , Loaisa refert , tabulas lcgis a Tito in
Non facies tibi vllam similitudinem : ter- triumphn n Romam fuisse allatas , fal-
tiutn : Non sumes nomen Dei tui in va- sum esse alii
, putant
Iosephus re- quum
luim : quartum : Sabbatum Domini Dei ferat , nihil a Tito inuentum in Sanctua-
tui scruabis , et non facies Jn eo vllum rio templi Vide Gomment. ad Prudenr.
.

opus seruile Reliqua in secunda , ita

.
,
pag. 6^4. et 123,1. , et Dissertationem
vt primum verbum secundae tabulae sit ,
Calmeti De arca foederis praefixam li-
Honora patrem tuum , et matrem tuam ,
bris Machabaeorum . AREV.
ex illo Apostoli ad Ephes. 6. Honora Cap. XIX. n. 1. Has septem regulas
patrem tuum et matrem , quod est man-
, veluti claues aperiendi sensus' diuinae
datum primum in repromissione Quo- . scrinturae reconditos excogitauit Ticonius.
modo , inquit esset primum , nisi in se-
, Augustinus lib. 3. ds doctrina Christia-
cunda tabula ab ipso coepisset ? In re- na cap. 30. Ticonius, inquit> quidam
promissione autem ideo dicitur , quia sta- qni contra Donatistas inuictissime scri-
tim subiicitur , vt sis longaeuus super psit , quum fucvit Donatista , et lib.i.
terram , et bene sit tibi , haec est pro- contra epistol. Parmeniani cap. 28. vocat
missiojacta iis ,
qui mandata custciiunt . eum magistrum eiusque interpretandi di-
,

Ioseph. lib.^.Antiq. cap. 6. et Philo in Uinam scriptnram leges ,et formulas txnti
Jib. Quis rerum diuinarum heres sit , in fecit vt Cypriani expositionibus prastu-
,

vtraque tabula quinque esse praecepta lerit vt constat lib. 2. retractat. et Itb.j.
:

tradita ajfirmant . Sunt , qui dicttnt , has de doctrina christiana cap. 30. vbi de
tabulas tempore vltimi lerosolymitani ex- harum regularum vttiitate sic inquit: Nec-
 ,
.

SENTENTIARVM. 167
2. Prima regula est de Domino , et eius quae de coipore •,

vno, aut ad vnum loquitur : atque in vna persona modo caput,

modo corpus ostendit, sicut Isaias ait Induit me vestimento sa- : c . 61, v. io-

lutari , quasi sponsum decoratum corona , e t quasi sponsam ornatam

monilibus suis In vna enirri persona duplici vocabulo nomi-
. .

nata caput, id est , sponsum,et ecclesiam , id est , sponsam ma-

nifestauit .

Proinde notandum in Scripturis, quando specialiter caput

3.
describitur, quando et caput, et corpus aut quando ex vtroque :

transeat ad vtrumque, aut ab altero ad alterum : sicque quid capi-

ti , quid corpori conueniat, prudens lector intelligat .

Secunda regula est de Domini corpore vero,et permixto

4.
Nam videndum quaedam vnius conuenire personae , quae tamen
,

non sunt vnius , vt est illud Puer meus es tu Israel ^ecce deleui, :
, Oseexi.
vt nubem ^iniquitates tuas ,et sicut nebulam peccata tua-: conuer-

essarium duxi ante omnia , quae mihi sed etiam Chiliastam fuisse aduertitVez-
vicientur, libellum regularum scribere , et zosius . Multi scribunt Tichonius . Loai-
secretorum leges , veluti claues, et lu- sa,siue Grialius maluit Ticonius , quod
mina , fabricare sunt enim quaedam re-
: aliietiam sequuntur : nonnulli Tychonius ;

gulae mixtae, quae vniuersae legis re- De eo Fabricius in Biblioth. med. aeui .
cessus obtinent , et veritatis thesauros AREVALVS .

aliquibus visibiles faciunt . Quarum si 2. Quae de vno ad vnum loquitur ,

ratio regularum sine inuidia vt com-

, in excus. est . Quam lectionem non pro-
municamus ,accepta fuerit , clausa quae- bo . Nam sensus ita est , vt sola ratione
que patefient , et obscura dilucidabun- discernatur , quum in vna persona duo dis-
tur , vt quisque prophetiarum immensam tinguuntnr rationc , et cogitatione offi-
siluam perambulans , his regulis quo- cia Vnde sola ratione complecteris
.

dammodo quasi lucis tramitibus deductus quando a capite ad corpus transitum sit .
ab errore defendatur Et subdit Caute . : LOAISA .

sane legendus est , non solum propter Ib. Est hoc exemplum Isai.
Isaias .

quaedam , in quibus , vt homo , errauit , cap. 61. apud Ticonium , et Augustinum :

sed maxime propter illa , quae sicut Do- quamuis 70. vtuntur versione , sicut spon-
natista haereticus loquitur . Meminit et so imposuit mihi mitram , et sicutspon*
Cassioclorus harum reoularum in praefat. sam ornauit ms ornatu : ttt vu^iu w«-
comment. psalm. Scripsit idem Tico-
in filE0«xe fioi /j.iTpctv , v.cti a$ vCjj.$hv hsct<-
nitts expositiones in Apocalyps. loannis , KQO-fjinc-i fii yj<7{ia . Isidcrus vulgatam
vt auctor est Cennadius , et Beda in A- semper amplectttur versionem . LOAISA .

pocaK Extat nunc liber reguJarum edi- 4. de Domini cor-

Ticonius dixit :

tus in Bibliotheca sanctorum a Marga- pore bipartito quam vocem Augustinus :

rino Theologo Parisiensi compilata tom.6. ccrrexit , affirmans , quod non debuit itci
Floruit Theodosio , e t f.liis eius imperan- appellari , sed potius de Dcmini ccrpore
tibus anno Dotnini ccgxc. LCAISA . vero , atque rriixto , aut vero , atque si-
Ib.Ticonium Afrum auctorem ha- mulato, vel deperwixta ecclesia LOAIS. .

rum regularum non solum Donatistam ,

 . . .

16$ LIBER PRIMVS

tere ad me 3
et redlmam te
congruit . Hoc ad vnum non
5. Nam altera pars est,cui peccata deleuit,et cui dickiPue*

meus es tu . Et altera cui dixit Conuertere ad me , et redimam

, :

te Qui
. si conuertantur, eorum peccata delentur . Per hanc enim
re^ulam,sic ad omnes loquitur Scriptura, vt et boni redarouantur
cum maiis , et mali laudentur pro bonis Sed quid ad quem per> .

tineat , qui prudenter legerit, discet

6. Tertia regula est de litera , et spiritu , id est , de lege , et
gratia : lege,per quam praecepta facienda admonemur^ gratia , per
quam , vt operemur , iuuamur Vel quod lex non tantum histori- .

ce,sed etiam spiritualiter sentienda sit . Namque et historice opor-

tet fidem tenere, et spiritualiter legem intelligere .

Quarta regula est de specie , et genere , per quam parspro

7.
toto,et totum pro parte accipitur veluti si vni genti , vel ciuita* :

ti loquatur Deus,et tamen intelligatur omnem contingere mun-

Ps. 44. 12. dum sicut in psalmis Et adorabunt , inquit , eum filiae T"yri in
: :

muneribus Filiae Tyri , filiae gentium , ab specie ad genus

. per :

Tyrum enim vicinam tunc huic terrae , vbi prophetia erat, signifi-
cabat omnes gentes credituras Christo .

8. Vnde et bene sequitur Vultum tuum deprecabuntur omnes

:

diuites terrae . Sic et per Isaiam prophetam dum aduersus Assy-

rium

6. Augtist. Hb. 3. de doctrina Chri- tur ad totum . Tyrus vicina huic loco ,

stiana ita sentit , quod potius sit magna vbi prophetia erat , significabat gentes

quasstio , quam regula . Ticonius appellat credituras Christo . Theod. super psalm.
hanc regulam tcrtiam de promissis , et sic legit : Quoniam ipse est Dominus
lege , Aug. de spiritu , et litera , vel de Deus tuus , et adorabis eum : et filiae

gratia , et mandato . LOAISA . Tyri in muneribus Et adfert interpre- .

7. Tota haec regula corrupte legitur tum diuersas sententias , et per filias 7y-
in excus. eam restitui ex cod. Coth. ms. ri totam impietatem sigmficari affirmat
antiquo , eius meminit Creg. lib. 3. Mo- Mos est , inquit , sacrae scripturae a par-
ral. et homil. 26. in euang. super illud : tc totum demonstrare . Sic alibi per Li-
Tulerunt Dominum meum , et nescio , banum omnem supcrstitionis cessationem
vbi posuerunt eum LOAISA . . pracdicit . Nam Libanus , inquit , cum
Jb. Psahn. 44. Adorabunt eum filiae cxcelsiscadet Sic etiam D. Basilius , * .

Tyri in muneribus vultum tuum depre- : quo Theodoretus scholia in psalmos fere
cabuntur omnes diuites plebis Sic Au- . collegit . LOAISA .

gust. super psalmos legit , Adorabunt eum 8. Cap. 14. vbi llieron. Hoc
Isaias .

filiaeTyri, ita vt scntentiae periodus non loco quidam arbitrantur , gcneralem esse
claudatur in adorabunt eum , vt in mul- contra omnem orbem prophetiam Qui- .

tis codicibus interpunctum inuenio Idem, . bus ncquaquam contradicimus ,dum scia-
nliae Tyri , filiae gentium , a parte refer- nius , hic omnem tcrrarn Assyriorum
 . . ,

SENTENTIARVM. i6 9
rium Dominus comminatur,dicens: Vt conteram Assyrium in ter- c. 14. v. 2?.
etCtl 3'V- 9'
ra mea\et in montibus meis conculcem eum Et erit Eabylon illa
l
.

gloriosa , et regnisDominus Sodomam et

inclyta , sicut subuertit ,

Gcmorrham Nam licec aduersus vnam ciuitatem Babylonem per

.

Isaiam praefatum Dominus comminetur , tamen dum contra eam

loquitur, tiansit ad genus de specie,ct conuertit generaliter con-
tra totum mundum sermonem .

9. non diceret aduersus vniuersum orbem non ad-

Certe si ,

deret infra generaliter Et disperdam omnem terram.^ et visitabo

:

super crbem mala, et cetera, quae sequunrur ad internecionem mun-

di pertinentia vnde et adiecit: Hoc est consllium , quod cogitaui
:

super omnem terram , et haec est manus eius extenta super vni-
uersas gentes .

10. Item , dum

sub persona Babyloniae argnit vniuersum
mundum , dicens: Disperdam omnem terram , et <visitabo super or- '

bis mala , et cetera , quae sequuntur, ad internecionem mundi per-

tinentia : rursus ad eandem quasi de genere ad speciem reuertitur ,

dicens , quae eidem ciuitati specialiter contigerunt, Ecce ego susci*

tabo super eos Medos . Nam regnante Balthasar , a Medis est ob-
tenta Babyionia
11. onus Aegypti ex persona eiusdem , totum vult in-
Sic et
telligere mundum , dicendo Et concurrere faciam aegyptios aduer- :
fai. 19.2,
sus aegyptios , regnum aduersus regnum quum Aegyptus non mul- :

ta regna , sed vnum habuisse scribatur regnum .

12.Quinta regula est de temporibus per quam aut pars ma- ,

ior temporis per partem minorem , aut pars miiior temporis per
partem maiorem inducitur Sicut est de triduo Dominicae sepul- .

turae : dum nec tribus plenis diebus , ac noctibus iacuerit in se-

pulcro : secl tamen a parte totum tricluum accipitur
13. Item pars a toto , vt est illud : Et erunt dies vitae hominis

proprie signifkari . LOAISA . gust. LOAISA .

Ib. Et erit Locus est apud eundem

. Ib. De triduo
Augustin. lib. 3. de
.

Jsai. cap.i^. LOAISA . doctrina, et de Trinit. cap. 6. et

lib. 4.
12. Duobus modis dicitTiconius hancvi- Ticonius in regulis hunc locum late ver~
gere regulam^ aut per Synecdochen, aut per sant . LOAISA .

legitimos numeros Vocat legitimos numc-

. 13. Et erunt dies vitae hominis cxx.
ros eossquos eminentius Scriptura com- dum tantum centum vsque ad diluuium
mendats vt est septenarius , denarius , inueniantur , ex quo haec aDominosta-
iiuodenarius-^vide ipsum Ticou, , et Au- tuta sunt Vel sicut illud quadrigen»
.

TomJ'2. Y
 : . .

170 LiBER PRIMVS

anni centum viginti durn tantum ceritum vsque ad diluuiiim iri*
:

ueniantur, ex quo haec a Domino statuta sunt. Vel sicut illud,

quod quadringentos annos praedixerat Deus,rlliis Israel in Aegy-
pto seruituros , et sic inde egressuros
qui tamen quadringentos an-
:

nos non seruierunt , quia, dominante Ioseph , Aegypto dominati

suntrvbi iterum a parte totum subiungitur, quia non statim post
quadringentos annos egressi sunt , vt fuerat repromissum sed , qua« *,

dringentis triginta peractis , ab Aegypto recesserunt

14. Ad hanc temporum regulam pertinent et illa, quae dum
?s.2i. 18. adhuc futura sunt,quasi iam gesta narrantur, vt est illud : Fode-

tis , etc. Est vero Iocus ille Cenes. 6. Di- cap. erunt dies vitae illius
6. dicitur ,

xitque Deus Non permanebit spiritus

: centum viginti annorum deinde cap. 7. :

meus in homine in aeternum , quia caro Sexcentorum annorum erat Noe , quum
cst , eruntque dies illius centum viginti aquae diluuii inundauerunt super ter-
annorum . Quem locum Lactantius Fir- ram . LOAISA .

muinus iib. 2. diuinarttm institution. r.14. Ib. Vel sicut . Cenes. 15. dicitur ,
ita exponit , vt dicat , Deum iratum bre- quod qttarta generatione reuerterentur in
uiori spatio vitam hominum circumscri- terram promissionii , quod etiam ita im-
psisse abrogata viuendi longitudine ,
, et pletum est . Nam pritnus lacob cum fi-
quam ante diluuium habuerant , intra liis ingressus est Aegyptum , Moses vero
centum , et viginti annorum spatium coer- quartus a Iacob populum eduxit . De
cuisse Idque ex Iosepho accipit Firmia-
. computatione horum annorum lege scho-
nus lib. 1. Antiquit. Verum aliter inter- littm nostrum in Chronicon lsidori. LOAIS.
pretatur locitm Hieronymus Iib. quaest. 14. In excusis legitur : Est et alia de
hebraic. Hoc est , inquit , dabo centum temporibus figura , per quam quaedam ,
viginti annos ad poenitcntiam . Non i- quae futura sunt , quasi iam gesta , etc.
gitur humana vita , vt multi errant in , Verttm mss. lectionem probo Omniaque .

centum viginti annos contracta cst,sed supra cap. 18. de lege num. 7. posita
generationi illi centum viginti anni ad sunt , ibique adnotatum , sententiam esse
poenitentiam dati sunt Quia vero pos- . ab Augustino desumptam lib. de verb.
nitentiam agere contempserunt , noluit Apostoli LOAISA . .

Deus tempus expectare decretum , sed Ib. In quibtts etc. Alii sic haec re«
viginti annorum spatiis ampmatis , indu- formant In qttibus futura , tamquam iam
:

xit diluuiura anno centesimo agendae facta , ita dtcuntur Sed cur , quae ad- .

poenitentiae destinato Quam etiam ex- . huc facienda erant , iam ftcta narran,-
positionem Chrysostomus est amplexus ho- tur ? Quia quae nobis adhuc futura sunt ,
mil. 11. in Genes. Verum eam improbat apud Dei aeternitatem iam facta sunt
Cennadius veluti absurdam, et a Deo pe- Qttapropter quando
aliquid faciendum
nitus alienam , quum semper Deus ad virt- esse pronitnciatur secundum nos dici-
,

dictam tardo ingrediatur passu Vide . tur : quando vero quae ftttura sunt , iam
Cttcnam graecorum patrum in Pentateu- facta dicuntur , secundttm Dei aeternita-
chum Quod vero Deus , vt censet Hier-
. tem accipienda sunt : apud qucm iam
enymtis , viginti annos amputstuit ex de- omnia fttcta sunt,quae futura sunt . In
creto tempore , liquet Nam Genes.5. . ornnibus his regulis dcscribendis raagna
dicitur: quingentorum annorum erat Noe, est mss, cxemplarium discrepantia .

quum geniut Seai , Cham , et Iaphet AREV.

 ,
:

SENTENTlARVM. i 7r
runt tnanus meas ^et pedes meos , dinumerauerunt omnia ossa mea\
et diuiserunt sibi vesttmenta mea , et his similia. In quibus,quae
adhuc facienda erant , iam facta narrantur .

15. Sed quando aliquid faciendum essc pronunciatur , secun«

clum nos dicitur: quando vero quae futura sunt, iam facta dicun-
tur,secundum Dei aeternitatem accipienda sunt; quia quae nobis
adhuc futura sunt , apud Dei praedestinationem iam facta sunt,
apud quem omnia facta sunt, quae futura sunt.
16. Sexta regula est de recapitulatione Recapitulatio enim .

est,dum Scriptura redit ad illud, cuius narratio iam transierat

sicut quum filios filiorum Noe Scriptura commemorasset , dixit, il- Genes. *r. r«
los fuisse in linguis , et gentibus suis et tamen postea,quasi hoc :

etiam in ordine temporjiya-seqiieretur Et erat , inquit , omnis ter- :

ra labium vnttm , et vox vna omnibus erat Quomodo ergo se- .

cundum suas gentes , et suaslinguas erant, si vna Iingua erat omni-

bus, nisi quia ad illud , quod iam transierat, recapitulando est re-
uersa narratio ?
17. Recapitulatio enim est, dum
rerum praeteritarum causae
futuris miscentur gestis , sicut et in Genesi , dum sexto die homi-
nem dicit factum fuisse,denuo recapitulat formatum dicens For* : Genes. 2.7,
mauit Deus hominem ad imaginem suam Necnon et vbi exple- .

tis omnibus operibus,dum Deum dicit septimo die requieuisse

recapitulando subiungit: Istae generationes caeli^et terrae ^quando
ereatae sunt^ in die^quo creauit Deus caelum , et terram^et omne
virgultum agri , antequam oriretur super terram . Nondum enim piue-
15. Gothus , et alii duo codd. antiqui ligatur , erratur . LOAISA .

Sic habent In quibus quae adhuc facien-

: Ib. Sicut quum Codex Guadal. sic
.

daerant,iam facta narrantur . Sed quan- habet , sicut in Isaia , vbi dum contra
do aliquid faciendum fronunciatur , se . Babylonem , hoc est , contra diaboli cor-
cundum nos dicitur , etc. Reliqua ver- pus multa dixisset sermo prophcticus
ba,quae itt editis , et ahis mss. reperiun- rursus ad caput, id est, addiabolum^
tur , duobus non extant . LOAISA .
in his oraculi sententia deriuatur, dicens : Quo-
16. August. de hac regula sic scribit : modo cecidisti , Lucifer, qui mane orie-
Sextam regulam Ticonius recapitulatio- baris ? Sicut quum filios filiorum Noe Scri-
nem vocat in obscuritate Scripturarum ptura commemorasset etc. Haec haben-
satis vigilanter inuentatn . Sic enim di- tur Isai. 14. Vcrum ad hanc regulam non
cuntur quaedam , quasi sequantur in or- pertinent , sed ad septimam de diabolo,
dine temporis , vel rerum continuatione e t eius corpore , vt patet ex
Augustino .
narrentur , quum ad priora , quae prae- LOAISA .

termissa fuerant , latenter narratio re- 17. Ilacc omnia in nullo extant cod.
uocetur,quod nisi ex hac regula intel- ms. eorum , quos nactus sum ad huius
Y 2
 :

ttfi LIBER PRIMVS

rat Dominus Deus super terramsed fons ascendebat de terra IrrU :

gans vniuersam superficiem terrae. Haec omnia recapitulando irt

serie narrationis rebus futuris nectuntur, quum intra sex diesetianv
haec patrata videantur.
i3. Septima regula est de diaboIo,et eius corpore , quia sae-
pe dicuntur ipsius capitis 3
quae suo magis conueniunt corpori
saepe vero eius videntur dicta membrorum , et nonnisi capiticon-
gruunt . ( Sicut in Isaia , vbi dtim contra Babyloniam , hoc est, con*
tra diaboli curpus multa dixisset sermo propheticus, rursus ad ca-
Isal- 14. 12. put, id est , ad diabolum , oraculi sententiam deriuat dicens : Quo
modo cecidisti de caelo , Lucifer , qui mane oriebaris ?)
19. Ex nomine quippe corporis intelligitur caput , vt est illud
Matth.13.28. in euanoelio de zizaniis tritico admixtis t; H -:ente
;
Domino : Inimi*
cus homo hoc fecit hominem ipsum diabolum vocans , et ex no*
,

mine capitis signiiicatur corpus , sicut in euangelio dicitur: Duo-

Io. 6. 71. decim <vos elegi sed vnus ex vobis diabolus est Iudam vtique in-
, \

dicans quia diaboli corpus fuit. Apostata quippe angelus omnium

,

caput est iniquorum , et huius capitis corpus sunt omnes iniqui.

Sicque cum membris suis vnus est , vt saepe , quod corpori eius
dicitur, ad eum potius referarur : rursum quod illi 3 ad membra ite«

rum ipsius deriuetur.

cpsris correctionem , inter quos duo erant sa testatur : neque in nostris quidem
tnembranei antiquissimi literis gothicis apparent , nisi quod ita ordo capitum »

scripti , vnus ecclesiae toletanae aera 953. et rerum in multis mss. turbatus est ,
cxaratus , cx insigni collegio oue-
alius vt non mirum videri debeat , si in ali«
tensi apud Salmanticam eo antiquior , vt quo extent AREVALVS . .

cx literis miram vetustatem prae se fe- 18. Quae in parenthesi includuntur ,

rentibus colligere licet Quapropter o~ . in gothico tantum cod. ccclesiae toleta-
tnnia velut aliena a germana lectione re- nae margine addita inueni . Locus est
in

idi . LOAISA . Isaiae cap. 14. , et apud D. Augustin. irt

Ib. enim cst .
Recapitulatio haec . . cxempla septimae regulae , et apud Ttco-
patrata videantnr Bignaeus haec ait a
. nium . LOAISA .

se reperta in mss. exemplaribus , in qui- 19. Angelus apostata cst Lucifer, dc

bus deerant praecedentia , Recapitulatio quo Isai. 14. O uom °do cecidisti de cae-
tnim est reuersa narravo
. . . Haec qui- . lo Lucifer ? ldem vocatur ct
, draco , ci
dem vltima extant in editionibus anti- strpens antiquus , Diaboius 3 ct Satanas ,
quioribus Alia deesse in suis mss. , Loai-
, Apoc. 12. LOAISA .
 . :

SENTENTIARVM. 173

C A P V T XX.

De dijferentia testamentorum .

i.\Vuidam non recipiunt vetus testamentum , pro eo

ideo
quod aliud in tempore prisco aliud agatur in nouo ,

non intelligentes, quod Deus , quid cuique congruerit tempori,ma-

gna quadam distributione concesserit sicut in lege imperat nu- : Deuter. 23-,

ptias, in euangelio virginitatem commendat in lege oculum pro :

Matth>I 9*

oculo auferre,in euangelio alteram praebere percutienti maxillam . Deuter. 19.

Matth. 5.
2. Sed illa pro tempore fragili populo , ista vero perfecto ,

vtrique tamen pro tempore sua quaeque conuenientia commodans.

Et tamen pro ista mutatione non est credendus Deus mutabilis,
sed potius inde admirabilis praedicandus est quia manens iacom- :

mutabilis , quid cuique ( vt diximus ) tempori commodum fuit,

magna cum distributione concessit
3. Sub veteri testamento minoris culpae erant peccata j quia
in eo non ipsa veritas , sed vmbra veritatis aderat. Nam irj testa-
mento nouo praeceptis altioribus manifesta facta quaedam , qaae
in illopopulo vmbrae veritatis deseruierant , deserenda nobis prae*
cipiuntur Illic enim fornicatio, et retributio iniuriae permissa sunt,
.

nec nocebant , in testamento autem nouo graui animaduersione

damnantur,si admittantur.

CAPVT XXI.
De Symbolo , et Qratione .

1. JLi(idei Symbolum,et Dominica oratio pro tota Jege paruulis

ccclesiae ad caelorum regna sufficit capessenda Omnis enim la- .

Cap. XX. n. i. Quidam . al. quidam charitatew, docet August. in F.nchir. c.6.
haeretici . Et mox , incognita quadam et 7. Symbolum autem illud ab ipsis
pro magna quadam . AREV. ( Apostolis) editum magna cum cura , et
3. Manifesta . al. veritate manifesta . S?iritus sancti instinctu apertum est ex
,

AREVALVS . Rujfino in expositione Symboli , et Aug.

Cap. XXI. n. 1. Symbolum , et Domi- in sermone secundo Dominicae Palmarum :
nicam oratiooem contintre JiJem > spem > vbi quam singuli Apostoli partem contw
 ,

i 74 LIBER ?RIMVS
titudo Scripturarum in eadem oratione Dominica , et Symboli bre-
,x0 v
-
" »* u itate concluditur Vnde et propheta Isaias dicit Abbreuiationem . :

audiui a Domino Deo exercituum , super vniuersam terram Atten* .

dite , et audite eloquium meum .

2. Sed haec abbreuiatio aut illud intelligitur,quod Dominus

dicit : Omnem legem , et prophetas in duobus praeceptis dilectionis
Dei proximi pendere
, et : aut propter ipsam orationem Domini-
cam,vel Symboli breuitatem , in quibus ( vt praedictum est) o-
mnem Scripturarum coarctaci (cernimus) latitudinem .

hrint , docet in hunc modv.m Quod grae- : vocat signaculum cordis , et esse antelu-
ce symbolum dicitur , latine collatio no- canis horis ouotidie recitandum . Pro fi-
minatur . Coilatio ideo dicitur , quia col- dei autem Symbolo Apostolorum intelli-
lata in vnum totius catholicae legis fi- gitur vt in concil. Laod. cap. 46. Bapti-
:

des , Symboli colligitur breuitate , cuius zatos oportet fidei Symbolum diccre ,
textum vobis modo , Deo annuente , di- et cap. 47. Similiter in concilio Agathen-
cemus Petrus dixit
. Credo in vnum :
si can. 9. in concilio Maguntino sub Ca-
Deum Patrem omnipotentem Ioannes . rolo Magno cap. 45. De Symbolo Aposto-
dixit Creatorem caeli , et terrae
: Iaco- . lorum legeHieronymum in epistola ad
bus dixit Credo et in Iesum Christum
: Pammachium, et August. lib. ad Catech.
Filium eius vnicum , Dominum nostrum. et Clementem Romanum in epist. ad Ix-
Andreas dixit Qui conceptus est de Spi- : cobum fratrem Domini . LOAISA .

ritu sancto , natus ex Maria Virginc . Ib. Dominicaoratio . A Patribus quo-

Philippus ait Passus sub Pontio Pilato, : tidiana oratio dicitur , vt Cypriano itx
crucifixus , mortuus , et sepuitus Tho- . eius expositione , et Augustino lib. 21.
mas Descendit ad inferna, tertia die
ait : ciuit. cap. 27. i et concilio Toletano 4.
resurrexit a mortuis Bartholomaeus di- . cap. 9. Quia quotidie dicitur , et quia de-
xit Ascendit ad caelos sedet ad dexte-
: : let minima,et quotidiana peccata . LOAIS.
ram Dei Patris omnipotentis Matthaeus . Ib. Isaias etc. Locus est apud Isaiam
dixit Inde venturus est iudicare viuos
: cap. 10. , vbi Hieronymus sic inquit :
et mortuos . Iacobus Alphaei Credo et : Pro cunctis laciniosae legis ceremoniis
in Spiriturn sanctum , sanctam ecclesiam dedit praeceptum breuissimum dilectio-
catholicam Simon Zelotes dixit San-
. : nis , et ridei . Cyprian. in expositione 0-
ctorum communionem : remissionem Dominicae locum interpretatut
rationis
peccatorum Iudas Iacobi Carnis re- . : de Symbolo fidei , et August. lib. de ptr-
surreationem Matthias compleuit Vi- . : jectione iustitiae hominis respons. 11. Et
tam aeternam , Amen . Ambrosius etiam contra Faustum lib. 15. cap. 4. dipty-
scrmone 38. de ieiuniis , et quadrages. chium Ecclesiae appellat duo dilectionis
Symbolum appellat fidei clauem duodecim praecepta . LOAISA .

artificum operationeconflatam Irenaeus : Ib. In editione Grialii erat capescen-

lib.i» cap.i. tesseram fidei vnanimem , da pro capessenda et in nota ab : ipsis
et Leo in epistola ad Pulcheriam Augu- editum j suppleui apostolis . AREV.
stam Ambrosius lib. 3. de Virginitate
.
 , .

SENTENTIARVM. 175

C A P V T XXII.

De baptismo 3 et communione .

i.v3olam ecclesiam Catholicam habere baptismum ad salutem,

Zacharias propheta testatur \ In die (inquit) illa erit fons patens cap. 13,

domui Dauid> et habitantibus in lerusalem , in ablutionem peccato-

ris, et menstruatae . Domus
quippe Dauid , et Ierusalem Christi
ecclesia est 3 in qua manat fons in ablutionem peccatorum Hac- .

retici atitem id solum imaginaria ostentatione faciunt: ideoque ii-

lis baptismus non ad remissionem peccatorum 3 sed ad supplicii te-

stimonium datur.
2. Pro solo originali reatu luunt in inferno nuper nati infan-

Cap. XXII. n. 1. Isidorus non damnat tem , si tamen in Patris , et Filii , et Spi-
baptisma haereticorum , vt Cyprianus cum ritus sancti attestatione doceantur bapti-
episcopis Africae , de quo Hieronymus in sma suscepisse , non iterurn sunt bapti-
dialogo contra Luciferianos sic inquit \ zandi , sed solo chrismate, et naanus im-
Cyprianus lacus contritos fugere , nec posirione purgandi . Baptismus enim non
bibere de aqua aliena voluit iccirco : est hominis meritum sed Christi
, : ideo-
haereticorum baptisma reprobans ad Ste- que nihil interest , haereticus, an fidelis
phanum tunc romanae vrbis episcopum , baptizet : quod sacramentum tam san-
qui a beato Petro vigesimus sextus fuit ctum est , vt nec homicida ministrante
super hac re africanam Synodum dire- polluatur . Habet enim haereticus bapti-
xit : conatus eius frustra fuit
sed Ve- . smum Christi ; sed quia extra fidei vni-
rv.-.n loquitur de baptismo
hic lsidorus tatem est , prodest . At vbi ingres-
nihil
adultis collato ab haereticis cum inuoca- sus fuerit , statim baptisma , quod habue-
tione sanctissimae Trinitatis , qui licet sit rat foris petniciem , incipit illi iam
aJ
sacramentum,characteremque in animo ob- prodesse ad salutem Quod enim acci- .

signet , nihil tamen illis ad salute-n , re- pitur , approbo , sed quia foris accipitur ,
missionemque peccatorum prodest,quousque improbo \ dam autem venerit , non mu«
ab ecclesia suscipiatur Non enim illis
. tatur, Character est e«
sed agnoscitur .

ad remissionem peccatorum , inquit , sed nim regis mei , non error sacrilegus re- :

ad supplicii testimoninm datur Quam . corrigo desertorem , non muto chara-

sententiam probat Augustinus lib. 3. con- cterem . Haec Isidorus Nouissime sa* .

tra Donatistas c. 14. et lib. de baptismo cra Tridentina Synodus sess. 7. can. 4.
cap. 12. et habetur de consecrat. D. 4. c. verum esse baptisma inquit , quoE da-
Tiinc valere incipit ad salutem bapti- tur in forma ecclesiae ab haereticis
smus, quum fictio a veraci confessione re- LOAISA .

cessit . Idem Gregorius ad Quiriacum e- Ib. In nota Loaisae erat quod datur
pistola 61. /.9. Registri Et Nicolaus . in canone forma etc. AREV.
Pontifex ad consulta Bulgarorum cap.^. 2. Infernus multiplex est vt adno*
,

Quid vero de baptismo ab haereticis colla- tauit doctissime , sicut omnia D. Tho*,

10 senserit Isidorus , liquet lib.i. de ofi tnas Aquinas , Infernus , inquit , quadru-
ficiis cap. 24. dum inquit : Haeretici au- plex ; scilicet damnatorum 9 pueronim,
 ,

l7 6 LIBER PRIMVS
tuli poenasySi renouati per lauacrum non fuerint Prolnde cum .

causa nuper natus damnatur infans , si non regeneratur , quia ori-

ginis noxietate perimitur.
Cur paruuli peccato originali
3. carentes per baptismum , et
necdum proprium habentes delictum , a bestiis, poenisque ceteris
laniantur ? Haec igitur causa est . Baptismus enim a poena aeter-»
na , non a praesentis vitae supplicio liberat. Quod si a poena prae-

senti homines liberarentur per baptismum, ipsum putarent bapti-

smi praemium, non illud aeternum Ergo , soluto reatu peccati .

manet tamen quaedam temporalis poena ^ vt illa vita feruentius re«

quiratur , quae erit a poenis omnibus aliena.
4. Nullus negat fidelium etiam post baptismum , quo peccata
delentur , quotidie, quamdiu in isto seculo sumus , ad Deum nos
debere conuerti Qttod quamuis sine intermissione sit quotidie
.

agendum, nunquam tamen fecisse sufrkiet.

5. Qui in maternis vteris sunt,ideo cum matre baptizari ncn
possunt,quia qui natus adhuc secundum Adam non est , renasci
secundum Christum non potest. Neque enim dici regeneratio in
eo poterit cjuem generatio non praecessit
3
.

6. Qui intra ecclesiam non ex dignitate ecclesiae viuunt, sed

fidem,

purgatorium , et sanctorum patrum . In tur , damnatur , quia etc. De baptismo non

priaio sunt tria , tenebrae gratiae, tene- solum cit. loc. de Oificiis eccles. agit
brae gloriae , et poena sensus . A quo Isidorus, sed etiam lib. 1. contra ludaeos
aeterno supplicio vtinai* liberemur. In cap.24. AREV.
secundo sola duo prima , tenebrae gra- Habetur htec sententia in colle-
5.
tiae , ct gioriae . In tertio tantum se- ctaneis Gratiani de Cons. D. 4. , et apud
cundum , et tertium , tenebrae gloriac , Iuon. p. 1. cap. 185., et apud Magistrum
ct poena sensus . In quarto tantum secun- lib. 4. sent. dist. 6. LOAISA .

dum tenebrae gloriae, vocaturque hic si-

, Ib. Id non obstat , quominus proba*
nus Abrahae .De quo Tertullianus aduersus bilis , vera sit opinio quorumdam
aut
Marcioncm lib. 4. Diuus Gregor. lib. 7. recentiorum-) qui docent , conferri posse
epistolarum epist. 53. ad Secundinum de baptismum in casu necessitatis pueris ,

receptaculo agit animarum paruulorum , qui in vteris maternis sunt , si ad eos

qui sine baptismo discedv.nt LOAISA . . peruenire possit aqua baptismi ARLV. .

Ib. Proinde etc. Ita codex goth. et Psalm. 39. Ita interpr etatur et Au-
6.
tilii mss. Locus manijestus ad probandum, gustinus . Verum Basilius , etThecdotetus
originis tr.aculam esse in pue-is aparetu uliter locum interprctantur in scholiis
iibui contractam , et eue omnes natura psalmorum . LOAISA .

procreatos filios irae LOAISA . . Ib. Praedestinatorum . Sic habent o-

lb. Proinde etc. al. proinde Adae caif mnes ccdd. mss. et editus antiquus , quarn
sa nuper natus inians 9 ji non regenera- lectionem posui , et dcleui in regno re-
 . , .

SENTENTI-ARVM. 177
rldem 5 quam verbo tenent, operibus destruunt, de ipsis Iegitur:
Multiplicati sunt super numerum , vt subaudias , in regno praede- Ps. 39. £.

stinatorum
7. Qui scelerate viuunt in ecclesia , et communicare non de-
sinunt, putantes , se tali communione mundari , discant, nihil ad
emundationem proficere sibi , dicente propheta : Quid est ,
quod dl icr. xi. 15.

lectus meus in domo mea fecit scelera multa % Numquid carnts san-
ctae auferent a te malitias tuas ? Et Apostolus Probet , inquit, se : I. ad Cof«

de calice bibat zi. 28.

homo , et sic de pane illo edat , et .

C A P V T XXIII.

De Martyrio .

1. Lxei seruus aduersitate vlla non frangitur , sed pro veritatis

defensione vltro se certamini offert , nec vnquam pro veritate
difiidit .

2. Saepe ex discipulis ad martyrium eliguntur qui suos do- ,

ctores ad coronam praecedtint : et , qui sunt ordine postremi , fiunt

nonnunquam in certamine primi
3. Vir sanctus vltro pro agone certaminis debet offerre iu-
se

stitiae : sed tamen agonis fructum videns vberrimum , non debet

proborum ex Gregorio , et Augustini ex-

: Cap. XXIII. n.2. Isidotus martyris no.
positione ,vnde Gregorius subiungit de il- men hoc capite non tantum illis tribuit ,
lis , qui sunt super numerum Hic enim : qui extremam mortem gloriose pro Chri-
fidelibus per confessionem admixti sunt sto passi sed illis etiam , qui a
sunt ,

sed propter vitam reprobam illic nume- confessione nominis Christi nulla tormen-
rari in sorte fideiium non merentur . torum atrocitate abduci potuerunt . Idem
LOAISA. facit vbique Cyprianus , martyrum exi-
Ib. Vezzosius Loaisam , et
asserit, mius laudator Tertullianus autem hos
.

Breulium animaduertere , lcgendum po- designatos martyres appellat , illos vero

tius esse in regno reproborum quam di- : absolute martyres . LOAISA .

ctionem adoptauit Bignaeus. VerumBreu- 3. VV. CC. ad vnum omnes leguntx

lius nihil habet praeter Loaisae notam : vir sanctus vltro se in agone pro cer-
et Loaisa docet , praeferendum
aperte tamine debet offerre Justitiae . Tollunt
in regno praedestinatorum , quod allata enim negationem non . Verum ita sensus
S. Gregorii verba confirmant , vt mirum non conuenit iis , quae sequuntur ; seci
sit , Vezzosuim in tam perspicua re hal- tamen agonis fructum videns vberrimum,
lucinatum fuisse AREVALVS . . non debet declinare laboris periculum .

7. Habetur tota sententia de consecr. Quapropter existimo , negationem , vt iti

D. 2. c. Qui scelerate viuunt fragmen- : editis est , retinendam Thomas 2. 2. .

tum vero eius de co*tsecr. D. 4. c. Qui quaest. 124. Martyrium , inquit , oblatiim
in maternis rteris, infine capitis . LOAIS. debet tolerari patienter, sed non debet
Tm.VI.
 : , ..

i 7S L I B E R PRIMVS
declinare laboris periculutn . Quod si maior est labor, quam ani-
Actor. ip. marum lucrum declinandus est labor quem minimum comitatur
, ,

2. Cor, xi. augmentum Vtrumque enim fecit Apostolus qui et periculis se

.
s

vltro dedit, vbi maximum animarum lucrum vidit et sapienter se j

periculo abstulit,in quo potiorem laborem quam lucrum esse ,

perspexit . Vltro se Paulus apud Ephesum periculis obtulit 5

quia

quaeri quia non debet dari occasio a-

: veneratione celeberrimi frequentantur
gendi iniuste Haec ille Vnde Cypria-
. . De his nitiil temere audeo iudicare . V-
nus fugit martyrium , vt constat ex pri- trum enim ecclesiae aiiquibus fiie di-
tno lib.epistol., et Athanasius ,vt patet gnis testificationibus , vt earum memo-
ex homilia super Matthaeum cap. 10. et riam honoret , diuina persuasit aucto-
sic
ex apo/ogia de fiiga sua , prope medium . ritas , nescio Et fieri potest,vt ita sit
.

Hinc eleganter Cyprianus ait epist. 8}. Quid si hoc fecerunt non humanitus
Dominus confiteri nos magis voluit deceptae , sed diuinitus iussae , nec er-
quam profiteri . Verum qitid de virgini- rantes , sed obedientes ? sicut de Samso-
bus illis dicemus , quae ob castitatis , et ne aliud nobis fas non est credere Quurn .

pudicitiae amorcm , ne turpiter violaren- autem Deus iubet , seque iubere sine vl-
iur , mortem aqua vel ferro , vel
tibi , lis ambagibus intimat,quis obedientiam

laqueo consciuerunt ? Quas etiam sancta in crimen vocet ? quis obsequium pie-
ecclesia inter diuas martyres connume- tatis accuset ? Haec Augustinus ex cuius :

rat, vt constat e< D. Ambrosio hb. 3. verbis illud aduersus haereticos nostri
de virginibus , ai M.trcdlinam sororem , temporis obiter notandum , ecclesiam san-
de Pela^iae , et filiarum morte , et Euse- ctos sttos diuina persuasione actam ho-
bio Caesariense lib. 8. Eccles. histor. de norare Hic ctiam in quaestioncm factum
.

virginibus Antiochiae ; e t Sophronia , quae Raziae ( dequo Machabaeorum i.cap.iq. )

se occidit , ne vim a Maxentio patere- solet vocari Quod D. Augustinus impro-
.

tur . Hieronymus supcr Ionam exponens bat l. 2. contra secundam epist. Gauden-
illud cap. 1. Tollite rne , et mittite me tii cap. 23. et epist.61. ad Dulcitium , vbi

in mare , sic inquit : Non est nostrum ,

eum laudari ait , non quia seipsum in-
mortem arripere,sed illatam ab aliis li- terfecit , sed quod csset vir strenuus , ci-
benter accipere vnde in persecutionibus : uitatisque , ac patriae amator Nam alio- .

non licet propria perire manu , absque qui turpe est , et animi impatientis , sibi
co , vbi castitas periclitatur , sed percu- manus inferre , vt docet Arist. 3. Ethi-
tienti colla submittere Aunistinus vcro . corum cap. 10. Vnde labitur Cicero Of
lib.i. de Ciuit. Dei multis capitibus pro- fic. 1.dum Catonis mortem laudans ,ho-
bat , nulla prorsus causa fas esse sibi mor- nestum , ac licitum esse asserit , virum
tem inferre . Quod si dixeris , id licere , fortem , vbi res postulauerit , seviolenta
ne virginitatis integritas omittatur , re- manu perimere LOAISA . .

spondet , corporis sanctitatem , animi san- Ib. Paulus etc. Id liquet ex Actorum
ctitate manente , non amitti . Verum eo- cap. 19. Paulo enim volente egredi ad
dem lib. velut de sententiae suae rigore populum , non permiserunt discipuli eius .

nonnihil remittens , quaestionem hanc sic LOAISA .

condudit Sed quaedam , inquiunt , san-

: Ib. Vezzosius non probat rationem
ctae feminae temporc persequutionis , vt Loaisae , quod , si tollatur negatio , sen-
insectatores suac pudicitiae deuitarent , sus non conuenit iis , quae sequuntur ,
in rapturum , atque necaturum se flumen sed tamen agonis fructum videns etc. In
proiecerunt, eoqne modo defunctae sunt nota Loaisae mendum erat , sed tamen
earumque martyria in ecclesia catholica si agonis fructum videns , fortasse inde
 . . ,

SENTENTIARVM. l79
potius periculo lucrum vidit . Damasci autem ideo periculo sub-
traxit semetipsum quia nullum periculi ipsius arbitratus est fructum .
,

4. Disce,quomodo ad martyrium se orferat quisque vltro , vel

quomodo iuxta sententiam Dei cingatur ab altero , et , quo non
vuh ipse , ducatur, nisi quod et propter gloriam futuram de cer-
tamine iustus gaudet, et propter passionis violentiam refu^it sub-
ire ,
quod dolet
5.Accipe exemplum adeundi sub trepidatione martyrii de vsu
bellandi,in quo exercitatus quisque in proelio , et per audaciam
certamen aggreditur, et per timorem cunctatione mouetur .
6. Item accipe exemplum martyrii de reparatione humani cor-
poris ad salutem dum quisque et de spe reparationis gaudet, et
•,

de incisionibus ceu amarissimis poculis moeret

C A P V T XXIV.

De Sanctorum miraculis .

1. XZitsi apostolis virtus data est signorum propter fidem gentium

nutriendam , ecclesiae tamen data est virtus operum propter ean-
ortum , quod in nonnullis editis legitur, Cap. XXIV. n. 1. Ex Gregor. Komil.
sed tamen si agonis fructum videt etc. 29. LOAISA .

In eadern etiam nota correxi de senten- lb. Plus erat etc. Id constat ex Lu-
tiae suae rigore pro de sententiae vigore . cae 10. Ecce dedi vobis potestatem cal-
Ceterum negari nequit , quod commo. candi serpentes , er scorpiones , er super
dior sensus eruitur , si apponatur nega- omnem virtutem inimici , et nihil vobis
tio . Klorezius tom. 10. Hisp. sacr. c.io. nocebit . Verumtamen in hoc nolite gau-
apologiam texit rmrtyrum Cordubensium dere , quia spiritus vobis subiiciuntiir .

in persecutione saracenica , qui se vltro Gaudete autem , quod nomina vestra scri-
pro veritatis defensione certamini obtu- pta sunt in caelis
docte etiam . Quod
lerunt , quos defendit etiam gloriosissi- probat venerabilis , et sanctus Beda su~
raus ipse Christi martyr S.Eulogius Cor- per Ioann. cap. 1. LOAISA .

dubensis Aduertit Florezius , verba

. Ib. Plus est bene etc. Id eleganter
S. Thomae a Loaisa citata non reperiri probat Cyprianus in oratione de vnitatc
ea quaest. 124. 2. 2. , qui potius art. 3. ecclesiae ex illa Matth. 7. Multi enim
ad 1. ait ex zelo fidsi , et charitate fra-
: dicent in illa aie : Domine , Domine ,
terna mnltoiies leguntur sancti martyres nonne in nominc tuo prophetauimus ,
sponte se obtuiisse martyrio An , et
. et in nomine tuo daemonia eiecimus
quandonam licita sit spontanea oblatio ad et in tuo nomine virtutes mulras feci-
rnartyrium , magna eruJitionis copia ex- mus ? Et tunc dicam illis ; numquam vos
plicat Benedictus XIV. De beatif. San- cognoui : recedite a me , qui operamini
Ctor. lib. 3. cap. 16. AREV. iniquitatem . enim legitur apud Cy-
Sic
6. Alii , de incisionibus malorum-. AR. prianum ;
pro quibus in editione Vulgata
1 2
 .

,8o LIBER P R I M V S
dem fidem ornandam . Et tamen in ipsis apostoiis plus erat mir*
bilis virtus operum ,
quam virtus signorum . Ita et nunc in eccle--

sia plus est bene viuere, quam signa facere .

2. Quod nunc ecclesia non ea miracula faciat , quae sub apo«

stolis faciebat , ea causa est, quia tunc oportebat , mundum mira-
culis credere,nunc vero iam credentem oportet bonis operibus
coruscare . Nam ideo tunc signa fiebant exterius, vt interius fides
roboraretur .

3. Iam in fide miracula quicumque requirit, vanam gloriam,

I.Cor. 14. 22. vt laudetur , quaerit . Scriptum enim Linguae in signum sunt *
est :

non fidelibus ^sed infidelibus . Ecce signum non est fideiibus nec-
essarium , qui iam crediderunt , sed infidelibus , vt conuertantur
Actor. 28. 8. Nam Paulus pro non credentium infidelitate patrem Publii de in-
firmitate febrium virtutibus curat infirmantem vero Timotheuin :

fidelem , non oratione , sed medicinaliter temperat , vt noueris , mi-

racula pro incredulis, non pro fidelibus fieri

4. Antequam Antichristus appareat, virrutes ab ecclesia, et si-

gna cessabunt quatenus eam quasi abiectiorem persequatur au-

:

dacius Ob hanc vtilitatem cessabunt sub Antichristo ab ecclesia

.

miracula , et virtutes , vt per hoc et sanctorum clareat patientia ,

et reproborum , qui scandalizabuntur , leuitas ostendatur, et per-
sequentium audacia ferocior efficiatur .

tst Multi dicent in

1 illa die etc . Et tunc culorum vfdiguisse , nunc vero non item :
confitebor illis , quia nunquam noui vos . Paulus , inquit , egre^ius praedic.uor Mi-
Discedite a me Idem probat D. A>n-
. letum veniens , pleaam infidelibus , sciens
brosius in comment. epist. 1. ad Corinth. patrem Publii dysenteria , tebribusque
€ap. exponens illud
12. Et adhuc ex- : vexatum , tamen ae-
oran.lo saluauir ; et
cellentiorem viam vobis demonstro . grotantiTimo:heo praecepit dicens Mo- :

LOAISA . dico vino vtere propter stomachum tuum,

lb. In nota Loaisae erat
, Ecce dedit et frejuentes tuas infir.nitates . LOAISA .

vobis , quod ex Euangelio correxi AR. . 2. Ex Gregor. lib. i~j. Moral. f.14.
2. Quare miracula in Ecclesia nunc LOAISA .

cessauennt , causas etiam reddit August. Medicinaliter temperat

Ib. . al. medi-
lib. 1. Reiract. cap. 13. et l. de vera tt» cinaliter reparat AREV. .

ligione cap. 25. et Ambros. super primam 4. Ex Gregor. lib. 34. Moral. cap.z,
tpistolam ad Corinth. cap. 12. in fine . LOAISA .

D. Grcgorius lib. 27. Moralium docet et- lb. Ferocior . Vetus editio , fortior .

iam , ecchsiam olun adminiculis mira- AREV.

 . ,

SENTENTIARVM. t8i

C A P V T XXV.

De Antichristo , et eius signis .

,o
non
mnis,qui secundtim
viuit, aut aliter docet, antichristus tst,
christianae professionis normam aut

2. Plerique autem antichristi tempora non visuri sunt,et ta-

men ia membris antichristi inueniendi sunt

3. Antequam veniat antichristus, multa eius membra praeces- a.Thcss.2. 7.

serunt 3 et prcprium praeuenerunt

prauae actionis merito caput
secundum Apostoli sententiam , qui iam iniquitatis mysterium ope-
rari illum affirmat, etiam antequam reueletur.

4. Ma^nicudo sfgnorum faciet sub antichristo , vt electl , si fie-

ri potest , in errorem mittantur . Sed si electi , quomodo sunt in Matth. 14. 24.
errorem mittendi ? Ergo ibunt in errorem titubationis ad modi-
cum prae muhirudine prodigiorum , non tamen deiiciendi sunt ab
stabilitate sua terrorum irrtpulsu , atque signorum Vnde et ideo .

ponitur, si feri potest quia elecri perire non possunt, sed cito re-
:

sipiscentes cordis errorem reiigione coercebunt scientes, praedi- :

Cap. XXV.' n. t. Attitkrtstus latine Io.inn. Quisqu ;

s factis , inquit, negat Chri-
dicitur contranus Cnristo , vt auctor est stum , Antichristus est . Quotquot enint
Augustinus in primam Canonicam loann. habet ecclesia periuros , fraudatores , a-
tract.2 et in UbeVo de Antichristo , si mo-
. dulatores , ebrioios ,foeneratores, aliosque
d eius est, et Gregor. Ub. 25. Moral. c. 6.
> ii genus sceleratos homines , Antichristos,
Rsbellis Christo vocatur a Tertull. lib. de hoc est , aduersarios Christi esse , idem
praescript. aduersus h.ieret. A Ioann.ep.i. recte asserit Quod ipsum etiam de hae-
.

cap. 2. men.iax dicitur Quis es*, inquit ,

. reticis censet , ex illo eiusdem loci , Anti-
roeniax , nisi qui negat , quoniam Iesus christus est, qui n-egat Patrem , et Fi-
non est Ch>-istus ? hic est Anticnristus . lium . Omnis spiritus, qui soluit Iesum ,
Apoc. 13. Bestia nominatur : Homo pec- ex Deo non esc, et hic est Antichristus .

cati , et filius a Paulo 2. ad

perditionis LO AISA .

ThessaJ. cap. 2. Haec , aliaque multa no- lb. Locus Pauli est 2. ad Thess. c. 2.
mina illi per translatipiem , et allegoriam Nam mysterium iam operatur iniquita-
in diuinis literis tribuuntur . LOAISA . tis In quem locum D. Thomas Aquinas
.

Ib. De Antichristo notum est opus sic ait Sicut omniabona sanctorum an-
:

«Hoctissimi Maluendae , vt alios omittam . te Christum fuerunt figura Christi , sic

AREV. in omni persequutione ecclesiae tyranni
}. Membra Antichristi sunt haereti- fuerunt , quasi figura Antichristi . Grae-
tici , et improbi christiani \
qui ore Chri- ci hunc Pauli locum de Nerone dicrwn
stum confitentur , factis autem negant , accipiunt , in qua sententia etiam D.Am'
tx August. tract.j. super primam epist. bros, (st in hunc locum LOAISA . .
 . . .,

xfl LIBER PRIMVS

ctum a Domino esse,vt dum hoc fecerint aduersarii, non contur-
bentur sancti
5. Tam
mira facturus est prodigia,et signa,dum venerit an-
tichristus, vt etiam electis quidam cordis gignatur scrupulus, quod
tamen cito exuperet in illis ratio per quam scient,in deceptio- :

nem reproborum , et eiectorum probationem eadem fieri si^na In .

quo tempore per patientiam gloriosi erunt sancti, non per mira-
cula , sicut martyres fuerunt priores . Illi enim et persecutores sus-

tinebunt , et facientes prodigia . Proinde et durius bellum susti-

nebunt:quia non solum contra persequentes , sed etiam contra

miraculis coruscantes dimicaturi sunt .

6. Grauius snb antichristi temporibus contra ecclesiam desae-

uiet synagoga ,
quam in ipso aduentu Saluatoris christianos est
persecuta
.: 7. Dum in martyres diabolus iam exercuerit magnam crude-
litatem etiam ligatus , crudelior erit tamen sub antichristi tempo-
ribus,quando etiam erit soluendus . Nam si tanta ligatus ,
quanta
solutus faciet ?

S. Quanto propinquius finem mundi diabolus videt , tanto

crudelius persecutiones exercet : vt quia se continuo damnandum
conspicit , socios sibi multiplicet , cum quibus gehennae ignibus
addicatur.
9. Quanto breue tempus videt sibi rcstare diabolus , vtdamne-
tur,tanto in magna persecutionis ira mouetur diuina , iustitia per-
mittente : vt glorificentur electi , sordidentur iniqui, et vt diabolo
durior crescat damnationis sententia.

5. Nutn vera futura sint miracula , vrbes eius destruxit ? LOAISA .

ac prodigia Antichristi , virfe Augustin. ib. Scrupulus , quo.i tamen . Melius
lib. 20. de ciuit. Dei cap. 19. LOAISA . vid~retur , scrupulus quem tamen AR. .

Jb. Durius bellum Quam atrox An- . 7. Crudelior erit etc. al. crudelior
tichristi bellum futurum sit , patet ex illo erit tamen sub Antichristi ctc. ligatus
lsai. 14. Hic homo, qui concitac ter- ficerf potuit ? quanta etc. AKEV.
ram,commouet reges , qui ponit orbem 9. Ita in nns. ct in cdirione veteri
terrae totum desertum . Sic tnim legit De tempore aduentus Ar.tichristi vide
Cyprianus ,interpretaturque de Antichii- piam , ac prudentem sententiam August.
sto lib. 3. testimoniorum ad Quirinum . lib. 18. de ciuit. Dei cap.v$. etCreg-i^.
Vulgata editio ita habet Numquid : iste est MoraL cap. 10. LOAISA .

vir,qui turbauit terram , qui concussit Jb. A\. quanto breuius . Codex meus
re&na,qui posuit orbein desextum , et videt se regnare diabolus . AKEV.
 ,

SENTENTIARVM. 1S3

C A P V T XXVI.

De Resurrectione .

1. 1
-L nchoatio pacis sanctorum est in hac vira, non perfectio . Tunc
autera erit plenitudo pacis , dum ad Dei contemplationem absorpta
carnis infirmicate conualuerint .

2. mortuorum , vt Apostolus ait,in virum per-

Resurrectio Ephes.4. 13.

fectum in mensuram aetatis plenitudinis Christi futura est in

, :

aetate scilicet iuuentutis, quae profectu non indiget,et absque in-

clinatione defectus in perfectione ex vtraque parte et plena cst
et robusta .

3. Quamuis nunc filiorum Dei nomine homines fideles vo- Rom. 8. 14.

centur tamen ex eo quod hanc seruitutem conuptionis patiun-

,

tur adhuc iugo seruitutis addicti , sunt accepturi plenam fiiiorum

Dei libertateoi , Dum corruptibite licc induerit incorruptionem . i.Cor. 15. 53.

4. Nunc Deus per speculum agnoscitur, in futuro autem quis- i.Gor. 13.12.
que electus facie ad faciem praesentabitur vt ipsam speciem con- :

templetur, quam nunc per speculum videre conatur .

5. In hac vita electorum numero ad dexteram pertinentium,

et reproborum , qui ad sinistram ituri sunt, ecclesiam Dei com-
pleri ( dicitur ),in fine autem seculi sicut zizania a frumento
disiungi .

CAPVT XXVII.

De ludicio .

1
i.JLudicii diem nouit Christus,sed in euangelio dicere,et sci-

Cap. XXVI. n. 1. Ex Gregor. lib. 4. Pater , vt filii Dei nominemur , et simus .

Moral. cap. 22. et 23. LOAISA . Et statim :Nunc filii Dei sumus (per
2. August. lib. 22. de ciuit. cap.\\. gratiam videlicet) ,et nondum apparuit,
et 15. LOAISA. quid erimus Scimus, quoniam qtium ap-
.

Ib. Augustinus Pauli ad Ephesios

S. paruerit , similes ei erimus : quoniam vi«
locum interpretatur , et de aetate disse- debimus eum , sicuti est . LOAISA .

rit , qua resurrecturi sumus . AREV. Cap. XXVII. n. 1. Sed in euangelio

3. Fideles vocantur filii Dei per ado- dicere se scire discipulis noluit mss. le-
ptionem epist. 1. Ioann. cap.^. Videte, gunt nonnulli . Ceterum gothus toleta'
inquit , qualem charitatem dedit nobis nus omnium fidelissimus cum edito con'
 . :,

x&4 LIBER PRIMVS

re discipulos noluit . Nam dum dicit idem Domlnus per prophe-
Isai. <5j. 4. tam : Dies vltionis in corde rneo , indicat, se non nescire , sed nol*

le indicare
t. Petri^. 17. 2. De domo Domini,sicut scriptu-m est, incipit iudicium ,

quando electi ,id est, domus Dei , hic per flagella iudicantur . Im-
pii vero iliic ad damnationem iudicandi snnt. Vnde et sequitur

Si autem primum a nobis , quis finis eorum

qui non crediderunt % ,

3. Ad districti examen iudicis nec iustitia iusti secura est, nisi

pietate diuina qua quisque iustus est , Deo iustifi-
: vt et ipsa iustitia,
cante, iustificetur Alioquin apud Deum et ipsa peccatum est Inde
. .

est , quod ait Iob Innocentem , et impium ipse consumit Consumitur

: .

quippe a Deo innox, quando ipsa innocentia liquidius requisita ,

et diuinae innocentiae comparata nihil eflEcitur, nisi et ibi perdi-
uinae misericordiae pietatem hoino iustificetur Consumitur item .

a Dqo
stntit . Locus ver» est Marc. cap. 13. his rifas , veniet repentinus interitus . Et ibi*
verbis : De die autem illo , vel liora ne- de }
, Dies Domini , sicat fur in nocte ,
mo scit , neque.angeli in neque
caelo , et Luc. 12. Quando non putatis , filius

filius , nisi solus Pater . Et Matth. 24. hominis veniet . Et alibi : V'<gilate quia ,

De die autem illa , et hcra nemo scit , nesciris diem neque horam , . Apocalyps.
xieque filius hominis Quorum locorum . 3. Veniam ad te tamquam , fur , et ne-
interpretationem vide apud August. 83. scies , qm hora ^eniam ad te . LOAISA •

quaest. q. 6. et Hieron. in Matth. Am- Ib. De genere cognitionis , quo Chri-

bros. Ub. 5. de fide cap. 8. Tneophil. su- stus dicm iudicii nouit , consulendus et-
per hlarcum cap. 13. Cregor. lib.^. su- iam Vezzosius in not. ad Epiphanii c.21.
per Reg. cap. 3. Qui omnes patres ideo
1. Ancorati part. 2. Institut. Theolog. AR.
dicunt ,/ilium iuJicii diem nescire \quia 2. 1. Pctri c. 4. Quoniam tempus
eum indicare noluit hominibus Alii Do- . est , iudicium de domo Dei
vt incipiat
ctores neoterici dicunt , Christum , quate- vbi iudicium graece npTfza. pro afftictio-
rui homo erat , diem iudicii non cogno- nibus accipiendum LOAISA . .

uisse naturali notitia . Uam solus Deus 3. Ex Gregor. lib. 9. Moral. c, 11.
nouit ex sua naturali notitia tempora , et 12. LOAISA .

tt momenta quae pater

,
posuit in sua Ib. Vt et ipsa etc. Pulchre differcn-
fotdtate . Vnde apud Matth. cap. 24. tiam iustitiae , qua Deus , et homo iusti
additu* , neque filius hominis Nam , . dicuntur , expressit aduersus vesana hae-
quatenus Verbum , nouit , sicut pater . reticorum huius temporis dogmata , de
Quam interpretationem videtur etiam se- qua sic etiam in Conc. Trid. scss. 6. c.j.
qui Basilius in epistola ad A<nphilochium , scriptum est Demum vnica formalis cau-
:

dum Matthaei , et Marci haec loca in- sa est iustitiae Dei , non qua ipse iu-
terpretatur omnibus occul-
. Cetcris vero sttis est , sed qua nos iustos facit qua :

tum esse , multis sacrarum literarum videlicer a Dco donati ,renouamur spi-
testimoniis confirmatur . Matth. 34. Sic- ritumentis nostrae , et non modo repu-
ut autem in diebus Noe , ita erit et ad- tamur , sed vere iusti nominamur , et
uentws filii hominis Luc. 16. Sicut in . sumus , iuscitiam in nobis recipientes .
diebus Lot , e tc. et 1. ad Thess. cap.%. LOAISA.
Quum dixerinc homines,pax, et sccu-
 . . . . ,,

SENTENTIARVM. i8*
a DeO impius, quando examinis diuini subtilitate requintur , eius-

oue detecta impietas iudicata damnatur.

4. Consumitur innox , et impius simul fine carnis,non poena
damnationis
Doctus pariter, et indoctus moriuntur sed morte carnis ,
5. -->
Eccles. 2. 16.
et 3« 20 »
non poena damnationis. Omnia autem pergunt ad vnum locum,
dum mortc corporali in terram et iustus et impius reuertuntur . ,

Retributio autem dissimilis, sicuti per eundem Salomonem dicitur :

Quid plus habet sapiens a stulto , nisi quod iltuo pergit , vbi vita Eccles. $• 8«
m?Ergo omnes m terram pariter redeunt. Nam vbi vita est
non pariter pergunt
6. Gemina punitur sententia impius,dum aut hic pro suis
meritis mentis caecitate percutitur, ne veritatem videat : aut dum
in fine damnabitur, vt debitas poenas exoluat
7. Geminum est diuinum iudicium vnum, quo et hic iudi- :

cantur homines et in futuro alterum , quo propterea hic iudican-

, :

tur , ne illic iudicentur Ideoque quibusdam ad purgationem tem*

.

poralis proficit poena ; quibusdam vero hic inchoat damnatio , et

illic perfecta speratur perditio .

8. In iudicio reprobi humanitatem Christi

qua iudicatus , in
est, videbunt, vt doleant , diuinitatem vero eius non videbunt
ne gaudeant Quibus enim diuinitas ostenditur, vtique ad gau-
.

dium demonstratur.
9. Pro diuersitate conscientiarum et mitis apparebit in iudicio

7. Nec illic iudicentur . Ita est in Augustinum superloann.tract.11. de

et
omnibus mss. ; quae lectio videtur cum Trinit. lib. i. cap. 3. et 16. et 17. Est
illo PauJi quadrare i. ad Corinth. n. Si etiam in Magistro Sentent. lib. 4. dist.qS.
nosraetipsos iudicaremus , non vtique iu- LOAISA .

dicaremur . Et cum illo Sapient. Ante Ib. Diuinitatem Ex illo Isa.26. Tol-
.

iustitiam praepara iudicium LOAISA . latur impius , ne videat gloriam Dei .

lb. Ad purgationem loann. 15. O- . LOAISA.
mnem palmitem in me non ferentem 9. Gregor. lib. 25. Moral. cap.%. et
fructum , tollet eum , et omnem , qui 6. Desumitur autem sententia ex illo
fert , purgabit eum Greg. Palmes fru-
. Pauli ad Rom. 2. Testimonium redden-
ctuosus purgari dicitur , quia per disci- te illis conscientia ipsorum , et inter se
plinam reciditur ad vberiorem gratiam . inuicem cogitationum accusantium , aut
LOAISA . etiam defendentium , in die quum iudi-
Ib. Nonnulli impressi,»^ illi damnen- cabitDeus occulta hominum Quem /#- .

tur , quod recte reiicitur . AREV. cum ita etiam Ambrosius interpretatur .

?. Gethus , in qua iudicatus est , vide- LOAISA .

bunt ; non male sententia haec est apud

:

tom.VL Aa
 . ) ,,.

i%6 L I B E R P R I M V S
Christus electis , et terribilis reprobis. Nam qualem quisque con-
scientiam tulerit, talc et indicium habebit j vt manente in suatran-
quillitate Christo , illis solis terribilis appareat, quos conscientia in
malis accusat .

io. Duae sunt dirferentiae , vel ordines hominum in iudicio,

id est, reproborum , qui tamen diuiduntur in qua-
electorum, et

tuor. Perfectorum ordo vnus est , qui cum Domino iudicat, et

alius, qui iudicatur vtrique tamen cum Christo regnabunt
: Simi- .

liter ordo reproborurn partitur in duobustdum hi^qui intra ec-

clesiam sunt mali , iudicandi sunt , et damnandi : qui vero extra
ecclesiam inueniendi sunt , non sunt iudicandi , sed tantum da-
mnandi
ii.Primus igitur ordo eorum , qui iudicantur, et pereunt,
opponitur illi ordini bonorum , de quo sunt, qui iudicantur , et
regnant Secundus ordo eorum , qui non iudicantur , et pereunt,
.

opponitur illi ordini iustorum,in quo sunt hi, qui non iudican-
tur , et regnant Tertius ordo eorum , qui iudicantur 3 et regnant,
.

iili quo sunt,qui iudicantur et pereunt

ordini est contrarius,de ,

Quartus ordo eorum, qui non iudicantur, et regnant , opponi-

tur illi contrario ordini, in quo illi sunt,qui non iudicantur, et
pereunt.
C A P V T XXVIII.

De geh enna

i. D
JL-/upIex damnatorum poena
10. Ex Gregor. lib. 26. Moral. f.24.
est in gehenna, quorum

per Matth. cap. 10. cxponens illud : Ti-

et men-

0t Magistr. in 4. dist. 97. LOAISA . mete autem magis eum , qui potest et
Ib. Non sunt iudicandi Secundum . animam , et corpus perdere in gehen-
illud loann. 3. Qui non credit , iam iudi- nam . Gehennam , inquit , quum dixit
catus est , et illud Pauli ad Kom, 2. Qui- significat perpetuam poenam ; Gehenna
cumque enim sine lege peccauerunt , sine enim dicitur a seroper nascendo Hic est .

lege peribunt . LOAISA . ille vermis , de quo ait Isaias , Vermii

lb. Discrimen iuter impios , siue in- eorum non morietur , et ignis eoruiu
credulos , et peccatores christianos agno- non extinguetur Cui conuenit illudTi-
.

scunt multi alii Patres , qui dicunt , pec- tyi (vt est in fabulis
"
catores iudicandos csse , impios iam essc Rostroque immanis vultur obunco
iudicatos . Vide Prudentiana pag. 153. Immortale iecur tundens , fecundaque
num. 179. AREVALVS . poenis
Cap. XXVIII. n. 1. Theophylactus lif
 . .

SENTENTIARVM. 1S7
fem vrit rristitia et corpus flamma iuxta vicissitudinem
, vt qui t

mente tractauerunt , quod pcrficerent corpore, simul et animo pu-

niantur , et corpore .

Ignem gehennae ad aliquid lumen habere , ad aliquid non

2.
habere: hoc est habere lumen ad damnationem, vt videant impii,
,

vnde doleantjet non habere ad consolationem , ne videant, vnde

gaudeant
3. Apta f7t comparatio de camino trium puerorum ad exem-
plum ignis gehennae Nam sicut ilie ignis non arsit ad trium pue-
.

rorum supplicium , et arsit ad comburenda ligamina vinculorum ,

ita ignis gehennae et lucebit miseris ad augmentum poenarum, vc

videant vnde doleant

, , et non lucebit ad consolationem , ne vi-
deant, vnde gaudeant
4. Inter huius vitae, et futurae infelicitatis miseriam multa dis«
cretio est. Illic enim et miseria est propter cruciationem dolorum,
et tenebrae propter lucis auersionem : quorum vnum in hac vita,
idest,miseria est,aliud non est : in inferno autem vtrumqucest.

CAPVT XXIX.
De poenis impiorum .

1. lignorum ad combustionem de similibus colli-Matth.1j.30.

vJicuiit fasciculi
gantur , ita in iudicii die similis culpae rei suis simllibus iungen-
tur: vt ex aequo poena constringat quasi in fasciculum , quos actio
similes fecit in malum .

2. Sict>t vnusquisque sanctus in futuro iudicio pro quantitate

Viscera, rimaturque epulis , habitatque 4. Ex Gregor. lib. 9. Moral. cap.jS,
sub alto LOAISA .

Pectore , nec nbris requies datur vlla Gap. XXIX. n. 1. Ex Gregor. lib.$.
renatis . LOAISA . Moral. cap. 39. LOAISA .

Ex
2. Gregor. lib, 9. Moral. c. 39. lb. Fasciculi lignorum Vide a me .

LOAISA . notata ad v. 681. lib. 3. Dracontii Et :

lb. Petauius lib. 3. De angelis c. 5. grates exceptus agam de fasce malorum .

ignem inferorum esse corporeum pro- AREVAL.

bat praesertim testimoniis Augustini , et 2. Ex Gregorio ibidem . LOAIS.
Gregorii quibus Isidorum quoque ad-
, Ib. Nec deerit etc. Ita
Goth. et in
iungit: sed aduertit, nullum de eo> igne aUis mss. , in vno vero perantiquo sic /e-
corporeo extare decretum fidei . AREV. gitur , nec deerit in supplicii die futijrus
3. Gregor. ibidem . LOAISA . damnationis ordo . LOAISA .

Aa 2
 . ,.

i33 L I B E R P R I M V S
virtutum glorificabitur, ita et vnusquisque impius pro quantitate fa«

cinorum condemnabitur j nec deerit in supplicio futuro damnatio-

nis ordo,sed iuxta qualitatem criminum ,Propheta affirmante , dis«
cretio erit poenarum .

3. De charorum quoque suorum suppliciis additur etiam poe-

na defunctis sicut apud inferos diuiti sermo praedicat euangelicus;
:

Luc 16. 19. sicut pro augendo Iudae supplicio dicit etiam psalmus Commc- :

Ps. 108. y. tione moueantur jilii eius , et mendicent .

4. Impii ex hoc durius in iudicio puniendi sunt mentis dolo-

re , ex quo visuri sunt,iustos gloriae beatitudinem meruisse .

5. Cunctis videntibus est praecipitandus diabolus, quando sub

aspectu omnium bonorum angelorum, et hominum cum eis , qui
de parte eitis erunt,in ignem aeternum mittendus est
6. Dtim sublatus fuerit diabolus, vt damnetur, multi electi,qui
in corpore sunt inueniendi , Domino ad iudicium veniente metu
,

concutiendi stint , videntes, tali sententia impium esse punitum:

quo terrore purgandi sunt ,
quia , siquid eis ex corpore adhuc pec-
cati remanserit, rnetu ipso quo diabolum damnari conspiciunt
,

purgabuntur . Hinc est, quod ait Iob Quum sublatus fuerit , time-
:

C. 41, V. I6\ bunt angcli et exterriti purgabuntur .

,

7. Multos posse perire ex eis in die iudicii , qui nunc electi

esse videntur , et sancti , dicente propheta : Vocabit Dominus iudi»
cium ad ignem^et deuorabtt abyssum multam , et comedet partem
domus Pars quippe domus deuorabitur, quia illos etiam infernus
.

absorbebit, qui nuncse esse in praeceptis caelestibtis gloriantur de *,

Mattn. 7. 22. quibus Dominus dicit Multi dicem mihi in illa die , Domine , Do-
:

«23,
3.Psalm. 108. , legiturque in editio- cabit iudicium ad ignem Dominus Deus ,
tie vulgata nutantes transferantur filii ,
: et deuorabit abyssum multam , et come-
et mendicent. Hebraeus sermo habet ob- : det simul partem Vox autem domus *
.

errent liberi eius . Nutantes autem est quae apud Isidorum est , in nullo Biblio-
instabiles vagentur , errantes mendicent , rum exemplart neque in versio-
legitur ,

fiant vagi , et errantes LOAISA . . ne Lxx. cuius haec sunt verba kxI s'x«*£-
5. Apoc. cap. 20. ponitur ordo iudi- av tmV tPiy.tiv fv 7ri>pi jtai KXTiQctysv T»y
cii ,et apud Paulum 1. ad Corinth. c.15. , vbi Hieronymus
/jLtpifix Comedit par- :

LOAISA . tem, inquit, hoc est , ad sanctosillius per-

6. Qui in corpore sunt inueniendi . uenit , qui in peculio Domini , et in eius
Vide S.Gregorium lib. 34. Moral. c. 7., parte reputantur Theodoretus in eundera
.

et S. Augustinum De ciuit. Dei cap.20. locum : partem , inquit , appellat Israel

cum nota Vezzosii part. ?. Instit. Theo- Sic enim etiam Moses inquit , et facta
log. pag. 283. et seq. AREVALVS . est pars Domini populus cius Iacob i

7« Lqchi ctt Amts cap. 7. Ecce yo» LOAISA ,

 SENTENTIARVM. 189
mine ,
nomine daemo-
nonne in nomine tuo prophetauimus , et in tuo

nia eiecimus et virtutes multas fecimus* Tunc confitebor illis ^quia

,

nunquam noui vos Discedite a me omnes , qui operamini iniqui*

.

tatem , nescio , qui estis .

C A P V T XXX.
De gloria sanctorum .

,.N,on futurum cor miserum iustorum compassione

faciet in
damnatorum condolendi affectio, vbi tantum erit sanctorum de
Dei contemplatione gaudium , vt tristitiae nullus tribuatur introitus .
2. Sicut comparatus color candidus nigro colori fit pulchrior,
ita et sanctorum requies comparata damnationi malorum glorio-
sior erit.
3. Sic iustitia iniustitiae,sic virtus vitio crescit Ergo sancto- .

rum crescet gloria , dum debita damnantur impii poena .

4. Post resurrectionem sanctis in carne promissa est caelorum

ascensio , dicente ad Patrem Volo^vt vbi sum ego , et
Christo : i 0l 17,34;
ipsi sint mecum . Si enim membra capitis sumus, et vnus in se s
et in nobis est Christus , vtique vbi ipse ascendit , et nos ascensu-
ri sumus .

Cap. XXX. n. i. Ex Cregorio homilia gloria , vt sit superioris sententiae reddi-

40. Est apud Magistrum in 4. dist. 50. tio \ similiter cst in omnibus fere vv. cc*
LOAISA . LOAISA .

3. In excuso erat sicut : verum Gothus Ib. Alii , sic virtus vitio . Crescit er-
legit , sic iustitia iniustitia , sic virtus ri- &o samtorum ghria > dum AREV.
.

tio crescit . Er&o sanctorum excrescit

 !<?<>

LIBER SECVNDVS
SENTENTIARVM
C A P V T I.

Di Sapientia ,

x.
ta vita,

operis est
o
^^ mnis,qui secundum
cognitio
Virtus boni
diuinitatis est
Deum
. Cognitio
operis fructus aeternitatis
sapiens est
diuinitatis
, beatus est. Bea-
virtas boni
. est .

2. Qui secundum seculum sapiens est , sccundum Deum stul*

Icrem.io. 14. tus
est # Vnde et propheta , S/«//«/ , inquit , factus est omnis hotn*
a scientia sua .

3. Primiim studium , quaerere Deumsdeinde ho-

est scientiae
nestatem vitae cum innocentiae opere .
4. Nullus sapientiam Dei plene recipit, nisi qui se ab omni
Eccll. 3J. 25. abstrarjere actionum cura contendit Vnde et scriptum est Sapicn- . :

tia scribae in tempore otii et qni minoratur actu , ipse percipiet eam . ,

5. Non ad paruae intelligentiae arcem peruenit , qui scit,se-

creta Dei se penetrare non posse Tunc autem Deum recte co- .

Cap. 1. n. 2. Jeremias 10. Stultus fa- editio habet

ita sapientia scribae in
:

ctus est omnis homo a scientia, ;a edi- opportunitate otii , scilicct consistit , aut
tione vulgata non est , sua , neque apud comparatur . Sunt qut sapientiam legant ,
Scptuagint. «^wp«v9-» rrxc; avSf. u>7Ttt\ drro (t tunc , nominatiuus , ita vt
scribae , est
ivurius . Verum apud hebraeos est a sit sensus
, , hoc est , legis docto-
scribae
scientia sua , et ita vertit D. Hieronym. res sapientiam percipient in tempore , quo
Ier. cap. 10. quamuis cap.51. a scientia vacui , et liberi sunt ab operibtis serui-
tantum . LOALSA . libus , et illiberalibus , totos se veritatis
3. D. Gregor. fere ad verbum
£.v speculationi tradentes . Sed haec inter-
haec sententia , et sequens Ub. 18. Mo- prcsatio liceta doctis probetur , graecae
ral. cap. 25. LOAISA . editioni non conuenit Isidorus locum .

4.Locus est Eccles. 38. vbi in edi- desumpsit ex D.Gregor. Itb. 18. Mcral.
tions vulgata sic est , Sapieatia scribae cap. 25. Nullus quippe , inauit , eam pla-
in tempore vacuitatis , et qui minoratur ne recipiet , nisi qui ab omni se abstra-
actu , sapientiam percipiet Dictio scri- . herc actionum carnalium fiuctuarione
bae non est verbum imperandi scd ge- ,
coirendit vnde et alias dicit ir Sapien-
: :

nittuus , vt constat ex graecis rc^»'x >/;*/*- tia scribae in temporc otii , ct qui mi-

/Ltctr/ec %v ivr.ctipix <rx<»-»( Et Cemplut. • noratur actu , ipse percipiet cam. LOAIS.
 . . ,

SENTENTIARVM. 191
gnoscitur quando eum perfecte scire nos denegamus
, .

6. Interdum quaedam nescire conuenit. Nulius autem in cul-

pa maior est , quam ille, qui Deum nescit

7. Inuestigationem veri multorum

quaerere,sed paucorum est

est inuenire Ea autem , quae supra homiuis intelligentiam sunt 5

.

scrutanda non sunt. Quidquid supra hominis intellectum est, quae-

rendum non est Consiiio autem diuino reseruandum est , vt hoc
.

credatur essa iustitia, quod diuinae placuerit voluntati Non enim .

poterit cssq iniustum quod iusto complacet iudici

,
.

8. Omnis sapientia ex scientia, et opinatione consistit. Melior

est autem ex scientia veniens , quam ex opinatione sententia . Nam
illa vera est, ista dubia.
9. Ad maioris culpae cumulum pertinet, scire quemquam
quod sequi debeat , et sequi nolle , quod sciat . Vnde et Dorni-
nus *, Seruus , inquit, sciens voluntatem Domini sui , et non faciens , Luc. 12.47.
digne plagis vapulabit multis . Et Iacobus : Scienti bonum , et non Iacob.4.17.
facienti ,
peccatum est .

10. Simplicitatem cum ignauia vocari stultitiam ,simplicitatem

vero cum j)rudentia vocari sapientiam .

ii. Vtile est multa scire , et recte viaere . Quod si vtrumque

non valemus, melius est , vt bene viuendi studium, quam multa
sciendi sequamur
12. Non pertinere ad beatitudinem consequendam scientiam
rerum : nec beatum, multa scire,sed esse magnum beate viuere.
esse

13. Nihil prodesse omnem scire prudentiam cum ignorantia

Dei et nihil obesse scientibus Deum ignorantiam mundi Perfecte
: .

autem scit, qui potius Deum , et ista non pro se ,sed pro Deo scit.
14. Nihil obesse cuiquam , si per simplicitatem aliquam de ele-
mentis indigne sentiat , dummodo de Deo vera pronunciet . Nam
quamuis de incorporeis , corporeisque naturis nequeat quisque dis-
putare, beatum tamen illum facit vita recta cum fide .

9. Sensum de Scriptura sumit , et non illi . AREV.

•verba . Locus est Lucae 12. Ille autera 13. Prodesse omnem . al. prodest ho-
seruus , etc. LOAISA . mini . AREV.
lb, Peccatum est . al. peccatum est
 . .

z;> LIBER SECVNDVS

CAPVT II.

De Fide .

,.N on posse ad veram beatitndinem peruenire , nisi per fi-

dem : beatum autem esse , qui et recte credendo bene viuit , et

bene viuendo fidem rectam custodit ,

2. Deus , si creditur, merito inuocatur, et quaeritur: ac pet

hoc tunc perfecte laudatur , quando inuocatur ,et creditur.
3. Non tantum id credendum est,quod sensu carnis digno-
Hebr. xi. 6. scimus , sed magis etiam quod intellectu mentis conspicimus, id
Rom. 14. 23. est ,Deum. Sine fide nemo potest placere Deo Omne enim >quod :

non est ex fide , peccatum est .

4. Fides nequaquam vi extorquetur, sed ratione , atque exem-

plis suadetur . A quibus autem exigitur violenter , perseuerare in
eis non potest exemplo vt quidam ait , nouellae: , arboris , cuius
siquis cacumen violenter impresserit, denuo , dum laxatur , in id

quod fuerat, confestim reuertitur .

5. Sicut homo libero arbitrio conditus,sua sponte diuertit a

Deo,ita ex propria mentis conuersione credendo , recurrit ad
Deum : vt et libertas agnoscatur arbitrii per propriam volunta-
tem ,beneficium gratiae per acceptam fidei veritatem .
et
6. In corde respicit Deus fidem , vbi se non possunt homines
excusare qui ore simulant veritatis professionem , et corde reten-
:

tant erroris impietatem

7. Sicut nihil proficit fides,quae ore retinetur, et corde non
lerem. 7. 28. creditur , ita nihil profutura fides ,
quae corde tenetur , si ore non
proferatur. De tali enim fide propheta ita quosdam obiurgat , jdi-

Rom. 1©. 10. cens iPeriit fides , ablata est de ore eorum Fides enim .
, quaecor-
de creditur, confessione oris ad salutem profertur .
8. Vacuam esse sinc operibus fidem : et frustra sibi de sola ff-

de
Cap. II. n. 5. Fidei vtritatem . al.jf- sic est apud ad Rom. 10. Corde
Paul.
dei firmitatem . AREV. creditur ad iustitiam, ore autem confes-
7. ln omnibus editis erat confes-
, sio fit . LOAISA .

sionis oris , mak : sed in omnibus mss. Ib. Proferatur . al. profiteatur . AR.
confessione oris : quam Uctionemprobo j
 . . . . ,.

SENTENTIARVM. r#
de blanditttr, qui bonis operibus non ornatur .

9. Qui crucem portat, debet et mundo mori. Nam ferre cru-

cem,et mori , mortificare seipsum est ferre, et non mori,simu- :

latio hypocritarum est

10. Qui per fidem cognitionem Dei habenc, et operibus ob-
scurantur, exemplum Balaam sequuntur^ qui cadens opere , apertos
oculos habuit per contemplationis fidem
11. Carnales fidem non pro virtute animi,sed pro comtnodo
quaerere temporali Vnde et Dominus dkk Quaeritis me >nonlo.6.i6.
. :

quia <vidistis signa , sed quia manducastis de panibus .

1 2. Christianus malus, dum secundum euangelii doctrinam non

viuit , etiam ipsam fidem , quam verbo colit , oborta tentatione
facile perdit
Multi fide tantum christiani sunt, opere vero a christiana
13.
doctrina dissentiunt Multi quoque fidem Christi ex corde non
.

amant,sed huinano terrore eandem per hypocrisim tenere se si-

mulant Et qui esse non possunt aperte mali,per terrorem ficte
.

boni noscuntur.
14. Amatores mundi pugnant aliquando pro fide, et aliisqui-
dem proficiunt : ipsi vero amore terreno implicati , caelestia non re-
quirunc tantum fidem defendunt
, sed verbo .

15. Quidam pro fide etiam haereticos insequuntur ,sed per ar-
rogantiam eos,qui intra ecclesiam sunt, contemnunt Aduersarios .

quidem fidei confutant pro infidelitate , sed fideles premunt fasce

superbiae .

C A P V T III.

De charitate .

,.Q uamuis nonnulli fide , atque operibus sanctis videantur

cssq participes : tamen, quia priuantur charitate fraternae
9. Gregorius lib. 8. Moral. cap. 26. clarius videatur . AREV.
LOAISA . 13. Creg. lib. 21. cap. 10, et lib.ij.
10. Cregor. iib. 25. Moral. cap. 10. c<ip. 6. Moral. LOAISA .

ad verbv.m . LOAISA. 15. Fasce superbiae . Meus cociexms.

11. loann. 6. ett etiam apud Greg. fitstu superbiae , quod fortasse melius
lib. 23. Moral. cap. 17. LOAISA AREV.
Ib. Carnales fidem . al. carnahum est Cap. III. n. 1. Ex Cregor. lih. 18. Mo-
fidem . Sed nihil mutes , quamuis hoc ral. cap. 14. affertque id testimonium
Tom.Vl. B b
 . .

194 LIBER SECVNDVS

dilectionis , nullum habent incrementum virtutis . Nam sicut ait
x. Cor. 13. 3. Apostolus : Si tradidero corpus meum , vt ardeam , charitatem non
habuero , nihii mihi prodest .

2. Sine amore charitatis ,

quamuis quisque recte credat , ad
beatitudinem peruenire non potest : quia tanta est charitatis viftus,

vt etiam prophetia , et martyrium sine illa nihil esse credantur .

3. Nullum praemium charitate pensatur . Charitas enim vir-

Coloss. 3. 14. tutum omnium obtinet principatum Vnde et vinculum perfectio- .

nis charitas ab Apostolo dicitur, eo quod vniuersae virtutes eius

vinculo religentur .

Cantic. 8. 6.
^ T)i] e ctio Dei morti comparatur , dicente Salomone : Valida
est ^vt mors , dilectio : iccirco ,
quia sicut mors violenter separat ani-
mam a corpore, ita et dilectio Dei violenter segregat hominem a
mundano,et carnali amore .

Qui Dei praecepta contemnit, Deum non diligit Neque

5. .

enim regem diligimus,si odio leges eius habemus .

6. Tenenda est cum sanctis viris vnitas charitatis et quanto :

se quisque subtrahit mundo,tanto opus est,vt se associet bono-

rura consortio .

7. Charitas iri dilectione Dei , et proximi constat . Seruat au-

tem in se dilectionem Dei , qui a charitate non diuiditur proxi-
mi Qui a fraterna societate secernitur,a diuinae charitatis parti-
.

cipatione priuatur Nec poterit Deum diligere, qui noscitur in

.

proximi dilectione errare Christus Deus et homo est Totum . , .

ergo Christum non diligit,qui hominem odit .

3. Bonorum discretionis est , non odire personas , sed culpas :

et recte dicta pro falsis non spernere , sed probare

9. Qui imperfecti sunt in Dei amore, saepe vitia superare dis*
ponuntj sed pondere viciorura grauati , rursus ad ea vitia, quae
optant relinquere, reuoluuntur

Vauli ad Corinth. i?. LOAISA . 2- ^x Cregor. Ub. 2I'. Moral. cap.9.

Ibid. S'\ tradidero . Sic omnes codd. LOAISA .

wss. et Cyprianus de vnitate Eccles. et 4. Ex Greg. lib. 10. Moral. cap. 12.
Cassianus collat. I. de Monach. destin. affcrtque illud Cantic. 8. valida . LOAIS.
cap. 6. Locus cst apud Paul. 1. ad Co~ 9. Greg.lib. 11. Moral. c. 5. LOAIS.
rinth. cap. 13. graece \v* y.avd-tie-opaj . Ib. Alii editi , et mss. saepe se avi-
LOAISA . tiis separare disponunt . ARLV.
 . . . .

SENTENTIARVM i 9 i

C A P V T IV.

De spe.

i. V^y ui male agere non desistunt ,vana spe indulgentiam de Dei

^**pietatc requirunt quam recte quaererent , si ab actione
:

praua cessarent
2. Metuendum neque per spem veniae,quam
valde est , vt
promittit Deus ,perseueranter peccemus neque quia iuste peccata :

distringit , veniam desperemus sed vtroque periculo euitato , et a

:

malo declinemus 3 et de pietate Dei veniam speremus. Omnisquip*

pe iustus spe , et formidine nitet quia nunc illum ad gaudium :

spes erigit,nunc ad formidinem terror gehennae addicit.

C A P V T V.

De gratia

i.Anterdum peccantibus nobis sua Deus dona non retrahit,vt

ad spem diuinae propitiationis mens humana consurgat Nam non .

potest conuersum spernere ,quem peccantem suis beneficiis prouo-

cat ad se redire
2. Confessionem hominis non esse humanae virtutis Nam si .

confessionem boni operis non in nobis Deus operatur , cur per

prophetam dicitur: Confessio , et magnificentia opus eius% Ab illo Ps. no. 3.
enim nobis omnia bona -, gratia praeueniente , donantur . Nam ni-
hil boni operis dedimus, per quod confessionem fidei accipere me-

reamur
3. Profectus hominis, donum Dei est Nec a se potest quis- .

quam , sed a Domino corrigi Non enim quidqnam boni habet

.

proprium homo , cuius via non est eius , testante propheta Scio , :
ier. 10. 23.
Domine ,
quia non est hominis via eius j nec viri est , vt ambulet ,

et dirigat gressus suos .

Cap. IV. n. 2. Gregor. lib. 20. Moral. teron. cap. 19. n.3. .AREV.
f»7, et ex //&. 33. c. 11. LOAISA % Cap. V. n. 2. Ex Grcg. lib. 18. Mo*
Ib. Alii , adducit pro addicit sed : ral. cap. 23. LOAISA .

addicit gcnuinum est ex uotatis ad Deu-

Bb
 i 96 L I B E R SECVNDVS
Sciant liberi arbitrii defensores , nihil posse in bonum sna
4.
praeualere virtute , nisi diuinae gratiae sustententur iuuamine Vn- .

Oseei^.p. de et per prophetam Dominus dicit Perditio ex te tua , Israel , :

tantum in me auxilium tuum Quasi diceret vt pereas , /#0 w?W- . :

/0 , i>/ salueris 3 wftf auxilio .

Hominis meritum superna gratia non, vt veniat , inuenit,

5.
sed postquam venerit, facit: atque ad indignam mentem veniens,
facit in ea meritum , quod remuneret, qui solum inuenerat , quod

puniret. Quid enim ex se ille latro meruit, qui de faucibus dia-

boli crucem ascendit,de cruce paradisum adiit?Reus quidem il-
le,et fraterno sanguine venit cruentus,sed diuina gratia in cruce
est Sciendum quod et nostra sit iustitia in his quae
mutatus . , ,

recte agimus et Dei gratia , eo quod eam mereamur. Haec enim

:

et dantis Dei ,et accipientis est hominis Sicut et panem nostrum .

dicimus, quem tamen a Deo accipere postulamus.

6» Spiritualis gratia non omnibus distribuitur sed tantummo- ,

do electis donatur Non enim omnium est fides quam quidem .

,

etsi plurimi suscipiunt opus tamen fidei non consequuntur , .

7. In diuisione donorum diuersi percipiunt diuersa Dei mu-

nera non tamen conceduntur vni omnia , vt sit pro humilitatis
:

Cap. 1. studio,quod alter admiretur in altero Nam quod in Ezechiele .

animalium alae altera ad alteram percutiuntur virtutes designantur ,

sanctorum mutuo sese affectu prouocantium atque alterno exem- ,

plo inuicem sese erudientium .

%. Munera gratiarum alii ista , alii vero donantur illa . Nec

dantur ita habere vni , vt non egeat alterius .

4. Oscttc 13. vulgata cditio sic ha- rem confessus , et expertus est , crimen
bet , Perditio tua Israel : tantummodo in fratricidium fuisse, opinor,
desumpturn ,

me auxiiium tuum in Scptuaginta est , : est ex libris apocryphis , et pseudepigra-

corruptioni tuae Israel quis auxiliabi- phis , qui magna copia primis ecclesiae
tur ? quem sensum D. Hieroit. in Oseam seculis conficti sunt AREV. .

interpretatur . LOAISA . 6. Loquitur de Gratia pcrseuerantiac,

Ib. Nihil posse al. nihil posse ho'
. nam de iustificantc Concil. Trid. sess.6.
mines . Infra vetus editio cum Vulgata cap. 17. LOAISA .

facit , excepto tantum pro tantummodo . Ib. Opus fidei pro dono perseue-
AREV. rantiae Isidorus accipere videtur . AREV.
5. Ex Moral. 18. r.23.
D. Greg. lib. 7. Greg. lib. 24. Moral. cap. 6. ct
fere ad verbum % illud autem dc latrone homil. 10. in Ezech. LOAISA .

tdnotandum , propter fratricidium fuissc Ib. Nam quod etc Ezech. 1. Ita in~
in supphcium actum . LOAISA. terprctatur Grcgor. homil. 3. in Ezech.
lb. Latronis , qui in cruce Saluatc- LOAISA •
 . . ,

SENTENTIARVM. 197
9. Posse fieri non est dubium , vt hi , quos quidam virtutum
excellentia antecedunt, Dei repentina praeuenti gratia , quosdam
compendio sanctitatis praeueniant : et dum sint conuersione po-
Stremi , subito efhciuntur virtutis culmine primi
10. Dum quisque aliquod donum accipit, non appctat am-
plius ,'quam quod meruit ne, : dum aiterius membri ofrlcium arri-
pere tentat id quod meruit, perdat
, Conturbat enim corporis .

ordinem totum , qui non suo contentus officio surripit alienum.

11. Mali dona ideo ad damnationem accipiunt , quia non ad
Dei laudem,sed ad suam vanitatem vtuntur Bonis male vtun« .

tur,qui ea ,
quae a Deo illis donata sunt, in malos vsus assumunt,
sicut ingenium Dei dona. , sicut et cetera
12. Multis Dei donis gaudemus , quae nos ab eo percepisse
cognoscimus Nam quod sapientes sumus quod potentes existi-
.
,

mus, non alterius ,sed potius diuino munere sumus . Vtamur ergo
optime diuinis beneficiis, quatenus et Deum non poeniteat dedis«
se,et nobis accepisse sit vtile .

13. Auferre Deus dicitur homini donum aliquod, quod homo

non habuit, id est, quod accipere non meruit. Sicut et obdura-
re dicitur Deus hominem , non eius faciendo duritiam , sed non
auferendo eam quam sibi ipse nutriuit. Non aliter et obcaecare
,

dicitur quosdam Deus,non vt in eis eandem ipse caecitatem fa-

ciat,sed quod pro eorum inutilibus meritis caecitatem eorum ab
eis ipse non auferat

14. Plerisque Dei dona dantur, perseuerantia vero doni non

datur Et inde est , quod quidam principia habent conuersionis
.

bonae,fine vero malo clauduntur Electi vero accipiunt et con- .

uersionis donum, et perseuerantiam doni Ea ergo causa est,quod .

quidam et bene incipiunt,et bene finiunt.

9. Efficiuntur . Fortasse legendum erit MoraL n. cap. 5. Obdurare (itiquit)
cjficiantur . AREV. quippe per iustitiarn dicitur Deus , quan-
11. Quia non ad Deilaudtm al. quia . do cor reprobuni per gratiam non e-
illis non ad Dei laudem AREV. . mollit , ethomil.n. in Ezech. cxponens
12. Alii , quod sapientes sumus , quod illud , Ego indurabo cor Pharaonis Non .

diuites , quod potentes . AREV. enim cor peccantis Dominus obdurat

13. Exod.4. ad Mosen dicitur de Pha- sed obdurare dicitur , quum ab obdara-
raotie Ego obdurabo cor eius
: Gregor. . tione non libcrat , LOAISA ,
 . . . ,,

t 9S LIBERSECVNDVS
C A P V T VI.

De Vraedestinatione ,

,,G emina est praedestinatio , siue electorum ad requiem , siue

reproborum ad mortem Vtraque diuino agitur iudicio , vt sem«
.

per electos superna, et interiora sequi faciat semperque reprobos > :

vtinfimis,et cxterioribus delectentur , deserendo permittat

2. Sicut ipnorat homo terminum lucis,et tenebrarnm, vel vtri-
usque rei quis finis sit,ita plenius nescit , quis ante suum finem
luce iustitiae praeueniatur peccatorum tenebris vsque
, vel quis m
suum terminum obscuretur, aut quis post lapsum tenebrarum con«
uersus resurgat ad lucem . Cuncta haec Deo patent , homini veio
latent
3. Quamuis iustorum conuersatio in hac vita probabilis sit

incertum tamen hominibus esse , ad quem sint finem praedestinati,

sed omnia reseruari futuro examini
Apoo 22. 4. Mira dispositio est supernae distributionis , per quam hic
iustus amplius iustificatur impius amplius sordidatur: maluS ad bo-
,

num aliquando conuertitur , bonus ad malum aliquando reflecti-

tur. Vult quis esse bonus, et non valet vult alter csse malus , et :

non permittitur interire Datur ei,qui vult, esse bonus alius nec
. :

vult, nec datur ei,vt sit bonus. Iste nascitur in errore,et mori-
tur ille in bono , quo coepit , vsque in finem perdurat
:
Tamditi .

iste stat, quousque cadat : ille diu male yiuendo,in fine saluatur ,

respectusque conuertitur.
Cap. VI. n.i. Ex Gregor. lib. 33. Mo- infima cxteriora delectentur
, et Rcle- .

ral. cap. 20. LOAISA '.

gendum etiam in Isidorianis caput 30.
lb. semperque reprobos infima ,
Alii ,
in quo doctrina S. Isidori de praedesti-

et exteriora^ deserendo , sectari permit-

muione defenditur contra Hincmarum
tat Codices mss. plerique , semperquc
.
Remensem qui etiam ipse apud Isido-
:

reprobos vt infima , et cxteriofa dele-

,
rum legebat , vt infima , et exteriora dc
ctentur , deserendo permittat : vt dubita- lectcntur . AREV.
ri possit, an Isidoriani seculi
propria sit 4. qui vult etc. Tota scn-
Datur ei ,

haec locutio infima , ct cxteriora dele- Untia desumitur ex D. Cregor. Ub. 29*
ctari pro infimis , et cxterioribus delecta- Moral. cap. 18. LOAISA .

Vitiose nonnulli , datnr ci , quod

ri. Vide liS. 2. Synonymorum num. 5. Ib.

cum nota, et Isidoriana cap. 43. n.->4- «' malus , qui vult csse bonus Minus .

et cap. 04. num. 37.,vbi€X cod. Va.- displicet , quoi alu exhibent , Tamdiu in

tic. 637. notaui hanc rarietatem , */ 1« bono istc stat , quousquc ctc. AREV.
 .

SENTENTIARVM. 199
5. Vult prodesse in bono iustus , nec praeualet : vult nocere
malus , et valet. Iste vult Deo vacare , et seculo impeditur : ille

negotiis implicari cupit , nec perficit .

6. Dominatur malus bono bonus damnatur pro impio , iin-

,

pius honoratur pro iusto. Et in hac tanta obscuritate non valet

homo diuinam perscrutari dispositionem , et occultum predestinatio-
nis perpcndere ordinem .

C A P V T VII.

De conuersis .

,.N on inchoantibus praemium promittitur sed perseueranti- ,

Matth. 10. 22.

bus , sicut scriptum est : Qui perseuerauerit vsque in finem hic ,

4 '

saluus erit , .

Tunc enim placet Deo nostra conuersio , quando bonum

2. ,

quodinchoamus, perseueranti fine complemus. Nam sicuc scriptum

est : Vae his , qui sustinentiam perdiderunt , id est , opus bonum Eccles. 2. 16.

non consummauerunt.
3. Indulgentia peccatorum, sciendum, vbi,quando , vel quali-
bus datur Vbi quippe^nisi intra ecclesiam catholicam
. ? Quando ,

nisi ante venturi exitus diem ? Quia ecce nunc tempus acceptabile , 2. Cor. 6. 2.
ecce nunc dies salutis . Qualibus , nisi conuersis , qui per humilita-
Cap. VII. n. 1. Conuersi in vniuersum plicui in Isidorfanis cap.68. num.y. seqq.,
vocantur omnes , qui in monastica vita vbi etiam excripsi praefationes Canisii,
Deo militant , vt est apud Pachomium et Constantini Caietani Hic notas ali- .

in regula , et apud Cass. I. 4. de institu- quas scu varias lectiones e suo exem-
,

tisrenunciantium cap.i. Renunciantes vo- plari ms. adiecit quarum nonnullae a :

cantur conuersi nunc in monasticis ordi~

: nobis indicabyntur reliquas satius est :

nibus laici appellantur conuersi.LOAlSA . omittere nam corruptissimum erat il-

:

Ib. Non inchoantibus etc. Ex ve- lud exemplar : AREV.

tcribus impressis Non inchoantibus prae-
. 2. Eccles. 2. G*eg. lib. 6. exposit. in
naium promittitur , sed perseuerantibus prim. regulam cap. 13. interpretatur lo-
datur mss. omnes . LOAISA . cum , Sustinentiam , inquit , perdunt, qui
Ib. Alii omittunt non , alii addunt bona , quae inchoant , non consummant
iatur post perseuerantibus Meus cod. . . LOAISA .

/Son inchoantibus praemia promittuntur , Ib. Perseueranti eic. al. perseuerante

sed perseue-rantibus dantur De Conuer- . fine continenti non perdidoimus , id est,
sis alia etiam notauit Loaisa lib. 3.015. cpus bonum etc. AREV.
n. 3. Excerptum ex his capitibus inscri- 3. Id probat Gregor. lib. Mcral. j*
ptum De r<?»«m/V,quasi distinctum opu* ; , cap.%. et lib.9. c, vlt. LOAISA .

Isidori a nonnullis editum fuit, vt cx*

 . . ,.

20& LIBER SECVNDVS.

JWatth.i^. i .
4 tem ad paruulorum transeunt imitationem? de quibus dicitur : Ta~
iium est enim regnwn caelorum .

4. Nemo perpendere potest , quanti

ponderis in iustitia,vel sit

quanti fulgoris radio iustitia clareat, nisi qui prius toto mentis nisu
conuertatur ad Deum , quatenus ipso lumine, quo illustratur , et
suam foeditatem agnoscat , et lumen , quod caeco corde non intue-
batur , intelligat .

Tunc autem inattingibilem

5. intelligi posse diuinam iustitiam,
dum eam quisque sequi conuersus tentauerit : quia lux non intelli-

gitur, nisi quum videtur.

6. quod in hominis potestate consistit , conuersio-
Iudicium ,

nis est gratia per quam nosmetipsos iudicamus, quando flentes

,

mala nostra punimus, et bono , quod ex Deo nobis est,solidius

inhaeremus
7. Tripertitus describitur esse vniuscuiusque conuersi profe-
ctus : primus , corrigendi a malo
id est, secundus , faciendi bo- :

num tertius , consequendi boni operis praemium . Nam quod ait

:

Tsal. <<tf. 6. propketa Sulue fasciculos Aeprimentes , mali sst emendatio

: Quod .

vero adiecit Frange esurienti panem tuum , operis boni est actio
:

In eo vero quod subiungit Tunc erumpet matutinum lumen tuum ,

:

operis boni est retribtuio . Ergo non profTcit facere bonum , nisi

correctum fuerit malum Non poterit quisquam ad contemplatio-

.

nem Dei proficere , nisi-se prius in bonis studuerit actibus exercere .

8. Multis modis terret Deus homines , vt vel sero conuertantur

atque exinde magis erubescant , quod tamdiu expectati sunt , vt red-
irent Nam nunc minis , nunc plagis, nunc reuelationibus quos-
.

dam concutit, vt qui voluntate conuerti despiciunt, commoti ter-

roribus corrigantur .

9. Plerique ex sola mentis deuotione connertunttir ad Detim :

nonnulli vero coacti plagis conuertuntur, qui ex deuotione non

Vs.2i.9' conuertebantur, iuxta capitulum psalmi dicentis; /;/ freno^ et camo
maxillas eorum constringe , qui non approximant ad te .

10. Plerique autem,dum deuotione non conuertuntur , plagae

stimu-

9. Locus estpsahn. ^\.vbi italegitur plinam intelligentes . Camus graecis cst

:

In camo,et frcno maxillas eorum con- genus vinculi , x»/x»\ Sunt quivertant: .

strin^a . Sk Septuag. Ugunt , ct Easil. , Aupato , ct freno verum inpsalt. Isi.lor. :

et Tneod. per camum , tt frenum disci-

bo: cst
, i» freno 9 et camo . LOAISA
 . . ::

SENTENTlARVrVL ***
sumulis feriuntur :qui tamen nec sub verbere sentiunt,vt aliqua*
tenus corrigantur , sicut Aegyptus,qui et poenas luit,et emenda*
ri nequiuit . De talibus enim ait propheta : Percussisti eos , et non ler. j.j.
doluerunt : attriuisti eos , et renuerunt suscipere disciplinam .

ii.Nonnulli viri seculares elatione mentis tumentes, postmo*

dum conuersi ad Deum religiosa sequuntur obedientia Christum
et qui antea celsitudine mundiali tumebant , postea ipsam elationem

io studio humilitatis commutant

12. Quidam sunt, qui iam secrete conuersi sunt , quorum con-
uersio, quia non procedit ad publicum apud aestimationem hu- ,

manam,quales fuerunt tales adhuc esse putantur,iam tamen in

,

Dei oculis surrexerunt. Item quidam adhuc humano iudicio stare t

cernuntur , iam tamen in Dei oculis ceciderunt.
13. Multi apud homines reprobi sunt , et apud Deum electi
•

atque item multi npud homines electi putantur , et apud Dcum

rcprobi existunt , Salomone dicente Vidi , inquit , impios sepultos^ :
Eccl. t. xo.
qui quum adhuc viuerent laudabantur in ci-
, in loco sancto erant ,<f/

uitate quasi iustorum operum . Nullus ergo se putet electum, ne

forte iam apud Deum sit reprobus.

CAPVT VIII.

De primordiis conuersorum

TX
.

1. rimodum genus esc conuersionis ad Deum , inchoationiscun\

dulcedine, medietatis cum labore , perfectionis cum requie . Sed
tamen plerumque alii incipiunt a dulcedine , alii a tentationum
amaritudine . /

2. Omnis conuersus ante ex

inchoet peccatorum, et sic fletu
transeat ad desiderium supernorum. Prius enim lacrymis puraanda
sunt vitia,quae gessimus,et tunc munda mentis acie id ,°quod
Ib. Forte , Asgyptus , quae AREV. . Tolct. Quasi iustorum animae Salm. Gotk.
11. Creg. hb.i. Moral. cap.19. et LOAISA
lib. 18. cap. 12. LOAISA . ib. Iustorum operum . al. iustorum o~
12. Ex Gregor. lib. 25. Moral.c.y. pera AREV. .

tt 10. LOAISA .
Cap.VIII. n. 1. Ex Gregir. lib. 24.
Ibui. Surrexerunt . al. se correxe- Moral. cap.j. LOAISA .
TUtit. AREV. 2. Munda . Ita Salm. Goth. Munda.
13. Quasi mstorum operum . Ita Goth. ta , Tolet. LOAISA .

Tom.VI. Cc
f

N
 . . .

201 L I B E R SECVNDVS
quaerimus, contemplemur vt dum antea flendo peccati a nobis :

caligo detergitur, mundatis cordis oculis libere superna inspiciantur .

3. Ante necesse est timore conuerti ad Deum,vt metu futu-

rarum poenarum carnales Deinde oportet, illecebrae deuincantur.
i.lo. 4. 18. abiecto timore , ad amorem vitae aeternae transire Perfecta enim .

charitas foras mittit timorem qui autem timet , poenam habet et : ,

Rom. 8. 15. non est perfectus, Vnde et Apostolus : Non enim accepistis spiritum
seruitutis iterum in timore , sed accepistis spiritum adoptionis : per
quem scilicet iam non peccati poena seruos comprimit , sed amor
iustitiae liberos reddit.
4. Necesse est omni conuerso , vt post timorem consurgere
ad charitatem Dei debeat , quasi filius, nec semper sub timore ia-
ceat 3 quasi seruus . Tunc enim amorem nostrae conuersionis osten-
dimus , si denuo vt patrem diligimus , quem prius seruili mente
vere vt Dominum formidabamus
5. Primordia conuersorum blandis refouenda sunt modis , ne
si ab asperitate incipiant , exterriti ad priores lapsus recurrant . Qui
enim conuersum sine lenitate erudit ,exasperare potius, quam cor-
rigere nouit
Conuersus quisque antea ab opere corrigendus est, postea
6.

vero a cogitatione vt prius refrenet prauum actum , deinde appe-

*,

titum delictum vt quod iam in opere non appaiet,in cogitatione

:

nequaquam perduret .

7. Omnis noua conuersio ndhuc pristinae vitae habet commix-

tionem propterea nequaquam ea virtus procedere ad hominum
:

oculos debet, donec conuersatio vetus funditus ab animo extirpetur.

8. Quisquis ex deteriore iam melior qssq coepit, caueat de ac-
ceptis cxtolli virtutibus : ne grauius per vanam gloriam corruat,
quam prius per lapsum vitiorum iacebat

3. Gregor. lib. Moral. 9. cap. 22. 6. Appetitum delicttm . al. ttppctitum

LOAISA . ad delictum ; vel appetitum , ac delictum .

5- Greg. lib.14. MoraL c. 7. LOAIS. AREV.

 SENTENTIARVM. aoj

C A P V T IX.

2}<f conflictu conuersorum .

X. V^/ uisque conuersus si mox omnes carnis stimulos calcarc

cupiat , et summa virtutum subire contendat , si forte adhuc ali-

qua aduersa de carnis molestiis tolerat , non frangatur quia dis- :

pensator bonorum nouit aduersitates reprimere vitiorum successio-

ne virtutum .

2. Tunc magis grauari se quisque impulsu vitiorum agnoscit,

dum ad cognitionem Dei accesserit sicut populus Israel grauiori :

onere ab aegyptiis premitur, dum per Moysen diuina illi co^ni- Exod. y,

tio aperitur .

3. enim ante conuersionem quasi pacem in homine ha«

Vitia
bent,quando autem expelluntur, acriori virtute consurgunt Fiunt .

autem inimica conuerso, quae peccatori prospere blandiebantur :

atque item fiunt blandaconuerso, quae peccatori aduersa extiterunt.

4. Multos habet conflictus Dei seruus ex recordatione operum
praeteritorum multique post conuersionem etiam nolentes motum
:

libidinis sustinent , quod tamen ad damnationem non tolerant , sed

ad probationem scilicet vt semper habeant pro excutienda inertia
:

hostem , cui resistant, dummodo non consentiant Vnde et noue- .

rint serui Dei , se etiam a peccatis iam esse mundatos :sed tamen
cogitationum turpium adhuc interpellatione pulsari .

5. Ante conuersionem praecedit turba peccatorum , post con-

uersionem sequitur turba tentationum Illa se obiiciunt, ne ad .

Deum conuertamur ista se ingerunt, ne liberis cordis oculis Deum

:

cernamus vtriusque tumultus insolentiam nobis gignit , intentio-

:

nemque nostram saepe fraude multimoda intercludit .

6. Vtile est Dei seruo post conuersionem tentari > quatenus a

torpore negligentiae , solicitantibus vitiis, ad virtutes animum per
exercitium praeparet vitiorum .

Cap. IX. n. 4. Gregor» lib, Moral. 24» Et qui praeibant , increpabnnt eum } vt
cap.7. LOAISA . taceret . LOAISA .

5. Tota haec s-ententia desumpta est lb. Insolentiam etc. al. insolentia no-
cx Greg. HomilA 2. in Euang. Luc. 18. de bis gigtiit intentionem , quae nostra sacpe
caeco illnminato exponente illud mystice : fraude muhimoda intra concludi: . AR.
Cc 2
 . .

204 L I B E R SECVNDVS
C A P V T X.

De remissa conuersione .

1. M
xf Aiiltos remissa conuersio in pristinos errores reducit,ac vi-
uendi tempore resoluit horum ergo exempla quisque conuersus
:

euita , ne dum timorem Dei a torpore incipis , rursus mundanis

erroribus immergaris
2. Tepidus in conuersione otiosa verba , et vanas cogitatio-
nes noxias esse non conspicit : quod si a torpore mentis euigila-
uerit, ea, quae leuia existimabat , confestim quasi horrenda , atque
atrocia pertimescit
3. omni bono opere formidanda est. Frau-
Fraus , et desidia in

dem facimusDeo, quoties de bono opere nostro nosmetipsos, non

Deum laudamus. Desidiam vero agimus, quoties per torporem lan-
guide ea , quae Dei sunt , operamur .

4. Omnis ars seculi huius strenuos amatores habet , et ad exe*

quendurn promptissimos et hoc proinde fit , quia praesentem ha-
:

bet operis sui remunerationem Ars vero diuini timoris plerosque .

habet sectatores languidos , tepidos , pigritiae inertia congelatos :

sed hoc proinde,quod labor eorum non pro praesenti pro , sed
futura remuneratione differtur Ideoque dum eorum laborem mer« .

cedis retributio non statim consequitur, spe pene dissoluta langue-

scunt . Vnde et magna illorum gloria praeparatur , qui bonae con-
uersionis vitae principia augmento solidiore consummant : atque
eo ad promerendam retributionem clariores praeparantur , quo fir-
mius duri itineris labores et inchoant,et consummant .

5. Quidam primo conuersionis calore ad virtutes scse accin-

gunt accedente vero progressu, dum immoderate terrenis rebus
,

incumbunt , puluere infimi appetitus obscurantur > vnde et Domi-

Matth. 13. nus de bonis seminibus dicit Quod autem cecidit in spinis, hi sunt , :

Cap. X. n.3. De desidia , et fraude et humanam laudem appetimus , et de

fuse duserit Creg. hb. Moral.y. cap. 17. bono opere etc. AREV.
ex quo loco tota haec sententia deduciutr . 4. Diuini timoris al. diuini amoris .
.

LOAISA . ib. praeparatur al. praedicatur . AREV.

.

lb. Quoties etc. al. quoties de ipsius 5. Infimi . Ita Coth, Tolet. Infirmi
donjs i (t mntwribus gloriam propriam 3 Salmant . LOAISA .
 . .

SENTENTIARVM. 205
qul audlunt verbum Det , et solicitudine seculi , vel fallacia diui-
tiarum suffocant verbum , et sine fructu efficitur .

6. Nuper conuersi nequaquam debent in curis exterioribus

prouehi . Nam si implicentur , confestim , quasi plantata arbuscula,
et necdum concutiuntur pariter , et arescunt.
radice praerlxa ,

7. Valet interdum conuersis pro animae salute mutatioloci.

Plerumque enim,dum mutatur locus , mutatur et mentis arfectus .

Congruum est enim inde etiam corporaliter auelli , vbi quisque

illecebris deseruiuit nam locus vbi praue quisque vixit hoc in
: ,

aspectu mentis opponit , quod semper ibi vel cogitauit, vel gessit

C A P V T XI.

De exemplis Sanctorum .

,.A d conuersionem, seu correctionem mortalium multum pro-

sunt exempla bcnorum Mores enim inchoantium non queunt pro- .

ficere ad bene viuendum , nisi perfectorum informentur exemplis

patrum
2. Reprobi autem non attendunt documenta bonorum, quae
imitentur ad melius : sed proponunt sibi exempla malorum 5 qui-
bus ad suorum morum peruersitatem vtantur in peius .

5. Ob hanc vtilitatem scribuntur sanctorum ruinae , et repa-

rationes , vt spem faciant salutis humanae ne quisquam post lapsum :

lb. Sembrihus . al. seminibus in spinis auctoritate Gregorii nixus \in quo lib.i.%,
iactatis . AREV. Moral. cap. 7. sic est Nam quasi quae- :

6.Curis exterioribus . al. curis , et dam fomenta igni dare est , in exercita*
txternis rebus . AREV. tione charitatis ,vel exempla patrum >
7. Est apud Gratianum dist. 81. In vel praecepta Dominica rainistrare .

editis , et in Decreto Gregoriano est pro LOAISA .

animae salute . In gothicis omnibus mss. Ib. Bonorum Sanctorum Nametc. al. .

<st pro animi salute LOAISA . . ad cetera perfectorum exempla mores in-
Cap. XI. n. t. Gothus coi. et multi choantium non queunt proficere ab bene
cx mss. sic habent Nam cetera perfe- : viuendum Reprobi autem etc. In textu
.

ctorum exempla mores inchointium non Grialii erat perficere ,sed reposui profi-
queunt perikere ab bene viuendum Re- . cere , quod Loaisa voluisse videtur,ac
probi autem non attendunt documenta in eius prima editione Vezzosius reperit .

bonorum , etc. Vnus cod. legit Nam cer- : Ferficere locum habebit , si legatur , vt in
ta . Illud vero nisi perfectorum infor- meo cod. Nam cetera .... non queunt
metur exemplis patrum , in nullo cod. perficere etc. AREV.
ms.est. Verum retinni lectionem excusi 3. Gregor. homil.i'). in Enangeh in
forf* eo qjiod sensus est dilucidior , O fine , LOAISA .
 . .

ro5 LIBER SECVNDVS

poenitendo desperet veniam , dum conspicit , sanctorum reparatio-
nem fuisse etiam post ruinam .

4. Sciant flagitio dediti , ad quam vtilitatem eorum exempla

proponantur sanctorum :scilicet, vt aut sint,quos imitentur ad re-
parationem, aut certe ex eorum comparatione durius de inobe-
dientia puniantur .

5. Propterea virtutes sanctorum ad exemplum nostrum Deus

pioposuit, vt quanto de imitatione eorum conferri possunt nobis
iustitiaepraemia, tanto deperseuerantia mali sint grauiora tormenta.
enim ad boni incitamentum diuina , quibus admonemur,
6. Si
praecepta deessent, pro lege nobis sanctorum exempla sufficerent
At contra,dum et nos Deus praeceptis suis admoneat , et vitae
sanctorum boni operis nobis exempla proponat, nulla est iam de
reatu excusatio quia et lex Dei aures nostras quotidie pulsat,et
:

factorum documenta bonorum cordis nostri intima prouocant

7. Et si prauorum saepe secuti sumus exempla , cur non imi-
temur sanctorum digna, et Deo placita facta?et si apti fuimus imi-
tari iniquos in malum ,cur pigri sumus imitari iustos In bonum?
8. Orandus est Deus , vt virtutes , qtias sanctis praeparauit ad
coronam nobis ad profectum sint positae, non ad poenam
, . Pro-
ficient autem ad profectum nostrum,si tot exempla voluerimus
imitari virtutum . Certe si ea potius auersati , quam imitati fueri-

mus , ad damnationem nostram erunt, qui ea legendo implere ne-

gleximus,
9. Multi vitam sanctorum imitantur , et de moribus alterius
effigiem virtutis stimunt tamquam si imago quaelibet intendatur,
:

et de eius similitudine species picta formetur : sicque fit ad imagi-

nem similis ille ,
qtii ad similitudinem viuit imaginis.
10. Qtii sanctum virum imitatur , quasi exemplar aliquod In^
tuetur , seseque in illo , quasi in speculo , perspicit , vt adiiciat,
quod deesse virtutis agnoscit . Minus enim seipsum homo ex se-

5. Gregor. lib. 9. Moral. cap.35. picturam , sed pictura ad hominit speciem

LOAISA . figurat.tr , itct non ille dicitur similis , ad
8. Attudit ad illud Gregor. lib. 24. cuius imaginem alter viuit , sed ille , qui
Moral. cap. 6. Viua lectio est vita bo- e.<cmplum ex alterius virtutibus sumit .
norum . LOAISA . Iste enim ex praecedenti specie virtutis
9. Luc. cod. addit Quem-
Imaginis . : viuitiiUe enim non est effigies virtutis
admodum imago homini , non homo ima- alicnae , scd inuentor y et magister AK. .

gini similis dicitur , quia non homo ad

 .

SENTENTIARVM.. 207
metipso considerat:sed dum alterum intendit 3 id quod minus est

luminis adiicit.
11. Perfectorum iam virorum non quemlibet sanctorum
est

iinitando , sed ipsam veritatem intuendo, ad cuius imaginem facti

sunt , iustitiam operari . Hoc indicat , quod scribitur : Faciamus Genes. x, 26.

hominem ad i?naginem > et similitudinem nostram , quia ipsam intel- *

ligendo imitatur diuinitatem, ad cuius factus est similitudinem .

Iste ergo tantus est,vt non egeat homine demonstratore iustitiae,

sed ipsam contemplando imitetur iustitiam .

12. Exempla sanctorum , quibus aedificatur homo , varias ( fa-

ciunt ) consectari virtutes : humilitatis ex Christo , deuotionis ex
Petro , charitatis ex Ioanne , obedientiae ex Abraham, patientiae ex
Isaac , tolerantiae ex Iacob, castimoniae ex Ioseph, mansuetudinis
de Moyse , constantiae de Iosue, benignitatis de Samuele , miseri-
cordiae de Dauid, abstinentiae de Daniele : sic et cetera facta prio-
rum quo labore , quo moderamine, quaue intentione , vel compun-
Ctione gerantur , vir sanctus imitando considerat.

C A P V T XII.

De compunctione cordis .

,.c ompunctio cordis est humilitas mentis cum lacrymis 5 exo-

riens de recordatione peccati,et timore iudicii.
2. llla est conuersis perfectior compunctionis affectio , quae 0«
mnes a se carnalium desideriorum affectus repellit : et intentionem
suam toto mentis studio in Dei contemplatione defigit .

3. Geminam esse compuctionem , qua propter Deum anima cu<

iusque electi afficitur : id est , vel dum operum suorum mala con-
siderat , vel dum desiderio aeternae vitae suspirat
4. Quatuor cssq qualitates affectionum , quibus mens iusti tae-
dio salubri compungitur hoc est , memoria praeteritorum facino*
:

rum , recordatio futurarum poenarum , consideratio peregrinationis

12. Gregor. lib. 27. Moral. cap.^. Cap. XII. n. 1. Greg. lib. 23. Moral.
LOAISA . c. 13. et Homil. 22. in Eijech* LOAIS.
Ib. Vt haec Sanctoram exempla imi- 2. Greg. hotnil. %i. in Exjech. et a*
temur , Isidorus suum De ortu , et obi- libi . LOAISA .

fu ?atrum librum adornauit AREV. . 4. Greg.lib. Moral 22. r.13. LOAIS.

 . .

2 oS LIBERSECVNDVS
suae in huius vitae longinquitate , desiderium supernae patriae J
quatenus ad cam quantocius valeat peruenire .

Quisque peccatorum memoria compungitur ad lamenta,

5.
tunc Dei se sciat visitari praesentia , quando id , quod se admisis*
se recolft , interius erubescit , suoque iudicio poenitendo iam pu-
jtfatth. 2$. 75. flk -< Nam uinc Petrus fleuit , quando in eum
Christus respexit

Fs. 17. 8. Vnde et psalmus : Respexit, inquit , et cv?nmota est^et contremuit

terra .

6. Gressus Dei sunt in cor hominis interior vis , qua bona dc-
sideria surgunt , vt calcentur mala . Quando ergo ista in corde
hominis fiunt sciendum est , tunc esse Deum per gratiam cordi
,

humano praesentem: vnde se tunc magis homo acuere ad com-

punctionem debet,quando sentit et Deum interius operantem.
7. Quomodo mens hominis iusti ex vera compunctione rapia-
tur , et qualiter infirmata reuertatur degustatae lucis magnitudine>
illum nosse posse , qui iam aliquid exinde gustauit.
Sunt 3 qui non ex vera cordis compunctione sui accusatores
8.
fiunt,sed tantum ad hoc csse se peccatores assignant , vt ex ficta
humilitate confessionis locum inueniant sanctitatis

C A P V T XIII.

De confessione peccatorum , et poenitentia *

z.jOj:ix eo vnusquisque nistus esse incipit 3 ex quo sui accusator

extiterit Multi autem e contra semetipsos peccatores fatentur >
.

et tamen semetipsos a peccato non subtrahunt.

2. Magna iam iustitiae pars est , seipsum nossc hominem , quod
prauus

5. Ex
duobus psahnis , psalm. 103. dum peccatorum Sed quisque . accipi ctiana
Qui terram , et facit eam treme-
respiclt solet pro quisquis AREV. .

re, et psalm. 17. Commota est , et con- 8. Gregor. lib. Moral. 22. cap. 10. et
tremuit terra , et psalm. 76. Illuxerunt lib. 24. cap. 6. LOAISA .

coruscationes tuae orbi terrae Com- . Cap. XIII. n. 1. Greg. 22. MoraL c.\o.
mota est , et contremuit terra //; psal- . et lib. 24. Moral. cap. 6. circa finem .
terio Isidoriano in hoc loco psalm. 76. LOAISA .

sic est : Illuxerunt fulgura tua orbi ter- Gothus,et alii mss. habent seipsum
2.
rae , vidit , et commota est terra. LOAIS. nosse homo Obiter obseruandum est ad
.

Ib. Quisque peccatorttm . al. quisgut intelligeatiam diuinae Scripturae , ethuiut

 . . ,,

SENTENTIARVM. io 9
prauus est : vt ex eo diuinae virtuti subdatur humilius , cx quo
suam infirmitatem agnoscit
3. Bene se iudicat iustus in hac vita ne iudicetur a Deo ,

damnatione perpetua Tunc autem iudicium de se quisque su- .

mit,quanclo per dignam poenitentiam sua praua facta condemnat .

4. Amaritudo poenitentiae facit animum,et sna facta subtilius

discutere et dona Dei quae contempsit, flendo commemorare.
, ,

Nihil autem peius,quam culpam agnoscere, nec deflere

5. Duplicem habere debet fletum in poenitentia omnis pecca*
torrsiue quia per negligentiam bonum non fecit,seu quia malum
per audaciam perpetrauit Quod enim oportuit , non gessitj et .

gessit , quod agere non oportuit .

6. Ule poenitentiam digne agit ,

qui reatum suum satisfactione
legitima plangit : condemnando scilicet,ac deflendo , quae gessit
tanto in deplorando profusius quanto extitit in peccando procliuius . ,

7. Ule poenitentiam digne agit , qui sic praeterita mala deplo*

>

toci , qtiod vox homo in diuinis literis Vnusquisque ad vxorem proximi sui hin-
multis sumitur modis \a\iquando prona- niebat et Ezech.ij. Vt carnes asinorum
:

tura, aliquando pro culpa , aliquando pro carnes eorum , et fluxus equorum fluxus
fragilitate Pro natura humana , Gcnes.z.
. eorum . Vt Dauidicum illud exprimatur
Faciamus hominem ad imaginem et simi- , psalm. 48. Homo quum in honore es-
litudinem nostram pro culpa psalm.81. : set , non intellexit , comparatus est iu-
Vos autem sicut homines moriemini , mentis insipientibus , et similis factus est
hoc estysicut inobedisntes peccatores , et iliis . LOAISA .

1. ad Corinth. 3. Qaum sit inter vos Ib. In omnibus excusis erat quod paruus
zelus , et contentio , nonne carnales estis, est, verum consentientibus omnibus codd-
et secundum hominem ambulatis ? Pro mss. posui quod prauus est LOAISA . .

fragililate Ierem. 17. Maledictus homo , lb. Quod prauus est Sensus erit, .

qui spem suam ponit in homine \ ac si Inquit Vezzosius magnam esse iustitiae
,

aperte dicat^in infitmitate , et fragilifun- partem , hominem cognoscere, se ad ma«

damento innititur , et Isai. 31. Aegyptus lum inciinatum esse . Caietanus edidit
homo non Deus Homo etiam vo-
, et . nosse . Homo quid nisi cinis est ? vt ex
caiur qui humana sapit , vt adnotauit
, eo . AREV.
Cregorius lib. 24. Moral. cap. 6. et ad~ 3. Ex illo Pauli: Ouod si nosmet-
ducit iliud 1. ad Corinth. cap. 3.Non- ipsos diiudicaremus, nos vtique iudicare^
ne homines estis ? vocatur et qui carnis mur, dum iudicamur 3utem , a Domi-
iilecebris , et concupiscentiae ardore vin- no corripimur , vt non cum hcc mun-
citur , Ezech. 24. Vos autem grex pa- do damnemur LOAISA . .

scuae meae homines estis et Isai. 1. :

4. Ex Cregor. lib.S. Moral. cap.n»
Incuruauit se homo , et humiliatus est LOAISA .

vir Indc homines carnales iumenta vo-

. 7. Est apud Magistr. sent. lib.\.d.
cantur , et affectus bestiarum illis tri- 14. et Smaragd. cap. 4. Reg. S.Be- *'/;

buuntur . Ioel. cap. 1. Computruerunt iu- nedicti .Et in Decreto Gratiani dist. 3.
menta in stercore suo . Et illud Iereuu cap. o. sic habetur : Ille poenitcntiam di-

Tom.Vl. Dd
 .

2io L I B E R S E C V N D V S
rat, vt futura iterum non committat . Nam qui plangit peccatum,
et iterum admittit peccatum , quasi
siquis lauet iaterem crudum 3

quem quanto magis eluerit , tanto amplius lutum fecit .

8. Quamuis quisque sit peccator , et impius , si ad poeniten-
tiam conuertatur , consequi posse veniam creditur.
Nullus de bonitate Dei dubitat,sed sola accipientium pra-
9.
uitas conferri sibi indulgentiam abnegat.
ig. In hac vita tantundem poenitentiae patet libertas -, posc
mortem vero nullam correctionis esse licentiam (constat). Vn-
I0.9.4. de et Dominus dicit : Me oportet operari opera eius ,
qui me mi-
sit , donec dies est : nox^quando nemo potest operari
veniet autem .

Ier. 13. 16. Hinc et propheta : Date , inquit, Domino Deo vestro gloriam , an-
tequam tenebrescat , :id est antequam mors aeterna praeueniat In .

hac vita dum estis,Deum per poenitentiam glorificate

11. Adhuc in hoc seculo poenitentiam operantibus Dei mise-
ricordia subuenit. In futuro autem iam non operamur sed tatio* ,

nem nostrorum operum ponimus.

12. Per id deteriorantur plerumque iniqui, per quod per pa-
tientiam Dei spatium accipiunt emendandi qua illi mora viuendi :

non vtuntur ad poenitentiam sed ad peccandi vsurpant audaciam , .

A malo autem in deterius vadit , qui tempus sibi ad poenitendum

indultum,ad libertatem praui operis vertit .

13. Festinare debet ad Deum poenitendo , vnusquisque dum

jme quae commisit , sic prae-
agit, qui scriptus , qui sic habent : IUe poeniten-
teritamala deplorat , vt futura iterum tiam digne , qu» agit mala sic praetcrita
non committat nam qui plangit pec-
: deplorat , vt futura iterum non com-
catum , et iterum admittit peccatum , mittat ( alius , admittat ) nam qui plan-
quasi lauet laterem
siquis crudum : git peccatum , et iterum committit pec-
quia qmnto magis lauerit , tanto ma- catum , quasi siquis lauet laterem cru-
gis lutum facit Huius canonis lectio-
. dum , quem quanto magis abluerit , tan-
nem a viris doctissimis magno studio , to amplius lutum facit . LOAISA .

et accurata diligentia perspecutm , in sum- Ib. AY\'\ t quasi lauet lateres ... quanto ma*
?no loco habeo Tamen ponam aliorum
, gis lauerit . Vide not. ad cap.16. n.3. AR.
codicum lectiones , vt doctus lector inteU Pauio aliter est in editione vuU
10.
ligat , me quoque in emendatione huius gata loann. 9. LOAISA .
libri omnem curam , et studium adhibuis- lb. Date etc. Locus est Ierem. 17.
se Sunt apud me duo codd. verendae
. qucm Hieronymus de captiuitate babylo-
cntiquitatis , alter ex bibliotheca sanctae , nica , aut de extremo iudicio interpreta-
tt augustae ecclesiae toletanae , scriptus tur . LOAISA.
nera dccccliii. alter ex insigni eollc- lb.Tenebrescat . Ita Vulgata Alii .

gio ouetensi apitd Salmanticam antiquior , contenebrescat In nota Loaisae indica-

.

vterque iite ris longob.irdis in pergameao batur cap. 12. pro quo posui 13. AR.
 . . . .

SENTENTIARVM.
potest,ne,si dum potest, noluerit , quum tarde vcluerit , omnino
m
non possit. Proinde propheta ait Quaerite Dominum , dum inue- :
Isa1.55.tf.

niri potest^ inuocate eum ^ dum prope est . Et vbi inueniri potest,
nisiin hac vita , inqua etiam et prope est omnibus inuocantibus se?
Nam tunc iam longe erit,quando dixerit: Ite in ignem aetemum . Matth.25. 41.
Modo enim non videtur et prope est tunc , : videbitur , et prope
non erit , quia videri poterit,et non poterit inueniri
14. quando quisque peccare potest poenitet , vitamque
Si ,

suam viuens ab omni crimine corrigit , non dubium,quod moriens

ad aeternam transeat requiem .
15. Qui autem praue viuendo,poenitentiam in mortis agit pe-
riculo,sicut eius damnatio incerta est, sic remissio dubia Qui .

ergo cupit certus esse in morte de indulgentia 3 sanus poeniteat,

sanusque perpetrata facinora defleat
Sunt,qui poenitentibus securitatem cito pollicentur, qui-
16.
bus bene per prophetam dicitur Curant contritionem filiae populi
: Ier. 6. 14/

mei cum ignominia y dicentes pax pax , et non est pax Cum i<>no« .

minia igitur curat contritionem 3 qui peccanti,et non legitimepoe-

nitenti promittit securitatem . Vnde et sequitur : Confusi sunt , quict
abominaiionem fecerunt : id est, confusi sunt non poenitendo, sed
poenas luendo .

17. enim confunditur coram iudice reus,dum plecti-

Aliter
tur , atque aliter , qui de malo opere erubescens corripitur . Ule
enim ,
quia reprehensus est , confunditur : iste , quia se malum fe-
cisse memoratur.
18. Quamuis per poenitentiam propitiatio peccatorum sit,sine
metu tamen homo esse non debet quia poenitentiae satisfactio di- :

uino tantum pensatur iudicio , non humano Proinde quia mise- .

ratio Dei occulta est,sine intermissione flere necesse est Neque .

enim vnquam oportet poenitentem habere de peccatis securitatem

Nam securitas negligentiam parit : negligentia autem saepe incau-
tum ad vitia transacta reducit

15. Remissio dubit Quia dubium

. tcntia videtur ex D.Hieronymo desumpta
est , ait Vezzosius , an qui , instante mor- ibidem . LOAISA .

tis discriminc , poenitet , sincere poeni- Ib. Curant . Alii cum Vnlgata cura-
teat . AREV. bant\ % Ibi alii , non crat pax pro non est
16. Locus est Jerem, 6. et tota sen> pax . AREV.
Dd 2
 ,
.

2 12 LIBER SECVNDVS
19. Dum
per poenitentiam expulsa fuerint ab homine vitia,
si forte post haec , intercedente securitate , quaelibet culpa subre-

pserit, ccmfestim delectationes pristinae vitiorum mentem auidius

irrepunt, pulsantesque hominem in consuetis operibus grauius per-
trahunt : ita. vt sint nouissima illius peiora prioribus .

C A P V T XIV.

Ds desperatione peccantium .

,.N.on per locorum spatia,sed per affectum bonum , vel ma-

lum itur , recediturue a Deo . Neque enim gressu pedum,scd gres-
su morum elongamus , vel propinquamus ad Deum .

2. Perpetrare flagitium aliquod mors animae est : contemnere

poenitentiam permanere in culpa, descendere in infemum post
, et
mortem est Ergo peccare ad mortem pertinet , desperare vero
.

Prouerb.18.3. j n infernum descendere. Vnde et Scriptura ait bnpius dum in :

profundum malorum <venerit , contemnit .

3. Saepe diabolus eos , quos conuerti ad poenitentiam aspi-

cit , immanitate scelerum perculsos ad desperationem deducit vt, :

subtracta spe veniae, trahat in diffidentiam , quos non potuit reti-

nere perseueranter in culpa Sed poenitens praeuidere debet cal-
.

lidas contra se hostis insidias sicque Dei iustitiam metuat , vt ta«

:

men , quamuis in magnis sceleribus , de misericordia eius confldat.

i-uc. 15, 4. Amplius laetatur Deus de anima desperata , et aliquando
conuersa quafn de ea , quae nunquam extitit perdita
,
Sicut de .

prodigo filio,qui mortuus fuerat , et reuixit, perierat , et inuentus

est :de cuius regressu magnum fit gaudiurn patris .

5. Non aliter coram Deo,et angelis copiosius est gaudium de

eo , qui a periculo liberatur, quam de eo , qni nunquam nouit
Matth. 18. i2.peccati periculum. Qunnto enim contristat res perdita, tanto ma-
Luc. 15.5. gis,si fuerit inuenta , laetiflcat : sicut in euangelio pastor ille cxul-
tat , qui perditam ouem inuentam humeris suis gaudens reportat
6. Nullus desperare debet veniam , etiamsi circa finein vitae

19. lllius . Alii cum Vulgata ,/i0M- r um , vel morum .elongamur. AR.
Forte ,

nis illius . AKEV. 6. //; excusis erat ^rsro innocentiam

Cap. XIV. n. *. Alii, std grtssn opt* bojai fmis,/>r0 quoposui in innocentiam.
 . . ,

sententiarvm; 215
ad poenitentiam conuertatur Vnumquemque enim Deus de suo .

fine,non de vita praeterita iudicat Hoc quippe et legis testimo- .

nio edocetur quod homo de suo extremo iustincatur, quando Deus

:

pro asini primogenico ouem iussit offerri, hoc est, immunditiam vi-
tae prioris mutandam in innocentiam boni finis Vnde et cauda .

iubetur offerri in hostiam , id est , vitae extrema in poenitentiam .

Multi superna respecti gratia in extremis suis ad Deum re-

7.
nertuntur per poenitentiam , et quaecumque mala gesserant, quo-
tidianis fletibus purgant , atque in bonis factis mala gesta commu-
tantjquibus totum , quod deliquerant, ignoscitur , quia ipsi,
iuste
quod male gesserunt , poenitendo cognoscunt
8. In vita hominis finis quaerendus est quoniam Deus non :

respicit , quales antea viximus , sed quales circa finem vitae existimus

C A P V T XV.

De his , qui a Deo deseruntur .

1. L-Xeo deserente, nullum poenitere : Deo respiciente , sua mala

vnumquemque videre , et plangere , et vnde ceciderit, cogitare.
Nam nonnulli ita despiciuntur a Deo, vt deplorare mala sua non
possint, etiam si velint.
2. Consilium immundorum spirituum hoc est : vt, quia ipsis ne«
gatum est,post praeuaricationem regredi ad iustitiam , obserare adi-
tum poenitentiae hominibus cupiant, ne vel ipsi reuertantur ad
Deum \ eosque socios in perditione habere contendunt , quibus-
cumque fraudibus insistentes, vt aut deserantur a Deo , aut flagelli
immanitate desperent .

3. Ingemiscendum est iugiter , et postposita securitate lugen-

dum : ne Dei secreto,et iusto iudicio deseratur homo, et perden-
dus in potestate daemonum reiinquatur. Nam reuera quem Deus ,

deserit , daemones suscipiunt.

consentientibus omnibus mss. et D. Greg. Cap. XV. n. i. Gregor. lib. n. Md*
lib.ij. Moral.cap.11. Ex quo loco de- ral. cap. <$. LOAISA .

sumitur haec sententia Asini ergo £/'»- : 2. Ex Gregor. lib. Moral. 9. cap. 2 ^ t
quit) primogenka oue mutare , est im- Contra bonos (inquit) consilinm «aU*
mundae vitae primordia in innocentiae gni spiritus ineunt . LOAISA
simplicitate conuertere . LOAISA .
 :

ai4 LIBER SECVNDVS

4. Dominici contemptores praecepti , statim vt auertuntur a
Deo,a malignis spiritibus occupantur , a quibus etiam , vt mala
Nahuiu. 1. 8. faciant , persuadentur. Hinc est illud propheticum Inimicos Dei :

persequuntur tenebrae\<\\\\ intelliguntur daemones . Vnde et in psal-

Ps. 77. 49. m0 Iegitur Immissiones per angelos malos .
:

5. Quidam reproborum in potestatc daemonum occuko Dei

c. 34. v. 17. iudicio,et iustissimo rediguntur, Isaia testante : Ipse misit eis sor-
tem 5manus eius
et diuisit eis eam in mensura , *vsque in aeternum
possidebunt eam .

6. Quidam electorum dimfttuntnr diuina iustitia incidere in

errorem peccati : sed tamen miseratione eius reducti denuo con-
uertuntur. De
enim per prophetam Dominus loquitur £f
talibus :

Isai. 57. 18. dimisi eum ,et reduxi eum^et reddidi ei consolationem .

7. Noftnunquam enim reuertens Deus, hominem , quem desQ-

ruerat,rursus affligens visitat et per lamenta Iacrymarum, ac poe-:

nitentiae afflictionem a peccatis expurgat , dicente Iob ad Deum :

c. 10. 16.
Propter superbiam , inquit , me
quasi leaenam capies , reuersusque mi'
rabiliter me crucias . Reuertens enim Deus hominem cruciat , qtian-
do quem peccantem deseruerat, flagellando iterum visitat .

8. Malis actibus contra nos amplius caelestem iracundiam ne-

quaquam prouocare debemus : quin potius , si poenitendo digna
Deo acta gesserimus , seueritatem eius in clementia commutabi-
mus. Nam ille ,
qui nos malos tolerat, non dubium est,quod con-
uersis clementer ignoscat . Nam quod seruatur nobis tempus poe-
nitentiae, vt non simul morte obruainur praecipiti , sed detur Io-
cus satisfactionis, hoc totum de Dei procedit clementia ; vt nos non
damnet crudeliter, sed expectet ad poenitentiam patienter.

C A P V T XVI.

De his ,
qui ad delictum post lacrymas reuertuntur .

1
i.JLrrisor est , non poenitens, qui adhuc agit ,
quod poenitet
4. Greg. lib. 25. Moral. c. 9. LOAIS. 7. Greg. Jib. 9. Moral. c. 34. LOAIS*
Oui intelliguntur daemones . Ita re-
Ib- Cap. XVI. n. 1. £* August. homil.^i-
cte ex^fide mss. Vidc notam Grialii ad habetur apud Gratianum de poenit. dist,
Exod. cap. Qfi. n. 3. Alii ineptc corrigcrc 3. cap. 11. et apud Mag. in 4. dist.14.
voluerunt quae pro qui . AREV. tamen iti vtroque c. perantiquo gothico
 . . . ,

SENTENTIARVM. 21?
nec videtur Deum poscere subditus,sed subsannare superbtii
2. Canis reuersus ad vomitum est poenitens ad peccatum .

Multi enim lacrymas indesinenter fundunt, et peccare non desi«

nunt Quosdam accipere lacrymas ad poenitentiam , et effectum
.

poenitentiae non habere (constat)

quia tnconstantia mentis , nunc ,

recordatione peccati lacrymas fundunt, nunc vero reuiuiscente vsu,

ea , quae fleuerant , iterando committunt
3. Qui et praeterita vu!t plangere , et actionibus secularibus
incubare , iste mundationem non habet : quoniam adhuc agit
cjuae poenitendo deflere possit.
4. Isaias peccatoribus dicit : Lauamini ^mundi estote . Lauatur c. x. v. 16.
itaque,et mundus est ,
qui et praeterita plangit , et flenda iterum
non admittit . Lauatur itaque, et non est mundus, qui plan°it,
quae gessit , nec deserit, et post lacrymas ea quae fleuerat, repe- ,

tit . Sic denique et alibi animam poenitentem , atque iterum de-

linquentem sarmo diuinus increpat , dicens Quam vilis facta es ni- ierem.2. :
35.
mis interans vias tuas % Quisquis ergo culpas praeteritas plorat,
,

hunc necesse est modum teneat : vt sic admissa defleat , ne iterum

flenda committat . Vae mihi misero Isidoro , qui et poenitere re-
tro acta negligo , et adhuc poenitenda committo

C A P V T XVIL
De peccato »

1. JL/uobus modis peccatum committitur , id est,aut vi cupidi-

tatis,aut metu timoris,dum vel quisqtie vult adipisci , quod cu-
pit, vel timet , ne incurrat , quod metuit .

Quatuor modis committitur peccatum in corde , quatuor per-

2.
petratur et opere . Corde suggestione daemonum , delectatione :

carnis, consensione mentis, defensione elationis . Operernunc la-

tenter,nunc palam,nunc consuetudine, nunc desperaticne. Istis

e:t effectum poenitentiae non habere , 4. Gregor. Ub. Pastor. curae part. 1.
et flenda iterura non admittere . LOAIS. admonit. 2 i. Estque locus apud hai. c.i.
3. Deflere possit . Alii addunt , qui LOAISA .

plangit peccatum etc. , vt cap. 13. n Ca P XVII.

7., . . n. 1. Apud Magistr. sen-
sed m nne , quanto magts lauerit ,tanto tent. lib.i. distinct. 42. LOAISA
amplius lutum facit AREV. 2. C reg.
. Ub. 4. MoraL r.25. LOAIS.
 :
.

&& LIBER S £ C V N D V 5
ergo gradibus et corde delinquitur , et opere malitia perpetratur i
3. Tribus modis peccatum geritur , hoc est , ignorailtia , infirmi-
;

tate, indiistria spericulo autem poenarum diuerso Ignorantiae nam-

.

i.Tim. 2. 14. que modo peccauit Eua in paradiso j sicut Apostolus ait Vir non :

Genes. 3. es ; seductus , mulier autem teducta in praeuaricatione fuit Er^o Eua .

peccauit ignorantia , Adam vero industria quia non seductus,sed :

sciens , prudensque peccauit. Qui. vero seducitur , quid consen-

tiat, euidenter ignorat De infirmitate autem Petrusdeliquit , quan*
.

Matth. 16.
^ acj m etum interrogantis ancillae Christum negauit j vnde et post
peccatum amarissime fleuit.

4. quam ignorantia quemquam delin-

Grauius est , infirmitate,

quere grauiusque industria, quam infirmitate peccare

: Industria .

namque peccat , qui studio, ac deliberatione mentis malum agit

infirmitate autem , qui casu, vel praecipitatione delinquit Ne- .

quius autem de industria peccant, qui non solum non bene

3 et

viuunt , sed adhuc et bene viuentes , si possunt , a veritate diuertunt

5. Sunt enim,qui ignoranter peccant , et sunt, qui scienter .
Sunt etiam et qui pro ignorantiae excusatione scire nolunt, vt
minus culpabiles habeantur qui tamen seipsos non muniunt, sed :

magis decipiunt .

6. Nescire simpliciter , ad ignorantiam pertinet : noluisse vero

scire , ad contumacem superbiam . Voluntatem quippe proprii do-
mini velle nescire , quid aliud est, quam velle dominum superbien-
do contemnere ? Nemo igitur se de ignorantia excuset quia Deus :

non solum eos iudicat,qui a cognitione sua se auertunt sed etiam :

Sophon.
q U nescierunt testante eodem Domino per prophetam Dis-
1. 3.
jj| 0S;> j : :

perdam inquit, homines a facie terrae ^et eos , qui auertuntur post
,

tergum Domini ^et qui non quaesierunt Dominum ^nec inuestigaue-

s ,2 *'
*
runt eum Et psalmus Effunde^ inquit , iram tuam in gentes quae
. :
,

t€ non nouerunt . CA-

3. Ex Gregor. lib. 25. MoraL c.i\. 6. Gregor. ibidem . LOAISA .

cst apud Magistr. sent. 2. dist.22. LOAIS. lb. Se auertunt . al. reuertuntur . AR.
 ;
, .

SENTENtlARVM, i\y

C A P V T XVIII.
De leuioribus peccatis

I. XVJLulti vitam sine crimine habere possunt ,sine peccato nott

possunt. Nam hoc seculo magna iustitiae quisque cla«
quamuis in

ritate resplendeat, nunquam eamen ad purum peccatorum sordibus

caret , Ioanne apostolo attestante, qui ait Si dixerimus , quia pec* : i.Ioana. i*

catum non habemus , ipsi nos seducimus , et veritas in nobis non est .

2. Quaedam sunt facta peccatis similia : sed si bono animo

fiant , non sunt peccata : vt puta , potestas , si non se vlciscendi cu«
piditate ,sed magis corrigendi studio vlciscatur in reum .
3. Item sunt peccata leuia , quae ab incipientibus quotidiana
satisfactione purgantur: quae tamen a perfectis viris , velut magna
crimina , . Quid
autem homines peccatores de magnis
euitantur
sceleribus agere debent, quando etiam perfecti leuia quaeque de-
licta ,
quasi grauissima , lugent ?

4. Non solum grauia , sed et leuia sunt cauenda peccata .

Cap. XVIII. n. 1. Ex Greg. lib. Mo- tem , a quibus etiam hi , qui fideliter Chru
ral. 21. cap. y. Peccatum hicvocat , quod sto deseruiunt quantalibet semetipsos cir-
,

tton est capitale scelus , crimen vero , quod cumspectione custodiant, immunes esse nofi
peccatum ad mortem dicitur . Sic Cas- possunt , ita dicitur Si dixerimus , quo- :

sian. explicat collat. 11. cap. 10. Omnis niam peccatum non habemus , ipsi nos
inquit , qui natus est ex Deo , peccatum seducimus , et veritas in nobis non est.
non facit , quia sernen ipsius in eo est Et iterum Si dixerimus , quia non pec-
:

ec non potest peccare , quoniam ex Deo cauimus , mendacem facimus eum , et

natus est Et iterum
. Scimus , quia o-
: verbum eius non in nobis Impos-. est .

mnis , qui natus est ex Deo , non pec- namque est

sibile , quemlibet sanctorum
cat , sed generatio Dei conseruat eum , non in istis minutis , quae per sermonem ,
et malignus non tangit eum . Quod iu- per cogitationem , per ignorantiam , per
telligendum est , non de omni genere obliuionem ,per necessitatem , per volun-
peccati , sed de capitalibus tantum cri- tatem-, per obreptionem ,per somnium ad-
minibus dici , a quibus quisquis se abs- mittuntur , incurrere quae licet ab illo :

trahere , atque emundare noluerit , pro peccato , quod ad mortem dici f ur esse ,
illo in alio loco praedictus Apostolus ne aliena sint , culpa tamen , ac reprehen-
crari quidem debere pronunciat ; Qui scit, sione non carent . LOAISA .

inquiens fratrem suum peccare pecca-

, 2. In reum : aiii codd. in eum , qui de-
tum non ad mortem , pctat , et dabit linquit . AR.
ei vitam peccanti non ad mortem . 4. Posui ex paruis , et minutis guttis :

Est peccatum ad mortem , non pro vt est in goth. Ouet. Similitudo at apud
illo dico , vt roget quis . Ceterum de Creg. /.3. Past. curae admonit. 34. AI-
illis , quae pronunciantur non esse ad mor- tos quippe gurgites fluminum paruae ,

Tom.VI. E e
 . . ,

MS LIBE-R SECVN-DVS
Multa cnim leuia vaura grande efficiunt: sicnt solent de paruis
et minutis guttis immensa flumina crescere Numerositas enim in .

vnum coacta exundantem efficit copiam .

5. Peccata,quae incipientibus leuia sunt,perfectis viris grauia

deputantur.
6.Tanto enim maius cognoscitur esse peccatum , quanto ma-
jor qiji peccat, habetur
,
Crescit enim delicti cumulus iuxta ordi-
.

nem meritorum , et saepe quod minoribus ignoscitur , maioribus

. • Jmputatur.
C A P V T XIX.

De grauioribus peccatis .

j. JZj xpenmento minorum peccatorum maiora committi pecca-

ta , vf, durius feriantur pro magnis sceleribus, qui de paruis corri-
gi noluerunt. autem diuino in reatum nequiorem labun*
Iudicio
tur , qui distringere minora sua facta contemnunt .
2. Mutti a crimine in crimen corruunt,qui Dei cognitionem
habentes timorem eius negligunt
, et quem nouerunt per scien- :

tiam , per actionem non venerantur. Ideoque caecantur diuino iu-

dicio punienda committere , et in poenam commissi facinoris fa-
cinus deterius addere
3. Saepe peccatum alterius peccati causa est , quod committi-
tur,quum aliud ex ipso quasi sua soboles oritur sicut fieri so- :

let , nasci libidinem ex nimia ventris ingluuie .

4. Poena peccati peccatum admittitur , quando pro merito cu-

iusque peccati,Deo deserente , in aliud peccatum deterius itur,
de quo amplius , qui admiserit , sordidetur Ergo praecedens pec- .

catum causa est sequentis peccati sequens vero peccatum poena :

est praecedentis delicti.Praecedentia itaque peccata sequentium sunt

criminum causa, vt illa, quae sequuntur, sint praecedentium poena .

sed innumerae replent guttae pluuiarum . to conspectius in se-Crimen habet,quan-

InTolct. ex paruis , et minimis . InteU to maior , qui peccat, habetur LOAIS.
.

ligitur , dispositiue leuia disponunt ai Cap. XIX. n. 1. Cregor. lib. 25. Mo-
wortalia . LOAISA ral. cap.g. Et est apud Magistr. sent.
lb. Alii , solent ex paruissimis guttis . in 2. distinct. 36. LOAISA .
AREVA LVS . Ib. Experimento minorum . al. expe-
C, luutuaU Omne animi Yitiumtan- rimcnto , vel contemptu minorum . AR.
 . .

SENTENTIARVM. ttg
Praecedentium peccatorum poena ipsa vocatur induratio
$.
veniens de diuina iustitia. Hinc est , quod ait propheta Indura- : isai. 6?. 17,

sti cor nostrum ^ne timeremus te •, neque enim dum quicumque iu-
sti sunt , a Deo impelluntur , vt mali fiant: sed dum mali iam sunt,
indurantur, vt deteriores existant sicut et Apostolus dicit Quo- : : z.Thess. 2.10.

niarn charitatem veritatis Dei non receperunt , vt salui fierent , im-

misit illis Deus spiritum erroris . Facit ergo Deus , quosdam pec-
care,sed iam peccata praecesserint , vt iusto iudi-
in quibus talia

cio eius mereantur in deterius ire . Talia quippe peccata praece-

dentibus aliis peccatis prolabuntur in poenam , quam peccata me-
rentur
6. Quaedam de
Dei veniunt peccata,quae pro meritoalio-
ira

rum compensantur peccatorum Vnde et propheta Ecce inquit , . : , isai. 64. s-

tu iratus es , et nos peccauimus in ipsis fuimus semper \ tamquam ,

si diceret quia semper \\\ peccatis fuimus, iratus es , vt deterius

:

peccaremus.
7. Quid enim sit iram Dei mereri ,quid vero prouocare , pru-
dens lector scire debetGrauior est . namque ira , quae prouoca-
tur,quam ea,quae meretur Nam meremur , quando ignorando .

peccamus prouocamus , quando scimus bonum facere , nec volumus.

:

8. Nunc iram Dei,dum viuimus, vitare possumus. Timeamus

ergo , ne , veniente illo terrore iudicii , sentiri possit , vitari non possit.

C A P V T XX.

De manifestis , occultisque peccatis .

,.M aioris est culpae manifeste ,

quam occulte peccare . Dupli-
citer enim retis est,qui aperte delinquit : quia et agit , et docet
De talibus Isaias dicit : Et peccata sua , quasi Sodoma ^praedicaue- c. 3. v. o.

runt^nec absconderunt .
2. Multi enim publice delinquentes, sine vllo pudore sua fla-
gitia praedicant, nec vlla vtuntur sceleris verecundia.

3. Quaedam enim iam iustitiae portio est, iniquitatem suam

5. Locus est apud Paul. 2. ad Thess.i. mendacio . LOAISA .

Eo quod charitatem veritatis non rece- 7. Greg. !. 26. Mora!. c. 28. LOAIS.
perunt , vt salui fierent , ideo mittit illis Cap. XX. n. 1. Ex Creg. lib. 4. Mo-
Deas operationem erroris , vt credant ral. c, 25. et alib. in cura Past. LOAIS.
E e a
 . ,

220 LIBER SECVNDVS

hominem abscondere , et in semetipso de peccatis propriis eru*
bescere .

4. Peccatum perpetrare crimen est ,peccatum praedicare cla«

JEphes. 4.31, rnor est,de quo etiam dicit Apostolus : Et clamor auferatur a vo-
bis cum omni malitia , id est , cum ipsis peccatis
5. Ex eo ipso quo quisque peccatum, quod agit , abscondit,
iudicii iam est indicium: quia non erubescitur, nisi de conscien-
tiae reatu Ergo ex hoc ipso , quo quisque de facto suo euibescit
.

ipse sibi iam iudex fit.

CAPVT XXI.

De peccati amore .

,.A liud non peccare amore dilectionis Dei, aliud timore

est
supplicii Qui enim amore charitatis Dei non peccat , horrescit
.

omne malum , amplectendo iustitiae bonum nec eum delectatpec- :

catum etiam si sceleris impunitas promittatur Qui vero poena

, .

sola supplicii in se vitia reprimit quamuis non expleat opus pec* ,

cati,viuit tamen in eo voluntas peccandi doletque sibi illicitum, :

quod lex prohibere dignoscitur. Ille ergo mercedem boni operis

percipit , qui amando iustitiam facit non is , qui eam solo metti :

poenarum inuitus custodit.

2. Quidam et diligunt peccatum , et faciunt qnidam diligunt :

tantum , et non faciunt plerique vero faciunt tantum et non dili-

: ,

gunt Nonnulli peccatum non faciunt, et tamen iustitiam odiunt.

.

Grauius autem peccat qui non solum peccatum diligit, sed et fa-
,

cit , quam qui non facit et diligit grauiusque interdum,qui dili-

, :

git et non facit,quam qui facit,et odit. Grauissimum est non so-
,

lum facere , sed et diligere peccatum .

3. Nam sunt quidam , qui confestim peracto flagitio confun-

duntur et sunt,qui non solum non dolent gessisse malum , sed
,

Prouerb.2.14. etiam de ipso malo opere gloriantur Sicque ad comparationem .

mali fit deterius, dum de vitiis gratulantes , extolluntur in peius.

4. De chwore vide Gregorium in ex- rem libertatem peccandi vocat . LOAIS.
positione secundi psalm. poenit. in illud , Cap. XXI. n. 2. Est non solum Alii .

quoniam tacui , et psalm. 7. et 3. lib. roiniK bcne , non est solum AREV. .

Vaitor. curae, admonit. 19. ibi t clamo- 3. Greg. lib. 6. Moral.c.11, LOAbAi
 . . ,

SENTENTIARVM. 121
De talibus ait Salomon : Qui laetantur , quum male fecerint >4t
cxultant in rebus pessimis .

C A P V T XXIL
De peccandi necessitate .

1. JLnterdum mali quod sumus, necessitate potius , non volun-

tate exiscimus . Vertenda voluntatem
est autem necessitas mali in
boni. Plerique non voluntate, sed sola necessitate peccant , per*
timescentes temporalem inopiam Et dum praesentis seculi necessi- .

tatem refugiunt,a futuris bonis priuantur

2. Item nonnulli peccatum voluntate, non necessitate com-
mittunt , nullaque coacti inopia existunt iniqui : sed tantum gratis
cupiunt esse mali Neque enim ipsam rem amant,
. quam appetunt
sed ipsa tantum peccati malitia delectantur

C A P V T XXIIL
De peccandi consuetudine .

,.M elius est peccatum cauere , quam emendare ennn . Facilitis

resistimus hosti, a quo nondum victi sumus,quam ei,a quo iam
superati , cognoscimur.
ac deuicti
2. Omne peccatum , antequam admittatur , amplius pertimesci-
tur Quantumuis autem graue sit , dum in vsu venerit , leue exi-
.

stimatur , et sine vllo metu committitur .

3. Istis fomitibus , quasi quibusdam gradibus, coalescit omne

peccatum Cogitatio namque praua delectationem parit, delectatio
.

consensionem , consensio actionem , actio consuetudinem ,consue-

tudo necessitatem Sicque his vinculis homo hnplicatus, quadam
.

catena vitiorum tenetur astrictus, ita vt ab ea euelli nequaquam va-

leat, nisi diuina gratia manum iacentis apprehendat.
Cap.XXII. Loquitur Isidorus dc
n. 1. MoraL cap. 25. LOAISA .

tiecessitatc, quae nonreiicitvoluKtarium, 3. Alludit ad illud socrus Simonis

quum duplex sit peccatum , absolutum , et febricitantis Marc. 1. Accedens (
inquit )
cx conditione M^gist. lib. 2. dist. 36.
. eleuauiteam apprehensa manu eius,et
LOAISA . continuo dimisit eam febris LOAISA , .

Gap. XXIII. o. 1. Ex Gregor. /^,4.

 .

222 LIBER SECVNDVS.

4. Peccatum admitterc , cadere est in puteum : consuetudinem
vero peccandi facere, os putei est coangustare , ne is , qui cecidit,
valeat exire . Sed interdum etiam tales Deus liberat, dum eorum
desnerationem ad connersionem libertatis commutat Ipso enim mi- .

serante , peccata dimittuntur , quo protegente fit, ne in dcterius

peccando eatur.
5. Nequissimum est peccare ,
peius est peccandi consuetudi-
nem facere . Ab illo facile , ab hoc cum labore resurgitur , dum
malae consuetudini repugnatur
6» Male agendi consuetudinem recessum essc^ propheta as-

serit, in profundum ,cuius vsu , quasi quadam lege homo tenetur ,

Isai. 31. 6. astrictus , vt etiam quando non vult peccatum committat. A lapsu ,

vero cito resurgere, non est in profundum ire .

Ron-,. 7. 23. 7. Apostolus legem peccati dicit irt membris nostris , quae lex
consuetudo est quam peccando concipimus, et non abea,quum
,

volumus , discedimus : quia iam necessicatis vinculo per consuetu*

di nem retinemur .

8. Multum amor agit in homine,sed resultat caro malae

veri
consuetudinis lege Bene autem audacter pro bona conscientia
.

exultat qui valenter 111 se repnmit, quod insolenter impugnat.

,

9. Frequenter peccare cauendum est nam hoc ipsum, quod ,

de malo nostro plerumque Deus nobis salutem operatur quanto ,

mirabile est,tanto perrarum est. Propterea metuendum est con-

fidere ita saluari, ne forte dum expectamus a vitiis sanari , et vitia

multiplicemus , et salutem non adipiscamur . Ergo studeamus aut

non cadere , aut cito conuersi a lapsu consurgere.
10. Omnino peccare cauendum est, quod humana fragili-
si

tate peccatum subrepserit , confestim erit corrigendum quod ne- ,

quiter sentitur commissum

Cito enim corrigitur culpa, quae cito.

cognoscitur tardius autem sanatur vulnus , quod iam putrescenti-

:

bus membris longo post tempore curationibus adhibetur.

4. Cuius vestrum asinus , aut

Lv.c. 14. sicut in profunchim recesseratis filii Is-
bos in puteum cadet , et non continuo rael . Vbi Symmachus Agitc poeniten- :

extrabet illum die sabbati ? Vide Au- tinm , qui profundo consilio , atque pec-
gust. de quaest. Euangel. lib. 2. q. 29. cato a Domino recessistis . Ex Uiero-
LOAISA . rtymo . LOAISA .

5. Nequissimum • al. malum . AR. 7. ln membris nostris . sAi in mtm'

6. Lochs est Isai. 31. Conucrtimini , bris suis . AKEV. «,
 .

•SENTENTIARVM. %i$
ii. Iceratio peccati grauior est,sicut si morbus super mor*
bum veniat : imber super imbrem occurrat.
sicut si

12. Mora peccandi immanitatem facit sceleris vnde , et Pro-IsaL5.1t.

pheta : Vae , inquit , qui trahitis iniquitatem in funiculis vanitatis ,

et quasi vinculum plaustri peccatum . Trahit enim iniquitatern , vt

funiculum , qui tardat conuerti ad Deum Trahere enim iniquita- .

tem est moram facere iniquitati. Vnde et psalmus Prolongauerunt : Ps.i28.2.et4.

iniquitates suas Dominus iustus concidet ceruices peccatorum .
-,

C A P V T XXIV.

De peccati recordatione .

,B onum homini semper ante oculos propria adhibere de-

est
licta secundum psalmi sententiam Et peccatum meum ante me est : Ps. 50. 5.

semper Sicut enim non oportet reminisci peccati affectum sic sem-
. ,

per necesse est vnumquemque suum in flendo commemorare

peccatum
2. Apud iustum recordatio peccati facit taedium animi. Qui
autemluxuriae, et cupiditati subditi sunt, contumaci superbia etiam
de ipso peccati opere gloriantur.
3. Seruo Dei tanta recordatio esse debet peccati, vt ea , quae
gessit , semper lacrymis confiteatur. Vnde et psaimus dicit Off-Ps.31.4. :

uersus sum in aerumna , dum configitur spina Peccatum meum co- .

gnitum tibi feci £)/x/, pronunciabo aduersum me iniustitias meas

.

Domino . Supra enim dixerat Quoniam tacui^hoc est, non sum :

confessus, inueterauerunt omnia ossa mea^dum clamarem tota die .

Quid ergo tacuisse se poenitet , nisi confessionem peccatorum ?
Quid clamasse se dolet, nisi defensionem malorum? Qui ergo pec-
catorum suorum defensor extitit , necesse est , vt poenitendo ac-
cuset , quod superbiens praue admisit .

12. Ex Grcgor. lib. Moral. 33. c.9. Cap. XXIV. n. 1. Alii ,propria habere ,
lsai.%. LOAISA . fortasse melius . AREVALVS .

Ib. Al. trahit enim iniquitatem in 3. E* Creg. ibid. et Aug. LOAISA .

funiculo . AREV.
 . . ,,,

224 LlBER SECVNDVS

C A P V T XXV.

De Cogitatione .

i.B ipertita est causa peccandi , id est , operis , et cogitationis

quorum vnum iniquitas dicitur , quod opere geritur : aliud iniu-

stitia 3 quod cogitatione admittitur.
2. Prius autem actio resecanda est,postea cogitatio , prius pra-
na opera , postmodum desideria. Vicissim autem et a cogitatione
opera procedunt , et ab opere cogitatio nascitur quamuis etsi ab .

opere malo quisque vacet, pro solius tamen prauae cogitationis

c. i.v. i5. malitia non innocens. Vnde et Dominus per Isaiam Aufer*
erit :

te , inquit , malum cogitationum vestrarum ab oculis meis .

