dji ' tj::

>4Si5;v'

jt^?':';^'-^
k^
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/sanctieusebiihie07jero
%
 —

PATR01.0GLE
CURSUS COMPLETUS
SEU BIBLIOTHECA UNIVEKSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COAIMODA, OECONOMICA,

OllINIl)MSS.PATRl]M,D0CTORlI\[SCRIPTOIiUMi)llEECCLESIASTICORWI,
SIVE LATINOnUM, SIVE GR^CORUM,
QUI AB ^VO APOSTOUCO AD TEMPORA IXNOCENTII III [ANNO 1216) PRO LATIONIS
ET CONCILII FLORENTINI (ANNE 1439) PRO GRA£CIS FLORUERUNT :

RECUSIO CHRONOLOGIGA
OMNIUM QTLE EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLIG.E TRADITIONIS PER QUINDECLM PRIMA
ECGLESIiE SyEGULA,
JUXTA EDITIONES ACGURATISSIMAS INTER SE CUMQUH NONNULLIS CODICIDUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, 1'EBUUAM
DILIGENTER CASTIGATA DISSERTATIONIDUS, COMMENTARIIS, VA RIISQUE LECTIONIDUS CONTINENTER ILLUSTRATa;
;

OMNIDUS OPERIDUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU.C TRIBUS NOVISSIMIS S.ECULIS DEBENTUR ABSOLUTAS
DETECTIS, AUCTA INDICIDUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SlNGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS
;

MOMENTI SUBSEQUENTIBUS, DONATA CAPITULIS INTRA IP5U.M TE.KTU.M RITE DISPOSITIS, NECNON ET
;

TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINE.M SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUDJECTAMQUE MATE-

RIAM SIGNIFICANTIDUS, ADORNATA OPERIBUS CUM DUBIIS, TU.M APOCRYPIIIS, ALIQUA VERO
;

AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIDUS, AMPLIFICATA ;

DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIHUS AUCTORUM SICUT KT OPERU.M, ALPII AliETICIS, CHR0N0L0GICU3,
STATISTICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIOIONIS PUNCTUM, DOGMATICUM, MORAI E.
LITURGICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA E.KGEPTIONE SED PR.K- ;

SERTIM DUODUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIUUS, ALTERO SCILICET REHLIM, QUO CONSULTO,
QUIQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM,NE UNO QUIDEM
OMISSO, IN QUODLIBET TIIEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU GONSPICIATUn ALTF.UO SCRIPTUR.'E
;

SAf.R/E, E.V QUO LECTORI COMPEHIRE SIT OBVIU.M QUINAM PATRE3 E IN QUIBUS OPERUM
'.'

SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM S. SCRIPTUR^ VERSUS, A PRIMO

GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENT \TI SINT.
EDITIO ACCURATISSIMA, CETERISQUE O.MNIDUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITA9
CHART.E QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO '".ORRECTIONIS, OPEHU.M UEi;USORUM TUM VARllirAS, TUM
NUMERUS, FORMA VOLU.MINUM PERQUAM COMMODA SIDIQUE IN TOTO PATROLOGI.E DECURSU CONjTANTER
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PR/ESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHHONuI. JGICA,
SEXCENTORUM FRAGMENTOHUM OPUSGULORUMQUE IIACTENUS HIC ILLIC SPARSORU.M, PRIMUM AUTEM
IN NOSTRA BIBLIOTHEGA,EX OPERIUUS ET MSS. AD OMNES /ETATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE
PERTINENTIBUS COADUNATORUM.

SERIES LATINA,
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTOUESQUE ECCLESLE LATIN.E
TERTULLIANO AD INNOCKNTIUM III

AGGURANTE J.-P. MIGNE;,

«IBLIOTHECyE CLERI UXIVEUSJE, ^
f'

sivii;

CURSUUM COMPLETORU.M IN .SINGUI.O.S SriF.NTI.E F.CCLESI.VSTIC.E UAMOS EDlTOlili.

PATIiOLOGLE LATIN^E TOMUS XXVL

S. EUSEBIUS IIIKUONVMrS
——— »<j-^i-

PAUISIIS
APUD GAaNIEU Fli.VTRKS, KDITOKKS l-yr ,I.-I\ MIGXE SUGCESSOFiES.
IN VIA DICTA: AVENUn: DU MAL\E, 180, OLIM CUAUSSKIi DU MAISE. 1-J7.
188 i
 \

Clichy. — Ei- lypis PAUL DUPONT, via dicta Bac-d'Asniercs, 12.-103.8.84.

m INSTITUTE CF
10
f. .

ELMSLEV PLACe
^ i....L:£3

TORCUTO 5, CANADA.

\ .
, OEG 5 1931
 TRADITIO CATHOLICA.
SJECUimi V. ANiWS 420.

SANCTI EUSEBII

H I E R i\ YM 1
STRIDONENSIS PHESBYTERI

OPERA OMNIA,
POST MONACHORUM ORDINIS S. BEXEDICTI E CONGREGATIONE S. MAURI,

SED POTISSmUM D. JOANNIS MARTIANJBI,

RECENSIONEM

DENUO AD MANUSCRIPTOS nOMANOS, AMHUOSIANOS, VEUONENSES ET MULTOS AI.IOS,

NEG NON AD OMNES EDITIONES GAI.LK:AS ET EXTEUAS CASTIGATA,

PLUniMIS ANTEA OMMNO INEDITIS MONUMENTIS
ALIISOUE S, DOCTOniS LUCUBRATIONIUUS SEOHSIM TANTUM VULGATIS AUCTA,
NOTIS ET OBSERVATIONIBUS ILLUSTRATA,

STIDIO ET LAIIORF,

VALLARSII ETMAFFiEII VERON^ PRESBYTERORUM

EDiriO PARISIORUM NOVISSIMA,
JUSTA SECUNDAM AR IPSIS VERONENSIBUS ITERATIS CURIS RECENSITAM
TYPIS RUrETITA,

ACGURANTE ET DENUO UECOGiNOSCENTE J.-P. MKiNE.

BIBLIOTIlEC.lt: CLERI UMVEKS.E,
SIVE
CURaUUM C0Ml»LET01llM IN SlNCilLOS SCIli.NTI.i; i;(:CLi;sL\>Tll..i: lUMO.- CniTDlli:.

TOMUS SEPTIMUS.

PA |{ I S 1 1 S

APUD {;.\RNiER KUAri{i',s, iiiuii )Ki:s i:r .i. r. \[u\\y. suockssorks,

IN VI.V Dir.lA : AVhWlh' hU MM.\/:, IS'.i, (U.IM CIIM SSl^L' DU MMXK, liT
ISSi
 .

TRADITIO CATHOLICA.
SJSCULUM V. ANNUS 420.

ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUIV! QUI !N HOC TOMO XXVI CONTINENTUR

S. EUSEBIUS HIERONYMUS, STRIDONENSIS PRESBYTER.

Vallarsii Pvsefatio. col. 5
Commentarius in Evangelium secundum Mattha^um. 15

Translalio Homiliarum Origenis inLucam, ad Paulam et Eastochium. 229

Gommentarius in Epistolam S. Pauli ad Galatas. 331

— in Epistolam ad Ephesios 467
— in Epistolam ad Titum. 589
— in Epistolam ad Pliilemonem. 635

Appendix.
Gommantarius in librum Job 655

Breviarium in Psalmos ^49

 PR^F ATiO.
Ad eam jam devenimus nostrae partem
editionis qua Hieronymianarum Scriptionum
,

absolvitur genus illud, quidem pro divinarum, quas tractat, Litterarum summa
quod csl

dignilate cceteris pr<3bsiantius omnibus pro auctoris autem incredibili eruditione ita excel-
:

lit, ut si post hoc fernie biennium, ex quo ejus me totum devovi studio, palam profiteri
quod sentio licet, aut me suscepli in his exornandis Commenlariis negolii amor fallit, aut
nemo unquam post liomines natos, nec sacrarum arcana rerum altius investigavit, nec
luculentius, ex tota antiquitalis memoria, atque omni disciplinarum genere exposuit. Quod
si Veteris In?trumenti, quee hactenus superioribus tomis recensuimus interpretamenta,
tantam ejus provincite gloriam sustinuerunt quaj Novi nunc exhibemus, nullis non nu-
:

meris absoluta, prseter eam laudem, id ferme etiam peculiare habent, quod paucis unum-
quodque opus, non jam dico mensibus, sed diebus fuerit absolutum, hicque integer tomus,
si rationem una ineas, vix quatuor, aut quinque mensium labore conslilerit. Tantum ille
doctrinarum scatebat animus, et 4''"»7,fi jKEpcfpoviojaa \6'(oy/. Qua qnidem in re miraculi mihi
instar est, quando ipse de se fatelur in Prologo allerius libri in Epistolam ad Ephesios,
inlerdum per singulos dies usque ad numerum mille versuum pervenire cum tanta dictandi :

alacrilate, cui vix pares scribendo fuerint araanuenses, tantam et elocutionis castitatem
et sententiarum copiam aeque atque delectum jungere potuisse.
Quse hic itaque tomus compiectitur sancti Patris opera, etsi non omnes, nobilissimas
tamen Novi Testamenti partes edisserunt : Matthaei scilicet Evangelium ; tum selecta quse-
dam Lucse capita, triginta novera Horailiis ex Origeuis Grseco Latine redditis ;
quatuor
denique Pauli Epistolas, ad Galatas et Ephesios, Titum et Philemonem. Atque ut de singulis,
quae prsedocere lectoiem decet, exponara, et preecipue scriptionis tempus Coramentariorum :

in Matlhseum, qui ex Scripturaruin ordine primi occurrunt, quatuor libros S. Pater, cum
subito ex Oriente llomam navigaturus Cremonensis Eusebius hanc sibi quasi silarciam dari
peliisset, vix quindecira dierum spalio, imminente jam Pascha, profudil, cura a trium
mensium segrotatione vixdum convalescere iiiciperet. Ex his facti quas
circumstantiis,
ipsemet in prioris prologo libri Auctor notat, manifesto licet colligere, ad quem annum,
sive anni perexiguam parlem elucubratio ista perlineat. Ea quippe trium mensium segro-
tatio, quse sub Quadiagesimse diebus illum utcunqne respirare permisit, plane eadem est
atque illa, quam in epistola in nostra recensione 71, ad Lucinium notat : £go longo tentus
incommodo, vix in diebus Quadragesimx respirare cwpi: et multo luculenlius in 73, ad Evan-
gelum Post longam aegrotationem, vix in Quadragesimse diebus
: febri carere potuit, et cuvi
alterimeoperi praepararem, paucos dies, qui supererant, in Matthxi Expositione conswnpsi.
Gertis autem argumentis ex Ilieronymianarum maxime rerum serie ostcndimus in Chro-
nologicis Notis ad eas epistolas, Ires illos menses ab anni trecentesimi nonagesimi oclavi
primis, ut ita dicam, Kalcndis, nisi si mavis a superioris Dfcembri, essc suppulamlos ut sit ;

adeo ejus anni Martio mensi ascribenda tempoiis epocha, cura et recrealus paulisper cst
S. Pater ab aegra valetudine, et omissa studia hisce diclaiuiis in Matthgeum Gommenlariis
nimla aviditate repelivit. Pascha, quod jain iminincre sibi dixil, co anno Aprilis decima
octava die conligit. Id porro ipsum ex Eusebii in llaliam advcntu conslituas ;
quein Romae
fuisse hoc ipso anno post medium, testatur Hicronymus epislola in nostra rocensione 7-4,
ad llufinum, non illum Aquileiensem, scd qui Uomanus presbyier vulgo audit ubi, Gaudeo, :

inquit, super testimonio erga me sanctilatis tux, ot amore sancti prcsbyteri Eusebii : nec
dubito quin me publice prxdicetis. Sed et liquido constahilex ipsiusmct Aquileienois pro-
fectu llomani libro enim tertio Apologite contra euindoin num. 21, post aniuim ex quo
:

llufinus isthuc pervenerat, advcnissc Eusebius asscritur : Paulinianus et Euscbius post

annum vestrx navigationis profecli siint. Sed et li(|iiido constabit ex ipsiusmel A(]uilcinsis pro-
fectu llomam : libro enim tertio A[)ologia) contra eumdein num. '2i, post aniniin ex quo
Rufinus isthuc pervenerat, advenisso Eusebius asscritur : Piuili)iianus et Eusebius post
anmim veslrx navigadonis pro/ccti sunt. Uulinuin vcro jain a superiore anno 3'J7 post re-
dilum e Pahwslina, sub Siricio inoraliim H(im;r e.ss(\ nihil (Mt dubium, lotaijuo gcslorum
ejus hisLoria pcrsuadcl, Noii cst adeo cur ali([uom movcat locus illc iii ca[)ul ii Multliiei, ubi

Patuol. XWI. i
 ;

\\ PR^.FATIO. 12

so ait S. Pater Oseam prophctam ex Ilcbra>o niiper edidisse. cum anle ferme sex annos opus

illud absolutum jam constet ratione hac nostra, quam ex

ipsiusmet testimonio in Gatalogo
aliosque ejus Belatis Scriptores,
inimus. Vox enim csl illa, ^iuper, tam apud liieronymum,
indefiniti, vagique temporis, ut certum aliquod ex ea
spatium, respectumque illum, quem
Auctori in scribendo habuit, decernerc onmino non liceat. Ambiguee ejus significationis

exemplum ex hiscemetin Mattha^um Comincntariis, lectoris sane dignum observalione pro-

ponam. Ad capitis xii versisulum decimum tertium, se ait S. Doctor, Evangelium INazare-
norum. Nuper in Grsecum de Hebrseo sermone transtulisse. IJt minimum hic putes, sextum
ab hoc annuni designari necesse, sit: siqiiidem eam ipsam interpretationem ex Hebrseo
memorat in Virorum lllustrium Catalogo c, 2, quem anno nonagesimo secundo supra trecen-
tesimum, nemine diflitente adornavit. Verum quid, cum etiam illo Calalogi capite hoc
Nuper adverbio utatur ad suse tempus translatioiiis significandum? Evawjelium, inquit,
quod appellatur secundum Hebrxos, a me nuper in Grxcum Latinumque sermonem translatum
est. Quemadmodum supra, hic quoque si annos denotari velis, jam non sex annos, sed
duodecim priori loco supputabis ; atque adeo quocunque le modo torqueas, nunquam eo

devenies, ut cerlam ab eo nota temporis iniro rationem possis. His igitur praetermissis,

quse plane immerito cl. Tillemontium movere nunc obiter proestat, auctorem Dissertationis
:

de fundamentis Christianx religionis refellere, qui Hieronymum arbitralus est in ea fuisse

sententia, ut doceret, ex apocrypho Jeremioe libro, quem illi Nazarense secta^ Hebrseus
obtulit, Matthsei cap. xxvii versura nonum de triginta argenteis, quod pretium fuit appre-
tiati, laudari. Neque enim ea raens Hieronymi fuit, qui se tradit vidisse quidem eum Kbrum
Jeremiffi falso ascriplum, in quo verba quai Matthseus laudat, ad htteram inveniebantur
sed ad ejus sententiam quod altinet, tantum abest, ut ab illo putarit Apocrypho accepta,
ut magis a propheta Zacharia desumi contendat. Legi, inquit, nuper in quodam Hebraico
volumine, quod Nazarenx sectx mihi Hebrxus obtulit, Jeremix apocryphum, in quo hxc (Et
acceperunt triginta argenteos, prelium appretiati, quem appretiaverunt a
Israel, etc.) filiis

ad verbum scripta reperi. Sed tamen mihi videtur magis de Zacharia sumptum testimonium :

Evangelistarum et Aposlolorum more vulgato, qui verborum ordine prxtermiiso, sensus tan-
ium Veteri
de Testamento proferunt in exemplum. Ita plane et Origenes sensit nec ferme :

dubito, quin ab illo, ut pleraque alia hujus Comraentarii, S. Pater deiibarit. Equidem cum
illum recognoscereraus, non rainus raultam in emendando ornandoque Hieronymi textu,
quam in Origenianis laciniis, quas ille in sua transtulit, internoscendis exhibendisque indu-
striam posuiraus.
Subjungiraus ad Scripturarura seriem Homilias triginta novem in Lucara, quas de Graeco
dudura laudati Origenis in Latinum Hieronymus explicavit, nosque ejus operum absolu-
tissimse Collectioninunc primum junximus, ex Genebrardi editione huc ascitas, et plurium
sane locorum instauratione illustriores. Ad Gracura earum exemplar quod attinet, jamdiu
olira injuria teraporum intercidisse, credUum est, cum recens
illud repertum raagna saltem
ex parte a nupero Origenianorum Operum editore inaudimus. HomiUee autem illse, qua?
ei diebus Dominicis dictx prseaotantur, et lusus
juvenilis letatis a nostro habenlur Inter-
prete, tametsi unius Adaraantii, non unius taraen sunt ejusdemque feturai. Posteriores

nempe sex, quse coeptam Lucse expositionera non continuant, nee prioribus triginta tribus,

quee rectura ordinera tenent, recta succedunt, ex alia Homiliarum strue videntur excerptaa.

Gl. quoque Huetius multo ampliorem harum exstitisse congcriem ex eo

probat, quod tomo

XIII, in Joannem auctor declarat, -A 7csp( iw e/.axov -irpooaxt.jv s/eiv eU xa-ra Asuxav 6;jii- -'j.:.

X(a<; qux ad centum ovium parabolam spectant, se in Homiliis in Lucam edisseruisse Uum .

enim in triginta novem his, quffi supersunt unice, nihil ta!e invenias, par omnino est credere
alias, quse eetatem non tulerint, et in quibus locus ille evangeUcus explicaretur, fuisse ohm ab
Auctore conscriptas. Quod porro ad carum interpretem Latinum spectat, ejus inlerpre-
tationis rationem, haud scio num caluraniose Rufinus an vere S. Doctoris fidera in iis con-
vertendis requirat, objiciatque multa ab eo vel addita fuisse pro lubim, vel subtracta. Ejus
hsec verba sunt Invectivarum iibro secundo n. 26 Secutus sum quod te videram in Homiliis
:

secundum Lucx Evangelium fecisse, ut ubi de Filio Dei in Grxco non recte inveneras, prxter-
ieris, in iUo loco ubi dicit: Magnificat anima mea Dominura : et exsultavit spiritus meus in

Deo salutari meo. Nosti quia de animv, sicubi illa, qux solent dici, non prxterieris : sed

en adhuc, etiam ex te additis, quibusdam assertiombus, lucidius scripseris, ut in illo loco:

13 PHtEPATIO. 14

Ecce ut facta est vox salutationis tuse in auribus meis, exsultabit infans in ulero jneo ubi :

dicis, quod non erat hoc principium substanlix ejus, de tuo addidisti, atque naturee. Et paulo

post : De fide autem, id est, de Trinitate cum in aliquantis locis aliter invenisses, quae tibi
visasunt, prgetermisisti. Equidem nobis, quotl Graiciis desit archelypus, iiaud est expeditum
rem penitius agnoscere rectcque, et ordine judicare: maxime vero cum nihil, quod' peculiarem
hanc objcctionem speclat, sanctus ipse Pater semulo obtrectanti reposuerit. Nihiio secius
quod ait, supposuisse Ilieroiiymum nonnulla, ubi de Joannis in matris utero exsilientis
anima sermo fuit, quod non crat hoc principium substantix ejus, et de suo addidisse atque
naturx, aut heec hominis plusquam Vatiniana exercentis odia, calumnia est, aut quod
suspicari malim, ab Ilieronymiano exemplari sublata sunt posmodum verba illa, seu potius
tola pericopa : nulla enim est ejus rei vola aut vestigium in tolis quinque homiliis a septima
ad duodecimam, in qtubus aut ex proposito Evangelii textu poterat, aut pro re nata ejus-
raodi sermo incidisse. Et tamen ita sibi universa orationis series cohffiret, ut ipse Origenes,
nedum e.jus inlerpres ab ea se disputatione cohibuisse videatur. Sed neque in cceteris, ubi
peregrinis in locis Prfficursoris ille saltus laudatur, invenire est eam sententiam : ut tandem
subdubitarit Tillemontius, num ha? ipse sint, quas Ilieronymus verlit, Iludnus suggilat.
Ilomilise Origenis in Lucam. Verum nulla ejus dubitationis est ratio, consentienlibus in
ejus interprctationio germanitatem omnibus cum facli adjunctis, tum
reliquis veterum
monumenlis ac testimoniis. Jam vero tcmpus, quo versionem hanc suam adornavit
S. Pater,
in annum octogesimum nonum supra trecentesimum, verius quam ut vulgo oblinet, in
superiorem, conjecerim. Hunc ncmpe videtur ipse indicare in Catalogo, ubi slatim a Didvmi
libro de Spiritu sancto, quem pariter Laline reddidisse hoc anno, conslituimus, versionem
hanc Homiliarum memorat. Id ipsum innuit et prajdccentium proxime operum series, et
pr.necipue dc Locis et de Hebraicis ISominibus libri, quod ad superiorem 388 diximus pcrti-
nere. Demum
quod ipsemet in prologo hujuscc inlcrpretationis tcstatur, Prxtermisisse pau-
lulum Hebraicarum Quxstiomm libros, ut ad arbitrium Paulx Pt Eustochii lucativis operis
hxc, qualiacunque sunt, non sua, sed nlicna dictaret. Quo quidem in loco fallilur Tille-
monlius splendide, cum hac ipsa de causa intelligenlice in suis reccnsendis ad cetatis prajro-
gativam scriptis, Hieronymum accusat, quod pluribus interjectis post Quxstiones Ilebraicas
in Oenesin libris, hasce demum Homilias non suo loco supputet. At cum ait Hieronymus,
Quxstiones Hebraicas se paululum intermisisse, ut hisce interpretandis ex Adamantio
vacaret jam non, ut falso Tillemontius putal, Quxstiones Ilebraicas in Gcnesi dixit, quas
:

pridem vulgaverat, sed iTrXw;, Quxstionum Ncbraicarum libros, puta in reliquam Scripturam
quod opus diu pra) manibus habuit, ct longa; moroe taidio fortasse etiam respuit. lloc vero
anidmadverlisso Tillcmonlium necesse erat, nc quod facero amat, diligenlissimum scriplorem
mmerito redargucrct incuritC.
Gradum hinc facimus ad Gommentarios in quatuor Pauli Epistola.-^, in qnas scripsit unice
S. Pater, recognoscendas. Abcrrabaiit scilicet a vero longissimc, qui totum fuisse abs Hie-
ronymo Apostolum Commenlariis illuslralum, jam inde a Gassiodori letalo nrbitrali sunt :

unde hic diu multumque in reliquis pcrquirendis fiustra desudavit Imposuit. opinor, slu-
diosis viris locus ille prologi alterius libri in Epist.
ad l^^hcsios, ubi absolute ait S. Doclor,
Pauli Epistolas conamur exponere : ac de univcrsis dictum acceperunt, quud ille dc his modo
quas habcbat prai manibus, dixil. Accossorit ad fraudcm faciendam falso in anticjuis libris
Hieronymo ascriptus Commentarius in omnes Pauli Epistotns, xWa quaiest ad Ilebra^os exconla :

quod lamen Opus tantum abest ut Ilicronymi, quinimo sil infensisi^imi ejus hoslis P(>l;ii;i-
nefarii hicrcsiarchjc, cujus ad dccliriandam invidiam nominis, Ilioronynnanum .<ubslituorunt
quorum et vcndibiliorem esse moicom
librarii, interoral. Sed jamdudum fraudo dclocla, in
poslremum totum inter supposititia amandatuni ost, nosque ibi siio reccnsobiinus loco. His
igilur (jualuor duntaxat oxpiioandis indusliiam siiiim probavit llioronymus. Ab oa autoin
(lu;o,ultimo loco erat ad Pliiloinoncni, iniliuin sciibondi fccit, ut morem PuuUu et Eusloohio
gereret (|ua5 ul ipso Iradit primis Coiuinonlarii verbis, rccusanlem so obnixc iii
:
Pauli Epi-
stolas scribcre, saltem parvam, ct qux ut numcrtt versuum, ita snsu quoque ct ordinc vidibn-
tur extrer.ia, ut dissercrct coegerunt. IJrevom libellum una, ut [lar cst orodoro, lucubraliun-
cula absolvit :
stnlimque ad cam Iransiit oxponendam, (]u;o Galalis inscripln esl : /'auci ad.
modum, ail i[).^o in prologo, dics sunt, ex quo ICpistolam l\inli ad PlnUutonem iui<'*prclalus,
ad Galatas transcenderam. Tribus opus islud libris comprehcndil, in iiuibus ut sint saiio om-
15 S. EUSKI3II HIEllONYMI 16

cum primis atque illustria, insignis ille praemonstrandus est

nia quae aiictor edisserit, ulilia
locus, ubi ad cap. i, de nSj; varia significalione et scriptura disputat
vers. 4, quo uno ab :

enormi luxatione nunc primum a nobis restitulo, verus tandem, isque elegantissimus elucet
S. Doctoris sensus, ejusque summa Hebrsearum litterarum peritia contra aemuiorum calum-
nias qufe integris constant libris, asseritur. Kursus post paucos dies ab eo Commenlario ad
inscriptam Ephesiis Epistolam enarrandam, quemadmodum in preefatione testatur, se con-
tulit. Hoc autem in opere ita sibi vidctur perplacuisse, ut ex eo voluerit aliquando suam fi-

dem, qure favoris in Origenem notabatur ab ajmuiis, Eestimari. Denique ad Titum quae in-
scribitur,paulo post brevi Commentario exposuit. Tempus ipse designat ad capitis primi
versum undecimum, ubi se ait Ante paucos menses tria volwnina in Epistolae ad Galatas
:

explanatione dictasse. Jam vero ex tota Expositionum istarum serie colligimus, ad eumdem
omnes annum pertinere, cujus et paucos menses explevisse, subducta uniuscujusque ra-
tione, compertum est. Qui aulem his proprie fuerit, ex eo quem in Calalogo obtinent loco,
ubi Quoestionibus in Genesim proxime preeponuntiir, facile intelligas, eoque magis confir-

mes testimonio quod habes in cap. v Epist. ad Ephesios, ubi eo ipso tempore. Qusestionum
Hebraicarum opus moliri se animo protitetur. Si recte igitur constituimus suo loco, ad an-
num 388 Quxstiones Hebraicas in Genesim pertinere istas superiori proxime octogesimo septi-
mo supra trecentesimum tribuendas, nihil erit dubium.
Tomum explet Appendix, quge Brevarium in Psalterium (a), aliosque in Psalmos Tracla-
tus falso ascriptos Hieronymo continet, de quibus in peculiari iis preefixa Admonitione satis
abundeque diximus. Reliquum modo est unum, ut quando non ultima Hieronymiani nominis
Iau9 est Principibus placuisse viris
: hanc scias editionem nostram debere plurimum illustris-
;

simo nostrse hujus Ecclesise pontifici Jo. Bragadeno, qui eam et summa pridem cum beni-

gnitate excepit, et prsesidio humanitatis suae fovit denique et in premii fecit spem erigi.
;

Quod ego non tam eo dico animo, ut publicum favoris ejus monimentum sere perennius ex-
stare velim, quam ut litleratus orbis ejus prolixissimae in Utteras voluntati fausta omnia pre-
cetur, et majora in dies speret scientise ac pietatis incrementa.

(a) In nostra^ editionis appedice primas obtinet Commentarius in Jobum, quem eo loci, propter ratio-
nea in exordio ipsius commentarii expositas, transtulimus. Edit.

S. EIISSBII HIERONYMI
STRIDONENSIS PRESBYTERI

GOMMENTARIORUM
IN EVANGELIUM MATTHtEI
AD EUSEBIUM
LIBRI QUATUOR.

PROLOGUS

\-H Plures fuisse, qui Evangelia scripserunt, et A muUi conati siint ordinare narrationem rerum, quse
Quoniam quidem in nobis completae sunt, sicut Iradiderunt nobis, qui
Lucas evangelista teslatur.dicens :

1
Sex m?s. codices huic recognoscendo in Mat- priores duo vetustate atque emendatione insignes.
thceum Commcnlario suppetias tulerunt. Unusprne- Ilem alius Palatinus sub num. S.quem vexatis tan-
autem not;B, ex Bibliothec;i S. tummodo locis in consdium adhibuimus. Denique
o-randi rorma,proba3
Grucis in Jerusalem de Urbe, Tres Valicano-Pala- unus Vaticanus. olim llegino! Suecorum, num. 40,
tini numeris 170, i77 et 181 prffinotati, e
quibus quem bonce frugis cum primis experti suraus.
17 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^I. PR(3L0GUS. 18

ab initio ipsi vtderunt • sermonem, el ministraverunt \ [Cant. v, i}, similis damukT! hinnuloque cervorum
ei{Luc. I, 1, 2): et pcrscverantia usque ad prajsens {Cant. II, quatuor flumina paradisi Instar cru-
9),

tempus monimenta declarant, qu;e a diversis au- ctans [Gen. ii, 10), quatuor et angulos ct annulos ha-
ctoribus edita, diversarum haereseon fuere princi- bet [/J/. habens], perquosquasi arcaTestamenti et

pia, ut est illud juxta ^ iEgyptios, et Thomam, et custos Legis Domini, lignis *immobilibus vehitur
Matthiam, et Bartholom.-eum, duodecim quoque (E.vod. XXV, 10).

34apostolorum, et » Basiiidis atque Apellis, <ic Primus omnium Matthseus est publicanus, co-
reliquorum, quosenumerarc longissimum est: cum gnomento F.evi,qui Evangflium in Jud.-ca Hebraeo *
hoc tantum in prtesenliarum necesse sit dicere, ex- sermonc edidit, ob eorum vel maximecausam, qui
stitisse quosdam.quisinespiritu et gratia Dei conati in Jcsum crediderant ex Jud lis, et nequaquaDri

sunt magis ordinare narrationem,quam hlstori.-c te- Logis umbram, succedente Evangelii veritate, ser-
xere veritatom. Quibus jure potest illud propheti- vabant. Secundus Marcus, inlerpres apostoli Petri,
cum coaptari Vxqui prophetant de corde sun qui
: : ct Alexandrinfc Ecclesifc primns episcopus,qui Do-
ambulnnt post spiritum suum, qui dicunt : hxc minum quidem Salvatorem ipse non vidit, sed ea
dicit Dominus et Domimts non misit eos {Ezech. qusG magistrum audierat prfcdicantem^juxta fidem
viii, 3, 6). De quibus etSalvator in Evangelio Joan- magis gestorum narravit quam ordinem. Tertius
nis loquitur Omaes qui ante me veneruut fures
:
Lucas medicus, natione Syrus Antiochensis (cujus
fuerunt et tatrones {Joan. x, 8). Qui venerunt: non, laus in Evangelio). (K, Cor. viii, 18) qui et ipse di-
qui missi sunt. Ipsc enim ait Veniebant et ego non scipulus apostoli Pauii, in Achai<B, B.-eotinpque
'^
:

mittebam eof {Jerem. xiv, 14 ; <?i xxm, 21). In ve- partibus volumen condidit, quajdam altius repe-
nientibus, pracsurnptio temeritatis ; in mis8is,obse- tens, et ut ipse in proffimio confiletur, audita ma-
quium servitutis est. Ecclesia autem quaj supra gis, quam visa describens. Ultimus Joannes apo-
-petram Domini voce fundatacst, quam introduxit stolus et evangelista.qucm Jesus amavit plurimura,
rex in cubiculum suum {Ca7it, i, 3), et ad quam per qui supri pectus Domini recumbens [Joan. xiii, 23

foramen descensionis occultffi misit manum suam ct XXI. 2.5), purissima doctrinarum fluenta potavit,
Cod. S. Crucis, et scrmones minislri fuerunt.
' Andre;G secus Avenionem, lignis mobilihus vehitur :
Hoc nimirum pseudo-evangelio Encratitae, Jan-
2 in altoro codice monasterii, item nostri S. Remi-
nes Cassianus, Valentiniani et Sabelliani passim gii, ita lc'gimus: liynis imputrHiililnts vehitiir. Qua^
usi sunt. Quoedam ex eo laudat exponitque loca variii loclio vera esse potuisset propter vectes de
Clemens Alcxandrin. Stromat. iii. MemoraL et Oti- lignis Setim. Exod. xxv, 13, nisi versu conse-
gencs Homil. 1 in Lucani,et Epiphanius haeresi 02, quenti 1.5 dicerclur. Qiti scmper crdnt in circulis,
ut rocentiores pr.nteream Conferondus tam(;n est nec unquam e.vtralientitr ob eis. Ilinc crror prioris
S. Ambrosius Pro.-emio in Lucam, qui ct ixamje- codicis m«. rcd.irguitur. Vectes itaque immobiles
lium juxta Thomam memorat. Hoc porro idom vi- licina immobilia di.xit llioronymus. Mart. Tres —
detur csse, quod Evamjelium tnfdnti.v Salvaloris e nosiris mss. mohilibns, duo impntribulibns, secun-
apud allos audit. pula Ircna3um. Epiphanium. da manu pro immobilibus, quod probo notalum
Athanasium, Euscbium, Chrysostomum. Cyrilium, !\Iartian,To cst, retiiiori deberc ex eo, quem S. Do-
pluresquo alios, exi-tatquc hodienum .\raliicc: in ctor aihidit, versiculo Kxod. xxv. 15. do hisec lignis,
Gr;c."o autem fragmenloThom;capostolo ascribitur. 7«<r semper erunt in circulis, ncc unquam e.vlrahcn-
Aliud Evangelium jitxta Matthinm, idcm Ambrosius tur ab eis.
' At quffi Gra^co primum ab
loco laudalo novit, quanquain ex Origone deli- ipso Matlhoco scri-
basse tcstimoniuiii vidcri possit. Jam ot Evangc- ptum Kvangolium tonot, dootissimorum hominum
liuiu Iiartholom:vi tvUis fatribus mcmoralur,CicIasio sententia vcritati propior ot nobis videlur: qu.-c-
in dccrcto de Apocryphis librls, et Bcd;e Common- dain udoo in eam rem argumenta congcssimus
rio in Lucam. At nou leincre docti viri suspicaatiir, ad C.at;iiogi cap. 3, qu;e hic piget recoqucrc. Con-
illud pro Barlholom.Ti habiluin Evangolio, (luod trariio opinionis, quam ct llierunymus probat, au-
Mallh.'ci Ilobraicum fiiisso, a B;utholnin.-co in !n- clor liaitctur Papias apud Eusobium Ilisf. Eocl. iii,
diam dclatum, ibiquc a Panticno invontum, nar- .39. Intorim opinari nuilim, hanc <>x Origonc scn-

rant Euscbius lib. v llist. c. 10, ct Niccphorus lib. tentiani, ut ot plora^iuo alia in Commontariis. S.
IV, c. 3'.^. Denique e.l Kvangclium duodecim Apo- Doclorcm dolibasse. Vcrba quidom ponc cadem
stuloruni s;i!pe laudatus Ambrosius, Theophylartus unt ox Fragtnonlo Tomi primi Ciimmontarior, in
at(iuc alii novcrunt. Cbi vero ejus itcrum nioiuiuit p Mattli.Tum. qu.-c hic liltct des(rriboro: H-.hjto-.
nostcr Ilioronymus Dialngo 3 udvi^rs. Polngian, -^i';py.--:'X'. to y.axi tov ttot: -tlwjry, •jtteoov <i4
initio, illud ipsiiin, quod vulgo juxla, llchr:ros di- a— 'JUTO/ov Tr,(iO'j XpitJTo^J .MxtOaiov, £xoEOu>x<iTa
cobalur, cL (|uo utobanlur luin toiu|)(H'is iNazarcni, ajTo TO'.:; x-o ,Iouoa"!jpoG TTirrsjaaji, "^^k^L^yiz^^
ipscsecundum Ajioslolos vocat. Ilocolo (|u;o in hunc 'Kooaixo;; Asjtsoov
TjvTiTaYiASvov. 5i to xiti .

nos locum itridcm obsorvavimus. Mioxov, «<•; MsTpo; j^jTi-V jtto roi/jSavTa. clc
^ Laudiiti Origencs nU\\u'. .Ambrosiii.'^ iii Lui";iii\ Pnmum EvnmjcliHm scnptum cst a Maltli,rfl,
Evangclii /{((.<i/7/'(//.v mominoro, Euscbius lil). iv llist. prius qnidcm vuOlicano, postea vcro apostolfl Jcsu
c. 7, Viijinli (luatiior li/n-os in livaiiijfliiiin a iiasi- Chrisfi qui illud llcbraico scrmonc conscriptunx
lideconscrtjdos o\ S. Iron;oo mcmor;it, (lui vulidi^- Jud:ris ad (idcm convcrsis puhlicavil. Sccundum fui.^sc
siniam co///u/«//(*He»i illis opposuit. Douniuc novit accciiiiints l\vaii<jclium Marci. qui, prinil Pctrus tpsc
Apellis Evaiig(!liiiin H(Mla sub initium Comiuonla- cxposiicrat, in liltcrtis rclulit.
rii in Liicain. Quan^iuam non novi illcauclor Evan- " lMorii|uc ins:i. Iii!h}ini;vqur proforunt. Et Hic-
gclii, sod votorum gcrmanoriim corruplor al(iiio in- ionyiiii;in;o (]ui(lom opinioni de AchHiu ol lUvolia
terpoliUor polius vidcalur, iihiuo cx OrigiMiis iiuiit;i iulvtTs;iiitur votcrum toslimonia, cl cum
Episf. ad Churos suos in Alo\;in(lri.i colli^ant |ii'iuHSSyriac.T vcrsionis aucloritus. qu.T in .V.gy-
eruditi viri. pto. sivo Alcxandricc, clucubratum a Luca Evange-
* In procslnntissimo codico monustcrii nostri S. lium Iradit.
 ' :

*9 S. EUSEBII HIERONYMI 20
et 5-6 qui soIub
decruc o meruit audire: Ecce A [E%ech. i, 8). Unde et Apocalypsis Joannis, post
mater tua (Joan. xix, 27). Is cum eset in Asia, et cxpositionem viginti quatuor seniorum qui tenen-
jam tunc haereticorum semina pullularent, Cerin- tes citharas et phialas, adorabant [41. adorant]
thi, Ebionis, et cffileroruni tjui ncgant Christum Agnum Dci, introducit fulgura, ettonitrua, et se-
in carne venisse, quos et ipse in Epislola sua an- ptem spiritus discurrentes, et mare vitreum et qua-
tichristos vocat (ii, Joan. 7), et aposlolus Paulus tuor animalia plena oculis {Apoc. iv, 4-6), dicens :

frequenter percutit 20 // Cor. v. 16),

(/{o?/!, iii, ; Animal primum simile secundum simile
leoni, et
coactus est ab omnibus pene tunc Asia; episcopis, vitulo ct tertium simile homini, et quartum simile
et multarum Ecclesiarum lcgationibus, de divinita- aquilx volan/i {Ibid. 7). Et post paululum
te Salvatoris altius scribere, et ad ipsum (ut ita Piena erant, inquit, ocuiis, et rcquiem non habebant
dicam) Dei verbum, non tam audaoi, quam felici die ac nocle, dicentia : Sanclus, Sanctus, Sanctus
temeritate prorumpere. Et ecclesiastica narrat Dominus Deus omnipotens, qui erat, et qui est, ct
Historia, cum a fratribus cogerctur ut scriberet, qui venturus esl {Ibid. 8). Quibus cunctis perspicue
ita facturum se respondisse, si indicto jojunio in ostenditur, quatuor tantum Evangelia debere su-
commune omnes Deum precarentur [Al. depreca- scipi, et omnes apocryphorumneenias mortuis ^ ma-
rentur] quo expleto, revelatione saturatus,in illud
:
[5
gis haereticis, quam ecclesiasticis vivis canendas.
proomium coelo veniens eructavit: In principio Satisque miror, Eusebi ^ dilectissime, cur Romam
erat Verbum, et Verhum eral apiid Deum, et Deus subito navigaturus, hanc tibia mequasi sitarciam ^

erat Verbum: hoc erat in principio apud Deum [Joan. dari volueris, ut Matthseum breviter exponens,
I, 2) Haic igitur quatuor Evangelia multo ante verbis stringerem, memi-
sensibus dilatarem. Si
praedicta, Ezechielis quoquevolumen probat, in quo nunquam in paucis die-
nisses responsionis meae,
prima visio ita contexitur : Et in medio sicut simi- bus rem annorum peteres. Primum enim difficile
litudo quatuor animantium : et vuitus eorum facies est omnes legere qui in Evangelia 7S scripserunt.
hominis et facies leonis, et facies vituli, et /acics Deinde multo diflicilius, adhibito judicio, quae opti-
aquilx (Ezech. i, 5. 10). Prima hominis facies ma sunt recipere. Lcgisse me fateor ^ ante omnes
Matthaeum significat, qui quasi de homineexorsus plurimos in Matthseum Origenis vinginti quinque
est scribere Liber generationis Jesu Chrisli, filii Da- volumina, et totidem ejus Homilias, commaticum.
vid, filiiAbraham {Malth. i. -J^.SecundaMarcum^in que interpretationis genus: et Theophili Antio-
quo [Al. quaj, vox leonis in eremo rugientis auditur chenfe urbis episcopi Coramentarios Hippolyti :

Vox clamantis in deserto [Al. eremo.] parate viam quoque martyris, Thcodori Heracleotae, Apolli-
et
Domini, rectas facite semilas ejus [Marc, i. 3). narisque Laodiceni, ac Didymi Alexandrini; et
Tertia vituli, quse evangehstam Lucam a Zacharia C Latinorum, Hilarii, Victorini, Fortunatiani *, Opus-
sacerdote sumpsisse initium praefigurat [Luc. i, 5). cula; e quibus etiamsi parva carperem, dignum
Quarta Joannem evangelistam, qui assumptis pen- aliquid memoria scriberetur, Attuin duabus heb-
nis aquilae, et ad altiora festinans, de Verbo Dei domadibus, imminente jam Pascha, et spirantibus
disputat {Joan. i, 1). Caeteraquae sequunlur in eum- ventis, me cogis: ut quando notarii
dictare
dem sensum proficiunt. Crura eorum recta, et pen- excipiant, quando scribantur schedula^, quando
nati pedes et quocunque ibat spiritus, ibant, et emendetur, quo spatio digerantur ad purum ^,
non revertebantur {Ezech. i, 9) : et dorsa eorum maxime cum scias me ita tribus mensibus lan-
plena oculis {Ezech. x, 12), et scintillae ac lam- guisse, ut vix nunc ingredi incipiam; nec pos-
pades in medio discurrentes {Exech. i, 7), et rota sim laboris magnitudinem brevitate temporis
in rota {Ezech. x, 10), et in singulis quatuor facies compensare, Igitur, omissa auctoritate Veterum,

' Editi legunt: IJnde et ecclesiastica narrat, etc. ciani. Graece <y:zy.py.\a dicitur, sonatque commea-
In aliquot mss. codicibus post vocem prorumpere, fttm.- inLatino s,'£pius pro canistro sumitur, quo
sequitur ut ecclesiastica nurrat, otc. Alii retinent
;
edulia continentur.
quod edidimus. Mart. —
Continenti scrie duo Pala- =^Duo mss., Legi, fateor : et mox Adamantii
tini vetustiores mss. legunt, prorumpcre, ut Eccie- nomen pro Origcnis; demum, commaticum quoque
siasticu narrat Historia. Alii cum pridem vulgatis pro commaticumque praeferunt.
libris. Unde 6 Inaliis mss. Forlunatus appellatur, de quo lib.
ct ccclesiastica, etc.
^ Unus
Crucis mss., et oinnia apocryphorum
S. de Viris Iliustribus. cap, 97. Wox pro carpercm,
venena inortuis, etc.FjUsehius poiTO, quem S. Do- quoii riostrimss. substituunt, Iectumanteacfl;;frm
ctor compellat, celeberrimus ille Cremonensis cst, ''Satis commode duo Palatini mss, addunt,
cui et in Jeremiam Commenturios inscripsit, et minirne atlendas. Cffiterum huc sunt omnino refe-
quem passim ibi laudat. renda, quas de aegravaIetudine,dequeipso Matthaei
3 Eusebius iste Cremonensis est, cui etiam in Conmientario paria his ipse memorat Hierqnymus
Jercmiam Commeiitarios dedicavit Hieronymus. in fine epist. 73 «of Evangdum : « Ego, ait post
Porro non fuit Hieronymo longior vila ad perfi- longam ffigrotationem vix in Quadragesimae diebus
ciendos Commentarios in Matthaeum, uti se tactu- febri carcre potui et cum alteri me operi prapara-
.

rum speraverat, neque scripsit in Canticum canti- rem, paucos diesqui supererant in Matthaei expo-
corum, quia ab his operibus aBgroIatione diuturna sitione consumpsi: tantaque aviditate studia
ac tandem morte ipsa exclusus est. Mart. omissa repetivi, ut quod exercitationi linguae pro-
^
Nostri mss, minus rccta scriptura, qu-jc tamen fuit, nocuerit carporis valetudini. «
in veteribus libris obvia est, sistarchinm aut sistar-
21 COMMENTAR, IN EVANGELIUM MATTHTEI LIB. I. CAP. I. 28

quos nec legendi, nec sequendi mihi facultas data A Nec hoc de arrogantia et fiducia ingenii dictum
est,historicam inlerpretationem, quara prffici[)ue putes, sed quod ostendere tibi cupiara quantum
postulasti, digesti breviter : et iiiterdum spiritualis apud me valeas, qui periclitari magis apud doctos
perlectum opus rescr-
intelligentiae flores miscui, voluerim, quam tibi sedub) postulanti quidquam
vans in posterum. Si autem mihi vita longior fuc- ' negare. Unde obsecro, ut si incomptior sermo est.

rit, aut tu in redeundo tua promissa compleveris, et non solito lapsu fertur oratio, festinatio hoc
tunc nitar implere quod reliquum est, imo jactis tribuas, non imperitiac, et des exemplaria, cum
fundarnentis, et cx parte constructis parietibus, Romam veneris, virgini Ghristi Principiaj, quae me

pulchcrrimum culmen imponam, ut scias quid in- rogavit, ut in Ganticum canticorum scriberem *. a
tersit inter subitam diclandi audaciam, et elucu- quo opere exclusus aegrotatione diuturna, spemin
bratam scribendi diligentiam. Certe nosti, et men- futurum distuli hac te lege constringens, ut si tu
:

dacii mei erubescerem te testem vocare, quod prse- ei ad te scripta subtraxeris, illa quoque armariolo

sens opusculum tanta celeritate dictaverim, ut alie- sibi postca scribenda concludat.
na magis legere, quam mea condere me putares.

* Penes Victorium, Vifa largior, id est, qiiaj non ne diuturna ac tandem morte ipsa exclusus fuerit.
aegra subinde laboret valetudine placetque adeo : B Liquet eninivero ex rerum Ilieronymianarum serie
magis haec leclio. Nimirum Hieronymus viginti aliis eum de causis tam ab isto recognoscendo,
plus minus annos ab hac elucubrationc in vivis su- quam ab illo inchoando Gommentario abstinuisse.
perfuit satisquc iniperite notatum est Martianaeo,
:
- Iluc reler epistolae G5, ad eamdem Principiam,
nonfuissein posterum, S. Doctori longiorem vi- postreraa verba « ut tu quac partem intellexisti
:

tam ad perliciendos Commenlarios in MatthaGum, carmirJs, si vita comcs fucrit, et totum Canticum
ut se facturum speraverat, neque scripsisse in Gan- canticorum intelligas. »
ticum canticorum, quia ab his operibus aegrotatio-

LIBFR PlllMUS.

9 (Caput I. — Vers. 1.) * J-iber generationis Aminadab. Aminadab autem genuit Naasson. »

Jesu Ghristi, » In Isaia legimus : Gcnerationem Notandum in genealogia Salvatoris nullam san-
ejus quis enarrabit {Isa. liii, 8)? Non ergo putemus ctarum assurai mulierum ; sed eas quas Scriptura
Evangelistam [-1/. Evangelium] prophet;e esse reprehendit, ut qui propter peccatores venerat.
contrariura, ut quod ille impossibile dixit effatu, ^ de peccatoribus nasccns, oranium pcccata deleret.
-

hic narrarc incipiat : quia ibi de gencratione Undeetin consequentibus Rulh Moabitis ponitur,
divinitalis, hic de incarnatione est dictum. A car- ct Rethsabee uxor Uria3.

nalibus autem cocpit, ut per hominera Dcum dice- (Vers. Nasson autem genuit Salmon.
4-8.) «

re incipiamus. Salmon (a) autem genuit Booz de Rahab, Booz au-

(Vcrs. 1, 2.) « Filii David, filii Abraham '. tem genuit Ob(Kl cx Ruth. Obed autcm gonuit
Abraham genuit Isaac Isaac autera genuit Jacob. Jesse. Jcsse autcm gcnuit David regem. 10 David
Jacob autem genuit Judam ct fratres ejus. » Ordo autem rcxgennitSalomoncra ex ea quae fuit Uria-".
commulatus. Si enini
prajposterus, sed necessario Salonion autera genuit Roboam. Roboam autem
priraum posuisset Abraham, et poslea D-vid gcnuit Abiara. Abia aulem genuit Asa. Asa autcm
:

rursus et repetendus fuerat Abraham, ut gcnc- gpnuit Josa-^hat. Joi?aphat autom gcnuit Joram. »
rationis scries texcretur. Ideo aulcm, cajteris Istc csl Naasson princcps Iribus Juda\ sicut in Nu-
praclcrmissis, horuin filium nuncupavit quis ad mcris legiraus {Num. i, 7).
;

hos tantum cst facla de Ghristo repromissio, ad (Vers. 8-li.) « Jorani untcm gonuit Oziani.
Abraham l)i scminc,
: inquit, tuo benedicenlur Ozias aulcm genuit Joaihan. Joalhan autem gcnuit
onmes tjentcs lcrrx {Gen. xxii, 18), quod esl Cliri- D Achaz. Achaz aulem genuit Ezechiam. Ezechias
slus {Gal. n\, 10). Ad David u De fruclu vcntris autein gonuit Manassen. Manasscs autera genuit
:

tui ponam super scdem tuam {Psai. cxxxi, 11.) Amon. Auiiin autom genuit Josiam. Josias autem
(Vers. 3.) « Judas autem genuit Pharcs, ct gonuit Jcchoniam ot fratros ejus in transmigra-
Zaram de Tharaar, Pharcs autcm gcnuit Esron. tionc Babylonis. » In (luarto Rogum volumino
Esron autcni goiuiit Aram. Aram aulcra genuit {capp. III, VIII .^'''/'/•) lcgimus dc Joram Ocho- (•/

'
Ouac hinc subsc()uuntur tfcriplm.o vcrbu, mon piinccps trihus. olc. Sic olim vulgali Sahiion
Abraham tjcnnit, otc. in nostri mss. dcsidcran- pro .yaasson pr,T!'er(>bant perporam. Ad eum rao-
tur, quibus solcmnc csl, oa dunlaxet prufi;rro duiu ol iu subsc(iuonti pericopo a verbis, Joa-
commalii, qii.T .subso(|U(Mi3 (^xpositio cnarrut. Ihan autcm gcnuit .Ic/kij, roliquos vor>»us pr;otor-
' Rabamis lcgit dc j^crralricihus. (Hint: d(Miii|uo. In ijuarto Hcguorum, pvo licijum
' llic. (|uo(iuc rdiijuum Scriptuiw loxlum uiss. leuunl.
nostri laccnt. Continuant vero sic: Isle cst Sal-
 :

23 S. ETJSEBII lllERONYMI 24

ziam fuisse generatum, quo moriuo, Joaabeth, filia A cundum legem ei pater sit. Scimus enim hoc per
regis Joram, sororOch.iziai tulit Joas filium fratris Mo.vscn, Deo JLibente, prfficeptuin, ut si frater aut
sui.etcum internecioni, quajexercebaturab Alhalia propinquus absque liberis mortuus fuerit, alius

[Al. Atholia], subtraxit. Gui successit in regnum ejusaccipiai uxorem ad suscitandum semen fratris

hlius ejua Amasias, post quem regnavit filius ejus vel propinqui sui {Deiit. ii). Super hoc et Africa-
Azarias, qui appoilatur et Ozias [Al. Ochozias] nus temporum scriptor et Eusebius Cffisariensis in
cuisuccessit Joathan filius ejus. Cernis ergo quod libris Stacpwvtai; euaYYeXiwv plenis disputarunt.
secundum fidcm historise tres. reges in medio (tbid.) « Virum qua natus est Jesus,
Mariae, de
fuerint, quos hic evangelista prajtermisit Joram : qui vocatur Christus. virum audieris, su-
» Cum
quippe non genuit Oziam, sed Ochoziam et reli- : spicio tibi non subeat nuptiarum sed recordare ;

quos quos enumeravimus. Verum quia Evange- consuetudinis Scripturarum, quod sponsi viri, et
listae propositum erat ires tessarescedecadcs in ' sponsee vocentur uxores.
diverso temporum siatu ponere, et Joram generi (Vers. 17.) « Et a transmigratione Babylonis
se miscuerat impiissimae Jezabel, idcirco usque ad usque ad Christum, generationes quatuordecim. »
tertiam generationem ejus memoria tollitur, ne in Numera a Jechonia usque ad Joseph, et invenies
9ancta3 nativitatis ordine poneretur. T. generationes tredecim. Quarta decima ergo gene-
(Vers. 12-15.) « Et post transmigrationem Ba- ratio in ipsum Christum reputabitur.
bylonis, Jechonias genuit Salathiel. Salathiel (Vers. 18.) « Christi autem generatio sic erat. »

autem genuit Zorobabel. Zorobabel autem genuit Quajrat diligens lector et dicat : Cum Joseph
Abiud. Abiud autem genuit Eliacim. Eliacim non sit pater Domini Salvatoris, 19 quid perti-
autem genuit Azor. Azor autem genuit 11 Sadoc. net ad Dominum generationis ordo deductus usquc
Sadoc autem genuit Achim. Achim aulem genuit ad Joseph ? cui respondebimus primurn, non esse
Eiiud. Eliud autem genuit Eleazar. Eleazar autem consueiudinis Scripturarum, ul mulierum in gene-
genuit Matthan. Matthan autem genuit Jacob. » rationibus ordo Deinde ex una tribu
texatur.
Si voluerimus Jechoniam in fine primas tessares- fuisse Joseph et unde ex Lege eam acci-
Mariam :

cedecadis [Al. tesseradecadis] ponere, in sequenti pere cogebatur ut propinquam, et quod simul
non erunt quatuordecim, sed tredecim. Sciamus censetur in Bethleem, nt de una videlicet stirpe
igitur, Jechoniam priorem ipsum esse quem et generati. « Cum esset desponsata mater ejus
Joacim secundum autem, filium, non patrera ^
:
Maria Joseph *. » Quare non de simplici Virglne,
quorum prior per c et m, sequens per ch et n sed de desponsata concipitur? Primum, ut per
scribitur quod scriptorum vitio, et longitudine
: generationem, Joseph, origo Mari® monstraretur.
temporum, apud Graecos" Latinosque confusum C Secundo, ne lapidaretur a Judaeis ut adultera.
est. Tertio, ut in iEgyptum fugiens haberet solatium
(Vers. -16.) « Jacob autem genuit Joseph. » Hoc mariti ^. Martyr Ignatius etiam quartam addidit
loco objecit nobis Julianus Augustus ^ dissonantiam causam, cur a desponsata conceptus sit ut partus, :

evangelistarum, cur evangelista Matthsus Joseph inquiens, ejus celaretur diabolo, dum eum putat
dixerit filium Jacob et Lucas eum filium appel-
: non de Virgine, sed de uxore generatum. « Ante-
larit Heli non intelligens consuetudinem Scriptu-
; quam convenirent, inventa est in utero habens
rarum, quod alter secundum naturam, alter se- de Spiritu sancto. » Non ab alio inventa est nisi

* Sic habent plerique omnes mss. ex his etiam Epistolaad Aristidem de Evangeliorum dissonan-
quos Martian. consuluit. Grsc. -cETjapejxai&ixaos;. tia Nobis ergo imminet
: secundum ventatem
. . •
,

Antea erat tessamdecades, quod et Rabanus prae- gesta sua iradiderunt quae plurimum variant ab
;

fert. Eusebio, qui hoc ipsum testimonium Africani lib.

2 Duo Secundum autem Joachin
Palatin. mss. I Uistor. cap. 7, recitat. Confcr Nicephorum lib. i,
filium non patrem, Recole, quod et notatum
etc. cap. 11. Mart.
Martianajo cst, ipsum Hieronymum latius hacdere ^ Pro Joseph nomine quod mss. omnes tacent,
disputantem in Commentario in Daniel. cap. unus i : Cisterciens. substiluit, Quasritur quare,
« Nemo, inquit, putet eumdem in Danielis princi- D etc.
pio esse Joacim, qui in Ezechielis exordio Joachim ^ Vocem mariti plerique vulgati libri tacent.
scribitur iste enim extremam syllabam cliim habel,
: Unus ms. Sorbonic, Martianffio teste, habet mari-
ille cim. Et ob hanc causam in Evangelio secundum tale, qua3 et ippa videtur abundare. Pseudo-
MatthaBum unavidctur deesse generatio,quiasecun- Thonphilus Antiochenus Commentariorum
lib. i

da •CEajapay.aioi/.a; in Joacim desinit filio Josi;c, in Evangelia, cum hunc ex Hieronymo locum
et tcrtia incipit a Joachim filio Joacim. Quod igno- totidem exscripsisset verbis, viri tamen pro marili
rans Porphyrius calumniam struit Ecclesia^ suam legit. Demum qure ex S. Ignatio martyre quarta
ostendens imperitiam, dum evangelistne MalthaM additur causa, sub finem ejus Epistolae ad Ephe-
arguere nititur falsitatem. » Vide et quae in hunc ^ios utcunque innotescit. Hanc ex Hieronymo
locum observamus. Mox iidem Palatini mss. ))ericopera affert vetus ms. codcx capituli Veronen-
legunt, prior per K et M, sequens per X et N, sis, continens Alchuini Opuscula in quo nomen :

Gra2cis litteris. S. Ignatii martyris reticetur, legiturque tantum-

' Rectius penes Rabanum. Hunc lociim objccit modo Quarto ul partus, etc. Verum S. Hieronymus
nobis Julianus Augustus de Dissonantia evange- potius ex Origene Homil. vi in Lucam, quam ex
listarum. Africani verba subnectit Rabanus ex Ignatio ipso recitarit.
 ;

25 COMMENTAR. IN EVAMGELIUM MATTH^J LIB. L CAP. IL 26

a Joseph, qui pene licenfia maritali futurae uxoris A lxvii, 19). Hoc testimonium Apostolus ponens,
omnia noverat. Quod autem dicitur, Anteqiunn non dixit, accepit, sed Uedit {Ephes. iv, 8) : quia
convenirent non sequitur, ut postea convenerint
: ibi de futuro signiticatum est, quod accepturus
sed Scriptura quod factum non sit, ostendit. esset : hic de eo narrat historia, qui jam ' dederat
(Vers. 19,20). Joseph autem vir ejus cum es^et quod acceperat.
justus, ct nollet eam traducere, voluit occiilte (Vcrs. 2i, 25.) i Et accepit conjugem suam, et

dimittere eam. lla^c autem eo cogilante, ecce non cognovit eam, donec peperit filium suum pri-
angelus Domini apparuit in somnis Joseph, mogenitum et vocavit nomen ejus Jesum, » Ex
:

dicens : » Si quis fornicaria) conjungitur, unum hoc loco quidam perversissime suspicantur, et
corpus efficitur (/ Cor. vi, 16). Et in lege prajce- alios tilios habuisse Mariam, dicentes primogeni-
ptum est, non solum rcos, sed etconscios crimi- tum non dici, nisi qui habeat et fratres cum hic :

num obnoxios esse pcccati [Levil. v) ;

quomodo mos sitdivinarurn Scripturarum, ut primogenitum
Joseph cum crimen celet [/1/. cclaret' uxoris, non cum vocent, quem 14 fratres sequuntur, sed
justus scribitur : Scd hoc testimonium Mariae eum qui primus natus sit. Lege supradictum li-
est,quod Joseph sciens illius castitatem, et admi bellum adversus Helvidium.
rans quod evenerat, celat silentio, cujus myste- « (Gap. IL Vers. 2-4.) « Videmus enim stellam —
rium nesciebat. « Joseph fili David noli timere ejus in Oriente, et venimus adorare eum. Audiens
accipere Mariam conjugem tuam. Quod enim in autem Herodes rex, turbatus est, et omnis Hiero-
'

13 ea natum est, de Spiritu sancto est. » solyma cum illo. Et congrcgans omnes principes
(Vers. 21.) « Parietautcm filium. » Jam et supra sacerdotum et scribas populi, sciscitabatur ab eis
diximus sponsas uxores appellari, quod plenius ubi Christus nasceretur. » Ad confusioncm Jud-TO-
liber adversus Helvidium docet et blandientis af- rum, ul nativitatem Christi a gentibus discerent,
;

fectu ei per somnium angelus loquitur, ut justi- oritur in Oriente stella, quam fuluram Balaam \
tiam silentii comprobaret. Simulquc notandum, cujus succossorcs erant, vaticinio noverat. Lege
quod Joseph filius esse dicatur [.1/. dicitur] Numerura librum (cap. xxiv), Deferuntur autem
David, ut Maria quoque de stirpe David mon- magi steUaJ indicio in Jud.-cam, ut sacerdotes a
straretur. « Et vocabis nomen ejus Jesum. fpse magis interrogati, ubi Christus nasceretur, inexcu-
enim salvum faciet populum suum a peccatis eo- sabiles fierent de adventu ejus.
rum, » Jesus Hebraico sermone Salvator dicitur. At illi dixerunt ei
(Vers. 5, 6).
« in Bethleem :

Etymologiani ergo nominis cjus evangelista signa- enim scriptum cst per prophetam Et
Juda;ffi. Sic :

vit diccns Vocabis nomen ejus .Jcstim *

; quia ipsc ;
tu, Belhlecm terra Juda. nequaquam minimaes in
salvum populum suum.
faciet C principibus Juda. Ex te enim exiet dux, qui regat
(Vers. Hoc autem totum factum est,
22-24.) « populum meum Israel. » Librariorum hic error

ut adimplerctur quod dictum est a Domino per est. Putamus enim ab evangelista primum edi-

prophetam dicentem : Eccc Virgo in utcro habe- tum, sicut in ipso Hebraico logimu» non ", Jud.r,

bil, et parict filiura, et vocabitur noracn ejus Em- Judxoe. QuK cst cnim aliarum genlium Bethleem,
nianuel, quod cst interpretatum, Nobiscum Deus, ut ad distinctioncin ejus hic Judaw ponerctur?
Exsurgens autem Joseph a somno, fecit sicut pra3- Judmautcm idcirco scribilur, quia ost etalia Beth-
cepit ei angelus Domini. » Pro eo quod evange- loein in Galilaea. Lege librum Jesu filii Nave [Jos.
lista Matlhajus dicit, in utero habebit, in propheta XIX, 15). Denique et in ipso tcstimonio, quod de
scriptum est, m ulero accipiet (Isa. vii, 14). Scd Micha\'c prophetia sumptuin est, ita habetur : Et
propheta, quia futura pnedicit, significat quid fu- in, Bctlilccm, terra Juda (Micli. v, 2;.

turuiii sit, ct scribit, accipiet : ovangelista autem, (Vcrs. '!.)« Et apertis thesauris siiis, obtule-
quia non de futuro, sed de pr«terito narrat histo- runt munera, aurum, thus, ct myrrham. » Pul-
ei

riam, mutavit accipiel, ct posuit habebit. Qui enim clicrrimc munerum sacramenta Juvoncus prcsbylcr
habct, ncquaquam acceplurus cst. Tale quid ot in uno versiculo comprchcndit :

Paalmis legimus : Asccndens in c.rcclxum, caplivam f) iinniiii, inynliam, ri'^'i(Hit' liuimi)i<nii\ Deoquo
'lliiis,
du.ut captivilatem ; acccpit dona in hominibus [I'.ml. Doiia fiTiiiil.

Tres Palatin. mss. u.vorcm. quam ot in sui)-

'
prohuliir, (|Uod librarioriim orrori tribuit, ut fu-
ncxa cxposilione voccin Hioron. probat. d;r!V pro Jud:v scripliim sit siquidom et -r./Ioj- :

In aliquot mss. cxeinplaribu.s, vorabilur iidmcn Saiav,Jud.vam, vocant L.\,\ forrnm tribiis Juda,
cjus Salvator ; vc\, vocabis nomcn ejits Salvatorcm. noc univorsoin llclir.i Mrutn difionis torram. sive
Mart. — lidcin mss. addito trislorcicnsi, nomcu cjus Paloslinam, scd pcoiiiiarcm dosignant rogionem
Satvatorcm, quia ipse .salvum facict, otc. Kadom qua- rogibus Juda ox Diivid stirpe parobul ot ;

leclinnom in aliis excmplaril)us Marlian. roperil. probe non solum al» aliis gor,'ihus, sod ol u ropio-
in aliis mss. dc co narriilur, qui jam, ctc.
•'
nibus uliarum tribuum l.-^raolis oo nomino distin-
* Iutcrscrunt duo Palalin. mss. vcrbum /'/'av guorcfur. Sio quod Jorom. xiv, 2, et Jnol. ili, 20,
di.ternt. llobraico ost n'2''. (ira<co 'loj8a'x dicitur cl ab :

* Fncile Nazarcnorum codiccm, quem sff>pc lau- ippo Vul^^nto Intorprcle Judir translerlur I Reg.
dat, ipscquc ex liraico intcrnrolalus est, liic siib XVII, 1 (luod in Gra^co cst 'lovSaia;.
Hcbraici appellalionc notat. Uec illud usque adeo
 S. EUSEBII HIEKONYMI 28
Vers. 12.) Et responso accepto in somnis, no A Inri] proptcr contentiosos^, quorum consuetudinem
redirent ad Ilerodem, per uliaiii viam reversi sunt Paulus apostolus habere se denogat, et Ecclesiam
in rcgionem siuini, » elc. Qui munora oljtulcrant Ghristi (/ Co)\ xi, 10) et tcstimonium proferi-
:

Domino, cont^equcnter responsum accipiunt. Re- mus ex Numeris, dicenle Balaam : Deus ex Aigy-
sponsum aulom (quod Gra3cc dicitur xprj ixa-rtcrOiv- pto vocavit eum : gloria ejus sicut unicornis {Num.
T£;) non per angelum fit, scd per ipsum Domi- XXXIV, 8).
num ut meritorum Joseph 15 privilegium de-
'
, (Vers. 17-20.) « Tunc adirapletura cst quod di-
monstraretur. Revertuntur autem per aiiam viam, ctum est per Jeremiam prophetam, dicentem Vox :

quia irifidelitati miscendi non erant et Judffioruni. in llama audita cst, ploralus et ululatus muJtus,
(Vers. 1.3-15.) « Ecco angelus Domini apparuit Rachel plorans filios suos, el noluit consolari,
in somnis Joseph, dicens Surgc et accipe pue-
: quia non sunt. Defuncto autem Herode, ecce an-
rura et matrem ejus, et fuge in iEgyptum : et esLo golus IJomini apparuit in somnis Joseph in -^gy-
ibiusque dum dicam tibi. Futurum est enim ut pto dicens Surge, et accipe puerum et matrem
:

Herodes quajrat puorum ad perdendum eum. Qui ejus, 16 et vade in terram Israel. » De Racliel
consurgens. accepit puerum et matrem ejus nocle : natus est Benjamin, in cujus tribu non est Beth-
et secessit in /Egyptum ; et erat ibi usque ad olji-
P leem. Qua^ritur ergo quoraodo Rachel filios Juda>,
tum Ilerodis. » Quando tollit [AL tulit) puerum et id est, Belhleem, quasi suos ploret ? Rcspondebi-
matrem ejus, ut in ^gyptum transeat,nocte tollit, mus brevitor, quia sepulta sit juxta Bethleom in
et tenebris quando vero revertitur in Judseam,
: Ephrata, et ex materno corpuscuii hospitio ^ ma-
nec nox, nec tenebrse ponuntur in Evangelio: tris nomen acceperit, Sive quoniam Juda, et Ben-
(Vers. -15, IG.) « Ut adimpleretur quod dictum jamin dua3 tribus junctae erant, et Herodes prae-
est a Domino per prophetam, dicentem Ex JEgy- : ceperat non solum in Bethleem interfici pueros,
pto vocavi filium meum. Tunc Herodes videns sed et in omnibus finibus ejus. Per occisionem [Al.
quoniam illusus esset a Magis, iratus est valde et ;
occasionem] Bethleem intelligimus multos etiam
mittens, occidit omnes pueros qui erant in Beth- de Benjamin fuisse caesos. Plorat autem filios suos,
leem, et in omnibus finibus, a bimatu et in- et non recipit consolationem, secundum duplicem
fra, secundum tempus quod exquisierat a Magis. » intelligentiara, Sive quod eos in aeternura mortuos
Rftspondeant qui Hebrseorum voluminuni denegant aestimaret, sive quod consolari se nollet de his
veritatem, ubi hoc in LXX legatur Interpretibus. quos sciret esse victuros. Quod autera dicitur in
Quod cum non invenerint, nos eis dicerausin Osee Rama, non putemus loci nomen esse, juxta Ga-
propheta scriptum {cap. xi), sicut et exeraplaria baa *, sed Rama excelsum (rmn^) interpretatur, ut
probare pcssunt quae nuper edidimus. Possumus C sit sensus : Vox in excelso audita esl, id est longe
autem locum istum et aliter conciliare [Al. conso- lateque dispersa.
Ferme persuasum fuitolim mihi, cubarelocum
'
doctrinae placitum ab ipsis Grfficis lexicographis
istum in mendo, et pro ipsum Dominum rescribi ad vocem yp-/jcrii.O!; refertur. Sacer itaque textus hic
debere uno verbo insomnium, ut sensus sit. Magos ubi de Mugis sermo est, verbo utitur yprjaijiojoiw,
quidem per insomnium, S. vero Josephum respon- quod a yprjC7[j.0s nomine derivatum, ejusdem plane
sum accepisse per angelum. Nempe ut secum ipse est cum iilo signiticationis deque adeo iila b. Pa-
;

S. Ilieronymus constet, qui hanc visionis praeroga- tris Graecoruraque doctrina factum intelligitur re-
tivam prcB illa, quae Magis facta est, S. Josepho sponsum per ipsuui Dominmn, et si per angelum
tribuit, et pr.-cdicat, hac nimirum decausa, ul me- saccr idem textus tactum Josepho responsum no-
ritonim Joseph privHegium demojistj-aretnr. Nam se- tat, cum utrumque taraen y.aT'ovap, sive in som-
cus longe haberet, si Magos dixit per iji::um Domi- nis tam ipsi factum, quam Magis declaret, utrum-
num, Josephum vero per angelum admonitum que sane divinitus, sive per ipsum Dominum fac-
fuisse, cum Dei admonentis sequior esset condilio, tum testatur in eo autem plus habere honoris ac
;

contra quam veritas clamat, et S. ipse Patcr con- laudis istud Josophi, quod ab ipso Domino praeterea
ceptis verbis contondit. Quamobrem errore factum angelus mittitur ad dpnuntiandum, ut meritorum
antiquariorum videatur oh aliquam inter se ver- Josepti privilegium demonslraretur. Salva sententia,
borum ipsum Dominum et insomnium similitudi- salva res est nec profecto temere injiciendae sunt
:

nem, quae facile potuerit criticus non nemo divi- j) manus in S. Patris textura, quera libri omnes,
sim quasi duo verba accipere, puta in som, et nium, mss. ceque atque editi, quot sunt, quotque fuere,
quae cum por se nihil significent, emendanda cre- pari consensu, quin et liturgici ipsi scriptoresque
^\d.ev\i insom ix\ ipsum, et nium in Domiitum. Cce- omnes tuentur ac probant.
tera cnimet paeer textus lectioni insomnium fidcra - Imperitissima hic lectio est in libris editis, sci-

facit, et suffragatur rei voritas, denique ipsa La- licet, Possumus autem locum istnm et aliter conso-
tinoB vocis proprietas ac vis, qua insomnium dicitur lari propter contenliosos. Legendum itaque, Pos-
visio id quod postoa accidit portendens. sumus auteni locum istum et aliter conciliare, vel
Sed si mentem S. Doctoris probe assequimur, et aliter confirmare... et testimonium proferimus ex
nihil esse quod hic loci omendemus, re paulo altius Numeris, etc. ubique enim legimus, in singulari,
;

expensa constabit. Sontiebat quippe ille, responsa vocavi filium, sive vocavi eum, et non ut hahent
quae in somnis, -/.a-^ovap, haberentur, quns ypr^a- LXX in plurali, vocavi filios meos. makt.
fji.o'j<; Graeci vocant, per ipsum Deum fieri, et ^ Mss. nostri, duoque a Martianaeo laudati ex
j^pr^^sixm dici, quoties Dous per seipsum respondet. inierno corpusculi hospitio.
Passim hanc ejus sentontiam dignosccre ost in * In Palat. codd., loci nomen esse, qui esi juxta
Commentariis in Prophetas, atque alibi nam et : Gabaa.
de Hieronymi ipsius nomine, utpote reconditioris
 :

29 COMMENTAR. IN EVA::GELIDM MATTH^I LIB. I. CAP. III. 30

(Vers. 20.) Defuncti sunt enim qui qua?rebant A clamantis in deseiio, parate viam Domtni, reclas

animam pueri. » Ex hoc loco inteliiginius non so- facite semitas ejus {Isai. xl, 3). Cum enim testimo-
lum Hprodem, sed et sacerdotes et scribas eodem nium de Malachia, Isaiaque contextum sit, quae-
tempove neccm Domini fiiisse meditatos. rit,quoniodo velut ab uno Isaia exemplum putc-
(Vers. 21.) « Qui surgens accepit pucrum ct mus assumptum. Cui Ecclesiastici viri plenissime
matrem ejus,et venit in tcrram Israel •. «Non dixit, responderunt. Nos aulem [Al. aut] noraen Isaiffi
accepit fiiium suum, et uxorem suam, sed puerum, putamus additum scriptorum vilio, quod et in
et matrem non maritus.
ejus, quasi nutritius, aliis locis prohare possumus, aut certe de diversis
(Vers. 22.) Audiens autem quod Archelaus re-
•< testimonis Scripturarum unum corpus effectum.
gnaret in Judffia, pro Herode patre suo, timuit illo Lege * tertium decimum psalmum, et hoc idem
ire ct admonitus in soinnis, secessit in partes
:
reperies.
Galilae<E.)Multi labuntur errore propter ignoran- (Vers. 4.) « Ipse autem Joannes habebat vesti-
tiam historiffi, putantes eumdem esse Herodcm, a menlum 18 de pilis camelorum, et zonam pelli-
quo in passione sua Dominus irridetur, et qui ceam circa lumbos suos. » De pilis, inquit, habe-
nunc mortuus csse refertur. Ergo Herodes ille qui bal, non de lana. Aliud austeraj vestis indicium
cum Pilato poslea amicitias fecil, hujus Hcrodis n est, aliud luxuriae moUioris. Zona autem pellicea
n II- quem et _!,«: rn: " „t.,„ f. -i „1 l.Ti;„„ „„i; f! ,,-..,« lo ."r^rl ;,%1 nr.-.
fuit etElias,mortificationis indicium
r.1- •
r.
.

filius est, frater Archelai

. .
1 7 ipsum Ti- qua accinctus ;

berius Caesar^ Lugdunum, quai Galliarum est ci- [Al. symbolum] est (IV Reg. i, 8;. Porro quod se-

vitas, relegavit, fratremque ejus Herodem succes- quitur « Esca autem ejus erat locustaj et mel :

sorcm regni fecit. Lege Josephi historiam. silvestre. » Habitatori solitudinis congruum est

(Vers. 23.) « Et venicns habitavit in civitate, non delicias ciborum, sed necessitatem humanre
quao vocatur Nazareth, ut adimpleretur quod dic- carnis explere.
tum est per prophctas, quoniam Nazara^us voca- (Vers. 9.) « Potens est Deus de lapidibus istis

bitur. » Si fixum de Scripturis posuisset exem- suscitare filios Abraha?. » Lapides ethnicos vocat,
plum, nunquam diceret^ (juod diclum est per pro- propter cordis duritiam. Lege Ezechielem : Aufe-
pkelas; sed simpliciter, quod dictum est perpro- ram. inquit, a vobis cor la\:ideum, et dabo cor car-
phetam nunc autcm pluraliter prophetas vocans,
: neum {Ezech. xxxvi, 26). In lapide duritia, in

ostendit scnon verba de Scripturis sumpsisse, sed carnc moUitudo [.1/. mollitia] monstratur. Sive
sensum. Nazancus, sancl.us interprctalur. Sanctum simpliciter indicat Dei potenliam, quod qui de ni-

autem Dominum fulurum, omnis Scriptura com- hilo cuncta fecerit, possit et dc saxis durissimis
memorat. Possumus et aliter dicere, quod etiam populum procreare.
eisdem verbis, juxta Hebraicam veritatem in Isaia C » « Jam enim securis ad radiccm
(Vcrs. 10, 11.)
scriptum sit. Exiet vii-ga de radice Jesse, et Naza- arborum posita est. Omnis ergo arbor quaj non
rxus de radice ejus conscendet {Isa. xi, i). facit fruetum bonum, excidetur ct in igncm mit-
(Cap. IH. — Vers. 2.) « Pocnitentiam agite totur. Ego quidcm baptizo vos in aqua, in pceni-
appropinquabit enim regnum coelorum. » Primus tentiam qui autem post me venturus est, fortior
:

Baptista Joannes regnum ccelorum pradicat, ut me est. » Prjedicatio sermonis cvangelici, qui ex
priccursor Domini hoc privilegio honoretur. utraque parteacutusest gladius.securis appellatur.
(V'ers. 3.) « Hic est enim qui dictus ost pcr juxla Jeremiam prophclam, qui vorbum Domini
Isaiam prophctam, dicentom Vox clamantis in
: securi comparat cccdenti pelram {Jrrem. xlvi, 22).
dcserto, parato viam Domini, rectas facitc semitas « Cujus non sum dignus oalciamcnta porlarc. »
ejus. »Animas crcdentium praiparabat, in quibus In alio Evangolio Cujus, ait, non sum dignus sol-
:

ambulaturus erat Dominus, ut purus in viis puris- vere corrigiam calciamenli {Luc. iii, li>) : hic hu-
simis ambularct, dicens : Uahitaho in eis, et inam- militas, ibimyslorium demonstralur, <(uod Chri-
hulaho : ct ero Dcus ipsnrum, ct ipsi crunt mihi stus sponsus ait, et Joannes non moreatur sponsi
populus {Levit. \K\i, 12; // Cor. vi, 10). Porphy- corrigiiun solvere, ne vocotur domus ejus juxta
rius istum locum Marci cvangelist;e principio com- n legeiu Mosi, et exenipluin llulh, do:iiu8 discaloiali
parat, in quo scriptum est Iniiium Evangclii Jesu {Dcuf. xxv, 10, et Ruth. iv.
; 8-11).
Chrinti, Filii Dei, sicut scriptum est in Isaia pro- (Vcrs. 11, 12. vos baptizabit in Spirilu
« Ipse
phcta'-*: Ecce mitfo antjelum 7neum anfe fa.irm sanclo et igno. Cujus vontilabrum in inanu sua,
luam,qui pr;vparahil viam fuam{MalacJi. iii, r. Vo.c et pormundabit nroain suam ct congregabil Iri- :

' lidom mss. pro vcrbis, ct venit in lcrram hnicl pr.Tforunt.

taiitum addunt noctc. Giim
'
isto tortiu.s dociinus psalinus minimc cx
'
Attamon ipso, ciiiiis histori.e fidcm appollat. pluribus conlcx'!'^ viiloatiir. conjicit
lostiinoiiiis
Jo30[)liiis lib. XVII, oap. 1:5, non Liigluniiiii. soil (".lorioiis, ab Hioronyiiii toxlu aliquid oxoidisse,
Vionnam dopnrtatum Ilorodom tradit 'liberii jusyu : siippIiMiiuo ita lociiiii f.rgc Epi.^folnni ad llomano*.
:

8o'j; o;y.rjT-/^jO'ov ix\i-i]) Hfivva;*. ToXtv Tf,; raXotTtot;. el drciinum tcrtium p.sohnum. In illa cniin Epi.«<t.

C.onfer ot Eusol). in C.lironioo. cap. iii, psalmiis iato non soinol I.ttidalur.
Ploraiiiic laiiKMi Gnoca Inijus
•'
Evaiigelii oxom- " Nostri omnos mss. et qualuor poncs Marlia-
plaria ev xoT.; IIpo'.f/j-:a;< hoc loco pro Iv xi]» 'iuat:jt najum. Eccc sccuris.
di S. EUSEBIT HIERONYMI 32
ticum in horreum suum: paleas autem comburet A ginta diebus ct quadraginta noctibus postea esu-
igni inexstinguibili. » Sive quia ignis est Spiritus riit. Et accedens tentator, dixit ei : Si Filius Dei
sanctus, ut Acla apostolorum docent, quo descen- es. » In isto numero quadragesimae nobis osten-
dente sedit.quasi ignis super singulos [.4/. linguas] ditursacramentum, in quo et Moses jejunavit in
credentium {Act. ii, 3) et impletus est sermo Do- ; monte Sina {E.vod. xxiv, 18), et Elias juxta mon-
mini dicentis !gnem veni miltere super ierram:
: tcm Orcb (111 Heg. xix, 8). Perraittitur autem
et qiiem [Al. qnam] v&lo ut ardeat (Lnc. xii, 49). esurire corpus, ut diabolo tentaridi tribuatur occa-
Sive quia in prassenti, spiritu baptizamur, et iii sio.
futuro, igne. Apostolo quoque huic sensui con- (Vers. 3.) « Dic ut lapides isti panes fiant. »
gruente: Vniuacujusque 19 opus quale sit, irjnis Esurienti cougrue dicilur : Dic ul lapides isti pa-
prohabit (I Cor. iii, 13). nes fiant: sed duobus contrariis teneris, o diabole.
(Vers.
^3-15.) « Tunc venit Jesus a Galilffia Si ad imperium ejus possunt lapides panes fieri,
in Jordanem ad Joannem ut baptizaretur ab eo. ergo frustra tentas eum qui tantaj polentiae est.
Joannes autem prohibebat eum, dicens Ego a te ; Sin autem non potest facere, frustra Filium Dei
debeo baptizari, et tu venis ad me ? Respondens suspicaris^. Si Filius Dei es, dic ut lapides isti pa-
autem Jesus, dixil ei. » Triplicem ob causam Sal- ^.
ncs fiant.
vator a Joanne accepit baptismum. Primum, ut (Vers. 4.) « Qui respondens, Scriptum est.
ait :

quia homo natus erat, omnein justitiam et humi- Non in solo pane vivit homo ; omni verbo
sed in
litatem Legis impleret. Secundo, ut baptismate quod procedit de ore Dei. >; Testimonium de Deu-
suo Joannis baptisma comprobaret. Tertio, utJor- teronomio sumptum est {cap. ym, vers. 3). Ideo
danis aquas sanctiflcans, per descensionem colum- autem sic Dominus, quia propositum
respondit
bae, Spiritus sancti credentium mon-
in lavacro erat ei, humilitate diabolum vincere, non potentia.
straret adventum. modo. » Pulchre dixit,
« Sine Simulque animadvertendum, quod nisi jejunare
sine modo\ ut ostenderet Christum in aqua, Joan- coepisset Dominus, tentandi occasio non fuisset
nem a Christo in spiritu bapiizandum. Sive aliter, diabolo, secundum illud : Fili, accedens ad servi-
sine modo : ut qui servi formam a3sumpsi,expleam tutem Dei, sta in justilia et timore : et pnrpara
et humilitatem ejus. Alioquin scito, te in diejudi- animam tuam ail tentatlonem {Eccli. ii. 1). Scd et
cii meo esse baptismate baptizandum. Sine modo, ipsa responsio Salvatoris, hominem fuisse indicat,
dicit Dominus Jesus, habeo et aliud baptisma quo homo, sed qui tentatus est. Non in solo pane vivit
baptizandus sum {Luc. xii, 501. Tu me baptizas in omni verbo qiiod procedit de ore Dei. Si quis ergo in
aqua, ut ego te baptizem pro me in sanguine tuo. non vescitur verbo Dei, iste non vivit.
(Vers. 16.)» Sic enim decct nos implere omnem C (Vcrs. 5.) « Tunc assumpsit eum diaboius in
justitiam. Tunc dimisit eum. Baptizatus autem sanctam civitatem. » Assumptio ista quae dicitur,
t,esus confestim ascendil de aqua. » Non addidit, non ex imbecillitate Domini venit, sed de inimicl
justitiam Legis, sive naturae, ut nos utrumque superbia, qui voluntatem Salvatoris necessitatem
intelligamus ut si Deus ab homine accepit ba-
: putat. Ex hoc autem loco intelligitur quid sitillud
ptisma, nullus a conservo dedignetur accipere. quod in alio scribitur loco Abierunt in sanctam :

(Vers. 16, 17.) « Et ecce aperti sunt ei coeli, et civitatem,et multis appa?'uerunt {Matlh. xxvii, 53).
viditSpiritum Dei descendentem sicut columbam, (Vers. 6.) « Et statuit eum supra pinnaculum
etvenientem super se. Et ecce vox de coelis, di- templi, et dixit ei. )i Ut quem fame tentaverat,
cens Ilic est Filius meus dilectus, in quo mihi
: tentaret et vana gloria. « Si Filius Dei es. » In
complacui. » Mysterium Trinitatis in baptismate omnibus tentationibus hoc agit diobolus, ut intel-
demonstratur : Dominus baptizatur, Spiritus de- ligat si Filius Dei siL Dominus sic responsio-
: sed
scendit in habitu (Al. specie) columbae, Patris vox, nem temperat,ut eum
ambiguum.« Mitte
relinquat
testimonium Filio perhibentis auditur. Aperiuntur te deorsum. Scriptum est enim. » Vox diaboli,
autem coeli non reseratione elementorum, sed spi- qui [Al. quae] semper omnes cadere deorsum desi-
ritualibus oculis ;
quibus et Ezechiel in principio j) derat, Mitte le, inquit, deorsum, persuadere potest,
voluminis sui apertos eos esse commemorat. Sedit pragcipitare non potest. 21 « Angelis suis manda-
quoque columba super caput Jesu, ne quis puta- vit de te,et in manibus tollent te,ne forte offendas
ret vocem Patris ad Joanuem factam,non ad Domi- ad lapidem pedem tuum. » Hoc in nonagesirao
num. psalmo legimus ; verum ibi non de Christo, sed
(Gap. IV. — Vers.
Tunc Jesus duclus esti.) « de viro sancto prophetia Male ergo interpre- est.
in desertum a Spiritu. » Haud dubium quin a tatur Scripturas diabolus. Certe si vere de Salva-
sancto Spiritu. Sequitur enim « Ut tentaretur a : tore scriptum noverat, debuerat et illud dicere,
diabolo. » Ducitur autem non invitus aut captus, quod in eodem psalmo contra se sequitur Super :

sed voluntate pugnandi. aspidem et hasiliscum ambulabis, et conculcabis

20 (Vers. 2, 3.) « Et cum jejunasset quadra- leonem el draconem. De angelorum auxilio quasi

' Voculam sine hic nostri mss. respuunt* Addit Victorius, dicens.
 :

33 COMMENTAFl. IN EVANGELIUM MATTHyEI LIB. II. CAP. V. 34

ac/ zw/tmum loquitur : do sua [.1/. suij conculca- A et dicere P(Enitentiam agite, appropinquavit enim
:

lione quasi tergiversalor tacet. regnum coelorum. Ambulans autern Jesus juxta
(Vers. 7.) « Ait illi Jesus Rursum scriptum est:
: mare GalilaecB, vidit duos fratres, Simonem, qui
Non tentabis Dominum Deum tuum. » Falsas de vocatur Petrus, et Andream fratrem ejus, mitten-
Scripturis diaboli sagiltas veris Scriplurarum tes retc in mare crant enim piscatores. Et aitillis.»
;

frangit ciypeis, Et notandum quod testimonia ne- Joanne tradito, recLc ipse incipit praedicare ; de-
cessaria de Deuteronomio tantum pfotuleril, ut siiiente Lege, conscquenter oritur Evangelium. Si
secundffi legis sacramenta monstraret. autem eadem pr.edicat Salvator, quae Joannes
(Vers. 8, 9). « Itcrum assumpsit cum diabolus Baptista prsedixerat, ostcndit se ejusdem Dei esse
in montem excelsum valde et ostendit ei omnia : Filium, cujus ille prophota sit.
regna mundi, ct gloriam eorum, ct dixitei-: » Vers. 19, 20.) « Venite post rr.e, et faciam vos
Gloria niundi, qu;c cum mundo prajteritura cst, in fieri piscatores hominum. At illi continuo, relictis
monte, et in supcrcilio dcmonstratur : Doininus retiliu.-i, secuti sunt eum. » Isti primi vocati sunt,
autem ad humilia desccndit et campestria, ut dia- ut Dominum sequerentur ;
piscatores et illitlerati
bolum humilitafe superaret. Porro diabolus ducere mittuntur ad prsedicandum, ne fides credentium
eum festinat ad montes, ut per quos ipse corrue- p non virlute Dei, &ed eloquentia atque doctrina fieri
rat, etiam cxteri corruant, juxta illud Apostoli pularetur.
Ne inflatus incidcU in judiciiim diaboli (ITim. iii, G). (Vers. 2i, 25.) « Et lunaticos, et paralyticos, et
(Vers 9.) « Haec omnia tibi dabo, si cadens curavit eos. Et secutaj sunt eumturbae multae de Ga-
adoraveris me. » Arrogans et superbus etiam hoc lilsa et Decapoli, et de Ilierosolymis, et de Jud^Ba,
dc jactantia loquitur non quod in toto mundo : etde trans Jordanem. » Non vere lunaticos, sed
habeat potestatem, aut- possit omnia regna dare qui putabantur lunatici, ob do^monum fallaciam,
diabolus, cum sciamus plerosque sanctos viros a qui obscrvantes lunaria tcmpora, creaturam infa-
Deo reges factos. Si cadens, inquit, adoravcris me. mare cupiebant, ut in Creatorem blasphemite re-
Ergo qui adoratus est diabolum, ante corruit. dundarent.
(Vers. 10.) « Tunc dicit ei Jesus Vade^, Sa- : (Cap. V. — Vers. 1, 2.) « Vidcns autem Jesus
tana Scriptum cst enim. » Non ut pleriquc pu-
: turbas, ascendit in montem, et cum sedisset, ac-
tant, eadem Satanas et apostolus Petrus sententia cesserunt ad eum discipuli ejus, et aperions 93
condemnantur. Potro cnim dicitur : Fade retro mc, os suum, docebat cos, dicens. » Dominus ad rnon-
Satana, {Matlh. xvi, 23), id est, sequere me, qui tana conscendit, utturbasad altiora secum trahat.
contrarius es voluntati meae : hic vero audit, vade, Sod turbaj ascendere non valent, Et sequunlur
Salana: et non ei dicitur, reslrome, ut subaudiatur, fi discipuli, quibus et ipsis [.4/. ipse] non stans, sed
vade in ignem ffiternum, qui prajparatus est tibi, sedcns et contractus loquitur. Non enim intelligere
et angelis tuis. ^*l « Dominum Dcum tuum ado- potcrant in sua majestate fulgentem. Secundum
rabis et illi soli scrvies. » Dicens diabolus Salva- IiLteram,nonnuIIisimpIiciorum fratrum putanteum
tori : « Si cadens adoraveris me : » econtrario au- beatitudines, ct ca:tera quoe sequuntur, in Oliveti
dit, quod ipse magisadorare eum debeat Doininum monle docuisse, quud ncquaquam ita est cx prae- ;

et Deum suum. cedentibus enim ct sequentibus in Galiiaja mons-

(Vers. 11.) « Tunc reliquit eum diabolus ; et tratur locus, quom putamus esse vel Thabor, vel
ecce angeli acccsserunt. et ministrabanl ci. » Praj- quemlibet alium excelsum montcm. Denique post-
cedit tontatio, ut scquatur
victoria. Angeli mini- quam linivit sormones suos statim scquitur: Cwn
comprobetur.
strant, ul victoris dignitas aulcm mtroisset Caiiliarnaum {Matth. viii, o\
(Vers. 15, 10.) « Torra Zabulon et terra Neph- (Vers. 3.) Heati paupcres spiritu, quoniam ipso-
thalim, via maris trans Jordanem Galila;ae gentium ruin est rcgnum co^Iorum. » Hoc estquod alibi
populus qui anibulabat* in tenebris, vidit lucem Icgimus : FA humilcs spiritu salvabit {Psal. xx.xiii,
magnam, ot sedentibus in regiono umbr;o mortis 19): Ne quis aulcm putarct paupcrtalcm, qua
lux orta cst eis. » Ili primura audioro Dominum j)
nonnuniiuaiu '^
nocessitale porlatur, a Doraino
prajdicantem, ut ubi Israolis fucrat ab Assyriis pra>dicari, adjunxit, spiritu: ut
humilitatem intel-
prima captivitas, ibi Hcdcinptoris pra^conium non penuriam. Hcati pauporcs spiritu, qui
ligcrcs,
nasceretur *. propterSpiritumsanctum voluntale sunt pauperes.
(Vers. 17-19). « Ex inde ca>pit Jcsus praidicarc Unde supcr hujusceraodi pauperibus ct Salvalor
" Verba, et di.rit ci, ms.s. nostri omnos rolicont. y.aOrjijLivo; quam, inquit, lectionem ipst^ in Coin-
:

Mox peritnra (luidain logunt, pio prxteritura. mcntariis in Isa., cap. ix, S. doctor probat. Quin
''
Rcctius pcncs Ilab. ut. ctiam in Matthco scdcbat, in Isaia lcgi vult amhu-
'*
Intc-rseril Cistcrc. ms. rctro (ati|iic infra roli.i'- hihat, cx cn llioronyiiii tcxlu vorl>is Ita ut po- :

rcntc.r, audil, vadc, rrlro Sdlaiia. Jiim

voro, ijiiod juilus, (]ui vt'1 sedcbat, vcl ambulabat in tcncbris,
semcl al(iiie itcrnm inoMiiiiiuis, alilcr sa'pp mss. luccin vidcret. >•

a((iuo (Mliti libri Scri|iliirai TTEv.joTra; iicctuiit; '

In Cistcr.ms. unoque Palatino no^rcrrlur.
plerumiiuo iuilcm vcrsiciilos (luosdam pra^tcrcuiil, ' iiinuiuiKjunm dc nccessitalc puta-
Idciii ins. i]ua
quos neo subiicxa cxpositio laiigit. liir. Forlasse vcriiis aimd Raban., ncccssita:cni
' ilescribit Victor., sedcbat, ex ^'ulg. ct Urieco patilur.
 :
;

35 S. EUSEBII HIEKONYMI 36

pcr Is;uam loquitiir : Dominus unxit me ; propler p^ ferlur. Undc ct specialitor definivit quae sit bcala
quodevangelix,are pniipcribus misit me {ha. lxi, 1). malcdictio : Omne, dicens, malediclum adoersum
(Vers. 4.) « Beati mites, quoniam ipsi posside- vos, mentienles propter me.Ubi ergo Christus in
bunt terrani. » Non terram Judai [Al. JudascT], nec causa est, ibi et oplanda maledictio est.
tcrram istius mundi non terram maledictam, ;
(Vers. 12.) « Gaudete et exsultate, quoniam
spinas et tribulos afferentem {Genes. iii, 18), quam merces vestra copiosa est in coelis. Sic enim per-
crudelissiraus quisqnc et bellator magis possidet seculi sunt prophetas qui fueruntantevos. » Nescio

sed tcrram quam

Psalmisla desideral, dicens quis hoc nostrum possit implere, ut laceretur
Credo videre Domini in ierra viveniiim
hona opprobriis farna exsuitemus in
nostra, et nos
{Psal. XXVI, 13). Uujuscemodi possessor, et post Domino. Hoc qui vanam sectatur gloriam; implere
victoriam triumphalor, etiam in quadragesimo non potest. Gaudere igitur et exsultare debemus, ut
quarto psalmo describitur Et intende, prospere.{Al. : merces nobis in coelestibus praeparetur. Eleganter
et prospere] /)roc(?(/e et regna, propter veritatetn ct in quodam volumine scriptum legimus « Ne ijuse- :

mansuetudinem et justitiam {Psal. xliv, 5). Ncmo ras gloiiam, et non dolebis cum inglorius fueris
enim terram istam per mansuetudinem, sed per {Eccli. IX, 1G). »

superbiam possidet. n (Vers. 13.) « Vos estis sal terrae. » Sal appellan-

(Vers. 5.) « quoniam ipsi con-

Beati qui lugent, tur apostoli, quia per illos universum hominum
solabuntur. " Luctus hic non mortuorum ponitur conditur genus. 25 « Quod si sal evanuerit, in
communi lege naturae, sed peccatis et vitiis mor- quo salietur? » Si doctor erraverit, a quo alio do-
tuorum. Sic flevit et Samuei Saulem, quia posni- f^tore emendabitur? Ad nihilum valet ultra, nisi
<.

tueratDeum quod unxisseteum regem super Israel ut mittatur foras, et conculcetur ab hominibus ».
{l Reg. XV, ilj. Sic et Paulus apostolus, flere ac Exemplum de agricultura sumptum est. Sal etenim
fugere se dicit eos, qui post fornicationem et im- sicut in ciborum condimentum, et ad siccandas
munditiam non egerunt poenitentiam (// Cor. xii, carnes necessarium est ita alium usum non ha-
;

21). bet. Gerte legimus in Scripturis, urbes quasdam,

!84 (Vers. 6.) « Bcati qui esuriunt, et sitiunt ira [Al. ita] victorum sale seminatas, ut nullum in
justitiam, quoniam ipsi saturabuntur. »Nonnobis ipsis germen oriretur {Juditfi. ix). Gaveant ergo

sufflcit velle justitiam, nisi justitiae patiamur fa- doctores et episcopi, et videant : Potentes poten-
mem : ut sub hoc exemplo nunquam nos satis ter tormenta siistinere {Sap. vi, 7) : nihilque esse
justos, sed semper esurire justitia? opera intelli- remedii ; sed majorum ruinas ad tartarum du-
ganius. cere.
(Vers. 7.) « Beati misericordes, quoniam ipsi C (Vers. 14-16 ) « Vos estis lux mundi. Non potest
misericordiam consequentur. » ]\4isericordia non civitas supra montem posita
abscondi neque ;

Eolum in eleemosyais intelligitur sed in omni ; acccndunt lucernam, et ponunt eam sub n..odio,

peccato fratris, si alter alterius onera [ortcmus sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in
{Galat. vx, 2). domo sunt. Sic iuceat lux vestra coram homini-
(Vers. 8.) « Beati mundo corde, quoniam ipsi bus, ut videant opera vestra bona, et glorificent

Deum videbutit. » Quos non arguit conscientia Patrem vestrum qui in ccelis est. » Docet lidu-
ulla peccati. Mundus mundo corde conspiciLur .•
ciam pra^dicandi, ne apostoli abscondantur ob
templum Dei non potest esse pollutum. metum, et sint similes lucernae sub modio, sed
(Vers. 9. )
< Beati pacifici, quoniam filii Dei vo- Lota libertaLe se prodant, ut quod audicrunt in

cabuntur. » Qui primum in corde suo, deinde et cubiculis, praedicent in Lectis {Matth. x, 27).
inter fratres dissidentes pacem faciunt. Quid enim (Vers. 17.) « Nolite putare quoniam veni solvere
prodest alios pcr te pacari, cum in tuo animo sint legem, aut prophetas. Non veni solvere, sed ad-
bella vitiorum ? implere. » Sive quod de se per alios prophetata
[Vers. 10.) « Beati qui persecutionem patiuntur compieverit, sive quia ea quae ante propter infir-
propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum n mitatcm audientiura rudia et imperfecta fucrant,
coclorum. » Signanter addidit [Al. dicit], propter sua praedicatione compleverit, irara tollens, et vi-
justiiiam. Multi enim persecutionem propter sua cem talionis excludens, et occultam in mcnie con-
peccata patiuntur, et non sunt justi. Simulque cupiscentiam * {Mattk. v, 22, 39).

considera, quod octava verae circumcisionis beati- Donec transeat ca;lum ct terra. »
(Vers. 18.) «
tudo martyrio terminctur. Promittuntur nobis cccU novi, et terra nova, quae
(Vers. 11.) « Bcati cstis cum maledixerint vobis facturus est Dominus Deus. Si ergo nova creanda
homines, et perseculi vos fuerint, etdixerint omne sunt, consequenter vetera transitura. Quod autem
malum adversum vos, mentientes propter me. » sequitur: « lota unum, aut unus apex non praster-
IUud maledictum contemnendum est, quod beati- ibit a lege, donec omnia fiant. » Ex figura litteraj
tudinem creat, quod falso maledicentis ore pro- ostenditur, quod etiam quae minima putantur in

* Addit vetustior Palat, ms. et Victorii editio, damnans.

 :

37 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^I LIB. I. GAP. V. 38

Lege, sacramentis spiritualibus plena sint, et om- ^ ergo similiter credat in Deum, el Christum Dei
nia ^ii recapitulentur in Evangclio. Cujus ergo noverit sapientiam (/ Cor. i, 24) qua ratione stul-
;

eruditionis est, cujusque doctrinae, etiam diversa titiae elogio denol.ari potcst ? « Qui autem dixerit, fa-
sacrificia, et quoe superstiliosa videntur, in victi- tue, reus erit gchcnnaj ignis. » 'Ai:o xrr.voj ex supe-
mis quotidie demonstrare compleri ? rioribus subauditur : Qui dixeril fratri suo, falue,
(Vers. 19-22.) Qui ergo soWerit unum do
<> reus erit (jelicnnui. Cui enim xqna in Deum creden-
mandatis istis minimis, et docuerit sic tiomines, ti dicit, fatue, impius est in religione.
minimus vocabitur in regno coDlorum qui autem ; munus tuum ad al-
(Vers. 23-24.) « Si ergo offers
fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno tare, etibi recordaius fueris quia frater tuus habet
coclorum. Dico autem vobis, quia nisi abundaverit aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante
justitia vestra plus quam Scribarum et Pharis.-eo- altare, et vade prius reconciliari fratri tuo et tunc :

rum, non intrabitis in regno coelorum. Audistis quia veniensofferes munus tuum. » Non dixit, situ babes
dictum est antiquis Non occidos. Qui autem : aliquid advcrsus fratrem tuum, sed sifratertuus
occiderit, reus eritjudicio. Ego autem dico vobis. » habet aliquid adversum to, ut durior reconcilia-
Hoccapitulum cum superiori hteret testimonio, in tionis tibiimponatur necessitas. Quandiu illum
quo dixerat lota unum, aut unus apex non pr.eler-
: placare non possumus, necessio an con?cquenter
ibit alege, donec omnia fiant. Sugillat ergo Pha- munera nostra ofTeramus Deo.
risaeos, qui, contemptis mandatis Dei, statuebant (Vers. 25-27.) « Esto consentiens adversario tuo
proprias traditiones, quod non eis prosit doctrina cilo, dum es cum co in via ne forte tradat te ad-
:

in populis, si vel parvum, quod in lege praeceplum vcrsarius judici, etjudex tradat te ministro, et in
est, dcHtruant. Possuinus autem ct aliter intcili- carccrera mittaris. Amen dico tibi, non e.xiesinde,
gerc, quod magistri eruditio ', etiamsi parvo pec- donecreddasnovissimumquadranlem.Audislisquia
cato obnoxius sit, deducat eum de gradu maximo, dictum est antiquis Non mcechaberis. Ego autem ;

nec prosit doccre justitiam, quam minima culpa dico vobis, quia omnis. » Pro eo quod nos habemus
destruit. Kt beatitudo perfecta sit, quae sermone in Latinis codicibus, consentiens, in Graecis scriptum
docueris, opere complere. est Euvowv*, quod interpretatur benevolus, aut beni-

(Vers. 22.) « Quia omnis qui irascitur fratri Ex pra3cedentibus autem et consequentibus
cjnus.

suo, reus erit judicio ^. In quibusdam codicibus manifcstus est sensus, quod nos Domiaus atque
additur, sine causa ; cajterum in veris definita sen- Salvator noster,dum in istius sa3culi via currimus,
tentia est, et ira penitus tollitur, dicentc Scri- ad paccm et ad concordiam cohorletur, juxtaApo-
ptura : Qui irascitur fratri suo. Si enim jubemur stolum, dicentem Si fieri potest, quantum c.v nobis
:

verberanti alteram pruebcrc maxillam, et inimicos C est, cum omnibus hoininihus pacem hahentcs {Hom.
nostros amare, ct orarc pro pcrsequentibus xn, 18). Nam et in prajccdenti capitulo dixcrat : 5?
{Luc. Yi, 27-29), omnis ir» occasio lolli- o/fcrs munus fuum ad altare, et ibi recordafus fue-
tur, Radendum est ergo, sine causa, quia ira ris, quia fralcr tuus habct aliquid adversum te : Qi
viri justitiam Dei non operatur {Jac. i, 20). hoc finito, statim infert ; Esio consenliens '^
aut he-
« autem dix?rit fratri suo raca, reus erit
Qui nicjnus adversario tuo, ct reliqua. Et in consoqucn-
concilio^. » Hoc verbum proprie llebr.-corum est tibus .jubct : Diliyitc inimicos vcslros ; bcnejacite
RAcA (npi) enim dicitur xivo^, id csl, ?«n?n's aut his qui odcrunt vos, ct orate pro pcrscqucntibus ct 28
vacuus ; qucm nos pnssumua vulgata injuria «/^.s^we calumnidntihus vos {Matth. v, i5). Cum ha?c mani-
cerehro, nuncupare. Si pro otioso scrinonc 17 festa sit {Al. sint) et consciiuons inlelligenlia, plc-
reddiluri sumus rationem {Matlh. xn, 'M), (|uanto rique arbitrantur do carnc dictum etanima, vcl de
magis de contumelia ! Sed et signanter additur ;
Qui aiiiinaet spiritu *: quod pcnilus non stat. Quomo-
dixcrit fralri suo, ruca. Fratcr eniin nosler nullus do cnim aut caro mittonda crif in carcerem, si ani-
est, nisi (jui cumdem nobiscum habct Paliom. Cum ma non conscnsorit : cum et anima ct caro pariter

' Idem ms. mufjistri Iraditio, ct mox ohno.ria scnlil Ju.-liniis iii Apologia 1 ad Anloiiinum in qua
sit. l) voccm v.y.'-''. omittit.

* RiTtiui* in nostris mss. v(^rba, ;r«.< cril judirio ' Ilic quoquo
reclius omillunl mss. noslri vorba,
non suiit. Quod ait, in (|iiibusd.im rodioibus addi, >ri<.s lil). xxi Moralium rap.
(V77 A»/)<;f7/().S.Grcgoriiis
.sinenuisa, uos alibi odisscrnimus in Nolis ad Hp. .')« liaca qui|)po,JH7H;7,in Ilidir.ro cloquio vox indi-
:

1:5 ad lib. II Dialogi contra Pclagianos, 11. .5.

ct
gnantis cst (iu;i' iiuidcm animuin irasccntis oslcn-
;

Plur;i infra diconda criiiil sub iniliiiiu libri l(>rtii

dit.ncc taiiKMi plciuim vcrbum iracundia^ exprimit.»
CoiTunontar, in l']pistn]. ad Mpli.sios. laliiii (|uo- Ciinfcr S. Ilil;u-iiim in cap. iv Maflhnei, cl Ucgulam.
(luo codircs hodiciiiimsupcrant, ((ui addiliim rnmma
S.Hasilii cap.l i."),ot Avilum Vicnnensom Ep. prima.
illiidrclincnt.Kjusmodi cst iiiiusVcroncusisomnium
* In aliquot mss. sjvoiwv : jn aliis jjvoxov. malim
facilo princo|)s alii (iu(u|iio ad (iiios lialir;c vor-
;
EXVOtXOV.
sioiiis KiVaiigdlium Marti;ui;i"iis odidit. Et li'gunt
anti(iuiorc9 Latini {'atrcs Cypriiui. in
Tcstim. I. 111, Pro conscnlicns. Ircs Palnlini mss.
*
habonl he-
n. 8. Ililiu-ius Matth. cl Auguslin. De scrmonc
iu nevolus. Lm-iora iniVa onuMidamug.
Domini in vionlc 1. i, c. 9. Qim laiiicn in lib. /{c- * Idcm niss. r<7 dc fpiriiu tantiim, abs^iuo aui-
Iriuiation. c. 19, monct ca vcrba siiw causa, \n tna. .Mox quoque si aninuv non consenserit, pro si
GriBciscodd. non invoniri. llieronymo nostro con- aninui, otc., in rccto.
39 S. EUSEBII IIIERONYMI 40

recludcndiB sint, nec quiddam possit caro facere A ^t si dextera manus tua scandalizat te, abscinde
Spiritus sanctus eam, et projice abs Expedit enim tibi ut pereat
nisi quod animus imperarit aut
te.

habitans in nobis vel carnem vel animam repu- unum membrorum tuorum, quam totum corpus
judex. juxta tuum mittatur in gehennam. » Quia supra de con-
gnantes judici tradere.cum ipse sit Alii

Adversarius vester diabo- cupiscentia mulieris dixerat, recte nunc cogitatio-

Epistolam Petri dicentis :

lus quasi leo rugiens circuit (/ Petr. v, 8), et reliqua, nem et sonsum in diversa volitantem, oculum
adversarium diabolum interpretantur, et volunt a nuncupavit. Per dextram autem et caeteras corporis
^ initia demonstran-
Salvatore praecipi, ut dum in polestate nostra est,
partes, voluntatis et affectus

simus benevoli erga diabolum, qui est inimicus tur ut: quod mente concipimus, opere compleamus.
ct ultor, nec faciamus eum poenas sustinere
pro Cavendum est igitur, ne quod in nobis optimum est,
Cum enim ipse vitiorum incentiva suppedi- cito labatur in vitium. Si enim dexter oculus et
nobis.
nobis etiam voluntate peccantibus, si consen- dextera manus scandalizant, quanto magis ea quse
tet, et
in nobis sinistra sunt Si enim anima labitur,
serimus ei vitia suggerenti, pro nobis quoque esse
!

torquendum. El dicunt benevolum esse unumquem- quanto plus corpus quod ad peccata proclivius est !

manu,
que sanctorum adversario suo, si eum non faciat
Aliter. In dextero oculo, et in dextera fra-

trum, uxorum, et liberorum, atque affinium et pro-

pro se sustinere tormenta. Quidam coactius
disse-

runt, in baptismate singulos pactum inire

cum dia- pinquorum monstratur, affectus, quossiadcontem-
bolo, et dicere ; Renuntio tibi, diabole,
et pomp<B plandam veram luccm nobis impedimento esse cer-
et vitiis tuis,et mundo tuo qui in
maligno po- nimus, debemus truncare istiusmodi portiones,
tuae,
Joan. v, 19). Si ergo servaverimus ne dum volumus lucri ceeteros facere, ipsi in eeter-
situs est (/
consentientes sumus adversario riUm pereamus. Unde dicitur et de sacerdote ma-
pactum, benevoli et

nequaquam in carcerem recludendi •. gno, cujus anima Dei cultui dedicata est Super :
nostro, et
eorum quae patre matre non poltuetur [Levit. xxi,
Sin vero quidquam transgressi fuerimus
et et filiis

trademur judici ac mini- H), id est, nulium affectum sciet, nisi ejus, cujus
diabolo spoponderamus,
exibimus ex cultui dedicatus est.
stro, et mittemur in carcerem, et non

eo,donec reddamus novissimum quadrantem. Qua-

minuta. (Vers. 31-33.) «Dictum est autem Quicunque
drans genu est nummi, qui habet duo
:

dimiserituxorem suam, det ei libellum repudii.

Unde et in alio Evangelio, mulier illa pauper et
quadrantem in corbouam Ego autem dico vobis quia omnis qui dimiserit
vidua dicitur misisse
:

xii, 42), et duo minuta [Luc. xxi,

in alio, uxorem suam, excepta fornicationis causa, facit
{Marc.
Evangelia, sed quod unus eam mcEchari et qui dimissam 30 duxerit, adul-
2). Non quod dissonent
:

Iterum audistis, quia dictum est antiquis

quadrans duos minutos nummos habeat. Hoc est
terat. :

Non egredieris de carcere, donec Non perjurabis, reddes autem Domino juramenta
ergo quod dicit :

tua. » In pesteriori partelocum istum plenius Sal-

etiam minima pcccata persolvas.
vator exponit, quod Moses [deut. xxiv) libellum
(Vers. 28.) « Qui viderit mulierem ad concupi-
repudii dari jusserit propter duritiam cordis ma-
scendum eam, jam moechatus est eam in corde suo. »
ritorum {Matlh. xix, 8), non dissidium concedens,
Inter Tra6o£; et TtpoTxaOjiav, id est, inter passionem
sed auferens homicidium. Multo enim melius est,
et propassionem, hoc interest, quod passio reputa- licetlugubrem evenire discordiam, quam per
tatur in vilium ; propassio, *9 licet initii [Al. vi- odium sanguinem fundi.
tii] culpam habeat, tamen ncn
tenetur in crimine.
Ergo qui viderit mulierem, et aniraa ejus fuerit
Ego autem dico vobis, non ju-
(Vers. 34-37.) «
hic propassione percussus est. Si vero
titillata, omnino neque per ccelum, quia thronus Dei
rare :

consenserit, et dc cogitatione affectum fecerit, sic- cst neque per terram, quia scabellum cst pedum:

ut scriptum est in David Transierunt in aj]'ectum

ejus:neque per Hierosolymam, quia civitas est
:

cordis [Psal. lxxu, 7), de propassione

transivit
magni regis. Neque per caput tuum juraveris :

ad passionem^, et huic non yoluntas peccandi deest^,

^ ^^j^ ^^^ ^^^^^ ^^^^ capillum album facere, aut
sed occasio. Quicunque igitur viderit mulierem ad nigrum. Sit autem sermo vester, est est, non non :

concupiscendum, id est, siaspexeritutconcupi&cat,

quod autera his abundantius est, a raalo esl. »
ut facere disponat, iste recte dicitur eam moechari
Hanc per elementa jurandi pessimam consuetudi-
in cordesuo. nem semper habuere Judsei noscuntur, sicut pro-
(Vers. 29, 30.) « Quod si oculus tuus dexter phetalis eos frequenter arguit sermo {Isa. lxv,

scandalizat te, erue eum, et projice abs te. Expedit 16). Qui jurat, aut veneratur, aut diligit eum, per

cnim tibi, ut pereat unum raembrorum tuorum, quemjurat In lege praeceptum esl, ut uonjure-
quod totum corpus tuum mittatur in gehennam. mus, nisi per Dominum Ueum nostrum {Deut. vi,

1
Ex hoc loco arguendus imperitus JoannesCle- Videsis iJefensionem nostram eruditionis Hieronyr
ricus. qui putabat Hieronymum non uti solitum
mianas. Mart.
2 Palatini mss. pari consensu habent ad affe-
voce recludere, sensu claudendi. Supra etiam dici-
tur, quod anima et caro pariter recludendse sint.
ctuum milia, pro et affectus, etc.
Al COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^I LIB. I. CAP. VI. 43
13 ; X, 20). Judaei per angelos », et urbem Jeru- A micum tuum.» Si deeleemosyna tantum dictum in-
salem,et templura, et elementa jurantes, creaturas telligimus, in plerisque pauperibus hoc stare non
resque carnales venerabantur honore ', et obse- potest. Sed et divites si semper dederint, semper
quio Dei. Denique considera quod hic Salvator non dare non poterunt. Post bonum ergo eleemosynaj
per Deum jurare prohlbuerit sed per ccclum, et ; apostolis, id est, doctoribus praecepta tribuuntur,
terram, et Hierosolymam, et per caput tuum. Et ut qui gratis acceperunt, gratis tribuant (Malth. x,
hoc quasi parvulis fueratlege concessum, ut quo- 8). Istiusmodi pecunia nunquam deficit ; sed
modo victimas immolabant Deo, ne eas idolis im- quanto plus data fuerit, tanto amplius duplicatur.
molarent: sic et jurare permittcrentur in Deum.* Et cum subjecfa sibi arva riget, nunquam fontis
non quod recte hoc facerent, scd quod melius es- unda siccatur.
set Deo id exhibere quam daemonibus. Evangeiica (Vers. 44.) « Ego autem dico vobis, diligite ini-
autem veritas non recipit juramentum,cum omnis micos vestros, benefacite his qui oderunt vos, et
sermo fidelis pro jurejurando sit. orate pro persequentibus et calumniantibus vos. «
(Vers. 38, 9.) « Audistis quia dictum esL : Ocu- 3^ sua, non san-
Multi prfficeptaDei imbecillitate
lum pro oculo, dentem pro dente. Ego aiitem dico ctorum viribus aestimantes, putant esse impossibi-
vobis non resistere malo. » Qui dicitoculum pro j. lia qua3 praecepta sunt, ct dicunt sufficere vir-
oculo, non alterum vult auferro,sed utrumque ser- tutibus non odisse inimicos : cajterum diligere
vare.Dominus nostervicissitudinem tollen3,truncat plus praecipi,quam humana natura patiatur.Scien-
initia peccatorum. Et in lege retributio est in : dum est Christum non impossibilia praeci-
ergo
Evangelio gratia. Ibi culpa emendatur, hic pccca- pere, sed perfecta quae fecit David in Saul et in
:

torum auferuntur exordia. Absalon(I Reg. xxiv, 9 xxvi, 5 II Deg. xviii, 33).
; ;

(Vers. 39, Ai.) Sed si quis 31 » tc percusserit Stephanus quoque martyr proinimicislapidantibus
in dexteram maxillam tuam, praebe illi et alteram. deprecatus est {Acl. vii, 59). Et Paulus anathema
Et ei qui vult tecum in judicio contendere, et tuni- cupit esse pro persecutoribus suis {Hom. ix, 3).
cam tuam tollcre, dimitte ei et palliura. Et qui- Haec autem Jesus et docuit et fecit, dicens : Paler,
cunque te angariaverit mille passus, vade cum illo ignosce illis : quod enim faciunt, nesciunt {Luc.xxni,
etaliaduo. » Ecclesiasticus vir describitur,imitator 34).
ejus qui dicit : Discitc a me, qiiia rnitis sum, et (Vers. 45-48.) « Ut sitis filii Patris vestri qui
humilis corcle [Matth. xi, 29). Et pollicitationcm in coclis est, qui solem suum oriri facit super bo-
suam, percussus alapa, comprobat Si male locu- : nos et malos, el pluit super justos et injustos. Si
tus sum, argue de malo sin autem bene, quid me : enim diligitis eos qui vos diligunt,quam mercedem
coidis [Joan. xviii, 23) ? Tale quid et David lo- C habebitis? Nonnc et publicani hoc faciunt? El si
qucbatur in Psalmo: Si reddidi retribuentibus mihi salutavcritis fratrcs vcstros tantum, quid amplius
mala {Psal. vii, 5). Et Jcremias in Laraentatio- facitis ? Nonne et ethnici hoc faciunt? Estote ergo
nibus : Bonum est homini cum portavcrit [Al. se- vos perfecti, sicut et Pater vester coelestis perfe-
derit ab, etc.] jugum ab ndolescentia sua. Dabit ctus est.))SiDei pra;ceptacustodiens,Gliusquis effi-
percutienti maxillam : salurabilur opprobriis
se citur Dci : ergo non cst natura lilius, sed arbitrio
(Thrcn. iii, 27, 30). Hoc adversum eos qui putant suo.
alterum Dcurn legis, alterum Evangelii quod et •''

;
(Cap. VI. —
Vers. 1.)« Atlenditc ncjustitiam ve-
ibi, et hic mansuetudo doccatur. Secundum mys- slram faciatiscoram hominibus,ut videamini abeis:
ticos intellcclus percussa dextcra nostra non ju-
: alioquin merccdem non habebitis apud Patrem ve-
bemur sinistram prffibere, scd alteram, hoc est, strum qui in cu^lis cst. » Qui tuba canit *, eloemo-
alteram dextram.Justusenim sinistramnon habet. synam faciens.hypocrila est. Qui jejunans domoli-
Si nos hacreticus in dispututione pcrcusscril, ct tur facicm suam, ut vcntris inanitatem monstret
dextrum dogmu volucrit vulnorurc, opponatur ei in vultu, ct hic hypocrilaQui in synagogis et
est.
aliud de Scripturis lcstimouium, et tandiu vcrbc- in angulis plutoarum orat, ut vidoalur ab homini-
ranti succcdentcs sibi dcxtcras pr;obearnus, donec n bus, hypocrila est. Ex cjuibus omnibus colligilur
inimici ira lassescat. hypocritas cssc, qui quodlibet faciunt, ut ab homi-
(Vcrs. 42, 43.) Qui petit a te, da ei, et volcnti nibus gloridccntur [.il. honorificcntur'. Mihi vidc-
mutuari a te, nc avertaris. Audistis quia diclum tur ct illc <iui dicit frAtri suo : Dimitte ut tollavi
cst : Diligcs proximum tuum, et odio habebis ini- fcslurani dc oculo tuo {Malth. vii, 4), propler glo-
Acccdat lidcjussor S. Ililarius in hunc locum
'
: sectionis vitiosc, ut infra itorum, Martian. lacessat
« Ilis cnim, inquicns, elcmentorum nniniiubus Ju- logorat pro lasscscal.
daiis crat religio jururc, et C(i;li cl ivrnv, ot Joru- ^ Altcrum vorsiculum (Mni crgo facis clcemosy- :

salpm, scd ct capilis sui, (juibus in cuntuuKMiam nam, noli tuba cancrc iintc tc .'iicui bi/pocrtt;!' faciuul
Dci sacramcnlo vcnorationcm d(>l'crcbant. » in siinaiioiiis vt in vicis, ul honorcntur ali bomtnibus,
* Habanus, llonore
et obsc luio Ih-i rontrnipto. Dc- subjungunt pari oonsonsu Palatini codd. (|ui ulio-
nique, olc. (juin in rccitandis Scriptur.T vorliis paroioros reli-
IJnus I>alatinu9 volustior, allcruni scnsuni iiro-
•'
(juis sunl. \\o auliMii ipsa luuic vorsiculum tota
phcticum, allcrum Kvmgclii. Ad uuirginom rocon- cxpositio subncxa rospicit.
tiormanus improssam lcclionem rcstituit. lu llnc

Patuol. XXVI.
43 S. EUSEBIl UIEUUNYMI 44
riam hoc facere',ut ipse justus esse vidcatur.Unclc A dicium est, hic obsequium. Ibi fideliter indicamus,
dicitur ei aDomino Hypocri(a,ejice primum trabem
: hic miserabiliter obsccraraus.
de oculo tuo {Ibid. 5). Non itaque virtus, sed causa (Vers. y.) « Pater nosler, qui es in coelis. « Pa-
virtutis apud Dcum mercedem habet^ Elsi a rccta trem diocndo, se filios confitentur. « Sanctificetur
via paululum declinaveris, non intcrest utrum ad nomcn tuum. » Non in te, 34 sed in nobis. Si
dexteram vadas, an ad sinistram, cum verum iler enim propter pcccatores nomen Dei blasphematur
amiseris. in gentibus [l\om. n, 2\), econtrario propter justos
(Vers. 3, 4.) « Te autem faciente eleemosynam, sanctificatur.

nesciat 33 sinistratua quid faciat dextera tua, ul (Vers. -10.) « Adveniat regnum tuum. » Vel ge-
sit eleemosyna tua in abscondito: et Pater tuus qui neraliter pro totius mundi petit regno, ut diabolus

videt in abscondito, reddet tibi. Et cum oralis, non in mundo regnare desistat, vel ut in unoquoque re-

eritis sicut hypocritae, qui amant in synagogis gnet Deus,ct non regnet peccatum in mortali homi-
angulis platearum stantes orare, ut videantur
et in num corpore [Rom. vi, 12). Simulque et hoc atten-
ab hominibus. » Non solum eleemosynam, sed dendum, quod grandis audaciae sit, et purae con-
quodcunque feceritis boni operis, debet sinistra scientiae, regnum Dei postulare et judicium non
nescire si enim illa scierit, statim dexterae opera
;
,. timere. « Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in

commaculantur. « Amen dico vobis, receperunt terra. » Ut quomodo angeli tibi inculpate serviunt

mercedem suam. » Non Dei mercedem, sed suam. in ccelis, ita in terra serviant homines. Erubescant
Laudati sunt enim ab hominibus, quorum causa ex hac sententia, qui quotidie in coelo ruinas fieri

exercuere virtutes. mentiuntur. Nam quid nobis prodest ccslorum si-

militudo, si et in coelo peccatum est.
(Vers. C.) « Tu autem cum oraveris, intra in cu-
(Vers. 11-13.) « Panemnostrum supersubstantia-
biculum tuum : et clauso ostio, ora Pairem tuum
lem da nobis hodie.Et dimitte nobis debita nostra,
in abscondito,et Paler tuus quividetin abscondito,
sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Et ne
reddet tibi. » Hoc simpliciter intellectum erudit
nos inducas in tentationem.Sed libera nos a malo.»
auditorem^, ut vanam orandi gioriam fugiat. Sed
Quod nossupersubstantialemexpressiraus,inGr8eco
mihi videtur hoc magis esse praeceptum, ut inclusa
habetur eTrtouaiov quod verbum Septuaginta Inter-
:

pectoris cogitatione, labiisque compressis oremus

pretes TrspiouiTtov frequentissime transferunt. Gon-
Dominum, quod et Annam in Regum voluminefe-
sideravimus ergo in Hebraeo, et ubicunque illi nt-
cisse legimus : Labia, inquit, ejus tantum moveban-
pio'jatov expresserunt, nos invenimus sgoua ^
tur '^
{l P,eg. i,i3).
(nbliD), quod Syramachus s^aipETvv, id est, pras-
(Vers.7,8.) « Orantes autem nolite multum loqui, C cipuum vel egregium, transtulit, licet in quodam
sicut ethnici faciunt.Putant cnim quod in multilo- loco peculiare interpretatus sit. Quando ergo peti-
quio 9U0 exaudiantur. Nolite ergo assimilari eis. » mus ut peculiarem vel praecipuum nobis Deus tri-
si ethnicus in oratione multum loquitur, ergo qui buat panem, illum petimus qui dicit Ego sum :

Christianus est debet parum loqui. Deus enim non panis vivus qui de cceto descendi [Joan. vi, 51). In
verborum, sed cordis auditor est [Sap. i, 6). Evangelio quod appellatur secundumHebraeos,pro
(Vers. 8, c.) enim Pater vester quid opus
« Scit substaniiali pane, reperi mahar "^
(riD), quod
sit vobis,. antequam petatis eum. Sic ergo vos ora- dicitur crastinum ; ut sit sensus : Panem nostrum
bitis. » Consurgit in boc loco quaedam hairesis, crastinum, id est, futurum da nobis hodic. Possu-
philosophorum quoque perversum dogma^, dicen- mus panem et aliter intelligere,
supersubstantialem
tium Si novit Deus quid oremus, et antequam
: qui super omnes substantias sit,et universas supe-
petamus, scit quibus indigeamus, frustra scienti ret creaturas. Alii simpliciter putant, secundum

loquimur. Quibus breviter rcspondendum cst, nos Apostoli scrmonem dicentis (/ Tim. vi, 8) Haben- :

non narratores esse, sed rogatores.Aliud est enim tes victum et vestitum, 35 his contenti simus, de
narrare ignoranti,aliud scientem petere. In illo in- prsGsenti tantum cibo sanctos curam agere. Unde
1 Antea legebatur nam propier gloriam hoc facere D ^ In mss. sogolla, quod et in commentariis in
videtur, sensu equidem non satis expedito et pcr- Malachiam cap. iii, in fine monuimus. Recole eum
spicuo. Nos codicum Palatinorum auctoritate, jzam locum, si lubet.
adverbium, et verbum videtur, induximus,sensum- ' Duo mss., Moar,
alii Maar. Repererit vero
que ad mss. fidem nitori pristino restituimus. Plieronymus in eo Evangclio inai Damhar, aut Da-
^ Duo nostri totidemque apud Marlianaeum mss.
mahar, siquidem id quod crastiniim interpretatur,
hanc interserunt hic loci sententiam Tiini clemum :
invenit econtrario enim Mahar Hebraice inQ.
:

virltis observationis Deo accepta est, si causa Dei fiat. cras tantura sonat, cum articulo autem crastinum,
^ In Palatin.duobus mss., Et simpliciter intentum
iriDT ]nrh panem nostrum crasiinum. Est vero ille
erudit auditorem. Pro simplicifer Rabanus similiter
legit.
articulus T ncn Hebrasis, sed Chalda;is Syrisque
* Addunt iidem Palatini mss. et vo.x illius non vernaculus ex quo rursum coHigas, quanquam
:

audiebatur. Hicronymus absolute dicat Hebraice scriptum

^ Epicureorum hcec fuit argutatio, aut potius iivangelium illud, non Hebraico sermone,sed Chal-
vcsania, de qua Maximus Tyrius disserlationem daico, Syrove, aut Cluildaeo Hierosolymitano, He-
sa^e luculentam instituit,
braicisquetantum litteris conscriptum.
45 COMMENTAR. IN EVANGELIDM MATTH^I LIB. I. CAP. VI. 46

et in posterioribus sit praeceptum : Nolite corjitare A plex ocuius et purus simplicia intuetur et pura.
de crastino {Matlh. vi, 34). « Amen. » Signaculum Hoc totum transferet ad scnsum. Quomodo enim
orationis Dominicacest quod Aquiiainterpretatur,
: corpus, si oculus non fuerit simplex, totum in
fideliter : nos, vere, possumus dicere. tenebris est : ita anima, si principalem fulgorem
(Vers. 14.) « Si enim dimiseritis iiominibus pec- suum perdiderit, universua sensus in caliginecom-
cata eorum, dimittet et vobis Pater vester coelestis morabitur. Si ergo lumen quod in te est tenebrae
delicta vestra. » Hoc quod scriptum Ego dixi,
est* : sint, ipsae tenebrae quantaj erunt ! Si sensus qui
Dii estis, et filii omnes
Excelsi : vos vero ut homines lumen est, animae vitio caligatur, ipsa, putas,
moriemini, et tanquam unus de principibus cadelis caligo quibus tenebris obvolvetur !

{Psat. Lxxxi, 6, 7), ad eos dicitur qui propter pecca- (Vers. 24.) « Deo servire et mam-
Non potestis
ta homines ex diis esse meruerunt. Recte ergo et monee. » Mammona sermone Syriaco divitix nun-
hi quibus peccata dimitluutur, homines appellati cupantur. Non potestis Deo servire et mammonae.
sunt. Audiat hoc avarus, audiat qui censetur vocabulo
(Vers. 16.) « Exterminant enim facies suas, ut Christiano non posse se simul divitiis Christoque
appareant hominibus jejunantes.Amen dico vobis, servirc. Et tamen non dixit, qui habet divitias,
quia receperunt mercedem suam. » Verbum exter- sed qui servit divitiis. Qui enim divitiarum servus,
minant, quod in ecclesiasticis Scripturis vitio in- divitias custodit, ut scrvus qui autem servitutis ;

terpretum tritum est, aliud multo significat quam excussit jugum, distribuit eas, ut dominus.
vulgo intelligitur. Exterminantur quippe exsules, (Vers. 25.) « Ideo dico vobis Ne solliciti sitis :

qui mittuntur extra terminos. Pro hoc ergo ser- animae vestraj, quid manducetis, neque corpori ve-
monGfdemoliuntur semper accipere debemus quod .•
stro quid induamini. » In nonnullis codicibus ad-
Grsece dicitur atpavt^ojj'.. Demolitur autem hypo- dilum Ergo quod natura
csl: neque quid bibatis.
crita faciem suam ut tristitiam simuiet ; et animo omnibus tribuit, ct junientis ac bestiis hominibua-
forte laetante, luctum gestet in vultu. que commune est, hujus cura penitus liberamur^.
(Vers. 17-19.) « Tu autem cum jejunas, unge ca- Sed preecipitur nobis ne soUiciti simus quid come-
put tuum, et faciem tuam lava, ne videaris homi- damus: quia in sudore vultus praparamus nobis
nibus jejunans, sed Patri tuo qui est in abscondito : paneni {Gen. m. i9). Labor exercendus est, solli-
et Pater tuus qui vidct in abscondito, reddet tibi. citudo tollenda. Hoc quod dicitur: « Xe solliciti
Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra, ubi sitis animoe vestrafj quid comedatis, neque corpori
erugo et tinea demolitur, et ubi furcs effodiunt, et vestro quid induamini, d de carnali ciho et vesti-
furantur. « Juxta ritum provinciae Palestinaj loqui- mento accipiamus. Caeterum de spiritualibus cibis
ungere capita. Praece- C et vestimentis seraper debemus esse solHciti.
tur, ubi diebus fcstis solent
pit igilur, ut quando Jejunamus, lajtos et festivos « Nonne aniina plus est quam esca, et corpus plus

nos osse monstremus. Multi legentes illud Psalmi- est quam vestimentum? » Quod dicit, istiusiuodi
staj Oleum peccatoris non impimjuet cupjit meum
: est Qui majora prajstitit, utique et minora prae- :

{Psal. cxL, 5),econtrario esse volunt bonum oleum, stabit.

de quo alibi dicitur : Unxit te Deus Deus tuus oleo (Vers. 26.) « Ilespicite volalilia coeli, quoniam
Ixtitix " prx particibus tuis {Psal. xliv, 8). Et id non serunt, neque metunt, neque congrcgant S7
prfficipi, ut exorcentes virtutes, spirituali oleo prin- in horrea : et Paler vester coelestis pasrit illa.
cipalc (TiYJiAov.y.ov) cordis nostri ungero debcamus. Nonnc vos magis pluris ostis illis ? » Apostolus pra;-
(Vers. 21.) « Ubi enim cst thcsaurus tuus, ibiest cipit {[{om. XII, H), ne plus sapiamus quam oportet
et cor tuum. » Hoc non solum de pccunia, sed et sapere. Istud testimonium et in pra;senti capilulo
de cunctis passionnibus [Al. possessionibus] sen- conservandum Sunt enim quidam, qui dum
est.
tiendum est. Gulosi deus ventcr est : ibi ergo habet volunt tenninos patrum cxcedcrc (Pn)!'. xxii, 28),
cor, ubi et thesaurum [/1/. cst thcsaurusj. 36 Lu- et ad alta vulitaro, in ima merguntur: volulilia
xuriosi thesaurus, epulaj sunt. Lascivi, ludicra; dicentes cceli angolos esse, ca'lerasquc in Doi mi-
amatoris, libido lluic servit unusiiuisque a (luovin-
cilur {II Petr. ii,
:

1'.)).
i\
.-.-...
nistcrio forlitudinos, qucc absijuo cura sui Dei al an-
tur providonlia. Si hoc ila est, ut intolligi volunt,
(Vers. 22, 23.) « Si oculus tuus fuerit simplex, (luomodo soquitur diclum ad homines Nonne vps :

lotum corpus tuuin lucidum erit. Si autcm oculus magts * pluris <'•;//,< i7/f.< .''Sinipliciter orRO accipion-
tuus fuerit ncqiiam,totum corpus tuiim tcnobrosum duin quod si volatilia absqiio cura ct aTumnis,
;

oril. Si ergo lunicn (luod in to cst, tencbra) sint, Doi aluntur providenlia. qua^ hodie sunt, ct cras
ipsio lcnebrai quant;« crunt ! » Lippientes [.il.add. nnn erunt quanlo mai^is homines quibus
' : a;ter-
oculij solont lucernas vidorc numcrosas : sim- nitas promittitur, Uoi rogunlur arbitrio !

' Unus Palatinus, 5/" hor quod scriptnm cst. culam noganieni, hitjus cttra tion penilus IHtcramur.
' Tros Palatini codicos, olco e.vsultutionis. Mss. aulom (•odioosduo idem retinonl abs^juo no-
^ Ainoviiniis Iiiiic negandi piirliciiiain. (iimm ha- galiono. Ulruquo loctio non ivpugnat si ciiram
clonus (iditi iiilorscrebant, roiuigiianliluis riinctis, sumainus. pro solliciluilinr MvnT.
quibus nos utituur, niss. libris, uliis^iuc duobus, * Vocom nuHjis Ircs mss. Palatini ignoranl.
quos ]\Iartiaiia:us laudal.— Editi libri addunt parti- 5 Ilic qiinque addunt oditi libri nis. quainplu-
47 S. EUSEBII HIEKONYMI 46

(Vers. 27, 28.) « Quis autem vestrum cogitans A stucam de oculo tuo,est ecce trabs est in oculo tuo ?

potest adjicere ad staturam suam cubitum unum? Hypocrita, ejice primum trabem de oculo tuo, et

Etde vestimentis quid soUiciti estis ?» Sicut ani- tunc videbis ejiccre festucam de oculo fratris tui.»

mam plus esse quam cibum comparatione avium De his loquitur, qui cum ipsi mortali crimine te-

demonstravit, sic corpus plus esse quam vestem, neantur obnoxii, minora peccata fratribus non
ex consequentibus rebus ostendit, dicens : concedunt culicem liquantes, etcamelum glutien-
:

(Vers. 28-30.) « Considerate lilia agri quomodo tes [Matth. xxiii, 24). Recto ergo et isti simula-

crescunt: non laborant neque nent. Dico autem tione justitise, ut supra diximus, appellantur hypo-

vobis quoniam nec Salomon in omni gloria sua crits, qui pertrabem oculi sui festucam in oculo
coopertus est, sicut unum ex enim fenum
istis. Si fratris sui aspiciunt.

agri quod hodie est, et cras in clibanum mittitur, (Vers. 6.) « Nolite sanctum dare canibus. » San-
Deus quanto magis vos modicae (idei »
sic vestit : !
ctum, panis est filiorum. Non debemus ergotollere
Et revera quod sericum, quae regum purpura, quae panem filiorum et dare eum canibus. « Neque mit-
pictura textricum potest floribus comparari ? Quid tatis margaritas vestras ante porcos, ne forte con-
ita rubet ut rosa? Quid ita candet ut lilium ?
c^lcent eas pedibus suis, et conversi disrumpant
Violffi vero purpuram, nullo superari murice, ocu- g vos. » Porcusnon recipitornatum, qui versatur in
lorum magis quam sermonis judicium est. volutabris luti. Et juxta Proverbia Salomonis: Si
(Vers. 31-34.) « \ dicentes
Nolite solliciti esse :
habuerit circulum aureum, fcedior invenitur {Prov.
Quid manducabimus, aut quid bibemus, aut quo XI, 22). Quidam canes eos 39 intelligi volunt, qui
operiemur? Hsec enim omnia gentes inquirunt. vomitum pecca-
post fldem Christi revertuntur ad
Scit enim Pater vester, quiahis omnibus indigetis. torum suorum: porcos autem eoa qui necdum
Quaerite ergo primum regnum Dei et justitiam Evangelio crediderunt, et in luto incredulitatis vi-
ejus, et haec omnia adjicientur vobis. Nolite ergo tiisque versantur.Non convenit igitur istiusmodi
soUiciti esse in crastinum. Crastinus enim dies hominibus cito evangelicum credere margaritum,
sollicitus erit sibi ipsi. » De praesentibus ergo con- ne conculcent nos incipiant dis-
illud, et conversi
cessit debere esse soUicitos qui futura prohibet sipare.
cogitare. Unde et Apostolus : Nocte et die, inquit,
(Vers. 7-10.) « Petite, et dabitur vobis ; quaerite,
manibus nostris operantes, ne quem vestrum grava-
et invenietis pulsate, et aperietur vobis. Omnis :

remus (I Thess. ii, 9). 38 Cras in Scripturis futu-

cnim qui petit, accipit; et qui quaerit, invenit et :

rum tempus intelligitur, dicente Jacob, Et exaudiei pulsanti aperietur. Aut quis est ex vobis homo,
me cras justitia mea {Gen. xxx,34). Et in Samuelis quem si petierit filius suus panem, nunquid lapi-
P
phantasmate, pythonissa loquitur ad Saulem Cras :

dem porriget ei ? Aut si piscem petierit, nunquid

eris mecum (/ Reg. xxviii, 19). « Sufficit diei mali-
serpentem porrigetei? » Qui cai^nalia supra vetue-
tia sua. » Hic malitiam, non contrariam virtuti
rat postulari, quid quaerere debeamus ostendit. Si
posuit, sed laboreyn et afflictionetn, et angustias sae-
petenti datur, et quserens invenit, et pulsanti
culi : quomodo et Sara afflixit Agar ancillam suam
aperitur : ergo cui non datur, et qui non invenit,
(fien. XVI, 6), quod signiflcanter Grsece dicitur r/.a-
non aperitur, apparet quod non bene petie-
et cui
xwa£v auxT,v. Sufficit ergo nobis praesentis tempo-
rit, Pulsemus itaque ja-
quaesierit et pulsaverit.
ris cogitatio : futurorum curam, quae incerta est,
nuam Christi, de qua dictum est Hxo porta Do- ;

relinquamus.
niini, justi intrabunt per eam {Psal cxvii, ut
(Cap. VII. — Vers. 1, 2.) « Nolite judicarc, ut
cum intraverimus, aperiantur nobis thesauri abs-
20) ;

non judicemini. In guo enim judicio judicaveritis, conditi et tenebrosi in Ghristo Jesu, in quo est
judicabimini et in qua mensura mensi fueritis,
;
omnis scientfa {Coloss.. ii, 3).
remetietur vobis. » Si judicare prohibet, qua con-
sequentia Paulus in Corintho judicat fornicantem (Vers. 11; 12.) « Si ergo vos cum sitis mali,
bona dare quanto magis Pater
(/ Cor. v, 3, 4), et Petrus Ananiam et Sapphiram
nostis filiis vestris,

mendacii coarguit {Act. vi, 1-10)? Sed ex conse- vester qui. in ccelis est, dabit bona petentibus se !
j)

quentibus quid prohibuerit, ostendit, dicens quo- :

Omnia ergo qu«cunque vultis ut faciant vobis ho-

modo enim judicaveritis, sic judicabitur de vobis. mines, et vos facite illis. H<bc est enim Lex et

Itaque non prohibuit judicare, sed docuit.

* Prophetffi. » Notandum quod apostolos malos dixe-

'(Vers. 3-5.^ « Quid autem vides festucam in oculo rit, nisi forte sub apostolorum persona omne ho-
fratris tui, et trabem in oculo tuo non vides ? Aut minum damnetur genus, cujus ad comparationem
quomodo dicis fratri tuo : Frater, sine ejiciam fe- divinae elementiae ab infantia cor ad malum posi-

res, quorum. anima mortalis est, et cum esse cessa- mortalis est, ct cum esse cessaverint, semper non
verint, semper non erunt. Quod additum videtur erunt, duo e nostris, Cisterciensis et Palat, mss.,
conlextui Hieronymiano, qui sine hac sententia plurcsque Martianaeo inspecti, hic retinent.
perfectus est. Codicem itaque manuscripti nostri
'
In Palatinis mss., soUiciti esse de craslino, re-
monasterii de S. Petro superDivam secuti suraus. liquo Scripturse textii practermisso.
Mart. —
Glossema, quod et Vulgati ante Martia- - Pro itaque adverbio quod mss. nostri substi-
rjeeum libri praeferebant, ejusmodi, quorum ayiimci tuunt, antea legebatur Hic,
49 COMMENTAH. IN EVANGELIUM MATTH^I LIB. CAP. VII. 50
tum est. Lege Genesim [cap. viii, vers. 21). Nec A invencrint qui respondeant ; nos inferemu3, et Ju-
mirum si homines hujus saeculi dicit malos, cum dam {Joan. 2), arborem quondam bonam,
.xiii,

et Paulus apostolus memoret Ficdimentes tempus, : fecisse fructusmalos postquam prodidit [A{. tra-
quoniam clies mali sunt {Ephes v, 16). diderit] Salvatorem et Sauium [Philipp. iii, 6)
:

(Vers. 13, 14) « Intrate per angustam portam, arborem malam eo temporequo persequebatur 41
quia lata porta et spatiosa via est quae ducit ad Ecclesiam Christi, fecisse postea fructus bonos,
perditionem, ct multi sunt qui intrant per eam. quando in vas electionis de persecutore translatus
Quam angusta porta, et arcta via est qua3 diicit ad est {Act. IX, 13). Tandiu ergo bona arbor fructus
vitam ! et pauci sunt qui inveniunt eam. » Lata non facit malos, quandiu in bonitatis studio per-
via est saeculi voluptas, quam appetunl homines. severat: et raala arbor tandiu manet in fructibus
Angusta, qua; per labores et jejunia panditur, peccatorum, quandiu ad pcenitentiam non conver-
quam et Apostolus ingressus est {llCor. vi, 5; xi, titur. Nemoenim permanens in eo quod fuit, in-
27 : et ut Timotheus per eam ingrediatur, horta- cipit id esse quod necdum cocperit.
tatur (/ Tim. v, 21). Simulque considera quam si- Vers. 21.) « Non omnis qui dicit mihi Domine,

gnanter de utraque via locutus sit. 40 Per latam Domine, intrabit in regnum coeiorum sed qui fa- ;

multi ambulant, angustam pauci inveniunt. Latam t» cil volwntatem Patris mei, qui in ccelis est, ipse
non quaerimus, nec inventione opus est : sponte intrabit in regnum coelorum. » Sicut supra dixe-
se ofTert, eterrantium via est. Angustam vero, nec rat, eos qui haberent vestem vita; bona;, non reci-
omnes inveniunt, nec qui invenerint, statim in- piendos propter dogmatum nequitiam ita nunc :

grediuntur per eam Siquidem multi inventa verita- econtrario asserit, ne his quideni accommodandam
tis via, capti SKCuli voluplatibus, do medio itinere fidem,qui cum polleant integritate fidei, turpiter
revertuntur. vivunt.et doctrinae integritatem malis operibus de-
(Vers. 1.5-18.) « Attendite a falsis prophetis, qui struunt.Utrumque enim Dei servis nccessarium est,
veniunt ad vos in vestimentis ovium ; intrinsecus ut et opus sermone, et sermo operibus comprobe-
autem sunt lupi rapaces. A fructibuseorum cogno- tur. Huic sententiae potest illud videri contra-
scetis eos. Nunquid colligunt de spinis uvas, aut rium Nemo potcsl dicere, Dominus Jesris, nisi in
:

de tribulis ficus? sic omnis arbor bona fructus Spirilu sanclo (/ Cor. xii, 3). Sed moris est Scri-
bonos facit mala autem arbor malos fructus fa-
: pturarum dicta pro factis accipere, ut statim in
cit. Et deomnibus quidem
)) intelligi potest, qui • consequentibus approbatur, refutari eos qui jactant
aliud habitu ac sermone promittunt, aliud oporc sineoperibus habere scientiam Domini, et audiunt
demonstrant. Sed specialiter dc hrcreticis intelii- a Salvatore : Disredile a mc, opcrarii iniquitalis,
gendum est, qui videntur conlinenlia, castitato, jc- C ncscio i'Os {Luc. xiii, 27). Et Apostolus in hunc
junio, quasi quadain pietatis se vestc circumdare, sensum loquitur : Confitentur se nosse Deum : fa-
intrinsecus vero habentesanimumvenenatum,sim- ctis autem ncQant {Tit. i, 16).
pliciorum fratrum corda decipiunt. Ex fruclibus (Vers.22.) « Multidicent raihi in illa die : Uoraine.
ergo anirnae, quibus innocentiam ad ruinam tra- Domine, nonnein nomine tuo prophetavimus, el in
hunl, lupis rapacibus cornparantur. nomine tuo da:!monia ejccimus, ct in nomine tuo
( « Non potest arbor bona fructus
Vcrs. 18-20.) virtutes multas fecimus / Prophetare, et virtules
maloy faccre nequearbor mala fructus bonos fa-
: facere, et da^monia ejicere, interdum non ejus me-
cere. Omnis arbor qrna non facit fructum bonuni, riti cst qui operatur, sed vel invocatio [Al. invo-
excidetur, et in ignem mittetur. Igilur cx fructibus cationc]nominis Christi hoc agit, vel ob condem-
oorum cognoscetis eos. » Qua^ramus ab h;ereticis, nationem eorum qui invocant, ct ulilitatem corum
qui duas inler se contrarias dicunt esse naturas, qui vident ot audiunt, conccditur : ut licct hoini-
sijuxta intcUigcnliam eorum, arbor bona malos nes dospiciant signa facienlcs. tainen llcumhono-
fructus faccre nunquam potest, quomodo Moyses rcnt, ad cujus invocationem fiunt tanta niiracula,
arbor bona peccaverit ad Aquam Contradictionis Nam et Saul {I Reg. x, 2 scq.), et Balaam (.Yh»>.

{Deut. xxxii, 51) : et David, Uria interfccto, cum n xxiv, 17), ct Caipbas (yod». xi, nO) prophctaverunt,
Belhsal)ee concubucrlt (// licg. xi, 27).- Pctrns ncscicntcs quid dicerent : ot Pharao {Gcn xli, 17
quo({ue in PassioDc Doinini '•
negaril, diccns: I\c- 5<'7.) ct Nabuchodonosor \/)rtn. ii 2*.) scq.'^ soinnii?
scio hominem {Matlh. xxvi, 72 aut (^ua consc- : futura cognoscunt. Et in Aclibus aposloloruni
quontia Jctliro aoccr Moysi arbor mala, qui utii|ue lilii Sccvai vidchanlur ojiccro d.xmonia \Act. \ix
in Deum Israel non crcdebat dcdcrit consiliuin l'i, scqq.). Scd el Judas apostolus cum animo pro-
Moysi bonum {Ejcod. lxvui, 24) et Achior ad : ditoris muita signa intcr caeteros apostolos fecisso
Ilolophcrncm aliquid utile eit lorutus {.fuilifh v. .5 narratur,
segq.): et comicus dixcrit ((juod bonc dictuiu 47 (Vers. 2;?.) » Kt tunr conlitebor illis quia
Apostolus coinproltavit) Corrnmpunt vwrcs bonos
: nuiKiuam novi vo«. » Signanlor dixit confitcluir,
confabulatioiics pc^simx [I Cor. xv, 3:3). Etcum non (\u\:\ mullo anle teinporo dicorc dissimulaverat

' Voculain quidcm mss. nostri supplent. Lcviora alia inlracastigant.

'
Raban., Dotninum.
 ;

Kl S. EUSEBII HIERONYMI 52

Nonnovi nos. Fon novit Dominus eos qui percunt. A commutans praedicabat in populos. ut supra quo
Observa autem quare addiderit Nxmqmm novivos, : que legimus : Dictum est antiquis : Ego autem
si juxtaquosdam omnes homines inter ratiouabi- dico vobis {Malth. v, 21, 22).

les semper versati sunt creaturas. (Cap. VIII. — Vers. 1,2.) « Cum autem descen-
(Vers. 23-24.) « Discedite a me qui operamini disset Jesus de monte, secutae sunt eum turbae

iniquitatem. Omnis ergo qui audit verba mea haDC, multce, et ecce leprosus veniens adorabat eum,
et facit ea, assimiiabitur viro sapienti, qui oedifica- dicens. » De monte Domino descendente, oc-

vit domum suam supra petram. « Non dixit, Qid currunt turbae, quia non ad altiora ascendere
operati esiis iniquitatem, ne videretur tollere pceni- valuerunt. Et primus ei occurrit leprosus. Nec-
tentiam, sed qui operamini, hoc est, qui usque in dum enim poterat cum lepra tam multiplicem
praesentem horam, cum judicii tempus advenerit, in monteSalvatorisaudire sermonem. Et notandum

licetnon habeatis facultatem peccandi, tamen quod hic primus specialiter curatus sit secundo, :

adhuc habclis affectum. puer Centurionis : socrus Petri, febriens

tertio

(Vers. 25. « Et descendit pluvia, et venerunt [Al. febricitans] in Capharnaum quarto loco, qui
:

flumina, el Qaverunt venti et irruerunt in : domum oblatisunt ei a daemonio vexati, quorum spiritus
iiiam, et non cecidit. » Pluvia ista quse domum verbo ejiciebat, quando omnes male habentes
'-"'-—'• veniens
"""" leprosus
subvertere nititur, diabolus est. Flumina, omnes "^ Et
curavit.
" ^' ecce adorabat eum, di-
Antichristi S qui contra Christum sapiunt. Venti cens. Recte post praedicationem atque doctrinam
spiritualia {Al. spiritales] nequitiae in coelestibus signi offertur occasio ut per virtutem miracula :

(Ephes. vi). [Al. virtutem miraculi], praeteritus apud audientes

(Vers. 26.) « Fundata enim erat supra petram. sermo firmetur. « Domine, si vis, potes me mun-
Et omnis qui audit verba mea haec, et non facit dare.»QuivoIuntatem rogat.devirtute non dubitat..
ea, similis erit viro stulto. » Super hanc petram (Vers. 3.) « Et extendens Jesus manum, tetigit

Dominus fundavit Ecclesiam {Matth. xvi, 18) : ab eum, dicens Volo, mundare. Et confestim mun-
:

bac petra apostolus Petrus sortitus est nomen data est lepra ejus. » Extendente manum Domi-
(Ibid.). Super hujuscemodi petram non inveniun- no, statim lepra fugit. Simulque considera quam

tur serpentis vestigia {Prov xxx, 19.) De hac et humilis etsine jactantia responsio. Ille dixerat, si

propheta loquitur confidenter Statuit super pc- : vis Dominus respondit, volo. llle praemiserat,
:

trampedes meos {Psal. xxxix, 3). Et in alio loco: potes me mundarc Dominus jungit, et dicit, mun- :

Petra refugium leporibus, sive herinaciis {Psal. ciii, dare. Non ergo ut plerique Latinorum putant,

18). Timidum enim animal in petrae cavernas se jungendum est, et legendum volo mundare sed :

recipit ; et cutis aspera et tota armata jaculis, tali C separatim, ut primum dicat, volo ; deinde impe-
Unde et Moysi dicitur eo
se protcctione tutatur. trans dicat, mundare (Al. imperet mundare)
tempore quo de iEgypto fugerat, et lepusculus (Vers. 4.) « Et ait Jesus Vide nemini dixeris. » :

Domini erat : Sto in foramine petrx, et posteriora Et revera quid erat necesse ut sermone jactaret,
mea videbis {Exod. xxxiii, 22, 23). quodcorpore praeferebat?44 « Sed vade, ostende
(Vers. 26-28.) « Qui aedificavit domum suam te sacerdotibus : et offer munus quod praecepit

super arenam : et descendit pluvia, et venerunt Moyses in testimonium illis. » Varias ob causas
flumina, et flaverunt venti, et irruerunt indomum mittitad sacerdotes. Primum, propterhumilitatem,
illam, et cecidit et fuit ruina ejus magna. Et
:
ut sacerdotibus deferre honorem videatur*. Erat
factum est cum consummasset Jesus verba haec; enim lege praeceptum, ut qui mundati fuerant a
admirabanturturbae super doctrinaejus. » Funda- lepra offerrent munera sacerdotibus. Deinde, ut
mentum quod Apostolus architectus posuit (/ Cor. mundatum videntes leprosum, aut crederent Sal-
III, 10), unus [Al. unum] est Dominus nosler Je- vatori, autnon crederent. Si crederent, salvaren-
sus Christus. Super hoc fundamentum stabile et tur non crederent, inexcusabiles forent. Et
: si

firmum, et per se robusta mole fundatum. simul ne quod in eo saepissime criminabantur,

aedificatur Christi Ecclesia. Super arenam 43 q legem videretur infringere
vero quae fluida est, et coagmentari non potest, (Vers. 5-8.) « Accessit ad eum centurio, rogans

nec in unam copulam redigi, omnis haereticorum eum et dicens: Domine, puermeusjacet in domo
sermo ad hoc aedificatur, ut corruat. paralyticus, et male torquetur. Et ait illi Jesus
(Vers. 29.) « Erat enim docens eos sicut pote- Egoveniam, et curabo eum^. Et respondens cen-
statem habens, etnon sicut Scribae et Pharisaei. » turio, aitDomine, non sum dignus ut intres sub
:

Illi enim ea docebant populos, qua3 scripta sunt in tectum meum sed tantum dic verbo, etsanabitur
,•

Moyse etProphetis. Jesus vero, quasi Deus et Do- puer meus. » Non debemusjactantiaearguereDomi-
minus ipsius Moysi, pro libertate voluntatis suae num, quia statim se iturum et sanaturum esse
vel ea quae minus videbantur addebat in lege: vel promittit, videns centurionis fidem, humilitatem,

Vulgati antea libri, flumina Antichrisli absque

1 '^Ess. Palatini, deferre vid., absque honorem.
omnes, quam vocem mss. interserunt. 3 lidem mss., es sanabo eum.
 :

53 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^I LIB. I. CAP. VIII. 34

et prudentiam. Fidem, in eo quod credidit cx genti- a confertur a Domino, totum simul reddit, nec suffi-
bus paralyticum a Salvatore posse sanari. Humi- cit esse Satanam * sed ut \t.'.-7.-j;^
; fortitudinis in-

litatem,.quod se judicavit indignum, cujus tectum dicetur, additum est Ktsurrexit, : (( et ministrabat
Dominus intraret. Prudentiam, quod intra corporis eis. » Illa manus ministrabat, qu.^ et tacta fuerat,
tegmen divinitatem latentem videret, aciens et sanata.
" Vespere autem facto, obtulerunt
non id sibi profuturum, quod ctiam ab incrcdulis (Vers. 10-18.)
videbatur sed id quod latebat intrinsecus. I)c
; ei multos daemonia habentes et ejiciebat spiritus :

qua prudentia hoc etiam ait verbo, et omnes male habcntes curavit [Al. cura»
(Vers. 9.) « Nam et ego bomo sum sub poteslate bat], ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam
[Al. additur constiliUus], habens sub me milites : prophetam, dicentem Ipse infirmitates nostras :

et dico huic ', vade, et vadit : et alii, vcni, et ve- accepit, et aegrotationes nostras portavit. Videns
nit : et servo meo, fac hoc, et facit. » Volens osten- autcm Jesus turbas multas circum se, jussit disci-
dere Dominum quoque non per adventum tantum pulos ire trans fretum. » Omnes, non mane, non
corporis, sed per angelorum ministeria posse im- meridie, sed ad vesperam curantur, quando sol
plere quod vellet. occubiturus cst : quando granum tritici 46 in

Audiens autem Jesus, miratus est,

(Vers. 10.) ((
t» terra moritur, ut multos fructus afferat [Joan. xii,
et sequentibus se dixit. » Miralus est - quod vidit 2.5).

centurionem suam intelligcre majestatem. Pellen- (Vers. 10, 20.) (( Et accedens unus Scriba, ait

dae enim erant vel inOrmitates corporum, vcl for- illi : Magister, sequar te quocunque ieris. Et dicit
titudines contrariic quibus homo ad debilitatem ei Jesus : Vulpes foveas habent, et volucres cgbU
saepe conceditur, et verbo Domini, et minisleriis nidos autem hominis non habcl ubi caput
: Filius
angelorum. « Amen dico vobis, non inveni tantam suum reclinet. » Scriba iste legis, qui tantum lit-
fidem in Israel. ^-De prj^sentibus loquitur, non de terarum noverat occidentem, si dixis«et Domine, :

omnibus retro patriarchis 45 et prophclis : nisi scquar tc quocunque ieris, non fuissot rcpulsus a
forte incenturionc fidesgentium prajponitur Isracli. Domino sed quia magistrum unum de pluribus
;

(Vers. i.) « Dico autem vobis, quod multi ab aestimabat, et litteralor erat, quod significantius
Oriente et Occidente venient, et recumbcnt cum Gracce dicilur, Ypai-^jJL^tTsj;, et non spiritualis au-
Abraham, Et Isaac, et Jacob, in rcgno ccolorum. » ditor: ideo non habet locum in quo possit Jesus
Quia Deus Abraham cocli conditor, Pater Christi reclinare caput suum. Ostcnditur autem nobis, et

est, idcirco in rcgno coelorura est et Abraham, ob hoc Scribam repudiatum, quod signorum videns
cum quo accubitunc sunt nationes, qua; crediderint magnitudinem, sequi voluerit Salvatorem, ut lucra
iii Christum Filium Creatoris. Et ille pariter scn- C ex operum miraculis quaereret, hoc idem deside-
sus impletur, dc quo supra diximus, in centurio- rans, quod et Simon Magus a Petro emere voluc-
nis fide gcntium fieri prccrogativam : dum ad illius rat {.[ct. VIII, 19). Talis ergo fides juste sontentia
credulitatem de Orientc et Occidente credituri [.1/. jiixta sententiam; Domini condemnatur, et di-

populi commcmorantur. citur Quid nie proptor divitias et sajculi lucra

oi :

(Vcrs. 12.) Filii autem regni

«. ejicientur in te- cupis sequi, cum tantae sim paupertatis, ut ne ho-
nebras exteriores. » Filios rcgni Judicos significat, spitiolum quidcm habeam, et non raeo utar tecto?
in quos ante regnavit Deus; Ejicienlur in tenebras (Vcrs. 21.) « Alius autcm de discipulis ejus ait
exteriorcs. Tenel^ra! semper interiores sunl, non illi Dominc, permitle me primum ire, et sepelire
:

extcriorcs. Scd quoniam ([ui a Domino foras expcl- patrcm mcum. » Quid simile est inter Scribam et
litur, lumcn relinquit ; idcirco cxteriores tcnebra! discipulum ? Illc magistruin vocal, hic Dominum
nominatai sunt. <• Ihi erit Ilelus elstridor deiitiuni. » conlitetur. lllc propter piotalis occasioncm, ad se-
Si flelus oculorum cst, et stridor dentium ossa de- pelicndum patrcm iro desiderut isto secuturum sc :

monslrat : vera est ergo corporum et eorunidom quolibot osse promittit, non magistrum qu.xrcns,
membrorum qu;D ccciderant rcsiirrcctio. sod ex magistro lucrum.
(Vcrs. i'i, 1.').) (I Et cum vcnissct Jcsus in do- « Josus autcm ait illi
(Vers. 22.) Scquero mo, :
[)
mum Pctri, vidit socrum cJub jaccnlem et fclirici- mortuoa scpelire mortuos suos. - Mortuus
et diinitte
tantem [Al. fcbricntcmj : et tetigit manum ojus, rt est, quicunquo non credit. Si aulcm mortuum sc-
dimisit cam fcbris. » Tangitur manus rnuliinis, ot pelil mortuus, non debpmua curuin habcrc mortuo-
Banatis opcribus ejus, peccatoruni inlirmilas fugil. rum, Bcd vivcntium no dum solliciti sumus do :

Natura hominum isliusinodi cst, ut post fci)rom morluis, nos quo<iuo morlui uppollcmur.
magis lassescant corpora ct incipicntc sanitatc
''
: (Vcrs2.?, 2'i.) Kt asc^ ndonlc oo in naviculam
((

a'grotationis mala sentiant. Vcruiu yanilas (lu.i' soculi sunt iMiin di-^cipuli ojua : ot cccc molus ma-

' Rursum iidcm mss.. Kccc C(jo cnm t^im Itomo, (|ucm et pnulo supcrius orrorom ponotf Martian.
dico huic, otc. omondavimus.
Verba, miralus cst, quaj in antcn vulgutis de- * Duo ms.s.. /('/<! .w»in/ >•«'(/(/»/, ncc suf/ial cs.^c

crant, imperfccto scnsu, mss nostri sufficiunt. tanlum sauatani.

Corrupte legebatur, luccssnnt, pro lusscsrnnt.
•''
8a S. EUSEBll HIERONYMI K6

gnus factus est in mari, ita ut navicula operiretur A porcorum. Et ait illis Ite. At illi exeuntes, abie-
:

fluctibus. »Quintum signum fecit, quando ascen- runt in porcos. Et ecce magno impetu abiit totus
dens navem de Gapharnaum, ventis impcravit et grex perprajceps in mare, et mortui sunt in aquis.
mari. Sextum, quando in regione Gerasenorum Pastores autem fugerunt ; et venientes in civitatem,
dedit potestatem daemonibus in porcos. Septimum, nuntiaverunt hsec omnia, et de his qui dajmonia ha-
quando 47 ingrediens civitatem suam, paralyli- buerant. » Non quod concesserit Salvator daerao-
cum secundum curavit in lectulo {Mattk. ix, 0). nibus quod petebant, dixit, ite : sed ut per inter-
Primus enim paralyticus est puer centurionis fectionem hominibus salutis occasio
porcorum,
{Matth. VIII, 6). prajberetur. Pastores enim ista cernentes, statim
Vers. 24-25.) « Ipse vero dormiebat. Et acces- nuntiant civitati. Erubescat Manichoeus, si de jca-

serunt ad eum, et suscitaverunt eum dicentes : dem subtantia, eodem auctore hominum
et ex
Domine, salva nos, perimus. Et dicit eis Jesus : bestiarumque sunt animac, quomodo ob unius ho-
Quid timidi estis, modicae fldei ? » Hujus signi ty- minis salutem, duo millia porcorum suffocantur?
pum in Jona legimus {Jonx i, 5), quando caeteris (Vers. 34.) « civitas exiit obviam
Et ecce tota
periclitantibus, ipse securus est, et dormit, et su- Jesu, et viso eo, rogabant eum, uttransiret a finibus
scitatur : et imperio ac sacramento passionnis suse ^. eorum. « Quod rogant ut transeat a finibus eorum,
liberat suscitantes. non de superbia hoc faciunt, ut nonnulli arbi-
(Vers.26.) «Tuncsurgens,imperavitventisetmari trantur, sed de humilitate qua se praesentia Domini
et facta est tranquillitas magna. » Et cx hoc loco indignos judicabant, sicut et Petrus in captura
intelligimusquod omnes creatura^ sentiant Creato- piscium cadens ad genua Salvatoris, ait « Exi a :

rem. Quibus enim increpatur [Al. quas increpavit], me, Domine, quia vir peccator sum » {Luc. v, 8).
etquibus imperatur [Al. imperavit], sentiunt im- (Gap. IX. —
Vers. 1, 2.) « Et ascendens Jesus
perantem non errore hmreticnrum, qui omnia
; in naviculara transfretavit, et venit in civitatem
putant animantia sed magestate conditoris, quK
;
suam. Et ecce offerebant ei paralyticum jacentem
apud nos insensibilia illi sensibilia sunt.• in lecto. Videns autem Jesus fidem illorum, dixit
(Vers. 27-29.) « porro homines mirati sunt, di- paralytico : Confide, fili, remittuntur tibi peccata
centes : Qualis est hic, quia venti et mare obediunt tua. » Givitatem ejus nonaliam intelligimus quam
ei ? Et cum venisset Jesus trans fretrum in regionem Nazareth,unde et Nazaraeus appellatus est. Obtule-
Gerasenorum) occurrerunt ei duo habentes dasmo- runt autem supra diximus, secundum para-
ei, ut
nia, de monumentis exeuntes, saevi nimis, ita ut lyticum jacentem in lectulo, quia ipse ingredi non
nemo posset transire per viam illam. Et ecce cla- valebat. Videns autem Jesus non ejus fidem qui
maverunt dicentes. » Non discipuli, sed nautffi et offerebatur, sed eorum qui offerebant, dixit para-
caeteri qui in navi erant, mirabantur. Sin autem lytico : Confide, flli, remittuntur libi peccata tua.
quisconlentiose volueriteos qui mirabantur, fuisse mira humilitas, despectum et debilem, totisque
discipulos^respondebimusrectehominesappellatos, membrorum compagibus dissolutum, filium vocat,
qui necdum noverant potentiam Salvatoris. quem sacerdotes non dignabantur attingere. Aut
(Vers. 29-31.) « Quid nobis et tibi, Jesu Fili Dei? certe ideo filium, quia dimittuntur ei peccata
Venisli huc ante tempus torquere nos. Erat autem sua. Juxta tropologiam interdum anima jacens
non longe ab illis grex porcorum multorum pascens. in corpore suo, totis membrorum virtutibus dis-

Daemones autem rogabant eum, dicentes. Non )> solutis, a perfecto doctore offertur curanda Do-
voluntatis ista confessio est, quam praemium se- mino, 49 quae si misericordia ejus sanata fuerit,
quitur confitentis sed necessitatis extorsio, qu;c tantum roboris accipit, ut portet statim lectulum

cogit invitos, velut si servi fugitivi post muitum suum.

temporis dorainum suum videant, nihil aliud nisi (Vers. 3, 4.) « Et ecce quidam de Scribis dixe-

de verberibus deprecantur. Sic et daemones cer- runt intra se : Hic blasphemat. Et cum vidisset

nentes Dominum in terris repente versari, ad judi- Jesus cogitationes eorum dixit : Utquid cogitatis
candos se venisse credebant. Praesentia Salvatoris. ]) mala in cordibus vestris ? « Legimus in propheta,
tormenta sunt dffimonum. Ridiculeque putant qui- dicentem Deum Ego sum qui deleo iniquitates tuas
:

dam, daemones scire Filium Dei, et diabolum ig- {Isa. XLiii, 25). Consequenter ergo Scribae, quia
norare eo quod minoris malitiae sint isti quam ille
;
hominem putabant, et verba Dei non intelligebant,
cujus satellites sunt. Cum omnis scientia discipu- arguunt eum blasphcmia3. Sed dominus videns co-
lorum ad magistrum referenda sit, et tam da^mo- gitationes eorum, ostendit se Deum, qui possit

nes, quam diabolus suspicari magis Filium Dei, cordis occulta cognoscere, et quodammodo tacens

48 quam nosse intelligendi sunt [Al. sint]. Nemo loquitur : Eadem majestate et potentia qua cogi-
enim Patrem novit, nisi Tilius ^
, et cui voluerit tationes vestras intueor, possum et hominibus
Filius revelare {Matth xi, 27). peccata dimittere. Ex vobis intelligite quid para-
(Vers. 31-33.) « Si ejicis nos, mitte nos in gregem lyticus consequatur.

* Addunt quidam mss. sensibilia esse ; alii econ- - Interserunt duo Palat. mss. sacri textus verba,
trario insensibilia esse. neqiie Filium quis novit, nisi Pater.
 ;

»7 COMMBNTAR. IN EVANGELIUM MATTHiEI LIB. I. CAP. IX. S8

(Vers. 6,6.) « Quid e3t facilius dicere: dimittun- A EL videntes Ptiarisaji, dicebant discipulis pjus :

tur tibi peccata tua an dicerc surgejet ambula?

; : Quare cum publicanis manducat et peccatoribus
Ut autem sciatis, quia Filius hominis habet pote- magisler vesler ? .\t Jesus audiens, ait Non est :

statera in terra dimiltendi peccata,tunc ait paraly- opus medico valenlibus,sed male habentibus. Eun-
tico. » Inter dicerc, et facere, mulla distantia est. tes autem discite quid est. » Videbant publicanum
Utrum sint paralytico peccata dimissa, solus nove- a peccatis ad meliora conversum, locum invenisse
rat, qui dimittebat.Sur^e autem et ambula,ti\m ilic poenitentisB et ob id etiam ipsi non desperant sa-
;

qui consurgebat quam hi qui consurgentcm vide- lutem, neque vero in prislinis vitiis permanentes,
bant, approbare poterant.Fit igitur carnale signum, veniunt ad Jesum, ut Pharisa^i et Scriba) murmu-
ut probetur spirituale, quanquaiu ejusdem virlutis rant ; sed pcenitentiam agente8,ut sequens Domini
sit, et corporis et anima; vitia dimittere. Et datur scrmo signidcat, dicens :

nobis intelligentia, propter peccata plerasque [Al. (Vers. 13.) « Misericordiam volo, et non sacri-

plerisque] evcnire corporum debilitalcs. Et idcirco flcium. Non enim veni vocare justos, sed peccato-
forsun dimittuntur prius peccaia tudi [Al.tacct tua], res.))Ibat autcm Dominus ad convivia peccatorum,
ut causis debilitatis ablatis, sanitas restituatur. ut occasionem haberet docendi, et spiriluales invi-
,,r n o a i 11 t i i j T» tatoribus suis praeberetcibos. Denique cum fre-
\
(Vers. 6-8.) « Surge, tolle lectum tuum,
1
et vade B ., ., .,
, . . ,
quentcr pergere ad convivia descnbatur, nihil re-
in domum tuam. Et surrexit, et abiit in domum
fertur aliud, nisi quid ibi fecerit, quid docuerit,
suam. Videntes autem timuerunt ct glorifi-
turbis,
ut ct humilitas Domini eundo ad peccatores.et po-
caverunt Deum, qui dedit potestatem talem homi-
tentia doctrins ejus in conversione poDnitentium
nibus. » Et anima paralytica si surrexerit,si pristi-
dcmonstrarclur. Quod autem sequitur Misericor-
num robur recuperaverit, portat lectum suum in
:

diam volo, et yjon sacrificiion (Osce vi, G) et .Von

domum virtutum suarum. ; :

veni vocare 51 justos, sed peccalores, dc propheta

(Vers. 0.) « Et cum transiret indc Jesus, vidit proferens testimonium, sugillat Scribas Phari-
et
hominem sedentem in telonio, MalthKum nomine. 83303, qui justos se a;stimantes, peccatorum et pu-
Et ait illi : Sequere me. Et surgens secutus est biicanorum consortia declinabant.
eum. » Caeteri evangelista; propter verecundiam et (Vers. 14.) « Tunc accesserunt ad eum discipuli
honorem Matthffii,noluerunt eum nomine appeilare Joannis dicentes: Quare nos et Pharisaii jejunaoius
vulgato, scd dixerunt, Levi : duplici quippc voca- frequenter, discipuli autcm tui non jejunant?»Su-
bulo fuit. Ipse autcm Mattha;us, sccundum illud
perbainterrogatio.et plenasupercilioPharisa;orum.
quodSOaSalomonc pra;cipitur[/l/. dicitur] : Juslus
Certe, ut aliud non dicamus.reprehendenda jejunii
accusator est sui in principio scrmonis [Prov. xvni, C jactantia. Nec poterant discipuli Joannis non esse
17). Et in alio loco Dic tu peccata lua, ut justifice
sub vitio, qui calumniabantur eum,queiu sciebant
:

ris {Isa. xmii, 26). Matthajum se et publicanum magistri vocibus pr;edicatum, et jungebantur Pha-
nominat, ut ostcndat legentibus, nullum debcrc
risffiis, quos a Joanne noverant condemnalos, cum
salutem despcrare, si ad meliora conversus sit Generatio viperarutn, quis osten-
ait ' [Supra iii, 7) :

cum ipse de publicano in apostolum sit repente (Ut vohis fiKjere ab ira vcntura ?
mutatus. Arguit in hoc loco Porphyrius et Julianus
(Vers. 15.) « Et ait illis Jesus : Nuniiuid possunt
Augustus, impcritiam historici menticntis, vcl
vel
filii sponsi lugerc quandiu cum illis est sponsus ?
stullitiam eorum qui statim sccuti sint Salvatorcm,
Venicnt autcm dics cum aufcretur ab eis sponsus,
quasi irralionabilitcr quemlibet vocantem homincm
et tunc jejunabunl. » Sponsus Christus: sponsa
sint secuti,cum tautaa virtutes,tantaquo signa pra?-
Ecclcsia est. De hoc sancto spiritualiquo connubio,
cesscrint.qua! apostolos antequam eredercnt, vidisse sunt procreati, qui lugere'non possunl
aposloli
non dubium est. Ccrto fulgor ipso, et inajcstas divi-
quandiu sponsain in thalamo vident.et sciunt spon-
nitalis occulta?, quaj etiam in humana facic rclii-
sum esse cum sponsa. Quando vero transierint
cebat ', cx primo ad se vidontes trahere poterat
nuptiic, ct passionis ac rcsurreclioni!» lempus ad-
aspectu. Si cnim in magncte lapide et succinis .^„^,11 t^nc sponsi ri)iijojunabunt..\onnulli putant
hffic essc vis dicitur, ut annulos, ct stipulam, ot
ij^i,^.^ ^^51 dj^, quadraginta Passionis, jejunia
festucas sibi copulent, quanto magis Dominus debere committi licot slatim dics Pontecosles et
:

omnium creaturaruin ad se Iraherc poterat, quos

Spiritus ^anctus advcniens, indicant nobis festi- '

volebat ?
vitatom. Et ex hujus occasiono teatimonii, Moiifa-
(Verg. lO-i;?.)
• Et factum ost, discumbento eo nus, Prisca, et Maximilla ctiam post Pontocoston
in domo, cccc multi publicani et peccatores vc- faciunt quatlragesimam : quod ablalo sponso, lilii

nienlos,di8Cumbcbant cum Jesu cl discipulis ejus. sponsi debcanl jcjunaro. Ecclesia) autein consuc-

Ilia geminasunt. qiio) habct infra in cap. xxi

'
gorc. Vid. opist. O.^S, ni Princiviam, num. 8 not.
;

ex quibua tamon colligas,non oxistimasso Miorony- - Voculas cum ail Marlianious re|)osuil.
mum, proprium (;hri?ti corporis istiid oxstiti.sso, '
Addit U;ib. aiquc jcjumur.
ac nativum dccus, scd majestatis fuigorom ad ali- * llaiid boiio autca legobatur. indwcnt. Recolo
c^uod tcmpus induissc, cum in siii ra[»orc admira- Epist. in noHtra roconsionc il, uJ Marccllinn, 11, 3,
tioncm homJnc9,eo8quc sibi vcl invitoa voluitadjun- et quio ibi obsorvamus.
 »

50 S. EUSEBII HIERONYMI 60
tudo ad passionem Domini et resnrrectionem pcr A paliebatur duodecim annis, accessit retro,et tetigit
humilitatem carnis venit, ut spirituali saginaj jeju limbriam vcslimenti pjus.))In 53 Evangelio secun-
nio corporis prteparemur. Juxta tropologiam dum
*
au- fjucam scribitur, quod principis
filia duode-
tem sciendum, quod quaudiu sponsus nobiscum cim annos haberet a;tatis [Luc. viii, 42). Nota ergo
est, et in laetitia sumus, nec jejunare
possumus, quod eo tempore hsec mulier, id est, gentium
nec lugere. Cum autem ille propter peccata a no- populus coeperit aegrotare, quo gens [Al. genus]
bis recesserit», tunc indicendum jejunium
esse, Judgeorum crediderat. Nisi enim ex comparatione
tunc luctus recipiendus. virtutum vitiuni non ostenditur.Hajc autem mulier
(Vers. 16-18.) « Nemo autem immittit commissu- sanguine flnens, non in domo, non in urbe accedit
ram panni rudis in vestimentum vetus [Al. vesti- ad Dominum, quia juxta Legem urbibus exclude-
mento veterij. Tollitenim plenitudinem ejus a ves- h&inv [Levit. xv, 19 Num. v, 3); sed in itinere,
timento, et 5« pejor scissura fit. Neque mittunt ambulante Domino, ut dum pergit ad aliam, alia
vinum novum in utres veteres alioquin rumpun- : curaretur. Unde dicunt Vobis guidem
et apostoli :

tur utres, et vinum effunditur, et utres pereunt. oportebat praedicari verbum Dei ; sed quoniam vos
Sed vinum novum in utres novos mittunt, etambo judicastis indignos sahite, transgredimur ad gentes
conservantur. Hfec loquente ad eos. » Quod
illo (^cl. xiii, 46)
g
dicit, hoc est Donec renatus quis fuerit, et veteri
: (Vers. 21, 22.) « Dicebat enim intra se Si teti- :

homine deposito, per passionem meam, novum gero tantum vestimentum ejus, salva ero. At Jesus
hominem induerit, non potest severiora jejunii et conversus,et videns eam, dixit. » Juxta legem qui
continentia3 sustinere prajcepta, ne per austerita- mulierem menstruatam aut fluentem sanguine teti-
tem nimiam, etiam credulitatem ^ quam nunc ha- gerit, immundus est [Levit. xv, H). Ista ideo tan-
bere videtur, amittat. Duo autem exempla posuit, git Dominum, ut sanguinis vitio etiam ipsa cura-
et utrium veterum et novorum,et vestimenti.Vete-
retur.
res utres debemus inteUigere Scribas et Pharis«o?. (Vers. 22.) « Gonfide, filia, fides tua salvam te
Plagula vestimenti novi, etvinum novum pra-cepta fecit : et salva facta est mulier ex illa hora. Ideo
evangelica sentienda, quae non possunt sustinere filia, quia fides tua tc salvam fecit. Nec dixit, fides
Judaei, ne major scissura Tale quid et Galatae
flat. tua te salvam factura est, sed salvam te fecit. In
facere cupiebant.ut cum Evangelio legis, praecepta eo enirn quod credidisti, jam salva facta es.
miscerent, et in utribus veteribus mitterent vinum (Vers. 23.) « Et cum venisset Jesus in dcmum
novum sed Apostolus ad eos loquitur
; insen- : principis : et vidisset tibicines, et turbam turoul-
sati [AI. insipientes] Galatse ! quis vos fascinavit ve- tuantem, dicebat. » Usque hodie puella jacet in
ritati non obedire (Galat. iii, 1)? Sermo igitur '

domo principis mortua, et qui videntur magistri

evangeHcus apostolis potius, quam Scribis et Pha- tibicines sunt, carmen lugubre canentes. Turba
risaeis est infundendus, qui majorum traditionibus quoque Judseorum non est turba credentium, sed
depravati,sinceritatem prceceptorum Ghristi non po- turba tumultuantium.
terantcustodire.AIiaestenimpuritasvirginalisani- (Vers. 24.) « Recedite, non est enim mortua
mae, et nullaprioris vitii contagione pollutffi.et alia? puella, sed dormit. Et deridebant eum. » Quia
sordes ejus quae multorum libidini subjacuerit*. Deo vivunt omnia.
(Vers. 18, Ecce princeps unus accessit ^
•iO.) « (Vers. 25.) « Et cum ejecta esset turba, intra-
et adorabat eum, dicens: Filia mea modo defuncta vit. » Non enim erant digni ut viderent mysterium
est :
sed veni, impone manum tuam
tuam] [Al.tacet resurgentis, qui resuscitantem indignis contume-
super eam, et vivet. Et surgens Jesus, sequebatur liis deridebant.
eum, et discipuli ejus. » Octavum signum est, in (Vers. 25, 26.) « Et tenuit manum ejus. Et sur-
quo princeps suscitari postulat filiam suam.nolens rexit puella : et exiit fama haec in universam ter-
demysterioverajcircumcisionis excludi sedsubin- ; ram illam. » Nisi mundatae fuerint raanus prius
trat mulier sanguine fluens.et octavo sanaturloco, Judaeorum, quae sanguine plenae sunt, Synagoga
ut principis filia de hoc exclusa numero veniat ad eorum mortua non resurget.
J)
nonum,juxta illud quod in Psalmis dicitur JEthio- : (Vers. 27.) « Et transeunte inde Jesu, secuti
pia [AI. de JEthiopia], praeveniet manus ejus Deo sunt eum duo cfeci, clamantes, et dicentes *.

(Psal. Lxii, 32). Et : Cum inlraverit plenitudo gen- Transeunteper domum principisDomino 54 Jesu,
tium, tunc omnis Israel salviis /iet {Rom. xi, 25, 26). et pergente ad domum suam, sicut supra legimus
(Vers. 20.) Eteccemulier quae sanguinis fluxum {vers. 1) : Ascendens naviculam, transfretavit et

' Duo mss., Juxta legis autem tropologiam : rec- alia ejtts, quse multarum sordium libidini subjacue-
tius alii, Juxta leges autem tropologiae. sciendum,eic. rit.
Addunt tres Palatini mss. et avolaverit.
* ^ Addunt nostri mss. adJesum : estque revera in

Vitiose legit Martiana?us crudelitatem.