3. Non enim solum factisjsedet cogitationibus delinquimus

si eis illicite occurrentibus delectemur.
4. Sicut vipera a filiis in vtero positis lacerata perimitur, ita

nos cogitationes nostrae intra nos enutritae occidunt , et conceptae

interius vipereo veneno consumunt, animamque nostram crudeli
vulnere perimunt
5. Non est arbitrii nostri cogitationis prauae suggestionibus
praeuentri : iacere autem
animo in cogitationcm , nostrae attinet
voluntati . Illud ergo ad culpam non redigitur , istud culpae pro-
priae

Cap.XXV. n- 1. Sic Gregor.lib. Mo* de hist. animal. cap. 39. Vlpera , inquit ,

ral. 10. cap.ix. Omne peccatum aut parit catulos obuolutos membranis , quae
«ola cogitatione committitur ,aut cogi- tertia dierumpuntur , et singulis diebus
tatione simul , et opere perpetratur singulos parit, plusquam viginti Et e- .

Iniquitas ergo in manu est , culpa in o- uenit interdum , quod qui in vtero sunt
pere . LOAISA . abrosis membranis, prorumpant Haec .

4. lob. 20. Occidet eum lingua v:- Arisioteles , quod et adnot<tuit Albertus
perae , vbi Cregor. lib.15. Moral. c. 9. Magn. lib.i^. eo in loco Plin. lib.io. .

Viperae autem quum conceperint , filii natur. histor. cap. 62. eadem Sed ad- .

earum in ventre saeuiunt Qui ruptis . dit Itaque ceterae tarditatis impatientes
:

lateribus matrum , ex earum ventribus praerumpunt latera , occisa parente .

procedunt ^ vnde et vipera eo , quod LOAISA.
vi pariat , cominatur . Vipera itaque sic Ib. Al. et concepto intcrius AR. .

nascitur , vt violenter exeat , et cum ma- 5. Vctus editio , cogitationes praitat

tris suae extinctione producatur Quod . suggestionis praeuenire . Quod clarius est.
vero falsum j/r, viperarum foetus viscera I>iox pro occurrere alii suggerere , quod.
parentis poforare, docet Aristoteles /.5. etiam magis placeret . ARLVALVS .
 . . :

SENTENTIARVM; 22y
priae imputatur. Nam cogitationes illicitas occurrere 5 daemonum
esc : cogitationibus oblectari peruersis , nostrum est
6. Plerumque ficri solet , vt immundae corporalium rerum spe«
cies,quas didicimus, nostris mentibus opponantur, et nolenteseas
cogitemus : quantumque ab eis aciem mentis auertere nitimur , tan-
to illae se magis animo ingerunt , obscoenisque in nobis motibus
obrepunt. Sed fit hoc pro conditione mortali , quam meruit pri-
mus homo in poenam sui peccati .

7. Dum
vnusquisque diuina illuminatione praeuenitur, statim
molestiis turpium cogitationum pulsatur Sed Dei seruus iudicio .

timoris Dei earum delectamenta a semetipso feiicit , bonisque con-

tra obiectis cogitationibus turpes a se repellit .

3. Magna obseruantia circa cordis est custodiam adhibenda

quia aut bonae , aut malae rei ibi consistit origo , nam sicut scri-
ptum est : Ex corde exeunt cogitationes malae . Ideoque si prius Matth. ij. 17.

prauae cogitationi resistimus, in lapsum operis non incurrimus.

9. Non est timendum
bona malaque in cogitationem ve-
, si ,

niant : sed magis gloriandum, si mens mala a bonis inteliectu ra-

tionis discernat .

10. Item nihil iuuat,quod bonum,.et jmalum sensu pru«

inter
dentiori discernimus , nisi opere aut mala cognita caueamus,aut
bona intellecta faciamus.

C A P V T XXVI.

De conscientia •

1. J. JLumana conditio, dum diuersis vitiositatibus mentem con-

turbat etiam ante poenas gehennae per incognitum animae appe-
,

titum iam poenas conscientiae patitur

2. Omnia fugere poterit homo praeter cor suum . Non enim
potest a se quisque recedere . Vbicumque enim abierit, reatus sui
conscientia illum non derelinquit.
3. Quamuis humana iudicia subterfugiat omnis , qui male agit,
7. Nicolaus Martyr in sententiis ;
S. Cap. XXVI. n. 2. Ex Gregor. lib. 27.
Cogitationes prauas aliis cogitationibus Moral. cap. 16. LOAISA .

bonis depelle . LOAISA . 3. Gregor. ibidem LOAISA

. .

Ib. Delectamenta .nl.tentamenta, AR, ib. In edkione Grialii , et Vezzosii

Tom.VI. Ff
 . . ,

3 2<5 LIBER SECVNDVS

iudicium tameii conscientiae suae eflfugere non potest. Nam etsi

aliis celat,quod egit, sibi tamen celare non potest, qui plene no-
uit, malum esse, quod gessit . Duplex fic ergo in eo iudiciuuij
quia et hic suae conscientiae reatu punitur, et illic perpetuali poe-
na damnatur .

Ps. 41. 8. Hoc enim significat, Abyssus abyssum inuocat in voce

4. cata*
ractarum Abyssum enim abyssum inuocare est de iudicio
. suae
conscientiae ire ad iudicium damnationis perpetuae . In voce ca-
taractarum , id est 3 in praedicatione sanctorum

C A P V T XXVII.

De intentione mentis.

1.

eius
o
v^ culus hominis
bona est,et opus
intentio operis
intentionis ipsius
eius est
bonum
. Si
est .
ergo intentio
Alioquin iri&t

lae intentionis opus appareat , bonum

etiam si bonum in factis

tamen iam non estiquoniam ex sua intentione aut probatur bo-

num , aut reprobatur indignum Bona est ergo intentio, quae .

propter Deum est mala vero, quae pro terreno lucro , aut vana
:

gioria est

scribitur caeiat , caelare quod non est : rka illustrantur actionis . Et si oculus
ferendum AREV.
. tuus simplex fuerit , totum corpus tuum
4. Psalm.41. et ibi August.LOAlS. lucidum erit ^quta si recte intendimus ,
Cap. XXVII. n. 1. Alludit ad illud per simplicitatem cogitationis bonum
Matth. 6. Si oculus tuus fuerit simplex, opus elHcitur , etiam si minus bonum
totum corpus tuum lucidum erit si au- : esse videatur • Et si oculus tuus nequam
tem oculus tuus fuerit nequam , totum fuerit , totum corpus tuum tencbrosum
corpus tuum tenebrosum erit Quem . erit : quia cum
peruersa intentione quid
locum de cordis intentione interpretatur vel rectum agitur , etsi splendere corara
Gregor. lib. Moral. 28. cap.6. Vnde be- hominibus cernitur , apud examcn tamen
ne in Euangelio veritas Lucerna dicit : interni iudicis obscuratur . Ita etiam in-
corporis tui est oculus tiuis,etc. Quid tetpreratur Chrys, homil. 2. in Matth. et
enim per oculum exprimitur , nisi opus August. de serm. Domini , et contra tnen-
suum praeueniens cordis intentio ? quae dacium cap. 7. Thcologi discrimen sta-
priusquam se in actione exerceat, hoc tuunt inter fitcm , voluntatcm , et inten-
iam , quod appetit , contemplatur Et . tionem: de quo Magist. lib, 2. dist.39.
quid appellatione corporis designatur, LOArSA .

nisi vnaquaeque actio , quae intentionem Ib. S\ ergo . Ambrosius idcm , sed
"suam , quasi intuentem oculum , scqui- paulo aliter. lib. 1. offic, cap. 30. Affe-
tur ? Lucerna itaque corporis est oculus : ctus tuus opcri tuo nomen imponit
quia per bonae intcntionis radium me» LOAISA .
 . . . ,

SENTENTIARVM. n7
s. Qui opus bonum bona intentione non faciunt , per hoc
magis caecantur opere,per qtiod illuminari potuerant
3. Vnusquisque bonum opus, quod agit,intentione bona agat^
quoniam pro mala intentione plerumque opus bonum,quod agi-
mus, perdimus ec minus a culpa vacamus
, .

4. Saepe quae apud hominum iudicium bona apparent apud ,

examen diligentissimi , et acutissimi iudicis reproba deteguntur .

Ideoque omnis sanctus veretur, ne forte bonum , quod agit, pro
aliqua animi intentione in oculis Dei reprobum sit

C A P V T XXVIII.
De sensibus carnis .

P
1. J_ 1 morbus irrepit mentis Vhde et per prophe-
er sensus carnis .

tam Dominus dicit Omnes cognationes terrae ab Aquilone venient ,

:
ier. 1. 15.

et ponet vnusquisque selium suum in introitu portarum lerusalem .

Regna Aquilonis vitia sunt, quae sedes suas in portis ponunt

quando per sensus carnis labem animae ingerunt iideoque in ipsis
portis , id est, in ipsis sensibus regnant
2. Neque enim aliunde peccamus 3 nisi videndo , audiendo,
attrectando ,gustando , atque tangendo . Vnde et alias dicitur ^ In*
trauit mors per fenestras nostras . Et alibi *
Extranei ingredieban*
tur per portas eius , et super lerusalem mittebant sortem . Extraneos
quippe immundos esse spiritus , qui tamquam per portas, ita per
sensus carnis animam irrepunt, et eam illecebrando deuincunt.
4. Supra cap.j. lib.z. Sentent. num.i^. Septuaginta autem non habent cognatio-
LOAISA .

Cap. XXVIII. n. 1. In excusis cogita-

tiones , quod abstuli , et reposui cogna-
nes , sed tantum , Ecce ego conuocabo
omnia regna ab Aquilone /W -:yeo
k*X« Tra.va.c, t«? @x<rthei<tt;
:

«Vo .5oppa
w .
tiones , ex Ier. cap. 1. Ecce ego conuo- LOAISA .

cabo omnes cognationes regnorum Aqui- 2. Creg. I. Moral. 21. c. 2. LOAISA .

lonis .Atque ita constanter legunt Hier- Ib. Illecebrando deuincunt . Forte,
enym. et ceteri neoterici interpretes : illecebrando deuiaciunt . AREV.

Ff
 . .

228 LIBER SECVNDVS

C A P V T XXIX.

De sermone .

i.JL^um quaedam parua vitiorum verba non euitamus , in ma«

gnura linguae prolabimur crimen et dum facta quaedam non gra- :

uia libere,ac sine metu committimus, ad potiora scelera,et hor-

renda peccandi consuetudine labimur.
2. Sicut plerumque multiloquorum stultitia reprehenditur, ita

rursus nimis tacentium vitia denotantur . Illi enim satis laxando

linguam, in leuitatis vitio defluunt : isti nimis reticendo , ab vtili-
tate torpescunt

3. Imperiti, sicut loqui nesciunt, ita tacere non possunt . Men-

te enim ineruditi , ore loquaces , verbis perstrepunt , sensu nihil
dicunt
4. Sicut falsitatis crimina a profkientibus pertimescuntur , ita
otiosa verba a perfectis viris vitantur . Nam sicut ait quidam : S/V-
Matth. 12.36. ut pro otioso verbo ratio ponitur , ita pro sermone iniusto poena
exoluitur :

i.Cor, 15.33. 5«Vani sermones in ore christiani esse non debent . Nam
sicut malos mores bona colloquia corrigunt , ita praua bonos mo-
res corrumpunt .

Ps.40. rt.
^. Custodia ori ponitur , dum quisque non se iustum, sed,
quod magis verum est , peccatorem fatetur.
7. Manum super os ponit , qui bonis operibus linguae exces-'

sus operit Manum super os

. ponit,qui malae locutionis culpas
bonae actionis velamine tegit .

8. Loquens , quae ad Deum pertinent, nec faciens, etsi inu-

tilis sibi est , audientibus tamen prodest .

9. Qui de sapientia se laudari arfectant ,loquentem prophetam

Cap. XXIX. n. 1. Ex Gregor. ^.part. 7. Alii , linguae exccssum corrigit. AR.
curae Pastor. admonit. 15. LOAISA . Post prodesi alii
8. , Multi addunt
1. Gregor, ibidem LOAISA . . sunt vani , qui in verbe doctrinae non
4. Gregor. lib. Moral.-$x. cap. 2. humilcs , sed arrogtntcs existunt quique :

LOAISA . ipsa recta , quae praedicant , non studio

6. Ex Gregor. part. 3. curae Pastor. correctionis , sed vitio elationis ansun-
admonit. 15 LOAISA .
. ciant . AREV.
 .

SENTENTIARVM. 129
attendant: Vae qui sapientes estis in oculis vestris 3 et coram 1/0- Isai. 5.21.

bismetipsis prudentes .

10. Recte ex sententia dicit 5 qui veram sapientiam gustu in-

terni saporis sentit. A sentiendo enim sententia dicitur . Ac per
hoc arrogantes, qui sine humilitate dicunt,de sola scientia dicunt,
non de sententia .

11. Ule enim sapit , qui recte , et secundum Deum sapit

12. In suam dicunt contumeliam doctores,si dum sint ab eis
dicta sapienter, nimium tamen eloquenter Horret enim sapientia .

spumeum verborum ambitum , ac fucum mundialis eloquentiae in-

flatis sermonibus perornatum .

13. Quidam curiosi delectantur audire quoslibetsapientes , non

vt veritatem ab eis quaerant, sed vt facundiam sermonis eorum
agnoscant , more poetarum,qui magis compositionem verborum,
quam sententiam veritatis sequuntur .

14. Quadrimoda est dicendi ratio , quia praeuidendum est 5

quid,cui, quando , vel qualiter aliquid proferatur.

15. Item quadrimoda est dicendi ratio , quum aut bene sen-
tiendo, quid bene profertur aut nihil sentiendo , nihil dicitur aut
: :

parum sentiendo loquacitas sola ostentatur aut optime sentiendo, :

non eleganter profertur , quod intelligitur .

16. Item quadripertita est loquendi ratio , qua vel bonum be-

10. Alludit ad illud Sapient. 7. Mihl scripsit ad Ephesios

capit. 4. Quoties :

autem dedit Deus dicere ex sententia . vero , loquimur

inquit
y aut non :n tempo-
Quem locum Gregor. interpretatur lib, re , aut importuno loco , aut non vt con-
Moral. 23. cap. 10. Vnde bene quidam uenit audientibus , toties sermo malus
sapiens dixit } Mihi autem det Deus haec procedit de ore nostro ad destructio-
dicere ex sententia sententia quippe ex
: nem eorum , qui audierunt quae sentcn- :

sensu vocata esc . Et recta , quae int&l- tia habetur 22. q. 5. cap. Quotiss LO AIS. .

ligit , non ex sola scientia , sed ex sen- 15. In omnibus excusis erat sentien-
tentia dicere appetit , qui nequaquam di , sed non bene Nam locus est apud
.

tantummodo sciendo dicere , sed sentien- Gregor. lib. Moral. 8. cap. 11. Vis quip-
do desiderat experiri , quod dicit. LOAIS. pe summa loquentium quadrifaria quali-
12. Alii , ac fuco , quod melius for- tate distinguitur . Nam
sunt nonnulli ,
tasse est . AREV. quos sentiendi simul , ac dicendi ampli-
13. Post sequuntur alii mss. addunt, tudo dilatat : et sunt nonnulli , quos sen-
Qui bonum , tamquam
sine charitate dicit tiendi simul , et dicendi inopia angustat .
aes , aut cymbalum sonum facit aliis ipse : Sunt nonnulli, qui efficaciam dicendi
tatnen sibi manet imensibilis AREV. . habent , scd acumen sentiendi non ha-
14. lta est apud Gregor. lib. 24. Mo- bent .Et sunt nonnulli , qui acumine
fal. cap. 13. Verum Hieronymus omnem sentiendi subnixi sunt , sed ex inopia lo«
loquendi rationem his terminis circum- quutionis obmutescunt . LOAISA.
 . . . .

23 o LIBER SECVNDVS
ne 5 vel malum male male, vel malum bene profertur.
,seti bonum
17. Bonum quippe bene loquitur, qui ea, quae recta sunt >
humiliter annunciare videtur Malum male loquitur , qui quodli- .

bet flagkium perstiadere conatur . Bonum male loquitur, qui quod*

cumque rectum arroganter praedicare sentitur . Malum bene lo-
quitur,qui aliqtiod narrando vitium detestatur , vt ab eo homi-
nes auertantur.
18. Corde bene loquitur ,
qui charitatem non simulat . Ore
bene loquitur, qui veritatem annunciat . Factis bene loquitur, qui
alios bonis exemplis aedificat .

19. Corde male loqtiittir , qui interius cogitationes noxias me«

ditattir,et cogitat . Lingua male Joquitur,qui pro eo , qtiod male
agit, flagellatur, et murmurat . Factis raale loquitur,qui male vi-
uendo, exemplis stiis alios ad praue agendum informat
Iob. 33, 14, 20. Semel bene loquittir, qtii se poenitendo redarguit. Bis
bene Ioquitur, qui bene viuendo et alios instruit.
21. Semel male loquitur,qui post vitium cito corrigittir . Bis
male loquitur 5 qui male viuit,et male docet . Item bis male lo-
quitur ,qui et male cogitat , etmale refert cogitata. Item bis ma-
le loquitur, qui et bonum , quod debuit, non egit et malum, :

qtiod non oportebat , admisit .

Mali mala respondent pro bonis, et adtiersa pro optimis

22.
Boni bona respondent pro malis, et prospera pro aduersis.
22. Aduersus conuicium linguae fortitudo adhibenda est pa-
tienuae, vt tentatio verbi , qtiae foris impugnat, tolerantiae virtute
deuicta discedat
24. Non omnis ,
qui patitur probra, itistus est : sed qui pro ve-
ritate innox patitur, ille tantummodo iustus est
25. Inter vituperationes linguae ,et opprobria hominum isto

remedio mens iusti se corroborat vt tanto solidius in Deum figa- ,

tur interius quanto exterius ab humanis spernitur sensibus

,
.

26. Qui illatas sibi contumelias tranquillo animo prodit , do-

lorem cordis aperit et virus,quod feruet in animo , facile reiicit.
,
1

18. Alludit ad illud Lucae 6. Bonus et sec.iudo id ipsum non repetit . AREV.
homo de bono thesauro cordil profert 23. AliijT»* tentationis verba , quat
bonum ex abundantia enim cordis os
: foris impugnant , toinantiae virtute de-
loquitur LOAISA . . uicta disccdant .
ARLV.
20. Verba Iobi : Semel Joquitur Dcus ,
 . , ,.

SENTENTIARVM. 231
27. Vulnera enim mentis aperta cito exhalant: clausa , nimis
exulcerant.
28. Quidolorem iniuriae clauso pectore tegit , quanto amplius
siientio linguam premit,tanto acriorem dolorem intrinsecus nutrit
Vnde et vere quidarn poetarum gentilium dixit Quoque magis te- :

gitur , tectus magis aestuat ig?iis Caecus enim languor vehemens .

est, ac nimius quia tacitum viuit sub pectore vuhius

: .

CAPVT XXX.
De mendacio .

,.M endaces faciunt,vt nec vera dicentibus credatur Reddic .

enim saepe hominem multa falsitas etiam in veritate suspectum .

2. Saepe vera praemittit , qui falsa dicturus est, vt quum pri-

muin acquisierit fidem , ad reliqua mendacia audientes credulos faciat.
3. Multis videntur vera esse , quae falsa sunt,et ideo non ex
Deo sed ex suo mendacium loquuntur.
,

4. Nonnunquam falsitas veriloquio adiungitur , et plerumque

a veritate incipit,qui falsa confingit.
5. Latent saepe venena circumlita melle verborum : et tamdiil
deceptor veritatem simulat ,quousque fallendo decipiat .

6. Nonnunquam peius est mendacium meditari, quam loqui

nam interdum quisque incautus solet ex praecipitatione loqui men-
dacium : meditari autem non potest , nisi per studium . Grauius
ergo ille ex studio mentiri perhibetur , quam is,qui ex praecipita-
tione sola mentitur
7. Summopere cauendum estomne mendacium, quamuis non-
28. ExOuid. Metamorph. !ib. 4. Quae ad luUan. Diac. Antiquus sermo est :

sequuntur verba Caecus enim languor ,

: Mendaces faciunt vt nec vera dicenti-
,

vehemens est , ac nimius , putamus ver. bus credatur LOAISA .

.

sum quoque fuisse ex alio loco pentame- 6. 22. Quaest. 1. et apud Magistr.
trum itafortasse conceptum Caecus enim : in 3. dist.^f). et Polycarp. 1.6. tit.12.
languor , viuidus ah nimium LOAISA . . Burch. I. 12. cap. 20. Tuon. p. 12. c. 7.
Ib. Vltima capitis verba , Tacitum Panorm. hb. 88. LOAISA .

viuit sub pectore vulnur , sunt etiam he- 7. Augustinus octo genera mendacio.
mistichium ex Virgilii lib. 4. Aen. v.67. rum enumerat lib. de mendac. cap.i^.
de quo vide Macrobium lib. 6. Saturnal. septimumque esse ait , quoJ milli obest
cap. 6. AREV. et prodest aiicui ; veluti si nolens ho-
Cap. XXX. n. 1. Locus Hkronym. epist» minem ad mortem quaesitum prodere,
 :.

~52 LIBER SECVNDVS

nunquam aliquod mendacii genus culpae leuioris , sl qtiisquam
sit

Sap. i.xi. pro salute hominum mentiatur Sed quia scriptum est Os , quod .
:

Ps « 5- 7> mentitur^ occidit animam et Perdes eos , qui loquuntur mendacium: :

hoc quoque mendacii genus perfecti viri suminopere fugiunt : vt

nec vita cuiuslibet per eorum fallaciam defendatur, ne suae ani-
inae noceant , dum praestare alienae carni nituntur quamquam :

hoc ipsum peccati genus facillime credimus relaxari Nam si quae- .

libet culpa sequenti mercede purgatur quanto magis haec facile ,

abstergitur ,quam merces ipsa comitatur?

S. Multa mentiuntur , mukaque fingunt homines propter ho-
minumlaudem sicque fit vtetisti mentiendo pereant, et eos, quos
: ,

laudant,ad vatiae gloriae ruinam perducant.

9. Sicut bene sibi conscius, non metuit alienae linguae con-
uicium , ita et qui laudatur ab alio , non debet errorem a!ienae
laudis attendere sed magis vnusquisque testimonium conscientiae
:

suae quaerat , cui plus ipse praesens est ,

quam iile , qui eum laudat
10. Opus enim suum vnusquisque probet, vt ait Apostolus.
Et tunc tantum quisque gloriam habebit
in seipso , id est , occulte
in sua conscientia, non palam in aliena lingua .

11. Perfecti , qui alta radice fundati sunt, etsi flamine laudis,
ac vituperationis vtcumque quasi .ventorum interdum curuentur
impulsu, funditus tamen non deiiciuntur, sed protinus hrmitate ra-
dicis ad se redeunt .

12. Bona
mentiatur Et concilio ToJetano Z.c.z.duo
: Ib. Praestare pro prodesse apud alios
ponuntur genera wendaciorum , in quibus etiam,et apud Isidorum ipsum alibi occur-
non est magna culpa , sed tamen omnino rit:et in veteri editione , ac meo ms. abest

non sunt sine culpa \ quum aut iocamur , vox vitam \ itaque eam deleui , quamuis
aut , vt proximis prosimus , msntimur . Loaisa ediderit praestare vitam alienae
LOAISA . carni Vide not. ad Dracontium in sa-
.

lb. Praestare . Ita quidem apud Greg.y tisfact. v. 64. AREV.

et inGoth. codd. sed recte fortasse vox 9. In editionc Grialii indicatur pro
vitam ab excusis abest . Ita enim saepe hac sententia annotatio , quae excidit .

alias loquitur^vt praestare pro prodesse Ac fortasse hoc solum deest : Ex Gre-
viurpet . LOAISA . gor. lib. 9. epistola ad Theotistum Pa-
lb. Sequenti etc. Verba Gregorii sen- tritium . AREV.
ium huius sententiae explicant. lib. flio- 10. Similitudo haec deducta est ex
ral. 18. cap. 4. Nam si quaelibet culpa Paulo ad Galat. 6. Opus enim suum
sequenti solct pia operatione purgari , (inquit) probet vnusquisque , et sic in
quanto magis haec facillime abstergitur, semetipso ^loriam habebic , et non in
quam mater boni operis pietas comita- alio. LOAISA .

tur ? LOAISA .
 . . . .

SENTENTIARVM. i$$
12. Bona mens ad malum nec praemiis,nec terroribus vinci-
tur. Nam iniqui terrorem blanditiis miscent, vt aut oblectatione
quemquam decipiant, aut terroribus frangant .

13. Qui laudatur in auditorum amore inseritur sed si vera-

3 :

citer, et non ficte laudetur,hoc est, si vera sunt , quae de illo

dicuntur
C A P V T XXXI.

De iuramento

,.s icut non potest , qui nonloquitur, sic periurare non

mentiri
poterit qui iurare non appetit
, Cauenda est igitur iuratio , nec .

ea vtendum, nisi in sola necessitate .

2. Non est contra Dei praeceptum iurare sed dum vsum iu« ,

randi facimus , periurii crimen incurrimus . Nunquam ergo iuret,

qui periurare timet
3. Multi , dum loquuntur , iurare semper delectantur, dutn
oporteat hoc tantum esse in ore : Est , est . Non , non . Amplius Matth. $.37.
enim quam <?//, et non est a malo est

4. Multi, vt fallant, periurantrvt per fidem sacramenti , fidem

faciant verbi : sicque fallendo, dum periurant, et mentiuntur , ho-
minem incautum decipiunt.
5. Interdum et falsis lacrymis seducti decipimur j et creditur ,

dum plorant, quibus credendum non erat.

6. Plerumque iuramento loqui disponimus, sed incredu-
sine
litate eorum , qui non credunt, quod dicimus, iurare compelJimur:

talique necessitate iurandi consuetudinem facimus .

7. Sunt multi ad credendum pigri , qui non mouentur ad fi-

dem verbi Grauiter autem delinquunt , qui sibi loquentes iurare
.

cogunt.
Cap. XXXI. n. frequentius di-
1. Etsi epistciam ad Galat. cap. 1. sic hunc Mat-
citur pcicrare , tanoen etiam periurarc a- thaei locum interpretatur . Quamuis , /«-
pud optimos latinitatis auctores reperi- quit , iuramentum amplius sit , quam est
tur . AREV- est non non , et ideo a malo sit , non
,

2. 22. q. 1. et apud Magistr.in 3. tamen a malo tuo sed infirmitatis , aut :

£>• 39. et Polycarp. lib. 6. tit. u.Bnrch. incredulitatis eorura , qui non aliter mo-
Ub. 12. cap. 20. Iuon. p. 12. cap. 7. Pa- uentur ad fidem . LOAISA .

norm. hb.%%. LOAISA . 8. 22. q.$,Magist. Sent. 3. D. 31.

3 Augustinus in commentariis super
. LOAISA .

Tom.VI. G g
 . . : .

2 54 LIBER SECVNDVS
8. Quacumque arte verborum quisque iuret , Deus tamen, qui
conscientiae testis est , ita hoc accipit, sicut ille , cui iuratur , in-

telligit. Dupliciter autem reus fit,quiet Dei nomen m vanum as-

sumit,et proximnm dolo capit

,
9. Non est conseruandum sacramentum , quo malum incaute
promittitur, veluti si quispiam adulterae perpetuo cum ea perma-
nendi fldem polliceatur. Tolerabilius est enim non implere sacra-
mentum , quam permanere in stupri flagitio .

10. Iurare Dei est illa prouidentia , qua statuit non conuel-
lere statuta. Poenitentia autem Dei rerum mutatio est non poe- :

Ps. 109. 4. nitere autem , statuta non revocare, vt illud: lurauit Dominus , et
non poenitebit eum , id est , quae iurauit , non mutabit

C A P V T XXXII.

De vitiis

vt
,R dum
ecedens homo a Deo
vnde ceciderat , resipiscat
patitur infesta vitia ,
,

reucrtendo
statim vitiorum traditur potestati
,
:

2. Et si Sancti toto nisu contendunt superare vitia, nec ex-

tinguunt , quid agunt hi , qui non solum non odiunt vitia , sed toto
ea amore sectantur?
3. Satis delicate se palpat , qui vult sine labore vitia supera-
re,dum peccati legem , quam sibi deserniendo vitiis fecit , sine
violentia doloris resecare non possit.
4. Perfecte renunciat vitio , qui occasionem euitat in perpe-
trando peccato . Nam si velis tantundem non peccare, et data oc-
casione peccaueris, tu tibi et reus, et iudex es : quia et commissa
damnas,et damnata committis . Se autem iudice reus est , qui vi-
tia et accusat,et perpetrat

9. 22. quaest. 4. et concil. Toletan.ti. onymis S. Isidori . AREV.

cap. 2. Magist. in 3. D. 39. LOAISA . 10. Editi lib. permutatio , mss. mu-
Ib. Alii , non est obseruandum iara- tatio : quorum lcctionem sequor . Nam
mentum Sed lectio. genuina est, quanrj sic habet Augustinus in psalm- 109. Poe-
exhibemus , et tenuit concilium tolet. nitentia mutatio rerum significatur .
vin., vbi "legitur , quod male incaute \ LOAISA .

aut quod tnalum incaute ; aut quod male, Cap. XXXII. n. 3. £v Gregor. lib.-j.
tt incaute . In eandem sententiam alle- Moral. cap. 12. LOAISA .

gantur a concilio verba similia ex Syn-

 .,

SENTENTIARV M. 235
y. Quaedam dum non perfecte vitantur
vitia , suos m se fa-
ciunt relabi auctores. Nam si vnum vitium districte vitetur, et alia
negligantur 3 inanis labor est Non enim potest in . vnius obserua-
tione virtutis fortiter perdurare , cuius alia vitia dominantur irl corde
6. Nonnunquam hominem sua vitia persequuntur quia ni- :

mirum qui prius volendo ea sibi fecit socia, postea sentit etiam
nolens stimulosa.
7. Nonnulli non antea in errorem vitiorum labuntur, nisi prius

interioris rationis perdiderint oculos : sicuti Samson non antea ab Iudlc. i6\ 11.

Allophylis ad erroris ligatus est machinam , nisi postquam ei sunt

lumina oculorum extincta .

8. Quidam vegetante mentis ratione vitiorum superantur in-

cursu deinde intentionem bonorum operum perdunt. Sic-
, sicqtie
ut rex Babylonis in oculis Sedeciae prius filios ipsius interfecit
et sic postea oculos eius euulsit ac per hoc post malorum ope- :

rum consuetudinem, et interemptionem bonorum , perit quorum-

dam et ratio .

C A P V T XXXIII.
Quod ex vitiis vitia , et ex virtutibus virtutes
oriuntur .

1. Oiic
gignuntur ex peccato peccata , vt dum non euitantur par-
(

ua 3 incidatur in maximis et dum defenduntur admissa , nec la-

,

mentantur,ex flagitio ad superbiam itur. Vnde fit, vt duplicati sit

criminis reus, qui et admittit scelera per voluntatem , et defendit
ea per contumaciae tumorem .

2. Sic vitio vitium gignitur , sicut virtus virtute concipitur .

Ex vitio enim gignitur vitium . Dauid

Sicuti , qui dum non eui- 2. Re<r. xr. 6.
tat adulterium ,
perpetrauit et homicidium .

3. Item virtus virtute concipitur , sicut per virtutem euange,

5. Gregor. ibidem . LOAISA . Philisthaei $>. in rr. mutato , auctore D.

6. Ex Gregor, lib.6. Moral. cap.i*. Hieronymo LOAISA .
.

LOAISA . Cap. XXXIII. n. 1. Ex Gregor. lib.

7. Ambros. lib. 1. offic. cap* 29. Ad- Moral. 10. cnp. 9. LOAISA .

uersarios suos hebraei Allophylos , id est, Ib. Taio lib.4. cap. 12. omnes huius
tlienigenas latino appellant vocabulo . capitis sententias sumpsit . AREV.
Hoc no mine dicti sunt palaestini , qui

Gg
 . . ..

25 6 LIBER SECVNDVS
licae praedicationis virtutem
meruerunt martyrii apostoli .

4. In cordibus seculariter viuentium inuicem sibi succedunt

vitia:vt dum vnum abierit , succedat aliud , iuxta Ioelis prophe-
c.ip.i.y.4.et 5. tae testimonium , qui m
Residuum erucae comedit locusta , et re-
:

siduum locustae comedit bruchus , et residuum bruchi comedit rubi*

go Per id ergo ista sub vitiorum allegoria colliguntur ,quia sequi-
.

tur : Expergiscimivi ebrii , et flete .

5.Aliquando vtiliter peccatur in minimis vitiis , vt maiora vti-

lius caueantur. Lege Paulum apostolum minora permittentem pec-
cata, ne maiora perpetrentur Veraciter autem sanantur vitia , quae
.

virtutibus , non vitiis excluduntur Quorumdam autem quaedam .

latentia vitia tunc apparent , quando ab aliis vitiis desinunt

C A P V T XXXIV.

De male vsis virtutibus

1. JLnterdum et male vsae virtutes ex se vitia gignunt qu.od n*t :

pcr immoderatum animi appetitum cui non sumcit donum , quod ,

ineruit , nisi inde aut laudes,aut lucra damnanda quaesierit

2. Interdum virtutes vitia gignunt,dum aliquando pro tem-
pore opportuno minime relaxantur Sicque fit,vt quae congruo .

loco virtutes sunt deputentur : veluti si pro fra-

, incongruo vitia

tris aduentu canonicum non soluatur ieiunium.

3. Virtutum igitur discretionem a Paulo apostolo sume , qui

ad tempus egit,quod agendum esse omnino prohibuit
4. Item quaedam virtutes , dum discretioni non seruiunt,in
vitia transeunt . Nam saepe iustitia , dum suum modum excedit,
crudelitatis saeuitiam gignit : et nimia pietas dissolutionem discipli-
nae parturit,et studium, dum plus est,quam oportet,in ira-
zeli

cundiae vitium transit , et multa mansuetudo torporis segnitiem

gignit .

4. Ex
Grcgor. lib. 33. Moral. r.23. nium transiens , Timotheum , qui gcntili
ct in Ex.ech. homil. 11. LOAISA . patre natus fuerat , circumcidit. Cregor.
Cap.XXXIV.n. 2. Pro fratris aducntu etc. Ub. Moral. 28. c. 6. LOAISA .
Huc facit Regula Monachorum c. 10. AR. 4. Ex Cregor. AY. 31. Moralium ca-
3. Actorum i^.Nam Paulus Gentiles pit-7- et 32. cap. 17. LOAISA .
ad cuangelii libertatem venientes circum- Ib. AWiydum discretionem non str-
cidi prohtbuit , et tamen Lystram, ctlco- uant . AREV.
 . .

SENTENTIARVM; 237
5. Prudentis autem viri discretio solerter prospicit , ne bonum
intemperanter agat , et de virtute in vitium transeat
6. Item apud quosdam ex virtute vitium gignitur,dum quis-
que de castitatis 3 et abstinentiae meritis gloriatur. Nam et qui elee-
mosynam vanae gloriae causa impertit, ex virtute vitium facit . Sed
et is,qui de sapientia arrogantiam habet,et qui pro iustitia prae-
mium appetit,et qui aliquod donurn Dei , quod meruit, in suam
laudem conuertit 3 aut in malos vsus assumit , proculdubio virtu-
tem in vitium transfert
7. Homines de virtutibus vitia nutriunt , ex quibus pereant .
Iterum Deus arte potentissima ex nostro vitio virtutes format ?
quibus nos ab iniquitate reformet .

C A P V T XXXV.
De simulatis virtutibus .

1. V^uaedam vitia species virtutum praeferunt ideoque perni-

,

ciosius suos sectatores decipiunt , quia se sub velamine virtutum

tegunt. Nam vitia , quae statim virtutibus contraria apparent, ci-

to , dum
palam venerint ,emendantur propter quod sequaces eo- :

rum de talibus criminibus erubescunt.

2. Carnales autem plerumque per insensualitatem mentis non
agnoscunt, vitium esse culpabile, quoddignum videtur damnatione.
3. Item quaedam vitia species virtutum esse videntur, sed ta-
men virtutes non sunt Nam interdum sub praetextu iustitiae
.

crudelitas agitur: et putatur esse virtus , quod nimirum est vitium:

sicut et remissa segnities mansuetudo Qsse creditur: et quod agit
torpens negligentia, putatur agere indulgentia pietatis . Nonnunquam
ctiam virtutem largitatis imitatur vitium prodigae erfusionis : et virtu-
tem parcitatis tristis tenacitas imitatur : etvitium pertinaciae abscondi-
tur sub virtute constantiae . Item timorsub specie obedientiae occul-
tatur, et dicitur virtus humilitatis , quod tamen vitium est timoris . Sed
ct procacitas vocis pro veritatis libertate accipitur : et vitium pi-
Cap. XXXV. n. i.Ex Gregor. lib. Mo- 3. Ex Greg. ibid. et lib. Pastor. cur.
ral. 32. cap. 17. LOAISA . part. 3. aJmonit. 17. LOAISA .
2. , psr insensibilem mentis cae-
Alii 4. Greg. lib. Moral. $. c, 13. LOAIS 3

titatem non agnoscunt . AREV.

 . ,

23 S LIBER SECVNDVS
gritiae quietis virtutem imitatur . Porro vitium inquietudinis vir-
tutem se vult vocari solicitudinis et praecipitationis facilitas feruor :

boni studii creditur et bene agendi tarditas consilii mora esse vi-
:

detur, dum tamen ista sit virtus,illa vitium Tali igitur exemplo .

vitia species virtutum imitantur : et inde se nonnulli esse iustos

confidunt, vnde maxime reprobantur .

4. Aptnm exemplum vitiorum de latronis specie sumitur .

Nam sicut ex insidiis latro prodit , seque itcr agentibus iungit

fingens se socium , donec decipiat improuisum, et dum subito eru-
perit , ad exitium latro manifestus ostenditur : ita se miscent inter-
dum periculose virtutibus vitia quousque omnem boni operis ef-
,

ficaciam in suis vsibus rapiant,et anima,quae sibi erat placens de

virtutibus , deceptam se conspiciat vitiis damnabilibus .

CAPVT XXXVI.
De appetita virtutum .

1. A d virtutes difficile consurgimus, ad vitia sine labore dila-

bimur Ista enim prona,illa ardua sunt
. Grandes enim sudores .

perpetimur , vt ad caelum conscendere valeamus .

2. Quemadmodum ad virtutum tendentes culmen non a sum- ,

mis inchoant , sed a modicis, vt sensim ad altiora pertingant, ita

et qui dilabuntur ad vitia non statim a magnis criminibus inci-
,

piunt sed a modicis assuescunt, et sic in maximis proruunt

,

3. Sicut paulatim homoa minimis vitiis in maximis proruit, ita

a modicis virtutibus gradatim adea,quaesunt excelsa, contendit .

4. Qui autem inordinate virtutes comprehendere nititur, cito

periclitatur Haec est causa in rerum natura , vt quaecumque ve-
.

profectum tendunt, sine dubio ccleriter finiantur: sicut

lociter ad
herbae,quae tanto festinius percunc quanto celerius crescunt At , .

vero contra, arbores alta radice fundatae , ideo perdurant diutius,

quia gradatim ad profectum perueniunt .

5. Nihil prodcst, admixto malo , agere aliquodbonum scd -,

prius est cohibendum a malo , deinde exercendum bonum Hoc .

5.X.16 . et 17. enim indicat Propheta ,

quum dicic : {Juiescite agere peruerse , disci-

te bene facere .

Cap. XXXVI. n.2. Dc incremento virtutum Crcg. lib. Moral. 22. c. 14. LOAISA .
 . .,,

SENTENTIARVM. 239
6. Prius vitia extirpanda sunt homine deinde inserendae
in ,

virtutes . Nam cohaerere, et coniungi non potest veritas cum menda-

cio ,
pudor cum petulantia , fides cum perfidia , castitas cum luxuria
7. Quaedam sunt summae virtutes, quaedam vero mediae . Fi-
des , spes , et charitas summae virtutes sunt Nam a quibus . ha«
bentur, vtiqne veraciter habcntur mediae . Aliae vero virtutes
sunt , quia et ad vtilitatem , et ad perniciera possunt haberi , si de
his arroganter quisque tumuerit vtpote doctrina, ieiunium, casti- :

tas , scientia , siue temporales diuitiae , de quibus sciiicet et bene

operari possumus , et male .

8. Quisquis ex deteriore iam melior esse coepit , caueat de

acceptis extolli virtutibus , ne grauius per virtutes corruat , quam
prius ex lapsu vitiorum iacebat .

9. Quem Deus iustificat, ne iterum se de virtutibus erigat

quaedam illi virtutum dona tribuit quaedam retrahit vt dum , :

mens de hoc, quod habet, erigitur iterum de hoc , quod nequa- ,

quani habere cognoscitur, humilietur

10. Quisquis dono caelestis gratiae inspiratus ad virtutes eri-
gitur, si forte moderantis Dei manu aliqua aduersitate reprimitur,
ne de acceptis virtutibus attollatur , frangi non debet quia et :

hoc ipsnm , quod plagis humiliatur , aequanimiter ferre procul-

dubio virtutis est magnae .

C A P V T XXXVII.
De pugna virtutum aduersus vitla .

1.
T
JL unc se viri sancti veracius a vitiorum colluuione deter-
gunt , dum ab eis contra singula vitia virtutes singulae oppo-
nuntur. Interdum vitia cum virtutibus ad vtilitatem confiigunt
vt ipso certamine vel mens exerceatur, vel ab elatione conuer-
sus animus restringatur .

2. Aduersus impetus vitiorum contrariis virtutibusest pugnan-

dum . Contra luxuriam enim cordis est adhibenda munditia con- :

Cap. XXXVII. n. 1. Taio , qui lib. 4. meus codex ms. Veteres editiones ab
cap. 25. de hac virtutum pugna agit, elationis concursu . AREVALVS .

pro conuersus habet concussus . Ita etiam

24 o LIBER SECVNDVS
tra odiurn dilectio praeparanda contra iracundiam patientia pro- :

ponenda est . Porro contra timorem fiduciae adhibenda est vir-

tus , contra torporem zeli proelium tristitiae quoque gaudium :
,

accidiae fortitudo , auaritiae largitas, superbiae humiiitas opponen-

da est . Sicque singulae virtutes nascentia contra se vitia repri-
munt , ac tentationum motus virtute diuinae charitatis extinguunt •
3. Libidinem abstinentia domat Nam quantum corpus ine« .

dia frangitur tantum mens ab illicito appetitu reuocatur

, .

4. Aduersus iram tolerantia dimicat ira autem semetipsam ne- :

cat sustinendo autem patientia victoriam portat.

:

5. Tristitiae moerorem spes aeterni gaudii superat : et quem

turbata mens de exterioribus afficit, dulcedo interioris tranquilli-
tatis lenit .

6. Aduersus inuidiam praeparetur charitas : et aduersus irae

incendia mansuetudinis adhibeatur tranquillitas .

7. Superbiam autem diaboli imitantur superbi aduersus quam :

opponitur humilitas Christi , qua humiliantur elati .

8. Principalium septem vitiorum regina , et mater superbia
est , eademque septem principalia multa de se parturiunt vitia ,
quae ita sibimet quadam cognatione iunguntur , vt ex altero al-
terum oriatur .

9. Sicut princeps septem vitiorum superbia nos eorum po-

testatibus subdit,ita Christus septiformi gratia plenus a domina-
tu vitiorum nos eruit et quos illa addicit septemplici vitio , iste
:

liberat septiformis gratiae dono .

CAPVT XXXVIII.
De superbia .

1. V^/mni vitio deteriorem esse superbiam , seu propter quod a

summis personis , et primis assumitur, seu quod de opere iustitiae r

et virtutis exoritur , minusque culpa eius sentitur . Luxuria vero

cainis

8. Ex Grcgor. lib. Moral.ji. c.ij, ganter disserit loannes Cassianus ercmi-

LOAISA . ta lib. 12. cap. 1. his verbis : Octauum ,

Gap. XXXVIII. n. 1. De superbia clc- cjuod et cxtremum , aduersus spiritum

 ; . .

sententiarvm. * 4t
Carnis ideo notabilis omnibus est , quoniam statim per se turpifl

est . Et tamen ,
pensante Deo , superbia minor est . Sed qui de-
tinetur superbia , et non sentit, labitur in carnis luxuria : vt per
hanc humiliatus , et a confusione surgat, et a superbia .
2. Omnis peccans superbus est , eo quod faciendo vetita con-
temptui habeat diuina praecepta Recte ergo initlum omnis pcc- . Ecclcs. io.if.

cati supcrbia quia nisi praecesserit mandatorum Dei inobedien-

:

tia, transgressionis non sequitur culpa

3. Omnis superbia tanto in imo iacet , quanto in altum se eri-
git tantoque profundius labitur , quanto excelsius eleuatur
: Qui .

enim per propriam superbiam attollitur, perDei iustitiam inclinatur .

4. Qui inflantur superbia, vento pascuntur Vnde et Prophe- .

ta: Omncs , inquit, pastorcs tuos pascit vcntus , hoc est, superbiae lcr. **• ra
spiritus .

5. Qui de suis virtutibus superbiunt , ex ipsis iudicandi sunt

operibus , quibus pro virtutibus vtuntur : quia rem bonam non
bona voluntate faciunt . Nam reuera sine humilitate vireus quae-
libet, et sine charitate in vitio deputatur.
Merito superbiae diabolus a superna beatitudine corruit
6.
Qui ergo de virtutibus attolluntur, diabolum imitantur et exinde :

grauius corruunt, quia de excelso labuntur.

7. Superbia , sicut origo est omnium criminum , ita ruina cun«
ctarum virtutum Ipsa est enim in peccato prima , ipsa in con-
.

flictu postrema Haec enim aut iq exordio mentem per peccatum

.

prosternit, aut nouissime de virtutibus deiicit Inde et omnium .

peccatorum est maxima , quia tam per virtutes, quam per vitia hu-
manam mentem exterminat .

8. Ibi cadere superbiam , vbi et nasci : vt non sit superbis aliud

culpa ,aliud poena : sed ipsa culpa sit illis et poena .

superbiae nobis certamen est . Qui mor- tasse praestiterit legere, labitur in carnis
bus , licet vltimus sit in conflictu vitio- luxuriam , aut, vt in vet. edit. labitur car~
rura, atque in ordine ponatur extremus , nis luxuria . AREV.
origine tamen , et tempore primus est 3. Ex Gregor. lib. Moral. 32. c, 7,
saeuissima , et superioribus cunctis im> LOAISA.
manior bestia , perfectos maxime ten- Clossa ordinaria pascet ventus,
4. :

tans , et propemodum iam positos in id est,inanis fiducia . Quo.i in excusis

consummationem virtutum morsu dirio- ad tnarginem est : superbus spiritus id :

re depascens . LOAISA . vero mss. nostri codd. non agnoscunt .

Ib. Pensante . al. disptnsanie . For- LOAISA .

Hh
 *42 LIBER SECVNDVS
9. De superbia nasci arrogantiam ,non de arrogantia nasci
superbiam . Nam nisi praecesserit occulta elatio mentis, non se-
quitur aperta iactantia laudis . Ita ergo in culpa praeponitur su-
perbia arrogantiae ,sicut praefertur origine .

10. Plerumque ad elationis emendationem prouidentia Dei alu

quo casu nonnulii cadunt,pro quo lapsu reprehensi a semetipsis
humiliter sapiunt,et de muneribus Dei laudari non appetuntrsed
laudant Deum,aquo acceperunt , vnde iaudari se volunt.
11. Vtilius est arroganti in quocumque vitio labi, et humilem
post casum Deo fieri, quam per elationem superbire 9
grauioremque
ruinae damnationem per superbiam sumere .

C A P V T XXXIX.

De fornicatione .

x. F
munditiam itur
ix
1: culpa superbiae plerumque in
Nam alterum pendet ex altero sed sicut per su-
.
abominandam
•,
carnis im-

perbiam mentis itur in prostitutionem libidinis, ita per humilita-

tem mentis salua fit castitas carnis Deus autem nonnunquam deii- .

cit occultam mentis superbiam per carnis manifestam ruinam .

2. Libidinis nasci immunditiam de animi occulta constat su«

perbia, exemplo primi hominis, qui mox , vt per superbiam con-
tra Deum tumuit , statim carnis libidinem sensit,et pudenda ope-
ruit Qnapropter vnusquisque suae deputet culpae quod cecidit,
. ,

quoties libidine vincitur : quia nisi praecessisset latens superbia ,

non sequeretur libidinis manifesta ruina .

3. Nonnunquam gemino vitio christianus a diabolo nppeti-

tur, et occulto per elationem , et publico per libidinem . Seddum
euitat quis libidinem , cadit in elationem . Item dum incaute de-
clinat elationem , cadit segniter in libidinem : sicque ex occulto vi-
apertum libidinis , et de aperto libidinis itur
tio elationis itur in

in occultum elationis Sed Dei seruus discrete vtrumque pensans,

.

sic cauet libidinein, vt non incurrat elationem : et sic premit ela-

tionem, vt non resohiat animum ad libidinem .

Cap. XXXIX. n. 1. Ex Gregor. lib» 2. Grtgor. ibidem LOAISA

. .

Mirak 26, cap. 13. LOAISA . 3. Gregor, loco citato LOAISA»

.
 .

SENTENTIARVM. M?
4. Luxuriosis ,atque superbisdaemones plus fautores existunt,
dumque in ceteris vitiis spiritusmaligni deseruiant , his tamen maiori
familiaritateiunguntur, eisqtie amplius iuxta desiderium famulantur.
5. Principaliter his humano generi do-
duobus vitiis diabolus
minatur, id est , superbia mentis et luxuria carnis Vnde et Do- , .

minus in Iob loquitur de diabolo dicens Sub vmbra dormit in :

c . 40. v. 16*.

secreto calami in locis humentibus . Per calamum enim inanis su-

perbia ,
per loca vero humecta carnis demonstratur Juxuria . Per
haec enim duo vitia diabolus humanum possidet genus vel dum :

mentem in superbiam erigit , vel dum per luxuriam carnem cor-

rumpit.
6. Multi luxuriae subditi sunt contumaci superbia de ip c o
, et
iuxuriae opere gloriantur : et inde magis elati sunt, vndc humilia-
ri debuerant
7. Ad comparationem mali fit deterius , quando non solum
flagitia committuntur, sed etiam de ipsis flagitiis vanitate laudis
perditi extolluntur , sicut scriptum est : Laudatur peccator in desi- Ps. p. 24.
deriisanimae suae Quid enim peius , quam m flagitiis miseros
.

gaudere , de quibus iam debent copiosius plorare ?

8. Libido tunc magis quaeritur , dum videtur Nam sicut qui- .

dam sapiens ait Prima fornicationis oculorum tela sunt , secunda

:

verborum Sed qui non capitur oculis , potest verbis resistere •

.

SufHcit natura , vbi adhuc liber affectus est .

9. Qui delectationem libidinosae refrenat suggestionis , non

transit ad consensum libidinis Cito enim resistit operi , qui ti- .

tillanti se non accommodat delectationi ,

Durius impugnatur qui vsque ad consensionem , etsi non

10. ,

vsque ad perpetrationem tentatur , quam is , qui sola suggestione

pro conditione camis tentamentis solicitattir .

11. Stimuli carnis, qui in Paulo, excitante satanae angelo , 2. Cor. 12.
inerant , ex lege peccati erant, qui in membris hominum de ne-

5. Zx Gregor. lib. 33. MoraU c. -$. satanae, vt me colaphizet De hoc sti- .

LOAISA . mulo Pauli variae sunt Sanctorum senten-

Ib. Humecta humentia AREV.
. al. . tiae Cregor. lib. 3?. Moral. cap. xr.
.

7. Greg. Moral. r. 25 LOAIS.

lib. 4. Paulum , inqv.it , post tot reuelatipnum
Ib. Alii , Quomam laudatur AREV. . sublimia stimulus carnis agitabat . Et in»
ii. Paulus 1. ad Corinth. 12. Datus fra : Tcntatio illa non vorago vitiorum ,
{St mihi stimulus carnis meac angelus scd custodia meritorum fuit . LOAISA .

Hh 2
 ,

244 LIBER SECVNDVS

cessitate libidinis habitant . Quam reluctantem , dum in se expu-
gnat, perficitur, et de infirmitate libidinosae titillationis virtutem
suscipit gloriosi certaminis .

12. Seruis Dei lrulta certamina de sua carne

mouentur nam :

quamuis in amore Dei eorum sit inconcussa intentio , mens tamen

in carne quam exterius gestat , interna proelia tolerat Deus au-
,
.

rem , qui haec ad probationem permittit, gratia protegente suos

non deserit .

13. Ideo nonnunquam electi lapsu carnali corruunt,vt a vi-

tio superbiae , qua de virtutibus tument , sanentur : et qui de

virtutum affectibus existunt superbi, vt cadant , carnis vitio huini-
lientur , vt surgant .

14. Antequam perrlciatur adulterium in opere , iam adulte«

rium extat in cogitatione Ex corde enim primum fornicationes
.

sunt auferendae , et non prorumpent in opere Hinc est,quod .

Isai. 32. xi. per prophetam dicitur : Accingite lumbos ijestros super vbera ve-
stra , corde libidines resecate , quae ad lumbos perti-
hoc est , in
nent Nam cor super vbera est , non in lumbis.
.

15. Libidinis immoderata licentia nescit habere modum Nam .

dum se vitiosus animus in explenda fornicatione, carne luxurian-

te , laxauerit, nihilominus ad alia nefanda scelera suadentibus dae-
monibus transit : dumque immoderate metas pudoris excesserit
crimen criminibus adiicit , paulatimque ad deteriora procedit .

16. Non ita suauis est amantium , immo amentium , inexper-

ta carnis libido , sicut experta : nec ita delectat fomicatio , dum
primum committirur : nam repetita maiorem delectationem inge-
rit . Iam vero si in vsum venerit , tanto perditis dulcior fit , vt
superare dirTicile sit . Vnde et saepe ex consuetudine delinquendi
quasi captiui ad peccandum cum quadam violentia trahimur : sen-
susque nostros contra rectam voluntatem in nobis rebellare sentimus.
17. Si plus oblectat mentem delectatio fornicationis , quam
amor castitatis , adhuc in homine peccatum regnat Certe si am- .

plius delectat pulchritudo intimae iam non regnat pec-

castitatis ,

catum , sed regnat iustitia . Nam non solum de commissa forni-

14. Locus Isaiae cap.11. sic >'« edi- sV/ tJk fxa^-uv xcVrsff-S-e . Id est , accin-
iione vulgata e*t, Accingite lunrbos ve- gimini saccis lumbos vestros , et mper
stros , snpcr vbera plangite . Septuagin- vbera plangite , quem locum , i>/ instituto
ta 3 w^/^Je-fiKrSt fdKKVi «Vfv*s Cp£v iu.a.1 shq accotnmodarct } decurtattit . LOAIS.
 . ,:

SENTENTIARVM. 24S
catione peccatum regnat in homine : sed si adhuc delectatur , at-

que animum teneat, proculdubio regnat .

iS. Fornicatio carnis adulterium est : fornicatio animae serui-

tus idolorum est . Est autem et spiritualis fornicatio , secundum
quod Dominus ait : Qui <viderit mulierem ad concupiscendam *a?»,Matth. 5. 28.

iam moechatus est eam in corde suo .

19. Omnis immunda pollutio fornicatio dicitur, quamuis quis-

que diuersa turpitudinis voluptate prostituatur Ex delectatione .

enim fornicandi varia gignuntur flagitia , quibus regnum Dei clau-

ditur , et homo a Deo separatur .

20. Inter cetera septem vitia fornicatio maximi est sceleris

quia per carnis immunditiam templum Dei violat,et tollens mem-
bra Christi , facit membra meretricis .

21. Migis per carnis luxuriam humanum genus subditur dia-

bolo , quam per cetera vitia Quum enim ille variis tentamentis .

illectoshomines conetur peruertere , magis tamen moechandi de-

siderium suggerit quia vtrumque sexum in hoc vitio amplius ae-
,

grotare intendit.
2 2« Daemones scientes, pulchritudinem esse animae castitatem ,
et per hanc hominem angelicis meritis , e quibus illi lapsi sunt
coaequari , liuore perculsi inuidiae , iniiciunt per sensus corporis
opus, desideriumque libidinis quatenus a caeJestibus deorsum de-
,

iectam animam pertrahant , secumque , quos vicerint, gloriantes ad

tartara ducant .

23. Quando impulsu daemonum mens ad delectationem for*

nicationis impellitur metus , et aeterni tormenta in-
, diuini iudicii
cendii ante oculos proponantur quia nimirum omnis poena *?ra- :

uioris supplicii formidine superatur. Sicut enim clauus clauumex-

pellit ita saepe recordatio ardoris gehennae ardorem remouet iuxuriae.
,

24. Quidam iuuentute luxuriose viuentes ,in senectutecon-

in
tinentes fieri delectantur et tunc eligunt seruire castitati , quando
:

cos libido seruos habere contemnit

25. Nequaquam in senectute continentes
vocandi sunt , qui
in iuucntute luxuriose vixerunt. Tales non habent praemium, quia
laboris certamen non habuerunt . Eos enim expectat gloria , in
quibus fuerint laboriosa certamina :

1?. Au^ustin. lib. 1. de serm.Domini in monte,cap. n. tOMSA .

 . .

24* LIBER SECVNDVS

C A P V T XL
De continentia.

Matth.7.7. 1, £\ Deo datur continentia : sed peiite , inquit 3 */ aecipietis ,

Tunc autem tribuitur, quando Deus gemitu interno pulsatur.

I. Cor. 7. 2. Praelatam virginitatem esse nuptiis . Illud enim bonum ,hoc
optimum . Coniugium concessum est, virginitas admonita tantuin,
noniussa. Sed ideo tantum admonita, quia nimis excelsa
3. Geminum est bonum virginitas, quia et in hoc mundo so-
licitudinem seculi amittit, et in futuro aeternum castitatis praemium
percipit
4. Virgines feliciores sunt in vita aeterna ,Isaia testante : Haec
C.56.V.4. et 5. dicitDominus eunuchis Dabo eis in domo mea et in muris meis : ,

locum et nomen melius a filiis et filiabus nomen sempiternum da~

: , ,

bo eis quod non peribit Nec dnbium quod qui casti perseuerant 3
, .
,

et virgines , angelis Dei emciuntur aequales .

5. Amanda
pulchritudo castitatis , cuhis degustata delecta-
est
tio dulcior inuenitur , quam carnis. Castitas enim fructus suauita-
tis est, et pulchritudo inuiolata sanctorum . Castitas securitasmen-
tis,sanitas corporis : vnde et aliquos gentilium gymnicos ( legi-
mus) perpetuam Veneris abstinentiam exercuisse , ne virtutem li-

bidine frangerent. Luxuriosa namque vita carnem cito debilitat ,

fractamque celeriter ducit ad senectutem .

6. Omne peccatum per poenitentiam recipit vulneris sanita-

tem : virginitas autem, si labitur , nullatenus reparatur . Nam quam-
Cap. XL. n. x. Alii , appetite pro pt- Ib. Nuptiis . al. nuptiarum coviu-
titc . AREV. gio . ARLV.
2. ad Corinth.cap.~j. Igi-
Paulus 1. $. Amittit . al. adimit , quod fortas-
tur qui matrimonio iungit virginem suam, se melius AREV. .

bene facit , et qui non iungit , melius fa- 4. Cregor. lib. pttstor. curae admo-
cit Ambros. lib. i. de viduis
. LOAIS. . nit. 29. part. j. Locus Isai. r.56. LOAIS.
lb. Vnusquisque pro-
Ibidem Paulus , Jb. Grialius indicabat Isai. c. 36. AR.
prium donum habet ex Deo , alius qui- 5. Triplcx ett castitas, coniugalis ,
dem sic , alius vero sic . Matth. 19. de vidualis , et virginalis . Ambros. lib. 1.
Eunuchis propter rcgaum caelorum ca- de viduis . Idem epistola ad Syagtium t
stratis dixit Qui potest capere , capiut
: . castitatem in sacerdotibus in primis esst
LOAISA . debere afirmat , iib. de Patrian-l:.LOMS>
 . .

SENTENTIARVM. 247
uis poenitendo veniae fructum percipiat , incorruptionem tamen
nullatenus recipit pristinam
7. Virgo carne, non mente , nullum praemium habet in re-
promissione . Vnde et insipientibus virginibus Saluator in iudicio
veniens, dicit :Amen dico vobis ^nescio <ves Vbi enim iudicans . Matth. 25. 12,

mentem corruptam inuenerit , carnis proculdubio incorruptionem

damnabit .

8. Nihil prodest incorruptio carnis , vbi non est integritas men-

tis . Nihilque valet mundum esse corpore eum , qui pollutus est
mente .

9. Multi sunt reproborum , qui carnalis corruptelae contagium

nesciunt : qui sicut infecundi sunt corpore , ita steriles manent
mente , operisque boni fecunditate : qui recte de virginitate gau-
derent,si aliis prauis operibus non inseruirent.
Quisque continentiam profitetur , et ab aliis terrenis de-
10.
sideriis non subtrahitur, quamuis hunc luxuria carnis non polluat,
diuersa tamen mundanae conuersationis operatio maculat
11. Virgines de suis meritis gloriantes hypocritis comparan-
tur ,
qui gloriam boni operis foris appetunt, quam intra conscien-
tiam humiles habere debuerunt. Tales igitur ad promissa caelestia
non perueniunt , quia ipsi sibi virginitatis praemium per elationis
vitium auferunt . Hoc estenim in euangelio non habere virgines
in vasis oleum , id est, non seruare intra conscientiam boni ope-
ris testimonium : sed in facie gloriari apud homines,non in corde
apud Deum .

12. Ruina adulterii excipitur destina matrimonii : meliusque

7. Gregor. lib. 6. exposit. in i. Reg. state nuptiarum "Et Ub. 1. de nupt. et .

LOAISA . concupisc. ad Valerium cap. 16. Ac sic

ii. Greg. lib. Moral. 23. cap. 4. et infirmitas (ait) incontinentiae , ne ca-
lib. 9. epistolarum epistola ad Theoti- dat in ruinam fhgitiorum , excipntur ho-
stam . LOAISA . nestate nuptiarum . Verum obscura ver-
12. Expressit Augustin. sententiam , bi destina , quo vsus est Isidorus , signi-
lib. 2. cap. 12. dc adulterinis coniugiis ficatio ( ita enim exstat in mss. cxem-
ad Pollentium . Quum itaque dicebac , plaribus , gothicis praesertim , quorum vt
rolo iuniores nubere , hoc , inquam, vetustatem colo scripturam , etfidem
, sic
raonebat propter ruinam inconcinentiae lubens sequor
) ,
posteriorwn temporum
fulciendam Et ad lulianum lib. 5. c.vlt.
. exscriptores vim nominis destina non sd»
Non dicimus , turp:a esse coniugia , quan- tis percipientss in errcrem indnxit , effs-
doquidem ne incontinentia in damnabi- citque , vt pro destina alii cau?am , alii
le cadat fiagitium , fulcknda est hone- doctrinam raatrimonii, alii conteruptum,
 248 LIBER SECVNDVS
est vxorem ducere,quam per libidinis ardorem perire .

13. Quosdam coniugale decus non pro gignendis filiis dele-

ctat, sed hoc pro turbulenta carnis , et libidinosa consuetudineap-
petunt : sicque bono male vtuntur .

14. Vitia per se mala sunt, coniugia vero, et potestates per

se quidem bona sunt per : ea vero,quae circa easunt,mala exi-
stunt Coniugia enim per
. id mala sunt,per quod dicit Aposto-
lus :

alii aliaperperam substituerint . Est au- ctus , aut impetus aperti pelagl destina-
tem destina fulcrum , quod parieti ruino- tae arcae non potuerint contineri , tunc
so , ne cadat , supponitur : quo vsus est ab ipsa terra , siue crepidine puluis quam
Corippus Poeta Afer de laudibus lustini firmissime struatur Philander in cod. .

lunioris . tns. legi scribit , destinae arcas non po-

Et Thomas libycae nutantis destina tuerint continere , quod eo in loco ad
terrae . Vitruuii mentem videtur propius accedc-
Arnob. lib. 2. Quando ( ait ) siderum rc Sicut et in altero , qui sequitur In
. :

motus , aut ratio coepta est genethliaca quibus autem locis puluis non nascitur,
sciri ? non post Atlantem ( vt quidam fe- iis rationibus erit faciendum , vti arcae
runt ) gestatorem , baiulum , tibicinem duplices relatis tabulis,et catenis colli-
illum , ac destinam caeli ? Caeli destinam gatae , in eo loco , qui finitus erit , con-
itocat Atlantem , quod eo , velut firmo stituantur , et inter destinatas creta me-
praesidio , impendens caeli ruina Cvt fin- ronibus ex vlua palustri
calcetur . factis
gebat antiquitas) sustineretur quo sen- : In ms. inter destinas legi ait Philander %
su Braulio Caesaraugustanus Episcopus in qttod magis probarim . Pro destina itt
•vita D. Isidori scribit , quem ( scilicet alio cod. ms. legitur destinatione ma- :

Jsidorum ) Deus post tot defectus Hi- trimonii , rela-tione facta antiquae for-
spaniae nouissimis temporibus suscitans , tnulae , qua vxores dicebantur destinari :
credo ad restauranda antiquorum monu- Vlpian. in l. tutor. ff. de ritu nupt. Tu-
menta,ne vsquequaque rusticitate vete- tor , vel curator adultam vxorem duce-
rasceremus, quasi quamdam destinam ap- re non potest , nisi a patre desponsa ,
posuit Sic enim restituenda litera ex
. destinataue testamento , nominata con-
v. cod. ms* quum ante non recte legere- ditione nuptias sequuta fuerit Et in l. .

tur , quasi quandam lucem apposuit de- Qui pupillam ff. adLegem Iul. de adul-
stinari . Ab hoc nomine destina destina- teriis . Nisi a patre desponsa , destinata-
ri verbum , quod firmare , et fulcire si- ue , testamentoue nominata , conditio-
gnificat Vitruuius de portubus ,
, fluxit . nem nuptiarum sequuta fuerit , quodfre-
et structuris in aqua faciendis , lib. 5. quenter vsurpat in l. vltim. §. vltim. ffl
cap. 12. Portetur (inquit) puluis a re- de diuortiis,ff in /.7. §. 1. ff\ de iurc
gionibus , quae sunt a Cumis continua- dot. vt docte obseruauit Iacob. Cuiacius
lae ad promontorium Mineruae , isque lib. 16. obseruat. cap. 33. LOAIi-A .

misceatur , vti in mortario duo ad vnum Erudita Loaisae nota de voce

Ib.

xespondeant Deinde tunc in eo loco ,

.
destina Breulio a Vezzosio tribuitur non
rjui arcae stipitibus robu-
definitus erit , aliaratione, nisi quia Breulius notas Loai-
stis , et catenis inclusae in aquam dimit- sae ex editione Grialii transcripsit Vi- .

tendae , destinandaeque sunt . Hoc est tam Isidori , quam Braulio scripsit , vi-
destinis fulciendae , firmandae Nam
et . de in Isidorianis cap. 5. , et 4. AREV.
statim subiungit : Sin autem propter flu- 14. Hoc lcco in editionc Grialii erat
 . .

sententiarvm; 149
ItiS Qni autem cum vxore est , cogitat , quae mundi sunt Et Propter
: . : i. Cor. 7. jj<

fornicationem vnusquisque suam vxorem habeat . Sic et potestates ib. 7. 2.

per elationem ,
per oppressionem , per iustitiae quoque praeuarica-
tionem malae existunt. Nocent enim diuitiae, nocent et potesta-

tes,sed per id quod eis iuxta ponitur, non per se exemplo iti-
,
:

neris recti, iuxta quod spinae nascuntur, quae surgentes a latere

nocent eis,qui recto itinere gradiuntur.

G A P V T XLL
De cupiditate .

,.N on posse qiiempiam spiritualia bella suscipere , nisi prius

•carnis. edomuerit cupiditates.
2. Non potest ad contemplandum Deum mens esse libera,
quae mundi, et cupiditatibus inhiat Nequeenim
desideriis huius .

alta conspicere poterit oculus,quem puluis claudit.

3 Omni peccato peior est auaritia, ex amor pecuniarum Vn-

. .

de et per Salomonem dicitur: Nihil est scelestius , quam amare Eccles.io. 19.
pecuniam\: hic enim ariimam suam venalem facit , quoniam in vita
sua proiecit intima sua .

4. Cupiditas omnium criminum mater est . Vnde et Aposto-

lus ait : Radix omnium malorum capiditas est : quam quidam ap- i. Tlm. 6. 10.

petentes errauerunt a fide . Si ergo succiditur radix crimiuum , non

puliulant ceterae soboles peccatorum
Multi causa cupiditatis terrena-e etiam ipsam fidem renun-
5.
ciauerunt Cupiditas enim Christum vendidit
. Nam et plerisque .

tantum in rebus alienis est desiderium , vt etiam homicidium per-

petrare non vereantur sicut Achab qui appetitum cupiditatissuae 3-Reg. c.ir.
sanguinis expleuit effusione
:

Saepe iniqui mala , quae concupiscunt , asse.quuntur 5 qua-

6.
..... ,

tenus de atfectu mali desiderii fortius puniantur Electos autem . .

suos Deus non dimittit ire in desideriorum malorum perfectionem 3

signnm alicuius notae , quae desideratur . tap. 12. LOAISA .

AREV. 5. Renunciauerunt . al.abnegauerunt

Cap. XLI. n. 2. Greg. lib. z. Reg.i. AREVAL.
LOAISA . 6. Alii , resipiscant , et cenuertantur
3. Eccles. 10. Creg. lib. 20, Moral. ad Deum,aquo meme recesserunt , AR.
Tom. VI. I i
 .

*5* L I B E R S* E C V NDVS
sed in dolorem mentem conuertlt eorum,pro eo quod in seculo
nequiter appetunt vt hac experientia resipiscant reuerti ad Deum,
:

quod his mente recesserunt Deum ergo sibi propitium nouerit .

aduersari , qui , quod tempo.ralker concupiscit , non permittitur

adimpleie. Secreto autem Dei iudicio flericreditur,vt durius per-
eant hi , quorum cupiditatem effectus statim sequitur actionis .
7. Nunquam
nouit cupiditas. Semper enim auarus eget
satiari :

quantoque magis acquirit, tanto amplius quaerit: nec solum desi-

derio augendi excruciatur ,sed.etiam amittendi metu afficitur .

8. Inopes nascimur in hac vita , inopes recessuri sumus a vi-

ta bona mundi huius peritura credimus

. Si > cur peritura tanto
amore cupimus ?
9. PJerique potentes tanta cupiditatis rabie inflammantur, vt
de confiniis suis pauperes excludant , nec habitare permittant. Qui-
Isa!.5.S.eti4. bus recte per Prophetam dicitur: Vae qui coniungitis domum ad do~
mum , et agrum agro ad tenminum loci Numquid
copulatis vsque .

soli vos habitabitis in medio .Yrraf ? Tales quippe homines infer-

num , id est,diabolum rapere ad perditionem idem Propheta se-
>r . quenter annunciat, dicens , Propterea dilatauit infernus animam
suam , et aperuit os suum absque vllo termino , et descendent for-
tes eius , et sublimes ,
gloriosique eius ad eum Nec mirum quod
.
,

morientes inferni ignibus deputentur , qui viuentes flammam cupi-

ditatis minime extinxerunt
suae
10. Qui desiderio cupiditatis exaestuant flatu diabolicae inspi- ,

rationis vruntur. Accendit enim mentem Eiuie superbia,vt de li-

gno vetito manducarct Accendit Cain rnentem inuidia, vt fra-
.

trem occideret Accendit Salomonem luxuriae facibus, vt per amo«

.

Gen. 3. et^. rem libidinis idola adoraiet Accendit Achab cupiditate, vt homi-.

3. Reg. 2i. cidium auaritiae annecteret . His ergo inspirationibus diabolus cor*
da hominum occultis deprauat cupiditatibus .
7. Gregor. lib. Moral. 15. cap, 12. cmpta dolore voluptas - Scmpcr auarus
.

Senoper auarus egct , sunt verba Horatii cgct certum voto pcte finem . AREV.
:

lib. 1. cpistolarum epistolaz. LOAISA . 9- Crcg. 3. part. Pastor. curac *A~

Ib. Verba Horatii noliiit praetermis- monit. 21. Isai. cap.%. LOAISA .
sa Vezzosius Sptme voluptates , nocet
:
 . . . .

SENTENTIARVM. ijt

C A P V T XLIL
De gala .

,.p,rima concupiscentiae suggestio panis est,cui si minime ce-

ditur, diuersa edacitatis desideria comprimuntur . Vnde et Daniel,
Pa?icm , inquit , desiderii non comedi : hoc est , eius concupiscentiam Dan. 10. 3«

non impleui
2. Prima est luxuriae materies saturitas panis . Vnde et Pro-
pheta Sodomam de panis satietate accusat, dicens : Haec fuit ini- Ezech. 16.49,
quitas sodomorum , superbia , saturitas panis , et abundantia . Pa-
nem quippe sodomitae immoderate sumentes,in tnrpitudinem de-
fluxere flagitiorum , atque inde meruerunt, comitante superbia ,
quo modum non tenuerunt edacitatis
caelestibus aduri incendiis, ex
3. Vtile est cauere gulam , ciborumque concupiscentiam Quid .

enim tam noxium, quam vt animus seruiat ventri , et escae quae ,

sunt destruenda, testante Apostolo , ac dicente Deus autem et hunc, :

1, cor. 6. 13.
tt hanc destruet ?
4. Proxima est ventri libido ,sicut loco , ita vitio . Vbi enim
ventris cura , ibi et eorum,quae
ventrem sunt proxima. In circa
ordine namque membrorum genitalia ventri iunguntur. Dumque
ynum ex his immoderate reficitur, aliud ad luxuriam excitatur .

5. Non ad iuxuriam , vel ad satietatem, sed tantummodo , vt

corpus sustentetur , epulis est vtendum Nam,vt philosophi dissc- .

runt , cibos inuentos gssq , vt contineant animam , non vt cor-

rumpant
6. Qui nimium cibis vtuntur , quanto magis ventrem pascunt,
Cap. XLII. n. Ex 2. Creg. lib. MoraL tum cibi , et potionis adhibendum , vt
30. cap. ijj, LOAISA . reficiantur vires , non opprimantur . A'~
3. Greg.j. part. Pastor. curae ad- lioqui ,vt recte confirmat Theognis , vch-
monit. 20. LOAISA X« rct *r\ieva.c Mm» nopcs eo^stnv ifn'\
5. Leo Papa serm. 3. de ieiunio . A^tffe^ o"st>i fjLoipdc nXiicv -:x«v i'GsXov .
LOAISA . Quorum versuum haec fere sententia est:
Ib. Alii,t>r philosophi dixerunt , ««, Unge plures nimia cibi potusque ingur- ,

bandus est venter , vt contineat animam , gitatione quam fame periisje

, Bene iti- .

non vt corrumpat Clarius etiam e$set,

. dcm Theopompus lib. 5. Philipp. rc ic-3-t-
Ham philosophi disserutit cibos etc. AR. etv #oXXa xxi ttpix <pa.-)&iv rovc fi-:v >o-
,

6. Hinc illud Catonis Maioris apud -)ta-fza\ ejj;«*p« , xxi rac 4 c

'Pt*? ^cieirctt
Ciccronem in libello de scncctutc : Tan- fyiWWpif Multa . ,inquit- } edere , et-c&r*
'

Ii 2
 . . :..

2S2
*
LIBER SECVNDVS
tanto amplius sensum mentis obtundunt. Nam graeci dixerunt, ex
crasso ventre subtilem sensum gigni non posse Nam gulae satu- .

litas nimia aciem mentis obtundit, ingeniumque euanesceie facit

j. Libidinis ignes ciborum fomentis increscunt: corpus autern,
quod abstinentia frangit , tentatio non exurit . Vnde et tres pue-
ros abstinentes, flamma babylonii incendii etsi tetigit , non combus«
sit : quia niinirum etsi desideriorum carnalium ignis abstinentium
mentes inflammat, vsque ad consensum tamen conctipiscentiae, vel
operis non exurit
8. Cui abundantia est epularum , ardentis diuitis intendatsup-
plicium , cuius tanta in inferno inter ignes erat inopia 3
quantahic
epularum fuerat copia . In hoc enim seculo esurire , et sitire no-

Juit, propterea illic inter flammas sitiens, stillam aquae quaesiuit,

nec meruit
Considerandum qtiam vehementer arguatur comessatio et
9. , ,

sumptuosa conuiuia. Nam per Prophetam comminatur Dominus,

se non hanc relaxare iniquitatem his,qui eam libenter ambiunt
Tsa : . 22. 13. Dicit enim per Isaiam Ecce gaudium et laetitia occidere vitulos , : ,

et iugulare arietes comedere carnes 3 et bibere vinum Si dimit-

: .

tetur iniquitas haec <vobis , donec moriamini .

10. Sicut omnes carnales cupiditates abstinentia resecantur,

ita omnes animae virtutes edacitatis vitio destruuntur Inde est, .

quod et princeps coquorum muros Ierusalem subuertit: quia et

venter cuiseruitur a coquis, virtutes animae destruit
, Neque enim .

posse quempiam virtutum perfectionem attingere nisi prius ven- ,

tris edomuerit ingluuiem .

11. Nemo potest dominari ceteris vitiis, nisi prius ingluuiem

ventris restrinxerit Nec quisquam facile poterit a semetipso spi-
.

nibus vesci , rationis vim tollit, animos- et nescio an apud nos aeque resonet
,

que elficit traditores Merito itaque lau-. pinguis venter non gignit mentem te-
dantur platonicae iliae coenae apud Athe- nuem . Graecus senarius huiusmoii est t

waewn lib. 10. , et apud Cicer. lib. 5. t

7ra.y/*^ ^stg-«p hnrriv cv t»V.t« voov •

Tusculan. , propterea quod non tam prae- LOAISA .

senti , quam postero dit iucundae essent . lb. Euantscere . al. hebescere Cod.
.

LOAISA . meus labescere : forte labare AREV.

.

Ib. Euanescere . Hinc illud , quod ex 7. Greg. lib. Moral. 30. r.13. LOAIS.
Theopompo iam retuli Porro locus hic . 8. Greg. homil. 40. in euang.LOAlS.
esie videtur ex Hieronymo , epistola ad 10. Ex Greg. Iib. 3, Past, curac,ad-
flepotianum de vita clericorum is cnitn : tnonit, 20. LOAISA .

hoc pacto ; Puichrg dicitur apud graeco* ,

 SENTENTIARVM, 253
ritus immundos expellere , nisi per abstinentiam gulae . Tunc enim
hostes ,
qui extra nos sunt, a nobis fortius superantur , quando
prius,qu:ie intra nos sunt,vitia extinguuntur . Nam frustra foris
agit bellum , qui intus habet periculum .

12. Non qualitatem ciborum , sed eorum cupiditatem cauen-

dam . Nam saepe accuratius praeparata sine gulae concupiscentia
degustantur , et saepe abiecta , et vilia edendi cupiditate sumun-
tur. Sicque fit, vt non sit in culpa ciborum qualitas,sed illud re-
putetur in vitium , quod cum desiderio degustatur.

13Quatuor sunt genera distinctionum in gulae appetitu , id

est, quid , quando , quantum , et quomodo appetatur Quid ad rem .

ipsam pertinet , qu;ie appetitur Quando , si ante legitimum tem- .

pus quid appetatur Quantum vero ad immoderationem refertur.

.

Quomodo ad impatienthm festinationis ascribitur .

14. Nullus homini tam importunus exactor est , quam venter :

qui quotidianam refectionem quotidiana famis exactione adimplet.

Cum ceteris enim
interdum nascimur , interdum tamen
vitiis etsi

cum qis non morimur cum isto autem et nascimur, cum isto et
:

morimur .

15. Plerumque voluptas vescendi ita sub obtentu necessita-

tis subrepit,vt dum putatur seruiri necessitati , voluptatis desiderio
seruiatur : nec facile discernitur, vtrum quod accipitur , gulae , an
indigentiae deputetur .

12. Creg. lib. M or al.^o.c.i^,,LO AIS. latius ibidcm . LOAISA .

13.Totius sententiae summa dcducta 14. Pulchre Seneca in epistolis Ven- :

est ex Greg. lib. Moral. 30. cap.i^. Verum ter praecepta non audit , poscit , appel-
is quintum genus addit Sciendum, inquit, : lat .Non est tamen molestus creditor:
praeterea est , quia quinque nos modis paruo dimittitur , si modo das illi , quod
gulae vitium tentat etc. Cassianus lib. debes. LOAISA.
quinto cap. 23. tria tantum genera enu- 15. Hoc etiam loco indicatur nota
merat Triplex , ait , natura est gastri-
: Loaisae , quae non apparet . Ac fortasse
margiae : vna , quae canonicam refectio- ea exprimebat locum S. Augustini lib.io.
nis horam praeuenire compellit , alia, confess. cap. 31. Saepe incertum fit 7
quae tantummodo ventris ingluuie , et vtrum adhuc necessaria cerporis cura sub-
saturitate quarumlibet gaudet escarum : sidium petat , att voluptaria cupiditatis
tertia, quae accuratioribus epulis , et fallacia ministerium suppetat . AREV.
esculemiorib us oblectatur , Vide ettndem
 , ,,

«54 LIBER SECVNDVS

C A P V T XLIII.

De ebrietate .

,.E sca crapulam, potus ebrietatem generat Ebrietas autem .

perturbationem gignit mentis , furoreni cordis , flammam libidinis .

2. mentem alienat, vt vbi sit, nesciat Vnde etiara
Ebrietas ita .

et malum ncn sentitur, quod per ebrietatem coramittitur Verum .

Ose«4. xi. est ,

quod iuxta Prophetam dicitur Fornicatio , et ebrietas auferunt :

3.Reg. xi. cor . Fornicatio enim ,sicut in Salomone, infatuat sapientem . Ebrie-
Genes. 19. tas,sicut in Lot, sensum rationis captiuat. Vnde et in Prouerbiis:

c. 31. 4* Potenles , inquit , iracundi sunt , vinum non bibant : ne quum bibe-
rint , obliuiscantur sapientiam .

3. Plerisque laus est multum bibere vinum , et non inebriari.

Isai. 5. 22.
Audiant hi aduersum se dicentem prophetam Vae qui potentes estis :

ad bibendum vinum , et viri fortes ad miscendam ebrietatem .

4. Vino multo deditos,et luxuriose viuentes Isaias sic arguit

c. 5. V.XI. dicens Vae qui consurgitis mane ad ebrietatem sectandam >et po-
:

tandum vsque ad vesperttm ^vt vino aestuetis De talibus et alio .

Eccks.io. 16. loco dicitur : Vae tibi ciuitas ^cuius rex iuuenis est,et cuius prin*
cipes mane comedunt .

5. Multi enim a mane vsque ad solis occubitum ebrietati,et

Cap, XLIII. n. 1. Sic intelligo illud ebrietas , sicut in Lot , sensum rationis
Augustini Ub. conjess. 10. cap. 31. Ebrie- captiuat: vnde in Prouerbiis , ctc. Est
tas longe est a me misereberis , ne ap-
: cnim explicatio verborum Oseae Forni. :

propinquet seruo tuo Cr.mula vero non- . catio , et ebrietas auferunt cor. Forni»
rumquam subrepit seruo tuo \ miscrebe- catio nempe^vt in Salomone , cbrietas
ris , vt longe fiat a me Aristotclcs pro- . vt in Lot. Practcrea non cxtat in Pro*
blcm. scct, j. text. 17. crapulatn apcrte ucrbiis haec sententia . LOAISA .

ex vino esse testatur . Addit practerca : 4. Ecdes. 10. vbi scptuaginta hoe
Est enim crapula (eruor quidam , et de- rnodo : ra] croi 1rc?\ic , h< o* fZaciYiijc, vi
sinens inflammatio , quae plus conflictat VtCOTifOC. , >L 01 a^GVTtC <TX IV rr^ultt. icrdix'
quam temulentia , quod mentem illa qua- e-s . Id est y Vae tibi , ciuitas , cuius rcx
tit , et alienat crapula autem , mente si-
:
tuus iunior , et principes tui in hora ma-
biconstante, dolorem admouet . LOAIS. tutina comedunt . In vulgata editione
2. Oscae 4. Fornicatio , et vinum , ita csty Vae tibi , terra , cuius rex puer
ct ebrietas auferunt cor LOAISA . . est , et cuius principes mane comedunt .
Ib. In excusis est\ sicut ait Salo- Quam versioficm ctiam Cicgorius sequi»
mon vcrum malc. Coth. Fornicatio enim,
: tur lib. 16. AIoraL cap. 15. LOAISA .

sicut in Salomone , infatuat sapientcm ,

 . ,

SENTENTIARVM. 25*
.gulae voluptatibus seruiunt , nec intelligunt , cur nati sunt: sed
consuetudinc belluina detenti, luxuriae tantum tora die, epulisque
inseruiunt
6. Clamat Ioel propheta his ,
qui ebrietati deseruiunt , dicens : c. 1. v. y.

Expergiscimini ebrii , et jlete , et vlulate omnes , qui bibitis 'vinum

in dulcedine . Quo
non alt tantum Flete omnes , qul
testimonio :

bibitis vinum , vt bibere omnino non liceatrsed adiecit in dulce~ ,

dine quod ad voluptuosam pertinet, et prodigam ettusionem Nam

: .

quantum satis est necessitati edocet Timotheum bibere Aposto- ,.

lus , dicens : Vino modico vtere .

7. Non solum ex vino inebriantur homines,sed etiam exce-

teris potandi generibus , quae vario modo conficiuntur Vnde et .

Nazaraeis , qui se sanctificabant Domino praeceptum est vinum

, , ,

et siceram non bibere

Vtraque enim statum mentis euertunt, et .

ebrios faciunt luxuriam quoque carnis vtraque aequaliter gignunt.

:

S. Quidam continentes, sicut panem cum pondere edunt,ita

et aquam cum mensura sumunt ,asserentes ad castimoniam carnig ,

etiam aquae abstinentiam conuenire .

C A P V T XLIV.

De abstinentia •

x. JL Xoc est perfectum , et rationabile ieiunium , quando noster

homo exterior ieiunat , interior orat . Facilius per ieiunium ora-
tio penetrat caelum . Tunc enim homo spiritualis effectus , angelis
coniungitur , Deoque liberius copulatur .

2. Per ieiunium etiam occulta mysteriorum caelestium reue-

lantur, diuinique sacrarnenti arcana panduntur namque Da-Dan. . Sic 10.5.
niel,angelo reuelante , mysteriorum sacramenra cognoscere me-
ruit . Haec enim virtus et angelorum manifestationes , et eorum
annunciationes ostendit.
3. Ieiunia fortia tela sunt aduersus tentamenta daemoniorum .

Cito enim per abstinentiam deuincuntur . Vnde etiam Dominus

et Saluator noster eorum incursus ieiuniis,et orationibus praemo-

7. Nazaraeis . Sic rescrlpsi , quurn Cap. XLIV. n. 2. Gregor» lib, U/lorah

«n editionc Grialii csset Nazjaraeis , AK. 30. fap. 9. LOAISA .
 . .

t 5 6 LIBER SECVNDVS
Matth. 17. 20. net superare, dicens : Hoc genus ?ion eiicitur , nisi per orationem >
et ieiunium Immundi enim
.
spiritus ibi se magis iniiciunt , vbi plus
viderint escam et potum ,
.

4. quamdiu in huius seculi vita habitant desiderio su-

Sancti , ,

perni roris corpus suum aridum portant. Vnde et psalmus Siti- :

Vs.62.1. «//,inquit, in te anima tnea , quam multipliciter et caro mea Ca- .

ro enim tunc Deum sitit , quando per ieiunium abstinet , et arescit

Abstinentia et viuificat, et occidit : viuificatanimam , corpusnecat.
Saepe abstinentia simulate agitur, ieiuniaque per hypocri-
5.
sim exercentur Quidam enim mira inedia corpus suum laniant,
.

exterminantes , sicut ait euangelium ^facies suas , vt appareant ho-

Matth.6. 16. minibus ieiunantes Ore namque pallescunt, corpore atteruntur,
.

cordis alta suspiria ducunt. Ante mortem quoque mortiteris se

suppliciis tradunt tantumque miseri laboris exercitium , non pro
:

Dei amore , sed pro sola humanae laudis admiratione sectantur .

6. Quidam incredibiliter abstinent , vt hominibus curiosis san-
cti appareant sed hoc bonum abstinentiae talibus non est virtus
:

reputanda ,sed vitium quia bono male vtuntur . :

7. Iciunium , et eleemosyna in abscondito esse amant , vt so-

lus Deus, qui inspicit omnia , meritum opernm bonorum repen-
dat . Nam qui ea sub populari maniiestatione faciunt, nequaquam
a Deo iustificantur : quia iuxta sermonem euangelicum mercedem
Mattli. 6. 5. suam ab hominibus receperunt
8. Ieinnia cum bonis operibus Deo acceptabilia sunt • Qui
autem a cibis abstinent , et praue agunt , daemones imitantur qui- :

bus esca non est , et nequitia semper est Ille enim bene abstinet .

a cibis, qui et a malitiae actibus, et a mundi ieiunat ambitionibus ,

9. Qni execrationis studio , non abstinentiae voto ab escis car-

nium suspendunt , hi potius execrandi sunt:quia Dei creaturam
se
vsibus humanis concessam reiiciunt Nihil enim fidelibus inquina- .

tum , nihilque esst indicatur immundum , Paulo attestante aposto-

AdTlt. 1. 15. lo Omniamunda mundis coinquinatis autem 3 et injidelibus nihil est
:
:

mun-
4. Alii , tibi caro pro et caro . AR. agere ., nisi mens ab iniquitate renoue*
5. Gregor. lib. Moral. 8. cap. 26. tur , dc poenit. D. 3. LOAISA .

LOAISA . 9' Leo PP. serw.q. de quadrog. LOAIS.

7. Creg. lib. 8. 24. LOAIS.
Moral. c. Ib. Qui execrationis studio etc. Hoc
•
8. Pius PV. Nihil prodest homini ie- erat vitium manichaeorum , vt Vczzosiui
iunare , et orare 3 et alia religionis bona annotat . ARLY.
 . ,

SENTENTIARVM 257
mundum ,
quia polluta sunt eorum et mens , e t conscientia .

10. Spernitur ieiunium ,

quod iti vesperum repletione ciborum
reficitur. Neque enim reputanda est abstinentia, vbi fuerit saturi-
tas ventris subsecuta.
11. Spernitur ieiunium , quod in vesperum deliciis compensa-
tur , dicente Isaia propheta : Ecce in die ieiunii vestri inuenitur c. 58.V. 3.

voluptas vestra : voluptas enim deliciae intelliguntur . Sicut enim

repetitio debiti,et lites , et contentio , et percussio, ita et deliciae
improbantur a propheta in ieiunio.
12. Tota enim die epulas in cogitatione ruminat ,
qui ad ex-
plendam gulam vespere sibi delicias praeparat .

13. Non est corpori adhibenda immoderata abstinentia , ne

dum amplius grauatur caro pondere inediae , nec malum agat post-
ea, nec bene facere incipiat , et quae addicitur, vt vsu mali ca-
reat , simu' et boni orficium,dum plus premitur , perdat . Solici-
ta igitur discretione carnis est moderanda materies scilicet, ne •,

aut integre extinguatur , aut immoderate laxetur.

14. Infirmitate carnis nimia praeualente , ad perfectionem per-
tingere nemo potest . Nam quamuis sanctitatis amorem quisque
habeat, exequi tamen non valet operis meritum , cui intentione
cordis deseruire conatur.
15. Corporis debilitas nimia etiam vires animae frangit,men-
tis quoque ingenium facit marcescere nec valet quidquam boni :

per imbeciliitatem perficere .

16. quidquid cum modo , et tempera-

Nequid nimis . Nam
mento fit , salutare est quidquid autem nimis, et vltra modum
:

est , perniciosum fit , studiumque suum in contrarium vertit In .

omni ergo opere modum , et temperamentum oportet habere Nam .

omne,quod excedit , periculosum est^ sicut aqua , quae si nimios

imbres praebeat , non solum nullum vsum adhib^r, , sed etiam pe-
riculum exhibet

10. Ad hanC, et sequentem proxi- Ib.Voluptas vestra Ita legendum .

me summi sententiam attendamus

viri suadet orationis contextus : et ita quo-
velim , aicbat Vezzosius . AREV. que legitur in Breuiario Mozarabico , vt
11. quidem goth. et alii mss. et
Ita notauit Mariana lib. i. contra iudaeos
excusi libri At Hieronymus voluntas
. cap. i. n. 5. AREVALVS .

vestra e t Septuaginta , vt idem auctor

: 13. Cassianus ccll. 2. de discretion.
est 3 voluntates vestrae . LOAISA . LOAISA .

T.om.Vl. Kk
 . . ,.
,

25S

LIBER TERTIVS
SENTENTIARVM
C A P V T I.

Dt flagellis Dei

i. D
jl^
tatur conscientias
iuinae Sapientiae subtilitas, sicut interius, vt testis ,scru«
, sic exterius
Quia
, vt iudex , irrogat poenas
^et iudex
*, vt veruin
Mi«
Icr. 20. 23. sit testimonium prophetae : ipse est et testis .

serere , Domine, misero Isidoro, indigna agenti , et digna patienti

assidue peccanti,et tua flagella quotidie sustinenti
2. Ordinata est miserario Dei , quae prius hic hominem per
flagella a peccatis emendat , et postea ab aeterno supplicio liberat.
Electus enim Dei doloribus huius vitae atteritur,vt perfectiora
vitae futurae lucretur .

3. Nequaquam Deus delinquenti parcit •, quoniam peccatorem

aut ftagello temporali ad purgationem ferit , aut iudicio aeterno
puniendum relinquit, aut ipse in se homo poenitendo punit,quod
male admisit : ac proinde est , quod Deus delinquenti non parcit

Cap. I. n. 1. Ex Gregor. lib. 9. Moral. 2. Greg. lib. 7. Moral. cap. 8. expo~

Cap. Et12. in comprobationem testimo- nens illud Iob. Haec mihi consolatio est
ttii Ie remiac , Ego suro testis , et iudex, vt affligens me dolore , non parcat I- .

ctffcrt illu.i hai.te 42. Tacui , semper si- deo , inquit , hic quibusdam parcit , vt
lui , patiens fui , sicut parturiens loquar, eos in perpetuum ieriat Ideo me hic .

voces autem vt iudex absunt a goth. et feriat non parcendo , vt in perpetuum

aliis . LOAISA . • parcat • LOAISA .

Ib. Prophetae . Ierem. 29. Apud Ie- Ib. Electus lib. 26. Moral.
. Gregor.
remiam habetur Ego sum iudex , et
sic \ cap. 17. Electorum namque est , hic con-
testis . Et Greg. lib, Itoral. cap. 12. Co- teri , vt ad praemia debeant aeternae he-
dex coenobii de la Oliua in regno Na- reditatis erudiri . LOAISA .

uarrae legit Ego sum testis , et vindex .

: Ib. Vt perfectiora . al. vt perfectio-
Septuaginta , ko/ iyu /icipTus , Qwrt Kvptos . nem . AREV.
Et ego testis dicit Dominus LOAISA . . 3. Vide Gregor. lib. 16. Moral. 17.
Ib. Miserere. In cod. goth. tolet. hnec vbi disserit , cur quaedam a Domino hic
non habentur . Co.lex coenobii de la Oli- feriantur , et quacdam scruentur inulta,
tia indi^no hidoro LQAISA . . LOAISA.
 . .

S E N T E N" T I A R V M. z$ 9
4. Iusto temporalia flagella ad aeterna proficiunt gaudia : ideo.
que et iustus in poenis gaudere debet> et impius in prosperita-
tibus timere.
5. Neque iusto neque reprobo Deus misericordiam , ct iu-
,

stitiam abstrahit . Nam et bonos hic per afflictionem iudicat,et iU

lic remunerat per miserationem et malos hic remunerat per tem-" :

poralem clementiam, et illic punit per aeternam iustitiam .

6. In hac enim vita Deus parcit impiis , et tamen non parcit

electis in illa parcet electis , non tamen parcet iniquis
: .

7. Periculosa est securitas in hac vita malorum , et bonorum

dolor tranquillus. Nam iniquuspost mortem ducitur cruciandus:
iustus vero dormit post iaborem securus .

8. Non
tantum de corporalibus passionibus , sed etiam de spt-
ritualibus oportet intelligi vt quanto quisque aut in corpore , aut :

in mente flagella sustinet , tanto se in fine remunerari speret

9. Saepe occulto Dei iudicio extra correptionem sunt
flagelli

reprobi in hoc mundo : dumque multa damnabilia commisisse vi-

deantur , despecti tamen a Deo,nullo emendationis verbere fe-
riuntur.
10. Plus corripitur flagello peccaue- , qui a Deo diligitur , si

rit , dicente Amos propheta Tantummodo vos cognoui ex omni~ :

bus nationibus terrae , iccirco visitabo super vos omnes iniquitates

vestras . Quem enim diligit Dominus , corripit : flagellat autem
omnem filium , quem recipit
11. Valde necessarium est, iustum in hac vita et vitiis tenta-
ri, et verberari flagello , vt dum vitiis pulsatur , de virtutibus non
superbiat . Dum
vero aut animi , aut carnis dolore atteritur , a
nTtindi amore reseruatur Tentari autem oportet iustum, sed ten- .

tatione plagae,non tentatione luxuriae .

12. Durius circa suos electos in hac vita Deus agit,vt dum
fortioribus flagelli stimulis feriuntur, nulla oblectamenta praesentis

4. Cregor. lib. 8. MoraL cap. 32. de 9. Creg. 26, Moral. c. 17. etlib. 12.
iustis : Gaudent despici nec dolent, se
, et 15. LOAISA .

necessitatibus affligi . Idem August. serm. 10.Gregor. lib.j. epist. 32. et iib.iS.
105. de tempere , et Greg. lib.^. Mo- Mvral. cap.i^.jCt lib.1Z.c7. et caP*
ral. cap. 1. LOAISA . 12. LOAISA .

5. Ex multis locis Gregcrii lib.%. 11. Reseruatur . al. retrahatur . AR.

Morah cap. 1. et 26. cap.iZ. LOAIS.
Kk 2
 . .

26o LIBER TERTIVS

vitae delectent sed caelestem patriam : , vbi certa requies expecta-
tur, indesinenter desiderent .

13. Electos vitae istius aduersitate probari, vt secundum Pe-

I. Petri'4. 17. trum , iudicium a domo Dei incipiat diun : [\\ hac vita electos suos
Deus iudicii flagello castigat

C A P V T II.

De gemina percussione Dei .

1. G
VJ
emina est percussio diuina
percutimur carne , vr emendemur .
. Vna
Altera
in

,
bonam partem
qua vulneramur con-
, qua

scientia ex charitate,vt Deum ardentius dili<?amus.

Luc. 22.61. 2. Gemino more Deus respicit vel ad veniam, vel ad vindi-
Genes. 18.21. ctam . Ad vindictam , sicut
Ad veniam
Petrum , sicut . dum facta
Sodomorum se descensurum , et visurum testatur .

3. Trimoda ratione Deus, quos voluerit percutit : id est, ad

13. Locus est Petrii. cap. 4. Tem- fuisse in atrio interiore domus , Petrum
pus est , , iudicium
inquit vt incipiat vero iu atrio deorsum foris . Ex August.
a domo
Dei llunc locurn explicat I>i-
. cap. 6. LOAISA .

tiorus supra lib. 1. cap. 30. Sentent. 2. Descensurum

Ib, Genes. 18. Dixit .

ct Augustin. super psalm. 93. Tempus Dominus , Descendam ct videbo vtrum , ,

est , inquit , vt incipiat iudicium a domo clamorem , qui venit aJ me , opere com-
Dei , id est , tempus est,vt modo iudi- pleuerint . LOAISA .

centur , qui pertinent ad domum Dei : 3 . Q.i in q u e m dis flag ella cont ing unr,
si flagellantur filii Dei , quid debent spe- teste Beda in Matthaeum , et Augstino
rare scrui nequissimi ? Venerabilis Beda in setmone de gratia ,vel iustis ,vt pcr
in psalm. 9. explicat Petri locum de oc- patientiam merita augeantur , vt lob, vel
culto , et iusto iudicio , quod in praesenti ad custodiam virtutum , nc superbia ten-
ad purgationem exercetur in domo Dei ,
tet ,vt Paulo 2. ad Corinth. 12. vel ad
idcst ,in infidelibus . Cregor. lib.26. Mo- corrigenda peccata , vt Mariae lepra
ral. cap. ij.,vt Isidorus , locttm inter- num. 12. vel ad gloriam Dei , i>r de cae-
fretatur . LOAISA . co nato Ioann. 9. vel ad iudicium poe-
Cap. II. n. 1. Oua percutimur . Sic nac ,vt Herodi Act.11. Qaae omnia hic
cmnes codd. mss. LOAISA . complectitur Isidorus . LOAISA .

Ib. Aiii , in carne . . . in charitate . Ib. Ad damnationem . Greg. lib. 7.

AREVALVS Moral. cap. 10. exponcns iiludExfch.il.
2. Ambrosius , quomodo respiciat Deus Tollam a vobis cor lapideum , et dabo
super iustos , et peccatores , libro sv.pcr vobis cor carneum . LOAISA .

Bcati immaculati , et l. x. de Apologia Ib. Ad purgationem . ldem lib. it.

Dauidy et lib. 5. LOAISA . cap. 4. vbi probat , quod iusti , dum tem-
lb. Petrum
Respexit cnim illum ocu-
. poraliter fiage/lantur ^probantur \ reprobi
*is gratiae, non corporis , quurn ex Mat- vero , qui in laboribus hominum modo ncrt
tnaeo,et Marco constet , Chruturn tunc sur.t , aeterno anathewate condemnantur ,
 : ,

SENTENTIARVM. 161
damnationem reprobos, ad purgationem , quos errare videt, ele-
ctos, ad propagandam meritorum gloriam iustos Primo namc-ue Exod. 7. . 8.

modo Aegyptus caesa est ad damnationem Secundo modo pau- Luc -^* .
-

Iob 2
per Lazarus ad purgationem . Tertio modo percussus est Iob ad
' *

probationem .

4. Flagellatur homo plerumque a Deo ante peccatum D ne ma-

lus sit , vt Paulus, qui, satanae angelo instigante , carnis tolerabac

et lib. 16. cap. 16. et lib. 11. cap. 21. loco <r\tiho-\ est stimulus , per carnem ,
LOAISA .
siue in carne . Qui sfimulus quomodo hic
Ib. Aegyptus . Hieronym. in Nahum intelligendus sit, non bene inter interpretes
cap, 7. exponens illud ; Non consurget constat . Alii libidinis affectum., et motum
duplex tribulatio , vel , non vindicabit bis accipiunt \vt Isidor. lib. 2. Sent. c. 30.
Deus in idipsum , videtur sentire , Ae- sent. 11. Scimuli carnis , Paulo , qui in

gyptios non flageUo damnationis , sed excitante satanae angelo , inerant , ex

purgationis punitos . Sic enim inquit lege peccati erant,qui fn membris ho-
Quod vobis ridetur crudelis , rigidus ,
si minum de necessitate libidinis habitant.
et cruentus , quod in diluuio genus de- Idem videtur sentire Greg. in hoc loco .

leuit super Sodomam , et Go»

humanum , AUi , vt Hieronymus comment. in
refert
morrham igne pluit , Aegyptios submer- epist. ad Galatas , corporis aduersam va>
serit fluctibus , Israelitarum cadauera pro- letudinem , quod capitis dolore solitus sit
strauerit in eremo scitote , ideo ad prae- : frangi, et moUstari atque ita etiam Theo-:

sens reddidisse ne in aeter-

supplicia , phylactus Thom.ts Aquinas , quod fuerit
.

num puniret . Quem locum Magister Sen- iliaco morbo obnoxius Ambrosius sti- .

tent. /.4. distinct. 15. intelligendum cen- mulum appellat insectationem mahrum
set , non promiscue de omnibus , sed de hominum , et affiictionem ab inimicis U-
illis tantum , qui inter ipsa flagella poe- latam In qua sententia est Theodoretus :
.

nitentiam egerunt . LOAISA . probat vero cx sequeatibus, non esse stimu-

Ib. De lob ,
quod de gente Idumaea lum camis corporis infirmitatem Propter :

duxerit genus iprobat Augustin. lib. 18. quod placeo mihi in infirmitatibus meis ,
de Ciuit. Dei cap. 47. et de tentatione in contumeliis , in necessitatibus , in per-
Abrahae , et Tobiae , et Iob in lib. quaest. sequutionibus , et angustiis pro Christo ,
veteris , et noui testam. lib. 3. q. 99, de Athanas. q. 139. Alexan.lrum aerarimn
eius tentatione psalm. 100. Accepit, in- fabrum , et vocat stimulum carnis , vi.ie
q:tit Deo tentandum ,non opprimen-
, a locum Ego existimo , carnis stimulum in>
.

dum purgandum non euertendum , aut

, , tclligi , et molcstias a iu»
contradictiones
forte nec purgandum sed probandum , . daeis illatas
(
qui erant cognati eius se-
Eius laudes commemorat Gregor. lib. 28. cundum carncm ) ne euangelii doctrina
Moral. cap.x. et exponens illud : ih o- incrementum susciperet ; de quorum per-
mnibus his non peccauit Iob labiis suis , sequutione sic ait ad Thessaloniccap.2.
nec stultum quid contra Deum loquu- Vos enim imitatores facti estis tratres
tus est , et l. 2. cap. 19. LOAISA . ecclesiarum Dei , quae sunt in tudaea
4. 2. ad
Corinth. 12. Et ne magni- in Christo lesu quia eadem passi estis
:

tudo reuelationum extollat me , datus et vos a contribulibus vestris , sicut et

est mihi stimulus carnis meae , angelus ipsi a iudaeis , qui et Dominum occide-
Satan , vt me colaphizet : vbi graece: runt Iesum , et prophetas , et nos per-
X.M TH VTripGo^ri TtZv dnaV-CL^K V-\itaV IVX ftff sequuti sunt , et Deo non placent , et
V7repo.ipcofj.ttf , sSotn jj.ei ckoXo-^ rri ectpn',} omnibus hominibus aduersantur prohi-
«.yyiXos s-aiTctv } 'ivx, pi koXx^»^» . Quo in bentes non gentibus loqui , vt saiuae
 ,
:

t 6i LIBEH TERTIVS
I.Cor. s. stimulos Flagellatur autem et post peccatum,vt corrigatuT sicut
. •,

ille in Apostolo,qui traditus est satanae in interitum carnis , vt

spiritus saluus esset .

5. Non tamen murmurat, etiam qui nescit, cur vapulat.

iuste

Nam Deus ideo plerumque iustum flagellat , ne de iustitia super-

biens cadat .

6. In hac vita Deus tanto magisstudet, vt parcat , quanto ma-

gis expectando flagellat : sed alios feriendo corrigit , alios vero fe-
Apocalips. riendo interfkit. Feriendo ,de quibus dicit :££<>, namque corrigit
?' l 9* quos amo , arguo , et castigo Feriendo perimit, quos incorrigibi- .

liter delinquentes aspicit, quosque non iam sub disciplina , vt filios

pater , sed districta damnatione , vt hostes aduersarius, percutit.

Ier. 30. 14. De quibus dicit : Flagello inimici percussit te castigatione crudeli
etI '*
et iterum : Quid clamas ad me super contritione tua? insanabilis est

dolor tuus Vnde vnusquisque festinet et timeat ne simul feria*

. , ,

tur vita eius cum culpa. Flagellum namque tunc diluit culpam ,
quum mutauerit vitam . Nam cuius mores non mutat, actiones
non expiat.
7. Omnis diuina percussio aut purgatio vitae praesentis est
aut initium poenae sequentis Nam quibusdam flagella ab hac vita .

inchoant , et in aeterna percussione perdurant Vnde per Moysen .

Deuter.3a.22. Dominus dicit Ignis exarsit in ira mea , et ardebit njsque ad in*
:

feros deorsum .

8.quibusdam dici solet Non iudicat Deus bis idipsum $

A :

Iudaei. '$. qui tamen non attendunt illud , quod alibi scriptum est Iesus po- :

pulum de terra Aegypti liberans , secundo eos^qui non crediderunt ,

perdidit Quamuis enim vna culpa bis non percutitur , vna tamen
.

fiant impleant peccata sua semper;

\ vt inchoant melius , ab hac vita
: sic est :

peruenit enim ira Dei super illos vsque apud Gregor. loco supra adducto His :

infinem. LOAISA . flagella ab hac vita inchoant , et in ae-

5. . Gregor. lib. 33. Moral. cap.i^. terna percussione perdurant . LOAISA .

LOAISA . lh. Deut. 32. sic habct vulgata cdi-
6. Ex Gregor. lib. Moral. 18. f.13. tio latina nostra Ignis succensus estin
:

LOAISA . furore meo , et ardebit vsque ad inferni

Jb. Gregor. Ub. 18. Moral c. i2.Fla- nouissima Isidor. legit , vt Gregor. l.iS.
.

gellum , tunc
inquit , diluet culpam , c. 22. vsque ad inferos deorsum LOAIS. .

quum mutauerint vitam . LOAISA . 8. Ex Gregor. ad verbum Ub. 18.

Ib. Alii , vt hostes , et aduersarios , cap. 12. LOAISA .

percutit . AREVALVS . Ib. Iud. epist. 1. Quoniam Iesus po-

7. Aliqui mss. habent, in hac vita pulum de tcrra Aegypti saluans , secun.
 . .

S E N T E N T I A R V M. i6$
percussio intelligitur,quae hic coepta illic perficitur , vt inhis,qui
omnino non corriguntur- praecedentium percussio flagellorum , se«
quentium sit initium tormentorum .

9. Hinc est,quod in psalmo scribitur Operiantur , sicut di* : Ps. 108. 29,

ploide , confusione sua Diplois enim duplex vestimentum est, quo

.

figuraliter induuntur , qui et temporali poena,et aeterna damnan-

tur . Vnde et Ieremias ait : Contritio super contritionem , id est, cap. 4. v. 20.
et I7 x
gemina damnatio , et hic , et in futuro seculo . Et idem alibi,D#- '

plici contritione contere eos y id est ,

gemina poena , praesenti scili-

cet, et futura .

10. Quibusdam secreto Dei iudicio hic male est bene , illic :

scilicet , vt dum hic castigati corrieuntur , ab aeterna damnatione

liberentur . Quibusdam vero hic bene est , illic male sicut diuiti Luc
:
* l6 -

illi accidit,qui hic potentiae claritate conspicuus, post mortem ge-

hennae incendiis traditur cruciandus . Porro quibusdam et hic ma-
le , et illic male est : quia corrigi nolentes , et flagellari in hac vita
incipiunt, et in aeterna percussione damnantur .

11. In tanto iminergi quosdam desperationis profundo , vt nec

per flageJla valeant emendari . De quibus recte per Prophetam
Dominus dicit : Frustra percussi filios vestros \disciplinam non re- Ier. 2.30.
ceperunt ,

12. Plerumque vtrum pro omnibus

iustus plangit , et nescit ,

suis peccatis praesentia patiatur flagella, an pro vno tantum , et ne-

scit, quae sit culpa illa, pro qua meruit eiusmodi pati supplicia,
et pro ipso ambiguo maxime in moerore versatur

13. Quamuis iustum a peccatis absoluunt,

flagella praesentia
adhuc tamen sub metu vindictae turbatur ne instantes ei plagae :

non sufficiant ad purganda delicta Proinde ergo , dum praesentia .

patitur , et futura pertimescit, quodammodo , sicut ait Propheta,pro Isai.40.2;

suis peccatis duplicia recipit.

do eos , qui non crediderunt , perdidit uat Vezzosius . AREV.

Exphxnat hunc locum Iudae Greg. /.10. Ex 12. Gregor. lib. 9. MoraU c. 24.
Moral. cap.n % LOAISA .
LOAISA .

9. Psalm. 108. locus ad verbum ex 13. Est apud Isai. cap. 40. Suscepit
Gregor. lib. Moral. 9. cap. 33.LOAISA. de manu Domini duplicia pro omnibus
Ib. Contritio super contritionem . Haec peccatis suis . Etlerem. 17. duplici con-
est Vulgatae lectio
, quam ad Isidori sco- tritione ccjnterc eos . LOAISA .

puaa bene facere , in notis suis obser-

 .

2^4 LIBER TERTIVS

C A P V T III,

De infirmitate carnls .

i. v3uimt nonnulli huius qualitatis homines, qui nesciant corri°i,

nisi alios viderint flagellari : sicque proficiunt comparatione malo-
rum dum sibi id accidere timent,in quo deperire alios vident
,

2. Quosdam Deus videns nolle proprio voto corrigi , aduer- ,

sitatum tangit stimulis Quosdam etiam praesciens multum pecca- .

re posse,in salutem flagellat eos corporis infirmitate , ne peccent,

vt eis vtilius fit frangi languoribus ad salutem animae , quam ma-
nere incolumes ad damnationem .

3. Visitatio Dei nec semper in bonum accipitur, nec semper

Ps. 105. 4. W malum . In bonum enim accipitur, sicut est illud Visita nos in :

Ier. 10. 15. salutari tuo . In malum vero , iuxta illud , In tempore visitationis
suae peribunt .

4. Tribus ex causis infirmitates accidunt corporis , id est , ex

peccato , ex tentatione, et ex intemperantiae passionersed huic tan-
tum
Cap. III. n. 1. Fere omnes codd. mss. hominibus exhibita Significat etiam vi-
.

esse nonnullos eiusdem qualitatis homi- sitare praestare Deum , quod promisit ;
nes Codex vnus papyraceus peranti-
. vt in illo Genes. 21. Dominus visitauit
quus esse nonnullos eius qualitatis ho-
: Sarram , et Lucae 1. Visitauit , et fecit

rnines Locus apud Gregor. Ub.iS. Moral.

. redemptionem populo suo In malum .

cap. 13. LOAISA . etiam nonnunquam sumitur pro eo qv.od

2. Thcodoretus q. in Genes: ex illis est punirc , castigare , vindicare sceicra
verbis Et ideo custodiui te , ne pecca-
: aduersus diuinam maicstatcm commissa .

res in me , coJligit , Abimelech Regem Sic Exod. 31. Ego autem in die vltionis
Gcsarae ,w? peccaret in Saram , consilio visitabo hoc peccatum et Isai. 10. Vi- :

Dei infirmitate percussum LOAISA . . sitabo super fructum magnitudinis cor-

3. Pulchrc Isidorus complexus est vi- dis Assur
regis ct 13. Visitabo :super
sitationis in diuinis literis significatio- orbem mala et psa/m. 88. Visitabo in
:

nem :, nam et in malam , et in bonam virga iniquitates eorum Vbi voces illae .

partem vsurpatur : iit bonam , vt illud in virga supplicii incrementum dcnotant\

Luc. 19. Non cognouit tempus visitatio- et Oscae 1. Quoniam adhuc mociiciim
nis suae et Oseae 4. Non visitabo su-
: visitabo sanguinem lezrahel et psalm.\%. :

per filias vestras quum fornicatae fue- , Visitationes Domini rect.te laetificantes

rint : Exod. 5. Visitando visitaui vos , et corda , denotant iustitiam visitationis .

vidi afflictiones vestras . Et alia multa Visitatioues enim Septuaginta Vtttcrunt

loca in sacris literis occu*runt , in qui- eT/itx/d/^aT* . LOAISA •

bus visitare , et visitatio demonstrat Dei 4. Vt est illud Pauli I. ad Con

curam erga genus humanum , eiusque pro- 11. 1'rrpter quod imbccilles , et infir-

mdcntiam , misericordiam } ct beneficia ini , tt dormiunt multi LOAISA .

•
 . , . ,

SENTENTIARVM, 2 £5
tura nouissimae humana potest medicina succurrcre : illis vero sola
pietas dtuinae misericordiae .

5. Qui valentiores sunt,et sani , vtile est illis inftrmari ,ec non
peccare : ne per vigorem salutis illicitis sordidentur cupiditatum
et luxuriae desideriis .

6. Duritia,quae mentem premit, nec sentitur , vtiliter mutatur

in carne, vt sentiatur , atque intellecta emendetur . Nam citius
vulnera carnis sentiuntur, quam animae*, ideoque per carnis flagel-
la errantes citius coiriguntur . Hoc quippe indicant in Pauli ocu» Actor.9. i2,

lis squamae inftdelitatis,quae dum mutatae sunt per increpationem

in oculis carnis, confestim resoluta est duritia mentis.
7. Est perniciosa sanitas, quae ad inobedientiam hominem du-
cit. Est et salubris infirmitas , quae per diuinam correptionem rnen»
tem a duritia frangit
8. Languor animae , id est, peccatorum infirmitas perniciosa
cst, de qua etiam Apostolus Quis infirmatur , et ego non infir*
ait :
2 .Cor.xi.29.
mor ? Quis scandalizatur , et ego non vrorl Nam infirmitatem carnis « **• I0 *

vtilem esse^ idem Apostolus approbat, dicens : Quando infirmor ,

tunc fortior sum .

C A P V T IV.

De tolerantia diuinae correptionis

,.M urmurare in flagellis Dei peccator homo non debet , quia

maxime per hoc , quod corripitur, emendatur. Vnusquisque autem
tunc leuius portat, quod patitur , si sua discusserit mala,pro quibus
illi infertur rstributio iusta .

2. non munnurare , qui male

Discat patitur, etiam si ignorat,
cur mala patiatur: et per hoc iuste se pati arbitretur, per quod
Diuinae misericordiae . Donando
Ib. super Beati immaculati ; Simul oculus
9
nimirum , vt notat Vezzosius , diuina > ittquit , corporis , animaeque sanatus .

quibus depellantur, auxilia . AREV. LOAISA .

5. Hoc probat August. super loan- Cap. IV. n. 1. Ex Gregor* lib. 6. Mo-
nem tract. 7. LOAISA . ralium cap. 17. LOAISA .

Ib. Ne per vigorem . Ita in omni- 2. Greg.lib.^. Moral. f.j.LOAIS;

bus mss. LOAISA . Ib. Vezzosius rectius putat malapa-
6. Actorum 9. Hunc locum fere si- titur , quod habent alii pro male patitur *
tniliter ad mores Gregor.
interpretatur AREVALVS
lib. 33. Moral. cap.^i. Et Ambros. lib. t

Tom.VI. L 1
 . . . ,,

% 66 LIBER TERTIVS'
ab illo iudicatur, cuius nnnquam iniusta iudicia sunt. Qui flagel-

la sustinet, et contra Deum murmurat , iustitiam iudicantis accu-.

sat. Qui vero se cognoscit a iusto iudice pati , quod sustinet
etiam si pro quo patitur ignoret, per hoc iam iustificatur ,
,
pro quo
et seipsum accusat , et Dei iustitiam laudat .

3. Dum ex rebus prosperis vtilia iustus exempla praestat ho-

minibus j necesse est,eum iterum et aduersitatibus tangi , quate-
nus eius patientia comprobetur , vt denuo fortitudinis documenta
cx eo sumant,qui prosperitatis eius temperantiam agnouerunt.
4. Qui passionibus animae insidiante aduersario cruciatur, non
iccirco se credat alienari a Christo , quia taiia patitur,sed magis
per hoc Deo commendabilem se esse existimet , si duin haec patitur
laudet Deum potius non accuset ,

5. Ad mapnam vtilitatem diuino iudicio mens iusti diuersls

passionum tentationibus agitatur,pro quibus si Deo gratias egerit,
suaeque culpae , quod talibus dignus sit, depurauerit, hoc , quod
ex passione tolerat, ei pro virtutibus reputabitur ,
quia et diuinanl
agnoscit iustitiam , et suam intelligit culpam

C A P V T V.

De tcntationibus diaboli .

,.M calamitatum tentationibus mens iusti in hac vita pul-

ultis

satur : vnde et optat ab hoc seculo funditus euelli , quo et aeru-

mnis careat , et fixam illic securitatem inueniat
2. Inter eas poenas,quas iustus in corpore patitur , atque eas,

4. Si iccirco se habet eodex tolet. eo consentiunt duo codd. malacitanus ^et

et cecnobii de la Oliua in Nauarra . Ce- alius , ceteri cum editis . LOAISA .

leri cttm eiitis consentiunt , quam lcctio- Gap. V. n. 1. Vt est illud Pauli Phil.i.
nem probo . LOAISA . Desiderium habens dissolui , et esse cum
Ib. Gothuspapyraceus ma-
, et alius Christo Et rursus Infelix ego homoi
. :

lacitanus correctus habent Laudet Deum : quis me liberabit de corpore mortis hu-
potius , non accuset Ceteri mss. . con- ius? Et illud Dauid Heu mihi , quia in-:

sentiunt cum editis quae leciio non

: dis- colatus meus prolongatus est Vid. Greg. .

plicet . LOAISA . 9. Moral. cap. 17. LOAISA .

5. Totius sententiae sensus desumptus 2. Gregor. i.iidem . LOAISA .

tst ex Gregor. lib. 32. cap. 3. LOAIS. Ib. Nam grauius . Sic habet Grego-
lb. Cod. tolet. latinus habet , quod rins : Quum flagella exterius tolerat , il-

lalia £>ati dignus sit > reputauerit . Cttm lud est graums quod Ue tentationc ad-
,
 . . . ,

S E N T E N T I A R V M. &f
'quas mente per fraudem diaboli tolerat , multum interest . Nam
grauius fert , quas interius luget,quam eas quas exterius sustinet.
,

Has enim et loco euitat,et tempore : illas nec loco potest euitare,
nec tempore
3. Non amplius tentat electos diabolus , quam Dei voluntas
permittit Tentando autem , sanctorum profectibus seruit
.

4. Etsi nolens , vtilitati tamen sanctorum seruit diabolus, quan-

do eos tentationibus stiis non deiicit , sed potius erudit Nam ten- .

tationes , quas ille ad humanum interitum mouet , interdum Spiri-

tus sanctus ad exercitium virtutum salubri vtilitate conuertit
5. lnsidiae diaboli , atque astutiae, quamuis huc ,. atque illuc I. Petri $, %.

quaerentes , quem deuorent, diffundantur, a potestate tamen diui-

na non egrediuntur, ne tantum noceant, quantum malitiose con-
tendunt. Nam quomodo sanctorum virtus tanta tolerare posset >
si superna dispensatio pio moderamine nequitiam daemonum non
frenaret? Et licet diabolus tentationem iustis semper inferre cupiat,
tamen , si a Deo potestatem non acceperit , nullatenus adipisct pot-
est , quod Vnde et omnis voluntas diaboli iniusta est
appetit .

et tamen permittente Deo,omnis potestas iusta

, Exseenimten- .

tare quoslibet iniuste appetit : sed eos ,

qui tentandi sunt , etprout
tentandi sunt, non nisi tentari Deus iuste permittit .

6. Vnde etiam in libris Regum de diabolo scriptum est : quia

spiritus Domini malus irruebat in Saul . Vbi iuste quaeritur si : I.x.c.x6.v.i4«

Domini , cnr malus ? si malus, cur Domini ? Sed duobus verbiscom-

prehensa Dei potestas iusta, et diaboli voluntas iniusta Nam
est et .

spiritus malus per nequissimam voluntatem et idem Dominus per :

acceptam iustissimam potestatem .

uersarii in intimis portat . LOAISA . ctovum seruit etc. AREV.

2. De potentia diaboli , et eiits vo~ 4. Decipic excusi libri , httud rectt
luntate nocendi electis , recte dixit Gre- pro deiicit . LOAISA .

gor. lib. 2. Moral. cap.6.,et cap.1%. 5. Frenaret Ita salmant, goth.Re-

.

Satanae voluntas semper iniqua est , sed primeret tclet. Est autem locus e Gre*
nunquam potestas iniusta : quia a seroet- gor. 10. Moral. cap. 34. LOAISA .
ipso voluntatem habet , a Domino po- Ib. Vnde et omnis Ad verbum ex .

testatem . Vnde Augftstirt. super loann. Greg. Ub. 2. Moral. cap. 6. et lcgendum :
tractat. 7. capit. 1. D'i3bolus non ten- voluntas, non voluptas , vt est in multis
tat , nisi permissus , aut missus . LOAIS. mss. LOAISA .
lb. Alii ita distinguunt , profectibus Ib. Alii minus bene , dispensati* pro
seruit , etsi nolens . Vtilitati tamen san- moderamine . AREV.
Ll 2
 . . ,

*<5S LIBER TERTIVS

.
7. Diabolus non est immissor
sed incentor potius vitiorum .,

Neque enim alibi concupiscentiae fomenta succericiit , nisi vbi

prius prauae cogitationis delectationes aspexerit ^ quas si a nobis
spernimus , sine dubio ille confusus abscedit statimque frangun- :

rur iacula concupiscentiae eius, contemptaeque iacent , et sine luce

faces illius .

8. Solicite hostis insidias intelligere pariter , et cauere Dei ser-

uum oportet j sicque in innocentia vitae existere simplicem , vt ta«

men oporteat cum prudentem Qui prudentiam

simplicitate esse .

Osee 7. xi. simplicitati non miscet , iuxta Prophetam columba est seducta, non
habens cor Sed ideo columba, quia simplex , ideo autem cornon
.

habens,quia ignara prudentiae est

9. Saepe fraus satanae sanctorum cordibus aperitur, quando
per speciem boni angelum se simulans lucis , dum nititur electos
decipere , detegitur, atque contemnitur Sic et verba fallacis do- .

ctrinae Deus sanctos suos facit intelligere , quatenus diabolicum

errorem interius cognoscant, ac solicite caueant
10. Discretio sanctorum tanta esse debet , vt inter bonum,ef
malum praediti ratione diiudicent, ne eos diabolus per speciem
lo. 5. 13. boni fallat. Haec est enim percunctatio Iosue dicentis Noster es? :

c. 15. v. 10, an aduersariorum^. Propter hoc et Ieremiae dicitur Si separaueris :

pretiosum a vili , quasi os meum eris Tunc enim bene de se .

7. Sic legendum , non inceptor , Tf roc chc rnv

y.xpftciv WcPu apavoc to-Kctpieo-
habent aliquot codd. mss. Ex Ambros. lib, ra aCrov Trupx/cp
'ivu. Est etiam nomi- .

sttper Beati immaculati de diabolo Ipse : nis ratio habenda Nam aUud est mit- .

est incemor , ipse accusator , ipse in lu- tere ^aliud immittcre LOAISA . .

dum introiuit . Immissor autem dixit , lb. Contemptaeque etc Versus est
quia voluntate nostra vitia amplectimur . Ouidii . LOAISA .

JAtqut ille immittit , nisi homo fenestram 8. Sic Euangclica exhortatio habet :

immissioni aperiat Vnde August. Non

. Simplices , vt columbae, prudentes , vt
cnirp diabolus cogendo , sed suadendo serpentes . F.t illud Pauli ad Rom. 16.
nocet, nec extorquct a nobis consen- Yolo , vos sapientes esse in bono , sim-
sum , sed petit , homil. 12. tom. 10. Nec plices autem in malo . Item illud 1. ad
obstat illud , quod est apud loann. 13. Corinth. 14. Nolite pueri effici sensibus
Quum diabolus iam misisset in cor , vt sed malitia parui estote LOAISA . .

traderet eum Iudas Simonis Iscariotes . Ib. Prophetam . Oseae 7. sic inter-
Non enim intrasset vt ait August. super
, pretatur Hieronym. in Oseam , Colum-
psalm. 136. nisi locum dedisset Vnde . ba lactata , siue insipiens , et insensata .

loctts interprctandus de ca missione , quae Septuaginta LOAISA . «W .

allicit , et impellit suggerendo , non de 9. Oreg. lib. Moral. 33. f.28. LOAIS»
ea , quae ejficit imperando Locus loan-
. 10. Tota haec sententia cum testi-
nis graece est . t« Stufiihv »Vi» /Si/2ht,Ko~ woniis ex losue 5. et leretn. i^.exGrc
 , . ,
.

SENTENTIARVM. 1*9
iudicant sancti , quando ab eis Deus fallacia dacmonum tentamen-
ta facit intelligi .

1 1. Muiti decipiuntur a diaboIo,et ignorant t se cssc deceptos,

Oseae prophetae testimonio declarante : Comederunt , inquit, alienic. 7. 9.

robur eius , et ipse ignorauit namque maligni spiriuis signi-

. Alieni
£cantur,qui virtutes mentis comedunt sed hoc corda negligen- •,

tium non intelligunt .

12. Tamquam inermis diabolus vincitnr, quando aperta ini-

quitate hominem deprauare conatur : armatus vero tunc incedit,
dum per speciem sanctitatis, et virtutis ea,quae sancta sunt, de-
struit quando et qui decipitur , sua detrimenta non sentit,sed tam-
:

quam sint virtutes , quae sunt vitia, sectatur , et diligit.

13. In oculis carnalium diabolus terribilis est , in electorum

oculis terror eius vilis est. Ab incredulis , vt Ieo , timetur : a for-

tibus in fide,vt vermis, contemnitur, atque ad momentum osteiv

sus repellitur .

14. Qui suggestiones diaboli non recipit , in eius insidias mi-

nime transit. Nam facile in consequenti opere repellitur , si pri-

ma oblectamenta illius respuantur . Diabolus enirn serpens est lu-

bricus,cuius si capiti, id est , primae suggestioni non resistitur

totus in interna cordis , dum non sentitur , illabitur

gor. est concinnata lib Moral. 33. c.28., Septuaginta pro eo. , quod scriptum est
et cap. 22. LOAISA . apud Iob Tygris periit , eo quod non
:

11. Ex
Gregor. lib.^i,. Moral. c.2. haberet pracdam ; est enim , inquit G> eg.
vbi locum Oseae interpr etatur y et alienos lib. 5. Moral. cap. 17. formica , et leo ,

in Scriptura intelligi affrmat angelos a- aliisque leo est , aliis formica \ vide lo~
postatas . Oseae autem cap. 7. vulgata cum . LOAISA .

editio habet , et ipse nesciuit LOAIS. . 14. Gregor. lib. 17. Moral, cap. 20.
12. Aperta Sic legunt plerique mss.
. LOAISA .

quam Uctionem probo , non vt excusi de Ib. Diabolus etc. Coluber lubricus , et
aperta, quum Greg. lib. 6. Moral. c. 5. tortuosus appellatur in sacris literis

ita habeat ( ex quo loco desumpta est lob. 26. Eductus est coluber tortuosus .
sententia haec ) Antiquus nainque ho-
: Et Isai. 27. Leuiathan serpentem , ve-
stis , quasi inermis vincitur , quum mala ctem tortuosum . Tota sententia est apv.d
aperta suggerens humanae menti , bona Greg.lib. 17. Moral. cap. 20. LOAISA .

omnia simul destruere conatur LOAIS. . Ib. Videtur alludere ad illud

Capiti .

Ib. Ea quae etc. Ita habent omnes Geneseos Ipsa conteret caput tuum ; quo
:

mss. LOAISA . docetur , caput esse con-terendum serpen-

Ib. In editione Grialii contra Loaisae tis , hoc est , primum diaboli incursnm,

mentem intrusum fuit de aperta pro quo intendit , vt animus deditionem fa-
aperta sine de . AREV. ciat , esif propulsandum . LOAISA .

13. Diabolus myrmicoleon dicitur a

 . . . , ,

27' L I B E 8. T E R T I V S
Tentationum diabolicaruminitia fragilia sunt,quae, si non
15.
caueantur , sed per vsum in consuetudinem transeant , in nouissi-
mis fortiter conualescunt : ita vt aut nunquam, aut cum difficulta-

te vincantur.
16. Dum in tota vita diabolus hominem praeuaricari cupiat
amplius tamen in fine molitur decipere Hinc est,quod in prin- .

cipio contra protoplastum serpenti est dictum Et tu insidiaberis :

calcaneo eius : quia nimirum hominem , quem diabolus in cursu

praeteritae vitae non decepit,in nouissimis supplantare disponit .

Proinde quamuis quisque sit iustus , nunquam necesse est , vt sit

in hac vita securus sed semper humilis caueat , semperque, ne in
:

fine corruat, solicitus pertimescat

17. Diabolus suis fautoribus blanditur, Dei vero seruis moli-
Matth. 4. tur tentamenta contraria , exemplo Domini, qui se post baptismum
passus est a diabolo tentari .

18. Diabolus sanctos omnes non tenendo possidet , sed ten-

tando persequitur. Nam quia non in eis intrinsecus regnat , con-
tra eos extrinsecus pugnat . Et qui interius amisit dominium,ex-
terius commouet bellum
19. Tunc contra eum , quem possidet, diabolus acrius saeuit,
quando se virtute diuina ab eo expeliendum cognoscit « Vnde
immundus spiritus tunc discerpsit grauius puerum in quo , habita-
IYlarci 9. bat,quando ad Christi imperium exire ab eo coactus est . Quod
c.40. v. 12. factum ad Iob verba rcspicit , vbi in nouissimis Behemoth cau-
et

dam suam , quasi cedrus , astringit

15. Genes.^. Gregor. lib. 1. Moral. cryphae censentur , alleget , non est certe
cap. 38. Calcaneum finem actionis inter- niir3ndum , quum eo tempore plerique
pretatur , exponens locum piahn. 55. Ipsi eas pro legitimis habuerint AREV. .

calcaneum meum obseruabant Et in . 18. Gregor. lib.j- Moral. cap. 6.in-

locum Geneseos . LOAISA . terpretatur illud Isai. cap.^-j. Ego Domi-
17. Alexander primus epist. 2. Nam nus formans lucem , et creans tenebras •

sicut leo rugiens , circuit quaerens , quem LOAISA .

<3euoret , sic diabolus non cessat circui- 19. Est apud Gregor. lib. 33. Morah
re,et quaerere , ex fidelibus per-
quos cap. 18. Vbi exponit illud lob. 40. Be-
daf, et maxime illos , quos ardentiores hemoth caudam suam,quasi cedrus , a-

in seruitio Saluatoris , eique familiares stringet hoc est , moucbit , et agitabit

,

inuenerit LOAISA.
. velut cedrus agitatur a vento , vel ar-
lb. Quod Loaisa aliquando epistolas riget membrum , veluti cedrus arrect* ,
primorum Pontificum , quae nunc apo- et ingens . LOAISA .
 ,

SENTENTIARVM, 271
20. Plus contra eos diabolus diuersis tentationibus insistit

qui possunt et aliis sua vtilitate prodesse : vt , dum illi impediun-

tur, non proficiant, qui docendi sunt.
21. Maligni spiritus hoc , quod intra nos mundare cupimus ,

sine intermissione tentant iterum sordidare autem eorum . Sancti

insidias praesago spiritu praecognoscunt , et quidquid in semetipsis
terrentim sentiunt , indesinenter operibus sanctis e-xhauriunt , vt de
intimis puri inueniantur .

22. Eodem blandimento decipiuntur nunc per diabolum ho-

mines, quo protoplasti in paradiso sunt decepti Multis enim vi- .

tiorum praestigiis mentes reproborum satanas praetentando delu-

dit . Nunc enim promissis decipit , nunc rebus transitoriis ,
quasi
necessariis , illicit : nunc etiam ipsa inferni supplicia , quasi leuia,
et transitoria, suggerit quatenus miserorum corda in cupiditatem,
•,

lasciuiamque dissoluat , secumque ad tartara ducat .

23. Argumenta machinationum , malarumque cogitationum se«
mina, quae in cordibus hominum diabolus fundit,ita saepe vn-
dique captam implicant mentem vt ex qua , parte euadere quisque
tentauerit , sine periculo exire non possit : veluti si iures hoc face-
re, quod si feceris , pecces : si non feceris, reus periurii sis. In tan-

to ergo mali discrimine, vt euadendi aditus pateat, minora potius

eligenda sunt,vt maiora vitentur.
24. Diabolus, quando decipere quemquam quaerit ,
prius na-
turam vniuscuiusque intendit, et inde se applicat, vnde aptum ho*
ininem ad peccandum inspexerit.
25. Ex ea parte diabolus homines tentat, qua eos per excre-
scentem humorem tacile inclinari ad vitia conspicit:vt secundum
humoris conspersionem adhibeat et tentationem Lege Balaam, Numerar. . 23.
qui in figura diaboli contra populum Dei ex ea parte praecipit
perniciosos praetendere laqueos , ex qua sentit eos facilius esse la-
psuros . Nam et qui aquam alicubi deducit , non eam per aliam
partem mittit, nisi vbi impetum eius intendit.

20. Gregorius lib. Moral, 31. cap. 29. Manich. tom. 1. LOAISA .

LOAISA . 23. Totam hanc senteatiam tnire ver-

21. Gregorius lib.j. Meral. cap. H. sat Greg. lib. 33. Moral. cap. 18. et yp.
LOAISA . et 20. vbi exponit illud Iob , Nerui te-
22. August. lib. 2. de Genes. coptra sticulorum eius perplexi sunt . LOAISA t
 2J1 LIBER TERTIVS
Nullus culpam existimet,quam ex conspersione propria
*6.
sustinet sed qua.ntum valet , contra
:
id , quod tolerat pugnet
,
Nam .

sl conspersioni ceditnr , tentationi , vel vitio nequaquam resistitur .

27. Ideo diabolus in sacris eloquiis Behemoth, id est, animal
dicitur,quia de caelis lapsus ad terras cecidit Ideo Leuiathan > .

id est,serpens de aquis, quia in huins seculi mari volubili versa-

tur astutia. Auis vero propterea nominatur , quia per snperbiam
ad alta sustollitur Et recte his tribus vocabulis appellatur , quia
.

pro suo merito aerem , quasi auis,pro carcere meruit terram,vt :

animal brtitum sit : serpens, vt in huius seculi mari insana iacte-

tur fluctuatione .

28. Ex
26. Ita quoque editio antiqua . LOAIS. ta nonnullos est elephas . LOAISA.
Ib. Alii, nullus culpam non existimet , Ib. Leuiathan dixerunt antiqui , teste

AREV. Hieronymo lib. 6. in Isa. cap. 14. esse

27. Tota haec sentcntia deducitur cx patrem diaboli \quam sententiam ipse re-
Cregor. lib. 33. Moral. cap. 14. vbi quae- fellit , significatque draconem Vnd? ;'/- .

rit , cur diabolus Behemoth bestia qua* lud E7jech.11. Leoni gentium assimila-
drupes , cur Leuiathan serpens in aquis , tus est , draconi , qui est in mari .
et
qui hamo capitur , dicatur Quoritm no- . Aquila pro dracone posuit Leuiathan ,
rninum rationem hic Isidorus tx Cregor. auctore Hieronymo . Similitcr psalm.90.
reddit , nomina autem diaboli , quae
inter dum dicitur , Conculcabis leonem , et
varia, et multa occurrunt in diuinis Iibris , draconem , legitur Leuiathan . Vocatur
haec tria Behemoth , Leuiaihan , et Auis hic cetus magnus , de quo , quod a Chrl-
potissima sunt Dicitur etiam leo , Baal,
.
sto capiendus sit , mystico in lob sermo-

aquilo » latro , satan , cauda , basiliscus , ne narratur Est igitur Leuiathan piscis
.

Belial , malus , tentator , canis , impius , marinus ingens , lob. 40. An extrahere
ttduersarius ,
, iupus , exactor ,
altenus poteris Leuiathan hamo , et fune li^abis
aspis , homicida , nequissimus , malignus\ linguam eius ? Septuaginta ibi pro Le-
prav.us , asper , lucifer , clibanus ,for:is , uiathan posuerunt cetum , ct draconem :

potestas tenebrarum , catulus leonis ,prin- sicut et in illo lob. cap. 3. qui parati sunt

ceps potesiatis deus huius seculi , leo

, suscitarc Leuiathan vertunt illi cetum ,
rugiens, apostata , et praeuaricator , abs- alibi draconem interpretantur , vt psalm.

que iugo ,filius Belial , vt adnotauit Hier- 103. Draco iste, quem formasti ad il-
cnymus Isai. 28. , et ita interpretatur il- ludcndum De creatione Leuiathan , et
.

lud psalm. 17. Torrentes iniquitatis con- Henoch h.ibetur Esdrae 4. c. 6. LOAIS.
turtauerunt me, id est , impetuosae in- Ib. Auis Daniel 7. et Isai. ji. et
.

cursiones daemonis Behemoth autem plu- . illud euangelii volucres caeli LOAIS. .

rale est apud hebraeos ( vt hoc obiter Ib. Alii , cecidit , iuxta Psalmistam

ttnnotcm), idem quod bestiae , eo quod iumentis insipientibus ccmparatus . Ideo

vnum animal quum stt , ex multarum be- Leuiathan etc. Lt infra , meruit ,Behemoth
itiarum magnitudine , e t immanitate est terram , quia vt animal brv.tnm in imis
coagmentatum estque animal terrestre %
: delectatur serpcns eo quod etc. Esdrae
:

vastum , et eximiae magnitudinis de eo : librum 4. , qiii a Loaisa laudatur , apocry-

dicitur lob. Behemoth , quem feci
40. phum esse , prae oculis habendum . AR.
tecum , focnum quasi bos comcdet Iux~ .
 . ,,.

SENTENTIARVM. j 75
28. Ex eo enim,quod per membra sua diabolus operatur
sonitur vocabula :ita vt quod singuli agunt , incitante illo,ipse
nominetur ex eo Quem enim non decipit diabolus ? vnde animai
.

est, hoc est, per carnis luxuriam tentat vnde serpens est , hoc est :

cupiditatis , ac nocendi malitia Quem autem nec sic decipit,in- .

sidiatur ei , vnde auis est, hoc est , superbiae ruina. Vndique enim
dolos praeparat,quousque inueniat viam , per quam incautum de-
cipiat .

29. Aliud est intrare mentem cuiusquam diabolum , aliud ve-

ro inhabitare. Nam ct in cordibus sanctorum ingreditur , dum ma<
las suggestiones insinuat : sed non habitat in eis, quia in suo cor-
pore non eos transducit. Qui vero in corpore eius sunt,ipsos
inhabitat, quia ipsi sunt templum eius Et si subrepat mentibus .

clectorum diabolus, non autem in eis requiescit, sicut in cordibus

reproborum nam calore fidei mox excitatur, vt exeat ab electis
:

30. Nonnulli , quos iam auido ore diabolus deuorauerat,rur-

sus diuini iudicii occulta miseratione ab eius ore eripiuntur , et sa-
luti restituuntur . Nam saepe multos , quosantiquus hostis luxuriae
voragine immersos tenuit , potentia diuina pcr poenitentiam ab
eius faucibus traxit
31. Quomodo bonorum interitum Propheta electam dicit esse
diaboli escarrf, dum alibi scriptum sit de ilJo , Foe?ium sicut bos
comedet , nisi quod
Dei foenum sunt,qui electus cibus
in oculis
secundum homines essc videntur ? Ac per haec , qui de bonortun
numero pereunt, apudhomines electi , apud Deum foenum existunt.
32. Eum diabolus iam deglutiisse dicitur, quem iam perfecto
scelere deuorasse videtur Eum vero,quem non deglutiuit operis .

perfectione , sed tentationum ilJecebris mordet, vt deuoret, adhuc

quasi in maxilla mandit. Vnde et Paulus habet stimulos carnis , 2 .Cor. 12.
quibus humilietur, non habet peccandi perfectionem , qua de-
glutiatur .

28. Exinde enim , quod per membra 31. Similis est interrogatio apud Cre-
sua habent excusi .Grcgor. lib.^, Mo- gor. lib.fx. Moral. cap. 10. in fine , et
ex quo est haec sententia
tal. cap. 22. : apud Iulianum Archiep. toletan. sanctiss*
ex ipso , inquit , suarum aetionum no- in Anticimenon lib. ex lob. interrog. 132.
roine vocatur , quum iumentum , draco , LOAISA .

vel auis dicitur LOAISA. . 32. Gregor. Iib.32. cap. 17. MoraU
29. Gregor. lib. Moral. 33. cap. 28. LOAISA .

LOAISA . Ib. Quasi in roaxllla . TotA sentcntia

Tom.VI. Mm
 . :

374 LIBER TERTIVS

33. Os diaboli verba eius sunc . Verba vero eius inspiratio-
nes occultae sunt, quibus corda hominum alloquens occultis vrit
cupiditatibus
34. Quklam ob ihcorreptibilem iniquitatem, quia sponte non
corriguntur 3 immundis spiritibus vexandi traduntur vt arripiendi :

eosdaemones corporaliter habeant potestatem, terroribusque eoruni

afflicti humilientur, poeniteant , et saluentur : sicut et Apostolus
1. Cor. 5. 5. corinthiis scribens, dicit : Tradere huiusmodi satanae in inieritum
carnis , vt spiritus saluus sit . Vtiie est enim , quosdam peccantes,
vt in anima saluentur, satanae corporaliter deputari : qtiatenus ex
praesenti correptione futurorum iuciicium timeant , et de cetero
delinquere caueant . Quidam autem potestati daemonum ad emen-
dationem deputantur : quidam vero despecti ad solam perditio-
nem traduntur.
3$. Nunquara vacat diabolus aduersus hominem iustum . Aut
enim tribulationes cordis illi exaggerat , aut dolores corporis sus-
2. Cor. 12. 7. citat Hinc est , quod Apostolus ait Datus est mihi stimulus car-
. :

nis angelus satanae , qui me colaphizet .

36. Saepe mentem vexationum doloribus vls dae-

iusti variis
monum cruciat : vnde interdum vsque ad desperationis angustiam

ex Crtgor. dum interpretatur illud Iob , tantium spiritus tradendos esse satanae »
Armilla perforabis maxillam eius , lib. vt blasphemare dediscant , et Viban. PP.
Moral. 33. cap.\o. et c 17. LOAISA . C. Notandum 24. q. 3. Cassian. lib. 2.
33. Ex Cregor. dum illud Job ex- cap. 16. Pauli locum intelligit de eo , qui
planat cap.^i. Et flamma de ore eius ab oratione suspenditur Origenes tamen .

egredietur , lib.^ 3. Moral. c. 41. lX>MS. homil. 2. ad cap.i. Iudicum , quas quia
34. Locum Pauli 1. ad Corinth. 5. B. Hieronymus laiinas fecit , ei tribuun-
Isidorus interpretatur de corporali tradi- tur , expUcat etiam hunc locum de ex-
tione,vt Hieronym. et Cregor. lib. 33. communicatione ecclesiastica ,et duplici-
Moral. cap. 11. et Ansehnus , quum alii ter hominem satanae tradi ostendit ex»
sancti patres de separatione a Christi commumcationis vinculis irretitum Sic .

corpore , spiritualique traditione in sata- et Augustinus de verbis Apostoli serm.

nae potestatem intelligant . Vterque sen- 68. Omnis , inquit, christianus , dilectis-
sus ecclesiasticae excommunicationis vim , simi , qui a sacerdotibus excommunica-
tttque auctoritatem probat , eamque tsse tur , satanae traditur . Quomodo ? sci-
poenam grauissimam , et maxime formi- iicet quia extra ecclesiam diabolus est
dandam , quum ab ecclesia eiiciat homi- sicut in ccclesia Christus ^ ac per hoc
nem , diaboliqite mancipium efficiat , et quasi diabolo traditur,qui ab ecclesia-
*tbomni sacramentali virtute reddat 4- stica communione remouetur . LOAIS.
lienum vnde illud Pclagii PP. ad AngHae
: Ib. tncorreptibilem . al. incorrigibi»
<pisc. Apostolicac auctoritatis exemplo lem . Vezzosius mendose , inctrruptibi-
didicimus , errantiuro , ct in crrorern nu- Iftn . AREV.
 5ENTENTIARVM. * 75
coarctatur. Permanenti autem in Dei amore animae et ipsa talis

angustia ad meritum proficit . Nam siue in animo , siue in corpo-

re per instinctum immundorum spirituuro quaelibet aduersa iustus
patiatur,ex Dei vtique permissu id patitur . Quod si hoc ipsum
ad Dei gloriam humilis referat, et dicat, quod pro corporis pas-
sione Iob dixit Si bona suscepimus de manu Domini ^mala qua-
: c. 2. v. 10.

re non suscipiamus ? iste non separatur a Deo , sed coniungitur,

quamlibet atroci angustia torqueatur.
37. Multa iustus aduersa in anima patiturinstigatione daemo-
num , sed talibus tentamentis perire vitae aeternae non potest : quia
pius Dominus ad damnationem culpae non reputat,quod de suae
maiestatis permissu nolens,qui patitur , portat . Nam ibi pecca-
mus, vbi cupiditate, vel voluntate deflectimus . Vbi vero violen-
ter addicimur, etsi facinus , aut flagitium non est , miseria tamen
pro flagitio Sed qui Deum pro irrogata laudac
3 et facinore est.
miseria, commisso proculdubio caret facinore .

C A P V T VI,

De tentamentis somniorum •

1. jl lerumque daemones in noctibus occurrentes humanos sen-

sus per visiones conttirbant, ut formidolosos, et timidos faciant.
Aliquoties etiam ex desperatione peccatorum conuersi per mentem
soporem conturbant, horridaquegehennae supplicia minitant. Non-
nunquam autem et aperta impugnatione grassantes humana cor-

36. Suscipiamus Ita goth. salm. y . nes immittunt , tradit . Sex autem illos
et alii mss. Sustineamus goth. toletan. Gregorii modos hic noster Isidorus com-
LOAISA . plexus est ... LOAISA .

Ib. Alii , iste , qui sic loquitur , non Ib. Minitant . Ita goth, salm. et alii
separatur etc. AREV. mss. , minant toletan. LOAISA .

Cap. VI. n. Cregor. lib. ?. MoraJ.

r. Ib. Verberant Alludit forte ad ver-
.

cap. 18. Dialog. cap. 48. sex

et lib. 4. bera> Hieronymi ob Ciccronis, et poeta-
modis docet somr.ia animam tangere , rum lectionem accepta , qui liuentes ha-
primo ventris plenitudine , secundo ina- buisse scapulas , et plagas sensisse sc post
tiitate , tertio illusione , quarto illusione somnium a:t ad Eustochium De custo-
simul , et cogitatione y
quinto reuclatione , flienda virginitate > et in apologia ad
.sexto cogitatione simul * et reuelatione . Rujfinum , LQAISA .

dHgustjnus in Jib. de diuinatione per Ib. Minitant al. immittunt , quod ,

ttwninm tnulta de somniis , qnae daemo- .Vezzosius melius existimat Scd verum .

Mm 2
 .

2l6 LIBER TERTIVS

pora verberant,quod tamen , Deo permittente, malis fit ad vindi-
ctam,iustis ad toJeiantiae gloriam
2Plerumque immundi spiritus eos , quos incumbere in se-
.

culi amore conspiciunt , dormientes quadam vana spei prosperira*

te illudunt. Quosdam vero , quos formidare aliqua aduersa prae-
sentiunt 3
dormientes inani terrore concutiunt. Sicque miserorum
corda variis illusionibus intentantes , modo vacua prosperitate de-
nuilcent , modo vana formidine terrent .

Qui aut
3. nullis , aut raris conscii sunt delictis , aut nun-
quam,aut raro terroribus fatigantur nocturnis : sed placato somno
quiescentes interdum etiam per soporem quaedam arcana , et my-
,

stica contuentur , ac vident Qui vero corda sua grauioribus vi- .

tiis polluerunt pauore iJlusi species tremendas aspi-

, conscientiae
ciunt Fallvax enim imago mentes miserorum diuersis illudit ima-
.

ginibus et quos vigilantes in vita traxit, dormientes fatigat , vt

:

nunquam securos requiescere sinat.

4. Nonnunquam etiam electorum mentes horrendis imaginibus

videtur minitant pro minitantur , vt apud In somno tamen prophetiae vis non //-
Plautum , Naeuium , et alios . AREV. gttur , et exercitium liberi arbitrii , sed
3. Ex
Gregor. lib. 8. Moral. cap. 18. iiberum manet Prophetae similiter dor-
.

ct lib.i. Dialog. cap. 49. Affert de quo- miendo erudiebantur a Deo s et de arca-
dam diuite , cui diabolus per somnium nis , et mysticis docebantur , vt Ioseph .
longa vitae spatia promisit: qui quum mul- TJam dormiente homine intellectus eiits
las peciinias pro longioris vitae stipendiis potest in Deum firri ; cuiusmunus est
collegisset , repente defunctus est LOAIS. .
percipere , et iudicarc . Vnde dunt dor-
lb. Interdum Sententia est Aristo-
. mit , dc his ,quae ahtea considerauit , ali-
ielis 1. lib. Ethic. c. vltimo virtute prae- : quid percipit , et ratiocinatur , et argu.
ditos per quietem meliora habere thco- mentorum nodos dissoluit . Sic August.
rematd , quam improbos Vnde etiamEc- . De cura promortuis agenda cap. \i. nar~
cles. 34. somnia male facientium vani- rat Eulogio discipulo suo qui dum rhe- :

tatem vocat Sapiens . LOAISA . toricos Ciceronis libros Carthagine inter-

4. Somnia bona immitti a Deo , pul- pretaretur , in qiiemdam locum offendit ob-
chre dcmonstratur Ecclesiast. 34. Et sicut scurum ,quo non intellecto , vix potuit
parturientis cor tuum phantasias pati- dormire solicitus \ qua nocte somnianti
tur nisi ab Altissimo fuerit immissa vi-
: sibi exponere visus est , quod non intel-
sitatio , ne dederis illis cor tuum Sic . ligebat . Hinc etiam ortum habent ve-
Salomon in somnis caelitus diuinam ac- nerearum rerum somnia ; quae non con-
cepit sapientiam 3. Reg. cap. 3. Euigi- tingunt , nisi antea vigilantes de illis ani-
lauit Salomon , et quod esset
intellcxit ,
mi vel tentantur , vel cogitant , vt tradit
«omnium . Aliqui hec somnium non fuis- August. lib. 12. super Genes. cap. 15.
te naturale , sed prophetiae dicunt
vt est , Ahquando vero intcllectus mouetur in
illud Numeror. 12. Siquis fuerit inter vos somno illustratione alicuius superioris ,

propheta Domini , in risione apparebo ct nobilioris substantiae , ad

cuius erudi-
f i , vd per coraniuna loquar ad eum . tionem, ct disciplinam intellectus quie-
 ,,

SENTENTIARVM. 277
somniorum spiritus immiindi
conantur: et quos vigilan*
terrificare

tes vitiis tentant, nec superant, acriter dormientes impugnant.

5. Sancti autem etsi ad momentum huiusmodi visionibus com-

moueantur , mox tamen euigilantes illusionum vanitates despiciunt,
intentionemque suam protinus ad Deum conuertunt.
6. Diuersae qualitates sunt somniorum Quaedam enim ex sa- .

turitate , seu inanitione occurrunt , quae etiam per experientiam

nota sunt . Quaedam vero ex propria cogitatione oriuntur : nam
saepe quae iii die cogitamus, in noctibus recognoscimus.
7.Nonnullae autem visiones spirituum immundorum fiunt illu-
sione, Salomone probante Multos (inquit) errare fecerunt somnia ,
:

et illusiones vanae Porro quaedam iusto fiunt modo, id est,su-

.

pernae reuelationis mysterio, sicut legitur in lege de Ioseph filio Genes. 37.

Iacob,qui somnio fratribus praeferendus praedicitur. Vel sicut in Matth. 2.

euangelio de Ioseph sponso Mariae qui vt fugeret cum puero in :

Aegyptum, somnio admonetur . Nonnunquam etiam et permixte

accidunt visiones,id est, cogitatione simul , et illusione : atque item
cogitatione, et reuelatione , Daniele dicente : Tu , inquit, rex , cogi- Dan. 2. 29.

tare coepisti in stratu tuo , quid esset futurum post haec , et qni re-
uelat mysteria> ostendit tibi^quae futura sunt . Etenim saepe ea,
in quibus cogitationum nostrarum sensum porrigimus , quodam
mentis excessu reuelantur , dum requiescimus .

8. Quamuis nonnulla vera sint somnia, facile tamen eis credi

scientis promptior , et habilior , pro-
est imagines rerum , illecebrarum carentes
ptcr sensuum , et cogitationum , et phanta- viribus ,quae tamen in somnis vsque ad
siartim affiuentem quietem , quum his tem- constnsionem animam trahsbant . LOAIS.
pestatibus libcra , tota sibi sua sit . Can- Ib. Sententia hnec , septima est a-
et
tic. Ergo dormio , cor meum vigilat pu.i Gregonum lib. 8. Moral. cap.18. et
et lob. 38. Per somnium in visione no- lib. 4. Dialog. cap.$%. Sex somniorum
cturna , quando sopor solet occupare ho- causas distinguit , vt supra diximus .
mines,et dormiunt in lectulo suo , tunc LOAISA .

aperit aures virorum , et erudiens eos 7. Diurnae actiones saepe repraesen-

instruit disciplina . Thomas Aquinas 2. 2. tantur in somnis ,vt tradit Hippccrates ,
q. 95. art. 6. ad causas internas ani- qui etiam existimat , huiusmodi somnia
mi)Ct corporis , quae ex Dei reuelatio- corporis sanitatem indicare Simile est .

ne , et caelesti influxu dimanant , et ad Africani illud somnium anud Ciceron. cui

externas , quae ex vigilia , et humoris co- earum rerum species obiiciuntur per quie*
pia oriuntur , omnem somniorum rationem tem , de quibus pridie sermonem habue-
retulit . Similiter Hippocr. lib. de somnis . rat . LOAISA .

LOAISA . lb. Eccles. 34. ita legitur \ Multos

6. Sic ait de se Augusiinus lib. 10. enim errare fecerunt somnia , et excide-
Confess. cap, 30. vigilanti illi acurrere runt sperames in illis . Cregor. tamen
 . ,

27 S LIBER TERTIVS
non opusest^quia diuersis imaginationum quaiitatibus oriuntur
et vnde veniant raro consideratur Tam facile igitur somniis fi-
, .

des adhibenda non est, ne forte satanas in angelum lucis se trans-

formans 3
quemlibet incautum failat, et aliqua erroris fraude decipiat.

g. Nonnunquam daemones deceptoria fraude quosdam cu- ita

riosos obseruant^eisque illudunt , vt quaedam somnia non aliter

eueniant, quam ostenduntur. Vt enim in multis fallant, interdum
et vera pronunciant. Sed quamuis ita accidant, contemnenda sunt,
ne forte de illusione procedant, recolentes testimonium Scripturae
Matth. 24. 23. dicentis Si dixerint <vobis , et ita euenerit ^non eredatis .
:

10. Somnia similia sunt auguriis, et qui ea intendunt , reuera

augurari noscuntur . Non esse vera somnia, quae cogitans animus
die,noctuque sibi imaginatur . Mentes enim nonnunquam ipsae
sibi somnia fingunt .

11. Saepe dam priora mala per tristem memoriam ad men-

tem reducuntur, per haec gehennae vindictam in nobis ipsis re-
colendo imaginamur Huiusmodi mentis imaginationes , quae aut
.

de praeteritis admissis , aut de futuri supplicii memoria vigilantibus

fiunt , et per visiones , somniaque occurrunt , et cogitationum men-

lib. 8. Moral.cap. 18. vt Isidorus legit et vigil. somnia reducit ad causas , si-
LOAISA . gna s accidentia
^f . Plin. lib. 37. natu-

9.August. lib. 22. de Ciuitate c.22. ral. hist. cap. 10. de lapide cumetrite
de fahitate somniorum , et diffirultate ea ait,quod capiti suppositus visa noctur-
discernendi , ct quo pacto animam mise- na oraculi modo re idat . Idem facit Am»
ram , sensumque perturbent , disserit . Pii- phictyonem interpretationis ostentoium , et
nius lib. 1 1. natur. histor. cap. 75. quae- somnioru-n primwn auctorem ; lib. 7. c.56.
rit ; Vtrumne sint aliqua praescita ani- dixit de lauro supposita puluino , quod
tni quaque fiant ratiom , et
quiescentis ,
somnia vera faciat Ab ecclesia sotnnio-
alia^quae illic vide Et lib. 7. cap.^o.
. rum interpretes damvantur Concil. 2. an-
de Publio Cornelio Kufo , qui dormiens cyran. c. 23. et in c. Episcopi 26.4.5.
oculorum visum amisit , quum id sibi ac* LOAISA .

cidere somniaret Melancholicos tnagis

.
Ib. Plinius lib. 2%. cap. 8. a Demo-
vera somniare , ait Aristoteles lib. de crito traditum scribit sinistrum chamae-
somrt. et vigil. Clemens Alex. lib. 2. Pae- leontis armum , qualitcr somnia , quae vc-

dag. c. 9. ait , ea quae sunt vera somnia , lis , et quibus vehs , immittantur , rcferre .

reputari sobriae animae cogitata. LOAIS. LO AISA .

Ib. Apud Matthaeum cap. 23. sic est : Ib. Al. Mentes enim ntstrae nonnun-
Tunc siquis dixerit , Ecce hic est Chri- quam etc. Virgilius eclog. 8. v. 108. Att
stus , aut illic , nolite credere . Idem qui amant , ipsi sibi somma fingunt ? Hinc
Marc. 13. et Luc. 17. LOAISA . coniiciebam apud Isidorum , amantes c-
10. Artem augurandi per somnia non nim nonnunquatn ipsi sibi somnia fir.gunt •
reiicit Hippocrates lib. de scmniis apo- Vide etiam de somniis Claudianum praef.
tel. 2. et 3. Aristotel. lib. dc somno , ad vi. consulatum Honorii . AREV.
 . . . ,
;,

SENTENTIARVM, 279
tes conciitiunt . Nam vna vi memoriae fiunt vtraque,siue vigilan-

tibus , siue dormientibus nobis .

12. Tali enim animi motione horribili pauore etiam perquietem

concutimur etquam grauia sunt , quae commisimus , et quam dura,
:

quae pertimescimus , mentis aspectu etiam in somnio contemplamur.

13. Non esse peccatum, quando nolentes imaginibus noctur-
nis illudimur :sed tunc esse peccatum , si antequam illudamur ^co-
gitationum aflfectibus praeueniamur Luxuriae quippe imagines , .

quas in veritate gessimus , saepe dormientibus in animo apparent

sed innoxie,si non concupiscendo occurrant .

14. Qui nocturna quamuis etsi extra me-

illusione polluitur ,

moiiam turpium cogitationum sese persentiat inquinatum, tamen

hoc, vt tentaretur, culpae suae tribuat,suamque immunditiam sta-
tim fletibus tergat
C A P V T VII.
De Oraiionc .

i.H ,oc est remedium eius,qui vitiorum tentamentis exaestuat,

vt quoties quoJibet tangitur vitio , toties ad orationem se subdat
quia frequens oratio vitiorum impugnationem extinguit
2. Tam perseueranterintendere oportet animum nostrum oran-
do,atque pulsando , quousque importunas desideriorum carnalium
suggestiones,quae nostris obrepunt sensibus, fortissima intentione
superemus:ac tamdiu quousque persistendo vincamus
insistere , •

Nam negligeutes orationes nec ab ipso homine impetrare valent

quod volunt
3. Quando quisque orat , sanctum ad se spiritum aduocat. At
vbi venerit, confestim tentamenta daemoniorum, quae se mentibus

13. Gratian. sed tunc est peccatum Ib. Quamuis etsi . Pleonasmus , fbr-
in animo . Sensus huius sententiae desu- tasse ab excriptoribus inductus . AREV.
tnitur ex Gregor. in epistol. ad August. Cap. VII. n, 1. Jdem August. lib. de
anglorum episcopum , et habetur dist. 6. salutaribus documentis cap. 28. epist. 1,
c. Testamentum . luo part. 9. cap. 112. Petri cap. 4. Estote itaque prudentes,
LOAISA . vigilate in oratipnibus . Eit autem sub-
14. pollutionibus , et earum diuer~
De dat in mss. 0. et edit. vet, , non conuer*
sitate , et causis disserit doctissime Tho- tat . LOAISA .

tnas Aquinas in opusculis de puritate 2. pro pulsando

Alii, psallendo , et
conscienuae , et ejficio saccrdotis . LOAIS. obstrepunt pro obrepunt • JLREV»
 . ,

2 8o LIBER TERTIVS
humanis imraergunt ,
praesentiam eius ferre non sustinentes ef-

fugiunt
4. Oratio cordis est, non labiorum . Neque enim verba de-
precantis Deus intendit,sed orantis cor aspicit Quod si tacite cor .

oret,et vox sileat, quamuis hominibus lateat Deo latere non pot- ,

cst 5 qui conscientiae praesens est. Melius est autem cum silentio
orare

4. Id Cregor, probat lib. 22. Moral. tionem publicam adstruendam spectant ,

cap. 18. dum exponit illud Iob : Quii cuius ratio , atque natura requirit ,vt sit
mihi tribuat auditorem , vt desiderium vocalis . Et inde ortum habuit ecclesiac
meum Omnipotens audiat ? Neque tamen cantus , quem Paulus probat ad Ephes.%,
reiicit hoc loco Isidorus vocalem ora- Loquentes, inquit , vobismetipsis in psal-
tionem . Nam quum
duplex in ecclesia mis, hymnis , et canticis spiritaalibus
sit oratio , communis , et priuata , com- cantantes , cordibus ve-
et psallentes in
munis fit in pcrsona totius ecclesiae , et stris Domino , et ad Coloss.3. Idem Acto-

ideo est vocalis , et alta voce prolata . rum etiam 6. Media nocte Paulus , ec
Probai id forma orandi a Christo apo- Silas adorantes laudabant Deum , et au-
stolis praescripta Matthaei 6. Orantes diebant eos , qui in custodia erant Hanc .

nolite multum loqui , sicut ethnici fa- antiquam in ecclesia cantus consuetudi-
ciunt putant enim , quod in multiloquio
: nem praeter multa testimonia sanctorum
suo exaudiantur . Et infra Sic ergo vos : Dionysii ,Tcrtu!Iiani , et vsus antiphona-
orabitis : Pater noster quo in loco ora- : rum , et responsoriorum , tt hymnorum ,

tionem haud dubie in voce constituit . eorumque modulationem Nicephorus apo-

£t Luc. 11. apparet , quod Dominus vece stolis tribuit I. 1%. cap.%\. Sunt etiam
eraret Et factum est, inquit euangelista,
: conciliorum vt tolet. 4,
loca insignia ,

dum esset in quodam loco orans , vt ces- cap, 14. et 15. et turon.2. sub Pelagio
sauit, dixit vnus ex discipulis suis ad primo , ct laodic. sub Liberio cap. 59.
eum , Domine , doce nos orare , sicut vbi statuitur , quae psailere , et legere
docuit Ioannes discipulos suos et ait il- : in ecclesia conueniat , et can. 15. psal-
Hs , qunm oratis , dicite : Pater noster . mistarum offiaum pracscribitur Atquc .

Dura oratis inquit dicite : quod omnino hactenus de communi , seu publica era-
voce fit . Hinc concil. toletan. tertio c.i. tione , in qua excolenda multum labora-
fraecipitur in omnibus ecclesiis symbo- runt Hilarius , Cregorius , Ambrosius , et
lum fidei recitandum , priusquam oratio- Isidorus Oratio vcro priuata , et singu-
.

nem Dominicam voce clara praedican- laris potest esse sine voce , de qua lo-

dam , quo fides vera manifesta sit , et te- quuntur sancti , quum Orationem cordis
stimonium habeat et ad Christi corpus ,: laudant , vt Cyprianus in expositione ora-
et sanguinem praehbandum pectora po- tionis Dominicae, et August. psalm.wK.

pulorum fide purificata accedant . Et con- etCregor. lib.n.Moral. cap.iZ. Quamuis

cil. tolet. 4. cap. 9. orationem Domini- vox cordi adiuncta excitat , et promouct
cam quotidie dicenJam esse in publico ,
plurimum interiorem animi affcctum , vt
aut priuato officio decernitur , idque pro- qui habitat intus in pectore , ipse sit et
batur auctoritate Cypriani ,Hilarii , Au~ in voce , et totus homo animo , et corpo-
gustini . Et concil. gerundens, can.io. di- re Deo scruiat , et ,vt inquit Cyprianus ,
citur ipost matutinas , ctvespcrtinas prc- diuinis oculis placeat et habitu corpo-
ces orationem Dominicam proferendam . ris , ct modo vocis , dttm Deo reddit la-
Haec omnia , et alia complura , quae a biorum vitulos , vt ait Oseas , et affectum,
viris doctissimis collecta, sunt , ad ora« amoretnque animo conceptum ex quadam
 .

SENTENTIARVM. i3t
orare corde sfne sono vocis quam solis verbis sine intuitu mentis.
,

5. Nunquam est sine gemitu orandum nam peccatorum re- :

cordatio moerorem gignit . Dum enim oramus ad memoriam cul- ,

pam reducimus, et magis reos tunc nos esss cognoscimus Ideo- .

que quum Deo assistimus, gemere et rlere debemus reminiscen- , ,

tcs^ quam grauia sint scelera , quae commisimus , quamque dira

inferni suppliciaquae timemus
,

6* Mens qualem se in oratione offert , talem post orationem

conseruet . Nam nihil proficit oratio , si denuo committitur vnde ,

iam iterum venia postuletur. Ille enim precis desideratum effectum

sine dubio percipit, qui , quod orando ablui postulat , delinqucndo
non iterat .

7. Mens nostra caelestis est,et tunc orando Deum bene con*

templatur , quando nullis terrenis curis, aut erroribus impeditur.
Apta est enim ad bonum in sua natura, in aliena vero turbatur.
8. Pura est oratio, quam in suo tempore seculi non interue-

reiundantia voce exprimat vnde Paulus

, Thomasius in suo opere
de vera italico
corde credit , et ore confitetur et Dauid : norma Deum atque exoran-
glorificandi ,

psalm. 15. Laetatum est cor meum , et di docet , corde simal, ac voce Deum
exultauit lingua mea . Et Iob. Conce- exorari recte posse , quod ex Apostolo
ptum sermonem tenere quis poterit ? ad corinthios scribente,et S. Ambrosii
M.dtae sunt commoditates , et vtilitates hymno deducit AREV. .

animi , quae ex perfecta oratione voca- 5. Lacrymosa oratio multum valet

li homini proueniunc Verum si ab ea . apud Deum . Gregor. I. 1 o. Moral. cap. 1 7.
seiungas cordis affectum , et intentionem , Ambros. multis in locis lib. super Beati
solumque sit volubilis , et vaga cratio , immaculati , et psalm. 37. et Cypriart.
atque verbosa , longe praestat ea , auae egregie epist. ad cleram , et plebem de pre~
corde tanturn fit\quod probat Cyprianus cando Deum in fine LOAISA . .

de oratione Domimca , dum ait , non pas- 6. Ex Gregor. ibid. Et in hoc senstt
sim oportere ventilare preces nostras in- interpretor illui Eccles.y. Ne iteres ver«
conditis vocibus , nec petitionem , com- bum in ore tuo LOAISA . .

tnendandam modeste Deo , tumultuosa lo- 8. Augustin. lib. ie salutaribus doctt*

quacitate iactare Quia Deus non vocis ,
. mentis , hinc merito ait cap. 28. Hoc ,
sed cordis auditor est Et August. lib. de
. mi frater , stude in tua orauone , vt
verbis Dotnini serm. 18. Ne strepentes, orationem puram offeras Domino Chri-
inquit , siirms vocibus , et muti monbus , sto , etc. LOAISA .

et serm. 2. de oratione . Melius est o- Ib. i.adCor. 14. Orabo spirl-

Paul.
rare corde sine sono vocis , quam solis tu , orabo mente Vigilia etiam in ora- .

verbis sine intuitu menfis . Et Hieron. tione requiritur Hinc M.trc. 13. Videte,
.

cuius verba habentur de consecrat. dut.^. vigila e, et orate , et Luc. 21. Vigilate
cap. Non mediocriter . LOAISA . itaque omni tempore otantes , et 1. ad
Ib. Solis verbis , sine intuitu mentis . Thess.5. sine intermissione orate , et 1.
Haec est oratio vocis , quam Isidorus re- ad Timoth. 2. Volo , viros orare in o-
prehendit , vt aduercit Vezzosius . Ven. mni loco , leuantes puras manus sine ira,
Tom.VL N n
 . ,
.

zSz LIBEK TERTIVS

niunt curae longe autem est a Deo animus,qui in oratione co*
:

gitationibus seculi fuerit occupatus . Tunc ergo veraciter oramus,

quando aliunde non cogitamus Sed valde pauci su:n,qui tales .

orationes habeant . Et licet in quibusdam sint, dimcile tamen est,

vt semper sint .

9. Mens, quae ante orationem vacans a Deo , in illicitis co°i-

tationibus occupatur , dum in orationem venerit,confestim illi ima-

gines rerum, quas nuper occurrunt, aditumque precis
cogitauit ,

obstruunt : ne se mens libera ad caeleste desiderium erigat.

10. Purgandus est itaque primum animus , atque a teinpora-
lium rerum cogitationibus segregandus, vt pura acies cordis ad
Deum vere , et simpliciter dirigatur . Nam reuera tunc impetran-
da diuina munera credimus, quando simplici affectu assistimus ,
quum oramus .

11. Multis modis interrumpitur orationis intentio, duni se per

incuriam vana mundi ingerunt in cuiuscumque orantis animo
Tunc autem maeris diabolus cositationes curarum secularium hu-
manis mentibus ingerit ,quando orantem aspexerit
12. Duobus modis oratio impeditur , ne impetrare quisque va-
leat postulata hoc est, si aut quisque adhuc mala committit , aut
:

$i delinquenti sibi debita non dimittit Quod geminum malum , .

diim quisque a semetipso absterserit, protinus securus studio ora-

et disceptatione Hinc etiam Hieronym.

. Est apud Gregor. huius senten-
12.
ttd Rust. de viuendi forma , Vigilet sen- tiae l. 10. Moral.
sensui cap. 18. Vcrum
sus , nec vagis cogitationibus patens cor- Augustin. serm. 2. de oratione , Tribus ,
pus, pariterque animus tendat ad Do- inquit , modis orationes impediuntur,
minum , etc. LOAISA . aut quum quis a Deo petit , quod suae
Ib. Sed valde Probat id Augustinur
. saluti resistit , aut quum orat , et ab ini-
in enarratione psabn. 85. exponens illud , quitate non cessat , aut si delinquenti
Quia tu Domine suauis es , ac mitis : in se debita non relaxat . Quod triplex
et adducit illud 2. Reg. Quoniam inue- malum , dum a se vnusquisque studio-
ni , Domine cor meum , vt orarim ad
, sius abstraxerit, securus studio oratio-
tc.LOAISA. nis incumbat , etc. Gregor. ita Tunc i^i- :

9. Ex Gregor. homil. 8. in Ezechiel. tur vere sine macula faciem leuamus

Accenditur ad compunctionem animus , quum nec nos prohibita mala committi-
$ed earum rerum , quas egimus , etc. et mus, nec ea , quae in nos a proximis
/. 10. Moral. cap. 17. Est autem cogita- commissa sunt , ex proprio zelo reti-
uit in goth. salm.y non agitauit LOAIS. . n»'mu5 Graui namque mens nostra ora-
.

10. Id tradit A.tgustin. psalm. }?. tionis suae tempore confusione deprimi-
Ham oratiOyv: in.juit B:mardus , duas tur,si h3nc aut sua adhuc operatio in-
alas habet , contemptu-n m.itii , e t camis quinat,aut alienae malitiae seruatus do-
*Jflictiones3 serm.^.di Epiphmin . LOAIS. lor accusat . Existimo itaque , Isidorum
 . ,,
.

SENTENTIARVM. s8$
tionis incumbit 3 et ad ea , quae impetrare precibus cupit 3
mentem
libere erigit.
13. Qui laeditur, non desistat orare pro se laedentibus alio» : Matth. 5.44,
quin iuxta Domini sententiam peccat , qui pro inimicis non orat.
14. Sicut nullum proficit in vulnere medicamentum , si adhuc
ferrum in eo sit, ita nihil proficit oratio illius,cuius adhuc doloL*
in mente, vel odium manet in pectore .

15. Tantus debet esse orantis erga Deum affectus,vt non de«
speret precis effectum Inaniter autem oramus , si spei fiduciam
.

non habemus Petat ergo , vt Apostolus ait , vnusquisque in fide

. lacob. 1.6;
nihil dubitans : nam qui dubitat , similis est vndae maris , quae a
vento fertur,atque dispergitur.
1 6. Diffidentia nascitur impetrandi orata , si se adhuc animus
sentiat circa peccandi affectionem versari Non enim potest habe- .

re precis certam fiduciam , qui adhuc in praeceptis Dei pigritat 3

et peccati recordatione delectatur.
17. Qui Dei auertitur, quod
a praeceptis in oratione postu-
lat,accipere non meretur,nec impetrat ab iilo bonum , quod po-
ex Augustin. potius,quam ex Gregor. hanc opis obtinetur . LOAISA .

sententiam hausisse LOAISA . . 15. Est apud Iacobum cap.

Postu- 1.

13. Sic enim habetur Matik. 5. Ora- lct , inquit , in fide

qui nihil haesitans :

te pro persequentibus , et calumniantibus enim haesitat , similis est fluctui maris»

vos . Et Luc. 6.pro inimicis itaque ora- qui a vento mouetur,et circumfertur
re in orationibus communibus quisque ex LOAISA ,

necessitate tenetur , et esset peccatum ini- 16. Certam . Ita goth. tolet. Peffe-
micos excipere. Thom. 2. 2. q. 8 3. art. 8. ctam goth. salm. LOAISA .

Specialius autem pro illis orare est per- 17. Oratio peccatoris damnatur in
fcctionis opus Idprobat Augustinus lib.^.
. multis sacrae scripturae locis ; psalm. 16.
de verbis Domini serm. 16. loquens de Auribus percipe orationem meam non
vtilitate inimicorum , et Ambros. psalm* in labiis dolosis psalm. 65. Iniquitatem:

38. exponens ilhtd Pro co , vt dilige-

: si aspexi in corde meo , non exaudiet

rent me , detrahebant mihi . Ego autem Dominus , et psahn. 144. Prope est Do-
orabam . Sic Gregor. in epist. ad vercel- minus omnibus inuocantibus eum in vir-
lensem episc. lib. 10. epistolarum epist. tute Eccles./j. Ante orationem praepara
.

82. Euangelii plenitudo , inquit , pro ca- animam tuam : noli esse,quasi homo ,
lumniantibus , et persequentibus nos iu- qui tentat Deum Et Eccles. 3. Qui di- .

bet orare , vt peccatis eorum veniam po- ligit Deum , exorabit pro peccatis , et

stulemus , etc. LOAISA . continebit se ab illis , et in oratione die-

14. Gregor. Ub- MoraU 10. cap. 17. rum exaudietur . Prouerb. i.Tuncinuo-
idem ait , sed aliis verbis Menti nam- : cabunt me
non exaudiam eos , et cap,
, et
que , vt gladius , figitur , et mucrone il- 59. et Ier. Nos inique eglmus
Thren. 3.
lius ipsa viscerum occulta perforantur et ad iracundiam prouocauimus iccir- :

Qui scilicet a transfixo corde si prius co inexorabilis es Ezech. 8. Quum cla- .

non educitur , nihil in precibus diuinae mauerint ad aures meas voce magna
N n 2
 ,,
. ,

2 S4 LIBERTERTIVS
scit,cuius legi non obedit Si enim id , quod Deus praecipit
, fa- .

cinuis, id , quod petimus , sine dubio obtinemus Nam sicut scri- .

Prouerb.28.9. ptum est : Qui auertit aurem suam , ne audiat legem , oratio eius
execrabilis erit .

18. Multum apud Deum vtraque commendan- sibi necessario

tur , vt oratione operatio et opere fulciatur oratio Vnde etiam , .

Thren.3. 41. Leue mus corda nostra cum manibus ad Deum

I erem as a it j :
Cor .

enim cum manibus leuat,qui orationein cum opere subleuat. Nam

quicumque orat,et non operatur , cor leuat , et manus nonleuat.
Quisquis vero operatur , et non orat, leuat manus , et cor non
leuat. Sed quia operari necesse est, et orare , bene iuxta vtrum-

non exaudiam eos , et Oseae 7. Vae eis ita est , quod orationes hominis peccato-
quoniam recesserunt a me : vastabun- risDtus non audit , quo pacto intelli-
tur , quia praeuaricati sunf in me , et gendus erit Augustinus , tractat. 44. irt
subdit , Non clamauerunt d cor- : me in Ioannem ad illud cap. 9. Scimus ,quia
de suo , sed vlulabant in cubilibus suis peccatores Deus non audit ? Illud , inquir,
Praecepta orandi traduntur a Christo Do- verum est caeci adhuc inuncti,id est
nrino nostro Matth. 6. Quum oratis, etc. nondmn perfecte illuminati Nam si pec- .

et 13. et Luc. \i.et 20. et Paul. ad P/1//.4. catores Deus non exaudit , frustra pu-
Nihil soliciti sitis , sed in omni oratio- blicanus dixisset Domine, propitius esto
:

ne , et obsecratione , cum gratiarum mihi peccatori. Idem Chrysostomus homi-

actione petitiones vestrae innotescant lia iS. in opere itnpcrjecto exponens il-
apud Deum . lacob. 4. Petitis , et non ac- lud : Omnis,qui petit,accipit, siue iustus,
cipitis , eo quod male petitis , vt in con- inquit , siue peccator . Sic haec loca dis-
cupiscentiis vestris insumatis . Sic Au- crepantia concilianda sunt , et interpre-
gustinus multis in locis orationem pecca- tanda peccatorem in peccatum lapsum
:

torij infecundam , e t inexaudibilem dicit , absque atfectu pcccati relinquendi cla-

praesertim libro de vera innocentia cap. mantem Deus non audit at peccatoretn :

333. ct in epist. ad Prob. cap. \?,. et Am- humilem ex bono desiderio naturae pe-
brosius , quod orantis affectus debeat es- tentem , et Deo se prosternentem Deus
se purus , vacuus ab omni
et quietus , et exaudit , vt inquit Thomas Aquinas 2. 2.
cnere delictorum , Bcati im- libro super q. 83. Hoc vero non ex iustitia fit , qura
maculati , et lib. 1. de Cain , et Abel hoc peccator non meretur , sed ex pura
cap. 9. Cyprianus de oratione Dominica . misericordia Obseruandae vero sunt ia
.

Extat etiam grauis epistola Gregorii Ma- hac peccatoris petitione quatuor ieges ,
gni ad Theodoricum francorurn regem prima vt pro se petat \secunda ,vr nec-
de clericis simoniacis , vbi ait Maior : essaria ad salutem tertia , vt pie , id :

ergo metuenda est locis illis calamitas est , ad pietatem spectans quarta , vt :

vbi tales intercessores ad locum regi- perseucrantcr petat Ac tunc oratio erit
.

•ninis adducuntur , qui Dei magis in se impetratoria , licet non meritoria . Hacc
iracundiam prouocant , quam per semet- de peccatoris oratione adnotanda duxi ,
ipsos placare debuerant Idem cap. 6. . quia ad totius capitis intclligcntiam ma-
piaejat.in lob exponens iilud , Victimae xime conducttnt . LOAISA •

impiorum abominabiies Deo sunt et : 18. Ad verbum ex Gregorio lib. Mo-

habetur cap. Grauibus 3. q.y. Bernard. su- ral. 18. cap. 5. nisi quod apud eum opc-
per Cantica serm. 63. explicans illud : ratione pro opcre . LOAISA .

Oratio iusti penetrat caelos Si igitur .

 ,, .

sententiarvm: 2S5
que dictum est Leuemus corda nostra cum manibus ad Deum^ ne
:

de negligentia mandatorum corde reprehendamur , dum salutem

nostram obtinere autsola oratione,aut sola operatione contendimus.
19. Postquam bonum opus agimus , lacrymae orationum fun-
dantur, vt meritum actionis humilitas impetret precis .
20. Culpabiliter manus ad Deum expandit ,qui facta sua oran-
do iactanter prodit,sicut pharisaeus in templo iactanter orabat,se< Luc. 18.
seque magis , quam Deum de operibus iustis laudari volebat
21. Quorumdam peccatum conuertitur, sicut delu- p s
oratio in . 108.

da proditore scribitur Qui enim iactanter orat , laudem appeteiv

.

do humanam , non solum eius oratio non delet peccatum , sed et

ipsa vertitur in peccatum Sicut iudaei , et haeretici , qui licet ie-
.

iunare , et orare videantur , eorum tarnen oratio non illis ad pur-

gationis proficit meritum , sed mutatur potius ra peccatum .

22. Ideo interdum oratio electorum in pressuris eorum differ-

tur,vt impiorum peruersitas augeatur. Verum dum iusti tempo-
raliter audiuntur, pro eorum fit salute,qui eos affligunt vt dum :

illis temporali remedio subuenitur , prauorum oculi ad conuersio-

nem aperiantur. Vnde et trium puerorum frigidus l^nis fuit , vt Dan.3.

20. Habetur simile exemplum apud Ib. Alii , oratio non delet peccatum ,

Cyprianum de oratione Dominica est au- : nec ad purgationis proficit meritum. AR.
tem oratio pharisaei apud Luc.cap. 18. 22. Ex Greg. lib. Meral. 26. cap. 15.
LOAISA . LOAISA .

21. Sic scriptam est psalm. 108- de Ib. Trium puerorum Ex Augustin.
.

impio Oratio eius fiat in peccatum .

: in expositione psalm. 68. concione i. Ha~
Vbi Hieronyrnus sic ait Poenitentia Iu- : betur historia Daniel. 5. Quod fuerit ille
dae peius peccatum factum est Quo- . ignis frigidus , apparet ex Scripturae
modo peius peccatum est poenitentia contextu Angelus autem Domini de-
:

Iudae ? iuit, et suspendio periit , et qui scendit cum Azaria , et sociis eius ir»

proditor Domini factus esr,hic inter- fornacem , et excussit flammam ignis de

emptor sui extitit ; pro clementia Do- fornacc , et fecit medium fornacis qua- ,

mini hoc dico quia magis ex hoc of-

: si ventum roris flantem et non teti- :

fendit Dominum , quia se suspendit git eos omnino ignis , neque contrista-
quam quod Dominum prodidit . Opor- uit , nec quidquam molestiae intulit Et .

tebat , orationem ipsius esse in poeni- infra dicitur , quod calor ignis non trans-
tentiam , et versa est in peccatum Vi- . iit per eos . Nicolaus Lyranus versnt hanc

des haereticum orantem , vides tudae- quaestionem hoc loco , an ignis ille fue-
um , vides manichaeum licet ieiunent
: rit actiuus , estque in ea sententia , vt
licet orent , tamen oratio ipsorum ver- existimet , igntm hunc habuisse quidem
titur in peccatum Haec Hieronymus ,
. ignis formam , et naturam , sed combu-
quae omnia pauculis verbis additis , et renii , et agendi actum fuisse virtute di-
immutatis sua fecit Leo Magnus Fadem . uina cohibitum . LOAISA .

Cregor. homil.27, in euangel.LOAlSA .

 . . ,

2$ 6 LIBER TERTIVS
Nabuchodonosor Deum verum agnosceret . Sicut et Propheta in
Ps. 68. ip. psalmis ait : Propter inimicos meos eripe me .

23. Proinde tardius exaudiuntur quorumdam orationes, vtdum

differuntur, fortius excitatae maioribus praemiis cumulentur: exem-
plo pruinarum, et repressione messium , in quibus quanto tardius

sata semina exeunt,tanto ad frugem cumulatius crescunt

24. Quoties orantes non cito exaudimur , nostra nobis facta
in oculis proponamus , vt hoc ipsum,quod differtur, diuinae re-
putetur iustitiae , et culpae nostrae .

25. Interdum quod perseueranter orantes non cito exaudi-

mur , vtilitatis nostrae est, non aduersitatis . Saepe enim multos
Deus non exaudit ad voluntatem ad salutem .
, vt exaudiat

26. Multi orantes non exaudiuntur, prouidendo illis Deus

meliora,quam petunt sicut contingere solet paruulis , qui , ne in
:

scholis vapuIent,Deum exorant Sed non datur illis postulationis .

effectus,quia impeditur talis auditio ad profectum . Non aliter qui-

busdam contingit electis . Deprecantur enim Deum pro nonnullis

vitae huius commodis, vel aduersis Prouidentia vero diuina tem- .

poraliter eorum desiderio minime consulit , qtiia meliora illis in

aeternum promittk.
27. Oratio priuatis locis opportunius funditur maiusque ob- ,

tentum impetrat,dum Deo tantum teste depromitur

28. Proprium autem hypocritarum est offerre se in oratione
Matth. 6.7. videntibus quorum fructus est, non Deo placere, sed gloriam ab
:

hominibus comparare .

29. Non in multiloquio exaudiuntur homines a Deo , quasi

plurimis eum verbis conentur inflectere Neque enim conciliat eum .

mukiplex orantis sermo , sed pura , sinceraque orationis intcntio .

27. Loquitur de priuata oratione , dc uenit fidei nostrae : vt sciamus , Dcum
qua Christus Dominus apostolos docuit vbique esse praesenteivi , auJirc omnes
Matth. 6. Tu autem , quum oraueris , et vuiere , suac plenitiuli-
et maiestatis

intra cubiculum tuum , clauso ostio et ne in abdita quoque

occulta pene- , et

ora patrem tuum in abscondito , Et pa- trare . Haec Cyprian. Vide etiam Augu-
ter tuus qui videt in abscondito , red- stin. in psalm, 141. et Gregor.%. Mo-
,

ulet tibi . Cyprianus de oratione Domini- ral. cap. 29. LOAISA .

ca causam reddit , quare Christus ora~ 28. Sic scriptum estMatth. 6. Quum
tioni silentium secretum indixerit
, et : oratis , non eritis , sicut bypocritae , qui
Magisterio, ait, suo Dominus secreto ora- amant in synagogis , et in angulis pla-
re nos praecipit , in abditis , et semotis tearum stantes orare, vt vidcantur ab
locis , in cubilibus ipsis ^ quod magis con- bominibus . LOAISA .
 .

S E N T E N T I A R V M. 2S7
3 o. Bonum est corde semper orare 5 bonum sono vocis Dcum
et

spiritualibus hymnis glorificare . Nihil est sola voce canere sinecor-

dis intentione : sed sicut ait Apostolus : Cantantes in cordibus <ve- Ephes. 5. 10.

stris 3 hoc est 3 non solum voce 3 sed et corde psallentes . Vnde et

alibi : Vsallam spiritu^ psallam et mente . i.Cor. 14.15.

31. Sicut orationibus regimur,ita psalmorum studiis delecta-

mur . Psallendi enim vtilitas tristia corda consolatur 3 cratiores
mentes facit , fastidiosos oblectat 3 inertes exuscitat 3 peccatores ad Ja-

menta inuitat. Nam quamuis dura sint carnalium corda,statim vt

psalmi dulcedo insonuerit, ad effectum pietatis animuin eorum
inflectic.

32. Dum christianum non vocis modulatio 3 sed tantum ver-

ba diuina 3 quae ibi dicuntur, debeant commouere, nescio quo
tamen pacto modulatione canentis maior nascitur compunctio cor-
dis .Multi enim reperiuntur , qui cantus suauitate commoti , su*
crimina plangunt 3 atque ex ea parte magis flectuntur ad lacrymas,
ex qua psallentis insonuerit dulcedo suauissima
33. Oratio in praesenti tantum vita pro remedio peccatorum
effunditur: psalmorum autem decantatio perpetuam Dei laudem
demonstrat h\ gloriam sempiternam 3 sicut scriptum est 1 Eeati > qu: Ps. 83. 5.

30. Oratio absccndita , et abdita ad que insudarunt Vide August. psahn % \\%*
.

cordis salutem speciat \ hymnorum , et Uieronym. psalm. i$6. LOAISA .

psalmorum cantus ad Christi crucifixi 31. De psalmorum laude multa Ba-
gloriam ethonortm ,vt omnis lingua con-
, silius homiL 1. super psalm. Plura Am-
fiteatur , quod Dominus Iesus in gloria est brosius et Augustinus ^Totius ecclesiae
:

Dei Patris Vnie qui cantum ecclesia-

. (inquit in praefat. psalmorum) vox vna
sticum de medio tollunt ,Christi magni- psalmus solemnitates decorat : psalmus
ficam gloriam obscurant , dulce curarum tristitiam , quae propter Deum est , e-
leuamen euertunt^ordinis ecclesiastici hier- mollit psalmus etiam ex corde lapideo
:

archiam confundunt , pulchritudinem , or- lacrymas mouet: psalmus angelorum o-

ttatumque admirabilem Christi sponsae pus est , exercituum caelestium spiritua-
foedant demum lucem quasi e mundo
: le thymiama Haec inter alia adnotare
.

tollere nituntur , qui choros ecclesiasticos libuit , vt intelligas , veram sapientiam a

fih ecclesia abesse contendunt
Sicutenim . patribus superiori seculi ad inferiores fuis-
luce hac naturali cuncta splendorem , pul- se deriuatam , emniaque eorum sententiis ,

chritudinem , ordinem , vitamque susci- velut firmissimis radicibus , niti . Basi-

piunt , quae in hac mundana machina lius homil.i. in psalmos , Vox est , in-
continentur ; sic choris ecclesiasticis omnia quit , ecclesiae psalmus . Hic dies festos
ecclesiae munia illustrantur , augentur , illustriores reddit , ac perfundit gaudio :
ctmplificantur , et in debito officio conser*- quum tristitiam alioquin operetur , sed
nantur Quapropter sancti , et antiqui pa-
. quae secundum Deum est , e corde la-
tres in statuendis , componendis , crdinan- pideo ciet lacrymas . Psalmus opus est
disaue ecclesiasticis ojficiis multum > diu* angeiorura , caelestis illius reipublicae in
 . :;

288 LIBER TERTIVS

habitant in domo tua Domine , in secula seculorum laudabunt te
* •

Cuius operis ministerium quicumque fideliter , intentaque mentc

exequitur,quodammodo angelis sociatur

C A P V T VIII.

De lectione .

i. o
v^ rationibus mundamur
bonum,si liceatrsi non liceat , melius est orare quam legere .
, lectionibus instruimur
,
: vtrumque

2. Qui vult cum Deo semper esse, frequenter debet orare,

frequenter et legere Nam quum orarnus cum Deo ipsi loquimur
. ,

quum vero legimus, Deum nobiscum loquitur.

3. Omnis profectus ex lectione,et meditatione procedit. Quae
enim nescimus , lectione discimus : quae autem didicimus , medita-
tionibus conseruamus .

4. Geminum confert donum lectio sanctarum scripturarum

siue quia intellectum mentis erudit , seu quod a mundi vanitatibus
abstractum hominem ad amorem Dei perducit . Excitati enim sae-
pe illius sermone, subtrahimur a desiderio vitae mundanae atque :

accensi in amorem sapientiae , tanto vana spes mortalitatis huius

nobis vilescit quanto amplius legendo spes aeterna claruerit
,
.

5. Geminum est lectionis studium primum , quomodo : Scri-

pturae intelligantur : secundum , qua vtilitate, vel dignitate dican-
tur .

communi proposita functlo , spirituale nit lectioniHieronym.ad Furiam. LOAIS*

thymiama , etc. Et quae sequuntur pene Ib. Adhelerus in admonit. ad Nosuin-
cmnia ad verbum vertit Augustin. Am- dam cap 13. Dicit enim Jsidorus , quod
brosius etiam laudes psalmorum doctis- orationibus mundamur, lectionibus instr.d-
sime commemorat in prctefatione inpsal- mur . ARfcVALVS .

mos , a quibus has sententias dc psalmis 2. £.v Augustino ad veibum serm.

Jsidorus acccpit . LOAISA . 1de tempore
12. E/ eo.iem loco sententia .

Cap. VIII n. 1. Timotheum Paulus eru- quarta est LOAISA . .

dit Attende lectioni , exhortationi , do-

: lb. Ita gothus cod. tfam quum ora-
ctrinae Lectio enim frequens ( inquit
. mus cum Deo loquimur
ipsi ,
. Sicque
Ambrosius lib. 1. super Eeatus vir ) nec Augustinus LOAISA . .

intermissione aliqua destituta , doctrinae 5. Id docet Augustin.lib. de doctrinct

munus operatur Augustmus etiam serm. chrisiiana 4. cap. 4. offcium docteris di--
112. de tempore tom. 10. eruditc de le- uinae scriptttrae depingens \ vbi dtstinguit
Ctione Scripturarum disserit LOAISA . . inter sapienter' diiete , e' elcquenter: et
Ib. Melius zst.Qrttioncm etiam pracpo- tria illa eloqucntis munera , docerc , dc-
 . .

S E N T- E N T I A R V M; 2^
tur enim antea quisquc promptus ad intelligendum , quae
. Erit
legit sequenter idoneus ad proferendum , quac didicit
:

6. Lector strenuus potius ad implendum, quae legit,quam ad

sciendum,eritpromptissimus. Minor enim poena est, nescire , quid
appetas , quam ea , quae noueris, non implere Sicut cnim legen- .

do scire concupiscimus,sic sciendo recta, quae didicimus, imple*

re debemus
7. Lex Dei et praemium habet, et poenam legentibus eam •
Praemium his,qui eam bene viuendo custodiunt poenam vero :

eis, qui eam male viuendo contemnunt .

8. Omnis , qui a praeceptis Dei discedit opere , quoties eadein

Dei praecepta legere , vel audire potuerit , corde suo reprehensus
confunditur quia id, quodnon agit, memoratur , et testeconscien-
:

tia interius accusatur Vnde et Dauid propheta deprecatur , di- .

cens Tunc non confundar ,. dum respicio in omnia mandata tua

: . Ps. n?. 6.
Grauiter namque vnusquisque confunditur , quando mandata Det
vel legendo , vel audiendo respicit , quae viuendo contemnit Cor« .

de enim reprehenditur , dum mandatorum meditatione docetur :

quia non impleuit opere , quod diuina didicit iussione.-

lectare ,flectere , ad Scripturarum lectio- quamuis praeclara doctrina , quam non

nem detorquet : ibidem cap. 12. Docere , pia reprehendit conscientia . LOAISA .
inquit , est necessitatis, delectare suaui- Psalm. 118. Tunc non confundar,
Ib.
tatis , flectere victoriae . Horum trium quum perspexero in omnibus mandatis
quod primo loco pvsitum est , hoc est , do- tuis Sic habet editio nostra latina
. Au- .

cendi necessitas , in rebus -est constituta , gustin in enarratione conc. 4. in hunc

quas dicimus , reliqua duo in modo , quo psahn. Tunc nonconfundar , dum inspi-
ilicimus docendo . Quod hic Isidorus dixit, cio inomnia mandata tua Pagninus ita :' .

qua vtilitate, et dignitate dicatur , vtilitas Tunc non pudore aniciar,quum respe-
nd delectationem , dignitas ad victoriam xero ad omnia praecepta tua Estque .

jpectat . LOAISA . futtiritemporis quum perspexero , id est ,

6. Id Augustinus passim dacet , prae- quum intelligam , et comprehendam , cur
sertim psaim. 11. Et lib. de opere Mo- iila imperaueris Nam pautis datumest^
.

nachorum in fine , cap, 17. LOAISA . vt omnium Dei praeceproram teneant ra-
lb. Ad implendum Hieronym. comm. . tiones , et causas , evrumqne mandata di-
in Mich. cap. 2. Tunc Scripturae prosunt ligenter exequantur . LOAISA .

legentH si , quod legitur , opere complea- Ib. Dum

respicio in omnia mandata
tur Idque idetn iaudat in Marcella vidua
. tua Sabatierius adPsalm. 118. v. 6. no-
.

ad Principiam. LOAISA
in eius epitaphio . tat,ita id extare in Breniario Romano ,
8. Hieroaymus ad Principiam in epu et Mozarabico . AREV.
taphio Marcellae viduae Erubescit enim :

Tom.VI. O
 . .

9° LIBER TERTIVS
C A P V T IX.

De assiduitate legendi .

,.Nemo potest sensum scnpturae sanctae cognoscere , nisi le-

?rou. 4. 8. gendi familiaritate , sicut est scriptum : Ama illam >et exaltabit te :

glorijicaberis ab ea , quum eam fueris amplexatus

2, Quanto quisque magis in sacris eloquiis. assiduus fuerit,
tanto ex eis vberiorem intelligentiam capit : sicut terra , quae quan-
to amplius excolitur, tanto vberius fructificat
Quanto amplius ad quamlibet artem homo conscendit , tan-
3-..

to magis ad hominem ars ipsa descendit , sicut in Lege scribitur:

Exod. 10. Moyses ascendit in montem et Dominus descendit , .

4. Verum est de otio spirituaii quod ille tantum secreta di- ,

uinorum scrutabitur mandatorum , qtii ab actione terrenae curae

auocauerit animum , et sedula familiaritate scripturis sanctis inhae-
serit . Nam sicut caecus , et videns potest quidem vterque ambu-
3are,sed non consimili libertate , dum caecus pergens , quo non
videt , offendat videns vero offendicula cauet, et quo sit pergen-
:

Cap. IX. P*ouerb. 4. Arripe il-

n. i. eam , et seruabit te . Honora illam , et
Jam v et exaltabit te,glorificaberis ab ea , amplcxabitur te . Ex quo loco videtur dc-
quum eam fueris amplexatus; prius di- sumpta esse haec sententia . LOAISA .

xerat y Dilige eam , et conscruabit te . lb. Quum eam etc. In multis codd.
De assiduitate , et perseuerantia lcgendi mss. decst hoc . LOAISA .

sacras scripturas multa traduntur a pa- 2. August. lib. 2. de Doctrina christ.

tribus , in primis a Cypriano in fine dc cap. 9. solertius , et diligentius in libris
€pectaculis , et Augustin. lib. 2. de Do- sacris praecepta viuendi , et regulas cre-
ctrina christiana cap. 5. Erit diuinarum dendi esse inuestigandas docet . LOAIS.
scripturarum solertissimus indagator . 3. Exod. 19. et cap. 34. Et videtur
Quod habetur D. Et in sermone mi-
19 . desumpta sententia ex Cregor. lib. 5. Mo-
rabili 38. ad fratres in eremo Dc lau- . ral. cap. z%. et 26. LOAISA .

dibus Scripturae , et diligenti ipsius le- 4. 1. ad Corinth. 2. Nos autem non

ftio'tc Ambrosius libr. super Beati imma- spiritum huius mundi accepimus , sed
culati in via assidue legendum esse do- spiritum , qui ex Deo est , etc. Et infra ,
ctt Beatus , inquit , qui in lege Domini
: Animalis homo non , quae percipit ea
die , ac nocte naeditatur . Sed qui medi- sunt spiritus : autem iudicat
spiritualis
tatur in lege , cruditur in lege , et quena omnia . Nos autem sensum Christi ha-
lex crudierit , Dominus erudit , qui lo- bemus . August. in enarratione psalm.
cutus est legem Et epistola 3. ad Sa-
. 11 3. exponens illud , Beati immaculati
binum d$ eius studio Hieronymus ctiam . in via , qui ambulant in lege Domini .
ad Demctriadem in fine : Ama scripturas Beati qui scrutantur testimonia eius, in
,

sanctas , et amabit te 6apientia . Diligc toto corde exquirunt euro . Grcgorius

 . .

SENTENTIARVM, 291
dum agnoscatrsic et qui nubilo terrenae curae fuscatur , si tentet
j

Dei perscrutari mysteria , non valet quia caligine curarum non :

videt. Quod ille tantumdem efficcre valet , qui sqsc de exteriori-

bus seculi curis abstrahit , et totum scsq in Scripturarum raedita-
tione defigit
5. Quidam habent intelligentiae ingenium sed negligunt Ie- ,

ctionis studium et quod legendo scire potuerunt negligendo con«

: ,

temnunt Quidam vero amorem sciendi habent sed tarditate sen-

. ,

sus praepediuntur qui tamen assidua lectione sapiunt quod inge-

:
,

niosi per desidiam nctn nouerunt .

6. Ingenium tardius etsi non per naturam , per assiduitatem

tamen lectionis augmentatur. Nam quamuis sensus hebetudo sit,
frequens tamen lectio intelligentiam auget
7. Sicut qui tardus est ad capiendum , pro intentione tamen
boni studii praemium percipit , ita qui praestitum sibi ex Deo in-
genium intelligentiae negligit,condemnationis reus existit : quia do-
num,quod accepit , despicit,et per desidiam delinquit.
8. Quidam Dei iudicio donum scientiae, quod negligunt, ac-
cipiunt , de rebus creditis puniantur. Tardiores autem
vt durius
ideo quod scire cupiunt, difficulter inueniunt, vtpro maximo exer-
citio laboris maximum praemium habeant retributionis.

C A P V T X.

De doctrina sine gratia .

1. JL-/octrina sine adiuuante gratia* quamuis infundatur auribus,

etiam idem optimex et ab eo sententiam Ib.Auocauerit . al. euacuauerit . AR.

deductam existimo, lib. Moral. 23. c.20, 5. August. lib. de spiritu,et anima
et 21. LOAISA . cap. 11. definit , ingenium esse vitn ani-
Ib. caecus . Simile exemplum
Sicut mae , siue intentionem , qua se extendit
est apud August. serm. 112. LOAISA . itnima , et excrcet ad incognitorum co-
Ib. ^Defigit. Goth. cod. addit illum : gnitionem LOAISA .
.

plus nietuit diabolus , quem assidue le- Ib. Sapiunt . al. capiunt AREV. .

gere viderit . Quam lectionem in mtllo Cap.X. n.i. D.Hilarius in psalm.115.

alio ms. inuenio ex tredecim antiquisri- in principio docet doctissime , non esse
mis , quos ad emendationem huius operis sensu nostro scripturas sanctas. accipien-
iussu PhilippHl. regis eatholici , et piis- das ,vt haeretici faciunt , sed eius do-
simi ex ommbus bibliothecis Hispaniae no , atque ope intelligendas , qui dixit ,
nactits sutn . LOAISA . Accipite Spiritum sanctum , et aperuit
Oo 2
 . . . ,

2 92 LIBER TERTIVS
ad cor nunquam descendit quidem perstrepit, sed interius : foris

nil proficit. Tunc autem Dei sermo infusus auribus ad cordis vl

tima peruenit,quando Dei gratia mentem interius , vt intelligat,
tangit
2. Sicut enim quosdam flamma charitatis suae Deus illuminat
vt vitaliter sapiant , ita quosdam frigidos , torpentesque deserit , vt
sine sensu persistant.
3. Plerique acumine intelligendi viuaces existunt, sed loquen-
di inopia angustantur. Quidam vero in vtrisque polient : quia et
sciendi copiam,et dicendi efficaciam habenu

C A P V T XI.

De suftsrbis lectoribus .

,.p.lerique scientia accepta Scripturarum , non ad Dei gloriam ,

sed ad suam laudem vtuntur : dum ipsa scientia extolluntur , et ibi

peccant , vbi peccata mundare debuerant

2. Nunquam consequuntur legendo perfectam scientiam ar-
rogantes . Nam quamuis sapientes in superficie videantur, medul-
litus tamen veritatis arcana nontangunt quia superbiae nube : prae-
pediuntur. Semper enim superbi legunt, quaerunt , et nunquam
inueniunt
3. Diuinae legis penetralia humilibus , et bene ad Deum in-
trantibus patent : prauis autem, atque superbis clauduntur Nam .

quamuis diuina eloquia in lectione arrogantibus sint aperta, in my-

sterio tamen clausa sunt,atque occulta.

4. Dum sermo Dei fidelibus lux sit , reprobis autem , ac su-

Scripturarttm abstrusa , et recondita sen- lb. Vltima ak intima Aduertit Vez-
. .

sa Docet idem D. Hieronymus epistola

. zosius , Scmipelagianum saltem fore , qui
ad Paulinum in fine Vnde Cyprianus de . id negsret. AREVALVS .

vnitate ecclesiae fere in medio eos cor- Cap. XI. n. 1. Totum hoc caput de-
ruptores euangelii nominat , dum depin- sumptum est a Cregor. lib. MoraL 10.

git haereticorum mores etegantissime ; et cap, ir. dum exponit illud Iob : Qui ro-
vt D. Hieronymus de ipso ait ad Pauli- debant in solitudine , squallentes calami*
num in fine , instar fontis purissimi , dul- tate , et miseria . LOAISA .

cis placidus
incedit, LOAISA
et . . 2. Semper enim . SicCregor.lib.20.
Infundatur
Jb. Videtur exponere il-
. Moral. cap.o. Quo plus appetunt , plus
Iud psalm. 118. In corde meo abscondi amittunt . LOAISA .
•cloquia tua, vt non peccem tibi . LOAIS. 4. Luxit tolet. got.pro luxsit . LOAIS.
 .. .

SENTENTIARVM, 193
perbis quodammodo tenebrescit : et vnde illi illuminantur , inde
lsti excaecantur
C A P V T XII.

De carnalibus lectoribus , et haereticis .

,.N equaquam legem intelligit, qui carnaliter verba legis pcr-

currit : sed is , qui eam sensu interioris intelligentiae perspicit . Nam
qui literam legis intendunt , eius occulta penetrare non possunt
2. Multi enim uon intelligendo spiritualiter Scripturas , nec eas
recte sentiendo,in haeresim deuoluti sunt , atque in multis errori-
bus defluxerunt
3. In solis fidelibus religata est lex , testante Domino per Prophe-
tam Liga testimonium , signa legem in discipulis meis ne eam aut
: : Isai. 8. 16.

iudaeus intelligat, aut haereticus,quia non est Christi discipulus Vni- .

tatem quippe pacis,quam Christus docuit, non sequuntur.-de qua

Ib. Inde etc. Augustin. sermon. de Hieronymus ad Algasiam quaest. 10. Fru-
tempore 30. de iudaeis ita ait :Apudiu- stra inflatur iudaeus , et tumet sensu car-
daeos solas diuinas litteras remansuras , nis suae , carnaliter cuncta intelligens,
quibns gentes instruerentur , illi excae- et traditionum iudaicarum deliramenta
carentur . LOAISA . perquirens , non tenens caput . LOAIS.
lb. Lv.x sit . Ita edidi , et in nota Ib. Verba legis Vt est illud a Cae-
.

Loaisae addidi pro lux sit Alioquin vi- . lestino PP. Galliarum sacerdotibus inhi-
deri possit dubium , an Loaisa voluerit bitum , qui amicti palliis , et lumbisprae-
luxit . In textu Grialii est luxsit ita v- cincti , in ecclesia ministrabant , vt illud
nitum . Posset legi lux est , aut lucet , Domini praeceptum , Sint lumbi vestri
vt postea tenebrescit AREV. . praecincti , ad verbum implerent epist. 2.
Cap. XII. n. 1. Diuinae legis intelle- ad episcopos Galliae Qui credunt, inquit, .

ctus exterior verborum carnalis a docto- se sanctae scripturae fidem non per spi-
ribus dicitur ex eo , quod est apud Pau- ritum , sed per literas completuros ,etc.
lum ad Coloss. cap. 2. de seductoribus Et hoc non solum de lege diuina , sed
scriptum : Nemo vos seducat volens in etiam de ciuili dictum est LOAISA . .

humilitate , et religione angelorum , quae 2. Vt de Uebionitis tradit Augustin.

ron vidit ambulans , fruitra inflatus sen* lib. de haereticis ad Quoduultdeum .

su carnis suae , et non tenens caput . LOAISA .

lnde est apud Augustin. frequens carna- 3. Liga . Tn excusis signa mate ; ita
liter intelligere , et terrena , carnalisque enim Isaias Liga testimonium , signa
8.
iustitia , praesertim in expositione epist. legem in discipulis meis Hunc locum .

ad Calatas c. 3. et in expositione psalm. interpretatur Eusebius Caesariens. lib. 7.

10. Spiritualiter , inquit , legem intelli- cap.3. Demonstrat. euang. et Cyprianus
gentibus sacramentum est libertatis car- : lib. 1. aduersus iudaeos cap. 9. de ces-
naliter autem sentientibus , si iudaei sunt, satione legis Mosaicae , quasi dicat , in-
iugum est seruitutis , si pagani , aut hae- quit: Claude legem Moysis , et aperi le-
retici , velamen est caecitatis . Similiter gem Christi « apostolis , et discipulis tra»
 . ,,.

294 LIBER TERTIVS

Io. 13.35. idem Dominus dicit, ln hoc cognoscent omnes^quia mel estis disch
puli 5 ti dilectionem inter vos habueritis .
4. Scripturas haeretici sano sensu non sapiunt , sed eas ad er-
rorem prauae intelligentiae ducunt neque semetipsos earum sen- :

sibus subdunt, sed eas peruerse ad errorem propriurn pertrahunt.

j. Doctores errorum prauis persuasionibus ita per argumenta
fraudulentiae ilhgant auditores , vt eos quasi m labyrinthum impli-
cent , a quo exire vix valeant
6. Tanta est haereticorum calliditas , vt falsa veris , malaque
bonis permisceant , salutaribusque rebus plerumque errorissui virus
interserant , quo facilius possint prauitatem peruersi dogmatis sub
specie persuadere veritatis
7. Plerumque sub nomine catholicorum doctorum haeretici
sua dicta conscribunt , vt indubitanter lecta credantur . Nonnun-
diram- . LOAISA . et omnia,quae sunt , et praedf-
tradita
Ib. loann. 13. hoc cognoscent
In cata sanctae , ct apostolicae Dei ecclesiae
omnes,quia mei estis , si dile-
discipuli ab ipsis sanctis patribus,et probabilibus
ctionetn habueritis ad inuicem , et ita et vniuersalibus quinque conciliis , vsque
cst in cod. seguntino . LOAISA • ad vnum apicem verbo , et mente , sit

4. Legitimum Scripturae sensum , et condemnatus , Et in altero iatcrancnsi.

verum corrumpere , proprium haereiico- sub lulio II. , et Leone X. sess. 10. sub
rum eit vt D. Pctrus de epistolis Pauli
: Leone : Mandamusque omnibus, qui prae-
dicit epist. 2. <ap. 3. In quibus , inquit , dicandi onus sustinent , quique in futa-
sunt dirficilia intellectu , quae indocti rum sustinebunt , vt euangelicam veriti-
et instabiles deprauant , sicut et ceteras tem , et sanctain scripturam iuxta decla-
Scripturas ad suam ipsorum perditio- rationem et interpretationem doctorum ,
,

nem Idque etiam annotauit D.Gregor.

. quos ecclesia Dei , vel vsus diuturnus ap-
lib. Moral. 20. cap. 9. Augustinus item probauit , legendoque hactenus recepit ,
in psalm. 4X. conc. 1. Omnia inquit , di- , et in posterum recipiet, praedicent , et
uina eloquia salubria sunt bene intelli- eicplanent nec quidquam eis proprio
:

gentibus , periculosa vero iis , qui ea vo- scnsu contrarium , vel dissonum adii-
lunt ad sui cordis peruersitatem detor- ciant sed illis semper insistant
: quae ab ,

quere,potius quam suum cor ad eorum ipsis sacrae scripturae verbis rite , ac
rectitudinem corrigere Hinc Hieronymus . sane , et praefatorum interpretationibus
illud , De sensu est haeresis , non de non discordant Quam rcgu-
intellectis .

Scriptura . Idem Vincentius Lirinensis lam sancti patres Spiritu sancto affiati
tnonackus in aureo libello aduersus haere- nouissimo vniuersali concilio tridentino
ses . Vnde de vero sensu Scripturae tra- rursus ad coercenda petalantia huius tem-
dendo , ac retinendo rnulta in constitut. poris haereticorum ingenia tradiderunt
D. Clemcntis inserta sunt . Concil. etiam sess.^. August. lib.ii. Confess. cap.z^.
constantinop. 6. cap. 2. idem probatttr . docet, quomodo is sit sensus Scripturae, qui
Idem in concil. laterar.. 1. sub Martino I. sit omnis doctorttm ecclesiae , commnnii-
aduersus Paulum constant. episc. sic de~ quc sententia sit Dei sententia . LOAIS.
orcum cst ; Siquis non confitettir secun- 7. Familiarc est haereticis pestilens
4um sanctos patres proprie 5 et rere suum virus , non solum nominc , et au-
 . . . ,,

SENTENTIARVM. 195
quam ctiam blasphemias suas latenti dolo in libris nostrorum in-
serunt doctrinamque veram adulterando corrumpunt 3 sciiicet vel
3

adiiciendo , quae impia sunt 5 vel auferendo , quae pia sunt

8. Caute meditanda cautoque sensu probanda sunt,quaele- 3

guntur 3 vt iuxta apostolica monita et teneamus, quae recta sunt 5 i.Thess.j. 20,
et refutemus >
quae contraria veritati existunt : sicque in bonis in- et21 '
struamur,vt a malis illaesi permaneamus

Ctoritate doctissimorum tegere , verum obiter moneam

) corrupti fuerint , longam

etiam venenata vesamae suae pocula sub Picus Mirandulanus disputationem texit .
apcstolorum titulo insipientibus propina- Contra eos porro , qui flagitium hoc ad-
re,quo dulcius , faciliusquc ab eis hau- mittere non verentur , et falsos pro vc-
riantur . Hinc Pauli nomine Thessaloni- ris libros obtrudere audent , ita in const.
censibus epistola wittitur , sicut innuit Apost. statuitur Si quis falso inscriptos
:

2. adThess. Neque per epistolam , tam- libros , tamquam sacros , in ecclesia ad

quam per nos missam . llinc etiam pseu- populi , et cleri corruptioncm publica-
depigrapha illa , liber Sethfilii Noe y Scri- uerit deponitor
, LOAISA . .

ptura Ckam , Euangelium Petri , Thomae , Ib. In nota Loaisae erat Dictiuius
Matthiae . Hinc Pauli Raptus , Salomo- mendose pro Dictinius . Dc pseudepi-
nis Incantationes , et huius generis infi- graphis libris in hanc rem plura conge-
nita alia , vt tradit Euseb. iib. 3. hist. rit Fabricius in opere , cui titulum fe-

eccles. cap. 19. et concil. Nicaen. 2. Pri- cit Codex pseudepigraphus noni ac vt-
,

scillianus etiam , et Dictinius haeretici teris testamenti . Videri etiam possunr

scripturas sub nomine prophetarum , apo- Acta Academiae Barcinonensis pag. 268.
Stolorum , et patriarcharum publicarunt De veterum codicum corruptoribus ab-
concil. brachar. Nicephorus etiam libr. 16. unde disserui in Prolegomenis ad Sedu-
hist. cap.iS. asserit , Apollinaris
eccles. lium cap. 7. , ac nonnulla addidi in Isi-
haeretici libellos Athanasio , Gregorio , dorianis cap. 70. num. 23. et seqq. , et
tt Ittlio attributos ; sic et Epiphanio Cy- cap. 108. Quod vero Loaisa cum Xysto
pri episcopo Ibae epistolamfalso imposue- Senensi , aliisque viris doctis putabat
runt , vt est in concil. Nicaeno 2. E t Au- haereticos sui temporis Bertramio , qui
gustino articuli falso impositi Prosper
. et Bertramnus , et Ratramnus dicitur,
obiect. Vincent. cap. 15. Nostris etiam et Alcuino quaedarn opera supposuisse
exulceratissimis temporibus Oecolampadii idfalsumesse iam diu compertum fuit .
volumen aduersus sacramentum euchari- Relege Isidoriana cap. 30. num. 18. ,et
Stiae Bertramio presbytero ad Carolum cap. 67. niim.12. Quod quum catholi-
Magnum ndscribitur : Carolostadii opus ci bona fidei iam fateantur, nihil certe
ttduersus imaginesCarolo Magne ipsi erat causae , cur Ittigius in opere De
Caluini quidam Alcuino Caroli M.
liber Bibliothecis Patrum pag. 167. hanc coa-
praeceptori vt docte adnotauit Xystus in
: trouersiam magno apparatu in catholico-
Bibliotheca sua LOAISA . . rum odium excitaret , qui etiam contra
Ib. . Sic Clementis , Dionysii , Orige- Petrum de Marca acriter inuehitur Ce- .

nis , Athanasii , et aliorum nobilium do~ terum Ratramnum in suis operibus ni-
ctorum scripta deprauata ab haereticis hil contra catholicam de eucharistia do-
fuere^vt Pamphylins irtyr , Eusebius M ctrinam asseruisse contendit Acherius in
Caesariens.y Dtdymus , Rujfinus , et alii praefat. ad 1. tom. Spicilegii AREV. .

tradunt . Concilia etiam eidem iniuriac 8. Sic habet Apostolus 1. ad Thess.

fuerunt obnoxia , vt in sexto general. cap. 5. Prophetias nolite spernere ; o~
concil, constantin. act. 14. constat An . mnia autem probate LQAJSA . .

vere Qrigenis libri ab haereticis ( vt koc

 . ,

2$6 LIBER TERTIVS

C A P V T XIII.

De libris gentilium .

i. i
jl deo prohibetur christianus figmenta legere poetarura quia per ,

oblectamenta inanium fabularum mentem excitant ad incentiua li-

bidinum. Non enim solum tura offerendo daemonibus immolatur 3

sed etiam eorum dicta libentius capiendo .

2. Quidam plus meditari delectantur gentilium dicta propter

tumentem, et ornatum sermonem quam scripturam sanctam propter ,

eloquium humile Sed quid prodest in mundanis doctrinis profice-

.

re , et inanescere in diuinis? Caduca sequi figmenta, et caelestia

fasti-
Cap. XIII. n. i. Citatur itt collectis Dei cap. 8. improbat quidem studium
tiit.

Gratiani dist. 37. cap. Idco prohibetur . tragoediarum , et comoediarum , et poeti-

ln tota illa distinct. secularium librorum carum fabularum , sed earum dumtaxat ,
agitur ex decreto concil. carthag. 4. c.\6. quae verborum obscoenitate compositac
et Hieronym. et Rabano , et Beda , et Cle~ sunt , puerisque earum lectionem interdi-
tnente . LOAISA . cit Idque non solum ipse , atque alii san-
.

Paulinus epist. 7. Negant Camoe-

lb. cti patres , verum etiam gentiles , qui

nis nec patent Apollini - Dicata Chri-

, virtutum leges tradunt , inter quos est
sto pectora De lectione episccporum ,
. Plato lib. de legibus , et alii Vide Au- .

et sacerdotum , et quomodo iuxta Aposto- gustin. ipsum lib. 14. de ciuitat. Dei •
li sententiam attendere debeant lectioni , LOAISA .

exhortationi , et doctrinae , est in collectis Saduiius initio Carminis Pascha-

Ib.

Gratiani D. 36. c. Qui ecclesiasticis di- lis\

Quum
sua gentiles studeant figmenta
sciplinis : et siquis vult ex Sozimo in e- poetae etc. Vide PP. Apostolicos Cote-
ad Hesychium: et Orig. homil.6.
pist. 1. lerii tom. 204. Ante hanc sen-
i. pag.

ad caput 8. Leuit. Et Gregorius lib. 9. re- tentiam , Ideo prohibetur christianis \ vel
ristr. Desiderium episcopum
epistola 48. vt alii habent , christianus , nonnulli prae-
reprehendit , quod grammaticam quibus- mittunt aliam , his verbis Poetae ideoin :

dam exponeret , quia in vno se ore cum libris suis Venerem impudicam , Martem-
Jouis laudibus Christi laudes non capiunt . que adultirum deum appellare voluerunt ,
Won omnia tamen poetarum figmenta pro- vt pcrsuaderent mentibus hominum quasi
tinus christianis interdicuntur , sed ea deum imitari malum vt dum libidino- :

dumtaxaty quac libidinis fomsnta exci- sa persuasione eorum flagitia confiden-

ter committunt ,non quasi homines peru
taat. Nam vt Ambros. docet lib.^. de
5. Trinitafis , in principio tom. 2. tos^sed quasi caelestes dcos imitari vi-
fide
etiam in diuinis scripturis poetarum in~ deantur ldeoque prchibetur etc. Ita ve-
.

ueniuntur colores , ct similitudines , et ver- tus editio . Quod autem ait Vc/zohus,
siculi poetarum diuinis libris inserti sunt Loaisam fateri , id abesse a veterum mss.

Uam et gigantes vallem Titanum pro-

, et id in editione Grialii non apparet . AR.
phetici sermonis series non reju?it , et 2. Proficere Vezzosius edidit , perfi-
.

Jsaias sirenas , passerum dixit ,

et filias cere : sed fatctur , melius fortasse esse
ct lerewias . Vnde August. lib.i. de ci- proficere . ARLV.
 . ,

SENTENTIARVM, 397
fastidire mysteria ?cauendi sunt igitur tales libri, et propter amo-
rem sanctarum scripturarum vitandi .

3. Gentilium dicta esterius verborum eloquentia nitent 111- :

terius vacua virtntis sapientia manent eloquia autem sacra exte- :

rius incompta verbis apparent: intrinsecus autem mysteriorum sa-

pientia fulgent , Vnde et Apostolus , Habemus , inquit , thesaurum 2.Cor. 4. 7.

istum in vasis jictilibus .

4. Sermo quippe Dei occultum habet fulgorem sapientiae , et

veritatis repositum in verborum vilissimis vasculis .

5. Ideo libri sancti simplici sermone conscripti sunt,vt non in 1. Cor. 2. 4«

sapientia verbi, sed in ostensione spiritus homines ad fidem per-

ducerentur . Nam si dialectici acuminis versutia , aut rhetoricae ar-
tis eloquentia editi essent nequaquam putaretur fides Christi in
,

Dei virtute , sed in eloquentiae humanae argumentis consistere :

nec quemquam crederemus ad fidem diuino inspiramine prouoca-

ri , sed potius verborum calliditate seduci .
6. Omnis secularis doctrina spumantibus verbis resonans, ac
se per eloquentiae tumorem attollens , per doctrinam simplicem
et humilem christianam euacuata est, sicut scriptum est : Notine I. Cor. 1. 20»
stultam fecit Deus sapientiam huius mundi ?
7. atque loquacibus scripturae sanctae minus propter
Fastidiosis ,

sermonem simplicem placent. Gentili enim eloquentiae comparata

videtur illis indigna Quod si animo humili mysteria eius inteu-.

dant, confestim aduertunt , quam excelsa sunt , quae ia illis de-

spiciunt
8. In lectione non verba , sed veritas est amanda Saepe autem
.

reperitur simplicitas veridica, et composita falsitas :quae hominem

suiserroribus illicit,etper linguae ornamenta laqueos dulces aspergit •

5. Ehquia autem sacra . Sic vetus sit legendum ehquia . AREVALVS .

editio nec video , cur Loaisa , siue Gria-

:
5. Sic Paulus 1. ad Corinth. 2. Non
lius , et Vezzosius adoptauerint , eloquen- in persuasibilibus humanae sapientiae ver-
tia autem sacra Aluarus Cordubensis. bis sed in ostensione spiritus , et virtu-
,

in epistola 4. ad loannem apud Flore- , vt

tis fides vestra non sit in sapientia
zium Hisp. sacr. tom. xi. pag. 117. ita hominum,sed in virtute Dei . LOAIS.
r<*ert hunc locum Audi nunc , quid Isi- :
6. Humilem chr. Ita goth. salm. et
dorus sanctissimus dicat Gentilium di- : alii mss. Humilitatem christianam , to-
cta etc. eloquia autem sacra etc. Quod letan. LOAISA .

autem addit Intende, quid dicat , Quod

: 8. Ambros. epist. 5. ad Sabinum in
cloquentia inculta sit sacra etc. id mi- princ. LOAISA .

nime arguit , quod in textu Isidori non

Tem.VL Pp
 , ,:

n% LIBER TERTIVS
9. Nil aliud agit amor mundanae scientiae , nisi extollere lau-
dibus horrrinem. Nam quanto maiora fuerint literaturae studia,
tanto animus arrogantiae fastu inflatus maiore
intumescit iactan-
Ps. 70. 1$. tia. Vnde et bene psalmus ait ; Quia non cognoui literaturam>in«
troibo in potentias Domini .

10. Simplicioribus non est praeponendus fucus gram-

literis

maticae artis . Meliores sunt enim communes literae quia simpli- ,

ciores, et ad solam humilitatera legentium pertinentes rillae vero

nequiores ,
quia ingerunt hominibus perniciosam mentis elationem.
11. Meliores esse grammaticos, quam haereticos . Haeretici
cnim haustum lethiferi succi hominibus persuadendo propinant

Allu.Ut ad illu.l Pauli

9. Scientia : prehendit August. lib. de catechizand.
Inflat , charitas aedincat . LOAISA . rudibus cap. y. Sedulo monendi sunt
Jb. Psalm. 70. vbi Basilius probat schohstici , vt humilitate induti christia-
Symmachi versionem , Quoniam adnume- na , discant non contemnere, quos co-
rare nequeo , ingrediar in potentias Do- gnouerint morum vitia quam verborum, ,

mini : quoniam politius erat illud : Os amplius deuitare Et habetur D. \%.Vn~ .

meum annunciabit iustitiam tuam . Haec de de sensu , et intelligentia diuinarum

autem promissio , quia maior est viribus literarum , non de grammatica certundum
humanis , subiecit quoniam connumera- : docet lib. 2. doctrinae christ. c. 13. Rur-
re nequeo tales enim Scripturas non
: sus vtile esse grammaticorum tropos prae-
est natura mea assequuta . Attamen in- noscere ad intelligentiam literalis Scri-
grediar in potentias Domini , vt huma- ptnrae sensus docet lib. 3. cap. 29. JLt
nae naturae imbecillitatem possibilem d. 37. fuse sub nomine Hieronymi in 1.
reddam . Jdem Theodoretus Augustinus . , caput epist. ad Titum Siquis , inquit , .

quod aUi codd. habent negotiationem artem nouerit grammaticam , vel diale-
et de literatura haereticorum , et nego- cticam , vt recte loquendi rationem ha-
tiatione exponit : Sunt , inquit ,
qui de beat , et inter falsa , et vera diiudicet
omnibus literis tam sacris , quam profa- non improbamus geometria : , et arithme-
jiis interpretentur , vt est illud Jsai.29. tica , et musica habent in sua scientia vc-
Nescio literas, quasi dicat y non satis intelli- ritatem : sed non est scientia illa scien-
go scripturas sacras neque mysteria, quae , tia pietatis . Scientia pietatis est nosse
in eorum sensu abdita latent incognita : legem , intelligereprophetas , euangelio
literaturam vocat legem Moysis in cor. credere , apostolos non ignorare gram- :

tice , et litera : cognoscere interpretatur maticorum autem doctrina etiam potest

approbare Quasi dicat , non approbaui
. proficere ad vitam , dum fuerit in me'io-
literam occidentem , intraui in potentias , res vsus assumpta Clemens Alexandr. .

viuificantc spiritus filii Dei , recolendas , strom. 1. ex sententia Eupolemi tradit,

atquc annumerandas , satis mihi erit me- Moysem pritnumfuisse sapicntem ,et gram-
ditari , et dicere aliis , Deum omnia pos~ maticamprimo tradidisse iudaeis , et phoe-
se \ et tota ratio facti mihi erit potentia nices a iudaeis cepisse Jdem Basilius ho- .

facientis . LOAISA . milia 7rpo? t»? viv^ . LOAISA .

11. Grammaticos hic vocat Aristar. ib. Hoc loco Isidorus moderatus,
chos illos
, qui sibi de omni doctrina iu» prudensque, vt ait Vezzosius , mollit quo-
dicium vendicabant , censores doctrinae , daramodo , quae ante dixerat, et indi-
et stili j quorum et inanem tumorem rc- cat , quo hne libri profam vtiliter , et
 . . : .

SENTENTIARVM. 299
grammaticorum autem doctrina potest etiam proflcere ad vitam >

dum fuerit in meliores vsus assumpta .

C A P V T XIV.

De colUtionc

1. \^ uum sit vtilis ad instruendum lectio, adhibita autem col-

latione maiorem inteliigcntiam praebet . Melius est enim conferre ,

quam legere
2. Collatio autem docibilitatem facit. Nam propositis inter-
rogationibus cunctatio rerum excluditur , et saepe obiectionibus
latens veritas approbatur. Quod enim obscurum , aut dubium est,
conferendo cito perspicitur .

3. Multum prosunt in collatione figurae Res enim ,quae mi* .

nus per se aduertuntur, per comparationem rerum facile capiun-

tur . Nam saepe sub specie alia spirituales causas scripturae diui-
nae insinuant ; et nisi per aliquam euidentem ostensionem , vix ap-
parent occulta legis mysteria
4. Sicut instruere solet collatio , ita contentio destruit. Haec 2 .Tlm. 2/23
enim , relicto sensu veritatis , lites generat,et pugnando verbisetiam etTit. 3. o.

in Deum blasphemat . Inde et haereses,et schismata, quibus sub-

uertitur fides , veritas corrumpitur , scinditur charitas
5. Contentiosorum studium non pro veritate , sed pro appe-
titu laudis , certat : tantaque est in his peruersitas, vt veritati cede-
re nesciant , ipsamque rectam doctrinam euacuare contendant .

sine culpa legi possint . Isidorus ipse 3.August. tradit disputandi normam
mentem suam aperit in Exodum cap.16. lib. de vtilitate credendi ad Honoratum ,
n. 2. In auro,et argento , ac veste ae- Separatis , inquit , nugis locorum cora-
gyptiorum significatae sunt quaedam do- munium , res cum re , causa cum cau-
ctrinae , quae ex ipsa consuetudine gen- sa,ratio cum ratione confligat LOAiS. .

tium non inutili studio discuntur . Fa- 4. Sic Paulus 2. ad Timoth. 2. Stultas
cile esset hoc argumentum amplificare . aut^m , et sine disciplina quaestiones de«
AREVALVS . uita sciens , quia generant lites
, Et ad .

Cap. XIV. n. 1. Augustin. lib. 2. so- Titum fere idem cap. 3. Stultas autem
liloquiorum , non alia ratione melius ve- quaestiones , et genealogias , et conten-
ritatem quaeri posse ajfirmat , quam r/»- tiones , et pugnas legis deuita \ sunt enim
terrogando , et respondendo Et lib. 1. . inutiles , et vanae vbi quaestiones mul-
:

Academ. quaest. disput.i. cap.7. Veri- tas ineruditas appcllat , Ambrosio aucto-
tatis sola inquisitio perfectum sapientiae re , quae ex contentione fiunt , et sine vU
.tnunus est . LOAISA . h fructu disciplintc christianae . LOAI3.
Pp 2
 . , ,

300 LIBER TERTIVS

In disputatione fidelium cauenda est propositionum artifi-
6.
ciosa subtilitas , quae callidis obiectionibus retia tendit ita enim :

versutis assertionibus prauorum disputatio innodatur , vt recta esse

simulent , quae peruersa persuadent .
7. Lectio memoriae auxilio eget . Quod si fuerit naturaiiter
tardior 3
frequenti tamen meditatione acuitur,ac legendi assiduita-
te colligitur.
8. Saepe prolixa lectio longitudinis causa memoriam legentis
obtergit . Quod si breuis sit, submotoque libro , sententia retra-
ctetur inanimo, tunc sine labore legitur , et ea, quae lecta sunt,
recolendo a memoria minime excidunt .

9. Acceptabilior est sensibus lectio tacita , quam aperta , am-

plius enim intellectus instruitur , quando vox legentis quiescit , et
sub silentio lingua mouetur . Nam clare legendo et corpus lassa-

tur , et vocis acumen obtunditur .

C A P V T XV.

De contemplatione , et actlone .

i,A ctiua vita innocentia estoperum bonorum : contemplatiua

speculatio supernorum : illa communis multorum est , ista vero
paucorum
Actiua vita mundanis rebus bene vtitur , contemplatiua ve-
2.
ro mundo renuncians ,soli Deo viuere delectatur.

6. Fidelium al. infidelium

. hoc est : fide, altera est in specie vna in tem- :

contra infideles AREV. . pore peregrinationis , altera in aeterni-

8. Obtergit . Ita est in goth. tolet. tate mansionis vna in labore , altera in
:

TJam a salmant. abest tota sententia , in requie ^ vna in via , altera in patria v- :

reliquis omnibus obliterat LOAISA . . na in opere actionis , altera in mercede

Cap. XV. n. 1. De vita actiua , et c$n- contemplationis vna declinat a malo
:

templatiua passim Gregorius agit , sed et facit bonum ; altera nullum habet , a
praesertim lib. 2. super Ezech. Homil.i^. quo declinet , malum , magnum habet
st lib. 5.exposit. in 1. Regum cap. 15. quo perfruatur , bonum Et lib. 2. de .

illud Nos enim sumus circumcisio, qui

: verbis Domini serm. 26. ct 27. Idemfere
spiritu Deo seruimus , ad Philippens. 3. Basilius in regularum monasticarum prooe-
Tita actiua , et contemplatiua mirifice mio vbi fuse hanc materiam tractat .
:

depingitur ab Augustino praesertim su- Clemens etiam Alexandrinus lib. strom.6.

per Ioann. tract. vlt. Duas itaque vitas veritatem in cognitionem , et actionem
sibi diuinitus praedicatas , et commen- partitur Et de excellcntia vitae con'
.

ddtas nouit ecclesia : quarum vna est in tcmplatiuae hb. 7. Prosper ctiam trts li-
 . . .

SENTENTIARVM. jor
3. Qui prius in actiua vita proficit,ad contemplationem bene
conscendit . Merito enim in ista sustollitur , qui in illa vtilis in-

uenitur. Quicumque adhuc temporalem gloriam , aut carnalem af-

fectat concupiscentiam , a contemplatione prohibebitur , vt positus in

actualis vitae operatione purgetur . In ista enim prius per exerci-
tium boni operis cuncta exhaurienda sunt vitia , vt in illa iam pura
mentis acie ad contemplandum Deum quisque pertranseat Et li- .

cet conuersus statim ad contemplationem conscendere cupiat,ta-

men ratione cogitur,vt prius in actiuae vitae operatione versetur.
4. Exemplum enim actiuae , et contemplatiuae vitae de Iacob Genej, 29.

sume , qui dum ad Rachel, hoc est,ad visum principium, destina-

ret, quae contemplationem significat, Lia illi , hoc est, laboriosa
vita supponitur, quae actiuam demonstrat
5. omni negotio terreno priuatur ita et con-
Sicut sepultus ab ,

templationi vacans ab omni occupatione actuali auertitur Et sicut .

nb actuali vita conscendentes in contemplationis quiete sepeliun-

tur , ita ab actione seculi recedentes eos vita actiua in se quasi
sepeliendos suscipit hoc vitae mundanae actiua s ac per vita, et vi«
tae actiuae contemplatiua sepulcrum est
6. Viri sancti ,sicut a secreto contemplationis egrediuntur ad
publicum actionis , ita rursus ab actionis manifesto ad secretum

bros de vita contemplatiua composuit , iam totus et omnino vertitur , qui iatn
,

et discrimen vtriusque vitae statuit , po- non tantum poenas non timet , sed ad
tissimum lib. i. cap. 12. LOAISA . bonum Domini contcndere festinar . Quae
3. Greg. lib. 6. Moral. c. 17. LOAIS. conuersio si contigerit alicui , etiam in
lbib. Et Conuersus
licec conuersus . fine , desperandum non est de eius re-
is dicitur , qui seculo renuncians sequi- missione . Sed quon'i3m vix , vel raro est
tur in vita perfecta Christum Vnde lai- . tam iusta conuersio timendum est de ,

ci , qui seculo renunciarunt , in religione poenitente sero . LOAISA .

conuersi appellantur . Est cnim in illis 4. Gregor. lib. 2. super E%,ech. ho*
conuersio quaedam cordis versio Impo- . mil. 14. LOAISA .

iitum illis nomen vi.ietur ab illo Ezech.]] . lb. Haec , et similia repetita sunt in
quod Augustinus lib. de vera , et falsa commentar. Genes. , in opusculo De
in
poenitentia ita citat : Quacumque hora vita actiua , et contemplatiua , inter Ap-
peccacor ingemuerit , et conuersus fue- pendices referendo , et in Differentiis re-
rit , vita viuet Additque Auguttin. Di-
. rum . AREV.
xit , conuersum , non tantum versum , 5. Ex Greg. lib. 6. Moral. cap. 17.
vita viuere Versum quidem puto , qui
. LOAISA .

dolet de crimine : conuersum t qui dolet 6. Ex Gregor. lib,6. Moral. cap.\j.

de animi eius , quam exposuimus , varie- F.stetiam lib. 6. epist. 169. ad Cyriacum
tate . Vertitur a peccato , qui iam vult episcopum . Et habetur 8.q. 1. cap. In
dimittere peccatum . Gonuertitur, qui Scripturis . LOAISA
 . .

3 o2 LIBER TERTIVS
contemplationis iotimae reuertuntur, vt intus Deum laudent,vbi
acceperunt ,vnde et foris ad eius gloriam operantur.
7. Sicut aquilae moris est semper oculum in radium solis in-
fiVere, nec deflectere, nisi escae solitis obtentu , ita et sancti a con-
templatione ad actualem vitam interdum reflectuntur, consideran-
tes, illa summa sic esse vtilia , vt tamen ista humilia sint paulu-
lum nostrae indigentiae necessaria .

8. In actiuae vitae genere humana intentio perseueranter iti-

cedit :in contemplatione autem sese per interualla resumit , quia

diuturnita*re contemplandi lassatur.

Ezech. cap. 1. 9. Visio animalium in Ezechiele quae ibant, et non reuerte- ,

bantur, pertinent ad vitae actiuae perseuerantiam : et iterum ea ani-

malia , quae ibant, et reuertebantur, pertinent ad contemplatiuae
vitae mensuram : in qua dum quisque intenderit, sua reuerberatus
innrmitate reflectitur: atque iterum renouata intentione , ad ea^
vnde descenderat, rursus erigitur. Quod fieri in actiua vita non
potest , de qua si quisque reflectat vel ad modicum , statim vitio-
rum excipitur luxu
Matth. 5. 29. 10. Oculus dexter scandalizans , quem euelli Dominus praece-
pit, vita contemplatiua est . Duo oculi in facie actiua vita, et con-
templatiua tn homine . Qui igitur per contemplationem docebit
errorem, melius est , si euellat contemplationis oculum , seruans
sibi vnum vitae actiuae obtutum , vt sit vtilius illi per simplicem
actionem ire ad vitam , quam per contemplationis errorem mitti
in gehennam
11. Saepe mens ad summa ab imis erigitur : et saepe a sum-
mis ad infima pondere carnis reclinata reflectitur.
12. Mukos Deus ex carnalibus sua gratia visitat , et ad con*
templationis fastigium eleuat contemplatione iusto
. Multosque a iu-
dicio deserit,et lapsos in terrenis operibus derelinquit .

7. Greg. lib. g.Moral. c. 16. LOAIS. ttet , vt ad visionem refcratur. AREV.

8. Greg. lib. Moral. 10. r.io. LOAIS. 10. In editione Grialii indicabatur
9. Gregor. ibidem LOAISA .
. nota Loaisae , quae praetermissa fuit . In
Ibid. Luxu Ita goth. salm. , et alii
. prologo operis luhani Pomerii, De vita
mss. Fluxu tolet. et edit. vet. LOAISA . actiua , et contemplatiua , quod etiam
Ibid. Pertinent ad etc, Ita Vezzo- S. Prospero tribuitur , extat haec paritas
sius,et alii . Ia vet. editionc est perti» oculi dextri scandalizantis . AR£V.
 . .

SENTENTIARVM, 303

C A P V T XVI.

Dt contemptoribus mundi .

,E quae scculi amatoribus chara sunt , sancti velut aduersa

a 3

refugiunt plusque aduersitatibus mundi gaudent , quam prosperi-

:

tatibus delectantur .

2. Alienos css& a Deo,quibus hoc seculum ad omne commo-

dum prosperatur . Seruis autem Dei cuncta huius mundi contra*
ria sunt : vt dum ista aduersa sentiunt , ad caeleste desiderium
ardentius excitentur.
3. Magna apud Deum refulget gratia , qui huic mundo con-
temptibilis fuerit . Nam reuera necesse est,vt quem mundus odit,
dili°,atur a Deo .

4. Sanctos viros in hoc seculo legimus peregrinos esse , et ho- AdHebr.xi.13

spites j vnde et reprehenditur Petrus , quod tabernaculum in mon- Matth. 17.4.
te figere cogitauit, quia sanctis in hoc mundo tabernaculum non
est , quibus patria , et domus in caelo est
5. Sancti viri ideo contemnere cupiunt mundum , et motum
mentis ad superna reuocare ,vt ibi se recoliigant , vnde defluxerint,
et inde se subtrahant , vbi dispersi sunt.
6. Iusti,qui rebus blandimentis re-, honoribusque , ac vitae
nunciant, proinde se ab omni terrena possessione mortificant, vt
Deo viuant: ideoque seculi huius blanditias calcant , vt validio-
res ad vitam illam de huius vitae mortificatione consurgant Cun- .

cta quippe temporalia, quasi herbae virentes , arescunt, et trans-

eunt: ideoque pro aeternis rebus , quae nunquam arescunt , re-
cte ista Dei seruus contemnit , quia in eis stabilitatem non aspicit

Cap. XVI. n. 1. De tribus vocationum Et i., Obsecro

Petrivos tamquam ad-
generibus ab homine , a Deo , et ex nec- uenas et peregrinos
, . LOAISA .
essitate disserit Pkanutius Antonii di- 6. In hac sententix triplicem abre-
jcipulus apui Cassi.m. coll. 5. cap. 3, et nunciationem co>nplectitur Isidorus , de
similiter de abrenunciationummo-
tribus qua Cassianus collat. 3. cap.6. vt supra
dis eadem ac toto pene li-
collat. cap. 6. retuli . LOAISA .

bro .Ambrosius de fuga seculi pie omnes Ib. Quasi herbae . Allusum ad illud
ad tnundi contemptum adhortat.tr. LOAIS. Isaiae : Omnis caro foenum , et omnis
4. Paulus 11. ad Hebraeos Quia pe- . gloria eius , quasi flos agri . LOAISA .

tegrini , et hospites sunt super terram .

 . .

3
o4 LIBER TERTIVS
7. post renunciationem mundi ad supiernam patiiam san-
Qui
ctis desideriis inhiat , ab hac terrena intentione , quasi quibusdam

pinnis subleuatus erigitur, et in quo lapsus erat , per gemitum con-

,

spicit , et vbi pcruenerit, cum gaudio magno intendit Qui vero .

a contemplationis requie reflexus,in curas huius seculi incidit, si

ad memoriam sui reuertatur ,protinus ingemiscit : quantumque fue-
rint tranquilla, quae perdidit , et quam confusa sint , in quibus cc-
cidit, ex ipsa laboris sui difficultate cognoscit. Quid enim in hac
vita laboriosius , quam terrenis desideriis aestuare ? Aut quid hic se-

curius s quam huius seculi nihil appetere ? Qui enim hunc mun-
dum dilisunt , turbulentis eius curis ,et solicitudinibus conturban-
tur. Qui autem eum odiunt, nec sequuntur , internae quietis tran«
quillitate fruentes ,futurae pacis requiem , quam 1111 expectant, hic
^uodammodo habere iam inchoant.

C A P V T XVII.

De sanctis , qui se a consortio seculi separant

1. v3 ancti viri funditus seculo renunciantes , ita huic mundo mo-

riuntur, vt soli Deo viuere delectentur : quantoque ab huius secu-
li conuersatione se subtrahunt, tanto internae mentis acie prac-
sentiam Dei,et angelicae societatis frequentiam contemplantur .
2. Malorum tam praua sunt opera manifesta , vt hi ,
qui su-
pernam patriam desiderant, non solum mores eorum ,sed et con-
sortia fugiant Quidam etiam corporaliter separari desiderant ab
.

iniquis,vt eorum non inuoluantur delictis Nonnulli etsi non cor- .

porali discessu spirituali tamen ab eorum intentione recedunt

, :

qui cominunes sunt conuersatione ,discreti tamen suntcorde,

etsi

vel opere Et licet saepe in medio carnalium vitam Deus protegat

.

clectorum , tamen satis rarum est , vt quis inter seculi valuptates

positus , a vitiis maneat illibatus , in quibus etsi non cito implice-
tur , aliquando tamen attrahitur Neque enim diuturnus esse poterit,
.

qui periculo proximus fuerit

5. Via sine offendiculo, vita monachi sine cupiditatis et timo- ,

risimpedimento . Dum enim quisque aconsortio mundi abstrahitur,

nec cupiditas cum obligat consentientem , nec cruciat sentienrem .

4. Bo-
 . ,

SENTENTIARVM.' '305
4. Bonum est , corporaliter remotum esse a mundo,sed mul-
to est melius voluntate^ vtrumque vero perfectum ille ergo per< :

fectus est, qui huic seculo et corpore,et corde discretus est .

5. Onager , ait Iob

contemnit ciuitatem , et monachi com-
vt ,

munem secularium ciuium conuersationem Hi aduersa vitae no- .

strae appetunt , prospera contemnunt , vt, dum ab eis haec vita de«
spicitur , futura inueniatur ,

C A P V T XVIIL
De praeceptis altioribus monachorum *

j.ZYlia sunt praecepta , quae dantur fidelibus , communem vi-

tam in seculo agentibus atque alia seculo huic renunciantibus .
:

Illis enim dicitur , vt sua omnia bene gerant istis , vt sua omnia :

bene derelinquant . Illi praeceptis generalibus astringuntur : isti

praecepta generalia perfectius viuendo transcendunt

2. perfectum non sufficit , nisi vt abnegatis omnibussuis,
Ad
etiam seipsum quisque abneget sed quid est seipsum abnegare, :

nisi voluptatibus propriis renunciare ? Vt qui superbus erat , sit

humilis ,
qui iracundus , esse studeat mansuetus. Nam si ita quis-
que renunciet, quae possidet, omnibus, et suis non renunciet mo-
ribus , non est Christi discipulus. Qui enim renunciat rebus suis
sua abnegatrqui vero renunciat moribus prauis , semetipsum sci-
licet abnegat Vnde et Dominus Qui vult , inquit , post me ve-
. : Matth. 16.24.
nire , abntget semetipsum .

Cap. XVII. n. 4. A\u,qui a seculo et terpretatur lib. 30. Moral. cap. 12. et
corpore , et corde disiunctus est . Quod Cass. coll. 17. cap.6. LOAISA .

commodius videtur AREVALVS . . Cap. XVIII. n. 2. Gregor. homil. 32.

5. Est apud Iob, cap. 39. Contemnit, in euang. LOAISA .

inquit , multitudinem ciuitatis clamo-

, et lb. Alii ipropriis voluntatibus renun*
rem exactoris non audit ; quem locum ciare . AREV.
etdem , quo Isidorus , modo Gregor. in-

fom.Vl. Qq
 . . ,

3 o6 L I B E R T E R T I V S

C A P V T XIX.

De humilitate monachi , vel opere .

,.s umma monachi humilitas , summum vitium

virtus eius su-
perbia est . Tunc autem se quisque monachum iudicet , quando
se minimum existimauerit , etiam quum maiora virtutum opera
gesserit
2. Qui mundum deserunt,et tamen virtutes praeceptorum sine
cordis humilitate sequuntur , isti quasi de excelso grauius corruunt,
quia deterius per virtutum elationem deiiciuntur , quam per vi-
tia prolabi potuerunt
3. Omnis Dei seruus de suis meritis non debet attolli , dura
posse videat ex inferioribus sibi praelatiores alios fieri . Nouerit
autem omnis sanctus se alterius non praeponere sanctitati Sem- .

per Dei serui conscientia humilis qssq debet , et tristis scilicet :

vt per humilitatem non superbiat,vt per vtilem moerorem cor ad

lasciuiam non dissoluat.
4. Dei seruus dum bonum aliquod opus agit , vtrum ei ad
boni remunerationem pertineant , quae facit , incenus est ne for- :

te discussione caelestis iudicis reus pensetur , et in his, quae Dei

sunt, negligenter , aut superbe aliquid operasse inueniatur . Ideo-
que pro hoc ipso trisris , moerensque efficitup, atque indesinenter

Ier. 4&. 10.

turbatur , reminiscens proculdubio , scriptum esse : Makdictus , qui
facit opusDei negligenter Nam veraciter condemnamur , si per .

torporem ea , quae bona sunt , agimus .

5. Dei seruum sine intermissione legere , orare, et operari
oportet ne forte mentem otio deditnm spiritus fornicationis sub-
:

ripiat Cedit enim labori voluptas animum autem vacantem cito

. :

praeoccupat Contuere Salomonem , per otium multis fornicatio»

.

nibus inuolutum , et per fornicationis vitium vsque in idolola-

triam lapsum .

Gap. XIX. n. 4. Vulgata editio letem. Ib. Operasse : Ita exemplarla pro ope-
4&. Maledictus homo , qui facit opas Dei ratus esse . AREV.
frauiulenter QuomoAo etiam legit Cas-
. 5. Augustin. ad frat. itt Ctemo serm»
sian. coll. 11. de remissione quinquage- 17. tom. 10. LOAISA .

simae cap. zi. LOAISA .

 , .

SENTENTIARVM. 307

C A P V T XX.

De tepore monachorum .

1. \Ju\ non monachi professionem sectantur ,

rigida intentione
^^"quanto superni amoris propositum dissolute appetunt
tanto procliuius ad mundi amorem denuo reducuntur. Nam pro-
fessio non perfecta praesentis vitae repetit desideria: in quibus etsi
nondum se monachus alliget opere,iam tamen alligat cogitatio-
nis amore Longe quippe a Deo est animus,cui haec adhuc vita
.

dulcis est Iste enim , quid de supernis appetat , quid de infimis

.

fugiat , nescit Nam sicut scriptum est: Qui apponit scientiam , ap-
. Eccles. x.x8,
ponit et dolorem .

2. Quantum enim quisque potuerit superna scire,quae appe-

tat,tanto de infimis acrius ,quibus inhaeret , dolere debet . Pro-
pter hoc enim ec Iacobus apostolus dick : Miseri esto+e , lugete , c. 4. v. 9.

et plorate , risus vester in luctum conuertatur

gaudium in moero Matth. 5. j. D et

rem Hinc etiam Dominus Reati , inquit , qui lugent quoniam ipsi L "c« 6 2 5«
. :
,
-

consolabuntur Et rursus Vae vobis qui ridetis^ qnoniam flebitis

. :
, ,

3. Qui ad hoc conuersionem sanctitatis praetendit , vt aliis quan-

doque praeesse desideret, iste non discipulus Christi , sed prauitatis
sectator existit:quia non pro Deo , sed pro seculi honore portare
studet crucis Christi laborem »

CAPVT XXI.

De monachis , qui curis seculi occupantur .

1. JTxi,quipro Dei timore seculo renunciant, et tamen curis

rerum familiarium implicantur , quanto se rerum studiis occupant,
tanto a charitate diuina seipsos separant . Qui simul et terrenis
Cap. XX. n. 1. In vulgata edit. est , no est Hinc etiam Dominus dixit ad
:

qui addit scientiam , addit et laborem . eos , qui pro hoc seculo conuertuntur ,
Alii tamen legunt dolorem,7fr hic no- vt honorem sacerdotalem adipiscantur :
ster Isidorus , rectius enim graecs
Ita Vae vobis , qui ridetis , quoniam flebitis
:
est , ^ 7*-fC5-/£«; ivurtv.iTrfQfS-nrn «A« LOAISA .

«,»/*« . LOAISA . Cap. XXI. n. i. Alii , vtrisque place*

2* In duobus cc. seguntino } et toleta- re . AREVALVS .

Qq >
 . .

3 o8 LIBER TERTIVS
parere curis,et diuinis exerceri student,
vtrumque complecti si-
mul non valent . Nam duas curas pariter inesse pectori huma«
no non posse : et duobus seruientem dominis , vtrique placere
difficile esc.
2. Nisi prius a secretioribus cordis expellatur importuna se-

cularium multitudo curaruin, anima ,quae intrinsecus iacet, ne-

quaquam resurget . Nam dum se per innumeras seculi cogitatio-
nes spargit,ad considerationem sui se nullatenus colligit
3. Arguitur eorum tepor , qui Deo vacare volentes , et mun-
do renunciant, et curas proprias aspernantur sed dum propinquo- :

rum vtilitates procurant , a Dei amore se separant

4. Vir spiritualis ita prodesse debet suae propinquitati , vt dum
illis gratiam carnis praestare studet, ipse a spirituali proposito ne-
quaquam declinet. Muhi enim lnonachorum amore parentum non
solum terrenis curis, s^d etiam forensibus iurgiis inuoluuntur , et
pro suorum temporali salute animas suas perdunt .

5. Interdum ordinata discretio est, dum negatur proximo ,

quod praestatur extraneo vt noueris, non prohiberi pietatis ofii-
:

cium , sed negari carnalitatis affectum Proximis enim carnaliter .

praestatur , quod extraneis pie impenditur .

6. Sicut nostra nobis non odienda est anima, sed eius carna-
les affectus odio debemus habere
nec parentes odio a nobis , ita

habendi sunt,sed eorum impedimenta, quae nos ab itinere recto

praepediunt dum tamen Dominus ita praecipiat nobis parentes
:

odire , sicut et animas nostras .

7. Figuram sanctorum virorum renunciantium seculo vaccas

designasse allophylorum , arcam Dei gestantes . Nam sicut illae pi-

gnerum minime digressae sunt,ita et vir

affectibus a recto itinere
mundo renuncians, parentelae obtentu non debet a bono praepe-
diri proposito .

4. Greg. lib. Mtral. 7. c. 17. LOAIS. nam parens pro proximo , cQnsanguineo,
Ib. Fortasse gratia carnis namprae- : aftini , ec , vt hispani dicunt pariente , et

stare simpliciter yxoprodesse solet adhi- itali parente , smni solet ab scriptoritms

beri . AREV. Isidoro aequalibus, et superioribus AR. .

5. Alii , parenti pro proximo , et pa- 7. Oreg. lib. 7. Moral. c.i7> LOAIS.
rentibus pro proxiiois , neque inepte ,
 . .

• S E N T E N T I A R V M. jo?

C A P V T XXII.

De his ,
qui a Deo mundi amore praepediuntur .

,.M cupiunt conuolare ad gratiam Dei,sed timent carere

ulti

oblectamentis mundi Prouocat quidem eos amor Christi , sed re-

.

uocat cupiditas seculi Qui proinde obliuiscuntur voti , quia ca-

.

piuntur illecebris vanitatis

2. Quaecumque mens procellis mundi huius inuolueris , \i*

gnum conscende crucis, vt a mari , id est, tempestate huius secu*

li libereris . Nam nullus te a lacu mortis humanae saluabit, nisi
Christus eruerit.
Qui seculo renunciare disposuit transgressionis reatu astrin-
3. ,

gitur,si votum mutauerit. Atrociter enim in discussione diuini

iudicii arguendi sunt, qui ,quod professione spoponderant , imple-
re opere contempserunt .

4. Mirabiliter comparatur similitudo a voluptatibus mundi co-

nanti redire ad Deum , retinentibus eum cupiditatibus seculi , ei , qui
dormitans exurgere conatur , et soporesomni deprimitur Ille enim .

ad bonum nouit redire , et voluptatum facibus non sinitur Iste .

melius eligit vigilare , sed soporis torpore tenetur

5. A bono in deterius lapsos supra
carbones frigidos fieri ni-
griores , quia per torporem mentis ab igne charitatis Dei extincti
suntret per mundi appetitum a luce supernae illuminationis pri-
uati , nigredine peccatorum fuscantur .

6. Quidam intentionem bonae operationis metu extincruunt

inopiae , nec permittuntur infirma mente desiderata perficere : et
quum indigere in mundo metuunt, agloria superna semetipsos ab-
scindunt .

7. Multis consiliorum argumentis insidiatur cis diabolus in

acquirendo plurima,qui paucis , et modicis vouerant essc conten-
ti . Opponit igitur in eorum mentes futuram egestatem filiorum ,

Cap. XXII. n. 1. Vetuseditio, timent 4.Tota haec sententia antea depra-

cauere oblectamenta . AREV. uatissima mss. ope, nostraque ddigentia est
2. Alii ,procellis vanitatum mundi . restituta . LOAISA .

et mox, saluabit ^nisi cruce Christi ele~ 6. Abscindunt . lta salm. goth. Ex-
ueris AREV.
. cedunt > tolet. LOAISA .
 . . ,

3 io LIBER TERTIVS »

persuadet habere plura, vnde sibi , egenisqne sufficiat : quatenus his

blandimentis intentionem bonae deuotionis subuertat , atque ia
terrenis lucris deceptam mentem reducat.
8.Multis argumentis insidiatur diabolus eis , qui renuncianc
seculo , vt eius se iterum amori substernant Grauius autem illos in .

concupiscentiis seculi ferit, quos post renunciationem ad mundi

amorem reduxerit Et maxime per cenodoxiam subiicit sibi dia-
.

bolus monachum : vt quem per secuii amorem retinerc non potuit,

ab humilitatis culmine subtrahat , et per superbiae tumorem sibi
subditum faciat
9. Dei seruus semper fallentis diaboli praeuidere debet insi-
dias,et magis in bonis operibus cordis debet adhibere cautelam
ne per vanam gloriam perdat seraetipsum , ac pereat, cunctaque
bona amittat, quae recte agendo obtinuerat

C A P V T XXIII.

De iactantia ,

1. TX am
i

dam tamen ruinam

in
qua sibi
factls,quam in
,
cauendam essc iactantiam flen«
dictis
quemquam magis,quam Deo placere,
:

et laudem ab homininus comparare .

2. Vanus , et erroris est aniir.us plenus, famam appetere , et ad

capiendam terrenajn laudem studium dare Circumspice temet- .

ipsum , homo , nihilque tibi anoges , quae in te sunt praeter pec-

catum Non declinat ad dexteram , qui non sibi 3 sed Deo tribuit
.

bona , quae agit neque ad sinistram se vertit,qui de diuina in-

:

dulgentia peccandi licentiam non praesumit. Hoc est,quod Pro-

Deuter.17.11. pheta ait: Haec via ^ambulate in ea , neque ad dexteram^ nequead
sinistram declinantes .

3. Verum est , quod natura expetit delectari in laudibus : sed

8. Graecorum cenodoxia latinis est bnxv,» xfi/o/c£*av . LOAISA .

vana Cassianus voce ea ftequen-

gloria . Cap. XMII. n. 1. Goth. cod. toletan.
ter vtitur . Et libr. 11. de spiritu ceno- C.iuendam esse iactantiam , flenda est ta-
doxiae vanam , siue inanem gloriam vo- men ruina sibi quemquam magis quam
, ,

eat Est apud Paulum

, etiam huius vo- Domino placere , et laudem ab homini-
cisvsus ad Philippen.i. Nihil per con- bus comparare LOAISA . .

tentionem , neque per inanem gloriam . lb. Alii , comparare studeat AREV. .

Wam graecc ita legitur , ^niiv b»t lfw« 3« Gregjib. i6.Moral. r.ij.LOAIS.
 . . .

SENTENTIARVM. 311
tunc recte,si in Deo , non in se quisque laudetur,sicut scriptum
est ln dombio laudabitur anlma mea
: . Ps. 33.3,

4. Saepe vanam gloriam contemnendo , in aliud genus elatio-

nis inciditur, dum in se quis gloriatur , pro eo quod contemnat
ab hominibus laudem
5. Quibusdam concessum est tantumdem bene agere, et fru-
ctum boni operis non habere , quod ipsi sibi auferunt per studium
humanae iactantiae
6. Semper suam aspiciant foeditatem , qui vanae gloriae fauores
diligunt, et perdidisse bonum opus doleant, quod pro humana
ostentatione fecerunt.
7. Amator vanae gloriae, vnde possit semper laudari , agere
non quiescit : et subinde
prauus appetitus auget.
illi vires vanitatis
8. Boni operis inchoatio non debet citius palam ad hominum
cognitionem venire ne dum boni inchoatio humanis oculis rese-
:

ratur,a virtute perfectionis inanescat coeptio sanctitatisAnte ma- .

turitatis enim tempus messes florentes cito pereunt, germinaque

corum inutilia fiunt.

9. Virtutes sanctorum per ostentationis

appetitum dominio
daemonum immundorum subiiciuntur,sicut Ezechias rex , qui di-
uitias suas chaldaeis per iactantiam prodidit , et propterea perituras
per prophetam audiuit : vt significaret , Dei seruum virtutes suas,
dum vanae gloriae studio prodiderit
perdere ,et statim daemones ,

suorum operum dominos facere,sicut ille per ostentationem chal-

daeos rerum suarum dominos fecit.
Optima est illa discretio , vt et nota sint opera nostra ad
10.
Dei augendam gloriam,et occulta pro elatione vitanda humana.
Ille autem debet publicare bonum,quod agit,qui perfecta humi-

litate fundatus, nulla iam elatione contingitur. Nam qui se intel-

ligit adhuc amore laudis pulsari , facta bona in occulto agat, ne
forte , quod egerit, perdat
11. Interdum virisancti,dum cupiunt funditus suam mutabili-
tatem corrigere , aliquando tumore tanguntur elationis suae con-

4« Augustin. lib. Confess. 9. cap. 38. Moral.Z. cap. 35. Iccirco innotesccre
LOAISA . citius non debet in aliis LOAISA . .

5. Tantumdem tantum AREV.

. al. . ]b. Coeptio . al. intentio . AREV.
7. Greg. lib. 8. Moral. c. 3. LOAISA. 9. Gregor. ibidem . LOAISA .

8. Sic goth. libb. et apui Greg. lib. 10. Gregor. ibid. cap.^o. LOAISA .
 . .

3 i2 LIBERTERTIVS
scii actioms iustitiae : sed ab huius subreptionis malo htimilitatis
compunctione purgantur .

1 2. Viri sancti nonnunquam quosdam de se audientes instruunf,

et tamen in his alta se consideratione custodiunt: ne dum alios a

terrena intentione erigunt , ipsi in terrenae laudls appetitu de-
mergantur.
13. Qtiidam per incautam virtutum iactantiam relabuntur ad
vitia:et quidam , dum vitiorum impulsum frequenter plangunt,
de ipsa infirmitate per humilitatem validius conualescunt
14. Plerumque vtile est arrogantibus deseri a Deo quatenus
,

suae infirmitatis conscii ad humilitatem redeant , et humiles post

casum existant

15. Nonnulli falsa opinione arrogantiae se esse perfectos exi-

stimant,dum non sint,qui obortis tentationibus innotescunt.

16. Tanto quisque fit veritati vicinior , quanto se esse longius
ab ea fuerit arbitratus Hoc enim humilitatis est, quae Deo homi-
.

nem iungit. Ceterum iactanctia oculos, quibus Deus videri pote-

rat , claudit.
17. Sicut solis radius dum conspicitur, acies oculorum hebe-
tatur,sic et qui immoderate altiora scrutatur, ab intentione veri
obtunditur.
iS. Sicut aquila ex alto ad escas collabitur , sic homo de alto
bonae conuersationis per carnalem appetitum ad inferiora demergitur..

C A P V T XXIV.
De hypocrisi .

1. JL Xypocrita verba sanctorum habet , vitam nonbabet: etquos

per sermonem doctrinae genuerit, non fouet exemplis 3 sed dese-
rit:quia quos verbo aedificat, vita , et moribus destruit.
2. Hypocritae simulatores dicuntur,qui iusti non tsse quae-
runt,
18. Ex gothici ( duobus , et aliis qui- Sic quippe in mente , inquit , supcrbia,
busdam haec verba adduntur iactan-
cc. : sicut in oculis caligo generatur LOAIS. .

tia oculos , quibus Deus videri poterat, Cap. XXIV. n. 1. Totum hoc caput le-
claudit. Jn nullo tamen excuso sunt , ne- gitur ad verbum in libro de conflictu vi-
que in aliquot mss. Verumtamen a Cre- tiorum , virtutum
et LOAISA .
.

gorio esse videntur /*£. 24. Moral.c.iZ. 2. Hypocriia hoc sonat latinis t quod
 . .

SENTENTIARVM. 3*3
runfjSed tantum vidcri cupiunt. Hi mala agunt, et bona profi-

tentur . Per ostentationem quippe boni apparent , per actionem

verc mali existunt.
3. Omnia possunt a simplicibus vitia perpetrari 3 simulatio ve-

ro 3 et hypocrisis non committitur, nisi a male astutis per callidi-

tatem, valentibus vitia sub specie virtutum celare , et non veram
sanctitatem obiicere
4. Sancti non solum gloriam supra modum suum omnino non
appetunt,sed etiam hoc ipsum videri refugiunt 5
quod esse merue-
runt Hypocritae autein malitiae suae occulta tegentes ante ocu-
.

los hominum, quadam innocentiae sanctitate se vestiunt 5 vt vene-

rentur . Quibus diuina voce dicitur: Vae vebis , hypocritae, quia Matth. 23.27.
similes facti estis sepulcris dealbatis , quae foris quidem apparent Luc. xi. 44.
hominibus speciosa , intus vero plena sunt ossibus mortuorum . Ita
et <uos foris quidem apparetis hominibus iusti , intus vero pleni estis
auaritia , et iniquitate .

5. Dupliciter damnantur hypocritae , siue pro occulta iniqui-

simulator , Gregor. lib. 18. cap. 7. in il- cap. 36. Simultatores , et callidi prouo-
lud lob. cap. 27. Quae enim est spes cant iram Dei . Quum simulatores di-
hypocritae ? Hypocrita ( inquit ) iatina ceret , inquit , apte subiunxit , et callidi .

lingua dicitur simulator \ iustus esse non Quia nisi ingenio calleant , quod videri
appetit , sed videri August. lib. 1. de
. appetunt , congrue simulare non pos-
serm. Domini in monte cap. 3. elegan- sunt .Sunt enim nonnulla vitia , quae
ter , vt omnia Sunt enim hypocritae si-
: etiam a sensu tardioribus facile perpe-
mulatores , tamquam pronunciatoresper- trantur,^r. Et in fin. Haec itaque sim-
sonarum alienarum , sicut in theatricisfa- plicibus minime congruunt quia sicon- :

bulis . Vocatur ab eodemfictus LOAIS. . gruunt , iam simplices non sunt Et .

3. Ex hac sententia aperte colligo illnd, lib. 18. Moral. cap. 4. Refugiunt vide-
quod saepe mihi persuasi , non soium a ri , quod sunt , et ante oculos hominum ,

D. Cregor. sententias esse deiumptas , sed snperinducta quadam innocentiae ho-

etiam ab aliis patribus ; tnaxime vero a nestate se vestiunt , vnJe recte per eu-
D. Augutt. tota haec sententia est In . angelium voce noscri Redemptoris in-
libelio de conflictu vitiorum , et virtutum crepantur , quum eis dicitur \ Vae vobis
sic habetur Omnia possunt a simplici-
: hypocritae :,
quia similes facti e^tis sepul-
bus vitia perpetrari Simulatio autem , . cris dealbatis : quae foris quidem appa-
et hypocrisis non committuntur , nisi a rent hominibus speciosa , intus vero sunt
male per calliditatem valentibus
astutis , plena ossibus mortuorum , et orani spur-
vitia sub specie virtutum celare, et non citia . Ita et vos foris quidem apparetis
veram sanctitatem obiicere . Sancti non hominibus iusti , intus vero pleni esti»
solum gloriam supra modum omnino non auaritia, et iniquitate . Vnde constat, D.
appetunt , sed hoc ipsum videri refu- Gregor. etiam a D. Augustin. sententias
giunt , quod esse merentur , etc. Eadetn accepisse , Isidorum porro nostrum ab v-
etiam fere dicuntur a Cregor. lib, 26. troque . LOAISA
Moral. cap. 28. Vbi explanat illnd Iob.

Tw.VI. R r
 . ,. ,,

3i 4 LIBERTERTIVS
tate, siue pro aperta simulatione. Ex illo enim condemnantur
quia iniqui sunt ex isto , quia ostendunt, quod non sunt
:
.

6. Non semper latent hypocritae 5 nam etsi in principio sui

quidam non pateant , prius tamen quam vita eorum finiatur ,quam
simulate vixerint enim sincerum permanet:
, deteguntur . Omne
nam quae simulata sunt, diuturna cssq non possunt.
7. Non eorum desperanda est salus, qui adhuc aliquid terre-
num sapiunt dum possint et in occultis agere , vnde iustifken-
:

tur Hi enim meliores sunt hypocritis , eo quod mali sint in aper«

.

to , et in occulto boni. Hypocritae vero in occulto mali sunt,

etbonos se palam ostendunt
8. Hypocritam iustus arguere prohibetur, ne deterior castiga*
Prouerb. $. §. tus ex istat, dicente Salomone, Noli arguere derisorem^ne oderit te

C A P V T XXV.

De inuidia .

1. JLjfiuor alieni boni suum punit auctorem . Nam vnde bonus

proficit, inde inuidus contabescit .

Homines praue viuentes sicut de bonorum Japsibus

2. , gratu-
Sapient. 2.
hntur, ita de eorum recte factis , bonique perscuerantia con-
funduntur
Inuidus membrum est diaboli , cuius inuidia mors introi-
3.
uit in orbem terrarum , sicut et superbus membrum est diaboli,
lob. 41. 25. de quo scriptum est Omne sublime videt et ipse est rex super
: :

fimnes filios superhiae ,

4. virtus,quae non habeat contrarium inuidiae ma-

Nulla est

lum , sola miseria caret inuidia quia nemo inuidet misero,cuire :

vera non liuor obiicitur, sed sola misericordia adhibetur.

5. Multi et bonos imitari nolunt , et de bonorum profecti-
bus inuidiae liuore tabescunt Quo fit , . vt nec illi corrigantur a
malo suo , sed per inuidentiam deteriorentur , vt bonos a recto

studio, quantum in ipsis est,si potuerint , deprauare conentur.

Cap. XXV. n. 1. Gregor. lib, Moral. ). 1
quod edidimus , de pio viuendi modo lib,

**/>. 32. LOAISA . . 3. cap.j. AREV.

Ib. ad marg. id notat
Big;neiis De : 2. Ex Gregor. lib, Morsl. 2p, c 3.
\oc latius disstruitnus iit opusculo nostro LQAISA .
 . ,

SENTENTIARVM. sr 5

6.Quando malos boni proflcere vident non scandalizentur , :

sed quem sint finem habituri, maxime cogitent.

,

7. Hoc omnis inuidus alienis. virtutibus praestat quod beato lob. c. ,

r.

lob satan praestitit Nam dum aemulatur prosperitatibus commo-

. ,

uit aduersa , sed dum credidit eum diabolus posse prosterni , inde
eius aucta sunt merita , atque inde claruerunt probabiliora patieu-
tiae documenta .

8. lta requirunt inuidi aditum malae famae , per quam bono-

rum vitam maculent , sicut quaerebant ostium sodomitae , quo do-
mum Lot nocitivri introirent . Illi vero caecitate erroris percussi
parietes videbant, ostium non inueniebant . Non aliter inuidendo
inuidi ,velut parietem , virtutes dissimulant, vitia vero perquirunt,
per quae eorum conscientiam vrant.

C A P V T XXVI.

De simulatiotje •

1. F
JL raudulentiae genus in modum pharetrae subtiliter insidia-
rum sagittas celat , vt falsam faciat securitatem , decipiatque calli-

de eum , contra quem mclitur occulte.

2.Cauendus est inimicus , qui manifestus est,sed magis ille,
qui videri non potest Facile enim vincimus, quae videmus quae
. :

autem non videmus, difrkile a nobis expellimus.

3. Raro nocetur homo ab extraneis si sui eum non laedant • ,

Magis enim nostrorum, quam aliorum periclitamur

insidiis

4. Latent saepe venena circumlita melle verborum et tamdiu :

deceptor bonitatem simulat, quousque fallendo decipiat.

%. Greg. Ub. 6. Moritl. c. 13. LOAIS. tt se , quod dimidia pars lucida
, dimidia

Ib. Alii ,parietes videbant non ali- : obscura dimidia pars pilae sit
sit , sicuti si
ttr inuidi videndo velut parietem ostium candida , dimidia nigra an vero a sols :

non inueuiebant . AREV. illustretur Alius locus psalmi est 9 ad

.

Gap. XXVI. n. 1. Tota sententia allu- quem hic Isidorus allusisse videri potest .

dit ad illud psalm. 10. Quia ecce pec- Is psalm. 63. Quia exacuerunt vc
est
catores intenderunt arcum , parauerunt gladium linguas suas , intenderunt ar-
sagittas in phjretra , vt sagittent in ob- cum , rem amaram , vt .sagittent in 00
scuro rectos corde . Vbi
Augustin. legit cultis immaculatura Vbi Augustinus idem .

in obscura luna rectos corde . Et phi- fcrc , quod Isidorus habet . LOAISA .
losophatnr ibi de lunat luminc , <m habeat

Rr 2
 . .

$i6 LIBER TERTIVS

C A P V T XXVII.
De odio .

Ps. 138. 21. 1. 1^1 on hominem,sed vitia odio habenda . Flebiliter autem de-
plorandi siint, qui odio in fratrem tabescunt : et contra alios per-
niciosum animi dolum seruant
2. A regno enim Dei se separant , qui semetipsos a charitate
dissociant
3. Sicut mater ecclesia praue ab hominibus •haereticis premi-
tur 3 sed tamen eos venientes ad se benigna charitate amplectitur,
ita et singuii nostrum quoscumque inimicos sustinemus , reuerten-
tes materna imitatione amplecti statim debemus.
4. Cito est ignoscendum cuiquam , dum veniam postulat .

5. Non enim posse peccata dimitti ei , qui in se peccanti de-

bita non dimittit . Formam enim nobis indulgentiae Deus ex me-
rito conditionis nostrae imposuit , dum ita orare nos praecipit:
Matth. €. 12. T)imitte nobis debita nostra^ sicut et nos dimittimus debitoribus nQ'
stris . Iustum est enim Dei iudicium , tantumque peccatori a se
indulgeri ostendit , quantum alterutrum vnusquisque in se offen-
so indulget.
6. Quidam de suis fidentes meritis pigre in se delinquentibus

veniam praestant,sed nihil proficit esse illibatum a culpa,qui non

est paratus ad veniam : dum potius haec magna sit culpa , quan-
do tardius relaxantur fraterna delicta.
7. Qui fratrem sibi tardius reconciliat, Deum sibi tardius pla-

cat . Frustra enim propitiari sibi Deum quaerit,qui cito placari in

proximum negligit.

CAPVT XXVIII.

De dilectionc .

1. jL/uo sunt erga dilectionem proximi conseruanda: vnum, ne

Cap. XXVII. n. I. Habenda Scilicet - exemplaribus reiecti sunt . Haec sentcn-
habenda esse constat Verum hic , vt a-
. tia ob eam causam a nonnullis ita ef-

libi etiam passim , huiusmodi infinitiui fertur : Non homines , sed eorum vitia odi§
aine verbo , a quo regantur , in multis htbenda sunt . Vide Decretam Gratiani
 .

S E N T E tf T I A R V U. 317
malurn quis inferat alterum , vt bonum impendat. Primum, vt ca-
t

ueat laedere sequenter , vt discat praestare

: .

2. Amicitia est animorum societas. Haec quippe a duobus in-

cipit. Nam minus,quam inter duos , dilectio esse non poterit .

3. Antiqui dixerunt de societate duorum , vnam esse animam

in duobus corporibus , propter viin scilicet amoris , sicut rn Acti-
bus Apostolorum legimus Erat illis cor vtmm , et anima vna . t

Non quia multa corpora vnam habebant animam \ sed quia vincu-
lo,etigne charitatis coniuncti, vnum omnes generaliter sine dis-
sensione sapiebant
4. Amicitia et prosperas res dulciores facit, 6t aduersas com-
munione temperat, leuioresque reddit : quia dum in tribulatione
amici consolatio adiungitur, nec frangitur animus, nec cadere patitur.
5. Tunc vero amicus amatur,si non pro se, sed pro Deo ame-
tur Qui vero pro se amicum diligit insipienter eum amplecti-
. ,

tur Multum in terra demersus est qui carnaliter hominem mo-

.
,

riturum plus diligit quam oportet. Qui eniin intemperanter ami-

,

cum amat pro se magis illum , quam pro Deo amat Quantum
,
.

ergo bonus est,qui pro Deo fratrem diligit , tanto perniciosus ,

qui eum pro seipso amplectitur .

6. Plerumque homo , quod odit in se, vtpote
diligit in alio

in infantibus . Amamus enim quamdam eorum ignauiam , et tamen

odimus ,quia ignaui esse nolumus Sic lapides , equos , et cetera, .

quae licet diligimus , sed tamen nolumus hoc esse , etiam si possimus .

C A P V T XXIX.

Dc fictis amicitiis .

,c lito

ritate incerta est

per aduersa fraudulentus patet
amicitia , nec scitur ,
amicus: nam in prospe-
vtrum persona , an felicitas

diligatur .

2. Saepe per simulationem amicitia colitur, vt qui nonpotuit

aperte decipere , decipiat fraudulenter .

cap« Odio , vbi haec ex S. Gregorio re* fsss. 6. LOAISA .

feruntur . AREV. 6. Alii , et cetera quaelibet diligi*

Cip. XXXVIII. n. 3. Augustin. lib. de mus . AREVALVS .

ftmicitia; cap, i. tom. 4. et //£.4. Coti*

 . . .

5I g LIBERTERTIVS
Tunc quisque rnagis fTt pietati ^ iustitiaeque dluinae contra*
3.
ritts,quando despicit amicum aliqua aduersitate percussum Qua .

in re et sibi
occasionem mercedis tollit 5 et erga percussionem pro-
ximi crudelis existit veluti acttun est inter Lazarum vlcerosum ,
:

diuitemque superbum Per aduersa igitur,et prospera comproba-

.

tur,si vtique vere diligatur Deus , et proximus nam dum aduer- :

sa procedunt, amicus fraudulentus detegitur, statimque despicit,

quem se diligere simulauit.

4. Amicitia certa nulla vi excluditur , nullo tempore aboletur,

vbicumque enim se verterit tempus , illa firma est
5. Rari sunt amici ,
qui vsque ad finem existant chari . Mul-
tos a charitate aut aduersitas temporis , aut contentio quaelibet
actionis auertit
6.Saepe per honorem quorumdam mutantur et mores et quos :

ante conglutinatos charitate habuerunt , postqttam ad culmen ho-

noris vcnerint,amicos habere despiciunt

CAPVT XXX.
De amicitia ex munere orta*

x.JLnter veros amicos- amicitia ex beneuolentia oritur , inter R*

ctos beneficio adiungitur .

2. Non sttnt fideles in amicitia quos munus,non gratia co-

,

pulat . Nam cito deserunt, nisi semper acceperint Dilectio enim, .

quae munere glutinatur, eodem suspensO dissoluitur. Illa vera est

amicitia , qttae nihil quaerit ex rebus amici,nisi solam beneuolen*
tiam, scilicet vt gratis amet amantem .

2. Plerumque amicitia ex necessitate , vel indigentia nascitur :

vt sit, per quem quisque, quod desiderat , conseqtiatur . Ille autem

eam veraciter quaerit,qui nihil egendo eam appetit Nam . illa ex
inopia breuis est , et fucata : ista pura,atque perpetua .

Cap. XXIX. n. 5. Multos . al. tutm illa recepta dc amo-

distinctio a theologis

tnultos AREV.
.
re purae beneuolentiac, et concupiscen»
Gap. XXX. n. I. Hinc nata cst celebris tiac . AREV.
 SENTENTIARVM. 319

C A P V T XXXI,
De malorum concordla .

1. JLXmicitia in rebus tantum bonis habcnda est nam qui ea in i

malo vtiintiir 3 non sibi amici , sed inimici existunt.

2. Concordiam malorum contrariam cssc bonorum Et sicuC .

optandum est , vt boni pacem habeant in inuicem , sic optandum

est,vtmali inuicem sint discordes. Vnanimitatem quippe malo-Actor. 23. -.

rum bonorum esse contrariam, Paulus apostolus approbat , qui ma-

los contra se diuidit, quos tn necem suam concordasse conspexit.
Inde et in Lege Mare rubrum, hoc est, concordia malorum homi- Ejw d. x 4« "
num diuiditur , vt electorum via tendens ad beatitudinem non im-
pediatur. Impeditur autem iter bonorum 3 si mare 3 hoc est> vni-
tas non diuidatur iniquorum .

C A P V T XXXII.

De correptione fratcrna .

,.Non debet vitia aliena corripere,qui adhuc vitiorum con-

tagionibus seruit . Improbum est enim, arguere quemquam in alio,
quod adhta reprehendit in semetipso .

2. Qui veraciter fraternam vult corripere,ac sanare infirmita-

tem , talem se praestare fraternae vtilitati studeat , vt eum , quem
corripere cupit , humili corde admoneat:et hoc faciens cx compas-
sione quasi communis periculi , ne forte et ipse subiiciatur tentationi.

3. emendationem expectant,
Sicut viri spirituales alieni peccati
ita proterui delinquentibus deridendo insultant , et quantum «n ipsis
est , eos insanabiles putant : nec declinant cor ad compaticndi mi-
sericordiam , sed superbientes detestantur, atque blasphemant.
4. Nonnunquam accidit , vt inter amicos aliqua redargutionis
cnutrita discordia maiorem postea charitatem parturiat : vtpote dum
Cap. XXXI. n.2. Act. 23. Exod. 14. 23. cap. 8. LOAISA .
LOAISA . 3. Declinant. zX.inclinant . AREV.
Cap. XXXII. n. 2. Gre°or. lib.Uorah
 . ..

320 LIBER TERTIVS

corriguntur ca ,
amico videntur, et hoc quidcm
quae displicerc in

primum non sine quadam aemulatione admonitus suscipit , sed cor-

reptus postmodutn gratias agit At contra multi pro parua laesio-
.

ne vim charitatis rescindunt ,et ab amore dilectionis sese perenni-

ter retrahunt
5.Plerique correptionem suam officium charitatis existimant.
Plerique vero hoc ipsum , quod ex charitate corripiuntur , ad iniu-
riae contumeliam trahunt Vnde occurrit, vt ex eo deteriores
.
ef-
ficiantur , per quod emendari obediendo potuerunt .

6. quoties de suis excessibus ar<niun-

Salubriter accipiunt iusti ,

tur . Superflua autem cst humilitas eorum , qui se gessisse accusant,

cjuae non admiserunt
Qui vero sine arrogantia bona
. facta sua
pronunciat, proculdubio nequaquam peccat
7. Est quorumdam cxcusatio peruersorum
pro suis , qui, dum
facinoribus arguuntur , verba iustorum pro censura declinanda abii-
ciunt seruantes se diuino iudicio, quo puniendi sunt durius, dum
:

temporaliter contemnunt iudicari se ab hominibus .

8. Iniquis molesta cst veritas , et amara disciplina iustitiae : nec

delectantur , nisi placentia propriae imbecillitatis : iniustitiae fecun-
di,et steriles veritati caeci ad contuendam lucem , et oculati ad
:

tcnebrarum aspiciendum errorem .

9. Corda reproborum lubrica sunt ad male consentiendum ,

et fluxa^ad bene consentiendum durissima
Probat Salomon et iusti emendationem correpti , ct stulti
10.
Prouerb. 9. 7. obstinationem admoniti , dicens Doce iustum , et festinabit accipere
:
.

ct **
De stulto atltem ait : Qui erudit derisorem , ipse sibi facit iniuriam .

Nonnullos tantae esse prauitatis homines,qui dum ipsi a

11.
malo corrigi negligunt , correctorum vitam falsa criminatione de-
trectant ad sui sceleris solatium vsurpant , si vel falso compe-
: et
rerint,quod ad infamiam bonorum obiiciant ,sicut est illud exSa-
Eccks.xi.34. lomone Bona : in malum conuertit impius ,et in electis imponit ma-
cu-Lim .

5. Greg. lib. 10. Morctl. c. 3. LOAlS. II. Vutgata editio hubet Bona en'm \

6. Gregor.lib. 1. sup.Ez.ech.Homil.']. in naala conuertens insidiatur , ec in ele-

LOAISA .
ct ' s irnponit maculam Est vero locus .

9. Alii , ctd maluin consentiendum . . . Ecclesiastici 1 1. LOAISA *

nd bonum consentiendum AKtV. . Ib. Detrectare . al. detrahere famnc .

10. Greg. lib. Mtrtl.io. f.3. LOAIS. AREV.

 . . . : . . ,

S ENTENTIARVM. 3 n
culam Vae autem. illi , qui et suam renuit vitam corrigere 5 et bo-
norum non desinit detrectare
12. Plerique mali similes malum defendunt, et patro- sibi in
cinio suo prauos contra correptionem bonorum suscipiunt ne ,

vnde displicent, emendentur adiicientes in se aliena deiicta , vr non :

tantum de suis malis , sed etiam de aliorum facinoribus puniantur,

quorum peccata defendunt

C A P V T XXXIII.

De praepositis ecclesiae

,.v„ r ecclesiasticus et crucifigi mundo per mortifTcationem

propriae carnis debet , et dispensationem ecclesiastici ordinis , si
ex Dei voluntate prouenerit , nolens quidem, sed humilis guber-
nandam suscipiat
2. Multis intercipit satanas fraudibus eos , qui vitae, et sensus
vtilitate praestantes , praeesse , et prodesse aliis noluntretdum eis

re^imen animarum imponitur, renuunt , consultius arbitrantes, otio-

sam vitam agere , quam lucris animarum insistere Quod tamen .

decepti agunt per argumentum diaboli falJentis eos per speciem

boni , vt dum illos a pastorali officio retrahit , nequaquam profi-
ciant ,
qui eorum verbis , atque exemplis instrui poterant
3. nequaquam occupationum secularium curas ap-
Sancti viri
petunt,sed occulto ordine sibi superimpositas gemunt. Etquam-
uis illas per meliorem intentionem fogiant 3 tamen per subditam
Cap. XXXIII. n. 1. Gregor. lib. curae contra Faustum cap.io. Qui e-
lib. 32.
Pastor. part. 2. cap. 5. et 6. et lib. 5. lectus ,-inquit, ab ecclesia ministerium
Moral. cap. 2. LOAISA . euangelizaodi renuit , ab ecclesia meri-
lb. Vir eccltsiasticus etc. Ex hoc ca- to , digneque contemnitur . Idem Gregor.
pite contextus est sermo in laudem S.Ae- lib. 6. Epistohrum epist. ad Cyriacim
miliani Isidoro ascriptus , de quo vide- episcopum Si is , qui valet , omnipoten-
:

ri possunt Isidoriana cap. 72. n. 3. seqq. tis Dei oues renuit pascere , ostendit y
Ad verba nolens quidem Vezzosius no- se pastorem summUm minime amare .
tat , iuxta perpetuam ecclesiae doctrinam Vide Gregor. etiam Pastor. curae part, 1.
id csse . AREVALVS . cap.5. de his >qui in regiminis culmine
2. illud Augustini
Alludit forte ad prodesse exemplo virtutum possunt , sed
ad Eudoxiam dc his,qui blan-
epist. 81. quietem propriam sectando rtfugiunt .
diente desidia regimen ecclesiae respuunt LOAISA -.

Nec vestrum otium , inquit , necessita- 3. Gregor. lib. Moral. 5. c. 3.LOAIS.

tibus ecclesiae praeponatis . Idcm habet
Tom.VI. S s
 . .
:

3 22 LIBER TERTIVS
mentem portant . Quas quidcm summopere, si liceat, vitare festi-

nant sed timentes occultam dispensationem Dei , suscipiunt , quod

:

fugiunt , exercent, quod vitare noscuntur . Intrant enim ad cor,

et ibi consulunt, quid velit occulta voluntas Dei:seseque subdi-
tos debere esse summis ordinationibus cognoscentes,humiiiant cer-
uicem cordis iugo diuinae dispensationis

C A P V T XXXIV.
De indignis praepositis .

,.N on sunt promouendi ad regimen eccjesiae , qui adhuc vi-

tiis subiacent . Hinc est , quod praeceptum est Dauid non aedifica*
re visibile templum ,
quia sanguinum vir belli frequentia esset.
Qua figura illi spiritualiter admonentur , qui vitiorum adhuc cor-
ruptioni sunt dediti , ne templum aedificent, hoc est, ecclesiam
docere praesumant .

2. Non debet honoris ducatum suscipere, qui nescit subiectos

tramite vitae melioris praeire . Neque enim quisquam ad hoc tan-
tum subditorum culpas corrigat, et ipse vitiis seruiat
praeficitur , vt

3. Qui regimen sacerdotii contendit appetere, ante se discu-

tiat,si vita honori sit congrua quod si non discrepat , humiliter :

ad id, quod vocatur , accedat. Reatum quippe culpae geminat,si

quisque cum culpa ad sacerdotale culmen aspirat Heu me mi- . !

serum inexplicabilibus nodis astrictum si enim susceptum regimen ,

ccclesiastici ordinis retentem , criminis conscius timore concutior

si deseram, ne deterior sit culpa susceptum gregem relinquere,
amplius reformido vndique miser metuo, et in tanto rei discrimi-
:

ne,quid sequar, ignoro . .

Cap. XXXIV. n. 1. i.Paralip. ij.ita indignus suscipit , quod non merStur Co- .

interpretatur Greg. in explic. 4. psalrn. dex antiquior S. Marci florent. post ser-
pocnit. ad illud : Tunc acceptabis sacrif. Nam tam sanctum etc.
uiat illico adiungit,
LOAISA . Quod vero Loaisa fateatur , hanc senten-
2. Vetus editio post seruiat addit tiam abesse ab omnibus mss. codicibus,
hanc aliam sententiam : Qui non se di- vt Vezzosius asserit , id in Grialii editio-
gnum ad episcopatum existimat , lecum ne non reperitur . AREV.
tius , qui dignus est , non praeoccupet . 3. Posset legt ad id , ad quod voca-
Uam tam sanctum est sacerdotii nomen , tur . Nam facile est , vt excriptores se-
*/ nulla vitiorum nota maculari se si- cundum ad omiserint . AREV.
nat . Grauius enim condemnabitur , qui
 . .

SENTENTIARVM. 323
4. Vniuscuiusque casus tanto maioris est criminis, quanto, prius-
quam caderet 3Praecedentium namque ma-
maioris erat virtutis .

gnitudo virtutum crescit ad cumulum sequentium delictorum .

5. Plerique sacerdotes suae magis vtilitatis causa,quam gregis

praeesse desiderant , nec vt prosint ,
praesules fieri cupiunt : sed
magis vt diuites honorentur . Suscipiunt enim sublimita-
fianc , et
tis culmen,non pro pastorali regimine,sed pro solius honoris am«

bitione, atque abiecto opere dignitatis , solam nominis appetunt

dignitatem .

6. Dum mali sacerdotes , Deo ignorante , non fiant, tamen

ignorantur a Deo , ipso per Prophetam testante Principes extite- Osee : Z. 4.

runt^ sed non cognoui;sed hoc nescireDei reprobare est, nam Deus
omnia nouit .

C A P V T XXXV.
De indoctis praepositis •

1. Oicut iniqui , et peccatores ministerium sacerdotale assequi

prohibentur , ita indocti , et imperiti a tali officio retrahuntur . Illi
enim exemplis suis vitam bonorum corrumpunt: isti sua ignauia
Quid enim docere potuerunt, quod ipsi
iniquos corrigere nesciunt.
non didicerunt? Desinat locum docendi suscipere , qui nescit do-
cere . Ignorantia quippe praesulum vitae non congruit subiectorum •

Qaecus enim si caeco ducatum praebeat

ambo in foueam cadunt , . Matth. 15.14.
2. Sacerdotes indoctos per Isaiam prophetam ita Dominus inv
probat : Ipsi , inquit , pastores ignorauerunt intelligentiam . Et ite- c.^.v.io.seq.

rum : Speculatores caeci omnes , id est, imperiti episcopi , nescierunt ,

inquit > vniuersi , canes muti , non valentes latrare , hoc est , plebes
commissas non valentes resistendo malis per verbum doctrinae.
defendere
5. Huic sentenciae Vezzosius hanc 6. Gregor. par. i. Pastor. curae c.r.
aotara subiecit : Vtinam vera non essent , Oseae LOAISA
8. .

quae in praesenti scripsit Isidorus , nec Cap. XXXV. n.i. Cregor. par. i. Past.
de nostra repeti possent aetate . In edi- cur. cap. i. LOAISA
tione Grialii mendose erat qua gregis Ignoraucrunt
1. Sic Vulgata Aliij. .

pro quam gregis . AREV. ignerabant , vel ignorabunt AREV. .

S S 2
 . . . .

$24 LIBER tERTlVS

C A P V T XXXVI.

De doctrina 5
et exemplis praepositorum .

i. A am doctrina, quam vita clarere debet ecclesiasticus doctor

Nam doctrina sine vita arrogantem reddit : vita sine doctrina inu-
tilem facit
2. Sacerdotis praedicatio operibus confirmanda est , ita vt quod
docet verbo exemplo Vera est enim illa doctrina , quam
, instruat .

viuendi sequitur forma Nam nihil turpiusest, quam si bonum,

.

quod quisque sermone praedicat, explere opere negligat Tunc .

enim praedicatio vtiliter profertur quando efficaciter adimpletur . ,

3. Vnusquisque doctor etbonae actionis,et bonae praedicationis

habere debet studium , nam alterum sine altero non facit perfectum :

sed praecedat iustus bene agere,vt sequenter possit benedocere.

4. Omnis doctor plebibus subiectis ita praestare debet,
vtilis

atque insistere doctrinae , vt quanto claret verbo , tanto clarescat

2. Tim.4. et merito Nam quod Apostolus Timotheo praecipit cum omni
.

imperio docere,non hortatur ad tumorem superbiae , sed ad bo-

nae vitae auctoritatem videlicet, ne libertatem perderet praedi-
:

Matth. 5, 19. candi,si bene doceret,et male viueret . Vnde et Dominus Qui :

soluerit vnum de mandatis istis minimis , et sic docuerit , minimus

erit in regno caelorum , Vides, quod auctoritate magisterii caret >

<uii quod docet,non facit

5. Sicut in numismate metallum , figura, et pondus inquiritur ,

ita in omni doctore ecclesiastico , quid sequatur, quid doceat ,

quomodo viuat . Per qualitatem igitur meralli doctrina , per flgu-

ram similitudo patrum,per pondus humilitas designatur Qui vero .

ab his tribus discrepauerit, non metallum, sed terra erit

Cap. XXXVI. n. 1. Sententia cedro Ib. Alii , sed ad bonam actionem , tt

digna,ait Vezzosius AREV. . vitae auctoritatem . AREV.

4. Greg. lib. Moral. 23. cap. 7. 2. ad ?. Videntur Iniec cx Cassian. collat.i,
Timoth. 4. LQAISA .
<"*/>. *<>• ^ probabili trapevta . LOAIS.
 . . ,

SENTENTIARVM- 32$

CAPVT XXXVI I,

De his , qui bene cioceni , et male viuunt .

1. .Lnterdum doctoris vitio etiam ipsa verax doctrina vilescit et :

qui non viuit sicut docec ipsam,quam praedicat, veritatem con*

, ,

temptibilem facit

Arcus peruersus est lingua magistrorum docentium bene, p s

2. .
77 57
. ,

et viuentium male Et ideo quasi ex peruerso arcu sagittam emit-

.

tunt, dum suam prauam vitam propriae liuguae ictu confodiunt.

3. Qui diuina praedicant
eiusdem praedicationis digni-
, et ex
tate viuere minus curant , habentes verbum Dei in ore , et in ope-
re non habentes , multa bene docentes nihil autem operantes , Nnmeror. ,
24,
imitantur Balaam ariolum , qui corruens opere, apertos habuitocu- i°«
los ad contuendam lucem doctrinae .

Qui bene docet, et male viuit, tamquam aes, auc cymba-

4.
lum sonum facit aliis ipse tamen sibi manet insensualis
, .

5. Qui bene docet,et male viuit, qiiod docet bene viuenti- ,

bus proficit quod vero male viuit seipsum occidit Sicut sacer-
: , .

dos,quisi digne se agit , vt sacerdotem decet ministeriuin eius ,

et ipsi , et aliis vtile est indigne autem viuens, aliis quidem vti-
:

lis est loquendo,se autem interficit praue viuendo^ ac per hoc,

quod in illo mortuum est proprium eius cst quod vero viuit in, :

eo , id est sacrum ministerium quod est vitae alienum est

, , ,

6. Qui bene docet et male viuit, videtur, vt cereus aliis,

, ,

clum bona exponit, lucem praestare se vero in malis suis consu- :

mere atque extinguere

, .

7. Qui bene docet et male viuit videtur bonum mala con-

, ,

jungere,lucem tenebris miscere , veritatem mendacio mutare .

Cap. XXXVII. n.2. Exponit illudpsalm. Yide notas . ARFV.

? 7 Conuersi sunt in arcum prauum
. . 3. G^egor. ibid. cap. 20. LOAISA .

Vbi Gvegor.lib. Moral.27. cap. 2 7 Per- . 6. Sic est in plerisque mss. LOAIS.
uersum 25* quo etiam Isidorus huius sen-
. Ib. Alii , et m.ile viuit , aequatur ce-
tentiae sensum , et verba accepit LOAIS. . reo , qui bonam quiiem Lice>n priesttj
Ib. Haec interpretatio de arcu per- se vero in mali) suis convumere .videtur 9
uerso diuersa videtur ab alia , quae ex- Ct cxtitigucrc . AREVAL.
pLcatur lib. 1. aduersus iudaeos cap.io.
 .

3 2(5
LIBER TERTIVS
C A P V T XXXVIII.
De exemplis prauorum sacerdotum ,

i.Oaepe per quos docetur, per ipsos peccati morbtis ir-

iustitia

repit , et mors ad plebes pertransit scilicet , vel dum mala docent,

:

vel dum praua faciunt.

2. Plerique sacerdotes , et clerici praue viuentes, forma cete-
ris malum existunt, qui in bonis exemplum essc debuerunt.
in
Hi enim quoscumque exemplo malae conuersationis suae perdunt,
de illis rationem sine dubio reddituri sunt.
3. Ex carnalium praepositorum exemplo plerumque fit vita

deterior subditorum, et plebis merito rlunt tales sacerdotes, qui

exemplo deteriore populum destruant , non aedificent Ex merito .

enim plebis nonnunquam episcopi deprauantur , quatenus procii-

uius corruant,qui sequuntur .

4. Capite languente, cetera corporis membra inficiuntur. Vn-

Isai.i. 5. et 6. de et scriptum est : Omne caput languidum , et omne cor moerens ,

a planta pedis vsque ad verticem non est in eo sanitas . Caput

enim languidum doctor est agens peccatum 3 cuius malum ad cor-
pus peruenit,dum eo vel peccante , vel praue docente, pestifer
languor ad plebes subiectas transfertur .

Deteriores sunt,qui siue doctrina , siue exemplis vitam >

5.
moresque bonorum corrumpunt, his , qui substantias aliorum 3 prae-
diaque diripiunt. Hi enim ea,quae extra nos , sed tamen , quae
nostra sunt, auferunt coriuptores vero morum proprie nos ipsos
:

decipiunt, quoniam diuitiae hominum mores eorum sunt Multum .

er^o distant damna morum a damnis temporalium rerum : dmn

ista extra nos sunt,mores vero in nobis

C A P V T XXXIX.
De praepositis carnalibus .

,P rouidentia plerumque diuini consilii

Alii
ordinantur praepositi,
nos ipsos diripiunt , quoniam
Cap. XXXVIII. n. 5. Locus erat in ex- Jb. ,

eusis deprauatus qui sine doctrina , sine diuitiae iustormn mores eorum sunt AK. .

cxcmplis , quem nos ex fide mss. emen- Cap. XXXIX. n. 1. Haec sententia non

danimus . LOAISA . facile intelli&itur , nisi legas Gttionum

 . . . ,

SENTENTIARVM, 327
mundana,et exteriora sectantes : vt dum temporalibus rebus se to-
tos impendunt , spirituales tutiorem vitam contemplationis exer-
ceant quia durae sunt quiete viuere volentium sarcinae curarum
:

episcopalium Prouidet saepe Deus curis deditos secularibus ad

.

susceptionem regiminis: vt dum hi exteriora sine taedio procurant

spirituales rebus interioribus sine impedimento rerum terrenarum
deseruiant
Dei ergo ordinem accusant,a quo instituuntur, quiepisco-
2.
pos condemnant, dum minusspiritualia ,sed magis terrena sectan-
tnr Ex diuini enim tabernaculi dispositione ob iniurias murtdi fe- Exod.
. 16,

rendas,et turbines quosdam institui episcopos secularibus curisin-

sistentes, vt hi, qui superna desiderant, nullo terreno ob-
interius
sistente negotio, liberius hoc,quod amant , intendant .

3. Non est itaque iudicandus a plebe rector inordinatus , dum

magis nouerint populi,sui fuisse meriti peruersi regimen suscepis-
se pontificis . Nam pro meritis plebium disponitur a Deo vita re-
ctorum , exemplo Dauid peccantis ad comparationem principum , 2. Reg. 24.
qui ex merito plebis praeuaricantur .

4. Sententia damuantur Cham filii Noe , qui suorum praepo-

sitorum culpas in publico produnt : sicut Cham , qui patris pu- Gcnes. 9. 22«

denda non operuit,sed deridenda monstrauit Habituri Sem me- .

ritum,et Iapheth qui reuerenter operiunt, quae patres suos ex-

,

cessisse cognoscunt si tamen patrum facta non diligant , sed tan-

:

tum operiant , nec imitentur . Namsunt,qui praepositos suosper-

uerse iudicant,dum terrenis studiis eos plus viderint esse inten-
tos,si vel parum iam ipsi de spiritualibus cogitauerunt
5. Rectores ergo a Deo iudicandi sunt,a suis autem subditisMatth.21. 12;

neqtiaquam iudicandi sunt exemplo Dominijqui per se vendentes:

columbas et nummulariorum mensas proprio euertit flagello,et

,

proiecit 3 templo,vel etiam sicut dicit psalmista Deus stetit inVs.Bi.i. :

synagoga deorum , in medio autem deos discernit .

6. Quod si a fide exorbitauerit rector

arguendus a , tunc erit
subditis:pro moribus vero reprobis tolerandus magis, quam di-
stringendus a plebe est
lib. MoyaI. 25. cap. 16. vnd: desumpta 3. Cregor. vbisupra cap. 14. LOAIS.
tst , et velut in compendium redacta . 4. Grcgor.vbi supra cap. 16. LOAIS.
LOAISA . 5. Gregor.vbi supr. cap. 14. LOAIS.
2. AHi, Qrdinationcm pro erdinem.hK. 6. Gregor.vbi supra LOAISA . .
 , .

32$ L I B E R T E R T I V S

C A P V T X L.
De iracundis doctoribus t

i.Xracundi doctores per rabiem furoris disciplinae modum ad

immanitatem crudelitatis conuertunt: et vnde emendare subditos
poterant , inde potius vulnerant.
2.Ideo sine mensura vlciscitur culpas praepositus iracundus,
quia cor eius dispersum in rerum curis non colligitur in amorein
vnius Deitatis . Mens enim soiuta in diuersis non catena charitatis
astringitur ,sed male laxata , male ad omnem occasionem mouetur.

CAPVT XLI.

De superbis doctoribus

i.JJonus doctor,ct rector est, qui et in humilitate seruat di-

sciplinam, et per disciplinam non incurrit in superbiam .
2. Elati autem pastores plebes tyrannice premunt, non regunt:
quique non Dei , sed suam gloriam a subditis exigunt .

3. Multi sunt,qui in verbo doctrinae non humiles , sed ar-

rogantes existunt quique et ipsa recta,quae praedicant, non stu-
:

dio correctionis, sed vitio elationis annunciant .

4. Multi sunt,qui non ex consulto aedificandi , sed ex tumo-

re superbiendi docent : nec , vt prosint, sapientes sunt , sed, vt sa-

pientes videantur , docere student .

5. Est imitatio praua arrogantium sacerdotum , per quamimi-

tantur sanctos rigore disciplinae , et sequi negligunt charitatis affe-

ctione: videri volunt rigidi seueritate, et formam humilitatis prae-

stare nequeunt vt magis terribiles , quam mites aspiciantur

:

6. Superbi doctores vulnerare potius ,quam emendare nortint,

Salo-

Cap. XL. n. 1. CruAditatis : Grialii tate rector est . AREV.

editio cum aliis mendose crcdulitatis . 5. Fiderivolunt etc. Locum vere au-
AREV. reum animaduertendum monet Vezzo-
Cap.XLI. n. 1. Crcgor. 24. cap. 19. 21. sius . AREV.
et 22. LOAISA . 6. Gregor. lib. 24. Moral. cap.9- Pro~
Ib. Alii j Bonus doctor , et in humili- uerb. 14. LOAISA .
 . , . . ,

SENTENTIARVM. 329
Salomone attestante /;/ ore stulti virga superbiae
: quia incre- : Pfouerb.14.^.
pando rigide feriunt, et compati humiliter nesciunt .

7. Bene alieni peccati curanda vitia suscipit, qui hoc ex cor-

dis dilectione , et huniili conscientia facit Ceterum qui deliquen« .

tem superbo vel odioso animo corripit non emendat , sed percu-
, ,

tit .Quidquid enim protetuns, vel indignatus animus protulerit

obiurgantis furor est,non dilectio corrigentis .

CAPVT XLII.

De humilitate praepositorum

i.\^/ui ad regimen , taliter erga disciplinam subdi-

praeflcitur
torum praestare se debet, vt non solum auctoritate , ve-
rum etiam humilitate clarescat Sed tamen ita erit in eo virtus .

humilitatis , ne dissoluatur vita subditorum in vitiis : atque ita au-

ctoritas aderit potestatis , ne per tumorem cordis seueritas existat
immoderationis . Haec est enim in Dei sacerdotibus vera discretio,
qua nec per libertatem superbi , nec per humilitatem remissi sunt.
Hinc est,qttod sancti cum multa constantia redargtterunt etiam
principum vitia , in quibus quum summa esset humilitas, loco ta-
men necessario libere transgressores iustitiae increpabant
2. Aliquando etiam subditis nos oportet animo esse humilio-
res , quoniam facta subditorum iudicantur a nobis, nostra vero Deus
iudicat .

Agnoscat episcopus, seruum se esse plebis

3. , non dominum •,

verum hoc charitas , non conditio exigit

C A P V T XLIII.

De doctrinae discretione .

1. JJN on omnibus vna eademque doc&rina est adhibenda sed

, :

pro qualitate morum diuersa exhortatio erit doctorum Nam quos- .

Cap. XLII. n. i. Greg. lib.M0ral.26. Cap. XLIII. n. i. Gregor. lib. Pastor,

cap. 19. et Past. curae part.i, caP. 6. curae in prclog. LOAISA
LOAISA .

Tom.Vl. T t
 . . .
:

53 o
LIBER TERTIVS
dam increpatio dura, exhortatio corrigit blanda . quosdam vero
2. Sicut periti medici ad varios corporis morbos diuerso me-
dicamine seruiunt, ita vt iuxta vulnerum varietates medicina di-
uersa doctor ecclesiae singulis quibusque congruum do-
sit : sic et

ctrinae remedium adhibebit,et quid cuique oporteat,pro aetate,

pio sexu , ac professione annunciabit
3. Non omnibus
quae clausa sunt, aperienda sunt Multi ea , .

sunt enim,qui capere non possunt , quibus si indiscrete manife-

stentur , statim aut detrahunt , aut negligunt
4.Prima quippe prudentiae virtus est, eam , quam docere opor-
teat, aestimare personam Rudibus populis,seu . carnalibus ,plana,
atque communia , non summa, atque ardua praedicanda sunt
ne immensitate doctrinae opprimantur potius, quam erudiantur
l.Cor.j.i.eti. Vnde et Paulus apostolus ait : Non potui vobis loqui quasi spiri-
tualibus , secl quasi carnalibus : tamquam paruulis in Christo lac vo*
bis potum dedi^non escam . Carnalibus quippe animis, nec alta ni-

mis de caclestibus, nec terrena conuenit praedicare, sed mediocri-

ter , vt initia eorum , moresque desiderant , edocere .

5. Coruusjdum
suos pullos viderit albi coloris , nullis eos ci-
bis alit , sed tantumdem attendit, donec paterno colore nigrescant,
et sic illos frequenti cibo reficit ita et ecclesiae doctor strenuus, :

nisi eos ,
quos docet , viderit ad suam simiJitudinem poenitentiae
confessione nigrescere , et nitore seculari deposito , lamentationls
habitum de peccati recordatione induere : vtpote adhuc exteriori.
bus , hoc est, carnalibus, non aperit intelligentiae spiritualis pro-
fundiora mysteria , ne dum auditanon capiUnt , prius incipiant
contemnere , quam venerari , mandata caelestia .

6. Aliter est agendum erga eos , qui nostro committuntur re-

gimini ,si offendunt ,atque aliter cum his , qui nobis commissi non

4. Alii , vt vitia eorum , tnoresque bus eum Atnrmant, eos

. diuinitus nu-
desiderant eloceri . AREV. triri ,dum , veluti nothi , degeneres,
et

5. Aristoteles lib. 6. de hist. animal. ob albicarrtes pluinas a parentibus ne-

tap. 5. et 30. Moxal. c. 8.
Gregor. lib. gliguntur Ferunt praeterea , muscarum
•

vbi exponit illudlob. cap. 35. Quis prae- aiimento , quae sese clamantium in ora
parat coruo escam suam , quando pulli ingerunt , prouida Dei benignitate susten-
eius clamant ad Deum
clamant vagan- , tari Idem Chrysostomus , Euthymius ,
.

les , eo quod non habeant cibos ? Et il- alii . LOAISA .

iud psalm. 146. Qui dat iumentis escam Ib. Coruus etc. Vide not. ad Dfacon-
ipsorum,ct pwllis coruorum inuocanti- tium lib. 1. f. 7Z1.AREV.
 . .

SENTENTIARVM. 331
snnt i qui si iusti sunt > venerandi sunt : si vero delinquunt ,
pro sola
charitate , vt locus est,corripiendi sunt:non tamen cum seuerita-
te>sicut hi,qui nobis regendi commissi sunt
7. Prius docendi sunt seniores plebis , vt per eos infra positi
facilius doceantur . Vnde et Apostolus : Haec , inquit , commenda 2. Tlm. 2. i,

hominibus fidelibus , qui idonei sunt et alios docere .

8. Ingenium boni doctoris est incipientis a laudibus eorum >
quos salubriter obiurgatos corrigere cupit sicut Apostolus ad co- :

rinthios facit , quos a laudibus inchoat , et increpationibus probat

Sed erant apud corinthios, qui et laude , et increpatione digni es-
sent. Ille vero indiscrete loquitur ,qui vtraque omnibus loqui* sic

tur 3 vtomnibus vtraque conuenire videantur .

C A P V T XLIV.
De silentio doctorum .

1.
P1 ro malo merito plebis aufertur doctrina praedicationis
1 . Pro
bono merito audientis tribuitur sermo doctori .

2. In potestatediuina consistit, cui velit Deusdoctrinae verbum

dare , vel cui auferre: et hoc aut pro dicentis, aut pro audientis
fit merito,vt modo pro culpa plebis auferatur sermo doctoris, mo-
do vero pro vtilibus meritis tribuatur . Nam et bonus docet bo-
num , et malus malum
bonus malum , et malus bonum quod , et :

tamen fit iuxta meritum populorum .

3. Non omnia tempora congruunt doctrinae secundum Salo-

monis sententiam dicentis: Tempus tacendi , et tempus loquendi . Eccles. 3.7.
Non quidem per timorem , sed per discretionem , propter malo-
rum incorrectibilem iniquitatem nonnunquam electos oportet a
doctrina cessare.

7. ad Timoth. 2. LOAIS.
Greg. ibid. 2. pro gratia tribuitur auditoris , et saepe
Jb. Commsnda al. commendo . AR. . propter auditoris culpam subtrahitur ser-
8. Gregor.^. part. cur.Past. admo- mo doctori . LOAISA .
nit. 18. LOAISA . 2. Pro vtilibus ctc. Ita gothici libri .

lb. Incipientis Saluber- . al. incipere . Pro vtilitateaudientium merito tribuatur

t
rimum hoc documentum Vezzosius di- alii mss. Pro vtilitate audientis vnus salm.
Cit esse iis
, qui aliis praesunt AREV. . ecclesiae . LOAISA .

Cap. XLIV. n. 1. Sic recte plerique mss. 3. Gregor. ibid. Eccles. 3. LOAISA .
Oregor. Ub. Moral. 30. cap. 18. Vnde Ib. Incorrectibilem Ita gothici In- . .

kaec sententia desumitur ; Saepe verbura corrigibilem alii . LOAISA.

Tt 2
 ?3 2 LIBER TERTIVS
4.Interdum doctores ecclesiae calore charitatis ardentes con^
ticescunt a docendo , quia non est, qui audiat , testante Prophe-
Icr. 13.19. ta Ciuitates Austri clausae sunt^et non est.qui aperiat
: .

5. Qui docendi accepit omcium , interdum ad tempus facta

proximi taceat , quae statim corrigere nequaquam existimat Nam .

si corrigere potest,et dissimulat, verum est 3 quod consensum er«

roris alieni habeat.

6. Plerique sancti doctores pro mali pertinacia , quia iniquos
emendare nequeunt,his tacere disponunt sed calorem spiritus, :

quo aguntur, ferre non sustinentes , iterum in increpationem pro*

siliunt iniquorum.
CAPVTXLV.
De praebenda sacerdotali protectione in plehe .

,.Q,uibus docendi forma commissa' est , multum subeunt pe-

riculi , si contradicentibus veritati resistere noluerint : dum
Propheta doctorem ecclesiae instruat , ad summum vsque iustitiae
Isai. 40. o. peruenire, quum dicit Super montem excelsum ascende ^qui euati-:

gelizas Sion^ scilicet, vt ita praeemineat merito , sicut et gradu .

Sequenter, ne docendo timore restringi , audiat:
forte debeat a
Exalta in fortitudine vocem tuam et noli timere Vnde et Iere- , .

c. r.v. 17. miae ita Dominus ait Accinge lumbos tuos et surge loquere ad
: , :

eos ne formides a facie eorum nec enim timere te faciam vultum

, :

eorum: vnde apparet quia et non timere Dei donum est

, .

2. Qui personam potentis accipit, et veritatem loqui pauescit,

graui mulctatur culpae sententia. Multi enim sacerdotes metu po«
testatis veritatem occultant , et a bono opere vel a iustitiae prae- ,

dicatione , rei alicuius formidine , aut potestate terrente auertuntur.

Sed heu ,
proh dolor l inde metuunt ,
quia vel amore rerum secu-
larium implicantur , vel quia aliquo facinoris opere confunduntur .

3. Multi praesules ccclesiarum timentes, ne amicitiam perdant»

Cap. XLV. n. 1. Ex Gregor. epist. ad pae Et paulo post , occultant , et habcn*

.

loann. Constant. lib. indict. ^..lsai.^o. tur rei , qui a bono opcr e . AREV.
Vide Gregor. supcr Ez.ech. hotnil. IX. 3. Gregor. lib. 29. Moral. cap. 6. et
LOAISA . part. 2. Past. curae cap. 4. LOAISA .
2. Alii , loqui perttmescit , grauius cuU lb, Alii , ne amicitiam seculariumper-
pae muhtatur stntentia , al, grauis cul-y dant . Et mox non pertimcsccntcs , quod
a
 , . ,,

SENTENTIARVM. 333
et molestiam odiorum incurranc , peccances non arguunc, ec cor-
ripere pauperum oppressores verentur nec pertimescunc de seue- :

ritate reddendae racionis , pro eo quod concicescunt de plebibus

sibi commissis .

4. Quando a pocencibus pauperes opprimuntur, ad eripiendos

eos boni sacerdotes protectionis auxilium feruntrnec verentur cu-
iusquam inimiciciarum molestias sed oppressores pauperum palam ,

arguunt, increpant , excommunicant: minusque metuunt eorum no-

cendi insidias , etiamsi nocere valeant bonus enim pastor animam : Io. 10. xr»

suam ponit pro ouibus .

5. Sicut peruigil pascor concra bestias oues custodire solet

ita ec Dei sacerdos super gregem Chrisci solicicus esse debec, ne
inimicus vascec ne persecucor infescec, ne pocencioris cuiusque cu-
,

piditas vitam pauperum inquietet. Praui autem pastores non ha-

bent curam de ouibus, sed sicut le?itur in euaneelio de merce-
nariis, vident lupum venientem, et fugiunt . Tunc enim fugiunt
quando potentibus tacent , et malis resistere metuunt: de quibus
si tacuerint, pro eorum iniquitate condemnabuntur .

CAPVT XLVI.
De disciplina sacerdotum in his , qui delinquunt

,.s acerdotes pro populorum iniquitate damnantur , si eos aut

ignorances non erudianc , auc peccances non arguant, testante Do-
mino per Prophetam Speculatorem dedi te domui Israel Si non
: . Ezech. 3. 17.

fueris locutus , vt se custodiat impius a via sua ille in iniquitate sua ,

morietur sanguinem autem eius de manu tua requiram

: Sic enim .

Heli sacerdos pro filiorum iniquitate damnatus est : et licec eos de- I. Reg. x.
linquences admonuic,sed camen non, vt oporcebac, redarguit
2. Sacerdotes exquirere debent peccata populorum , et sagaci
solicitudine vnumquemque probare iuxta testimonium Domini ad
de veritate sint reddituri rationem pro notas , cui scripturae et hebraica veritas
,
CO quod . AREV. et septuaginta interpretum editio fauet :
Cap. XLVl. n. I. Ezech. 3. et ibi Gre- robustum habet tamen goth. tolet. LOAiS.
gor. homil. 11. et part.i. curae Pastor. Ib. Alii cum robustum et
vul^ata , ,

cap.6. LOAISA . scies , tt probabis viam eorum . AREV,

2. Ita goth. saJm. et alii meiioris
 . .

c. 6. v. 27.
m
Ieremiam loquentis Probatorem^ inquit, dedi
LIBER TERTIVS
: te in populo tneo ro*
busto , vt scias probare vias eorum .

3. Sacerdotes studio corrigcndi facta perscrutari

debent sub«
iectorum , vt emendatos lucrifacere possint. Sicut autem peccato-
rem conuenit argui , ita iustum non exulcerari .

4. Sacerdotes curam debent habere de his , qui pereunt, vt

eorum redargutione aut corrigantnr a peccatis , aut , si incorrigi-
biles existunt , ab ecclesia separentur.
5. Atrociter arguuntur , qui decipiendo peccantes, non solum
non arguunt pro peccato,sed etiam adulanter decipiunt , dicen-
Isai, p. 1$. te Propheta : Et erunt^qui beatificant populum istum , seducentes^
et qui beatificantur , praecipitati .
6. Atrociter iterum arguuntur,qui peccantem non recipiunt,
sed despiciunt , et spernunt:nec alterius delictumtamquam pro-
prium ingemiscunt De talibus per Isaiam . Dominus comminans
c. 65. v. 5. dicit Qui dicunt ^recede a me , non appropinques mihi , quia im»
:

mundus es isti fumus erunt in furore meo ^ignis ardens tvta die ,
:

i.Cer. 9. 22. j n(j e est , quod et Apostolus omnibus omnia factus est , non imi-

tatione erroris sed compassionis miseratione : scilicet vt ita vitia

,

aliena fleret ,
quemadmodum si tali et ipse implicaretur errore
7. Boni pastores populi debent delicta deflere, et totos se plan-
cap. 9. v. x. ctibus tradere, imitantes Ieremiam prophetam dicentem Quis da- :

bit capiti meo aquam , e t oculis meis fontem lacrymarum , et plora»

bo die^ac nocte interfectos populi mei* Tamquam propria igitur
delicta plebis peccata sacerdos flere debet,sed affectu compatien-
di, non actione commissi .

8. Nonnulli praesules gregis quosdam pro peccato a commu-

nione eiiciunt,vt poeniteant , sed quali sorte viuere debeant , ad
melius exhortando non visitant Quibus congrue sermo diuinus .

I«r. 23.2. increpans comminatur Pastores >qui pascitis populum meum , vos
:

dispersistis gregem meum , eiecistis , et non visitastis eos : ecce ego

visitabo super vos malitiam studiorum vestrorum .

9. Bonorum studia sacerdotum multa diligentia etiam parua

plebis facta perquirunt : vt dum in minimis subditorum peccatis

se acerrimos praestant , de maioribus malis cautos sibi, subiectos-

que , ac solicitos faciant

7. Alii , non accusationc commissi . AREV.
 . . . . .

SENTENTIARVM. 33?
10. Sicut medici morbos imminentes curandos suscipiunt , fu-
turos vero , ne irrepant , medicinae obiecto quadam praescientia
antecedunt, ita et doctores boni,sic ea,quae male acta sunt,re-
secant, vt ea ,
quae admitti possunt , ne perpetrentur , doctrina suc-
currente praeueniant.
1 1. Qui blando sermone non corrigitur , acrius nec-
castigatus
esse est , vt arguatur . Cum dolore enim abscindenda sunt , quac
leniter sanari non possunt.
Qui admonitus secrete de peccato,corrigi negliglt, publi-
12.
ce arguendus est vt vulnus,quod occulte sanari nescit , manifeste
:

debeat emendari
13. Manifesta peccata non sunt occulta correptione purgan-
da . Palam enim sunt arguendi,qui palam nocent vt dum aper- :

ta obiurgatione sanantur, hi , qui eos imitando deliquerunt , cor-

rigantur .

14. Dum
vnus corripitur, pluiimi emendantur. Necesse est
enim,vt pro multorum saluatione vnus condemnetur, quam per
vnius licentiam multi periclitentur .

15. Ita erga detinquentem sermo est proferendus , sicut eius,

qui corripitur, expostulat salus . Quod si opus est aliquam salu«
tem medicamenti verbo increpationis aspergere , lenitatem tamen
corde opus est retinere .
16. Doctores nonnunquam durius feriunt increpationibus sub-
ditos qui tamen a charitate eorum , quos corripiunt non recedunt
: ,

17. Saepe ecclesiae censura arrogantibus videtur esse super-

bia : et quod a bonis pie r7t , crudeliter fieri putatur a prauis quia :

non discernunt recto oculo,quod a bonis recto fit animo

18. Notandum
vehementer ab omni pontifice , vt tanto
est

cautius erga commissos agat , quanto durius a Christo se iudicari

formidat: nam sicut scriptum est : In qua. mensura mensi fueritis , Matth. 7. a.
remetietur vobis .

19.Quotidie namque omnes delinquimus , et in multis erro-

ribus labimur

13. Ex Gregor. Ub. 12. epistolarum Alii , quod si opus est alinunm
Ib.
Petro subd. Siciliae . LOAISA . tnedicamenti asperitatem verborum prae-
15. Lectionem gothicor. reposuimus ; dicatione aspergere . AREV.
putamus tamen, rectam esse , Quod si opus 18. Remetietur * al. in ipsa remetie»
<st alifucm ialem v. i. asp. LOAISA tur , AREV.
 . .

3S 6 LIBER TERTIVS
20. Qui enim nostris delictis clementes sumus,in alieno pec-

cato ri»orem tenere nequaquam debemus . Multi aliorum vitia

cernunt, sua non aspfciunt. Et quum ipsi maximis criminibus ob-

noxii teneantur, minora peccata fratribus non dimittunt
2i. Hypocritae trabem in oculo suo consistentem non sen-
tiunt haerentem festucam in lumine fratris intendunt.
3 et
22. Facilius reprehendimus vitia aliena, quam nostra. Nam

saepe quae peruersa in aliis iudicamus,in nobis nocibilia esse mi-

nus sentimusj et quod in aliis reprehendimus, agere ipsi non erti<

bescimus .

23. Facilius vitia vniuscuiusque , quam virtutes , intendimus:

uec,quid boni quisque gesserit, agnoscere , sed quid mali egerit 3

perscrutamur
C A P V T XLVII.

De suhdltis .

1. JL ropter peccatum primi hominis humano generi poena di-

uinitus illata est seruitutis non congruere
, ita vt qiiibus aspicit

libertatem , his misericordius irroget seruitutem Et licet peccatum .

humanae originis per baptismi gratiam cunctis fidelibus dimissum

sit tamen aequus Deus ideo discreuit hominibus vitam alios ser-
,
,

uos constituens, alios dominos , vt licentia male agendi seruorum

potestate dominantium restringatur Nam si omnes sine metu ftiis- .

sent , quis esset , qui a malis quempiam prohiberet ? lnde et in

gentibus principes , regesque electi sunt, vt terrore suo populos a
malo coercerent , atque ad recte
viuendum legibus subderent.
Quantum attinet ad rationem, non est personarum acceptio
2.
Ad Ccloss. 3. Deum qui mundi elegit ignobilia , et contemptibilia , et quae
ap u d ,
^5«
v t ea, quae sunt, destrueret ne glorietur omnis caro,
^ n sunt
:
5

hoc

n. I. Gregor. lib.Moral. non natura AREV.

Cap XLVII.
.

Ita goth. salmant. ct excnsi U-

caP IX- et August. lib. 19. de ci- 2. ,

LOAISA bri Confert consultum alii mss.

.
LOAIS.
iT Dei cap 15. .

Goldastus in not. ad cap. seq.

ib Verba S. Augustini ad hanc rem : lb.
intelligitur n.3. ita distinguendum monet hunc lo-
Conditio ... seruitutis iure
imposita peccatori . Et iterum
tiomcn : cum ex concilii aqu.sgranensis r-r.ma
mcruit Hadamarii editione ARLV.
itaaue istud (seruitutis) culpa
.
,
 .

SENTENTIARVM. 337
hoc est 5 carnalis potentia coram illo Vnus enim Dominus aequa*
.

liter et dominis fert consultum,et seruis.

3. MeJior est subiecta seruitus ,
quam elata libertas . Multi
enim inueniuntur Deo libere seruientes sub dominis constituti flagi-
tiosis 3 qui etsi subiccti sunt iliis corpore 3 praelati tamen sunt meate

C A P V T XLVIII.

De Praelatis .

u V ir iustus aut omni potestate seculari exuitur , aut si aliqua

cingitur, non sub tumeat,sed eam sibi
illa curuatur , vt superbus
subiicit , vt humilior innotescat Probatur autem hoc Apostolico . i.Thoss. 2. 4.
exemplo , qui data sibi potestate, etiam nec ad hoc vsus est , quod ct 7*

decebat,sed dum posset vti , licita abnuit seseque vt paruulum :

in medio eorum ,quibus praeerat , ostendit .

2. Qui in appecendis honoribus seculi aut prosperitatibus mun- ,

di instanti desudat labore , et hic, et in futuro vacuus inuenitur

Cap. XLVIII. n. 1. Ev Gregor. lib. Mo- iuslibet rei sed vsus iam ob-
praefectum :

ral. 24. cap. 30. Paulus 1. ii Thessal. tinuit ,ad praefecturas ecclesiasticas
vt
cap. 2. sic inquit : Non qnaerentes ab referantur Sententia prima illustrari pot-
.

hominibus gloriam , neque a vobis , ne- est ex Synonymis Isidori cap. vltim.,
que ab aliis , quum possemus oneri es- cap. 33. et 42. huius lib. 3., ex conci-
se , vt Christi apostoli , sed facti su- lio aquisgranensi I. cap. 18. et 21. , Ter-
mus in medio vestrum paruuli Qui lo- . tulliano in libro De idololatria , Cicero*
cus etiam a Grezor. eodem modo inter- ne , et aliis . Pro innotescat Goldastus in
pretatur iib. Moral. 24. cap. 50. Legitur suo ms. legebat innotescatur , quod re
vero in goth. salm. quod decebat . Item- vera Isidorianum videtur . Nam et apud
q
1
te in aliis mss. Quod licebat in excu- Braulionem , et apud Isidorum occurrit
sis LOAISA
. . innotesco actiue In eodem ms. sic erat,
.

Ib. Hoc loco incipit opusculum De qui datam sibi potestatem nec ad hoc
praelatis , quod Goldastus notis snis ple- vsus est , quod decebat , sed dum possit
ruraque eruditis , interdum acatholicis vtere licita abnuit Corrigebat Golda* .

prosecutus fuit,vt iam dixi Quaedam . stus ,posset vti re licita , abnuit . Isido-
e notis se!;gam , quae ad rem facere pos- rus saepe adhibet vtor cum accusatiuo :

sint Obseruat primo loco , praelatos

. atque adeo posset distmgui , posset vti
hic non esse praefectos ecclesiarum , sed licita , abnuit hoc est , vti rebus licitis .
:

principes vocant , seculares , vti apud

, vt AREV.
eundem Isidorum in libro Dc contemptu Codex Goldasti,^' ad potiendis
2.
mundi versus finem caput inscribitur De honoribus specie quadam soloecismi vt
, ,

praelatione , et in altero Synonymorum §. 3. lnstit. de lege Aquilia ad exerci-

De praelatis ac subditis . Voces prae-
, tandis militibus ex veteribus libris teste
sul j praepositus , praelatus denotant cu- Cuiacio . Pro inuenitur Iglinus corrigit
*
Tom.VI. Vv
 . .

33 3
LIBER TERTIVS
a requic : tantoque sarcinis peccatorum grauatur , quanto a bonis

operibus existit alienus .

3. Quanto quisque amplius secularis honoris dignitate subli-

matur, tanto grauius curarum ponderibus aggrauatur eisque ma- :

gis mente, et cogitatione subiicitur, quibus sublimitatis gradu prae-

ponitur Nam, vt quidam Patrum ait Omne , quod supereminet ?
. :

plus maeroribus quam honoribus gaudet

afficitur ,
.

4. Quanto quisque curis mundi maioribus occupatur , tanto

facilius vitiis premitur. Si enim vix valet peccata animus deuitare
quietus ,
quanto minus occupatione seculari deuinctus?
5. Non statim vtile est omne potestatis msign-e, sed tunc vere
cst vtile bene geratur
, si , . Tunc autem bene geritur quando sub-
iectis prodest, quibus terreno honore praefercur Potestas bona .

est,quae a Deo donante est vt malum timore coerceat , non vt ,

temere malum committat. Nihil autem peius,quam per potesta-

tem peccandi libertatem habere nihilque inielicius male agendi :

facultate .

6.Qui intra seculum bene temporaliter imperat 3 sine fine in

perpetuum regnat: et de gloria seculi huius ad aeternam transmeat
gloriam Qui vero praue regnum exercent, post vestem tulgen-
.

tem,et lumina lapillorum , nudi, et miseri ad inferna torquendi

descendunt
7. Reges a recte agendo vocati sunt, ideoque recte faciendo

inuenietur Rem explieat Isidorus in Syn-

. 5. Alii , quando a Deo donante est\
onymis versus finem lib. 2. sub titulis vel qttae a Deo data est Goldastus re-.

De praehttis , ac subditis , et Qualiter se ctius putat cum suo ms. non vt timore
quiique habere debeat in honoribus . In tnalum committat . Nihil peius , quam
tantoque ... quanto est hellenismus- , po- per potestatem , peccandi libertatem ha-
sitiuus pro comparatiuo, AREV. bere Corrigit locum Augustini apud
.