3 aliquot Graecis exemplaribus, 7rpoc7£X9ajv Ttf> 'Irjffou.
* Piacuit hanc mss. omnium tam eorum, quibus * Supplent pari consensu mss. nostri reliquum
nos, quam quibus Martianaeus usus est, lectionem versiculum, miserere nostri, fili David. Cum autem
preeferre huic alteri, qus in vulgatis obtinebat, et venisset domum, accesserunt ad eum cxci.
61 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTHiEI LIB. I. CAP. X. 62

venit in civitatcmsuam, c\amnh^v.t(\uo c^ci dicen- A 7?//mj sic apparuit in Israel. In turba confessio
tes: Miserere nostri, fili David : et tamen non cu- nationum est. Pharisaei autem quia virtutem Dei
rantur in itinere, non transitorie, ut putabant ;
negare non poterant, operacalumnianturet dicunt :

sed postquam venit in domum suam, accedunt ad In principe dxmoniorum ejicit dxmones: per suam
eum, et introeunt: et primum eorum discutitur calumniam usque hodie Judaeorum infidelitatem
fides, ut sic verae fidei lumen accipiant. Priori demonstrantes.
signo quod exposuimus de principis filia, et de (Vers. 35.) « Et circuibat Jesus omncs civitates
haemorrhousa [Al. morbosa] mulicre, consequen- docens in synagogis eorum, et praedi-
et castella

tcr hoc jungitur ut quod ibi mors et debilitas,

: cans Evangelium regni, et curans omnem languo-
hic caecitas demonstraret. Uterque enim populus rem et omnem infirmitatem. » Gernis quod aequa-
csecus erat, Domino per hoc sajculum transeunto, liter et villis, et urbibus, et castellis, id est, et

et cupiente reverli ad domum suam. Qui nisi con- magnis Evangelium praedicaverit, ut non
et parvis
fessi fuerint,et dixerint : Miserere nostri fili David. consideraret nobilium potentiam, sed salutem
et interrogaute Jesu, Creditis qitiapossum lioc face- credcntium. Circuibat civitates, hoc habens operis
re? responderint ei : Utique Doniinc, lumen pristi- quod mandavcrat Paler: et hanc esuriem, ut doctri-
num non recipient. In alio evangelista, unus cscus na sua salvos faceret infideles. Docebat autem in
scribitur, scissis vestibus, et in Jericho sedens, synagogis et villis Evangelium regni et post pra^-
qui ab apostolis prohibetur clamare; sed per im- dicationem atque doctrinam curabat omnem lan-
pudentiam recipit sanitatem [Marc. x. 50-52). Qui guorom, et omnem infirmitatem; ut quibus sermo
locus proprie ad gentium populum pertinet, et in non suaserat, opera persuaderent. De Domino
suo exponendus est volumine. proprie dicitur Curans omnem languorem et om-
:

(Vers. 27-.30.) « Miserere nostri,nii David. Cum nem infirmitatem, nihil quippe ei impossibile est.
autem venisset ', in domum, accesserunt ad eum (Vers. 30, 37.) « Videns autem turbas, misertus
cseci, et dixit eis Jesus: Creditis, quia hoc possum est eis, quia erant vexati, et jacentcs sicut oves
facere vobis? Dicunt eis : Utique, Domine. Tunc non habentes pastorem. Tunc dicit discipulis suis. »
tetigit oculos eorum, dicens: Secundum fidem Vexalio gregis et ovium atque turbarum, pastorum
vestraro fiat vobis. Et aperti sunt oculi eorum. » culpa, et vitium magistrorum est. Unde sequitur:
Audiant Marcionet Manicha>us, ct caeteri h.icretici, (Vers, 37, 38.) « Messis quidem multa operarii
quiVetus laniant Instrumentum et discant Sal- :
autem pauci. Rogate ergo Dominum messis, ut
vatorem appellari filium David si enim non est ; mittatoperarios in messem suam. » Messis multa
datus in carne, quomodo vocatur fiiius David ? populorum significat multitudinem 56 operarii :

(Vers. 30, 31.) « Et commitatus cst illis Jesus, ^ pauci, penuriam magistrorum. Et imperatut rogent
dicens: Videte ne quis sciat. Illi autcm exeuntes, Dominum mcssis, ut mittat * operarios in messem
diffamaverunt eum in totaterra illa. » Et Dominus suam. Isti sunt operarii, de quibus loquitur Psal-
propter humilitatem fugiens jactantioe gloriam, hoc mista, dicens . Qui seminant in larrymis, in gaudio
prajceperat : et illi propter memoriam gratiae non metent. Etmtes, ibant, et flebant, porlantes semina
possunt tacere beneficium. Nota ergo aliquid inter sua. Venienles autem vcnient cum exultatione. por-
so jussum * esse contrarium. Gocci isli in decimo tantcs 7nanipulos suos [Psal. cwv, 5, (>). Et ut apcr-
curantur loco. tius loquar, messis multa, omnisturba credcnlium
(Vers. 32, 33.) « Egressis autem illis, cccc obtu- csl. Uperarii autcm pauci, et apostoli, ct imita-
Icruntei hominem mutum ^, daemonium habcntcm.* tores eorum qui mittuntur ad messem.
cl55 ejecto da;monio, locutus est mutus. » Un- (Cap. X.— Vers. 1.) « Et convoratis duodccim
decimus mutuslinguam recipitadloquendum.Quod discipulis suis, dedit illis polcstatem spiriluum
aulem Gra'cc dicitur xto-iov, magis trilum cst scr- immundorum, ut ejicorcnt cos, et curaront omnom
mone communi, ut surdus magis quam mutus in- languorcm ct omnem infirmitatcm. » Henignus ct
telligiitur. Sed moris est Scripturarum xiotp6v in- clcmens Dominus ac magistcr, non invidot servis
difTcrcntcr, vel rnu/w?n \b\ stirdum dicerc. Spiritua- al(]uo discipulis virtutos suas. Et sicut ipso cura-
D
autem sicut cjcci lumon recipiunl, sic ct muti
liter vorat omnom languorom ct omnem inlirmitatoui,
ad loquondum lingua laxatur, u( conliloatur ouin, apo.stolis qiiotiuo suis tril)uit pntostatom, ut cura-
quem antca dcnegabat. ront omnnni lauguorcm, ol otunom inlirmitatoni in
(Vcrs. 33, 34.) « Et niirata! sunt turbaj, dicentes : plobe. Sed multa distantia est inter habore et
Nunquam apparuit sic in Isracl. Pharisasi nutem tribuerc, donaro el aociporo. Islequodcunquc agit,
diccbanl: In principe doemoniorum ejicit dajmo- poleslate Domini agit; illi, si quid laciunt, in\be-
nes. » Turba Dei opora oonlltelur, ot dlcil: Nun- oillitatom suam et virtutom Domini confilentur,

' Hic voro totara, quas hinc suhsequitur, Cum Evan}?eliorum addit. r/ .vHn/Hv».- utramquo scilicet
auteni veniisel, etc.Scriptura) pericopemiidem mss. vocis x(.)-v'ij intorprotationom.
tacent. * Duo mss., rjiiiiil, pro miHal : sicquo paulo
* ?ro JHssum, trcs mss. justum logunt, sicquo posl, in c.rullalioiw mctcn!, pm gaudio. Kt mox
Rabanus. mtttcntcs srtnnia, |>ro portonlr.^.
" Votuslissimus Vcronensis Uibliothccte libcr
63 S. EUSEBII HIERONYMI 64
dicentes : In notnine Jesu surge, et atnbula (Ad. A civitates Samaritanorum
ne intraveritis: sed
n, 6). Notandum autem quod in duodecimo loco potius ad oves quae perierunt domus Israel. »
ite

potestas signorum apostolis concedatur. Non est contrarius locus iste ei praecepto quod
(Vers. 2, '.j « Duodecim autem apostolorum postea dicitur: Euntes docete omnes gentes, bapti-
nomina sunt Catalogus apostolorum poni-
h;ec. » %anles eos in nomine Patris, et Fitii, et Spiritus
tur, ut extrahos qui pseudoapostoli futuri sunt, sancti {Matth. xxviii, Quia hoc ante resurre-
19).
excludantur. « Primus Simon, qui dicitur Pelrus, ctionem,ilIud post resurrectionem praeceptum est *.
et Andreas frater ejus: Jacobus Zebedaei, et Joan- Et oportebat primum adventum Christi nuntiare
nes frater ejus Philippus et Bartholomsus,
: Judaeis, nejustam haberent excusationem, dicen-
Thomas et Matthseus publicanus, et Jacobus Al- Dominum rejecisse, quia ad gentes et
tes ideo se
ph«i, et Thaddasus. » Ordinem apostolorum ct ad Samaritanos apostolos miserit. Juxta tropolo-
xneritum uniuscujusque, illius fuit distribuere, qui giam vero praecipitur nobis qui Christi cense-
cordis arcana rimatur. Primus scribitur Simon, mur nomine, ne in via gentium et hffireticorura
cognomento Petrus: ad distinctionem alterius ambulemus errore, ut quorum religio separata est,
Simonis, qui appellatur Chananseus, de vico Chana separetur et vita.
Galilaeae, ubi aquam Dominus vertit in vinum r» (Vers. 7-8.) « Euntes autem pradicate, dicen-
{Joan. II, 8). Jacobum quoque appellat Zebedaei, tes : quia appropinquavit regnum ccelorum, infir-
quia et alius sequitur Jacobus Alphaei. Et apo- mos 58 curate, mortuos suscitate, leprosos mun-
stolorum paria juga consociat *. Jungit Petrum et date, daemones ejicite. » Ne hominibus rusticanis
Andream fratres, non tam carne quam 57 spiritu. et absque eloquii venustate indoctis et illitteratis
Jacobum et Jeannem, qui patrem corporis relin- nemo crederet, pollicentibus regna cojlorum dat
quentes verum Patrem secuti sunt. Philippum et potestatem infirmos curare, leprosos mundare,
Bartholomaeum, Thomam quoque et Matthaeum daemones ejicere, ut magnitudinem promissorum
publicanum. Caeteri evangelistaa in conjunctione probet magnitudo signorum. Et quia semper
nominum, primum ponunt Matthaeum et postea ; dona spiritualia (si merces media sit) viliora
Thomam, nec publicani nomen ascribunt [Al. fiunt, adjungitur avaritiae condemnatio. « Gra-
ascribitur], ne antiquae conversationis recordantes tis accepistis, gratis date. » Ego magister et
sugillare evangelistam viderentur. Iste vero (ut Dominus absque pretio hoc vobis tribui, et
supra diximus) et post Thomam se ponit, et pu- vos sinepretio date, ne Evangelii gratia corrum-
blicanum appellat, uiubi abnndavitiniquitas, super- patur.
abundet et gratia {Rom. v, 20). (Vers. 9, 10.) « Nolite possidere aurum, neque
(Vers. 4.) « Simon Ghananaeus. » Ipse est qui in C argenturo, neque pecuniam in zonis vestris.
alio evangelista [Al. EvangelioJ scribitur Zelotes Non peram in via, neque duas tunicas, neque
{Luc. VI, 15). Chana quippe zelus interpretatur. calciamenta, neque virgam ^. Dignus est enim
Thaddaeum apostolum, ecclesiastica tradit historia operarius cibo suo. Consequenter haec dat prae-
»

missum Edessan * ad Abgarum regem Osroenae, cepta evangelizatoribus

veritatis, quibus ante
qui ab evangelista Luca Judas Jacobi dicitur dixerat Gratis accepistis, gratis date. Si enim sic
:

{Ibid. 16) et alibi appellatur Lebbeus, quod inter-

: praedicant,ut pretium non accipiant, superflua est
pretatur corculum. Credendumque est eum auri argentique et nummorum possessio. Nam si

fuisse trinomium: sicut Simon, Petrus, et filii habuissent aurum et argentum, videbantur non
Zebedffii, Boanerges [Al. Banerges], ex firmitate et causa salutis hominum, sed causa lucri praedi-
magnitudine fidei nominati sunt. » Et Judas care. Neque xs in sacculis. Qui divitias detrunca-
Ischariotes ', qui et tradidit eum.» Yel a vico rat [At. detruncat]; propemodum et necessaria
aut urbe in quo ortus est, vel ex tribu Issachar vitae amputat, ut apostoli doctores verae religionis,
vocabulum sumpsit: ut quodam vaticinio in con- qui instituebant [Ai. instruebant] ^ omnia provi-
demnationem sui natus sit. {Cen. xlix, 14, 15). dentia Dei gubernari, seipsos ostenderent nihil
Issacllar tn\m interpretatur merces, ut significetur
j)
cogitare de crastino. Non peram in via. Ex hoc
pretium proditoris. praecepto arguit philosophos, qui vulgo appellantur
(Vers. 5, 6.) « In viam gentium ne abieritis : et Bactroperitae g, quod contemptores saeculi et omnia
'Antea erat, jugaque : in uno alterove ms, Vid.Euseb. I. i, c. 15.
juga quasque. Rab., pa^ia utroque consociat. * Concinnius nostri mss., Juda autem Schario-
* In Erasmiana editione depravate legimus. Ad tes, vela vico in guo ortus est, vel ex tribu, etc.
Abagarum regem Chosdroenx; in Marianaea simi- Victorius omittit vocem, praeeeptum.
*

ter, ad Abagarum regeni Chosidense. Neutrum ^ Addunt quidam mss. in manu. Tum mercena-
fverum est; nec scio quodnam fuerit regnum rius pro operarius, legunt.
Chosdroenum, vel Chosidenum. Vera itaque lectio ^ Vitiosepenes Victorium, Bartroperatae. Nomen
haec est quam omnes mss. codices retinent Ad : a baculo et pera sortiti sunt. PaschasiusRatbertus
Abgariim regem Osroenx. Erat porro Osroene vel huncferelocum ex Hieronymo exscribens. « Gu-
Osdroene, regio Syriae in Mesopotamiae confinio : lam, inquit, cohibet, et arguit philosophos, qui
in qua Edessa et Nicephoriam urbes, juxta Eu- dicuntur Bachalonitaj {Al. cod, Bactroperitae) qui
phratem flumen. Unde populi Osrocnz apud Stepha- omnia mundi pro nihilo ducentes, cellariae secum
num, Mart. —
Olim, Abagarum regem Chosidene ferebant.
 . :

65 COMMENTAR. IN EYANGELIUM MATTH^I LIB. I. CAP. X. 66

pro nihilo secum vehebant. A est \Al. fit], ut magis se noverit accipere gratiam,
ducentes, cellarium
Neque duas duabus tunicis videtur
tunicas. In quam dare.
mihi duplex ostendere vestimentum. Non quo in (Vers. 12, 13.) « Intranles autem domum, sa-
locis Scythise et glaciali nivo rigentibus una quis lutate eam. Et siquidem fuerit domus illa digna,
tunica debeat esse contentus sed quo in tunica vcniet pax vestra super eam sin autem non 60
: :

vestimentum intelligamus ne alio vestiti, aliud fuerit digna, pax vestra ad

: vos revertetur. »
nobis futurorum timore servemus. Neque calcia- Occulte salutationem Hebraei ac Syri sermonis
menta. Et Plato praecepit duas corporis summitates expressit. Quod enim Graece dicitur, /xrst, et
non esse velandas, nec assuefieri debere mollitiei Lafino, aii(?, hoc Hebraico Syroque sermone ap-
capitis et pedum. Gum hffsc enim habuerint firmi- ptllatur SALOM LACH ("jS DlSu'} sive salom emmach*
tatem, cactera robustiora snnt. Neque virgam ("'2" DlSu), id est pax tecum. Quod autem
Qui Domini habemus auxilium, baculi prBesidium praccipit, tale est Introeuntes domum, pacem :

cur quaeramus 59 Et quia quodammodo nudos

.' imprecamini hospiti, et quantum in vobis est,
et expeditos ad praedicandum apostolos miserat, discordife bclla sedate. Sin autem orta fuerit
et dura videbatur esso conditio magistrorum, contradictio, vos mercedem habebitis de oblata
severitatem praecepti sequenti sententia tempera- pace illi bcllum, qui [Al. quod] habere voluerint, ;

vit, dicens Dignus est operarius ciho suo. Tantum,

: possidebunt.
inquit, accipite, quantum in victu et veslitu vobis (Vers. 14.) « Et quicunque non receperit vos,
necessarium est. Unde et Apostolus replicat neque audierit sermones vestros, exeuntes foras
Habentes victum et veslitum, his contenti simus de domo, vel civitate, excutite pulverem de pedi-
(/ Tim. VI, 8). Et in alio loco Communicet autem bus vestris. » Pulvis excutitur de pedibus, in
:

is qui catechizalur verbo ci qui se catechizat in testimonium laboris sui, quod ingressi sint civi-
'

ow.ni bono {Galat. vi, 6) : ut quorum discipuli tatem, et prajdicatio apostolica

usque ad illos
metunt spiritualia, consortea eos faciant carna- pcrvenerit. Sive excutitur pulvis: ut ab cis nihil
lium suorum : non in avarila, sed in necessitate. rwcipiant, ne ad victum quidem necessarium, qui
Haec historice diximus. Gaetcrum secundum ana- Evangelium spreverint.
gogen, non licet magistris aurum et argentum, (Vers. 12.) « Amen dico vobis, tolerabiiius erit
et pecuniam qua) in zonis est, possiderc. Aurum terra? Sodomorum et Gomorrhaeorum in die judicii,
ssepe legimus, pro sensu ; argentum, pro ser- quam illi civitati. » Si tolerabilius erit terras So-
mone ; ms, pro voce ; haec nobis non licet ab domorum et Gomorrhffiorum [Al. Gomorrheis]
aliis accipere, sed data a Domino possidere. quam illi civitati quae non receperit Evangelium,
Neque hajreticorum philosophorum perversaeque C et idcirco tolerabilius, quia Sodomis et Gomorrhis
et
doctrinae suscipcre disciplinas, non sieculi pon- non fuit pracdicatum, huic autem pra-dicatum sit,
dcre premi, neque duplici esse aninio, noque et tamen non recepcrit Evangelium ergo inter :

pedes nostros mortifcris vinculis alligari, sed peccatores diversa supplicia sunt.
sanctam tcrram ingredientes, esse nudos neque ; (Vers. 10.) « Ecce ego mitto vos sicut oves in
habere virgam qua3 vcrtatur in colubrum {Exod. medio luporum. » Lupos, Scribas et Pharisajos
IV, 2, 3) neque in aliquo prajsidio carnis inniti,
; vocat, qui sunt clerici Judasorum.
quia istiusmodi virga et baculus arundineus est (Vers. lG-18.) « Estotc crgo prudentos sicut
{IV lieg. XVIII, 21 ; Isa. xxxvi, (>), qucm si pau- serpentcs, ct simplices sicut columbaj. Gavete
lulum presseris, frangitur, et manum tratisforat autem ab hominibus tradont onim vos in conci-;

incumbentis. liis, ct synagogis suis flagellabunt vos, e*. ad

iii

(Vers. 11.) « In quamcunque enim civitatem aut praesidcs et rcges ducemini propter me, in testi-
castellum intraveritis interrogale quis in cadignus monium illis ct gentibus. » Ut per prudontiam
sit, el ibi manote, doncc exeatis » Super ordi- dovitcnt insidias, por simplicitatcm non faciant
natione cpiscopi ot diaconi Paulus loquitur. mahiin '. Sorpontis astulia ponitur in oxempluin :

Oporttt autem cos ct trslimonium habcrc bonum ab n quia toto oorporo * occultat caput, ot illud in quo
his qui foris stint {I Tini. ni, 1}. Apostoli novam vita cst, protegit. Ita et nos toto pcriculo corpo-
introeuntes urbcm, scirc non potcrant quis qualis ris caput nostrum, qui Christus ost, custodiamus.
fisset. Ergo hospcs fama eligendus est populi, Sim[)licitas columbarum ox Spirilus sancti sppcio
et judicio vicinonim, no pra>dicationi3 dignilas dcnionstratur. L'ndo dicit ot Apostolus : Malitia
3iisci[)ientis intatnia doturpolur. Gutn univorsis parvuli cslolc [I Cor. xiv. 20).
debeant praMlicarc, liospcs iinus cligilur, non Iri- ^Vors. !'.>, 20.) .. Gum autom tradont vos, nolito
buon.s bouoticium ci (]ui apud so mansuru.s ost, cogitaro 61 ([uomodo aut (piid lo(juamini. Dabi-
sed accipicns, hoc eniin dicituf, ([iiis in ea digiuis tur oiiim volji.s in illa liora qiiid loquamini. Non

• Martian. voccin vcrbn pr.Ttcrmisoriil invonil.

^
" Non im[)rol)ariii). qvmd nostri pra<l'oriint mss. '
lloolius tacct llab. malum, rofortquo ad
Salanialarh, ([uoiimdinodutn ct in uno llogio insidias.
2\0 Latinis itidom scriptum littcris Golelorius * Intersorunt duo mss. Palalini penclitantc.
 :;

67 S. EUSEBII IIIERONYMI «8

enim estis vos qui loquimini sed Spiritus Patris ^i^ sensus : Nolite timcro persecutorum saevitiam, et

vestri qui loquitur in vobis. » Supra dixcrat

•
blasphemantium rabiem, quia veniet dies judicii,
Tradent enim vos in conciliis, et in synagogis suis in quo et vestra virtus, et eorum nequitia demon-

flageUabunt vos,et ad prxsides et reges ducemini strabitur.

propterme. Cum ergo propter Christum ducamur (Vers. 27.) « Quod dico vobis in tenebris, dicite

ad judices, voluntatem tantum nostram pro Christo in lumine ; et quod in aure auditis prosdicate super
debemus oiTerre. Caeterum ipse Ghristus qui in tecta. »Quod audislis in mysterio, apertius praedi-
nobis habitat, loquetur pro se, et Spiritus sancti cate:quod didicistis abscondite [Al. absconsej,
gratia in respondcndo ministrabitur. publice loquimini quod vos erudivi in parvulo
:

(Vers. 21, 22.) « Tradet autem frater fratrem in Judaeae loco, in universis urbibus,et in toto mundo
mortem, et pater filium, et insurgentfilii in paren- audacter edicite [Al. dicite].

tes, et morte eos Et eritis odio omnibus

afficient. (Vers. 28.) Et nolite timere eos qui occidunt
propter nomen meum.
Hoc in persecutionibus
» corpus, animam autem non possunt occidere. » Si
fieri crebro videmus nec uUus est inter eos fidus
;
qui corpus occidunt, animam non possunt occidere
affectus, quorum diversa fides est. « Qui autem ergo anima invisibilis et incorporalis est, secun-
perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. » dum crassiorem dico nostri corporis substantiam.
Non enim coepisse, sed perfecisse virtutis est. Vel eo certe tempore punietur, et supplicia sentiet,
(Vers. 23-26.) « Cum autem persequentur vos in quando pristinum corpus receperit, ut cum quo
civitate ista, fugite in aliam. Amen dico vobis, non peccavit, cumipso et puniatur. « Sed potiustimete

consummabitis civitates [srael, donec veniatFilius cum qui potest et animam, et corpus perdere in
hominis. Non est discipulus supra magistrum, nec gehennam. » Nomen gehennae, in veteribus libris
servus super dominum suum. Sufficit discipulo ut non invenitur, sed primum a Salvatore ponitur,
sit sicut magister ejus; et servo, sicut dominus Quffiramus ergo quae sit sermonis hujus occasio.
ejus. » Hoc ad illudtempus referendum est, cum Idolum Baal fuisse juxta Jerusalem ad radices
ad praedicationem apostoli mittebantur. quibus et montis Moria, in quibus Siloe fluit, non &emel le-
proprie dicitur*. In viam gentium ne ahieritis, et in gimus {III Reg. xvi, 31). Haec vallis et parvi campi
civitates Samarilanorum ne inlraveritis, quod per- planities', irrigua erat et nemorosa, plenaque de-

secutionem timere non debeant [Al. et debeantj, liciis, et lucus in ea idolo consecratus. In tantam

sed declinare. Quod quidem videmus [Al. vidimus] autem dementiam populus Israel venerat, ut de-
in principio fecisse credentes quando orta Jero-
: serta templi vicinia ibi hostias immolaret, et rigo-

solymis persecutione, dispersi sunt in universam rem religionis deliciae vincerent, filiosque suos
Judeeam, ut tribulationis occasio fieret Evangelii C dcemoniis incenderent vel initiarent.Et appellabatur
seminarium. Spiritualiter autem possumus dicere locus ille gehennom, id est, vallis filiorum [Al. filii]
:

Cum persecuti nos fuerint in una civitate, hoc est, Hennon. Hoc Regum volumen {IV Reg. xxiii, 4
in uno Scripturarum libro vel testimonio, nos fu- seqq. et Paralipomenon et Jeremias {Jerem. vii,

giamus ad alias civitates, id est, ad alia vclumina. 32 ; xix, 6) scribunt plenissime. Et comminatur
Quamvis contentiosus fuerit perseoutor, ante prce- Deus se locum ipsum impleturum cadaveribus 63
sidium Salvatoris adveniet, qua adversariis victo- mortuorum, ut nequaquam vocetur Trophet et Baal
ria concedatur. « Si patremfamilias Beelzebub sed vocetur Polijandrium, id est, tumulus mortuo-
vocaverunt, quanto magis domesticos ejus ? Ne rum. Futura ergo supplicia et pcenae perpetuae,
ergo timueritis eos. Beelzebub idolum est Aca-
» quibus peccatores cruciandi sunt, hujus loci voca-
ron, quod vocatur Regum volumine idolum
in bulo denotantur. Duplicem autem esse gehennam,
muscse {IV Reg. i). Beel, ipse est Bel, sive Baal: nimii ignis et frigoris, in Job plenissime legimus
Zebub autem musca dicitur. 62 Principem ergo [Job. xxiv> 19).

daemoniorum ex spurcissimi idoli appeilabant vo- (Vers. 29-33.) « Nonne duo passeres asse ve-
cabulo, qui musca dicitur, propter immunditiam, neunt, et unus ex illis non cadet super terram sine
qua3 exterminat suavitatem olei {Eccle. x). Patre vestro? Vestri autem ct capilli capitis omnes
q
enim opertum est quod non
(Vers. 26.) « Nihil numerati sunt.NoIite ergo timere, multis passeri-
revelabitur, et occultum quod non scietur. » Et bus meliores estisvos. Omnis ergo qui confitebitur
quomodo in prffisenti saeculo multorum vitia ne- me coram hominibus, confitebor et ego eum co-
sciuntur? Sed de futuro tempore [Al. saeculo] scri- ram Patre meo qui in ccelis est. Qui autem nega-
bitur, quando judicabit Deus occulta Al. abscon- verit me coram hominibus, negabo et ego eum

dila] hominum \ et illuminabit latebras tenebra- coram Patre meo qui in coelis est. » Haeret sibi
rum, et manifesta faciet consilia cordium. Et est sermo Dominicus, et sequentia pendent ex supe-

Ita legunt codices mss.

' quamplures, id est, cuttahominum, et manifestahit pro manifesta (aciet.

Beccensis monasterii unus, alter Sylvac Majoris, Mart.

unus monasterii Beataj Mariae super Divam, et * Nostri mss. et quidam penes Martianasum,
quartus Ecclesiae Narbonensis. Editi legunt, de fu- olimque editi libri, et parva campi planities ; tum
turo saeculo, et postea retinent aJ^scondita pro oc- numerosa pro nemorosa penes Victorium.
'69 COMMENTAH. IN EVANGELIUM MATTHiEl LIB. L CAP. X. 70
rioribus. Prudens lcctor, cave semper superstitio- A nabant {Gen. xi, 8), per quann aita penetra-
coeli

sam intelligenliamnon tuo sensui attemperes

; ut rent, fecisse scribitur Deus, ut divideret linguas
Scripturas, sed Scriptui is jungassensum tuum, et eorum.Unde et in PsalmoDavid precatur Dissipa, :

intelligas quid sequatur. Supra dixerat Nolite : Domine, gentes qux bella volunt {Psal. lxvii 31).
tinere eos qui occidunt corpus, unimam aulem non (Vers. 35, 36.) « Veni enim scparare hominem
possunt occidere nunc loquitur consequenter,
: adversus patrem suum, et filiam adversus matrem
Nonne duo passeres asse veneunl, et unus ex illis suam, et nurum advorsus socrum suam et inimici ;

non cadet super terram sine Patrc vestro'/ Et esi hominis, domcstici pJus. » llic locus prope eisdem
sensus Si parva animalia et viiia absque Deo au-
: verbis in Michaea propheta scribitur iMich. vii, 6).
ctore non decidunt, et in omnibus est providcntia, Et notandum ubicunque de Veteri Testamento te-
et quae in his peritura sunt, sine Dei voluntate non stimonium ponitur, utrum sensus tantum, an et
pereunt vos qui aeterni estis, non debetis timere
: sermo consenliat *.
quod absque Dei vivatis providentia. Iste sensus et (Vcrs. 37.) « Qui amat patrem aut matrem plus
supra dictus est {cap. vi, vers. 2(3, 28, 30) : Respi- quam mc, non est me dignus. Et qui amat filium
cite volatilia ccdi, quoniam non serunt, neque me- aut liliam super me, non est me dignus. n Qui
tunt, neque congregant in horrea ; et Pater vester t» ante ^ prffimiserat Non veni pacem mittere, sed
:

coelestis pascit illa. Nonne vos plus estis '

illis? Ac gladium, et dividere homines adversum patrem et
deinceps lilia agri quomodo crescunt,
: Considerate matrem, et socrum, ne quis pietatem religioni an-
et reliqua. Si autem fenum agri quod hodic est, et teferret, subjecit dicens Qui amat 65 patrem :

eras in clibanum mittitur, Deus sic vestit, quanlo aut malrcm ]ilus quam me. Et in Cantico legimus
magis vos, modicae fidei ! Quidam coacte duos pas- canlicorum : Ordinate in me charitalem {Cant. ii, 4).
seres, animam et corpus interpretantur. Quinque Hic ordo in omni affectu necessarius est. Ama post
quoque passeres, secundum Lucam {Luc. xii, 6), qui Deum Patrem, ama matrem, ama filios. Si autem
duobus assibus veneunt, ad sensus referunt. Sed nccessilas venerit, ut amor parentum ac filiorum
quoraodo illa intelligenlia toto evangelici scrmonis Dei amori comparetur,
non possit utrumque et
corpori coaptelur, non parvoc difiicullatis est. Vestri servari, odium Deumsit \At. est].
in suos, pietas in

autem et capilli capitis omnes numerali sunt. Nolite Non ergo prohibuit amare patrem aut matrem, sed
ergo timere ; multis passcribus meliores estis vos signanter addidit Qui amat ipatrem aut matrein
:

{Ibid. 7). Manifesti'is superior nostra^ exposilio- plus quam me.

ni^ sensus expressus est : quod timere non 64 (Vers. 38, 39.) (; Et qui non accipit crucem suara
debeant eos qui possunt occidere corpus, et ani- et sequitur me, non est me dignus. Qui invenerit
mam non possunt, quoniam si sine Dei scientia C (.1/. invenit) animam suam, perdet illam ; et qui
parva quoque animalianon decidunt.quanto magis pcrdiderit animam suam propler mc, inveniel
homo, qui apostolica fultus sitdignitate Quod au- ! cam. » In alio Evangelio scribitur Qui rion accipit :

tem ait : Vestri omnes mu-

autem et capilli capitis crucem suam quotidie[Luc. \x, 23). Ne scmel putemus
mcrati sunt, immensam Dei crga homines ostendit ardorem fidei posse sufficere, semper crux portanda
providentiam, ct incirabilem signut affcctum, quod cst, ut semper nos Christum amare doceamus.
nihil nostrum iuleat Dcum et ctiam parva ct otiose (Vers. 40.) << Qui recipit vos me recipit ; et qui
dicta ejus scientiam non fugiant. Derident intelli- me recipit, recipit eum qui me misit. » Ordo pul-
gentiam ecclesiasticam in hoc loco, qui carnis re- cherrimus. Ad prffidicationcm mittit, docet pcri-
surrcctioncm negant, quasi nos et capillos qui nu- cula non limenda. airectum sulijicit rcligioni. Aurum
mcrati sunt, et a lonsore decisi, omnes dirarnus supra tulcrat, ;cs dc zona exciisserat. Duracvange-
resurgcre, cum Salvator non dixcrit : Vcstri autem listaruni conditio. Undc crgosumplus. undc viclus
et capilli copitis omiics saivandi snnt, sed nume- neccssaria? Austeritutem mandatorum spe lempe-
rati sunt. Ubi numcrus est, scienfia niimcri rut promissorum, Qui recipit, inquiens, vos, m«
demonstratur, non ejusdem numeri conservatio. recipit : et qai me recipit, recipit eum qui me misit.
(Vers. 34.) « Nolite arbitrari, quia vcni pacem q ut in suscipiendis apostolis, unusqui;!(|uo crcden-
mittere in tcrram Non vcni pucem mittcro, sed : tium Cliristum se susccpissc arbilnMur.
gladium. » Supra di.Kcrut : Quod dico vohis in tcnc- (Vcrs. il.) « Qui rccipil prophetam in nomine
bris, dicite in lumine ; ct quod in nure audilis, pr:r- prophct.T, incrcedcm prophcfre acripiet. Et qui
Nunc infert quid post pra^dica-
dicate super tecta. rccipit justum in nomine jusli, mercedom justi
tionem sequatur. Ad fidem Christi, totus orbis accipiet. » Qui prophctum recipil ut prophctam,
conlra sc divisus cat : unuquunjuc doinus ct infi- cl intclligil cum dc fufuris loqupnlcm. hic mcrce-
delcs habuil et crcdentcs, ct proplcrcu bollum iiiis- dcm prophct.-c acci|)ict. [gitur Judrri carnulitcr
sum est bonum, ut rumpcrctiir pux mulu. 'l\ilc prophclas inlclligcnlcs, mcrccdcm propliefurum
quod ct in Gencsi udvcrsus rohcllcs homincs, qui non uccipicnt. Aliter : lii omni professionozizanium
moti fiicruntdc Uricnto, ct turrcm cxstruere fesli- mixfiiiu est tritico. l'rajnn8eral:(?Hj recipit vos,m4

Duo
'
7nagis phtris cslis; ot
1'ulutiiii, vos paulo » i»uluf. cnd<l.. nn et verba cotucnlianl.
inferius, ininima! fidei, pro modiCtr, clc. ' lidem, Quia anU:,
 ;

71 S. EUSEBIl HIERONYMI tl
recipil : et qui me recipit, recipit eum qui me misit. A quoque scandalo, dicens Qui recipit justum in :

Ad susceptionem magistrorum discipulos provcca' nomine justi, mercedem justi accipiet. Rursus pote-
verat. Poterat 66 occulta esse crcdentium respon- rat alius causari et dicere : Paupertate prohibeor,
sio ; ergo et pseudoprophetas et Judam proditorcm tenuitas me retinet, ut hospitalis esse non possim.
debemus recipere, et illis alimoniam ministrare. Et hanc excusationem levissimo praecepto diluit, ut
Hoc Dominus ante procurans dicit, non perso- calicem toto animo porrigamus.
aquae frigidae

nas suscipiendas esse, sed nomina et merce- : Frigidae, inquit, aquae, non calidffl, ne et in calida
dem non perdere suscipientes, licet indignus paupertatis et penuriae lignorum occasio quaere- '

fuerit qui susceptus sit. retur. Tale quid et Apostolus (utantejam diximus)
quicunque potum dederit uni ex
(Vers. 42.) « Et ad Galatas praecepit Communicet autem is qui cate- :

minimis frigidae tantum, in

istis, calicem aquae chimtur verbo ei qui se catechizat in omnibus bonis
nomine discipuli, amen dico vobis, non perdet mer- {Galat. VI, 6), et discipulos ad magistrorum refri-

cedem suam. » Legimus in propheta David Acl : geria cohortatur. Quia poterat quilibet obtendere
excusandas excusationes in peccatis {Psal. cxl, 4) : paupertatem, et praeceptum eludere, priusquam
quod multi peccatorum suorum quasi justas prae- ille proponat, imminentem solvit quaestionem,
tendant occasiones, ut quod voluntate delinquunt, dicens : Nolite errare, Deus non irridetur. Quse, enim
videantur necessitate peccare Dominus scruta- : seminaverit homo, haec et metet (Ibid. 7. 8.) Et est
tor cordis et renum, futuras cogitationes in singulis sensus : frustra causaris inopiam ; cum aliud ha-
contuetur. Dixerat Qui recipit vos, me rccipit. Sed
:
beat conscientia tua - : me potes fallere cohortan-
hoc prseceptum multi pseudoprophetae et falsi prae- tem * ; sed scito quod quantumcunque seminave-
dicatores poterant impedire ;
medicatus est huic ris, tantum et messurus sis.

1 Victorius, ex penuria lignorum, etc. fallere cohortantem. Hoc modo multa restituo abs-
* Voculam/uaignorantGisterciens. etPalat. mss. que notis, quia longum esset singulas contextus
3 Editi alium sensum retinent, scilicet, ne putes restitutiones recensere. Mart.

LIBER SECUNDUS.

67 (Gap. Xr. — Vers. 1, 2)

i.
« Et factum est C prxbuisti) testimonium ad Jordanem, ecce discipuli
cum consummasset Jesus, praecipiens duodecim ejus baptizant, et omnes ^ veniunt ad eum {Joan.

discipulis, transiit inde ut doceret et praedicaret in III, 26), quasi dixerint : Nos deserimur, hic raritaa

civitatibus eorum. » Non

quasi ignorans interrogat est, ad illum turba concurrit.
ipse enim caeteris ignorantibus demonstraverat, (Vers. 3.) « Tu es qui venturus es, an alium
dicens Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi
:
exspectamus ? » Non ait, tu es qui venisti, sed,

(Joan. I, 29) et Patris vocem audierat, intonantis

:
: tu es qui venturus es. Et est sensus : Manda mihi,
Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui quia ad inferna descensurus sum, utrum te et in-

[Matth. iii, 7) : sed quomodo Salvator interrogat, feris debeam nuntiare, qui nuntiari superis?An
,,(.', ut sit positus Lazarus [Joan. xi, 34), ut qui locum non conveniat Filio Dei, ut gustet mortem,et alium
sepulcri indicabant, saltem sic pararentur ad fldem, ad haec sacramenta missurus es ?

et viderent Joannes
mortuum resurgentem : sic et (Vers. 4, 5.) « Et respondens Jesus, ait ilHs :

interflciendus ab Herode, discipulos suos mittit ad Euntes 68 renuntiate Joanni quae audistis et vidi-
Christum, ut per hanc occasionem videntes signa stis. GsBci vident, claudi ambulant, leprosi mun-
atque virtutes, crederent in eum, et magislro in- dantur, surdi audiunt, mortui resurgunt. » Joan-
terrogante, sibi discerent.Quod autem superbirent nes interrogaverat per discipulos Tu es qui ven- :

discipuli Joannis adversus Dominum, et haberent turus es, an alium exspectamus Ghristus signa de- '/

aliquid mordacitatis ex livore et invidia, superior monstrat, non ad ea respondens quae intcrrogatus
quoque interrogatio ^ demonstravit, evangelista fuerat, sed ad scandalum nuntiorum : Ite, inquit,

referente Tunc accesserunt ad eum discipuli Joan-

:
et dicite Joanni signa quos cernitis caecos videntes,
nis, dicentes : Quare nos ei Pharisxi jejunamus fre- et claudos ambulantes, et reliqua. Et quod his non
quenter, discipuli autem tui non jejunant {Matth. minus est ^ : « Pauperes evangelizantur. » Vel pau-
IX, 14)? Et alibi : Magister, cui tu perhibuisti (AL peres spiritu, vel certe opibus [Al. operibus] pau-

^ Pro impressa Scripturae pericope hanc praefe- 2 Rab., interpretatio.

runt mss. nostri •.Joannes autem cum audisset opcra Pro omnes, quod et in Grfeco resonat TravTsi;,
Chrisli, mittens duos de discipulis suis, ait illi : Tu in Palatinis mss. ut et Victorii editione est, plures.
es qui venturus es, an alium expectamus ? Quidam 3 Mss. Palatini continenti serie, et quod his non
et post verbum audisset, addunt, in vinculis. minus est, pauperes evangelimtos, Vel pauperes, etc.
73 mMENTAH. IN EVANGKLIUM MATTII^Iil LIB. II. CA1\ XI. 74
peres, ut nuUa intcraobiles et ignobiles, inter ^ viri, et non ei qui natus ex Virgine, et Spiritu
divites et egenos, in prdicatione distantia sit. Ilfec sancto : quanquam in eo quod dixit : Non sur-
magistri rigorem. li •^f' ra^ceptoris comprobant ve- rexitmdjor intcr natos mulierum Joanne Haptista,
ritatem, quando "' i npud eum qui saivari po- non caeteris prophetis et patriarchis, cunctisque
test, aequalis est.
i
uutem ait : hominibus Joannem prffitulit, sed Joanni ca^teros
(Vers. G.) « Et 1 qui non fuerit scandaliza- exoequavit ^ Non enim statim sequitur, ut si alii
tus in mc. » Interi! . its perculit, sicut in conse- majores co non sunt, ille major aliorum sit ve- :

quentibus demonr^i ur. rum ut aequahtatcm cum cajteris sanctis habeat.

(Vers. 7.) « Iliis . abeuntibus, cocpit Jesus « Qui autem minor est in regno ccelorum, major
dicere ad turbas (l- Quid existis in deser-
-jne : de Salvatore hoc intelligi volunt
cst illo. » Multi

tum videre? arnmli vento agitatam? Sed quid

i quod qui minor est tempore, major sit dignitate.
e.xistis videre? h- -i ji mollibus vestitum? Ecce Nos autem quod omnis
simpliciter, intelligamus :

qui moUibus vesli n : in domibus regum sunt. » sanctus, qui jam cum Deo
major sit illo qui cst,

Si superior sententi.i .tru Joannem prolata fue- adhuc consistit in prailio. Aliud est enim coronam
rat, ut plerique arl>i uur, in eo quod ait: Beatus victoriae possidere, 70 aliud adhuc in acie dimi-

est qui non fueril ralizatus in me, quomodo care. Quidam novissimum angelum in coelis Domi-
nunc Joannes tanli- ibus prajdicatur? Sed quia no ministrantem meliorem volunt accipere quoli-
turbacircumstan=iii :\;ationismysterium nescie- bet primo hominc, qui versetur in terris.
bat, et putabat .' >
! . dubitare de Christo,quem (Vcrs. 12.) « A dicbus autem Joannis Baptistae
ipse monstraveral ; . ut intelligerent Joannem usque nunc regnum coclorum vim patitur, et vio-
nonsibi interrogassi . ni discipuiis suis : Quid, lenti rapiunt illud. » Si primus Joannes, ut supra
inquit, existis in (lc- -tm? Numquid ob hoc, ut diximus, poenitentiam populis njntiavit, dicens :

hominem vidcrctii aaio 69 similem, qui omni Pceniterdiam agite ; appropinquavit enim regnum
vento circumfoi (iii , ;
3vitate mentis de eo am- C(dorum (Matth. iii, 2), consequenter a diebus
bigeret qucm aiitt ;i [ icarat? An forsitan slimu- illius regnum coelorum vim patitur, et violenti
lis contra me invidiii; egitur, et pra;dicatio ejus diripiunt illud. Grandis enim est violentia, in terra
vanam sectatur glorian ut ex ea quaerat lucra? nos esse generatos et coeiorum sedem qusrere,
Cur divitias cupiat, utiffluat dapibus? Locustis possidere per virtutem, quod non tenuimus per
vescitur, et melle .sihpsi. An ut moliibus vestia- naturam.
tur? Pili cameloiiui) ^

LC;en ejus sunt. Istius modi (Vers. 13.) « Omnes enim propheta3 et Lex usque
cibus ct vestis caiv i-hospitio recipiuntur, et ad Joannem prophetavcrunt. » Non quod post Joan-
praedicatio veritalia i (ir^iabet habitaculum. Qui C nem excludat prophetas. Lcgimus enim iu Actibus
autem adulatores sunt, t sectantur lucra, et quaj- apostolorum, et Agabum prophetasse {cap. xi,
runt divitias, et deliciis aluunt, et mollibus vestiun- vers. 28), et quatuor virgines filias Philippi [cap.
domibus rcgm sunt. Ex quo ostendi-
tur, isti in XXI, vers. ix); sed quod Lcx et Prophetae quos
tur rigidam vitain it .nsram praedicationem, vi- soriptos legimus, quidquid prophetaverunt, de
taro debcre aulas iv-lu, et mollium liominum Domino Quando ergo dicitur thn-
vaticinati sunt. :

palatia declinare. nes Proplietx et Lex usque ad Joannem proplictave-

(Vers. 9.)« Sed quid e^stis vidcre? prophetam? runt, Christi tempus oslenditur, ut quem illi dixc-
Etiam dico vobis, et plusuam prophetam. »In eo runt esse venturum, Joannes venissc ostenderet.
Joannes prophetis r.rtrri major est, quod qucm (Vers. l'i, 15.) « Et si vultis rccipere, ipsc esl
illi prffidicaveranL cs > m turum, hic venisse digito Elias qui venturus ebt. Qui habct aures audiondi,
demonstravil, diccns : cce Agnus Dei, ecce <iui audiat. Hoc (juod diotum est Mj vullis rccipere,
•<
:

tollit peccnta mundi [Joau i, 29). Et quia ad pri- mysticum cssc et egere intelligentia,
ipse cst Elias,
vilegium prophetale etiai Baptist<T3 accessit pra;- sequcns sermo Uomini demonstrat, dicens Qui :

mium, ut Dominum suuo ' baptizaret, inde [Al. hahel aures auitiendi, audiat. Si enim planus esset
unde] infert meritorum »^tiT'.v ^, faciens de Ma- q sensus, ct inanifcsla sentcnlia, (juid necesse fuit
lachia tostimonium, in i|i) ctiam angolus pr.-edi- nos ad illius iiitelligcnliam pra^parari ? Elias orgo
catur [MalacJi. iii, 1\ A^chim autcni hic dici Joanncs (iioitur,non sccundum stultos philosophos
Joanncm nonputcmus naira; sociotatc, scd oiririi Pt quosdam h.eroticos, qui \i.i-iw\'jfMrt inlrodu-
dignitato, id cst niinliiiin (|uod venturum Domi- cunt : scd quod juxta aliud teslimonium Evangolii
num nuntiarit. vencril in spiritu et virluto Eliae, camdehi sancli
(Vers. II.) " Anirn > vobis, non surrc.xil in- Spiritus vcl graliam hal>uoril. vol mcnsuram.Scd ct
tcr nalos mulierum iiiiiui.loannt! Haplista. » Intor vil.ranslcritas rigorque mcntis i%li;ool Joannis parea
natos, inquit, mu! -< orgo pra'fortur homi- sunl.llloonim in crcmo.islo in oromo : ille zoiia pel-
nibus, qui dc luuli i simt, ot dcroncubilu lioca cingclKilur.ot isle similc habuil cingulum.llle

' Rliabb., el cui n>\ l.tli<nm iirophctalc cliai)i lia- ncin faciciis. M.\iir.
pti.it;v acccpil privr suuuk cto. '
lloc modo logunt omnos mss. in antea cdilis,
* In codd. mss. , x'7;r,T.w,u\ cst, audio- scd Joanncm c^iteris e.cxquavit. Mmvt.
Patrol. X.WI.
 .

75 S. EUPEBII HIEIIONYMI 76
quoniam regern Achab et Jezabcl impietalis arguit, A. [^^- f(ic^'t Dci]jejunium, ot saturitatem pariter
fugere compulsus est (/// Reg. xix, 3); iste quia spreveritis. 12 Si jejunium vobis placet, cur
Herodis et Herodiadis illicitas arguit nuptias, ca- Joannes displicuit? Si saturitas, cur Filius ho-
pite truncatur (Matth. xiv, 3-11). Sunt qui propter- minis displicuit? Quorum alterum, daemonium
ea Joannem, Eliam vocari putant, quod quomodo habentcm (Luc. vii, 33), alterum, voratorem et
insecundo Salvatoris adventu juxtaMalachiam(caj[j. ebrium nuncupatis [Al. nuncupastis]. Ergo quia
IV, vers. 5) praecessurus est Elias, 71 ct ventu- vos noluistis utramque recipere disciplinam, justi-
rum judicem nuntiaturus sic Joannes in primo : ficata est sapientia a filiis suis : id est, Dei dispen,-
adventu fecerit; et uterque sit nuntius vel primi satio atque doctrina. Et ego qui sum Dei virtus et
adventus Domini, vel secundi. Pei sapientia (/ Cor. 24), juste feeisse ab apostolis
meis filiis comprobatus sum, quibus revelavit
(Vers. 16-19. )Cui autem similem sestimabo gene- Pater, quse a sapientibus absconderat {Matth. xi,
rationem istam ? Similis est pueris sedentibus in fo- 25), et prudentibus apud semetipsos (/?om. xii, 16).
ro,quiclamantescoaequalibussuisdicunt:Gecinimus In quibusdam Evangeliis legitur : Justificata est
vobis.etnon saltastis lamentavimus vobis i,et non
: sapientia ah operibus suis {Luc. vii, 35). Sapientia
planxistis. Venit enim Joannes, neque manducans, p quippe non quasrit vocis testimonium, sed operum.
neque bibens, et dicunt Deemonium habet. Venit
: (Vers. 20.) « Tunc coepit exprobrare ci\itatibu3
Filius hominis, manducans et hibens, et dicunt : in quibus sunt factae plurimae virtutes ejus, quia
Ecce homo vorax, et potator vini, publicanorum non egissent poenitentiam.» Exprobratio civitatum
et peccatorum amicus. Et justificataest sapientiaa Corozain, et Bethsaidaj et Capharnaum, capituli
flliis suis. » Pueris in foro sedentibus et claman- hujus titulo panditur. Quod ideo exprobraverit
tibus atque dicentibus ad cosequales suos Ceci- : eis, quia post factas virtutes et signa quampluri-

nimus vobis, et non saltastis : lamentati sumus, et ma, non egcrint poenitentiam.
non planxistis, comparatur generatio Judseorum, (Vers. 21, 22.) « Vae tibi, Gorozain ; vse tibi,

Scriptura dicente Cui similem sestimabo genera-

: Bethsaida : quia si in Tyro et Sidone factse essent
tionem isiam? Similis est pueris sedentibus in foro, virtutes quae factse sunt in vobis, olim in cilicio

et reliqua [Luc. vii, 31, 32). Non ergo nobis tri- et cinere poenitentiam egissent. Verumtamen dico
buitur libera intelligentia, et allegorise interpre- vobis : Tyro et Sidoni remissius erit in die judicii,
tatio passiva ' sed quidquid dicturi sumus de
: quam vobis. » Ghorozain et Bethsaida, urbes Ga-
pueris, ad similitudinem generationis est referen- lilsese, a Salvatore planguntur, quod post tanta
dum. Pueri isti qui sedent in foro, hi sunt de signa atque virtutes non egerint poenitentiam, et
quibus Isaias loquitur ; Ecce ego et pucri mei, C prseferuntur eis Tyrus et Sidon, urbes idololatriae
quos dedit mihi Deus {Isa. viii, 18). Et in decimo et vitiis deditse. Prseferuntur autem ideo, quod
octavo psalmo {vers. 8) : Testimonium domini Tyrus Sidon naturalem tantum legem calcave-
et

fidele, sapientiam prxstans parvuiis. Et alibi : Ex rint, istae vero post transgressionem naturalis le-

ore infantiiiM et lacteniium perfecisti iaudem {Psai. gis et scripta?, etiam signa quse apud eas lacta
viii, 3). Isti ergo pueri sederunt in foro, sive h/ sunt, parvi duxerint. Quaerimus ubi scriptum sit,
aYopqi, quod significantius Graece dicitur, ubi quod in Gorozain et Bethsaida Dominus signa fe-

multa venalia sunt. Et quia populus Judaeorum cerit. Supra legimus : Et circuibat civitaies omnes
audire nolebat, non ei tantum locuti sunt, sed et xicos, curans omnem infirmitatem, et reliqua
plenis faucibus inclamaverunt Cecinimus vobis : {Matth. IV, 23). Inter cfeteras ergo civitates et vicu-
et non saitastis ; provocavimus ut ad nostrum los, sestimandum est in Corozain quoque et Beth-
canticum bona opera faceretis, et saltaretis ad saidaDominum signa fecisse.

nostram tibiam, sicut saltavit et David ante arcam (Vers. 23.) « Et tu, Capharnaum, numquid us-
Domini (// Reg. vi, 14), et noIuis|is. Lamentati que in ccelum exaltaberis, usque in inlernum ^
sumus, et vos ad poenitentiam provocavimus, et ne 13 descendens? » In altero exemplari reperimus :

hoc quidem facere voluistis, spernentes utramque n Et tu, Capharnaum, qux usque in coeium exaltata
prffidicationem, tam exhortationis ad virtutes, es, usque ad inferna descendes {Luc. x, 15). Et est

quam pocnitentiae post peccata. Nec mirum-si du- duplex intclligentia. Vel ideo ad inferna descendes,
plicem viam contempseritis salutis, cum et Dei quia contra praedicationem meam superbissime

• Plerique codd. tacent vobis : alii lamentati su- 7 : « alios quoque permittitur,i
Passivum, quod in
mus, pro iamentavimus, legunt. promiscuum, commune. Denique et lib.
scilicet
2 In mass. codd., aiiegorica interpretatione posi- de Monogamia, passivum sensum, quod exponit
tiva. Mart. —
Duo Palat. codd., interpretatione Rhenanus infinitum, vagum, liberum et licentem,
Quidam pro aiiegoria pra^ferunt. Quae
et allegorica sive iicentiosum. Infra iterum hoc utitur vocabulo
patet in utramque partem, allegoriam, sive alie- Hieronymus in cap. 2, << ut contextus loci non
goricB interpretationem, passivam Hieronymus vo- passivus et vagus in diversum fluctuet. »_
cat. Sic Tertull. Jd u.xorem lib. i, Passivam licen- 8 est Veronensis codicis antiquissimi
Notanda
tiaw, dixit, qu.-e ab omnibus usurparetur. Et lib. lectio,usque ad coeium exaltaberis, aut usque in in-
adversus Vuicyilinianos, cap. v Passivos discipidos, : fernxm, etc.
14 est, dissolutos. Et conim iVamonm lib. i, cap.
 : ,

77 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^I LIB. II. CAP. XII. ?8

restitisti. Vel ideo, quia exaltata usque ad caelum A fecit et condidit : sed hi qui per Fiiium accessum
meo hospitio, et meis signis atque virtutibus, habent ad Patrora, et ante rebelles, Deum poslea
tantum habens privilegium, majoribus plecteris sentire coeperunt. « Et nemo novit Filiura nisi Pa-
suppliciis, quod his quoque credere noluisti. ter : neque patrera quis novit nisi Filius, et cui
(Vers. 23, 24.) Quia si in Sodomis [Al. Sy-
<' voluerit Filius revelare. « Erubescat Eunomius
qu.T3 factas sunt in
donis] factae fuissent virtutes, tantam sibi notitiam Patris et Filii,quantam alter-
te, mansissenl usque in hunc diem. Ve-
forte ' utrum inter se babeant, vindicans ^ Quod si in-
rumtamen dico vobis quia terrae Sodomorum : de contendit, et suam insaniara consolatur, quia
remissius erit in die judicii quam tibi. » Quasrat scquitur : Et cui voiuerit Filiics revelare. Aliud est
prudens lector et dicat si Tyrus et Sidon et So-
: naturfB a)qualitate nosse quod noveris, aliud reve-
doma potuerunt agere poenitentiam ad praedicatio- lautis dignatione.
nem Salvatoris, signorumque miracula, non sunt (Vers. 28, 29.) « Venite ad me, omnes qui la-
in culpa quod non crediderunt scd vitium silentii : boratis ct oncrati estis : ct ego reficiam vos. Tol-
in eo est, qui acturis paenitenLiam noluit praedi- lile jugum meum super vos : et discite a me quia
care. Ad quod facilis et aperta responsio est : ig- mitis sum et humilis corde : etinvenietis requiem
norare nos judicia Dei, singularum dispensatio-et p animabus vcstris. » Gravia onera esse peccati, et
num ejus sacramenta Propusitum fueral
nescire. Zacharias propheta testatur, dicens, iniquitatem
Domino Judaeie fines non excedere, nc justam sedere super lalentum plumbi {Zach. v, 7). Et
Pharisaeis et sacerdotibus occasionem persccutionis Psalmista complorat : Iniquitates mex aggravatx
daret. Unde et apostolis ante passionem pnecepit sunt super mt {Psal. xxxvii, »), Vel certe eos qui
In viam geniium nc abieritis, et in civitates Sama- gravissimo legis jugo premebantur, ad Evangelii
ritanorum ne intraveritis {Matth. x, 5j. Gorozain invitat gratiara.
damnantur, quod prccsenti Do-
igitur et Bethsaida (Vers. 30.) « Jugura enim meum suave est,etonus
mino credere noluerunt. Tyrus et Sidon justifi- meum leveest. » Quomodo levius lege Evangelium,
cantur, quod apostolis illius crediderunt. Non cum in lege homicidium {Exod. xx, 13), in Evan-
quajras tempora, cum credentium intuearis salu- gelio ira damnctur {Matth. v. 23)? Qua ratione
tera. In Capharnaum autem, quae interpretatur Evangelii gratia facilior, cum in lege adulterium
villa jmcherrima, condemnatur incredula Jerusa- {Exod. XX, 15), in Evangelio concupiscentia pu-
lem, cui dicitur per Ezechielem : Justificata est So- niatur {Ma/th. v, 28) ? In lege multa praecepta
doma ex te {Ezech. xvi, 48). sunt, quaj Aposlolus non posse ccmpleri plenis-
(Vers. 25.) « In illo lemporc, respondens Jesus, sime docct {Act. xvi. 10). In lege opera requirun-
dlxit : Gonfitebor tibi, Pater, Dominecojli et terrae.» C tur, qufe qui fecerit, vivet 75 in eis. In Evangelio
Confessio, non semper pccnitentiam, sed, et gra- voluntas quaeritur : qua; etiamsi eCfectum non ha-
tiarum actioncm significat ut in psalmis sajpis- : buerit, tamen prajmium non amittit. Evangelium
simo legiraus. Audiant quiSalvatorera non natum, eu pra3cipit quao possumus ne scilicet concupi- :

sed creatum calumniantur, quod Patrom suum .scamus : hoc in arbitrio nostro cst, Lcx cum vo-
vocet coeli et tcrra) Dominum. Si enim ct ipse hmlutom non puniat, punit cffcctum, ne adul-
crcatura est, et crcatura conditorem suum patrem tcrium facias. Fingc in pcrsecutione aliquam vir-
appellare potest, stultura fuit non et sui et cocli ginem prostitutam. Hajc apud Evangelium, quia
ac terras Dominum, vel Patrem similiter appeltare. voluntatenon pcccat, virgo suscipitur : in lege
74 « Quia abscondisti hajc a sapicntibus et pru- quasi corrupta repudiatur.
dcntibus, ct revelasti ea parvulis. » Gratius agit et tempore ubiit (Cap. XII. — Vcrs. 1). <( In illo
cxsullat in Patrc, quod aposlolis sui udventusape- aulem ejus osu- Jesus Sabbat') pcr sala, discipuli
rucrit sacramenla, qua; ignoraverint Scribaj et ricntes cocperunt cvcllere spicas, et manducare. »
Pharisa>i, qui sibi sapientes videntur, ct in con- In alio quoquo ovangclista legiraus, quod propter
spectu 9U0 prudentos. Justificata est sapientia a nimiam importunitulem, nec vescondi quidem ha-
filiig suis. n bebant locuin, et ideo quusi hominos osuriobant
(Vers. 2().) « Ita, Patcr, quoniam sic placitum (Miirc. n. ct Luc. vi). Quod uulom spicas soge-
fuitanle to.MHlandientisaflcctu lociuilur ad Patrcm, tum manibus confnoant, ct iucdiam consolanlur,
ut captum in apostolis bcnoficium complcalur. vit;c austerioris indicium csl non pra^paralas ;

(Vers. 27.) « Omnia mihi

sunt a Patro tradita cpulas, scd cibos simplices quajpcntium.
meo. » Et tradentom Patroin, ct accipiontcm Fi- (Vers. 2.) « Pharisiui aulcm vidcntes, di.xcrunt
lium, mystice intcUige. Alio(iuin si juxta fiagilita- ci : Eccc discipuli tui fuoiunt, quo'I non licot eis
tcin noHlnim scnlirc volumus, cuiu cuipcril haberc fuccrc Sabbatis. » Nota()uod primi apostoli Salva-
qui accipit, incipiot non haliero qui dedcrit. Tra- toris littcram Sabhati do^lruuiit, advorsus Ebio-
dita uutom sibi omnia, non crolum et lcrra, ot nilas, qui cum cajtcros rccipiant aposlolos, Paulum
elemcnta inlclligcnda sunt, et ca-tcra quic ipse quasi transgrcssorcm legis ropudiant.

Adverbium, forte, duo Palalini msa. ignorant. » Pcnes Victorium, iactHans

79 S. EUSEBll IIIERONYMI 30
(Vcrs, 3, i.) « At illc dixit cis : Non legistis A loci cst; quod major tcmplo sit locus, qui Domi-
quid fecerit David, quando csuriit, ct qui cum co num templi teneat.
erant quomodo intravit in domum Dei, et panes (Vcrs. 7.) (( Si autem sciretis quid est : Miseri-
propositionis comedit, quos non licebat ei come- cordiam volo, et non sacrificium {Osee, vi, 6) :

dere, neque his qui cum eo erant, nisi solis saccr- nunquam condemnassetis innocentes. » Quid sit,
dotibus ? » Ad confutandam calumniam PharisKo- volo misericordiam, et non sacrilicium, supra di-
rum, veteris recordatur historise, quando David ximus. Quod autem sequitur Nu7iqimm condem- :

fugiens Saulem, venit in Nobe, et ab Achimeloch nassetis innocentes, de apostolis intelligendum est.
sacerdote susceptus, postulavit cibos ;
qui cum pa- ¥A est sensus Si misericordiam comprobastis
:

nes laicos non haberet,dedit ei consecratos, quibus Achimelech, eo quod fame periclitantem refocilla-
non licebat vesci nisi solis sacerdotibus et lcvitis. verit David et pueros ejus quare discipulos meos :

Et hoc tantum interrogavit si essent mundi pueri condemmatis, qui nihil tale fecerunt ?
a mulieribus et illo respondente, ab heri et nu-
:
(Vers. 9.) « Et cum inde transisset, venit in sy-
diustertius, non dubitavit panes dare (/ Reg. xxi,
nagogam eorum. Et homo manum habens ecce
i. 6), melius arbitratus,propheta dicente Miseri-
aridam.» Tertius decimus iste 77 est, qui curatur
:

cordinm volo, non sacrincium de ^ „ *•

. '
et '
(Osee,
^'
>
vi,
'
G),
/» n in „Svnagoga.
•
vy^ a
Et notandum, quoda non in itinere et
^
•
*.

famis periculo homines liberare, quam Deo offerre foris, sed in conciliabulo Judaeorum raanus arida
sacriflcium. Hostia enim placabilis Deo, hominum
fuerit sanata.
salus est. Opponit ergo Dominus, et dicit Si et :

(Vers. 10.) « Et interrogabant eum, dicentes

David 76 sanctus est, et Achimelech pontifex a
:

Si licet Sabbatis curare ut accusarent eum.

: »
vobis non reprehenditur, sed legis uterquc man-
Quia destructionem Sabbati, quam [Al. qua et di-
datum probabili excusatione transgressi sunt, et
scipulos] Pharisfci in discipulis arguebant, proba-
eamdem famem non proba-
fames in causa est,cur
bili exemplo excusaverat, ipsum caiumniari vo-
quam probatis in caeteris ? Quan-
tis in apostolis,
lunt :et interrogant utrum liceat curare in Sabba-
quam et in hoc magna distantia sit. Isti spicas in
tis ut si non curaverit, crudelitatis aut imbecilli-
Sabbato manu confricant, illi panes comederunt
;

tatis ; si curaverit, transgressinois accusarent [Al.

Leviticos, et ad Sabbati solemnitatem accedebant
accusent].
Neomeniarum dies, quibus in convivio requisitus
fugit ex aula regia. Observa quod panes propositio- (Vers. 11, 12 5^75'.) « Ipse autem dixit illis : Quis
nis nec David, nec pueri ejus acccperint,antequam
erit ex vobis homo qui habeat ovem unam, et si

se a mulieribus mundos esse responderent. ceciderit haec Sabbatis in foveam, nonne tenebit et
levabit [Al. allevabitj eam? Quanto magis melior
(Vers. 5.) (c Aut non legistis in lege, quia Sab- est homo ove! Itaque licet Sabbatis benefacere. »
batis sacerdotes in templo Sabbatum violant, et Sic solvit propositam quaestionem,ut interrogantes
sine criminesunt? » Calumniamini, inquit, disci- avaritia3 condemnaret. Si vos, inquit, in Sabbato
pulos meos, cur pcr segetes transeuntes, s[iicas
ovem et aliud quodlibet animal in foveam deci-
triverint, et hoc fecerint famis necessitate cogente, dens, eripere festinatis, non animali, sed vestrae
cum et ipsi Sabatum violetis in templo, immolan- quanto magis ego hominem,
avaritia) consulentos,
tes victimas, csedentes tauros, holocausta superli- qui multo melior est ove, debeo liberare !

gnorum struem incendio concremantes : et juxta

Tunc homini Extende manum
( Vers. 13.) « ait :

alterius Evangelii finem {Joan. vii, 22), circumci-

tuam. Et extendit, et restituta est sanitati sicut al-
dentes parvulos in Sabbato, ut dum aliam legem
Evangelio, quo utuntur Nazaraeni et
tera. » In
servare cupitis, Sabbatum destruatis. Nunquam
Ebionitae (quod nuper in Graecum de Hebraeo
^

autem leges Dei sibi contrariae sunt. Et prudenter

sermone transtulimus, et quod vocatur a plerisque
ubi transgressionibus discipuli sui argui poterant,
Matthaei authenticum), homo iste, qui aridam ha-
David et Achimelech dicit exempla sectatos ve- :

bot manum, caementarius scribitur : istius modi

ram autem et absque necessitatis obtentu, Sabbati
vocibus auxilium precans : Caementarius eram,
praevaricationem in ipsos refert, qui calumniam
manibus victum quaeritans : precor te, Jesu, ut
fecerant.
mihi rcstituas sanitatem, ne turpiter mendicem
(Vers. 6.) « Dico autem vobis, quia tempio ma- cibos. Usque ad adventum Salvatoris arida manus
jor est hic. » Hic, non pronomen, sed ad verbium in synagoga fuit Judaeorum, et Dei opera non fie-

1 Nostri omnes, et quidam penes Martianaeum smi Salvatoris, quam ex Nazaraenorum codice ipse
mss., Hic non pronomen, sed adverhium loci legen- recitat S. Pater ad cap. xi Isaire, aliter eaque bre-
dum est. vius exponitur ab Epiphanio ha;res. 30, § 13. At
2 Hoc de Evangelio actum est a nobis, cum ali- nihil inde aliud evincas, quam loca quaedam fuisse
bi, tumpraecipue ad Catalogi cap. 2. Quod vero hic a Nazara?is interpolata, itemque alia ab Ebionitis ;

addit Hieronymus Ebionitas quoque illo usos esse, non ita tamen ut diversa eorura Evangelia dici
pecentiores critici pernegant,quod non uno alterove possent, qua3 maximam partem convenirent. Recte
Ciip. Nazara3norum alquc Ebionitarum intcr se adeo Hierdnymus pro uno accepit.
Evangelia dissentirent. Historiacum primis bapti-
 :

81 COMMENTAll. IN hVANOI-LIUM MATTIL-EI LIIL II. OAP. XII. 82

bant in ea : poatquam illc venit in terras, reddita A. eat, sed et quotidie cornpletur in conversione cre-
est in apostolis credentibus dextera, et operi pri- dentiurn, ut expulso daemone, primum fidei lumen
stino restituta. aspicianl, inde in laudcs Dei tacenlia prius ora
(Vcrs. 14.)Exeuntes auteni Pharisaji, consi-
« laxentur.
lium faciebant adversus eum, quomodo perderent (Vers. 25.) « Jesus autem sciens cogitationes
eum. " Quod Domino moliuntur insidias, livor in eorum, dixit eis : Omne regnum in se divisum
causa est. Quid enim fecerat, ut Pharisajos ad in- desolabitur ^, et omnis civitas vel domus divisa
terfectionem 78 sui provocaret ' ? nempe quod contra sc, non stabit. « Turbas stupebant et confi-
homo extenderat manum. Quis enim Pharisajorum tebantur eum, qui tanta signa faciebat, esse filium
in die Sabbati non extendit manum, portans cibos, David : Pharisa;i vero opera Dei principi daemo-
calicemque porrigens, ct caitera quae victui neces- niorum deputabant. Quibus Dominus non ad dicta,

saria sunt? Si ergo manum extendere et alimenta sed ad cogitata respondit : ut vel sic compellerentur
subievare vel potum in Sabbato, non estcriminis : credere potentia; ejus, qui cordis videbat occulta.
cur hoc in alio arguuntquod ipsi facerc coarguun- (Vers. 26.) « Et si Satanas Satanam ejicit, ad-
tur, prssertim. curu iste cacmentarius nihil tale versus sc divisus est ;
quomodo ergo stabit regnum
portaverit, sed ad pra!ceptum Domini solam cxtcn- T» ejus? » Non potest regnura et civitas contra se di-
derit manum ? visa perstare ; sed quomodo concordia parvac res
(Vers. 15, 17.) « Jesus autem sciens, recessit crescunt, ita discordia maximaj dilabuntur. Si ergo
inde, et secutl sunt cum multi, et curavit eos om- Satanas pugnat contra se, et daemon inimicus est
nes. Et prKcepit eis, ne manifcstum eum face- dajmonis, deberet jam mundi vcnisse consumma-
rent, ut adimpierctur quod dictum est pcr Isaiam tio ; ut non haberent in eo locum advcrsaria; po-
prophetam dicentem (Isa. xlii, 1, 2). » Sciens in- testates, quarum inter sc bellum, pax hominum
sidias eorum, quod vellent perdere Salvatorem est. Si autem putatis.o Scriboc et Phurisaei, quod
suum, recessit inde, ut Pharisajis contra se occa- recessio dajmonum obedientia sit in principem
sionem impietatis auferret. suum, ut homines ignorantes fraudulenta simula-
(Vcrs. 18, 19.) « Ecce puer meus, quem elegi tione dcludant, quid potesLis dicere de corporum :

dilcctus meus, in quo bene complacuit anim;o me.T. saniLatibus, quas Dominus perpelravit ? Aliud est
Ponam spiritum meum super eum, et judicium si membrorum quoquc dcbilitates ct spiritualium

gentibus nunliabit. Non contendet, neque clama- virtutum insignia da^monibus assignatis.
bit. Per Isaiam prophetam ex persona Patris hoc
)) (Vcrs. 27.) « Et si ego in Bcelzebub ejicio dffimo-
dicitur Ponum spiriturn meum super eum. Spiritus
: nes, filii vestri in quo ejiciunt? Ideo ipsi judices
ponitur non super Dei verbum, et super Unigeni- C veslri erunt. » Filios Judacorum, vel exorcistas
tum, qui de sinu processit Patris, scd super euni, gentis illius, ex more significat, vcl apostolos, ex
de quo dictuin est Lcce pucr meus (Ibid.). : eorum stirpe gencratos. Si exorcistas, qui ad in-
(Vers. 10.) Nequc audiet aliquis in plateis vo-
« vocationera Dci ejiciebant damones, coarctat in-
cem cjus. » Lata enim est et spatiosa via, qua) du- terrogatione prudcnti, ut connteantur Spiritus san-
cit ad perditionem, et mulli ingrediuntur per eam cti esse opus. 80 Quod
expulsio d.-cmonum in- si

[Mallh. VII, II). )

Qui raulli vocem non audiunt Sal- quit, in non d;cmonibu3 doputa-
flliis vestris, Doo,
vatoris, quia non sunt in arcta via, sed in spatiosa. tur (piare in me idcm opus non eadem habcat
:

(Vers. 20, 21.) « Arundinem quassatam non ct causam ? Ergo ipsi judices vestri crunt, non po-
confringot, etlinum fumigans non exstinguet, do- testate, sed comparationc duin illi expulsioncm :

nec ojiciat ad victorium judicium ct in nomine : dccmonuni Deo ussignant vos Bcclzebub principi ;

ejusgentcs sperabunt. » Qui peccatori non porrigit daemoniorum. Sin autom de aposlolis dictum cst,
manum, ncc purtat onus fratris sui, islc calaniuin quodet magisintclligercdcbemus, ipsi crunt judices
quassatum confriiigil. l']t qui inodicam scintillani eoruia ciuiu scdcbunt iu duodocim soliis, judican-
:

fidei contemnit in parvulis, hic linum cxlinguit tcs duodcciin tnbus Isracl [}latth. \ix, 2S Luc. ;

fumigans. Quorum neutrum Christus fecit ad lu->c ;

j) xxii, 30).
enim venerat, ut salvum fuccret quod pericrat. (Vers. 28.) « uutcm cgo in spirilu Dci ojicio
Si
(Vcrs. 22-21.) (( Tunc oblatus cst ci diouioniuin dioinones. » InLucu istum locuin ila scriplum le-
habens, 79 cajcus, ct mutus, ct curavit cuni, ita ginius : Si aulcm cgo in tliijito !)ci cjicio tLrmonc^
ut loquerclur ct vidorct. Et slapcbant omncs lurli;o, [Lnc. XI, 20). IsLo oat digilus quom oontilonlur ot
ct diccbant : Numquid hio cst lilius David ? Pha- Magi, qul contru .Moyscn ot Auron signa faciobant,
risapi uutein audiontes, dixerunt : Ilic non cjioit dicontos : Lhyilus noi csl i.Uc {E.vod. vin, 10 quo :

da;inonos, nisi in beelzohub principo daninoniorum. » lubulm lapidcio script.T sunt in monte Sinu \Dcul.
Tria signa siinul in uno hominc pnrpotrata sunl IX, lOV Si igitiir manu.s et lirachiiim Dci, Filius
Ca^ru» vidct, nuilus loquitur, posscstius a daMiioiu". csl ; ot digilus ojiis Spiriliis sanctiis, Patris, ot Fi-
libcrntur. Quod ct lunc quidom carnalifi-r facluin lii, ot Spiriliis sunrli luiu fubstanliu osl : non lo

'
Voculam, .-;«?', rostituunt nostri inss. iilianuc * Duo mss. (livisum contni .^e dcsolahitur alii,
id gonus lcviorii passini taciti castigainus. licsolatur.
83 S. EUSEBll HIEIIONYMI 84
scandalizet membrorum inaequalitas, cum aidilicet A et fratres habeam, Jacobum, et Joseph, et Judam
unitas corporis. « Igitur pervenit in vos regnum {Marc. VI, 3) ; et homo vorator, et vini potator sim
Dei. it Vel seipsum significat, de quo in alio loco (Matth. XI, 19), talis opinio atque blasphemia ',

scriptum est Regnnm Dei intra vos : est {Luc. xvii, quanquam culpa non carcat erroris, tamen habeat
21) et: Medius stat inter vos, quem
: nescitis {Joan. veniam propler corporis vilitatem. Qui autem ma-
I, 26) : vel certe illud regnum quod et Joannes et nifeste intelligens ' opera Dei, cum de virtute ne-
ipse Dominus praedicaverant Pceinlentiam agite, : gare non possit, eadem stimulatus invidia, ca-
appropinquavit enim regnum cidorum [Matth. iii, lumniatur ; et Ghristum Oeique Verbum, et opera
2). Est et tertium regnum Scriptur» sanctse, quod Spiritus sancti dicit esse Beelzebub isti non di- :

aufertura Judaeis, et tradetur genti facienti fructus mittetur neque in praesenti sfficulo, neque in futuro.
ejus {Matth. xxi, 43). (Vers. 33.) « Aut
arborem bonam, et fru-
facite
(Vers. 29.) Aut quomodo potest quisquam in- ctum ejus bonum aut facite arborem malam, et
:

trare in domum fortis, et vasa ejus diripere, nisi fructum ejus malum. Siquidem ex fructu arbor
prius alligaverit fortem, et tunc domum illius diri- agnoscitur. » Constringit eos syllogismo, quem
piet ? » Non debemus esse securi : adversarius Grseci vocant acpuxxov, 8!8 nos inevitabilem possu-
noster quoque vocibus comproba- p mus appellare qui interrogatos hinc inde conclu-
fortis, victoris :

tur. Domus mundus, qui in maligno positus

illius dit, et utroque cornu premit. Si, inquit, diabolus

est (/ Joan. v, 19), non creatoris dignitate, sed malus est, bona opera facere non potest. Si autem
magnitudine delinquentis. Vasaejus nos quondam bona sunt quae facta cernitis, sequitur ut non sit
fuimus. Alligatus est fortis, et religatus in tarta- diabolus qui ea facit. Neque enim fieri potest, ut
rum, et Domini contritus pede et direptis sedi- ex malo bonura, aut ex bono oriatur malura. Quod
bus tyranni, captiva ducta est captivitas. autem sequitur :

(Vers. 30, 31.) « Qui non est mecum, contra (Vers. 34.) « Progenies viperarum, quoraodo
me est et qui non congregat mecum, spargit. potestis bona loqui cura sitis raali? Ex abundantia
:

Ideo dico vobis omne peccatum et blasphemia

: enira cordis os loquitur. » Ostendit illos arborera
remittetur hominibus spiritus autem blasphemiae raalam, et tales afferre fructus blaspheraise redun-
:

non remittetur. » Non putct hoc quisquam de hse- dantes [Al. redundantis], qualia habeant semina
reticis dictura et schismaticis 81 (quanquam et diaboli.
ita ex superfluo possit intelligi), sed ex consequen- (Vers. 35.) « Bonus homo de bono thesauro pro-
tibus textuque sermonis ad diabolum refertur: eo fert bona. Et malus homo de malo thesauro pro-

quod non possint opera Salvatoris Beelzebub ope- fert mala. » Vel ipsos Judaeos Dominum blasphe-

nbus comparari. Ille cupit animas hominum tenere C mantes ostendit de quali thesauro blasphemias
captivas Dominus liberare. llle preedicat idola
;
proferant, vel cura superiori quaestione haeret sen-;

hic unius Dei notitiam. IUe trahit ad vitia hic ad tentia, quod quomodo non possit bonus horao pro-
:

virtutes revocat. Quomodo ergo possunt inter se ferre raala, nec malus bona sic non possit Chri- :

habere concordiam, quorum opera divisa [Al. di- stus mala, et diabolus bona opera facere.
versa] sunt? (Vers. 36, 37.) « Dico autem vobis, quoniam
(Vers. 32.) « Et quicunque dixerit verbum contra orane verbura otiosura, quod locuti fuerint homi-
Filium hominis, remittetur ei qui autem dixerit : nes, reddent rationera de eo in die judicii. Ex
contra Spiritum sanctum, non remittetur ei, neque verbis enim tuis justificaberis, et ex verbis tuis
in hoc saeculo, neque in futuro. » Etquomodo qui- condemnaberis. » Hoc quoque haeret cura superio-
dam nostrorum episcopos atque presbyteros post ribus. Et est sensus Si otiosum verbum, quod
:

blasphemiam Spiritus sancti, in suum recipiant nequaquam aedificat audientes, non est absque pe-
gradum, cum Salvator dicat, omne peccatum et riculo ejus qui loquitur, etin die judicii redditurus
blasphemiam dimitti hominibus qui autem in Spi- : est unusquisque rationem sermonum suorum :

ritum sanctum blasphemaverit, non dimilti ei ne- quanto magis vos, qui operaSpiritus sancti calum-
que in prssenti tempore, neque in futuro ? Nisi niamini, et dicitis rae in Beelzebub principe dae-
|^
forte illud de Marco evangelista sumamus exem- moniorum ejicere daemonia, reddituri estis ratio-
plum, qui causas tautae irae manifestius expressit, nem caluraniae vestraj ! Otiosura verbum est, quod
dicens : Quia dicebant, spiritum immundum habet sine utilitate loquenlis dicitur et audientis : si

{Marc. iii, 22). Ergo quicunque opera Salvatoris omissis seriis, de rebus frivolis loquamur, et fa-
Beelzebub principi daemoniorum deputarit et di- ; bulas narremus antiquas. Caeterum qui scurrilia
imrau.ndum, huic
xerit Filium Dei habere spiritum replicat, et cachinnis ora dissolvit et aliquid pro-
nuUo terapore blasphemia remittetur, Vel ita locus fert turpitudinis, hic non otiosi verbi, sed crimi-

iste intelligendus
est Qui verbum dixerit contra :
nosi tenebitur reus.
Filium hominis, scandalizatus carne mea, et rae (Vers. 38.) « Tunc responderunt ei quidam de
horainem tantum arbitrans, quod filius sim fabri, Scribis et Pharisaeis, dicentes : Magister, voluraus

1 Legebatur antea. Opinio absqiie hlasphemia : centibus mss. quorum ope restituimus, atque pro
quae falsa lectio visa est, maxime nostris contradi- absque.
85 COMMENTAR. IN EVANGKLIUM MATTHiEI LIB. 11. CAP. XII. 86

a te signum videre. » Sic signum postulant, quasi A (IH Hcg- x, 1 seqq.; II Pai-al.xi, 1 seqtj.) : quee j.er

quae viderant, signa non fuerint. Sed in alio evan- tantas difficultates, gente sua et imperio derelictis

gelista quid petant plenius explicatur Volumiis : venit in Jud<(;am audire sapientiam Salomonis, et

83 a tesvjnum videre de cceio {Marc. viii, 1). Vel ei multa munera detulit. In Ninive aulem et in re-

in morem Elia; ignem de sublimi venire cupiebant gina Saba, occulte [Al. occulta] fides nationum prae-

(/// Reg. XVIII, 38), vel in similitudinem Samuelis, fertur Israel.

contra naturam loci mugire to- « Curn autem immundus spiritus
Vers. 4.3.)
tempore aestivo ' (

nitrua, coruscare fulgura, imbres ruere [Iltecj.xn, exierit ab homine, ambulat perlocaarida, quajrens
18), quasi non possint et illa calumniari, et
dicere requiem et non invenit. Tunc dicit: » Quidam istum
ex occultis et variis aeris passionibus aocidisse. locum de haereticis dictura putant, quod immun-
Nam qui calumniaris ea qua3 oculis vides, manu dus spiritus, qui in eis antea habitaverat, quando
tenes, utilitate sentis quid facturus es de his qua;
: gentiles erant, ad confessionem verae fidei ejicia-
de coelo venerint ? Utique respondebis, et magos tur postea vero cum se ad hKrcsim transtulerint
:

in .^gypto multa signa fecisse de cobIo {Exod. vii, et simulatis virtutibus ornaverint domum suam,
12, 22). tunc aliis septem nequam spiritibus adjunctis, re-
(Vers. 29.) « Qui respondens, ait illis : Genera- vertatur ad eos diabolusethabitet in illis fiantque :

tio mala et Egregie dixit adultera

adultera. » :
novissima eorum pejora prioribus. Multo quippe
qui dimiserat virum, et juxta Ezechielem, multis pejori conditione sunt haeretici quam gentiles :

se amatoribus copulaverat {Ezech. xvi, 26). quia in illis spes fidei est, et in istis pugnadiscor-
(Vers. 40.) « Signum qucerit, et signum non da- dia;. Cum ha;c intelligentia plausum quemdam et

bitur ei, nisi signum Jona; propheta;. Sicut enim colorem doctrinae praRferat, nescio an habeatverita-
fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus no- tem. Ex eo enim cjuod finita vel parabola, vel ex-
ctibus sic erit fiiius hominis in corde terra; tri- emplo, sequitur Sic erit et gencrationi huic pes'
;

bus diebus et tribus noctibus. » Dchoc loco pla- simiv ; compellimur non ad ha^reticos et quoslibet
nius in Commentariis Jonaj propheta; disputavi- homines sed ad Judaeorum populum referre para-
:

mus : ad illum ergo locum lectoris diligentiam bolam, ut contextus loci non passivus ^ et vagus
reirittimus.Hoc breviter nunc dixisse contenti, in diversum fluctuet, atqueinsipientium moretur-
quod synecdochice totum intelligatur ex parte :
betur ; sed haerens sibi, vel ad priora, vel ad po-
non quod omnes tres dies et tres noctes in inferno steriora respondeat. Immundus spiritus exivit a
Dominus steterit sed quod in parle Parasceves,
; Judaeis, quando acccperunt legem, et ambulavit
et Dominicae, et tota die Sabbati, tres dies et toti- per loca arida, quaerens sibi requiem. Expulsus
dem noctes intelligantur. C videlicet a Judaeis, ambulavit per gentium solitu-
(Vers. 41.) « Viri Ninivita; surgent in judicio dines : qua3 cum postea Domino credidissent, ille,

cum generatione ista, et condemnabunt eam :quia non invento loco in nationibus, dixil :

poinitentiam egerunt in praedicatione Jonae. » Non (Vers. 44.) « Ucverlar in donium meam *, undc
sententioB potestate, sed comparationis exemplo exivi. » IIoc est, abibo ad Judajos, quos ante di-
" Et ecce plus quam Jonas hic. » Hic adverbium miseram.
loci non prononem intelligas. Jonas, secundum (Vers. 44, 45.) « invenit vacantem,Et veniens,
Septuaginta interpretes, triduo praedicavit : cgo scopis ornatam. Tunc vaditet assu-
mundatam, ct
tanto tempore. llie Assyriis gcnti increduhc : cgo mit soptein alios spirilus secum nequiores se, et
Judaeis populo Dei. IIIc percgrinis : ego civibus. intrantes, habitant ibi et liunt 85 novissima ho- :

llle voce locutus esl simplici, nihil signoruni fa- minis illius pejora prioribus. Sic erit et t^enera-
ciens ego tanta * faciens signa, Beelzebub calum-
: tioni huic pessinKu. » Vacabat cnim lemplum Ju-
niam sustinco. PIus ergo est Jona hic, id cst, in da^orum, ot Christuin hospitem non habcbat, dicen-
praesentiarum inter vos. tem Surgitc, et abeamus hinc [Joan. xiv. W^. VA
:

(Vers. 42.) « llogina Auslri surgel in judicio in alio loco .•

Dimitlctur rflhis donnis vcstr i dcserta
curn generatione ista, ot condeninabit eam quiu r\ (Lnc. xiii, 'X\). Quia igitur ct Doi ot angoliirum
venit a finibus torrao audirc Bapientiam Salonionis prtesidia non hubebaut, et ornati crant supcrnuis
Et ecce plus quum Salomon hic. » 8-1 Ecodcm obsorvalionibus Icgis, cf tradilionibus Pharisxo-
modo condemnabit rcgina Austri populum Juda'o- rum, rovortilur diabolus ad sedem suuiu pristinam
rum, quo condemnabunt viri Ninivila» Israelom in- pf soptonario sibi numoro d.i^monuin addito, liahi-
crcdulum. Ista aulcm cst rcgina Saba, do (jua in tut prislinam domum, ot fiunt illius populi novis-
Hcgum voluminc ct in Paralipomcnon lcgimus aima pcjora prioribus. Mullo cnim nuno inajori

' Vcrba contra naturam loci Ilhabb. ignorat. prctulioncs ;

quas otiam supra appollal passivam
' Uhabb., nihilnue siijnum farirns arcrplus cft, intrri'rrlalioncm, dicfns .Vd» rrijo i.ohis tril>utiur ;

ego ianla, etc. lil>rra inlellnj' ntia.elallcijort.v inltr/iretatio passiva

Editi legunt nt ronlc.rlu.'^ lori non f>a.<sim ct va-
^
Maiit. —
Viotor., passim. Uccolo i|u;u dc voc.ibulo
gns in (lirrrsum fhirturt : ipiia odiloros anti(|iii iio- paulo siiroriiiH iii oap. xi oborvumus.
scieriinl llioninymuin apiiolluro conlc.dum iia^sivum .\ddunt Palulini uis., pristinam.
'

cuin (]ui patilur lilicr;is. Moloiilus el roaotas iiitor-

 : ;

87 S. EUSEBIl HIERONYMI 88
djemonum numero possirtcntur, blasphementea in A. Domini de uxore Joseph filios suspicantur, se-
alia
synagogis suis Chrislum Jcsuin, quam in /lilgypto qucntss dcliramonta apocryphorum, et quamdam
possessi fucrant ante icgis notitiam ; quia ahud cst Melcharn '
vel Escham mulierculam confingentes.
venturum non credere, cum non suscepisse
aliud Nos autcm sicut in libro, quem contra Helvidium
qui venerit. Septenarium uutem numcrum adjun- scripsimus, continetur, fratres Domini, non fiiios
ctum diabolo, vel propter Sabbatum intellige, vel Joseph, sed consobrinos Salvatoris.Mariae liberos *
propter numerum Spiritus sancti : ut quomodo in intelligimus matcrtera; Domini quffi esse dicitur
Isaia, super virgam de radice Jessc, et florcm qui mater Jacobi Minoris ct Joseph ct Judae, quos in
de radice conscendit, scptem spiritus virtutum de- Domini legimus appel-
alio Evangelii loco fratrcs
scendisse narrantur {l.sa. xi, 1-5) ito econtrario ; autem consobrinos dici,
latos {Marc. vi, 3). Fratres
vitiorum numerus in diabolo consecralus sit. omnis Scriptura demonstrat. Dicamus et aliter :

(Vers. 16-49.) « Adhuc eo loquente ad turbas, Salvator loquitur ad turbas, intrinsecus erudit na-
ecce mater ejus et fratres stabant foris quserentes tiones.Mater ejus et fratres, hoc est, Synagoga et
loqui ei. Dixit autem ei quidam Ecce mater tua, : populus Juda3orum foris stant, et intrare deside-
et fratrcs tui foris stant qusarentes te. At ipse re- rant, et sermone ejus indigni liunt. Gumque roga-
spondens dicenti sibi, ait : Qufe est mater mea, et verint, et quacsierint, et nuntium miscrint,respon-
qui sunt fratres mei ? Et extcndens manum in di- siira accipient [Al. accipiunt], liberi eos esse arbi-
scipulos suos, dixit. » Occupatus erat Dominusin trii, et intrare posse, si velint et ipsi credere : qui
opere sermonis, in doctrina populorum, in offzcio tamen intrare non poterunt [Al. potuerunt], nisi
praedicandi, mater et fratres veniunt, et foris stant alios rogaverint.
et ei desiderant loqui. Tunc quidam nuntiat Sal-
vatori,quod niater sua et fratres stent foris, quse- 87 (Cap. XIII. — Vers. 1, 2.) « In illo die

rentes eum. Videtur mihi iste qui nuntiat, non exiens Jesus de domo, sedebat secus mare. Et con-
fortuito et simpliciter nuntiare : sed insidias ten- gregatae sunt ad eum turbae multae : ita ut in navi-
dere Salvatori, utrum SG culam ascendens sederet, ct omnis turba stabat
carnem
spirituali operi
et sanguinem praeferat. Unde el Dominus, non in littore. Populus domum Jesu non potcrat in-
>>

quod negaret matrem et fratres,exire comtempsit trare, nec esse ibi ubi apostoli audiebant myste-

sed quod responderet insidianti, extcndens ria idcirco miserator etmisericorsDominus egre-
manum :

in discipulos, ait ditur de domo sua, et sedet [Ai. sedit] juxta hujus
( Vers. 49, 50.) « licce mater mea, et fratres mei sasculi mare, ut turba? multae ^ congregentur ad
Quicunque enim fecerit voluntatem Patris mei, qui eum et audiant in littore quas intus non mereban-
audire, ita ut in naviculam ascendens sederet
in ccelis est, ipse meus mater C ^^^
frater, et soror, et
est, sunt mater mea, qui me quotidie in
» Isti el omnis turba staret in littore, Jesus in me-

credentium animis generant. Isti sunt fratres mei, diis fluctibus est, hic inde mari tunditur, et in sua

qui faciuntopera Patris mei. Non ergo juxta Mar- majestate securus, appropinquare facit terraH navi-
cionem et Manichajum matrcm negavit, ut natus culam suam. Atpopulus nequaquampericulum su-
de phantasmate putaretur sed apostolos cogna- stinens, nec tentationibus circumdatus, quas ferre
;

tioni prajtulit, ut et nos in comparatione dilectio- non poterat, stat in littore fixo gradu, ut audiat
nis carni spiritum prajferamus. Ecce mciter tua, ct quae dicuntur.
fratres lui foris stant, guxrentes te. Quidam fratrcs (Vers. 3.) « Et locutus est eis multa in parabo-
1 Hanc mss. codicibus lectionem rc-
e pleribus Atque ipsi quidem uxorem e.jus Escham vel Salo-
stituo. Marianus legebat in aliquot excmpjaribus
men, filiam Anchaei fratris Zacharia) faciunt, qui
Mxcham, et non Mclcham. Alteri ergo Joseph Joannis Baptistaj pater fuit. Sophronius in Fra-
uxori confictaj nomen filiarum Aran tribuebant li-
gmento, quod Lambecius vulgavit, tertiam addidit
bri apocryphi nam prioris filiaj Aran, qucG nupsit
;
cognominera matri filiam Salomen, Zebedsi postea
Nachor, nomen fuit Mclrha cum altera, uxor ; uxorem, ex qua Jacobus et evangelista Joannes
Abraham, dicta sit Jescha et Sarai. Maut. Qui- — orti siut. Piget vuro apocryphorum deliramenta
dem mss., Mechcm duo Palatini, Escham tantuni
;
p. ha3C persequi. Rhabb., tantam Escham legit.
memorant, qnemadmodum et vulgati antc Martia- ^' - In Palat. ms., consobrinos Salvatoris, soroiis
nffium Victorius in aliis reperit, Mxcham. Filia-
;
Maria' liberos, etc. Victorius ait, tolerabiliores hi
rum Aran, Melchae scilicet, et Jeschas, quarum al- sunt quam Helvidius, qui ex ipsa Maria Virgine
terra Nachor,aItGra Abrahamo nnpsit, nomina
hffic et Joseph post Ghristuiu eos nalos blasphemabat
sunt. At vero sunt Proto-Evajigelii Jacohi cap. ;

xvii quippe cum ex alia uxore Joseph fratres Domini

et seq. et Evangclii infanlix boniini
ridenda apo- dicto.s, uli(jiii etiam asseverent
e nostratibus natos
cryphorum librorum somnia. Nec taraen inficior licet veriorsit Hieronyini sententia, ex sorore Ma-
veterein csse, taraetsi incertam, traditionera.
Jo- ria3 Virginis, quac ChrisLi matertera fuit, illos pro
sephum viduum, atquc ex priore uxore sox libcio- genitos, Videndus S. Thomas tum alibi, cum
rum patrcm cxliti^se, cum Maria sihi doppousa-
Eam scciiLus ferme est Epiphanius, h;ercg.
retur.
pra3cipue in m
Summx, qusest. 58, art. 3, et in
hoc Evangelii capite. Vide qu?? inira ad cap. 1
51, § 10. Hippolytus Thebanus, nec non alii ex Commentarii ad Galat. pag. 396 fusius disputa-
yetenbus quatuor Josephi filios, duasque filias
mus.
fuisse Iradunt Jacol)iim, Siinoncm, Judam, Jose-
:
^ Voccm multx, duo o nostris mss. interse-
tem has vero Esthercm et Thamar nominant,quam
:
runt.
Scppius ahi Marlham, trauspositis litteris, vocant.
 89 COMMENTAR. IN EVAXGr^UUM MATTH^I LTB. II. CAP. Xlll. 90

lis, dicens. » Turba non uniiis sententioe est, sed A. tur, auCertur : sed quod apostolis in Christo haben-
diversarum in singulis voiunlatem. Unde loquitur tibus fidom, etiamsi quid minus virtutum habeant,
ad eam in multis parabolis, ut juxta varias volun- conceditur: Judaiis autem, qui non crediderunt in
tates, diversas reciperent disciplinas. Et notandum Filium Doi, etiamsi quid per naturai bonum possi-
quod non omnia locutus sit eis in paraboiis; sed dent, tollitur. Neque enim possunt aliquid sapien-
multa. Si enim dixisset omnia in parabolis, absque ter intelligere, qui caput non habent sapicntiaj.
emolumento populi recessissent. Perspicua miscet (Vers. 13, 14.) <( Idco in parabolis loquor eis :

obscuris, ut per ea quae intelligunt provoccntur ad quia videntes, non vidcnt : ct audientcs, non au-
eorum notitiam qu.i; non inteliigunt. diunt, nequc intolligunl ut adimpleatur in eis
:

Ecce exiit qui seminat, seminare.

(Vers. 3, 4.) « prophctia Isairc Auditu audietis, et non
dicentis :

Et dum seminat. » Intus crat, domi versabatur, intelligetis ; et videntes videbitis, et non videbilis. »
loquebatur discipulis sacramenta. Exivit ergo de Haec de his loquitur qui stant in littore, et divi-
domo sua qui scminat verbum Dei, ut seminaret duntur ab Jesu, et sonilu fluctuum perstrepentes
in turbis. Significatur uutem sator isto qui seminat, non audiunt ad liquidum quaj 89 dicuntur im- :

seminare ser-
esse Filius Dei, et Patris in populis pleturque in eis prophetia Isaia; : Auditu audielis.
monem. Et simul observa esse primam parabo- r» ei non intelligetis ; el videnlei videbilis, et non
lam,quse cum interpretatione sua posita sit. Et ca- videbilis {Isa. vi, ')). Haec de turbis prophetata
vendum esl ubicunque Dominus cxponit sermones sunt, qua) slant in littore, et Dei non merenlur

suos, ct rogatus a discipulis intrinsecus disserit, audire sermonem. Accedamus ergo et nos cum
ne vcl aliud, nec plus quid vcl minus velimus in- discipulis ad Jesum, et rogemus eum dissertioncni
telligere, quam ' ab eo expositum est. parabola3, ne cum turbis frustra aures et oculos
QufEdam ceciderunt secus viam
(Vers. 5, 8.) « : habere vidcamur.
et venerunt volucres cceli, et comederunt ea alia : (Vers. 15.) « Incrassatum est cnim cor populi
aulem ceciderunt in petrosa [Al. petrosis], ubi non hujus, et auribus graviter audierunt. » Redditcau-
habebant tcrram multam et continuo exorta 88 : sas quare videntes non videant, et audientes non
sunt, quia non habebant altitudinem terrai. Sole audiant quia incrassatum est, inquit, cor populi
:

autem orto, oestuaverunt et quia non habebant : hujus, et auribus suis graviter audierunt ac ne :

radicem, arucrunt. Alia autem ceciderunt in spi- arbitremur crassitudinem cordis et gravita-
forte
nas : et creverunt spina;, et suffocaverunt ea. Alia tem aurium natur.-c esse, non voluntatis, subjungit
autem ceciderunt in terram bonam, et dabant culpam arbitrii, et dicit « Et oculos suos clause- :

fructum aliud ccntcsimum, aliud sexagesimum,

: runt nequando videant oculis, et auribus audiant, :

aliud triccsimum. » Hanc parabolam ad compro- C et corde intelligant, ct convertanlur, et sanem

bandam haeresim suam Valcntinus assumit, tres eos. » In parabolis ergo audiunt et in a^nigraa-
introduccns naturas, spiritualem, naturalem vcl ani- te ,
qui, clausis oculis, nolunt cernerc vorita-
malem atquc torrenam -
; cum hic quatuor sint : tem.
una juxta viam alia petrosa tertia plena spinis,
; ; (Vers. 16). « Vestri aulom beali oculi, quia vi-
quarta tcrrae bona). Diirerimus parumpcr interprc- dcnt : ot aures vestra?, quia aiidiunt. •> Nisi supra
tationem ejus cum discipulis, volenlcs secrete au- legissemus auditores ad intelligonlium provocatos,
dirc quod dicitur. Silvatorc diccnte Qui habct aurcs audicndi, d»- :

(Vers. 9.) Qui habct aurcs audiendi audiat. » dicd,putarcmus nunc oculos ct auros qua3 beati-
Provocaniur ad dicloruin iutelligenliam, quotics tudinem accipiunt, carnis 1.1/. corporales] intcUipi.
his scrmonibus commoncmur [.1/. commovcmur]. Sed mihi vidontur illi beuti oculi, qui possuntChri-
(Vers. 10, H) « Et accedentes discipuli dixerunt sli cognoscero sacramenta, et quos levari Jcsus
ei ; Quarc
parabolis lo^iucris eis ? Qui rcspon-
in in sublime pr.Tcepit, ut cundentes sogotes aspi-
dens Quia vobis daluni est nosso mystcria
ait illis :
ciuiit [Joan. iv, .3,"3) et ill.o aures beata', do quilnis
;

rcgni cuilorum: illis autcmnon estdalum. "Qu.i-ron- Isuius lo(iuitur Dominus apposuil mi/ii auriculam
:

dum estquomodo accedanl ad eum discipuli, cum u (/5(1. I., .")).

Jesus in navi sedeat; nisi forte intelligi datur, quod (Vers. 17, ts.) « Amen quippe dico vobis, quia
dudum cum i[)so navcm conscondcrinl, ct ibi stan- multi [irophotio ot justi cupiorunt videro qu.-c vlde-
tos super interprclationo paruboho sciscituli sint. tis. non vidorunt ot audiro •iu.t> uudilis, ct non
ot :

(Vcrs. 12.)« Qui oniin habol, dabitur ci, ct ubun- audiorunt. Voscrgo uuditc purubolum soniinanlis. »
dabit qui utitom non habot, ol <iuod hubct, uul'o-
:
Vidolur huic loco illud osso conlruriuin quod ulibi
i'ctur nb eo » Non in ;oqiuililalo'' judioii habontibus (liriliir: Abraliam cupivil dicm meum vidcre, cl ri-
additur, ct non habontibus irf (juod hnbcro vid(Mi- dit, ct Uvlatus csl {Joan. viii.St^). Non nutom dixit:

'lidom mss., ly/ nliuit, vcl plus nuid, vd mi- malcm atiiuc tcrrciuim, cxpunclu scilicol vocc iia-
uus pr.TsuHuis mtelligcrr, iiuam, otc. In Victorii luralcm, qu;p ot contoxlui siiporaltundarc videatur.
cdd. vcl ininus dosidoraliir, orroro, iit vidotiir, ox Quibiiscum ol Ilhubb, consouul.
J'(7 viiuus ot vclimus siinilitudino vocum nato. ' Duo noslris, unusquo poucs Marlianjpum mss.
Palat. mss.cditiquo olim libri siiirilualcm, uni-
•^

;riiuitate pr;oforiint. pro iciiualilatc.

01 S. EUSEBII HIERONYIVII »3
Omnes prophetfs et justi cupierunt viderc quo^ vi- A. Venit, inquit, malus et rapit quod seminatum est
detis. sed Mulli. Inter niultos pott^st fieri, ut alii in corde ejus ; etsecundo ac tertio, hic est, ait, qui
viderint, alii non viderint hoc pericu-
: licet et in verbum audit. In expositione quoque terrae bonae,
losa sit interpretatio, ut inter sanctorum
merita iste est qui audit verbum. Primura ergo debe-
discretionem quamlibet facere videamur. Ergo mus audire, deinde intelligere, et post intelligcn-
Abraham vidit in ajnigmate, non vidit in specie '
tiam fructus reddere doctrinarum, et facere vel
(Gen. xxxn, 8()):vos autem in praescntia eum te- centesimum fructum, vel sexagesimum, vel trice-
netis, et habetis Dominum vestrum, 90 et ad simum, de quibus plenius in libro contra .Jovinia-
voluntatcm interrogatis, ct convescimini ei. num diximus, et nunc breviter perstringimus cen- :

(Vers. 19.) « Omnis qui audit verbum regni, et tesimum fructum virginibus, sexagesimum viduis
non intelligit. » Hoc pra;mittens hortatur nos ut et continentibus, tricesimum casto * raatriraonio
quae dicuntur diligentius audiamus. deputantes. Honorabiles enim nuptige, et cubile
(Vers. 19-21.) « Venit malus et rapit quod se- immaculatum [Hebr. xiii, 4). Quidara nostrorum
minatum est in corde ejus : hic est qui secus viam centesimum fructum ad martyres referunt quod :

seminatus est. Qui autem super petrosa seminatus si ita est, sancta consortia nuptiarum excluduntur

est,hic est qui verbum audit, et continuo cum a fructu bono.

p
gaudio accipit illud, non habet autem in se ra- (Vers. 24—30.) « Aliara parabolam proposuit
dicem, sed est temporalis. » Maluu bonum semen illis, dicens : Simile est regnum coelorura homini
rapit. Et simul intellige quod in corde fuerit semi- qui seminavit bonum seraen in agro suo. Cum
natum, et diversitas terrae animae sint credentium. autem dormirent homines, venit iniraicus ejus, et
« Facta autem tribulatione et persecutione, pro- superseminavit zizania in raedio tritici, et abiit.
pter verbum continuo Attende
scandalizatur. » Cum autcra crevisset herba, et fructura fecisset,
quod dictum sit, continuo scandalizatur. Est ergo tunc apparuerunt et zizania. Accedentes autem
aliqua distantia inter eum qui multis tribulatio- servi patrisfamilias, dixerunt ei : Doraine, nonne
nibus poenisque compellitur Ghristum negare, et bonura seraen serainasti in agro tuo ? Unde ergo
eum qui ad primam persecutionem statim scan- habet zizania ? Et ait illis : Iniraicus horao hoc fe-
dalizatur, et corruit. cit. Servi autem dixerunt ei : Vis, imus, et colli-
(Vers. 22.) « Quiautem seminatus est in spinis, gimus ea ? El ait : Non, ne forte colligentes
hic est qui verbum audit, et sollicitudo saeculi zizania, eradicetis siraul cura eis et triticum. Sinite
istius et fallacia divitiarum suffocat verbum, et utraque crescere uaque ad messem, et in tempore
sine fructu efflcitur. » Mihi videtur et illud quod raessis dicam messoribus CoIIigite primura ziza- :

juxta litterara ad Adam dicitur : Inte?' spinas et C ad comburendura

nia, et alligate ea in fasciculos ;

tribulos panem tuum manducabis {Gen. iii, 18), hoc triticura autem congregate in horreum meum. »
significare mystice, quod quicunque dederit se Haec secunda parabola est cum interpretatione
saeculi voluptatibus curisque istius mundi, panera sua non statira posita, sed interjectis aliis para-
ccelestem et cvbum verura inter spinas comedat. bolis edisserta. Hic enim proponitur, et postea
Et eleganter adjunxit FaUacia divitiarum suffocat
: diraissis turbis venitur doraura etaccedunt ad eum
verbum. Bland<B enim sunt divitiae, et aliud agentes, discipuli ejus rogantes ; Dissere nobis parabolam
et aiiud pollicentes. Lubrica est earum possessio, %i%aniorum agri [vers. 36), et reliqua. Non ergo
dum huc illucque circumferuntur, et instabiiigradu debemus praepropero intelligendi desiderio anteejus
vel habentes deserunt, vel non hahentes refer- notitiam quaerere, quara a Doraino disseratur.
ciunt^. Unde ct Dominus divites asserit difficulter (Vers. 31.) « Aliam parabolam proposuit eis,
intrare regnuni ccelorum [Matth. xix, 23), suf-
in dicens : >• Sedebat Dominus in navi, et turba 92
focantibus divitiis verbura Dei, et rigorem virtu- stabat in littore : illi procul, discipuli vicinius au-
tum emollientibus. diebant : proponit eis et aliam parabolara, quasi
(Vers. 23.) « Qui vero in terram bonam semi- dives paterfarnilias invitatos diversis reficiens cibis,
natus est, hic est qui audit verbum, et intelligit, et ut unusquisque secundura naturara storaachi sui
j)
fructum facit : et aliud quidem centesimura, aliud varia alimenta susciperet. Unde et in priori para-
sexagesiraura, aliud vero tricesimum. » Sicut in bola non dixit alteram, sed aliam. Si enim prae-
terra mala tres fuere diversitates : secus viam, et raisisset alterara, exspectare tertiara non potera-
petrosa, et spinosa loca : sic in terra bona trina mus, praeraisit aliam, ut plures sequantur.
diversitas est : centesimi, sexagesimi et tricesimi (Vers. 31, 32.) Siraile est regnum coelorum (c

fructus. Et in illa autem et in ista non mutatur 91 grano sinapis, quod accipiens horao serainavit in
substantia ^ sed voluntas et : tam incredulorum, agro suo, quod minimum quidem est omnibus se-
quam credentium corda sunt quae seraen recipiunt. minibus. Cum autem creverit, raajus est omnibus

Rectius absquc negandi particula in pridem

•
Pro substantia, duo e Palatinis mss. ad
•''

libri
vulgatis libris, vidit in specie. oram legendum raonent, sententia.
• In aliquot mss. reficiunt olim erat, resarciunt. ; * lidera Palatini mss. sancto, pro casto legunt.
Optima impressa est lectio. Confer priorem adversus Jovinianum librum.
 :

93 COMMENTAR. IN EYANGELIUM MATTHyEI LIB. II. CAP. XIII. 94

oleribus, et arbor ita ut volucres coeli veniant

fit :
A fide dubitare; cum apostolus Paulus, fidem grano
et habitent in ramis ejus.)'Non sit molestum lectori, dicil comparatam maximam judicet. Quid enira

si totas parabolas proponimus. Qu;c enim obscura dicit? Si hubuero totam Idem \ ila ut montes trans-

sunt, plenius disserenda sunt, ne brevitate nimia ferara : churitatem autem non habtam, nihil mihi
involvantur magis sensus quam exponantur. Re- prodest (/ Cor. xiii, 2). Ergo quod Dominus dixit

gnum ccelorum, praidicatio Evangelii est, et fide fieri, quae grano sinapis comparetur, hoc
notitia Scripturarum quae ducit ad vitam : et de Apostolus docet tota fide posse fieri.

qua dicitur ad Judaeos : Auferetur a vobis retjnum (Vers. 33.) « Aliam parabolam locutus est eis

Dei, et dabitur genti facienti fructus ejus [Matth. Simile est regnum ccelorum fermento, quod acce-

XXI, 43). Simile cst ergo hujuscemodi regnum ptum mulier abscondit in farinae satis tribus,

grano sinapis, quod accipiens bomo seminavit in donec fermentatum est totum. » Diversus est ho-
agro suo. Homo qui seminat in agro suo, a ple- minum stomachus : alii amaris, alii dulcibus, alii

risque Salvator intelligitur, quod in animis cre- [At. hi... illi] austeribus, alii lenibus delectan-
dentium seminet. Ab aliis, ipse homo seminans in tur cibis. Proponit itaque Dominus, ut jam supra
agro suo, hoc est, in semetipso et in corde suo. diximus, diversas parobolas, ut juxta vulnerum
Quis est iste qui seminat, nisi sensus noster, et varietates et medicina diversa sit. Mulier ista,
p
animus, qui suscipiens granum preedicationis, et quaj fermentum accepit, el abscondit illud in fari-
fovens sementem humore fidei, facit in agro sui nae satis tribus, donec fermentaretur totum, vel
pectoris pullulare? Praedicatio Evangelii minima prajdicalio raihi videtur apostolica vel Ecclesia,
est omnibus Ad primam quippc do-
disciplinis, quae de diversis gentibus congregata est. Haec
ctrinam fidem non habetveritatis^hominem Dcum, tollitfermentum.notitiam scilicet et intelligentiam
Deum mortuum, et scandalum crucis prsdicans. Scripturarum, et abscondil illud in farinae satis
Confer hujusmodi doctrinam dogmatibus philo- tribus, ut spiritus, anima, et corpus in unum
sophorum, eorum, splendori eioquentise,
et libris redacta, non discrepenl inter se sed cum duobus ;

et compositioni sermonum, et videbis quanto et tribus convenerint, 94 impetrent a Patre

minor sit caeteris seminibus sementis Evangelii. quodcunque postulaverint [Matth. xviii, 19).

Sed illa cum creverit, nihil mordax, nihil vividum, Disseritur locus iste, et aliler. Legimus in Pla-
nihil vitale demonsLrat, sed totum flaccidum mar- tone, et philosophorum ; dogma '.1/. dogmatei vul-
cidumque et molitum ' ebullit in olera, et in gatura est, tres esse in humana anima passiones,
herbas, quas cito arescunt, et corruunt. Haec autem To XoYixov quod nos possumus interpretari ra-
prffidicatio, quae parva 93 videbatur in principio, tionabile : -o Oj;x'./.ov quod dicamus, plenum irae,
cum anima credentis, vel in toto mundo C vcl irascibile
vel in to *
: £-;f)j;x'./.6v quod appellamus,
sata fuerit,non exsurgit in olera, sed crescit in concui)iscibile : et putat ille philosophus rutionabile
arborem ita ut volucres cocli (quas vel animas
: nostrum in ccrebro, iram in fclle, desiderium in
credcntium, vel fortitudines Dei servitio manci- jecore commorari. Et iios ergo si ajceperimus
patas, sentire debemus) vcniant et habitent in fermentum evangelicunj sanctarum Scripturarum*,
ramis ejus. Ramos puto evangclicae arboris, quae de quo supra dictum cst, tres humanae aniraas
de grano sinapis creverit, dogmatum esse divcrsi- passiones in unum redigontur. ut in ratione pos-
tatcs, in quibus supradictarum volucrum unaquae- sideatnus prudentiam ; in ira. odiura contra vitia
que requiescit.Assumanus et nos pennas columbae indesidcrio, cu|)iditatcra virtutum , et hoc totum
(Psat. Liv, 7), ut volitantcs ad altiora, possimus fiet per doclrinam evagelicam, quara nobis raater
habitare in ramis hujus arboris, et nidulos nobis Ecclesia pra^stitit. Dioaiu et tertiam quorumdam
facere doctrinarum, terrenaquc fugicntes. ad ccc- intelligenliam, ut curiosus leclore pluribus quod
lestia festinare, Multi legentes granum sinapis nii- placucrit, cligat : Mulicrem istara ct ipsi Eccle-
nimum omnibus seminibus, ct illud quod in siara intcrpretantur, qua) lidom hominis farinai

tlvangelio a discipulis dicilur : Domine, ailauge satis tribiis comraiscuerit credulitati Patri?, et
nobis fidem [Luc. xvii, 5) ; ol rcspondetur eis a n Filii, et Spiritus sancli. Curaque in unura fuerit
Salvatore : Amen dico vobis, si habuerilis fidem fermentata, non nos ad tripliccra Deum, sed ad
quasi granum sinapis, et di.verilis monti hiiic, migra unius divinilatis pcrducit notiliam. Farinna quo-
de loco isto, migrabit • {Ibid. ()), putant apostolos quo M/. quippe) sata tria, dum non cst in singulis
vel parvam fidcm petere, vol Dominus dc parva divorpu nalura,ot ad unitalom Irahunt t-ubstanlia.'.

' Vocula) et mollitum in nostris mss. dosideran- [•ygo guod Dominus dl.vit fidc fieri, nu.v grano sina-
tur. pis comiHiratur, hoc Aposlolus doccl lota fidc fieri
* Tros Palat. codl. .S/ habcrctis fvlcni iiuasi gra- {lOSSC.
num sinapis,dtcerctis monti huir, migra de locoisto, '
lii plorisquo mss. to Xof.irrixov quod, otc.
et miijraret. Ilhabb. ralionaliilc. to o:Yr,T:'./.ov; qtuhi dicimus
» Pro lotam, duo Palatini hic ul ct inlVa habcnt plcnum ir.T rcl irascibiU' ;-') iTr-.TToOtxov, quod appct-
tantam. In nr.-eco tamcn est T.'-nu'i, in qucm scn- lamus, olc.
sum ct Vulgata oditio omncm lcgil ot llicrony- :
•
Itbabb., fennentum Evangelit cum sanctarum
mu3, quod ct Viclorio uolatum csl, subdit ; Scriplururum notilia.
 :

95 S. EUSt^.BII HIRRONYMI 9G

Pius (]iiideiii sonsus, sed nunquam parabolu? et A. stam tantum sonare litteram, sed et abscondita
dubia ceniginatum intelligenlia, polest ad auclori- sacramenta hoc enim se Salvator cdicturnm
;

tatem dogmatum proficere. Satum autem genus est esse promittit, aperiens os suum in parabolis, et
mensuro!, juxta morem provincia^ Pal<estin.v, eructans abscondita a constitutione mundi.
unum ct dimidium modium capiens. Dicunlur ot (Vers. 36.) « Tunc dimissis turbis venit in do-
alia de hac paraboia, sed non est praisentis mate- mum, et accesserunt ad eum discipuli ejus, dicen-
riae lotum de cmnibus dicerc. tes .•
Edisscre nobis parabolarn zizaniorum agri. »

(Vers. 3i.) « llssc omnia locutus csL Jesus in Dimittit turbas Jesus, et domum revertitur, ut ac-
parabolis ad turbas, et sinc parabolis non lo- cedant ad eum discipuli, et secreto interrogent
quebatur eis. » Non discipulis, scd turbis per quffi merebatur audire, nec poterat.
populus nec
parabolas lcquitur : et usquehodie turbae in para- Edissere nobis parabolam zizaniorum agri.
bolis audiunt : discipuli domi interrogant Salva-
'
(Vers. 37-42.) « Qui respondens, ait Qui semi- :

torem. nat bonum semen, cst Filius hominis. Ager autera

(Vers. 35.) » Ut impleretur quod dictum est per 96 est mundus. Bonum vero semen, hi sunt filii
prophetam dicentem : Aperiara in parabolis os regni zizania autem filii sunt nequam. Inimicus
meum, abscondita a constitutione mun-
cructabo j autem qui seminavit ea, est diabolus. Messis vero,
di. » Hoc testimonium de septuagesimo septimo consummatiosaeculi est.Messoresautem angelisunt.
psalmo {vers. 5) sumptum est. Legi in nonnuUis Sicut ergo colliguntur zizania,etigni comburuntur:
codicibus, et studiosus lector forte reperiet idip- consuramatione saeculi.Mitt et ergo Filius
sic erit in
sum, in eo ioco f>5 ubi nos posuimus, et Vulgata hominia angelos suos, et colligent de regno ejus
habst editio Ut impleretnr quod dictum est per
: omnia scandala, et eos qui faciunt iniquitatem, et
prophetam dieentem, ibi scriptum, per Isaiam pro- mittent eos in caminum ignis : ibi erit fletus et

phetam diceniem^i Quod quia minime inveniebatur stridor dentium. » Perspicue exposuit quod ager
in Isaia, arbitror postea a prudentibus viris esse mundus sit ; sator, Filius hominis; bonum semen,
sublatum. Sed mihi videtur in principio ita edi- filii regni : zizania, filii pessimi, zizaniorum sator,
tum : Qitod scriplwn est per Asapli prophetam, di- diabolus ; messis, consummatio mundi ; messores,
centem.Septuagesimus enim septimus psalmus, angeli,0mnia scandala referuntur ad zizania justi ;

de quo hoc sumptum est testimonium, Asaph reputantur in filios regni. Ergo, ut supra dixi,qucB
prophetae titulo inscribitur. Et primum scripto- exposita sunt a Domino, his debemus accommodare
rem non intellexisse Asaph, et putasso scriptoris fidem. Quce autem tacitaj et nostrae intelligentiae
vitium, atque emendasse nomen Isaia3, cujus vo- derelicta, perstringenda sunt breviter. Homines
cabulum manifestius erat. Sciendum est itaque, j qui dormiunt, magistros Ecclesiarum intellige.
quod in psalmis et hymnis et canticis Dei, non Servos patrisfamilias, ne alios accipias quam an-
solum J)avid, sed et cieteri, quorum praescripta geIos,qui quotidievident faciem Patris {Matth.xviu ,

sunt nomina, prophetse sint appellandi Asap® vi- ; 10).Diabolus autem proptereainimicus homo ap-
delicet et Idithum, et Emar^ Ezraites, et .^than, et pellatur quia deus esse desivit.Et in nonopsalmo
;

filii Ghore, et reliqui quos Scriptura commemorat. scriptum est de eo : Exsurge, Domine, non confor-
Quodque ex pcrsona Domini dicitur Apenam in : tettir liomo {Psal. ix,20). Quamobrem non dormiat,
paraholis os meum : eructabo abscondita a consti- qui Ecclesiae praepositus est, ne per illius negligen-
tutione mundi, considerandum attentius et inve- tiam inimicus homo seperseminet zizania, hocest,
niendum describi egressum Israelis ex ^gypto, ct haereticorum dogmata. Quod autem dicitur : Ne
omnia signa narrari, quae in Exodi continentur forte colligenles %i%ania, eradicetis simul frumen-et

historia. Ex quo intelligimus universa illa quo3 ium, datur locus poenitentiae, et monemur ne cito
scripta sunt, parabolica sentienda : nec manife- amputemus fratrem : quia fieri potest, ut ille qui

Martian. legerat Domini : at Jesum domi solitos

'
phetam. Quibus adde anonymum relatum in
»
discipulos sciscitari, ex ipso Evangelio Hieron. Expositione Graecorum Patrum in Psalmos, psal.
inferius tradit. x^ Lxxvii. Haec animadvertiaset Sabaterius, qui Vul-
^ Idipsum notatum est nobis, utque hic " gatam atquu eam quidem Italam sectionem ex
alibi
Veterum alia congeramus testimonia, auctor Colbertino nescio quo ms. nobis obtrudit, deque
Homil. xviii sub nomine Lleinentis papae legit hoc Hieronymi loco cum in praefatione, tum in
per Isaiam. Auclor Breviarii in Psalterium sub nobis otiose disputat. Adnotare praestabat, quod
nomine S. Hieronyini, p. 316 « Dicitur ergo in S. Pater Vulgatam editionem nominat, quae, ut ex
:

Matthseo ; Hxc inquit, fncla sunt, ut implerelur vocabulo notat, prae caeteris aliis obtinebat. Nam
quod scriptum est iti Jsuph propheta. Sic invenitur cum hos Commentarios scriberet, jamdudum ante
in omnibus veteribus codicibus, sed homincs igno- annos circ. quindecim jussu Damasi, Evangelia ad
rantes tulerunt illud, id est, abstulerunt Asaph. Graecos codices recognoverat nec certe aliam quam ;

Denique multa Evangelia usque hodie ita habent Vulgatam editionem sibi sumpserat recognoscen-
Ut implcretur quod scriptum est per Isaiam pro- dam. Sedulo itaque notanda sunt, quae de ista
phetam : Aperiam m parabolis, etc. lloc Isaias Vulgata significat ; scilicet omnium fuisse inter-
non loquitur, sed Asaph. Denique et impius pretationum antiquissimam, in qua primum scri-
Porphyrius proponit adversum nos hoc ipsum, et ptum fuisset per Asaph, tum repositum per Isaiam,
dicit : Svangelista vestcr Matlhaeus tam imperitus denique postea a prudentibus viris hoc quoque
fuit, ut diceret quod scriptum est per Isaiam pro- nomen sublatum.
 ;

97 GOMMENTAR. IN EXANGELIUM MATTH^I LIB. II. CAP. XIII. 98

C
hoclie noxio depravatus est dogmale, ^ras reripi- ^ (Vers. 45, 46.) « Iterum similo est regnum caelo
scat et defendere inci[)iHt veritatem. Illudquoquc rum homini negotiatori, qua^renti bonas margari-
quod sequitur Sinite ulraque crescere usque ad
: tas.Inventa autcm una pretiosa {Al. pretiosissiraa)
mes^em [vers. 30), videtur illi prsecepto esse con- margarita, abiit et vendidit omnia quae habuit, et
trarium : Aujerlemalum de medio veslrum (Deut. emit eam. » idipsum quod supra dici-
Aliis verbis
XIII, 5) ; et nequaquam societatem habendam cum tur. Bonaj margariise,quas qua;rit institor, Lex et
his qui fratres 97 nominentur, et sunt adultcri et Prophetae sunt. Audi, Marcion audi, Municha;e ; :

fornicatores {Isa. i,4.) Si enim prohibetur eradica- bonae margaritae sunt Lex et Prophet;£, et notitia
usque ad mcssem tunenda cst patientia,quo-
tio,et Vetoris Instrumenti. Unum autem est pretiosissi-
modoejiciendi sunt quidamdemedio nostrum?Inter mum margaritum -, scicntia Salvatoris, et sacra-
triticum et zizania, quod nos appellamus lolium, mentum passioLis iliius.et resurrectionis arcmum.
quandiu herba est, et nondum culmus venit ad Quod cum invenerit homo negotiator, similis Pauli
spicam, grandis similitudo est, et in discernendo apostoli, omnia legis prophetarumque mysteria, et
aul nulla,aut per difficilis distantia (/1/. substantia). observatioces pristinas, in quibus inculpate vixe-
Praemonet ergo Dominus, nc ubi quid ambiguum rat, quasi purgamenta contemnit et quisquilias.ut
est, cito sententiam proferamus scd Deo judicii ; Ghristum lucrifaciat ni, 8i. Non quo in-
{Philipp.
terminum reservemus, ut cum judicii dies vcne- ventio novae margarita) condemnatio sit veterum
rit, ille non suspicionem criminis, sed manifes- margaritarum : sed quo comparatione ejus omnis
tum reatum de sanctorum ccetu ejiciat. Quod au- alia gcmma vilior sit.
tem dixit, zizianorum fasciculos ignibus tradi et (Vers. 47-50.) « Iterum simile est rcgnum cceIo-
triticum congregari iq horrea, manifestum est hx- rum sagenaj missae in
mare, et ex omni gcnere
reticos quosquc et hypocritas fidei gehenn;c igni- piscium congreganti.Quam cum impleta esset, edu-
bus concremandos sanctos vero qui appellanlur
; centes, et secus littus sedentes, elegerunt bonosin
triticum, horreis, id cst, mansionibus coclestibus vasa^malns autem miserunt: sic erit in
foras
suscipi. consummatione sajculi, exibunt angeii, et separa-
(Vers. 43.) « Tunc justi fulgebunt sicut sol in bunt malos de medio justorum, et miltent cos iii
regno Patris eorum {Al. sui). Qui habet aurcs au- caininum ignis, ibi erit fletus et stridor dentium.»
diendi, audiat. » In prajsenti socculo fulget luxsan- Iinpleto Jeremiffi vaticinio, dicentis : Ecce eijo mit-
ctorum coram hominibus ; post consummationem tam ad vos piscatores multos {Jerem. xvi, IG) : post-
autem mundi ipsi jusLi fulgebunt sicut sol in re- quam audierunt Petrus et Andreas, Jacobus et
gno Patris sui. Joannes, filii Zebedffii : Sequimini me, et faciam vos
(Vers. 44.) « Simile csl regnum cailorum the- C piscatores hominum {Mattk. iv, 19), contexuerunt
sauro abscondito in agro, quem qui invcnit homo sibi ex Vetcri ot Novo Tostamento sagenam evan-
abscondit: et prte gaudio illius vadit, et vcndit gelicorum dogmatum* et miserunt eam in mare ;

univcrsa qua; habet, et emit agrum illum. » Cre- hujus SKCuIi qua; usquc hodie in mediis fluclibus ;

bris parabolarum obscuritatibus retardati, comma- tcnditur, capiens de salsis et amaris gurgilibus
ticam intcrprelationcm excedimus, ut prope dc alio quidquid incidcrit, id est, et bonos homines ot
interprctationisgcncrc ad aliud transisse videamur, malos, et 99 optimos piscos et pessimos. Cum au-
Thcsaurus istc in quo sunt onines thcsauri sapien- toin venerit consummatio mundi, ut i[)<e et linis
tiaj et scicnti;e absconditi [Coloss. 11, 3), aut Dcus iiilra manifeslius disserit, tunc sagena exlrahelur
Vcrbum est, qui in carno Gliristi videtur abscon- ad littus tunc verum secernendarum piscium jii-
;

ditus {Colosi. 11), aut sancta) Scriptura;, in quibus dicium |/1/. signumj dcmonslrabitur, ot quasi iu
reposita eat notitia Salvatoris ; quem cum quis in quodam quiotissimo portu, boni mittenlur in vasa
eis invoncrit, debot oiiinia islius mundi cmolu- coilostium inansionum malos autem torrendos ot :

menta contemnore, ut illuin possit habcre ciueiu cxsiccandos gohoniioj flamma suscipiel.
rcperit. Quod aulcin se^iuilur Quem cum invencrit : (Vers. 51.) i Intellexistis hajc omnia? Dicunt oi ;

homo 9H abscondit: idcirco dicitur, non quod hoc pw Etiam. Aii illis. » Ad apostolos proprie sermo esl
de invidia faciat. scd (luod tiinorc servantis ', el ct iliis diiilur ; Inlcllexistis hxc om«;« ? Quos non
nolentis pordcre, abscondat in cordc suo, (|uem vult audin; Uuiluin ut [)0|)uluiii, sod iiitolligero ut
pristinis pnetulit facultatibus. inagistros futuros.

Duo e noslris mss. Scd quod more senantis.

'
: scripsit, qua; Latinc salis sit recitassc « Illa ost :

Ca;torum proxima suporinr tulu expo.^sitio ex Origo- prcliosa margarita Ghristus, Doi Vorbuni, supo-
nis Comnionlario iu liunc locum desuMipla est : rans [iroliosas Scn[)luras ot soiisus Logis ao Pro-
<(Vidotu.' iiiilu sccimdum hivv. agor illo ScripUira [)lioUuuiii, ([110 io[)i'rlo. roli([ua omniu lacilo ca-
csso, consita ii.s(iu;i! pcr3[)icua suut in historia' ver- [liunlur, » ot c;olcra, ([u;o luto i[)so consulueris.
bis ot logiset pr()|)lu;tarum, et roIi(|uiis sonlonliis. '
Addunt ti03 Palat. co(ld..si<rt, quod nco in Gr.i*-
Copiosa(]ui[)pcct varia ralioost t()liu3Scii[)tur;c vor- 00 rosonal.
borum. Tliosjuirus auloiu iu agroabscondiUis occul- * Goiiloron(l;i Drigonis inlerprolatio hujus loci.
tisunt, ot sub [)crs[)icui3 vorbis absU-usi sonsus sa- cui ost lliorMn\ini;ui;i islli;cc |)t'r (|iiaiii si"niillim;i.
pientia) delitesccntis in mystorio et Gliristo. Thoophylaotus quoquo huno locum e.\ Origino arri-
* Hffic quoque cx Origcno Ilicronymus
formo do puit.
 S. EUSEBll rilEllONYMl 400
99
(Vers.52.; << Ideo omnis Scriba doctus in regno A ca signa fecerit, ne penitus inexcusabiles fierent

ccclorum similis est homini patrifamilias, qui pro- Majora autem signa quotidie in gentibus per apo-
non tam in sanatione corporura,quam
fort dc thesauro suo nova et vetera. Instructi erant stolos facit,

apostoli, Scriba3 et notarii Salvatoris, qni verba il- in animarum salute.

lius et prfccepta signabant in tabulis cordis carna- (Cap. XIV. Vers. —

2.) « In illo terapore au-
.

libus, regnorum coelestium sacramentis, ct polle- divit Herodes tetrarcha faraam Jesu, et ait pueris
Ilic est Joannes Baptista, ipse surrexit a
bant opibus patristamiiise, ejicientes dc thesauro suis :

doctrinarum suarum nova et vetera ut quidquid :

mortuis et ideo virtutes operantur in eo. » Qui-
.•

in Evangelio prajdicabant, legis et prophetarum dara ecclesiasticorum interpretum causas quoerit,

vocibus comprobarent. Unde et sponsa dicit in quare Herodes ista sit suspicatus, ut putet a mor-
Cantica canticorum Nova et veiera, fratruelis
;
tuis Joannem resurrexisse, et ideo virtutes operari

meiis^, servavi tibi (Cant. vii, 13.) in eo, quasi erroris alieni nobis reddenda sit ratio,

Et factum est cum consummas- aut [j-stsjjl^Ii^jXwitewc secta ex his verbis habeat oc-
(Vers. 53, 54.) <»

set Jesus parabolas istas, transiit inde. Et veniens

casionem, cum ulique eo tempore quo Joannes de-

in patriam (.-1/. terram) suam, docebat eos in sy-

coUatus est, Dominus triginta esset annorum :

nagoga eorum, mirarentur et dicerent.

ita ut >> ;ji.£T£[jliL'jX.wc7i<; autem post multos annorura circu-
B corpora dicat animas insinuari.
Post parabolas, quas locutus est ad populura, et jos, in diversa

quas soli apostoli intelligunt, transit in patriam (Vers. 3, 4.) Herodes enira tenuit Joannera, et

suam, ut ibi apertius doceat. « Unde huic sapien- alligavit eum, et posuit in carcerem propter Hero-
Mira stultitia Naznr.Tnorum;
tia haec, et virtutes ? » diu lem uxorem Philippi ^ fratris sui. Dicebat enira

miranlur unde habeat sapientiam Sapientia, et vir- illi Joannes:Non licet tibi habere eam. » Vetus nar-

tutes Virtus ; sed error in promptu est, quod fa- rat historia, PhilippumHerodis majoris filium (sub

bri filium suspicantur. quo Dominus fugit in ^gyptura), fratrem hujus

(Vers. 55-57.) « Nonne hic est fabri filius? nonne Herodis, sub quo passus est Ghristus, duxisse uxo-
mater ejus dicitur Maria, et fratres ejus Jacobus rem Herodiadem filiara Aretaj regis*; postea vero
et Joseph, et Simon, et Judas? et sorores ejus 101 soceriim ^ ejus, cxorlis quibusdam contra
nonne omnes apud nos sunt? Unde ergo omnia generum simultatibus, tulisse filiam suam, et in
ista? Et scandalizabantur in eo. » Error Judo?o- dolorem prioris mariti, Herodis iniraici ejus nup-
rum salus nostra est.ethsreticorum condemnatio. tiis copulasse. Quis sit autera hic Philippus, evan-
Intantum enim cernebant hominem Jesum Chri- gelista Lucas plenius docet : Anno quintodecicimo
stum ut fabri putarent 100 filium ;
JSonne hic est imperii Tiherii Cxsaiis, procurante Pontio Pilulo Ju-

fabri filius '! Miraris si errent in fratribus, cum er- C daeam ; tetrarcha autem Galilex Herode ; Philippo
rent in patre ? Locus iste plenius in supradicto vero fralre ejus tetrarcha Iturxx et Traconitidis re-
contra Helvedium libello expositus est. « Jesus au- gionis {Luc. iii, 1). Ergo Joannes baptista qui ve-

tem dixit eis Non est propheta sine honore, nisi

: nerat in spiritu et virtute Elia; {Luc. i, 17), eadern
in patria sua ct in domo Properaodum na-
sua. » auctoritate qua ille Achab corripuerat, et Jezabel
turale est cives semper civibus invidere. Non enim (/// Reg. XXI, 18-24), arguit Herodem et Herodia-
considerant praescntia viri opera, sed fragilis re- dem, quod illicitas nuptias fecerint, et non liceat,

cordantur infantiae, quasi non et ipsi per eosdem fratre vivente germano, uxorera illius ducere ma- :

setatum gradus ad maturam setatem venerint. lens periclitari apud regera, quam propter adula-
(Vers. 58.) « Et fecit ibi virtutes multas
non tionem esse iroraeraor pra^ceptorura Dei.
propter incredulitatem eorum. » Non quod etiam (Vers. 5.) « Et volens iilura occidere, tirauit po-
illis incredulis facere non potuerit virtutes multas; pulum." quia sicut prophetum eum habebant.» Se-
sed quod ne multas faciens virtutes, cives incre- ditionem quidem {Al. quippe) populi verebatur
dulos condemnaret. Potest autem et aliter intelli- propler Joannem, a quo sciebat turbas in Jordane
gi, quod Jesus despiciatur in domo et in patria pluriraas baptizatas sed araore vincebatur uxoris,
;

sua, hoc est, in populo Judaeorura. Et ideo ibi pau- rv ob cujus ardorera etiam Dei praecepta neglexerat.

Rhabb., et pullulahatu et poltebant.

' naeus notat ex uno Remigii codice, additque
S.
In mss. exemplarilDus Monasterii nostri S. An-
* Phetros nomen regionis esse, quae Arabia Petraea
dreae secus Avenionera et in uno S.Remigi legimus dicitur. Interim et Origenes tradit contra nonnul-
—
:

Nova cum veteribus fratruelis meus, etc. Mart. los, qui postquara obiisset Philippus, filiamque re-
Nostri oranes, et quos Martianaeus consuluit, mss. liquisset, Herodiadem fratris uxorem duxisse He-
libri, Nova cum velcribus, fral7'uelis meus, etc. Por- rodeiu volebant, majus fuisse flagitium Herodis,
ro Hieronyraus cx Adamantio hujus loci interpre- qui nempe a fratre etiaranum vivente conjugem
tationem de more expressit. Conferendus autem et abduxisset. Concinunt vero S. Hieronymo alii. Ba-
Chrysostoraus Homil. 47 in Matthaeum, Augusti- silius Seleuciensis orat. 18 Herodis cum Herodiade
nus Qua3st. in ipsum evangelistam, et Gyrillus de nuptias [jLo-./oTav appellat, euraque ait usura )'egno
Adoratione in spiritu et veritate. libidinis admiJiistro. Gonferendi insuper Josephus,
' Nomen Philippi nostri ignorant rass. lib. XVIII, cap. 5, recentioresque passira interpre-
* Addunt duo Palat. rass., Aralmm, alii, pro ; tes.
Areteef legunt Phelhrai, quam lectionem et Martia- « Rhabb., socrum.
101 COMMENTAIl. IN EVANGELIUM MATTH^I LIB. II. CAP. XIV. 102

6.) « Die autem natalis Herodis

(Vers. saltavit A honiinem decollatum, assensus sit ut reus quidam
Herodiadisin medio et placuit Herodi. » Nul-
filia : capitalis criminis in convivio truncaretur, a cen-
lum alium invenimus observasse diem natalis sui \ soribus pulsum curia, quod epulas sanguini mis-
nisi Herodem, ct Pharaonem (Gen. xl, 20), ut cuerit, etmortem, quamvis noxii hominis, in alteri-
quorum erat par impietas, esset et una solemni- rius delicias praestiterit, ut Ubido et homicidium

tas. pariter miscerentur. Quanto sceleratior Herodes et

(Vers. 7.) « Lnde cum juramento poUicitus est Herodias ac pueUa, quae saltavit, in pretium san-
cidare quodcunque postulasset ab eo. At illa praj- guinis caput postuiat prophetae, ut habeat in pote-
monita a matre sua. » Ego non excuso Herodem, state linguam, quae iliicitas nuptias arguebat. Hoc
quod invitus et nolens propter juramentum homi- juxta litterara factum nos autem usque hodie sit ;

cidium fecerit ^, qui ad hoc forte juravit, ut futu- cernimus in capite Joannis prophetii Judaos Chri-
ra5 occisioni machinas prajpararet. Alioquin si ob stum, qui caput 103 est prophetarum, perdi-
jusjurandum fecisse se dicit, si patris, si matris disse.

postulasset interitum, facturus fuerat, an non ? (Vers. 12.) « Et accedentes discipuU ejus, tule-
Quod in se ergo repudiaturus [Al. repudiatus] fuit, runt corpus ejus, et spelierunt illud. » Refert Jo-
in quodam Arabia) oppido Joannem capite
contemnere debuit P sephus
et in propheta. *^

(Vers. 8.) « Da mihi, inquit, hic 1n disco caput truncatum. Et quod sequitur Accedcntea dixripuli :

Joannis Baptistae. » Herodias timens ne Herodes ejus, tulerunt corpus, et ipsius Joannis, et Salvato-

ab'quando resipisceret, vel Philippo 10? fratri ris discipulos possumus inteUigere.
amicus fieret, atque iUicitse nuptiae repudio solve- (Vers. 12, 13.) « Et venientes nuntiaverunl Jesu.
rentur, monet fiUam, ut in ipso statim convivio, Quod cum audisset Jesus, secessit inde in navicu-
caput Joannis postuleL digno operi saUationis, di-
: lam in locum desertum seorsum. » Necem Bapti-
gnum sanguinis prajmium. sta3 nuntiant Salvatori, qua audita, secessit in lo-

(Vers. 9.) « Et contristatus est rex. » Consuetu- cum descrtum '. Non, ut quidam arbitrantur, ti-
dinis Scripturarum est, ut opinionem muUorum more mortis, sed parcens inimicis suis, ne homi-
sic narret historicus, quomodo eo tempore ab om- cidio homicidium jungerent. Vel in diem Paschoj
nibus credebatur. Sicut Joscph ab ipsaquoque Ma- suum interitum differens, in quo propter sacra-
ria appellabatur pater Jesu [Luc. u, 48), ita ct mentum immolandus est agnus, et postes creden-
nunc Herodes dicitur contristatus, quia hoc dis- tium sanguine respergendi (Exod. xii, G, 7). Sive
cumbentes putabant. Dissimulator enim mentis idco rccessit, ut nobis praeberet exemplum vitan-
suae ' et artifex homicidii *, tristitiam praiferebat dae ultro tradentium se temeritatis * : quia non
in facie, cum laetitiam haberet in mente. C omneseadem constantia perseverant in tormentis,
(Vers. 9, 10.) « Propter jusjurandum autem ct qua so torqucndos offorunt. Ob hanc causam et in
propter eos qui pariter discumbebanl, jussit dari. alio loco prajcipit : Cum vos persecuti fuerint in ista
Misitque, et decollavit Joannem in carccre. » Sce- civitafe, fugite in aliam [Matth. x, 23). Eleganter
lus excusat juramento, ut sub occasione pietatis quoque evangelista non locum deser-
ait, fugil in
impius fieret. Quos autem subjecit : Et propier tum, sed secessit, ut persecutores vitaverit magis
eos qui pariter discumbebant, vuU omnes sceleris (]uam timuerit. Aliter Postiiuam a Judxis : et rege
sui esse consortcs, ut in Uixiirioso impuroque con- Judaeorum prophet.r truncalum est caput, ct lin-
vivio cruenLaj cpul.c deferrenLur. guam voccm apud cos perdidit prophelia, Jesus
ac
(Vers. 11.) « Et allatum est caput cjus in disco, transit in dcscrtum Ecclesi;u locum, qua; virum
et datum est pucUae, ct altulit matri suae. » Lcgi- antc non habuorat. « EL cum audissent turbiT, se-
mus in Romana Flaminium ducem Roma-
historia, cut.c sunt eum pedestres de civitatibus. » Potest
num, quod accumbcnti [.1/. accubanti] juxta mc- et aliam ob causam, audito Joannis interitu, seces-
retriculaj h\lus quoj • nunquam sc vidisse (Hccret sissc in desertum locum, ul crcdontium probaret

' Totidcm bona fidc verbis hoec Hieronymus ex D poiius erai ,

quam juramcnto standum. Tctnere
Origcne dcscripsit : 'K; ojoia^a; Ypa'vf,; vjpuiki^i quippe jurassc non adco culpandum cnd, quam pro-
ltT^'j 0'.)ca!'j'j ^^f^z^)h'.'yi av.xo; vap aaXXov
Oi^^fJixvifi'*, pfcr juramcnti tcmcritalcm proplirfam Irtho dedisse.
lx£(vo'j vo'j 'l>apa(o 6 'llpi.jo/,;. SuUibi scriptuni rc- '
Poiios Niclor., Dissimulal cnim tncntis sux mali-
pcrimus a justo quopium fuissc cclebratn natulilia : tiam arlifcr liomirida, rum tristitiam in facif, et
ini<luior quippe lioc Vharaone [Gcn. xl, 20) fuii llr- Lrtilium liabrrcl in mcnic.
rodcs. lit hoin. .S in LcviLic. Nomo ex omnihus : «< * Mss. ploriquo oinncs,/<omjVi(irt. Sic Rhnbbanus.

sanctis invenitur diem fostum vcl convivium ma- *

llliabb., Quod arculianti jiucta se merdricula,
gnum egissc in (lic natulis sui. » Verum ct Agr;p- qu:r, oto.
pam r(\gcm, ct Antiocluim, aliosque mullos lion;u * Scilicct in castcllo Maclia;runte : Anliquili. lib.
Irugis viros naliihMn suuni cclol)rass(\ tradunt 111- xviii, oap. .'). Josophiis Iradit.
stori;c. Vido pcculiarom hoc do arguinonti) canonici "
Victor addit srorsum.
Frontonis dissorlalioncm. " (luoquooad^MU penc sunt .\damanlii vorba,
ilio
* Eodcin sensu Origenos, ;AaXXov ez-.opxzTv r, vj- oorlo oadom
;ii\i;umont;iii(li ralio. Xohis proposi-
opxstv £8e.'.- ou Ta'jTOv yip £YxXr,;xa rpoTteTsia; op- tum cst insiguioru luntum loca corupurationisgra-
xoj, xal T^s iva-.pijio.; T:po'.j.T,-:'.x?;;. Pejcrandwn liu dcscribore.
103 S. EUSKBIl IIIEIIONYMI 104

adcm. DeniquG lurbffi secutae sunt eum pedestres, A refertur ad legem 2. Igitur apostoli ante passionem

non in jumcntis, non in diversis vehiculis, sed Salvatoris et coruscationem Evangelii fulgurantis,

proprio laborc pcdum, ut ardorem mentis ostcn- non habcbant nisi quinque panes et duos piscicu-
derent. Si volumus singulorum verborum aperire los, qui in salsis aquis et in maris fluctibus versa-
rationes, propositi opcris brevitatem excedimus bantur.
(Vers. 18.)Qui ait eis Afferte mihi illos huc. »
[Al. excedemus]. Attamen diccndum est transito-
(( :

rio, quod postquam Dominus venerit in desertum,

105 Audi, Marcion, audi, Manichsee, quinque pa-
secutae sunt eum turbae plurima;. Nam antequam nes et duos pisciculos ad se afferri jubet Jesus, ut
veniret in solitudines gentium, ab uno tantum po- eos sanctificet atque multiplicet.

pulo colcbatur. (Vers.19.) « Etcum jussisset turbam discumbere

(Vers. 1't.) 104 (( Et exiens vidit turbam mul- super fenum. » Juxta litteram manifestus est sen-
tam, et miscrtus est cjus, et curavit languidos eo- sus ; spiritualis interpretationis sacramenta panda-
rum. » In evangeiicis scrmonibus semper littcrse mus. Discumbere jubentur supra fenum, et secun-
junctus cst spiritus, et quidquid primo frigere vi- dum alium evangelistam {Marc. \i, 40), supra ter-
detur aspectu, si tetigeris, calet '. In loco do- ram, per quinquagenos aut centenos, ut postquam
serto erat Dominus secutce sunt eum turb», re- ^ calcaverint carnem suam, et omnes flores illius,
;

linquentcs civitates suas, hoc est, pristinas con et sfficuli voluptates quasi arens fenum sibi subje-

versationes et varietates dogmatum. Egressus au- cerint, tunc per quinquagenarii numeri ^ pccnitcn-

tem Jesus, significat quod turbaB habuerint quidem tiam ad perfectum centesimi numeri culmen as-
eundi voluntatem, sed vires pervenienrli non habue- c^ndant. « Acceptis quinque panibus et duobus
rint ; ideo Salvator egreditur de loco suo, et per- piscibus, aspiciens in coelum benedixit et fregit et
git obviam sicut et in alia parabola filio poeni-
:
dedit discipulis panes. » Aspicit in coelum, ut illic

tenti occurrerat Visaque turba, mi- {Litc. xv, 20). oculos dirigendos doceat. Quinque panes et duos
seretur et curat languores eorum, ut fides plena pisciculos sumpsit in manus, et fregit eos, tradidit-
statim pra^mium consequatur. que discipulis. Frangente Domino, seminarium flt
(Vers. 15.) Vespere autem facto, accesserunt
(( ciborum. Si enim fuissent integri, et non in frusta
ad eum discipuli ejus, dicentes : Desertus cst lo- discerpti, ncc divisi in multiplicem segetem,turbas,

cus, et hora jam prseteriit : dimitte turbas, ut eun- et pueros, et feminas, tantam multitudinem alere

tes in castella, emant sibi escas. » Omnia plena non poterant. Frangitur ergo lex cum prophetis, et
mysteriis sunt. Rocedit de Juda;a, venit in deser- in frusta discerpitur, et ejus in medium mysteria
tum locum : sequuntur eum quod integrum et permanens in
turbae, relictis civita- proferuntur, ut
tibus suis egreditur ad eos Jesus, miseretur tur- C statu pristino non alebat, divisum in partes alat
:

bis, curat languidos eorum et hoc facit non mane, gentium multitudinem.
:

non crescente dic, non meridie, sed vespsre, (Vers. 20.) Discipuli autem dederunt turbis *. <(

quando sol justitia) occubuit. Et manducaverunt omnes, et saturati sunt. » Tur-

(Vers. 16.) « Jesus autem dixit eis : Non habent bae a Domino per apostolos alimenta suscipiunt.
nccesse ire. » Non habent necesse diversos cibos (( Et tulerunt reliquias duodecim cophinos fragmen-
quaerere, et emcre sibi ignotos panes, cum secum torum plenos. Unusquisque apostolorum de
» re-

habeant caslestem panem. implet cophinum suum, ut

liquiis Salvatoris vel
Datc illis vos, manducare. » Provocat aposto-
(( habeat unde postea gentibus cibum praebeat, vel
los ad fractionem panis, ut illis se non habere te- ex reliquis doceat veros fuisse panes, qui postea
stantibus, magnitudo signi notior fiat. multiplicati sunt. Et simul qua;re, quomodd in
(Vers. 17.) Responderunt ei Non habemus hic
<( : eremo et in tam vasta solitudine panes non inve-
nisi quinque panes et duos pisces. » In alio evan- niantur, nisi quinque tantum, et duo pisciculi,106
gelista legimus Est hic quidam jmer, qui hahet
: et tam facile duodecim cophini reperiantur ^.
quinque panes {Joan. vi, 9) qui mihi videtur signi- ;
(Vers. 21.) Manducantium autem fuit numerus
((

ficare Mosen duos autem pisces, vcl utrumque

:
j)
quinque millia virorum, exceptis mulieribus et
intelligimus Testamentum, vel quia par numenis parvulis. » Juxta numerum quinque panum, et

'
Commode tros Palatini mss. addunt in sensu. turi erant, vel in ordine centenorum esse, qui nu-
Sic vero pridem fuerat Origenes interpretatus, ff/.o- merus sacer est, et Deo propter unitatem conse-
AO'jOr|7av T.j-ii) 007:0 -rojv 10 ((ov TCoXjtov 1(1) £/.aCTTOV cratus vcl in ordine quinquagenarium, qui nu-
;

y.aTaAiXo'.— ivai
Ta Tzavp'// --fi; OiiCTioaiixovta? sOrj. inerus remissionem continet, juxta mystcrium Ju-
Turba a propriis urhibus secuta est, quod unusquis- bilaei, qui in annis quinquaginta, » ctc, quem
que reliquisset patrias reiigionis consueludines, etc. et satis erudite Huetius locum edisserit.
Non disciplicet quod hic unus Palatinus ms. ad-
'^
* Huic Scripturae versiculo substituunt tres mss.

dit et prophetas : quia id etiam videtur Hierony- Et dedit discipulis panes ; discipuli autem turhis.
mianus contextus postulare. Paulo quoque post ^ Pro reperiantur, quae una vera lectio est, ut
idem ms., junctis aUis Palatinis, amaris habet pro ex ipso statim contextu apparebit, vitiose lectum
in maris. hactenus repleantur. Mirum hoc ait esse Hiero-
2 Praestabit conlulisse
saltem in Latino Orige- nymus, quod panes non inveniantur nisi quinque,
nem « Oportebat eos qui in alimentis Jesu acquie-
: etc, tam facile autera duodecim cophini.
103 COMMENTAR. IN LVANGELIUM MATTIIyEl LIB. II. CAP. XIV. 106

comcfJentium virorum quinque millium mullitutlo A extrcma parte noctis atque in consummatione '',

est.Nccdum enim secundum alterius loci narra- mundi eis auxillum praebilurum.
lionem ad soplcnarium numerum voncrat, qucm (Vers. 2G.) « Lt videntes eum supra mare am-

qui comedunt, quatuor millia sunt, vicina Evangc- bulantem, turbati sunt, diccntes quia phantasma :

liorum numero. Comedunt autem quinque millia juxla Marcionem et Manichaeum, Dominus
est. » Si

virorum qui in pcrfectum virum creverant, ct sc- noster non est natus ex Virgine, sed visus in phan-
quebantur eum, de quo dicit Zacharias Ecce vir, : tasmate quomodo nunc apostoli timent ne phan-
:

Oricns nomen cjiis {Zach. \i, 12). Mulieres autem, tasma videant? « Et pra? timore clamaverunt. »
et parvuli ', sexus fragilis et .letas minor, numero Confusus clamor et incerta vnx. magni timoris in-
indigni sunt. Unde et in Numcrorum libro quoties dicium est.

sacerdotes atquc Levitu3, et excrcitus vel turbse (Vcrs. 27.) « Statimque Jcsus locutus est eis,

pugnantium describuntur, servi et muiieres, et dicens Habete fiduciam, ego sum, nolite timere.»
:

purvuli, et vulgus ignobilo absquc nuniero prajtcr- Quod primum versabatur in causa, hoc curat, et
mittitur. timentibus prfficipit, dicens Ilabete fiduciam, no~ :

(Vers. 22.) « Et stalim compulit Jesus discipu-

^ lite timere. » Et quod sequitur, Efjo sin7i, nec sub-
los suos ascendcre in naviculuni, ct prncedcrc cum r» jungit quis sit, vel ex voce sibi nota poterant eum
trans fretum, donec dimitteret turbas. » Disci- intciligere, qui per obscura; roctis tenebras lo-

pulis pra;cepit transfretare, et compulit ut ascen- quebatur, vel ipsum esse repetebant, quem locu-
derent naviculam : quo sermonc ostenditur invitos tum ad Moysen noverant Ilsec dices filiis : Israel :

eos aDomine reccsoissc dum amore pra^ceptoris : Qui est, misit me ad vos {E.rod. iii, 1't).
nc punctum quidem temporis ab eo volunt scpa- (Vers. Respondens autem Petrus,
28, 29.) «

rari. dixit : jube me venire ad te su-

Domine, si tu es,
(Vers. 23.) « Et dimissa turlja, ascendit in mon- per uquas. At ipse ait Veni, » In omnibus locis :

tem solus orare. Vespere autem facto solus erat ardcntissimoe fidei invenitur Petrus. Interrogatls
ibi. » Si fuissent cum eo discipuli Petrus, et Jaco- discipuIis,quemhominesdicerent Jesum Dei Filium
bus, et Joannes qui viderant gloriam transformari confitetur. Volentem ad passionem pergerc, pro-
{Mutth. XVII, 1-.5), forsitan asccndisscnt in mon- hil)et : et licet errctin sensu, lamea non errat in
tem cum eo ; scd turba ad sublimia sequi non nlVectu : nolens eum mori, quem Filium Dei fue-
potest, nisi docucrit eam jnxta mare in liltore rat paulo ante confessus. In montem cum Salva-
et aluerit in dcscrto. Quod autem ascendit solus
inter primos primus ascendit, et in pas- torc
orare, non ad eum referas qui de quinque panibus sione solus sequitur, tOS peccatum ncgationis
quinque millia saturavit hominum, cxceptis par- C quod ex repentino limore desccnderat amaris
vulis ct mulieribus; sed ad eum qui, audita morto stalim abluit lacrymis. Post passionem cum es- "'

Joannis, socessit in solitudinem,non quod pcrso- sent in lacu Gcncsareth, et piscarentur, ct Do-
nam Domini scparcmus, scd quod opera c.jus inter minus staret in littorc, aliis paulatim navigantibus,
Deum ct hominem divisa sint. ille non patitur moras, scd accinctiis cpcndyle suo,

107 (Vers. 2i.) « Navicula autem in medio ma- statim prajcipitalur in fluctus {Joan. xxi, 7). Eo-
ri jactabatur fiuctibus erat enim contrarius vcn- dom igitur fidei ardorc quo seni[)er, nunc quoque,
:

tus. » Recte quasi invili, et retractantes apostoli a Ctcteris tacentibus, crcdit sc possc facere pcr vo-
Domino recesseranl, ne illo absentc, naufragia lunlatcm inagistri, quod illc potcrat per naturam.
sustinercnt. Dcnique Domino in montis cacumine Juhe me vcnirc nd (c stipcr aquas, Tu prjccipc, et
commorante, statim ventus contrarius oritur, ct iliico solidabuntur und;e : et iove lict corpus quod
turbat mare, et periclitantur apostoli, et tandiu pcr sc gravc est. « Et descendens Petrus dc navi-
immincns naufragium perscverat, quundiu Jesua cula, ambulabat supcr aqiiam, ul vcniret ad Jo-
veniat. sum. Qui [iu!anl Domini corpus ideo non cssc
11

(Vers. 2.")..} « Qiiarta autcm vigilia noctis vcnit Ycrum, quia super mollcs aquas. molle et aorcum
ad cos ambulans supra mare. » Stafioncs et vigi- J)
inccsseril, rospondeant quomodo ainbulaverit Po-
lia) niilitarcs in tcrna horarum spatia dividunlur. trus, qucm utiquc verum homincm non ncgabunt.
Quando crgo dicit, quarta vigilia noctis vonissc ad (Vers. ;?0.) Vidons vcro vcnlum validum, «(

eos Dominus, ostondit tota nocto pericliUilos, ct limuit. Et cum coqMSsel morgi, clanuivit, diccns :

ipsum transtulit ox Adaniantio, oujup scn-

'
Id - in noslris mss. dosidoratur Por-
Voouhi stiUim
lcMiliam quod |)aiilo prolixior sit, Latine lantiun ro sacri intor|)rolalionom hio c[uo(|uo S.
l(>xtus
laiidubimus « Dicat autom aru[uis, cum mulli [^ro
: Doctor ox .\danianlio dolibavit.
morilo viribus coniedorint, ot piirlicipos lucli
ot \'iolor.,(7 c.vfrcmo iiorlis.
'

fuerint panum bonodiotionis, cos qui numurodigni Inus Pulatin., vcl i/i.Mmi scirc potcrant, qucm
'•

erant, qucMnadmoduui ii ([iii viginti aiinos nati in locutuvu oto. Uursum [)n) rcpetchant. olin» Vulgali,
libro Numororum rcccnsi sunl, Israolilas viros rcputaiiaut. Hhal)anu9 quoque, vcl ipsum csi^c scir4
fulsse ([iii vcro
: digni non crant, ([uorum tanla polcratil.
ratio ct numonis habcrctur, pueros fuissc ct fo- " Prioponil uloin ms. Dcindc.
minas, »

Patrol. XXVI.
 107 S. EUSEBII HIERONYMI 108

Dominc, sulvum nie fac. » Arclebat unimi fides, A iHius, miscrunt in univcrsam regionem illam. »

sed humana fragilitas in profundum tralicbat : Cognoverunt eum ruinore, non facie, vel certe
paululum ergo rclinquitur tentationi, ut augeatur pro signorum magnitudinc, qucc patrabat in po-
fides, ct inlelligit so non facilitate postulationis, pulis, etiam vultu plurimis notus erat. Et vide
ecd potentia Domini conservalum. quanta sit fides hominum terra; Genesareth, ut
(Vers. 31, 32.) « Et continuo Jesus extendens non prajsentium tanlum salute contenti sint, sed
manum, apprehendit cum,et ait illi : Modica; fidei, mittant ad alias per circuitum civitates, quo om-
quarc dubitasti? Et cum ascendisset in naviculam, nes currant ad medicum.
cessavit ventus. » Si apostolo Petro, dc cujus fidc (Vers, .35, 30.) omnes male
« Et obtulerunt ei

et ardore mentis supra diximus, qui confidenter habentes, et rogabant eum

fimbriam vesti- ut vel
rogaverat Salvatorem, dicens Domine, si tu es, : menti ejus tangerent. Et quicunque tetigerunt,
jube me venirc ad le super aqnas, quia paululum salvi facti sunt. » Qui male se habent, non tan-

timuit, dicitur Modicx fidei, quare dubilasti?

: gant corpus Jesu, neque totum vestimentum ejus,
quid nobis dicendum est, qui bujus modicoe fidei, sed extremam fimbriara, et quicunque tetigerint,
nec minimam quidem habsmus portiunculam? sanabuntur. Fimbriam vestimenti cjus, vel mini-
(Vers. 33.) « Qui autcm in navicula erant, ve- mum intellige mandatum quod qui transgressus :

nerunt et adoraverunt eum, dicentes : Vere Filius fuerit, minimus vocabitur in regno coelorum
Dei es. » Ad unum signum tranquiilitate maris [cap. v). Vel assumptionem corporis, per quam

reddita, quae post nimias procellas interdum et venimus ad Verbum Dei, et illius postea fruimur
casu fieri solet, nautae atque vectores vere Filium majestate.
Dei confitentur, ct Arius in Ecclesiapreedicat crea- (Cap. XV. — Vers. 1.) <( Tunc accesserunt ad
turam. eum ab Hierosolymis Scribas et Pharisaei, dicen-
(Vers. 3'i.) « El cum transfretasset, venerunt in tes : 110
Quare discipuli tui transgrediuntur
109 terram Genesareth. » Si sciremus quid in traditiones seniorum? » Mira Pharisaeorum Scri-
nostra lingua resonaret Genesareth '^, intelligere- barumque stultitia, Dei Filium arguunt, quare
mus quomodo Jesus per typum apostolorum et na- hominum traditiones et preeceptH non servet?
vis, Ecclesiam de persecutionis naufragio libera- (Vers. 2.) « Non §nim lavant manus suas, cum
tam transducat ad littus, et in tranquillissimo por- panem manducant. » Manus, id est opera, non
tu faciat requiescere. corporis utique, sed animae lavandse sunt \ ut fiat

(Vers. 35.) « Et cum cognovissent eum viri loci in illis verbum Dei.

•
Frustra, quam nesciret ipse, interpretationem Hieros., 26. A niJD factum conjectant qui-
cap.
Hieronymo suggerunt ejus editorcs, Victorius et C dam mutato a Chaldaeis Cap/i in G/imd;/ et in
"IDIJJ
Martianaeus; neque enim S. Pater suam proprie serto Samech, quod verum est. Itaque passim in
ignorantiam profitetur, sed quam in hunc locum Veteri Testamento regionem Cinnereth a Ghaldaeis
Origenes sententiam contulerat. Latine ad verbum Paraphrastis Gennesar, et Gennesareth appella-
refudit. In Graeco erat : "HXGov tU -(V* rsvscraplT, tum nanciscaris. In ea autem appellatione placue-
/;; ttJv £p[jL-r,v£!av z[l^^^(s>\}.tv , xat aTi' au-zr^c, wva[j.£6a runt sibi, quod sua dialecto signiflcaret ortus
av Tt Tipo; TT,v tJJv Venerunt
Trpoy.Etij.ivwv otrjYTjjtv. principum; et ex tribu Nephthali quae ibi sita est,
in lerram Genesareth, cujiis interpreiationem si mille principes profecti Davidem convenissent,
sciremus, ab illa juvaremar aliquatenus ad eorum (7 Paral. xii, 34). Longe vero ineptissima est, sive
de quibus agimus cxpositionem. Scripscrat vero etymologia, sive allusio, quam loco laudato afTert
ipse Hier. in Nominum libro, quem in bonam par- Hegesippus Genesar, inquit, dicilur Grseco voca-
:

tem ab Origene adornatum iuisse manifestum est, bulo, quasi generans sibi auram aqua dulcis, et ad
Gennesar, hortus principuum ; sic enim pro ortus potandum fiabilis. Ex quibus tam obscuris vocis
nialim, ut in Notis ad hunc locum obscrvatum est hujus indiciis, minime mirum concludit esse, si in-
nobis. Verum pro suo quisque ingenio aliam atque scitiam suam hic aperteOrigenes,ex eoque Hieron.
aliam interpretationem excudere contenderunt ex profiteantur.
hoc vocabuloeditores.VictoriusGenesareth abHebr. Ne lectorem diutius teneam, dico ego, commode
mi'>N'':i interpretatur, vallem floridam, hancque deduci posse hanc vocem a mD-^j:i pro integro
expositionem ait sensui llieronymi optime coa m"ij'y-i:j, quo sonat hortos decem,, ipsos scilicet
ptari, dum dc littorc et tranquillissimo portu, quo D Decapoleos hortos, seu proprie decem urbium
Ecclesiae navem Christus transduxit, mentionem hortos. Et terra quidem Gcnesareth ab hortorura
facit. Et Martiana3us ipse tam stricte Victorio frequentia, sic appellata est, quae regio cst ad La-
adhaeret, ut nc verbo quidem abludat. Econtrario cum Galilaeae. Miram hujus regionis ubertatem
visum cl. Huetio est hujusce, dictionis originem modo laudatus ab Huetio Hegesippus praedicat, ut
referre spissum negotium, cum nuUa plane exstet sacros interim auctores taceam, Matthaeum, Lu-
ejus mcntio in Veteris Testamenti Ilebraico con- cam et Marcum. Lacum autem Genesareth hortis
textu in Novi autem Syriaca editione scribatur
: Decapoleos vicinum Josephus quoque tradit de ;

"1D';:J- Placet vero integram doctissimi hujusce Bello, cap. 35, et ad Gennesar usque lacum ejus-
Origeniani inter.jretis adnotalionem recitare cui dem nominis terram prcetendi, quae et natura et
et noslram slalim subjiciemus, qucn propior ad ubertate plantarum omnium arbustorumque caete-
fidem videtur. Ait ille : ris praestaret.
Derivant hoc nomen alii a ni2;>NU, quod in- ^ Repetunt nomen manus hic tres e nostris
terpretantur, vallis florida : Mallem vallis consila, mss. Sententia autem haec ipsa est Origenis xa-a
"S: quippc surculum significat feracem enim : to £'jAoyov xaOaip£'.v Ttitpwix^Oa lauTwv ta? Ttpa-
esse regionem hanc ad prodigium usque testiiica- c£'-s, v.at twv ^J/jywv vi7rT£oOai ytXpac,
'joTw^ Ta?
tur Josephus 1. III dc Bell. Judaic. cap. 18, et Jo- etc. Juxla rectam rationem nostras actiones pur-
sephi perpetuus imitator Hegesippus I. iii Excid,. (jare conemur; ct sic animorum manus lavare, etc,
i09 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTIIiEI LIB. II. CAP. XV. ilO
(Vers. 3.) « Ipse autem respondens, ait illis: A pietalem sub nomine pietatis inducerent, docuc-
Qiiare et vos transgredimini mandatiim Dei. pro- runt pessimos filios, ut si quis ea quai parentibus
pter traditioncm vestram ? » Falsarn calumniam olForonda suiit, Deo vovere voluerit (qui vf>rus est
vera responsione confulat. Cum, inquit, vos pro- Pater), oblatio Domini pra^ponatur parentum mu-
pter traditionem hominum praecepta Domini negli- neribus: vel certe ipsi parentes, qu;e Deo conse-
gatis,quare discipulos meos arguendos putaiis, crata cernebant, ne sacrilegii crimen incurrerent,
quod seniorum jussa parvip^ndant, ut Dei scita declinantes, egestate conficiebantur. Atque ita fie-
custodiant? bat ut oblatio liberorum, sub occasione templi
(Vers. 3-10.) « Nam Deus dixit: Honora pa- Dci, in sacordotumlucra caderel. Hc-Ecpessima Pha-
trem et matrem, et qui maladixit patri vel malri, risfcorum traditio, de alia'' veniebat occasione.
mcrte moriatur. Vos autem dicitis Quicunque : Multi habentcs obligatos aere alieno, et nolentes
dixerit patri vel matri munus quodcunqne cst
: sibi creditum reddere, delegabant sacerdotibus, ut
ex me, tibi proderit, ct non honorificabit patrem exacta pecunia ministeriis lempli et eorum usibus
suum aut matrem suain, et irritum fecistis man- deservirct. Potest autem ct hunc breviter hahere
datum Dei propter traditionem vestram. Hypocri- sensum. Munus quod ex me est tihi proderit :

tae,bene prophetavit de vobis Isaias, dicens Po- :

-^ Compellitis, inquit, filios ut dicant parentibus
pulus hic labiis me honorat cor autem eorum ; suis: quodcunque donum oblaturus eram Deo,
longe est a me. Sine causa autem colunt me, in tuos consumo cibos, tibique prodest, o pater et
dicentes doctrinas et mandata hominum. Et con- mater, ut illi timentes accipere quod Deo ll!l
vocatis ad se turhip, dixit eis : Audite et intcili- raancipatum vident, inopem magis velinl vitam
gite. » Honor in Scripturis non tantum in saluta- ducere, quam comedere de consecratis.
tionibus et officiis deferendis, quantum 111 in (Vers. 11.) « Non quod intrat in os cornmunicat
eleemosynis ac munerum oblatione '
sentitur hominem sed quod proccdit ex ore, hoc commu-
;

(Exod. XX, 12 ; xxi, 15, 7, et Lev. xx, 9). llonora, nicat hominem. Verhum communicat, proprie
>>

inquit Apostolus viduas qux vere vidux sunt (/ Tim Scripturarum est, et publico sermonenon teritur*.
v, 3) ; hic honor donum intelligitur. Et in alio Populus Judajorum, partem Dei esse se jactitans,
loco : Presbyteri duplici honorc honorandi, ma.ximc communes cibos vocat, quibus omnes utuntur
qui lahorant in verho et doctrina Dci (Ibid. 17). homines. Verbi gratia, suillam carnom, ostreas^,
Et per hoc- mandatum jubentur ut bovi trituranti lcpores et istiusmodi animantia qua; ungulam
os non claudamus [Deut. xxv, 4 ; / Cor ix, *J). Et non findunt nec ruminant, nec squamosa in pisci-
:

dignus sit operarius mercede sua {Luc. x, 7). Proe- bus sunt. Unde et in Actibusapostolorum scri-
ceperat Dominus, vel imbecilitates, vel aHates, C ptum cst Quod Deus sanctificavit, tu ne commune
:

vel penurias parentum considcrans, ut filii honora- ili.vcris {.4ct. x, in). Commune ergo, quod ca-teris
rent, etiam in viliE necessariis niinistrandis, pa- hominibus palet, et quasi non esl de parte Dei,
rentes suos. Ilanc providentissimam Dei legem pro immundo appellatur. Non quod intrat in os
volenles Scribae et Pharisaei subverlcre-, ut im- communicat homincm : sed quod procedit c.v ore, hoc
• Rhabanus, rollatione. Corban esse Dco consccralum, id quod sibi dan-
* Hicronymus adh;eret Adamantio, qucm
Stricte dum erat, non amplius a filiis accipore volchant,
in eruditisdima loci perquam obscuri, varii-quc ab oliamsi robiis neoessariis magnopore indigorent.
interprctibus accepit cxpositiono operio pretium sit Taloiii ergo tradilionemsenioresapud plobeios pro-
Latiiic saltem contulissc « Pliarisa^i, inciuit, ct
: forebant quicuiuiuc dixcrit palri vel matri, id ;

Scribo! talem I.cgi contrariam traditionein prodide- quod alicui ooruin danduin oral, Corban esse, et
runl, obscurius in ICvangelio oxpres.sam, qucm ne donum, cum noii ^implius dobitorom os.-se patri vel
nos quidem fuissemus assccuti, nisi aiiquis ex matii a'l siippodit;ind;i iili vita: neoossaria. Hanc
HobrjRJs tradidisset nobis ea qu;r! ad hunc locutn igilur tr;i(lilionoiii Scrvator rcprohendit, non volut
|)crlinent, sic so habenlia. Contingit nc)iuiii(|uam, saiiaiii,sod Doi iuandatoadvorsaatom. Namsi Dous
inquit, ut fonoratorcs cum in diriicilcs dchilDrcs (lioil ; llonora palrcm ct matrcm, dicebat autcm
incidunt, qui possunt (luidem, sed iioluut dfbiliiin tr;idilio: Non dobet honorare patrom ot matrem
reddero, debitum inpaupcrum rationom consocrtMit, n largitiono, (pii id (luod dafuriis orat parontibus,
quibus in gazophyiacium pecuiiia niittebalur pro Doo, ul Corban, consooravit maniloslum est :

viribus, ab uno(iuo(iuc corum (jui volebunt rum fuisse rescissum pran-optum Doi dc lionorc narcn-
illis bona coinmunicarc. Dirobant autcm nonnun- tum, Pliarisa-orum el Soribarum traditionp,({iecntc
iiuam dcbitorilius sua lingua, Corban cst id (juod non amplius oum deboro pntrom honoraro ol nia-
niilii debes, hoc est (lonuiu dodicavi cnim illud ; trcm, (lui Doo somel cnnsocraverit id quod acce-
paupcribus in rationcm piotatis orga Doum. DiMiido pissent parontcs. VA Pharisa^i. utpote avari, ea do-
dobitor taiiquam nou honiinilius ainplius, sod Doo oobant, ut sub pauporum sp(>cio oa etiam aooi-
dcboiis, suauiuo (U-ga illuiii piotali, vcluli illiic poroiit, (in;o paronlibus alicujus dandu eranl. •>

oonoludohatur, ut oliam nolons dobitum rororrol, Uhabanus. /f///'. '

non amplius fcnoratori. sod Jam Doo in rationoin - Alibi lciiclur. Porro in vctori Evangolior. Ve-
paupoMim, noniino fonoralnris. Quod igilur fcno- ronensi ms. pro communirat altero lanliim loco
ralor faciolmt oroditori, illiid id(Mii iionmilli (iiiaii- c^[, iniiuinnl viro vorsa infcrius, iibi texlus iste :

(ioiiuo lilii faoiohant parontiluis. diotdiantiiuo illis: locurrit, co.nijuiiiiit primo loco cst in uno Palalino,
llliid quod u mo adjutus fuissi-s. patiM- vol iiialcr, in (iltcro communictit.
soito accoplmum c Corlmn, do r;iliono paiiporum " Tacet Viclor. o^^lreus,
Peo cunsccratorum. Dcindo audicntcg parontcg
111 S. EUSEBII HIERONYMI H2
coinquinat hominem. Opponat prudcns lector, cL A in foveam cadunt. Hoc cst Apostolus pracceperat:
>-

dicatcSi quod intrat in os non coinquinat homi- Uxrdiciim hominem post unam et alteram corre-
nnm, quare idololhylis non vescimur ? Aposto- ptionem dcvita, sciens quod perversvs sit hujus-
lu8 soribit : Non potestis calicem Domini biberc et modi et a scmetipso damnatus {TU. iii, 10, 11). «
dnimoniorum {I Cor. x. 20). Sciendum In hunc sensum et Salvator prascepit doctores pes-
calicem
igilur quod ipsi quidem Dei crealura perse
cibi et siiios dimittendos arbitrio suo, sciens eos difficul-

idolorum ac d.-eraonum tcr ad veritatcm posse trahi, et caecos esse, et

omnis munda sit: sed
immunda. coecum populumin errorem trahere.
invocatio ea faciat
(Vers. ^2.)« Tuncaccedentesdiscipuli
ejus, dixe- (Vers. i5, IG.) 114 « Rcspondens autem Petrus,
scan- dixit ei Edissere nobis parabolam istam. At ille
Scis quia Pharisa^i, audito verbo boc,
:
runt ei :

dalizati sunt. Ex uno sermone omnis superstilio

>>
dixit : Adhuc et vos sine intellectu estis? « Quod
qui in aperte dictum fuerat, et patebat auditui, aposto-
observationum Judaicarum fuerat elisa ;

cibis sumendis abominandisque,

religionem suam lus Petrus per parabolam dictum putat, et in re

arbitrantur). Et quia cre- manifesta mysticam quffirit intelligentiam. Corripi-

sitam arbitrabantur [Al.

ecclesiasticis Scripturis, scandalwn, turtjue a Domino, quare parabolice dictum pu-

bro teritur in
breviter dicamus quidllS significat, ^v.oXwv ', et „ tet, quo:l pcrspicue locutus est. Ex quod animad
scandalum,nosoyfemh'CMtem,velruinametimpactio- — -'•
vertimus viLiosum esse auditorem, qui aut obscu-
ra manifeste, aut manifeste dicta obscure velit
nem pedis possumusdicere. Quando ergo legiraus:
Quicunque de minimis istis scandalizaverit quem- intelligere.

piam, hoc intelligimus, qui dicto factove occasio- (Vers. 17, 18.) « Non intelligitis, quia omne
nem ruinas cuiquam dederit. quod in os ventrem vadit, et in seces-
intrat, in

(Vers. 13.) « At ille respondens, ait :

Omnis sum emittitur? Quae autem procedunt de ore, de
plantatio quam non plantavit Pater mcus coelestis, corde exeunt, et ea coinquinant hominem. Omnia
eradicabitur. » Etiam quse plana videntur in Scri- Evangeliorum loca apud perversos haoreticos et

pturis, plena sunt qusstionibus Omnis, inquit, : plena sunt scandalis. Et ex hac sententiola quidam
plantaiio quam non plantavit Pater meiis cccleslis, calumniantur, quod Dominus physicae disputationis
eradicabitur. Ergo eradicabitur et illa plantatio, ignarus, putet omnes cibos in ventrem ire, et in

de qua Apostolus ait Ego plantavi, Apollo riga-:

secessum digeri [Al. dirigi] : cum statim infusce

vit {1 Cor, III, 6). Sed solvitur quKstio

ex eo quod escae per artus ct venas ac medullas, nervosque
sequitur 2 : Dews autem incrementum dedit [Ibid). fundantur. Unde et multos, qui vitio stomachiper-
Dicit etipse: Dei agricultura, Dei xdificatio estis pctem
_ sustinent vomitura, post
_ cocnas et prandia,
.

(Ib. 9). Et in alio loco Cooperatores Dei sumus {III C statim evomere quod ingesserint, et tamen corpa
Joan.8). Si autem cooperatorcs igitur, plantante :
lentos esse : quia primum tactura liquidior
ad
Paulo et rigante ApoUo, Deus cum cooperatoribus cibus et potus per membra fundantur. Sed istius-
{Al. operatoribus) suis plantat etrigat. Abuntuntur
modi homines dum volunt alterius imperitiam re-

hoc loco qui diversas naturas introducunt dicen- prehendere, ostendunt suara. Quamvis enim tenuis

tes : Si plantatio quam non plantavit Pater, era- humor et liquens esca^, cum in venis et artubus
dicabitur: ergo quam plantavit ille, non po- concocta fuerit et digcsta, pcr occnltos meatus
test eradicari. Sed audiant illud Jeremiae Ego :
corporis, quos GrKci T.opouQ vocant, ad inferiora
vos plantavi vineam veram, quomodo versi estis in dilabitur, et iu secessura vadit.

amaritudinem vitis aliense {Jerem. ii, 21)? Plantavit (Vers. 19, 20.) « De corde enira exeunt cogita-
quidem Deus, et nemo potest eradicare plantatio- tiones raalae, homicidia, adulteria, fornicationes,

nem ejus. Sed quoniam ista plantatio in voluntate furta, falsa testimonia, blasphemis : haec sunt

proprii arbitrii est, nuUus alius eam eradicare quaa coinquinant hominera. Non lotis autera raa-
poterit nisi ipsa proebuerit assensum. nibus raanducare, non coinquinat hominem. » De
(Vers. 14.) c Sinite illos, caeci sunt, duces cseco corde, inquit, exeunt cogitationes malae. Ergo ani-
rum. Caecusautem si cffico ducatum praestet, ambo ]3 ra« principale non secundum Platonem in cere-

* omnes mss. Scolon praeferunt Latinis

Nostri penultima, scire possuraus ex verbo a/oXtooj, quod
ad quorum fidem et copulam pro est verbo
litteris, significat intorqueo, tortuosum et pravum reddo.
substituimus, ipso fidejussore S. Patre lib. ii Qua3 enim sunt prava et tortuosa, offendiculum
Diatog. contra Pelagianos, n. 15 Nisi, inquit, iv\- : prifibent atque ruinam, sivc pedis impactionem
lor, axwXov et a/.avoaXov apud Graecos ex offen- sccundum llieronyrai adnotationera. Apud Isaiam,
sione et ruina nomen acccpit. » Martianasus uy.oXov, erunl prava in directa, etc. Mart.
aut T/.oAiov cum accentu in penultima vitiose prae- - Antea erat ex eo quod scribitur, et paulo post
terea legit. — Ausus est Marianus Victorius hunc rigunte Apolline, pro Apollo, quod nomen est in-
locum mutarc absque sufTragio codicum manu- declinabiie in nostris mss Victorius prfeterea mox
scriptorum et pro axoAov vel c7/.oaiov substituere et in eodcm loco legit pro o/«o, quod hffic mutuo
et s/.avoaXov. Infra quoque mutat edi-
7:p6T/.oii.jj.a inter se juncta putarit tcstimonia / Cor iii.
tione sua contextum vulgatum Hicronyrai dicentis: ^ Supplet Victorius, in corpus fundatur tamen,
Quamvis enim tenuis huvior ct liquens esca, cum sine quibus sibi visus est sensus laborare, At neque
in venis, etc. Quid sit autem scolon, quod legitur mss. suffragantur, neque rcvera sensus dispen-
in inss. codicibus, sive ?/.oX{ov cum accentu in dium est.
 ::
:

113 COiMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^l LIB. IL CAF. XV. 114

bro, scd juxta Christum incorde est ' : ct arguendi A (Vers. 24.) « Ipse autem respondens ait Non ;

exhac sententia sunt, qui 115 cogitationes a dia- sum missus nisi ad oves quae perierunt [Al. per-
boio immitti putant.et non exproprianasci volun- ditas] domus Israel. » Nonquo et ad gentes non
tate. Diabolus adjutoret incentor ^ malarumcogita- missus sit sed quo primum missus sit ad Israel,
;

tionum potest csse, auctor esse non potcst. Sin ut illis non recipientibus Evangelium, justa fieret
autem semper in insidiis positus, levem cogitatio- ad gentes transmigratio [Act. xiii, 46). Et signifi-
num nostrarum scintillam suis fomitibus inflam- cantev dixii, Ad oves pei-diias domus Israel; ut ex
marit, non debemus opinari eum cordis quoque hoc loco etiam unam erroneam ovem de alia pa-
occulla rimari, sed excorporis habitu, et gestibus rabola intelligamus.
eeslimare quid versemus intrinsecus. Verbi gratia." (Vers. 25, 26.) « At illa venit et adoravit eum,
Si pulchram mulierem noscrebrovideritinspicere. dicens: Domine, adjuva me. Qui respondens ait:
intelligit ^ cor amoris jaculo vulnerat'jm, Non est bonum sumcrepanem filiorum, et mittere
(Vers. 21, 22.) « Et cgressus inde Jesus, secessit canibus. » Mira sub personna mulicris Ghanani-
in partes Tyri et Sidonis. Et eccemuIierChananaea tidis Ecclesiae fides,patientiaet,hurailitas praedica-

a finibus illis egressa clamavit, dicens ei. » Scribis tur. Fides qua credidit sanari posse filiam suam.
et Pharisaeis calumniatoribus derclictis, trans- T, Patientia, qua toties contempta, in precibus per-
greditur in partcs Tyri ct Sidonis, ut Tyrios, Si- severat. Humilitas, qua se non canibus. sed catu-
doniosque curaret. Mulier autcm Chananoea egrc- liscomparat. Canes autem ethnici propter idolola-
ditur de finibus pristinis, ut clamans filiae impe- triam dicuntur, qui esui sanguinis dediti, et cada-
tret sanitatem. Observa quod in quinto decimo veribus mortuorum, feruntur in rabiem. Nota
loco niia Chananaea) sanetur. « Miserere mei, Do- quod ista Chananitis perseveranter primum filium
roine, fili David. » Inde novit vocarc filium David, David. deiude Dominum vocet, et ad extremum
quia egressajam fuerat de finibuus suis, et erro- adoret ut Deum.
remTyriorum ac Sidoniorum loci ac fidei commu- (Vers. 27,28.) « At
illa dixit: Etiam, Domine.
tatione dimiserat. « Filia mea male a daemoniove- Nam edunt de micisquae cadunt de mensa
et catelli
xatur. j> Ego filiam Chanano^ae, ^ puto animas esse dominorum suorum. Tunc respondens Jesus, ait
credentium, quae male a daemonio vexabantur, illi : mulier, magna est fides tua: fiat tibi sicut
ignorantes Creatorem, et adorantes lapidem. vis. Et sanata est filia ejus ex illa hora. » Scio me,
(Vers. 2.3.) « Qui non rcspnndit ci vcrbum. » Non inquil, filiorum panem non mereri, nec integros
de superbia Pharisaica, nec dc Scribarum super- posse capere cibos; nec sedere ad mensara cum
cilio ; sed ne ipse sententiae suae videretur esse patre; sed contenta sum reliquiis catulorum : ut
contrarius, per quam Iiiviamgentiutnne C per humililatem micarum, ad panisintegri vcniara
iusscroLt :

abieritis, et civitates Sajnaritanorum ne intraveritis magnitudinem. mira rerum conversio! Israel

Nolebat enim occasionem calumnia-
Ma///i. X, 5). quondam filius, non canes. Pro diversitate fidei,
toribusdareperfectamque salutem gentium, passio- ordo nominum corarautatur. Deillisposteadicitur
nis et resurreclionis tempori reservabat. « Et ac- Circumdederunt mc canes mulli [Psal. xxi, 17). Et
cedcntcs discipuli ejusrogabant eura, diccntes : Vidcte canes, videte 117 malos operarios, videte
Dimitte eam, quia clamat post nos. » Discipuli,illo concisionem {Philipp. iii, 2.) Nos audlviraus cum
adhuc tcmporc mysteria Domini ncscientos, vcl Syrophoinissa, et muliero qua; sanguine lluxerat
miscricordia commoti, rogabant pro Hft Chana- Mayna cst fvles tua, fiat tibi sicut vis. Et : Filia,
naea, mulierc, quam altcr Evangclium Syrophainis- fides tua tc salvam fccil {Marc. v, 3i).
sam appeliat [Marc. vii, 2()) vcl importunitale ojus (Vers. 29, 30.) « Et cum transissct inde Jesus,
carere cupientcs; quia non ut clementem, sed ut venit secus mare Galilaja! asoendens in mon-
: et
durum medicum crebrius inclamaret. tcra, scdebat ibi. Et accesscrunt ad eura turb^
' Dixiraus hac do re ad ad Fabiolara
opist. 6'» licsu) rcct . ChvisVi ; Theodoritum, sorm. Iw/t Pro-
inilio: quibusparia habct Hioronyriius lib. / f();//rrt vidcnlia. aliosqiic. Contra Lactanlius, lib. dc i

Jovinianum ad Cantici versic Fralrnelis mcns

:
j. Opific. Dci. cap. lt>, in ancipili ivliquif, utrum
milii, (i ego illi, in medio ubernni meoruin comino- " in rordo, an in ccrcbro qucm stpt. Plalo autcm,
rabilar : in principali, inquiL, cordis, ubi scrino llioronyiuus rcfutat, propric constituebat in ca-
Dei liabct hospilinm. » Concinunt porro cx ecclc- pito sivo in sumrao corporis nostri: undc ani-
siasticis aurlorihus plcri^iuo. OrigcncH, homil. '.)
main vocabat l';y.i'i'xl')^.
in Exodiiiii « PolosL inlra so agcrc pontiliralnm
: Miniis bono antea, inccnsor, (juod
-
emendant
l)ars illa, quae in eo cst [)roLioai9sima omniuiii. mss. Paiilo quoiiuo post alii iMhcnt, cor at> orutis
(juod (luidam principalo oordis appcllant, alii ra- vulncriiluin, [n-o amoris jaculo.
tioiialoin sensuin, aut inlclloclualciu .^ub.slaiitiain, \n diiohus codicibus inss.,
''•

Co/' ah oculis vul-

vcl (luocunqiio inodo appcllari polcsL in noltis ncratum. Maut.
portio noslri illa, por (|iiain capac(_>s csso possii- * Trcs Palatini coJd. pro Chanan^ra.
Ecclcsi.v,
raus Dci. » TcrLuliianus passiin, ot libro dc lic- CaUcrum ha'c (|uoque cx Origone Iranslata sen-
surrcctionc cnrnis cap. 1."). Ilctjcmonicon (sic (liwco toiilia csl : << Existiino uulem, cura nroportiono
^ymovv/.o^i (liciliir frinciptilcj animr tn cordc con- ad illain, iju.r sur.^umcit Jcrusalcm, hhcramVnuh
secralum osso, iiuiUis Scriplura". tostimoniis nro- malrcm, ojusquo siniilium, inlclligcndam csso
bal. Ilis addo iMiiloiicm iii Opusc. dc co (inotl dc- (-hanana^ain inalrem puolla} a (l.cinonio vcxata^,
;

lerius poliori insidiclnr : Nisscnuni, orat. dc I qua) matres ojus:uodi aniraa"' symbolura est.»
 :

il5 S. EUSEBU HIEUONYMI 116

muU;c, habenlcs secum iiiutos, cajcos, claudos, A quitur ad Eliam: Surge, et manduca, quia gran-
debiles, el alios multos. El projecerunt eos ad pc- dem viam ambulaturus es {III Reg. xix, 7).
des ejus, » In co loco ubi Latinus interpres Irans- (Vcrs. .33 39.) « Et dicunt ei discipuli Unde :

tulit, (lcbilcs, in Gncco scriptum est, -/.'jaXouc, ergo nobis in deserto panes tantos, ut saturemus
quod non gcncrale debililalis, sod uniusinfirmita- turbam tantam? Et ait illis Jesus: Quod habetis
tis cst noinen: ut quomodo claudus dicilur, qui pancs? At illi dixerunt Septem, et paucos pisci-
:

uno claudicat pede: sic -/.uaXoc appclletur qui culos ; et praeoepit turbee ut discumberent super
unam manum debilem habct. Nos propriotatem terram. Et accipiens septem panes et pisces, et
hujus verbi non habcmus. Unde et in consequcn- gratias agens fregit, et dedit discipulis suis : et
tibus evangclisla Cffiterorum dobiliuin cxposuit sa- discipuli dederuni populo. Et comederunt omnes
nitates, horum tacuit. Quid cnim scquitur? Et quod superfuit de fragmentis,
et saturati sunt.
(Vcrs. 30, 31.) Et curavit eos turb» mi- : ita ut tulerunt septem sportas plenas. Erant autem qui
rarentur, videntes mutos loquenles, claudosambu- manducaverunt quatuor millia hominum, extra
lantes, csecos videntes: et magnificabant Deum parvulos et mulieres. Et dimissa turba, ascendit
Israel. » Dc xjXXoY? tacuit, quia quid e contrario in naviculam, et venit in fines Magedan [MaYoa-
diceret, noii habebat. Hoc de uno verbo. Intuea- g Xa].» De hoc signo jam supra diximus, et eadem
mur autem quod sanata Chananaea3 filia revertatur repetereotiosi est: tantum in his qux discrepant,
ad Judccam, et ad mare Galila3«, et ascendat in immoremur. Supra legimus^: Vespere autem fac-
montem: ct quasi avis teneros fetus provocet ad to, accesserunt ad eum discipuli, dicenles: Desertus
volandum; ibique sedeat, et turbae concurrant ad est locus {Mattli. xiv, 15), et reliqua. Hic discipu-
eum, deducentes sive portantes secum variis op- lis convocatis, ipse Dominus loquitur : Misereor
pressosinfirmitatibus: quospostquam curavit, de- turbx, qida triduo mecum. Ibi quin-
jam perseverant
dit eis cibos; et hoc opere completo, ascendit in quepanes, erant et duo pisces hic septem panes :

naviculam, ct venit in fl^es Magedan. Et ascen- et pauci pisciculi. Ibi super fenum discumbutit
dcns monlem, sedebat ibi et accesserunt ad
in : hic super terram. Ibiqui comedunt quinque millia
eum Observa quod muti, claudi et caeci
turbae. sunt, juxta panum numerum quos comedunt: hic
ducuntur ad montem, ut ubi curentur a Domino. quatuor millia. Ibi duodecim cophini replentur de
(Vers. 32.) « Jesus autem convocatis discipulis reliquis fragmentorum, bic septem sportae, In su-
suis, dixii Misereor iurbae, quia triduo
:
jam per- periori ergo signo, quia propinqui erant et vicini
severant mecum, et non habent quod manducent quinque sensuum, non ipse Dominus eorum recor-
Et dimittere eos jejunos nolo, nedeficiantin via. » datur, sed discipuli : ei recordaniur vespere vi-
Vult pascere quos curavit, prius aufertdebilitates, ^ cina nocte, et inclinante sole. Hic autem119 jam
ut postea sanis offerat cibos. Gonvocat quoque ipse Dominus recordatur, et misereri se dicit, et
discipulos suos, et quod facturus est, loquitur, ut causam miseraiionis exponit; Quia Iriduo jam
vel magistris exemplum iribuat, cum minoribus perseverant mecum [AI. cum eo, et secum] et di-
atque discipulis conimuiiicanda esse consilia, mittere eos jejunos non vult, ne deficiant in via.
vel
ex confabulationc inielligant signi 11§
magnitu- Isti qui de septem panibus, hoc est, in sacrato
dinen). respondentes se panes in eremo
non ha- aluntur numero atque perfecio, non sunt quinque
bere. Misereor, inquit, turbx, quia tridtw
jam per- millia, sed quatuor millia: qui numerus semper
severant mecum. Miseretur turbae, quia in non
trium in laude ponitor, et quandrangulus lapis flu-
dierum numero, Pairi, Filio, Spirituique sancio, ctuat, et non ob hanc causam
est insiabilis ; et
credebant. Et non habent quod manducent.
Turba etiam Evangelia in eo numero consecrata sunt.
semper esurit, et cibis indiget, nisi saturetur
a (Cap. XVI. —
Vers. 1, 4.) « Et accesserunt ad
Domino. El dimittere eos jejunos nolo, ne
deficiant eum PharisaeietSadducaei tentantes, et rogaveruut
in via.Esuriebant post magnas debilitates, et per eum ut signum de coelo ostenderet eis. At ille re-
patientiam futuros exspectabani, cibos. Non sere-
vult spondens, ait illis : Facto vespere, dicitis,
eos Jesus dimittere jejunos, ne mane,
deficiant in via D num erit, rubicundum est enim coelum : et
Perichtaturergo, qui sine coclesti pane ccelum:
adoptaiam hodie tempesias ; ruiilai enim triste
mansionem pervenire fesiinat. Unde et angelus signa autem
lo- Faciem ergo coeli dijudicare nostis,

Hanc ipse per parles comparationcm Adaman- comprehendit, quique oranino praecidendi ab hac
•

tius instituii, exquo bonam pariem huc Hieronv- serie suni, ne falsus ipse videatur. Caeterum ve-
mus in sua iranstulif^,.
tusiior ex iisdem Palatinis codex non absoluie at-
- Nou tola hsc est
quag proponitur, quam docct que indefinite, sed, apud Grascos, addit hoc in ple-
Hieronymus m plerisque codicibus
pericopen non risquecodicibusdesiderari. Estque fortasse facilius
haberi, sed secundus ac terlius
lus a yerbis, tacto vcspere,
duntaxat versicu- GrcBCOs ejusmodi codices, aut qui saltem _ma-
dicitis, usque ad, si- gnam eorum versuum partem praetermittant, inve-
gna autcm temporum non polestis scire.
Verius adeo nire, quam Latinos. Certe antiquissimus noster
tres Palatini mss. h.c roiiccMit
prium versiculum Veronensis, quem passim laudamus, eos habet
U accesserunl ad eum, etc, et quarium.
Generatio quanquam verbis aliquantisper a Vulgataabludat.
mala et adultera, etc, quos neutiquam
Hieronymus
H7 GOMMENTAR. IN EVAiNGELlUM MATTH^l LIB. IIL CAP. XVI. H8
temporum non potestis scire. Generatio mala et A dixerit, cavendum a fermento panum, sed a do-
adullera signum quaerit, et signum non dabitur ei, ctrina Pharisaeorum etSadduca;orum. >> Per occa-
nisi signum Jon,T3 prophetaj. » Hoc in plerisque quod Salvator jusserat, dicens
sionem prrncepti, :

codicibus nonhabetur': sensusque manifestus est, Cavete a [ermento Pharis;eorum et Sadducxorum, do-
quod ex elementorum ordine atque constantia,pos- cet eos quid significcnt quinque panes, et septem ;

sint et sereni et pluvi;e dies praenosci. Sribae au- quinque millia hominum, et quatuor millia,
temet Phariseei, qui videbantur legis esse docto- quae pasta sunt in eremo quod licet signo- ;

res, ex prophetarum vaticinio non potuerunt in- rum magnitudo perspicua sit, tamen et aliud
telligere Salvatoris adventum. in spirituuli intelligentia demonstretur. Si enim

(Vers. 4. .5.) « Et relictis illis, abiit, et cum fermentum Pharisajorum et SadducKorum non
venissent discipuli ejus trans fretum, obliti sunt corporalem panem, sed traditiones perversas
panes accipere. Qui dixit illis. » Relictis Scribis et hseretica significat dogmata: quare et cibi, qui-
et Pharisajis, quibus dixerat Generatio mala et
: bus nutritus est populus Dei,non veram doctrinam
adulte?'a signum quxrit, et signum non dabitur ei integramque significent? QuaBrat aliquis et dicat :

nisi signum Jonx prophetse, recle abiit trans fre- Quomodo panes non habebant, qui statim impletis
tum, et gentium secutus est populos. Quid au- P septcm sportis, asccnderunt in naviculam, et ve-
tem sibi velit signum Jona?, jam supra dictum nerunt in fincs Magedan ibique audiunt navigan- ;

est. tes, quod cavere debeant a fermento Pharisaeorum

(Vers. 6. 7.) « Intuemini, et cavete a fermento et Sadducaeorum ? Sed Sciplura testalur quod
Pharisaeorum et SadducKorum. At illi cogitabant obliti sint eos secum tollere. Hoc est fcrmentum,
inter se dicentes Quia panes non accepimus. »
: de quo ct Apostolus loquitur Modicum fermentum :

Qui cavet a fcrraento Pharisajorum et Sadducajo- totam massam corrwnpit[l Cor. v, O).lsti;ismodi fer-
rum, legis ac litteroB pra3cepta non servat, tradi- mentumquod omni ralione vitandum est, habuit
tiones IUO hominum negligit, ut faciat manda- Marcion, etVaIentinus,et omneshffiretici. Fermen-
tum Dei. tum hancvim habetut.si farinasmistum fuerit.quod
(Vers. 8-12.) « Sciens autem Jesus, dixit eis parvum videbatur, crescat in majus,et ad saporem
:

Quid cogitatis inter vos, modica^ fidei, quia panes suum universam conspersionem[.l/. conversionem
non habetis ?Nondum intelligitis, neque recorda- trahat ita et doctrina ha^retica, si vel modicam:

mini quinque panum,etquinque millium hominum scintillam in tuum pectus jccerit, in brevi ingens
et quot cophinos sumpsistis ? Neque septem pa- flamma succrescit, et totam hominis posscssionem
num, quatuor millium hominum, quot sportas et ad se trahit. Denique sequitur : Tunc intellexerunt
sumpsistis? Quare non quia non de
intelligitis, quia non dixisset cavendum a fermcnto panutn, sed
pane dixi vobis Cavete a fermento Pharisaeorum
: a doctrina Pharisccorum et Sadducxorum.
et Sadducaeorum, Tunc intellexerunt, quia non

LIBER TERTIUS.
(Vers. L3.) 121 « Vcnit autem Jcsus in partcs C nominis appellavit cam Cocsareani Philippi, et est
Caesareaj Philippi. » Philippus istc cst fratcr Ilo in provincia Pliopnicis : imitatus llerodcm patrcm,
rodis, dc quo supra diximus, tetrarcha Itur.cjc et qui in honorem Augusti Ca^saris appellavit C>T?a-
Trachonitidis rcgionis-, qui in honorem Tiborii rem, qu.nc prius turris Stratonis vocabatur ot cx :

CaBsaris Gajsaream, qua^ nunc Paneas dicitur, con- nomina) filia^ejus Juliadem* trans Jordanem exstru-
struxit, et in honorcm Casaris, pariterquc sui xit. Iste (.1/. ilic) locus cst Crrsareaj Philippi, ubi

' In uno altorovc ms., con.wnantia ; nioxquo sit, quas ct brevinr. Cum i'aUUinis ot Cistercienci
elegantius, pluvii dics, pro pluvi.r. Sic apud llha- niss. vorba ilhi lUiaiianus quoque praUermitlit.
banuni. Mor Liliiailetii pro Juluidcvi logit.
- Vitiosein editislibrislogitur in
plurali,/m/-.r.rc^ '
Pro Juliadr, c\i\\\y\i\v\A qua>dam manuscripta
Trachonitidis regionuni, cuni oinncs inss. codicos rotinonl Lihiadcni. Kiha voro Augusli Ca>8aris non
noslri rclineant sinuMilaroiu nunieruiu, ct Tnicho- vocabalur Ijlria sivc /./Vwrt.sotl Julia. Indo conjicio
nitidis regionis. Dcindo iidom cditi ot iionnulli ina- erroro oxscriploruiu po?iluin fui.^so nomon Lihia-
nusoripti oodicos oonsotiuonlor adjnnmint ;
qui in (//.< :nisi furio crror sil in vooc fili,T, pro qua no-
honorem Tihcrii Crsaris C.csarcam 1'hilippi, qii.r nien u.roris Liri.r piMipnduin essot nam uxor Au- :

nunc Vaneas dicilnr appellavit ; cl cst, oto. Lodio giisti, niat(>r TibiMii C.osaris, tiiooliolur Livia scu
codiciim mss. inonastorii S. Audra>a> socus Avoiiio-
p)
Lil>i>t. Maut. —
Crciloi(>. nialim ab anliquis ama-
nem magis plaouil,t]uia manifostior iiobis visa ost. nuonsibus siib.-liliiluni liio /i7/.r. prti u.rorts, i|uo(l
Maht. —Conlra tiuain iii suis mss. Martian.oiis ic- oani ( ivitHloui iKni aliumio ap|ioliari
ptituisso Ju-
porit, nostri omnos habont oiini pridoiii vul!.;ali.s a Julia Augusli liliu luorint arbi-
liailiin, (|iiaiii
plurium nuinort), rciiionnm : inoxtiuo tros Palatini Iruti. No(|ut' oniiu poluil ignuraro llieronyuius,
cum Cistoroionsi, Cruircam, Philippi, (/«,r nuiic nuimni iixori». non lllia> Aiigusli dcdicalain urbem,
Paneas dicilur. appcllavit, ct cst in proviiicia Ph.r- cuiii ol Josoplui3,(/t' Dcllo Jud. lib. ii.oap. liJ.auclor
nicis, ctc. Ac ncscio an gcrmana inagis hcec lcoiio sit, .odilicatam sub Tibcrii inipcrio, longo posl rc-
119 S. EUSEBll HIEUONYMI 120
Jordanis 122 oritur ad radices Libani et habet A ptistam, alii autem Eliam, alii vero Jeremiam,aut
duos Ibnles, unum nomine 7or ', et alterura Dan, unum cx prophctis.Dicit illis Jesus. » Miror quos-
qui simul misti, Jordanis nomen efficiunt. dam interpretes causas errorum inquirere singulo-
" Et interrogabat discipulos suos, dicens : Qucm rum, et disputationem longissimam texcre, quare
dicunt homines essc Fiiiuin hominis? » Nou dixit, Dorainum nostrum Jesura Ghristum alii Joannem
quem medicunt esse homines, sed Filium hominis putaverint, alii Eliam, alii Jeremiara,aut uiium ex
ne jactanler de sc quaerere videretur.Et nota, quod prophetis ; cum sic potuerint errare in Elia et Je-
ubicunque scriptum est in Veteri Tcstaraento,Fz7iws reraia, quomodo IJerodes erravit in Joanne, dicens
hominis, in Hebrajo positum sit, Filins AdcDn. Ut Qucin cgo decollavi Joonncm, ipsc surrexii a mor-
e.^t iliud (.1/. quoque), quod in Psalmo lcgi-
illud tuis, ct virtutes operantur in eo [Marc.w, 16).
mus : FUiis hominuin n^ucquo gravi coi^de {['sai. (Vers,1.5, 16.) « Vos autem quem me esse di-
IV, 3),quod in Ilebr.To dicitur, filii Adam^. Pul- cilis? Respondens Simon Petrus, dixit Tu es :

chreautem interrogat Quem dicunt 123 homi- : Christus Filius Dei vivi. » Prudens lector, attende,
nes essc lilium hominis^l quia qui de Filio ho- quod ex consequentibus textuque sermonis, apo-
minis loquuntur, homines sunt qui vero divinita- ;
stoli nequaquarahoraines, seddii appellantur.Cura
temejus intelligunt, non horaines, sed dii appel- p. enira dixisset : Quem dicunt homines esse Filium
lantur. hominis, subjecit : Vos autem quem me essedicilis?
(Vers. 14.) At illi dixerunt : Alii Joannem Ba- Illis quia hominessunt, humana opinantibus, vos

legatam Juliam Augusti filiam intervallo. Quod rium habuisse ob ocutos, cum hxc Matthxi verbd
autem promiscuc Libias dicere'ur et Julias, etJose- suis Coniincntariis illusfraret, quippc qui scripserit
phus 'lcjXtaox continuo appellet, qui et Liviaj no- positum in IlebrcTeo filii Adam, pro fllii Isch. Vi-
men in Juliam mutat factum ex eo putant, quod : ctorius econtrario conlcndit. Adam fuisse olim in
Livia in Julianam familiam adoptata, Julia pariter Hebraico codice, idque non solum ex hoc Hiero-
appellaretur. Nostri tamcn mss. aliique penes nymi testimonio, sed clare etiam exipsis constare
Martianffium, Libiadein hic logunt, quemadmodum Septuaginta, qui transtulerunt uloi avOpwTzwv.
et Eusebius,qui Belharuin postea Liviada tradit ab Quippe cum vocem Ilebraicam Q7n\ avepco-rrov
Herode nuncupalam. Videndns Philo ~zpl lIpsT- semper interprotentur u'>{ autem, avr^p reddant.
:

Ssta; pag. 729. Vetus inscriptio, insignisque num- Psalmo primo, ^ynx-nVi^N. [/.axap-.Oi; (zvvjp Psal. iri, ;

mus Augusti. quos Patinus exhibet ad Suetonii in Cr^^^-llUN'. [J.axapiOs avr,p ; I Regg. xvvi, -NiSh
Angustocap. 63. In Ghronico ad annum Christi TWiii. lyK o\)Y, M^p ao\j ; et ita alibi semper. Sicut
27 (( Philippus
Paneadem, in quatetrarcha
:
enim Ul^. Gr;ece avOpwuov, et Latine kominem :
plurimas aedes construxerat, Caesaream Philippi
ita u^iK Graece avopa, et Latine virum vocari. Ego
vocavit, et Juliadem aliara civitatera. » Et paulo
neque cum Henedictino oditore, falli temere me-
postann. 29 Herodes Tiberiadcm condidit et
: ((
C moria3 confisum Hieronymum, neque cura Reatino
Libiadem. » Vide Pontani notas, p. 548.
episcopo, raatatum ab antiqua iectione malo Ju-
Vide nos ad epist. 78, ad Fabiol., Mansion 41,
'
dseorum dolo Hebraicum exemplar opinor sicque :

pag. 491, not. autumo lectum promiscue olira din et u^S adam
- Veronensis Evangelior. codex interserit me,
_ et isch ut asque bene quasdam exemplariauiiX-^iJl :

sic, Quem dicunt me /lomines esse, etc, quara ex bene isch, alia Q"tn-ij:2, beneadam, praeferrent. Gum
parle lectionem videtur Hieron. repudiare. adeo S. Pater hic scripsit Adam in Hebraeo posi-
^ Insignis locus ad probandara fontis Hebraii tum, hujusmodi usus est libro, et fortasse alio
depra^'ationem, si crcderemus Mariano, qui pnta- (taraetsiid arbitrari minine necesse sit) cum Psal-
yit ex hoc Hieronymi loco posse comprobari, olira terium interpretans, vertit flii viri, non hominis.
in Hebra3o lectionem hane exstitisse S7K-f:n bene Id cum primis persuadet Massorethica nota, sive
Adam, et non \:-\si-ij3 bene isck. Illum enim,inquit, circellura, quod hodiernae lectioni uii* in accura-
quarti psaimi locum Judajos corrupisse, apparet tis editionibus supra pingitur, significatque fuisse
etiam ex eo, quod pro graves, fecerint gloria mea, jara tum rationem scriptionis variam. Gomprobant
etp.Sed hancopinationem penitus alDJecisset editor vero et veterura interpretum. Symraachi et Theo-
Hieronymi, si ejusdem saiicti Doctoris Psalterium dotionis versiones, 'jIo'. avopo;. Gum enim (ut Vi-
Hebraicumeontulisset cumhocce Commenlariorum ctorius colligit, sicque re ipsa passira apud omnes
loco nam ex Hebrojo ita vertit Hieronymus Filii habct) quod Hebraice est Q"X. Grsce avOpojTroc
:
:

viri usquequo incli/ti mei, iqnominiose diligitis va- dicatur, et vicissim <ivr,p, quod est in Hebr«o
mtatcm, etc. Quod his verbis nunquara vertisset, D "li^^SS laudati interpretes, qui hoc altero usi voca-
nisi ipse legisset in Hebra^o u\S-'':n, bene iscli et bulo sunt, se indicant in eo, quod prae raanibus
''TilD, lievodi, sive chebodai raore suo, id est haljebant,exemplari invenlsse "w''X-'':2 cum ec(>n- ,

inchjli mei. Fateor igitur hic memoria lapsum S. trario Septuaginta Q7K-i^l, quod oVjt avOpcoTrtov
Hieronymum.ncque Hebraicum Psalterium habuis- intcrpriMentur. Alteram,quam hoc ipso ex versiculo
se ob oculos, cum hajc Matthcei verba suis Coni- movet Victurius difficuItatera,paucioribus attingam
mentarus illustraret. Deinde Schoiiastes Grajcus quod proprie ad Hieronyraum non spectet. Ait
docet nos omnes interpretes edidisse svoo^oi |j.o'j, ilie, ex eo etiam corruplum apparere a Judaeis
id est rnclyti mei, secundum llieronymi
versioncin hunclocum, quod pro n^^S-sS, substituerintnaSDS
ex Hebra^o. Itaque in fonte Hebraeo scriptum et pro 111^:2 graves, fecerint iniij, gloiia mea.
semper fuit ^TO hcvodi, sive chehodai, ut anliquio- VuUquehanc unaraverara esse lectionem, qu.T; et
res legerunt non ni:2D kchore cum. nes in
flne, vctustissiraa est, Filii kominum usquequo gravi
utMarianus putavit, quiaistam difficultatem mi- corde non, Filii viri usquequo gloria mea, Verum :
nime voluit expendere. Mart. Quie autem su- —
nulli non liquet, hanc omnium fuisse veterura
perant Hebraica e.Kcmplaria legunt, fiJii Isch. sive interpretum vcrsionem qui adeolegerintm33,c/te-
rnN-"'^:. bene hch,non fdii Adam, llX-^^ja hcnc mea non "fTiis chevore, graves, exce-
vodi gloria ;

adam. Ut vero de hac primura dimcultate paucis ptisquos tanlum laudat Victorius, Septuaginta.
loquamur, ]\iartianoeus profitetur, hic memoria Vulgatoque interprete, qui ex iisdem /.a-i -Jtooa
lapsum S. fficroni/mum, neque Hebraicum Psaltc- versionem suam derivavit.
121 COMMENTAU. IN EVANGELIUM MATTH.EI LIB. III. CAP. XVI. 422

qui estis dii, quem esse existimalis? Pctrus ex A. eecundum metaphorara petra;, recte dicitur ei ;

persona omnium apostolorum proQtetur; Tti es /Edificabo Ecclesiam meam super te. « Et portae
Chrislus Filius Dei vivi. Deum vivum appellat, ad inferi non prajvalebunt adversus eam. » Ego por-
distinclionem eorum deorum qui putantur dii, tas inferi ' reor vitia atque peccata : vel certe
sed mortui sunt, Salurnum, Jovem. Venerem, Mi- hafjreticoruni doclrinas, per quas illecti homines
nervam [Al. CerercmJ, Liberum, Ilerculem, et ca3- ducuntur ad tartarum. Nemo itaque putet de
tera idolorum portonta signiflcans. mortc dici, quod apostoli conditioni mortis sub-
(Vers. 27.) Respondens autem Jesus, dixit ei
'< : jecti non fuerint, quorum martyria videat coru-

Beatus es, Simon Barjona, qaia caro et sanguis non scare.

revelavit tibi, sed Pater meus qui in ccelis est. »
(Vcrs. 19.) u Et dabo tibi claves regni coclorum.
Testimonio de se aposloli reddit vicem. Petrus Et quodcunque ligaveris super terram, erit liga-
dixerat Tu es Chrislus Filius Dei vivi mcrcedem
: tum in cadis et quodcunque solveris super ter-
;
:

recepit vera confcssio Beatus es Simon Barjona. ;

ram, crit solutum in coelis. » Istum locum episcopi
Quare ? quia non revelavit tibi caro et sanguis, et prcsbyteri non intelligentes, aliquid sibi de

sed revelavit Pater. Quod caro et sanguis revelare Pharisajorum assumunt supercilio, ut vel damnent
non potuit. Spiritus sancti gratia revelatum est.
^ innocentes, vel solvere se noxios arbitrentur.- cum
Ergo ex confossionne sortitur vocabulum, quod rc- apud Deum 125 non sontentia sacerdotum *, sod
velationem ex Spiritu sancto habeat, cujus et filius reorum vita quaeratur. Legimus in Levitico de le-
appellandus sit. Siquidem Barjona in nostra lingua prosis, ubi jubentur ut ostendant se sacerdotibus,
sonat, 124 filius columboe. Alii simpliciter acci- et si lepram habuerint, tunc a sacerdote immundi

piunt, quod Simon, id est Petrus, sit filius Joan- fiant [Levit. xiv, 2-4) non quo sacerdotes lepro- :

nis, juxta alterius loci interrogationem Simon sos faciant etimmundos, sed quo habeant notitiam
:

Joannis diligis me? Qui respondit Dominc tu leprosi, et non leprosi, et possint discernere qui
:

scis [Joan. xxi, 15j. Et volunt scriptorum vitio mundus, qui immundussit.Quomodo ergo ibilopro-
depravatum, ut pro Bar Joanna, hoc est filius sura sacerdos inundum vel immundum. facit."sicet
Joannis Barjona scriptum sit, una detracta syllaba. hic alligat, vel solvit episcopus et presbyter, non
Joanna auLum interpretatur. Domini gralia. Ulrum- eos qui insontes sunt, vel noxii sed pro officio :

que autem nomen mystice intelligi potest, quod et suo, cum peccatorum audierit varietates, scit qui li-
columba, Spiritum sanctum et gratia Dei, donum gandus sit, quive solvendus.
;

significet spirituale. lllud quoque quod ait: Quia (Vers. 20.) « Tunc prajcepit discipulis suis ut
caro et sanguis non revelavit tibi. Apostolicoe nar- neinini dicerent quia ipse esset Jesus Christus. »

rationi comparatur, in qua ait ; Continuo non ac- C Supra mittens discipulos ad pra;dicandum, jusserat
juievi carni et sanguini {Galat. i, 16), carnem ibi eis ut annuntiarent adventum suura : hic pr*cepit
etsanguinem, Judieos significans, ut hic quoquc ne se dicant esse Jesum Christum. Mihi vidotiir
sub alio sensu demonstretur, quod ei non per aliud esse Christum pr;«dicare, aliud Josum Chri-
doctrinam Pharisncorum, sed per Dei gratiain slum. Chrislus commune dignitatis ostnomen ;

Chiistus Dci Filius revelatus sit. Jesus proprium vocabulum Salvatoris. Potest au-
(Vers. 18.) « Et ego dico tibi. » Quid cst quod tcm lieri ut idcirco anto passionem et resurrectio-
ait : Et ego dico tibi? Quia tu mihi dixisti : Tu es nem se noluerit pra;dicari ; nt, comploto postea
Christus Filius Dei vivi ; et ego dico libi, non ser- sanguinis sacramento, opportunius apostolis dice-
monc casso, et nullum habcnte opus, sed dico libi, ret : Euntes docetc omncs ijcnfes, etc [Mafth. xxviii,
quia meum fecisse est. « Quia tu cs Po-
dixissc, lU). Quod nc quis
putet nostra? tantum csse intel-
trus, ct supor hanc petram aidificabo Ecclesiam ligentia;, etnon sensus cvangelici, qua; sequuntur,
meam. » Siout ipse lumen apostolis donavit, ut causas prohibitic tunc pra?dicationis exponunt.
lumcn niundi appcllarentur, cajteraque ex Domino (Vers. 21.) » Exinde cccpit Jesus oslcndcre disci-
sortiti sunt vocabula ita ct Simoni, qui credebat
: pulis suis, quia oporteret eum irc Hiorosolymain,
in pctrani Christum, Petri largitus est nonien. At n et multa pati a senioribus et Soribis, ol principibus

IlanccxOrigenealiogoriammutuatus csl, (fuam

'
illos jiiro id roforri possil. Port o autcm iu/eri prw-
ot in Isai-TCommontariis lib. viii repetil S. Pator valoro non doboiil ailversus oum qui ligaro vull et
(luibus ad Petrum dicitur: Portn' infcri non fir.r- Rulvoro. » Quod si fuuihus iHXcaforum suarum
valchunt ndvcrsiim (c : sic portas justifi.i' uinnia conslnniiitur, fustra ot ligat et solvit. » Quam
opora virtutum. » ctc. sanoporioulosam falsami|uoscntcntianiHipronyimis
' Origcncs, ox
Lutina lluolii inlcrprolaliono in oommodum sousum tiaxil, mnlavilquo eruilitis-
«Qiioniam autom, (]ui opiscopatus locum vindioant simo in voram. lllo minislrorum Koclosi;r polosla-
dictum hi)o usurpant, sicut Polriis, ot accoplis a tom ox conim pcndorc volob.tt inlogritato qua ;

Sorvatoro ciaviiius rcgni ciolorum, dooont oa qu;!' do re morito a doclis viris rpprchondilur hic. :

a HO ligiita sunt, hoo ost condomnata, ligata o^j.so no saocrdotos siln niniuin do aiiolorilato obblan-
ct in ocolis : prnnuntiandum ost, rooto illos diooro diaiilur. caquo abutanlur (omorf. magis ait. apud
si faotum oluim habuorinl, proptor (juod Polro Doum (|u.ori n-oruin vifam, qu.im saooriiodim
luiio diotum cst Tu cs Pclrus ; ac si lal''.s sunt
:
siMitcnfiam.
ut super illos ajditicolur Ecclcsia a Cliristo, ot ad
 :

123 S. EUSEBII HIEHONYMI 124

sacerdotura et occidi, et tertia die resurgere. » Et A sed advcrsarius spiritus, qui ha3c dicere apostolo
est sensus Tunc me praedicate, cum isfa passus
: {Al. apostolum) suggerebat. Sed mihi hic error
fuero, quia non prodest Christum publice praedi- apostolicus, de pictatis afTectu veniens, nun-
et
care, et ejus vulgare in populis majestatcm, qucm quam incentivum diaboli videtur Vade retro ine, :

post populum flagellatum visuri sint et crucifixum, Satana. Diabolo dicilur : Vade retro. Petrus audit
126 multa pati a senioribus, et Scribis, et
et Vade retro me, hoc est, sequere sententiam raeam ^

principibus sacerdotum. Etnunc Jesus multa pati- quia non sapis ea qux Dei sunt, sed quae hominum.
tur ab his qui rursum sibi crucifigunt Filium Dei Meae voluntatis est, et Patris (cujus veni facere vo-
{Hebr. vi, 6), et cum seniores putentur in Ecclesia, luntatem {Joan. utpro hominura saluto mo-
vi, 38)
et principes
sacerdotum, simplicem sequentes litte- riar tu tuam tantum considerans voluntatem, non
;

ram, occidunt Filium Dei, qui totus sentilur in vis granum tritici in terram cadere, ut raultos fru-
spiritu. tus afferat {Joan. xii, 24, 25). Prudens lector inqui-
(Vers. 22, 23.) Et assuraens eura Petrus, coepit
<( rat quomodo post tantara beatitudinera : Beatus es.

increpare illum, dicens Absit a te, Domine, non : Simon Barjona : et : Tu es Petrus : et super hanc
erit tibi hoc. Qui conversus dixit Petro. Vade post petram aedificabo Eeclesiam meam et portx infe)'i
me, Satana, scandalum es mihi ; quia non sapis n non prxvalebunt adversus eam ; et : tibi dabo claves
ea quae Dei sunt, sed ea qua? hominum. » Scepe regni coelo)'um ; et : Quod tigaveris vel solveris super
diximus nimii ardoris araorisque quam maxirai terram, erit ligatum vel solutum in ccelo : nunc au-
fuisse Petrura in Dorainum Salvatorera, Quia ergo diat Vade retro me, Satana scandalum mihi es ?
:

post confessionem suam, quadixerat: Tu es Chri- Aut qu82 sit tara repentina conversio, ut post tanta
tus FiUus Dei vivi: et prajmium Salvatoris, quod praemia, Satanas appellatur ? Sed si consideret qui
audierat Beatus es, Simon Barjona, quia caro e^
: hoc quserit ^, Petro illam benedictionem etbeatitu-
sanguis non revelavit tibi : sed Pater ineus qui in dinem, ac potestatem, et sdificationera super eum
repente audit a Domino, oportere se ire
coelis est, Ecclesiae, in futuro promissara, non in praesenti
Hierosolyraara, ibique raulta pati a senioribus et datam intelliget. jEdificabo, inquit, super te Eccle-
Scribis, et principibus sacerdotum, et occidi, et siam meam, et po7't3s inferi non praevalebunt adversus
tertia die resurgere, non (Vict. tacet non) vult eam. Et J)abo tibi claves regni ccelorum. Orania
:

destrui confessionem suam ; nec puta fieri posse de futuro, quae si statim dedisset ei, nunquam in
ut Filius Dei occidatur: assumitque eum in affe- eo pravae opinionis ^ error invenisset locum.
ctura suura, vel separatira ducit, ne praBsentibus (Vers. 24-26.) Tunc Jesus dixit discipulis suis :

ceeteris condiscipulis raagistrum videatur arguere. semetipsum Si quis vult post me venire, abneget ;

et coepit increpare illura amantis affectu, et optantis C et tollat crucem suam, et sequatur me. Qui enim
dicere Absit a te Domine : vel, ut melius habetur
: voluerit animara suara salvara facere, perdet eam.
in Graeco, 'tXew; aot, K'jpie, ou [xr^ etrxai joi Qui autera perdiderit animam suam propter me,
Touto, hoc est, Propitsus sis tibi, Domine, non erit inveniet eam. Quid enira prodest homini si univer-
iibi hoc * non potest fieri, nec recipiunt aures
: sum mundum lucretur, animae vero suae detriraen-
meae, ut Dei Filius occidendus sit. Ad quem Domi- tum patiatur ? » ^ Qui deponit veterem hominera
nus conversus, ait Vade retro (Vict. addit me),
: cum operibus suis {Coloss. iii, 9, 10) denegat semet-
Satana, scandalum mihi es. Satanas interpretatur, ipsum dicens Vivo autem jam non ego, vivit vero in :

adversarius, sive contrarius. Quia contraria, inquit, me Christus {Gaiat. ii, 20) 428 toUitque crucem :

loqueris voluntati raeae, debes adversarius appellari. suam, et mundo crucifigitur. Cui autem mundus
Multi putantquod non Petras correptus sit^, IST cruciflxus est, sequitur Dominura crucifixura. » Aut

^ Iterura placet, ut Veronensis Evangeliorura co- autem ccnferes quod Petro dixit: Vade post me,
dicis lectionera hic expendas Absit a te, propitius : Satana : et diabolo ei dicenti :Haec omnia tibi dabo,
esto, Domine : non erit tstud. si cadens adoraveris me Vade, Satana, absque ;

^ Unus pro cunctis S. Hilarius in hunc locum : additamento, post me. Post Jesum quippe esse,
« In eum vero (diabolum) per quem opinio haec bonum est, » etc, Consentiunt porro et modo lau-
suggerebatur, conversusadjecit Safawa, 5ca??c(a/Mm :
D datus Eusebius, contra Marcellum, et Arabrosius,
mihi es. l^on enim convenit existimare, Petro Sa- lib. I de Abraham, nura. 55.
tanae noraen et ofTensionem scandali deputari post ^ Fortasse rectius nostri rass. hic, si voculam,
illa indultae et beatitudinis et potestatis tanta prae- et in fine periodi verbura, intelliget, nesciunt.
conia. Sed quia infidelitas omnis diaboh opus est, ^ Tres Paiatini codd. confessionis pro opinionis.
Petri responsione Dominus ofTensus cura opprobrio ^ Qua3 hinc subsequitur pericopen recitat ipse,
norainisinfidelitatisistiusest detestatus auctorem. » edisseritque Hieronyraus, epist. 121 ad Algasiam,
Caeterura hac ipsa de causa Marcellum reprehendit quaest. 3 initio. Ipsara vero cura hujus, tum subse-
Eusebius lib. i contra eumdem, cap. 2, quod « mi- quentis versiculi expositionem ex Adaraantio fere
nime intelligens quoraodo haec {Satana, scandalum descripsit.
mihi es) dicuntur ad apostolum, et quorsum affir- Mss. plerique omnes, Soene, aut Soeone. He-
mat ad diabolum esse dicta. » braice est Chtis et Saba. Hieronyraus in eum Isaiae
' Mavult Noster Origenis sententiara conce-
in locura. « Pro 2ui|^vtj, inquit, reliqui interpretes
dere ; sic enira ipse
interpretatur, ut Petro dixerit posuerunt saba, unde fuit regina Austri, quae ve-
Jesu Vade post me, quasi qui ire post illum,
; nit sapientiam audire Saiomonis. »
cumque sequi cessasset. » Et paulo post : « Simul
125 COiMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH.EI LIB. III. CAP. XVII. (26

quam dabit homo comrnutationem pro anima sua? A {Luc. IX, 28). Sed facilis responsio est, quia hic
Pro Israel datur coramutatio .-Egyptus et /Ethiopia, medii ponuntur dies, ibi primus additur et extre-

et Syene (Isa. xliii, 3) pro anima humana iila

: mus. Nou enim dicitur : Post dies oclo assumpsit
sola est retributio quam Psalmista canit « Quid ; Jesus Petrum, et Jacobum, Joannem : sed die et

retribuam Domino pro omnibusqujBretribuit mihi? octavo. « Ducit illos in montem excelsum seor-
Calicem salutaris accipiam, et nomen Domini invo- sum. » Ducere ad montana discipulos, pars regni
cabo » {Psal. cxv, 12, 13). est. Ducuntur seorsum, quia multi vocati, pauci

(Vers 27.) Filius enim hominis venturus est vero electi {Matth. xx, 16 ; xxii, 14).

in gloria Patris sui cum angelis suis : et tunc (Vers. 2.) « Et transfiguratus est ante eos. »
reddet unicuique secundum opus ejus. •> Petrus Qualis futurus est tempore judicandi, talis uppa-
ad praedicationem Dominica^ mortis scandalizatus, ruit, apostolis. Quod autem dicit : Transfiguratus
sententia Domini fuerat increpatus provocati : est ante eos, nemo putet pristinam eum formam
discipuli, ut abnegarent se, et toUerent crucem et faciem perdidisse, vel amisisse corporis verita-
euam, et morientium animo sequerenlur magi- tem, et assumpsisse corpus vel spirituale, vel
strum. Grandis terror audientium, et qui possit, aereum ; sed quomodo transformatus sit, evange-
principe apostolorum perterrito, etiam aliis metum r» lista demonstrat, dicens. « Et resplenduit facies
injiccre: idcirco tristibus laeta succedunt, et dicit: ejus sicut sol vestimenta autem ejus facta sunt
Filius hominis ventururus est ingloria Patris sui cum alba sicut nix. » Ubi splendor faciei ostenditur, et
angelis suis. Times mortem, audi gloriam trium- candor describitur vestium, non substantia tolli-
phantis. Vereris crucem, ausculta angelorum mi- tur, sed gioria commutatur. Resplenduit facies ejus
nisteria. Et tunc, inquit, reddet unicuique secun- sicui sol. Certe transformatus est Dominus in
dum opera ejus. Non est distinctio Judaii et eam gloriam qua venturus est postea in regno suo.
ethnici, viri et mulieris, pauperum et divitum Transformatio splendorem addidit.faciem non sub-
{Rom. X, 12), ubi non personae, sed opera conside- traxit. Esto corpus spirituale fuerit, num et vesti-
rantur. menta mutata sunt, qua? in lantum fuere candida,
(Vers. 28.) « Amen dico vobis, sunt quidam de ut alius cvangelista dixerit : Qualia fullo super ter-
hic stantibus, quinon gustabuut mortem, donec ram non potest facere {Marc. ix. 2). Quod autem
videant Filium hominis venientem in regno suo. » fullosuper terram potest facere, corporaleest 130
Terrorem apostolorum spe medicari voluerat pro- et tactui subjacet, et non spirituale et aereura,
missorum, dicens Filius hominis venturus est in
: quod illudat oculis, et tantum in phantasmate con-
gloria Patris sui cum angelis suis. Insuper aucto- spiciatur.
ritale judicis addita : Et reddet unicuigue secun ^ (Vers. 3.) « Et ecce apparuerunt - illis Moyses et
dum opera sua. Poterat apostolorum tacita cogita- Elias, cum eo loquentes. » Scribis et Pharisaeis
tio, istiusmodi scandalum sustinere : occisionem tentantibus se, et de coelo signa poscentibus, dare
et mortem nunc dicis esse venturam : quod autem noluit, sed pravam postulationem confutavil res-
promittis te adfuturum in gloria Patris cum ange- ponsione prudenti. Hic vero, ut apostolorum au-
lorum ministeriis, et judicis potestatc, hoc in dies geat Qdem, dat signum do coclo, Elia inde descen-
erit, et in tempora longa 1^9 difTcretur [Al. dentequo conscendcrat et Moyse ab inferis resur- ;

differtur] Prajvidens ergo occultorum cognitor gente quod et Achaz por Isaiam praecipitur ut
:

quid possent objicere, praescntem timorem prae- petat sibi signum de excelso, aut de inferno {Isa.
senti compensat proemio. Quid enim dicit « Sunt : XII, 11). Nam quod dictum est: .ipparuerunt illis
quidam dc hic stantibus, qui non gustabunt Moyscs et Elias, cum co loquentes ; et in alio refer-
mortem, donecvideant Fiiium hominis venientem tur Evangelio, nunliasse ei qu.-e llierosolymis pas-
in regno suo ;
» ut qualis est postea venturus, ob surus esset (Lhc. Lex oslenditur et propho-
ix, 31).
incredulitatem vestram prajsenti temporc demon- ta;, qui et passionem Domini, et rcsurrectioncm
stretur. crebris vocibus nuntiarunt.
(Cap. XVIl. — Vers. 1.)« Et post dies scx ', D (Vcrs. 4.) « Rcspondcns autcm Petrus, dicit ad
assumens Jesus Petrum, et Jacobum, et Joannem Jesum Domine, bonum est nos hic esse. » Qui
:

fratrem ejus. « Quare Potrus, et Jacobus, el ad montana conscenderal, nou vult ad terrcna
Joannes in quibusdam Evangeliorum locis sepa- descendcro scd sompcr in .'^ublimibus porseveraro.
;

rentur a Cccteris : aut quid privilegiihaboant « Si vis, faciamus liio Iria tabernacula: Tibi ununi,
extra alios aposlolos, crebro diximus. Nunc Moysi unum, et Eli.v iinum. o Krras, Petro, sicut
quaeritur quomodo post dios sex assumpserit eos, et alius evangelisla teslalur. Nescis quid dicas
et duxorit in montem excelsum seorsum cum ; {Luc. IX, 33). Noli tria labernirula qua?rero, cum
Lucas cvangolista octonarium numorum ponat unum sit tabernaculum Evangolii. in quo lex ot

' Codices Palatini, Et factum cst post sc.v dies, gcm ct propbet.ia pcr Moysen ol Eliam signili-
otc cari, qu.^1 obvia interpretatio cst, S. Paler ox
Hic atquc infra, ubi locus istc recurrit, mss.
*
Origene accepit.
noslri praeferunt minori 2umero, apparuit. Le-
 : :

127 S. EUSEBII HIERONYMI 128

prophetfle recapitulanda sunt. Si autem qutcris postquam surrexerunt, non viderunt nisi solum
A.
tria tabernacula, ncquaquam servos cum Domino Jesum ne si Moyses et Elias persevcrassent cum
:

conferas, sed fac tria tabernacula imo unum Pa- : Domino, Patris vox videretur incerta, cui potissi-
tri, ct Filio, et Spiritui sancto ut quorum est ; mum daret testimonium. Vident ergo Jesum stan-
una divinitas, unum sit ct in peclore tuo taber- tem, ablata nube, et Moysen Eliam evanuisse et :

naculum. quia postquam legis et prophetarum umbra dis-

(Vers. 5.) « Adhuc eo loquenlc, ecce nubes lu- ccsserit, qua? velamento suo apostolos texerat,
cida obumbravit eos. Et ecce vox de nubo, dicens : utrumque lumen - in Evangelio reperitur.
Hic est Filius meus dileclus, in quo mihi bene (Vers. 9.) « Et dcscendentibus illis de monte
complacui : ipsum audite. » Quia imprudenter in- prajcepit 132 Jesus, dicens : Nemini dixeritis vi-
terrogaverat, propterea responsionem Domini non sionem, donec Filius hominis a mortuis resurgat. »
meretur, sed Pater respondet pro Filio, utverbum Futuri regni praameditatio, et gloria triumphantis
Domini eompleretur Ego testimoniim non dico
: demonstrata fucrat in monte. Non ergo vult hoc
pro me, sed Pater qui me misit, ipse pro me dicit in populos praedicari, ne et incredibile esset pro
tesiimonium {Joan v, 37 viii, 18). Nubes autem
. ; rei magnitudine, et post tantam gloriam apud
videtur iucida, et obumbrat eos ut qui carnale e : rudes animos sequens crux scandalum faceret ^.
frondibus, aut tentoriis quserebant tabernaculum, (Vers. 10.) « Et interrogaverunt eum discipuli,
nubis lucidcB operirentur umbraculo. ISI Vox dicentes : Quid ergo scribae dicunt, quod Eliam
quoque de coelo Patris loquentis auditur, quae et oporteat primum venire? » Nisi causas noverimus,
testimoniura perhibeat Filio; et Petrum [Al. PetriJ, quare interrogaverint discipuli super Eliae nomine,
errore sublato, doceat veritatem imo per Pe- ; stulta videtur et extraordinaria eorum interroga-
trum caeteros apostolos. Hic est, ait, Filius meus tio.Quid enim pertinet ad ea qus supra scripta
dilectus huic figendum est tabernaculum, huic
: sunt, de Eiiae adventu quaerere? Traditio Phari-
obtemperandum. Hic est filius, illi servi sunt saeorum est juxta Malachiam prophetam (qui
'*,

Moyses et Elias debent et ipsi vobiscum in est novissimus in duodecim) quod Elias veniat •

penetralibus cordis sui Domino tabernaculum prae- ante adventum Salvatoris et reducat cor patrum
parare. ad filios, et filiorum ad patres, et restituat omnia
(Vers. 6.) « Et audientes discipuli, ceciderunt in antiquum statum {Malach. iv, 5, 6). /Estimant
in faciem suam,
et timuerunt valde. Triplicem ;> ergo discipuli transformationem glori» hanc esse,
ob causam pavore terrentur, vel quia se errasse quam in monte videant, et dicunt Si jam ve- :

cognoverant, vel quia nubes lucida operuerat eos, nisti in gloria, quomodo prfficursor tuus non ap-
aut quia Dei Patris vocem loquentis audierant C paret, maxime quia Eliam viderant recessipse. :

quia humana fragilitas conspectum majoris glo-

'
Quando autem adjiciunt Scribx dicunt quod :

rise non sustinet, ac toto animo

ferre et cor- Eliam oporleat primum venire : primum dicendo,
pore contremiscens, ad terram cadit. Quanto ostendunt quod nisi Elias venerit, non sit se-
quis ampliora quassierit, tanto magis ad in- cundum Scripturas Salvatoris adventus.
feriora collabitur, si ignoraverit mensuram suam. 11, 12.) At ille respondens, ait illis
(Vers.
(Vers. 7.) « Et accessit Jesus, et tetigit eos. » Elias quidem venturus est, et restituet omnia.
Quia illi jacebant, et surgere non poterant, ipse Dico autem vobis, quia Elias jam venit. » Ipse
clementer accedit, et tangit eos, ut tactu timorem qui venturus est in secundo Salvatoris adventu,
fuget, et debilitata membra solidentur. « Dixit- juxta corporis fidem, nunc per Joannem venit in
que eis : Surgite, et nolite timere. » Quos manu virtute et non cognoverunt eum
spiritu ^. « Et ;

sanaverat, sanat imperio. JSolite timere. Primum sed fecerunt in eo quaecunque voluerunt. » Hoc
timor expellitur ut postea doctrina tribuatur. est, spreverunt et decollaverunt eum.
(Vers. 8.) « Levantes autem oculos suos, nemi- (Vers. i2, i3.) « Sic et Filius hominis passurus
nem viderunt, nisi solum Jesum. » Rationabiliter est ab eis. Tunc intellexerunt discipuli, quia de
'Nostri mss. tacent causalem quia. sent. »At persequi adnotando studiose singula,
^ NuUo sensu legebatur antea, utrum lum,en. qua3 ab illo scriptore Noster expressit, nimis
Rectius in aliquot mss. legitur, verum : in pleris- longum est.
que autem, utrumque : quae et nobis reposita lectio ^
Origenes, « Discipuli recordati sunt eorum,
est qnamquam malim, unum restitui absque
; quae de Elia traduntur a Scribis, ante Christi vide-
additamento lumen, quam vocem et plerique mss. adventum, Eliam venientem praeparaturum
licet
ignorant. Esset vero tum Hieronymi sensui con- huic illorum animas, qui eum suscepturi sunt.
formior lectio, cum Origenianae iuterpretationi, Et visus ille, qui in monte contigit, quo apparuit
quffi habet « Moses, qui lex est, et Elias, hoc
: Elias, minime his consentire videbatur, quae dicta
esl prophetffi, unum et idem facti sunt ac Jesus, sunt quandoquidem non ante, sed post Jesum
:

id est Evangelium ; nec ut prius tres erant, ita his Elias advenisse visua est. Idcirco mentitos
permanserunt sed tres unum facti sunt.
; Scribas existimantes, haec aiunt, » etc. Confer
3 Ratio haec pridem Origenis fuit. « Nam, in- et in laudatum Malachiae locum Hieronymi Com-
quit, qui audivissent, ac praisertim turbae, tum mentarios.
niaxime fuissent ofTnnsae, cum eum cruci affixum ^ Addunt Palatini mss., Elix; sicque textum
vidissent, quem tali affectum gloriae accepis- continuant, sed non cognoverunt, etc.
 :

129 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTHvEI LIB. III. CAP. XVII. 130

Joanne Baptista dixisset eis. » Quasritur aulcm A Jubenlc, ct te aliud perpetrante ? In tantum autem
cuna Ilerodes et Herodias Joannenn 138 inter- non est iratus homini, sed vitio : et per unum
fecerint, quomodo ipsi Jesum quoquc crucifixisse hominem Judaeos arguit infidelitatis, ut statim
dicantur : cum legamus eum a Scribis et Phari- intulerit eum hucad me.
: Af^erie
s.-eis interfectum ? Et breviter respondcndum, (Vers. Et increpavit ilhim Jesus, et exiif
-17.) u

quod et in Joannis nece Pharisffiorum fuctio con- ab eo daemonium, et curatus est puer ex ilja hora. »
senserit ', et in occisione Domini Herodes junxe- Non ille qui patiebatur, sed dajmon debuerat in-
rit voluntatem suam qui illusum atque de- : crepari. Sive increpavit pueruin, et exivit ab eo
spectum remiserit ad Pilatum, ut crucifigerent dipmon : quia * propter peccata sua a d.-emone
cum. fuerat oppressus.
(Vcrs. 14, 15.) Domine, miserere filio meo
(( (Vers. 18, 19.) c Kt dixerunt : Quare nos non
quia lunaticus est, et male patitur nam s;cpe : potuimus ejicere illum ? Dicit illis Jesus : Propter
caditin ignem, et crebro in aquam. Et obtuli incredulitatem vcstram. Amen quippedico vobis. »
eum discipuiis tuis, et non potueruntcurare eum. « IIoc est quod in alio loco dicit Qusecuwiue in :

Quam ob causam daemon observans Iuna3 cursum, nomine meo petieritis, credentes accipietis {)Iatth.
corripiat homines, et per creaturas infamare stu- XXI, 22). Ergo quoties non accipimus, non pras-
deat Creatorem, supra dixiinus. Mihi autem stantis est impossibilitas, sed culpa deprecantium.
videtur ju.xta tropologiam lunaticus esse-, qui (Vers. 19.) « Si habueritis fidem sicut granum
per horarum momenta mutatur ad vitia, nec sinapis, dicetis monti huic : Transi hinc, et trans-
persistit in coepto, sed crescit atque decrescit ibit : impossibile erit vobis. » Putant
et nihil
et nunc in ignem
quo adulterantium corda
fertur, aliqui fidem grano sinapis comparatam, parvam
succensa sunt (0.sc<? vii, 4) nunc in aquas, qufe : dici, quod regnum coelorum granos sinapis confe-

non valent cxstinguere charitatem. Quod autem ratur cum Apostolus dicat
; Et si totam « fidem :

dicit Obtuli eum discipulis tuis, et non potuerunt

: habuero, montes transferam. {I Cor. xv, 2).
ita nl
curare eum, latenter accusat apostolos, cum im- Ergo magna est fides, qua? grano sinapis coaBqua-
possibilitas curandi, interdum non ad imbecillita- tur. Montis translatio non ejus significatur, quem

tem curantium, sed ad eorum qui curandi sunt oculis carnis aspicimus, sed illius qui a Domino
fidem referatur dicente Domino : Fiat tibi secun- translatus fuerat ex lunatico. Quod enim ait : Di-
dum fidem tuam [Marc. v, .34, et x, 42). cctis m.onti huic, transi hinc, et transibit, de dce-
(Vers. 16.) « Jesus ait: monc® intelligitur. Ex quo stultitia; coarguendi
Rcspondens autem
generatio incredula quousquc ero et sunt, qui contendunt apostolos, omnesquc crc-
perversa,
vobiscum ? Usqucquo patiar vos ? affcrte huc illum C denles, ne parvam quidem habuisse fidcm quia :

ad me. « Non quod tsdio superatus sit, ot mansue- nullus eorum montes transtulorit. Ncque enim tan-
tus ac mitis, qui non aperuit sicut agnus coram tum prodest montisde alio in alium locum trans-
tendente os suum {ha. liu), nec ' in vcrba furoris lalio et vana signorum qua;renda ostentatio :
:

eruperit sed quod in similitudinem inedici, si

; quantum in utililatem omnium iste mons 135
ajgrotum videat contra sua pr,ieoepta se gerere, transfcrendus est, qui per prophctam dicitur cor-
dicat Usqucijuo accedam ad domum luam, quo-
: rumpere omnein terram [Zdcch. iv, 7).
usque artis 134 pcrdam industriam, mc aliud (Vers. 20.) « Hoc autein genus non ejicitur. nisi

IIoc ipsuin proposilfc

'
quKstioni rcspondct fuerit, sub tali luncc figura affioi homincs, non ipsi^
Origenes Quod causam et ipsi (Scribic ct Pha-
: (( da^nion tanli mali oausam habcrc vidoiitur. sed
risaei) prajbucrunt his qua^ adversus cuin (Joan- luna, qu;o nocti pr;oost, noque ullum in homines
nein) pcrpetrarc ausus est lierodcs. » Et slatim : habet hujusoe mali imporium : sicque per creatu-
(( Quodautcin scquiLur iiis cxprcssum verbis Sic : ras nilatur Cro;itorem infainaro.
et Filius hominis passarus cst ah eis, ab Scribas ^ J)clcnda vidolur nogandi pariioula, qiiaiu et
referri potest, si ab Scribas quoque rcfertur id sonsus respuit, et llhabanus ignorat.
quod priccedit, » etc. •Scripscrat Adamanlius, lunaticuin d;rmoni
Ex Origcnc iisdcm penc vorbis Forsitan : (( vcxanduin ccrtis do caiisis traditum, quod nec di-
ergo minimc aberravcris, si homincs ojiismodi, D gnuin se pricslitcrit, i\u\ aiigcli custocli.o coinmit-
quia a spirilua]il)us no(iuitin3 in cujlcstibus dcjioiun- fcretur.
tur, spiritii, ut ila dioam, lunalicos osso dicas, et " In uno alforo ms.. si lanlam : in Cra-oo au-
persa}po malo so liabore, quod scilicct temporo tom, quoil t supta notatiiin. ost -x^jtk
(

animos ilioruni porlurbalioncs, ot alfoctiis inva- ''

Hioc vorba, ilc il^rmone intcllii/ifur, tres Palu-
diint, cadcnliis nuniiunquam in igncin ipllamma- fini inss. non habonl. Est voro hxc omnium roce-
tionum, quando fiiint (Juxla oa qu.r in Osec ha- ptissima soiitouti;i, (l.rinonoin ilobore intolligi.
lionlur AduUfrautcs (juaxi clibanus succciisus a
: quam ox Origouo S. I'ator dolibavit « Moufos.fl// :

Ihaiunn ad coctionem ambusli aii(|uando in aquam : hio appollari existiiim oiuifrarias ot oppositas Po-
quaiido rox oiuniuin qiii in aqiiis sunt draodiium, lostiilos, liit(> (iilVus;i ol ingcuti uc(|uitia pncditas,
a rcspiralionis liii(>rtato, (nia Iriii vidobanliir cosin (]U.i' quiilein in uonnullis hominum ;inimis, i|uasi
proluudum lliioluuin maris humau.i; vidr dcjicit. » l'iindaf;o, ot oonslilut.r sunt. » Et paiilo post « Qui :

Sed ot illud Nostor cx codcm Adamantio sumpsit lalis crit, dioot luonfi huic (spirituin mutuin el
tum hic, cum supra in Malth. IV, 2 5, i|uod Spiri- surdum iu ca-^ (pii lunalicus osso dicitur, intellec-
tus impurus liin.i' oursuin. sivo cortas liin;o liguraa tum volo) Transi illinc, » etc.
:

observol, iiliiuo il;i oporctur. ut cuin obsorvatum

 : :

131 S. EUSEBIl HIERONYMI i32

per oralionem et jejunium. » Dum docetquomodo ^. (Vers. 2G). Ut aulem non scandalizemus eos :

nequissimus dsemon possit expelli, omnes instituit vade ad mare, et mittc hamum, et eum piscem
ad vitam. qui primus ascenderit, tollc. Et aperto ore ejus,
(Vers. 21, 22.) « Gonversantibus autem eis in invenies staterem illum sumens, da eis pro me
:

Galilsea, dixit illis Jesus : Filius hominis ti^adendus et te. » Quid primum mirer in hoc loco, nescio,

est in manus hominum, et occident eum ;

et tertia utrum prajscientiam, au magnitudinem Salvatoris,

die resurget. Et contristati sunt vehementer. » Praescientiam quod noverat piscem habere in ore
Semper prosperis miscet tristia, ut cum repente staterem, et quod primus ipse capiendus esset.
venerint, non terreant apostolos ;
sed a preemedi- Magnitudinem atque virtutem, si 'ad verbum ejus
tatis ferantur animis. Si enim contristat eos quod statim stater in ore piscis creatus est, el quod fu-

occidendus est, debet I.netificare quod die tertio turum erat, ipse loquendo fecerit. Videtur autem
dicitur resurreclurus. Porro quod contristantur, mihi secundum mysticos intellectus, iste esse

et contristantur vehementer, non de infidelitate piscis qui profundo maris

primus captus est,qui in

venit (alioquin scierant [Al. scirent] et Petrum erat, ct in salsisamarisque gurgitibus morabatur,

esse correptum, quare non saperet ea quae Dei ut per secundum Adam liberaretur primus Adam:
sunt, sed quae hominum) verum quia pro dile- et id quod in ore ejus, hoc est in confessione fue
.* _••• ."l-*! J_ _!_;-X «X Vi ., ««. i} n w^n " u.n4-
inventum, v\vt IH
«»TT.nw^4'i-i /\+
Domino
T^rvTV^ r» *»/i/1 A n
ctione magistri nihil de eo sinistrum et humile pa
r\ r\4- v*r\ rtT>r\-f T»
rat pro Petror-v»
et redderetur. i -r»

tiuntur audire. Et pulchre idipsum quidem datur pretium, sed

(Vers. 23, 24.) « Et cum venissent Gapharnaum, divisum est, quia pro Petro quasi pro peccatore
accesserunt qui didrachma accipiebant, ad Pe- pretium reddebatur: Dominus autem noster pecca-
trum, et dixerunt Magister vester non solvit di-
: lum non fecerat, nec dolus inventus est in ore ejus
drachma? Ait Etiam. » Post
: Augustum Gaesa- ' {Isa. Liii, 9 / Pelr. i, 22). Stater dicitur, qui duo
;

remJudsea facta est tributaria, et omnes censi habet didrachmata, ut ostenderetur similitudo
capite ferebantur. Unde et Joseph cum Maria co- carnis, dum eodem et servus et Dominus pretio li-

gnata sua professus [Al. profectus] est in Beth- berantur. Sed et simpliciter intellectum aedificat

leem. Rursum quoniam nutritus erat in Nazareth auditorem dum tantae Dominus fuerit pauper-
:

(quod estoppidumGaliiaeffi Capharnaum urbisub- tatis-, utunde tributa pro se et apostolo redde-
jacens) ex more poscunt tributa et pro signorum : ret, non habuerit. Quod sijquis objicere voluerit

magnitudine hi qui exigebant, non audent ipsum et quomodo Judas in loculis portabat pecuniam ?

repetere, sed discipulum conveniunt, sive mali- Respondebimus, rem pauperum in usus suos con-
tiose interrogant : utrum reddat tributa, an con vertere nefas putavit, nobisque idem putavit exem-
tradicatCsesaris voluntati ;
juxta quod in alio loco C plum.
legimus: Licet Csesaris Iributa solvere, an non (Cap. XVIII. — Vers. 1.) « In illa hora acces-
(Marc. XIII, 14)? « Et cum intrasset in domum, serunt discipuli ad Jesum, dicentes : Quis putas
praevenit eum Jesus, dicens. » Qui didrachma major est in 137 regno cffilorum ? » Quod saepe
exigebant, seorsum convenerant Petrum. Cumque monui, etiam nunc observandum est. Causae quae-
intrasset domum, antequam Petrus suggeret rendee sunt singulorum Dom.ini dictorum atque
interrogat Dominus, ne scandalizentur discipuli factorum. Poat inventum staterem, post ttibuta
ad postulationem tributi cum videant : eum nosse reddita, quid sibi vult apostolorum repentina in-
qUdB absente se gesta sunt. terrogatio ? In illa hora accesserunt discipuli ad
(Vers. 24, « Quid
25.) tibi videtur, Simon Jesum dicentes. Quis pulas major est in regno ca-
Reges quibus accipiunt tributum vel cen-
terrae a lorum^l Quia viderant pro Petro et Domino idem
sum, a filiis suis, an ab alienis ? Et ille dixit Ab : tributum redditum, ex'ffiqualitate pretii, arbitrati
alienis. Dixit illi Jesus Ergo liberi suntfilii. Do-
:
)> sunt Petrum omnibus apostolis csse praelatum, qui
minus 136 noster, et secundum carnem, et se- in redditione tributi Domino fuerat comparatus,
cundum spiritum filius regis erat, vel ex David ideo interrcgant, quis major sitin regno coelorum.
stirpe generatus, vel omnipotentis Verbum Patris. r\ Vidensque Jesus cogitationes eorum, et causas er-
Ergo tributa quasi regum filius non debebat, sed roris intelligens, vult desiderium gloriaj, humili-
qui humilitatem carnis assumpserat, debuit adim- tatis contentione sanare.
plere omnem Nosque infelices qui Ghri-
justitiam. (Vers. 2.) « Et advocans Jesus parvulum, statuit
sti censemur nomine, et nihil dignum tanta faci- eum in medio eorum, et dixit. » Vel simpliciter
mus majestate ille pro nobis etcrucem suslinuit,
: quemlibet parvulum, ut aetatem quaereret, et simi-
ettributa reddidit, nos pro illius honore tributa litudinem innocentiae demonstraret. Vel certe par-
non reddimus, et quasi filii regis a vestigalibus vulum statuit in medio eorum seipsum, qui non
immunes sumus. ^
ministrari, sed ministrare venerat, ut eis humili-

* Jure ait Scaliger in Animadversionibus in gusto. Omnino autem tributaria facta est multo
Ghronicon, si demura posf Augustum Caeserem Ju- ante, etjam inde a Pompeio. Vide Chronicon.
dsea facta est tributaria, cur addit Hieronymus ^ Tres mss. Palatini, tantse Dominum audit fuisse
prof88803 esse Joseph et Mariam utique suo Au- pauperlatis.
133 COiMMENTAR. LN EVANGELIUM MATTH^I LIB. IH. GAP. XVIII. m
tatis tribueret exemplum. Alii parvulum interpre- A brevem recipere poenam, quam ajternis servari
tantur Spiritum sanctum, quem posuerit in cordi- cruciatibus. Non enim vindicabit [.4/.judicabitJDo-
bus discipulorum, ut superbiam in humilitatem minus bis in idipsum (Nahum. i, 9.)
mutaret '. (Vcrs. 7.) « Vae mundo a scaadalis. Necesse est
(Vers. 3.) « Amen dico vobis, nisi conversi fue- cnim ut veniant scandala. Verumtamen vaj horaini
ritis et efficiamini sicut parvuli, non intrabilis in per quem scandalura venit. Non quod necesse >.

regnum ccclorum. » Non prajcipitur apostolis, ut sitvenire scandala, alioquin sine culpa essent qui
aelatem habeant parvulorum, sed ut innocentiam, scandalum faciunt, sed cum necessc sit in islo
et quod illi per annos possident, hi possideant per mundo fieri scandala, unusquisque suo vitioscan-
industriam : ut malitia, non sapientia parvuli sint. dalis patet''. Simulque per generalem sententiam
Quicunquc ergo humiliaverit se si-
(Vers. 4.) « percutitur Judas, qui proditioni animum prspara-
cut parvulus istc, hic est major in regno ccelo- verat.
rum. » Sicut iste parvulus, cujus vobis exemplum (Vers. 8, 9.) « Si enim manus tua vel pes tuus
tribuo, non perscverat in iracundia, non laesusme- scandalizat te, abscinde eum et projice abs te. Bo-
minit, non videns pulchram mulierem delectatur, num est tibi ad vitam ingredi debilem vel clau-
non aliud cogitat, et aliud loquitur sic et vos nisi : r» dum, quam duas manus 139 vel duos pedes ha
talem habueritis innocentiam, et animi puritatem, bentem mitti in ignem oeternum. Etsi oculus tuus
non poteritis regna ccelorum intrare. Sivealitcr: scandalizat, te, erue eum et projice abs te. Bonum
Quicunque humiliaverit se sicut parvulus iste, hic est tibi cum uno oculo in vitam intrare quani
esl major in regno coelorum. Qui imitatus fucrit me, duos oculos habentem mitti in gehennam ignis. "
et se in exemplum mei humiliaverit, ut tantum se Necesse est quidem venire scandala Vaj tamen ei :

dejiciat, quantum ego dejeci [Supp. mej, 13§ for- est homini, qui quod necesse est ut fiat in
mun-
mam servi accipiens {Philipp. ii, 7), hic intrubit do, vitio suo facit ut per se fiat. Igitur omnis
in regnum coelorum. truncatur affectus, et universa propinquitas am-
(Vers. 5.) « Et qui susceperit unum parvulum putatur ne per occasionem pietatis unusquisque
talem in nomine meo, me suscipit. » Qui talis credentium scandalis pateat. Si, inquit, ita est
fuerit, ut Ghristi imitetur humilitatem ct innocen- quis tibi cunjunctus, ut manus, pes, oculus, et
tiam, in eo Ghristus suscipitur. Et prudenter, ne est utilis atque sollicitus, ct acutus ad perspicien-
cum delatum fuerit apostolis, sc putent honora f^um scandalum autcm tibi facit, et propter dis-
:

tos, adjecit, non illos sui [Al. suo] merito, sed ma- sonantiam morum te pertrahit in gehcnnam me- :

gistri honore suscipicndos lius cst, ut et propinquitate ejus, et

emolumentis
, ^ . -, .^ „„ carnalibus careas, ne dum vis lucrifaccre cogna
pusillis istis qui in me credunt. » Nota quod qui tos ct nccessarios, causam habeas ruinarum.
Ita-
scandalizatur, parvulusest majores cnim scandala quc non frater, non u.xor, non filii, non amici,non
non recipiunt. omnis affectus qui nos exckidore polest regno ca^-
<i Expedit ei ut suspcndatur mola asinaria in lorum, amori Domini prajponatur. Novit unusquis-
collo ejus, et demergatur in profundum maris. » quc credentium quid sibi noceat, vel in quo solli-
Quanquam ha3c gcneralis possil esse sentcnlia ad- citetur animus.ac s.-cpe lentetur^Melius est vitam
versus omnes qui aliquem scandalizant, tamen solitariam ducere, quam ob vitic prajsentis neces-
juxta consequentiam sermonis etiam contra aposto- saria, «ternam vitain pordero.
losdictum intolligi potcst, qui, interrogando quis (Vers. fO, 11.) Vidole nc contomnatis
« unum rx
major essct in regno cfrlorum, vidcbantur interso his pusillis, Dico enim vobis : quia angeli eoruni
dc dignitate contcndcro, ct si in hoc vitio pcrman- in ccelis * semper vidcnt faciom Patris mei qui in
sissent, potcrat cos quos ad linem vocabant, per coelis est. Venit cnim Filius hominis salvare quod
suum scandalum perdere, dum apostolos viderent pericrat. » Supra dixerat per manum, et pedem,
inter sc dc honorc
pugnare. Quod autem dixit: et oculum, omncs propinquitalos et nccessitudi-
E.tpedit ei ut .suspendatur mola usinariu ro//o m D ncs, qu;u scandalum facore potoranl, auiputanda.--;
ejus, secundum rilum provinciio loquitur, quo ma- auslcritatem itaque sonlentiie, subjoclo pr.-ecepto
jorum criminum ista apud vetcres Judioos pa-na tcmpcrat, diccns Vukte ne ccnlemnatis unum e.r
:

fueril,ut in profundum ligato saxo demcrgerenlur. pusillis istis. Sic, inquit, prajcipio scveritatem, ut,
Expedit aulem ei, quia multo melius cst pro culpa rominisceri 'clomcntiamdoccam.Quantum invobis

'
ms. aliiquo penes Martianauuu, ut su-
Gisterc. ToOoE Ttvoc Scandala ol>oriri nirfs^e cst,
vxr) ol oti :

pcrtnam humilital<' mutarcnt.

Ca>tcrum ot ha'c ipsa non auton prr i/luni i/ucntpiam, otc, ijua' longius
ex Origoiic inlorprolatio dcrivatur « Vidc num :
odissorit.
pucrum a Jcsu ucccrsiliun, sanctum osso Spiritum '
Ponoa \ictor., .wpc tenetur.
dicere possis, qui scipsum abjocit, a Scrvalore au- In tribus 1'alatinis mss. vorba ?n
ctus cst, ct in mcdia discipulorum Jcsu mento
*
c^rlis non lia-
bonlur.
constitutus, olo.
1)
' Aliis mss ,
ut commistim, pro commisctTi,
"Origenes : Kal avstYX/) etsI xauTa kXO;Tv, oOx «va-
135 S. EUSEBII IIIRIIONYMI 136

est, nolitc conlemnerc, scd per vestram salutcm A si;c. Si autem Ecclesiam non audierit, sit tibi si-

etiam illorum quc-crite sanitatem. Sin autem porse- cut cthnicus ct publicanus. » Si peccaverit in nos
verantcs in peccatis videritis, et vitiis servientes, frater nostcr, ct in quaiibet causa nos la?serit, di-

meli.us est vos solos salvos fieri, quam perire cum mittendi habemus potestatem, imo necessitatem,
plufibus. Quia angeli eorurn in cadis vident semper qua [Al. quia] praecipitur, ut debitoribus nostris

faciem Patris. Magna dignitas animarum, ut una- debita dimittamus. Si autem in Deum quis pccca-

quffique ab ortu nativitatis in custodiam

hal)eat verit, non cst nostri arbitrii. Dicit enim Scriptura
sui angclum dclcgatum, Unde legimus in Apoca- divina : S? pecraverit homo in homineni, rogabit pro

lypsi Joannis Angelo 140 Ephesi, Thyatirffi, ct

:
co sacerdos. Si autem in Beuni pcccaverit, qiiis roga-

angelo Philadelphise, et angelis quatuor reliqua- bit pro co {I Beg. ii, 25)? Nos econtrario in Dei in-
rum Ecclcsiarum scribe hsec {Apoc. i, H). Aposto- juria benigni sumus, in nostris contumeliis exer-

lusquoquc prfficipit in eccleslis velari capita fe- cemus odia. Corripiendus .est autem frater seor-
minarum, propter angelos (/ Cor. xi, 19.) sum, ne si semel pudorem ac verecundiam ami-
serit, remaneat in peccato. Et siquidem audicrit,
(Vers. 12, 13.) « Quid vobis videtur? Si rucrunt
lucrifacirnus animam ejus, et per alterius salu-
alicui centum oves, et erraverit una ex eis : nonne
tem, nobis quoque acquiritur salus. Sin autem
relinquit nonaginta novem in montibus, et vadit B
audire noluerit, adhibeatur frater. Quod si nec
qua^rere eam qu« erravit ? Et si contigerit ut in- illum audierit, adhibcatur et tertius, vel corrigen-
vcniat eam amen dico vobis, quia gaudebit super
:
di studio, vel conveniendi sub testibus. Porro si
ea magis quam super nonaginta nevem quee non nec illos audire voluerit, tunc multis dicendum
erraverunt. » Consequenter ad clementiam provo-
Cct, ut detestationi eum habeant, et qui non po-
cat, qui prsemiserat, dicens Vidcte ne conlemnatis :
tuit pudore salvari.salvetur opprobriis. Quandoau-
unum ex pusillis istis, et subjungit parabolam no-
tem dicitur : Sit tibi sicut ethnicus et publicanus, os-
naginta novem ovium in montibus relictarum, et
tenditur majoris esse detestationis, qui sub nomi-
unius errantis, quam pastor bonus, quia proptcr
opera infidelium, quam hi qui aper-
ne fidelis agit
nimiam infirmitatem ambulare non poterat, hume-
te gentiles sunt. Publicani enim vocantur secun-
ris suis ad reliquum gregem reportavit. Quidaiii
dum tropologiam, qui s?eculi sectantur lucra et
putant istum esse pastorem, qui cum in forma
exigunt vectigalia per negotiationes et fraudes, ac
Dci esset, non rapinam arbitratus est se esse
furla, scelerataque perjuria.
gequalem Deo : sed exinanivit se, formam servi ac-

cipiens, faclus obediens usque ad mortem, Patri (Vers. 18.) « Amen dico vobis : qusecunque alli-

mortem autem ii, 6-8) et ob id

crucis [Philipp. :
gaveritis super terram, erunt ligata et in coelo : et
(]
ad terrena descenderit, ut salvam faceret unam qusecunque solveritis super terram,erunt soluta et
oviculam quae perierat, hoc est humanum genus. in coelo. » Quia dixerat Si autem Ecclesiam non :

Alii vero in nonaginta novem ovibus, justorum audierit, sit libi sicut ethmcus et pubticanus, et po-
putant numerum inteHigi; et in una ovicula, pec- terat comtemptoris fratris haec occulta esse res-
catorem, secundum quod in alio loco dixerat : A^or?.
ponsio, vel tacita cogitatio, si me despicis, et ego
veni justos vocare, scd peccatores : non enwi opus te despicio ; si tu me condemnas, et mea senten-
habent sani medico, sed Iii gui se male habent {Luc. tia conderanaberis : potestatem tribuit apostolis,
v, 32, 33.) Ista parabola in Evangelio secundum ut sciant qui a talibus condemnantur, humanam
Lucam cum aliis duabus parabolis decem drach- sententiam divina sententia roborari, et quodcun-
marum et duorum filiorum scripta est {Luc. xv, S, que ligatum fuerit in terra, ligari pariter et in
11 seqq. Cffilo.

(Vers. ^4.) « Sic non est voluntas ante Patrcm

(Vers. !9, 20.) « Iterum dico vobis : quia si duo
vestrum qui in ccelis est, ut pereat unus de pu-
ex vobis consenserint super terram, de omni re
sillis istis. >-> Refert ad superius propositum, de
„., . .,,. 142 quamcunque
^ petieriut, fiet illis a Patre meo
quo di\xerat
,

Videte ne contemnatis unum cx pusittts y. .. nu- j •

",.
i5h.s
,,,.,. :

parabolam positam, ut pu-

et docet idcirco
, ,
-, . 13
^
^ ^i +„^c. ^r^r^
qui in ccelis est. Ubi cnim sunt duo vel tres con-
,

„ j- „„
....
;
'
/
siUi non contemnantur. In eo auiem quod dicit
j T , , gregati m .

nomine meo, ibi sum in medio eorum.»

. •

_ provocarat.
, ,

: ^ °. , ,.
„„„„„„„+
Omnis supra sermo nos ad concordiam
Non est^ voluntas ante ^
. , r^ . , . , ^
Patrem veslrum, ut pereat
praimium pollicetur, ut
Igitur et sollicitius lestine-
unus de pusillis istis quoties aliquis perierit dc :

mus ad pacem, cum se dicat inter duos et tres

pusillis istis, ostenditur quod non voluntate Patris
medium Juxta illud exemplum tyranni, qui
fore.
perierit.
duos amicos captos (cum unus ad visendam ma-
(Vers. 15-17.) autem peccaverit in te frater
« Si trem revertisset, et amicum pro se vadem dedis-
tuus, vade, et corrige eum inter teet ipsum solum. set) sic probare voluit, ut uno tento,alterum dimit-
Si te audierit, lucratus eris fratrem tuum.Si autem Cumque revertisset ad conditam diem ad-
teret.
te non audierit, 141 adhibe tecum adhuc unum mirans amborum fidem, rogavit ut se haberent
vel duos, ut in orc duorum vel trium tcstium stet tertium. Possumus et hoc spiritualiter intelligere,
omne verbum. Quod si non audierit eos, dic Eccle- quod ubispiritusetanima corpusque consenserint,
137 GOMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^I LIB. IH. GAP. XIX. 138

etnon inter se bellum diveraarum habuerint vo- A eum dominus

venundari, et uxorcm ejus, et
jussit
luntatum [Al. voluptatum]; carne concupiscente omnia qua3 habebat, et reddi. Procidens
lilios, ct

adversus spiritum, et spiritu adversus caniem, de autom servus ille, rogabat eum, dicens Patien- :

omni re quam petierint, impetrcnt a Patre. NuUi- tiam habe in me, et omnia reddam tibi. Misertus
(jue dubium quin bonarum rerum postulalio sit, autem dominus servi illius, dimisit eum et debi- :

ubi corpus ea vult habere quce spiritus. tum dimisit ci. Egressus autem servus iile, invenit
(Vers. 21, 22.) « Tunc accedens Petrus ad cum, unum de conservis suis, qui debebat ei centum
dixlt Dominc, quoties peccabit in me frater mcua,
: denarios et tenens sufTocabat eum, dicens Redde : :

et dimittam ei ? usque scptics? Dicit illi Jesus quod debes. Et procidens conservus ejus rogabat
:

Non dico tibi usquo scpties, scd usque scptua- cum, diccns Patientiam halte in mc, et omnia :

gies septies. » Ilajret sibi scrmo Dominicus, el in reddam tibi. Ille autem noluit sed abiit, et misit :

modum funiculi triplicis rumpi non potest. Su- eum in carcerem, donec redderet debitum. Viden-
pra dixorat Videle ne contemnatis unum ex pusil-
: tes autem conservi ejus quae fiebant, contristati
lis istis {Matlh. xxiii, 10), et adjecerat Si pccca- sunt valde et venerunt, et narraverunt domino
: :

verit in le frater luus, vade, et corripe eum inter te suo omnia quaj facta fuerant. Tunc vocavit illum
el ipsum solum {Ihid. 15); et prsmium repromi- „ dominus suus, et ait illi Serve nequam, omne :

serat, dicens Si duo e.v vobis consenserint super

: debitum dimisi tibi, quoniam rogasti me. Nonne
terram, de omni re impetrabunt quam petierint ergo oportuit ct te misereri conservi tui, sicut et
{Ibid. -19); et ergo ero in medio eorum. Provocatus cgo tui misertus sum?Et iratus dominus ejus,
apostolus Petrus interrogat, quoties fratri in se tradidit eum tortoribus quoadusque redderet uni-
peccanti dimitlere debeat, et cum interrogatione versum debitum. Scio quosdam istum qui de- >- -

profert sentenliam, uscjue septics? Gui respondit bebat deccm millia talenta, diabolum interpretari,
Jesus Non usque seplies, sed usque septtmjics scp-
: cujus uxorem ct fiiios venundandos perseverante
ties, id est, quadringentis nonaginta vicibus, ut illo in malitia, insipientiam et malas cogitationes in-

loties peccanti fratri dimitteret in die, quoties ille tolligi volunt.Sicutenimjusti uxordicitur sapientia,
peccare non possit. si-c uxorem 1-14 injusti et peccatoris appellari stul-
(Vers. 23.)« Ideo assimilatum est regnum cffilo- tiliam. Sed quomodo ei dimitlat dominus decem
rum homini regi, qui voluit rationem poncre cum miliia talenta ; et ille nobis conscrvis suis centum
scrvis suis. » Familiare est Syris et maxinie Palae- dcnarios non dimiserit, nec ecclesiasticaj interpre-
stinis ad omnem sermonem suum parabolas junge- tationis est, nec a prudenlibus viris recipiendaj.
re : ut quod per simplex prajceptum teneri ab audi- Vers. 35.) « Sic et Pater meus coelestis faciet
toribus non potest, pcr similitudinom exemplaque C vobis, non remiserit unusquisque fratri suo de
si

teneatur. Prajcepit itaijuc Petro sub comparatione cordibus vcstris. » Formidolosa senlcntia, si juxta
regis et domini, et scrvi, qui dcbitor decem millium nostram menlern sontentia Dei flectitur atque mu-
143 talentorum, a domino rogans, veniam impe- tatur. Si parva fratribus non dimittimus, magna
traverat; ut ipse quoque dimittat conservis suis nobis a Deo non dimittcntur. Et quia potest unua-
minora peccantibus. Si enim iile rex et dominus quisque dicere nihil abeo contra cum, ipsc no-
:

servo debitori decem millia talcntorum tam facile vit : habet Deum judicem, non mihi curce esl quid
dimisit, quanto magis servi conservis suis debcnt veiit agerc, ego ignovi ei; conlirmat sentcntiam
miuora dimittcrc? Quod ut manifcstius flat. dica- suam, ct omnem simulationem lictae pacis evortit,
mus sub exemplo Si quis nostrum commiserit : dicens : Si non remiserilis unusquisquc fralri suo dc
adulterium, homicidium, sacrilegium, majora cri- cordibus vestris.
minadecem millium talenlorum, rogantibus dimit- (Cap. \l.\, - Vers. 1-3.) « Et faclum ost cum
tuntur, si et ipsi dimittant minora pcccanlibus. Sin consummassol Jesus scrmonos istos, migravit a
autcm ob factamcontumoliam .simul implacabiles, '
Galila;a; et venit in lincs Jud;c« trans Jordanem :

et propler aniarum vorbum pcrpetcs haboamus et secutai oum turbs niulla-, et curavit oos ibi.
sunt
discordias nonnc nobis vidomur recto redigendi
: r^ Et accessorunt ad cum Pharisaji tontuntoa eum, et
in carcerem, et sub exemplo operis nostri hoc dicentes Si licet homini dimittere uxorom suam
:

agero, ut majorum nobis dclictorum venia non re- quacunquc ex cansa? » De Galil.ra vcnerat ad Ju-
laxotur? d;oam : idcirco Pharisjuorum Scribarumque faclio
(Vcrs. 2'i-3'i.) « Et cuni cu>|)isset ralioncm ponc- inlorrogat eum : ulrum liofat homini dimittore
rc, ohlatus cst ci unus qui dobobat docem millia uxorom suaiu qualibot causa, ut quasi cornulo
taloiita. Cum aulcm non habiMOl undo roddorot. tonoanl oum syllogismo : et quodcunque respon-

Vitiose ci'al siniul, pro sinius.

'
colilur; si o\lra hnininum gonus, quis illc cst, nisi
llaud ccrte longius ablurtit Drigencs, qui dobi-
*
diabolus, qui tot hominos perdidit a quibus ipse ;

toroin ilorom millium talonlorum. « Si, ini|uit, in- poccati nuolnr puscoptus osl? » Non sic nulom
tor liDinincs qiuvsivoris, eum osso forsitau roporios, stricte Origoni adii.rivt Hioronynui.^^. ut vi dovium
llomincni pcccati, filium pcrditionis, qui .ulirrsnlur ab ecclosiaslica intorprelationesequatur, quin imo
ct oxtollilur supra omnc quod dicilur Dcu<, au' quod non conrutct.
1>ATIU)1. XXVI.
 ;

139 S. EUS^:B!I UIKUONYiMI 140

derit, captioni pateat. Si di.Kerit, dimittendas esse A. autcm vobis, quia quicunque
(Vcrs. 9.) « Dico
uxores qualibet cx causa, ct duccndas alias, pudi- dimiserit uxorem suam, nisi ob fornicationem, et
citioe prtedicator sibi videbitur docerc contraria. aliam duxcrit, moechatur. Et qui dimissam duxe-
Si autem rcsponderit, non omnem ob causam de- rit, moechatur. » Sola fornicatio est quae uxoris
bere dimitti, quasi sacrilegii rcus lencbitur, et ad- vincat affeclum : imo cum illa unam carnem in
versus doctrinam Moysi ac per Moyson Dei, facerc aliam diviseril , ct se. fornicationc separavcrit 146
Dominus sic rosponsionem tem-
judicabitur. Igifur a marito, non debet teneri : ne virum quoque sub
perat, ut decipulam eorum transcat, Scripturam malcdicto faciat, dicente Scriptura Qui adulteram
:

sanctam adducens in testimonium, et naturalem tenet, slultus et impius est [Prov. xviii, 22). Ubi-
legem, primamque Dei scntentiam secundae oppo- cunque est igitur fornicatio, et fornicationis su-
nens; quae non voluntate Dei, sed peccantium ne- spicio, libere uxor dimittitur. Et quia poterat ac-
cessitate concessa est. ciderc, ut aliquis calumniam faceret innocenti, et
(Vers. 4.) « Qui respondens ait eis :Non legistis, ob secundam copulam nuptiarum, veteri crimen
quia, qui fecit ab initio, masculum et feminam fecit impingeret, sic priorem dimittere jubetur uxorem,
eos? » Hoc
Geneseos scriptum est [Cap.
in exordio ut secundam, prima viventc, non habeat. Quod
I, 27). Dicendo autem, masculum 145 et feminam, enim dicit, tale est Si non propter libidinem, sed
:

ostendit secunda vitanda conjugia. Non enim ait, propter injuriam dimittis uxorem : quare expertus
wasculum et feminas, quod ex priorum repudio inleliccs priores nuptias, novarum teimmittis pe-
quaerebatur sed masculum el feminam-. ut unius
: ' riculo? Necnon quia poterat evenire, ut juxta
conjugis con&ortia necterentur. eamdem uxor quoque marito daret repu-
legera
(Vers. 5, 6.) « Et dixit : Propter hoc dimittet dium, eadem cautcla praecipitur, ne secundum ac-
homo patrem et malrem, ct adhsrebit uxori suae :
cipiat virum. Et quia meretrix, et quae serael fue-
et erunt duo in carne una. Itaque jam non sunt rat adultcra, opprobrium non timebat, secundo
duo, sed una caro. » Similiter ait, adhcerohit uxori pra^cipitur viro ^, quod si tulem duxerit, sub adul-
suae, non uxoribus. El erunt duo in carne una. terii sit crimine.

Praemium nuptiarum, e duabus unam carnem (Vers. 10.) « Dicunt ei discipuli ejus Si ita est :

fieri. Gastitas juncta spiritui, unus efficitur spiritus. causa homini cum uxore, non expedit nubere. »
(I Quod ergo Deus conjunxit, homo non separet. » Grave pondus uxorura est, si excepta causa forni-
Deus conjunxit, unam faciendo carnem viri et fo- cationis, eas dimittere non licet. Quid enim si te-
minse hanc homo non potest separare, nisi forsi-
: mulenta fuerit, si iracunda, si malis moribus, si
tan solus Deus. Homo separat, quando propterde- luxuriosa, si gulosa, si vaga, si jurgatrix, si male-
siderium secundae uxoris, primam dimitlit. Deus C dica, tencnda erit istiusmodi? Voluraus nolumus
separat, qui et conjunxerat, quando ex consensu [Al. nolimus veliraus], sustinenda est. Cura enim

propter servitutem Dei (eo quod tempus in arcto essemus liberi, voluntarie nos subjecimus servi-
sit) sic habemus uxores, quasi non habentes tuti. Videntes ergo apostoli grave uxorum jugum,

(7 Cor. VII, 29). proferunt motum animi sui, et dicunt : Si ita est
(Vers. 7.) « Dicunt illi : Quod crgo Moyses manda- causa homini cum uxore, non expedit nubere.
vit dari libellum repudii, et dimittere? » Aperiunt (Vers. 11.) « Qui dixit iliis : Non omnes capiunt
calumniam quara paraverant. Et certe Dominus verbum istud, sed quibus datum est. » Nemo putet
non propriam senteniiam protulerat, sed veteris sub hoc verbo, vel latum, vel fortunara introduci :

historiae et mandatorum Dci fuerat recordatus. quod hi sunt virgines, quibus a Deo datum sit, aut
(Vers. 8.)« Ait illis quaniam Moyses ad duriliam
: quod quidara ad hoc casus adduxcrit, sed his da-
cordis vestri permisit vobis diniittere uxores ve- tum est qui petierunt, qui voluerunt, qui ut acci-
stras : ab initio autem non fuit sic. » Quod dicit pcrcnt, laboraverunt. Omni enim petenti dabitur,
istiusmodi est : Nunquid potest Deus sibi essc con- et quoerens inveniet, et pulsanti aperietur {Matth.
trarius, ut aliud ante jusserit, ct sententiam suam VII, 8 ; Luc. XI, 10).
novo frangat imperio? Non ita sentiendum est n (Vers. 12.) « Sunt enira eunuchi, qui de raatris
:

sed Moyses cum videret, propter desiderium secun- utero sic nati sunt: et sunt eunuchi, qui facti sunt
darum conjugum, qua', vel ditiores, vel juniores, ab hominibus et sunt cunuohi,qui seipsos castra- :

vel pulchriores essent, primas uxores interfici, aut veruntpropter regnum coclorum. Qui potest capere.
roalam vilam ducere, maluit indulgere discor- capiat.» Triplex genus est eunuchorum duorum :

diam, quam odia ct homicidia persevcrare {Dcuf. carnalium,ettertii spiritualis. Alii sunt qui de ma-
XXIV, ). Simulque considera quod non dixit
i
tris utero sic nascuntur. l^l Alii quos vel capti-
:

Propter duritiam cordis vestri permisit vobis Deus, vitas facit, vel delicioe matronales. Tertii sunt qui
sed Moyses : ut juxta Aposjtolum (/ Cor. vii, 6) con- seipsos caslraverunt propter regnum coelorum
silium sit hominis, non imperium Dei. et qui cum possint esse viri, propter Christura eu-

Ms. cod. S. Ilemigii, ul unius conjuyii consorilo

' ^
In uno Palalino, secundo non nubere prsccipitur
nccierentvr. Mart. viro, corrupte.
141 COMMENTAR. IN EVANGKLIUM MATTII.E1 L!B. IIL CAP. XIX. U2
nuchi fiunt. fslis pronfiit.litur pracmium ;
superiori- A •f"'S {Joan. x, 1). Et in Propheta {Psal. cxlt, 10].
bus autem quiljus castmionue necessitas, non vo- Sp'ritum bonum terramque bonam. Igiiur et Sal-
luntasest,nihil omnino debetur. Possumus et aliter vator non bonitatis testimonium renuit. Sed ma-
dioere. Eunuchi sunt ex malris utero, qui frigi- gistri absque Deo exclusit errorem.
dioris naturee sunt ncc libidinem appetentes. Et
', (Vers. 18. 19.) « Si autem vis ad vitam ing^^edi,

alii, qui ab hominibus liunt qnos aut philosophi : serva mandata. Dicit iUi : Quse ? Jesus autcm di-
faciunt, aut proptcr idolorum cullum cmoUiuntnr xit Non hornicidium facies. Non adulterabis. Non
:

in feminas : simulant ca-

vel pcrsuasionc h.-Brelica Non falsum testimonium dices. Ho-
facics furtum.

stitatem, ut mentiantur religionis veritatem. Scd nora patrem tuum et matrem et diliges proxi- :

nuUuseorurn consequitur regna ccelcrum, nisi qui mum tuum sicut teipsum. » Adolescentem islum
se castravcrit propter Christum. Unde et infert : tentatorem esse, et ex eo probare possumus, quod
Qtii poia^t capere, cajnat ; lil nnusquisque conside- dicente sibi Domino, S? vis ad vitam ingredi, ser-
ret vircs suas, utrum possit virginalia et pudicitiiE va mandata,rursum fraudulentcr interrogat quae
implerc praecepta. Per se enimcastitas blanda est, mandata
sint illa quasi aut non ipse legcrit. aut
:

et quemlibet ad se allicicns. Scd considerandis sunt Dominus possit Deo jubere contraria.
vires, ut qui polest capcre, capiat. Quasi hortantis
p
(Vers. 20.) <( Dicit illi adolescens : Omnia haic
vox Domini cst, ct milites suos ad pudicitica prae- custodivi a juventute mea *, quid adhuc mihi
mium concitauli'^. Qui poiest capere capiat : qui deest? Ait illi Jesus. » IMentitur adolescens. Si
potest pugnare, pugnet, superet ac triumplict. cnim hoc quod posilum est in mandatis Diliges :

« Tunc oblati sunt ei parvuli, ut

(Vers. 13, li.) proxiinuni tuum sicut teipsiim, opere complesset,
manus imponeret et orarct. Discipuli autom
eis quomodo postea audiens : Vade, et vende qux ha-
increpabant cos. Jesus vero ait eis. » Non quo nol- bes, et da pauperibus, tristis rccessit, quia habebat
lcnt eis Salvatoris et manu et vocc benedici ; scd possessiones multas ?

([uo necdum habenles plenissimam Odem, putarent (Vers. 21.) « Si vis perfectus esse, vade, vendc
eum in simiiitudincm hominum offerentium impor- qu<e habes, et da pauperibus, et habebis thesau-
tunitate lassari. rum in coclo, et veni, sequcre me. » In potestate
(Vers. 15.) « Sinite parvulos, et nolite prohibere nostra est, utrum velimus esse perfecti. Tamen
eos adme venire talium cnim regnum coelo-
; est quicunquc pcrfectus esse voluerit, debet vendere
rum, Et cum imposuissot eis manus, abiit inde. » qucB habet et non ex parte venderc, sicut Ana-
:

Significanter dixit, taliwn, non istorum ut osten- : nias fecit et Sapphira {Acl. v, 1-iO), sed totum
deret non ajtatem regnare, sed mores ct his qui venderc et cum vendidcrit, omne dare pauperi-
; :

similcm habcrent innoccntiam et simplicitatcm, C bus, ot sic sibi pr.-eparare thesaurum in regno
prremium repromitti. Apostolo quoque in eamdeiu CGelorum. 1 J{> Et hoc ad perlectionem non sufli-
senlentiam congruente Fraires, nolite pueri effici cit *, nisi post contemptas divitias Salvatorem se-
:

sensihus, sed malitia parvnli estote : sensn aulc.n quatur, id cst, rcliclis malis, faciat bona. Facilius
ut perfecli silis {1 Cor. xiv, 20). enini sacculus contcmnitur quam voluplas. Multi
(Vers. IG.) « Et eccc unus acccdcns ait ilii Ma- : divitias Domiiuim non sequuntur.
rclinquonles,
gister bone, quid boni faciaui, ut habcam vitam So^juitur autcm Dominum, qui imitator ejus ost,
aetcrnam? Qui dicit ei. » Iste qui 1 &H interrogat ct per vestigia illius graditur. Qui enim dicit se in
quomodo vitam conscquatur ffiternam, ct adole- Chnsto credcre, debct quomodo ille ambulnvit, ct ipse

scens, et divcs est [.-1/. erat], et superbus etjuxta ; amlndare [I Joan. ii, G.)
alium cvangelistam, non voto discentis, sed ten- (\'or3. 22.) « Abiit tristis, crat cnim habens
lantis intorrogat {Luc. xviii, 18). mullas possossioncs. » Ihoc est tristitia qua' ducit
Quid mc intcrrogas de bono ? Unus
(Vcrs. il.) « ad mortcm. C;iusaque tristitiie rcdditur, quod ha-
est bonus Dcus. » Quia [/1/. Qui] magislrum voca- bucrit multas posscssioiics, id cst, spinas ct tri-
verat bonum, ct non Dcum, vel Dei Filium confes- bulos, quic semenlem Dominicam auHocavcrinl.
8us crat, discit (juamvis sanctum hominem com- n (Vers. 2:?.) » Jcsus autcm dixit discipulis suis :

parationo Dci non ossc bonum, dc quo dicitur Amen dico vobis, (|uia divcs diliioilo inlrabit in :

Confilcmini Doinino, fjuoniani Invms {fsal. cxvii, 1). regno ronlorum. » Et ([uomodo Abrahain, Isaac,
Nc (luis aulem pulet in eo (juod bouus Dcus dici- et Jacob divitos inlrariint in rcgnum ca-loriim
lur, c.xcludi a bonilato Kiliuiu Doi, legimus iu alio [Gen. XIII, 2; xwi, i:!, 11 ot xxxvi, 9), ol in
loco : Pastor bonus ptinil aniinani snani pro ovilnis Kvangolio Malth.ous ot Zachanis, divitiis dcrplictia,

' Origonis hnac cst oxpositio « Eunuchi tropico :

suscipicndi auclor iis fuil Dei vcrbura, sed homi-
ii dici quount.qui frcgidi aunt in vcnercm cl scgnos, num, sivo qui H|)ud goutiles philosophi» incubiic-
et qiii .'^o in v(<iioroas lihidiiK^s ot obscoiiitatos, iis- ruut, sivo prohibrntuim nubcrc. abslincre a cibis,
quo similia olVundunt. » Kt inox
iKin « Ouidam : hjorolicorum sormnnos. »
vcrii ad id, mor-.ilisi^uo aldiioli,
adhoi'lati>iiiibiis * NCrba a juvcntutc hjm, in Pulalin. codd. dosi-
abstincntiam a vonorois, ol omni ciroa iiiiilicbria deraulur.
lora la^'civia oxoror.rd iinii (auion cju.-iloiu propo-
:
Duo Palaliui mss., .Yrt' /uv ad pKifrclioucm
'

Bili et studii, ot laudo di-Mii, ul ita dicam, alfeclua suflicit ; moxquo omncs, volunias, pro voluptas.
 :

lia S. RUSEBII HIEIIONYMI

Domini teslimonio praedicantur ? [MaLlh. ix, 9, A. quibus divilcs comparantur, cum deposuerint
10 ; Luc. XIX, 8). Sed considerandum quod eo gravem sarcinam pcccatorum, et totius corporis

tempore quo intraverunt, divites esse dcsierunt. pravilatcm, intrarc possint per angustam portam,
Tandiu ergo non intrabunt, quandiu divites lue- et arctam viam, qua? ducit ad vitam [Matth. vii,
rint. Et tamen quia difficulter divitiffi contemnun- 14). Inlcrrogantibus autem discipulis, et admi-
tur, non dixit Impossibile est divites intrare in
: rantibus austcritatem dicti', Quis ergo salvus fiet?
regnum coelorum, sed difficile. Ubi difficile poni- clementia eua severitatem sententiae temperavit,
tur, non impossibilitas prffitendilur sed raritas ;
diccns Qua^ apud : liomines impossibilia, apud
demonstratur. Deutn possibUia sunt.
(Vers. 24-20.) « Et iterum dico vobis : Facilius (Vers. 27.) « Tunc respondens Petrus, dixit ei :

est camelum per foramen acus Iransire, quam Ecce nos rcHquimus omnia, et secuti sumus te :

divitem intrare in regnum ccelorum. Auditis au- quid ergo erit nobis } Grandis fiducia Petrus >•>
:

tem his, discipuli mirabantur valde, dicentes non fuerat, cibos manu et ar- : piscator erat, dives
Quis ergo poterit salvus esse ?tamen loquitur confidenter, Re-
Aspiciens autem te qua^rebat : et

Jesus, dixit illis Apud homines hoc iinpossibile

: liquimus omnia. Et quia non sufficit tantum relin-
est, apudDeum autemlSOomnia possibiliasunt. »
P quere, jungit quod perfectum est Et seculi sumus :

Hoc dicto ostenditur non difficile esse ', sed im- te. Fecimus quod jussisti, quid igitur nobis dabis

possibile. Si enim quomodo camelus non potest prajmii ?

intrare per foramen acus, sic dives intrare non (Vers. 28.) « Jesus autem dixit illis Amen :

potest in regna coelorum, nullus divitum salvus dico vobis, quod vos qui secuti estis me, in rege-
erit. Sed si legamus Isaiam, quomodo cameli Ma- neratione, cum sedcrit Filius hominis in sede ma-
dian et Epha veniant Jerusalem cum donis atque jestati^^suffi, sedebilis et vos super sedes duode-
muneribus [Isa. lx, G) : et qui prius curvi erant, cim, judicantes duodecim tribus Israel. » Non dixit

et vitiorum pravitate distorti, ingrediantur portas qui reliquifetis orania,hoc enim et Crates ^ fecit phi-
Jerusalem, videbimus quomodo et isli cameli, losophus, et multi alii divitias contempserunt ; sed,

' abfuit, quin codicum nostrorum le-

Parum ret,magnum auri pondus abjecit nec putavit se ;

ctionem, quam
et inferior contextus asserere visus simul posse et virtutes et divitias possidere. » Item,
utcunque est, praeferremus, oslenditur non impos- ad Pammachium, de Obitu Paulinx uxoris : «• Et
sibile esse, sed difflcile. Notum vero illud est, ca- tamen non est satis perfecto et consummato viro,
melum, quem hic Hieronymus, vetustiores se Pa- opes contemnere, pecuniam dissipare, et projicere
tres secutus, pecudem intelligit, plerosque, ma- quod in monumenlo et perdi et inveniri potest. Fecit
xime recentiores, funem nauticum grossiorem in- hoc Crates Thebanus, fecit Antisthenes, fecerunt
terpretari. Observatum id Theophylacto in hunc C plurimi, quod vitiosissiraos legimus. » Item ad
Matthaei locum « Quidam camelum non animal di-
:
Lucinum « Aurum deponere incipientiura est, :

cunt, sed crassum funem, quo utuntur nautse ad non perfectorum. Fecit hoc Crates Thebanus, fecit
projiciendas anchoras. » Atquc ipsum quidem no- Antisthenes. » Item libro secundo conH-a Jovinia-
men SqJ quo facile usus est Ghristus, utrumque num : « Et Crates ille Thebanus projecto in mare
significat camelum, et grande gibbosum animal, non parvo auri pondere Abite, iuquit, pessum :

et crassiorem funem docetque Aristophanis scho- : malffi cupiditates. Ego vos mergara, ne ipse mer-
liastes, Gr«ce appellari •/.aa-.Aov -ro -a/jj a/0'.vfov ;
gar a vobis. » Mart. Mirura hoc plane est, in —
denique ex eadem, ut videtur, Syriaca origine, nostris omnibus mss. aliisque quatuordecim penes
et Italice dicitur Gomem. Accedit, quod ipsa vi- Martianajum, pari depravaiionis consensu, Socrates
deatur comparatio instituta cum iis qua? acu in- hic legi pro Craies. Et Victorius quidera ita se
suuntur, puta funiculis tenuioribus et fiiis, non ait emendasse Brixianorum codicum raonilu, cui
cum abnormi bestia, qua? nullum ferme ad acum asserenda3 verissimaB lectioni multa Hieronymi de
respectum habet. Cratete testimonia huc congerit. Ejusmodi est il-
- Vetustior Palatinus ms., Audilis autem his, lud epist. 58, ad Paxdinum : « Grates ille Thebanus,
discipuli mirabantur valde, Quis ergo dicenles : homo quondam ditissimus, cum ad philosophan-
poterit salvus esse ? Clementia sevcritatem sententix dum Athenas pergeret, magnum auri pondus ab-
temperavit, clc. Duo alii post verba, ."^rt/ru.s fieff jecit. » Quae repelit epist. 66 ad Pammachium, et
ita continuant Aspiciens autem Jesus cogitationes
:
71 ad Lucinium. Denique et lib. contra Jovinian. ii:
eorum dixit : Apud homines lioc impossibile ; apud D '<Grates ille Thebanus, prqjecto in raare non parvo
Deum aulem omnia possibilia sunt. Clementia sua auri i;ondere Abite, inquit, possum malae cupi-
:

severiiatem, etc. Utrumque, ut videtur, ex glossa- ditates ego vos mcrgara, nc ipse mergar a vobis. »
;

toris ingenio. Verum huic stabilienda3 lectioni conlra mss. fidem

3 Erasmus legit Socrates, pro Crales. Eumdem nihil potius sit historica veritate, et Origenis, ex
errorem reperi in oranibus mss. codicibus quos quo totara interpretationem Hieronymus descripsit,
legi, numero quatuordecim. De quo antiquorum sententiam. Et vero de Gratete, non Socrate, hoc
exscriptorum errore ha;c habemus obscrvata a tradunt Philostratus, lib. i, cap. 10, de Vit. Apol.,
Mariano Victorio Emendavimus Grates pro So- :
Diogenes Laert. lib. vi, Plutarchus T.tpl to'j ixi]
crates, Brixianorum codicum monitu. A crate oavE'.^£cr6a'., et demum Suidas, qui aliam contem-

enim, non a Socrate, qui nec dives fuisse legitur, nendarum opum rationera tenuisse Cratetem tra-
id factum proditur. Error natus, quod notior ac dit :« Cum enim ipse agros incultos deseruisset,

celebrior esset Socrates quam Crates, et nomen edito loco conscenso, dixit Cratetem Thebanum :

sit fereidem. Hieronymus dd Crate mullis in locis Crates libertate donat. » Origenis vero, cui, ut
hoc asserit. Ad Paulinum, de inslitutione mona- diximus, Ilieronymus stricte adha;ret, ejusmodi in
chi « Crates ille Thebanus, homo quondam di-
:
hunc locum ex Iluetii interpretatione sententia
tissimus, cum ad philosophandum Alnenas perge- est : « Cratetem Thebanum ferunt, cum Ubertatig
 145 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^I LIB. IIL CAP. XX. 146
qui secuti estis me : 151 quod proprie apostolo- A. nus vineae procuratori suo : Voca operarios, et
rum est atque credentium. )n regenoratifne, cum redde illis mercedem, incipiens a novissimis
sederit hominis in sede majestatis suae,
Filius usque ad primos. Cum venissent ergo qui circa
quando ex mortuis de corruptione resurgent in- '
undocirnam horam venerant, acceperunt singulos
corrupti, sedebilis ct vos in soliis judicantium, denarios. Yenientes autom et primi, arbitrati sunt
condemnantes duodecim tribus Israel quia vobis : quod plus essent accepluri acceperunt autem et :

credentibus, illi credere noluerunt. ipsi singulos denarios. Et accipientes, murmura-

(Vers. 29, 30.) « Et omnis qui reliquerit domum, bant adversus patremfamilias, dicentes Hi novis- :

vel fratres, aut sorores, aut patrem, aut matrom, simi una hora fecerunt, et pares illos nobis fe-
aut uxorem, aut filios, aut agros proptcr nomcn cisti, qui portavimus pondus diei et ajstus? At ille

meum, centuplum aocipiet, et vitam ieternam respondens uni eorum, dixit. » Parabola ista, vel
possidebit. Multi autora erunt primi novissimi, similitudo regni coelorum, ex his quae praemissa
et novissimi primi. » Locus iste cum enim ante eam
illasententia sunt, inteliigitur. Scriptum est :

congruit, in qua Salvator loquitur Non veni pa- Mulli erunt primi novissimi, et novissimi primi
:

ceTfi miUere, sed gladium. Veni enim separare ho- (Matlh. XIX, 30). Non tempori deferente Domino,
minem a patre suo, et matrem a filia, et nurum a „ sed fidei ^. Dicitque patremfamilias primo mane
socru et inimici hominis domeslici cjus {Malth. x,
: exisse, ut conduceret operarios in vineam suam,
Qui ergo proptor fidcm Christi, et procdi-
3'i-36). ct prclium operis constituisse denarium. Deinde
cationem Evangelii, omnes affcctus contempserint, egressum circa horam tertiam, vidisse alios stan-
atque divitias el saeculi voluptates ; isti centu- tes in platea otiosos et illis nequaquam denarium,
:

plum vitam aeternam possidebunt. Ex

recipient, et sed quod justum est fuissc pollicitum. Sexta quo-
occasione hujus scntenti<'jc, quidam introducunt que hora et nona fecisse similiter. Undecima au-
millc annos post rosurrectionem, dicentes tunc tem invenissc alios stantes, qui tota die otiosi
nobis centuplum omnium rerum quas dimisimus, fuerant, et misisse eos in vineam. Cum autem
et vitam aeternam esse rcddendam non intelli- : sero factum esset, praecepisse procuratori suo,
gentes quod si in caeteris digna sit repromissio, ut a novissimis inciperet reddere, hoc est, ab ope-
in uxoribus appareat turpitudo; ut qui unam pro rariis horro uiidecim.e usque ad operarios horae
Domino dimiserit, et ccntum recipiat in fnturo. primae; omnesque pariter contra novissima in-
Sensus ergo istc est : Qui carnalia pro Salvatorc vidia concitatos, iniquitatem arguisse patrisfami-
dimiserit, spiritualia rccipiet : quac comparationc lias. Non quod minus acceperint quam fuerai con-
et merito sui ita orunt, quasi si parvo - numcro stitutum, sed quod plus accipere voluerint his, in
centenarius numerus comparetur. Unde dicit et C quos se clementia conductoris effuderat. Mihi vi-
Apostolus, qui unam tantum domum, et unius dentur primffi horai esse operarii Samuel, et Jere-
provincia3 parvos agros dimiserat : Quasi niJiit lia- mias, et Baptista Joanncs, qui possunt cum Psal-
hentes, el omnia possidentes {II Cor. vi, 10). mista dicere Ex ulero matris mcx Deus meus cs
:

(Cap. XX. — Vers. 1 seqq.) « Similc est regnum tu (Psil. XXI, 11). Tertiae vero hora? opcrarii sunt,
coelorum homini patrifamilias, qui cxiit primo qui a pubertate servire Deo corperunt. 153 Sex-
mane conducere operarios in vineam suam. Con- tac horac, qui matura aHatc susccperunt jugum
ventione autem facta cum operariis ex denario Christi. Nona;, qui jam declinante (.4/. declinant)
diurno, misit cos in vincam suam. Et egressus ad senium. Porro undocimaj, qui ultima senec-
circa horam tcrtiam, vidit alios stanlcs in foro tute : fct tamen omncs pariter accipiunt prffimium,
otiosos, et dixit vos in \ineam meam,
illis : Ite ct licet diversus labor sit. Sunt qui hanc parabolam
et quod juslum dabo vobis. Illi autem abic-
fuerit aliter edisscrant. Prima hora volunt niissum
runt. 152 Iterum autem exiit circa sextam et cssc in vineam Adam et reliquos patriarchas us-
nonam horam, et fecil similitcr. Circa undecimam ipsum Noe usquc ad Abraham que ad Noo; tertia,
vero cxiit, et invenit alios stantcs, et dicil illis et circuiiicisioncm ci datam sexta. ab Abraham : ;

Quid hic statis tota dic otiosi? Uicunt ci Quia Q usquc ad Moyson, quando lox data est; nona. :

ncmo nos conduxit. Dicit illis Ito ct vos in vincuin ipsum Moyscn ct prophelas undocima, apostolos
: ;

meam. Cum sero autcm factum csset, dicit doiui- et gentium populum, quibus omnes invident *.

consequcnda? causu parce

frugalitcr vivendi ct [ido, elc.
rationeiu iniissct, scsoquc
Gr.ccis (ut bcalum ^ Imprimis autcm Orifioncs, ox quo cl Uilarius
quidcm animo fingcbat) et nullius indigcntem rci dcsumpait « Vido, inquit illc. an iirimum esseor-
:

pracstare vcllet, dislractas oinnes, ac divcnditas (lincin diccro qucas, (jni ab /Vdamo simul cum
facultatcs, Thcbanoruin popiilo crogas^c, cuin si- iminiii lal>ricatiiino initium habuit. Exiit cniin pri-
mul id prccdicassot Cratctcni hodie Crates libcr-
: iiio manc pulcrramilias, et, ut ila dicam, .\damum
tate (lonat. » ol Evam condiixit, iit ^iiotatis vincain cxcolcrent.
Victorius, Quaudo ct morlui ilc rnrruptionc,
'
Socundtim ordinom, qui a Noo, et pacto
auttMii
etc. (uni co fiodoic ccnsolur. Torlium, (jui ad Ahra-
' In duobus Palalin. Quasi parro. (\\|iuiK:ta .v; mum pcrtincnt ciiin (JUO comprchcnsa quo(^uc
vocula. oss(\ ad Patres ad Moscm usquo spectan*, in-
(|ii.r
^ Victorius : Ao/t lcmporc dijjcrcntc l>omiiio, scl lolligcnduin cst. Quarlum ilem ad Mosem et qu.r-
147 S. EUSEBII HIERONYMI 148

Undo lioc ipsum intelligens post horam jam un- A minis tradelur principibus sacerdotum et Scribis:et
dccimam, ciim csset prope solis occasum ot ad cnndcmnabunt cuni morte, ettradent eum gentibus
vesperam, Joannes Evangelista loquitur Fitioli : ad illndcndum et (lagcllandum, et crucifigendum,
mei, novissima hora est {I Joan. ii, 18). Et simul et lerti.i die resurget. » Crebro hoc ipsum discipu-
considera, quod injustitiam patrisfarnillias, quam lis dixorat : sed quia multis in medio dispulatis,
in iindecim<T3 horae operariis oranes pariter accu- potcrat labi de memoria quod audierant, iturus
sant, in non intelligunt. Si enim iniquus
seipsis Jcrosolymara, et secum ducturus apostolos, ad
est paterfamilias, non in uno iniquus est, sed in tentationem eos parat : ne cuni venerit [jersecutio
omnibus quia non sic laboravit tertiiE horae opc-
: et crucis ignominia, scandalizentur.
rarius, quomodo ille qui a prima hora est missus (Vers. 2'\ 21, j « Tunc accessit ad eura mater
in vineam. Similiter et sextae hora; operarius mi- filiorurp Zebedaei cum
adorans et petens filiis suis,

nus laboravit terticB hora3 operario ; et nonEe, sex- aliquid ab eo. Qui dixit ei Quid vis? Ait illi Dic : :

tae horae operario. Omnis itaque retro vocatio gen- ut scdeanthi duo fllii mei.unus ad dexteram tuam,
tibus invidet, et in Evangelii torquetur gratia. Un- et unus ad sinistram in regno tuo. Unde opinionem

de et Salvator concludens parabolam : Erunt, in- regni habet mater filiorum Zebednui, ut cum Domi-
quit, primi novissimi, et novissimi primi. Quod Ju- t» nus dixerit : Fitius hominis tradetur principibus sa-
dcei de capite vertantur in caudam : et nos de eau- cerdotum et Scribis, et condemnabiint eum morte,
da mutemur in caput '. et tradent rjcntibus acl illudendum, et flafjellandum,
(Vers. 13.) « Amice, non facio tibi injuriam. » ct crnctfigendum; et ignominium 155 passionis
Legi in cujusdam libro ^ amicum istum qui incre- tinientibus discipulis annuntiarent, illa postulet
patur a patrefamilias, primas horae operarium, pro- gloriam triumphantis? hac, ut reor, ex causa, quia
toplastum intelligi, et eos qui illo tempore credi- post omnia dixerat Dominus : et tertiadieresurget,
derunt. putavit eum
mulier post resurrectionem illico re-
« Nonne ex denario convenisti mecum? » Dena- gnaturum; et hoc quod in secundo adventu pro-
rius figuram regis habet. Recepisti ergo mercedem mittitur, in primo esse complendura, et aviditate
quam tibi promiseram, hoc est, imaginem et si- ferainea praesentia cupit, immeraor futuroruo'.
militudinem 154 meam : quid quaeris amplius; Quod autera interrogat Dorainus, et, illa petente,
et non tam ipse plus accipere quam alium nihil respondit Quid vis? non venit de ignorantia sed : :

accipere desideras, quasi alterius consortio minua- ex cjus persona dicitur, qui flagellandus et cruci-
tur praemii meritum? figendus erat quoraodo et in Heraorrhousa Quis : :

(Vers. 14, 15.) « Tolle quod tuum est, et vade. me tetigit [Luc. viii, 45)? Et de Lazaro Vbi po- :

Volo autem et huic novissimo dare sicut et tibi C suistis eum [Joan. xi, 34).? [n Veteri quoque Te-
:

aut non licet mihi quod volo, facere? » Judaeus in staraento Adam, ubi es (Gen. iii, 9)? Et Descen- : :

Lege non gratia, sed opere salvatur. Qui enirn fe- dens videbo si juxta clamorem ^ qui venit ad me,
cerit eam, vivet in ea. Unde dicitur ad eum perficiant : sin autem non est, ut sciam [Gen. xvni,
:

(Vers. 16.) « An oculus tuus nequam est, quia "ii). Postulat autora mater filiorum Zebedasi errore

ego bonus sum? Sic erunt novissimi primi, et pri- muliebri et pietatis aflectu, nesciens quid peteret.
mi novissimi. Multi enim sunt vocati, pauci vero Nec mirum si ista arguatur imperititc; cum de Pe-
electi. » Idipsura sonat et illa Lucas parabola, ub^ tro dicatur, quando tria vult facere tabernacula,
major filius minori invidet, et non vult euin recipi nesciens quid dicerct [Marc. ix, 5).
pcenitentem, et patrem accusat injustitia; {Liic.xv, (Vers. 22.) « Respondens autem Jesus, dixit :

28-30). Et ut sciamus hunc esse sensum quem di- Noscitis quid petatis. » Mater postulat, et Dominus
ximus, titulus parabolte hujus finisque consentiunt. discipulis loquitur, intelligens preces ejus ex filio-
Sic crunt, inquit, novishimi primi, et primi novissi- rum desctndere voluntate « Potestis bibere calicem
mi. Mulli enim sunt vocati, pauci vero electi. quem ego bibiturus sum? Dicunt ei Possumus. » :

(Vers. 17 seq.)« Et ascendens Jesus Jerosolymam, Calicem in Scripturis divinis passionem intelligi-

assumpsit duodecim discipulos suos secreto, et ait j)

nuis *, juxta illud : Puter, si possibile est, Iranseat a
illis Ecce ascendimus Jerosolymam, et Filius ho-
: me calix iste [Matih. xxvi, 39). Et in Psalmo : Quid
cunque in MgYpio peracta
sunt, et leges in de- facio tibi injuriam, etc. »
serto conditas esse refoi'endum. Postrcmum vero Intorserunt nostri mss. suam, et in Gragco qui-
^

undecimae circiter hora3 ordinera Ghristi Jesu ad- dem ipso textu additur autwv.
ventum signilicare. » Quanquam ncc superiorciii, ^ Tolideni et ScripLurae loca in hanc sententiam

quam Hieronymus probat, dc tota hoininum viUc laudaL Origenes, et iisdem fere loquitur verbis :

in par(ilH)la per dion cxprcssa, sententiam Adaman- « Ut. inquit, martyrium his signilicari probotur,
tius taoet quam ct plerique recentiores amplexati
: iion eo solurn Inco utetur allqius. Pater, si possibile
sunt. esl, transfer a me calicein hunc... Verum et illo qui
1 [isdein pene verbisOrigenes :«GenLileSj inquit, in psalmo centesimo deoimo quinto o.xstat. Quid
propter iidem capnt etficiuntur; *at incrodulus Is- retribuam Doniino pro oinnibus, quie retribuil mihi?
rael propter incredulitatem cauda. » Cdlicem salutans accijiiam, et nomen Domini invoca-
Faciie Origenis tacitn nomine libriim nolat, si-
'^
bo. Statim(]ue Pretiosa in conspectu Domini, etc. »
:

quidem ita iile inlerprpt-itur « At paterfamilias : llanc ipsain intoi'pretationem arripucre S. Hila-
uni illorum, ipsi fortasse Adamo dixit Amice, non : rius, et ab eo plericiuc.
149 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^l LIB. III. CAP. XX. 150

retribuam Dornino pro omnibus qiuv retribuit niihi / A dc duobus Deccm apostoli non indi-
fitxtribus. »

Calicem salularis accipiam, et nomen Domini invo- gnantur matri liliorum Zebedu^i, nec ad mulieris
cabo. {Psal. cxv, 12, 13) ;
statimque inCcrt quis audaciam referunt postulantis sed ad filios, quod ,

isle sit calix : Preliosa in conspedu Domini niors ignorantes mensurain suam, immodica cupiditate
sanrlorum ejus {Ibid. 15). exarserant, quibus et Dominus dixerat Nescitis :

(Vers. 22.) « Ait Calicem quidem meum illis : quid petatis. Subintelligitur autem vel ex respon-
bibetis sedere autem ad dexteram meam et sini-
: sione Doroini,veI ex indignatione apostolorum,quod
stram, non ost meum dare vobis, sed quibus para- filii matrem immiserintad grandia postulanda.

tum est a Palrcmeo. » Quceritur quomodo raliccm (Vers. 25 scqq.) « Jesus aulcm vocavit eos ad
martyrii filii Zebedffii, Jacobus vidilicet ct Joannes se, et ait Scitis quia principes gcntium dominan-
:

biberint, cum Scriptura narret Jacobum tantum tur oorum et qui majores sunt, potestatem exer-
;

apostolum ab Hcrode capite truncatum {Acl. xii. cent in eos. Non ila erit inter vos sed quicunque :

2) Joannes autem propria mcrte vitam iinierit.

:
voluerit inter vos major fieri, sit vester minister.
Sed si legamus ecclesiasticas historias, in quibus Et qui voluerit inter vos primus essc, erit vester
156 fertur, quod et ipse propter niartyrium sit servus.» Humilis magister et milis,nec cupiditatis
missus in ferventis olei dolium,et inde ad suscipien- n immodicae duos [Al. suosj arguit postulantes, nec
dam coronam Christi atb]etaprocessserit,statimque decem reliquos indignationis increpat et livoris,
relegatus inPathmosiusulamsit.videbimusmatyrio sed tale ponit 157 exemplum, quo doceat eum
animum non defuisse, et blbisse Joannem calicem majorcm esse, qui minor fuerit, ct illum dominum
confcssionis, quem et tres pueri in camino ignis ficri, qui omnium scrvus sit.Frustra igitur aut illi

biberunt {Dan. iii, 20), licet perseculor non fudcrit immodcrata quaesierint : aut isti dolent siiper majo-
sanguincm. Quod autem dicit sedere ad dexlram : rum desiderio : cum ad summitatcm virtutum non
meam et sinistram, non est meum dare vobis, sed potcntia, sed hurnilitate veniatur. Denique sui pro-
quibus paratum est a Patre meo, sic intelligendum ponit exemplum, ut si dicta parvipenderent, eru-
est Rcgnum coclorum non estdantis,sed accipien-
: bescerent ad opera, et dicit :

tis. Non est enim acceptio personarum apud Deum (Vers. 28.) « Sicut Filius honiinis non venit mi-
{Act. x, 34) sed quicunque talem se prajbuerit ut
: nistrari, sed ministrare. » Nota, quod crebro dixi-
regno coelorum dignus fiat, hic accipiet, quod non mus, cum qui ministrat,appellari Filium hominis.
persona), sed vitai paratum est.Si itaque lalesestis « Et dare animam suam redemptionem pro mul-

qui conse(|uamini regnum coelorum, quod Pater tis. » Quando formam servi accepit {Pfiilipp. ii, 7),

meus triumphantibus et victoribus prceparavit, vos ut pro mundo sanguinem funderet. Non di.xit ani-
quoque accipietis illud. Aliide Moyseet Elia dictuin C mam suam redemptionem dare pro - omnibus,sed
volunt quos paulo ante in monte cum eo viderant
: pro mullis, iJ est, pro his qui credore volueriut.
loquentes {Mallh. xvii, 3) ; sed mihi nequaquam ( Vers. 19 seqq.) « Et egredientibus illis ab Je-
videtur. Ideoenim sedentium in regno coelorum richo, secuta est eum turba multa. Et ecce duo
vocabula nondicnnlur ne paucis nominatis,ca3teri ;
ca3ci sedentes secus viam, audierunt quia Jesus
putarentur exclusi. transirct ; et clamaverunt, dioentes Domine, mi- :

(Vers. 2i.) « lCt audicntes deceni, indignati sunt sere'-e nostri, lili David. Turba autcm increpabat

'
Tres Palalini mss., nec ad mnliercni audaciam propugnaculum objici.Servatus Lupus in Colleita-
referunt postulali, sed, etc fortasse reclius. Uno , neo de trilrus Qnpeslionibus, cum ejus ha^c verbare-
verbo posluldlionis, Ilab. abludit. :» Caulissimo dootorcolobcrrimus
citassot.subinfort
- Cave ox hoc Ilicrnnynii loco subsidiurr arccssi vidit,do (lualibusounquc lidolibus intolligcndum
pos.^e existimcs PraMlcslinantium h;orosi, qui Chri- proptor illnd Pcribit iit iua scicntia fraicr, proptcr
:

stuin pro aliqnibus (lunliixat hominibus, non pro Hoilam

quciii C.liristus vwrtuus c^t. » Obsorvat(]iio
omnibus singulisquo nuirlf^in obiissc |M'Oiuintianl. Kxplanatione
iisdoin hisocllicronymi vorbis usum in
Sic autcm inlolligilo calholicam ab co toncri son- Maroi lib. iv, cap. 10. Exaggorat vcro in cpist. ad
tenliam, ut Christiim dicat pro ouinibus quidi^ni Caroluin Cuiruin rejcm, ubi docori vult, abs lliero-
plane honiinibus animam suam rodcinplioncm di;- uyino, ca c.vpO!<ilione ju.rta 'i'/cm calbolicam .wlos
dissc sed eo honclioii) spociatim crodcntos drmt!- D lidclcs <'.<.st' intclliiicndos, .uvc iii ijralia pcrmausuros,
;

reri voluissc, camque salutcm, quain reliquis t|iii- sive ab ca suo vllio racssuros. Nlinimc voro ita llie-
busciin(]uo morte sua poporit, praioi|)uo quntlain ronymus sentit qui conceptis verbis profitctur, :

moflo lidolibus optarc, dociue ea illis ronforoiida formain sorvi Christum aoccpisao, ut pro mundo
sollicitum csso. Kt ncputos bonigna interprctatiunc (.ibsoliito) '^anguinci/i fundcrrt ot quod ait evange- :

S. Palris hic vorba in hipsum |)rona excipi, soias lista, darc aniinain suain rcdcmptioncm pro multis,
dc Scripturio ouin consuctudinc Io(]ui, qiioj oodom ad S|)ocialoin transfort in fidolos bonilatom, qua,
ex|)Iicand;i' suiil modo, iit sl illiid Joaii. iii, I<) ut IM"()si)or ait, ostcnilit essc parlcm ijcncris humani,
i :

Sir l>rusdile.vihnitndu)n,ul l'iliu>ii suuuinunificnilu»! qu;c mcrito fulvi diviuitus inspiral.T ad summam at-
darel ul oinnis qui rredit in cnm, no» pcrcal, .'<C'/
: quc ,v'crnam salulem sprrialibus hcncliciis provchn-
habeal rilam ^ctcrnam. Kt ha-c Pauli 1 Tim. iv, 10 : lur. Iniv^niosc Thcoi^hylaclii.'' illud multis pro
Spcrdvinius iii Deum vivuin.iiiii csl Sah'ator omniiim omnibtfi o.x|dioat. <'( Yx?' i"'l"'l. ravrs,-. roXXoi.
ma.rimc lidcliuin : luuv sapicntissiino.jnxta calhnli- Onuics cnim, mulfi sunl. Et Euthvmius. « Mutlis
cain lidoin auctor lihri dc Voral. Gcnt., cn\i. '."A, aiiloin ilioil niino [iro omnibus. i'ro(]uontor cnim
alii(]uo i)assim oxponiinl. AIi()(]uin vidoas hunc Sorijitura dioil inullos pro i)»jn»7i«.<.ltaquo |)ro omni-
llieronyini lociiin ah aiiis corlaliin laudari Kcclc- biis lr;idil aniinaiu suam,omno?qiierodomil «jiian-
siasticio lidci scriploribus,cuin(iuo lKoroticis,(|uusi quam mulli sua sponlo in servilulo roinansorinl. -
 :

1-51 S. EUSEBII HIEHONYMI 152

eos ut tacerent. At illi magis clamabant, dicentes: A sunt eum. Qui ante in Jericho contracti sedebant,
Domine, miserere nostri, fili David. » Mulli latro- etclamare tantum noverant, postea sequunlur Je-
nes erant in Jericho, qui egredientes cl descen- sum, non tam pedibus quam virtutibus.

dentes de Jcrusa|cm,inlerficere ' ct vulnerare con- (Cap. XXI. — Vers. 1 seqq.) « Et cum appro-
sueverant : idcirco Dominus venit Jericho cum pinquasset Hierosolymis, et venisset Betphage ad
discipulis suis, ut liberet vulneratos, et multam montem Oliveti, tunc Jesus misit duos discipulos,
turbam secum trahat, Denique postquam egredi dicens eis : Ite in castellum quod contra vos est :

volunt ab Jericho, secuta est eum turba multa. Si et statim invenietis asinam alligatam, et pullum
mansisset, Jerosolymis, et nunquam ad humilia cum ea : solvite et adducite mihi. Et si quis vobis

descendisset, turba usque hodie sederet in tene- aliquid dixerit, dicite : Quia Dominus his opus ha-
bris, et in umbra mortis. 158 Sed et duo caeci bet : et confestim dimittet eos. » Egreditur de Je-
erant juxta viam. Cfficos appellat qui necdum di- richo, turbis eductis inde quamplurimis, et caecis
cere poterant lumine tuo videbimus
: In lumen reddita sanitate,appropinquat Hierosolymis.magnis
{Psal. XXXV, 10). Secus viam, quia videbantur qui- ditatus mercibus salute credentium reddita, in-
:

dem legis habere notitiam, sed viam quoe Christus grcdi cupit urbem pacis, et locum visionis Dei, et
est,ignorabant quos plerique Pharisffiosintelligunt
: arcem speculatorii*. Cumque appropinquaret Jero-
et Sadduca30S,alii veroutrumque populum, et Vete- solymis, et venisset Bethphage ad domum maxilla-
ris Testamenti et Novi quod alter scriptam legem, ;
rum{ qui sacerdotum viculus erat, et confessionis
alter naturalem sequens, yine Christo Ccecus erat. portabat typum ; et erat situs in monte 01ivcti,ubi
Hi quia per se videre non poterant, audierunt prse- lumenscientise,ubilaborumetdolorum requies),mi-
conia Salvatoris, et confessi sunt filiumDavid. Sin sit duos discipulos suos,eEa,'pr|ttx6v xal EpYa(TTf/.6v*,

autem uterque csecus refertur ad populum Judaeo- id est scientiamet operam, ut ingrederentur castel-
rum, hoc quod sequitur ^ Increpabat eos turba, lum. Dixitque eis : Jte in castellum quod contra vos
super ethnicis inteUigendum est quos Apostolus : ^s^.Contra apostoios enim erat.necjugum doctrina-
monet ne glorientur et superbiant contra radicem rum volebat ajcipere. Et statini, inquit, invenietis
suam [Rom. xi, 18) priorum; sed cum ipsi errore asinam altigatam, etpnllum cum ea : solvite et addu-
inserti fuerint ex oleastro in bonam olivam, ne- cite ?,'(?7u'.Alligata erat asina multis vinculis pecca-

quaquam debeant invidere priorum saluti. Mise- rum. PuUus quoque lascivus et frenorum impatiens
fili David. Increpantur a turbis, et ni-
rere nostri, 160 cum matre,secundum Evangelium Luc8e(Ca/;.
hilominus non tacent sed crebrius idipsum in- : xiv), multos habebat dominos, non uni errori et

geminantutdesideriumplenumveraelucisostendant dogmati subditus et tnmen multi domini qui sibi:

(Vers. 32, 33.) « Et stetit Jesus, et vocavit eos, potestatem illicitam vindicabant ^, videntes verum
et ait Quid vultis ut faciam vobis ? Dicunt illi
: : Dominum, et servos ejus venisse, qui ad solven-
Domine, ut aperiantur oculi nostri. » Casci erant, dum missi fuerant, non audent resistere. Quae sit

quo pergerent ignorabant, et sequi non poterant autem asina, et pullus asinae,dicemus in subditis.
Salvatorem. Multae foveaj in Jericho, multa3 rupes (Vers. 4, 5.) « Hoc autcm factum est, ut adim-
et praerupta in profundum vergentia : idcirco Do- pleretur quod dictum est per prophetam, dicentem
minus stat, ut venire possint et vocari jubet, ne Dicite filias mansue-
Sion, Ecce rex tuus venit libi
turba? prohibeant; et interrogat quasi ignoransquid tus, sedens super asinam
pullum filium subju- et
velint,utet ex responsioneca;corum manifestal52 galis. Hoc in propheta Zacharia scriptum est
I)

debilitas pateat, et virtus ex remedio cognoscatur. {Cap. IV, vers. 0) de quo plenius, si vitae spatium
:

(Vers.34.) « Misertus autem eorum Jesus.tctigit fuerit, in suo dicetur loco. Nunc stringendum
oculos eorum et confestim viderunt,et secuti sunt
: breviter, qaod secundum litteram in parvo itineris
eum. » Tangit oculos, et prcestat arlifex quod na- spatio super utrumque animal sedere non quiverit
tura non dederat. Aut certe quod debilitas tulerat Aut enim sedit asinae.et puUus absque sessorefuit
donat misericordia. Statimque viderunt, et secuti aut si pullo, quod magis competit, usus est ad se-

D
' Tres Palat. ms., descendmdes de Hierosolymis in nostra recensione 108, ubi Betphage v illam sacer-
Jericho inlerficere, etc. dotalivm maxillarum vocat. Rab. speculatoris.
Origenes pridem ; « Duos, tmjiiit, caecos di-
'^
Ita Quas ab Erasmo et Victorio confictas dicit
''

cemus Israelem et Judceos ante Ghristi adven- Martiangeus Graecas voces, OiwpYj-cty-TjV xai Tipaxti-
tum... sedentes sscus viam, quod in lege ac pro- xT,v nostri quoque prajferunt mss. pro eswpTjtixov
phetis commorarentur caecos quidem quod ante ; •/.a-. h'(ra~;y}j^,^ (]uos non improbo. Ex his unus
Christi in ipsorum animas adventum veros et legiti- Palatinus Latinis Theorelicen et Practicen.
litteris,
mos in lege ac prophetis comprehensos sensus mi- Unus Palatin. vcrba, qui sibi potestatem illici-
'"

nime intuerenlur. » lam vindicabant, huc transfert, quse tertio abhinc

^Plures mss. ,rtrcfm .^/)ec!</a/orw.Porro Bethphage versu habes. Mox pro subditus, legebatur oVim sub-
domum maxillarum, ex Origene S. Pater interpre- ditos. Verum, ait Victor., pullus asinae, quo gen-
tatur ipse enim suo sensu lib. de Nom. Ilebr.
: tium populus significatur, propterea multos ha-
« Betphage,a2i,domus oris vallium.vel domus buc- buisse dominos dicitur,quod ipse non uno tantum
cae, Syrum est, non Hebr.Piun. Quidam putant do- errore, unoque dogmate teneretur obnoxius sed ;

mum rnaxillarmn vocari.» Videqua; in colibro ad multis crroribus dogmatibusquc subditus esset
hanc vocem observamus ; Epistolam quoque in multos dominos multos vocans errores.
 ; ,

153 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTHiEI LIB. III. CAP. XXI. 154

dendum, asina ductaest libera. Ergo cum historia A que opere cuncta fecissent. vocis quoque tribuunt
vel impossibilitatem habeat, vel turpitudinem, ad testimonium et praecedentes atque sequentes
:

altiora transmittitur : ut asina ista qua; subjuga- non brevi atque silenti confessione S sed cla-
lis fuit ', et edomita, et jugum legis traxerat, Sy- more plenissimo resonant Osanna filio David,
:
'^

nagoga intelligatur; pullus asinae, lascivusetliber, henedictus fjiii venit in nomine Domini. Quod autem
gentium populus, quibus sederit Jesus, et rnissis dicit : Turb,v f/ux prxcedehant et (jure sequehuntur
ad eos duobus discipulis ^ suis, uno in circumci- utrumque ostendit populum, et qui ante Evange-
sionem, at altero in gentcs. lium, et qui post Evangelium Domino crediderunt,
(Vers. 6, 7.) « Euntes autem discipuli, fecerunt consona Jesum confessionis voce laudare et ee- :

sicut prciecepit illis Jesus. Et adduxerunt asinam et cundum superioris paraboke cxemplum diversarum
pullum ct imposuerunt super eos vestimenta sua, horarum operarios, unum fidei accipere praemium.
et eum desuper sedere feccrunt. " Pullus iste el Porro quod sequitur Osanna. filio David, quid si- :

asina, quibus apostoli sternunt vestimenta sua, ut gnificet, 16^ et ante annos plurimos in brevi
Jesus mollius sedeat, ante adventum Salvatoris epistola ad Damasum ^, tunc Romanai urbis episco-
nudi erant, multisque sibi in eos dominatum vin- pum, dixisse memini ; et nunc perstringam brevi-
dicantibus,absqueoperimento frigebant. Postquam n ter. In centesimo decimo septimo psalmo, qui ma-
vero suscepere apostolicas vestes pulchriores effecti, nifcste de odventu Salvatoris scriptusest, intercsete-
Dominum habuere sessorem. Vestis ^ autem aposto- ra hoc quoque legimus Lapidem qiiem reprobaverunt :

lica, 161 vel doctrina virtutum, vel edissertio Scri- sedificantes, Iiic fact%is est in caput anrjuli. A Domino

pturarum intelligi potest, sive ecclesiasticorum do- factuin cst istiid [Al. el] hoc est mirabile in oculis
gmatumvarietates:quibusnisianimainstructafuerit nostris. Hsec est dies quam fecit Dominus, exsulte-
et ornata, sessorem habere Dominum non mcretur. mus, et lcetemur in ea {Psal. cxvii, 22-2'i\ Statim-
(Vers. 8.) « Plurima autem turba straverunt ve- que jungitur : Domine,salvum me fac : o Dominc,
stimenta sua in via. » Videte differentiam uniuscu- bcne'' prosperare. Benedictus qui venitin nomine Do-
jusque personae. Apostoli vestimenta sua super asi- vntii benediximus vobisde domo Domini,et caHera
:

num ponunt, turba quae viiior est, substernit pedi- Pro eo quod habetur in Septuaginta
{Ibid. 25, 26).

bus asini, necubi ofTendat in lapidem, ne calcet Interpretibus w Kjp:z, twtov or,, id est, o Domine,
;

spinam, nc labatur in foveam. « Alii autera casde- salvum fac ; in Hebraeo anna adoxai osi-
legimus :

bant ramos de arboribus, et sternebant in via. » ANNA (xrriv^i^irVI quod manifestius in-
ni.ni k»:x\
De arboribus frugiferis, quibus mons Oliveti con- terpretatus est Symmachus dicens Obsecro, Domi- :

situs est, caedebant ramos sternebantque in via : ne, salvum '

fac, obsecro. Nemo ergo putet ex
ut prava recta facerent, et a^quarent inaequalia quo ^ : duobus verbis, Graeco videlicet et Hebraeo, sermo-
rectius atquesecurius in corde credentium, Chri- nem esse compositum, sed totum Hebraicum et :

stus dffimonum atque viuorum, victor incederet. significare quod adventus Christi salus mundi sit.
(Vers. 9.) autem qua; prascedcbant et
« Turb;n IJnde et sequitur Uenedictus qui venit in nomine
:

qua; sequebantur, dicentes Usanna

clamabant, : Doinini. Salvatore quoquc id ipsurn in Evangelio
filio David benedictus qui venit in nomincDomini
: comprobanie ligo veni in nominc Patris mei, ctnon
:

osanna in excelsis. » Quia manifesta est historia, me recepistis. .Uius veniet in nomine suo,el recepictis
spiritualem sequamur ordinem disserendi. Turboe eum (Joan. v. -43). Necnon quod jungitur, Osanna,
qu<n egressae fuerant de Jericho, et sccuta} sunt id est, salus in excelsis. perspicue ostenditur, quod
Salvatorem ac discipulos ejus, postquam pullum adventus Chrisli non taiitum hominum salus, sed
asin;c solutum viderunt (qui ante ligatus fuerat) totius mundi sit terrcna jungcns civlestibus
: /7 :

et apostolorum vestibus exornatuin, et sedentem omne genu ci [lectatur [AI. flectat] c-rlestium, tcr-
supcr eum Dominum Jcsum, supposuerunt vcsti- restrium et infernorum {Philipp. ii, 10).

menta sua, et straveruntviam ramisarborum.Cum- (Vers. 10.) « Et cum intrasset Hierosolymam,

Erudite h;cc transtulit ex Adamantio, cujus liiec

' *Origcuos pridcm, « Non alia, inquit, praecoden-
verba sunt « Vidc enim annon h;i'c Servatoris
: D tcs, alia vcro subsoquenlcs dicebant uno enim ;

symbola sint per discipulos .jumcnta sua, vinculis ore haud socus ac conoors et oonsonus chorus cla-
exsolventis cos videlicet, (lui lunc de populo hoc mabant omncs, et Servaloris humanilalem his ver-
quoque a gcntibus (idem profossi sunl pcccatis : bis cclcbrabanl : Osanna filio David, clc. »
cnim astricta crat, ct alligata autii|ua Syiuigoga :
*
Proinisouo in inss. Osianna logitur, e[ Osanna :
alligatus quoquc erat una cum ca pullus. populus trcs autom Palalini, pro, //(// vcnit, hic atquoinfra,
nimirum e gentibus novissimo conflatus, ct ulruui- (jui vcnturus cst pnotoruiit. ,

quc(|ua ad supcrbam llierosolymain asrensus p;i- ''

Epistola in nostra rooonsione 20 sub initiuin
tot cum accoderet Sospitator a discipulis pncccpta anni :>n:^ data, (juam his recolore oporae protium
tradenlibua solvi jussit, dato iis per ha.'c verba Spi- sil. Confcr qun(]ue Origoiiem, cx (|uo bonain sub-
rilu sancto Acciyite Spirilum sanctnm, etc. "
: nox;i> dissortationis de Osawui partom S. doctor
' IIoo quoquc ipsnm liausit ox Originc, qui (/i/(r<. oxpressit.
ait, disciiiulos si intcrprcteris ana(jO{ncc, diccs unum "
\'occin bcnc, quidain mss. ignorant.
quidem essc ordinem corum, qui ministrant circum- * Ali(|uol nii^s, interscrunl mc. Paulo post pro
cisis : nlterum autem, riui (icntihus. scrmoncm, logoluitur i/THjont'. Levia id genus sub-
'
Conferendus hii- rMrsuni Origcnes, in cumqup indo t;ioili o.\>;ti"amus.
Huetii adnotatio.
155 S. EUSEBII HIEHONYMI 156
comniol,-! pst iinivorsa civitas, diccns : Qnicst hic? A turlnres oirerentibus accidebat plerumque, ut qui
:

Populi (.1/.autem dicebant. » Introennte

mnlti) de longe venerant, non haberent victimas. Excogi-
Jesu cum turbatota, Hierosolymorum civilas com- taverunt igitur sacerdotes, quoraodo praedam de
movelur, mirans freqnentiam, nesciens veritatem, populo facerent, et omnia animalia quibus opus
r,t dicpns Qids est hic^ Qaod quidem in alio loco
: erat ad sacrificia, vendebant, ut et venderent non
dicentos angelos letrimns : Qids est iste rex (jlorin; habcntibus,et ipsi rursum erapta susciperent.Hunc
(P.sat. XXIII, -S) ? Aliis autem vel ambigentibus, vel stropham eoruni crebra vcnientium inopia dissipa-
interroganlibns, vilis plebecula confitelur a mino- :
bat, qui indigebant sumptibus, etnon solum 164
ribus incipiens, ut ad majora perveniat, et dicit :
hostias non hobebant, sed ne unde emerent qui-
16S « nic est Jesus propheta a Nazareth Gali- dem aves et vilia raunuscula. Posuerunt itaque et
laeffi. » Prophcta, quem et Moyses similem sui di- nummularios qui mutuam sub cautione darent
xerat esee venturum, et qui proprie apnd Grajcos pecuniam. Sed quia erat lege praeceptum (Levit.
cum arlhro seribitur -. \ Nazareth autem Gali-
'
XXV, 37 ; Deut. xxiii, 19), ut nemo usuras accipe-
lae;B, qnia ibi educatus fnerat : ut (los campi » nu- ret, et prodesse non poterat pecunia fenerata, quas
triretur in llore virtutum. comuiodi nihil haberet, et interdum sortem per-
(Vers. 12, 13.) u Et intravit Jesus in templnm deret, aliam technam, ut pro
excogitaverunt et
Dei : et ejiciebat omnes vondentes et ementes in nummulariis, cujus verbi
Collybistas
* facerent,

templo, et mensas nummuhiriorum, et cathedras proprietatem Latina lingua non exprimit. Collijba
vendentium colnmbas evertit. Et dixit eis Scri- :
dicuntur apud eos, quas nosappellamus tragemala,
ptum ost Dornns meadomus orationis vocabitur
:
:
vel vilia munuscula. Verbi gratia, frixi {Al. fricti)
vos autem fecistis illam speluhcam latronum. » ciceris, uvarumque passarum, et poma diversi
Comitatus Jesus tnrbacredentium(qaa3 vestimenta generis. Igitur quia usuras accipere non poterant
sua ut illaepo pede pullus incederet, straverat), CoUybistaj, qui pecuniam fenerati erant, pro usuris
ingreditur templnm, et ejicitomnes qui vendebant accipiebant varias species, ut quod in nummo non
et emebant intcmplo: mensasque nnmmulariorum licebat, in his rebus exigerent quae nummis e-
subvcrtit, et cathedras vendentium columbas dis- muntur, quasi non hoc ipsum Ezechiel praedica-
sipavit, dixitqne eis, de Scripturis sanctis testi- verit ^, dicens JJswam et superabu7idantiam non
:

monium proferons [Isa. lvi, 7,) : quod domns accipietis (Ezech. xxii, 12). Istiusmodi Dorainus
Patris ejus, orationis domus esse deberet, non cernens in domo Patris negotiationem seu latro-
spelunca latronum,vel domus negotiationis(,/erem. cinium, ardore spiritus concitatus (juxta quod
VII, II) : sicut in
scriptum estalio evangelista scriptum est in sexagesirao octavo psalmo : Zelus
(Joan. II, 16). Ex hoc primum sciendum, quod ^l domus tuse comedit me (Psal. lxviii, 10), fecit sibi
juxta mandata Legis augustissimo in toto orbe flagellum de funiculis {Joati. ii, 15), et tantam ho-
templo Domini, et de cunctis pene regionibus Ju- minum raultitudinem ejecit de teraplo, dicens :

daeorum illic populo confluente, innumerabi- Scriptum Domus mea, domus orationis voca-
est :

les immolabantur hostia?, maxime fcstis diebus, bitur : vos autem fecistis eam speluncam latronum.
taurorum, arietum, hircorum pauperibus ne : Latro enim est, et templum Dei in latronum con-
absque sacrificio essent, pullos columbarum et vertit specum, qui lucra de religione sectatur,

' cum articulo. Alii codices, cum asterico

Id est, : Qua in re unus quod sciam ei favet Hesychius ab
alii, cum mariyrio, quara fere secuti snnt lectio- Huetio laudatus, ubi xoXXuSa, TpwyaXia collybia, :

nem Erasmus et Victorius, legento.s cum to.j bellaria, frixum ciccr. Nam proprie idem ipse
a:Opo'j [j.apT'jp(o(, id est, cum artiruli teslimonio.
Hesychius, v.oXXuSoc interpretatur, £"oo<; vo!JLia[j.aTo,;
2 Plura non retinent mss.
codices; editi anto nos xa'. 6 Iv Tto '^aXxto /.£^apaY!i.ivo(: Soyc; : species
libn sic legunt, et qui proprie apud Graecos seribi- numismatis, in cujus asre imago buvis erat impressa,
tur cum -ou ap6po'j [xapTupix, id est, cum articuti cui et Poilux et Suida, vetustiorumque scriptorum
teslimonio, etc, qua? mihi videntur Erasmian» Glossatores in hoc maxime consentiunt, ut collybum
compositionis, et non Hieronyraiani contextus. pro vilis nummuli genere accipiant. Aristophanes,
Mart. D ouol y.oXXu6oj,ne cotlybo (juidem,emGr\dsLiaiXn falcem
3 Hunc omittit Victorius versum, ut flos campi, dixit et Callimachus, ut sumraam annonae apud
;

etc.
inleros vilitatera exaggeraret, Souv, ait, xoXXuotp
* De
Coliyphistis diximus ad lexicon Origenian, bovem c()tlybo divendunt. Exinde Col-
TriTrpYjjKouji,
in notis; nequc hiscontrariusestHieronymus,
quia lybistae, nummularii, qui pretiosa nuraismata
ipse non loquitur de Coili/bo. qni erat
species nu- vilioribus permutarent, quam artem ipse Pollux
mismatisundeot Collylmta; dicti sunt sed de mu- ; aXXaYT,v, nos eodem sensu cambium dicimus. Et
nusonhs quae Collyhisf.-c accipiobant pro usuris vero ipse Origenes, a quo multara expositionis
quando pecuniam, id cst, Collybos, fenerati erant! suoB partera mutuatus est S. Pater, eos appellat
Nummi itaque fenerati diccbantur Collybi ei, « Gollybistas, qui probam pecuniam vilibus, ac
munera data pro illis appcllabantur Collijba. Certe nullius pretii numraulis corarautant, ut eos, quo-
Colli/bus est quod nummulario datur
pro comrau- ruin nurainos peirautant, afficiant darano. » Credo
tanda pccunia. Yide lexica Grsca. MA\xt. Aliam — equidem, non tantura ex vilioris aeris perrauta-
a vulgo recepta apud vetcres &criptores sententiani
lione, quara quod certam praeterea mercedem in
hic propngnat Hieronymus, dum Collvbislas
eos suum emolumentum dc capite deducerent, quod
luisse tradit, qui pecuniam fenori dantespro
usura, Hieron. notat.
quae legc prohibcbatur, vilia minuscula exigerent. ^ Lege, cum Rabano, prxcaverit.
iS57 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^l Lin. III. CAP. XXI. 158

cullusque ejus non tam cultus Dci quam negotia- A rabilius csse -, quod unus homo, el illo terapore
tionis occasio cst. IIoc juxta hisloriam caeterum : contcmptihilis, et intantum viiis 16<S ut postea

secundiim mystiros intellectus, quotidie Jesus crucifigeretur, Scribis et Pharis;ri3 contra se saj-
ingreditur ten:iplum Patris, et ejicit omnes tam vicntibus, et videntibus lucra sua ^ deslrui, po-

episcopos et prcsbyteros et diaconos *, quam lai- tuerit ad unius flagelli verbera tantam ejicere

cos, et universam turbam de Ecclesia sua, et unius multitudinem, mensapque subvertere, etcathcdras
criminis habet vcndcntes pariter et ementcs. Scri- confringere, et olia faccrc, qua? infinitus non fe-
ptum est enim : Gralis arcejiidis, gratis datc {Malth. Igneum enim quiddam atque si-
cissot exercitus.
X, 8). 165 Mcnsas quoqiie nummulariorum sub- dereum radiabat ex oculis ejus *, et divinitatis
vertit. Observa, propter avaritiam sacerdotum. majestas lucebat in facie. Cumquc raanum non
altaria Dei nummulariorum
mensas appcllari. audeant injicere sacerdotes, tamen opera calum-
Cathedrasque vendentium columbas evertit, qui nianlur, et testimonium populi atque puerorum
vcndunt gratiam Spiritus sancti, et omnia faciunt, qui clainabant, Osanna filio David, vertunt in ca-
ut subjectos populos devorent, de quibnsdicit (Al. lumniam : quod videiicct hoc non dicatur, nisi

dicitur) : Qui devoranl populum meum sicut escam soli Filio Doi. Videant ergo episcopi, et quantum-
panis {Psal. xin, 4). Juxta simphcem intelligen- p libet sancti homines, cum quanto periculo dici ista
tiam, columbae nori erant in cathedris, sed in sibi patiantur ^
(/1/. patiuntur), si Domino cui vere

caveis, nisi columharura institores sedebant

forto hoc dicebatur, quianecdum erat solida crcdentium
in cathedris. Quod penitus absurduin ost, quia in fides, pro crimine impingitur.
cathedris magistrorum magis dignitas indicatur, (Vers. 10.) « Jesus autem dicit eis Uliquc. :

quae ad nihilum redigitur, cum mixta fuerit incris. Nunquam legistis, quia ex ore infantium et lac-
Quod dc Ecclesiis diximus, unusquisque de se tentium perfecisti laudem? Quam moderate sen- >=

intelligat. J)icit enim Apostolus Vos estis temptum : tentiam temperat«, et responsio utrinque vergens,
Dei, et Spiritus sanctus haftitat in vobis {I Cor. iii, et calumniffi non patens ? Non dixit quod Scribaj

15 ; // Non sit in domo pectoris nostri

Cor. vi, 16). audirc cupiebant, bene faciunt pueri, ut mihi te-
negotiatio, non ementium vendentiumque commer- slimonium perhibeant, nec rursum, erranl pueri :

cia, non donorum cupiditas, ne ingrediatur Jesus sunt, debetis aitati ignosccre ; sed profert expm-
iratus et ligidus, et non aliter mundet teniplum plum dc octavo psalmo, ut, tacente Domino,
suum, nisi flagello adhibito, ut de spelunca latro- Scripturarum testimonium puerorum dicta firma-
num, et de domo ncgotiationis, domum faciat ret.
orationis. (Vers. 17.) « Et relictis illis, abiit foras cxtra
(Vers. l'i.) « Et accesserunt ad eum caeci et
^ civitatcm in Bcthaniam, ibiqne mansit. » Reliquit
claudi in templo, et sanavit eos. » Nisi mensas incredulos, et urbem egrcssus contradicentiura,
nummulariorum evertisset, cathedrasque columbas ivit Bethaniam, quod interpretalur domus oliedien-
vcndentium, axici et claudi lucem pristinam, et licV, jam tunc vocationem gentium prscfigurans,
concilum gradum non meruissent rccipere. ibiquc mansit, (juia in Israel permanere non po-
(Vcrs. 15.) « Videntes aulcm principes saccrdo- luit. Iloc quoquc intoUigendum est. quod tanl*
tum el Scrib;e mirabilia qu;e fecit, et pueros cla- fucrit paujtcrtatis. cl ila nulli udulatus sit. ut in

mantcs in tomplo, ct dicentes ; Osanna filioDavid, urbc maxima hospilem, nuHuin invcncrit
nulluiii
indignati Audis quid isti
sunt, et dixerunt ci : mansionem, sed iu agro 161 parvulo apud Laza-
dicunt? » Plerique arbitrantur maximum esse rum sororesque ejus hnbitaret eoruin quippe vi- ':

signorum, (niod Lazarus suscitatiis cst {.foun. xi, cus Bothania est.

'i3), (]uod c.ncus ex utcro lumcii acccpcrit {.loan. (Vcrs. IS seqq.) « Manc autcm revcrlens in ci-
IX, 7), ([uod ad Jordancm vox audita sit Palris vitalom, esuriit. Et vidcns fici Hrborcm unam
{Mallh. III, 17), quod transriguraf us in montc glo- sccus viain, vetiil ad cam, et nihil invcnil in ca.

riam ostcnderit triumphantis {Malth. xviii, i'\ nisi folia lantum Et ait illi : Nunquani cx lo fru-

Mihi inlcr omnia siguii qu;i! focit hoc vidctur m;- D ctus nasc;ilur in seinpitcrnum, el «refaclii psl con-
Plor;inu]uc subncxie inforprctafionis partcm cx
'
viris nunvm alibi Marliana'us in Commcnt. ad lib.
Origenc de inorc Hicronymus dolihavit. Nom. Ilcbr. notal cx llinerarin lhcrosol}imil<ino
^ Ideiii ct Origeni visiim est. qui hnnc
non niini- Aiitonini nmnachi. p;ig. 'AO : « Ihi, inquil. vcnerunt
nwm intcr portcntosas Jcsu virlutcs fui.^isc. ayijn- nuili«'rc.s iii occiirsum cum iiilnntibus, palmas in
mentis jirolKissc sc, tcst;ilur ulibi iii ('omment;ir. niiinibus lcncnlos, ct ampuUus cuiu ros;u'co oleo :

in Joanucm : « Quia cuin jiro fabri filio hiibcioLur. et jjroslral.Tpcdibiis nosUis planlus nostras ungc-
ra tiimcn usus cst coiifidcntia cl aucloritiile. in hant, cnnliiluml(|ue lin ;iin /Egypliaca, psnllcnte'»
publico rnpfu p tompio oos dpfurbHns, do quibiis antiphonam ttcncdicH vos n Domino, ticncdirtu:^-
:

scripliim ('.at. lju;i iiotostato utcns. ipso nHlionis ijuc adventus vcilcr, 0,<:nnn'i in excclsis. » C;el»M-um
princcpH, id non f;icil(' perfecisscl. (juod a .lcsu et Origcncs fitMjucna in en r. iii hac c.vpositionc, '

acliim (^mI ". ul n lcmi>li .'^accrdotibus ad Ecclcsi.v episcopos nc

Vociilam sna mss. nostri sufficiiinl.
•'
minislros, vitia coinparans, ct nd vivun» rcsiMMus.
* Diximus hac do rc, cum alibi, tiim
paulo supi^- trunscal.
riuH in cap. ix, vcrs. 0. « iVil;»! rnss.. scfifcntia hwncridn.
Ilunc acclamandi Osnnna opiscopis sanctisquc
''
159 S. EUSEBII HIERONYMI 160

tinuo ficulnca. Et videntes discipuli mirati sunt, A vel unum capcre scrinium : sed quod magnitudi-
direntos : Quomodo continuo aruit? » Discussis nem signorum prae miraculis et incredulitate ferre

noctis toncbris, matutina luce radiante, ot vicina non possit. Igitur et hsic credimus fecisse aposlo-

meridie, in qua Dominus passinne sua illustraturus los,sed idco scripta ncn csse, ne infidelibus con-
erat orbem, cura in civitatem reverteretur, esuriit, tradicendi major daretur occasio. Alioquin inler-
vel veritatem humana; carnis ostendens, vel esu- rogemus eos, utrum credant hic signis, quse scripta

riens salulem crcdentium, et .estuans ad incredu- narrantur, an non. Et cum incredulos viderimus,
litatem Israelis. Cumque vidisset arborem unam consequentcr probabimus, nec majoribus eos cre-
(quam intelligimus Synagogam S et conciliabulum dituros fuisse, qui minoribus non crediderint. Hoc
Judaeorum) juxta viam habebat enim legem, et
:
adversum illos. Caelerum nos, ut ante jam dixi-
ideo juxta viam erat, quia non credebat in viam, mus, montem diabolum intelligamus superbientem,
venit ad eam, stantem scilicet et immobilem, et et jactantem se contra Creatorem suum, qui a

non habentem Evangelii pedes nihilque invenit :

propheta* mons corruptus appellatur, Et cum ani-
in ea, nisi folia tantum, promissionum strepitum, mam hominis possederit, ct in ea fuerit radicatus,
tradiliones Pharisaicas, et jactationem legis, et ac apostolis, et his qui similes apostolorum sunt,
ornamenta verborum absque ullis fructibus veri- transferri potest in mare, hoc est, in loca salsa,
g
tatis. Unde et alius evangelista dicit : Nondum et fluctuantia, et amara, quse nullam habent dul-
enim erat tempus [Marc. xi, 13) : sive quod tempus cedinem Dei ^. Idipsum et in Psalmis iegitur :

nondum venerat salvationis Israel, eo quod non- Non timehimus diim liirbabitur terra, et transferen-

dum gentilium populus subintrasset, sive quod tiir montes in cor maris {Psal. xlv, 3).

praiterisset tempus fidei, quia ad illum primum (Vers. 23.) « Et cum venisset in templum, ac-

veniens, et spretus, transisset ad nationes. Et ait cesserunt ad eum docentem principes sacerdolum
illi : Nunquam ex te fructus vascalur, vel in scm- et seniores populi, dicentes : In qua potestatc haec

piternum, vel in sxculum : utrumque enim atwv facis ? Et quis tibi dedit hanc potestatcm ? » Diver-

[Al. alwva] Graecus sermo significat. Et arefacta eamdera quam supracalumniam struunt,
sis verbis

est ficulnea, quae ^ Domino, cibos quos

esuriente quando 169 dixerunt In Beelzebub principe dae-
:

ille cupierat, non habebat. Sic autem aruerunt fo- moniorum ejicit hic dxmonia. [Luc. xi, 15). Quan-
lia, ut truncus ipse remaneret, et fractis ramis, vi- do enim dicunt In qua potestate hgec facis? de
:

reret [Al. viveret] radix, quae in novissimo tem- Dei dubitant potestate, et subintelligi volunt dia-
pore si credere voluerit, virgulta fidei pullulet, boli esse quod faciat. Addentes quoque : Quis iibi

impleaturque Scriptura, dicens Est arbori spes dedit hanc potesfatem? manifestissime Dei Filium
:

{Job XIV, 7). Juxta litteram autem Dominus pas- C negant, quem putant non suis viribus, sed alienis
surus iii populis, et bajulaturus scandalum crucis, signa facere.
debuit discipulorum animos signi anticipatione (Vers. 24 seqq.) « Respondens autem Jesus,
firmare. Unde et discipuli mirantur, dicentes dixit eis Interrogabo vos et ego unum sermo-
: :

Quomodo rontinuo aruii 16S Potuit ergo Salva-

.^ nem, quem si dixeritis mihi, et ego vobis dicam
tor eadem virtute etiara inimicos siccare suos, nisi in qua potestate haec facio. Baptismus Joannis

eorum per poenitentiam exspectasset salutem. unde erat, e coelo an ex hominibus ? At illi cogi-
(Vers. 21, 22.) « Respondens autem Jesus, ait tabant inter se, dicentes Si dixerimus E coelo, : :

eis : Amen dico vobis, si habueritis fidem,et non dicet nobis Quare ergo non credidistis illi ? Si
:

non solum de ficulnea facieiis

haesitaveritis, sed ;
autem dixerimus Ex hominibus, timemus turbam.
:

et simonti huic dixeritis Tolle ^, et jacta te in

: Omnes enim habebant Joannem sicut prophetam.
mare, fiet. Et omnia quaecunque petieritis in ora- Et respondentes Jesu, dixerunt Nescimus. » Hoc :

tione credentes, accipietis. » Latrant contra nos est quod vulgo dicitur Malo arboris nodo, malus
:

gentilium canes in suis voluminibus, quae in im- clavus aut cuneus infigendus est. Poterat ^ Domi-
pietatis propriae meraoriara reliquerunt, asserentes nus aperta responsione tentatorum calumniam con-
apostolos non habuisse fidem, quia montes trans- £) futare, sed prudenter interrogat, ut suo ipsi, vel

ferrenon potuerint. Quibus nos respondebimus, silentio, vel sententia condemnentur. Si enim
multa lacta esse signa a Domino, juxta Joannis respondissent baptisraa Joannis esse de coelo (ut
evangeiistae testimonium, quae scripta essent, mun- ipsi sapientes in malitia pertractarunt), consequens
dus capere non posset [Joan. xxi, 25). Non quo erat responsio : Quare ergo non estis baptizati
mundus volumina capere non potuerit, quae po- a Joanne? Si dicere voluissent, humana deceptione
test, quamvis rnultiplicia sint, unum armariolum, esse compositum, et nihil habuisse divinum, sedi-

Confer Adamantium, hanc de sterili Judxo-

1 ^ libri addebant, et apud incredulo-
Vulgati olim
rum Synagorja figuram pluribus edisserentem. rum mentem, porcorum duo millia suffocari, quse
ut
^ Tres Palatini mss. quia
pro qux. mss. codicum monitu ante nos Martianaeus expun-
^ In aliquot mss., Tolle te, etc.
xit.
'
Victorius ait, Jeremiae xli, opo; O'.£'^0apjj.£vov " Rab., sed propterea interrogat, rectius.
scribitur, ubi nos habemus, pestifer.
 :

iC>\ COMMENTAH. liN EVANGELIUM MATTUJFA LIB. IIL CAP. XXL m

lionem populi formidabant. Omnes enim gregatim A legem se Dei coalempto
facere jactabant, Joannis
multitudines Joannis receperant baptisma et sic baptismato, Dei praacepta fecerunt. Unde dicit :

eum habehant ut prophetam. Respondit itaquc im- CVers. 32.) c Venit enim ad vos Joannes in via
piissima humililatis verbo, quo nescire
factio, et justiti.-e, et non credidislis ei publicani autem et :

se diceret, usa est ad insidias coaplandas. mcretricos crodiderunt ci vos autem videntes, :

(Vers, 27.) « Ait illis et ipse Noc ego dico vobis : nec pccnilentiam habuistis postea ut crederetis
in qua potestate haec facio. » Illi in eo quod ne- ei. Porro quod dicitur Quis e.t duobus fecit vo-
» :

scire se responderant, mcntiti sunt : consequena luntatem pairis? et illi dicunt Novissimus, scien- :

ergo erat juxta responsioncm eorum Dominum dum est in veris ^ e.vemplaribus non haberi 17 1
quoque dicere. Nec ego scio sed mentiri Veritas ;
novissvnum, sed primum, ut proprio judicio con-
non potest, et ait Nec ego dico vobis. Ex quo os-
: demncntur. Si autera novissimum volueriraus le-
tendit et illos scire, sed respondere nollo, et se gere, manifcsla cst interpretatio ut dicamus : in-
nosse, et ideo non dicere, quia illi quod sciunt ta- telligere quidem veritatem Judaeos ; sed tergiversa-
ceant ; et statim infert parabolam, quaeet illos im- ri, et nolle dicere quod senliunt : sicut et bapti-
pietatis arguat, et ad gentes regnum Dci doceat simum Joannis scientcs esse de ccelo, dicore no-
transferendum. luerunt.
(Vers. 28 seqq.) 170 « Quid autcm vobis vide- (Vers. 33.) « Aliam parabolam audite : Homo
tur?Homo quidamhabebat duos filios; etaccedens erat paterfamilias, qui plantavit vineam, ct sepem
ad primum, dixit Fili, vade hodie operare in
: circumdedit ei, et fodit in ea torcular, et (edificavit

vinea mea. lUe autem respondens, ait : Nolo. Pos- turrim, ct locavit eam agricolis, et peregre pro-
tea autem pccnitentia motus, abiit. Accedens au- feclus est. » Hoc est, quod Dominus sumptum de
tem ad alterum, dixit simililer. At ille respondens, proverbio significavit : Durum est adversus slimu-
ait Eo, domine, et non ivit. Quis ex duobus fecit
: lum calcilrare {Act. w, b.) Principes sacerdotum,
voluntatem patris ? Et dicunt ei : Primus. Dicit et scniores populi, qui intcrrogaveranl Dominum :

illis Jesus. » Hi sunt duo filii, qui ot in Lucee pa- In qua poteslate hxc facis : et quis libi dedit hanc
rabola describuntur, frugi et luxuriosus {Ltic. xv, poteslatem ? et voluerant in verbo capere sapien-
11 seq.), et de quibus Zacharias propheta loquitur tium, suaarte supcantur etaudiuntin parabolis,
;

Assumpsi milii duas vi7'gas : umim vocavi decorem, quod aperta facie non merebantur audire. Homo
et alteram vocavi funiculuni, ct pavi gregem {Zach. iste patj^rfamilias, ipse est qui habebat duos filio'^
XI, 7). Primo dicilur '
gentilium populo pcr natu- {Luc. XV, 11) ; et qui in alia parabola conduxil
ralis legis notitiam : Vadc, et operai^e in vinea mea opcrarios in vineam suam {Matih. \\, 2) ;
qui
hoc est, quod tibi non vis fieri, alteri ne fcoeris C plantavit vineam {Luc. xx, 9), de qua et Isaias
(rob. IV, 16). Qui superbe respondit : Nolo. Postea plonissime pcr Canticum loquitur, ad extremum
vcro in adventu Salvatoris, acta pcenitentia, opc- infcrens : Vinea Domini Sabaoth, domus Israel est
ratus cst in vinea Dei, ct sermonis contumuciam {Isa. V, 7). Et in Psalmo : Vineam dc .Eijijpto, in-

labore correxit. Secundus aulem filius, populus quit, traaslulisli : ejccisli gentes, ct planlasti eam
Judajorum est, qui rcspondit Moysi Omyiia qux- : {Psal. Lxxix, 0). Et sepcm circumdedit ei, vel mu-
cunque dixerit Dominus faciemus {Exod. xxiv, 3), et ruin urbis vel angelorum auxilia : ct fodif in ea tor-

non ivit in vincam, quia, interfecto palrisfaniilius cular, aut altarc, aut ilhi torcularia, quorutn et tros
filio, sc putavil hajrcdcm. Alii vcro non putant Psahni titulo praMiotantur : octavus et octogesi-
gcritilium ct Judicorum csse parabolam, scd sim- mus, ot octogosimus torlius. Et tTdificavit turrim :
plicitcr pcccatorum ct justorum ipso quo(iue : haud dubium (luin tcmplum, do quo dicilur pcr
Domino propositioncm suam postea disserenle. Mich.oam Et lu, lunis ncbulosa, filia Sion {Mich.
:

« Amen dico vobis, quia publicani et mcrctriccs IV, S). El lucavil cam agricolis, quos alibi vinc.T

pnccedcnt vos in regno Dei. » Eo quod illi qui oporarios appellavit : qui conducti fuorant hfira
pcr mala opcra Doo sc scrvire nogaverant, pos- prima, tcrtia, sexla, nona ct undccima {Matlh.
tca p(jcnitcnti;c baplismum acce[)orint a Joanuo. n w, 1. 3, 5, G). /•."/ percgrc profcclus est : ost, non
Pharisioi autom, (pu Justitium praiforeliunt, ot lnoi mulaliouo : nam Dous uude abcsso polest, quo

IKtc itcm ex Adamanlio repelc, qucm hic dcs-

'
lundorct nnn oporlcbaf. Vido Sabalor. Nunr —
criberc non vacat. logimus, Pharisa'os do scniore sivp primo rospdu-
* Hab., in vctcribus. Et vctcribus (]uidom pro puin dodisso. Sunl autom ox anliquis qui doju-
ahs Ilicronyno porsuasum pst otiam
veris posituiii nioro logorint diolum. S, llilarius in huno locuin :

mihi ut ([uid euim, si vcra tum domuni illa orant

: Diiunl voluiitati juniorcm obci/i.w. Nempo vulgata
excuplaria qiui' primuin pr;plorobuiil, at(|uc adoo lootii) lum tom[)i)ris oral novissimus : nu,T> ot in
lalsald illa crant qua; forobuut novisfimus, ipsc porvctusto, quem suhiniic laudumus, Voroncnsi
IIi(!ronymus in proposita poricopc hahcl no.i.^si- kvungoliurum codico dural. .Noscio (juis huic la-
?»M,v ? cur intorpolalii cxomplnria pra-lort, ol vcris mon consonus locus tunquum px llioronynio re-
untoponil ? r(7t'r//'«.s- iiulcm si scripsit, ulcuniiuc forlur in Catrna Aurca qni fooil Erusmo denno
so ros bouo habot, ot ulnu|uo ox[)oni lootio inorc- sus[)ioioncm, oum in his (onimonlariis non invo-
lur, ([uarum altora si a oorruplis oodicihus ox|iri- niatur, (luod fiionnl u faslidioso uuopium olim dc-
mcrelur cur sc S. Puter illi cxplicanda-' fusius dif- curtoti. Pra'Stubat lidem Cutcna» denogure.
 163 S. EUSliDll IlIEKONYMl 164
comploiUuromniu?otqui(l diciL [icr Jcrcmiam : lujo A autem iioliis vinoa, ct locuta ca condi
l^ocata cst
Dcus (ippropinfjunns de longinquo, dicil Do- ct iion tione, ut reddamus Doinino fructum temporibus
miiius {Jerem. Sed abirc videtur a vi-
xxiii, 23). suis, et sciamus unoquoquetcmpore quid oporteat
noa ut vinitoribus iibcrum opcrandi arbitrium dc- nos vcl loqui, vel facere.
relinquat. (Vers. 42.) « Dicit illis Jcsus : Nunquam legistis
(Vers. 34 seqq.) :< Cum autcm tcmpus fructuura in Scripturis: Lapidcm qucm roprobaverunt a;difi-
appropinquasset, misit servos suos ad agricolas, cantes, hic factus est in caput anguli ? 1J3
A
ut acciperent fructus ejus. Et agricolic apprchcn- Domino factuni est illud, et est mirabile in oculis
alium ccciderunt, alium occiderunt,
sis ser\is ejus, nostris. » Variis parabolis diversisque sermonibus
alium voro lapidaverunl. Jtcruin misit alios servos res easdem contexuntur. Quos enim supra opera-
plures prioribus, f l^ et feccruntillis similiter. » rios, et vinitores, et agricolas appellarat, nunc
Dederat eis legem ', et in hac eo.s vinea operari ffidificatores, id est, cajmentarios vocat. Unde dicit
jusscrat, ut fructum legis in operibus e.xhiucrcnt. Apostoki.s : Dei agrindlura, Dci xdifieatio estis
Postca ad eos scrvos, quos illi apprehensos
niisit Cor. y). Hi ergo caementarii
(/ i;i,
quomodo et
vel cociderunt, ut Jeremiam [Jerein. xxxvii, 14 ; vinitores accipiunt vineam, sic acceperunt lapi-
xxxviii, vel oociderunt, uL Isaiam {IV Rcg.
0)
g dem,.quem vel in fundamentis ponant, juxta ar-
:

XXV, ii.; Hebr. xi, 37); vel lapidaverunt, ut Na- chitectum Paulum {Ibid. 10) vel in angulo, ut ;

both (/// Reg. xxi, ii), et Zachariam, quem in- duos parietes, id est, populum utrumque consociet
terfecerunt inter templum et altare ( // Par. {Ephes.n, l,j) qui reprobatus ab eis, factus est in
xxiv, 22). Legamus Epistolam Pauli ad Hebrffios ci:put anguli. Et hoc a Domino factum est, non
[Hebr. XI, 34-37) et ex ea plenissime * discemus humanis viribus, sed Dei potentia.
;
De hoc lapide
qui servorum Domini quanta perpessi sint. adjutorii Petrus quoque loquitur confidenter /.v/e :

Novissime autem misit ad eos

(Vers. 37, 38.) « lapis qui reprobatus est a vobis sedificantibus, liic
filium suum, dicens Verobuntur filium meum. :
factus est in caput angiili (/ Petr. u, 7). Et Isaias :

Agricolse autera videntes filiuin, dixerunt intrase Ecce, ait, imiltam in

:
fundamenta Sion lapidem elec-
hic est haires venite, occidamus eum, et habebi-
; lum, pretiosum, angularem : et qui crediderit in
mus JaajreditaLem ejus. » In eo quod supra legi- eum, non conjumletur [Isa. xxviii, 16).
mus Iteruiu misil alios servos plures prioribus,
:
(Vers. 43.) » Ideo dico vobis, quia auferetur a
et fecerunt patientiam ostendit pa-
illis simililer, vobis regnum Dci, et dabitur genti facienti fructus
trisfamilias, quod frequentius miserit, ut malos c)us. » Aliquoties dixi, regnum Dei Scripturas
colonos ad poenitentiam provocaret illi autem : sanctas intelligi, quas Dominus abstulit a Judfeis,
thesaurizaverunt sibi iram in die irae {Rom. ii, 5). C et nobis tradidit, ut faciamus fructus earum.
Ista
Porro quod jungitur Verebuntur :
^ filium meum, est vinea quae traditur agricolis et vinitoribus, in
non dc ignorantia Quid enim ncsciat pater-
vcnit. qua qui operati non fuerint, nomen tantum ha-
familias, qui hoc loco Deus Pater inteiligitur? Sed bentes Scripturarum , fructus vinete perdituri
semper ambigere dicitur Deus, ut libera voluntas sunt.
homini reservetur. Interrogemus Arium et Euno- (Vers. 44.) « Et qui ceciderit super lapidera
mium. Ecce pater dicitur ignorare, et sententiam istum, confringeLur super quem vero ceciderit,
;

temperat, et quantum in vobis est, probatur esse conleret eum. » Aliud est ollendere Christum per
mentitus. Quidquid pro Patre responderint, hoc mala opera, aliud negare. Qui peccator est, et ta-
intelligant pro Filio, qui se dicit ignorare consum- men in illum credit, cadit quidem super lapidem,
mationis diem. et confringitur, sed non omnino conteritur re- :

(Vers. 39.) « Et apprehensum eum, ejecerunt servatur enim per poenitentiam ad salutem. Super
extra vineam, ct occiderunt. » Et Apostolus ioqui- qucm vero ille ceciderit, hoc est, cui lapis ipse
tur, quod e.Ktra portam Jesus crucifixus sit {Hclir. irruerit, et qui Christum penitus negaverit, sin
XIII, 12). Possumus et aliter intelligere ;
quod ejec- conteret eum, ut nec testa quidem remaneat, in
tus sit extra vineam, et ibi occisus ut suscipien- : n qua hauriatur aquae pusillum.
tibus se gentibus, aliis vinea locaretur.
(Vers. 4.5, 46.) « Et cum audissent principes sa-
(Vers. 40, 41.) « Cum ergo venerit Dominus vi- cerdotum et Pharisa^i parabolas ejus, cognoverunt
nese,quid faciet agricolis illis ? Aiunt illi Malos : f yj quod de ipsis diceret. Et quaerentes eum
maleperdet,et vineam suam locabitaliis agricolis, tenore, timuerunt turbas quoniam sicut prophe- :

qui reddent ei fructum temporibus suis. » Interro-

Lam eum habebanl. » Quaravis duro corde essent,
gat eos Doininus, non quod ignoret quid respon-
et proptor incredulitatem, et impietatem in Filium
suri sint, sed ut propria responsione damnentur.
Dei hebetes *, tamen apertas propositiones negare

AucLor hujus cxpositionis Adamantius, cujus

'
vocom inutili sensu ad apcrtas propoufiones refere-
prohxiori conte.Ktui parcit notarum brevitas.
bat. Nos codicum Palat. ope restituimus hebetes :
2 Addit unus PaL., (jxds servoriim Domini e.ritus Judaei scilicet propter increduliLatem atque impie-
(uerit.
tatem obtusi et vecordes. In uno etiam ms. respon-
3 InLerserit Victor., hic furle.
siones pro propositiones invenimus.
* Corrupte lectum est Wartianoco ludientes, quam
 » ;

163 COMMENTAn. IN EVANGIiLlUM MATTH.EI LIH. IIL GAP. XXIL 166

non poterant : et intclligcbant conlra se omnes A runt humanitatem in crudelitalem, et tentos servos
Domini sententias dirigi. Unde volebant qiiidem regis, contumeliis affecerunl, vel occiderunt.
vel
eiun interficere, sed timebant turbas : quia sicut In hac parabola sponsi silelur occisio; et per ser-
prophetam eum habebant. Semper turba mobilis vorum- rnortps contcmptus oslenditur nuptia-
cst,nec in proposita voluntate persislens; atque rum.
in morem fluctuum, diversorum ventorum impetu (Vers. 7.) « Rexautcm cum audissct, iratus est.»
huc illucque trahitur. Quemnunc quasi prophe-
' De quo dictum supra fuerat Simile factum est :

tam venerantur ct colunt : postea, contra eum reynum coRlornm honiwi rcfji, qu^indo invit-ibat ad
clamant : Crud/iyc, crucifige talem [Joan. xix, 6, nuptias, et agobat opera clementiae, hominis no-
15). men appositum esl, nunc quando ad ultiomcm
((Jap. XXIL — Vers. 1, 2.) « Et respondcns Jesus venit, homo siletur, et rex tantum dicitur. « El

dixit iterum in parabolis eis, diccns : Simile fa- missis exercitibus suis, pcrdidit homicidas illos,

ctum est regnum ccDJorum homini regi, qui fecit ct uivitatem illorum succendit. » Exercitus seu
nuptias filio suo. » Pharisnni intelligentes de sc ultores angelos, de quibus in Psalmis scribitur :

dici parabolas, quJErebant eum tenere ct occidere. Immissiones per ainjclos pessimox [Al. malos] {Psal.
Hanc eorum sciens Dominus voluntatcm, nihilo- j. Lxxvii, 'i9); sou Romanos iutelligamus *, Piib duce
minus increpat s^cvientes, nec limore superatur, Vespasiano et Tito, qui occisis Judajce populis,
quo minus arguat peccatores. Re:< istc qui fecit prajvaricatricem succenderint civitatem.
nuptias filio suo, Deus omnipotens est. Facit au- (Vers. 8 seqq.) « Tunc ait servis suis : Nuptim
tcm nuptias Domino nostro Jcsu Christo et Eccle- quidcm paratra sunt; sed qui invitati erant non
si.B, qua; tam ex Juda^is, quam ex genlibus con- luerunt digni. Ite crgo ad exitus viarum, et quos-
gregata est -. cunquc inveneritis, vocate ad nuplias. Et egrcs.cj
(Vcrs. 3.) « Et misit servum suum vocaro invi- servi ejus in vias, congrcgaverunt omncs quos in-
iatos ad nuptias, et nolebant venire. » Ilaud du- vcnerunt, malos et bonos, et implclaj sunt nupti.-i'
bium quin Moysen per quem legem iuvitalis dedit. discumbentium.))Gcntiliuin populus non crat in viii=,
Si autem servos ^ legerimus, ut pleraque habent sed in exitibus viarum. Quaeritur autein quomod»
exemplaria, ad prophetas referendum est, quod in his qui foris erant, intcr malos et boni aliqiii
invitati pcr eos venire contempserint. .sint rcperti? Hunclocum plenius tractat Apostokis
(Vers. 4, 5.) « Iterum misit alios servos, dicens : ad Romanos ^ [V/. additur dicens] {Rom. ii. 14) :

Dicite invitatis : Ecce prandium meum

quod gentes naturaliter facientesea quffi legis sun',
paravi
tauri mei, et altilia occisa sunt, et omnia parata condemnent Juda;os, qui scriptam legem non : I.

venite ad nuptias. llli autem neglcxerunt. » Scrvi C ccrint. Inter ipsos quoque ethnicos est divcrsit;'.
qui sccnndo missi sunt, melius cst ut prophcU-c inlinita; curn sciamus alios esse proclives ad vilia
intelligantur, quam apostoli ita tamen si supra ot B74» ruentes ad mala
: alios ob honestaloiu :

scrvus scriptus fuerit. Sin autem servos, ibidcm morum virtutibus dodilus.
legas, hic secundi servi, apostoli inlelligsndi (Vers. 11, 12.) « Intravit autem rex, ut vldon t

sunt *. Prandium paratum, ct tauri, ct altilia oc- discumbentes; ct vidit ibi hominem non vestituin
cisa, vcl pcr metaphoram 175 opes regiaj descri- veslc nuptiali, et ait illi :Amice, quomodo hiu-
huntur, ut ex carnalibiis intelligantur s|)iritualia ; intrasti non habcns vestem nuplialcin? At ilh«
vcl certe dngmatum magnitudo, el doclrina Dci obimiluit. » lli qui invilati fucrant ad nuptias, de
legc plcnissima sentiri potesl. sopibus et angulis, ct plaleis, ot diver.Ms loci.-',

(Vcrs. t).) <( Kt abierunt, alius in viilaui suam, cocnam regis imiilovcrant, Scd postca cum venisset
alius vero ad negotiationem suam. Ileliqui vero rex, ut videret discumbenles in convivio suo (hnc
tcnucrunt sorvos cjus, ct contumcliis afTectos, oc- cst, iii sua (piasi lidc rcquicsccnles; ut in dio judi.-ii
ciderunt. » Intcr cos, ([ui non rcicipiunt Evangelii visitaretronvivasctdisccrnorct mcrita singulorum ,

veritatem, multa divcrsilas est. Minoris eniin cri- invonit uniim qui vcsto indutiis non crat nupliuii.
minis sunt qui occuiiali aliis rebus vonire noluc- j)
Tnus islc, omncs iiui sociali sunt malitia inlell!
runl, his qui, contoinpto invilaiitis alloctu, vcrtc- gunlur ". Vcslis aulein nuptialis, pra?copta sunl
'
Vocciu imiwlu mss. nosti'i sufliciunt. Anti;a lc- cujus do JudaMs loquons, .A|iosto!us incntionrni
gehixlur (liversoru)niiuc venlorum liur illuc<iue. facii. 1'ervcnil (lutcm iru supcr illos usqu^ ml finem.
Origcnes, « Niinirum, iiuiuit, homo rox tro|iicc Ail hn-c bolliim advorsus Juda-os movenduni, ol
Dcus et Christi Palcr cssc dicitur, nupli;n autcm lliorosolymilaiuim oxcidiuiii populiquc posl (.;hri-ii
iilii rcgis, Ecclcsia^ Christi s[>oiisju s|)onso ijisius ailvonluni his vorbis praMiunlialur. »
Ghristo reslilulio; sorvi vero ad vocaiwios ous l'onlinonlor Adamaniii vesligiis Insistit, qi:i
'"'

missi, qui ad nii|ttias fuorant invitati, ii suiil |)ro- ot hoc i[)suin allcgHl Pauli ud Homanos teslinio-
phota^ viiticiniis suis cos. ([ui o i)()[)ulo suiit ad ho- iiium.
litiiim loin|)ostivc cunvortonU^s, clc. Origonos » Ununi aulotn vcsle nuptiuli non
:

' Al([uo ita i|uido,ui [)Iiiimiiiii numoro .scrvos Vo- induluiii vidil. sub unico gcncro, vol spooio uni-
roncnsis Hvangclior, coijix aiiliiiiiissimus pnefort. vorsa, oi)iii|)r('ht'ndcns, (jui ncquil^ain sibi nnto
* Socus Oiigoncs scnsil. « Missi servi altcri, lidciii adli.orosoonlom retinuerunl, cnmquo mini-
aliiis cst |)ro|)hlaruni ctotus. ino exuerunt. »
* Itorum ex Urigcno. « Ira regis ea intolligitur,
167 S. EUSEBll IllEUONYMl 168

Domini, cl opera qua3 complentiir cx lege et Evan- A comprehendit quod et in opere vineae, et in aedi-
:

gelio, novique liominis elficiunt veslimentum. Si domus, etin convivio nuptiali, non initia,
ficatione
quis igitur in temporc judicii inventus fuerit sub sed finis quaeratur.
nomine Cliristiano non habere vcstcm nuptialem, (Vers. 5.) « Tunc abeuntes Pharisa^i, consi-
hoc est, vestem supcrcoclestis (Ai. coclcstis) homi- lium inierunt, ut caperent eum in sermone. Et
nis; sed vestem pollutam, id est, veteris hominis mittunt ei discipulos suos cum IlerOdianis, dicen-
exuvias, hic statim corripitur, et diciturei ; Amice, tes. » Nuper ^ sub Cffisare Augusto Judaea subjecta

quomodo huc inlrasfi? Amicum quod invita-

vocat, Romanis, quando in toto orbe est celebrata de-
tus ad nuptias est : arguit impudenlia', quod veste scriptio {Lur. u, 1, 2), stipendiaria facta fuerat,
sordida munditias pollucrit nuplialcs. Ad ille ob- ct erat in populo magna seditio, dicentibus aliis

muluit. In tempore enim illo non erit locus pceni- pro sccuritatc et quiete, qua [Rhabb. quia] Ro-
tentiae ', nec negandi facultas, cum omnes angcli mani pro omnibus militarent, debere tributa per-
et mundus ipse sit testis sit peccatorum. solvi : Pharisasis vero, qui sibi applaudebant deju-
(Vers. 13). « Tunc dixit rex ministris Ligatis : stitia, econtrario * dicentibus, non debere populum
pedibus et manibus ejus, mittite eum in tenebras Dei (qui decimas solveret, et primitiva daret, etcse-
exteriores ; ibi erit fletus et stridor dentium. "Ma- tera quae in Icge scripta sunt, faceret) humanis le-

nus ligatus et pedes, fletumque oculorum, et stri- gibus subjacere. Caesar Augustus Herodem ^ filium
dorem dentium.vel ad comprobandam resurreclio- Antipatris alienigenam et proselytum, regem Judaeis
nis intellige veritatem. Vel certe ideo ligantur constituerat, qui tributis praaesset, et Romano pa-
manus et pedes, ut raale operari, et currere desi- reret imperio. Mittunt igitur Phariseei discipulos
stant ad effundendum sanguinem ^. In fletu quo- suos cum Herodianis, id est, militibus Herodis,
que oculorum, et stridore dentium, per metapho- seu quos illudentes Pharisaei ^ quia Romanis tri-
ram membrorum corporalium, magnitudo osten- buta solvebant, Hcrodianos vocabant, et non divino
ditur tormentorum. cultui deditos, Quidam Latinorum ridicule Hero-
(Vers. 14j. « Multi autem sunt vocati, pauci vero dianos 178 putant, qui Herodem Christum esse
electi. )' Omnes parabolas brevi sententia 17 7 credebant quod nusquam omnino legimus.
'',

^ Quinque mss.impudentix habent, pro pn^ni- ctigali pcr vim exigendo promptos atque expeditos:
ientige. Sic Rab. quanquam notatum Huetio Herodis quidem Magni
2 « Neque enim, ait Adamantius, uti decuerat, temporibus, qui primus pendendis Caesari tributis
ambulavit, neque ea qu;e decuerat egit. » Hic tres operam contulit, milites, qui per vim illa exige-
mss. currere dcsinant. rent, exstitisse, non item hisce Flerodis Antipae,
^ Totidem verbis Origenes « Sospitatoris tem- : cujus potestati neutiquam id permissum, sed ut
poribus, cum tributum Ilomanis pendere jussi sunt precibus tantum, auctoritate, et consilio procura-
Judffli, dc eo inter eos disputatum deliberatumque ret.
est utrum consecratam Deo gentem, quasque ipsius ''
Hieronymum suggillat hic Scaliger in liusebia-
esset portio, tributum prinnipibus solvere consen- nis animadversionibus. « Quod, ut ait, non Latini
taneum sit, an pro libertate certare, si vitam pro id prodiderunt, sed ex veteribus Grascis Epipha-
arbitrio ducere non liceal, et tribulum minime nius, Gra3cus et ipse scriptor, id retulit. » Temere
pendere. » Notum scilicet, post ArChelai unius ex enim vero LaLinorum enim multo vetustiorum Epi-
;

tetrarchisexsilium, redactamin provinciae tbrmam, phanio, quod rectissime monet S. Pater, opinatio
Syriaeque fuisse attribuLam Judieam atque exinde : haec fuit. Latinus utique scriptor Tertullianus,
factam celeberrimam descriptionem.Quirini prajsi- sive auctor alterius partis libri de Prxscript. advers.
dis Syria3 qui Judeeorum facultates ccnsuit. Tunc hnerelic., cap. 'i5 « Prajtermitto, inquit, Phari-
:

aliquos rebellasse, prfficipueque Judam quemdam sffios... cum his etiam Herodianos, qui Christum
Gaulaniten (Origenes Galilxum dicit, cujusin apo- Herodem esse dixerunt. » Itemque Latinus Phila-
stolorum Actis mentionem facit Lucas) plurimosque ster Brixiensis, qui aliquot Hieronymum annos
ad defectionem a Romanis impulisse, auctor est praecessit, h«res. 28, de Herodianis, « Qui, ait,
Josephus, lib. Antiquilt. xviii, cap. i. Herodem, regem Judajorum percussum ab angelo,
* Tres Palatini mss. econtrario nitentibus non ipsum ut Christum sperantes exspectant, » Ex qui-
de-
bere, etc, qui et paulo post verbura, faceret, praj- bus (ut id quoque obiter de ridicula opinione ad-
termittunt. Sic Rab. dam) videas auclores qui illa scripserunt, alios
Eodem prosequitur atque Origenes gradu
•'
: atque alios Herodes sibi persuasisse ab Herodianis
« Qui tunc prfflerat tetrarcha (Herodes Antipas, pro Messia habitos. Nam quod Hieronymus de He-
quem de nomine vocat Hieronymus, filium Anti- rode Antipa notat, Philaster de Agrippa Aristobuli
patris in aliis libris Antipatri) populo persuadere
: filio sentit,cujus mentio,est Actor. xii, 22. Epipha-
conabatur, pr^senti rerum statui sese ut accom- nius autem a Scaligero laudatus. et Niceta, lib. i
modaret, nec voluntarium contra potentiores bel- Thesauri, cap. 34, de Herode Magno, quem sui
lum susciperet, et vectigalia solveret. » pro Christo haberent, verius interpretantur. Inte-
^ Ita etOrigenes colligebat « Veri quippe simile
: rim alio nomine insiraulari possc Hieronymnm
est, qui tributum Caesari in populo pendi vellent, Huetius retur, quod cum hic dicat, ridicule existi-
Herodianos ab eis fuisse appellatos, quod id ne- mari a quibusdam Latinorura, Herodianos esse,
quaquara faciendum csse statuebant.Qui autem li- qui Herodem Christum esse censebant, ipse tamen
bertatis specie ducti, quo minus vectigal Cajsari in Dialogo contra Luciferianos scribat, Herodiani
pensilaretur, ii fuisse videntur Pharis;ei, etc. Sed )^
Herodem regem suscepere pro Christo. Verum non
nec prior Hieronymi a vero abludit scntentia, He- sic illequemadmodura Abrinc.episc. refert, sub as-
rodianos fuisse appellatos Hcrodis milites, sive do- serentis persona scripsit, sed quasi male compa-
pcsticos ejus tributorum coactores, bomines ve- ctani fabulam rhetorica figura prseteriens, T?iceo
 ;

169 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH.EI LIB. II. CAP. XXII. 170

(Vers. 16.) « Magister, sciraus quia verax es, ct X " Et relicto co, abierunt. >• Infidelitatem cum
viam Dei in veritate doces : et non est tibi cura miraculo pariter reportantes.
dc aliquo. Non enim respicis personam hominum: (Vers. 23.) « In iilo die accesserunt ad eumSad-
Dic ergo nobis quid tibi videLur licet censum :
duca;i, qui dicunt non esse resurrectionem. » Duae
dari Gaesari, an non ? » Blanda ct fraudulenta '
haereses erant in Judajis una Pharisa^orum, altera
:

interrogatio, illuc provocat respondentem, ut ma- Sadducfcorum. Pharist-ei traditionum et observa-

gis Deum quam Caesarem timeat, et dicat non de- tionum, quas illi oEotipi.jjEic vocant, justitiam
bere tributa solvi, ut statim audientes llerodiani, praeferebant unde el diinsi vocabantur a populo.
;

seditionis contra Romanos principem teneant-. Sadducici autem, qui interpretantur jusli, et ipsi
(Vers. 18. ( « Cognita autem Jesus nequitia eo- vindicabant sibi quod non erant prioribus et :

rum, ait : Quid me tentatis, hypocrita) ? » Prima corporis ct animaj resurreclionem credentibus,
virtus est respondentis interrogantium mentem confitcnlibusque, et angelos, et spiritum sequen- :

cognoscere,et non discipulos,sed tentatores vocare. tes (juxta Actaapostolorum) omnia denegabant
Ilypocrita ergo appellatur, qui aliud est, et aliud
{Acl. xxiii, 8). Ista} sunt dua; domus ', de quibus
simulat, id est, aliud opero agit, et aliud voce proe- Isaias manifestius docet, quod offensur.-e sint in
tendit.
^ lapidem scandali (/5«. viii, 1 i).
(Vers. 19.) « Ostendite mihi numisma census.
(Vcrs. 24 seqq.) .« Et interrogaverunt cum di-
At ilii denarium. » Sapientia semper
obtulerunt ei
centes ; Magistcr, Moyses dixit : Si quis mortuus
sapienter agit, ut suis potissimum tentatores ser-
monibus confutcntur. Oslendite, inquit, mihi de-
fuerit180 non habens filium, ut ducat frater ejus
uxorcm iilius, et suscitet semen fratri suo. Erant
narium, hoc est, genus nummi, quod pro decem
autem apud nos septcm fratres et primus, uxore :

nummis imputabatur,ethabebat imaginem Ca-saris.

ducia, defunctus est, et non habens semen,reliquit
(Vers. 20.) tld « Et ait illis Jcsus:Giijus est
uxorem suam fratri suo. Similiter secundus,et ter-
imago hffic, et superscriptio ? » Qui putant inter-
tius usque ad septimum.Novissime autem omnium
rogationem Salvatoris ignorantiam esse, et non
elmulier defuncta est. » Qui resurrectionem corpo-
dispcnsationem, discant e.x prajscnti loco, quod
rum non credebant, et animam putabant interire
utique potuerit scire Jcsus cujus iinago esset in
cum corporibus, recte istiusmodi fingunt fabulam,
nummo; sed inlerrogat, ut ad sermoncm corum
quc-e dcliramenti arguat eos, qui resurrectionem
competenter respondcat.
asserant mortuorum. Potest autem fieri, utverein
(Vers. 21.) « Dicunt ei : Ca;saris. Tunc ait illis :

gente eorum aliquando hoc acciderit.