3. Est apud Gregor. lib.^i' Moral. Prosperum in Sententiis , nihil est infe-
cap.19. et affertur D. 13. cap. Nerui licius felicitate peccandi pro felicitate
Et ibi non est supereminet , sed , omne, peccantium AREV. .

quod eminet
hic LOAISA . . 6. Qui intra seculum etc. Vide Isaiam
Ib. Quanto quisque etc. Vide Etymo- cap. 60. v. 3. et Apocalypsin c. 21. v.24.
log. lib. 9. cap. 3. Versus cuiusdam poe- Sententiam eandem illustrat S. Bernar-
tae laudatur , Tu si animo regeris , rex es , dus epist. 206. ad Reginam Hierosoly-
si corpore , seruus . AREV. morum . In nonnullis editis erat UxpiU
4. Ms. Goldasti , tanto infelicioribus lorumque nitorem Goldastus praefert
.

i)itiis premitur , quo nihil elegantius , ni- nostram lectionem cum suo ms. , et
hil venustius dicit Goldastus ; infelix a- concilio parisicnsi lib. 2. cap. I. , et
gendi notione , quod infelicem reddat . aquisgranensi sub Ludouico Pio . AR.
AREVALVS. 7. Hinc illud Petrii. cap.i. et I«-
 SENTENTIARVM. 339
regis nomen tenetur, peccando amittitur . Nam et viros sanctos
proinde reges vocari in sacris eloquiis inuenimus , eo quod recte
agant , sensusque motus resistentes sibi
proprios bene regant , et

rationabili discretione componant. Recte enim illi reges vocantur,

qui tam semetipsos quam subiectos bene regendo modiftcare no-
,

*erunt .

8. Quidam ipsum nomen regiminis ad immanitatem transuer-

tunt crudelitatis dumque ad culmen potestatis venerint
: , in apo-
stasiam confestim labuntur tantoque se tumore cordis extollunt, ,

vt eunctos subditos in sui comparatione despiciant , eosque , qui-

bus praeesse contigit, non agnoscant Quibus congrue per Eccle« .

siastem dicitur : Ducem te constituerunt ^noli extolli^ sed esto illis , Ecdl. c.32*
1.
quasi *unus ex ipsis .

9. Dum mundi reges sublimiores se ceteris sentiunt, mortales

tamen se esse agnoscant nec regni gloriam , qua in seculo subli- :

mantur, aspiciant,sed opus,quod secum ad inferos deportent, in-

bone serue , quia in mo-

cae. 19. Eujje lib. 4. de gubernat. Dei , S. Bernardus
dico ,&ds potestatem habens
fuisti tidelis in Sentent. , Nicolaus papa ad Michae-
super decem ciuid^P -.parabolas c'ia>n y lem imperatorem , et alii . Concilium
quas sunt de regibus , de iustis fere ho- p irisiense lib. 1. cap. 2. exhibet nouerunt
minibus interpretatur Greg. lib. Moral. i r. pacificare pro modificare nouerunt . Gol-
cap. 9. exponens illud Iob. 12. Baltheum dastus melius putat modificare , quod pro
regum dissoluit \ Qui mcmbrorum suo- moderari , ct regere posuit Cicero AR. .

rum motus bene rcgere sciunt , non itn- 8. Posset legi per Ecclesiasticum :
merito reges vocantur LOAISA . . nam in hoc libro sunt laudata verba .

Ib. Recte enim . Hoc Augustin. in Sed nihil mirandum , si vnus pro alio li-
psalm. 75. pie explicat in illud, terribi- bro ab Isidoro nominetur , praesertira
li apud reges terrae Esto rex terrae, . quum Ecclesiasticus , et Ecclesiastes pas-
inquit , et erit tibi terribilis Deus . Quo- sim ab quoque confundantur , quod
aliis

modo , ero rex terrae ? Rege

inquies , vnus eorum auctor Salomon a multis
terran , et ers rex terrae Noli ergo credatur Ceterum Patres concilii mo-
.

auiditate imperandi ponere tibi ante ocu* guntini sub Arnulpho ,qui Isidorum prae
los prouincias latissimas , qua tua regna manibus habebant ,cap.2. Ecclesiasticum ,
diffundas terram , quam portas , rege .
: non Ecclesiasten appellant AREV. .

Audi Apostolum*regentcm terram Non . 9. Quod secum etc. Goldastus locum

sic pugillor , quasi aerem verberans , sed hunc manifesto corruptum asserit atque ,

castigo corpus meum , e t in seruitutem re- inanem operam consumit, vt eum ad

digo . LOAISA . sanitatem reuocet Non enim ipse me-
.

Ib. A recte agendo Hoc etymon . liorem lectionem profert , scilicet quod
stoicum , et a philosophia petitum dicit secum adfertant , deportare intendani .
Goldastus , non a grammatica ac mul- : Pro si ergo carebunt huius temporis glo-
tos congerit scriptores , qui illud adopta- ria habent si ergo amissuri sunt hu-
alii

runt . Sentenram illustrant Saluianus ius tempQris gloriam AREVALVS . .

Vv 2
 . :

340 LIBER TERTIVS

tendant. Sl ergo carebiT.it huius temporis gloria 9 illa agant, quae
post finem sine fine possideant .
AtlRom.i3-i 10. Dum Apostolus dicat: Non est potestas , niti a Deo ,
quo-
modo Dominus per Prophetam de quibusdam potestatibus dicit
Osee 8. 4. Ipsi regnauerunt , sed non ex me % Quasi diceret , non me propi-
tio 3 sed etiam summe irato Vnde et inferius per eundem pro^ .

Osee 13. xi. phetam addidit D^&o : , inquit 9 tibi regem in furore meo . Quo m?
nifestius elucet, bonam , malamque potestatem a Deo ordinari : sed
bonam malam irato
propitio , .

11. Reges quando boni sunt muneris est Dei quando vero , :

mali sceleris est populi

, Secundum enim meritum plebium dispo- .

cap.34. v.30. nitur vita Qui regnare facit hypocritam

rectorum , testante Iob :

propter peccata populi Irascente enim Deo talem rectorem populi . ,

suscipiunt , qualem pro peccato merentur Nonnunquam pro ma- .

litia plebium etiam reges mutantur , et qui ante videbantur qssq

boni accepto regno fiunt iniqui
,

C A P V T XLIX.

De iustitia principum

i.\Jw\ recte vtitur regni potestate , ita se praestare omnfbus

^^ debet, vt quanto magis honoris celsitudine claret, tanto
semetipsum mente humiliet, proponens sibi exemplum humilitatis
Dauid , qui de suis meritis non tumuit , sed humiliter sese deii-
2.Reg.c,6.22. ciens, dixit Vilis incedam , et vilior appareho ante Deum^ qui elegit me.
:

2. Qui recte vtitur regni potestate , formam iustitiae factis ma-

gis ,
quam verbis instituit . Iste nulla prosperitate erigitur , nulla

10. De quibusdam potestatibus al. . Cap. XLIX. n. 1. Reg. cap. 6. Gregor.

de quorumdam principatu Verba Osee . lib.Moral. 27. cap. 26+ LOAISA .

sed non ex me alii citant et non ex me , Ib. Multa, quae in his capitibus ab
alii et non per me Supcrfluum videri . Isidoro proferuntur , repetita extant in
possit verbum inquit post addidit , Da- conciliis parisiensi , moguntino , et aquis-
bo . Sed huiusmodi spccies elocutionis granensi , quorum verba cum isidoriano
alibi etiam occurrit et apud latinos , et textu accu rate confert Goldastus De .

apud graecos scriptores , vt obseruat Gol- clementia principum videndi S. Fulgen-

dastus . AREV. tius De veritate praedestinationis , et gra-
11. Disponitnr Collectores canonum
. tiae,et ipse Isidorus in Synonymis loc.
addunt a Deo t vt\ etiam Isidorus supra cit. AREV.
cap. 39. huius libxi num. 3. AREV.
 ,

SENTENTIARVM. 34 i
adtiersitate turbatur : non innititur propriis viribus, nec a Domino
recedit cor eius : regni fastigio humili praesidet animo : non eum
delectat iniquitas , non inflammat cupiditas : sine defraudatione ali-

cuius ex paupere diuitem facit : et quod iusta potestate a populis

extorquere poterat, saepe misericordi clementia donat .

Dedit Deus principibus praesulatuin pro regimine populo-

3.'

rum,et illis eos praeesse voluit,cum quibus vna est eis nascendi,
moriendique conditio Prodesse ergo debet populis principatus ,
.

non nocere nec dominando premere , sed condescendendo con-

:

sulere vt vere sit vtile hoc potestatis insigne, et dono Dd pro

:

tutione vtantur Membra quippe Christi fideles

membrorum Christi .

sunt populi,quos dum ea potestate quam accipiunt, optime re* ,

gunt,bonam vtiqtie vicissitudinem Deo largitori restituunt.

4. Bonus rex facilius ad iustitiam a delicto regreditur quam ,

de iustitia ad delictum transfertur, vt noueris,hic esse casum , il«

lic propositum . In proposito eius esse debet , nunquam egredi a

veritate . Quod si casu titubare contigerit,mox resurgere*

C A P V T L.

De patientia principum .

1. JT lerumque princeps iustus etiam malorum errores dissimu*

lare nouit: non quod iniquitati eorum consentiat, sed quod aptum
tempus correctionis expectet , quando eorum vitia vel emendare
valeat, vel punire .

2. Muhi aduersus principes coniurationis crimine deteguntur,

sed probare volens Deus clementiam principum, illos male cogi-
tare permittit , istos non deserit . De illorum malo beue istis fa-
cit,dum culpas,quas illi faciunt,isti mira patientia induigent.

3. S. Athanasius in vita S. Antonii : 4. Alii , nunquam deuiare a verita-

Licet enim diuersa sit dignitas , attamen te . . . mox resurgere non pigeat . AR.
tadem nascendi , moriendique conditio Cap. L. n. i.De moderatione et pa- ,

est . Pro huius sententiae illustratione tientia principum Lipsius in Poluic.

consulendus Lipsius Politic 2. cap. 6. S. Gregorius ivlagnus Moral. lib. 19.
Verbum condescendo in hoc sensu oc- cap. 23., et alii Pro nouit alii debet . .

currit apad S Gregorium Magnum , Lu- AREV.

pum ferrariensem abbatem , et alios . Le- 2. Male cogitare . al. tnalc machb-
geadma videtur pro tuitione . AREV. oari . AREV.
 ,, . .

342 LIBER TERTIVS

3. Reddere malum pro malo vicissitudo iustitiae estrscd qui
clementiam addit iustitiae, non raalum pro malo culpatis reddit ,
sed bonum pro malo orfensis impertit
4. Difficile est,principem regredi ad melius, si vitiis fuerit im-
plicatus Populi enim peccantes ludicem metuunt,et a malo suo
.

Jegibus coercentur Reges autem , nisi solo Dei timore, metuque

.

gehennae coerceantur, libere in praeceps proruunt, et per abru-

ptum licentiae in omne facinus vitiorum labuntur .

5. Quanto quisque in superiori constitutus est loco 3 tanto h\

maiori versatur periculo : et quanto splendoris honore excelsior
Sap!«nt. 6. 7. quisque est,tanto,si delinquat , peccator maior est Potentes enim .

potenter tormenta patientur . Cui etenim plus committitur, plus

ab eo exigitur , etiam cum vsura poenarum .

6. Reges vitam subditorum facile exemplis suis vel aedifTcant,

vel subuertunt ideoque principem non oportet delinquere , ne
:

formam peccandi faciat peccati eius impunita licentia . Nam rex ,

qui ruit in vitiis , cito viam ostendit erroris , sicut legitur de Iero-
Eccli. 47. 29. boam,qui peccauit,et peccare fecitlsrael. Illi namque ascribitur,
quidquid exemplo eius a subditis perpetratur
7. Sicut nonnulli bonorum principum Deo placita facta se-

3. Sed qui clementiam etc. Gratianus dastus obseruat , verba haec ,Nam re.x ,

distinct. 45. cap. 23. qu. 4. Augustinus qui ruit in vitiis , viam ostendit er- cito

Enchirid. c. 75. Gregorius M. Moral. roris , versum iambicum tetrametru;n

lib. 20. part. 4. cap. 6. Isidorus no^ter catalecticum esse , et extare in mss. Pu-
Synonym. loc cir. , et alii plures GoU . blii Syri Mimis Nofat etiam lib. 4. Vi-
.

gilii contra Eutych. extare versum hexa-

dastus culpatis interpretatur culptntibus ,
seu culpam committentibus , et offinsis si- metrum , Quem callens astris quaesiuit
mili modo offen lentibus , vt apud alios cura Magorum qui dubio procul , ait,
:

sacrificatis suroitur pro sacrifcantibus , a vetusto poeta acceptus est Certe a .

implicatis pro implicantibus etc. AR. Iuuenco , vt aiuerti in notis 3d eius lib.i.

4. locum Rodericus San-

Excitat hunc v. 29?, Vezzosius ad marginem inJica-
ctius de Areualo Specul. vit. hum. lib.t. uerat iib. 4. Reg. cap. 15. v. 4. Sed , vt
cap. 2. Pro coerceantur alii se coercxe- ipse aduertit , eo loco non sermo est de
*/'/;/, aut quod sustinere Vult Goldastus Ieroboam , sed de Ioachaz . AREV.
ex antiquitatis imitatione , coercerint AR. . 7. Goldasti codex comipte bonum in

5. Quanto quisque etc. Augustinus in principium Ex quo

- ipse corrigit , Sicut

Regul. , siue epistola 211. ad Monachas nonnulli bonum vi principum , et Deo

Isidorus in libris citatis De contemptu placita facta sequuntur . Sic infra rigo-

et de Synonymis,et alii Gol- re principum conterantur Verum rccte .

mundi , .

procedit lectio vulgata hoc sensu sicut

dastus suo ms. , et Roderico prae-
cum :

krtpeccator maiorest . Rodericus habet nonnulli sequuntur bonorum principum

Deo placita ita etc. Pro quam voto
psccatum grauius AREV. .
facta ,

Eglinus volebat qttam voluntate quod

6, Non oportet . al. non decet . Gql- ,
 :
,

SENTENTIARVM. 54S
quuntur,ita facile multi praua eorum exempla sectantur . Plerique
autem apud iniquos principes necessitate magis , quam voto mali
existunt, dum eorum obediunt Nonnulli autem sicut
imperiis .

prompti sunt sequi reges in malum, sic pigri sunt imitari illos in
bonum.
8. Saepe vnde mali reges peccant , inde boni iustificantur , dum
praecedentium cupiditatem , etmalitiam corrigunt . Nam revera pec-
catis eoruin communicant , si , quod illi diripuerunt, isti retentant.
Cuius peccatum quisque sequitur , necesse est , vt eius poe-
9.
nam sequatur Nequeenim impar erit supplicio , cuius errori quis-
.

que par est, ac vitio .

C A P V T LL
Quod principes legibus teneantur .

1. 1
JLustum principem legibus obtemperare suis Tunc enim
est , .

iura sua ab omnibus custodienda existimct, quando et ipse illis re-

uerentiam praebet .

2. Principes legibus teneri suis , neque in se posse damnare

iura,quae in subiectis constituunt . Iusta est enim vocis eorum
auctoritas , si , quod populis prohibent, sibi licere non patiantur .

3. Sub religionis disciplina seculi potestates subiectae sunt

et quamuis cuhnine regni sunt praediti , vinculo tamen fidei tenen-

minime probandum . AREV. Ib.Multa Goldastus in hanc senten-

8. Deripuerunt . al. diripuerunt .Gol- tiam congerit , quae minime necesse est
dastus praefert deripuerunt ex sententia repetere . Pro obtemperare aliqui mss.
Isidori in libro Different. verbor. inter et Grati2nus teneri . AREV.
Deripere , et Diripere etc. ,scilicet in li- 2. Ita apud Gratian. D.$,cap. Iu-
bro Differentiarum sine ordine alphabe- stum est , in Decreto Gregoriano recens
tico ad Appendices reiecto num. 218. correcto Nec in se conuenit posse da-
:

Hanc scntentiam mirifice illustrant Pa- mnare iura, quae in subiectis constituunt.
tres concilii vin. toletani , Quosdam LOAISA .

conspeximus reges etc. AREV. lb. Pro damnare alii frustrare . Gol-
9. Errori .In textu Grialii erroris , dastus legit , et distinguit , constituunt ,
mendose , vt arbitror In nonnuUis mss. . iustum est . Est enim vocis eorwv aucto-
errore quae scriptio vetusta est in Pan-
, ritas mutauerim . AREV.
. Nihil
dectis pro errori Sententia obuia est
. 3. Etiam hoc argumentum copiose
apud Iureconsultos AREV. . pertractat Goldastus et hoc loco , et in
Cap.LI. n. 1. Apud Grat, D. 9. cap. not. ad Valerianum Videndum Decre- .

Iustum est . LOAISA . tum Gratiani dist. $6, cap. 6, AREV.

 . .

544 L I B E R T E R T I V S
tur astricti fidem Christi suis legibus praedicent,
: vt et et lpsam
fidei praedicationem moribus bonis conseruent .

4. Principes seculi nonnunquam intra ecclesiam potestatis ade-

ptae culmina tenent : vt per eandem potestatem disciplinam ecde*

siasticam muniant. Ceterum intra ecclesiam potestates necessariae

non essent vt,quod non praeualet sacerdos emcere per do-

, nisi

ctrinae sermonem potestas hoc imperet per disciplinae terrorem

,

5. Saepe per regnum terrenum caeleste regnum proficit , vt

qui intra ecclesiam positi contra fidem , et disciplinam ecclesiae
agunt, rigore principum conterantur : ipsamque disciplinam , quam
ecclesiae humilitas exercere non praeualet, ceruicibus superborum
potestas principalis imponat : et vt venerationem mereatur, virtute
potestatis impertiat.
6. Cognoscant principes seculi , Deo debere se rationem red-
dere propter ecclesiam , quam a Christo tuendam suscipiunt. Nam
siue augeatur pax , et disciplina ecclesiae per fideles principes ,siue
soluatur , ille ab eis rationem exiget , qui eorum potestati suam
ecclesiam credidit
CA-
4. In Principes 23. q. 5. concih pa-
c. codices gothi perantiqui habent , vt ve-
tis. 1. cap. 2. et aquisgr. part. 3. cap.i. nerutionem mcreatur , virtute potestatis
LOAISA . impertiat . LOAIS A .

lb. Inscriptio apud Gratianum , Quod Ibid. Pro humilitas Gratianus cum
sacerdotes docendo non valent ,
eftcere nonnullis mss. vtilitas Paulo post ma- .

disciplinae terrere potestas extorqueat . gna discrepantia codicum est . Alii , et

Aduertit Goldastus , non bene in non- vt reuerentiam mereatur . virtutem pote-
nullis Gratiani editionibus legi in eccle- statibus impertiat Concilium parisiense.

sia pro iatra ecclesiam , quod confirmat lib. 2. cap. 2 et vt venerationem merea-

ex textu 23. q. 8. c. Conuenior , vbi ait tur , virtutem potestas impertiat . Alii ,

S. Ambrosius , Imperator enim intra ec~ et vt veneratione mereatur , virtute po-

clesiam est Toti huic sententiae con-

.
testatis impertiatar AREV. .

gruit concilium matisconense II. Conue- 6. Cognoscant principes etc. Vide

nlt ergo vt iustitiae , et aequitatis in
,
S. Augusrinum tract. xi. cap. 3. Ioann.,

cmnibus vigore seruato distringat legalis S. Leonem epist. 20. ad Pulcheriam Au-

vltio iudicum , quos non corrigit canoni- gustam , Gratianum 23. q. 4. 0.35.,«
ca praedicatio sacerdotum etc. Pro im- alios collectores canonum . Hic desinic
peret nonnulli legunt impleat , Goldastus opusculum De Praelatis , quod commen-
mauult impetret . AREV. tario suo illustrandum Goldastus susce-
«5. Apud Gratianum dict. cap. Prin- pit . Ceterum verba
, quae ex I.Mdoro
cipes vbi in Decreto correcto legitur
, : Gratianus sumpsit, contulit Berardii* cum
et vt venerationem mereatur Quam le- . Isidori operibus,et descripsi in Lidoria-
ctionem in scholiis ex concilio parisiensi nis cap. 32. et nominatim quod attinet
sub Ludouico , et Lothario lib. 2. cap.z. ad libros Sententi#rum , a nura. 16. AR,
 . . . .

SENTENTIARVM, $ 4*

C A P V T LIL

De iudicibus

..A d delictum pertinet principum , qui prauos iudices contra

voluntatem Dei populis fidelibus praeferunt . Nam sicut populi
deiictum est,quando principes mali sunt , sic principis est pecca-
tum quando
,
iudices iniqui existuut
2.Bonus iudex sicut nocere ciuibus nescit 5 ita prodesse omni-
bus debet Aliis enim praestat censuram iustitiae, aliis bonitatem
.

Iudicia sine personarum acceptione suscipit , qui non infirmat

iustitiam auaritiae flamma, nec studet auferre alteri , quod cu-
piat sibi .

3.Boni iudices iustitiatn ad solam obtinendam salutem aeter*

nam suscipiunt , nec eam muneribus acceptis distribuunt: vt dum
de iusto iudicio temporalia lucra non appetunt , praemio aeterno
ditentur.
4. Omnis,qui recte iudicat , stateram in manu gestat , et iit

vtroque penso iustitiam, et misericordiam portat . Sed per iustitiam

reddit peccati sententiam, per misericordiam peccantis temperat
poenam vt iusto libramine quaedam per aequitatem corrigat , quae*
:

dam vero per miserationem indulgeat.

?. Qui Dei iudicia oculis suis proponit , semper timens, tre-
mensque in omni negotio reformidat , ne de iustitiae tramite de-
uians, cadat : et vnde non iustificatur , inde potius condemnetur.
6. Neminem stultorum , vel improborum oportet iudicem es«
se . Nam stultus per ignauiam ignorat iustitiam : improbus per cu-t

piditatem corrumpit ipsam , quam didicit, veritatem .

7. Grauius lacerantur pauperes a prauis iudicibus , quam a

cruentissimis hostibus . Nullus enim praedo tam cupidus in alie-
nis,quam iudex iniquus in suis .

8.Latrones inaccessis faucibus, ac latebrosis latentes , insidias

ponunt,isti palam rapacitatis auaritia saeuiunt

Cap. LII. n. 2. Qui non infirmat . Alii exemplari auem , quod mendum puto •
©mittunt qui Griaiius in vtroque
. m$o AREYALVS .

Tom.VI. Xx
 . . . . ,

j.io LIBt R T E K T IV S
9. Hostes in alienorum tantum sanguinem intendunt* iudices*
quasi crudelissimi carnifices ciuium , oppressione sua subiectorum
vitam extingiumt Qui enim destruant, multisunt, rari sunt autem,
.

qui populos legum moderamine regant

io. Plerumque et boni iudices sunt,sed ministros rapaces ha--
bent. Horum figura vt ait quidam ,.tamquam Scylla pin^ltur , at-
,

que describitur ipsa quidem humana' specie, ssd capitibus caninis

:

accincta etcircumdata .Non aliter quibusdam potestatibus accidit,

, .

vtipsorum humanitatem immanitas iniquorum sociorum perturbet

n. Saepe iudices praui cupiditatis causa aut difterunt aut
nec finiunt coepta partium negotia., quousque
peruertunt iudicia :

marsupia eorum, qui causantur, exhauriant. Quando enim iudi-

cant, non causam, sed dona considerant : et sicut negligentes sunt
in discussione causantium ,sic eorum damno soliciti sunt .

Sophon. 3. 3 V 12. Iudices praui iuxta Prophetae verbum quasi lupi vespe- ,

re , noji relinquunt in mane : hoc est, de praesentis vitae tantum

commodis cogitant, non de futuris. Vita enirn ista vesperum,fu-
tura vero mane accipitur . Et bene ah^quasi lupi : quia luporum
more cuncta diripiunt ,et vix pauca pauperibus derelinquunt
13. Verbosi iudices, et elati , vt sapientes videantiir , non dis-
cutiunt causas, sed asserunt: sicque conturbant iudicii ordinem ,
dum non suo contenti oflficio , aliena praesumunt .

14. Quidam dum , iudicare incipiunt , irascuntur, ipsamque iu-

dicii sententiam in insaniam vertunt . De
quibus recte per Pro-
phetam dicitur Qui conuertunt
: in furorem iudicium Qui enim .

iratus iudicat,in furorem iudicium rnutat, et ante profert senten-

tiam,quam agnoscat
15. Furor in iudice inuestigationem veri non valet attingere,

10. Scyllae rapacitatem , cui rapaces etFulgentium in Mythologicis LOAISA . .

iudices ille , quisque est , comparat , Vir- Ib. Corrupta erat nota Loaisae in
«7, 6. Eclog. his verbis indicat vtroque meo excmplari Grialii , cui ra-
Candidasuccinctam latrantibus inguina paces iudicium ille quisquis est AREV. .

monstris 11. Alii , in discussione causarum .

Dulichias vexasse rates , et gurgite in AREV.

alto 12. Locus est Sophoniae 3. Iudices
Ah ! timidos nautas canibus lacerasse eius lupi , vespere non relinquebant in
marinis mane . Atque ita legunt mss LOAISA . f

Vide Seruium in eo loco de duplici Scylla, 13. Sed asserunt . Editio vetus , sed
<t Virgilium ipsum de Cyri ad Messalam , fifferunt , Vtrumque obscurum . AR£V.
 .

SENTENTIARVM. 347
quia mens cius turbata furore ab scrutatione allenatur iustitiac.
16. Iracundus iudex iudicii examen plene contueri non va-
let.-quia caligine furoris non videt Qui autem repulso furore dis*
.

cutit, facilius ad contuendam veritatem mentis serenitate consur-

gir, et sine vlla perturbatione ad aequitatis intelligentiam peruenit .

C A P V T LIII.

De acceptione personarum .

,.N on est persona in iudicio consideranda , sed causa : scri-

ptum est enim : Non accipias personam in iudicio . Et iterum : Non Lcuit. 19. 15;
misereberis pauperis in iudicio . Qui enimconsaneuinitatis , vel ami- Deuter - *• l 7*

c j- i- • . Prouer.24.22.
citiae fauore, siue lnimicitiarum odio ludicium peruertunt , sine y.cq\<^. 42. i\
dubio in Christum ,
qui est veritas , et iustitia , peccare noscuntur .

2. Iniqui iudices errant in veritate sententiae , dum intendunt

in qualitatem personae, et exulcerant saepe iustos ,dum improbe
defendunt iniquos qui autem recte praesidere studet, nec partem
:

palpare nouit, nec cohibere a iustitia <lidicit

CAPVT LIV,

De muneribus .

i.V^y ui recte iudicat, et praemium inde remunerationis expe-

^^"ctat , fraudem in Deum perpetrat : quia iustitiam , quam
gratis impertiri debuit, acceptione pecuniae vendit.
2. Bonis male vtuntur , qui iuste pro temporali Iucro iudi-
cant. Tales quippe ad veritatem non iustitiae defensio, sed amor
praemii prouocat Quibus si spes nummi subtrahitur , confestim a
.

iustitiae defensione recedunt .

3. Acceptio munerum praeuaricatio veritatis est . Vnde et pro

iusto dicitur : Qui excutit manus suas ab om?ii munere ^iste in ex* Isai. 33.15.1d»

celsis habitat .

Cap. LIII. n. .August. tract- 30. in

1. Prouerb. 24. Eccles. 42. LOAISA .

Uann. ad illud , Nolite iudicare secun- Cap. LIVl n. 2.Amor praemii » al. a-

dum faciem , sed rectum luslicium iudi- tnor pecuniae . AREV.

cate, cap. 7. Leuit. 10, Deuter. 1. et 19,
Xx 2
 . . .

34$ LltER TERTIVS

4. corrumpit iudicem Pauper autem,
DiueS muneribus cito .

dum non habet, quod offerat , non solum audiri contemnitur , sed
ctiam contra veritatem opprimitur .
5. Cito violatur auro iustitia , nullamque reus pertimescit cul-
pam quam redimere nummis existimat Plus enim obtinet men-
, .

tem censoris amor lucri , quam aequitas iudicii

6. Tres sunt munerum acceptiones quibus contra iustitiam ,

humana vanitas militat id est, fauor amicitiarum adulatio laudis y

, ,

et corporalis acceptio muneris . Facilius autem peruertitur animus

rei corporeae munere,quam gratiae , laudisque fauore .

Quatuor modis peruertitur humanum iudicium , timore,

7.
cupiditate , odio, et amore Timore, dum metu potestatis alicuius .

veritatem loqui pauescimus praemio muneris . Cupiditate , dum

alicuius corrumpimur Odio , dum contra quemlibet aduersari mo-
.

limur Amore , dum amico , vel propinquis praestare contendimus .

.

His enim quatuor causis saepe aequitas violatur 5 saepe innocen-

tia laeditur
C A P V T L V.

De testibus .

1. XZLt si mendacium gratis dicitur quanto magis si venale quae- ,

jitur ? Neque enim deerit multiplex conuentus falsorum si tan- ,

tum praesentia sit nummorum.

2. Testis falsidicus tribus est personis obnoxius Primum Deo, .

quem periurando contemnit secundo iudici,quem mentiendofal- :

lit postremo innocenti, quem falso testimonio lacdit

:

3. Vnum pene crimen habent , et qui falsitatem promit, et qui

supprimit veritatem : quia ille obesse vult , et iste prodesse non
vult . Peior est testis , qui laedit , quaoa qui praestare non vult .

Nam ille malignus est , iste inutilis .

4. Grat. 11. q. $. et Burchar. lil.16. notis ad hoc opus dictum AREV. .

LOAISA
$ap. 2$. . Can. LV. n. 3. Aduertit Vezzosius,
6. Ex Gregor. llomil. 4. in Euang. hanc sententiam integram hoc loco a
LO^ISA . Margarino , et Loaisa non poni • A Gria-
7. Alii adueisi pro aducrsari , et lio quidem hoc codein loco ponitur a :

complacere pro praestare \ sed benc est Margarino non multo post , scilicet post
fratstare pro prodesse , vt alibi ctiara in scntentiana rmm. 5. ARLV.
 . . ,

SENTENTIARVM: 349
4. Testibus falsis coniunctis tarde mendacii falsitns reperitur»
Quod si separati fuerint , examine iudicantis cito manifestantur .

Nam sicut in vnitate prauorum grandis est fortitudo , ita in sepa-

ratione maior infirmitas
5. Fraudulentiae cito reprehenditur mendacium , falsidicorum
cnim testimonium non conuenit. sibi
6. Iniquus testis, quamuis sua falsitate corpori, rebusque itn-
pediat, aniino tamen nihil damni conferet Erit autem ille apud .

Deum condemnatus , qui aduersus innocentem falsum testimonium

vel dicit,vel dicentibus credit. Nam non solum ille reus est,qui
falsum de alio profert, sed et is, qui cito aurem criminibus praebet.
7. Qui metu potestatis veritatem occultat , eiusdem veritatis
iracundiam prouocat: quia plus pertimescit hominem
sibi caelitus
quam diuinam trepidat indignationem Beatus , cuius testimonio .

innocens ab scelere obiecto purgatur impius , cuius proditione :

etiam iniquus perimitur. Neque enim decct christianum morti ob-

noxium prodere , et ad effundendum sanguinem infelicium vocem
testificationis praebere . Sermo enim iusti hominis tantum ad mi-
nisterium debet esse salutis : ira enim indignationis , et tribulatio-
nis, et immissiones per angelos malos

C A P V T LVI,

De causidicis ,

,N, egotiorum forensium sectatores propter proximi dilectio-

nem seculare negotium deserere debent , aut certe , manente pro-
ximi charitate , negotium sequantur terrenum Sed quia perrarum .

est , vt inter iurgantes charitas maneat, postponenda est rei cau-

satio, vt perseueret dilectio .

2. Antiqui forensem eloquentiam caninam facundiam nuncu-

6. Alii » rebusque ojfciat , animo ta- melius fuit , quam loqui , ita rt studia no-
Btten nihil oberit : immo tnaximum lucrum stra cessarent , et iuxta Appium cani*
confert , si impetitus aequanimiter tulerit . na exerceretur facundia , et aduersus Lu-
Brit autem etc. AREV. ciferianos , Proxime accidit , vt quidam
Cap. LVI. n. 2. Hieronym. in epist. Luciferi sectator cum alio ecclesiae a-
m4 Augustin. Sed incidit ( inquit ) tem- lumno odiosa loquacitate contendens, ca-
pus dificillimura , quando raihi tacere ninam facundiam exercuerit , tt Lactant,
 . . .

$)0 LIBER TERTIVS

pabant , eO quod certaminibus causarum , omissis, quae
cau.sidici in

agnnt , veluti canes alterutrum stse lacerant , iurgiaque causarum

ad iniurias suas commutant

C A P V T LVII.

De oppressoribus pauperum .

i. JLauperumoppressores tunc se sciant grauiori dignos senten-

tia,quando praeualuerint his 3 quibus nocere voluerint . Nam tanto
atrocius futuro supplicio condemnandi sunt, quanto hic fortius
contra miserorum vitam inualuerint
2. Audiant iudices,et qui praesunt populis,quia pro tempo-
ralibus molestiis , quas plebibus ingerunt , aeterno incendio crema-
tap. 47. 5. buntur , testante Domino per Isaiam prophetam : Iratus 3 inquit,
sum super populum meum , et dedi eos in manu tua , non posuisti
eis misericordiam , sed aggrauasti iugum tuum <valde . Descende in
puluere 3 sede > tace >et intra in tenebras . Veniet super te malum ,
et nescies : et irruet calamitas , quam non poteris expiare
super te .

Veniet super te repente miseria 3 quam nescis

Magis mala facientibus , quam mala patientibus dolere de«
3.
bemus Illi enim praua faciendo in malum proficiunt isti patien-
. :

do a malo corriguntur Deus autem per malas voluntates alio-

.

rum in aliis multa operatur bona.

4. Malignantium hominum voluntas nequaquam potest imple-
ri,nisi Deus dederit potestatem . Nam dum homines , Deo permit-
tente,malum, quod concupiscunt, perficiunt , ipse dicitur facere,
qui permittit . Inde quod scriptum est per Prophetam
est , Si :

erit malum , quod Dominus non fecit Verumtamen quod iniqui .

lib. 6. cap. 18. Sed quia ipse caninam Ib. De canina' eloquentia iam dixlt
illam facundiam ( sicut Sallustius ab Ap- Isidorus in Exod. cap 14. n.o'. A rabie ca-
pio dictum refert ) exercuit , voluit quo- nina rabulas dici Nonius existimat Plu- .

que hominem canino more viuere , vt ra in hanc rem ex antiquis scriptoribus

remorderet . Extantque duoSallustiifrag- protert Becmanus De ori^in. lat. ling.
tncnta , in quibus hoc Appii de canina pag. 901. verbo Rabbi AREV. .

facundia dictumrefertur Prudeniius quo- . Cap. LVII. n. 2. Alii cum Vulgata ,.

que in Uamartigenia : tt nescies ortum eius et irruet ttc. AR. :

Inde canina foro latrat facundia . 3. Gregor. lib. 20. Moral. cap. 21.
LOAISA . LOAISA .
 SENTENTIARV M. 351 #
mala ex voluntate quaerunt, iccirco Deus perficiendi dat potesta-
tem per suam bonam voluntatem quia de nostro malo ipse mul- ,

ta bona operatur .

5. Quidam , quumDei voluntati resistunt, nescientes Dei con«

silium faciunt: quo noueris, sic Deo subiecta essc omnia , vt et
ipsi 3 qui eius dispositioni aduersantur , eius impleant voluntatem .

6. Propterea in hac vita boni iudicantur a malis,vt iterum in

illa vita mali iudicentur a bonis : siue vt etiam sit hic bonis tem-
poralis afilictio , et illic aeterna remuneratio.
7. Iccirco sunt necessarii mali, vt quoties boni orfendunt, fla- Isai.io.^.et 7.

gellentur ab illis . Hinc est , quod Assur virgam furoris sui testatur
Dominus : sed quoties ita de Dei indignatione procedit
fic , vc :

Deus per illos in eos saeuiat, quos flagellando emendare deside-

rat. Sed ille iustissima voluntate , illi vero saepe crudeli intentio-
ne , Prophetam de eodem Assur dicitur Ipse autem non
sicut per :

sic arbitratur , sed ad conterendum paratum est cor eins .

S. Atrocem super eos diuinum furorem venturum , quiexistunt

persecutores, et violenti fidelibus Consolando enim per Prophe^isai. 49. 25, .

tam Deus suos ita iudicare promittic aduersarios Eos 5 inquit qui^ 26
!3 :
,
«

iudicauerunt te^ego iudicabo et cibabo hostes tuos camibus suis , :

et , quasi a musto sanguine suo inebriabuntur , .

9. Habet aliquem vsum et malorum iniquitas, quod electosDei

suis morsibus laniant, ac per hoc vita impiorum sibi deperit iu- :

storum autem non perit, sed proficit , dum eos mali per tribula-
tionis exercitium ad praesentem odiendam vitam , et futuram de-
siderandam erudiunt,
10, Interdum enim prodest peruersorum prauitas vtilitati iu«
storum, dum eos malitia sua erudiunt: et ad regna caelorum re^
quirenda molestia temporali impejlunt Probatur hoc exemplis is- Exod. ?. .

raeliticae plebis,quae tunc durius agebatur in Aegypto , quando

oportebat eam per Moysen ad terram repromissionis vocari : et ex
malis , quae in Aegypto patiebatur , discedere, et ad promissam pa-
triam festinare .

n. Iniqui, dum conscantiam iusti in persecutionibus suis a-

spiciunt, mentis confusione tabescunt . Et dum aduersa ostentant,

9. lta nonnulli mrs. Moribus vterque 10. Creg. Ub.26. Moral, c 9. %

LOAIS*
goih, , et vet, erf, LOAISA .
 . .

352 LIBER tertivs

nec viucunt tandem de suae peruersitatis insania confunduntur.
,

12. Stulti contra bonos studium semper assumunt, quibus duin

prosperitas elucet , iactanter de suis meritis gloriantur, et bonarum,
atque iustorum afflictionibus detrahunt dumqus eis aduersa corwi- :

gerint , mox ad blasphemiam pusillanimitate animi conuertuntur.

13. Quidam simplicium nescientes dispensationem Dei,inma«
Ier. 12. z. lorum profectibus scandalizantur , dicentes iuxta Prophetam , Qua-
re <via impiorum pNjperatur , bene est omnibus , qui praeuarican-
tur^et inique aguntt^ai ergo hoc dicunt , non mirentur , quod
prauorum hominum temporalem , et cadu.cam felicitatem aspiciunt;
sed magis nouissima eorum intendant , quanta illis post haec aeter-
lob.zi, 13. na supplicia praeparentur , dicente Propheta Ducunt in bonis dies :

suqs ?
et subito ad inferna descendunt .

C A P V T LVIII.

De tribulatione iustorum .

1
j.Xustus in aduersis probari se cognoscat, non deiici

2. Viri sancti plus formidant prospera , quam aduersa : quia

Dei seruos prospera deiiciunt Ideoque , aduersa vero erudiunt .

sancti viri constantia ita portare debet aduersa, vt frangi non queat.
3. Tunc magis sunt Dei oculi super iustos, quando eos afili-
gi ab iniquis prouidentia superna permittit Nam tunc eis gaudia .

disponuntur aeterna, quando praesenti tribulatione probantur.

4. Omnes vitac huius tribulationes aquis comparantur praeter-
eun-

12. Ali! , studium nocendi semper as- sdentiam prauam ,aliquando tribulatio-
sumunt . AREV. ncm , aliquando deflucntes populos , ali-
Cap. LVIII. n. l.Gregor. Ifc 31.M0- quando mentes bonorum fidei praedi-
ral. cap. 23. LOAISA . camenta sequentium designare solet
2. Idem lib. Meral. 5. cap. 1. LOAIS. Angust. cap. 62. in prima canonica Io-
3. Idem lib. 20. Moral. c. 21. LOAIS. annis homil. 6. Nonne aquae multa si-
4. Aquae signijicatio multiplex est in gnificant ? quibusdam locis Spiritum san-
iiuinis literis , vt constat ex Gregor. Hb. ctura , etc. et libro diucrsarum quae-
Moral. 19. capq.vnde desumpta csthaec stionum adOros.q. 51. signifcatur prae-
sententia , ad illud Iob.i?. Et aquis ap- ter alia nomine acuae omnis potus ipsc :

pendit mensuras Aqua, inquit in scri-

. , quacst. in Exod. et lib. loquutionum E*9-
ptura sacra aliquando Spiritum sanctum , di . LOAISA .

aliquand* scientiam sacram , aliquando

 . . .

5ENTENTIARVM. fr%
euntibusi propterea, quia siquid in hac vita tribulationis aceide-
rit 3 non stat,sed celeriter transit.
5. Qui vitae futurae praemia diligenter excogitat , mala omnia
yitae praesentis aequanimiter portat : quoniam ex illius dulcedine hu-
ins amaritudinem temperatret ex aeternitate illius breuitatem hu-
ius despicir transitoriam .

"6. Grauari diuerso malo temporali pro vtilitate eorum est, quod
vitae istius mala perferunt } quia quum dolore grauantur , cupidi*

tatis 3 et luxuriae , vitiorumque ceterorum mala non appetunt.

7. Plus prodesse saluti tentationes seculi, quam prosperitates
(constat), nam ex prosperitate in deterius itur, ex tentationis do-
lore in melius proficitur .

8.Vnusquisque ad tentationem animum praeparare debet . Eccles. z. 1,

Minus enim dum speratur tentatio , grauat: dure autem premit, si

non sperata aduenerit
9. Sapientis est contra omnia aduersa ante meditari nec inue- :

niri casus debet,quem non consilia eius praeueniant.

C A P V T LIX.

De amatoribus mundi .

.1. lViundi amatores non solum ex eo rei sunt , quod infima

pro summis appetunt 1 verum etiam et miseri per hoc, quod gra-
ui aerumna ad ipsa desiderata pertingunt.
2. Grauius torquetur, impius mundi
exaggerando commoda,
quam iustus tolerando aduersa Qui enim bona mundi diligit, .

velit, nolit , timoris, et doloris poenae succumbit Quique plusquam .

oportet res transitorias diligunt , maiorem sibi ingerunt dolorem

res ablatae ,quam amorem parturiebant possessae Cum graui enim .

dolore amittuntur quae cum magno amore habentur Minus autem

, .

carendo dolemus, quae minus possidendo diligimus .

3. Sciant seculi lucra sectantes, quantum sint vana, vel aduer-

sa,quae diligunt, quae etiam nec in hoc seculo sine contritio-
ne graui conquirunt , et pro quibus in futuro supplicio poenas
dabunt
Cap. LIX. n. 1. lix. Cregor, lib. Moral. 1, ccip. 4. ct 31. cap. io. LOAISA
'

Tom.FL Yy
 .

3*4 LIBER TERTIVS

4. His,quiin voluntate secularium desideriorum persistunt,
Osee7. 8. bene per testimonium Prophetae dicitur: Factus est Ephraim panis
subcinericius ,
qui non reuersatur: id est, ita obruuntur caecitate se-
cularis amoris , vt nuncjiiam resipiscant ad Deum amorem retorque-
re mentis .

5. Multis mortuus est mundus, ipsi tamen vicissim mundo

mortui non sunt. Bona enim seculi diligunt,et tamen ipsa, quae
diligunt , minime consequuntur in vtroque vacui,quia et futura :

perdunt , et praesentia non acquirunt

6. Egestas est electorum , quod peregrinantur a bonis sempi-
ternis,et in hoc exilio diutius remorantur. Egestas est reprobo-
borum,quod abundant diuitiis,et virtutibus vacuantur, seque esse
c.^.v. 17. inopes nesciunt. Quod probatur per Apocalypsim Ioannis , qui
contra huius mundi amatores sic ait : Dicis , quod ciiues sum , et
locuples , et nullius egeo : et nescis , quia tu es miser , et miserabilis ,

et pauper , et caecus , et nudus .

7. Gloriae temporalis sequaces , etsi nitidi sunt foris fulgore

potentiae, interius tamen vacui sunt elatione superbiae : sicuti ca-
lami exterius quidein nitent , sed interius vacuantur .

8. Ob hoc reprobi exterius, vt calami, nitidi : interius vacui .

Electi vero exterius , quasi arborum cortices, foedi, interius vero

solidi .

9. Qui pretioso cultu incedunt, audiant Prophetam , quemad-

Isai. 3.24. modum detestatur eorum corporalia ornarnenta : et quos successus
habeat cultus compositus, et omatus : hoc est, pro suaui odore foe-

torem : et pro zona funiculum , et cetera .

10. Legant Prophetam cliuites, quorum spes opulentia est,et

4. Greg. Ub.MoraL 11. c. 7. LOAIS. vacuantur. LOAISA .

Ib. Qui non rcucrsatur . In Vulgata , Ib. In nota Loaisae apud Grlalium
qui non reseruatur AREV. . erat praecodet pro praecedet . Mox erat
5. Idem lib.%. Moral. c. 2. LOAIS. abundant diuitiis , vt in textu . AREV.
6. Ex eod. lib. Moral. 34. cap. 2. Tota haec sententia cum sequc-nti
7.
in illud lob. , Facies eorum praecedet ex Gregor. ex lib. Moral. 33. cap.$. vbi
egestas cap. 41. LOAISA . calamum , vel arundinem nitorem gloriae
Ib, Alii codd. abundantdiuites male,
: temporalis significare demonstrat. LOAIS.
et praeter sententiam Isidori . D. etiam 9. Alii , cultus secularis compositus .
Gregorius , vnde haec transcripta sunt AREV.
Ub.i^. Moral. cap.2. ita habet Vnde : 19. Alii quanto enim quisque poten»
,

et cgestas eorum proprie dicitur quia : tia maior est , tanto magis liber est ad
dum replentur vitiis , virtutum diuitiis peccandum . AREV.
 .

SENTENTIARVM. 355
audiant enm dicentem : Vae qui opulenti estis . Quanto enim quis- Amos6. 1.

que potentia minor est , tanto magis liber a peccato est . Nam
patrimonium grande tentatio est .

11. Plus venerantur homines in hoc seculo pro temporali po«

tentia , quam pro reuerentia sanctitatis Suspiciunt enim , quod .

magis sunt diuites,et quod homines sunt, omnino despiciunt.

12. Sunt quidam iusti , qui sine laesione cuiusquam suis re-
bus vtuntur Item sunt quidam diuites humiles , quos non inflac
.

superbia rerum rveluti plerique fuerunt sancti veteris testamenti ,

qui et afHuebant diuitiis, et tamen humilitate pollebant. At contra
quosdam superbos diuites rerum copia fecit elatos , quorum non
sunt opes in vitio , sed voluntas . Nam crimen in rebus non est,
sed in vsu a^entis .

13. Est et elatio pauperum , quos nec diuitiae eleuant, et vo«

luntas sola in eis superba est. His etsi opes desunt, propter men-
tis tamen tumcrem plusquam superbi diuites condernnantur
14. Securus vult esse diues , pauper esse non vult. Sed quo-
modo erit diues quietus , quem suis stimulis res ipsae , ne carean-
tur, semper faciunt inquietum ? Et ideo eligit cupiditas , inquietum
esse , et timidum diuitem , quam securum pauco sumptu contentum
esse , et pauperem .

15. Bonis bene vtuntur, qui diuitiis sibi concessis in rebus

salutaribus perfruuntur. Bonis male vtuntur, qui aut iustepro tem-
porali lucro iudicant,aut aliquid boni pro vanae gloriae appetitu
faciunt. Malis rnale vtuntur , qui noxias cogitationes operibus pra-
uis perficiunt.Bene malis vtuntur, qui luxuriam carnis coniugali
honestate praestringunt Sed sicut malo bene vti bonum est,sic
.

bono bene vti melius est Et sicut bono male vti malum est, sic.

malo male vti pessimum est.

11. Et quod homines sunt . Sensus Ib. Greg. ibidem , Non est census in
videtur exigere , quod boni sunt : vel , et crimine , sed aftectus .LOAISA .

quod sancti sunt . AREV. 13. Cregor. ibid. LOAISA .

12. Greg. hb. Moral.io. ciZ. LOAIS.

Yy

/
 . :

35* LIBER TERTIVS

C A P V T LX.

De amatoribus misericordiae

i.G rauiter in Deum delinquunt , qui diuitiis a Deo concessis,

non in rebus salutaribus , sed in vsibus prauis vtuntur. Nesciunt
enim impertire pauperibus, oppressis subuenire despiciunt : et in-
de magis augent delicta , vnde redimere debuerunt.
2. Hoc habet tantum bonum possessio praesentium rerum, si

vitam reficiat miserorum : praeter hoc tentatio est mundi lucrum

tantoque maiora supplicia in futurum dabunt , quanto et ipsa ma-
Sapient. 6. 7. j ora sunt .
p tentes enim potenter tormenta patientur .

3. Terrena omnia seruando amittimus , largiendo seruamus .

Patrimonium enim retentum perit , manet autem erogatum Diu .

enim cum rebus nostris durare non possumus , quia aut nos illas
moriendo deserimus aut illae nos viuentes deserunt , .

4. Pro diuersitate vsus alii de rebus mundanis pereunt , quas

cupidius rapiunt : alii vero saluantur, dum in eorum pulchritudi-
ne conditoris pulcherrimam prouidentiam laudantes mirantur : vel
dum per misericordiae opus eis caelestia bona mercantur .

5. Misericordia compatiendo alienae miseriae vocabulum

a

sortita est . Nullus autem in alio misericors esse potest, qui praue
viuendo in se misericors non est Qui enim sibi nequam est, cui
.

bonus est ?

6. Nulla scelera eleemosynis posse redimijsi in peccatis quis

permanserit . Tunc fructu eleemosynarum indulgentia conceditur,
quando ab scelerum opere desinitur Verum est quod peccata . ,

omnia misericordiae operibus expurgantur , sed si iam caueat pec-

care,qui misericordiam impertitur. Ceterum nulla est delicti ve-

Cap. LX. n. 1. Debuerunt . al. nolue- misericordiamquod miserum cor faciat

,

runt . AREV. condolentis alieno malo Et lib. 9. de .

•3. Ex Gregor. lib. Moral.i%. c. 9. ciuitat.Dei cap. 9. damnat stoicorum di-

LOAISA .
sciplinam eo qaod non animus dolore ,
,

4. Vel dum etc. al. vel dum pro mi- et tristitia pro afflciatur
afflicto Quod .

sericordiae operibus ex eis caelestia bona etiam irridet Cicero pro Muraena LOAIS. .

mereantur . AREV. 6. Greg. lib. n.Moral. c.24. LOAIS. _

5. August. lib. de mor.Eccles. c.zj. Ib. Si in peccatis etc. al. si in pec-

Natn qms ignoret , cx eo appellatam esse Wii voluntarie quis remanserit . Tuff
 . .

SENTENTIARVM. 557
nia, quando sic praecedit misericordia , vt eam sequantur peccata.
7. Non est eleemosyna , quae gloriamagis causa, quam mise-
ricordiae impertitur intuitu .

8. Quali vnoquoque largitur taliter et

enim intentione ab ,

apud Deum recipitur. Qui ergo de bono laudem praesentem ap-

petit,spem perdit, et gloriam mercedis in futuro non recipit
9. Dum
enim causa iactantiae pauper pascitur , etiam ipsum
misericordiae opus in peccatum conuertitur.
10. In tantum eleemosynarum opera peccata extinguunt, at-
que ad regnum secuii futuri proficiunt, vt etiam iudex caelestis
in futuro iudicio veniens,in dextera consistentibus dicat : Esuri- Matth. 25. ju
ui ^et dedistis mihi manducare , sitiui , et dedistis mihi bibere , ho-
spes eram , et collegistis me ^nudus^ et operuistis me . Qtiibus etiam
bene promittit, dicens Venite benedicti patris mei , percipite pa*
:

ratum njobis regnum His autem , quos nulla praecedentia eleemo*

.

synarum tacta sequuntur, aeterni iudicis voce sic dicitur EsurU :

ui , et non dedistis mihi manducare Sitiui , et non dedisti mihi bi~ .

bere Quibus iuste dicitur Discedite a me maledicti in ignem ae~

. :

ternum ,
qui praeparatus est diabolo , et angelis eius .

11. Qui hic misericordiam non impertit , illic pietatis fructum

non inuenitexemplo ardentis diuitis , qui in inferno ad tenuissi-
:
Luc.io". 24.
ma petendacompulsus est,qui hic tenuissima negare studuit. Quid
retribui subtilius ,
quid districtius poterat? Guttam aquae ardens
petiit , qui micas panis negauit . Sero diues oculos aperuit , quan-
do Lazarum pauperem requiescentem vidit , quem iacentem ante
ianuas videre despexit
12. Non solum qui esurienti, et sitienti, et nudo beneficium
largitatis impendit , vel siquid aliud indigenti largitur , sed et qui
inimicum diligit, et qui lugenti affectum compassionis , et conso-
lationis impertit, aut in quibusdam necessitatibus consilium adhi-
ttutem fructus eleemosynarum indulgen- 12. Ex August. tom. 3. Enchir. ad
fiam consequitur , quando etc. AREV. Laur. cap. 72. LOAISA .
10. Alii , et cooperuistis me . Et raox , Ib. Beneficium largitatis . al. officium
Esuriui enim , et non dedistis etc. AR. largitatis Et paulo post , consolationis
.

11. Cregor. lib. Pastor. curae p.j. impartit , aut errantem fratrem charita-
<ap. 22. LOAISA . tiue corrigendo ad viam veriratis reuo-
Ib. Alii , quxi tnbui subtilius , quid cat , tut in quibuslibet necessitatibus con-
jistrictius petere poterat . AREV. sitium dat , eleemosynam etc. AREV.
 . . ,

558 LIBER TE.RTIVS

bet, eleemosynam proculdubio facit . Nam et doctrinae bonum
cleemosyna est , et misericordia carnali eminentior est

13. Quicumque non egens poscit , etiam si indigentem se si-

mulet,ex toto illi corde commisereri oportet . Et licet ille fortasse
falsam indigentis speciem praeferat, is tamen , qui simpliciter inv-
pertit fructum misericordiae non amittit
, .

14. Quamuis quisque sit egens, nullus tamen, vnde tribuat indi-
genti, excusationem inopiae potest obtendere, quando ex praecepto
Matth. iq. 42. Saluatoris etiam calicem aquae frigidae praecipiamur indigenti prae-
bere . Nam
non habentes idipsum benigne tribuamus
si aliud ,

mercedem proculdtibio non amittimus Ceterum si amplius pos- .

sumus, et egestatem simulando minus largimur,non egentem sed ,

Deum fallimus ,cui conscientiam nostram abscondere non possumus.

1 5. Duae sunt eleemosynae : vna corporalis , egenti dare, quid-
quid potueris: altera spiritualis, dimittere ei , a quo laesus extite-
ris Harum prima adhibenda est miseris , secunda malis. Erit er-
.

go,quod semper impertias , etsi non pecuniam, saltem gratiam .

16. Non est eleemosyna cum murmuratione praebenda , ne,

comitante tristitia , merces pereat dispensata Tunc autem bene .

tribuitur , quando cum mentis hilaritate praebetur Vnde et Apo-

.

2.Cor. 9. 7. stolus Hilarem inquit , datorem diligit Deus

, , . Metuendum est ita-
que, ne pauper aut cum taedio nostra oblata suscipiat, aut ne
omnino praetermissus moerens, tristisque recedat
17. De rapinis alienis eleemosynam facere non est officium
EccH.34. 24. miserationis , sed emolumentum sceleris Vnde et Salomon Oui
. ,

offert , inquit, sacrifcium de rapina pauperum tamquam siquis vi- ,

ctimet filium in conspectu patris sui . Qui enim iniuste tollit,iu-

14. quantumuis quisque .....

Alii ,
stimonium Qui immolat , inquit , sacri-
:

potest prastemiere AREV. . ficium de substantia pauperis , quasi

15. Augustin. homil. 6. tom.xo. Duae qui , ctc. Isidorus it.ique pro de substantia
sunt eleemosynae, vna cordis,alia pe- pauperum ^dixit , de rapina pauperum .

cuniae eleemosyna cordis est dimittere

•, Quod vnde hauserit , dubium est Grae- .

ei , a quo laesus . LOAISA . ce sane legitur ypnp.a.rtov TnvtTuv , id est ,

16. Gregor. Past. cur. part. 3. 6. 22. ex diuitiisy siue facuitatibus pauperum .

LOAISA . LOAISA.
17. Gregor. vbi supr. LOAISA . Ib. De rapina panperum . Apud Sa-
Ib. tn vulgata e.iit. Eccles. 34. Qui batierium loc. cit. Eccli. 34. 24. nulla
ofiert sacrifrciuni ex substantia paupe- Vulgata , ex stdstantia pau-
est varietas a
rum , victimat filium in con-
quasi qui perum , cui cowgrnit Auctor Speculi in-
spectu D. Gregor. lib. Past. cu-
patris . ter Append. S. Augustini . AKtV.
rae part. 3. cap. 22. aliter affert hoc te-
 . . ,

S E N T E N T I A R V M. 359
ste nunquam distribuit : nec bene alteri praebet, quod ab alio male
extorquet .

18. Magnum pauperum praestare diuitibus et

scelus est res :

de sumptibus inopum acquirere fauores potentum arenti terrae :

aquam tollere, et flumina, quae non indigent, irrigare .

19. Nonnunquam largitas diuitum prodiga , non ad vtilitatem,

sed ad elationem effunditur COmparata hypocritis, qui non ad ae- :

dificationem docent audientium , sed ad suae gloriae exaggeran-

dum cothurnum
20. Reprehensibilis est superflua effusio largitatis . Nam qui
modum seruat , auarus nulli est , sed omnibus largus est.
21. Dispensator non debet esse prodigus , sed discretus : lar-
giri enim debet, quantum oportet , vt tenendo mensuram m vno >

sufficiat plurimis .

CAPVT LXI.

De breultate vitae .

1.
T JL antum enim
namque non iam
m
operatio
hac vita est licitum
expectatur, sed retributio meritorum
operari bonum : illic

2. Haec vita impiis longa, et grata est , in autem iu-

oculis
storum amara , Et licet vita ista
et breuis est. breuis sit , moras
tamen sibi fieri creditur , quia qnantumlibet breue sit temporisspa-
tium , tametsi viuenti paruin est , amanti proculdubio longum est.
3. Qui vitae praesentis longitudinem non de suo spatio , sed
de eius fine considerat, quam sit breuis, et misera , satis vtiliter
pensat Vita enim praesens , quia ipsis suis incrementis deficit
.

breuis est suo enim augmento perit,dum id , quod videtur in

:

futuro proficere , in praeterito deficit Item ex ipso esse breuis .

19. Gregor. vbi supr. LOAISA Ib. Comparata al. comparati AR. . . .

Ib. Jta plerique libri , vnus gratiae , Cap. LXI. n. i. Gregor. lib. 3. MoraL
tolet. goth, gelatiae , quam quidem vo- cap. 12. LCAISA .

cem nos alibi legisse non meminimus : 2. Greg. lib.i. inUtjech.. homil. 1®.
nisi quod lib. 13. Etymologiar. idem gla- LOAISA .

ci , quasi gelaciem , aut gelaquiem , hoc Ib. Longum est . Congruura estgfljft.
fst , gelatam aquam dictam voluit Quidy . toletano ; salmantino vero desunt extre-
si galatiae , ex quo vox nostra gala abs- ma haec folia . LOAISA .

cisa sit} Videndum etiam , quid sit in 3. Ad verbum exGregor. lib. 8. r.ix.
gloss. Callatiae dvui<Peii<; , a«r;fy>c$ <t7ri Moral. LOAISA
t«w Si£nxivi<r8it{ . LOAISA .
 . . . .

$&> I I B E R T £ R T 1 V §
vita praesens ostenditur , ex eo quod non permanet,sed fmitur ;

Tela enim consummatur filis , et vita hominis expletur diebus

singulis
4. Quod diu in hac vita viuitur, quaeritur , vtrum augtnen-
tum,an rectius detrimentum dicatur Sed quomodo . possit recte
dici augmentum quod per dimensiones aetatum ad
, mortis ten-
dit detrimentum ?

5. Qui vitam longam quaeris ,ad eam tende vitam , pro qua
christianus es , id est, aeternam : non ad istam , de qua ad eru»
diendum te descendit vita aeterna,id est , Christus verbum carni
coniunctum Haec est enim vita vitalis, nostra ista vita mortalis est.
.

6. Mori oportet hominem in carne mundo ne moriatur in ,

anima Christo Nam vere tunc viuere quisque creditur , si secun-

.

dum seculum moriens iu solo Deo viuere delectetur .

7. De mora vitae istius taedium patitur iustus , eo quod ad

desideratam patriam tarde perueniat : et vitae praesentis aerumnam
serius amittat
C A P V T LX 1 1.

De exitu .

1. V^ uamuis sanctiab huius vitae aerumnis liberari se cupiant,

cito volentes exire de corpore , Dei tamen dispositione plerumque
diu in hac vita versantur vt per longa tolerantiae experimenta so- :

lidius eorum patientia roboretur

2. Multi odio vitam habent , et tamen mori timent : quod ple-

risque in angustia contingere solet : sicque contrario affectu et vi-

uendi habent taedium , et moriendi metum

3. Solicite debet vnusquisque viuere , semper terminum
et

vitae suae considerare , vt de contemplatione illius animus se sem-

per ad alta sustollat , et huius seculi blanditias caueat Scriptum .

Eccli.7.40. est enim ln omnibus operibus

: tuis memorare nouissima tua 3
et in

aeternum non peccabis .

4. Ven-

5. Gregcr. lib, 11. MoraL cap. 27. pensatione . AREV.

LOAISA. 3- Alii , blanditias cum timore ca-
Cap.LXII. n. 1. Dispositiont . al. rf*V- ueat . AREV.
 . . .

SENTENTIARVM. 361
4. Venturi exitus ignorantia incerta est , et dum mori quis
non existimat , tollitur . Vnde vnusquisque festinet, ne 111 iniqui-

tatibus suis rapiatur , simulque finiatur vita cum culpa . Nam in-
centor diabolus eos quos viuentes accendit ad vitia, subito mo-
,

rientes pertrahere nititur ad tormenta

5. Saepe diuites in hac fallaci vita , dum de potentiae glo-
ria , vel rerum abundantia gestiunt, repente hora , qua nesciunt,

improuiso exitu rapiuntur , atque absorbente protundo , cruciandi

aeternis gehennae incendiis deputantur. De quibus per Prophetam
dicitur Ducunt in bonis dies suos , et in puncto ad inferna descendunt. Iob. 21. i?#
:

6. Iniquus moriens,qui imitatione sui multos ad culpam tra-

xerat delectatione peccati , multos a culpa reuocat terrore tormen-
ti. Quod etiam Psalmista testatur dicens Laetabitur iustus , quumVs- 57« "• :

<videritvindictam impiorum , manus suas lauabit in sanguine pec-

catorum In peccatorum enim morientium sanguine iusti lauant
.

manus, quia cnfm eorum poena conspicitur conspicientis vita mun- ,

datur. Cuius enim talis crudelis exitus cernitur, non solum qui
viderit , refugit , sed alios etiam ab imitatione illius, quanta va-
luerit exhortatione compescit , .

7. In exitu vitae animae electorum nimio terrentur metii,in-

certi , vtrum ad praemium , an ad supplicium transeant
8. Quidam autem electi in fine suo purgantur a leuibus qui-
busdam peccatis quidam vero in : ipso suo fine hilarescunt aeter-
norum contemplatione bonorum.
9. Quamuis enim quis in hac vita sit iustus , tamen dum ex
corpore isto egreditur , pertimescit , ne dignus supplicio sit . Nul-
lus enim homo absque peccato : nec aliquis potest de Dei esse se-
curus iudicio , quum etiam et de otiosis verbis reddenda sit ratio .

10. Finem iustorum optimum vocatio tranquilla commendat,

vt ex eo intelligantur sanctorum habere consortium angelorum ,
ex quo ab hoc corpore sine vexatione dura tolluntLir .

11. Prauos autem homines apostatae angeli excipiunt mo-

rientes , vt eis sint ipsi tortores in poenis,qui fuerunt suasores
in vitiis

4. Greg. lib. Moral. 14. c. 5. LOAIS. MoraL cap. 13. , vnde haec est sententia
6. Ex Greg. 18. Moral. f.13. LOAIS. ad verbum . LOAISA .

Ib. Iusti lauant etc. Gregor. lib. 18. 7. Gregor. lib. 24. cap.iy. LOAIS.
Tom.VI. 1 z
3 6z LIBER TERTIVS
12. Etsi pietas pro defunctis fidelibus flere iubent > fidcs tamen
pro lugere vetat
eis Illi enim deplorandi sunt in morte
. quos mi-
,

seros infernus ex hac vita recipit non quos caelestis aula laeti-
:

ficandos includit.

12. Aliinon quos caelestls ctula lae-

, uertit , id etiam addi a Loaisa cum M;u>
tificat Conditoris Vetus editio addit,
. garino : quod de prima editione , vt pu-
laetificandos includit Hic est enim chri-
. to , intelligit : nam in editione Grialii de-
stianae miserationis affectus , vt pro vno- desinit opus , laetificandos includit . Pro
quoque mortuo sacrificium Deo offeratur . laetificandos nonnulli mss. exhibent 1ae~
Inde at , quod scriptum est , Et mortuo tificando , et plerique desinunt in inclu-
ne fraudes miscricordiam Vezzosius ad-
. dit , vel concludit . AREV.
 , .

0°.

S..ISIDORI
HISPALENSIS EPISCOPI
DE ECCLESIASTICIS OFFICIIS.

LIBER PRIMVS
De origine officiorum.

Domino meo, et Dei seruo Fulgentio Episcopo Isidorus .

f
uaeris a me originem officiorum , quorum magisterio in
ecclesiis erudimur
vt quibus sint inuenta auctoribus ,
,

breuibus cognoscas indiciis Itaque , vt 'voluisti , Ubellum de origi-

.

ne officiorum misi , ordinatum ex scriptis vetustissimis auctorum y

*ut locus obtulit , commentatum , in quo pleraque meo stilo elicui ,

nonnulla vero ^ita vt apud ipsos erant ^admiscui . Quo facilius le-
ctio de singulis fidei auctoritatem teneret . Siqua tamen ex his dis-
plicuerint , erroribus meis paratior venia erit , quia non sunt re*
fcrenda ad cttlpae meae titulum , de quibus testificatio adhibetur
auctorum .

PRAEFATIO.
2. F
J-Ja^quae in officiis ecclesiasticis celebrantur
scripturarum auctoritate partim apostolica traditione
^partim smctarum
vel consue*
, ,

tudine vniuersalis ecclesiae statuta reperiuntur . Quorum quidem

Praef. n. 2. De diuersis editionibus lectiores in meis notis comprehendam .

ac mss. exemplaribus huius operis quid In epistolae inscriptione Grialius edi-

a me compertum fuerit , expositum iam ditDomno quod non puto ab Isidori
,
T
c.6o.N otas Grialius adie-
fuit in Isidorianis manu esse et in aliis editionibus
, ec ,

cit , cuius expresso , aut indicato nomine mss. est Domino . Alii sr.ox exhibent, quo-
proferentur. Hittorpius in editione roma- rum mngisteriis . Et , de gencre ojficio-
na anni 1568. simul cum aliis operibus mm , vel de genere , et origine officio-
de eodem argumento quasdam lectionis rum .Et , vetustissimorum auctorum .
discrepantias aniinaduertit , e quibus se- AREVALVS
Z Z 2
 364 LIBER PRIMVS
primordia repetentes ,a quibiis exorta fuerint (vt praediximus) au*
ctoribus 3 referamus .

C A P V T I.

De ecclesia 3
et vocabulo christianorum .

1. P,rimum
-M. a sancto Petro ecclesia in Antiochia est fundata,
ibique primum nomen christianorum per eius est praedicationem
Cap. I. n. 1. In codicc Vat. Palat.485. sita promissione rerum caelestium spe-
est quidam breuis dialogus De ecchsia culetur , et iccirco Sion , id est , specu-
Isidori nomine, quem hic sisto De ec- . latio , nomen accepit Ierusalem voca- .

clesia Isidorus „ Interrogatio Eccte- . . tur pro futura pace Nam lerusalem vi- .

sia cuius lingua est , et quid interpre-

, sio pacis interpretatur Ibi enim absor- .

tatur ? Responsio Graecum est , et in- . ta omni aduersitate , pacem , quae est
terpretatur conuocatio eo quod omnes , Christus , praesenti possidebit obtutu .
ad se vocet Interr. Cur dicitur Catho-
. Interr. Cur dicitur Synagoga , et in qua
lica ? Resp. graeco nomine vocatur,et lingua dicitur? Resp. Synagoga graece,
Vniuersalis interpretatur et dicta vni- : latine congregatio dicitur Interr. Quid .

«ersalis , quia per vniuersum orbem di- interest inter ecclesiam, et synagogam ?
latata diflunditur : quod etiam Apostolus Resp. Synagogae nomen iudaeorum po-
approbat ad Romanos dicens : Gratias pulus tenuit ipsorum enim proprie syn-
:

tigo Deo meo semper pro vobis , quia fi- agoga dici, quamuis ecclesia di-
solet
des vestra praedicatur in vniuersum mun- cta sit nostri vero apostoli nunquain
:

dum . Interr. Quum vna sit ecclesia ,

synagogam dixerunt , sed semper eccle-
cur Ioanne vii. scribuntur? Resp. ideo
a siam siue discernendi causa , siue quod
quia quum sit vna catholica, septiformi inter congregationem , vnde synagoga ,
plena spiritu signatur Sicut et de Do- . et conuocationem , vnde ecclesia nomen
mino nouimus dixisse Salomonem : Sa- accepit , distat aliquid , quod scilicet con-
fientia aedificauit sibi domum , excidit co- gregari et pecora solent et gre- : quorum
lumnas septem:quze tamen septem vn3 esse ges proprie dicimus , conuocari autern
non ambigitur: diccnte Apostolo: Ecclesia magis est vtentium ratione , sicur homi-
Dei viui , quae est columna , et firmamen- nes Interr. Cur dicitur monasterium ?
.

lum veritatis Hinc et vniuersitas ab vno . Resp. Monasterium apud graecos dicitur
cognominata est , propter quod in vni- monas , id est , vnurn , sterium statio , id
tatem colligitur . Vnde et Dominus in est , solitarii Cur di-
habitatio . Interr.
Euangelio Qui mecum non celligit , di-
: citur coenobium ? Resp. compositum no-
jpergit Interr. Vbi
inchoauit ecclesia ?
, men est ex graeco, et latino coenon enim :

Responsio in loco, vbi venit Spiritus san-

: graece commune dicitur : habitaculum
ctus de caelo , et impleuit Apostolos , vno estplurimorum Interr. Cur dicitur tcm-
.

loco sedentes , et alios Interr. (^uot . plum ? Resp. Templum dictum , quasi
modis , et norainibus appellatur ecclesia ? tectum amplum et templum dictum a ,

Resp. duobus Interr. In quibusfResp. . contemplatione Interr. Quot sunt par-

.

Sion , et Ierusalem Interr. Cur Sion , et . tes templi Resp. quatuor , id est , an-
?

cur lerusalem? Resp. Sion pro peregri- tica , postica ad occasum , sinistra ad se-
natione praesenti ecclesia dicitur, co quoJ ptemptrionem, dextra ad meridiem Vn« .

ab huius peregrinationis longitudine po- de ct quando templum construebant , o-

 . ^ . . ,.

DE OFFICIIS, 365
exortum, sicut Actus apostolorum testantur . Vocantur autem chri-cap. xi. 2^.
stiani deriuato vocabulo ex nomine Christi
2. Nam sicut ex Iudae noinine vocabulum traxerunt iudaei
. a quo in illa gente regiae stirpis dignitas claruit , ita a Christo
christianae genti nomen inhaesit . Cuius et in gentibus , et in iu-

daeis praerogatiua est dignitas potestatis . Ecclesia autem vocatur

proprie ,
propter quod omnes ad se vocet, et in vnum congreget
3. Catholica autem ideo dicitur , quia per vniuersum mun-
dum est constituta: vel quoniam
hoc est , generalis in
catholica ,

ea doctrina est > ad instructionem hominum de visibilibus, atque

inuisibilibus , caelestium , ac terrestium : vel propter quod omne ho-
minum genus trahit adse ad pietatis subiectionem tam principum, ,

quam etiam qui principantur, oratorum et idiotarum vel propter , :

quod generaliter curat omnium peccata,quae per corpus,et ani-

mam perficiuntur

rlentem spectabant aequinoctialem , ita quod aliquanto plenius . Neqne solis

est
vt lineae ab ortu ad occidcntem raissae sacerdotibus praerogatiua est dignitatis
fuerint partes caeli dextra sinistra aequa- ait auctor libri de carnalibus operibus
lis (forte , parte caeli dextra , ac sinistra Christi apud Cyprianum GRIAL . .

aequales ) , vt qui consuleret , ac depre- Ib. Ecclesia autem , etc. Omnia vsque
caretur , rectum aspiceret orientem . In- ad finem capitis sunt verba Cyrilli ieroso-
terr. Gur dicitur basilica ? Resp. basili- lymitani cateches. 18. ex veteri inter-
cae prius regum habitacula vocabantur : pretatione . GRIAL
inde nomen habet „ De hoc opuscu- . 3. Ex Hittorpii notis vnum vns.vel
lo , seu fra^mento egi in Isidorianis c.85. quoniam etc. , vt in nostra editione , quod
num. 7. AREVALVS . optimum quoque iudicat Hittorpius .

2. Cuius et in gentibus , et in iu- Alia , vt Hittorpius edidit , vel catholicet ,

daeis praerogatiua est dignitas potesta- quoniam in ea doctrina est . Mox non-
tis . Ita vterque ms. quod ferri posse vi- nulli editi ad institutionem omnium de
:

deo Sic enim ctpud Ciceronem , praero-

. visibilibus rebus .... vel propter homi-
gatiua centuria , et praerogatiuum omen num omne genus ad pietatis sv.biectionem
comitiorum apud Cyprianum iib, 5.
, et tam principum quam etiam principatui ,

Cp. i> praerogatiua communicatio legi- subiectorum , et idiotarum . Alii , Vel

tur Sed vereor , ne vox dignitas inter-
. propter omnium hominum genus ad pie-
pretatio fuerit praerogatiuae , alienaque tatis subiectionem tam principum , quam
sit Ambros.
. lib. de Noe , e t arc. c. 24. qui non principantur , oratorum , et idio-
Haec praerogatiua potestatis in ceteris tarum . Hittorpius ita coniiciebat , Vel
animantibus videtur hominibus attribu- propter quod hominum omne genus ad
ta , et in Et in
superioribus partibus . pietatis subiectionem tam principum, quam
fib. de Incam. Dominicae sacram. c.ig. principatui subiectorum exhortatur , o-
Vident igitur in verbis praerogatiuam misso idiotarum . Deinde fortasse distin-
quamdam potestatis esse . Vlisi quis prae- guendum erit , vel propterea generaliter',
rogatiuam dignitatis , et potestatis malit quod curat omnimn peccata etc. AREV.
 .

3 66 LIBER PRIMVS
C A P V T II.

De templis .

Exod.40.
3. Reg. 6.
i- T -*- abernaculum Moyses
Salomon deinde templum prudentia peritus instituit Nostrorum
legislator primum Domino
.
condidit.

post haec temporum fides in toto mundo Christi altaria consecrauit.

C A P V T III.

De choris .

Exod. 15. ,.C horos idem Moyses post transitum rubri Maris primus irv

Cap. II. n. i. Prudentia peritus . Ita ganus sit mundari , et iactari foras rr.e-
,

vtcrque ms. Prudentiam petiturus im- lius . Gradus non debemus facere ante
press. GRIAL . aitare . Reliquiae Sanctorum vencrandae
Ib. Altaria . al. atria . GRIAL . sunt Si potcst fieri , candela ibi ar-
.

Post fragmentum Isidorianum ,

Ib. deat per singulas noctes \ sin autem pau-
e^x codice Vatic. Palat. 485. capite su- pertas loci non sinit , non nocet eis
periori allatum , sequitur in eodem co- Incensum Domini incendatur ra natale
dice aliud fragmentum hoc titulo : Item Sanctorum p'ro reuerentia diei quia ipsi, :

de ecclesiae ministerio . „ Ecclesiam licet sicut lilia , dederunt odorem suauitatis ,

ponere in alio loco , si necesse sit , et et asperserunt ecclesiam Dei , sicut in-
non debct iterum sanctificari Tantum . censu asperj.'itur ecciesia primitus iuxta
presbyter aqua aspergere debet , et in altare . Laicus non debet in ecclesiis le-
Ioco alt^ris crux debet componi In v- . ctionenrf recitare , nec alleluia dicere , sed
noquoque akari duas missas facere con- psalmos tamen , et responsoria sine alle-
ceditur invno die . Qui non commu- luia . Aqua benedicta domus suas asper-
nicat non accedat
, ad pa&eni , neque ad gent , quotics voluerint , qui kabitant : et
osculum ad missam et qui prius man-
: quando consecraueris aquam , orationem
ducat , ad o-.cul.um non permittitur . Li- „
facies AREV. .

gna ecclesiae non debent ad aliud opus Cap. III. n. 1. Cborus ab imag. facr.
iungi ad ecclesiam aliara \ vel igni
, nisi Idcm lib. 6. Etywolog. cap. vltim. At
comburenda , vel ad profectum in mo- Plato 2.de lcgibus a.vi t>7? x a ?*s c ^ '
nasterio fratribus coquere cum eis pa- rum duci maluit . GRIAL .

nes , et
licet talia in laicalia opera non lb. Hittorpius cum suis mss. instituit
debent procedere In ecclesia , in qua
. vtrorumque sexuum distinctis classibus
mortuorum cadauera infidelium sepeliun- se , ac sorore praccunte canere Deo in
tur , sanctificare altare non licet . Sed si choris . In vno ms. praecimnte pro prae-
apta videtur ad consecrandum , inde euul- cunte . Nonntrili editi , se, ac sororem
sis , et rasis , vel lotis lignis eius reaedi- praecuntem ,Apud Grialium in textu e-
.

ficetur . Si autem consecratum fiu t rat , chorum auton , in nota recte , chorui
prius , missas in eo loco celebrare licet, autem. Tria mss. Chorum autcm ab im.
si religiosi ibi scpulti sunt Si vcro pa- . nefactum ccronac , e t ex eo ita vocatum ,
 DE OFFICIIS. $6y
stituit, et vtrumque sexum , distinctis classibus , se , ac sorore prae-
eunte, canere Domino
carmen triumphale perdocuit.iri choris
Chorus autem ab imagine factus coronae , et ex eo ita vocatus .

2. Vnde et Ecclesiasticus liber scribit : Stantem sacerdotem cap. 50. 13.

ante aram^ Chorus enim pro-

et in circuitu eius coronas fratrum .

prie multitudo canentium est , quique apud iudaeos non minus a

decem constat canentibus, apud nos autem incerto numero a pau-
cioribus , plurimisue sine vllo discrimine constat .

C A P V T IV.

De canticis .

,c anticum idem tunc Moyses primus inuexit , quando per-

cussa Aegypto decem plagis , et Pharaone submerso cum populis,
per insueta maris itinera ad desertum gratulabundus egressus est,Exod. 15.

dicens Cantemus Domino ^gloriose enim honorificatus est •

:

2. Deinde Debora , non

Indicum hoc ignobilis femina, in libro cap. 5.

ministerio functa reperitur Postea multos non solum viros , sed

.

etiam feminas spiritu diuino coinpletas Dei cecinisse mvsteria Can- .

ticum autem est vox hominis psalmus autem , qui canitur ad :

psalterium .

Vt suppleatur constat : quod in isidorianis 2. Canticum autem est vox hom.

operibus saepe accidit AREV. . Uuffinus ( siue Hilarius ) in prologo psal-
2. Apud iudaeos non minus a de- mor. Psalmus cessante voce,
est , quum
cem Honos est in eo habitus Decalogo .
. pulsus tantum organi canentis auditur.
Uam et psalterio propterea decachordo Canticum est , quum cantantium chorus
sunt vsi , quv.m apud alios nouem tantum libertate sua vtens neque
, in consonum
chordis constitisse dicat Athenaeus Sola . organi astrictus obsequium , hymno ca-
quoque decem instrumenta agnoscunt re- norae tantum vocis exultat . Psalmus
centiores haebraei ad hymnorum modu- autem cantici est , quurn , organo praeci-
lationem Quod autem non minus a de-
. nente , subsequens , et aemula organo vox

cem dixit , eodem modo locutus est lib.^. chori cantantis auditur , modum psalte-
Htyinolog. cap.i- et saepe alias , neque rii vocis Imitata . Canticum vero psalmi
id sine exemplo , vt eo loco ostensum est . est , quum , choro ante cantante , huma-
GRIAL . nae cantationis hymno ars organi con-
Cap. IV. n. 1. Honorificatus est . Qui- sonantis aptatur , vocisque modulis prae-
clam editi adiiciunt , Idem Auctor inheu- cinentis pari psalterio suauitate roodula-
teronomio canticum praesagium futur&rum tur . GRIAL .

C9nscripsit . AREV.
 ,

3*8 LIBER PRIMVS

CiPVT V.

De psalmis.

i. p
X7 sallere vsum esse primum post Moysen Dauid prophetam
111 magno mysterio prodit ecclesia Hic enim a pueritia in hoc .
>'

munus specialiter a Domino electus et cantorum princeps, psal- ,

morumque thesaurus esse promeruit cuius psalterium iccirco cum ,

melodia cantilenarum suauium ab ecclesia frequentatur quo faci- ,

lius animi ad compunctionem flectantur .

2. Primitiua autem ecclesia ita psailebat,vt modico flexu vo«

cis faceret resonare psallentem , ita vt pronuncianti vicinior esset
quam canenti . Propter carnales autem in ecclesia
non propter ,

spirituales consuetudo cantandi est instituta

, vt , qui verbis non :

compunguntur suauitate modulaminis moueantur. Sic namque et

,

xb. io. c. 33. beatissimiis Au<iustinus in libro Confessionum suarum consuetudi-

nem canendi approbat in ecclesia vt per oblectamentum inquit, , ,

aurium , infirmior animus ad affectum pietatis exurgat . Nam h\

ipsis sanctis dictis religiosius mouentur animi nostri ad , et ardentius

flammam pietatis quum cantatur quam si non cantetur Omnes

, , .

enim affectus nostri , pro sonorum diuersitate , vel nouitate, nescio

qua oeculta familiaritate excitantur magis , quum suaui , et artificio-

sa voce cantatur .
C A P V T VI.
De hymnis .

1. JL Xymnos primum eundem Dauid prophetam condidisse,ac

ceci-
Cap.V. n. 1. Cantorum princeps ex d. X. c. de hymn. GRIAL .

vom. Cunctorum
edit. princeps goth. GR. lb. Obseruandum , Isidorum hos Ji-

2. Religiosiui Gr. religiosis. AR- . bros scripsisse ante concilium toleta-

Cap. VI. n. 1. Hymnos primum eun- num iv. } nam eos ad fratrem suum Ful-
dem Dauid Nam librum psalmorum eun-
. gentium misit , qui ante illud concilium
dem hymnorum. ct soliloquiontm vocari e viuis excessit Itaque e libris Isidori
.

ait Rujfinus . GRIAL . haec , quae de hymnis traduntur , in co

Ib. In hymnis , et psalm. vsque ad concilio adoptata sunt , non contra De .

exempl. Leguntur haec Concil. 4. tolet. hymnis peculiarem dissertationem typis

cap. 12. et apud Cratian. de consecrat. Salomonianis edidi , quam Hymnodiac
 D E F f I C I I S. 369
cecinisse manifestum est , deinde et alios prophetas Postea qui- Dmiel. . 3.

dem et trespueri in fornacem positi, conuocata omni creatura, crea-

tori omnium hymntim canentes dixerunt Itaque et in hymnis, .

et in psalmis canendis non solum prophetarum , sed etiam ipsius

Domir.i, et apostolorum habemus exemplum,et praecepta de hac
re vtilia ad mouendum pie animum, et ad inrlammandum diuinae
dilectionis arTectum .

2.Sunt autem diuini hymni , sunt et ingenio humano com-

positi Hilarius autem gallus episcopus pictauiensis eloquentia con-
.

spicuus hymnorum carmine floruit primus Post quem Ambrosius .

episcopus vir magnae gloriae in Christo , et in ecclesia clarissimus

doctor, copiosus in huiusmodi carmine claruisse cognoscitur , at-
que iidem hymni ex eius nomine Ambrosiani vocantur quia eius :

tempore primum in ecclesia mediolanensi celebrari coeperunt , cu-

ius celebritatis deuotio dehinc per totius occidentis ecclesias ob-
seruatur. Carmina autem quaecumque in laudem Dei dicuntur,
hymni vocantur .

C A P V T VII.

De aiitiphovis .

1. A composuerunt duobus choris al-

ntiphonas graeci primi
ternatim concinentibus, quasi duo Seraphiin , duoque testamenta Isai. i.

inuicem sibi conclamantia Apud latinos autem primus idem bea-

.

Hispanicae praemisi , in qua multa etiam laudem Dei dicuntur . Canuntur maU
explicui , quae ad cantica , psalmos , anti- lem . ld enim omnino exigit hymni ra-
phonas , responsoriaque pertinent . Huc tio , Rujfino , et Augustino auctoribus ; sic

quoque faciunt opera liturgica Cardina- enim ille ; Hymni sunt cantus laudem
iis Bona , Thomasii , et aliorum , quae Dei continentes . Si sit laus , et non sit
ad singula horum librorum capita alle- Dei , non est hymnus Si sit laus Dei, .

gare nihil refert . ARLV. et non cantetur, non est hymnus . O-

2. Quia eius tempore in eccles. me- portet ergo , vt sit hymnus , habeat haec
diolan. Augustinus x» confess. cap. 6. tria , et laudem , et Dei , et canticum .

et 7. Non longe coeperat mediolanen- Eadem August. in psalm. 72. totidem ,

sis ecclesia hoc genus consolationis , et aut pluribus etiam verbis . Quae etiam
exhortationis celebrare magno studio fra- relata sunt in vi. Etymolog. GRIAL .
trum concinentium vocibus , et cordibus . Cap.VII. n. 1. Antiphonasgraeci . Vid.
Nimirum annus erat , ant non multo am- Vaulin. Sigebert. et Rodulph. apud Pa-
plius , etc. GRIAL . melium lib. 1. Liturg. GRIAL .

lb. Carmina autena quaecumque in lb. Constituit . al. instituit . GR,

Tom.Vl. Aaa
 . .

570 LIBER PRIMVS

tissimus Ambrosius antiphonas constituit, graecorum exemplum imi-
tatus . Exhinc in cunctis occiduis regionibus earum vsusincrebuit.

C A P V T VIII.

De precibus

Luc.xi. i.X
i. JL recibus
i Dominum deprecari Christus nobis et composuit ,

et constituit . Quum ergo quaererent supplicare apostoli Deo , et

nescirent 3 quomodo precarentur, dixerunt Christo : Domine, doce
nos orare , id est,compone nobis preces . Statim Dominus de li-

bro iuris caelestis docuit , quomodo orarent , vel quomodo Deum

impetrarent. Ex hoc perducta consuetudo ecclesiae Deum preci-
bus exposcere contra aegritudines animae,et vti precibus ad instar
earum , quas constituit Christus , quasque primi graeci coeperunt
componere 3 quibus Domino supplicarent

C A P V T IX.

De responsoriis

,R
vocata hoc nomine,
.esponsoria ab
quod
italis

,
longo
vno canente
ante tempore sunt reperta
, chorus consonando
, et
re-

Cap.VIII. n. i. De libro iuris caelestis . aliis ad pium animi sensum explicandum

Lahorauimus , vt verba auctori suo red- aptis Deum orare . Idem tradit Tertul-
cieremus Natn , quin Isidoro antiquiora
. lianus De oratione cap. 9. AREV.
sint , non dubitamus . Tertulliani , aut Cy- Cap. IX. n. 1. Responsoria ab italis .
priani visa sunt aliquando Nunc tna~ . Idetn 6. Etymolog. nisi quod illic Re*

gis adducimur , vt Augustini esse creda- sponscrios dicit , vt in regul. monach.

mus . Is enim ep. 118. ad Ianuarium c. de offic. GRIAL .

cap. 4. Non enim mihi , inquit , de li- lb. Chorus consonando . Nempe /-

bro Dei haec recitaturas est Namproxi- . dem respondendo Sic enitn in Etymo-
.

tnum videtur , vt Christus Dominus de logiis , quod vno canente chorus id re-
iuris caelestis libro recitet . GRIAL . spondeat . GRIAL .

Ib. Deum impetrarent . Ita certe mul- Ib. Binghamus

tom. 6. Antiq. ec-
ti mss. , vel Dominum itnpetrarent . Ni- cles. de psalmis hic agi putat , qui
p. 6.
hilominus Hittorpius maluit edere a Do- ita ab vno canerentur , vt chorus con-

mino impetrarent . Suarius tom. i^.pag. sonando responderet . Vide Ferrarium

119. tract. 5. lib.3. de oratione vocali Bibliothec. verb. Cantor num. 6. , qui ri-
cap. 1. n. 6. ex hoc Isidori capite osten- tum , cuius meminit Isidorus , Romae se-
dit , licitum esse , ac conueniens non so- culo ix. , Mediolani seculo XII. viguissc
lum verbisDominicae ojationisj sed ctiam ostcndic . AREV*
 . ,

D E F F I C I I S. 371
spondeat Antea autem id solus quisque agebat
. nunc interdum :

vnus, interdum duo , vel tres communiter canunt, choro in plurimis

respondente
C A P V T X.

De lectionibus .

1. J-J ectiones pronunciare antiquae institutionis esse , iudaeorum

traditio docet . Nam et ipsi legitimis , praefinitisque diebus ex Iege,
et prophetis lectione in synagogis vtuntur , hoc de veteri patrum
et

institutione seruantes . Est autem lectio non parua audientium ae-

Vnde oportet vt quando psallitur
dificatio . , , psallatur ab omni-
bus quum oratur , oretur ab omnibus quum
: : lectio legitur, facto
silentio , aeque audiatur a cunctis.
2. Nam etsi tunc superueniat quisque , quum iectio celebra-
tur , adoret tantum Dominum,et aurem solicite
praesignata fronte
accommodet . Patet tempus orandi,quum omnes oramus patet :

quum obtentu orationis ne perdideris le-

volueris orare priuatim :

ctionem Quia non semper eam quilibet paratam potest habere ,

.

quum orandi potestas in promptu sit , nec putes , paruam nasci

vtilitatem ex lectionis auditu .

3. Siquidem oratio ipsa fit pinguior , dum mens recenti le-

ctione saginata, per diuinarum rerum,quas nuper audiuit , imagi-
nes currit Nam et Maria soror Marthae, quae sedens ad pedes Lucae
. 10.
Iesu , sorore neglecta, verbum intentius audiebat , bonam partem
sibi elegisse Domini voce firmatur Ideo et diaconus clara voce .

silentium admonet , vt , siue dum psallitur siue dum lectio pro- ,

nnnciatur , ab omnibus vnitas conseruetur, vt quod omnibusprae*

dicatur , aequaliter ab omnibus audiatur .

Cap. X. n. 1. Quum lectio legitur, cum inter primam , et secundam episto-

facto silentio . Ambros. in praef. psalt. lam post versiculum Psallendo inserit
Quantum laboratur in ecciesia , vt fiat rubricam , Dicat presbyter , silentium fa-
silentium , quum lectiones leguntur? GR. cite Post audiatur alii addunt vnus 9
.

Ib. Facto silemio . Missale mozarabi- quod necessarium non est AKEV. .

Aa a 2
 . . .

37* LIBER PRIMVS

C A P V T X I.

De libris testame?Jtorum

1, jL ronunciantur autem Iectiones in Christi ecclesiis de scriptu*

ris sanctis . Constat autem eadem sacra scriptura ex veteri lege ,
et noua . Vetus lex illa est , quae data est primum iudaeis per
Moysen et prophetas quae dicitur vetus testamentum Testamen-
, : .

tum autem dicitur,quia idoneis testibus vtique a prophetis, scri- 3

ptum est atque signatum Noua vero lex est euangelium quod
, .
,

dicitur nouum testamentum , quod per ipsum fllium Dei Christum,

et per suos apostolos dedit
2. Illa lex vetus velut radix est y haec noua velut fructus ex
radice : ex lege enim venitur ad euangelium . Siquidem Christus,
qui hic manifestatus est,ante in lege praedictus est. Immo ipse
locutus est in prophetis , sicut scriptum est : ()ui loquebar , ecce
adsum . Legem quidem praemittens, velut infantibus paedagogum,
euangelium vero perfectum vitae magisterium iam adultis omnibus
praestans
3. Ideo in bona terrae promittebantur, hic
illa operantibus
vero sub eratia ex flde viuentibus regnum caeleste tribuitur .

Euanoelium autem dicitur bonum nuncium,et re vera bonum

nuncium , vt , qui susceperint , filii Dei vocentur Hi sunt autem .

libri veteris testamenti , quos ob amorem doctrinae,et pietatis le-

gendos, recipiendosque ecclesiarum principes tradiderunt.

4. Primum namque legis,id est, Moysi libri quinque sunt.
Genesis, Exodus , Leuiticus, Numeri, Deuteronomium Hos se- .

quuntur historici libri sedecim , Iesu Naue scilicet , et Iudicum li-

bri singuli , siue Ruth, Regum etiam libri quatuor Paralipome- ,

non duo , Esdrae duo,Tobiae quoque , et Esther, et Iudith singu-

Cap. XI. n. 1. Testamentum autem nibus aliquantum diuersus est ordo ca-
dicitur , quia idoneis testibus . Vcrecun- pitum .Porro haec (ere omnia de ve-
dior notatio , quam si testamentum a te- teri , ac nouo testamento repetita sunt
statoris monumento , aut testes a testa- in Prooemiis , et in Etymologiis lib. 6.
tnento deduxisset , quod vtrumque fecit cap. i.,et 2. , nonnulla efiam et in Al-
5. Etymolog. GRIAL . legoriis adeoque notae in ea omnia lo-
:

Ib. Bignaeana editio mutila est in ca mutuam opem sibi ferunt collatae
hoc > et aliis capitibus . In aliis editio- cum liis , quae hic dicuntur . AREV.
 .

D E OFFICIIS, 373
li 3
et duo Machabaeorum
Super hos prophetici libri sedecim
.

sunt , Isaias , Ieremias , et Ezechiel , et Daniel, libri singuli duo« :

decim quoque prophetarum iibri singuli,et haec quidem prophe-

tica sunt.
5. Post haec versuum octohabentur, qui diuerso apud
libri

hebraeos metro scribuntur , id est , Iob liber, et Psalmorum , ec

Prouerbiorum , et Ecclesiastes , et Cantica Canticorum , liber Sa-
pientiae,et Ecclesiasticus, Lamentationesque Ieremiae , sicque com«
plentur libri veteris testamenti quadragintaquinque .
6. Noui autem primum quatuor euangelia
testamenti sunt
Matthaei, Marci, Lucae,et Ioannis. Hos quatuordecim Pauli apo«
stoli epistolae Quibus etiam subiunctae sunt septem
sequuntur .

catholicae epistolae Iacobi , Petri loannis , et Iudae Actus quo-

, , ,

que duodecim apostolorum, quorum omnium signaculum est Apo-

calypsis Ioannis , quod est reuelatio Iesu Christi,qui omnes libros
et tempore concludit , et ordine.
7. Hi sunt libri canonici septuaginta duo , et ob hoc Moyses
elegit presbyteros, qui prophetarent Ob hoc et Iesus Dominus .

noster septuaginta duos discipulos praedicare mandauit Et quo- .

niam septuaginta duae linguae in hoc mundo erant ditfusae, con-

grue prouidit Spiritus sanctus , vt tot libri essent , quot nationes ,

quibus populi ad percipiendam fidei gratiam aedificarentur.

C A P V T XII.

De scriptoribus sacrorum librorum .

,.v eteris autem testamenti secundum hebraeorum traditionem

5. Post haec versuum octo Quin-
libri. ct scriptoribus aliislxxv. tum gentes ,
que tantum priores recenset Ca-
Cyrill. tum linguas prodi , ex Moysi verbis^H-
tech. 4. , et Sctpientiam hebraice scriptam rant autem omnes animae ex Iacob Lxxv.,
reperisse se negat Hieronymus . At Isi- quae descenderunt in Aegyptum sed :

tiorus non sua , sed aliena , nunc suis , linguas , dialectosque videri Lxxii. plane
nunc aliorum verbis se tradere in his li- fuisse, vt nostrae tfadunt Scripturae, Quod
bris praesefert Dicet autem paulo post
. se etiam colligere tradunt hebraei e fit-
tx Sapientis cuiusdam testimonio , librum miliarum numero : totidem namque cense-
hunc ab hebraeis aliquando receptum , ri Genes. cap. 10. GRIAL
postea reiectum . GRIAL . Ib. Septuaginta duae linguae . Adisis
7. Quoniam lxxii. linguae Ciem. . notam Suarii ad Allegorias n. 65. AR.
Akxandr. Stromat Jib.i. (ait) ab Ephoro, Cap, XII. n. 1. Ec Samuelis primam
 . :

374 LIBERPRIMVS
hi scriptoreshabentur: primus Moyses scripsit Pentateiichum , Ie-
sus Naue edidit librum suum,Iudicum autem , et Ruth,et Samue-
lis primam partem conscripsit Samuel sequentia Samuelis vsque ad :

calcem scripsit Dauid Malachim autem in commune totum edi-

.

dit Ieremias . Nam antea sparsus erat per singulorum regum histo-
rias . Iob librum hebraei Moysen scripsisse putant, alii vnum ex
prophetis .

2. decem Prophetae,id est , Moy-

Psalterium vero scripserunt
ses , Dauid , Salomon , Asaph Etham Idithum et Eman , et filii
, , ,

Core 3 id est Asir , Elcana , Abiasaph Sunt qui et Esdram et Ag-

, . , ,

gaeum , et Zachariam scripsisse dicant. Salomon scripsit Prouerbia,

Ecclesiastem , et Cantica Canticorum Isaias scripsit librum suum , .

Ieremias librum suum cum lamentationibus eius . Viri synagogae

sapientes scripserunt Ezechielem , duodecim prophetas , Danielem,
et Paralipomenon , et Esther Esdras scripsit librum suum ..

3. Omnes autem hos Jibros idem Esdras propheta scriba post

incensam legem a chaldaeis , dum iudaei regressi fuissent in Ieru-
salem, diuino afflatus spiritu reparauit Cunctaque prophetarum .

volumina, quae fuerant a gentibus corrupta, correxit totumque :

testamentum in xxii. libros constituit , vt tot libri essent lege, m

quot habentur et literae

4. Primam post Esdram editionem de hebraeo in graecum lxx.

interpretes ediderunt sub Ptolemaeo aegyptio rege , successore

Alexandri, qui in legendo studiosus fuit , omniumque libros gen-

partem Idem sensit Diodorus , qui Sa-

. Ib. Viri synagogae sapientes scripse-
tnuelis 9.verba illa , Nam videntem vo- runt Ezech. et Esth. Fabellae Iudaeorum .

cabat populus , qui nunc propheta dici- GRIAL .

tur , non ipsius Samuelis , sed eius , qui 3. An Esdras libros abolitos , vel in-
Samuelis scripta collegit , verba fuisse censos lcgis reparauerit , vetus est quae-
vuh Isidoro sat fuit monuisse , non se
. stio . Antiquorum Patrum , quorum ple-
de suo , sed de hebraeorum sensu , et tra- rique negant, verba excribit Natalis Ale-
ditione loqui . GRIAL . xander in Historia eccles. vet. test. dis-
lb. Malachim totum edidit Ieremias . sert. 4. in 4. mundi aetate . Qui asse-
Uihilo id certius . GRIAL . runt , auctori apocrypho libri 4. Esdrae
2. Psalterium vero scripserunttlecem cap. 19. fidem praestiterunt . AREV.
ii scilicet , quorum nomina bipsahnorum 4. Primam post Esdram . Quae de
titulispraescribuntur . Id vero persua- I.xx. interpretum editionc refert vsque ad
dere alicui fortasse possent , nisi Adamo , verbum inuenirentur leguntur , in Cyrilli
et Melchisedecho suos eiiam psalmos as- Catechesi 4. Eademque lustinus , Irenaeus,
signarent , illi nonagesimum primum , huic Augustinus , Philo , atque aluprodidere .

centesimum nonum . GRIAL . Sed ridet Hieronymns, qiiae dc eellulis^

 . .

D E O F F I C I I S. 37*
tium congregauit. enim ab Eleazaro,qui erat princeps sacer-
Iste

dotum,multa dona mittens ad templum , petiit, vt seni de duode-

cim tribubus lsrael transmitterentur, qui interpretarentur omnes li-
bros Et 3 vt fidem interpretationis aduerteret , singulis eorum ,
.

qui fuerant destinati,singulas cellulas dedit , et assignans omnibus

omnes Scripturas, iussit interpretari .

5. Qui,quum per septuaginta dies istius rei negotium adim-

plessent, omnium simul interpretationes ,
quas per diuersas cellulas
segregati nullo ad vllum propinquante fecerunt , congregauit in
vnum . Atque
omnes libri ita interpretati per Spiritum sanctum
inuenti sunt,vt non solum in intellectu , verum etiam in sermo-
nibus consonantes inuenirentur . Haec fuit prima interpretatio ve-
ra , ac diuina
6. Hos libros meditari omnium gentium ecclesiae primum coe-
perunt , eosdemque de graeco in latinum interpretantes primi ec-
clesiarum prouisores tradiderunt . Post haec secundam editionem
Aquila , tertiam, et quartam Theodotion, et Symmachus ediderunt,
ambo iudaei proselyti . Quintam vero , et sextam editionem Ori- • '

genes reperit , et cum ceteris supradictis editionibus comparauit

Hi sunt itaque tantum , qui scripturas sacras d.e hebraeo in grae-
cum verterunt numerantur
. Qui etiam et .

7. Nam latinorum interpretum, qui de graeco in nostrum elo-

quium transtulerunt , ( vt meminit sanctus Augustinus ) iniinitus nu- 2-Je Doctr.
merus Sicui enim (inquit) primis fidei temporibus ad manus ve- Ghnst c,xl#
.
'

nit codex graecus atque aliquantulum sibi vtriusque linguae pe-

,

ritiam sumpsit,ausus est statim interpretari , atque inde accidit,

tam innumerabiles apud latinos extitisse interpretes .
8. De hebraeo autem in latinum eloquium tantummodo Hierony-
mus presbyter sacras scripturas conuertit Cuius editione generaliter .

omnes ecclesiae vsquequaque vtuntur , pro eo quod veracior sit in

sententiis , et clariorin verbis .Librum Sapientiae Salomon scripsisse
probatur testi moniis illius , quibus ibi legitur Tu me ( inquit ) elegisti
: cap. 9. 7.

rsferuntur . Neque huic , neque UHs no- 7. Vt memlnit S. Augustinus Lib.t. .

strorum theologorum studia desunt.Nec de doctrin. Christ. cnp. 11." ldem in nouo
tninore contentione de ea quoque re dis- testamento accidisse ait Hieronymns ep.
sident , omnesne veteris testamenti , art 123. ad Damasum > tot pene fuisse exem-
soli quinque Moysi libri ab illis sint con- flaria quot cedices . GRIAL .
,
ucrsi. GRIAL.
 .

37<S LIBER PRIMVS

regem populo tuo , et dixisti , vt aedificarem templum in nomlnt
sancto tuo , et in ciuitate habitationis tuae .

9. Hoc opus quidam sapientium meminit) inter

hebraei (vt
canonicas scripturas recipiebant. Sed postquam comprehendentes
Christum interfecerunt, memorantes in eodem Hbro tam euiden-
cap. 2. tissima de Christo testimonia , qnibus dicitur Dixerunt intt se :

impii , comprehendamus iustum , quia inutilis est nobis , et contrarius

est operibus nostris , et promittit Dei scientiam se habere , et filium

Dei se nominat Et infra Si enim vere est filius Dei , suscipiet il-
. :

lum , et liberabit eum de manu contrariorum Ac deinde , Vt scia* .

mus reuerentiam illius , et probemus patienfiam eius , morte turpissi*

ma condemnemus eum collatione facta , ne nostri eis pro tam aper-
:

to sacrilegio derogarent , a propheticis eum voluminibus recide*

runt, legendumque suis prohibuerunt
Librum autem Ecclesiasticum composuit Iesus flliusSirach
10.
ierosolymitani nepos Iesu sacerdotis de quo meminit Zacharias,
, ,

qui liber apud latinos propter eloquii similitudinem Salomonis ti-

tulo praenotatur Praeterea Iudith, et Tobiae siue Machabaeorum
. ,

libros qui auctores scripserunt, minime constat .

11. In nouo autem testamento quatuor libros euangeliorum

quatuor euangelistae singulos scripserunt quorum solus Matthaeus ,

hebraeo scripsisse perhibetur eloquio , ceteri graeco Paulus apo- .

stolus suas scripsit epistolas,ex quibus nouem septem ecclesiis de-<

stinauit, rcliquas discipulis suis misit, Timotheo ,Tito , et Philemo-
m . Ad hebraeos autem epistolam plerisque latinis eius cssq incer-

CSO!

8. Veracior sit in sententiis , et cla- na , editionem latinam Vulgaram eandem

rior in verbis . Hoc elogium ex Augu- esse Hieronymi . AREV.
stini sententia potius conuenit versioni 11. Ad hebraeos autem epist. Ex
Italae , seu antiquae, quaiti Hieronymia- Hieronymi catalogo . At nunc dubitandi
wae ,seu nouae . Ita enira Augustinus nullv.s relictus locus post conciliorum sc-
lib. 2. de doctr. christ. cap. 15. n. 22. quentium decreta . Quae de Petri , laco-
Jn ipsis interpretationibus Itala ceteris bi , loannis epistolis dicuntur y ex eo-
et
praeferatur: nam est verborum tenacior dem sunt catalogo . De Apocalypsi, quom
cum perspicuitate sententiae . Vkh Sa- niam etiam ante Hicronymi aetatem re-
batierium in praefat. n. 28. , et Isidoria- cepta fuerat ,neglcxisse videtur Isidorus
na cap. 87. n. Mariana De edit. Vulg.
23. eos , qui illam suo tempore non recipe-
cap. 18. p. 89. obseruat , Isidori verba rent, contra quos est concilii toletaniiv.
Rabanum repetere lib. 2. Instit. clericor. canon 16. GRIAL .

cap. 54. Ostendit autem eo loco Maria- Ib. De epistola ad hebraeos nequc
 .

D E O V V I C I I S. 377
tum est propter dissonantiam sermonis . Eandemque alii Barnabam
conscripsisse Clemente scriptam fuisse suspicantur
, alii a .

12. Petrus scripsit duas nomine suo epistolas, quae catholicae

nominantur quarum secunda a quibusdam eius cssq non credi-
:

tur propter stili , sermonisque distantiam . Iacobus suam scripsic

epistolam . Quae et ipsa a nonnullis eius esse negatur , sed sub

nomine eius ab alio dictata existimatur . Ioannis epistolas tres idem
Ioannes edidit , quarum prima tantum a quibusdam eius esse as-
seritur, reliquae duae Ioannis cuiusdam presbyteri existimantur ,
cuiusiuxta Hieronymi sententiam alterum sepulcrum apud Ephesum
demonstratur Iudas suam edidit epistolam
. Actus apostolorum .

Lucas composuit, sicut audiuit vel vidit Apocalypsin Ioannes , .

euangelista scripsit eodem tempore , quo ob euangelii praedicatio-

nem in insulam Pathmos traditur relegatus.
15. Hi sunt scriptores sacrorum librorum , diuina inspiratione
loquentes , atque ad eruditionem nostram praecepta caelestia dis-
pensantes. Auctor autem earumdem scripturarum Spiritus sanctus
esse creditur . Ipse enim scripsit , qui prophetas suos scribenda di«
ctauit Iam tibi . post psalmorum originem , atque hymnorum, post
sanctorum etiam librorum numerum ,postulata sequentia praenotabo.
»

C A P V T XIII.

De laudtbus

1. JLiaudes, hoc est^ Alleluia canere, canticum est hebraeorum,

Isidorus ipse dubitat in Prooemiis In . re Ac de matutinis suo loco . Laudes
.

Etymologiis lib. 6. cap. 2. n.45-explu- hoc loco canticum Aileluia dicitur , quod
rium latinorum sententia non certo Pau- in aliis regionibus , (vt nunc vbiquefit)
li esse dicitur . AREV. ante euangelii lectionem , in Hispania post
Cap. XIII. n. r. Laudes . Quid Lau- euangelium decantari ea synodus prae-
des appellet, et ipse satis superque de- cipit can. x. et xi. GRIAL .

clarat et cuiuis ex concilio iv. toletan.

: Ib. In Appendice 9. ad Etymologias
tnagis adhuc constare poterit . Vt mirum fragmentum est Isidori nomine de va-
sit , tam manifesta in luce , quanta sibi riis vocabulis Alleluia etc. , quod perti-
ipse tenebras offuderit , qui magno nego- net ad librum 6. cap. Etymologia-
19.
tio vt haec , plurium capi-
contenderit , rum De officiis . Gopiose etiam Bingha-
tum , post caput de ma-
inuerso ordine mus disserit de psalmis al- alleluia , et
tutinis collocaret . Quum neque quid lau- leluiaticis tom. 6. Antiq. eccles. pag. 41.
des , neque quid matutinae preces apud et seqq. In Isidorianis cap. 88. n. 71. in«
Isidorum sit ,posset vila ratione dispice- dicaui , quasdam missas a S. Ildefonso
Tom.VI. Bbb
 :

3?8 L I B E R P R I M V S
cuius expositio duorum verborum interpretatione consistit , hoc est,
laus Dei > de cuius mysterio Ioannes in Apocalypsi refert spiritu
reuelante vidisse , et audisse vocem caelestis exercitus an°elorum ,

tamquam vocem aquarum multarum , et tamquam voccm valido-

rum tonitruum dicentium Alleluia .

2. Ex quo nuilus debet ambigere mysterium > si , boc laudis

digna fide , et deuotione celebretur, angelis es^e coninnctum. Al-
leluia autem , sicut et Amen de hebraea in latinam lingam nequa-
quam transfertur, non quia interpretari minime queant, sed , sicut
aiunt doctores , seruatur in eis antiquitas propter sanctiorem au-
ctoritatem .

3. In africanis autem regionibus non omni tempore,sed tan-

tum Dominicis diebus, et quinquaginta post resurrectionem Do-
mini Alleluia cantatur pro significatione futurae resurrectionis , et

laetitiae Verumtamen apud nos secundum antiquam Hispaniarum

.

traditionem praeter dies ieiuniorum vel quadragesimae omni tempo- ,

re cantatur Alleluia enim , Scrnper laus eius in ore meo

i scriptum est .

4. Quod vero post consummatam psalmorum , siue lectionum

praedicationem Alleluia in fine cantatur , hoc in spe futura facit
ecclesia: significans, post annunciationem regni caelorum , quae in
hac vita per vtrumque testamentum mundo praedicatur , actionem
nostram non esse futuram , nisi in laudem Dei , sicut scriptum est
Ps. 83. 5. Eeati , qui habitant in domo tua^in secula seculorum laudahunt te .
Hinc est quod et liber psalmorum in laude concluditur , vt ea-
,

dem post finem seculi laus aeterna monstretur.

compositas adhuc latere , quae, si ede- missione catechumenorum Ceteri , qui .

rentur magnum lumen veteris liturgiae

, de his missis S. Ildefonsi loquuntur , im-
hispanae ordini , et methodo essent al- mane quantum a veritate aberrant . AR.
laturae . Verum bibliothecae archiepi- 3. In africanis autem regionibus .
scopali toletanae praefectus Petrus Era- Ex ep. 119. August. ad Ianuarium f.15.
manuel Hernandez , vir cum primis do« et 17. GRIAL .

ctus , a m« rogatus , literis die 10. fe- Actionem nostram non esse fu-
4.
bruarii 1801. respondit, eas missas , de turam , vsque ad laudabunt te Verba .

quibus multi mentionem iniecerant , ni- sunt Augustmi cap» 15. GRIAL .

hil esse aliud , quam notum librum S.Il- Ib Hittorpius edidit,/tf spem futuri ,
defonsi De perpetua virginitate S.Mariae quamuis agnouerit , in aliis esse in spe

in septem partes distributum , quae for- futura . In editione , quam curauit Co-
tasse singulae partes ab eodem S. Ilde- chleus multa in hoc capite,et in ple-
,

fonso in diuersis festis B. Mariae Virgi- risque aliis desunt , vt illud exemplar
nis recitatae sunt ea in sacrificii actio- censeri possit quibusdam in locis epito-
ne , quam Muzarabes missam dicebant a me librorum de ecclesiasticis ofliciis. AR.
 .

D E OFFICIIS. 79

C A P V T XIV,

De ojfertoriis .

,.o frertoria ,
quae in sacrificiorum honore canuntur, Ecclesia-
sticus liber indicio est , veteres cantare solitos , quando victimae
immolabantur 3 sic enim dicit , Porrexit , inquit , sacerdos manum cap. 50. 16.

suam in libationem , et libauit de sanguine vuae , et fudit in fun-

damento altaris odorem diuinum excelso principi Tunc exclamaue- .

runt filii Aaron in tubis productilibus , et scnuerunt , et auditam fe*

cerunt magnam vocem in memoriam coram Deo Non aliter et nunc .

in sono tubae,id est, in vocis praedicatione cantu accendimur,

simulque coide,et ore laudes Domino declamantes iubilamus in
illo scilicet vero sacrificio, cuius sanguine saluatus est mundus .

C A P V T XV.

De missa , et orationibus .

1.

ficia
o v-^ rdo autem missae
consecrantur, primum
, et
a sancto
orationum ,
quibus oblata
Petro est institutus
Deo
, cuius ce-
sacri-

lebrationem vno , eodemque modo vniuersus peragit orbis. Prima

earumdem oratio admonitionis est erga populum ,vt excitentur ad
exorandum Deum . Secunda inuocationis ad Deum est , vt clemen-
ter suscipiat preces fidelium, oblationesque eorum . Tertia autem
Cap. XIV. n. 1. Offertoria , quae \a Ib. Multi mss. in sonitu tu.bae Vnus, .

sacriticior. canuntur , etc. Centiles quo- in voce , praedicatione , cantu . Pro ac-
que in libationibus grauiores quosdam cendimur duo mss. acceniimus Hittor- .

sonos adhibuisse , qui magnam partem pius cum quatuor mss. cdidit iubilamus
spondeis pedibus constarent , vnde v.o- in altum ; vnus ms. addebat , in alto illo
men huic pedi datum , qui et poniificius scilicet etc. AREVALVS .

propterea dictus est , notum ex Teren- Cap. XV. n. 1. Cuius celebrationem .

tiani versibus Traditam a Petro , quem ad consecratio-
Qui quod in templis canorus a sono nis verba quidam tres orationes , alii so-
vocis malae . lam Dominicam , initio adhibuisse dicunt
Auribus libantis obstat , et fauet raroVf Auctae deinde aliae ab aliis tum pre<-
eTs/o? est . ces , tum ceremoniae >vt videmus in Fa?
Eam vicem vbi cantores , orgauaq::e de-
, trum liturgiis • Nam et illud Pauli 1.
sunt , tintinnabulorum rotae antiquo iam ad Corinth. 11. Cetera autem , quum ve-
ritu praestant . G^IAL , nero , disponam , ad id tefert Augustin.
Bbb 2
 380 LIBER PRIMVS
eftunditur pro offerentibus, siue pro defunctisfidelibus, vt per idem
sacrincium veniam consequantur .

2. Quarta post haec infertur pro osculo pacis, vt charitate re<

conciliati omnes inuicem, digne sacramento corporis, et sanguinis
Christi consocientur quia non recipit dissensionem cuiusquain
:

Christi indiuisibile corpus. Quinta deinde infertur illatio in sancti-

ficatione oblationis, qua etiam et ad Dei laudem terrestrium
in
creaturarum , virtutumque caelestium vniuersitas prouocatur , et

epist. ii 8. ccip.6. Isidorus ordinem , qui lb. Vt chr.ritate reconciliati omnes

cetate sua in concil. tolet. iv. iussus est iauicem , digne . Alii , digni . Alii , vt
per omnem Hispaniam , et Galliciam ob- charitate reconciliationis omnes inuicem
jeruari , tantum refert Qui tamen ordo . digne vel ,vt per charitatem reconcilia-
;

tion idem prorsus retinetur in mozarabo tionisinuicem digne Quae duae postre- .

tnissali quod aduertit etiam lacobus Pa-

, mae lectiones Hittorpio non displice-
rnelius . GRIAL . bant,vt respiciatur ad reconciliationem
2. Quinta
deinde infertur iliatio . in euangelio praescriptam , antequam
Vensicnes >vt a graecis iicqo^alc ,a ita munus ad altare ofteramus . In nota Gria-
nostris iilationes dictas , constat e Cas- lii mendose erat , formula ipsa precatio-
siodor. hb. 12. ep.\6. quomodo illationis nis , quam inferebantur . Rcposui qua , vt
voce vsa etiam synodus tolet. vn.
est paulo post prccatio ipsa qua infereba- ,

can. 4. Ne ergo fiat de cetero , quod con- tur . In Missali mozarabico haec prima
stat hactenus inordinate praesumptum , oratio proprie missa dicitur , quam ta-
non amplius , quam duos solidos vnus- men in eodem Missali diuersae aliae prae-
quisque episcoporum praefatae prouin- cedunt . Secunda oratio post orationem
ciae per singulas dioecesis suae basilicas missam appellatam proprium nomen non
iuxta synodum bracarensem annua illa- habet Tertia oratio dicitur Post nomi-
.

tione sibi expetent conferri . Mediaque na , scilicet ofterentium , et defunctorum.

'videtur inter exactionem , et oblationem , Quarta oratio 2ppellatur Ad pacem , pro
siuc inter pensionem , et munus illatio . quo mendose in Missali mozarabico scri-
Vt cnim imperatores pensionis tristiorem bitur Ad Patrem, vt obseruat Lesleus in
appellationem illationis nomine mitiga- not. ad Missal. mozarab. pag. 1. Quinta
runt , ita ecclesiastici viri submissius se in eodem Missali Illatio,\'t apud Isido-
loqui putauerunt , si quae alias dona ,et rum,vocatur. Sexta in cit. Missal. ap-
munera vocant , illationem appellarent . pellatur Post pridie, quin causa huius
Jd qiiod etiam debitum seruitutis non vno appellationis nota sit . In liturgiis gal-
in loco dicitur Hinc illud in canone of-
. licanis Post mysteria , aut Post secreta
ferimus praeclarae maiestati tuae de tuis nominatur Septima denique est oratio
.

donis , ac datis Nimium videbatur ofte-

. Dominica , vt apud Isidorum Sed ante .

rimus , ni subiiceretur de tuis donis , ac hanc orationem recitatur symbolum con-

datis. Sed ( vt ego quidem existimo ) di- stantinopolitanum ex praescripto conci-
cebatur illatio tum panis , et vinum , an- lii II I. toletani , quod cap. seq. Istdo-
tequam efjerrentur , tum formula ipsa pre- rus vocat nicaenum , quia ita passim ap-
cattonis , qua inferebantur . Erat ergo il- pellabatur . Multa, quae ad liturgiam go-
latio tum id , quod inferebatur , e x quo thicam pertinent , illustrari possunt ex
erat oblatio jacienda , tum precatio ipsa , breui expositione antiquae liturgiae gal-
qua inferebatur , vt fieret ex illatione licanae , quam praemissa docta praefatio-
eblatio . GRIAL . iie Marteuius edidit tom. 5. Thes4uri
 ,.

DE OFFICIIS, 3$r
Osanna In excelsis cantatur, quod Saluatore de genere Dauid na*
scente salus mundo vsque ad excelsa peruenerit.
3. Porro sexta exhinc succedit conformatio sacramenti , vt
oblatio quae Dco ofFertur, sanctificata per Spiritum sanctum , Chri-
,

sti corpori ac sanguini conformetur

, Harum vltima est oratio , .

qua Dominus noster discipulos suos orare instituit , dicens : Pater

noster qtti es in caelis
,
In qua oratione vt sancti . , patres scripse-
runt ,septem petitiones continentur sed in tribus primis aeterna :

poscuntur:in sequentibus quatuor temporaiia quae tamen propter :

aeterna adipiscenda petuntur .

4. Nam quum dicimus : Sanctificttur nomen tuum , Adueniat
regnum tuum Fiat voluntas tua , sicut , in caelo , et in terra \ hic
quidem ista tria inchoanturj sed in illa vita sperantur, vbi sanctifl-
catio Dei , et voluntas , et regnum in sanctis suis immortaliter per-
manebit . Iam vero panis quotidianus, qui vel animae,vel carni
tribuitur , hic exposcitur
subsidium cibi venia de : hic etiam post
exemplo fraternae indtilgentiae postulatur hic, ne in peccati ten- :

tationem incidamus, exposcimus Hic post omnia , vt a malis li- .

beremur , Dei auxilium imploramus Illic autem nihil istorum est .

5. Hanc itaque orationem Saluator docuit,in qua et spes con-

tinetur fidelium , et confessio peccatorum : de qua Propheta prae-
dicens, ait : Et erit , omnis ,
qui inuocauerit nomen Domini , saluus Ioel. z. 32,

frit . Hae sunt autem septem sacrificii orationes commendatae euan-

gelica, apostolicaque doctrina, cuius numeri ratio instituta videtur
vel propter septenariam sanctae ecclesiae vniuersitatem , vel propter
septiformem gratiae Spiritum , cuius dono ea , quae inferuntur
sanctificantur.

Anecdot. pag. 86. et seqq. AREV. Christi corporis sanguinis confirmetur

, et .

3. In qua oratione , vt Patres scri- Nec probat , conformatio , et conforme-

pserunt , septem petitiones Singulis pe- . tur : quia in Ordinis romani libris con-
titionibus Amen respondetur , quarta ex- firmare significat distribuere aliis corpus ,
cepta , Panem nostrum quotidianum da et sanguinem Doroini quae distributio :

nobis hodie , cui respondetur , quia tu es etiam hoc loco intelligi potest . AREV.
Deus . GRIAL .
4. De exemplo . Veteres editiones ,
tb. Hittorpius cum mss. suis edidit, ad exemplum . AREVALVS .

fOnfirmatio sacramcnti vt oblatio ....

 ^Sa LIBER PRIMVS
C A P V T XVI.

De Symbolo nicaeno .

i.v3ymbolum autem , quod tempore sacrificii a populo praedi-

catur , trecentorum decein , et octo sanctorum patrum collatione
apud synodum nicaenam est editum . Cuius verae fidei regula tan-
tis doctrinae fidei mysteriis praecellit , vt de omni parte fidei lo-
quatur , nnllaque pene sit haeresis,cui per singula verba , vel sen-
tentias non respondeat . Omnes enim errores impietatum,perfidiae-
que blasphemias calcat et ob hoc , in vniuersis ecclesiis pari con-
fessione a populo proclamatur .

C A P V T XVII.
De benedictionibus .

1. B
JLjenedictionem autem dari a sacerdotibus populo , antiqua per
Moysem benedictio pandit,eu comprobat qua benedicere populo :

sub sacramento trinae intiocationis iubetur. Ait enim ad Moysem

Nunieror. Dominus Sic benedices populum meum , et ego benedicam illos •
:

c. 6. 24.
Benedicat te Dominus , et custodiat te , illuminet Dominus faciem
suam super te^et misereatur tui ^attollat Dominus faciem suam su«
per te , et det tibi pacem .

C A P V T XVIIL
De sacrijicio .

1. Oacrificium autem , quod a christianis Deo offertur , primum

Cap. XVI. n. 1. Otnnes cnim etc. al. Ita Goth. codex ex Septuaginta iaterprc-
omnes enim errorum impietates , perfidiae- tatione in excusis libris Vulgatae edit.
:

que , vel blasphemias calcat Pro vel alii

. verba substituta sunt GRIAL . .

et , quod perinde est AREV. . Ib. Alii , e t benedicam eum Et mox , .

Cap. XVII. n.i. Benedictionem Sin- . custodiat te , ostendatque facicin suam

guHs prope missis benedictiones propriae tibi , et misereatur etc. AREV.
assignantur tO moxarabo Missali Est . Cap. XVIII. n. 1. Vid. Cyprian. ep.j.
autem haec e Dominic. vii. post Pente- lib. 2. de sacramento Dominici calicis •

costen . GRIAL . GRIAL .

lb. Illuminet Dominus faciem , etc. Ib. Traderetur . al. pateretur . AR.
 ., ,

D E O F F I C I I S. 5 Sj
Christus Dominus noster,et magister instituit, quando commen-
dauit apostolis corpus , et sanguinem suum , priusquam traderetur:
sicut legitur in euangelio : Accepit , inquit, lesus panem , et cali~ Matth.26. 26.

cem , et benedicens dedit eis . Quod quidcm sacramenrum Mclchi-

sedech rex Salem figuraliter in typum corporis,et sanguinis Chri-
sti primus obtulit, primusque mysterium tauti sacrificii imaginarie
idem expressit, praeferens similitudinem Domini,et Saluatoris no-
stri Iesu Christi, sacerdotis aeterni , ad quem dicitur : Tu es sacer- p s 109. .

dos in aeternum secundum ordinem Alelchisedech .

2. Hoc ergo sacrifkium christianis celebrare praeceptum est,

relictis , ac finitis iudaicis victimis , quae in seruitute veteris populi
celebrari imperata sunt, Hoc itaque fit a nobis ,quod pro nobis
Dominus ipse fecit quod non mane sed post , , coenam in vespe-
rum obtulit Sic enim Christum oportebat adimplere
. circa vespe-
ram diei , vt hora ipsa sacrificii ostenderet vesperam mundi.Proin-
de autem non communicauerunt ieiuni apostoli, quia necesse erat
vt pascha illud typicum antea impleretur, et sic denuo ad verum
paschae sacramentum transirent
3. Hoc enim in mysterio tunc factum est, quod primum di-
scipuli corpus, et sanguinem Domini non acceperunt ieiuni. Ab
vniuersa autem ecclesia nunc a ieiunis semper accipitur Sic enim .

placuit Spiritui sancto per apostolos , vt in honorem tanti sacra-

menti in os christiani prius Dominicum corptis intraret, quam ce-
teri cibi , et ideo per vniuersum orbem mos iste seruatur . Panis
enim , quem frangimus, corpus Christi est , qui dixit:£^o sum pa- 1. Cor. 10.
nis viuus ,
qui de caelo descendi . Vinum autem sanguis eius est, Io. 6. , et 15.

et hoc est , quod scriptum est : Ego sum vitis vera sed panis , j

quia corpus confirmat nuncupatur

, ideo corpus Christi
vinum ,

autem , quia sanguinem operatur in carne,ideo ad sanguinem Chri-

sti refertur .

4. Haec autem dum sunt visibilia, sanctificata tamen per Spi-

2. Quod non mane vsque ad vespe- 5. Catholicam Isidori de sacra eu-
ram mundi , Cypriani verba sunt . GR. charistia doctrinam propugnaui in Isido-
Ib. Proinde non communicauerunt rianis ec seqq. contra
cap. 30. n. 15.
ieiuni apostoli . Vid. cap. 54. Liquido de Binghamum heterodoxos AR.
, et alios ,

consecr. d. 2. GRIAL . 4. Calix Dominicus vsque ad adu-

Ib. Hoc itaquefit . z\.hodie itaquefit natus , omnia sunt Cypriani vtrba GR. .

•A R EV. lb. Verba S.Cypriaai in editione Felli

 .

3$ 4 L I B E R PRIMVS
ricum sanctum in sacramentum diuini corporis transeunt. Proinde
autem , vt sanctissimus Cyprianus ait, Calix Dominicus vino 3 et aqua
mixtus offertur , quia videmus in aqua populum intelligi , in vino
vero ostendi sanguinem Christi Quando autem in calice vino aqua .

miscetur ^Christo populus adunatur ^et credentium plebsei,in quem

credidit , copulatur , et iungitur Quae copulatto et coniunctio aquae ,
. ,

et vini sic miscetur in calice Domini , vt commixtio illa ab inui~

cem non possit separari , sicut nec ecclesia pote-st a Christo diuidi .

5. Sic autem in sanctificando calice Domini ojferri aqua sola-

non potest ,
quodmodo nec vinum solum potest Nam si vinum tan- .

tum quii offerat , sanguis Christi incipit esse sine nobis : si vero
aqua sit sola^plebs incipit esse sine Christo . Quando autem vtrum*
que miscetur , et adunatione confusa sibi inuicem copulatur , tunc
sacramentum spirituale , et caeleste perficitur Sic vero calix DomU .

ni non est aqua sola^ aut vinum solum^nisi vtrumque sibi miscea-
tur quomodo nec corpus Domini potest esse simila sola , aut aqua
,

sola^nisi vtrumque adunatum fuerit, et copulatum >et panis vnius

compage solidatum .

6. Quo et ipso sacramento populus noster ostenditur adunatus ,

vt quemadmodum grana multa in vnum collecta , et commolita ,
et commixta panem vnum faciunt , sic in Christo ^qui est panis cae-
lestis , vnum sciamus esse corpus , cui coniunctus sit noster numerus ,
et adunatus .

7. Dicunt aliqui , nisi aliquo intercedente peccato , euchari-

hunc enim panem dari quotidie no-
stiam quotidie accipiendam :

bis,iubente Domino postulamns dicentes Panem nostrum quoti-

, , :

dianum da nobis hodie Quod quidem bene dicunt,si hoc cum .

religione deuotione, et humilitate suscipiunt , nec confidendo

, et

de iustitia, superbiae praesumptione id faciant. Ceterum si talia

sunt peccata , quae quasi mortuum ab altari remoueant , prius agen-
da poenitentia est , ac sic deinde hoc salutiferum medicamentum
tunc
epist. 63.de sacramento Dominici cali- Ib. Dicunt aliqui etc. Vidc librum.
cis non omnia ab Isidoro excribunfur.AR. De dogmat. eccles. cap. 22. Canon. Apo-
7. Dicunt aliqui, nisi aliquo interuen. stol. 8. et 9. Iustinuin in Apolog. de
peccato Vid. cap. 13. de consecr. d. 2>
.
Dominico dte,B»sil. epist. 28y. , et re-
Quotidie . GRIAL . centiores , qui de frequenti communio-
Ib. Hoc est enim indigne accipere ne contra Arnaldum plura opera edidc-
August. cj).\\%. GRIAL . runt .AREV.
 . .

DE OFFICIIS; 3$J
"tunc siiscxpiendum . Quienim manducauerit indigne, iudicium sibi I. Cor. xr.

manducat , et bibit. Hoc est enim indigne accipere 3 si eo tempo-

re quis accipiat,quo debet agere poenitentiam .

8. Ceterum si non sunt tanta peccata, vt excommunicandus

quisque iudicetur non se debet a medicxna Doxninici corporis se-
,

parare, ne , dum forte diu abstinendus prohibetur , a Christi corpo-

re separetur . Manifcstum est enim , eos viuere, qui corpus eius
attingunt. Vnde etiam timendum est , ne , dum diu quisque sepa-
ratur a Christx corpore ,alienus remaneat a salute, ipso dicente :

Nisi comederitis carnem filii hominis , et biberitis eius sanguinem , Ioann. 6*.

non habebitis vitam in vobis . Qui enim iam peccare quieuit, com-
municare non desxnat .

9. Coniugatis autem abstinendum est coitu , plurimisque die-

bus orationi debent vacare,etsic deinde ad Christi corpus acce-
dere Relegamus Regum libros, et inueniemus, sacerdotem Abi-
.

melech de panibus propositionis noluisse prius dare Dauid , et pue- 1. Reg, 21.
ris eius , nisi ante interrogaret , vtrum mundi essent pueri a mulie-
ribus , non vtique ab coniugibus propriis,et nisi eos
alienis, sed a
audisset,ab heri , et nudiustertius vacasse ab opere coniugali, ne-
quaquam panes quos prius negauerat concessisset , ,

10. Tantum interest inter propositionis panes, et corpusChristi,

quantum inter vmbram, et cox*pus , inter imaginem, et veritatem, inter
exemplaria futurorum quae per exemplaria praefTguraban- , et ea ipsa ,

tur Quapropter eligendx sunt aliquot dies, quibus prius homocon-

.

tinentius viuat, quo ad tantum sacramentum dignus accedere possit

8. Ceterum si non sunt tanta pec- Lesleus pag.500., in Mlssale mozar. , ser-
cata . Hilarii , siue Aagustini verba re- mo est de eo , qui sponte abstinet , non
lata a Gratiano de cons. d. 2. cap* Si de eo , qui ab alio prohibetur Idem .

non sunt . GRIAL . Lesleus pag. 529. agit de vsu frequenti

Ib. Contra eos, qui frequentem com- sacrae eucharistiae apud veteres Hit- .

munionem impugnant , adduci solet hic torpius obseruat , legendum esse , si non
locus. Petauius Dissertat. ecclesiast. lib.2. sunt tanta peccata , ac male alios omit-
cap. 5. tom.
185. obseruat , haec
4. pag. tere non et pro excommunicandus 3 quoj
:

ab Isidoro stimpta ex Augustino ep.i 18. in aliquo ms. inuenerat, legit , excom-
c. 3. quuus Isidorus praemisit , Ceterum municatus, et abstentus pro abstinendus ,
si talia etc. Zaccaria tom. 12. Histor. li- pro quo apud alios reperit , abstinens .

ter. pag. 451. Leslei coniecturam pro- Mihi non displicet prohibetur , hoc est ,
bat , legendum , diu abstinens probetur a seipso . AREV.
pro diu abstinendus , vei abstentus prohi- 9. Relegamus libros Regnorum vsque
betur , quia codice albor-
ita legitur in ad accedere possit Verba sunt Hieron.
.

noziano bononiensi, et quia, vt obseruat in cap.i, epist. ad Tit. GRIAL .

Tom.VI. Ccc
 ,

3 $6 LIBERPRIMVS
ii. Sacrificium pro defunctorum fidelium requie orterre , ve!
pro eis orare, quia per totum hoc orbem custoditur, credimus,
quod ab ipsis apostolis traditum sit Hoc enim vbique catholica te-.

net ecclesia 3 quae nisi crederet, fidelibus defunctis dimitti peccata >

non pro eorum spiritibus vel eleemosynam faceret, vel sacrificium

Deo offerret .

Matth. 12. 12. Nam et quum Dominus dicit: Qui peccauerit in Spiritutn
sanctum , non remittetur ei , nec in hoc seculo , nec in juturo , demon-
strat quibusdam illic dimittenda peccata , et quodam purgatorio
,

igne purganda Ergo in quodam loco dictum est a sanctissimo

.

Augustino Defunctorum animas sine dubio pietate suorum viueri'

:

tium releuari , quum pro illis sacrificium ojfertur , vel eleemosynae

fiunt , si tamen aliquod quisque sibi ??jeritum praeparauit , dum adhuc
in corpore viueret , per quod ista prosint , quaecumque pro illo fiunt .

13. Nam non omnibus prosunt Et quare non omnibus prosunt , .

nisi propter dijferentiam quisque gessit in corpore 9

vitae ,
quam
Nam pro valde bonis gratiarum actiones sunt^pro non valde malis
propitiationes sunt^pro valde malis , etiam si nulla sunt adiuua^
menta mortuorum , qualescumque consolationes viuorum sunt Qui> .

bus autem prosunt , aut ad hoc prosuni , vt sit plena remissio , aut
certe vt tolerabilior fiat ipsa damnatio
, .

C A P V T XIX.
De tertiae , sextae , et nonat officiis .

Dan. 6. 13. 1. X. JLoram tertiam •> sextam , et nonam Daniel, et tres pueri sup-

plicationibus deuouerunt ,scilicet vt ab ortu diei in tempus pre-

cationis tres horae porrectae Trinitatis nobis reuerentiam declara-

rent, pariliter ad tertiam , ad sextam , atque deinde ad nonam per

ix. Defunctorum animae, vsque etc. rogata , , deprccata coleretur
id est In .

ad fin. cap. verba sunt Augustini in En- vet. edit. erat determinata Trinitas . Apud
chirid. ad Laur. c. 1 10. GRIAL . Grialiuno demensionibus . Non est omit-
lb. Eadem doctrina Augustini De ci- tenda lectio editionis Cochlei pariterque :

uit. Dei lib. 21. cap. 24. et lib. De cura a tertia ad sextam , atque inde ad no-
pro mortuis . AREV. nam per paria lucis interualla , ratis di-
Cap. XIX. n. 1. Vid. Cypriani hbrum mcnsionibiis intcrminata Trinitas ter die
de Orat. Dominic. , et Tertullian. de ie- rogata coleretur . De oratione tertiae
iunio . GRIAL . sextae, et nonae vide commentar. ad Pru-
Ib. Pro ratis alii satis . Fortasse sta- dentium hymn. 3. Cathem. v. 86. ,
et

tis . In uonnuUis mss. Trinitas ter de- Etymol. lib. 6. cap. 10. cum nota ad
 . .

DE OFFICIIS. 3*7
lucis interualla , ratis dimensionibus terminata , Trinitas ter dic ro-
gata coleretur . Ulud etiam
probationem venerabilis occurrit ad
Trinitatis, quod Spiritus sanctus hora tertia ,hoc est,suo ioco, et Act. 2,

numero, et tempore , descendit ad terras impleturus gratiam , quam

Christus promisit
2. Nam et sexta hora Christus passus 3 ad nonam patibuli cru-
ciamenta porrexit . Tali enim sacramento legitimis ad precem tem-
poribus per ternas horas Trinitatis perfectio aut laudatur celebri-
tatibus,aut precibus impetratur . Licet et computetur diurna ce-
lebritas per quaternarium vsque ad vespertinum officium , hoc est,
quia quaternis significetur mundus quadrifario diuisus , in Tri-
nitate saluatus . Siquidem et in nocte stationes , et vigiliae milita-
res in quatuor partes diuisae , ternis horarum spatiis secernuntur,
vt et in ipsis nocturnis , mundialibusque officiis Trinitatis myste-
rium veneretur
C A P V T XX.

De vesperis

,.v.espertinum diurni officium finis , et alternae lucis occasus

est , cuius ex veteri testamento solemnis est celebratio . Denique
hoc tempore veterum adolerique altario aroma- Exod.
sacrificia oiferre , 2?.
ta , et tura mos erat . Testis est hymnidicus ille , regio, ac sacerdo-
tali functus officio , dicens Ascendat oratio mea> sicut incensum in? s i :
. 40 ,
conspectu tuo , manuum mearum sacrificium vespertinum .
eleuatio
2. In nouo quoque testamento eo tempore , quo Dominus,
et Saluator noster coenantibus mysterium sui corporis, apostoiis
et sanguinis initio tradidit , vt tempus ipsum sacrificii vesperum
ostenderet seculi , proinde in honorem, ac memoriam tantorum sa-
cramentorum, his temporibus adesse nos decet Dei conspectibus,
et personare in eius cultibus, orationum nostrarum illi sacrificium
num. 6i. ; quod totam caput in argu- catur , quia munim etc. AREV.
mento hukis operis De officiis ecclesia- Cap. XX. n. I. Altario . Isidorus cura
sticis versatur AREV. . aliispassim vsurpat altarium , altarii,
2. Mundialibusque • Fortasse legen- AREVAL.
^um , diaiibusque , aut diurnis , vt oppo- 2. Vt tempas ipsum vesp. vsque ad
natur nocturnis . AREV. seculi . Cypriani sunt verba epist. cit. GR.

Ib. Licet etc. Alii , et si computetur Ib. Vesperum ostenderet secuii al. .

diuturtia . . , hoc est , quaternitas signifi- vespertinum ostenderet secuii finem . AR.
C C C 2
 . . ,

3%8 L I B E R P R I M V S
offerentes , atque in eius laudibus pariter exultantes . Vesperum
autem nominatum asidere,qui vesper vocatur, et decidente sole
Iob.38. exoritur De quo Propheta dicit Et vesperum super fillos homi*
. :

fium prodire facit

C A P V T XXI.

De completis .

1. L-Xe completis autem celebrandis idem etiam in Patrum inue-

Ps. 131. nimus exemplis , Dauid propheta dicente Si ascendero in lectum :

strati mei , si dedero somnum oculis meis , aut palpebris meis dor-*
mitationem , aut requiem temporibus meis donec inueniam locum Do* ,

mino tabernaculum Deo lacob Quis non stupeat tantam in Dei .

amore animi deuotionem , vt somnum sibi,sine quo vtique cor*

pora humana deficiunt, penitus interdixerit, donec locum , ac tem«
plum Domino fabricandum in pectore suo rex, et propheta repe.
riret?Quae res debet nos fortiter admonere,vt si ipsi locus Do-
mini esse volumus , et tabernaculum eius , aut templum cupimus
haberi,in quantum possumus, exempla sanctorum imitemur , ne
de nobis dicatur , qtiod legitur Dormierunt somnum suum , et ni-:

Ps - 7S- hil inuenerunt et cetera

,

CAPVT XXII.

De vigiliarum antiquitate

1. /jl ntiqua est vigiliarum deuotio , familiare bonum omnibus

cap. 16. o. sanctis. Isaias denique propheta clamabat ad Dominum dicens, :

De ad te , Deus , quia lux praecepta tua

nocte vigilat spiritus rneus
Ps. ii 8. 61. sunt super terram Item Dauid,et regio,et prophetico sanctifica-
.

tus vnguento , ita canit Media nocte surgebam ad confitendum tibi

:

Exod.12, super iudicia iustitiae tuae Hoc namque tempore vastator ange-
.

lus transiens , primogenita aegyptiorum percussit.

2. Vnde et nos vigilare oportet, ne periculo aegvptiorum ad-
Cap. XXI. n. 1. Integrum caput ex e* epistola carptim hinc inde sumpta . GR.
pist.de obseruatione vigiliarum 36. apud Ib. Hoc namque tempore vastator
Hieronym. tom. 9. GRIAL . angel, , ex Hieronym, Matth. 25. GR.
Cap. XXII. n. 1. Fleraque ex eadem
 .

'
D E O F F I C I I S. 38?
misceamur . Irsdem etiam horis venturum sese in euangelio Salua-
tor astruxit. Vnde et ad vi°ilandum auditores suos exuscitat, di«

ccns:Bcati serui illi^quos quum venerit Dominus ^inuenerit <vigi~ Matth. 24.

lantes . Etsi vespertina, inquit , hora venerit, etsi media nocte, Luc. 12.

etsi galli catitu , et ita inuenerit eos vigilantes , beati sunt serui
illi . Ltaque et vos estote parati , quia nescitis , qua hora filius ho-
minis venturus est .

Siquidem nec verbis solum docuit vigilias,sed etiam con-

3.
firmauit exemplojsic namque testatur in euangelio Quia erat Le~ :

sus pernoctans in oratione .Dei . Paulus quoque , et Silas in custodia Actor.16'. 25,

publica circamedium noctis orantes , hymnum , audientibus cunctis

vinctis , dixisse memorantur vbi repente terraemotu facto,et con-
:

cussis carceris fundamentis, et ianuae sponte apertae, et omnium

vincula sunt soluta .

4. Vnde oportet orandique frequentiam

his horis psallendi,
nos in sanctis habere oflkiis, finemque nostrum , vel si aduenerit
sub tali actu, expectare securos. Est autem quoddam genus hae-
reticorum, superfluas existimantium sacras vigilias,et spirituali ope-
re infructuosas , dicentes , iussa temerari diuina , qui noctem fecit
ad requiem, sicut diem ad laborem Qui haeretici graeco sermo- .

ne Nyctages 3 hoc est , somniculosi vocantur

CAPVT XXIII.

De matutinis .

1. D,
JL->e matutinorum antiqnitate , et auctoritate testis est idem
Dauid propheta ,dicens : In matutinis meditabor in te , quia fuistl
adiutor meus , et alibi : Praeuenerunt , inquit , oculi mei ad te dilu"
eulo , vt meditarer eloquia tua . Cassianus autem dicit , matutinae

3. Audientibus cunctis vinctis , vox cap. 130. , et Rabano iib. 2. De instit.

cunctis , non est apud Hieronym. neque cleric. cap. 9. , ac vere extant in mss«
Act. 16. et fortasse librariorum partim codicibus Isidori . AREV.
vinctis ,partim cunctis , scribentium vitio 4.Nyctages , aut etiam nystages , vel
vtrumque tandem inoleuit GRIAL . . nystazontes Ead. 8. Etymol. c. 5. GR.
.

Ib. Siquidem etc. Haec vsque ad fi- Cap. XXIII. n. 1. Matutinae preces hic
nem deerant in editionibus an-
capitis dicuntur eae , quas nos laudes dicimus , vt
tiquis , quaeBignaeus suppleuit ex Con- constat ex Cassian. lib. 3. de instit. coe-
cilio aquisgranensi sub Ludouico Pio nob. cap. 3.4. et 8. Sequebatur vigiliat
 . . ,

3^0 LIBER PRIMVS

solemnitatis nouo adhuc tempore institutum primitus in
orficium
Bethlehem nionasterio, vbi Dominus noster Iesus Christus pro red-
emptione humani generis ex virgine nasci dignatus est Sicque .

ex ilio per vniuersum mundum eiusdem celebrationis inualuit con-

stietudo
Diluculo autem proinde oratur,vt resurrectio Christi cele-
2.
bretun matutina enim luce radiante, Dominus , et Saluator noster
ab inferis resurrexit ,
quando coepit oriri fidelibus lux , quae,nio«
riente Christo , occiderat peccatoribus . Siquidem et eodem tem«
pore cunctis spes futurae resurrectionis .creditur : quum iusti et
omnes ab hac temporali morte , quasi a sopore somni resurgen-
tes , euigilabunt
C A P V T XXIV.

De Dominico die .

i. L^ominicum diem apostoli iidcm religiosa solemnitate sanxe-

runt,quia in eodem Redemptor noster a mortnis resurrexit. Qui-
cjue ideo Dominicus dies appellatur , vt in eo a terrenis operibus
vel mundi illecebris abstinentes , tantum diuinis cultibus seruia-
mus , dantes scilicet honorem , et reuerentiam propter
huic diei
spem resurrectionis nostrae ,quam habemus in iilo.
2. Nam sicut ipso Dominus noster Iesus Christus et Saluator ,

noster tertia die resurrexit a mortuis , ita et nos resurrecturos in no-

uissimo seculo speramus . Vnde etiam in Dominico die stantes ora-
mns, quod est signum futurae resurrectionis i hoc agit vniuersa

ecclesia ,
quae in peregrinatione mortalitatis inuenta est .expectans

Wlissa post galli cantum , inde eae , quas aliquid continere . Nam noucllae , hoc est9
nos laudes , Cassianus matvtinam sole. primae , psalmi alii sunt assignati GR. .

innitatem nominat c. 4. et 6. in qua ca- Ib. In nonnullis editionibus, et co-

nebatur psalm. 148. Laudatc Dominum dicibus mss. desideratur totum lioc , et
de caelis , cum senuentibus Nouellae (vt . seq. caruit In editione Grialii ita distin-
.

ipse vocat tunc solemnitati , quae a no-

) guitur , institutum. Primitus etc. AREV.
bis prima dicitur , dcputati erant psalmi Cap. XXIV. n. 1. Pleraque omnia ex
50. Miserere mei Deus secund. 62. Deus tpist. August. ad lanuar. 110. cap. 10.
Dcus mens ad te de luce vigilo , et 89. GRIAL .

Domine , refugium fr.ctus Ita videntur . Ib. Dominicum diem etc. Consnle Pa-
ecclesiae occidentalis laudes vtramque il- tres Apostolicos cum notis Cotelerii
lorum id est , matutinam antiquam so- tom. I.pag. 47. et lib. 6. Etymol. 018.
ismnitatem , et tiouellam , atque amplius num. 10. cuin nota , AREV.
 .

D E' OFFICMS. 35? i

fnfmem seculi , quod in Domini Iesu Christi corpore praemonstra-

tum est,qui est primogenitus a mortuis.

C A P V T XXV.

De sabbato .

i. O abbatum autem datum

populo in otio corporaliter est priori

celebrandum ,vt figura esset in requiem , vnde et sabbatum re-

quies interpretatur Dies tamen Dominicus non iudaeis, sed chri-
.

stianis per resurrectionem Domini declaratus est,et ex illo habe-

re coepit festiuitatem suam . Ipse est enim dies primus , qui post
septimum reperitur octauus . Vnde et in Ecclesiaste ad duorum cap. xi.

testamentorum significationem dicitur, illi septem , et //// octo .

2. Primo enim solum celebrandum sabbatum traditum est , quia

erat antea requies mortuorum . Resurrectio autem nullius erat , Rom. c. 6.

qui resurgens a mortuis non moreretur , mors illi vltra non domi-
naretur. Iam postquam facta est talis resurrectio in corpore Do-
mini , vt praeiret in capite ecclesiae, quod corpus ecclesiae spera-
ret in finem , dies Dominicus,id est,octauus, qui et primus , in
festiuitate successit.

3. Apparet autem,hunc diem etiam in sacrosanctis scripturis

esse solemnem*, ipse enim primus est dies seculi , in ipso creati
sunt angeli,in ipso quoque a mortuis resurrexit Christus, in ipso
de caelis super apostolos sanctus descendit Spiritus, manna in eo-
dem die in eremo primum de caelo datnm est . Sic enim dicit
Dominus : Sex diebus colligetis manna ^in die autem sexto duplum Exod. 16,
colligetis . Sexta enim dies est parasceue , quae ante sabbatum
ponitur
4. Sabbatum autem dies septimus est,quem sequitur Domini-
Cap. XXV. n. 1. Sabbatum autem dat. die dominico , et sabbato disserentes ma-
vsque ad interpretatur , ex eadem epist. gna copia enumerat AREVALVS .
.

cap. 10. GRIAL . 2. Alii , nullius erat vsque a.i Chri-

Ib. Dies tamen Dominicus vsqus ad stam Dominum , qui resurgens a mortuis ,
successit , cx cap. 13. GRIAL . iam non moritur , mors illivltra non do-
Ib. Dedaratus . al. celebratus . De minabitur . Quod melius est . ARLV.
re ipsa iterum vide PP. Apostolic. cit. 3. Apparet
autem vfque ad datum
cdit. tom. 1. pag. 45. et Fabricium Bi- est , Cx eiusdem sermone 251. GRIAL .

bliograph. pag, 452,, qui scriptores de 4. Sabbatum autem dies septim. , etc«
 391 liber: p r i m vs
cns,in qud primum manna de caelo venit. Vnde intelligant iu«
daei , iam tunc praelatam esse iudaico sabbato Dominicam no-
stram \ iam tunc indicatum est, quod in sabbato ipsorum gratia ad
eos de caelo nulla descenderit ] sed in nostra Dominica , in qua
primum manna Dominus pluit.

C A P V T XXVI.
De natali Domini ,

i. jj\l atalis Domini dies ea de causa a Patribus votiuae solemni-

tatis institutus est ,
quia in eo Christus pro redemptione mundi
nasci corporaliter voluit , prodiens ex virginis vtero , qui erat in
Patris imperio Cuius susceptae carnis causa haec est Postquam
. .

enim inuidia diaboli parens ille primus spe seductus inani ceci*
dit , confestim*exul , et perditus in omni genere suo radicem ma-
litiae , et peccati transduxit , crescebatque in malum veheinentius
omne genus mortalium diffusis vbique sceleribus, et , quod est ne-
quius, omnium cultibus idolorum seruiens .

2. Volens ergo Deus terminare peccatum , consuluit verbo ,

lege, prophetis,signis , plagis, et prodigiis Sed quum nec sic qui-
.

dem admonitus agnosceret mundus, misit Deus filium

errores suos
suum , vt carne indueretur , et hominibus appareret, et peccatores
sanaret. Qui ideo in homine venit, quia per seipsum ab homini-
bus cognosci non potuit. Vt autem videretur, Verbum caro factum
est, assumendo carnem , non mutatum in cainem Assumpsit enim .

humanitatem, non amisit diuinitatem Ita idem Deus et idem ho- .

mo , in natura Dei aequalis Patri , in natura hominis factus morra-

lis

e serm. 91. qnae sunt ettdem Origenis in Isidorianls cap. 72. n. 17. et seqq.»
homil. 7. in Exod. cap. 15. GRIAL . vbi etiam praefationem Constantini Ca^
Cap. XXVI. n. 1. In vno ros. apud ictani adhunc sermonem protuli Co« .

Hittorpium pro imperio emendatum erat dex Regio-Vat. 125. in quo etiam est
,

gremio > quod fortasse non male esse ipse hic sermo , magis cum eJitione nostrai
opinatur In Isidorianis cap. 95. n. 15.
. congruit , quam cum textu Caietani AK. .

aduerti,in codice Vatic 1267. hoc ca- 2. Carne indueretur Caietanus , car».

put 26. tamquam sermonem S. Isidori nem indueret . AREV.

cxhiberi , de quo plura vide > si placet
 . , . :

D E O F F I C I I S. 593
lis iti nobis pro nobis, de nobis manens , quod erat, suscipiens ,

quod non erat vt liberaret quod fecerat

, ,

3. Haec est ergo Dominlcae natiuitatis magna solemnitas, haec

est diei huius noua,et gloriosa festiuitas aduentus Dei factus ad ,

homines. Itaque dies iste pro eo ,quod in eo Christus natus est,

Natalis dicitur : quemque ideo obseruare per reuolutum circulura
anni festa solemnitate solemus , vt in memoriam reuocetur, qu^
die Christus natus est.

C A P V T XXVII.

De Epiphania .

1. JZJipiphaniorum diem proinde festa solemnitate viri apostolici

signauerunt quia in eo est proditus stella Saluator , quando in-
,

uenerunt Magi Christum in praesepi iacentem , adorato offerentes

competentia munera Trinitati , aurum , tus , et myrrham Regi, Deo, :

atque passuro. Ideo ergo diem hunc annua celebritate sacrauerunt,

vt mundus agnoscat Dominum quem elementa , caelitus prodiderunt.
2. Siquidem eodem die idem Iesus etiam Iordanis lauacro tin- Matth. 3,

gitur ,diuisoque caelo Spiritus sancti descendentis testimonio Dei

esse filius declaratur ; cuius diei nomen , ex eo quod apparuit gen-
tibus Epiphania nuncupatur. Epiphania enim graece ,latine appa-
,

ritio,vel ostensio dicitur. Tribus igitur ex causis hic dies hoc vo-
cabulum sumpsit quod tunc in baptismo suo Christus populis
: siue
fuerit ostensus siue quod ea die sideris ortu Magis est proditus
:

siue quod primo signo per aquam in vinum versam multis est ma-
nifestatus

3. Refert autem Cassianus , apud aegyptios natiuitatis diem ,

Cap.XXVII. n. 1. Christum etc. Co- Ib. Epistolae quoque pontlf. alexan-

chleus Christum in praesepio iacentem,
, drini peracto eo d\e,ait Cassian. GR.
:

et adorauerunt eum , oferentes ei compe- Ib. Blanchinus Euangeliar. Quadrag.

tentia munera Trinitatis , aurum , tus t. 2. p.553. profert dissertationem , siue
wyrrham , regi
, Deo
, atque homini pzns- epistolam Francsci a Turre , qua multa
simo . Pro in praesepi alii habent iu prae- de ritu denunciandi pascha die Epipha-
scpe, quod minime . Videcst absurdum niae explicantur , qui ritus in Italia quo-
notas ad Sedulium pag. 104. , 203. , et que viguit Videndus etiam Benedictus
.

307. AREV. Pontifex XIV. De Festis Domini in Fe-

3. Cassian. collat. 10. GRIAL . sto Epiphaniae §. Lxxvi. AREV.
Tom.VI. Ddd
 . . .

S9 4 LIBERPRIMVS
ct epiphaniorum solemnitatem noii bifarie , vt in occiduis prouin-
ciis , sed sub diei vnius festiuitate celebrari . Epistolae quoque
pontificis alexandrini per vniuersas Aegypti ecclesias , vel mona-

steria diriguntur ,
quibus et initium quadragesimae a et dies paschae
denunciatur
C A P V T XXVIII.

De Palmarum die .

Zacbar. 9.
Matth. 21.
1. D
JL-^ies palmarum ideo celebratur, quia in eo Dominus, et Sal*
uator noster, sicut Prcpheta cecinit , Ierusalem tendens, asellura
sedisse perhibetur Tunc gradiens cum ramis palmarum multitudo
.

loann. 12. plebium obuiam ei clamabat Osanna benedictus ^qui venit in 110-
:

mine Domini , Rex Israel In ramis enim palmarum significabatur

.

victoria, qua erat Dominus mortem moriendo superaturus , et tro-

phaeo crucis de diabolo mortis principe triumphaturus
2. In asello autem , quem sedendo Ierusalem venit , indicauit
simplicia corda gentilitatis, quae praesidendo, atqtie regendo per«

Cap. XXVIII. n. 1. Asellum sedisse Dominus hoc propter formam humili-

pernibetur , Et mox , quem sedendo Ita . tatis , propter quam docendam venerat ,

etiam Ambrosius , Pullus sedetur asinae . commendauerit ( sicut ipse consequen-

GRIAL . ter exposuit )
quaesitum est , quonnm
2. Capitilauium vocant . Augustin. tempore potissimum res tanta etiam fa-
ep.uS. cap. 7. Si autem quaeris , cur cto doceretur,et in illud tempus occur-
eti3m lauandi mos ortus sit , nihil mi- rit , quo ipsa commendatio religiosius in-

hi de hac re cogitanti probabilius occur- haereret Sed ne ad ipsum sacramentum

.

rit , nisi quod baptizandorum corpora baptismi viderotur pertinere, multi hoc
per obseruationem quadragesimae sordi- in consuetudinem recipere noluerunt

data cum offensione senstis ad fontem Nonnulli etiam de consuetudine auferre

tractarentur , nisi aliqua die lauarentur . non dubitauerunt Aliqui autem , vt hoc
.

Ilanc autem diem , quae in Hispania Do- sacratiore tempore commendarent , et a

minica , vt videtur , Pahnarum fuit , in baptismi sacramento distinguerent , vcl
Africa fuisse Feriam V. in coena Domi- diem tertium octauarum , quia ternarius
ni , ex hoc Augustini loco apparet sub- : numerus in nuiltis sacramentis maxime
dit enim Istum autem diem potius ad
:
excellit , vel etiam ipsum octauum , vt
hoc electum,quo coena Dominica an- hoc facerent , elegerunt . GRIAL .

niuersarie celebratur , etc. Qui mos adeo Ib. Capitilauium . Praeter Grialii eru-
in Africa , vt
inualuerat de lotione pe- ditam annotationem videri possuntMa-
dum , quae in eundem diem incurrebat , cri Hierolexicum , Ducangii Glossarium ,
vel tollenda prorsus , vel certe in alium et scriptores Antiquitatum eccelesiastica-
diem reiicienda , propterea cogitauerint . rum . Nonnulli scribunt capitalauium ,
Sic enim Augustinus ep. 119. adlanuar. sed in Etymologiis cap. 18. lib.6-n.14.
cap. 18. De lauandis vero pedibus quum iam editum foit capitilauium quem ad :
 . .

D E O T F I C I I S. 595
ducebat ad vlsionem pacis Hoc autem die . symbolum Competen-
tibus traditur , propter confinem Dominicae paschae solemnitatem :

vt quia iam ad Dei gratiam percipiendam festinant, fidem , quam

confiteantur , Vulgus ideo euin diem capitilauium vo-
agnoscant .

cant,quia tunc moris est lauandi capita infantium , qui vngendi

sunt, ne forte obseruatione quadragesimae sordidata ad vnctionem
accederent.
C A P V T XXIX.

De coena Domini .

,c oena Domini , hoc est, quinta

quando Dominus, et Saluator noster post typicum illud pascha.
feria vltimae quadragesimae,

completum ad verum pascha transicns mysterium corporis et san- , ,

guinis sui primum apostolis tradidit quando post sacramenta cae- , Matth. 26\
lestia discipulus fallax, et proditor pretium a iudaeis accepit , et Ioann. 13.
Christi sanguinem vendidit Eo
etiam die Saluator surgens a coe-
.

na , pedes discipulorum lauit propter humilitatis formam commen-

dandam , ad quam docendam venerat sicut et ipse consequenter .

exposuit. Quod etiam decebat potissimum ,.vt facto doceret, qtiod

obseruare discipulos praemoneret.
2. Hinc est quod eodem die altaria , templique parietes , et
,

pauimenta lauantur , vasaque purificantur ,quae sunt Domino con-

secrata Quo die proinde etiam sanctum chrisma conficitur, quia
.

ante biduum paschae Maria caput, ac pedes Domini vnguento per-

fudisse perhibetur Vnde et Dominus discipulis suis dixit Scitis ,
. : Matth. 26.
quia post biduum paschafiet , etfilius hominis tradetur, vt crucifiqatur*

locum nonnulla obseruaui de hoc anti- nis in nonnullis ecclesiis permnneant

quissimo ritu , quae huc quoque faciunt CanceHierius , scriptor accuratus , et eru-
AREV. ditus descriptione hebdomadae san-
, in
Cap. XXIX. n. Propter humilitatis
i. cue de huiu>modi ritu , qui in templo
formam commend. August. ibid. GR. Vaticano viget , disserit , et cum Isidori
Ib. Aiii , quod etiam deccbat pvten- verbis confert similia alia S. Eligii ho-
tissimum. AREV. mil.8. de coena Domini. Propter humi-
2. In feria quinta maioris hebdoma- litatis formam eo die
ccmmendandam peies
dae altaria , tempii parietes , et pauimen- eorum Christus lauit et hinc tst , quoA
:

ta lauari consueuisse adeo certum est, eodem die altaria , temnlique parietes ,
vt etiamnum vestigia huius consueuidi- et vasa purificantur AREV. .

Ddd 2
 . ,

39 6 LIBER PRIMVS
C A P V T XXX.

De Parasceue .

i. X arasceue, 16. est , sexta sabbati , ideo in solemnitate habetur,

quia eo die Christus mysterium crucis expleuit , propter quod ve-
in

nerat in hunc mundum, vt quia ligno percussi fueramus in Adam,

rursus per ligni mysterium sanaremur . Huius enim causa triumphi
humana pusillitas Christo per omnem mundum celebritatem an-
nuam praebet , pro eo quod dignatus est sanguine passionis suae
seculum redimere, et peccatum mundi per crucem morte deuict3
absoluere .

2. Cuius quidem crucis iniuriam non pertulit illa diuinitatis

substantia , sed sola susceptae humanitatis natura . Passio enim cor-
poris fuit, diuinitas vero exors iniuriae mansit . Tripertita autem
ratio Dominicae Prima itaque causa est , vt
passionis ostenditur .

Christus pro reatus mundi redemptionc daretur , et hostis anti-

quus, velut hamo crucis, caperetur ,scilicet vt, quos obsorbuerat
euomeret , et praedam , quam tenebat , amitteret , non potentia vi-
ctus , sed iustitia , non dominatione , sed ratione.
3. Secunda causa est , vt secuturis hominibus vitae magiste-
rium praeberetur Ascendit enim in crucem Christus , vt nobis
.

passionis, et resurrectionis praeberet exemplum , passionis ad con-

firmandam patientiam , resurrectionis ad excitandam spem : duas
vt
vitas nobis ostenderet in carne , vnam laboriosam , alteram bea-
tam : laboriosam , quam tolerare debemus , beatam, quam sperare
debemus
I. Cor. 1, 4. Tertia causa est susceptae crucis,vt snperba seculi, et infla-

ta sapientia per praedicatkmem humi-

crucis stultam , vt putatur ,

liata , corrueret vt pateret , id

: quod stultum Dei est , quanto sit ,

hominibus sapientius , et quod infirmum Dei est , quanto sit for-

tius tota hominum fortitudine .

Ephes. 5, 5. Docet apostolus Paulus , illuminatos debere habere oculos

cordis ad intelligendum , quae sit latitudo crucis,et longitudo,et

Cap. XXX. n. 1. Per Ugni mysterium . per ligni mysteria . AREV.

MuUi mss. per li^num mysterii Alii . > 5. Docct autem apostolus vsque ad
 . ,

DE OFFICIIS. 397
ahitudo profundum
, et . Cuius latitudo est transuersum lignum ,

qiio extenduntur manus : longitudo a latitudine deorsum vsque

ad terram : altitudo a latitudine sursum vsque ad caput: profun-
dum vero ,
quod terrae infixum absconditur quo signo crucis omnis :

vita sanctorum describitur.

6. Dicitur enim homini, Tolle crucem tuam et sequere me , .

Tunc enim crucifigitur caro, quum mortificantur membra nostra

super terram , fornicatio , immunditia , luxuria et cetera Dumque , .

exterior homo corrumpitur vt interior renouetur de die in diem , ,

passio est crucis. Et haec quidem dum sunt bona opera , tamen
adhuc laboriosa,quorum merces requies Ideoque dicitur, Spe
est .

gaudentes , <vt cugitantes sciiicet requiem futuram , cum hilaritate ,

et laboribus operemur .

7. Hanc hilaritatem significat crucis latitudo in transuerso li-

gno , vbi figuntur manus . Per manus enim opus intelligitur , per
latitudinem hilaritas operantis : quia tristitia facit angustias . Porro
per latitudinem crucis , cui caput adiungitur, expectatio supernae
retributionis de sublimi iustitia Dei significatur Et vt ipsa opera .

bona non propter beneficia Dei terrena , ac temporalia facienda

credantur , sed potius propter illud , quod desuper sperat fides,
quae per dilectionem operatur.
8. Iam vero per longitudinem , qua totum corpus extenditur,
ipsa tolerantia significatur^ vt longanimes permaneamus, vnde lon-
ganimes dicuntur , qui tolerant Per profundum autem , hoc est .

partem illam ligni, quae in terrae abdito defixa latet,sed inde con-
surgit omne , quod eminet , inscrutabilia indicantur iudicia Dei :

de quibus occulta eius voluntate vocatur homo ad participationem

tantae gratiae, alius sic alius vero sic , .

profundum , verba sunt Rujfini in Sym- sunt vsque ad finem capitis Augustini
bol. GRIAL. verba ep. cit. ad lanuar. cap. 14. GR.
Ib. Cuius latitudo vsque ad descri- 8. Alius vero sic , Codex Regio-Vatic.
bitur , communia haec sunt Rujfino cum 161. addit :Ad extremum altitudinem
Augustino 2. de doctr. Ckr. cap. 42. et posuit , quia postquam notitiam earum-
in lib. de grat. vet. et nou. testam. GR. dem ( forte , eorumdem ) quae superius
Jb. Grialius in textu , Docet aposto- intimata sunt , opere properamus , nunc
lus : in nota , Docet autem apostolus AR.
. mfrebimur alta , et excelsa conscendere .
6. Dicitur enim homini , etc. Ompia AREVALVS
 .

.398 LIBE'R PRIMVS

C A P V T XXXI.
De sabbato paschae .

i.i3abbati paschalis veneratio hinc celebratur, pro eo quod eo-

dem die Dominus in sepulcro quieuit Vnde et bene in hebraeo .

sermone sabbaturn requies interpretatur, siue quod Deus eodem

die requieuit inundo perfecto , siue quod in eo Dominus et Red- ,

emptor noster quieuit in sepulcro .

2. Hic autem dies inter mortem Christi , et resurrectionem

medius est,significans requiem quandam animarum ab omni labo-
\ re,omnique molestia post mortem,per quam fit transitus per re-
surrectionem carhis ad illam vitam , quam Dominus noster {esus
Christus sua resurrectione praemonstrare dignatus est.

C A P V T XXXII.