Reddite ergo quaj sunt Cajsaris Gffisari, et qua;
sum putcmus Auguslum, C
Dei Deo. » Cffisarcm non (Vers. 28.) « In resurrectione ergo cujus erit de

sed Tiberium signiflcari privignum cjus, qui in lo- scptcm uxor? Omnesenim habuerunt eam. )>Tur-
cum successit ipsius'', sub quo passus est Domi- pitudinein fabulte opponunt, ut resurrectionis de-
nus. Omnes autcm reges Ilomani a primo Caio C.-c- ncgcnt vcritatcm.
sare, qui impcrium arripuerat, GiEsares appellati (Vers. 29.) « Rcspondens autem Jesus, ait illis :

sunt [Al. appcllantur]. Porro quod ait llcddile Erratis,nescientc8 Scripturas.ncque virtutem Dei.»
:

quie sunt Camarix C;vsari,'\t\ est nummum tributum, Proplcrca crranl.quia Scripturas nerciunt :et quia
et pccuniam :ettiux sunt Dci /)t'o,decimas,priinilia3 Scripturas ignoranl, conscquenter nesciunt virtu-
et oblationes, ac victimas sentiamus: quomodo ct tcm Dei, hoc cst Christum, qui est Doi virtus. et
ipse reddidit tributa pro se et Petro {Matik. xvii, Dci sapientia (I Cor. i, 2\).

20); et Deo rcddidit qurc Dei sunt, Patris facicns (Vers. .30.) « In reiurrcclionc onim ncquo nu-
voluntatem {Joan. vi, 38). bent, neque nubenlur'^ sed sunt sicut angcli Dci
;

(Vcrs. 22.) « Et audicntes, mirati sunt. » Qui in cfulo. » Latina consucludo Gra;oo idiomati non
credere dcbuerant ad tanlam sapientiam, luiiati rcspondct..Niiberc oniin proprie dicuntur muliores,
sunt quod calliditas eoruin insidiandi nnn inve- ct viri uxorcs duccre ; scd nos simplicitor diclum
nisset locum '*.
n intplligamus, quod nubere de viris.ct nubi dc uxo-

inquit, quod Ilerodiani llerodcm rogcm susccporc alii minus bono, contra Ihmanum prinripem te-
pro Christo. » Dcniquc addo in nostri.s mss. crrdc- ncant, olc.
rcnl lcgi pro crcdclxuif. '
lloolius duo iioslris mss. habcnl, m locum vi-
' Ilufsum Ejusinodi laudo dohor-
0['ig(Mios : « trici suh ijuo, otc.
tanlur, no llorodianonim porsonani rospioiat, aut Origoncs ait, " Nullam «ibi pra«bitam illi insi-
C.osarianoriun utjuxla IMiarisironiin soiilonliam
:
diandi oooasioncm domiruli. •>

tribulum Cajsari non cssn solvondimi aflirmans, ^ Confor S. [Jootorom in Commcnlariis in hunc
Ilerodianis ab ipsis tradorctur. » Et |)aulo siipc- Isaia; looum, ot in Enisl. ad Tiluin. Epislolam quo-
rius « Ita impodicnlo oo, (|uc) miniis ccnsiis C.o-
:
(|uo ad /liiwiiain, qii.osl. 10, pt Dialoijum advers.
sari darotnr.oum quasi dcfoolionis auotorom alquc Lucifcrianos. num. 8.
impulsorcm llomanis tradituri fiiissont llorodia- ' nul>cnlur, \u Vorononsi
I'ro nciiuc l^vangolio-
ni. » rum vcluslissimo oxoniplari, magis ad Lalini sor-
^ Duo Palalini mss., iirinciiicm cuni tcncaut nionis propriolulom 08l, nci/Mtf uxores ducent.

Patrol. X.Wl.
 :

171 S. EUSEBII HIERONYMI m

ribus Bcriptum sit.Si in resurreclione non nubent, A viventimn ; ut cum probaverit animas permanere
nequc nubentur rCHUrgent crgo corpora, quic pos- post inortcm (noquc enirn poterat ficri, ut eorum
sunt nubere ct nubi. Ncmo quippc dicit
' dc lapidc cssct Dcus, qui ncquaquam subsisterent), conse-
et arbore, et his rebus, qu.-c non habcnt mcmbra qucntcr introduccrelur et corporum resurrectio,
genitalia, quod non nubant, neque nubantur scd qu£e cum animabus bona malave gesserunt. Hunc
;

de his qua; cum possunt nubere, tamen alia ra- locum pleniusin extrema parte primae Epistolae ad
tione non nubunt. Quod autem inferLur ; Scd siml Corinthios Pauhis apostolus exsequitur (f Cor. xv,
sicut angcli Dei in rado, spirituaHs repromiltilur .T) seqq.).

conservatio. (Vers. 3i seqq.) 182 « Pharisffii autem au-

(Vers. 31 seqq.) «De resurrectione autcm mor- dicntes quod silentium '*
imposuisset Sadducaeis,
tuorumnon legistis quod dictum est a Deo, dicentc convenerunt in unum : et interrogavit eum unus
vobis Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et
:
ex eis legis doctor, tentans eum : Magister, quod
Deus Jacob Non cst Dcus mortuorum, scd viven-
:
cstmandatum magnum in lege? Ait ilU Jesus :Di-
tium. Et audienles turbne mirabantur de doctrina Uges Dominum Deum tuum, ex toto corde tuo, et
ejus. » Ad comprobandam resurrecLionis veritalem in tota anima mente tua hoc est
tua, et in tota :

multo aliis manifestioribus 181 excmplis uti po- maximum et primum mandatum. Secundum au-
tuit ^ e quibus est illud : Suscitabuntur mortni, et tem simile est huic : Diliges proximum tuum sicut

resurgent qui in sepulcris sunt {Isa. xxvi, 19). Et in teipsum. In his duobus
mandatis universa lex
alio loco: Multi dormienlium de terrae pulvere con- pendet et propheta;. » Quod de Herode et Pontio
surgent : alii in vitara, el alii in opprohrium et con- Pilato legimus, in Domini nece eos fecisse concor-

fusionem selcrnam [Dan. xu, 2). Quaeritur itaque, diam, hoc etiam nunc de Pharisaeis cernimus et
quid sibi volucrit Dominus hoc praeferrc testimo- Sadducffiis, qui inter se contrarii sunt, sed ad ten-

nium, quod videtur ambiguum, vel non satis ad tandum Jesum pari mente consentiunt. Qui ergo
resurrectionis pertincns veritatem : Ego sum Deus jam supra in osLensione denarii fuerant confutati,
Abraham, et Deus lsaac,ct Deus Jacob ; et quasi, et adversae partis factionem viderant subrutam,
hoc prolato, probaverit quod volebat, statim intu- debuerant exemplo raoneri ^, ne ultra moUrentur
lerit Ncn est Deus mortuorum, sed vivcntium.
:
insidias sed malevolentia et livor nutrit impu-
:

Cujus rei turbce quoquc circumstantes, mystcrium dentiam. Interrogat unus ex legis doctoribus, non
cognoscentes, admiratacsunt de doctrinaet respon- scire desiderans, sed tentans, an interrogati:s nos-
sis illius ^. Supra diximus Sadduceeos, nec ange- set quod interrogabatur, quod sit majus manda-
lum, nec spiritum, nec rcsurrectionem corporum tum non de mandatis interrogans, sed quod sit
:

confitentes,animarum quoque interitum praedicas- primum magnumque mandatum ut cum omnia ;

se. Hi quinque tantum libros Moysis recipiebant, quae Deus mandaverit magna sint quidquid ille :

prophetarum vaticiniarcspucntes.Stultum crgoerat responderit, occasionem habeat calumniandi,aliud

inde proferre tcslimonia, cujus auctoritatem non asserens magnum esse de pluribus. Quicunque
sequebantur. Porro ad asternitatem animarum pro- igitur novit et interrogat non voto discendi, sed
bandam de Moyse ponit exemplum Ego sum Deus : sLudio cognoscendi, annoverit ille qui responsurus
Abrahatn, et Deus Isaac, et Deus Jacoh [Exod. iii, est, in similitudinem Pharisaeorum non quasi di-
6). statimque infcrt : Non est morluorum Deus, sed scipulus, sed quasi tentator accedit.

'
Tres Palatini mss., corpora quicum possini nu- sunt,aut eorum qui non sunt, absurdum est autem,
bere, etc. Deum, qui dixit Ego sum qui sum, id mihi nomen
:

Eadem Origenis ncdum responsio, sed fere sunt

- est, horum esse Deum pronuntiare, qui neutiquam
verba « Ad id autcm dicemus, cum dcpromptis c
: sunt quod si illud absurdum est, eorum profecto
:

prophetis sexcenlis tcstimoniis probare possit Ser- Deus est, qui sunt, et qui vivunt, et qui exsistunt,
vator, futuram vitam hominis manere, id minime quique benencium a Deo in se collatum agno-
fecisse quod sciUcet unam Moysis Scripturam ad-
:
Vivunt ergo, Deum, ipsi usque benficium
scuiit....
mitterent Sadducaei, a qua dcducLa ratiocinalione, agnoscentes Abraham, et Isaac, et Jacob, » etc.
convincere ipsos vohiit: sic autem illa se habcre D 3 Palatin. mss., de doctrtJia responsionis iliius.
videtur Deus dixit Moysi : Ego sum Deus Ahraham,
: * Idem mss., Pharisxi, atidito quod silentium,eic.
et Deus Isaac, el Deus Jacob, cum oraculum ipsi in ^ In uno Cisterciensi, exemplo moveri, ne, etc.
rubo reddidit aut igitur Deus,eorum Deu? est,qui
;

LIBER QUARTUS.
(Vers. 41 seqq.) 183 « Congregatis autem Pha- vocat eum Dominum, dicens Dixit Dominus :

risffiis, inlerrogavit eos Jesus, dicens : Quid vobis Domino meo, Sede a dextris meis, donec ponam
videtur de Christo? cujus filius cst? Dicunt ei inimicos tuosscabeUum pedumtuorum {Psal. cix,
David. Ait illis : Quomodo ergo David in Spiritu 1)? Si ergo David vocat eum Dominum, quomodo
173 COMMENTAH. IN EVANGELIDM MATTILI^I \A\i. IV. CAl». XXIII. r
filius ejus est? » Qui ad tenta.nfJum Jesum fucrant \ culiis est ad turbas et a.:l discipulos suos, dicens :

congregati, ot veritatom frauduleiita interroga- Supcr cathodram Moysi sederunt Scriliaj et IMiari-
tionc capore nitebantur ', occasionem praebuorunt Sfei onmia ergo quaecunque dixerint vobid, ser-
:

confutationis suae. Interroganturquc [Al. Interro- vate et facite : secundum opera vero eorum nolite
gatur] de Chrislo cujus filiussit. Interrogatio Jesu faccfc. Dicunt cnim, et non faciunt. » Quid man-
nobis proficit usque hodie contra Jud;cos. Et hi suctius, quid benignius Domino ' ? Tentalur a
enim qui confitcntur Christuin esse venturum, Pharisaeis, confringuntur insidioe eorum et secun-
hominem simplicem et sanctuai virumasserunt de dum Psalmistam Sagittx parvutorum jaclx sunt
:

genere David. Interrogcmus ergu eos docti a Do- plagnceorum {Psal. lxiii, 8), et nihilominus pro-
mino si simplex homo est, et filius tantum Da-
: ptor sacerdotii et nominis dignitatem, horlatur
vid quomodo David vocet eum Dominum suum
: : populos ut subjiciantur ois, non opera, sed doctri-
non erroris inccrto, nec propria volunlatc sed : narn considcrantes. Quod autem ait : Super cathe-
in [Al. tacet Testimonium au-
in] Spiritu sancto. dram Moijsi scderunt Scribx et Pliarisaei ; per ca-
tem quod posuit, de cenlusimo nono psalmo sum- thcdram doctrinam legis ostendit. Ergo et iilud
ptum est. Dominus igitur David vocatur, non se- quod dicitur in Psalmo In cathedra peslilentix :

cundum id quod de eo natus est, sed juxta id non sedif {Psal. i, 1). Et Cafhedras vendentium co- :

quod natus ex Patrc semper fuit, procveniens tumbas everlit {Matth. xxi, 12 ; ^larc. xi, lo\ doc-
ipsum carnis sua3 patrcm. Jud;ci ad dclndendam trinam debcmus accipore.
interrogationis verilatcm frivola multa configunt, (Vcrs. 4.) autcm onera gravia et im-
a Alligant
vernaculum Abraha; asserentes, cujus fucrit filius portabilia, et in humeros hominum
imponunt di- ;

Damascus Eliezer {Gen. xv, 2) et cx ipsius per- : gito autem suo nolunt ea movere. » Hoc gonera-
sona scriptum psalmum, quod post cffidem quin- liter adversus omnes magistros, qui gravia jubent
que rcguin {Gen. xiv, 1.5), Dominus Deus Domino *, ct minora non faciunt. Notanduin aulem 185
suo dixerit Abrahac Sede ad dexteram meam, do- : qnod et humeri, et digitus, et oncra, et vincula,
nec ponam inimiros iuos scabellum pedum fuorum. quibns alliganlar onera, spirilualiter intelligenda
Quos interrogemus: Quomodo Deus dixerit Abrahaj sunt.
ea qua3 sequuntur Tccum principium in die virlu- : (Vers. 5.) « Omnia opera sua faciunt, ut vidcan-
lia tux in .splendm ihus sanctorum, ex utero ante Luci- tur ab hominibus. » Quicunque igitur ita facit
ferum genui fe; ct : .furavit Dominus, et non pcenitebit quodlibct, ut vidcatur ab hominibus, Scriba et
eum ; tu es sacerdos in xternum, 18-8 secundum Pharisffius est.
ordinem Metcliisedech [Psal. cix, 3, 4)? Et respon- (Vers. 0.) Dilatant enim phylactcria sua, ct ma-
dere cogamus, quomodo Abraham ante Luciferum C gnificant fimbrias. Amant autom primos recubi-
genitus sit ; et sacerdos fuerit secundum ordincm tus in cffinis, et primas, cathcdras in synagogis, et
Melchisedech : pro quo Melchiscdech - ohtulerit salutationes in foro, et vocari ab hominibus Rab-
paiiem et vinum, et a quo decimas proadaj accepe- bi. » Voe nobis miscris, ad quos Pharisa-orum vitia
rit {Gen. xiv, 1«, 20). transierunt. Dominus cumdcdisset niandala Legis
(Vers. 30.) « Et ncmo poterat ci rosponderc ver- per Moysen, ad extremum intulit i.igabis ca in :

bum neque ausus fuit quisquam ex illa die cum

: vianu tua, et erunt immola "
antc oculos tuos {Dcut.
amplius interrogare. » Pharisaji et Sadducaii qua?- VI, H). Et cst scnsus : Pr;ccepla nica sint in manu
rentcs occasioncm calumni;e, et verbum ali(|uod tua, ut opere complcantur : sint anle oculos luos,
invcnirc, (|uod patcret insidiis, quia in scrmonibus ut die ac noclc incdilcris in cis. Hoc Pharisasi
confutati sunl, ultra non intcrroganl. sed apcrtis- male interprctantcs, scribebant in incmbranulis *
simc comprchensum, Roiiiana! tradunt polestali. Docalogum Moysi, id est dcccm vorba logis, com-
Ex quo intelligimus vcnena invidi;c possc (luidcm plicantos ca, ct liganles in fronte, cl quasi coro-
piipcrari, sod difficilc conquicsccrc. n;un capilis lacicnlcs, ut scmpor ante oculos mo-
(Cap. X.MII. — Vcrs. 1 scqcj.) n Tuiic .l(>sus h»- vcrcntiir : qiiod usquo hodie Indi, Persaj ", et

* Pcues Vi('l()riuin, carperc uitcfjnntnr, ulc. n (|u;u habct S. Patcr ad Ezcchiclis, cap. xxiv : Aiun-
- Ilal)., ijiii Mclchisedecli. llebiwi hucusiiue llahjilonios maiiistros I.rijis pr.vt
•'
VariiuU sccuni inviccm nostri niss. In idiis, cepta scrruntcs. Ihrali^gum scriptum in nwmbrauu-
<iui(l hciiiiiniiisy Domino
clc, tcntato u l*liaris;i'is, lis, circumilarc capi'i siin.ct Ii:rc csse, (iu;r jubcntur
iii ihmiiius lciitatur, olc.
aliis, anlc oculos, et in frontc pcndrrc, ut .wmpcr vidcant
Fortassc vcriiis nostri \nHi>.,(iui (irawliu jubciit.
'
piwccpla sunt. Vcruni. iit nd euni locum ob-
(/i(,r
HcbraMis iiaJKit nriSli, Iroiilulia, Si'|)lu;r.jinta
''
sorvanius, hic (]uoquc falcndum cst, si qua Rab-
vero, ad quonitn liic sc S. Palcr ralion^^in clVonnal, binis rcs suas nairaiUibus lides esl. ct si quid
iiciifj-y., quod est, iminotit : contra Latiiia intor- hodicrna (nioi|uc apiid (>o3 consiicludo probat. non
pretatio, ct mnvebaiitur, (|ao(l ipscinct Hicron. vor- liecalogum Moysi, qiind llioronyinus tradit. sed
teril ox Hcl)rairi vcrbi ^sta propriolate, (jiia signi- <|uosilaiii dtiiitaxal Scripluiw lcxlus, duos ncmpe
fical in iiicodcndo (^orpus, aiit ali^iuid aliiid agila- Exodi, diios(]ti(! Dculcronoinii dcscriboro .soliios m
ro, ct inovorc (|uo sonsii in subiiexa cxposiliono
:
mciiibraniilis, ((iias IVoiili, villis ulriumque dif-
Pharis;iM)nim rroiitalia (b^scribii. ('.oiifcr adco siib- llticnlibiis, allig;ircnl.

se(|uonlcin adiiotalioncin. '

N(niicn l'crs:v noslri mss. ignoranl. Sic Hab.
><
Anlcu crat, iiiembranis. llis porro geiniiui siint,
 ;

175 S. EUSEBII HIERONYMl 176

Dabylonii faciunt : et qui hoc habuerit, quasi reli- ^ per dispensationem carnis ejus, 185 omnes re-
giosus in populis judicatur. Jusscrat quoquc aliud conciliati sumus Deo {J\om. v, 8). Qua^ritur quare
Moyses {Niun. xv, 38, 40) ut in quatuor angulis adversum hoc pra^ccptum, doctorem gcntiumApo-
palliorum hyacinthinas fimbrias facerent, ad Israc- stulus se essc dixerit (/ Tim. ii, 7) ; aut quomodo
lis populum dignoscendum, ut quomodo in corpo- vulgato sermone, maxime in Palaestina et /Egypti
ribus circumcisio signum Judaicaj gcntis daret, ita monasteriis se invicem Patres vocent? Quod sic
ct vestis haberct aliquam diffcrentiam. Supcrsti- solvitur : Aiiud csse naturapatrem vel magistrum,
tiosi magislri captantes auram popularcm, atque aliud indulgenlia. Nos si hominem patrem invoca-
ex mulierculis sectantes lucra, iacicbant grandos mus, honorem actati dcferimus, non auctorem nos-
fimbrias, et acutissimas in eis spinas ligabant, ut tra3 ostendimus vita?. Magister quoqiie dicitur ex
videlicet ambulanles ct sedentes interdum punge- consortio veri magistri. Et ne inflnita replicem,
rentur, et quasi hac admonitione retrahcrentur ad quomodo unus per naturam Deus et unus Filius,

officia Domini, ct ministeria servitutis ejus. Quia non praejudicat caeteris ne per adoptionem dii [Al.

ergo dixerat Dominus : Omnia opera stia faciunt, dei] vocentur, et filii : ita et unus et pater et ma-
nt vidantur 186 ab hominibus, quod generaliter gister, non prajjudicat aliis, ut abusive appellen-
accusarat, nunc per partes dividit. Pictatiola ' illa tur patres et magistri.
Decalogi, phylacteria vocabant : quod quicunque (Vers. 13, 14.) « Vae autem vobis, Scribae et

habuisset ea, quasi ob custodiam et monumentum Pharisaei hypocritae, quia clauditis regnum ccelo-
sui haberet non intelligentibus Pharisaeis, quod
: rum ante homines. Vos [Al. ipsi] enim non intra-
haec in corde portanda sint, non in corpore alio- : tis, nec introeuntes sinitis intrare. Vae vobis, Scri-

quin et armaria, et arca? habent libros, et notiLiam 1>{B et Pharisaei hypocritae, quia comeditis domus
Dei non habent. IIoc apud nos superstitiosoe mu- viduarum, orationes longas orantes, propter hoc
lierculee, in parvulis Evangeliis -, et in crucis lig- amplius accipietis judicium. » Habentes Scriba? et
gno, et istiusmodi rebus (quae habent quidem ze- Pharisaei legis prophetarumque notitiam, sciunt
lum Dei, sed non juxta scientiam {Hom. x, 2) us- Christum esse Filium Dei non ignorant natum :

que hodie factitant, culicem liquantes, et came- esse de Virgine sed dum praedam de subjecta sibi
;

lum glutientes {Infra, eodcm). Istiusmodi erat fim- plebe appetunt, nec ipsi introeunt regna coeJorum,
bria parva et brevis ex lege pra;cepta '^,
quam et nec eos qui potcrant, intrare permittunt. Hoc est
mulier illa quae sanguine fluebat, tetigit in pallio quod in Osee propheta arguit Absconderunt sa- :

Domini {Matth. ix, 20 Luc. viii, 44) sed non

; : cerdotes viam, interfecerunt Sicimam {Osee vi, 9). Et
est compuncta superstitiosis sentibus * Phari- rursum Sacerdotes non dixerunt, ubi est Dominus
:

saeorum magisque sanata ad tactum ejus. Gum- C

; {Osee IV, 4) ? Vel certe omnis magister qui scanda-
que superflue dilatent phylacteria, et magnas fa- iizat malis operibus discipulos suos, claudit ante
ciant fimbrias, gloriam captantes ab hominibus, eos regnum coelorum.
arguuntur in reliquis, cur qua^rant primos accu- (Vers. 15,) « Vae vobis, Scriba^ et Pharisaei hy-
bitus in coenis, et primas cathedras in synagogis pocritae, quia circuitis mare et aridam, ut faciatis
gulam sectentur et gloriam et vo-
et in publico : usum proselytum cum fueritfactus^facitis eum
: et
centur ab hominibus Rabbi, quod Latino sermone fllium gehennaj duplo quam vos. » Non eo studio
magister dicitur. Denique sequitur : servamus quaesita, quo quaerimus. Scribae et Phari-
(Vers. 8 seq.) Vos autcm nolite vocari Rabbi
<.<.
: saei totum lustrantes orbem, propter negotiationes,
Unus enim magister vester omnes autem vos
est : vel diversa lucra tam a discipulis captanda, quam
fratres estis ^. Et patrem nolite, vocare vobis super per imaginem sanctitatis ^, studium [Al. studii]
terram Unus est enim Pater vester, qui in coelis
: habebant de gentibus facere proselytum, id est,
est. Nec vocemini magistri quia magister vester
:
advenam, et incircucisum miscere populo Dei.
unus est, Christus. Qui major est vestrum, erit Sed qui ante, dum esset ethnicus, simpliciter er-
minister vester. Qai autem se exaltavcrit, humi- rabal, et crat semel filius gehennae, videns 186
liabitur, et qui se humiliaverit, exaltabitur. » Nec magistrorum vitia, et intelligens destruere eos
£)
magister, nec pater vocandus est alius, nisi Deus opere, quod verbis docebant, revertitur ad vomi-
Pater et Dominus noster Jesus Ghristus. Pater, tum suum : et gentilis factus, quasi praevaricator,
quia ex ipso sunt omnia [I Cor. viii, 6). Magister, poena majori dignus erit. Filius autem vocatur
quia per ipsutn omnia {Coloss. i, 16) vel quoniam : gehenna?, quomodo filius perditionis, etfilius hujus
' Id est, parvas sckedulas, quod et Victorio nota- fuisse tradit S. Pater.
tum, a Grcnco -'j/.ta-tov, quod est jibcllus, parva ^ Nostri mss. verba, omnes autem vos fratres
tabella, hisque similia. Paulo post pro voce ^noni- estis,ignorant. In Graeco quoque ipso desunt, in
mentum, rectius fortasse legeris munimentum. cujus uno alterove antiquo exemplari ad finem
' Rab., in paraholis Evangelii. sequentis versus post verba, coilis est, adjiciun- m
3 Duo e nostris mss., e.v Legis pracceplo. Sic tur.
Rab. *^
Victorius ait : Tres Florentini codd. ita legunt,
* Vitiose legerat Martianffius, scnsibus. Liquet vct diversa lucra a discipulis captanda guasiper ima-
\'evo,senlH)usreponendum cx mss.et contextu, ubi gineu: sanctitalis. Nos nihil mutavimus : utraque
acutissimas spinas fimbriis. Pharisaeorum alligatas enim lectio bona.
 :

177 COMMENTAK. IN EVANGELIUM MATTH^I LIB. IV. CAP. XXIII. 178

sa3culi. Unusquisquc enim cujus opcra agit, ejus A. bant studii, ut quae jussa fuerant, comportarentur
filius appellatui^. caeterea qu(e erant majora, utrum quis -facerct, an
(Vers. 16.) « Vaj vobis, duccs cfcci, quia dicitis ;
non, parvipcndebant. tt ex hoc ilaque capitulo ar-
quicunque juravcrit per templum, nihil est qui : guit eos avariti.fi, quod studiose ctiam vilium oleo-
autem juraverit in auro templi, debitor est. rum decimas oxigant, et judicium in disccptatione
Stulti et Cffici, quid enim majus est, aurum, an negotiorum, misericordiamque in paupcres, pupil-
templum quod sanctificat aurum? Et quicunque los et viduas, et fidem in Deum, qua? magna sunt,
juraverit in altori, nihil est quicunque autem ju- : prDctermittant.
raverit in dono, quod est super iliud, debet. Cteci, (Vers. 24). « Duces caeci, excolantes culicem,
quid enim majus est, donum, an altare quod sanc- camelum autem glutientes. » Camelum puto
tificat donum? Qui ergo jurat in altari, jurat in eo, esse, secundum sensum pra;sentis loci, et magni-
et in omnibus quse super illud sunt. Et quicunquc tudincm prfflceptorum, judicium, et misericor-
.juraverit in templo, jurat in illo, et in eo qui habi- diam, ct fidem. Culicem autem decimas mentbae,
tat in ipso. Et qui jurat in coelo, jurat in throno anethi, cymini, et reliquorum vilium olerum. Haec
super eum. » Supra, ut no-
Dei, et in eo qui sedet contra praeceptum Dei, qu.TR rnagna sunf, devora-
bisvisum est.cxposuimus quid significaret traditio ^ mus atque negligimus, ct opinionem rcligionis in
B
Pharisaeorum, dicentium Donum fjuodciinque ext : parvis, qua; lucrum habcnt, diligentiam demons-
ex rne, tibi proderit [Matth. xv, 5) ; nunc duplex, ct tramus.
adunam avaritiae occasionem trahens, Pharisaco- (Vers. 25, 26.) « Vaj vobis, Scriba; ct Pharisaei
rum traditio condemnatur, ut arguantur cuncta pro hypocritae, quia mundatis quod deforis est calicis et
lucro lacere, et non pro timore Dei. Sicut enim in paropsidis, intus autem plcni estis rapina et im-
phylacteriis et (imbriis dilatatis opinio sanctita- munditia. Pharisccc c;cce, munda prius quod in-
tis captabat gloriam, ct pcr occasioncm gloriae tus est calicis et paropsidis, ut fiat et id quod de-
quaerebat lucra sic alia traditionis inventa stropha,
: foris est mundum. » Divcrsis vcrbis, codcm sensu
impietatis arguit praiceplores. Si quis in contentio- quo supra, arguit Pharisa-os simulationis atque
ne, seu in aliquo jurgio, vel in causaj ambiguo, ju- mcndacii, quod aliud ostenlent - hominibus foris,

raaset in templo, ct postea convictus cssct men- aliud domi agant. Non quod in calice et paropside
dacii, non tenebatur criminis reus [M. ejus]. Sin eofum superslitio moraretur; sed ISS quod foris
autem jurassct in auro et pccunia, quoe in templo hominibus ostcndcrcnt sanctilatcm, in habitu, in
saccrdotibus offerebatur, statiin id in quo jurave- scrmonc, in phylactcriis, in fimbriis, in orationum
rat, cogebatur cxsolvere. Rursum Si quis juras_ :longitudine, et coeteris hujusmodi, intrinsecus au-
set in altari, perjurii reum nemo tenebat [Al. reti- C tem essent vitiorum sordibus pleni.
nebat) : sin autem perjurassct in dono, velinobla- (Vers. 27, 28.) « Vae vobis, Scribaj ct Pharisaei
tionibus, hoc est in hostiis, in victimis, et in si- hypocrita?, quia similes cstis sepulcris dealbatis,
mila ct caiteris quaj offerunlur Dco supcr allarc. qu;o a foris parent hominibus spcciosa, intus vero
haec studiosisime repclebur.tur[.li.repctcbantj. Ar- plcna sunt ossibus mortuorum, et omni spurcitia.
guit ergo eos Dominus, ot stultitia; et fraudulcntiic, Sic et vos a foris quidcm parelis hominibus justi :

quod multo majus sit templum quam aurum, quod intus autem pleni cstis hypocrisi et iniquitate. »
sanctilicatur a tcmplo, ct altare quam hostia'" qu;c Quod in calicc ct paropsidc dcmonstrarat, co quod
1S7 sanclificantur ab allari. Toliini autcm Cacio- foris loli csscnt, ct inlrinsccus sordidi, hoc nunc
bant, non ob Dci tiinorcm, scd oli divitiarum cu- per p.vcmplum scpulcrorum rcplicat; quodquomodo
piditatom. scpulcra forinsccuslila siint calce, ct ornata mar-

(Vers. 23.) « Vae vobis, Scribaj ct Pharisffii hy- moribus ct auro, coloribusquo dislincla, intus
pocrita;, quia dccimatis mentham et anelhum ct autom plcna sunt ossibus morluorum sic ot pcr- ;

cyminum, ct rcliquistis quaj graviora sunt Legis, vcrsi inagislri, qui alia docent, ct alia faciunt,
judicium, ct misoricordiam, ct fideni. Ila^c opor- munditiam habilu vcrborum humililate
vestis, ct
tuit faccre, ct illa non oinittcre. » INlulta in Logo rv domoiislranl intus autcm plcni sunt omni spur-
:

prKcepta sunt, (iu;c lypns praifcrunt futurorum. cili;), ot libidinc. Dcniqut! manifcsllus hoc ipsum

Alia vcro apcrta sunt Juxla Psalinistam ', diccn- cx[)ii!nil, inforens : Sie et ros a foris ijuidem pare-
tem : Mandnlum Domini liiridunt, illuminans orii- lis hominihus fusli : intu.s aulrm pieni cstis htjpocrisi
los {l'sal. .wiil, '.)). qu;i! slatim opcni dosidcrant. et initiuilnte.

Vcrbi gratia : Non adultcral)is : non fiirtuiii facics : (\'ors. 2'.) scfpi.) -• V;o vobis, Scriba» ct Pharisffii
nan tcstimonium falsuin dicos [llxod.K\,l'.\-[''}), clc. liypocrit;c.qui;» ;rdilic;itis scpulcra |)rophi'tnrum,cl
quia pr;nccpcral Dominus (ut into-
PliariH;ci aiilcm oriiatid monumonlu juslnrum, ctdicitis : Si fuisse-
rim intcllectusmysticos dimittamus) propter alimo- mu8 palrum noslrorum, non fuissemus
in dieltus
niam saccrdotum ct Ijcvitarum qunruin pars crat socii oorum in .«anguine prophelarum. IlaquP to-
Dominus {iSum. xxni, 20) oninium rcrum otTcrri stimonio eslis vobiamclipsis : ciuia lilii csliscorum
in templo dccimus (E.iw/. xxii, 2'.)) : Iioc unum habc- (lui propholus occidcrunt. » Prudonlissimo syllo-

' Inlerscrit llab., cl Hluminanl oculos. ' Anlea orat, Aliud ostendant.
 ;

17.9 S. EUSEBII HIERONYMI 180

gismo coarguit cos filios cssc homicidarura, dum A apostolorum discipuli (Act. v, •40) : et persecuti
ipsi opinionc bonilatis et gloriaj in populos sepul- eos sunt de civitatc in civitatem : expellentes de
cra a3diricanl prophctarum, quos majorcs corum Judaeo : populum transmigrarent.
ut ad gentium
interfecerunt, ct dicunt : Si fuissemus tcmpore (Vers. Ut veniat super vos omnis
35, 36.) «
illo,non fecissemus ea qu;.c fcccruntpatres nostri. sanguis justus, qui effusus est super tcrram, a
Hocautcm etiamsi sermone non dicant, opcre lo- sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariae
quuntur, cx co quod ambitioso et magnifice »di(i- filii Barachiffi, qucm occidistis inter templum et
cent mcmorias occisorum, quos a palribus suis es- altare. Amen dico vobis, vcnient haec omnia super
se jugulatos non negant. generationem istam. » 100 De Abel nuUa est
« Et vos implete mensuram patrum vcstrorum.» ambiguitas, quin is sit quem Cain - frater ejus
Probato superioribus dictis, quod filii essent ho- occiderit {Gen. iv, 8). Justus autem non solum ex
micidarum, ct eorum (]ui prophetas occidissent, Domini nunc scntentia, sed ex Genesis testimonio
nunc concludit quod voluerat, et quasi cxtrcmam comprobatur, ubi accepta ejus a Deo narrantur
syllogismi partcm ponit. Et vos implcie niensiimm munera {Ibid. 5). Qua?rimu3 quis iste sit Zacha-
patriim vestrorum.t^9 Quod illis dcfuit, vos adim- rias, filius Barachiaj, quia multos legimus Zacha-
plete. Illi interfecerunt servos : vos Dominum cru- Tj rias. Et ne libera nobis tribueretur erroris facultas,
cifigite. Illi prophetas: vos eum qui a prophetis additum est Que^n occidistis inter templum et alta-
:

praedicatus est. re. In diversis diversa legi, et dcbeo singulorum

(Vers. 33.) « Serpentes, (Al. additur et) gcnimi- opiniones ponere. Alii Zaehariam filium Barachiaj
na viperarum, quomodo fugietis a judicio gehen- dicunt, qui in duodecim prophetis undecimus est,
nae? » Hoc ipsum et Joanncs Baptista dixerat {Luc. patrisque in eo nomen consentiat [^1/. consentit]
iiT, 7). Sicut ergo de viperis nascuntur viperap:sic de sed ubi occisus sit inter tempulm et altare, Scri-
homicidis patribus,vos, inquit, nati estis homicidse. ptura non loquitur; maxime cum temporibus ejus
(Vers. 34.)« Ideo ecce ego mitto ad vos prophetas, vix ruinae templi Zachariam patrem
fuerint. Alii
et sapientes, et scribas, ct cx illis occidetis et cru- Joannis quibusdam apocrypho-
intelligi volunt, ex
cifigetis, etex eis flagellabitis in synagogis vestris rum somniis approbantes, quod propterea occisus
et persequemini de civitate in civitatem. » Hoc sit, quia Salvatoris pra^dicarit [Al. praedicaret]
quod antea dixeramus, Implete mensuram. patrum adventum. Hoc quia de Scripturis non habent aucto-
vestroruni, ad personam Domini pertinere, eo quod ritatem, eadem facilitate contemnitur, qua proba-
occidendus esset ab eis.potestet ad discipulos ejus tur. Alii istum volunt Zachariam, qui occisus est
referri, de quibus nunc dicit : Ecce ego mitto ad vos a Joas rege Juda3 inter templum et altare 3, sicut
prophetas, el sapientes, et scribas, etex illis occidetis, ^ Regum narrat historia. Sed observandum, quod
et crucificjetis, ct flagellabitis in synagogis vestris, iUe Zacharias non sit filius Barachiae, sed filius
et perscquemi de civifale,in civitateni, ut implcatis Joiadae sacerdotis. Unde et Scriptura refert; Non
mensuram patrum vestrorum. Simulque observa fuit recordatus Joas patris ejus Joaidas, quia sibi *

juxta Apostolum scribenlem ad Corinthios(/Cor.xii, fecisset bona {II Paral, xxiv, 22), Cum ergo et Za-
1, 8 et seq.),varia esse dona discipulorum Chrisli; chariam teneamus, et occisionis consentiat locus,
alios prophetas, qui ventura pradicant ^; alios sa- quajrimus quarcBarachiaedicatur filius,et non Joia-
pientes, qui noverint quando debeant proCerre ser- daj? liaracliia lingua nostra benedictus Domini dici-
monem; alios scribas in Jcge doctissimos, ex qui- tur:et sacerdotis JoiadoB/Ms/?<?a, Hebraeosermonede-
bus lapidatus est Stcphanus {Aci. vii, 58), Paulus monstratur In Evangelio quo utuntur Nazaraeni,
''.

occisus, crucifixus Petrus, fiagellati in Actibus pro fitio Baracfiiae, filium JoiaddS reperimus 191
* Hic quoquc crat minus recte antea, prnedicenl, occidentem. Hic vero ex Joiada parente natus, in
pro prxdicant, quod mss. substituutit ut et 7iovc- : atrio domus Domiui, quod significare videtur, in
runt pro novcrint, aliaque id genus lcviora passim. atrio populi. Paralipomenon libro teste, fuerit
' Rab. Quin sit juslus, tiucm Cain, etc. occisus. Nihilominus perplacct illa Hieronymi sen-
3 porro, quam et Hieronymus probal,
Haic tcnlia, in eaque sisto.
propior ad veritatem vidctur sentenlia, quK D * Rectius ad Gnvcum tcxtuin nostri mss. quas si-
Zachariam BarachicC filium, de quo Matth. xxiii, bi, etc,, pro quia.
35, eumdem faci esse cum Zacharia Joaadffi filio, •'
Ita legit ms. Codex Beccensis : alii cum editis,
non levi suffragante Hcbraici Nazarajnorum codi- llebrxo nominc demonsfrutur. Joiada itaque signifi-
cis auctoritate, in quo pro Barachiae nominc, Joia- cat Domini cogniiioucm, non jusiiiiam; ut testis
d33 nomcn S. Pater invenit. Concessere autem in est liicronyinus in libro Ilebraicorum Nominum :
hanc ipsa.m_ scntentiam jampridem interpretcs rna- sed sacerdotis Joiadae justitia Hebraeo sermone
gni nominis quos sigiilatim laudare non vacat. demonstratur, quia apud Hebraeos scientia Domini
Qui vero aliam al) hac propugnant, prster vetus- accipitur pro jusiilia ac pietate. Isais xi Non :

tissimorum Patrum auctoritatem, qui Zachariam noccbunt, el non occident in universo monfe sancto
Joannis Baptistaj patrem hic a Mattha;o signilicari meo ; quia replefa est tcrra, scientia Domini, sicui
vulgo putant, id quoque opponunt, quod Zacharias aquse maris aperienies. Hic et alibi, scientia accipi-
istc, de qiio loquilur Ghristus, summum
pontlfica- tur pro jusiifia, cultu Dei ac pictate. Mart. In —
tuni gcssispc non dicahir, queni tcnuit rcvcra Cisterciensi ms., Hebraeoritm noniine : olim vulg&ti,
Ad lioec ille neci traditus dicalur,
iste Joiadaj filius. llebrxo nomine. Equidcm scio, Joiadah sonare
nter lemplum ci altare, quod est, intcr vcstibulum Dominus novit. Unde et Hieronymus in Lib. Nom.
empli,et altare holocaustorum,sive ad ejus altaris D omini cognitionem inierpvcidiiur. Qui vero possi^
181 COMMENTAR. IN EVANGKLIUM MAlThlALl LIB. IV. CAP. XXIV. iBi

scriptum. Simpliciores fratres inter ruinas tcmpii A Desertum Jud rorumdomum, id est,templum illud,
et altaris, sive in Siloam
portarum exitibus, qua? quod fulgcbat augustius ^, oculis comprobamus :

ducunt, rubra saxa monstrantes,Zachari£e sanguine quia habitatorem Christum perdidit. et ha^redita-
putant esse polluta. Non condemnamus errorem, tem preeripere gestiens, occidit hceredem.
qui de odio Judaeorum, et fidci pietatc descendit. Vers. 3'.J.) « Dico enim vobis: non me videbitis
(

Dicamus breviter, quare sanguis Abel justi, usque amodo, donec dicatis Benedictus qui venit in no- ;

ad Zachariam filium Barachiae ab illa generatione mine Domini ". « Ad Jorusalem loquitur, et ad po-
requiratur, cum neutrum eorum
occiderit. Regula pulum Judseorum. Versiculum autem istum, quo
Scripturarum duas generationes ponerc S
est, et parvuli atque lactentes in ingressu Jerusalem
bonorum vel malorum, hoc est,singulorum singu- Domini Salvatoris usi sunt. quando dixerunt Ue- :

las. De bonis sumanus exempla Quis ascendcL in : ncdictns qui venit in nomine Domini, osanna in
montem Domini ? aiit quis reqniescct in monte sancto sumpsit de ccntesimo de-
excetsis {Matth. xxi, 9),
ejus {Psal. XXIII, 3j ? Cumquc plures qui ascensuri cimo scptimo psalmo {vers. 26), qui manifeste de
suntin montem Domini,descripsisset, qui diversis adventu Domini scriptus est. Et quod dicit, hoc
fuere ajtatibus, postea infert : Haec est generalio vult intelligi : Nisi pojnitentiam egeritis {Luc. xiii,
quxrenlium Dominum, qua^rentium faciem Dci Ju-
p 3), et confessi fucritis ipsum me esse, dc quo pro-
cob. Et in alio loco de omnibus sanctis : Gcneratio pheta; cccinerunt, Filium omnipotentis Patris,
justortm bencdicelur {Psal. cxi, 2). De malis vero, meam faciem non vidcbitis. Habent Judai datum
ut in praosenti loco : Generatio viperarum{Vc7's. 33). sibitcmpus pccnitcntiaj : confiteanlur benedictum
Et : Requirentiir omnia a generalione ista.Ei in Fzc- qui vcnit in nomine Domini, et Christi ora conspi-
chiel, Gum peccata terra descripsisset, sermo pro- cicnt.
pheticus adjocit ; .S^' Noe, et Job, ct Daniel, ibi fue- Cap. XXlV. — Vers. 1, 2.) « Et egrcssus Jesus
rint inventi, non dimittam peccata terrai illi {E%ech. de templo, ibat. Et accx!sserunt dibcipuli ejus, ut
XIV, 14) ; Omnes justos qui similes forcnt virluti- ostendorent ci a;dificationes tcmpli.Ipse autem re-
bus eorum pcr' Noc et Job et Daniel volcns intelli- spondens, dixit illis ; Videtis haic omnia? Amen
gi. Ergo et isti qui similiaCain et Joas contra apo- dico vobis non rclinquetur hic lapis super lapi-
;

stolos gesserint.dc ima generatione essereferunlur dera, qui non destruatur. » Juxta historiam ma-
Vers. 37.) « Jerusalem, Jcrusalem, quaj occidis nifcstus est seuHus. Recedente autein Domino de
prophetas, ct lapidas eos qui ad te missi sunt : templo.omnia logis aidificia.ct compcsitio manda-
quoties volui congregare filios tuos, qucmadmo- torum ita destructa est, ut nihil a Judfeis possit
dum gallina congregat pullos suos sub alas, etno- impleri et capite sublato, univcrsa interse mem-
:

luisti n Jerusalem, non saxa et aidificia civitatis, C

I bra compugnent.
sed habitatores vocat, quam plangit patris affectu, (Vers. 3, h.) « Sedente autem eo super montem
sicut et in alio loco legimus, quod videns eam fle- Olivcti, acccsscrunt ad cum discipuli sccreto, di-
verit {Liic. xiv, il). In co autcm quod dicit Quo- : ccntcs : Dic nobis quando ha;c erunt, et quod si-
lies volui conqrcgare filios tuos, omncs rctro pro- gnum udvontus tui,et con^ummationis sa?culi ? Et
phetas a sc missos esse testatur. Gailinaj quoquo respondcns Jcsiis, dixit cis Videte no qui vos :

sirailitudinem congrcgantis sub alas pullos suos, scducat. » Sodet in raontc Oliveti, ubi verum lu-
in cantico Deuteronomii legimus Sicut aquilapro- : men soionti;o nasccbalur, ot accedunt ad eum
teijit nidum suum, at super pullos suos desidcravit '-^,
193 discipuli socroto, (jui inysloria ct futurorum
cvpandens alas suas susccjnt cl lutil supcr pennas rcvolationoin nosso oupicbunt, ot intorrogunt tria ;

suas {Deut. xxxii, i\). (Juo toinporo Jorusulem (lcstrucnda sit ; (|uo von-
102 ( Vers. 30.) « Ecco relinquetur vobis do- lurus Chrislus ; (juo consuiiiinatiit sioouli riitiira

mus vcstra desera. » Hoc ipsum ex porsonna Jerc- sit.

miao jam dnte dixorat : Ileliqui domum mcam, di- (Vers. .').) Mulli enim voniont iii nomino meo
((

mi.si hxrcditalem mcam : facta cst mihi h.rreditas dicontcs : Ego sum Chrislus, et nuiltos scducent.
mea quasi spclunca li\i;vnu'. * {Jcrcm. xii, 7, S j)
Qiiorum uniis osl Siinon Samaritanus, (|uem in

8ignincare/u5h7/rtm, anto Marlian.Tum Vicioriiis toxliiin, oum

oliin vulgulij», vorbo susccpit, addunt
utounquc ostcndorc conulus csl ox eo, (|uo(l in cos : sSi^aTo x\j-'t'j^.
tir.1'00,
Scripturis scieiuiii Domiii/, pro ju.slitia ac voriluto *
lii votuslioris Pulut. codici.s albo in oalco pagi-

actipialur. l-ulc cniin, in(|uit, jusLitia! vnx patet, n.o huo rovocuniia in te.xlum Ii.to subduntur glos-
undo Psalmus xviii Jiiahlix Domiiii rcrhr, l.rfifi-
: satoris vorhu * Kst unini.il (luod Cir;ooo dioitur
:

catitcs corda : l'r:vc('iiluiii Domini liiriil:imilluminans hy.ona, Latiiio boliiiu, do (|ii.i lex dioit .Vo;; »jnji- ;

oculos, siniiloin liabot signilicationcin \'ox(|iio llo- duialiis hii:rnam, ncquc quod similc cst illi. quouiant
bruioa ibi non est "'plir, scd mpD- Sioul Pj<al.xvii, immundum animal cil. Physiologus dicil de eo,
Kl iusfitias ejus non rcpuli a mc\ pro justitias oju^, quonium duus nalurus haliotquud aIi<|uando mas-
Vlilpn lcgitur in Uobr.TO. culus ost, uli(iuundo Ibmiua. t'ui siiuiio^ a-stiniali
suut lilii Isracl, iiuoniam ab inilio quidom sorvie-
'
Tros Pulat. mss.. llcgula Scripturarum cst,duas
runt Doo vivo. postoa vcro doliciis el luxuriis dc-
gencralioncs bonorwn et malornm nossejioc est, eto.
diti, idnla ooluorint. »
* Voculum pcr, ignorant 1'ulatini niss. •
Iii I'alat. inss., Quad
utite fulijcbat auguitum.
^ lidcm mss., desirerat ; rectius voro ad Givooum " Duo inss., qui vcntunts esf.
183 S. EUSEBII HIERONYMI 184
Actibus apostolorum legimus, qiii se magnam di- A. regni in uoiverso orbe, in testimonium omnibus
cebat eese Dei virtutem (Arl. vui, 10), hnec quo- genlibus ; ct tunc veniet consummatio. » Signum
que intcr [.1/. ct] coetera in suis voluminibus Dominici adventus cst, Evangelium in toto orbe
scripta dimittens : Eyo sum sermo Dei, ego sum prffidicari ut nuDus quod aut jam
sit excusabilis ;

speciosiis cgo paracletus,

cgo omnipolens, cgo omnia complelum, aut in brevi cernimus esse complen-
Dei. Scd et Joannes aposlolus in cpistola sua lo- dum. Non enim puto aliquam remansisse gentem,
quitur Audistis quia Antichristus venturus est,
: qu;R Christi nomen ignoret. Et quanquam non
nunc uutem Antichristi multi sunt (/ Joan. ii, 18). habuerit praidicatorem, tamen ex vicinis nationi-
Ego rcor omncs hajresiarchas Antichristos esse. bus opinionem fidei non potest ignorare.
et sub nomine Christi ea docere, quaj contraria (Vers. 15.) » Gum ergo videritis abominationem
suntChristo. Nec mirum si aliquos ab his videa- desolationis, quge dicta est a Daniele propheta,
mus seduci, cum Dominus dixerit : Et multos seclu- stantem in loco sancto, qui legit, intelligat. »
cent. Quando ad intelligentiam provocamur, mysticum
(Vers. C.) « Audituri enim eslis pr;clia, et opi- monstratur esse quod dictum est. Legimus autem
niones praellorum : videte nc turbemini. Oportet in Danielehoc modo Et in dimidio hcbdomadis :

enim hoec fieri ; sed nondum esl flnis. » Cum haec T» auferetur sacrHicium et libamina, et in templo abo-
igitur fieri viderimus, non putemus diem instare minatio desolationum erit usque ad consummatio-
judicii, sed in tempus illud reservari, cujus si- nem iemporis, ct consummatio dabitur super solitu-
gnum perspicue in consequentibus ponitur. dinem{Dan. ix, 7). De hoc et Apostolus loquitur.
(Vers. 7, 8.) « Consurget enim gens contra gen- quod homo iniquitatis et adversarius elevandus sit
tem, et regnum contra regnum, et erunt pestilen- contra omne quod dicitur Deus, et colitur ita ut ;

tiee et fames, et terrae motus per loca. « Heec au- audeat stare in templo Dei, et ostendere ^ quod
tem omnia initia sunt dolorum. » Non ambigo et ipse sit Deus (// Thess. ii, 3, 4), cujus adventus
hcec quidem juxta litteram futura qua3 scripta secundum operationem Satanse destruat eos, et
sunt sed mihi videtur regnum contra regnum, et
:
ad Dei solitudinem redigat, qui se susceperint
pestilentia eorum, quorum sermo serpit ut cancer de Anti- {Ibid. 8, 9). Potest autem simpliciter aut
(// Tim. II, 17), et fames audiendi verbum Dei, imagine Caesaris, quam christo accipi, aut de
et commotio universs terrie, et a vera flde sepa- Pilatus posuit in templo aut de Adriani eque- ;

ratio, in hsereticis magis intelligi, qui contra sestri statua, quse in 195 ipso sancto sanctorum
invicem dimicantes, Ecclesia3 victoriam faciunt. loco usque in prfesentem diem stetit. Abominatio
Quod autem dirit Hxc aulem omnia initia sunt :
quoque, secundum veterem Scripturam, idolum
dolorum, melius transfertur, parturitioniwi ut C nuncupatur et idcirco additur, desolationis quod
: :
;

quasi conceptus quidam adventus Antichristi, non in desolato templo atque destruclo idolum posi-
parlus intelligatur. tum sit.
(Vers. 9.) « Tunc tradent vos in tribulationem, (Vers. 16 seq.) « Tunc qui in Judeea sunt, fu-
et occident vos ; et eritis odio omnibus gentibus giant ad montes non descendat
et qui in tecto,
;

194 propter nomen meum. « Per apostolos om- tollere aliquidde domo sua et qui in agro, non ;

nium credentium persona signatur, non quo eo revcrtatur toUere tunicam suam. » Abominatio
tempore apostoli in corpore reperiendi sint. desolationis intelligi potest, et omne dogma per-
(Vers. 12, 13.) .< Et quoniam abundabit iniqui- versum: quod cum viderimus stare in loco sancto,
multorum.Qui autem per-
tas, rcfrigescet charitas hoc est, in Ecclesia, et se ostendere Deum, |debe-
severaverit usque ad finem, hic salvus erit. » mus fugere de Judsea ad montes, hoc est, dimissa
Non omnium negavit fidem, sed multorum. Multi occidente littera et Judaica pravitate, appropin-
enim vocati, pauci vero electi. Nam in apostolis quare montibus ffiternis,de quibus illurainat mira-
et similibus eorum permansura cst charitas, de biliterDeus {Psal. lxxv, 5) et esse in tecto et in ;

qua scriptum est Aqux multx non

:
polerunt ex- domate, quo non possint ignita diaboli jacula
slingucrc - charitalem (Cant.
viii, 7). Et ipse Piiu- pervenire nec descendere et toUere aliquid de
;
j)
lus : Quis nos separuhil a charitate Christi ? trilm- domo conversationis pristinae nec quffirere quae :

latio, an angustia, an famcs [Rom. viii, 35.) ? ct retrorsum sunt sed magis serere in agro spiri-
;

reliqua. tuaiium Scripturarum, ut fructus capiamus ex eo.

(Vers. 14.) « Et prffidicabitur hoc Evangelium Nec tollere alteram tunicam,quam apostoli habere

1 Auctor
^
Constilutionum Apostolic. ()'toa[ji£v yip Concilium Nicaenum : « Sibi autem perfidi isti
hz\ ^''.T.tfi ^[y.wt:L xal KAeoStov tojOYj Tjvza^avxi.;
Simonitae Evangclium efQnxerunt,quod in quatuor
P'.gX(a £-' ovo;;.a-ui XpiJToO, xai xZi-^ |J.aOrjTwv ai- toinos secantes, librum quatuor angulorum etcar-
zryj,-ip'.'^Epoj7'.v e;; aTraTy//, etc. Scimus enim, dinum mundi appellarunt. »
quod qui Simoncm Clcohiumquc scctantur, vencnatos ^ Plerique mss., aqua muUa non poterit exslin-
componenlcs libros sub Chrisfi et discipulorum ejus guere.
nomine curumfcrunt ad dccipiendos vos. Memorat ^ Unus Palatin,, quod ipse sit Christus, pro Deus.
quoque Auctor de Divinis nomitiibus,c&p. 6 StiJiw- : Et paulo post, ad solitudinem redigat, absque Dei
voc avf.ppT.Tixvj; l6';o-j;. in Preefat. Arabica ad interjecto vocabulo.
 : ;

m COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^l LIB. IV. CAP. XXIV. 186

prohibentur. De hoc loco, id est, de abominatione A pliciter,.ut ante jam dixi, loeus hic disserendus
desolationis, quae dicta est a Daniele propheta, est aut de tempore obsidionis Romanae
;
aut de ;

stante in multa Porphyrius tertio

loco sancto, consummatione mundi aut de haereticorum con- ;

decimo operis sui volumine contra nos blasphc- tra Ecclesiam pugna, et istiusmodi antichristis,

mavit, cui Euscbius C«sariensis episcopus trijjus qui sub opinione falscc scientiae contra Christum
respondit voluminibus, decimo octavo, decimo dimicant.
nono, et vicesimo. Apollinaris [/1/. Apollinarius) (Vers. 2.5, 26.) « Si ergo dixerint vobis, ecce in
quoque scripsit plenissirae: superflueque conatus deserto est, nolite exire ; ecce in penetralibus,
est uno capitulo velle disserere, de quo tantis ver- nolite credere. » Si quis promiserit vobis quod in

suum millibus disputatum cst. deserto gentilium et philosophorum dogmate Chri-

(Vers. 19.) « Vae autem prffignantibus ct nu- stus moretur; aut in haereticorum penetralibus,
trientibus in illisanimabus, qu;e
diebus. » Vae illis qui Dci pollicentur arcana, nolite exire, nolite

non perfectum virum sua genimina perduxc-

in credere; sive (quia persecutionis et angustiarum
runt, sed initia habent fidei, ut enutritionc indi- temporc semper pseudoprophetae decipiendi in-
geant magistrorum. Hoc quoque dici potest, quod veniunt locum ) si quis sub nomine Christi
in persecutionc Antichristi, scu RomanK captivi- t» se jactare voluerit, non statim accommodetis
tatis praegnantes ct nutrientes, uteri et filiorum fidem.
sarcina praegravati, expeditam fugam habere non (Vers. 27.) « Sicut enim fulgur exit ab Oriente,
quiverint. et paret usque in Occidentem , ita erit et adven-

(Vers. 20.) « Orate autem, ut non fiat fuga tus Filii hominis. » Nolite exire, nolite credere,

vestra hieme, vel Sabbato. » Si de captivitate quod Filius hominis vcl 197 in deserto gentium
Jerusalem voluerimus accipere, quando a Tito et sit, vel in penetralibus haercticorum ; sed quod
Vespasiano capta est, orare debcnt, ne fuga ab Orientc usque in Occidcntem, fides cjus in ca-

eorum hieme, vel Sabbato fiat quia in altero ;

tholicis Ecclesiis quoqne diccndum, fulgeat. IIoc
duritia frigoris prohibet ad solitudines pcrgere, quod sccundus Salvatoris adventus non in humi-
196 et in montibus desertisque latitare in al- : litate ut prius, sed in gloria demonstrandus sit.
tero, aut transgressio Legis est, si fugere volue- Slultum cst itaque eum in parvo loco vel abscon-
rint, aut mors imminens, si reraanscrint. Si autem dito quaererc, qui tolius mundi lumcn sit.

dc consummatione mundi intelligitur, hoc proeci- (Vcrs. 28.) « Ubicunque fuerit corpus, illuc

pit, ut non refrigescat fides nostra et in Christum congregabuntur et aquil.t?. » Dc exemplo naturali
charitas, neque ut otiosi in opere Dei torpeamus quod quotidie cernimus, Christi instruimur sacra-
virtutum Sabbalo. C mento. Aquil.c et vuitures etiam trans maria
(Vers. 22.) « Et nisi breviati fuissent dics illi, dicuntur scntirc cadavcra, et ad cscam hujusce-
non fierct salva omnis caro sed proptcr elcctos modi congrcgari. Si crgo irrationabilcs volucrcs
;

breviabuntur dies illi. » Abiircviatos dics, non se- naturali scnsu tantis terrarum spaliis, ct maris
cundum deliramenta quorumdam (qui putant fiuctibus separat;r, parvum cadaver sentiunt ui>i

temporum momenta mutari nec ;

rccordantur jaceat : omnis multitudo
quanto magis nos ct
illius scripti : Ordinatione tua permanet dies [Psal. credentium debet festinarc ad eum, cujus fulgur
cxviii, 01], sed juxta temporum qualitatem sen- cxit ab Oriontc, ct parct usquc ad Occidcntem !

tirc dobcmus, id cst, ubbreviatos non mcnsura, Possumus autem corpus, id cst 7:t<o;i.o(, quod sig-
scd numero ; ut quomodo in benedictione dici- nidcanlius I;utinc dicilur cudavcr, ab oo quod nor
lur : Longitudine dienim rcplebo cum {l'S(tl. xc, mortem cadat', passionom Christi intoiligcre,
16); sic et nunc abbreviati dies intelligantur ad quam provocanuir ut ubicunquo in Scriptu- ;

nc temporum mora, (idos concutiatur crodcn- ris logitur, congrogomur, ot por 'illam veniro
tium. possimus ad Vorbum Dei, ut est illud Foderunt :

(Vors. 2:5.) « Tunc si quis vobis dixcrit : ccfc manus nicas cf pedcs vicos (/',<n/. xxi, 17^. Et in
liic Christus, aut illic ; nolitc crodcro. » Multi £)
Isaia : Sicut oris ad viclinuun duclus (Isa. nii, 7)
captivitalis Judaica; tempore principes exstilere, et Aquihv aulem appollantur
caetera his similia.
qui Christos esso sc dicerent : intantum ut sancti, quibus innovata estjuvenlus ul aquila> el ;

obsidentibus Romanis, tres intus fucrint factio- qui Juxla Isaiam plumescunt, et assiimunt alas
ncs. Scd mclius do consummaticno nuindi intrlli- ( Isa. XI,, 31 ) ut ad Chrisli vcniant passio-
gitur. nom.
(Vcrs. 24.) « Surgent cnim psoudoohristi ol (Vers. 29.) « Slalim aulcni post Iribulalionom
psoudoprophola\ et dabunt signa magna ot pro- dioruni illorum sol obscuraliiUir. ot luna non
digia ;
ita ut in crrorcrn inducantur, si fiori dabit lumen suum, ct slciliu cadent do coclo, ot
potest, oliam clocli. Eccc pnrdoxi vobis. » Tri- virtutcs oonlorum oommovcbuntur. » Sol ot luna

' Sanotus quoquo llihirius iu liiiuc looiim golis, convontuin faclurum in loco passionis o."-
« Sanclos, in(|iiit. do volatu spiritalis oorporis
:

tondil. " Illud voro (o!j.x

—
Originom sapit. Vidc,
aquilag nuncupavit, quorum congrcganlibus an- ctc.
 ; '

187 S. EUSEBII HIERONYMI 188

obscurubuntur, cl non dabunt lumcn suum ; et A (Vers. :M.) « Amen dico vobis, quia non prse-
Cffitera astra cadent dc coelo, virtutesque coelo- teriijit generatio haec, donec omnia ista fiant. »

rum commovebuntur, non diminutione luminis 'Supra diximus generationes honorum, et econtra-
( alioquin legimus solem septulum habiturum rio malorum csse singulas {vers. 36). Igitur aut
luminis [llnd. xxx, 26), sed quod ad coraparatio- omne genus hominum significat, aut specialiter
nem vera» lucis omnia visui tenebrosa sint. Si Judo2orum.
itaque iste sol, qui nunc per totum urbem rutilat, (Vers. 35.) « Coclum et terra transibunt, verba
et luna qucc secundum esl luminare, et stelia? autem mea non prseteribunt. » Coelum et lerra
qu3e ad solatium noctis acconsa? sunt, oranesciue transibunt iramutatione, non aboJitione sui aiio- :

virtutes (
quas angelorum multitudines 198 quin quomodo sol 1©D obscurabitur, et luna non
intelligimus) in adventu Christi in tcnebrus re- dabit lumen suum, et stellae cadent, si coelum in
putabuntur decutiatur supercilium eorum, qui quo ista sunt terraque non fuerit?
se sanctos arbitrantes pricscntiam judicis non (Vers. 36.) « De die autem illa et hora^ nemo
formidant. scit, neque angeli coelorum, nisi solus Pater. » In
(Vers. 30. Et tunc parebit signum Filii horai- quibusdam additum est, neque
Latinis codicibus
nis in coelo. Signum hic, aut crucis intelligamus Tj Filius'' cum in Graecis, et maxime Adamantii et
ut vidcant juxta Zachariam (Zack. xii, 37) et Joan- Pierii exemplaribus, hocnon habeantur ascriptum:
nem (Joan. xix, 10) Judcei quem compunxerunt sed quia in nonnulis legitur, disserendum videtur.
aut vexillum victori^ triumphantis. Gaudent Arius et Eunoraius, quasi ignorantia mo-
« Et tunc plangent omnes tribus terra?, et vide- gistri, glaria discipulorum sit, et dicunt : Non po-
bunt Filium hominis venientem in nubibus coeli test sequalis esse qui novit, et qui ignorat. Gontra
cum virtute multa et majestate. » Plangent hi qui quos breviter ista dicenda sunt: Cum omnia tem-
municipatum non habuere in coelis, sed scripti pora fecerit Jesus, hoc est, Verbum Dei Omnia :

sunt in terra. enim per ipsum facta mnt, et sine ipso factum est
angelos suos cum tuba
(Vers. 31.) « Et mittet nihil {.loan. i, 3), in omnibus autem temporibus,
et voce raagnacongregabunt electos ejus a
; et etiam dies judicii sit qua consequentia potest
:

quatuor ventis, a summis coelorum usque ad ter- ejus ignorare partem, cujus totum noverit? Hoc
minos eorum. » De hac tuba et Apostolus loqui- quoque dicendum est Quid est majus, notitia Pa-
:

tur (/ Cm'. XV, 52 / Thess. iv, 15), et in Apocalypsi

; tris, an judicii ? Si majus novit, quomodo ignorat
Joannis legimus [Apoc. viii, 5) et in Veteri Tes- : quod minus est? Scriptum legimus Omnia quse :

tamento {Num. x, 2), turbae ductiles ex auro, et Patris sunt, mihi tradita sunt {Luc. x, 22). Si om-
aere argentoque fieri pr<Bcipiuntur, ut sublimia ^ nia Patris Filii sunt, qua ratione unius sibi diei
doctrinarum resonent sacramenta. notitiam reservavit, et noluit eam communicare
(Vers. 32, 33.) « Ab arbore autera fici discite cum Filio ? Sed et hoc inferendum : Si novissiraum
parabolam : cum jamramus ejus tener fuerit, et diem temporum ignorat, ignorat et pene ultimum,
foHa nata, scitis quia propre est aestas. Ita et vos et retrorsum omnes. Non enim potest fieri, ut qui
cum omnia, scitote quia prope est
videritis haec primum ignorat, sciat quid secundum sit. Igitur
in januis. » Sub exemplo arboris, docuit consum- quia probavimus non ignorare Pilium [Al. additur
mationis adventum. Quomodo, inquit, quando DeiJ consummationis diem : causa reddenda est
teneri fucrint in arbore ficus cauliculi', et gemma cur ignorare dicatur. Apostolus super Salvatore
erumpit in florem, cortexque folia parturit, intel- scribit: In quo sunt omnes thesauri sapientix et
ligitis sestatis adventum, et favonii ac veris scientix absconditi {Coloss. ii, 3). Sunt ergo omnes
introitum : ita cum hasc omnia quae scripta sunt, thesauri in Ghristo sapientiae et scientiaj, sed abs-
videritis, nolite putare jam adesse consummatio- conditi sunt. Quare absconditi sunt? Post resur-
ncm mundi, sed quasi prooemxio et prcecursores^ rectionem interrogatus ab apostolis, de die mani-
quosdam venire ; ut ostendant quod prope sit ct in festius respondit Non est vestrum scire tempora
:

januis. momenta, quae Pater posuit in sua potestate {Act.

D vel

1 Vitiose Martianaens caliculi legit ;et Erasmum, antiquissimo Veronensi Evangeliorum exemplari.ln
cui placuit, teneres... claviciili, castigat. Veram eo quod Martianaeus edidit, Italicae, ut vocat, ver-
leclionem, post Victorium, mss. nostri substituunt sionis habetur, sed nec Filius. Ad hunc vero Gom-
qui ct legunt, et (jeinma eoruni crupil, etc. — mentarii Hieronymianilocum Beccensis peneseum-
Non recle legit Erasmus, qnando teneres fuerunt dem Martianaeura codex, ncque Filius hominis. Si
in arbore ficus canlicuU. Marianus restituit vcram Graeca consulas exemplaria, est in uno Cantabri-
lectionem quam retinent manuscripti nostri.
; gensi Graeco-Latino o'joi 6 Vtoc;, neque Filius : quod
Mart. et ipse Chrysostomus legit. Nihilosecius S. Ambro-
^ Unus Palatin., quasi prxvia, et prxcursores etc. sius, cle Fide, lib. v, cap. 16, Arianorum fraudibus
— Optimum exemplar ms. Ecclcsic-c Narbonensis hoc tribuit additamentura « Veteres, inquit, non:

retinct hanc leclionem, quasi prgevios et prxcurso- habent codices Graeci, quia nec Filius sed non mi- :

res, etc. Mart. rum, si et hoc falsarunt, qui Scripturas interpoia-

2 Voces, et hora, quae et in nonnuUis Grcecis vere divinas. Qua ratione autem videatur adjectum
codd. desiderantur, hic duo Palatini nesciunt. proditur, dum ad interpretationem tanti sacrilegii
* Addilum, rieque Filius, legere
est hodienum in derivatur.
189 COMMENTAR. IN RVAXGELIUM MAITUALI LIB. IV. CAP. XXV. 190

I, 7). Quando dicit, non ext vestrum scire, ostcndit A rus sit. Et non dixit, quia nescimus :]nu hora ven-
quod ipsc sciat, scd non cxpcdiat nosse apostolis, tiinis sit Dominus scd nescilis. Prremissoque pa-
;

utsempcr advenlu judicis, sic quoti-

incerti dc trislamilias exemplo, cur reticeat consummationis
die vivant, quasi die 200 alia judicandi sint. De- diem, manifestius docet dicens :

nique et conscquens Evangclii scrmo idipsum co- « Ideo et vos cstote parati : quia nescitis qua
quoqne Patrem solum nosse: in
git intelligi,dicens hora Filius hominis venturus est. Quis, putas, est
Patre comprehendit et Filium. Omnis enim pater, fidelis servus el prudeiis, queni constituit Dominus
filii nooien est. ejus super filiam suam, ut det illis cibum in

(Vers. 37 seq.) » Sicut autcm in diebus Noe, ita tempore? liealus ille servus, qucm cum venerit
erit et advcntus Filii hominis. Sicul enim erant in Dominus ejus, invenerit sic facientem. Amen dico
diebus antc diluvium comedentes et bibentes, nu- quoniam super omnia bona sua constituet
vobis,
bentcs ct nuptui nuptum] traden'cs, usque ad
[/1/. eum. Plenius inculcat et replicat, quare dc die
))

eum diem, quo Noe in arcam, et non co-

intravit consummationis ct hora nec angelos, ncc se scire
gnoverunt donec venit diluvium, et tulit omncs: pr.-Edixerit" ; sed solum Patrem, quod non expe-
ita erit et advcntus Filii hominis » Qu<'nritur quo- diat scirc apostolis : ct cxemplum patrisfarailias,

modo supra scriptum sit : Surget enim gens contra ^ hoc est, sui et fidelium servorum, id est, apostolo-
gentem, et rcgnura contra retjmim : et erunt pesti- rum, ad cohortationcm soUicitaj mentis interserit,
lentix, et fames, et terrx motus {vers 7 ;) et nunc ca utspc pra)miorun\ minislrent conscrvis in tempore
futura memorentur qua; pacis indicia sunt. Sed suo cibaria doctrinarum
exislimandum, juxla Apostolum, quod post pugnas, (Vers. 18, 49.) « Si autem dixerit malus servus
et disscnsiones, et pestilcntias, et famcs, et terra}- ille in corde suo, moram facit dominus mcus vc-
motus, ct ca3teraquibus genus vastatur humanum, nire, et coepcrit percutcre conservos suos, mandu-
brevi [Al. brevis| subsecutura sit pax, quae quieta cet autem et bibat cura ebriis. » Ex superioribus
omnia reproniittaL, utfides crcdcnlium comprobe- pendet, quod sicut soUicitus servus et seraper ad-
tur, utrum transactis malis, sperent judiccm osse venLum Domini pra^stolans, Iradit conservis cibaria
ventiirum. Hoc est enim quod in Paulo legimus : in Leniporc suo.gL postca suporomnia bonapatrila-
Quando dixerint, pux et sccurilas, tunc repcniinus milias consLituilur: ita conLrario,qui juxta Ezechie-
eis superveniet interitus, sicut dolor parturicnlis, el lem dixit : hi tcmpora tonga (xet istud {Execli. xii,
non etjugient (/ Tliess. v, 3). 22,) et non putat dorainum cito esse venturum ;

(Vers. M.) » Tunc duo crunt in agro unus

'iO, factus securior, vacat epulis atque luxurioe, et non
:

assumclur, ct unus relinquctur. Duai molcntes in lcnom patremfamilias, sed severissimum sentict
mola una assurnctur, et una relinquetur. » Tunc, C judicera.
:

inquit, duo erunt in agro, quando, tempore videli- (Vers. 50, 51.) « Veniet dominus servi illius, in
cet consummationis atque judicii, duo in agro die qua non sperat, ct hora qua ignorat ot divi- :

pariter invenientur eumdem habcntes laborem, et dct eum, partemque ejus ponet cura hypocritis :

quasi parem semcnlcm, scd fructus lalioris non k- illic orit lletus et stridor denlium. » *i02 Hoc

quc rccipicnlcs. Duaj ([uoquc molcnLcs siraul ipsum docet, ut sciant quando non putalur domi-
crunt: una assumcLur, cL una ralinquctur. In duo- nus, liinc oum cssc vcnturura, ct vigilanti.-u ac
hus qui in agro commoranLur, ct in duabus quiu solliciludinis dispcnsatorcs admoncl. Porro quod
pariler molunt, vel Synagogam inlellige, ct [Al. dicit, dividet cnm, non quo gladio cura dissccct;
vclj Ecclesiam, quod simul molcrc videantur in scd quo a sanctnrum consorlio cuni separct, ct
Lege, ct dc eisdem Scripluris furinara tcrere pra3- partcra cjus ponal rum hypocritis cum hio videli- :

rcpLorum Doi vel ca;teras ha-rcscs, qu.x- dc ulro-

: cct, qui crant in agro, ot qui moicbant \vers. 'ii>,
quc Tcstamcnto, aut dc altcro vidcnlur molcro l'a- \\), cl nihilominus dorclccli sunt. Sa^pc dixinuis
rinara doctrinaruni suarurn: otcuni unum nomiiiis hypocrilam aiiud cssc, aliud ostendcro sicut cl in :

Ghrisliani proposiLum 201 habcant, non caradcm ugro, ct in raola idcra videbatur laccro, quod cc-
mcrccderarccipicnt:aliisus8umptisctaliisderclicLis. n clcsiaslicus vir, scd cxitus divcretc voluntatis ap-
(Vers. i2, k'.).) VigihiLc crgo, quia noscilis qiia p;iriiiL.

hora Dorainuc voster vcnlurussit. Illud autcra sci- i(',;ili. X.W. • \crs. I scq.) » Tunc similo crit
totc, ([uaniam si sciriit patcrfamilias ([ua hnru fiir rognuiii cioloruin dcocin virginibns, qua« accipien-
venturus cssct, vigilarcl uLiquc, ot non sinnot tcs lamptidossuus, cxionml obviam nponso et
pcrfodi domum suum. » Perspicuo ostcndit (|uaro sponsa*. Quinquo autom ox eis crant faliKo. cl
supra dixerit {vers. 30 :) Dc dic nutrm illa ct liora
*
quinquc prudcnlcs. Scd quinquc fatu.t», accoplis
nemo scit, nequc Filius hominis, ncquc angcli, nisi lam|>;ulibu9, non sumpsorunt oleum socum. Pru-
Putcr solus : quod non cx|)C(iiat scirc apostolis, ut diMitos voro uccopcrunl oloutn iii vasis suia cum
pondiila! oxs[)cctatinnis incorlo scmpor oum rw- laiiipadibua. " ilanc parabohun, iil est siiuililudi-
dunt csso vcnLiiriiiii, (|iicm ignnranl (|uaniin vcntii- ncm (lccom virgiinun.faliianim alquo prudontium,

'
llic (iuo((UO voccs, rl hora, Pidiitmi in.^^s. ros- * Ponos Viclorium, ncc anijclos caUmm scirf
puant. Vidc supcriorcni adnotulioncm. prxdixcrit.
 :: ;

191 S. EUSEBII HIERONYMI J92

quidam simpliciter in virginibus intcrprelanliir : A nabit advcntus. Dicamus aliquid quod forsitam le"
quarum a)ia\ juxta .-^postolum ct corpore et ctori utilc sit.Traditio Juda;orum est,Christum mc-
mcnte sunt virgines. (/ Cor. vii, 3i) ali.-c virgini- :
dia noclc vcnturum in similitudincm /Egypli tem-
tatem tantum corporu i
reservantes, vcl caetera poris, quando Pascha celebratum est, et extcrmi-
opera non habent propj suo similia, vel parcn-
ito nator vcnit,elDominus super tabernacula transiit,
tum custodia reservata?, nihilominus mente nupsc- etsanguine agni postes nostrarum frontium con-
T\.\x\i{lhid.'^ Sed mihi videtur ex superioribus alius sccrati sunt {Exod. xii, 3 seqq.) Unde reor ct tra-
scnsus csse qui dicitur, ct non ad virginalia ror- ditionem apostolicam permansisse, ut in die vigi-
'

pora, scd ad omnc hominum gcnus comparntio liarum Pascha? anctc noctis dimidium populos di-
pcrtinere. Sicut cnim duoin agro, et duae molen- mitlere non liceat, exspectantes adventum Christi.
tes {vers. 40, 41), duos significant populos, Chris- Et postquam^ illud tempus transierit,securitate prae-
tianorum et Judosorum, sive sanctorum et pecca- sumpta, festum cuncti agunt dicem. Unde et Psal-
lorum, qui in Ecclesia constituti, videntur quidem mista dicebat Media node surgeham ad confitendiim
:

et ipsi ararc et molere sed cuncta in hypocrisi

; tibi super iudiciajustificationisluoelPsal. cxviii, 62).
faciunt nunc decem virgines omnes homi-
:
sic et (Vers. 7.) » Tunc surrexerunt omnes virgines
ncs complectuntur, qui videntur Deo credere, et n illae, et ornaverunt lampades suas. » Omnes *i04
applaudunt sibi in Scripturis sanctis, tam eccle- virgines surrexerunt, et ornaverunt unaquseque
siasticos, quam Judoeos, atque haereticos. Qui id- lampades suas, id est, sensus, in quibus oleum
circo omnes virgines appellantur, quia gloriantur scientiae recipiebant, ut haberent^ opera virtulum,
inuniusDeinotitia,etmenseorum idololatriffiturba quffi ante verum judicem refulgerent.
[Al. turhine] non constupratur. Oleum babent (Vers. 8.) « Fatuae autem sapientibus dixerunt:
virgines, quae juxta fidem et operibus adornan- Date nobis de oleo vestro, quia lampades nostrae
tur. Non habent oleum, qua; videntur simili qui- exstinguuntur. » Quae lampades suas queruntur
dem fido Dominum confiteri, sed virtutum opera exstingui, ostendunt eas ex parte lucere et tamen :

negligUnt. Possumus quinque virgines,sapienteset non habent lumen indeliciens, nec opera perpetua.
stultas,quinque sensus 20S interpretari quorum Si quis igitur habet animam virginalem, et amator
:

alii festinant ad coolestia, et superna dcsiderant est pudicitiae, non debet mediocribus esse conten-
alii terrenis fajcibus inhiantes,fomenta non tus, quas cito exolescunt, et exorto caumate, are-
habent
veritatis, quibus sua corda illuminent. De visu et fiunt; sed perfectas virtutes sequatur, ut lumen
auditu et tactu spiritualiter dictum est Quod vi- habeat sempiternum. :

dimus, quod audivimus, quod oculis nostris perspe- (Vers. 9.) « Responderunt prudentes, dicentes :

ximus, et manus noslrae palpavere {I Joan. i, 1). De C Ne forte non sufflciat nobis et vobis. Hoc non de '

gustu Gustate, ct videte quoniam suavi? est Domi-

: avaritia, sed de timore respondent. Unuquisque
nus {Psal. xxiii, 9). De odoratu In odorem un- enim pro operibus suis mercedem recipiet, neque
:

guentorum tuorum currimus {Cant. i, 3). Et : Chri- possunt in dic judicii aliorum virtutes, aliorum
sti bonus odor sumus {II Cor. n, 15). vitia sublevare. Et quomodo tempore Babylonite
(Vers. 5.) « Moram autem faciente sponso, dor- captivitatis, Jeremias peccatores juvare non potuit,
mitaverunt omnes et dormierunt. » Non enim parum et dicitur ad eum : ;Ve oraveris pro populo isto
tcmporis inter priorcm et secundura adventum Do- [Jerem. vii, 16) : sic formidolas a erit illa dies,
mini prcietergreditur. Omnes dormitaverimt, id est, cum unusquisque pro semetipso sollicitus erit.
mortuai sunt quia sanctcrum mors somnus ap-
: « Ite potius ad vendentes,et emite vobis. » Ven-
pellatur. Consequenter autem dicitur, dormierunt ditur hoc oleum, et multo emitur pretio.ac difficili
quia postea suscitandae sunt. labore conquiritur, quod in eleemosynis cunclis-
(Vers. 6.) « Media autem nocte clamor factus est que virtutibus et consiliis intelligimus magistro-
ecce sponsus venit, exite obviamei.» Subito enim rum.
quasi intempcsta nocte, et securis omnibus, quando (Vers. 10.) « Dum autem irent emere, venit
gravissimus sopor est, per angelorum clamorem, j) sponsus.» Dant quidem quasi prudentes consilium
ettubas' praecedentium fortitudinum, Christi re- quod non debeant sine oleo lampadarum sponso
P^ics Martianffium, et turbas.
1 £'^'"^^P.'-^ gilio celebratur,cujus noctis duplexratio est,quodin
- Ti-aditionem
apostolicam vocat etiam Epipha- ea et vitam tum recepit cum passus est, et postea or-
mus, hiieres. 70. Et vero ex ea constitutio illa apo- bis terrse regnum recepturusest.))Hieronymosuppar
stohca efficta est in Clementinis, lib. v, cap. 19: Paliadius,in Vita Chrysostomi « Excubat populus :

« Sabbato (ante Paschalem Dominicam) usque in partibus nostris ad primum usque galii cantum,
ad
gallicinium permancntes, illucescenle una Vulgo autem VdXvihas vigiliarum noj; audit.
Sabba- etc. ))

torum, qua3 cst dies Dominica, jcjunium solvite, Aliquot ms., Vt postquam : moxque adeo,
a •^

vespera usque ad galli cantum vigilantes, et in agant diem. Alii cum pridem vulgatis, festum cun-
Ec-
ciesia congrcgali in unum vigiliis, orationibus, et ctis agenlibus diem. Victorio emundare placuit, fe-
ad Deum
precibus vucatc» Insigniora autemsuntdc stum cunctos agere diem.
pervigilio Paschae aliorum testimonia puta Lac- : Rescribit Victor, ex tribus Florentinis codici-
'

tantii, hb. vii, cap. I<.),qua3 ferme descripsit

Isido- bus, junctis etiam Brixianis aliquot, ut alerent
rus, Orujinum lib. vi, cap. 17 « Haec est nox quie : sic enim, ait, ad naturam olei, quo lumen alitur,
pobis propter adventum regis, ac Dei nostri pervi- magis alluditur.
 ;
:

m COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^I LIH. IV. CAP. XXV. 194

occurrere : verum quia jam emendi tempus cx- A qua:; unicuique tradita} sunt. Vel in primo, omnes

cesserat, et arlveniente judicii non erat die, locus sensus examinatos in secundo, inlolligentiam et
:

pojnitentiae, Psalmista dicente Iii inferno aulem : opora in tortio, rationom, qua hominos a besliis
:

quis confUebilur lihi {Psal. vi, 6) ? non nova opera scparamur.

patrare', sed prateritorum coguntur rationem (Vers. 10.) « Abiit autem qui quinque lalenla

exsolvere. « Et quac paratae erant, iatraverunt cum acceperat, et opcratus est in ei?; et lucralus cst
eo ad nuptias, ct clausa est janua. » Post 205 ju- aliaquinque. » Acceptis terrenis scnsibus cocle-
d'cii diem, bonorum operum et justitiai occasio stium sibi notitiara duplicavit cx crealuris : inlol-
non relinquitur [Al. relinquetur]. ligcns Croatorcm : cx corporalibu?, incorporalia :

(Vers. 11.) « Novissime voro veniunt et reliquse ex visibibus, invisibilia : ex brevibus, a;terna.
virgines, dicentes Domine, Domine, aperi nobis.»
: (Vcrs. 17.) « Similiter qui duo acccperat, lu-
Kgregia quidem in Domini appellatione confessio, cratus est alia duo. » Et iste pro viribus quidquid
idemque repetitum, indicium fidei est. Sed quid in Lege didicerat, in Evatigelio duplicavil : sive
prodest vocc invocare, quem operibus neges ? scientiam ct opera pracsentis vit.e, futuraj bealitu-
(Vers. 12.) « At ille respondens, ait : Amen dico dinis typos inlellexit.
vobis, nescio vos, » Novit Dominus eos qui ejus r> autem unum acccpcrat, abicns
(Vers. 18.) « Qui
sunt (// Tim. ii, 19), et qui ignorat, ignorabilur terram,ctabscondit pecuniam domini sui. »
fodit in

(I Cor. XIX, 38). Nescit Dominus operarios iniqui- Nequam servus terrenis operibus et saiculi volu-
tatis : et licet virgines sint, et secundum duplicem ptate, Dei praecepta neglexit et polluit : quunquam
intelligentiam de corporis puritate, et de confes- in alio evangelista scriptum sit, quod in sudario
sionc ver;e glorianlur fidci ; tamen quia oleum non ligavorit (Luc. xix, 2(1;, doctriuam patrisfa-
il est,
habent scicntia}, suflicit eis pro pa-na quod igno- milias molliter et delicalc vivondo cnervarit.
rantur a sponso. (Vers. PJ, 20.) « Post multum vcro temporis ve-
(Vers. 13.) « Vigilate itaquc, quia nescitis diem niL dominus servorum illorum, et posuit ratio-
ncque horam. » Prudentem sempcr admoneo lec- noiii cum eis. Et accedcns qui quinque talenlaac-
torem, ut non superstitiosis acquiescat interpro- ccporat, obtulit alia quinque talenla, dicens : Do-
tationibus, et quae commalicc pro fingcntium di- inino, quin(|uc talcnta tradidisti mihi, ecce alia
cuntur arbitrio, sed considcret priora, media, et quinquo superlucratus sum. » Grande tempus est
sequentia.et nectat sibi universa quae scriptasunt. inter asconsionem Salvatoris, et secundum ejus
Ex hoc crgo quod infert: Vigilate, quia nescilis adventum. Si autem apostoli reddituri sunlratio-
diem neque /iomm,inte!liguntur universa quae dixit, nem, et sub metu judicis resurrccturi quid nos '^,

id cst, de duobus qui in agro sunt, et de duabus ^ oportet facere?

molcntibus [Maltli. xxiv, W, il), et dc patrcfami- (Vcrs. 21-23.) « Ait illi domiuus ojus Euge, :

iins qui servo suo credit substantiam {II)i(L i.")), sorvc bonc, et fidelis, quia supor pauca fuisti fide-
ct dc deccm virginibus {Matlh. 2."), 1 scqq.), ideo lis, supcr multa te conslituam inlra in gaudium :

parabolas esse pracmissas, ut quia ignoramus domini tui. Accedens autem et qui duo talenla ac-
omncs * judicii diom, sollicitc nobis lumcn bono- ccpcrat, ait Domine, duo talcnta tradidisti mihi :
:

rum opcrum pncparemus, ne, dum ignoramus, cccc alia duo lucratiis sum. Ait illi dominus ejus :

judex veniat. Hugo, servc bono ot lidclis, quia supcr pauca fuisli
(\'crs. 1'), 15.) « Siciit cnini homo percgrc pro- lidolis, super multa to constituam inlra in gau- :

firi.snons, vocavit scrvos suos, et tradidit illis bona dium domini tui. > riiiquc scrvo, ut ante jam
Hua. Et uni dcdit ([uinquc talenta, alii autcm duo, (lixi, et qui do (luinque talenlis, decem fcccral, et
alii vcro unum, unicuique sccundum propriam qiii (loduobus, qualiior, idem palrisfumiliua ser-
virlutcm, ot profcctus ost statim. > Ilomo iste pa- mo blanditur. Et nolandiim qiiod ouiniu qu.r in
terfamilias, luiuddubium quin Christus sit, qui ad pra-siMili haboinus, *i01 licct inagna vidoanlur et
Palrcm post resurrectionom viclor ascendcns, vo- idiiriiua : lamcn coinparationo luturoruin, parva
catis apostolis, doctrinam cvangclicam Iradidit, ])
et pauoa sunt. Intra, inquit, in gaudiuin doinini
non pro largitatc et parcitato alteri plus, ct allcri tui, cl suscipe qua; noc oculu3 vidit, nec auris au-
minus tribucns, sed pro accipicnlium viribus divit, noo in cor hominis asccndorunt (/ Cor. i:, '.•".

iiuomodo ct Apostolua cos qui solidum cil)uin ca- (Juitl autoin polcst majus duri lideli scrvo, (juam
pcre non polorant, hiclo potassc sc dicit (/ Cor. iii, csso cum domino, ct videro gaudium domini sui ?
2). Dcniciuo cl illum tiui dc (|uinqiic talonlis, do- (Vcrs. 2'i, 2.">.) • Accpdens nutoin ot (]iii unuin
com (>t (jui dc duobus (|uatuor, simili rcro-
fccerul, lalonluin accpporat, uil : 1'oinine, scio quia homo
pil gaudio
non cuiisidoraus lucri magnitudinem.
; duruscs: molis ubi non scmina3ti,el congrcgas ubi
scd sludii volunlalem. 20C In quinque otdiiobus, non sparsisti ol timons abii, el abscoudi talcnlum
;

ot uno taloulo vel {liversas gralias inlclliguniug, luuni iu lorra. Et occc hahcs quod luum C9t.»Vere
Martiauanis lo^obal, norn oprra parar<\ contra-
'
alii, lnminfs. dunlaxat. Sic llab.
\ictoriu3 quoiiiio aulc nos, codd.
(liooiililius M193. '
Pouos Viotnr. vorba, et suh mclu judicis resur-
mss. suilVagio, palrarc rcscripscrut. rcituri, dcsitloranlur.
* Pro omnes quidum msa. ul liomines praalerunt
195 S. EUSEBIl HIERONYMI 196

quod scriptum est : Ad excusandas excusationes in A. quod eis fuerat repromissum, vident transire ad
pcccatis {Psal. cxl, 4), eliam huic servo conligit, alios. Potcct et sic intclligi : ei qui fidem habet, et
ut ad pigriliam ct ncgligentiam, superbiae quoquc bonam in Domino voluntalein, cLiam si quid mi-
crimcn acccdcret. Qui cnim simplicitcr debuit nus in opere ut homo bono
habuerit, dabitur a
inertiam confiteri, et orare patremfamilias, ccon- judicc. Qui autem fidem non habuerit,etiam caete-
trario calumniatur, ot dicit se prudonti recisse ras virtules quas videbatur naturaliter possidere,
concilio, ne dum lucra pecunice qufflreret, etiam perdet. Et eleganter etiam, guod videtur, inquit,
de sorte periclitaretur. habere, aujeretur ab eo. Quidquid enim sine fide
(Vers. Respondcns autem dominus
20-28.) «
Ghristi est, non ei debet imputari qui male eo
abusus cst, sed illi qui malo etiam servo naturae
ejus, dixit ci Serve male et piger, sciebas quia
:

meto ubi non semino, ct congrcgo ubi non bonum tribuit.

sparsi oportuit crgo te committere pecuniam

:
(Vers. 30.) « Et inutilem servum ejicite in tene-

eam nummulariis, et veniens ego, recepissem bras exteriores ; illic erit fletus et stridor den-

utique quod meum cst cum usura. Tollite ila- tium. » Oominus lumen est ;
qui ab eo foras mit-

que ab eo talentum, et date ei qui habet decem titur, caret vero lumine. Quid sit autem fletus et

talenta. » Quod putaverut se pro excusatione pj

stridor dentium, supra dixiraus.

dixisse, in culpam propriam vertitur. Servus au- (Vers. 31 seq.) « Gum autem venerit Filius ho-

tem malus appellatur quia calumniam domino :

minis in majestate sua, et omnes angeli cum eo :

facit. Piger, quia noluit talentum duplicare, ut in

tunc sedebit super sedem majestatis suae, et con-
altero superbioe, in aitero negligcnti.T:! condcmne-
gregabuntur ante eum omnes gentes et separabit :

tur. Si, inquit, durum et crudelem esse me nove-

cos ab invicem,sicut pastor segregat oves ab haadis.

ras, et aliena sectari, ibiqne metere ubi non seve-

Et statuet oves 209 quidem a dextris suis, hse-
rim, quare non tibi istiusmodi cogitatio incussit dos autem a sinistris. Tunc dicet rex his qui a dex-
timorem,ut scires me mea diligentius qufesilurum tris cjus crunt. » Post biduiim Pascha facturus, et

et dares pecuniam meam, sive argentum nummu-

tradendus cruci, et illudendus ab hominibus ; et

lariis? Utrumque enim apY'jptov, Graecus sermo

aceto ac Jolle potandus, recte praemittit gloriam

significat. Eloquia, inquit, Domini etoquia casta, triumphantis, ut secutura scandala, pollicitationis

argentum igne examvtutum, prohafum tcrrx, pur- praemio compensaret. Et notandum quod qui in

gatitm scptuplum {Psal. Pecunia ergo et

xi, 7).
majestate cernendus hominis sit. Quod-
est, Filius

argentum, prsedicatio Evangelii cst, ct scrmo divi- que sequitur : Statuet oves quidem a dexlris suis,

nus, qui dari debuit nummulariis hxdos autem a sinistris, juxta illud intellige, quod
et trapezitis,
id est, vel caeteris doctoribus (quod fecerunt et
C alibi legis Cor sapicntis in dextra ejus.et cor slulti:

aposloli, per singulas provincias presbyteros, et in sinistra illius {Eccle. x, 2). Et supra in hoc eo-

episcopos ordinantes), vel cunctis credentibus, qui dem Evangelio Ne.fciat sinistra tua quid faciat :

possunt pecuniam duplicare, 2©S et cum usuris dextera tua {Matth. VI, 3). Oves in parte justorum

reddere, ut quidquid sermone didicerant, opere stare j;jbentur ad dexteram haedi, hoc est, pecca- :

explerent. Tollitur autem talentum, et datur ei tores, ad sinistram, qui semper pro peccato ofTe-
qui decem talenta fecerat, ut intelligamus, licet in runtur in Lege {Exod. xii, 5). Nec dixit, capras,
utriusque labore aequale sit gaudium domini, hoc quae possunt habere fetus, et tonsae egrediuntur

esl, et ejus qui quinque in decem duplicavcrat, et de lavacro, omnes gemellis fetibus, et sterilis nulla
ejus qui duo in quatuor tamen majus deberi :
inter eas {Cant. iv, 1,2); sed haedos, lascivum ani-

praemium ei, qui plus in domini pecunia laboravit. mal et petulcum, et fervens semper ad coitum.
Unde dicit et Apostolus : Preshyteros honora, qui (Vers. 34 seq.) « Venite, benedicti Patris mei,
vere presbyteri sunt, maxime qui laborant in vcrbo possidete paratum vobis regnum a constitutione
Dei {I Tim. v, 17). mundi. Esurivi enim, et dedistis mihi manducare.
Ex eo quod malus servus ausus
est dicere : Mctis ubi non mihi bibere. Hospes eram, et col-
seminasti, et congregas Sitivi,et dedistis
ubi von sparsisti, intelligimus, etiam gentilium et D legistis me. Nudus, et operuistis me. Infirmus, et
philosophorum bonam vitam recipere Dominum,et visitastis me. In carcere eram, et vcnistis ad m.e.
aliter habere eos qui juste,aliter qui injuste agant, Tunc respondebunt ei justi, dicentes Domine, :

et ad comparationem ejus qui naturali legi serviat, quando te vidimus esurientem, et pavimus te: si-
condemnari eos qui scriptam legem negligant. lientem, et dedimus tibi pofum ? Quando autem te
(Vers. 29.) « Omni eniin habenti dabitur, et vidimus hospitem, et collegimus te aut nudum, ;

abundabit ei autem qui non habet, et quod vide-

:
et cooperuimus te aut quando te vidimus infir- :

tur habero, auferetur ab co. » Multi cum sapicntes mum, aut in carccre,et venimus ad te ? Et respon-
sint naturaliter, et habeant acumen ingenii, si dens rex, dicet illis. » Hoc juxta praescientiara Dei
fuerint negligentes, et desidia bonum naturre cor- accipiendum, apud quem futura jam facta sunt.
ruperint, ad comparationem ejus qui paululum (Vers. 40, -41.)« Amen dico vobis quamdiu :

tardior, labore et industria compensavit quod mi- [At. quando] fecistis uni de his fratribus meis mi-
nus habuit, perdunl bonum naturae, et praemium nimis,mihifecistis,Tunc dicetet his qui a sinistris

I
197 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTHyEI LIB. IV. CAP. XXVI. 198
crunt : Ciscedite a me, maledicti, in ignem tEler- A (/ Cijr. v. 7, Hj. Porro quod ait : Post biduum
num, qui paratus est diabolo et angeiis ejus. Esu- Pascha fiet, simplici intelligentia praetcrmissa, id
rivi non dedistis mihi mandncare. Sitivi,
cnim, et quod sacratum lAl. sacramentum^ cst.rcquiranius.
ct no.n dedistis mihi potum. Ilospes eram, et non Post duos dies clarissimi lurninis, Veteris ac Xovi
coilegistis mc. Nudus, ct non operuistis me. indr- Testamenti, verurn pro mundo Pascha celebralur.
mus et in carcere eram, et non visitastis mc. Tunc Pascha, quod Ilcljraice dicitur piiase (,1^2], non a
respondcbunt ei et ipsi dicentes 210 Domine, : 211 passione = ut plerique arbitrantur, sed a
quando te vidimus esurientem, aut sitientcm, aut transitu nominantur : eo quod exterminator videns
hospitem aut nudum,aut infirmum,aut in carcere, sanguincm, foribus Israelitarum pcrlransierit,
in
et non ministravimus tibi ?tTunc respondcbit illis, ncc percusserit eos {K.cod. xii, 2?>). Vel ipse Domi-
dicens: Amen dico vobis,quandiu non focistis uni de nus praebcns auxilium populo suo desuper ambu-
minoribus his, nec mihi 1'ccislis. » Libera nobis crat Legc Exodi librum (xi, 12 seq.), de quo ple-
laverit.
intelligcntia, quod in omni paupere Ghristus csu- nius, si •*
vita comes fuerit, disputabimus. Tansitus
riens pasceretur, sitiens potaretur, hospes induce- autem noster, id est phase, ita celebratur, si ter-
retur in tectum, nudus vestiretur, infirrous visitarc- rena ct /Egyptum dimittentcs, ad coiieslia fcsti-
tur, clausus carcerchabcret solalium colloquentis. nemus.
Scd ex hoc quod scquitur : Quandiii fecislis iini de (Vcrs. 3 seqq.) « Tunc congregati sunt principes
kis ffcUnhus meis miniinis, miki fecislis, non mihi sacerdotum, et scniorcs populi in
atrium principis
videtur dixissc generaliter de pauperibus, scd de saccrdotum. qui
dicobatur Caiphas, et consilium
his qui paupercs spiritn sunt, ad quos tendens fecerunt, ut Jesum dolo lcnerent, et occidcrent.
manum, dixerat : elmalermea
Fraires mei ki sunt, Dicebant autem : Non in dic fesfo,ne forle tumultus
qui faciunt volunlalem Palris mei {Marc. iii, 3'i, 35 ;
fierct in populo. Qui debuerant
Paschate vicino
»
Luc. VIII, 21). prffipararcviclimas, levigure templi parietes, pavi-
mcnta verrcrc, vasa mundare, el secundum ritum
(Vers. ^C).) (I Et ibunt hi in supplicium .'clcr-
logis purificari, ut esu
agni digni fierent, congre-
num, autem in vilam c-cternam. » Prudcns,
justi
gantur ineuntes consilium, quomodo occidant Do-
lector, attende quod et supplicia .'cterna sint ', et
minum, non limentes seditionein, ut simplex ser-
vit^ pcrpcLua melum dcinccps non habeal ruina-
rum.
mo demonstrat sed caventcs ne auxilio populi de
;

suis manibus tolleretur.

(Cap. XXVI. — Vers. 1 seq.)
« Et lactuin est, (Vcrs. G.) « Cum autem Jesus csset in Belhania,
cum consummassct Jesus sermones hos omncs. in domo Simonis leprosi. » Passurus pro omni
lixit discipulis 3uis:Scitis quia post biduum Pascha C mundo, ct univci-sas nationcs suo sanguine redem-
fiet el Filius hominis tradetur^ ut crucifigatur.
: pturus, inoratur in Bclhania, domo obcdicnti;v.(]i\:e
Krubescant qui putant Salvatorem timuisse mor- quondam fuiL Simonis lcprosi. Non quod leprosus
tcm, ct passionis pavorc dixisse Puier, .n ficri po- ; cL illo temporc pcrmaneret, sed qui antea lepro-
test, Iranseat a me calix iste {Lur. xxii, \2). Post sus, poslea u Salvatore mundatus est, nomine
biduum Pascha facturus, tradcndum se utcrucifi- pristino permanentc, ut virtus curantis appareat.
gatur novit, ct tamen non declinat insidias, non Nam in catalogo apostolorum cum prislino vitio
tcrritus fugit : intantum ut ctiam, cajloris iro no- et officio, Matthanis publicanus appellatur {Matlk.
lentibus, pcrgat intrcpidus, quando dicit Thomas : X, 3), qui cerle publicunus esse desierat. Quidam
Kamus et nos, el moriamur rum co {Joan. xi, IC)). Simonis leprosi domum, cam vnlunt intclligi 2I*i
Et linom carnali festivitali volcns iinponcrc, um- partcm populi, Domino, ct ab co
qu.ne crciiidcrit
braquc transeunlc,pasch;c rcddere veritatcm, dixe- curala sit. Simon quoquo
ipso obeiliens dioitur,
rit DcsiUcrio dcsiclcravi hoc pascku manducarc ro-
: qui Jiixlaaliam inlelligcntiam nuindus inlerpretari
biscum anlequam paliar {Luc. xxii, 15). Etcnim potcsl, in cujus domo curala csl Kcclcsia.
Puscha nosLrum immolalus est Christus, si tamcn (Vcrs. 7.) u Acccssit ad cum muiicr habiMis ala-
comcdamus illud in azyinis sinccritatis ol verilatis
[) bastrum ungucnti prctiosi, ct oiruJit supcr caput
Qui Ilieronymum cavillanlur c postremo Com-
'
n.vmo senliens Pascha, inquil, magnum et
: « IIoc
mcntariorum ih Isaiam capitc, ct Dialogo conlra l vcncmndum Pknsl.a ab
llcbi';cis juxla oorum lin-
l'olagiimos, suppoli;is luli.ssc, vcs;iii.c
suppoii;isniirn. "J.S,
.'iS. ^iiaiii iinminaliir, (juo» vnx transilum snnat, liislo-
oorum opinationi.qui tcrmimim h;ibitura malorum rica (|uidcm raliono proplcr Israclitarutn cx .Kgyp-
Hupplicia crcdcrciit, ;ignosr;uit sallcm cx hoc loco, to in CIum.Tam rcgioncm fugam ct niigrationom. »
qucm ipso de iiidusLria lccLori ingorit, scnsisso ctc.
pcniuam catholice, quoil ct supplicia xtcrna sint et * Induil, opinnr, qu.c.^stioncs llobraicas in uni-
vita perpclua. vcrsam ScripLuram. cujus Opcris (|uanqua'n soI.ti
^ lloruin scntentiam luculcntius
cxponit Nazian- in Ctencsim siipcrcnl.licia tamen ct subtogmina in
zcnus, nral, L' in sanctum Pascha cx Billii inlor- roIi(|ii()s Scriplur.i' liliroa paravorat. qu.raut mu-
prctatinno « Quidam, luquil, s;iluLircr;i! passionis
:
t;iLncnnsilio rcpudiavit postca.aul intradnmeslicos
iionicn hoc csso arbilrati, ac dcindc, ppr liltcra paricLcs pcrirc pcrmisit. Nulhi ccrtc in Kxodi li-
>!> in II. ct K in \ mulalinnciii, lianc voccm iid lin- brnm Ilicrniiymi olucubratio supercsl, aut un-
guam (livTcum accommndanlcs, huiic dicrn Pascha (|uam innotuit.
nominarunt. » llcclissimc autcm ipsc cum Hioro-
m S. EUSEBII HIERONYMI 200
ipsius rccumbentis. » Nemo putct eamdom esse A Apostolus ait : Et si noveramus Jcsum Christum se-
quae super caput effudit unguentum *, ct quae su- cundum carnem, sed nunc jam non novimus eum
per pedes Luc. vii, 37-46). IUa enim et lacrjmis (II Cor. v, 16).
lavat, et crine tergit, et manifeste meretrix appel- enim hajc unguentum hoc
(Vers. 12.) « Mittens
latur. De liac aulem nihil tale scriptum est. Nec in corpus mcum, ad sepelicndum me fecit. » Quod
enim polerat statim capite Domini meretrix digna vos putatis perditionem esse unguenti,officium se-
Alius evangelista pro alabastro ungucnii pre-
fieri. pulturae est. Nec mirum si mihi bonum odorem
tiosi(quod genus est marmoris), nardum pisticam fidei suae dederit, cum ego pro ea fusurus sim san-
posuit {Joan. xii. 3), hoc est, veram et absque guinem meum.
dolo ut fidem Ecclesioe et gentium demonstraret, (Vers. 12 14.) « Amen dico vobis, ubicunque
(Vers. 8, 9.) « Vidcntes autcm discipuli, indi- proedicatum fuerit hoc Evangelium in toto mundo,
gnati sunt, dicentes : Ut quid perdilio haec ? Potuit dicetur ct quod haec fecit in memoriam ejus, Tunc
enim istud venundari multo, ct dari pauperibus. » abiit unus de duodecim, qui dicebatur Judas Isca-
Scio quosdam hunc locum calumniari, quare alius riotis, ad principes sacerdotum. » In toto mundo
evangelista Judam solum dixerit contristatum, eo non tam mulier ista, quam Ecclesia praedicatur,
quod loculos tenuerit, et fur ab initio fuerit, et _. quod sepelierit Salvatorem,quod unxerit caput ejus.
Matthaeus scribat omnes apostolos indignatos, ne- Et attende notitiam futurorum,quod passurus post
scientes tropum, qui vocatur (j^llri^i^ ^, vel sij7iec- biduum et moriturns, sciat Evangelium suum in
doche : quo et pro uno omnes, et pro multis unus toto orbe celebrandum.
appellari soleat. Nam et Paulus in Epistola sua (Vers. 15.) « Et ait illis Quid vultis mihi dare, :

quffi scribiturad Hebr3eos(licet de ca multi Latino- et ego vobis eum tradam »?lnfelix Judas,damnum

rum dubitent),cum sanctorum passionnes etmerita quod ex effusione unguenti se fecisse crcdebat,
descripsisset, intulit : Lapidati sunt, tentati sunt, vult magistri pretio compensare. Nec certam tamen
secli [Al. serrati] sunt, in occisione gladii mortui postulat summam,ut saltem lucrosa videretur pro-
sunt (Hebr. xi, 37), cum unum tanlummodo Isaiam ditio 3, sed quasi vile tradens mancipium, in po-
Prophetam sectum Judasi autument. Possumus et testate ementium posuit quantum vellent dare.
aliter dicere, quod apostoli vere, propter pauperes 214 (Vers. -16.) « At illi constituerunt ei tri-

indignati 213 sint Judas autem propter lucra

: ginta argenteos ''.
Et exinde querebat opportuni-
sua. Unde et mussitatio ejus cum crimine ponilur, tatem ut eum traderet. » Joseph ^ non, ut multi
quod non curam pauperum habuerit, sed suo furto putant, juxta Septuaginta Interpretes, viginti au-
valuerit providere. reis venditus est, sed juxta Hebraicam veritatem,
(Vers. 10, 11.) « Sciens autem Jesus, ait illi C viginti argenteis ; neque enim pretiosior poterat
Quid molesti Opus cnim bonum
estis huic mulieri ? essc servus, quam Dominus.
operataest in me. Nam semperpauperes habebitis (Vers. 17.) « Prima autem die azymorum, acces-
vobiscum, me autem non semper habebitis.» Alia serunt discipuli ad Jesum, dicentes : Ubivis pare-
oboritur quaestio, quare Dominus post resurrectio- mus comedere Pascha ? » Prima Azymorum,
tibi

nera dixcrit ad discipulos : Ecce ego vohiscum suni quarta decima dies mensis primi est,quando agnus
usque ad mundi [Matlh. xxviii,
consummationeni immolatur, et luna plenissima est, et fermentum
20) ; et non loquatur, me auiem non scmper hahe- abjicitur {Exod. xii, 6,18, 19). Inter eos autem dis-
bitis. Sed mihi videtur in hoc loco de praesentia cipulos qui accesserunt ad Jesum, interrogantes :

dicere corporali, quod nequaquam cum eis ita fu- Ubi vis paremus tibl eomedere Pascha? et Judam
turus sit post resurrectionem, quomodo nunc in aestimo fuisse proditorem.
omni convictu et familiaritate. mcmor
Cujus rei (Vers. 18.) « At Jesus dixit : Ite in civitatem ad
'
Quanquam
Origenis in hunc locum Gommen- vero quanquam quaestionem singularibus inter eru-
taria non superent, hanc dc duplici feinina Christi ditos libris agitatam, nihil hic recoquere intersit,
unctrice sententiam llieronymum ex Origenc deli- verisimillima tamen haec ipsa, quam Hieronymus
basse, nuilus dubito.Haec cnim vero peculiaris ejus probat, videtur sententia ut licet unus idemque :

opinio fuit, mulierem, quae pedes laverit Christi, ]) Simon et Pharisffius ct Leprosus putandi sint, non
peccatricem, quae vero caput unguento linierit, una tamen eademque mulier fuerit, quse Christi
sanctam exstitisse adeoque alteram apud Simo-
: unxerit caput et quae laverit pedes.
nem Pharisaeum, alterum apud Simonem Le- - Victor, verba vel synecdoche tacet.

prosum debere intclligi. In Homiliis in Ganti- Rab. vel saltcm lucro suaderetur proditio.
''

cum canticorum, quas Latine Hicronymus expli- ^ Notanda Veronensis Evangeliorum codicis le-
cavit, hom. 1. « Observa, inquit, diligenter quae de ctio, stalerespro argenteos. Nam est quidem num-
duabus super caput fuderit Salvatoris. Siquidem mus argenteus stater, idem atque Hebraeorum si-
peccatrix super pedes,et ea qua? non dicitur pecca- clus quatuor valens Atticas drachmas verum et ;

trix, super caput ejus fudisse monstratur. » Et hac ipsa de causa veteris translationis laudanda
Homilia secunda sub initium. « Loquilur Evange- diligentia, cum pra^serlim absolute sit in Graeco,
lium, quia venit mulier habens alabastrum un-
guenti nardi pistici pretiosi non illa peccjitrix, ;
^ Confer S. Ambrosium, lib. de Joseph. cap. 3,
sed sancta de qua nunc mihi sermo est. Scio qui et in exemplaribus xxx aureis vel argen-
aliis
quippe Lucam de peccatrice, Matthaium vero et teis, in aliis xv vel xxv se invenisse auctor est. Sic
Joanncm non de peccatrice dixisse. » Plura de hac quoque Cresarium In Appendice tomi V Augustini
ejus ^ententia ad hsc ipsa Icca congessimus. Et Operum, sermon. 81, de Tempore,

I
 »
: :

201 COMMENTAK. IN EVANGELIUM MATTHvEl LIB. IV. CAP. XXVL 202

quemdam, et dicite ei Teinpus
: Magisler dicil :
A ditor in malo, manifestius arguit, ettamennomen
meum prope esl : apud
Pascha cuni di-te facio propric non dcsignat. Judas cajteris contristatis, et
scipulis meis. « morem Vetpris Testamenti nova retrahentibus inanum, et interdicenlibus cibos ori
Scriptura conservat. Frequonter lcgimus Dixii : suo, temcritate et impudentia, qua proditurus erat,
ille illi, et in loco illo et illo; quo Ilebraice dicitur etiam manum cum magistro mittit in paropsidem,
piiELONi ELMOM (''JItsSn' ^JlS;:), ct tamen per-
' ut audacia bonam conscientiam mentiretur.
sonarum locorumque non ponitur nomen. El in- (Vers. autem homini illi, per quem
2.5.) «( Voe
venielis ibi quemdam, porlautem lagenam nqux. Filius hominis tradetur-.
» Nec primo.necsecundc
Quorum idcirco vocabula pr.utermissa sunt, utom- correptus a proditione retrahit pedem, sed pafien-
nibus qui Pascha facturi sunt, libcra festivitatis tia Domini nutrit impudcntiam suam, et thesauri-
occasio panderetor. zat sibi iram in die ira; (liom. n, 5). Poena praedi-
(Vers. 19.) « Et fecerunt discipuli sicut consti- citur, ut quem pudor nonvicerat, corrigant denun-
tuit illis Jcsus, et paraverunt Pascha. » In alio tiata supplicia. Quod autem sequitur :

Evangelista scriptum est (Luc. xxii, 12), quod in-

« Bonumerat ei, si natus non fuissent homo ille.
venerunt ccenaculum magnum.stratum atque mun-
Non ideo putandua est ante fuisse quam nascere-
datum, et ibiparavcrunt ei. Videtur autein mihi
B tur, quia nulli possit benc esse, nisi ei qui fuerit
coenaculum lex spiritualis intclligi, quaj de angu-
sed siinplicilor dictum est, multe melius esse, non
stiis litteraj egrcdions, in sul)limi locorecipitSalva-
subsistere, quani male subsisterc.
torem, Paulo idipsum loquentc {Philipp. iii, 8).

quod ea qu.T antc pro lucro reputabat, quasi pur-

(Vers. 2.5.)« llespondcns autem Judas, qui tra-

gamenta quis(|uiliasque contempscrit, ut dignum didit eura, dixit. » Quia

etvalde tri-
Cc-eteri trisles,

stes interrogaverant: .\unquid eyo sum, Dominel

Domino hospitium pr.-cparet.
Vespere aulcni ne tacendo se proderc videretur, ct ipse similiter
(Vers. 20.) « facto, discumbebat
cum duodecim discipulis suis. » Omnia sic agit
interrngat, 216 quem conscientia rcmordebat,
Judas, ut tollatur suspicio proditoris.
qui ^ manum audactcr iniscrat in paropside.

(Vers. 21.) « Et edentibus illis, dixit: Amen dico « Nunquid ego sum, rabbi ? Ait illi : Tu dixisti. »

vobis : 215 quia unus vcstrum nic tradilurusest.» Et blandienlis jungit affectum, sive incredulilatis
Qui de passione prajdixerat, et dc proditore pra3- signuin. Ga,'terienim qui non erant prodituri, di-
dicit, dans locum pocnitentia;, ut cum intellcxisset cuni: Nunquid sum, Domine? Iste qui prodi-
c(jo

sciri cogitationes suas et occulta consilia, pcnni- turus eral, non Dominum, sed magistrum vocat,
teret eum facti sui ; et tamen non designat specia- quasi excusationem habeat, si Domino dcnogato,
litcr, ne manifeste coargutus, impudentior ficrot. C saltem magistrum prodiderit. Etait ilU:Tu dixisti.
Mittil crimen in numcro, ut conscius agat pmni- Eadem rcsponsione confutatus est proditor, qua
lentiam. Pilato postcaresponsurus cst.

(Vers. 22.) « Et contristati valdc, ccEperunt sin- (Vers. 20 .seqq.) « Coenantibus autem eis, acce-
guli dicere Nunquid ego sum, Domine?»
: Et pil Jesua panem, et benedi.vit, ac frcgit, deditque
certe novcrant undecim apostoli, quod nihil tale discipulis suis, ct ait : Acoipite et comcditc, hoc
contra Dominum cogitarent sed pius : crcilunt ma- est oorpus meuin. Et accipiens calicom, gratias
gislro quam sibi pcrliincscentes
: fragililatcm cgit et dcdit illis, dicens : Bibite cx hoc onines.
suam, tristes intcrrogant de peccato, cujus cnn- llic cst enim sanguis meus novi Tcslaincnli, qui
scientiam non habebanl. promultis elTundetur inrcmissionein peccatorum. »
(Vcrs. 23.) « At ipsc rospondcns, ail : Qui intin- Postquam typicum Pascha* fuerat impletum, et
gitmecum manum in paropside, liicme tradot. « O agni oarnos cuin npostolis comederat, assumit pa-
mira Doinini palientia! Primuni dixerut: l'nus vr- noin, (|ui oonlbrtat cnr hominis, et ad vcrum Pa-
sfrum me tradilurus ak/ [rcrs. 21). Persoveral pro- sclui! transgrcdilur sacramentum, ut quo modo in

' Danielis octavo capito occurrit nompn v^sSs lidcm.noslri ad unum omnesdefendunlac probant,
Phclmn ui, (\c quo llieronymns h.rc habot Pro : •>
I) ropositaquo ost nobis adoo prior loctio ad oorum
allero ncscio ijuo quod Symniaolnis iiilorprolatus auctorilaltMU, oonoiniiioro pnotoroa id oxigcntc
ost -vi\ r.T.z, (iiioin ct nos sociiti sumus. Atiiiila ct sonsu. Siopius roipsa junotim solcnt usurpun hae
Thoodotio ot L.\.\ <l>£Xji.(.)v! ipsuiii vcrbiim llobrui- vocesin Scripturisiiin^^X 'II^^E. Gr.-ece uno spirilu
cuiii posucriint. Noincn orgo aiigidi taoons,goiior;i- <l';),(ov'.iA;M.)v.. Soptuaginta 'l'E),/.ivi |j.xi;jl(ov!, /»/jW-
litcr unumqucinliboL do aiigrlis indioavit. « \'ido kini Marmont. Quid porrn signincont, ippo hic
iiiorom istuiu Soriptuni!, Uuth, cap. i: 1 Uogurn
nior()ii. luoiilfiilor docot. Itocolo tainen ejus Lk)m-
XXI, ot conKiilo II iDiiuim odilionis nostr.o col. 2'{1.
monlarins iii D.aniolis oap. viii, vors. l;{.
Krasiiius ct Marianus pro voco iinioa ELMOM, - .Noslri iii!*.'^.. (iiii, ut initio inonuimus, in reci-
posuoriint ij^^Sx ct "'^•'.Sl!, oonlra fidem inss. co- tandissacri lo.xtus voisioulis, c.iMcris parciores nm-
dicum islins (iomnioiilarii in Mallli.iMini, ubi pos:- nibiis sunl, liio unum pr<eponunt pari consensu
lum ost solnm iioinon llobiuioiiin Elmoui, (juod Filius quidcm tiomtni.t vadit. sictU $criplum esl de
ot7»cm(/(i»j, oujus nonnm pro-
si(j;niricat «//«/«(•)» illo : v:r autcm, oto.
priuin non oxpriinilur. Md/V. Illud do (nio M.irt. •'
Pr.olorunl nisa. nostri nmncs, ijuia.
lian.ous voloros oditorcs Knisiiniin ot \ iotorium * Kx hoc Inoo arguo imperitinm tcioli ouju^idnm,
aocusat, quod prn vooo unioa, Elmoui, duas po- qui nnn vull Salvalorcm agni carnc^ cuiii aposlnlis
suerint, /'/jW»/(;«j ^r /i/nio?(7, contra msa. codicum coraedisso, nec paschR typioum colpbrasso. MAnr.

Patrol. XX VL
 : :

203 S. EUSEBII HIEIIONYMI 204

prfflGguratione' ejus Melchiscdech, sumrui Dei sa- A dicit quod passuri sunt, ut, cum passi fuerint, non
cerdos, panem vinum olferens feceral {Gen. xiv,
et desperent salutem, sed agentes pcEnitentiam libe-
18), ipse quoque* in veritatesuicorporis etsangui- rentur. Et signanter addidit, in ista nocte scanda-
nis reprffisentaret. In Luca legimus duos calices lum patiemini ; quia quoraodo qui inebriantur,
quibus discipulis propinarit [Luc. xxii, 17, 29). nocte inebriantur (/ Thess. v, 7) : sic et qui scan-
Unum primi mensis, et altorum secundi, ut qui dalum patiuntur, in nocte et in tenebris sustinent,
inter sanctos primo mense agnum comedere non Nos vero dicamus : Nox prseteriit, dies autem ap-
potuerit, secundo inter psenitentes hoedum come- propinguavil (liom. xiii, 12).

dat. (Vers. 32.)» Scriptum est enim: Percutiam

(Vers. autem vol^is, non bibam
29.) >< Dico pastorem, et Postquam
dispergentur oves gregis.
amodo de hoc genimine vitis usque in diem illum, autem resurreso, prascedam vos in Galileeam, »
cum illud bibam vobiscum novum in regno Patris Hoc aliis verbis in Zacharia propheta scriptum est;
mei. » De carnalibus transit ad spiritnalia, quod et (ni fallor) ex persona prophetaj ad Deum dici-

vinea de iflgypto transplantata sit populus Israel tur : Percute pastorem, et dispergentur oves gregis
{Psal. Lxxix, 9), cui per Jeremiam Dominus lo- Zach. xiii, 7). Sexagesimo quoque et octavo psal-
quitur: Ego te plantavi vineam veram, quomoclo „ mo, qui totus a Domino canitur, huic sensui con-
mutata amaritudi n vitis alienx [Al. aliena]
es in o:vuente : Qnoniam quem tu percussisti, ipsi perse-
{Jerem. 21)? Et Isaias propheta in cantico quod
ii cuti sunt {Psal. Lxvm, 21). S18 Percutitur autem
dilecto canit {Isa. v, 1-7), et omnis sparsim Scri- pastor bonus, ut ponat animam suam pro ovibus
ptura testatur. Dicit ergo Dominus de hac vinea suis : et de multisgregibus errorumfiatunus grex,
nequaquam esse bibiturum, nisi in regno Patris et unus pastor {Joan. x. 16). De hoc tesfimonio in
sui. Regnum Patris, 211
fidem puto esse creden- libello, quem de Optimo genere interpretandi ^ scri-
tium, Apostolo quoque idipsum confirmante Re- : psimus, plenius dictum est.

gnum Dei intra vos esl {Luc. xvii, 21). Ergo cum (Vers. 33.) « Respondens autem Petrus, ait illi

Judaei receperint regnum Patris (attende quod di- Et si omnes scandalizati fuerint in te, ego nun-
cat, Patris, omnis Pater nomen est Filii)
non Dei, quara scandalizabor. » Non esttemeritas, necmen-
cum inquam, in Deum Patrem, et
crediderint dacium ; sed fides est apostoli Petri, et ardens af-
adduxerit eos Paterad Filium, tunc de vinoeorum fectus erga Dominum Sslvatorem, de quo supra
bibet Dominus, etin similitudinem Joseph regnans diximus.
in y^ilgypto, inebriabitur cum fraLribus suis (Gen. (Vers. 34,) « Ait iili Jesus.* Amen dico tibi, quia
XLiii, 34). hac nocte antequam gallus cantet, ter me nega- in

(Vers. 30.) Et hyrano dicto, exierunt in mon- C bis. » Et Petrus de ardore fidei promittebat, et
<;

tem Oliveti. » Hoc est quod in quodam psalmo le- Salvator quasi Deus futuro noverat. Et nota quod
gimus : Manducaverunl et adoraverunt omnes pin- Petrus in nocte neget, et neget tertio. Postquam
gues ierrx {Psal. xxi, 30). Juxta hoc exeraplum, autem gallus cecinit, et decrescentibus tenebris
qui Salvatoris pane saturatus et calice inebriatus vicina luxnuntiata est, conversus flevit amare, ne-
fuerit, potest laudare Dominum et conscendere gationis sordes * poenitentiae lacrymis lavans.

in montem Oliveti, ubi laborum refectio,dolorisque (Vers. 36.) » Tunc venit Jesus cum illis in vil-

solatium, et veri luminis notitia est. lam, quae dicitur Gethsemani, et dixit discipulis
(Vers. 31.) « Tunc dicit illis Jesus : Omnes vos suis Sedete hic, donec vadam illuc et orem. »
:

scandalum patiemini in me in ista nocte. » Pr.ie- Gethsemani interpretatur, vallis pinguissima % in

^
Tres Palatini codd. expressiori sensu, ei. Unus describere'^ « In Matthaeo legimus,Dominum prae-
Beccensis penes Martian., sacrarnenti. dicentem apostolis fugam, et hoc ipsum Zacharia3
^ Antea erat veritalemnobis mss. omnium fi-
:
testimonio confirmantera: Scr/pium est, ait, Per-
cutiarn pastorem et dispergentur oves. At in Se-
dem sequi placuit, sensu eodem permauente, de
veritate (non figura, ut miseri haeretici recentiores ptuaginta et in Hebraeo multo aliter nom enim ex ;

projecta temeritate calumniantur) corporis et san- D persona Dei dicitur, ut Evangelista vult sed ex :

guinis sui, quam in pane ac vino Christus reprcB- prophetae Deum Patrem rogantis Percute pastorem, :

et dispergentur oves.
sentavit. Placuit etiam hscc lectio, quod superiori-
bus in prseflgiwaiione, ex adverso respondeat. In — * Penes Victorium, ternx negationis sordes la-
duobuscodd, mss. monasterii Beccensis et S. Petri crymislavans.
super Divara haec leguntur: /pse quoque in verifate In aliis libris est, pingiiium : in aliis, ut et lib.
''

sui corporis et sanguinis reprxsentare. Habes ita- Nom. Valhs pinguedinum. Victorius in hunc locum,
« Ut, inquil, vallcm pinguium significet, legendum
que verilatem corporis et sanguinis Christi, non
solum figuram et nudam umbram, ut impudens est Gessemani, quod est Hebraice, tjau-NU Ve-
dogmaNovatorum docet adversus Ecclesiara. Ne- sum quia Graece scriptum in Matthaeo invenitur
scio an posset hodie fides catholica raanifestius Yi^7ziJ.'X'n\ aliqui Hebraice periti, Syriaca potius
exponi quam hic a S. Hieronymo fuit exposita. nomina esse i^ijau^-n, quam Hebraica putant:
Unde mirura raihi non est, si lanto supercilio Hie- signilicareque asserunt, Pecuaria hutxjri : quippe
ronymum calumniantur haerctici, pr<esertim impe- cum apud Syrcs (quorura lingua e Babylone ave-
riti Clerici. IMart. cLa tunc utebantur Judaei n^ idem sit quod He-
3 Epistola in nostra recensione 57. Libet vero braice ''Jpa] et r\W
idem quod nxa id est, buttj-
ipsa, quibua testimonium illud edisseruit, verba rum : veluti locus dictus sit a butyro, quod ibi es;-
205 GOMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTIIiEI LIB. IV. CAP. XXVI. 206

qua jussil discipulus scJcre paulisper eL exHpeclarc A ccplo, uL subLinercnL, vigilarentque cuin Domino,
recleuntem,donec pro cunctis solus Dominus ora- paululum procodens* ruit in faciem suam, et hu-
ret. niilitatem mcnlis habilu carnis ostendit, dicitque
(Vers. 39). « Et assumpto Petro et duobus filiis blandicns : Mi Puler, et postulat ut, si possibile
Zebedasi, coepit contristari et mcestus esse. » Illud est, de quo supra
transeat ab eo passionis calix,
quod supra diximus de passione et propassione, diximus. Postulat autem non timore patiendi, sed
eLiam in prajsenti capitulo ostenditur, quod Domi- misericordia prioris populi, ne ab illis bibat cali-
nus, ut veritatem probaret assurnpti hominis, vere ceni propinatum. Unde et signaoter non dicit,
quidem contrisLaLus sit, sed nc passio inanimoil- tmnseat aine calix.sed culi.v iste, hoc est, populi
lius dominarctur, per propassionem cceperit con- Juda!orum,qui excusationem ignorantiaj haberenon
tristari. Aliud estenim contristari, et aliud inci- potest.si me occiderit, habens legem et prophetas,
pere contristari. Gontristabatur autem non timore qui me quotidie vaticinantur. Attamen revertens
patiendi, qui ad hoc venerat ut pateretur, 219 et in scmetipsum, quod 920 ex hominis persona
Petrum timiditatis argucrat' scd propter infeli- trepidanter renuerat,ex Dei Filiique confirmat. Ve-
:

cissimum Judam, et scandalum omnium apostolo- ruintamen non sicid ego volo, sed sicut tu. Non, in-
rum, et rejectionem populi Jud.'jeorum, ct eversio- _ quit, hoc fiat, quod humano affcctu loquor; sed
nem miserac Jerusalcm. Unde et Jonas super ari proptcr quod ad terras tua voluntate descendi.
ditate cucurbitae vel hederaj contristatus est {Jonse
(Vers. 40.)« Et venit ad discipulos suos ^ et
IV, 8),noIens perire quondam tabernaculum suum.
invenit eos dormientes, et dicit Petro Sic non :

Si autcm animi,non atfectum Salvatoris

tristitiam
potuistisuna hora vigilare mecum?» Ille qui supra
erga perituros, scd passionem h.Toretici interpre-
dixerat Etiam si omnes scandalizati fuerint in te,
:

tantur, respondeant, quomodo exponunt iliud quod

ego nunquam scandalizabor, nunc tristiLia; magni-
ex persona Dei per Ezechielem dicitur Et in om- :

tudine somnum vincere non polest.

nibus istis conlristabas me {Ezech. xvi, 43, sec.

LXX). (Vcrs. 41.) « Vigilate et orate, ut non intretis

(Vers. Tunc ait illis Tristis est anima
.38). « in tentationem.» Impossibile est humanamanimam
:

mea usque ad mortem Suslinete hic, et vigilate :

non tentari. Unde et in Orationc Dominica dici-
mecum. Quo! contristatur, anima est, ct |.l/.sedj
>-
mus A^ nos i)i(lucas in tenlationem, quam ferre :

non proptcr mortcm, sed usque ad mortcm contri- non possumus'^ [A\. possimus] [Mutth. vi, 13; Luc.
staLur, doncc apostolos sua liberct passionc. Quod XI, /i^.Non tentationem penitus refutantes, sed vi-
autem priccepit Suslinete hic, et vigilale mecum,
:
res sustinendi in tentationibus deprecantos. Ergo
non a somno prohibet, cujus tcmpus non erat im- C ct in prosscnliarum non ait Vigilatc et orate, ne :

minente discriminc sed a somno infidelitatis, et

; ienfemini sed ne intrctis in tcntutioncm, hoc est, ;

torporc mentis. Dirunt crgo qiii irr;itionabilcm Je- ne tcntatio vos superct ct vincat, et vos intra cas-
sum sumpsisse aniniam suspicantur,quomodo con- scs suos tcncat. Vcrbi graLia Marlyr, qui pro :

tristetur et noverit tempus tristitio3. Quanquam confessione Domini sanguinem fundit, tentatus
enim et bruta animalia mn^rcant, tamen non novc- quidem est ; sed tcntationum .1/. lenLalionisJreti-
runt ncc causas, ncc tcmpus usquc ad quod de- bus non ligatur. Qui autem negat.in plagas tenla-
bcant contristari. tionis incurrit. « Spiritus quidcm promplus cst,
(Vers. 3'J). « Et progrcssus pusillum, procidit in caro auLem inlirma. » IIoc adversum lcmerarios,
lacicm suam,oranset diccns : I'ater m», si possi- qui quidquid credidcrint, putant sc posse conse-
bile est.transeat a me calix iste. Vcrumtamcn non qui. Itaquequantum dc ardore raentis confidimus,
sicut ego volo, scd sicut tu. » Dato aposlolis pr;R- Liintum de carnis fragililale timeamus. Sed tamcn

primcbalur.llieronymus llcbraicam sempcrscqucns solymilani c signis illiusloci conjeclurara facerent.

nomenclaLuram, ciiam iii libro de Nominibus Hc- Nostri mss., 1'clrum tcmeritatis argueral.
'

braicis, pcrsLaiis in scnLciilia, vallem jnnyucdiuutn - Malim /occ/i/vi.v, ipsamiiuo adoo cmcndari in-
intcrpretatur, ij>3f pro Di^^Ii^L' vocem arcipiens.
,
[) LcrpuncLii)iiom ad hunc modum, vigilarcnhjuc cum
Nos, quando niliil ad cum liliruiiide hujusce nomi- Doninto puululum, procidcns rutl. cW.
nis ctymologia dixiuuis, ([uidiiiain iiic prolcramuH. Pronomcn suos, quod Vulgatus Interpros ha-
'

Perplacct vero nupori llcbraicorum Nominum cty- bot. nostri hio mss. (Irfpcusque ipse texlus igno-
mologi opinio Gcl hscmanc, Grmcc, riOjiijLxvY, lor- ,
rant.
culur signorutn inlcrprcLari, ct i:'2iCi simani, fc- * r.lausulam, quam
rooilat, niinime noyit
hio
miiiiinum osso, a r^"'^ •>"''«" siguo. Torcular au- S. PaLcr in .Mallh.Tum Commonlario,
hoc ipso in
lem signoruin dici cum htciim, sivn villam. quod oap. VI, vors. 13, ubi Orationora Dorainicam dili-
ibi priinum (laretiir signum sLaLa; jam Ncomcni;o : gcntissimc oxposuil ox quo manifcsLo oolligafl,
:

qui mo9, sivc modus in llosch luischaiui, cap. -, non in Matlh.ci. sod in Luo.x' lanlum Kvangcliu
hal. -', 3, diligcnLcr dcscriliiLur, liori^iuo docolur subjunotam. Jam ad ipsiusmol Oralionis loxtum
flammariim chnationc. Scd ct aliia dc oausis signi portinuisso, iii)'i ul quidnm pulnnl, explicationis
nomoiK^laluram poluil accepisso, vol (|uo(l iliidom grati:i fuisso addilam abs Hioronynm, ostondimus
e lapido, sou ligno labricaluin sigmmi Molooho in Notis ad ('ommonlarins in Kzcchiol. cap. xi.vm,
Aminonitaruin i(l(do jiosuorit Snloinoii llog. xi, I vcrs. I<>. iid.luolis aliorum Palrum losliraoniis,
7, vcl quod isLliic olmi Assyriorum oopi;o signu maximcquc llibirii iii psnl. cwin, lil. 1, ot .\n\-
(lefi.\erint, Isa. xxxvi, J, vcl tloniquc quod Hiero- brgsii, de Siicrauwntis, lib, x,
20"; S. EUSICTJII IIIGMONYMI 208

Ju\t,a Apostolum, iii spirilu carnis opera mortifi- A (Vers. 50). « Dixitque illi Jesus : Amice, ad quid
cantur (/Jom. viu, lo). venisti ? Tunc accesserunt et manus injecerunt in
(Vers. '12.)« Itorum secundo abiit et oravit, di- Jesum, ct tenuerunt eum. » Verbum, Amice, /.ata
Pater mi, non potest hic calix transirc o(vTi'ipaj'.v intelligendum,vel certe juxta illud quod
cens : si

nisi illum.fuit voluntas tua. » Secundo orat,

bibam supra lcgimus : Amice, quomodo huc inlrasti, non
ut Ninive aliter salvari non potest, nisi aruerit
si liabens vestem nuptialem [Matth. xxii, 12)?
cucurbita,fiatvolunlas Patris, quae non est con- (Vers. .51). « Et ecce unus ex his, qui erant cum
traria Filii voluntati,dicente ipso per prophetam : Jesu,222 extcndensmanum exemitgladiumsuum,
tuam,Den$ meus, volui [Psal. ot percuticns servum principis sacerdotum, ampu-
Ut lacerem voluntatem
xxxix, VI).
tavitauriculam ejus. »In alio evangelista [/ILEvan-
Et venit iterum, et invenit eos gelio]scriptum est, quod Petrus hoc fecerit, eodem
(Vers. ^'.i. A'i). «

dormientes. Erant enim oculi eorum gravati. Et mentis ardore quo C8etera.(ZiMC. xxii, 49). Servus

relictis illis, iterum abiit, et oravit tertio,eumdem quoque principis sacerdotum Malchus appellatur
Solus orat pro omnibus, sicut [Al. appellabatur] auricula quae amputatur, dex-
sermonem dicens. » ;

et solus patitur !??! pro universis.Languescebant

dicendum, quod Malchus, id
tera est. Transitorie
g est, mr quondam populus Judaeorum, servus fa-
autem etopprimebantur apostolorum oculi nega-
tione vicma. ctus sit impietatis et devorationis sacerdotum.

(Vers. 45). « Tunc venit ad discipulos suos, et Dexteramque perdiderit auriculam, ut totam litte-
dicit illis : Dormitejam, et requiescite ecce ap- :
roe vilitatem ^ audiat in sinistra : sed Dominus in

Filius hominis tradetur in his, qui ex Judseis credere voluerunt, reddidit au-
propinquavit hora, et

manus peccatorum. » Postquam tertio oraverat, ut rem dextram, et focit servum genus regale et sa-

in ore duorum vel trium testium staret omne ver- cerdotale.

hum [Matth. x\u\, 19; 11 Cor. xiii, 1), et aposto- (Vers. 52). « Tunc ait illi Jesus Converte gla- :

lorumtimorem sequenti poenitentia impetraverat dium tuum in locum suum. Omnes enim qui acce-
corrigendum, securus de passione sua pergit ad perint gladium,gladio peribunt. » Et si nonfrustra
persecutores, et ultro se interficiendum prjebet, di- portat gladium, qui ultor Dominicae irae positus est

citque discipulis suis eum, qui malum operatur (fiom. xiii, 4); atta-
:
in

(Vers. 46, 47). « Surgite, eamus ecce appropin- men quicunque gladium sumpserit, gladio peribit
;

quavit qui me tradet. Adhuc eo loquente, ecce Ju- {Gcn. IX, 6). Quo gladio? illo nempe quiigneus ver-

das unusdeduodecimvenit, et cura eo turbamulta titur ante paradisum [Gen. iii) et gladio spiritus, ;

cum gladiis et iustibus, missi a principibus sacer- qui in Dei describitur armatura [Ephes. vi. 17).
dotum, et senioribus populi. » Ne nos inveniant ^ (Vers. 53, 54). « An putas quia non possum ro-

quasi timentes et retrahentes *, ultro pergamus ad garePatrem meum, et exhibebit mihi modo plus
mortem, utconfidentiam et gaudium passuri vi- quam duodecim legiones angelorum ? Quomodo
deant. ergo implebunturScripturas : quiasic oportetfieri ?»

(Vers. 48). « Qui autem tradidit eum, dedit illis Non indigeo duodecim apostolorum auxilio,etiamsi
signum,dicens : Quemcunque osculatus fuero, ipse omncs me defenderent,qui possum habere duode-
est, tenete eum. » Miser Judas, et tamen non mi- cim legiones angelici exercitus. Una legio apud ve-
serabilis, eadem infidelitate, quamagistrum etDo- teres sex millibus complebatur hominum.Pro bre-

minum tradidit, putabat signa, quce Salvatorem vitate temporis numerum uon occurrimus expli-
viderat facientem, non majestate divina, sed ma- care, typostantum^ dixisse sufficiat septuaginta :

gicis artibus facta. Et quia eum forte audierat in

duo millia angelorum, in quot gentes hominum
monte transfiguratum [Matth. xvii, 3), timebat ne lingua divisa est, duodecim legionibus fieri. Se-

simili transformatione elaberetur e manibus mini- quens sententia promptum ad patiendum demon-
ipsum csse strat animum quod frustra prophetse cecinerint,
strorum. Dat ergo signum, ut sciant
quem osculo demonstraret. nisi Dominus eos vere dixisse, passione sua asse-

(Vers. 49). « Jesum, Q ruerit.

Kt confestim accedens ad
dixit Ave, Rabbi.
: Et osculatus est eum. » Impu- (Vers. 55). « In illa hora dixit Jesus turbis: Tan-

densquidemet scelerata conlidentia, magistrum quam ad latronem existis cum gladiis et fustibus
vocare, et osculum ei ingerere, quem tradebat. comprehendere me quotidie apud vos sedebam, :

Tamen adhuc aliquid habet de verecundia disci- docens in templo, et non me tenuistis. » Stultum
puli,cum non eum palam tradit persecutoribus, est, inquit, eum cumgla^iis et fustibus queerere,

sed per signum osculi. Hoc est signum, quod po- qui ultro se tradat vestris manibus, et in nocte

suit Deus in Cain, ne quicunque invenisset, inter- 293 quasi latitantem,et a vestris oculis declinan-
ficeret eum {Gen. iv, 15.) tem per proditorem investigare, qui quotidie in

Rescribit Victor. ex tribus Florentipc codici-

' certe postremum hoc vcrbum reponendum fuitpro
bus, retraclantes maluerim ego, retrcctantes. Sic
: util-itatem, quod Martianaeus legit.
Rabanus. 2 In uno Palatino, numerorum non occurrimus
- Palatini mss., ut notam litterae vilitatem : ac plicare typos : tantum, etc,
209 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH^I LIB. IV. CAP. XXVI. 2tO

tcmplo doceat. Sed ideo adversum me in lencbris A "' triduo smciinbo illud ilbid.) Aliud est a;difi-

congrogamini, quia potestas vestra in tenebris est. care, alimi suscitare.

(Vers. .oG.) « Iloc autem toturn factum est, ut (Vers. ()-.) « Kt surgens princeps sacerdotum,
adimplerentur ScripturE prophetarum. Tunc di- ait ilii : respondes ad ea quae isti adversum
Nihil
scipuli omnes, rclicto eo, fugerunt. » Qua3 sunt te testificantnr ? Jesus autcm tacebat. » Ira pr^-

Scripturic prophetarum ? Foderuni manus meas et ceps etimpatiens- non invcniens calumniae locum,
pedes meos {Psal. xxi, 17) ; et alibi : Sicul ovis ad excutit de solio pontificem, ut vesaniam mentis
viclimam ductus est (Isa. liii, 7). Et in alio [/1/. motu corporis deinorfStraret. Quanto Jesus tacebat
eodem] loco : Ab inifjuitatibus populi inei ductus ad indignos responsione sua, falsos testes ct sa-

estad morlem [Ibid. sec. LXX). cerdotes impios, lanto magis pontifex furore supe-

(Vcrs. 57). At illi tenentes Jcsum, duxerunt

« ratus, eum ad rcspondendum provocat : ut ex

ad Caipham principem sacerdotum, ubi Scriba} et qualibet occusione sermonis locum inveniat accu-

seniores convenerant. » Moyses, Dco jubente, pra;- sandi. Nihilominus Jesus taccbat. Scicbat enim,

ceperat, ut pontifices patribus succederent, et ge- quasi Dcus, quidquid respondisset torquendum ad

nerationis in sacerdotibus series texeretur (E.vod. calumniam.

U). Refert Josephus istum Caipham (^ers. 03.) « Et princeps sacerdotum ait illi
XXIX, 28, y :

unius tantum anni pontificatum ab Herode prctio '

Adjuro te per Deum
vivum, ut dicas nobis si tu
redemissc. Non ergo mirum est, si nequam ponti- cs Christus I^^ilius Dci ? » Quid adjuras, impiissime

fex inique [/1/. iniquus] judicet. saccrdotum, ut accuscs, an ut credas ? Si ut ac-

cuscs, arguunt alii condemnale tacentem. Si ut
:
'

(Vers. 58). « Pelrus autem sequebatur eum a

credas, quare confitenti crcdere noluisti?
longe usque in atriuin principis sacerdotum. » A
(Vcrs. Cy'i.) « Dixit illi Jesus Tu dixisti. Ve- :

longe secjuebatur, qui Dominum crat negaturus.

rumtamen dico vobis amodo videbitis Filium bo- :

(Vers. 5U, 60). « Et ingressus intro, sedcbat minis sedentcm a dexteris virtutis Dei, et venien-
cum ministris, ut videret fincm. Principes autem tem in nubibus cceli. » Et advcrsum Pilatum, et
saccrdotum ct omne conciliuin qu.erebant falsum advcrsum Caipham similis rcsponsio. ut propria
testimonium contra Jesum, ut morti eum tradc- sentcnlia condemnenlur.
rent. Et non invenerunt, cuin inulti falsi lcslos
(Vers. 05, 66.) « Tunc princeps sacerdotum sci-
acccssissent. » Vel umore discipuli, vel humana dit vestimenta sua, dicens Blasphemavit. Quid :

curiosifate scire cupiebat, quid judicarct de Do- adhuc egemus testibus? Eccc nunc audistis blas-
mino pontifex : utrum eum neci addiccret, an fla-
phcmiain. Quid vobis vidctur ? At illi rcspondcn-
gellis cffisum dimitteret. Et in hoc diversitas do- c les, di.xcrunt : Ileus est mortis. » Quem de solio
ccm aposlolorum ct Pefri. llli fugiunt, isle, quan- saccrdotali furor cxcusscrat, eadem rabies ad scin-
quam procul, sequilur taiiien Salvatorem.
dendas vestes provocat. Scidit autem vestimenta
(Vers. 01.) « Novissiine autem venerunlduo falsi sua, ut ostendat Judaeos sacerdotii gloriam per-
tesles, ct dixerunt : llic dixit Possum dcstruere
: didissc, ct vacuam sedem hahcrc pontiRces '. Sod
templum Doi, ct post triduum rc;edilicai'c illud. » ct consuetudinis JudaicaD est, cuin aliquid blasphc-
Quomodo falsi tcstcs sunl, si ca dicunt, quic Domi- mnn ct quasi oontra Dcuin audiorinl. *i*l5 soin-
nuiii supra dixisso legimus ? sed lalsus tcstis cst, dcrc vcslimenla sua. Quod Paulum ijuoquo et
qui noii in eodeiu seiisu dicta inlelligit quo Harnabam, quando in Lycaonia deorum cultu ho-
dicuutur. Dominus cnim dixerat de lemplo cur- norabantur, fecissc lcgimus (.1(7. xiv, 10, 14). lle-

poris sui {.loan. ii, iJi). Scd ct in ipsis verbis ca- rodos aulcm, quia iiun dodit honorora Deo, sed
lumniantur, el paucis additis vel miitatis, quasi acquicvit immodoralo favori populi, statim ab
justam oalumniam faoiunl. Salvalor dixorat Sol- angclo pcrcussus est (.1(7. xii, '21, 23). :

vile lempium *i*t4 boc {Ibid. 19) isti commutant (Vers. 07.) « Tunc cxspuerunt in faoieni ejus, ot
;

et aiunt Posswn deslrucre templum Dci. Vos. in-

: cdlaphis eum occidorunt. > Ut adimplerctur quod
quit, solvite, non ego quia illicilum est, ut ipsi n dictum cst
;
Dcdi ina.iillus meas ;AI. ina.vtllam :

noltis inforamus inanus. Doindo illi vcrlunl r/ /KAv/ meam- alapis ct facicm mcam nou avcrtt a confu- :

triduum rca'dif\care illud ut proprie do tcmplu sione spulorum ilircn. \\i, '><>
: .

Judai.;o dixisso vidoatur. Dominus autcm, utosfcn- (Vors. OSi. Alii aulcm palmas in fftoiciu ojus ..

deret animalc ct spirans lcmplum, dixcrat El ajo dederunt, diconlos Prophcliza nobis. Chritflo, quis
: :

'
Do Caiphn,
sivc Josopho, cui ol Caiph.TR neunon pr.iUcrquam quud inss. auolo-
niiiil supra oodd.
luit, loquitiir r|uidcm Josophus liliro AnliijHitl. rilaleni plano vidoalur ad-
licore d(>l>of, suportlua
xviii bis, oap. 3 ct \ at cum prelio ab Ucroilc ;
ilitio illa, oontoxlum moiiloinquo S. Docloris at-
ponlilicatum rodemissc, Iraditum ab hislorloo uon loiidonli, qui uooiisaloribua priucipom saocrdolum
invcnio. juiucous, ut pupcrlUiam illaiu ossc monslrel intor-
* Tres mss.,
impalicnlia, pro impalicns.
cl rogatiouoiu acousandi lino, nliis palain arguonli-
^ Victorius, oui mutilus anloa liic loous, soii.sii- bus. simul iiilorl, cvndcmnale lacculcm.
que carcrc visus osl, dc suo hio inlcrsoril volunl- '
linus ms., ponlificis ; liim pari omncs conaonsu.
quc, lcgcns, voluutquc coiidcmnnrc laccnlcm. Al nliqmd hlasphcmum, aut ijua.H contra Ihum, clc
211 S. EUSEBII HlERONYMl 212

est qui te percussit? » Stultum erat verberantibus A (Gap. XXVII. —

Vers. 1 seqq.) « Mane autem
respondcre, et prophetizarc cffidentem ', cum pa- facto, consilium inierunt omnes principes sacer-

lam percutientis videretur insania. Scd sicut hoc dotum et seniorcs populi adversus Jesum, ut eum
vobis non prophetavit, sic iilud manifestissirae va- morti traderent. Et vinctum adduxerunt, et tra-
ticinatus est, quod circumdarctur Jcrusalcm ab diderunt eum Pontio Pilalo praisidi. » Non solum
exercitu, et non rclinqueretur lapis super lapidcm ad Pilatum, sed etiam ad Herodem ductus est, ut
in templo {Liic. xix, 'i3, 41). uterque Domino illuderet. Et cerne sollicitudinem
(Vers. 69.) « Petrus vero sodebat foris in atrio. » sacerdotum in malum. Tota nocte vigilaverunt, ut
Foris sedebat, ut videret exitum rei. Et non appro- homicidium facerent. Et vinetum tradiderunt Pilato.
pinquabat Jesu, ne ministris aliqua suspicio na- Habebant enim hunc morem, ut quem adjudicas-
sceretur. sen^ morti, ligatum judici traderent.
(Vers. 72). « Et itcrum negavit cum juramento, Tunc videns Judas, qui eum
<( tradidit, quod
quia non novi hominem. Et post pusillum accesse- damnatus esset, poenitentia ductus, retulit triginta

runt qui stabant, et dixerunt Petro. » Scio ^ quos- argenteos principibus sacerdotum et senioribus,
dam pii affectus [.4/. pio affectu] erga apostolum dicens Peccavi, tradens sanguinem justum. » Ava-
:

Petrum, locum hunc ita interpretatos, ut dicerent t» ritisemagnitudinem \Al. magnitudine] impietatis
Petrum, non Deum negasse, sed hominem, et esse pondus exclusit. Videns Judas Dominum adjudica-
sensum : Nescio homincm. quia scio Deum. lloc tum inorti, pretium retulit sacerdotibus, quasi in
quam prudens lector intelligit sic
frivolum sit, ; potestate sua esset persecutorum mutare senten-
[Al. si] defendunt apostolum, ut Ueum mendacii tiam. Itaque voluntatem suam,
licet mutaverit
reum faciant. Si enim iste non negavit, ergo men- tamen voluntatis primcB exitum non mutavit. Si
titus est Dominus, qui dixerat Atncn dico tibi, quia
: autem peccavit ille qui tradidit sanguinem justum.,
hac nocte, antequatn galliis cantet, ter me negabis. quanto magis Judoci peccaverunt, qui eraerunt
Cerne qui dicat, me negabis, non hominem. sanguinem justum, et offerendo pretium, ad pro-
(Vers. 73.) « Vere et tu ex illis es nam et : ditionem discipulum provocarunt ? Qui diversas
loquela tua te manifestum facit. » Non quod alle- naturas conantur introducere, et dicunt Judam
rius sermonis esset Petrus, aut gentis exteras. proditorem malae fuisse naturae, nec electione [Al.
Omnes quippe Ilebra^i erant, qui arguebant, et qui electionem e^servare] apostolatus potuisse servari,
arguebatur [/1/. arguebanturj sed quod unaquiB-
; respondeant quomodo natura mala egerit poeni-
que provincia et regio habebat proprietates suas, tentiam,
et [Al. ut] vernaculum loquendi sonum vitare rion (Vers. 5.) « At illi dixerunt Quid ad nos ? Tu vi- :

possit. Unde et Ephrathaei ^ in Judicum libro [cap. C deris. Et projectis argenteis in templo, 227 reces-
XII, vers. 6) non possunt ajvOv)[jLa dicere. sit et abiens, laqueo se suspendit. » Nihil profuit
:

(Vers. 74, 75.) « Tunc ccepit detestari et jurare egisse poenifentiam, per quam scelus corrigere ^

quia non 226 novisset hominem. Et continuo gal- non potuit. Si quando sic frater peccat in fratrem,
lus cantavit. Et recordatus est Petrus verbi Jesu, ut emendare valeat quod peccavit, potest ei dimitti.
quod dixerat Priusquam gallus cantet, ter me ne-
: Sin autem permanent opera, frusta voce assumi-
gabis. » In alio Evangelio legimus quia post ne- tur poenitentia. Hoc est quod in psalino de eo-
:

gationem Petri, et canlum galli, respexerit Salva- dem infelicissimo Juda dicitur Et oratio ejns fial :

tor Petrum, et intuitu suo eum ad amaras lacrymas in peccatum {Psal. cviii, 7) ut non solum emen- ;

provocaverit (Luc. xxii, 60, 62). Nec fieri poterat, dare nequiverit proditionis nefas, sed ad prius
ut in negationis tenebris permaneret, quem lux re- scelus etiam proprii homicidii crimen addiderit.
spexerat mundi. Tale quid et Apostolus in secunda ad Corinthios
<( Et egressus foras, flevit amare. » In atrio Cai- Epistola loquitur : Ne abundantiori tristitia absor-
phae sedens, non poterat agcre poenitentiam. Egre- beatur frater '•^
{II Cor. ii, 7).
ditur foras de impiorura concilio, ut pavidoe nega- (Vers. 6.) « Principes autem sacerdotum, accep-
tionis sordes amaris fletibus lavet. n tis argenteis, dixerunt : Non licet eos mittere in

' Antea legebatur cmlentibus. Verior quam re <

synthemate vocem rh^XJ, schibboletli, quam Ephra-
posuimus ad S. Patris mentem omnium mss. lectio thisi pronuntiabant, n'")2D sibboleth. Vide Judicum
est.
- Ex
unus videtur S. Ambrosius, cujus ha3c
his
lib. cap. xii, vers. 6. Mart. Videri possit —
ipsum Schibboteth vcrbum, pro quo Sibboleth Ephra-
sententia lib. x in Lucam, n. b2 « Bene negavit :
thasi pronuntiabaut, propositum exemplo. Mss. ta-
hominem,quia fcciebatDeum. » Et pridem fortasse C7jv0r|;j.a, aut Latine sijnthema, quod
S. ipse Ililarius, qui in hunc locuin
men habent
« Et vere :
hic proprie sujnum, nota, sive indicium est, quo ab
prope, jam sine piaculo hominem negabat,
ait,
Ephrathaeis GalaaditiB distinguebantur. Diximus
quam Filium primus agnoverat. » Dixcrint
Uei
dfi hoc verbo alibi ad epist. 118 ad Julianum, initio,
excusandi aflectu, non ut culpam negarent.
ubi tamen diverso paulisper ab hoc significatu ac-
* Tcssera militaris, viilgo
apud nos le mot du cipitur.
guet, dicebatur 3Jv6r||)a vel ^ujj.goXov, signum quod * Penes Viclorium, nihil profuit ei sera poeniten-
ad pugnam exeuntibus dabatur vitandie conrusio- tia, pcr quam, etc.
nis causa. Gabaaditae ergo habebant pro signo ac ^ Addunt nonnulli mss., qxu ejusmodi est.
213 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTHyEI LIB. IV. CAP. XXVII. 2(4

corbonam [Al. corbanatn], quia prelium sangui- A Jesus dicis. » Sic respondit
: Tu ut virum

nis est. Vere culicem liquantes, et camelum

» diceret et sermo ejus calumnia^ non pateret. Et
glutientes. Si enim ideo non mittunt pecuniam in attende quod Pilato, qui invitus promebat senten-
corbonam,'hoc est in gazophylacium et dona Dei, tiam, aliqua ex parte responderit : sacerdotibus

quia pretium sanguinis est, cur ipse sanguis cf- autem ct principibus responderenoluerit, indignos
funditur ' ? suo sermone judicans.
(Vcrs. 7, 8.) u Consilio autcm initio, emerunt ex (Vers. 1.3 seqq.) « Tunc dicit Pilatus Noa .*

illis agrum sepulturam peregrinorum

figuli, in : audis quanta adversum te dicunt [,4/. dicant]
propter hoc vocatus est ager ille Acheldemach, testimonia? Et nou responditei ad uUum verbum*:
hoc est ager sanguinis.usque in hodiernum diem.» ita ut miraretur prajses vehementer. Per diem

lUi quidem fecerunt alia voluntate, ut aeternum autem solemnem consueverat praeses populo dimit-
impietatis suai relinquerentexagri emptione moni- tere unum vinctum, quem voluissent. » Ethnicus
mentum. Custerum nos, qui peregrini eramus a quidcm est, qui condcmnal Jesum : sed causam
lege ct prophetis, prava refert in populum Judaeorum. Non audis (juanta
eorum studia suscepimus
in salutem : et in prntio adversum te dicunt tcstimonia ? Jesus autem re-
sanguinis ejus requiesci-
mus. Figuli autem ager appellatur, quia figulus P spondere noluit ne crimendiluens apraeside dimit-
noster est Christus. teretur, et crucis utilitas differretur.
(Vers. 9, 10.) « Tunc impletum est quod diclum (Vers 16 seqq.) « Habebat autem tunc vinctum
est pcr Jercmiam prophetam, dicentem : Et accc- insigncm, qui dicebatur Barabbas. Congregatis
perunt triginta argenteos,prctium appretiati.quem- ergo illis,dixit Pilatus : Quem vullis dimittam 229
appretiaverunt a filiis Israel, et dederunt eos in vobis, Barabbam, an Jesum, qui dicitur Christus ?
agrum figuli, sicut constituit mihi Dominus. » Hoc Sciebatenim quod per invidiam tradidissent eum.»
testimonium 22S in Jeremia non invenitur. In Istc in Evangelio quod scribitur juxla IIebracos,/i/n/»

Zacharia vero ', qui pene uUimus cst duodecim magistri corum interprctatur, qui propter seditio-
prophetarum, qufcdam similitudo ferlur {Zcich. xi, nem ct homicidium fucrat condemnatus.Offcrt au-
12) ; et quanquam scnsus multum discrcpet, tcm optioneiii Pilatus dimitlendi quem velint. la-
tamen et ordo et verba diversa sunt. Legi nupcr troncm, an Jesum non dubitans Jesum potius.•

in quodam Hebraico volumine, quod Nazaraenaj eligendum,sciens eum propter invidiam traditum.
secte mihi Hebraius obtulit, Jeremiffi apocryphum, Igitur causa crucis manifestc invidia est.
in quo ha;c ad verbum scripta (Vcrs. !'.> seq(].) « Sedente autem illo pro tribu-
reperi. Scd tamen
mihi vidctur magis dc Zacharia sumplum lcsLimu- nali, misit ad euin uxor cjus, dicens, Nihil libi ^

nium evangelistarum et apostolorum more vul- C etjustoilli

: multa enim passa sum bodie per :

gato, qui verborum ordine prajtermisso, sensus visum propter cum. Principes autem saccrdotum
tantum Veteri Testamento proferunt in exem- et scniores persuaserunt populis ut pelcret Bar-
plum. rubbam, Jsum vero perderent. Respondens au-
(Vers. 11.) « Jesus autem stetit antc praBsidem, tein prases, ait illis:Oi-'cm vultis vobis de duobus

et interrogayit eum pra^ses, discens : Tu es rex dimitti ? At illi dixerunt Barabbam. » Nota quod :

Judseorum ? » Pilato nihil aUud interogante crimi- gentibus sa^pe a Dco somnia rcveientur et quod ;

nis, nisi utrum rex Judajorum sit, arguuntur in Pilato ot u.voro cjus justum Dominum confiten-

impietatis Juda^i, quod nc falso quidem invenire tibus gentilis populi testimonium sit.
potuerint quod objectcnt Salvalori. « Dixit ilU (Vcrs. -?, -:>.) Dicil illis Pilalis : Ouid igitur

'
Itcrum pencs Victorium, cw ipsinn san{]uiitnii Al nonncino sludiosus de nominc ipsum volens
effuudunl ? pioplictain hiudare, scripscrit ad codicis oram.
- lleposuimus (lueni, ad mss. omnium quifius Zacliari:i\ ([uod nomcn priori, /')/ iiroplictis, Icolione
uLimur, lidcm, i[)So prjcterca admonente Grajco cxpuncta, alii in tcxtuin imporlarint. Ccrtc om-
tcxtu, ov 'tz:iJ.i^T/-^}. Antca lcgcbalur (juod. iiium anli([uissiinuiii Lalin.c vcrsionis Evangelio-
'
At(iue ita quidem apud Jorcniiam Ipctuni nlim rum Vcroncnsc cxemplar Jcrcntia' nomen non
hoccc tcstimonium opinalur Eusebius lib. x l.van- [) aguoscit, lc;j:il([uc dictum csl pcr prophc-
absoiutc.
geli(';i' Denionstnttioni.^i ; sed \c\ crasuiu indc poslca tani. Scd ct notatu digna Thcophylacti scnlcnlia
Judieorum pcrlidia, vcl hic substilulum '/jtcliitria' cst, qui Icgit, pcr Jcrciniam ct proplictam. V-i
nomcn pro Jercmix librariorum oscitaiitin. .Augu- y.o'j£, inquil, to K^* , y.r\ iviY-voTxs, 0'.i 'hpt-
stinup 1. III, c. 7, de <umsen.su cvatujclislarum id ia(ou xa'. TO'j TCao'iT]":oj, t^yojv Za^apto-j. S'jyX'J"€
•j-'
videlur rcferro ad lupmori.c lapsum iii sacio scri- Yxp irz'. Teov i;x?po:v (;T,0£v:tov ti rtpi tt,;
ptore,quod a'gre quidcm coiiccsscrim. Ilcccnliorcs T'.{jLf,; 6 Zr/ap'!i; AtY-' "''-r '*
iY?oO •
' "^ '^?'- "'^'^

lurbatos Gr.TCos [iropbcliaruin Jcrcmia» codiccs ', I = ->ia(a; •/.:-. ;•»• copulam
.\uimad:-erlc tp.^am ct
plorumquc ruu!?anliir. Alii in iuitogra|iIio Maltha-i ac lc(jc, por J(!;rcmiam fl |)rophclum .sciliccl /acha-
("irjoco scri[)tuin oHin
/t,v>)'j [ito (luo siisi)icaiitur riam. Sfiscalur cnim una simul, (jilv a duohns diita
annucnscs simililiKlinc
litlcraruin (K'cc|ili [losuc- sunf. Qu:v prctium spcctant, Zucliarias Uniuitur,
rint "lp('vj, (luanquam bujusinodi scri[)lionciii coui- cap XI. Qu,T rcspiciuut cmptioncm a^jri, Jcrnnias,
pendia tain anli([ui usus cxstitissc initiiinc vidcan- cap. XIX.
tur. Ouamobrcm ea propior ad lidcm opinio csl, * Pro subse^iuenti sacri lcxlus pericope, hac mo-

scriptum ab cvangclisla absolntc, h> -<>'.:, -potf)-/,Ta'.;, do pubstituunl mss noslri vcrba: Jf.^us nutfm ttihil
in propltclis, (lucinadmodum nonnulli o Gr.Tcis pa- rcspondcrc voluil. clhnicus, elc.
tribuB, praecipucquc S. Epiphanius vidctur Icgissc Inlcrscrunt (luidam mss. sit.
•*
 :

215 S. EUSEBIl HIERONYMI 216

faciam de Jesu, qui dicitur Cliristus? Dicunl om- A. retur. Barabbas latro, qui seditiones faciebat in
nes Crucifigatur.Ait illia pracses Quid enim mali
: : liirbis qui homicidiorum auctor crat,dimissus est
fecit ? Al illi magis cl&mabant, dicentes : Crucili- populo Judoeorum, id est, diabolus, qui usque
gatur. Multas iiberandi Salvatoris Pilatus occa-
» hodic regnat in ois, ct idcirco paccm habere non
siones dedit. Primum, latronem justo conterens. possunt. Jesus autem a Judffiis tradilus, absolvi-

Deinde inferens Quid igitiir faciam de Jcsu, qui

: tur ab uxore Pilati, et ab ipso prfeside justus ap-
dicitur Christus ? hoc est, qui rex vester est, Cum- pellatur. Et centurio confitetur quod vere Dei
que responderent, Crucifigatur, non statim acquie- Filius sit. Qua:rat eruditus lector, quomodo sibi

vit sed juxta suggestionem uxoris, qu;c manda-

:
convcniat Pilatum lavisse manus suas, et dixisse :

verat Nihil tibi jm^to illi, ipse quoque respondit

: innocens cgosum a sangume justi hujus, et postea
Quid enini mali fecit Hoc diccndo,Pilatus absolvit '/ flagellatum tradidisse Jcsum ut crucifigeretur ?
Jesum. At illi magis clamabant, dicentes Cruci- : Sed sciendum est Romanis eum legibus mini-
figalur. Ut impleretur quod in vigesimo primo strasse, quibus sancitum est, ut qui cricifigitur,
psalmo dixerat Circumdederunt me canes mulli :
: prius flagellis verberetur. Traditus est itaque Je-
et congregatio malignanlium obsedit me [Psal. xxt, sus militibus verberandus, et illud sacratissimum
12). Et illud Jeremiae Facla est mihi hseredllas : corpus, pectusque Dei capax. flagella secuerunt.
B
mea sicut leo in silva : dederunt super me vocem Hoc autem factum est, ut quia scriptum erat :

suam (Jerem. xii, 8). Isaia quoque in hac sententia Mutla flagella peccatorum [Psal. xxu, 10), illo fla-

congruente Expectavi ut facerent judicium, fece-

:
gellato, nos a verbcribus liberaremur, ^31 di-

runt autem iniquitatem, et non justitiam, sed clamo- cente Scriptura ad virum justum ^ : Flagellum non
rem {Isa. v, 7). appropinquabit tahernaculo tuo (Psal. xc, 10).

(Vers. « Videns autcm Pilatus quia nihil

24.)
(Vers. 27 seqq.) « Tuna milites proesidis susci-

magis tumultus fieret, accepta 230

pientes Jesum in pnEtorio -, congregaverunt ad
proticeret,sed
aqua, lavit manus coram populo, dicens Inno- :
eum universam cohortem, et exuentes eum, chla-
cens ego surn a sanguine justi hujus vos vide- :
mydem coccineam circumdederunt ei. El pjecten-
ritis. » Pilatus accepit aquam juxta illud propheti-
tescoronam de spinis,posuerunt super caput ejus,
etarundinem in dextera ejus et genu flexo ante
cum : Lavabo inler innocentes manus meas [Psal.
:

XXV, 6) ut in lavacro manuum ejus gentilium

eum, illudebant ei, dicentes Ave, rex Judaao- :

opera purgarentur, et ab impietate JudcBorum, qui

rum. » Milites quidem quia rex Judasorum fue-
rut appellatus, et hoc ei Scribas et sacer-
clamaverunt, Crucifige eum, nos alienos 1'aceret,

quodammodo hoc contestans, et dicens Ego qui- dotes crimen objecerant, quod sibi in populo
:

[srael usurparet imperium, illudentes hoc faciunt,

dem innocentem volui liberare ; sed quoniam [Al.

etiam] seditio oritur, et perduellionis mihi contra

ut nudumpristinis vestibus, induant chlamydem
coccineam pro rufo^limbo quo reges veteres uteban-
Cgesarem crirnen impingitur : Innocens ego siim a
tur et pro diademate ponant ei coronam spineam;
:
sanguine jusli hujus. Judex qui cogitur contra Chri-
pro sceptro regali dent caiamum, et adorent quasi
stum sententiam non damnat oblatum sed ferre, ;

regem.Nos autem haec omniaintelligamus mystice.

arguit offercntes, justum esse pronuntians qui
crucifigendus est. Vos, inquit, videritis. Ego mini-
Quomodo enim Caiphas dixit OportcL unum :

ster sum legum vestra vox sanguinem fundit. :

hominem mori pro onmibus {Joan. xi, 50), nesciens
quid diceret sic et isti qua^cunque fecerunt,
:

(Vers. 25.) « Et respondens universus populus, mente fecerunt, tamen nobis, qui credi-
licet alia
dixit : Sanguis ejus super nos ct super filios no- mus, sacramenta tribuerunt. In clamyde coccinea,
stros. » Perseverat us^^ue in prsesentem diem haec opora gentium cruenla sustentat in corona spi- :

imprecatio super Judsos, et sanguis Domini non nea, maledictum solvit antiquum in calamo^ :

auferetur ab eis. Unde per Isaiam loquitur : Si venenata occidit animalia. calamum tene-
Sive
lavaveritis ad me manus, non exaudiam vos. Ma- bat in manu, ut sacrilegium scriberet Judsorum.
nus enim vestrse plenx sunt sanguine [Isa. i, 15j. eum, acceperunt
(Vers. 30.) « Et cxspuentes in
1)
Optimam hasreditatem Judaei filiis relinquunt [Al. arundinem, et pefciitiebant caput ejus. » Eo tem-
reliquerunt], dicentes : Sanguis ejus super nos, et
pore completum, est Non avcrti faciem meam a
:

super filios nostros.

confusione sputorum {Isa. l, 6), et tamen cum
(Vers. 26.) « Tunc dimisit illis Barabbam, Je- caput ejus percutianl arundiue sustinet cuncta
sum autem Ilagellatum tradidit eis ut crucifige- patienter, ut 232 Isaiae veruin ostendat vatici-

' Pro hisce verbis,

dicente Scriptura ad virum ssepe a se nominatum, plurimi lacit. Asseutiantur
ju.stum, duo Palatin. mss. secundum quod scriptum quoque huic lectioni aiitiquissimi Montis Cassini
est, tantum habent. codices, Longobardicis characteribus conscripti,
Victorius tam in textu, quam in Commentar.
' numero decem et septem, el Lovaniensium theolo-
rcponit, praslorium quod melior isthaec sit lectio, : gorum omnes. Graecus codex ejusdem lectionis
uti cst in vulgalis cmendatioribus codicibiis im- lons, ipse quoque legat, zU to 7r;a'-cop'.ov.
pressis. Eam insuper retineant omnia ferme apud ^ Rectius fortasse Palat. niss. habent, russo.
se mss. Bibli orum exemplaria, hoc est nuniero Trebellius in Claudio.et Vopiscus in Aureliano hu-
quadraginta inter qu® librum Coenobii S. Pauli, jusmodi russas tunicas regum memorant.
 " : :

317 COMMENTAR. IN EVANGELIUM MATTH/EI LIB. IV. CAP. XXVII. 218

nium, dicentis : Arundinem quassatnm nun coii A noxius crucifigeretur. Sin autem quispiam conten-
fringet (Ixa. xlix. 3.) dere voluerit, ideo ibi Dominum crucifixum, ut
(Vers. .'31.) « Et postquam illuserunt ei, exucrunt sanguis ipsius super Ad.-c tumulum distillaret, in-

eum chamyde, induerunt eum vestimentis ejus, et terrogemus eum, quare et alii latrones in eodem
duxerunt eum, ut crucifigerent. » Quando flagel- loco crucifixi sint ? Kx quo apparet Calvarium non
latur Jesus, et conspuitur, et irridetur, non habet sepulcrum primi hominis, sed locum significare
propria vestimenta, sed ea qufle proptcr nostra decollatorum, ut ubi ahundavit peccalum, super-
peccata sumpserat. Cum autem crucifigitur, et il- abundaret gratia ((/?om. V, 20). Adam vero scpul-
lusionis atque irrisionis pompa pr.Tcterierit, tunc tum .juxta Hebron et Arbee-, in Jesu filii Navc vo-
pristinas vestes recipit, ct proprium assumit orna- lumine legimus [Josue xiv, 15).
tum statimque elementa turbantur,
: et testimo- (Vcrs. 34.) « Kt dederunt ei aceturn bibere cum '

nium Crealori dat creatura. felle mistum, et cum gustasset, noluit bibere.» Deus

(Vers. 32.) « Exeuntes autem, invenerunt homi- loquitur ad Jerusalem lujo leplantavi vineam veram,
:

nem Cyreneeum, nomine Simonem hunc ; angariave- quomodo fucta es in amaritudinem vitis alienx [Al.
runt, ut toUeret crucem ejus. » Ne quis putet huic aliena] (Jerem. ii, 21) ? Amara vitis amarum vinum
locoJoannis evangelistas historiam esse contrariam. P quod propinatDominoJesu, ut impleatur quod
facit,

Illc enim dixit, exeuntem Dominum de pra^torio scriplum est Deilcnint in escam meam lcl. et in siti
:

portasse crucem suam (Joan. xi\, il) ; Maltha^us mea potavcnint me acclo (Psal. i.xviii, 22.) Quod
autem refert quod invenerunt hominem Cyrenajum, autem dicitur Et cum (lustassct, noluit biber^c, hoc
:

nomine Simonem, quem angariantes imposucrunt indicat, quod gustaverit quidem pro nobis niortis
ei crucem Jesu. Sed hoc inlelligendum est quod amaritudinem, sed tertia die resurrexit.
egrediens de pratorio Jesus, ipse portaverit cru- (Vers. 3.5.) « Postquam aulem crucili.xerunt eum
cem suara postea obvium habucrint Siraonem,
: diviserunt vestimenta ejus, sortem mittentes ut
cui portandam crucem imposuerint. Juxta anago- impleretur quod dictum cst per prophelam, dicen-
gen vero, crucem Jesu suscipiunt nationes, et pe- tcm Diviserunt sibi vcstimenta mea, ct superves-
:

regrinus obediens portat ignominiam Salvatoris. tem meam miserunt sortem. » Lt hoc in eodem
(Vers. 33.) Et vcnerunt in locum qui dicitur psalmo fuerat prophetatum Diviserunt : sibi vesti-

Gotgotha, quod est Calvaria; locus. » Audivi quem- menla mea, ct super vestcm meam miscrunt sorlem
dam exposuisse Calvaria) locum ', iu quo sciiultus {Psal. XXI, 10).
est Adam, et ideo sic appellatura esse, quia ibi (Vers. :>Q.) « Et sedentes scrvabant cum. • Dili-

antiqui hominis sit conditum caput. et hoc esse gentia militum et sacerdotum nobis proficit, ut
quod Aposlolus dicat : Surge qui dormis, et eocsurge C major et apertior rcsurgentis virtus appareat.
a mortuis, el illuminabit te 233 Cliristus [Ephes. (Vcrs. 37.) « Et imposucrunt supcr caput ejus
V, l'i.) Favorabilis interpretatio et mulcens aurem causam ipsius scriptain. Ilic est Jesus, rex Judaeu-
populi, nec tamen vera. Extra url)em enirn et fo- rum. » Non possum digne admirari pro 934 rei
ras portam, loca sunt in quibus truncantur capita magnitudine, quod redcmptis prctio falsis tesiibus*,
damnatorum, et Calvarifc, id cst, decollatorum et ad seditionem clamoremiiue infclici populo con-
sumpserc nomen. Propterea autem ibi crucifixus citatu, nullam aliam invcncrint causam intcrfcclio-
est Dominus, ut ubi prius erat area damnatorum, nis ejus, nisi (juod rex Juda?orum essel. Et illi for-
ibi erigcrentur vexilla martyrii ; ct (luomodo pro sifan lUudciilcs ridcnfcsciuc hoc fecerint. C.a^^terum
nobis inalcdictuni crucis factus esl, ct (lugollatus Pilutus cliuiii noUiiilibus respondif Quod scripsi, :

est, ct crucilixus : sic pro oiuniuui saliito qiiasi scripsi. \'clilis. nolitis. Judioi. omnis vobis gentiuin

' Atquo ila quidom senscrunt Paula et Euslo- non, ut lcgiinup, i-^.^Tjji: ti: .No-.t-to;. id C9t,
chium Epist. intcr ilicronymianas W, ad Marrcl- orielur til>i Cbri.stu$. serl ti::<lixj9t\, id cst, conlin'
lam, cui conscribcndic sensus pivcsti.sse ilicruuy- gct tc Christu.-^. Qnvd videlicel fuctu sanguinis ip-
mum, vulgaris cpinio esl. « Locus, inquiunl, in sius. ct coi[)ni-i.s dopondcntis viviticolur, ut(iuecon-
quo crucilixus psl nominus nostcr Calvaria apncl- surgat ct func typuin qunquo illum voritulo com-
latur, scilicct, quod ibi sit unli(|ui hoininis calva- plcri. quando EJisaMis mortuus morluiim suscita-
ritt condita, ut secundus .\dam, id csl, sanguis
, vit ll.oc ulium vcru sini. nocnc. locloris arhilrio
Ghrisli dc cnicc stillans, primi Adam cl jaconlis d;M'olin(|uo. Corti^ tunc in popiilo dicta placuerunt,
protoplasti pcccata dilucret. » Vcriiin hanc vcluti ot quodain plaiisu ac tripudio sunt oxccpla. >> No8
fabulam ipsc ulibi Uicronymus oxsurilat. C,)iiom qua'dam obsorvubiinus ad hiijusmot Epistolai lo-
vero hic sc dicit audivisso, iii Coinmonlariis in cum ustipuluforem enim S. Ambrosium inler
:

Epist. ad Ephfsios v. I'i, diligcnlius di^scribit: canoros magui nominis viros h«30 opinio habuit,
« Scio me, in^piit, audivisso (|iicm(lam do hoc loco Commenlar! in Luoum xni. ubi cl, (|nod dilticile
di8putanlcm,qui in Ihealrale miraculuiu. luuKiiiam esl creditu, propugnafam ab Ilcbrajis Iradit fuisso
antc visain populo formain cxhibuit, ut plac.(M'ct sentontiam.
testimonium hoc, in^iuicns, ud Adain (licifur in * Confcr lifirum dc /.nc/.t, nd voccm Arhoc. Vi-
locoCalvaritc sopuUuni ubi crucilixus cst Doniinus, dondus (|uo(iiic S. Epiphaniu-: i-ontra Tatianum.
qui Calvariaj idcirco unpcllatus est, qund ibi anti- l'l(M'i(|uc omnoo msa., nunm pro airlo hic prai-
•'

qui hominis csset ron(titum capul. Illo crgo toinno- fiM'unt. Sod ctfir.oci archelypi varianl cxcinplaria:
rc, quo crucilixus Dominus, super ojus pcndcbat aliis oivyv, uliis o^o; prirfcr.nlibus.
scpulcrum, h.cc pro|)lu>liu comitlclu cst, diroiis :
'
Uniis Palafinus, ^mcw/ credenlis falsts testihus
Sunjc, .idam. qui dorinis, ct e.rsurijc a mortuis, ct ulii voccin prelio lanfum pra^forniiltunf.
219 S. EUSEBII HIERONYMI 220
turba respondet : Jesus rex Judacorum cst, hoc A daverit. In duobus latronibus uterque populus, et
est, imperator credcntium et confitcntium. gcntilium, ot Judfcorum primum Dominum blas-
(Vers. 88.) « Tunc
sunt cum eo duo la-
crucifixi phemavit. Postea signorum magnitudine altcr ex-
troncs, unus unus a sinistris. » Si
a dextris, ct territus cgit pcenitentiam, et usque hodie Judaeos
Golgotha tumuliis est Adam, et non damnatorum increpat [.1/. increpuerit] blasphemantes.
locus, et idco Dominus ibi crucifigitur, ut suscitet (Vers. 45.) « A sexta autem hora, tenebrae factae
Adam, duo Jatroncs quare in loco isto codem cru- sunt super universam terram usque ad horam no-
cifiguntur ? nam. » Qui scripserunt contra Evangelia, suspi-
(Vers. 39 seqq.) « Pra3tereuntes autem blasphc- cantur deliquium solis, quod certis statutisque
mabant eum moventes capita sua, et dicentes : temporibus accidere solet, discipulos Ghristi ob
Vah qui dcstruis templum Dei, et in triduo illud
! imperitiam super resurrectione Doraini interpreta-
reaedificas, salva tametipsum ; si Filius Dei es, de- tos '
cum defectus solis nunquam, nisi ortu lunas,
scende de cruce. Similiter et principes sacerdo- fieri soleat. Nulli autem dubium est paschae tem-
tum, illudentes cum scribis et senioribus, dice- pore lunam fuisse plenissimam. Et ne forsitan vi-
bant. » Blasphemabant, quia praetergrediebantur deretur umbra terr;je, vel orbis lunae soli opposi-
viam, et in vero itinere Scripturarum ambulare p. tus, breves et ferrugineas fecisse tenebras, trium
nolebant. Movebant capita sua, quia jam anlea horarum spatiura ponitur, ut omnis causantiura
movebant pedes, et non stabant super petram. occasio tolleretur. Ei hoc factum reor ut comple-
Idipsum autem insultans, dicit fatuus populus, retur [Al. compleatur] prophetia, dicens : Occumhet
quod ialsi testes confinxerant. sol meridie, et contenebrabitur super terrarn in die
(Vers. 42.) « Alios salvos fecit, seipsum non po- lux [Amos viii, 9) ; et in alio loco : Occubuit sol cum
test salvum facere. »>Etiam nolentes, confitentur adhuc media esset dies [Jerem. xv, 9.) Videturque
Scribag et Pharlsffii, quod alios salvos fecerit. Ita- mihi clarissimum luraen mundi, hoc est, lumi-
que vos vestra condemnat sententia. Qui enim nare majus retraxisse radios suos, ne aut penden-
alios salvos fecit, utique si vellet, s?ipsum salvare tem videret Dominum, aut impii blasphemantes
poterat. sua luce fruerentur.
(Vers. 43). « Si rex Israel est, descendat de ' (Vers. 46.) « Et circa horam nonam, clamavit
cruce, etcredimus ei. Confidit in Deo ; libereteum Jesus voce magna, dicens .-
Eli, Eli, lamma, sa-
nunc enim, quia Filius Dei sum. »
si vult. Dixit bacthani^. Hoc est, Deus meus, Deus meus,utquid
Fraudulenta promissio. Quid est plus de cruce ad- dereliquisti me ? » Principio 236 vicesimi primi *

huc descendere viventem,an de sepulcro mortuum psalmi abusus est, illudque quod in medio versi-
resurgere? Resurrexit, et non credidistis. Ergo C culo legitur : liespice in me, superfluum est. Legi-
si etiam de cruce descenderet, sirailitcr non cre- tur enim in Hebraeo Deus meus, Deus meus, quare
:

deretis.Sedmihihoc videntur dffimones immittere. me dereliquisti ? Ergo ^ impii sunt qui psalmum
Statim enim ut crucifixus est Dominus, senserunt istum ex persona David, sive Esther et Mardochaei
virtutem crucis, et intellexerunt fraotas esse vires dictum putant, cura etiam evangelistae testimonia
suas, et hoc agunt, ut de cruce descendat §35 ; ex eo sumpta super Salvatore intelligant ut est :

sedDominus sciens adversariorum insidias, per- illud : Diviserunt sibi vestimenta mea, et super ves-
manet in patibulo, ut diabolum destruat. tem meam miserumt sortem. (Psal. xxi, 19.) Et aliud :

(Vers. 44.) Idipsum autem et latrones, qui

« Foderunt manus meas et pedes meos (Ibid. 17.) Ne
crucifixi erant cum eo, improperabant ei. » Hic per mireris verborura humilitatem et querimonias de-
Iropum, qui appellatur cruXXr^ti^t? ^^ pro uno latrone relicti, cum forraam servi sciens, scandalum cru-
uterque inducitur blasphemasse. Lucas vero asse- cis videas.
rit, quod altero blasphemante, alter confessus sit. (Vers. 47.) « Quidam autem illic stantes et au-
et econtrario increpaverit blasphemantem {Luc. dientes, dicebant : Eliam vocat iste. » Non omnes,
xxiii, 39, 40). Non quod discrepent Evangelia ; sed sed quidara quos arbitror milites fuisse Romanos,
quod primum uterque blasphemaverit, dehinc solo non intelligontes sermonis Hebraici proprietatem,
£)
fugiente, terra commota, saxisque disruptis, et in- sed ex eo quod dixit EH, Eli, putantes Eliara ab :

gruentibus tenebris, unus crediderit in Jesum, et eo invocatum. Sin autem Judaeos qui hoc dixerint,
priorem negationem sequenti confessione emen- intelligere voluerimus, et hoc more sibi solito fa-

Interserunt quidam mss. voculam, mmc.

^ Intende mihi, in Hebraeis codicibus non habetur,
Videntur veterum codd. exscriptores legi ma-
; et appositum vox Domini declarat.quaietiam illud
luisse a'j;A;j.tf'.;, quod est commistio ; fereenim om- in Evangelio praetermisit, » etc.
nes prajferunt quanquam mendosa scriptura, tj- Idem in ipsiusmet psalmi titulum
^ « Hanc :

p.HKx'.?, aut ff'j;Aioj^[;. inscriptionem Hebraei aliter habent: Pro cervo ma-
^ Tres mss., Lemasabacfhani; et mox, quare de- tuiino. Et interpretatione perversa putant de Es-
reliqiiiUi, etc. ther totum vicesimum primura psalmum esse
Pseudo-Hioron. Breviario in Psalmos
*
« Hoc : compositum. Quod videlicet ipsius periculo et in-
versiculo Dominus in cruce pendens usus est, ex tercessione apud regem sit de periculo Israeliticus
quo aniraadvertimus totura psalmum a Domino in populus liberatus. »
cruce posito decantari.Quod autem habet in medio,
 . : ;:

221 COMMENTAR. IN EVAiNGELlUM MATTH^I LIB. IV. CAP. XXVII. 222

ciunt, ut Dominum imbecilitatisintament, qui Eli.e A Lazarus niortuus resurrexit (Joan. x\, 44), sic ct
auxiliuni deprecetur. multa corpora sanctorum resurrexerunt, ut Domi-
(Vers. 48.) « Et continuo currcns unus e.x eis, num ostcnderent rcsurgentem Et tamen cum mo-
acceptam spongiam implcvit acelo ct imposuit :
numenta aperta sint, non antea resurrexcrunt,
arundini, et dabat ei bii)ere. » Ethaic factasuntut quam Dominus resurgeret, ut csset primogenitus
meapotaverunt mc resurrectionis ex mortuis iCo/os.v. i, 18). Sanctam
compleretur prophetia: in siti
acelo {Psal. lxxui, 22). Usquc hodie Judaei et om- autem civitatem in qua visi sunt resurgentes, aut
nes increduli Dominicfc resurrectionis aceto ct Jerosolymam coclestcm intclligamus. aut hanc ter-
felle potant Jcsum. et dant vinum myrrhatum
ci renam, quae ante sancta fuerat. Sicut et Matthaeus
mala eorum non videat. appellatur puhlicanus (ilattlt. x, 3), non quod et
ut eum consopiant, et
Apostolus adhiic permaneat publicanus, 'sed quod
(Vers. .50.) « Jesus autem iterum clamans vocc
pristinum vocabulum teneat. Sancta appellabatur
magna emisit spiritum. » Divino) potestatis indi-
civilas Jerusalem propter templum et sancta san-
cium est emitterc spiritum, ut ipse quoque dixcrat
ctorum [Isa. lii, 1), et ob dislinctionem aliarum
Nenio potest tollerc auimam meam a tne ;
sed ego
urbium, in quibus idola colebantur. Quando vero
pono cam a me ipso, ct rursum accipiam eum [Joan.
dicitur, apparuerunt multis, ostenditur non gene-
X. 18).
ralis fuisse resurrectio, quaj omnibus apparcret,
(Vers. 51.) « Et eccc scissum cst
veluai tcmpli
sed specialis ad plurimos, ut hi 238 viderent qui
in duas partcs a summo usquc
dcorsum. » Velum
cernere merebanlur.
templi scissum est, et omnia logis sacramcnta quaj
(Vers. 54.) « Centurio autem et qui cumeoerant
prius tegebantur, prodita sunt, atque ad gentium
custodicnles Jesum, viso tcrraemotu et his quse fie-
populum transierunt. In Evangclio cujus sa^pe
bant,limuprunt valde,dicentes:Vcre KiliusDei erat
facimus mentioncm, supcrliminure lempli infi-
isle. [n alio Evangelio post terra-morum mani-
)'

nitar; magnitudinis fractum 237 csse atijue divi-

festior causa miraculi conturionis exponitur quod :

sum legimus [Al. lcgi]. Josephus quoque rcfert cum vidisset eum spiritum dimisisse.dixerit: Vere
virtutes .ingelicas, prajsidcs quondam templi,
Fitius Dei erat iste. Nullus cnim habet potestatem
tunc pariter conclamasse : Transeamus ex his se-
dimittendi spirituin nisi iUcqui animarum condi-
dibus^
tor cst. Spiritum autcin in hoc loco pro anima in-
(Vcrs. o2.) « Et terra mola cst, cL petra". scissa.' telligamus, scu quod spirituale ct vitale corpus fa-
sunt, et monumcnta apcrla sunt. » Nulli dubium ciat, seu quod animaiipsius subslantia spiritus sit,
est quin[/1/. quid] significet juxla litteram magni-
juxta illud quodscriptum est Auferes spiritum eo- :

tudo signorum, ut crucifixum Dominum suum et C rum, et deficient [Ps. ciii, 29). Et hoc consideran-
coelum et terra et omnia demonstrarent. Sed mihi dum, quod centurio ante crucem in ipso scandalo
videtur terriEmolus et reliqua typum ferre cre- passionis vere Dei Kilium confiteatur: ct Arius in
dcntium, quod pristinis crrorum vitiis derclictis, Ecclesia pra,'dicef crcaturam.
et cordis emollita duritia, qui prius similes erant (Vers. 55, 56.)c Erant autem ibi mulieres mullaB
tumulis mortuorum, postea agnovcrint Crealorcm. alongequffi seculai fuerant Jesum a Calilwa, mini-
(Vers. 53.) « Et multa corpora sanctorum qui strantcsci inter quas crat Maria Magdalene, et
;

dormicrunt, surre.xcrunt. El cxeunlcs dc monu- Maria Jacobi, et Joscph mater, el matcr liliorum
mcntis post resurrectioncm ejus, vcncrunt in san- Zobeda^i. » Consuetudinis Judaicic fiiit, nec duce-
ctam civitatem ct apparuerunt multis. « Quomodo balur in culpam morc genlis antiquo, ut mulieres

Imposuissc videtur Ilicronymo Euscbius, (lui

'
IributioniMu iiiiniicis suis.implens comminationem
hoc ex Joscph miraculum in Chronico nicmonit (lua dixeral /{rlnKiuelur vohis donnis vcslrn «/twr-
:

ad annum Chrisli ad qucm cjus ct inortcin ro-

'X), /«,ct illam prophctiam Dercliiiui (lotnutn meam
:

fert : « Josophus etiam, iiKiiiit. vornaculus Jud.co- (]uaiuio pra'si(l( s tcmpli consona anpcli voco dixe-
rum scfiptor circa h.i-c tein[)()ra dic I*cntecostcs, runr Trainivdmus c.v liis .svdil>us, do (luibus Jose-
:

sacerdotcB primum coMimolionos lororum et quos phus Judaic;»' v-ci iptorhistoria', clc. Sic rovcra ha-
dam sonitus snnsisso tcstatur. Deindc cx adyto J) bct Joscphi tcstiiuonium lib. vi, cap. 2, ulii signa,
teinplircpentinamsubiloprupisscvoceiiKliccntium qiiip Uicro.solymoriim dcstrurlioncm portcndcbant
Transmi(jrcmus c.i kis .scdil>us. » Exiiidc nostcr, qui pricccsscrunttjue proximo, rccitat KaTx oh ttIv :

Eropcranli calamo hosce Commpntarios lundebat, topTT^v T^ llcvTsxoTcfj xaXElTxi, vJxTtij.3 ol tepsT;
ona lide IiauHit ncc Joscphi lcxtuiu vidcturron-
; TTa,;EAOovT£; ei; -h sviov tssov, (oTrep aytot; eOo;
suluisso: (luoiuadmodiim noiiuc ciim epistolas l.s«rf ?,v Tx; XsiTO'.
Trpfj; 'j'jtX(s;, TTIStiiTOV |1SV >ltV»|3£(0;
Damasum, ct J20«(/ T.dil>iam, daict quicst. 8 alquc avTiAiSi^Oat £o«Jxv xxi xt-jzoj, |isTa ot tx-jti
alibi. Hcd cuiu in Isaiain Commciit. scriliprcl, nie- xx( tpfovTJ; iOpoa;, .MiTxSxtvtousv ivtjjO:v. Fcsio
liori ususconsilio ad ipsiusniPl Jospphi histoiicam autem dic. qni Pentevcste ai>pcllalur, .uivcrdoles
(idcm, non ([110 aimo mortuus cst (Jiristiis, scd post noclu lvmi)!um imircssi uU oh< iiuda rx tncrc inini-
ferc triginta duos ab cjus |)assioiip, hnc inonstrum slcria. primuni (luidvin m^^luin, ac strepitum sv
inler oa. (lun' cxcidiuin tcin|)li cladcnKiuc, tirbis llio- v.raudissv di.vvrunl. luni dvmdc vovcin qiuisi (-on-
rosolymitanm antoccsscrunl, rccl issiiiic ccnsct frrl.r mutlitiidinis simul vlamanlii, Mipremus hinc
Eo, iiiquit, lcmporc (oxcidii lliornHolymitani) ct in Vcrosimilc cst adco Eiisebiuin iii vitiafos ac malo
urbo, ct in tcmplo, tain sacprdolniu ct l.pvilarum, ronriiHos Joi«Pi>t)i codicps inridissc : quod pridcm
quam vulgi ignobilis, mulicrumquc, ac piicrorum doctis viris iiotalum csl.
ulalutus auditus est: quando rcddldit Dominusrc-
223 S. EUSEBII HIEIl(3NYMI 224
de subslantia suaviclum atque vestitum pracepto- A lene et altera Maria, sedentes contra sepulcrum'
ribus ministrarent. Hoc quia scandalum facero po- Altera autem die qiia3 est post parasceven, conve-
terat in nationibus, Paulus abjecisse se niemoraL nerunt principes sacerdotum et Pharisaei 240 ad
Dicit enim ipse : Nunquid non kabemns potedatein Pilatum, dicentes Domine, rscordati sumus, quia
:

sorores mulieres circumducendi, sicut et cxteri Apo- scductor ille dixit adhuc vivens : Post tres dies
stoU fnriunl (/ Cor. ix, 5) ? Minislral)ant autcm resurgam.» Ca^teris relinquentibus Dorainum, mu-
Domino de pubstantia sua, ut mcteret earum carna- liercs in olficio perseverant, exspectantes quod
lia, cujus metebant spiritualia {UM. ii). Non
illc-c promiserat Jesus, et ideo meruerunt primaevidere
quod indigeret cibis Dominus creaturarum, sed ut resurgentem,quia qui perseveraverit usque in finem,
typum ostenderet magistrorum, quod victu atque hic salvus erit{Matlh. x, 22 ; xxiv, 13).
vestitu ex discipulis debercnt esse contenti. Sed (Vers. 64 seqq.) « Jube ergo custodiri sepulcrum
videaraus quales coraites habuerit M;iriam Magda- : usque in diem tertiura, ne forte veniant discipuli
lenam, a qua S3f> septem dc-emonia ejecerat, ct ejus, et furentur eum, et dicant plebi, Surrexit a
Mariam Jacobi, et Joseph matrem, rnaterteram mortuis, et erit novissimus error pejor priore.
suam sororem Mariae matris Domini, ct matrem Ait illis Pilatus : Habetis custodiam. Ite custodite
filiorum ^ebedaei, quoe paulo ante regnum liberis sicut scitis. autem abeuntes, munierunt sepul-
Illi

postulaverat, et alias quas in caUcris Evangeliis crum, signantes lapidem cum custodibus. Non >>

legimus {luc. vni). sufTecerat principibus sacerdotum, et Scribis ac

(Vers. 57, 58.) « Cum autera sero factum esset, Pharisaeis, cruciflxisse Dominum Salvatorem, nisi
venit quidam homo nomine
dives ab Arimathia, sepulcrum custodirent, cohortem acciperent, si-

Joseph, qui et ipse discipulus erat Jesu. Tunc Pi- gnarent lapidem, quantum in illis est, manum op-
Jatus jussit reddi corpus. » Dives refertur non de ponerent resurgenti, ut diligcntia eorum nostrae

jastantia scriptoris, quo virum nobilem atque ditis- fidei proficeret : quanto enim amplius reservatur,
simum referat Jesu fuisse discipulum sed ut ;
tanto magis resurrectionis virtus ostenditur. Unde
ostendat causam quare a Pilato corpus Jesu po- et in monumento novo, quod excisum fuerat in
tuerit impetrare. Pauperis enim et ignoti non erat petra, conditus est : ne si ex muitis lapidibus cedi-

ad Pilatum prassidem Romanae potestatis accedere, ficalum esset, suffossis tumuli fundamentis, abla-
et crucifixi corpus impetrare. In alio Evangelista tus furto diceretur. Quod autem in sepulcro po-

{Luc. XXIII, 50) Joseph iste pouXiutr,? appellatus nendus esset, prophetae testimonium est, dicentis :

\
id est consitianus, et de quidam putant
ipso Hic habitabit in excisa spelunca petne fortissimx
primum psalmum esse compositum Beatus vir qui
:
{Isa. XXXIII, 16). Statimque post duos versiculos
non ahiit tn consilio impiorum, et reliqua.
sequitur : Regem cumglorta videbttis {Ibid. 17).

(Vers. 59.) « El accepto corpore, Joseph -

(Cap. XXVIII. — Vers.
Vespere autem Sab- 1.) «
invol-
bati quae lucescit prima sabbati, venit Maria
in
vit illud in sindone munda. » Ex simplici sepul-
Magdalene et altera Maria videre sepulcrum. »
turaDomini, ambitio divitum condemnatur, qui ne
Quod diversa tempora istarum mulierum in Evan-
in tumulis quidem possunt carere divitiis. Possu-
geliis describuntur, non mendacii signum est, ut
mus autem juxta intelligentiam spiritualem et hoc
impii objiciunt, sed sedulae visitationis officium,
sehtire, quod corpus Domini non auro, gemmis et
serico, sed lintearaine
dum crebro abeunt ac recurrunt, et non patiuntur
puro obvolvendum sit, quan-
a sepulcro Domini diu abesse vel longius.
quam ethoc signiOcet, quod ille in sindona munda
(Vers. 2, 2.) « Et ecce terrajmotus factus est
involvil Jesum, qui pura mente eum susceperit.
magnus. Angelus enim Domini descendit de coelo,
(Vers. 60.) « Et posuit ilhid in monumento suo etaccedenS; revolvitlapidem, et sedebatsupereum,
novo, quod exciderat in petra, et adolvit saxum Erat autem aspectus ejus sicut fulgur [Al. fulgor],
magnum ad ostium monumenti, et abiit. » In novo et vestimentum ejus sicut nix. » Dominus noster
ponitur monumento, ne post resurrectionem, csete- unus atque idem Filius Dei et Filius hominis, juxta.
ris corporibus remanentibus, resurrexisse alius
q utramque naluram, divinitatis et carnis, 241
fingeretur. Potest autem et novum sepulcrum Ma- nunc magnitudinis suae, nunchumilitatis signa de-
rias virginalem uterum denionstrare saxumque monstrat. Unde et in praesenti loco, quanquam
:

ostio appositum, et saxum magnum ostendere abs- homo sit qui crucifixus est, qui sepultus est, qui
que auxilio plurimorum sepulcrum non potuisse clausus tumulo, quem lapis oppositus cohibet, ta-
reserari. men quaj foris aguntur, ostendunt Filium Dei, sol
(Vers. 61 seqq.) « Erat autem ibi Maria Magda- fugiens, tenebrae ingruentes, terra commota, velum

' Mss. BOVAHC, pari consensu legunt. Porro ne- dicitur, licet multi putent de Joseph dictum esse
dum quibusdam, sed multis placuisse hanc de Jo- illo ab Arimathia, qui non abierit in consilio Ju-
sepho sententiam, testatur Expositio psalmorum daeorum. »
altera, quam ex partc Breviario in psalmos Hiero- 2 Pro Joseph nomine, tres Palatini mss. Jesu ha-
nymo perperam ascripto, falso et ipsam tributam bent, id cst corpore Jesu.
subjungimus « Generaliter de quolibet justo viro
:
223 COMMENTAU. TN KVANGKLIUM MATTH^ilF LIIJ. IV. CAl». XXVIII. 220
scissum, saxa dirupta, morlui suscitati, angclorum A observandum est : quod quando augustior [i4/.
ministeria, quee ab inilio nativitatis ejus Deum pro- angustior] aliqua apparuerit visio, primuni timor
babant. Ad Mariam Gaoriel venit, cum Joseph an- pellitiir, ut sic mente placata, possint qu.-o dicun-

gelus ioquitur [Luc. i, 26 ; Matth. i, 20), idem pas- tur [,il. dicunt], audiri.
toribus nuntiat, angelorum postea auditur chorus Ite, nunti,ute
« fratribus meis, ut eant in Gali-
dicentium Gloria in excebis Deo, el in terra pa.v
:
laiam, ibi mc videbunt. Qua; cum abiissent, ccce
hominibus bonx uoluntatis {Luc. ii, 10, 14). Tenta- quidam de custodibus venerunt in civilatem, et
tur in solitudine, et post victoriam statim serviunt nuntiaverunt principibus saccrdotum omnia quae
angeli {Matth. iv, 11). Nunc quoque angelus venit facta fucrant. » Ilis fratribus de quibus in alio
custos sepulcri Dominici, et in vestitu candido si-
loco dixit Annuntiabo nomen luum jratribus meis
:

gnal gloriam triumphantis. Necnon ascendenle ad {Psal.\x\, 23) qui Salvatorem nequaquam in Ju-
:

coelos Domino, duo angeli in Oliveti rnonte cernun- daea conspiciunt, sed in gentium rnultitudine.
tur, pollicentes apostolis secundum Salvatoris ad-
(Vers. 12 seq.) « Et congregati cum senioribus,
ventum {Act. i, 11).
consilio accepto, pccuniam
dcderunt copiosam
(Vers. 4, 5.) « Prse timore-autem ejus, exterriti
mUitibus, dicentes quia discipuli c.jusno-
: Dicite,
sunt custodes, et facti sunt velut mortui. Respon-
dens aulcm angelus, dixit mulieribus : Nolite ti-
B cte venerunt, et furati sunt eum, nobis dorraienti-
bus. Et si hoc ^auditum fuerit a praesidc, nos sua-
raere vos. Scio enim quod Jesum qui crucifixus
debiraus ei, et securos vos faciemus. At iili accep-
est, quscritis Non est hic, surrexit enim sicut di-
:

ta ppcunia, fecerunt sicut crant edocti. Et divulga-

xit. » Custodes, timore perterriti instar mortuorum
tum cst verbum
apud Jud;nos usquc in ho-
islud
stupefacli jacent, et laraen angelus non illos, scd
dienuiin diem. Custodos rairaculum confilentur
»
mulieres consolatur. Nolitc timere vos. lili, inquit, :

ad urbem conciti redeunt,nuntiant principibus sa-

timeant : in his persevcret pavor, in quibus per-
cerdotum quse viderint, qua^ facta conspexerint.
manet incredulitas. Cajterum vos quia Jesum qua^-
Illi qui debuerant converti ad
pccnitentiara, et Je-
ritis crucifixum, audite quod resurrcxerit et pro-
sum quxrere rcsurgentem, perseverant in malitia,
missa perfecerit.
et pccuniam qu.-c ad usus templi data fuerat,
locum ubi po-
(Vers. 6, 7.) « Venite, et videte ' ver-
tunt inredcmplioncm mendacii, sicut antoa tric^in-
situs erat Dominus. Et cito euntes, dicite discipu-
ta argentcos dederant Jud.-e proditori. Oranes igi-
lis ejus. » Ut si meis vcrbis non creditis, \acuo
tur qui stipe lempli, et his quaj conferuntur ad
credatis sepulcro, et gradu concito pergite ac nun-
usus Ecclesiae abutuntur in aliis rebus, *>43 qui-..
tiate discipulis ejus : « Quia surrexit, et ecce ^

p suam explcanl voluntatem, similcs sunt scriharum

prfficedit vos in Galiiream ibi eum videbitis cccc : :

ot sacerdotum, rodiincntiiim mendaoiiim

et Salva-
praidixi vobis. » IIoc est in volutabrum gentium,
toris sanguinem.
ubi ante error erat et lubricum, et (irmo ac sta-
(Vera. 10, 17.) « Undecim;tf^<i autora
bili pede vestigium non ponebat. discipuli
(Vcri. 8.) « Kt exicruni cito dc monumento cum abicrunt in Galik-Bam, in monlem ubi constiluorat
illis Jesus. El vidcntes eum, adoravorunt quidam
timore et gaudio magno, currentes nuntiare disci- ;

pulis ejus. » Duplcx inentes mulicrum tcncbat autoin duliilavorunt.

Post resurrectionom Josus »
af-
in montn Galila?a^ conspicitur, ibique udoratur
fcctus, timoris et gaudii : alter de miraculi mag- :

licet quidara diibilent, ct dubitatio oorum

nitudine, 242 altcr cx desiderio resurgcntis ; ct nostrara
tamcn utcrc[ue fcmincuin concitabat graduni. l*cr- aiigeat (idera. Tunc nianifestius.ostonditur Tho-
gebant ad apostolos, ut per ma^, ct latiis lancca vulneratum, et manus (ixas
illos lldci scminarium
spargeretur. domonstrat clavis {Joan. xx, 27).

(Vers. 9.) « Et cccc Jesus occurrit illis, diccns :

(Vers. 18.)« Et accedens Jesus locutus est ci3,
Aveto. » QucB sic qua?robant, qutc ila currebant, diccns Dala cst raihi omnis polcstas in cado ct
:

raercbantur obvium haberc Dominum resurgon- in tcrra. » llli potestas dala cst, qui paulo ante
tcm, ct primum audire, Aretc, ut malcdictum Eva; ., cruoilixus, qui scpultus in lumuto, qui morluus
mulieris in mulieribus subvertcrctur. jaciiorat, (|ui postea rosurroMt. In ctrlo autcm et
« IUtB autem accosserunt, ct tonuerunt podos in tcrra potcstas dala cst,
aiUo rejjnabat in iit (|iii

cjus, et adoraverunt eura. » Isla! accodunl ct lc- ca>.lo, por (idem crcdenlium rognct in lcrris.
nent pedes cjus, quia adoraverunt cura. CaHerum (Vcrs. ('.).) " Euntos ergo, docoto omnos gontos,
illa, qua? qu.orcbat vivcntom cum niortuis, ct nos- baplizanlos eos in nomino Patris, ot FiJii, pI Spi-
cicbat adluic Kilium Doi surroxissc!, mcrito audil : rilus sancti. Priinum
docent oranos gontes,
«

iVr.' tangns me, nonUuin (iiim, asccndi ml 1'iitrciii doindo dootas iiilingunl aqua. .\on enim potest
vicum {Joan. xx, 17). (icri ul corpus 2U
bapiianii rccipial sacramon-
(Vcrs. 10.) « Tuncaitillis Jesus Nolilo liraero. » tum, nisi fantc anima
:
tidei suscepcrit veritatom.
Et in veteri cl in novo Tcslamento, hoc scmper Uaptizantur aulom in nomino Patris. ct Kilii, ot

' Vocem locum Palatini mss. ignorant. « ilio quoquo verbum ecce Palat. rasa. omiltunt.
227 S. EUSEBII IIIEIIONYMI 2^8
Spirilus sancLi, ul quoruin una est diviniLas, una A. baptizati omnia /aciant qua) praecepta sunt.
,

sit largitio : nomcnque Trinitatis, unus Dcus est. « Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus,
(Vers. 20.) « Docentes eos servare omnia qui«- usque ad consummationem sajculi. » Qui usque ad
cunque mandavi vobis. » Ordo prjecipuus : Jussit consummationem seeculi cum discipulis se futurum
apostolis ut primum docerent univcrsas gentes, esse promittit, et illos ostendit semper esse victu-
deinde fidei intingerent sacramento, et post fidem ros, et se nunquam a credentibus recessurum. Qui
ac baptisma ',qua^essent observanda praecipercnt. autem usquc ad consummationem mundi sui pra3-
Ac ne putemus levia esse qu.T) jussa suntptpauca, sentiani pollicetur, non ignorat eam diem in qua
addidit Omnia quxcunque mandavi vobis. Ut
: se scit futurum cum apostolis.
quicunque crediderint, qui in Trinitatc fuerint

* Hunc Hieronymi locum nonnulli

cum Garnerio S.doctor, isque putandus qui ab Augustino, quan-
ad Mar. Mercatorem, unum ex tribusiliis esse pu- quam nomine dissimulato, reprehenditur. Neque
tant, quos S. Augustinus libro de Fide ci Operilms enim id proprie Hieron. sentit, quod episcopus
notat, impugnatque.tacito tamen auctoris nomine, Hipponensis culpat, ut ex superioribus atque in-
prx reverentia, ut ait, tanli viri. Hanc nempe tegro contextu manifestum est, ubi fidei doctrinam
ipsam, praecedere debere baptismi sacramentum, ut n continuo praiponi jubet « Neque enira, inquit,
:

deinde sequatur vitas morumque doctrina, senieniiam potest fieri, ut corpus baptismi recipiat sacramen •

S. Augustinus perversam ac prasposteram esse tum, nisi ante anima fldci susceperit veritatem. »
contendit. Sed quemadmodum prior ex iis locus, De morum autem doctrina parum sollicitus, si
qui est deomnibus citra discrimen admittendis ad baptismo pra!mittatur, tantum curat ne omnino
baptismum, ita ut etiam gravissimorum criminum praBtermittatur eaquc certe vel post baptismum
;

rei, iiquc perlinaces, qui vitam cuieiulare nolint, trodenda est. Accedit quod et tertium locum falso
non repellantur, Hieronymo affingi nuilatenus po- notatum dici ab Augustino, ostendimus ad dialog.
test, quem penes niliil huic errori consentaneum 1 contra Pelagianos, et ad Gommentar. in Isa. cap.
est invenire ita neque in hoc culpandus est
: ultimum.
 229 TllANSLATIO HOMILIARUM OUIGENIS IN LUCAM. — PllOLOGUS. 230

S. EUSEBII HIEaONYMI
STRIDONENSIS PRESBYTKRI

THANSLATIO IIOIIILIARUM

AD PAULAM ET EUSTOCUIUM.

PROLOGUS (1-90)

245 Anle paucos dies quorumdum in Matthxum et in Lucam Commcnlarioa vos legisse dixisti^^, e qui-
bus alter et sensibus hebes esset, ct verbis; alter in verbis luderet, in senlentiis dormitaret. Quomobrem
petistis ut, contemptis istiusmodi nugis,sattem triginta et novem (91). Adamantii noslri in Lucani homilias
sicut inGrxco habentur, interpreter : motestam rem et tormcnto similem. alieno, ul ait Tullius, stomacho et
non suo scrihere : quam tamen idcirco nunc faciam, quia subliiniora non poscitis. Siquidem illud quod oliin
liomx sancla Blxsilla llarjitaverat, ut viginli quinquc {^^1) lomos iltius in Matth.-Bum, et quinque aiios in
Lucam, ct triginta duos (9!}) in Joannem, noslrx tingux traderem, nec virium mcarum, nec otii, nec labo-
ris est. Perspicitis enim, quantum apud me et auctorilas vestra, voluntas valet.
Prxtermisi paululum
et

Hebraicarum Quacstionum lihros, ut ad arbitrium vestrum lucrativis operis hxc, qualiacunque sunt, non
mea, sed aliena dictarem : prxsertim cum a sinistro oscinem corvum audiam crocitantem (9ii, et mirum in
modum de cunctarum avium ridcre coloribus, cum totus ipse lencbrosus sit. Fateor itaque antequam ille

objiciat, in his Urigenem tractatibui quasi puerum (95) talis ludere : alia sunt virilia ejus, et aiia scnectutis

(1-90) Ilanc ipsam ex integro praefationem, pos- qinta duos,quam lcctionem cx Uulini lcstimonio
slrema duntaxat pcriodo dctruncata, recitat ad in- reposuimus. Kiisebius niodo laudato Hist. Ecclcs.
vidiam Urigeniani nominis Ilicronymo crcandani libro duos tantuin ct vingintiex hac univcrsa Com-
Uufinus Invectivarum lih. ii, num. 21. mcntariorum strue novit verum fortassc et ibi,
:

(91) Suirecimus ex Uulini lectione numerum tri- duos, lcgcndum cst. Nunc vix supcrsunt
triijinla
(jinta ct novem, qui in vulgatis antea libris dccrat, novem.
ut omncs, atquo adoo multo his plures homilias (9i)Caluranialur Uulinus, notari hic abs Uiero-
in Lucamex Adamantio Latine rcddidisse vidore- nymo sub corvi norainc S. Ambrosiuin primuin :

tur. Nam multo plures fuissc ab Urigenc clucubra- cx 00, quod iipud Lutinos ip.uus lanlum cl non altc-
las, in prajlixa huic tomo proiliitiono oslendi- rius iii Lucain C.oinincntarius [crchatur : dcinde,
mus. (piod ipsiusmct Hioronymi pcncs so habcrot rptsto-
(92) Vitiose ot ialso hic icgcbatur antea, trijinta laiii, in qua, hoc ip.sum dc atiis c.rcusaus iii illum
scx, item(juo pcnes Uulinum, viqinli Sf.r. Nihil vcro (.\iiibrosium coiivertent suspicioncin. Ncmo au-
dubitavimus rcstitucrc, vigiiili quimiuc, quod nec lcm vol jiirato Uiiliiu) crcdal, id sonliro dc .\m-
plures nec pauciorcs ipscinct Hieronymiis in pru- brosio poluisso S. I'alrt'm, qui eum plurimi ronti-
logo Comment. in Matthxum inimcrct. Lci/isse, in- iiuo lccit, nec raro in suis libris re nata lauda-
quit, ine fateor ante annos pluriinos in Mulllwum vil.
Origenis vigi.nti QUiNyui-; voluwina : in (]ucin mi- (95) llosliluimus, puerum, pro quo mendoso
mcrum ct Kusebius coiisonlit lib. vi Ecclcs. //<.•>•/., .lcgcbatur, itcrum. Mox quoquo, ludcrc, emonda-
cap. :U). H;l'c (1uo(|uo vclus crat vcrissima loclio in luiis, pro corruplo, ludcirm : quas loclionos cv roi
olim viilgatis Invcclivarum Uulini codicibus. scnsus(jiit< voritato, Ualini insupcr acccd<Mitc tcsti-
(9li) llic quo(pic falso cditi libri omncs prx'foro- monio. comprobamus. Pro /fl/ji iu uliia libria est,
bant, triginta novein, uut Iriginta quatuor, pro tri- tabults.
 : ;

231 S. EUSBBIl HIERONYMI 232

seria. Qtue si libucril, si potuero, si Dominus, ut in Latinum sermonem verlam, dederit commeatum, el pr<e-
termifisum opus prius explevero, tutic mlere poteritis, imo per vos Romana lingua cognoscef, quantum boni
et ante nescierit, ct scire nunc cxperii. Pr;eterea Commeutarios viri eloquentissimi Hilarii et beati martyris
Victorini, quos iii Matthaeum diverso sermone, sed una gratia Spiritus ediderunt, post paucos dies ad vos
mitlere disposui; ne ignoretis quanlum nostris quoque hominibus sanctarum Scripturarum quondam studium
fuerit.

INCIPIUNT HOMILIiE IN LUGAM

DICl^ DIEBUS DOMIMCIS.

MOMILIA I. Testamento multi conati sunt scribere Evangelia,

In procemium Lucr, usque ad euin ioiuin ubi ait sod non omnes recepti. Et ut sciatis, non solum
^-'''^.
» Scriberc tibi, optime Tkeophile » quatuor Evangelia, sed plurima esse conscripta, e
(90) Sicut populo Judajorum muiti pro-
olim in quibus hsec, quai habemus, electa sunt, et tradita
phetiam poUicebantur, et quidam erant pseudopro- Ecclesiis, ex ipso protEmio Lucse, quod ita con-

pheta;, e quibus unus fuit Ananias filius Agot alii : texitur,cognoscamus Quoniam quidemmulti conati
:

vero prophetcTs; et erat gratia in populo discernen- sunt ordinare narrationem. Hoc quod ait, conali
dorum spirituum, per quem alii inter prophetas sunt, latentem habet accusationem eorum,qui abs-
recipiebantur, 248 nonnulli quasi ab exercitatis- que gratia Spiritus sancti ad scribenda Evangelia
simis trapezitis reprobabantur : ita ct nunc in Novo prosilierunt. Matthseus quippe, et Marcus, et Joan-

1-53
Luc. I, 3.
Grasca hujus loci verba scheda-; Grabii
(96) conati sunt ordinare narrationem quae in nobis
et Combefisii sic reprdesentant 'EriV.o-i^Tzzp : completos sunt rerum. Quandoquidem res supra
ToXXo'. £7r£'y^s!pTj(T0tv ava-^ot^asOat Tzzpl twv KZ-K\r^po- moduni ardua erat hominem doctrinam Dei et verba
oop'/iij.ivwv . 'E7r£'.o'r, •j-TTspoYxov '?]v to iTTtyjtp'/, [j.a conscribere aggredi, nierito sui apologiam facit in
,

avGotoTTOv ovta 0so'j otoaT/.aAtav y.y.\ prj^j.aTa prxfiitione. Quemudmodum igitur veteri populo
CT'jYYpa^2tv , Etxo-coK a-rroXoYitTat h/ -zi^ itpo - mul/i prophetiam pollicebantur sed liorum quidam
,

otatto' "iliTzzp os 0'jv T(o TiaXati]) Xato TioXXot Ttpo- falsi crant. prophelx, quidam autem veri, et erat
liuic populo donum discretionis spirituum, quo verus
ts'f(T£tav k-ri-i^itAXovzo, otAAa -uo^j-tov [j.lv Ttvl? '7,c?av
(I/iUOOitpots-Tjtat, ttvl? 03; aX'r,Otjj; -po'i'/j-:at. Ka' -/jv a falso propheta sccernebatur : ita et nunc in Novo
-ru) }.aw yapta;j.a otaxptdsw? TV£'j[j.aTtov oti-tio xat Testamento Evangelia multi voluerunt scribere, sed
probati nummidarii non omnia examinarunt, sed
vuv £V xri Katv^ EuaYY^Xta TroXXot eOs-
Ata6r]-/.'(i zi.
quatuor soluni selegerunt. Forsitan ergo illud : co-
Xrjcrav ^^pi<\ici.'., aXX" ot 66xt[j.ot TpaTTS^TTat o'j Tavta
nati sunt, occuttam habet acctisationem eorum qui
ay.ay.otvxv, aXXa ta Tsajapa (j.ovov OTsXs^avro. Taya
temere et absque dono Evangelia scribere ausi sunt.
o"jv t6, £T:sy£tpr,CT:*v, X£X'/;fljTav zyj.i xaxrjYoptav ttov
MatLhieus enim non conatus est, sed Spiritu sancto
TipoTtSTw; xat ywptc yaptj^xaxo; iXOclvTtov £-;r'. T'f,v
muvente scripsit. Similiter et Marcus et Joannes
avaYpati-r,v xwv EuaYY^Xttov. MaxOafoi; y^P ^^'>^ ^"^^-
nee atiter etiam Lucas. At vero qui Evangeliimi se-
yv.pr^iiv, aXX" h'^po.']^zv i^ i^^wj y.tvo'j;j.£voc; IIv£'j(j,a-
cundum /Egyptios inscriptum, et qui alterum quod
To; . '0[j.ot(o; xat Mapxo? xat 'Ituavvr,; •
TrapaTtX-r|-
duodecim Evangelium dicitur, eonscripserunt, hi
(j'!toi; o£ xat Aojxa;. To [j.£VTot Itzi-^z-^ pcii^).'j.hQv xat'
conati sunt. Circumfertur eiiam alterum secundum
AtYU7:-'!o'jg VJjy.^'^'^z\'.o^) o\ ^'j^i^ipT^imxzQ iTzzyzipr^trav.
Tliomam Evaiigelium. Quin et Basilides scribere au-
<I>sp£Tat o£ xat t6 xaT-i (5oj|j.av "Horj os
E-jaYY^^»''^''- sus est Evangelium secundum Dasilidem. Plurimi
£T6X;rr,CT£ /.at BaatXto-r,; -(pTliaLi xaTot Ba(JtX(o'r,v
igitur conati sunt, etiam secundum Mathiam, et alia
EoaYY^Xtov. noXXot [j.£v ojv etcs^/ £ !p-r, aav xat xaTa ,
plura Evangelia srribere, sed sola quatuor Evangelia
MaOtav, xat aXXa TrX^iova" T'i 61 T£TTapa [x6va Tcpo- caeteris anteponit Ecclesia Dei. A rebus autem non
x^iv£t ©soj 'ExxX'r,aia. Ojy aTrXto; 61 TTS^TttaTs^j-
'^,
simpliciter creditis, sed certo compertis se nullo modo
[xivtov, aXXa Tt£7tXr,potiop'r,[j.£vtov t6 aTtapdtSaxov toI; recedere testificatur. Res vero dixit, ut eorum everte-
ASYOjxivot; ;j.apT'jp!.ov. 61 £l7t£v, dvatpwv
IIpaY[J.aTtov ret hseresim qui quxcunque a Salvatore in carm facta
TTjV a'tp£aiv TU)v xaTa tsavTaaiav XeYO^xivtov Ta 6ta sunt, ea phantastia; contigisse dicunt. Res autem
Tou StoT'^ po; Y^Y'''^'^^*' ''-^'^ '^V'' aapxtoatv a^jxoo. quarum ei plena facta erat fides, enarrans, affectum
Hspt 0£ Tijjv 7tS7:Xr|po'.pop'r, [Jtivtov eiTttLv T'r,v 6taOsatv suum indicaf. Certus enim erat, nec ullo modo dubi-
a'jTotl E;xtpatv£t. n£7:Xr,poti6p'r,To ''-'^- '0'j6£v iot- tabat an ita sc haherent, necne. Quod autem ab
Y^p
ora^s 7:oTspov ojTtos; £'/£t r, o'j. OTt o£ Ttapa tcdv oculalis testibus illas acceperit, manifeste testatur
auTO<{<£t TcapiXaSs
O£aaa;j.ivtov , aaoto; to[j.oX6Yr,a£v dicens : Sicut tradiderunt nobis qui ab initio ipsi
Eiitiov KaOtb; Ttapdtooaav
•
a"iv ot d7tao'/-r,c
'r, a'jT- viderunt, et ministri fuerunt sermonis. Confirmat
OTtTat xat 'jTtr^pETat Y'^''''^!-'--'''^' '^^>'-> Aoyo'j AiaoE- . enim se non quxdam tantum ex iis qux Uicta sunt,
SatouTat '{ip OTt avtoOEv 7:ap'r,xoXo'jO-r,a£v 0'j Ttat sed omnia esse ab initio assecutum. Ru^us in ed.
';u)v £tp7)jj.ivtov, dXXd Ttaaiv. Quoniam quidem multi Origenis.

I
 :

233 TRANSLATIO HOMILIAHUM OHIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. I. 234

nes, et Lucas non suntconati scribere ; sedSpiritu A Dei,quibu3 illam aspiciunt qui merentur, Porro in
sancto pleni scripserunt Evangelia. Multi igitur co Evangelio non vox cernitur, sed sermo, qui voce
nati sunt ordinare narrationem de his rebus, quae Unde nunc dicitur Sicut ab inilio
pr.-eslanlior est. :

manifestissime cognitoe suntin nobis. Ecclesiaqua- tradiderunl nobis, qui a principio ipsi viderunl, et
luor habet Evangelia, haereses plurima(97) e qui- : ministri fuerunt sermonis. Igitur apostoli ipsi vide-
bus quoddam scribitur sccundum ^gyptios, aliud runt sermonem :_^non quia aspexerant corpus Do-
juxta duodecim apostolos. Ausus fuit et Basilides mini Salvatoris, sed quia verbum viderunt. Si enim
scribere Evangelium, et suo illud nomine titularo. juxta corpus vidissent Jesum, hoc est, Dei vidissent
Multi conati suntscribere : sed et multi conati sunt sermonem, ergo et Pilatus qui condemnavit, ser-
ordinare. Quatuor tantum Evangelia sunt probata, monem Dei vidit, et Judas proditor, et omnes qui
8 quibus sub persona Domini et Salvatoris nostri clamaverunt ^^ Crucifige, crucifige, eum, tolle de
:

proferenda sunt dogmata. Scio quoddam Evange- terra, talem Dei viderunt sermonem. Sed absit ut
lium, quod appellatur secundum Thomam, et juxta quisquam incredulus sermonem Dei viderit. Videre
Mathiam, et alia plura legimus, ne quid ignorare sermonem Dei, tale est quale Salvator ait : Qui
videremur, propter eos qui se putant aliquid scire, videt me, videt et Patrem qui misit me **. Sicut tra-
si ista cognoverint. Sed in his omnibus nihil aliud T» diderunt nobis qui a principio ipsi viderunt, et ministri
probamus, nisi quod Ecclesia, id est quatuor tan- fuerunt sermonis. Clam Lucae sermonibus edo-
tum Evangelia recipienda. Haec idcirco, quia in cemur, quod cujusdam doctrina; finis sit ipsa do-
principio lectum est : Mulli conati sunt ordinare ctrina, alterius vero doctrin.fi finis in opere com-
narralionem de his rebus quas confirmatx sunt in putetur. Verbi gratiaScientia geomelriaj finem:

nobis. Illi tentaverunt atque conati sunt de his rebus habet ipsam tantum scientiam atque doctrinam.
scribere, quae in nobis manifestissime sunt com- Alia vero scientia cst, cujus finis opus exigit : velut
pertae. Effectum suum Lucas indicat ex sermone, in medicina oportet me rationem et dogmata scire
quo ait : [n nobis manifestissime sunt oslensse, id medicin.T, non uttantummodonoverimquiddebeam
est, TT£7rXT|po(f.opr, [jiivojv (quod uno verbo Latinus facere, sed ut faciam, id est, ut secem vulnera,
sermo non explicat [08]). Certa enim fide et rationc victum moderatum castigatumque disponam, aestus
cognoverat, neque in aliquo fluctuabat, utrum ita febrium in pulsum venarum sentiara, ut curalioni-
esset, an aliter. Hoc autem illis evenit, qui fidelis- bus cyclicis humorum abundantiam siccem, tempe-
sime crediderunt, et id quod Propheta obsecrat, rem atque restringam. Quaj si quis tantum scierit
consecuti sunt, ct dicunt : Confirma me in sermo- et non opero fuerit subsecutus, cassa erit ejus
nibus tuis "'''
; unde et Apostolus de his qui erant scientia. Simile quid scientiai medicinae et operi,
firmi, atque robusti, ait : Ut silis radicati et fundati C etiam in notitia mmisterioque sermonis est : Sicut
in fide^'". Si quis enim radicatus in fide est atque tradiderunt nobis qui a principio ipsi viderunt, et

fundatus, licet tcmpestas fuerit exorta, licet venti ministri fuerunt sermonis. Ut ex eo quod dixit,
flaverint, licet se imber eifuderit, non convelletur, ipsi viderunl, doctrinam et scientiam significari, et
nec corruet, quia super polram acdificium solida ex 00 quod dixit, minislri fuerunt sennonis, demon-
mole fundatum est "". Nec pulcmus oculis istis car- strari opcra cognoscamus. Assecuto a principio
nalibus firmitatem fidei dari, quam mens et ratio Visuni est et milii assccuto ab initio : inculcat ac
tribuit. Infidelcs quique credant signis atque por- rcplicat, quoniam ea qu;e scripturus est, non ru-
tentis, quaj humana acies contuetur. Fidelis vero more cognoverit, sed ab initio ipse fuerit consecu-
magis prudcns atquc robustus rationem scquatur lus. Unde et ab Apostolo merito collaudatur, di-
et vcrbum, etsic dijudicct quid vcruni, quidvc fal- cente : Cujus laus in Evatnjelio cst per omncs Eccle-
8um sit. Sicut Iradiderunl nohis, qni ah inilio ipsi cnim de nullo alio dicitur, et -nisi de
sias^''. lloc

viderunt, et ministri fucrunt scrmoiiis. In Exodo scri- Luca diclum tradilur: Visum est el mifii assenitoa
ptum est : Populus videbat vocemDei ". Etcerto vox principio omnia diliijcnter e.r ordine tibi scribere,
auditurpriusquam videtur; scd proptorcu scriptum . optimc Tlwophile (W). Putat aliquis, quod ad Thco-
est, ut ostcnderetur nobis uliis oculis viderc voccm philum qucmpiam Evangclium 949-&9 scripserit:

"*Psal cxviii, 28. Ephcs. III, 17. '^•' 60 Matth VII, "^ Exod. x\, 18. ••*
Joun. xix, t), 15.
»» Joan. XIV, U. «" II Cor VIII, 18.

(97^ Viliose prajferebant editi untou libri, /)/;/?•/- sonianas pag. 91 ol seqq., fraudl
lijnatii vindicias,
vias, id est hajrcscs, cuin do pscudo-cvungoliis In- fiiorunl, hascp homilius Adamantio perpcram
ut
tus hic serino sit. i*orro Iutc ptMic ud vorbuin in uhjiidicurcnt, Ualiniijuo cssc hominis fclum con-
sua transtulit llicronymus, quud supru iiot.ilum leiultr.'i3l. Nos siio quaniquc loco objectionem
est, Praifat. Commentar. in Mallhwum. Kecolo conlru oporis gorinunilutiMii roloilenuis.
quu! el no9 ibi observamus. {W) Schcda' Grabii et Combctisii Ktxo; oe •jtto- :

X3|x6iv£>.v Tivi;. ^"i Hto^{A([j tivI i^^zi^t to Euxv-

(98) llioronymi hoc essc additumcntuin, (juod iX'.ov,
"["lAtov, o; v.i
£'.; f,v
t,v •:tov -irrc^jTavttov. li^jto;
TriTTc^jTavttov. O^jto; ^tiov
J[iiDv t«J»
parcntheai iiiclusiinus, nemo non soiilit. Id goiuis lIvfjlxKTi •/cat «TrXi^Trto; i)^<uv r.tpi ta; 'o'j Kj^p{ou
alia inferius oocurrunt, i\\uv uudacioribus criticis -pa;!!; 'i xa; Xovoj; tmpov
ivrtp tTToisi ijtjaXirrs
•

Dallwo de scriptis Igimlii |). 'i:59 c.t sctpi., ct Mat- y.al-i vjv '^i'(Z7iikix'U3., "AXXo; 5i <?T-,5tv, iti liv
cr,5!v, iiti
thffio Larroquuno iu Animadversionibus ad Pear- zavT£c TOioyioi cu|iiv li»; ivxraaOai •jro toO 6iov

Patrol. XXVI. 8
 :

23% S. EUSEBII HIERONYMI 236

omnes qui nos auditis loquentes, si tales fueritis ut ^ dicatur. Sic et Dominus noster Jesus Christus ex-
diligamini a Deo, et vos Theophili estis, et ad vos hibuit sibi gloriosam Ecclesiam, non habentem
Evangelium scribitur. Si quis Theophilus est, iste maculam ^^ : non quia ecclesiasticus vir nunquam
optimus etfortissimusest,hoc(l) quippe significan- habuerit maculam sed quianequaquam
; ultra ma-
tius Greeco sermone dicitur xpaxiaTo;. Nemo Theo- culetur non habentem rugam, non quod ruga ve-
:

philus infirmus est. Et quomodo scriptum est de teris hominis in eo aliquando non fuerit, sed quod
populo quando egrediebatur ex jEgypto "',
Israel, eam habere desierit. In huncmodum et illud quod
quod non fuerit in tribubus eorum infirmus sic, : sequitur, est inleiligendum, ut sit sancta et immacur
ut audacter loquar, dicam quod omnis qui Theo- lala, non quod a principio immaculata fuerit hoc :

philus est, sit robustus, habens fortitudinem robu- enim suspicari quidem de homine non potest, quod
stam a Deo, tanquam a sermone ejus, ut cognoscere anima ejus maculosa non fuerit sed quod repute- ;

possit eorum verborum, quibus conditus est, veri. tur pura atque sincera, quae maculari ultra desierit.
tatem, intelligens sermonem Evangelii in Christo, Haec idcirco diximus, ut doceremus posse hominem
cui gloria in saecula saeculorum. Amen. ob id quod peccare desivit, vocari absque peccato
HOMILIA II. et immaculatum. Unde etmanifestissime deZacha-

De eo guod scriptum est « Erant autem justi ambo in

: -n
ria et Elisabeth scribitur Erant justi ambo in coH' :

conspectu Dei, ambulantes in omnibus mandatis et spectu Dei ambulantes. In omnibus autem erant justi
justificationibus Domim sine querela. » Cap. i. ambo ante Dominum, incedentes in mandatis et justi-
Qui volunt peccatis suisobtenderealiquam excu- ficationibus Domini sine querela. Diligentius laudes
sationem, exislimant nullum esse absque peccato, Zachariae et Elisabeth, quas sanctus Lucas in sua
et utuntur testimonio quod in Job scriptum est: scribit historia, contemplemur non tantum ut :

Nemo mundus a sorde, nec si unius quidem diei fuerit sciamusillos fuisse laudabiles, sed ut sanctum ze-
vita ejus super terram. Numerabiles autem menses lum assumentes, etiam ipsi laude digni efficiamur.
ejus". Cujus sonum tantummmo proferunt, inter- Potuerat simpliciter scribere, erant justi ambo (3),
pretationem penitusignorantes. Adversus quos bre- ambulantes in omnibus mandatis ; nunc autem ne-
viter respondebimus, quoniam absque peccato esse cessario additur, jusli ambo in conspectu Dei. Po-
in Scripturis dupliciter intelligitur : ut sit alterum, test quippe fieri, ut sit aliquis justus in conspectu
nunquam omnino peccasse : alterum, peccare de- hominum, sed in conspectu Dei non. Verbi gratia,
siisse. Si igitur aiunt eum absque peccato dici, qui quando non habet homo quod de me maleloquatur,
nunquam peccaverit, et nos assentimus, nullum et in me universa considerans nihil cui detrahat,
esse absque peccato, quia omnes homines aliquando reperit, justus sum in conspectu hominum. Finge
peccavimus (2), licetposteavirtutem secuti sumus. C omnesdemeaequalemhaberesententiam,etquserere
Si vero sic intelligunthominem non esse absque quid detrahant mihi, et tamen invenire non posse,
peccato, ut negent quempiam post vitia ita se ad sed consono me ore laudare justus sum in con- :

virtutes referre, ut nunquam omnino peccet, falsa spectu hominum plurimorum verum hominum ;

eorum sententia est. Potest enim fieri, ut qui ante non certum judicium. Nesciunt enim utrum in
est
peccaverit, et peccare desiverit, sine peccato esse abscondito cordis mei aliquando peccaverim, utrum
6» Psal. civ, 37. " Job. xiv, 4, 5. " Ephes. v, 27,

xai cpiXelffOat, eeocpiXoi EfffXEv. Erunt fortasse non- ETratvsaat ,

axz Stq irpb^ t6 (paivofjievov opwvTei; ,
nulli quibus videbitur ad Theophilum quemdam qui aYvoouvTE; 81 xa X£xpU[j.[jLe'va* itap' oti; Tipo tyj? iTtXa-
unus e fidelibus erat, Evangelium scripsisse. Hic voui; ?) So^a TToXAaxt? t'jYi\J.tpsT
TicTrXavriij.evT) Kai .

Spiritu fervens, et insatiabili amore captus verbo- l-ipw; [i.£v Ss t6 Oelov tou.; p(ou<; Soxt-
a'jTOi,£Tipa)i;
rum et actionum Domini, securior etiam factus est [xa^Ef ev8£';(£Tat vap , xaTa [jiev t6 cpatv6(i.evov 8t-
ubi hxc scripta sunt. Alius dicit nosmetipsos esse xatov elvai Ttva evtoTitov twv av6pu)7:wv xaTa 81 t6
omnes Theophilos, si tales fuerimus ut a Deo ame- xpuTiTov T'?i? elvat TotouTov, IfjnptuXeuov-
8tavota<;
[j.ti

mur diligamur. Rvmvs.

et Tai; x£XTr][;.£vov XoYta(j.ou? TrovYjpoui;. TotouTov xt xai
(1) Iterum ex interpretis calamo, non auctoris, 6 IlauXoi; SrjXoT oTav aeyt) T:£pi tivojv 'Ov 6 ETratvo?
hocce additur comma quod enim in Grseco est,
:
oux ej. avOpwTTiov,, ,
aXX' ex tou ©eou. Erant autem
xpaxKTTo;, et proprie fortissimum sonat, Latinse D ambo in conspectu Dei. Ipse enim novit corda
justi
versionis codices optimum interpretantur. hominum quia solus scit digne laudare laudabilem, et
(2) Monendus est lector Mariam Virginem spe- digne judicare vituperabilem quoniam videt in oc-
:

ciali ab hac exemptam censura

Dei privilegio culto, nec solutJi actiones, sed et cogitationes. Nuda
ideoque monendus, quia Origenes, ut inferius ad enim ipsi rerum natura conspicitur, et scopus explo-
homil. 14 dicendum est, ipsam quoque sub hac ratus Ilomines autem nesciunt digne laudare,
est.
omnium hominum infirmitate impie annumerat. quippe qui id quod videtur respiciunt, occulta vero
(3) Schedae Grabii 'IJjav ol oixatot otjLcpoTEpot
: ignorant, et propterea erroneam sxpe opinionem am~
evwTrtov tou 0£ou. Nat, eTiatvo? effTt TeXetoi;, t6 el- plectuntur. Et aliter quidem illi, aliter vero Deus
vat Stxatov evwTttov tou 0£Ou. Auto? y^? ETTtaTaTat vitas hominum dijudicat. Potest enim fieri ut secun-
xapOta<; avOpwutov, o? [jtovov oI8ev d^tcoi; ETiatviaat dum id quod videtur, aliquis justus sit in conspectu
Tov E-atvETov xai tou
, ^zy,xo~j tt^v xptatv a^twi; hominum, in occulto autcm merdis non sit ejusmodi,
TiOf^aaf ETTEtor) pXirEt ev Tip xpuT:T(|) xat ou [jiovov sed latentes habeal cogitationes perversas. Tale
Tai; Tipa^Et?, aXXa xat tou<; XoYta(J(.ouc. ruavA) y^P quid etiam Paulus sigwficat dicens de quibusdam:
aoTO) T(I)v 7rpaY(J.iTcov -f) cpuat? OewpelTat, xat 6 axo- Quorum laus non ex hominibus, sed qh, Deo es^,
TTO^ xaTavoslTat. "AvOpwnoi Ss otix ©'''Saai j^a-j' «^tav Ru^us,
 :

237 TRANSLATIO HOMILIARUiM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. III. 238

viderim mulierem ad concupiscendum eam **, et A est, sequeremur. Quando enim facimua mandatum
adulterium mihi in corde sit natum. Ignorant ho- Dei, et in conscientia nostra vana; gloriae sordea
mines cum meviderint secundum vires meas elee- respergimus, ut placeamus hominibus, aut alia
mosynam facere, utrum propter mandatumDei fe- quaecunque non placet Deo, boni operis causa prae-
cerim,an hominum laudem favoremque quaesierim. cedit, quamvi.s faciamus prseceptnm Uei, tamen
Dirficilis res est in conspectu i/ei justum esse, ut iilud absque quercla non facimus.et injuste id quod
non ob aliam causam quid 353-4 boni facias nisi justum est, sequimur. Difficile ergo est ambulare ia
propter ipsum bonum,etDeum tantum quaeras boni omnibus mandatis et justificationibus Domini sine
operis retributorem.Tale quid et Apostolus loquitur querela, secundum tcstimonium et laudem Dei in
Quoriim luus non ex hominibus, sed ex Deo est ^**. Christo Jesu. Quae laus reddenda est in die judicii
Beatus qui in conspectu Dei justus est, atque lauda- ab co, cui omnes nos manifestari oportet ante tri-
bilis.Hominesenim.quamvigcertumjudiciumhabere bunal ejus, ut recipiat unusquisque quae per cor-
videantur, tamen non possunt ad liquidum pronun- pus gessit, sive bona, sive mala ". Omnes enim
tiare. Evenit quippe interdum, ut laudent eum qui stabimus ante tribunal Dei, ut recipiamus quod
non est laudabilis, et ei detrahunt qui minime de- meremur inChristo Jesu.Cui est gloriaet imperium
tractione dignus est. Solus Deus et in laude et in p in sa?cula saeculorum. Amen.
vituperatione justus est jude.x. Unde digne et nunc !255-5G HOMILIA III.
additur in laude justorum : Erant justi ambo in De eo (juod scriptum est : « Apparuit ei angelus Do-
conspeclu Dei. Tale quid et Salomon in Proverbiis mini, stans a dextris altaris incensi [al. accensi]. »
cohortatur, dicens : Filii, provide bona in conspectu Gap. I.

Dei et hominum ^^. Sequitur Zachariae et Elisabeth Quae corporalia sunt et sensu carcnt, ut videan-
alia laudatio. Ambulantes in omnihus mandatis et tur ab alio, ipsa nihil efficiunt ; sed tantummodo
justijicationibus Domini. Quando bene et recte de ocuius alteris intentus in ea, sive voluerint illa, sive
aliquibus judicamus, in juslificationibus Domini noIuerint,videt,quando in ea contemplationem dire-
gradimur. Quando hoc aut illud facimus, in man- xerit.Quidenim polest homo,autaIia resquaecircum-
datis illius ambulamus. Undc puto et sanctum Lu- datur corpore crasso, cum in praesenti fuerit, facere
cam, volontem eos praedicare laude perfecta, di- ne cernatur (5) ? Econtrario ea quae sunt superna et
xisse Erant justi ambo, ambulantes in omnibus
: divina, ea cum in praesenti fuerint, non videntur
mandatis et justificalionibus Domini. Dicat mihi nisi ipsa voluerint : et in voluntate eorum est videri
quispiam Si laus ista perfecta cst, quid sibi vult
: vel non videri.GraliaDei fuit utapparcretAbraham,
hoc quod dicitur, sine querela ? (-4) Sufficiebat enim vel caetcris prophetis non quod oculus tantum :

dicere, ambulantes in omnibus viis et justificatio- C cordis Abraham in causa fuerit ut cerneret Deum,
nibusDomini nisi posset fieri ut ambulet quis in
: sed quod gratia Dei ultro se aspiciendam praebuerit
omnibus mandatia Dei, et tamen sine querela non viro justo. Hoc autem non solum super Deo Patre
ambulet. Et quomodo potcst cvenire ut in omnibus intclligas (G), scd ctiam super Domino Salvatore,
mandatis et justificationihusDci anibulans subque- ct supcrSpiritu sancto, ct ut ad minora perveniam,

rela sit ? Gui brcviter dicam Nisi hoc ila esset, super cherubim ct seraphim. Fieri enim polest, ut
:

nunquam in alio loco nosceremus scriptum referri ct nunc nobis loquentibus assistat angelus, et tamen
:

Juste id quod justum est, sequere "''. Nisi enim esset quia non meremur, eum videre nequeamus. Quam-
justum aliquid, quod non juste sequeremur, nequa- vis enim oculus sive cor[)ori3, sive animac nostrs
quam nobis praeciperclur, ut juste id quod justum ad contcmphindum intendat, nisi sponte apparuerit

«* Matth. V, 28. «*' Ilom. ii, 29. «^ Prov. iii, 4. '^'^

Deut. xvi, '10. «•
II Cor. v, 10.

{fi) Scheda; Grabii : "A(j.e|jLii:Toi. Tivoc x.^ptv Trpia- siusticis auctoribus persuasum fuit, quando in Vo-
XEiTat t6, aiAoiJLTTToi ; Ai6ti xaT?
ert'. xai hi Tiadatc teris Tostainoiili hisloria Deus palriarchis aut pro-
IvToXali; itopEuETOai, xa'. |at, ajjLiixTTTOj; iX-it'.. Kt [jlt) phctis (licitur apparuisiso, inquo iis adruisse Filium,
vap ('i|v tojto, 0'jx !iv l\i'(ixo- AtxatcDs t6 oixatov debcroiiitelligi.iiui moremPatrigoroiisaspoctabilem
oiu)$ei(;. 'KTCct xai t6 xaA6v, oo xaXov, 6'Tav ijiti xa- scso illi.-' pr;ebuori(, Doiquo.angoli, autDDinini, pro
Au)? yfvTjTat. 'KTiav ouv KOKoijLiv Ta; evToXa^ t'oTce varia (|uam sustiuuit porsona noinina sortitus sit,
|JLT) iv iCy ffjv£iO(5Tt puTTov e^vat xivo5o$'.as, ^ avOodj-
Q quin ct junclus iis subslantialitcr fuoril, (luannuain
Tiape7Xi(a;, t] eTepoi» Ttv6s TotojTOj, tote TrotoOixiv non JroiTtaTt/.T,, sed jyiTtxf, oonjuuotiono. Ilanc
xa; evToXi; aijLsixTrTio;. Sino qucreln. Cur additur : mcrito roprohoiuloro alii sonlontiam noo lamon :

sine querela ? (///m ;>()/('.s-< (icri ut (/«i.? in oninilius Origonom oriminandi oocasionoin nrripimua. Scd
mandalis Domini (unhnlet, nec laincn sit sinc quc- cum hic oasdom partoa ol Doo Patri, ot Spiritui
rela. fiisi cnim hoc ila es.sct, non dicerclur : Jii.s((3 sanoto tribiial, paradoxam illiquo poculiarom do-
quod justum ost set|ueris. (Juandoquiilcni quod ho- otrinam absquo roprolionsionis no(a pr.tHerire non
num csl, non e.fl hrnc n(m sll Quando
bimutn, cum . Si(]ui(iom illa ipsa Adamantium dostiluit ra-
lio(>at.
iijitur facimus mandata, ila ui in conscicnha no.ttra vidoiitur adduo(i
tio. (]ua o.rtori puta vcrbis illia :

vana; (jlori.T sordes uon sinl, ncc aliud quiditiant Kxodi xx.xm lUuni l'alrcm nemo vtdchit unquam,
:

ejusmodi a(jamus, lunc facinius niandata stnc i/»<,*- cl vivi'1 : ot ooi)ii(rari() illis Christi Joann. viii :

rela. Ru.kus. Abraham c.vsullani ul vtdcrct dtem mfum ; vidit, et

(&) Vid. not. in liom. S in Gou. (javisus est, hisque similibus.
(o) MuUis quidem anto ^o poat Origenem occlo-
239 S. EUSEBII HIERONYMI 240

angelus, et se [al. si] videndum praebuerit, et ille A cui est gloria et imperium in saecula seeculorum.

qui vere desiderat, non videbit. Itaque ubicunque Amen.

Bcriptum fuerit, apparuit Deus illi, vel illi, ut et «57-58 HOMILIA IV.

nunc : Apparuit ei angehis Domini, stans a clextris De eo quod scriptum est : « Ne timeas, Zacharia, »

Deus, sive usgue ad eum locum ubi ait de Joanne : « Prsece-

altaris incensi, ita ut dixi, intellige. Sive
det coram ipso in spiritu et virtute Eliss. » Gap. i.
angelus Abrahae vel Zachariae, cum voluerit vel
noluerit, aut non videbitur, aut videbitur. Et hoc Zacharias, cum angelum vidisset, expavit. Nova
non tantum in praesenti saeculo dicimus, sed etiam quippefacies humanis obtutibus se praebens turbat
in futuro, cum migraverimus e mundo, quod non mentem animumque consternat. Unde angelus,
omnibus vel Deus, vel angeli appareant, quod sci- sciens hanc esse humanam naturam, primum per-
licet et angelos, etSpiritum sanctum, et Dominum turbationi medctur dicens Noli timcre, Zacharia :
:

trepidantem refocillat, novoque laetificat nuntio

Salvatorem, et ipsum Deum Patrem, is qui de cor- et

pore exierit, statim mereatur videre et ille tantum :

inferens : Exaudita est oratio tua, et uxor tua Eli-
videbit, qui mundum habuerit cor ^^ et talera se sabeth pariet filium, et vocabis nomen ejus Joannem,
praebuerit, utdignus Dei sit aspectu. Etquamvis in et erit lihi gaudium et exsultatio. Quando justus

eodem mundo corde est, et is qui adhuc quis oritur mundo, et stadium hujus vitae ingredi-
loco sit, qui g
tur, ministri nativitatis ejus laetantur, et se eflerunt
aliqua sorde respergitur, unus locus nec nocere
quempiam poterit, nec juvare : quia qui mundum in sublime. Quando vero ille nascitur, qui malae

cor habuerit, Deum videbit, qui autem talis fuerit, prsparatus est, et quasi ob pcenaa (7) in erga-
vitae

id quod alii cernunt, non videbit. Tale quid stulum relegatus, minister consternatur et conci-
mihi intelligendum et de Christo, qui quondam in dit. Vis exemplum accipere sancti viri, cujus om-
corpore videbatur, quod non quicunque eum vide- nis fructus in laude sit ? Vide Jacob duodecim
bant, poterant videre. 'Videbant quippe tantum genuisse mares, qui omnes populi Dei et partis illius

corpus illius secundum vero hoc quod Christus

:
patriarchae et principes exstiterunt : in his omnibus
erat, eum videre non poterant. Porro discipuli eum Jacob laetabatur pater, sicut et nunc de Joannis
magnitudinem divinitatis illius contem- nativitate cunctis gaudium nuntiatur et qui semel :
videbant, et
plabantur. Propter quod puto et ad Philippum de- ob utilitatem aliorum ad liberorum opera descen-
Ostende nobis Patrem, derit, et se voluerit huic ministerio mancipare, ob-
precantem atque dicentem :

et sufficit nobis, respondisse Salvatorem : Tanto secret Deum, ut talis ei filius ingrediatur sajculum,

tempore vobiscum sum, et non cognovistis me ? Phi- super cujus nativitate laetior sit. Scribitur ergo de
(8) Erit magnus in conspectu Domini
">.
lippe, qui videt me, videt et Patrem
^^. Neque enim Joanne :

Pilatus, qui videbat Jesum, intuebatur Patrem, nec 3 Magnitudinem animae Joannis ostendit, quae oculis
proditor Judas quia nec ipse Pilatus, nec Judas
:
Dei pateat: et aliquid minus, quod proprie in animse
Christum secundum hoc quod erat Ghristus vide- virtute conspicitur. Ego ita intelligo et illud, quod

bant, nec multitudo quae coarctabat eum. Illi tan- in Evangelio dicitur : Nolite contemnere unum de

tum videbant Jesum, quos aspectu suo dignos esse minimis istis, qui in Ecclesia sunt "^^.
Minimus ibi ad
sciebat. Laboremus ergo et nos, ut et impraesentia- distinctionem majoris intelligitur. Non mihi praeci-

rum nobis Deus appareat. Sanctus quippe Scriptu- pitur, ut eum qui grandis est contemnara, quia non
rarum sermo promisit, quod invenietur ab his qui potest contemni ille qui grandis est ; sed dicitur

non tentant eum apparet autem his qui non sunt

:
mihi, ne contemnas unum ex minimis. Ut autem
increduli in eum et in futuro non abscondatur a
:
scias, quod minimus parvus non fortuitu dica-
et

nobis ; sed videamus eum facie ad faciem, et ha- tur, sed cum ea ratione, quam posuimus, scriptum

beamus fiduciam bonaj vitae, fruamurque conspectu est Quicunque scandalizaverit unum de minimis
:

omnipotentis Dei in Christo Jesu, et Spiritu sancto, istis '^. Minimus scandalizatur, grandis non potest

" Matth. v, 8. ^» Joan, xiv, 8, 9. '» Luc. i, 15. ^i Matth. xviii, 10. ^2 ibid. 6.

(7) Nonestcur multis hancce Origenis reprehen- J)

yr^z y.at' ape.T-^v, xal sjxt ti?^ cr[j.ixp(5Tr)<; ^^x^i;. £70»
damus sententiam, qua ab angelis statuit corpori- outw; axouw tou h Ttp^ EuaYYEAftp- Mtq^ xaTatppo-
bus illigari aniraas e ccelo depromptas, easque aut vr^ar^-zz hhq. twv a(j.ixpajv toutwv^Iv ttI Exx >)-
pro peccatis sursum admissis in corpora quasi io at?. Mtxpov yap exet tov evavttov t';-> ^xt^aki^ ki-{zi.
p.txp6; IjTt, o^Aov ex tou- "0;
ywv ou [Jitxpc
tjxwv
ergastulum demitti, aut propter recte ante vitam "OTt hl
gesta, variis ac variis in corporibus, decretis Dei av axavoa)aJTi eva twv a[itxpu)v toutcov MsYac .

exsequendis navare operam. Hocce Origenismi pro- yap ou axavSaXt^ETaf olaX' 6 ii.iya:; TiavToc axavOa-
pemodum characteristicon innumeri veteres recen- Xou xpeiTTcov eaTt. Erit enim magnus. In his ma-
tioresque auctores impugnarunt diximus et nos : gnitudinem animae Joannis ostendit, et magnitudinem
quaedam cum alibi, tum praecipue ad synodicam quae a Deo cernitur. Est enim aliqua magnitudo animx
epistolam inter Hieronymianas 92, quam publici secundum virtutem, el est alia anirnx parvitas. Ego
juris priraum feciraus.quaqueOrigenianae haereseos sic accipio quod in Evangdio scriptum est : Ne con-
placita fere singula condemnantur. temnatis unum ex his pusillis qui sunt in Ecclesia.
(8) Schedae Grabii et Macarius Chrysocephalus Pusiltum enim hoc loco dicit eum qui magno oppo-
ms. orat. 1 in ortum sancti Joannis, hasc Origenis nitur. Quod autem non quilibet parvus sit, liquet ex
verba laudant "EcTat ^ap [j.ey'*?' ^v TouTotc jj.i-
: his : Quicunque scandalizaverit unum ex his par-
veOo; e[i.tpatv£t t^<; 'lojavvou 4"^X^'J 5 '^-^^ \).i^z%^ vulis. Magnus enim non scandali%a,tur , sed est omni
pXS7;(5M.6VOV UTTO XOvi 0£OU. "EiJTt ^ap "^l ^.£^£601; <\i'J- scandalo superior. Ru^us.
 :

341 TRANSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS 1N LUCAM. - HOMIL. V. 242

scandalutn sustinere. Sequitur de Joanne Et Spi~ :

A etdirigit semitas,parareDoinino plebem perfectam.
ritu sancto replebitur adhuc de utero matris suae. Et Non illo tantum tempore praeparatse sunt viae, et
nativitas Joannis plena rairaculo cst. Quomodo directfle semita^, sed usque hodie adventum Domini
enim Domini nostri ac Salvatoris adventum archan- Salvatoris spiritus Joannis virtusque praecedit.
gelus nuntiavit, ita et Jaannis ortum archangolus magna mysteria Domini, et dispensationis ejus I

nuntiat : Spiritu sancto replebitw adhuc de utero Angeli praecurrunt Jesum : angeli quotidie aut as-
matris sw^.Populus Judaeorum facientcm Dominum cendunt, aut descendunt super salutem hominum,
nostrum signa atque portenta, et curantem infirmi- in Christo Jesu ''*,
cui est gloria et imperium in

tates eorum, nequaquam videbat (9) Joannes vcro : saecula saeculorum. Amen.
adhuc in utero matris constitutus exsultat, etenim 359-60 HOMILIA V.
non potest, et ad adventum Matris Jesu de utero De eo quod Zacharias obmutuit. Cap. i.
gestit erumpere. Ecce enim, ait Elisabeth, ut facta Zacharias sacerdos,cum in templo ofTerretincen-
est satutatio tua in aures meas, exsultavit in gaudio sum, silentio condemnatur, et retinetur, imo tan-
infans in utero meo. Adhuc in matris utero erat tum nutibus loquitur, et mutus usque ad ortum
Joannes, et jam Spiritum sanctum acceperat. Non Joannis filii perseverat (11). Quo hoec tendit histo-
enim principium erat substantiae ejus atque
illud n ria?SiIentium Zachariae silentium prophetarum est
naturae, de qua Scriptura loquitur, quod plurimos in populo Israel. Nequaquam loquitureis Deus et :

filiorum Israel convertet ad Dominum Deum ipso- sermo qui a principio apud Patrem Deus, ad
erat
rum. (10) Joannes plurimos convertit, Domi- nos transiit, nobisque nontacet Christus apud il- :

nus autem non plures, sed omnes"'. Hoc opus illius, losusque hodie silet; quamobrem et Zacharias pro-
ut omnes convertat ad Deum Patrem. Et prxcedet phcta tacuit. Manifestissime ex sermonibus ipsiu»
coram ipso in spiritu et virtute Eliae. Non ait in ani- comprobatur, quod et propheta fuerit et sacerdos.
ma Eliaj, sed in spirilu et virtute Elix. Fuit in Elia Quid [al. QuiJ vult autem hoc quod sequitur An- :

omnibus prophetis, et se-

virtus et spiritus sicut in nuebat eis, et damnum vocis nutibus compensabat ?
cundum dispensationem corporis in ipso quoque Ego puto talia esse opera absque sermone, quae
Domino Salvatore de quo post paululum ad Mariam
: ratione nihil nutibus differunt. Ubi vero ratio et
dicilur : Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus sermo praecesserit, et ita opus fuerit subsecutum,
Altissimi obumbrabil tibi. Spiritus ergo qui fuerat non debent existimari simplices nutus, qui ornan-
in Joanne, etvirtus quae in illo erat, in hoc quoquc tur sermone, aut ratione. Si igitur videris conver-
apparuit. Ille translatus est sationem Judajorum sine ratione atque sermone, ita
: hic vero praDcursor
Domini fuit, et mortuus est ante eum,ul ad inferna ut non queant eorum quaj agunt, rationem redde-
descendens illius prffidicare advenlum. Ego puto, C re, intellige quod tunc in Zacharia praecessit, in
quod sacramentum Joannis usque hodie explealur imagine ipsius hucusque compleri. Circumcisio eo-
in mundo. Quicunque crediturus est in Christum rum nutibus similis est. Nisi enim circumcisionis
Jesum, praecurritante spiritus ct virtus Joannis ad ratio reddatur, nulus est circumcisio et opus mu-
animam illius, et praeparat Domino populum per- tum. Paschaet aliffi solemnitates nutus magis sunt
fectum,et in cordis asperitatibus planas facit vias quam veritas. Usque hodie populus Israel surdus et
" Matth. IV, 16. »* Joan. I, 51.

(9) Eajdem schedas : "KTrXrJaOT) IIvEufjiaTOi; «.^lou etul v£ua£t<;' xojjjtouvTai p?

^'^^ "^'^ X^you. 'Eiv
hj zr^ xoiX(£5( xr^^ [jir;Tp6<; auxoO uTiapyojv 'UDavvTjC, ouv t'or,; 'louoattov tt,v -oXtTStav iXoYOv, co; |j.t) 8u
:f)v(xa £XOou(Jr)<; t^<; [XTi-zpoc; tou KupTou Trpo; tt,v vaaOat auTou? otSovat Xo-^o-^ riot wv TTpaTToujt ,

'EXtaaSeT lax(pTr;aev bj aL^[a\Xii<iz'. Dum adltuc . BXiTTE Tov TUTTov TO)v •^ty^f^i\\i.b4W4 l~\ Zay^iptou o;a-
erat in utero matris Joannes repletus est Spiritu .snn- [AjvovTo; x(o<fou xat otaviuovTo; auTOt;. 'Etti •^kp
Clo, iiuando advenlanle matre Domini ad Elisabcth, vuv xtocfo; 6 Xao; xat aXaXo;. nio; y^? O"^'* £jJLiX/ev
exsullavit prx gaudio. Ru^eus. aXoYo; xat aXaXoi; sTvat, exoaXwv t6v Xoyov (Jt:' au-
(10) E.'Edam schedas '0 ij.lv 'IcoawTj? ttoXXou;
: TOu,xat ;xr, ouvajJ.£vo; \^i'(0'i otrooouvat rspt ti.T,otv6;
T(ov uUuv 'I(TpaT,X ETriTrp£'|£ TTpo; Ivupiov t6v Biov XoYou
Xoyou vo[j.txou
voixtxou t,t] -potsT.Ttxou ; Sccundum
-potpr.Ttxou i^ecunitum thcoriam
tlicortam
cdixCo^, •/.a.xcL TTjV tou (xyYiAou cpcovr^v 6 81 Kupto;
[) silentium prophrlarumest in xrtcri populo Dri. Son
fj(i.a>v 'Irjaou; XptaT6;
LptaTo; TTavTa;
TravTa; etp
etptoTtasv £t; tt.v £•!:(- cnim amplius Hlts Dcus loqitilur, scd vcrbum quod
Yvtoatv r^; (iXr,Oe(a;. Touto y^? '^'^'^o~j t6 epYOv erat iii i>rincipio, ad m^s trausiil, cl apud nos non si-
laTi. Joannes quidem plurimos filiorum Isracl ron- lct, apud illos vcro tacuit. Idctrco taccl prophrta Za-
vertit ad Dominum Drum iUorum juxtn (viiicli vo- chariiis. Quod aulcm aunucrcl, tnuncns mutus, id
cem; Dominus autem nostcr Jesus Chri.ilus omncs opcra siuc scrmouc nihil a nulihiis dif^crre
significiit
illuminavit ad agnitioncm veritatis. Iloc opus illius qu.v vcro opcra ciim scrmonc conjunguntur, non .mnt
est. Id. nu/us : niim a scniione c.vornanlur. Cum itaque vidc-
(1 1) SchediB Mncarius Chrysoocphiilns
(Iraliii ot ris Jud.rorum institutioncm scrmonc destitutam, ila
mfl, orat. in ortum sancti Joannis KaTi tt.v Oko- : ut iicquc.inl coriiin qu;c ai/unt rcddcrc ralioiicm, con-
piav ^ at(OTT-r) twv Trpotpr^Ttov eoTtv ev xt]) TTaXat Xaio sidna liipum corum qu.r acciderunt 'Zacharix ma-
Tou 0eou. Oux^Tt Y»? ^eo; XaXel auToT;, (iXXa (jiETa- iicnli muto ct illis annucnti. Esl cnim nunc mutus
6i6r|Xev 6 Jv ip^Ti /6^0; ttqo; l,(J.a;. K«' iTap' T,(x"tv jiopulus ct loqucl.r c.rpcrs. Qui rnim uon fulurus crat
o6 aitoTTqi, iTap exE(voi; Se aEai(07TT,XE. Ata touto srrmonc ct loqucla dcstilulus, poslquam vcrbum n .<<*
attoiTJi 6 TTpo(pr]Tr); Zayap(a;. To 81 8taveu£tv (AryovTa cjccil, ncc ullius .<cnnonis lcgalis aut prophelici valet
Kujtpov, TotouTtiv eaTtv, Al ytopi; l/i^^o-j Trpa^Et; ouolv rcddcrc rationcm ? Id.
8tatp£pouat vs'5a£ajv* al o^ (A£Ti XfiYO'-» TTpifEt; o'jx
 :

343 S. EUSEBII HIERONYMI 244

mutus est neque poterat fieri, ut non surdus esset
:
A. intellexit seesse praegnantem publicum declinarit?
etmutus, qui a se sermonem abjecerat. Et olim qui- Ni fallor, hoc est etiam quod hi qui nuptiis copu-
dem Moyses loquebatur Ego autem atogos sum '^ : : lati sunt,non omne tempus coitus liberum inter se
quod licet (12) Latinus aliter expresserit, tamen habent, sed est tempus quando recedunt ab opere
proprie transferri potest, absque sermone, sive 7-a- nuptiarum. Si enim vir senex fueritet mulier anus,
tione postquam hoc ait, accepit rationem et
; et pudoris est maximi servire eos libidini, servire
sermonem, quem confessus fuerat se antea non ha- conjugic, quaj vel cura3 corporis et senectse esse Dei
bere. Populus autem Israel,priusquam legem acci- videntur voluntate sublata. Haec autem, quae ad
peret, absque ratione et sermone quodammodo sermonem angeli et dispensationem Dei rursum
mutus erat deinde accepit sermonem, cujus imago
; fuerat viro copulata, erubescat [/. erubescebat]
fuit Moyses. Iste igitur non confitetur modo, quod quod anus pene decrepita ad opus juvenum re-
et
tunc confessus est Moyses, eo quod sit mutus et alo- vertisset (13). Unde et abscondebat se mensibus
gos: sed nutibus et siientio indicat se non habere quinque non usque ad nonum mensem, donec
:

eermonem, et non habere rationem.Nonne tibi vi- partus ingrueret, sed usquequo conciperet Maria.
detur confessio esse stultitiae, quando nullus eorum Quando enim illa concepit, et venit ad eam, etfacta
potest legalium praeceptorum et prophetici vaticinii -. est salutatio in anres ejus, exsultavit in gaudio in
rationem reddere?Cessavit Christusesse in eis, re- fans in utero Elisabeth,et prophetavit Spiritu san-
liquit eos sermo, completum estillud quod in Isaia cto plena, et locula est quae evangelicus sermo
scribitur Relinquetur fitia Sion sicut tabernacutum
: describit : Et diffamaia sunt super omnem monta-
in vinea, et sicut custodia in cucumerario, ut civi- nam verba haec. Quando enim in populo rumor egres-
tas qux expugnatur ''^.
Quibus relictis, salus sus est habere eam in utero prophetam, et ali-
translata est ad nationes, ut illi concitentur ad ze- quid majus esse homine qui gestabatur a Virgine,
lum. Intuentes ergo dispensalionem et arcanum tunc non absconditur, sed tota libertate se prodit,
Dei, quomodo Israelabjectus sit in salute nostra, et exsultat se habere Praecursorem in utero Salva-
cavere debemus, ne forte et illi nostri causa ejecti toris. Deinde Scriptura commemorat, quod mense
sint, etnos majori supplicio digni simus, propter sexto conceptus Elisabeth missus sit angelus Gabriel
quos et alii derelicti sunt, et nos nihil dignum a Deo in civitatem Galilxx, cujus nomen Naza^
adoptione Dei et ejus clementia fecerimus, qua reth, ad virginem desponsatam viro, cui nomen Jo-
adoptavit nos et in suos filios reputavit, in Christo seph de domo David, et nomen virginis, Maria. Rur-
Jesu ", cui est gloria et imperium in saecula ssecu- sum in mea mente volvens quaero, quare Deus,
lorum. Amen. cum semel Salvatorem judicaret nasci ex virgine,
961-6;2 HOMILIA VI. C non elegit puellam absque sponso, sed eam potissi-
Be eo quod scriptum est « Cum autem concepisset mum quae jam fuerat desponsata. Et nisi fallor,
Etisabeth, abscondebat se, « usque ad eum locum haec causa est. Debuit de ea virgine nasci, quae non
ubi ait : « Hic erit magnus. n Cap. i.
solum sponsum haberet, sed, ut Mattbaeus scribit ''*,

Quando concepit Elisabeth, abscondebat se mensi- jam viro tradita fuerat, licet eam vir necdum nos-
bus quinque, dicens : Quia sic mihi fecit Dominus set, ne turpitudinem virginis habitus ipsemonstra-
in diebiis, quibus respexit auferre opprobrium meum ret, si virgo videretur utero tumenti. (14) Unde
in hominibus. Quaero quam ob causam postquam eleganter in cujusdam martyris epistola (15) scri-
'5
Exod. IV, 10. '« Isa. i, 8. " Rom. ix, 4. '» Cap. i, 18.

(12) Sancti haec quoque interpretis verba sunt; Nunc igitur propter miraculum exsultabat dicens :
cum enim qnod Greece habetur, Exod. v 'Eyw ol : Mirabiiia mihi fecit Dominus. RUiEUS.
akoyo^ eljjit Ego autem sine verbo sum, Latini co-
:
(14) Schedae Grabii KaXa)? ev \xicf twv \i.ipx\ip6^
:

dices ad verbum non resonent, sed juxta sensum Ttvog euiaxoXwv ^i^^poiTzzca, (x6v 'lYvaxtov XeYco tov
duntaxat Cum incircumcisis labiis sim, vel Cum
: : (j.£Ta x6v (Jtaxdptov nexpov tt)<; 'AvTto)(eta? SeuTepov
tardi sermonis sim, Hieronymus de hoc ipso lecto- eTTtaxoirov, t6v ev x^) tiuiy^Li^ ev '^Pwjjlti ^Tjptoti; [xa-
rem a se duxit admonendum. J)
yTjadjj.evov) xat eXaOe t6v oipyo^xa xou ata)vo<; touxou
(13) Eaedem schedae neptixpuSev layxTjV (Ji^^vai;
: T, TrapOevta Mapta?. Eleganter in una epistolarum
TtEvte. riepiexpu&ev eauxTjV , eojf; xat Mapta auX- cujusdam martyris Ignatium dico secundum post
(

)vaS-(\. "Oxe yap Mapta auveXaSe, xat -^XGe Trpoc au- beatum Pelrum Antiochiae episcopum, qui in perse-
TTjv, xat eYovexo 6 aa7racT[j.6<; auxTJc et; lot wxa auxTjC, cutione Romx pugnavit ad bestias) scriptum est :

Toxe dj? euxtpxTjffev ev t6 Ppecpo? ev aYaXXtaaet,

autTi Principem sgecuti hujus latuit Marix virginitas.
TrpotpTjXeuouda, et oet ouxoj; etTielv, xat eTrappTitrta- Vide Cotelerii notas in epistol. Ignatii ad Ephe-
caxo, 6'xt apa yhj^iTiixct -fjv aux^^i; 6 xou Kuptou Trpo- sios. Id.
8po(j.o<;. Teoj? xat wi; (jwtppojv TjSelTO 6'xi
(jtevxot et (15) Diximus et ad Hieronymi Commentarios in
eTTtYr^pojc avopt auveaxT]. 'AXX' ouv 8ta x6 -jrapaSofov Matthaeum cap. ii, ubi S. Pater martyrem Ignatium
c)^atpe XeYOuaa* 0au|j.aaxd [Jioi eTtoiTjaev 6 0e6; . laudat (qui quartam addidit causam, cur a despon-
Occultabat se mensibus quinque. Occultabat se do- sata Christus conceptus sit : ut partus nempe ejus
nec Maria conciperet. Quando cnim Maria conccpil, celarctur diabolo, dum eum putat non de virgine, sed
et venit ad illam,et facta cst salutatio ejus in uuribus dc uxorc generatum), videri Hieronymum non ex
illius, tunc exsultante in ea infante prx gaudio, pro- ipso Ignatio, sed ex hac Origeniana homilia locum
phetans, si ita loqui fas est, libere locula est, quoniam recitare, non enim haec proprie sanctus martyr
in utero habebat Prxcursorem Domini. Antea vero ut- proountiavit, sed ex ejus Epistola ad Ephesios sub
pote sapiens erubescebat quod anus virum cognovisset. finem utcunque coUigere licet.
 : :

24S TRANSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS IN LUCAM. - HOMIL. VI. m

ptum reperi. Ignatium dico episcopum AntiochioR A ait : Ave, gratia plena, quod (il) GT3dc& d\cii\ir,y.zy:i'

post Petrum aecundum, qui in persecutione Roniae P'.T(ojXiVT,, ubi in Scripturis alibi legerim non re-
pugnavit ad bestias: Principem sfficuli hujus latuit cordor ; sed neque ad virum istiusmodi sermo est,
propter Joseph latuit pro-
virgiriitas Marise: latuit : Salve, gralia plena. Soli Mariae haec salutatio ser-
ter nuptias quia virum habere putabatur.
: latuit vatur. Si Maria et ad alium quempiam
enim scisset
Si enim non habuisset sponsum, et ut putabatur, similem factum esse sermonem, habebat quippe
virum, nequaquam potuisset principi mundi hujus legis scientiam, et erat sancta, et prophetarum va-
abscondi. Statim enim cogitatio diabolitacita sub- ticinia quotidiana meditatione cognoverat, nun-
repsisaet quomodo ista, qui non concubuit cum
: quam quasi peregrina eam salutatio terruisset.
viro, praegnans est? Debet iste conceptus esse di- Propter quod loquitur ei Ne timeas, Ma-
angelus :

vinus, debet aliquid humana natura esse sublimius. ria, invenisli enim gratiam coram Domino. Ecce
Econtrario disposuerat Salvator, dispensationcm concipies in lUero, et paries fHium, et vocabis no-
8uam etassumptionem corporisignorare diabolum: men ejus Jesum. Is erit magnus, et Filius Altissimi
unde et in generatione sua celavit eam ; et disci- vocabitur. Dicitur et de Joanne, erit magnus : ethoc
pulis postea praecipiebat, ne manifestum eum fa- ipsum Gabriel angelus contestatur sed quando ;

cerent.Et cum ab ipso diabolo tentaretur, nusquam t» venit Jesus vere magnus, vere sublimis, ille qui
confessus est Dei se esse Filium, sed tantummodo prius magnus fuerat, minor efiectus est. Ille enim,
respondebat: Non oportet ut adorem te, nec ut la- inquit *',fuit lucerna ardens et lucens, et vos vo-
pides istos panes faciam, ut me de alto praecipi- luistis ad horam cxsultare in lumine ejus. Magni-
tem ". Et cum ista diceret, tacuit semper se esse tudo Salvatoris nostri non tunc apparuit quando
Filium Dei. Quarfe et in alia Scriptura, et reperies nalus est sed nunc postquam oppressa ab adver-
;

adventum Filii Dei dia-

voluntatis Christi fuisse, ut sariis videbatur, emicuit. Vide magnitudinem Do-
bolus ignoraret. Apostolus enim passionem ejus mini : In omnem terram exivit sonus doctrinae
asserens nesciisse contrarias fortitudines, ait "^* ejus, et in fines orbis tcrrarum verba illius ". Do-
Sapientiam loquimur inter perfectos. Sapientiam au- minus noster Jesus, qui virtus est (18) Dei ", in
tetn non sxculi hujus, neque principum sxculi hu- omnem diffusus est orbem, et impraesentiarum no-
jus qui destruuntur ; sed loqmmur Dei sapienliam in biscum est, juxta illud quod in Apostolo legitur
mysterio absconditam, quam nullus principum hujus Congregatis vobis et spiritu meo cum virtute Do-
sseculi cognovit. Si enim cognovissent, numquam mini nostri Jesu Christi^*. Virtus Domini Salvato-
Dominum Absconditum igitur
glorix crucifixissent. ris et cum his est, qui ab orbe nostro in Britannia
fuit a principibus mysterium Salvatoris
sajculidividuntur, et cum his qui in Mauritania, et cum
Quod autem econtrario objici potcst, solvendum C universis qui sub sole in nomine ejus crediderunt.
mihi videtur antequam ab alio pracponatur, qua Vide ergo magnitudinem Salvatoris, quomodo in
ratione quod principes hujus saeculi latuit, daemo- toto orbe diflusa sit, ct certe necdum ejus veram
nom non latuit, eum praesertim qui in Evangelio lo- magnitudinem exposui. Ascende in ccrlos, et vide
quebatur Venisti ante tempus torquere nos, sci-
: eum, quomodo c(i;lestia repleverit. Apparuit siqui-
mus te quia sis Filius Dei ^'^.
Sed considera, quia dem angelis. Dcscende cogitatione in abyssos, et
minor in malitia noverit Salvatorem qui vero ma-
: videbis eum etiam illuc descendisse. Qui enim
jor est in scelere, et versipellis, et nequam, ex eo dcscendit, ipse est et qui ascendit, ut impleret omnia,
ipso, quod in malo major 9G3-64 cst, impeditur ut in nomine Jcsu omne gcnu llcntatur, ca'lestium,
nosse Filium Dei. Nos quo(iuc ipsi, si niinus ha- terrcstrium ct infernorum *''.
Considera virtutem
buerimus raali, facilius possumus ad virtutcm pro- Doinini, (juod implevcrit inundum, id est ccelestia,
cedere. Si vero magis in nobis fuerit mali, ingcnti terrestria, et infernalia, quomodo et coelum ipsura
labore sudandum est, ut majori malilia libcremur. penetravcrit, et in supcrna usconderit. Legimus
Haec de eo quod sponsum habuerit Maria. enim quod pertransiorit coclos Filius Dei.Si haec "'^,

(16) Quia vero angclus novo sermono Mariam vidcris, pariter iiiluobcris non transitoric dictum :

salutavit, qucm in omni Scripturainvenirenon po- D il/«yHH5 fn/; sed verbum opere complctum. Ma-
tui, ct de hoc pauca dicenda sunt. Id enim quod gnus est Dominus noster Josus, et prsDSons, et
" Matth. IV, 3-11. "9* I Cor. ii, G-8 »» Matth. vni, 29. «' Joan. v, 35. " Psal. xviii, 5.
" Rom. 16 I i, ; Cor, i, 24. «^ ICor. v, \. »» Ephos. iv, 10; Philip. ii, 10. »« llebr. iv, 1 1.

(i&) Schcdffi Grabii et Combefisii : Sivo; 6 iir.T.- (IS) Legero malim. qua virtus csl, ut ci mani-
afAo; 'ZT\ irapOiv^iJ, o^j^aiAOj tr,; C.p^x'^^^ £uptcTXom.E.vo;- fcslius opinationi oppduatur, rui Origonem adhae-
TTJTT, §£ jAOVT, TT^pOJUEVO;" Xaipt, Xi/ ap'.-:(i)i/.lVT, o , 8iss(^ tionohrardus alii^jup ox tractatu xxxiv in
Kupio; ji.£Ta jou. Novo sermone salutafur vtnjo^qui M(itlh:runi niininantur, (|uod neinpo sonsprit Chri-
nullibi in omni Scnptura repcritu>\ scl htiic .•ioli stuiu, (lua ('.hiislus osl, »ivo qua hunianitatom cor-
servatur: Avc,grtttia pl(>,na, Doininus tcciiiii. Uu.i:l's. uorois usurpamiain oculis praMort, ubiquo oxsistoro.
(17) Hiproiiyini, ut iicnio non s(Mitit, adnolatio Ilic oniinvoro .Vd.itiiantiu!» soli divinitatis pra^sentiae
hapc est, ut ipsuni salutalionis (umhmmu vimImiiu, hoo Irihuit, ar vcrij^Hiiiuo ('.liri.^^tum (iiia Doi virtus
xe^apiTcoixivT,, (juod plano inusitatuin Origoncs cst, iii oiiinoiu (liirusum osso orboiu, omniaque por-
dixorat, Latinc aulom fere obvium oat, loclori in- vadere docct, coelostia, terrestria at(}uo inforna.
notesceret.
34' S. EUSEBII HIERONYMI 248
absens, tribuitque consortium fortitudinis sua3 huic
A infans in utero Elisabeth, et repleta esi Spirttu sanc-
ccetui nostro atque conventui; quod ut et singuli to et clamavit voce magna et dixil:
mereamur accipere,deprecemur Dominum Deum, Benedicta tu inter mulieres. Debemus in hoc loco,
cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. ne simplices quique decipiantur, ea quae solent op-
Amen. ponere haereticijConfutare. In tantam quippe nescio
3G5-66 HOMILIA VII. quisprorupit in&aniam, ut assereretnegatam fuisse
De eo quod scriptum est : « Exsurgens autem Maria Mariam a Salvatore, eo quod post nativitatem illius
cum feslinatione verit in montana, » usque adeum juncta fuerit (20) Joseph : et locutus est, quae quali
locum uhi ait: <( Erit consummatio eorum qux
mente dixerit ipse noverit qui locutus est.Siquan-
dicta sunt. « Gap. i.
do igitur haeretici vobis tale quid objeserint, res-
Meliores ad deteriores veniunt, ut eis ex adventu pondete eis, et dicite Certe Spiritu sancto plena
:

8U0 aliquid tribuant emolumenti. Sic et Salvator Elisabeth ait : Benedicta tu inter mulieres. Si sancto
venit ad Joannem, ut sanctificaret baptismaillius Spiritu benedicta canitur Maria, quomodo eam Sal-
;

etMaria statim ut audivit angelum nuntiantem, vator negavit? Porro quod asserunt eam nupsisse
quod conceperit Salvatorem, et quod cognataillius post partum, unde approbent non habent. Hi cnim
Elisabeth haberet in utero, consurgens cum festi- r. filii, qui Joseph dicebantur, non erant orti de Ma-
natione venit in montana, et ingressa est domum ria, neque est uUa Scriptura quae ista commemoret.
Elisabeth. Jesus vero, qui in uturo illius erat, fe- Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fruclus
stinabat adhuc in venire matris Joannem positum ventris tui. Etunde mihi hoc, ut veniat Mater Domini
Denique antequam veniret Maria et
sanctificare. mei ad me ? Quod ait Vnde mihihoc, non ignorans
:

non exsultavit infansin utero

salutaret Elisabeth, : dicit et maximeSpiritu sancto plena, quasi nesciat
:

sed statim^utMaria locuta est verbum, quod Filius quod juxta Dei voluntatem Mater Domini venerit ad
Dei in ventre matris suggesserat, exsultavit infans eam sed isto sensu loquitur Quid boni feci ? quae
; :

in gaudio, et tuncprimum praecursorem suum pro- opera mea tanta sunt, ut Mater Domini ad me ve-
phetam fecit Jesus.'Oportebat quoqueMariam cum niat? per quam justitiam, ex quibus bonis, de qua
Dei prole dignissima, post alloquium Dei,ad mon- fidelitate mentis hoc merui, ut Mater Domini mei
tana conscendere,^et in subliraioribus commorari. veniat ad me ? Ecce enim ut facta est satutatio tua
Unde et scriptum est : Consurgens Maria in diebus in aures meas, exsultavit in exsultatione infans in
illis, venit in montana. Debuerat etiam, cum esset utero meo. Sancta erat anima beati Joannis, et ad-
sollicita, non pigra, properare huc in matris utero clausa, venturaque in mundum,
sollicitudine, etSpi-
ritu sancto plena ad sublimiora perduci, et virtute quasi per experientiae sensum, sciebat quae Israel
Dei protegi, a qua fuerat obumbrata. Venil ergo in C ignorabat. Unde exsilivit et non simpliciter exsili :

civitatem Judge, et in domum Zacharix, et salutavit vit, sed in gaudio. Senserat enim venisseDominum
Elisabeth.lFactum est cum audisset salutationem Ma- suum, ut sanctificaret servum suum, antequam de
rix Elisabeth, exultavit infans in uter o ejus, et re- matris utero procederet. Utinam mihi eveniat, ut
pleta est Spiritusancto. Non est itaque dubium ab infideliqus stultus dicar, qui talibus credidi. Ip-
quin quae tunc repleta est Spiritu sancto, propter sum opus ostendit et veritas, non me stultitiae, sed
Olium sit repleta.Neque enim mater primum Spi- sapientiae credidisse;et quia hocquod stultum apud
ritum sanctum raeruit, sed cum Joannes adhuc illos putatur, mihi salutis occasio sit. Nisi enim
clausus in utero Spiritura sanctum recepisset,tunc fuisset ccelestis et beata nativitas Salvatoris, nisi
et illa post sanctificationem filii repleta est Spiritu habuisset divini aliquid, et humanitatem hominum
sancto. Poteris hoc credere, si simile quid eliam de supergrediens, nunquam totum orbem illius doc-
Salvatore cognoveris. Invenitur beata Maria, trina penetrasset 267-68.^1 tantummodo fuisset
sicut in aliquantis exemplaribus (19) reperimus, in MaricB utero, et non Dei Filius, quomodo poterat
prophetare. Non enim ignoramus, quod secundum fieri ut etillotempore et nunc,non solum corporum,
alios codices et haec verba Elisabeth vaticinetur. sed etiam animarura raorbimuUiplicescurarentur?
Spiritu itaque sancto tunc repletaest Maria,quando
D Quis nostrum non insipiens fuit, qui nnnc prop-
coepit in utero habere Salvatorem. Statim enim ut misericordiam Dei habemus intelligentiam,etsi-
ter
Spiritum' sanctum accepit,' Dominici corporis con- timus Deum ? Quis nostrum non incredulus justitiae
ditorem,''et Filius Dei esse coepit^ in utero, etiam qui nunc propter Christum justitiam habemus,se-
ipsa completa est Spiritu^ sancto. Exsultavit ergo quimurquejustitiam?Quisnostrum nonerrabundus

(19) Innuit, opinor, verba subsequentis versiculi hancque ipsam praereliquis causam prsBtexuit.quod
45, y.ai [j.aKapia i^ 7r'.ax£ujaja oti eaxai ztXtuouiQ,
•
fratres Domini in Evangelio nominentur. Operas
etc. Et beata qux quoniam perficientur ca
credidisli, pretium sit Hieronymi vere aureura libellum
qux dicta sunt libi a Domino, in aliquantis sui ivsi contra hunc haBreticum recoluisse. Mox perturba-
exemplaribus ex Maria Virginis persona, non Eli- tum contextum nos restituimus, cum ante legere-
sabeth dici. NuIIa vero nunc ejus lectionis vola tur : quali mente dixerit, qui, ipse noverit, locutus
aut vestigium superest. est.
(20) Hanc postea haeresim Helvidius instauravit,
249 TRANSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. VIII. 2S0

et vagus, qui nunc propter adventumS alvatoris non A Deo salutari meo. Duae res, anima scilicet et spiri-

fluctuamus atque turbamur, sed sumus in via, in tus, duplici laude funguntur. Anima Dominum
illo videlicet qui ait : Ego snm via '^ ? Possumus et praedicat, spiritus Deum. Non quod alia laus Do-
reliqua congregantes videre, quoniam omnia quae mini, alia Dei sit ; sed quia qui Deus est, idem et

scripta sunt de eo, divina admiratione digna refe- Dominus estDominus est, idem et Deus
: et qui
runtur : quod el nativitas iilius, et nutrimenta, et sit. Quaeritur quomodo magnificet Dominum. Si

virtus, et passio,et resurrectio non solum illo tem- enim Dominusnec augmentum, nec decrementum,
pore, sed etiam nunc operentur in nobis. Qui vos, recipere potest, et quod est^est qua rationenunc :

catechumeni, in ecclesia congregavit ? qui stimu- Maria loquitur Magnificat anima mca Dominum?
:

lus impulit, ut, relictis domibus, in hunc cojlum Si consideremDominum Salvatorem imaginem esse
coeatis ? Neque enim nos domus vestras singillatim invisibilis Dei **, et videam animam meam factam
circuivimus sed omnipotens Pater virtute invisi-
; ad imaginem Conditoris, ut imago esset iraaginis;
bili subjicit cordibus vestri3,quosscit esse dignos, neque cnim anima mea speciaiiter imago est Dei,
hunc ardorem, ut quasi inviti et retrectantes ve- sed ad similitudinem imaginis prioris effecta est :

niatis ad fidem, maxime in exordio religionis,cum tunc videbo quoniam in exeraplum eorum, qui so-
veluti trepidi et paventes salutis fidem cum timore Tv lent imagines pingere, et uno (verbi causa) vultu
suscipitis. Obsecro vos, o catechumeni, nolite re- regis accepto ad principalem sirailitudinem expri-
trectare : nemo vestrum formidet et paveat, sed mendara arlis industriam commendare, unusquis-
sequimini prseeuntem Jesum. llle vos trahit ad sa- quenostrum ad imaginem Christi formans aniraam
lutem, congregat in Ecclesiam, nunc quidem super suam, aut majorem ei, aut minorem ponit imagi-
terram si autem dignos fructus feceritis, in Eccle-
: nem,vel obsoletam.vel sordidam.aut claram,atque
siam primitivorum qui scripti sunt in coelestibus. lucentem, et splendentem ad effigiem imaginis prin-

Beala quas credidit, quia erit perfectio his qux dicta cipalis. Quando igitur grandem fecero imaginem
sunt ei a Domino. Superquibus et bcHta I\Iaria ma- imaginis, id est, animam meam, et magnificavero
gnificat Dominum Jesum. Magnificat autem anima eam opere, cogitatione, sermone, tunc imago Dei
Dominum, spiritus Deum. Quae quam habeant in- grandis efficitur, et ipse Dorainus, cujus iraago est
terpretationem, si concesserit Dominus, ut rursus quomodo crescit
in nostra aniraa, magnificatur. Et
in ecclesiani congregemur, ut festivi veniatis ad Dominusin nostraimaginc, sic si peccatorcs fueri-
domum Dei, et divinae lectioni praebeatis aures, mus, minuitur atque decrescit. Sed nos pro ima-
quaeremus, ventilabimus, disseremus, in Christo gineSalvatoris alias nobis iraagines induimus: pro
Jesu, cui est gloria et imperium in saecula saecu- iraagineVerbi sapientiaj, justitiae csteraruraque
lorum. Araen. C virtutura, diaboli formara assumimus, ut dicatur de

HOMILIA VIII. nobis : Serpentcs, gcncralio vipcrarum ^^. Et leonis

De eo quod scripium est : « Magnificat anima mea personam induimus, et draconis, et vulpiura,
Dominum, » usque ad illum locum ubi ait : « Ti- quando venenati, crudeles, callidi sumus necnon :

mentibus efficit virlutem. » Gap. i. et hirci, vel porci, quando ab libidinem promptio-
Ante Joannem prophetat Elisabeth, ante ortum res. Memini quondam Deutcronomium disserentem
DominiSa]vatorisprophetatMaria(21). Et quomodo in eo loco ubi scriplum cst Se jaciatis omnem si- :

peccatum cocpit a muliere, 969-70 et deinceps ad militudinem omni^ animalis'^'^, dixisse rao quoniam
virum usque pervenit sic et principium salulis a : spirilalis cst in alios facero iraaginem masculi, in
mulieribus habuit exordium, ut Cffitera; quoque alios feminic : illum similitudinem habcre volu-
mulieres, sexus fragilitate
deposita, imitarentur crum, illum rcptiliurn atquo serpentium, et alium
vitam conversationemque sanotarum earum, qwc faccro piinilitudiMcm Dei. Hasc quomodo intolligan-
vel maxime nunc in Evangelio describuntur. Videa- tur sciet qui illa legerit (22). Anima itaquo Ma-
mus ergo vaticinium virginale. Magnificnl, ait, ria; ("23) primuin inagnificat Dominum, ct postea
anima mea Dominum, el exsullavit spiritus mcus in cxsultat in Deo. Nisi onim anteacrederemus, exsul-
" Joan. XIV, G. *" Goloss. i, 15. "' Matth. xxiii ,
33. «"^ Dcul. IV, 17.

(21) Schedao Grabii : "iliTztp Tjp^aTo f, ajxap-ta D sunt, til muliercs dcposila .'««« imhcctllitatt: rebusque
dito "rfjC ^w(X'.Y.h(^, xal \xt-x toOto Ivji^^xivt e!; tov muliti>nl>us, incilfnlur ad l>catarum fiarum vitas
avSpa' ouTO) xa'. Ta aYaOa kr.h twv Yuvaixiov r;p$aT0, imiliinttds. C.rltnnn ticificrps lidcamus virginalcni
'(va TrpoTpaTroiaiv a'i YuvaTxec
xa! Ta tT,v aaOevetav valicinatiininn : Mairnilical anitna incH Dominum.
Y'JvaixEia dTToOejxEvai, i^TjXioaa'. tou; p(ou; twv \i.x- (Jnoinoilo aniina Dominum maiintficct civisidcrandum
xap(ojv TouTcov. "l5aj[A£v 05 AoiTTov irapOev iXT,v -po- cst. Si diiinc ad imaijincm Condiloris nostri nxeri-
<pT)T£(av • MEvaXuvei 4''-'X^
Y^
M-'^'-'
"^"^^ Kupiov . mus, ct pro i'/n7'ii.s crcmplari ntistro similcs pcr bcna
'AXXa Txu); ^ w^X^ \t.z'^a.\'yit<. tov Kup-.ov, xa-avoT;- opcra cvdscrimns, maijuificamus Dominum vcrbis,
t£ov . 'Eiv af(co;
TToXiTEuu)(x£Oa xaT* cixova tou opcrihiis cl cotjilalionihus. Minuit autnn anima
•jtotr^iJavTo; Tnxd;, xat i$OjxMa)0u)ti.Ev t<|) T:poTOTUT:(|i Dominum pro lalionc vuilit!;- qux ipsi incst.
xaxi To ouvaxov oi' dYaOciv epYtov, ii.£YaXuvojX£v tov llr.tus.
Kuptov XoYoi;, tpYOi;, vorjijiafft. Sj/.'.xpuv£'. o^ f, '{'u/t; (Ji) Nulla nuiic lucubratioiuim (^ripenis in Oeu-
Kuptov dvaXoYw; xard Tf|V evuzapyouiav autVi) toronoiuiuin .•Juporost. Homilits t>clo unus niemorat
xaxtav. Sicat a muliere pircalum capit., ct poslea ad Cassiodoriis cap. 1. Divinartiin Institutionum.
virum pervenit ; ita ettam bona ex mulieribus exorta (23) Ea;dem sohedw : T>i« oijv Map(«; ^j «^u/^
351 S. EUSEBII HIERONYMI 252
tare non possemus. Quiarespexit, inquit, in humili- A citur quod imperet, sive sub se universa contineat*
tatem ancillx suse. In quam humilitatem Mariae re- Si ergo timueris Dominum, dat tibi fortitudinem,
spexitDominus? Quid habeat Mater Salvatoris hu- sive impcrium, dat regnum, ut factus sub Rege re-
mile atque dejectum, quae Dei Filium gestabat in gum, possideas regnum coelorum, in Christo
utero ? Quod ergo dicit : Respexil in humilitatem an~ Jesu, cui est gloria et imperium in saecula saeculo-
cillx suae, tale est quasi dixerit : Respoxit in justi- rum. Amen.
tiam temperantiam, respexit
ancillaB suae, respexit in
117172 HOMILIA IX.
in fortitudinem atque sapientiam. Dignum quippe
De eo quod scriptum Manebat cum ea men-
est : <(

est, ut virtutes respiciat. Respondeat aliquis et di- sibus tribus, » usque ad eum locum ubi ait : « Et
cat : Intelligo quomodo Deus justitiam ancillae suae loquebatur benedicens Dominum. » Gap. i.
eapientiamque respiciat quomodo autem intendat ; Tam eorum quae dicta sunt, quam illorum quae
humilitatem, non satis liquet. Consideret qui quaerit facta referuntur, debet ratio esse sancto Spiritu di-
talia, quoniam proprie in Soripturis una de virtu- gna, et Ghristi fide, ad quam credentes vocamur.
tibus humilitas praedicetur. Ait quippe Salvator ; Unde et nunc causa quaerenda est, quare Maria
Discite a me quia mansuetus sum, et humilis corde, post conceptuin,venerit ad Elisabeth, et manserit
et invenietis requiem animabus vestris ^'. Quod si t» cum ea mensibus tribus, aut quid causae fuerit, ut
vis nomen hujus audire virtutis, quomodo etiam Lucas, qui Evangelii scribebat historiam, etiam hoc
a philosophisappellatur, ausculta eamdem esse hu- scriberet, quod manserit cum ea mensibus tribus,
militatem quam respiciatDeus, quae ab illis atucfta, et postea regressa sit in domum suam. Utique de-
sive (jLETptoTr^!;, dicitur. Sed et nos quodam eam bet aliqua esse ratio, quam, si Dominus aperuit
possumus appellare circuitu, cum aliquis non est cor noslrum, sequens sermo monstrabit. Si enim
inflatus, sed ipse se dejicit. Qui enim inflatur, ca- eo quod tantum venit Maria ad Elisabeth, et salu-
dit, secundum Apostolum, in judicium diaboli : tavit eam, exsultavit infans in gaudio, et Spiritu
siquidem et ille ab inflatione coepit atque superbia. sancto plena Elisabethprophetavitea quae in Evan-
Ut non, inquit, inflatus in judicium incidat diaboli^^- gelio scripta sunt, et in una hora tantos profectus
Respexit super humilitatem ancillae sujb. Humilem habuit, nostrae conjecturae relinquitur, quid in tri-
me, mansuetudinis sectantem dejectio-
inquit, et bus mensibus Joannes profecit, assislente Maria
nisque virtutem respexit Deus. (24) Ecce enim Elisabeth. Valde quippe indignum est in puncto
amodo beatam me dicunt omnes generationes. Si sim- horae atque momento exsultare infantem, et quo-
pliciter intelligam omnes generationes, super cre- dammodo gaudio lascivisse, repletamque esse Spi-
dentibus illud interpretor. Si autem altius aliquid ritu sancto Elisabeth per tres vero menses, nec :

fuero scrutatus, animadvertam quanti profectus sit C Joannem, nec Elisabeth, ex vicina Matris Domini
dicere Quia fecit mihi magna qui est potens : quo-
:
et ipsius Salvatoris praesentia profecisse. Exerce-
niam omnis qui se humiliat \exaltabitur »^. Respexit batur ergo, et quodammodo in athletico a sancta
autem Deus in humilitatem beatae Mariae, propterea matre, per tres menses urgebatur Joannes, et prae-
fecit illi magna qui potens est et sanctum nomen parabatur in matris utero, ut mirabiliter natus,mi-
Et misericordia ejus in generationem generatio-
ejus. rabilius nutriretur. Quod enim extra consuetudi-
num. Misericordia Dei non in unam generationem, nem nutritus est, non refertur scriptum, quomodo
nec in duas, neque in tres, sed nec in quin- matris fuerit lactatus uberibus, quomodo in sinu
que, verum in sempiternum extenditur in genera- gerulae constitutus, sed statim sequitur : Et erat in
tiones generationum, timentibus potentiam ejus. ad diem ostensionis sux ad Israel.
desertis, usqiie
Fecit virtulem in brachio suo. Licet infirmus ad Deinde legimus Elisabeth autem completum est
:

Dominum accesseris, si timueris eum, audire po- tempus ut pareret, et peperit filium. Multi putant
teris repromissionem quam tibi ob timorem tuum superflue dici : Elisabeth autem completum est tem-
Dominus pollicetur. Quse est ista repromissio ? Ti- pus ui pareret, et pepe)it filium. Quae enim mulier
mentibus, inquit, se fecit virtutem. Virtus, sive potest parere, nisi tempuspariendi ante compleve-
imperium, potestas est regia. Etenim xpaxoc (25) D rit? {^&) Sed qui Scripturas diligentissime contem-
quod nos imperium possumus appellare, ab eo di- platur, et audit populum loquentem, attendat le-
3' Matth. XI, 29. 9« I Tim. iii, 6. »3 Luc. xiv, 14.
lfx£YaXuv£ Tov Kupiov To ol 7rv£u[j.a autv^<; i^YaXXia- (26) Eaedem schedae : IlapaTTQpY^oraffGai Set ev 61-^
CaTOETrt Ttjj 0£(|) ttjj ZwT-^pi. IlpWtOV E[Jt.£YaXuV£V TiaXai^ xat zr^ xaivri rpacpri, £1 tcou effxtv supew
^ tri
i)/u-/r, autfj?, £lta ii^aWiot.ia.TO to Ttv£u|j.a autr]; •
im a[ji.aptojXou -{tyictux; £!pri[jt.ivov t6" 'ETcXrjffBv]
Anna igitur Marise magnificabat Dominum, spiritus 6 ^povo; tou T£X£Tv. Oux av -{ap Tt<; £upot, ux; oi-
vero ejus e.vsultabat in Deo Salvatore. Primum anima [jLat,aXX' oTiou a)V(5[jLaffTat oTt Sixatoi; y^v 6 Y£vvii[jL£-
ejus magnificabat, deinde spirilus ejus exsultabat. vo<;. Outu) xat vuv ^iprjtat 6'tt T'?i 'EAtffaSet o tou XE-
RVMVS. xeTv ^povo; ETrXK^ffOr], ETiEtSri aytov ettxtE. Observan-
(24) Effidem scheds Maxaptoucri (Jie Tuaaai a.\
: dum est an in omni tum veteri, tum nova Scriptura
yvizal, Srj).ovot'. tiuv TrtatEuovttov, ou ah 8e ijiovov }] alicubi reperiatur de peccatoris nativitate diclum ;
'EXiaaSct. B.eatam me dicent omnes generationes, Impletum est tempus pariendi. Non puto ullibi re-
credentium videlicet, non tu sola Elisabeth. Id. periri,misi quando justiortus describitur. Ita et nunc
(25) Videtur et hoc additum abs Hieronymo dicitur Elisabetli impletum esse tempus pariendi, quo-
cojimia, quQd nos imperiwn possumus appellare. niam sanctum pariebat. In.
233 TRANSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. X. 954

observana tam in Veteri,quam in Nuivu Te-

clioni, A mansit Maria cum Elisabeth, poatquam ei locutus
stamento, sicubi scriptum in ortu peccatoris inve- est angelus, mensibus, tribus, ut per ineffabilem
niat : Completum est tempiis ut pareret, nunquam quamdam virtutem, non solum Joannem, sicutdu-
omnino Sed ubicumque justus nascitur,
reperiet. dum diximus, sed etiam Zachariam, ut nunc evan-
ibi completur dies,illic in mundum completur ad- gelicus sermo declarat^praesensSalvator instrueret,
ventus sui.Ortus justi, plenitudinem habet pec- : Paulatim quippe et hic per tres menses sancti Spi-
catoris nativitas, ut ita dicamus, vacuitatem atque ritus augmenta capiebat.et cum nesciret erudieba-
inanitatero.Haec de eo quod scriptum est Comple- : tur, de Christo prophetavit dicens
et Qui dedit :

tum est tampus ut pareret. Congratulabantur matri redemptionem popnlo suo, et su.scitavit cornu salutis
ejus vicini et cognati, et volebant in honorem pa- nobis in domo David, in qua secundum carnem na-
trispuero nomen ponere, ut vocaretur Zachariag. tus est Christus. Etvere quia fuit cornu salutis, in
Porro Elisabeth, sancto Spiritu suggerente, aiebat: domo David prophetia ista concinitur. Vinea enim
Joannes est nomen ejus. Deinde cum illi causas ju- facta estin cornu ^*. In quo cornu ? In Christo
stas quaererent cur Joannes potissimum vocaretur, Jesu, in illo in quo nunc scribitur : Suscitavi^
cum in genere ipsius nuUus haberet hoc nomen, cornu salutis nohis in domo David pueri sui, sicut

interrogant patrem, qui non valens respondere locutus est per os sanctorum suorum prophetarum :

(manu et litteris est locutus). Scripsit enim in pu- salutem ex inimicis nostris. Non putemus nunc de
gillari, Joannes est nomen ejus : statimque ut sty- corporalibus inimicis dici, sed de spiritalibus. Ve-
lus impressus est cerae, lingua, quae prius fuerat nit enim Dominus Jesus fortis in praelio, destruere
vincta, laxata est. Recepit eloquium, non huma- omnes inimicos, nostros ut nos de insidiis eorum
num, quoniam ligata fuit lingua ejus ; humana ta- liboraret.Dc manu inimicorum nostrorum et de manu
men non fuit. Vinxerat enim eum incredulitas. eorum qui nos oderunl. Facere misericordiam cum
Statim ut soluta est, humana esse desinit, et lo- patribus nostris{26). Ego puto quod,in adventu Do-
quebatur benedicens Deum, et prophetavit ea qua3 mini Salvatoris, et Abraham, et Isaac, et Jacob
scripta sunt in Evangelio, de quibus, praebente Do- fruiti sint misericordia Dei. Neque enim credibile

mino Jesu Christo, cum tempus fuerit, dissere- est,ut qui prius viderent diem illius,et laetali sunt,

mu9 cui est gloria et imperium in

: saecula cdeculo- postea in adventu ipsius, et nativilate de Virgine,
rum. Amen. nihil utilitatis acceperint. Et quid de patriarchis

HOMILIA X loquor? Ad altiora Scripturarum auctoritatem ee-

De eo quod scriptum est : « Plenus Spirilu sancto quens audacter ascendam, quoniam praesentia Do-
proptietavit, » usque ad eum locum ubi ait mini Jesu et dispensatio illius non solum tcrrena,
:

« Antecedet enim coram Domino parare vias ejus.» Q ^ed etiam (28) coelestia juverit. Unde et Apostolus
Cap, I
ait Pacem faciens per sanguinem crucissux, sive ^'^
:

Plenus Spiritu sancto Zacharias, duas prophe- super terram, sive in c(elis. Si autcm in coelis et in
tias generaliter nuntiat, primam de Christo, alte- terra praesentia Domini profuit, cur paveas dicero
ram de Joanne. Quod manifesle de verbis ipsius quod adventus illius etiam majoribus profuit, ut
approbatur, in quibus quasi de praesentia, et qui impleatur quod dicitur Faccre misericordiam cum :

versaretur in mundo loquitur Salvatoris, ac dein- palribus nostris, et recordari teslamenli sancti sui,
de 973-74 Joanne : Repletus eniyn Spiritu sancto jurametili quod juravit al .ibraham patrem nostrum,
prophelavit dicens : Bencdictus Dominus Ueus Israel, ut daret nobis nbsque timore de manu inimicorum li-

quia visitavit redcmpiionem plebis sux. Vi-

et fecit bcrari?{2i)) Crebro dc hostium manu aliqui libo-
sitante enim et Deo volente redimere populum suum, rantur, sed non absque timore. Cum enim metua
« Isa V, 1. »« Coioss. 1,20.

(27) Eaedem schedae : 'ii;

y^P oTixxi r.TLxiptz D genc, quippe quae non anima modo, sed ratione
fj[j.a>v 'A6padjjL, xat 'laaax, xat 'laxojo, xat 6'Xoc 6 etiam priLHlita arhilratus sit. Qinv autem ratione
^op6(; xiov ay^wv TtpoepTjiov xat Stxattov arr^Xauaav pollent, pcccalo cssc obnoxia, ct purpatione indi-
TTJi;Trapoudtac xoii Xptaxou. El -{ip £!pr,vo-o{r,T£ 8ti gcrt» (juod otlicium illis inorlc sua exhibilum a
:

Tou a'{(xaxo<; xou oxaupou auxou xa x£ ev xfi Christo crcdiderit. Confor jjaulo inforius homil. 23
Yfi xat xi
Iv xoi(; oiipavoli; xaxa xov Oetov 'Att^txoXov x{ oxvel; ct t|u;o ibi dc cudosliuin nolostatum profoctu pcr
•7:apa5£$acT6at 6'xi xat Kpb(; xou; TTaxipa; £7naxo--r, Christi mortiMn utquo Ecclosi.u pra;dicatiouem ex
Y^yovE, xat xoijxo i] tl; x6v aOr,v auxou atf.^t; It.zol- Origoniaiia soiittMitia (liciiinis.
Y|J.axE'jaaxo, Vt enim arbitror, etiam patres nostri (2'J)K;odom schoda', ct Maoarius Chrysocophalus
Abraham, et Isaac, ct Jacob, ct uinvcrsus rhnnis ms. orat. i in ortum Siinrti .loannis 'Er:it?r; roX- :

sanctorum ejus prophetarum ct Juslorum. Christi Xaxt; pjovxat Oive; t/. /.£'.p6; tvOpiljv, ixexa (poSoj 81
prxsentia fruili sunt. Si cnim ju.rla dirinum .-ipo- Sti xojxo (pT.af Toj oojvat T,|j.tv i^oow;, xat ti
stolum pcr crucis sux sanijuincm pacificavit ca qux i$^;. Kat yip ^ Xptoxoj e:Tt5r,|jita 7:trotr,xiv +,,aa;
in terra ct qunc in cwlis sunt, (juid dulatas credcre
ipsum quoqucpalres visitassc, ct cjus ad nifcros ad-
ventum hoc cffcci.<tsc? HuA;tJs.
(28) Suspicatur Iluetiiis r(vl(>sliuii) iioiiiino. (iui-
bus Doniinicu dispensalio nrDfuoril. iioii modo an- (jLiv XaxptJEtv ajx((j sv 6at(jxrxt xxi otxiioajvTi' 6~£p
golorum ordinos, sed et Bidora ipsa noluri ab Ori- ov yinxTn 6tx xivx xaip6v, aXXi rxja; ^.[Aip** '^i^
 ;

3!S5

diserimen ante praecesserint, et ita de inimicorum

S. EUSEBII HIERONYMI m
A sed post, et expletisjam eetatis suffi annis, fugit ex
manu quis fuerit erutus.liberatur quidem, scd non ^gypto, et per alios annos pecora custodivit :

sine timore. Porro adventus Domini Jesu de manu Joannes vero statim ut natus est, transiit ad deserta,
inimicorum absque timore nos eruit. Non enim et qui major fuit inter natos mulierum, majori nu-
sensimus inimicos nostros, nec eos vidimus repu- trimento dignus apparuit. De quo propheta " lo-
gnantes sed nescimus quomodo repente de fauci-
; quitur Ecce mitto angelum meumante faciem tuam.
:

bus eorum et insidiis erepti sumus,in puncto alque Recte angelus dicitur qui missus fuerat coram Do-
momento, et transtulit nos in haereditatem partem- mino, et prophetantem patrem statim ut natus est,
que justorum. Et liberati sumus de manu inimico- audire potuit et intelligere. Quamobrem nos qui
rum sine metu, ut serviamas Deo in sanctitate etju- tantis mirabilibus credimus, credamus pariter re-
stitia coram eo omnibus diehus nostris. Et tu, puer, surrectioni,credamus etrepromissionibus quae ven-
propheta Allissimi vocaberis. Apud memetipsum turae sunt, regnoque ccelorum quod nobis quotidie
quKrens rationem quare non quasi de Joanne, sed Spiritus pollicetur. Quae omnia ut scripta sunt,mi-
ad Joannem ipsun dicat [al. dicens] : Et tu puer, rabiliter plusquam sentire possumus, accipiamus
propheta Astissimi vocaberis, et reliqua, (30) super- in Christo Jesu, cui est gloria et imperium in sae-
fluum enim fuit ad non audientem Ioqui,et ad par- cula saeculorum. Amen.
vulum atque lactantem apostropham facere hanc :
HOMILIA XI.
puto posse me reperire, quod quomodo mirabiliter De eo quod scriptum Puer autem crescebat,
est : w
Joannes natus est, et angelo prsedicante, venit in et confortabatur spirilu, » usque ad eum locum
mundura,et tribus mensibus Maria juxta Elisabeth ubi ait : « Haec est descriptio prima quse facta est
commorante, fusus est in terram, sic etiam cuncta sub prgeside Syriae Cyrino. » Gapp. i et ii.

quae super eo scripta sunt, mirabiliter facta refe- Bifarie in Scripturis sanclis crescere quid dici-
runtur. Quod
dubitas statim de utero matris
si ef- tur : unum corporaliter, ubi voluntas humana ni-
fusum posse verba patris audire, et scire quid sit hilprodest; alterum spiritualiter,ubi causa crescendi
hoc quod ad se dicitur : Et tu, puer, propheta Al- in studio consistit humano. De hoc ergo, quod se-
tissimi vocaberis, considera multo fuisse mirabilius cundura posuimus, id est, spirituali, nunc evangeli-
quod praecessit : Ecce ut facta est vox salutationis sta narrat Puer autem crescebat, et confortabatur
:

tuseinauresmeas, exsultavit 275-76 infans in gau- spiritu. Quod dicit, tale est crescebat spiritu, neo :

dioin utero meo. Si enim adhuc in ventre matris con- in eadera perraanebat mensura qua cceperat sed ;

clusus audit Jesum, et audiens exsilivit, atque lae- semper crescebat in eo spiritus, et per singulas ho-
tatus est, quare non credas eum jam genitum pro- ras atque moraenta spiritusuccrescente,aniraaquo-
phetiam patris audire etintelligere potuisse, dicen- ' que sua incrementa capiebat.et non solum anima,
tem ad se : Et tu, puer, propheta Excelsi vocaberis, sed etiara sensus et mens augraenta spiritus seque-
antecedes enimcoram Domino parare viasejus? Ideo batur. Illud quod praecepit Deus ^' Crescite et mul- :

reor Zachariam festinasse, ut loqueretur ad parvu- tiplicamini, qui simpliciter et juxta litteram acci-
lum,quia sciebateum post paululum in eremo mo- piunt, quoraodo exponere potuerint nescio. Esto
raturum, nec se ejus posse praesentiam habere. enim multiplicamini referatur ad numerura, et dum
Puer enim erat in desertis usque ad diem ostensionis plures fiunt quara prius fuerant, multiplicatio ha-
sux ad Israel. EtMoyses in desertis moratus est ^^ bet locum : hoc vero quod sequitur, Crescite,

96 Exod. ^s
II, 15. 97 Malach. iii, 1. Qen. i, 28.

^wri; Ti[j.a)v. Quoniam sgepenumero liberantur aliqui Tzpo 7:po(TW7rou Kup{ou iTOtfjiaijat 6S0U1J auTou .
ie manu hostium, sed cum timore, propterea dicit : Ata TouTo ziyio^j auxtj) 6 TraxTjp Trpoetpr^teuaev sirei-
Ut daret nobis sine timore, etc. Christi enim adven- 8r;7l£p TiOcl cbc TrpotpTJXT]? 6X[Yov ou [jieXXei
ott jjiet'
tus fecit ut sine timore de manu hostium liberemur. tjtiv autov Tiap' ta\)zt^ aXX' ev tal^;
tp£(f6[i.cVov,
Neque enim hostium insidias sensimus, sed derepente ipr^^oiz 8tatta)[jL£vov. To yii.p TiatStov ev xaT? ep>5(Ji.ot(;
nos rapuit, ab illis transferens ad hxreditatem et fiv, £0)? •fijjLspa? avaOit^ewc; auxou Tzpb^ tov 'lupaT^X.

...
pariem suam. Quapropter et nos debemus ei servire Supervacaneum forte est Zacharium ad puerum non
in sanctitaie et juslitia : guod non fit tanlum per D audientem dicere : Et tu, puer. Cur igitur tanquam
aliquod 4„tempus,
„ iL... .,..!....
.-j omnfbus .-... ...L..
sed diebus vitx nostrae audienti hwc dicit? Par est credere, quemadmodum
RUiEUS. mirabilem ortum habuil Joannes, utpote archangeto
(30) Eaedem schedae Grabii, et Macarius Chryso- nativitatem ejus prsedicante, et Maria postquam Do-
cephalus ms. orat. in ortura sancti Joannis, haec minum conceperat ad Elisabeth accedente, ipsique
Origenis laudant 'AXX^taw? Tteptttov eatt ttjj [jlti
:
jam nato assistente, ita ex mirabili pariter consecu-
voouvtt iratSt XeYetv tov Za)^aptav Kai au, w iTat- iione, ubi primum in lucem editus est, sensus usum
o|ov Tt or^TTOte w^ Ttpo? dxouovta tauta «fTjat yp-r\ habuisse. In utero etiam exsultavit, simul atque vox
;

ouv ^TyoXagelv, 6'ti \xf^T,oxt apa waTTsp TrapaSo^ov t^'/t salutationis emissa est. Prffiibis enim ante faciem
ZT^^ p'vvT;atv 6 'IwavvTj?, ate oi.pya.y^{iXo'j xT;pu;avto? Domini parare vias ejus. Propterea statim puero va-
autou tTjv Y^vvTjatv, xat ate tv^c Maptai; u.zzol xb ticinatus est pater. Noverat enim ut propheta se
(Juv£iXT|Cp£vat tov Kuptov aufXTrapouaT,? tn 'EXtaaSst paulo post non habiturum penes se filium alendum,
sed eum in desertis esse commoraturum. Puer enim
in desertis erat usque ad diem ostensionis sux ad Is-
rael. Id.
(fwvT^ tou dffTCaajjLoij. IIpoTCOpeijffY) •^y.p
257 TRANSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. XII. i^SS

non est in nostra potestate. Quis enim hominum \ Dominus responderit ei. Hoo arbitror, certa
non velit ad staturam suam adjicere "\ ut lon- de Scripturis ratione commotus. Si enim major in
gior fiat ? Si ergo propterea quid praecipitur ut natismulierum Joanne Baptista fuit nemo, Moysi
fiat, stultum est quippe prsecipere, quod is autem respondit Deus, consequenler respondit et
cui facere non possit: et praecipi-
prajcipias, Joanni qui major Moyse fuit, qui est nutritus in
tur crescamus utique id praecipitur
nobis ut cremo, cujus nativitatem idem archangelus qui et
quod facere non possumus. Vis scire quomodo Domini nuntiavit, cujus pater qui eum nasci non
intelligitur, CrescUe ? ausculta quid Isaac fecerit, credebat, obmutuit. Krat igitur in deserto Joannes,
de quo dicitur : Isaac proficiebat, major fiebat,
et et nutriebatur novo et extra humanam naturam

donec factus est mQgnus, vel vehementer nimis \ modo, ipsumMatthaeo memorante Cibus autem
id :

Semper enim voluntas illius ad meliora se tendcns ejus eranl locustx et mel silvesire^. Quia enim mi-

habebat profectussuos, etmensdiviniusaliquidcon- nister fuit primi Salvatoris adventus, et tantum-

templabatur, et exercebat se memoria, ut plura in modo de dispensalionecarnisDominicaeloquebatur,
thesauro suo conderet, ut firmius retineret. Atque ac prophetia illius eum qui natus fuerat ex Virgine,
in hunc modum evenit, ut qui omnes virtutes suas praecinebat, non habuit domesticum mel et humana
inanimae agro excoluerit, impleret mandatum prae- -n diligentia percolatum, sed silvestre mel, et volucre
cipiens, Crescite. Quamobrem et Joannes adhuc par nongrande, non in sublime se elevans, verum vo-
vulus crescebat, et multiplicabatur. Difflcillimum lucre parvum, et vix a terra consurgens, et saliens
autem est parvulum spiritu crescere, et inter mor- potius quam volans. Quid plura? manifestissime
talesperrarum. Puer autem crescebat, ei conforla- dicilur quod locustcc fuerint cibus ejus, parvulum
batur spiritu. Aliud est crescebat, aliud conforta- animal et mundum. Considerate ergo, fratres cha-
batur. Infirma est humana natura, et ut fieri possit rissimi, quod qui nove natus fuerat, nove nutritus
fortior, divino auxilio indiget. Legimus *, Caro in- est. Post quffi Factum est autem
Scriptura subjicit :

firma. Quo confirmanda cst? Utique

igitur auxilio in diebus illis, exivit edictum a Cxsare Augusto, ul
spiritu. Spiritusenim promptus, caro autem infirma. describerelur omnis orbis. Hxc fuit descriptio prima
Qui vult fortior fieri, non debet nisi inSpiritu con- a prieside Sijrise Cyrino'\ Dicat aliquis evange- :

fortari. Multi confortantur carne, corpore roboran- lica narratio Quoniam prima descriptio universi
!

tur ; athleta autem Dei spiritu roborandus est, et orbis sub Caesare Augusto fuerit, et inter omnes
cum sic fuerit confortatus, sapientiam carnis elidct, etiam Joscph cum Maria desponsata sibi atque praj-
et spiritalis effectus, subdct corpus animi iraperio. gnante nomen relulerit in censum, ac priusquam
Non putemus ergo simplicem de Joanne historiam descriptio complcretur, ortus fuerit Jesus, diiigen-
esse conscriptam, et quae nihil ad nos pertineat, in C tius intuenti sacramentum quoddam videtur signi-
eo quod dicitur, crescebat et confortabatur spiritu : ficare, quod in totius orbis professione describi
sed ad imitationem nostram,utmuItipIicatispirita- oportuerit et Christum, ut cum omnibus scriptus
liter juxta eum quem diximus sensum, incrementa sanctificarct omnes, censum,
et cum orbe relalus in

capiaraus. Et erat in deserlis utque ad diem osten- communionem sui prcebcrclorbi, ut post hanc de-
sionis sucC ad Israel. Dixit (31) nupor quod ct coa- scriptionem, describerct quosquc ex orbe sccum in
ceptus Joannes stupondum quid habuerit, quando Iibro viventium ut quicunque credidissent in eo,
:

exsultavit infans in utero, et suum necdum genitus postea cum sanctis illius scriberentur in ca?lis, cui
Dominum rccognovit et nativitas non impar mira-
: cst gloria et imperium in sa'cula sxculorum. .Amen.
culum, quando ad eum velut audienlem Zacharia; ^19-SO IIOMILIA XII.
prophetantissermo convcrtilur, dicens Etlu,pucr, :
De co (]uod .irriiituni est. anycluni venissc dc atlo,
propheta Altissimi vocaberis. Digne igitur qui sic et orluni Dommi iiunliasse pastoribus. Cap ii.
conceptus fucrat et uatus, non cxspectavit, ut a Natuscst Dominus mcus Jesus, etangclusdcscon-
patre nutriretur u&que sd diem ostensionis sua5 ud dit de ca?lo aununtians nativitatcm ejus. Videamua
Israel, scd reccssit, fugicns turaultum urbiuin, po- ilaquc quem
qua^sierit, utejus nuntiaret adventum.
puli frcquentiam, viciniatn civitatuiii, ct abiit in n Non Jerosolymam, non qua-sivit Scrilma ct
vcnit
deserta, ubi purior acr crat ct cccluin apcrtius, ot Phurisa^os, non synagogam injjrossus ost Jud;eo-
familiarior Dcus, ut quia nccduni sacramcntuin ruiii, sod pa.storos roporil supor groges suos vigilias
baptismi, ncc praidicationis tcmpus advencrat, va- oxcubanlcs, cisque loquilur : .Witus est hodie Satva-
caret orationibus, cum angolis convcrsarolur,
et tor, qui cst Clirislus Dominus. Pulasne nihil aliud
appcllaret(iuc Dominum, ct illum audirot rospon- diviiuis Scripluraruin scrmo signilicat, scd lantuin
dentem atquc diccntcm: Ecce ailsum. Sicut cnim hoc (juod ad pasloros vonorit angclus cl ois locutus
Moyscs loquebalur, ot Dciis rospoiulobat ci : sic sil ? .Vuiiilo. pastoros Kcclosiarum. paslorcs Dei,
puto quod Joannes locutus fucrit in doserte, et quod scmpcr angclus ejus descendat o calo, et

•» Malth, VI, 27. « Gen. xxvi. 13. » Malt. xxvi, \[. » Malth. iii. 1. * I uo. ii, 1, 2.

(31)Maluerini in rccto i)j.i't. Lcviora quffidam alia taciti castigamus.

 259 S. EUSEBII HIERONYMI 260
annuntiet vobis quoniam natusestvobishodie Sal- ^. provinciis cognoscendum. Ante adventum Domini
vator, qui est Christus Dominus. Etenim pastores Salvatoris, isli angeii parum poterant creditis sibi
Ecclesiarum, nisi ille pastor venerit, per se bene utilitatis afTerre, et conalus eorum sequi non
gregem servare non poterunt, infirma est eorum valebat efTectus. Quoddam est signum, quam
custodia, nisi Christus cum eis paverit atque ser- parum prodesse poterant subjectis. Ausculta quod
vaverit. Dudum in Apostolo lectum '', Dei coo- dicimus Quando angelus yEgyptiorum .^gyptioa
:

peratores sumus. Pastor bonus, qui imitaturpasto- abjuvabat, vix unus proselytus credebat in Deum,
rem bonum ^, cooperator est Dei et Christi. Et ethocfiebat, yflgyplios angelo dispensante, Denique
propterea pastor bonus est, qui habet secum pa- quia plerique de .^gyptiis et Idumaeis proselyti ac-
storem optimum compascentem sibi. Posuit enim cipiebant fidem Christi, propterea Scriptura dicit :

Deusin Ecclesia apostoios, prophetas, evangelistas, Non abommabens /EgypLium, quoniam advense eratis
paslores, doctores, omnia in perfectione sancto- in terra JEgypii, et Idumxum, quia frater tuus est.
rura ^.Ethaecquidemsuntdictasimplicius.Cseterum Filii si nali fuerint eis, in generatione tertia intra-
si ad sacratiorem oportet ascendere intelligentiam, bunt in Ecclesiam Dei ^. Atque ita fiebat, ut de
dicara quosdam fuisso pastores angelos qui res hu- omnibus gentibus nonnulli proselyti lierent,et hoc
manas regerent. Et cum horum unusquisque suam _ ipsum angelis, qui gentes habebantsubditas, adni-
custodiam conservaret, et diebus ac noctibus vigi tentibus. Nunc autem populi credentium accedunt
lans jam laborem ferre non posset, et hoc ageret ad fidem Jesu, et angeli quibus creditae fuerint
induslrie, ut gentes quae sibi creditx fuerant, gu- Ecclesiae, roborati praesentia Salvaloris, multos ad
bernaret, venisse angelum nato Domino, etannun- ducunt proselytos, ut congregentur in omni orbe
tiasse pastoribus, quod verus essetpastor exortus. conventicula Christianorum. Quapropter consur-
"Verbi gratia, ut ad exemplum veniam, erat quidam gentes laudemus Dominum, et flamus pro carnali
pastor Macedonia3, hic necessarium habebat auxi- Israel, spiritalis Israel. Benedicamus omnipotenti

lium Domini : propterea apparuit in somnis vir Deo opere, cogitatione, sermone, in Christo Jesu, cui
Macedo Paulo, dicens : Transiens in Macedoniam, estgloria et imperiumin saeculasaeculorum. Amen.
ajuva nos ''.
Quid de Paulo loquar ? cura hsec non HOMILIA XIII.
Paulo, sed qui in Paulo erat, locutus sit Jesus ?
De eo quod scriptum est : « Et facta est multitudo
Indigent itaque pastores praesentia Christi. Quam- exercitus ccelestis, » usque ad eum locum ubi ait :

obrem angelus descendit de coelo, et ait : Nolite «Invenerunt Mariam ctjesum posilum in prsesepe. »
Cap. II.
limere. Ecce enim annuntio vobis gaudium magnum.
Vere gaudium magnum, his quibushorainum fuerat Dominus noster atque Salvator nascitur in Beth-
et provinciarum cura permissa, Ghristum venisse C Iehem,et multitudocoelestisexercituslaudat Deum
in mundum. Multum utilitatis accepit angelus, qui etdicit Gloria in excelsis Deo, et super terram pax
:

dispensabat ^Egyptias res, postquam Dominus de- hominibus bonse voluntatis. Haecautem loquitur mul-
scendit eccelo,utiEgyptii Christianifierent. Profuit quiajam defecerat praebere
titudo coelestis exeroitus,
et cunctis, qui diversas provincias obtinebant. hominibus auxilium, et videbat se opus quod sibi
Verbi causa, praesidi Macedoniae, praesidi Achaiae, creditum fuerat, implere non posse absque eo qui
reliquarumque regionum. Neque enim fas est cre- vere salvare poterat, et prsesules quoque ipsos ju-
dere malos angelos suis prseesse provinciis, et vare, ut homines salvarentur. Quomodo igitur
bonos non easdem provincias habere permissas. lloc scriptum est in Evangelio ', quod quidam remis
autem quod de singulis provinciis dicit, puto etiam sulcantes mare adversus contrarios ventos jam fessi
de universis hominibus generaliter debere credere. erant, et viginti quinque, sive triginta stadii la-
Unicuique duo assistunt angeli (32), alter justitiae, borantes, portum tenere non poterant, et postea
alter iniquitatis. Si bonffi cogitationes in corde Dominus supervenit, et quiescere fecit fluctus tu-
nostro fuerint, et in animo justitia pullularit, haud menles, navemque cujus hinc indelatera tundeban-
dubium quin nobis loquatur angelus Domini. Si tur, ab imminenti discrimine liberavit ; sic intellige
vero mala fuerint in nostro cocde versata, loquitur n quoniamet angeli volebant quidemhominibusprae-
nobis angelus diaboli. Quomodoigitur per singulos bere auxilium, eteis ab aegrotationibus suistribuere
homines !l8l-8$ bini sunt angeli, sic opinor et in sanitatem, quia omnes sunt apparitores spiritus in
singulis dispares esse provinciis, ut sint et boni, ministerium missi proptet eos qui consecuti sunt sa-
sint et mali. Verbi gratia, in Epheso propter eos qui lutem *" qui quantum in suis viribus erat adju-
:

in illa urbe peccatores erant, pessimi angeli pras- vabant homines, Videbant autem multo inferiorem
sidebant. Rursus quia multi erant credentes in ea, suam essemedicinam, quam illorumcuraposcebat.
erat et angelus Ecclesiae
Ephesiorum, utique bonus. Porro ut de exemplo possis intelligere quod dici-
Hoc autem quod de Epheso diximus, super omnibus mus, vide mihi urbem in qua aegrotent plurimi, et

6 I Cor. III, 9, Joan. x, 11. « Ephes. iv, 11, 12,

">

Act. XVI, 9. 8 Deut. xxiii. 7, 8. ^ Joann, vi, 18,-21.

10 Hebr. i 14.

(32) De angelis hominum provinciarumque custodiae praefectisex Origenis sententia (qui tameu si-
biiiaet parum constans fuit) dicemus paulo inferius ad homil. 23 et 35,
261 TRANSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. XIII. 263
medicorumfrequensadhibeaturmanus sintdiveraa :
A palens. Et quomodo homo si commissam aibi dia-

vulnera, quotidie in emortuam carnem serpens pu- pensationem bene egerit, laudatur a Domino : si

tredo penetret et tamen medici qui adhibiti sunt ad

: male, culpae et vitio subjacet: sic et angelus. Scri-
curandum, nequeantaliaultra inveniremedicamina, ptum est enim in Apocalypsi Joannis Sed habes :

et artis suae scientia magnitudinem mali vincere ;

ibi nomina pauca qux polluerunt illud, vel illud.
cum haec in talibus nacti sint, eveniat aliquis ar- Et rursus : Habes ibi qui doctrinam Sicolaitarum
chiater qui habeat summam in arte notitiam, et illi doceant '° : ac deinde habes illa vel illa peccata
qui prius sanare nequiverant cernentes magistri facientes, et accusanlur angeli, quibus creditae
raanu putredines cessare vulnerum, non invideant, sunt Ecclesiae. Si autem angelis sollicitudo est,
non livore crucientur, sed in laudes erumpant ar- quomodo Ecclesiae gubernentur, quid necesse est de
chiatri,et praedicent Deum qui et sibi et aegrofanli- hominibus dicere, quantum metum habeant, ul
bu3 taatae scientia3 hominem hanc ergo
miserit, In possintcumangelislaborantibuslaborantessalutera
similitudinem et multitudo exercitus angelorum consequi ? Ego puto inveniri simul posse et angelum
audita est dicens : hominem bonos Ecclesiae episcopos, et quodam-
Gloria in excelsis Deo, et super et
terram pax in hominibus bonx voluntaiis. Postquam modo unius operisesse participes.Quod cum ita sit,
enim Dominus venit ad terram, pacem fecit per p pctamusomnipotcntemDeum.ut angeliethomines
sangumem crucis suae, sive eorum quae in terra Ecclcsiarum episcopi, adjumento sint nobis, et
erant, sive eorum quae in coelis ". Siquidera volen- sciamus quoniam utrique pro nobis a Domino judi-
tes angeli ut recordarentur homines creatoris sui, centur. Quod si illi fuerint judicati, etvitium atque
cum fecissent omnia quae in suis viribus erant, ut peccatum non in eorum incuria, sed in noslra ne-
sanarentur, et noluissent illi respicere sanitatem, gligentia fuerit inventum, nos arguemur atque
cernunt eum qui sanare potuit, et glorificantes di- plectemur. Illis enim universa facientibus, et pro
cunt : Gloria in cxcelsis Deo et super terram pax. nostra salute nitentibus, nos nihilominus a pec-
Dilij^ens Scripturae lector inquirat quomodo Salva- catis vacabimus. Porro frequenter cvenit, ut nobis
tor loquitur ** : /Von veni pacem mittere super ter- laborantibus, illi suum orticium non expleant et in

ram, sed gladium, et nunc angeli in ejus nativitate culpis sint. Et faclum est, inquit, cum abiissent ab
decantant, super terram pax. Siquidem et in alio eis angeli in coelos, pastores dixerunt
invicem : ad
ioco ex persona ipsius dicitur Pacem meam, do
: Transeamus usque Bethlehem, el videamus hoc verbum
vobis, pacem relinquo vobis . Non xicut mundus iste quod factum est, quod Dominus ostendit nobis. Vene-
dat pacem ego do pacem •'. Vident ergo quod infe- runt festinantes, et invenerunt Mariam et Joseph et
rimus, aut possit solvere quajstionem. Puerum. Qui festinantes venerant, et non pcdeten-
Si scriptum
esset, super terram pax, et hucusque esset finita C tim, neque fesso gradu, ideo invenerunt Joseph dis-
aententia, recte quaestio nasceretur. Nunc vero in pensatorem ortus Dominici, et Mariam quae Jesuin
eo quod additum est, hoc est, quod post pacem di- fudit in partuin, et ipsnm Salvatorom jacentem in
citur, in hominibus bonx voluntatis (.33), solvit quae- praescpio. IUud erat, de quo prophota vaticinatus
stionem. Pax enim quam non dat Dominun super est dicens Cognovit bos possessorcm suuin, el an- :

lerram, non est pax bonac volunlatis. Neque cnim nus prxsepe domini sui "^. Bos animal inundum est,
ait simpliciter, Non veni pacem milierc, sed cum asinus animal immundum. Cognovitasinus prjEsepe
additamento, super icrram neque contrario dixit, domini sui. Non popuius Israel cognovit pr.Tscpe
:

non veni pacem mittere super terram hominibus bonx domini sui, sed immundum animal ex gentibus.
voluntalis. Ilaec !IS3 8-1 locuti sunt angcli ad pasto- Israel vcro me non cogno<'it, et populus mcus me non
res, qui non solum co tcmporc loquebanlur, sed intcHe.vil "^*. Inlelligonles hoc prwsepe, nitamur co-
usque hodie nisi locuti fuerint ad pastores, et sua gnosccre Dominum, et digni fieri scientia cjus, as-
eis opera copularint, dicitur ad eos Nisi Dominus sumcro quoque nativitatcm et resurrectionom car-
:

xdificaverit domum, in va7ium laboraverunt qui ,xdi- nis cjus, sed el inclytum ac sccundum majcstatis
fi(anl eam. Nisi Domiiius custodierit civitatem, in cjus adventum, cui est gloria et imporiuin in saj-
vanum laborabit qui cuslodit eam '*. Si audacter n cula s.-BCulorum. Amcn.
cxpcdit loqui Scripturarum scnsum soquenti, per
singulas Ecclesias (34) bini sunt cpiscopi, alius vi-
sibilis, alius iuvisibiiis : illc visui carnis, hic sensui

" Coloss, I, 20. '" Malth. x, 31. '» Joan. xiv, 27. ' Psal. cxxvi, 1, Apoc. iii, 4 : II. 15.
«' Isa. '0 ibid.
I, 3,

(33) Gencl)rardu3 ait : Legit orgo Origcnes cum cuiciuo rcpudiandum omnino estatquo a flde abso'
Latinis, botitV voluniatis, non ut Gnuculis, bona vo- num, quod paulo post aubdit, frequontor cvonire
Inntas. bonos custodos angolos, nobis laborantibup, sunm
(34) Demus Adamantii ingonio, (|uod ifii Anoca- oilioiuiM non oxploiv, t«t in culpa esso. Vido (Ju.t?
lypsis cup. XI locum intorprt^lolur, ot goniinum contni soloiniiom liano Oriironis dc angoliM-um la-
sinculis Ecclosiis cpiscopum (ioputot, aUoruiii aspc- psibus opiiiionoin infra ad bomil. L'o animadverti-
ctabilcm, altcruin Kub oculos ncuti(juain cailoiilom. nuis.
quod iuferius |iomil. Jii replical ut illud pio uui- :
 ::

^63 S. EUSEBII HIERONYMI 264

985 -S6 HOMILIA XIV. A tum fuerat ab angelo antequam in utero conciperetur.
Cutn aulem tmpleti essent Dehinc sequitur Cumjam impleti essent diespurga-
eo quod « :
De scriptuni est :

dics circumcisionis ejus, » usque ad eum locum ubi tionis eorum secnndum tegtm Moysi, duxerunt eum
ait : « Par turturum et duos pullos colximbarum. » Jcrosotymam. Propter purgationem, inquit, eorum.
Cap, II.
Quorum eorum? Si scriplum esset propter purga-
Quod mortuusest Christus, pro peccato mortuus tionem ejus, id est, Mariae quae pepererat, nihi) quae-
est. Non quia ipse peccaverit, neque enim peccatum tionis oriretur, et audacter diceremus, Mariam (35)
fccit,nec inventus est dolus in ore ejus sed mor- ; quae homo erat, purgationeindiguissepostpartum.
tuus est, ut nos qui mortui sumus, illo moriente Nunc vero in eo quod ait, dies purgationis (36) eorum
peccatis, nequaquam peccato et vitiis viveremus ". non videtur unum significare, sed alterum, sive
Undo scribitur Sicut igitur commortui sumus
: plures. Ergo Jesus purgatione indiguit, etimmundus

tunc illo moriente, et consurreximus resurgenti fuit, aut aliqua sorde pullutus. Temerarie forsitan

sic cumeo circumcisi sumus, et postcircumcisionem videor dicere, sed Scripturarum auctoritate com-
Bolemni purgatione mundati. Unde non jam indige- motus. Vide quid in Job scriptum est '^ Nemo :

mus circumcisione carnali, Et ut scias propter nos mundus a sorde, nec si unius quidem diei fuerit vila
fuisse iilum circumcisum, audi Paulum manifestis- jj ejus. Non dixit, nemo mundus a peccato, sed nemo
sime prspdicantem '^ In quo habitat, inquit, omjiis 281-88 mundus a sorde. Neque enim idipsum si-

plenitudo divinitatis corporaliter, et estis in illo re- gnificant sordes atque peccata. Et ut scias aliud sor-
pleti, qui est caput omnis principatus et potestatis, in dem, aliud sonare peccatum Isaias manifeste docet,,

quo et circumcisi estis circumcisione siue manibus in dicens " Lavabit Dominus sordem filiorum et filia-
:

expoliatione corporis carnis, in circumcisione Christi, rum Sion, et sanguinem mundabit de medio eorum,
consepulti ei in baptismate, in quo et consurreximus spiritu judicii sordem, el spiritu combustionis san-
per fidem operationis Dei, qui suscitavit eum a guinem, Oranis anima quae humano corpore fuerit
mortuis. Et mors igitur, et resurrectio, et circum- induta, habet sordes suas. Ut autem scias Jesum
cisio ejus, pro nobis factae sunt. Cum impleti, quoque sordidatum sentiendum secundum ignomi-
inquit, essent dies circumcidendi puerum, vocatum niam crucis, non secundum ipsam quam assumpsit
fuerat nomen ejus Jesus, quod vocattm est ab angelo sanctam carnem, de qua Apostolus ait In similitu- :

antequam conciperetur Vocabulum Jesu gloriosum . dinem carnis peccati fuisse propria voluntate, quia
omni adoratu cultuque appellari, neque ab eis ef- pro salute nostra humanum corpus assumpserat,
ferri in mundum, sed ab excellentiori quadam ma- Zachariam prophetam ausculta dicentem ^' Jesus :

jorique natura. Unde signanter evangelista addidit, erat indutus veslibus sordibus. Quod quidem et ad-

dioens : Et vocatum est nomen ejus Jesus, quod voca- C versus eos (37) facit, qui negant Dominum nostrum

" Rom. VI, 5. *^ Coloss. ii, 6-12. '^ gap. xiv, vers, 4, 5. *" cap. iv, vers. 4. *' cap. iii, vers. 3.

(35) Satis benigne de Adamantio senserit Hiero orthodoxae Ecclesis, quae beatam Virginem speciali
nymus, cum illum ait in praefatione hujusmet trans- Dei privilegio nuilum unquam in se admisisse pec-
lationis, quasi puerum talis ludere. Ut onim multa calum docet, fidem contra haereticorum blasphe-
in reliquis in Lucam homiliis absona pronuntiarit mias teneat.
quae in hac 14 elucubranda effutivit, nuilo excu- (36) Graecd lectio auToiv, quae nunc quoque obti-
sari pacto queunt. Hic Mariam quippe cum homo net, proauf^?,inerroremAdamnantiumtraxit, quod
erat, purgatione indiguisse, adeoque fuisse peccato et notatumHLietioest,qui corruptam eam lectionem
obnoxiam, audacissime blaterat. Scio quod proje- vocat, vultque illi hanc alteram omnino subslitui,

ctam temeritatemSixtus Senensis hh.viBibliothecx au-cv^c, nempe, e]us, juxta Vulgatam et Arabicam

adnotatione 136 his nititur excusare : Intelligit interpretationem Erpenianae editionis, quibus addo
fortasse Origenes non de purgatione ab immunditiis et Copticam. Et vero Origenem erroris ipse monere
et sordibus partus, quibus nulli dubium estnon fuisse potuisset Levitici locus cap. ii, qui puerperae tan-
Mariam obnoxiam sed de ritibus et cceremoniis,
;
tum, non etiam infanti adhiberi purgationem jubet.
quibus Moyses puerperas lustrari jusserat has ne- : Nunc, quanquam non ob peccatum (quod cogitare
cesse erat servari amatre iltius, qui leges impleturus de Christo mens refugit), purgatione id.men ob sor-
venerat, non destructurus. Cui et suppetias accedit D des indiguisse Jesum, et immundum, aut aliqua
cL Huelius, idipsum confirmans ex eo quod homil. sorde poltutum, pronuntiat. Perperam quoque in
8 in Leviticum scribit Origenes, eas soium mulie- suum sensum detorquet Jobi locum Nemo mundus :

res in pariendo esse immundas, quaj semine ad- a sorde, etc. Nequissime vero suum illud hic ingerit
misso concipiunt et pariunt quae vero semine neu- ;
solemne deliramenturc, tunc sordescere animam,
tiquam suscepto peperit, eam vere immundam non cum mortale corpus induit, parique pacto Jesum
esse ubi et insignem ejusdom locum recitat ex ho-
: quoaue soiditatum sentiendum secundum ignominiam
milia 12 in Levit quo generationis Christi et vir-
: crucis, quod ejus scilicet anima in muliebri utero
ginalis Mariae corporis mundities disertissime prae- sibi corpus adjunxerit. Unde et inferius psalmi vi-
dicatur. Sed etsi recte alibi sensisse colligitur gesimi primi loco abutitur, loquentem induens
homo immoderati ingenii incertaeque sententiae, Salvatorem Ego sum vermis et non homo, etc.
:

minime hanc diluit manifestam noxam. Nam cum Quod videbat in matris utero immunditiam corpo-
alibiquoque, homii. Scilicet 20 in hunc ipsum evan- rum, visceribus ejus hinc inde vallatus, et terrenx
gelistam, injuriosus in Mariam Virginem sit, quam faecis patiebatur angustias, etc.
dubiae accusat incertaeque fidei, pium lectorem mo- (37) Puta Marcionitas atque Ebionitas, quos tra-
uere nece^ee fuit, quo gibi scandalum caveat, atque dit Gennadiua librQ De dogmalibus, cap, 2, affir*

I
 :

265 TIlAiNSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. XIV. 266

hnmanum hahiiisse corpus, sed ccRleslihns etspiri- A sanguine puro, et ad extremtim et ipseinfans sedebit
taiibus fuisse contextum. Si enim deccelestibus,et in sanguine purissimo : sic quia lex spiritalis est,et
ut illi falso asserunt, de sideribus et alia quadam umbram huhet futurorurn bonorum ^', possumus
sublimiori 3piritah'que natura corpus ejus fuerit, intclligere purgalionem veram nobis evenire post
rcspondeant quare potuerit spiritale corpus esse tempus. Ego puto quod et post resurrectionem ex
sordidum, aut quomodo hoc inlcrpretcntur quod mortuis indigeamus sacramento eluente nos atque
posuimus, Jesiis erat indiUus vc^iH)ns sordidis. Si purgante, nemo enim absque(39^ sordibus resur-
autem fuetint neccssitate-compulsi, ut suscipiant, gere poterit, nec ullam posse animamreperiri quae
spiritale corpus sordidum intclh'givestimentum,de- universis statim vitiis careat. Unde in regencratione
bent consequenter dicere quoniam illud quod in re- baptismi assumilur sacramentum, utquomodoJe-
promissionibus ponilur completuni sit, id est Se- :
sussecundumdispensationem carnis oblationepur-
minalur corpus animule, surgit corijus spiritale ^^, et gatus est, ita ctiamnos spiritali regenerat^one pur-
quod poUuti et sordidi resurganius, quod etiam gemur. Duxerunt illum secundum legem Moysi in
cogitarepiaculum eblinaxiineeum quiscit scriptum Jerosolymam, offerre antc conspectum Domini.
esse Seminatur in corruplione, suryit in incorru-
:
289-90 Ubi suntqui Deum legisnegant, qui aiunt
ptione; scminalur in ignohililute, surgit in gloria\se-
g non istum,se(laliumaChristofuisseiiiEvangelioprae
minatur in infirmilate, surgit in joriitudine ; semi- dicatum ? Misil Deus Filium suum factum ex muliere,
naturcorpus animalc, swgit corpus spiritale ^^* Opor- .

factum sub lege *^ Ergo putandum est, ut Eilium

tct orgo, ut pro Doniirio et Salvatore nostro, qui sor-
suum bonus Deus sub lege fecerit Creatoris, et aub
terrenum cor-
didis vastimentis fucr;it indutus, et
iniinici jure quod ipse dederat ? Quin potius ideo
pus assumpserat, ea offerrenturquaepurgarcsoriles
sub lcge factusest, ut redimeret eos qui sub lejje
ex lege consuevcrant. Quod frequentcr inter fratres
est: Atlcndile, poputemeus, legem meum, etreliqua.
quaeritur, loci occaaiono commota relracto. Parvuli
kdduxerunt ergo eum,et statuerunt ante conspeclum
haplizantur in remiiisionem peccalorum. Quorum
Domini. Cujus ScripturcC praecepta complentes?
peccatorum, vfd quo tempore peccaverunt? aut quo-
Nempeillius: Sicut scriptum est, inquit, in lege
modo potest ulla lavacri in parvulis ratio subsi-
Moysi, quia onne masculinum quod apei'it vulvam,
stere, nisi ju.xta illum sensum de quo (38) paulo
ante diximus : Nullus tnundus a sorde, nec si unius sanctum Domino vocabilur ; et : Ter per annum ap-
lerraml Et quia
diei (juidcm fuerit vita ejus super
parebit omne masr.ulinuni in consy.eclu Domini Dci^''.

per baptismi sacramentum nativitatis sordes depo- Masculina quoB ex co quod vulvam matris ape-
nuntur, proplerca baptizanturct parvuli. Nisi enim ruerunt sancla crant, offerchantur ante altare Do-
quis renatus fueritex aqua et spiritu, non poterit C mini. Omne, inquit, masculinum quod aperit vul-
intrare in regnum coeloruna ^*. Cum, inquit, expleli vam. Sacratum quidpiam sonat.Qucracunqueenim
essent dies purgationis corum. Explenlur dies et ju- de ulero effusum raarem di.xeris, non sic aperit
stiliaB. Nequo enim statim ut nata fucrit, anima vulvam matrig sua?, ut Dominus Jcsus, quia om-
purgatur, nec polcst perfectani in ipso ortu conse- nium mulierum non partus infantis, scd viri coitua
qui puritatem, sod sicut scriptum est in lege ** vulvam reserat. Matris vero Domini eo tempore
Si masculum peperit, septem dicbus muter sedebit vulva rescrata (40) cst, quo et partus editus, quia
in sangtime immundo, ac deinde triginta iribus in sanctum uterum et omni dignatione venerationis
" I Cor. XV, U. «2*
ibid. 'i2, ii. " Joan. III, n. " Lcvil. XII, 2-\. »^ Rom, vu, 15 ; Heb. x, 1,
**^
Gal. IV, 4, " Exod. xiii, 2 ; xxiii, 17.

masse Dei Filiuiu carnem de ccjclo secum attulisse. brardus cavcndam hanc admonet doctriuam: Six-
Quare mirum iuagis ijuod ait, illis consensisse Ori- tus Scncnsis hcnigniusexplicat, rcferlqiie ad ignem
goncm, qui cmciitiliiiu corpus cl spccie tenus appa- uhiiiiie conllagrationis, (lui ex elcctis aliquos non-
rcns, Chrit^lum gcstassc docuerit. llaud eniiu scio, ilum satis purgatos lustrabit, rcprohos vero omnes
quanqiiam et ahhi dc vcro Christi corpore recto apprchciuiet. IdlVagalur vero liueliua, hocquc ac-
Adaiiiiuitiusscnliat, et cum primi.4 infra ud homil. rv cipi sensu Oiisfenis non posse verba C(uitcndit,
17, au luculcnliori tcstimonio hac ipsa cxpositione (|uan(lo(inidciii illc nc sanclissimos (iiiidcm viros
aordidarum Chrisli vcstium Origenis tides dcfendi Petruiii inilfi, aiit l'auliim. hoc luturos igneimiuu-
possit. Olim l'aiiipliiluji haiic ipsaiii caluiiiniam ab ucrt arhitratur. lluisum Suarczio respondet, qui
Adamaiilii sciiplis ainovit. toiii. IV in III p. S. Thom.,(|. i() sccl. -4, ul Origcnem
(3H) Aiit igiliir co dixcrat scnsii, ut sordcs ilhc, cxcuset, incndosa lirc esse ct corrupta librariorum
anima' sordcs csscnt, sivc pcccatum ot hhisphc- : vitio contcndit, i(l(|uo co potissimum prohat,
imis in Chrisluiii riiit; aut ((luod propius ad cjus qiiod jiaulo siipciius ipse ait Origcncs. quod polluti
est. mcnlem) Hordos corporis alisquo crimino con- etsordidi rcsurgitmus, ilunn iiujitare fuarnlum <'.</.
siiil, ct ori^jiiiis peccalum lollit, lcgaliiiuc
niodo Niiuirum tantiim ^iu(|uit lliictius) in mullis h.vsita-
comparat ca)rcnu)nini l'.iMiuhaplismum. Etvcroalia tioncin Oriucnis (icprchcndiiiius. nt novum mihi
occurrunt in Adamnntii si-riptis loca, qiuc su.^pi- non sil, oiKtcin hoinili;i diversR ilium ct pupnantia
cioiie hiijusc» orroris graviasima iahorant. prodiiiissc, Eninivero quid huc ipso manilcslius ef-
(:^'.0 l'!iria his hahct inrcrius hrmiil. 2'», uhi eos lato .V(V/Ht' (Vi/;n (lA.w/i/f' icrdi/in.* resunjere potetit*
:

taiilum igiiiii lluiiiiuo a Chrisl.i haplizatiim iri pro- Eos adco, (lui oh crioris nota locum hunc vindi-
nuntiat, (|iii a(|ua cl spiritu fuorint haptizati, et carc saliigunt, nili arliilror frustra.
purgHlionc iiidigucrint, maloruin aut(>m noxas et (101 Par qui icm error Pst vctustioruni aliquot
vitiii lore ut llamiuis pcnilua excoquuntur. Gene- scriplorum, ulquo in primis Terlulliani libfo Di

PATROL. XXVI.
 :

S. EUSEBII IIIERONYMI 268

vcnerandum aate nativilatem Ghristi masculus om- A nes, ille qui pro toto mundo nascebatur,etpati ha-
nino non tetigit. Audco quid ioqui, quia ct in eo bcbat, corara Doinino mundaretur, sed ut dispensa-
quod scriptum est Spiritus Dei veniet super le, et
: tio ejus nova orania, ita novasquoque habcretho-
virtus Altissimi ohrumbabit te -*, principium scmi- stias,secundum voluntatem omnipotentis Dei in
nis et conceptus fuerit, et sine vulvae rcseratione Ghristo Jesu, cui est gloria et imperium in saecula
novus in utero fctus adolevorit. Undc et Salvator saeculorum. Aincn.
loquitur : Ego sum vermis et non homo approbrium ^yji-Si HOMILIA XV.
Itominum, et abjeciio plebis ^'•'.
Videbat in matris Dc Simeone, quod in spiritu ad templum vcnerit,
utero immunditiam corporum, visceribus ejus hinc usque ad euin locum, ubi ait « Nunc dimittis ser-
:

inde vallatus, terrenae faecis patiebatur angustias, vum tuum, Domine, inpace. » Gap. ii.
undeassimiiat se ve vermi, et dicit E(jo sum vermis, : Digna Dci munere quajrendaest ratio. Siraeonvir

etnon homo. Ex mare quippeac feminahorno nasci sanclus ct Domino placens, sicut in Evangelio scri-
solet, ego vero non ex masculo et femina secundum ptum est, exspectam consotationem Israel, respon-
ritum humanum atque naturam, sed in exemplam sum ucceperat a Spiritu sanclo, non se prius mortem
vermis natus sum, cujus non est aliunde semen, obiturum quam videret Christum Domini. Quid ei

sed in ipsis, et ex ipsis in quibus coalescit profuit, ut videret Ghristuin ? Utrumhoc tantum in
corporibus origo est. Propter quod quia omne mas- promissione habuit, ut videret illum, nihilque ex
culinum quod aperit vulvam, sanctum Domino vo- visu ejus consequeretur utilitatis? an latet aliquod
cabitur, ductus est in Jerosolymam, ut appareret donum dignum Dei,quod beatus Simeon et meruit
ante conspectum Dei, et propter illud quod sequi- et accepit? Fimbriam vestimenti Jesu mulier tetigit
tur Ut daretur munus pro eo quod in lege Domini
: et sanala est -^^. Si illa ad extremam partem vesti-
scriptum est Par turiurum aut duos pullos colum-
: menti tantum emolumenti habuit, quid putandum
barum. Turturum par, et duos pullos columbarum, Simeone, qui in suas uinas accepit infantem, est de
pro Salvatore videmus oblatos. Ego et aves istas tenens laetabatur atque gaudebat videns et brachiis
beatas puto quae pro ortu Domini oblatse sunt, et parvulum a se gestari, qui ad vinctos venerat re-
quomodo asinam Balaam miror, et felicitale accu- solve.ndos, seque ipsum nodis corporis liberandum :

mulo, quia digna fuerit non solum videre angelum sciens ncminem posse de claustro corporis quem-
Dei, sed etiamore reserato in humanum sermonem piam emittero cum spe futurae vitae, nisieum quem
erumpere sic multoamplius has volucres praedico,
: in brachiis continebat. Unde ad eum loquitur
easque sustollo, quod pro Dominonostro et Salva- Nunc dimittis, Domine, servum tuum in pace. Quan-
tore oblatae sunt. Ul ojjerrent pro eo par turtiirum, diu enim Ghristum non tenebam, quandiu illum
aut duos pullos columbarum. Novura quid forsitan C meis brachiis non arctabam, clausus eram, et de
videar inferre, sed pro majestate parum dignum. vinculis exire non poteram. Hoc autem non solum
Sicut nova fuit generatio Salvatoris, non ex viro et de Simeone, sed de omnihumano generesciendum
muliere, sed ex sola tantum Virgine: sic et par est. Si quis egredietur e mundo, si quis e carcere
turturum et duo puUi columbarum non fuerunt ta- vinctorum domo dimittitur, ut ad regnandum va-
les quales oculis carnis aspicimus sed quales Spi- dat, sumat Jesum in manibus suis, et circumdet
:

ritus sanctus est, qui in specie columba^ descendit eum brachiis suis, totum habeat in sinu, et tunc
et venit super Salvatorem, quando iu Jordane ba- exsultans irc poterit, quo desiderat. Considerate
ptizatus est^^*. Tale fuit etparturturum non erant : quanta dispensatio praecesserit, ut Filium Dei Si-
ilse volucres (41) ut istae quoe per aerem volitant, meon mereretur tenere. Primum responsum asan-
sed divinum quiddam et humana contemplatione cto Spiritu acceperat, non eum videre mortem,
augustius, sub specie columbae etturturis appare- nisi prius vidisset Ghristum Domini. Deinde non

bat, ut non talibus victimis qualibus omnes homi- fortuitu ao simpliciter ingressus est templum, sed

29 Psal. xxi, 7, ^^* Matth. ^o 20-22.

Luc. I, 35. iii, 16. Matth. ix,

carne Christi. cap. 23, atque eorum, quos Gene- D eoque Ezechielis oraculo corroboratum Porla hsec :

brardus atque Uuetius praetexunt, Ambrosii scilicet clausa ent ; non aperietur, cl vir non transibit per
Athanasii, Basilii, qui de virginei claustri apertione eam quonium Dominus Dcus hvact ingressus est per
;

in parlu disserunt. Probe autem Huetio notandum eum: eritque clausa principi, illibalam et in con-
est, oranibus iis exceptionem illam adhibendam ceptu ei m
partu Maria; virginitatem, Christique
esse, qua ad solvendum Ambrosii iocum, usus est corpus codem modo foras prodidisse, quo ad disci-
Thoraas p. ui, q. 28, a. 2, ila nempe locutos Patres pulos obseratis foribus poaetravit.
iilos, cum illud evangelistae exponerent Umnema- : (41) Mcrito Origenes, quod in Scripturis edisse-
scilinum adaperiens vulvam, sanctum Domino voca- rendis^ pessumdato sffipius historico sensu, aliego-
hitur : quod quidem exvulgata loquendi consuetu- ricis expositionibus rei vcritatem praevertit, male
dineusurpatum est, non ad signiticandam virginei apud Ecclcsicc Patres conlinuo audiit. Haud certe
sigilli in puerperio laeaionem, sed exitum duntaxat scio, qua possit h«c interprelalio excusatione obli-
prolis de utero. Caeterum eodem adnotante Huetio, niri, cum turtures pro Christo oblatos fuissenegat,
hoc est oplimae Patrura tam Graecorum, quain La- volucres, ut i&tx sunt, qux per aerem volitant, sed
tinorum partis, etEphesini pra;terca concilii decre- divinum quiddum et humana contemplatione augU'
lun); perpetuo Ecclesiae consensu comprobatum, stius sub specie columbss et turturis apparuisse.
269 TRANSLATIO HOMILIAKUM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. XVI. 210

venit in templum in SpirituDci. (3w(>/'y«oU'»zmS/«'- A vigilantes ct observanLes custodias noctis supra

ritn Dei agunlur, hi (ilii .ncnl Dei ^'
. Spiritus igilur gregcm suum. Venit angclus sub ipsa hora nativi-
suncUis cum duxit in templum. Tu quoque si vis talis Jcsu, et ait ad cos Annunlio vohis gawlium
:

tenere Je3um,et amplexare manibus, et dignus fieri magnum. Ite, el inueniptis injantrm invotulum pnn-
exire de caroere, omni labore nitere,ut duccm ha- nis, ei positum inprxscpio. Necdum angelus verba
beas Spiritum, veniasque ad tomplum Dei. Ecce Qnierat, et eccc multiludo ccclestis exercitus lau-
nuuc stas in tcmplo Domini Jesu, hoc est, in Ec- dare cmpit et benedicere Deum. Cura hoc pastores
clesia cjus, hoc cst tcmplum de vivis lapidibusex- trepidi perspexissent,ct angelus recessisset ab eis,

structum. Btas aulem in templo Domini, quando dixcrunt ad invicem Eamus BeUilchem, ct videa-
:

vita tua,et conversatio Ecclesiee fuerit appellatione mus factum quod Dominus oslendit nobis. Venerunt
dignissima. Si veneris spiritu ad templum,invenies et invenerunt parvulum. Tam illi quam parentes,
parvulum Jesum, levabis illum brachiis tuis et di. videntes qua) lacta fuerant, admirabantur super
ces i\'unc dimilis servum tuum, Domine, in pace,
: hoc. Et de Simone scribitur, quod ruraorem au-
secundum verbum tuum. Simulque attende quod so- xerit miraculi, vel raagna pars fuerit, tenuitque
lutioni et dimissioni pax addita sit. Non enim ait, puerum in brachiis suis, et ait : Nunc dimitlis, Do-
Dimitti volo, sed cum additamento,in pacc dimitti. mine, servum luum in pace, secur.dum verbum luum,
Nam et bcato Abraha; hoc idem promissum est : quia viderunt oculi mei snluiare luum. Fastigium
Tu autem vades ad patres tuos in pace, nutritus in et ut itadicam, culraen super his quae jactabantur
senccta bona. Quis est qui moriatur in pacc, nisi de Jesu, et pateret raater illius rairabantur, sorrao
qui habet pacem Dci quie omnem sensum superat, Simconis fuit.Non cnim sulficit ei tcnere parvulum,
custoditquc cor possessoris sui ? Quis est qui de ct ea qua; de semclipso scripla sunt proloqui, sed

saeculo isto recedit in pace, nisi is qui inteliigit benedixit palri illius et matri : et de ipso quoque
quod Deus crat in Christo mundum reconciiians prophetavit infante, dicens : Ecce hic positus est in

sibi,nihilque inimicum habet adversarium Dei, sed ruinam et resurreciionem mntlorum in Israel, et
omncm pacem atque concordiam bonis in se operi- in signum cui contradicetur. Tuam quoque ipsius
bus assumpsit, ct sic in pace dimiltitur pcrgere ad animam periransihii gladius, ut revclentur de mul-
sanctos Paties, ad quos et sanctus Abrabam pro- tis cordibus cogilationrs. Quid sibi vult quod ait :

fectus est? QuiddePatribusloquar?adipsum quo- Ecce hic posiius est in ruinam ei resurrectionem
quc qui patriarcharum princeps et Dominus est, multorum in Israci/ Huic quid simile in Evangelio
ire Jesum. de quo dicitur : Melius cst resoivi et esse secundura Joannetn reperi scriplum In judicium :

cum lUe habct Jesum, qui audet loqui

Ckristo '-. : ego in mundum
iiium vcni, id qui non vidcnt ti-
Vivo jam non eyo, vivit vero in me Christus '^ Ut C deani, et qui vidcnt caici fiant '*. Quomodo ergo ia
igitur et nos stantes in teraplo, et tenentes judicium venit,ut non videnles dc nationibus vide-
Dei Filiura, amplexantcsqueeum,digni remissione, rcnt, ct qui prius videbant de Israel coeci lierent :

et proFectione ad meliora simus, oreraus omnipo- sic venit in ruinain et resurrpclioneni multorum.
tenlcm Deum, oremus parvulum Je-
et (42) ipsura In adventu eniai Doraini Sakatoris, qui prius ste-
suiu, qucm alloqui et tenere dcsideramus in bra- terant, corruerunt, ct qui cccidcrant, surrcxorunt.
chiis : cui est gluria et imperium in sscula Si-cculo- (Jna hajc est inlcrprclatio dc eo quod diclum cst :

rum. Amen. lure hic posilus est in ruinam ct resurrectionem

31J304 IIOMILIA .\VI. multorum in Israel. Est autcm ct alLius quid intel-
De co quod scriptnni est : « Erunt pater cjus et ma- ligcndum advcrsus cos vcl muxime.qui contra Con-
ter miranles super kis qux dicebantur de eo, »
ditorcm latrant.ct hinc inde de Vclcri Teslaraenlo,
usquc ail locum ubi ait : « Ecee iste positus cst
in ruinam et rcsurreelioncm inuttoruin in Isracl- » qu;c non inlclligunt, lc;jLiinonia congrcganles.sim-
Cap. 11. plicium corda dccipiunt. Aiunt onim Ecce Deus :

Et erant, inquil, pater illius et mater admirantes legis ot prophelarum, videto qualis sil hyo ia- :

super liis qute dicebantur dc eo. Congregcmus in quit, ^"',

occidani, viverc laciam : pcrculiam, cl ego

unum orluJcsu dicla scripLaque sunt de

ca quae iu rv sanabo : et non cst qni eruat dc manihus vwis. Au
eo, cL nunc sciro poLcrimus singula ciuaique digna diunl,()r(,«V/<i»J,cL non audiunl, ra'//ii'fl/o; audiunl,
esso miraculo. Quamdbrom minibaUir cL paLcr (sic perculiam, ot audiro ronLomnunl, ct ego sanalw.
enim appclluLus csL Joscph, quia luilriLiua fuil), Isliupinodi ocraHionihu.'^ CrcalonMn ciilumnianlur.
mirabaturel matcr superomnibus qua3 dicebantur IgiLuranLequam iMlorprolelurquom sonsumhabcul:
de eo. Quainam ergo sunt, quaj dc parvulo Jcsu E<jo intcrficiam el vivi/icabo, perculiam el sanabo,
fania di.spcrserat ? I'aslures eraiiL in regiono illa, opponam cis toslimonium Evungolii, dicamque ad-

i"
iLom. viu, l 'i. »-•
1'liil. 1, .';:. • Calat. ii, 29. •' Joan. i\. :v.t. '• Drul. xxxn, 39.

(42) Colligero hinc licct.soneisac Origonctn,oran- Filium, nciiuc euni hilio Polrcm. Hoc nimirum cri-
duin qiiidciii ciim Paln; Filium scd (livcr.so onilin- minaLur synodicu ft noi»is primura
Tticopliilu!» in
nis gcncro (lu.c illi mullam invniium docLrina po-
: vulgula intcr llioiunyminnas episl. 92, n. 2, col,
peril, pcrindo aliiuo scnsisscL. A'oh csse nrandum 541, ((iiam Juvabil rocoluissc.
271 S. EUSEUll HIEIIONYMI 272
vefsiiin hccreticos. ^©5-f)0 Innumcrabiles quippo A rant, posUiuam Domini mandalum pra.-tergres3i
heeresea sunt,qu8e Evangclium secundum Lucam re- sunt,ccKpcrunt videre male et aspcctum obedientiai
cipiunt. Si propterca crucntus, ct in tantum saevus subripientc dc'icto, poslea pcrdidcrunt. Ego sic in-
et crudelis estConditor, quiadicit : Egoinlerficiam. telligo et iilud quod dicit Deus Quis fecil mu- ''"
:

et vivificabo : percuiiam, et sanabo, manifestissime tum ct surdum, videntem et cwcum ? Nonne ego Do-
e>t et Jesum ipsius esse Filium ; cadem siquidcm minus Deus Est oculus corporis quo terrena ista
'!

de eo scripta sunt : Ecce hic posilus est in rainam conspicimus, oculus secundum sensum carnis, de
et restirrectionetn multorum in Israel.Non in resur- quo Scriptura dicit Erusira incedis inflatus
'''
:

rectionem lantum, sed et in ruinam. Si malum cst sensu carnis. Cui habcmus aliuin contrarium me-
interticere, malum sit et in ruinam vcnire. Quid liorcm etdivina sapientem qui quia cacus in no- :

respondebunt ? Utrumne reccdcnt a cultu cjus, an bis erat, venit Jesus ut facerct eum videre, ut qui
quajrent aliquara inlerpretationem, et ad tropolo- non videbant, autem videbant, cteci
viderent, qui
gias confugienl, ut quod in ruinam venerit, beni- fierent. Juxta hunc ergo sensum,et hoc quod nunc
gnitatem magis quam austcritatem sonct? Et quo- habemus in manibus cst intelligendum Ecce iste :

modo justum eiit quando quid in Evangelio tale positus csl in ruinam, et in resurreclionem mxdlorum
reperitur, ad allegorias et novas inteiligcntias con- in hracl. Ilabco aliquid in me quod male slat, et
fugere : quando vero in Vetcri InstrumenLo,stalim peccati su^)erb;a se erigit : hoc cadat, hoc subrua-
accusare,et nullam explanationem,quamvis proba- tur. Quod si ceciderit : quod ante ruerat, surgens
biiis sit, recipere/' Sed et hoc quod scquitur : bi stabit.Interior homo mous quondam jacebat elisus,
judicium ego veni in mundiim islum, ut non videntes et exterior stabat erectus. Antequam crederem in
videant, et qui vident quamvis quaa- ccvci fiant ^^, Jesum, bonum in mo jacehat, malum stabat.
rant ut edisserant,implere non poterunt. Ego vero Postquam illc venit, tunc quod in me raalum fuit,
quia opto esse (43) ecclesiasticus, et non ab hajre- corruit, et expletum est illud *- Sempcr moHifxca- :

siarcha aliquo,sed a Christi vocabulo nuncupari,et tionem Jesu in corpore circumferentes. Et illud " :

habere nomen quod benedicitur super terram, et Mortifcale viemhra vestra super terram, fornicalio-
cupio tam opere quam sensu et esse et dici Ghri- nem, immunditiam, luxuriam, idolalatriam,veneficia,
stianus,a)qucilem et in veteri et in nova lege qusero Horum omnium utilis ruina facta est.
et ceetera.

rationem. Loquitur Deus : Ego interficium : iiben- Et de hac ruina dicitur. Ubicumque erit cadaver,
ter habeo ut interficiat me Deus. Quando enim ve- illic congreyabunlur aquiUie ". Gadaver (44) quippe
tus in me homo est, etvivo adhuc quasi homo,cu- a casu nomen acccpit. Una esl heec ruina,ad quam
pio ut occidat veterem hominem,
in me Deus
primum venit Jesus nec potest facerc resurrectio- :

et vivificet mePrimus enim, ait, homo C nem, nisi ruina preecesserit. Venit ante destruere
c-x raortuis.

de terra terrenus secundus homo de cceto coclcstis. quod in me malum fuit,ut, illo destructo et morti-
Sicut portavimus imaginem terreni, porlcmus et ficato, cousurgat in me et vivificetur id quod bo-

imaginem coclesiis ^'. Secundum hunc sensum intol. num est, ut consequamur regnum ccelorum per
ligitur et illud : In judicium cgo veni in mundum Doininum nostrum Jesura Ghristura, cui est gloria
istum, ut qui noii vident, videant : et qui vident,C3Cci et iraperium in sascula saeculorum. Amen.
fiant. Habemus in nobis omnes humines, aspe- «©7-98 HOMILfA XVII
ctum et caecitatem. Adam et videbat, et non vide- De eo qucd scriplum est : « Erant paler ejus et ma-
bat. Eva quoque,antequam aperirentur ocuiiejus, ter admirantes super his qux dicebanlur de eo, »
vidisse describilur. Vidit, inquit ^^, mulier lignum, ef rursum usque ad eum locum ubi de Jnna scri-
bifur. Gap. n.
quia bonum ad comedendum, et oplimum ocutis ad
videndum, et tollens de fructu ligni, comedit, et de- Luca qui scripsit : Spirilus sanctus veiiiet super
dit viro suo, et comederunt. Igitur non erant Cffici, te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi, propler hoc
sed videbant. Deinde sequitur : Et aperti sunt oculi et quod nalum fuerit sanctum, vocabitur Filius Dei :
eorum Ergo caeci fuerant, nec videbant, quorum
^^. et qui raaniteste nobis tradidit, quoniara Virginis
oculi postea sunt aperti. Sed qui bene ante vide- D filius Jesus est, nec de humano conceptus est se-

"6 Joan. IX, 39. ^t

i Cor. xv, 47, 49. Qen. iii, 6. ss 39 ibid. 7. " Exod. iv, 11. *' Coloss. ii, 18,
II Gor, IV, 10. *3 coloss, iii, 5. "* Matth. xxiv. 28.

(43) Damus hanc Origeni laudem, quod interne- dit etyraologia, ut S. Epiphanius testatur Epist ad
civum cum haereticis bellum perpetuo gesserit, ea- Joannem Jeiosolymitanuii. inttir Uieronymianasoi
que continuo teneri firmiter ac credi jusserit, quae n. 4 Corpus hoc ob id ju.ita Gr:rcos Ssiji.a?, id est,
:

ab Ecclesia proponerenlur, Paraphilus in Apologia vinculum, sioe juxia aluim proprieiatem t.im\».7.,
Quomodo inquit, universa hxreticorum dogmata de- id esl, cadaver, ttici, quia animx de cxlo ruerint.
struens, ipse (Origcnes) semper aposloLicam confir- Enimvero sic vocant Grffici corpus exaniiue t.iw- :

maverit fidem, si velimus omnes seiitentias ejus con- [jLa.Adaraantiushanc conimodain nactus suas expo-
grcgare, et longum suiis est, et erit tam nohis^ qui sitioni elyniologiam, quam alias ad opinationem
scribimus, onerusum, quain legenlihus tsediosum. suam asserendum torquebat, hic ipsc scripserit :

(44) Hsec minime necesse est a Latino interprete uTOjijia youv airo TTtoWsoj; Xi-^^tiy.'., cadaver quippe a
verba suppleta arbitrari Cadaver guippe a casu ; casu nomen accepit.
fiomen accepU. Npi^ enim serael Origenes in hac lu-
 .

S73 TRANSLATIO HOMILIARUM OHIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. XVII. 274

mine patrem cjus Joseph testatus eit, dicens

: is'e :
A Nunc autem interpretandum quid sibi velit hoc
Eraiit illius et mutcr admirantcs super his
pater quod ait : Ecce hic positusest in ruinam, et in re-

qux dicebantur de eo. Quae igitur causa exstitit, ut surreclionem multorum in Israel. Me oportet pri-
eum qui pater non fuit, patrem esse memora- mum cadere, et cum cccidero, postea bene resur-
ret (4.5)? Qui simplici expositione contentus est, gere, ne Salvator causa fuerit malae ruinaB; sed
dicit : Honoravit eum Spiritus sanctus Patris vo- propterea caderc me fecil, ut consurgam, et multo
cabulo, quia nulrierat Salvatorem. Qui autem al- mihi ruina utilior fuerit, quam illud tempus quo
tius aliquid inquirit, potest dicere : quia genera- vidcbar stare. Stabam enim in peccato eo tempore,
tionis ordo a David usque ,ad Joseph deducitur *', quo peccato vivebam et quia peccato stabam, :

et ne videretur frustra Jobeph nominari, qui p.itcr prima mihi utilitas fuit ut caderem, et peccato
non fuorat Salvatoris, iit genorationis ordo haberot morerer. Dcnique et sancti prophetae, quando au-
lociim : pater appelliitus estDomini. Admirabantur gustius aliquid contemplabantur, cadcbsnt in fa-
igitur el mater siiper his quse dice-
pater illius ciem puam. Projiterea aulem cadebant, ut peccata
bantur de tam ab angelo, quam a muUitudine
eo, per ruinam plenius purgarentur. Ilocipsum et Sal-
ccclestis exercitus, necnon a pastoribus. Omnia vator tibi primum concedit, ut corruas. Ethnicua
quippe haec audiontes, vehementissime mirabantur. r> eras, cadat in te ethnicus : diligebas scortum, pri-
Dehinc Scriptura ait : lienedixit ei Simeon, et dixil mum in te scortum intereat : peccator eras, cadal
ad Mariam matretn ejus : Ecce iste positus est in ia te peccator, ut possis dehinc rpsurgero et di-
ruinam el in resurrectioncm multorum in Israel, et cere : Si commortui sunnis, et convivcmus : ct si

in si<j7i2iin cui conlradicetur. Et tuam ipsius animam mortis confurmes, .<;imul et rcsurreciionis erimus ".
pertransibit glailius, ut revelenfur ex multis cordi- Iste 209-300 igitur in ruinam ot in resurrectio-
bus cogitationes. Quomodo Salvator in ruinam et in nem multorum posilus est in Israel, hocest, in his
resurrectionem mullorum vennrit, est contem- qui plena possunt acie et ratione conspicere. Et in
plandum. signum cui contradicetur. Omnibus quae narrat histo-
Qui [<il. Quid] simpliciler cxponit, potest dicore, ria de Salvalore, contradicitur. Virgo mater cst, cui
in ruinarn eum veiiisse inlidclium, cl in resurrcc- contradicitur. Marcionitse contradicunt huic signo,
nem credentium. Qui vero curiosus interpres est, et aiunt, penitus eum de muliere non esse genera-
dicit, nequaquam eiim cadere qui ante non tleterit. tum. Ebionitae contradicunt signo, dicentes ex viro
Da niihi igitur, qui fuerit ille qui stetcrit, et in cu- et muliere ita natum esse, ut nos quoque nascimur.
jus ruinam Salvator advenerit, necnon et euni qui Habuit corpus humanum, et hoc signum est cui
coneurgul. Nam ulique ille consurgit, qui antoa contradicilur. Alii enim dicunt, eum venisse de
corruerut. Vidcndum cst utique, et forte C coclis ('i('))quale nos corpus habuisse, ut
: alii, talc

Salvator non aliis atque aliis in ruinam venerit ct per similitudinem corporis etiam nostra corpora
resurrcctionom multorum, sed iisdem ct in rui- redimeret a peccatis,et daret nobis spem resurrc-
nam et in resurreclionera venerit. Injudicium, ait, ctionis. Resurrexit a mortuis : et hoc signum eat
ego vcni, ul qui non videbnnt vidmut, et qui vide- cui contradicitur, quomodn resurrexit, et utrum
bant cxci fmnt *". Est enirn in nobis quod vidcbat ipst^ettalis qualis mortus est, an certe in melio-
prius, et poslea videre desivit : el aliud quod non ris substanti.»; corpus resuricxcrit. Et ost infinita
vidcbat, et postea coD[)it videre. Verbi gratia .-
contentio : aliis dicentibus, (ixuram ckvorum Tlio-
Volo idere illis oculis, quibus antea non vido- mae ostendit in manibus suis ** : aliis c rogione
bam, et qui postea reserati sunt, quoniam
inihi tractantibus, si idcm corpus habuit, quomodo clau-
post inobedientiam et Adam et ICva; nculi sunt sis ingressus cst ostiis, et stetit? Vides igif ur quem-
aperli, dc quibus superiori sormone Iractavimus. adinodum urgumcntis variis ctiam rcsurrectionis
** Matlh. 1, (i-lC). *" Joaii. ix, :5'J. - llom. vi, S, 5, .
*" Joan. XX, 11

(45) Schodfn (Irabii et Combedsii : 'At:).ojt:£pov Nunc ergo quando hipreticoa pronunliat, qui eum
LiEv o'jv \iyft>.x' 3tv 'iTt £T('xr,7Ev ocjtov to llv-Oaa to putanl. late quale nos corpus lnihuis.<!c, el a somet-
«Yiov TT| TO'j TTOtTpoi; TTpoijr, yop tqt. erstOTj to -atoiov i) ip.«a (lissontirc, at(]uo a veritulo Itmgius ahorrare
'iTjaoiJv avcOpi^J/aTo. AaOjTipov ol, Ir^ii r^ '{z^jfjt.}.'}- piimii friinlo vidcatur. Voruin ros alitor putanda
^ia Tov '1(1)7/,'^ (XTto AajtS i-itytoLXrjyr^iJvr 'tva iatj est, Ebionitas siquidoin porslringit, i]ui communi
Sf^^Tj 7:?p'.TTr, £7:'. tov
tov iI(0T^pa to-
(XTj '{fvWidCL^rai lege nituriP ox viro et niuliore goiioratum rorpus
yo\xbjr\, aXX' £y_Ti Xoyov eutTy^Setov, oti toOto riTTjp asi^uinp.^sisso sibi Cliristum iiiipic doliniobant. Ilinc-
avTjYop^jO/) TO'j kup(o'j. Simiilici eximilionc dici po- que udoii do illu i)iitundus csl loijui dissimililiuiine,
test lionoratum rum fui.^^sc a Spirilu sanclo patris quam ipscniot m
proicu.io lil)r>iruia De pnncipiis
vocahulo, iiuiti jnicrum Jcsum iiulricnif. .-1/ jii.vta nslruit inter nnstrum ol (jhrisli rnrpus Incarnn- :

altiorcm intcHcrtum, qu/a iirncridionis scrics Joscvli. /ic;. iiiqjiit. <'5/ (Ihiisliis^ cum Pcus csscl, et homo
a David dcducil, ne frustr,i vidcalur ail Joscjili des- nmnsil, quO'! Hcus cral corpu^^ a^sumpstt no<tro
.

ccndcrc qui tinn ijcnucral Snlcilorcin, ^cd rutiouiin corpori siinilt', co .<()/(> diffcrcns, quoil nalum cx Vtr-
habcat idoiirain, proplcrca putrr appcllatus csl Do- ginc de Spirltu sauclo cst. El qttoniam hic Jestu
mini. Ru.r.us. Chrislns nalus cl pa.ssus fsl tn vcntale, ct uon pcr
(10) Observatum est supra ad homiliain veris- 1 i imaqincm, comtuuni hac morte vere nwrluuscsl, vcre
sime crcdiluin iirobalum^iuo Oiiirciii, vcre huma- cnim n morluis ri'surre.dt.
num corpus, ct non emcntitum ("hrisluiu geslagso.
275 S. EUSEBII HIERONYMI 27G
ejus qnaestio concitetiir, ct signum cui conlra- A mortuus est quandiu enim abscondita^ erant co-
fit :

dicitur. Ego et hoc quod prophetarum ore pra3di- gitationes, nec prolatffi in medium, impossibile erat
ctum est, puto signum esse cui contradicitur. Sunt eas penitus interfici. Undeet nos, si peccaverimus,
enim plures haeretici, qui asserunt eum prophctis debcmus dicere Peccatum meum nolum feci tibi, et
;i :

penitus non fuissp prjcdicalum. Etquid me necesse iniquitatem meam non 301-2 ahscondi. Dixi An- :

est multa prosequi? Omnia qUae de eo enarrat his- nuntiabo injustitiam meam conlra nie Domino ^'. Si
toria, signum est cui conlradicitur. Non quod con- enim hoc fecerimus, ct revelaverimus peccata no-
tradicant hi qui credunt in oum nos quippe omnia stra non solum Deo, sed et his qui possunt mederi
:

scimus vera esse quaj scripta sunt scd quia apud vulneribus nostris atque peccatis, delebuntur pec-
:

incredulos universa,qua! de eo scripta su!it,signum cata nostra ab eo, qui ait Ecce drleho ut nubem ini- :

sit cui contradicitur. Deinde Simeon ait Et tuam quitates tuas, et sicut caliginem peccata tua ^^. Post
:

ipsius animam pcrtransibit r/ladivs. Quis est iste Simeonis prophetiam, quia necesse erat ut mulieres
gladius, qui non aliorum tantum, sed etiam Marige etiam salvarentur, venit prophetes mulier, de qua
cor pertransit? Aperte scribitur, quod in tempore scribitur : Et erat Anna prophetissa, filia Phanuel
passionisomnes sint apostoli scandalizati, ipso de tribu Aser. Quam pulcher ordo ! Non venit ante
quoque Domino dicente*" Omnes vos sc-andaliza- : T» virum mulier, sed primum venit Simeon, qui ap-
bimini in nocte hac. Ergo scandalizati sunt universi, pi^ehendit infantem, et tenuit in brachiis suis : de-
in tantum ut Petrus quoque apostolorum princeps inde mulier, cujus non sunt quidem verba digesta,
tertio denegarit. Ouid? putnmus quod, scandaliza- sed dictum est generaliter quod confessa sit Do-
tis apostolis, (47) Mater Domini a scandalo fuerit mino, et locuta de eo omnibus (jui exspectabant
immunis? Si scandalum in Domini passione non redemptionera Israel. Et juste sancta inulier spiri-
passa est, non est mortuus Jesus pro peccatis ejus. tum prophetandi meruit accipere, quia longa casti-
Si autem omnes peccaverunt, ct egent gloria Dei, tate longisque jejuniis ad hoc culmen ascenderat.
justificati gratia ejus et redempti, utique et Maria Videte, mulieres, testimonium Anuce, et imitamini
illo tempore scandalizata est. Et hoc est quod nunc illud, si quando vobis evenerit ut perdatis viros.
Simeon prophetat, dicens : Et tuam ipsiusanimam; Considerate quid de ea scriptum sit : Septem annis
quae scis absque viro peperisse te Virginem, quae vixit a virginitale sua cum viro suo, et reliqua,
audisti a Gabriele : Spiritus sanctus veviet super te, propterea prophefes fiiit. Neque enim ut libet et for-
et virtiis Altissimi obrvmljnbtt tibi, pertransibit inii- tuito Spiritus sanctus habitavit in ea. Bonum est et
delitatis gladius, et air.biguitatis primum, si qua potest virginilatis gratiam possi-
mucrone ferieris,
et cogitationes tuse te in diversa lacerabunt, cum dere. Si autem hoc non potuerit, sed evenerit ei ut
videris iilum, quem Filium Dei audieras, et scie- C perdat virum, vidua perseveret. Quod quidem non
bas absque semine viri esse generatum, crucitigi solum post mortem viri, sed etiam cum ille vivit
et mori, et suppliciis humanis esse subjectum, et debet habere in animo, ut etiamsi non venerit vo-
ad pnstremum lacrymabililer conqucrentem atque luntas ipsius et propositum, a Domino coronetur,
dicentem Pater, si possibile est, pertranseat calix
: ct dicat Hoc voveo atque promitto, si mihi huma- :

iste a me ^^. — Et tuam ergo ammam pertransibit nura aliquid quod non opto contigerit, nihil aliud
gladius, ut revelentur ex multonm cordibxis cogi- cfaciam quam incontaminata viduaque perseverem.
tationes. Cogitationes erant malai in hominibus, Nunc vero et secundae et tertiae et cpuartse nupti;^,
quffi propterea revelatoe sunt, ut prolat^ in me- ut de pluribus taceam, reperiuntur,et non ignora-
dium perderentur, et interfectffi aique emortua^ mus quod tale conjugium (48) ejiciet nos de regno
esse desinerent, et occideret eas ille qui pro nobis Dei. Sicut enim ab ecclesiasticis dignitatibus non
" Matth. XXVI, 31. «o
Ibid. 39. «^ Psal. xxxi, 5. ^2 Isa. XLiv, 22.