De die sancto paschae .

x. JLam vero paschale sacramentum , quod nunc in Saluatoris no-

stri mysterio manifestissime celebratur testamento figu-
, in veteri
ExoJ, 12. raliterprimum gestum est ,
quando agno occiso pascha celebrauit
populus Dei inAegypto. Cuius figura in veritate compltta est in
Christo qui sicut ouis ad immolandum ductus est Cuius sangui-
,
.

ne illitis postibus nostris , id est, cuius signo crucis signatis fron-

tibus nostris a perditione huius seculi , tamquam a captiuitate ae-

oyptiaca liberamur Cuius quidem diem paschalis resurrectionis

.

mysticum non solum pro eo celebramus, quod in eodtm a mor«

tuis resurrexit sed etiam et pro aliis sacramentis , quae per eun-
,

dem signincantur
2. Quia enim , sicut dicit Apostolus , mortuus cst propter de<
nostra,et resurrexit propter iustirTcationem nostram , transitus
licta

quidem de morte ad vitam in illa passione Dommi, et resurrectio-

Cap. XXXII. Cuius quidem pa-
n. t. Ib. Ad immclandum . al. a.i occisio-

schalis resurr. Omnia vsque ad finem tx nem . Etymolog. 1. 6. c. 17. n. 10. et

ep. citata Augustini ad Ianuar. descri- seqq. plura cie paschatc explicantur . AK.
jpta sunt . GRIAL .
 . ,

D E O F F I C I I S. 599
ne sacratus est Nam et vocabulum ipsum , quod pascha dicitur,
.

non graecum 3 sed hebraeum est, neque a passione, quoniam 7rcc-d^v

graece dicitur pati,sed a transitu hebraeo verbo pascha appellatum
est . maxime Euangelista expressit quum celebraretur
Quod et ,

a Dominopascha cum discipulis Quumvidisset inquit lesus^quia : , ,

Ioan« *3«

venit hora , vt transiret de hoc mundo ad Patrem .

3. Transitus ergo de hac vita mortali in aliam vitam immorta-

lem , hoc de morte ad vitam , in passione , et resurrectione Do-
est,
mitii commendatur. Hic transitus a nobis rnodo agitur per fidem ,
quae nobis datur in remissione peccatorum , quando consepelimur
cum Christo per baptismum , quasi a mortuis transeuntes de peio-
ribus ad meliora,de corporalibus ad spiritualia, de conuersatione
huius vitae ad spem futurae resurrectionis , et gloriae .

4. Propter ipsum ergo initium nouae vitae , ad quam transi-

mus , et propter nouum hominem , quem iubemur induere , et
exuere veterem , expurgantes vetus fermentuin , vt simus noua con-
spersio , quoniam pascha nostrum immolatus est Christus . Propter
hanc ergo vitae nouitatem primus mensis in anni mensibus cele-
brationi huic attributus est, nam et ipse dicitur mensis nouorum .

Quia vero in toto tempore seculi nunc tertium tempus apparuit

ideo resurrectio Domini triduana est .

5. Primum enirn tempus est ante legem , secundum sub Iege,

tertium sub gratia,vbi manifestum est sacramentum , quod iam
erat ante in prophetico aenigmate occultum Hoc ergo et in lu- .

nari numero significatur Quia enim septenarius numerus solet in

.

Scripturis ad quandam perfectionem mysticus apparere , in tertia

hebdomada lunae pascha celebratur , id est, qui dies occurrerit a
quarta decima in vicesimam primam .

6. Sed et non solum propter tempus tertium,quia inde inci-

pit hebdomada tertia , sed etiam propter ipsam conuersionem lu-

nae Tunc enim illa ab inferioribus ad superiora conuertitur

.
, et
haec nobis de luna similitudo assumitur , de visibilibus ad inuisi-
bilia, et de corporalibus ad spirituaiia sacramenta transire , vt ma-
gis , magisque huic seculo moriamur, et vita nostra abscondatur Coloss. 3.

4. Alli , initium datur nouae vitae . . fUna pascha celebratur , id est , qui dies
et ex veteri expurgantes vetus fermen- cccurrerit dominicus a quintodecimo in
tum . AREV. xxi. AREV.
5. Cochleus, in tertiae hebdomadae

J
 ,

4s LlBERPRlMVS
cum Chrlsto , omnemque lucem
quae ad inferiora studii nostri ,

vergebat , ad superiora conuertamus, ad illam scilicet aeternam

contemplationem immutabilis veritatis .
7. Vsque ad vicesimam vero primam ideo pascha obseruatur
propter septenarium numerum,quo vniuersitatis signiticatio saepe
figuratur ,qui etiam ipsi ecclesiae tribuitur propter instar vniuer- ,

sitatis, ideoquc et Ioannes apostolus in Apocalypsi septem scripsit

ecclesiis . Ecclesia vero adhuc in ista mortalitatis carne constituta
propter ipsam mutabilitatem lunae nomine in Scripturis saepe vo-
catur . Quod vero anniuersarius dies paschalis , non ad eundem
redit anni diem,sicut dies, quo creditur Dominus natus, hoc fit
propter Dominicum diem , et lunam .

8. Manifestum est enim , quo die Dominus crucifixus sit , et

in sepulcro fuerit,et resurrexit. Adiuncta est enim ipsorum die-
rum obseruatio per Patres nicaeni concilii, et orbi vniuerso chri-
stiano persuasum,eo modo pascha celebran oportere , vt non so-
lum lunam paschalem , sed et diem Dominicum , in quo resurrexit
a mortuis, expectare debeamus Inde est, quod ad eundem anni .

diem non reuertitur pascha Nam iudaei tantummodo mensem no- .

uortim , et lunam obseruant. Diem autem Dominicum addendum

Patres nostri censuerunt, vt et nostra festiuitas a iudaeorum festi-
nitate distingueretur .

C A P V T XXXIII.
De Ascensione DomJni.

,.A scensionis Dominicae solemnitas ideo celebratur , quia eo«

dem die post mundi victoriam post inferni regressum ascendere ,

Ps. 67. Christus memoratur ad caelos , sicut scriptum est Ascendit in aU :

tum cepit captiuitatem^ dedit dona hominibus Quae festiuitas ideo

,
.

per reuolutum circulum annorum celebratur, vt humanitas assum-

ptae carnis ascendentis Domini collocata ad dexteram Patris i(|
memo*
7. Propter instar vniuersitatis Hoc . bct , latlus Ir. Etymologiis lib. 6. cap.17.
est , propter similitudinem vniuersitatis . AREV.
AREV. Cap. XXXIII. n. 1. Alii , ascendit in
8. De die , quo pascha celebrari de- altum , captiuam duxit captiuitatem In .
 . , 1 ,.

DE OFFICIIS, 40
memoriam reuocetur , cuius corpus ita in caelo esse credimus,vt
erat,quando ascendit quod et vox angelica protestatur, dicens
, :

Sic veniet ,
quemadmodum vidistis eum euntem in caelum , id est , Act. c.

in eadem carnis specie , atque substantia : cuius profectio carnis

itnmortalitatem donauit, naturam non abstulit.
2. Dextera autem Patris quam idem
, ad Filius sedere credi-
tur , non est corporea ,
quod nefas est de Deo seutire. Sed dexte-
ra Patris est beatitudo perpetua, quae sanctis in resurrectione pro-

mittitur, id est , vniuersae ecclesiae,quae est corpus Christi : sicut

et sinistra eius recte intelligitur miseria , et poena perpetua , quae
impiis dabitur
C A P V T XXXIV.

De Fentecoste

1. X nitium sane , et causa festiuitatis Pentecostes paulo altius re-Exod. 20.

petenda est . Pentecostes enim dies hinc accepit exordium, quan-
do Dei vox in Sina monte desuper intonantis audita est, et lex
data est Moysi In nouo autem testamento Pentecoste coepit
.

quando aduentum sancti Spiritus, quem Christus promisit, exhi-

buit ,quem ait non esse venturum nisi ipse ascendisset in caelum ,

2. Denique dum portam caeli Christus intrasset , decem die-

bus interpositis,intremuit subito orantibus apostolis locus,etde-
scendente Spiritu sancto super eos, inflammati sunt ita,vt linguis
omnium gentium Dei magnalia loquerentur Aduentus itaque Spi- . Act. 2.
ritus sancti de caelo super apostolos in varietate lin<uiarum diffu-
sus solemnitatem transmisit in posteros
eaque de causa Penteco- ,

ste celebratur, et dies ipse proinde insignis habetur.

5. Concordat autem haec festiuitas euangelii cuni festiuitate
legis illic enim posteaquam agnus immolatus est , interpositis quin-
:

quaginta diebus , data est lex Moysi , scripta digito Dei hic post- :

quam occisus est Christus , qui tamquam ouis ad immolandum

ductus est , celebratur verum pascha , et , interpositis quinquaginta
diebus, datur Spiritus sanctus, qui est digitus Del super centum
nonnullis mss.cuiusperfectiocarrjis.il. 2. Hittorpius cum tribus mss. edidit,
cuius profccto camis . AREV. in varietate linguarum difp.isa : in vno
Cap. XXXIV. n. 1. Pleraque ex eadem inuenit, diffksi . AREV.
Augustini ad Ianuar. epistola GRIAL . .

Tom.VU Ee e
 .

4 o2 LIBER PRIMVS
viginti discipulos mosaicae aetatis numero constitutos , siquidemj
et haec festiuitas aliud obtinet sacramentum .

Isai. 53. 4. Constat enim ex septimana septimanarum , sed dierum qui-

dem septimanae generant eandem Pentecosten , ia qua rit peccati
remissio per Spiritum sanctum , annorum vero septimanae quin-
quagesimum annum faciunt , qui apud hebraeos iubilaeus appella-
tur,in quo similiter terrae seruorum libertas,et
fit remissio , et
possessionum restitutio , quae pretio fuerant comparata Septem .

enim septies multiplicati quinquagenarium ex se generant nume-

rum assumpta monade quam ex futuri seculi figura praesumptam
,

esse maiorum auctoritas tradidit jfit enim ipsa et octaua semper ,

et prima , imo ipsa est semper vna, quae est Dominicus dies

5. Necesse est enim, sabbatismum animarum populi Dei illuc

Eccl. xi. recurrere,atque ibi compleri,vbi datur pars his qui octo,sicut ,

quidam disserens Salomonis dicta sapienter exposuit kcirco au- .

tem totius quinquagesimae dies post Domini resurrectionem so-

Juta abstinentia in sola laetitia celebrantur , propter figuram futu-
rae resurrectionis, vbi iam non labor sed requies erit laetitiae , .

6. Ideoque in his diebus nec genua in oratione flectuntur ,

quia sicut quidam sapientium ait , inflexio genuum poenitentiae et
, ,

luctus indicium est Vnde etiam per omnia eandem in illis so-
,

lemnitatem, quam die Dominica custodimus, in qua maiores no-

stri nec ieiunium agendum nec genua esse flectenda ob reueren-
,

tiam resurrectionis Dominicae tradiderunt .

C A P V T XXXV.
De festiuitatibus martyrum •

,F, estiuitates apostolorum, seu in honorem martyrum solemni-

tates antiqui Patres in venerationis mysterio celebrari sanxerunt,
6. Resurrectione Dominica
Neque a in his diebus stando orarent .
fideles

vsque ad Pentecostern , neque in diebus Quamdiu duraueri: haec consuetudo ,

Dominicis genua flectere mos est,dum non facile est definire sed eius adhuc :

antiphonae post Laudes,aut Completo- memoria occurrit in concilio lll. tu-

rium recitantur Verum Isidorus in ge-
. ronensi 37. temporibus Caroli Magni .
c.

«ereait,in his diebus genua in oratione Adisis Binghamum Antiq. Eccles. t. J.

non flecti ,
consuetudo , ab
quia scilicet p.25}. et seqq. AREV.
apostolicis temporibus deducta, erat, vt Cap. XXXV. n.i. Totum caput cx lib.
 . .

D E O F F I C I I S. 403
vel ad excitandam hnitationem eorum consocie- , vel vt meritis
niur , atque orationibus adiuuemur ita tamen vt nulli martyrum , ,

sed ipsi Deo martyrum sacrificemus, quamuis in memoriis martyrum

constituamus altaria

2. Quis enim antistitum in locis sanctorum corporum assistens

altari, aliquando dixit : OJferimus tibi , Petre , aut Paule , aut Cy*
priane quod offertur , offertur Deo,qui martyres coronauit,
? sed
apud memorias eorum quos coronauit quod ex ipsorum loco- , ,

rum admonitione maior arrectus exurgat ad acuendam charitatem

et in illos quos imitari debemus,et in illum quo adiuuante
, ,

possumus .
3. Colimus ergo martyres eo cultu dilectionis , et societaus,
quo in hac vita coluntur sancti homines Dei,quorum cor ad ta-
lem pro euangelica veritate passionem paratum esse sentimus. Sed
illos tanto deuotius , quanto securius post certamina superata , quan-

to etiam fidentiori laude praedicamus iam in vita feliciore victo-

res,quam in ista adhuc vsque pugnantes .

4. At vero illo cultu , quae graece latria dicitur , latine vno

verbo dici nonpotest, quum sit quaedam propriae diuinitati debi-
ta seruitus, nec colimus, nec colendum docemus, nisi vnum Deum .

Quum autem ad hunc cultum pertineat oblatio sacrificii , vnde ido-

lolatria dicitur eorum , qui hoc etiam idolis exhibent , nullo mo-
do aliquid tale orferimus , aut offerendum praecipimus vel cuiquam
sanctae animae , vel cuiquam sancto angelo Et quisquis in hunc er« .

rorem delabitur corripiturpersanam doctrinam , siue vt corrigatur ,

,

siue vt condemnetur siue vtcaueatur dum etiam ipsi sancti vel ho-
, ,

mines , quod vni Deo deberi norunt

vel angeli exhiberi sibi nolunt ,

5. Apparuit hoc in Paulo, et in Barnaba,quum commoti mi-

raculis, quae per eos facta sunt, lycaonii tamquam diis, immolare ,

voiuerunt . Conscissis enim vestimentis suis confitentes , et persua-

dentes , se deos non esse ;
ista sibi fieri vetuerunt . Apparuit et in
angelis , sicut in Apocalypsi legimus , angelum se adorari prohiben-

20. August. cor.tra Faust. Mixnich. c.11. bent, acl excitandam , vel ad cxcitanJum
GRIAL . imitationem . Pro sacrificewus alii off'e~
lb. Titulus in nonnullis m?s. De fe- ramus . Grialius , in memorias AREV. .

Stiuitatibus apostolorum , siue martyrum . 4. propriae diuinitatis . In qui-

Alii ,

Grialius edidit, ad exercitan.iam imita- busdarn mss.praecipimus vel cuiquammar-

tionem \ nescio , an de industria . Alii ha- tyri >vel cuiquam sanctae animae . AR.
E e e 2
 . ,

4 o4 LIBER PRIMVS
Apoc. 22. 9. tem , ac dicentem adoratori suo , conseruus tuut sum > tt fratrum
tuorum ^Deum adora Recte itaque scribitur, homini ab an^elo
.

prohibitum esse adorare se , sed vnum Deum , sub quo ei esset

et ille conseruus .

6. Non ergo sit nobis ille diuinae religionis cultus in an^e-

los,aut martyres : quia non sichabentur, vt tales quaerant hono-
res, vtDeus quia nec ipsi :
, sed illum a volunt, se coli pro Deo
nobis coli volunt,quo illuminante laetantur Honorandi sunt er- .

go martyres propter imitationem , non adorandi propter religi®-

nem: honorandi charitate , non seruitute .

C A P V T XXXVI.

De encaeniis .

loan. ia
1. 1~F
22. celebrari in
estiuitates
t anntias dedicationis ecclesiarum
Facta sunt autem en-
ex more veterum
euangelio legimus, vbi dicitur :

caenia Ierosolymis . Encaenia quippe festiuitas erat dedicationis

templi , graece enim caenon dicitur nouum . Quandocumque enim
aliquid nouum
dedicatum Encaenia vocatur
fuerit Illum enim , .

diem , quo templum dedicatum est , iudaei solemniter celebrabant

et ipse dies apud eos festus agebatur,qui licet vsus in illis ex-
o!euit,quia et cultu et templo caruerunt tamen Christiani ser-
, ,

uant morem illum patrum in quos , gloria translata videtur .

2. Omnes autem festiuitates pro varietate regionum , diuerso-

que in honore martyrum tempore ideo a viris prudentibus institu-

tae sunt ne forte rara congregatio populi fidem minueret in Chri-

,

sto . Propterea ergo dies aliqui constituti sunt , vt in vnum omnes

pariter conuenirent , vt ex conspectu mutuo et £des crescat, et
laetitia maior oriatur .

Cap. XXXVI. n. 1. Encaenia quippe Isidorus sumit , encaenia vocantur .

id
fest. Ex August. tract. 48. in Ioann. GR. Pro quia caruerunt Bignaeus coniicit
Ib. Legendum videtur , encaenia vo- quando caruerunt AREV. .

iantur : rram praecedit ex euangelio , Fa- 2. Grialius % instituta . Alii , diuersa-

cta nint encaenia . S. Augustinus , ex quo que . . tempora . . . instituta . AREV.
 . ,

DE OFFICIIS, 40$

C A P V T XXXVII.
De ieiunio quadragesimae .

1. X eiuniorum tempora secundum scripturas sanctas quatuor sunt,

in quibus per abstinentiam lamentum poenitentiae Domino sup-
, et

plicandum est et licet : omnibus diebus orare,et abstinere conue-

niat,his tamen temporibus amplius ieiuniis, et poenitentiae serui-
re oportet Primum enim ieiunium quadragesimae est quod ve-
. ,

teribus libris coepit ex ieiunio Moysi , et Eliae , et ex euangelio

quia totidem diebus Dominus ieiunauit , demonstrans , euangelium
non dissentire a lege , et prophetis
2. In persona quippe Moysi lex,in persona Eliae prophetae
accipiuntur , inter quos in monte Christus gloriosus apparuit,vt
euidentius emineret , quod de illo dicit Apostolus : 'Testimonium Rom.3.
habens a lege^et prophetis'. In qua ergo parte anni congruentius
obseruatio quadragesimae constitueretur, nisi confini, atque conti-
nua Dominicae passioni ? Quia in ea significatur haec vita laborio-
sa , cui etiam opus est continentia , vt ab ipsius mundi illecebris
ieiunemus , viuentes in solo manna , id est , caelestibus , spiritua-
libusque praeceptis .

3. Numero autem quadragenario vita ista propterea fTguratur,

quia denarius est perfectio beatitudinis nostrae , creatura autem septe*
nariofiguratur, quae adhaeret creatori, inquo declaratur vnitasTriai-
tatis per vniuersum mundtim temporaliter annunciata. Et quia mundus
a quatuor ventis delimatur, et aquatuor elementis erigitur, et qua*

Cap. XXXVII. n. 1. Primum enim ie- deliniatur legerat : vt est in edit. Rom.
iunium quadrag. vsque ad viuendum . Delimatur autem vel purgatur interpre-
Verba sunt August. ad Tanuar, c. 1 5. GR. tor , vel potius deuehitur , e t obliquatur
>
Ib. Ex hoc,et duobus seqq. capiti- vt delimatur,?/ erigitur dvr&tT*. sint .

bus constat homilia De ieiunio , quae in Est enim limum transuersum , et obli.
multis mss. reperitar Vide Isidoriana . quum Erit ergo delimatur , quod Virgi.
..

cap. 72. n. 15. et 14. AREV. Uus dixit deuexus premitur :

3. A
quatuor ventis delimatur Ita . Mundus vt ad Scythiam , Riphaeasque
ws. vterque, etapud Augustin. et Hier- arduus arces
enymum tom. 9. ep. 21. nam describi- Consurgit, premitur Libyae deuexus in
tur quod in excusis libris est , et apud
, Austros .

Raban. lib. 2. de instit. cler. cap. 20. Sed Maro de caelo, Augustinus de ter-
proculdubio ittterpretatio fuit eius , qui rae orbe locntus est . Declinatur probari
 ,

4 o* LIBERPRIMVS
tuorannuis temporum vicibus variatur , carcem quater ducta in qna-
draginta consummantur , quo numero ostenditur , omni tempore
a delectatione abstinendum , et ieiunandum esse , et caste , conti-
nenterque viuendum .

4. Licet et aliud sacramenti mysterium exprimatur , quod qua-

draginta diebus eadem ieiunia celebrantur . Lege enim mosaica
generaliter vniuerso populo est praeceptum , decimas, et primitias
ofterre Domino Deo . Itaque dum £a hac sententia principia vo-
luntatum , consummationesque Dei openim nostrorum referre ad
gratiam admonemur , in supputatione tamen quadragesimae sum-
lna ista legalium decimarum expletur. Totum enim anni tempus
triginta sex dierum numero decimatur , subtractis enim a quadra-
gesima diebus Dominicis , quibus ieiunia resoluuntur, his diebus,
quasi pro totius anni decimis ad ecclesiam concurrimus , actuum-
que nostrorum operationem Deo in hostiam iubilationis offerimus .
5. Cuius quidem quadragesimae lege,sicut ait noster Cassia-
nus , quique perfecti sunt, non tenentur, nec exigui huius canonis
subiectione contenti sunt Quem profecto illis , qui pertotum an- .

ni spatium deliciis , ac negotiis secularibus implicanttir, ecclesiarum

principes statuerunt , vt vel hac legali quodammodo necessitate
constricti, his saltem diebus vacare Domino corerentur ac diQ^ ,

rum quos totos quasi quosdam

vitae suae ,
fructus iuerant vora-
turi,velut decimas Domino dedicarent.

alicui posset ; ita enim in lib. de natura in occilentalihv.s ciuitatibus , et maxime

rcrum ad Sisebut. regem cap. 9. Nam in Vrbe sabbatis ieiunabatur , vt i.iem
quemadmodum erigitur mundus in sc- ait hb. ?. cap. 10. propterea Isidorus
ptentrionalem plagam , ita declinatur in sabbata non subtraxit , nec semis addi-
australem > nisi Augustinus , cuius haec dit , aut rationem aliam iniit , non eni\n
sunt , obstaret . GRIAL . «^/fw? haec exigebat . GRIAL .

Jb. Alii quatuor temporum anni

, et 5.Cuius quidem qaadragcsimae Ie-
circulus vicibus variatur Et paulo an- . gibus vsque ad dedicarent ex ead. col-
tc , delinitur pro delimatur . AREV. lat. cap. 29. GRIAL .

4. Lege enim mosaica vsque ad de- Jb. Velut decimas Domino dedica-
dicarent e Cassian. collar. 21. f.25. GR. rent . Ita Cassianus , et gothicus , Vt dc-
lb. Triginta sex dierum . Triginta cimas excusi libri . GRIAL.
sex semis Cassianus . GRIAL . Ib. Cassianum nostrum fortasse vo-
Ib. Subtractis enim a quadragesima cat Isidorus , quia saepe eius sentcntias
diebus Dominicis Dominici,et
. Si dies et verba profert AREV. .

sabbau subtrahuntur Cassianus Sed quia .

 DE OFFICIIS. 407

C A P V T XXXVIII.

De ieiunio Pentecostes .

..s ecundum ieiunium est, quod iuxta canones post Penteco-

sten alia die inchoatur, secundum quod et Moyses ait : Initio men- Deuter. 16.9.

sis hordearii facietis vobis hebdomadas septem . Hoc ieiunium a ple-

risque ex auctoritate euangelii post Domini ascensionem comple-

tur 3 testimonium illud Dominicum historialiter accipientibus , vbi
dicic : Numquid possunt filii sponsi lugere ,
quamdiu cum illis est Matth. 9.

sponsus 1 Veniet autem dies , quum auferetur sponsus ab eis , et tunc

ieiunabunt .

Dicunt enim, post resurrectionem Domini quadraginta illis

2.
diebus , quibus cum discipulis postea legitur conuersatus , non
oportere ieiunare , nec lugere , quia in laetitia sumus. Postea ve-
ro quam tempus illud expletur , quo Christus aduolans ad caelos Act. 1.

praesentia corporali recessit, indictum ieiunium est , vt per cordis

humilitatem , et abstinentiam carnis mereamur e caelis promissum
accipere Spiritum sanctum.

C A P V T XXXIX.

De ieiunio septimi mensis .

,T.ertium ieiunium cst , quod a iudaeis agebatur post taberna-

culorum solemnitatem , quod decimo die septembris mensis ecclesia
celebrat Hoc enim primum in lege a Domino institutum est ,dicen-
.

te ad Moysen Loquere filiis Israel , dicens Decimo die mensis septi-

, : Leuit. 23,

ml dies exorationis vocabitur . Sanctus erit vobis , et humiliabitis

animas vestras in ieiunio . Omnis anima , quaecumque se non hu-
Cap. XXXVIII. n.i. Hoc ieiunium a al.27. Pro herdearii substitui posser hor-
plerisque ex auctoritate euangelii post deacei quo vocabulo alibi vtitur Vul-
:

Domini Ascensionem completur Id ve- . gata Verba Deuteronomii sunt Septsm

. :

tat Theonas apud Cassianum collat. 21. hebdomadas numerabis tibi ab ei die ,
cap. 20. ex apostolicorum virorum tradi- qua falcem in segetem miserir AR. .

tione . GRIAL . Cap. XXXIX. n.i. Exorationis . al. ex-

Ib. De ieiunio Pentecostes Patres Apo- piationis . AREV.
stolici edit. Cotelerii tona. 1. pag. ^4.
 .

.o8 LIBER PRIMVS

miliauerit in ipso die ieiunii , exterminabitur de populo suo , et omnis
anima, quae fecerit opus in ipso die , peribit anima illade populo suo .
2. Quo quidem ieiunio vsos fuisse antiquos , Esdrae liber me-
lib. 2.c.o. minit . Postquam enim redierunt , inquit , /7/7 Israel lerusalem^et
fecerunt sibi tabernaculorum laetitiam magnam , dehinc conuenerunt
in ieiunio , et in saccis , et humus super eos , <?/ steterunt confitentes pec-
cata sua , ?/ iniquitates patrum suorum , *•/ consurrexerunt ad stan-
dum > ft ad legendum , ?/ legerunt in volumine legis Domini Dei sui ,

quater in die , et quater in nocte confitebantur , et adorabant Domi-

num Deum suum .

3. Hoc etiam mense septimo sol secundum computum incipit

facere minus de die,et nox esss maior,id est, octauo kalendas

octobris, quando aequinoctium est Ideoque et ieiunium habetur .

m hoc mense, quia ostenditur in defectione solis,et noctis augmen-

to vita nostra deficere, adueniente morte , quae mors iudicio Dei,
et resurrectionc reparatur.

C A P V T XL.

De ieiunio kalend. nouembr,

I# \J
^^*
uartum ieiunium est kalendarum nouembrium , quod diui-

na auctoritate vel initiatum , vel institutum Ieremiae pro-

cap. 36. phetae testimonio declaratur , dicente ad eum Domino : Tolle vo-

lutnen libri omnia verba , quae locutus sum tibl

, et scribes in eo

adttersus Israel , et ludam , et aduersum omnes gentes si forte re- :

uertatur vnusquisque a via sua mala, et pessima^et propitius ero

iniquitatibus eorum Vocauit ergo Ieremias propheta Baruch filium
.

Neriae et scripsit Baruch ex ore Ieremiae omnes sermones Do-

,

mini , quos locutus est ad eum in volumine libri 2. Ec

2. Quater quater in noc.te

in die , et . 3. Resurrectione reparatur . a\. resur-

Absunt haec a Lxx. interpretum editio- rectione superatur . Hittorpius , resurre-

Voces autem in nocte ctionipraeparatur . AHEV.
ne emendata .

etiam a Vulg. et hebraica veritate . GR. Cap. XL. n.i. In antiquis editionibus ,

Ib. Quidam mss. Quod quidem ieiu- dicente ad eum Domino , Saccis Dominum
ad misericordiam prouocauerunt Cetera
nium vsos , non male Grialius edidit, .
.

Israel et lerutalcm . Isidorus intcr- vsque ad finem capitis desidcrabantur .

filii ,

dum senjum sacrae scripturae exponit , AREV.

non ipsa verba refcrt . AK.LV.
 , . .

D E OFFICIIS, 4 o,
2. Et praecepit Ieremias Baruch dicens , Ingredere , et lege de
volumine , de quo scripsisti ex ore meo verba Domini , audiente po*
pulo in domo Domini in die ieiunii leges , si forte cadat oratio eo-
rum in conspectu Domini , et reuertatur vnusquisque a via sua pes*
sima quoniam magnus furor , et indignatio , quam locutus est Do-
:

minus aduersum populum hunc Et fecit Baruch filius Nertae iuxta

.

omnia , quae praeceperat leremias propheta , et legens ex volumine

sermones Domini in domo Dei Factum est in mense nono prae* . :

dicauerunt ieiunium in conspectu Domini omni populo in lerusa»

lem . Hac ergo auctoritate diuinae scripturae ecclesia morem ob-
tinuit,et vniuersali ieiunium obseruatione celebrat

CAPVT XLI.

De ieiunio kalendarum ianuariarum .

i. i
Aeiunium kalendarum ianuariarum propter errorem gentilitatis
instituit ecclesia Ianus enim quidam princeps paganorum fuit , a
.

quo nomen mensis ianuarii nuncupatur , quem imperiti homines ve-

luti Deum colentes , in religione honoris posteris tradiderunt, diem-
que ipsum scenis , et luxuriae sacrauerunt

Cap. XLI. n.i. Refertur a Possidlo Au- in hanc rem agunt . Veteres Patres , qui
gustini tractatus de kalendis ianuarii contra obseruationem kalendarum hu-
vn.ie haec fortasse sumpta Barum ka~ . iusmodi inuecti sunt , describit Bingha»
lendar. in eandem hanc sententiam me- mus t. 9. p. 6 In canone concilii an-
minere concil. turon. n. cap. 16. et to~ tisiodorensis citato in nota Grialii legen-
let, iv. cap. io. Est etiam canon. i. an-. dum vetula prisco more pro vitula , vt
tisiodoren. Non licet kalendis ianuarii Ve- Sirmondus , et Labbeus legunt , vel vi-
colo , aut Ceruolo facere , vel strenas tulo , aut ceruulo , scilicet personati ho-
diabolicas obseruare Vide August. serm.
. rnines vituli , aut ceruuli imaginem re«
215. de temp. et append. tom.p. tract. 20. praesentabant Contra huiusmodi con-
.

Ambros. serm. de circumcis. Petr. Chry- suetudinem S. Pacianus opusculum in-

solog. serm. de kalend. ianuar. S. Ma- scriptum Ceruus edidit,ex quo ridicule
xim. homil. de circumcis. , siue de ka- aliquis putauit , haereticum nomine Cer-
lend. ianuar. Alcuhius libr. de diuin. ojfic. uum a Paciano impugnari Vide Flore- .

cap. 4. inquit ) kalendae secundum

Hae ( zium tom. 29. Hisp. sacr. pag. 89. , qui
deinentiacn gentilium , potius cauendae obseruat , Isidori verba congruere cano-
sunt dicendae , quam kalendae GRIAL . . ni ix. concilii ivr tolet. , et Sermoni
.

Ib. In religione al. in religionem

: . Faustini nomine sequens
edito . Hoc, et
Jeiunium kalendafum ianuariarum etc. caput desiderantur in editione Bignaea-
Fabricius Bibliograph. pag. 461. plures na , quamuis tituli apponantur Multa .

indicat auctores, qui de kalendis ianuarii alia desunt in ea editione , vt aduertit

Tom.Vl. Fff
 .

4IO LIBER PRIMVS

2. Tunc enim miseri homines , et quod peius est, etiam fide-

les,sumentes species monstruosasin ferarum habitu transformantur :

alii femineo gestu

demutati , virilem vultum effeminant. Nonnulli
etiam de fanatica adhuc consuetudine quibusdam ipso die obser-
uationum auguriis prcfanantur \ perstrepunt omnia saltantium pe-
dibus 3 tripudiantium plausibus , quodque est turpius nefas , nexis
inter se vtriusque sexus choris, inops animi, furens vino turba
miscetur .

3. Proinde ergo sancti Patres considerantes , maximam partein

generis humani eodem die huiusmodi sacrilegiis , ac luxuriis inser-
uire, statuerunt in vniuerso mundo per omnes ecclesias publicum
ieiunium 3
quod agnoscerent homines, in tantum se praue age-
per
re , vt pro eorum peccatis necesse esset omnibus ecclesiis ieiunare .

C A P V T XLII.

De triduani ieiunii consuetudine .

1.
T
JL riduanis autem diebus ieiunare de exemplo sumptum est ni-

niuitarum , qui , damnatis pristinis vitiis, totos se tribus diebus ie-

iunio 3 ac poenitentiae contulerunt, et operti saccis Deum ad mi-

sericordiam prouocauerunt

C A P V T XLIII.

De diuersorum dierum , ac temporum ieiuniis .

,p,raeter haec autem legitima tempora ieiuniorum omnis sexta

feria propter passionem Domini a quibusdam ieiunatur ,sed etsab-
bati dies a plerisque ,
propter quod in eo Christus iacuit in se-

Hieronymus Wullneus in not. ante li- tum Apostolicae sedis consuetudini etlam
brum 2., quia scilicet deerant etiam in Isidori tempore tribuerctur > praesertiw ,

editionibus praecedentibus parisina , et inquit ,

quum Apostolica sedes hanc re-
antuerpiensi , neque vllus fuit ad manus gulam seruet . Vide Augustini ep. 118.,
codex ms. AREVALVS . quae in recent. edition. est
54., vbi c. 2.
Cap.XLIII. n.i. Alii , tff iudaeis exul- de ieiunio sabbati , quod tunc in aliqui-
tandum praebeatur , quod Christus susti- bus ecclesiis vigebat , secus vero Medio-
nuit moriendo Animaduertendum , quan-
. lani , S. Augustinus cdisserit . AREV.
 . ,.

DE; OFFICIIS.; 411

pulcro , ieiunio consecratus habetur, scilicet ne iudaeis exultando
praestetur, quod Christus sustulit moriendo Dominico autem die
.

reficiendum semper esse , vt resurrectionem Christi , et gaudium

nostrum gentibus praedicemus, praesertim quum Apostolica sqc\qs
hanc regulam seruet
2. Post Pascha autem vsque ad Pentecosten Iicet tiaditio ec-
clesiarum abstine.ntine rigorem prandiis relaxauerit , tamen siquis
monachorum , vel clericorum, siue etiam deuotarum, vel viduarum
religiosarum ieiunare cupiunt,non sunt prohibendi , quia et Anto-
nius , et Paulus , et ceteri patres an.tiqui etiam his diebus in eremo
leguntur abstinuisse , neque soluisse ieiunium , nisi tantum die
Dominico.
3. Quis enim parsimoniam non laudet , ieiunium non praedi-
cet?Ieiunium enim res sancta opus caeleste, ianua regni,forma ,

futuri , quod qui sancte agit , Deo iungitur , alienatur mundo, spi-
ritualis efficitur . Per hoc enim prostemuntur vitia , humiliatur ca-
ro,diaboli tentamenta vincuntur.

C A P V T XLIV.
De vario vsu ecclesiarum .

i.-Lxaec,et alia similia multa sunt,quae in ecclesiis Christi a e- pp. Ap. 1. 44.
runtur ex quibus tamen quaedam sunt, quae in scripturis cano-
, Al,2 7-
nicis commendantur quaedam vero non sunt quidem* scripta , sed
:

tamen tradita custodiuntur Sed ilia quidem , quae toto orbe ter-
.

rarum seruantur vel ab ipsis apostolis , vel ab auctoritate princi-

,

palium conciliorum statuta intelliguntur , sicut Domini passio, et

resurrectio, et ascensio in caelum , et aduentus Spiritus sancti
quae, reuoluto die anni,ob memoriam celebrantur, sed et siquid
aliud,quod seruatur ab vniuersis, quacumque se diffudit ecclesia
2. Alia vero , quae varie per diuersa loca obseruantur , sicuti

2. PostPascha autem vsque ad Pen- Augustin. 11S. ad lanuar. cap. 1. et 2.

tecost. Referuntur haec a Gratiano d. 76. GRI.AL .

cap. 10. GRIAL . jb. De vario vsu ecclesiae adisis Pa-

Ib. Repetuntur haec in Regula mo- tres Apostolicos Cotelerii tom. 1. pag.
nach. cap. xi. n. 2. De Dominico die 44. al. 27. Pro ecclesiarum in titulo non-
eadem Rsgula cap.io. AR.
agitur etiam in nulli habent escarum . AREV.
Gap. XLIV. n. 1. Totum caput ex ep.
Fff
 .

4 ii LIBER PRIMVS
cst,quod alii ieiunant sabbato,alii non
commuiu* , alii quotidie
cant , alii certis diebus ab aliis nullus dies praetennittitur , quo ,

non oflferatur sacrifkium alibi sabbato tantum , et Dominico, ali- ,

bi tantum Dominico et siquid aliud huiusmodi animaduerti poc-

,

esc totum hoc genus rerum vt quibuscumque placuit sacerdoti-

: ,

bus ecclesiae , vel religionis , cui praeerant , instituerunt , nec disci-

plina in his melior est graui, prudentique christiano , nisi vt eo
modo agat quo agere viderit ecclesiam
, , ad quam forte deueneric.
Quod enim neque contra fidem neque , contra mores bonos habe«
tur , indifferenter sequendum,et propter eorurh , inter quos viui-
tur,societatem seruandum est, ne per diuersitatem obseruationuin
schismata generentur.

C A P V T XL V.

De carnlum vsu , vel piscium .

i. V-J arnes vinum post diluuium hominibus in vsttm

autem , et
concessa sunt, nam ab initfo permissum non fuerat , nisi tantum
Genes. r. illud , vt scriptum est Lignum fructiferum , et herbam seminalem
:

Genes. 9' dedi vobis in escam Postea vero per Noe data sunt in esum cun-
.

cta animalia, vinique tunc attributa licentia est Sed postquam .

Christus,qui est principium , et finis, apparuit, hoc quod in prin- ,

cipio suspenderat, etiam in temporum fine retraxit loquens per ,

Jiom- 14- Apostolum suum Bonum est non manducare carnem f / non bibe*
: ,

re vinum Et iterum Qui infirmus est , olera manducet

. : .

2. Non
quia carnes malae sunt,ideo prohibentur, sed
igitur ,

quia earum epulae carnis luxuriam gignunt , fomes enim , ac nu-

trimentum omnium vitiorum , esca ventri , et venter escis , quia
i.Cor. $.13. scriptum est : De us hunc , et has destruet eum. Piscem sane , quia
I0.21.
p 0S t resurrectionem
accepit Dominus ,possumus manducare. Hoc
enim nec Saluator,nec apostoli vetuerunt .

Cap.XLV. n.i. Vid. cap. Ab exordlo Ib. Alii , horninibus in vsum concei-*

<J. 35. et Hieronym. \. contra louinia- i um est . AREV.

num . GRIAL
 DE ECCLESIASTICIS OFFICIIS.

LIBER SECVNDVS
De origine ministrorwn.

P RAE FA T I 0.

v^*-' ecclesia celebrantur , f x parte aliqua explicuimus deinceps

3

exordia eorum qui diuino cultui ministeria religionis impendunty

ordine prosequamur .

C A P V T I.

De clericis .

T
i.Xtaque omnes , qui in ecclesiastici ministerii gradibus ordinati
sunt, generaliter Clerici nominantur. Cleros autem , vel Clericoj
hinc appellatos doctores nostri dicunt quia Matthias sorte electus
, Act. x.

est , quem primum per apostolos legimus ordinatum . Sic et o-

mnes, quos illis temporibus ecclesiarum principes ordinabant , sor-
te eligebant . Nam cleros sors interpretatur , vnde et hereditas grae-
ce cleronomia appellatur , et heres cleronamcs .

2. Proinde ergo clericos vocari aiunt, eo quod in sortem he-

reditatis Domini dentur , vel pro eo quod ipse Dominus sors eo-
rum sit , sicut de eis scriptum est , loquente Domino :Ego heredh
tas eorum Vnde oportet , vt qui Deum hereditate possident, abs-
.

que impedimento seculi Deo

vllo seruire studeant, et pauperes
spiritu esse contendant , vt congrue illud Psalmistae dicere pos-
sint, Dominus pars hereditatis meae . Ps, 15. 5,

Cap. I. n. 1. Vid. ep. Hieronymi ad 2. Alii , eo quod in sortem Domiao

jlepotian. GRIAL . dentur . AREV.
 ,

4H LIBER SECVNDVS
C A P V T II.

De regulis clericorum .

a
H
x.jl jlis igitur lege Patrum cauetur, vt
mundi voluptatibus non pom-
sese abstineant : non
a vulgari
spectaculis
vita

,
seclusi

pis intersint conuiuia publica fugiant , priuata non tantum pudi-

:

ca, sed et sobria coJant Vsuris nequaquam incumbant , neque tur«

.

pium occupationes lucrorum , fraudisque cuiusquam studium ap-

petant , amorem pecuniae quasi materiam cunctorum criminum,,

fugiant, secularia officia, negotiaque abiiciant, honorum gradus per

ambitiones non subeant .

2. Pro beneficiis medicinae Dei munera non accipiant , do-

los , et odium, aemulationem , obtrectatio-
coniurationes caueant :

nem atque inuidiam fugiant Non vagis oculis, non infreni lin-
, .

gua,aut petulanti tumidoque gestu incedant, sed pudorem , ac

,

verecundiam mentis simplici habitu , incessuque ostendant Obs- .

coenitatem etiam verborum , sicut et operum penkus execrentur.

3. Viduarum,ac virginum visitationes frequentissimas fugianr,
contubernia feminarum extranearum nullatenus appetant, castimo-
niam quoque inuiolati corporis perpetuo conseruare studeant , aut
certe vnius matrimonii vinculo foederentur Senioribus quoque .

debitam praebeant obedientinm , neque vllo iactantiae studio se-

metipsos attollant. Postremo in doctrina , in lectionibus, psalmis,
hymnis eanticis, exercitio iugi incumbant
, Tales enim esse de- .

bent,qui diuinis cultibus se mancipandos student exhibere, scili-

cet vt dum scientiae operam dant, doctrinae gratiam populis ad<
ministrent .

Cap. II. cauetur.

n. r. His igitur lege wodo pro subuehant subueh;intur Iegas,
Totius huius capitis verbis concilium mo- est enim subuehi e loco huwili in excel-
runtiacinn canonem 10. sanxit . Gil. sum vehi Virg. Necnon ad templum >
.

Jb. Occupationes lucrorum . Ita qui- summasque ad Palladis arces - Subuehi-

dem goth. et concil. mogunt. sed non dis- tur magna matrum re^ina caterua GR. .

plicet alterius ms. scriptura , aucupatio- 2. Non infreni lingua LrTreni idem .

nes lucror. GRIAL . ms. GRiAL .

Ib. ambitionem non subeant Ad

\'er . Ib. Gestu incedant . Gressu impress.
honorum gradus per ambitionem non GRIAL .

subuehant idtm ms. non ineleganter ,

 D E O F F I C I I S. 4i>

C A P V T IIL.

Dc generibus clerlcorum .

,.D, 110 sunt autem genera clericorum : vnum ecclesiasticorum

sub regimine episcopali degentium , alterum acephalorum , id est,
sine capite,quem sequantur, ignorantium Hos neque inter lai- .

cos secularium officiorum studia, neque inter clericos religio re-

tentat diuina,sed solutos, atque oberrantes sola turpis vita com-
plectitur , et vaga .
2. Quique dum nullum metuentes, explendae voluptatis suae
licentiam consectantur , quasi animalia bruta libertate , ac deside-
riosuo feruntur, habentes signum religionis , non religionis ofri-
cium , Hippocentauris similes , neque equi , neque homines, mix-
tumque ( vt ait Poeta ) genus ,
prolesque biformis . Quorum qui-
dem sordida, atque infami numerositate satis, superque nostra pars
occidua pollet.
C A P V T IV.

De tonsura .

1. TX onsurae ecclesiasticae vsus a nazaraeis,

(

est,prius crine seruato , denuo post vitae

nisi

magnae
fallor exortus Numeror.c.6.
,

continentiam
deuotione completam , caput raJebant , et capillos in igne sacrifi-
cii ponere iubebantur sciiicet , vt perfectionem deuotionis suae
:

Domino consecrarent Horum ergo exemplo vsus ab apostolis in-

.

Cap. III. n. 1. Hoc quoque capite ead. libri in conciliis laudatis vide Isidoriana
synodus est vsa , legem ferens de vagis cap. 31. Virgilii verba mixtumque genus ,
clericis cap. 22. GRIAL . prolesque biformis 6. Aeneid. 25. sunt de
Ib. AMltSine capite , quod sequantur Minoiauro . AREV.
ignor antium turmae AREV. . Cap. IV. n. 1. Totum hoc
caput ex
2. Pars occidua pollet. Ita vterque Isidoro concilium aquisgranense anno
tnss. Polluitur , impress. GRIAL . 816. cap. 1. sumpsit Vide etiam Loai- .

Ib. Voluptatis Grialius , voluntatis .

: sam ad concil. vi. rolet. c.6. , et
in not.
Videretur dicenduna neque equi , tteque Fabricium qui pag.?47- Bisliograpb. scri-
y

centauri . S. Valerius abbas Isidori ver- ptores indicat , qui de tonsura nazaneo-
ba vsurpat , neque equi , neque homines , rum agunt , et not. ad Regulam mona-
Vt dixi in Isidorianis cap. 69. nnm. 13. chor. cap. 12, r*. 4. AREV.
De hoc loco, et dc aliis huius secundi
 .

4 i6 LIBER SECVNDVS
troductus est,vt hi, qui diuinis cultibus mancipati Domino con-
secrantur , quasi nazaraei, id est, sancti Dei , crine praeciso,in-
nouentur
Hoc quippe et Ezechieli prophetae iubetur ,
2. dicente Do-
Ezech. j. mino Tu fili hominis , sume tibi gladium acutum et
: , duces per ca*
put tuum> et barbam : videlicet quia et ipse sacerdotali genere Deo
in ministerium sanctificationis deseruiebat . Hoc et nazaraeos illos

Ac 18. Priscillam Aquilam in Actibus apostolorum primum fecisse le-

, et

gimus , Paulum quoque apostolum et quosdam discipulorum Chri- ,

sti , qui in huiusmodi cultu imitandi extiterant.

3. Est autem in clericis tonsura signurn quoddam quod in ,

corpore figuratur, sed in animo agitur scilicet vt hoc signo in. :

religione vitia resecentur, et criminibus carnis nostrae , quasi cri-

nibus, exuamur , atque innouatis sensibus , vt comis rudibus , eni-

Ephcs.4. tescamus , Apostolum, veterem hominem cum

expoliantes nos , iuxta
Coloss. 3. actibus suis , e t induentes nouum , qui renouatur in agnitione Dei .
Quam renouationem in mente oportet fieri , sed in capite demon-
strari , vbi ipsa mens noscitur habitare .

4. Quod
vero detonso superius capite, inferius circuli coro-
na relinquitur , sacerdotium , regnumque ecclesiae in eis existimo
fr-nirari Tiara enim apud veteres constituebatur 111 capite sacer-
.

dotum Haec ex bysso confecta rotunda erat,quasi sphaera me-

.

dia , et hoc signiflcatur in parte capitis tonsa Corona autem la-

.

titudo aurei est circuli , quae regum capita cingit. Vtrumque ita-
que signum exprimitur in capite clericorum , vt impleatur etiam
quadam corporis similitudine , quod scriptum est,Petro apostolo
L Petri 2. 9. perdocente Vos estis genus electum , regale sacerdotium .
:

5. Quaeritur autem , cur, sicut apud antiquos nazaraeos, non

ante

2. Paulum al. Petrum sed Paulutn

. : tonso superius toto capite , inferius solatn
habet quoque concilium aquisgranense . circuli coronam relinquant non sicut huc- :

AREV.' usque in Gallaeciae ( al. Galliae ) parti-

4. Quod vero detonso superius ca- bus facere lectores videntur , qui prolixis ,
pite . Vid. cap. Duo sunt genera [2. g.Xi vt laici , comis in capitis apice modicum
ex Hieronymo GRIAL . . circulum tondent Ritus enim iste in Hi-
.

Ib. Detonso superius capite , inferius spania hucusqtte haereticorum fuit Sci- .

circulicorona relinquitur Ita concilium . licet praecipue reprehmditur , quod le-

toletanum iv. c. 41. Omnes clericiy vel ctores prolixas comas , vt laici , nutri-
lectores , sicnt leuitae , et sacerdotes de- rent. AREV.
 . .

D E O F F I C I I S. 417
ante coma nutritur,et sic tondetur Sed qui haec exquirunt,
?

aduertant , quid sit inter illud propheticum velamentum et hanc ,

euangelii reuelationem , de qua dicic Apostolus

v
: Quum transieritis 2.Cor. 3.1*.
ad Christum , auferetur velamen velamen . Quod autem significabat
interpositum inter faciem Moysi et aspectum populi Israel , hoc ,

significabat illis temporibus etiam comam pro velamento succidi

Nam et Apostolus comam pro velamento esse dicit Proinde iam .

non oportet, vt velentur crinibus capita eorum, qui Domino con-

secrantur , sed tantum , vt reuelentur . Quia quod erat occultum h\
sacramento prophetice , iam in euangelio declaratum est

C A P V T V.

De sacerdotio .

..v,eniamus ergo nunc ad sacratissimos ordines, et singulariter

clemonstremus, quod est sacerdotii fundamentum , vel quo aucto-
re pontificalis ordo adoleuit in seculo Initium quidem sacerdotii
.

Aaron fuit . Quamquam et Melchisedech prior obtulerit sacrifi-

cium, et post hunc Abraham , Isaac , et Iacob . Sed isti spontanea

voluntate non sacerdotali auctoritate ista fecerunt
, .

2. Ceterum Aaron primus in \e^e sacerdotale nomen accepit,

primusque pontificali stola infulatus victimas obtulit, iubente Do-
mino , ac loquente ad Moysen Accipe inquit , Aaron , et filios eius , : , Exod. 19. 4.
et applicabis ad ostium tabernaculi testimonii Quumque laueris .

patrem cum filiis aqua , indues Aaron vestimentis suis , id est lt* ,

nea tunica , et superhumerali , quod constringes balteo

et rationali , ,
et pones tiaram in capite eius^et laminam sanctam super tiaram ,

et oleum vncti&nis fundes super caput eius 3 atque hoc ritu conse*
crabitur . Filios quoque illius applicabis , et indues tunicis lineis ,

cingesque balteo , Aaron scilicet , et liberos eius , et impones eis mi-

tras , eruntque sacerdotes mihi religione perpetua .

3. Quo loco contemplari oportet, Aaron summum sacerdo-

Cap. V. n. 1. Sacerdotum nomine hoc 2. Accipe, inquit , Aaron . Exod.39,

loco , vt saepe alias , episcopi soli veniunt, GRIAL .

GttlAL . Ib. In Vulgata, Et Aaron, et filios eius

lb. Initium quidem sacerdotii , etc. applicabis sine accipe . Pro sacerdotes
Ex Amcleti ep. 2. ad episcopos Italiae . mihi , vt est in Vulgata nonnulli Isido-
,

GRIAL • riani libri habent , sacerdotes mei . AR.

Tom.VI. Ggg
 .
,

4 iS LIBER SECVNDVS
tem fuisse,id est , episcopum j nam filios eius presbyterorum jfTgu-

ram praemonstrasse Fuerunt enim . filii Aaron et ipsi sacerdotes,

quibus merito astare debuissent leuitae , sicut summo sacerdoti .

Sed et hoc fuit inter summum sacerdotem Aaron , et inter filios

eiusdem Aaron , qui et ipsi sacerdotes fuerunt, quod Aaron super
tunicam accipiebat poderem , stolam sanctam , coronam auream,
mitram 3 et brachiale aureum , zonam auream , et superhumerale ,
et cetera, quae supra memorata sunt Fiiii autem Aaron super .

tunicas lineas cincti tantummodo, et tiarati astabant sacrificio Dei

4.Sed forsitan quaeritur et hoc , cuius rlguram faciebat Moy-
ses ? Si enim filii Aaron presbyterorum figuram faciebant, et Aa-
ron summi sacerdotis , id est , episcopi, Moyses cuius ? Indubitan-
ter Christi Et vere per omnia Christi , quoniam simiiitudo fuit
.

mediatoris Dei , qui est inter Deum , et homines Iesus Christus

qui est verus dux populorum , verus princeps sacerdotum, et do-
minus pontificum , cui est honor, et gloria in secula seculorum ,
amen .

5. Hactenus de primordiis sacerdotalibus in veteri testamento .

In nouo autem testamento post Christum sacerdotalis ordo a Pe-
tro coepit Ipsi enim primum datus est pontificatus in ecclesia
.

Matth. 16. 18. Christijsic enim loquitur ad eum Dominus Tu es ( inquit ) Pc- :

trus , et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam , et portac

inferi non vincent eam , et tibi dabo claues regni caelorum Hic .

er a o li?andi, soluendique potestatem primus accepit , primusque

ad fidem populum virtute suae praedicationis adduxit , siquidem
5. Tu es PetrusMatth. 16. GR.
, res inter se,et Cyprianum explicat au-
lb. Pari consortio honoris etc. Vide ctoritate S. Leonis , qui qtiodammodo
canon. 2. dist. 22. Haec desumpta sunt verba S. Cypriani interpretari voluisse
cx S. Cypriano de vnitate ecclesiae pag. videtur epist. 84. Inter beatissimos apo-
107. et seq. editionis Ioannis Felli .„ Hoc stolos in similitudine honoris fuit quae-
erant vtique et ceteri apostoli , quod fuit dam discretio potestatis , et quum omnium
Pctrus, pari consortio praediti et honoris, par esset electio , vni tantum datum est ,
et potestatis , sed exordium ab vnitate vt ceteris praeemineret . Plura alia ex eo-
proficiscitur , vtvna monstre-
ecclesia dem Cypriano aliis in locis Bellarminus
tur „ . , et mss. le-
In nonnullis impressis congerit , vt catholicam doctrinam tuea-
gitur proficiscitur Primatus Petro da-
. tur, et Cyprianum ex Cypriano expo-
tur , vt vna etc. Sed hoc assumentum nat . In Concilio aquisgranensi laudato
esse non solum Fellus heterodoxus , sed haec ipsa Jsidori verba proferuntur , vt
alii quoque catholici consentiunt Bel- . nmlta alia ex libris de Officiis , et Ety-
larminus de Rom. Pont. lib. 1. cap.12. mologiis ciusdcm Isidori . AREVALVS .

negat , inde sequi , apostolos fuiisc pa-

 DE OFFICIIS. 419
et ceteri apostoli cuui Petro pari consortio honoris,et potestatis
effecti sunt,qui etiam in toto orbe dispersi euangelium praedi-
cauerunt .

6. Quibusque decedentibus successerunt episcopi , qui sunt

constituti per totum mundum in sedibus apostolorum , qui non iam
ex genere carnis , primum secundum
et sanguinis eliguntur , sicut

ordinem Aaron sed pro vniuscuiusque merito,quod in euin gra-

,

tia diuina contulerit, sicut etiam ad Heli Dominus pronunciauit,

dicens Haec dicit Dominus Deus Israel Dixi , domus tua^ et do-
: . 1. Reg. 2. 30.

mus patris tui permanebunt coram me vsque in aeternum et nunc :

dicit Dominus nequaquam sed glorificantes me glorijicabo 3 et qui

: ,

me spernit , spernetur .

7. Quatuor autem sunt genera apostolorum vnum a Deo tan- :

tum, vt Moyses alterum per hominem , et Deum , vt Iosue ter-

: :

tium tantum per hominem , sicut his temporibus multi fauore po-
puli, et potestatum in sacerdotium subrogantur quartum autem :

genus ex se est, sicut pseudoprophetarum , et pseudoapostolorum .

Quid sit autem nomen apostolorum? Apostoli in latina linguamissi
interpretantur, quia ipsos misit Christus euangelizare ad illumina-
tionem omnium populorum.
8. autem,vt quidam prudentium ait, nomen est
Episcopus
operis,non honoris. Graecum est enim , atque inde ductum vo-
cabulum,quod ille qui super efficitur superintendit, curam sci-
, ,

licet subditorum gerens , scopus quidem intentio est Ergo epi- .

scopos latine superintendentes possumus dicere vt intelligat, non :

se esse episcopum qui non prodesse sed praeesse dilexerit

, , .

9. Quod vero per manus impositionem a praecessoribus Dei Genes.27. 2S.

sacerdotibus episcopi ordinantur antiqua institutio est Isaac enim , .

patriarcha sanctus ponens manum suam super caput Iacob ,bene-

dixit ei similiter et Iacob filiis eius
: Sed et Moyses super ca Numeror. . 27.
put Iesu Naue manum suam imponens, dedit ei spiritum virtutis, 2 3-
6. Haec dicit Dominus 1. Reg. c. 2. dcss: Vide not. AREV.
.

GRIAL . 9. Et produxit eos trans Bethaniam .

7. Quatuor sunt autem genera apo- Ev veteri interprctatione Nostra enim: .

stolorum . Ex Hiero::ym. in cap. 1. ep. Eduxit autem eos foras trans Bethaniam .
ad Galat. GRIAL. Luc. vltim. GRIAL .

8. In Quaestionibus S. Isidori editis lb. Sic et superimpletor legis . al. sic

tom. 5. pag. 251. Sciat, se non esse epi- et supernus impletor legis . AREV.
scopum , qui praeesse desidcrat , non pro~
 :

4** LIBER SECVNDVS

et ducatus in populo IsraelSic et superimpletor legis, et pro-
.

phetarum Dominus noster Iesus Christus per manus impositionem

apostolis suis benedixit , sicut in euangelio Lucae scriptum est
cap. vltina. £t produxit eos trans Bethaniam et bene~ , eleuauit manus suas , et
dixit eis factumque est , quum benedixisset illis , discessit ab eis ,
et ipsi reuersi sunt in Lerusalem cum gaudio magno .

Act. 13. 10. Et in Actibus apostolorum ex praecepto Spiritus sancti

Paulo,et Barnabae ab apostolis manus imposita est in episcopa-
tum , et sic missi sunt ad euangelizandum Quod autem a trige- .

simo anno sacerdos efficitur,ab aetate scilicet Christi sumptum est,

ex qua idem Christus orsus estpraedicare Haec enim aetas profectu .

iam non indiget paruulorum , sed perfectionis vi plena est , et ro-

busta , etadomnem disciplinae ac magisterii exercitium praeparata
, .

11. Quod vero vnius matrimonii virginalis sint qui eliguntur ,

in ordinem pontificatus mandatum est, et ple-

, et in veteri lege
Xeuit. 21. n us scripsit Apostolus dicens, Inius vxoris virum
j Sacerdotem
, .

j.Tiro.j, enim quaerit ecclesia,aut de monogamia ordinatum aut de vir- ,

ginitate digamo autem aufertur agere sacerdotium Por-

sanctum ^ .

ro quod episcopus non ab vno , sed a cunctis comprouincialibus

episcopis ordinatur , id propter haereses institutum agnoscitur, ne
aliquid contra fldem ecclesiae vnius tyrannica auctoritas moliretur .

Ideoque ab omnibus conuenientibus instituitur , aut non minus

quam a mbus praesentibus, ceteris tamen consentientibus testimo-
nio literarum .

Huic autem,dum consecratur , datur baculus, vt eius in-

12.
dicio subditam plebem vel regat, vel corrigat , vel inflrmitates in-
firniorum sustineat. Datur et annulus propter signum pontificalis
honoris , vel signaculum secretorum Nam multa sunt, quae car- .

10. Quod vero vniusmatrimon. virg. Hittorpius , Digamus autem haud fertut
Vid. d. j. cap. Siquis et 28. q. 3. GR. ttgere sacerdotium , Apud Aeneam Pari-
11. Forro quod episcopus non ab vno. siensem aduersus Graecos cap. 172. le-
f. Archiepiscopus , et seqq. d. 66. et Ruf- gitur , A digamo autem aufertur Plura .

fini histor. cap. 6. in nicaenae synodi ca- alia capita huius libri Aeneas Parisiensis
nonibus . GKIAL . in suam sententiam allegat AREV. .

Ib. Ideoque ab omnibus conuenien- 12. Putet , se non tam ministenurn

tibus . Vid. 64. dininct. GRIAL . humil. Ex Hieronym. in c. I. ep. ad Tit.
Ib. Digamo autem etc. Nonnulli mss. GRIAL .

Dig tmtis autem aut fertur agere sacer- Ib. Signaculum secretorum .
Scihcet
dotium , ex quo non male coniiciebat in traditionc annuli h«iec proferuntux:
 . , ,

D E F F I C I I S. 421
nalium , minusque intelligentium sensibus occultantes sacerdotes
quasi sub signaculo , condunt, ne indignis quibusque Dei sacra-
menta aperiantur . Iam vero quod seculares viri nequaquam ad
ministerium ecclesiae admittuntur, eadem auctoritas Apostolica do-
cet , dicens : Alanus cito nemini imposueris , et iterum : Non neophy- I. Thim.j.21.
tum , ne in superbiam elatus, putet, se non tam ministerium hu-
militatis , quam administrationem secularis potestatis adeptum , et
condemnatione superbiae, sicut diabolus, per iactantiam deiiciatur.
13. Quomodo enim valebit secularis homo sacerdotis magiste-
rium adimplere, cuius nec officium tenuit , nec disciplinam agno-
uit? Aut quid docere poterit , quum ipse non didicit % Nunc vero
saepe ceniimus , plurimos ordinationem in tabulis facere, nec eli-

gunt, qui ecclesiae prosint, sed quos vel ipsi amant,vel quorum
sunt obsequiis deliniti, vel pro quibus maiorum quispiam rogaue-
rit et , vt deteriora dicam,qui,vt ordinarentur , muneribus im-
:

petrarunt Taceo de reliquis alii successores filios,vel parentes

. --,

faciunt,et conantur posteris praesulatus relinquere dignitatem .

Quum hoc nec Moyses amicus Dei facere potuit , sed Iesum de Numeror. 27.
alia tribu elegit, vt sciremus, principatum in populo non sanguini

deferendum esse , sed vitae meritis .

14. Interdum autem et iuxta meritum plebium eliguntur per-

/lccipe annulum discretionis , et honoris , cap. 1. ep. ad Titum ,vnde haec sumpta
fidei signum ,vt quae signanda sunt , si- sunt , interpretatur , quae referemus, necui
onet , et quae aperienda sunt , prodas . haec duriora videantur ^ Primum itaque
Vide Georgium Longum De annulis si- sine crimine iubetur esse episcopus, quod
gnatoriis cap. 3., et Comment. ad Pru puto alio verbo ad Timotheum irre-
dentium hymn. 1. Peristeph. v. 85. AR. prehensibilem nominatum Non quod .

13. Nunc vero saepe cernimus vsque co tantuni tempore , quo ordinandus est
ad dignitatem GRIAL
. Ex eod, loco . . sine vllo sit crimine et praeteritas ma-
:

lb. Quum neque Moyses Ex eod. . culas noua conuersatione diluerit sed :

GRIAL . quod ex tempore , quo in Chrisftim re-

Ib. Deferendum . Sic Hittorpius quo- natus est , nulla peccati conscientia re-
que edidit cum vno ms. Alii , defende/t- mordeatur . Quomodo enim potestprae-
dum . AREV. ses ecclesiae auferre malum de medio
14. Interdum autem Vid c. Auda- . eius , qui in delicto simili corruit ? aut
cter 8. q.\. ex Origene ,vel Hieronym. qua libertate corripere peccantem potest,
potius . GRIAL . quum tacitus sibi ipse respondeat, ea-
Ib. Quod autem is , qui post bapti- dem admisisse, quae corripit ? Legitur
smum aliquo mortali peccato correptus autem corruptus in goth. et in ed. Rom. 9
Qaod eiusmodi sit (ait Gratianus d.25. sed corrept us magis videtur ex Gratiani
c. Primum ) vt ex eo perpetua infa-
sit sensu Molliisse enim videtur Isidorus
.

mia . 1/a enim ille Hieronymi verba in Uieronymi vcrba , quum non quolibet cri^
 . ,

4^2 LIBER SECVNDVS

sonac rectorum vnde nouerint populi,sui (uissQ meriti regimen
:

peruersi suscepisse pontifkis. Quod autem is, qui post baptismum

aliquo mortali peccato correptus sit, ad sacerdotium non promo-
ueatur a lex ipsa testatur. Moyses enirn in lege praecepit sacerdo-
Leuit.i. et2i. tibus, ne aliquod pecus vitiatum ad aram Dei orTerant. Quod i-
psum postea orferentibus , et spernentibus sacerdotibus Israel per
Malach. i. 6. Malachiam improperauit Deus dicens Ad vos , o sacerdotes , qui :

polluistis nomen meum , et dixistis /;; quo polluimus te ? Ojfertis :

super altare meum panem pollutum Nonne si offeratis caecum , .

cap. 19. et languidum nonne malum est% Vnde et in Numeris vitula ru-
,

fa , cuius cinis expiatio est populi non aliter iubetur orferri ad ,

altare Domini , nisi quae terrena opera non fecerit , iugumque

delicti non traxerit , nec vinculis peccatorum fuerit alligata
15. Sed quid plura subiiciam ? Si enim is , qui iam in episco-
patu vel presbyterio positus , mortale aliquod peccatum admise-
,

rit, retrahitur ab officio , quanto magis ante ordinationem pecca-

tor inuentus non ordinetur ? Quapropter quia lex peccatores a sa-

Sapient, 6\ 7. cerdotio remouet , consideret se vnusquisque , et sciens , quia po-
tentes potenter tormenta patientur , retrahat se ab hoc non tam ho«
nore , quam onere,et aliorum locum, qui digni sunt , non ambiat
occupare Qui enim in erudiendis , atque instituendis ad virtu-
.

tem populis praeerit , necesse est, vt in omnibus sanctus sit , et in

nullo reprehensibilis habeatur. Qui enim alium de peccatis arguit
ipse a peccato debet esse alienus.
16. Nam cum qua fronte subiectos arguere poterit, quum illi
statim possit correptus ingerere ante doce te,quae recta sunt ? :

Quapropter qui negligit recta facere, desinat recta docere Prius .

quippe semetipsum corrigere debet,qui alios ad bene viuendum

admonere studet, ita vt in omnibus semetipsum formam viuendi

mir.e , sed mortali, el correptum 5 qugst canonicarn . Nam inter irregularitates ,

dcprehensum esse voluit . GRIAL . quae obstabant , nequis promoueretur,
lb. Rigida haec Hieronymi sentcntia, reccnsebatur exantlata poenitentia Vide .

quod mortali aliquo peccato post bapti- Petauium lib. 2. De poenit. cap.xi. n.13.,
Stnum corruptus , ad sacerdotium non et lib. 6. cap. 6. n. 5. AREV.
promoueatnr , sic est intelligenda , vt ser- Quapropter quia lex pecc. vsque
15.
mo sit de crimine , peccato non qua-
et ad occupare , verba sunt Uieronymi ibi-
licumque mortali , sed peccato graui',si. dem . GRIAL .

mo , et enormi , quod creat non tantum 16. Nam cum qua fronte vsque aci

morteoi spiritualem , sed etiam mottem recta sunt , ciusdemsunt. GRIAL .

 . . ,,

D E O F F I C I I S. 423
praebeat , cunctosque ad bonum opus doctrina , et opere prouo-
cet . Cui etiam scientia Scripturarum necessaria est, quia si episco-
pi tantum sancta sit vita , sibi soli potest prodesse sic viuens.
Porro si et doctrina, et sermone fucrit eruditus potest ceteros ,

quosque instituere , et docere suos , et aduersarios repercutere ,

qui ni refutati fuerint , atque conuicti , facile queunt simplicium
corda peruertere .

17. Huius autem sermo debet esse purus , simplex , apertus

pienus grauitate,et honestate, plentis suauitate,et gratia , tractans
de mysterio legis, de doctrina fidei,de virtute continentiae, de
vnumquemque admonens diuersa exhortatione
disciplina iustitiae,
iuxta professionis, morumque qualitatem scilicet vt praenoscat ,

quid cui quando, vel quomodo proferat Cuius prae ceteris spe-
, , .

ciale officium est , Scripturas legere, percurrere canones

exempla ,

sanctorum imitari , vigiliis , ieiuniis , orationibus incumbere , cum

fratribus pacem habere nec quemquain in membris suis despice- ,

re , nullum damnare, nisi comprobatum , nullum excommunicare

,

nisi discussum . Quique ita humilitatem pariter, et auctoritatem prae-

stabit, vtneque per nimiam humilitatem suam subditorum vitia
conualescere faciat neque per immoderatam auctoritatem seuerita-
,

tis potestatem exerceat : sed tanto cautius erga commissos a°at

quanto durius a Christo iudicari formidat
18. Tenebit quoque illam supereminentem donis omnibus cha-
ritatem , sine qua omnis virtus nihil est custos enim sanctitatis cha- :

ritas,locus autem huius custodis humilitas . Habebit etiain inter

haec omnia et castitatis eminentiam , ita vt mens , Christi corpus
confectura, ab omni inquinamento carnis sit munda,et libera.In-
ter haec oportebit eum solicita dispensatione curam pauperum ge-
rere, esurientes pascere , vestire nudos , suscipere peregrinos, capti-
uos redimere , viduas,ac pupillos tueri , peruigilem in cunctis exhi-
bere curam prouidentiam, et distributionem discretam
,

19. In quo etiam hospitalitas ita erit praecipua , vt omnes cum

Jb. Cui etiam vsque scientia Script. 18.In cunctis exhibere curam etc. Alif,
ttd peruertere , eiusd. ibid. GRIAL . in cunctis habere curam , et prouidentiam
Ib. Excusi antiqui reuincere pro re- distributione discretam . AREV.
percutere AREV. . 19. In quo etiam hospitalitas vsquc
17. Veteres editiones indagari pro ad inhumanus, Hieronym. ibid. GR.
iudicari . AREV.
 ,,

4M LIBER SECVNDVS
benignitate , et charitate suscipiat . Si enim omnes fideles illud euan-
Matth. 25. gelicum audire desiderant Hospe s fui, et suscepistis me quanto :
:

magis episcopus, cuius diuersorium cunctorum debet qssq recepta-

culum?Laicus enim vnum , aut duos suscipiens, impleuit hospita-
litatis officitim, cpiscopus, nisi inhumanus est In omnes receperit, .

negotiis autem secularibus dirimendis oportet eum causam merito

discernere, non gratia, neque enim sic debet episcopus susciperc
potentem, vt contristet contra iustitiam pauperem , neque pro pau<
pere auferat iustitiam a potente .

20. Non defendat improbum , nec sancta indigno committen-

da arbitretur , neque arguat,aut imnugnet, cuitis crimen non re-
prehendit . Erit quoque illi etiam iuxta Apostoltim mansuetudo
patientia , sobrietas, moderatio, abstinentia, siue pudicitia , vt non
solum ab opere immundo se abstineat , sed etiam a iactu oculi
et cogitationis errore, ita vt dum nullum vitium in se regnare per-
miftit , impetrare apud Deum veniam pro subditorum facinoribus
valeat . Qui enim ista sectauerit, et Dei minister vtilis erit , et per-
fectum sacerdotitun repraesentabit .

C A P V T VI.

De chorepiscopis .

,c
nes ipsi
horepiscopi , id est
testantur, instituti sunt ad
, vicarii episcoporum
exemplum
, iuxta
septuaginta
quod cano-
senio-
rum , tamquam consacerdotes propter solicitudinem pauperum •

Hi in villis , commissas ecclesias,

et vicis constituti gubernant sibi

habentes licentiam constituere lectores , subdiaconos , exorcistas ,

acolvthos presbyteros autem , aut diaconos ordinare non audeant,
:

praeter conscientiam episcopi , in cuius regione praeesse noscun-

tur : hi autem a solo episcopo ciuitatis , cui adiacent , ordinantur .

20. Erit quoque illi iuxta Apostol. caen. 54. Hi propter insolentiam ( ait
Jbici. et 1. contra louinian. GRIAL . Cratianus c. chorepis. d.62.) ab eccle-
Cap. VI. n. 1. Quae de chorepisc. dicit , sia prohibiti sunt . GRIAL .

t concil. antioch. cap. 10. surnpta videri Jb. Alii , constituere lectores ; subdia-
possunt Vid, Leon. ep. 88. et can. ni-
. conos ordinare non audeant etc. AREV.

CAP.
 .

D E O F F I C I I S. 42*

C A P V T VII.

De presbyterls .

,p,resbyterorum ordo exordium stimpsit ( vt dictum est) a fi-

liis Aaron. Qui enim sacerdotes vocabantur m veteri testamento >

hisunt,qui nunc appellantur presbyteri , et qui nuncupabantur

principes sacerdotum , nunc episcopi nominantur Presbyteri autem .

interpretantur seniores , quia seniores aetate graeci presbyteros vo*

cant . His enim,sicut episcopis, dispensatio mysteriorum Dei com-
missa est
2. Praesunt enim ecclesiae Christi, et in confectione diuini
corporis , et sanguinis consortes cum episcopis sunt , similiter et
in doctrina populorum , et in oflficio praedicandi . Ac solapropter
auctoritatem summo sacerdoti clericorum ordinatio,et consecra-
tio seruata est , ne a multis ecclesiae disciplina vendicata concor-
diam solueret , scandala generaret Nam Paulus apostolus eosdem
.

presbyteros, vc vere sacerdotes, sub nomine episcoporum ita asse-

Cap.VII. n. 1. Exordium sumpsit a filiis ann. 58. Nam quid Isidorus senserit de
Aaron Anaclet. ep. 2. et Rieronym. ad
. episcop. offic. satis , constat ex c. Perlectis
Nepotian. ep. 2. GRIAL . ^.25. et ex cap, vltim. huius operis de
Ib. His enim sicut episcopis vsque chrismate . GRIAL .

etd praedicandi Carptim haec sumpta ex

. Ib. De quae ad presbyteros, dia-
iis ,

ep, ad Rustic. narbonen, Hieronym. tom, conos etc. singillatim in functionibus ec-
9. , ita vt quaedam resecuisse consulto clesiasticis pertinent , videri potest Epi-
videatur t vt confirmandi , et benedicendi stola Isidori ad Leudefredum . Isidorus
cfficia . Quod autem aequare episcopis cap. vlt. huius iibri num. 4. clarissime
presbyteros videtur >nos eum alia ratio- praefert episcopos presbyteris non solum
ne non defendemus , quam qua tuetur ipse ex consuetudine ecclesiastica , verum et-
sese , non referenda esse ad culpae suae iam cx lectione Actuum Apostolorum .
titulum , de quibus testificatio adhibetur An autem Hieronymus vere senserit,
auctorum Sunt autem verba , quibus plus
. presbyteros episcopis aequales csse , quae-
aequo presbyteris tribuisse videtur , non stio est inter theologos vehementer agi-
Isidori , sed Hieronymi Cuius mens , at-
. tata in qua diligentissime versatus fuic
:

que animus is fuisse videtur , vt episco- amicus meus Raimundus Diosdado in

porum fastum , et insolentiam comprime- suis eruditis dissertationibus , qui Hiero-
ret , atque retunderet , non vt presbyte- nymum ab ecclesiae catholicae senten-
ros illis pares faceret Vt ex collatis eius
. tia alienum non ostendit AREV. .

pluribus locis collegere iampridem dcctis- 2. Nam Paulus Ex Hieronym. ep. .

simi viri ^ in quibus Ftanc Turrianus lib, ad Euagr. et comm. ad Tit. GRIAL .
8. Const. cap. 36. Maria Reatin. in ep. . Ib. In confectione . al. in confractio-
ad Euagr. Caesar Baron. annal. tom. 1. ne . Pro diuini excusi veteres diuina . AR.
fom,VL Hhh
 .

4 25 LIBER SECVNDVS
cap. i, uefat, loquens adTitum : Huius rei ( inquit) gratla reliqul te Cre-
tae ^vt ea^ quae desttnt , corrlgas , et constituas per ciuitates pre~
sbyteres ,
quemadmodum ego tibi disposui . Siquis sine crimine est^
vnius vxoris <vir ^fiiios habens fideles , non in accusatione luxuriae>
aut non subditos Opvrtet enim , episcopum sine crimine esse
. Qua .

sententia ostendit ,
presbyteros etiam sub episcoporum nomine taxari.
x.cap. 3. 3» Vnde et ad Timotheum de ordinatione episcopi , et diaco-
ni scribens , de presbyteris omnino tacuit, quia eos in episcopo-
rum nomine comprehendit . Secundus enim primo coniunctus gra-
cap. 1. dus est ad Philippenses de episcopis , et diaconibus scribit,
, sictit et

quum vna ciuitas plures episcopos habere non possit Et in Acti- .

cap. 20. bus apostolorum presbyteros ecclesiae Ierosolymam iturus congre-

gauit,quibus inter cetera : Videte ( inquit) gregem , in quo vos
Spiritus sanctus episcopos ordinauit . Vnde etiam tales in ecclesia
presbyteros constituendos esse ,sicut episcopos , et Apostolusad Ti-
tum loquitur,et canones ipsi testantur.
Numeror. xi. 4. Presbyteros autem merito , et sapientia dici , non aetate 5 nam
Prouerb.2o. et Moysi praecipitur , vt eligat presbyteros Vnde et in Prouerbiis .

Sapient. c. 4. dicitur , Gloria senum canities Quae est haec canities ? haud du- .

bium , quin sapientia , de qua scriptum est 3 canities hominum pru~

dentia est Quumque nongentos, et amplius annos ab Adam vsque
.

ad Abraham vixisse homines legimus , nullus alius appellatus est

primus presbyter , id est,senior, nisi Abraham,qui multo paucio-
ribus annis vixisse conuincitur . Non ergo propter decrepitam se-

nectutem , sed propter sapientiam presbyteri nominantur . Quod si

jta est , mirum est,cur insipientes constituantur

3. Secundus tnim primo coniunctus . Anacleti ep.i. GRIAL .

Hittorpius cutn suis mss. secundus enim , Ib. Iam alibi monui , in notis editio-
et pene foniunctui . AREV. nis Grialianae interdum allegari episto-
4. Presbyteros autem merito vsque las summoruni Pontificum , quae nunc
nd fin. verbct sunt Hieronym. incap.%. apocryphae censentur , vt hoc loco , et
Isai. quorum pleraquc le^untur etiam in num. 1. Anadeti epist. 2. AREV.
 .

DE OFFICIIS. 42r

C A P V T VIII.

De diaconibus .

i. Ly iaconorum ordo a Leui tribu accepit exordium Praecepit Numeror. .

3.

enim Dominus Moysi , vt post ordinationem Aaron sacerdotis , et et 8 '

filiorum eius rursus Leui tribus in diuini cultus ministeriis ordi-

narentur, et consecrarentur Domino pro omnibus primogenitis,et
seruirent pro Israel coram Aaron , et filiis in tabernaculo Domi-
ni , excubantes in templo die , ac nocte ipsique gestarent arcam , :

et tabernaculum , et omnia vasa eius , et in circuitu tabernaculi

castra ipsi constituerent , et in promouendo tabernaculo ipsi de-
ponerent , rursus ipsi componerent
2. A xxv. annis, et snpra iisdem in tabernaculo seruire manda-
tum est,quam regulam sancti Patres et in nouo testamento con-
stituerunt . In euangelio primordia
Actibus apostolorum eorum in
ita leguntur Conuocantes itaque xn. aposteli multitudinem discipu-
'>
cap 6.

iorum dixerunt , Non placet nos relinquere verbum Dei , et mini-

strare mensis . Quid ergo est ^fratres ? considerate ex vobis ipsis vi-
ros boni testimoni vn. plenos Spiritu sancto ^et sapientia ^quos con-
stituamus in hanc rem . Nos vero erimus orationi , et ministerio ser-

monis instantes Et placuit hic sermo coram omnl multitudine , et

.

elegerunt Stephanum plenum fde , et Spiritu sancto , Philippum , et

Prochorum , et Nicanorem , et Timonem , et Parmenam , et Nicolaum
aduenam antiochensem Quos statuerunt ante apostolos , et quum
.

orassent^ imposuerunt illis manus , et verbum Dei crescebat^ et mul-

tiplicabaturnumerus credentium .

3. Exhinc iam decreuerunt apostoli , vel successores aposto-

lorum , per omnes ecclesias septem diaconos , qui sublimiori gra-

1. Pleraque ex ep. citata

Cap. VIII. n. Prudentius in hymno S. Laurentii pag.
ad Rustic. narbonen. GRIAL . 892. v. 37. Hic primus e septemuiris ,
2. Haec repetuntur ex Isidoro in - Qui stant ad aram proximi . Nimirum
concilio cit. aquisgranensi cap. 7. , et in 2rchidiaconus erat S. LaurentiuS . Vide
aliis . Pignorius De seruis pag. 49. ob- comment. Hieronymus epist. S5. ad
S.
seruat, diaconos ita dictos fuisse , quia Euagr. In ecclesia Romae presbyteri se.
serui mensis ministrantes ita fere voca- dcnt , et stant diaconi Quae disciplina , .

bulo graeco nominabantur . AREV. increbescentibus vitiis , vt ait Hierony-

3. Proximi circa aram Christi etc. mus , elanguit . AREVALVS .

Hhh 2
 428 LIBER SECVNDVS
du ceteris proximi circa aram Christi , quasi columnae altaris as-
sisterent, et non sine aliquo septenarii numeri mysterio Hi sunt .

enim,quos in Apocalypsi legimus , septem angeli tubis canentes.

Hi sunt septem candelabra aurea . Hi voces tornitruorum Ipsi .

enim clara voce in modum praeconis admonent cunctos, siue in

orando,siue in flectendis genibus, siue in psallendo , siue in le-
ctionibus audiend/s, ipsi etiam, vt aures habeamus,ad Dominum ,
acclamant, quoque euangelizant,
ipsi sine ipsis sacerdos nomen ha-
bet,officium non habet .

4. Nam sicut in sacerdote consecratio, ita in ministro dispen-

satio sacramenti est , illi orare , huic psallere mandatur : ille oblata
sanctiflcat , hic sanctificata dispensat . Ipsis etiam sacerdotibus pro-
pter praesumptionem de mensa Domini tollere cali- non licet

cem , nisi eis traditus fuerit a diacono Leuitae inferunt oblatio- .

nes in altari , leuitae componunt mensam Domini,leuitae operiunt

arcam testamenti Non enim omnes vident alta mysteriorum , quae
.

operiuntur a leuitis , ne videant ,

qui videre non debent, et su-

mant , qui seruare non possunt, quique propterea altario albis in«

duti assistunt, vt caelestem vitam habeant, candidique ad hostias^

immaculatiqueaccedant, mundi sciiicet corpore,etincorruptipudore.
5. enim decet Dominum habere ministros, qui nullo
Tales
carnis corrumpantur contagio, sed potius eminentia castitatis splen-
deant Quales enim diaconi ordinentur , apostolus Paulus plenis-
.

sime scribit ad Timotheum . Nam quum praemisisset de sacerdo-

3. c»5>.3> tum electione , continuo subiecit Diaconi similiter irreprehensibiles y :

hoc estmacula,sicut episcopi :/W/V/ vtique ^id. est, a libi-

, sine
dine continentes non bilingues , scilicet ne conturbent habentes
:

pacem non muito vino dediti , quia vbi ebrietas , ibi libido domi-
:

natur , et furor non turpe lucrurn sectantes , ne de caelesti mysterio

:

lucra terrena sectentur . Est quoque et turpis lucri appetitio , plus

de praesentibus , quam de futuris cogitare . Post haec subiecit :Hl

A\\\,ne videant , quae videre non

4. mozarab. p.489. antiqiuwn hunc riturn
iebent , et sumant % quae seruare etc. Sed multis veterum congestis testimoniis iU
in nonnullis mss. correctum est qui bis lustrat . AREV.
froquae. Adhuc Romanus Pontifex ser- 5. Diaconi . Multi mss. hic , et al*-
uat morem non accipiendi calicem ( sci- bi , diacones : ita etiam diaconibus pro
licet in missa solemni ) , a nisi Diacono diaconis : et cap. seq. occurht diaconi'
illi tradatur . Lesleus in not. ad IVlissale bus . AREV.
 .

DE OFFICIIS. 429
autem prsbentur primum , et sic ministrent , nullum crimen haben*
tes Vtique sicut episcopi,sic et isti ante ordinationem probari de-
.

bent,si digni sunt, et postea sic ministrent.

C A P V T IX.

De custodibus sacrorum .

1. V^iustodes enim iussum est custo-

sacrarii Ieuitaesunt. Ipsis Numeror.c.8
;

dire tabernaculum , et omnia vasa templi , quique ideo in lege ab

anno quinquagenario eliguntur custodes vasorum vt post edomi- :

tum carnis conflictum iam quieti 3 mundo corpore pariter, et men-

te Deo seruiant , praeferentes speciem grauitatis ne fallantur con- ,

silio , ne fidem deserant , neque quidquam intemperantius gerant

C A P V T X.

De subdiaconis .

1. Oubdiaconi , qui apud graecos hypodiaconi vocantur , in Esdra u Esdrae e. 8.

inueniuntur , appellanturque ibi Nathinaei , id est , in humilitate

Domino seruientes . Ex eorum ordine fuit ille Nathanael qui in , cap. 1,
euangelio loannis diuina proditione commonitus , Saluatorem Do-
minum meruit confTteri ,
quique etiam ad primum diuinitatis iudi-
cium fidelis enituit, protestante Domino, ac dicente : Ecce vere ioan. 1. 47.
israelita , in quo dolus non est .

2. Denique Domini suscipiunt a po-

isti oblationes in templo
pulis , isti obediunt offkiis leuitarum isti quoque vasa corporis
,
,

et sanguinis Christi diaconibus ad altaria Domini offerunt De .

quibus quidem placuit Patribus , vt quia sacra mysteria contrectant,

casti et continentes ab vxoribus sint , et ab omni carnali
, im-
munditia liberi iuxta quod illis Propheta dicente iubetur, Mun-
, isai. 52.

Cap. X. n. 1. Vidt cit. ep t ad Rustic. sunt mysteria deputatiy ab omni carna-

GRIAL . U immunditia sint liberi . Pro aquaema-
Ib.In textu Grialii erat appellatur- nili alii aquamaniH , alii aqua manibus .
qu* . Pro diuina proditione alii habent Vide concil. iv. carthagin.. can. 5. et
diuina protectione AREV. . Ducangium . AREV.
2. Vt quia etc al. vt quia ad sacra
 .

43 o LIBER SECVNDVS.
Jamini qui fertis vasa Domini
,
Hi igitur, quum ordinantur, sictit
.

sacerdotes , et leuitae , manus impositionem non suscipiunt , sed

patenam tantum , et calicem de manu episcopi , et ab archidiacono
scyphum aquae cum aquaemanili , et manutergium accipiunt

C A P V T XI.

De lectoribus .

i. l~j ectorum ordo formam , et initium a prophetis accepit . Sunt

Isai. 58. igittir lectores ,
qui verbum Dei praedicant , quibus dicitur : Cla*
ma , ne cesses ,
quasi tuba exalta vocem tuam . Isti quippe , dum
ordinantur primum de eorum conuersatione episcopus verbum fa-
,

cit ad populum Deinde coram plebe tradit eis codicem apicum

.

diuinorum ad Dei verbum annunciandum .

2. Qui atitem ad huiusmodi prouehitur gradum iste erit do- ,

ctrina,et libris imbutus , sensuumque ac verborum scientia per- ,

ornatus,ita vt in distinctionibus sententiarum intelligat , vbi finia-

tur iunctura,vbi adhuc pendet oratio , vbi sententia extrema clau»
datur. Sicque expeditus vim pronunciationis tenebit , vt ad intellc-
ctumomnium mentes, sensusque promoueat discernendo genera pro-
nunciationum , atqtie exprimendo sententiarum proprios arfectus mo-
do indicantis voce , modo dolentis , modo increpantis, modo exhor-
tantis, siue his similia secundum genera propriae pronunciationis .
3. In quo maxime illa ambigua sententiarum adhibenda co-
pnitio est . Multa enim sunt in Scripturis , qtiae nisi proprio modo
Hom. 8. 33. pronuncientur , in contrariam recidunt sententiam , sicuti est: Quis
ct 34- accusabit aduersus electos Dei ? Deus , qui iustificat ? Quod si quasi
confirmatiue non seruato genere pronunciationis suae, dicatur,
,

magna peruersitas oritur. Sic ergo pronunciandum est , ac si dice-

ret Dcus ne ^qui iustificat ? vt subaudiatur non
, .

4. Necesse est ergo in tantis rebus scientiae ingenium , quo

Cap.XI. n. 3. Vim pronuneiationis al. . locis . Sabatierius plures alios addit, qui
vsum pronunc . AKEV. ita quoque sentiunt In Vulgata nostra
.

3. Alii , in quo maxime illa ambigua ita id effertur : Quis accusabit aduersus
sententiartun etc. Isidorns in loco cit. electos Dei* Deus , qui iustificat , quis
epistolae ad Romanos interpunctionem est , qui condemnet? AREV.
sequitur, quam astruit S.Augustinus lib.3. Habere notitiam
4. . al. habere noti^
de doctrin. christ. cap. 3. , et aliis in tiam artis grammaticae . AREV.
 ,

D E O F F I C I I S. 431
proprie singula , conuenienterque pronuncientur . Propterea et ac-
centuum vim oportet scire lectorem , vt nouerit , in qua syllaba
vox protendatur pronunciantis Plerumque enim imperiti lectores
.

in verborum accentibus errant, et solent irridere nos imperitiae

hi,qui videntur habere notitiam , detrahentes , et iurantes, penitus
nescire , quod dicimus.
5. Porro vox lectoris simplex erit , et clara , et ad omne pro-
nunciationis genus accommodata , plena succo virili agrestem , ec ,

subrusticum effugiens sonum , non humilis nec adeo sublimis, ,

non fracta , vel tenera, nihilque femineum sonans , neque cum

motu corporis , sed tantummodo cum grauitatis specie Auribus .

enim,et cordi consulere debet lector non oculis, ne potius ex ,

seipso spectatores magis, quam auditores faciat . Vetns opinio est

lectores pronunciandi causa praecipuam curam vocis habuisse,vt
exaudiri in tumultu possent . Vnde et dudum lectores praecones,
vel proclamatores vocabantur.

C A P V T XII.

De psalmistis .

,p salmistarum cantorum principes , vel auctores Da-

, id est ,

uid , siue Asaph extiterunt. Isti enim post Moysen psalmos primi
composuerunt,et cantauerunt Mortuo autem Asaph , filii eius 111
.

ordinem subrogati sunt a Dauid , erantque psalmistae per succes-

sionem generis , sicut et ordo sacerdotalis , ipsique soli continuis
diebus in templo canebant candidis induti stolis , ad vocem vnius
respondente choro .

2. Ex hoc veteri more ecclesia sumpsit exemplum nutriendi

psalmistas , quorum cantibus ad effectum Dei mentes audientium
excitentur . Psalmistam autem et voce , et arte praeclarum, illu-
stremque esse oportet , ita vt oblectamento dulcedinis animos in-
citet auditorum Vox enim eius non aspera , vel rauca , vel disso-
.

nans,sed canora erit, suauis , liquida,atque acuta, habenssonum^

5. A\\l,vt exhaurire tumultum pos- ctamenta dulcedinis Et paulo post , nec .

sent . Alii , vt exaudiri multum possent . quae musicum gestum , vel theatralem
AREVALVS . artem redoleat . AREV.
Cap. XII. n. 2. Alii 3 ita vt ad oble»
 » . .

45 2 LIBER SECVNDVS
et melodiam sanctae religioni congruentem, non quae trngica ex-
clamat arte , sed quae christianam simplicitatem , et in ipsa modu-
latione demonstret , nec quae musico gestu , vel theatrali arte red-
oleat,sed quae compunctionem magis audientibus faciat.
Antiqui pridie , quam cantandum erat, cibis abstinebant
,'
3.
psallentes tainen,legumine causa vocis assidue vtebantur. Vnde et
cantores apud gentiles fabarii dicti sunt . Veteres , lamina pectori
imposita,sub ea cantica exclamantes alendis vocibus rationem de-
monstrauere. Solent autem ad hoc officium etiam absque scientia
episcopi sola iussione presbyteri eligi quique, quos in cantandi arte
probabiles esse constiterit

C A P V T XIII.

De exorcistls .

i.ln ordinatione , et ministerio ecclesiae secundum officia,quae

lib. 1. c. 2. in templo Salomonis erant disposita , quaeque posterius sunt ab
Esdra dispertita, inuenimus, eos, quos Esdras actores memorat
templi , eos nunc esse exorcistas in ecclesia Dei Fuerunt enim .

sub Esdra actores templi seruorum Salomonis filii , qui actum

templi totius sub cura sua haberent , non tamen sacerdotalibus
officiis ministrarent , aut sacris oblationibus deseruirent
2. Et quum fuissent ex ordine , et ministerio templi, Jonge
fue-

3. Veteres larnina pectori imposita . datur . Atque eo nonnunquam res redit ,

lloc de Neront prodidit Plinius lib. 34. vt non videantur aedes sarciri posse 9
eap. 18. Nero ( quoniam ita Diis pla- quin totae perpetuae ruant Excmplo esse .

cuit )
princeps , lamina pectori imposita possunt et is , quem restituere non potue-
sub ea cantica exclamans ,alendis voci- runt apostoii , et is , quem mutum , sur-
bus dempnstrauit rationem GRIAL . . dum , caecumque Dominus ipse sanauit ,

Ib. Alii imposita sibi ad cantica ex- ac refecit Id igitur exorcistarum mu-
.

clamandapsallendis vocibus Hittorpius . nus , eas vti aedes reficiant , sartas te-
cum suis m&s. edidit , absque conscientia ctasque reddant . Est vero poetae hctts»
episcopi AREV. quem itidicaui , supra quam dici possit
Cap. XIII. n. 1. Quos Esdras actores elegans ad hane similitudinem illustran-
templi : Quid exorcistis cum actoribus dam , atque dilatandam GRIAL . .

tempW! Hoc opinor corpora nostra tcm-

: Ib. Oblatiombus al. actiontbus . AR. .

pla sunt Spiritus sancti . In ea quum im- 2, Ad sarta tecta al. ad sacra te- .

migrat nequam spiritus , iam tum aedi- cta , AREV.

bus ( vt Comici verbis loquar ) vitium
 . .

DE OFFICIIS. 43 j
fuerunt ab oflficio altaris Dei , quia nec psalmistis , nec ostiariis, nec
sacrorum seruis attingere licebat munera altaris , nisi "fantummodo
leuitis Quid ergo est ? Nullam aliam curam habebant actores tera«
.

pli , nisi ad sarta tecta reficienda , vt quaecumque fuissent vexata

in aedificio templi , aut delapsa pe* eosdem actores de thesauris
,

Dominicis reficerentur , atque excolerentur

3. Ergo actores templi exorcistae sunt in populo Dei quo- i

modo enim actor prudens , et bonus scit , quis sit Domini sui
census , et omnis substantiae modus,et redigit apud se totius po«-
sessionis instrumenta originalia suam di-
, sic et exorcista redigit in
ligentiam totius regni Domini secreta, vt memoriae mandet de
Scripturarum sacramentis vnde exerceat donum , quod illi est a
,

Spiritu sancto concessum, secundum Apostoli praeconium .

4. Exorcistas enim memorat Apostolus , quum dlcit Numquid : l.Car. ix.

omnes habent donationes sanationum ? Hi enim, quum ordinantur 3
sicut ait canon ,accipiunt de manu episcopi libellum, in quo scri-
pti sunt exorcismi , accipientes potestatem imponendi manus super
energumenos,siue baptizatos, siue catechumenos .

C A P V T XIV.

De acolythis .

,.A colythi graece, Iatine ceroferarii

dicuntur, a deportandis
cereis ,quando legendum est euangelium, aut sacrifkium offeren-
dum \ tunc enim accenduntur luminaria ab eis, et deportantur,
non ad effugandas tenebras , dum eo tempore rutilet,sed ad
sol

signum demonstrandum ,
laetitiae vt sub typo luminis corporalis
illa lux ostendatur, de qua in euangelio legitur Erat lux vera :
,

quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum .

3. Vt memoriae mandet etc. al. et 4. Ex concilio iv. carthaginensi

regnum Dei memoriae commendat de can. 7. distinct» 23. Exorcistarum AR. .

Scripturarum testimoniis ,vnde exerceat Cap. XIV. n. 1. Eadem lib\ '. Etymo*
7
donum. AREV. log. c.12. GRIAL

fom.VU I i i'
 434 LIFE R S E C V ND V S

CAPVT XV.

De ostiariis .

l.Paralfp. 23. i. V-/stiarii sunt,qui in veteri testamento ianitores templi vo-

et2, 2 ^'
cabantur , qui praeerant portistempli Ierusalem quique ordinati per :

vices suas omnia interiora templi , vel exteriora custodiebant Hi

, .

denique inter sanctum, et iniquum discernentes , eos tantum in ec-

clesia , qui sunt fldeles, recipiunt. Intrare enim templum , nisi per
hos , non possumus , habent enim potestatem tam bonos recipien-
«di,quam reiiciendi indignos .

C A P V T XVI.

De monachis .

t. nd V
de autem ad monachos studium defluxit paupertatis , vel
quis hnius conuersationis extitit auctor , cuius isti habitum imitan-
tur ? Quantum attinet ad auctoritatem veterum Scripturarum hu- ,

ius propositi princeps Elias ,et discipulus eius Elisaeus fuerunt,si-

4.Reg. i.et^. ue gjjj prophetarum qui habitabant in solitudine , vrbibusque re-
,

Ier -35« lictis, faciebant sibi casulas prope fluenta Huius etiam Iordanis.
Matth. 3. propositi in euangelio Baptista Ioannes auctor extitit, qui eremuin
•solus incoluit , locustis tantum , et agresti melle nutritus Iam de- .

inde progeniti suntconuersationis huius nobilissimi principes, Pau-

lus , et Antonius , Hilarion, Macharius , ceterique patres , quorum
exemplis per vniuersum mundum. adoleuit sancta institutio mo-
nachorum .

2. Sex autem sunr genera monachorum., quorum tria optlma,

reliqua vcro teterrima , atque omnimodis eujtanda. Primum genus
Cap. XV. n. 1. Grialius portis Ierusa- Beneoicti aliorum , producto etiarn
, et
iem AREVALVS .
. hoc capite Isidori vsque ad finem nu-
Cap. XVI. n. !. Quantum attinet ad meri 10. Satiantur ad romitum Con- .

auctoritatem vsquc ad Iordan. Ex Hier- ferenda etiam est ipsa Isidoriana Regula
on, ep.ij. ad Pauli». GRIAL . nionachorum . AREVALVS .

Il>. De diuersis generibus mona.cho-. 2. Reliqua vero teterrima , atque

ru.n Menardus cap. 3. Concordiae re- omnimodis euitanda . Cassian. coU. 18.
guiarum ex regulis antiquissimis Basilii, cap. 4. Tria sunt in Aegypto genera mo-
 ,

DE OFFICIIS, 435
cst coenobitarum , id est,in commune viuentium , instar sancto-

rum illorum , qui temporibus apostolorum Ierosolymis , venditis 3 Act.2. 4.

omnibus suis indigentibus habitabant in sancta com-
ac distributis ,

munione vitae , non dicentes aliquid proprium sed erant illis omnia ,

communia , et anima vna et cor vnum in Deum Horuni igitur , .

institutione monasteria sumpsere principium .

3. Secundum genus est eremitarum , qui procul ab hominibus
recedentes , deserta loca , et vastas solitudines sequi 3 atque habirare
perhibentur, ad imitationem scilicet Eliae . et Ioannis Baptistae 3 qui
eremi secessus penetrauere. Hi quippe incredibili mundi contem-
ptu sola solitudine delectantur, herbis tantum agrestibus victitan-
tes , aut pane solo , vel aqua contenti, quae eis per certa interual-
la temporum deferuntur, sicque secretissirni penitus, et ab omni
hominum conspectu remoti, diuino tantum colloquio perfruuntur .,

cui puris mentibus inseruiunt , et propter cuius amorem non so-

Iiim mundum,sed etiam hominum consortia reliquerunt ..

4. Tertium genus
anachoretarum est , qui iam coenobiali con-
uersatione perfecti, includunt semetipsos in cellulis procul ab ho-

nachorum , quorum duo sunt optima , plici differentia . Primo pro eremitissu-
tertutm vero tepidum » atque omnimo- muntur, vt videre est in regula S. B.
dis euitandum . GRIaL . "capit. 1. Secundo pro his monachis , qui

Ib. Primum genus vsque ad cor v- post coenobiticam paiaestram include-

rtum ex eo.lem Cass. c. 5. GRIAL . bantur in cetlis : iique duplices . Nam
Ib. Omnhnodis . Rectum hoc est, quidam infra septa monasterii in cellis
neque mutandum incmnibus , aut in includebantur , vt patet ex Iustiniani no-
cmnibus modis , vt alii mutarunt Pro . ticlla 5. Nisi quidam illorum in contem-

communione vitae alii communi vita . p/atione , ej perfectione degentes , vitam

Menardus ita refert ex operibus Isido- remotam habeant in hospitio , quos voca~
ri , quia editionem Grialii ad manus non re avachoretds , id est , discendentes , et
habebat , in qna est communione vitae, hesychastas , id est , quiescentes constte-
vt in Concordia Regularum . AREV. uerunt , etc. Vbi hospitium sumitur pro
3. Secundum genus e c. 6., et Hier- cella Ibi enim agitur de iis , qui in mo-
.

cnym. cp. 22. ad Eustoch. GRIAL . nasteriis includuntur Id etiam pianum .

Ib. Quae eis per interualla etc, Ere- est ex can. 41. sextae synodi , quae ;.;t
mitis oiim victus suppeditabatur a coe- eiusmodi inclusos «.vxycof,)iTiKtiv TsctiSt-
nobiis , e quibus discesserant . Seuerus -TtiPc-jG-d-cL) cPtot.yoyri/ , id est , anachoreti-
Sulpitius dialogo 1. transgressis ad ere- cam exercere vitam . Quidam vero ex-
mum abbatis Ulius ordinatione panis , et tra septa monasterii inclusi erant ,de
.ciV.ibet cibus aiius administratur . ME- quibus hoc capite agit S. Isidorus . Ter-
""NARDVS . t o
;
dicuntur anachoretae ii , qui sine te-
'
4. Tertium genus est anachoretarum . cto per solitudinem errantes nuiio cer»o
Hic disfclhguit inter eremitas , et ana- loco consistebant , de quibus Seuerus Sui-
cri ;retas . Sed amchoretae sunt in tri- «•pkius dialogo primo Habitant ( inqui: ) :

I ii 2
 , ,
,

4S 6 LIBER SECVNDVS
minum conspectu remoti, nulli ad se praebentes accessum , sed iu
sola contemplatione Dei viuentes .
5. Quartum genus est , qui sibi anachoretarum imagine b!an-
diuntur isti, vt ait Cassianus , in primordiis suis feruore quodam
:

breui coenobii perfectionem videntur expetere , sed continuo te-

pefacti, dum pristinos mores , ac vitia resecare contemnunt, nec
iugum humilitatis , ac patientiae diutius sustinere contenti sunt
subdique seniorum imperio dedignantur , separatas expetunt cel-
las , ac solitarii sedere desiderant vt a nemine lacessiti , mansueti :

vel humiles existimentur , quae institutio , immo tepor , hos , quos

semel infecerit , ad perfectionem nunquam permittit accedere .

6. Hoc enim modo non solum non abscinduntur , verumetiam

jn deteriuseorum vitia conualescunt , vt quoddam lethale,et inte-
stinum virus, quod quanto amplius celatum fuerit, tanto profun-
dius serpens insanabilem morbum generat aegrotanti . Pro reue-
rentiaenim singtilaris cellulae nullus iam vitia solitarii audet ar-
guere,quae ille ignorari maluit , quam curari.
Quintum genus est circumcellionum qui suo habitu mo-
7. ,

nachorum vsquequaque vagantur, venalem circumferentes hypocri-

illi pleriquein eremo sine vUis taber- et abbatis consensu , vt habetur in con-
tiaculis quos anachoretas vocant . Viuunt
, cilio francofordiensi can. 15. et sextae
herbarum radicibus , nullo vnquam certo synodi can. 41. statuitur , vt , qui huius-
loco consistunt , ne ab hominibus frequen- modi vitam appetunt , qmdriennio pro-
tentur . Id innuit Cassianus coll. 18. c. 6. bentur: nempe , vt prius ingrediantur
quum ait Ad itnitationem quoque Eliae ,
: monasterium , et per triennium eiusmo-
et Elisaei , atque illorum , de quibus Apo- di vitam seclusam exerceant abbati mo-
stolus , Circuierunt in melotis , in pellibus nasterii subditi ; quo euoluto ab episco- ,

caprinis . MENARDVS . po interrogentur , qui eorum volunta-

5. vsque ad quam
Quartum genus tem , an firma sit , exploret ; qua perspe-
curari , e cap. 8. eiusdem collat. GR. cta e cella exeant et anno integro ma»
, ,

Ib. Quartum genus etc. Haec suroun- neant in monasterio vt eorum propo- ,

tur ex Cassiano coll. 18. cap. 8. , cuius situm plenius tentetur : quibus ita per-
etiam verba proferuntur Agitur de qui- . fectis, si modo certa sit eorum volun-
busdam , cwii sibi anachoretarum nomine tas includebantur
, MENARD. .

blandientes primordiis conuersionis

in 6.Grialius , non solum abscindun-
tepefacti , nec vltra valentes ferre se- tur . conualescunt , dum a nemine pro-
. .

niorum iugum , se in cellis includunt , uocati , vt Pro solitarii alii solita . AR.
.

ad id etiamhumanae laudis applausu com- 7. Quintum genus est circumcellio-

pulsi . Quorum stultitiae vt remedium num . Circumcelliones dictos ( ait Aug. )
adhibeatur, concilii toletani
cap. 5. 7. aduersus Gaudentium , quod victus sui
cautum est,nequis prius includatur, quam causa villas rusticanas circuirent . GR.
multos annos in militia coenobitica ex« Ib. Quintum gcnus est circillionum ,
crcitatus faerit \ adhibito etiam episcopi Haec fere excerpta sunt ex D. Augusti.
 ,,

D E O F F I C I I S. 437
sln , circumeuntes prouincias nusquam fTxi nus- , nusquam missi, ,

quam stantes, nusquam sedentes alii quae non viderunt, confm- :

,

gunt y opiniones suas habentes pro Deo alii membra martyrum :

rio lib. de opere monachi cap. 28. Quid olim mulier quaedam CarthagineLucilla
sint Circilliones , exponunt glossae Isi- nomine , quae obscuri , et nondum vin-
dori : Circilliones falsi anachoretae : eae- dicati cuiusdam martyris obsequio ita
dem glossae Circellio monachus per cel-
: addicta erat , vt antequam sanctam Eu-
ias vagans , Augustinus De quibus ipse . charistiam sumeret , illius caput vcnera-
S. Augustinus in psalmum 152. Quid sibi retur eoque nomine a Gaeciliano ar-
:

vult nomen Circellionum ? Sed non , ;//- chidiacono correpta , ob idque furore in-
quiunt , vocamur Circelliones Forte cor- . censa , a communione ecclesiae disces-
tupto sono nominis eos appellamus . Nam sit , suaque auctoritate , atque opibus Do-

circumcelliones dicti sunt , qui circum cel- natistarum partes multum adiuuit vt re- :

las vagantur De qua voce Papias Cir- . : fert Optatus Mileuitanus lib. 2. contra
cumcelliones dicutttur , qui sub habitu mo- Parmenianum . Nota est illa historia
tiachorum vsquequaque vagantur , Idem : S. Martini apud Seuerum Sulpitium in
Circumcelliones genus mon&chorum va- eius vita cap. 8. , qui latronis cuius-
gantium, dicti , quod circum cellas vagen- dam aram,qui ab , et imperita indocta
tur Sunt et alii circumcelliones hae-
. multitudine pro martyre colebatur, sum-
retici martyres haberentur , se-
, qui , vt mouit. S. Gregorius Papa lib.j. epist.30.
ipsos perimebant , atque etiam obuios improbat quosdam graecos , qui Romae
passim christianos de quibus S. Augu- : ossa mortuorum eftbdientes , ea pro re-
stinus in ps. 8?. epist. 48. 61. et multis Jiquiis sanctis suam patriam asporta-
in
aliis locis : et Philastrius lib. de haeresi- bant . Fuit etiam olim romanae plebe-
bus : meminit Collatio carthaginensis . culae superstitio , vt dalmaticam , quae
-AUi membra martyrum , etc. Execrabilis corpus papae mortuum , dum efferretur ,
illa hypocritarum nundinatio ; cuius be- inuoluebat , scinderet , et partes pro re-
neficio aeruscatores illi multam stipem liquiis seruaret , quod idem Gregorius
cogebant . Hanc attribuit circeilionibus lib. 4.eipst. 44. rieri prohibult . Guil-
S. Augustinus de opere monachi c.28. lib. lelmus Neubrigensis lib. y. hist. cap.20,
Similem licitationem exercebat falsus et 21. narrat de quodam Guillelmo Lun-
quidam eremita Desiderius nomine , qui douiensi , qui a mar- stolida plebecula
Parisiis olim cum cruce sacra loca ob- tyr habitus est . enim diuitum num» Ille
ambulans , in sacculo gestabat radices di- mis inhians , seditiosis concionibus mul-
uersarum herbarum , dentes talparum , titudinem commouebat , seque pauperum
ossa murium , vngues , et adipes vrsinos , saluatorem nominabat: iamque multa fer-
quibus tanquam sacris reliquiis a plebe ramenta ad infringendas locupletum ae-
occurrente venerationem exhiberi vole- des circulator ille parauerat , dum captus
bat , vt refert S. Gregorius Turonensis de sententia regii senatus equis prius dis-
lib. 6. hist. Rodnlphus Glaber hb. 4. hist. tractus , de patibulari trabe pendere ius-
cap. i' narrat de simili temporis sui ba- sus* est Post cuius mortem quidam sa-
.

latrone circumforaneo , qui ossibus mor. cerdos catenam , qua trifurcifer ille , et
tuorum , quae e sepulchris eruebat , eis sesquilauernio in carcere vinctus fuerat ,
varia propheta rum , martyrum , et con- cuida»:n ex febre laboranti supposuit
fessorum nomina imponens , superstitio- eumque inde sanatuno impudenti mei»-
sos homines passim decipiebat , enaun- dacio palam diuulgauit . Statim , vt est
ctis eorum marsupiis . Hinc nata est quo- caeca , et praeceps vulgi deuotio , pati-
rumdam superstitio, vt falsas reliquias.» bulum,in quo pependerat impostor il-
Cilsos^uc sanctos colerent • Qualis fuit le , a loco reuuisum. nocte sublatum est
 ,, ,

43 8 LIBER'SE CVN D V S
( si tamen martyrum ) venditant: alii fimbrias 3 et phylacteria sua
magnificant , gloriam captantes ab hominibus aiii criniti incedunt, :

ne vilior habeatur tonsa sanctitas , quam comata Vt videlicet qui .

solumque ipsum , vbi defixum fuerat , a logi Phylacteria vocabant. Rabbini pV^tf»
fatuis vndique coneurrentibus , vt reli- tephdin Sunt etiam quaedam amuleta»
.

quias sibi auferrent , abrasum est Non- . seu conseruatoria , quae msgi ad mor-»
rae quaedam Rumeseiensis in Anglia coe- bos curandos , seu auerruncandos , aut
liobii quemdam recens defunctum pro ad aliquem casum declinandum mulier»
sancto colere coeperant \ quod quum re- culis dabant collo appendenda , aut bra-
sciuisset S. Anselmus Cantuariensis anti- chiis alliganda , vt docet S. Epiphanius
*tes , per epistolam ( lib. 3. ep. 151. ) eas cap. 15. libri citati Glossae veteres Ou- . :

eiusmodi superstitione prohibuit Con- . haKT-^tov , seruatorium , amolimentum',

tigit etiam tempore Alexandri tertii , vt amuletum , praeuia . Glossae Isidori
quidam vino madidus , ac temuier.tus , Phylacteria . Carmina-» id est, incanta-
quum baccharetur , occisus
petulantius menta , iuxta illud Virgiiii in Pharmaceu-
pro martyre coleretur Olim stultum . tria Carmina vel coelo posiunt deduce-
:

vulgus quibusdam insomniis , et noctur- re lunam . Daemonum inuentum in se-

«is visionibus delusum ricta martyrum ductione ethnicorum meminitBeda lib.4.
monumenta venerabatur . Quod prohi- liist. angl. cap. 27. Aliqui ctiam temporc
bitum fuit io concilio 5. carthaginensi mortalitatis neglectis fidei sacramentis ,
,

can. 5. ( De reliq. , et vener. sanct. ) , sic quibus erant imbuti , ad erratica idolo-
etiam quibusdam stolidioribus marty-
a latriac mcdicamina concurrebant quasi :

ribus haereticis honor exhibitus est. Quod tnissam a Deo conditore plagam per in-
postea vetitum fuit in concilio laodice- cantationes , vel phylacteria , vel alia
110 can. 34. Venditant . Vendere reliquias quaclibet daemoniacae artis arcana cohi-
martyrum prohibetur c. 1. 3. de sacro- bere valerent . Et sexta synodus can.41.
sanctis ecclesiis , martyres dis-
etc. Nemo Hinc capiendus Tertuilianus in Scorpia-
trahat , ne>no mercetur , et cap. Quum ex co , Nescio quid magia circutnligat Va- .

eo , de reliquiis,et vcneratione sancto- ria autem fuere haec phylacteria , seu

rum . - Aliifitnbrias. More pharisacorum, ligaturac , vt nerui , ossa , radices in co-
et scribarum . Fimbriae enim sunt quae- rio inclusae,vt notat Tatianus Assyrius
•dam texturae , quae assuebantur a pha- oratione contra gentiles , pag. 172. edi-
risaeis , et scribis quatuor angulis amicu- tionis parisicnsis . Alii vrsos circumdu-
]i , eo tempore , quo se ab vxoribus abs- cebant per vrbes , et oppida, et in eo-
tinebant , ad castimoniae ostentationem , rum capite , totoque corpore tincturas
vt nemo tangeret sanctificatos , vt scribic appendebant , dabantque passim ex pilis
S. Epiphanius lib. I. de haercs. tom. r. eorum cura tincturis tamquam phyla-
cap. 15. - Et phylacteria Phylacteria sunt . cteria ad morbos , et fascinos oculorum
quaedam notae ex purpara , quas scri- amoliendos , vt docet Theodorus Balsa-
bae , et pharisaei palliis suis ostentatio- mo in canonem ciratum sextae synodi .
nis causa apponebant , vt refert S. tpi- Additque,praefectum quemdamfuissesyn-
phanius cap. citato Vbi,etsi tantum de. odice condemnatum , quod deprehcnsus
scribis loquatur , tamen capite sequenti esset habere svfvpot. , id est , indumen-
ait , pharisaeos scribarum indumentis vti tum infantis recens nati , a muliere ac-
solitos Sunt et t ibulae paruae , seu char-
. ceptum ad os occludendum iis , qui ih
tae , in quibus decalogus scriptus erat eum dicere conarentur Hoc autem .

quas scnbae , et pharisaei memorialis cau- ivSvpa. nihil est aliud , quam pellicu-
sa in fronte gestabant D. Hieronynuis . la quaedam capitis instar pileoii cn.n ,

in cap. 23. Match. Putaciola illa dica- qua quidam nascuntur , quam olim ad-
 , . ,

; DE 0FFICII5. 439 .

eos viderit, antlquos illos,quos legimus , cogitet , Samuelem , et

Eliam , et ceteros .

8. quos non acceperunt , habere se protestan-

Alii honores ,

tur alii parentes , vel consanguineos suos in illa , vel in illa regio-
:

ne se audisse,et videre,et ad eos pergere mentiuntur, et omnes

petunt, abomnibus exigunt aut sumptnm lucrosae egestatis, aut si-

mulatae pretium sanctitatis. Quum interea vbicumque iu factis suis

malis , ac verbis deprehensi fuerint , velquoquo modo innotuerint ,
sub generali nomine monachorum propositum blasphematur .

9. Se\tum genus est monachorum, et ipsum teterrimum, at- Act. 5

que neglectum , quod per Ananiam , et Sapphiram in exordio ec-

uocati in sinu gestantes ad eloquentiam admodum seipsum ,fecerat vnum phyla-

conferre credebant , vt refert Lampri- cterium holocrystallinum in gvro auro
drius in Antonino Diadumeno Solent : puro ornatum absque alicuius sancti pi-
dein le pueri pileo naturali insigniri , quod gnorum inclusione , snper quod iurabant
obstctrices rapiunt , et aduocatis credulis primates hac pia fraude nescii . Acta
vendunt , siquidem causidici hoc iuitari S. Guillelmi Gellonensis Miserat illis :

dicuntur . Literae solutoriae sunt etiam ab Uierosolymis per Zachariam magni

phylacteria , quas , qui apud se gerebant propositi , magnique testimonii sacerdo-
se nullo pacto vinciri posse credebant tem , perque duos monachos hierosoiymi-
vt videre est apud Bedam lib. 4. hist. tanos magnae reiigionis
, netf paru.ie au-

angl. cap. 22. Qnarum celebratione fii- ctoritatis iliu.i Dominicac crucis vCner.a-
ctutn est y quod dixi , vt nullus eum pos- bile cunctis- mortalibus phylacferium ado-
Sit vincire . Interea comes,qui eum tc- randum gemmarum splendoribus , et aure
nebat , mirari , et interrogare coepit , qua- purissimoquantum
, potuit ars humana ,
re ligari non posset an vero hteras so- : decentissime ornatum MENAROVS . .

lutorias , de quibus fabulae ferunt ,apud 9. Sextiim genus . Ex ead. collat*

se haberet Huc etiam spectat efHgies
. cap. 7. et 10. GRIAL.
Alexandri Magni , quam qui apud se ge- Ib. Sjcnt de ipsis Hieronymus
ait
,

stabant v.el in annuiis , vel in dextroche- ep. 22, ad Eustoch. GRIAL .

riis , et in omni ornamentorum genere , Ib. Siue renv.itae . to , j/w<? , sumitur

se in omni actu iuuari credebant , vt ex positis . Nam to renuitae latinum est
scribit Tiebellius Pollio in Quieto im- non aegyptiacum . Et ita latini sarabai-
peratore . Tandem apud christianos Phy- tarum nomen exposuerunr . Smaragdus
lacteria sunt sacrae reliquiae , vt sar.ctae in cap.i.Regulae S.Benedicti : Sarabaitae
crucis , martyrum , etc. in auro,velar- autem intoprct.i-.tur renuitae , eo qucA
gento , seu crystallo , aut quauis alia ma- maiorum exemcla >ve! vvtut.em.seqm re-
teria celatae . S. Gregorius Papa l'ib. 12. nuant . S. Odo ahbas
col- cluniacensis
epist. 6. Exccllentissimo autem fiiio no- latione 5. Nos miseri non sumus" mona*-
stro Adulouualdo regi transmittete phy- chi , vt falso nominamur ; sed sarabaitae ,
lacteria curauimus , id est , crucem cum id tst , qui ivgum regularis di-
renuitae ,

ligno crucis Domini 9 et lectionem euan*

. sciplinae renuimus Glossae anonymae . :

gelii theca persica inclusam

Helgaldus . Sarabaitae lingua aegyptiaCa in iatina :

Floriacensis monachus in vita Roberti dicuntur renuitae , qui refutant abbatem

regis Vnde nimirum
: suos , a quibus iura- habere Vnde glofsae mss. in regulam
.

tnentum recipiebat 3 volens iustificari quem- S, Benedicti, quae Parbiis extant in bi-
 . . ,

440 LIBER SECVNDVS

clesiae pullulauit , et apostoli Petri seueritate succisum e$t,quiqiie

ab eo,quod semetipsos a coenobiali disciplina sequestrant, suas«

que appetunt liberi voluptates , aegyptiorum lingua sarabaitae ,
siue remobothltae nuncupantur. Construunt enim sibi cellulas , eas«
que falso nomine monasteria nuncupant , liberique ab imperio se-
niorum , arbitrio suo viuunt , certatim in operibus laborantes , non
vt indigentibus distribuant , sed vt acquirant pecunias, quas re-
condant,et sicut ait de ipsis Hieronymus,quasi ars sit sancta, non
vita, quidquid vendiderint , maioris est pretii
10. Re vera ( vt idem dicit) solent certare ieiuniis , vt rem
secreti victoriae faciant Apud hos affectata sunt(inquit) omnia
.

fluxae manicae,caligae follicantes , vestis grossior , crebra suspiria,

visitatio virginum, detractio clericorum , et siquando dies festus
venerit , vomitum
satiantur ad .

ii. Inter coenobium autem , et monasterium ita distinguit

Cassianus, quod monasterium possit etiam vnius monachi habitatio
nuncupari , coenobium autem non nisi plurimorum Qucrum q*ui- .

tlem conuersationem , vt patrum edocet institutio , breuiter inti-

inabo . Hi quippe ( vt praedictum est ) contemptis primum , ac de-

sertis mundi huius illecebris , in communi vita sanctissima con-
gregati, simul agunt, viuentes in orationibus, in lectionibus, in dis«
putationibus, in vigiliis, in ieiuniis , nulla superbia tumidi , nulla
inuidia liuidi, sed modesti, verecundi , placati , concordissimam vi-

tam sectantur, cogitationesque suas alterutrum reuelantes, inuicem

discutiunt, et corrigunt
12. Nemo quidquam terrenum sorte peculiari possidet , pre-
tiosis, vel coloratis vestibus non induuntur, scd vilissimis , atque
sinceris , lauacris nunquam vtuntur ad delectationem corporis, sed
raro propter necessitatem languoris^ inconsulto abbate , nusquam
progrediuntur , neque aliquid ab eis sine nutu paternae iussionis
assumitur operantur autem manibus ea, quibus corpus pasci pos*
:

sit , et adeo mens impediri non possit . Canunt autem manibus

operan-

bliotheca S. Vlctorls Sarabaitarum , qui

: Vide Ducangium hoc verbo . Menardus
rtfutant ,vel renuunt MENARDVS . . renuitae . Grialius cellulas,eaque etc. AR.
Ib. Voluptates al. voluntates
. Cum . 12. nunquam frogrediuntur V*.
Alii , .

S.Hieronymo Grialius edidit re mobo thitae. de Kegul. Monach. c. 5-n. j. AREV.

 . .

DE OFFICIIS. 44 r
operantes,et ipsum laborem , tainquam diuino celeumate , conso«
lantur
Opus autem suum tradunt eis , quos decanos vocant, eo
13.
quod sint denis praepositi , vt neminem illorum cura sui corpo-
ris tangat, neque in cibo , nec in vestimento, nec siquid aliud
opus est, vel quotidianae necessitati , vel mutuae,vt adsolet, va-
letudini. Ipsi autem decani tradunt ea praeposito , praepositus au-
tem cum magna solicitudine omnia disponens praesto facit,quid-
quid illorum vita propter imbecillitatem corporis postulat, ratio-
nem tamen etiam ipse reddit ei quem patrem vocant Hi vero , .

patres intellectu atque discretione insignes , omnibus

, tolerantia ,

rebus excelsi , nulla superbia consulunt his, quos filios appellant,

magna sua in iubendo auctoritate , magna illorum obediendo m
voluntate
14.Conueniunt autem omnes frequenter nocte,dieque dato
signo festina cum properatione ad orationem solemnium horarum
celebrantes fixa intentione cordis vsque ad consummationem ,

psalmorum sine fastidio persistentes Item conueniunt diebus sin- .

gulis interpositis, dum adhuc ieiuni sunt in collatione ad audien-

dum patrem Audiunt autem eum incredibili studio , summo si-
.

lentio arfectusque animorum suorum , prout eos prouocauerit dis-

,

serentis oratio , vel gemitu , vel fletu significantes. Corpus deinde

cum magno reficiunt tantum quantum saluti necesse est
silentio , >
coercente vnoquoque per parsimoniam concupiscentiam ,etgulam :

ne grauetur eorum cor , vel in ea ipsa, quae praesto sunt,parca,

et vilissima .

15. Itaque non solum a carnibus, et a vino abstinent pro

sufficientia domandarum libidinum ,sed etiam ab omnibus, quae
ventris , et gutturis prouocant appetitum
Sane quiquid necessario .

victui superest ex operibus manuum , et epularum restrictione,

tanta cura egentibus distribuitur , vt nihil remaneat , quod abun-
dauerit. Ad cuius sanctae militiae propositum veniunt non solum

1?. Hi vero patres etc. Indenatum, 14. Intentione

cordis . Grialius edi-
vt religiosi viri patres nominentur To- . dit, intentatione cordis . Mox pro in coU
lerantvi etc. al. tolerantiam , tttque dis~ latione nonnulli in consultatione , alii ih
cretionem insinuantes , omnibus rebus etc. consolatione . Vide cap. 7. et 16. Regulae
al. tolerantia atque discretione insigni-
, monachorum . AREVALVS .

bus } omnibus rebus excelsis etc. AREV.

fum.Vl. Kkk
 .

]4 2
LIBER S E C V N D V S

liberi , sed etiam plerumque et ex conditipne seruili 5 sed proptet

hoc dominis liberati, vel propter hoc potius iiberandi
a
16. Veniunt quoque et ex vita rusji.ca,, et ex opificum exer-
citatione , et ex plebeio labore , tanto vtique felicius, quanto for-
tius educati . Quod si non admittantur , graue delictum est Mul- .

ti enim ex eo numero vere magni, imitandique extiterunt, nani

propterea et infirma mundi elegit Deus , vt confundcret fortia , et
stulta mundi elegit, vt confunderet sapientes, et igrwbilja mundi,
et ea ,
quae non sunt,vt ea , quae sunt , euacuentur, et non glo-
rietur omnis caro coram Deo .
17. Simili quoque modo extant et coenobia feminarum Deo
solicite , casteque seruientium , quae in habitaculis suis segregatae,
ac remotae a viris quam longissime, pia tantum sanctitatis chari-
tate iunguntur, et imitatione virtutis Ad quas iuuenum nuilusac- .

cessus est , neque ipsorum quamuis grauissimorum , et probatissi-

morum senum , nisi vsque ad vestibulum necessaria praebendi ,
quibus indigent, gratia . His praesunt singulae granissimae , ac pro«
batissimae , non tantum instituendis , componendisque moribus, sed
etiam instruendis mentibus peritae , atque paratae . Lanificio etiam
corpus exercent, atque sustentant , vestesque ipsas monachis tra-
dunt,ab his inuicem,quod victui opus
resumentes Hos mo- est , .

res , hanc vitam , hanc institutionem tenere videntur coenobia vir-

ginum ,ac monachorum .

18. Monachi autem secundum humilitatem eliguntur. Multos

enim ex eis cenodoxiae morbus commaculat , multos abstinentia
inflat,et extollit scientia Faciunt enim bona,sed propter famam ,
.

non propter vitam aeternam scilicet vt aut affectent gloriam lau-

:

dis,aut perueniant ad fostigium desiderati honoris. Inter hos sae-

pius discordia oboritur , inuidiaeque liuor de fraternis profectibus
gignitur , amor temporalium rerum grassatur , sequentes terrenas
concupiscentias tanto inhianter, quanto saepius , et ante humanos
oculos impudenter. Talesitaque nequaquam monachi vocandi sunt,
quia Deo sola professione , non actione iunguntur .

17. Alii , coenobia feminarum etc, al. virgines , solicite, casteque seruientes Deot
toinobia feminarum , hoc est ^monachales quae habitaculis etc. AREV.
 . .

D E O r F I C I I S. 443

CAPVT XVII.

De poenitentibus .

,p,oenitentibus Iob excmplum primus exhibuit , quando post

fitnera 3 vel flagella adhuc in sui redargutione etiam in ciiicio , ct
cinere lamenta poenitudinis sumpsit, dicens : Iccirco ago poeniten-loh. 42. 6.
tiam in fauilla y et cinere Post hu nc nobis Dauid . poenitentiae
magisterium praebuit ,quando graui vulnere lapsus , dum audisset 2. Reg. 12.
a Propheta peccatum suum, confestim poenituit, et culpam suam
poenitentiae confessione sanauit
2. Sic niniuitae, et alii muki peccata sua confessi sunt , et poe- lonaej.
nitentiam egerunt, displicuertint sibi , quales fuerint, et quales per
Deum facti sunt , illi placuerunt . Est autem poenitentia medica-
mentum vulneris , spes salutis , per quam peccatores saluantur, per
quam ad misericordiam Deus prouocatur quae non tempore pen-
,

satur,sed profunditate luctus , et lacrymarum Poenitentia nomen .

sumpsit a poena, qua anima cruciatur , et caro mortiricatur .

Hi vero,qui poenitentiam agunt, proinde capillos , et bar-

3.
bam nutriunt,vt demonstrent abundantiam criminnm, quibus ca-
put peccatoris grauatur. Capiili cnim pro vitiis accipiuntur, sicut
scriptum est Crinibus peccatorum suorum vnusquisque constringi- Prouerb.5.22.
:

tur Vir quippe si comam nutriat ^ignominia est illi , vt ait Apo- 1. Cor. 11.
.

stolus. Ipsam ergo ignominiam suscipiunt poenitentes pro merito

peccatorum
4. Quod vero in cilicio prosternuntur , per cilicium quippe
recordatio peccatorum propter hoedos ad sinistram futuros
est .

Inde ergo confitentes iri cilicio prosternimur , tamquam dicentes :

Cap. XVII. n. 2. Foenitentia nomen etc. nitentium stetisse ait sparso criaeVide .

aL poenitentia autem non mensium , ac Biugbamum tom. 8. p. 122. 123. Keos

tcmporum cursu pensatur , sed poena ,qua apud romanos comam alere solitos non
anima crucUtut H mortifcaty.r caro , . semel comment. ad Prudentium ex-
in
Ita quoque inueoit Hittorpius in tribus pag. 740. 883. u68. AREV.
plicui
mss. suis . AREV. 4. Vel quia puluis etc. al. vel quia
3. Consuetudo poenitentium plerum- a puluere facti sunt, id estjmpiiftcti sunt.
qtte erat , vt capillos tonderent : sed ea Quo ritu in ecclesia romana poenitentes
non generatim obtinuit Nam S. Hiero- . se in terram abiicerent, describit Sozome-
nymus epist. 30. Fabiolara in ordine poe- nus lib. 7. c.16. AREVALVS .

Kkk 2
 .

444 LIBER S.ECVNDVS

Et peccatum rneum contra me est semper . Quod autem cinere asper-
guntur , vel vt sint memores , qtiia cinis, et puluis sunt : vel quia
puluis, id est 3 impii facti sunt vnde et illi praeuaricatores primi :

homines recedentes a Deo , malisque factis offendentes creatorem ,

in vnde primo sumpti sunt , redierunt
puluerem , Bene ergo in ci« .

licio,et cinere poenitens deplorat peccatum , quia in cilicio aspe-

ritas est,et punctio peccatorum , in cinere autem puluis ostendi-

tur mortuorum .

5. Et iccirco in vtroque poenitentiam agimus , vt et punctio-

ne agnoscamus vitia , quae per culpam commisimus et per
cilicii :

fauillam cineris perpendamus mortis sententiam, ad quam peccan-

do peruenimus Poenitentiae autem remedium ecclesia catholica
.

in spe indulgentiae fidenter alligat exercendum Et post vnum .

baptismi sacramentum , quod singulari traditione commendatura

solicite prohibet iterandum , medicinali remedio poenitentiae suh*
rogat adiumentum .

6. Cnius remedii egere se cuncti agnoscere debent pro quo-

humanae fragilitatis excessibus, sine quibus in hac
tidianis vita esse

non possumus horum dumtaxat dignitate seruata,ita vt

: a sacer-
dotibus j et leuitis Deo tantum teste fiat , a ceteris vero , antestan-
te coram Deo solemniter sacerdote, vt hoc tegat fructuosa con-
fessio , quod temerarius appetitus aut ignorantiae notatur con- ,

traxisse neglectus Vt sicut in baptismo omnes iniquitates remit-

.

ti,vel per martyrium nulli peccata credimus imputari,ita per poe-

nitentiaecompunctionem fructuosam vniuersa fateamur deleri pec-
cata. Lacrymae enim poenitentium apud Deum pro baptismate re-
putantur Vnde quamlibet magna sint delicta , quamuis grauia,
.

non tamen est in illis Dei misericordia desperanda

7. In actione autem poenitudinis ( vt supra dictum est) non
6. Horuoo dumtaxat dignitate serua- blicam,de qua hoc loco Isidorus ,non
ta : Offcndit quosdam hic locus , qui non potuisse consistere cum clerica^u . Con-
tduertcre de poenitentia publica loqui
, stitutum enim erat , ne quisquam post
Jiidorum Sunt autem verba Felicis 11I.
. alicuius criminis publicam poenitentiana
ep. I. cap. 1. Vid. Gratian. d. 50- cap. clericatum acciperet , vel ad clericatuna
Confirmandum cum sequentibus GR. . rediret, vel in clericatu maneret , vl
Ib. Horum dumtaxat dignitate ser- S. Augustinus tradit epist. 50. AREV.
uata . Hittorpius cum duobus mss ho- 7. Vt supra dictum est : scilicet n.2.
porum dumtdxat dignitate seruata quod : Alii exhibent ,vt saepe dictum est Mox .

egc quoque praeferendum censcrem Pe- . quanta etc. al. quantum , vtXquanto . . .

tauius lib. 12. probat , poenitentiam pu- adumhm promptior mentis intentio > tan*
 . .

D E O F F I C I I S; 445
tam consideranda est mensura temporis , quam doloris: cor enim
contritum 3 et humiliatum Deus non spernit Verumtamen quanta .

in peccando ad malum abruptae mentis intentio, tanta neces-

fuit

se est in lamentatione deuotio Duplex est autem poenitentiae

.

gemitus: vel dum planginuis,quod male gessimus , vel dum non

agimus,quod agere debebamus. Ule autem vere poenitentiam agit,
qui nec poenitentiam praeteritorum negligit , nec adhuc poeniten-
da committit. Qui vero lacrymas indesinenter fundit , et tamen
-peccare non desinit , hic lamentum habet,sed mundationem non
habet
8. autem per gratiam Dei ad poenitentiam conuer-
Siqui
tuntur, perturbari non debent,si rursus post emendationem reli-
cta vitia cor pulsent , dum non possint bonae conuersationi noce-
re,si talis cogitatio non erumpat in consensum , vel opera Ferre .

enim sine perfectione vitiorum cogitationes non est ad damatio-

nem,sed ad probationem neqtie est occasio subeundidiscriminis,
:

sed potius augendae virtutis Nam et siquis circa finem suum per
.

poenitentiam desinat esse malus,non ideo debet desperare , quia

in termino est vltimo vitae quoniam Deus non respicit, quales
:

antea fuimus , sed quales circa finem vitae existimus

9. Exenim suo vnumquemque aut iustificat , aut con-
fine
demnat sicut scriptum est Ipse iudicat extrema terrae et alibi , I.Reg. 2. 10.
: , :

Vniuersorum finem ipse considerat Proinde non dtibitamus, circaiob.28. 24,

.

finem hominem per poenicentiae compunctionem Sed

iustificaii .

quia raro id fieri solet metuendum est, ne , dum ad finem differ-

,

tur conuersio sperata , ante occupet mors quam subueniat poeni« ,

tentia Quare etsi bona est ad extremum conuersio 9 tamen mul*

.

to melior est , quae longe ante finem agitur,vt ab hac vita secu-
rius transeatur.

to deuotior debet esse inpoenitendo . Hit- poenitentia est vel de peccatis commis-
torpius coniicit , quanta . ad tnalum
. . sionis , vt aiunt , vel de peccatis omis-
abruptio mentis , intentio deuotionis tan- sionis . AREV.
ta debet esse , e t in poenitendo affiictio . 9. Conuersio etc. al. conuersio , itt-
Paulo post legendum , vel intelligendum certa occupet mors priusquam veniat . al.
est,vel dum plangimus , quod male ges» confessio sperata , si incerta occupet mors,
simus , vel dum plangimus , quia non egi- nequaquam subueniat . AREV.
tnus , quod agere debebamus . Scilicet
 44-6 LIBER SECVNDVS
C A P V T XVIII.

De •vlrginibus .

i. N
x ^ unc autetn quae sit

tam sancti propcsitistudium sit exortum, breuiter intimabo. Quan«

sacrae virginitatis integritas, vel a quo

tum enim ad vetus testamentum attinet , Elias, Ieremias, et Da-

niel castitatis , et continentiae bono primi studuisse noscuntur.
Quantum vero ad nouum virorum virginum
, caput est Christus,
feniinarum virginum caput est Maria . Ipsa earum auctrix , ipsa
mater nostri capitis, qui est virginis filiiis, et virginum sponsus .

Inde acmina virorum,et puellarum sanctarum , inde sectatores , et

sectatrices perpetuae continentiae pullularunt, castigantes se,nec
solum incorpore,sed etiam in ipsa concupiscentiae radice castran*
tes , caelestemque , atque angelicam vitam in terrena mortalitate
meditantes ,atque in carne corruptibili incorruptionem perpetuam
retinentes, quibus cedit omnis fecunditas carnis , omnis pudici-
tia coniu°alis .

2. Nam quum et ipsa vniuersa ecclesia virgo sit , desponsata

2.Cor.xi. vni viro , sicut quanto digniora honore sunt
dicit Apostolus ,

membra eius quae hoc custodiunt etiam in ipsa carne,quod tota

,

custodit in fine ? Sic tamen laudetur virginitas , ne nuptiae coiv

Cap. XVIII. n. i. Tam sancti propo- bus , et pueris , et maritatis , et vxora-

siti .Verba Cassiani , cuius sunt , quae tis vno nomine virgo est appellata Vn,-
, .

sequuntur , nisi Hicronymi esse , vel com- de hoc probamus ? Apostolum audi di-
munia vtriusque mauis GRIAL . . centem , non solis sanctimoniatibus sed ,

lb. In Isidorianis cap. 93. n. 5. ad- vniuersae potius ecclesiae Dei Despon- :

uerti , in codice Vaticano 202. extare di enim vos vni viro virginem castam
hoc caput sub titulo , Isidori Iunioris D: cxhibere Christo , et Tcrtull. lib de mo* %

virginitate , ct nostrae editioni congrue- nogam Lt coniungent vos in ecclesia

.

re . Voce auctrix , quam hic Isidorus ad- virgine vnius Christi sponsa Ambrosius .

bibet , lib. 10. Etymolog. n. 2. videtur quoque in hortatione ad virginitatem ; Vir«

negare vti licere. Vide not. Pro , sccta- go est ecclesia, quam studuit Apostolus
triccs perpetuae contiten tia e , alii habent, virginem castam exhibere Christo . GR.
sectatrices ad perpetuam poenitentiam . Ib. tamen laudvtur virginitas , ne
Sic
Et illico 1 pullularunt , appetitum Ubidinis nuptiac condemnentur Hoc saepe re~ .

castigantes , nec sohim . castrantcs sc^

. . petit Hieronymus GRIAL .

caelestem etc. AHEV. Ib, Ante aduentum quippe Christi

2. Quum et ipsa vniuersa . Augusu coniugia placuere . Ex Tertulliano , vn-
serm.2$. de verb.Domini secundum Matth. dc cadem quoque hattsit Ilieronym. GR.
Tota ecclesia , quae constat et virg - . lb. Ncn cnim etc. al. nonne enim sic
 .

D E OFFICIIS. 447
demnentur. Oportet enim non damnare quod bonum est , sed ,

addere,quod melius est Ante aduentum quippe Christi coniugia .

placuere Deo , post aduentum virgiuitas :« Prima enim Dei senten-

tia crescere , et generare praecepit , secunda continentiam suasit .

Non enim iam locus est voci ilii : Crescite , et multiplicamini . Genes. i. iS.

Quia iam aliavox superuenit , dicens Vae praegnantibus , et nu- Lucae 21. 23. :

trientibus , Et illud Te mpus iam in collecto est Restat y vt qui i.Cor. 7.

: ,

vxcres habent , tamquam non habentes sint

3. Et nisi fallor , vnius eiusdemque Dei pronunciatio est .
,

Tunc quidem Deus in primordio sementem generis emisit indultis

coniugiorum habenis , donec mundus repleretur nunc vero sub :

extremitatibustemporum compressit quod emiserat et reuocauit, , ,

quod indulserat Vnde et Salomon praeuidens in spiriru ait

. :

Tempus amplexjxndi , tempus longe fieri ab amplexu Quia prae-Eccl. . 3.

cepti veteris est,vt terra procreationibus impleretur , noui autem ,

vt continentia , atque virginitate caelum adimpleatur . Quain ta-

men adeo ardui , sublimisque praemii esse constat , vt dicentibus

apostolis quodam loco : Si sic est hominis causa cum muliere , non Matth. 19.

expedit nubere : responderit Dominus •

Qui potest capere , capiat *

4. Non ergo praeceptum de continentibus , sed suasio est :

nec iniungitur virginitas, vt sit necessitatis , sed vtvoluntatis possit

esse , laudatur , Apostolo protestante De virginibus autem praece- : I- Cor. 7.

ptum Domini non habeo , sed consilium do , tamquam et ipse scien-

tiamDei habens Existimo enim^hoc bonum esse propter instantem
,

necessitatem quoniam bonum est homini sic esse

, At vero qui ten- ,

tationem carnis non tolerant necesse est,vt portum coniugii pe- ,

tant vnde et idem Apostolus Qui se (inquit) non continet ^nu-

, ,

bat\mslius est enim nubere, quam vri Et iterum , Si acceperis ,

vxorem non peccasti si nupserit virgo non peccauit Et si non vis

,
•
, .

maior esse , esto vel minor , quia liberae vcluntatis es.

locuta est vox illius Crescite etc. ? Et, coniugiorum habenis volentibus . Infra
mox ,tempus item collectum est \ vel tem- alii, causa cum vxore , non expe.iit AR. .

pus , irt quo lectum est AREV. . 4. Et iterum si acceperis vxorem

3. Et nisi fallor vnius eiusdemque , vsque ad prostrati sunt , verba sunt ex
Dei vsque ad indulserat , verba sunt Ter- commentariis in ep. ad Corinth. Hieron.
tuli. in exhortatione ad castitatem . GR. adscriptis . GRfAL .

Ib. Indultis etc. al. indultis coniugio- Ib. Non peccauit . al. non veccauit ,
rum voluptatibus habenis . al. indultis quia liberae voluntatis est . AREV.
 . .

44* LIBER SECVNDVS

Nuptiae enim peccatum non sunt, sed per solicitudinem
?.
mundi,qui nubunt,legem Dei seruare vix possunt Aliter illos .

dicit non peccare si nubant , qui nondum vouerint Deo castita-

s

tem Ceterum vel qui in corde suo promisit, si aliud fecerit , ha-
.

bet damnationem , quia primam fidem, sicut ait Apostolus, irritam

fecit Quod enim erat per naturam licitum per votum sibi fecit
. ,

Act. 5. illicitum ,sicut Ananias, et Sapphira, quibus de pretio possessionis

suae retinere nihil licuit ,ob quam causam et subita morte pro-
strati sunt.
6. In euangelio autem virginum diuersa genera memorantur,
sed illis specialiter regni possessio deputatur, qui se amore Dei
castrauerunt , id est, non quos impossibilitatis necessitas cogit : sed
quos voluntas fecit continentes . Sic enim scriptum est , Domino
Matth. iq. disputante : Sunt enim spadones , qui ita nati sunt : sunt et alii , qui
ab hominibus facti sunt : et sunt , qui se ipsos castrauerunt proptet*
regnum caelorum Quibus etiam per Isaiam prophetam dicit , se
.

cap. 56. daturum in domo sua , et in muris suis locum nominatum melio-
rem multo ,quam flliorum, ac filiarum
7. Nam illis , qui sic nascuntur ,aut quibus ipsum virile mem-
brum debilitatur , vt generare non possint (sicutsunt eunuchi po-
tentum , et regum ) sufficit vtique , quod christiani sunt, et Dci
praecepta custodiunt, eo tamen proposito,vt coniuges,si potuis-
sent, haberent , ideoque ceteris coniugatis in domo Dei fidelibus
adaequantur , quia castrati sunt propter seculum , non propter re-
gnum caelorum neque enim vxores animi virtute > sed carnis nec-
:

essitate non ducunt

3. Quantum autem sit in virginibus sanctitatis donum , vt etiam

Apoc. 14. Ioannes eos tantum agni vestigiis inhaerere praescribat , qui con-
taminati mulierum conuentibus non fuerint? Ipsi enim sunt duo-
decies duodena milia sanctorum citharoedorum illibatae virginita-
tis in corpore, inuiolatae castitatis in corde,qui sequuntur agnum,

quocumque ierit, quem nemo sequi vel audet,vel valet,nisi tan-

tum
6. Per Isalarn prophetam se datu- 8. Mulierum conuentibus . al. mulic-
rnm . Quem locum tractat elegantiisime rum coitibus . Et paulo post nemo se-
,

B/isilius inlib. dc virginitate . GRIAL . qui vel auditu valet ; aut ntmo sequi >
Ib. Meliorem muUo . Vulg. melius vel audire valet . AREV.
a filiis , u iuia jui . GRIAL .
 D E OFFICIIS, 449
tU'.-n Sequuntur itaque agnum et ceteri
virginitas. fideles , qui vir-
ginitatem corporis amiserunt -, sed non quocumque ierit, sed quo
vsque ipsi potuerint .

9. Vnde , ne tantae sanctitatis donum superbia corrumpatur,

cauendum estrmultos enim. extollitvirginitas , eleuat continentia,
fidenter dico , facilius sequuntur agnum , et si non quocumque ie-
rit,certe quo vsque potuerint eoniugati humiles quam superbicn- ,

tes virgines. Quomodo enim sequitur , ad quem non vult accedc-

re ? Aut quomodo accedit , ad quem non venit , vt discat , quo-
niam mitis est, et humilis corde? Pergant ergo viam sublimitatis
virgines, pede huuvlitatis sequantur Christum , tenendo perseue-
ranter,quod voueruit ardenter: ita vt professae,ac seruatae inte-
gritati ceteris etiam moribtis congruant 3 sine quibus proculdubio

otiosa , et inanis manei virginitas Boni enim actus si addantur .

virginitati , angelicam vium hominibus, et caeli mores exhibent terris*

10. Illae ergo virgims esse probantur , quae sic continentiae

inseruiunt , vt nullis criminibus , nulloque terrenae solicitudinis

onerepraegrauentur Curam enim mundi coniugalis copula gignit,
.

Paulo docente , qui ait , Vnlo autem , vos sine solkitudine esse . 1, Cor. 7.
Qui sine vxore est ^solicitus ?st > quae Dei sunt , quomodo placeat
Deo qui autem cum vxore est , wlicitus est , quae sunt mundi , quo*
:

rnodo placeat vxori vnde agnoscitur, non posse placere Deo hu-
:

iusmodi continentiae votum , quod praepeditur secularium impe-

dimento curarum Nihil enim expeditos prodest esse ab actione
.

carnis , qui illigantur sscularibu* curis. Nisi tantum quod sibi ma-
iora acquirunt supplicia pro eo.quod seculum minime vincunt,
qui carnem vincere potuerufit,
11. Quaeritur autem , cur feminae virgines in benedictione
velentur? Quarum haec cau>a est . In gradibus enim,vel officiis
ecclesiasticis feminae nullateuis praescribuntur , nam neque permit-
y
titur eis loqui in ecclesia, el docere : sed neque tangere , vel of-
ferre.-neque vilius virilis nuneris , aut sacerdotalis officii sorteni

ii. In gradibus enim , vel orfiiis vs- Ib. Notabilis , vel insignis . More sv.o
que ad ostendat Tertull. in lib. e vir-
. disiunctione pro coniunctione vtitur . Nan.K
ginibus veland. Potuit dignius hnorari Tertullianus notabilis , et insignis dixit ..
aliqua praerogatiua virilis gradc , aut GRIAL .

officii ? etc. £ quo loco sunt verb fere , Honorem sanctificati corporis
Ib.
.

quae rcstar.t huius capitis . GRIX . Honorem sanctitatis Tertullianus GR. . .

Tcm.VL LIl
 ,

45 o L I B E R SECVNDVS
sibi vendicare. Ideoque hoc tantum, vt quia virgo est, et carnem
suam sanctificare proposuit , iccirco velaminis venia fit illi vt in ,

ecclesiam notabilis, vel insignis introeat , et honorem sanctificati

corporis in Jibertate capitis ostendat , atque mitram , quasi coro-
nam virginalis gloriae > in vertice praeferat.

C A P V T XIX.

De njiduis .

1. V iduarum multa exempla sunt , quarum prima \\\ Scripturis

legitur Noemi , et vidua, ad quam Elias missus esse scribitur , et vi*

Rut. I. dua Sunamitis, quae solebat Elisaeum recipere, et victum illi admini-
3-Reg. 17. strare extat et Iudith illa admirabilis vidua 3 quae de Holoferne as-
:

4. Reg. 4. syriorum principe triumphauit saluumque pudorem hoste deuicto ,

Iudith. 13.
reuexit In nouo autem testamento Anna prima vidua legitur
.

Luc. 2.
quae Dominum cognouit infantem , quae meruit gratiam diuinita-
tis eius agnoscere antequam potuisset verbum eius audire .
,

2. Cuius quidem gradus virginitati pene coniunctus est vnde :

et Christum , quem virgo peperit,vidua prima cognouit Felrx .

ergo virgo , quia intacta fortior vidua, quia experta vtrisque ta- : :

xnen est apud Deum merces iruior illa 3 subsequens ista Ulam : .

Cap.XIX. n.i. Anna ... quae Dominum tia , quae ks suum sentit , quae quid
cognouit infantem . TertulL in lib. de viderit, nomt . Poterit virgo felicior ha-
ieiunio aduersus Psychicos Anna prophe-
; beri , at vidua laboriosior • quod bo-
illa ,

tis filia Phanuelis , quae infantem Do- nmn semper habuit : ista , quod bonum
minum agnouit , et multa super eo
et sibi inuenit , in illa gratia , in ista virtus
praedicauit expectantibus redemptionem coronatur , etc. GRIAL .
Israel . GRIAL . IL Quae post vnius coniugii torum
Ib. reduxit . AREV.
Reuexit . al. inteiceptum vsque ad renunciat Ita .

2. Felix ergo virgo

, quia intacta ,
etc. vteriue ms. , probissume , quos sequi non
Hausere ista non Isidorus modo , sed Uier- est aisus qui , cuius haec essent , non ol-
onymus quoque e Tertulliano , cuius sunt, fecera . Sunt autem eiusdem Tertulliani
lib. 1. ad vxorem haec verba Quanti : initio 'xhortationis ad castitatem Ter- :

est vidua ipsa, cuius assertor Dominus tius gftdus superest monogamiae , quun»
disputabit? Nfon tantum virginibus datum, post latrimonium vnum interceptum
opinor , licet in illis integritas solida , exindesexui renunciatur Ergo vox vi- .

et tota sanctitatis de proximo visura sit rili tubiter addita fuerat , quae etiam

faciem Dei . Tainen vidua habet aliquid legitur n edit. rom. GRIAL .
;

operosius , quia facile est non appetere, Ib. Exinde sexui renunciat . stl. inde
quod nescias , et auersari , quod deside- scnsui enunciat . Sed retinenda lectio a
raueris nunquam . Gloriosior continen- Grialiostabilita . Mox nonnulli mss. c+-
 :

D E O F F I C I I S. 451
autem viduam Apo.stolus vocat quae post vnius coniugii torum ,

interceptum exinde sexui renunciat Dicit enim Vidua eligatur i.Tim. . : 5.

non minus anncrum sexaginta , vnius viri vxor Vnde consequens .

est/vt quaeplurimis fuit nexa maritis, careat verae nomine viduitatis.

Quales esse viduae debeant, idem apostolus expressit , di-
3.
cens Si fuerit in operibus bonis , testimonium habens 3 vtique sicut
: Act. 9.

Tabitha :si filios educauit ^ subauditur Deo Si hospitio suscepit , si :

sanctorum pedes lauit , si tribulationem patientibus subministrauit ,

hoc est, aegrotis , vel in carcere posicis,// omne opus bonum sub-
secuta est : breuiter vniuersa concludens, vt in omnibus sint exem-
pla viuendi . Et iterum :Anus similiter in habitu sancto vtique : Tit. 2.

vt ipse earum incessus , motus , vultus sermo, silentium quamdam

,

sacrae continentiae praeferat dignitatem .

4. Post haec adiecit : Non criminatrices , non multo vino ser-

uientes , sed paruo vtentes . Nam solent hae aetates , quae corporis
frixere Iuxuria,vino se dedere pro libidine . Post haec additur
Bene docentes ^vt prudentiam doceant . Docere quidem permi-
illis

sit,sed feminas hoc non in ecclesia , : et sed priuatim nam hoc :

genus muliercularum solet esse garrulum Vnde et curiosas et .

,

verbosas quasdam viduas idem apostolus notat , et hoc vitium di-

cit venire ex otio Simul autem (inquit) et otiosae discunt circui-
:
r, Tim. 5.
re domos, scilicet dum nullo timore detentae , nec mariti potestati
subiectae non solum otiosae, verum etiam
, curiosae discurrunt,
Ioquentes, quae non oportet .

5. Praedicat autem idem apostolus damnationem habere vi- ,

duas,quae post propositum continentine nubere cupiunt. Quum

enim ( inquit ) luxuriatae fuerint in Christo , nubere volunt , ha-
bentes damnationem^ quia primam fidem irritam fecerunt 3 id Qst y
quia in eo,quod primo vouerant , non steterunt Nec tamen ait, .

nubunt 5 sed nubere volunt: multas enim earum reuocat a nuben-

reat verae nomen induitctis , vt careo 4. Nam solent vsque ad ex otio , ver-
sit cum accusandi casu , vt alibi vtor etc. ba sunt eiusd. ibid. GRIAL .

AREVALVS . Ib. Simul autem vsque ad quae non

3. Vtique sicut Tabitha vsque ad vi- oportet,f;v cemmentariis in ep. ad Ti-
uendi . Ex ccmmentariis in epistolam ad moth, citat, GRIAL .

Timotheum Hicronymo adscriptis GR. . Ib. Nam solent etc. al. Nam sole-w
Ib. Vtique vt ipse earum incess. v s- aetates , quae corporis fluxere luxur.ia\.
que ad dignitatem , ex Bieronymo ad AREVALVS .

Ttt. 2. GRIAL .

Lll 2
 .

452 LIBER SECVNDVS

do non amor praeclari popositi , sed aperti dedecoris timor.
6. Igitur quae nubere volunt , et ideo non nubunt , quia im-
pune non possunt, hae melius non vouerent,et nuberent, quam
vrerentur 3 id est ,
quam occulta flamma concupiscentiae vastaren-
!. Cor. 7. tur, quas poenitet professionis, et piget confusionis , quae nisi cor-
rectae cor dirigant, et Dei timore rursum libidinem vincant, in
mortuis deputandae sunt , si in deliciis agant . Vnde dicit Aposto*
I, Tim, 5. lus : Qaae autem in deliciis agit ^viuens mortua est , siue in labo-
ribus,atque ieiuniis nulla cordis correctione 3 sed magis ostenta-
tioni,quam emendationi seruientibus

C A P V T XX.
De coniugatis .

1. L^e coniugatls lex nattirae a seculo est . Deus enim fecit

Adam,et dedit ei adiutorem Heuam cum procreationis subsecuta

Genes. 1» sententia , dicens : Crescite , et multiplicamini , et replete terram .

Sed facta eadem mnlier prius solatio , quam coniugio fuit,donec

a paradiso paiadisum obedientia
inobedientia eiiceret , quos intra
tenuisset , ac post beatae sedis excQssus mulierem suam pulsus
Genes. 4» agnosceret, libro Geneseos edocente Et cognouit Adam mulierem :

suam , et concepit filium .

, et peperit

2. Ergo adiectum laborem nuptiae praecesserunt, et tribulos ,.

spinasque passuri praeuios adiecere conuentus , secuta in procrea-

Genes.3» tionibus taedia : vnde et pariturae tale praecessit edictum : In do-
lore ( inquit) et moerore paries fillos \ quos vtique sic creatos
diuersi ( vt cernimus ) casus , luctusque surriperent. Vnde et Apo-
I.Cor. 7. stolus praedicans , ait : ^tribulationem tamen carnls habebunt huius*

Hebr, 13. tnodi . Non tamen coniugiorum honorabilis torus, et immaculatum

cubile sine fructu est Nempe soboles inde sanctorum et quod
. ,

laudatur in virginitate, coniugii est . ldeoque nec peccatum nuptias

dicimus : nec tamen eas bono virginalis continentiae, vel etiam
vidualis coaequamus .

6. Quas poenitet etc. al, quas penitus nuisset . Ac post etc. Alii , tenuisset . Hic
professionis forrna declarat , sedpiget con- post beatae sedis excessdm mulieris suac
jusionis etc. Et in finc , emendationi ser- pulsum agnoscebat . AREV.
uiens . AREV. 2. Praecessetunt . al. exprtsserunt -

Cap.XX. n, l, Grialius distinguit , tt- AREVAL.

 » . .

DK OFFICIIS. 453
Coniugia autcm tantum per se bona sunt :propter eavero,
3.
quae circa illa sunt, mala fiunt. Per id namque mala fiunt,per
quod dicit Apostolus Qui autetn cum vxore est , cogitat ^quae sunt
: I. Cor. 7;
mundi et iterum , Propter furnicationem vnusquisque suam vxo-
:

rem habeat Quod autem non vnus,et multae , sed vnus,etvna

.

copulantur, ipsa prima diuinitus facta coniunctio in exemplumest.

Nam quum Deus hominem figurasset , eique parem necessariam
prospexisset vnam de costis eius mutuatus, vnam illi feminam fin-
,

xit sicque Adam

, et muIierHeua vnis imer se nuptiis functijfor-
,

mam hominibus de originis auctoritate , et prima Dei voluntnte

sanxerunt. Item secundum spirituales nuptias sicut vnus Christus, ,

et vna ecclesia,sic vnus vir , et vna vxor tam secundum generis

documentum , quam secundum Christi sacramentum .

4. Numerus autem matrimonii a maledicto viro coeprt Pri- .

mus Lamech duabus maritatus tres in vnam carnem effecit Sed .

dices,quod et patriarchae simul pluribus vxoribus vsi sunt:ergo

propterea licebit nobis plures ducere Sane licebit ,siqui adhuc typi .

alicuius futuri sacramenti supersunt, quibus plures nuptiae figuren-

tur Secundas autem nuptias propter incontinentiam iubet Aposto-
.

lus melius est enim denuo vni viro nubere,quam explendae li-
'>
1. Cor. 7.
bidinis causa cum plurimis fornicari Saepius enim nubendi licen- .

tia iam non est religionis , sed criminis

5. Nam quod in ipsa coniunctione connubia a sacerdote be-

nedicuntur, hoc etiam a Deo in ipsa prima conditione hominum

3. Vnam de costis eius mutuatus vir quam secundum Christi firmamentum

in fem. fecit . Tertull. in lib. de mono- GRIAL .

gwn . Vnam feminam masculo Deus fin- 4. Numerus autem matrimonii vsque
xit,vna costa eius decerpta , et vtique ad figurentur, verba Tertullian. ibid. et
cx pluribus etc, quae eadem in exhor- Hieronymi 1. contra louinian. GRIAL
tatione dixtrat , totumque locum Hiero- Ib. Secundas autem nupt. vsque ad
-nymus sibi aduenus louinianum aptauit . non est religionis, sed criminis . Dicun-
GRIAL. tur haec ex Hieronymi sensu , non qiti
Item secundum spirituales nupt.
Ib. digamos , aut etiam octogamos ( vt ipsius
Jdem in exkortatione At quum Apoito- : verbis vtar ) damnet : sed qui coeliba-
lus in ecclesiam , et Christum interpre- tum , et viduitatem coniugio longe anti-
tatur,erunt duo in carne vna , secun- stare velit Cuius verba aHquanto etiam
.

dum spirituales nuptias ecclesiae, et Chri- liberiora , quam haec sunt , retulit quoque
sti, vnus Christus , et vna eius ecclesia , Cratianus 31. q. 1. cap. Quomodo GR» .

agnoscere debemus , duplicatam , et exag- 5. Quod vero iisdem virginib-us le-

geratam * esse nobis vnius matrimonii , gitime nubentibus vniuirae . Tertull. in
tam secuodum generis fundamentum Exhort, Monogamia apud ethnicos in
 .

4 54 L I B E R SECVNDVS
Gene?. i. factum est , sic enim scriptum est : Fecit Deus hominem : ad imagi-
nem Dei jecit eum , masculum , et feminam creauit eos , et benedi-

xit eos ^dicensyCrescite^et multiplicamini . Hac ergo similitudine

fit nunc in ecclesia ,
qua tunc factum est in paradiso . Quod vero
eisdem virginibus legitime nubentibus vniuirae pronubae adhiben-
tur , scilicet propter monogamiam : etsi auspicii causa fit, tamen
boni auspicium est

6. Quod vero eaedem feminae, dum maritantur, velantur, sci-

licet vt nouerint,se per haec viris suis esse subiectas, et humiles,

vnde et ipsum velamen vulgo mauortem vocant est,Martem, , id

I.Cor.n, quia signum rnaritalis dignitatis, ac potestatis in eo est Caput .

enim mulieris vir est 3 licet et proinde velentur,dum nubunt,vt

verecundiam muliebritatis agnoscant ,quia iam sequitur inde , quod

Genes.24. pudeat. Vnde Rebecca, quum ad sponsum duceretur , simul vt
eum ipsa conspexit , salutationem , vel oscula non sustinuit sed sta- :

tim sentiens , quod esset futura , paliio caput velauit obnubere •,

enim cooperire dicitur. Hinc etiam et nuptae dictae,quod vultus

suos velant, vnde et nubet dictae,eo quod aethera obtegaut .
7. Quod autem nubentes post benedictionem a leuita vno
vinculo copulantur , videlicet ne compagem coniugalis vnitatis dis-
rumpant. At vero quod eadem candido ,purpureoque colo- vitta

re permiscetur,candor quippe ad munditiam vkae,purpura adsan-

guinis posteritatem adhibetur vt hoc signo et continentiae lex :

tenenda ab vtrisque ad tempus admoneatur , et post haec redden-

dum debitum non negctur Quod enim dicit coniugatis Aposto- .

I. Cor. 7, his Abstinete <vos ad tempus ,<vt vacetis orationi , hoc ille candor
:

summo honore est,vt et virginibus le- ad perueniat Legitur totus hic prope
.

gitime nubentibus vniuira pronuba ad- locus apud Gratian. 30. q. 5. c. Feminae .
hibeatur •, etsi auspicii initium est , tamcn GRIAL .

boni auspicium est . lta enim Tertulliani Ib. Vnde et Rebecca vsque ad vcU-
ratio explenda est ex hoc loco . Quod non uit , exTertull. lib. de virginibus veland.
vidisse, qui in eo emendando laborarunt , eadem etiam apud Ambros. in fine lib. i.

neque in interrupta pendenti sentenda

, et de Abraham . GRIAL .

quidquam desiderasse , valde miror GR. . 7. Avno vinculo copulantur

leuita .

lb. Nubentibus etc. al. nubentibus vna Aliter haec apud Gratianum \ nos codi-
vniviro tenenda sit, adhibentur pro nuptu. ces nostros sumus secuti . GRIAL .

al. nubentibus vni viro pronubae adhiben- Ib. A leuita . al. vittae . al. vinctae .

tur .... boni auspicii est Pro sciluet • Ex hoc Ludouicus Dorleans
Isidori loco
coniectura est in editione JBignaeana, hoc in Nouis Cogitation. ad Tacirum pag.790.
fit scilicet AREV.
. coll git , flammeum nubentium candido ,
6. Quod vero caedem feminae vsque [ urpureoque colore iuisse permixtun; ,
 . :

D E F F I C I I S. 4 j5
vittae insinuat : quod vero subiungit : Et iterum reuertimini in id
ipsum: hoc purpureus color ille demonstrat.
8. Illud vero, quod imprimis annulus a sponso sponsae datur,
fit hoc nimirum signum,vel propter id
vel propter mutuae fldei

magis, vt eodem pignore eorum corda iungantur. Vnde et quar-

to digito annulus idem inseritur , quod in eo vena quaedam ( vc
fertur) sanguinis ad cor vsque perueniat Antiquitus autem non .

amplius vno dabatur, ne pluralitas amorem vnicum carperet Pe- .

nes Israel autem illicitum erat puellam viro tradere , nisi post ma-
nifestatum sanguinem maturitate.
9. Apud veteres \n cligendis maritis quatuor ista spectabantur
virtus, genus, pulchritudo, oratio : in feminis tria, si generosa , si

bene morata esset,si pulchra. Nunc autem non genus 3 ac mores,

sed magis diuitiae in vxoribus placent : nec quaeritur ,
quam sit

femina pudica,sed potius quam formosa, quae et concupiscendi

libidinem nutriat , et cunctorum post se suspiria trahat. Pulchra
enim (vt quidam sapiens ) cito adamatur, et difificile custodi-
ait

tur , quod plures amant Illae enim sunt certae nuptiae quae in
.
,

coniugio non libidinem sed prolem requirunt neque enim sic

, :

instirutae sunt, vt carnis voluptati seruiant,sed tantum vt fructum

propaginis quaerant
10. Nam et ipsae dotales tabulae indicant, quod causa pro-
creandorum liberorum ducitur vxor Quando ergo quisque luxu- .

riose amplius viuit,quam necessitas procreandorum liberorum co-

git,iam peccatum est Vnde necesse est , vt quotidianis eleemo-
.

sed ex Plinio, et Verrio luteum ex In- , rem vnum cnperet Apud eundem vnus .

terprete luuenalis sat. 6. sanguineum , ex ms. post manifestatam sanguinum mxtu-

Festo albu.u . Fortasse varium erat pro ritatem Brissonius De ritu nuptiarum
.

varietate temporum et locorum AR.

, . pag. 290. obseruat , desumptum ex Gel-
8. Quod imprimis annulus Quod in . lio lib. 10. cap. 10. , et ex Macrobio lib.7.
primis negotiis annulus , apud Cratia- Saturnal. cap. 15., quod Isidorus refert
num . GRIAL . de annulo sponsi in quarto digito , quia
Ib. Antiquitus . Tertull. Apeloget, in eo vena ad cor pertingit AR.LV. .

eap. 6. Quum aurum nulla norat , prae- 9. Apud veteres . Vid Etymol. lib.y*
ter vnico digito , quem sponsus oppigne- cap. 7. GRIAL .

rasset pronubo annulo . GRIAL v Ib. Vt ait quidam sapiens Thsophr. .

Ib. Penes Israel autera vsque ad ma- apud Hieronym. 1. contra louinian. GR.
turitate , verba sunt Tertull. in libro dc 10. Nam et ipsae dot. tab. Angust.
mirgitubus veland. GRIAL . lib % de moribus Manichaeor. Nuptiae au-
Ib. Amorem vnicum carperet Mss. , . tem , vt ipsae nuptiales tabulae clamant,
jjuibus vsus est Hittorpius , omnes , amo* liberorum procreandorum leminam , ma-
 , ,

tf6
UBER SECVNDVS
synis,ac precibus intercedant, qui tori coniugalis pudicitiam fre-
quentius per incontinentiam maculant Nuptiaiia autem bona tria, .

sunt proles, fides, et sacramentum In fide attenditur, ne praeter

:
.

vinculum coniugale cum altera, vel altero concumbatur in pro- :

le, vt amanter suscipiatur, pudice nutriatur in sacramento , vt con- :

iugium non separetur , neque causa prolis alteri coniungantur .