Hoc quoque supra notatum e.=t nobis ad ho-

(•'i7] mini, Chrysostomum in psat. xiii, Cyrillum in Joan-
milia li contra Origenem, ubi Mnr ain Christi ma- nem, aliosque nonnullos, qui Simeonis prophetiam
trem, utpote hominem. purgatione indiguisse a pec- eodem explicant sensu tametsi post dubitationem
:

cato sonsit, refragnri hanc sententiam orthodoxae statim auimo confirmatam Mariam fuisse, plerique
Ecclesiffi consensui, Tridentinique concilii decreto, •p. omnes minime diffiteantur.
sect. 6, can. 25, quo B. Virgo ni:]lum unquam in " (48) Haec quoque absona Ecclesiae dogmatis sen-
se pcccatum admisissc speciaU Dei privilegio decla- tentia est de iteralis nuptiis, quod ejiciant de rcgno
ratur. Idipsum hic reponimus Adamantio, qui scan- Dei. Et licet paulo post summam severitatem ipse
dali, i)ifideli/alis, ambignifatisfjue rcas notiis, cul- temperet .\damantius, et metuentis potius quam
pamque sanctissimae Dei Matri audet inurere. asserentis niodo pronuntiet: cum lamen eas quasi
Quanquam, ut nc quid dissimulem, scio, et cl. pio et Chrisliano homine indignas traducat, nolit-
Huctiiis notat,
hanc ipsam Origenis sententiam to- que digamum esse de Ecclesia, et dc co numero, qui
tidem prnpemodum vcrhls in cpit.tolam sutm 317 non habet rugam aut macitlam, et merito vapulat
retulisse magnum Basilium, qui gladii nomine flu- ab ecclesiasticis scriptoribus, praecipueque Theo-
ctuationem quamdam indicaii a Simeone tcribit, philo, et nolionera Kcclesiae pessime videtur acce-
divisuram in parles Maria^ atiimam, mortem pa- pisse. Notum Montanislarum et Novatianorum hu-
tientc Filio, juxta cjusdr-m orjiculum Omnes scan- : .iusmodiplacita onhodoxorum analheinatisconfixa;
dalix.abimini in mc. AlioquMi ad .can''t8.m Viigincm nec tamen diffitendum Origenis aavo secundas nu-
morlis Christi f'riicti)m nnn fui.sse pcrvenf urum. ptias licuisso. quiflem, sed aliquam tamen inconti-
Addit laudalus At^rincensis eiiiscopus Titum Bo- nenti<'c speciem pvss se tulisse, et poenitentiffi im-
strenum, Amphilochium, orat. 3. De occursu Do- positione notatae.
277 TRANPLATIO HOMILFARUM ORIGBNIS IN LUGAM. — HOMIL. XVIII. 278

Bolurn fi)rnicatio, sed ot nuptiae repellunt, neque A puero, qui necdum duodecim annos impleveral»
eniin episcopus, nec presbyter, nec diaconus, nec dicta sunt. Cum autem duodecim esset annorum,
vidua possuntesse digami : sic forsitan et de ccctu remanet Jerusalem. Parentes ejus ignorantes,
in
primitivorum iramaculatorumque Ecclesiae, quae quffirunt eum
soilicite, ct non inveniunt. Quferunt

non habet maculam, neque rugam, ejMcietur diga- inter affines, quaerunt in comitatu, quajrunt inter
mu3 non quo in cBternum mittatur incendium,
: notos, et in his omnibus non reperiunt. Quaeritur
eed quo partem non habeat in regno Dei. Memini, ergo Jesus a parentibus suis cum patre, qui nutri-
cum interpretarer illud, quod ad Corinthios scri- comes fuerat .Egyptum dcscendentis et ta-
tius ct :

bitur Ecclesix Dei, qxix est Corinthi, cum omnihus

: men non statim ut quasritur, invenitur. Nun enim
qui invocant eum "', dixisse me diversitatem Eccle- inter cognatos et carnis propinquos invenitur Jesus,
siae, et eorum qui invocant nomen Domini. Puto non in his qui corporaliter ei juncti sunt. In
enim moncgamum, et virginem, et cum qui in ca- multorum comitatu Jesus meus non potest inveniri.
stimonia perseverat, esse de Ecclesia Dei : cum Disce ubi eum quaerentcs reperiant, ut et lu quae-
vero qui sit digamus, licet bonam habeat conver- rens cum Joseph Mariaque reperias. Ei qujerentes,
sationem, ct Cceteris virtutibus pollcat, tamen non inquit, invcneruul illum in templo. Non ubicunque
esse de Ecciesia et de co numero, qui non habent t» in alio loco, sed in templo. Neque in templo sim
rugam aut maculam, aut aliquid istiusmodi ; sed pliciter, sed in medio doctorum, audientem et in-
esse de secundo gradu, et de his qui invocant terrogantem eos. Et tu ergo quaere Jesum ia tem.-
nomen Domini, et qui salvantur quidem in nomine plo Dei, quifire in Ecclesia quaere eum apud raa-
:

Jesu Christi, nequaquam tamen coronantur ab eo. gistros, qui in templo sunl, et non egrediuntur ex
Cui est gloria ct impcrium in srucula saeculorum. eo. Si enim ita eum. Porro si
quapsieris, invenies
Amen. quispiam magistrum esse. et Jesum non
dicit se

»03-4 HOMILL\ XVIIL habet, iste nomine tanlum magistir est, et ideo

De eo quod scriptum esi : « Puer autem creicebaf et apud eum non potest inveniri Jesus Verbum Dei et
confortabatur, » u:^que ad eum locum, ubi ait : sapieniia. luventus est, inquit, in medio doctorum.
« An ne sciebalis quia in his quw Patris mei sunt Quomodo in alio loco de prophetis scriptum est, sio
oportet me essc ? » Cap. ii.
medio doctorum. Si, inquit ", nunc intellige in
et
Natus est Dominus meus Jcsus, et ascenderunt alteri revclatum fuerit sedenli, primus taceat. In me-
parentes ejus in Jerosolymam, ut complerent ca dio doctorum sedentem inveniunt eum et non so- :

quae fuerant in lcf^e prfccopta, et ofTerrent pro co lumscdentem. sed et sciscitantem etaudicntemeos.
par turturum, et duos pullos columbarum. Tcnuit Et nunc pra^sens est Jesus, interrogat nos, et aiidit
eum brachiissuis Simeon, ut dudum lectum est, et C icquentes. Et mirabanlur, inquit, om/?«. Super quo
prophetavit de co qu<c narrat historia et post- mirabantur? Non super interrogationibus ejus,licet :

quara omnia in more completa sunt, reverluntur ct ipsa' mirabilcs crant, sed super responsionibus
parentes quo Jesus tunc (49) agebat et tamen ejus. Aliud est enim inlerrogare, aliud respondere.
:

crescebul et confortabatur sapientia ct grutia. Nec- Interrogabat magistros, et quia respondero non po-
dum qiiadraginta dies purgationis implcvcral, nec- teraut, ipse his, do quibus interrogaverat, respon-
dum Nazarclh vencrat, et Jam totain sa|)ientiam debat. Quod aulem rcsponsio non vicissitudinem
respiciobat. Potuit Scriptura diccrc, cresccbat et sermocinandi, sed doctrinam in Scripturis sanctia
conlbrtabatur, ct accipiebat spiritum ; scd qui eva" sonot, \ex divina le doceat. Moysos loquebatur,
cuaverat se formam servi accipiens ", statim ut Deus autem respondobai ei voce. Ilesponsio illa eu-
pro mundatione (.')0) ojus sacrificium oblatum est, rum erat, supor ignorantom Moysen Domi-
([uibu.s
id quud vacucfocerat, udimplovit : nou qund oorpus nus inslruobat. Intcrdum inlorrugMt Josus, inler-
ejus illico majus fuorit cfrectiim sod quod sacra- ;
duiu rospnndot, ^icul supru diximus. Quanquam
tius quippiam dcmonstratur, Scriptura icfcrente : mirabilis rjus inlerrogatio sit, tamoii inullo iniru-
Puer autem, crescebat et confortabalur, et rcplr.bntur bilior est rcsponsio.Ut igituret nns andiamuscun),
«a]o?wi/rt.Quairamussicubialibidcparvu!o acriptnm Q etproponat nubis quffisliones, quas ipsu dissoival.
8it, crescebat et confnrlabdtur, ut ex oolluliono niul- obsocromus illum, et cum laboro nimio et doloro
torum quid pliisin Dt)minoiioslrodicatur,iul(lligore qujrramus.ct lunc potcrimus invoniro qiiem qucri-
valoamus. I)e Joaiino: Pucr uulcm crcucbal ctronfor- mus. N()n enim fruslra scriplum cst : /•.';;(• ct patrr
tabatur:vl tamen non iHUV\[ur,ctrcplrbatursapicntia, /hh.i dolrnlrs qu.Trcbamus te: oporlcl onim qui qute-
8od coufortabatur spiritu. Hic voro do Doinini) : rit Jo9um,non nogligontor, nondissolulo.non trans-
Crescebat, inquit, et conforlabatur, ct rcplrbalur sa- ilorio ((u.rrerc, sicut (|un«runt nonnulli, ot idco
pientia. ct gralia Dei eratsupcr eum. Ha-c omnia dc invouirc non [lossuiit. Nos aulom dicamus : /)('/r»J-

»' I Cor. I, 2. >* Philipp. ii, 7. " I Cor. xiv. :M\

(40) Uescripsimns tunc, pro qiio iiun<- logobatur purgalinuo o\ Origoni.H scnsn diximus, quibus, ad
antca, idquo gonus aliaiutonlum tnoili raslinHinus. lolloiidiinil)l!isphoinia»sii9pioioncin.addopr.rclar«in
Rec voro oouliwlus i»auIo ailliuo viili tur impodilus. ox ?ubs("(|uoiili ojusdom homilin sontcnliam : Ant-
(50) Recole qu;o superius ad h(>mil. hao do t i ma Jc.^^u nunquam pcccati sorde tnacitlala rst.
279 S. EUSEBII HIERONYMI 280
tetquxrimus te. Et curn hoc dixerimus, ad laboran- A compleretur. Ibont itaque parentep ejus, juxta con-
tem animam nostram, et cum dolore qurfirentem, suetudinem, in Jerusalem ad solemncm dicm Pas-
respondebit et dicet : Ne.scitis quia in his qua; siint chfs. Et cum factus fuisset annorum duodecim. Dili-
Patris mei me oportet esse ? Ubi aunt hcTretici impii genter observa, quia prinsquam duodecim essct
atque vesani, qui asserunt non csse Patris Jesu annorum, sapientia Dei et ca;teris, qua; de eo scripta
Christi legem et prophetas ? Gerte Jesus in
templo sunt,complebatur.Cum ergo,ut diximus,duodecim
erat, quod a Salomone constructum erat, et confi- esset annorum et juxta morem dies solemnitatis ex-
tetur templum illud Patris sui esse, quem nobis re- pleti essent, et revertercntur parentes cum infan-
velavit, cujus Filium esse se dixit. Respondeant tulo Jesu, remansit puer in Jcrusalcm, et nescie-
quomodo allerbonus, et alter sit justus Deus.Quia bant parentcs ejus. Et hic sublimius quiddam quam
igitur Salvator Creatoris est Filius, in commune humana natura patitur, intellige. Non enim
Patrem Filiumque laudemus, cujus lex, cujus et simpliciter remansit, ct parentes ejus ubi esset
templura est. Cui est gloria et impcrium in sascula ignorabant ; sed quomodo in Joannis Evangelio
saeculorum. Amen. scriptum est ", quoniaminsidiabantur ei Judaei, et
305-6 HOMILIA XIX. elapsus est de medio eorum, ct non apparuit sic :

^t nunc puto remansisse puerum in Jerusalem, et

De eo quod scriptum est : Putr autem crescehat et .<
g
confortabatur, » usque ad eum locum ubi ait : « Se parentes ejus ubi remanserit ignorasse. Nec mire-
niores in templo interrogat. » Cap. ii. mur parentes vocatos, quorum alter ob partum,
Quianonnulli qui sanctaj Scripturae videnturcre- alterob obsequium, patris et matris meruerunt vo-
dere, quasiin gloriam omnipotentis Dei divinitatem cabula. Sequitur dolentes,.mqvi\{, quxrebawus
:

Salvatoris negant, justum mihi videtur, ut ipsarum te (51). Non puto eos idcirco doluisse, quia puta-
Scripturarum auctoritate doceantur in humanum rent errasse puerum, vel pcriisse : nec poterat ac-
corpus quiddam venisse divinuin non solum in : et cidere, ut Maria, quae sciebat se de Spiritu sancto
humanum corpus, sed in humanam quoque ani- concepisse, quae et angelum loquentem, et curren-
mam. Quanquam si diligenter sensuni intendimus Simeonem audierat prophetantem,
tes pastores, et
Scripturarum,plu3 aliquid anima illa habuit, quam timeret, ne puerum perderet oberrantem. Amove
cseterae hominum animse. Omnis quippe anima ho- hanc opinionem maxime de Joseph, cui ab angelo
minis, antequam ad virtutes veniat, vitiis sordida- prKceptum fuerat, ut tolleret puerum, et in ^^gy-
tur. Porro anima Jesu nunquam peccati sorde ma- ptum pergeret; qui audierat : ISe timeas toltere Ma-
culata est. Siquidem antequam ad duodecimum riam conjugem tuam, quod enini in ca natum est, de
eetatis pervenerit annum, Spiritus eanctus de eo in Spiritu sancto est ^*'.Nunquam fieri poterant, ut per-
Lucae scribit Evangelio : Pucr autem creicehat et con- ^ ditum formidaret infantem, quem divinum esse co-
fortabatur, et Hoc hominum
replebatur sapientia. gnoverat. Aliud quidquam dolor et quaestio paren-
natura non recipit, ut ante duodecim annos sapien- tum, quam simplex lector intelligit, sonat. Quo-
tia compleatur. Aliud est partem habere sapientiae, modo enim tu, si quando Scripturas legis, quaeris
aliud sapientia esse completum. Non ambigimus in eis sensum cum dolore quodam ac tormento, non
ergo divinum aliquid in carne Jesu apparuisse : et quo Scripturas errasse, aut perperam quid habere
non solum superhominem, sed super omnem quo- arbitreris sed quod illae intrinsecus habeant veri-
;

que rationalem creaturam. Et crescebat, inquit. tatis sermonera atque rationem, et tu nequeas inve-

Humiliaverat enim se, formam scrvi accipiens, et nire quod verum est ita et illi quaerebant ne forte
;

eadem virtute qua se humiliaverat, crescit. Appa- recessisset ab eis, ne relinquens eos, ad alia trans-
ruerat infirmus quia inlirmum corpus assumpse-
: migrasset, et quod magis puto, (52) ne revertisset
rat, et ob id iterum confortatur. Evacuaverat se ad coelos, cum illi placuisset, iterum descensurus.
Filius Dei ** et propterea rursum completur sa-
: Dolentes ergo quaerebant Filium Dci. Et cum quas-
pientia et gratia Dei erat super eum. Non quando
;
rerent, non invenerunt inter cognatos. Nequeenim
venit ad adolescentiam, non quando raanifeste do- poterat humana cognalio Dei Filium continere. Non
cebat ; sed cum adhuc esset parvulus habebatgra- n invenerunt inter cognatos, quiadivina majoraerant
tiara Dei : et quomodo omnia in illo mirabilia fue- notitia scientiaque mortali. Ubi igitur inveniunt
rant, ita et pueritia mirabilis fuit, ut Dei sapientia eum ? In templo. Ibi enim iuvenitur Filius Dei. Si
" Philipp, II, 7. 87 Joann. viii, 59. ^*»
Matth. i, 20.

(51) Schedoe Grabii et Corabefisii : T( os xai lU^- puer, aut errasset? Ahsit. Neque enim id e.xistiniare
Toyv auxov ; apa '6~i aiioAojXev 6 xals, '''1 (>"- i^ttzki.- potuit sapientissima Maria qu.v innumeras de eo di-
vTjtat ; "ATraYE. Oute yap ttj? Travaoaou Mapia<; f,v vinas acceperat reveiationes, neque Josepli. Sed quem-
ToO-o, -rfji; |J.'jp(ac; TXEp-. auToy Cc^a[i.Ev-/)(; Oeia; aTio- admodum si quis Scripturas, sensJim quxsierit, cum
xaA'ji|/E'.i;,0'jT£ TO'j 'Iwar)<p. 'aXa' wttop eav xic, t;r(iT^ dolore qua^rit non quod Scriptur(/. crr/ivcri(, aut per-
,

lpci.-yf,'/, 6o'Jva);.>.£vaj^ auTrjV ^r,Tei, ooy oj? tte— Xavr,-? peram quid liabuerit, sed quod verum ac niysticum
(j.£VT,v, ouoe oj? Ea(faXjj.svr,v, aX/,' (o<; e^oujav |J.ev tov sensum haljeat. at nondurn munifestum ; ita et illi
aXr/Jr] xal [i.ucrT'.y.ov Aoyov, jjLrJTraj oe Trec/xvsod/aevriv quxrebant Uominum nosirum Jesum Chrisium, ne
ouTO)!; xay.elvoi £^/]to'jv tov llupiov rjjjidjv ir,crouv foiie reccssisset ah eis, et eos dvseruisset. Ru^us.
Xp-.ffTOv, |j.rj'jT:oj<; arceffTrj «tc' a^j-ojv, ^-/^r.ux; xaTaAe- (5 ) Hocvero crt prae reliquis absonum omnibus
Ao'.rev a'jTO'j^ Cur quxrebant eum? An ne periisset
281 THANSLATIO IIUMILIAUUM OIliaENIS IN LUCAM. — HOMIL, XX. 282

quando et lu quaesieris Filium Dei, quaere primum A. t^t me esse. Erubescant omnes hfflretici, qui Evan-
in templo, illuc propera, ibi Christum, sermonem gelium recipiunt secundurn Lucam, et quae m co
alquo sapieiitiam, id ost, Fiiiuin Dei, roperies. Qiio- sunt scripta contemnunt. Haec, ut dixi, sint intel-

niam vero parvulus crat, invcnitur in meflio prae- lecta pimplicius. Qnoniam vero infertur : Ipsi

ceptorum, t^anctificans et erurliens eos. Quia par- aulem non iniellcxcrunt serinonem, sensum Scriptu-
vulus erat, invcnitur in medio, non eos docens, sed rcE diligeutius ventilemu3,si erant slulti et in.cipien-
interrogans, et hoc pro a;tati3 officio, ut nos dooe- tes, ut nescirent quid diccret, quiahocquod ait : In

ret quid pueris, quamvis sapientes et erudili sint. his qux suni Patris niei, me esse oportet, si^inificaret

conveniret, ut audiant potius magis-tri)S, quam do- in lemplo ; an aliud quiddam altius significct. et
cere desidorent, et :-^e vaiia optentatione non jact^^^nt. quod m.igis.-Edifioetaudientcs.Unusquisquo nostrum
Interrogubat, inquam, n!agi.«lr03, non ut aliqiiid si boniip fuerit atque perfcctus, possessio [)ei Palris

disceret, scd ut inlerrogans erudiret. Ex uno quippe est, et habet medio sui Jesum. Credamus quippe
in

doctrinae fonte manat et interrogare et respondere dicenti Quoniam in his qux sunt Patris mei, me
:

sapienter : et ejusdem scientia^ cpt, sciro quid in- oportet esse. Magis rationabile atque vivens, et ve-

terroges, quidve respondcas. Oportuit primum Sal- rum templum Dci hoc esse suspicor, quam illud

vatorem eruditcC interropationis magistrum fiori, ut p quod typice terrono opero constructum ost. Unde
posteainterrogationihusrcs[ion 'erctjuxtiralionom illo inlemplo, uL typice fuit, ita recessit et typice.
Dei, atque sermonem. Cui est gloria ct impcrium Egiessus estenim detomplo torreno dicens ^^: Ecce
in Sfficula s3:ciilorum. Anien. relinqueiur vobis do/nus vcstra descrta, et relinquens

8(59-10 IIOMILIA XX. domum illam venit ad possessionem Dei Putris, ad

Ecclesias in toto orbc disporsas, et dicit In his
De eo quod scripluui cst : « Quid est quud quwreluilis :

me ? n usque ad euni locum uln ait : Conscrviihat .< qu;v sunl Patris niei, mc oporfet esse. Tunc ergo non
Maria omnia verba hxc in corde suo. » Cap. iii. intellexerunt vcrbum, quod locutus est eis. Simul
Quajrebant Maria et Joseph intcr affinos Jcsum, et illu 1 altendito, quod quandiu in possessione
et non invenicbant : in couiitatu, ot inveniro non Patris sui fuitsursura erat, quia necduin plenam C\-

poterant. Q'irosicrunt in templo ; sod anud magi- dem Jo3ephet(5'i)Nariahabebant, proptereasursum

stros, et in mcdio praeceptorum inveniunt cuni. Ubi- cum co mancre non poterant sed dicitur dcsccn- :

cunque magistri fuerint, in medio inagistrorum in- disse cum ois. Crohro Jesus descendit cum discipu-
venitur Jcsus : si tciincn mogister scdoatin lomplo' lis suis, noc semper versatur in monte, ncc absque
et nunquam egrediatur ex eo. Profuit Jesus magi- finc sublimia tenet. In monle cum Petro est, cum
stris suis, et eos quos intorrogare videbatur, docuit Jacobo, cum Joanne, et rursum in alio loco cum
in medio eorum loquens, et quodammodo concita- C cseteris discipulis ''"'.
Porro quia non valebant hi qui
bat eos ad (iu;nn.nda, usque ad id locorum, ([UiB variis a?grolationibii3 laborabant, in montcm con-
utrum sciniit, an ignorarcnt, nosFC non pot(!r!int. scondcre, idcirco descondit, et venit ad eos qui
Invenitur Josus in medio magistrorum, ct inventus deorsum erant. Nunc quoquo scribitiir Dcscmdit :

dicit quaesitoribus suis : Quid est quia qxixrebatis cnm eis, et vcnil i\inarelh ^55\ et subjicicbalur eis.
me ? Nesciehatis quiain his qux suni Palris mei opor- Discamus, filii, subjocti esso parentibus nostris :

tet me esse? (b?>) Prinium simplicitcr senticntes ar- major minori subjicitur.Nam quia majorem Joseph
memur advorsiis impios hicreticos, qui dicunt non vidobat a-lato, propterea oum parentis honore co-
esse Condiloroin Patrem Christi Josii, nijquo Doum luit, omnibus liliis exompluin tiibuens, ut subji-

lcgis, sed noc prophotaium . Ecro Patcr, iJeiis tom- ciautur parontilius. Quod si patros iis non fiierint,
pli asscritur. Erubcsrant Valenliniaiii audicntes Je- subjicianlur his 'jui patriim ajtatem hibeiit. Quid
8um inquientom /n his qv.r sunt Palris mri opor-
: loquar de parcntihus ot iiliis ? Si Jcsus Filius Dei

«9 Matth. xxiii. :W '•«Malth. xvii, 1 xxviii, 10.

;

(53) Eaedcm sclicdaj : 'KvTaOO-/ o'>. aro OJaXjvcivoj Hooolo (|ii,o laudatis locis, ad rolU'iouilam ca-
4xo'jovt£i; Hz'. H:oo r^^j o vao; xa; vjv £v i^io;; 6 .\oi- D Imiiniaui ac vindic:iMd«m ah omiii perrali labc l>ei
ato;, f) xal TiaAai o-.a tcj vjiaoj YP^f^lAevo^, y.a! (oi; Malri III, diximiis. Nuno si laiiti ost ud oxf usanduin
iv (TxiaT? xat TJTToii; ti.op(poj[x=voc, atOitiOdjiav Xe- Origonem, Sixli Souonsislib. v Hihlioflir.r ti<]no\R-
YovTe;, ojy o o/;|/.'.oj;/Y'j;. ou^e o Bio; toj v<5|/.0'j,
i'T( tioiu-m iO subiioolamus. Puto, inquil, Ih-iiicnem
I

ouol Bto; TO'j va'i'j, oiJT'i; £jt'.v i IlaT/.p toO

6 vocahulo pl, n.r fidci, iiitcllr.ri^ic plenant coimlionem
Xp'.T:oij. Iloc loco Valeuliniani audicnlcs Dci fuisse omnium mii.^dcriorumdirinitatis ef humw.ttattsCliri-
tewplum, et in propri.s luissc. Chrislum quvtn olim sti. quam Mitna Vtrqo iioi.lum eo lemporc luihehat,
lex jnwdixcrut, quippc lanquani in unihris ac tnpts quamvis ca oinnia qu.r tum de Chrislo novrrat, cer-
repricscntahatur, eruhcscanl dhcrc, ncquc condifo- tissima ct iiiconcussa fiiic tcnercl
rem, ncquc Dcion lcyis, neque Dcum lcnipli Patrcni (55) Ea'dom aohofla* Kat f, 6noT»<J7(J|x£vo;
:

esse Chi isti. Ilr.r.i.s. aijToti;, Aii tojto St /,v 'iroTaiT^SiJievoc auToT;, Trap»-
(5'i) Vorum osl adoo, iu S. Viiginoin iiijuiiosiim 0£tY|Aa Ot5ouc TTiii Tot< v»\oic, "tva Ttfiwji T0'j; \tj-
esso Adaiiianliiim. Qiiam (iixoiat supra homil, [\, Twv Yovei;, xat •JzoTijTowTat aJToTc Kl criit sub-
purgiitioMO iiidigiiisbi', ot postca hoiiiil, 17, scanda- dilu.i illi.s. Proplcrea erat subdilus illis, flmnibtts fi-
lum passam dul>ilalionoiu(|iie do Fili(^ nuno niulto : liis dnns c.vcmplum, ul parcntes honore afficiant. ct
audaoiu^ incrodulitatis accusal aut pxiguio lidei. eis suhjtcianlur. Ilu.tUb.
283 S. EUSEBII HIEflONYMl 284
subjicitiir Joseph et Mariae, ego non subjiciar epi ^ nitamur deponcre parvulum, et destruere illum, et
8Copo,qui mihi a Deo ordinatus est pater ? Non sub- ad a^tates reliquas pervenire, ut nos quoque audire
jiciar presbytero, qui mihi Domini dignatione pr.Te- possimus : Tu aulem ibis ad pai)'es Luos cum pace,
positus est?Putoquod intelligebatJoseph,quiama- nuirilus [al. nutrilos] in senecla bona, utique spiri-
jor se erat Jesus,quod subjiciebatur sibi, et sciens tali, quffi est vere senectus bona, canescens et in fi-

majorem esse subjectum, trepidus moderabatur nem usque perveniens in Christo Jesu. Gui est glo-
imperium. Videat ergo unusquisque, quod ScPpc ria et honor et imperium in saecula saeculorum.
raeli(>ribus prffipositus sit inferior, et nonnunquara Amcn.
accidat, ut ille qui subjectus est, melior sit eo qui ail-12 HOMILIA XXI.
sibi videtur esse praepositus. Qnod cnm intellexerit De eo quod scri))tum Quinto decimo anno im-
e-t : «

dignitate sublimior, non elevabitur superbia.ex eo perii Tiberii Cxsaris, » usque ad locum ubi ait :
« Rectas facite semitas ejus. » Cap. iii.
quod major est, sed sciet ita sibi meliorem esse
Bubjectum, quomodo et Jesus subjectus fuit Joseph. Quando ad Judaeos (5G) tantum sermo propheti-
Deinde sequitnr Maria aiUem conservabat omnia
: cus mittebatur, Judaicireges ponebanturin titulo :

verbahaecin corde mo.Vlu?, aliquid qiiam de homine Verbi gratia : Visio quam vidit Jsaias filius Amos,
suspicatur, unde et custodiebat omnia verba ejus Judxam
adversiis .„„_„... et
_. adversus Jerusalem
..- in
incorde suo, non quasi pucri qui duodecim esset regno O&ix ct Jonathan, el Aehaz-, et Ewchiff ^-^
: nec
annorum, sed ejus quide Spiritu sanct conceptus alium quemquam, exceptis Judceae regibus, Isaiae
fuerat, quem videbat proficere sapientia et gratia video tempore designatum.ln quibusdam prophetis
apud Deumet homines.Jesus proficiebat sapientia, et Israel reges legimus, sicut ibi Et in diebus, :

sapientior per singulas videbatur aetates. Nunquid inquit, Jerohoam filii Joas regis Jsrael ^'^. Quando
sapiens non erat, ut sapientior fieret? An quoniam vero sacramentum Evangelii praedicandum erat, et
evacuaverat se formam servi accipiens, id quod in toto orbe Evangelium disseminandum, cujus
amiserat resumebat, et replebatur virtutibus, quas, princeps Joannes in eremo fuit, et orbem Romanum
paulo ante assumpto corpore, visus fuerat re- imperium,et tunc in quinto decimo Tiberii regebat
linquere ? Proficiebat ergo non solum sapien- anno verbum Domini ad Joannem factum esse de-
tia, sed aetate. Est aetatis profectus. Duse in Scri- scribitur. Et si tantum his qui de nationibus credi-
pturis feruntur a^lates, altera corporis quffi non est turi erant annuntianda salus fuisset, et penitus ex-
in potestate nostra, sed in lege naturae altera cludendus Israel, suffecerat dicens
:
Jn quinto :

animae, quae proprie in nobis sita est, juxta quam, decimo amio Tibetii Cxsaris, prseside Judxas
si volumus, quotidie crescimus, et ad summitatem Pontio Pilato. Quia vero et de Judaea et de Galilaea
venimus, ut non simus ultraparvuli fluctuantes, et C niulti credituri erant, idcirco et haec regna ponun-
qui circumferamur omni vento doctrinae, sed esse tur in titulo, diciturque Tetrarcha Galilxx JJe- :

parvuli desinentes, incipiamiisesse viri,atque dica- rode, et Philippo fraire ejus telrarcha Jlursex et
nius : Quando factus sum vir, destruxi ea quae Trachoniditis regionis, et Ijjsania tetrarcha Abitense,
erant parvuli^*. Hujus, ut dixi, aetatis profectus, sub principibus sacerdotum Anna et Caipha factum
qui incrementum habet animae, in nostra esl pote- est verbum Domini ad Joannem filium Zacharix ,m
state. Si aulem non sufficit testimonium, etiam deserto.
illud de Paulo sumanus exemplum Donec perve-
: Olim verbum Dei fiebat ad Jeremiam filium
niamus, inquit ^^, omnes in virum perfectum, in Anaihoth in diebus Josiae regis Judae ^^
Elchiae in :

mensuram xtatis pleniludinis corporis Christi. In nunc serino Dei fit ad Joannem filium Zachariae,
nobis ergo est, ut ad mensuram perveniamus aetatis qui (57) nunquamfactus estad prophetas indeserto.
corporis Christi, et si in nobis est, omni labore Sed quia plures fllii credituri erant desertaj magis
*' 1 Cor, XIII, 11 " Ephes. iv, 13. " Isa. i, 1. ®^ Amos i, 1. ^^ Jer. i, 1.

(56) Effidem schedaj 'Eiit ixlv xw TTsvTexatoexaxoj

:
]) daea in mysterio autem Evangelii, quod per totum
;

irapa 'louoaoot;; XT,pucrcrojXEvijj Xoycjj Trpocpr^Tixoj ^aa orbem prsedicandum erat, describitur imperium Ti-
Xeta [xovov 'louoatcov avaYpaoExat. "Opaatt; yap, cprp berii Caesaris, qui universo orbi imperare videbatur.
Tiv, fjv 'Haata? ev ir^\j.ipix:c, 'O^tou, xai 'Itoa-
elosv Ac siquidem solx gentes salvandas fuissent, filiis vero
6d[x, xat 'Aya^, xai 'Ei^eytou, o't eSaatXeuaav tt;; Israel omnis fuisset prxclusa salus, satis fuisset so-
loooata;' eui 6e ii\> [jLuaTrjpiw tou EuayyeXtou \}i\- lius Tiberii mentionem facere. Cum autem Galilaeos
AovTi ev oX(|j T(o xo(j[j.(^ xr^p u(T(T£CTOat, ^jye^jt.ovta Ti§£- etiam atque Jturseos, Trachonitasque credere oportet,
piou Kataapo; tivaYpatfeTat , o<; eSoxet xou x6a(Jiou idcirco regna lisec seu toparchise describuntur RUiEus. .

6'Xou cTvat PaatXe'j;. Kat et [Jiev o't dcTio twv eOvojv (57) Eaedem schedae OuoeitoTe •^k^iovt p-^[j.a Oeoj
:

|X(5vot e[i.£XXov aoj^eaOat, tA^kt^ ol dtTreXixXetaTO f, eitt Ttva Twv Trpotp-^T(I>v ev ttI epr] [ji.(}J, el ]X(\ vuv [jkjvov
aojTTipta Ttijv u't(i)v 'Iapaf,X, fjpxet t6 [JivrjaOvivat [j.6vov ota Ttva [JLuaTtxfjV 6ewp(av. 'ETtctof, yap iyeXXe TioXXdt
Tto£ptou. 'Eu£t 0£ SeT tou<; dciKJ t-^? FaXtXata;, xat Ta T£xva Tfj<; epr^iJLOu [jiaXXov etvat, TouTsaTi ttJi; l\
Tou? aizh xr^c, 'iToupatai; xat TpaytovtTtooi; TrtaTeuetv, eOvcov 'ExxXrjatac, f^uep zr^c, l^ouar,!; uy^ avSpa tov
Sta TouTO (ivaYpa'^ovTat, xat auTat at ^-JaatXeTat, et'- vc);j.ov, Tfj(; 'louSatcov cp7)[j.t auvaytoYTii;* 8ta touto
Touy To-apytat. Dum propheticus quidem sermo Ju- 7Lp6(; 'Icoavvr,v eyeveTO pf^j-ia 0eou ev epr^^xcjj. Et -^k^
d.-eis prxdicalw\ regnum solum Judxorum describi- [xf, TOUTO fiv, ex ireptaaou eTtotet XT|puaacijv ev epv^^jicjj.

gir ;
visio enim, inquit, quam vidit Isaias in diebus Nu7iquam factum verbum Dei super aliquem
est
ziae, et Joathan, et Achaz, qui regnaverunt in Ju- propheta7'um in deserto, nisi nunc solum oh aliquam
285 TRANSLATIO IIOMIUARUM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. XXII. 286

quam ejus qufn habet virnm ^" : idcirco factum cst A Quam viam noniino praeparemus? Nunquid corpo
verbum Joannom filium Zachariae in deserto.
Dei ad ream ? Aut potest sermo Dei tali itinere pergftre ?

Simulque considera quod magis rationem babet si An intrinsecus pr.-pparanda ept Domino, in corde
mystice intclligatur deserttira, et non secundum nostro recta et a^qualis seinita cr^mponenda ? Ha;c
simplicem littcram. Qui enim in deserto pracdicat, est via pcr quam irgrcssus est sermo Dei, qui in
superflue facit ibi vociferari, ubi se loquentem nul- humani corporis capacitate consistit. Magnum est

lus cxaudiat. Praecursor ergo Christi, et vox cla- cor hominis, et spatiosum, et capax, si tamen mun-
mantisindeserto, pra^dicat in deserto animae, quae dum fuerit. Vis ejus magnitudinem latitudinemque
non babebat pacem. Non solum autom tunc, sed cognoscere? Vide quantamdivinorumsensuiim ma-
et in praesenti primum lucerna ardens et lucens gnitudinem 313-14 capiat. Ipse,ait,dedit mihieo-
venil, et prfndicabat baptisma poenitentiffi, in reinis- rum,qua; sunt, notitiam, rationem mundi scire, et
sionem peccatorum : deinde lux vera subsequitur, opera elementorum, principium et finem et raedie-
quando lucorna ipsa loquitur : Illum oportet cre- tatem sEeculorum, temporum varietates, ettransla-
scere, me aiifem mimii^'' (.58) . Fit verbum in doserto, tionem mensium, annorum cirrulos, et siderum
et venit ad omnem circa regionem Jordanis. Quae sedcs, naturas animalium, et furores bestiarum,
enim alia loca debuit circuire Baptista, nisi vicina -d spirituum violentias, et cogitationes hominum, di-

Jordanis, ut quicunque voluissent agere pfeniten versitates vim radicum *^ Vides

arborum, et
tiam, praesto essent ad lavacrura aqu.i?? Porro Jor- non parvum esse cor hominis, quod tanta ca-
danis(.59)d(?,sT(???(/(???5 interpretatu r.Descendens autem piat. Ncque in corporis quantitate, sed in forti-
et largo imnetu currens fluvius Dei Salvator noster tudine ejus intelligo, qua^ tantam scientiam capiat
Dominus est, in quo baptizamur. Quam veram veritatis. Ut autom ct simplices quosque quotidia-
aquam salutarom, in remissionem quoque peccato- nis exeraplis ad credendum adducam, qucd grande
rum in baptismo pra-dicat: venile, catechumeni, sitcor hominis, vidoamus. Quascunqueurbestrans-
agite poenifentiam, ut in remissionem pcccatorum ivimus, haberaus illas in animo, et qualitates, et
baptismaconsequamini.rnrcmissionem peccatorum situs platearum, murorumque, et aedificiorum in
ille accipit baptisma, qui poccare ilosistit. Si quis corde nostro vorsantur. Viara sumus, quam ingressi
enim peccans ad lavacrum venit [al. ei] non fit memorire pictura ac descriptione retinemus
in :

remissio p''^catorum. Propterea obsccro vos, ne mare quod navigavimus tacitacogitatione amplecti-
absque cautela et diligenti circumspectione ad ba- mur. Non est parvum, ut dixi, cor hominis, quod
ptismum vcniatis, sed ostendatis primum fructus potest tanta capere. Si autera non est parvura tanta
dignos pccnitcntise. Facite aliquid temporis in con capiens, consequenter in illo via Domini prsepara-
versatione bona, raundos vos a cunctis sordibus ^ tur, et recta fit pemita, ut ambulet in illa sermo
vitiisque scrvato, ; et tunc vnbis romissio pcccato- Dei atque sapiontia. Pra^para viam Domino per
rum fiet, quando creporitis et ipsi propria peccata conversationem bonara, et egregiis operibus tene
contemnerc. Dimittite delicta vostra, et diniittentur seraitara absque offensa ulla dearabulet intcVer-
:

vobis. Hoc autora ipsura quod nunc dc Veteri In- bum Dei, et donettibi mysteriorum suorum adven-
strumento ponitur, in Isaia prophcta scriptum le- tusque notitiam. Cui est gloria et imporium in sa?-

gimus, ibi cnim dicitur Vox clamanlis in dcserto : : cula s.oculorum. Amen.
Parale vitim Domini, rectaa facite semitaa ejm ^*.
3G5-10 IIOMILIA XXII.
Vult Dominus in vobis reperire viam, ut possit in De co (jUoU scrip.iim cst « Omuis ra'/M implt't>i!ur, »
:

vestras animas ingredi, etitersuum facere. Praepa- usqiic (id nnn lociim lOn ait « Polrns cst Dcus :

rate ei semitam, do qua dicitur Iteetas facite semi- :

itc lapiditms istis snscitare /ilios .\l>rah.T. » Cap m.
tas ejiis Vox cUnmndis in dcserto. Vox clamat,
: Videamus qn.r in Chrisli pra?dicenlur adventu,
praeparate viam. Primo enim vox ad uures porvc- intor quae prinuiin dc Joanne pcribitur: Vo.r cla-
nit dcindc post vocom, imo cum voce, amlilum
: mantis in dcscrlo : Paratc viam Vomini. rcctas fa-
serrao pedetral. Jiixta hunc sensum a Joanne an- lito semitas cjus ". Kt quod scquitur proprie do
nuntiatus est Chrislus. Vidoamus crgo quid vox dc- [) Domino Salvuloro est. Ncque enim a Joanne omnis
verbo annuntiet. PrcVparate, inrpiit, viam Domino. vallis irai^Iolae.^^t. scd a DoniinoSulvatore. Seipsum

Gal. IV, 27 : Isa. i.iv, 1.

''"'
Jo.ui. iii, '.](). "* Isa. xt., 3. '^'^
Sap. vii. 17-'Jt). " Isa. xi., .?.

mysticam considcrationem. A'«r/i (luoniam fuluri cnnil Ta6o(v(ov Y*p £^'^ aXr.Ou»; 6 ::oTa(ti< Toij rteo-j, t6
mulli fitii desert.r, lioc cst, Ecclc.si.r c.r (lentilnis, n"<- jStop To oXt,0'.v6v, t6 'jor»p t6 j«iiTrp',ov. Vcnit in
gis (juam cjus (jii/i' l('fjrm laniiuain virnm halict, hor omnen. rogioiicm Jordaiiis. Qu»' cnim dcccl-at lia-
est, Judseorum .siinagoijiv. pioplcrca ad Jounncm fa- ptistum loca prragrarc, msi Jordani confniin, ut si
clinn cst verhinii Dci in dcscrtn. Sisi ctiim hoc ita sc ijuis vcllct pn nilcntiam mjcic, profinus purii copiam
hahcret, fruslra pr:vdicas.sct in dcserlo. Uu.r.us. lialicrct '? Jorilains nutcm inlcrprclatur dosoondeni».
(58) Eicdein scbediu : 'MXOsv ei; iraaav jtEpt- Dc.sccndil cniin vcrc Dci (luvivs, aijua vera, aqua sit-
^wpov Toj 'lopoavo'j. no'j xov lJaT:i:'.T:f,v
Y^p ^Set lutaris lu.
itEptip/£70«!, f) t\^ ffiV irEpfvtopov ToO 'lopSivou, W (50) Kl vern in Origenian. Loxico y.aTioaj*;, id
I4v Ttc po'jXr,Ta'. [isTavoElv, cjbEiu; syTTop^^d^ tou ro- caidcsccnsio, intorpralotur, qua* el Philoni olymo-
Ta;jL0'j ; ep(jLr,ve'jeTa'. 81 "lopSavT);, xataSalvwv. K^t- logia placuit.
J587 S. EUSEBll HIEHOISYMI 288
unusquisque consideret, quis erat antequam crede- A bus ad baplismura Joannesloquitur, attendendum,
ret tunc animadvertel, valleia humilem, vallem Si quis vult baptizari, egrediatur. Manens cnim in
:
se
fuisse prcPcipitem in ima demersam. Quando venit pristino statu.et mores suos et consuetudinera non
Oominus Jesus, et misit Spiritum snnctum vica- relinqucns, nequaquam rite ad baptismura venit.
rium suum, vallis omnis expleta est. Expleta est Ut autera intelligas quid sit cgrcdi ad baptiiimum,
autem opcribus bonis et fructibus Spiritus sancti. accipe testimonium et ausculta verba quibus Deus
Charitas non sinit pcrmanere te vallem. Quod si loquitur ad Abraham Eyredere de terra (ua'^, et
;

pacem habueris et sapientiam et bonitatem, non lavacrum turbis,

reliqua. Egredientibus itaque ad
solum vallis osse desistes, sed etiam mons csse non egressis, sed lantum egredieutibus, Joannes
incipies Dei. Quod tamen de gentibus quoLidie jam
ma< loquitur quae sequuntur. Si enira egressi fuis-
gis fierividemus, atque compleri, Om^iis vallis sent, nunquam ad eos diceret, generatio vipera-
itn-
;)/eW/Mr; quain de populo Israel. qui de excelso rum. Quaecunque igitur ad illos loquitur, ad vos,
depnsitns est : Omnis, inquit, mons et collis htmi- 31 7 -18 calechumeni et catechumenoe, loquitur,
liatttur. Mons erat quondam ille populus et collis, Qui disponitis venire ad baptisraum, considerate
qui depositus est atque destructus. Illorum delicto non forsitan vobis dici possit, (jeneratio vipeiarum
salus gentibus data est ad aeraulandum eos ". Quod et illud qnod sequitur, nisi pravitatem venena
p Sed
et si contrarias fortitudines, qu« adversus mortales que serpentum de corde vestro expuleritis, dicitur
erigebantur, dixeris raontes et collts esse depositos, ad vos Qui ostendit vobis fiigere ub ira ventura 1
:

non peccabis. Ut enim irapleantur hujuscemodi IMagna huic saeculo impendet ira: omnis iram Dei
valles, humiliandae sunt. Scd et hocquod in adventu passurus est mundus tantam vastitatein coeli, et :

Christi prephetatum
utrum expletum sit, con-
est, latitudinem terrje, et stellarum choros, splendorem
teraplemur. Sequitur enim Et omnia prava erunt in
: solis, et luuce nocturnae solatia, Uei ira subvertet.
directa. Unusquisque nostrum pravuserat, si tamen Haec enira omnia propter hominum peccata transi-
non ct usque hodie perseverat et per adventum : bunt. Et olira quidem super omnia tantum in terra
Christi qui factus est ad animam nostram, prava vcnit ira Dei,quia omnis caroreliquerat viam suara
quaeque directa sunt. Quid enim tibi prodcst, si Ohri- super terrram"^: nunc autem et super ccclum, et
stus quondam venit in carnera, nisiquoqueadtuam super terram ventura est ira Dei. Cceli pertransi-
animamvenerit?Oremusutilliusquotidie nobis ad- bunt, tu autem permanebis (ad Deum dicitur), et
ventus fiat, et possimus dicere Fivo autem jam : omnes sicut vestimentum veterascent''^. Videte qua-
non ego, vivil autem in me Cliristus ""*. Si enim Chri- lis ct quantdira sit.quse mundum omnem consum-
stus vivit in Paulo, non vivit in rae, quid mihi ptura sit, et puniet eos qui poena digni sunt, inve-
proderit ? Cum autem et ad me venerit, et fruitus G nietque malcriam in qua se exerceat. Unusquisque
illo fuero, sicut fruitus est Paulus, tunc et ego Paulo nostrum ex eo qnod gessit, irue materiara praepara-
sirailiter loquar Vivo jam non ego, vivit vcro in
:
me vit. Secundum duritiam enim tuani et imptvnitens
Cliristus. Consideremus ergo caetera, quaj in Chri- cor ihezaurizas tibi iram in dieirae et reveladonis ju-
sti prffidicentur adventu. Nihil te asperius erat. sli judicii Dei, dicitur ad Roraanos '^. Dein sequi-
Vide pristinos motus tuos, vide iram, etca^teravi- tur : Quis ostendit vobis fugere ab ira vcnlura ? Fa-
tia, si tamen cessaveruntessequajfuerant, ergo fructus dignos pcenitentiae. Et vobis qui ve-
et intel- cite
ligis nihil le asperius, et (ut significantius loquar) nitis ad baptisraum, dicitur : Facite fructus dignos
nihil fuisse inaequalius. Conservatio tua inajqualis pcenitentise. Vultis scire qui sunt fructus poeniten-
erat, et sermo et opera inaqualia. Venit ergo Do- tiae ? Charitas fructus estSpiritus, gaudiura fructus
minus raeus Jesus, et exffiquavit asperitates tuas, est Spiritus, pax, patientia, benignitas, bonitas, fi-
incomposita quffiqu-e vertit in vias planas, utfieret des, mansuetudo, continentia, hujusce- et reliqua
in te iter sine offensione, modi ". Si haec omnia habueriraus, fecimus fru-
et leve [forte lajve], atque
purissimum, gradereturque Deus Pater, et in te ctus dignos pcenitenti^. Rursum diciturad eos qui
Christus Dominus mansionem apud te faceret, di- ad Joannis baptismura veniebant Et ne incipiatis :

ceretque Ego et Pater meus veniemus et mansio- n dicere intra vosmetipsos, patrem habemus Abraham:
:

"
ncmapuaeum faciemus ''^. Sequitur: Et videbit dico enim vobis, quia potest Deus de lapidibus istis '
'

omnis caro salutare Dei. Tu quondam caro eras suscitare filios Abraham (60). Prophetat Joannesno-
imo ut mirabilius luquar, cum adhuc in carne sis, vissimus prophetarum expulsionem prioris populi,
vides salutare Dei. Quid autem sibi velit quod dici- et vocationem gentium. illis eiiira qui de Abrahara
tur, omnis caro, eo
quod nulla excipiatur quae non gloriabantur dicit Et ne incipiatis dicere in vobis- :

videatsalutareDei, relinquo intelligendum his qui metipsis, patrem habemus Abraham. Et de gentibus
sciunt Scripturarummysteria. Qusrnam egredienti- rursum loquitur Dico enim vobis, quia potest Deus :

'^ Rom. XI, 14. '1*

Gal. II,
ii, 20. ^^ Joan. xiv. 23. "3 Gen. xii, 1, ^* Gen. vi, 42.
''^
Psal, ci, 27-
'*
Roin. II Gal. v, 22, 23.

(60) SchedcB Grabii et Corabefisii Twv [jlev o3v : Judxorum igitur eversionem hoc modo prophetat, et
'louoaiwv ojTOJ xr,v xaOatpsaiv TrpomrjTsust, Ei<jiyt'. inducit vocationcm genlium quas etiam lapides vo-
8= IBv ov T/iV y.Xr.T-.v, o'Jc xat Xteou; ovojjiaJ^Et, cat, Ru.Eus.
 ,

289 TRANSLATIO HOMlLIAFiUM OHIOENIS IN LUCAM. — IIOMIL. XXIII. ^90

De lapidibus latis suscifare filios Abrahse. De qiiibus A C'im autem tantu post saecula nuxerint, et lam in-
lapidibus ? (61) Non utique lapides irrationabiles numerabiles anni ab illo lempore usque ad prje-
corporeosque monstrabat, sed homines insensibiles sentem dicm 3 1 9-29 transierint, quomodo Spirilus
et quondam duros, qui quia lapides et ligna ado- sanctus in prophota dicat : Ecce securis ad radices
rabant, implotum pst iilud quod in psulrao canlaba- arborurn posila est, dobemus inquirore. Ego puto
tur: Similes illis fiani [al fiunt] qui faciunl ea, ct Israelitico popiilo prrqihetari, quod pr.rcisio ejus
'*. Vere qui vicina enira qui egrediebantiir ad
onines qui confidunl eis faciunt idola, sit. Ilis eum, ut
et confidnnt in eis, absque
similes sunt diis suis, baplizarenlur, inter c^-tera loquebatur Facite fru- :

sensu, sine ulla ratione, in lapides lignaque con- ctus dignos pwnitenliie ; el quasi Juiheis dicebat:
versi sunt. Cum enim tantum videant oreaturarum Ne incipiatis dkere in vobismetipcis, j.atrem habemus
ordmem, decorem, officium, tantam mundi pulchri- Abraharn. Dico enim vobis, quia pvtest Deus cx la-
tudinem, nohintdc creaturis intclligere Crcatororn, pidibus isfis suscifare filios .ibrahft. JIoc ergo quod
neque considerant tanta; dispensationis aliquam ait Ecci' seruris ad radices arborum posita est, Ju-
:

providentiam, aiiquem esse rectorem, scd sunt d;eis loquitur. Cui sensui et a[)Ostoiicum illud con-
CEci, his tantum oculis mundum videnles, quibus gruit, fractos esse ab hac securi infidelitatisramo8
irrationabilia jumcnta ct bestia; vident. Non enim p atque succisos, ut amputaret ex arbore non radi-
__: 1 t.,..i. :_ !,:„ ,.:,i^^t _..t: „i:
in his qux vident ratione rogi, ali-
" ... .1. 1:.- _..ii..i •
i .
•

animadvcrtunt cem, sed ea :

qufe de radicc pullularunt, utin radice
.

quam inosse rationem. Ilaic propterea, quia Joan- pristinai ai boris, rami possint oleastri in.seri *".
ncs dixerat Potest Deus dc lapidibus istis suscitare
: Omnis ergo arbor, qua; non facit fructum bonum,
filios Abrahae. Et nos igitur obsecremus Deuui, ut prfficidetur ct in ignem mittelur hunc enimfinem :

si quando fuimus lapides, veitamur in fdios Abraha; habet ut incendio concremetur. Deinde tres ordi-
pro his filiis qui ejecti sunl, et repromissioncm ado- nes inducuntur sciscilantium Joannem .^uper salute
ptioncmque suo vitio perdidcrunt (G2). Unum testi- sua: unus quem Scriptura appellavit populos exe-
monium adhuc de lapidibus ponam. Si(]uidom in untesad baplisma, alius queui publicanos nomiuat
cantico Exodi scribitur "" Vertantur in lapides^
: lcrtius qui militum appollatione censetur. Interro-
donec pertranseat populus tiius, Domine, donec trans- (ptbant eum turbs, dicentes: Quid faciemus? Qui
eat populus luus isle quem possedisti. Rogatur ila- respondens eis Qui habet duas tunicas, det ei qui :

que Deup, ut pauHsper convertantur in lopides boc noii hab' t : et qui habet cibos, simililer faciat. Quod
;

enim (63) Groecus sermo significantiu? sonat, ava- quidem, nescio si turba) conveniat prajcipi. Magis
XiOoujO()>Tav, donec pcrtranseat populus .Iud;eorum. enim apostolis quam vulgo congruit, ut qui duas
Haud dubium quin postquam illi transierint, gcn tunicas habet, unam tribuat non habenti. Et ut
tes Japidea) esse cessabunt, et pro duro corde reci- C scias magis hoc apostolis quara populis convenire
piont humanam in Christo ralionabilemque natu- audi quid a Salvatore dicatur ad eos Neque duas :

ram. Cui et gloria ot imperium in sajcula s;yculo- tunicas loUatis in fm"'. Duplex itaque vestimentum
rum. Amen. quo unusquisque vestitur, ot praicipitur utullerum
IIUMILIA XXIII. irihiiat nnn luibcnti, aliam intclligontiam sonat.

De eo quod scripum cst : « Ecce securis ad radices Vult enim nos Salvator, quomodo non habomus
arboriim posila est, > usquc ad eum locum uhi a>t: (iuobus servire dominis, sic nec duas habere tuni-
" Venerunt aulcni ct pubticani, lU baptizarcntur ab
cas, nec duplici vcstc ciroumdari, ne sit unum in-
eo. » Cap. III.
dumentum vcteris huminis.ct nltcrum novi. Econ-
Joaiines jam tompore Io{[uobalur: Ecce secu-
illo trario autem cupil, ut cxspoliomus nos veloroin ho-
ris ad radices arborum posita cst. Kt si([uidcm jam niinoin, ot induamus nuvuiu. Ilucusqu>.- facilis e\-
ingrueret consummatio, ot temporum finis instaret, positio cst. I»orro qiKcritur, quomodo uixla hanc
nulla mihi questio nasccretur. Dicercm cnim hoc interpretationem juboatur nobis non habonti tri-
quod ait Ecce securis ad radiccs arboris posita c.st,
: vestimentum. Onisnam est illo qui no unum
liucre
et illud Onniis enim arbor qu;c. non faril fructum
: (luidoin iuduincntum siipor carnom suam habet,
honum, pr;vcidcl.ur, et in iynem mitlctur, pru[)teroa n qui nudus est, t[ui omuiiio nulla vcsto coopcrlus?
prophotalum, quia in illo temporc complebatur. Noque vero hoc dico, quo non [)r;i'o.(iialur liberali^
'" "o
Psal. cxiii, 8. "^ Exod. xv, 10. Rom. xi IG, 17 seq. «' Mallh. x, 10.

YpaTTTai h tt, «;jOr, Trj iv Tr, 'K$oo«|j- '.•V-oAiOoOEtr,-

(jav Ta iOvY), rapiXOr^
eto; 6 Xao; ojto; ov
Jxt/,(T>.>" «!>; 5f,Xov 6'Tt jAS-i to rapeXOtiv tov Xaov.ur,-

xiTi (i7To)>iO(.jO£(r,jav, i/X' aroXaoiT(.jTxv j/f, < av <].

ToT; Y-''°''''^'* «^ T.f)'.'j~r/xis Tj-i, xa; oi TreTroiOoTE; Oj5ojr(vr,v. .{ilhur de Inpidibus .<;criplum csl iti canlico
Ir' ay-roT;. Non lapidcs anima carcnlrs monslrnbat /•,.ri'(/;. Vcrlaiilur iu la[»idos pcntes. doiiec perlransoat

sed homines sensu dcsiitutos. /dcrant cnim bapli- [)0|)uliis isto quom ixissodisli quia mrtnilestum e.^t :

smati ctiam (jcntilcs, quos lapidcs ftiain vorat, iHos /)<),</ Iransitum populi. gcntcs drsiiuras es.<e lapides,
assimilars idoUs qmv adorahant, ju.vla illiid Similos :
cl niimnni humanam rrcepturas. Iu.
illis liant, ([ui laciunt ca, et qui conrKiunt in iilis. ^CiH) Il;i'c ([uoquo, ut nomo non sonsit, interpre-
Ru^EUs. lunlis Hicrouymi ubservalio est.
^62] S-^edem scheda) "Et-. 8k r,i^\ -Co XiOcov yi.
:
 :

291 S. EUSEBII HIEKONYMI 292

tas, et in pauperes misericordia (64). Hyperbolica A brevilerquc tangenduin. Gum
exierimus a sajculo,
ciementia : ut etiam nudos aitera lunica protega- et ha3C vila nostra fuerit commutata, erunt quidam
mus. Sed iioc aio, quod etprofundiorem locus iste in linibus mundi sedcntes velut publicanorum olfi-

respiciat inteilectum, et oporteat ei dare tunicam cio diligentigriimc perscrutantes, nc quid sui in no-
qui omnino non halDcbat. Quis est ergo isLe,qui tu- bis invcnianl. Vidotur mihi princeps sa?culi hujus
nicam non habet? Nempe ille qui penitus Ueum quasi publicanus esse, unde scriptum cst de eo *':

non habet. Debemus igitur exuere nos, et ei dare Venit princeps mundi istius, et in mc habet nihil.
qui nudus est. Alius habet Deum, alius omnino Illud quoque quod in Apostolo legimus •**
:

non habet, contraria videlicet fortitudo. Et quo- Reddite omnibus dcbita, cui tributum, tributum : cui
modo sciiptum est ^-, ut in profundo raaris prae- vectigal, vectiynl : cui honorcm, honorem ; nemini
cipitemus delicta nostra : sic projici a nobis opor- quid debealis nisi ut invirem. diligatis, sacrate inlel-
tet vitia atque peccala, et jacere supor eum qui ligendum est. Quaniobrcm consideremus ne forte
eorum nobis causa exstitit. Et qui habct, inquit, cum nun habuerimus, quod pro vectigaii queamus
cibum, stmiliter faciut. Qui habet cibos tribuat non redderc, ipsi trahamur ob debitum, ut solet apud
habenti, ut non solum ei vestimentum, sed etiam Sfficuli quoque fieri vectigales, quando quis pro de-

id quod possitcomedere, largiatur. Vencrunl autcm bito ipsi reipublica3 scrviturus includitur. Complu-
P
et puolicuni baptix.ari ab co (65). Hoc et juxta sim- res e nobis, ab istiusmodi publicanis tenendi sunt
plicem intciligentiam docet publicanos nihil am- quos Jacob ille vir sancLus non magnopere formida-
plius qua^rere, quam in Lege pra3ceptum est qui ; bat, nec verebatur, ut de publicanorum vectigali-
enim plus exegerint, non Joannis mandalum pi-a?- bus in eo ahquid reperiretur. Unde et audacter ad
varicant, sed Spiritus sancli qui locutus cst in publicanum illum loquebaturLaban .^^ Cognoscesi :

Joanne. Nescio autem utrum, ut secundum avaYw- quid tuarum rerum est apudme. Supcr quod agitte-
yr^v, aliud quiddam sermo signincet,
excelientius stimonium Scriptura dicens Ktnon cognovit Laban
:

et an debeamus tam mysLicas

in tali auditorio res apud Jacob quidquam^''. Docet igitur Salvator noster
prodere, maxime inter eos qui Scripturarum me- etSpiritussanctusqui]ocutusestinprophetis,nonso-
duUas non introspiciunt, sed tantum superiicie de- lum homines (GG),sed etiam angelos et virtute invi-
lectantur. Periculosum quidem, sed tamen stricLim sibiies,S^a-2^QuidloquardeSalvalore? prophetae
" Mich. VII, 19.
^'^
Joan. xiv, 30. *'* Rom. xiit, 7, 8,
^'^
Gen. xxxi, 32. »8 ibjd. 33.

Kai Y£ ?) FpatpT) T:£pt tou 'Iax(Jb§ Xi-

£[jiot. [j.apT'jp£t

Y0'j!Ta Kxt o'Jx l7zi-(W(ii AdSav Ttapd Tio 'Iax(]o6

•

0'joiv. Hoc publicanos persuadeat nihil prxter id

'Eoy6[Ji£vOs ol xal ztzI ^aOjTepov \i-^iM o~i OiXst 'f^\x.'xc, quod ipsis consiituium est, exigere ab iis qui tributo
6 Aovoc [JLT) 8'jo ^'.-:a)vac '^"/J-'-^', >'al evo£O'JC70ai Tcrj ;j.£.v p solvcndo obtioxii sunl. Qui cnim hoc pnviergreditur,
Tov -aXaiov, ttt; os tov veov aXX' i/.OJ^aaOai [ji.£v tov ^ et am])lius quam quod consiitutum est, exigit, trans-
Ixioov, Tov 'i-^z^ov 0£ '^yj-'-^' ''•*' 0^1 oeI TjjJ^at; airo- greditur mandatum, non Joannis, scd qui in eo erat,
0'jja[jiivo'j? toj-sp £(? xa paOrj y.x-raTrovTtCTai Ta;
, bpiriius sancti. ISovi ct alios pubttcanos qui post
au.apTfar, xai tw at-uttjj -^s.''io\j.iyt}^ tojv aiJLap-urjiJia-zojv cvitum ex hac viia, in finibus mundi sedenies, ceu
£;:tp6ti|/ai auTa, xu^ [Jfri zy[ovzi 0eov, T0'JT£0-Tt toj ota- veciigat exigunt a nobis, et scrutantur ne quid sui in
SoXciJ. T'j a'jTo y.at £Tit twv PpcojjiaTcov. Ka-a ij.lv T'j nobis sit. Quaproptcr scriptum esl Venit princeps :

7rG6y_£tpov [j.£TaooT£Ov Tqj [J-Ti eyovTt TpocoTjV xaTa 0£ hujusmundi, et in me non habet quidquam.^Jwania
To xo'j— t6u.£vov, Ta csa'jXa toT; oatijtocrtv aTioppiTiTiov. igilur ncgolia nobis faccssent illi publicuni omnia
Hoc quidem perhyperbolem excitarepotest, utpauperes scruianles, quando totum homincm pro vccijgali acci-
vestiamus el non negligamus mandaium.. Invcstiyans pieni'1 Sed non ejusmodi erat Jacob. Cum fidueia
autem profundiorem sensum, dico his non prdsceplum enim ad Laban ccu publicanum dicit: Cognosce si
esse ne duas tunicas liabeamus, modo veterem induen- quid tuarum rerum est apud me. Ei de Jacob testa-
tes, modo novaoi. ; sed ut unam cxuentes, alteram ha- tur Scripiura diccns lit Ron cognovit Laban apud :

beamus ilem debere nos exutos, quasi in profundum

; Jacob quidquam. Id.
mergere peccata, ac projicere in eum qui pecca- (GG; Sentit hac tota peroratione, nedum a Salva-
torum nobis causa fuit : in eum, inquam, qui Deum tore, sed eta prophetis, et domum ab Ecclesia edo-
non habel, hoc est, diabolum. Uoc ipsum et in cibis ctos angelos quae rescirent, perque eorum doctrinam
prgestandum est. Secu7idum scnsum obvium, esca profecissead salutem. Kt si quidem non absolutissi-
danda est non habenti; at secundum scnsum recon- mam Dominicffi Incarnationis,ejusque mysteriorum
dilum. prava siait dxmonibus projicienda. IIu.eus. D cognitionem habuisse angelos dixisset, ita tamen ut
(65) EjFdem schedae ToijTo to'j<; TcXcovai; ij.tj 7r£t-
: prius illis, quam hominibus revelata fuerint, et re-
(jdTco TrXvjV TT,; otaTaf^co? v^? xaTot to'j<; T^Xcovac tecta, sicque credidisset eiuditos per Ecclesiam an-
XauLSaVitv otTio TtJov t£Xou[jl£vcov. '0 yap TouTOTiapa- gelos, quasi rerum testes et conscios ab aliorum :

Satvcov, xa". TrXiov oitlp to otaT£TaY[Jtivov, aTtatTcLv, non abluderet Patrum sententiis. Nam et ipse Hie-
Tapa6atv£t £vtoXtjV, oux 'lcoavvo'j, aXXa Toij iv aiiTtu ronymus Commenlario in Episl. ad Ephesios, cap.
ii.-(!.o'j nv£'jijLaTO<;. Oloa xat aXXcj? T^Xcova;, o't [j:£Ta III, vers. 10, multiplicem illam sapientiam angelis
TT,v £vT£yO£v draXXaYTjV £7:t toT(; Tip[j.a(ii toO y.6<7ii.O'j ignoratam, de qua loquitur .\poslolus, vita3 Chri-
xa0£v6;j.£vot, otov£t T^Xcovouatv xai y.oLziyo-jcji [jlt^ sti mysteriis contentam docet. Verum Adamantius,
,

Tt a'jTO)v £v T|[j.'tv lijTt. Ato -(iypoL—-:a.i- "Epy£Tat 6 ut ex inferiori magis contextu liquet, et non secus
apycov Tou x6jjjio'j to'jto'j, xat £v £[j.ot ox iyst quam homines Christi morte ad salutem angelos
0'JO£V, Ota 0'JV [JLiXXo[J.£V T:pi-( [kOL-Ct. £y_£tV UTi' £X£t- indiguisse, et quasi discipulos prophetarum, atque
vtov TcJbv T^Xcovtbv T(I)v £p£'JvcovTCjov Ta 'irdvTa, oTav apostolorum praeceptis inCormatos, atquead virtu-
Tt; auTo? oXo; Xa[j.6dvTjTat dvTi t£Xo'j? dXX' o'j ;tem arrectos autumat qu;ie cum Scripturaa sacrae :

TOiouTo; T|V 'laxcoS" Oappwv y^p Xiy^t t(|> olov^t t£- innumeris testimoniis, lideique orthodovaj decretis
^tGvfi'{» A«Sav 'ETctYvwOt st ti twv crcov scti Tiap' sententia manifesto pugnat. Est vero solemni$eju§
 ; :
;

293 TRANSLATIO HOMILIAHUM ORIGENIS IN LUCAM. — IIOMIL. XXIV. 294

quoque ipsi el apostoli, omne quod resonant, non ^. quam cnra illis ". Et statim ad prcccs sancti viri
solura hominibus, sod et angeiis praedicant. Quod angelos quos prius Giezi non videbat,intuitu3 est.
ut scias verum : AUende, inquit, ccelum, el loqiiar *^ Haec idcirco diximus, ut ostenderemus et publica-
et : In conspeclu angelorim psatlam tibi *^ , et : Lau- nos doceri a Joanne, et non solum eos qui reipu-
daie Dominum. aqux qux super cce-
coili ccelorum, et serviunt, sed etiam iilos qui ve-
b]ic;c vecligalibiis

los sunt laudent nomen Domini "* et Laudenl eum ; : niebant ad ptcnilenliam. Et alii erant a corporali-
angeli ^" et In omni loco poiestatis ejus l)cnedic,
; : bus publicani, sicutct alii miiites, qui egredieban-
anima mea, Domino ^'. Invenies in plurimis locis, lur ad baptismum pocnitcntiae. Vonit enim noa
et maxime in Psalmis, et ad angelos sermonem fieri, Joannes et prcpheta tantum, sedctiarn ipse Salva-
data homini potestate, ei tamen qui Spiritum san- tor, et hominibus et (08) angelis, et virfutibus cjb-
ctumhabet, utetangelosalloquatur. E quibusunum teris salutarem poenitentiam prajdicare, ut in no-

excmplum ponam, ut sciamus angelos (juoque hu- minc Jesu omne gcnu flectalur, ca'leslium, et ter-
manis vocibus erudiri. Scriptum est in Apocalypsi restrium, et internorum, et oranis lingua confitea-
Joannis ** : Angelo Ephesiorum Ecclcsiie scribe : Ila- tur, quia Dorainus Jesus Christus in gloria est Dei
heo aliquid contra te : et rursum ". Angelo Eccle- Patris ^' : cui est gloria et imperium in saecula sae-

six Pcrgami scrihe : Habeo quidpiam conlra te. Cerle culorum. Amen.
homo est qui scribit angelis, et aliquid praecipit. 323-24 HO.MILIA X.\IV,
Ego non ambigo et in coitu nostro adesse angelos, De eo quod scriptum est « E'jo quidem baii/izo vos:

non solum generaliter omni Ecclesia;, sed etiam aqua, » usque ad eum locum uln ait Ipse vos :

singillatim. De quibus Salvator ait "* Angeli eorum ;

baptizabit Spiritu sancto et igne. » Cap. iii.

semper vident faciem Patris mei qui in coilis est. Joannem, qui minor est Christo, suscepit popu-
Duplex hic adest Ecclesia, una hominum, altera an- lus, reputans ne tbrte ipse esset Chri-
et cogitans
gelorum. Si quid juxta rationem, et juxta Scriptu- stus; eum vero qui major illo vcncrat, non susce-
rarum dicimus voluntatcm, Iffitantur angoli ct orant pit. Vis causaia scire ? Cognosce Joannis baplisma :

nobiscum. Et quia prajsentes angeli sunt in Ecclesia, videtur, Christi liaptismus invisibilis eral. Ego
in illa duntaxat qua3 meretur, et Ghristi est, propter- enim, inquit, baptiw vos in aqua : qui autem posl
ea orantibus feminis praecipitur, ut habeanl vela- me venit, major me est, ipse vos baptix,abit Spiritu
men super caput propter angelos '•', (-57) utique il- Quando baptizat Jesus Spiritu sancto,
sancto etigni.
los qui assistunt sanclis, et la:tantur in Ecclesia. el rursum quando igne baptizat ?Nunquid uno at-

Quos quidem nos, quia peccatorum sordibus oculi que eodem tempore Spiritu etigni baptizat, an va-
nostri obliti sunt, non videmus, sed videnl apostoli rio atcjue divcrso ? Vosautem buptiiabimini Spiritu
Jesu ad quos loquiLur Amen, amen dico vobis, C "'^
: sancio, non post mullos hos dies ". Baptizati suut
videbitis C(tilum apertum, ct angetos Dei ascendentes apostoli post ascensionem ejus ad ca;Ios Spiritu
et descendenlcs super Filium hominis. Quod si habe- sancto "^' quod auLom igni luerint baptizati, Scri-
:

rem hanc gratiam, ut quomodo a^ostoli, sic vide- pturanon memoral.Sodquomodo JoannesjuxtaJor-
rem, et sicut Paulus a.^pcxit, inluerer, ccrnercm dauom fluvium venientcs ad bapti:;inum prajstola-
nunc angelorum multitudinem, quod vidcbat t;li- baLur, et aliusabigebat,diccns Gencrulio viperarum, :

saeus, et Giezi qui cum co stctcrat non videbaL. In et rcliqua: porro cos qui conlitcbaulur vitia atque
mctu erat Giezi, ne ab hostibus caperetur, solus peccata, suscipiebat: sic stubit in igneo ilumine
Elisaeus vidcns. Sod Elisajus, ut prophctes Dumini, Dominus Jesus juxta ilammoam romplucani ', ut
deprecatur, ct dicit : Dumine, aperi oculus pucri qucmcunquo (00) post oxilum vita; liujus, (lui ad
islius, ct videat quoniam mullo plures nobiscum sunt paradisum transircdesiderat, et purgaliono indiget,
^^'
Dcut. xxxii, l. "^*
Psal. cxxxvii, 1. "" Psal. cxLViii, 4, r^ «''
ibid. J. «' Psal. cii '" ""
cap.
II, vers. 1,4. »Mbid. 12, 1 4. »• Matth. xviii, 10. "M. Cor. xi, 10 '"^
Joan. l, .1.
''•
IV [u VI. 17.
»« '">'
Philip. II, lU, 11. «'•»
Act. I, 5. Act. II, 4. '
Gen. iii, 24.
dcridicul.c doctrina) quasi conscctarium, qua pcc- enim dudumhoniil. 12 pronuntiasscl unicuique ho-
carc posse angelos statuit, corumquc ollicium non- minum duos priclici, bonuin unuin, ct alterum ue-
niai ex luerilo coiistarc uudo oL adv^u-sarias potc- : D quiim ct luinc ropolat, adcsse uwjetos
; .wlum mm
statcs pro[)lcr oll'eni<ionos lioniiuibus pr."ol)ilas,cor- gcncrnlitcr oi-mi E<tlc.\iu', scd ttium stnjiilaltm
pu3 sui)irc huiiianuin, in coquo p(cnas luoro, et vi- subdit lami-n, pne.wnles rssc in Errlr.sia duntii.vat
cissim ox humani gcncri.s ordino soligi animas, qu;B (/H.r merclur, el Chrisii c.^t \n (|uau) saipius alilii :

postritc pio([uo omonsum in lorrisvil.o ourriculiim, sontcntiam lil)ontius concedit. \ uJo qu.r infra «d
inangclorum ordinom assumantur. Noster llioro •
homil. ii.*> iiduotaiuus.
nymus, ul alios niiiic pi;ot(;rmittiUii, iii pra-fat. (0.S) llccolc proximo pra^ccdontom adnolationpm.
Comment, in Malurhiam, al([uc alibi aa-pe hocce Cl. Huolius liocoo Origonis paradoxuin t*ingulari
abnormc placituin iiii|)iigiial. discoptatioiio oxiigitat.
(07) Hic, (|U(!ma(lmo(luiii
cl laudato Apoculypsis (OUi Notalum Conohrardo, doclisquo nliis viris,
loco, aiigolorum iiomino, ppisco|)OS, ct saorainenlo- purgatorium ignom [)ost vit.T exilum s.ilis luculon-
rum miuistros doaignari, vciissimc inlorprotcs ple- lcrhocloslimoiiium Adaniantium |>rolitori. Addere
ri([UO oiunos docoiil, inoptoiiuo adoo Origoiios argu- possim ogo soxconla alia loca. qnil)us uiorw aper-
nicnlatiir. C.a-Loium iiO([iio id cortiim liiii)iiist»o vidc- tissimc doclarat uoquo enim uni|iiHiii id crimini
:

tur, tfingulisno liomiiiibus, aut Clirisli lidom soluni dalum Urigoiu, quod |)urgalonum nogarcl esse
profossis, ot sanctia custoa angolua assignotur cum ; eed oconlrario hoc ipaum, quod suo luodo consli-
 :

295 S. EUSEBII HIERONYMI 296

hoc eiim amne baptizot, et ad cupita transmitlra : 1 hehnt sacnilum, non lamulum, non salte.m vile tu-
eum vero, qui non habct signum priorum baptis- gurium. Morabatur in descrto non solum usquead
matuni, lavacro ignco non baplizct. Oporlet dicm ostonsionis suaj ad Israel, verum eo tempore,
enim prius aliquem baptizari aqua et spiritu, ut quo pamitentiam populo pra^dicabat, erat in solitu-
cum ad igneum (luvium venerit, ostendat se et dinc Jud<na>, et aqua simplici irrigabatur, ut et in
aqua3 et spiritus lavacra servastie, ettunc mereatur potu esset diversus a ca;teris. Nos qui versamur in
etiam ignis acciperc baptismum in Christo Jesu : urbibus, qui in medio populorum sumus et vestes
cui est gluria et imperium in s^ccuUi sa'Culorum. quierimus lautiorcs, et cibos, et habilia (70) ; ille

Amen. vero qui in eremo morabatur, videte quali vesti-

HOMILIA XXV. mento indufus fuerit. De pilis camelorum sibi tu-

De susjncione quam habebnt populus de Joanne, ne nicam fecerat, et zona pellicea cingebatnr. Omnia
forte ipse esset Christus. Cap. iii. ergo in illo noverant, et propter dissimilitudinem
Habet pcriculum transeat.
et dilectio, si modura vita3 universi qui vidcbant, admirabantur eum, et

Debet enim qui aliquem dibgit, nuturas et cansas miranles sturliosissime colebant, super omnia quod
cousiderare dilecti, et non eum phisdiligcre quam poenitenles in remis.^ionem peccatorum baptizabat.
meretur. Nam si mensuram charitatis, modumque Quas ob causas diligobant quidem eum justissime,
transcenderit,et qui ddigit,et qui dihgitur, in poc- B sed non servabant in charitale modnra cogitahant :

Quod ut mauilestius (lat ponamus exem-

cato erunt. enim ne ibrto ipse esset Christus. Quam inordina-
plum.Joannempopulusmirabatur,etdihgebateum tain et irrationabilem charitatem cavens apostolus
et revera eratdignus miraculo, ut plus ei quam cae- Paulus de semetipso loquebatur ^: Timco autem ne
teris hominibus deferrctur, quia aliterquam cuncti quis de me cogitet super id quod videt in me, aut au-
morlales vixerat. Non oinnes sumus simpllci con dil ex nie, ct ne magniludo rcvelationum extollat nie,

tenti cibo, sed varietate decletamur cscarum : unum etc. Quod metuens ne etiam ipse incurrat, nolebat

nobis ad potandum vinum sufllcit, varii gustus vina omnia de se judicarc quae norat, ne quis eo plus
mercamur. Joannps vero semper locustis, semper arbitretur esse quam cerneret, et mensuram hono
vescebatur melle silvestri, et contentus erat sim- ris exredeiis, diceret quod dictum fuerat de Joanne,
plici et tenui cibo, ne corpus illius crassioribus pul- quia ipse esset Ghristus. Quod quidem nonnulli
mentis pinguepceret, JSS5 -2© et exquisitis dnpibus Samaritarum ha^resiarcha
etiam de Dositheo (71)
gravaretur hujusmodi quippe naLuracnrporanosti a
; Juda Gcililoco. Denique in
dixerunt, alii vero de
sunt, ut escis superfluis aggraventur el cum cor- tanlam quidam dilectionis audaciam prorupe-
:

pusfueritaggravatum, anima quoque oneretur, quse runt, ut nova quaedam et inaudita super Paulo
per totum ditfusa corpus passionihus illius subja- p monstra confingerent. Alii enim aiunt hoc quod
cet. Quamobrem recte praecipitur eis qui observaio scriptum est, sedere a dextris Salvatoris et sini-
possunt; Bonumest non manducare carnem, neque stris, de Paulo et de Marcione dici, quod Paulus
bibere vinum, neqne in qno frater tuns scandalizetur^. sedet a dextris, Marcio sedeat a sinistris. Porro
Krat igitur Joannes vitse mirabilis et niultum ab niii legentes * : Miltam vobis aduocatum Spiritum
aliorum hominuin conversatione diversus. Non ha- vcritatis, nolunt intelligere tertiam (72) personam
3 Joan. xv, 26.
» Rom. XIV, 21. II Cor. xii, 6, 7. *

tuerit ita nempe, ut non alium ignem, non alia

: Dositlicus quidam Samarita suis persuadere se esse
supplicia maneant qucRvis admissa scelera, quam Christum illuni, quem Moyscs prxdixerat,
visusque
purgatorii neque adeo aliis quam temporariis tor-
: est no)inullos sibi sua doctnna conc.iliare. Varia de
menlis pulurit animas torqneri. Quod vero nefa- t.»ositheo alii tradunt, quem nec ipsi Judaici scri-
riam eam doctrinani hic quoque loci propinet, equi- ptores satis norunt. Ipse otiam aberrare videlur
dem non ausim, nam etsi quemninque, (\-
aftirii.are Hieronymus cum Dialogo advcrsus Luciferianos,
cat, poslexitum vitx hujus hoe anive baptixandum : n. 23, Dositheum Samaritanorum principem facit
neque aden unum aliquem exipiat (ut paulo supe- qui pronhetas repudiarit, et ex cujus radice ortum
rius ad houiil. 14, ubi de hoc ipso igneo bapti.smo Sadduca;i traxerint nam et multo antea Scripturas
;

disputat, animadvertimus), et ne sanctissimos qui- Samaritae repudiaverant, et Tsadocho principeSad-

dem viros, qui aut nuUa, aut certe tcmporaria poena p, ducffiorum recentior Dositheus fuit. Alii plures Do-
lustrantur altamen quod hic quasi sententiam
: silheos comminiscunlur, ul diversa veterum de eo
temperans, subdit, et purgatione indiget, siispicio- testimonia concilicnt. Quibus omnibus Origenem
nem toilit erroris, seque innuit de iis dicere, qui- praefern, quocum faciuntet Hegesippus apud Euse-
bus leviores eluendae sint culpa'. Et vero nescio an bium lib. iv, cap. 22; Theodoritus Haeret. fab. lib.
alius in Origenianis scriptionibus locus e.xstet, qui I. cap. 1 Recognitiones Clementi attributa^, lib. ii,
;

tam commiida interpretalionc dunari possit. aliique.

(70)Forlaspe legendum videatur, allilia. (72) Si cui personx vocabulum in divinis recen-
(71)Huc referendus omnino insignis ejusdem Ori- tius (Jrigenis sbvo videatur, reputet eo nsum S. in-
gcnis locn-^ libro contra Cehum, 57, qui
i sic tprpretem, pro qiio G-ojTKcriv auctor scripserit.
in l.atinn sonat : Census tempore. quando cons,at na- Cieterum et tomo secnndo in Jonnnem luculentis-
tum esse Jesum, Judas quidam Galiheus a poputo J i- sime Adamantius 'U[i.£T(; \xbr:r,'.^^z ipzi^ xjtz^ <sxol<szii;
:

daico deficiens, multos secum traxit, ium sapientia, KiiOojjLEvoi T'JY7ivc'.v, Tov Ua-ipa (xal tov X^^^, qui
qunm simulabat, tum novis, quas moliebatur. rebus. perperam in eiiilis libris dosideratur) xaf t6 |y'°"^
Sed postijunm ipse sceleris pwnas dedit, exlincta nv£\J;i.a : Fcrrari versionc, Nos autem,
Latine ex
statim est ejus doctrina, nec nisi apud perpaucos qui tres personas, Patrem et Filium atque Spiritum
nullius nominis obtinuit. Posi Jesu tempora voluit et sanctum esse credimus.
 297 TRANSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. XXVI, 298

a Patre el Kilio et divinam sublimemque naturam A. »oa- sepurare a cliarilate Dei, qux est in Christo Jetu
sed apostolum Paulum.Nonne tihi omnes videntur Domino Salvalore nostro,c\ii est gloria et imperium
plus amasse qiuim expedit et dum virtutem unius in ssecula Sfficulorum. Amen.

cujusque mirantur, dilectionis perdidisse mensu- HO.MILIA XXVI.

ram ? Quod quidem inEcclesia patimur (73) pleri- :
De eo quod scriplum est « Cujus ventilabrum in :

que enim dum plus diligunt quam meremur, hoec manu, et mundalit aream suam, » usque ad eum
jactant,et loquuntur,sermones nostros doclrinam- locum uhi ait : u Et conyregabit Iriticum in lior-
reum. » Cap. iii.
que laudantes, quaj condcientia nostra non recipit,
Alii vero tractalus nostros calumniantes,ea sentire Christus est Deus : ct qui adorat eum, in spiritu

nos criminantur, qutu numquam sensissc nos novi- et veritate oportet adorare Deus quoque noster,
'.

mus. Sed neque hi qui plus diligunt,neque illiqui ignis consumens est ". Dupliciter appellatur Deua
oderunt, veritatis rogulam tenent et alii perdile- : spiritu3,et ignis,Jutftis spiritus,ignis peccatoribus

ctionem, alii per odium mcntiuntur. Undc oportet Sed dum et angeli spiritus,ignisque dicuntur : Qui
charitati frcna imponere,et tantum ei vagandi per- facit, inquit, unyelos suos spirilus et ministros suos
miltere libertatem, quantum in pra;rupta non cor- ignem urentem '" angcli sanctis quibusque sunt :

ruat. Scriplum e.st in Ecclesiaste ' iVe sisjustus p spiritus his vero qui merentur, addicunt ignem
: :

mullum nequc ampliora cogites ne forte obslupescas. et fervorem subministrant. Juxtaquem sensum et

Quod exemplum scqucns possum siinile quid di- Deus noster atque Salvator,cum sit spiritus^igoem
cere Ne diligas 3^7-^8 hominem ex totaanima
:
venit mitlere superterram. Spiritus, secundum il-
tua, ex tota virtute lua ne ames angelum de lud quod scribitur
: Cum autem conversus fuerisad :

corde,(le tota anirua.de tota virtute sed prajceptum Dominum, auferetur vclamen " et Dominus spi-
: ;

juxtaeloquiuinSalvalorissoliserva Dco. Diligescnim, ritus est ". Ignem autem venit mittere non super
inquit, Dominum Deum tuum ex toto corde ttio, et ccelum, sed super terram, ut ipse demonstrat di-
ex lolaanima tua, et ex tola viriute tua *. Ilespon- cens '^ : Ignem veni miltere super terram et quid
deat mihi aliquis, et dicat Salvator praecipit Di- : : volo nisi ut jam ardeat Si enim conversus fueria '!

liges Dominum Deum iuum ex toto corde luo el e.c ad Dominum qui est spiritus, Christus tibi spiri-
tota anima tua et ex tota virtute tiia, et proximum tus erit, et non vcnit ignem mittere superterram.

suutn lanqunm teipsum. Volo diligere Christum : Qud si non converteris ad Ueum, sed habes ter-
doce ergo me quomodo eura diligam.Si enini dile- ram et fructum cjus, ignem venit mittere super
xero eum ex tolo corde meo et ex tota anima mea, terram tiiam. Iluic quid simiie etiam de Deo scri-
et ex tota virlute, contra pra3ceptum facio, ut alte- plum est '^ : Ignis accensus est furoris ejus, non
rum absque uno Deo sic diligam.Sin autem minus C usque ad ccelum sursum scd usque ud infernnm
eum dilexcro, quam oumipotentem Patrem. timeo deorsum : et devorabit non coilum scd terram et ger-
nc in Primogenitum univers;e creaturaj im- mina ejus.Quoisum ista memoravi ? Quia et bapti-
pius ct prolanus inveniar. Docc me, et ostende smus, quo baptizat Jesus, in Spiritu sancto est, et
rutionem, quomodo inter utrnmque medius ince- igni. Memini eoruin, qua; nupcr locutus aum, nec
dens, diligerc debeam Chriatum. Vis scire qua prajterit explanatio superior ; sed volo et novum
charitate Christus diligendussit?Breviter ausculta. aliijuid inlerrc. Si sanclus fueris, Spiritu sancto
Diligcs Dominum Dcum tuum iii Ciiristo. Putasdi- baptizaberis : si peccator, in ignem nicrgcris ; et
vcrsaui habcre possc in Patre et Eilio charitatcin ? unum atque idein baptisma indignis peccaloribus
Siinul diligo Dominum Christuin. Diligc Patrem in in condcmnationum ignemquo vertetur ; bis vero
Filio, JMlium in Patre, ex toto cordo, et ex tota qui sancti sunl, et tota lide ad Dominum conver-
aniina, ct ox lota virtute, Quod si aliquis sciscita- tuntur Spiritus sancti gratia salusque tribuenda
tur, et dicit ; hdc quod asseris dc Scripturis proba est. Is ergo qui Spiritu sancto et igne dicilur babli-
audiat apostolum l*auluiu, qui habehat rationabi- uirc liabet ventilabrum in manu sua, et mundabit
lem charitateiu, lo(|UL'ntcm "
: Certus enim sum, areain suam et congrcgabit Irilicum suum tn hor-
qu,ia ncfuc mors, ncque vita, neque angeli, neque po- \) rcum, paleas autcm comburet ujni inexstinyuibili.
testates, ncc piwscntia, iicc fulura, nec fortitudo, (74) Volo invenire ralionem, quure Dominus nosler
ncc altitudo iicc profuiidum. ntc alia crcatura potcrit habeat ventilabrum.et quod blando venlo leves pa-
"Cap. VII, \ 17. « Matth. xxii, Wl .
'
llom. viii, :W, :U». **
Joan. iv, 24. » Doul. iv. "J-i.
'" Hobr. I, 7 ; l'sal. ciii, 4. " II Cor. iii, ICt. '-
Jonn. iv, ^4 ; 11 Cor. \\\, 17. '^ Luc. xii, 4V». " Deul.
xxxii, 2i.

(^,')) Idipsum llicronymus (lucrilur cpist. GJ, ad Kxi T^.vo; (iv£[i.oj zviovTo.;, xal Tafjta a^oOjsoj (il
Tran(|uilinuin Origcnis ni-
: (luod vcl in amorcm vio vT,v£iJi(a, i/iT.TTiiv
'-'.
ijTi li :r:Jov), lo
«^
.ixiv ivjsov
^"
' ' (_ ' i . , 1 - ,
'
,
miuiii vcl oilium siomdcbi sui pruvilatc iiomiiios du- •y(upi!,£TXt ei; otxtiov tO^tov, o os .fftTo; vtxT.ara; tov
ccrciilur. ProCcclo dubium ost, majorine ci rueriiit avE[Aov xaTatpsptTai iTtl to a-JTO, Kat ipa ijiy,::oTe o\
dclriiuculo lulvcrsarioium oalunini.T, au profusiu T:tt3a(ju.ot o\ To «;(^v»pov -^wpivJovTt;, 6 av6|Ao; irciv
niiuis amiourum laudos, ([uibus aMnulorum invidia 6 anoOEixvj; t6v fftTov 6Tt tTTt jito;. Oj -j^itp 6
acucljatur. 3vt[xo; 6'.Tot>v rst:aj[x6; vtx^,»a; Tivi ay^jpov ajTov
(74) Schcda) CJrabii et Combelisii : UojXo[jia'. ojv roiei, To-jTim xojtjiov xal a::tr:ov, a/.X' ovTa toioj-
iSsIv 'rtva TpOTTov 6 Kiv.o; [j.oj '|y,7oOs i'/v. 7r;v9V Tov tXeYX''- ^^^* zsipaTjA^iv Tt; izoixiivr,, oj^ 4

Patrol. XXYI. 10
299 S. EUSEBIl HIERONYMI 300

lese hucillucque rapuintur.3!li>-80 gravc vero tri- A, ficat, dicens : Multa quidem t;t ulia cxhortans an-
ticutn in unum defcratar locum,neque enim absquc nuntiabat. Ilaque etiam aiia, quaj scripta non sunt
vento possunt triticum et palea; separari; existimo Joannes populo pra^dicabat quae autem scripta
tentaliones pro vento intelligi,qua3 confuso creden- considerate quanta fuerint qua? annuntiant Chri-
tium acervo,alios paleas,alios triticum esse demon- stum. Montravit enim baptismum Spiritus sancti,
strant.Cumenim anima tua fuerit et aliqua tenta- praedicavit publicanis salutem, docuit militcsdici-
tione superata,non tentatio te vertit in paleas ; sed plinam aream purgari, surcidi arbores, et caetera
cum esses palea,lcvis videiicet etincredulus, osten- qua3 Evangelii narrat historia. Exccptis ergo his
dit te esse tentatio quod latebas.Econtrario autcm qu;c scripta sunt, etiam illa qua; scripta non sunt,
cum fortiter teutamenta toleras^non te facitfidelem annuntiasse monstratur in co quod dicitur Multa :

tentatio, atque patienteiji, sed virtutem quse in te quidem et alia sxhortans aununtabat populo. Et
erat, patientiaj et fortitudinis, et latebat, profert in quomodo in Evangelio secundum Joannem de Chri
medium. Piitas enim ait Dominus, aliter me tibi sto refertur Quia muUa et alia tociUus est, qux
'•'
:

locutum fuisse quam ut pareres iustus ? Et alibi : non sunt scripia in libro isto qux si scriberentur,
Affuvi te, et afjeci penuria ut manifesta fierent, qux neque ipum puto mimdum capcre potuisse libros,
hunc modum et tempestas
eranl in eorde tuo. In qui scribiindi erant; sic et in praesenti loco intellige
non facit super arenam aedificium consistere, sed quod forsitan Lucas qioniam majora quaedam a
superterram. Qua; cum fueritexorta,id quod super Joanne annuntiabantur quam ut deberent litteris
terram fundatum est,non evertet quod vero super : credi, voluerit ea nominatim dicere, sed tantum

areoam fluctuat. probat illico non benc fuisse fun- significavcrit quod dicta sint et idcirco dixisse : :

datum. Quapropter antequam oriatur tempestas, Multa quidem et alia exhortans ennuntiabat populo.
antequam ventorum flabra consurgant priusquam Miremur quidem Joannem ex his quae sequuntur.
intumesoant flumina, dum adhuc silent universa, maxime quod inter natos mulierum major Joanne
omne studium nostrum ad aedificiorum fundamenta Baptista nemo fuerit *'', et in tantam opinionem
vertamus, a^dilicemus domum nostram variis fir- merito virtutis ascenderit, ut plerisque Christus
misque lapidibus pra;ccptorum Dei, ut cum perse- putaretur ; sed aliud multo mirabilius. (75) Hero-
cutio ssevierit adversus Christianos,durusque des tetrarcha habebat regiam potestatem, et pote-
turbo surrexerit, ostendamus nos habere aidificium rateum, cum voluisset occidere et cum rem fe- :

super petram Christum Jesum ^*'. Si qui autem cisset injustam, etcontra logem Moysi, ut uxorem
(quod procul absit a nobis) negaverit,iste sciat non fratris sui acciperet, quse habebat filiam de priori

se illo tempore quo negasse visus est, Christum viro, non eum timuit, non accepit personam, non
negasse sed semina et radices habuisse negandi C cogitavit, ut dixi, regiam potestatem, non formi-
;

jam veteres, tunc vero fuisse agnitum quod habe- davit interitura; sciebat enira,etiamsi propheta non
bat, et in medium esse productum. Oremus igitur esset,quod lacessitus eum posset occidere.3Sl-3^
Dominum, ut simus aedificium, quod tempestas Hasc igitur universa cum nosset, libertate prophe-
nulla subvertat, fundatum supra pctram, per Do- tica corripuitHerodera,et incestas nuptiasarguit,et
minum nostrum Jesum Christum, cui est gloria et ob id clausus in carcere, non de raorte soUicitus,
imperium in soecula saeculorum. Amen. non de incerto judicii, sed in vinculis de Christo,
quera annuntiaverat, cogitabat. Et quia ipsc ad
HOMILIA XXVII.
Multa quidem et alia
eum ire non poterat, raittit discipulos suos scisci-
De quod scriptum est
eo : «
exhortuns annuntiabal » usque ad eum locum ubi
.
tantes^Tw es qui venturus es,an alium exspectamus ?

ait : << Spiritus sanctus descendit super eum. » Aniraadvcrtis, quod et in carcere docuerit, videns
Gap. III. eura et in illo loco discipulos habere, et quam ob
Qui Evangelii sermonem docet, uon unam rera causara ibidem per se erudiebat. Inter qua2 etiam
nuntiat, sed pluriraas. lloc quippe Sriptura signi- cum de Jesu orta essetqnaestio,mittit ex discipulis

»4* Cor. X, 4. •^
Joan. xxi 25. ^» Matth. xi, 11.
I

it£tpaCT!J.O(; autov TTcTTO '.-/;/.£ TTKJXOV, Xai UTTO[J.OVr;tt (75) Eaedem schedae Outo; : irapav(5(Aoj<: £Yr)[Ji.£

xov, aXX' oujav z\ autoi Suva.aiv u7ro[ji.ovrjTixrjV ecpa tr|V Y'jva"txa tou aosX«fou autou 7i:'/pi tov Mwucjsax;
vspioatv. Cupio igitur videre quomodo Dominus meus
Jesus habet ventilabrurn, et quo vento flante [nam
ubi non fiat ventus, inutile est ventilabrum) palea
quidem rapiatur ad proprium tocum, triticum vero .,„.,^. -^. „[ ,. -
I-...
>[jLtqt tou Ya[j.OL .,^

venfum superans deferatur ad suum. Ac vide num xatsxXsttjO-^ £'.<; c5uXaxT|V, xat ij.r) [j.cpt|j.vwv Oavitou,
farte tentationes qux paleas segregant, ventus sint £ij.£piir/a TTipt Xtatoo, Hic illicite duxirat uxorem
qui triticum vere trilicum esse demonstrant. Non fratru sui contro lcgem Moysis ; at Joannes apud
'

enim ventus, id est tentatio, cum aliquem vincit, quem nulla erat acceptio personarum, quique nec re-
pateum ipsum efficit, hoc est, levem et in/idelem, sed giam potestatem extimescebat, neque minus liberta-
eum talem esse arguit. Et si tentationem quis susti- tem prophelicam implebat, corripuit Ilerodem ob
net non eum tentatio fidelem fecit et tolcrantem illicitas nuptias. Et conjectus est in carcerem, et
sed latentem in illo patientiae virtutem manifestavit. demorte nihit sollicitus, unice de Christo curabat,
Ru-Eus. ID.
301 TKANSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS IN LUCAM. - IlOMIL. XXVIII. 302
et intcrrogat : Tu es qui venturus es, an alium ex' cetur : Si dormieritis inter medios cleros,
spectamus'/ Revertuntur discipuli, et nuntiant ma- pennx columbx deurgpntafx : et posteriora dorsi
gistro quu3 Salvator jusserat nuntiari: cujus verbis ejus in viroreauri.Hi enim inter medios cleros Ve-
Joanncs armatus ad priElium, confiflenter emoritur, teris etNovi Testaraenti rcquieverimus, dabuntur
et libenter capite truncatur, ipsa vox Domini voce nobis pennffi columbcB deargentatrB, id est^sermones
firraatus, verura esse Dei Filiura quem credebat. Dei, et posteriora ejus auri fulgore et virore radian-
Hsec deJoanne et libertate «jus, et Herodis insania, tia, ut sensus noster Spiritus sancti sensibus com-
qui super multa scclera etiara hoc addidit, ut Joan- pleatur, id est, sermo et mens illius compleatur
nem primum carccrc claudpret.et posfea decollaret. adventu, et ncc loquamur aliquid, nec inteiligamua
Quia vero Dominus baptizafus est, et coeli aperti nisi quod ille suggcsserit sed omnis sancfiOc&tio, ;

eum, vox-
sunt, et Spiritus sanctus descendit super tam in corde quam in verbis, et in opere, a sancto

que de ccclis intonuit dicens Hic esl Filius meus : Spiritu veniut in Ghristo Jesu, cui est gloria et im-
dilectus, in quo mihi comptacui dicendum est ^"^
: perium in ssecula sanculorum. Amen.
in baptismo Jesu, coDlum esse reseratum, et ad dis- HOMILIA XXVIII.
pensationem remissionemque peccatorum, non il- De genealogia Salvatoris, eo quod in Mattheo et m
lius, qui peccatum noa fccerat, neque inventus est Luca diversi ejus referantur auctores. Cap. iii.
dolus in ore ejus "*, sed totius mundi apertos esse Dominus noster atque Salvator, qui multorum
coelos, et Spirilum sanctum descendisse : ut post- Salvator, cuju.s generationsm Scriptura
non docuit,
quam Dominus asccndisset in excelsum, et capti- quse melior fuit, nunc secundum patrum ordinem
vamduxissetcaptivitatem,tribuerot nobis Spiritum, natus esse describitur. Et cum divinitas ejus non
qui ad se venerat : quem quidem dederat, et resur- subjaccat exordio, propter te, qui ortus in carne es,
reclionis temporc dicens '''
: Accipite Spiritum san- nasci voluit, (TG) et faracn non ajque abevangelistis
ctum. Si cui dimiscritis peccata, dimiltentur ei : nativifatis ejus ordo narratur : qua; res nonnullos
54 cui tenueritis, tcnebuntur. Descendit enim Spiri- plurimum conturbavit.Matthivusenim incipiensna-
tus sanctus super Salvalorem in specie columbae, tivitatis illius seriem texere ab Abraham, usque ad
avis mansueta), innocentis et simplicis. Unde et autem Jeau generatio id pervenitutdiceret : Christi
nobis priecipitur, uf imitemur innocentiam colum- non eura qui baptizafus est sic erat ^^:et des.Tibit
barum. Talis est Spiritus sanctus, mundus, etvolu- sed qui venit in mundum. Lucas vero, exponens
cris, et sublirao consurgens. Ouamobrem orantes nativitatem ejus, non a superioribus ad inferiora
dicimus Quis dabit milii pennas ut columbx, et re-
: deducit sed cum baptizalum ante dixisset, usque ;

quiescum *° ? id est, quis dabit mihi pennas Spiritus ad ipsum pervenit Ueum. Nec ea;dem personce sunt
sancti ? Et in alio ioco ^' sermo propheticus polli- C in genoratione cjus, quando dcscendere dicitur, et
'^ Matth. iii, 17. '» I Petr. ii, 22. '« Joao. xx, 22, 23. »» Psal. nv. 7. »' Psal. lxvii, li. « Matth.
I, 13.

(76) Eaedem Scheda> fEVEaAoYctxat ou/ 6 : modo gcnealogiain ejns tcxunt

evangctis/,r : quic
UTto -cojv £tdpa;£ TroXAo'j<
£uaYY-^>-^T:w''" C)'-£p rcs lurbavit pUiiimos
Scripturas lcgunt. Mat-
ijui
hn'i'l'l^'t'')^nwi xri I'pa(pr,- Ma-rOalo; (j.lv y^p 0'J XOV '
Itwus eaim iion cjus quiba/itizatur',sc(l ejus qui venit
parxt^^ij/.ivov, a/.Xa tov e;; tov -/.otjxov Epy^p.svov ve- in mundum (leaculogium tcxcas,ab .\bruham dedu-
vtoilo^iiiri, airo to'j 'ASpaijx xaTaY^t, lAivpic; £'.'Trrj- cit, doncc dicnt : Jcsu autcm Gliristi poncratio sic
To'J ol 'Ir^jou Xpt(TTO'j ^1^^7,1'.^ ouTto; rjv • -fj orat Lucas vcro ia caquam tcvit.gt aealogia tuipti-
;

Ao^jxi; ol Y^ YEVcaAovtov o'j y.ci.':iyt<. tttjV Y^veaXoYfav, zatum non dcducit.scil rcfcrl ud ipsum D('um..\cque
aXAa iwlyv. eti' a'jTov tov ©£ov tov fJiTTTt^ojxivov. cliain pcr cosdrm liumincs lit gcncralwnis dcsrcasus
Kat o'j Ota Tiov auTcov i^ xaTaoajti; Trj; Y£"'EaXoY''a; et asccusus. Qui cnun dcdiicit, illum dcducit ctiani
xa
cat avaoaat;. 'O ukv yio xaTaCtodiTdjv tcTj Xoy(o xa- yer muUerc> pcccatriccs, sttlas rrprchcnsioai ofmo-
...e.C^y.. ...'_;....„! <> - _' ^-'
Ta6tba;Et xias commcnmrdns I lianiar qu:c cum Sdccro illicite
•.

ajTov xat ota Y-ivatxcov a!i.apT(oXcov, [jto-

va; avaYpa'{>a; Ta; l7:tXr/i/t;jL0'j;, Tr,v Wdjiao o'j vo- concubuit, l\U'li Modbilidi m. liahub (luam nciiitidcm
ui.£|JLt>j; T(o TTivOipcij ajViXOoijTav MoiaSi-rioa ,
novimus, ct dim ipcr fidt Vri.r. Quiu cnim vi ncrat
Po'jO, Tr,v 'Paydo f,v o'jol o oa!J.iv y.ai Tr,v ToO ttt piccula liomii(Uiii in se susciperct.cl ciim qui non
Oup(o)'j. 'K-iiOTj fip rlpyi-o XaSEiv tx; a[i.apxta; twv ]) noril vcccutum, pcccalum pro notns jccil Dcus.pro-
ivOpcoTTcov, xat |j.r, Y""JVTa a-jiapTiav iir.tp fj|j.(Lv plc rcudcsccndcnsprccatorum bominiimi>crtunus as-
(X|JLapT(av ETIOtEt tjfj;, oti T0'JT0 xaxaoatvcov avi- sunipsit, ct gcaus ducil a Salomoar cuius pcccalii
XaSc
Aat)£ Ta aijiapT(oAa 7:poj(o7i:a, xat YJvvdTat otd SoXo- -
coascripta sunl, a itoboum cujus dclicla in librts
|xu)VTo; 0'j dvaYiYparTat Td a;j.apTr',[xaTa" xrt 'l>o- licgum rcfcrnnlur, et a rcli^/rus. quorum plurimt
Dod;x ou bi liaatAstai; XivETat Td rTa(u|jLaTa •
xat fcccrual mnlum in coasfirctu Dontint. .1/ v-ro qui
xujv Xonrcijv, cJjv o'i TroXXot eT:o(Tj7av t6 7Tovr,prjv evto- bupli^ati gcacalogium lexit, mulirrcm ia en nul-
Tttov Kup(ou. '0 o£ -^i^ifxAo^iiti'! Tov pa7:Tt!J0[X£vrjv lam noniiaal, scd a b(i}ilisia(ilr conscctulcns.gcnera-
,

•]^'jviTxa ojx^ ovo[xa;^et iv tt, yi'itoi.lo-^l:f aO»TO'j' xat tiunis sericin ila disionit, ut sursuin fccdtur non
avaotod^cov aTTo to'j parT^T^xaTo;, xai ir^ -ft^zy.loyiif pcr Salomoncm.scd pcr .\uthun.lllic qntdrm scmprr
<ivaoatv-i o'j Oid 1oXo[a(ovto;, dXXd otd NaOdv. 'Kytl gcncrulionis nomra adiungitur usque ad fincm: Iste,
[Jilv «£t t6 tt,; Y-vvrjjEco; avo; t^ETat |Ai/pi TtXo'JC, vrrbi graliu, gcnnit i.\tiiiii ; h'C ccro (isccinlit Jcsu->,
xo, 'KYivvr,7Ev 6 0-tva xov o = iva evOioE ol dva6a(vsi gui rrut, ut pulalialur liliiis Joscpli, ncc ullibi ge-
6 'lTjffO'j; jIo;
Vj; c'J)v,
c'r)V, d);
co; ivoixt^ETO, 'Itojrjtp" xa'. oii- ncrutio, scd soluni pulalur. Dicitur rti^nn iaciprre :
82t|X0'J Y^vvr.at;' dXXd [x/Jvov vojxClsTat. A^YETat 8k Kt ipsc (MMm, inqiitt, mcipions, ut it ipse priorem
x^i «PXi^Oat • xai a'J-6; «-','T'v apX'^!^'""'^" dcslruas nativiiuicm, et ad secundam asceadas pcr
Y^pi .

'(v« xai a'j xaTaoYrliJT,; tt,v irpoTipav Yivvr,fftv, x«I regeneralioncm, Uu.eus.
^v«6'^? Siotipav §15^ -cf,; naXiY^ftvsd^a;. iYoh iimili
303 S. EUSEBII lllERONYMl 304

quando consceiiderc. 333 34 Qui enim fecit eum A. sermonem Dei. Congregal dc prophetis, de iege, de
descenderitem,mulieres non quaslibet,sed
coelis tibi apostolis, verba abundantiaj : unde quando jam non
peccatrices, et quasScriptura reprehenderat, intro- scribuntur libri, nec novum aliquod conficitur in-
ducit:qui vero baptizatumnarrat, nullius facit mu- strumentum, ncc mittuntur ab apostolis ea quae ab
lieris mentionem. InMattheoenim^^,ut Jiximus.no- Jesu in horrca aposlolorum fuerant comportata,
minalur Thanuir, quio cum socero fraudc concu- hoc est in animas eorum, omniumque sanctorum,
buit, et Ruth Moabitis nec de gencre Isracl et : dislribuat et nutriat ^Egyptum famc periclitantem,
Raab, qua^ unde sumpta sit, scire ncqueo et con- : maximeque fralrcs, de quibus scribitur : Narrabo
jux Urias, quts violavit marili torum. Quia enim nomen luum fralribus meis, in medio Ecclesix can-
Dominus noster aique Salvator ad hoc venerat, ut tabo te '^".
Ilabcnt et alii homines vcrba patientiaj ;

hominum peccala susciperet, et eum qui non fece- verbaque judicii et reliquarum vcrba virtutum :

rat peccatum, pro nobis peccatum fecit Deus pro- : hoc est triticum quod Joseph /Egyptiis distribuit.
pterea descendens in mundum, assumpsit peccato- Sed aliud cst frumentum quod fratribus, id est, di-
rum hominum vitiosorumque personam, et nasci- scipulis suis distribuit de Jessem terra, de ea quae
voluit de stirpe Salomonis, cujus peccata conscri- ad orientem respicit,trilicum evangelicum,triticum
pta, et Roboam, cujus delicta feruntur, et de caete- j. apostolicum. De hoc tritico debemus panes facere,
ris, e quibus niulti fecerunt malum in conspectu ita tamen ut non commisceatur veteri fermento,
Dei. Quando vero de lavacro conscendit, et secun- habeamusque panem novum de Scripturarum tri-
dus ordo esse describitur, non per Salomonem, sed tico, farinamque commolitam in Christo Jesu, cui

per Nathan nascitur, qui ejus arguit patrem super est gloria et imperium in soecula saeculorum. Amen.

Uriae niorte ortuque Salomonis. Sed in Matthseo S.15-3© HOMILIA XXIX.

semper generationis nomen adjungitur : hic vero De eo quod scriptum est : « Jesus autem plenus Spi-
penitus siletur Scriptum est enim ibi
:
^'*
: Abraham 7'itu sancto reversus est : » et de tentatione ejus

genuii Isuac, Isaac genidt Jacob, Jacob geniiit Jiidam prima. Gap. iv.

et fratres ejus, Judas genuit Pkares ei Zaram de Quando legis Evangelio, Jesus autem plemis
Thamar, usque ad finem, genuil, semper appo-
et Spiritu sancto reversus est, et in Actibus apostolorum
nitur. In Luca vero, ubi de lavacro conscendit Je- ubi dicitur, quod repleti fuerint Spiritu sancto ^'',

sus, Ulius dicitur : Sicut pulabatur filius Joseph : et vide ne sequales putes esse apostolos Salvatori :

in tam multa serie nominum, excepto quod pula- sed et Jesum, apostolos, et alium quemlibet san-
batur filius Joseph, gencralionis nomen ascriptum ctorum plenos Spiritu sancto cognosce secundum
non est. In Matlhajo non est scriptum, incipiebal : mensuram vasculi sui :|et quomodo, verbi gratia,

hic vero, quia de baptismate conscensurus erat, C si volueris dicere, haec vasa plena sunt vino vel
incipiebai legitur, Scriptura referente : Ei ipse erat oleo, non stalim judicas quod aequali mensura plena
Jesus Quando enim baptizatus est, et
incipiens. sextarium capere potest, aliud
sint (siquidem aliud
mysterium secunds generationis assumpsit, ut tu urnam, aliud amphoram), eodem modo et Jesus et
quoque priorem nativitalem destruas, et in sccunda Paulus pleni erant Spiritu sancto sed multo vas :

regeneratione nascaris, lunc dicitur incepisse. Et Pauli minus tamen erat secundum
erat vase Jesu, et
quomodo populus Judaeorum, quando erat in iEgy- mcnsuram suam utrumquecompletum.Acceptoita-
pto, non habebat initium mensium : quando vero que baptismo, Salvalor plcnus Spiritu sancto, qui
egressus ex /Egypto, tunc \al. nunc] dicitur ad super eum in specie columbae de coelis venerat,
eum ^^ : Mensis isle initium mensium primus ducebatur a spiritu. Quia enim guotqiiot Spi-

erit vobis de mensibus anni : sic qui necdum est ritu Dei ducunlur, ki filii sunt Dei ^^ ; iste autem
baptizatus, nec coipisse narratur. Necenim frustra extra omn3s proprie Filius Dei erat, ideo et ipsum
additum putemus ad id quod dicitur Ipse erat Je- oportebat Spiritu sancto duci. Siquidem scriptum
:

sus, quod sequitur, incipiens. Sed el quod ait est Ducebaiur auttm in desertum a spiritu. Qua- : :

Quasi annorum trigi^ita, considerandum. Joseph tri- draginta diebus tentatur Jesus, et quae fuerintten-
ginta annorum erat, quando dimissus e vinculis, et jjtamenta nescimus quae ideo forsitan praetermissa :

interpretatus somnium Pharaonis, iEgypti effectus sunt, quia majora erant quam ut litteris crederen-
est princeps, ubertatisquelempore triticum congre- tur. Et si sic oportet dicere, sicut mundus capere
tempore haberet quod distribueret.
gavit, ut famis non poterat omnes libros, si scripta fuissent quae

Ego puto quod triginta anni Joseph in typo triginta fecit et docuit Jesus : sic quaJraginta dierum tenta-
annorum praecesserint Salvatoris. Iste enim Joseph tiones quibus tentatus est Dominus a diabolo, mun-
non tale triticum congregavit, quale in ^Egypto ille dus ferre non poterat, si Scriptura docuisset. Sufti-
Joseph, sed triticum verum, atque cceleste, ut tem- cit nobishoc tantum scire,quod quadragintadiebus

pore ubertatis tritico congregato haberet quod dis- in deserto fucrit, et tentabatur a diabolo, et non
Iribueret, cum fames essetmissa yEgyptum, non
in comederit quidquam in diebus illis. Mortificabat
fames panis, neque sitis aquae,scd fames audiendi enim sensum carnis jugi continuoque jejunio et :

»3 Oap. I, 3. 2* Matth. i, 2, 3. « Exod. xii, 2. ^« Psal. xxi, 23. «" Act. ii, -4 ^» Rom. viii, 14.
m TRANSLATIO HOMILIARUM OniGENlS IN LUCAM. - HOMIL. XXIX. %G
cum completi fuissent dies, esuriit. Dixit aulem ei A tentationem ostenduntfuisse si fierent.et vicloriam,

diaholus : Si Filius Deies, dic Itipidi huic ul panis quod contempta sunt fieri. f79)Stmulque monstra-
fiat. Dic, \nqu\i,lapiili huic. Cui iapidi? utiquc mon- tur islum panem qui de lapide fiai. non esse ver-
strabat diabolus qucm vult panem fieri. Quaenam bum Dei, quod pascit hominem, de quo scriptum
est ista tontatio, ut rogato Patre a Filio panem.nec est Non in panc solo vivit homo, .sed in onni verbo
:

ldpidem,quod ne ipse quidem adversarius voluit, quod e^jredietur per os Dei, vivet homo. Respondpbo
versipellij fallax, det lapidem pro pane? hoc est tibi, 337-38 o versipellis et nequara, qui meten-
enim quod diabolus voluit, ut lapis panis fi^ret et : tare non metuis alius cst panis.sermo Dei qui vivi-
:

non potius, ut non in panem lapidem,sod hominem ficathominem.Simulquevideamus quod hoecloqua-

in iapidem verterct, quam diabolus pro pane mon- turnonFiliusDei,sedhomo,quemFiliusDeidignatus
straverat?Kgo puto quod usque hodie lapidem dia- est a3sumere,quasi de homine enim respondet, et
bolus ostendat et hortetur singulos ad loquendum : dicit Scripturn cst, non in pane solo vivit homo ;
:

(77; Dic ut lapis istepanis fiat. Omni tentatione qua ex quo manife3tum,non Deum.sed hominem fuisse
tentandi erant homines, primus secundum assum- tentatum. (80) Scripturae sensum diligenter eventi-
ptioncm carnis tentatus est Dominus. Tentatur au- lans, rcor invenire me causam, quare Joannes ten-
tem ob id, ut nos quoque,illo vincente, vincamus.
p tationem Domini non descripserit sed tantura :

Obscurum fit forte quod dico.nisi manifestius exem- Matthaeus, Lucas, et Marcus. Joannes enim qui a
plofiat. Si videris haereticos dogmatum suorum Deo exordium fecerat dicens In principio erat :

mendacium pro pane comedere, scito lapidem eo- Verhum el Vcrbum erat apud Deum, et Deus erat
rum esse sermoncm, quem monstrat diabolus. Ne- Vcrbum ^^ nec potcrat divin.-c generalionis ordi-
:

que vero existimes unum eum haljcre lapidem ;

nem tcxere, sed tantummodo quod ex Deo ct cum
habet plures lapides, dequibus a Matthar;o introdu- Deo esset expresserat, adjccit F.t Vcrhum caro fa- :

citur loquens : Dic ut lapides isti panes fiant. Dixit ctuni est ^°. Porro quia Deus tentMri non potest
et Marcion, et lapis diaboli ei factus est panis. de quo ei erat sermo ideo tentari illum a diabolo
:

Dixit Valentinus, et alius lapis ei est versus in pa- non introducit.Quia vero liber generationis Jesu
nnm. Ilabuit et Basilides ejusmodi, et caeteri hncrc- Christi de eo in Matthoei Evangelio narratur,
tici. Unde providendum, ne forte diaboli
sollicite et in Luca generalio ejus describitur, ct in
lapidem coniedentes, putemus pane vesci Dei. (78) Marco homo est qui tentatur, propterea cjus fertur
Alioquin quaj erat tentatio de lapide panera fieri,et simile responsum non in pane solo vivit liomo. :

aSalvatore comedi ? Fingamus enim q\iod,diabolo (81 Si igitur FiliusDei Deus pro te homo factus est
proponente, Dominus lapidem in panem verterit ettentatur:quianaturahonioest,nondpbesindignari
[al. vcrlit], et id quod virtutc sua ipse fecerat C si forte tcntaris.Quod si tentatus, illum imitatxis
comedcrit, et sutiarit esuriem quaenam esset ita fueris qui pro tc tentatus est, et omne viceris ten-
:

tcntatio, quac victoria diaboli, si haec simpliciter tamonlum, haltcbis spom cuiu eo qui tunc homo
scribercntur ? Ou.t ut diximus ratione pcrspecta et fuit, nunc autem (82) homo esse ccssavit. Nam
*« Joan. I, 1.
'"'
ibid. 1
'i.

(77) Sched;c Gral)ii ct Combefisii Iv.-l zfh llOi^ : respondei, etdicit :'^on in pane solo vivit homo
tO'jt(;j "va '(Vir-.'}.'. apto; llavta TiiipaTixrjv , ov . significans homincm esse tcnlatum. ]\^.
£[j.£XXov 0' avOptiJTTO'. TTEipa^eiOai, Trpwto; eTTSipaiOrj (80) Kaedem schedae r£vo;x£vo; ev ttj) tortjj eyto
:

xata to avOpo)7:tvov. "0 81 \h(Ui, tc.oOtov ejtiv. tf,v aittav etTTiiv o-.i t( 6 'lioavvT,; (jiiv ojx aviYp^'!^

liav '.'or,; toij; a-o tojv ap- alpijiiov ijOiovta; ilj; tov itetpaTijK^v, MatOa-o; Oi, xa! Mipxo;, xa; .Voj-
tov tov Xoyov tov ij/£'jo?;, 'lOi 6'ti exilvo; 6 Xoyoc, 6 xa; aviYpaij/av. 'E-i.Ot, 'liijavvr,; i.to Hioj f[3;ato,
),(0o; e.7t'.v. 'ov 6 o'afjo).o<; o=(y.vja'.v. Dic lapidi huir .. oux £Y-^^^^'^Y^i'-'' '^'^'^"^ '''^ Sei^iv. A'.a to'jto ere.OTj
ut panis fiat. » Omni tcntatione qua tcntandi erant Heo;. oux ireipa^Eto' o\ 8e iXXoi i!); fi avOpd^jTTiva
Iwniines, jiriniu.^i lchlalus Hrunuum huniaititatem. Xtutf.po;, etaaY^'-"'"' «J"^"' ''^' ~^'"
o'.r,YO'J[i.ivot to'j
Quod autcni dlco, cst cjusmodi: Si cidcris h.rrctiro.^^ pa^i^ljjvov. Chmj huc loci dcvencr:in, cau.^am ufferre
lanquani pancni manducanlcs scrnwncin fai.-.uni possuni cur Joanncs t'-ntaliciie::i n n dc.UTip.fcril,
icilo illuni .sennoncm esse lapidcni i^ucm iliaholus qu:i' itpud )lillh:rum, Marruin, ct Luram Irgilur.
oslcndit. Uu.KUS. n Quaniloquidrin Jtnmnrs a Dro r.vorditvn .uimp.wrat,
(78) E;cdem schedcC; 'Eiril roio; 7,v TrEipajijio; : Dci ijcncaloijiani non Ir.vuit. Droptcrea
illiits iitpotc
Tov ).(0ov YsviiOai aptov xai tov Ituf/jsa (^aY--!v ;
quiu Dcus crat,non l^nlnluscst ; ulii vcro qui raqu.r
Alioijuiniiualis eral tenlatio lapideni ficri pancni ct ad Salvaliiris pcrlincnt humanitatcm, rcfcnint, illum
ai^alvalorc coniedi ?. Id. ctiam tmtatum introdurunf.\\K
(7'J) Eojdcm schcdac : A-.oaaxci 81 8'.a tf,; Xi^idj;, (81) Nonc hinc putjinduin est iiieafnisapOriironem
6t'.aOto; iaIv o'j pf,|xa Hi0'j' to cl tp£'.fov, if,|jia opinionc tiuam Marccllo .\nryrano Iribuit Euscbius
Htoo, xa! to !^ti)OTro'.o'jv. ^V.r: ex=(v(ij i>|i/.at'. fiilurum nompc nl carnem pnsl rcsurroclionom
y^P "'P
^f, avOpt.jTTo;. "A|jia 81 "^'^tp^'-
i'ti'ta'jt'a XeYit '>««"i Christus abjictM-ct, nc bouio proindo rl rox ossp de-
To avOp(.'jTt'.vov, oj xa06 Hso; 7,v. 'U; vap repi dtv- sinorot. .Mia fiiit Ori^;iMiis raliocinatio. noque Nim
Opii)T:o'j aiToxp(vitai xat XiY'' i
ii"' 0'jx' It:' aottp Cliristuni u suo rorpuro s-ojuncliim osse putavil.scd
ijLtlvtjj ;^r]7ita'. avO-.tDTTo;" Of|XtT)v, Ir.: tli; avptDTTo; cum jain boiinnom idiirro c?se no^al, qiiia qnis-
\<j ( Dncct his vcrlds pniicni isluui
7r£'.pa;^o;iivo;. (luis- inoitiiion jiubjttict. neiili(|iiain liiitniiiom cssc
non essc 1'crhiiin Dci, id vcro iiitod uutrit cl vivifical, cimimI. lii ijuo rircii liominis j^oluui nomou (|u.o.'-tio
essc vcrhuni Dci. In Iwccnini vcrho vivtt lionio, Si- vcrsalni-. Fatondum iiihiloniinus tomorariam ogse
niul ctiain ohscrva h.rc ah ro dici non qualcnus Dcus vocom liancidcoquo ropudiundam. lu.
scd iiualcnus hinno cral. yain tanquani dc homiiie (82) Id quidcm objectum Origeni esl, tcste P«m-
 :

307 S. EUSEBII HIERONYMI 308

81 qui quondam homo erat, postqiiarn tentalus est. A quomodo regnaret in mundo, ut cohortans eumfa-
ab eo diabolus usque ad tempus mortis,
et recessit cerequod voIebat,inciperet etiam Christum habere
a mortuis resurgens ullra non morietur omnis : subjectum. Vis, inquit, in hominibus his regnare ?
autem homo morti subjacet iste ergo qui nequa- :
Ostendit innumerabiles hominum multitudines,
quam moritur, jam non esl homo, sed Deus est. Si qua? suo tenebantur imperio.S39-40 Et revera si
autem Deus est qui quondam homo fuil, et oportet miseriam et infelicitatem nostram simpliciter vo!u-
teilli similem ileri, Quando similes ejus fuenmiis, mus pene totius mundi rex diabolus est
confiteri,
et viderimus eum quoque necesse erit
siculiest^^, te unde et princeps istius saaculi a
Salvatore vocatur
Deum fieri, in Christo Jesu, cui est gloria etimpe- Ouod ergo dicit: Vides hoshomines qui sub meo regno
rium in saecula saeculorum. Amen. sunt, ostendit ei in puncto temporis, hoc est in
HOMILIA XXX. praesenti temporum cursu, qui ad comparationem
Tentatio Salvatoris secunda. Cap. iv. aeternitatis puncti instar obtinet. Neque enim ne-
Tam Filio r)ei,quam Antichristo regnandi stu- cessarium habuit Salvator, ut ei dignitates ssecuii
dium est. Sed et Antichristus regnare desiderat, istius et negotia monstrarentur : statim ut aciem
ut occidat quos sibi subjecerit ; Christus ad hoc re- luminum suorum ad contemplandum vertit,et pec-
gnat ut salvet. Et unusquisque nostrum, si felix p cata regnantia, et eos qui regnarentur a vitiis con-
est, regnatura Christo, seruione, sapientia, justi spexit, et ipsum principem saeculi diabolum super-
autem amatores voluptatis sumus
tia, veritate. Si venientem, atque gaudentem in propriam perni-
magis quam amatores Dei, regnamur a peccato, ciem, quia tantos sub suo habebat imperio. Dicit
de quo Apostolus loquitur ^^ jSon ergo regnet ; ergo ad Dominum diabolus Ideo venisti,ut adver- :

peccatum in vestro mortali corpore. Duo igitur sus me dimices, et tollas de imperio meo quos
reges certatim regnare festinant peccati rex pec- : nunc subjectos habeo? Nolo contendas,noIo nite-
catoribus diabolus, justitice rex justis Christus. ris,ne habeas ullam in certando molestiam. Unum
Sciensque diabolus ad hoc venisse Christum, ut est quod precor procidens adora me, efaccipe-
:

regnum illius tolleret, et hi qui subeo erant, inci- regnum omne quod teneo. Verum Dominus noster
percnt esse sub Christo : (83) ostendit ei omnia atque Sdlvator vult quidem regnare,et omnes geu-
regna mundi, et hominum hujus saeculi, quo- tes subjectas esse ut serviant justitiae, veritati, cae-
modo alii regnentur a fornicatione, aiii ab avaritia, terisque virtutibus ; sed vult regnare quasi justitia
populari rapiantur cura [al. aura], hi formae
illi ut absque labore regnet,ut nihil faciat indecorum,
capiantur illecebris. Neque vero arbitrandum est, et non vult absque labore subjectus diabolo coro-
quod regna mundi ostendens, Persarum, verbi
ei nari,nec sic regnare caeteris, ut ipse regnetur a
gratia, regnum Indorumque monstraverit sed os- ^ diaboIo.Undeloquitur ad eum iesus :Scriptuni est, ;

tendat ei omnia regna mundi,id est regnum suum Dominum Deum tuum adorabis, et ipsi soli servies.
'' I Joan. III, 2. '2 Rom. vi. 12.

philoin Apologia, quod putarit Salvatorem non in dtTroaT-^aat tou; paatXeuoixevou; utt' £;ao'j, jxt) aYwvt-
carne sedere ad dexteram Patris, sed expoliasse (^ou* ev a^to), -TiEaojv Trpoax'jvT,aov fxot, xat T^apaXaSs
carncm, et posuisse in sole : adductum nempe ex TTotaav TTjV paatXetav ttjv uti' ejjie. 'AXX' 6 SciJTT,p ^a-
illo decimi octavi psalmi versiculo, In sole posuit atXsuaat |xlv OEXet, xat uTcoxa^at TrdvTa Ta eOvtj, "vx
f abernaculum suum. Ac hup.^B olim dicitur fere si- oouXa Y£VT,Tat tt;; otxatoa^jvT); xat dXT,OEta; xa'! Tta-
mile Marcelli Ancyrani deliramentum,scilicet reje- Tfiz dpETT,;* ^aatXsuaat oe 0'j |X£Td dixapTta;. 0'jOe
ctum iri carnem a Christo post resurrecLionem,fu- po^jXexat dxjxTjTi uiTOTd^a; a'jTov exetvqj eaTccpavu)-
turumque adeo ut homo -it rex esse desinat.Verum aOat, o'jSe dx|XT,Tt XaScIv Tirdaa; Ta; ^-/atXeta; to'j
alia hic est Origenis ratioclnatio
;
quod enim ait, xoajxou xat tt,v oo^av a'JTOJV uTro^E'!ptov. Ato tpTjat
hominem esseChristum desiisse, revera non homi- T:p6; auTOV, rsypaTiTat, K'jpiov tov 0eov aou T:po-
nem,sed mortalem permanere negat,et non carnem axuvT^aet; xat a'jT(I) jxovfij Xatp^^jaet; . Ostendit
a Salvatoreexutam sed, qujB semel est humani- ; ei omnia regna mundi. Mundi, id cst, hominum
tatis conditio, mortem significat superatam.Itaque mundanoruvi, quomodo aliis dominelur avaritia, atiis
colligit : Qui nequaquam mvritur,jam non est homo, vana yloria. Nisi enim res ita se haberel, quomodo
sed Deus :sed morti amplius non est Christus ob- unum locum sub oculoram con-
poterat ipsa loca in
noxius Christus igitur homo esse desivit. Ejus
; specium adducere, Persarum, vcbi grutia, rcgnum
tota est quaestio nomiiiis,quod neutiquam sub ho- vel Indorum ? Osiendil igitur ei quomodo in mundi
minis appellatione censeri eum velit.qui morti non reynis imperet, ut eiun ad idfaciendum e.vcitet, quo
subjacet et cum benede re ipsa sentiat, sola for-
: putubat fore ut Salvatoreni sibi subjiceret. Si vis,
tassis culpanda sit affectata subtilitas. inquit, in his regnare, atque ad hoc vcnisti ut di-
_(83) Schedae Grabii et Combefisii ; "I^lSEi^ev au- mices, et ad tuas pnrlcs trahas quos imperio meo
z^)^ iraaott; zi^ Pa^tXeia; zr^<; &?xo'j[ji.evrj? . Baut- subditos habeo, noli conlendere unuui pelo, proci- :

Aetat; y.f5a|xo'j (fTjij' xiLv •/.oo-jjt.f/.aJv dvOpwTTWv , Tiva dens adora me, cl accipe regnum. quod leneo. Verum
ypoTTov ot jxlv paff'.XE'jovTai 6710 cptXapyjpta!;, ot Se Salvator rcgnare quidem vult, et omnes gentes subji-
ut:o XEvoSo^tac. Et ij.t, ^y.p -rovJxo laxt Ttw; TjOuva-o cere ut serviant justitix, et veritati, atqne omni vir-
auxoui; t^ttouc; tl^ eva tottov T:po? GE^optav (TOJij.atiXT,v tuti a.t regnare
; sine peccato. Neque vult diabolo
ayajETv, ^otov, cpipE eiizeTv, tT|V niparov vjYE(j.ov'!av, sine labore subjectus coronari, neque .mielabore ont-
f] TT,v 'IvSiov ;
Kat ^ip eoEixvuEv
eosfxvuEv auTtu t'/; paatAEta<;
PacrtXe' nia rcgna mundi, el omnem iilorum qloriam in di-
Tou xoatjLou T(va Tpoirov
cpoi ta'/'JEt patTtXe^JEtv, 'tva a'jTov tione.m suum accip:re. Ideo dicit ad illum : Scri-
TrpoTpEiLrTat
. . .
TTOtTaat.
. ,
EVOjJlt^E Trotfjaat TIEptYEVi^CTE- ptum est Dominum Deum tuum adorabis,et ei soli
:

ffSat TO'j Sw-7;po;. Et^ Ulz:!;, <fr]<j\, paatXEuaat tou- servies. Ru/eus.
:iov xat ETit T0'JT0 sAr^AuOa; tou ivuy/in^^^Oi:, xat
 :

309 TRANSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. XXXI 310

Hos, inquit, omnes propterea volo mihi essesubje- X forte offendas ad Inpidem pedem tunm. Unde tibi,
ctos, ut Dominum Deum adorent, et ipsi soli ser- diabole, hoc scire quod ista scripta sunt PNunquid

viant. Haec est cupido regni mei. Tu aulem a me legisti prophetas, vel divinaeloquia cognovisti? Li-

vis accipere pcccata, quae dissoluturus veni, quae cet tu taceas, cgo pro te respondebo. Legisti non ut
etiam a csteris auferre desidero. Scito atque co- ipse ex lectione sanctorum melior fieres, sed ut
gnosce me in hoc manere quod dixi, ut adoretur simplicitate cos qui amici sunt littercB, interficias.

Dominus Deus solus, et hos omnes sub meatfi fa- Scis quia si de aHis ei voluminibus loqui volueris,

ciam potestatcm, meoque regno subjiciam cui gau- : non decipies, neque habere poterunt auctoritatem
deamus nos quoquc esse subjectos, et deproccmur asscrtioncs tuae. Sic iegit Scripturas Marcion ut
Dominum, ut regnans peccatum in corporc nostro diabolus, sic Basilidos, sic Valentinus, ut cum dia-
mortificet, et regnet nobis solus Chrislus Jesus, bolo dicercnt Salvatori Scriptum est, quia angelis :

cui fcst gloria et imperium in stecula saiculorum. manibus tollent te, ne forte
suis mandavit dete,et in
Amen. offendasadlapidem pedemtuum. Si 341-4? quando

I10MILL\ XXXI. teslimonium de Scriptura audieris, vide ne statim

De tertia tentatione Salvatoris. Cap. iv. loquenti acquiescas, sod considera illum cujus sit,
Scrutamini Scripturas, utetinhis quae putantur „ ac cujus sententiae, cujus sit volunlatis ne forte
esse simplicia, rcperiatis non rainima sacramenta. " esse
'
simulet sanctum se
' '
'
quomodo non est, et ve-

Scrutemur principium evangelicae lectionis, quot- nenis infectus haereseos, sub ovis pflle lupus laii-
quot hodie audivimus, et id quod latebat, procedit tet, ne forte loquatur in eo diabolus de Scripturis.

in medium. Addnxit autem diahdus Jeaum in Jeru- Quomodo autem diabolus por ocoasionem tempn-
salem. Hoc incredibile est, ut diabolus duccrct Fi- rum dc Scripturis loquitur: sic econtrario Paulus
lium Dci, ct illo soquerelur. Sequebatur planc quasi pro utilitateeorum qui audiunt, non solum de Scri-
athleta ad tentationem sponte proficiscens. Non for- pturis, sed etiam de (84) saecularibu^- libris assumit
midabat tentantem, neque insidias callidissimi per- testimonium, et ait Crelenses seniper mendaces,
:

timescebat inirnici, et quodammodo loquebatur: malx bcslix, ventres pigri ". Et rursum do alio.- Ip-
Duc quo vis, tcnta ut placet. Ad tentandum sponte sius enim et (lenus sumus "*. Necnon et de Comico:
me tribuo, sustineo quae suggesseris. Praebco mc Corrumpnnt mores bonos colloqnia mala '*. Sed
in quibuscunque tentaveris, invenies mc in omni- nequc diabolus si do Scripturis locutus fucrit. po-
J)us fortiorem. Adduxit ergo eum in Jerusalcm, et terit me hac occasione dccipere neque Paulus, si :

posuit super pinnam lempli, et dixit: Si Filius Dei de gentilibuslitteris aliquod exemplum sumpserit,
es, mitte le deorsum. quoquo modo me eloquio dcterrobit. Idoo enim as-
Adduxit eum in culmen ad
Bummitalcm tonipli ot hortalur ut sc indo prscipi- C sumpsit Paulus verba otiam de his quae foris sunt,
tet. Quod cum illc fraudulenter proponeret, et sub ut sanctificct ca. Vidcamus ergo quod deScriptuns
ostentationc gloriao nitoretur, dicebat Salvator diatiolus loqualur ad Dominum : (85) Scriptum est

Scriptum est: Non tentabis Dominum Deum tuum. enim : Angelis suis mandavil ad te, et in manibus
Simulquc considera quomodo tentet diabolus. Non tollent te, 7ie forte offendas ad lapidem pedtin tuttm.
aliunde lcntare uudet, nisi de divinis libiis, et dc Vidc quomodo et in ipsis tcstimoniis versipolliscst.
psalmis sumcns tcstimonium, ait : .S?' Filiits Dci cs, Vult enim iinminucrc gloriam Salvatoris: quasi
mitte tc dcorsnm ; scriptum enim :
est qttia angclis angolorum indigoat auxilio, ofTcnsurus pcdcm. nisi
suis mandavit dc te, et in manibus tollcnt tc, ne eorum manibus sublevclur. Assumit tcstimonium,
«^ Tit. I, il. "• Act. xvii, 2«. ••'^
I Cor. xv, :^3.

(Hi) LuculonliysiiTiiiin llicronyiui liac dc rc dis- Tou xAtTOu; 70U ytX^i,-. xat jjLuv.a; Ix tt;; ot^ta;
Berlationeni lcgosis cpist. 70, ad Magnum. num. 2. (Tou" auTi ir.l tov otxaiov dvaYETat
i xat Scri- .

(85) Schcda,' Cirabii et Combofisii Vi^^iptr.zi: : plum est rnim quia angolis sui.>' maminhit de le,
fOLp fki Tol; ci.y'{iX'ji^ TJTOu vnzy.zX-zoL'. Ttp\ aoO, et in manibua trtllcnt In, no f<>rto olTfnilas ad lapi-
xal 6'xi ZTzl ysiptov apoua( <p£, |jlt't:ot£ Trpocrxot|/T); dein podein fiium. Vide iiuiutiofo pcr tcsHmonia
upo? X!Oov Tov TTfioa (jou. "Opa rw; oii ttj; '/pvj- D Scripturarum destrurre vitlf glorintn D.'»ii)ii. quasi
ffeux; Tiov rpacswv OiXii xaOsXETv tY|V oo^»'' '^'^''> ^''- angclico cucal utt.rilio, rl oi]ciisurus .ut pcdtiu, nisi
pfou, toi; 8iO;xlvou i-^yi\'.y.r^s PoT,0=(a;" lo^ |/.iXXovT04 anqcli ei 'au.rilicnlur. yon cnini de Cliri.fto dicta
itpoT^^jTTTE-.v, z\ ixT, 'lyyzXo: auTo) Pot,0'>Tev. Oj ^i^io suitl vcrbn ;».sii/mf, ner angelis indiqct angelorum
irEpl Tou Xp'.JTOu £''pT,Ta'. T, yp-^T'.s Tou '^aXijLou, ouoe Dominus. Kno confra tihi dco, dinholc ni<i Doini- :

vap OET-a'. aYYiXwv 6 t(ov i'(^(iXui^j OiTTrflTTji;. 'Kyw nns adjuvcrit awjclns. oljnidunt. ct propterca tu cc-
ol dvaT:a).iv <fr,\i.\ Ttpo; st, tT> oiaCoXs" zl [xti 'lT,ar'»Us cidi.sti c ciilo, quia lihi tpsi tc .utlficcre jntUisti, ncc
PoTjO/jtT, TOT; i^yiXoi^, TTpOJXOTtTOUT'. . Ka- TJ 0'.i egcrc Jc.iti au.rilio. l't autcm scias non dc Jcsu dicta
TOUTo iriTTTtoxx; e; o'Jpavou. LrE-.fjTi aJTapxr, lauTOv rwr I/I/.7.' scripta .utnl, scd ad juslim vinnn refrrri,
Jv(5|xt!ja; £^va'., xa; |at, OitjOa'. Tr,<; tou 'Ir.aou poTj- att.^iculta : scriptum c^t cnim Qiii hahitat in adjn-:

6e(as. "Iva 81 yvi]); i/.t, rjp; tou 'It,7ou XjXi^Oa'. Ta lorii) Alti.^simi. in pioliolinno Doi ctrli rommorabi-
i'^oi^(typ-xi).[ibiz, dX).' e!; Stxa-.ov avopa Taura dva- fur. Hoc autcin juslo vianis convrnit, quam Filio
spcdOat, axoui TiYp!"'^*' Y^?
• ^^ xaTotxtiiv iv > Dci. V.t rursuin : Cailcnt a latcre tuo millo, ol dcoptn
0T)6e(q[ Tou 'VtJ/fTTOu fv (TXjTrr, to-j
, 8»ovi tou rnillia a doxlris fuis i/ii.r et ista nd justuin
:
virum
ipavou auXtaO/^cTiTat. Touto ol Otxafti/ fjiaXXov Ap- rcfcruntur. llf.tus-.
jjiiJ^Et, r] Tijj V'ti;j Tou t>:ou. Kat auOt;' n^TilTat £x
311 S. EUSBBII HIERONYMI 312

et intcrpretatur illud de Christo, quod non de Chri- A potestatem datam nobis hanc
conculcandi te, et

sto, sed de sanctis generaliter scriptum est. Lihcre ditionem, non solum in Veteri Testamento sicut
quippe et tota confidentia contradico diabolo, super nunc cantatur in psalrno, sed etiam in Novo Sal-
Christi persona hoc non posse inteliigi. Neque enim vatore dicenlc *' : Ecce do vobis potestatem calcandi
indiget angelorum auxilio, qui major angelis, et super serpentcs et scorpiones, et omnem virtutem
melius ipsis nomen.
hcxreditatem consecutus et inimici, ct nihil vobis nocebunt. Sumamus arma
Nulli angelorum unquam dixit Deus FJiius meus : tanta potestate firmati, et universa faciamus: ut
es tu, ego hodie geniii te '**. Ad nullum eorum quasi per conversationem nostram leonem conculcemus
ad Filium locutus Qui facit angelos suos spiritus,
: et draconem. Porro ut scias quomodo conculcetur

et ministros suos ignem urentem ^^; sed ad Filium leo et conteratur draco, Pauli Epistolam lege, in
proprie suum, de quo innumerabilia loquitur in pro- qua asserit conculcari peccatores Filio Dei. Sicut
phetis. Non indiget, inquam, angelorum auxilioFi- ergo qui peccator est conculcatur Filio Dei sic :

lius Dei. Quin potius disce, diabole, quod nisi Je- econtrario qui justus est conculcat leonem et dra-
sus adjuverit angelos (86), offendent pedem suum. concm, et omnem virtutem inimici conculcat in no-
Et si quis angelorum visus est otfendere, de quibus mine 343-44 Jcsu Christi, cui est gloria et impe-
dudum lectum est, quia angelos judicahimus ^^ ideo p rium in ssecula saeculorum. Amen. :

offendit, quia non extendit manum suam ad Jesum, HOMILIA XXXII.

ut apprehensus ab eo non ofPenderet. Quoniam enim De eo quod scriptum est « Reversus est Jesus in :

in propria virtute confidens, non invocas praesi- virtute spiritus, » usque ad etim locum, ubi aii :

dium Jesu, offendis, et credere in Jesum Christum « Et omnium oculi erant in synagoga intendentes
in eum. » Cap. iv.
Filium Dei noluisti. Ut autem scias quod male in-
terpretatus es, et non de Christo, sed de sanctis in- Primum quidem Jesus plenus Spiritu sancto re-
telligi quae sequantur, ausculta. A ruina et daemo- versus est a Jordane, et agebatur in spiritu in de-
nio meridiano non Jesum Ghristum liberatDeus,
'''
serto diebus quadraginta. Cum tentaretur adiabolo,
sed sanctos. Lege nonagesimnm psalmum, cujus (88) quia adhuc vi certaturus erat adversus eum,
principium Qui hahitat in adjuforio Alfissimi, in
; et semel, et bis, non cum additamento aliquo spi-
protectione Dei cceli commorabitur ^^ et invenies ritus ponitur. Quando vero tres tentationes quas
,

haec magis justo viro, quam Dei Filio convenire : Scriptura commemorat, pugnando superavit, quid
Cadent a latere tuo mille, decem millia a dextris
et de spiritu signanter cauteque ponatur, ait Et re- :

tuis : ad te aulem, non appropinquabit, verumtamen versus est Jesus in virtute spiritus. Virtus addita est,
oculis tuis videbis, ei 7'elrihutwneni aspicies pecca- quia conculcaverat draconem, et tentatorem comi-
torum '^, et reliqua, super personam justi interpre- ^ nus vicerat. Reversus est ergo Jesusin virtute Spi-
tans. Sed et sic quoque perverse aflerens diabolus ritus in Galilaeam terram, et fama exiit per omnem
testimonia, ut assereret super Salvatore intelligi, regionem de eo ipse docebat in synagogis eorum,
:

silet et transit versiculos qui contra se scripti sunt. ab omnibus. Cave ne beatos illos
et glorificabatur

Cum enim dixisset : angelis suis mandavit de te, et tantum judices, et te arbitreris primum esse do
in manibus ne focte offendas ad lapidem
tollent te, ctrina. Si vera sunt quas scripta sunt, non solum
pedem tuum, tacuit illud quod sequitur Super aspi- : tunc in congregationibus Judajorum, sed et hodie
dem et hasilicum ambulabis, et conculcabis teonem in hac congregatione Dominus loquitur et non :

et draconem. Quare, diabole, siies, nisi quod tu es solum in hac, sed ctiam in alio ccetu, et in toto orbe
basiliscus, tu es omnium serpentium regulus, no- docet Jesus, quaerens organa per quae doceat.Orate,
centiora habens venena quanc caeteri ? Qui statim ut me quoque compositura ad canendum, aptum-
ut videris aliquem,interficis, et aliam fortitudinem que reperiat. Sicut enim quaerit omnipotens Deus
contrariam sociam tui assumis, qna? aspis appella- prophetas eo tempore quo prophetia mortales in-
tur, et viro justo subjecta est, et idcirco omnia ta- digent, et invenit, verbi gratia Isaiam, Jeremiam,
ces. Tu es draco, tu es leo, de quibus scribitur *": Ezechielem, DanieJem sic quaerit Deus organaper
:

Super aspidem et hasiliscum calcabis, et conculcabis

j)
quae doceat sermonem suum, vel erudiat populos
teonem et draconeir. 8ed licet tu taceas, nos qui in synagogis eorum, et glorificetur ab omnibus.
Scripturas rectius legimus, scimus habere nos (87) Nunc magis glorifieatur ab omnibus Jesus, -quam
3** Psal. ^e
II, 7. -^ Psal. ciii, 4. i Cor. vi, 3. 8' PsaL xc, 6. 38ibid. 1. 39ibid. 7, 8. ^" Psal.
*i
xc, 13. Luc. X, 19.

(86) Recole quag superius ad homilias 10 et 23 Tou Trve'j;j.aTO?. Ti csrjTtv ; oti 'Itj70'j<; uTreTTps^i^ev
de hac diximus Origenis opinatione. ev xf, 0'jva;j.E'. xou TTveu;j.aTo? . Kal T:pOT£6r,y.ev ev

(87) Antea falso legebatur vos. Ilujusmodi mani- TTi 8'jva;j.e'. oia tov a6Ar,TY,v tov vev./.rjXfDTa. Quan-
festa menda non semel inlra, lectore nec admonito, doquidem certaturus crat contra diabolum, in tenla-
castigantur. tione bis nominatur spirilus absque vlloaddilamento.
(88j Schedae Grubii et Combelisii 'ErEio-r) e[j.£X- : Quando vero tres tentationes quns Scriptura refert,
),tv iOXsTv Ttpo; Tov oiaooXov, ev Tfo 7rei[:aa;ji(j) S-; jivgnando superavit, aUeiide quam accvrate Scriptura
6vo;j.a^ita'. xo Tiviu^j.a /wpt; Tatjr,; -pojO/Jy.r,!;. "Q-i loqiiatur dc spirita. Quid ait ? liever.^-us est Jesus in
aYa)VLj/;j.£vo; £v(y.r,CT£ xr>h<j Tpel? a.vx'(i^ip%\x]xviO'j^ virtute spiritus. Et addidit: in virtute, propter
7:s'.pa7;j.0'j;, -Trpor/si; tt, axp-.osia: tv;? rpa'.pf,? Trepl athletcC victoriam. Piu^us.
M TRANSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. XXXIII. 314

ilio tempore quo tantum in una provincia cogno- A Salvalorem. Cum enim principalcm cordia tui dire-

Bcebatur. DeAnde venit Nazareth ubi nutritm fuerat, xeris aciem ad sapientiam, et veritatem, Deique
et ingressus juocla morem in synagognm die sabbato- Unigenitum cdnlemplandnm, ocnli tui intuentur Je-
rwn, surrexii legere, et datus est ci liber proplietai sum. Beata cnngrepatio, de qiiaScriptura lestatur,
Isaise,et revolvens librum et locumubi euit scriptum : qiind oinnium oculi *irant attendentes in eum. Ouam
Spiritus Dorniui super me, propter quod unxit me. veHcm istum ccctum similc habere testimonium. ut
Non fortuitu rcvolvit librum, et apud se vaticinans omnium oculi, et catechumenorum et fidelium, et
reperit lectioncs, sed et hoc providentiae Dei fuit. mulierum et virorum, et infantium non corporis
Sicut enim scriptum e,~t : In laqueum non cadit oculi, sed anim.LC aspicerent Jesnm Cum enim re- !

passer sine vnluntafe Patris. Et qnia capilli capitis sppxeritis ad cum, de lumine ejus et intuitu clario-
apostolorum omnes numerati sunt ** sic forsitan : res vestri vuUus erunt, et dicere poteritis Signn- :

et hoc quod Isaiae potissimum liber invcntns est ;

tum esl snprr nos lumen vulius tui, Domine •*.

non alia, sed hapc ijUfe Christi mystcrium

et lectio Cuiestgloria el imperium in s.-ccula sa?culorum.
loquebatur Spiritus Domini super me, propter qaod
: Amen.
unxit me ", Ghristus est enim qui ista cominemo- HOMILIA X.XXin.
rat, non ut libct et casu venisse arbitrandum est,
est : " Vtiquedicitis mihi pa
^ ^^ ^,, ^^^^^^ scripium
sed providentia, et dispensatione Dci. Qu.'e sunt robolam istam, » et cadera, usffue ad eum locum
igitur qufle in propheta loquebatur, et postea de sc ulji ait : « Sed nullus eorum mundatus est, nisi

ipse in synagoga personet contemplemur. Evangeti-

Naaman Syrus. » Cap. iv.
xare (ait) paupcribus misit me. Paupores, nationes Capharnaum, quantum ad lucem hisloriac per-
In
signiticant. (89) enim erant pauperes, nihil om-
fsti tinct,necdum moratus est Jesu.s, nec aliquod in ea
nino possidentes, non Deum, non Legem, non Pro- signum fecisse desrribitur, quippe in quanon fuit.
phetas, non justitiam, rcliquasque virtutcs. Ob Porro antequam vcniret in Capharnaum, in patria
quam causam misit cum Deus, ut pauperibus nun- sua, hoc est, in Nazarcth fuisse signatur. Uligue di-
tiaret : Prscdicare captivis remissionem. Gaptivi nos cilismihi parabolum isfam: Meilice, cura teipsum.
fuimus, quos tantisannis vinxcrat Satanas, habens Quxcunque audivimus facta in Capharnaum, fac tt
captivos, slbique subjectos. Venit Jesus pra^dicare hic in palria tua. Unde puto aliquid in sermone
captivis reiaissionein, etca,'cis utviderent. Sennone pra?senti lalitare mysterii, et Nazareth in typo Ju -

quippc, et pr?edicaiione doctrin.-e ejus, c.eci vidont. dasorum, Capharnaum in typo pra^cessisse genti-
Prffidicatio ergo rcmissionis inlelligatur non solum lium. Sciens itaque Jesus quod non haberet in pa-
super captivis, sed etiam super cacois. 345-4G tria sua honorera, ncc ipse, nec Propheta nec apo-
Emittere confraclos in libertatem. Quid ila fractum C stoli noluit ibi prajdicare, sed pradicavit in genli-
atque coHisum fuit, uthomo qui a Jcsu dimissns ost bus, nc sibi a patri.ne suae hnminibus diceretur:
et Simu.\.us'n* rcVdicare annum Domini acccjdum. Juxla Vtique dicilis uiihi paraboUnn istam: Mcdice, cura
simpliccm iiilcliigrnliam aiunl, uno anno Sulvato- enim tempus quando diclurus sit po-
leipsuni. Erit
rem in Jud.ua ICvangelium pra^dicasse, et hoc esse pulus Judaiorum Qu.rcunque audivi facla in Ca-
:

quoddicilur: Prxdicare annum Domini acceptum, pharnaum apud gentes signa atque portenla, fac et
ei diem relributionis : nisi forte quidam sacramenti apud nos in patria tua. Qu.tb ostendisli universo
in pr<ipdicalione anni Domini divinus sermo signifi- orbi, ostende et nobis. Pr.-cdica sermonem tuuin
cat. ^''uturi sunt eiiiin alii dios, non tales qualoH po[)ulo Isracl ; ut saltcm cum intraverit plenitudn
nunc in mundo cernimus, ot nienses alii, el kalen- gcntiuiii, tunc oiiinis Isracl saluus tiat '••.
Ouamob-
darum ordo (livorsus. Sicut igilur ista alia, sic an- roin mihi videlur consoquenti onlino Nazar.rnis
nus nomini futuius cst placens. Istaautem oiunia inli'rrogantibus respondisse Salvator : .Vrmo pro-
prffidicta sunt, ut post visioncm cx cpcitato, |iost pluta acccplus csl in patrir sua. Kt pulo plus juxta
libertatem ex vinculis, Bacramcntum. qiiam juxta littoram voruin osse
post sanitatom a divcrsis
vulneribus, veniamus ad aniuim Domini acroplum. quod (licitur, licct Joreniias in .Vnatoth palria sua
Cum enini liwc legissct .lcsus, involveiis iibrnni rcd- n non fiicrit acceptiip, ct Isaias, quftjciim(|iio fuit pa-
didit rninistro, et scdit, et oinnium oculi crant in sy- tria illius, ct roliiiui prophol.r sed magis mihi vi- ;

naijoija attcndcntes in euni. Et luinc si vullis, in hao dotur sic intolligi, (•••(») ut diramus palriam fuisso
synagoga cfctuquc possunt oculi veslri attendcre in omniuin prnphctarum, populum, circumrisionis. et
** Matth. X, oO. '^ Isa. i.xi. I. ** Psal. iv. 7. *• Uom. \i. J.'), -Jil.

(8'.i) Eajdem schcdaj AutoI yip f,3av t.-io/oI,

: 'lj|OaT,X axojjai /.«Jyoj Hso'J. Ka" ripi f,tjLU»v
TO'j
i.t,Sev eyovTEs, Htov ht yv(07E'., |it, vo|iov, |xf, rpo-
{Jlt, E?pr,Ta'. IloXXi Ta TSKva Tfj; ipr\ixoj ]jiiA).ov
Hzi
tpY^Tas
j ., —
,. f^ TT,; eyo jijT,c av6pa. Kat riX-.v f, l-:ip% rpaip-?,,
{{)[)) Effidom schcd.R : llaTp;; (xlv yip "«"v rpo- 6'ti OTEtpa CTtxE xai i\ roX). ev Tixvoi; i^,tO»-
, f,

tpTjTiuv 6 ex 7:ep'.T0|iT,(; Xao<, rap' ot; ojx etTt OexToi. prophelamm crat populHs ex cir-
vT,3e. Piilria cniin
'HjJ.eT; 2t i)\ aXXf>TCiiot Ttov ot70r,/i')v y.-x! ^vtoi tow cumciiioin', apud qurm nou fucruut uccrpti. !Sos au-
luaYYeXtiov i8';iii.£na to'j; T:potf.r^Ta; iAoi^jyfi rpo- tem qui alicni cramus a tcst.imcnto. cl pcrcgrini a
xT|pj;avTa; .\ptaTov, rjitep exstvof tosrep xai f, £v iironiissionibus, prophctas qui Chrislum luwnunlia-
SapirTOK; to/ llXtav Xt[j.oj Ytvojiiivoj iv
, t«]> runt, tnlo corte rcccpnnus magis quam illi :
qucmad-
315 S. EUSEBII HIERONYMI 316
hanc non recepisse prophetas, el eorum vaticinia: A IIOMILIA XXXIV (92).
porro nationes quae lonp^e fuerant a prophetis, et
De eo quod scriptum est : « Magister, quid honi fa-
eoriiin notitiam non habehant, suscepisse vatici- ciens vitam tisternarn po.mdebo? » usque ad eum
niuni Jesu Christi. Nemo est ergo propheta acce- locum nbi uil : « Vade et tu fac similitcr. »
ptnsin patria sua, hoc est in populo Judffiorum. Gap. X.
Nos autem qui eramus alicni a testamento et pcre- Cura multa in lege praecepta sint, haec tantum
grini a proraissionibus, foto prophetas corde susce- Salvator in Evangelio posuit quae quodam corapen-
pimus, magisque habemus Moysen et prophetas de dio ad aeterna obedicntes ducerent. Ad id enira re-
Christo 347-48 prffidicantes, quarn illi qui ex eo spicit quod legis doctor inlerrogaverat eum dicens:
quod nnn susceperunt Jesum, ncc illos susceperunt Maijis/er., quid faciens vitam xlernam possideho ?

quido iiloannuntiaverunt.Unde ad id quod dixerat: quaj lectio secundum Lucam hodie vobis recitata
Nemo propheta acceplus in patria sua : et aliud est : respondit : /n Lege qnid scriptum est ?
adjungit : hi veritate enim dico vohis, quia muUx Quomodo legis ? Diliges Dominum Deum tuum ex
viducC erarit in dicbns Elix in Urael, quando clau- toto corde tuo, et e.v tota virtute tua, et ex tota
sum est cmlum annis t'ibus, et mensibus sex. Quod mente tua, el proximnm tuum tanqunm tetpsum. Ac
dicit tale estElias propheta erat, sed erat in po-
:
g deinde Bene, ait respondisti : hoc fac, et vives.
:

pulo JudfBorum. Scd quando mirabile quid factu- Haud dubiuin quin serapiternam vitam hoc fa-
rus erat cum essent plures viduae Israel, reliquit ciendo accepturus sis, de qua et legis doctor inter-
eas, et venit ad viduarn in Sareptam Sidoniae, ad rogaverat. Simulque perspicue docemur in legis
gentilem muliercuiain, figurnm futuraj rei expli- praecepto, ut diligamus Deura. In Deuteronoraio
cans, quia occupante fame non panis, neque siti scriptura est : Dominus Deus
Audi, inquit, Israel,
aquae, sed fame audiendi serr^onem Dei, vcnit ad tuus, unus est. Et diliges Dominum Deum
Deus
viduam, de qua et propheta testatur dicens Mtilti : tuum ex fota mente tua, et reliqua, et proximum
filii desertx, magis qnam ejus quss habet virum ^*. tuum quasi teipsum *'. Et salvator super his testa-
Et cum venisset, panem illius et alimenta multi- tus est dicens In his duobus mandatis tota tex
:

plicat. Tu eras vidua in Sarepta Sidonia;, e cujus pendet et prophetx *^. Volente autera doctore legis
finibus Chananaja mulier egreditur, etcupit sanari justificare semetipsum, et ostendere quod nemo
filiam suam, et propter fidem meruit acciperequod sibi esset proximus, atque dicente Quis est proxi- :

petebat. Multse ergo vidude erani in populo Israel, mus mens? intulit Dominug parabolam, cujus exor-
sed ad nullam earum missus est Elias, nisi in Sa- dium est Ilomo qnidam descendebat de Jerusalem
:

ad mulierem. viduam. Sed et aliud ad eumdem

reptis in Jericho, et reliqua : et docet nullius fuisse proxi-
sensum pertinens loquitur Multi erant lepj^osi in : raura descendentem, nisi illius qui 340-50 voluerit
Israsl in diebus nemo eorum
Elisxi pj^ophetge, el custodire praecepta, et prajparare se, utsitproxiraus
mundalus est nisi Naainan Si/rus, qui utique non omni homini qui auxilioindiget. Hoc enim estquod
erat ex Israel. Considera usque ad prcesentem diem post parabolam in fine ponitur. Quis de his tribus
multos leprosos in Israel secundum carnem, vide videtur tibi proximus esse ejus qui in latrones inci-
econtrario leprae squalore perfusos, atcue (91) spi- dit? Nec enim sacerdos, nec Levites proximi ejus
ritali Elisaeo Domino nostro et Salvatore, te autem fuerunt sed, ut ipse quoque legis doctor respon-
:

purgari baptisrai sacramento, et dici ad te Surge : dit, ille qui fecit misericordiam, proximus ejus
et vade in Jordanem., et lavare, et restituelur tibi fuit. Unde et a Salvatore dicitur, Vude, et tu fac
caro tua ". Surrexit Naaman et abiit, et lotus im- simililer. Aiebat, quidem de presbyteris volens pa-
plevit mysteriura baptisrai, et facta est caro ejus rabolam in<erpretari, hominem qui descendit esse
quasi caro pueri, qui in lavacro regnerationis or- Adam; Jerusalem, paradisum; Jericho, mundum;
tus fuerit in Christo Jesu. Cui est gloria et impe- latrones contrarias fortitudines ; sacerdotem, le-
rium in saecula saeculorum. Amen. gera ; Samaritem, Christum
Levitem, prophetas ; :

vulnera vero, inobedientiam animal, corpus Do- ;

D mini pandochium (93), id est, stabulum, quod

;

*« Isa. Liv, 1. "IV Reg. v, 10. '^^

Deut. vi, 4, 5; Levit. xix, 18. *= Matth. xxii, 40.

modum vidua qns' in Sarepfis erat, Eliam. snsce-

et mero. Ipse auctor, quod et cl. Huetius animadver-
pit, faclii in Isracl famc andiendi verbi Dei. Et de tit, torao XIII in Joannem plures istis triginta no-
nobis dictum e.st: Multi filii desertr-e, magis quam vem, quae supersunt, abs Hieronymo Latine red-
ejus quae babet virum. Et rnrsus alin Scriptura di- ditis, a se fuisse adornatas declarat, cum ait, xdc 51-
cit : Steriiis poperit, et quae njultos habebat filios, TTipt Ttbv kxcc-iov upoSaxojv £"/1'-!; £< '^y-Q xara Aoj-
infirmata est. [lu^us. xav 6[xtAtac;- Qu/s autemad centum oves pertinent,ea
(01) Aut ahsqne legendum est pro atque, sensu liabes in honiidias quas in Lucam conscripsimus.
utcunque non incommodo, aut certe mutilus verbis Nihil enim tale in his, quae exstant, homiliis in
aliquot raisere detruncatis hic textus est. Lncam invenias.
(92) Postremae haec subsequentes sex homiliffi, (93) Hoc quoque profectum ex Hieron. estcalamo
cum continualum in superioribus ordinem non te- quod stabulum Latine sonet. quodin Graec. est-rcaY-
neant, manifestose produnt amajori detractas hog Sc^sTov.
miliarum, quas Adamantius elucubraverit, nu-
 1 : :

347 TRANSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS IN LUCAM. — HO.MIL. XXXV. 318

universos volentes introire susclpiiit, Ccclesiarn A quilem ego puto, non propter istum unum semi-
interpretari. Porro diios denarios, Pntrem et Filium necem, scd propter alios quoque qui ob varias cau-
intelligi ; stabularium , Ecclesiae prffisidem , cui sas fuerant vulnerati, et indigebant alligaturis, et
dispensatio credita est. De eo vero quod Samarites oleo, et vino.secum portasse Samaritem. Ilabebat
reversurum se esse promittit, secundum Salvatoris oleum de quo scriptum est*» Ut exhilaret faciem :

figurabat advontum. Haec cuin rationablliter pul - in oleo; haud dubium quin ejus qui curatus fuerat,
chreque dicantur, non est tnmen cxiptimandum olco etiam tumnres vulnprum sedarentur. Sed et
quod dd omnem hominem portineont. Nnque enim vinomundatvulnera,aspcritatisaliquid admiscens:
omnis homo descendit de Jerusalem in Jericho, eumque qui fiierat vulneratus imposuit jumento, id
nec universi propterea in praesenti saeculo commo- est, proprio corpori, juxta id quod est hominem
rantur licet ille qui missus est, propter perditas
: dignatusassumere. IsteSamaritanus peccatanostra
oves venerit domus Tsrael. Homo igitur qui de portat. et pro ncbis dolet, portat seminecem, indu-
Jerusalem descendit in Jcricho, qui;i voluit ipse cit in pandorhinm. id est in Rcclesiam, qu?e om-
descendcre, propferea in latrones incidit. Latrf>nes nes suscipit, et nulli auxilium suum donpgat, ad
autem nulli sunt alii, nisi de quibus Salvator ait quam cunctos provocat Jesus dicens " fV???/^ nrf :
;

Omnes qui anle me venenmt, fures fuerunt et Iat.ro- p me, ornnes qui lahoratis et onerali estis, el cyo refi-
w«?5 *". Verumtamen non incidit in fureg, sed in ciam vos. Kt postquam 351-5^ induxit eum, non
multo furibus nequiorcs latrones, qui descendentem statim recedlt, sed uno die in stabulo cum semi-
eum de Jerusalern rum innidisset in illos, spolia- nece perseveraf. et curat vulnpra non solum in die,
verunt et iinposuerunt ei plagos. Ou» sunt plagae? verum efiam 'n nocte, rcliquam sollicitudinem suam
quae vulnera quibus vulneratus est homo? Vitia et industriam tribucns. Cumque vellet mane profi-
atque peccata. Deinde quia latrones qui nudave- cisci, de probato argento suo, de probafa pecunia

rant eum, ct vulneraverant, non assident nudo, sed sua tollit duos denarios, et onerat stabularium,
plagis rursus impositis rclin(|uunt eum, idcirco haud dubium quin angelum Ecclesiae, cui praecipit
scriptum est Spoliantes eum, ct vitlnora apponentes
: ut diligenter curet eum, et ad sanifatem usque per-
abieninl, eo non mortuo, scd seminere. raclum pst ducat, quem pro angustla temporis etiam ipse cu-
autem ut in eadem via primus sacerdos, deinde raverat. Duo denarii notitia mihi videtur esse Pa-
Levites deb.renderent, qui forsitau aliis hominibus Iris et Filii, et scientia sacramenli, quomodo Pafcr
bona quaedam fecerant, non tamen huic. qui dcs- in Filio, et Filius in Patre sit, qui velut mercedes
cenderat ab Jerusalem in Jcricho. Hunc enim vidit dananfur angelo. ut dilitreotius curet sibi hominem
sacerdop, puto Lex vidit Levites, ut reor, sermo
: commendatum.et promiftitur ei quidquid de suo in
propheticus. Et cum vidissent reliqucrunt, et trans- C medelam seminecls expendcrit, illico esse redden-
ierunt. Servabat quippc seuiineccm providentia ei dum. Vore I.egls et prophetiai custos animarum
qui fortior erat lege et prophetis, Samaritano vide- iste vicinior, qui fecit misericordiam ei qui incide-
licet, qui interpretatur custos. Isle ost qui non dor- rat in latrones, et proximus ejusapparuit non tam
mitat, neque dormit custndiens Israel propter : sormone quam opere. Qiur ergo pnpsibileest .juxta
seminecem profectus est iste Samaritanus non de illud quod sequifur, imitari nos Christum.et mi-
Jerusalem iii Jericho, sicut sacordos ot Levita de- serori eorum qui incidorant in latronos, accedero
scendens aut si dcscendit, idcirco descendit, \it
: ad oos, ligare viilnera, infundere oleum et vinum.
salvarot custodiretque moriturum. Ad quem locuti impuncre super proprium.jumentum, ct fcrre onera
sunt Judaei Snmnriianus es tu, et difmonium ha-
: ipsoruin; proptcrea ad talia nns cohortans Filius
bes *'. Qui cum negasset se habere dnpmonium, Sa- Dei, non tam doctori legis quam nobis quoque
maritcm negarc se nohiit.Sciebat enirnsecustodem. omnibus loquffur Vailevt*tu fac similHcr. Quio si
:

Itaque cum venissct ad seminecem, et vidisset cnin siniilitor locoriMius, vifain consequeniur frlernam
in 3UO sanguine volulari, misertus acre^sit ad ciim in Christo Jcsu, cui esl gloria cl impcrium iu saj-
ut ficret cjus proximus. Ligavit vulnera, infinlit cula eaiculorum. Ainen.
oleum vino uiistum, nequc dixit quod in pro|)hota D , HOMILIA X.XXV.
legitur Non est nnila<jina impon:rc, naiue olcum,
:
/)(• « Quando vmiis cum aiii'er-
co quo(t scrtplum cil
neque alligaturas''^. Iste c^t Sairiaritauns, cujua snrw luo,»ct crtcra, usque nd cum locum ubi ait
cura « Et novtssimitm nimulum rcddcs. » Cnp. xii.
et auxilio omnes qui mal.', Iiabent, indigcnt.
Ilujus vel maxiine Samaritani indigcbat Huxilinqui Nisi ca.^iot mdiis natura insituin, id qiunl jusUiin
de Jerusalciu descendens incideral in lalrones, 1 est judicandi, nunquam Sulvalor dicerct : Quare
vulncratus ab cis. semianimis luerat dcrclicliis. (Jt aulcm, et non quod justum fsl judi-
a vobisinclipsis
aulom acias qiiod juxla prnvldcntiam Dci Sanmritcs <•<»//< Veruiii ne ad probMlionom hujus !>eulpnli<c
:'

iste descendcrit ut ciiraiel ciin qiii inridiTal in la- Idiigius oviigiMimr. maximo cum multa dilV.ciIiora
Irones, iminifoslo docobcris cx eo qiiod sccuni Im- huic capituld subiifxu sinl, anluiu supcrbo,'* signi-
bebat aliigalunis, scrum olcuin. Hccum viimin. Qu.r ticiissc sufliciol. Qiun potius animaruiu noalrarum

»n
Joan. X, 8. •" Joan. vni, 'iK. ••'
l«a. i, •'>. -'
V^r\. ( mi. l."). »* Maltli. xi, ?^<.
319 S. EUSEBIl HlEROiNYMl 320
ad Deum vela pandamus, dcpreccmurque adven- A. est. Si autem forinsecus, nec dc illla Ecclesia quae
tum sermonis ejns,
iit intcrpretetur parabolam de non habet maculam aut rugam '^^, aut quid istius
qua scribitur : Quando vadis cum advcrsario tuo ad modi, et ipsa re probor alienus esse a tali congre-
principem, in via da operam., ut liheres le ab eo, ne gatione, non habet fiduciam angelus meus respi-
forte tradat te judici, ct jude.r tradaf te exactori, ct ciendi vultum Palris mei qui in ccclis est. Quam
in carverem mittaris. Amen dico tibi, non inde c.vies, ob causam angeli pro bonis sollicili sunt, scientes
donec novissimum minutum recldas. Quatuor perso- quod nos bene gubernaverint, ct ad salutem usque
si

nas poni vidco, adversarii, principis, judicis, exac- perduxerint, habeant etiam ipsi fiduciam videndi
toris, etquia videtur evangelista Malthajus simile faciem Patris. Quomodo cnim si per curam eorura
quid locutus in eo quod ait : Eslo henevolus adver- et industriam salus hominibus comparatur, faciera
sario tuo dum cs in via eum eo ^*, quaero utruin idem Patrissemper altendunt sic si pcr negligentiam
:

sensus sit, an aliqua sit vicinia, siquidem apud eorum homo corruerit, etiam sui periculi rem esse
Matthecum una pcrsona praBtcrmissa sit, et alia im- non nesciunt.Et sicut bonus episcopus, et optimus
mutata. Pra?termissus est princops, et pro exactore Eeclosiaj dispensator scit sui meriti esse atque vir-
minister insertus adversarius vero et judcx simi-
: tutis, si oves gregis sibi crediti fucrint custoditee,
literab utroquesuntpositi. Imus itaque cum adver- -d ita intellige et de angelis. Ignominia angelo est si
sano nostro ad principem, et oportet nos, dum homo justus creditus fuerit,et peccavorit utecon- :

adhuc in via sumus, fortiter laborare, utliberemur trario gloria est angelo si creditus sibi saltera
ab eo. Quoniara ambiguum quippe (94-95) verbum minimus in Ecclesia fuorit. Yidebunt enim non ali-
est. et potest tam ad principem quam ad adversa- quando,sed semper, faciem Patris qui est in coelis,
rium, referri : Ne forte tradat te., sive advsrsarius, cum alii semper non videant. Secundum meritura
sive princep3,;Mrffa, etjndcx tradat te exactori,et non enim eorum quorum angeli sunt, aut semper, aut
inde exies, donec novissimum (95) neutrum reddas : nunquam, vel parum, vel plus, faciem Dei angeli
pro quo Matthasus Donec reddas novissimum
ait : contemplabuntur. Cujus rei ad liquidum notitiam
quadrantem Verbum vero novissimum uterque
"'^.
Deus noverit, ct si quis, licet raro^ fuerit inventus
scribit discrepare autem sunt visi, quod hic qua-
: quem Christus illuxerit. Videamus ergo primum
drantem, ille minutum posuit: qu;edam mihi sunt quis sit adversarius cum quo iter faciamus. Seraper
secretiora tangenda, ut intelligamus alium esse nobiscum est adversarius. Infelices nos, atque mise-
adversarium, alias tres personas, id est principem, rabiles! Quotiescunque peccaverimus, adversarius
judicem, exactorem. Legirnus (si tamen cui placet noster exsultat, sciens quoniam habet facultatem
hujuscemodi scripturam recipere) justiti;e et iniqu apud principem sa3culi hujus,qui se miserat exsul-
tatis angelos super Abrahae salute et interitu disce- ^ tandi et gloriandi,eo quod adversarius, verbi gratia.
ptantes, dum utra^que turmce suo eum volunt coetui hujus vel illius. cum fecerit principi saeculi hujus
vindicare. 353-54 Quod si cui displicet, transeat esse eubjectum per talia totque peccata, per hoc
ad volumen quod titulo Pastoris scribitur, et inve- illudque delictura, Evenit autem interdum, ut si
niet cunctis hominibus (97) duos adesse angelos qui fuerit pr^paratus armatura Dei, et ex omni
malum, qui ad perversa exhortatur, et bonum qui parte se texerit, conetur quidem adversarius vulnus
ad optima quajque persuadet. Scribitur alibi, quod inferre, sed facultatem non habeat percutiendi,
assistant homini, sive in bonam, sive in m;i.lam Semper nobiscum adversarius graditur, nunquam
partem duplices angeli. IJe bonis etiam Salvator nos deserit, quagrit occasionem insidiarum, si quo
meminit dicens " Angeli eorum semper vident
: modo nos subvertere queat, ut in principali [f,Y£iJio-

faciem Patris mei qui in coelis esl. Simul qua^rc v.xfTj] cordis nostri malara subjiciat cogitationem.
utrum parvulorum in Ecclesia semper videant an- Quando vadis ad principem'^^. Quisnam iste princeps
gelifaciem Patris, et aliorum angeli non habeant est? Quando dividcbat Altissinius gentes, quando dis-
libertatcm vultum Patris attendere neque enim : seminahat filios Adam, statuit terminos nationum se-
speranduni est, omnium angelos videre faciem Pa- cundum mimerum ancjelorum Dci, et facta est portio
tris.^qui in ccelis est. Si fuero de Ecclesia,quamvis D Domini populus ejus .lacob, funiculus hacreditatis
minimus sim, habet libertatem angelus meus et fi- ejus Israel •'''.
(98) Igitur principibus, id est angelis
duciam sempervidere faciemPalris meiqui inccelis (99) ab exordio terra divisa est. Daniel quippe ma-
Matth. V, 25. «s
ibid. 26. «^ Matth. xviii, 10. -s
Ephes. v, 27. ^9 Luc. xii, 58. eo
ocut. xxxii, 8.

(94-95) Gra!cum sacri textus verbum, xatacrjpa, luculentissirae iis etiara qui ab Ecclesia alieni
substituendum hic videtur Latino, quippe. sunt, assignatos pronuntiat custodes angelos, dum
(96)Videturde industria lectionem illam praeferre eos ait nou audere ad coslestis Patris faciera ocu-
Grajci archetypi, quaj in neutro habet -o ETyaxov, los attollcre,et pro bominum sibi subditorura
alleri quae in aliis occurrit exempIaribus,Tov b/axov. meritis aut semper, aut nunqucnn, vel parum, vel
(97) Dixinius supra ad honiil. 23 videri Orige- plus facicm Dei contemplari posse; quae exaggeratio,
nem seiisisse bonis tantuin, sanctisque viris cuslo- quantum ab orthodoxa sententia abhorreat, nemo
dcm angeluiii adjungi hic inulto alitcr duos : uon sentit.
cuique hominum
assiguatos apocryphorum quoquc (98) Vide cap. 3 lib. iii IlEpt apytov.
ibrorura auctoritate contend it et paulo inferius : (99) Vide n. in cap. 3 lib. iii Ilepi apx^"^*
321 TRANSLATIO IIOMILJARUM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. XXXV. 3-22

nifestiusquos Moyses angolos nominarat.principes X Dcun^. Quntido vadU cum adverxario luo ad princi-
esse testatur, dicens : Princeps regni Persnrum, et pem, in via da opernm. Latiiat in hoc loco nescio
princeps regni Gnccorum et Micliael princeps gen- qiiid, ct sccretum cst, in via da ojeram. Salfator
(1) Et unusquisque noslrum secum
tium '^'. habot ait "* : jyjo sum cm, veritas, et vila. Si dederis
adversarium colia3rentem, cujus opus est ducere opcram, ut libprcris ab advcrsario, esto in via : et
nos ad principr.m, et dicere : princef>s, verbi cum stcteri^in eo qui dicit: ii;yo iww i'ia,stclisse non
gratia, regni Persarum, iste qui snbler erat tibi, da operam ut iiberoris ab advcrsario.
sufficit, serl

eum ut opus fuerat, custodivi : nullusenim de re- Nisi dederis operam, ut

ab adversario libereris,
liquisprincipibus ad sc potuit transducerc, ne me quae te secjuantur ausculta. Trahit te ad judicem
quidem,qui ad hoc sc vcnissc jaft;il)at,ul de cunclis adversarius, f-ivc princeps curri lc susceperit ab ad-
hajreditatibusPcrsarum, sive Graecorum, omnium- versarin, trahittc ad judiceni. Quain elegans ver-

que nalionum raporct homines, et haercditate Dei bum,trahit, ut ostcndat quodanimodo n.tractantes
faceret esse subjectos. Christus Dominus noster et nolcntes ad condcmnationcm trahi et irc com-
omnes lerminos eorum transiens,
principes vicit,ct Quis enim homicida concito gradu pergit ad
pclli!

captivos populos ad sc transtulit in salutcm. Et tu judicem? quis gaudens ad condemiralionem suatn

de parte alicujus principis eras 355-50 venit t» : irc fcstinat, etnon invitus trahitur, ac rcpugiians?
Jesus et rapuit te dc potestate perversa. et Deo Scit enim sc ad hoc ire, ut sententiam rnortis acci-
Patri obtulit. Adversarius ergo noster ambulat.du- piat. Ne forte trahat tc ad judicern. Quis putas iste

censnos ad principem suum.Undeego credens omnia. jude.x est? Ego nescio alium judicem nisi Domi-
Scripturarum verbahabere rationem,non puto Iru- num meum Jesum Christum, de quo alibi dicilur:
stra judiccm(2)apud Graecos cum articulo positum J t statuet ovcs a dextris, hxdos aulem a sini-
qui singularitatis significator cst principem vcro ;
stris ^". Et itcrum : Qui confessus fiterit me, ccn-
sine articulo scriptum cssc simplicitcr.(?i/f(?z'/oi'arfi.9 fitebor et ecjo eum coram Pulrc mco qui in cwlis esl.
cum adversurio tuo. Signantcr ait, tuo. Neque enim Qui autem neijaverit me corum liominibus, negabo
omnes omnium srrnt adversarii, sedsinguli singu- cum coram Patre meo qui in cwlis est '"''>.
Trahat to
los habent, qui ubique eos sequantur, et sint co- ad judicem, et judex trahat te exactori. Unusquis-
mites. Quaado vadis cum aduersariojluo ad princi- (|uenoslrum pcrsinguia peccata damnunr sui-tinef,
pem. Non cum articulo principcm posuit, ne cer- ct Juxta qualitatcnr rationernquc delicli, damni
tum viderelur oslcndcre ; scd sine arliculo, ut e magniludo rcpulatur. Dcbeo aliquod de Scripturis
pluribus unum cssc monstraret quod apud Gr;ncos : ntrcrre tcstimonium supcr damno mullaque pecu-
magis intelligitur.Unusquisque enini nostrum non nia3. Alius damnutn sustinet quingentorum dena-

habet proprium principcm.Qui Syrus est, sub Sy- L riurum, ct dcbct eos, alius quinquaginta d cnanrs
rorum principe cst, et unusquisque sub suo prin- cnndcmnatur qua3 sumrna ambobiis a creditore :

cipe gontis est si tamen hucusriue procnssissc me

: conceditur. Porro alius, sicut Scriptura dicit "^"
:

ab hac disputaliona ad aliarn Iransire

sufticit, et uuus qni dehebul dccem millia talcnta
Obhitu'! cst ci

mujorem, ut OflRteras iiuotiuc gcntcs cliam comrne- deccm millibus talcnlorum condemnatur. Et quid
morem. Unde dicitur '^^
: Videte Israel secimdum mc nccessc cst plura perscqui? Unusijuisque pro
carnem. Prudenti ccepisse, dixisse est : hoc
licct et qualitale et quantilate pcccali, divorsam multae
in populo ctcpissc sertnonem. Qui tc vult, inquit, sentcntiam oxpcndit. Si parutii cst (]tiod pcccas,
ducere ud principem suum, et ab alio principe fcricris damno rniruiti, rrt Lucas scripsil, ut vero
conducero, (luando vadis curn adversario Itro ad Matthajus, (|uadranlis. Vcrumtamcn oliam necesse
principem, in via da operam ut libereris nb co. est hdc ipsum quod cxstitit debilor, solvere. Non
Nisi omni studio laboravcris, dum adhuc viam cniiii indo exica nisi et niinima quieque porsolveris.
carpis, anlcquam ingrcdiaris ad principcm, prius- Qdi voro fidelis csf, nullo dumno poroulitur, scd
quam princcps tradat lc judici ab adversarro pr;e- (luolidie dilatur : {\\) Totus cnim muiidus UivHianun
paratunr, po3lc;i iVuslra conabcris. I)a cr-go ooe- cjus 35 7 -5H (!>t. Inftdrlis nulcm ncr obolum hnbet.
rum, ut liberuris ub co, sivc a priucipo ad qucm te [) Aliris (larnn;itur dcriario, alitrs mn.», uliiis lulonto. Et
trahit advcrsarius. l)a opcrum ut habeus snpien- qu;P3itor hujus ncgolii, (|ui menguras univcrsorum
tiam, justitium, forlitudincm, at(|uo tompcrantiam, nnvcrit peccalorum. Iloo doliduni tulcnlo condeni-
et tunc complobiltir : Ecce homo, opera ejus ante naliir : illud pcccalum niuilain isliusmodi nioro-
faciem suam '''.
Nisi dcdcris npor'am, nou jrotcris luf. Scri|)tiirn ost ouim Cum nuJcm cii-pissct fa-
•'"
:

advcrsurii pacluin iiilViiigcro, cujus amicitia cst in erc ralii-ncni. Suppulaiida esl omnibus nobis gra-
«' Dun. X, VA, 20, 'Jl. «i*
I Cor. x. IH. Isu. i.xir. 11. «* Joun. XIV, ('». " Mallh. xxv. 3:«. «* Mallb.
X, 32, 33. "^ Matth. xvur, 2i. <^»
ibid.

(1) Vide cap. S, lib. i, \\i-A i^ywv. (3) Sumpta ox Provorbiorum libro sonfontia
(2) Duas vocubis, uvud (invchs, itomque illas caii. XVII, post vors. (^ juxla L.\.\, Toi -•.rroO 6).o;
paulo post, (/(/()(/ apud llr.rcos mmjis inlellijilur, fj
x;Jno; Tfuv jffpr.iiiTdjv, Toj ^\ irirroj oio^ (iCo-
cio siio Hioroiiytritisadjun.xorit. Est voro Gra>ce, Ao;. Iiiforprolaltir lliorDnjimis o[»isl. 7^3, ad Paiili-
Itz' apyovTa, ad princijicm, iib;(]tro articulo ; et zpo; niiin. uuiii. 10 Crcdenti totui mwidu.^i divitinrum
:

-V^Jv xp'.T-i?,v xa; 6 xpiT/^;, cum articulo. csl infidelis autem etiam obolo
: indigct.
323 S. EUSEBIl HIEUOiNYMI 324

Non
tia. est aliud tempus iaciendae rationis nisi X hujus '\ Aut comparatione majoris, tenue atque
tempos judicii, quando liquido cognoscetur quid subtile. Bcatus est igitur, primum qui non peccat,

nobis creditum est, et quid lucri, quidve detri- secundo ut in collatione aliquis sallem tenue pec-
menti fecerimus, quis nostrum acceperit ranam, catum habeat. Et inler ipsa quoque tenuia atque
qiiis unum talentum, quis duo, quis quinque
"^^ subtilia, ut diversitas pcccatorum. Nisi esset pecu-

Necesse non est plura indicare, cum hoc in com- nia subtilis, nunquam diceretur Non : e.xies inde,

mune dixisse sul'liciat, reddituros nos esse ratio- donec reddas novissimum quad?-antem ''*. Quomodo
nem et si debitores invcnti fuorimus trahi ad ju-
:
sine pecunia diceret novissimum minutum, quod
dicem, et a judice exactori tradi. Singuii cxactores est denarius, sive nummus, sive obulus, vel sta-
proprios habemus omnis vero multitudo, pluribus
: tera. Quod si magnam pecuniara debuerimus, sicut
"^,
traditur, secundum id quod in Isaia scriptum ille qui scribitur decem milia talenta debuisse

est Populus tneus, e.mdores vestri spoliant vos,

'"
:
quanto tempore claudamur in carccre, donec red-
et qui poteiiles sunt dominantur vestri. Dominantur danius debitum,non possum manifeste pronuntiare.
exactoros, si debuerimus aliquid. Si autem habue- Si enim qui parum debet, non egredietur, nisi

rimus liduciam, et fronLe libera vixerimus, servabo exsolvat minulum quadrantem utique qui tanto :

prseceptum libens lieddite omnibus debita cui tri- debito fuerit obnoxius, infmita ei ad reddendum
: :
P
butum, tributum : cui iimorem, limorem : cui veoti- debitum sflecula numerabuntur. Quapropter (6) de-
gal, vectigal cui honorem, honorem ''^. Si omnibus
: mus operam, ut liberemur ab adversario, dum
universa reddidero, venio ad exactorem, et intre- Fumus in via, et jungamur Domino Jesu, cui est

pida mente respondeo, Nihil tibi dubcu. Venit ex-. gloria et imperium in sKcuIa saeculorum. Ameo.
actor ad deposcendum, resisto ei. Scio enim quod 359-60 HOMILIA XXXVI.
si nihil debuero, in me non habet potestatem. De co quod scriptumcst : « Qin voluerit animam

Quod si debitor fuero, mittet me exactor meus in suam salvare, perdet eam, » usque ad eum locum

ordiue qui praedictus est. Adversa- ubi ait : « Regnum Dei tntra vos est. » Cap. xvii.
carcerem, illo

rius enim me ducit ad principem, princeps ad ju- Qui qusesieril, inquit, animam suam salvare, per-

dicem, et judex tradet me exactori, et exactor del cam : et qui perdiderit eam, salvabit eam. Mar-

millet in carccrem. Quae (4) est lex carceris isLius ? tyres quaerunt salvare animam suam : propterea
Non egredior ex eo, neque me cxacLor patitur perdunt, ut salvent eam. Qui vero volunt salvare
exire, nisi debiLum omne persolvero. Non habet animam suam, ut non perdant eam, hi et corpus
exactor potestatem, ut mihi salLem quadrantem, et animam perdunt pariter in gehennam.
vel minimam portionem valeat concedere, unus Quamobrem notite timere eos, ait, qui possunt corpus

est, qui debitoribus non habentibus unde persol- C occidcre, sed timete
magis eum qui potest animam
vant, potest concedere. Accessit, inquit, ad eum unus et co)])us perdere in gehennam.Uoc ad piopositum,

gui dcbebat quingentos denarios, et alius quinqua- juxta vires ingenii nostri breviter dixerimus. Ani-
ginta : el cum non hahcrent unde redderent, ambo- malis aulem non recipil ea quse sunt spiritus ''^
:

bus donavif^. Qui donavit Dominus est : iste vero et idcirco salvari non
Seminalur corpus
potest.

qui exactor est, non est dominus, sed a Domino ad animale, .nmjil corpus spiritale Porro qui ad- '^''.

exigenda debila prffipositus. digaus ut Non fuisLi hcerct Domino, spiritus unus efficitur. Si ergo qui

tibi quingenti, sive quinquaginta denarii donaren- Domino copulatur, cum animalis esset per id in
tur, nec audire meruisti, Dimissa sunt tibi delicta spiritalem verLitur, et unus est spiritus nos quo- :

tua scd : mitteris in carcerem, et ibi exigeris que perdamus animam nostram, ut adhaerentes
per laborem et opera, sive per pcenas atque sup- Domino in unum spiritum transformemur. Sed et

plicia, et non inde exies nisi reddideris quadran- de regno Dei interrogatus, respondit Salvator Pha-
tem, vel novissimum minutum, quod (5) Graice risaeis : Quando venerit, inquit, non venit regnum
tende dici potest, Peccata autem nostra pinguia Dei cum observatione, neque dicunt, ecce hic, aut

sunt. Scribitur en-im. Incrassalum est cor populi D ecce ibi. P.cgnum enim Dei intra vos est. Non omni-

Gap. lu, vers. 12. " Rom. xni, 7. " Luc.

"''^

Matth. XXV,
'^'^
J5. '" v.i, 41, 42. Act. xxviii, 27.
"•
Matth. v, 26. "'=
Matth. xvni, 24. I Cor. n, 14. " I Cor. XV, 44.
''^

(4) Ex hoc item loco cl. IlueLius colli^'it,_putasse tum luculentissime dcfinivit, graviorum crirainum
Origenem, pocnis damnalorum linem imposilum iri, reos ajternis addicendos suppliciis cum ait Si ma- :

et omnia unum in Ueo tandem aliquando fulura ;

gnam pecuniam dchuerimus, sicut ille qui scribitur
neque adeo alias quam purgatorias poenas admi- dccem rniilia lalentu debuisse, quanlo tempore clau-

sisse. Nos, quanquam et supra ad homil 24 ani- damur in carc.ere, donec reddamus debiium, non
madverlirous, et alii.s compluribus ex locis manife- possum manifeste pronunliare utique qui tanto
slum erroris teneamus Origenem in quaestione de infimta ei ad reddendum de-
debilo furrit obnoxius,
pcenarum ffilernitate non tamen hunc eadem la-
;
bitum sacula uumerabunlur.
(5) Additum hoc quoque comma est abs
borare culpa conlexlum exislimamus, quin potius Hiero-
econtrario ix iis unus videatur, qui in ejus delen- nymo, ut quod in XETix^v vocis varia significatione
sionem adduci queant. Certe cum posset commode ludit Origenes, Latinus lector assequeretur.
Adamantius propositam parabolam in suum sensum (6) Vitiose lcgebatur antea debemus, pro demus.
perverse detorquere, catholico fere sensu exposuit,
325 TRANSLATIO HOMILIAKUM OUIGENIS IN LUCAM. — IIOMIL. XXXVIII. 326
bu3 Salvator regnumdicit, : siqui- intra vos est A rnm, et vidcbit tunc sedi.sse supcr nos sermonem
dem in regnum peccaLi esl, et absque
peccatoribus Dei atq!:c rationem, qaando venit Dominus Jesus,
uUa ambiguitate, aut regnum peccati, aut regnum et praicepiL discipulis suis ut euntes solverent pul-
Dei in corde nostro impcrat Unde sive quaj faci- liim asinae, qui prius vinctus fuerat, ut liber ince-
mu9, sivc quan loquimur, sive qu<e cogitamus, derct.Solutns itaquo pullus asinae oddurilur ad Je-
contempiemur utlentius, et lunc videljimua utrum sum, ad cujus solutionem mittens discipnlos dixi-
Dei imperium regnet in nobis, an imporium deli rat : Si quis vos interrcgavcril quare solvilis pullum,
ctorum. Quam diversitatem sciens Apostolus, quos- dicite ei quia Dnmiiius
iUum habet. nenessariwu
dam commonet, dicens : Non regnet peccatum in Multi erant domini antequam Sal- hujus pulli (8)
mortali vestro corpore ''*.
Si quis nostrum desidorat vator eum haberet necessarium postquam vcro
regnum Dei, regnatur ab eo. Si quis avarilia; ar- illo coepit esse dominus, plures domini esse cessa-
dore cruciatur, rcgnatur ab avaritia. Porro qui in verunt. Nemo enim potest Dco serviro et tnammo-
justitiam reginam habet,regnatur ab ea. Qui vanae n£e. Quando inuliLi.c servierimus, mullis sumus
gloria3 ambition siistoliilur, regnat ei aura popu- passionibus vitii.sque subjecli. SolviLur ergo pullus,
laris. Qui moorot, qui aliquid ret'ormidat,qui amat, quia Doininus necessurium cum hubel. Vos esLis
qui desiderat, impcrant ei singnla, prout pcrtur- „ pullus asino', quid vestri Filius Dei necessarium
bationibus variis possidetur. Quae omnia cogno- habet? quid a vobis expetit? salutc vestra(>[.us ha-
scentes, et quum multa s.int genera regnornm, bet, cupit vos solvi vinculis pecculorum. Oeinde
Burgamus precemurque Deum, ut auferat a nobis initLunt discipuli vestcs suas super arfinum, et te-
regnum inimioi, et possimus sub regno essc Dei dere lacinnt Salvatorem. Assumunt scrmonem Dei,
omnipotentis, id est sub rogno sapientiae, pacis, etimponunt eum super animas audilorura. Vesti-
justitiae, veritatis, qu.-e cuncta in unigenito Dei Filio bus exuuntur, substernunt eas in via. Super no9
intelliguntur, cui est gloria et imperium m saicula sunt vestimenta apostolorum opcra earum bona, :

sajculorum. Amen. ornamcnta noslra sunt, volunt apostoli indumenla

sua culcari a nobis. Et revcra solulus a discipulis
361 05 IIOMILIA XXXVIl.
usinus, et portans Jesum, inciditsuper vestimenLa
De eo (juod a discipulis pullns asinai solulus est.
Cap. XIX. .ipostoloruin.quando doctrinam eorum imitatur ct
vitam. Quis nostrum ita beatus est, ut sedeal su-
Lccturn est in Evangelio secundum Lucam,qno-
pcr illum Jesus ? Qui quandiu in monte fuit, cum
modo, cum venisset Salvalor Bethphage, et Dctha-
suis apostolis morabutur : quundo vero coepil vici-
niam ju."ita montem Olivcti miserit duos e discipulis
nus csse desccnsui, tum occurrit ci turba populo-
suis, ut solverent puUum asinae, qui vinctus eratet
p rum. Si non venisset ad desccnsum, non ei poterat
superquem nullushominunuiliquandoscderut.Quod
occurrere raullitudo. Descendit,seditque superpul-
quidem mihi vidolur mugis ad alliorem intelligen-
lu;ii asinne,ct omnis populus voceconsona laudabat
liam,quam ad simplicem historiam pertincre. Asi-
Deum. Quod Pharis.-ci videntes, dicobunt Domino :

nus vinctus crat. Ubinam ? Contra Bolhphage et

lncrejui cos. Quibus ilie rospondit .St isti tacue-
Bethaniam. E quibns Hethania interprclatur (7)
rint, lapides clamnbunt. Qu;indo nos loqui-
domiis obedientiie, Bcthphuge vero, domus maxilla-
niur, lapides silent : quando nos tucemus, lapides
riim : sacerdotalis quidam locus :muxillaj cnim su-
clumaut. 1'otCHt enim Dominus de lapidibus istis
ccrdotibus dubuntur, sicut in legc pr.Tcipitur. Illuc
suhJciture filios Abrahae
nos lace- "". Quo tcm|)oro
ergo ubi obedientia, ubi locus sacerdolibus Mianci-
bimus?Quundore!rixeriLchuritasinuiLorum,qiiando
patus, mittit Salvator discipulos suos, ut solv;int
illiid quod a Sulvutorc pricdicatuiii o.-t, luorit iin-
pullum asina) supcr quum nullus hominum uli-
plotuiu : Putas vcnicns {-'iltus liominis inreniel fidem
quando sederat.Porro quid aliud super asinum se-
supcr tcrram "' ? I'ro|)tt^roa Doraini misorioordiain
dero poLest ab9(|uo homiao ? Volo puulispcr cxoni-
doproocmur,no,nobid tacentibus, lapides clamilent
plum sumcre, uL quod diclurus sum, possiL inlcl-
80(1 kujuumur ot laudcmus Doum in Pulro.cl Filio,
iigi. Scriptum est in Isaia "" Visio quudrupcdum :

rv ol Spiritu suncto : cui ost gloriu ct imperiuin in saj-

in tribiilalionc et angnslia,cl rcliquu, Urffjuo ud eum
oul;i s.oculoruiii. .\iii.mi.
locum ubi ait : Noti proderunl eis divitix aspidum.
30» G.1 IU».\llLI.\ \\\\|!|.
Unusciuisquc noslrum considcret quanlns opes as-
/)(• eo .]uod scriptum est : Cum autem appropin- <.

pidum unle portavorit,(|uunLas divitiu.'- bpstiaruiu.et

quasscl, vnlil cwitatem, et flcvil supercam, • usqtie
quomodo nunquum ruLioiiubilis homo si>dcrit su- ud cum locum uhi uii : « Ejecit omnrs vcwlentes
per asinum nostruin, uon sernu) MoyHi, iioii Isuiu', clumltas. cup. xix.
non Jorcmia;, noc reliquoruin omniuiu pri>[tlii.'ta- Cuni appropinqu.is.^icl Jerusalem Dominu^ notter,

^* Hoin. VI, 12. '" Uup. x\\, vors. 5. "^*

Luc. iii, ."^. " Luo. xviii, tl.

Gonfcr S. llioronymi libros Nominum llehr.,

(7) ^H) Rocolcnda hiijua loci Mieronymiana cxposilio
et quiead huruni vooiim olymologius noa aniinud- iu Comment. in Malthxum. qu.T! iii-dcm planc con-
vorlimus non sonud HcLliphago villam sacerdota-
: texilur sousibui).
lium 7naxillarum intorpretatur.
327 S. EUSERIl IIIRIIONYMI 328

videna eain jlevit et dixit : Si cognosceres et tu in A riosi filii, qui sulistantiam suam accepit a patre,et

die ista (jnx nunc autem abscon-

ad pacem sunt tibi; universa perdidit nimie potando "". Si quis ergo
dita suiit ab oculis tuis, qiionmm venient dies supcr vendit, ejicitur, praicipue si vendebat columbas.

te, et circumdabunt te inimici tui vallo. Sacramenta Quare alios aves non posuit nisi columbas ? Hoc
simt qiue dicuntur, ct spcramus, pandente Deo, animal simplex est, et decorum. Vereor ne et in
aporire posse quod latitat. Primum crgo de lletu nobis viLium istius modi deprelicndatur. Si enim ea
pjus videndum.Omneslongitudinesquas loculus est qus mihi a sancto Spiritu revelata sunt,et credita,

in Evangelio Jesus,suo (irmat exemplo, el quod do- ut in vuigus efferrem, pretio vendidero, etabsque
cuit, pro testimonio probat. Beali, inquit'- mi- mercede non docuero,quid aliud facio, nisicolum-
tes. Huic simile est de semelipso : Discile a me, bas, id est Spiritum sanctum vendo? Quem cum

quoniam sum Beali pacifici ^^

mitis et alius
'^'^.
: vendidero, ejicior de templo Dei. Quapropter roge-
ita pacificus, ut Dominus meus Jesus.qui est y-Ax mus Dominum,ut omnes emanus potius quam ven-

noslra, qui solvit inimicitiam, et in sua cam carne damus. non vendiderimus,cognoscimu3 et
Si eiiim

destruxit ? Beali qui perfeculionein patiuntur propter intelligimus salutem nostram alioquin inimici cir- :

justitiam ^^. Nemo

persecutionem passus est
sic cumdabunt urbcm nostram. Quod si semel no9
propter justitiam, ut Dominus Jesus, qui pro pec- p»
non mere-
exercitus hostilis cinxerit,lacrymas Dei

catis nostris crucifixus est. Omnes igitur beatitu- bimur. Surgaraus ergo diluculo,et obsecrcmus Do-
dines in semetipso Ad quam si-
Dominus ostendit. minum.ut saltem micas qu;je de mensa ejus cadunt,
railitudinem quod dixerat, Bcati llen-
etiara iilud comedere possimus. Miratur Scriptura reginara '*'•'

tes^*^, ipse fievit, ut hujus quoque beatitudinis

ja- Saba venisse ab extremo terrse audire sapientiam
ceret lundamcnta. Flevit autem super Jerusalem, Salomonis quas cum vidisset prandium.et supei-
:

dicens : Si cognovisses et tu in die ista qux ad pa- lectilem, et ministcria domus ejus, obstupuit, et

cem sunl tibi, nunc uulem abscondita sunt ab oculis tota in miraculo fuit. Nos si tantas Domini nostri

tuis et reliqua, usque ad eum locum ubi ait Eo : opes, tantam sermonis supellectilem, et abundan-

quod non cogiwveris lempus visitationis tuae. Dicat tiam doctrinarum non libenter amplectimur,si non
aliquis auditorum : iManifesla sunL quss dicuutur, comedimus panem vitaj.si non carnibus Christi ve-
cruore potamur si contemnimus dapes
et opere complcta de Jerusalem. Circumdedit enim scimur, et ;

eam Romanus exercitus.et adinternecionum usque Salvatoris nostri,scire debemus quod habeat Deus,
vastavit,tempusque venietquando lapis super lapi- et benignitatem, et severitatem. E quibus benigni-

dem non relinquetur supeream. Non nego etillam tatem, ejus magis orare debemus, in Ghristo Jesu
quidem Jerusalem propter habitatorum scelera fu Domino nostro : cui est gloria et imperium in sae-

isse destructam, sed quosro si et ad hanc nostram C cula saeculorum. Amen

Jerusalem fletus isLe perlinoat. Nos enim suinus 305-6® HOMILIA XXXIX.
Jcrusalem qua; de{letur,qui nobisvidemur intuitum De quxstione SadduccCorum, quum proposuerant Do-
habere majorem. Quod si post mysteria veritatis, miuo, mulieris cjus quae septem viros liabuit ]et
rursus dc dcnario quem sibi Sulvator jussit ostendi,
post sermonem Evangelii,post doctrinam Ecclesiae,
Cap. XX.
post visionem sacramentorum ejus, aliquis e nobis
peccaverit,plangitur atque fletur. Nemo enim gen- Est hffiresis in Judaeis,qute dicitur Sadducaeorum :

tilis fletur, sed ille qui fuit de Jerusalem, quod hsec resurrectionem mortuorum negat,et putat ani-
post peccata circumdant eam inimici,contraria3 vi- mam interire cum corpore, nec post mortem ultra
delicet fortitudines, spiritus nequam immittant
et respirare. Igitur quaestionem Domino proponentes,
in circuitu ejus vallum, et obsideant eam, et lapi- composuerunt fabulam raulieris septem virorum,
dt^msuper lapidem non relinquant: maxime si post quae post primum virum ad resuscitandum semen

multam continentiam, post aliquot annos castitatis prioris alterum duxerit quo mortuo, tertium quo-
:

victus quis fuerit, blandimentisque carnis illectus que, et rursum quartum,atque in hunc modum ad
patientiam pudicitiamque amiserit. Si fueris forni- septimum usque pervenerat. Quajritur ergo in re-
catus,lapidem super lapidein non relinquent super rv surrectione mortuorum, quis eam sibi et septem

te. Ait enim in alio loco

^'
Non recordubor prio : fratribus sit vindicaturus uxorem. Hoc autem pro-

rum ju.stiliariwi ejus : in peccato suo, in quo dcpre- blema insidiantes verbis Salvatoris, eo tempore
hensus fuerit, in ipso judicabo eum. Hiec est ergo proposucrunt, quo eum viderant de resuiractione
qua; deflctur Jerusalem, posL quae dicitur Ingres- : docere discipulos. Quibus respondens Salvator ait:
sus est templum. Quod cum fuissetingressus, ejccit Erratis, nescientes Scripturas, neque virtutem Dei.

eos qiii vendebant columbas. Non ejecit ementes ;

In resurrectione enim mortuorum neque nubenl, ne-
^o.
qui enim emunt, et quod emerint possident. IUos que nubentur, sed erunt sicut angeli in ccelis Qui
ejecit detemplo Patris Jesus, qui vcndunt et abji erunt sicut angeli, utique (9) angeli erunt. Simul-
ciuntquod habuerant,in similiLudinem illius luxu que discendum,quod angeli connubianon habeant.
88 Matth. V, 4 Matth. xi, 29. 8:i
MaLth. v, 9. «* ss
ibid. 10. ibid. -5.
"' Ezech. xviii, 24.
S9
88 Luc. XV, 13. III Reg. x, 1-9. "» Matth. xxii, 29, 30.

Neque nuhent, neque nubentur, sed erunt

(9) Quin econtrario, ut perquam erudite nolat clicit. «

Uieronymus epist. 75, ad Eheodorara, n. 2, Quando sicut augeli in coclis, » non natura et substantia,
329 TRANSLATIO HOMILIARUM ORIGENIS IN LUCAM. — HOMIL. XXXIX. 330
Hic vero ubi mors, et nuptiac, et liberi neces- A vatoremdictumes3esimpliciLer:/?eddz/g7ua?5un/CeB-
sarii sunt ; illic, ubi immortalitas, nec conjugio saris^Cremri/ul est tributum reddite quod debetis.
opus est, nec filiis. Proponam mihi qua^stioncm Quis cnim nostrum de tributis reddendis Cajsari
valde molestam, et quce non facilesolvitur, ex per- contradicit?Habet igitur locus quiddam mysticiat-
sona eorum, qui studiosissimi Scripturarum sunt, quesecreti. Duae sunt imagineshominis, una quam
et die ac nocte medilantur m loge Domini ^*. Ubi, accepit a Deo factus in principio, sicut in Genesi
inquiunt, scriptum est quia ncrjue mibent, nerjue scriptum est''' : Jw.x-^ft imagincm et simililudinem
nubenlurl Tam
quam Novum Testamcntum Vetus /)ez ; altcra choici, id est terreni, postquam pro-
memoria ac mente perlustrans, nusquam memini pter inobcdientiam atque peccatum ejectus de pa-
tale quid relatum. Quod si fortc me fallit, qui plus radisoassumpsiteam, principissfficulihujussuasus
novit doceat. Libenter disco quod nescio. Sed quan- enim nummus alqus denarius ha-
illecebris. Sicut

tum ego existimo, nec in Veteri, nec in Novo In- bet imaginem imperatorum mundi sic qui facit ;

strumento quidquam 'ale rcperiet. Omnis orgo eo- opcrarecloristcnebrarumistarum, portatimaginem

rum crror dc prophetia, quam non inlolligunt, ejus cujus habet opera quam pr«cepit Jesus esse
;

fectione surrexit: e quibus illud est in Isaia : Lccli rcddendam et projiciendam de vultu nostro, assu-
mei non hcibebunt liberos in maledictionem *^. Et in -n mendamquc eamimaginem, juxtaquamaprincipio
Deuteronomio in benedictionibus ^^ i>e??erfzWi ^7?z :
•'•''
ad' similitudinem Dci '••
^ coaditi sumus. Atque • - ....ita ^.
fit,

uteri tui. Et putant hasc futura in resurrcclione, ut quc-G Cffisaris sunt, Caesari, et quae Dei, redda-
non intelligentes spiritales benedictiones esse pry,- mus Doo. Ostcndite, inquit, mihi mummum. Pro
dictas. Paulus enim vas electionis, omnes has be- quo in Matthajo ' scribitur denarius. Quemcum ac-
nedictiones, quae ponuntur in Lege, spiritciliter in- cepisset, ail : Cujus scripiionem habet? Qui respon-
terpretans, et sciens non esse carnales, ad Ephe- dentes, dixerunt: Cxsaris. /id quos rursum : Ueddiie
sios loquitur ^* : Benedirtus Deus et Pater Do- ergo, inquit, quae sunt Cacsaris Cxsari, et qux sunt
mini nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in omni DeiDeo. Quorum consequentiam et Paulus locutus
henedictione spiritati, ciim a mortuis resurgentes est, dicciis - : Sicut porlavimus imaginem choici,
xternam beatiludinem conseqneremur. Sed et in portemusel imaginem cniestis. Quod ergo ait Red- :

Psalmis simiie quid reperientes, eodcm labuntur ditequx sunt Cxsaris desari, hoc dicit Deponite :

errore. Uxor, inquit, lua sicut vitis abundans in personam choici, abjicite imaginem terrenam ut
lateribus domus tuve, filii lui sicut novellie oli- possitis vobis personam coclestis imponentcs, rcd-
varum in circuiLu usque ad eum locum mensx txix, dcre quo! sunt Doi Deo. Repctit nos Deiis. Quidnam
ubi ait llenedicat te Uominu^ e.v Sion, ct vidcas
.•
repetit? Lege Moysen Et nunc quid Dominus re- :

qux bona sunt Jerusalem "' Ergo cum instructa ^ pclit a /e'? et reliqua quae sequuntur. Postulat
fuerit Jcrusalem, ct instaurata in antiquum slatum, igitur a nobis Dous, et deprecalur, non quia neces-
tunc visurus est bona quaj Scriptura commcmorat. sariuin habet aliquid, ut ei tribuamus : postulat et
Qui spiritaliter intelligunt Jcrusalem, et de ca dici poslquainei dedcrimus, idipsumtribuatinsalutem.
sciunt quac ccclestis cst, qu;n sursuni cst, i.\ux est Quod ut manifestius iiat, ponam paraholam
malcr nostra ^'''
: vidcbunt bona illius, rie quibus ninarum. Qui unam accepcrat mnam, et fecerat
saepc diximus, ct id quod nunc dc psalmo posui- dccem ; et oljtulit domino, a quo sibi credila mna
mus "''
: U.vor tua sicut vilis abundans in lateribus fucrat, accepcrit ct ftiiam quam antea non habebat.
domus tux filii tui sicul novellx olivarum incircuilu lllius enim mnam, qui non multiplicavcrat quod
mensxtux. Quac omnia corporaliter intelllgcntibus accepit, jubet dominus aiiferri, ct dari ei qui alias
Sadduc.cis, (10) qui eranl portio Judicorum, dicit habct. Tollilc, inquit, mnam, cl date ci qui habct
Salvalor Nescilis Scripluras, ncque rirlulonDei.
'•"*
: deccm muas '. Atiiue in hunc inodum qua> doderi-
llaec de qua^stione, quam Sudducici Domino propo- mus Dco, nohis ca ipsa rcslituet cum liis qua; ante

suerunt, brcviter dicta sint. Porro quod (II) ad- non habucramus. Exigit ct postulat a nobis Deu9,
jcctum cst dc imaginc Cffisaris etiam siipcr hoc ut habcat occasioncra donandi, ut ipsi tribuut qui
debemus pauca pcrstringcre. Putanlquidam aSal- orogavit. Ipsius eniiu gralia duplicala cst mna, et
" Psal. I, 2. "'
cap. r.xv, vers. 2:i. '" Deut xxviii li. ^ cap. i, vcrs. l-C. ^^ Psal. r.xxvii, H, .9.
0« 20. «^ Psal. oxxvii, :i. "" Matlh. xxii, cap. I, vers. Malth. «
(ial. IV, •jy. ".

XXII, U). lCor.

XV, V.). » Dcut. X, 1-i. * Luc. XIX, 24.

corporum tollilur, sed ylorix magniludo monslra- n Isaia> i.xv cl psalmi cxwii tesliinonia. qiia? laudat,
tur. Ncque ciiini scri}ilu}n c.sl, crunl angcli, sed ult iisIradilcorporalitcr intolloota.cujus ignoranlia;
((sicul angeli : » ubi .si^nililudo proniHtitur, rcritas a Salvatoro accusaiilur. Norum clsi dcderimus ila
dcncgalur. I.runl, inquil, sicut amivli,
..
id csl <>
luinc supcriori oontoxtuin h.rroro, ut, (jua» laudat
similcs angclorum : crgo honiincs csr.c non dcsincnl. Origcnos, prophcl.o ao Davidis vorha porpcram a
Cffilerum iiuilliss.cpc locis hocce Origoniscommen- Sadducif is diooiot aooopta, non hinc tamcn oolligas
tum S. (loclor rcfoliil. scnsisso illuiu oos libros a SudducaMs in Canonom
Nonnulli post l)alla'um visiis cst Origcncs
(lO) S(M-ipluiarum rolalos. Potuit vcro illud duntaxat
exislimaro hoc loco, Saddiira-os (quos conslal, ipso l)outtMon(Mnii xxviii tcsliiiionium, (juod utiquo et
neuliciuain (liHiliMilcsolosMoysislilinisinHarraniiu Sadduc.Ti rooiporonl, respcxisso.
Scrii)turaruin rcnsum adinisisso) propliclis (|UO(iuo, (11) Lcoliiiii anlea qua;, manifoslo orrorc, pr(j
etP8almisoaiiuloinlribui3soauctorilalem;siquiaem quod, uut quia.

Patrol, XXVI, H
331 S. EUSEBII HIERONYMI 332

dignis quibusque plus datum est quam spe- A et pro terrenis ccelestia largiatur, in Christo Jesu,
rabant. Quapropter surgentes oremus Deum ut di- cui cst gloria ct imperium in saecula saeculorum.
gni simus^offerre ei munera quae nobis restituat, Amen.

S. EUSEBII HIEROHYMI
STRIDONENSIS PRESBYTERI

GOMMENTARIORUM
IN

EPISTOLAM AD GALATAS
LIBRI TRES.

PROLOGUS.
367-368 Pauci admodum dies sunt, ex quo B putabat : nec sine ratione prsejudicata apud eam
Epistolam ^Pauli ad Philemonem interpretatus, ad valebat auctoritas ; sed evaminabat omnia, et sa-

Galatas transcenderam, multis retrorsum in medio gaci mente universa pensabat, ut me sentirem non

prffitermissis et ecce subito litterae mihi de Urbe

;
tam discipulam habere, quam judicem. Raque quod
aliatse sunt, nuntiantes et Albinam venerabilem et ilU absenti pergratum fore, et vobis quae in
sanctam praesentiarum estis, utile existimo, aggrediar opus
annum praesentiae Domini redditam, et

Marceilam matris contubernio destitutam, magis intentatum ante me linguae nostrae scriptoribus, et

nunc vestrum.o Paula etEustochium,flagitare sola- a Graecis quoque ipsis vix paucis, ut rei poscebat
tium. Et quia hoc interim fieri non potest, propter dignitas, usurpatum. Non quod ignorem Caium
grandia maris in medio spatia utque terrarum, re- 369-370 Marium Victorinum, qui Romae, me
pente vulnus impressum saltem Scripturarum puero, rhetoricam docuit ', edidisse Commentarios
vellem curare medicamine. Scio quidem ardo- in Apostolum ; sed quod occupatus ille eruditione

rem ejus, scio fidem, quam flammam semper ha- saecularium litterarum, Scripturas omnino san-
beat in pectore, superare sexum, obliviscihominis, ctas * ignoraverit : et nemo possit, quamvis elo-
et divinorum voluminum tympano concrepante,
quens, de eo bene disputare, quod nesciat. Quid
rubrum hujus saeculi pelagus transfretare. Certe p igitur, ergo stultus aut lemerarius, qui id poUi-
^

cumRomee essem, nunquamtam festiname vidit,ut cear quod illo non potuit? Minime. Quin potius
in eo, ut mihi videor, cautior atque timidior, quod
non deScripturis aliquid interrogaret. Neque vero
more Pythagorico quidquid responderam, rectum imbeciHitatem ^ virium mearum sentiens, Origenis

» Hosce in Epistolam ad Galatas Commentarios, pueram rhetoricam docuit, vel denique, Romse me a
ut et consequentes in reliquas tres ad Ephesios, puero, etc. Veram lectionem nos restituimus sup-
Titum ac Phiiemonem exegimus ad trium mss. petias ferente uno Cisterciensi ms. alteroque CIu-
exemplarium fidem, unum Palatinum numero prae- niacensi, quem in Addendis ipse laudat editor
notatum 340 probae antiquitatis et notae duoque ;
Benedictinus. Neque vero Victorinum audivit
alia Cisterciensium, quse RomBe est, bibliothecae, Hieronymus, neque fortasse per infantilem adhuc
olim Nonanlulani monasterii, quorum alterumsub jetatem potuit. Hujus ipse rei fidejussor in Chro-
numero censetur 61, alterum numero carel, utrum- nico est ad annum 338, ubi ait « Victorinus rhe- :

que autem emendatione ac vetustateprseslans. Nec tor, et Donatus grammaticus praeceptor meus
Rabanum, qui totidem de more verbis Hierony- (non praeceptores mei, plurium numero) Romae
mum descripsit, suisque Commentariis intexuit, insignes habentur. » Caeterum vide et librum de
praitermisimus si quidem haud raro inter innu-
;
Viribus illustribus, cap. 101, et quae ibi adnotamus.
* Vocem sanclas Palatinus ms. nescit.
mera quibus scatet menda meliorem lectionem ex
antiquissimis, quibus utebatur, exemplaribus ^ viginti lere versuum pericopem,
Consequentem
prolert. Denique ex editis rarioribus libris, Colo- J) in excusationem recilat S. Doctor, ingerit-
sui
niensem editionem Joannis Gymnici anno 1531 que Augustino epistola in nostra recensione 112,
non frustra contulimus. n. 4. « Primum, inquit, respondeo, debuisse
2 Nostri, et quos laudat Martian. mss., quod prudentiam tuam Prjiefatinculae Commentariorum
epistolam, etc. meorum mcminisse dicentis ex persona mea Quid :

3 Antea aut falso, aut incommodo sensu legeba- igitur, ego stultus, » etc.
tur, qui Romse pueros rlieloricam docmt, vel ut, ut in In Palat, ms., Quin potius, ut mihi videor, au-
*=

aliquot etiam mss. invenire est, qui Romseme tior atque timidior, qui imbecillitatem, etc,
 333 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. 334
Commentarios sum eecutus. Scripsit enim ille vir A sita, et omnia illa quae intypis et imaginibus prae-
inEpistolam Pauli ad Galatas, quinque proprie '
cesserunt, otium Sabbati, circumcisionis
id est,
volumina, et decimum Stromatum suorum librum injuriam, Kalendarum et trium per annum solem-
commatico super explanatione ejus sermone com- nitalum recursus, scrupulositatem ciborum, et per
plevit Tractatus quoque varios, et Excerpta,
: dies singulos lavacra iterum sordidanda, 371-
quae vel sola possint [/11. posscntj sufficere, com- 37^ gratia Evangelii subrepente cessasse, quam
posuit. Praetermitto Didymum, videntem meum, non sanguis victimarum, sed fides animae credentis
et Laodicenum (Apollinarem) de Ecclesia nuper irapleret. Verum
pro parle, et ut se aliud
alibi
egressum, et Alexandrum veterem haereticum, Eu- agenti haec quajstio obtulerat, ex latere disputatum
sebium quoque Emesenum, et Theodorum Hera- est, et pene perstrictum. In his autem duabus,
cleoten, qui et ipsi nonnullos super ha;c re Com- ut dixi, Epistolis, specialiter antiquae legis cessa-
mentariolos [^L Commentarios] reliquerunt. E qui- tio, et novae introduclio continetur. Sed ad Gala-

bu3 si vel pauca decerpcrcm, fieret .aliquid quod tas hoc proprium habet, quod non scribit ad eos
non penitus contemneretur. Itaque ut simpliciter qui ex Judaeis in Ghristum crediderant, et pater-
fatear, legi haec omnia, et in mente mea plurima nas putabant ca;remonias observandas sed ad :

coacervans, accito mea, vel aliena

notario, vel
p eos qui ex gentibus fidem Evangelii receperant,
dictavi, nec ordinis, nec verborum interdum, nec et rursum retro lapsi, quorumdam fuerant aucto-
sensuum memoriam * retentans. Jam Domini tan- ritate deterriti, asserentium Petrum quoque et Ja-
tum misericordise est, ne per imperitiam nostram cobum, et totas Judaea) Ecclesias, Evangelium
ab aliis bene dicta dispereant, et non placeant in- Christi cum lcge veteri miscuisse. Ipsum etiam
ter extraneos, quae placent inter suos. Argumentum Paulum aliud in Juda;a facere, aliud nationibus
itaque Epistolae hujus breviter comprehendens, paaedicare : et frustra eos in Crucifixum credere,
hffic praefatione commoneo '', ut sciatis eamdem si id negligendum putarent quod apostolorum
esse materiam et Epistolae Pauli ad Galalas, et quae principes observarent^ Quamobrem ita caute in-
ad Romanos hoc differre inter
scripta est. Sed ter utrumque et medius incedit, ut nec Evangelii
utramque, quod in illa altiori scnsu et profundio- prodat gratiam, pressus pondere et auctoritate
ribus usus est argumentis, hic quasi ad eos scri- majorum, nec preccssoribus faciat injuriam, dum
bens, de quibus in consequentibus ait insen- : assertor est gratiaj oblique vero et quasi per cu-
sati Galalx (Galat. iii, 1) Et Sic insipientes eslis
! : niculos latenter incedens ut [^4/. et] Petrum do- :

{ibid. 3), tali se sermone moderatus est,quod incre- ceat pro commissa sibi circumcisionisplebc facere,
paret potius quam docerel; et qucm possent stulti ne ab antiquo repente vivendi more desciscens,
intelligere, ut communes sententias, communi ora- C in crucem scandalizata non crederet, et sibi prae-
tione vestiret, et quos ratio suadere non poterat, dicationo gcntium credita, aiquum'^ esse id pro
revocaret auctoritas. Nullus quidem Apostoli ser- veritate defendere, quod alius pro dispensatione
mo est, vel per Epistolam, vel prajsentis, in quo simularet. Quod nequaquam intelligens Bataneo-
non laboret ^ doccre antiquae legis onera depo- tes ^
et scelcratus ille Porphyrius, in primo operis
* Antea erat, propria, minus rectc. coloniam quaro et civitatc donatus a Tyriis Por-
:

* In laudata ad Auguslinum cpist. brevius : Nec phyrius fuerit, quandoquidem Tyrium vulgo exsti-
sensuum nicmor. Jam Domini misericordix est, ctc. tisse eum tradunt Eunapius,et IMotini /''i7'/, cap. 7.
^ Palat. ms. hoc pra^fatione commoneo; et mox, Deniquc visum est aliis, Hatanootem per convi-
matcriam epiitolx absque et copula. cium dici, (|uod taurorum instar 3a-:av£(o-(T>v potul-
* Ideiii codex, sermo est, vel epistola, in
Palat, co ausu in Christum ojua^iue lidem insurroxerit.
quo non lahoret, etc, expunctis interjeclis voculis, Alque ego e^iuidom, ul sedulo dicam, duabus hisce
vel el priesenlis. oonjecturis in unam junctis, sibique inviccm suf-
^ Penes Rabanum minori numcro, princeps obser- fraganlibus libontius accodam. Nc^iue onim adduci
varet. possum, ut piilcm vitii aliquid vocabulo inole-
" Palalin. ms., xquum esset pro veritatc dcfen- visse. oorruptumquo librarium culpa nomcn. Nam
derc, etc. et a Chrysostoino, hom. in I ad Corip.th. Kpislo-
Cur Ratancotos ab Ilicronymo Porphyrius ap-
P lam, ot al) Anaslasio Sinaita in llodcijo. ubi Scvc-
">

neliolur, diu niultumque est quod certanl cruditi. rianum (juasi novum Porphyrium porstringit, ^a-a-
Plcriquc aulcm iu eam conccsscro opiniouoni, ut vKi')-:/,; appollatur ot si (]uidom volis lalsos in :

vocabuluin ipsum ciibarc in mondo arbilrati sint, cxotioa vooo dcscribonda Latinos amanuenses in
et pro suoquisquc ingoiiin conlendorint ciuendaro, llieronyuu), idipsum ot {\c vornaculis Gra»cis pu-
Sirmondus, ei)iat. quaihim ad IIolHtcniuni, [ixAot- tare nocosso haboas iiciios Chrysoslomum ot Si-
v£(0Tr,v rescribcndum conjocil, cujus vorbi signili- naitam, (luod ab omiii vorilatis spcoio abln^rrct
calus, id est, ardclio, pcivcr.uis, al1'ccfatus, histpio immano (|uantum. Sic autom cxistimo. (]uando
similia, ab ojus philosophi nu)ril)us non ablndit. palria; nouion in malodiotum conlorijuorc por ij)-
Minimc vcro Ilolstonio
ipsi conjoolura ha-c pla- siusiucl voois signilioatum in prom[)lu oral. it i
cuit, (iiii maluit[i-.aOivaTo; ro[)oni, quod in antiquis Uatoncotcm. ouin ab llioronymo, lum ab aliis sori-
libriFi, liiolhaniotcs, sivo lirlhaniotrs srriptuin ro- ptoribus ai^pollatiim Porphyrium. ul ma;;is iin-
perorit. Iloo <]U()(|ue vorabuluin 1'orphyrio (|uadr»l, j)ium atquo olVriMio hominis inpcnium pxprobrarcnt.
impio homini. ct cui violonta ujorlo vila eriporo- Iluio foro gotninum illud cst, i]uod 0|)i8l. rt(/ (.'/<•-
tur, dignissimo. Aliis placet natale ejus solum siphontoni, i.V.^, nostor Evagrium Ponlioum vocat
donotari.Hatancam .«cilicot Syri.i' oppidum, do Ily|)oriborilam, quod csl, super Iberilus popularcs
quo Siephunus Byzant. loquitur, Tyriorum facilo suos malum,
 ;

335 S. EUSEBIl HIERONYMI 336

sui adversum nos libro, Pctrum a Paulo ol)jecit A. rent]. Ou.'o quidem et nunc, oranliijus vobis, levi-
esse reprehensum, quod non recto pede incederet ter quo sensu sint dicta, contingimus, et in suis
ad evangelizanduni volens et illi maculam erro-
: locis plenius exsequcmur. Sed jam tempus est, ut

ris inurere, ethuic procacitatis, et in commune ipsius Apostoli verba ponentes, singula quajque
dogmatis accusare mendacium, dum inter se
ficti pandamus.
Ecclesiarum principes discrepent [Al. discrepa-

LIBER PRIMUS.
(Gap. I. — Vers. 1.) 373 « Paulus apostolus, nique Moysen, cui dicitur Et ego mitto te ad Pha-
:

non ab hominibus, neque per hominem; sed per raonem {Exod. iii, 10); et ipse respondeat Pro- :

Jesum Christum, et Deum Patrem, qui suscitavit vide alium quem mittas {Ibid. 11); et Isaiam, cui
eum a mortuis. » Non superbe, ut quidam putant, B loquitur Deus Quem mittam
: et quis ibit ad popu-
s ed necessarie, neque ab hominibus, neque per iiim islum {Isa. vi, 8)? esse et apostolos et pro-
hominem, se Apostolum esse proponit; sed per phetas.Unde etnos possumus intelligere Joannem
Jesum Christum,et Deum Patrem, ut eos qui Pau- quoque Baptistam et prophetam et apostolum
lum extra duodecim apostolos ventilabant, et ne- appellandum, siquidem ait Scriptura Fuit homo :

scio unde subito prorupisse, vel a majoribus ordi- missus a Deo, cui nomen erat Joannes {Joan. i, 6).

natum astruebant', hac auctoritate confundcret. Et in Epistola ad Hebraeos propterea Paulum solita

Potest autem et oblique in Petrum et in cffiteros consuetudine nec nomen suum, nec apostoli voca-
dictum accipi, quod non ab apostolis ei sit traditum bulum praBposuisse, quia de Christo erat dictu-
Evangelium, sed ab ipso Jesu Ghristo, qui et illos rus : Habentes ergo principem sacerdotem, et aposlo-

apostolos elegerat. Hoc autem totum ideo praepara- lum confessionis nostrx Jesum {Hebr. iii, 1) ; nec
tur, ut nemo sibi contra legis onera pro Evangelii fuisse congruum, ut ubi Ghristus apostcdus dicen-
gratia disputanti, possit opponere; sed Petrus hoc dus erat, ibi etiam Paulus apostolus poneretur.
dixit, sed apostoli hoc statuerunt, sed prascesso- Quatuor autem genera apostolorum sunt. Unum,
res tui aliud decreverunt. Quod quidem in sequen- quod neque ab hominibus est, neque per homi-
tibus, nunc quasi occulto sermone presludens, nem, sed per Jesum Ghristum, et Deum Patrem
p
manifestius facit; dum ab eis qui videntur esse aliud, quod a Deo quidem est, sed per hominem

aliquid, nihil in sc collatum refert, et ipsi Petro tertium, quod ab homine, non a Deo; quartum,
in faciem restitisse se scribit, nulla se dicens ne- quod neque a Deo, neque per hominem, neque
cessitate compulsum, ut hypocrisi cederet Judaeo- ab homine, sed a semetipso. De prirao genere po-
temerarium quibusdam videtur, eum test esse Isaias {Isa. vi, 8) ceeterique prophetaj, et
rum. Quod si

contra apostolos, quamvis occulte, locutum; qui ipse apostolus Faulus, quineque ab hominibus,
Hierosolymam idcirco perrexerit [AL perrexerat], neque per homincm, sed a Deo Patre et Ghristo
ut cum eis conferret Evangelium, ne forte in va- missus est. De secundo, Jesus filius Nave, qui a
cuum curreret, aut cucurrisset, illo intelligentiam Deo quidem est apostolus constitutus, sed per
transferamus. Usque hodie a patriarchis - Judago- hominem, Moysen {Daut. xxxiv, 9). Tertium ge-
rum apostolos mitti, a quibus etiam tunc reor Ga- nus est, cum hominum 375 favore et studio

latas depravatos legem observare ccepisse, vel aliquis ordinatur. Ut nunc videmus plurimos non
certe alios de Judseis credentibus in Ghristum per- Dei judicio, sed redempto favore vulgi in sacerdo-
rexisse Galatiam, qui assererent Petrum quoque tium subrogari. Quartum est pseudoprophetarum
apostolorum principem, et Jacobum fratrem Do- et pseudoapostolorum, de quibus Apostolus : Is-

mini, legis cferemonias custodire. Ad distinctio- D liusmodi, inquit, pseudoapostoli, operarii iniquitatis,

nem itaque eorum qui mittuntur ab hominibus, transfigurantes se in apostolos Christi {II Cor. xi, 13),

et sui, 374 missus a Ghristo, tale sumpsit

qui sit qui dicunt : Haec dicit Dominus; et Dominus non
exordium Paulus apostolus, non a.h hominibus,
:
misit eos. Verum non talis apostolus Paulus,
neque per hominem. Apostolus aulem, hoc est, qui nequeab hominibus, neque per hominem, sed
missus, Hebraeorum proprie vocabulum est, quod a Deo Patre per Jesum Christum missus est. Ex
Silas [AI. Silai] quoque sonat, cui a mittendo quo approbatur, Ebionis et Photini etiam hinc
missi nomen impositum est {Act. xv, 22, 27). quod Dominus noster Jesus
hajresis retundenda,
Aiunt Hebraei inler ipsos quoque prophetas, et Christus, Deus sit dum Apostolus quia a Christo
:

sanctos viros esse quosdam, qui et prophetae et ad praedicationem Evangelii missus est, negat se
apostoli sint, alios vero qui tantum prophelaa. De- missum esse ab homine. Subrepunt hoc loco cee-
1 Verbum
astruebanl, et paulo inferius, se scribit atque apostolis luculenter P. Baccbinius disserit
in Palatin. cod, desiderantur. libro de Ecclesiastic. Metropol.
' Pe Judseorum per hoc tempora patriarchis,
337 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. I, CAP. I. 338

terse hosreses, qua3 putativam Christi carncm vin- A Epistolis, Doi Patris et Domini nostri Jesu Christ*
dicantes, Deum aiunt Christum esse, non homi- gratiam ponit, et pacem, per quas absque operum
uem. Necnon et nova h.-cresis, nu<Te dimidiatam merito, et peccata nobis concessa sunt pristina,
Christi asserit dispensationem. Atque ita Ecclesia3 et pax indulta post veniam : sed prudenter jam
fides inter tanta falsorum doprmatum naurradia causam agit advcrsum eos qui fuerant a lege
constituta, si Christum fateatur [Al. fatereturl prasventi, et putabant se posse ex operibus justifi-
hominem, Ebion Photinusquasubrepunt si Deum : cari, ut scirent se salvos gratia, in eo perseverare
esse contenderit. Manich.ieus, et Marcion, novclli debere quod cffiperant.
dopmatis auctor S cbuUiunt. Tn commune itaquc (Vers. !.)« Qui dcdit semetipsum pro peccatis
audiant, Christum et Deum esse et hominem. Non nostris. ut eriperet nos de pra^senti sa^culo raalo,
quod aliusDeus sit, ct alius homo scd qui Dcus : secundum voluntatem Dei et Patris nostri, cui
scmper erat, homo ob nostram salutem esse di- est gloria in sajcula sa^culorum. Amen. » Neque
gnatus est. Sciendum quoque in Marcionis Apo- Filius se dedit pro peccatis nostris absque volun-
stolo ^ non esse scriptum, et per Deum Pntrem, tate Patris, neque Pater tradidit Filium sine Filii
volentis exponerc Christum non a Deo Patre, sed voluntatc scd h.iec est voluntas Filli. voluntatem
:

per semetipsum suscitatum, ut est illud Solvite :

g Patris implere, ut ipse loquifur in psalmo Ut :

templum hoc, et ego in triduo suxcHaho illud (Joan. facerem voluntatem tuam, Deus meus, volui (Psat.
II, 19). Necnon et alibi: Nemo tollit animam meam xxxix, 9), Dedit se autem Filius, ut injustitiam
a me ; sed ego pono eam a meipso. Poteatatem hahco qua; erat in nobis, justitia ipse subverteret. 377
ponendi eam et rursum potestatem habeo sumendi Tradidit so sapientia, ut insipientiam cxpugnaret.
illam (Joan. x, 18). Sanctitas et fortitudo se oblulit, ut spurcitiam
(Vers. 2.) « Et qui mecum sunt omnes fratres, infirmitatcmque dcleret Atque ita non solum
'.

Ecclesiis [Al. Ecclesiffi]

Galatia?. » fn aliis Epis- in futuro sseculo juxta promissam spem qua cre-
Sosthenes, et Silvanus, interdum et Timo-
tolis, dimus, sed etiam hic de praesenti sseculo nos
theus in exordio prajponuntur in hac tantum, : liberavit dum commortui Christo, transfiguramur
;

quia necessaria erat auctoritas plurimorum, om- in novitatcm scnsus, ct non sumus de hoc mundo,
nium fratrum nomcn assumitur. Qui et ipsi for- a quo merito ncc amamur. Qua^ritur quomodo
sitan ex circumoisionc erant, non
et a Galatis praesens saeculum malum dictumsit. Solent quippe
376 contemptui ducebantur. Plurimum quippe hffiretici hinc capere occasiones, ut alium lucis et
facit ad populum corrigendum, multorum in una futuri sfficuli, alium tenebrarum et praesentis
re sententia atque consensus. Quod autem ait, asserant conditorem. Nos autem dicimus, non tam
Ecclesiis Galafir,: et hoc notandum quia hic ^ saeculum ipsum, quod die ac noctc, annis currit et
tantum peneraliter non ad unam Ecclcsiam unius mensibus, appcUari malum, quam oawvjuw;, ea
urbis, scd ad totius provincia3 scribat Ecclcsias, qua3 in sa^culo fiant quomodo sufficerc dicitur :

et Ecclesias vocet, quas postca errore arpuat dici malitia sua (Matfh.
vi, H'i) ct dies Jacob ;

depravatas. Ex quo noscendum dupliciter Eccle- modici esse scribuntur et ppssimi (Gen. xlvii, 9).
siam posse dici, et eam qua) non habcat maculam Non quo spatium tcmporis, in quo vixit Jacob.
aut rupam, ct vere corpus Christi sit, ct eam malum fuorit, sod quo oa quae sustinuit, per varia
qua? in Christi nomine absque pionis pcrfcctisqun eum excrcuorint tontamonta. Dcniquc oo tcmpore
virtutibus conpregetur (Ephcs. v, L'7). ftuomodo quo illo pro conjugibus sorviebat, et mullis con-
sapientes bifariam nuncupantur, tam hi qui sunt fiictabafur angusfiis (Gen. xxix, IS scqq.). Esau
plenae perfcctajque virtutis, quam illi qtiiincipiunt. in roquio erat (Gcn. xxxii. If^scqq.), atque ita idem
et in profcctu positi sunt. De perfcctis dicilur: lomporis spafium, alii bonum, alii malum fuit ;

Mittam in vos sapientes (Luc. xi, 'i9). Dc insipicn- ncc scriptum essct in Ecolesraste : .Ve di.vcris quia
i\hu^ : Argue sapientem,
et diliget le (Prov. ix, 8). dies mci priorcs fAl. pcjorcs] crant honi .tupcr istos
Qui cnim consummatafquc virtulis cst,
plenai (Ecclc.\u, ii), nisi ad disorimon malorum. Tnde
corrcptiono iion indigct. Jiixta hunc spn.^^iim do D Joannos ait: Muudus omnis in maligno posilus cst
csBteris quoque virtulil)ii3 intcllipendum qiiod (I Joan. V, l'.M. Non quod mundus ipso sit malud,
:

scilicet fnrtis ot prudi^ns, pius, cnstus jiistus, scd qund mnla in mundo liant nb hominihus,
et tcmporans, intordum plcnc, intcrduin abusivo Manduccmits cl hihanius, diccntibus, cras cnim
accipiantur. moricmur (Isa.wii, IM). Kt ipso .\posfolus 37S :

(Vers. :>.) «Gratia vobis, ct pax a Don Putro, Rcdintcnlcs, inquif, tcvipus, qiiia dics mali su>U
etDomino nostro Jcsu Cbri.slo. » Non ut in cajttM-is (F.phcs. V, l(>\ Infamanlur cf saltus, rum lafroci-

' Diio mss. babcnt pluriinum numoro mnloics. tullianiis, lil>. i cnntra liunc ha^-rosiarcham. cap.
'
In aliis libris, Aposlolico. VA vcvo, c.rtoris rc- l.rl lib. IV. cap. i, ncc non S. Epiphanius, h.r-
pudiatis omnibus Scripfiir;^ libris, (luos tantuiu rosi 'rJ.
suis comintMidavorat Marcinn, (|iinriim allor F.van- *
Ainovimus hinc vorbum, quod va-
in.uitiam,
geliumcvni Liicr, altcr Apcstolirwi, i^\\o iposlolns, cabat, ot nn>«tri iuss. ipsoqucolim Rnbanus
quo dcccm l'auli Epislola' variis a so inforpola- ignoraninf. Mnx unus Palalin., juxta promissa,
lionibus deformat» oonlincbantur. Vidcndus Tcr- spcsquc, iinns crcdinuK.
 :

339 S. EUSEBII HIERONYMI 340

^niis pleni sunt, non quo terra peccet et silvae, sed A. dissenumeros sseculorum, quot .^neia fetus
quo infamiam homicidii loca quoque traxerint, scropha ^ generavit. Quaerendum quoque quid sit
Detestamur et gladium, quo humanus efFusus est inter saeculum, et sajculum saeculi, sive saecula
cruor, et calicem in quo venenum temperatum saeculorum, et ubi pro brevi temporis spatio, ubi
est, non gladii calicisque peccato.sed quod odium pro aeternitate ponatur : quia in Hebraeo saeculum,
mereantur illi qui his male usi sunt. Ita et saecu- id est, ^ OLAM (dSis?) ubi vav litteram poaitam ha-
lum; quod est spatium temporum, non per semet- buerit, aeternitatem significat, ubi vero sine vav
ipsum, aut bonura, aut malum est, sed per eos scribitur annum quinquagesimum *, quem illi Ju-
qui in illo sunt, aut bonum appellatur aut malum. bilaeum vocant. Ob hanc causam et ille Hebraeus
Quapropter Valentini deliramenta et fabula3 con- qui propter uxorem et liberos amans Dominum
teiVinendae sunt, qui triginta alwvac suos, ex eo suum aure pertunsa servitio subjugatur, servire
quod in Scripturis ' saeculo legantur, affinxit, jubetur in saeculum [Exod. xxi, 5, 6,), hoc est,
dicens eos esse animalia, et per quadradas : et usque ad annum quinquagesimum ^. Et Moabitaeet
ogdoadas, decadas quoque et duodecadas, tot edi- Ammonitae [Deut. xxiii, 3), non ingrediuntur

* Duo mss., triginta geonas suo sensu, ubi per vau defectum breve spatium, sive quin-
quod in
Scripturis, etc. B quagesimus annus
designatur. Id ut planissime
^ In aliis libris, quod in A^^nea, vel in .^neide constet, tantum animadverte, duo sibi proposuisse
fetus, etc. Notissimum porro apud Virgilium, lib. S. Doctorem de ohm voce ac significatu ex
III JEneidos, Heleni vaticinium : Scripturarum testimoniis demonstranda conceptis
Littoreis ingens inventasub ilicibus sus verbis, alterum : Uhi pro brevi temperis spatio,
Triginta capitum fetus enixa jacebit. alterum Ubi pro xternitate ponatur. Igitur cum
:

Alba solo recubans, albi circum ubera nati, etc. prius exemplum brevis, sive definiti temporis
quos versus etiam sub octavi libri initium replicat. Exodi testimonio monstrarit, posterius hocce ex
3 Vitiose scripserat Martianaus dSin cum Aleph Deuteronomio petitum, quod aeternae durationis sit
nota, et revera sentit, et ex orationis ipsa serie ad
pro dSI!?.
propositi sui partem alteram explendam, dicere
^*
Arguunthunc commentariumHieronymi scrip-
necesse habuit. Quod vero ita sentiens, verissime
tores nuperi, praesertim imperiti clerici, quibus
dixerit, nec sentire aliter posset, res clamat ipsa.
respondere compulsns sum in prolegomeno tertio
tomi n editionis nostrae. Videtis nostram ibi res-
Ammonitarum Moabitarumque prohibita a publicis
in populo Dei officiis in aeternum gens fuit: nec
ponsionem. Mart.
alio referri quam ad temporis perennitatem signi-
^ Hieronymi observatio isthaec de varia vocis olam
ficandam illorum exemplum potuil. Statim ipsa
scriptione, atque adeosignificatu tristes criticorum
incurrit in oculos, quam fere de verbo laudat S.
ferulas non effugit, et cum primis Joannis Clerici.
Pater, sacri textus scntentia Ammonites et Moa- :
qui famosum Qugeslionum Hieronymiarum librum
bites etiam post decimam generaiionem non intrahunt
conscribendi hinc ausam arripuit. Conclamant r
in Ecclesiam Domini in xternum (Deut. xxiii, 3).
falsam esse cumipso Deuteronomii exemplo, quod
Et Non facies eis pacem, nec cuderas eis bona cunctis
:

laudat, ubi oSiy plene scribitur, cum ex aliorum diebus vitgs ttios iu sempiternum [Ibid. 6). Clamat et
collatione locorum, non sane exiguo numero, in ipsa, quam toto urget contextu, phrasis Hebraici
quibus vox ita plene occurrit, sive cum vau, nec archetypi, et scriptio, ad quam provocat, plena
tamen ibi de a^ternitate proprie dicta sermo est
semel atque iterum in omnibus libris, DSl^T-Ty, et
deinde Rabbinicae subtilitatis incusant, incuriaeque
in Hieronymo, qui a Judaeo praeceptore sibi fucum DDiyS DIQI-Sd ut commentum sit plane inutile,
fieri sit passus, nec sacrum codicem suis ipse nuUaque nixum probabilitate existimare, quod in
oculis usurparit. Nec ignoramus, quid in sancli eo vau deficeret, quo S. Doctor exemplariutebatur.
Patris defensionem repositum hactenus fuerit non Quid quod ipsam videatur Scripturae sententiam
:

eam videri ejus esse mentem, ut omnibus Scrip- exaggerare Hieronymus ? Gerte quod ait Moses,
turae locis, quibus vox illa sive plene, ut vocant, neque post decimam, ille usque ad quintam et deci-
sive non plene descripta occurrit, distinctio illa mam generationem protendit. Neque vero quod
varii significatus sit adhibenda, sed duobus hisce hoc utitur adverbio, usque ad, sequitur ut postea
duntaxat, Exodi scilicet, ac Deuteronomii, quos eos admittendos populos putarit, sed juxta Scrip-
in exemplum adducit. Et sane prioris propositi turarum idioma, quod et nunquam fieret, et fac-
loci dS^ absque vau scriptum hodienum superat
tum non sit ostendit. Adde quod quindecim gene-
rationes, quarum se unaquaeque ad Septuaginta
in Hebraicis libris :alterius vero, tametsi plene
D eoque amplius annos ex Scripturarum consuetu-
nunc scribitur, in eo quo Hicronymus exemplari
dine, ipsiusque supputatione Hieronymi in cap.
utebatur, vau defecisse par sitopinariex ipsiusmet
testimonio. Ausim vero ego conlidentissime pro-
XXVI. Ezechielis extendit, millenos una simul
nuntiare S. Patris menteni, ipsaque verba per-
annos exsuperant. Et qui, rogo, hoc potuit pro
brevi haberi temporis intervallo, nec pro brevi
specta habuisso, hactenus neminem, quod mirum
aTrXox; tantum, sed habito ad quinquaginta annos
magis sit post tantopere vexatum a doctorum ho-
minum ingeniis locum. Nempe ita accipiunt pari respeclu, ut simile et geminum Jubilaei spatio
sit ? Profecto qua tandem ex parte locum istum ex-
omnes consensu, ut utrumque exemplum eidem
pendas,mirari non desinas, potuisse praeconceptam
inserviat proposito, brevis videlicet temporis per
vau defectum ea in voce demonstrandi, factumquc hominum opinionem ad plane oppositumilli, quem
inde,cum ille oppositum plane doceat, ut falso ac verissime auctor praeferebat, sensum detorquere.
temere alii accusarint, et qui tueri conati sunt, Ecquid vero erit pretii, si erroris causas indi-
supposititio errori miserani exceptionem adhibe- cavero. sensumque S. Patris ab immani qua la-
rent. Vult enimvero Hieronymus hoccc altero borat luxatura restituam ? Ut brevissime dicam,
Deuteronomii testimoniu perpetui lemporis pr*- quae huic alteri exemplo subjuugitur clausula Quia :

ferreexemplum, quod plena dSi!; voce denotetur, omnis dura conditio Jubilsei solvebatur adventu,
quodque priori illi Exodi ex adverso respondeat, quod ad ejusuna serie sensum referri videretur.

I
 :

341 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. I, CAP. I. 342

Ecclesiam 979 Dominus, usque ad quintam et de- A (Vers. G, 7.). « Miror, quod tam cito ' transfe-
cimam generationem, et usque iu sseculum Quia : rimini ab eo qui vos vocavit in gratiam Christi
omnis dura conditio Jubilaei solvebatur adventu. Jesu in aliud Evangelium quod non est aliud, nisi
Quidam dicunt eumdem esse sensum in saeculis si sunt aliqui qui vos conturbant, et volunt con-
s«eculorum, quem in sanctis sanctorum, in ccelis vertere Evangelium Christi. » Verbum translatio-
ccelorum, in operibus operum, in Canticis canti- nis in Gencsi primum legimus {Gen. v, 24), ubi
corum : et quam habent differentiam co^li ad eos, Enoch transtulit Dcus, et non inveniebatur. Et in
quorum cceli sunt, et sancta, qua; sanctorum Regnorum postea libris (/// lieg. ivi, 25, 26),
comparatione sunt sanctiora, et opera, quae ope- quando Achab a caltu Dei 381 ad idolorum ve-
rum praelatione meliora sunt, et Cantica, quae nerationem transtulit uxor sua Jezabel ut faceret
inter Cantica universaprajcellunt eamdem habere :
juxta omnia qua; fecit Amorrhaeus, quem disper-
et saeculum, quaj sa3Culorum coUatione sunt sa2- didit Dominus a facie filiorum Israel. Sed cum sit
cula. Praesens itaque saeculum ita edisserunt, ut utraque translatio, illa Dei est, haec diaboli. Qui
dicant ex eo tempore illud esse numerandum, ex transfertur a Deo, non invenitur ab inimicis suis
quo coelum et terra sunt condita, et currere usque nec ei Hoc quippe si-
potest insidiator obrepere.
ad consummationem mundi, quo Christus judica- T. gnificare ajstimo et Qui vero
non inveniehatur.
turus est orania. Revocant quoque ultra, et in transfertur a Diabolo, in hoc transfertur quod
880 priora promovent gradum, de praeteritis et videtur esse, sed non est. Sapientes quoque saeculi
bona an mala fuerint,
futuris sfficulis disputantes, eos qui de dogmate transferuntur ad dogma *,
seu futura sint et in tam profundas incidunt
: translatos vocant, ut Dionysius illc (cujus fuit
quajstiones, ut libros quoque et infmita volumina ante sententia, dolorem non esse malum : post-
super hac dissertione condiderint. Quod autem quam oprcssus calamitalibus et dolore cruciatus,
prologus Pauli, Amen {Rom. i, 25 et passun), He- cccpit affirmare quod dolor esset summum omnium
braeo sermone concluditur : amen (^GN), Septua- malorum) ab his appellatus est Transpositus, aive
ginta transtulerunt, yhoixo, id est, fiat ; Aquila Translatus, quod scilicet a priori decreto recedens,
iTeTrt(jTwjj.£vo<;, vere sive fideliter. Quod etiam in in contrarium recidisset. Miratur itaque Paulus :

Evangelio a Salvatore semper assumitur, sua primum quod translati sunt ab Evangelii libertate,
per AMEN verba firmante [Matth, v, 18 ct passim). in lcgalium operum servitutem. Deinde quod tam
tota erroris occasio fuit. Peccat vero manifesta omne haec destruit in fine clausula, secumque
Bcribarum trajectione movendaque loco est, et ipso cogitpugnare Hieronymum, qui Moabitas,
priori subnectcnda exemplo ante tres fere vcrsus atque Ammonitas usciue ad quintam et decimam
post verba, hoc est tisque ad annum quinquagcsi- C gencrationem ab Ecclesia Dei prohiberi, eosque
mum. Equidem hujusce restitutionis fidejussorcs singulis quinquaginta annis admitti dixerit. Puto
manu exarati libri, aut vulgati nulli suppctunt, inlolligis, non haec a S. Doctore scribi potuisse,
iis tamen argumentis certam evinccmus, ut nihil quin fuissc omnino ab eo verba illa priori, cui
sit dubii rehquum, eaque una nulli amplius ca- optime quadrant, exemplo subjuncta. Lege itaque
lumni<ie Hieronymi textus obnoxius eit nuila im- sodcs ct meo periculo ad hunc modum integrum
postcrum defensione indigeat. Est autem et id textura " Ob: hanc causam et ille llebra^us, qui
genus hic loci scribarum lapsus, quod in antiquis propter uxorcm ct liberos.amans dominuin suum ;
codicibus passim usuvenit, dum vcl ab auctorc, auro pcrtusa, servitio subjugatur, serviro ju-
ut Hieronymus ait, in laterc dcsrripta, vel uh betur in s.Tculum [K.vud. xxi, 5, 0), hoc est, usque
amanuensibus praclcrmissa vcrba atquo ad lil)ri ad annum (|uin(iuagosiiiiuin quia omnis dura :

oram annotata, postmodum alius in toxtuni ilhi- ccnditio Jubilan solvobatur advonlu. Et Moabita;
turus imprudons non suo loco posuit. Vcrum et Aiiinionit;o non ingroiliiintur Eoclesiam Domini,
ha;c facile evidentiora argumenta sunt. Prinio ad usinic ad (luiiitam ol (locinam goncrationem, et
Moabitas atquo Arnnionilas, qiii ex Jud.pa gcnlc usquo in sioculum (Ucut. xxiii, Si. Quidain di-
non erant, nullo modo .lubil.cus pcrtincbat, ncf cunt, cumdoin osso sonsum, » etc. Manum ali ipso
perlinuissc uncjuam potuit sluUoque adeo pe-
: roligiMido loxtu abstinuimus, (juod nulla aut vctcris
ricopo illa ad populos rcforatur, qui ab iis moribus liliri, aut boni scriptoris auctoritas sulTragio sit.
abhorrebant iminanc quantum. Kcontrario IIc- C.Ttorum rcstituta ad hunc loctione, 8, modum
brasum, ct propric manumissum spcctat, ([ui certo n (iuo(|uo Uoctor al»omiii prorsus calumnia vindi-
consilio libcrtatcm suam abjudicans ob uxoris catur Niliibiuo jam intorosl (iiKrroro, si cadcm
fiiiorumque amorcm, ut habcs Exodi xxi, 5, 0, sit ot in rcliiiuisSoripluno omnious locis regula in
auro perforata serviro, jubetur in swculum, hoc ploiio, aut 80CUS pro vario signiiioatu flam, voco
esl, ab Jubilacuin usquc Hivc propo finTit is un- dcsoribonda, cum hoc salis abundo sit, propositas
nus, sivo multum abfuorit. Scrundo Jiibilanis dofonsioiii. si qu;o diio oxompla rcm suam Hio- m
quinquagcsiino quoquo aiino rocurrcliat, oppdr- ronymus laudat, ila vorissimo, quomadmodum ille
tuncque llobra;i sorvi duram conditionoin suo dici- constituit, so habcro domonBtravcrimus.
tur adventu solvero, quoruin ut loiigissiina sor- Duo iuss. ot vetus oditio, quod sir (am cito,
•

vitus nuinquaposimiiin annum suporaro o\ logo ctc, hic atquo infra, nbi locus istc tocurrit.
non polcrat Moabilarum voro at^iiio Animonila-
:
' Antca orat, ad doijmata, niinua rcclc Grajci
rum crat et post dociniam gonoralionom ot som- MtTaT'.n:ij.ivoj; vocant qui priorom sontcntiam
piternum ropudium. Tcrlio doinuiii, (luo tandom riMraotant: i|i3C(iuo Diony^^ius, qucm Hioron, ridcl,
modo Ilioronymianain
dissortationom accipins quod priimim Zononis Ciltioi auditor, a Stoicis
(otiamsi rcclamanto Scriplura, roiqiio voritato, volis posliM dclooorit ail Cyronaico». MtTxOiatvo;, .V»;-
dotinilum lioc qiioquo alloro oxomplo apatium lathcmcnus cognoinonto audiit. Vido Alhcnflfum,
indici, longissimum tamoii fatcaris.ot (|iiod iunMino lib. X,ubi haud bcno M^TjOijx^v); inlcrnros rcddit,
cum Jubilaoo nequoHtcomponi), prupositum lumco transpositorcm, pro translatum, ul Hicronyniua
 ;;

343 S. EUSEBII HIERONYMI 344

cito translati : quia non ejusdem reatus est trans- A et illud congrue, quod translationis verbum Galatis
ferri ab aliquo difficulter *, et cito transferri ; ut coaptatum est : Calatia ^ enim translationem in
in raartyrio non eadem pocna plectitur, qui absque nostra lingua sonat.
colluctatione et tormentis statim prosiluit ad nc- (Vers. 8, 9.) v Sed licet nos, aut angelus de
gandum, et ille qui inter cquuieos, fidiculas, CQ^lo evangelizet vobis, prseter quam quod evan-
ignesque distortus, compulsus cst quod credcbat, gelizavimus vobis, anathema sit. Sicut praediximus,
negare. Recens adhuc erat Evangelii praedicatio, et nunc iterum dico si quis vobis evangelizaverit
:

non grande tempus in medio, quo Galatas Aposto- praeter id quod accepistis, anathema sit. » Potest
lus ab idolis ab Christum traduxerat. MiraLur et hyperbolice dictum accipi, non quo aut aposto-
itaque quomodo tam cito reccsserint ab eo, ad lus, aut angelus aliter potuerint prasdicare quam
cujus nomen dudum facti fuerant Glrristiani. Ila- scmel dixerant sed etiamsi hoc posset fieri, ut
:

bet autem et locus ipse uTTspSarov, quod ita suo et apostoli et angeli mutarentur tamen non esse :

ordine legi potest. Miror quod {Al adidit sic) tam {AL esset) ab eo quod scmel acceptum fuerat, re-
cito transferimini a Ghristo Jesu, qui vos vocavit cedcndum maxime cum ipse apostolus in 383
:

in gratiam, dicens : Non veni vocare justos, sed alio loco firmitatem fidei suae ostendat, dicens :

peccatores ad pcEnitentiam (Marc. ii. 17). Gratia t> Scio quia neque mors, neque vita, ncque angeli,
quippe salvi facti sumus, et non per legem {Ephes. neque principatus, neque prgesentia, neqiie futuru,
II, 8), Translati autem, inquit, estis in aliud Evan- neque fortitudo, negue altitudo, neque profun-
gelium, quod non est aliud : quia omne quod fal- dum, neque alia crealura, poterit a
nos separare
sum est,non subsi.stit, et quodveritati contrariuru dilectione Dei quse est in Christo Jesu Domino nostro
est, 382 non est, ut illud Ne tradas Domine, : {Rom. vjii, 37, 39). Feritalem dico, non menlior
sceptrum tuum his qui non sunt {Esther. xiv, 11). testimonium mihi perhibente conscientia mea {Rom.
Et ea quse non erant, vocavit Deus, ut faceret esse IX, 1). Heec quippe dicta non sunt ejus qui possit
quod non erat -. Si autem hoc de his qui in a Christi fide et dilectione aliquando discedere.
eumdem credebant Deum, et easdem Scripturas Qui autem nolunt xa6' 6ti6j(jiv ^ hoc dicium esse,
habebant, dicilur, quod translati sint in aliud sed vere : quod -scilicet possint et apostoli et an-
Evangelium, quod non est Evangelium, quid de geli ad pejora converti, illud opponunt, quod et
Marcione et ceeteris haereticis, qui conditorem ipse Paulus scierit posse se labi, si segnius ageret,
respuunt, et alterius Dei Ghristum simulant, aasti- dicens : Subjicio autem corpus meum, et in servi-
mare debemus ? Qui non interpretatione legis et tutem redigo, ne aliis prxdicans, ipse reprobus in-
litteras, vel pugna carnis et spiritus labuntur ^ et veniar (/ Gor. ix, 27). Angelos quoque esse muta-
corruunt, sed de toto Ecclesiae jure discordant. C biles, qui non servaverint principatum suum sed ;

Pulchre autem ait : Nisi sunt aliqui, qui vos con- relinquentes proprium domicilium, in judicio magni
turbent, et volunt convertere Evangelium Christi. dici vinculis ffiternis sub caligine reservantur (Jm-
Volunt, inquit, Evangelium Ghristi mutare, con- dx, 6). Dei solius naturam esse immutabilem, de
vertere, turbare, sed non valent. Quia hujus na- quo scribitur Tu vero ipse es (Psal. ci, 28). Et
:

turse esL, non possit aliud esse, quam verum

ut ipse de se Ego Deus vester, et non mutor (Malach.
:

est ^. Omnis qui Evangelium alio interpretatur III. 6). Gecidisse luciferum, qui mane oriebatur
spiritu et mente quam scriptum est, credentes et eum qui mittebat quondam ad omnes gentes, in
turbat, et convertit Evangelium GhrisLi, utid quod terra esse ' contritum. Eleganter in hoc loco vir
infacieest, posttergumfaciat, eteaquasposttergum doctissimus TertuIIianus, adversus Appellem, et

sunt, vertat in faciem. Si quis tantum litteram se- ejus virginem Philumenem, quam angelus quidam
quitur, posteriora ponit in faciem. Si quis Judaeorum diabolici spiritus et perversus impleverat, hunc
interpretationibus acquiescit, post tergum mittit ea esset scribit angelum, cui multo antequam Apelles
quse ex natura sua in faciem constitua sunt. Necnon nasceretur, Spiritus sancti vaticinio sit anathema

vertit, sive mutatum. Multa de hoc philosopho receptissimasententiaest.Gonferpaulopostalteram,

j)
tradit Laertius. sive in secundum librum praefationem S. Patris.
* Penes Rabanum, et difficuUate transferri, mi- Pro verbo, xaO'67T60s:a-iv, quod nunc e Gister-
•^

nus bene, sicuti el paulo post, ubi faculas, pro fi- ciensi ms. restituo, falso hactenus obtenuit istud,
diculas legit. oTrEpooXty.iw?. Fraudi fuit antiquariis, quod paucis
2 Paulat. ms., id faceret ea esse quae non erant. abhinc versibus hac Ilieronymus voce usus est
^ Penes Victorium, in interpretatione legis, et Potest ct hyperbolice dictum accipi, ut hanc ex in-
litteros pugna, vel spiritas labuntur, etc. genio facile substituerent, nullo fere boni sensus
* Rectius forlasse Raban., quam quod vcrum est. dispendio. Verum et multo concinnipr ad S. Patris
^Utiquejuxta tunc vuigo receptas libri Nomi- mentem, eaque una germana est, quam reponimus
num etymologias ex I ad Gorinth. Gaeterum nemo
et lectio, xao' uTToGEaiv, quanquam et in sylla.bis
non sentit, Galatiam Grascumesse vocabulum, non probe assequendis in ms. multo difticilior : scribi-
HeI)raBum,nihilque sonare uliud quam Galatarum tur enim uno tenore sic, KA0rnO0EGin. Sciunt
regionem, quorum a-6 xou Y.aXax-o?, a lacte, du- porro omnes quid sit xxo' u-k6%ii7vj, sive per sup~
citur etymologia. Gallos, sivc, ut Livius vocat, posiiioncm, et non tanquam consLiLutum aut verum
Galio-Gra3COs, trajecLa GriBcia sub rege Seleuco aliquid pronuntiaret.
Nicanore. Asiam invasos, a lacteo, colore corporis ^
Palat. ms., qui mittehat, quondam ad gentes
sortitos hoc nomen esse apud Grfficos, omnium scandalum in terra esse, etc.
 :

315 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. I, CAP. I. 846

per Apostolum prophetatum. Porro avaOejjia, ver- A querela ante in lege versatus est, et tantum habuit
bum proprie Judaeorum est, et positum (Al. pro- in majorum caeremoniis ardoris et fidei. ut in
prium) tam in Jesu Nave [Jos. vi, 17), quam iu Stephani nece particeps fuerit [.4/. fieret] {Act. vii,

Numeris (Num. xxi, 3), quando omnia quae erant 57,) et Damascum perrexerit ad eos, qui a lege
in Jericho et Madianitarum detestationi et anathe- desciverant, vinciendos {Act. ix, 2). Sed postquam
mati habenda Dominus imperavit. Interrogemus in vas electionis de persecutore translatus est

eos qui Ghristum et apostolum Paulum, boni Dei {Ibid. 15), et ccepit prcedicare fidem, quam quon-
et usque ad illud tempus ignorati, vel filium asse- dam expugnaverat, cocpitpariter displicere Judaeis,
runt esse, vel servum, qui maledicere nesciat, nec quibus ante placuerat. Hoc est ergo quod ait :

noverit aliquem condemnare quomodo nunc : Numquid quaero Judaiis placere, quibus displi-
Apostolus ejus, verbo Judajorum, id est, Crcatoris cendo, Deo placui? Si enim illis placerem, adhuc
;i84 utatur, et perire vel angelum vel apostolum Christi servus non essem. Assererem quippe le-
velit, cum ipse non soleat ulci.sci. Quod autem gem, et Evangelii gratiam destruerem. Nunc autem
addidit, sicut prxdiximus, et nunc iterum dico, propterea nec in simulationem quidem observandas
ostendit se et in principio hoc ipsum caventem, Legis adducor quia non quod [^4/. quaero et Deo
:

denuntiasse anathcma eis qui aliter praedicaturi •n placero pariter et Judais quibus quicunque pla- ;

erant, etnunc postquam praedicatum est, id ana- cet, Deo displicet. Ipsum quoque verbum, sua-
thema decernere quod ante pra)di.\erat, Propterea dere, de humano u?u sumptum est, cum quis id
autem et sibi, quem aliud in Judaea facere, aliud quod ipse habet, et semel imbibit, ctiam caeteris
docere in gentibus criminabantur, et angelo quem conatur inserere, ut in plurimis Scripturarum lo-
majorem etiam praecessoribus suis apostolis esse cis legitur, ex quibus illud est Suasio non est ex :

constabat, anathema denuntiavit: ut non magna eo qui vocavit vos {Galat. v, 8). Necnon ei in Acti-
Petri et Joannis putaretur auctoritas, cum nec sibi bus apostolorum Venerunt ergo ad eum Judxi in
:

liceret qui eos ante docuerat, nec angelo aliler hospitium multi: quihus exponebat, contestans eis
praedicare, quam semel didicerant. Se itaque et regnum Dei ^, suadcnsque eis de Jesu, ex Lege
angelum nominatim posuit : alios vero absque Moysi et Prophetis usque ad vesperum {Act. xxviii,
nomine, Si quis inquit, vobis evangelizaverit, ut in 23). Hoc autem totum ideo, quia disseminatum
generali vocabulo, nec praecessoribus faceret inju- {Al. diffamatum] de eo fuerat, occulte illum custo-
riam tamen nominaeorum latenter ostenderet.
; et dire legem, ct in Hierosolymis cum his qui judai-
Modo enim hominibus suadeo an
(Vers. 10.) « zabant, consortium miscuisse.
Deo ? aut queero hominibus placere? Si adhuc (Vers. H, 12.) Notum enim vobis facio, fra- <r

hominibus placerem, Christi servus non essem. ^ tres, Evangelium quod evangelizatum est a me »>

Non putemus ab Apostolo nos doceri, ut exemplo quia non est secundum hominem, neque enim
suo hominum judicia contenmamus, qui in alio ego ab homine acccpi illud, ncquc didici sed per ;

loco dixerit : Scientes ergo timorem Domini, homi- revelationem Jesu Christi. " Et hoc loco Ebionis
nibus suademus : Deo aulem rnanifesti sumus {II et Photini dogma conteritur, quod Deus sit Chri-
Cor. V, 11) ; et iilud : Sinc offensione estote, Ju- stus, et non tantum hon)o. Si enim Evangelium
dxis, et gentibus, et Ecclesix Dei : sicut et ego om- Pauli non est secundum hominem, neque ab ho-
nibus per omnia placeo, non quxrens quod mihi mino accepit illud,aut didicit, sed per revelationem
sed quod multis, ul salvcntur [l Cor. x,
utile est, Jesu Christi 386 non cst utique homo Jesus
;

Sed si fieri potcst, ut pariler Deo et ho-

32, 33). Christus, qui Paulo Evangelium revclavit. Quod si
minibus placeamus, placcndum est et hominibus. non est homo, consc(iucnter Deus esl. Non quo
Sin autem aliter non placemus hominibus, nisi hominem npgcnnis assumptum sed quo tantum ;

Deo displiccamus, Deo magis quam hominibus hominem renuainus. Qu;critur utrum tolius orbis
placore debemus. Alioquin et ipso infcrt, cur om- Ecclosia) Dei accpporint Evangelium, an hominis :

nibus pcr omnia placeat Non quxrens, inquiens : quolus pnim quisquo noslrum per revclationcm
quod mihi ulile est, sed quod miiUis, nt sulvenlur. J) Christi (iidicit, et non hon)ino pnrdicanto cogno-
Qui autcm ex ca charitate, quaj non qu^rit qu.n ' vit ? Ad quod respondebimus, pos qr.i possunt di-
sua sunt, sed quao aliena sunt, placct omnibus ut cero : .1« cxpcrimcnlum ejus qu,rritis, qui in nie
salventur: utique Deo primum placct, cui salus loquitur Christus [11 Cor. xiii, 3? Et: Vivo autem
hominum autom ct vorbun), quod
cura; cst. Ilabot jam non rgo, vivit autcn^ in ine C/im/n.s {Galat. ii,

385 hic additum est, modo, vel p!a-

spccialilcr 20), non tam ipsos docorp, quam in ipsis Deum.qui
cendum esso pro tcmporo hominibus, vcl (lis[)li- ad sanctos loquatur: Ejo dixi, dii estis. ct filii
cendum ut qui modo non placct pioplcr livangc-
: E.vrclsi omncs IPsal. lxxxi, 0) cl statim do pccca-
lii voritatom, placuerit quondam ob salulom pluri- toribus Vos autem ut homines moriemini, ct tan-
:

morum. Placuerat Paulus aliquando Jud.iMs, cum quanr unus de principHnts cadctis {Ihid. 7). Cum
aemulator existons i^atcrnarum traditionum, sine igilur Paulus lo^iuilur ot Potrus, qui non moriun-

'
Palat ms., ex ea charitate non (/u.rrj/, etc. Mox • Dno mss., contcstans cos dc reguii Dci.
in uno Gistorcionsi, ptacet hominihus ut salventur.
 :

m S. EUSEBII HIERONYMI m
tur ut homines neque ut unus de princiqibus cor- A in facie {Exod. xxxiv, 33). Ante arcam quoque
ruunt, deos eos esse, manifestum est. Qui autem Testamenti velum oppansum erat {Exod. xxvi,
dii sunt, tradunt Dei Evangeliura, et non hominis 31, 32); quod cum
reductum, ea quae ante
fuisset
Marcion et Basilides et caeterae haeriticorum pes- abscondita fuerant, prodebantur, et, ut ipso verbo
tes,non habent Dei Evangelium quia non habent ;
utar, revelabantur . Si itaque hi qui disertos saeculi
Spiritum sanctum, sine quo humanum fit Evange- legere consueverunt, coeperint nobis de novitate et
lium, quod docetur. Nec putemus in verbis Scri- vilitate sermonis illudere, mittamus eos ad Gice-
pturarum esse Evangelium, sed in sensu non : ronis libros, qui de quaestionibus philosophiae prae-
in superficie, sed in medulla non in sermonum ; notantur: et videant, quanta ibi necessitate com-
foliis, sed in radice rationis. Dicitur in propheta pulsus sit, tanta verborum portenta proferre, quae
de Deo: Sermones ejus boni sunt cmn eo (Mich. ii, nunquam Latini hominis auris audivit : et hoc
7). Tunc Scriptura utilis est audientibus, cum cum de Graeco, quae lingua vicina est, transferret
absque Ghristonon * dicitur, cumabsque patrenon in nostram. Qui patiuntur iili, qui de Hebraeis
profertur, cum sine Spiritu non eam insinat ille difficultatibus proprietates exprimere conantur?
qui praedicat. Alioquin et diabolus qui loquitur de et tamen multo pauciora sunt in tantis volumini-
Scripturis, et omnes secundum Ezechielem „ bus Scripturarum quae novitatem sonent, quam ea
haereses
inde sibi consuunt cervicalia, quae ponantsub cu- qua^ ille in parvo opere congessit. Potest autem,
bito universae aetatis {Ezech. xiii, -18). Ego quoque 388 sicut in principio diximus, cum exponere-
ipse qui loquor, si Ghristum in me habeo, non mus Paulus apostolus non ab hominibus, neque
:

habeo Evangelium hominis si autem peccator

; per hominem : ita et in praesenti loco oblique in
sum, dicitur mihi: Peccatori dixit Deus: Quare Petrum accipi, et in cseteros praecessores ejus :

tuenarras juslitias meas: et assumis in labiis tuis quod nullius quo Lege et auctoritate moveatur,
Testamentum meum? Tu autem odisti disciplinam, qui Ghristum solum Evangelii habeat praecepto-
et projecisti verba mea post te Psal. xlix, 16, 17), rem *. Porro, revelationera illam significat, cum
et caetera quae sequuntur. Grande periculum est Damascum vadens, in itinere Christi vocem meruit
in Ecclesialoqui, ne forte interpretatione perversa, audire, et caecatis oculis, verum mundi lumen
de Evangelio Ghristi, hominis 387 fiat Evange- intuitus est.
lium, aut quod pejus est, diaboli. Inter accipere (Vers. 13, 14.) « Audistis enim conversationem
autem, et discere, hoc interest, quod ille accipit meam aliquando in Judaismo quoniam supra mo- :

Evangelium cui primum insinuatur, et ad fidem dum persequebar Ecclesiam Dei et expugnabam :

ejus adducitur, ut credat vestra esse quae scripta illam : et proficiebam in Judaismo supra multos
sunt. Discitautem is, qui ea quae in iilo per aeni- C coaetaneos genere meo abundantius aemula-
^ in
gmata parabolas figurata sunt, explanata et dis-
et tor existenspaternarum mearum traditionum. »
serta cognoscit et cognoscit*, non homine re-
: Plurimura prodest Galatis ista narratio, quoraodo
velante, sed Ghristo, qui revelavit Paulo, aut per Paulus, vastator quodam Ecclesiae et Judaismi
Paulum 3, in quo loquitur Christus. Verbum quo- acerrimus defensator, ad Christi fidem repente
que ipsum aTzoxaXuij^sax;, id est, revelationis, pro- conversus sit. Et hoc eo tempore quo crucifixus
prie Scripturarum est, et a nullo sapientum sae- primum annuntiabatur in mundo quo novum ;

culi apud Gr<ecos usurpatum. Unde mihi videntur dogma et a gentibus et a Judaeis tortius orbis flni-
quemadmodum in aliis verbis, quae de Hebraeo in bus pellebatur. Dicere enim poterant Si ille qui a :

Graecum Septuaginta interpretes transtulerunt, ita parva aetate Pharisaeorum institutus est disciplinis,
et in hoc magnopere esse conatos, ut proprietatem qui omnes coffitaneos suos in Judaica traditione
peregrini sermonis exprimerent, nova novis rebus superabat, nunc defendit Ecclesiam, quam quon-
verba fingentes et sonare,cum quid tectum et ve-
: dam validissime persequebatur et magis Christi ;

latum, ablato desuper operimento, ostenditur et gratiam et novitatem vult habere cum invidia om-
profertur in lucem. Hoc ut manifestius fiat, acci- nium, quam vetustatem legis cum laude multorum
pite exempium. Moyses cum Deo revelata
et aperta quid nos facere oportet, qui ex gentilitate esse
j^
facieloquebatur {Exod. xxxiii, 11), id est, absque ccepimus Ghristiani? Pulchre vero adjunxit: Su-
velamine: ad populum autem loquens, quia in vul- pra modo persequebar Ecclesiam Dei, ut et hinc
tum ejus attenderenon valebant, velamen ponebat quoqueadmiratio nasceretur, quod non unusquis-
'Reponendum fortasse sit, discitur. Mox unus Joanne tradit Hieronymus eum in Pathmos insulam
Cisterciens., non prophetatur, pro non profertur. relegatum scripsisse Apocalypsin, quam interpre-
Et paulo post, alioquin et diabolus loquitur de Scri- tatur Justinus Martyr, et Irens^us. Scilicet, eani
pturis, etc. Joannis revelationem, sive scriptionem ita laudati
^ Alterum, et cognoscit, duo e nostris rass. igno- Patres de nomine Apocalypsin appellarunt. Recole
rant. quae ibi annotamus.
Verba, aut per Paulum. Cisterc. ms. nescit.
3 * Unus Palat., habeat prxcessorem.
Cseterum quod ait S. Pater verbum a-jzo-x.aki^^ieM^ Voculam, meos, quam hic atque infra editi
^

proprie Scripturarum esse, et a nullo sapientum sas- libri interserebant, mss. nostrorum auctoritate ex-
culi apud Grxcos usurpatum, perbelle iis consonat, punximus, quod et a Graeco exemplari absit.
quae nobis notata sunt ad Catalogi cap. 9, ubi de
 :

349 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. I, CAP. I. 350

que dehis * qui leviter persequebantur Ecclesiam :
A [Jerem. i, 5). Et ex justi, sive, ut quidam putant,
sed ille qui caeteros in persecutione vincebat, con- ex Salvatoris persona dicitur ; In te projectus siim
versus ad fidera sit. Et prudenter dum aliud nar- ex vulva, e.v utero malris mex, 390 Deus meus es

rat, interserit non tam Dei se serviase Legi, quam tu {Psal. XXI, 11). Contra de peccatoribus David
paternis, id est, Pharisaeorum traditionibus : qui canit: Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et

docent doctrinas et mandata hominum {Matth. xv, in delictis concepit me maler mea IPsal. l, 7). Et in
l; Marc. vn, 9), et legem Dei, ut sta-
rejiciunt alio loco : Abalienati sunt peccatores a vulva {Psal.
tuant 3§9 traditiones suas. Quam
pulchra autem LVii, 4), Et in utramque partem antequam parvuli
observatio pondusque verborum .-ludtfw, inquit, : nascerentur : Deus Jacob dilexit, Esau autem odio
conversationem meam aliquando in Judaismo, con- habuit {Malach. i, 1, 2). Inveniunt locum haeretici,
versationem, non graliam : aliquando, non modo : qui diversKS naturas esse praetendunt, spiritualem
in Judaismo, non in lege Dei. Quoniam supra mo- videlicet et animalem, et yo'.'y,T,v, et aliam salvari,
dum persequebar Ecclesiam Dei ; et devastabam il- aliam perire, utramque consistere,
aliam inter
lam. Non persequebatur ut caeteri, sed supra mo- quod nunquam aut justus eligeretur *, antequam
dum. Nec sufficiebat quamvis vehemens perse- aliquid boni faceret, aut peccator odiretur ante
cutio sed quasi quidam grassator Ecclesiam et n deiictum, nisi essct pereuntium et saIvan<iorum
:

praeda vastabat. Nec ait, Ecclesia Christi, ut tunc natura diversa. Ad quod potest simpliciter respon-
putabat {Al. putabatur) quem ducebat contem-
: deri, hoc ex Dei praescientia evenire, ut quem scit
ptui, quem persequebatur sed ut nunc credit, Ec- ;justum futurum, prius diligat quara oriatur ex
clesiam Dei : \e\ ipsum Christum Deum esse signi- utero et quem peccatorem, oderit antequam pec- :

ficans, vel ejusdem Dei esse Ecclesiam, qui quon- cet^ non quo et in amoreet in odio iniquitas Dei :

dam Legis dator fuit. Et proficiebam, inquit, in sit sed quo non aliter eos habere debeat, quod ;

Judaismo supra multos coxtaneos in genere meo scit vel peccatores futuros esse, vel justos, nosut
abundantius gemulator existens patemarum mearum homines tantum de proesentibus judicare, illum
traditionum. Rursum profectum non legis Dei, sed cui futura jam facta sunt, de fine rerum, non de
Judaismi vocat. Nec- supra omnes, sed supra plu- exordiis ferre sententiam. Et haec quidem simpli-
rimos, nec supra senes, sed supra coaetaneos, ut cius dicta sunt : et absque altiori dissertatione pos-
et sludium suum etjactantiam
referret in lege, sunt utcunque placerc lcctori. Caeterum * qui in-
declinaret. Paternas autem traditiones, non Domini justum Deum nituntur asserere, post illud quod
mandata commemorans, et se Pharisseum ex Pha- dudum posuimus. abalienati suvt peccaiores a vulva
risaeis indicavit, et habuisse quidem zelum Dei, infcrunt etiam captera que sequuntur : Erraverunt
sed non secundum scientiam {Rom. x, 2). Usque ^ ab utero, locuti sunt falsa. Et dicunt, quomodo sta-
hodie autem qui Judaico sensu Scripturas intelli- tim ab utero erraverunt peccatores, et falsa locuti
gunt, persequuntur Ecclesiam Christi, et populan- sunt, qui nec sermonem potuerunt habere, nec
tur illam, non studio legis Dei, sed traditionibus sensum ? Aut quie est ista justitia pra>scientice Dei,
hominum depravati. aiium aniarc et custodirc prius quam nascatur,
(Vers. 15, 16.) » Cum autem placuit ei qui me aiium detestari ? Et causas hujus rei ad priorem
segregavit de utero matris meue, et vocavit per vitam referunt, quod unusquisque pro merito suo,
gratiam suam, ut revelaret Filium suum in nie, ut a primo statim ortu bonis aut malis angelis assi-
evangelizem illum in geniibus. Non solum in hoc gnolur. TotuuHiuc illum locum de Jacob et Esau,
loco, aed ad Romanos Paulus scgregalum in Evan- cujus nunc fooimus montionem, ita ad Romanos
gelium Dei esse se scribit. Et Jeremias antequam scriptum 391 venlilant [Hovi. ix, 13), ut non abs-
formaretur in utcro, et conciperetur in vulva ma- que sudoro et Chrysippi eis possit helleboro ' re-
tris sua;, notus Deo sanctificatusque perhibetur ppondori. Non est autem ipsura, ut rcvelaretFilium

' Duo mss., non unus cuicunque de his, ctc. animarum vel corporum curam gerentes, multas-
* hactcnus obtinuit, justus itttclliijcretur
"Vitiose quo ilom noxius oljsidontos, at(]UO insidianlcs.
antequam, etc, pro quo e noslris mss., Hiibano D Undc et lib. viii covtra Cclsuvi : KXXt^viov o'. jogol
iterum suITragante, rcstituimus, elujcrctur. Quan- \tyi-Ma%'i EiXr^yiva: tt,v x<Oi(o:TtvT,v Au-
5a'!|jifjva;
quam concinniori adhuc sensu malim re.scribi, y^V' ^"'^ YtviTEco; Dicavl Grxcorum sapievtcs, aas-
:

diligeretur : hoG nempo vorbum ot commodo ma- viovds ah hoviiiii,-' vntivitatc sortitam cssc aviviam.
gis illi, quod subscquitur, odirrtur rospondot, His foro gomina ox homil. \2 in Lucam nos siipra
et propius ad montem videtnr Ilicronymi, (jni perstrinximus.
illud toto contextu rcplirat. Miiitum in uno \'n- ''
Non invonio belleborum Chrysippi, scd Car-
latino sententia h,Tc aljhuiit: Quod iiuvquam uut ncadis Aoailcmioi, qui siiipturus advorsum Stoici
justus eligeretur, nut ncquavi aliquid l>ovt faccrvt, Zononis libros, oanditlo l>oilcboro superiora cor-
aut pcccalor odirct avlc dclicluvi, etc. poris purijaro solitus logitur, no quis corruptis
Quam huic adhibcas .sontcntiaj cxcoptionom,
•''

in stomaolu) liumoribus ad don.icilia ustiuo animi

docot theologorum schula. rodundarol ot inslanlium vignromquc monti? iabe-
* Ua)c, ut ot inferior totus contextus,
Origonom facopol. Dnool pnrro hnc in locn llioronymus (iiffi-
ojusquo aaspclas vorissimo potunt hnno onim illc : cilos osso (iiKostioMos cum Ii orcticig ol opus nos ;

blasphomiam incut-rit cum aiibi, tum liom. 20 in Chrysippi (iialoctica haborc, ul nriiulias cavcamus
JoBue, ubi multaa inlra nos ponit divinas virlutos. hiurolicorum Scripturis abutentium. Mabt. —
351 S. EUSEBII HIERONYMI 352
suum in ine, quod sit (4/. quasi) diceret, ut revela- A ut dixi, cum carne et sanguine contulerit. Quae
ret Filium suum mihi. cnim quid revelatur, Cui pra^positio nos coarctat, ut sic distinguamus, ne
huic illud potest revelari, quod ante in eo non crat. statim sive continuo, cum carne jungamus et san-
In quo vero revelatur, illud revelatur quod prius guine, sed cum superioribus haerere faciamus, et
fuit in eo, et postea revelatum est. Simile est illud legalur : Cum autem placuit ei qui me segregavit de
in Evangelio : Medius in vobis stat, quem vos nes- utero matris mca'. Ac deinde : Ut revelaret Filium
citis [Joan. i, 26). Et alibi : Erat lux vera, cjux suuni in me. At ad extremum : Vt evangelizarem
illuminat omnem hominem venientem in mundum illum in gentihus continuo: ut a proprio incipiat
(Ibid. 9), Ex quo perspicuum fit, natura omnibus exordio : Non contuli cum carne et sanguine : ma-
Dei inesse notitiam nec quemquam sino Chris"to gisque arbitrandum est sic stare sensum :quiaqui
nasci, et non habere semina in se sapientiee, et statim missus sit, post revelationem Christi Evan-
justitia;, reliquarumque virtutum. Unde multi abs- gelium gentibus annuntiare,non steterit : nec mo-
que fide et Evangelio Christi, vel sapienter faciunt ris quibusdam tempus produxerit eundo ad aposto-
aiiqua, vel sancte, ut parentibus obsequantur: ut los, et revelationem Domini cum hominibusconfe-
inopi manum non opprimant vicinos.
porrigant, rendo sed abierit in Arabiam, et rursus reversus :

non ahena magisque judicio Dei obnoxii p Damascum,posttres annosEvaugelium praedicave

diripiant,
fiant [Al. fiunt), quod habentes in se principia vir- rit et tunc demum Hierosolymam veniens,Petrum :

tutum et Dei semina, non credunt (Al. credant) Joannem et Jacobum viderit.
in eo sine quo esse non possunt. Potest et aliter (Vers. 17.) « Neque veni Hierosolymam ad ante-
accipi in Paulo Dei Filius revelatus quod, praedi- cessores meos apostolos. « Si de ApoStolis dixerat,
:

dicante illo, agnitus sit gentibus, quem antea ne- non contuli cum carne et sanguine, quid necesse
sciebant. fuerat idipsum iterare dicendo : Neque veni Hiero-
(Vers. 16). « Continuo non acquievi carni et solymam ad antecessores meos apostolos ? Is ita-
sanguini. » Sive ut in Grseco melius habet ' : ISon que sensus tenendus, quem supra exposuimus.
contuli cum carne et sanguine. Scio, plerosque de « Sed abii in Arabiam, et iterum reversus sum
apostolis hoc dictum arbitrari. Nam et Porphyrius Damascum. » Non sibi videtur histori<e ordo con-
objicit, quod post revelationem Christi non fuerit cinere, referente Luca in Actibus apostolorum
dignatus ire ad homines, et cum eis conferre ser- quod cum Paulus post fidem Christi per dies
monem ne post doctrinam videlicet Dei, a carne
: multos Evangelium Damasci loqueretur auden-
et sanguine instrueretur.Sed absit ut ego, Petrum, ter, factae fuerint ei insidiae, et 393 in sporta per-
Joannem et Jacobum carnem etsanguinem putem murum nocte demissus sit,et venerit Hierosolomam
quee regnum Dei possidere non possunt (/ Cor. xv, C tentans se jungere discipulis (Act. ix, 19-25). A
50). Si spirituales apostoli -, caro et sanguis sunt, quibus cum vitaretur,et timerent ad eum accedere
quid de yo[-/.o[(; arbitramur? Non contulit plane a Barnaba ad apostolos illum esse perductum : et
Paulus post revelationem Christi cum carne et ibi narrasse quomodo Dominum viderit iu itinere,
sanguine, quia noluit margaritas projicere ante et Damasci fiducialiter egerit in nomine Domini
porcos, nec dare sanctum canibus (Matth. vii, 6). (Al. addit Jesu) (Ibia. 26-28) Erat, inquit, cum
Yide quid de peccatoribus scriptum sit Non per- : illis, intrans et exiens in Jerusalem, fiducialiter
manehit spiritus meus in hominibus istis, quia car agens (Al. agentes) in nomine Domini. Loquebatur
(Al. carnes) sunt (Gen. vi, 3). Cum talibus qui caro quoque et disputabat cum Grxcis : illi autem quse-
et sanguis erant, quse 392 Petro quoque non re- rebant occidere euni. Quod cum cognovissent fratres,
velaverunt Filium Dei (Matth. xvi, 17), non contu- deduxerunt eum Cxsaream, et dimiserunt Tarsum
lit Apostolus Evangelium quod ei fuerat revelatum : (Ibid. 28-30). Hic autem dicit se primum isse in

sed paulatim eos de carne et sanguine vertit in Arabiam :reversum Damascum

iterum post
spiritum et tunc demum eis occulta Evangelii
: triennium venisse Hierosolymam, vidisse Petrum,
sacramenta commisit. Dicat quispiam Si statim : et cum eo mansisse diebus quindecim, nec praeter

non contulit cum carne et sanguine Evangelium, J)

Jacobum, fratrem Domini, alterum convenisse.
tamen subintelligitur, quod postmodum cum san- Quae ut veracredantur (dubia quippe videri absen-
guine ^ et carne contulerit et sensus hic, quo : tibus poterant), sub testatione confirmat dicens :

apostoli excusantur, ne caro et sanguis sint, stare Quce autem dico vobis, ecce coram Deo quia non
non poterit nihilominus qui in principio cum
: mentior (Vers. 29). Possumus igitur aestimare esse
carne et sanguine non contulit, postmodum, quidem Paulum, secundum Lucae historiam, Hie-

Quanquam scio, alios esse bonos auctores, a disputaturo proprium imputant Veteres uno con-
Menagio ad Vit. Carneadis laudatos, qui Chry- sensu.
sippum hellebero usum tradant, antequam scri- * Cistercienses mss., melius habetur: Non coniuli

bere aggrederetur non repugno, si quis velit

; carne et sanguine.
suspicari, vocabulum ipsum, helleboro, cubare ^ I>a.\a.t., Sispirituales et apostoli, etc, sup. ho-

in mendo. Equidem peculiaris et propria Chry- mines.

sippi subtilitas in disserendo fait helleboro autem :
s
In alteroCisterciensi, Quia post modieum cum
purgasse cerebrum, Carneadi contra Zenonem sanguine. etc.
 353 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. I, CAP. I. 334
rosolymam, non quasi ad antecessores apostolos, ^. nem et passionem Christi : et inde prophetica
ut aliquid ab illis disceret ; sed ut persecutionis lectione firmatus pergit HierosoJymam, locum vi-
impetum declinaret, qui sibiDaraasci propter Evan- sionis ct paci? ; non tam disciturus aliquid ab
gelium Christi fuerat concilaLus ct sic vcnissc : apostolis, quam cum eis EvangeHum quod docue-
Hierosolymam quasi ad quamcunque aliam civita- rat, collaturus.

tem. Inde eum statim propter insidias recessisse, et (Vers. 18.) « Deinde post annos tres, veni Hie-
venisse Arabiam, sive Damascura atqueindepost : rosolymam videre Petrum. » Non ut oculos, genas,
triennium ad videndum Petrum Hierosolymam re- vultumque ejus aspiceret, utrum macilentus, an
vertisse. Vel certe ita : Slatim ut baptizatus sit> pinguis adunco naso csset, an recto
; et utrum :

et accepto cibo confortatus, fuisse eum cum disci- fronlem vestiret coma an (ut Clemens in Perio-
:

puHs qui erant Damasci pcr dies aliquot : et stupen- dis ejus refert) calvitiem haberet in capite. Nec
tibus cunctis in synagogis Juda^orum, praedicasse puto apostolica) fuisse gravitatis, ut post tantam
continuo quod Jesus csset Filius Dei et tunc isse ; triennii praeparationem ',aliquid humanum in Petro
in Arabiam, et de Arabia Damascum rcvertisse, et voluerit aspicere. Sed his oculis aspexit eum, qui-
ibi fecisse quos dies multos Scriptura
triennium : bns et modo in 395 EpistoHs suis videtur. His
testatur, dicens: Cum implcrenlur aulem dies mul- ocuHs Paulus vidit Gepham, quibus nunc a pru-
ti, consilium fecerunt Judxi ul eum interficerent dentibus quibusque Paulus ipse conspicitur. Quod
{Act. IX 23). Nota; autcm factaj sunt Paulo insidia) si cui non videtur, cum superiori sensu jungat M/.

eorum : et custodiebant portas die ac nocte, ut junget) hajc omnia: quod nihil sibi apostoli con-
eum intcrficerent. Accipicntes ergo discipuli ejus tulerint. Nam et quod visus (.4/. jussus) sit ire Hie-
nocte, pcr murum dimiserunt eum.submittentesin rosolymam, ad hoc isse ut videret aposlolum non
sporta. Cum aulem venisset Jcrusalem, tentabat discendi studio, quia ct ipse - eumdem pra;dicatio-
jungere se discipulis. Lucam vero 394 idcirco de nis haberct auctorcm ; sed honoris priori apos-
ArabiaprcBterisse, quiaforsitannihildignumaposto- tolo defcrendi. « Et mansitapud eum diebus quin-
iatu in Arabiaperpetrarat eteapotiuscompcndiosa
: decim. » Non grandi indiguit magisterio qui tanto
narratione dixisse,qua3dignaChristiEvangelio vide- se ad videndum Petrum tempore pr;eparavit. Et
bantur. Nec hoc scgniliae Apostoli deputandum, si Hcet quibusdam superfluumvideatur, numeros quo-
. frustrain Arabiafuerit[/l/.commoratussit]:sedquod que qui in Scripturis sunt observare ; lamen non
aliquadispensatioetDeipraeceptumfuerituttaceret. absrearbilror quindecimdies, quibusapud Pelrum
Nam et postealegimus Paulum cumSilaegressum, Paulus habitavit, plenamsignificarescientiam con-
prohibitum esse a Spiritu sancto verbum in Asia summatamque doctrinam. Siquidem quindecim
loqui {Act. XVI, G). Aliter Arabiam ; C sunt carmina in Psalterio, et quindecim gradus per
: sed abii in
et ilerum reversus sum Damascum Quid mihi pro- quod ad cancndum as.-'endunt Deo ^, et in atriis
.

dest ista relatio, si legam quod Paulus post reve- ejus consislendum justus ascondit. Ezochias quo-
lationem Christi statim icrit in Arabiam et de quc quindccim annorum spatio sibi ad vitam dato,
;

ArnbiastatimDamascum fuerit reversus rnccsciam signum accipere meretur in gradibus {Isa. xxxviii,
quid ibi gesserit, quidve utilitalis habuerit itus ac 5, 8) et solumnilates Dei aquinto decimo die ia- :

reditus ? Dat mihioccasioncm altioris intclligentioe cipiunt {Lcvit. xxiii 6, Num xxix, ^2\ Nccnon ;

in hac cadcm Epistola ipsc Apostolus, cum de (quia duplircm intelligontiam scquamur^ propterea
Abraham, Agar, ct Sara disputans Qu,v quidem quindecim ponitdics. utostondat non fuisse grande
:

sunt, inquit, per allcgoriam dicta. Hxc enim sunt tempus, quo potuerit aliquid a Pelro discero utad ;

duo Teslamenta: nnum quidem a ntonle Sina, in illum seusum a (|uo ca>pit, cuncta rorcrantur: so
sei-vitutem generans, qux est Agar. Sina enim mons cst non ab hominc doctum csse, sod a Deo.
in Arabia, (juijunctusestci, qun- nunc est Jcrusalem (Vers. PJ) Alium aulom Apostolorum vidi ne-
{Galat. IV, 24. 2.5). Et docet Vclus Testauiontum, mincm, nisi Jacobumfralrem Doniini. .Moniini mo >-

hoc cst ancillaj [.1/. in ancilla»] liliuiii, iu Arabia dum llomajcsscm, impulsu fratrum librum desan-
qua) intcrpretatur {humilis ct occidua) constitutum n ct;p Mari.e virginilalc odidisse porpotua, in quo
Statim itaque ut credidit Paulus ad Lcgem, ad Pro mihi necesso luil do his qui fralres Domini dioti
phetaa, ad VeterisTestamcnti jam inocciduo positi sunt, diutius dispularo. Undc qualiacunque sunt
sacramcnta convcrsus, quassivit in oia Christum, illa qu(o scripsimus. his contonti csso dcbemus.
qucm jussus fucrat in gentihus |)r;iHiicarn : et ro- Nuno hoc suliioiat, ut proptcr ogrogios moros, et
pcrto illo, non cst ibi diutius conimoralus ;
incompar;ibilom lidom sapionliamquenonmodiam*,
sed roveraus eat Damascum, hoc osl, ad saugui- fralor (liclus sit Domini : cl quod primus ci Ecclc-

Niliil ojuamodi \n Hccoi/uitiointm libris CIIoiikmi-

'
iliim.Nii-lonus (jiitMuadmodum ot Uibanus roctius
tlporuoram ascriptis bddiouum csl invoniro. Mox taoont sul)S(>.|Uous vorltum, a.iccnduut.
unus Cistorcieusi.s, fricniiti pr.idirntionnn logit. * llauc vooom non intolloxil Mariainis Viotorius :

* Duo mas. iion ridciuli ^tiidio, (iiiia cnt ijisc,

otc. idoo do suo posuil tniulicum oontrac(Hisousum mss.
Antea erat, </ui pro ijitia. oodd., ijui omnos rclinont, supiciiiiamiiue tioti tnr-
^ In uno Palulino desidcrantur vocos, a^l canon- diam, \d 09l non mediocrem, sed primi gradu»,
 ;:

355 S. EUSEBII HIERONYMI 356

siffl praefuerit, quas prima in 396 Christum cre- A si a Petro non es doctus, alios habuisti apostolos
dens ex Judaeis fuerat congregata. Dicuntur quidem praeceptores. Non vidit autem eos non quod con-
:

et caeteri apostoli fratres Domini, sicut in Evange- temptui duceret, sed quod illi ad Evangelium prae-
lio :Vadedic fratribus meis : vado ad Patrem meum, dicandum toto fuerant orbe dispersi.
et ad Palrem vestrum : et ad Deum meum, et ad autem scribo vobis, ecce
(Vers. 20.) « Quae co-
Deum vestrum (Joan. xx, 17). Et in psalmo Nar- : ram Deo, quia non mentior. » Sive sirapliciter ac-
rabo nomen tuum fratribus meis ; in medio Eccle- cipiendum, ut sit Quae scribo vobis, vera sunt, et :

sixcantabo te {Ps. Sed prsecipue hic frater

xxi, 23). Deo teste confirmo, quia nulla arte verborum, nuUo
dicitur, cui filios matris suee ad Patrem vadens sunt fucata mendacio. Sive altius ut legatur Quae :

Dominus commendaverat. Et quomodo Job {Job. i, scribo vobis, coram Deo, sunt, id est, Dei digna
8 Judic. II, 8) et caeteri patriarchs dicti sunt qui-
; conspectu. Quare autem Dei digna conspectu ? Quia
dem famuIiDei,sed quasi egregium quidamMoyses scilicet, non mentior. Et quomodo oculi Domini
habuit, ut scriberetur de eo. Sed non sicut Moyses super justos (P5a/. xxxiii, 16) avertit autem fa- :

famulus mcus {Hebr. iii, 5) sic et beatus Jacobus : ciem suara a conspectu impiorum itanuncea quae :

specialiter frater Domini (ut ante diximus) appel- scribuntur, coram Domino sunt, me non mentiente
latus est, Quod autem exceptis duodecim, quidam qui scribo quaj non essent coram Domino, si men-
P :

vocentur apostoli, illud in causa est omnes qui tirer. Hoc autem non solum de his quae nunc scri-
:

Dominum viderant, et eum postea praedicabant, bit ad Galatas, potest accipi ; sed et generaliter de
luisse apostolos appellatos, ut ad Corinthios scribi- his omnibus Epistolis : quia non sunt falsa quse
tur : Quia visus est Cephse, post hxc illis undecim : seribat et cor ejus verbaque non discrepent.
deinde visus est plus quam quingenlis fratribus simul, (Vers. 21.) « Deinde veni in partes Syriae et Ci-
ex quibus multi manent nsque adhuc : quidam autem liciae. Post Hierosolymae visionem venitadSyriam,
dormierunt : deinde visus est Jacobo, deinde apos- quae nobiscum dicitur excelsa atque sublimis. Et
lolis omnibus (/ Cor. xv, 5-7). Paulatim vero tem- inde transiit ad Ciliciam, quarn in fide Christi cu-
pore procedente ; et alibi ab his quos Dominus ele- piebat assumere, evangelizans ei vocationem pce-

gerat, ordinati sunt apostoli ; sicut ille ad Philip- nitentiae : Cilicia quippe interpretatur assumpti,
penses sermo declarat, dicens : Necessurium aidem sive vocatio lamentabilis.
existimavi Epaphroditum, fralrem cooperatorem et Vers. 22-24.) :< Eram autem ignotus facie Eccle-
commilitoneni meum, vestrum autem apostolum, et siis Judaeae, quae erat in Christo Jesu. Tantum au-
ministrum necessitatis tem auditum habebant quoniam qui persequeba-
mese miltere ad vos {Philipp. ;

II, 25). Et ad Corinthios de talibus scribitur Sive tur nos aliquando, nunc evangelizat fidem quam
:

apostoli Ecclesiarum, glorige (Al. in gloria) Dei {11 C quondam expugnabat et in me glorificabant :

Cor, VIII, 23). Silas quoque et Judas ab apostolis, Deura. » Ecclesiae quae erant in Judaea, Paulum
apostoli nominati sunt {Act. xv, 22). Unde vehe- tantum rumore cognoverant. Ex quibus pleraeque
menter erravit, qui arbitratus est Jacobum hunc*, eum magis persecutorem, quam apostolum vide-
de Evangelio esse apostolum fratrem Joannis rant. Syria vero et partes Cilicia^, Arabia et Da-
quem constat post Stephanum juxta
{Matth. X, 3) : mascus, ex vultu quoque eum forsitan noverant
fidem Actuum apostolorum sanguinem fudisse pro quia Doctor gentiura Evangelium Ghristi non Ju-
Christo {Act. xii, 2). Hic autem Jacobus episcopug daeis, sed gentibus 398 praedicabat. Totum autem
Hierosolymorum primus fuit, cognomento Justus : quod agit^, illud est : ut doceat se nunquam de per-
vir tantae sanctitatis et rumoris in populo, ut fim- secutore apud eos ipsos quos prius persecutus fue-
briam vestimenti ejus certatim 397 cuperent at- rat, potuisse existere gioriosum, nisi praedicatio
tingere. Qui et ipse postea de templo a Judaeis ejus.eorumquoquequiante eura malum noverant',
prfflcipitatus, successorem habuit Simonem, quem essetjudicio comprobata. Etad propositum occulte
et ipsum tradunt pro Domino crucifixum. Negat redit, tam breve tempus se in Judaea fecisse confir-
seitaque praeter hos quemquam apostolorum con- mans ut etiam vultu credentibus esset ignotus. Ex
venisse, ne occultacontradictio nasceretur etiara- : rv quo ostendit, nonPetrum, non Jacobum, non Joan-
plenam etconsunimatam. Mart. MaluitVictorius — iste, ut alii, Alphaei filius dicitur, non Cleophae
7ionmodicam. Caeterum vide quae et nos observamus cui satisfacimus demonstrando illud i 5]Sn nomen
laudato contra Helvidium libro ad Hieronymianam Judaeis familiare, posse utroque raodo legi et Cal-
de fratribusDomini sententiam, cuiomnistheologo- phai, et Cteophai, atque ita a Latino sive Graeco
rum schola subscribit. Exponenda latius sententia interprete alibi Halphai, alibi Cleorhai lectum. Vi-
est,dictum fratrem Domini Jacobum, juxta recep- de supr. Comraent. in Matth. xii.
tam apud Judaeos consanguinitatem,utpotc qui na- ' Unus videturita sensisse auctor Quaest. in sa-
tus sit ex Maria sorore Deiparae, quaj Maria cram Scripturam inter. S. Alhanasii opera, quaest
Cleophae, uxor fuit, eique Jacobum, Josem, Si- 132, siquidem illud Apostoli ad Hebraeosxi, 35, aX-
monem et Judam peperit, et fratres Domini Xoi ol £-u(j.Travtj6r)(Tav, de decollato Jacobo fratre
una omnes a Judaeis apud Matthaeum nominan- Domini interpretatur.
tur. Soiebant autem Hebrasi DTIN fratres vocare ^ Legebatur antea, quod ait, contradicentibus
hujasmodi consanguineos sivc consobrinos, quos mss. pro agit.
et nos aliquando germanos sive fratres germunos ^ Duo mss., Rabanus et Victor., eum male
dicimus. Tola difficultas in eo est, quod Jacobus noverant,
 ;

357 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. I, CAP. II. 338

nem se habuisse doctores, sed Christum qui sibi A quae de Judaeis in Christo credebant, vel pro tem-
Evangelium revelasset. Simui autem nolandum pore, ne tantam simul invidiam sustinerent. Qui-
quod supra dicatur Ecclesiam expugnasse, hic fi- dam post quatuordccim annos eum Ilierosolymam
dem ibi homines, hic rem ut nunc {Al. tunc)
: ; ascendisse tunc dicunt, quando in Actibus aposto-
opportunius inferretur : Evangelhat fidem, qiiam lorum de qu.iestionibus observandaj, vel praetermit-
aliguando expugnabat. De Ecclesia enim similiter tendae legis, inter credentes Antiochiaj orta dissensio
sonare non poterant. est et placuit ire Hierosolyraam, et sententiam
:

(Cap. II. — Vcrs. 1, 2.) u Deinde post annos majorum praestolari, quandoipse quoque Pauluset
quatuordecim, rursum ascendi Jerosolymara, cum Barnabas missi sunl {Act. xv, .5 seqq.) et hoc
:

Barnaba, assumpto et Tito. Ascendi autem secun- esse quod in codicibus legatur Latinis Qiiibus ad :

dum revelationem et contuli cum eis Evangelium,

: horam cessimus subjectioni, ul veritas Evangelii
quod praedico in gentibus : seorsum autem his qui perseveraret apud vos {Vers. 5). Quod scilicet prop-
videbantur, ne forte in vacuum currerem, aut cu- tereaPauluset Barnabasdere manifesta, quasi du-
currissem. » Id quod supra Latinus interpres, ac- bia se mitti passi sunt {Al. sint) Hierosolymam :

quievi, dixerat in eo loco ubi scriptum est : Conti- ul majorum quoque judicio Evangelii gratia con-
nuo non acquievi carniet sanguini, in prissenti loco, ry firmata, credcntibus probarctur, et nulli resideret
contuli, magis quam acquievi, interpretatus cst. Et ultra dubitatiocircumcisionis omissaj : cum aposto-
ut verius dicam, sermo Gracus * aveOiijir,v aliud lorum esset litteris imperatum, jugum legis ab his
quiddam quam apud nos inteiligitur, cum scilicet qui in Christum crediderantexgentibus *, auferen-
ea qu«e novimus, conferimus cum amico et quasi ;
dum. Fotest autem hoc quod ait Contuli cum eis :

in sinum ejus et conscientiam reponimus, ut pari Evangelium, quod prncdico in gentibus : seorsum au-
consilio vel probanda sint, vel improbanda, quae tem his qui videbantur : ne forte in vacuum curre-
novimus. Ascendit igitur post quatuordecim annos rem, vel cucurrissem, et sic intelligi, ut abscondite
Hierosolymam, et qui prius tantum ad videndum cum Aposlolis gratiam evangelicae libertalis, 400
perrexerat Petrum, et diebus quindecim manserat vetustatem contulerit, propter mul-
et legis abolitae
apud eum, nunc se dicit ideo perrexisse, ut con- titudinem credentium Judaeorum, qui nocdum po-
ferret cum apostolis Evangelium assumpto Bar- ;
terant Christum adimpletionera et finem legis audi-
naba circumciso, et Tito ex gentibus, habente prffi. re, qui et abnente Paulo, Hierosolymae jactaverant
putium ut sub ore duorum et trium testium, staret
; (/1/. eum currere aut cucur-
jactitaverant), frustra
omne verbum {Deut. xix, 1.')). Aliud est autem rissc, qui putaret legem veterem non sequendam.
conferre, aliud discere. Inter conferentes aequali- Non quod Paulus timuenit, ne perdecemet septem
tasest; inter docentem et discentem, minor est C annos falsum in gentibus Evangelium praedicasset
ille qui discit. In principio fidei, in transitu apo- sed ut ostenderet pra3cessoribus suis non se in va-
stolos vidit {Al. videt). Post annos (ut ipse ait) de- cuu^-n currere aut cucurrisse, sicut putaverunt
cem et septem, plene cum eis loquitur, et se hu- ignorantes.
miliat : et ne 390 forte in vacuum aut ourreret, (Vers. 3-5.) .< Sed neque Tilus qui mecum erat,
aut cucurisset, inquirit. Duplicem ob causam, quo cum esset ex gentibus, compulsus est circumcidi.
et humilitas ostenderetur Pauli, qui doctor in tolo Propter subintroductos aulem falsos fratres, qui
orbe jam genlium, ad praedecessores apostolos cu- subintroicrunt cxplorare libertatem nostram, quam
curisset; et Galuta5 discerent {Al. diccrent) non habcmus in Clirislo Jcsu, ut nos in sorvilutem
reprobasse Evangclium ejus, eos quoque qui in.Iu- rcdigorent : quibus no^iuo ad horam cessimus
dffia Ecclesiis prajsidcbant. Simul autem et iilud subjectioni, ut voritas Evangelii pormnnpat npud
docet, quod pro Christi fide et Evangelii libertate, vos. » Si Titus, oum essct ex gentibus, nulio po-
ad eos ipsos qui de co plura cognoverant, quod tuit terrore compolli, ut circumciderctur Hicroso-
legem infringeret, Moysen deslrueret, circumci- lymis, in Jud;oorum mctropoli civilatc, in qua
sionem pcnitus auferrel, ausus sit duccre Titum, lunta Paulus
blasphomiuj in Moyson llaprabat
homincni incircumcisum. Et inler luntam mullilu- invidia postoa peiio u Jud.ris intcrfectus sit,
: ut
J)
dinem Judaeorum et inimicos suos, qui quasi ob quando a tribuno libcratur, et Ilomam vinctus ad
zolum legis sanguinemejus haurire cupicbant, nec Ca^farcin mitlitur {Act. xxiit, 10 scqq^ qunmodo
ipse, nec Titus uliquo sint torrore supcrati neces- quidam pulant legonduin csse ', qtiitms ad horitm
sitati ccderc. Qvuy [)otuit iiaborc vcniani, vol pro ce.^isimns snbjcctiont, ut vcritas Ecangclii penmueat,
auctorilute majorum, vcl pro nuinoro Ecclosiarum, apud vos, ot intolligonduin (juod Titus ipso qui

'Audiantillud impcriti Clerici, qui pcritiam lin- laudanl, Lulinis Putribus. Tertullianus. lib. v con-
gu;c Gncca) in Ilieronynio noiunt luissc, nisi nuni- Ira )l(ircioncni, cun. .">, necdum respuil ipso nci^andi
mam ol forc nulluni. Maut. partiouluin, sc(| lioc insupor contra li.Trplicum,
* Vncos, cx geuiibus, nostri
niss. ipnorunt. qui cuiii c;i lo^oral, rontondit, manifostnm oam
' Opinor Liitinn! votcns, (juum llaluam vocant, csse vttiationoii Srrtpluru-. llodiorna autom c\om-
intorprtlationis auctorcs por.sfrinpi. Ilanc (*iiiin plaria cum Lutitia. tum (ir.rca, Hicroiiymiansi
fuisso ojus lcclionoin absi|uo nci^aiuii parliculu col- icctioni, «(•</»<• (id hornm, aslipulanlur. Ouod paulo
ligorc licct cuni ex vcluslissi-nis Pauli r.pislolarum infcrius addit S. P;itor de Gr.ocorum codicum sui
Latinis oodd., tum ex aliquot, qui locum hunc ita lemporisvurialioncidipsumAmbrosiaslerobscrvat,
 :

359 S. EUSEBII HIERONYMI 360

compelli ante non potuit ad circumcisionem, rur- A potuimus vi ac rationc compelli, ut observaremus
sum circumcisus sit, atque subjectus ? Aut, qu.Te circumcisionem quam sciebamus esse finitam :

est ista veritas Evangelii, hypocrisi cedere Juda-o- vos ex genlibus, 402 vos in Galatia, vos quibus
rum ; et ea quaj prius scybala aestimaveris, et vis nulla inferri potest, ultro a gratia recedentes,
quasi damna comtempseris, observare, et esse ad Lcgis jam abolitae transcendistis vetustatem.
aliquid asstimare, cum nihil sint ? Sed et ipsius (Vers. 6.) « Ab his autem qui videbantur esse

Epistolae sensui valde repugnat, Galatas ad cir- aliquid, quales aliquando fuerint, nihil mea inter-
cumcisionem revocare. Hoc toto sermonis sui est : Deus personam hominis non accipit. »

textu agit, ut doceat se Hebraeum ex Hebraeis, Licet, inquit, Petrum Joannem Dominus secum
et

omnia quondam legis opera servantem, circumci- apostolos habuerit, et transfiguratum eum in monte
sum octava die secundum legem Pharisaeorum : viderint [Matlh. xvii, 1, 2; Marc. ix, 1,2), et super
nihilominus tamen ob Christi gratiam universa ipsos Ecciesias sit positum fundamentum: mihi ta-

contemnere. Nam cum isset Hierosolymam, ct falsi raen nihil refert, quia non adversum eos loquor
fratres qui ex circumcisione crediderant eum qui eo tempore Dominum sequebantur, sed adver-
vellent impellere 401 ut circumcidsret Titum : sum eos loquor qui nunc legem prceponunt gratiae:
nec Titum, nec se cessisse violentiae, quo minus nec detraho praecessoribus, nec in aliqua parte
P
custodirent Evangelii veritatem. Quod si dicit se accuso majores, sed hoc dico, quia Deus personam
necessitate superatum ut circumcideret Titum : horainis non accipit. Non enim accepit Moysi, non
quomodo Galatas revocat a circumcisione, a qua accepit David, non accepit aliorum nec eorum :

nec Titum, qui secum fuerat ex gentibus, Hieroso- ergo accipiet, qui cedere quibusdam videntur ad
lymis potuit excusare? Itaque aut juxta Graecos mecum sentiant, Petro quo- ternpus, tametsi ipsi
codices est legendum : Quibus neque ad horam ces-
que dicente In verilate cognosco, quia non est :

simus subjectioni; ut consequenter possit intelligi acceptor personarum Deus, sed in omni loco qui :

ut veritas Evangelii fermaneat apud vos. Aut si timet eum, et operatur justitiam, acceptabilis ei est
Latini exemplaris alicui fides piacet, secundum (^c^. X, 34, 35). Quoitaque argamento ipse sanctus

superiorem sensum accipere debemus ut ad ho- apostolus Petrus adversum eos qui in Cornelio ex
:

ram cessio non circuracidendi Tili, sed eundi gentibus baptizato, nec circumciso, scandalum
Hierosolymam fuerit. Quo scilicet idcirco subjec- sustinebant, utitur, et placat eos se non potuisse
tioni cesserint Paulus et Barnabas euadi Hieroso- negare aquam his qui Spiritum sanctum accepe-
lymam, seditione ob legem Antiochiaj concitata rant eodem nunc sanctus apostolus Paulus : :

ut per Epistolam apostolorum, sua sententia fir- adversum ipsum Petrum disputat, quod persona-
maretur, et maneret apud Galatas Evangelii C rum non sit acceptor Deus, sed unumquemque
veritas, quae non esset in littera, sed in spiritu pro veritate judicet.Et ita caute et pedetentim inter
;

non in carnali sensu,sedin intelligentia spirituali; laudera et objurgationem Petri medius incedit, ut
nec in manifesto Judaismo, sed in occulto {Rom. et praecessori apostolo deferat, et nihilominus
II, 28, 29). Sciendum vero, .quod, autem, conjun- audacter ei resistat in faciem {vers. 11), veritate

ctio quae in praesenti loco ponitur : Propter subin- compulsus. « Mihi enim qui videbantur, nihil con-
troductosautem falsos fratres, superflua sit et si : tulerunt. » Ipse superius cum illis contulit, et

legatur,non habeat quod ei respondeat, illamque multa ad eos retulit, quae in gentibus perpetraret
concludat sed esse ordinem lectionis et sensus
; : illi nihil contulerunt ei, sed tantummodo qu» ab eo
Sed neque Titus qui mecum erat, cum esset ex dicta suntcomprobantes,dexteradederuntconsortii,
geatibus, compulsus est circumcidi. Statimque etunum suum Paulique Evangelium firmaverunt.
subjungat qus causa fuerit, ut ad circumcisio- Rursum aotandum, quod contulerunt ^, verbum
nem impelleretur invitus : Propter subiniroduc- ipsum sit in quo ante tractavimus.
Graeco, de
ios, inquit, falsos fratres, qui subintroierunt (Vers. 7-9.)Sed contra cum vidissent quod
«

explorare libertatem nostram quam habemus in creditum est mihi Evangeiium praeputii, sicut 403
Christo Jesu, ut nos in servitutem redigerent. n Petro circumcisionis. Qui enim operatus est Petro
Qui cum minis terrerent, et multitudine vellent in apostolatum circumcisionis, operatus est et

nos a libertale * Christi in legis traducere servitu- mihi inter gentes. Et cum cognovissent gratiam
tem, ne ad tempus quidem eis cessiraus, ut cir- quae data est mihi, Petrus et Jacobus, et Joan-
cumcideremus Titura maxime cum et aliqua ob : nes, qui videbantur coluranae esse, dextras dede-
ecclesiasticam pacem potuerit nos necessitas runt mihi et Barnabae, societatis ut nos in :

excusare hoc totum fecimus, ut vobis nuUa

: et gentes ; ipsi autem in circuracisionem. » 'r^jripSa-

fieret occasio ab Evangelii gratia recedendi. Si rou est, et multis quae in medio sunt interjecta
igitur nos Jerosolymis inter tantos Judaeos immi- sublatis, sic breviter iegi potest. Mihi enira qui
mentibus hinc inde falsis fratribus, et his qui videbantur esse nihil contulerunt : sed econtra
majores erant aliqua ex parte cohibentibus, nulla dexteras dederunt mihi et Barnabae, societatis.

1 Unus Palatinus : Qui cum miiiis terrere multitu- * Veteres editi ipsum verbum Graecum interse-
dinm vellent, Qt nos a libertate, etc. runt quod -pojaviOevTo, contulerunt, etc.
:

I
 ;

m GOMMKNTAK. JN l£l'IST. AU GALAT. LliJ. I, GAP. II. dG2

Aut certe absque jactaLione sui, occulLus est
ille A mus principale singulis in Judaeos etgentes fuisse
sensus : Mihi qui videbantur esse aliquid, nihil mandatum, ut qui defendebant legem, huberent
contulerunL; sed econlra a me eis collatuai esl, quem sequcrentur; qui legi gratiam praeferebant,
dum fiunt in Evangelii graLia firmiores. ToLum non deesset eis doctor et praevius. In commune
autem quod dicit, hoc est : unus atque idem mihi vero hoc eos habuisse propositi, ut Christo ex
Evangelium praiputii, et Petro circumcisibnis cre- cunctis gentibus Ecclesiam congregarent. Legimus
didit. Me misit ad gentes, illum posuit in Judsa. enim et a sancto Petro gentilem baptizalum fuisse
Nec gentes poterant adulta jam ajtate non profuturo Gornelium {Art. x, 'i8), et a Paulo in synagogis
circumcisionis dolore cruciari, et abstinens se ab Judacorum, Christum sajpissime praedicatum (Act.
escis,quibus semper assueverant, et quas Deus IX, 20; XVII, 1, 2). Pelrus, et Joannes, et Jacobus,
creaverat ad utendum nec hi qui ex Judaeis cre- ; qui videbantur columnx Ter supradictum de
esse.
diderant et circumcisi erant, et e.x. consuetudine apostolis legimus : Seorsum aulem liis qui videban-
quasi secunda natura, pulabant se a ca;tcris gen- tiir. Et : Al> his qui videbantnr esse aliquid. Et :

tibus plus habere, facile contemnere poterant ea Mihi enim qui videbantur esse aliquid : nihil contu-
in quibus gloriabantur. Providentia itaque Dei, lerunt. Sollicitus itaque requirebam, quidnam
alius apostolus circumcisis datus est, qui legis r> esset quod diceret, qui videbaniur : sed nunc me
umbris videretur acquiescere, aiius in praeputio omni scrupulo liberavit, adjiciens, qui videf>antur
constitutis, qui Evangelii gratiam non putaret esse columnx esse. Columna; igitur sunt Ecclesiac apo-
servitium, sed liberain fidem. Ne sub aliqua occa- stoli, et maxiinc Petrus, Jacobus, et Joannes, ex
sione impedimentum fidei nasccretur ; et proptcr quibus duo cum Domino ascendere mcrentur 405
circumcisionem sive praeputium, non crederctur in montem {.Matth. xvii, 1 , quorum unus inApo-
in Christum. Ncc hoc dicimus quod Petrus, qui ct calypsi Salvatorem introducit loquentem : Qui vi-
ipse in Actibus apostolorum nuUum hominem cerit, faciam cum columnam in templo Dei mei
communem esse testatus est {Act. x, 3i, 35), et [Apoc. iir, 12), docens omnes crcdenles qui adver-

in illo vase, quod quatuor angulis dc ccelo missum sarium vicerint, posse columnas Ecclesiic fieri. .\d
viderat {Ibid. ii, 15), edocetur nihil interesse, Timotheum vcro Paulus scribens ait : Ut scias quo-
Judaeus sit aliquis, an gcntilis, quasi oblitus prio- modo oporteal te in domo Dei conversari, qux est
rum, super Evangelii gratia, Icgem putaverit Ecclesia Dei vivi, columna autem et firmamentum
observandam sed utipse quoquo legem custodire
: veritatis (/ Tim. iii, 15). His et cffiteris instruimur,
se simulans, paulatim Judacos ab antiquo vivendi tam apostolos omnesque credentes, quam ipsam
more deduceret. Non enim poterant tantum obser- quoque Ecclesiam columnam in Scripturis appel-
vationis laborem,et vetcris vita) cautissimam 404 C lari, et nihil intcresse de corporc quid dicatur,
conver3ationoin,quasi purgamenla subito et damna an membris, cum et corpus dividatur in mcmbra,
contemnere.Ex quo perspicimus, propterea dexte- ot mcmbra sint corporis.
Dederunt itaque Petrus,
ras datas Paulo et Barnabas societatis ', a Petro, et Jacobus, et Joannes,
qui videbantur columni^
Jacobo et Joannc ne obscrvatione varia, divcr-
: esso, dextras Paulo et Barnaba?, societatis sed ;

sum Ghristi Evangclium pularcLur; sed et circum- Tito qui cum eis crat, dextras non dederunt. Nec-
cisorum et habentiuin pr.cputiiun esset una com- dum (luippe ad eam inensuram pervenorut, ut po3-
munio. Pulchre autom pr.TCstruxit, dicens Qui : scnt [1/. possintj ei Chrisli mercimonia exaiquo
enim operatus est Petro in apostolatum circumci- cum majoribus credi, et eumdem tenero *
negotia-
si07iis : no quis eum puturet dctrahcrc Petro, sed tionislocum qucin Barnabas tcncbat, et Paulus.
ut laudibus ejus ante praemissis, intelligorelur (Vers. 10.) « Tantum ut pauperum memores
Petrus ideo circumcisioncm ali(|ua ox jiarte sus- essemus, quod etium sollicitus lui hoc ipsum fa-
cipere, ut eos qui sibi ex Judajis crodili fucrant core. Sanoti paupercs, quorum pr;ecipue ab
'>

lucrifaccret, et in Ghrisli fldo ct Evangclio cuslo- apostolis Puul.> ct narnab.u cura mandatur.hi sunt,
diroL. Siibinlclligil oLiam quod si illc ^ absquc qui cx Judiuis credentcs, prolia possossionum
culpa fuceret,et ad tcmpus observando, quod non j) suarum ad pedea aposlolorum doferebant egenti-
licet, ne sibi crcditos pcrderet, se magis pro bus lurgiciula, vcl quiu contribulibus, cognntis et
Evangelii vcrilutc facoro dcbcrc quod sibi crodi- parcntibus auis, iiuasi dcserlores lcgig, et in cru-
tum ost in pra;pulio, no gcntos lo},'i8 onero ct cilixuin hominoin credonlos, dotostalioni el pia-
ilinicullalo doLorrita', u ChrisLi lido ot crcdulitato =>
culo duoobantur. horum ministcrio
Iii sanctua
disccdcrcnt. Occulta hic orilur qua-slio Quid igi- apostolus Prtulus quanto labore sudaveril,
:
Epi-
tur? Petrus si invenisset cx gcntibus, non cos ojus tosles sunt, scribentis ad Corinlhios, et
3tola3
adduccbat ad fidem?Aut Paulus si ox circum- ud Thossaloniccnses, ad oinuos gontium Ecclo-
cisisno nii(iuo3 rcporisset, non cos ad Ghristi sias, ut pra'pararont iminus hor per sc vol per
baplisinum provocabat? Uujo ita solvitur, ut dicu- ulios qui ois plucuissonl, Ilierosolymam deferen-
' Vocem socictatis Palatin. ni3 ignnrat. ox Lnlina.' lingna! ingenio S. Pafcr non repctit
* Idcm ms., subintclliiii cliiim, quiul ilU', oU\ noipiicqiiaiM t>nini, lcncrctit, ViclornH roscripsit.
* Supino orrorc Ii-gchatur aiiloa, cru<lclilntc. cui alionum claudicaro Laliuu loculio ja est.
* Subintclligo, pnsscl, i[\.ioi\ vorbum eloganliuij

Patrol. XXVI. li
 363 S. EUSEBII HIERONYMI 364
dum. Unde nunc conildenter dicit, quod etiam sol- A arguens propositum ; sed quasi in publico con-
licitus fui facere hoc ipsum. Possunt autem et alio tradicons, ut ex eo quod Paulus eum arguens
genere pauperes accipi, de quibus in Evangelio resistebat, hi qui crediderant ex gentibus, serva-
dicitur Beati pauperes spirilu : quoniam ipsorum
: rentur. Quod si putat aliquis, vere Paulum Petro
est regnum c(elorum {Mattli. v, 3). Merentur quippe apostolo restitisse, ct pro vcritate Evangelii intre-
tales inmemoria esse apostolorum. Xecnon et illi pide fecisse injuriam prcxcessori, non •'
ei stabit
pauperes,dequibusin Salomor.Qscnhitur: Hedemptio illud quod ct ipse Paulus Judajis Judajus factus
viri animse, propriae divitix [Prov. xiii, H). J06 est, ut Judajos lucrifaceret (/ Cor. ix, 20), et ejus-
Pauper vero non sustinetcomminationem.Non enim dem simulationis tenabitur reus, quando caput
potest futurum {Al. futurarum) pccnarum audire totondit in Cencris {Act. xviii, 18), et facto calvi-
terrorem, pauper in fide, pauper in gratia, non tio, oblationem obtulit in Jerusalem {Act. xxiv,
habens divitias spirituales, nec sf^ientiam Scriptu- 11), ct Timotheum circumcidit {Act. xvi, 3), et
rarum, quo3 auro et argento, et pretioso lapidi nudipedalia exercuit, quse utique manifestissime
comparantur. Quoniam igitur non egent sani me- de cajremoniis Judajorum sunt. Si itaque ipse qui
dico, sed hi qui male habent, propterea et aposto- ad pracdicationem gentium missus erat, non pula-
lis in dexterarum communicatione convenit, ne n vit abs re dicere : Sine offendiculo estote Judseis
spernerent pauperes, ne despicerent peccatores ;
et Ecclesix Dei {1 Cor. x, 32) ;
quomodo et ego
sed semper meminissent corum, sicut Paulus omnibus per omnia placeo, non quaerens quod
Corinthi illius meminit, quem cum in priore Epi- mihi utile est, sed quod multis, ut salventur {Ibid,
stola contristasset ad tempus,ut corpore per poeni- 33); et facit aliqua quas contraria essent Evangelii
tentiam laborante, spiritu salvus fieret (/ Cor. v, libertati, ne scandalizaret Juda^os : qua auctorita-
1-5 : in secunda, ne majori tristitia absorberetur, te, qua fronte audet hoc in Petro reprehendere,
revocat ad Ecclesiam (// Cor. ii, 7, 8). Petitque qui circumcisionis apostolus erat, quod ipse apo-
cunctos, ut conOrraent in eum charitatem, et stolus gentium arguitur commisisse? Sed ut ante
donent unicuique eorum in facie
fratri sicut ipse jam diximus, restitit secundum faciem publicam

Christi donaverit, implens paclum quod Hierosoly- Petro et Cceteris, ut hypocrisis observandae legis,
mis semper pauperum recordaretur.
fecerat, ut quce nocebat eis qui ex gentibus crediderant, cor-
(Vers. 11-13.) « Cum autem venisset Petrus '
reptionis hypocrisi emendaretar, et uterque po-
Antiochiam, in faciem ei restiti : quia reprehensi- pulus salvus fieret, dum et qui circumsionem
bilis erat. Prius enim quam venirent quidam a laudant, Petrum sequuntur; et qui circumcidi
Jacobo, cum gentibus edebat. Gum autem venis- nolunt, Pauli praedicant libertatem. Quod autem
sent, subtrahebat et segregabat se, timens eos qui C ait, reprchensibilis erat, propterea inediae tempe-
ex circumcisione erant,et simulationi ejusconsen- ravit ; ut intelligamus non tam Paulo eum fuisse
serunt, et caeteri Judsei : Barnabas duce-
ita ut et reprehensibilem, quam his fratribus cum quibus
retur ab eis in illa simulatione. » E\ eo quod ante edens, se ab eis postea separabat. Utilem
Petrus antequam quidam de Hierosolymis Antio- vcro simulationem, et assumendam in tempore,
chiam venirent, edebat cum gentibus, ostenditur Jchu regis Israel nos doceat exemplum, qui * non
non eum oblitum fuisse prajcepti nullum homi- : potuisset interficere sacerdotes Baal, nisi se finxis-
nem comrounem et immundum dicere sed quia ; set velleidolum colere, dicens Congregate (Al. :

propter eos, qui adhuc legem observandam puta- congrega) mihi omnes sacerdotes 410S Baal : si
bant, paululum se a convictu subtraxerat gentium anim Achab servivit Baal in paucis, ego serviam
(itaut etiam caeteri qui ex Judsis erant, similiter in multis {IV Reg. x, 18). Et David quando muta-

facerent, et Barnabas qui cum Paulo in gentibus vit faciem suam coram Abimelech, et dimisiteum,

Evangelium prffidicabat, hoc facere cogeretur), et abiit {t Reg. xxi, 13). Nec mirum, quamvia

hi qui Antiochiae crediderant ex gentibus, nec justos homines, tamen aliqua simulare pro tem-
fuerant circumcisi, compellebantur ad legis onera porc, ob suam et aliorum salutem, cum et ipse
transcendere non intelligentes dispensationem
: rv Dominus noster non habens peccatum, nec car-
Petri, qua Judaeos salvari cuperet, sed putantes nem peccati, simulationem peccatricis carnis as-
ita se Evangelii habere rationem. Cum itaque sumpserit, ut condemnans in carne peccatum,
vidisset apostolus Paulus periclitari gratiam Chri- nos in se faceret justitiam Dei. Legerat utique
sti,nova bellator vetus - usus est arle pugnandi, Paulus in Evangelio Dominum praecipientem Si :

ut dispensationem ^O? Petri, qua Juda30s sal- autem peccaverit in te frater tuus, vade el corripe
vari cupiebat, nova ipse contradictionis dispcnsa- eum inter te et ipsum solum. Si te audierit, lucri-
tione corrigerct, et resisteret ei in faciem : non feceris fratrem tuiim {Luc. xvr, 3). Et quomodo

' Iterum audet Viclorius super quam liceat: nam nuit Martianaeus minus bene, ejus.
quod in Vulgata et Graeco, Cepho.s, pro Petro, scri- 3 Fortasse \enus,ei, voculam duo e nostris mss.

bitur, ut eamdem servet nomenclaturam tam bic, inducunt.

quam paulo infra, Hieronymi lectionem mutat, ac * Ex iisdem mss. amovimus hinc, cum, ad-
Petro Cepham substituit. verbium,quod hiantem reddebat sensum.Unus Pa-
^ Rescribimus vetus, cum Victorio, pro quo reti- lat. nomen, Judsporum, praeponit verbis, nos doceat.
 363 COMMIi:NTAR. IN KPIST. AU G.ALAT. LiB. I, f.AP. 11.

cum etiam de minimis fratribus hoc facicndum A ^) ? post narrationem visionis, tali responsionem
jusscrit, ausus est apostolorum maximurn in pu- puam fine ooncluserit : Si erfjo eamdem 'jratiam
blica facie tam procaciter, tam const-inler arguere ; dedit illis Deus, sicut el nobis qui credidimus in
nisi et Petro sic placuisset argui, ct Paulus non ei Dominum Jesum Christum : errjo quis eram qui
facerct injuriam de quo ante dixerat Veni llic- : possem prohiberc Deum? Quihus auditis, tacuemnt,
rosolymam videre Pelrum, et mar.si apiid eum diebus et glorificavcrunt Deum dicentes : ergo et gentibus
quindecim : aiium autem apostobrum vidi nominem Deus pvenitentiam ad vitam dcdit (Ibid. 17, 18),
[Galat. I, 18). Et rursum Qui enim operatus cst : maxime cum Lucas scriptor historiic, nullam hujus
Petro in apostolatum circumcisionis {vers. H). Et dissensionis faciat mentionem ; nec dicat unquam
infra: Pdlrus, et Jacobus, et Joannes, qui videban- Pctrum Antiochi.o fuissc cum Paulo, et locum
tur columme esse (oers. 9), et cctera quaj in ejus dari Porphyrio
blasphemanti : si autem Petrus
laudes pororat. Aliquolies cum adolescentulus errasse, aut Paulus procaciter apostolorum princi-
Romaj controversias deciamarem, et ad vcra cer- pem confutasse credatur. Quibus primum respon-
tamina fictis me litibus exercerem, currebam '
dendum. alterius nescio cujus Cepha^ nescire uos
ad tribunalia judicum, et disertissimos oratorum nomen nisi ejus qui et in Evangelio, et in aliis
tanta intcr se videbam. acerbitate contendere, ut p Pauli Epistolis, et in hac quoque ipsa modo Cephas,
omissis sa?pe negotiis, in proprias contumelias ver- modo Peh-us, scribitur. Non quod aliud significet
terentur, et joculari se invicein dentc mordcrent. Petrus, aliud Cephas sed quod quam nos Latine
:

Si hoc illiapud reos nullam suspicio-

faciunt, ut et Graecepetram vocemus ^, hanc Hebraei et Syri
nem prajvaricationis incurrant, et fallunt populum propter lingu» inter se viciniam, Cephan nuncu-
circumstantem quid putamus tantas Kcclesiaj
: pent. Doinde totum argumentum epistohe quod
columnas, Petrum et Paulum, tanta vasa sapienti.-e oblique de Petro, Jacobo et Joanne dicitur, huic
inter dissidentes Judaeos atqiie gentilcs facere de- intclligentiffi repugnare. Nec mirum esse si Lucaa

buisse ? nisi ut eorum simulata contentio, pax hanc rem tacuerit, cum et alia multa qua; 410
credentium fieret, et Ecclesiaj fides sancto inter Paulus sustinuisse se replicat, historiographi li-
eos (/1/. se) jurgio concordaret.
Sunt qui Cephan, centia prsetermiserit : et non statim esse contra-
cui hic in faciem Paulus
se scribit, non restitisse rium, si quodob causam dignum putavit
alius
putant apostuium Pelrum ^, sed alium de Septua- rclatu, alius intor ca;tera dereliquit. Denique pri-
ginta 40t) discipulis isto vocabulo nuncupatum. mum episcopura AntiocheniB Ecclesi;e Pelrum
Et dicunt nequaquara Petrum a convictu gentiura fuisse accepiraus, ct llomain exinde translatum,
se potuisse subtrahere, qui et centurionem Corne- quod Lucas penitus omisit. Ad extremum si prop-
lium baptizarat. Et cum ascendisset Hierosolymam, C ter Porphyriiblasphemiam, alius nobis llngendus
deccptantibus adversus sc qui crant ex circuraci- est Cephas, ne Potrns putetur errasse, infinita de
sione, et dicentibus Quare introisti ad viros prm-
: Scripturis crunt radenda divinis, qua;ille, quia non

putium habentes, el manducasli cum illis (Act. xi, intclligit, criiiiinatur. Sed et adversum Porphy-

* Vcram hanc lectionem retinet codex Regius propriam, aut aliorum de diversa Petri apostolo-
ms. n. 3758. Erasmiana editio et nonnulli niss. rum principis a Cepha, uno eseptuagintadiscipulis,
codd. corruptc logunt ftclis mitilibus exercertr. porsona opinationoin prubarunt. Multa quoque
Mart. sunt, (lUic nio ex sacri lexlus serie. Paulinaruin-
—
(juod olim crat, (ictis militibus, Viclor. cmen- que reruni historia in oaiiidoin sontentiara pertra-
davit,me lilibus, cx mss. quibus et nostri conso- hant atque ut seincl dicain, potissiniura illud
:

nant, uno tantum abludentc in voce, factis, pro arguinonluni, (luod eo loinpore Potrus non agerol
firlis. Antiochi;!', quo Cephain Paulus roprohondit,
'^
Mcarum minime est partiura vetustissiraam in proinptu cssot nuvis r;itionum moraonlis vali-
(lUii'stionera, fiuajiiucspectalissiraDsauctorcsstudia dissirauin doinonslraro, nisi nos h;oc longius (iiiam
in cuntraria dislraxit, hic luei recoqucre. Satis palilur Nulaiuni pruposiliim abducercnt. Inlorim
abundc fucril, sivc (|uo3 llieronymus notat, sive cortuin esl, Lalinos plorosque oranes Soriptorc8,
quos tulit sequior
Patrcs de noiiiiue coinpcl-
;eta9, ('.yprianuin, Torlullianura, Uilariuin Diaoonum,
laro, ([ui in eaui conccssoro senlenliaiu, ut aliutn i\ (li\i'guriuiii M., Thumiim, ac soquiuros magno nu-
a Potro Cophara. quoin i'aulus roprehcudit, urbi- iMcro inlorproto.H (nc 'psu quidoin oxcoplo .\ugu3-
trati suiit. Laudandus cuiii primis S. Clonions tino, (]ui cuiitra probalain llioronymo simulalioncm
Aloxandrinus (|uint() lliipolijposcon libro ot qui : sonrfit) pro unu oodoinquo Polrnin CophanKjue ha-
ojuH recitat teHtiiiioniuin Kiisobius Paniphii libro liuissc, nostruiiKiuo lliorunyrauin oliam cum mullo
/•.'(t/cs. Ilisl. I, oap. \2. Ilis siibsoiipspro s;ooulo pusl, ac lero sub vitio linein, atlvcrsus Polagianos
(luarto Durothous Tyrius, (|ui ('.(^phaiii a Paiilo soriberot, oamdom tonuisso sentouliam, vcrc
rodargutuin nuii inlor aposloios, so^l iiilor soptua- Potrum tunc crrasso, ci(|uo juro plnno morilo
giula discipulos conset C.hrysostoiiuis loiii. \'.
: ot Paulum suopoiisnisso » (Juis, ail. indignalur,
:

hoiuil. ()'(, (luibiis huc ipsuiii nioruiiyrai leHliino- id silii donoguri quod princeps apoatolorum non
niuin, tuiii itliud S. (irogorii M. iii Kzochiolom habuit ? '»

hoinil. 18 iislipiiiaiitiir, ut[)olo (jui loslos sint, suo Palalin. mss. nuem uos J.atine rt Gr:t'cc Pclrum
'

(luilil)ot iovo, nunnulloa cxstitisso, (lui ('.ophain a rorcwus, //h»:; llclnwi, ctc. Ksl vcro Cophas nE'-.
Potru distinguoroiit. Tacoo AloxaiKlrini Chionici a £^: nidico. iimlo a'2r plunum r.umoro Jorom.
aucluroin ad CliriHti annuin 'M ot miilto posl DEon- IV, :">, et Job XXX, (>, pctnv appel! mlur. Dosipit
nioniura (Iimikiuo ot aiioloivra Corainonlarii in
: Erasmus, (lui llicronymum ncgaro u . (^^phas Uo-
l*auli Episluliis S. AdsiMiuo porporain insoripti, braiiuin O.SSO nomoii, soJ Syrum, l> 3igaillcar«
recentioresquo alio^ luayui nominis viros, qui uut solidum.
367 S. RUSERll ITIEMONYMl 368
rium, in alio, si Chrislua jusseril, opcre pugnabi- A quomodo vel Paulus persecutus sit ante Ecclesiam,
mus nunc reliqua prosequamur.
: si de natura spirituali fuit aut postea Apostolus :

(Vers. 14). « Sed cum vidissem quod non recto factus, si de terrena faece generatus est Quod si "i*

pede incedunt ad veritatem Evangelii, dixi Petro

' terrenum eum non fuisse contenderint, ipsius verba
coram omnijjus. » Sicut hi qui sanis grcssibus ponamus : Eramus filii ncitura irx, sicut et cxteri
claudicare se simulant, non vitium habent in pe- [Ephes. II, .3). Natura ^ Judaeus est qui de genere
dibus, sed est aliqua causa cur claudiccnt, ita et est Abraham, et a parentibus die octavo circumci-
Petrus sciens circumcisionem et pra^putium nihil sus cst. Non natura Judaeus, qui postea est factus
esse, sed observationem mandatorum Dei, edebat ex gentibus. Ut autem totum argumentum brevi
quidem ante cum gentibus, sed pro tempore ab eis sermonecomprehendam, sensusest iste quitexitur:
se, ne Judffios a fide Christi' perderet, subtrahe- Nos, id est, ego et tu, Petre (miscuit enim perso-
bat. Unde et Paulus eadem arte qua ille simulabat, nam suam, ne illi facere videretur412 injuriam),
ei restitit in 1'acicm, et loquitur coram omnibus ;
cum essemus, inquit, natura Judaei, ea facientes
non tam ut Petrum arguat ^, quam ut hi, quorum quae lege prceccpta sunt, et non ex gentibus pec-
causa Petrus simuiaverat, corrigantur, vel ut etiam catores, qui vel generaliter, quia idolis serviunt,
Judaeis superbia, gentibus desperatio tolleretur. ^. peccatores,sunt, velquosnunc putamusimmundos,
Quod si cui iste non placet sensus ^, quo nec scientes quod non possumus ex legis opere, sed ex
Petrus peccasse, nec Paulus procaciter ostenditur Christi salvari fide, credidimus in Christum, ut
arguisse majorem, debet exponere qua consequen- quod non dederat, fides tribueret quam
lex nobis
tia 441 hoc Paulus in altero reprehendat, quod habebamus habemus) in Christo. Quod si re-
(/1/.

ipse commisit. cedentes a lege, in qua salvari non potuimus, tran-

« Si tu, cum Judseus sis, gentiliter, et non Ju- scendimus ad fidem, in qua non carnis quaeritur
daice vivis : quomodo gentes cogis judaizare? » circumcisio, sed cordis puri devotio et nunc a :

Indissolubili argumento constringit Petrum, imo gentibus recedendo hoc agimus, ut quicunque non
per Petrum, eos qui pugnantia illum inter se fa- sit circumcisus, immundus sit : ergo fides in Chri-
cere cogebant. Si, inquit, o Petre, tu natura Ju- stum, in qua nos putabamus ante salvari, magis
daeus es, circumcisus a parva setate, et universa peccati est ministra, quam justitiae, quae aufert cir-
tegis praecepta custodiens, nunc ob gratiam Chri- cumcisionem, quam qui non habuerit, immundus
sti scis ea nihil per se habere utilitalis, sed exem- est. Sed absit, ut quod semel destruxi, et scivi mihi

plaria esse et imagines futurorum, et cum his qui non profuisse, rursum vindicem. Semel a lege
ex gentibus sunt, cibum capis, nequaquam ut ante discedens, iegi sum mortuus, ut in Christo vive-
superstitiose, sed libere et indifferenter victitans C rem, crucique ejus affixus, et in novum renatus
:

quomodo eos qui ex hominem, fide magis quam carne subsisterem, et

gentibus crediderunt, nunc
recedens ab eis, et quasi a contaminatis te separans cum Christo egrederere mundo. Quod semel ador-
etsecernens, compellisjudaizare? Sienim iramundi sus sum, teneo. Non mihi gratis Christus est mor
sunt a quibus recedis, idcirco autem recedis, quia tuus : in quo frustra credidi, si potui ^ absque fide
non habent circumcisionem compellis eos circum- ejus in veteri lege salvari.
cidi et Judeeos fieri : cum tu ipse natus Judaeus, (Vers. -16, 17). « Scientes autem quod non ju-
gentiliter vixeris. Et Isetanter ostendit causam stificatur homo ex operibus legis, nisi per fidem
quare adversum eum disputaverit : quia scilicet Jesu Ghristi, et nos in Christo Jesu credidimus, ut
gentes simulatione suajudaizare compelleret, dum justificetur inQde Christi, et non ex operibus le-
eum ^ cupiunt aemulari. gis. » Aiunt quidam si verum hoc sit quod Paulus
Nos natura Judaei, et non ex gen-
(Vers. 15), « affirmat, ex operibus legis neminem justificari, sed
tibus peccatores. » Subrepunt hoc loco haeretici, ex fide Jesu Christi, patriarchas et prophetas, et
qui ridicula quaedam et inepta fingentes, aiunt, sanctos, qui ante Christi adventum fuerunt im-
nec spiritudiem peccare posse naturam nec juste perfeclos fuisse. Quos admonere debemus eos hic
:

aliquid facere terrenam. Quos interrogemus quare n dici justitiam non consecutos, qui tantum ex ope-
de bona oliva rami fracti sunt, et cur de oleastro ribus justificari posse se credunt. Sanctos autem,
in radicem bonae olivs inserti sint, si nec de bono qui antiquitus fuerint, ex fide Christi justificatos.
cadere quidquam potest, nec de malo surgere ? Aut Siquidem Abraham vidit diem Christi, et laetatus

* Rescribit Victorius, incederent, ut in Vulgata :

3 Nimirum S. cum primis Augustinus, qui datis

contenditque minus recte in Graeco haberi, opOo- ad Hieronymum epistoHs in nostra recensione 56
TrooouT'. pro opOoToouJji quin etiam impressam
: et 57 contra hanc sententiam velitatur.
lectionem nec sensum, nec grammatices sequi ^ Vitiose erat dum enim. Hujusmodi manifesta
rcfjulam. mcnda saepius taciti castigamus.
^ Haud sio num rectius in uno Palatin. ms. non " Iterum vitiose et contrario sensu penes Martia-

tam ul Petrus, quam ul hi, qiiorum causa Pelrus nacum erat, Nam nalura, pro Non, etc.
simulaverat, corriganlur, reliquis, quiP hic subse- ^ Nostrorum codd. et quos Victor. consuluit, me-

quuntur verbis, velut etiam Judxis superbia. Gen- lior haec visa est lectio prae ilia quae obtinebat, si
tibus desperatio toitcretur. practermissis, qufe et putavi.
Victorius, et vetus editio ignorat.
369 COMMENTAR. IN EPIST. AD G.\L.\T. LIB. I, C.\P. H. 370

Moyses majores divitias ajsti-

est {Joan. viii, 36). Et A ei antequam morerelur, observans Sabbata et

mavit thesauro .i^lgyptiorum, impropcrium Christi. ncomenias, et dies festos, et victimarum typicam
Aspiciebat enim in remuneralionem [llebr. xi, 26). curiositatem, et fabulas Judaicas, et genealogias.
Et Isaias vidit gloriam Christi (Isa. vi, 1, 9), ut Postquam autem venit Christus et lex, de qua scri-

Joannes evangelista commemorat (.Joan. xii, 41), ptum est Scimus : autcin quia le.t sviritualis cst iRom.
.etJudasdeomnibus generaliter: Commonere, \nqu\l, VII, 14), per evangelicam legem, legi pristina;
vos volo 413 scientes semel omnia : quoniam Jcsus mortuua est : et anima, quss secundum id quod

populiim de tcrra /Erjypti salvans : secundo cos qui scribitur ad Romanos : Viro vivente, si nupsisset,
non crediderunt, pcrdidit (Jiul. 5). Unde non tam aduUera vocabatur : mortuo viro suo, id est, lege
legis opera darnnantur, quam hi qui tantum ex ope- veteri, nupsit legi spirituali, ut fructincaret Deo.
ribus justilicari se posse conlidunt, Salvatore quo- Undo et in Osee ad eam dicitur : E.i: me fruclus tuus
que ad discipulos loquente, ISisi supcrabundaverit inventus est {Osee xiv, 9). Cui pulchre mysticum il-

justitia vcstra plus quam Scriburum et Pharisceo- lud inferlur : Quis sapiens, et intelligel ista : intel-

rum, non intrabitis in regnum ccelorum (Malth. v, ligens '',

et cognoscel ea {Ibid. 10) ? Qui per legem
20).Congregandum (/1/. considerandum) hoc in loco igitur spiritualcm, legi Utteraj moritur, Deo vivit,

quanta in lege prajcepta sint, (|ua; explere nulius T^ cum non sit sine lego Dei, sed in lejie sit Christi.

queal. Et econtrario diccndum, quicdam legis etiam Qui vcro legfmoritur ob peccata, mortuus quidem
ab his fieri qui ignorent eam, Sed ideo non justi- cst scd non potcst de eo dici quod sequitur, ut
;

ficari operatores ejus, quia absque fide Christi vivat Deo. Esse autem legem aliam spiritualem
fiant verbi gratia, non dormire cum viro dormi-
: extra legem littera;, et alibi Apostolus docet, di-
tatione mulieris, non adulterari, non rapere, sed cens : Itaque le.r quidem sancta, et mandatum san-
magis honorure patrem et matrem, et cfetera, qua; ctum, el justum, ct bonuin [liom. vii, 12). Et Eze-
imperata sunt, lacere. Quod si de sanctis viris chiel ex persona Dei : Edii.d, inquit, eos, id est,
nobis e.xempla protulerint : quod in lcge versati, populum Juda^orum, de lerra jEgijpti : et lulduxi
ea quae legis fuerant, perpetrarint, dicemus : Quia eos in deserlum : et dcdi eis praecepta mea, et justi-

justo lex non est posita, sed iniquis et non sub- ficationes meas ostendi illis : quas faciet homo, et

ditis, impiis et peccatoribus, contaminatis et im- vivet in eis [Ezech. xx, 10, 11). De ea vero lege qua;
mundis (/ Tini. i, 9, 10). Qui autem a Deo doctus iram operatur {l\om. iv, 15), cui et Apostolus mor-
sit, non habcrc eum necesse, ut vel de charitate tuus est, poslea infcrt lit ego dcdi cis prxcepta :

doceatur ', Paulo dicente De charitale autem non non bona, et jusiijicaliones in quibus non vivenl in
:

necesse habeo scribere vobis : ipsi enim vos a Deo eis {Ezech. xx, 25). Idipsum significatur et in Psal-
docti eslis, ut diligatis invicem (/ Thess. iv, 9). C terio Quoniam non cognovi litteraturam, introiho :

(Vers. 10-18). « Propter quod ex operibus legis in fortiludinem Domini {Psal. lxx, 15).
non justilicabitur omnis caro -. Quod si quajrenles « Christo conlixns surn cruci. » Quia dixerat so

justilicari in Christo, invenli sumus ct ipsi pec- per lcgeni legi ninrtuuin, qnomodo mortuus fuerit,
catores nunquid Christus peccati minisler est ?
: ostcndit : Christo confi.rus siim cnici, toliens crucem
Absit. Si enim qua^ destruxi, h.cc ilerum re;pdifico, suam, Christum scquens, ot in ipsa obsccrans
et
praevaricatorem me constituo. » Non juslilicabitur passione Mcvwnto mei, cum veneris in regnum
* :

(/1/. justificatur) cx operibus legis cnro illa, de qua tuuin (Luc. XXIII, \2). Statimque audiens Ho- :

scribitur Omnis caro lcnum ; et omnis (jloria ejus,

: dic iiircuin eris in paiitdiso {Ihid. VA\ Si quis
quasi (los aijri •'
[Isa. xl, 0;. Justilicatur autiMii ex morlilicatis inembris sii[)or terram.et mundo mor-
fide Jesu Christi caro de qua
illa, in resurrcctionis tuus, conligiiratus 415 fuerit morli Josu Christi,
dicitur sacramento : Omnis caro videbil salutarc cruciligilur cum Jesu, ct trop.Tjum morlilicalionis
Dei {Luc. 111, ()). Sed ct Juxta huiniliorem intellcc- 6u;c in ligno DiiininicT passionis afligit.
tuin, justilicabatur quondain cx lcgc non oninis (Vers. 20.1 • Vivo autoiii jain non ego : vivit
caro, sed tantuin hi honiincs (]ui in Palifstina aiilcni in mo Chrislus. •> Non vivit ilU> qui quon-
erant. Nunc aut(!iii cx lido Jesu Chrisli juslilicalur J) dain vivcbat iii logc,qiii|ipt;qui porsoquebnturEccle-
omnis caro, duiii Ecclesia cjus in loto orlu; liin- siaiii. Vivit autom in eo Christus, sapionlia, for-
datur. titudo, seriiio, pax, gaudium, cajterajque virlutes ;

(Vers. 19). i< Ego oniin pcr h^gnn lcgi iiiDrtinis quasqiii non habot, non polosl dicoro : Vivit auietn
sum, .114 ut Dco vivaiii. » Aliud cst pcr logein in me Chrislus, hoc uutein loluin 8ub sua porsona
mori *, aliud lcgi inori. Qui lcgi inoritur. vivcbal advcriium Potruin do Pclro dispulat. « Quod nutcm
'
Duo e noslris inss. ol ll.ibaiuis, ul sallcin dr rct cdilinncin. Nobis in lianc ejus opinationom
charitate doccntiir. C()nr('doro pcr inss. auolorilnloin non Ucct.
" Qu.i> hinc subHC(|iiitur sucri texlus pcrico|)cii * l nus 1'ulalinus, .\liud cst pcr lcticin lcgi fnori,
noslri codd. tiUMMil. nliud, oto.
^ Ucscribit \'icloris. fcni, ox Gra.'Co yjpzryj, ot ' Idoin. ms.. anl inlcllitjcns.

codicum siiHragio. I'utnt(jno. nb impcrilis siibslitu- ''

\\\ uliis libri.'*, ct in ipstiin ohscrvans passto-
tain voccin, tiijri, (jiii llicronyini consuiMudiiiein ncm, olc.
ignorarint, quod L.\.\ sciliccl, non suain illc cila-
371 S. EUSEBII HIEllONYMI 372

nunc vivo in carne. » Aliud est in carnc esse, et in A gratis mortuus ; et concludere : Non igitur per le-
carne vivere. Qui enim in carne sunt, Deo placere gem justitia. Ilucusque contra Petrum, nunc ad
non possimt {Rom. vni, 8). Undc ad bene viventes Galatas revertitur.
dicitur Vos autem non estis in carne *. « In lide vivo
: (Gap. III. — Vers. 1.) « insensati Galatae, quis
Filii Dei {Ibid. '.'), qui dilexit ine et tradidit se- vos fascinavit ^ ? » Dupliciter hic locus intelligi
metipsum pro me. » Ad Romanos de Deo loquiiur, polest. Vel ideo insensatos Galatas appellatos, a
quod Filio suo non pepercit, sed pro nobis tradi- majoribus ad minora venientes, quia caperint spi-
derit eum {liom. viii, 32). Nunc vero de Christo, ritu, et carne consumrnentur {Vers. 3) vel ob id, :

quod se ipse tradidit Qui dilexit me, inquit, et : quod unaqu32que provincia suas habeat proprietates.
tradidit semetipsum pro nie. In Evangelio vero ubi Gretenses semper mendaces, maias bestias, ventres
Apostoli enumerantur, infertur : Et Judas Iscario- pigros, vere abEpimcnide poeta dictos, Apostolus
tis (Al. Scarioth) qui et tradidit eum {Luc. vi, 16), comprobat i, 12).
{Tit. Vanos Mauros, et feroces
Rursum in eodem Ecce : appropinguavit qui tradet Dalmatas, Latinus pulsat historicus. Timidos Phry-
me {Matth. xxvi, 46). De principibus vero sacer- gas, omnes poeta? lacerant. Athenis expeditiora
dotum,et senioribus populi Scriptura commemorat, nasci ingenia, philosophi gloriantur. Greecos leves,
quod condemnaverint Jesum morli,et liganteseum, r> apud G. Gaesarem suggillat Tullius, dicens : Aut
duxerint et tradiderint Pilato prsesidi {Ibid. xxvii, levium Grgecorum, aut immmium barbarorum. Et
1, 2; Marc. xv, 1). Et deinceps de Pilato : Dimisit pro Flacco Ingc7nta, inquit, levitas, et erudila va-
eis Barabbam, Jesum autem flagellatiim Iradidil eis, nitas. Ipsum Israel, gravi eorde, et dura cervice,
ut crucifigerent illum {Matlk. xxvii, 26). Igitur et omnes Scripturas arguunt {Exod. xxxii, 9, et pas-
Pater tradidit Filium, et Filius ipse se tradidit : sim). In hunc ergo modum arbitror et Apostolum
et Judas et sacerdotes eum principibus tradideriint, 417 Galatas regionis suae proprietate pulsasse.
etad extremum traditum sibi, tradidit ipse Pilatus. Licet quidam profundis se queestionibus inseren-
Sed Pater tradidit, ut salvaret perditum mundum : tes, quasi sub obtentu vitandae haereseos, quse di-
Jesus ipse se tradidit, ut Patris suamque faceret versas naturas infert, dicant, Tyrios quoque et
voluntatem Judas autem et sacerdotes et seniores
: Sidonios, Moabitas et Ammonitas, et Idumeeos,
populi, et Pilatus, vitam morti nescii tradiderunt. et /Egyptios, oranesque gentes, quae in Babylonios
Qua3 cum ipsa quoque se pro nostra salute tradi- nominantur, habere quaedam idiomata Scripturis
derit, beatus multumque felix, qui vivente in se ex causis praecedentibus, et merito operum pristi-
Christo, per singulas cogitationes et opera potest norum, ne justitia Dei veniat in dubium cum :

dicere In fide vivo Filii 416 Dei, qui dilexit me,

: unaquaeque gens vel bonum, vel malum habere
et tradidit semetipsiim pro nie. ^ asseratur, quod alia non habeat. Non istas altitu-
(Vers. 21.) « Non abjicio gratiam Dei si enim dines declinantes, superiora sectabimur aut stul-
: :

per Legem justitia ergo Ghristus gratis mortuus

; titiae eos argui, dicentes, per quam spiritum legis et

est. Abjicit gratiam Dei, tam ille qui post Evan-

)) litteram dijudicare non possint aut vitio {Al. via) ;

gelium vivit in Lege, quam is qui peccatis post gentis corripi, quod indociles sint et vecordes, et
baptismum sordidatur. Qui autem potest juxta ad sapientiam tardiores. Quod autem sequitur :

Apostolum dicere Gratia ejus in me non fiiit va-

: Qui vos fascinavit, digne Paulo (qui etsi imperitus
cua {I Cor. xv, 10), iste et hoc loquitur condden- est sermone, non tamen scientia (// Cor. xi, 6)
ter Non adjicio gratiam Dei. Quod autem sequitur,
: debemus exponere, non quo scierit esse fascinum,
valde necessarium est adversum eos qui post fidem qui Yulgo putatur nocere sed usus sermone sit ;

Christi putant legis prsecepta servanda. Dicendum trivii {Al. trito), et ut in cjEteris, ita et in hoc quo-

quippe est Si per legem justilia est, ergo {Al.

: que loco, verbum quotidianae sermccinationis as-
quod) Ghristus gratiam mortuus est (/1/. sit). Aut sumpserit. Legimus in Proverbiis Donum invidi :

certe doceant, quomodo non Ghristus gratis mor- cruciat oculos (Prov. xxiii, 6). Qui apud nos invi-
tuus sit, si opera justificant {Al. justiflcent). Sed dus, in Grffico significantius ponitur, fascinator,
quamvis sint hebetes, dicere non audebunt Ghri- D et in Sapientia qu;E Salomonis scripitur : Fasci'
stum sine causa mortuum. Ad particulamitaque syl- natio malignitatis obscurat bona {Sap. iv, 12). Qui-
logismi, quae hic proponitur, id est : Si enim per bus docemur exemplis, quod vel invidus aliena fe-
legem justilia, crgo Christus gratis mofiuiis est, licitate crucietur, vel is in quo bona sint aliqua,
debemus illud assumcre quod consequenter infer- alio fascinante, id est, invidente noceatur. Dicitur
tur, et negari non potest Ghristus autem non est
: fascinus proprie infantibus nccere, et aetati par-

Interserunt duo mss. et Rabanus, et Chrisfi,

'
quod ex ipsiusmet Hieronymi expositione subnexa
quae verba Graecus ipse textus recusat. constet a se praetermissa, propterea quod in Ori-
- In ante nos editis falso additur, non credere geriis exemplaribus non inveniebantur. Idipsum
veritaii, cum ipse liieronyuius doccat haec verba iuculentissiiae conlii-mat S. Pdler infra. dum ex-
non haberi in exemplaribus Adamantii, quffi vir ponit ea verba capitis quinii Currebatis bene,
—
:

sauctus secutus est. Mart. Quae olim hic sub- quis vos impcdivit veritali non obedire Adde quod '.'

jungebantur ex Vulgato intcrprete verba, non crc- in his, quiljus nos utimur, mss. sint.
dere veritati, Vifttorius pridem jure optimo expunxit,

I
 ;

373 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. I, CAP. IH. 374

vulee, Pt his qui necdum Ormo vestigio figant gra- A. niarum superstitio dederint, an auditus fidei, per
dum. Unde et quidam e gentiijus : quam ex gentibus credidistis ? Quod si negari non
potest. Spiritum sanctum et virtutes, qu;e in prin-
Nescio quis teneros ociilus mihi fasclnat aj^nos.
(VlHOIL. Eciof/. 'i)
cipio fidei acceptum Spiritum sequebantur, non ex
operibus legis, sed ex fide Ghristi datas, manife-
Hoc utrum verum, necne sit, Deus viderit : quia stum est, V03 a melioribus exorsos [Al. exosos^, in

potest fieri, ut et daemones huic peccato serviant pejora corruere. Consideremus autem diligenter,
et quoscunque in Dei opere vel cocpisse, vel pro- quia non dixerit: Volo a vobii discere utrum ex
fecisse cognoverint, eos a bonis operibus avcrtant. opcrihus Spiritum accepistis ; sed adjecerit, cx 419
Nunc quod ex opinione vulgi
illud in causa est, operibus legis. Sciebat enim et Cornelium centurio-
sumptum putamus exempium, utquomodo lenera nem Spiritum ex operibus accepisse {Act. x, i7) ;

aetas noceri dicitur fascino : sic etiam Galutae in sed non ex operibus Legis, quam nesciebat. Si
Christi fide nuper nati, et nutriti lacte, et non so- autem econtrario dicitur, ergo ot sine auditione
lido cibo (/ Cor. iii, 2), velut quodam fascinante fidei accipi Spiritus potest, nonrcspondebimus, ac-
418 sintnociti : et stom.acho fidei nauseante (/1/. cepisse quidem eum Spiritum, sed ex audilu fidei,
nauseantes) Spiritus sancti cibum evomuerint. -0 et naturali iege ^, quac loquitur in cordibus nostns.
Quod si aliquis contradicit, exponat quomodo de bona quaeque facienda, etvitanda mala : per quam
communi opinione sit sumptum, vallis Titano- dudum quoquc Abraham, Moysen, et caeteros

rum, in Regnorum libris (// lieg. xxiii. 13), Si- sanctos justificatos retulimus, quam augere dein-
renae et Onocentauri in Isaia {Cap. xxxiv. 14), ceps potcst operum observatio, legisque {At. legis

Arcturus et Orion, et Pleiadcs in Job {Cap. ix, quoque) justitia: non tamen carnalis legis, quae

9), et Cffitera his similia, quae utiquc voca- pra3teriit, sed spiritualis, quia lex spiritualis est
buia, gentilium fabularum et causas et origines ha- {Rom. VII, i\). Ncquevero, quia fidein praeferimus.
bet.Interrogemus ergo hoc loco Marcionem, qui Legis opera dcstruimus {Rom. iii, 31), nec dici-
prophetas repudiat, quomodo interpretur id quod mus secundurn quosdam: Faciamus mala, donec
sequitur. veniant bona, quorum damnatio justa est {Ibid. 8),
Ante quorumoculosJesus Chrislusproscriptus
« '
sed servituti gratiam antcponimus. Dicimusque,
est, in vobis crucifixus est. » Nobis enini recle quod Judcci proplcr metum faciunt, id nos facere
prajscriptus est Christus, de cujus patibulo et pas- proptcr charitatem. Illos servos csse, nos filios :

sione, alapiset flagellis, omnis prophetarum prae- illos cogi ad bonum, nos bonum suscipere. Non
dicit chorus, ut crucem ipsius non de Evangclio igitur ex fide Ghristi licentia nascitur delinquendi;
tantum, in quo crucifixus rcfcrtur sed multo an- C sed ex dilectione lidci voluntas boni opcris auge-
:

tequam descendcrc dignaretur ad terras, et homi- tur, dum bona ideo facimus, non quia judicem
nem(|ui cst crucifixus assumerct, noverimus. Nec forniidamus, scd quiascimus ea ei placcre in quem
parva laus Galatarum, est, quod ita crcdiderint in crcdimus. Qua^rat ({uispiani, si fidesnon est nisi ex
crucifixum, utante fuerateis praescriptus, quo sci- auditu(/{ow. x, 17), quomodo qui surdi nali sunt.
licet lectitantes prophetas, et omnia veleris legis possunt fieri Chrisliani. Dcum quippc Patrem ex
sacramenta nosccntes, via ct ordine venerint ad magnitudine ct pulchritudine crcaturarura polest
credcndum. Lcgilur in quibusdam codicibus Qnis quis intelligore, et a conditionibus condilor con-
:

vos fasciiiuvit non crederc veritali'! Sed hoc cjuia sequcnlcr agnosciiur (Snp. xiii, .")J. Chrisli autem
in exemplaribus Adamantii non habetur.omisimus. nalivitas, crux, mors, rcsurrectio, nisi ex auditu
(Vers. 2.) « IIoc solum a vobis volo disccrc, cx sciri non potest. Aul surdi igitur Chrisliani non

opcribus Legis spiritum accepistis. an cx auditu sunt : aut si surdi sunt Chrisliani, falsuin cst

fidci ? » Sunt quidem, ait, nuilla (lu.i' possunt intor- qiiod alibi ab Apostolo dicitur: Itaque fides cx au-
rogationc vos cogcre, Lcgi Evangclium pr;ei'orcii- dilit ; uuditus uulcin pcr vcrbum Dci i,l{om. x, 17),

dum : scd quoniam inscnsati cslis, ct nc(iua(iuain Ad (juod quid siniplici rosponsiono conlonlus est,
ea poteslis audirc, siiiiplici vobiscum tcrniuue lo- n dicil, non euiu gencraliter dixisso, fidcs omnium
quor, et do eo quod promptum cst, sciscitor Spi- ex auditu cst; sod fidosox auditu, quod ct in parlc,
:

ritum sanctum quem acccpistis, utrum vobis legis ct in loln accipi poloat coruin sciiiccl lides cx :

opcra,Sabbati observatio, circumcisionis, ctnconic- auditii, (lui audiunt, qui crcdunt. Qui autcm huic

' Proscriplus similitcrleguntedili libri: sod mss. Victorius conlinuo iroscriptns logil.
codd. rotincnt ubi^iuo voconi pnrscriptus, cl hoc * Lcgi natura! Iiic plus justo tribucrc vidoalur
mo(U) logondum satis ostcnduiil cxpositionos S. Hioronyinus (|ui nun 0!?t tamen ulio sonsu acci-
:

Hi(\ronyini, (|ui ait Gliristum nubis osso iiruscn- piondus.quain quo iii cap.lsui.o xxiv.i"), ecriliil, \n\v-
ptnm, 1(1 csl pr;cdictum, in oiiinibus prupliotis. inia adoplurns, qui naluralom logem scrvuvcrint ;

Maut. Plaooiol Marlianico logi, pr.rscriplus,

-
ct iii Kzoohiol, xv, 17 Condcmnari nos onnipa-
; ..

quctiiadnioduiii otin suliuoxa expnsitioiK* Hioroiiy- ratiniie Uonlilium, bi ilti logo laoiHnt naturali, quas
mus pr.olort, ot
iii sui« ilic ooiiioibus .so ail iiivc- nos hcripla noiiligmius. » Gonforondus .Augustinus.
Noslri ocnnlrariu liic iinprossaiii loclioiiom
nis.-io. cujus suiiima in hac qua^stinne auotoritus osl lil<.
asscrunt, (iii;u noc ro ipsa dissontit abs liiorony- dc Spirif. ct Uttira, cap. xxvii el seqq., et S, Ful-
miuna acccptionc, noc u Grccco lo.\lu, rfioeYpafT,- gculius, de tncarmt., ct Uratta Christt cap. 20.
375 S. EUSEBII HIERONYMI 376
'

scrupulo satisfacere ' conatur, prius illud tentabit A tetur, ut scripts sunt : de hoc potestis dicere
asserere, quod nutibus 420 quoque et quotidiana Sic stultus es, ut cum spiritu coeperis, nunc carne
conversatione, et ut ita dixerim totius corporis consummeris ?
loquente gostu, surdi possunt Evangclium discere : (Vers. 4.) « Tanta passi estis sine causa, si
deinde etiam hoc, quod Dei sermo cui nihil sur- tamen sine causa. » Consideremus infelices Judaeos,
dum est, ad eas magis loquatur aures, de quibus quanta superstitione et observationis labore vivant

et ipse ait in Evangelio Qui hahd aures audiendi,

: inter caiteras nationes, dicentes, ne tetigeris, ne
audiat [Luc. viii, 8). Et in Apocalypsi Qui hahet : probabimus verum
gustaveris, ne attractaveris, et
aurem, aiidiat quid spiritus dicat Ecclesiis {Apoc. esse qudd dicitur lanta passi estis sine causa :
:

II, 11). Dominus addidit mihi auriculam

Et Isaias : sed non statim ad eos sententia temperatur, et
(Isa. L, 5). Iste est alius homo, cui Dous loquitur dubia fit, si tamen sine causa: quia de his dicilur,
in occulto, qui clamat in corde credentis Abba, : qui possunt post Legem ad Evangelium reverti.
Pater {Rom. viii, 15); et (ut frequenter exposui- Melius autem sic intelligi potest, quod primum
mus) quomodo corpus omnia membra, et sensus credentes Galatae in Grucifixum, et a Judaeis, et a
habet ita animam quoque universoset sensus, et
: gentibus opprobria multa perpessi sint, persecu-
membra habere, et inter caetera^ aures etiam :
-n tiones non minimas sustinueririt. Quas frustra
quas qui habuerit, non magnopere indigebit his arguuntur fuisse perpessi, si a gratia Ghristi
auribus corporis ad Christi Evangelium cognoscen- recedant, propter quam tanta perpessi sunt. Simul
dum. Simul autem etiam illud attendite, quod hic et illa spes, quod ' quicunque ob Ghristi fidem
Spiritus absque uUo additamento sanctus intelli- laboraverit, et postea lapsus fuerit in peccatum,
gatur, quem exdono Deiconsequimur, etnon homi- sicut priora sine causa dicitur passus fuisse dum
nis de quo alibi scribitur Incorruplus Spiritus : rursum non perdat ea, si ad pristinam
peccat, sic
est in omnihus [Sap. xii, 1). Et Ipse Spiritus lesti- : fidem et ad antiquum studium revertatur. Aliter ;

monium reddit [Al. reddet] spiritui nostro {Rom. Si cireumcisionem, inquit, putatis sequendam esse
VIII, 16). Et in alio loco : Nemo scit ea quge in ho- post gratiam ergo usque ad praesens tempus sine
:

mine sunt, nisi spiritus hominis qui est in eo {I Cor. circumcisione viventes, omnia quae passi estis, in
II, 11). Et in Daniele : Benedicite, spiritus et ani- irritum sunt deducta. Quae quidem mihi videmini
mx justorum, Dominum {Dan. iii, 86). non frustra sustinuisse, qui scio Degem post Evan-
(Vers. 3.) « Sic stulti estis, ut cum Spiritu gelium non valere. Vel cerle sic Non leve erat :

ccEperitis, nunc carne consummemini? « Si sanc- damnum, si circuracisionem sequentes, tantum

tam Spiritum acceperant Galatag, quomodo stulti pristinum fidei perdidissetis laborem nunc vero :

crant? Verum statim solvitur, coepisse quidem eos C ad hoc detrimentum etiam praevaricationis poena
Spiritum, sed cum carne consummarentur, Spiri- sociatur, ut et praeterita sine causa perpessi sitis,

tum ab eis fuisse sublatum. Unde sine causapassi et in 422 futuro cruciemini. Quidam coactius ita
sunt tanta quae passi sunt. Quod ne sibi post pec- intelligunt :Consideratepristinamgratiae libertatem
oatum eveniret, David precatur, dicens Spiritum : et prassentis onera observationis in lesre, et vide-
sanctum tuum ne auferas a me {Psal. l, 13). Dili- bitis quam multa casso studio feceritis : licet non
genter attendite quod qui Scripturas juxta litteram penitus fructus erroris istius desperandussit, dum
sequitur, consummari carne dicatur. Quamobrem zelo Dei adhoc ipsum estis adducti. Ignorantibus
illud quod ad Corinthios scriptum est In carne : enim concedi venia potest, si ad meliora conversi,
vivcntes, non juxta carnem militamus [U Cor. x, 3), scientiam in vobis doceatis fluctuasse,nonstudium.
melius sic intelligi potest, ut hi militare dicantur (Vers. 5.) « Qui ergo tribuit vobis spiritum, et
in carne, qui VetusTestaraentum humiliter edisse- operatur virtutes in vobis, ex operibuslegis, an ex
runt.Qui vero sequunturintelligentiamspiritualem, auditu fidei? Tribuit, hoc est administrat, prae-
sint quidem in carne, quia eamdem habeant litte- sentis temporis est legendum ; ut ostendatur per
ram 421 quam Judaei, sed non juxta carnem singulas horas atque momenta semper dignis san-
militent, a carne ad spiritum transcendentes. j)
ctum Spiritum ministrari et quanto quis ;
in Dei
Quando videritis eum qui primum credit ex gen- opere et amore profecerit, tanto magis sancti
tibus, et ad Christi aratrum mittit manum {Luc. Spiritus in se habere virtutes, quas
auditus fidei,
IX, 62), praevio aliquo doctore prudente, sic per et non opera consummant. Non quo legis
legis
Legis iter ad Evangelium pergere, ut omnia illa opera contemnenda sint, et absque eis simpiex
quee ibi scripta sunt, de sabbato, de azymis, de fides appetenda sed quo ipsa opera fide Christi
;

Gircumcisione, de victimis, digne Deo intelligat, et adornentur. Scita est enim sapientis viri illa

deinceps post Evangelii lectionem a Judseo aliqtio, sententia. « Non fidelem vivere ex justitia, sed
aut Judaeorum socio persuaderi, et umbraset alle- .justum ex fide.» Simul ostenditur Galatas, accepto
gori« nubila derehnquens, sic Scripturasinterpre- postfidem sanctoSpiritu, dona habuisse virtutum.