Ephes. 5. 11. Sacramentum autem ideo inter coniugatos dictum est

quia sicut non potest ecclesia diuidi a Christo , ita et vxor a vi-
ro Quod ergo in Christo , et in ecclesia , hoc in singulis quibus-
.

que viris , atque vxoribus coniunctionis inseparabile sacramentum.

I. Cor. 7. est . Apostolus, Praecipio (inquit) non ego , sed Domi-
Vnde et
nus ^vxorem a viro non discedere Prohibet enim , dimitti quacum- .

que ex causa,ne aliis coniungatur secundum consuetudinem iu-

Matth. 19. daeorum , quam Dominus interdixit , dicens Quicumque dimiserit :

vxorem suam , excepta fomicationis causa , et aliam duxerit , moe-

chatur Solum ( vt ait Hieronymus) adulterium est,quod vxoris
.

vincat affectum , immo quum illa vnam carnem in aliam diuiserit,

et se fornicatione separauerit a marito non debet teneri, ne vi- ,

Prouerb. 18. rum quoque sub maledicto faciat , dicente Scriptura Qut adul- :

teram tenet stultus , et impius est Vbicumque igitur fbrnicatio

, .

est,et fomicationis suspicio , libere vxor dimittitur.

12. Quid ergo , si sterilis est,si deformis,si aetate vetula , si

foetida,si temulenta,si iracunda , si malis moribus, si luxuriosa,si

fatua,si gulosa , si vaga, si iurgatrix, et maledica? tenenda est,
velis ,

remque coniungunt \ atque ead, serm. 3. Hieronymus . Stultus, et Insipiens , Vulgi

Dom. 22. post Trinit. GKIAL . edit. GRlAL .

Ib. Quando ergo quisque luxuriose lb. Quod vbicumque forxicatio est 9
amplius viuit vsque ad maculant Au- . et fornicationis suspicio ^libere vxor di-
gust. ibidem sed dicis, peccatum quidein
: mittatur , ira explicandum est , vt diuor-
est , sed tamcn paruum est Nec nos . tium fieri possit, non ita vt vel dimit-
dicimus , quia capitale peccatum est , sed tens , vel dimissa alias nuptias inire va-
tamen si frequentius exerceatur , et ie- leat , quod contra haereticos egregie
pro-
iuniis , vel eleemosynis non redimatur bat Maldonatus in Matthaeum etiam ex
nimis immundam animam facit . Vide hoc Isidori loco . Nonnulli etiam recen-
tlieron. 1. contra louin. et Grat. i~$.q. 4. tiores theologi idem argumentum per-
c. Origo , et Fulgent. ep. 1. GRIAL . tractant. ARLV.
11. Solum , vt ait Hieronymus. In 12. Quid ergo si sterilis vsquc ad
Matth. cap. 19. quae verba citantur a habenda , e x eod. Hieron. loco GKIAL • .

Cratian. -$i. q. I. c. Dixit Dominus . GR. Ib. Vt ait Lactantius Lib.6. f.2_j.G}{».

Ib. Stultus , et impius . Ita goth, et Ib. Seruanda igitur iides vsque ad se-
 DE OFFICIIS. '477
velis , nolls, et qualiscumque accepta, est habenda . Quum enim
csses liber,sponte te seruituti subiecisti . Quumque habet quis vxo«
rem ( vt ait Lactantius neque ) , neque seruam , liberam habere
poterit, vt matrimonii fidem seruet Neque enim , vt iuris pu- .

blici ratio est , sola mulier adultera est , quae virum habens , ab
altero polluitur, et maritus,si alteram habeat,a crimine adulterii
alienus habeatur, dum diuina lex duos ita in vnum matrimonii
corpus coniunxerit, vt adulter sit,quisquis compagem corporis in
diuersa distraxerit. Seruanda igitur iides ab vtroque alteri est.
Exemplo continentiae docenda est vxor a viro , vt seca-
13.
ste gerat Iniquum est enim,vt id exigas, quod praestare non
.

possis caput est enim mulieris vir

: vbi autem melius viuit mu- '>

lier, quam vir,capite deorsum pendet domus Ideoque praecede- .

rejiebet vir in omnibus bonis factis vxorem suam quia caput :

est , vt illa imitetur virum , etsequatur vere, vt corpus caput suum ,

sicut ecclesia sequitur Christum .Hortatur Apostolus coniuges, vtl. Cor. 7.

propter orationem abstineant , atque ex consensu tempora sancti-

ficationis obseruent, et sine impedimento carnali orationibus va-
cent . Nam et in veteri testamento ante sanctificati sunt omnes a Exod. r*.
mulieribus , et sic descendenti Deo in monte assistere meruerunt.
Item hortatur idem apostolus mulieres subditas esse viris Coloss. ?.
14.
suis nam multae erga simpliciores viros , diuitiis,et nobilitate per-
:

flatae,Dei sententiae non recordantur , per quam subiectae suntGenes. 3. i5.

illis. Ait quippe Dominus ad mulierem Conuersio tua ad virum :

tuum^et ipse tui dominabitur Obediendum est itaque sacrae scri-

.

pturae praeceptis , et seruiendum viro quadam seruitute libera , et

dilectione plena. Etenim non est creatus vir propter mulierem,
sed mulier propter virum et quum caput mulieris vir sit , caput :

autem viri Christus , quaecumque vxor non subiicitur viro , hoc

est, capiti suo, eiusdem criminis rea est, cuius et vir,si non subii-
citur Christo capiti suo.

quitur Christum , ex August. 3. de decem que ad finem , verha sunt Hieronymi ad

chord. citat.^i. q. 6. c. Non moechabe- Titum 2. GRIAL .

ris .
GRIAL . ib. Vulgata , sub viri potestate eris ,
Ib. Grialius , nequam seruam forte et ipse dominabitur tui . Isidorus hoc
pro nequaquam seruam AREV. . loco sequitur versionem antiquam cum
13. Et sine al. vt sine AREV. . . Tertulliano , Cypriano , Augustino , et a-
14. Hortatur idem apostolus , etc. vs~ liis . AREV.
Tem.VI. M mm
 . . .

45 3 LIBERSECV N D V S
15. Verbum autem Domini blasphematur, ve! contemnitur
Dei prima sententia , et pro nihilo ducitur vel Christi infamatur :

euangelium , dum contra legem, fidemque naturae ea, quae chri-

stiana est , et ex Dei lege subiecta , praeesse viro desiderat , quum
etiam gentiles feminae seruiant viris suis communt lege naturae.
Seruatur ergo lex naturae , si mulier Deo simul , et marito subie-
cta est . At contra si illa viro imperare desiderat , et ordo naturac
corrumpitur , et domus illa misera , et peruersa vocabitur

C A P V T XXI.
De catechumenh , de exorcismo , et salc .

1
i.JLam ntinc rationem ordinem adfidem ve*
sacramentorum, siue
nientium prosequamur. Quorum gradus primus est catechumeno-
rum.secundus competentium , tertius baptizatorum. Catechumeni
sunt,qui primum de gentilitate veniunt habentes voluntatem cre» ,

dendi in Christum, et quia primum exhortationis praeceptum est

Deuter. 6. in lege Dei Audi , Israel , Dominus Deus tuus , Deus vnus est inde
: :

est,vt is , cui per sacerdotem , quasi per Moy.se n , Deus primum

loquitur, catechumenus , id est, andiens, nominetur , scilicet , vt
vnum agnoscens Dominum, relinquat eiTores varios idolorum
2. Puto autem,et omnes a Ioanne m poenitentiam baptizatos
catechumenorum praetulisse figuram . Exorcizantur autem hi pri«
mum , deinde sales accipiunt , et vnguntur Exorcismus autem ser- .

mo increpationis est contra immundum spiritum in energumenis,

siue catechumenis factus, per quem ab illis diaboli nequissima vir-
tus,et inueterata malitia, vel violenta incursio expulsa fugetur
3. Hoc significat lunaticus ille , quem increpauit Iesus , et exiit

Matth, 17. ab illo daemonium . Potestas autem diaboli exorcizatur , et insuf

flatur in eis,vt ei renuncient , atque eruti a potestate tenebrarum,
Cap. XXI. n. r. Erroresvarior . al. er- gendum est, non torno verboram . Ba-
rores nefarios . De hoc capite vide Isi- luzius coniicebat nocturno verborum AR. .

doriana cap. 33. 10 descriptione codicis 3. Quem increpauit etc. al. quem in-
Vaticani 1345. n. 20. AREV. crepans Iesut dixit Surde , e t tnute spi-
:

2. Ildefonsus De cognit. baptisml ritus , exi ab co . Et statim exiuit ab e§

cap. 23. , et 26. ex hoc Isidori capite mul- daemonium Et infra , sal autem in wy-
.

ta excribic Quod autem post fugetur

. sterio catcchumcnis dandum a Patribus
expulsa Udefonsus pergit cap. 24. Erit ideo est iustitutus , vt eius gustu condi-
txorcismi sermo nontumo verborum , le- meiHum ctc. Grialius, cormngustus . AR.
 .

DE OFFICIIS, 459
In regnum sui Dominiper sacramentum baptismatis transferantur .
Quod quia paruuli per se renunciare non possunt, per corda, et
ora gestantium adimpletur. Sales autem in ministerium catechu-
menis dandos a patribus institutum y vt eorum gustu con-
ideo est
dimentum sapientiae percipiant, neque desipiant a sapore Christi :
nec sfcit fatui , et retro respiciant , sicut vxor Lot, ne malum Genes. rj,
exemplum dantes remaneant , vt alios
ipsi condiant .
4. Quemadmodum illa , quae, quum liberaretur a Sodomis , In
via posita retro respexit : ibique remansit statua salis . Qno signo
condirentur hi , qui per fidem mundo, et actibus , desideriisque
cius renunciant: vt affectionis pristinae non recordentur neque ad ,

seculi illecebras reuocentur , quia secundum Saluatoris senten-

tiam, ponens manum suam super aratrum , et respiciens retro , re- Lucaeo. 6*2.

gno caelorum aptus esse non potest.

C A P V T XXII.

De competentibus ,

1. X catechumenos secundus competentium gradus est Com-

ost
( .

petentes autem sunt, qui iam post doctrinam fldei,post continen-

tiam vltae ad gratiam Christi percipiendam festinant . Ideoque ap-
pellantur competentes, id est , gratiam Christi petentes : nam ca-
techumeni tantum audiunt , necdum petunt. Sunt enim quasi ho-
spites , et vicini fidelium , deforis audiunt mysteria , et gratiam , sed
adhuc non anpellantnr fideles .

2. Competentes autem iam petunt, iam accipiunt, iam cate-

chizantur , id est , imbuuntur instructione sacramentorum Istis .

enim salutare symbolum traditur , quasi commonitorium fidei , et

sanctae confessionis indicium,quo instructi agnoscant , quales iam
ad gratiam Christi exhibere se debeant

Cap. XXII. n. 2. Commonitorium No- . de quo Pe2ms Thesaur. Anecdot. tom,^.

tum est Comraonitorium Vincentii Li- part. 3. lib. 2. cap. 6. , Commonitorium
riaensis . Reinerus quo-que monachus , pietatis scripsit- AREV,

Mmm 2
 ,

4 6a LIBER SECVNDVS
C A P V T XXIII.

De symbolo :

2. i3 ymbolum autem,quod iidem competentes accipiunt, tali ra-

tione institutum maiores nostri dixerunt : tradunt enim his verbis •

Quod post ascensionem Domini , et Saluatoris nostri ad Patrem ,

quum per aduentum sancti Spiritus discipuli eius inflammati, lin-

guis ornnium gentium loquerentur, quo praesagio consecutum est 3

vt nulla illis gens extera,nulla lingua barbara , inaccessa , vel in-

uia videretur ,
praeceptum est eis a Domino datum ad praedicaiv
dum Dei verbum , ad singulas quasque nationes adire .

Matth.28. 2. Discessuri itaque ab inuicem , normam prius sibi futurae

praedicationis in commune constituuntab inuicem , ne localiter
discedentes , diuersum aliquid, vel dissonum praedicarent his , qui
ad fidem Christi inuitabantur . Omnes igitur in vno positi , et Spi-

ritu sancto repleti, breue sibi praedicationis indicium conferendo

in vnum , quod sentiebant, componunt , atque hanc credentibus
dandam regulam statuunt.
esse
3. Symbolum autem hoc multis , etiustissimis ex causis appel*
lare voluerunt. Symbolum enim graece et indicium dici potest,
et collatio , hoc est, quod plures in vnum conferunt Id enim .

fecerunt apostoli in his sermonibus in vnum conferendo vnusquis-

que quod sensit
,
Indicium autem,vel signum iccirco dicitur,
.

quia illo in tempore , sicut Paulus apostolus dicit , et in Actibus

cap. 15. apostolorum refertur , multi se simulabant essQ apostolos Christi
nominantes quidem Christum ,sed non integris traditionum lineis
nunciantes Iccirco igitur istud indicium posuere , per quod agnosce<
.

retur is, qui Christum vere secundum apostolicas regulas praedicaret.

4. Denique et in bellis ciuilibus hoc obseruari ferunt , quo-
niam et armorum par habitus et sonus vocis idem , et mos vnus ,

cst , atque eadem instituta bellandi: sed vt nequa doli surreptio

Cap. XXIII. n. 1. Tradunt enim his 34. multa sumit ex hoc capite de Sym-
verbis quod post Ascens. vsque ad in-
: bolo. AREV.
^icium posuere , verba sunt Kujfxni in 2. Alii , omnes igitur in vnum positi .

fraejat. ad Symbolum . GRIAL . AREV.

lb> S.Ildekmsus loc. cit. cap. 33. et 4. Forte > eadcm institutio . AREV,
 D E O F F I C I I S. tft
Eat symbola discreta vnusquisque dux suis militibus tradit ,'quae
,

latine vel signa,vel indicia nuncupantur vt si forte occurrerit :

quis,de quo dubitetur , interrogatus symbolum prodat, si sit ho-

stis,an socius . Iccirco autem hoc patres nostri non scribi mem-
branis,sed retineri cordibus tradiderunt, vt certum esset , nemi-
nem hoc ex lectione , quae peruenire interdum etiam ad infideles
solet , sed ex apostolorum traditione didicisse .

5. Discessuri itaque ( vt dictum est ) ad praedicandum istud

vnanimitatis , et fidei suae apostoli indicium posuere . Est autem
symbolum , per quod agnoscitur Deus , quodque proinde creden-
tes accipiunt , vt nouerint, qualiter contra diabolum fidei certa«
mina praeparent , in quo quidem pauca sunt verba, sed omnia con-
tinentur sacramenta . De
enim Scripturis haec breuiatim col- totis

lecta sunt ab apostolis,vt quoniam plures credentium literas ne-

sciunt , vel qui sciunt,per occupationes seculi Scripturas legere
non possunt, haec corde retinentes,habeant suflicientem sibi scien-
tiam sarutarem Est enim breue fidei verbum,et olim a Propheta
.

lo '
praedictum Quoniam verbum breuiatum faciet Dominus super
: ^'
terram .

C A P V T XXIV.

De regula Jidei .

1.JL JLaec est autem post symbolum apostolorum certissima fides>

quam doctores nostri tradiderunt. Vt profiteamur Patrem , et Fi-
lium , et Spiritum sanctum vnius essentiae , eiusdemque potesta-
tis , et sempiternitatis, vnum Deum inuisibilem : ita vt in sin^ulis
personarum proprietate seruata , nec substantialiter Trinitas diuidi,
nec personaliter debeat omnino confundi . Patrem quoque confi-
teri ingenitum , Filium genitum , Spiritum sanctum vero nec ge*

5, Est enim breue verbum fidei , etc. pere dignatus est , et in quotidiano hy-
Tx (od. paulo superius , eadem Cypria- mno , Tu ad liberandum suscepturus ho-
nus in oratione Dominica . GRIAL . minem non horruisti virginis vterum^
Cap. XXIV. n. 1. Hominem suscepis- GRIAL .

se . Frequens apud Patres locutio : Au- Ib. Nascendo procedere . al. nascendo
gust. libro singulari de Gen. ad literam natum esse
Latinius in Biblioth. select.
.

in ipsa fidei cxplicatione : Quum ipsa p. 129. putat , legendum , Filium a Patre

ineffabilis, incommutabilisqueDei sapien- nascentem non procedere , vt apte oppo-

lia plenum , totum^ue hominem susci- natui ei , quod sequimr , Spiritim verp
4 62 LIBER SECVNDVS
nitum nec ingenitum , sed de Patre, et Filio procedentem . Filium
3

a Patre nascendo procedere , Spiritum vero sanctum procedendo

non nasci . Ipsum quoqtie Filium perfectum ex Virgine sine pec-
cato hominem quem sola bonitate creauerat sponte
snscepisse : vt ,

lapsum misericorditer repararet quem veraciter crucifixum, et ter- :

tia die resurrexisse., et cum eadem ipsa carne glorificata ascen-

disse in caelum, in qua et ad iudicium viuorum , et mortuorum

expectatur venturus.
Et quod diuinam , humanamque substantiam in vtroque
2.

perfectus vna Christus persona gestauerit, quia nec geminauit vtri-

usque substantiae integritate personam , nec confudit geminam vni-
tate personae substantiam Altero quippe neutrum exciusit , quia .

vtrumque vnus intemerato iure seruauit . Qnod noui , et veteris

testamenti salubriscommendetur auctoritas quippe per prophe- : illa

tiam , ista per historiam veraciter persoluta. Et quod neque de

Deo, neque de creatura seculi sit cum paganis , aut cum haereti-

cis aliquid sentiendum in his rebus , in quibus a veritate dissentiunt.

3. Sed quod in vtroque testamento diuina protestantur elo-

quia , hoc tantummodo sentiendum Quod siue hominem , siue .

vniuersa, nulla Deus necessitate creauerit , neque vllam omnino

csse visibilem, inuisibilemque substantiam, nisi aut quae Deus sit,

sanctum procedeudo non nasci Rabanus, . gul's singulae , nec Tunc sciebam , nec
qui integrum hoc caput habet , ab editis adhuc scio . Eod. modo haesit Isidorus cum
<pon discrepat . Dsinde Filium perfectum > Fulocntio , cuius verba rcfert hk. 1. Ditfe-
al. oro. perfectum . AREV. rent. cap. 26. ita vt neutram in partem
2. Diuinam , humanamque substan- vterque inciinare ausus sit , quum non-
tiam . tfequi minus vsurp ita est substan- dum quidquam definitum esset . Sed idem
tia pro n/atura ; vt testirr.onia affarc abu- qv.id senserit , satis expressit postea lib.u
teniis otio sit . GRIAL . Sent. cap. 14. his verbis : Animam non
Ib. Uumanamque substantiam al. hu- . esse partein diuinae substantiae , vel na-
raanamque naturam Et , imegritas pro . turae , neque esse eam , priusquam cor-
integritate Et , vnitas pro vmtate AR.
. . pori misceatur , sed tunc cam creari,
3. Et quod animae incerta sit origo . quando corpus creatur , cui admiscc-ri vl-
Cunctationem suam saepissimc fatetur Au- detur . Eadcm Cregor. ep. 53. ad Secun-
aust. vt ep. 157. aci Optatum Aliquid : dinum lib. 7. GRIAL .

ergo certnm de aniroae origine nondum Ib. Ideoque incorporea , quod ad i-

in scripturis canonicis reperi Et lib.i. . maginem Dei creata sit . Eadem ratio-
lietract. cap. 1. Nam quod attinet ad ne est vsus lib. 1. Sent. loco citato . Sci
eius originem^qua fiL , vc sit in corpo- quum haec sit scriptura codicis vtriusquc
re, vtrucn de vno sit , qui primnm
illo manuscripti corpoream tamen jecerant
,

cre.itus est , quando tactus est homo in impressi libri , etiam ( quod mirum sit )
anima-Ji viuam , an semper ita fiant iin- romani Atquc eo magis mirum > quod
.
 .

D E O F P I C I I S. 4*3
aut a bono Deo bona creata sit:sed Deus summe, et incommu-
bonus, creatura vero inferius, et mutabiliter bona Et
tabiliter .

quod animae incerta sit origo Et quod angelorum natura , vd .

animae non sit pars diuinae substantiae , sed Dei creatura ex nihi-
Jo condita, ideoque incorporea ,quia ad imaginem Dei creata
4. De pietate morum,sine qua fides diuini cultus otiosa tor-
pescit,et cum qua integritas diuini cultus perficitur: vt vnusquis-
que Deum propter Deum , et proximum irt Deo diligens vsque ad
dilectionem quoque iniinicorum pertendendo proficiat vt profi- ,

ciendo perueniat . Alterum quoque alterius pollui non posse pec-

cato,vbi voluntatis par non tenetur consensio Legitimas nuptias .

non credi damnandas , licet ex eis quoque originali peccato ob-

noxia credatur nasci posteritas , eisque iure fidelium virginum , vel
continentium praeferenda doceatur integritas .
5. Neque vnum Trinitatis baptisma ( quod nefasest ) iteretur:
neque pro diuersitate tradentium ministrorum singulis putetur qui-
busque conferri, sed a Dqo singulari potestate donari . De quo

eodem volumine hic ipse locus cum totct Codex Regto Vatic. 161. ldeo incorporea,
regula fidei integer , sincerusque in Raba- secundum crassiorem corporis nostri sub-
no est editus . GRIAL . stantiam dico , incorporea euidenter os-
Ib. Et quod animae incerta sit origo . tenditur . Ad imaginem autem Dei crea~
Eadetn dubitandi ratio de anima adhibetur ta est pietate morum y sine quo fides etc.
in libro Dogmat. ecclesiast , qui Isidoro Nonnulli Patres antiquissimi animam hu-
quoque tribuitur . In verbis ideoque in- manam corpoream dicebant , vel quod
corporea etc. magna cst codicum discre- tenue , et subtile corpus 1 111 per errorem
pantia . Hittorpius edidit , et incorporea tribuerent , vel quod id omne , quod cer-
esse euidenter ostenditur . Quoniam igitur ta ratione,ac loco definitur , etcircum-
apprehendi , et transferri potest , corporea scriptam habet substantiam , corporeum
esse nihilominus ostenditur . Ad imagi- appellabant , quamuis vere spirituale es-
nem autem Dei crsata est probitate mo- set: de quo videri potest Petauius De
rum Alii ita sed , a quibus autem pro
. , , angelis lib. 1. cap. 2.Secundo sensu po-
quoniam igitur . Alii , esse ostenditur , tuisse Isidorum animam humanam cor-
quae ad imaginem , omissis aliis . Alii , poream dicere , non multum repugna-
et in corpore pro et incorporea Alii > /- . bo Confer lib
. nuro. ici. ,
1. Different.
deoque incorporea . Alii , Anima absque lib, 1. Sentent. c. 12., 1. 7. Etymologiar.
dubio et Deo , e t angelis , a quibus com- c. ?. , et lib. De eccles. dogmat. cap.xi.
prehendi , et transferri potest , corporea et 25. AREV.
esse euidenter ostenditur , quia ad ima- 4. De pietate morum Haec . non sa-
ginem Dei creata , de pietate mcrtm . tis integra videntur GRIAL . .

Codex Vat. 641. ideoque incorpcream, Ib. Al. vbi per voluntates non tene-
quam ad imaginem Dei creatam secun- tur consentio . Et 3 «o« eredimus pro rtari

dum crassiorem corporis nostri substan- credi , AR£V.

tiam dicc- de pietate morum , sine qua tts*
 4 S4
LIBER SECVNDVS
lc, i. dictum legtmus Super quem videris spiritum descendentem , etma*
:

nentem super eum , hic est , qui baptizat in Spiritu sancto et ego :

vidi, et testimonium perhibui , quia hic est filius Dei . Et ne poe«

nitentiae remediis non egere nos putemus, pro quotidianis huma*
nae fragilitatis excessibus, sine quibus in hac vita esse non pos-
sumiiSjita vt poenitentiae compunctione fructuosa vniuersa fatea-
Ps. 31. mur deleri peccata, sicut scriptum est Beati , quorum remlssae sunt :

iniquitates quorum tecta sunt peccata Beatus vir , cui non im*
, et ,

putauit Dominus peccatum .

6. Nullum quoque suis viribus,sed per diuinam gratiam ca-

piti Christo subiungi , atque in disruptae pacis perseuerantia in
Nec humanae voluntatis arbitrio
vnitate ecclesiae ipsius solidari .

bono quidquam deputandum existimari sed secundum propositum ,

voluntatis Dei omnem numerum electorum acquiri. Bona quoque

temporalia bonis , malisque communia a Deo creari eiusque dis- ,

pensatione singulis quibusque vel tribui , vel negari . Quorum bo-

norum in vnoquoque fidelium non habitus , sed vsus aut impro«
bandus est , aut probandus Certa vero , aeternaque bona solos .

posse bonos in futuro consequi , quorum pignore ecclesiam nunc

informatam credimus detineri, hic habentem primitias spiritus , in
futuro perfectionem , hic sustentari in spe , postea pasci in re : hic

I. Cor. 13. videre perspeculum in aenigmate,in futuro autem facie ad faciem ,

quum ad speciem fuerit perducta per fidem .

7. Quod donec perficiatur in nobis , vt summi Dei bonis frua-

mur Deo, non oberimus et pro-

aeternis, temporalibus fruendo in
ximis Eam quoque nos spem resurrectionis habere, vt eodem or-
.

dine, eademque forma, quiaipse Dominus resurrexit a mortuis, nos

quoque resurrecturos esse credamus in eodem corpore,in quo su-
mus,vel viuimus : non naturam, aut sexum mutantes, sed tantum
fragilitatem , et vitia deponentes Ipsum quoque satanam cum an-
.

gelis

6. Nec humanae voluntatls arbltno strum , sed soli diuinae voluntati , et gra-
boni quidquam deputandum Haec absur- . tiae vocationem , et electionem assignnn-
dam sententiam redderent , si separatim dam Ita facile metu liberamus eos , quos
.

legerentur : sed annectenda sunt sequen- hic locus male habebat GHIAL . .

tibus verbis , sed secundum propositum Ib. Voluntatis arbitrio.z\.voluntatis iudi-

voluntatis Dei omnem numerum electo- cio . Grialius, bona quaque temporalia AR.
rum acquiri . Vt sit semus , ad praede- 7. Dispositionem al. deputationem .
.

stinationem nihil conferre arbitrium no- al. disputationem . AREV.

 ,.
,

D E F F I C I 1 S. 465
gelis suis , atque cultoribus aeterno incendio condemnandum : ne-
que secundum quorumdam sacrilegam dispositionem ad pristinam, Matth. 2j.

id est , angelicam dignitatem ex qua propria malignitate cecidit ,

reducendum Haec est catholicae traditionis fidei vera integritas

.

de qua si vnum quodlibet respuatur , tota fidei credulitas amittitur

C A P V T XXV.

De baptismo .

i.B aptismi sacramentum si prima repetens ab origine pandam , i. Gor. i«.

baptizauit Moyses in nube , et in mari , in typo,et in figura,ita
enim Paulus pronunciat Habuit ergo mare formam aquae , nubes
.

vero Spiritus sancti , manna panis vitae Illic enim , sicut Patrum .

exempla docent , aegyptius demergitur , Dei populus resurgit re-

nouatus sancto Spiritu,qui etiam per Mare rubrum inoffenso trans-
iuit vestigio Baptizauit et Ioannes,sed non ex toto iudaice non
. : Matth. -$ t

enim solum in aqua , nec tamen in Spiritu,sed hoc solum addi-

dit , quod in poenitentiam baptizauit, sicut ait Paulus in Actibus
apostolorum , loannes baptismo poenitentiae baptizauit populum . c. iq.v. 4.
Cui tamen ideo datum est in aqua baptizare , vt Christus , qui in
aqua, et spiritu baptizaturus erat , Ioannis baptismate manifestare-
tur in Israel , quando Spiritus sancti descensione, et Patris wqcq
Filius Dei palam cunctis ostensus est.
2. Coepit ergo perfectum baptisma enim bapti- a Iesu : ipse
zauit primum in Spiritu sancto , sicut et Ioannes dicit Ego qui- :
io. 1.

dem baptizo in aqua , medius autem vestrum stetit , quem vos ne-
scitis , ipse baptizabit vos in Spiritu sancto , et igni . Haec est per-
fectio baptismi , Deus est enim , qui baptizat, vt possint et, qui
baptizantur , Dei Tria sunt autem genera baptismi. Pri-
fieri fllii .

mum,quo sordes peccatorum per regenerationis lauacrum abluun-

tur . Secundum, quo quis sanguine suo per martyrium baptiza-

Cap. XXV. n. 1. Baptizauit Moyses vs- praecedunt , Si prima repetens ab origi-

que ad caelum eleuare. Omnia ex ora- ne pandam, orationis sensum suspendunt.
tione Gregorii Nax.ianz.eni uc, t« ayi* AREV.
<p«Tat . GRIAL . 2.Gemini est figura baptismatis al. .

Ib. Grialius dhtmxerztpandam . Ba- baptismatis gemina figura . al. om. ee-
ptinauit . Verum verba Virgiliana , quae mina AREV.
,

Tom.VI. Nnn
 . >,

4 55 LIBER SECVNDVS
tui' quo baptismo etiam Christus baptizatus
5
est , vt et in hoc, sie»

ut et in ceteris formam credentibus daret ,

, sicut dicebat ad di-
Marci 10. scipulos suos Zebedaei Potestis bibere calicem , quem ego bi-
, filios :

biturus sum^et baptismo , quo ego baptizor , baptizari% Itaque aqua,

et sanguis gemini est figura baptismatis vntim , quo regeneramur ex :

lauacro , aliud,quo consecramur ex sanguine

3. Est tertium baptisma lacrymarum , quod Iaboriosius trans-
Ps 6 sicut ille,qui per singulas noctes stratum suum lacrymis
- -
igitur ,

2.Paral. 33.
ri"at,qui imitatur conuersionem Manasse, et humilitatem niniui-
ionae^.
tarum , per quam misericordiam consecuti sunt. Qui imitatur pu-
blicani illius orationem in templo stantis a longe , et percutientis

pectus suum
quique nec ausus fuit oculos ad caeium eleuare »
,

Baptismus enim aqua est quae tempore passionis de latere Christi

,

profluxit . Nullumque aliud elementum est , quod in hoc mundo

purget vniuersa , viuificet cuncta, ideoque quum baptizamur in
Christo , per ipsam renascimur , vt purificati viuificemur.
Fons autem origo omnium gratiarum est , cuius septem gra-
4.
dus suntitres in descensu propter tria, quibus renunciamus tres :

alii in ascensu propter tria , quae confitemur septimus vero , id est :

Danlel. 5. qui et quartus similis filii hominis, extinguens fornacem ignis , sta»
bilimentum pedum , fundamentum aquae ,in quo omnis plenitudo
Coloss. 1. diuinitatis habitat corporaliter In Patre autem , et Filio , et Spi- .

ritu sancto salutaria baptismi dona consistunt. Vnde nequaquaui

baptismi sanctificatur officio , nisi qui sub Trinitatis tingitur sacra-
Matth. vltim. mento,sicut et Dominus ait Ite , docete omnes gentes , baptizan- :

tes eos innomine Patris ^et Filii , et Spiritus sancti . Proinde si ,

omissa qualibet Trinitatis persona , baptisma detur, manifeste in

regenerationis solemnitate nihil agitur , nisi totaTrinitas inuocetur.
Matth. 3. 5» Nam et Dominus , dum a Ioanne baptizaretur , eundem
baptismum sub Trinitatis sacramento legitur peregisse . Dicente
enim Deo Hic : est filius meus , Pater in voce , Filius in corpore

3. Baptismus enim aqiiae est vsque ipsa repetit de septem gradibus fontis
ad habitat corporaliter . Ex epistcla aci baptismaiis , et plura alia desumere per-
Rusticum narbonenen. de septem gradi- git ex Isidoro vsque ad caput 121., sed
bus eccies. Hteronym. tom. 9. GRIAL . ita vt ea fusius exponat . AREV.
lb. Per ipsam zi.pcr ipsum . AREV.
: 5. Alii , Hic est filius meus , in quo
4. Pro in regenerationis solemnita- tnihi bene complacui. Postea , in qua re-
te .al. in regenerationis aqua . Ildefon- nunciamus diabolo , et pompis , et vniuer-
sus cap. 110. De cognit. baptism. luw-c tii conuersasionibus illius • AREV.
 .

DE OFFICIIS. 467
Spiritus autem sanctus fuisse probatur in specie columbae . Duae
sunt autem pactiones credentium Prima enim pactio est, in qua Lucae 3. .

renunciatur diabolo, et pompis, et vniuersae conuersationi illius.

Secunda pactio est, qua se credere in Patrem , et Filium,et Spiri-
tum sanctum profTtetur
6. Semel autem nos oportet in Christo Iauari,quia Christus
semel pro nobis mortuus est Si enim vnus Deus , et fides vna .

cst , necessario et vnum baptisma sit, quia et Christi mors vna Eph. 4.
pro nobis est,in cuius imaginem mergimur per mysterium sacriRom.?.
fontis,vt consepeliamur Christo morientes huic mundo, et ab iis-

dem aquis in forma resurrectionis eius emergimur, non reuersuri

ad corruptionem ,sicut neque est reuersus ad mortem. Quod etsi
postea quisque praeuentus fuerit in aliquo peccato , non iam ia-
uacri beneticio, sed poenitentiae expiatur, quae in similitudine fon-
tis peccata mortificat .

7. Perfectis autem aetate baptismum vel ad purgationem ori-

ginalis noxae , vel ad abolitionem actualis peccati proficere credi-
mus : paruulisautem,vt ab originali peccato abluantur , quod ab
Adam per primam natiuitatem traxerunt Qui si priusquam rege- .

nerentur , transierint,regno Christi alieni sunt,ipso

proculdubio a

Saluatore testante Nisi quis renatus fuerit ex aqua , et Spiritu san-

:

cto , non intrabit in regnum Dei\ quique iidem paruuli , alio pro-
fitente, baptizantur , quia adhuc loqui , vel credere nesciunt, sicut Io, 3.

etiam aegri, rnuti, vel surdi , quorum vice alius profitetur, vt pro
eis respondeat-, dum baptizantur.
8. Quamuis autem per regenerationem pereat originale pec-
catum poena tamen mortis , quae per praeuaricationem
, mandati
introiuit, manet et in eos , quos a reatu originis purgat baptisma
Saluatoris. Et hoc proinde vt homo nouerit,pro futurae beati-
,

tudinis spe regenerationem consequi, non vt a poena temporajts

mortis possit absolui . Illud vero , quod nec priuatis, nec clericis
baptizare liceat,nisi tantum sacerdotibus , in euangelio legimus
sanctis apostolis tantum permissum , Iesu post resurrectionem di-

7. Paruuli , alio profitente vsque ad 8. Manet zl.manet in

et in eos . eis »

respondeat ; refertur a Grat, De consecr, Paulo post , cui dimiseritis peccata , di-
d. 4. cap.jq. GRIAL . mittuntur illi , et cui detinueritis , deti*
lb. Ad abolitionem . al. ctd ablutio- nebuntur . AREV.
Min* AREV. ,
n
N n n 2
 . . ,

4 6S L I B ETR. S E C V N D V S

lo. 20.' cente: S/V«J «wfr »f patcr^et ego mitto vos . Et hoc quum di-
xisset, inspirauit, et ait: Accipite Spiritum sanctum : quorum remi"
seritis peccata , remittuntur eis : et quorum retinueritis , retenta erunt .

Matth. vltim. Et in alio loco : Ite^docete omnes gentes ^baptizantes eos in nomi-
ne Patris 3 et Tilii , et Spiritus sancti .

9. Vnde constat, baptisma solis sacerdotibus esse tractandum,

eiusque ministerium nec ipsis diaconibus explere est licitum a.bs-
que episcopo , vel presbytero , nisi his procul absentibus , vltima
lan°uoris cogat necessitas : quod etiam et laicis plerumque
fidelibus
permittitur , ne quisquam sine remedio salutari de seculo euoce-
tur . Haeretici autem , si tamen in Patris , et Filii,et Spiritus sancti

attestatione docentur baptisma suscepisse , non iterum baptizandi 3

sed solo chrismate, et manus impositione purgandi sunt. Bapti-

smus enim non est hominis ,sed Christi : ideoque nihil interest, hae-

reticus , an fidelis baptizet

10. Quod sacramentum tam sanctum est,vt nec homicida mi-
nistrante poliuatur . Habet quidem haereticus baptismum Christi
sed quia extra vnitatem fidei est, nihil ei prodest. At vbi ingres-
sus fuerit , statim baptisma , quod habuerat foris ad perniciem , itv
cipit illi iam prodesse ad salutem approbo . Quod enim accipit , :

sed quia foris accepit , improbo Dum autem venerit, non mutatur 3 .

sed agnoscitur character est enim regis mei , non ero sacrilegus > si
:

corrigo desertorem , et non muto characterem

C A P V T XXVI.

De chrismate .

Exod. 30. I;V-J'hrismatis vnguentum Moyses primum in Exodo , iubente

Domino et composuit et confecit,quo primi Aaron et
, , , filii eius
in testimonium sacerdotii , et sanctitatis pcruncti sunt . Dtinde
quoque et reges eodem chrismate sacrabantur , vndc et Christl

9. Vnde constat , baptisma vsque ad 10. Habet enim haereticus baptismar.

cuocetur Eadem d. cap. 19.
. GR. Vid. Augustin. 2. contra Parmetuan. r.?.
lb, Purgandi sunt . Brissonius ad le- et cx eod. c. Quamuis de cons. dist.q,
jern Dominico ie spectaculis pag.270. GRIAL .

obseruat,id sumptum ex auctore libri Gap. XXVI. n. 1. Alii , ipsum nomet\

Respons. ad Orihod. quaest. 14. AR. a ehrismate ductmn est . AREV.
 ,

DE OFFICIIS, 4^
nuncupabantur 3 sicut scriptum est: Nolite tangere Chr/stos meos , Vt. 104. 15.

eratque eo tempore tantum in regibus,et sacerdotibus mysticavn-

ctio,qua Christus figurabatur: vnde et ipsum nomen a chrismate
dicitur .

2. Sed postquam Dominus noster verus rex,et sacerdos aeter-

nus a Deo Patre caelesti,ac mystico vnguento est delibutus , iam
non solum pontifTces , et reges , sed omnis ecclesia vnctione chri-
smatis consecratur ,
pro eo quod membrum est aeterni regis , et sa-
cerdotis Ergo quia genus sacerdotale , et regale sumus,ideo post
-

lauacrum vngimur,vt Christi nomine censeamur. i.Petr. %. o.

C A P V T XXVII.

De manuum impositione , vel confirmatione .

,.s ed baptismum per episcopos datur Spiritus

quoniam post
sanctus cum manuum impositione, hoc in Actibus apostolorum
apostolos fecisse meminimus. Sic enim dicitur Factum est , dum :
eap. ip. 1,

Apollo esset Corinthi , *ut Paulus ,

peragratis superioribus partibus

Cap. XXVII. n.i. Hoc est caput vlti- blicam capitis , quae oblatione sa-
est in
mum in plerisque exemplaribus mss. , cri altaris . Secundo per intercessionem
et editis Sed apud Bignaeum , et Ercu-
. quasi priuatam membrorum , scilicet per
lium post hoc caput , quod desinit in orationes iustorum . Similiter per viam
verbis illis
, iam baptix.atis traderent
qui iustitiae dupliciter . Primo per modum
Spiritum sanctum , alia duo capita ad- redemptionis poenae , scilicet eleemosy-
duntur,quae hic subnecto . De suffragiis narum largitionem . Secundo per mo-
ecciesiae „ Sicut pertinet ad diuinae iu-
. dum solutionis poenae scilicet in ieiu-
stitiaeseueritatem propter venialia pu- niorum autem quaeritur ,
afflictione . Si
nire bomines , ita pertinet ad bonitatem quando incipiat valere defuncto id , quod
diuinae misericordiae eosdem per suf- per se fieri mandauit ,dicendum, quod
fragia eleuare . Prosunt ergo surTragia opus operantis , id est , meritum aucto-
detunctis , non ad meritum vitae aeter- ris statum prosequitur mortuorum,de
,

nae , sed ad solutionem poenae , et hoc bonis , quae praecepit fieri pro anima
ad poenarum mitigationem , vel celerio- sua Sed non opus operatum , id est
.

rem liberationem Sunt autem quatuor

. fructus ipsius operis, vsquequo fiant , quia
modi suftragiorum generales , ad quos primum valet ex merito absoluto , sed
omnes alii reducuntur , scilicet , oratio , secundum ex merito conditionali . Quo-
ieiunium , eleemosyna , et sacramentum rum suffragia prosunt . Ad hoc , quod va-
altaris , quorum nuroerus sic accipitur, leant sufFragia , requiritur aliquid ex parte
quoniam defunctus a poena absolui potest agentis , et aliquid ex parte mortui reci-
duobas modis , scilicet per viam gratiae, pientis . Ex parte agentis requiritur , quod
et per viam iustitiae: per viam gratiae sit in charitate, et quodintentionem suam
dupliciter Prioio pejr intercessionem pu-
. dirigat ad illos > quibus vult, vt opera sua
 47<> LIBER SECVNDVS
njeniret Epliesum , ibique quum inuenisset quosdam discipulos , dixit
ad illos : Si Spiritum sanctum accepistis credentes ? At illi dixe-
runt ad eum Sed neque : si Spiritus sanctus est , audiuimus . Dixit-
que eis : In quo ergo baptizati estis ? At illi dixerunt : in loannis
baptismate . Ait autem Paulus : loannes baptizauit baptismo poeni-
tentiae plebem , dicens : in eum 3 qui venturus esset post ipsum , *ut
crederent , hoc est , in lesum Christum . Quod quum audissent 3
bapti-

proficiant . Distinguendum est tamen , et minus pro diuersitatemeritorum , et

quod suftr3gia permalum possunt fieri mortuorum , vel pro qualitate viuorum ,
ctupliciter per auctorem , et sic non
, vel qui magis solicitant pro aliquibus , quam
prosunt , nisi forte per accidens , scilicet pro aliis IUa enim suffragia , quae spi-
.

in quantum pcr eleemosynas mali homi- ritualiter fitint pro aliquibus , plus valent
nis excitantur boni pauperes ad oran- illis , quam , licet etiam aliis quodam-
aliis
dum pro derunctis vel vt per ministrum, : modo communicentur Suftragia vero, .

et hoc dupliciter , quia vel faciens est , vt quae communiter pro defuncto fiunt,
minister publicus Dei ,et ecclesiae , sic- quamuis pro modulo suo omnibus pro-
ut quando sacerdos malus celcbrat mis- sint , illis tamen amplius, qui dum es-
sam , vel agit exequias mortuorum , et sent ia via , magis meruerunt , vt sibi
taha semper prosunt quia malitia mini- prodessent Quamuis autem ( vt dictum
.
,

stri non nocet operi boni auctoris , sic- est ) surlragia non prosint illis , qui sunt
Ut patet dominoin in caelo , nec illis , qui sunt in inferno,
, dante elee- iusto
mosynam per malum vero facit ea , . Si tamen aliquo modo prosunt . Vnde no-
vt minister priuatae personae , cxistens ta , quod vaient illis , qui sunt i« purga-
tamen in charitate , siue defuncti , siue torio per modum purgationis valent :

alterius essetprosunt : quia opus

, talia saluatis in caelo per modum coniuirctio-
illud licet sit mortunm quoad mini- nis , quia multiplicatio saluandorum aug-
strum , non tamen quoad auctorem Si . mentM ^loriam accidentalem Valent et .

vero malus minister facit aliqua de manda- dnmnatis in inferno per modum dimi-
to eius , qui non est in charitate, non pro- nutionis quanto enim plures saluan-
:

sunt. Aliquid etiam exigitur ex parteacci- tur per meritum ecclesiae , tanto paucio-
picntis ad hoc, vt snffragia prosint iili Pri- . res damnabuntur et ita minor erit poe-
:

mum est, quod ipsesit in charitate . Ynde na per sulnractionem consortii illorum .
non valent his , qui sunt in inferno , quia Valcnt etiam irnpiis per modum meri-
sufit a corpore Christi mystico separati . ti . (^uod autem pro paruulis defuncris
Vnde nulla spiritualis influentia peruenit celebrantur missae mortuorum , hoc non
fit propter illorum indulgentiam , quum
ad eos, sicut influentia corporalis non va-
\et membris a corpore amputatis Secun- .
statim euolent ad gloriam , scd propter
dum est indigcntia . Veruootamen non gratiarum actionem „ Missae mortao-
.

valent beatis , quia non sunt amplius in rum , quae , vt hic asseritur , pro paruu-
lis dicuntur , non sunt proprie missae,
via,sed in termino , nec possunt ad al-
tiora ascendere sed potius e conuerso ,
quac iam a multis seculis defunctorum
illorum sufiragia prosunt nobis Vtrum- .
appellantur, sed psalmi , et aliae orario-
que est in his , qui sunt in purgatorio , nes in gratiarum actionem . Certe tota
scilicet , charitas , et indigentia . Vnde haec explicatio suftragiorum ab Isidoria-
sicut potest homo satisfacere pro a!te- na aetate longe recedit Vide not. ad .

ro vinente , qui per se non valet , ita librum De ordine crcaturarum cap. 14-
pofe^t csse pro defuncto Nota , quod . n. 1 2. Ee purgatorio . AREVi
suflrogia prosunt defunctis sed magis > :
 D E O F F I C I I S. 47I
zati sunt in nomine Domini lesu , et quum imposuisset illis ma~
num Paulus , venit Spiritus sanctus super illos^ loquebanturque lin*
guis ?
et prophetabant .

2. Item in alio loco : Quum audissent autem , qui erant Iero-

solymis apostoli quod accepit Samaria verbum Dei , miserunt ad
,

illos Petrum^et loannem Qui quum venissent , orauerunt pro eis , .

vt acciperent Spiritum sanctum , nondum enim in vllum eorum de-

scenderat , sed tantum baptizati erant in nomine Domini lesu Chri-
sti Tunc imponebant illis manus , et accipiebant Spiritum sanctum
. .

3. Spiritum autem sanctum accipere possumus , dare non pos-

sunt, sed , vt detur , Dominum inuocamus Hoc autem a quo .

potissimum fiat, quemadmodum Papa sanctus Innocentius scripserit,

subiiciam dicit eniin, non ab alio, quam ab episcopo fieri licere
: :

nam presbyteri , licet sint sacerdotes , pontificatus tamen apicem

non habent .

4. Hoc autem solis pontificibus deberi,vt vel consignent, vel

vt Paracletum spiritum tradant,quod non solum consuetudo ec-
clesiastica demonstrat, verum et superior illa lectio Actuum aposto- cap. 8.

lorum,quae Petrum , et Ioannem esse directos^qui iam

asserit , et

baptizatis traderent Spiritum sanctum. Nam presbyteris , seu extra

episcopum , siue praesente episcopo quum baptizant , chrismate ba-
ptizatos vngere licet quod ab episcopo , sed fuerit consecratum ,

non tamen frontem ex eodem oleo signare , quod solis debetur

episcopis, quum tradunt Spiritum Paracletuin .

5. Haec sunt pauca ex multis,quae probabilium virorum no-

uimus percepisse doctrinis , quorumque eloquia proinde quibus-
dam in locis a nobis interiecta esse noscuntur, vt sermo noster
paternis sententiis firmaretur . Ora pro me .

5. Innocentius scribit . Ai Decen- In codice Vatic. 641. de quo in Isido-

timn . Vid. c. Manus de cons. d. 5. GR. rianis cap. 94. nuni. 16. et seqq. legitur
5. Haec sunt pauca . Multi mss. Haec parua ex quo ms. sumpsi percepisse do-
:

sunt parua . Sic apud Sedulium lib. 5. ctrinis , quod mclius visum est , quam
v. 338. Parua loquor , si facta Dei per praecepisse doctrinas apud Grialium , et
singula curram : etsi apud Sedulium quo- alios Postremis verbis orationibus Ful-
.

que nonnulli \egam pauca Vide notam . . gentii fratri* Isidorus se commendat «AR.
 ) ;

47*

S. I S I DORI
HISPALENSIS EPISCOPI
SYNONYMA
DE LAMENTATIONE ANIMAE PECCATRICIS.

LIBER PRIMVS
PROLOGVS P R I R.

t. I m
multa 'verba in
n subsequenti hoc
vnam
libro ,
qui nuncupatur Synonyma
significationem coeuntia , sanctae
, id est
recordatio-
,

nis Isidorus archiepiscopus hispalensis introducit personam hominis ,

lamentantis in aerumnis praesentis seculi ^seque deflentis pene 'vsque

ad desperationis defluxum , cui mirabili concursu ratio obuians ,
leni hunc moderamine consolatur , atque a lapsu desperationis ad
spem

Nom. i. Synonymornm de lamentatio- ma? peccatricis , lldefonsi auctoritate ,

ne animae peccatricis Varias inscriptio-. qui de Isidoro sic ait Librum lamenta» :

nes , in decem codicibus , quibus vsi sn- tionis ( supple scripsit , quem ipse Syn-
inus , huic operi praefixas inuenimus . ln onymam vocauit Itaque ab eo tempo- .

altero laurentiano codice , in septiman- re vtramque appellationem praetulit La- :

censi , et in nauarrico soliloquia inscri- mentationis quidem loquentium abustt ,

bitur In altero laurentiano Dialogus in-
. Synonymorum autem ab ipso Isidoro fa~
ter rationem , et appetitum . Reliqui co- ctam MARIANA
. .

ttices Synonyma habent Nisi quod qui- . Ib. AL conuenientia pro coeuntia .

dam ex iis pro Synonymis Synonymam MARIANA .

legunt genere feminino , sequuti D. llle- ibid. Al. miserabili pro mirabili
fonsum de virorum illustrium scriptis . MARIANA .

In Isidoro ( nisi lectio est vitiata ) con- Ib. In Isidorianis caput 70. inscri-
cilio sane Toletano 8. cap. z. hoc opus ptum est , Synonyma , siue soliloquia Isi-
Synonyma nuncupatur Sic Braulio in . dori . Editiones , Praefatio editionis anni
D. Isidori vita . Sic Cratianus , vbicum- 1532. Vcrsio Italica Synonymorum Mo- .

que ex hoc opere fragmenta desumpsit, nitum Breulii Haereticus Synonymorum

.

cx Synonymis se afferre ait Addidimus . corruptor diuino iudicio punitus . Codices

autem ex guadalupeo , et hispalensi co- nianu exarati Plura opera ex Synony-
.

dicibus ea verba , De lamentatione ani- mis deriuata . Propterea nihil nunc ad-
 S Y N O N Y M R V M. 473
spetn veniae reformat , et quemadmodum tergiuersantis mundi la-
psum euitet , formulamque vitae spiritualis arripiat, mirabiliter docet.
Deinde vsque ad contemplationis ascensum summopere eum
2.

prouehens , vsque i?i arcem perfectionis adducit Is denique in per- .

fectum virum perductus , eidem rationi debitas grates exoluit . ln

quo quidem opere quisquis intenta mente lector nititur pergere , sine
dubio reperiet , quo pacto caueat vitia , quomodo defleat peccata com-
missa , et qualitcr per lamenta poenitentiae reparatus , ad fructum
sanctae operationis accedat , vt non cum mundi concupiscentiis per-
eat , sed aeternis praemiis remaneratus <viuat cum Christo Domino
nostro :qui cum Patre , et Spiritu sancto viuit, et regnat Deus itt

secula seculorum . Amen .

PROLOGVS ALTER
Isidorus lectori salutem .

;. V
V enit
entt nuper ad manus meas quaedam schedula , quam Syno-
nyma dicunt : cuius formula persuasit animo quoddam lamentum
mihi , vel miseris condere . Imitatus profecto non eius operis elo-
quium , sed meum votum .

dere necesse est , ac solum repetam, pro logi Venit nuper Isidorum auctorem es-
Synonyma feminino genere fortasse le- se , id certe minime probat . Auctorem
gencium Synonymia , vt ex Etymologiis vtriusque praefationis ab antiquitate , et
coiligi potest . Pro cui wirabili concursu pietate commendandum mul»rr.onet : et
rc.tio aiii habent qui miscrabili operatio- ta deinde addit , vt antiquorum tempo-
nc Hic prologus in nonnullis codicibus
. rum scriptores pene omnes sua opera.
prorsus omittitur, et recte quidem , nisi auspicari consueuisse constet his verbis ;
ruonitum cuiusdam ad opus Isidori in- Incipit liber etc. Magno in vsu olim erant
scribatur Nos editionem Grialianam se-
. hi duo Synonymorum iibri , vt ex loc. cit.
quimur,quid nobis videbatur , monuis- Prolegomen. liquet et in schedis Zac-
:

se contenti In codice Vaticano 628.,

. carianis notatum inuenio in bibiiotheca,

de quo cap. 94. Prolegomen. num. 12. publica Fuldensi asserusri duos Synony-
apposite post operis titulum sequitur morum libros Isidori Hispalensis scriptos
prologus , Venit nuper ad manus meas etc. seculo viii. AREV.
Deinde , Explicit prologus Incipit argu- . 3. Quaedam scheduia Hoc . cst ,qui-
mentum . In subsequenti hoc libro , qui dam libellus nam schedae vox
, aliquan-
diciiur Synonyma etc. Quod a Constan- do in libri significatioue sumitur . In gna-
tino Caietano animaduersum quoque fuit, dalupeo , et hispalensi legebatur quaedam
qui vtramque praefationem edidit,vte- schedula Ciceronis , et sane hbellus cir-
ditiones Breulianam , Grialianam cor- et cumfertur non incommodus , in quo voces
rigeret . Sed quod contendit , ceque pro- synor.ymae colliguntur Ciceronis nominc
tom.VU O 00
 . ,,
. ,

474 LIBER PRIMVS

4. Quisquis ergo ille es^libenter id perlege*et dum aduersita*
tibus ipsum censorio iudicio discute , et statim
mundi tangeris , te

avnosces ^quia quascumque afjlictiones pateris in hoc seculo , retri-

butione tibi iustissima inferuntur . Duorum autem personae hic in-
ducuntur ^deflentis hominis , et admonentis rationis.
Homo 5. Anima mea in angustiis est , spiritus meus aestuat , cor
ad Lucium Veturium . F.a inscriptio quum uat , declinet a malo, cogitationi pessi-
mendacio afpcta sit , et Ciceronis vox in raae statim resistendum , libidini fortiter

aliis omr.ibus codicibus desit , expungen- resistendum , orationi insisrendum , absti-

dam iudicamus . MARIANA . nentiae insistendum, dissolutis oculis non
lb. Pesuasit animo : al. persuasit ani~ intuendum , operationi , et lectioni sem-
tnum meum . AREV. per insistendum ; humilitas fortiter te-

4. In codice Laurentiano tertio , si- nenda cum timore , et aduersa fortiter

ue in 8. , illico post hunc prologum , qui toleranda , iracundia cohibenda, iniuriae
vnicus in eo est , sequitur argumentum non respondendum peccanti celeriter ,

vtriusque libri Synonymorum in haec ignoscendum , et odium non tenendum ,

verba „ Homo in angustia suae neces-
. pax et benignitas semper tenenda Vana
, .

sitatis exponit mala , quae patitur, et gloria fagienda, malos euitare , bonis con-
enumerat cupiditates . Iust tiam :
periis- iungi debere , matum non audire , malum
se dicit , iniuste oppressum se querela- non loqui , suas culpas a'tendere , alienas
consumptum se do-
tur, fligellis diuersis culpas non requirere, mcndacium omni-
let mortem sibi citius prouenire exoptat.
, modis cauendum a iuramento abstinen- ,

Ratio admonet spem habere Homo in- . dum , et quod vouerit reddendum ma- , ,

terrogat , qualiter fiet . Ratio hoc ipsum li aiiqui J non in corde loquendum nec ,

disponit , quia tribulatio vtilis est : in occulce faciendum Consiiium , et opus .

pressurisnon murmurandum Quodcum- . semper ad Dominum conuertendum ,

que patitur homo, iusto Dei iudicio com- virtutes celandas manifestanda , in , vitia

mittitur . Vitia , et flagitia hominis enu- omnibus esse solicitum , nunquam secu-
merat . Homo malum suum recogno- rum , in bonis vsum exercere , et Sapien-
scit , et derlet Ratio admonet vt ple-
. , tiae operam dare Verba praecedant o- .

nius recognoscat , homo hoc ipsum af- pera , in omni doctrina solicitudo, et dis-
firmat Ratio admonet , vt a vitio de-
. cretio sit Superllua non scire , neque
.

clinet ; homo dilHcile putat hoc fieri . curiositatem exhibere , scientia , et vita
Ratio admonet consuetudini resistendum. meliores semper venerari , ad malum
Aliorum intcritus retrahat a peccato . omnino non consentire a subditis a- :

Homo interrogat , si est spes indulgen- mandus magis , quam timendus; in omni-
tiae Ratio aifirmat , quia confessio per
. bus modus tenendus Quod sibi non .

emendationem iustificat . Homo respicit vult , aliis ne faciat . Taliter se ipsum

ad melius . Ratio hoc ipsum exoptat iudicare incipiat , qualiter alios iudicat,
Homo peccatum suum recognoscit , et in summo hon.ore summa sit humilitas
deflet Ratio consolando interrogat
. quia v!)i summus honor , ibi summum
quid metuat anima Homo diem iudicii . periculum moriendum ,
est . INlundo esse
pertimescens , et poenam damnationis misericordiam et eleemosynam omnibns ,

natum se dolet fuisse : dcflet culpam , ct largicndam nihil cum taedio dandum ,
,

enumerat mala , quae gessit , implorat nihil auferendum . Homo profitendo do-
m.sericordiam Domini Ratio consulit . ctrinam ,gratias agit Explicit pracfatio ; .

ramentanti, et admonet denuo non pec- incipit libcr primus „ . AREV.

care Admonet, vt homo semetipsum
. 5. Al. animae pro animi lb. Indi- .

aguoscat , fidem rectam tcneat , bene vi- dicia non comprehendo Laurcntianus .
 .

S Y N O N Y M O R V M. 475
rr»eum fluctuat , angustia animi possidet me . Angus>tia animi afHVic
me , circumdatus sum omnibus malis circumseptus aerumnis , cir- ,

cumclusus aduersis 3 obsitus miseriis, opertus infelicitate, oppressus

angustiis nou reperio vspiam tanti mali perfugium , tanti doloris
,

non inuenio argumentum euadendae calamitatis indicia non com* ,

prehendo minuendi doloris argumenta non colligo effugiendi fu-

, ,

neris vestigia non inuenio , vbique me infelicitas mea persequi-

tur domi forisque mea calamitas me non deserit
, ,

6. Vbicumque fugio mala mea me insequuntur vbicumque , :

me conuertero malorum meorum me vmbra comitatur velut vm-

, :

bram corporis , sic mala mea fugere non possum Ego ille homo .

ignoti nominis, homo obscurae opinionis, homo infimi generis,

cognitus per me tantum ,cognitus tantum mihi : nulli vnquam ma-
lum feci,nulii calumniatus sum , nulli aduersus exciti , nulli mole-
stiam intuli : nulli inquietus fui : sine vlla querela apud homines
vixi '-,
vitam meam omnes laedere nituntur : omnes contra me fren-
dent, atque insaniunt: conserta manu in me pericula ingerunt, ad
exitium me pertrahunt, ad periculum me adducunt, ad discrimen
vocant meam salutem .

7. Nulius mihi protectionem praebet : nullus defensionem adhi-

bet: nullus adminiculum tribuit : nullus malis meis succurrit : de-
sertus sum ab omnibus hominibus : quicumque me aspiciunt, aut
fugiunt,aut fortasse me persequuntur : intuentur me quasi infeli-

cem : et nescio, quae loquuntur mihi in dolo verbis pacifkis: oc-

cultam maliciam blandis sermonibus ornant: et aliud ore promunt,
aliud corde volutant . Opere destruunt quod ore promittunt , : sub
pietatis habitu animo venenato incedunt . Velant malitiam fuco
bonitatis : calliditatem simpiicitate occultant : amicitiarn dolo simu-
lant : ostendunt vultu quod in corde non gestant Cui credas ?
, .

cui fidem habeas ? quem proximum sentias? vbi iam fides? periit

alter legebatiudicia non comprehendo . nio pro non colligo . AREV.

Nos lectioncm alteram , quae aliorum 6. Insaniunt . al. insidiantur AR. .

omnium codicum est , sequuti iumus . 7. Al. ove promittant pro ore pro-
Forro argxmenti , et indicii voces hoc lo- munt . Ib. Supple , quaeritur post tuta
co modum ,formam , rationemque Isidoro fides . MARIANA .

significant . MARIANA . lb. St ius non creditur : al. si iusto

Ib, Non inuenio argv.mentum : al. ar- non creditur . AREV.
gumenta non colligo . Et mox non inue-
O 2
 . .: . ,

47 6 LIBERPRIMVS
fides , ablata est fides,nusquam tuta fides . Si legitimum nihilest,
si veritas iudicii nulla est,si aequitas abiicitur, si ius non credi-
tur,si iustitia cunctis negatur, pereunt leges, auaritia iudicante.
8. Creuit auaritia amore , iura nihil va-
,
periit lex cupiditatis

lent: praemia et dona legibus vires tulerunt Vbique pecunia vin«

, .

cit vbique iudicium venale est nullus legibus metus

: nullus iu- : :

dicii timor Impunita manet male viuendi licentia, nemo peccan-

.

tibus contradicit , nec scelus vlciscitur quisquam Omne crimen .

inultum manet,iniqui salui fiunt , innocentes pereunt, boni indi-

gent, improbi abundant , scelerati potentes sunt
9. Iusti egent, iniqui honorantur , iusti despiciuntur, iniqui

laetantur , iusti in moerore , et luctu sunt. Impius praeualet ad-

uersus iustum damnant mali bonos , honoratur iniquus pro iusto,
,

iustus damnatur pro impio , innocentes pro nocentibus pereunt,

nulla re impediente
10. Nulla causa , nulla criminatione , nulla malicia crimen mihi ob-
iiciunt, crimen mihi impingunt, criminis nodos contra me nectunt.
Criminis , etsuspicionislocum in me conuertunt. In crimen me , peri-
culumque deducunt , obiiciunt mihi crimen , cuius non habeo con-
scientiam Nihil exploratum est,nihil patefactum est, nihii inuestigatum
.

est, nihil repertum est, non tamen quiescuntaduersum me mala con-

fingere,non quiescunt falsa testimonia praeparare , non desinunt
accusatores obiicere ,iudices non sinunt conscribere .

8. Al. abstulerunt/w tuIerunt.MAR. ta , in eorum locum , qui reiecti fuerant

9. Despiciuntur al. deiiciuntur
: Et . subsortiebatur praetor alios, quibus ille
infra : pro impio Nocentes sunt immu-
. iudicum numerus legitimus complere-
nes , innocentes etc. AREV. tur . Erit ergo verborum sententia : Non
10.Al. imponunt pro impingunt . sinunt, vt iudiciorum recepto more , et
Jb. Iudices non sinunt conscribere . Quid instituto in cognitione procedatur . Omnia
sit iudices conscribere ex Asconio Pe- perturbate agunt . Aut fortasse , non si-
diano intelligitur in 2. Verrinam, vbi ait nunt iudices conscribere , dixit , id est ,

Quum muki iudices in consilio cum inter se conuenire sententiis non permit-
praetore suo iudicaturi essent , qui quae- tnnt ev)-yf>a.<pi<r()dj enim aliauando in con-
:

sitor fuisset in causa publica , necesse senticndi sigmjtcatione ponitur vt apud :

fuerat eos primum de curia senatoria Theophrastum quinto de plantis Aio kxi :

conscribi , quum senatus iudicaret. Dein- ei a^nsKTOVic o-vyypxtyovTOJ rrxpaLipe-tv

de in vrnam mitti , vt de pluribus nec- ra. 7rc.cc n «V ^.wTpav , 07ruc, Xd,2o<ri t« £vX&
essarius numerus sortito confici posset TO 7TV KV0TOLT0V , KcLI fJ.aXctKCOTO.TOV . Altt
Tertio permitti accusatori reo , vt , et fortassis legendum , Non desinunt iudices
ex illo numero reiiciant , quos putaue- circumscribere . Verum codices omnes in
rint , sibi aut inimicos,aut ex aliqua re eam , quam posuimus , lectionem eonspi-
incommodos fore Reiectionc celebra- . rabant . MARJANA .
 ,
:.
::

SYNONYMORVM. 477
11. Testium , ct iudicum falsa, et crudeli sententia iudicor
Testium necem innocens ducor. Ex eodem con-
filsa sententia ad
cilio testes, ex eodem iudices, ex eodem coetu accusatores Im- .

probos iudices opponunt: falsos testes obiiciunttin quorum testi-

nionio confidentia est . Nemo ab illis dissentit: nemo discordat :

nemo consilium eorum repudiat. Cui dicam ? cui credam ? cui lo«
quar ? quem adeam ? a quo consilium petam? in quo animum meum
ponam?quem potissimum quaeram ?

12.Omnibus odiosus sum , omnium charitate desertus stim

proiiciunt me omnes a se abominatione me omnes abominantur ,

cxhorrescuntme omnes, repudiant omnes abdicationem intendunt ,

volo ad eos confugere, sed minantur cupio eorum deprecari ve- :

stigia , sed fugiunt, aduersantur, et supplicando propitios odiunt :

eos habere volo , illi atitem magis molesti sunt interdum adiun. :

gunt se ficta charitate, non ad consolationem ,sed ad tentationem :

loquuntur simulate , et si tacent, non est simplex silentium quae- :

runt, qtiod accusent quaerunt , quid audiant quaerunt , quid pro-

: :

dant explorant, vnde decipiant

: .

13. Ego autem reclinato capite, humiliato vultu , deposita fa-

,

cie , sileo, taceo , in incepto persisto silentio , ori meo custodiam

posui , ori meo signaculum dedi vocem a sermone repressi lin-
, ,

guam a loquutione retraxi : etiam de bono interrogatus, taceo

malui enim reticere improbis, quam respondere Illi autem noti .

quiescunt , illi amplius saeuiunt percussum amplius persequuntur: :

magis , magisque irruunt super me , obstrepunt super me clamori-

bus : me petulanter conuicia voce,habitu ,strepitu
iactant in .

14. Super me prosiliunt voce aperta contumelias et oppro- , ,

bria super me iactant, et ab alio prouocati in me omnes conci- ,

tantur ad me omnes arma conuertunt

, omnes in me saeuiunt :

omnes in exitium meum intendunt , omnes in mortem meain ma-

nus suas praeparant In tanto igitur . metu , in tanto pauore , in
tanta tormidine contabui miser pallui miser : : exanguis effectus sum .

13. Retraxi : ita malo cumcodicei. nsre , eadem editione erat,for-

quod in
florent. laurcnt. , siue' in folio , quam tasse per errorem nain in editione Bi- :

restrinxit cum editione Grialii . Ex eo- gnaeana iam erat reticere AREV. .

dem, ms. substitui reticere , eiecto reti-

 .

47 3 LIBER PRIMVS
emarcuit cor meum pauore aestuo formidinis : : metu tabesco : ti-

mor,et tremor animam meam quassauerunt .

15. Sic exilio trusus sum , sic exilio damnatus sum , sic exilii

poenam lugeo damnationem gemo, vinculo seruitutis ad-

, sic exilii

dictus conditionis pondere pressus

3
seruili opere mancipatus, in ,

algore in niue in frigore , in tempestatibus tetris in omni labore ,

, , ,

in omni periculo positus Post damna bonorum , post amissionem .

omnium rerum inops et pauper etfectus sutn egeo, mendico in-

, , ,

felix publice posco eleemosynam , egenti nemo manum porrigit

: :

indigenti nullus succurrit apud nullum miseratione dignus sum : :

omni misericordia desolatus sum ; qui misereatur non est ,

16. Omnes mendicantem spernunt esurientem nec micis suis ,

rericiunt : in os sitientis nullus distillat guttam refrigerii : nulltis

praebet mihi vel modicum vndae rorem erfectus sum enim cun- ,

ctis abominabilis . Quicumque me intuentur omnes vt vlcerosum ,

contemnunt, vt foetentem expuunt, vt leprosum tangere horrent.

Iacet caro astricta ferro , iacet pressa catenis , iacet ligata vinculis >

iacet vincta compedibus, non desunt tormenta , non desunt cru-

ciam^nta^non desunt mihi supplicia, quotidie crudescit in me saeuitia.
17. Corporis mei carnifices nouis me cruciatibus lacerant,
inaudito genere poenarum mea,et membra mea dilaniant,
viscera
quidquid possunt , snper me crudele excogitant non perimor nu« ,

da morte mille poenis extortus: : mille subactus tcrmentis : mille

laceratus suppliciis . Caro mea plagis secta computruit , semiusta
Utera saniem effundunt, kcerata membra putredine difTluunt, cum
flctibus sanguis manat, cum lacrymis cruor stillat : nec est solusfle-
tus lacrymarum , sed vulnerum.
Consumptus sum dolore rniser, in dolore et animus ec
18. ,

corpus deficit mens iam victa est, anima dolore praeclusa est s
:

15. Al. alimoniam/^fl eleemosynam. stguntino , stptlmancensi , et legionensi

MARIANA . vcra restituta est lectio Nam etsi in .

\6. Al. omnes vt mendicantem illis haec desint verba , proxime tamett
spernunt . MA RIANA . superiut legunt , Nec desunt mihi tor-
ib. Al. afHicta pro astricta Ib. Non . menta . MARIANA .

desunt mihi supplicia In altero lauren- . Al. putredinem pro putredine.

17.
tiano , et vetustiori , Non desunt minus Et fluuius pro fletus MARIANA. .

supplicia . //; hispalensi , et gtiaJalapeo , 18. Al. percussa pro pracclusa Et .

Non minus desinunt SuppHcia In . pari- pcrculsus pto percussus . AiARIANA.

SiensiNon funt minus supplicia
, . £.v
 !

SYNONYMORVM. 479
multa intolerabilia sensi , multa acerba sustinui , multa grauia per-
tuli : tam graue, et crudele vulnus nunquam excepi , inopinato vul-
nere oppresstis momentaneo interitu percussus sum impro-
sum , :

uisa me in tantum malum calamitas vitae coniecit. I^norantem me

oppressitsubitacalamitas, repentini interitus,casusque me subruerunt.
19. Cur infelix natus sum?cur
hanc miseram vitam proie- in
ctus sum ? vt quid miser hanc lucem vidi ? vt quid misero huius
vitae ortus occurrit ? Vtinam velocius egrederer a seculo , quam
sum ingressus, quacumque iam ratione recederem ,sed heu , miseris
expectata mors tarde venit . Cupienti mori iam liceat occumbere.
Viuendi enim mihi taedium est , moriendi votum , sola mihi mors
placet . Omors,quam dulcis es miseris ! mors quam suauis es ,

amare viuentibus ! quam iucunda es, o mors, tristibus, atque moe-

rentibus
20. Accedat er^o ad vitae magnum malum mortis grande so-
latium , sit vitae terminus finis tantorum malorum , det finem mi-
seriae requies sepulturae, et si non vita,saltem vel mors misereri
incipiatMors malorum omnium finem imponit
. : mcrs calamitati
terminum praebet , omnem calamitatem mors adimit .

21. Certe vel mors subuenit miseris, melius

bene mori , est

quam male viuere melius est non esse, quam infeliciter esse ad
: :

comparationem miseriarum mearum feliciores sunt mortui, quam

viuentes parcite dolori meo , quaeso moerori meo, quaeso , igno-
: :

scite angustiae meae veniam date indul°;ete meis doloribus in tan-

: : :

to dolore contra me commoueri nolite percussionem enim meam :

plango calamitatem meam deploro , familiarem cladem miseriae meae

:

lugeo plura enim ministrat dolor: non valeo consolari miser,im-

:

patiens enim est dolor meus, infinitus est moeror meus Nullate- .

nus linitur vulnus meum nullus lacrymis modusest, nullus dolo- ,

rum finis est iam nulia fiducia est animi , iam ferre non potest
,

animusjiam victus miseriis concidit animus .

ro. Cupienti mori iam liceat occum- vt credimus , lectionem confiauimus t

voce
bere . , cupiente mo-
In laurentiano veteri tantum licetcommutata
in liceat . De
ri iam licet occumbere . In guadalupeo , quo lect&rem admonendum duxtmus , vt

et hispalensi , cupienti mori iam libet oc- quanta vsi simus religione his libns ca-
cumbere . In ceteris omnia haec verba stigandis ,non ignoraret MAfilV\NA. .

desunt Nos quia neutrae Uctioni sen*

. 20. Al miseris pro miseferi
ttntia satis constat , ex vtrisque veram , 21. Al. velox pi vel . jYiiARIAiNJii
 . .

. •

4 $3 LIBER P R I M V S
Ratlo . 22. homo , quid tantum diffidis animo ? cur adeo mente
debilitaris ?cur spem , atque fiduciam omnem amittis ? cur animo
tantum diffunderis? quare tanta pusillanimitate deiiceris ? quare in
aduersis adeo frangeris ? Omitte tristitiam , desine tristis esse tri- ,

j>titiam repelle a te , moestitiae noli succumbere, noli te multum

dare moestitiae repelle a corde tuo dolorem , ab animo exclude

,

dolorem, inhibe doloris impetum non perseueres in dolore , vince :

animi dolorem , supera mentis dolorem

Homo .
23. Qualiter ? qno pacto ? quomodo ? quemadmodum ? qua ra-
tione?qua arte ? quo consilio?qtio ingenio ?
Ratio .
24. Omni ope, omni vi , omni ingenio , omni virtute , omni
arte, omni ratione , omni consilio, omni instantia sume luctamen
contra corporales molestias :esto in cunctis casibus firmus, patien-
ter tolera omnia omnia aduersa aequo animo tolera
, Noli singu- .

larem tuam conditionem attendere non est tua a te sola pensan- ,

da acerbitas non est sola tua a te consideranda calamitas respice

: :

similes aliorum casus intende miserias eorum quibus acerbe ali-

:
,

quid accidit dum tibi aliena pericula memoras , mitius tua por-
:

tas :aliorum enim exempla dolorem releuant alienis malis facilius :

consolatur homo .

25. Quid incusas acerbissima tua decreta?quid causas tui pe-

riculi tantum ltiges ? non sunt noua tua supplicia, habes exempla
calamitatis Quanti tales casus, quanti talia pericula pertulerunt ?
.

Patienter ab vno ferendum est quod multis accidit tolerabile ,

Poena huius vitae breuis est et qui aflligit , ct qui afiligiiur , mor-
:

talis est . Tribulatio huius temporis finem habet .

26. Transeunt omnia

huius,nec permanent omne, quod seculi :

venit, stare non potest. Nihil est tamdiu , nihil tam longum,quod
non breui finiatur omnia sub caelo finem suum habent impossi-
: :

bile est , vt homo

non gustes angustias dolor, ct tristitia
sis, et :

omnibus communia sunt: omnia in hoc seculo euentu simili sus-

tinemus Nemo in perpetuum expers mali est nemo est,qui u\
. :

hoc
22. Al. spei fiduciam pro spem » at- 24. Al. temporales pro corporales .

que fiduciam MARIANA . . MARIANA .

lb. Ratio Alii habent , Hinc ratio

. 25. /J/.aliorum/>rc> calamifatis. MAR.
homini respondet . Et deinde , liinc ho- 26. Al. nihil est diu , nec tam lon-
mo rationi respondst . AREV. •
gum . MARIANA ,
 : .

SYNONYMORVM. 48 c

hoc Seculo non doleat : nullus est , qui in hac vita positus non
suspiret : vita ista lacrymis plena est : vita ista a fletibus inchoat 1

qui nascitur, a fletu incipit viuere : flentes proiicimur in hauc mi-

seram vitam ipse ortus sequentium dolorum est gemitus.
:

27. Interpone ergo tibi rationem particeps esto rationis :

praeualeat tibi ratio tempera animum ratione animam ratio con-

: :

firmat vim tanti moeroris reprimat ratio confirmato animo, nul-

: :

lum periculum pertimescis Oportct nos per multas tribulationes . Actor. 14. »c.

intrare in regnum Dei Non sunt condignae passiones huius tem- AdRom.S.iJ.
.

poris ad futuram gloriam , quae reuelabitur in nobisz quod in prae-

senti est , momentaneum est , ec leues tribulationes ia nobis:quod
aeteruum est,supra modum est , pondus excellens gloriae , vtilis
est tribulatio, vtiies sunt huius vitae pressurae .

28. Malorum prauitas non te occidit, sed erudit : prauorum

aduersitas non te deiicit,sed extollit : humana tentatio arguit te,
non quantum enim in hoc seculo frangimur, tantum in
interficit :

perpetuo seculo solidamur quantum in praesenti affligimur, tan- :

tum in futuro gaudebimus Si hic flagellis atterimur, purgati in .

iudicio inueniemur. Semper Deus hic vulnerat , quos ad salutem

perpetuam praeparat. In fornace probatur aurum tu vt sorde ca- : ,

reas , camino purgaris vt purior appareas , persecutio-

tribulationis :

nis igne conflaris vt omnium peccatorum sorde purgeris,ad pro-

:

bationem sunt ista omnia, quae sustines .

29. Non igitur murmures non blasphemes non dicas,quare : :

sustineo mala ? cur affligor ? vt quid mala patior ? sed magis dic,
peccaui : Aequalem vindictam peccati mei
vt erarn dignus , recipio .

xion sentio minus percussum me, quam merebar agnosco , iuxta

, ,

modum criminis minor est retributio vltionis secundum meritum :

peccatorum dispar est causa poenarum non sunt tanta supplicia, :

quanta extiterunt peccata Qui enim in flagellis murmurat, Deum .

27. Al. pertimescespr-0 pertimescls . da visa est , sequuti eam non sumus ,
Et introire pro intrare . MARIANA . quoniam omnes veteres codices discrepa-
Ib. Quod in praesenti est , etc. Allu- bant . MARIANA .

dit ad locum Pauli i. ad Corinth* q.vers. Ib. Confirmat : Fortassis , confirmet .

17. Parisiensis legit Quod in praesenti : Alii omittunt , animam ratio confirmat
est tribulationis in nobis , momentaneum Mox pro et leues tribulationes in nobis ,
est , et leue : quod aeternum est in no- al. et leue tribulationis in nobis : al. in
bis , supra modum
est pondus excellens , nobis quod leue quum multas tribulatic*
gloriae . Quae lectio etsi non ineommo- nes opiratur . AREV.
Tom.VL Ppp
 . .

42-2 L l'B E R PRIMVS

contra se plus irritat :
•
furorem Dei amplius prouocat : iram Dei in-
dignantis plus sibi exaggerat .

30. Qui vero aduersa patienter tolerat, Deum citius placat

Si enim.vis purgari,in poena te accusa, et Dei iustitiam lauda :

ad purgationera tuam proficit , si ea,quae pateris,ad iustitiam Dei

retuleris, si pro irrogata iniuria humilis Deum giorificaueris. Cor-
ripit enim te Deus flagello piae castigationis, exercet in te disci-
plinam , et qui parcendo te ad se reuocabat , feriendo clamat, vc
redeas . Cogita, o homo
mundi cruciatus: intende ani- , quoslibet
mo quascumque seculi poenas, quoscumque tormentorum dolores,
quascumque dolorura acerbitates compara hoc totum gehennae : :

et leue est orane , quod pateris si tnnes, illas poenas time istae : ,

temporales sunt, illae aeternae : istae finem habent , illae perpetuae

sunt: in istis moriendo tormenta recedunt,in illis moriendo aeter-
nus dolor succedit
31. Si enim conuersus fueris , emendauo est, quod pateris^
conuersum namque flagella a peccatis absoluunt : conuerso instan-
tes plagae proficiunt ad purgationera . Qui enim hic castigatuscor-
rigitur, illic liberatur : qui vero nec sub flagello corriguntnr, et tem-
porali poena , et aeterna damnantur , et in hoc prius iudicantur se-

culo , et illic denuo in futuro . His duplex daranatio est : gemina

his percussio quia et hic habent initium tormentorum , et illic
est :

perfectionem poenarum Vide , quia manus Dei te tradidit ad poenam. .

32. Scito autem,o homo , nulhim tibi aduersari potuisse, nisi

Deus potestatem dedisset : nec habuisset in te potestatem aduersa*
rius , Deus: vniuersa, quae tibi accidunt, absque Dei
nisi perraitteret

non veniunt voluntate iniquorum potestas super te ex Dei datur :

licentia. Omnes,qui tibi aduersantur, Dei consilio faciunt manus :

Dei te ad poenam tradidit : indignatio Dei te afihgere iussit . Ipse

iratus iussit, te omnia mala experiri , nam et quod infirmaris , quod
carnis morbis amceris, quod corporis debilitatibus frangeris, quod
languorum stimulis cruciaris , quod passionibus anirai quateris ,

30. Al. miseria pro ininria Et re- . nis spiritu . MARIAMA .

«ocauit pre reuocabat . MARIANA . Ib. textu Grialii desunt

Aliquando in
lb. Humilis Deum glorificaueris al. : literae notarum indices Itaque ex con- .

humiliaberis , a Deo ghrificabcris AR. . iectura , et aliis mss. notas Marianaa or-
32. Al. consilium pro consilio Et . dinaui . AREV.
impugnatione spiritum pro impugnatio-
 . .

S Y N O N Y M O R V M. 4*3
quod mentis angustia torqueris ,.quod grassante impugnationis spi-
ritu agitaris : et hoc ipsum tibi pro peccato tuo diuina iustitia ir-

rogat,et ipsum pro culpa tibi diuini iudicii infertur sententia

33. rerum delictorum fuorum meritis

Omnis enim aduersitas
excitatur, tua contra te dimicant arma sagittis tuis confoderis, te- ,

lis tuis vulneraris, per quae enim peccasti , per haec et torqueris. Sap1cnt.x1.17.

Sequutus es carnem , flagellaris in carne :in ipsa gemis, in qua pec-

casti:in ipsa cruciaris , in qua deliquisti ipsa tibi est censura sup- :

plicii , quae fuit causa peccati , vnde corruisti ad vitia,inde luges

tormenta .
34. O homo , discute conscientiam tuam intende mentem tuam, ,

examina te,loquatur tibi cor tuum , considera meritum tuum:iu-

ste argueris : iuste flagellaris : iusto iudicio iudicaris : procella iusta
te conterit : iustitiae poena te premit : enim bonum agis,
nihil ni-
hil rectum , nihil aequum : nihil iustum,nihil sanctum nihil in : te

sanctitatis est : nihil pudoris : nulla memoria dignitatis : nihil Deo

dignum .

3 5. Quotidie peccas, quotidie laberis, quotidie praeceps in de-

terius vadis : elatio tua non recedit : superbia tua non deponitur :

tumor et iactantia non cohibentur , rapit te quoque furor inflam-

, ,

mat ira,clamor excitat, commouet indignatio paratus semper ad :

iram supra modum irasceris super mensuram animi furore moue- :

ris : zelare bonis solitus , inuidere melioribus solitus, alienis virtu-

tibus semper inuidus, alienis felicitatibus semper aemulus .

36. Quem non lacerasti? cui vnquam non detraxisti ? cuius

non obruisti vitam ? cui non iactasti infamiam ?fallax inconstans, ,

inndus , auarus 3
tenax , sterilis , inhumanus., infructuosus •, non
est in te vlla misericordia , cecidisti in concupiscentiis seculi ,

et defluxisti in cupiditatibus mundi : flagras in terreno amore :

congeris res perituras , nescit satiari cupiditatis tuae sitis : no-

5^« Al. non resldet pro non recedic se rnelius , quam cuius etc. Deinde pro
AREV. nouis te quotidie etc. ncn minuis fa- alii ,

36. Al. obrisisti . al. obrasisti , al. cinora , sed auges , et amplificas non ex- ,

horruisti . al. abrosisti pro obruisti . Et tinguis in te peccatum , immo , quantum

concupiscentias pro concupiscentiis . Et potes , viuificas , nec satias vnquam etc.
expleri pro satiari . MARIANA . AREV.
Ib. Alii cui nort cbruisti vitam ibrtas-

Ppp 2
 . . ,

4 $4 LIBER PRIMVS
uis te quotidie peccatis inuoluis : nouis facinoribus vetera au^esj
non diluis scelus,sed dilatas : nec satias vnquam flammam libidi-
nosae concupiscentiae
37. O te infelicem , non te pudet per multas aspergi libidi-
nesicorruptor libidinose ,luxuriose adulter , sic in libidines perdu-
ras ? sic in flagitio perseneras ? sic in luxuria permanes ? sic in car-
nali amore persistis ? Heu ! quamdiu ,quousque errabis ? quem
ad finem te effrenata trahet luxuria ? iam tandem peccare quiesce s
iam tandem desine a scelere , aliquando mores malcs commuta in
melius
38. Cur in peccati sordibus manes?cur in voluntate peccart-
di persistis? noli diu errare miser de malo iam mutare in inelius :
,

pone peccato finem : pone legem nequitiae, habeat culpa modum,

habeat iniquitas terminum delictorum tuorum considera magnitu-
:

dinem , culpas tuas saltem verberatus agnoscito .

Homo .
39. Heu me heu infelicem me heu miserum me l nesciebam,
! !

quod pro mea iniquitate percutior: ignorabam quod pro meo me- ,

rito iudicor quod istum iudicium de mea sit iniustitia tu mihs

: ,

manifestasti tu mihi indicasti tu mihi notum fecisti,per te cogno-

, ,

ui , quod nesciebam , iam pro certo scio , iam certum habeo iam ,

me non latet, manifestum est mihi satis , satis mihi est cognitum
perpensum mihi est satis , iam exploratum est mihi occuhum mihi :

iam non est,iam mihi non est ambiguum,iam mihi non est abs-
conditum .

Ratlo; 40. Inde est, homo , inde omnis ista calamitas ,inde ista aeer-
bitas , inde est ista poena , inde ista aerumna>
crux, inde cst ista

tibi notae sunt causae, non ex aliquo casu , non ex quolibet euen-
tu,non ex quolibet languor propriae culpae est,ista
fortuitu , iste

aegritudo propriae iniquitatis est. An aliud tibi videtur?an aliter

putas? an aliter existimas?an aliter sentis ? an aliter contueris ? an
aliud iudicas?an aliud deputas ?
Homo . 41. Nihil sane , nihil prorsus , nihil penitus , nihil omnino,ni-
Verberatus agnoscito
38. . Alii addunt, Nesciebam , quod iusto iudicio (fortassg
"Emenda , dum tempus est . Homo^vide, iustum iudicium ) de mea sit iniustitia,
v.e vlterius peccando in deterius vadas . ta mihi manifestasti , pcr te cognoui,
AREVALVS . quod antea nesciebam Quac verba , vt .

41. Quis istud negat ? In Meioradae addititia , /*« hunc locum reiicicnda />«»
todicc, et altcro laurentiano addcbatur : tauimus MARIANA .
.
 : .

SYNONYMORVM. 485'

hil habeo quod contradicam

, : cedo veritati , negare non possum ,

fateor 3 esse verumjquis hoc dubitat ? quis istud ambigit ? quis

istud negat?
42. Si itaest,si ita existimas, si certum habes,si perpensum Homo
est y si exploratum est , aufer a te iam vitium ,a vitio , et peccato
te retrahe : fnge iam vitae maculam , fu^e cultum, crimen re-
vitii

moue a te , a vanitatis te malo coerce , fuge turpitudinem vitae,

puritatem vitae tene, veteres maculas ablue .

43. Bene dicis , bene doces, bene instruis, bene admones,be- Ratio .

ne persuades , bene instituis et ego optabam a peccati nexu re- :

solui , cupiebam desiderabam a vi-

a consuetudine mala retrahi ,

tio , et peccato recedere, quaerebam vsum nequissimum superare.

Sed heu prauam consuetudinem vincere, prauus vsus
! difficile est
vix aboletur , assidua consuetudo in naturam conuertitur, assiduo
vsu in naturam mutatur vitium , animus sceleribus astrictus diuelli
ab eis vix potest ^ tanta sunt in me vitia, vt vix euelli possint,vix
credo peccata mea vllo spatio temporis exolescere .

44. Vltro me miserum antea viciaui spontaneo me dudum ,

studio pollui , proprio me prius arbitrio pcrdidi , propria voluntate

me maculaui . Bonus eram , sponte mea ad peccatum dilapsus sum >

liber eram , sponte mea facttis sum debitor mortis Infelix ego y .

peccatum sponte mihi primus ipse paraui , ego prius occasionem

peccandi amplexus sum , nunc peccati vsu astrictus detineor, mala
consuetudo me sibi grauiter implicauit vsus peccandi necessitatis :

vinculis me astrinxit : a delicto discedere volo , nec valeo .

Quaero a lapsu resurgere,et non valeo vsui repugnare.

45.
Trahor boni amore , retrahor malae consuetudinis lege. Longa con-
suetudo in me ius sibi , et legem fecit, longus peccandi vsus me
superatum obtinuit. Peccata mea consuetudine duruerunt Volo .

agere bonum,sed desideria consueta non permittunt. Consuetu-

dine peccandi , quando nescio , sic delinquo peccati vsu , quando :

non opto , incurro repugnante carnali consuetudine implere bona

:

non valeo prauo vsui contraire nitor , sed carnis desiderio aggrauor
:

adiustitiam me amor erigit,sed ad peccatum consuetudo constringit.

42. Vitium>a titio . a\.vitium, cri- pro euelli . MARIANA .

fnen remoue a te , a vanitatis te malo 44. Sic pro sibi MARIANA . .

toerce , a vitio . AREVALVS . Jb. Proprium arbitrium pro lihero

43. Al. yalde diflicile est . £/ elui sumi , notatum fuit a Bignaeo . AREV.
 .

4 8<5 LIBER PRIMVS

Ratio .
46. Relticta contra malam consuetudinem , contra consuetudi-
nem peccandi tota virtute repugna^ vince vsum carnalem etiam
cum perniciosam consuetudinem vince , quamuis cum dif-
dolors :

fuuhate,quamuis cum dolore vsui malo resiste Propone tibi ad- .

uersus praesentis carnis ardores futuri supplicii ignem , superet ae-

stum libidinis recordatio aeterni incendii , memoria ardoris gehen-
nae ardorern excludat luxuriae .

47. Fornicationis poenam metus grauioris supplicii vincat,for-

tiordolor dolorem minorem exuperet Patienter leuiora portabis, si .

grauiora fueris recordatus Versetur ante oculos tuos imago futuri .

iudicii : praeuide, quae postmodum eris passurus . Futuram Dei

sententiam cogita , futura Dei iudicia super te formida , terreat te

gchennae metus ,terreat te futuri iudicii sententia, reuocet te poe-

narum terror a culpa .

48. Vitae tuae terminum quotidie intuere s

omni hora habe-
to mortem prae oculis , ante oculos tuos tenebrarum semper ver-
setur aduentus . De morte tua quotidie cogita , finem vitae tuae
semper considera , recole semper diem mortis incertum : esto soli-
citus, ne subito rapiaris : quotidie dies vltimus appropinquat : vi-
tam nostram quotidie dies aufert ,quotidie ad finem tendimus, quo-
tidie viam vitae transimus, ad mortem quotidie properamus , ad
vitae terminum quotidie tendimus, momentis decurrentibus ad fi-

nem deducimur .

49. Nescimus , quid nobis hodie contingat , nescimus , quan-

do extremum vitae Ignoramus,si hac nocte ani-
tempus adueniat .

mam nostram conditio mortis reposcat Finis r.oster nobis abscom .

ditus est , venturi exitus ignorantia nobis inceita est Improuisus .

est rnortis occursus , incertus est euentus,et finis omnium. Dum

nescimus, repente mors venit: dum non existimamus, improuiso

l.Thessal.05» tollimur dum ignorarruis , repente subtrahimur Timeamus, ne
: .

v. 2. dies illa,tamquam fur, nos compiehendat ne nos turbo diuini iu- :

dicii dum ignoramus, diripiat ne nos repentinus interitus aufe-

,
:

rat:ne isnorantes subito calamitas comprehendat

46. Al. ignem pro aestum MAR. . 48. Al. poenarum pro tenebrarum .

lb. Remedium id esse contra con- MARIANA .

cupiscentias , et voluptatcs , Cignaeus ad 49. Al. hominum pro omnium Et .

tnarginem aduertit . AKLV. interitus incautos auferat . MARIANA .

4*7. Al. prouaie pro pn.cuide . MAR. Ib. Occuuus al. cccasus . AREV. :
 . .

SYNONYMORVM, 4S7
$o. Spiritus, qui ad peccandum succendit , peccantem saepe
subito rapit : qui viuentes inflammat , morientes subito deuorat : qui
inflectit ad vitia, pertrahit subito ad tormenta. Quantos ad poe-
nam ?quantos improuisus exitus
mortis improuisa calamitas strauit
rapuit? quanti subito subtracti deficiunt? quanti,dum mori non
existimant, auferuntur ? quanti ad mortem subito rapiuntur ? quanti
repente ad aeterna supplicia deducuntur ? Aspice ergo ex alieno
tormento quod timeas. Respice in
,
alieno exitio ,
quod pauescas,
vita foueam,in quam vides cornm te alium cecidisse , pericula
aliena in te pertimesce . Alienos casus tua fac essQ pericula: mo-
rientis vocatio tna sit emendatio aliorum perditio tua : sit cautio
51. Retrahat te a peccato impiorum interitus . Abstrahat te a

culpa pereuntium poena, delinquentium finis te corrigat, reprobo-

rum interitus te adducat ad poenitentiam . Iniquorum poena ad
tuam salutem proficiat : quod male fecisti ,dum potes emenda , ,

dum potes , a vitio,et a peccato te reuoca : dum tempus est,clama:

dum datur spatium , luge : dum est licentia , poenitere festina,dum
potes 3 plange, dum adhuc
anima versatur in corpore dum adhuc vi- ,

uis, remedium tibi futurum acquire priusquam te dies mortis prae- :

ueniat , priusquam te profundum obsorbeat priusquam te infernus ,

rapiat,vbi iam nullus est indulgentiae locus,vbi nulla poeniten-

tiae patet libertas , vbi nulla correctionis datur licentia , vbi nullus
est ad confessionem recursus , ad veniam nullus regressus
52. Verum dicis, verum loqueris
quod opportu- , narras mihi ,
Homo .

num est : informas me,quod magis mihi expediat nihil est me- :

lius : nihil gratius : nihil acceptius : nihil iucundius : nihil me magis

delectat : nihil me magis gratificat . Id solum quaero , ecce scio,
noui,didici istud . Ulud item quaero , illud scire volo,illud nos-
sc maxime cupio , si est spes in confessione : si est fiducia : si est
remissio : si est venia : si est indulgentia : si est locus per poeniten-
tiam regredi ad iustitiam .

50. Al. trahit pro strauit . MAR. tium pag. 611 . AKEV.
yi. AlWydum est licentia ,poeniteat Al. in me pro me . Et id nosse
52.
ie , festina , dumpotea . Pro obsorbeat alii tantmmnodo cupio MARIANA . .

absorbeat : sed ilhtd genuinum videtur , Ib, Informas tne sic dici solet infor- :

Multa huiusmodi verba praepositione ob mate animuw , et artes , quibus puerilis

composita esse constat, quae librarii com- aetas informari solet. etc. AREV.
mutarunt Vide commentar. ad Pruden-
.
 488 LIBER PRIMVS
Ratio. 53. Est plane est vtique est prorsus
: est proculdubio est : : :

profecto Confessio sanat

. confessio iustificat confessio peccati
: :

veniam donat , omnis spes in confessione consistit, in confessione

locus misericordiae est . Certissime igitur crede , nullo modo hae-
sites , nullo modo
dubites, nullatenus de misericovdia Dei despe-
res . Habeto spem in confessione habeto fiduciam . Non desperes :

remedium sanitatis non dcsperes salutem si ad meliora conuer-

: ,

taris Qui enim veniam de peccato desperat ,plus se de despera-

.

tione quam de commisso scelere damnat.

,

54. Desperatio auget peccatum desperatio peior est omni pec- :

cato Corrige igitur te et indulgentiae habeto spem

. D Depone in- .

iustitiam et spera vitam

, depone iniquitatem et spera salutem Nul-
: , .

la tam grauis culpa est,quae non habeat veniam quamuis enim :

"
peccator quamuis criminosus, quamuis sceleratus, quamuis in-
*sis,

finitis criminibus nefandis oppressus , non denegatur tibi poeniten-

tiae locus:facile poenitentibus diuina clementia subuenit , per poe-
nitentiam indulgentia datur , per poenitentiam delicta omnia abs<
terguntur.
Homo .
55. Heu miserum me
spem perdideram fiduciam amiseram >
! ,

diffideram animo , fractus fuerat animus, in desperationem pene

eonciderat animus Iam regressus sum ad spem, iam recepi fidu-
.

ciam,spem indulgentiae iam habeo,de pietate Dei spero de bo* ,

nitate Dei non dubito , habitabo in spe ,erexit me ad spem pietas

eius dedit mihi spem vitae in poenitentia
,
Si Deus igitur respexe- .

rit si in auxilium
,
mihi accesserit si ad implendum quod cupio, , ,

adiuuerit, hoc facere decreui, hoc statui defixum , hoc in animo

meo est,euelli hoc ab animo meo non potest.
Ratlo. 56. Deus tibi optata tribuat Deus votis tuis faueat Deus vo- : :

torum tuorum te compotem faciat Deus voluntatem tuam in bo- :

no perficiat: Deus vota tua confirmet Deus votis tuis suffragetur: :

Deus

AL sed ad meliora pro si ad me- Al. dele pro dilue

56- . Et plorata
53.
iiora . MARIANA • pro ploratu MARIANA . .

Ib. Confessionis fructus hoc loco a lb. Alii , desicierii est , ergo age , dum
."
AREV. Uctt dum
moratur sors ora tt postea ,
Bignaeo indicatur , , .

. Ec
54. Al. grandis pro grauis . MAR. fioido commemora pro fietibus dilue
lacrymarum ,ploratu scelera di-
55. AL indesperatione pro in despc- io fine ,

rationem MARIANA . . l"i solent . AREV.

 SYNONYMORVM. 4$9
Deus tibi,quod optas, concedat Deus tibi ad vota tua accedere :

faciat omnia Deo fauente agas ergo age dum licet dum mors
: : , ,

moratur. Si igitur cordi est , si in voluntate est, si voti est , si ani-

ni est, si desiderii est , ora , pete, obsecra ne taceas, erumpe in ,

vocem , clama fortirer, plange iniquitates tuas , mala scelerum tuo-

rum deplora , quae praue gessisti fletibus dilue: quae illicite com- ,

misisti , lacrymis ablue : ploratu scelera dilui solent: mala, quae

gessisti, flendo commemora . Reatus tui dolorem plange, poenam
tuam flendo cognosce lamenta poenicentiae te lauent moeroris
, ,

tui vnda te irriget compellat te plangere fluuius lacrymamra

, .

57. Heu mihi infelix anima! in tantis peccatis , in tantis cri- Ho-mo
minibus,in tam multis iniquitatibus quid primum plorem? quid ,

primum plangam ?quid lugeam prius? quas lacrymas sumam ? non

surficit memoria referre tantorum criminum gesta Peccata quo- .

que mea mihi sensum doloris tulerunt, hebetudine cordis coagu-

latae sunt lacrymae, obriguit animus , nullo moerore compungitur.
58. Anima mea in stuporem conuersa est , insensata facta est
anima mea. O lacrymae, vbi vos subduxistis ? vbi estis fontes Ia-
crymarum ? vbi es moeroris vnda ? vbi estis lamenta? Redite ,obse-
cro , Iacrymae , mouemini fontes lacrymarnm , asperpite me fleti-
tibus,fluite super faciem meam
humectate maxillas meas, genas
,

meas irrigate : date mihi planctum amarum , inter omnes enim e°o
grauius corrui,inter omnes deterius cecidi . Omnium impiorum
poenasscelere meo
tormenta vix malis meis sufficiunt.
vici : tartarea

59. Non est peccatum super peccatum meum,non est iniqui-

tas super iniquitatem meam nequiorem me cunctis peccatoribus
:

penso Comparatione mea nullus iniquus est

. iuste poenas debi- :

tae infelicitatis exoluo : iuste tantis suppliciis conteror , ex meo

peccato mala mihi omnia aduenerunt. Deus iuste me affligit iu- :

sto iudicio rependitur factis meis congrua vicissitudo n.inus ta- :

men retribuitur mihi,quam ipse deliqui : peccatorum meorum mi-

nor vicissitudo rependitur :plagae meae culpa mea durior inueni-

57. Al. metu pro moerore . MAR. templo Vat^cano in tabella descripta Si :

59. Leuior est peccato meo poena etc. pensamas malum , quod fecimus , minm
Multae sententiae ex Isidori Synonymis est , quod patimur ,maius est,quod me-
adoptatae videntur ab Vrbano VIII. in remur . Crauius eH, quod commisimus ,
oratione ab ipso edita in fine Breuiarii leuius est , quod toleramus etc. AREW
Romani , et ad Confessionem S. Petri in

fom.VL Qqq
 490 LIBER PRIMVS
tnr>!eiifor est peccatomeo poena damnationis meae grauius esr'i :

quod admisi,leuiusest quod tolero Grauior est culpa,quam fe- , .

ci minor vindicta quam perfero . Penso malum quod gessi, nort

: ,
,

est tantum, quod patior *

60.. Leuior est plaga mea pondere peccatorum meorum, aliud
cst prorsus aliud quod amplius me affligit,quod me ma^is con-
, ,

tristat quod me magis perturbat, quod me magis terrificat cui si«

, :

mile malum nulltim est cui incomparabilis omnis poena est quod ,
,

omnibus suppliciis antefertur, quod anteceditcuncta tormenta, quod

exuperat omnia mala .

Ratio.. 61. Heu anima quid est, quod multum metuis? quid estj.
!

quod te magis corripit ? quid est , quod ad moestitiam te amplius

impellit ? quid amplius formidas? quid amplius pauescis ? quid am-
plius metuis?.
Homo. Metuo diem iudicii metuo diem tenebrarum , diem ne-
62. ,

bulosum diem amarum , diem durum perpendo quidem malum %

j :

quod tolero Sed amplius , quod restat formido, iugeo quae in

.
,

hac vita iam patior sed post hanc ne grauiora patiar , pertimesco*
:

Sententiam licet iam tolerem in poena , tormenta tamen gehennae

formido ex culpa. Iam praesens poena me laniat,sed futura ma-
gis conturbat Grauia sunt , quae sustineo grauiora , quae iu per-
.. :

petuiim pertimesco , de praesentibus quidem poenis doleo,sed de

futuris amplius ingemisco.
65. Deus meus antequam moriar antequam
Succurre mihi , , :

mors me praeueniat antequam me tartara rapiant antequam me : :

flamma comburat antequam me tenebrae inuoluant

:
Subueni .

prius,quam ad tormenta properem priusquam gehennae ignibus ,

deuorer, priusquam sine termino crucier reus enim timore iudi- ,

cii tui terreor , pauore peccati iram tuam formido

, immanitate sce-

leris cxamen tuum trepidus conscientia metuo .

I. Petri.4.. 18. 64. Si enim iustus vix saluabitur ego impius vbi ero ? quid ,

Iob. 3 1. 14.

61. Al. malum pro multura . MAR. quarn opus aliquod Isidori,a ceteris du-
62. yl/^post hauc vitam , ne, £f fu- uersum , vt dixi in Isidorianis cap. 81.
tura poena magis . MARIANA . n. 33. , quamuis Caietano haud ignota
63. Succurre mihi etc. vsque ad fi- fuerint Isidori Synonyma,vt initio hu-
»em num. 74. peccatorum meorum vin- ius operis annotaui . AREV.
cuU Hiec est (Jrcttio,vel confessio B.Isi-
. 64. Al. omnis memoria eius pro o-
don ,aConscantino Gaietano edita , tam-
, mni memoria . MARIANA .
 . . .

S Y N O N Y M O R V M. 491
faciam,dum venerit tremendi formido iudicii?quum examen iu-
dicii venerit, quid ero dicturus, quum ante tri-
quid respondebo ?

bunal Christl fuero praesentatus ? vae diem illum , quando pecca-

ui:vae diemillum, quando transgressus sum vae diem illum, :

quando malum expertus sum Vtinam non illuxisset mihi vtinam . :

non fuisset ortus super me vtinam super me non apparuisset :

O dies detestanda, o dies abominanda, o dies penitus nec dicen-

da,quae me in hoc seculum protulit 3 quae mihi claustra partus
aperuit , quae ortus mei ostia reserauit, dies illa a luce in tenebras
permutetur , profunda illam cajigo confundat, aeterna illam cae-
citas obruat , amittat temporis statum . Omni memoria extingua»
tur , nullis digna seculis memoretur.
65. Melius mihi fuerat non esse ortum : melius non fuisse ge«
nitum.-melius non hoc seculo procreatum quam aeternos
fuisse in ,

perpeti cruciatus Flete rne,caelum,et terra , lugete me , omnes

.

creaturae, plorate me , omnia elementa, ingemiscite super me , vni-

uersum genus et quo potestis vitae sensu , super me lamentum
,

cffundite peccaui enim crudeliter, lapsus sum fortiter , cecidi gra-

:

uiter, corrui miserabiliter , nullum inuenitur peccatum , cuius sor-

dibus non sim coinquinatus Nuilus est morbus vitiorum a quo
. ,

non contraxerim contagium , nulla sordium sentina extitit, quae ia

me miserum non confluxerit
66. Probrosus, sceleratus a flagitiis cunctts obrutus , innumera*
biliter frequentaui impudicitiam foeditatis Vt bene vinerem , vltro .

promisi : sum nunquam seruaui Semper ad pec-

quod pollicitus , .

catum meum redii semper delicta mea iteraui prioribus sceleribus

:
,

semper deteriora coniunxi nunquam in melius mores mutaui nun-

: :

quam a malis factis recesst plurimos etiam maculaui meperdens,

:

plurimos prauis moribus ad iniquitatem conuerti : scelere meo mul-

tae animae perierunt : exemplis meae multi subuersi sunt»
vitae
Ego multis causa mali extiti , per me multorum propositum ma-
culatum est : per me nornen sanctitatis laceratum est

Ib. Caietanus ,tremendi hora iudicii . retrahi desiderabam a vitio recedere\

,

i\REV. sed difficile est peccandi consuetudinem

65. Textus apud Caietanum alicubi vincere etc. Sic ferc alia petita ex iwtP-
discrepat, vt hoc loco post perpeti cru- iweris 44. et 45. vsque ad consv.etudo con-
ciatus addit , Optabam a peccati nexu strivgit, Flete rne,caelum^et terra etc. AR»
resoiui , cupiebam tx consuetudine wala 66. Fone.impudicitiae foeditatem*AR%

Q qq 2
 .

492 LIBER PRI M V S

6~. Orate pro me ad Dominum omnes , viri saricti : obsecrate
pro me 3 plebs omnis sanctorum implorate pro me , omnis chorus :

iustorum si forte misereatur mihi Deus , si forte recipiat me, si

:

forte deleat peccatum meum , si forte auferat iniquitatem meam ,

si misericordiam praestet mihi : iratus enim est super me nimis,
compleuit furorem suum in me , effudit iram indignationis suae
super me propter multitudinem iniquitatis meae , quia creuerunt
auersiones ,
quia multiplicatae sunt praeuaricationes meae . Vae
mihi ! quia consumptus sum : vae mihi! quia defecit anima mea,
afflicta moerore , contiita Iuctu , extenuata gemitu .

Thren. 2. 13. 68. Quis miserebitur tui , anima ? quis consolabitur te ? quis
dabit lamentum pro te? magna est, sicut mare , contritio tua , af-

jftictio tua, sicut pelagus saeuiens , dolor tuus, quasi fluctus tumens s

quae tempestas non irruit super te ? quae procellae non acciderunt

tibi ?omnes molestiarum riui, omnes turbulentissimae tempestates
super tuum caput intonuerunt, plena es angustia,et miseriis , ple-
na es fluctibus ,
plena es tempestatibus anima
69. Vbi es,custos hominum?vbi es, redemptor animarum ?
vbi es, pastor ? cur spreuisti me?cur auertisti faciem tuam a me?
vt quid longe factus es a me, consolator animae meae? Reuerte-
re iam , Deus meus , non me obliuiscaris in finem , non me in
perpetuum deseras , non me ad perdendum in potestate daemo-
num derelinquas. Licet orfensa sit grauis, tu autem clemens,tu
pius, tu multae miserationis , nullum relinquis nullum spernis nul- , ,

Ium detestaris , nullum recusas a misericordia , sed vltro offers cle-

mentiam . Peccantes expectas , vt redeant .

70. Quanti enim scelerati , quanti luxuriis dediti, quanti con-

cupiscentiis seculi saginati , bonitate tua ad indulgentiam peruene-
runt ? Multis non merentibus gratis peccata donasti , ostende et
in me clementiam tuam,pateat et mihi vcnia , pateat indulgentia a

67. Hic etiam quaedam intcrserun- rum . Vae tnihi ! Domine etc. AREV.
tur apud Caietanum praeuaricationes : 68. Al. ingruit pro irruit . MAR.
meae Ideo implorate pro me Dei omtii-
. Ib. Omnes molestiarum riul: al. omnet
potentis misericordiam , omnes chori bea- moles molestiarum AREV. .

torum . lntercedite pro me , omnis mul- 69. Al. recludis pro recusas MAR. .

titudo electorum \ ne ir.fundat omnipotens 70. Al. pro saginari

satiatiMAR. .

Dcus supcr me iram indignationis suae Ib. In editione Grialii moerentibus pro
fropter multitudineminiquitatum mea- merentibus AREV. .
 SYNONYMORVM. 493
non abneges vni,quod plurimis es largitus Scelera mea non de- .

fendo peccata mea non excuso displicet mihi,quod feci , displi-

5 ,

cet, quod peccaui Offensam fateor errorem confiteor, culpam

. ,

agnosco ,vocem confessionis aperio. Suscipe, quaeso, clamorem com

fitentis, attende Domine vocem deprecantis Audi vocem pecca- .

toris clamantis.

71. Peccaui, Deus , miserere mei , peccaui, Deus , propitiare

mihi . Parce malis meis , ignosce peccatis meis, indulge sceleribus Psalm -4- v-5«

meis , deleat culpas meas gratia tua . Sana animam meam , quia
peccaui tibi . Si enirn iniquitates recordatus fueris ,
qui sustinebit ?

Ad examen tuum Quis enim iustus,

nec iustitia iusti secura est .

qui se audeat dicere sine peccato ? quis praesumat coram te aliquid

cle iustitia? nullus hominum absque peccato , nullus mundus a
delicto , ecce inter sanctos nemo immaculatus Ecce qui seruie- .
,
iob. 4. 18.

runt Deo non , fuerunt srabiles, et in angelis reperta est prauitas.

Astra immunda sunt coram te : caeli non sunt mundi in conspe- l° D « *5- 15«

ctu tuo , quanto magis ego abominabiiis , et putredo , et filius ho-

minis , vermis , qui hausi ,
quasi gurges, peccatum , et bibi , quasi
aquas commoror in puluere qui habito in do-Iob. 7. 21.
, iniquitatem , qui ,

mo lutea qui terrenum habeo fundamentum

,
.

72. Memorare Domine, quae sit mea substantia , memento Psalm. 88. 48.
, ,

quia terra sum memento quia puluis et cinis sum ,operi ma- Gcnes.iS. 27. , , ,

nuum tnarum porrige dexteram Consule infirmae materiae ,suc- Io ^ x 4« 5« .

x

curre carnali fragilitati,infirmae conditioni . Pateat regressus salu-

tis ,
pateant tibi vulnera mea . Coram te est aegritudo mea , tu vi-
des quantum sauciatus
, et Janguidus, medicinam , quasaner, sum ,

tribue medelam qua curer , impende refice infectum vitiis, refor-

:
,
:

ma corruptum peccatis Extingue in me flammam concupiscen- .

tiae Iacula ignita diaboli me vltra non penetrent , non exardescant

.

in me vlterius .

73. Tu enim scis tentationes, quas porto . Tu scis fluctus, quos

patior . Tu nosti tempestates, quas tolero , vbi lapsus sim , vbi defluxus
sim , vbi infelix demersus sim , tu scis . Incurri enim negligens in rui-

71. AL dele pro parce . Et recorda- mere videtur . AREV.

beris pro recordatus fueris . IMARIAN. 72. Al. libidinosae concupiscentiae .

Verba e sacris scripturis allegata

Ib. MARIANA .

non plane respondent Vulgatae verum :

73. Pro tempestate s Gaietanus , et alii
isidorus solum sensum voluisse expri- tempestationes . AREV.
 494 L I B E R P R I M V S
nam Corrui incautusin turpitudinis foueam , decidi in coenum fla-
.

gitiorum , descendi in profundum malorum miser 3 eiue animant

meam captiuam ah inferis , erue me de immanissimo abysso . Non
me concludat profundum non mihi deneget exitum
, .

Ecce dies
74. metuendus iam imminet iatn dies vltimus ap- :

propinquat iam instat limes : vitae : nihil superest mihi praeter tu-
Iob. 17. x.
mulum, nihil superest praeter sepulcrum : parce mihi, antequam
eam rmunda me ab iniquitate mea,antequam ab hac vita egrediar .

Solue priusquam moriar, peccatorum meorum vincula

, .

Ratio . 75. Commotus ad lacrymas tuas , ad fletus tuos compunctus

sum, lamentatio tua me resoluit, lamentatio tua lacrymas mihi exi-
git lamentando ad lacrymas me coegisti
: lamentando ad fletum :

me commouisti ad lamentum tuum lacrymas fudi , ad planctum

:

tuum in lacrymas resolutus sum Deus tibi veniam tribuat Deus . :

tibi culpas tuas parcendo ignoscat Peccata tua Deus a te suspen» .

dat peccata tua laxando dimittat , criminum tuorum maculas ab-

:

luat , ab omni te mali labc detergat liberet te ab imminenti peccato . :

76. Age itaque iam , vt oportet age , vt decet age , vt dignum : :

est age , vt rcctum est age 3 vt aequum est. Propone, vt vlterius

: :

non pecces , ne vltra delinquas , statue . Caue culpas tnas iterare :

caue mala repetere : ad vitium, ex quo non reuoces:

te abscidisti ,

quod deliquisti non iteres , :transacta mala non repctas. Postlapsum

denuo non delinquas, non te polluas post lanientum , post poeni-
tentiae luctum non rcdeas ad peccatum , non denuo committas de*
plorata delicta .

77. Ne rursus facias ,

quod iterum plangas : ne culpam , pro
qua veniam postulas , iterare praesumas : inanis est poenitcntia,
quam sequcns culpa coinquinat : vulnus iteratum tardius sanatur :

frequenter peccans,et lugens vix veniam meretur . Nihil prosunt

lamenta,si replicantur peccata . Nihil valet veniam a malis posce-

74. maculam pro vincula MAR.

Al. . 77. Inanis est poenitentia , quana se«
Jb. Apud Cnietanunr) , et quosdam qucns culpa coinquinnt , etc. Cratianut
mss. codices ita dcsinit Oratio , siue Con- de poenitentia d. 3. c. citi ir.itium est
fessio Isidori , solue > prittnfuayti moriar , Inanis, hunc locum tratistulit in suum de~
pcccatorumvi*:culit , Trinitas sancta : q'.d crctum , tamquam August* in Hb, Solilo-
viuis , et regnas in vnitate deitatis per quiorum, nimirum hoc opus soliloquia a
omr.ia secula seculorv.tii , arnen . ARE.V. quibusdam vocabatur , vt initio dictum
75. Forte exigit pro excr.tit . MAR. est,et Auoustino tribni solitum Petrus .

76. AU a quo pro ex quo . MAR. etiam Blesensis Cratiano jhme atqualh
 , 3

SYNONYMORVM. 495
re 3 et mala denuo iterare . Persiste ergo in confessione, esto in
poenitentia fortiter confirmatus .

Vitam bonam a quam

78. coepisti 3 tenere non desinas . Pro-
positum vitae bonae conserua iugiter . Beatus eris , si permanse-
ris : beatus j si perseueraueris : tunc erit perfectum opus tuum,
si vsque in finem duraueris . Salus perseuerantibus promittitur
praemium perseuerantibus datur : Beati , qui custodiunt iudi- Ps. 105. .

cium , et faciunt iustitiam in omni tempore . Non est beatus , qui

bonum facit , sed qui incessabiliter facit. Qui enim perseuerauerit Matth. 10.22.
vsque ad finem 3 hic saluus erit .

cstendit simili errore hmc ipsum locum 78. Al. deseras. pro desinas . Et , sa~
Augustini nomine citans tractatu de con- lus inchoantibus pro salus perseueranti*
fessione, Pro esto aL ista . MARIANA . bus . MARIANA .
 .

49«

LIBER SECVNDVS
SYNONYMORVM.
Homo ; i, V^y uaeso te , anima , obsecro
imploro te , ne« te , deprecor te :

quid vltra leuiter agas , nequid inconsulte geras , ne teme*

re aliquid facias ne repetatur malum , ne renascatur peccatum , ne
:

redeat iniquitas , ne recurrat malitia, ne denuo exoriatur nequitia,

ne resumat iniustitia vires

Ratio. 2t homo, temetipsum

Scito , : scito , quis sis : scito , cur ortus
sis : quare natussis,in quem vsum genitus sis : quare sis factus ,

qua conditione hoc seculo procreatus:

sis editus : aut quare sis in

memento conditionis tuae , naturae tuae ordinem serua Esto, .

quod factus es qualem te Deus fecit qualem te factor condidit

: :
:

qualem te creator instituit .

3. Serua rectam fidem , tene sinceram fidem , custodi inteme-

ratam fidem,maneat in te recta fides . Sit in te incorrupta con-
fessionis fldes , nulla te insipiens doctrina decipiat , nulla religio

peruersa corrumpat, nulla prauitas a fidei soliditate auertat . Nihil

temere de Christo loquaris : nihil de Deo prauum , nihil impium
sentias : nihil peruerse sentiendo in dilectione eius offendas. Esto
in fide iustus ,habeto fidem rectam , conuersationem sanctam ,
quam
inuocas fide non abneges opere
, ab omnibus, quae : lex vetat,
abstine : omnia quae Scriptura prohibet, caue
, .

4. Non delinquas in opere , qui in fide perfectus es . Fidem

turpiter non polluas, fidei integritatem prauis moribus
viuendo
non corrumpas nihil contra praeceptum Dei facias viue in bo-
: :

no,nullo adiuncto malo bonos mores nulla conucrsatio mala :

coinquinet opera recta sinistra facta non maculent: non admisceas

:

virtutibus vitium non adiungas bonis malum , malum mixtum bo-

:

lacob. c. 2- nis contaminat plurima bona Vnum malum multa bona perdit. .

v * I0#
Qui in vno peccauerit , eum omnibus vitiis subiacere scito .

5. Per
2. In Grialii editione erat , esto, quod 5. incorruptae pro incorrupta
Al. .

factus f;r,per errorcm,vt ex antiquio- £/ in fide recta pro fidem rectam . MAK.
ribus editionibus colli^itur , in quibus lb. Forte , quem inuQias Jidf . AR.
inuenitur factus es , AREV.
 :

SYNONYMORVM. 497
5. Per vnum enim peccatum multae iustitiae pereunt . Per
vnum malum multa bona possunt subuerti In id,quod delecta- .

tur corpus, animum non declines carnali delectationi consencum ,

non praebeas. Non des animam tuam in potestatem carnis, refre-

na mentem ab appetitu illius Cor tuum quotidie discute , cor .

tuum quotidie examina priuata examinatione occultorum tuorum :

Jatebras discute. A cogitatione ncxia custodi animam tuam : men-

tem tuam turpis cogitatio non surripiat disceme cogitationcs tuas , :

quid vites,quid facias munda- conscientiam tuam a peccato : .

6. Sit animus tuus ab omni pollutione purgatus Sit mens .

tua pura,nullae ibi sordes resideant. Sic vitium abster^e a te , vt

nec animo quippiam apud te remaneat . Scito , te de cogitatiom-
bus iudicandum Deus conscientias iudicat Deus non solum car-
. .

nem,sedet mentem examinat Deus iudex et de cogitationibus .

iudicat animam Quando titillat praua cogitatio, nou consentias

.

illi Quando suggerit aliquid illicitum, non ibi teneas animum

.

primam peccati suggestionem contemne, non sinas, eam h\ corde

tuo manere. Quacumque hora venerit , expelle illam vt apparue- :

rit scorpio, contere eum . Calca serpentis caput,calca prauae sug-

gestionis initium .

7. Culpam ibi emenda,vbi nascitur: in ipso initio cogitatio-

ni resiste ,et euades cetera . Aduersus initium cogitationis decer-
ta,et vinces caput cogitationis exclude , et cetera superantur. Si
:

expuleris cogitationem a corde,non prorumpit in opere Sicogi- .

tationi non consenseris , operi cito resistes quem delectatio non :

rapit , consensio sibi non subdit Non enim potest corpus corrum- .

5. In id , quo delectatur corpus . lectatur , librariorum vitio fuisse gemina-*

Omnes codices habcbant, in id , quod de- tam . MARlANA .

iectatur corpus, ego legendum iudicabam t Ib. Cod. Florent. in 4. in id , quocL

in id , quo delectatur corpus , aut in id , delectet corpus . Retinui quod delectatur
quod delectat corpus , et paulo inferius , corpus : quae locutio non est inusitata
vbi ait , Mentem tuam turpis cogitatio in mss. operibus Isidori , et fortasse eun-
non surripiat , legendum putabam , non dem auctorem habet , vt notaui in lib.2.
subrepat, <7«<? loquendi modo inferius etiam Sentent. cap. 6. num. 1. AREV.
ipse Isidorus vtitur . Vetum hunc poste- 6. Ah te tangit pro titiilat Et subie- .

riorem locum sine exemplari mutare au- tltpro suggerit Et prammpro primam . .

sus non sum , priorem autem Cassidori 7. Al. cenzpro decerta MARIANA • .

praecepto animatus libro di diuinis le- Ib. Si enim volueris , te omnino su-
ctionibus cap.i^. mutauimus coniectura : perare non poterit Varia codicum le-
.

dncti d literam , vnde incipit v ox , de- ctio est . ISonnulli habent , Si enim vo-»
Tvm.VL R r r
 . . ,.

49 S LIBERSECVNDVS
pi , nisi prius animus corruptus
anima labitur, statim fuerit . Dum
caro ad peccandum parata est Anima enim carnem praecedit itt .

crimine , nihilque potest caro facere , nisi quod voluerit animus :

munda ergo a cogitatione animum , et caro non peccat si enim :

volueris, te omnino superare non poterit

De fomica- 8. Audi,anima ,quae loquor, ausculta , quae dico , attende ,
tione.
quae moneo , ntilla iam immunditia polluaris nulla libidine ma- :

culeris,ab omni te carnis corruptela suspende , ab omni carnis

corruptione te subtrahe. Luxuria in te vltra non inualescat . Li-
bido vltra non te deuincat . Custodi a fornicatione corpus tuum
Ne vlla vnquam carnali cogitatione inquineris : fornicatione con-
taminari deterius omni peccato puta : omnibus peccatis fornicatio
maior est

9. Graue peccatum est fornicatio . Fornicatio vniuersa ante-

cedit mala . Fornicatio grauior est morte : melius est mori , quam
fornicari mori,quam libidine maculari melius est ani-
: melius est :

mam effundere quam eam per incontinentiam perdere. Continen*

,

tia hominem Deo proximum reddit continentia hominem Deo :

proximum facit vbi manserit continentia ibi et Deus permanet

: , .

De castitate 10. Castitas hominem caelo iungit castitas hominem ad cae- ,

lum trahit . Castitati caeli regnum promittitur . Castitas heredita-

lueris , vinci omnino non poteris . Qui- ita enim in quibusdam mss. legitur,et
dam : Si enim volueris , vinci animo non inde notam correxi Infra , Te omnt- .

poteris . Laurentianus vetustior , cui mul- no elc. al. te animo perdere non poteris ,
tum in aliis fidebnmus , Si enim volue- vel vinci animo non poteris Sic enim .

ris , te omnino non poterit . Nostra le- interdum in mss. duae diuersae lcctio-
ctio ex Nauarrico codice , qui non minori nes coniunguntur . AREV.
auctoritate , nec vetustate erat , desumpta 8. De fornicatione . 77/«// in hoc 2.
cst Suspicabar tamen , veram huius loci
. libro ab Isidoro positi non sunt , sed a
lectionem esse , Si enim volueris , vinci librariis , maioris perspicuitatis causa .
omnino non poteris . MARIANA . Itaque in his variant exemplaria . In
Ib. In ipso initio etc. Notum est il- nonnullis etiam penitus desidcrantur
lud Ouidii , quod etiam Thomas de Kem- Nos etiam nonnullis locis ex nostro iu-
pis in aureo siio Iibello de contemptu dicio immutauimus Pro cogitatione al. .

mundi adoptauit, Principiis obsta , sero contagione . MARIANA.

medicina paratur , - Quum mala per lon- Ib. De fornicatione confer librum
gas inualuere moras Illud obiter notan- . Sentent. 2. cap. 39. Sic etiam de aliis
dum 1 multas Synonymorum sententias huius libri capitibus in eisdem Senten-
in laudato libro de contemptu mundi tiarum libris , et in aliis operibus Isido-
fuisse adoptatas Caput autem Non potest . rus simili modo agit , vt saepe ille sua
extat in Gratiani Decreto 32. q. 5. Pro repetebat AREV. .

decreta diuersa lectio in nota Marianae 10. Al. czsuspro «astltati . - Suppete-
erat cetera sed legendum opinor certa
: ', re facit . Sic codex nauarricus legebat
 . .

SYNONYMORVM. 499
tem caeli suppetere facit . Libido vero in infernum mergit hoini-
nem : libido ad tartara hominem mittit : ad poenas tartari homi-
nem libido perducit
ii. Quod
adhuc carnis molestias sentis si adhuc carnis sti-
si :

mulis tangeris:si adhuc libidinis suggestione pulsaris: si animum

tuum adhuc fornicationis titillat memoria si adhuc caro te impu- :

gnat: si te adhuc luxuria tentat si adhuc libido inuitat memo- : :

riam mortis tibi obiice diem exitus tui tibi propone , finem vitae
,

tuae ante oculos adhibe propone tibi futurum iudicium , propo- :

ne tibi futura tormenta, propone tibi futura supplicia , prooo-

ne tibi infernorum perpetuos ignes , propone tibi gehennae poe-
nas horribiies
1 2. Ora lacrymis indesinenter ora , iugiter , precare Deum die- De oratione
bus , ac noctibus,sitsine cessatione oratio, sit frequens oratio , sint
orationis arma assidua , oratio non deficiat , insiste orationi fre-
quenter, incumbe orationi assidue, geme semper, ct plan^e , sur^e
in nocte ad precem , vigila, et ora , pernocta in oratione , et pre-
ce 5 incumbe nocturnis vigiliis Ad modicum clausis oculis rursum .

ora,oratio frequens diaboli iacula submouet .

13. Oratio continua diaboli tela exuperat. Haec prima virtus

aduersus tentationum incursus . Haec prima tela aducrsus hostium
tentamenta .Immundos spiritus precum expellit frequentia , immun-
dos spiritus orationis euincit instantia Daemonia oratione vincun- .

tur, oratione daemonia superantur, omnibus malis praeualet oratio .

14. Adime quoque tibi saturitatem panis , parsimonia tuum Deieiunio,
corpus castiga , ieiuniis , et abstinentiae inserui , pallida ora ^ere,
aridum porta corpus Esuri,et siti , abstine > et aresce non potes
. :

tentationes vincere , nisi ieiuniis erudiaris. Escis enim libido cre-

scit , ciborum saturitas carnis luxuriam suscitat , edacitatis vitio cre-
scit carnis tentatio * saturitati libido semper adiuncta est, at con-

nisi quod addebat : hominem . Alii Ie~ caeli suppetit . AREV.

gunt suppetere cupit . Laurentianus ve-
: 11. Al. tibi praepone, flnem MAR. .

tu\tior hereditatem cadi suppetere , ha-

: 12. Al. et ora per noctem pro et
bet,nullo alio verbo addito. In Laureptiano ora , pernocta . MARIANA .

altero recentiori totum illud , Castitas he- Ib. Extat hoc caput De oratione in
red.itatem caeli suppetere fzcit , deside- libro De contemptu mundi Isidori nomi-
rabatur . MARIANA . ne edito . AREV.
lb. Castitas-facit : al. castis hsrtditas

Rrr 2
 .

5 oo LIBER SECVNDVS
tra ieiunio libido restringitur : ieiunio luxuria superatur : seque-
strata saturitate non dominatur iuxuria.
,

15. Abstinentia enim carnem superat , abstinentia luxuriam

frenat, libidinis impetum abstinentia frangit , libidinis virtutem abs-
tinentia soluit : sitis , et fames carnis luxuriam interimit fames, et :

sitis carnis lasciuiam superant . Vino quoque multo grauatur mens*

Vinum virus est in aniinoVino fomes . Vino luxuria excitatur .

libidinis enutritur Venis vino repletis luxuria in membris pul-

. ,

lular pocula quippe instrumenta luxuriae sunt Igni enim adie-

: .

cto fomite magis crescit incendium adiecta igni materia plus au« :

getur flamma .

De oculis, 16. Oculi quoque prima tela libidinis : visio prima concupi-
etatia. scentia mulieris, mens enim per oculos capitur. Aspectus.namque
amoris iacula mittit , concupiscentiae libidinem nutrit aspectus :

mentem illicit , animam titiilat , cor vulnerat . Subtrahe igitur vi-

sum,reprime oculos a petulantia nec eos figas in specie carnis • ,

Nullam attendas ad concupiscendum nullam hoc animo inspicias, :

vt concupiscas : tolle occasionem peccandi , aufer materiam de-

linquendi
17. Si wis esse a fornicatrone tutus , esto corpore , et visione
discretus : corpore quippe seiunctus a peccati intentione discedis.
Circa serpentem autem non eris diu illaesus ante ignein consi- :

stens,etsi ferreus sis, aliquando dissolueris proximus periculo diu :

tutus non eris , per assiduitatem cito peccat homo .

18. Saepe familiaritas implicuit multos. Saepe occasio peccan-

di voluntatem Saepe, quos voluntas non potuit , assiduitas
facit .

superauit Otiositati deditum cito luxuria surripit

. Vacantem lu- .

xuria cito praeoccupat Grauius libido vrit,quem otiosum inue-

.

nerit Cedit autem libido rebus cedit operi,cedit industriae et

. , ,

labori, libidinem quippe carnis saepe labor euincit corpus enim :

labore fatigatum minus delectatur flagitio .

19. Quapropter praecaue otium , non diligas otium , non ducas

in otio vitam , fatiga corpus laboribus , exerce opcris cuiuslibet stu-
dium,quaere tibi opus vtile , quo animi infigatur intentio , cum
15. Al. multum pro multo Er ge- . 18. Fertasse voluptas pro voluntas.
neratur , vel excit2tur/<> pullulat . MAR. -

£/ subrepit pro surripit . MARIANA .

16, AL amor pro anaoris . MAR. iy. AL implicetur pio infigatur Ei

 . . .

SYNONYMORVM. jo!
opere vaca lectioni , vaca iti lege Dei , vaca in meditatione Scriptu-
rarum : habeto in diuinis libris frequentiam, assiduitas legendi sit tibi >

sit tibi frequens lectio,sit quotidiana legis meditatio . Lectio vitae

demit errorem , Iectio a mundi subtrahit vanitate , lectionesensus, et
intellectio augetur lectio docet , quid caueas lectio ostendit , quo
: :

tendas Multis proficis, quum legis ^ si tamen facias , quod legis .

.

>< Iam etsi cetera bona placent,si et alia grata sunt, si in volun-
tate sunt,si in voto sunt,si in bonis cunctis animus est intentus,
si in bonis cunctis animus est paratus .

20. Esto humilis, esto in humilitate fundatus , esto omnium De humllitate.

vltimus , et nouissimus , humilitate minimum te fac,nulli te prae-
ponaSj nulli te superiorem deputes, aestima omnes superiores qssc
,

tibi , omnium minimum existima

te , inferiorem te omnibus depu-
ta . Quarrrais summus sis, humilitatem tene : si humilitatem tenue*
ris,habebis gloriam : quantum enim humilis fueris , tantum te se-
quetur gloriae altitudo.
21. Caue autem iactantiam , caue ostentationis appetitum .

Caue gloriae inanis studium , non te arroges , non te iactes , non

te insolenter extollas. Alas superbiae non extendas : elationis pen-
nas non erigas , nihil de te praesumas , nihil tibi boni tribuas , de
iustitiae virtute de bonis factis non ex-
nulla elatione superbias ,

tollaris , de bono opere non glorieris descende, vt ascendas hu- : :

miliare,vt exalteris , ne exaltatus humilieris qui enim attollitur, :

humiliatur : qui exaltatur , deiicitur : qui eleuatur , prosternitur : qui

inflatur , de excelso grauior casus
alliditur : est : de alto maior rui«
na est , initium enim peccati superbia
22. Superbia angelum deposuit , tumor regna dissoluit, elatio
excelsos deiecit , arrogantia sublimes humiliauit , humilitas autem
casum nescit , humilitas lapsum non nouit , humilitas ruinam num-
quam incurrit , numquam lapsum passa est humilitas Cognosce, .

quid teneas pro quo tendas . MARIAN. Ib. distinguunt, quod hgis ,
A\\\ ita
lb. Iam etsi cetera
placent bona si iam et cetera bcna flacent etc. Ac
Haec erant in omnibus codicibus , prae- que ita haec cum praecedentibus minus
terquam in septimancensi , et seguntino , male cohaerent . /:R£V.
quibus quoniam non fidebamus, qnum muU 21. Al. de iustitia, et virtute pro de
ta in iis aliis etiam locis desiderentur , iustitiae virtute . MARIANA .

cbelo notasse contenti fuimus , tanquam AL

22. ambula in humilitate , sicut
non satis , neqne cum superioribus , neque MARIANA »

cum iis,quae sequuntur, cohaerentia.WAR*

 .

$a LIBER SECVNDVS
Phillpp. -2. S. homo , quia Deus hutnilis venit
m forma serui humi- , et quia se
liauit 3 factus obediens vsque ad mortem ambula, sicut et ille am- :

bulauit, sequere eius exemplum , imitare vestigia eius,existe vilis,

existe abiectus, existe despectus, displice tibi ,"despectus esto apud
temetipsum .

23. Qut enim sibi vilis est, ante Deum magnus est : qui sibi
displicet,Deo placetresto igitur paruus in oculis tuis,vt sis ma-
gnus in oculis Dei . Tanto enim eris ante Deum
quan- pretiosior ,

to fueris in oculis tuis despectior . Porta quoque verecundiam in

vultu de recordatione delicti :porta pudorem in facie de memoria
commissi peccati . Peccati pudore oculos tuos attollere erubesce.
Incede deposita facie , moesto ore , abiecto vultu ,
perculso corde ,

lugubri veste 3 sacco inuolutus , opertus cilicio corpus : fatiscentes

artus cilicium,et cinis inuoluat , squalentia , et tabescentia mem-
bra saccus operiat, exustum corpus luctuosus habitus tegat.
pe lugendis .
Terra humus
incessanter
peccacis . * n
2 ^
puluere
#
...
sede
sit tibi

: cinis es
incessanter cubile
,
.

in cinere sede
.
, stratus
semper lugens
•
, puluis es,
, semper
moerens , semper gemens , semper suspiria- cordis emittens : sit com-

punctio in corde , sint gemitus crebri in pectore frequenter ocit- :

lis lacrvmac profundantur ad lacrymas esto paratus dilige lacry- : :

mas , suaues sint semper planctus, et lu-

tibi lacrymae, delectet te

ctus. Planctum et compunctionem fac tibi semper planctum et

, : ,

lacrvmas numquam deseras Tantum sis promptus ad lamenta, quan- .

tum fuisti pronus ad culpam qualis fuit tibi ad peccandum inten- :

tio , talis sit ad poenitendum deuotio ita reuertere , sicut in pro- :

fundum recesseras : secundum morbum impertienda est medicina:

iuxta vulnus sunt adhibenda medicinae remedia . Grauia peccata
grandia lamenta desiderant
25. Nulla te res de peccato securum faciat : nulla tibi securi-
tatis deceptio blandiatur : nulla securitas deceptum a poenitentiae
intentione suspendat . Incessanter in corde tuo spes , et formido
consistant . Pariter sint in te timor,atque fiducia ,
pariter spes , et

25. Ah ssmper pro qnoque Et per- . miliato ore . CiUciion , et cinis corpus
cusso pro perculso EMnuoluto pro in- . tuum imtoluat , squahntia , et tabescentia

Qolutus . Et exhaustum pro exustum . membra saccus operiat etc. ARLV.

MARIANA • 24. Al. viue pro sede . Et oculi la-

Ib. Incede deposita etc. al. inccde cr/mis perfundantur . MARIANA .

deposita facie > abiecto vultu ambula , hu- 25. Al. de iustitia pro iustitiam.MAR.
 . . . . .

'SYNO"N. YMORVM. 50$

metus : sic spera misericordiam, vt iustitiam metuas : sic te spes in-
dulgentiae erigat, vt metus gehennae semper affligat

26.Timor enim semper emendat timor expellit peccatum : De : tlmore.

timor reprimit vitium timor cautum facit hominem atque solici-
: ,

tum vbi vero timor non est, ibi dissolutio vitae est vbi timor
: :

non est , ibi perdicio mortis est vbi timor non est , ibi scelerum :

abundantia est In infirmitatibus tuis non contristeris in languo-

. :

ribus gratias age Deo Valere te animo magis opta quam corpo-
.
,

re : mente quam carne aduersa corporis remedia ani-

valere magis 3
:

mae sunt. Aegritudo carnem vulnerat, mentem curat languor :

cnim vitia excoquit languor vires libidinis frangit

:

27. Si prosperitas arriserit , non extollaris si aduersitas acci- :

derit , non deiiciaris si felicitas eluceat , non sis iactans si calami-

: :

tas contigerit, pusillanimis non existas Habeto temperamentum ia .

prosperis: habeto patientiam in aduersis . Probari te in dolore co-

gnosce , ne frangaris . Probari te in prosperitate cognosce , ne exal-
teris : aequalis esto in omnibus . Mentem nec gaudio , nec moerore
commutes omnia aequali iure sustine , nulla insolentia commuteris,
,

28. Nullus te casus imparatum inueniat nullus sit casus, quem :

De sollcltu "
,.

non meditatio tua praeueniat Propone tibi nihil esse , quod non . ,

accidere possit , praemeditare contra omnia fortuita \ futuras sem-

per commentare miserias In secundis meditare, quo pacto aduer-.

sa feras ne aliquid aduersum accidat semper animo codta Sa-

: , .

pientis est,periculi praeuidere iacturam . Omnia meditata leuiora

accidunt: expectata mala tolerabiliter feruntur. Cedit aduersus ca-
sus consilio : praeexpectata res non admiratur , quum acciderit
Aduenientes impetus meditatio frangit . Praecogitatio futuras mo*
lestias attenuat : praeuisio malorum lenit aduentum : inopinatum
autem malum fortiter ferit
29. Acerba sunt,quae cogitata non fuerunt grauia existunt, :

in quibus improuisi incurrimus . Improuisa mala grauiter feriunt,

repentinum malum cito fraagits quod prouisum non est , vehemea-

27. Forte , ore , aut corde pro iure Ib. Saplentis est periculi praeuide-
Et ad nullam insolentiam pro nulla in- re etc. al. sapientia est seculi praeui'
solentia . MARIANA . dere etc. AREV.
28. Al. tolerabilius pro tolerabiliter 29. In quibus incurrimus fortasse , m~ ;

Et prospecta,z>f/ perspecta pro praeexpe- quae incurrimus . AREV.

ctata. MARIANA.
 . ,.

5°4 L.I B E R S E CV N D V >S

ter Subita maris tempestas terrorem exuscitat . Improuisus
afrligit .

hostis male perturbat , inopinatus hostis facile opprimit. Omniare-

pentina grauiora existunt. Quae repente accidunt, grauiora oc-
currunt Et ad bona igitur , et ad mala praepara cor tuum et
. :

bona , et mala , prout tibi euenerint porta et aduersa , et prospe- , :

ra, vtcumque occurrerint , tolera : quodcumque euenerit , mente li«

bera sustine
E>e iracundia .
^ Q. Si praeuenerit iracundia , restringe illam :si praeoccupaue-
rit,mitiga eam . Tempera furorem , tempera indignationem , cohi-
be animi motum , refrena iracundiae impetum . Si non potes iram
vitare , vel tempera : si non potes furorem cauere , vel cohibe :

promptior esto ad suscipiendam quam ad inferendam molestiam ,

.

Disce mala magis tolerare , quam facere disce mala ferre potius :

quam referre. Caue,nesis vltor iniuriarum tuarum .

De patlentla £ st0
mansuetus esto mitis esto modestus»
patiens esto
^ lt
. : : :

Serua patientiam serua modestiam serua mansuetudinem

: Stude : .

patientiae , et mansuetudini , despice probra illatae contumeliae

Irrisionem despiciendo exupera dissimulando errores detrahentium :

calca contumelias detrahentium patientia supera

: Sagittas contu- .

meliae clypeo patientiae frange Praepara contra asperum verbum .

tolerantiae clypeum,contra linguae gladium patientiae scutum praebe.

32. Quamuis quisque irritet,quamuis incitet , quamuis exaspe-
ret , quamuis insultet ,quamuis lacessat,quamuis conuicietur, quam-
uis criminetur,quamuis ad litem prouocet , quamuis ad iurgium
prouocet , quamuis conuicium dicat quamuis iniuriam faciat, quam- ,

uis afiiciat conutumeliis tu sile, tu tace, tu dissimula , tu contemne,

:

tu non loquaris , tu exerce silentium Iniuriatus non respondeas .

conuicium non retorqueas , contumeliam non repetas Tene silen- .

tii patientiam, tacendo citius vinces.

De tolerantla. 33. Disce a Christo modestiam , disce tolerantiam , Christum
I. Petri2. 21. attende, et non doleas iniurias. Pro nobis namque passus, nobis
reli-

30. Al. vetare , vrt vincere pro vi- vincis pro vinces . MARIANA .

tare. MARIANA . 33. Al. tibi conuiciatur pro conu:-

_ji. Al. opprobria pro probra . Pro ciaris . MARIANA .

errores forte irrissiones . MARIANA . Ib. Alii , disce a Christo misericor-

Ib. Irrisionem despiciendo al. irrisio- : diam , et modestiam , disce patientiam ,

num probra despiciendo . AREV. et tolerantiam . Grialii editio > non dolti
32. Al. rependas pro repccas . El iniurias . AREV,
 SYNONYMORVM. joj
reliquit exemplum,palmis enim percussus , flagellis caesus , sputis
derisus, clauis confixus ,spinis coronatus , cruci damnatus , semper
conticuit. Magna non laedas,a quo laesus
est virtus , si es ma- •,

gna est fortitudo si etiam laesus remittas magna est gloria,si,

, :

cui potuisti nocere parcas Quando enim conuiciaris , propter

, .

peccata tua contigit tibi quando iniuriaris mala tua id faciunt : , .

Quidquid tibi contigit aduersum, pro tuo peccato existima eueni*

re consideratione ergo iustitiae dolorem tempera.
:

34. Leuius portabis ,si, pro quibus infertur ,intenderis quum :

ergo derogatur tibi , tu ora quum maledicitur tibi , tu benedic :

maledicenti benedictionem oppone, irascentem patientia delinire,

,

blandimento iracundiam furentis dissolue Vince nequitiam leni- .

tate,vince bonitate malitiam, inimicos pacis omni modestia placa,

mala aliorum tuo bono supera, tranquilla mente illatas contume-
lias porta aperi tranquillo corde dolorem
: iniuriae vulnus , quam- :

uis graue sit , apertum euaporat, valde autem comedit animum

vulnus inclusuin , quanto enim magis id tegis, tanto maxime au-
ges aperi ergo hoc grauato animo , et non te excrucia.
:

35. Si contristaueris in aliquo fratrem tuum , satisfac illi. Si De reconcllia.

tione
peccaueris in eum,age poenitentiam coram illo , si offenderis quem-
quam , repropitiare eum prece
Perge velociter ad reconciliationem
.

offensionis tuae , cito veniam postula:non dormias, nisi reuertaris

ad pacem : non requiescas, nisi reconciliatus fueris fratri . Reuoca

eum Reuoca eum humilitate ad gra-
celerrimo dilectionis affectu .

tiam humili te illi affectu prosterne , supplici animo veniam de-

:

precare Petenti qnoque tibi veniam libenter indulge

.
poscenti :

indulgentiam placanter dimitte , reuertentem statiin amplectere .

Redeuntem confestim benigna suscipe charitate.

3 6. Dimitte , vt dimittatur tibi . Ignosce, vt ignoscatur tibi ,
pec-

34. Al. lenius pro leulus Et grato .

35. /4/.deuotionispr<?diIectionis. MAK.
pro grauato MARIANA . . Ib. In nota Grialianae editionis erat
Ib. Et nou te excrucia Sic reposui . repropitia pro reconcUiationem sed le- :

pro non te excruciat , quod erat in edi- gendum opinor pro repropU
repropitia
tione Grialii Alii , non te excrucias ,
. tiare , aut repropitiationem pro reconci*
pro non te excrucies Pro delinire ini- . lintionem AREV. .

tio huius numeri legi posset delini , vel 36. Al. dete rgitur pro deletur MAR. .

delinire stude , vt in libro de Norma vU Ib. In nota editionis Grialii erat ser-
tae . AREV. ues , non indicato verbo , pro quo haec

Tom.VI. Sss
 .

5 c6 L I B E R S E C V N D V S
canti io te non retribuas secimdiiiyi culpam , sciens , quia et in te
venturum est iudicium . Non eniin habebis indulgentiam , nisi de-
deris non supplicet , si sibi dimitti non postulet si de-
: et si ille ,

precandi humilitatem non subeat, si peccatum suum mala conscien-

tia non agnoscit tu relaxa ex corde , tu dimitte ex animo , tu era-
:

tis indulge,tu veniam propria tua voluntate concede Dolorem .

in corde non reserues , dolorem in animo non retentes , aufer a

corde fraternam offensionem, alienae nequitiae non reserues dolo-
rem Cdium enim hominem a regno Dei separat, a caelo sub-
.

trahit, a paradiso eiicit odium nec passione adimitur, nec mar- ,

tyrio expiatur , nec fuso sanguine deletur .

Delnuidia. 37. Quid zeli referam ignem ? inuidia cuncta virtutum ger-
mina concremat, inuidia cuncta bona ardore pestifero deuorat .
Haec primum sibi nocet, primum se mordet , primum suum au-
ctorem rodit Inuidia est animi tinea , sensum comedit , pectus vrit,
.

mentem affkit , cor hominis , quasi quaedam pestis, depascit Oc- .

currat igitur contra zelum bonitas, aduersus inuidiam charitas prae-

paretur,de bono alterius non doleas , de alterius profectibus non
tabescas , nullius prosperitate lacereris , nullius felicitate crucieris ,

nullius inuidentiae facibus a^iteris .

Depace. 38. Pacem ama,pacem dilige , pacem cum omnibus retine ,

omnes in mansuetudine , et charitate amplectere : proba te amplius

amare ,
non sis in pace infidns, non sis leuis in
quam ipse amaris :

amicitia Retine semper vinculum constantiae odientes ad pacem

. ,

inuita discordantes ad concordiam reuoca

, dissidentium corda pa- ,

ce concilia , habeto placabilitatem mentis , habeto animi benignita-

tem , promptus esto in affectu , affabilis sermone, grato animo
in

affare omnes : nullus existat sermo iurgiorum , qui concordiam

diuidat
De vltanda 39. Fuge rixas occasionem
, vita lites , caue contentiones, tolle
contentione .
|j t | s
.
Litem sperne , viue semper in pace , in nulla causa contcn-
das , in nullaactione decertare studeas. Contentio contradictionem
exigit , contentio lites parit, contentio rixas gignit , contentio faces
odiorum accendit . Pacem corxlis contentio extinguit, concordiam

cst varia lectio . In mss. bis occurrit 37. Ah

inuidia sicut animi tine3 . Et
jerues pro reserues , quod , vt puto , Ma- deposcit pro dcpascit . MARIANA .

*iana voluit , AREV. lb. Alii, nuUius inuidiae facibus . AR*

 . .

SYNONYMORVM. 5 c7

contentio rumpit. Si ceciderit inimicus tuus,noIi gratularl t in rui-

na aduersarii noli extolli non laeteris super inimici interitu, ne su-
:

perueniant in te similia, ne forte conuertat Deus ab eo in te iram

suam .

40. Qui enim gaudet de inimici casu,cito incidet in illum :

sit magis erga humiliatum humanus affectus , sit erga deiectum

compassionis intuitus, delectet te dolere super eum , qui afflictus

est : condole in alienis calamitatibus : satiare fletibus in alienis moe-

roribus 3
non sis durus , non sis non sint tibi dura prae-
ferreus ,

cordia . Sic alienam miseriam , tamquam tuam,lugc:in tribulatio-

ne alterius et tu esto tristis . Cum plangentibus plange , cum flen-

tibus fle , cum lueentibus mentis atfectu coniunsere

41. omnibus actibus tuis, in omni opere tuo , in omni con-De imitatione
In
uersatione tua, imitare bonos, aemulare sanctos, habeto ante ocu- konoruui.
los exempla sanctorum , exempla iustorum imitando considera ,
exempla sanctorum propone tibi sint tibi patrum exempla disci- ,

plinae incitamenta. Intende ad bene operandum virtutes sancto-

rum intende ab bene viuendum documenta iustoruin nullumvi*
: :

tae tuae scandalizet infamia, nullum opinio contristet aduersa di- :

scebono fragrare praeconio, habeto testimonium bonum , custodi

bonam famam tuam nullis foetoribus obscuretur, nullis
, laceretur
opinionibus enim opinionis boni iacturam facit
. Laceratio
42. Caue autem gloriam popularem , vita admirationem vul°i,
desine iactare te in adulantium oculis, non sis circumflatus vento
fauoris Contemne fuiores, contemne laudem popularis fauoris
. :

esse magis bonus, quam videri stude non exquiras, siquis te ex- :

tollat 3 aut siquis contemnat nec fauor te seducat,nec vitupera- :

tio frangat qui laudem non appetit , nec contumeiiam sentit si

: :

contemnes laudem, facile et vituperationem reiicies Non ideo *te .

bonum existimes, si bonus praediceris in lingua aliena conscien- :

tiam tuam interroga discerne te tuo non alieno iudicio neoue

: , :

ex alieno sermone , sed ex tua te mente metire nemo magis sci- :

re poterit,quis sis, sicut tu , qui conscius es tui : quid enim prod-

40. Al. mentis effectum coniunge , tus . al. ad rem pro ad te . MARIANA .

et luge . MARIANA . Ib. Multa hinc petita sunt ad libel-

Al. flagrare pro fragare £fop-
41. . lum de norma vitae Is ;
dori nomine con-
probriis pro opinionibus . MARIANA . sarcinandum , qui cum hoc opere Con-
42. Forte circumiatus pro circumfla- ferri potest . AREV.
S SS 2
 .

5 oS LIBER SECVNDVS
est, dum malus es , si bonus praediceris? aut quid boni laus per-
tinet ad te , si aliud es, et alitid esse fingaris ?

43. Quapropter vita simulationem , vita fictionem , obscuriori

veste non simules sanctitatem qualis haberi vis,talis esto , profes- ,

sionem tuam et habitu,et incessu demonstra, sit in in.^ressu tuo

simplicitas, in motu puritas,in gestu grauitas, in incessu honestas,
nihil dedecoris , nihil lasciuiae, nihil petulantiae , nihil insolentiae 5

nihil leuitatis in incessu tuo appareat : animus enim in corporis

habitu apparet, gestus corporis signum est mentis , corporis gestu
animus proditur , corporis gestu animi habitus panditur , incessus
ergo tuus imaginem leuitatis non habeat , incessus tuus alterius
oculos non offendat non praebeas de te aliis spectaculum , non :

des aliis de te obtrectandi locum nec te adiungas leuibus perso- :

nis , nec te admisceas vanis: vita malos , caue iniquos, fuge impro-
bos , pelle ignauos a te : fuge turbas hominum maxime , eius aeta»
tis, qui ad vitia proni sunt
44. Bonis te adiunge, bonorum consortium appete, bonorum
societatem quaere . Sanctis indiuidue adhaere . Si fueris sociuscon-
uersationis , eris et virtutis: qui cum sapientibus graditur , sapiens
erit,qui cum stultis , stultus erit : similcs enim simiJibus coniungi
solent. Periculosum est cum malis vitam ducere perniciosum est
:

cum his, qui prauae voluntatis sunt, sociari . Infamiam tibi nutris,
si indignis te sociaueris . Melius esthabere malorum odium ,quam
consortium sicut multa bona : habet communis vita sancto-
rum , sic plurima mala affert societas malorum : qui enim tetigerit
immundtim coinquinabitur ab eo, : claude etiam aures tuas , ne
aUdias malum .

Delbgua. 45. Respue sermones impudicos , fuge inhonesta verba , nulla

aures tuas sermonum impudicitia subrepat vanus sermo cito pol- ,

luit mentem et facile agitur,quod libenter auditur Nihil ex ore

, .

tuo, qtiod impedire possit , procedat: nihil,qtiod non expedit , so-

nus vocis erumpat hoc procedat ex labiis , quod aures non pol-
:

luat audientis . Cauenda est verborum obscoenitas, fugienda est

turpitudo sermonis , sermo vanus vanae conscientiae est index 3

mores hominis lingua pandit : et qualis sermo ostenditur , talis ani-

45. Al. sperne ignotos^ro pclle igna- 45. AL surripiat/w surrepat . MAR.
uos . MARIANA .
 . . ..
::

SYNONYMORVM. 509
mus comprobatur : ex abundantia enim cordis os loquitur. Matth. 12. 34.

46. Ab otioso sermone compesce linguam,ab otioso verbo

reprime linguam Caue a fabulis ineptissimis , aniles fabulas non
.

loquaris Turpia , et inania verba non garrias retice verbum quod

. :
,

non aedificat audientes : sermo otiosus non erit absque iudicio .

Vnusquisque rationem redditurus sermonum suorum ante

est : vnius- Matth. 12.36.
cuiusque faciem sua verba stabunt Qui otiosa verba non
. repri-
mit,ad noxia minima spernit, in maximis facile
cito transit:qui
proruit minor namque culpa maiorem generat paulatim crescunt
: :

vitia,et dum parua non vitamus , in magnis prolabimur minima :

igitur vita , et ad maiora non peruenies parua sperne, et in dete- :

rius non incides .

47. Ea quae loqueris grauitate , atque doctrina digna existant

, ,

sit sermo tuus irreprehensibilis , sit expectationi audientium vtills

stude dicere, non quod libet, sed quod oportet Discerne , quid .

loquaris , quid taceas, et in loquendo , et in tacendo peritus esto

Multum ante delibera, quid dicas ne reuocare non possis Fu»e , .

casus linguae 9 lingua tua non te perdat

48. Tolle insidianti occasionem non pateat inimici iaculis os ,

tuum,non loquaris , quod excipiat aduersarius . Amicum semper

habeto silentium , pone custodiam signaculum ori tuo , labiis tuis

praebe oppone linguae tuae claustra silentii , circumclude linouam

,

munitione custodiae Intende opportunitatem loquendi , tempus

.

proferendi sermones inquire, scito, quo tempore loquaris, conside-

ra , quando dicas , tempore congruo loquere , tempore congruo tace

49. Tace vsquequo interrogeris, non loquaris , nisi interro-

gatus , non dlcas priusquam audias, interrogatio os tuum aperiat,
,

sint verba tua pauca ToIIe verbositatem sermonis superflui , Io-

.

quendi modum non excedas ne immoderatione linguae incurras ,

periculum , multiloquia non effugiunt culpam, multiloquium non

declinat peccatum , fluuius exundans cito colligit lutum , vltra mo-
dum flatusmaris periculum parit , imbrium nimietas periculum sus-
citat,linguosus homo imperitus est: sapiens paucis vtitur verbis ,
breuem sermonem scientia facit , loqui multum stultitia est vox enim
,

insipientis in multiplicatione sermonis . Sit igitur in verbo mensu-

46. Al. increscunt pro crescunt Pro . 47. Al. non possis , quod dicis . Fu^
fperne fortassis non sperne MAR. . ge . MARIANA
 r ,

5*° LIBER SECVNDVS

ra 3
sermone statera ,semper verba tua moderare , modum lo-
sit in
quendi non transeas .

Devitandade- 50. Abscinde etiam a lingua vitium detrahendi Alienam vi- .

tractione.
tam n0n laceres de malo alieno os tuum non coinquines Non, .

detrahas peccanti , sed condolerquod in alio detrahis , in te po-

tius pertimesce . Detractio graue vitium est , detractio graue pec-
catum est , detractio graue crimen damnatio est , detractio grauis
est . Hoc omnes reprehendunt, hoc omnes vituperant, hoc foedius
nihil est , hoc summae turpitudinis est .

51. Canum mos est latrare , canum linguas exerere ,canum

dente pestifero mordere,soli canes obtrectare nouerunt : quando
aliis detrahis 3
te discute : quando alium mordes , tua peccata redar-
gue : si vis detrahere,ad tua te peccata retorque : non alterius de-
licta, sed propria cerne , vitia tua attende, non alterius . Nunquam
detrahes, bene perspexeris de tua igitur correctione esto so-
si te :

licitus: de tua salute, et emendatione esto attentus, detrahentes non

audias Susurrantibus auditum non praebeas
. .

52. Pari reatu detrahentes , et audientes tenentur : vtrisque si-

mile discrimen impcnditur Qui detrahentem audit,et is , qui de- .

tiahit, aequaliter iudicantur: quod ad te non pertinet, noli quae-

rere quid inter se loquantur homines, cognoscere numquam desi-
:

deres Noli quaerere , quid quisque dicat, vel .faciat deuita cu-
. :

riositatem omitte curas alienae vitae:omitte curam , quae ad cau-

:

sam tuam non pertinet. Nulla curiositas animum tuum capiat : nulla
te concupiscentia detesrandae curiositatis subripiat , nec oblitus tuo-
rum morum , alienos perquiras : tanta cura corrige vitia tua,quan-
to studio perspicis aliena .

Demendacio» 53. Omne quoque genus mendacii summopcre fuge , nec casu
nec studio loquaris falsum \^ec , vt praestes , mentiri studeas nec : :

qualibet fallacia vitam alicuius defendas caue mendacium in omni- :

bus mendacio enim fidcs tollitur, error inducitur veritas abolc-

: :

50. Abscinde . al. abscide . AREV. suinmopere fuge Ex hoc loco Gratia~
.

51. AU laeerarc pro latrare . Et ob- nus 22. q.i. desumpsi: caput illud ,

latrare pro obtrectare . MARJANA . initium est * Ornne genus roendacii » vrtdg
Ib. Quando aliis ita reposui ex m. :
c . totum lccum castigauimui t nam cedices
cod. Florent, in 8. Grialius quan.lo alio y ma^nopere variabant: quidampro vt prae-
nonnulli mss. quando alium , Bignaeus i\ t legebat , non praestes,rt/i«j nec per te
quando alii . AKLV. stes , eipro viram a!ii vitam , vel vitiupn ,

53. Omne quoque genus mer.dacii quidam vitium tcir.tum habebant MAR. .
 . . .

S Y N O N Y M O R V M . 5 1 r

tur : nallum iustum mendacium , omne mendacium peccatum est

Omne quod ,
a veritate discordat, iniquitas est .

54. damnant mendaces puniunt, fallaces

Leges seculi falsarios ,

perimunt Si mendacia apud homines lege damnantur , si fallacia

.

humano iudicio plectitur,si falsitas capitali poena conscribitur,

quanto magis ante Deum testem verborum ? ante quem et de otio-
so verbo rationem vnusquisque praestabit , ante quem , et pro otio-
so sermone poenas quisque luet , os enim^ quod mentitur , occidit Ps. 5. 7.

animam jperdes eos qui loquuntur mendacium ^ouero.-io^.

: et ,
: et , testis falsus
non erit impunitus .

55. Refuge ergo fallaciam , declina mendacium caue falsum :

,

pure loquere , numquam mentiaris, esto verax , neminem mentien-

do fallas, neminem mentiendo in errorem inducas, nullum circum-
scribas verbis , nullum fallendo decipias , nullum argumentis verbo-
rum mentiendo seducas . Non aliud dicas, et aliud facias : non aliud
loquaris , et aliud in animo teneas : praebe aifectum sine simu-
latione : sine fuco exhibe bonitatem .

56. Prohibe etiam tibi iuramentum , tolle iurandi vsum : ius-

iurandum interdic tibi : periculosum est enim iurare , assiduitas iu-
randi periurii consuetudinem facit. Iurandi vsus ad periurium du-
cit : sit in ore tuo , est : sit in ore tuo , non est : veritas iuramento Matth. 5. 37.
non indiget : fidelis sermo sacramenti retinet locum , fTrma etiam
sit sacramenti tui fides
57. Fac bonum , quod spopondisti . Non sis in verbis facilis, De voto red-
et in opere diificilis . Coram Deo aliquid facile non promittas dendo : .

sine quod non potes facere,

consideratione virium nihil voueas :

non pollicearis Multum Deo reus eris, si non reddideris quod

.
,

voueris displicent Deo qui vota sua non explent

:
, .

58. Inter infideles computantur qui quod vouerunt, non , ,

impleuerunt: melius est enim non promittere , quam fidem pro-

Ib. Codex Regio-Vat. 254.
nec vt 56. Al. sit in ore tuo est , est , non
prosis , mtntiri studeas Sed praestes re- . non . MARIANA .

tinendum , quod idem est, zcprosis. AR. 57. Al. vero pro virlum MARIAN. .

54. Al. reges pro leges . Et constrin- Ib.Hihil voneas . al. nihil praesu-
gitur pro conscribitur . Et operum post mas,z\.nihil voueas, nihil praesumas AR. .

verborum . Et reddet pro praestabit 58. In malis promissis rescinde fi-

MARIANA . dem Hunc hcum eo moio t quo nos cor-
.

55. Al. a mendacio pro mendacium . reximus , lcgur.t Gratian. 22. q. 4. c. ln

MARIANA . malis, et Magister Sent.Ub-i. d.3?. c.8. 3
 ,: ,

5 i2 LIBER SECVNDVS
Ecclesiast.j.4» non exoluere: melius est enim non vouere, quam post VOtum
missi
f>romissa non reddere In malis promissis rescinde fidem , in tur- .

pi voto muta decretum quod incaute vouisti non facias impia •,

, :

est promissio, quae scelere adimpletur .

DeDeo,et 59. Ante Dcum nihil est occultum , verbum iniquum nec in
conscienua
corc e tuo dicas verbum malum nec silentio ab&condi putes Omne
.
{ : .

verbum abscondkum non celabitur panditur enim in manifesto :

quod in occulto deponitur : quod intus agis , vel dicis ,

palam po-
situm puta . Lapides enim quibus consciis loquimur, non celabunt
,

et ipsi parietes , quod audierint , non tacebunt. Si homines tacent,

iumenta loquentur . Ita ergo peccata declina , quasi celare non
possis . Ibi pecca-, vbi Deum esse nescis : nihil celatur ante Deum :

videt occulta ,
qui fecit abscondita .

60. Diuinis enim iudiciis eris reus,quamuis sis oculis huma-

nis absconditus . Deus vbique praesens est , spiritus eius totum
implet : maiestas eius omnia pcnetrat elementa, cuncta suae poten-
tiae attingit praesentia , extra eum locus nullus est . Cognitioni
eius nihil ocultum est,omnia secreta vis viitutis eius irrumpit,
nulla occuita sibi latere patitur, nullis obicibus, vt penetret,im-
peditur . Ipse cogitationes nouit , ipse cor inspicit quod intus agi- :

tur, aut latet,ipse videt : quod intus disponitur , ipse comprehen-

dit : etiam quod homo in se ignorat, ille nouit .

61. Nemo potest etiam semetipsum eftugere,et si te non da-

mnat publicafama,condemnat propriaconscientia nulla : poena gra-
uior conscientia^ vis autem numquam esse tristis?bene viue secu- :

ra mens tristitiam leuiter sustinet bona vita gaudium semper habet ,

con-

nisi quod pro non facias , vt habebant co- 59. Al. absconsum pro absconditum .

Aices omnes , ipsi legunt , ne facias Idem . Et deprimitur, vel depromitur pro de-
locus citatur ex hoc libro Synonymorum ponitur . MARIANA.
Al. diuini enim iudicii pro di-
in concih tolet. 8. cap. 2. et quidem in 60.
excusis totidem verbis , quot nos posui- uinis iudiciis . MARIANA .

tnus In duobus goth. quos ante 600. an-

.
Ib. Al. forte autem . al. proponas .

nos descriptos esse constat , vbi nos lc- MARIANA .

gimus in turpi voto muta decretum , le- Ib. Thomas Gatackerus lib. I. Ad-
gitur in turpe votum , quam lectionem ex
uers. Misc. cap. 7. Isidori Soliloquiis

Meioradae codex , et laurent. alter sequs- laudat hunc senarium , Vis laetus esse

bantur , et fortassis ea est germana Isi- iugiter viuas bene

? . In indice citat etiain
dori lectio tametsi mutare nos ausi non cxSoliloquiis , Vis numquam tristis eu: t
,

sumus . MARIANA . fac , viuas bene . Vide pag.86. et 212.AR.

 .

SYNONYMORVM; ?ij
Fonscientla autem semper in poena est Reus animus numquain
rei .

securus est,mens enim mala conscientiae propriis agitatur stimu-

lis .Si enim in bono permanseris, tristitia elongabitur a te si in :

iustitia perseueraueris , tristitia non occurrec tibi uec plaga , nec :

mors te terrebit,si bene, et pie vixeris

62. Consilium autem , et opus tuum semper ad Dominum
conuerte In omni opere tuo Dei auxiiium posce
. Omnia diui- .

nae gratiae, diuino dono ascribe nihil meritis tuis attribuas : , iit

virtute tua nihil praesumas,in audacia nihil ponas vis autem : vir-
tuces tuas augeri ? prodere noli : occulta virtutes pro elatione : abs-
conde bona facta pro arrogantia fuge videri, quod esse merui- :

sti quod manirestando potes amittere, tacendo custodi vitia vero

: :

cordis tui reuela : prauas cogitationes illico manifesta peccatum :

enun proditum cico curatur , crimen autem tacendo ampliatur , si-

lentio culpa crescit: si patet vitium , fit ex magno pusillum , si

latet , fic ex minimo magnum : si tegitur , magis creditur esse ma-

lum :malum autem oauere potius quam emendare oportet , : me-
iius est vt vites vitium
, quam vt emendes ne forte quum , : iu«
curreris, reuocare non possis .
63. Vsus enim difficile vincitur
Consuetudinis vincula vixso- Ee bono,er .

luuntur, inolita diu tardius corriguntur Ancipitem diu delibera mal ° vsu ' .

sententiam, ante factum cogita diu , ante opus praemeditare diu :

rnatura consilium,vt perficere possis quod vis agere , diu exqui- :

re : diu proba,et sic age quum diu cogitaueris tunc

: , fac , quod
probaueris : nihil ex praecipiti magnum consilii mora , melior est.
In rebus autem certis bene agendi tarditas remoueatur a te , tolle
moras,in crastinum nihil dirferas in bonis dilatio nocet in his , : :

quod expedit , dirferre impedit: absit in bonis remissa segnities :

absit negligentia torpens. Inertis vitium pigritiae procul sit , vitia

cito captant inertes. Per tcrporem enim vires , et ingenium de-
fluunt . Negligentia, et torpor dissoluunt animum , desidia natura
corrumpitur ingenium • , desidia frigescit

6/\. Torpor enim exuperat sensum , hebetudo scientiae Iumen

extinguit: solertia autem sensum meliorem reddit peiorem facit ,

6z. Reuocare non possis : al. reuocari 64. Al. exasperat pro eyuperat . Et
tonsuetudine mala non possis . AREV. suscitatur pro scitur . Et res ipsa se agit ,
63. Al. obscuratur pro corrumpitur . vt vsus ea eris . Et voluntate pro vo-
MARIANA . luptate . MARIANA .

Tom.VL T t c
 5I4 LIBER SECVNDVS
negligentia sensum desidia obtundit ,segnitiem industria acuit, e£*
,

cellentior fit natura doctrina, ardentius fit ingenium subiuncto stu~

dio * Tardrora enim ingenia studiis acuuntur , torporem naturae
industria excitat. Sensus tarditatem assiduitas acuit . Exercitatione
proficit sensus, experientia plus scfturSaepe natura moribus im- .

mutatur tsaepe natura consuetudine superatur,assiduitas enim mo-

res facit Iugis vsus in naturam vertitur. Omnia vsui cedunt, vsut
.,

omnia parent ,. res ita se agit,vt vteris . Quodcum difficultate coe-

peris ,
per vsum cum voluptate perficies .

De s?.p!entia,. 65» Nihil sapientia melius , nihil prudentia dulcrus, nihil scien-
et ignoraatia. tia suauius , nihil stultitia peius, nihil insipientia deterius , nihil igno-

rantia turpius ignorantia mater errorum est

: ignorantia viriorum :

nutrix . Peccatum magis per ignornntiam praeualet ignorantia enim, :

quid sit dignum culpa, non sentitr ignorantia , nec, quando dc-
linquit , agnoscit. Per imperitiam namque multi peccant: insipiens
assidue peccat , indoctus enim facile decipitur . Stultus in vitia ci-
to dilabitur. Prudens autem cito deprehendit insidias : prudens
celerius errores agnoscit : noxia non vitamus, nisi per sapientiam .

66. Scientia enim a malis abstinet : sapiens omnia prudenter

examinat .. Inter bonum , et malum sapiens. intelligendo diiudicat.
Summum bonum est scire, quid caueas : summa miseria nescire y

quo tendas . Dilige ergo sapientiam, et manifestabitur tibi , acce-

de ad illam , et appropinquabit ad te , assiduus esto illi , et iti-

struet te -

Dedoctrba. 67. Disce ,

quod nescis , ne doctor inutilis inueniaris : antea
esto auditor ,
nomen magistri acci-
postea doctor : per disciplinam
pe bonum quod audieris, dic bonum quod didiceris doce di'
:
,
:
, , :

scendi, et docendi non contemnas studium Scientiam quam aure . ,

concipisjOie effunde Sapientiam , quum ceteris impertiris , tibi

.

magis hanc auges doctrina, quanto amplius data fuerit, tanto ma-
:

grs abundat . Sapientia dando largior fit , retinendo mincratur r

largiendo redundantior est scientia , et dum plus confertur ,
plus
abundat.
62. Verbum tamen praecedant opera : quae ore promis,ope-
65. Al. ignauiaprfl ignorantia MAR. . et penitus ignorare , quid teneas, velquo
66. Al. quid teneas pro quo tendas . tendas . AREV.
MARIANA . 68. Al. verba tua pro verbum tuum .
lb. Hescire , quo tendas aLnescirer Et promittis pro promis .£f ncc siuw
 S Y N N Y M R V M. Sl$
re adimple: quae verbis doces, exemplis ostende: esto non solum
magister , sed et imitator virtutis Si doces,et facis, tunc glorio- .

sus haberis . Non enim satis est Jaudare, quod dicis , nisi dictis
facta coniunxeris . In doctrina ipsa ab humana laude te tempe-
ra. Sic instrue alios, vt te custodias. Sic doce , vt humilitatis gra-
tiam non amittas . Caue,ne,dum alios docendo erigis , ipse lau-
dis appetitu demergaris Quum autem doces , noli verborum ob- .

scuritate vti , ita dic , vt intelligaris , nec simplicibus loquendo dis-

pliceas , nec prudentes ofFendas .

69. Iuxta sensum audientis

sermo doctoris, secundum mo- erit

res est impertienda docvrina. Iuxta vulnus adhibenda remedia va- :

riae voluntates variam disciplinam desiderant vnusquisque secun- :

dum professionem suam docendus est Inspicienda est varietas per- .

sonarum vnumquemque quomodo erudias tracta communia o-

: , :

mnibus, secretaperfectioribus loquere aperta cunctis, operta paucls :

denuncia quaedam enim plnrimis quaedam paucis sunt disserenda .

: ,

70. In otnni tempore paratus esto ad instructionem nullum :

tempus sit vacuum,quo non aedifices 3 nulla hora praetereat , qua

doctrinae studium non conferas, verba bona aperte, et consxanter
praedica: nec erubescas loqui , quod nosti defendere : quod deesse
tibi scientiae sentis , quaere ab ^liis ; coJlatione enim obtecta cla-
rescunt, conferendo dimVilia aperiuntur .
71. NulJa autem sit tibi curiositas sciendi Jatentia Caue in-oecimosltate. .

clagare , quae sunt a sensibus humanis remota. Praetennitte , quasi

secretum, quod Scripturae auctoritate non didicisti Nihil , vltra ,

quam scriptum est , quaeras amplius perquiras , quam diuinae

: nihil

literae praedicant . Scire non cupias, quod scire non \icet curio- :

sitas periculosa praesumptio est : curiositas damnosa peritia est : in

haeresim prouocat , in fabulas sacrilegas mentem praecipitat , ia
causis obscuris reddit audaces , in rebus ignaris facit praecipitem,

plices loquendo despicias MARTANA . . forma loquendi non parum saepe Isido-
Ib. Laudare , quod dicis malim, lau~ : rus vti solet Quo rirca hanc lectionem ,
.

dari ,quod dicis In mss. e , et i passim

. quae plurium codicum erat , nauarrici
confunduntur . Postea quidam mss. quum lectioni praetulimus legentis , In rebus
autemdoces,quum erudieris ,quuminstru- inanibus facit praecipitem Tacitus sat- .

is , quum admones, noliverborum etc.AR. pe gnarum , et ignarum pro noto , is

71. In rebus ignaris facit praecipi- i^no:o pottit % MARIANA .
teui . Ignarum dixit pro ignoto , qua

Ttt 2
 . ,

5 i<5 LIBER SECVNDVS

72. In dispositione autem tolle certamen , tolle pertinacem vir>
cendi defensionem , cede cito veritati , non contradicas iustitiae,
non contendas euacuare, quod rectum est Iure, non fraude,cot> .

tende,non te peritiorem aliis iudices , nec te ad disputationescon-

trarias praepares, r.ec, vt vincas,contra veritatem coneris . In omni
disputatione tene rationem , disputare stude , non superare : plus
dilige audire, quam dicere : plus auscultare, quam Joqui .

73. In principio au-dt, loquere nouissiinus : finis plus habet ho-

noris omni re finis intenditur, extrema quaeruntur. Melior eat
: in
finis quam principium
, melior nouissimus sermo quam primus ve-
, , :

nerare omnes scientia meliores ac vita : venerare vnumquemque ,

pro suo merito sanctitatis Potiori graduj competentem reueren- .

tiam tribue Iuxta dignitatem redde vnicuique honorem .

.

74. Superiori aequalem te non exhibeas Senioribus praesta .

©bedientiam , famulare imperiis eorum eorum auctoritati cede, ,

obsequere voluntati . Defer obsequia iusta maioribus , obedi cun^

ctis in bonis praeceptis . Ita a-utem obtempera homini , vt volun-
tatem Dei non orfendas ..

Malis uissioni- Maluni facere russus , non acquiescas malum facere ius»
75. :

non
us
obtemperan-
diim
est
sus n on conscnias
. .
.

,..../..*.
Noli in malum potestati cuiquam consentire:
etiam , si poena compellat , si supplicia lmrrnneant, si tormenta oc-
currant melius est mortem pati , quam perniciosa iussa complere :
:

melius est ab homine iugulari, quam damnari aeterno iudicio non :

solum factorcs, sed etiain conscii peccati tenentur obnoxii , nec

enim est immunis a scelere , qui , vt fieret , obediuit Similis est .

qui obtemperat in malo, ei,qui agit malum iacientem>et obse- :

quentem par poena constringit.

D«praelitis v 76. A subditis venerari magis , quam timeri , stude subiecti :

ac subditij
plus te reuereantur,quam metuant , plus tibi otfkio dilectionis ,,

quam conditionis necessitate adhaereant : talem te redde subditis,vt

magis ameris , quam timearis . Ex reuerentia enim amor proce-

75. Sed etiarn conscii peccati te- milt . MAKIANA .

jientur obnoxii . Hanc lectionem tx St- lb. Par poena etc. Vide Draconthi!»
ptimancensi tantum desumpsimus , nam lib. 1. v. 541. Sed par sententia damnnt ,

in aliis legebatur Sed etiam conscios

, - Quos par culpa tenet , cum nota AB. .

peccari tcneri , vel tenere obnoxios , quo- 76. De praelatis haec fere cadem ei-
tnodo si legas , oratio deficiens reJditur, tant lib. 3, Sentent. cap. 48. et secjq. AR.
et supplend* vox nuta , (iut quid tim
 SYNONYMORVM. 517
odium timor affert fidem metus tollit,
dit, : affectus restituit : ti-

mor non seruat diuturnam fidem Vbi timor . est, audacia sequi-
tur : vbi metus est , desperatio occnrrit .

77. Quapropter tempera dominii austeritatem , summa bonita-

te subditos rege, non sis terribilis 111 subiectis. Sic eis dominare,
vt tibi delectentur seruire : et in disciplina, et in modestia modum
serua : nec nimium , nec parum indulgeas : nec modicum,nec satrs
ignoscas . Tene modum in omni opere , in omni re tene tempe-
ramentnm , nihil intemperantius agas , nec minus, nec nirnium ali-

quid , nec vltra,quam oportet, nec infra : etiam in bonis immode-

ratum esse non decet .

78. Omnia mediocria quae vtilia, omnia in suo modo perfecta :

cum temperantht fiunt, salubria sunt. Bona autem immoderato vstt

noxia efficiuntur. Nimietas enim omnis in vitio deputatur: omne
autem , quod cum moderatione fTt ,salubriter fit:quae cum tem-
perantia riunt Tempera cuncta prudenter , ne de
, salubria sunt .

bono fiat malum perspice quoque , quid cui aptum sit tempori,
:

quid vbi quando qualiter , quamdiu tacere debeas.

, , ,

79. Cau>as rerum,et temporum regulas inspice : singulorum

operum discretionem agnosce diligenter distingue omnia , quae :

agis qualiter bonum incipias qualiter peragas, scito

: In omni actio* , .

ne tene discretionem , m nulla re indiscretus appareas Serui vni- .

cuique virtuti >* congrue 7 in tempore suo , quum bene distinxe-

ris opus tuum ,
>m optimeT iustus eris . Quidquid boni cum dis-
cretione feceris , virtus est : qnidquid sine discretione gesseris> vi*

tium est .

80.Virtusenim indiscreta pro vitio deputatur virtus sine dis- :

cretione vitii obtinet locum multa sunt consuetudine vitiata> :

multa prauo vsu praesumpta, multa contra pudicos mores illicite

vsurpata : adime consuetudinem ,serua legem , vsus auctoritati ce-
dat, prauum vsum kx , et ratio vincat

77. ALhi oinni opere tuo , fn . MAR\ muf , quae pturium codicum erat , m
78. Al. respice , aL prospice pro per- quihus pro illis vet bis , vsus auctoritati
spice. MARIANA . eed.it, hgebatur cedat consuetudo au-
80. Vsus auctoritati cedat Gratia- . ctoritati Tametsi suspicabamur ,vtrum-
.

nus dist. n.cap. t. hunc locum in suu.n que legendwn esse koc ordine , cedat con-
Deoetum transtulit , atque eius auctori. suetuvlo auctoritaii-, vsus auctoritati ce-
tate permoti) aJteram lectionem reieci- fai, $uum hasQ sit vu Synoaymornm^vt ea*
 ?iS LIBERSECVNDVS
8r. Quod tibi fieri vis , fac alteri : quod vis,vt faciaf alius tl-

bi,hoc et tu facito illi : talis esto aliis,quales esse optas circa te

alios . Testimonio tuo nulli noceas
ad nullius periculum vocem
,

testificationis adhibeas . Sermo tuus nec animae cuiusquam, nec

rebus noceat. Quod non vis pati,non facias : quod non vis fieri

tibi 3 alteri numquam facias : non inferas alii mala 5 ne patiaris si-

milia . In te serua modestiam , in alfis serua iustitiam , tene iuris

aequitatem ,sequere veritatem iudiciorum .

82. Nullum contra veritatem defendas dum : iudicas , nullius

personae affectu deflectaris a vero. Pauper , an diues sit,causam
perspice 3 non personam . In omnibus veritatem custodi, nulla am-
bitione , Sperne etiam munus, ne per id iu-
vel pretio mouearis .

stitia corrumpatun munera semper veritatem praeuaricant . Cito

enim violatur auro iustitia , cito corrumpitur munere: de iusto iu-

dicio temporalia lucra nullum seculi prae-

non appetas :pro iustitia

mium quaeras lustitiam pro sola aeterna remuneratione distribue*

.

83. Qui enim praesentia dona affectat , futuram gloriam non

sperat qui bona hic recipit, vlterius quod expectet ,praemium non
:

habet. Dum enim iudicas,pro futura mercede iudica ne quaeras :

rependi tibi, quod tibi in futuro debetur. Excute manus tuas ab

omni munere^si in excelsis vis habitare In iudicioautem sine mi- .

Ecclesiast. 7.
sericordia numquarn sedeas Custodi discretionem iustitiae noli . :

17. esse iustus , plusquam iustumest. Omne enim quod nimium est, ,

vitium est. Impia iustitia est humanae fragilitati non ignoscere •

Non igitur ames damnare,sed emendare potius,et corrigere .

84. Tene ergo rigorem in discussione iustitiae,in derinitione

sententiae niisericordiam : iudicii examen sequatur pietas, districtio-
nis censuram temperet indulgcntia. Ita clemens esto in alienis de-

lictis , sicut in turs : nec quemejuam districtius , quam te iudices :

nec aliter te,aliter alios penses . Sic alios iudica , vt ipse iudicari
cupis. Dum enim indulges alieno peccato , tibi misereris . Quo

dem sententia phtribus verbis repetatur . nae aftectu . "Et veriratem iudiciorum
Quod vero statimvbi Ratio vin-
legitur , pratuaricant . MARIANA .

cat , hispalensis , meditatio vincat , gua- Ib. In editione Grialii minus bene
dalupeus , et laurentianus alter modera- gic distinguebatur , Cito enim viol
tio vincat ponunt , tamquam vitiosas le- auro , iustitia cito corrumpitur . AREV,
•ctiones rcpudiauimus . MARIANA . 84. Al. poena pro poenae . MAX.
82. AL dum iudicas , caue , ne perso-
 . . ,,

SYNONYMORVM. $u)
iure in aliiim statueris , eo iure teneberis . Qua lege , et poenae
conditione quempiam iudicaueris , eadem et ipse iudicandus eris .

Lex tua te constringit.

85. quod aliis imponis ipse portabis in quo enim
ludicium 3 , :

iudicas, ipse damnandus es,et qua mensura mensus fueris , rcme-

tietur tibi Omnia autem primum inquire, et cum iustitia defi- Matth. 7. 2.
.

nies Nullum condemnes ante iudicium nulltim iudices suspicio-

. ,

nis arbitrio , ante proba et sic iudica non enim qui accusatur
, :

sed qui conuincitur reusest. Periculosura est de suspectione quem-

,

piam iudicare
86. In ambiguis Dei iudicio serua sententiam quod nosti :

tuo,quod nescis, diuino committe iudicio non potest condemna- :

ri humano examine, quem Deus suo iudicio reseruauit Incerta .

non iudicemus quousque veniat Dominus,qui latentia producit

,

in Iucem,qui illuminabit abscondita tenebrarum , qut manifestabit r. Cor.4. 2-

consilia cordium quamuis vera sint, credenda non sunt, nisiquae
:

certis indiciis comprobantur, nisi quae manifesto examine conuin-

cuntur, nisi quae ordine iudiciario pubiicantur
87. Homo ,'m summo honore summa sit tibi hiimiiitas, qtiam- Qaaliter se
iiis sis ivt summo honore , humiiitatem tene >* Si humilitatem T-" S( ue habe- . i

tenueris, habebis gloriam quanto enim humilior fueris tanto te

s
*
,
j^ b
sequetur aitittido gloriae 7 Qnamuis sublimis potestatis in te cel-
.

situdo sit , humilitate eam reprime non te extollat honor, preme

,

humilitate culmen sublimitatis: tanto sis. maiori humiiitate conspi-

cuus , quanto magna es dignitate praelatus •

88. Impositas tibi quoque curas humiiiter suscfpe . Traditum

ministerium mente subdita exple , esto obediens diuinae dispensa-
tioni, voiuntati eius contraire non audeas . Itira potestatis adeptae
moderanter exerce . Potestatis iura accepta ordinato animo admi-
nistra . Omnianon
turbulento, sed tranquillo corde dispone. Caue
honores, quos tenere sine culpa non potes Subiimitas honorum .

magnitudo scelerum maiori gradu maior sine dubio estpoena.

est :in

Sg. Qui minor est, veniae proxfmus esu Potentes autem &</- S*pient. c.f.
v. 6 7
86. Producit : melius , producet , vt re pra magn3 . MARIANA .

illuminabit , manifestabit . Bignaeus pro~ Ib. Hamo : al. omittunt hanc vocem *
ducit yillumhat , manifestat . AREV. AREV.
87. Al. quamuis. sublimis potestate 89. Canfer \ib> 3. Sententiar. cap^o»
sis> in te celsitudinem; reprime . Et maio» AREV>
 .

5^0 LIBER SECVNDVS

tenter tormenta patientur ludicium enim durissimum in iis
.
, qul
Luc, 12.48. praesunt ,fiet . Cui multum datur, multum ab eo quaeritur : cui
plus committitur,plus ab eo exigitur . Honores secum pericula
g-erunt , cito periclitatur potestas , cito ruinam patitur Quanto .

maior honor,tanto maiora pericula . Aita arbor a ventis fortius

agitatur , >-< et rami eius citius in ruina confringuntur : Texcelsae

uirres grauiori casu procumbunt. Altissimi montes crebris fulmi-
nibus feriuntur
90. In potentem cito cadit inuidia,cito patet insidiis glorio-
sus . Gloria enim inuidiam parit , inuidia vero pericula . Quamuis
quis in seculi gloria fulgeat , quamuis purpnra , auroque resplen-
deat quamuis cultu pretioso redimitus emineat ,
,
quamuis sit mul-
titudine praemunitus , quamuisexcubantium armis protectus, quam-
uis innumeris obsequentium cuneis constipatus , quamuis agminibus
tutus , semper tamen inpoenaest, semper in angustia , semper in
moerore ,semper in discriminc in sericis : stratis cubat , sed turbi-
dus,in pluma iacet, sed pallidus: in lectis aureis , sed turbatus.
De breultate ^i. Breuis est huius mundi felicitas , modica est huius seculi

gloria caduca est, et fragilis temporalis potentia

, Dic,vbi sunt .

re^eslvbi principes? vbi imperatores? vbi locupletes rerum ? vbi

potentes seculi?vbi diuites mundi?quasi vmbra transierunt, velut
somnium euanuerunt . Quaeruntur , et non sunt diuitiae vsque :

ad periculum ducunt , diuitiae vsque ad exitium pertrahunt , multi

propter opes periclitauerunt . Multi propter diuitias in discrimen
venerunt : multis exitiabiles fuerunt diuitiae : multis mortem gene-
rauerunt opes.
92. Numquam
mentis requiem habet, qui curis terrenis se sub-
dit , solicitudines enim rerum mentem conturbant , curae rerum
mentem exagitant Potentia enim solicitudinis numquam caret an-
.

gustiis . Si ergo vis esse quietus, nihil seculi appetas : semper men-
tis requiem habebis , si a te mundi curas abieceris : semper inter-
na quiete frueris,si te a strepitu terrenarum actionum subtraxeris.

90. Al. cadit in insidiis pro patet mentem exagitant , tnenfem implicant ,
kisidiis . MARIANA . e t inuoluunt , mentem ajflizunt , et con>
92. Al. curae seculares , al. curae fundunt , et vsqite ad ima mentem suf-
rerum secula[ium/>ro curae rerum. MAR. focatam omnino demergunt . Pottntia etc»
Ib. Mentem exa^itant : alii addunt » AR£V.
 . . ,

SYNONYMORVM. jir
93. Si praesentia despexeris, sine dubio aeterna inuenies : si

seculares res, et humanas calcaueris, facile, et leuiter caelestem

gratiam accipies,et cum eo regnabis , qui viuis , et mortuis domi-
natur . Diuitiae numquam sine peccato acquiruntur : diuitiae num-
quam sine peccato administrantur . Nullus res terrenas sine pec-
cato a'dministrat . Valde rarum est , vt qui diuiti/is possident ad,

requiem tendant : qui curis terrenis se implicant , a Dei timore

se separant. Qui in rerum amore defigitur,in Deo nullatenus de-
lectatur
94. Curae enim rerum ab intentione Dei auertunt.Nemo pot-
est amplecti Dei gloriam simul,et secuii nemo potest amplecti :

Christum simul , et seculum . Difficile est caelestibus, et terrenis,

curis pariter inseruire : dirficile est,Deum simul , et mundum dili-

gere . Vtraque simul aequaliter amari non possunt. Dinicile , ini-

mo impossibile est, vt praesentibus, et futuris quis fruatur bonis,

vt et hic ventrem,et illic mentem impleat, vt de deliciis ad deli-
cias transeat,vt in vtroque seculo sit primus , vt in terra, et in
caelo appareat gloriosus . Propter Deumergo renuncia omnibus,
a seculi curis te propter Deum suspende,sine impedimento seculi
Deo seruire stude
95. Nullus te amor nuindi
Dei amore separet nulla cura a :

a Dei amore te subtrahat nulla te solicitudo rerum ab intentione :

Dei suspendat. Abiice a te , quidquid impedire bonum proposi-

tum potest Toto animo et odi, et damna, quod diligit miin-
.

dus esto mortuus mundo , et mundus tibi mundi gloriam tam-

: :

quam mortuus non aspicias tamquam mortuus ab affectu vitae :

istius te separa Sicut sepultus , non habeas curam de seculo.

.

Tamquam defunctus, ab omni terreno te priua negotio . Con-

temne viuens,quae post mortem habere non potes .

96. Quod habes , habeto ad misericordiam sufFragetur virtus :

tua egeni inopiae Siquem positum in necessitate cognoueris, siquem

.

ad inopiam redactum, siquem direptione alicuius exinanitum,siquem

oppressum, siquem humiliatum:nullum contemnas, nullum spernas

93. Al. amore pro thnore . Et rerum termissa fuit . habent , cgeni ino~
Alii
terrenarum amore . MARIANA . piam , quod , vt opinor , Mariana anno-
96. Indicatur in editione Grialii nota tare voluit . AREV.
aliqua ad verba egeni inopitte sed prae- :

fom.VL Vvv
 523 L.IBER SECVNDVS
nullum despicias, vacuum nullum dimittas, nullus a te tristis ab sce-
ditj nemo a te confusus abeat. Omnibus communica, cmnibus tri-
bue,omnibus praebe non eligas cui miserearis , ne forte praeter- : ,

eas eum qui meretur accipere Incertus es, pro quo magis pla-
, .

ceas Deo nescis, pro quo tibi maior fructus iustitiae praeparetur .
:

97. Quidquid tribuis,cum quidquid largi-

affectu distribue :

ris , cum hilaritate largire . Pracbe misericordiam sine murmuratio*

ne : praebe eleemosynam sine taedio . Maior sit beneuolentia, quam
quod datur maior gratia quam quod impenditur. Tale erit opus
:
,

tuum qualis fuerit intentio tua quod enim affectu bono dispeti-
, :

satur, hoC accipit Deus qui autem cum taedio dat, mercedem per- :

dit : qui cum tristitia manum porrigit, fructum remunerationis amit-

tit : Ojui cum tristitia largitnr, retributionis non percipit fructum .

Non est enim misericordia , vbi non est beneuolentia .

98. De tuis iustis lnboribus ministra pauperibus : non auferas

alteri , vnde alteri tribuas : nec te misericordem ostendas de alieno
spolio . Nihil prodest , si alterum inde reficis , vnde alium inanem
facis . Condemnat miseratio ista.non propitiat. Talis misericordia
peccata non purgat ,sed amplificat. Bonum,quod iacis, misericor-
diae causa non iactantiae facito nihil studeas propter laudem
, , : :

nihil propter temporalem opinionem, nihil propter famam , sed pro-

pter vitam aeternam quidquid agis,pro futura age mercede ac- : :

ternae remuncrationis expectatio te teneat amplius Nec quod ad .

huius , sed quod ad vitae aeternae gloriam prosit >-« quaeras.T

c)(). Si enim hic laus quaeritur , illic remuneratio amittitur.
Iusti enim mercedem , non hic , sed in futuro recipiunt Futura .

merces,non praesens promittitur iustis. In caelo non in terra, ,

merces promittitur sanctis non est hic expectandum , quod alibi :

debetur.
Katio con- i o. monita,data est tibi viuendi norma,nul-
Ecce accepisti
cludit
la te iain ignorantia a peccato excusat,non cs iam vitae nescius,

non es imprudens aut ignarus legem , quam debeas sequi ex- , : ,

posui qualis debeas esse , descripsi ccgnitionem mandatorum ha-

: :

Al. tribue pro distribue . MAR. ras ) in nullo codicum erat . Nos ex sen-
97.
Al. vni , vt alteri pro alteri , vn- tetttia adiecimus , deesse <iliqui.i ce^ .,
98.
<ie alteri . MAKIANA . cum obelo t*men 9 vl suspectae lectienis

Sed quoJ ad vitae aeternae glo-

Ib. esse lector animaduerteret MARIANA. .

riam prosit x (^uaeras t Vox ( quae- .

roo. Al. praeceptione MAR. .
 . . , .

SYNONYMORVM. 523
bes . Iamscis , quid sit recte viuere :vide , ne vltra offendas : vide,
ne deinceps bonum quod ,
nosti , dcspicias: vide, ne,quod legen-
do respicis 3 viuendo contemnas. Donum scientiae acceptum reti-

ne : imple opere ,quod didicisti praedicatione .

10 1. Gratias ago ,
gratias refero, gratiarum actiones rependo, Homo
actioncs graciarum persoluo . Ago , atque habeo vberem tibi o-ra-

tiam : quantas valeo quantas pro viribus possum,

,
gratias celebro :

gratias ago . Multa sunt a te mihi concessa , multa collata , multa

speciaii miserationelargita Omnia mihi placent , omnia gratasunt, .

Omnia insederunt animo , omnia blandiuntur mihi,omnia me ob«

lectant . Quam igitur satisfactionem persoluam ? quam remunera«
tionem rependam ? quid compensare possum donis tuis,nisi vt tuis
praeceptis vtar , tibi semper obtemperem, tibi paream , tibi iubenti
obediam ?

102. Tu enim es dux vitae , tu mapistra virtutis . Tu me

tamquam regula, in directum ducis Tu es, quae a recto
. numquam
discedis . Tu es,quae a veritate numquam auerteris Tu . inuentrix
bonorum, tu magistra
indagatrix virtutum, sine qua nihil morum ,

vita hominis esse potest. Per te cunctis viuendi re^ula datur. Per
te de vitae prauitate ad meliorem vitam homines adducuntur
103. Praeceptis tuis formantur animi. Siquid distortum est
tu corrigis siquid corrigendurn est , tu emendas
: Nihil mihi te .

charius nihil mihi te dulcius. >h Nihil mihi te suauius, nihij mihi
,

te iucundius, nihil mihi

blandius, nihil mihi
te te leuius, nihil mihi
te sanctius : tu mihi supra vitam meam places

102. Al. tnagistra morum, atque vir- dtcat passim aliis in locis plura alia
, ita
tutis. Et nosse, veUare pro es*e MAR. . praetereuntur , quod facile fuit*in tanta
ioj. Vt in hoc loco a multis mss. scntentiarum , verborumque simfiium co-
omtttuntur verba Nihil mihi te suauiut pia . AREVALVS .

. . nihil mihi te sanctius , vt Marian3 in-

.

Vv V 2
 524

S. ISIDORI
HISPALENSIS EPISCOPI
REGVLA MONACHORVM.
P RAE FA t 1 0.

Ptra sunt praecepta

X.-Jt lura
Patribus sparsim proiata reperiuntur
vel obscurius posteritati composita tradiderunt
, vel instituta maiorum
, quaeque etiam nonnulli latius 9
:
,
quae a sanctts

ad quorum exem-
plum nos haec pauca vobis eligere ausi sumus , vsi sermone plebeio ,
vel rustico , vt quam facillime intelligatis ,
quo ordine professionis
vestrae votum retineatis .

Praef. n. i. Gaput 71. in Isidorianis secum ( forte solum ) agere ( forte e!i-
hoc titulo inscriptum fuit Regula mo- : ginus) te in primis loco abbatis , cui
tlachorum . Expeniuntur argumenta V.C. contradimus animas nostras , simulque
Petri Em>nit<iue!is Hemandez , eam
qui et corpora : vt iuxta spiritualem censu-
Jiidcro abiudican !am censet . Commen- ram nob s ea , quae sunt Dei , imperes ;
titii sitnt Commentarii in Regulam S.Ee- animas nostras imbutas , castificatasque
nedicti , quos Isidoro Constantinus Caie- Deo offeras Nostrum ergo erit ab ho-
.

tanuf 'ijfingit Isidoriana regula cano-

. diernodie,et tempore tuis monitis obe-
nicorun Editiones Regulae monacho-
. dire , praecepta seruare , actus , et con-
Yum Caput vltimum Regulae deuotarum
. scientias tuas reuereri tuum vero id :

cx Martenio quidnam sit ? Inde pcti pos- omne , quod a maioribus legendo , vel
sunt,quae Moniti loco hic essent appo- audiendo didicisti , nobis sine cunctatio-
ncnda . [n editione Holsrenii inscriptio ne imperare Siquis sane hoc pactum,
.

est Sanctis Fratribus in monasterio llo-

, nostrum videlicet , quorum subterarfixa
norianensi constitutis Isidorus . De quo sunt nomina , violare tentauerit , qaia
fusius cit. cap. 71. n. r 3. et seqq. Apud hoc non sine inimici suasione acturus
Mabillonium tom. 1. Annal. Benedict. est , sit tamdiu reus,et a coetu fratrum

P a g-3&1> vocatur monasterium Hono- anathemate percussus , quamdiu poeni-

riacense , et ex codice vctu-stissimo Li- tentiam ducens omnibus satisfaciat fra-
rinensi quod illius
describitur pactum , tribus,,. Simile pactum legitur in fine
monasterli monachi faciebant: quod in Regulae communis S. Fructuosi In edi- .

eodem codice prarmittitur Regulae Isi- tione Grialii paucae sunt notae , quas
dori in haec verba : „ Hoc est pactum , Grialii nomine exponam , quamuis in
«juod facimus nos , quorum subter an- collatione huius operis partem etiam non-
notau sunt nomina , tibi patrl 111. abba- nulhm Petrus Ghacon habuerit Anno- .

ti . Quum nos regularis do- antiquitas tationes Menardi in Goncordiam Regula-

ceat, monasticam non sine abbate du- rum incompendium redigam , et lectio-
cere vitam , nec proficuum esse alicui nis discrepantiam , quam ipse indicat ,
monachorum iuxta suum praciudicium vbi opas fucrit a exprimam Ita etiam .
 . ,

MONACHORVM, 515
2. Praeterea qulsquis vestrum illam vniuersam veterum discU
plinam contendit appetere pergat in quantum placet , , , et arduum
kllum limitem atque angustum leui^aio cursu incedat
, . Qui vers
tanta iussa priorum explere nequierit, in huius limite disciplinae gres-
sus constituat , nec vltra declinandum disponat : ne , dum declinatus
appetit inferiora , tam vitam quam nomen monachi perdat Qua*
, .

propter sicut illa praecepta priorum perfectum monachum reddunt ,

mc summum ->ita faciunt ista vel vltinum . Llla custodiant perfe*
cti 3 ista sequantur post peccatum conuersi .

C A P V T L

De monasterio .

,i mprimis , fratres charissimi , monasterium vestrum miram con«

clauis diligentiam habeat , vt firmitatem custodiae munimenta clau-
strorum exhibeant : inimicus enim noster diabolus , sicut leo ru- i.PetriJU
giens, circuit ore patenti, quaerens vnumquemque nostrum quem ,

deuoret
2. Monasterii autem munitio tantum ianuam extrinsecus ha-
beat , vnumque posticum,per quem eatur ad hortum . Villa sane
longe remota debet esse a monasterio ne vicinius posita aut labis :

inferat periculum , aut famam inficiat dignitatis . Ceilulae fratribus

iuxta ecclesiam constituantur , vt possint properare quantocius ad
officium .

3. Locus autem aegrotantium remotus erit a basilica, vel cel-

cx Fetro Casinensi,et notis Constantini quae a Regula excusa abesse ait : sed re-
Caietani , de quibus in Isidorianis cap.71. uera haec ipsa extant in fine capitis vl-
n. 22. et seq. dixi , ea seligam , quae ad timi , tamquam epilogus . Simili fere mo-
reru esse videbuntur : nam omnia de- 60 a Petro Casinensi cap. 73. praefatio,
scribere minus est necessarium . In prae- et epilogus coniunguntur , apud queni
fatione num. 1. pro votum Menardus legitur in huius Hminis disciplina . AR.
p. 53. morem . ARLV. Cap. I. n. 2. Iv.stinian. constit. nouell.
2. Notat Menardus ex Plauto , Umi- 133. cap. 1. in fine ecr« & uxptPei ^i^kio»
tem esse viam , callem Lenigatum ex- . 2r*c/<f£~;p;ycv tc /uo^c-j^/ci/ , cV=" /*»/«-
ponit facilem , planum , non scabrcsum . fziav stoJov aLWzyjS-sv tt^v » Sta t&i/
Idem legit , in huius timiiis disciplinatn Trvhtiwv el'vaj\ GRIAL . .

gresswn ponat et delicatius pro decli-

:
3. Breulius adueicit ^coenaculum hic
ur.t.is , sed legendum monet declinatius . esse refectonum . Pro praebeatur Hoi-
Post sequantur post peccatum conuersi ad- stenius praebcat . AREV.
dit , Haet igitur 3 serui Dci , et alia
 . .

52 6 R E G V L A
lulis fratrum 5
vt nulla inquietudine , vel clamoribus impediantur .

Cellarium monachorum iuxta coenaculum esse oportet, vt secus

positum sine mora mensis ministerium praebeatur Hortulus sane .

intra monasterium sit inclusus, quatenus, dum intus monachi ope-

rantur, nulla oecasione exterias euagentur

C A P V T II.

De elirendo
o abbate .

x.

ratus
A ,
bbas interea eligendus
atque inspectus patientiae
est in

,
institutione sanctae vitae du*
et humilitatis experimentis , qui
etiam per exercitium vitam laboriosam tolerans, ac transcendens
aetatem adolescentiae, iuuentute sua senectutem tetigerit : cui etiam
maiores non dedignentur parere , obedientes ei tam pro aetate 3

quam etiam pro morum probitate

2. enim se imitandum in cunctis operum exemplis exhi-
Iste
bebit: neque enim aliquid imperasse cuique licebit , quod ipse non
fecerit Singulos autem hortamentis mutuis excitabit
. alloquens ,

cunctos , exhortans, vel aedificans m eis siquid eorum vitae pro ,

vniuscuiusque gradu prodesse perspexerit .

3. Circa omnes quoque seruans iustitiam contra nnllum li- ,

uore odii inardescens , omnes ex corde amplectens , nullum con-

uersum despiciens, paratus etiam quorumdam infirmitati compati
I. Thessal. 2. misericordia , Apostolum sequens,qui dicit Facti sumus paruuli :

in medio vesirum tamquam si nutrix foueat pullos suos

, .

Cap. II. n. 1. Hoc caput penuhimum etiam legit Holstenius . Ego mallem >
(St in codice gothico ouetensi . GR. transcendcns actatem adolescentiac , seu
Ib. MenardtlS pag. 150. retinendam iuuentutis , senectutem tetigerit Confcr .

ait scripturam Concordiae regularum , regulam S. Fructuosi cap. 3. , et Codicis

transcendens aetatem adolescentiae , iu~ leg. 46. de episc. et cletic. AREV.
uentutem , seu senectutem tetigerit , quum 3. Mcnardus lcgi posse putat com-
iuuentus iuxta ipsum Isidorum ab anno pati,misericordiam Apostoli sequcns AR. .

28, incipiat , itixta alios ab ann038.Ua

 ,

M N A C H O R V M. 127

C A P V T III.

De rnonachis .

,.M onachis autem summoperc studendum est, vt apostolicam

vitam tenentes, sicut in vnum constituti esse noscuntur , ita cor

habeant vnum , nihil sibi proprium vindicantes , nec quantulum- Actor. 4.

cumque amorem rei priuatae habentes, sed iuxta exemplum apo-

stolicum omnia communia habentes in praeceptis Christi fideli-
, ,

ter permanendo proficiant .

2. Patri honorem debitum referentes , erga seniores obedien-

tiam erga aequales incitamenta virtutum erga minores boni exem-
, ,

pli magisterium conseruabunt . Nemo ceteris se iudicans meliorem,

sed inferiorem se omnibus deputans , tanto humiiitate clarescat
quanto pius ceterisculmine virtutum coruscat Abstineat se . etiana
a furore , et a detractione parcat monachus linguam .

3. Indecenter quoque, vel notabiiiter non incedat , philargy-

riae contagium , vt lethiferam pestera , abhorreat : a turpibus ver-
bis , vel otiosis linguam auertat , atque indesinenter cor mundum,
labiaque exhibeat . Arfectus quoque animi turpes ab intentione
cogitationis abstergat ,
per compunctionem cordis in stadio se san-
ctae meditationis exerceat .

4. Torporem somni, atque pigritiam fugiat, vigiliisque , et ora-

tionibus sine intermissione intendat, gulae concupiscentiam depri-
mat . atque abstinentiae virtutibus semetipsum per studium doman-
darum libidinum affligat domans ieiuniis carnem , quantum vale-
,

tudo corporis sinat, liuore quoque inuidiae de fraternis profecti-

Cap. III. n. 2. Menardus pag. 215. Prf- natum, opinor , est qtioddam opusculum,
tri honerem dsbitum reuerentes: ex quo quod in nonnullis mss. Isidori norainc
colligit , Patrem hcnore debito reuerentes . extat , de quo sermonem habui in Isido-
ARKV. rianis cap. 85. n. 9. Titulus est , Tracta-

lndecenter quoque etc. Consonant

3. tus quidam S.Isidori^ in quo in brcui
haec regulae S.Fructuosi Bracarensis c. 8. comprehenditur , quidquid psrtinet ad sta-
Hotabiliter exponitur pro superbe , ct fa- tumperfectionis cuiusdam fidelis personae .

stuose a Menardo sed potius indicat /«-

: Sed quum nihil peculiare addat , et cor-
solitum . Phihtrgyria est auaritia , argen- ruptissime descriptus sit huiusmodi tra-
ti cupido . AREV. ctatus , sine vllo damno praetermitti pot-
4. Ex his , aliisque Isidori praeceptis est . AREV.
 . ,»

?*8 R E G V L A
bus neqUaquam tabescat,sed quietus, atque pacificus per amor em
fraternae dilectionis de cunctorum gaudeat meritis , iracundiae per-
turbationem reiiciens , et patienter omnia sustinens nulla tristitia s :

nullo temporali moerore afficiatur , sed contra omnia aduersa in-

teriori gaudio fretus , ipsam postremo vanae gloriae laudem pro-
cul a se abiiciat , et Deo tantum interius humili corde placere
studeat, vt dum his virtutibus radiat , merito noraen suae profes-
sionis retineat
C A P V T IV.

De conuersis .

r. V^/ui renuncians seculo,ad monasterium venerit,non sta-

^^"' tim in coeuim deligendus est monachorum Vitam enim .

vnicuique in hospitalitatis seruitium tribus mensibus considerare o-

portet quibus peractis ad coetum sanctae congregationis accedet
:
:

neque enim intus suscipi quemquam conuenit, nisi prius foris po-
situs, eius humilitas , siue patientia comprobetur . Qui relicto se-

culo ad militiam Christi pia , et salubri humilitate conuertuntur >

omnia sua piimum aut indigentibus diuidant, aut monasterio con-
ferant Tunc enim serui Christi liberum animum diuinae militiae
.

offertint , quando a se spei secularis vincula cuncta praecidunt.

2. Qui non rigida intentione conuertuntur cito aut super- ,

biae morbo,aut vitio luxuriae subduntur Nequaquam ergo de- .

bent a tepore inchoare , qui mundo renunciant, ne per ipsum

teporem rursus in amorem seculi cadant . Omnis conuersus non
est recipiendus in monasterio , nisi prius ipse scripto se spopon-
derit permansurum . Sicut enim ii,qui ad secularem promouen-
tur militiam , in legionem non transeunt, nisi ante in tabulis coiv
ferantur , ita et ii , qui in spiritualibus castris caelesti militiae sunt
signandi, nisi prius professione verbi , aut scripti teneantur, in nu-
merum
Cap. IV. n. i. Holstenius , vniuscuius- militiam> videndus Isidorus lib. 9. Lty-
que in hospitalis seruitio . . . considerari molog. cap. 3. num. 36. c« JJ. , et Ve-
cportet. AREV. getius lib. 1. De re militari cap. 8. ,
et
2. Nisi prius ipse scripto etc. al. lib. 2. cap. J.,ex quo constat , milites
nisi se prius ibi scriptis suae professio- explcto tirocinio , qmbusdum puncturis
nis spoponderit permansurum . De tiro- in cute signari solitos : quo alludit Isi-
nibus , qui ad secularem promouentur doius , //<«/ signandi . AKLV.
 . . a .

M O N A C H R V M. $i 9
merum ,societatemque seruorum Christi transire non possunt
3. Qui in monastcrio prior ingreditur, primus erit in cunctis
gradu 3 vel ordine nec quaerendum est , si diues , aut pauper , ser-
:

uus , an liber, iuuenis , an senex , rusticus, an eruditus in mona- :

chis enim nec aetas, nec conditio quaeritur, quia inter serui , et
liberi animam nulla est apud Deum differentia Qui tamen iugo .

alienae seruitutis astrictus est , nisi Dominus vincula eius dissolue-

rit nequaquam recipiendus est scriptum est enim Quis dimisit
,
*, : Iob, 3*
enagrum liberum ? et vincula eius quis soluit ? Onager enim liber
dimissus monachus est sine dominatu, et impedimento seculi de-
seruiens , et a turbis remotus Tunc enim libera seruitute Deo .

quisque famulatur , quando nullius carnalis conditionis pondere

premitur Vbi enim iam suaue iugum , et leue onus Christi est,
.

durum , et graue est portare seruitium seculi

4. Qui aliquid habentes in seculo, conuertuntur , non extol-
Iantur,si de suis facultatibus quodcumque monasterio contule-
runt sed potius timeant, ne hic per superbiam eleuentur,et per-
:

eant . Quibus melius esset ,si diuitias suas cum humilitate in secu-
lo fruerentur , quam
iam pauperes effecti, de earum distributione
vt
elatione superbiae extollantur . Hi , qui de paupertate in mona-
sterio conuertuntur, non sunt despiciendi ab eis , qui seculi diui-
tias reliquerunt quia apud Deum vnius ordinis habentur omnes,
:

qui conuertuntur ad Christum neque enim diifert, vtrum ex ino- :

pi , vel seruili conditione ad seruitium Dei quisque venerit , an ex

generosa,et locuplete vita:multi enim ex plebeio censu docu-
mentis virtutum eximiis enitentes, praelatiores nobilibus facti sunt,
eosque virtutum excellentia praeuenerunt et qui erant conditione :

infimi, virtutis merito effecti sunt primi sapientes

5. Nam propterea infirma mundi Deus, vt confunderet
elegit \, c r. 1. 2-.

fortes : et ignobilia mundi >et ea , quae non sunt 3 vt e , quae sunt ,

3. Seruus , an liber etc. S. Hierony- lb. Huc referri potest , <Juod eK

mus ad Gelantiam inter alia
in epistola Smaragdo Constantinus Caietanus pag.7 r.
hanc sententiam
sicjait in Sola apui : descripsit „ Hinc Isidorus ait
: Quicum- :

Deum libertas est non seruire peccatis , que autem monasterium primus ingre-
summa apud Deum est nobilitas clarum ditur , primus sedet , primus arabulac,
esse virtutibus . AREV. primus psalmum dicit , primus in men-
j. Nam propterea ; eodem testimonio sara extendit manura , in ecclesia prior
est vsus lib. 1. de oif. cap* 16. GRIAL. communicat : nec aetas inter eos quae-

Tom.Vl. Xxx
 .

530 R E G V L A
euacuaret vt non glorietur omnis caro coram illo
: . Qui ex patl-

pertate ad monasterium veniunt , non extollantur in superbiam :

quia se ibi aequales aspiciunt iis, qui aliquid in seculo videban-

tnrmeque enim dignum est , vt vbi diuites celsitudine deposita
seculari ad humilitatem descendunt , ibi pauperes elatione mentis
superbi efficiantur: qui, oportet , vt , deposita arrogantia, humiliter
sapiant , suaeque paupertatis , et inopiae memores semper existant.

C A P V T V.

De opere monachorum .

,.M onachus semper operetur manibus suis ita , vt quibusli-

bet variis opificum artibus,raboribusque studium sutim impendat,
2. Thess. 3. sequens Apostolum , qui dicit Neque panem gratis manducauimus , :

sed in labore ,et fatigatione nocte ^et die operantes et iterum,p«/ :

non vult laborare , non manducet Per otium enim libidines , et .

noxiarum cogitationum nutrimenta concrescunt per laboris vero :

exercitium nihilominus elabuntur

vitia .

2. Nequaquam debet monachus dedignari versari in opere ali-

quo monasterii vsibus necessario . Nam Patriarchae greges paue-

runt , et gentiles philosophi sutores,et sartores fuerunt , et Ioseph
iustus , cui Virgo Maria desponsata .extitit , faber ferrarius fuit
ritur , sed professio . Quod dicit , Sa- patrum Apostolicorum pag. 52. cum no-
muel Daniel pueri presbyteros iudi-
, et tis Cotelerii . AREV.
cauerunt de Heli , et de illis , qui Susan- 2. Nam
patriarchae - reficere To-
et .

nam opprimere voluerunt , intelligitur . tam hanc periodum ab Haymone Hal-

Samuel presbyteros iudicauit , quando fi- berstatensi lib. 2. de varietate cap. 2.
liosHeli pcccare vidit , et eos in corde referri notat Menardus pag. 820. Philo-
suo praeuaricatores iudicauit Heli au- . sophi gentiles sartores , et sutores etc.
tem , quia non eos districta animaduer- recensentur Hippias Sophista , Simon A^
sione repressit , et ab iniquitate non com- theniensis , et Menedemus Eretriensis .

pescuit, simiiiter reprehendit, et iudica- S.Iosephum fabrum lignarium fuisse com-

uit Daniel quoque tunc presbyteros iu-
. munior est sententia , cui adstipulatur '

oicauit , quando illos iniqua cogitatione Isidori Leander cap. 14. De in-
frater S.
plenos , qui Susannam falso voluerunt stitutione virginum .Nescio , inquit Breu-
testiroonip coniemnare , reprehendit, lius , vbinam Isidorus legerit , Iosephum

damnauit , et angelico eos gladio truci- fabrum ferrarium fuisse nam cum do- :

datos esse praedixit „ . AREV. labra depingitur . Verum etiam S. Am-

Cap. V. n. 1. Elabuntur: al, euellun- brosius , et Theophilus Antiochenus fol-

tur . GRFAL .
lis , et ignis in olBcina S. Iosephi me-
lb. Illustrari hoc caput potest ex t. 1. minerunt . Nonnulli aurificera fuisse pu-
 . . , . .

M O N A C H O R V M. 531
Siquidem et Petrus princeps apostolorum piscatoris officium ges-
sit , et omnes apostoli corporale opus faciebant , vnde vitam cor-
poris sustentabant
5. Si igitur homines laboribus, et operibus
tantae auctoritatis
etiam rusticanis inseruierunt quanto magis monachi , quos opor- j

tet non soium vitae suae necessaria propriis manibus exhibere ,

sed etiam indigentiam aliorum laboribus suis reficere ? Qui viribus

corporis , et integritate salutis consistunt 3 si in opere otiosisunt,
dupliciter peccare noscuntur quia non solum non laborant,sed
:

etiam alios vitiant, et ad imitationem suam inuitant Propterea- .

enim quisque conuertitur, vt Deo seruiens laboris habeat curam :

non vt otio deditus,inertia, pigritiaque pascatur

4. Qui si volunt iectioni vacare , vt non operentnr , ipsi le-
ctioni contumaces existunt quia non faciunt quod ibi legunt , , :

ibi enim scriptum est, Opera?ttes suum panem manducent et iterum , 2.Thess.j. :

Jpsi enim scitis quomodo oportet imitari nos , quia non inquieti
,

fuimus inter vos y neque panem gratis ab aliquo manducauimus ,

sed in labore , et fatigatione die , ac nocte operantes , nequem vestrum
grauaremus Qui per infirmitatem corporis operari non possunt,
.

humanius , clementiusque tractandi sunt Qui vero sani sunt,et .

fallunt , proculdubio dolendi , atque lugendi sunt , quia non cor-

pore , sed, quod peius est,mente aegroti sunt qui etsi humanis :

oculis conuinci non possunt, Deum tamen latere non possunt

Tales igitur aut ferendi sunt, si aegritudo latet : aut distringen-
di , si sanitas pateat
5. Monachi operantes meditari , aut psallere debent, vt car-
minis , verbique Dei delectatione consolentur ipsum laborem . Si
enim seculares opifices inter ipsos labores amatoria turpia cantare
t?nr S.Iosephum , aliifabrum lapidarium . consulendum est illi , et eius infirmitas
Vide Calmetum in Diction. AREV. temperanda est Qui . sani etc. „ Quoi
4. Tractandi sunt , In Concordia re- an vere
sit Isidori , an eidem ab alio
gularum et apud Holstenium addittir,
, fuerit additum , definire non audeo AR. .

„ Nec contra eos murmurandum est ab 5. Vt carminis lib. 2. de off. cap.16.

:

eis , qui vires laborandi habent ; sed ma- Canunt autem psalmos manibus operan-
gis consulendum est eis , quos sciunt tes , et ipsum loborem , tamquam diui-
corpore infirmo Ipsi autem , qui non • no celeumate consoiantur GRIAL . .

possunt , eos , qui laborant , et possunt, Ib. S.Augustinus de opere monacho-

meliores sibi , felicioresque fateantur . rum C2p. 17. Cantica vero diuina can-
Qui vero languidus est , et laborem ope- tare etiam manibus cperantes facile pos-
rum corporalium sustinere non potest sunt , et ipsum laborem diuino celeumatt

X X X 2
 :

532 R E G V L A
non desinunt, atque ita ora sua in cantibus,et fabulis inplicanf»*
vt ab opere manus non subtrahant , quanto magis serui Christi
qui sic manibus operari debent , vt semper Iaudem Dei in ore
habeant,et linguis eius psalmis, et hymnis inseruiant ? Laboran-
dum est enim corpore animi fixa in Deum intentione sicque :

manus in opere implicanda est, vt mens non auertatur a Deo.

6, Propriis autem temporibus oportet operari monachum et ,

propriis orationi, lectionique incumbere. Horas enim debet habe-

re monachus congruas ad singula officia deputatas Partes autem .

annui temporis suis quibusque operibus taliter deputantur . Aesta-

te enim a mane vsque ad horam tertiam laborare oportet a ter- :

tia autem vsque ad sextam lectioni vacare dehinc vsque ad no- :

nam requiescere post nonam autem vsque ad tempus vespertinum

:

iterum operari Alio autem tempore,id est , autumno,et hieme,

.

siue vere a mane vsque ad tertiam legendum : post celebrationem

tertiae vsque ad nonam laborandum est post : refectionem autem
nonae aut operari oportet , aut legere , aut sono vocis aliquid
meditari .

7.Quaecumque autem operantur monachi manibussuis, prae-

posito deferant, praepositus autem principi monachorum nihil ope- :

ris apud fratrem remaneat, ne solicitudinis eius cura mentem ab

intentione contemplationis auertat. Horti olera, vel apparatus ci-

borum propriis sibi manibus fratres exerceant : aedificiorum autem
constructio agrorum ad opus seruorum pertinebunt.
, vel cultus
Nullus monachus amore priuati operis illigetur, sed omnesin com-
muni laborantes patribus sine obmurmuratione obtemperare de-
bent : ne forte murmnrando pereant , sicut perierunt , qui in de-
serto murmurauerunt Si enim illis paruulis adhuc in
. lege , et ru«

dibus nequaquam indultum est , quanto magis iis , qui perfectionis

legem perceperunt non parcet , si talia gesserint?
,

consolari Alia addit S. Augustinas , quae

. clesiae In editione apponitur nota li-
.

Isidorus quoque sumpsit , et ex Isidoro tera b , clabuntur ex goth. at. euelluntur .

Haymo lib. cit. cap. 50. AREV. Scd transposita est , et ad nura. 1. huius
7. Quaecumque ttutem operantur etc. capitis pertinet Antc hoc cap. v. Hot-
.

Isidorus lib. 2. de eccles. offic. cap. 16. stenius praemittit alia ex cap. xix. Pra
ex S. Augustino lib. 2. dc moribus ec- non parcet forte non parcetur . ARF.V.
 . . ,,

M O N A C H R V M. *3*

C A P V T VI.

Be officio .

i. JLn autem officiis ita erit discretio dato enim legi-

psallendis :

timis temporibus signo ad horas canonicas, festina cum propera-

tione omnes ad chorum occurrant , nullique ante expletum offi-
cium licebit egredi praeter eum , quem necessitas naturae compu-
lerit . Recitantibus autem monachis, post consummationem singu-
lorum psalmorum prostrati omnes humi pariter adorabunt , cele-
riterque surgentes psalmos sequentes incipiant , eodemque modo
per singula officia faciant .

2. Quando celebrantur psalmorum spiritualia sacramenta , re-

fugiat monachus risus,vel fabulas : sed hoc meditetur corde,quod

psallitur ore. In tertia , sexta,vel nona tres psalmi dicendi sunt
responsorium vnum , lectiones ex veteri , nouoque testamento duae
deinde laudes, hymnus, atque oratio In vespertinis autem officiis .

primo lucernarium , deinde psalmi duo, responsorius vnus,et lau-

cles , hymnus , atque oratio dicenda est

3. Post vespertinum autem congregatis fratribus oportet,vel

aliquid meditari , vel de aliquibus diuinae lectionis quaestionibus
disputare , conferendo pie,et salubriter , tantumque meditando ,
Cap. VI. n.i. Festina cum properatio- aliorum mentionem hymnorum occur-
ne idem lib.i. de ofpc. c.16. Conueniunt
: rere Lucernarium ab Isidoro distingui
.

autem omnes frequenter nocte , ac die ab officio vespertino notat Menardu*

festina cum properatione ad orationem . pag. 332. , qui fuse pag. 366. in expo-
GRIAL sitione regulae Magistri probare conten-
Ib. Post consummationem . Vide dit , lucernalem synaxin eandem fuisse
Cass. lib. 2.cap. 7. GRIAL . ac vespertinam , et S. Isidori locum ex-
Ib. In psallendis autem officiis : al. in plicat de precatione , quae dicebatur ,
psallendi autem ojficio . AREV. dum lucernae accendebantur . Quod ex
2. Duae, deinde laudes, hoc est Al- ipso breuiario mozarabico manifestum
leluia,rr constat cxlib.i. deoff.c.ii. est : nam primum fit oratio pro iumine
GRIAL . accenso , et oblato , deinde sequitur ordo
Ib. Primo lucernarium . Vid. anno- vesperarum Apud alios autem passim
.

tat. in Cassian. GRIAL . lucernarium , et vespertinum orficium

Ib. Alii, lectiones ex vtroque testa- promiscue sumuntur . Quod in Grialii
tnento duae , dein laus , hymnus etc. In nota indicantur annotationes in Cassia-
hymnis praeuia ad Hy-
dissertatione de K«w,sermo videtur esse de Petri Cia»
mnodiam Hispanicam pag.8i.contraMar- conii annotationibus . AREV,
tenium ostendi,in regula S. Isidoxi,et
 . . .

m
disputandoque immorari
-M*/ $< G
,
<V

quoadusque completorii tempus possit

L A

occurrere . Ante somnum autem, sicut mos est , peracto comple-

torio, valedictis inuicem fratribus, cum omrti cautela, et silentio
requiescendum est , vsquequo ad vigilias consurgatur
4. In quotidianis vero officiis vigiliarum primura tres psalmi
canonici recitandi sunt,deinde tres missae psalmorum , quareacan-
ticorum ,
qui-ota.matu tinorum officiorum . In Dominicis vero die-
bus j vel festiujtatibus martyrum sokmnitatis causa singulae super-
adiiciendae sunt missae Veriim in vigiliis recitandi aderit vsus i
.

iu matutinis psallendi, canendique consuetudo , vt vtroque modo

seruorum Dei mentes diuersitatis oblectamento exerceantur , et ad
laudem Dei sine fastidio affluentius excitentur.
5. Post vigilias autem vsque ad matutinum requiescendum >
aut aliquid perlegendum erit Post matutinum autem aut operan- .

dum aliquid , aut legendum •, lectiones autem ex nouo , aut veteri

testamento tempore officii quotidianis diebus recitentur : sabbato
autem die , atque Dominico ex nouo tantum pronuncientur Mo- .

nachus autem corporis sanitate consistens, si vigiliis, vel quotidia-

nis officiis defuerit,perdat communionem , si sanitas patet

4. Deinde tres missae . Vid. annotat. quod in breuiario romano de S. Patritio

in Cassian. GRIAL dicitur ad 17. martii Aiunt enim,
diem :

lb. Missas psahnorum Menardus in- integrum quotidie psalterium vna cum
telligit esse collectas , sea orationes, canticit , et hymnis
ducentisque oratio-
,

quae ad finern psalmorum dicebantur, nibus consueuisse recilare In edicione .

praesertim ex Cassiano lib. z. de no- Grialii corrupte legitur , In vigitiis re-

cturn. oration. cap. 7. et 10. Sed ad- citandis aderit vsque in matutinis psaU
uertit , diuersum fuisse apud varias na- lcndiy quod ex Holstenio ex Concordia
tiones vsum buiusmodi collectarum di- regularum correxi AREV. .

cendarum Isidoro concinit S. Fructuo-

. 5 . Requiescendum est al. reficiendum
:

sus Bracarensis cap. 2. regulae De bis . est ; quod idem scnat , et fortasse hoc ge-

orationibus , quae psalmis subiungeban- nuinuna est , et ex Cassiano desumj-tum

tur , verba feci in Isidorianis cap. 87. lib. 3. de diurn. oration. cap. 4. et 8.,

n. 20. et seqq. De huiusmodi orationi- ex cuius lib. 2. de nocturn. oration.

bus , quae non solum psalmis , sed etiam cap. 2. sequentia petuntur AREV. .

canticis adiiciebantur , intelligendum est,

 . . ,

M O N A G H O R V.M- 535
• ,' *

,
CAPVT VII..
i

De ccllatione ,

I. Z"Vd audiendum in collatione patrem tribus in hebdomada

vicibus fratres post celebrationem tertiae , dato signo , ad collectam
conueniant : audiant docentem seniorem, instruentem cunctos sa-

lutaribus praeceptis t audiant patrem studio summo , et silentio , in-

tentionem animorum suorum suspiriis , et gcmitibus demonstran-

tes . Ipsa quoque collatio erit vel pro corrigendis vitiis 3 instruen-
disque moribusjVel pro reliquis causis ad vtilitatem coenobii per-
tinentibus .

2. .
Quod si talia desunt , pro consuetudine tameii disciplinae
nequaquam erit omittenda collatio , sed in praefinitis diebus, cun-
ctis pariter congregatis , praecepta Patrum reguJaria recensenda
sunt : vt qui necdum didicerunt, percipiant , quod sequantur : qui
vero didicerunt , frequenti memoria admoniti solicite. custodiant, ,

quod nouerunt . Sedentes autem pmnes i_n collatione, tacebunt

'

nisi forte quem auctoritas patris- praeceperit, vt ioquatur.

•

C A P V T VIII.
q
De codklbus . ,

—.«^

i. V^/mnes codices custos.sacrarii habeat deputatos, a quo sin*

quos prudenter lectos,'vel habi-
gulos singuli fratres accipiant ,

tos,semper post vesperam reddant Prima autem hora codices sin- .

gulis diebus petantur : qui vero tardius postulat , nequaquam ac-

cipiat
2. De
autem quaestionibus, quae leguntur , nec forte in-
his

telliguntur, vnusquisque fratrum aut in collatione , aut post vespe-

ram abbatem interroget, et recitata in loco Iectione, ab eo ex-
positionem suscipiat , ita vt,dum vni exponitur , ceteri audiant
Cap. VII. n. i. Ad audiendum in coll. Goth. GRIAL .

Patrem . Eadem 2. de off, c. 16. GRIAL. lb. De custode sacrarii sernao redit
2. Grialius , quod sequuntut . AREV. infra cap. 20. n. 1. AREV.
Cap. VIII. n. i« Petantur ; expetantur
 . »

53* R E "G V L A
3. Gentilium libros , vel haereticorum
volumina monachus le-
gere caueat : melius est enim eorum perniciosa dogmata ignorare,
quam per experientiam in aliquera laqueum erroris incurrere .

C A P V T IX.

De mensis •

1.
sterii
T JL empore,quo
obserentur
( refectionis
nec oculus extraneus interesse praesumat, ne quie-
,
debitum soluitur , claustra mona-

tem fraternam praesentia sua impediat. Refectionis tempore,dato

signo 3
pariter omnes concurrant . Qui autem ad mensam tardius
venerit , aut poenitentiam agat , aut ieiunus ad suum opus , vel cu-
bile recurrat . Nemo autem ad vescendum ibit , antequam ad vo-
candum omnes vox signi solita insonuerit.
2. Refectorium pariter vnum erit : ad singulas mensas deni con«
uescentes resideant : reliqua turba paruulorum assistent . Tempore
conuescentium fratrum omnes disciplinae gerant silentium, Apo-
2. Thess. 3 Stolo obtemperantes , qui dicit Cum silentio operantes suum panem :

manducent Vnus tamen in medio residens , benedictione accepta,

.

de Scripturis aliquid legat , ceteri vescentes tacebunt , lectionem

attentissime audientes , vt sicut illis corporalis cibus refectionem
carnis praestat , sermo reficiat
ita mentem eorum spiritualis

3. Nullus ad mensas clamor excitetur,soli tantum praeposito

solicitudo maneat in his , quae sunt vescentibus necessaria Abbas .

citra languoris necessitatem cibos in conspectu pariter cum fratri-

bus

3. Hoc pracceptum , quo libros gcn- liter praescribitur, quod lector benedi-
tilium , et haerCticorum monachus lege- ctionem petat , antequam legere incipiat
re prohibetur , cohaeret cum iis , quae In Concordia regularum pag. 696. le-
Isidorus tradidit lib. 3. Sent. cap. 12. gitur vt sicut corporalis cibus refectio»
,

Ct 13. AREV. nem corpori praestat AREV. .

Cap. IX. m
i. Nec oculUs extran. F* 3. Non sunt omittendae duae Me-
*>oth. al. nec vllus extraneus GRIAL . . nardi notae ad hunc locum „ Abbas :

Ib. Poenitentiam agat etc. Iuxta in- citra languoris necessitatem - Egregia .

stituta S. Pachomii art. 12. , vt notat Me- sane institutio , qua disciplina regularis
cardus pag. 779. AREV. custoditur , et intempestiuis abbatum
2. Sermo reficiat : vox sermo non comessationibus hospitalitatis praetextu ,
est in goth. GRIAL . ac proinde monasterii dilapidatiom oc-
lb. In regula Magistri cap. 29. simi- curritur . = Neque cultius . = Haud impar
 . . ,.

MONACHORVM. $37
bus sumat : nec aliud , quam ceteri, nec cultius , quam qnae in

commnni consistunt ,
praeparari sibi quidpiam expetat rsicque fTt,

vt dum praesens est , omnia diligentius administrentur : et dutn

communia sunt, salubriter, et cum charitate sumantur. Aequalia
quippe erunt mensura omnium fercula, similibusque alimentis cun-
cti reficiendi sunt fratres
4. Quidquid praesens refectio dederit, omnes sine murmura-
tione percipiant : nec id desiderent , quod edendi voluptas appe-
tit , sed quod naturae enim Car- Rom.
necessitas quaerit , scriptum est : ij,

nis curam ne feceritis in desideriis Per omnem autem hebdoma- .

dam fratres viles olerum cibos , ac pallentia vtantur legumina

Diebus vero sanctis inducant cum oleribus leuissimarum carnium
alimenta . Non
vsque ad satietatem reficiendum corpus , ne
erit

forte intereat animus nam ex plenitudine ventris cito excitatur

:

luxuria carnis
5. Qui autem appetitum edacitatis reprimit , sine dubio lasci-
uiae motus restringit Tanta cum discretione reficiendum est cor-
.

pus , vt nec nimia abstinentia debilitetur , nec superflua edacitate

ad lasciuiam moueatur In vtroque ergo temperantia adhibenda
.

est scilicet , vt et vitia carnis non praeualeant, et vis ad ministe-«

:

rium bonae operationis sufficiat Quicumque ad mensam residens > .

a camibus , vel vino abstinere voluerit, non est prohibendus abs- :

tinentia enim non prohibetur, sed potius collaudatur tantum ne :

ex contemptu creatura Dei humanis concessa vsibus execretur .

6. Nullum esus furtiua contaminatio polluat , aut impudens
vel priuatus extra communem mensam appetitus: excommunicatio-
sane institutio , quae catiliationibus ab- vtantur a\.habeant. In verbis leuissimarum
batum medetur,, . Fusius eandem quae- camium Menardus p. 712. quantitatem fn-
stionem de mensa abbatis Menardus per- telligit , non qualitatem , quod ex sequen-

tractat pag. 923. Pro mensura omnium tibus clarum putat .Sed mihi non ita cla-
fercula in Concordia regularum , et apud rum videtur : et verius arbitror , hoc loco
Holstenium est mensarum omnium fercu- qualitatem carnium praescribi , sequenti-
let , quod videtur praeferendum . AR. bus verbis satietatem siue olerum , siue le-
4. Pallentia legumina 2. de off. f.12.
: guminum , siue carnium prohiberi AR. .

Antiqui pridie quam cantandum erat , 5. Et vis ad ministerium al. et vir» :

cibis abstinebant , pallentia tantum legu- tus ad ministerium , eodem sensu AR. .

mina causa vocis sumebant , vnde vulgo 6.Nullum furtiua contaminatio .

cantores fabarii dicti sunt . GR. Cassian. lib. 4. cap. 16. inter monachom
Ib. Inducant . Ex goth. al. interdum . rum delicta numerat extraordinariam%
GRIAL . aut furtiuam refectionem . GRIAL .

lb. Voluptas : Grialius voluntas . Pro Ib. Ejus : Grialius esui .AREY.
Tom.VI. Y y y
 . . . ,

53$- R E G V L A
nis enim sententiae subiacebit, qui vel occulte , vel extra ordi-
nariam. mensam aliquid degustaueric .. Ante tempus nuL*
refectionis

lus vesci audeatpraeter eum , qui. aegrotat : qui enim tempus eden-
di antecesserit , subsequentibiis poenis abstinentiae subiacebit . Si-
tienti , aut cuiuspiam defectum patienti ante edendi -tempus con-
sulendum est ,abbate,vel praeposito ordinante , non tamen pa--
lam ne forte sitire , vel esurire alios cogat
,

7. Hebdomadarius solus cibos degustet,nec qufs id alius au-

deat , ne sub occasione degustandi gulae , vel gutturi satisfaciat*
Laici ministri mensis monachorum nullatenus intererunt , nec enim
poterit illis mensae communis esse locus , quibus diuersum est pro-
positum Monachi quum a mensa surrexerint, ad orationem omnes
.

concurrant Quod mensae redundauerit , omni cura seruatum egen*

.

tibiis dispensetur..
8. Ln refectione monachorum a diebus Pentecostes vsque ad
autumni principium tota aestas interdiana prandia. inuitet , reli-
quum tempus suspendat prandia coena tantum apponatur :

9. In vtrisque temporibus refectio mensae tribus erit pulmen-

fcis,olerum scilicet, et leguminum, et , siquid tertium fuerit, id

est, pomorum . Ternis quoque poculis fraterna reflcienda estsitis.,

7. Menardus 642.. contrarium

pag. tium fuerit , pomorum
.. post expletum .

statuere ait S. Pachomium art. 21. suae

iaunium pane ,vel aqua etc. Quod solo
ternis poculis sit bibendum , est etiam
i-eiulae : Qui pulmentaria coquunt , ipsi

gustantes edentibus ministrabunt praeceptum Ausonii in gripho , Ter bi~

ttihil
ego puto S. Isidorus solum iu- be In castris ad Mutinam ter bibere
.
Sed , vt ,

hebdomadarium de^ustare cibos , vt solitum Augustum refert Suetonius c.77.

bet ,

diiudicet, an sint bene conditi : S. Pa- Apud Petrum Casinensem post pomorum
chomius necoquus edat , antequam ce- alia adduntur ex Isidoro , vt videtur ,
,

Quae duo contraria non scilicet : „ Festis vero diebus , ternis , vel
teris ministret .

quaternis ferculis sunt corpora reficienda,

sunt . Grialius , diuersus est propositus
..

sic tamen vt ( quo ) pluriora sunt cibana

Holstenius diuersus est Praepositus . AR.
8'. InConcordia regularum inuitat . . . numero , sint minora ; vtetcorpora nec-
suspendut , coenam. tantum apponit Au- . essario non nimia sa-
cibo. reficiantur ,

tumniinitium est aequinoctium autumna- turitate damnentur Quando in mensa .

cibus administratur , nullus prius cibum

leoctauo cal. octobris Interdiana pran- .

dia intelliguntur die dominica , feria ter-

comedat , quam signum ad benedicendum
tia , quinta , et sabbato Nam hoc tem- .
insonet , et quum signum audiermt ,
vna
voce benedictionem postulcnt , et dafa
poris spatra ieiunabatur feria secunda ,
,.

sic comedant Illud praec.pue decerni-

cuarta , et sexta , vt infra cap. xi. AREV.
.

o In vtrisqiie temporibus , scilicet mus, vt nullus. ex mensura sua vel ac-

cipere ab altero. praesumat , vel dare
hieme, et aestate, quibus contirientur au-
tumnus, et ver , vt exponit Menardus praeter abbatem , vel praepos.tum , cui
ya». 712. InConcordia regularum , ro> ab abbate coraraissum est„. ARLV..
 »

MONACHORVM. 539
In obseruatione autem quadragesimali , sicut fieri solet post cxem-
ptum ieiunium ,pane solo et aqua contenti omnes erunt , , a vi-
rio quoque et oleo abstinebunt 3

C A P V T X,

De ferlis .

1. L JLae ,sunt feriae. , monachorum , in quibus ieiunia conquie-

scunt : Dominicus nomini Christi dica-
in primis venerabilis dies
tus Qui, sicut propter mysterium resurrectionis eiussolemnis est,
.

ita et apud omnes seruos eius celebritatem conuiuii votiuo gaudio

retinebit Item a primo dle Paschae vsque ad Pentecosten quin-

,
,

quaglnta scilicet quotidianis ieiunium a sanctis Patribus

diebus ,

dissolutum est : propter resurrectionem videlicet Christi , et ad-

uentum Spiritus sancti : vt hi dies non in figura laboris , quod
Quadragesimae tempus signifTcat , sed in quiete laetitiae laxatis ie-

iuniis celebrentur .

2. Placuit etiam Patribus a die Natalis Domini vsque ad diem

Circumcisionis solemne tempus efficere, iicentiamqiie vescendi ha*
bere:rion aliter et dies Epiphaniorum veteri regula reficiendi in-
dulgentiam consequuta est : siquidem et dum quisque fratrum con-
uertitur, aut ex aliis monasteriis fratres visitandi gratia occur-
runt pro charitate adimplenda interrumpuntur ieiunia
, .

3. Praeter haec alia tempora libere 3 libenterque cultui ieiu-

niorum inseruiant. Siqui autem monachorum praedictis tempori-
bus ieiunare disponunt, nequaquam prohibendi sunt nam et multi :

antiquorum Patrum his diebus in eremo abstinuisse nec aliquan- ,

Cap. X. n. 2. Dum quisque fratrum regulae Patrum ex can. 18. Concilii Gan-*
conuenerit , goth. GRIAL . grensis . Confer Cassianum lib. 3. de
Ib. Conuertitur :Gr. conuertuntur . Huc diurn. oration.cap.i2>Quod autem quum
faciunt verba Cassiani Ety- relata lib. 6. hoc capite , tum praecedenti mentio fit
mol. cap. 19. n. 66. in nota Post />;- . Circumcisionis , quod festum Isidori tem-
terrumpuntur ieiunia in Concordia regu- pore nonduro videtur fuisse institutum,
larum additur,// tamen non fueriut ge- id mirum non est : nam , vt fusius e»
neralia . AREV. plicui in Isidorianis cap. 71. n. 16. et
17^
3. Siqui atitem monachorum etc. Ea- vel extremo Isidori tempore eios-
potuit
dem lib. 1. de offic. ecclesiast. cap. 4?. modi festum iam esse institutum , vel
n. 2. Videnotam A ieiunio quotidiano . certe oportuit , vt monachi , quibus re-
diem dominicum excipiebant quoquealiae gula praeiegebatur ad obseruantiam , post
Yyy 2
 . .

54 o R E G V L A
do ieiunia soluisse leguntur, nisi tanturn diebus Dominicis pro-
$>ter resurrectionsm Christi .

C A P V T XI.

De ieiunio »

i. -I eiuniorum autem hos dies potissime veteres elegerunt Pri- .

mum ieiunium Quadragesimae quotidianUm , in quo maior absti-

nentiae obsernantia manebit in monachis , quando non solum a
prandiis 3 sed etiam a vino, et oleo abstinent. Secundum ieiunium
interdianum post Pentecosten alia die inchoatum vsque ad aequi^
noctium autumnale protenditur , ternis scilicet diebus per singulas
hebdomadas propter aestiuos solis ardores ieiunium celebratur .

2. Tertium sequitur quotidianum ieiunium,ab octauo kalen-

das octobris vsque ad Natalem Dominicum , tn quo quotidiana
ieiunia nequaquam soluuntur. Quartum item quotidianum ieiu-
nium post ditm Circumcisionis exoritur , peragiturque vsque ad
solemnia Paschae
3. Hi autem , qui vetustate corpcris consumpti , aut tenerae
aetatis fragilitate non sunt quotidianis
detenti sunt , ieiuniis ex-
ercendi, ne aut senescens aetas, antequam moriatur, deficiat : aut
crescens, priusquam proficiat , cadat, et ante intereat , quain bo-
num facere discat

C A P V T XIL
De habitu monachorum .

I. \^J ultus vestium,vel indumentorum insignes monacho depc**

nendi . Munitus debet esso monachus , non delicatus : sicut autenn

institutionem festi Circumcisionis pro ipsitU Domini imitantur exemphtm , et

talendis ianuarii apponerent pos>t diem alia , quae non videntur Isidori , certe
Circumcisiais AREV.
. non sunt huius loci . AREV.
Cap.XI. n. 1. Abstincr.t : apud Petrum Cap.XII. n. 1. Petrus Casinensis c.55.
Casinensemcap.4i.<T^i//«cvi/;/:apud quem quaedam hic interserit
„ : pertrahit . Vn-
<tiam additur , quod vespere reficiunt> de ct Dominus de Ioanne ait :
Quidexi-
 ,. . ,

MONACHORVM. 541
non oportet in monacho essc notabilis habitus , ita nec satis ab-
iectus nam : pretiosa vestis animum ad lasciuiam pertrahit , nimis
viiis aut dolorem cordis parit,aut con- morbum vanae gloriae
trahit Vestimenta non erunt aequaliter distribuenda omnibus, sed
.

cum discretione , prout cuiusque aetas, gradusque expostulat ita :

enim apostolos fecisse legimus , sicut scriptum est Erant illis : Actor. 4.
omnia communia et distribuebatur vnicuique , prout opus erat
:

2. Vniuscuiusque fratris supplementum, vel indigentia in-

spiciatur vt qui habent , contenti sint
: et qui non habent :

accipiant nam habenti non dabitur , vt sit , vnde egentibus

:

distribuatur Porro linteo non oportet monachum indui:ora-

.

rium, birros , planetas non est fas vti, neque indumenta, vel cal-
ceamenu quae gener-.Iiter cetera monasteria abutuntur
, Ternis .

autem tunicis,et binis palliis,et singulis cucullis coatenti erunt

serui Christf, quibus superadiicietur melotes pellicea mapula, ma- ,

nicae quoque, pedule> , et caligae His tantum contenti erunt, .

nihil praeterea aliud praesumentes .

3. Pedules autem vtendi in monasterio, quamdiu hiemis coe-

gerit violentia : siue dum gradiuntur in itinere , vel profi-
fratres
ciscuntur ad vrbem . Monachi autem in monasterio palliis semper
operiantur, vt pro honestate incedant,et pro ministerio ope» tecti

ris expediti discurrant . Sane siquis forte pallium non habet,hu-

meris mapulam superponat Nullus monachorum vultus curam .

gerat, per quem lasciuiae, et petuiantiae crimen incurrat , non es t

stis in desertum videre? arundinemven- seu textile oblongum ad mucorem ex-

to agitatam ? sed quid existis videre ? ho- cipiendum , aut sudorem extergendum ,
tninem mollibus vestitum ? Ecce qui mol- secundo orarium est textile illud ob-
libus vestiuntur* in domibus regum sunt longum serieum pretiosum , quo ponti-
Et Petrus ( immo Paulus i. Tim. 2.) fi ces , presbyteri , et diaconi vtuntur ,
Honvestepretiosa Vilis vestis efc. „ AR. . . quod nunc stola dicitur Hac secunda .

2. Birros , planetas . Vid. annot. in significatione accipi putat ab Isidoro ora-

Cassian. GRIAL . rium.Vide Comment.ad Prudent.hymn.i.
lb. Pedules , et caligas ^
5*. Benedictus Peristeph. v. %6. De birro , planeta , me-
in Regula cap. 55. indumenta pedum pe- lote lib. 19. Etymolog. cap. 24. Be ca-
dules,et caligas . Smaragd. Pedules mo- ligis Iib. 19. cap. 34. Multa quoque de
<3o dicimus calceos , caligas non subta- his Menardus , et Holstenius, quae iam
lares , vel soccos vocamus GRIAL . . passim obuia sunt in Lexicis , et Glossa-
Supplementum Menardus p. 904.
Ib. riis medii aeui . AKEV.
esplicat abundantiam Duplicem orarii .
3. Li Conccrdia regularum ,pedu!es
«igmficationem distinguit idem Menar- autem vtentur in wonasterio . AREV,
«ius , nam primo orarium est linteuiu
542 R E G V L A
enim mente castus, cuius aut corporis cultus,aut impudicus ex-
tat incessus .

4. Nullus monachorum comam hoc nutrire debet : nam qui

imitatur , etsi ipsi hoc ad decipiendum homines per speciem simu-
lationis non faciant , alios tamen scand,alizant , ponentes offendi-
culum infirmis, et sanctum propositum vsque ad blasphemiam per-
ducentes Tondere debet ergo iste , quando et omnes , immo et
.

simul,ac pariter omnes Nam reprehensibile est, diuersum habe-

.

re cultum, vbi non est diuersum propositum .

C A P V T XIII.

De stramentis .

.AAbbatem cum
x. z. fratribus pariter in congregatione commorari
oportet , vt communis conuersatio et testimonium bonae vitae,
et reuerentiam praebeat disciplinae . Fratres quoque omnes, si pos-
sibile est,in vno conclaui commorari decet Quod si difficile fue- .

rit , certe vel decem , quibus vnus est praeponendus decanus,

quasi rector,et custos . Speciosam , vel variam supellectilem mo-
nachum habere non licet,cuius stratus erit storea , et stragulum,
pelles lanatae duae , galnapis quoque, et facistergium, geminusque
ad caput puluillus -.

4. Tondere \ fortassis , tonderi , vel ragd. ad cap. 55. regul. S. Bened. Lena
intellige tondere comam, aut caput . Olim (
inquit ) species vestis est , quam nos
monachis totum caput tondebatur vt , tonxam dicimus , alii vero galnapem vo-
probat Menardtis Clerici in modum co-
. cant Lcgitur quoque vox galnapis sine
.

ronae attonsi fuerunt, graeci vero in intcrpretatione 19. Etymolog* 26. GR. c
modum crucis : pontifices graeci medium Jb. Iuncta autem nocte, etc. Ex goth %
dumtaxat caput attondebant Antiqua . al. Lux autem nocte dormientium locuni
clericorum tonsura erat , vt rasum es- illuminet GRIAL.
set totum caput,et in circuitu inferius Ib. Storea \ al. storia . Vide lib. 20.
modicorum capillorum ordo appareret, Etymol. cap.xi. Pelles lanatae duae prae-
vt constat ex Gregorio Turonensi in Vi- scribuntur etiam a S. Fructuoso Bracha-
tis Patrum cap. 57. , et Isidoro de offic. rensi in regula legunt
. 'Pro galnapis alii

ecclesiast. lib.2. cap^.n.^. ApudGrialium galnabis Menardus ex ms. vindocinensi

.

in fine capitis erat diuersus propositus , legendum contendit galbnnis Apud Mar- .

quod ex Concordia regularum , et ex tialem lib. 3. epigr. 4. galbanatus in le-

editione Holstenii mutaui in diuersum cto . Apud Iuuenalem sat. 2. galbana
propositum . AREV. rasa . AKEV.
Cap. XIII. n.i. Galnapis quoque . Sma-
 ,

M O N A C H O R V M. 54?
2. Per singulos menses abbas , siue praepositus lectulos cun-
ctorum perspiciat i nequid indigeant fratres 3
nec superflLuim ha-
beant Nocte,dum ad dormiendum vadunt seu postquam quie*
. ,

scitur,vnus alteri neino loquatur Duobus in vno lecco iacere ..

non licet In nocturnis tenebris nemo loquatur fratri, cui obuiat.

.

Iuncta autem nocte, dormientium lucerna locum illuminet , vt de-

pulsis tenebris testimonium pateat singularis quietis .

3. monachi m nulla turpi cogitatione versetur sed

Stratus ,

in sola contemplatione Dei : accubans et requiem corporis , et quie-

tem habeat cordis, cogitationesque prauas a se repellat , bonasque
amplectens turpes a se reiiciat: nam animi motus imaginibus suis
,

agitatur, et qualis vigilantis cogitatio fuerit a talis et imago per so«

porem occurrit Qui nocturna illusione polluitur, publicare hoc
.

patri monasterii non moretur culpaeque suae merito lioc tribuat,

et occulto poenitentiam agat , sciens , quia nisi pr::ecessisset in eo

luxus animi turpia cogitantis, non sequerentur sordidae , atque im-
mundae pollutiones quem enim
: praeuenit cogitatio illicita , teu-
tatio ilium cito foedat immunda *

4.Qui nocturno delusus phantasmate fuerit tempore oflficii ,

in sacrario stabit,. nec audebit eadem die ecclesiam introire* an-

tequam sit lotus et aquis, et lacrymis Iu lege quippe qui somno . Deater. 23»
nocturno polluebatur, egredi iubebatur a castris , nec regredi pri- . .

usquam ad vesperam lauaretur Et si illi in carnaii populo ita .

faciebant, quid spiritualis seruus Christi facere debet , qui magis

contaminationem suam debet respicere , et lcnge ab altario positus
2. Duobus in vno- lecto iacere non dia regularum fluxus animi turpia cogi-.
licet .. Hoc ipsum indicatur paulo post tantis , non sequeretur in eo fluxus sor-
lingularis quietis r er cap. num. 3.
17.. didae \
y et immundae cogitatwnis .AREV..
iterum inculcatur . Hoc ipsum monitum 4. Qui nocturno etc. Haec sunt du-
cst aliorum Patrum , Magistri in sua re- riuscula , ait Menardus
olim a qui- , etsi
gula , Fructuosi Bracharensis , Pachoroii , busdam Sanctis vsitata ; alii Patres docue-
Concilii turonensis cap. 15.. S. Benedi- runt , vnumquemque in his debere suam.
ctl etc AREV. conscientiam consulere Vide S. Tho- .

3. legendum stratus mo-

Videretur rnam 3-p. q. 18. art. 17. Grego-
, et S.
nachus sed monachi legitur in Concor-
: rium.Magnum in epist. apud Badam libvl.
dia regularum pag. 463. , apud Petrum hist.anglor. cap. zy. , qui addit : Sed la-
Casinensem , et apud Hoistenium Pro . uandus est aqua , vt cnlpas cogitatioais.
Accubans alii accumbens . Sententia eadem, iacrymis* abUat . Pro in sacrarium ,. vt:
est apud Fructuosum Bracharensem , et erat apud' Grialium , reposui in sacrario-
Pachomium, necnon apud S. Ambrosium ex Coocordia regularum , et Holstenio •.

lib» 3. de virginibus - Mox in Concor- AR£V„

 .

544 R E G V L A
mente, corpore pertimescere , atque in figura aqitae poeniteti-
et
tiae lacrymas adhibere , vt non solum aquis , sed etiam fletibus stu-
deat ablui, quod forte per culpam occultam immunda contamina-
tio polluit?

5. Qui fornicationis tentamentis exaestuat , oret indesinenter,

atque abstineat , nec erubescat confiteri libidinis aestum , quo vri-
turrquia vitium detectum cito curatur , latens vero quanto am-
plius occultatum fuerit,tanto magis piofundius serpit , quod re-
uera qui publicare negligit, curari minime cupit.

CAPVT JIV.
De delinquentibus •

i.iiiquis in aliquo leui delicto titubans oberrauerit , semel , at-

que iterum admonendus est qui , si post secundam admonitio-

:

nem nequaquam fuerit emendatus, congrua animaduersione coer-

ceatur Peccantem autem nullus occultet criminis enim est con-
. :

sensio post secundam admonitionem celare quempiam peccantem

C A P V T XV.

De saepius peccante .

i.Oiquis saepius peccantem viderit, prius hoc vni,vel duobus

demonstret fratribus , quorum testimonio possit conuinci . Si ne-

gauerit,qui deliquit peccatum palam commissum palam est ar-

,

guendumivt dum manifeste peccans emendatur, ii , qui eum 'm

malo imitati sunt, corrigantur Sicut autem vnius delicto saepe
.

multi pereunt,ita vnius emendatione plerumque multi saluantur.

CAP.
 . ,

MONACHORVM. H5
CAPVT XVI.

De culpa indulgenda , vel culpati correctione .

i.V^/ui vero in fratrem peccauerit ,si statim reminiscens ad ve-

niam poscendam fuerit inclinatus, percipiat ab eo indulgentiam ,

cui cognoscitur intulisse iniuriam . Qui autem non petit , aut non
cx animo poscit,in collationem deductus iuxta excessum iniuriae
congruae subiaceat disciplinae Qui sibi inuicem conuicia obii- .

ciunt, si iterum inuicem sibi celeriter laxando rgnoscunt , hi ab alio

iudicandi non sunt: quia pariter sibi veniam dare festinauerunt :

si tamen excedere in semetipsos frequentiu<s non praesumant.

2. Qui sponte culpam confitetur , quam gessit , veniam pro-

mereri debet, quam expetet .Oretur igitur pro eo , eique confe-
stim , si leuis culpa est ,
postulata indulgentia praebeatur Qui pro .

graui vitio saepe excommunicatus emendari neglexerit , tamdiu

damnationi subiaceat, quousque vitia inolita deponat, vt quem se-
mel illata animaduersio non coercuit , frequens seueritas censeat
emendandum Quamuis frequentium, grauiorumque vitiorum vo-
.

ragine sit quispiam immersus , non tamen est a monasterio proii-

ciendus, sed iuxta qualitatem coercendus ne forte qui poterat per :

diuturnam poenitudinem emendari, dum proiicitur , ore diaboli de-

uoretur

Cap. XVI. n. i. Qui vero : Sta rectlus , emendationi . In nonnullis editionibus

quam alii , qui verbo , vt notat Menardus male est quisque pro quousque . Quod
pag. 481., qui etiam inclinatus explicat Isidorus docet , non esse e monasterio
prouolutus genibus , et collationem definic proiiciendum , qui per diuturnam poe-
esse consessum monachorum , in quo nitudinem potest emendari , ab aliis Pa-
abbas hortatur monachos , culpae corri- eum dissentire aduertit Menardus.
tribus
guntur etc. ex cap, 7. regulae Isidori Verum etiam apud Isidorum locus re-
et lib. 2. de officiis eccles. cap. 16. n.14. linquitur , vt qui dicuntur , et sunt im-
Pro co^noscitur GnzWus ignoscitur. AREV. corrigibiles , e raonasterio proiici pos*
2. Pro damnationi Smaragdus habet sint. AREV.

Tom.Vl. Zzz
 .

54* R E G V L A

C A P V T XVIL
De delictis .

,D elicta autem aut grauia sunt

reus est, qui otiosus esse di!exit,qui
,

aci
aut leuia .

officium^ vel ad collatio-

Leuioris culpae

nem , vel ad mensam tardius venerit , qui in choro horis riserit y

fabulisue vacauerit : qui relicto officio , vel opere extra necessitatis

causam foras discesserit : qui torporem , aut somnum amauerit : qui
saepius iurauerit: qui multiloquus fuerit : qui ministerium cuiuslibet
operis iniunctum sibi sine benedictione susceperit, aut perfecto ope-
re benedictionem minime postulauerit : qui iniunctum opus negli-
genter , vel tardius expleuerit : qui casu aliquid fregerit : qui da-
mnum rei paruae intulerit : qui codicem negligenter vsus fuerit: qut
alicubi ad momentum secesserit: qui occulte ab aliquo literas , vel
quodlibet munus acceperit : vel epistolam suscipiens sine abbatis
consensu rescripserit : vel quemlibet parentum , seu secularium sine
iussu senioris aut viderit, aut cum cis locutLis fuerit : qui seniori
inobediens fuerit qui contumaciter : seniori responderit : qui erga
seniorem linguam non represserit , qui lasciuus in lingua fuerit :

qui inhoneste incesserit qui iocauerit qui satis riserit qui cum
: : :

excommunicato locutus fuerit, orauerit, aut comcderit qui illusio- :

nem nocturnam non patefecerit Haec igitur, et his similia

patri .

triduana excommunicatione emendanda sunt .

2. Grauiori autem culpae obnoxius est,si temulentus quis-

quam sit , si discors , si turpiloquus, si feminarum familiaris, sise-
Cap. XVII. n. i. Qui aticubi eto Cass. sui Poenitentialis . Pro in choro horis ri-
lib.$. cap. 16. Si aci punctum temporis serit fortasse in chori horis riserit , vel
vspiam secesserit , et paulo post : si epi- certe omittendum horis , vt in Concor-
stolam cuiusque suscipere , si rescribere dia regularum pag. 497. Risum in cho-
sine abbate suo tentauerit . GRIAL . ro coercet etiam S. Pachomius , et con-
Ib. Qui contumaciter etc. Cassian. tra eos , qui rn ecclesia rident , inuehi-
ibid. Si superfluo , si durius,si conta- tur S. loannes Chrysostomus serm. 15.
rnacius respondcrit . GRIAL . in epist.ad hebraeos , vti S. Ambrosius
Ib. Qui cum excommunicato etc. lib. 5. de virgin. contra eos,quiinec-
Cassiaa. Si orauerit cum eo , qui est ab clesia fabulis vacant AREV. .

orarione suspensus . GRIAL 2. Qui pecuniae etc. Cassian. Phi-

Ib. Ex cit. loc. Cassiani multa quo- largyriae contagio affectus , atque pos-
que excripsit S. Columbanus sub £nem sessio reruua superiluarum GRIAL - .
 ,

MONACHORVM. 547
minans dsscordias , si iracundus , si altae, et rectae ceruicis , si men-
te tumidiis , vel iactanti incessu immoderatus, si detractor , si su-
surro,vel innidus , si praesumptor rei peculiaris si pecuniae con- ,

tagio implicitus, si aliquid practer regularem dispensationem super-

fluum possidens, si fraudator rei acccptae , aut commissae sibi 5
aut
minus commissae .

3. Inter haec,si de reb us secu m aliatis extitlerit, vel de iis per

inobedientiam murmurauerit , si falsum dixerit si contentiones, vel ,

rixas amauerit,si manifestum conuicium fratri intulerit,si perso-

nam innccentem falso crimine maculauerit , si contumaci animo
seniorem despexerit , si rancorem aduersus fratrem tenueiit, sipec-
canti in se , et postea supplicanti veniam non concesserit , si cum
paruuiis iocauerit, riserit, vel eos osculatus fuerit , si cum altero
in vno lecto iacuerit ,si rei maiorisdamnum intulerit, si furatus
fuerit,si periurauerit, si extra communem mensam priuatim vei ,

furtim quippiam sumpserit,si alicubi extra consultum praepositi ,

vel abbatis discedens commoratus fuerit,

medio die, vel amplius
si , vt otiosus sit,falsam infirmitatem praetenderit Haec,et his si- .

milia iuxta arbitrium patris diuturna excommunicatione purganda

sunt , et flagellis emendanda:vt qui grauius peccasse noscuntur ,
acriori seueritate coerceantur, consideratis tamen personis^ qui sint
humiles , quiue superbi ,

C A P V T XVIIL
De excommunications •

,.s atisfactio delinquentium haec est,in officio fratribus consti-

tutis , peracto poenitentiae tempore , vocatus is,qui excommuni-
catus est, soluet statim cingulum , humique extra chorum prostra*
tus iacebit , agens poenitentiam , quousque expleatur celebritas :

quumque iussus fuerit ab abbate de solo surgere, ingrediensque

Cap, XVIII. n. 1, Humique extra cho- quum lussus fuerit abbatis iudicio de
rum prostrat . Ex goth, Cassian. lib. 4, solo surgere . GRIAL .

cap. 16. cuncris in synaxi fratribus con- Ib. Ex S. Pachomio

Fructoso epi- , et
, tamdiu
gregatis prostratus in terra ve- scopo , et altero Fructuoso constat hic
niam postulabit , donec orationum con- mos,vt cingulum soluerent monachi
summetur solemnitas , impetraturuseam, qui vcniam petebant, aut paiam incrc-
Zzz 2
 . ,

548 R E G V L A
in chorum , data oratione pro eo ab abbate , et respondentibus
cunctis amen , surgat atque ab omnibus pro negligentia veniam ,

poscat , adepturus indulgentiam post huius emendatoriae satisfa-

ctionis censuram .

2. In minori vero aetate constituti non sunt coercendi sen-

tentia excommunicationis, sed pro qualitate negligentiae congruis
afRigendi sunt plagis quos aetatis infirmitas a culpa non re-
: vt
uocat , flagelli disciplina compescat Excommunicati autem ab iis .

locis , quibus fuerint constituti , ante poenitentiae tempus exple-

tum prohibeantur progredi . Ad excommunicatum nulli licebit in-

gredi citra imperium senioris . Cum excommunicato neque ora-

re 3 neque loqui cuiiibet licebit . Cum excommunicato. nulli peni-
tus vcsci lieeat quidem,qui alimenta victui praebet.
> ne ipsi

3. Si excommunicatio biduana fuerit , excommunicato nihil

alimenti praebendum est certe si plurimorum dierum illata fuerit :

communionis suspensio , sola panis et aquae in vespertinum erit ,

adhibenda refectio Excommunicatis praeter hiemis violentiam cu-

.

bile humus erit , stratum siue storea amictus autem tegmen ra-
, :

stim j aut cerre cilicium : calmeamentum aut sparteae,aut quodli-

bet genus solearum
pabantur In Concordia regularum pag.
. Apud Petrum Casinensem cap. jo. post
534. ingrediensque chorum oret Post . compescat additur llli : vero fratres post
haec data oratione etc. AREV. quindecim annos aetatis vapulent , si sa-
2. Smaragdus cap. 26. Hinc Isidorus tis grauem aut furti fugacis aut crimi-
, ,

ait Cum excomrounicato neque orare ,

: naliter aliqaam culpam commiserint AR. .

neque loqui cuiquam licebit, cum ex- 3. Cubile humus Smaragd. Lectus
.

communicato ntiili penitus vesci Hcet eorum aut nuda humus , aut certe sto-
ne ipsi quidem , qui alimentum victui rea , id est , matta super huraum GR. .

praebet . GRIAL . Ib. Si excommunicatio - rcfectio . \i\

Ib. Invero aetate etc. Hoc

r/iinori Concordia regularum, Cuius biduana , vel
monitum extat non solum in regulaS.Be- triduana fuerit illata excommunicationis
nedicti , sed etiam in regula Magistri , vt suspensio , sola panis , et aquae in ve-
vocant . Vide Menardum pag. 582. et spertinum erit adhibenda refectio. Tegmen
,<;eqq. In Decreto Gratiani caus. xi.q.?. rasum lib. 19. Etymolog. cap. 22. n.2?„
c. 18. citantur verba , Cum excommuni- est vestis ralla , quae vulgo rasilis di-
cato neque orare , neque loqui , nisi ea , citur , scilicet a raritate itavocata Ci- .

quae ad eandem cxcommunicationem per- licium est vestis ex pilis contexta , a ci-
tinent , nec vesci liceat . Simili modo licibus populis nomen sortita De spar-
.

apud Burchardum , et in Dccreto Iuonis to Plinius lib. 9. cap. 2. Hinc calceamcr.-

adduntur Isidoro illa verba , nisi ea , ta , pastorum vestis
et Soleas defmic .

ipiae ad eandem excommunicationem per- Isidorus lib. 19. Etymolog. cap. 34. n.\i.
tinent . Legendus praeterea de hoc loco cui concinit Geliius lib. 13. cap. 20. AR»
Berardus iji Isidorianis cap. 32. num.1.5.
 . , . ,

MONACHORVM. 549
4.Excommunicandi potestatem habeant pater monasterii , si-
ue praepositus: reliqui autem excessus monachorum in collectam
abbati, vel praeposito deferentur , vtis,qui deliquisse cognosci-
tur,competenti seueritate coerceatur

C A P V T XIX.

De familiari vifa.

1. i.VJ.onachi in communi viuentes nihil peculiare sibi facere

audeant: neque in suis cellulis quidquam , quod ad victum , vel
habitum,vel ad quamlibet rem aliam pertineat, sine regulari dis-
pensatione abbatis possidere praesumant In Pentecoste autem .

quae est dies remissionis , omnes fratres sub diuina professione se

alligent , nihil peculiare apud conscientiam suam habere . Siquod
a parentibus, vel extraneis munus cuilibet monacho fuerit dire-
ctum conuentum fratrum redactum sit vt cui necesse erit
, in ,

praebeatur Monachus enim quidquid acquirit, non sibi,sedmo-

.

nasterio acquiric

4. In collectam hoc est , in colia-: pinquis se vindicare maluerit , in colfa-

tionem , de qua cap. 7. Ad hunc locum tione deductus exuatur monasterii vesti-
xeferri possunt quaedam verba , quae in bus , et induatur , quas olim deduxerat ,
Concordia regularum pag. 568. excri- secularibus , et cum confusionis nota a
buntur ex regula S.Isidori episcopi c. xiv. monasterio expellatur , vt ceteri emer,-
§. 4. sed quae in regula edita non ex-
•
dentur , dum fortasse solus tali corre-
tant , neque Menardus quidquam super ptione ille delinquens corrigitur „ Haec .

eis annotauit . „ Si aliquis excommuni- si Isidori sunt, conciliari possunt cuna

catus in prima interrogatione querelo- his , quae cap. 16. num. 2. dixit , ita vt
sus , vel rnurmurans apparuerit , et suas ibi neget, e monasterio expellendos , de

sententias superbe,vel importune vin- quibus spes aliqua affulgetjeos posse ad

dicauerit, et hoc senior manifestum esse bonain frugem reuocari , hic vero expel-
cognouerit , vsque in diem tertium ma- ii iubeat illos , qui incorrigibiles censean-
neat excommunicatus , ita vt nullus cum tur . AREV.
eo loquatur Quum tertio vero die ita
. Cap.XIX. n. 1. Neque in suis cellu-
sciscitatus , et in superbia , quam dixi- lis quidquam etc. Ita etiam praescribunt

mus , deprehensus , quousque erga-

fuerit Pachomius , Teridius et aiii in reguiis
,

stulo coarctatus perscueret , donec o- monachorum Quod

paulo post sequi»
.

mnem arrogantiam superbiae deneget . tur, Siquod a parenlibus etc. in Concor-

Quod si in maio perseuerans perduraue- dia reguiarum ita erTertur ; Siquid a pa-
rit , et prona ( forte , praua ) voluntate rentibus , ve! extraneis cuilibet monacha
poenitentiam agere noluerit , et saepe collatum fuerit> non erit sub iure priua-
ac saepe contumax contra seniores , vel tae rei kabendum , sed in potestate ab-
Crstres in facie perstiterit, et cum pro- batis in ccmimms redactum , quum neces-
 ,

fSf
-
R E G V L A ,

2. NuKus peculiariter separatam sibi ad habitandum cellulam

expetat, jn qua priuatiin a coetu remotus viuat , praeter eum, qui
fortasse morbo,vel aetate defessus,et hoc ex consultu patris mo-
nasterii promeruerit . Ceteri vero, quibus nec lanpuor,nec sene-
ctus inest,in sancta societate communem vitam , et conuersatio-
nem retinebunt
Nullus separatam cellulam a coetu remotus sibi
.

expetet, in qua subsidio reclusionis, aut instanti otio aut latenti ,

vitio seruiatur,et maxime vanae gloriae , aut mundialis opinionis

famae .

3. Nam
plerique proinde reclusi latere volunt, vt pateant,vt
qiri viles erant, aut ignorabantur foris positi ho-
, sciantur , atque

norentur inclusi . Nam quietem reuera omnis, qui propter vitae

a turbis cliscedit , quanto magis a publico separatur, tanto minus
latet Oportet ergo tales in sancta societate commorari , atque sub
. ,

testimonio vitam suam transigere, vt siquid in eis vitiorum est , dum

non celatur , curetur : siquid vero virtmum ad imitamentum pro-
,

nciat aliorum , dum humilitatis eorum exempla alii contuentes >

erudiuntur .

4. Non est praesumcndum sine conscientia abbatis egenis

vel quibuslibet conferre de eo , quod regulari dispensatione no-
scitur monachus possidere : nec cum alio fratre quippiam commu-
tare, nisi abbas, vel praepositus illi iusserit , nulli licebit : nec ha-
bebit quispiam praeter quae communi monasterii lege con- illa,

cessa sunt de rebus monasterii Abbati,vcl monacho monasterii .

seruum non licebit facere liberum qui enim nihil proprium ha- ,

bet, libertatem rei alienae dare non debet . Nam sicut seculi leges
sanxerunt , non potest alienari possessio, nisi a proprio domino :

se est ,praebeatur . Sententia , quod mo- essitas . Vide S.Thom. 2.2. q.32.art, 8. , et
nachus quidquid acquirit , non sibi , scd glossam 16. q.i. cap-5. Commutare etiam
monasterio acquirit , in multis iuris ca- quidpiam cum alio prohibuerunt S.Pacho-
nonici locis adoptata est , vt caj». Sta- mius,et S.Basilius. Seruum facere liberum
tittum 1. cans. 18. quaest. 1. cap. Ab- prohibetur etiam abbas in concilio aga-
bates 16. caus. 18. qnaest. 2. cap. Quia thensi can.59. , et cpaon. can.8. Duplicem
ingredientibus 7. caus. 19. q. 3. et aliis . libertatem, scu manumissionem distinguit
AREV. Menardus pag. 188., alteram regiam 9
2. Subsidio reclusionis Ex goth.
. aJ» quae fiebat domini consensu coram re-
sub studio reclusionis . GRIAL . ge excussione nummi , alterara ecclesia-
Ib. Vanae gloriae incurrat . //; goth. sticam , quae fiebat in ecclesia ante cor-
"cna plus voce . GRIAL . nu altcris coram presbyteris , et populo
4« Egenis etc. Scilicet nisi vrgeat nec- tam a laicis , quawn ab ecclesiasticis AR- .
 .

M N A C H O R V M. ^i
ita et omne,quod m monasterio in nummo ingreditur, sub testi-

monio seniorum accipiendum .

5. Eadem pecunia in tribus partibus diuidenda quarum

est :

erit vna pro infirrcis,et senibus, et pro aliqtio coemendo in die-

bussanctis cultius ad victum fratrum : alia pro egenisrtertia pro vesti-
mentis fratrum puerorum, vel quibusque ad necessitatem mona-
, et
sterii coemendis Quas tres partes custos sacrarii percipiat ac prae-
. :

cipiente abbate,sub testimonio praepositi vel seniorum de singulis ,

partibus pro suis necessariis causis expendat

C A P V T XX.

Quid ad quem pertineat .

I. L\ d praepositum autem pertinet solicitudo monachorum ,

actio causarum, cura possessionum , satio agrorum , plantatio , et

cultura vinearum , diligentia gregum constructio aedificiorum , opus
,

carpentariorum fabrorum Ad custodem sacrarii pertinet cu-

, siue .

ra , vel custodia templi , signum quoque dandi in vesperrinis , no-

cturnisque officiis , vel vestes suere , ac vasa sacrorum, codices quo-
que, instrumentaque cuncta oleum vsus sanctuarii, cera ,et lu- , m
minaria. Iste a vestiario monasterii suscipiet acus : etiam et fila

diuersa pro consuendis vestibus fraternis habebit, et omnibus, vt

necesse est , ministrabit . Ad hunc quoque pertinebit aurum , at-

5. Cultius : al. cultibus ex goth. Su- ciis . In editione Grialii diligentia legum ,
fra cap.9. Nec cultius, quam quae in com- et vespertinis nocturnis offsciis Custos .

rouni consistunt ; neutro tamen modo sa- sacrarii a Lanfranco cap. 6. constitut. di-
tis integer videtur locus . GRIAL . citur secretarius , a graecis cimiliarcha, in
Ib* Necessitatis, ex goth. al. neces- nonnullis Hispaniae ecclesiis thesaurarius.
sariis . GRIAL . lnstrumenta hic accipiuntur pro chartis
Ib. De custode sacnrii iterum cap. contractuum fundationum etc. Grialius
,

seq. num. 1. Menardus loc. cit. custo- legit in vsum

, ceram ad lumina-
sacrarii
dem sacrarii eum esse ait , quem sacri- ria.ln Concordia regularum pro iste a ve-
stam modo appellamus et muka de sa- , stiario etc. sic legitur , qui vestiaria mo-
crarii voce disserit AREV. . nasterii suscipiet, quique etiam fila ( legen-
Cap. XX. n. 1. In Concordia regula- dum acus etiam , et fila ) diuersa pro
,

rum pag. 430. ratio agrorum minus bene consuendis etc. Quod Menardo melius
pro satio agrorum . Ex eadem Concor- videtur . In eadem Concordia facta , in-
dia , et ex Holstenio reposui diligentia fectaquepro fracta , et cerariorum pio
gregum ,et vespertinis , nocturnisquc ojfi- cakcariorum . AR£Y.
 ,:

SU . R E G V L A
que argentum , ceteraque fracta aeris , ferrique metalla , ordinatifl
quoque linteariorum , fullorum, calceariorum , atque sartorum .

2. Ad ianitorem pertinebit cura hospitum, denunciatio adue-

nientium , custodia exteriorum claustrorum . Ad eum , qui cellario
praeponitur, pertinebit solicitudo eorum, quae in promptuario sunt:
iste praebet hebdomadariis, quidquid necessarium est victui mona-
chorum , hospitum , et infirmorum : isto praesente , dispensantur ea
quae mensis deferenda sunt is etiam , quidquid residuum fuerit, :

pro pauperum vsibus conseruabit, huic quoque hebdomadarius , ex-

pleta hebdomada , vasa sibi tradita exhibebit, ad perspiciendum
vtique , si negligentius habita sunt,et ad denuo succedentem he-
bdomadarium coram isto tradentur . Ad hunc quoque pertinent
horrea , greges ouium et porcorum , , lana , et linum de area soli-
,

citudo , cibaria administrandi pistoribus, iumentis , bobus, et aui-

bus, industria quoque calceamentorum , cura pastorum , seu pi-

scatorum .

3. Ad hebdomadarium pertinet cura ferculorum , administra-

tio mensarumsignum dandi in diurnis officiis, siue in collatione,
,

vel in collecta post solis occubitum Ad hortulanum quoque per- .

tinebit munitio , custodiaque hortorum , aluearia apum cura semi- ,

num diuersorum ac denunciatio , quid , et quando oporteat in

,

hortis seri,siue plantari Ars autem pistoria ad laicos pertinebit .

ipsi enim triticum purgent ipsi ex more molant massam tantum- , :

dem monachi conficiant , et panem sibi propriis manibus ipsi fa-

ciant . Porro pro hospitibus, vel infirmis laici faciant panes .
4. Instrumentorum , et ferramentorum custodia ad vnum,
quem patcr monachorum elegerit, pertinebit : qui ea operantibus
distribuat, receptaque custodiat . Et licet haec cuncta specialiter
singulis omnia tamen a patre ordinata ad
maneant distributa, cu-
ram praepositi pertinebunt. Ad custodiendam autem in vrbc cel-
lam

2. Area ex goth, al. ex arca . GR. putat ^linum , auiaria : solicitudo cibaria
Jb. Exteriorum in regularum Con- : administrandi pistoribus . Sunt autem a-
cordia p. 411. exterorum minus bene . uiaria aedificia apta nutriendis auibus .

In eadem Concordia p. $91. residuum AREV.

sumptuifuerit Et mox , linum , auiaria,
. 3. Ex more Ita goth., . et Smaragd.
solicitudo cibariaad ministrandum pi- al. Ex mole GRIAL. .

storibus . Ex quo Menardus legendum

 MONACHORVM. H3
lam vnus senior, et grauissimus monachorum cum duoftus paruulis
monachis constituendus est , ibique , si culpa caret , conuenit eum
perpetim perdurare .

5. Porro cura nutriendorum paruulorum pertinebit advirum,

quem elegerit pater , sanctum,sapientemque, atque aetate grauem ,
informantem paruulos non solum studiis literarum , sed etiam do*
cumentis , magisterioque virtutum Cura peregrinorum , vel pau- .

perum eleemosyna pertinebit ad eum , cui dispensationis potestas

commissa est. Iste , quod habet, tribuat , et communicet, in quan-
tum potest, non ex tristitia , aut necessitate Hilarem enim dato* : 2. Cor.f,

rem diligit Deus .

C A P V T XXI.

De infirmis ,

,.c ura infirmorum sanae,sanctaeque conuersationis viro corrh

mittenda est , qui pro eis solicitudinem ferre possit, magnaque cum
industria praesto faciatquidquid imbecillitas eorum exposcit Ipse
,
.

autem sic aegrotis deseruiet , vt de sumptibus eorum vesci non

praesumat Aegrotis delicatiora sunt praebenda alimenta , quousque
.

ad incolumitatem perueniant. Postquam salutem receperint, ad vsum

pristinum reuertentur .

2. Infirmi autem pro eo quoddelicatius aguntur ,forciores inde

nequaquam scandalizentur : qui enim sani sunt , infirmos tolerare

5. Studiis literarum : hinc colligit uit„. Eadem referuntur caus. 20. q. 1.

Menardus , pueros monachos literis im- cap. Quicttmque sine vlla libri , aut ca-
bui debere . S. Caesarius pueros in mo- pitis citatione Smaragdus eadem sum*
.

nasterio suscipi nolebat , qui literas edi- psit ex Concordia regularum . In causa
scera non valerent . Vide Mabillonium citata legitur cum pietate obtulit ; et de-
De studiis monasticis In Concordia re-
. putatus pro functus . Relegendus hac de
gularum pag. 991. referuntur quaedam re Berardus in Isidorianis cap. 32. n.46.
verba ex regula S. Isidori, quae in re- AREV.
gula excusa non extant,et ad hunc lo- Cap. XXI. n. 1. De sumptibus etc. Id
cum referri possunt . „ Quicumque a clanus intelligitur ex S. Fructuoso c.io.
parentibus propriis in monasterio fuerit De hfr , quae iilis residua sunt , nequg
delegatus , nouerit , se ibi perpetuo man- fraudem faciant , neque occulte se illicitct
surum Nam Anna Samuel puerum na-
. comestione polluant . AREV.
tum , et ablactatum Deo pietate , qua 2. Apud Petrum Gasinensem eap.36.
vouerat, obtulit quique in ministerio
: post non dubitent additur „ Qui sant
:

templi , quo a matre fuerat functus , per- sunt corpore , sani debent esse et men-
naansit , et vbi constitutus est , serui- te . Et ideo conuenit sanis infirmos por-

Tom.VI. Aaaa
 .

554 R E G V L A
debent : qui autem irifirmi sunt, sanos, et laborantes anteponendos
sibi non dubitcnt. Nuilum oportet vel veram corporis infirmita-
tem celare , vel falsam praetendere . Sed qui possunt, Deo gratias
agant,et operentur : qui vero non possunt , inanifestent suos lan-
guores, humaniusque tractentur .

3. Sub praetextu infirmitatis nihil peculiare habendum est , ne

lateat libido cupiditatis sub languoris specie . Lauacra nulli mo-
nacho adeunda studio lauandi corporis, nisi tantummodo propter
necessitatem languoris, et nocturnam pollutionem Nec ditferen- .

dum est propter medelam , si expedit : nec murmurandum est ,

quia
non fit pro appetitu voluptatis, sed pro remedio tantum salutis

C A P V T XXII.

De hospitibus .

1. £~\duenientibus hospitibus prompta , atque alacris susceptio

est adhibenda scientes, ob hoc in nouissimum consequi retributio-
:

Matth. 10. nem . Sicut enim Dominus dicit Qui vos recipit me recipit et : :

qui me recipit , recipit illum , qui mislt me qui recipit prophetam , :

in nomine prophetae , mercedem prophetae accipiet et qui recipit iu" :

stum in nomine iusti , mercedem iusti accipiet e t qui potum dede» :

rit vni ex minimis istis calicem aquae frigidae tantum in nomine

meo , amen dico vobis , non perdet mercedem suam .

2. Et licet omnibus hospitalitatis bonum cum gratia oporteat

referri vberior tamen monachis deferenda est honorificentia ho-
,

spitalitatis Praebeantur eis habitacula,lauentur eorum pedes , vt

.

tare ,magis quam ab infirnnis porta-

et tantummodo pro necessitate languoris .

ri. Necesse est enim , vt patienter por- Nec differtndum etc. Nonnulli , nec tnur-

temus infirmos , vt iterum infirmi patien- murandum ?st , si fiat , quia etc. Apud
ter portemur Tempore enim
a sanis . Petrum Casin?nsem post verba pro re~
infirmitatis eorura copiosam mercedem wedio salutis additur Pro cura medendi ,

prouidendo conquiramus ab illis , vt et balneorum vsus summo adhibcatur stu-

illi tempore infirmitatis nostrae copiosam dio , sanis vero , et praecipue iuuenculis
mercedem seruiendo conquirant denobis. tardius concedatv.r . AREV.
Hinc Apostolus ( Galat. 6. ) : Inuicem 0- Cap. XXII. n. 2. Vbcrior monachis ctc.
tiera vestra portate , et sic adimplebitis Scilicet ex praescripto etiam Pachomii ,
legem Christi „ . AREV. Macarii , Magistri , et aliorum, vt in Con-
3. In Concordia regularum pag.665. cordii regularum pag. K60. AREV.
 , .,

M N A C H O R V M. 555
praeceptum Dominicum impleatur congruis etiam sumptibus : eis-

dem humanitatis gratia praebeatur.

C A P V T XXIII.
De prcfectione .

,.N ullus monachus, inconsulto abbate , audeat vspiam pro-

gredi,nec aliquid praesumere sine imperio eius , seu praepositi.
Siquando nbbas , vel praepositus alicubi proficiscuntur , ille ferat
fratrum solicitudinem , qui est praepositus secundus in ordine
Nulluspropinquum, vel extraneum, hospitem, vel monachum, fami-
liarem seuparentem videre absque imperio senioris, neque sine ius-
,

su abbatis quispiam accipere epistolam , vel dare cuiquam praesumat .

2. Quando fratres foras proficiscuntur, vel redeunt , congrega-
tis omnibus in ecclesia, benedictionem accipiant Eodemque mo- .

do hebdomadarius , vel quilibet rerum dispensatores sed dum pro :

necessitate aliqua monasterii diriguntur , duo fratres spirituales

ac probatissimi eligantur . Adolescentuli autem , vel nuper conuersi
a tali ministerio remouendi sunt ne autinfirma aetas carnis deside-
:

rio polluatur , aut rudisconuersatio ad seculi desiderium reuertatur.

Monachus,dum ad aliquod monasterium mittetur visitan-
3.
dum,quamdiu cum eis fuerit,ad quos destinatus est ita eum ibi ,

oportet viuere, sicut reliquum coetum sanctorum videt , propter

scandalum scilicet , et perturbationem infirmorum .

C A P V T XXIV.
r . t
De dcfunctis .

1. JL ranseuntibus de hac luce fratribus , antequam sepeliantur',

pro dimittendis eorum peccatis,sacrificium Domino offeratur . Cor-
Cap. XXIII. n.i. Praesumere hoc est : hebdomitdarii^ vel quarumlibet rerum dis-
facere Literas a monachis, et religiosis
. pensatores , siue dum promouentur , siut
neque scribendas , neque recipiendas sine dum recedunt • Propter necessitatem ali~
superioris facultate comprobaturin Con- quam monasterii duo fratres spirituales
cordia regularum pag. 622. et 874. AR. comprobatissimi eligantur , qui ad vrbem,
2. In regularum Concordia pag.io6r., vel ad possessionem ( villam , curtem
)
et apud Holstenium legitur Quandofra- : mittantur . Adolescentuli autem etc.Me-
t*es foris proficiscuntur, vel redeunt , con- nardus vehementer laudat has institutio.
grsgatis omnibus in vnum in ecclesia be- nes t seu regulas AREV. .

nedictionem accipiant . Eodemque modo

A aaa 2
 , ..

55 <5 R E G V L A
pora fratrum vno sepelienda sunt loco,vt quos viuentej chariti-
tis tenuit vnitas , morientes vnus
locus amplectatur
2. Pro spiritibus defunctorum altera die post Pentecosten sa-
ciaficium Domino offeratur , vt beatae vitae participes facti 3 pur-
^atiores corpora sua in die resurrectionis accipiant

3. Haec igitur , o serui Dei , et milites Christi , contemptores

mundi , ita vobis custodienda volumus,vt maiora praecepta po-
tius seruetis. Suscipite igitur inter illa et hanc admonitionem no-
Stram , huraili corde custodientes,quae dicimus , libenter sumentes,
quod dispensamus quatenus et vobis de fructu operis sit gloria,
:

et nobis pro ipsa admonitione postulata proueniat venia . Deus

autem omnipotens custodiat vos in omnibus bonis , et quomodo
coepit,sic et connrmet gratiam suam in vobis Amen . .

Cap. XXIV. n. 2. De more antiquo rorem , aut filiam , et propinquas , et con-

offerendi sacrificium pro mortuis , siue sobrinas , siue matrem filiorum suorum .

de igne purgatorio exmente Isidori vide Si autem necessitas fuerit , vt videant

Isidoriana cap. 23. n. 17. , et 18. , et eas , vt antequam renunciarent seculo ,
not. ad de ordine creaturarum c.14.
lib. et intrarent in monasterio , paterna eis
n. 12. Menardus pag. 217. multa in hanc debetur auctoritas, aut aliqua causa ma-
sententiain congerit ex S. Augustino nifesta est, mittent cum his probatae
Cassiano , concilio bracarensi , aarelia- virum aetatis , ac vitae, videbunt eas ,
nensi , vasensi 1., et 2. etc. Recenset et pariter reuertentur . Nemo vadat ad
alios auctores , qui praeter exequias in illas , nisi quos supra diximus . Si eas
die obitus meminere diei tertii , septi- videre voluerint , primum faciant nun-
ini j noni , trigesimi , et quadragesimi . ciari patri monasterii , et ille mittet ad
Praecerea B.Aegil abbas fuldensis , quod in seniores ministerium virginum
, qui ad
Concordia regularum loc. cit. notatur , delegati sunt Qui occurrent eis , et cum
.

instituit, vc pro fratribus defunctis an- ipsis videbunt , quas necesse habuerint,
niuersariae preces, et missae quotannis cum omni disciplina , et timore Dci .
die S. Ignatii martyris agerentur . S.Hugo Quumque eas viderint,non eis loquen-
rtbbas cluniacensis idem statuit fieri fe- tur de rebus secularibus Quicumque de .

ria quinta post octauas Pentecostes . Alii his mandatis praeterierit , absque vlla re-

alium diem designarunt AREV. . tractatione negligentiae , atque contem-

3. Et maiora praecepta Patruna per ptus agct publice poenitentiam , vt pos-
omnia obseruentur, goth. ted non con- sidere valeamus regna caelorum „ Jor- .

venit cum praefatione . GRIAL . te , possidere valeat regna caelorum In .

Ib. In Concordia regularum vt maio- Isidorianis etiam loc. cit. dixi , in non-
rum praecepta patrum , quod Menardo nullis mss. post caput regulae deuota-
quoque displicuit Post hoc vltimum . rum addi constitutionem xi. concilii II,
caput nonnullis mss. adiicitur caput
tn hispalensis , cui Isidorus praefuit , quae
aliud De regula deuotarum , de quo egi est de monasteriis virginum , vt a mo-
in Isuiorianis cap. 71. n. 28. et seqq. Ita vachis tucitntur , et )cgi potest in ipso
autem se iiabet . Sententia de regula de- concilio descripto in Appendice 4. ai
uotarum „ Nemo ad . eas vadat visitan- Isidoriana pag. 525., ac propterca hoc
das , nisi qui habct ibi rnatrem > vel so- loco praetcrrnittitur . AREV.
 . . . ,.

557

S, ISIDORI
HISPALENSIS EPISCOPI
EPISTOLAE.
Domino rneo Dei seruo Leudefredo episcopo
Isidorus .

i.
P
JL erlectis sanctitatis tuae literis gauisus sum , quod optatam Epistolai;

salutem tuam earum relatu cognoui:de iis autem quae in con-

,

sequentibus insinuare eloquii tui sermo studuit ,

gratias ago Deo,
quod solicitudinem officii pastoralis impendis , et qualiter eccle-
siastica officia ordinentur , perquiris . Et licet omnia prudentiae ve-
strae sint cognita , tamen quia affectu fraterno me consulis , ex
parte , qua valeo , expediam , et de omnibus ecclesiae gradibus
quid ad quem pertineat, eloquar
2. Ad ostiariumnamque pertinent claues ecclesiae, vt clau-
dat , et aperiat templum Dei
omnia, quae sunt intus , extraque et
custodiat , fldeles recipiat, excommunicatos, et infideles reiiciat.
3. Ad acolythum pertinet praeparatio luminariorum in sacra-
rio , ipse cereum portat, ipse suggesta , pro eucharistia subdiaco-
nis calicem praeparat

4. Ad memoriter retinere
exorcistam pertinet exorcismos :

manussuper energumenos, et catechumenos exorcizandos imponere

5. Ad psalmistam pertinet officium canendi dicere benedi- :

ctiones , psalmos, laudes , sacrificii responsoria , et quidquid perti-

net ad cantandi peritiam

Epist.I. n.i. Citatur a Gratiano dist.2%. haec genuina sit Isidori . Relegendi etiam
Pro fraterno al. paterno PEREZ. . sunt libri Officiorum S.Isidori, qui in
Ib. Multa, quae ad hanc epistolam eodem argumento versantur . Epistolas,
illustrandam pertinere possunt , explicata vt extant in editione Grialiana , quam se-
iam sunt in Isidorianis cap. 73. nmn.5. quimur , collegit, notisque nonnullis il-
ct seqq. , vbi etiam suspiciones quorum- lustrauit vir in primis doctus Ioannes Ba~
dam exposui , qui dubitarunt , an epistola ptista JtQtez . AREV,
 ,

'5$
:
EPISTOLAE
o. Ad
Iectorempertinetlectiones pronunciare, et ea 3 quae pro-
phetae annunciatterunt , populis praedicare.
7. Ad subdiaconum patenam ad altarium pertinet calicem , et

Christi deferre et leuitis tradere , eisque administrare

, vrceolum :

quoque , et aquamanilem , et manutergium tenere , et episcopo ,

et presbyteris , et leuitis pro lauandis ante altarium manibus aquam
praebere .

8. Ad diaconum pertinet assistere sacerdotibus , et ministrare

in omnibus,quae aguntur in sacramentis Christi, in baptismo sci-
licet,in chrismate, in patena, et calice : oblationes inferre, et dis-
ponere in altario componere mensam Domini , atque vestire ,
, crti»

cem ferre, praedicare euangelium, et Apostolum Nam sicut . le-

ctoribus vetus testamentum , ita diaconibus nouum praedicare
praeceptum est : ad ipsum quoque pertinet officium precum , reci-

tatio nominum,ipse praemonet aures ad Dominum habere , ipse

hortatur clamore, pacem ipse annunciat.
9. Ad presbyterum pertinet sacramentum corporis , et sangui-
nis Domini in altari Domini conficere, orationes dicere , et bene-
dicere populum .

10. Ad episcopum pertinet basilicarum consecratio, vnctio al-

taris , confectio chrismatis, ipse praedicta officia , et ordines eccle-

siasticos constituit, ipse sacras virgines benedicit : et dum praesit
vnusquisque tamen est in cunctis Hi sunt ordi-
in singulis, hic .

nes , et ministeria clericortim , quae tamen auctoritate pontificali

9. In codice Vat. 3788. , vt in Isido- miniscantur, quod labia sacerdotis cu-

rianis loc.cit.n.io. indicaui, quaedam pro- stodiunt scientiam . Debent etiam assi-
feruntur ex dictis beati Isidori ad Lau- due in ecclesia stare , ac prouidere , ne
defredum episcopum , quae hic excribere desit eucharistia Ghristi proptcr infirmos.
iuuat potius,quam ad appendices reii- De infirmis quoquc debent prouidere
cere .„ Ad presbyteros pertinct sacramen- ne forte sine confessione , vel confirma-
tum corporis , et sangulnis Domini al- tione sanguinis Domini nostri lesu Chri-
tari Dei conficere , et orationein dicere , sti moriantur . Confessiones autem pec-

et benedicere dona Dei Itaque per o- . cantium reiigiosissime recipere , et exin-

mnes horas canonicas indeclinabiliter in de per iussionem pontificis magna illis
sancta ecclesia perseuerent , vt opus Dei debet esse cura Ad christianos quo-
.

digne, et infucate perficiatur ab eo , cui que , et infantes baptizandos , et ad suc-

committitur verens sententiam illius Sa-
: currendum oninia a presbyteris in eccle-
pientis, vbi dicitur : Maledictus , qui opus sia fiant „ Haec ,
. vt dixi in Isidorianis ,
Dei negligenter fecerit atque praeceptis : addita sunt Isidoro , non minus quam,
episcopi sui obtemperando , non aliqua ea , quae de archidiaconis ad num. 12«
accidia , aut scurrilitate torpeant, sed ie- Perezius cxcripsit AREV. .
 ), . :

E P I S T L A E 559
in archidiaconi cura,et primicerii, ac thesaurarii solicitudine di-
uiduntur .

ii. Archidiaconus enim imperat subdiaconibus, et leuitis , ad

quem ista ministeria pertinent : ordinatio vestiendi altaris a leuitis,
cura incensi , et sacrificii deferendi ad altare, cura subdiaconorum
de subinferendis ad altare in sacrificio necessariis, solicitudo ,
quis
leuitarum Apostolum euangelium legat , quis preces dicat , seu
, et
responsorium in Dominicis diebus,aut solemnitatum Solicitudo .

quoque parochitanorum , et ordinatio , et iurgia ad eius pertinent

curam : pro reparandis dioecesanis basilicis ipse suggerit sacerdoti:

ipse inquirit parochias cum iussione episcopi , et ornamenta , vel

res basilicarum parochitanarum , gesta libertatum ecclesiasticarum
episcopo idcm defert .

12. Coilectam pecuniam de communione ipse accipit , et epi-

scopo ipse defert , et clericis partes proprias ipse distribuit . Ab
archidiacono nunciantur episcopo excessus diaconorum : ipse de-
nunciat sacerdoti in sacrario ieiuniorum dies, atque solemnitatum :

ab ipso publice in ecclesia praedicantur . Quando autem archidia-

conus absens est vicem eius diaconus sequens adimplet
,

13. Ad primicerium pertinent acolythi, et exorcistae , psalmi-

stae,atque lectores ,signum quoque dandum pro officio clerico-
rum , pro vitae honestate , et otficium meditandi , et peragendi so-
licitudo . Lectiones , benedictiones ,psalmum , laudes , offertorium ,

et responsoria quis clericorum dicere debeat :ordo quoque,et

modus psallendi in choro pro solemnitate , et tempore ordinatio :

pro luminariis deportandis siquid etiam necessarium pro repara- :

tione basilicarum, quae sunt in vrbe , ipse denunciat sacerdoti :

epistolas episcopi pro diebus ieiuniorum parochitanis per ostiarios

iste dirigit : clericos , quos delinquere cognoscit , iste distringit
quos
11. Al. refert pro defert PEREZ. . sia stare : et quando episcopi sui absentia
12. Fost archidiaconi ojjicium ante contigerit , ipse vicc eius missarum so-
primicerium in vno complutensi codice , lemnia celebret , et collectas dicat, vel
leguntur haec Archipresbyter vero se es-
: cui ipse iniunxerit . Quae in reliquis co»
se sub archidiacono , eiusque praeceptis dicibus non sunt , neque ex Isidoro
, sed

sicut episcopi sui, sciat obedire et ( quod : ^.v concilio toUtano ab aliis citantur Vii, .

specialiter ad eius ministerium pertinet notat. ad Gratian ,et fragmenta concil.

super omnes presbyteros in ordine po- toletan. PEREZ.
sitos curam agere, et assidue in eccle- 13. AL cantandi/>r<? raeditandi . PER»
 .

5 6o EPISTOLAE
quos vero emendare non valet , eorum excessus ad agnitionem
episcopi defert. Basilicarios ipse constituit , et matriculas ipse dis-
ponit . Quando autem Primicerius absens est , ea , quae praedicta
sunt,ille exequitur, qui ei aut loco est proximus, aut eruditione
in his expediendis intentus .

14. Ad thesaurarium pertinet basilicarii , et ostiarii ordinatio,

incensi cura, chrismatis cura conficiendi , baptisterii ordinandi ,

praeparatio sacrificii de his, quae immolanda sunt : ad eum venient

de parochiis pro chrismate cereos , et oblationes altaris ipse ac-:

cipit a populo ipse colligit per ecclesias cereos in festiuitatibus .

:

Ad eum pertinent ornamenta , et vestimenta altaris , quidquid in

vsu templi est,sub eius ordinatione existit , vela,et ornamenta ba-
silicarum , quae in vrbe sunt, et non habent presbyterum, ipse cu-
stodit De candelis autem , et cereolis quotidianis quidquid su-
.

perest in basilicis, basilicarius per singulos menses huic deportat.

Ex quibus thesaurarius dat quartam basilicario , tres reliquas par-
tes diuidentaequaliter sibi cum primicerio , et presbytero, qui mis-

sam celebrat in eandem basilicam

15. Ad oeconomum pertinet rcparatio basilicarum, atque con-
structio, actiones ecclesiae in iudiciis vel in proferendo , vel in
respondendo , tributi quoque acceptio , et rationes eorum , quae
inferuntur . vinearum , causae posses-
Cura agrorum , et culturae
sionum,et seruitialium stipendia clericorum , viduarum,et deuo-
tarum pauperum dispensatio vestimenti , et victus domesticorum
:

clericorum , seruitialium quoque , et artificum , quae omnia cum

iussu,et arbitrio sui episcopi ab eo implentur .

16. Haec sunt , quae vel a maioribus per officiorum ordines

distributa sunt , vel consuetudine ecclesiarum in vnumquemque
seruata . Nec aliquid ex his nostri iudicii deputes > nisi quod auc
ratio docuit , aut vetustatis antiquitas sanxit .

17. Patrem autem monasterii, vnde innotuistis, illum praeferri

oportet , quem sancta vita , et probitas morum commendat , qui-
que dum subiectus extitit, fraus in illo non fuit . Huic iuste gra-

Matth. 25.21. tia cumulatur , dicente Domino Quia in pauca fuisti fidelis , in
,

multa te constituam . Qui vero adhuc sub regimine positus impro-

14. In eandcm basilicam : al. in ea- 17. De electione abbatis monasterli
dem basilica . AREV. a^itur in Regula monacli. cap. 2. AR.
 . , .

EPISTOLAE 5 6t
be vixit,et fraudem facere non pertimuit, hic praelatus
fratribus

licenter,ac libere maiora , et deteriora committet , dum se in pot-

estate , et libertate aspexerit
18. De talibus enim dicit Apostolus Sed vos iniuriam faci- i.Cor.
: 6. J.

tis , et hoc fratribus . An nescitis , quia iniqui regnum Dei non pos-
sidebunt% Sed nobis ista sufficiat dicere tibi , quod Deo dignum
existimas, adimple . Post haec autem precari tuam sanctitatem non
desino , vt pro me intercessor apud Dominum existas , vt , quia meo
vitio lapsus sum , per te remissionem consequar peccatorum

ln Christo charissimo , et dilectissimo filio ,

Braulioni archidiacono , Isidorus .

D,
i.i-/um amici literas amico, charissime flli , suscipis, eas pro Enlstola II.
amplecti non moreris. Ipsa est enim secunda inter absentes con-
solatio , vt si non est praesens, qui diligitur , pro eo literae amplexen-
tur. Direximus tibi annulum propter nostrum animum , et pallium
pro amicitiarum nostrarum amictu , vnde antiquitas hoc traxit vo-
cabulum Ora igitur pro me, inspiret tibi Dominus, vc merear
.

adhuc in vitavidere te . Et quem moestificasti abeundo, aliquando

iterum laetifices te praesentando Quaternionem regularum per Mau- .

rentionem primicerium direximus De cetero autem opto tuam .

sempercognoscere salutem, dilectissime mi Domine, etcharissimefili.

Epist. II. n. i. Quaternionem regula- postellano cap. 1. Ad huius officium spe-

rum . Intelligit , vt puto , et ciixi in Isi- ctabat oblationes clericis distribuere se*
dorianis cap. 71. num.i. , regulam , quatn cundum vniuscuiusque dignitatem , et
pro monachis Isidorus scripsit . In edi- virtutem . De primiceriatu vero videsis
tione epistolarum Isidori ad BrauLionem Isidorum epist. ad Laudefredum cordu-
apud Riscum haec ordine secunda est bensem episcopum „ In hac epistola
.

cui eiusdem Risci haec apponitur no- num. 13.vocatur primicerius , alii di-
ta „ Per Maurentionem primiclerium .
. cunt primiclerum , alii primiclerium , alil
Sic editi, quos viderim lego tamen pri- : primicerium Prima nominis origo vi-
.

miclerum , aut primicerium De primi- . detur esse primicerius ita enim diceba-
:

cleri dignitate mentio fit in concilio e- tur primus cuiusque classis , quasi pri-
meritensi cap. 10. et 14. , et in toleta- mus in ceram , seu tabulam relatus Plura .

no 15. in subscriptionibus , et in com- .de his Ducangius . AREV.

fumtVL Bbbb
 .

5<5* EPISTOLAE
ln Christo charissimo»-,*/ dilectissimo fratri
Braulioni archidiacono , Isidorus .

Epistola IIL. I . V^^ uia non valeo te frui oculis carnis, perfruar saltem allo-
quiisjVt ipsa amici sit consolatio incolumem iiteris co-
gnoscere ,
quem cupio videre . Vtrumque bonum esset , si lice-

ret:sed vel mente de te reficiar,si corporali obtutu non valeo

Dum pariter essemus , postulaui te , vt mihi decadem sextam san-
cti Augustini transmitteres posco 3 vt quoquomodo me cognitum
:

ei facias .

Misimus vobis Synonymorum libelium,non pro id , quod

2.

alicuius vtilitatis sit,sed quia eum volueras Commendo autem .

hu nc puerum commendo et memetipsum vt ores pro me mise-

, ,

ro,quiavalde langueo et infirmitatibus carnis , et culpa mentis *

In vtroque tuum praesidium posco, quia per me nihil mereor:de
cetero peto , vt dum vita comite portitori ad nos regredi fuerit
opportunitas, vestris nos iubeatis laetificare eloquiis
Epist. III. n.i. Decadem sextam . Bol- Riscus illa verbz, quoquomodo we cognitum
landiani tom. 2. martii pag. 638. diuinari ei facias , aliena esse asserit a mente Isi-
faciie non posse dicunt , quaenam S.Au- ri , et prorsus inepta Qui enim fieri .

gustini opuscula decade conti-

in ista poterat, vtBraulio lsidorum cognitum fa-
nerentur , quum obliterata sit eiusmodi ceret Augustino , ante duo propemodam

diuisionis mcmoria Sed recte reponit

. secula m«rtuo ? Itaque restituendum cen-
Jtiscus , non esse dubitandum , sextam set , ouoqucmodo mihi cognitam eam
vt
Augustini decadem esse augustinianae ( decadem ) facias Malim autem , me co- .

expLanationis in psalmos certam partem , gnitum eius facias decadis: , scilicet eius
earn nempe , quae complectitur a psal- nam pro gnaro , et perito Isi-
cognitus
no ) 1. ad 60» Nam
toturn Augustini com- doriano aeuo vsurpabatur , vtignotus pro
mentarium decades fuisse aliquando
in ignaro . Sic lib. 3. Etymolog. cap. 4.0.3.
distributum ,et Cassiodorus in suo pro- Quorum figuras non nisi NOTI HVIVS
logo ad psalmos testatur, et aliquot mss. ARTIS scienter soluere possunt Et Brau- .

codires ostendunt , vt constat ex prae- lio in vita S. Isidori *Non IGNOTVS di-
fatione iVlaurinorum ad tom. 6. ope- uinarum , humanarumque scientiarum me-
rum Augustini . Certe in bibliotheca va- rito erit . ViJe Isidoriana cap.?. num.16.
ticana extant etiamnum nonnulli codi- Verum retineri quoque potest me co-
ces,quibus per decades psalmorum ex- gmtutn ei facias , vt in libro De vir. il-

planatio S. Augustini in eos distribuitur ; lustr. cap.34. quibns incogniti sumus Pro .

et in quodam priuilegio Ordonii II. apud de-cadem in Grialii editione est decadam :

Florezium tom. 14. Hisp. sacr. pag.370. sed fortasse contra mcntem Editoris id.

fit mentio Decadis Psalmorum Felix . accidit . AREV.

quoque in vita Iuliani meminit decadis, 2. Pro id , quod : fortc pro eo,
vel decadum psalmorum S. Augustini. quod . AREV.
 ,

E P I S T L A E %6$

Vomino sancto , meritisque beato Massonae episcopo ,

Isidorus .

,.v enicnte ad nos famulo vestro viro religioso Nicetio , 11-

-pplstcla 17.
leras honorificentiae vestne nobis detulit quibus agnitio salu- : in
tis vestrae nihilominus perpatuit maxime per eum portitorem , cu-

ius lingua epistola viuens erat. Vnde pro salute vestra gratiarum
actionibus Deo nostro repensis , in quantum valuit mediocritas
nostra vice inquisitionis studio poscentes meritorum vestrorum
suffragiis diuinis vos commendare conspectibus .

2. Verum quod sequenter in epistolis venerabilis fraternitas

vestra innotuit , nulla est xn huiusmodi sententiis decretoruna di-
quod alibi legitur,in lapsu corporali restau-
uersitas intelligenda,
randum honoris gradum post poenitentiam alibi , post huiusmo- ,

di delictum nequaquam reparandum antiqui ordinis meritum .

3. Haec enim diuersitas hoc modo distinguitur iilos enim ad ,

pristinos officii gradus canon praecipit , quos poenitentiae

redire
praecessit satisfactio , vel digna peccatorum confessio at contra ii, :

<\ui neque a vitio corruptionis emendantur , atque hoc ipsum car-

nale delictum ,
quod admittunt, etiam vindicare quadam supersti-
tiosa temeritate nituntur nec gradum vtique honoris,nec gratiam
,

communionis recipiunt .

4. Ergo ita est vtraque dirimenda sententia, vt necesse sit, il-

\os restaurari in locum honoris qui per poenitentiam reconcilia- ,

Epist. IV. n.l. lYTassoni , citatur hciec retineri potest cum vetustissimis mss.
ep. n Gratian. dist. 50. c. Domino san- Veniente ttc. ex his quae dixi ad Se- ,

cto , et 33. q.i. c. Hoc ipsum . Fuit autcm dulium lib. 4. v. 8. Nam quidquid natu-
Massona^ siue Massana , siue Masson , ra negat,se iudice , praestat Pro vico .

Massanus , siue Massenus emeriten- , inquisitionis etc. alii inquisitioni vestru?

sis episcopus , qui primus sitbscribit in studuit respondere , poscentes etc. AR.
concil. toht. 3. Pro Nicetio al. Vincen- 2. In iapsu corporali Quae ante haec .

iio . Et pro perpatuit al. praepatuit , vcl leguntur in quibusdam libris Idem iu :

apparuit . PEREZ. cat:one ancyritani cor.cilii cap. 19. , /.;-

lb. Pro hac epistoh ad Massonam serta e margine sunt , neque enim apud
ciusque doctrina defensionem adomaai Raban. , neque in aliis melioris notae co-
in Isidorianis cap. 73- n. xi. et seqq. In dicibus reperiurftur . PERj
exordio satis inter se exemplam discre- Ib. Innotuit pro notum fecit-, vt alibt
pant . In nonnullis magis ad grarnmati- iam notatum AREV. .

cae regulas , Veniens ad nos famulus ve- 4. Alii adeptae pro ademptae , et
4ter vir religiosus Nicetius ... detulit -. Sed covfrwatur pro confrmetur . AREV.
Bbbb 2
 .

564 EPISTOLAE
tionem meruerunt diuinae pietatis. Hi neque immerito consequmv
tur ademptae dignitatis statum , qui per emendationem poeniten-
tiae recepisse noscuntur vitae remedium Id enim ne forte ma- . ,

gis ambiguum sit , diuinae auctoritatis sententia conrTrmetur.

5. Ezechiel enim propheta sub typo praeuaricatiicis Ierusa-
lem ostendit , post poenitentiae satisfactionem pristinum posse re-
cap. 16. v. 52. staurari honorem Confundere ( inquit ) luda , et porta ignomi-
.

niam tuam Et post paululum Et tu , inquit , et jiliae tuae reuer*

. :

timini ad antiquitatem vestram Quod dixit, confundere , ostendit .

post confusionem , id est, peccati opus , debere quemque erube-

scere,et pro admissis sceleribus verecundam frontem humi pro-
stratam demergere, pro eo quod dignum confusionis perpetraue-
rit opus

6. Deinde praecipit, vt portet ignominiam id est, dehono- ,

rationem nominis , siue dignitatis , et reuertatur ad antiquitatem

suam . Ergo dum quisque post opera confusionis suae confundi-
tur , atque ignominiam depositionis suae cum humilitate portaue-
rit, reuocari secundum prophetam ad priorem statum poterit Item .

Ioannes euangelista angelo Ephesi eccjesiae inter cetera similequid-

Apoc. 2. 5. dam scribit : M
emor esto , vnde cecideris , et age poenitentiam , et
prima opera tua fac , alioquin veniam tibi , et mouebo candelabrum
tuum de loco suo .

7. In angelo ecclesiae praepositum vtique , id est, sacerdotem

cap,2. v. 7. ostendit, iuxta Malachiam qui dicit : Labia sacerdotis custodiunt
,

scientiam , et lex requiritur ex ore eius y

quia angelus Domini exer-
cituum est . Praepositus ergo lapsus in vitium per euangelistam
monetur , vt memor sit,vnde ceciderit , et agat poenitentiam ,

et prima opera faciat , vt non moueatur candelabrum eius .

8. Nam candelabrum doctrina sacerdotalis , vel honor pote-

statis, quem gestat , intelligitur iuxta quod scriptum est apudSa- :

I. Reg. 3.2. muelem in damnationem Heli Oculi eius caligauerant ^nec pote- :

rant videre lucernam Dei , antequam extingueretur : lucerna quip-

pe Dei fuerat 3 quod dignitate sacerdotali pollens , iustitiae clarita-

6. Deinde praecipit etc Hic locus Ib. Al.suae lugens cumhumilitatc AR. .

alio , atque alio modo legitur , eadem ta- 8. Alii , nam candelabrum angelido-
men scnsu . Opera tua fac , vox tua non ctrina etc. Et, mentisque pro mcritoiuw-
est apui Raban. , est tamen in vet. cod. , que . Vulgata , nec poterat videre : lu-
ct apud Ambros. PERE£. cerna Dciantequamctc. AREV.
 . . ,,

EPISTOLAE 565-

te fulgebat : extinctam propheta asserit , dum ob scelera flliorum

sacerdotii potestatem, meritorumque lumen amisit Candelabrum .

ergo,siue lucerna sacerdotis ( quae intelliguntur charismata ho-

noris ) tunc penitus iuxta Ioannem extinguitur , vel mouetur quau- ,

do post delicti casum, neglecta poenitentia, admissa scelera non

deflentur
9. Non enim dicit , Pro eo quod cecidisti commoueho candela*
,

brum tuum: sed, nisi poenitentiam egeris , mouebo candelabrum tuum .

Ergo ad quemque praepositum peccantem , si praeuenerit poeni-

tentia delicti , vtique sequitur venia , et reparatio meriti . Et iri

Prouerbiis scriptuin est : Qui abscondit scelera sua^ non dirigetur qui : cap. 28. y. 13

vero confessus fuerit , et dereliquerit ea , misericordiam consequetur .

10. Nam et ipsum,quod canonum censura post septem an-

nos remeare poenitentem in statum pristinum praecipit , non ex
electione proprii arbitrii sancti Patres,sed potius ex sententia di-
uini iudicii sanxerunt . Nam
legitur,quod Maria soror Moysi pro- Numer. 12,

phetissa , dum obtrectationis aduersus Moysem incurrisset delictum

illico stigmate leprae perfusa est : quumque peteret Moyses , vt emun-
daretur , eam Deus extra castra septem diebus egredi ,
praecepit
atque post emendationem rursus eam in castra admitti .

1 1. Maria ergo soror Aaron , caro intelligitur sacerdotis, quae

,

dum superbiae dedita , sordidissimis corruptionum contagiis macu-

latur, extra castra septem diebus,id est,extra collegium sanctae
ecclesiae septem annis proiicitur , qiii post emundationem vitiorum
loci,siue pristinae dignitatis recipit meritum .

12. Ecce in quantum valui , concilii ancyritani antiquam , et

plenam auctoritate sententiam sacris testimoniis plane explanaui

ostendens , eum posse restaurari in proprio honore, qui per poe-
nitentiae satisfactionem nouit propria delicta deflere,qui vero ne-
que luget, quae gessit, sedlugenda sine vllo pudore religionis
vel timore iudicii diuini committit , eum nullo modo posse ad
pristinum gradum restaurari
13. In finem autem epistolae huius hoc adiiciendum putaui
vt quotiescumque in gestis conciliorum discors sententia inueni-
tur, illius concilii magis teneatur sententia, cuius antiquior ,autpo-
tior extat auctoritas . Datum pridie kal. mart. anno tertio regni
domini nostri gloriosissimi Witerici regis.
 ,

<$66 EPISTOL AE
Dominis rneis , et Dei seruis , Helladio , ceterisque , qui cum eo
sunt coadunati , episcopis Isidorus .

Epistola V. i. Jl\ A flfkimur lacrymis peccatorum no«

, compungimur stimulis
strorum quum ruinam fratris agnoscimus,quia sicut de salutelae-
,

titia ita de periculo animae gemitus est

3 Cognouimus enim , hi- .

spalensem cordubensis ecclesiae sacerdotem in pontificali culmine

carnali labe dilapsum, et de altitudine honoris in profundo flagi-
tiorum flenda ruina demersum et quia vobis solicitudo pastora- :

lis incumbit, vestroque iudicio delinquentium errores discutiendos

censura diuina disposuit , dicens : Sacerdotes stabunt in iudiciis

Ezech.44. 24. meis , et iudicabunt inter sanctum , et pollutum hanc igitur vocem
,

Domini cognoscentes cum efifusione , lacrymarum vestram sanctita-

tem deposcimus, vt idem lapsus sancto coetui vestro praesentatus
agnito a vobis confessionis eloquio , synodali sententia a gradu sa-
cerdotii deponatur.
2. Melius est illi , vt temporaliter iudicetur a vobis, quam ae-
terno damnetur iudicio Leuior est illi praesentis temporis igno-
.

minia, quam futura gehennae tormenta. Sciat enim , se amisisse

nomen , et orHcium sacerdotis, qui meritum perdidit sanctitatis.
Quapropter iudicii vcstri decreto poenitentiae perpetim flagitia per-
petrata lamentatione deploret : plangat sacerdotii cultum , quem
male viuendo perdidit lugeat animae suae statum , quem tanto
:

putredinis coeno coinquinauit \ fortasse porriget illi manum quau-

doque Spiritus sanctus , vt per dignam satisfactionem mereatur pec-
catorum remissionem. Pro mc quoque deprecor, sanctissimi sacer-
dotes,vt pietatem diuinam exorare dignemini , vt immemor malo-
rum meorum quibus et ipse collapsus sum a peccatorum vincu-
,
,

lo quibus huc vsque sum colligatus , disso!uat,et fructum indul-

,

gentiae vestris meritis tribuat .

Epist. V. n.i. Forte redundat vox hi- genuinam eam esse probant , videri pos-
spalensem . PEREZ. sunt in Isidorianis cap. 7.;. num. !. et
Ib. Vehementer dubitant nonnulli,an seqq., quae
etiam ad explrin.itioncm epi-
genuina sit haec epistola , Hationes , quae stolae facere possunt . AREV.
 , ,.

EPISTOLAE 5*7

Dilecto in Christo filio Claudio Duci Isidorus .

i. V_Jatholicae strenuitatis tuae suscipiens schedulas , Domini no- EplstolaVi.

stri Iesu Christi omnipotentiam collaudarotis , qui de prosperis tuis

successibus , et triumphis ecclesiae sanctae suae misericorditer in prae-

senti de inimicis triumpharelargitur . Te qtiidem me piis vrgente pe-
titionibus, tuis inquisitionibus respondere, laetor in Domino quia :

ea quae sunt de fide catholica, solicite perquiris

,
. Ad id ergo
quod obiecisti primo , praetermissis plurimis rationibus , tibi ratio-

nabiliter , ac simpliciter respondemus .

2. quatenus romano
Sic nos scimus praeesse ecclesiae Christi ,

Pontifici reuerenter , humiliter , et deuote, tamquam Dei Vicario ,

prae ceteris ecclesiae praelatis specialius nos fateamur debitam in
omnibus obedientiam exhibere. Contra quod quemqtiam proca-
citer venientem, tamquam haereticum , a consortio fidelium omni-
no decernimus alienum Hoc vero non ex electione proprii arbi-
.

trii , sed potius auctoritate Spiritus sancti habemus firmum, ratum-

que credimus, et tenemus .

3. Si vero (
quod absit ) infidelis sit non manifeste, in nullo
Jaeditur obedientia nostra, nisi praeceperit contra fidem . Praeterea
prauis praelatisobediendum in iussionibus bonis Dominus praeci-
pit vbi dicit
, Quod dicunt yfacite eorum praua opera praecipit
:
3
Matthv 23. 3.

euitanda ,quum subiungit Quod autem faciunt nolite jacere In

: , .

dubiis etiam praeceptis prauis praelatis obediendum est quamdiu

, 3

eos ecclesia tolerauerit, ex manifesta praelati infamatione in

nisi

praecepto iuste possit haeresis suspicio prouenire De similibus .

quoque illaqueationibus idem videtur In praeceptis manifeste ma-

.

lis nullatenus est obediendum , etiam bonis praelatis quia quatv ,

doque Deus occultat maiori ,

quod reuelat minori .

4. Item nobis. insinuare curasti auorumdam graecorum obie-

Epist. VI. n.i. Ad hunc Claudium scri- quibus eadem epistola illustrari potest
bit Greg. lib. 7. regist. ep. 124. PEREZ.. AREVALVS .

lb.Plerique afrirmant , praecipue he- 4. Ouorumdam graecorum obiectio-

terodoxi > epistolam ad Claudium Isidori nem Hinc
etc. petitur argumentum
ne ,

foetum genuiuum non esse . In Isido- haec epistola auctorem habeat Isidorum
rianis cap. 74. num. 9. et seqq. argu- sed alium longe posteriorem cui difh- :

meuta attuli , quibus haec epistola Isi- cultati iacere satis Loc. cit. Conatus smui «.

dora asseritur roulta. quoque exposui »

: AREV.
 ,

5 63 EPISTOLAE
ctionem, quod in nicaena , vel constantinopolitana synodo snb
anathemate prohibitnm legitur in symholo , et in illo sancti Atha-
nasii de fide catholica diminnere , vel addere aliquid atque ideo :

quidam ex graecis latinos proterue nituntur reprehendere, quod in

professione sanctae fidei Deo corde, et ore decantent qui ex Pa« :

tre , Filioque procedit :quum in praedictis conciliis fuerit positum ,

ex Patre procedit , et sancta romana ecclesia, ex Patre , Filioque
Spiritum sanctum procedere approbat , atque credit .

5. Quae supradicta prohibitio, si subtiliter , et recte perspici-

tur omnis ambiguitas remouetur quum enim addere, seu dimi-
, :

nuere prohibuit , de re contraria intellexit , cui sententiae illud Apo«

Galat. 1. 9. stoli congruit Siquis vobis aliud euangelizauerit ^praeter id , quod
:

Ep. 2. c. 1. accepistis a nobis , anathema sit Et Ioannes Apostolus ait Siquis . :

r. 10. venerit ad vos , aliam doctrinam afferens non eum recipiatis , ne* ,

que ei aue dixeritis Quiim dixit aliam doctrinam, haeresim prae-

.

cauendo , absque ambiguitate de doctrinae contraiietate nobis vo-

luit demonstrare .

6. Plura quidem alia praedicauerunt apostoli , martyres , et ec-

clesiae orthodoxi doctores,sed quia non contraria, prohibitio apo-

lica huiusmodi non intelligitur contraire , eo quod sint ad vnum
veritatis finem tendentia . Quum ergo de similibus idem constet
esse iudicium ,
patet proculdubio, praedictarum sententiarum pro-
hibitiones de contrarietate haeresum esse recipiendas .

7.Spiritum vero sanctum esse Patris , et Filii,et a Patre,et

a Filio mitti , atque procedere ab vtroque , sanctae scripturae te-
Coloss.2. 12. stimoniis clarius demonstremus Apostoli verba sunt haec Si spi- . :

ritus eius ,
qui suscitauit lesum a mortuis , habitat in vobis , et ce-

Galat. 4. 6. tera . Et alibi : Misit Deus spiritum Filii sui in corda nostra Ecce .

manifeste patet apostolicis verbis , Spiritum sanctum esse Dei Pa-

tris suscitantis Dei Filii suscitati , qui non tres Dii
a morte , et

sed vnus est credendus ,et adorandus, sicut Moyses testatur Au* :

Deuter. 6. 4. di inquit , Israel , Dominus Deus tuus , Deus <vnus est

,
.

3. A Dominus in euangelio lo-

Patre Spiritum sanctum mitti ,

Io. 14. 26. quitur dicens Paracletus Spiritus sanctus quem mittet Pater in no-
: ,

mine meo yille vos docebit omnia Et quod mittatur a Filio, ipsa .

Io. 15.26. veritas dicit Quum venerit Paracletus , quem ego vobis mittam a
:

Patre . His itaque plenarie declaramr, sancti Spiritus missionem a

Patre
 .

EPISTOLAE ?**
Patre esse,eta Filio . A Patre nempe Spiritus sanctus procedere
ostenditur, quum dicitur Spiritus veritatis qui a Patre
:
, procedit: lo. i%*i6,

a Filio vero, quum post resurrectionem suam insufflauit , et disci-

pulis suis dixit : Accipite Spiritum sanctum . fo. 20. 22.

9. Isaias etiam in persona Patris dicit : Spiritus a facie meac^. 57. v.$6»

€gredietur . Dei Pairis verbum , vel faeies Vnigenitus eius est , ho-
mo enim per faciem a nobis agnoscitur, et Deus Pater per Filium
innotuit mundo , vnde Filius ait Pater , manifestaui nomen tuum 10,17. 6.et 16, :

hominibus , quos dedisti mihi Et illud Noturn feci eis nomen tuum^ . :

ct notum faciam Possumus ad haec latius probatida plura indu-

.

cere sed forsitan, cui non sufficiunt ista, multa non proderunt ad
:

salutem , quia animalis homo non percipit ea , quae Dei spiritus !• Cor. 2. 14«
sunt, arbitrans, esse stultitiam , quae dicuntur, et quia profecto hoc
ex contemptu ignorantiae prouenit,ignorans ignorabitur
10. Dum autem sanctae Trinitatis personas loquendo distin-
guimus , summopere curemus, ne indiuiduam , ac simplicissimam
essentiam vnius Dei diuidere vkleamur .. Sed quid sit illud inef-
fabile Patris generare , illud etiam inaestimabile Filii nasci , gene-
rari, vel exire : atqne illud incomprehensibile Spiritus sancti a Pa*
tre , et Filio mitti , vel procedere , et cetera, quae huiusmodi de
personarum varietate dicuntur, non si capimus mente , capiamus
fide , vt salui esse perpetuo mereamur »
11. Ecce breuitate , qua valui , tuis inquisitionibus satisfeci»
Sed quod subiecisti , habere te haereticos cum quibus assidue ,

disputas et quos ad fidem catholicam studes reuocare, laudamus

,

zelum , namque scriptura di-

sed -audaciam reprehendimus . Dicit
uina Qui tetigerit picem yinquinabitur ab ea
: Caue igitur dile- Eccli, i> . , 1.

ctissime fili, vt quia Deus triumphalibus trophaeis armorum stre-

nuitate prostratis inimicis te fecit victoriosum , haereticis suasio-
nibus ignominiose ne victus snccumbas te enim laborante eos ab :

errore mortis eruere, ipsi inuigilant, te in praecipitium erroris de-

mergere, quorum a confabulatione , vel solatio quemlibet christi-
colam, tamquam a lethifero veneno,sub obtestatione diuini iudi-
cii praecipimus abstinere , nisi fuerit in diuinis praeceptis experien-
tia operum probatus,et sacris eruditus scripturis.
1 2. Testamur igitur coram Deo , monemus,et quidquid possu-
mus , hortando praecipimus ? vt quamcitius eos , zelum Dei legis
XV/w.J7/. C c c c
 .,

ffb EPISTOLAE
exerccns, nisi * catholicam professi fuerint veritatem , a te repellaSj
atque dicta eorum , et obiectiones nobis scribendo mittere nota
moreris. Deo teste fraternitatem dilectionis tuae in visceribus Iesa
Christi amplectimur charius et singula, quantum Deus dederit y
:

ad salutem 'animae, et tui corporis honestatem determinabimus

sacris ea fulciendo auctoritatibus , vt falsitas veritati cedat s et ec-
clesiae Christi gloria roboretur , et crescat . Memento communis
nostri doctoris Leandri, et eius fidem , atque doctrinam pro viribus
imitare , vt in praesenti bonis perfrui , et in futuro caelestium bo-

norum participationem valeas adipisci Amcn Ora pro me do- . . :

net Dominus, vt animae , corporis fidei, et honoris tibi seruata ,

imegritate , merear te videre de cetero mi Domine et charissime fili , ,

Dilecto filio in Christo Redempto archidiacono

tsidorus .

EfllstaiaVH. i.XVAultis non modo verum etiam huius perlturs

ecclesiasticis,
regni praepeditus negotiis prout optamus, tuae charitatis quaestio-
,

n-ibiis ad praesens satisfacere non valemus Verum, quia impel- .

lente charitate omnibus sumus debitores ex parte qua valeo , pa- , ,

reo dilectioni tuae, ad inquisita compendiose respondere paratus.

Innotuisti quippe nobis,in animo tibi versari scrupulum , eo quod
orientalis Christi ecclesia ex fermentato pane, occidentalis ex azy-
iti-o sacratissimi corporis sacrarnentum conficere consueuit : et quia
ipsi hoc reprehendere non verentur , illud
orientates latinos super
etiarn animo tuo insedit,quod illi sericos pannos, nos autem li-
neos, quos corporalia dicimus , ad ornamenta tanti sacrificii ex-
hibeinus .

2. Scias itaque , eorum iam dictis consuetudinibus minime nos

opponere reprehensionis obstaculum , quamdiu eas romana ecclesia
duxerit tolerandas, maxime quum non sint de essentia , siue sub-
stantia sacramenti De substantia sacramenti sunt verba Dei a sa-
.

cerdote in sacro prolata ministcrio , scilicet , hoc est cerpus meum ,

panisque frumenti , et vinum , cui consueuit aqua adhiberi , quia

Epist. VIL Haec ad Redem-

epistola protuli , quae ad eam illustrandam per-
ptum multo magis suspecta plerisque vi- tinent , rationesque proposui , quibus Isi-»

deiur In Isidorianis loc cit. ea omnia

. doro possit asseri . AREV.
 ,,
.

E P I S T L A E j 7 i

vtrutnque de latere aqua profluxit.

Christi , videlicet,sanguis , et

Cetera vero pertinent ad decorem sacramenti futurorum exem- ,

plum , ad nostram et eorum humiliationem , atque in Dei laude

,

exercitationem , et quum praedictorum facta fuerit consecratio

non , vt quidam putant indocti,sub panis specie soJa caro Chri-
sti, et in calice tantummodo sumitur sanguis sed in vtroque Deus» :

et homo , in corporc glorificato totus ,et integer Christus , integer

Christus in calice, panis viuus , qui de caelo descendit, totus est
in vtroque .

3. Ipse est panis,qui reficit , non deficit , panis , qui totus a

Singulis sumitur, et in nulia sui parte minuitur , visibilis angelis,
fide non dubia creditur a nobis miracnlose, et inuisibiliter totus
in sumentibus singulis , et integra sui essentia visibiliter totus sem-
per regnat in caelis , quia vero orientales romanorum, siue nostras
consuetudines impudenter obtrectando reprehensionis abolitione
impugnare nituntur ad arma diuini oraculi concurrentes nos
,

quantum potuerimus easdem defendere veritate praeuia insurgemus.

,

4. Dominus enim noster Iesus Christus , quando discipulis

corporis sui mysterium agenduin tradidit , non legitur accepisse
panem fermentatum , vel azymum , sed accepit panem , et dedit
discipulis suis,dicens:Hoc est corpus meum hoc facite , quoties- : Luc. 22, *?•
vumque sumitis ^inmeam commemorationem Legitur tamen , prae- .

cepisse Dominum Moysi, vt pascha cum azymis panibus , et lactu- Exod. 12.
cis agrestibus manderetur, et apud quemcumque hebraeorum fer-

mentatus panis per septem dies paschae inueniri posset, occideretur

Dominus igitur noster pascha secundum legem celebrauit, et in
coena suum corpus sub panis , et vini specie discipulis edenduin
tradidit eundem, et eis conficiendi tradidit potestatem , atque pa-
nem azymum, cum quo pascha agebatur , obtulit .

5. Similiter sacratissimum corpus eius non legitur pannis se-

ricis , mundis linteaminibus in sepultura inuolutum
vel laneis,sed
fuisse Ergo ,cuius mysterium passionis,et sepulturae , eum quo-
.

tidie immolando , geritur in altare, a tramite recto deuiare non

possunt , qui in pane azymo , vino , et aqua , additis et mundis san- ,

ctisque linteaminibus , secundum consuetudinem ecclesiae romanae

corporis , et sanguinis Domini sacrosanctum sacrificium student con-
ficere . Videtur etiam Domintis nobis fauere in Exodo dicens : Non
C cc c 2
 .

572 E.PISTOLAE
immolabis ( inquit ) super fermento sanguinem hostiae meae
6. Quod etiam de vase agitur ligneo fictili,vel metallino, quo
a?,itur immolatio sacrificii , quia nullus euangelistarum expresse
ostendit , cuiusmodi fuerit , ad legis videtur recurrendum potius
nuctoritatem , quia ifj ministerio tabernaculi , aut domus Dei nulla
vasa sacrae vnctionis oleo delibuta leguntur lignea , vel fictilia , sed
magis ex metallo erant . Dominus etiam quaeque de melioribus
sibi offerri praecepit , et tabernaculum testimonii cum maxima di-
ligentia auri , et argenti mira pulchritudine adornare De Salomo*
.

nico templo quid ? Re vera idemquae . Quod si ceremonialia illa,

vmbra erant veritatis futurae , quibus pecudum carnes immolaban-

tur,vel sanguis, tanto voluit Deus decore perfrui , quanto magis
sacrum altare , sanctumque vas , in quo ipsa veritas ,scilicet vnige-
nitus Deus ,quotidie Deo Patri offertur, quanto honore, reueren-
tia > gloria , et decore debent studio, et diligentia adornari?

7. Liquide patet , tam inaestimabile sacrificium in vase luteo*

vel ligneo, nisi necessitate vrgente , vel cogente inopia , offerre
turpe,ac vile , praesumptuosum esse,et temerarium , quod potest
iusto examine reprobari . Sed forsan obiicis pannum sericumpre- :

tiosiorem esse lineo, et iccirco magis diuinis vsibus aptum Ad .

quod nos \\\ vtroque testamento dicimus candorem vestium ma-

ximc approbari,eo quod in eo mentis sinceritas requiratur, quam
constat inter ceceras virtutes Deo esse gratio iorem, ad quam per-
uenire cupienti charitati vestrae,vt pateat clarius, sacrae scripturae
testimoniis ostendamus.
8. omni tempore sint vestimenta tua candida et
Dicit enirn , ,

Domini sacerdotes Ephod lineo excellentiae causa erant superin-

duti Emngelium etiam in transfiguratione Dominica, quod appa-
.

ruerint vestimenta Domini tamquam nix euidenter testatur , et in ,

Apocalypsi , qui in conspectu agni stabant, et qui sequuntur ipsum,

quocumque ierit , stolis albis perhibentur amicti , et quamplurima
alia . Quis inter pannos mundus , vt lineus , cui ex ablutione fre-
quenti candor aitgetur,quum magis ex eadem offuscari in sericis
videatur ? Mentis autem munditiam nullatenus esse intelligas , vbi
infidelitas viget^non enim est conuentio Christi ad Belial .

9. De incongruitate vero grammaticae loquutionis, quae in ve-

teri testameiuo reputatur, vel nouo,respondemus, verba caeiestis
 EPISTOLAE 573
oraculi non subiacent Prisciani regulis , vel Donati , et quamuis
sit analogia scienda , vsus prae omnibus aemulandus est . Dum-
modo sententia a veritate non discrepet, et a sanctorum Patrum
vesti?iis nullatenus recedendum Lucide habes, fili charissime , in .

quam partem tui animi intcllectum debeas inclinare , atque tui cor-
dis scrupulum super hoc omnino deponere Diligenter per omnia .

inspice , et reperies , sanctae romanae ecclesiae consuetudines a di-

uinis auctoritatibus m nullo aliquatenus deuiare Pro me ad Do* .

minum orare, quaeso , digneris .

Domino charissimo , et virtutibus inclyto Eugenio episcopo ,

lsidorus .

,.v,estrae sanctit.itis literas per ntincium suscipiens Verecun- Epistola VIII.

dum, rerum omnium conditori grates impendimus , quod eccle-

siae sanctae suae mentis, et corporis vestri valetudinem conseruare
dignatur \, atque ad inquisita pro modulo parati satisfacere , exora-
mus orationum vestrarum suffragiis ab aerumnis opprimentibus a
Domino subleuari Verum quod in quibusdam quaestionibus ve-
.

nerabilis vestra fraternitas, licet vos non ignoremus peritos, me

compulit respondere, maioris sententiae innodatio , nisi ex dispen-
sationis articulo, a minori nequaquam valeat enodari , sed potius
ab inferiori prolata, a superiore iure mediante cassetur . Orthodoxi
quidem Patres Spiritus sancti auctoritate praetiia sanxerunt : aliter

autern quolibet astruente , sicut est vestrae prudentiae cognitum,

prauum suborietur , scilicet gloriatio securis contra emn , qui se- isa j. 10.15,
cat in ea.
2. Quod vero de parilitate agitur apostolorum : Petrus praee-
minet ceteris , quia a Domino audire meruit,/« vocaberis Cephas , i . 1.42?
tu es Petrus , et cetera , et non ab alio aliquo , sed ab ipso Dei,
et virginis filio honorem pontificatus in Christi ecdesia primus sus-

Epist. VIII. n. 1. Hic fuit Eugenius praedictas epistolas , ad Claudium , ad

secundus successor lusti PEREZ. . Helladium , ad Redemptum , et ad Euge-
Ib. Minorem esse rationem dubitan- nium, saltem dubias esse Vt sensus com- .

i\ de bac epistola , quam de praece- modus eruatur, fortasse legendum est,

denti ad Redemptum , dixi in Isidoria- iure mediante cassetur , vt orthodoxi Pa-
uis cap. cit. 74. num. 32. , sed ita ta- tres tU% AREV.
nien vt c oncluserim denique , quatuor
 . . .

574 EPISTOLAE
cepit. Cui etiatn post resurrectionem filii Dei ab eodem dictum
Io. 21.15. est: Pasce agnos meos , agnorum nomine ecclesiarum praelatos no«
tans . Cuius dignitas potestatis , etsi ad omnes catholicarum epi-
scopos est transfusa, specialius tamen romano antistiti singulari

quodam priuilegio , velut capiti , ceteris membris celsior permanet

in aeternum
3. Qui igitur non exhibet reuerenter obedientiam ,
debitam ei

a capite seiunctus acephalorum schismati se reddit obnoxium quod ,

sicut illud sancti Athanasii de fide sanctae Trinitatis sancta ecclesia

approbat, et custodit , quasi sit iidei catholicae articulus : Quodnisl
quisque fideliter , firmiterque crediderit , saluus esse non poterit .

Haec vestrae dulcissimae charitati breuiter praelibaui , considerans

illud philosophi, pauca sufficere sapienti

Domlno meo , et Dei seruo , Braulioni episccpo ,

Isidorus .

Kplstohix. i.V^/mni desiderio desideraui nunc videre faciem Cuam,etvtt-

nam aliquando Deus votum meum antequam moriar Ad
impleret , .

praesens autem deprecor , vt commendes me Deo orationibus tuis,

et vt in hac vita spem meam impleat , et in futura beatitudinis
,

tuae consortium mihi concedat Et manu sua* Ora pro nobis, .

beatissime Domine , et frater

Domino meo^et vere Domino Christique electo Isidoro ^episcoporum,

summo , Braulio seruus inutilis sanctorum Dei .

EpistolaX. i.x^J pie Domine,et virorilm praestantissime , sera est inqui-

sitio,et tarde data mihi scribendi optio , quia peccatis meis ingruen-
t-ibus non modo sterilitatis, vel inopiae malo verum etiam luis, et ,

hostilitatis, quominus inquirerem horribili sum praepeditus incursu. ,

2. Nunc autem etsi mille necessitatibus mille curis attritus, ,

post longum miseriae tempus , veluti ab improbi soporis vt ita ,

Epist. IX. n. 1. Epistolas Isidori ad mus diritur . Pro in^ruentibut alil ha-
Braulionem , et huius ad illum genninas bent exigentibus , et addunt , verum etiam
esse nemo inficias iuerit . ^REV. pestis , mortalitatis hac e- , tuis cte. De
Epist. X. n. 1. Notandum quod Isi-
, pistola vide Isidoriana c.si. et48. ^R.
dorus in titulo epistolae episcoporum sum- 2. Crauedine al. grauitudine . AR. :
 EPISTOLAE 575
dixerim , grauedine susciratus , meae suggestionis affatibusde-
istius

pendcre praesumo salutis obsequium,et cordis et corporis humi- ,

litate prostratus , imprecans exccllentissimam tuae beatitudinis pot-

estatem,vt peculiarem farnulum , quem pio illo sacrae dignationis
intuitu semper habuisti susceptum , vsque in finem habere iubeas
commendatum .

3. Nam
ego (Christus nouit) graui dolore discrucior, quod
et
emenso tempore tam prolixo , vel nunc vestrum non mereor vi-
dere conspectum sed spero in illum , qui non obliuiscitur mise-
,

reri,nec repellit in finem , quia exaudiet precem pauperis , et ve-

stro me miserum repraesentabit aspectui Suggero sane et omni- .
,

modasupplicatione deposco ,vt librum Etymologiarum , quem iam ,

fauente Domino, audiuimus consummatum , promissionis vestrae
memores seruo vestro dirigere iubeatis : quia , vt mihi sum con-
scius,magna ibi ex parte serui tui postulatione sudasti . Et ideq
in me primum existe munificus, sic in sanctorum coetibus et felix
habearis, et primus .

4. Gesta etiam synodiqua Sintharius examinis , in vestri igni

etsi non purificatus, inuenitur tamen decoctus, quaeso , vt vestro
instinctu a filio vestro domino rege nobis dirigantur cito . Nam
et nostra eius sic flagitauit gloriam suggestio , quia multum in con-
cilio pro inuestiganda opus est veritate . De cetero Creatoris altis-

simi pietatem efflagito, vt coronam beatitudinis vestrae pro integri-

tate fidei , et statu longo tempore praecipiat conser-
ecclesiae suae
uare , meque inter oblatrantia praesentis mundi varia, et innume-
munitum reddat tuae intercessionis gratia , ac re^
rabilia discrimina
conditum in gremium memoriae tuae,tutum ab omni tempestate
peccati oratu vestro efficiat Trinitas sacratissima Et manu sua . .

Ego seruus Domini Braulio Isidoro in Domino fruar te, lucerna :

ardens,et non marcescens !

Domino meo , et Dei seruo Braulioni episcopo

Isidorus .

1. o
\^
3. Alii
uia te

, vt
incolumem cognoui
Etymologiarum,
Ubros
, gratias Christo

Epist. XI. n. 1.
egi

Pittacium
: et

:
vtinam
in glossis
Eplstola xi.

quos . . . audimus consummatos ctc. AR. Isidorianis , Pictatium , epistola breuis ,

 . .

57S EPISTOLAE
cuius cognoui salutem , in hoc corpore aspicerem et visionem •

Quid autem mihi euenit pro peccatis meis , manifestabo , quia non
fuidignus tua perlegere eloquia statim vt accepi pittatium tuum, •,

puer regius ad me venit, dedi cubiculario meo illud pittatium :

et confestim ambulaui ad principem ,vt postea perlegerem , et re-
scriberem
2. Reuersus e palatio regis , non solum scripta tua non inue-
ni , sed etiwim quidquid Et iccirco,
aliud in chartis fuit, periit .

scit Dominus, luxi meritum meum , quia non perlegi eloquium

tuum, sed rogo vt quaecumque occasio venerit, rescribe mihi Et

, .

gratiam verbi tui non auferas, vt quod ex meo delicto perdidi y

iterum gratia tua recipiam Et manu sua, Ora pro nobis , beatis-
.

sime Domine.

Domino meo , et vere Domino ^Christique electo ^lsidoro

episcoporum summo , Braulio seruus inutilis
sanctorum Dei .

Eplstola XII. i. w3olet repleri laetitia homo interior , ac spiritualis ,

qmim in-
quisitione fungitur amantis . Ob id velle meum est , mi Domine
reuerentissime, culparum maceria mearum obsistat , et benigne
nisi

te inquisitionem meam amplecti et querelarum calumniam patien* ,

ter accipere Vtrumque enim ago , et orficium inquisitionis per-

.

soluo et tibi contra te causarum mearum necessitates dirigo,quod

,

vt benignissime tuo auditui admittas , in ingressu huius dictatio-

nis portaque prostratus , peto a culmine vestri apostolatus
,
et :

quamquam vacillet calumniae obiectio,vbi lacrymarum est inter-

cessio,quum lacrymae non sint signa calumniae, tamen sint,opto,
et lacrymabiles calumniae,et calumniabiles lacrymae. Sed vtrum-
que pro licentiosa amoris praesumptione , non autem pro arro-
gantiae temeritate Sed iam causam exordiar
.

2. Se-
et modica PictatiitncuU , membrana »
. nem trahere . AREV.
Pro vocc pittacium Riscus allegat S.Au- Epist. XII. n.i. In epistolae inscriptio-
gustinum serm. 178. de verbis Apostoli ne pro Christique alii luc , et alibi Chri-
cap. 7. , alios Ducangius . Fortasse non stoque Pro portaque , vt exemplaria tnss.
.

multum aberrabit , qui dixerit , vo- exhibent , Grialius edidit portuque , for-
cem hispanam pedax.0 , fragmentum, siue tasse per errorem AREV. .

partem rei alicuius , ex pittacio origi.

 .

E P I S T O L A E 577
2. Septimum, ni fallor , annum tempora gyrant, ex quo me
memini libros a te conditos Originum postulasse , et vario , diuer-
soque modo praesentem vos me frustratum esse , et absenti nihil
inde vos rescripsisse , sed subtili dilatione modo necdum qssq per«
fectos,modo necdum scriptos , modo meas literas intercidisse, alia-
que multa opponentes ad hanc vsque diem peruenimus, et sine
,

petitionis effectu manernus Ob hoc et ego vertam preces in que-

.

relam,vt, quod supplicatione nequiui , vel calumnia lacessendo

valeam adipisci Saepe namque solet mendico prodesse vociferatio
. .

3. Quocirca cur , quaeso te,mi Domine,non tribuas , quod

rogaris ? Vnum scias , non dimittam ,quasi fingens me nolle nega-
ta. Sed quaeram , et instanter quaeram , quousque autem acci-
piam , aut eliciam, piissimo Redemptore iubente Quaerite , et in- :
Lucae xi, $,
uenietis , et adiiciente : pulsate , et aperietur vobis . Quaesiui , et
quaero , etiam pulso Vnde et clamito , vt aperias Nam huius
. .

argumenti me consolatur inuentio, quia qui contempsisti postu^

lantem, exaudies forte calumniantem
4. Hinc et ego scienti tua ingero , nec stili iactatione noui
aliquid suggerere insipiens perfecto praesumo Nec tamen erube*
.

sco imperitus disertissimo loqui , apostolici memor praecepti quo ,

praeciperis libenter sufferre insipientem . Quamobrem accipe cla*

mores calumniae Cur-rogo talentorum distributionem , ct cibario-
.

rum dispensationem tibi creditam hucusque retentas ? Iam solue

manum, impertire familiis, ne inopia pereant famis . Nosti, quid
creditor veniens reposcat a te . Non minuetur tibi , quidquid de-
deris nobis . Memor esto , paruis panibns multitudinem satiatam,
et superasse reliquias fragmentorum magnitudine panum .

An putas, donum
5. tibi collatum pro te solummodo esse da-
tum?Et vestrum est, et nostrum commuue est , non priuacum *
Et quis dicere vel insanus praesumat,vt priuato tuo gaudeas, qui
de communi tantum inculpabiliter gaudere scias? Nam quum Deus
tibi oeconomiam sui thesauri, et diuitiarum , salutis , sapientiae,
et scientiae tenere concesserit, cur larga manu non effundis,quod
dando non minues? An quum. in membris superni capitis vnus-

3. Calumniantem , ex Ouet. gothico : stili tantum mutata . PEREZ.

clamitantem Rom. cod. PEREZ. Ib. .Et fatmitts
A\l\,nec stulta iactalione
4. Ex Ouet. gothico voce stulti in pro familiis ,?ro famis (ottefame AR. .

Tom.VI. D ddd
 . . ,

578 EPISTOL AE
quisque 3 quod non accepit,sic in altero possideat, vt alteri,quod
habet, possidendum sciat tu forsitan ideo nobis parcus : existis ,

quia,quod mutiro a nobis resumas, non inuenis %

Sed si habenti das , tantillae mercedis fructum reportas .
6,
Sin vero non habenti tribuis, praeceptis euangelicis satisfacis , vt
reddatur tibi in retributione iustorum. Proinde et ego remordeor
conscientia , eo quod in me communicabile nihil boni sentiam ,
I. Petr! 4. 10. quoniam iubemur per charitatem seruire inuicem, et vnusquisque,
Rom. 12. 3» quarn accepit , gratiam in alterum illam administrare , sicut boni
dispensatores multiformis gratiae Dei atque vnicuique , sicut di- :

uisit Deus mensuram fldei in vnam compagem membrorum de- ,

beat eam ceteris partibus communicare quia haec omnia operatur :

vnus, atque idem spiritus diuidens singulis prout vult ,

7. Sed ad vnum,ac peculiare subsidium quod praemisi, re- ,

curro , ad importunitatem scilicet amicam amicitia destitutis , ac nul-

la membrorum honestorum gratia decoratis Iccirco audi vocem .

meam tot interiacentibus terris Redde redde , quod debes . , .

Nam seruus, seruus es Christi,et christianorum vt illic sis ma- ,

ior omnium nostrum , et quia nostri causa tibi collatam praesen-

tis gratiam,sitientibus animis , scientiaque fame cruciatis impertiri
non dedigneris.
8.Non sum saltem pes, qui ad iniuncta discurrens possim aluo
ecclesiae membrorum scilicet iudici
, obedientiae discursu parere, ,

nec principatui capitis imperanti obsequendo placere . Quin etsi

de inhonestioribus membris me esse sciam , sufficiat , quia , quae te

constat a capite percepisse me , per est dignum egerere , nec te,

rne non egerere , quamuis minimum tamen sanguine red*
, Christi
emptum . Nam nec dicit caput pedibus, non estis mihi necessa-
rii,quoniam quae videntur membra corporis infirmiora esse , nec-
essariora sunt , et quae putantur ignobiliora esse , his honorem
abundantiorem circumdamus , et , quae inhonestiora sunt nostra ,
maiorem honestatem habent
9. Sic itaque creator noster , ac dispensator cuncta dispensat
vt quum dona diuina , quae in se non percipit,
in altero alteri

possidenda tribuuntur, charitas cumuletur Denique tum bene .

6. Alii , in vna compage . AREV. Caesenas , nec tc , me non egere . Vtro-

S. Nec te, me non egercre. Codex libet modo corruptum id videtur. AR«
 ,

E P I S T L A E 579
multiformis gratia dispensatur, quando acceptum donum et eis

qui hoc non habent , creditur quando propter eum, cui impen- :

ditur,datum putatur. Hoc Apostoli capitnlum a nobis in parte

praemissum optime nouit prudentia charitatis vestra huic rei con-
gruere totum } et quidquid summatim tetigi , te proculdubio nosse
melius , latet nullum .

10. Itaque hoc solum superest , quod et magnopere peto , vt

praestes postulata, etsinon pro me , saltem pro ipsa charitate di<
uinitus impertita Pro qua iubemur et nosse , et praestare omnia,
.

et sine qua nihil sunt omnia. Sed et siqua superflua, siqua negli-
genter,siqua minus humiliter , aut inutiliter potias eflPudi quam ,

dixi : benigne suscipias, cuncta- ignoscas, cuncta

cuncta, quaeso ,

ores, vt Deus ignoscat. Ergo et hoc notesco, libros Etymologia-

rum , quos a te Domino meo posco , etsi detruncatos, corrososque
iam a multis haberi .

1 1. Inde rogo , vt eos mihi trascriptos integros

emendatos , et ,

bene coaptatos digneris mittere ne raptus auiditate in peruersmn ,

cogar vitia pro virtutibus ab aliis sumere Ego autem opto , quamuis .

nullius egeas , et vltroneae dicuntur putere merces , vt di^natio

vestrae benignitatis imperet nobis in id,quod possumus et vale- ,

mus, tantum vt obsequio nostro vtaris immo charitate quae Deus , ,

est ,
perfruaris .

12. His igitur expletis erunt mihi quaestiones de sacris , di-

,

uinisque paginis , quarum mihi expositionem cordis vestri lumen

aperiret,si tamen et nobis iubes resplendere , et diuinae le^is ob-
scurareserare . Nec si ista , quae peto percepero , , de illis silebo , sed
viam reseras capiendae iiduciae . Quum in hac prima fronte non
me confoderis stimulis verecundiae , et ignatiiae meae,locum de-
deris veniae , quod quein diligebas, quamlibet immeritum, non itis-

seris quia ignominiosum valde videtur , ac vile , si nec-

reprobare :

dtim satiatus quis charitate ab eo , qtiem amabat, inuenitur secedere.

13. Obsequio autem meae seruittitis dependo iurasalutis, et
qtiaeso pietatem sanctissimae vestrae potestatis , vt pro me orare.
digneris: qtiatenus qttotidie fluctuantem animam in malis, tuo in-
tercessu lucreris ad portum tranquillitatis aeternae deducas , eru-
, et

tam a miseriis , et ab scandalis Dulce mihi fuit diu ad te loqui,

.

12. Reseras : hoc est , tiperis , AR.

Dddd 2
 . ,

5 So EPISTOLAE
quasi coram positus vultum viderem tuae faciei. Ideo nec verbo-
sitatem caui : et temeritatem fortassis incurri . Sed aut hoc , aut
aliud agere debui tantum vt quod noluisti per humilitatem, sal-
,

tem tribuas per tumultuantem improbitatem .

14. Ecce quantum audaciae dedit mihi gratia vestrae be-

neuolentiae Et ideo siquid in hoc displicuerit , sibi imputet 3
.

quae tantum amat, vt timorem tollat. Nam perfecta charitas fo«

ras mittit timorem . Speciali quoque gratia fretus speciali Domi-
no , in quo vires sanctae ecclesiae consistunt, suggero , vt quia
Eusebius noster metropolitanus decessit , habeas misericordiae cu-
ram . Et hoc filio tuo nostro Domino suggeras , vt vtilem illi
loco praeficiat , cuius doctrina , et sanctitas ceteris sit vitae for-

ma Hunc autem filium praesentem beatissimae potestati vestrae

.

per omnia commendo , et tam de his quae hic suggessimus ,

quam etiam de his quae supra questi sumus eloquio vestro per
, 5

eum illustrari mereamur

Domino meo , et Dei seruo , Eraulioni episcopo

Isidorus ,

Epistoia XIIJ. 1. X uae sanctitatis epistolae me in vrbe Toletana inuencriint*

Nam permotus fueram causa concilii Sed quamuis iussio princi- .

pis in itinere positum remeare me admonuisset , ego tamen , quia

propinquior eram praesentiae ipsius, quam regressioni , malui po-
tius cursum non intercludere Veni ad praesentiam prin-
itineris .

cipis, inueni praesentem diaconum tuum per eum eloquia tua ,

suscipiens amplexus sum, et legi , et de salute tua Deo gratias

,

egi desiderio omni desiderans, quamuis debilis

:
atque fessus ,fidu- ,

ciam tamen habens per Christum in hac vita videndi te,quiaspes

non confunditur per charitatem quae diffusa estin cordibus nostris.
,

2. Codicem Etymologiarum cum aliis codicibus de itinere

transmisi , et licet inemendatum prae inualitudine , tamen tibi modo
ad emendandum statueram offerrc , si ad destinatum concilii locura

14.Mss. de curam veteres libri per fer Isidoriana cap.48. num. 7. , et seqq.

compendiutn pro misericordiae curam . vbi coniiciebam , , //' a<1 legendum esse
PEREZ. destinatum concilii locum peruenisses ;

Epist. XIII. prae valitudi-

n. 2. A\\\ r
nam Isidorus , vt videtur , ad aliquod
nc ,ct studueram pro statueram . Con- conciliiui^ tolctanum vocatus crat , quoJ
 EPISTOLAE 5S1
peruenissem . De constituendo autem episcopo tarraconensi non
eam ,
quam petisti , sensi sententiam regis : sed tamen et ipse adhuc
vbi certius conuertat animum , illi manet incertum . Peto autem ,

vt pro meis peccatis apud Dominum existere digneris interces-

sor , vt impetratu tuo deleantur delicta mea, et remittantur faci-
nora . Item manu sua . Ora pro nobis , beatissime Domine , et egre«

gie frater .

aliqua de causa celebratum non fuit . non est,et tam corrupte descripta est
Fortasse hic esset locus , vt in nota epi- in codice vaticano ibi laudato , vt nul-
stolam medicam Isidoro nostro affictam, lum operae pretium fore videatur eam
de qua dixi in Isidorianis cap. 75.^.3., referre . AREV.
adderem : sed tam ccrte Isidori nostri
 S. I S I DOR I
HISPALENSIS EPISCOPI
L I B E R
DE ORDINE CREATVRARVM.
C A P V T I.

De Tide Triititatit .

i.
licet
v T
,
niuersitatis dispositio bifaria ratione debet
et rebus hoc
Creatore , et creaturis
, est non quod Deum in
, in :
intelligi, in Deo vide-

parte ponamus, aut aequiparare Creatorem creatura possit ; sed quia o-

mne, quod est , aut factum intelligitur , aut infactum , aut potens , aut
subiectum , aut /icternum , aut temporaneum Factum ergo , et subiectum , .

et temporancum , ipsa est creatura . Infactum autem, et potens > atque

aeternum , ipse est Deus .

Cap. I. n. i. In Isidorianis cap. 23. risomisi ad Braulium episcopum vrbis

multis rationibus ostendi , hoc opus Iii- Romae , hoc est , Caesaraugustae , iis ra-
dori videri, ac contrariis difHcultatibus sa- tionibus permotus , quas in Isidorianis
tis , opinor, feci . Quod autem testimo- exposui . Ea omnia desunt codice in
nium .Aeneae Parisiensis , qui hoc opus Florentino , cuius cura
varias lectiones
Isidoro ascribit, a me repertum non fuis- duorum sacerdotum Gallorum» quos ho-
se tunc asserui , id iam mihi dicere non noris , et grati animi causa nominatos
licet nam postmodum obseruaui , c.94.
: volo , Thomae Dendrade , et Petri Franc
operis Aeneae Parisionsis aduersus grac- collectas , qua par est diligentia , et .S-
cos Isidori nomine ex libro De ordine de , apponam . In eJitione Spicilegii Da-
creaturarum verba quaedam laudari . In cheriani , quam Baluzius , et Martenius
Isidorianis etiam cap. 83. n. 9. excripsi adornarunt , nonnullae sunt notae , qua-
praefationem Dacherii , siue Acherii ad rum summam non praetermittam Ac .

hunc librum . Ea praefatio in editione primum in his notis obseruatur , Caesar-

Parisiensi anni 1655. aliquantulum dis- augustam potuisse dici Romam quem- ,

crepat Codicem non procul ab au-

, vt ^ admodum Hericus de Augustoduno in
ctoris aeuo exaratum e nobili nostro S.Re- vita S. Germani dixit , Celtica Roma deiti
tnigii Remeasis archisterio emcrsum ,nunc voluit , coepitque vocari . Verum de tota
primum publici iuris facium euulgamus . hac re quaenam sit nostra sententia , in
In Praefatione , quam in Isidorianis edi- Isidorianis declaratum manet •
loc. cit.
di legitur, monasterio depromptum pro
, Iam lectionis discrcpantia in codiceFlo-
archisterio emersum . Ceterum in re ipsa rentino , quem dixi , haec cst n. I. pona- :

Vtraque editio consentit . In titulo ope- rnus vt aequipr.rare . Forte , aequiparari.

 . ,,

CREATVRARVM. 5<9j
2. Sancta vtique Trinitas Pater, et Filius , et Spiritus sanctus , per Deus vnus in
omnia iura inseparabilis in substantia , id est , vna diuinitas , et in per- substantia,Tri«
qua nihil inferius , nihil nus in r^ rso
*
sonarum subsistcntia inconiuncta Trinitas , in
nis *
superius , nihil antcrius , nihil posterius, in natura diuinitatis esse cre-
dendum est : nihil seruiens, nihil subicctum , nihil Joco comprehensibile
nihiltemporaneum , nihil infirmum , nihil crescens , nihil ad sexum, ha-
bitumque pertinens , nihil corporcum scntiri fas est : sed est vnus Deus
sine initio, sempiternus sine loco , vbique totus, sine sui mutatione omnia
mutabilia disponens creaturarum ; tempora practerita, praesentia , futura
pariter cernens cui nihil est praeterltum , nihil restat , sed cuncta prae-
:

sentia sunt Cui nihil displicet , quod bonum est ; nihi! placct , quod
.

malum est ; a quo quod per se nihil

nihil naturaliter malum creatum est ,

nisi creati boni vitium est Bonus ergo sinc qualitate, magnus sine quan- .

titate, aeternus sine tempore , praecipuus sine situ , qui omnibus creatu-
ris infunditur , quum non sit illi Iocus,quem nulla capit creatura , nulla
eomprehendit intelligentia
5. Deus vnus Omnipotens , sanctas Trinitas Pater , et Filius, et Spi-
ritus sanctus Pater ergo Deus Omnipotens ex nullo origincm ducit , et
.

ipsc origo diuinitatis est , a quo Filius Deus Omnipotens genitus sine
tempore est non quippe creatus, quia Deus est,cui praeter quod Filius
:

est , in diuinitate totum commune est Patris in aeternitate , in volunta-

te , in potestate , in sapientia . Sic et Patri praeter quod Pater est , to-
tum commune est Filii .

4. sanctus est Deus Omnipotens , nec genitus est , quia non

Spiritus
est Filius ; nec creatus , quia non est creatura , sed ex Patre , et Filio pro-
cedens, cui praeter quod Spiritus sanctus est , totum comrnune estPatris,-
ct Filii , quia non qui Pater est , Filius, aut Spiritus sanctus in persona
Jiic nec qui Filius est, Pater, aut Spiritus sanctus hic est nec qui
est : :

Spiritus sanctus est , Pater , aut FiJius hic est;sed in essentia , quod Pa-
ter est , Filius , et Spiritus sanctus hoc vnum est ; et quod Filius est , Pa-
ter,et Spiritus sanctus hoc est; quod et Spiritus sanctus cst , Pater , et
Filius hoc est ; sed non triplex in illa Trinitate Deorum numerus est :
salua enim separatione personarum totum commune diuinitatis est .
5. Filius ex tempore carnem suscepit humanam , quae vitio caret ; hu- Filius Del hu-
manitatis naturam habuit, animam prudcntem , intellectualem , sapientem, manam susce-
excepta diuina natura, habens , vt humanitas integra fieret quam ideo Fi- pitnaturam . :

2. Cod. ms. Per omnia inseparabi- 3. Aeneas Parisiensis loc. cit. hunc
lis , in substantia vna diuinitas , et in et sequentem numerum desa-ibit .

personarum subistentiis inconiuncta ... 4. Sed ex Patre etc. sed ex Pa~ al.
nihil restat futurum.sed cuncta praesen- tre processit , et Filio cui etc. Processio-
tia sunt Similem de Trinitate,ac di-
. nem Spiritus sancti ex Patre , Filioque
uinis attributis professionem fidei alibi clarissime a Patribus ecclesiae gothicae,
repetit Isidorus , vt in libro Difterentia- et ab Isidoro non vno in loco assertam
rum rerum initio , lib. 1. contra iudaeos fuisse constat .

cap.4. , lib. 1. Sententiar. cap. 1.2, 14. 5. Carnem accepit etc. ms. carnem
ij.etc. ,in libris de officiis etc. sumpsit humanam quae omni vitio ca-
,
 . ,.

584 D E R D I N E
lius , qui sine tempore Dei Patris est , absumpsit , vt qui in diuinitate erat
Dei Filius , in hominis Filius. Qua humanitate natus
humanitateidem esset
est de Spiritu sancto , et Maria semper Virgine non quia et Spiritus san- :

cti , sicut et Mariae , Filius esse credendus sit , sed quia ex virtute , et
opere Spiritus sancti conceptus, ex Virgine natus sit .

6. Passionem crucis carne , non diuinitate sustulit mortem pro no- :

stra redemptione , et salute sustin-uit tridui tempore sepulcro conditus,

:

diuina virtute in eadem carne resurrexit; et postquam ecclesiam vnam ,

sanctam , catholicam verbo instruxit, exemplo solidauit , gratia firmauit ,
pace muniuit, assumpta tota humana natura , excepto eo , quo corruptio-
ni obnoxia est , ad Patrem rediens , vnde numquam defuit , sedet in dex-
tera Patris , vnde resurgentibus cunctis hominibus ad iudicium viuorum ,
et mortuorum affuturus in gloria Patris, impiis aeternas poenas , iustis ae-
terna praemia reddat .
7. Haec est Catholica fides, hanc credere , et confiteri, quam discutere,
plus proficit quam non prudentia secularis , non mundana phiJosophia ,
:

rerum potius imagines, quam veritatis intelligentiam sequens , agnoscere

potuit,sed apostolica fides tradidit,et ecclesiastica vigilantia custodit

c a p v t 1 r.

De creatura spirituali .

,.D Creatoris vero immensitate tantulo praemisso , ad creaturarum

e
ordinem paulisper aspiciamus . In quo non nostrae intentionis , quae nul-
la per se est , inuentionem , sed sanctae scripturae , et Maiorum explanan-
tium vestigia vel tenui aliquo relatu sequimur . Omnis ergo creatura aut
spiritualis , aut corporalis est . Sed quia creatura in intellectualibus spiriti-
bus, qui carne non tenentur , ct animabus hominum , quae carne c!:;udun-
Nouem Ange- tur, constat , prius de distinctis gradibus supernorum spirituum dicendum
lorum ordines est , quorum gratiae,vel differentiae ministeriorum esse nouem pcr scri-
pturas diuinas comprehenduntur , Seraphimscilicet , et Cherubim, 'Ihroni ,
Dominationes, Principatus , Potestates, Virtutes , Archangeli , Angcli .
2. Seraphim etenim supcr solium Domini cxcelsum stare Isaias vidit
et cantare audiuit,et vno ex his ad se misso , purgari de sui oris pol-
lutione promeruit . Cherubim vero i.\ oraculo testimonii , propitiatorium
figura-
ret Et mox excepta diuinam naturam
. scd quia spiritualis creatura . Deinde
pro excepta diuina natura , quod reti- clauduntur inferius constat . Apud Da-
nendum Pro in humanitate al. in hu~
. . cherium in mea editione est cluduntur
rnana natura Paulo post , credendus sit.
. pro clauduntur . Pro supemorum spiri-
sed quod virtute , et opere . tuum ms. supernorum ciuium , omisso
6. Ms. surrexit pro resurrexit ; et postea ministcriorum Pro comprehen-
.

mox excepto , quod corruptioni obnoxia duntur nis. deprehenduntnr .

non est . 2. Ms. depicti erant Apud Dache- .

Cap. II. n. 1. Sed quia crcatura : nas. rium mendose depincti Infra ms. aua- .
 . . . , »

CREATVRARVM. 585
figurati, et arcam tegebant , et in templo Domini cum bubus , et leoni-
bus pcr Salomonem depicti fuerant . Ezechiel quoque in visionibus Dei
quadrigam vidisse se describit , quam quatuor scripturae vtriusque testa-
menti notis mystico famine coniungit Ad Colossenses vero Paulus apo- .
Col. i. i6\
stolus scribens , Thronos, et Dominationcs , et Principatus , et Potestates
commemorat Thropiy siue Dominationes , siue Principatus , siue Pote-
, siue
states Ipse etiam ad Ephesios de Virtutibus enarrat , ita inquiens
. Supra Eph. : x. u.
emnem Principatum , et Potestatem , et Virtutem y et Dominationem Archan- .

gelorum autem , et Angelorum ostentationibus , et nominationibus diui-

norum voluminum prata referta sunt
3. Ilorum quoque nouem ordinum supernorum ciuium significatio-
nem nouem pretiosi lapides Ezechiel . ostendunt
Vbi sub persona Prin-
cipis Tvri super snmmum illum, qui lapsus est, angelum , sermones Pro-
phetae planctum dirigunt ; vbi dicitur : Omnis lapis pretiosus operirnentum Ezech. 28.12.
tuum , sardius , topazius , iaspis , chrysolitus , onyx , berylius , sapphhus , car-
bunculus , quibus lapidibus nouem opertus iccirco dicitur, quia
smaragdus :

nouem spiritualium officiorum ordinibus, quibus praeerat , ornabatur.

4. Sicut ergo de numero diximus, sic etiam de distinctis officiorum Scraphim .

grudibus aliqua pandamus Seraphim igitur , id est, ardentes, vel incen-

.

dentes dicti sunt, quia Dei amore plusquam omnis rationalis creatura
speciali quadam diuini muneris largitione inardescunt et quanto omni- ;

bus creaturis excellunt , tanto diuinae charitatis priuilegio Creatori ap-

propiant, et in tanto excelsitatis honore sublimati consistunt, vt inter se,
ac Dominum nulli alii spiritus sint .
5". Secundo quoque ordine Cherubim inter supernos ciues numeran- Cherubim .

tur , cuius ordinis vocabulum scientiae multitudo interpretatur , quorum

intellectus dum Dei contemplatione prope haerendo reficitur, plus omni-
bus , quae subiacent , creaturis intellectualibus scientiae multitudine dila»
tatur. Qui enim diuinae claritatis speculum perspicacius intendunt , ab
his abdita crcaturarum occulta fieri qualiter possunt \
6. Tertio quoque ordine intellectualium spirituum Thronorum agmina Thronl
constitnta sunt , qui Sedes interpretantur ia his etenim dum speciali mu- :

nere Dominus seJet , per eos iudicia sua in creaturis omnibus terribili-
ter , et mirabiliter exercet Hinc per Psalmistam dicitur Sedisti super
. : Ps. 9* j.
Thronum , qui iudicas iustitiam Et in reuelatione Ioannis angelus loqui- .

tur Et
: qui sedet in Throno , defendet eos .

7. Quarto etiam gradu officiorum caelestium Dominationes consistunt , Dominatlones

quae illorum , qui infra scribentur, quinque graduum ministeria alta prae*

drigam Cherubin vidisse . rotis my-

. . Ms. omnis rationabilis creatura .
4,
stice coniungit . .. commemorat dicens , In impresso erac fiant pro sint
siue thronos , siue . 6. Interpretantur m$. nuncupantur . :

3. Ms. lapides apud Ex.echielem ... Et super hos pro per eos Deest in ms. .

ttngelum ssrmonis prophetae planctus di- Et in reuelatione- defendet eos .

rigitur :vbi In edito deerat quibus post

.
7. Ms. alta dominatione praecellunt .
erdinibus , quod ex ms. suppleui
TomtVl. E e e e
 . . . . .

586 D E O R D I N E
ce!lunt;et quanto aliis magnitudine praeponuntur , tanto his
potentiae
ceterorum subiectio per obedientiam exhibetur .

Princlpatus .
8. Dehinc post illas quinto ordine supernorum ciuinm Principatus vo-
cantur, quibus, dum his bonorum spirituum iam principatus committitur,
ad explenda Dd ministeria , quae facere subiecti debeant , principantur .
Potestates . 9» Sexto quoque statu in bonis spiritibus Potestates sunt ordinati , qui
principari diuersispotestatibus Domini munere perceperunt ; qui per potesta-
tem nequitiam malignorum spirituum refrenant , ne si , plusquam oportet ,
permittuntur , saeuitiam exercere , vel humanis sensibus inhaerere audeant
Virtutes io. Septimus gradus spiritualium ministrationum Virtutes nominantur,
per quos spiritus virtutes, et signa , et mirabilia in hominibus saepe
factitantur
Archangeli. II. Octauus ordo est Archangeli , id est,summi nuncii , vocantur,
per quos maiora quaeque hominibus nunciantur et quanto Angelis in :

ordinis summitate excellunt , tanto hominum notitiae , Domini iussione ,

excelsiora perferunt
Angeli . 12. Nonus ministrorum caelestium ordo Angeli sunt nominati,qui mino-
raquaeque, et communia, ex Dei voluntate hominibus nunciant, et suadent
i
J. Porro in his sciendum est , quod quandocumque nominantur , ex
ofhciorum proprictate , quando ad homines veniunt , sumpsere vocabula ;
quia illa supernorum ciuium summa societas propriis nominibus non in-
diget . Inde Michael dicitur, id est 9 quis sicut Deusl eo quod in fine con-
tra eum , qui se aduersus Deum eriget , mittendus destinatur Et Gabriel, .

id est , fortitudo Dei , ad Zachariam , et Mariam Virginem missus scribi-

tur ; vt qui , quod natura negabat , futurum esse praedixerat , fortitudo
Dei diceretur .
14. Ad Tobiam quoque Raphael , id est, medicina Dei , mittitur: ni-
mirum enim qui diuina virtute salutem ferebat , non incongrue medicina
Dei nuncupatur . Et quod in singulis,hoc et in gradibus potest esse ,
vt quum vnus alterius officium facit , illius etiam nomine censeatur , sicut
Ps. 10?. 4. dicitur : §£ui facis angelos ttios spiritus ; id est , quum vis , spiritus hos
omnes ange!os,id est , nuncios facis Et aliquando ex vicinitate aliorum
.

graduum aiii graduum officia assumunt ; sicut ex Thronorum vicinitate

8. Omittit , Dehinc post illns Pro ad . tur : quia illa . Poste3 editio : eo qtiod in
explenda Dei mysteria , vt erat in edito , fine seculi Antichristus contra eum, qui etc.
substicui ad explenda Dei ministcria . Correxi ex ms. , v:i etiam quod in
id

9. Ms. sunt ordinatae , qui principari edito sequebatur vt qui , quod hu-
ita :

ne plusquam per-
ttduersis potestatibus - mana natura denegabat futurum Super- .

mittuntur saeuitiam .
, fluum videbatur humana , et abe&t haec
10. Ministrationum ms. dominatio-
: vox a ms.
num Et fiunt pro factitantur .
. 14. Diuina virtute ms. diuina na- :

II. Forte, sttnt archangeli , qui et tura, minus bene Pro nuncupatur , quod
.

summi nuncii vocantur . ex ms. sumpsi , imprcssus liber nuncu-

11. Et communia ms. omittit
: paretur ,-lmpressus idem exhibet et quod
13. Ms. sciendum est , quandocum- tingelis in stngulis,scd omittendum angelis
$ue .. . veniunti sumers vocabula dicun- curn ms. Infra pro vichiitate ms. vicinia ,
 :

CREATVRARVM. 587
etiatn super Chcrubim sedere Dominum Scri^turae dicutit; sicut et iw
psalmo scriptum est : §fai sedes super Cherubim , wanifestare eoram Ephraim. Ps. 79. 2.

15. Sed in ilJa superna societate, quod in aliquo specialiter habetur,

ab omnibus in commune possidetur , quia non minus vnumquemque re*
ficit , quod in alio videt, quam quod in semetipso possidet et quum mit- :

tuntur , numquam ab eorum contcmplatione Deus , a quo reficiuntur , abest

r.onquod iiJi spiritus \bique pariter possunt esse , qui mittuntur, sed
quod Dominus qui vbique est , ab his , qui discurrunt , semper in omni
,

loco sine sui mutatione conspicitur . Vndc scribitur : Milia milium mi- Dan. 7. 10.
tfistrabaut ei , et decies centena mi/ia assistebant ei .
16. Vtrumquu enim supernae Potestates pariter faciunt , quia et mi-
nistrant , dum mittuntur , AJiquando
et assistunt , dum contemplantur .

autem qui mittuntur angeli , iJlis , ad quos veniunt , hominibus per se

nirnciant, aJiquando alios velut subiectos per se ad nunciandi officium desti-
nantjsicut in Daniele scriptum Jegitur , Gabriel , fac istum intelligere Dan. 8. 16.

sermonem , quod ab aJiquo, velut superiore , dictnm minime dubitatur .

C A P V T III.

De aquis ,
quae super jtrmamento sunt •

1« V erum quoniam de ordine creaturarum sermonem sumpsimus, quod

tuae propositionis continentia comprehenderat , post spiritualem creatu-
ram , de qua paulisper disseruimus , de aquis , quae super firmamento sunt ,
quid auctorum intentio potuit excogitare , proferre tcntabimus . Quum
enim in principio prima die facta fuisset Jux , quae spirituaJis creatura
facta esse dignoscitur , secunda die firmamentum , quod diuidit inter aquas,
quae sunt supra firmamcntum , et aquas ,
quae sunt sub firmamento, essc

15. Editus sed illa , omisso in . Ms. disserutmus , de aauis , quae superf.rma.
in aliquo videt. Et , sine sua mutatione . mentum sunt 9 qnid auctorum intentio po-
16. Corrupte in editicne , et mini- tuit excogitare , proferre ten*auimus . Ex-
strandum mittuntur Ex ms. etiam cor- . criptorum vitio tribuo tentauimus pro
rexi sequentia , velut subiectos per se etc. tentabimus , vt alibi passim b ip V , et
Mailem tamen pro se . In editione haec contra v in b commutabatur . In edi-
ita erant deprauata : velut subiectos per tione erat fuisse lux pro fuisset lux . Et
se ad annunciandi ojficium , sicut in Da- mox , firmr.mentum , quod diuidit , quae
nisle . .sermonem , velut superiorem di-
. supra suntfirmamentum , et aquas Quod .

ctum etc. ex ms. emendaui . Ex coniectura vero

Cap. III. n. 1. Tuae propositionis Sa- . reposui , locali spatio esse omni corpora-
tis hinc constaret , Isidorum , vt morem li creatura superiores . Nam in edito e-

aiicui gereret , hbrum De ordine crea- rat , locali spatio ex omni creatura cor~
turarum edidisse , quod etiam in fine porali superiores. In ms. locali spatio
operis editi clarius exprimitur Verum . omni ex corporali creatura esse superio-
codex Florent. , a quo illa peroratio ab- res Ceterum de aquis , quae super cae-
.

est , etiam hoc loco longe alio modo los sunt , agit Isidorus cap, 14. libri De
orationem concinnat , nempe Post spi- : natura rerum ex S. Ambrosio Sic etiam.

litualet» creaturam , de qua paulisper plura alia,quae in hoc opere referun-

Eee e 2
 . .

5S8 D E R D I N E
factum Scriptura testatur .ex quo intelligitur , aquas illas , quae supra
:

firmamentum sunt, Jocali spatio esse omni corporali creatura superiores

2. Quamuis enim in psalmo centesimo quadragesimo octauo post fir-
mamentum , et solem , et lunam , et stellas aquae illae , quae supra cae-
Jos sunt, positae inueniantur, tamen vt illas omnibus esse corporalibus
creaturis ostenderet altiores , itcrum excelsarum virtutum , velut habitacu-
Ps. j^S. 4, Ja recapitulans , caelos Psalmista his anteponit , dicens : Laudate eum , caeli
caelorum , et aquae , quae super caelos sunt , laudent nomen Domini .

3. Vnde ostenditur, post illa spiritualia spatia , qualiacumque sunt , vbi

spirituales , vt diximus , ordiues commorantur , quae caelorum caelos Pro-
pheta nominat , ante hoc visibile caelum aquas illas , velut initium re-
rum corporalium , esse constitutas , quas tamen nequis spirituali iunge-
ret creaturae , post caelos caelorum , antequam de terra diceret , po-
Ibid. 7.. suit , paulo post subinferens Laudate Dominum de terra , dracones , et 0-
:

mnes abyssi .

Ecce has aquas Psalmista super caclos positas dicit,et tamen his
4.
caelos caclorum anteponit Per quod demonstratur , inter vtrosque cae-
.

Jos esse collocatas , id est , caelis spiritualibus humiliores, et caelis corpo-

ralibus superiores ; sed tamen corporalibus creaturis pertinere dicendae
sunt, dum in secundi diei opere factae supra istud corporeum firmamen-
tum consistunt .

Sed quid ibi vtilitatis in rerum corporalium vsibus agant, bina in-
5.
tentione magistrorum inuestigatur . Quidam eaim illas ad terrarum or-
bis abolitionem in diluuio,quod sub Noe factum est ( sicut Geneseos hi-
storia narrat ) Dei praescientia reseruatas aiunt , sicut Scriptura inquit :
Gen. 7. ir. Et cataractae caeli apertae sunt , et facta est pluuia quadraginta diebus ,
et quadraginta noctibus Sed quoniam ct nubes , de quibus pluuiarum im-
.

bres terreni soli fertilitatem irrigant,atque etiam aer , in quo hemisphae-

ria omnia , ct aurae corripiuntur, caelorum nomiue pcr scripturas diuinas
Ps. 77. 24. saepc censentur , quemadmodum dicitur Et pluit iliis manna ad manducan- :

Ps.dd» 7. dum ; et panem caeli dediteis ct in alio loco Dabunt et caeli imbrew, et ter-
: :

ra dabit fructum suum ;quibusdam doctoribus placct, ex illo inferiorc nubium

tur partim in libro De natura rerum ,

, Genescos hiftoria narrat Mox legit , 0-
.

partim in Etymologiis explanantur . tnnia ex aere concipiuntur , caelorum .

2. Ms. inueniantur ed. inueniuntur . : Editio ita distinguit , Dabunt et caeli
3. Vt diximus ms. de quibus di.xi-
: imbrem . Et , Terra dabit fructum suum .
inus . Infra , diceret , Propheta posuit : Ms. Et caeli dabunt imbrem , et terr.c
post enim subinjertur , Laudate Dominum dabit fructum suum Locus psalmi in-
.

dc terra . Ecce istas aquas Psalmista etc. dicatus solum habet , Terra dedit fuictum
4. Dicit : edit. Ms. caelis cor-
dixit . suum Priora verba vnde sint desumpta ,
.

poralibus celsiores, quae priorcs ccrpora- non apparet Ieremiae

. 14. 22. ita le-
iibus creaturis dicendae sunt . gitur , Numquid sunt in sculptilibus gcn-
5. Ibi vtilitatis ms. omittit Pro
: . tium , qui pluant ? aut caeli possunt dare
abolitionem ms. ablutionem , quod fortas- imbres ? In fine huius numeri pro aestu
se verum est Idem ms. omittit sicut
. ms. aestate , quod non ita placct
 . . . : .

CREATVRARVM. 589
caelo tantarum aquarum abundantiam fuisse diffusam, vtsecundum iJlam con-
suetudinem , qua per omne tempus agitur , etiam tunc pluuiarum copiam
nubes effunderent , in quibus tamen cataractas apertas Scriptura comme-
morat , eo quod plus solito aquarum diffusio immissa fuerat Ceteri vero .

easdem aquas supra firmamentum positas iccirco asserunt , vt igneum , qui

in luminaribus ardet , et sideribus, calorem temperarent , ne plusquam suf-
ficit j inferiora spatia aestu torrerent

C A P V T IV.

De firmamento caell .

1. JLcost aquas creaturarum corporalium ordine secundo loco vide-

illas

tur esse firmamentum , quod in secunda die , vt supra diximus, factum ,

lnter vtrasque diuidit aquas ; de cuius etiam statu, vtrum velut discuster-
ram desuper operiat , an vti testa oui omnem introclusam creaturam vn-
dique cingat , vtriusque aestimationis non desunt putatores .

2. Nam et illud , quod de hoc Psalmista commemorat , quum dicit

"Extendens caelum , sicut pellem ; vtriusque aestimationis assertionibus non Ps.103. 22,
contra facit , quoniam quum animalis carnem cuiuscumque sua pellis ve-
stiat, omnia sua membra aequaliter vndique circumdat; quum vero ex-
cisa de carne seorsum extenditur, siuc rectam, siue curuam camcram pos-
se facere non dubitatur
5. Vtrum ergo terram desuper , velnt extensa pellis tabernaculum , te-
gat , an sicut animalis membra corio conteguntur , mundi molem vn-
dique firmamentum cingat , vtrique assertioni non difficulter suffragatur .
4. De huius quoque firmamenti situ , vtrum inane, ac penetrale , an
solidum , ac firmum sit , diuersi auctores suas aestimationes , velut quid se
ad has deducat , protulerunt Quorum sententias vtilius , quam nomina ,
.

ponere curabo Horum enim illi , qui firmamentum inane , ac penetrale

.

fieri plus diligunt , ad confirmationem sententiae suae omnium elemento-

rum naturas conferunt .

5. Terram etenim omnium creaturarum corporalium grauissimam esse Terraomniury

non minus ostendunt , quam dicunt ; atque illam ideo humillimum in grauissima
creaturis locum tenere aiunt , quia natura aliqua nisi seipsam sufferre
non vaJet Aquam vero quanto Ieuiorem terra videmus , tanto grauio-
.

Cap. IV. n. 1. Diuidit . Edit. mendo- deducatur pro deducdt . Postea omittit
se , vt videtur , diuidi . Isidorus breuiter ponere , et haec omnia verba , Eorum enim
de firmamento agit lib. 13. Etymolog. illi , qui firmamentum inane , ac penetra-

cap. 4. ,et lib. De

natura rerum cap.13. le fieri plus diligunt . Sine quibus sen-
«. Ms. pellem , vtriusquc aestimatio- tentia non constaret
aibus non contra . Et , cameram vestire 5. Seipsam sufferre Sic ms. recte
. .

posse non dubitatur . Impressus seipsa suffern Deinde vi a-

.

Firmamentum cingat
3. : editus fir- quis subductis fuerit , statim vadit . For-
wamenti cingat , sine sensu . te aquis subductus fuerit .

4. Editio , solidum , an firmwn . Et

 . . . ,,

59© D.E ORDINE

rem aere deprehendimus . Aer namque sub aqua per se subsistere non
valet, sed ad sua spatia , etsi aliqua necessitatis vi alicubi subductus fue-
rit , statim euadit .

Ignis super 6. Ignis quoqiie natura supra aerem esse deprehenditur ; quod etiam
aerem jn jjj jg n e,qui in materia terrena ardet, facile comprobatur ; quoniam
statim vt accensus fuerit, flaminam ad superna , quae super aerem sunt ,
spatia , vbi illius est abundantia , et locns, dirigit , sed circumfusione cras-
sioris aeris extinctus,in mollem aerem cito euanescit , vf ad suae natu-
rae Jocuin peruenire non possit In quo tamen ostenditur, naturam ignis ,
.

qui ascendit , aere esse Jeuiorem ; sicut aquae natura, quae descendit , mon-
stratur esse grauior.
Flrmamen- 7. Hac ergo ratione etiam firmamenti spatium , quod supra ignem est
tum supra i- Ieuius , ac tenuius putant , quia excelsius his omnibus,quas praediximus,
gnera naturis constat h\ quo spatio etiam stellarum fulgurantium Jucem inae-
.

qualem esse iccirco aestimant, quod in illo tam amplo spatio ex illis aJiae
longius , aliae propius curraot sed hanc putationem qui minus suspiciunt
:

supra ilJud aere , et igne subtilius , ct inanius , et penetralius spatium con-

stare aquas minime posse dicunt ; nisi forte , vt illi , quos praediximus ,
aiunt , omni tenuiores, et subtiliores ibi consistunt
corporalitate
8. Quibus etiam ab aliis contra respondetur ; quae vnquam quamuis
tenuissima aquarum vaporalitas , quae firmamento leuior esset ; Propterea .

ergo illi alii firmamentum velut aere solidissimo fusum constare solide ,
ac firmiter facilius putant ; atque ideo firmamentum nominari existimant
quia tam solida, quam inania , tam lenia, quam grauia , quae diximus,
cuncta spatia intra se concludat , et supra se positas aquas , qualescum-
que sunt , sustineat . Verum quoniam inter tantos viros de tali , et tanta
re variatum est , nullius aestimationem alii praeponendam censemus , sed
ad hos lectorem vtrarumque partium arbitros mittimus .

C A P V T V.

De sole , et lanu »

\.\J u'u
lia vero in firmamento caeli licet post spcciem maris , ct terrae
formata duo luminaria magna , in principio Gencseos Mosaica lex , im-
6. etiamque ...
Editio, deprehenditur , litate pro corporalitate , pro ibi .
et fieri
in materia tcrrae , et corrupte , tetrae , 8. Quaevnquam etc. Haec in ms. ita
Paulo post , fuerit flamma , ad superna concinnantur , quae vaporalitas , quamuis
- dirigitur , sed- sicut aqua , quae natu- tenuissima aquarum vaporalitas , fitma-
ra descendit y monstratur esse grauiorem . utento , quod igni , qv.i aere leuior est ,

Omittit etiam aeris post crassioris , et subtilius , ac penetrabilius fie-

et leuius ,

cito ante euanescit Locum reposui ex

. ret ? Propterea quod ergo li.i alii jirma-
ms. , nisi quod in eo esifieri grauior pro mentum . In editione erat illi aliis . Ms.
esse grauior . omittit facilius ante putant , et arbitror
7. Ms. supra igneum est . Infra pe- ante mittimus .

neirabilibus pro penetralius , et vapora' Cap. V. n. 1. Ms. in principio Cene-

 ..

C R E A T V R A R V M. 591
mo diuina scriptura pronunciat , non est indecens , si descendens de super-
nis sermo in ordine locali creaturarum solem , et lunam statim post firma-
rnentum describat, ita tamen vt in conditionis ordine post terram , et marc
duo haec Juminaria , et stelias cum
Scripturae vocibus animus ponat, quam-
uis omnia elementa sine tempore facta ficieli ratione fides catholica credat
2. Sol ergo,et luna duo luminaria in firmamento caeli instituta sunt . Ante prlmum
Vnum , quod est maius , vt praeesset diei; secundum , quod est minus ,con- hominis pec-
stitutum est , vt praeesset nocti . Sed non eandem sui splendoris luccm , catumsol, et
quam quum in principio creata sunt, habuerunt , nunc per omne sui mi- luna multo lu-
,
cidiora .
nisterii tempus dierum , ac noctium decursiombus conseruant .

5. Haec enim dum humanis vsibus ministrare a Deo creatore destinata

sunt , quum homines inculpabiliter vixissent , et sub creatoris , quo con-
diti fuerant , etiam sui luminis plenitudine decorata
lege perseuerarent ,

ministrabant ; quum vero homines, quibus in ministerio sociata primitus

rutilabant , propter trangressionem deiecti , paradisi beatitudinem amise-
runt , ipsa quoque luminaria , quamuis non sua culpa , sui luminis dctri-
menta non sine suo doJore pertulerunt, sicut Paulus apostolus contestatur ,
dicens Quomam omnis creatura congemiscit , et dolet vsque adhuc
: Rom. S. 22. .

4. Sed quia per Redemptoris aduentum humano generi pristinae bea-

titudinis in melius restauratio promittitur, etiam creatura suum antiquum
decorem acceptura non dubitatur. Vnde propheta Isaias de sole speciali-
ter, et luna , illustratus spirituali famine, inquit Et erit i;i die illa^quum Isai.30. 25. et :

ceciderit turris , erit lux lunae , sicut lux solis,et lux solis erit septemplici- se£l«
ter , sicut lux septem dierum ,quum alligauerit Dominus vulnus populi sui ,
et percussuram plagae eius sanauerit .

5. Quum factum fuerit caelum nouum , et terra noua et non fuerint Apoc. 2t. 1. :

in memoria priora , quae corruptioni seruiunt et peccati vulnus , et per ' s *>» 6 5« 17«
:

cussuram plagae mortis in corporibus resurrectorum Dominus sanauerit , 3°* 6 "

et superbi spiritus ex impcrio,quod arripuerant , depositi fuerint , tunc

lux lunae in lucem solis mutabitur , et lux solis restaurabitur in lucem
septem dierum , quibus conditus fuerat , hoc est , in septuplum suum lu-
men restaurabitur . Nihil enim restauratur , nisi quod amissum est,aut
corruptum quod igitur sol amisit , et luna , hoc rursum accipient
; .

6. Ex quo apparet , septimam nunc sui luminis partem Iuminaria reti-

SiSiimmo diuiaa scriptura pronuncictt - 4. Amiquum . Deest haec vox in ms.

ratione catholica inuestigatio credat . De Ih edito diuersa lectio est , quum cecide-
sole , et luna Isidorus disserit lib. De rint turres , et mox dierum , in die , qua
natura rerum cap. 15. etseqq. , et lib.13. alligauerit . In ms. legitur , sertemoliciter
Etymologiar. cap. 3. et seqq. mutabitur in lucem septem dterum .
2. Instituta . al. constituta , et statu- 5. Resurrectorum . Ita ms. melius,
tum pro constitutum . quam resurrecturorum in editis . Ex eo-
3. Ms. quo conditi sunt lege , perse- dem ms. reposui , et lux solis restaura-
uerassent- primitus rutilabant, post trans- bitur in lucem - nihil enim restauratur etc.
gressionem . In impresso erat rotulabant, In ed. decst restaurabitur post Iux so-
sed in editione Baluzii nota erat appo«- ///,etpro restauratur est restaurabitur
lita , cx coniectura legendurn rutilabant . 6. Ms. resument , sicut Habacuc /»-
 . . . ,

592 DE R D I N £
nere , quam
septempliciter resument , quando per Habacuc Spiritus san«
ctus pro futuris praeterita ponens , inquit : Eleuabitur sol in ortn suo , et
luna stabh in ordine suo Cessante namque mutabilitate humani status, .

cui seruiunt , et sui cursus mutabilitas cessabit . Quod enim inquit , Soi
in ortu suo , hoc indicat , quod numquam inclinabitur in occasu suo : et
in eo , quod dicitur , Luna stabit in ordine 5//o,hoc insinuat , quod muta-
tiones incrementi , et decrementi sut non patietur,sed in stio ordine
semper stabit .

Rom. S.21. 7. Hoc autem erit , ^uando , vt Apostolus loquitur , ipsa creatura li~

berabitur a seruitute corruptionis in libertatem gloriae filiorum Dei . Quum

enim sancti pro mcrcede sui laboris , quo Deo seruierint , immutati fue-
rint , et fuiserint , sicut sol iustitiae , cuius est sanitas perennis tunc et ipsi
,

corporeo huic soli pro mercede sui ministerii , quo seruituti corruptionis
subiecta est , in septuplum fulgoris rutilatio restituetur
.

Vnde incre- 8. Interim vero quotidianis sui ministerii motibtis quoties solem se-
menta , etde- quitur Juna,sui incrementa luminis auget; quoties autem solem antece-
crementa lu- dit detrimenta sui splendoris agit . De statu vero lunae varie putatum
5
nae-
est : vtrum sphaera dimidia sui parte nigra, ae tenebrosa , et dimidia par-
te altera lucida sit , et candida, et sic incrementa , et decrementa agan-
tur,vt paulatim pars illius lucida ostenditur, eodem modo tunc
quum
tenebrosa occultatur , similiter quoque dum lucida vertitur, iterum tene-
brosa manifestatur.
c). An sit etiam rotunda radiis solis illuminata , qttae quandocumquc
soli siue ante,siue post appropiat , velut in ora radio luminis illucescat :
quum autem longius , ac longius reccdere videtur , maius , ac maius pau-
latim suum lumen a solis splendore augetur;vt quum ad integrttm ae-
quiparato orbe facie ad faciem soli opposita constiterit , tunc plene in sc
imaginem solis habere possit
10. De cursibus autem solis , ac lunac, nec temporis, nec istius qui-
dem loci quos iccirco in
est disserere, hoc opusculo negligentius asse-
quor , quoniam ct ipsius brcuitas compendiosa non patitur , et in vsum
pene omnibus lectoribus dierum festorum computandorum gratia con-
uersi sunt .

11, Haec vero lucis organa nonnulli sensibiles creaturas opinantur ,

sed

quit, Eleuabitur ctc. ct dctrimcr.ti sui ite- 2. Agit ms. sustinet In edito crat
: .

rum r.on patictur Fortassc indicatur lo-

. putandum pro putatum , quod ex ms. re-
cus Habacuc cap. 3. v. xi. , vbi Vulgata posui , vti post iterum addidi tenebrosa ,
zit: Sol 9 ct luna stcterunt in habitaculo quod ab eodem impresso aberat
suo . Versio antiqua t Eleuatus est sol , 9. Rotunda: ed.r£7M.Mox :ns. ve-
et luna stetit in ordine suo Ita etiam . lut minor a radio ... vidctur , magis »

legit Gregorius Magnus in Iob. 26., et ac magis paulatim eius lumen .

roulti alii a Sabatierio laudati 10. Loci:m%, breuitatis .

7. Et fulserint , sicut sol iustitiae , 11. Hoc caput in ms. ita desinit
cuius est sanitas perennis : ms. omnia llaec vero lucis or^ana nonnulli insensi-
haec omittit . bilcs creaturas cpiaantur , Sed quae ««
 . . .

CREATVRARVM; 593
scd quae diximus, vsitatius a catholicis auctoribus frequentantur in his am-
biguis sententiarum aestimationibus Intendendum est , cui pJus sanctarum.

scripturarum auctoritas sufTragatur ; etsi hoc etiam examinandum est ,

quidnam multitudo catholicorum in fidem traxit diuersae autem aesti- :

mationes , quae tantidem a catholicis assertae sunt, et quibus vtrisque

sacri canonis dicta non contra faciunt , ad quas aequaliter currant , hae
arbitris lectoribus in ambiguo relinquendae sunt

C A P V T VI.

De spatio superiore , et paradiso caeli

i.l3 ermone de firmamento,et luminaribus dicto, sequitur inane spatiunt

Iongum , quod a caeli firmamento vsque ad terram deducitur, et in duo
spatia esse diuisum , a nonnulis scriptoribus explanatur , sed superius spa-
tium ad caelum pertinere dicitur, inferius autem terrae fieri coniunctum
non dubitatur .

2. Etenim excelsum spatium , quod caelo pertinere diximus , purissi-

mum , ac subtilissimum , nec nubium tumores , nec ventorum inflationes ,
nec pluuiarum , aut imbrium humidas conspirationes , nec niuium , vel
grandinum gelidas coagulationes , nec aeris mutationes , nec tempestatum,
et tonitruorum fragores , sed nec ipsum aerem , qui volantium auium cor-
pora , et ipsarum nubium spissiorem aeris ipsius molem sufferre valuisset,
et animantium diuersorum vitas aerii spiritus reciproca inflatione refice-
ret,atque halitu animaret,nec vllas omnino diuersorum hernisphaeriorum
perturbationes omnimodis habet .

3. Sicut Olympi montis altissima terrarum , et ob id ceteris incogni-

ta hominibus iuga conscendentibus , comprobatur , et eorum relatione re-
fertur , qui aceto humectas spongias ad conseruandam aerii spiritus infla-
ximus , vsitatius a catholicis frequentan- 2. Ms. nec aeris
vllas mutationes .
tur . Clarum videtur legendum , sensi- In excuso , frangores
erat - auium cor-
biles , hoc est, quae sensum boni , ma- poratur , et - aeri spiritus . In editione
liue habeant , vt exponitur in editione Baluziana coniicitur corpora tuetur pro
Baluziana . Isidorus lib. De natura re- corporatur, et aerii spiritus pro aeri spi-
rum cap. ex S. Augustino excitat
27. ritus Haec vltima coniectura ex ms.
.

hanc quaestionem , Vtrum sidera ani- comprobatur , in quo pro corporatur so-
mam habeant Quae opinio veterum quo-
. lum est corpora , et ita procedit sensus.
rumdam fuit , nunc iam penitus con- In eodem ms. erat spissionem , sed reti-
tempta est . Ceterum ea , quae in im- nendum spissiorem ; ac melius esset spis-
presso antiquo adduntur , valde corru- siorem aere ipso molem De re ipsa con-
.

pta erant , quae aliquatenus sanata sunt fer dicta in Etymologiis lib. ij.cap. 7.
in laudata Baluzii editione , cuius corre- 3. In impresso , Sicut olim Phrygiae
ctiones sequimur. tnontis: sed aduertitur, codicem habere
Cap, VI. n. 1. Sermone - dicto Id ms. . phy pro Phrygiae,quod ex coniectura po-
omittit In impresso a caelo firmamen-
. situm fuit . Noster ms. veram lectionem
to , in ms. a caelo firmamenti , qui etiam exprimit , Sicut Olympi montis . Idem
omittit fieri ms, omittit aceto et addit ori quod
,
, de-
Tom.VL Ffff
 . .

594 D E O R D I N E
tionem , et spirationem , ori , ac naribus circumponentes , anniuersana coa-
suetudine ( nescio qua superstitione ducti ) conscendunt ; et nec ibi vllam
auem , nec nubem , nec pluuiam, nec ventum
aliquem vi.lisse se confir-
mant x et consummatis
sacrificiorum , quorum gratia vadunt , officiis , ibi-
dem quaedam signa,ac notas arenis imprimentes redeunt , quas etiam illic
post. annum iterum ascendentes illaesas , atque intemeratas inueniunt
4. Ex quo perspicue demonstratur , nihil ibi perturbati aeris consiste-
re, praesertim quum in eodem loco nihil , quod pertineat ad virorem
herbarum , aut arbustorum , reperiri , aut videri queat . Sed tamen non
ipsum esse,de quo superius diximus , illud purissimum , ac subtilissimum
supernum spatium putandum est , ad quod nulla terra pertinere , vel ac-
cedere potest , sed hic locus ad extrema huius spatii inferioris , et vici-
na illius superioris confinia pertinet quo tamen locoeorum, qui
. In car-
ne vestiuntur, vita nequaquam potest commorari .

5. Vnde perspicuum est , ilJud superius purissimum , tranquillissimum-

que spatium,. de quo paulo ante disseruimus, non carnalium habitationi>
neque mortalium reruin vsibus esse praeparatum Quapropter plurimi .

catholicorum auctorum illud spatium primitus angclis , qui Iapsi sunt cum
suo principe, asserunt ad habitandum fuisse destinatum , eo quod desuper
caelestium angelorum neminem cecidisse arbitrantur, sed caelestcs, quam-
diu in angelica beatitudine fuerant , in quo tamen per tempus non steterant
loan. 8. 44.. 6. Quoniam , vt Scriptura inquit , ipse diabolus ab initio mendax esti
1. Ioa. 3. 8. et in veritate non stetit , hunc locum habitationis sorte putant percepisse,
quem Scriptura pronunciat paradisum caelestem , quae sub persona prin-
cipis Cyri ad summum illum angelum apostatam ita loquitur Perfectus :

Ezech* 2S.1J. decore in deliciis paradisi Dei fuisti .

7. Quemadmodum enim homines post peccatum suum de terreni pa-

raclisi felicitate deiecti , in huius terrae maledictioni obnoxiae plagali modo
habitationem trusi sunt , vt dum in terra peccauerunt , in deterioris ter-
rae mansione postea sub poena delicti viuerent , ita et angelos , qui ae-
reo , immo etiam aeris. ipsius puriore spatio peccasse putantur , in inferio-
rem , et ipso aere hoc obscuriorem , et turbulentiorem locum deturbatos
de supcrni, et puriaeris, suaeque dignitatis felicissimae sede, misere , et in-

sideratur in editione , et exhibet aerii que rerum . quod de supercaelesti-

. . eo
spiritufpro aeri spiritus , quod est in bus angelis neminem cecidisse arbitran-
edito Postea
. in ms. rotas pro notas , tur , subcaelestcs vero quamdiu etc.
et consccndentes pro ascendcntes . De 6. In editione post Dei fuisti ineptc
Olympo monce Isidorus in Etymolog. repetita sunt haec verba , quae iam prae-
lib. 14. cap. 4. et 8. , et De natura re- cesserunt hunc locum habitationis sortt
rum cap. 30. putant percepisse .
4. Nihil quod etc. ms. nihil olcrum y 7. Qui aereo . In ms. quiin superio-
quod ad virorem pertineat , aut arbusto- re etiam acris ipsius puriore spatio Mox .

rum reperiri , aut videri ncqueat . Sed ex eodem ms. restitui in inferiorem etc*
reponendum qucat pro nequeat In eo- . Nam in excuso ha»c ita corrupta erant ,
dem ms- permutari pro commorari . in inferiorem deturbati de superni , et puri
3» God. ms. mortalium , corporalium- aeris , suaeque dignitatis felicissimac mi-
 .

CREATVRARVM. 595
feliciter svib expectatione futuri cxaminis , in qao durius condemnabun-
tur , viuere aestimant ; vt dum aerea corpora habent , et ia aere nunc com-
morantur , non inconuenicnter acstimentur etiam priorem suae beatitudinis
sedem in aere , sed puriore , et subtiliore pridem habuisse .
8. Qui tamen locus , dum caelo firmamcnti , vt praedixi , pertinct ,
caeli uomine censetur: sicut Dominus ipse perhibet, dicens: Vidi tat Luc. 10. 18. .

sicut fulgar de caelo cadenlem Ex ipsius enim loci perspicua , ac pura

.

beatitudine , peccati sni mcrito deiectus, in inferioris spatii, hoc est , ne-
bulosi , ac brumosi aeris , infelicem , ac miseram habitationem destinatus
est ; sicut Apostolus Paulus contestatur , dicens JVon est nobit csiluctatio Eph. 6.12. :

gduersus camem^et sanguinem t sed aduersus principes , et potestates kuius

aeris aduersus muudi rectores tenebrarum harum . Quae etiam spiritua-
,

lia nequitiae in caelestibus idem Paulus Christum in semetipso denunciat

triumphasse »
9. Deiectis crgo malignis spiritibus cum suo principe diabolo ex illo,
quem praediximus , limpidissimo subcaelestium spatior-um habitaculo , et
postmodum redempto ex Adae , et proprio vniuscuiusque delicto per Me-
diatorisaduentum humano genere, eundem Iocum animarum sanctarum
interim esse quieti,dum resurrectiouem expectant futuram , id putatores
opinantur quem etiam caelestem paradisum autumant esse nominatum
: :

de quo Dominus latroni in cruce confitenti responderat Amsn dico tibi , Luc» 23.43» :

hodie rr.ecum eris in paradiso-.

10. (}u'u\ immo illo paradiso arboribus consito , et lucido fonte prae-
pollente, animae exutae corporibus non indigent : quin immo spiritualis
homo carnalem vsum corpore mortis liberatus non possidet , nec refici
terreni paradisi frugiferis arboribus necesse habet : aeternus enim tempo-
ralibus non vtitur , sed aeterna,et spiritualia contemplatur .

11. Haec non confirmantium aestimantium sensibus perstrinxi-

, sed
mus, praesertim quum et ipsam aestirnandi de taiibus perspicaciam nobis
ipsis non attribuimus . Quum enim necessitas exegent , harum omnium
scre , et infeliciter etc. Ad verba , aerea , iem apud Caeiium Aurelianum .
seu acria notatur in ms. Quod
corpora 9. Id putatores Ita ms. Editio mi-
.

daemones habent aeria corpora Profe- . nus bene, id est putatores Postea ms. .

cto antiquissimi theologi , ac Patres cor- cras mecum eris pro hodie tnecum eris »
pora vel omnibus angelis , vel certe dae- Sed retinenda lectio Vulgatae , a qua non
monibus assignabant, quorum verba re- discrepat Versio antiqua , neque multi
fert Petauius De angelis lib. 1. cap. 2., alii Patres
qui ea verba vsurparunt quae
, :

et lib. 3. cap. 1. quo pacto intelligenda sint , facile inter*

8. Dum caeh . al. dum de caelo . pretes expediunt
Paulo post ms. spatii nebulosi aeris huius 10. Praepoilente . al. pollente •.

infelicem . In excuso deerat nobis , quod Perstrinximus . Hoc loco desinit

11.
ex ms. sumpsi vti etiam tenebrarum ha-
, in ms. hoc caput Forte , non attribua-
.

rw>»,quum in editione esset harutn te~ tnus Ex coniectura in editione Baluziana

.

nebrarum^ Vox brumosus , quam retinui, adduntur voces labores, et aestimationes ,

scribi etiam potest bromosus , etex grae- quae in veteri cesiderantur . Suspecta
co idioma significat faetidum , graueolen- quoque est vox consaDientium .

Ffff 2
 . . ,.

59<5 D E R D I N E
putationum auctores in medium adducere poterimus, quibus aut fides , airt
dubitatio ascribi poterit : quorum referendo potius , quam defendendo ( opi-
niones ) Jaboramus nos enim alterius forte melioris , si adsit , assertio-
:

ni , cui plus vel Scripturae exempla,vel catholicorum consapientium ( ae-

stimationes ) suffragauerint , concordiam subire parati sumus . Sed de su-
periore spatio his vtcumque explanatis, ad subscquentia festinemus.

C A P V T VII.

De spatlo inferiori , et hemisphaeriis diuersis .

,.D 'ehinc inferius spatium aer vocatur , quem terrae sociari diximus y
et a quo vniuersae carnis
, quae in terra aere versatur , vitam adiuuari ,
et contineri in nobis,et per nos comprobamus Qui et aliquando etiam .

terrae perScripturas nomine vocitatur ; sicut per Psalmistam dicitur, quum

in Domini creatoris laudem ordine summo cunctae creaturae incitantur,
et quum consummatis his , quae ad supcriorem caelorum ordinem perti-
Ps. 142. 7. nent , ad haec aeris spatia peruenitur, taliter subinfertur : Laudate Domi-
num de terra , dracones , et omnes abyssi : ignis , grando , flht , glacies ,
spiritus procellarum, qui faciunt verbum eius
2. Hucusque enim in aere sermo est , qui terrae nomine vocitatur :
postmodum namque de humo , et inferioris terrae naturis Scripturae vo-
Ps. 248. o, cibus imperatur Montes , et omnes colles ligna fructifera , et omnes cedri .
: :

Iccirco autem aer terrae vocabulum saepe sortitur , quia crassitudine , et

velut soliditate , quam in se habet , volantium auium quamuis maximarum
corpora sustentantur , quae velut pisces pene aquatilia marinorum fluctuum
recondita natando penetrant volucres aeria spatia volando pertranseunt
; sic

3. Cuncta etenim , quae aqua praestat ad conseruandum vitam aqua-

tilibus , haec aer facit volatilibus : quoniam sicut reciproco halitu auium
et omnium , quae in aere , et terra viuunt, vita alitur , et conseruatur ,
ita eorum, quae in aquis degunt , inspirandi, expirandique tractu peraquam
vitalis motus reficitur.
4. Vnde quum in quia Jymphaticum spiramentum
aerem trahuntur ,

non habent, cito deficiunt ; sicut et ea, quae in aere viuunt , quum ab eis
aer excluditur , vltra viuerc non possunt Sicut autem illa aeris solidita- .

te volatilia , vt dixi,corpora fulciuntur , ita ipsa eadem terrenam , quam

in se habet , crassitudinem , proptcr quam et terrae vocabulum saepe sor-

Cap. VII. n. 1. Versatur . Crederem , ms. restitul

reponendum vescitur . Infra ms. quae ad 3. Degunt etc. al. degunt , in spiran-

superius caelumpertinent . Pro quifaciunt di , respirandique tractu . Et mox volan-

ad marginem editionis veteris varia le- tia vt dixi , . eadem terrena , quam io
. .

ctio notatur quae faciunt . se habet , crassitudine . nubium mole . .

sustentantur . . soliditatem aeria crasti-

z. Ms. hic aer terrae . quaeueve- . . .

iut pisces >et omnia pene aquatilia In . tudo . . . parit , quod ita ejficitur .

excuso deest aeria ante spatia , quod ex

 .

CREATVRARVM, 597
titur , tumula nubium molcs sustentatur , ct per illam soliditatem aeris
crassitudo , niucs , et grandincs , et glaeiem , adnitente vi frigoris , parit,
quando ita emcitur .

5. Nam spatium suae naturae insitum habet , vt fumali Je-

hoc aeris
uitate vapores aquarum de terra , et maris specie contrahat, et colligat,
quos m
sublime cleuans, quamdiu minutissimis guttis consistunt, con-
globatis in se nubibus, ipse per semetipsum aer suspendit Sed quum , .

vexante vento , illae guttulae in maiores stillas coeunt, aeris amplius na-
tura non ferente , pluuialiter imbres ad terram delapsi cadunt .

6. Si vero ipsas , quas praediximus , stillas vento in maiusculas moles

coagitante collatas , antequam deorsum pluant , gelu in nubibus arripue-
rit , lapillos coagulatos frigoris violentia constringit Si autem paulo re- .

missiores necdum densatos vapores , in guttas , id est , gelu, praeuenerit,

in niuis speciem magna vis frigoris eosdem transmittit , et quod in se sus-
pensa akius nebula taliter nutrit , non sufferente aere , ac vento disper-
gcnte , ad terram dimittit .
7. Sicut de hoc eodem Psalmista commemorans, de Domino dicit igW P$. 147. :
$;
dat niuem , velut lanam ; nebulam , sicut cinerem , spargit Mittit crystal- .

lum , sicut bucellas ante faciem frigoris eius quis sustinebit \ Et vt osten-
:

deret, siue in terra , siue in nubibus, niues in aquas iterum resolui con-
suescere , paulo post subiungit , dicens Emittet verbum suum , et liquefa- Ibid. 7. :

ciet ea:flabit spiritus eius , et fluent aquae .

8. Vt autem perspicuum sit,ipsas aquas hbc modo in nubibus suspen-
di , in libro sancti lob scriptum videtur Qui suspendit aquas in nubibus I :
b. 26. 8.
suis^vt non erumpant pariter deorsum . Attamen illas aer aquas ad ter-
ram , ct ad mare demittit , quas ex iisdem inferioribus partibus ante sus-
tulit Et quamuis de salsa pelagi latitudine eas traxerit pluuialis con-
.

ceptioper aerem indulcescit . Quemadmodum quum salsa de profundo

,

maris vnda propinata per humum terrae infunditur ( sicut nautis est fre-
quens consuetudo) in dulcis aquae saporem statim mutatur Commutatio- .

ne vero aeris ventos , et vehementiore concitatione ignes etiam , ac toni-

trua occultis imperiis per angelos, quibus visibilis regitur mundus^ sicut
et cetera , conditor facit .

9. Nonnulli vero de effectu tonitru illud intendunt , quod quum circa

aerem duorum elementorum , hoc est , ignis , et aquae ,sunt spatia , vnum
5. Specie :ms. facie
Paulo post ele- . 8. In edltione ad marginem notatur
mns a terra , quamdiu in minutissimis . diuersa lectio ligat pro suspendit , In
Pro conglobatis editio non globatis , quod eadem omittitur° aquas post illas aer ,
sensui repugnat , et ex ms. reiicitur. et scribitur , dimittit . Postea ms. quem-
6. Ms. quas praedixi - arripuerit , in admodum et quum salsa profundo maris .
grandinis lapillos coagulatas frigoris vio- 9. Cod. ms. inferius , attamen aeris
lentia constringit . In impresso erufri- caumaliter de superioribus Et omittit
.

goris vi violentia .
contraria Ad marginem excusi notatur,
.

7. Cod. ms. niuem sicut lanam . . caumaliter esse ex caumate . A cauma ,

frystallum suam sicut . . . in aquas tan~ vel caumate dictum caminum docet Isi-
pm resolui. dorus Et/molog. lib. io. cap. 6. n. 6.
 . . . .,

5o3 D E O R D I N E
superius , sicut diximus,et vnum inferius,et tamen serls natura vtraqua
in se trahit, id est , aquam vaporaliter de imis , et ignem caumaliter de
supernis , ipsa duo contraria
elementa confligunt . sibi
10. Impossibile namque est absque humidis nubibus, et fulgoribus to-
nitrua moueri , sicut intuentium oculis perspicue patet ; in quo conrHctu
ignis, et aquae confusi sonitus , horribilesque fragores suscitantuj; et si :

ignis victor fuerit , terrae, atque arborum fructibus non mediocriter no-
cet si vero aqua vicerit , frugiferam vim tam in arboribus , quam in his
:

quae olerum diuersis spjciebus nascuntur, non perdit

ii. Ulo enim praecipue tempore tonitrua sonant , quo arborum,~et
terrarum fruges in ostensione adhuc sunt , priusquam maturescere inci»
piant. Per creaturas enim aliarum creaturarum incrementa , aut decre-
menta Domini conditoris imperio gubernantur »

C A P V T VIII.

Ve diabolo , ct natura daemoniorum .

i.JLn hac autem turbulenta , ac nebuJosa aeris huius mansione de subli-

mi felicitate , vt diximus, angeli repulsi cum suo principe commorantur •
Sed ille princcps satanas , et diabolus nominatur, reliqui vero spiritus
ipsius principis ministri , qui prius angeli fuerant , nunc daemones vocan-
tur. Qnemadmodum etenim merita , sic et nomina mutauerunt , et loca :
sed tamcn et nunc per Scripturas antiquo vocabulo , eo quod isti nequi-
tiae sunt nuncii, sicut boni spiritus sunt nuncii iustitiae , sacpe angeli
vocantur
Matth.25. 41. Sicut in euangelio scriptum legitur
2. ^/.'fw praeparauit pater metts :

1. Cor. 12. 7. diabo/O) et angelis eins . Et Apostolus ait: Datus est mihi stimulus carnis meae
angelus satavae, qui me colaphizet . Sed has etiam sedes vsque in iudicii tcm-
pus sub expectatione terribijis Domini aduentus, non sinc timore ,actre-
more,licet infructuoso , interim possident ; sicut apostolica dicta perhi-
Iac. 2. 19. bent , .quibus dicitur : Nam
ct Jae/houes timent , et coutremiscuut Et vt .

manifestum sit , quod sub expectatione temporis , in quo durius iudica-

buntur,vel potius pcrdentur , hunc locum aetis habitant spiritus immun-
Luc. 4.34. n praesentia Saluatoris clarnabant ^uid uobis 9 et tibi lesu Jili
^jj } qUj j : ,

Dei i lenisti huc perdere uos ante lempus l

3. In aduentu narnque aeterni iudicis ( quando communis sanctorum

Matth. 6. 10. omnium oratio complenda est , dicentium : Fiat loluutas tua et iu terra ,

Frugifcram ms. fructiferam

10. : . 2. In editione ad marginem diuersa
Sunt editio fiuttt Fro decremen-
1 1. : . appingitur scriptura qui paratus pro quem
ta ms. detrimenta . praeparauit etc. tt credunt pro timenf
Cap VIII. n. 1. Ms. praediximus pro Cod. ms. hunc locttm habitant omis<o
diximus , et dicuntur pro vocantur . Et, aeris , et exclamabant pro clamabant .

pei Scripturas siue antiquo vocabulo , siue 3. Ex ms. reposui tudicis , quod de-
<quod siueratur in editione . "Paulo post ms.
 ,,

CREATVRARVM. 599
sicut in caelo ) ad tenebras cxteriores serui inutiles eiicientur , quum Do-
minus aduersarios, sicut repulit humo , sic expellet caelo, quibus aeterni
jyxatth 2* ax
ignis ( sicut Dominus ipse testatur ) a Patre irremediabiliter praeparata
est poena .
4. Qni ideo nec remissionem
nec redemptionem rccipere merentur ,
,

quia de subiimissimo ordinis statu ceciderunt , ac propterea nihil aliad ,

in quod iterum, dimisso pcccato , vocarentur , habuerunt , dum omnem
suam bcatitudinem, in qua constituti sunt , transgressione naturalis boni ,
qtiod erant , et Dominicae legis , in qua conditi sunt , polluerunt propter :

quod ncc poenitere desiderant , nec etiam , si poenituissent , veniam reci-

pere omnino possent .
5". Quoniam humanum genus a suo conditore redemptionem iccirco
promeruit accipere , quia de inferiore sui ordinis gradu corruit quum :

enim esset adhuc in paradiso terreno positus , generandi ofTicio destina-

tus , ciborumque esui deputatus , immutationem meliorem , sublimiorem-
que , et spiritualem vitam sine morte recipcret , si quamdiu in hac con-
uersatione positus esset, in mandati custodia homo permaneret .
6. Clementia ergo Conditoris ad illum statum , ad quem peccans adhuc
non peruenerat , per passionem Domiui reuocatur , quem , si inde cecidis-
set , sicut angelus , numquam iterum reuocaret : quoniam non ad illum gra-
dum , vel ordinem, vnde primus homo ceciderat ,sed ad alium sublimiorem, Matth. 22.30.
quem sperauit , restitutio fiet , dicente Domino Erunt y sicut angeli in cae- Marc. 12. 25.
:

lo Scilicet quia non sicut homines in paradiso

. in illam enim mortalita- :

tem , quae generandae proli , et ciborum esui deputata pro tempore est
quamuis redempti homines , redire non poterunt;sed post mortem resur-
gentes spiritualibus corporibus non crescendo , non senescendo , non mo-
riendo angelicae felicitatis consortes erunt .
7. Tempus vero diabolicae transgressionis ante tempus si requiritur ,

visibilium rerum diaboli peccatum fuisse originaliter deprehenditur omnia :

enim , quae facta sunt , simul et sine tempore facta fuisse Scriptura do-
cet , quae dicit : ^ui i'iuit In aetemum , creauit omnia simul . In quibus Eccl. i2. r.
omnibus etiam infernalis ille ignis aeternus , de quo Dominus dicit : Ite Matth. 25.41.
in ignem atternum y quem praeparauit pater meus diabolo , et augelis eiusi

tua , sicut in caelo , et in terra , et in te- locat inter immutationem , et meliorem .

nebras . Impressu9 , sicut repulit e cae~ 6. Ms. ad quem peccans peruenerat .

UySic expellit humo , quibus . Sententia aliud exigit etsi paulo post in
:

4. Merentur ms. merentur >nec pos-

: eodem ms. legitur ceciderat ^vel ad a-
sent , et pro diuersa scriptura necposcunt. lium , quod cum primis verbis cohaeret .
Pro iterum in eodem ms. varia lectio Idem ms. restitutio fiet dicente .... in
esttantum . In eodem est reuocarentur > illam enim immortalitatem . . . nonpotue-
pro vocarentur^ et propterea pro propter runt , sed .
quod Ex ms. vero scripsi in quod ite-
. 7. Codex ms. si requiratur ante o-
,

tum pro in quid iterum , quod editio ex- mne tempus . Et infra , nihiL non iimul
hibebat . factum in omnibus An senserit Isidorus
.

5. Quoniam etc. ms. Humanum au~ angclorum creationem longe aliarum.

temgenus etc. Omisi in , quod editus col- creaturarum creatioui |>raecessisse , vide
 . . . . .

6oo DE ORDINE
simul factus fuisse minime dubitatur In eo enim quod dicit , creauit ov .

mnia simul , nihil non factum in omnibus creaturis reliquit •

8. Cui ergo carcer in illa creaturarum conditione praeparatus est , il-
lius peccatum originaliter ipsas creaturas praecessit : nequaquam enim adhuc
innocenti poenam Dominus praeparasset , si non ilJius delictum praepa-
ratam poenam praecessisset Sed et hoc etiam sine tempore fecit , qui
.

damnationis eius poenam , qna seruus fugitiuus cruciaretur , effecit

9. autem angelus quum a Conditoris bea.titudine recessit , omne
Iste
suae naturae bonum , quod in conditione sua habuit , totum amisit ; secl
sibimetipsi malus, Deo semper bonus perseuerat , dum obedienter Domini-
cae iussioni } quamuis non sponte , propter potentiam Dei tamen obtem-
perat Ex omni enim naturae bono , quod habuit , hoc nun : tantummodo
.
1

habet,quod Deo creatori ad cuncta obedit imperata.

10.Sed hoc bonum non in diabolo , et qui ministris eius bonum est ,

, quia non obedire non possunt

iccirco obediunt sed haec eorum obedientia :

in Deo bona est , cuius bonae quidem voluntati inuita diaboli mala voluntas,

quum bene operari praecipitur , resistere non potest Sed plerumque ac- .

cidit , vt quum Dei bona voluntate aliquid faccre imperatur , ipsius mala
voluntas in hoc eodem opere pascatur. Quemadmodum ad decipiendum
Achab , impiissimum regem , idololatram scilicet , et prophetarum perse»
cutorem 3 quum a Domino missus , in quo deciperet , interrogaretur , non
solum se sponte paratum ad hoc opus obtulit , sed etiam quali consilio
a. Par. 18.21. illud efficeret , ac rcspondit : Vadam , et ero spiritus mendax i*
indicauit ,

ore omnium prophetarum eius . Et Dominus dicit , Vade , et fac ita , et de-
cipies Achab
Valde enim conuenerat, vt qui veros Domini prophetas neci de-
II»
disset , pseudoprophetarum falsiloquio seductus, et deceptus periret Ecce .

promptissime diabolus sua mala voluntate cito ad istud decipiendi impii

officium semetipsum obtulit , sed nisi a Domino pcrmissus fuisset , hoc
facere non potuisset in qua re bona Dei voluntas sanctorum propheta-
:

rum iustam vindictam exercuit , scd malus minister in interitu impii, ct

peccatoris malam suam voluntatem cibauit
12. Sed nec in hominibus , nec in rebus, quae hominibus subditae sunt,
aliquid absque Dei permissione facere valet , sicut euangelica veritas perhi-
Matth. 8.31. bet , qua refertur Si uos eiicis , mitte nos in gregem porcorum
: Sicut .

enim in iUis hominibus , a qtiibus expellebatur, contra Domini praeceptum

vltra

not. ad lib. 1. Sentent. cap. 10. n. 5., 11. ms. Editio , de-
Dedisset etc. ita
quo in capite multa de angelis bonis , disset^per prophetarum falsitoquia sedu-
et malis discutiuntur . ctus , dcceptus periret Pro diabolus \n .

S. Praeparatam . ms. paratam . Et ms. est daemon \ pro potuisset in impres-

mox ifecit , qui illum peccare praesciuit , so potuit .

et cum eius peccato pariter damnationis 12. sed nec his , quae homi-
Editio ,

eius poenam , qua seruus cruciaretur , cj~ nibus subdita sunt Pro sicut - refertur
.

ftcit m s. sicut Euangelista dicit

10. Ms. et dixit Dominus : Vade >
 . .

C R E A T V R A R V M. 4oi
vltra permanere non potuit , sic et in porcos absque eius introire pcr-
missione non potuisse se ostendit .

15. Quod lob , et in rebus, quas possidebat , et amiserat , si-

in beato
militer manifestatur . In quibus inimici nequitia absque Conditoris per-
rnissione nihil egisse probatur, sicut dicitur: Nonne vallasti eum , ac do- Iob. i. 10.

raum eius , omnemque substantiam eiits \ Et quuin a Domino maligni ho-

stis potestati eius substantia permittitur , ita subinfertur : Ecce vniuersa , Iob. 1. iz.
quae habet , in manu tua sunt : verumtamen in eum ne extendas manum
tuam . Et haec ita esse sentiens Iob,quum suarum rerum damna compe-
risset , ita respondit : Dominus dedit , Dominus abstulit . Quomodo voluit , Iob. 1. 2i#
Dominus nomen Domini benedictttm
fecit : sit .

14. Non dixit, Dominus dedit, diabolus abstulit ; certissime enim absque
Dei permissione in rebus , aut hominibus nihil omnino facere posse aduer-
sarium sciebat • Sed saepe,vt dixi,in eodem ministerio et eius aduersa-
rii praua voluntas per se pascitur , et Domini beneuolentia , aut iustae
vindictae, aut fructuosae probationis dispensatione ministratur sub qua :

bifaria malae voluntatis discributione et malos per vindictas

bonae , et
trucidant , et bonos per tentamenta probant .
15. Ad hoc namque ipsorum , quamdiu in hoc aere adhuc libere vo-
litant,vsque ad tempus extremi iudicii poena aDomino differtur , vt pra-
ui ex hominibus eorum consortes et sceleris , et punitionis appareant, et
boni per tribulationes eorum ab his irrogatas probati manifesti fiant .

16. At vero improbi , et impuri spiritus , vagi , et subtiles, animo pas-

sibiles sunc,et aereis corporibus induci , numquam senescunt , et cum ho-
minibus inimicitias exercentes, superbia tument Fallaces, atque in fraude .

callidi hominum sensus commouent , terroremque mortalibus inferentes ,

inquietudinibus somniorum , et morbis,et distortione membrorum vitam
turbant, praestigia , atque oracula fingentes , regentesque sortem, cupidi-
nem illiciti amoris, et cupiditates humanis cordibus infundunt ; et verisi-
milia mentientes, in bonorum etiam angelorum habitum, et Jucem se
transformant
13. Cod. ms. probatur ...
nihil esse 15. Vt praui Editl , vt et reprobi :
.

nonne ttt vallasti eum , ac domum , 0- ih qua etiam erat spurcitiae pro puni-
mnentque . Omittit quum suarum rerum tionis , et eorum pro eorum ab his .
damna comperisset ( in impresso compe- 16. Sequor coniecturam editionis Ba-
riisset ) , et, sit nomen Domini benedi- luzianae , hominum senstts pro homines
ftum. Pro nequitiae posui nequitia . sensus , quod editio vetus exhibet , ne.
14. Editio Non lob dixit . Infra ms. que aliud noster codex indicat in quo :

cognouit pro sciebat , et , in eodem mini' est distentione pro distortione et ex quo:

sterio in rebus aduersarii . Pro proba- restituo sortem pro solites , vt olim edi-
tionis dispensatione impressus mendose tum fuit cum
coniectura ad mzrg.forte,
probationis aut Iob dispensatione In e- . soli res . In Baluziana editione haec con-
ditione Baluziana nota erat , legendum , iectura reiicitur , quia res nostrae mini-
vt in Iob . Nostrum exemplar ms. litem me a daemonibus , et quidem solis re-
dirimit ex : quo p.riter restitui per vin- guntur^sed nihil proponitur, quo locus
dictas , quum in editione legatur pfrst corruptus sanetur.
vindictas
fom.Vl. Gggg
 . . ..

6o2 D . E O R D I N E
17. Et quemadmodum nequitia , ita ct potestatum gradibus distant
Et sicut nunc boni spiritus , hoc , , est
impassibiliter aera perfecti angeli
penetrant, ita et hi , si non peccassent , ea , quae nunc passibiliter loca
possident, subiecta sibi , si feliciter , et beate viuerent , haec eadem haberent.
18. Et hi etiam quando sua nomina proferunt , ex officiis nequitiae ,
et potestatibus vocabula sibi assumunt : quemadmodum quum a Domiuo
de suo nomine in regione gerasenorum aduersarius interrogatus fuisset ,
Marc. ^.g. respondens, inquit , Legio mihi nomen est^quia multi suwus Vnde mani- .

festum est, non proprii nominis , quod non habuit , sed sui gradus,ac pot-
estatis vocabulum protulisse ; et requirenti Domino , quia aliter loqui non
potuit , de semetipso, quod erat verum , indicasse .

C A P V T IX.

De natura aquarum , et cursu oceani .

1. XT ost( aeris spatia cum suis habitatoribus cursa , nunc ad aquae elemen-
tum,quod terram constitutum est , intentio dirigitur :
inter aerem , et
cuius congregatio , sicut Geneseos scriptura declarat, mare vocatur, quum
Gen. 1. 10. dicitur Et congregationes aquarum appellauit maria
: Qiiarum ea pars , .

quae per fontes, et flumina , et stagna terris interfunditur , dulcedinem

habet , vt et sitientibus animalibus potamenti , et ceterorum vsuum solatia
praeberet , et alendis fructibns terram fecundius irrigaret.
2. Propter quod et imbrcs , qui e nubibus cribrati per aerem defluunt,"
vt aptius ad frugiferam vim , et sedandam sitim , sicut ante diximus , sub-
uenirent,sapidi fiunt . Ea vero pars immutata aquarum,quae per magna
terrarum spatia dilatatur , et aquae ipsius fines occultantur , saJsuginem ,
et acriorem saporem insitum sibi naturaliter tenet , vt conuenienter hu-
manis vsibus fructus , quos sapidi liquoris non haberct vnda , vtilius nutriret

17. Ms. ita et potestate gradibus 1. Et imbres

qui e nubibus . Ita ms. ,

distant In editione corrupte , propter quod qui-

18. Ms. quemadmodum a Domino de de nubibus ct ad marg. forte , quidem
:

nomine suo aduersarius interrogatus di- pro quide Pro frugiferam ms. fiuctife-
.

xit , Legio etc. ram Editio

. immutata aquarum congre»
Cap. IX. n. 1. Vsuum . In impresso gatio ,quae per magna . Cod. ms. omittit
erat vsum , quod ex coniectura corrcxi . congrcgatio . In editione Baluziana pro
Verum in ins. longe diuerso modo haec immutata coniicitur indigitata , vel no-
periodus proccdit : Nunc de aqua , quae minata , et pro aquae ipsius fines , quod
inter aerem , et terram constituta est , obscurum videtur , a qua ipsius ( nem-
cuius congregatio mare dicitur ,vnde in pe terrae In ms. et aquae ipsius
) fines .

Cenesi , Et congregationes aquarum ap~ finis Et ipsius quidein non

occultatur .

pellauit maria . Quarum ea pars , quae videtur referendum ad terram non ete- :

super fontes , et flumina terris interfun- nim praecessit terra , sed terrarum spa-
ditur, dulcedinem habet , vt et animali- tia \ neque fines tcrrae aqua occultan-
bus potumpraeberet , et alendis fructibas tur . Neque vero est , cur mutemus vo-
Perram fecunditus irrigaret cem immutMta , quac idem sonat, ac /»«-
 , ,;

CREATVRARVM. 603
J. Scd vtrum sapiJum , an salsum saporcm naturalius, an aequaliter
vtrumque aquae habeant , pro certo Dcus viJerit ; quamuis et pleriquc sal-
suginem naturalem esse aquarum saporem putant ; dulciorem vcro terrae
aut aeris natura condiri aestimant, sed tamen quemadmoduin salsa aqua
per humum perfusa dulcescit , ita et dulcis aqua per marinorum olerum
cineres infusa , salsi protinus saporis fit vnde vterque sapor naturalis essc :

suo modo non est dirficilis credi , dum ab alterutro ia alterum vtcrque
potest refundi .

4. Maris vcro fretibus crebro terrarum spatia distinguuntur, vt et gen-

tium terminos intercluderet , et munirkentia snorum fluctuum omnes pro-
uincias diuersorum populorum ditaret , et inter omnes patrias cuncta com-
mutata inuicem commercia necessaria ministraret Qtiantam vero concor- .

dantiam cum lunae cursibus inundatione, et recessu oceanus habeat , in-

tuentibus, diligenterque animaduertentibus perspicue patet , qui quotidie
ad terram bis venire , ac rccedcre pcr horas viginti quatnor inJesinenter
videtur, cuius cursus tota conuenientia in ledonis,et malinae diuisus vi-
cissituJines partiatur .

5. Sed ledonis assisa sex semper horas incrementi sui immutata con-
suetudine complet , et per totidem horas ipsa spatia , qnae texcrat , rete-
git . Malinae autem assisa quinque horas suae inundationis agit , et per
septem horas eiusdem recessu ea litora , quae compleuerat , vacna reddit
quae tantam concordiam cum luna videtur habere , vt in eius medio sem-
per luna nascatnr , quae per septem dies, et duodecim horas , et quartam
diei partem diligenti exploratione perseuerare videtur .

6. Et itafit,vt quum iterum luna plena minuitur, etiam malinarur-

trtta , slcut immuto , et muto idem slgni- dice nostro haec est nota : Pap. ( forte
ficant Postea omitti potest cum nostro
. Papias Ledona , quum est magis decre-
)

ms. vt conuenienter vsque ad nutriret . scens Pap. Malina , id est,aestus ma-

.

3. Ms. saporem naturales , an aequa- gis crescens Ledo , ledonis apud scripto-
.

liter omnes aquae habeant , Deus vidit res medii aeui est maris aestuatio , ma-
quamuis - per humum diffusa dulcescit - Una , malinae , accessus maris , sicut //'-
dum vtrumque potest refundi.
alterutro in duna recessus Vide opus de mirabilibus
.

Reposui pro dijficilius

dijficilis . sacrae scripturae inter appendices S.Au-
4. Fretibus Magis vsitatum est fre-
. gustini lib. 1. cap. 7. , vbi tota haec do-
tis . Cod. ms. minus bene fluctibus , et ctrina , adhibitis verbis ledonis, et ma-
raox fructuum pro fluctuum Postea pro . linae , exponitur
, et Marcellum Empiri-
inundatione fortasse scribendum in vn. cum cap. 36. a med. In Glossario Isido-
datione , nisi quod num. seq. recurrit riano est ledo, non malina Ducangius .

inundationis : in ms. in cessione (

quod multa affert de vtroque hoc nomine , et
obscure exaratum est ) et recursu : id cla- testimonia vndique congerit .

re legitur . Pergit ms. oceanus habeat , 5. Pro assisa ms. bis adflsa cum nota,
quod animaduertentibus perspicue patet , esssjisa afido,fidis , et fidens. Ducangius
qui quotidie conuenientia in ledonis , et verbo assisa nihil fere habet , quod huic
malinae diuisas vicissitudines partitur . loco possit accommodari Videtur autem .

In editione veteri ad vocem ledonis no« assisa accipi pro inundatione , et fluxu .

tatur maris aestuatio , ad vocem mali- 6. lnitia vnquam adire . Ita ms. E-
nae , oceani incrementum , aestus In co« . ditio mendose initia , in quam adire .

G ggg 2
 .

6o 4 D E O R D I N E
sum tenebrosa dimidiatur : intcrpositis vero spatiis
ledo deprehenditnrj
qui nec plenilunium, nec nascentis lunae initia vnquam adire cernitur ,
et per hanc vicissitudinem efficitur , vt per omnem communem annum
xxni i. malinae, totiJem ledones numerentur ; in embolismo autem vi-
et
ginti sex malinae , et eiusdem numeri ledones inueniuntur , quia per omnia
cum lunae cursu inseparabiliter marinus comitatur .
7. Quatuor vero ex his , hoc est, temporum, quatuor mediae , duae
scilicet aequinoctiales malinae , et aliae duae, quum aut dies , aut nox in.-
crementi,et decrementi sui fincm faciunt , solito validiores, sicut oculis
probare licet , ad inundationem altiores fieri videntur, et maiora lito-
rum spatia retegere cernuntur Et quoniam impossibile est , vt non ali»
.

qua licet ncbis incognita spatia deserat , quando per nostrarum terrarum
solum exundat , sicut eadem loca a nobis recedens implet , vt nostra as-
sisa ibi sit recessa,et nostra recessa ibi sit assisa , dimidium maris mini-
sterium ignorare fateri compellimur.
8. Sed in hoc , et multis similibus nihil nostrae scientiae concedltur,
Sap. ir. 21. nisi Creatoris potentiam , atque immensitatem clamare , qui omnia in nu-
mcro, pondere, et mensura disposuit Et interim cum insigni Gentium ma-
.

I*Cor. 13. 9. gistro dicere Ex parte cognoscimus , et ex parte prophetamus . ^uum au^
:

tem venerit , quod perfectum est , tunc cognoscam , sicut et cognitus sum .
9 Ex hoc autem lymphatico elemento piscium , et auium , hoc est,
omnium aquatilium , et volatilium diuersa genera facta fuisse Geneseos scri-
ptura pronunciat Sed piscium, id est , omnium , quae in aquis viuunt ,
.

animantium cliii. esse genera philosophi , qui de rerum naturis ratioci-

nantur , enumerant quem numerum apostolica sagena velut ex omni ge«
:

nere piscium congregans contraxerat .

10. Aues vero vtrum ct ipsae hunc suornm numerum generum ha-
beant, an maiorem , an minorem , etsi sint aliqui , qui acstiment, tamen
quia grandi hoc auctoritate firmare non possunt, ncc sequendi , nec re-
spuendi sunt sed quum de aqua omnium auium origo proccsserit , vnde
:

tam diuersae earum consuetudines manendi , seu viuendi, scu natandi ex-
titerint , vt aliae in salsis vndis semper supernatent , et victum habeant ; aliae
in dulcium aquarum stagnis , et fluminibus commorentur l Aliae in terra sine

Pro numerentur ms. inueniuntur . Quod 8. Ms. nihil aliud nostrae - in r.umc-
oceani reciprocus aestus ex lunae aug- ro , et mensura , et pondere ilisposuit .
mento , decremento originem trahat ,
et 9. De numerogenerum i^^.piscium»
ex S. Ambrosii opinione docet hidorus et mysteriis , quae inde Augustinus , Ct
De nat. rer. cap. 40. alii colligunt , videndus noster Isidorus
Aequinoctiales malinae , et aliae
7. in libro de Numeris , quem antea non-
duae . Sic reposui ex ms. } nam impres- dum excusum edidi tom. 5. pag. 247.
sus sine vllo sensu aequinoctialis , mali- 10. Ms. viuendi , seu volandi , seu
nae duae Deinde ms. probari licet hac
.
natandi Omittit scmper In excuso cam-
. .

ndundatione altiores Et cingere pro rc-

. paniis pro campis , et subleuet , et pent-
tegere . In edito erat , vt num assisa ibi trent , quae duo retineri possunt , si pro
sit recessa , e t an recessa ibi sit assisa . degunt substituatur degant .
ln wi. bis nostra ad sisa-
 . .

CREATVRARVM. 605
vlla natandi consuetudine degunt, quarum aliac in campis,aliac insiluis,
aliae inmontibus, aliae in palustribus locis fieri consuescunt Alias ad vo-
.

Jandum pcnna non subleuat , aliac ita excelsa , ac remota aeris spatia vo
Jando penetrant,vt aestatis tempore etiam niuem de altissimis nubibussuis
pennis dcferant
11. has tam diuersissimas consuetudines originis, quamuis
Nisi forte
cle aqua diuersitas conditionis in omnibus auibus efficit , vt ex his aliae

de salsa vnda, aliae ex dulci aqua , aliac de herbarum rore, aliae ex ar-
borum constillationc , aliae ex paludum humorc , aliae ex montium con-
fluxione ex aeris vapore,aliae ex altissimarum nubium fluida con-
, aliae
spiratione conditae sint,atque illud earum vnaquaeque naturaliter , quod
suaeconditionis origini pertineret , assuesceret , vt ibi et inde quaequeauis
viueret , vnde prius , vt esset , habuisset

C A P V T X.

De Paradho .

i.XJj t quoniam post aquas terra in elementorum ordine statuta est, pri-
mum dc paradiso dicemus primorum hominum habitatio extiterat
, vbi :

quamuis commemorandi loco sermo ponendus sit , de quo plurimorum

diucrsae sententiae prolatae sunt , vtrum ipsa immortalis vita , qua homi-
nes ante peccatum donati sunt , paradisi nomine dicta est , an totus hic
terrarum orbis tam commode innocenter viuentibus dispositus fuerat
vt ,

paradisus diceretur,quatenus quamdiu inculpabiliter sine vllo vitio possessores

vixissent , etiam terrae eius habitatio iisdem cuncta feliciter absque vllo
Jabore ministraretur, ac postmodum ipsis peecantibus , atque in deteriora
mutatis, etiam orbis eorumdem vitio ,et vindictae sententia mutatus est ,
atque obscuratus ( quomodo de sole diximus , et luna ) et sui decorem ,
et frugiferam vim , etsi non totam , maxima tamen ex parte amisisset, vt
quae beatitudini, et felicitati bene viuentium opitulauerant , male viuen-
tium vindictas cumularent ? .

2. An etiam spiritualiter aliquis locus huius felicitatis beatitudine ple-

nus , hominibus, suae creationis meritum seruaturis, dispositus fuerat , ia
quo nihil , quo beatitudinem corporalem laederet, quamdiu mandati pa-
tientia seruaretur , inerat ? Cui sententiae scripturae Geneseos auctoritas
non mediocriter suffragatur , dicentis Plantauerat autem Dominus Deus Gen.
: 2. 8,

11. Nisi forte: ms. his duobus ver- terra constituta est,prius de paradiso,
bis omissis exhibet effhit pro ejficit . Edi- vbi primorum hominum habitatio extite-
tio paludium
, Et , . aereo vapore . Postea rat sermo ponendus cst
, de quo Im-
: .

ms. quod sv.ae conditioni est origini -vn- pressus t vita , qua ante peccatum homi-
de prius csse habuisset . nis donati sunt Et , tam commode , ;>;«
.

Cap. X. n. 1. Titulus in ms. De pa- nocenterque viuentibus .

radiso,vbiprimahominumhabitatiofuit, 2. Exemplar ms. an etiam specialiter

In editione erat postquam pro post aquas .
( quod fortasse melius , quam spirituali-
Codex noster , Et quoniam post aquas ter ) aliquis locus huius terrenae felicita*
 .

6o6 D E O R D I N E
paradlsttm a prlncipio , /# <7«g coustituit hominem , quem formauerat . A
principio enim plantatus paradisus dicitur , dum principatum orbis spe-
cialiur hic locus tenere videtur, in quo primus homo statim post sui con-
ditionem constitutus fuisse non dubitatur .

3. Etenim omnibus modis conueniebat, vt caput , et principiurn hu-

mani generis in capitc , et principio poneretur orbis , vt inde hominum
propago membrorum suorum incrementa sumeret , vnde terrarum orbis ,
quem inhabitat , initium acciperet Cuius paradisi statum quum eadem .

Scriptura enumerat frugiferis arboribus consitum , et foute magno, quo to-

tius terrae facies rigatur , adornatum enarrat , dum appositum ibi homi-
Gen. 2. 16. nem ita inquiens loquitur Ex omni ligno paradisi comede Et mulier ait : . :

Gen. 3. 2 > De fructu lignorum , quae sunt iu paradiso vestimur . Et paulo ante pro-
Gen. 2. 6. fertur Et fons ascendebat de terra irrigans vuiuersam superficiem terrae
:

4. In quibus rebus historialiter absque vllis aenigmatibus ipsius Scri-

pturae veritatem seruari quid impediret ; quomodo et de omnibus, quae ,

de principio nascentis totius creaturae visibilis continet corporaliter , etiam

auctoritas elucet Factum namque firmamentum , et mare , et terram , et
.

luminaria , et stellas , aquatilia etiam , atque animalia terrcna , et hominem

ipsum , sicut scriptura Geneseos inuestigat historiaJiter , absque vllis ae-
nigmatibus credimus.
5. An in hoc solummodo , quod paradisi locus frugiferis consitum ar-
boribus , et magno fontc illustratum commemorat , nisi in aenigmate non
recipiemus ? Sed hoc vtroque modo potcst intelligi , id est , et secundnm
.

rerum gestarum historicam narrationem , et secundain tropologiam . id est ,

iuxta m.oralcm explanationem .

Tribus modis 6. Scriptura etcnim sacra ratione tripertita intclligitur , cuius primus
intelligenda inteUigendi modus est,quum tantummodo secundum Jiteram sinc vJla fi-
sncrascnptura
g ura ]j jntentione cognoscitur , vt sanctus Hieronymus ait : /lctus aposto*
HT1er.ep.150. u
YUm nucl am quidem
l
mihi videutur sonare historiam . Sccundus modus est,
q.12. ante rm. .
r . . ... .
, ,.

Itin Ezech ^l
1115111 nguralem mtehigentiam absque ahquo rerum respectu
secundum
1.5.c,i6. inuestigatur vt prima , ct extrema pars Ezechielis , et Cantica Cantico-
:

rum , et euangelii quarumdarn parabolarum expositio, quae aliud Joquun-

tur , et aliud agunt .

7. Tcrtius modus est , quum salua historica rcrum narratione , mysti-

ca ratione inteliigitur : sicut arca Noe , et tabernaculum , et templum hi-
storialiter faeta sunt mysteria per haec de-
, ct intellectualiter ecclesiae
signantur. Sic nimirum ct paradisi Jocus prioris Adae , qui forma futuri

tis pleutts hominibus suac creationis wf- 5. Fructiferis : ms.fr ugifiris . Ltmox,
ritum seruaturus dispositv.s crat - in quo nisi aenigmatice non intcUigi , id est ,
. . .

constituerat hominem - paradisus quum secundum . . narrationem , et iuxta mo~

.

dicitur , principatum orbis . ralem explanationem .

3. Ms. quem inhabiSant , initium ea* 6. Videntur ita ms. Editio ridetur.
:

peret Cuius .
. enurrat , ditm dicit.ir,
. . Infra ms. omittit et tuangehi aliud . . .

Ex omni ligno . agunt .

4. Cod. ms. hominem ipsum hiitoria- 7. Historica ita ms. : Impressus hi-
liter crcdimus , omissis aliis. storicarum Pro ratione ms. tiarratio .
.
 . . . . ,

C R E A T V R A R V M . 607
extiterat , et ecclesiae futurae, quae est terra sequentis Adae, mysteria
praeflgurabat
8. Dum vero ibi homo immortaliter , et beate viueret , numquidet to-
tius orbis subiectio sibi non subiaceret i Quid enim illum ab ingressu or-
bis intercluderet , qui m creaturis nocere sibi aliquid non timerct, clum
ignis non vreret , non aqua mergeret , non bestiarum fortitudo mactarct
non spinarum , veJ cuiuscumque rei aculei vulnerarent, non absentia aeris
suffocaret , non omnia,quae nocent mortalibus , impedirentf
9. Corpus enim immortale, et inuulnerabile , ct illaedibile nihil , quod
mortem , et vulnus et laesuram inferret in omnibus creaturis, quoadus-
,

que Creatorem offenderet , per inobedientiam inuenerit . Paradisi ergo

habitatorem lustrare omnia,quae sibi fuerant subiecta , quid prohibuit !
Quum et hoc racere Dominus eum non solum non interdixit , sed impe-
rauit , dicens : Crescite, et multiplicamini , et replete terram , et subiicitc Gen. 1.28.
eam ;dominamini piscibus maris , et volatilibus caeli
et
10. Sicut enim angelis in his, quaesibi subiectasunt , a sede caeli dis-
currere Jiberum est , et tamen in caelo habent sedes , quid et homines m
paradiso constitutos discurrere per omnem creaturam sibi subicctam sine
suo Jabore impediret: Quemadmodum namque a dolore , et senectute ,
5

et morte immunia corpora possidebant , ita et omni Jabore, et pigredine

carentia habebant
11.At vero quum paradisi colonus in Joco suae terrenae felicitatis
peccatum commisisset , ia raaledictae terrae habitationem detrusus , pro-
tinus illa omnia , quae prius possedit , partim amisit , partim cum labore
conseruauit Et iJIo excluso a sede beatitudinis , possibilitas iterum redeun-
.

di interclusa est , et ita factum est , vt quemadmodum angelus apostata

cum suis de summa sui paradisi serenitate deiectus , caliginosum huius ac-
ris locum sortitus est,sic et homo de sui paradisi terrena beatitudine ia
maledictae huius terrae habitationem detrusus est .
12. Sic etenim scribitur : Et eiecit illum Dominus Deus de paradiso y Gen.3. 23.
et proiecit in terram , de qua sumptus est . Et constituit ante paradisum
Cherubim , habentem fiammeum gladium , atque versatilem , ad custodien-
dam viarn ligni quo demonstratur , quod quamuis ligni vitae
"oitae . In
viam Cherubim cHcitur custodire , ne tamen homines regredi possent, to-
tum etiam paradisum iubentur defendere , dum flammeum gladium non
ante lignum solummodo vitae , sed ante totum paradisum Scriptura
indicat esse positum .

15. Non satis autem de qua arbore specialiter Adam come-

elucet ,

derit , sed clarum est , quod statim post peccatum nuditatem suam fici
8. Ms. in creaturis aliquid sibi quod 12. Ms. de paradiso voluptatis , et
noceret , non timeret . proiecit - Cherubim flammeum habens gla-
9. Interdixit . Sic editio Baluziana , dium - Cherubim dicantur custodire .

quum in priori esset indixit 13. Cod. ms. nuditatem fici arbore
io. Cod.ms. creaturam , quum libuis- texit -paulo ante , quam mortem susci-
set, sine suo labort - pigredine et fasti- peret, malcdixit- terram infecerat ,prius-
?
ditate carentia . quam .
 . .

6®3 D E O R D I N E
fbliis arboris texit , cui soli in tempore suae carnis Dominus Iesus paulo
ante, quam mortem pro Adae delicto suscepisset , maledixit , et cito aruit,
Matth.21. 10. quum diceret : Numquam fructus
ex te nascaturin aeternum . Hoc est, qui
hominibus vltra , sicut superius diabolus , nocere possit Ecce in hanc ar- .

borem , id est , ficum , maledictum delicti Adae , quae totam terram infU
ceret, priusquam sanguinis sui rore ipsam mundaret, Christus coilegit .
14. Vtrum autem ab hac primitus homo culpam , an de alia suscepe-
rit pro certo Deus viderit . Attamen illa quaecumque nunc est , quae tunc
,

scientiae boni , et mali arbor dicta fuerat, non est putandum , quod tan-
tum nunc vtentibus nocere possit , quantum potuit tunc in paradiso con-
stitutis , vt etiam nunc vtentibus ea arbore mortem conferre possit non :

enim in arboris natura mortiferum aliquid inesse credendum est , aut etiam
vt boni , et mali scientiam facere valeret , sed mandati Domini transgres-
sio, quo praeceptum est , ne de hoc ligno comederet , mortem effecit .
15. Cuius obedientia si esset , hoc erat scire bonum et inobedientia :

dum fuitj hoc est nosse malum Quorum tamen distantiam homo nisi
.

transgrcssione intelligere non potuit : quando enim solummodo bonum

possidebat quid esset malum , et quomodo
,
noceret , ignorabat Vt sibi .

autem manifestum sit , quod in hoc ligno qualicumque praeter originalem

inobedientiam nihil inesset nociuum , ecce non huius,sed ligni vitae via
excluditur ;in cuius exclusione prioris delicti misericorditer remissio prae-
paratur .
16. Si enim homo post peccatum illud originale de ligni vitae fru-
ctu comcdisset , commissi penitus rnaculam misere in aeternum , et infe-
liciter in corpore senectuti, et doloribus obnoxio moriendo deponere non
posset nullo enim alio modo hoc delicti facinus dcleri nisi morte Do-
:

minus praeparauit , quod per aduentum postea in carne Filii sui Iesu Chri-
sti futurum esse praesciuit , et pracdestinauit, vt per illius mortem nostra
culpa moreretur , et pcr illius resurrectionem lex nostrac mortis euacua-
retur , et per ipsius corporis ascensionem , et in caelo mansionem nostrae
humanitati immortalitas donaretur, et angelicae , et spiritualis vicae con-
sortium , quod nobis in principio praeparatum est , donaretur sicut et :

in extrema futuri iudicii vocatione in dextera constitutis certum est a

Domino dictum Venlte benedicti patris mei ,possidete regnum , qucd <vo-
:

bis praeparatum est ab origine mundi .

14. Vtentibus : ms. bis vescentibus , 16. Desideratur in edito hoc

Deleri ,

omisso ea arbore post alterum vescenti- verbum Pro moreretur ms. deleretur
.

btts, et omisso etiam , quo praeceptum Omittit corporis item , et in caelo tnan-
:

» rnortem effecit . sionem itcm , quod nobis in principio

:

15. Edhiojpraeter originalem obedien- praeparatum est . Pro vobis praeparatum

tiam ligni scientiae boni , et mali nihil idem ms. vobis paratum .

esse nociuum : quod ex ms. correxi

CAP.
 .

CREATVRARVM. t*,y

C A P V T XI.

De situ orbis terrarum , qucm inhabitat genus humanum .

i.XTorro de terrarum orbis situ , quem inhabitat genus humanum , Psal-

mista ad Dominum ait : §>ui fundasti terram super stabilitatem suam ; non Ps.ioj.tf.
inclinabitur in seculum seculi , . Abyssus
vestimentum , amictus eius
sicut :

super montes stabunt aquae Ex quo intelligitur, non super alterius ele-
.

menti soliditatem , nisi super suimet stabilitatem , et firmitatem terram

esse fundatam Vtrum vero sibi aliquid , sicut ipsa aquis , et aquae aeri,
.

et aer spatio superiori , et ipsum firmamento , et firmamentum aquis su-

perioribus substitutum sit , ipse nouit , qui vbique , et vndique cuncta
conspicit
2. Ea vero parte quae hominibus ad habitandum data est , quadrifa-
,

rium orbem statutum esse multi prodiderunt auctores quarum partium :

quatuor vocabula quatuor literis nominis primi terrigenae, hoc est,Adam,

incipere , sapientes intelligunt Anatole scilicet , Dysis, Arctus , Mesim-
.

bria , id est , Oriens, Aquilo , Auster, Occidens Conueniebat enim , vt .

qui suo genere totam terram impleret , suo nomine quatuor quadrati or-
bis partium vocabula colligeret.
1. Quatuor quoque temporum articulis n.nniuersario ordine distingui-
tur, atque impleto anni spatio , terreni orbis dispensatio semper sine ces-
satione in circulum redigitur Veris autem tempore, quo mundus fuerat
.

institutus , semper vernat ; aestate autem floret , et fructificat ; autumno

maturescit, et aptum suorum fructuum mortalibus vsum tribuit ; hieme
vero decidit , et arescit .
4. Sed hanc augmenti sui , et decrementi consuetudinem patitur , quam-
diu seruituti corruptionis obnoxia mortalium officio mancipatur . Quum
enim nascendi , et moriendi in hominibus conditio cessauerit , tunc etiam
viriditatis , et ariditatis suae incrementa , et d:imna ipsa terra non habe-
bit, quum Isaiae vaticinium , immo Domini per Isaiam completum fuerit:
Ecce ego creo caelos nouos , et terram nouam , et non erunt in memoria Isa. 05» 17,
priora , sed gaudebitis , et exultabitis in his , quae ego creo .

Cap. XI. n. 1. ms. De situ

In titulo cabula graeca quatuor partlum mundl itt
t
terreni orbis ,quem . Omittit porro . Mox respondent latinis Anatole est Oriens ,
:

exhibet quem habitat - non inclinabimur Dysis Occidens, Arctus Septentrio , siue
-Abyssus vestimentum eius . Ex quo in- Aquilo, Mesimbria Meridies , siue Auster.
telligitur - nisi super vim suam terram In impresso scribitur Disis 9 et Misimbria .
esse fundatam . In excuso erat et ipso Alii scribunt Mesenbria . Confer Ducan-
pro et ipsum \ et constitutum pro substi- gium , qui in hanc rem quosdam versus
tutum . Illico ms. substitutum sit , Deus aliegat .

nouit . Ea ergo parte etc. 3. Jnstitutus •. ms. constitutus . Et in»

2. Quadrifarium orbem statutum es- fra , maturescit , hieme arescit , omissis
se . Ita ms. In editione , quadrifarius or- aliis .

bis status esse , quod non cohaeret , Vo r 4. Cod. ms. et detrimenti .sui consue^
Xom.VI. Hhhh
 .
•
I

6io D E O R.D.I N E
$' Quoniam dum immutatis corporibus homines spiritualiter viuent ,
necesse est , vt immutata
melius habitandi loca , id est , spiritualia ha-
in

i.Cor.15.42. bitent . Hoc corpus ( vt Paulus ait) seminatur In corruptioue , surget ift
et seq. incorruptione Semiuatur corpus animale , surget corpus spirituale : semina-
.

tur in contumelia , surget in gloria Necesse est enim , corruptibile hoc in-
.

duere incorruptionem , et mortale hoc induere immortaiitatem . Quum enim

corruptio, et mortalitas in corporibus esse desierint , tunc mortalibus vti >
et corruptilibus homo non neccsse habebit .
6. Qiiod et in Dominici corporis resurrectione puobatum fuisse,euan-
gelia sancta confirmant , dum linteamina , quibus fuerat inuolutum , post
resurrectionem eius in monumento sola posita esse denunciant , quemad-
Io. 20. 5. modum de Petro dicitur : Et fidit linteamina sola posita , et abiit , et se-
cum mirans ^quod factum fuerat Nouis ergo corporibus, non indigenti- .

bus iis , quae vitae corruptibilis vsus requirit , noua terra cum nouo caelo
ad habitandum creabitur , hoc est , huius terrae natura , et superficies iii
spiritualem statum , qui spiritualibus conueniat 5 absquc aliqua mutabilita-
te instaurabitur .

7. Sed quando hoc fiet ? Quando lerusalem Jaus creata fuerit in ter-
.

ra , et populus eius gaudium , et exultatio , et quando sancti in his , quae

Dominus creat , gaudebunt , et quorum sol non occidet , et Iuna non mi-
nuetur; quum redemnti a Domino venerint in Sion cum Iaude , et lae-
titia fuerit sempiterna super caput eorum , et obtinuerint gaudium , et Iae-
titiam , et fugerit dolor , et gemitus,et completi fuerint dies Iuctus eo-
rum , et > et absterserit Deus omnem Jacrymam
lugentes consolati fuerint
ab omni facie sanctorum , et opprobrium populi sui deleuerit , ct omnium
lu^entium Sion moeror depositus fuerit , et acceperint coronam pro cine-
re , oleum gaudii pro Iuctu , pallium Jaudis pro spiritu moeroris , et vo-
cati fuerint in ea fortes iustitiae ; quum benedicti ad dexteram venerint 3
et sicut sol fulserint in regno patris eorum .

C A P V T XIL
De natura hominum post peccatum

i.l) ed huius interim orbis habitationi post originale peccatum homines

destinati , non totum , quod m conditione sua habucrant , naturale bo-
*
tudinetn . Omittit , immo Domini per cuso mcndose erat , sed dum hoc fiet
lsaiam . In editione Baluziana corruptc esse di-
5. Viuent . ms. viuunt citur pro spiritu moeroris neque place-
:

6. Post resurrectionsm eius in monu- cere , pro sacco moeroris . Coniicitur,

mento . Sic ms. Editio post resurrectio- pallium laudis pro sacco lamentationis ,
nem et in monumento • Pro mirans ms. canticum laetitiae pro spiritu moeroris .
admirans . Neque satis sanum videtur , et vocati
7. In ms. ita hoccaput:/»-
desinit fuerint in ta fortes iuititiae .
staurabitur . Sed tunc hoc fiet , quando Cap. XII. n. 1. Quod in conditione .

Ierusalem creata fuerit itt terra . la ex- Sic ms. Editus omittit in .
 .

C R E A T V R A 11 V M. 611
num perdiderunt ; sed vitiatum primitus delicto parentis, prauis insupcr
moribus corrupcrunt, et ita fit , vt sicut cum laborc terrae maledictae fru-
ctus percipiunt , sic et bonum naturale , quod in se habcnt , non absque la-
boriosa cura custodire possunt .

2. Et quomodo in serpente,et mulicre , et viro conscnticnte , in pro-

toplasti transgressione tripliciter ceciderant, pari modo tribus vulncribus
afflicti omnes eiusdem filii , id est, dolore , senectute , morte deficiunt,et

omne bonum , quod m

se insitum naturalitcr a Conditorc susceperant , stu-
dioso labore ex parte aliqua inuentum magna animi vigiJantia vix con-
seruant : et quodcumque bonum per studinm Dei munere quaesitum in-
ueniunt , praeter iniquam mammonam heredibus non relinquunt, et omnes
artes , quas sigillatim in vita capiunt , in huius vitae defectu pariter , dum
Spiritus funditur, amittunt
5. Parique infirmitatis conditione pauperes, et reges , stulti , et sa-
pientes vexantur Nam similiter omnes somno indigent , et cibo refici 3
.

et vestibus indui necesse habent Passionibns vitiorum carnalium aut gra-

.

uantur , aut corrumpuntur : motibus animi , id est , ira , et amore , concu-

piscentia , et timore angustiantur Doiorc , et sencctute , et morte defi-
.

ciunt De praeteritis cito exuuntur ; dc praesentibus modice vtuntur;de

.

futuris incerta omnia praestolantur .

4. Eodem modo auditu , visu , tactu , gustu , odoratu sentiunt , et vi-

uunt .Eddem etiam nexu originalis peccati astringuntur eodem Redem- :

ptoris munere ditati vndis baptismatis , et Spiritu sancto abluuntur sed :

et his hominibus, aut redemptionis fidem , aut opera fidei negligentibus >
pariter cum transgressoribus angelis , et diabolo suo principe poena de-
bctur aeterna ; seruantibus vero siue per Scripturae documenta , siue per
naturae bonum munimina,primae conditionis iura, Redemptor-is munere vita
praeparata est futura .

C A P V T XIII.

De d)uers)tate peccantiam , et loco poenarum »

i-3>ed quoniam peccatorum , sunt quaedam crimi-

diuersa conditio est
na,quae per ignem iudicii purgari possunt ; quaedam vero aeterni ignis
poena plectenda sunt : et ex his quaedam aeterna poena digna fiunt , quae-
dam ad iudicium non perueniunt, quaedam post iudicii examinationem
1. Ms. Et quomodo in transgressiont ra in editione Baluziana . Malim etiam
Aciae tripliciter ceciderant . Idem cod. cum auctoribus huius editionis bonae
omittit , bonum ; et praeter iniquam mam- munimina , nisi forte magis placeat bo-
monam . num munimen ,
3. Angustiantur Editus , angustan-
. Cap. XIII. n. i. Plectenda ms. com- :

tur . Post morte deficiunt illico termi- plectenda Et mox , damnationis poenain
.

natur hoc caput in ms. subibunt , sicut . Pro praeeuntia in Vul-

4. Sed et his . Ita rescripsi ex con- gata praecedentia* Pro quosdam ms. quo-
iectura . Excusus , sed ex his : et postea rumdam >

fiue Scripturae , Addidi per ex coaiectu-

Hhhh 2
 . .

6ii DE O R D I N E
perpetuae damnationis sortem subeunt ; sicut Paulus apostolus inquit £
3. Tim. 5.24. ^uorumdam hominum peccata manifesta sunt praeeuntia ad iudicium : quos-
dam autem et subsequuntur .

2. De his enim,qui iudicio carent , Dominus ipse protestatur , et di-

Io. ?. 18. xit : Qui non ,iam iudicatus est Vnde intelligitur , quod
credit in filium .

qui fidei sortem subire non merentur , nec gratiam baptismi consequun-
tur , ad futurum non exituri sunt iudicium , sed ex hac vita euangelii ser-
Io. 3.3. mone examinati exibunt , quo scribitur Amen dico tibi > nisi renatus quh :

fuerit ex aqua , et Spiritu sancto , non potest intrare in regnum Dei His .

Ps. 1. v. 5. etiam Psalmistae verba concordant,quibus ait: Non resurgunt impii in iudicio.
3. Qui autem post ablutionem baptismi peccatorum multitudine gra-
uantur , et ipsi in duas factiones diuiduntur: quidam namque ex ipsis ,
priusquam ex ipsa vita exeant , scripturae sacrae vocibus iudicantur de :

i.Cor. 6. 0. quibus Paulus apostoJus loquitur , dicens Noliie errare , neque adulteri y :

neque fomicarii , neque ebriosi , neque maledici , neque idolis seruientss >
neque auari , neque molles , neque masculorum concubitores , neque fures 3
neque rapaces, regnum Dei possidebunt Qiii enim haec , et his similia cri- .

mina cnpitalia vsque ad mortem absque mcdicamento faciunt , iudicati de ea

vita ad perpetuas poenas exibunt
x.Ioa. 5.16. 4- De quorum reatu conuiua pectoris Domini Ioannes loquitur Est :

peccatum vsque ad mortem \ non pro illo dico , vt roget quis . Ad mortem
enim peccatum deducit , qui licet in extremo vitae termino de praeteritis
criminibus poenitudinem agere negligit Et notandum est iuxta Iacobum .

lac. 2. 10. apostolum , quod qui i* wo

ex his offenderlt , factus est omnium reus .
Gjhti enim dixit , non moechaberis , ipse dixit , non occides . gtuod si non
moecharis , factus es legis transgressor .
occidas autem ,

£. Quidam vero ad extremum diuini examinis iudicium , qui his capi-

talibus criminibus non inuoluentur , reseruati , ex hoc seculo vadunt , et
tamen sententia superni iudicis aeternae damnationis sortem subibunt , qui
misericordiae opera contemnentes , Christum in pauperibus nec cibo , nec
2. Ms. Dominus dicit : Qui nort cre- munia sunt , neque ita grauia , ex quo
dit in filio ,iam iudicatus est Vnde in- . colligitur , infideles , et peccatores chri-

telligi datur , quod . iudicium \ vnde

. . stianos ,capitalibus criminibus oppressos,
Euangelista : Amen dico vobis , nisi... exire de hac vita iam iudicatos , alios

potest introire in regnum^Dei . Inde Psal- autern peccatores ad extremum diuini

tnista ldeo non resurgunt
:
. Vulgata : Ideo examinis iudicium reseruari,haec,inquam,
non resurgent impii etc. sententia multorum iuit veterum Patrum,
cap. n.17.
3. Ms. grauantur, quidam priusquam vt indicaui in Isidorianis 2.3.

cx hac vita exeant neque fornicato-

. . . et 18. Vide etiam difterentiam inter im-

res , neque ebriosi . . . peccata

his similia pium , et peccatorem lib. 1. Difterent.
capitalia vsque ad mortem absque poc- n. 298. et lib. 1. Sentent. cap. 27.
nitentia faciunt Sententia , quae hoc lo-
. 4. Cod. ms. de quo Ioannes ait Est :

peccatum ad tnortem qui vsque i»

co asseritur , de distinctione infidelium , . . .

ct peccatorum christianorum , quorum extremo vitae . Quod fortasse genui-

alii capitalibus criminibus vsque ad mor- num est

tem grauantur, alii vero peccatis qui- 5. Inuoluentur . Excusus , inuolua*-

dem mortalibus vrgentur , sed quae com- tur .

 . :

CREATVRARVM. 6i$
potu reficiunt , nec hospitio recipiunt , nec illi iri«
nec vestibus induunt ,

firmantibus , et alligatis in metallis, et carceribus visitationis solatia ferunt,

propter quod ab ipso audient : Ite , maledkti , in ignem aeternum , quem Matth. 25.41.
praeparauit pater meus diabolo , et angelis* eius .
6. Non enim ad appetenda regna caelorum sufficit non agere mala ,
siquis non curauit facere bona per prOphetam enim Isaiam pariter a Do-
:

mino praecipitnr Huiescite agere peruerse : discite benefacere . Per Psalmi- Isai. 1. 16.
:

stam quoque haec eadem verba idem Domini Spiritus concinnat , dicens
Declina a malo,et fac bonum . Et vt ostenderetur , quod post terrorem Ps. 36.27.
tam terribilis huius,quam praediximus , sententiae , nulla poenitudine iu-
dex* flecteretur, in fine cunctae disputationis ita subinfertur Tunc ibunt Matth. 25. 46, :

hi in ignem aetemum .

7. De illius autem Ioco,id est , inferni ergastulo , multi

ignis aeterni
dixerunt , quod corporalis locus sit , vbi peccatorum corpora cruciabuntur :

nisi enim ignis ille corporalis , et locus esset , quomodo resurgentium cor-
pora cruciata teneret,in quibus corporalitatis veritas ita passibilis erit,
vt stridoribus dentium , et lacrymabilibus fletibus subiaceat ; sicut ipsius
Domini , et iudicis verba declarant , dicentis: Inutilem autem seruum mit- Marc. 25. 30;
tite in tenebras exteriores . lllic erit fletus , et stridor dentium . Vbt ver- i sa i. 55.
24,
mis eorum non moritur , et ignis non extinguitur l Marc. 9. 45.
8. In quo dicitur Joco ad regem Babylonis per Prophetam ita Sub- j sa> I4# :
Ix
ter te sternetur tinea , et opertorium tuum erunt vermes De quo Joco qui- .

dam etiam dixit Sicut terrae in profundo aquarum , sic infema in profun-
:

do terrarum sunt Vnde de illo scriptum videatur illud , quod scriptum

.

est, §luod neque in caelo , neque in terra , neque subtus terram inuentus Apoc. 5. 2.
est , qui possit aperire librum , et soluere signacula eius . Vnde perspicue
patet,hunc Iocum qualemcumque sub terra esse , qui infernus inferior,
et terra obliuionis vocitatur.
9. Sed hic ignis dum praeparatus diaboJo dicitur ,et angelis eius, qua-
li corporalitate esse putandus est , qui angelos cruciare potest \ Animam
quoque exutam corpore , infernalis ille ignis cruciasse describitur ,
diuitis ,

dum dixit Quia valde crucior in hac flamma Nisi forte hanc virtutem Luc»i6.
: .
24.
ille ignis,et Jocus habet , vt angelos, et animas , et corpora eodem modo

cruciare possit Vel certe dum de filiis resurrectionis , et ae-

, et retinere.
ternae beatitudinis dicitur Et erunt , sicut angeli in caelo
:
Marc. 12. 25. .

10. Nimirum et filii aeternae damnationis, quum ad poenam ignis ae-

terni corpora resumpserint, et ipsi erunt , sicut daemones in inferno : vt
6. Ms. bona ^sicut ait Jsaias , Quie- te in tenebras vbi vermes eorum non
. . .

scite . . benefacere
. Et Psalmista De.. : moriuntur , et ignis non extinguitur . De
clina . . huius , quam praediximus , sen-
. quo loco qitidam etiam dicit . Sicut ter-
tentiae rae etc. , o.nissis aliis .

7. Id est,inferni ergastulo: ms. id 8.Patet: ms. dicitur . Et vocatur pro

omittit Idem ms. crucianda pro cru-
. vocitatur .
ciata In editione erat subiacebit , quod
. 9. Ms. de filiis aeternae resurrectio-
ex ms. mutaui in subiaceat . Pergit ms. nis dicitur .

vt Dominus ait , seruum inutilem mitti- 10. Ms. dum ad poenam ignis at-
 .

6i4 D E O R D I N E
bonae resurrectionis } quum sint filii Dei , bonorum angelorum con-
filii

sortium ; et fiJii aeternae mortis , quum sint fijii diaboJi , consortmm an«
Isa. 24, 22. gelorum satanae subeant De quibus dicitur Et congregabuntur congre-
. :

gatioue vnius fascis In lacum , -et claudentur ibi in carcere et post mul- :

tos dies 'visitabuntur . Quod vtrum ad augendas , an ad minuendas poe-

nas futurum sit, ignoramus

C A P V T XIV.
De igne purgatorio .

i./Xt . qui aeternae vitae solatia percipient , bino et ipsi 1110«

vero hi ,

do Jargitionis munere regni caelorum beatitudinem sument . Quibusdam

namque ex his adhuc in terra positis , dum pro Christo pauperes efficiun-
tur , regnum caeJorum non promittitur, sed absens Jicet in labore , et fa-
Matth. 5. 3. tigatione perseuerantibus interim donatur , quum dicitur Beati pauperes :

spiritu , quouiam ipsvrum est regnum caelorum .

2. Similiter et qui pcrsecutiones hominum pro iustitia sustinent , ea-
Matth. 5.10. dem mercedis retributione gaudent , dum subinfertur : Beati , qui persecu~
tionem patiuntur propter iustitiam , quoniam ipsorum est regnum caelorum
Non dixit , quoniam ipsorum erit , xt vocationem futuram sperarcnt , sed
quum exibunt) velut per semetipsos recepturi sunt , quod
a corporibus
in corporibus commorantcs interim dono Jargitoris possident atque ic- :

Matth. i2.i8. circo et his adhuc in terra positis dicitur Quacaiwque solucritis super t

terram , erunt soluta et in caelo Et quaecumque ligaueritis super terram > .

eruut ligata et in caelo .

3. Ac si diceret , in hoc intelligitur , quod rcgnum caelorum adhuc in

terra commorantium vestrum est , ilum quemcumque a peccatis soJtieri-
tis , vt illius possessor esse possit , hoc possidebit et quemcumque in mas- :

sam perditionis destinatum excluseritis , ab eodem regno exclusus erit .

Matth. 5. 12. His igitur praecepit Dominus Gaudete , et exultate , quia nomina i'estra
:

scripta sunt in caelis Ac si diceretur , dum nomina vestra de terrenae

.

hereditatis consortio causa rcgni caelestis deleta sunt , et abiecta , vos

aeternae patriae hcredes interim scribi necesse est .
4. Hi ergo cimctas in hac vita pressuras , et mala rccipicntes, absque
examinis aliqua tribulatione , Ct > vt itam dicam , sine vocationc acternum
refrigerium intrabunt ; quorum gratia et aliqui post purgationem voea-
bunttir , solatium sine fine possidebunt ,
quibus post examinationem dice-

terni corpora resumant . . . jilii bonire- 2. Pro iustitia : ms.propter iustitiam %

surrectionis . satanae subeant . Rdiqua
. . "Mox , soluta et in caelis . Ac si diccret \

huius capitis omittit ms.In editione d*°erat Ex hoc intelligitur «

ad ante augendas Quod attinet ad do-
. ?.A peccatis editio omittit a Cod. : .

ctrinam hoc capite cxpressam , conferen- ms. possidebit His igitur praccipit Do-
.

da ea est cum lib.i. Sentcnt.cap.28.,et 29. minus .

Cap.XIV. n. 1. Cod. ms. regnum cae- 4. Praebentes \ id est ,

praebcntibus
iorum promittitur , quum dicitur Btdti . : illis .
 . . ,

CREATVRARVM. <5r 5

tur : Ventte , benedicti patris mei , possidete regnum . Quod proptcr solatia Matth,2j. 34.
pauperum , immo Christi in pauperibus, possidere merebuntur, dum esu-
rienti cibum , sitietui potum , nudo vestitum , vaganti domum , infirmanti
et in carcere posito Christo praebentes visitationem , in suis minimis fra-
tribus ministratio praebebatur .
5. In ipsorum autem vocatione manifestum videtur , quod nunc vsquc
longiuscule a Christo , quamuis in dextera fuerint constituti , sunt , qui-
bus postmodum dicitur a summo iudice Venite y benedicti . Ac si dice- Ibid.
:

ret,qui huc vsque in examinationis purgatione , quarndiu aliquid habui-

stis immunditiae , quod iudicii igne purgaretur , a salutc longiuscule
fuistis , nunc ad puruin cxaminati ab omni , vel modica culparum labe 3
propius accedite, et venite .

6. Quasdam culpas in futuro remitti , Dominusipse non denegat, quum

dicitur igui autem blasphemauerit in Spiritum sanctum , non habet redem- Marc. 3. 29,
:

ptionem neque in hoc seculo , neque in futuro , sed reus erit aeterni deli-
cti . Ex quo inteiligitur , quaedam esse peccata , quae etsi in hoc seculo non
remittantur , in futuro tamen iudicio per ignem deleri possunt Si autem .

ita non esset , hanc distinctionem Dominus nequaquam posuisset

7. De quo igne Baptista loannes, Dominici praecursor aduentus , Io-
quitur ad iudaeos Venit post me , cuius non sum dignus calceamenta Matth. 3. 11,
:

portare ; ipse vos baptizabit in Spiritu sancto 3 et igne Hoc est , qui pec- .

cata vestra,quae praecesserunt , Spiritu sancto per aquae baptismum ab-

luet , vel soluet , et quaedam ex his , quae postea sequentur , criminibus
per ignem purgatorium remittet.. De illo enim igne , qui non mundare
impios iudicatos, sed perdere darnnatos accenditur , ab eodem loanne pau-
Jo post subinfertur Cuius rjentilabrum in manu sua , et permundabit aream Matth. 3. 12.
:

suam , et congregabit triticum suum in horreum ;paleas autem comburet igni Luc. 3.17.
inextinguibili .

8. Aliud enim est , igni baptizari , aliud igni comburi inextinguibili .

De quo etiam igne idem loannes ait Omnis arbor ,quae non facit /r#- Matth. 3. 10.
:

ctum bonum , excidetur , et in ignem mittetur De igne vero purgatiouis

.

Dominus ipse in euangelio Joquitur : ^ui autem dixerit fratri suo ,fatue , lyfo^ 5 2 2. ,

reus erit gehennae Non dixit ignis aeterni ; nempe quia hoc delictum per
.

ignem purgatorium , potius quam perpetua flamma , puniri credendum est .

9. De hac quoque differentia eorum , quos ignis futuri laesura non
tanget , et eorum , qui post ignis detrimentum salutem percipient , Pau-
lus apostolus exponit , ita dicens : Fundamentum enim aiiud nemo potest i.Cor. 3. 12.
ponere praeter id, quod positum est,quod est lesus Christus Alius autem et seq. .

superaedificat aurum >argentum , lapides pretiosos ; alius oero iigna ^foenum^

r

stipulam ; sicuius opus manserit , quod superaedificauit , mercedem accipiet ,

5. Ab omni vel modicct . Impressus , Venit post me etc. Editio , baptisahit

ab omnibus modicct . 8. Cod. ms. Dominus dicit : Qui di-
6. Ms. quum dicit-non habet remis- xerit .

sionsm peccatorum,neque, 9.Ms. Paulus apostolus dicit Sicu- :

7. Ms. de quo igne Baptista loannesx ius opus arserit , detrimentum etc.
 . ,

6i6 D E O R D I N E
sicuius arserit opus , detrimentum patietur , ipse autem saluus erlt ; sic tameft
quasi per ignem .

10. Per haec autem duo aedificia,id argentum , et Ia- est , aurum , et
pides pretiosos , et ligna , foenum , stipulam , perfecta , et minus perfecta,
siiper fidem Christi aedificata opera designantur ; sed illa , quae per ligna ,
foenum , stipulam designantur , quamuis fragilia , non tamen polluta fieri
demonstrantur.
11. Vnde intelligitur , non principalia crimina,quae maculant , ( quo-
rum operarios a regno Dei Paulus exclusit ), sed iila , quae non multum
nocent , quamuis minus aedificent, per haec posse designari , hoc est , inu-
tiliter matrimonio legitimo vti plusquam sufficit ciborum abundantia ve-
: ,

sci immoderate, quacumque re laetari, ira vsque ad verba intemperata mo-

ueri , rebus propriis , plusquam necesse est , delectari , negligentius orationi
quam horarum expetit conuenientia , insistere , vel tardius , quam compe-
tit , surgerc , immoderate risu vocem exaltare somno , plusquam necessitas :

exigit, corpus indulgere ; verum reticere , otiosa Ioqui , quod non ita in re
sit , opinari falsum , quod verum putaueris , in rebus, quae ad fidem non
pertinent, approbare , bonum
quod faciendum est , ncgligenter obliuisci >
,

inordinatum habitum habere Haec, et his similia peccata per ignem pur-
.

gari posse , non est dcnegandum , et eorum factorem , si maioribus non

grauetur , sic tamcn quasi per ignem saluari putandum est
12. Poenitentes autem in extremo vitae praesentis termino , vtrum hic
plene remissionem peccatorum accipiant,an igne purgatorio eorum deli-
cta deleantur , ipse scit , qui renes , ct corda conspiciens , pocnitentiae di-
gnitatem considerat , qui latroni in cruce pene iam sine tempore , sine ope-
Luc. 23. 43. re poenitenti respondit : Hodie mecum eris in paradiso . Et ad Ezechielem
Ezech. 33.12. inquit : Quacumque die conuersus fucrit impius ab impietate sua ,omnium
et seq. iniquitatum , quas operatus . est , non recordabor
purgatorio ignt Scd de illo

hoc animaduertendum est, quod omni , excogitare in pracscnti potcst quem

homo , tormentorum modo et longior, ct acrior fit, .
CAP.
10. Ms. opera designantur Vnde in- . scura sunt etiam , quae sequuntur in edi-

telligitur etc. Sic in hoc ms. saepe multa tione , ac fortasse praestiterit ea ad exem-
omittuntur , quae rcapse necessaria non plar ms. corrigere .

sunt . 12. Deleantur : sic ms. pro delcbuntur

11. Cod. ms. quae maculant , sed in editione . Infra ms. impius a via sua
haec quae non multum nocent , per haec mala , omnium iniquitatum suarum y quas
posse signari - abundantia vesci , itavs- - omni , qui excogitari in praescnti pot-

que - delectari , negligentia orationis , est , tormentorum etc. In Isidorianis c.2?.

<iuam horarum expetit conuenientia , vel n. 17. et 18. ostendi , doctrinam , ab Isi-

tardius - immoderate vocem exaltare - doro hoc capite de igne purgatorio tra-
ioqui quod m e non sit opinari , bo-
, > ditam , cum catholico dogmate maxime
num , quod faciendum est - saluari posse congruere , et cum his , quae alibi Isi-
credendum est . Ex ms. restitui , verum dorus docuir . /dde cap. vltimum He-
reticere , otiosa loqui , quum in impresso gulae monachorum de defunctis Eze- .

eiset -iverbum retinere , otiose loqui . Ob- chielis textus allegatur ex cap. 33. v.12.
 . . .

C R E A T V R A R V M. 617

C A P V T XV.

Dc futura vita .

..D.e autem vera beatitudine futnrae vitae exponit sancta Scriptli»

illa

ra §%uod oculus non vidit^nec auris audiuit , nec in cor hominis atcendity *• Cor 2 9»
: - -

quae praeparauitDeus diligentibus se De quibus Dominus ait Erunt, sicut Marc. iz. 2$.
. :

angeli in caeh Et eiusdem Domini excelsius aliquid de his sermo denun-

.

ciat Tunc iusti fulgebunt , sicut sol , in regno patris eoru?n : sol scilicet Matth. x ^.43*
:

iustitiae timentibus nomen Domini orietur, in cuius pennis est sanitas ,

qui in monte faciem Moysi cum Elia coram apostolis euacnauit , cui dum
sancti compatiuntur, simul congloriabuntur .
2. In eo autem , quod prius dixerat : Erunt , sicut angeli in caelo , in- Marc. ri. 25",

tuendum est,quod sicut angeli prius per naturam mutabiles facti , quod
probatum est in bis,qui ceciderunt , nunc vero immutabiles, vt peccare
non metuant , ncc possint , per Dei contemplationem effecti sunt , sic ho-
mines et ipsi per naturam mutabiles , qnod in Adam , et eius semine ex-
ploratum est , creati , post resurrectionem Conditoris contemplatione im-
mutabiles effecti , nec desiderabunt peccare , nec poterunt omnis enim ratio- :

nabilis creatura, quae Dei contemplatione reficitur, peccare non potest .

5. Non quod iiberae voluntatis arbitrium vitio carentes angeli , et ho-
mines non habeant ; omne enim , quod volunt in illa vita , hoc faciunt , sed
velle aliqnid , quod bonum non sit , nequaquam possunt : vnde quia num-
quam mule volunt , delictum aliquod omnino non committunt
4. Sed haec perfecta bona voluntas per eontemplationem superniCon-
ditoris perficitur, dum quod creatura per se habere non potuit , ipsius Iar-
gitoris munere donatur:vnde perspicue intelligitur , quod angeli , vel ho-
mines , qui siue in caelo ,siue in paradiso , peccauerunt , Deum non vide-
runt , quoniam si illum vidissent , nullo modo postea possent delinquere
5. Sed haec contra respondens forte aliquis dicet ; cur ergo post vi*
sionem gloriae , vnde facies Moysi in solitudine rutilabat
, ad aquas con-
?
tradictionis offendit Et Petrus post Vnigeniti gloriam in monte cum Moy-
.

se , et Elia ostensam , in atrio sacerdotum Dominum negauit ? Cui proposi*

tioni facile respondetur, quod Moyses per angelum, vel creaturam aliam
a

et 19., quibus in locis verba aliquate- bi : Tunc Postea impressus , sol

iusii .

nus variant in Vulgata , scilicet v. 12. scilicet iustitiae et qui time ntibus quod
;
Impietas impii non nocebit ei , in quacum- ex ms. corrext
que die conuersus fuerit ab iniqtiitate sua . 2. Nec desiderabunt peccare , nec pot*
Et v. 19. Et qitum recesserit impius ab erunt . Sic liber ms. In impresso deest
impietate sua ,feceritque iudicium , et iu- peccare .

stitiam ,viuet in eis Sententia eodem

. 3. Ms. dclictum aliquod non admit»
recidic , de qua" videri potest Petauius tunt .

lib. 7. De poenit. cap. 15. contra Ar- 4. Conditoris : ms. iudicis ;et petCa*
naldum . re pro delinquere .

Cap. XV. n. 1. Ms. in cailo . Et ali-

fom.FI, I i i i
 . .

6i% D E O R D I N E
posteriora gloriae vidit Et Petrus , et ceteri discipuli per corpus httma-
.

num rutilare Christi diuinitatem conspexerunt : si enim per semetipsam

diuinitatem conspexissent r nullo modo in carne postea viuere possent
Exod.33. 20. 6. lpse namqueDominus Moysi respondit Nemo videbit faciem meam y
:.

et viuet.. Sancti ergo, post resurrectionem non per figuras , et aenigmata

Dominum videbunt, sicut de hoc eodem gentium insignis Magister pro-
t.Cor.i?.. iz..nunciat : Quia per speculum in. aenigmate videmus ; quum autem venerit^
quod perfectum est , tunc cognoscam , sicut cognitus sum . Qiiemadmodum
i.Ioa.3. 2* possessor Dominici pectoris conuiua potens ait Ioannes Videhimus eum , :

sicuti est; quando eomplebitur, quod ecclesiae per Isaiam prophetam pro-
Isai. 60. iq„ mittitur: Non erit ibi amplius sol ad lucendum per diem , neque splendor
lucis illuminabit te , sed erit tibi Dominus in lucem sempiternam , et Deus
tuus in gloriam tuam *
7. Ex quo inteJligitur , quod non per creaturas , sed Domini ipsius ma»
iestate ecclesia illuminabitur , quum perpetuae felicitatis serenitate secura
consortium angelicae dignitatis subire permittitur, in qua serenitate cun-
cta prospera sine arguente pressura possidebit ; quura neque tenebris lux,
ncque morte vita,neque dolore salus, nec tristitia gaudium , neque sene-
ctute iuuentus , neque amor charorum abscntia ,neque defectu, neque vlla
vilitate puichritudo , neque infirmitate fortitudo, neque iustitia peccato ter-
minabitur etsi supra haec etiam fuerint illa , quae nec cogitatus , nec vlla
:

ratio hominis adhuc iu terra positi apprchendere valet

8. Ex his autem amnibus creaturis , quarum perstrinximus ordinem »
quaedara ex nihiio , quaedam ex aliquo Conditor creauit caelum enim , •

et terram , mare, et quac ex eis facta sunt,ex informi matcria condidit ;

ipsam vero informem materiam , et angelorum ordines,de quibus praedi-
ximus , et animam humanam , ex nihilo fecit Animam etenim neque de .

semetipso , neque de aliqua qualibet subiacente crcaturarum corporalium

materia 3 ficri Deus instituit, quoniam non Dei partem , sed Dei creaturam
credimus essc Si enim de semetipso eam Deus fecisset , nequaquam passi-
..

bilis , et mutabiJis,et misera esset.,

9. Item^siex creaturis corporalibus illam creasset , corporale aliquitl

in sua natura habcret , aut calorem de igne , aut flatum ex aerc , aut humo-
.

rem ex aqua, aut crassitudinem , et soliditatem ex terra haberet ; sed quia

nis omnibus caret,. incorpoream iJIam esse conditam conuenit , et per ipsam
incorporajitatem , ct aeternitatem , et mutabilitatem, ct Jiberi arbitrii potc-
statem , eandcm cum angelis habcre substantiam , creaudiquc originem di-

6. Videbunt etc. CocV. msv Videbunt y etiam et supra haec etiam jucrit illa ,

vt Paulus ait Videmus nunc per specu-

: quae nec cogitatus , neque ratio vlla ho-
lum,etin aenigmate . Quum autem - co- tninis adhuc .

cnoscam , quia cognitus sum Sic loan- . 8- Creauit ms. fecit

: .

nes ait VLdebimus eum

:
- neque splendor 9. Corporale aliquid etc. Editio mi-
tunae illuminabit te . nus bene et corporale aliquid in sua na-
7. Cod. ms. sed ptr Domini ipsius tura haberet , aut numquam calorem de
maiestatem ecclesia - charorum absentia , ignea , aut flatum ex aerea , aut humo-
xel defectione , neque vlln - terminabitur rem ex aquatica , aut crassitudinem > et
 . .. . ,

CREATVRARVM. 6i$
gnoscitur . Hacc autem Dei imago non in aetcrnitate similitudincm in ar-
bitrio libere possidet Je qua imaginis Dei similitudine impressa Propheta
:

commemorat, dicens : Siguatum super nos lumen *vuitus tut . Ps. 4. 7.

10. Vtrum autem singuJis corporibus sigiiJatim a Deo mittantur , an
ex Adam venire, ct ex parentibus , sicut nascentium corpora, putaiuiuiTi
sit , quum a multis, et sapientibus viris disputandum sit, et tamen de hac
cjuaestione nihil , cui plus fides accomraodanda csse potuerit , reliquerint
quid nos de tanta , et tam periculosa re aJiquid tentare oportet, vel quid
nos ad lioruin ambages, iii quibus se inuicem partcs vincunt, quum pro-
prias expositiones astruere non possunt , proferre, cmolumenti confert i
ii. Ht iccirco ne supra nos aJiquid appetamus , hanc quaestionem , quae
a multis scriptoribus insoJubilis esse dicta est, scientiae Conditoris reser-
uemus : quoniam quaecnmque ex carnibus agni paschalis comedentis satu-
ritas consumere non potuerit , cura non exigua vorax crastino flamma con-
sumit,per quod intelligitur , quia omnia, quae scripturae sacrae corpore
nostrae inuestigationis scientiam effugiunt , Dominicae sapientiae rogoigne
iJlustrata , et consummata fiunt .

12. Sed et illa , quae velut per exiguam fenestrara nostri sensus , et
sapientiae ex ante aJiqua eins gratiae ilJuminatione attigimus, ad perfectum
omnia scire , sicut oportet , non valemus ; ex parte enim cognoscimus ,
quamdiu in hoc seculo sumus sed si ad ilJud Patris Juminum inaestimabi-
:

le Jumen perucniamus , tunc cognoscemus, sicut cogniti sumus

i$. Ecce, Venerabilis Pater, De Qrdine Creaturarwm tibi proponenti ,

joliditatem ex terrena materia haberet plicitur . Etsi autem certum nunc oram«
In eadem editione et aeternitatem , e t mu- bus catholicis sit , ac pro fide tenendum,
tabilitatemjad marg\nemfortassis> immu- animas singulis corporibus a Deo sigil-
bilitatem . De qua coniectura in editio- latim mitti , neque ex Adam per tradu-
ne Baluziana subiungitur , alii viderint cem , velut nascentium corpora , venire ,
Noster ms. et aeternitatsm , et •mutabi- tamen olim nonnulli Patres cum S.Au-
Jem . Hinc retineri poterit mutabilitatem, gustino in hac quaestione haeserunt et :

quae mutabilitas animae per liberi arbi- Isidorus ,eorum verba plerumque
qui
trii potestatem amplius declaratur Per- . excribit , eandem dubitationem indicat,
git ms. dignoscitur . Hanc autem { forte, non solum in hoc opere , sed in aliis
haec autem ) Dei imaginem in aeterni- etiam , vt in libro Differentiar. rerum
tate, similitudinem in arbitrio liberat pot- n. 105. et seqq. similibus Verbis , et sen-
estatis possidet . Quod clarius edito vi- tentiis eandem controuersiam proponit
detur ex Fulgentio Vtrum , inquit , sicut caro
:

10. Deo mittantuf . Sic

Sigillatim a nascentium , sic omnes animae ex Adam
ms. Editio, sigillatim admittantur Pro . venire credantur , an nouae fiant etc. his
disputandum malim disputatum. Postea ergo propositionibus de origine animae par-
vel quid nos etc. ex ms. sumpsi nam : tes se inuicem vincunt Quia vnaquaeque.

excusus confuse habebat , vei quid nobis earum alteram propositionem destruit, et
horum , in quibus se inuicem etc. In ms. ipsa non *vaiet astruere , quod proponit <,

ita terminatur totum hoc opus , quae a Vide riot. ad eum loc-.
multis lectoribus insolubile ( insolubilis ) 33. Totum hunc epilogum in ms.
est dicta , scientiac Conditoris reseruemus. nosrro omnino abesse annotaui in Isi-
Libcr Isidori de ordine creaturarum «5« dorianis cap. 23. n. 16. Videretur le-
T
11112
* * *
 . ,

620 DE ORDINE
iuxta ingenioli mci modulum,compendioso sermone summatim respondi,
Cuius munusculi mercedem orationibus tuis compensabo ; non quod exi-
guitatis meae obsequium in obedientia, tua veneratione, et auctoritate con-
ferre possit digna,sed obedientiae conatus, et ea , quae non valet assequi
implet : nam
gazophylacio templi pauperis vidulae aeris exiguum mu«
et in
nus multorum diuitum auro copioso praefertur , et in aurato tabernacu-
Jo,vbi argentum , et gemmarum pretiosarum , byssi , et purpurae,et hya-
cinthi, et cocci dona conferuntur , etiam eorum , qui pelles caprarum de«
ferunt, diligentia non despicitur .

14. Hanc igitur et tu simili modo meae paruitatis obedientiam placi-

do pectoris tui portu non dedignare,et contra garrientium instabiles flu-
ctus tcmone tuae auctoritatis praesentis opusculi nauiculam non te pigeat
gubernare Ego enim bonis, et catholicis Jectoribus consentiens , inuido-
.

rum non curo querelas,qui sine pennis in terra reptantes volatu ranarum
nidos auium irrident . Contra quos tuae rationis scuto protectus , et Dorni*
ni pergam suffragio armatus , ad patriam festinare tutus vtroque latere cu«
rabo. Deo enim placere curantes , minas hominum penitus non timemus .
Deo gratias , amen

gendum , orationibus tuis compensatio: transgarrientium . Pro timore substitul tt-

Sed nihilausim mutare Pro nam . et in mone , et pro queriolas , vel querelas , vt
gaz.ophylai.io , quod ex coniectura in e- est in editione , solum querelas . Malim
ditione Baluziana legendum astruitur , in etiam armatus,et adportum jestinare etc.y
veteri editione erat , omnia esse in ga- vt in Isidorianis loc. cit. innuebam , vbi
ZOphylazio .
etiam ex codice Escurialensi nonnullam
14. Et contra garrientium Sic recte . lectionis varietatem aduerti , quam nec-
in Baluziana cditione emendatur pro essarium non est repetere .
 . .

6n

ADDENDA ET CORRIGENDA.
JL ag. io. not. col. i. lin. 6. lege , intercisa . Pag. 82. lin. 7. lege t meas . Pag.
91. lin. 3. lege , vos . Pag. 95. lin. 4. lege , Quid item . Pag. 124. not. col.i.
lin. 18. lege, omnibus . Pag. 128. col. 1. lin. 7. lege , quamuis .

Pag. 174. not. col. 1. lin. 26. et 27. lege, resurrectionem . Pag. 184. not. col. 2.
lin. 24. lege , iustitia . Pag. 199. lin. 6. et 7. lege , praedestinationis .

Pag. 214. lin. 22. lege , clementiam .

Pag. 227. not. col. 2. lin. 3. et 4. lege, rvvKdMS 7ra.c%c . Pag. 267. not. col. 2.
lin. vlt. adde, dispensatio pro moderamine , z>f PRO «*/ />n> P/0 . r 6. f*
zVfw Dominus . /ta Grialius , f/ rt/*7 ; /?tf* reponendum videtur , vt idcm Do*
mini , scilicet idem Domini spiritus .

Pag. 276. not. col. 2. lin. vlt. et pag. seq. not. col. 1. lin. 1. Iege, quiescen-
tis . Pag. 287. not. col. 2. lin. 14. legendum videtur in verbis Loaisae, su*
perioris seculi t aut superiori secul0.Pag.2SS. lin. 9. lege , Deus . Pag.298.
not. col. 1. lin. 27. lege, spiritu . Pag. 310. not. col. 1. lin. vlt. , et col. 2.
Jin. 1. lege, 1^ho.v . Pag. 323. not. col. 2. post lin. 3, adde , Ib. Fortasse
legendum , qui ipsi pro quod ipsi

Pag. 337. not. col. 1. lin. 9. lege , lib. Pag. 346. not. col. 1. Hn. 1. ex conie-
ctura lege , quisquis is est : et col. 2. lin. 6. ille quisquiis est .

Pag. 373. not. col. 2. lin xi. adde , ad Allegorias num. 65. , ex qua nota per~
spicue colligitur , legendum hoc loco esse , et ob hoc Moyses elegit presby-

teros septuaginta duos , qui prophetarent

Pag. 377. not. col. 2. lin. 13. , et 14. adde , Antiq. eccles. pag. 41. seqq. Jn mis-
sa gothica statim post lectionem euangelii canebatur LAVDA , quod ab Isi-
doro LAVDES dicitur . Qui ritum officii goihici ignorant 9 facile vnam eius
partem cum alia confundunt . In Isidorianis etc.

^ a g« 383. not. col. 1. lin. 6. adde,/&. Pro imperata alii exhibent imperatae,
quod clarius est . Pro hoc itaque etc, Pag. 390. lin. 7. lege 9 radiante , Do-
minus . Et in not. col. 2. post lineam 6. adde , 2. Grialius scribit , radian-
ti Domivus .

Pag. 429. lin. 18. et 19. lege , indicium . Pag. 435. not. col. 2. lin. xi. kge,
discedentes . Pag. 466. not. col. 1. lin. 3. lege, narbonensem . Pag. 471.
lin. xi.,et 12. lege , non possumus . Pag. 485. lin. 4. ad marg. lege , Ratio .

Et lin. 10. ad marg. lege , Homo .

Pag. 499. not. 2.post lin. 7. adde, 14. Pro restringitur melius fortasse erit res-

tinguitur. Pag. 531. not. col. 1. lin. 2. adde, in Dtction. ac pratsertim

,
$22
eruditissimi Mazochii De S. losephi , et Chrlsti Domini opificio Mantissant
ad Epist. de Dedicat. sub ascia .

Pag. 548. lin. 19. lege , calceamentum . Et in not. col. 2. lin. 16. adde , scilicel

tx sententia Nonii vestis ralla a raritate ita vocata , rasilis , aut rasa alia
fortasse de causa appellata est . Cilicium etc.

Fag. 552. lin. 2. lege ,fullonum . Pag. 578. lin. 20. lege , scientiaeque . Pag. 579.
lin. 4. lege , vestrac . Ib. in not. col. 1. ante lin. 1. adde : 1 1. Fortasse legendum
dicanturpru dicuntur . Pag.593 • n'n.10. lege , nonnullis . Pag.606. lin.21. lege ,

locum . Et in not. col. I. post lin. 7. adde , 5. In impresso erat paradisi locus :

substitui paradisi locum . Pag- 612. lin. 18. lege, capitalia » Pag. 613. lin. I*

lege , in infirmantibus *
 .

IMPRIMATVR
Si videbitur Reuerendissimo Patri Magistro Sac. Palatii Apostolici

Benedictus Venaia Archiep* Philipp. Vicesgerens .

APPROBATIO.
Quoddequinque praecedentibus voluminibus, idem de hoc sexto
iudicium nostrum esto. Romae Idibus Mart. anniMDCCCII.
loseph Canon* Reggi •

Vitus Maria Giouenazzius .

IMPRIMATVR
Fr.Thomas Vimentius Pani Sacri Palatii Apostolict. Magister,
^14772

vcl.

inia.

fONTlFICAL INSTITl
"
^. 59 QUEEN'S ENT
T.OROf.

14772
 •-"
'•''*t2
-