' In uno Palat., scrupulositafes facere. ^ Penes Victorium, simul et hic aspiciendum
* Apud Victorium, legimus et inler cxtera, etc. quod, etc.
 377 COMMENTAR IN KPIST. AD GALAT. LIB. I, CAP. IIL 378

id est, prophetiam, genera linguarum, morborum A lapidibus istis suscitare fiLios Abraham tMaUh.ui,9}.
curationes, et csetera, quae ad Corinthios in donis Lapides ibi nemo ambigit dura significari corda
spiritualibus enumerantur (/ Cor. xn, 4, 12i. Et gentilium, qu;i' mollita sunt poslea, et fidei rece-
tamen post tantafquia forsitan gratiam discernen- pere signaculum. Virtutes Abraham in quibus ante
dorum spirituum non habebant)a falsis doctoribus circumcisionem Deo placuil, diiigens lector enu-
irretiti sunt. Observandum etiam, quod operari mera, et quoscunque in simili opere repereris,
virtutes dicantur in his qui non tenent Evangelii dicito filios esse Abraham, justificati in prceputio,
veritatem : sicut in soqucn-
illis qui Dominum non qui circumcisionem non ob meritum operum, sed
tes, in nomine ejus signa faciebant, Joanne vei in signum fidei prioris accepit.Quia enim ex semioe
maxime conquerente Prxceptor,vidimus quemdam : ejus erat Christus oriundus (in quo universarum
in nomine tuo ejicientem dxmonia, et prohituimus gentium fuerat benedictio repromissa, et ab Abra-
eum, quia non sequilur nobiscum {Marc. ix, 37). ham usque ad Christum multa eranLsKCula trans-
Hoc adversum haereticos, qui probationem fidei itura), providens Deus, ne sol^oles dilecti Abrahae
sua; ex eo si signum aliquod fecerint, arbitranlur. caeteris nationibus miscerentur,et paulatim familia
Qui cum manducaverint et biberint in nomine ejus 424 ficret incerta ', gregem Israeliticura
Domini (habent quippe et ipsi altare sacrilegum), n quodam circumcisionis cauterio denulavit (Gen
et signa multa, invocato Salvatore, fecisse se jac XVII, 10), ut viventes inter yEgyptios, inter Assy-
tent, in die judicii merebuntur audire : Non novi rios, atque Chaldajos, hoc signaculo
Babylonios
vos discedite a me qui operamini iniquilaiem (Matlh. distingucrentur. Denique per quadraginta annos
VII, 23). in cremo nullus cst circumcisus {Josue. v, 5, 6) :

(Vers. 6.) « Sicut Abraham credidit Dco, et re- soli quippesine Gentis alterius admistione vivebant:
putatum est illi ad justitiam. » Ab hoc loco usque statim ut Jordanis ripam transgressus est populus,
ad eum ubi scribitur : Qui ex fule sunt^henedicentur et in Palaestinae terram Judaeum se examen infudit,
cum fideli Abraham, Marcion de suo Apostolo erasit. circumcisio necessaria futuroex commistione gen-
433 Sed quid profuit hoc tuiisse, cum ca;tera tium providit errori. Quod autem a Jesu duce,
quae reliquit, insania; cjus adversa sint? Credidit secundo scribitur populus circumcisus {Ibid. 2, 3),
autem Abraham Deo, exiens de patria sua in ter- significat et in eremo cessasse circumcisionem,
ram quam nesciebat [Gen. Saram nonage-
xii, 4) : quae in ^gypto rationabiliter exercebatur et a Do- ;

nariam, et sterilem confidens esse parituram {Gen. mino Jesu Christo spirituali circumcisione creden-
XVIII, 10); et audita repromissione Dei, quod in tes esse mundandos.
Isaac vocaretur semcn
ejus {Ihid. 18), ipsum Vers. 8, 0.) « Providcns autcm Scriptura, quia
Isaac victimam ', et tamen de Domini C ex fide justificat genles Deus, pr;enuntiavit Abrahae,
offerens
repromissionc non dubitans {Gen. xxii, 3 seqq.). quia bcnedicentur in te omnes gcntcs. Igitur qui
Recte tali repulatur fides ad justitiam, qui Legis ex fide sunt, benedicentur cum fideli Abraham. "

opera supergressus, Deum non metu, sed dilec- Non quo ipsa Scriptura, atramentum videlicet et
tione promeruerit [/1/. promeruit]. membrana^, quaj insensibiles sunt ', possint futura
(Vers. 7.)« Cognoscitis ergo.quia qui ex fide sunt, praenopcere sed quo Spiritus sanctus, et sensus,
;

hi filii sunt Abraham. » Plonius de hoc in opistola qui in littera latet, multis post sicculis ventura
ad Romanos quod fides repiitala
disputat, sit prajdixerint. rorro exomplum quod de Cicnesi
Abrahaj ad Justitiam, non in circumcisione, scd in suiuplum cst, ila in proprio voluminc continetur :

praBputio (/?om. iv, 1 seqq.).V.i diligentcrobservans, Et benedicenlur in seviine tuo otnnes genles terrx
docet eos filios esseAbrahae, quicunquc hac mente {Gcn. XII, 3). Quod Apostolus supcr Chrislo inter-
crcdiderunt, qua incircumcisus rredidif Abrahani, prolatus, ait : ^on cst scrijitum, Et srminibus, qua.u
qui exsullavit ut videret diem Domini, et vidit, ct in multis : scd quusi in uno, El .%cmini tuo, qui e.U
laetatus est {Joan. viii, 56). Undc et ad infidclcs Christus {vcrs. 1<)V Hoc autem in omnibus [.4/.

^Mdfc.os A'\c'\i\iv:Si fitii cssctis Abrahx, opera .4l>rahgs novis] pene tcstimoniis, quna dc veloribus libris in
facerelis (Ibid. 39). Quhj autcm
tempore n Novo assumpta sunl Tcstamcnto, obscrvare debc-
alia (illo in
cum h«c dicebantur) ab eis opera
expete- Dominus
mus, quod nicmoria» crcdidorinl evangelista) v©l
bat nisi credulilalom in Filiiim l)oi,(iuom Patf^rmi- apostoli; ot tanluin sonsu pxplioato, sa^pc ordincm
sorat loquuntoni .Qui crcdtt in me, non crcdit in vw, coinmutiivoruiit.iionnunqunm vol dolruxcrint vorba
scd in cum qui mc misit {Joan. xii, 4'i)? Undo ot vcl ttddidorinl. Nulli voro dubiuin quod in Isaac
in alio loco dc gcnoris sibi antiquitato.ot nobilitulo et Jucob. sive in duodociin palriarchis, ol caUori»
plaudcnlibus respondetur : Et nc rii.rcritis, quia qui do Abraham slirpc dpsccndanl, non fuorint be-
patrem hnbcmus Abrnham. 1'otcst rnim Dcus de nodiot.o univors.r nalionos ; sod in r.hristo Jesu, pcr

' Duo mss., in ipsum Isaar confercnx victinKim. dotos ol Ismaclilns. Madiun.ros pra»putiuni non
Constal voro ot nhircs alias,(iiuo cx populo Doi
' haboro. •>

non cranl, cx Oricnlc nalionos ciroumcisionom sus- Duo mss. qu.v

•'
invisilnlcs sunl : ox quo mox ro-
ccpisso; neo ipso (lilliLolur llioronymus ouin alibi, ponimus latct pro liitcns.
tum inferius lib. ii, cap. 4 « lit .Egypli sacor- :
 '

379 S. EUSEBII HIERONYMI 380

quem omnes gentes laudant Deum, et bcnedicitur ^ in Deum fidem prius in eum credidisse narra-
novum nomen super tcrram.Potest autem intelligi tur. 426 Sicut Enos ob principalem in Deum
Apostolus et dc locoexemplura semi-
alio Cienescos spem, eminentem, sperasse scri-
et inter caeleros

nis usurpasse, ubi scribitur Eduxil aulon foras : bitur invocare Dorainum Deum (Ge/i. iv, 26). Non
4!J5 (haud dubium quin Abraham) Deus, et dixit quo et Abcl de quo Dominus ait Vox sanguinis fra- :

ei : Aspice in cadnm et numera stellas, si poleris tris iui clamat ad me [Ibid. 10); et csteri deinceps,
dinurnerarc eas. El ait illi : Sic erit semen tuum : Deum non speraverint invocare; sed quo ex ea
et credidit Abraham Deo, ct reputatum est ei ad jus- parte unusquisque appeiletur, quam vel maxime
titiam {Gcn. xv, 5, Quicunque igitur credunt,
6). habct.
benedicentur cum fldeli Abraham, qui ob egregiam

' Verbum, intelligi, Victorius tacet.

LIBEH SECUNDUS.

425 42C Quod in primo Commentariorum ad B ait Varo trilingues esse, quod et Graece loquantur,
Galatas libro.cum de gentium proprietatibus dispu- et Latine, et Gallice. Oppidum Rhoda, coloni Bho-
tarem, intactum reliqueram, nunc in secundo red- dioruni locaverunt : unde amnis Rhodanus * no-
dendura videtur : qui sint Galatge, vel quo,etunde men accepit. Prffitermitto Carthaginis conditores
transierint. Utrum indigenas eos fuderit, an adve- Tyrios, et Agenoris urbem ;
praetereo 427-428
nas quam nunc incolunt, terra susceperit ; et Thebas Liberi,quas in Africa condidit quae civi- :

utrum linguam connubio perdiderint, an ct novam tas nunc Thebestia dicitur. Relinquo eam partera
didicerint, et non araiserint suam. Marcus Varro, Libyae,qu« Graecis urbibus plena est.Ad Hispanias
cunctarum antiquitatum diligentissimus perscru- transgredior nonne Saguntum Graecis ex insula
:

tator, et caeteri qui eum multa super Zacyntho profecti condiderunt et oppidum Tar-
imitati sunt, :

hac gente, et digna memoriatradiderunt. Sed quia tesson, quod nunc vocatur Carteia ^, lones Grffici
nobis propositura est, incircumcisos horaines non homineslocasse referuntur? Montes quoque Hispa-
introducere in templura Dei(et ut simpliciter fatear, niarum, Calpe, Idrus ^,Pyrene item insuls Aphro- :

multi jam anni sunt quod hajc legere desivimus), disiades, et Gymnesiae, qucB vocantur Baleares,
Lactantii nostri quffi in tertio ad Probum volumine nonne Graeci sermouis indicia demonstrant? Ipsa
de hac gente opinatus sit, verba ponemus ;« Galli, Italia a Graecis populis occupata, Major quondam
p
inquit, antiquitus a candore corporis, Galatae nun- Graecia vocabatur. Certe quod negari non potest,
cupabantur; et SibyDa sic eos appellat.Quod signi- Romani de iEneae Asiani hominis stirpe generati
ficare voluit poeta, cum ait Tum lactea colla :
—
sunt. Ex quo evenit, ut et in Occidente Graeci saepe
Auro inncctuntur (Virg. lib. vni, ^neid.) : cum acurainis reperiantur ingenia, et in Oriente stoli-
posset dicere, candida. Hinc utique Galatia provin- ditatem barbaram Nec hoc dicimus,
''
redoleant.
cia,in quara Galli aiiquando venientes.cum Graecis quod non e regione utrobique diversa nascantur :

se miscuerunt.Unde primum ea regio Gallograecia, sed quod ex magna parte etiam caetera quae non
post Galatia nominata est. » Nec mirum si hoc ille sunt similia, nuncupentur. Itaque non mirum est
de Galatis dixerit, et Occidentales populos, tantis stultos, et ad intelligentiam tardiores Galatas
in medio terrarum spatiis praetermissis,in Orientis appellatos ; cura et Hilarius Latins eloquentiae
plaga consedisse memorarit cum constet Orientis : Rhodanus,Gallus ipse et Pictavis genitus, in hym-
contra et Graeciae examina, ad Occidentis ultima norura carmine ^ Gallos indociles vocet. Et quod
pervenisse. Massiliam Phoca^i condiderunt quos : nunc oratorum fertiles sunt, non tam ad regionis

' Notatum ante nos eruditis viris, hanc de Rhoda Rhodae in Ilispania mentionem fecit, ita Rhodanu-
sententiam, quod dederit P.hodano nomen, S. Do- sia3 circa Rhodanum nullam. Porro Rhodanusiam
]] I

ctorem delibasse ex his Pliviii lib. iii, cap.4 Atqur : non dedisse Rhodano nomen, sed accepisse, nemo
ubi Rliod.a Rhotliorum fuit, unde dictus multo Gallia- non intelligit.
rum fertilissimus Rhodanus umnis. Jam vero, quod 2 Palatin. ms. Carccia : porro junctis Cistercien-

hoc longius a veritatis specie absit, danda Hiero- sibus, Hydria pro Idrus, et Gxjmnasix pro Gymne-
nymo venia, qui sibi fucum ab eruditissimo auc- sige, consule Plinium.
torc fieri sit passus. Niinirura ultro fatemur Rho- 3 Idrus, sed Hydria legunt mss. codices
Non :

dam Rhodiorum coloniam, non Galliarum osse Catpe, Hydria, Pyrene. Maut.
oppidum, scd Hispaniarum, imrnani a Rhodano * Duo mss. Stoliditatis Barbarorum.

dissitum spatio; cui dare nomen neque ob loci ^ Ilymnum et carmen unum idemque sonare,do-

distantiam potuit, neque per ajtatem, cum diu ante cet ipse Hilarius in tractatu psalmi liv. Ex ejus
Rhodanus et de noraine exstiterit, quam Rhoda vero hymnis nulii superant, tantumque verosimile
esset. Hodie illa Roscs dicitur, et quae circa Rho- est, quosdam in ecclesiastica psalmodiafuisse sus-
danura (.-.st, Rhodanusia : constatque ex eo deceptum ceptos.
Plinium vocum similitudine, quod sicuti nuUam
381 COMMENTAR. IN RPIST. AD GALAT. LIB. IT, CAP. III. 382
diligentiam, quam ad rhetoricorum [/1/. rhetori- A. Undeadeos scribitur: De charitate autem frater-
cum] clamorem pertinet : niaxime cum Aquilania nilalis, necesse habemus scribere vobis. Ipsi
non
[Al. Aquitanica] Graeca se jactet origine : et Ga- enim vos a Deo didicistis, ut diligatis invicem.
latae non de illa parte terrarum, sed de ferociori- Elenim facitis illud in omnes fratres in universa Ma-
bus Gallis sint profecli. Vultis scire, o Paula et cedonia {1 Thess. iv, 9). Sed reprehenduntur quod
Eustochium, quomodo Aposlolus unamquamque otiosi domos circum.oant et alienum exspeclantes
:

provinciam suis proprietotibus dcnotaril ? Usque cibum, dum singulis placcre desiderant, et huc
hodie eadem vel virtutum vesligia permanent, vel illucque discurrant, quid apud singulos agatur,
errorum. Romanae plebislaudatur fides [Rom. i, 8). enuntiont. Sequitur enim lioijumus autem los, fra- ;

Ubi alibi tanto studio et frequentia, ad ecclesias ires, ut abundetis magis, et operam detis ut quieti

et ad martyrum sepulcra concurritur? ubi sic ad sitis : ut et veslrum negotium agatis, et operemini
•

similitudinem C(3clestis tonilrui Amen reboat, et manibus vestris sicut pnecepimus vobis: ut et ho-
vacua idolorum templa quatiuntur? Non quod nesle umbulelis ad eos qui foris sunt, el- nullius
aliam habeant Romani fidem, nisi hanc (juam Quod ne quisputet
aliquid desiderelis (Ibid. 10, 11).
omnes Christi Ecclesiffi sed quod devotio in eis ; officio magis docentis, quam vitio gentis admoni-
major sit, et simplicitas ad credendum. Rursum tum, in secunda ad eosdem inculcat ac replicat,
^
facilitatis et superbiae arguuntur. Facilitatis, ut dicens : Nam et cum
essemus apud vos, hoc denun-
ibi : liogo vos, frutres, ul observetis eos qui dissen- tiabamus quonium si quis operari non vult,
vobis,
siones et olfcndicula, praeter doclrinam quam vos nec manducel. Audivimus enim inler vos quosdam
didicistis, faciunt : et declinale abiliis: hujusmodi ambulare inqniete, nihil operanlcs, sed curiose agen-
enim Chrislo Domino [Al. addit nosiro] non serviunt, ies. Ilis aufem qui ejusmodi sunt, denuntiamus ei

sed suo vcntri : et per dulces sermones ei benedictio- obsecramus in Domino Jesu Christo, ut cum silentio
nes sediicunt corda innocentiiim. Veslra enim obe- operuntes, suum panem manducent {II Thess. iii,
dientia in omnem locum pervukjala est. Gaudeo igilur 10-12). Longum csl si velim de Aposlolo, et de
in vobis : et volo vos sapientes esse in bono, et sim- Scripturisomnibus singularum genlium,vei virlutes
plices in malo {Hom. xvi, 17-19). Superbiae voro : observarc, vcl vitia cum ad hccc ipsa quaj diximus,
;

Nolialtuin sapere, sed iime {Rom. xi, 20). Et : Nolo inde devoluti simus quod Galata; stulti ct vccordes
vos ignorarc, fratres, mijsterium hoc, ut non silis pronuntiati sint. Scit mecum qui vidit Ancyram
ipsi vohis sapientes {Ibid. 25). Et in metropolim Galatiae civitatem,
sequcntibus : [/1/. Anchiram]
Dico enim per graliam qua? data est mihi, omnibiis quot [/1/. quod] nunc usque schismatibus dilace-
qui sunt inter vos non plus sapere quam oportet
; rala sit, quot [/1/. quod] dogmatum varietatibus
sapere ; sed sapere ad sobriclafem {Rom. xn, 3). Et C constuprata. Omitto Cataphrygas, Ophitas, Borbori-
apertius Gauilere cum gaudcntibus, flere cum flen-
: tas, et Manichaios nola onim jam hoec humanae ;

tibus. Idipsum invicem sentientes. So7t alta sapien- calamitatis vocabula sunt. Quis unquam Passalo-
ies, sed humilibus conscntienles. NoUte esse pru- ryncilas, et Ascodrobos -, ct Artotyritas, et caitera
dentes apud vosmetipsos {Rom. xii, 15, 16). Corin- magis portcnta quam nomina [Al. numina' in uli-
thios quoque nolat quod muliores eorum inlccto qua parle Romani orbis audivil ? Anliqu;B slullitiaB
capite sint, ct viri comain nutriant (/ Cor. x, 14, 1.5): usiiue hodio mancnt vcsligia. Unum ost quod infe-
et indifferenter vescanlur in tempHs [.1/. lempus] rimus, ct promissum in exordio reddimns, Galalas
(/ Cor. X, 20); ct inflati sapicntia Sicculari. (/ Cor. e.xccplo sermone Givtco, quo omnis Oricns loquilur,
resurrectionem carnis ncgont. Ha3c ex parte
IV, 6), propriam linguam eamdcin pene habero quam Tre-
usque hodic permanerc, nou iiotost dubitare, (lui viros, noc relcirc,
si uliqua exinde corruporint,
Achaiam 499-430 vidcrit Maccdoncs in cliaritalo cum PhaMiicuni linguam noiiiuilla ox parle
ct Afri
laudanlur, et hospilaiitale ac susceplioiio Iralium. mutuvcriiit ', cl ip;-a Latinitas ol rogionibus quo-

' Ila ot inss. nostri praefcrunt, ct (Jr.rc. textuiJ, dico Thoodosii M. logo 5 dc lla}rcticis TaxrodrccitX
xai -rpaTjf.v ta !o'.a. Antca vocuI.t, ct vestrtim dosi- (ut ciiioiidat (iolbofrcdus in Uommontariis, Ta,^ro-
derabantur. D drogiLv) uppollinitur iidomquo A.^^rodroqitX lego
:

* Logi mulim, Ascodroijos, vcl Thoodosii Jun. 5 in (Ino.

Tascodrogos, ciim ('»;?, ot Asroiirogi Novollu
ex aliorum velorum Hcriplorum lcslimoniis, luiu Porio ox iMirygio idiomnle, sive Galalico vox ca
ex ipKu porteiilobi nominis dcrivalionc ac signili- dcrivatur, componilurquo ox duobus vorbis, quo-
catu. Nam ot sic oos appcllntS. Kpiiihanius, in /'</- rum altoruni Tar/.o,-, Latino, nigitutn : «Iterum
nurio, qui ot alibi hoc donatos nDininc Quiiililla- opo>;Y'j;, narrm sonnt. Elenim intor orandum na-
nos tradil, h.Trclicos nompc illos, (jui a projcclai ribus di|,Mtum inligobaiit hominum dcmontissimi.
nequili.i! fomina (,)uiiUillii, advor.-iis (|uam Torlul- (Ira-ci nlio nomino, oadom uutein signilicationc,
lianus dc Haplismo scripsit, li-axcn< nomon. El ras.uiloniurifa^, vol ru.nllona.fsoucs vocanl, (juod
'riicodoritus Tdsroilrugos seu Ttisro(lni>icl(ts vocal, noiiioi), ouin ot liioronyinus hicmemoret, no pules
ct Marcosiis jungit ncc laccl, oorum pra-stigias
: quusi divorsam haMCsim comii. .ulari, scd duplox
ac iicfaria dogmala Ouinlillam fuisso .Tmiilidam. uiiMis ojusdomquo vocabulum rociltti*e, quod pari
Sed ot 'l'imolli(Hi9 ('on^tantinopidil, cl .\nli<icliiia voois porloiito lorreal.
Monachus, (pii ot diciliir, iiriilc Oiilala t\v vico Mc- ilino lalli visus obl S. .Vu^ufliuus in Exposil.
'

ilosuija virrsimo ah Ancijru lapule,- 'AT/.oopo^jYT,- inoluiat. Episi. ad Roman. ubi cos tradit, ut qui
t(~ov, A!icodrugilanm meraiaere. Deniquc ol in co- circa ("arthaginem aut llipponam de euw gentis
383 S. EUSEBII HIERONYMI 384
tidie mutetur ot tempore. Sed jam ad propositura A. ledicto sunt? Quod non timebit annuere, qui dicen-
revertamiir. tem Apostolum legerit Quia Christus nos redemit
:

(Gap. in. — Vers. 10.) «Quicunque enim ex ope- de maledicto legis, factus pro nobis maledictum {vers.
ribus legis sunl, sub maledicto sunt. Scriptum est 1.3): 432 et respondere unuraqueraquc sanctorum
enim Malediclus oranis qui non permanserit in
: suo tempore maledictionem factum esse pro popu-
omnibus qua3 scripta sunt in libro Legis, ut laciat lo.Nec statim hoc tribuens et justis viris, vidcbilur
ea. » Hunc morem habeo, ut quotiescunque ab detrahere Salvatori, quasi nihil prfficipuum et ex-
apostolis de Veteri Instrumento aliquid sumitur, cellens habuerit, factus pro nobismaledictum, cum
recurram ad originales libros, ct diligenter inspi- et caeteri maledictum facti sint. Nemo
pro aliis
ciam, quomodo in suis locis scripta sint. Inveni enim illorum quamvis factus fuerit ipse maledictio,
431 itaque in Deuteronomio hoc ipsum apud Se- de maledicto querapiara liberavit, absque solo Do-
ptuaginta interpretes ita positum Maledidus omnh : mino Jesu Ghristo, qui pretioso sanguine suo, et
homo qui non permanserit in omnibus sermonibiis nosoranes^, et ipsos, Moysen dico et Aaron, pro-
legis hujus, ut faciat illos : el dicet [Al. dicit] phetasque cunctos et patriarchas, de maledicto
omnis populus, fiat [Deut. xxviii, 26). Apud Aquilam Nec hoc ex meo sensu dictum putetis,
legis redemit.
vero sic Maledictus qui non slatuerii verba Ugis Scriptura testis est: quia Christus gratia Dei, sive
:
p
hujus, ut faciat ea omnis populus vere. Syra-
: et dicet ut in quibusdara exemplaribus legitur, absque Dco,
machus : Maledictus qui non firmaverit sermones pro omnibiis mortuus est {II Cor. v, 14, 15). Si
[Al. addit. istos] Legis istius, ut faciat eos, et dicet autem pro omnibus, et pro Moyse, et pro universis
omnis populus. Amen. Porro Theodotio sic transtu- prophetis, e quibus nullus potuit delere chirogra-
lit : Maledictus qui non suscitaverit sermones legis phum vetus, quod adversum nos scriptum erat, et
hujus, facere eos, et dicet omnis populus, Amen. Ex affigere illud cruci {Coloss. ii, 14). Omnes peccave-
quo intelligimus, Apostolum, utin caeteris, sensum runt, et indigent gloria (id est gratia) Dei {Rom.
magis testimonii posuisse quam verba el incer- : III, 23). Ecclesiaste quoque hanc firmante senten-
tum habemus, utrum Septuaginta Interpretes addi- tiam : Homo non estjuslus in ierra, qui (Al. qua)
derint, omnis homo, et, in omnibus, an in veteri He- faciat bonum etnon peccat {Eccle. vii, 21). Denique et
brajco ila fuerit, et postea a Judaeis deletum sit. inferius Apostoli dictum manifeste docet, nec Moy-
In hanc me autem
suspicionem illa res stimulat, sen, nec illustrem aliquem de antiquis virum, apud
quod verbum, omnis et in omnibus, quasi sensui Deum justificari potuisse parlegem. Sequitur enim:
suo necessarium, ad probandura illud, quod qui- (Vers. 11, 12.) « Quoniam autem in lege nemo
cunque exoperibus legis sunt, sub maledicto sint, justificatur apud Deum, manifestum est, quia jus-
Apostolus vir Hebraefe peritiae, et in lege doctissi- C tus ex fide vivit. Lex autem non est ex fide, sed
mus, nunquam protulisset nisi in Hebraeis volumi- qui fecerit ea, vivet in illis. » Exemplum quo pro-
nibus haberetur. Quam ob causamSamaritanorum batur justus ex fide vivere, et non ex operibus, de
Hebraea volumina relegens, inveni kol *, quod in- Habacuc tulit, quod ita Septuaginta interpretes edi-
terpretatur omnis, sive omnibus, scriptum esse, derunt Justus autem ex fide mea vivit {Habac. ii, :

et cum Septuaginta Interpretibus concordare. Fru- 4). Aquila et Theodotio ^: Justus autem ex fide ejus
stra igitur illud tulerunt Judaei, ne viderentur esse vivit, id est Dei. Gonsiderandum itaque quia non
sub maledicto, si non possent omnia complere quae dixerit, horao aut vir ex Iide vivit, ne occasionem
scripta sunt : cum antiquiores alterius quoque gen- tribueretad virtutumoperacontemnenda; sed, jus-
positum fuisse testentur. Quoniam au-
tis littera? id tus ex fide vivit: ut quicunque fidelis esset, et per
tem nemo possit implere legem, et cuncta facere fidem victurus, non aliter posset [Al. possit] ad
quaejussa sunt, at alibi testatur Apostolus, dicens: fidem venire, vel in ea vivere, nisi prius justus
Quod enim erat impossibile legi, in quo infirmabatur fuisset, et puritate vitae quibusdam ad fidem gradi-
per carnem Deus Filium suum mittens in similitu-
: bus 433 ascendisset. Potest ergo fieri, ut sit ali-

dinem cai^nis peccati, de peccato condemnavit pecca- quis justus, et tamen non^ vivat absque fide Christi.
tum incarne{Rom. viii, 3). Quod si verum est, potest J)
Si legenti scrujiulus commovetur, Pauli verba sus-
nobis objici Ergo et Moyses, et Isaias, et caeteri
: cipiat, in quibus de se ait Secundum justitiam,
:

propheta;, qui sub operibus legis fuerunt, sub ma quae in lege est, sine reprehensione {Philipp. iii, 6.)

origine interrogati, Punice respondenles Chanani, mentario ad hunc Abacuci versiculum Ubi Septua- :

corrupta scilicet voce sicuti in talibus solet, guid ginta posuerunt Justus autem ex fide mea vivet,
:

aliud respondent, quam Chananasi? Neque vero cor- omncs xqualiter transtulerunt. Ex fide sua vivet.
rupta vox ea est, sod omnino Punica. Denique Sijmmachus signiftcantius interpretans ait :
Samaritanis utique elemcntis, 2.5 quae taraen
'
Justus autem per fidem suam propriam vivet, quod
vox altero tantum loco, non ut apud LXX etiam Crxce dicitur, etc. Hic vides Aquilam et Theodotio-
prirao apponitur. Id vero perquam erudite notatum nem interpretatos, ex fide ejus, id est Dei, contra
Hieronyrao, quera et Saraariticas calluisse litteras, quara ibi docet, omnes, excepto Symmacho, ajqua-
hinc persuademur. liter transtulisse, ex fide sua. Caeterum et vivet,
* Duo mss., et nos, et
omnes, etc. pro vivit hic sit reponendum, quod Victorius con-
^ Hic locus in nupera Hexaplorum collectione tinuo facit, ex twv LXX Graeco ^-/iTstat.
praetermittitur. Est vero cum illo conferendus testi- * Expungendo videatur negandi particula, quam

monio, quod habes in ipsiusmet S. Patris Com- et Victor. respuit. Nec tamen inde arguas sensisse
 ; ;

383 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. II, CAP. III. 38^

Erat igiturPaulustunc justus in lege, 3ed necdum A Hedemit ergo nos Christus de malcdicto legis,
vivere poterat, quia non liabebat in se Ghristum quod peccantibusconstitutumest,quos ipseincrepat
loquentem Ego sum vila {Joan. xi, 25). fn quem
: pcr prophetam, dicens Ecce peccalis veslris vewiiti :

credens postea ccepit et vivere. Faciamus et nos estis, et in iniqmtatibus veslris ditnisi mnlrem ves-

aliquid simile huic quod d\ciiur,justus ex fide vivii tram {Isa. l, 1). VA Apostoius hoc ipsum replicat,
et dicamus : castus t\ fide vivit, sapiens ex lide dicens Eyo uulem carnalis sum, venundatus sub
:

vivit, fortis ex fide vivit, ct a Cccteris virlutum peccato (Hom. vii, 14). Maledicta quoque legis quae
parlibus vicinam sententiam proCeramus adver- in Levitico et Deuteromonio scripta sunt, non Deo

8um Ghristum non credentes, fortes

eos, qui in auctore complentur, sed prophetico spiritu his qui
et sapientes, tempcrantes se putant esse, vel jus- peccaturi erant, ea qu.-n eis ventura sunt, nuntian-
tos ut sciant nuUum absque Ghristo vivere, sine
: tur. Quod si aposloli voluerit nos teslimonio coar-
quoomnis virtus in vitio est. Potest prsesens testi- ctare dicentis [vers. 10) : Quicunque ex operibus
monium et sic legi : quia jiistus exftde, ut deinceps leqis sunt, sub maledicto sunt : scriptum est enim :

inferalur, vivit [Al. vivei]. Quod autem ait : Lex Matedictus omnis qui non permanserit in omnibm
non est ex fide, sed gui fecerit ea, vivet in illis, ma- qux scripta sunt in libro li^gi^, ut faciat ea.
nifestissime demonstratur non simplicem dici vi- p et asserere omnes qui sub lege fuerint, fuisse niale-
tam, sed eam qute referatur ad aliquid. Justus diclos, interrogemus eum, utrum hi qui sub i>an-
quippe ex fide vivit: et non additur, in his, sive in gelio Ghristi sunt, et ejus prsecepta non faciunt,
i-liis. Vivens autem in lege qui fecerit ca, vivit in maledicli sint, aut non. Simaledictos dixerit, id
illis, hoc est, in his quas fecit, quas putavit bona : habebit in Evangelio, quod nos habemus in Lege.
mercedem laboris sui habens ea tantum opera quae Si maledictos negaveril, frustraergo Evangelii prae-
fecit, sive iongitudinem vitae (ut Juda;i putant), sive cepta sint posita, et absque mercede erunt hi qui
declinationem, pocnaj per quam transgressor le- illii compleverint. Solvilur itaque utruraque hoc
gis occiditur. Vivere autem in illis, non putemus inodo : quomodo Christus Jesus ex maledicto nos
Apostoli verba esse, sed Ezechielis prophetaj, qui legis libeiavit, factus pro nobismalediclum ita de :

ait : Et eduxi eos in deserlum, et dedi eis prx- maledicto quoque Evangclii quod statutum est super
cepta mea, et justificutiones meas demonstravi eis, eos qui ejus proecepta non fecerint, eruit nos, factus
quas faciet homo, et vivet in eis {Ezech. xx, 10, pro nobis ipse maledictum, sciens talenti quoque
11). Qui cum illos qui in praeceptls et justifica- minimam non dimiltere portionom, et novissimum
tionibus ambulassent, vivere dixisset, adjecit : exigere quadrantein {Matth. xxv, 28 ; Luc. xii, 59),
Et dedi eis prxcepla non bona, et juslificationes (Vers. 13, 14.) « Quia scriptum est : Malcdictus
in quibus non viverent ^ in eis (//'/</. 25). Quanla C omnis qui pendet in ligno : ut in genlibus benedictio
in verbis consideratio ! ubi dixit -.
Dedi eis prx- Abrahaj fieret in Ghristo Jesu, ut pollicitalionem •

cepla ct justificaliones in quihus viverent in eis, 435 spiritus accipiamus per fidem.
Antequam de
non adjunxit bona. Ubi vcro posuit, in quibus non sonsu et verbis .\postoii disputemus.Justum videtur
vivercnt in eis, addidit : Et cgo dedi cis pnvcepla Deuteronomii tcslimonium,de quo ct.ApostoIus hrt?c
non bona, et justifirationcs in quibus non vivrrcnt in sumpsil (Deut. xxi, 23), paucis roplicaro, et com-
eis. Sed haec plenius in Ezechielo nunc ad ordi- : ponero illud ca^lcris editionibus. Septuaginta crgo
nem Epistolaj reverLamur. Inlcrpretes ita hunc locuin Iranstulcre. « Si autetn
(Vers. 13.) 434 « Ghrislus nosredemit de malc- luciit in aliquo peccatum et judicium mortis, et
dicto icgis faclus
, pro nobis malcdiclum. » mortuus fucrit, suspciidoritis cum iii ligno, non
Subrepit in hoc loco Marcion de poteslate Crcato- dormicl corpus illius supcr lignum, sed sepclientes
ris, quem sanguinariuni, crudelem infumat et vin- sepclielis cum in dic illa; quia ir.alodiclus a Deo
dicem [/1/. judicem], ab.snrcns nos rcdempto.s esse oinnis qui pendot in ligno : et iion contaminabis
per Chrislum, qui aUerius boni Dei Filius sit. Qui terram luam quam Dominus l)eu3 tuus dabit tibi •
si intelligerot quo diircruiiL |.i/. diirerrcnt] emere. iii hacrodilatem. •» Aquila : « Kt cum fucrit in viro
et rcdimere ((]uia qui cinit, alienum cmil ; (|ui au- [)
poccatum judicium inortis,cl occisus fuo-
in [.l/.clj

tem rcdimit, id cmit propric ([uod suum fuit, ct rit, ol suspondcris cum supcr lignum, non comino-

suum esse dcsivit) nuiKiuum Scri|)turaruin

verba rabitiir morliciniiim ejus supcr lignuin, scd sepe-
simplicia in calumniam sui dogmaiis detonjueret. lions sopelies oum in dio illa. (juia malodiclio Doi

Hieron. cam jusliliam, (|ua) nccossaria ost ad salii- H-6; y.jAtov otod)?'. Jaiv. Dt'us noslcr dahit vobis
lem queinquam absquc conse^iui [m- lide Ghrisli diio mss., Dcus vcsfcr dabit vohis. 1'aulo
nostris
tuisso. Gonfer. S. Augustin. lib. dc .\alur et i'>rtit. post tam ad .\(iuil.c,(iunm nd Symmachi vorsinnpm
cap. \\ et lib. ii dc 1'cccalor. IWmiss. c.
; lib. '.) ;
plurimiim uunwvi^, suspcndcntis, pro suspeudens le-
de Gcn. ad lit. c. '.V.\, doni^iuc c|)ist. I.")7 i»t l'.K). gunt al Cnucus horuin intcrprclum lcitus desi-
:

Ilic aliiue inlVa, ubi locus i.sti^ reciirril, vivcnt

' dcralur.
legunl mss. noslri, pro vivercnt. Givucus quuquo In Gislercionsi ms. quta maledirtus cst qui su-
'

textUS, ^r\Tr/-yn. spcnsus, clc, lalso, cum .\quilam. ol Theodoliononi

* L)uo mss., ut rrpromissiones ; in Gr.TCO, ir.itvft. simililer Iranslulisso, quia malediclio Dci est suspen-
X(a(. siis, Auctor ipso Hieronymua sit.
* Ferraejuxlu Giwc. Oxonienso exeijiplar, ubi, 6
387 S. EUSEBII IIIERONYMI 388

est, qui suapen9us est : ct non contaminabis hu- \ in ligno suspensi (Dan. m, 20) ; Eleazarus quoque
mum tuam quam Dominus Deus tuus daliit tibi nonagenaiius sub Antiocho roge Syriac, et cum
hasreditatem. » Symmachus « Si autem fucrit ho- : septem filiis gloriosa mater, utrum maledictos eos
mini peccatum ad judicium mortis, et occisus fue- aestimaturi fuorint (// Mach. vi, 27 vii, seqq.), an ;

rit, et suspenderis eum

super lignum, non perno- omni bcnedictione dignissimos ? Certe si crucem
ctabit cadaver ipsius super lignura, sed sopultura quam Aman paraverat Mardochaeo [Esther vii, 10),

sepelies cum [Al. illud] in die ipsa, quia propter non ipse pro suo merito conscendisset, puto Mar-
blasphemlam Dei suspcnsus est ct non contami- dochaeus in eam, non ut maledictus, sed ut vir
nabisterram tuam quam Dominus Deus tuus dabit sanctus ascenderet [Al. ascenderat]. His et cajtCKS
tibi ad hffireditatem. » Theodotio : « Et quia erit in similibus comprobatur illum esse maledictum, qui
viro peccatum in [Al. tacet in] judicium mortis, et dignum facinus patibulo perpetrarit non eum qui :

morietur, et suspendes eum in ligno, non dormiet iniquitate judicum, et inimicorum potentia, vei
morticiniumejussuperlignum,quiascpulturasepe- clamore vulgi, aut virtutum invidia, aut regis

lies eum in die ipsa, quia maledictio Dei est sus- 437 ira fucrit crucifixus. Et Naboth [Al. Nabu-
pensus et non contaminabis adama [Al. adamam]
: tham] quondam, ad Je,zabel litteras, tota Jezrael
tuam quam Dominus Deus tuus dederit tibi hajre- civitas morte damnavit (/// Reg. xxi, 8 seqq.) ;

ditatem. » Porro adama nQTK terra sive humus sed sanguis ejus in typo Christi, multa post sae-
lingua Hebraea appellatur. In eo autem loco ubi cula vindicatur, dicente Domino ad Osee Voca :

Aquila et Theodotio similiter transtulerunt, dicen- nomen ejus Jezrael, quia adhuc modicum, et ulci-
tes Quia maledidio Dei est susfCnSj.s, in Hubrajo
: srar sanguinem Jesrael super domum Jehu [Osee i,
Itaponitur ki klalath eloim thalui '. Haec verba 4). Haec adversum Judajos. Caeterum ut ad nos re-

Ebion ille haeresiarches semi-Ghristianus, et semi- deat disputatio, scire non possum quare Apostolus
Judaeus 486 ita interpretatus est, 6't'. u6pt? ©sou in eo quod scriptum est Maledictus a Deo omnis
:

6 xpsaajxEvoi;, id est, quia injuria Dei est siispensus. qui pendet in ligno {Deut. xxi, 23), vel subtraxerit

Memini me in Altercatione^ Jasonis et Papisci, quae aliquid vcl addiderit. Si enim semel auctoritatem
Graeco sermone conscripta est, ita reperisse Xot- : Septuaginta interpretum scquebatur, debuit, sicut
ooota 0£ou 6 y.psiJtaij.Evoc;, id est, malediclio Dei qui ab illio editum est, et Dei nomen adjungere. Sin
appensus est. Dicebat mihi Hebraius ^ qui me in vero ut llebraeus ex Hebraeis, id quod in sua lingua
Scripturis aliqua ex parte instituit, quod possit et legerat, putabat esse verissimum, nec omnis, nec
ita legi : quia contumeliose Deus suspensus cst. tisic in ligno, quae in Hebraeo non habentur, assumere
idcirco congessimus, quia famosissima quaestio est, assumeret]. bx quo mihi videtur, aut veteres
[.4/.

etnobis soleat a Judasis pro infamia objici, quod C Hebraeorum libros aliter habuisse, quam nunc ha-
Salvalor noster et Dominus sub Dei fuerit maledi- bent aut Apostoium (ut ante jam dixi) sensum :

cto. Primum igitur intuendum est, qnod non qui- Scripturarum posuisse, non verba aut quod ma- :

cunque in ligno pependerit maledictus sit apud gis est aestimandum, post passionem Christi, et in
Deum, sed qui peccaverit, et proptor scelus morti Hebrffiis, et in nostris codicibus ab aliquo Dei no-

fuerit adjudicatus sublatusque in crucem non ideo men appositum, ut infamiam nobis inureret, qui
maledictus quia crucifixus est, sed quia in talem in Christum maledictum a Deo credimus. Audaci
inciderit reatura, ut meruerit crucifigi. Deinde il- itaque pede ad hoc procedo certamen, ut ad libros
lud opponendum, quod inferius causa patibuli ple- provocem, nullo loco scriptum, a Deo quemquam
nius exponatur, Scriptura referente, ob maledictum esse maledictum, et ubicunque maledictio ponitur,
et blasphemiam Dei eum esse crucifixura. Quod nunquam Dei nomen adjunctum. Maledictus tu ab
apertius Symmachus traastulit, dicens : Quia pro- ownibus bestiis {Gen. iii, 14), dicitur ad serpentem.
pter blasphemium hei suspensus est. Ad extremum Et ad Adam . Matedicta ierra in operibus tuis {Ibid.,
interrogemus eos, si Ananias et Azarias et Misael, 17.) Et ad Gain : Maledictus tu super lerram {Gen.
nolentes adorare idolum Nabuchodonosor, fuissent IV, 11). Et alibi : Maledictus Chanaan puer, famulus

Hebrcea haec verba sunt, i"iSn DTlS.S nSSp ''D.

1 D laboraret,imperatorumque Romanorum animi nec-
Laudat hanc disputationem Hieronym. etiam
* dum cssent Christi rcligione imbuti.
initio Quxst. Ilebraic. in Genesim, nec tamen quid 3 Hinc colligit Morinus quem et Martianaeus se-
rei esset, aut cui eam tribuat, auctorem notat. cutus est, fuisse Hicronymi praeceptorera ex He-
Nunc quando opus istud Jamdiu olim intercidit, de braio Ghristianum neque enim, inquiunt, ita fas- ;

ejus auctore disputant cruditi. Glemens Alexandri- sus fuissct Judaeus, qui in lege perstarel. Veruna
nus in sexto llypotyposeo^t libro, eam tradit a S. hanc laudem non tacuisset puto Hieronymus, qui
Luca conscriptam qui vero ejus testimonium re-
;
illura simpliciter Hebraeum dicit. Quin irao hoc
citat Maximus in Scholiis ad Dionysium de mystica ipsum quod ex eo profert testimoniuin, ideo plus
Theologia r.ap. 1, Aristoni Pelleeo tribuit. Inter
, habet momenti, quod ex Hebraeae religionis est ho-
S. Gypriani opera superest nunc Gelsi cujusdam mine, atque ob hanc causam ab Hieronymo addu-
prsetatio in eam altercationem, quam idem ipse citur. Videtur praeterea hic ille idem esse, quem
Celsus Latine se testatur vertisse, suumque labo- Barhamnam de nomine vocavit paulo ante in pro-
remVigilio nescio cui episcopo inscribit. Ex variis cemio ad Ephesios, et quem Judaeum exstitisse ni-
ejus praefationis locis colligere est, Gelsum iilum hil est dubium.
gcribere, cum adhuc sub persecutionibus Ecciesia
389 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. H, C\V. 111. 390

entfratribus suis {Gen. ix, 25j. Necnon ct in alio A Cor. ix, 22), debitor Grajcis ac barbaris, sapicnti-
loco : Maledictus furor eorum, quia auda.v, ct iru bus et insipientibus {flom. i, i3, l'ij. Galatis quo-
eorum, quia dura {Gen. xlix, 7). Longuna est si
que quos paulo antc stultos dixerat, factus est
universas maledictiones, qu.-e in Levitico, ct in stuiius. Non eniin ad eos his usus cst argnmontia
Deutcronomio, et in Josu Navc, scribuntur, enu- quilius ad Ronianos, sed simplicioribus ; et quae
merem : et tamen in nuila earum Dei nomen est stultipossent intelligere, et pene de trivio. Quod
additum intantum ut etiam ipse Satanas, cum
: ne videretur imperitia et non arte fecisse ', pru-
deJob quod si grandibus pressus
poUiceretur, dentcm placat ante lectorem, et quae dicturus est,
fuisset angustiis, blasphcmaret, a moliori partehoc 4$9 tcmperat praefatioae pncmissa : Fratres, se-
slgnificaverit, diccns : Nisi te benedixerit in faciem cundum homincm dico. Quodcnim dicturus sum.
I, H). Et in Regnorum libris, Naboth [/1/.
{Job. Na- non dico secundum Deum non dico secundum :

butham] proptcrca lapidatus rcfertur Quia benc- : reconditam sapienliam, el eos qui solido possunt
dixerit regem {lll lieg. xxi, 10). NuUum
Deum et vesci cibo, sed secundum eos qui ob teneritudinem
autem debet movere quod Christus pro nobis ma- stomacbl lacteo rore pascuntur,et nequaquam va-
ledictum factus sit, quia et Dcus qui eum dicitur lent audire qu;n grandia sunt (/ Cor. iii, 2). Unde
fecissc 438 maledictum, ipse (cum nesciret Ghri- ^ cl ad Gorinlhios in (juibus audiobatur fornicatio.et
stus peccatum) pro nobis eum peccatuni fccit (// talis fornicalio qui.13 ne iuter genlos quidem (/ Cor.
Cor. v,21), et Salvatordc plenitudinc Patris cxi- v, 1), ait : E(jo dico, et uon Dominus (/ Cor. vii,

nanivit se, formam servi accipicns {Pliilip]). ii, 6, 12). Et ad cosdem in secunda Quod loquar,
: non
7) : vita mortua [Al. mortuus] est.et sapicnlia Dei secundum Dominum loqttor, sed qaasi in insipienlia
fatuitas est appellata,ut quod stultum erat Dei sa- {llCor. XI, 17), Putant aliqui^ quod de testamenlo
pientius fieret hominibus (/ Cor. i, 25). Et in sexa- hominis.ot de tcstatoris inorte.et c.eteris - humanae
gcsimo octavo psalmo de se loquitur Deus, tu : simililudinis disputaturus exempiis dixerit : Fra-
scis insipientiam meam, etdelicta mea a te non sunt ires, secundum hoininem dico .•raihi autem videtur,
abscondila (Psat. lxviii, 7). Injuria itaque Domini, et propter hoc quidcm quod illi arbitranlur, scd
nostra gloria cst. Ille mortuus est, ut nos vivere- maxime propterillud quod sequitur esse praemis-
mus. Ille descendit ad inferos, ut nos ascendere- sum [.\l. proinissumj, id est Non dicit,et seniini- :

mus ad coclum. lile factus est stultitia, ut nos sa- bus, quasiin multis,sed quasi in uno, et semini luo,
pientia fieremus. lUe sc de plenitudine ctde forma qui cst Christus.Omnes Scripturas scnsu ac me-
Dei evacuavit, formam servi accipicns, ut in nobis inoiia peragrans, nunquam pluralinumero semina
habitaret plenitudo divinilatis,et Domini lieremus scripta reperi, sed sive in bonain partem, sive in
e servis. Ille pependit in ligno, ut peccatum quod L rralam, semper in singulari numero. Necnon et il

commiseramus in ligno scientiffi boni et mali.ligno lud quod infert : l!oc autem dico tcslamenttiin con-
delcrct appensus. Grux ejus amaras aquas vcrtit in frimilum a Deo, s\ quis diligenler IIebra?a volu-
dulcein saporem, et sccurim pcrditam, in profun- inina, ot Cioteras editionescnm Septuaginta Inter-
dumquedcmersam.missain (lucnta Jordanislevavit trctum translationc contulerit, inveniet ubi tesla-
{IV Ilcg. \\, 0,1). Ad postrcmuin faclus est ilie mentum scriptuin est, non tcstamcnttim sonare,
maledictio, factus, inquam,non natus utbcncdi- : sed pactum, quod Hebrajo sermonc dicitur HEniTH
ctioncs quK promissao fucrant Abrahv, ipso au- n'-i2 Unde maniCestuin est, id fecisse Apostoluin
ctore et pra;vio Iransfcrrontur ad gentes, et spiri- quod promisit, nec recondilis ud Galatas usuin
tus reproinissio pcr lidom illius coin[)leretur in no- esso scnsibus, sed quolidianis, et vilibus, el quas
bis : quam du[)liciler dcl)omiis accipere, aut in possent (nisi [iriemisisset, sccunduin hoininem dico)
virtutum spiritualibus flonis, aut in Scripturarum prudentibus displicero. Supputandi in boc loco
intelligcntiii spirituali (/ Cor. \\i,b seqq.). anni ub co tempore quo Doininus ad Abraham lo-
(Vcrs. 15-18.) «Fralrcs,sccundum hominem dico: culusest, diccns El in semine luo l>cncdicentur
:

tamon honiinis tcstamentum confirmatuin nomo omncsycnlcs {Gcn. xxii, iJS). usquo ad legislatoreni
spornit aut suporordinat : Abiah.o diot.-c sunt re- D Moyson ulrum quadriugonli Iri^inta siiit.vol quo-
:

promissionos, ot somini ojus. Non dicit, Kt semi- modo in Gonosi i[)si Abruh.r Dominus polliceatur,
nibus, quasi iu mullis, sed quasi in uno,Et soinini quud p')st (luadriugonlos unnos de lorru sorvilulis
tuo,qui est Ghristua. Hoc autem dico tcstamonlum lilii cjuscxiturt sint. Non onim parva rcs est^ct a
conliimatum a Doo, qua; post (|iiailringcnlos ot tri- multis quiosita, nescio an ab aliijuo 410 sit in-
ginta aniios facla ost lox, non irritum (aoil ad ova- ventu. lllud otiam quod in codcm libro de Thamar
cuandain ropromissionom. (juia si ox logo ha>rodi- et duol)Us i'ju3 parviilis logilur ^Gen. xxiviii, 28.
tas,jam non ex promissione. Abrah.-e aulom per 2'.)), ([UDd scilicot [)riinus ([ui dicilurZaru, miserit
promissionoin donavit Dous.» Apostolus, qui om- inanum suuin, et obstctrix ligavcril oi coccinum.el
nibua omnia factus cst, ut oinnos luorifacorot (/ dchinc illomunum intrinsccus relrahenlc, manum'

* Ponos Violor., antc fcrixsr iirudciiti, placat ' llio ([UO([uo vocem. qua5 rcpclilur, manuin,
ante, eto. idom ms. tacct. In periodi line Victorius rescribii
' Vocuias, mortc, cl catrris, Palatin, ins. ignorat.
 ::

391 S. EUSEBII HIEKONYMI. 39a

posterior, qui Phares vocalur, porrexerit, pra;- A lex non 441 est posita, iniquis autcm et non sub-
senti loco congruit, quod ostenderit Israel in legis jectis, impiis et peccatoribiis (/ Tim. i, 9) -, et ut al-
oporc manum suam, et eam prophetarum, et ipsius tius repetam, post idololatriam, cui in yEgypto fue-
Salvatoris pollutam cruere contraxerit. Postea vero rant mancipati, ita ut Deum patrum suorum
proruperit populus gentium, propter quem dicitur obliviscerenLur, et deinceps dicerent : Isti sunt dii
saepius esse destructa, et medius paries qui inter tui, Israel, quieduxerunt
de terra Mgijpti [Ibid.
te

Judaeos et gentiles fuerat dissipatus (Ephes. iii,l''i), 4), ritus colendi Deum
delinquentium pcena san-
et
ut fieret unus grex et unus pastor {Joan. x, 16). cita est inmanu raediatorisChristi Jesu,quiaorania
pax omni operanti bo-
et esset gloria, et honor, et per ipsura facta sunt, et sine ipso factura est ni-
nura, Judffio primum et Grffico (fio?n. ii, 10). Sim- hil [Joan. i, 3) : non solura ccelum, terra, raare et
plex autem sensus qui in hoc loco texitur, hanc universaquae cernimus, sed etiam illa quae per
vim habet, ut doceat Apostolus, non posse per le- Moysen duro popuio quasi jugum legis imposita
gem, quae postea data est, repromissiones quse ante sunt. Scribitur ct ad Timotheum Unus enim Deus
:

factae sunt ad Abraham destrui,et posteriora prio- unus et mediator Dei et hominum, homo Ghristus
ribus praejudicare,cum repromissionesad Abraham Jesus (/ Tim. ii, 5). Postquam ^ ob nostram salu-
ante quadringentos triginta annos datae sint, quod P tem de Virginisutero dignatus est nasci raediator
benedicerentur in illo universae nationes. Legis au- Dei et hominura homo Christus Jesus, sequester
tem observatio, quod qui fecisset eam, viveret in est dictus. Antequam vero humanum corpus as-
ea [Ezech. xx, 21), post quadringentos triginta an- sumeret, et esset apud Patrem in principio Deus
nos Moysi data sit in monte Sina. Econtrario hic Verbum, ad oranes sanctos ad quos factus est ser-
dici poterat Quid ergo necesse fuit legem post
:
mo Dei, Enoch videlicet, Noe, Abraham, Isaac,
tantum tempus repromissionis dari, cum et data et Jacob, et postea Moysen et cunctos prophetas,

lege, suspicio destructse sponsionis potuerit [Al. quos Scriptura commemorat, sineadditamento ho-
putaverit] oboriri, et manente repromissione non minis, quem necdum assumpserat, mediator tan-
profutura lex datasit?Quam praevidens Apostolus tummodo nuncupatur. Quod autem ait: Lex ordi-
quaestionem, in sequentibus ipse sibi proponit et nata per angelos, hoc vult intelligi, quod in omni
explicat, dicens : Veteri Testaraento, ubi angelus primura visus refer-
(Vers. 19, 20.)Quid igitur ? Lex propter trans-
« tur, et postea quasi Deus loquens indicitur An- :

gressiones posita donec veniret semen cui pro-

est, gelus quidera vere ex rainistris pluribus quicunque*
missum erat ordinataper angelos in manu me-
: sit visus,sed in illo mediator loquatur qui dicat

diatoris, Mediator autem unius non est, Deus Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Jacob
'

autera unus est. » Quia raanente reproraissione, C [Exod. III. 6). Nec mirum si Deus loquatur in ange-
quae facta fuerat ad Abrahara, lex postea data per iiSjCumetiam per angelos qui in hominibus sunt,lo-
Moysen frustra videbatur illata, cur data sit expli- quatur Deus 442 prophetis, dicente Zacharia *
cat : propter hmisgressiones, inquit, Post ofTensam Et ait angelus qui loquebatur in me [Zach. ii, 3);
enira in eremo populi, post adoratum vitulum, et ac deinceps inferente : Hsec dicit Dominus omni-
murraur in Dominum [Exod xxxii. 4 seqq.), lex pottns [Ibid, 8). Neque enim angelus qui esse dictus
trangressiones, prohibitura successit. Justo quippe fuerut in propheta, ex sua persona audebat lo-

subtraxeris, pro conlraxeins, ex eo quod superius stus, patriarchis et prophetis Dei parentis mandata
dixerat S. P. Dehinc illo manum intrinsecus delra-
: detulit, praecipue antem Moysi legem), expressius
hente. ab altera distinguit.postquamperutriusque naturae
* Correximus post Victoriura,tinm5 pro unus, ne- conjunctionem, cum utrumque esset,Deus ethomo
dura ex Vulgata, quod iili satis est, editione et hominem cum Deo conciliavit.
Graeco ipso codice, sed ex mss. quoque Hierony- 3 Unus Palatin. verba isthsec, vere e.v ministris
mianis, uno Palatino, altero Cisterciensi. pluribus quicunque, praetermittit Gaeterura vulga-
2 Haec exOrigine pene ad verbum descripsit In- tissimahaec apudVeteres sententia erat, Filium ab
signis locus servatur in Apologia Pamphili, quem exordiis nuindi sub angeli specie hominibus se spe-
ut cum Hieronymiano conferas, apponemus:«Data ctabiiem praebuisse, quod et superius ad Origenis
est autem lex Moysi per angelos in media- manum D Homilias observatum est. Hicunura aut alterura
toris Ghristi,et virtute qui cum esset in princi[)io
•, fidejussorem ex antiquis adjungam. S. Athanasius
Verbum.et apud Deum esset.et Deus esset Verbum, orat. 4 contra Arianos •« Is quidem qui sentieba-
:

Patri in omnibus ministravit.Omnia per ipsum facta turoculis, angelus erat; sed Ueus in angelo loque-
sunt, id est,non solum creaturae, sed et lex et batur. » Et S. Hilarius lib. xii. de Trinilate: « Certe
Prophetae et ipsemet est mediator Dei, et homi-
;
qui ante angelus,nunc etiara homo est, ne natu-
num.Quod Verbum quidem in fine saeculorum homo ralem hanc esse Dei speciem diversitas hujus as-
hunc manifestum
factus est Jesus Christus,sed ante sumptae creationis pateretur intelligi. « Adde Au-
in carne adventum mediatorquidemerathominum, gustinum epist. 1 i7 et lio. ii contra Maxim., san-
sed non erat homo. Erat autem et tunc me- ctum quoque GregoriumPraefat. in Job,atque alios
diator Dei et hominum unde et data lex per : magno numero.
angelos,in ipsius mediutoris manibus data esse di- * Ad nostrorum codd. fidem, et Rabbani lectio-
citur,ut esset lex sancta,et mandatum sanctum,et nem restituimus Zacharia. Ita et Victorius pridem
justum et bonum.et omnia haec sanctificarenlur a emendaverut ad antiquorum codd. auctoritatem :

Christo.» Tantum Hieronymus priorem mediatio- in Zacharia enim cap. ii penes LXX testimonium
fiem, quod sine additamenlo hominis, nuncupetur hoc legitur in Aggseo autem nusquam. Martia-
;

(quandoantequam humanum corpus indueretChri- nseus taraen vitiosum Aggxo retinuit.

393 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. II, CAP. III. :m
qui: Uxc dicit Dominus omnipotens. Manum modia- X viens refrenotiir aetas, et prona in vitia corda te-
toris, potentiam et virtutem ejus debcmus accipere. ncantur, dum tenera studiis eruditur infantiaetad
Qui cum secundum Deum, unum sil ipse cum Pa- majores philosophiae ac regendae roipublica; dia ci-
trc, secundum mediatoris orficium alius ab eo in- metu pojnte coercita praeparatur. Non ta-
plinas,
telligitur. Quia vero lectionis ordo confusus est, et men pr«dagogus magister et pater est, nec haeredi-
hyperbato perturbatur, sic nobis reddendus vide- tatcm et scientiam piedagogi
is qui eruditur, ex-

tur: Lex posita est per angelos in manu mediato- spectat sed alionum custodit filium paedagogus,
;

ris, propter transgressioncs ordinata per angelos, ab eo postquam ille ad legilimum capienda; haeredi-
donec veniret semen cui repromissam erat. Semcn tatistempus advencrit, recessurus, Denique et no-
autem haud dubium quin Christum significct, qui men paedagogi hoc ipsum sonat, et cst compositum
ex Matthaei quoque principio comprobatur esse ab eo quod pueros agat, id est ductet. Itaque et
filius Abraham. Scriptura referente Liber gene- : Moysi lex, populo lascivienti, ad instar paedagogi
rationis Jesu Christi filii David, filii Ahraham severioris apposita est, ut custodiret eos, et futu-
(Malth. I, 1). ra3 fidei praepararet, quae postquam venit, et cre-
(Vers. 21-23.) « Lex ergo adversus promissa Dei ? didimus in Christum, jam non sumus sub poeda-
Absit. Si enim data esset lex quae posset vivificarc, -n gogo, tutor a nobis curatorque disccdunt 444
vere ex legc esset justitia. Sed conclusit Scriptura et legitimTim aetatistompus inountes, veri Dci filii
omnia sub peccato, ut promisso ex fide Jesu Christi nominamur, cui nos generat non lex abolita, sed
daretur credentibus. Prius autemquam veniretfides, mater fides, qucC est in Christo Jesu. Quod si quis
sub lege custodiebamur, conclusi in oani fidem quae post consummatum aetatis sua2 tempus, quando
revelanda erat. » Sicut mcdiator Dei et hominum, jam hffires et liber et filius appellatur, voluerit
intcr dantem et accipientcm legcm medius fuit ita : esse sub paedagogo, sciat se non posse legibus par-
ex ipsa, quae post rcpromissionem data est, inter vuli vivcre. Ubi enim nunc compleri potest illud :

repromissionem et completionem ejus media subre- Ter in anno apparehit omnc masculinum luum in con-
psit. Quae non idcirco arbitranda est promissionem spectu Domini Dei tui [Exod. xxiii, 17), subversa
excludere quia postea subsecuta eam, qua3 prius
;
Jcrusalem, et tcmplo usque ad cineres dissipato ?
fuit, videtur abolero sed ex eo quod non potuit
; Ubi salutares ct pro peccalo hostias ? Ubi ad simula-
vivificare, nec id tribuere quod repromissio primu crum coelestium siderum, holocaustorum aeternus
pollicita est, manifestum est 443 in custodiam ignis, altari omnino destruclo ? Noxiis vero quae
eani repromissionis, non in subversionem datam. potcrit pa^na deccrni, Scriptura diccnte Auferetis :

Si cnim data esset lex quaj possct prajstare vitam, malum de medio veslrum {Dcut. xiii, 5), servieiitibus
et id quod repromissio spoponderat exhibere, vere- C Judaeis, ct Homanis rcgnantibus? Atque ita fiet, ut
promissio per legem putaretur cxclusa. Nunc au- nec sub patre, nec sub pcedagogo vivant dum et :

lem propter transgressioncs, ut supra diximus, po- lcx implcri non potcst post successionem fidei, et
sita, magis arguitcos peccatores,quibus postrcpro- lidcs dum paedagoga lex appetilur, non tenetur.
missionem in custodiam, et, ut ita dicam, in carce- (Vcrs 27, 28.) « Quicunquc enim in Christo bapti-
rem data cst, ut quia arbitrii libertatem nolue- zati cstis, Christum induistis. Non cst Judaius, ne-
rant inrioceiitcs exspectare promissuin, legalibus quc Grtccus. Non cst scrvus, neque liber. Non est
vinculis pra;pediti ', ct in servitutcm mandatorum masculus, nequo fcmina. Omnes enim vos unum
redacti, custodierunt in adventum futurao in cstis in Chrislo Jesu. » Quomodo filii Dei per fidem,
Christo fidei, quae fincm rcpromissionia alTerret. qiKT est in Christo Jesu, nuscamur, ostendit dicons :

Nec vero ajstimandum Scripturam auctorcin csse Quicuutjuc enim in Christo haptiiati cstis, Chrisluni
pcccali, quia omnia sub peccalo conclusisse dica- induislis. Quod uutcm Christus sit indumenlum,non
tur. cu.m mandutuni quod ex jurc pra^cipitur, ostcn- soluin de pr;rponli loco, verum etiara de alio cotn-
dat potius arguatque peccatum, quam sit causa pcc- probatur, Paulo eodein cohortante : Induite vos
cati, Quomodo et judcx non cst auctor secleris, nc- Dominum Jcsum Chrixtum [liom. xiii. li). Si igilur

(}uam homincs vincicndo scd concludit cos, ot no- : r\ qui in Christo baptizuti sunl, Christum induorunt,
contcs scntontioa sua; auctoritute pronuntiut, ut dc- munirostum ost eos qui non sunt imluti Chrislum,
bitos pccniC indulgcntia postcu si voluorit, priiici- lum fuisso buptizatos in Chrislo. Ad oos enim qui
palis absolvat. tidolcs ct baptismu Christi consccuti putabantur,
(Vors. 24-20.) « Itaquo lcx pn^dagogus noslor (lictum esl Induitc t'OS Dominum Jesum Chrisium.
:

fuit in Christo *, ut cx fidc justilicarcnuir. Atubi Si quis hoc corporeum ct quod oculis carnis aspi-
vcnil lidcs, jam non sub paidugogo sumus. Oinnos oitur, a(|iia» tuntum ucoipil lavacrum, ron osl in-
cniiu lilii Dci cstis por lidoin. i\uir csl in (Ihristo dulus Dominuin Josum Christum. Nam ot Simon
Josu. » IVcdagogus parvuiis assigimliu', ul lusoi- illo dc Acliluis upostolorum acceperat luvacrum

' IIuc refcrendus Chrysostomus homil. 10 in nu9 lib. 11 coutni Julianum.

epial. ad Homunos, ulii idciroo logom nssorit dn- Addit Pululin. ms. nomon
* Jesu. Tum iusiifi-
tam, ut inulto aorius Judu'i)s sponlo jum illiltt-ruloa cemur lcgit, pro juslilkaremur.
ac dissoliitos oo.irguorot. Vidondus ot S. Augusti-

Patrol. XXVI. 13
39?5 S. EUSEBII HIEUONYMI 396
aquuD {Ad. vin, 13) vcrum quia sanclum Spiritum
:
A tempore haeres parvulus est, nihil difFert a servo,
non habebat, indutus non erat Ghristum. Et hee- cum Dominus omnium, sed sub tutoribus est et
sit

retici vel hypocrita!, ct hi qui sordide victitant, acloribus usque ad proefinitum tempus a Patre. »
445 videntur quidem accipere baptismum, sed Haeres iste parvulus, qui nihil differt a servo
nescio an Ghristi habeant indumentum. Itaque cum Dominus omnium, sed sub tutoribus et
sit

consideremus ne forte et in nobis aliquis depre- actoribus est, usque ad praefinitum tempus a patre,
hendatur, qui ex eo quod Ghristi non habet indu- totum humanum genus usque ad adventum Ghristi,
mentum, arguatur non baptizatus in Christo. Cum ot, ut amplius dicam, usque ad mundi consumma-

autem quis semel Christum indutus fuerit, et mis- tionem significat. Quomodo enim omnes in proto-
sus in flammam, Spiritus sancti ardore canducrit, plasio Adam, necdum nati moriuntur ita et om- :

non intelligitur, aurum sit an argentum. Quamdiu nes etiam hi, ante adventum Christi nati sunt,
calor massam sic possidet, unus igneus color est, in secundo Adam vivificantur (/ Cor. xv, 22).

el omnis diversitas generis, conditionis et corpo- Atque ita fit, ut et nos logi servierimus in patri-
rum aufertur isliusraodi vestimento. Non est enim bus et illi gratia salventur in filiis. Iste inteliectus
:

Judasus, neque Graecus. Pro Graeco gentilem acci- Ecclesiae catholicae convenit, quae et veteris et
pere debemus •, quia "EXXifjv, et Graecum et Ethni- novi Testamenti unam asserit providentiam : nec
cum utrumque significat. Nec Judaeus idcirco me- distinguit in tempore, quos conditione sociavit.
lior est quia circumcisus est. ncc gentilis ideo Omnes aedificati sumus super fundamentum apo-
deterior quia prajputium habet ; sed pro qualitate stolorum et prophetarum, continente nos angulari
fidei, vel Judseus vel Graecus melior, sive deterior lapide Jesu Ghristo Domino nostro (Ephes. ii, 20),
est. Servus quoque et liber, non conditione sepa- qui fecit utraque unum, et medium parietem dissi-
rantur, sed fide, quia potest et servus libero esse pans, inimicitiam utriusque populi in sua carne
melior, et liber servum in fidei qualitate praever- destruxit {Ibid. 14), et antiquae legis difficultatem,
tere. Masculus similiter et femina, fortitudine et evangclicorum dograatum integritate mutavit. Vere
imbecellitate corporum separantur. Cseterum fides in Christo omnes unus panis sumus (/ Cor. x, 17),
pro mentis devotione censetur, et saepe evenit ut et duo consensimus super terram [Matth. xviii, 19).
et mulier viro causa salutis fiat, et mulierem vir Et qjoraodo nos super prophetas fundati sumus :

in reiigione prsecedat. Gum autem ita se res ha- ita et patriarchae in apostolorum fundamine con-

beat, et tota diversitas generis, conditionis et cor- stiterunt. Tutores autem et actores, possunt et

porum, Christi baptismate, et indumento illius au- prophetae accipi, quorum verbis quotidie in adven-
omnes unum sumus in Ghristo Jesu
feratur, : ut tum Salvatoris erudiebamur : sicut paedagoga Moysi
quomodo Pater et Filius in se unum sunt, ita et C lex supra dissertaest; et angeli parvulorum qui
nos in ipsis unum simus (Joan. xvii, 22). quotidie vident faciem Patris, et interpellant pro
autem vos Ghristi, ergo Abrahae
(Vers. 29.) « Si eis. De quibus dictum est Immittet 447 angelos :

semen estis, secundum promissionem haeredes. » Domini in circuilu timentium eum, et eruet eos {Psal.
Quia repromissiones ad Abraham et ad semen xxxiii, 8). Possunt intelligi et sacerdotes et prin-

ejus factae sunt, quod est Ghristus Jesus, conse- cipes,qui tum populo dominati, nunc formam prae-
quenter hi qui Ghristi filii, id est semen ejus, sunt, bere censentur. Et recte hi sub tutoribus et acto-
semen quoque dicuntur Abraham, cujus sunt se- ribus esse dicuntur, qui habentes spiritum timoris,
men ex semine. Verum quotiescunque Dominus necdum meruere spiritum libertatis et adoptionis
noster Jesus semen Abrahae nominatur, corporali- accipere {Rom. viii, 15J. ^tas enim infantiae ad
ter sentiendum est, quod ex ejus stirpe generetur. peccata formidat, paedagogum metuit, non confidit
Quoties autem nos, qui Salvatoris sermone sus- esse se liberam, licet per naturam domina sit. Et
cepto, credidimus in eum, et nobilitatem generis secundum utramque intelligentiam (|ua tutores el
Abrahae, ad quem est promissio facta, suscepimus : actores, vel prophetas, vel angelos diximus, par-
tunc spiritualitcr semen fidei ct proedicationis ac- vulus iste tandiu sub actoribus est atque tutori-
cipere debemus. Deinde ctiam 44© hoc conside- j)
bus, donec legitimum perfecti viri tempus imple-
randum, quod quando de Domino loquitur Abrahx : verit {Ephes. iv, 13). Legitimum autem tempus,
aulem dictx sunt promissioncs et scmini ejiis, hoc sicut Romanis legibus, viginti quinque annorum
est Christo Jesu repromissiones pluraliter ponat. spatio terminatur, ita ad humani generis perfec-
Quando vero de his qui per Christum semen sunt tionem Christi reputatur adventus. Statim ut ille
Abrahse, singukriter repromissio nuncupetur, ut in venerit,et omnes in virum perfectum creveri-

praesenti loco Ergo Abrahx semen estis, secundum

: mus, paedagogus a nobis tutorque discedunt. Tunc
promissionem hasredes. Decens quippe erat ut quod auctoritate Domini et haereditatis posscssione per-

in Chfisto uno pluraliter dicebatur, id en multis fruemur, in qua prius nali quodammodo putaba-
hominibus singulariter poneretur. Sequitur : mur alieni.
(Cap. IV. — Vers. 1, 2.) « Dico autem, quanto (Vers. 3.) « Ita et nos, cum essemus parvuli,

donensis concilii Patres :MfiT£ auvaTtxsiv itaof; y«"

I
Sic passim veteres accipiunt e quibus ut et ec-
* :

clesiasticura quempiam auctorem nominem, Chalce- p.ov xtpiX'.xt{j, f, "louoaiijj, -fj "EXXrjVt, etc.
 :;

397 COMMKrSTAR. IN l.LMST. Al) lIALAT. LIH. I!, CAl'. IV 31)8

suh clcmenlia hujus mundi eramus servicnles. >>

A. .tim procedamus ad summum, et recipiamus adop-
Elemonla riiundi, eosdem quos supra lulores et ac- tionis locum quem quondam amisiraus.
tores dixerat, appellavit quod sub ipsis primum: (Vers. A, 5.) « At ubi venit plenitudo temporis,
pr<T.sidibu3 conslituti, quia necdum Dei Fiiii ca- misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum
pere ad nos poteramus advcntum, erudiebamur in sub Icge : ut oos qui sub legc erant, redimeret, ut
medio. Nonnulii cos csse angolos arbitrantur, qui adoptioneni filiorum rccipcremus. >• Diligenter
quatuor mundi elementis pra^sideant terrec vide- : attendite quod non dixerit, factum per mulierem :
licet, aquas, igni, et aeri : ct necesse esse, ut quod Marcion ct caiteraj hajreses volunt, quae pu-
priusquam quis credat in Christo, illis arbitris gu. tativam Christi carnem simulant sed ex inuliere, :

bernclur. Elementa mundi coelum et terram, el ca ut non per illam, 440 sed ex illa natus esse cre-
qu<jc intra haec sunt, plerique appellata putant ;
datur. Quod autem sanctam et beafam Matrem Do-
quod videlicet solom, lunam, maria, silvarum et niini, muliercm, non ^'irginem nominavit, hoc

montium deos, et sapicnles Graeciae, et Barbarae idem et in Evangelio /.a-a MaT6a'.'ov scriplum est,
nationes, Romanique, omnium superstitionum scn" quando u.xor appellatur Joseph (Matth. i, 19), et
tina, venerentur : quibus cum Christus venerit ab ipso Domino quasi mulier increpatur {Joan. ii,
liberamur, intelligentes ea creaturas esse, non nu. -n 4). Non enim necesse erat semper quasi caute
mina. Alii elementa mundi, lcgeta interpretantur ct timidc Virginem diccre, cum mulier scxum ma-
Moysi et eloquia prophetarum : quod per ha!C gis significct quam copulam viri et secundum :

quasi inilia et exordia litterarum, Dei timorem, intelligenliam Grajcitatis, Yjvf, tam uxor quam
qui sapicntiae principium est, suscipiamus. Deni- mulier valeat interpretari. Sed ut cuncta prsete-
que ad eos qui jam dcbcrent csse perfecti et ve- ; ream quomodo sub lege factus cst, ut eos qui
:

ritate ncglccta,J48 adhuc disciplinarum princi- sub lege erant, redimeret sic propter illos qui :

piis inhaerebant, scripit in Epistola ad Ilcbracos nati erant ex mulierc, ex muliere nasci voluit.
Apostolus : Etciiiin ciim deberetis esse magistri pro- Nam et baptismum in Jordanis fluento idcirco
pter ternpus, rursum necesse kabetis ut doceamini quasi poenitens, cum csset a pcccatis liber, accepit
quae sint elementa principii sermonum Dei [Hebr. ut coeteros edoceret mundandos esse per bapti-
V, 12). E contrario nobis objici potest, quod ad smum, et in filios nova Spiritus adoptione gene-
Colossenses Paulus aposlolus scribcns, elementa rari. Quod nequaquam intelligens Joannes Ba-

mundi alia nuncuparit Videte, dicens, ne qnis : plisla, eum ad lavacrum prohibcbat accedcre, di-
vos de/jrcCdetur per philosophiam, et inanem dccep- cens Ego a te debeo baptiuiri [Matth. iii, 11). Et :

tionem, sccundum traditionem hominum : secundum statim sacramenlam [.1/. sacramento] docetur :

elementa mundi, et non secundum Christum {Coloss. ^ Sine modo : sic enim decet nos adimplerc omnem
II, 8). Sed ex eo quod addidit, secundum raditio- justitiam {Ibid. 15), nc qui ob hominum salutem
nem hominum, et inanem deceptionem, oslendit non vcnerat, aliquid de - conversatione hominum prae-
eadem clementa ad Colosscnscs cl ad Gahitas no- terirct. Quwrut quispiam, ct dicut Si ideo sub :

minari. Ab liis quippe elementis pastquani vcnerit iegc factus cst, ut cos qui sub lege^crant, redime-
temporis plenitudo redimimur, et ad mujora gra- rct quod videlicct impossibilo fuerit redimi eos :

dicntes adoptioncm rccipimus filiorum. Ab illis qui erant sub logo, nisi factus fuissct ipsi sub lego :

vero nihil tale dicitur quid sequatur sed simpli- aut sinc lege faclus cst, ut redimcrot eos, qui sub
:

citer elcmenta pro litteria accipiuntur. Potest igitur, lego non eranl uut si non cst factus ipso sine lege, :

ut diximus, Moysi lcx ct pro[thct;c pro clcnienlis non rodimit cos qui sub legc non fucrant. Quod
accipi littcrarum, quod per cas syllabac jungunlur si possibilo crat oos qui sino loge orant, rodimi

et nomina, ct non tam sui, quem altcrius rci uli- itn ut sino lege ipsc non licret; crgo superflue

litate discuntur ut possimus

: orationem legero sub logo faclus esl; ut rodimeret eos qui sub lege
'

contextam, in qua sensus magis ol ordo vorborum eranl. Brevitcr solvet hnnc quajstioncm, si quis
quum littcrarum principia considerantur. Quod illo utatur excmplo ct cum his qui sinc lci^e erant, :

autem Legem ct Prophclas, clcmcnta mundi intcr- j) rcputatus vst. Nam licct in Latinia codicibus pro-
prelati sumus, mundus pro his qui in nuindo sunt, ptor simplicitatem intcrprolum malo edilum sil :

accipi solct, codcm Paulo dicente Deus crat in /•'/ ritin iniquis rcputatus cst ^Luc. \xu, .37); la-
:

Christo, mundu7n rcconcilians sibi {II Cor. v, 1'.»). incn sciondum aliud upud Ora?c08 sigQiHcaro Svo-
Et in Evangelio F.t mundus per cum factns cst,
: <i.ov, quod Iiic scriptum csl nliud Stoixov, quod ia ;

ct mundns cum non rccipit {Jonn. i, 10). Quidain Lnlinis voluininibus hnbelur. "Avo|xo; cnim dicilur
ctium in illa libcrius ovagantur ul quin lcx um- illo, (]ni
: sino \ogQ cst, ot nullo 450 jurc con-
brain habot ruluroruni bonorum, rcciuirant utruin slringitur. .Xv.xo; vero iniquus, sive injustus.
in alio niun(^o, do quo Sulvutor ail ilijo non sum : Undo ct ipso Aposlolua in alio loco : Cum non cs-
de mundo isto (Joan. viii, 23), prinuim parvuti si- sein, ait, sinc Icdc Dei: sed in lege etscm Christi
mus, ct sub clomcntis initiorum constiluli, paulu- {! Cor. IX, '-'M : cl ccrtc in hoc quoquc leslimo-
' Palat. ms., et rtou tam altrrius rci utililate di- ' Fortusso vorius in 'jno PalaliMo, .,', .•^nvnsii.ini^,
c antur quam ut po^scinus, clc. pru convcrsat:one.
399 S. EUSEBII HIERONYMl 400
nio oi')oi).o^ in Grasco scriptum est; et qui hic A Lxxi, 2). Porro Spiritum sanctum aperto nomine
bene interpretatus esl, potuit idem verbum et ibi vocat. Quce quidem cum vocabulis pcrsonisque
similiter interpretari : nisi eum ambiguitas fefel- disseiitiant, substantia naturaque sociata sunt : et
lisset. Alius vero ipsum verbum, redimeret, acu- indifferenleridem Spirilus ob naturae societatem,
tius intuebitur; et dicet eos significari redemptos, nunc Patris dicitur esse, nunc Filii. Argumentum
qui primum de Dei parte fuerint, et postea esse autem quo asserere conatur, nos jam non esse
cessaverint illos vero qui sub lege non fuerint,
: sub lege, sed sub gratia Domini Jesu, tali fine,
non tam redimi quam emi. Unde et.ad Gorinthios, concludit. Superius dixerat {vcrs. 5), ut adoptio-
in quibus audiebatur fornicatio, et talis forni- nem filiorum reciperemus : nunc Dei esse nos fi-

catio quee ne inter gentes quidem (/ Cor. v, 1), lios, ex spiritu probat quem habemus in nobis.
scribitur : Pretio empti esti (/ Cor. vii, 23), non Nunquam enim, inquit, auderemus dicere Pater :

redempti sub lege quippe non fuerant. Recipimus

: nosler qui es in coelis : nomen tvum
Sanctificetur
igilur adoptionem filiorum Dei et redempti a : (Matth, VI, 9, seqq.), nisi de conscientia Spiritus
Christo, sub servitute elementorum mundi et tu- habitantis in nobis, et magna sensuum et dogma-
torum potestate esse desistimus. Quomodo autcm tum voce clamante : Abba, Pater. Abba Hebraicum
inter redimere et emere quid interesset, ostendi- -n est, idipsum significans quod et Pater. Et hanc
mus, sic quid sit inter accipere, et recipere ado- consuetudinem in pluribus locis Scriptura conser-
ptionem filiorum, consideremus. vat, ut Hebraicum verbum cum interpretatione sua

(Vers.6.) « Quoniam autem estis filii Dei, roisit ponat. Bartimeus, filius Timei {Marc. x, 46). Aser,
Deum spiritum Filii sui in corda nostra clamantera, divitiae {Gen. xlix, 20). Tabitha, Dorcas {Act. ix,

Abba, Pater. » Manifeste Apostolus Paulus tres 36) : et in Genesi, Mesech, vernaculus {Oen. xv, 3),

spiritus nominat, Spiritum Filii Oei, ut in prae- et caetera his similia. Gum autem Abba Pater He-
senti loco : Misit Deus Spiritum Filii in corda no- braeo Syroque sermone dicatur et Dominus noster
slra. Et Spiritum Dei, ut in illo : Quotquot Spiritu in Evangelio praecipiat, nullum patrem vocandum

Dei aguntur, hi filii Dei sunt {Rom. viii, 14). Et nisi Deum {Matth. xxiii, 9), nescio qua licentia

Spiritum sanctum ut ibi : Corpora veslra templum in monasteriis vel vocemus hoc nomine alios, vel
sancti Spirilus sunl, qui est in vobis (/ Cor. iv, 19). vocari nos acquiescamus. Et certe ipse praecepit
Alium autem sanctum Spiritum esse quam Fi- hoc qui dixerat non esse jurandum {Matth. v, 34).
lium Dei, manifeste et in Evangelio comprobatur : Si non juramus, nec patrem quidem quempiam

Qui dixcrit verbum conira Filiuni hoDiinis, dimitle- nominemus. Si de patre interpretabimur aliter,
tur ei. Qaicunque autem dixerit contra Spiritum et dejurando aliter sentire cogemur (///. cogeraus).

sanctum, nec hic, nec in futuro dimittelur ei {Matth. G Notandum etiam, quia clamor in Scripturis, non
XII, 32). Hoc ideo, quia multi per imperitiam 452 magnae vocis emissio, sed scientiae intelli-
Scripturarum (quod et Firmianus in octavo ad gatur et dogmatum magnitudo. Nam et in Exodo
Demetrianum Epistolarum libro facit) asserunt ' respondit Dominus ad Moysen Quid clamas ad me :

Spiritum sanclum saepc Patrera, ssepe Filium no- (E.vod. XIV, 15)? cum penitus Moysi vox nulla prae-
minari. Et cum perspicue in Trinitate credamus, cesserit. Verura compunctum cor et pro populo la-
tertiam personam auferentes, non substantiam crymabiliter ingemiscens, Scriptura clamorem vo-
ejus volunt esse, sed nomen. Ne autem longum cavit. Quomodo igitur, qui Spiritum Filii Dei habet
faciam (non enim dialogus, sed 451 commenta- filius Dei cst; sic in reciprocum, qui spiritum Filii

rius scribitur), de quinquagesimo psalmo tres spi- Dei non habet, Dei non potest appellari.
filius

ritus nominatos breviter ostendam, propheta di- (Vers. 7). « Itaque jam non est servus, sed filius.

cente Cor mundum crea in me, Deus, et spiritum

:
Quod si filius, et haeres per Ghristum *. » Habentes
rectum innova in visceribus meis. Ne projicias me inquit, spiritura Filii Dei in vobis clamantem,

a facia tua : ct Spiritum sanctum tuum ne aufcras Abba, Pater, non servi coepistis esse, sed fllii. Quia
a me. Redde mihi laetitiam salutaris tui, et spiritu ante nihil differebatis a servo cum essetis natura qui-
principali ccnfirma me {Psat. l, 12, 13, 14). Princi- D dem Dei ; sed sub tutoribus et actoribus parvuli dege-
palem spiritum, Patrem appellat quia Filius ex : batis : quod si filii estis, consequenter vobis debetur
Patre, et non Pater ex Filio. Spiritum autem haereditas.utquomodospirituraFiliiDeiaccipientes,
rectum, veritatis atque justitife, Ghristum Domi- facti estis filii Dei : ita in liberlatem de servitute

num significat Quia Pater omne judiciu^n dedit

:
mutati, haeredes sitis cum hserede Patris Christo

Filio {Joan. v, 22), ut David ait : Deus, judicium Jesu, qui ex persona hominis assumpti loquitur
tuum regi da, et potentiam iuam ^ filio regis {Psal. In psalmo : Dominus dixit ad me, Fitius meus es

^
Suspicor numerum cubare in mendo : Lactantii 2 Palatin. mss., et justiliam tuam, quemadmo-
enim libros epistolarum, ad Demetrianum audito- dum pridem rescripserat Victorius, codicibus, ut
rem suum, nonnisi duos recenset ipse Hieronymus ait, et editionibus adjuvantibus.
libro de Viris lUustribus, cap. 80. Proinde malim Duo mss., per Deum, pro per Christum; Grae-
^

ex ingenio hic attero, pro octavo rescribi quan- : cus utrumque habet, •/.,.T,pov6[j.oq 6£ou o-.a Xpia-roj,
quam tacentibus mss. nihil muto. CgBterum con- ad quem refigi placeret, heeres Dei per Christum,
^ule S. Hjlarium de Trinitate.
 :

401 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. II, CAP. IV. 402

tu, ego hodie genui te. Poxtula a me, et dabo libi A daeus, ut Judaeos lucrifaceret {/ Cor. ix, 20;, et
gcntes hapreditalem tuam, et possessionemtuam tcr- in Ceneris ex voto comam totondit {.ict. xviii, 8),

minos terrx {Psal. ii, 7, 8). Quod autem ia hoc et nudipedalia atque calvilium
Hierosolymis in
loco dicimus, in caeteris quoqueobservaredebemus, templo exercuit {Act.eorum se-
x.\i, 24 seqq.), ut

de toto genere hominum singulari numero dispu- darel invidiam, qni catcchizati de eo ' fuerant,
tari.Omnes enim credentes, unum sumusinChri- quod contra legem Moysi, ct Deum faceret prophe-
3to Jesu, et membra corporis ejus, etin perfectum tarum : ita et quidem ea quae
sanctss viros fecisse
virum redacti, illum habemus caput, quia caput legis erant, sed sensum raagis legis secutos esse
viri Christus est {l Cor. xi, 3). quam litteram. Qui non minus quam Abraham
(Vers. 8, 9.) « Sed tunc quidem nescientes sublato de facic velamento, cupienmt videre diem
Deum servistis his qui natura non erant dii. Nunc Christi, et viderunt 454 et lcetati sunt: Facti
vero cognoscenles Deum, magis autem cogniti ab infirmo populo infirmi, ut infirmos lucrifacerent
eo, quomodo converlimini itcrum ad infirma et (/ Cor. IX, 22), et his qui sub lege erant quasi es-
egena elementa, quibus rursum servire vultis ? » sent ipsi sub lege, ut eos ab idolis, quibus in
Galatas quos ab idolorum cultu ad fidem Dei veri .^gypto assueverant, separarent. Absurdum quippe
transtulerunt, arguit, quomodo idolis dereliclis, t» est Moyscn et caeteros confabulatores Dei in ea
quae natura non erant dii, et cognoscentes Deum, fuisse conditione, ut non crcdamus eis -, et praefi-
magis autem cogniti ab ipso, spiritu quoquc adop- nitum tempus a Patre venisse, et redemptos eos
tionis accepto, rursum quasi parvuli, et sub tuto- esse de servitute iegali, et adoptionem filiorum
ribus et paedagogo esse cupientes, ad infirma et consecutos, et haereditatem cepisse cura Christo.
paupertina revertantur elcmenta, quaj propterea
' Qucccunque enira toto generi humano sapientia
infirmo et pauperi sensu populo data sunt 453 Dei quasi uni Filio praestitit *, haec eadem unicui-
in deserto, quia non poterat accipere et sustinere que sanctorum serapcr suo ordine ct dispensatione
majora. Eadem autem clementa, quaenunc infirnia largita est. Logem nobis Moysi inlirma et egena
et egena appellavit, superius tantum mundi ele- dicentibus clcmcnta, occasionera inveniunt haere-
menta posuit. Et ubi clementa mundi dicta tici, ut detrahant Creatori, quia raundum condide-
sunt, ibi non est additum, infirma et egena. Hinc rit, ct legem sanxerit. Quibus nos respondebimus,
rursum ubi infirma vocata sunt, mundi, ut supra id quod supra dixiraus, infirma his esse et egena
diximus {vers. 4), nomen est tacitum. Puto itaquc elemcnta, qui ad ca post Evangelii gratiam rever-
quamdiu quis parvulus est, nec statutum a patrc tuntur. Antequam vero prtefinitum tempus veniret
tcmpusimplevit {vers. 1,2), ut filius et hasres appel a Patro, non tam infirma et egena appelluta esse
lari qucat,sub elementis eum mundi, lege vidclicet C elemcnta, quam mundi. Denique priusquam Chri-

esse Moysi. Cum autem post libcrtatem filio debi- sti in toto orbe Evangelium coruscuret, habuerunt

tam rursus reversus fiierit ad legem, circumcidi suum fulgoreni pnecoptu lcgalia poslquam vero ;

volens, et totam Judaicae superstitionis littcram niiijus evangelic.t' grati.Tlumon cffulsit.ct soljusti-

sequi, tunc quae prius ci rnundi tantum fueranl ti;ctoti mundo se prodidit, slellarum lumen abscon-

elementa, infirma quoquc ct pgcna dicuntur cxor- ditum csl, ct earum radii caligavcrunt: ita ut Apo-
dia. In tantura cnim nihil prosunt cultoribus suis, slolus in ulio loco diceret .Yrim nec glorificatum :

ut ne hac quidcm eis exhibere valeant quod antc cst, quod gtorifiratum fuit in hac pnrte, proptcr e.r-

praestiteraut, Ilicrosolyma, templo altarique de- cellentcm gloriam {II Cor. iii, 10). Quod aliis vor-
structis. I1c8i)ondcat ali(iuis, ct dicat Si lex ct bis nunc loiiuitur, ut dicat, lox Moysi qua? ante
:

pr.cccpta quae in lcgo conscripta sunt, inlirma ct Evangclium dives, ct opulcnta, el clara fuit, post
egcna elcmenla sunt,ct hi qui cognovcrunt Dcuni, advcntnin Christi ud comparttlionem cjus quasi
raagis autem cogniti sunt ab co, lcgem obscrvarc inlirma ct egona, immunita atque dcstructa cst
non dcbent (no incipiunt non tam Dcum colcrc a ab co qui major fuit Salomone, et templo, et Jona
quo cogniti sunt, quam nd cos rcverli qui natura {}latlh. XII, i2; vi, il). Quod enim scriplum cst

non suntdii), aul lcgcm obscrvavcrunt Moyscs et n lllum opoptet crcscere, me aulcm minui {Joan. ii
prophotcc, el non cognovorunt Deum, noc cngniti 'M) non tain cxJoannis, quum cx logis porsona
:

sunt ub eo aut si cognovorunt Dcum, mandata

;
dictiim pulo.quia sempor coduntminora mnjoribus,
legis minirae comploverunt. Quod ulrumque peri- et pcrfocla iniliis proponuntur. Alias aulcm inllr-
culosum est dicere Aul illos non fceisso (}U(u lo-
: nia ct egona clomontu, Jud;i»orum trndilioncs, ot
gis sunt, ct sic cognoviaso Douni: aut non cogno- sccundum litlcrnm vilcm inlclligcnliam confirma-
visso Doum, diim iiifirnui ct ogcna Ic;,'i9 (-lcmiMila biinus, (jua< sunl justilio.ilionc? non bon.r, ol pr«?-
custodiunt. Quod quidcin sic solvi polcst, ul dica- copta non bona. 455 lloltusta quippc ot divea
mu3 iIIo3, quomodo Paulus fuclus est Judiris Ju- c.>Jt Logis intclligentia spiritualis (Bifch. xx, 25),

'lidem mss., ad tnfirma ct egcnn rcvrrtantur. ^

.VbsiiDo nogandi parlicula Palnlin. mss., ul
'Uoscribit Viclorius ud suorum ms^s. fidom, qui crcdiiinus ('/<.
causnli de eo, etc. Nostri oum improssa lcctionc ' Alii oditi libri, qun.^i in Fiho pnr.ttitit, etc.
faciunt.
 .

403 S. EUSEBII HIEUONYMI 404'

ita ut aut penituselcmentum non clebeat appellari. A (^^t<^- li- 5«'9</-)- Et alibi : T?'ibus temporibus anni
Rut clementum quidem sit comparationo futuri sae apparebit mascutinum tuum in conspectu Domini Dei
culi, ct vitce in Christo Jesu, qua nunc vivunt tui {Exod. XX.X.IV, 23). Quod autem ait, et annos,
angeli supernajque virtutes. Sensui vero Judaico puto dc septimo remissionis anno dici, et de quin-
comparata, non tam eleraentum, hoc cst, initium, quagesimo,quem illi Jubileum vocant.Plenius hunc
quam perfectio nuncupetur. Quod autem ait Nunc : locum ad Golossenses Apostolos explicat dicens :

vero cognoscentes Deum, mayis autem cogniti ab eo, Nemo ergo vos judicet in cibo, aut in polu, aut in
illud ostendit, quod post idolorum cultum, Deum parte diei festi, aut neomenioi, aut sabbatorum, qux
intellexerint Galatos, vel potius ipsi cognitionc sunl umbra fulurorum {Coloss. n, 16). Partem diei
ejus digni sint judicati. Non quod Deus Greator festi ad distinctionem perpetua) festivitatis hic po-
omnium aliquid ignoret; sed quod eos tantum sci- suit, ut non brevem, ct, ut ita dicam, totiuscorpo-
re dicatur, qui errorem pietate mutaverint. Cog- ris quamdam particulam, sed totum vitae nostrae
noscil Dominus -^ui sunl ejus {II Tim. ii, 19). Et spatiumperpetueeinChristosolemnitatishabeamus.
Salvator in Evangelio : Ego sum, ait, pastor bonus, Et ut posterioribus priora connectam, quid delege
et cognosco meos, et cognoscunt me mese {Joan. x. Moysi et de superflua ciborum curiositate in hac
14), Econtra ad impios : Nescio vos, recedite a me eadem Epistola sentiant, statim subjungit et loqui-
operarii iniquitatis {Luc. xiii, 27). Et ad stultas vir- tur : Si enim mortid estis cum Christo, ab elementis
gines : Nescio vos qugeestis [kl.sitis] {Matlh.wv, 1 ). mundi hujus, quid adhuc tanquam viventes in hoc
(Vers. 10, M.) « menses, et
Dies observatis, et mundo decernilis? Ne tetigeritis, neque gastaveritis
tempora, et annos, timeo vos, ni forte sine causa neqxie contrectaveritis, qugs sunt omnia in interitu
laboraverim in vobis. » Qui non adorat Patrem in ipso usu, secundum prgecepta et doctrinas hominum
spiritu etveritate, nescit sabbatismum sanctis re- Dicat aliquis Si dies observare non
{Ibid. 20-22). :

positum, de quo loquitur Deus : Si introierunt in menscs, et tempora, et annos, nos quoque
licet, et
requiemmeam {Psal. xciv, ) et non de illis tem- : simile crimen incurrimus quartam sabbati obser-
poribus recordatur, de quibus scriptum est Recor- : vantes, et parasceven, et diem Dominicam, et jeju-
damini dierum sseciili {Isa. Me- xlvi, 9). Et alibi : nium Quadragesimae, et Paschse festivitatem, et
moratus sum dies antiquos, et annos xternos in mente Pentecostes la^titiam, et pro varietate regionum,
habui {Psal. lxxvi, 6). Dies Judaicos observat, et diversa in honore martyrum tempora constituta.
menses, et tempora, et annos. Dies, ut Sabbati, Ad quod qui simpliciter respondebit, dicet non :

et neomeniae, et a decima mensis primi usque ad eosdem Judaicse observationis dies esse quos no-
quartam decimam, qua agnus corporeus victimaB stros. Nos enim non azymorum pascha celebra-
reservatur, et a quarta decima usque ad vicesimam G mus, sed resurrectionis et crucis. Nec septem juxta
primam ejusdem mensis, quandoazymaccmedun- morem Israel numeramus hebdomadas in Pente-
tur {Exod. XII, 3, 18), non sinceritatis et veritatis, coste, sed Spiritus sancti veneramur adventum
sed in fermento veteri malitice et nequitiae Phari- {Act. II, 2 segq.j Et ne inordinata congregatio po-
sffiorum Septem quoque septimanas,
(/ Cor. v, 8). puli fidem ' minueret in Christo, propterea dies
qui ritu Judaico post azyma computat, dies Israeli- aliqui constituti sunt, ut in unum omnes pariter
ticae Pentecostes colit {Exod. xix. 1). Nec non et veniremus. Non quo celebrior sitdies qua con- illa

clangorem tubarum mense septimo prima mensis venimus, sed quo quacunque die conveniendum
(Exod. xxiii, 16). Decima quoque ejusdem mensis sit, 45 7 ex conspectu [Al. et aspectu] mutuo lae-

expiationem et jejunium, et scenopegias ex more titia major oriatur. Qui vero oppositae quasstioni
figentes Levit. xxiii, 34), Judaicos observcint dies, acutius respondere conatur, illud affirmat, omnes
Mensesautem custodiunt, qui primum etseptimum dies asquales nec per parasceven tantum
esse,
mensem {Levit. xxiii, 5, 6, 24, 34, 39, 41), non Christum crucifigi, et die Dominica resurgere, sed
intelligentes mysterium veritatis, observant. Tem- semper sanctum resurrectionis esse diem et sem-
pora quoque 456 colunt, qui ter per annos sin- per carne vcsci Dominica, jejunia autem et
cum
gulos Jerosolymam venientes {Exod. xxiii, 17), pu- congregationes inter dies propter eos a viris pru-
J)
tant se Domini implerepraeccptum, dicentis Tribus : dantibus constitutos -, qui magis saeculo vacant,
temporibus anni diem festimi agetis mihi, solemni- quam Deo, nec possunt, imo nolunt toto in Eccle-
iatem a7.,ymorum, et solemnitatem messis primitivc- sia vitse suae tempore congregari, et ante huma-
rum ;
et solemnitatem consummationis inexiiu anni nosactuSjDeoorationum suarumofferreBacrificium.
' Unus Palatin. ms. ne inordinate congregati po- ab aposlolis sucris constitutam operandis, nemo,
puli fiaes, etc. opinor, ierit inficias. Caeterum et diserte alibi pro-
^ Sumit hinc
sibi Oallaeus animo?, probaturus, fessus est S. Pater in epist. 41 ad Marcellam, quae
non ab apostolis, sed postmodum a viris prudenti- contia Montanum inseribitur, ryuarfra^esmam secun-
busjejunia fuisse constilula. Atvero non alios quam (/'(m traditionen: apostolorum jejurari docetque :

apostolos virorum prudenlum noiuinedesignari ab adeo ez necessilale, non cx voluutate quotannis ob-
llieronymo, liquet ex hoc ipso conlexlu planissime, servaudam, quod ab ipsis apostolis ortum duxerit.
cuai diem Dominicam cL conqregaliones inier dies Adde in aliquot mss. et penes Rabanum hic, a
ejusdem, atque jejunia iustitutionis esse non du- viris crcdentibus Icgi, pro prudentibus.
bitet. Dominicam. vero diem non jam inde fuisse
m COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIU. II, CAP. IV. 406

Quotus cnira quisque saltem hcec pauca est, qui A evangeiizavi vobis jam pridem. » Superiori sentea-
quae statuta sunt, vel tempora, vel .jeju- orandi tiae junge quod sequitur, quod ut fiat manifestius,
nandi semper exerceat? Itaque sicut nobis licet sit ordo iste quem fingimus Obsecro vos, fralres, :

vcl jejunare semper, vel semper orare, et diem Do- estote sicut et ego, quia et ego sicut voe. Siraile

minicam accepto Domini corpore indesinenter ce- est huic illud : llo(jamus pro Christo, reconciliamini

lebrare gaudentibus non ita et Juda^is fas est

: Deo {II Cor. v. 20). Ncc non et alibi ; Obsecro pri-
orani temporeimmolareagnum, Pentecostem agere, mumomnium ficri deprecationes, orationes, postu-

tabernacula figere, jejunare quotidie. Salis vero lationes, tjraliurum acliones [I Tim. ii. I). Petri

cauto inter auctoritatem Apostoli, et sancti homi- quoque verba diccntis : Seniores in vohis rogo con-

nis lenitatera verba moderatus est, infcrcns Timeo : .senior ipse, et testis passionum Christi {I Petr. v, 1).

vos, ne fortc sine causa laboraverim in vobis. Si Quae quidem et nos ad hurailitatem provocant, et
enira abrupte condemnare voluis?et, dixisset uti- supercilium decutiunt episcoporum, qui velut in

que Timeo vos : sitie cuusa enim laboravi in vobis. aliqua sublirai specula constituti, vix dignantur
Nunc autem videns eos zelum Dei habere, sed non videre mortales. et alloqui conservos suos. Discant
secundum scientiam [Rom. x, 2), nec penitus eorum ab Apostolo, 450 errantes et insipientcs Galatas
desperavit salutcm, qui pio fuerant errore decepti, fratres vocari. Discant post increpationem blanda
j^
nec rursiim irreprehensos reliquit, ne ct ipsis per- verba dicentis : Obsecro vos. Quod autem obsecrat,
servandi in errore, ct caeteris occasionem siraili- illud est, ut imitatores ejus sint, sicut ipse Christi

ter tribueret errandi. Timeo aulem vos, posuit, pro- (7 Cor. XI, 1) imo ut prtesentem locuin sequar,
:

eo quod est, tim^^o de vobis. Sine causa laborat nihil cst grande quod postulat ut quoraodo ipse :

magister, cum ipse provocat ad raajora discipu- propter de majori factus est minor, sic illi a
illos

loH, et ilii retro, laps' ad minora et humilia revol- minoribus ad majora conscendant. Niliit nje,inquit,
vuntur. lipsislis. Lredit discipulus mngistrum, si per negli-

(Vers. 12.) « Estote sicut et ego, quia ct ego si- gentiam suara pracceptaejuslaboreiuque disperdat.
cut vos. » Quod dicit tale est, quomodo ego vobis Non laeserant Galatae Apostolura, usque in prae-
infirmis sura factus infirmus {l Cor. ix, 22), et non senstempusEvangclium e.jus ac mandata servan-
potui loqui ut spiritualibus, sed quasi carnalibuset tes. Aut certe ita Quando vobis primum Evange-
:

parvulis in Christo {/ Cor, iii, 1, 2), et quia nec- lium annuntiavi ; et propter infirmitatem carnis
dura poteratis solido cibo vesci, 458 Evangelico vc9lra3, quia non poteratis sacraracnta suscipere
vos tantum lacle potavi, nolens in o^tate vos sem- ma.jora, praedicavi vobis quasi parvulis (/ Cor. m,
per inlantia3 permanere, sed paulatim ad adolescen- 2), ct meipsura infirmum esse simulavi, ut vos in-

liara et juventutem usque pcrduccre, ut solidura C firmos lucrifacorem (/ Cor. ix, nonne quasi
22) :

cibum possetis accipere (Hebr v, 12) : ita et vos angelum suscepistis me, quasi Christum Jesum
debetis esse sicut et ego sum, perfecliora videlicct {vcrs. li)?Cum igitur in nuUo me illo tempore
sapere, dimisso lactc, ad fortiorcs cibos, et ad pa- iajseritis \Al. iajsistis], et me vestri causa humilem
bula transire inajora. Hoc aulem loquitur quasi atque deieclum simiicra Dei Filio putavcritis: quo-
Salvatoris imilator, qui non rapinam arbitratus eat rnodo aii majora vds provocans l;edor a vobis, por-
se esse aqualera Deo, sed seraetipsura exinanivit dendo laborem meum, et dispensationem illara,
forraara servi acoipiens; et habitu inventus est ut qiia me parvuium esse simulavcram, irrito opcre
horao {Philipp. ii, 6, 7), ut nos dii fioremus ox ho- nunc lugetis*? Pcr inOrmitatem autem carnis non
minibus, non ultra raorereiuur scd consiirgon-
ot ; sua>, sed audientium, Galalis l^aulus annunliat:qui
tes '
Christo, aniici cjus diceremur et Iralros, et non polcrant carneni suli.jicerc verbo Doi.scd quasi

ut essct discipulup sicut magister, ct servus sicut carnei, niliil intclligcnlia' suscepcrc spiritualis.

doininus (MaUli. x, 2i). Potest autem et itaintci- Quodutevidcntius lial.l ponamus e.xoniplum. Per
ligi : Obsecro vos, inquit, fralrcs, ut Judaica obser- inlinnilatem carnia docet, qui dicit Si se non con- :

vationo conlcrapta, dicrura, inensium, teinporurn. tincnt,nubaut(l Cor. \n, 9). Et Mulier, si mor- :

alqueannorum, quajsunt umbric futuroruiii (//W'r. /u»i fuerit rir tjus, libcra est : cui vuU nubat,
D
X, 1). mo imitemini, qui sino (]ucrnla iii iege tantum in Domtno (Ibid. :W). Nequaquam vero per
versatus {Philipp. iii, 0), omnia arbitratus sum inlirmilalem carnis doccl. isla coinmomorans : So-

quasi purgamenta atque quisquilias, ut Christum Intus es vb uxore, noli iju.rrcrc u.rorcm {Ibid. 27).

lucrifacorem (Ibid. 8). Tui quippo ct cgo sicut vos Et ; Tcmpus cst tU ct (/«i Itabcttt «uvrw, sic sint
nunc eplis, cum eisdem obscrvationibus strictus quasi tton Itabctttcs {Ibid. 29). Alitt quippe prKcepta
tcncbar, ot Rcclosiam Christi, rjui.i ista luiu facc- ad spiritualcs.Hlia tlanlur ad carncos. Et alind est
ret, por.seqiions devaslabam. quod juxla impcrium, aliud quod juxta indulgon-
(Vcrr. 12, [[].) « Fratros, obsccro vos, nihil mo liam praH-ipilur.
laesistis. Scitis autem quia per infirmitatcm carnis iVcrs. 11.) • Et lcntalioncm vcstram. qua> crat

vcrius in uno Palatino oat, lugcnt

Itcrum Palalin. mss., sed restinjentcs
* : ot ' Fortasflo

paulo superius, conreiunjenles, pro simplici i(»(- (luod referas ad ipsummol Paulum.
surgentcs.f
407 S. EUSEBIl HIERONYMI 408
in carne mea, non nequo respuistis
sprevistis, :
A verba in principio valuisse demonslrat, ut angeli
sed sicut angelunv Dei exeepistis mc, sicut Chri- putarentur et Chrisli.
stum Jesum. » Obscurus locus^et 460 acrius atlen- (Vers. 15, 16.) « Ubi est ergo beatitudo vestra?
dendus. Ego quidem, ait, quasi parvulis vobis at- Testimonium enim perhibeo vobis ;
quia si fieri

que lactentibus per infirmitatem carnis vestraB jam potuisset, oculos vestros eruissetis et dedissetis
pridem evangelizavi, a minoribus incipiens, et (ut mihi. Ergo inimicus vobis factus sum veritatem
ita dicam) apud vos pene balbutiens. Qua; dispen- dicens vobis ? » Beatus est qui amhulat in virtutum
satio et praedicationis infirmse simulatio, mea qui- via, sed si ad virtutes usque pervenerit. Nec prodest
dem gubernatio erat ; sed vestra tentatio, an vobis a vitiis recessisse, nisi oplimacomprehendas. Quia
placerent, etmagna viderentur ea quae pro condi- non tam initia sunt in bonis stuiiis laudanda, quam
tione sui minora crant, et a me quasi humilia finis 2. Sicut enim in vinea multi usque ad prae-
promebantur. Quae quidem vos, non ut parva, sed lum uvae gradus sunt : et primum necesse est ut
ut magna capientes, in tantum admirati estis, ut vitis gemmet in pampinis spem promittat in fio-
me qui ea loquebar quasi angelum, et, ut plus di- ribus dehinc ut flore dccusso, futuri botri species
:

cam, quasi Dei Filium susciperetis. Ilcec ergo deformetur, paulatimque turgescens uva parturiat,
vestra tentatio, qua ego vos in carnali mei sermo- -n ut pressa torcularibus dulcia rausta desudet. Ita
nis annuntiatione tentabam, non fuit contempta, et in doctrina singuli beatitudinum sunt provectus
necvilis sed plus quamsestimabam,habuit digni-
; utaudiat quis verbum Dei, ut con-
{Alr profectus) :

tatis.Potest et locus iste ita edisseri quando veni : cipiat, ut animas ejus adolescat, et ad
in utero
ad vos, non veni in sermone sapientiae (/ Cor.u, 1), partum usque perveniat. Ut cum pepererit illum,
sed homo humilis atquecontemptus,nihiI magnum lacte enutriat, et per infantiam, pueritiam, adole-
deferens *, crucifixum. Cum igitur me videretis scentiam, juventutem, ad perfectum virum usque
in corpore infirmitatibus obnoxio constitutum, perducat. Cum ergo singuli, ut diximus, gradus,
regna coelestia pollicentem non irrisistis, nec aesti- juxta provectus suos habeant beatitudinem : si
matis dignum esse contemptu intelligebatis quippe : finis, et ut ita loquar, extrema manus operi de-
humilitatem carnis meae^et ipsius habitus vilitatem fuerit, totus labor irritus fiet; et dicetur : IJbi est

ad vestram tentationem fieri an videlicet con- : Quamvis, inquit, vos eo

ergo beatitudo vestral
temneretis eum, qui ab incredulis miserabilis pu- tempore quo Evangelium juxta carnem suscepe-
tabatur sed contra illum humilem, vilcm atque
; ratis, beatos dicerem quod in initiis fervebatis ta- :

contemptum, ita ut angeium, et plusquam angelum men nuncquianon video aedificio culmen impositum,
suscepistis. Aut certe suspicari possumus, Aposto- et pene nequaquam ^ jacta fundamina, cogor di-
lum eo tempus quo primum venit ad Galatas, ^ cere Qbi est ergo beatitudo vestra, qua vos bea- :

aegrotasse et aliqua corpusculi infirmitate deten-

; tos arbitrans ante laudabam ? Vere enim et ipse
tum, non cessasse tamen, nec vocem silentio re- fateor, quia sic me vobis humilia praedicantem vel
pressisse, quo minus cceptum Evangelium praedi- persecutionibus 452 conflictatum, in principio
caret. Nam tradunt eum gravissimum capitis dilexistis ut si fieri posset (hyperbolice autem :

dolorem saepe perpessum et hunc esse angelum : sunt accipienda quae loquitur) eruissetis vobis
Satanse, qui oppositus ei sit, ut eum colaphizaret oculos, et mihi, ut omnium vestrum luminibus
in carne, ne extolleretur (// Cor. xii, 7). Hkc in- plus cernerem, dedissetis. Optabatis quippe vos
firmitas, et languor hic corporis, apud eos quibus caecos esse per ineffabilem in me charitatem ut ;

annuntiabatur Evangelium, tentatio fuit an con- plus in meo corde Evangelii lumen oriretur, emo-
:

temnerent eum sublimia promittenlem, quem lan- lumentum meum vestris damnis crescere voleba-
guoribus corporis subjectum videbant, Nec non et tis et hoc illo tempore, quo vobis quasi parvulis :

illud dici potest, quod in principio adventus sui atquelactentibun, sive propter infirmitatem carnis
ad Galatas, contumelias, 461 et persecutiones, vestrae parva et humilia annuntiabam, sive pro-
et plagas corporis ab his qui contraibant Evange- pter meae carnis injurias, non dignus videbarfide. I
lio sustinuerit :ei hanc fuisse tentationem vel ma-
Q Nunc vero quia ab elementis et syllabis et lectione
ximam Galatis, Apostolum Christi cernentibus ver- puerili coepi vos ad majora studia provocare, ut
berari. Quod autem ait, sicut angelum, sicut libros teneatis in manibus, ut plena cruditionis,
Christum Jesum suscepistis me et angelo [Al. et sensuum verba discatis, recalcitratis, irascimini,
:

angelis] Christum esse ostendit majorem, quem se- gravis vobis vidctur esse perfectio doctrinarum :

cundum dispensationem corporis minorem Psal- et in tantum in alios mutati estis affectus, ut me
mista cantaverat, dicens Minorasti eum paulo : quem quasi angelum etChristum susceperatis, cui
minus ab angelis {Psal. viii, 6) ; et tantum sua volebatis oculos vestros tradere, nunc habeatis

' Addit dc suo

Marianus Victorius parliculam satis scnsu. Victorius de suo addit, nisi, id est,
nisi, i(l macjnum deferens, nisi crucifuxmn.
est, 7iihil nihil magnus deferens, nisi Cruciflxum.
Mss. codices legunt quod nos posuimus, Sensus - Nec male unus Palatinus, non tum initia sunt
iste esse videtur, nihil Piagnum prxier crucifixum nobis studii laudanda, quam, etc.
deferens ; vel nihil magnum, deferens crucifixum so-
"'
Penes Victorium, pene nequidgunm.
tum. Mart. — Ita et nostri mss. praeferunt, bono
409 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. II, CAP. IV. 4i0

inimicum ;
quia vobis plenam annuntio veritatem. A ffimulatione digni sunt, quam illos ipsos volunt
Eleganter autem sententiam terminavit, dicens : facere pejores, et retrorsum trahere ffimulatione

Ergo inimicus vobis faclus sum verilalem dicens pcrversa. Verbi gralia dictum sit : Christianus est
vobisf ut ostcnderetinitia praedicationis, non tam quispiam, legit Moysen et prophetas, scitoraniain
veritatem fuisse, quam umbram et imaginem veri- umbra et in imagine
popuio praecessisse scripta illi ;

tatis. Similis est huic illa sententia nobilis apud autem esse propter nos in quos fines saeculorum
Romanos poetaj (Terent. in And. i, i). decurrerunt (/ Cor. x, llj. Circumcisionem non
tam pragputii, quam aurium et cordis intelligit.
Obsequium amicos, veritas odium parit.
Resurrexit cum Christo ea : quaerit quae sursum
Sed vide quanlo hic melius quam ille; Apostolus sunt {Coloss. III, 1). Libcratus es ab onere et ser-

enim his quos slultos dixerat {Galat. iii, 3), quos vitute legis, ne tangas, ne gustes, ne contamines
parvulos appellarat {vers. 3), hanc sententiam tem- {Coloss. II, 21), imperantis : huic si quis Scriplu-
peravit, et specialem fecit : dum proprie ad per- rarum verbis voluerit persuadere, ut non per tro-
sonas Galatasque direxit. Ille veroet generalem, et pologiam, sed occidentem 464 litteram qua2 sunt
ita 86 apud omnes hahere denuntians, vehementer scripta (// Cor. iii, '
), suscipiat: ut in manifesto
erravit. Obsequium enim, quo putavit amicos fieri, g fiat Judajus, non in occulto {liom. ii, 28), aemula-
veritate dempta, non tara obsequiura est, quara tur eum non bene ; sed concito cursu ad majora
adulatio, et quas claudestinas magis
assentatio : gradientera retrahere festinat ; ut se potius aemu-
inimicitias, quamamicitias dici debere, perspicuum letur qui retrorsum vadit : aut certe eum multum
est. Simul autem et iliud considerandum, quod ultra non promovet*. I.oquitur itaque Galatis, qui
hodie quoque quandiu parvulis atque lactentibus, ab assertoribus legis inducti fuerant, ut eos
et his in quorum cordibus nun(|uam Christus ado- imitarentur, cum illi potius Galatas debuerint
lescit, nec proficit ' aetate et sapienlia, et gratia imitari. Quia naturale est, majorem de minori.
apud 468 homines {Luc. ii, 52), juxta
Deura et non minorem fieri de majore dicit Bonum :

litteram Scripturas explanamus, laudamur, suspi- xmulomini in bono, id est, nolite assertores Ju-
cimur, admirationi habemur. Cum autem paululum daicae observationis imitari, sed ea quae bona
cceperimus eos provocare, ut transeant ad majora, sunt, imilamini. Quomodo enim qui divitias, po-

de praeconibus nostris inimici fiant et malinl Ju- ; tentiam, dignilatem alicujus imilatur, non tam
daeos potius quara apostolos sequi, qui a Phari- bona, quam eaqua^ fugiendasunt, aemulatur; itaet
saeorum ' doctrina et traditionibus recedentes, ad vos econtrario, bonum aemulamini in bono magis :

ipsum Christum propitiatorium etperfeclionem legis quffirentes spiritualia quam carnalia ut non illi ;

ingressi sunt nec divinum sermonem accipere ^ vos Jud.neos, s?d vos illos Christianos cssc docea-
:

dignetur, qui Ecclesia; magistros jubet ad altiora tis. IIoc autem facite semper, ut perseveranti
dogmata scandere.eltotis viribus sublimare vocem, gradu, ad finem boni operis pervenire possitis.
ncc circumlatrantium strepitura pertimescere par- .Tl^mulabainini siquidera bonum in bono, prius cum
vulorura, dicentem {Al. dicens) : Super montem apud vos essem qui postquam a vobis recessi,
:

excelsum ascende, qui evangelizas Sion. Exalta in omnia quai tradideram pordidistis, de stalione
virtute vocem tuam, qui evangclixas Jerusalem. ccrta et lido purtu, rursum in altum unda rolabenle
Exalla, noli limere {Isa. xi, 9). sublracti. Nec mirum si, reccdente Apostolo, vaso
(Vers. 17, 18.) « ^Emulantur vos ' non bene : electionis {Act. ix, 15), et in quo Christus Uoini-
sed excludere vos volunt, ut illos aemulemini. Bo- nua loquobatur (// Cor. xiii, 3) Galatoc sunt nui-
num autem jemulamini in bono semper;et non tati cum ctiam nunc cernamus et in Ecclesiis
:

tantiim cum pracsens sum apud vos » /Emulantur idipsum fieri. Si (|uando enim doclor quis in Ec-
bcne, qui cum videant in aliquibus esso gruliarf, closia conliperit serinone ornatus ct vitii, qui au-
dona, virlutes, ipsi tales csac desiderunt, et litlem, dientes quusi slimulis quibusdam concitet ad vir-
vitamatquo industriam eorura per quae illa raerue- tutes, videinus omnem plcbom rirra cKMnosyDag,
runt, nituntur imitari, ut possint ca quoque quaj D jojunia, caslitutcui, susceplioncm pauperum, ee-
bona fflmulatione digna sunt, conscqui. Do quibus pulluras, et crelera Bimilia festinare, lervere,
et Apostolus ait: /Emulamini spiritualia magis : discurrerc. Cum autem illo reccsserit, paulalini
autem ui jnopheteiis (/ Cor. xiv, 1). Ac doinccps: omarccscorc, et subtraclo cibo. tonuari. pallerp,

Sic vt vos, quoniam cVmulaiores Ciiis s})iriiualiuin. langucsccro, ct inlcritnm spqui oinuium qua» prius
ad tVdificatiotietn Ecclc.^i.v qua^rite ui abutuhtts vigcbant. Quumobroin quiu luessis multa, opcrarii
{Ibid. 12). Et ilcrum : llaque, fratres, xmulamini aulem pauci [Malth. ix, 'M), precomur. Dominum
prophetarc, ei loqui linguis nolilc prohiliere {Ibid. messis, ut mittat opcrurios ad mctendum, qui spi-
'39). /Emulanlur autcm non bone, qui non tnm ras populi Christinni, quio stnnl in Kcclosia, fuluro
ipsi cupiunt csee moiioros, ut imilcntur co.s qui tritico pra'paral;i.', nuianl. ri«llipunt, cl in horrra

' Cum Victorio duo mss., nunquam Chnslus ^

In Palat. ms. a:mutantur vohis.
adolevit, nec pro^ecit. ' Idcm Victor., rcrtc ut nuliuvi ultra non pr<'-
* Apud Viotorium, ci cum n l'hris,rorum, elc. viovcat.
 ;

411 S. EUSEBII HIERONYMI 412

comportantes, nequaquam perirc patianlur. 465 A jacitur informe, utsulcis etfundoejusquasiquodam
Hoc de eo zelo et aemulatione perversa, de qua ct glutino adhajreat : de quo et propheta initii sui
alibi dictum est : Nolite xmulari in malignantibus recordalus, ait : Incompositum meum viderunt
(Psal. XXXVI, 1); et hic Mmulantur vos non bene.
: ociili tui {Psal. cxxxviii, 16) : deinde per novem
Invenimus autem et alium zelum, quo zelali sunt menses restricto sanguine, futurus homo coagula-
filii Jacob, Joseph fratrem suum {Gen. xxxvii, tur, corporatur, pascitur atque dislinguitur ut
11); :

et Maria et Aaron amicum Domini Moysen [Num. postquam in utero palpitarit, statuto tcmpore
XII, 2). Neque enim aut illi, aut hi, ut meliores fundatur in Iucem,et tantisdifficultatibus nascitur,
essent Joseph et Moyse, ad zelum sunt concilati quantis postea ne intereat, enutritur : itaet semen
;

quia dolebant illos esse meliores. Iste zelus vici- sermonis Christi cum in animam audientis inci-
nus invidias cst. Longum est, si velim omnia zeli derit, per gradus suos crescit, et, ut muita prster-
genera, boni seu mali de Scripturarum prajferre eam (possumus siquidem facile corporalem descri-
thesauro. Bonum zelum legimus Phinees {Num. ptionem transferre ad intelligentiam spiritualem),
XXV, 7), Eliae (/// Reg. xix, 10), Mathatiae (/ Mach. tandiu in ancipiti est, quandiu pariat quiconcepit.
II, 7), et apostoli Judae (sed non proditoris) qui ob Nec stalim finis industriae est edidisse, sed tunc
insignem zeli in se virtutem (Liic. ix, 34), etiam T» alterius laboris exordium est, ut lactentem infan-
zelotis nomen accepit [Act. i, 13). Malum autem, tiam sedulis nutrimentis et studiis,usqueadplenam
ut Cain in Abel {Gen. et CBeterorum in
i), alios. Et Christi perducat aetatem. Et quomodo in conjugio
zelum viri, de quo scriptum est Et : veyierit ei saepe viri semen in causaestne liberi procreentur,
spiritus %eli [Num. 14). Nisi forte medius hic
v, nonnunquam sterilis uxor seminanon tenet, et fre-
zelus est, et nec in bonam, nec in malam partem quenter neuter ad generandum aptus est, etecon-
accipi potest, sed interutrumque zelotypia potius trario uterque fecundus ita et in his qui verbum :

appellatur, Aliter Videntes hi qui ex circumci-

: Dei seminant, quadrifaria haec divisio custoditur,
sione erant Galatas ex gentibus, Spiritus sancti ut impleat quidem suum doctor officium, sed sit
abundare virtutibus, se vero nonlinguis loqui, non sterilis auditor ; vel auditor bonae indolis sit, sed
dona habere curationum non gratiam prophetise, : per imperitiam doctoria, verbi semen intereat
cupiebant eos zeli stimulis incitati, ad legis onera aut certe tam vecors sit qui docetur, quam ille est
transducere, ut inciperent et illi sui similes fieri. qui prsecipit ; raroque contingit, ut magister
(Vers. 19). « Filioli mei quos iterum parturio, et discipulus sibi consentiant, scilicet ut tantum
donec formetur Christus in vobis. » Quantis dif- iste doceat, quantum ille possit haurire ; vel tan-
ficultatibus et dolore fetus promantur ex utero, tum suscipere doctus, quantum doctor ingerere.
maledictio prima declarat dicens : In tristitia paries C At nunc omnes judices sumus. Nescimus quolus
filios [Gen. iii, 16) Volens igitur Paulus ostendere Psalmus sit, quae pars prophetiae, quod legis capi-
magistrorum pro discipulis sollicitudinem, quos tulum, et loquendi facilitate interpretamur auda-
patiantur affectus, ne sectatores sui excidant a cter, quod nequaquam intelligimus. Non ad nos
salute, ait : Filioli mei quos iterum parturio. Qui pertinet, populo ut ad
ut Christus formetur in :

enim in alio loco quasi pater dixerat : Si decem domum suam unusquisque rediens habeat semen
millia psedagogorum habeatis in Christo, sed non verbi Dei, quod cum conceperit, possit dicere cum
multos patres (/ Cor. iv, 15), jam non quasi pater, 467 propheta A timore tuo, Domine, concepimus
:

sed ut mater loquitur in Christo, ut utriusque et peperimus ^, fitios salvationis tux fecimus super
anxietatem, et pietatem in se parentis agnoscant. terram {Isa. xxvi, 47), 18). Tales in apostolos trans-
Male quid et Moyscs de populo loqucbatur Nu7i- : eunt, et a Salvatore merentur. {Al. merebantur)
qiiid ego in utero accepi omnem populum istum audire : Quicwique fecerit voluntatem Patris mei, j,

{Num. XI, 12) ? Quis, putas, nostrum ita de disci- ipse est frater meus, et soror, et mater (Matth.
|
pulorum anxius est salute, ut non paucis horis, XII, 50) : diversitate profectuum, in diversis no-
aut ut multum biduo triduove, sed toto vitai suae rainibus ostensa (Al. Formatur quo-
ostendente.)
tempore torqueatur, 466
donec Christus forme- J)
que Christus in corde credentium, cum omnia
tur in eis? Exemplum
mulieris quod assum- fet<E illis sacramenta panduntur, et ea quae obscura
psit, concipientis et fornfiantis in se semina, dili- videbantur, perspicua fiunt. Sed et illud est in-
genter tenendum, ut possimus intelligere quod tuendum, quod qui per peccatum » quodammodo -
dicitur. Natura non erubescenda, sed veneranda homo esse desierat, per pcenitentiam concipitur a 1
est K Sicut enim in vulvam mulieris primum semen magistro, et rursum in eo Christi formatio repro-

Atque adeo immerito culpas datum Hieronymo,

* ^ Pro hoc uno verbo, et peperimus, integrius pe-
quod lubricis turpibupque uteretur in disserendo nes Victorium, parturivimus et peperimus spiritum:
exemplis. Satis apposite S. Augustin. lib. xiv de in Vulgata, et quasi parturivimus, et peperimus spi-
Civit, Dei cap. 23 » Quisquis ad has litteras impu-
: 7'itum ; aed et in Graeco additur, y-al d)8tvr5<jap.€v
dicus accedit.culpam rcfugiat, non naturam facta : y.xl eT£y.0(Ji£v 7:v£U[jLa.
denotet suae turpidinis, non verba nostra3 neces- 3 Palatinus ras., quod qui peccator quodammodo
silatis in quibus mihi facile pudicus lector vel au- esse desie7'al, et Rabanus tantum voculam homo
ditor ignoscet. » preetermifctit»
413 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. II, CAP. IV. 414

mittitur. Hoc adversum Novatianos, qui nolunt \ vere, et austeriori curatione sanetur; ita et ego
reformari eos quos semel peccata contriverint. quia coufundor in vobis, et ignorantia huc atque
(Vers. 20.) « Vellem autem esse apud vos modo, illuc distrahor, vellera litterarum vocem praesens
et mutare vocem meam, quoniam confundor in de mco ore proferre, ut vos solito scverior ipse
vobis. » Scriptura divina a;dificat et lecta ; sed corriperem : quoniam cpistola non potest vocem
multo plus prodest, si de litteris vertatur in vocem, objurganlis exprimer-j ; non valct irasccntis reso-
ut qui per Epistolam docuerat, praesens instruat nare clamorem, et dolorcm pectoris apicibus ex-
audientes. Magnam siquidem vim habet vox viva : plicare. Potest autem et simplicius intelligi Blan- :

vox de auctoris sui ore resonans, quae ea pronun- dis apud vos modo verbis usus sum, dicens Fra- :

tiatione profertur atque distinguitur, qua in homi- trc, obsecro vos [vcrs. 12). Et : Filioli mci, quos
nis sui corde generata est. Sciens itaque Aposto- iierum parturio donec Chrisius formetur in vobis

lusmajorem vim habcre sermonem qui ad prae- [vers. 19) scd ego blandus et lenis, qui ad vos
:

sentesfiat, cupit vocem epistolicam, vocem litteris quasi paterlocutus sum, pro ea charitate qua filios
comprehensam, in praesentiam commutare et '
: meos perire' non patior et errare perpetuo, vsllem
quia hoc magis expediebat his qui in errore fue- nunc praesens esse si confessionis me vincula non
rant depravali, vivo eos ad veritatem retrahere -0 arctarent, et blandam vocem in objurgantis verba
sermone. Hoc autem ideo, quia confundebatur [Al. mutarc. Nec levitatis est si nunc 469 blandiar,
confundatur] in illis quod quidcm Gr.Tce magis
;
nunc irascar; impellit me charitas, impellit me
proprie dicitur. 'AT:opoup.a'. enim non tam confu- dolor, divcrsis affectibus loqui. Nescio enim in
sionem, quae apud illos al<j)rjvr, sive a^jy/^ja'.:: ap- quae primum verba prorumpam, et quo vos debeam
pellatur, quam indigentiam et inopiam sonat. Sen- sanarc medicamine, quia conlundor in vobis,
sus itaque iste eslVellem apud vos nunc adesse
: (Vers, 21.) « Dicite mihi qui sub legevultis esse,
et littcrarum vocem pracsens ipsc profcrre, quia legem non audistis ? »_Nolandum legem hic dictam
indigeo in vobis. Non quippe habea fructus quo» esse Geneseos historiam, non ut vulgo aestimant,
solent de discipulis habere doclores : et sine causa quae facienda sint, quaeve vitanda, sed totum quod
semen jactum estdoctrinarum, cum penitus in vo- de Abraham et ejusuxoribusliberisque contextitur
bis patiar egestatem : ita ul in Jeremiae possint legem appellatam. Legimus et inalio Ioco,propbe-
vocem prorumpere: Non profui, neque profuil mihi tas quoquG legem vocari [Joaii. vi, 45), Audit er-
quisquam [Jerem. xv, 10). Potest et aliter locus iste go lcgom, qui juxta Paulum non supcrficiem, sed
interpretari : 468 Paulus apostolus qui factus medulllam cjus introspicit. Non audit legem, qui
fue.^at Judaeis Judaius, ut Judaeos lucrifaceret et similis Galatarum, exteriorem tanlum corticcm se-

his qui erant sub lege, quasi ipse esset sub lege C quitur,
et infirmis infirmus,utinlirmos lucrifaceret (7 Cor. (Vers. 22, 23,) « Scriptum est eaim,quoniam Abra-
IX, 20, 21, 22) ;
eorum quos salvare
pro qualitale ham duos filios habuit, unum deancililla (G^n, xvi,

cupiebat, mutabat vocem suam, et in histrionum si- 5) et unum de libera [Gcn. xxi, 2). Sed qui dc an-
militudinem (faotus siquidcm est theatrum mun- cilla, secundum carnem natus est^quiautem de
do, et angclis, et hominibus (/ Cor. iv, 9j habitum libcra.per ro[)romissioncm. »Niniac diflicultalis cst
in diversas figuras vertebat et voces. Non quod id domonstrare, Isaac tantum,qui de Sara natus est,
esset, quod se esse simulabat ; sed quod in tantum fuisse dc ropromissione generatum, et non otiam
viderctur essc quod casteris proderat. Ccrnit Galatas Ismael, qui de Agar ancilla est ortus jKgyptia.
alia indigerc doctrina.aliaviadebcresalvari, nou illa ScripLura quippc rcfort, quod cuin, porsoqucnlc
qua primum ad Chrisli fidcm fucrant de gentilitule Sura, .\gar fcta fugissct, ot venisset ad eam aii-
transducti : et compcliitur diccrc : Vcllem nunc cssc golus ii) dcserlo, moneretnue ul subjiccrclur do-
apud mularc vocem meum, quoniam confun-
vos, et mina3 poteslali [Gen. xvi, 9), idem ipso angehia
'«.

dor ' in vobis. Non, inquit, video me prodossc, si eliam hasc locutus sit Multiplicans mullipUcabo
:

ea loquar quae prius locutus sum, proptor quod srmen iuum, ct non numerabitur pr:v mulliludinc
ignorans quid ugam, ct in divorsa distractus, lacc- (//'/(/. 10. Et postoa de Ismaol iqujc uliquc ro-
j)
ror, confimdor alque dilanior. Et (luomodo mcdici proiuissionis vciba nomo dubilarit) : hle crit rusti-

cum vim artis suoj in primo vidcrint non valore ranus homv, manus rjus supcr onincs, ct nutnus
medicamine,^ Iranseunt ad aliud, et landiu expe- omnium supcr cum, ct c^ntra furirm omtnum frn-
riunlur quid prosit c pluribus, doncc pcrveniunt tru)n suorunt habitabit [Cen. xii). Sed rcspondori
ad curationem ul quod pcr molliticm alicujus cia-
: potost, minoris auctorilatis ciise repromissioncm
plastri nciiuaquam sanari valuit, morduciori pul- angoli, quam ipsius Dei. Sicul cnim slolla, orto

' Gorruptus bic locus est in antea oditis, qui !e< apostoliratn, vorrm liltcris cd.v./irtf/iniwm in prX'
gunt in luinc modum: Cnpif voccm suam aposloli- srntia rotntnuiurr. Kl paulo pual, vivos cos ad rt>
cam Ittirris romnrrhcnsam j)ru-sniliiiiit roDttiiu-
i)t. rilnlrm rrlrahcrr srrmonrs.
iarc. Uogius codcx ms. logit cont!Oi|uontcr, vivo cos ' Duo verba, qiu)niam confundor, Victor, hic la-
(ui vcritatetn rrlrahcro sennonc roiiarclur. MAnr. — cot,
l''erc cum olim cditis Cislcrcicna in»,, cupU vQccm ' Idcm Viclorius, quo vos periro, elc.
415 S. EUSEBII HIERONYMI 416

sole, non rutilat: ita et angeli verba ad compara- A fneo,verediscipulimeieritis,etcognoscetisveri(atem.

tionem repromissionis Dei obscurari, et evanescere, et veritas liberos faciet vos (Joan. viii, 31, 32). Unde
et pro nihiio computari. Videtur quidem hajc re- et ilii ignorantes mysticum esse quod dicebatur,
sponsio aliquid habere momenti sed statim se- ;
aiunt: Semen Abrahx sumus, et nemini unquam ser-

quentis Scripturae auctoritate conteritur. Scriptum vivimus quomodo tu dicis, liberi ei'itis ? Respondit
;

est enim : Abraham aulem dixil ad Deum : hmael cis Jesus : Amen, armn dico vobis, quia omnis qui
iste vivat in conspectu tuo {Ibid) xvii, 18) : et Deus facitpeccatum, servus est peccali. Servus uutem non
respondit ad eum ita : Ecce Sara uxor tua pariet manet in domo in seternum, filius autem manet in
tibi (ilium, et vocabis nomen ejus Isaac, et statuam xternum {Ibid. 33 35). Si servi sumus peccati,
testamenlum meuni ad eum in testamentum wier- Agar nos generavit yEgyptia si non regaat pec- ;

num, semini cjus post eum-De Ismael autem : 470

et catum in nostro mortali corpore {l\om. vi, 12), vere
Ecce exaudivi te, el ecce benedixi eum, et augebo Dei filii sumus.
eum, et muUiplicabo illuni vehementer. Duodecim (Vers. 24.) « Quae sunt per allegoriam ' dicta. »
gentes generabit, et dabo eum in gentem magnam., Allegoria proprie de arte grammatica est, et quo
testamentum autem meum statuam ad Isaac, quem a metaphora, vel caeteris tropis difTerat, in scholis
generabit tibi Sara in tempore anno venturo parvuli discimus. Aliud praetendit in verbis, aliud
islo, g
Ex quibus evidensest ipsius quoque
(Ibid. 18, 20). significat in sensu, Pleni suntoratorum {sup. alle-
sermonibus Dei, Ismael secundum repromissionem poetarum libri. Scriptura quoque divina,
g(iriis), et

esse generatum. Sed et hoc ita solvitur, reprorais- per hanc non modica ex parte contexta est. Quod
sionem proprie in testamenti datione compleri, et inlelligens Paulus apostolus (quippe qui et saecu-
aliud esse benedicere, augere, multiplicare vehe- lares litteras aliqua ex parte cpntigerat) ipsoverbo
menter, quod in Ismael scriptum est aliud haere- :
figuras usus est, apud suos
ut allegoriam, sicut
dem fecere per testamentum, quod de Isaac dici- dicitur, appellaret quo scilicet sensu magis loci
:

tur Statuam testamentum meum ad eum, in

:
hujus Grffici sermonis abusionem monstraret. Scis-
testamentum stiternum, el semini ejus posl eum [Ibid. se autem Paulum, licet non ad perfectum *, littcras

19) ; Et in consequentibus :Testamentum autem saeculares, ipsius verba testantur Dixit quidam :

meum staluam ad Isaac, quem pariet tibi Sara ex eis, proprius eorum propheta : Cretenses semper
ilbid. 21). Et quomodo aliud sunt dona, aliud sub- mendaces, malse bestiae, ventres pigri (Tit. i, 12).

stantia : aliud legata, aliud hasreditas (legimus Uic versus heroicus Epimenidis poetse est, cujus
enim filiis concubinarum Abrahce dona tradita : fi- et Plato, et casteri scriptores veteres recordantur,
lio autem Saras totius substantiae haereditatem Areopago sa- re- Apud Athenienses quoque cum in

lictam);itaaliud esse, ut diximus, benedictionem ^ tisfaceret, haec addidit Sicut et quidam de vobis :

atque legata, aliud testamentum. Sed et hoc dici poetae dixerunt : Ipsius enim et genus sumus {Act.

potest de Ismaele, post conceptum ejus, vel ange- XVII, 28). Hoc hemistichium fertur in Arato, qui

lum,veIDeum, locutum.De Isaac vero antequamin de coelo stellisque conscripsit. Necnon et illud :

Sarae utero conciperetur, Deum fuisse pollicitum. Corrumpunt bonos moros confabulationes pessimse
H<ec interim quantum ingenii nostri mediocritas {I Cor. XV, 33); trimeter iambicus de comcedia,

patitur dicta sint. Caeterum si quis potest majus ali- sumptus est Menandri. Ex quibus et aliis, evidens
quid invenire, quomodo Ismael qui de ancilla natus est Paulum non ignorasse litteras saeculares, et

est non sit repromissionis, filius, sed Isaac qui de quam hic allegoriam dixit, alibi vocasse intel-

libera : ille potius audiendus est. Et si quid, inquit ligentiam spiritualem. Ut ibi Scimus enim quod
:

Apostolus, aliter sentitis, et hoc vobis Deus revela- lex spiritualis est (Rom. vii, 14), pro eo quod est,

vit (Philipp. III. 15). Nunc breviter ad altiora ten- allegoria, sive allegorice figurata. Et alibi : Om-
dendum est, ut dicamus unumquemque nostrum nes eanidem spiritualem 472 comederunt escam,
primum, non juxta repromissionem nasci, quamdiu et eumdem spirilualf^m biberunt potum. Bibebant
Scripturarum verbis simplicibus instruitur, et Ju autem de spirituali sequenti eos petra, petra autem
daicis adhuc expositionibus delectatur; quando D ^''«^ Christus {I Cor. x, 3, 4). Manna hic, et subiti

vero ad sublimiora transcenderit, et legem intel- fontis eruptio, et petra ipsa quae sequitur, quod
lexerit spiritualem, tunc eum de repromissione allegorice accipienda sint, nemo est qui dubitet.
generari : et, ut apertius loquar, quotidie eos qui Scio quid econlrario possit opponi : Fratres, si

faciunt opera Abrahae, de Abraham nasci. Verum praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto : vos

illosqui habent spiritum servitutis iterum in timore, spirituales instruite istiusmodi in spiritu mansue-
ex ancilia generari ^gyptia eos autem qui spi- ;
tudinis {Galat. vi, 1). Et in alio loco ; Spiritualis

ritum adoptionis acceperint. ex Sara libera (Rom. autem dijudicat omnia : ipse autem a nuUo dijudi-

VIII, 15) qua libertate a Christo donati sumus.

: catur {I Cor. ii, 15) : quod scilicet aliud quam
Loquitur Dominus ad Judaeos, qui adhuc ancillae supra diximus, verbum spirituale sonet. Sed nos
filii esse malebant: 471 Si manseritis in sermone spiritualem, quia omnia judicet, et ipse a nemine

In ms. Palatino et penes Victorium. 2 Confer Epist. 120, ad Hedibiam, qusst. 11, et
1
Qux qui'
dem sunt aUegorica. qu8e ibi adnotamus.
417 GOMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. II, GAP. IV. 418
eum virum dicimus, qui universa Scri-
dijudicetur, A non soluin de his qui in Ecclesia sunt, pro diver-
plurarum sacramenta cognoscens, sublimiter ea sitate (ut supra diximus) intellectuum, alios ser-
intelligat et Christum in divinis libris videns,
: vos, alios liberos arbitremur sed etiam de uno :

nihil in eis Judaicae traditionis admittat. eodemque homine quandiu sequitur historiam,
(Vers. 25, 26.) enim sunt duo testamcn-
« Heec ancillae eum cssc filium : cum autcm aperiente
ta, unum quidem monte Sina, in servitutem ge-
a Jesu Scripturas, incensum fuerit cor ejus, et in
ncrans, quae est Agar. Sina enim mona est in Ara- fractione panis inspexerit eum quem antea non
bia, qui conterminus cst ei, qua; nunc est in Jeru- videbat [Liic. xxiv, 27 seqq.) tuno et ipsum :

salem, et servit cum filiis suis. Illa autem quae Sarje filium nominari.
Marcion et Manichaeus
sursum est Jerusalem, libera est, qua^ est mater hunc locum in quo dixit Apostolus Qu,t quidem :

omnium nostrum. » Pene cunctorum super hoc sunt allegorica (vers. 24), et caetera quae sequuntur,
loco ista est explanatio, ut Agar ancillam, inter- de codice suotollere noluerunt, putantes adversum
pretentur in lege, et in populo Judaeorum Saram : nos relinqui : quod scilicet lex aliter sit intelli-
autem liberam, in Ecclesia, quae de gentibus con- genda, quam sfcripta est : cum utiquc etiamsi al-
gregata est, quae mater sanctorum sit, Paulo di- legorice (quod nos quoque fatemur, et Paulus do-
cente : Qux est mater omnium no4rum. ilaec diu
p cet) accipienda sit, non pro voluntate legentis, et
non peperit, antequam Christus de Virgine nasce- pro scribentis auctoritate sic condita sit : et eo
retur, et sterilis fuit mundi Isaac : necdum risu ipso, quod contra nos servarc visi sunt, conte-
de electo patre cum voce sublimium dogmatum rantur quod Moyses creatoris Dei servus, spiri-
:

resonante siquidem et Abraham in nostra lingua,

: tualia scripserit Apostolo quoque eorum idip-
'',

pafer eleclus cum sonilu refertur ^ Agar autem suin docente, quem ipsi altcrius Chrisli, 414 et
qua; interpretatur -napoixia, id est incolatus, sive melioris Dei asserunt praedicatoreni.
peregrinalio, sive mora, generat Ismael, qui tan- (Vers. 27.) « Scriptum est enim : laetare, steri-
tum audiat Dei praecepta, nec faciat hominem ru- lis, quac non paris : erumpe et clama, quae non
sticum, sanguinarium, deserta sectantem : qui uni- parturis : quia multi filii desertae magis quam
versis fratribus suis de libera procreatis inimicus ejus quae habet virum. » {Isa. Liv, 1). Virum ha-
sit, et adversa eis fronte resistat. Nec mirum vetus buit synagogu legem : et juxta Annae quoquc pro-
Testamentum, quod in montc Sina, qui est in phetiam, fctosa quondam in libcris fuit I Rcij. i,

Arabia, et conflnis est ei, quae nunc 473 est Jeru- 20). Sterilis vero Ecclesia, sinc viro Christo, sine
salcm, constitutum est atquc conscriptum, non sermonis alloquio, diu jacuit in deserto.
ullo sponsi
esse perpetuum cum
perpetua pos-
: et incolatus a Sed postquam accepit illa librum repudii in manua
sessione diversus sit, et Sina montis nomen ten- ^ suas, et omnia ornamenta viri in idoli vertit orna-
talionem sonet et Arabia significet occasum
: et : mentum tunc maritus, priore cingulo putrescente,
:

econtrario quce Jerusalem, qufc estsursum est alium lumbis suis balthcum, aliud dc gentibus
libera materque sanctorum, demonstret hanc Je- lumbare contexuit Uerem. xiii 7) qu.-e statim :

rusalem, quaj in praesenti est, dcorsum esse, el in ut cst viro juncta, concepit et peperit. Et in Isaac
humili* infimoque dcmersam. Sunt qui duo Tes- cxclamat Dominus pcr prophelam : Si esl gens
tamenta et aiiter intclligant ut Scripturam divi- : nata simul quando una die in Acti-
{Isa. xli, 4) :

nam, tam vctcrcm (]uam novani, juxta diversita- bus apostolorum Iria millia ct quinquo millia hc-
tem sensus eorumquo scntcntiaffi i\m lcgunt, aut minum crodidprunt (.1(7. ii, 'ri 4^. Nec pulo ;

ancillam interpretcntur, aut libcram, et eos, qui necesso essc, ut de multiludine Chriastiana, et de
adhuc spiritum timoris habeant
litteraj serviant, ct Jud;uorum paucilato dicamus, cum in lolo mundo
in servitulem, de Agar /Egyptia velint essc gene- crucis vexilla rosplendcant ; et vix rarus atquo
ratos : cos autcm qui ad supcriora conscendant, notabilis in urbibus Judajus appareat.
et allcgorice velint sentirc qua' scripta sunl, filios (Vors. 28.) « Nos autcm, fratros, secundum Isaac
esse Sarac, qua) in linpua noslra ipyojja, id est proiiiissionis lilii sumus. » Apostolum ot similes
princeps, interprctatur, gcnere fcminino. Kl hoc ob J) ei
secundum Isaac proinissionis cssc lilins, nulla
illam necoBsilalem so asacrunt (/1/. asserat) usur- inlclligenlia' diflicultas cst.Sed quiaOrigcnes, huno
pare quia iniquum sit Moysen, ct cunctos pro-
: locum cdissorens, ila Apostoli posuit c.xcmplum :

phetaa dc ancilla, quoslibcl vcro gentilium do li- Vos aulcm, Irutrcs, sccundum Isaac promissionts
bera intolligere procreatos. llndc molius esse, ut filii cstis, (|U.orilur (lunmodo (lalata?, quos slul-

Sic nempo, quod Martian.ous notat, inlcrpre-

' ol ,";. quod idoin ost atquc ~*T."I, ol turhas, popu-
tntus est Philo 'Aop:ta;i, r.^-r^p exXEx-ro; t^/oj;,
: goiuis ingonlis numcri, sonat.
los, ijcntcs, id(jiio
Abraliam, pater etectus soui : salis violonlor, (|uasi ' .Miniis ooh.rrontor antoa, infirnwquc, pro ni/i-
tribus liisce vcrbis conslarct, ^n, pnlcr, ">n2, clcc- mo, quod pnolorunt mss. In uno autom Palalino
(us, iT2n, sonitut. Juin noc prol)ari llioiunynio scjunctis verbis bono a?quo sensu lcgitur, tn fimo-
liquet, qui ciim suo sonsu iinnicn islud oxposiiit, que.
optimo omiiium cx ipso sacri toxliis inilioio, Gon. ' Scilicol librn, qui Apostotits inscribitur juxla
XVII, 5, inlorprolatus ost, patrcm inullitudinis gcn- M.ircionis roconsionoin. Hecolo suporius Psalm.
tium, ex Hobrieis vocibus, 2n, patcr. 2^, muttiludo, xxxiv [cot. yd3).
4t9 S. EUSEBII HIERONYMI 4i0
tos appellarat, et incccpisse dixerat spiritu, carne X videbimus mulLo majores persecutiones, quas nos
Jinirc {Galat. ni, 3),nunc secundum Isaac (ilios etiam Historia^ docent, a Judajis in Christianos
repromissionis vocet? Dicimus itaque Apostoluni quam a gentibus concitatas. Miramur de Judaeis ?
idflo eos appellare secundum Isaac filios repromis- llodie quoque hi qui in Christo * parvuli sunt,
sionis, quia non penitus corum desperet salutem, (/ Cor. iii, 1), 476 et vivunt carnaliter {Galat. v,

et rursum eos ad spiritum quo cceperant aestimet 16). persequuntur eos qui ex aqua et spiritu nati
reversuros, fiantque filii liberoe. Qui si carne fue- sunt {Joan. iii, 5), et cum Ghristo resurgentes, ea
rint consummati, filii sunt ancilla^. quaerunt quae sursum sunt, non deorsum (Coloss.
quomodo tunc qui secun-
(Vers. 29-31.) « Sed 1). Faciant quod volunt
iii, cum Ismaele perse- :

dum carnem natus fuerat, persequebatur eum qui quantur Isaac ejicientur foras cum ancilla matre
:

secundum spiritum ita et nunc. Sed quid dicit

: ^gyptia nec accipient hsreditatem, quam solus
:

Scriptura ? Ejice ancillam et filium ejus : non qui de repromissione natus est, consequetur. Ele-
enim haeres erit filius ancilla; cum filio meo I^^aac. ganter autem et illud, quod is qui secundum car-
Itaque, fratres, non sumus ancillse filii, sed libercB. nem natus est, persequitur spiritualem. Nunquam
Qua libertate Christus nos liberavit. » Non puto enim spiritualis persequitur carnalem ; sed igno-
invenire non posse ubi Ismael persecutus JiTS
P scit ei quasi rusticano fratri : scit eum posse pro-
fuerit Isaac sed tantum illud, quod cum filius
: ficere per tempus. Et si quando yEgyptiae filium
.^gyptiae, qui major natu erat, luderet cum Isaac, viderit irascentem, recordatur unius patris, qui
indignata sit Sara, et dixerit ad Abraham : Ejice lucem, boves crearit ^ et culicem : et in magna
ancillam et filium ejiis : non enim hui/editabil frlius ('omo, non solum esse vasa aurea et argentea, sed
ancillx cum filio meo Isaac (Gen. xxi, 22). Et uti- lignea et fictilia (// Tim. 11, 20). Itaque cum apo-
que simplex lusus inter infantes, expulsione et stolo Paulo dicamus : Non sumus ancillx filii, sed
abdicatione indignus est. Verum Apostolus quasi liberae ; et renovati in Ghristo, audiamus verba
Hebrseus ex Hebroeis, et ad pedes magistri Gama- Domini ad Judseos loquentis Si manseritis in ser- :

lielis edoctus {Act. xxii, 3) : qui quondam furen- mone meo, cognoscetis veritatem, et veritas liberabit
tes adversus Dominum
eum) Phariseos conci-
(Al. vos {Joan. viii, 31, 32). Hac libertate et Apostolus
lio refrenaret, ex verbis Sarai
dicentis Non enim liberatus aiebat Cum enim sim liber ex omnibus
: :

hxredilabit filius ancillgs cum filio meo Isaac, in- (/ Cor. IX, 19). Qui facit peccatum, servus peccati
tellexit lusum illum simplicem non fuisse. Sed est {Joan. viii, 34). Ille quia se ab omnibus vitiis
quia forsitan Ismael quasi major natu, et eo tem- liberum, ab omni concupiscentia et errore sciebat
pore circumcisus quo jam poterat intelligere et alienum, recte in Ghristi libertate gaudebat di-
sentire quod passus est, sibi primogenita vindica- C cens Non sumxis ancillse filii, sed libersc : gua :

bat, Scriptura jurgium parvulorum, lusum voca- libertate Chrisius nos liberavit.
vit. Unde et Sara hsc verba non sustinens, et con- (Gap. V. Vers. 1.) « State, et nolite iterum jugo —
suetudinem sibi primogenita vindicantis ancillse servitutis contineri. » Et ex hocostenditur, quia non
filii a parva aetate non patiens, erupit in vocem slet qui jugo inhaereat servitutis. Et quia is qui a :

Ejice ancillam cum filio suo : non enim hseredila- Ghristo libertate donatus est,tandiu fuerit sub jugo,
bit filius ancillai cum filio meo Isaac. Quod cum quandiu spiritum servitutis habuerit in timore
durum visum fuisset Abrahce (semper enim primo- {Rom. VIII. 15), et Legis initia sit secutus. Quod
genitis majora debentur) non solum Ismaelem autem ait,5faie, firmam et stabilem in Christo hor-
priorem esse desinere, sed ne aequalem quidem tatur fidem, ut Ecclesiae Galatiae fixo in Salvatore
cum minore fratre accipere portionem Deus qui permaneant pede. De quo et in alio loco justus loqui-
:

liberam intus esse, et foras expelli volebat ancil- tur : Slatuit super petram pedes meos {Psal. xxxix,
lam, Sarffi verba conOrmat, et loquitur ad Abra- 3), pro quod est, super Christum
eo ne scilicet :

ham : JVon durum sit coram te de puero et ancilla. circumferantur omni vento doctrinae et in diversa
Omnia gu3S dixerit (Al. dixit) tibi Sara, axidi vocem rapiantur {Ephes. iv, 14). Unde et ad stantes dici-
ejus quoniam in
: Isaac vocabitur tibi semen {Gen. n tur : Et qui stat, videat ne cadat {1 Cor. x, 12). Et
XXI, 12). Sicut ergo tunc major frater Ismael la- in alio loco : State, virililer agite, confortamini
ctentem adhuc et parvulum persequebatur Isaac, {Ibid. XVI, 13), ut stent cum eo, quem Stephanus
sibi circumcisionis praerogativam, sibi primogenita a dextris Patris stantem vidit in martyrio perse-
vindicans nunc secundum carnem Israel
; ita et verans {Act. vii, 55), 47 7 et qui locutus est ad
{Al. Ismael), adversum minorem fratrem de gen- Moysen : Tu vero sta mecum {Exod. xxxiv, 2).
tibus populum Ghristianum sustollitur, inflatur, Jugum autem servitutis, Legem vocat duram, diffi-
erigitur. Consideremus insaniam Judaeorum, qui et cilem, laboriosam, quae die ac nocte cultores suos
Dominum interlecerunt, et prophetas, et apostolos gravi opere consumit. Sicut et Petrus in Actibus
persecuti sunt, et adversantur voluntati Dei : et apostolorum : Quid tenlatis, inquit, imponere jugim

' Unus Palatinus sub

asserentis nota Miramur : nino autem in vocula lucem edidit pariter ac. mss.
de Judaeis hcdie, quia qui in Chrislo, etc. peccant.
* Idem ms., qui luce boves
crearit, et, etc. Om-
 :

421 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. II CAP. V. 422

grave super collum fratrum, quod neque nos, ncque A plitts Jwlxo : aul qux ulilitas circumcuionisl Mul-
patres nostri, portare potuerunt {Acl. xv, 10)? Quorl tum per omnem modum. Primum quidem, quia cre-
autern apposuit nnliLe iterum, non quo prius Legem dila sunt illis eloquia Dei (Rom. iii, I, 2, 3;. Si enim
Galalso custodierint ; sed quo ct idololatriae jugum his qui circumcisi fuerint Christiis nihil prodest
grave, quo /Egyptiorum populus oppressus, ad
sit, quoraodo Legem custoJientibus prodest circumci-
instar plumbi in Rubrum mare mersus est {F.xod. sio? Quod quidem hac rcsponsione solvetur, ut
XV, 10.) Juxla quem sensum et supra dixerat Quo- : dicamug {Al. dicatur), Epistolam quaj ad Romanos
niodo convertimini iterum ad infirma, et egena cle- scripta est, ad cos e.sse dictatam, qui ex Judeeis
menta; quibus rursum servire vidtis, dies observanles, gentibusque crediderunt et hoc egisso Paulum,
:

et menses, et tempora, et annos {Galat. w, 9, 10)? ut {./!. ne) neutcr popuJus ofFenderctur quo sci- :

Galatae enim qui aJ Pauli apostoli praedicationem, licet suum ulraquc plebs privilegium possideret : ut
idolis derelictis, statim ad Evangelii conscenderant ncc gentiles circumcidcrentur, nec circumcisi ad-
gratiam, non revertebahtur ad legis Judaiese servi- ducerent prajputium. Ad Galatas autem scribens
tutem, quam nunquam prius cognoverant sed : alio usus sit argumento. Non enim erant ex circum-
volentes observare tempora, circumcidi carne, et cisione, sed ex gentibus qui crediderant. Nec po-
hostias ofFerre corporeas, quodammodo in eosdem ^ terat eis prodcsse circumcisio, qui post Evangelii
reverlebantur cultus, quibus in idololatria ante gratiam iterum ad legalia reverterentur elcnionla.
servierant. Aiunt enim, et ^Egypti sacerdotes, et Et in Actibus apostolorum narrat historia [Actor. xv,
Ismaelitas, et Madianaeos praeputium non habere. 5-20) cum quidam de circumcisionc surgentes as-
:

Quod auiem nationcs observent dies, menses, et seruissent eos qui cx gentibus crcdiderant, debere
annos, utinam nescircmus, ne {Al. nec) nobis cum cirruincidi, et legem custodire Moysi, seniores qui
eis csse unquam mista festivitas. Hicrosolymis erant, et aposlolos pariter congrcga-
(Vers. 2.) « Ecce ego Paulus dico vobis quo- : tos, statuisse per littcras, ne superponeretur eis ju-
niam si circumcidamini, Christus vobis nihil pro- gum legis, nec amplius observarent, nisi ut custo-
dest '. » In Evangelio Salvator ad discipulos loqui- dirent se tantum ab idololhytis, et sanguine, et
tur : Qui vos audit, me audit : gui vos suscipit, me fornicatione, sive ut in nonnullis cxemplaribus
suscipit {Luc. X, 10). Et Apostolus testatur, dicens : scriptum est, et a sufjocatis -. Et ne resideat ulla du-
Vivo autem, jam non eijo : vivit vcro in nie Christus bitatio, 479 quod circumcisio nihil prosit, sed
{Galat. II,An cvperimentum quxritis
20); et alibi : propter eos qui ex Judajis credidcrant, ad Roina-
ejiis qui in me loquitur Ctiristiis {II Cor. xiii, 3)? Ex nos de circumcisionc scntentiam teinperavit, pau-
quo liquido comprobatur hoc quod nunc dicit latim ad Epistola? ejusdem posteriora dcsccndcns,
Ecce erjo Paulus dico vobis, non quasi Pauli tantum C nec circiimcisionem, nec prajputium aliquid valere,
verba accipicnda, scd Domini. Nam cum et in pri- monstravit diccns Circumcisio itaque nihil est, et
:

uia ad Corinlhios prajmisisset autem qui nupti

: Uis pneputium mandatorum Dci
nihit cst, sed observatio
sunt denuntio, non cjo, sed Dominus {I Cor. vii, (/ Cor. vii, Intantum enim circumcisio nihil
19).

10); el statim intulisset : Cxteris autcni cgo prxci- cst, ut Israeliticaj quoque domui, se de circum-

cipio {Ibid. 12), ne vilis sua putarctur auctoritas : cisionc jactanti, nihil profuerit, propheta momo-
Puto, inquit, qiiod 478 et cgo spirilum Dei habeo ranle Omnes gentcs incircumcisa: canu\ domiu
:

{Ibid. Ai)) : ut spiritu et Chi'irilo in sc loqucnte, aulcin Isracl incircumcisa cordc (Evv/j. xliv, 0), et
non contemptui duccretur, qui prophetas imilans incircumcisus Melchiscdcch, circumcisum beno-
diccret Il:cc clicit Dominus omnipoLcns. Majus au-
: dixit Abraham {Gen. xiv, 10). Xam quod nit : S/ cir-
teni (ict id quod dictuin cst Eccc ego Paulus dico : cumcidamint, talc cst, qualo si dicere ''
voluissot,
vobis : quoniam si circumcidamini, Christu^ vobis si carno circumcidamini. Quara in alio looo non
nihil prodcst, si cuni piincipio copuletur, in quo circumcisionom, scd concisioncm vocat. diccns :

ait : Paulus apostotus non ab liomi)nltus, nequc per Vidctc concisionem. Sos rnim sumus circumcisio,
hominem, scd pi-r Jcsum Christum, ct rcliqua {Galat. qui spiritu Dci scrvimus, et gloriamur in Christo, et
i. 1) : ut audicntcs, non tani missi, quam mitlcn- ]) non in ccirnc ctinfidimu.% [Philipp. iii, 2. 'A\ Non
tis auctoritate moveantur. Polest aliquis diccre : omnom utilitnlora cxspecUt
conlidit in carnc, qui
Contrarium cst huic loco illud quod ad Romanos a Chrislo, clnun scminnt in carno, ut dc carne
scribiluT Circumcisio quidcm proilest, si lcgcm cu-
: inolat corruplionem; sed in »piritu, dc quo vita
stodias {liom. ii, 25); ot infra : Quid ergo csl a)n- aHorna gcnoratur irrs. 8). Sublilius intucnda scn-
i

Victorius ait
'
\'ulgata odilio conslantor in : utpote ab a[)ostolis prodituni cotntna, cl puuci e
cunctis oxcmplaribus tam impro.^sis, quaiu maiiu- contrurio suiil tx anlii|uis, qui illud silenlio |»ra?tc-
HCriptis Ingit, ni7n7 prodcrit : simililor ot Giiocus roant. Ex his S. Iron.xMi.s, lib. iii adversus Il.rrcs.
cudcx logit, i'<)'fi\-/,':t: Ilifronymus in coinmonlario . can. 12. S. Cynnanus, lib. iii Tcstiiuoniorum. non-
quinquics, hoc csl ubioumiiuo lorum cilat, legit nuili(iup alii. Non iluque nudiondtis Psoiido-.\m-
7n7n7 pivdt-st. Lootionom, ab oxomplarihus llioro- hrosius r.Dmmont.irio in hniic Paiili Episloluin cnp.
nymianis doslituti, inuluro ausi iumi sumug. lla 11, iibi a Gr.toorum sophislis sacro iliud texlui in-

enim fortc lcgcbat. Irufum osso oontcndil.

' Hoc vero Potruin magna pars novil, ac laudal In aliis librig, quasi dicere, elc.
'
 :

433 5. EUSEBII HIERONYMI 424

tentia : Si eircumcidamini, Christus vobis nihil pro- A vero, eos qui tardioris ingenii aunt, et a spiritua-
dest. Quod non solum in eo si circumcidantur, non iibus ad agenda Domini Sabbata erudiuntur. Nec
eis prosit ipsa circumcisio; sed etiamsi caeleras vi- contrarium essc id quod supra diclum est Si cir- :

deantur extra circumcisionem in Ghrislo habere cnmcidamini, Christus vobis nihil prodest : Et quod
virtutes, universae pereant, cum post fidem Christi sequitur : Testificor omnem hominem circumciden-
fuerint circumcisi. Quid igitur? nihil proCnit Timo- tem se, quoniam debitor est universx legis faciendse,
theo circumcisio? Multum per omnem modum.Non huic quod irifertur a nobis. Neque enim auditores
enim tam ideo circumcisus est, ut ex ipsa circum- legis sunt justi apud Deum snd factores legis jus- :

cisione aliquid emolumenti ajstimare posse se con- tificabuntur {Rom. u, 13). Quia factor ille sit legis,
sei]ui,quam ut caeteros lucrifaceret. Faclus Judseis qui potest dicere : Non sumus circumcisio {Philipp.

Judaeus, ut Judaeos ad fidem Christi sua circumci- III, 3); et, In occulto Judaeus {liom. ii, 29); et, sci-
sione transduceret (/ Cor. ix, 20). Tunc siquidem mus quia lex spiritualis est {Rom. vii, 14). Qui autem
non prodest circumcisio, cum aliquid per semet- concisionem et interfectricem sequatur litteram,
ipsam putatur utilitatis (^l. utilitas) afferre. eum non legis esse factorem, sed vere legis inimi-
(Vers. 3.) « Contestor autem omnem hominem cum, 481 maxime post Salvatoris adventum, qui
circumcidentem se, quoniam debitor est universa; „ ad se convertenlibus tollat velamen de corde, ut
Legis faciendae. » Deus qui circumcisionem primo omnes revelata facie gloriam Domini contemplan-
ad Abraham [Gen. xvii, 10), deinde per Moysen in tes, tansfiguremur de vetustate litterae in novita-

lege pra^cipit, non solum circumcisionem [Levit. xii, tem spiritus (// Cor. iii, 16, 18; Rom. vii, 6).
3), sed et alia muita 480 observanda constituit (Vers. 4.) « Evacuati estis a Christo qui in lege :

Dies festos [lierosolymis frequentandos (

Exod. justificamini, a gratia excidistis. » Quomodo nemo
xxiii, 17) : hostiarum holocausta, mane semper et potest duobus dominis servire {Matth. vi, 24), sic
vespere {Exod. xxix, 39, 41) : immolationem in uno umbram pariter et veritatem legis implere difficile
tantum loco agni {Ibid. 42), terrae * septima «tate est. Umbra in lege veteri est, donec aspiret dies,

ferias {Levit. xxv, 4) : quinquagesimum remissionis et amoveantur umbrae veritas in Evangelio Chri-
:

annum {Ibid. 9, 10); et cajtera qua^ facile est de sti : Gratia enim et veritas per Jesum Christum
Scripturis excerpere sibi unumquemque lectorem. factse sunt {Joan. i, 17). Perdit ergo gratiam Chri-
Coarctabimus itaque Ebionem, et sectatores ejus, sti, et Evangelium quod tenuerat, amittit, qui in

qui post Evangelium credentes in Ghristo circum- aiiqua observatione legis se justificari putat : et

cidendos putant, ut aut circumcisionem faciant, et cum gratiam amiserit, a Christi fide destituitur *,

caetera quae praecipiuntur in lege; aut si impossibile et in ejus opere conquiescit : xatr^pYT^Orjts enim
esl cuncta fleri, cesset, et circumcisio, quae cum C duo Tou Xpt(T-cou, non ut in Latino male interpre-
caeteris quasi inutilis praetermissa est. Quod si re- tatum est, Evacuaii cstis a Christo, sed, in Christi
sponderint, possibilia tantum debere se facere (non (AL Christo) o^ere cessatis, magis intelligitur, ut
enim Deum ea a nobis exigere quae non possumus, id quod supra specialiter de circumcisione praece-

sed ea quae possumus implere), dicemus eis, non perat, dicens : Si circumcidamini, Christus vobis
ejusdem esse Dci, custodiri velle legem, et eos nihil prodest {vers. 2). nunc de tota ^ lege genera-
qui legem custodiant derelinquero. Aut quomodo liter comprehendat, nihil eos in Christi opere pro-

propter intermissam legem reos eos faciat, qui ficere, qui in quacunque observatione legis se cre-
etiamsi velint, universacomplere non possint? Nos diderint justificandos.
vero legem sequi spiritualem, quae dicat Non in- : (Vers. 5.) « Nos enim spiritu ex fide, spem
frenubis os bovi tritnranti {Deut. xxv, 4), et cum justitiae exspectamus. » Spiritum, ad distinctionem
Apostolo intelligere : Numquid de bobus cura est litterae posuit. Spes vero justitiae, Christus intelli-
Deo {I Tim. v, 18; / Cor. ix, 9)? sed propter nos gendus : quia ipse est veritas, patientia, spes, jus-
utique dicit, et observare sabbata delicata (Isa. titia, omnesque virtutes cujus nos secundum ex-
Lviii, 13), non ut bos et asinus noster, et vilia pe- spectamus adventum, quod judicaturus est omnia
cora laetentur in sabbato; sed homines, et pe-
illi rv (// Tim. IV, l),et jam non patientia, sed justitia af-

cora, de quibus scriptum est : Homines et jumenta futurus, ut reddat unicuique secundum opera sua
salvos facies, Domine {Psal. xxxv, 7). Homines ra- {Rom. 6). Cujus Dei prsesentiam * apostolus, et
II,

tionabiles quosque et spirituales viros, animalia qui ei sunt similes exspectantes, aiunt Adveniat :

* Qua interpunctionis vitio, qua voculae unius quiescit. Victoriusquoquo ex Brixianis codd. ita
depravatione laborabat hic sensus. Nempe erat in pridem reposuerat, monueratque, conquiescit idem
vulgatis omnibus. hnmolationem in uno tantum loco hoc loco sonare ac cessat. Exponit se in hunc sen-
agni terrse : septima sestate ferias : ut vox, terrag, ad sum statim Hieronymus, subdens /.oiTrip'{r,%T^zz :

locum referretur, cum ad septimam aetatem spec- enim aTio tou XpuTou, non, ut in Latino male inler-
tet. Laudatur illud Levetici xxv, 3 Sex annis seres : pretalum est, evacuati estis aChristo, sed, in Christi
agrum tuum, et sex annis putabis vineam tuam, coL- opere ces&atis, etc.
ligesque fructus ejus : septimo autem anno Sabbatum ^ Penes Victorium negandi est particula, non de

erit terrx, requietionis Domini. iota, etc.

2Duo e nostris mss., a Christi fide struitur : ad * Palatinus ms. cum Victorio, cujus diei praesen-

quorum mox auctoritatem correximus, conquiescit, tiam, et paulo post rectius, cum Filius Deo Patri
pro ^uo erat antea, sensu prorsus contrario, no7i tradiderit regnum.
 :

425 COMMENTAH. IN EPIST. AD GALAT. Lll;. III, CAl». V. '«2«;

regnum tuum {Matth. vi. 10), ut cum Filius Dco et A sita ; 4S3 sod fides, quas per charitatem operatur,
Patri tradiderit regnum, et in subjcctis omnibus ut et fides qua3 reputata est Abrahae injustitiam
fuerit et ipse subjectus (/ Cor. xv, 28) : tunc caput {Gen. XV, 6),comprobetur, et omne opus fidei in
subjiciatur in corpore, et sit Deus omnia in om- charitate pendentibus. In his siquidem duobus prae-
nibus (Ibid.). Quia qui nunc est ex parte, per ceptis ponatur, tota lege et prophetis ex chari-
:

singulos, tunc incipiet totus esso per cunctos. tate Deum luum, et diliges pro.ximum,
Diliges
(Vers. 6.) « Nam in Christo Jcsu, neque circum- Salvator asseruit legem prophetasque consistere
cisio 48!l aliquid valet, nequo prsputium, sed [Matth. XXII, /lO). Et Paulus in alio loco Etenim :

fides quae per charitatem operatur. » llis qui in non adulterabis, non furaberis non concupisces, et
Christo Jesu volunt vivere, virtutes appetendne si quod cst aliud mandatum, in hoc sermone reca-

Bunt, vitia fugienda, media vero quffi inter virtules pitulatur Diliges proximum luum sicut te {Rom.
:

et viti-a sunt, nec fugienda, nec appetenda, ut xiii, 9). Si crgo omne mandatum recapitulatur in
circumcisio et pra3putium, et caetcra his similia. eo quod dictum est : Diliges proximum tuum tan-
Circumcisio quidem prodest, si legem custodias quam te, autem per charitatem operata va-
fides
{Rom. li, 25). Quse idcirco utilis fuit his qui in let plurimum, manifestum est operationem fidei
lege vixerunt, non quia circumcisi erant sed quia n per charitatem, plenitudinem mandatorum omnium
credita sunt illis eloquia Dei {Rom. iii, 2), quae contincre. Quomodo autem juxta apostolum Ja-
in opera vertentes, a salute extranei non fuerunt. cpbum, absque operibus mortua est {Jac.
fides
Nec nos moveat quod a Sephora tollens calculum, II, 20) absque fide, quamvis bona opera sint,
: sic

filium circumcidit {E.xod. iv, 2.5), et suffocantem mortua computantur. Qui igitur in Christo non
angelum prohibuit a marito {Ibid. 24), sive ut ali- credunt, et sunt probis moribus, aliud quid ma-
ter in Hebrseo scriptum refertur, quia nunc non gis habenl quam opera virtutum ? Exemplum fidei
tam circumcisionera penitus nil prodesse, quam in qu.-e per charitatem operatur, de Evangelio illa

Christo Jesu eam non valere testatus est, ex eo meretrix tribuat, qune cum in domo Pharisaii ac-
siquidem tempore quo Evangelium in toto orbe cubanti Domino 484
pedes lavisset lacrymis, ter-
radiavit, superflua est circumcisionis injuria. Quae sisset crinibus, iinisset (.1/. levisset) unguento, et
tunc, ut coetera quoquc legis, valuit quando et be- Pharisa;omurmuranti,DominusparaboIamquinqua-
nedictiones carnales legem servantibus spondeban- gintaet quingentos denarios debitoris proposuisset,
tur ;
quod scilicct, si implessent eam, benedicti es- adjecit (Luc. vii, 3G-.'j3) Proptcr quod dico tibi : Di-
:

sent in civitatc, benedicti in agro, plena habcrent mitluntur ei peccata mulla, quia dUcvit multum
horrea, ct multa alia quac in repromissionibus conti- {Ibid. 'kl). Et ad ipsam mulicrem convcrsus, ait
nentur {Deiit. xxviii, 3.-IA). Nos autem in Christo C Fides tua te salvam fecit vade in pace [Ibid. 50).
:

Jesu valere volumus ct confortari, id est, in vera cir- Apcrte enim in hoc loco demonstratum est mu-
cumcisione et non Neque enim
in concisione Judaica. lierem istam habuissc fidem per charitatem ope-
qui in uperto Judxus neque manifesta in carnc
est, ratam, quae multum valuerit in Christo. Esto
circumcisio, scd in abscondito Judxus, et circumcisio quis dicat : Hcne circumcisionem in Christo nihil
cordis in spiritu, non littera (Rom. ii, 28, 29). valcremonstravit, quam sciebataliquando valuisse:
Nihil ilaque prodest in Christo carnis circumci- nunquid de praeputi^i aliquis ainbigcbat, ut di-
et
sio,sed cordis ct aurium, quoe aufcrt illud oppro- ccret, prxputium ? Scd si consideremus
neque
brium Judaeorum Ecce circumcisae aiires vestrx,
: plurimos Christianorum, id cst, e nostris, qui de
etnon potestis audirc (E.vod. vi, 12). Prodcst cir- oleastro inserti sumus in radicem bonaj olivaa
cumcisio labiorum, quam juxta humilitatcm, ncc- {Rom. XI, 17), cxsullare contra fractos ramos po-
dum se habcre causabatur Moyses, ut in Ucbraico puli Jud.corum, cl dicoro, niagis valere prwputium,
scriptum est Ego autem sum prxputium hnbens
: in quo Abrahain Dco placuit, ct rcputata est ei
in labiis (Ibid.). Multum utililatis pra^bot, et in fides ad justitiara {Gen. xv, 6), quam circum-
rebus venercis circumcisio cum por castitatcm cisioncm, qua; in signum fidoi data est, et ha-
impudicitia desecatur. Igitur in Chrislo Jcsu noc £) benti cam non profuit Isracli : videbiinus cliam
circumcisio valct, nec proBputiuni corporaic, quia hanc (luorundain usurpationem cauliasimo nunc
in mcdio, id est, intcr vitia virtutcsquc sunt po- cxclusam.

LIBER TERTIUS.

483-484 Tertium ad Oalatas, o Paula cl imbccillitalis noslr.r, cl cxilis ingenii rivulum vix
Eustochium, volumen hoc cudimus non ignari parvo slropcnlpm murmurt) senticnlcs.
'
:
Jam enira

' Alii libri, condimus : ot inox, strcpcntc munnurc; deniquo. .\po.itolonm simpticitatc.

Patbol. XXVI. 11
 427 S. EUSWUI lIlEllOiNYMI 428
et in Ecclesiis ista qutcruntur omissaquc apo-
:
A neni et Quintilianura. Ecclesia Christi non do
stolicorum simplicitate et puritate verborum, Academia et Lycajo, sed de vili plebecula congre-
quasi ad Athenaeum ', et ad auditoria convenitur, gata est. Undc et Apostolus : Videte, inquit, voca-
ut plausus circumstanlium suscitentur : ut oratio tionem vcslram non mulli snpientes
fratres, quia
rheloriccB artis fucata mendacio, quasi quaedani secundum carneni, non mulli potentes, non mulli
meretricula procedat in publicum, non tam eru- nobiles ; sed qux stulla sunt hujus mundi elegit
diturapopulos, quam favorem populi quasitura, ot Deus, ut confunddt sapientes : et infirma mundi ele-
in mundum psalterii et tibias dulce canentis, sen- git Deus, ut conjundat forlia : et ignobilia hujus
sus deculceal audientium ; ut vere illud prophctae mundi, el contemplibilia clegit Deus, et qux non
Ezechielis nostris temporibus possit aptari, dicenle sunl, ut ea quae sunt, deslrueret (I Gor. i, 26-28).
Domino ad eam : Et fadns cs eis quasi vox ci- Quia enim ex creaturarum ordine, varietate ',
tharie suave canenlis, el bene composiLx : el aiidiunt constantia, non cognoverat mundus per sapientiam
verba non faciunt ea {Ezech. xxxiii, 32).
tua, et Deum, placuit. Deo per stultitiam prffidicationis,
Verum quid agam ? Taceamne? Sed scriptum est: salvos facere credentes non in sapientia verbi,:

Non apparebis in conspectu Domini iui vacuus {Exod. ut non evacuaretur cruxChristi. Ubi enim sapiens,
XXXIII, 15). Et Isaias (sicut in Ilebraeis tam,en ha- ubi grammaticus, ubi causarum naturalium scru-
p
betur voluminibus) ingemiscit F<2? mihi misero, : tatores ? Nec persuasibilibus sapientifc verbis,
quia tacui (Isa. vi, 5). Loquar? 485-486 Sed sed in ostensione virtutis et spiritus : ut fides cre-
omnem sermonis elegantiam, et Latini eloquii dentium non esset in sapientia hominum, sed in
venustatem, stridor lectionis Hebraicae sordidavit. virtute Dei. Quamobrem et ipse Apostolus ad
Nosti enim et ipsee, quod plus quam quindecim eosdem Corinthios loquebatur. Et ego veniens ad
anni sunt, ex quo in manus meas nunquam Tul- vos, fratres, veni non per subtimitatem sermonum, et
lius ^, nunquam Maro, nunquam gentilium litte- sapientix annuntians vohis testimonium Domini.
rarum quilibet Auctor ascendit
et si quid forte : Non enim judicavi scire me aliquid inter vos, nisi
inde dum
loquimur, obrepit, quasi antiqui pcr ne- Christum Jesum et hunc crucifixum (/ Cor. ii. 1, 2).
bulam somnii recordamur. Quod autem profecerim 487-4S8 Et ne forsitan putaretur, haec dicens,
ex linguae illius infatigabili studio, aliorum judicio esse insipientiae prBedicalor, mente prsesaga, quod
derelinquo : ego quid in mea amiserim, scio. Ac- opponi poterat, evertit. Sed loquitur, inquit, Dei
cedit ad hoc. quia propter oculorum et totius cor- sapientiam in mijsterio, qux abscondita est : qiiam
pusculi infirmitatem, non scribo manu mea
nemo principum hujus saeculi cognovit {Ibid. 7),
ipse :

nec labore et diligentia compensare queo eloquii Quotusquisque nunc Aristotelem legit ? quanti Pla-
tarditatem quod de Virgilio quoque tradunt, quia C tonis vel libros novere, vel nomen ? Vix in angu-
:

libros suos in modum ursorum fetum {Al. fetuum) los otiosi eos senes recolunt. Rusticanos vero et pi-
lambendo figuraverit : verum accito notario, aut scatores nostros totus orbis loquitur, universus
statim dicto quodcunque in buccam venerit : aut mundus sonat. Itaque sermone simplici, simplicia
si paululum voluero cogitare, rnelius aliquid pro- eorum verba pandenda sunt. Verba, inquam, non
laturus, tunc me tacitus ille reprehendit, manum sensus Ca?terum si orantibus vobis, illum possim
contrahit, frontem rugat, et se frustra adesse, toto {Al. possem) in exponendis Epistolis eorum habere
gestu corporis contestatur. Oratio autem etsi de spiritum, quem illi in dictando habuerunt tunc vi- :

bonffi indolis ingeuio sit profecta, et distincta in- deritis {Al. videretis) tantam majestatem etlatitu-
ventionibus, et ornata flore verborum : tamen dinem in his verae fuisse sapientiae, quanta in sae-
nisi auctoris sui manu limata fuerit et polita, non culi litteratis arrogantia et vanitas fuit. Breviter
est nitida, non habet mistam cum decore gravita- vobis meae mentis fateor arcanum : qui per me in-
tem ; sed in modum divitum rusticorum, opibus teliecturus Apostolum, nolo ut mea scripta
est
suis magis arguitur, quam exornatur. Quorsum difficultcr intelligat, et ad interprctem cognos-
ista ? videlicet ut et vobis, et caeteris (qui forte cendum, alium quairat interpretem. Sed jam tem-
legere voluerint) sit responsum, me non panegyri- p, pus est, ut reliqua persequamur.
cum, aut controvcrsiam scribere, sed comraenta- (Vers. 7.) « Currebatis bene, quis vos impedivit
rium, id est, non ut mea
hoc habere propositum, vcrilati non obedire? « Id quod nunc Latinus
verba laudentur, sed ut quc-e ab alio benc dicta posuit interpres vcritati non obedire, et in Grffico
sunt, ita intelligantur ut dicta sunt. Officii mei est scriptum est, zf^ aXr^Osia [jlt, TEiOsjOat, in superiori
obscura disserere, manifesta perstringere, in dubiis loco ita interpretatus est, non credere veritati
immorari. Unde et a plerisque Commentariorum {Galat. ni, 1). Quod quidem nos, in vetustis codici-
opus, explanalio nominatur. Si quis eloquentiam Ijus in suo loco adnotavimus- licet
non haberi,
quaerit, vel
declamationibus delectatur, habet in et cxemplaria hoc errore confusa sint.
Graeca
utraque lingua Demosthenem et Tuilium, Polemo- Sensus autem iste Adorabalis Patrem in spiritu
:

1 Athenxum, locus Minervae dicatus, ubi profes- 2 Confer epist. 22, ad Eustochium, num. 30.
sores sua studia profitebantur, ubi controversia 3 Duo mss., varia conslantia.
declamabant, etc. Mart.
 ;

m COMMRNTAIl. IN \m>T. AD GA!,AT. Lin. HI, (.Al>. V.

et vcritatc {Joan. iv, 23), et do plonitiuline Christi A Et slalirn intiilit : Expimjate velus {enncntum, ut
accipientes, scicbatis, quia lex data est tantum dtis nova conspersio, sicut estis azymi ; clcnim
populo per Moysen, ct non etiam facta. Gratia pascha noslrum immolatus est Christus. Itaque
autem et veritas non solum data, sed et facta per Jc- cpulcinur non in fermento veteri, neque in fermento
sum Christum {Joan. \, 16, 17). Cum igitur tam bene maliti;e ct nequitix, scd in azymis sinceritatis et veri-
curreretis, veritati magisquam iniaginibus scrvien- Nunc autcm per hanc eamdem sea-
tatis [Ibid. 7, 8).

tes, a quo priepedili doctore pcrverso umbram tentiam docct panem Ecclesia! spiritualem, qui de
legis sequimini, et Evangolii relinquitis veritalem ? cfplo desccndit {Joan. vi, 51), non debere Judaica
Sequitur. interpretatione violari : et Dominus idipsum discipu-
« Nemini consenseritis. » Sed quianec inGrajcis lis prfficepit, ut caveant a fermento Pharisaeorum
libris, nec in his qui inApostolumcommentati sunt, {Mattli. XVI, G). Quod cvangelista manifeslius
hoc scriptum invenirnus, practereundum vidctur. faciens addidit : Dixerat autem eis de doctrina
(Vers. 8.) « Persuasio vcclrri non est ex po qui Phurisxorum {Ibid. 12). Porro quae cst ista alia
vocavit vos. " In Latinis codicibus ita scriptum doctrina Pharisc-eorum, nisi legis secundum car-
reperi : Persuasio veslra ex Deo est, qui vocacit ncm obscrvatio ? Sensus itaque iste est : Nolite
vos. Quod quidem puto, ex eo, fuisse, et non intel- -n putare paucorum hominum, qui de Judfea venien
lectum, paulatin ob similitudinem, ex Deo, incrc tes aliud docent, insidias contemncndas. Scintilla
buisse, pro co qund cst, ex eo. Sed nec sic poteat res parva est, et penc dum ccrnitur, non videtur
stare sensus, ut quus modo accusaverat quarc non scd si fomitem comprehcnderil, et nutrimenta
obedierint verilati, ostendens in eorum arbitrio sui quamvis parvus ignis invenerit, mcenia, urbes,
positum, non obedire, nunc ccon-
vel obedire, vel latissimos saltus, regionesque consumit. Fermen-
trario asserat persuasionem et obedientiam eorum, tum quoque cujus ad aliam partem in Evangelio
non tam ex ipsis esse qui vocentur, qiiam ex eo parabola temperata est {Luc. xiii, 21), res modica
qui vocet. Melius igitur et verius sic legilur : Per- videi.iir ct nihili sed cum farinBc conspersum,
;

non
suasio vestra est ex eo qui vocavit vos. Aliud totam massain suo vigore corruperit, in illius vim
quippe Dei opus est, aliud homiunm. Dei opus transit omne quod mistum cst : ita et doctrina
est, vocare : hominum, vel credere, non cre- vel pcrversa ab uno incipiens vix duos aut tres pri-
dere. Et sicubi de ' Scripturis liberum hominis mum in exordio reperit auditores ; sed paulatim
affirmatur arbitrium ut ibi : Si voluerilis et audie- ut cancer serpit in corpore (// Tim. ii, 17), et
ritis me {Exod. iterum Et nunc Is-
xix, 5). Et : juxta vulgare proverbium, unius pecudis scabies,
rael, quid petit a tc Dominus Deus tuus {Dcut. x, totum commaculat gregcm. Igitur ct scintilla
i2), et ex hoc loco vel maxime comprobatur. Ve- ^ statim ut apparuerit, exslingucnda est, et formen-
rum simpliciorcs quippe * puLanles se deferrc tum a massye vicinia semovendum, secandi« pu-
Deo, ut persuasio quoque nostra in ejus sit poLe- tridic carnes, etscabiosum animal a caulis ovium
Btate, abstulerunt partem orationis non et sensum ropellendum, no tota domus, massa, corpus et
conlrariuni Apostolo rcdflidero. Sive crgo in pecora, ardeal, corrumpatnr, putrescat, intereat.
bonam, sive in malam parlem, nec Dcus, necdiabo- Arius in AlcxandriiO una scintilfa fuit seii quia ;

lus in causa est, ([uia persuasio noslra non cst ex non statiin 490 oppressa (.1/. opprcssus) est,
80 qui vocavit nos, sed ex nobis, qui vel consen- totum orbem cjus llumiua populata est.
timus, vel non consentimus vocanti. Alitcr : (Vers. 10.) « Ego conlido in vobia in Domino,
Persuasio ha;c quam nunc sequimini, non cst ex quia nihil aliud sapietis. » Non pcr conjecturam,ut
Dco, qui in principio vos vocavit, scd ex his qui quidam volunt, scd prophetico spiritu Paulus pro-
V03 poslca turbavcrunt. nunliat, Cialalus ad vcrilalis viuin, quani amiscrant,
(Vcrs. 9.) « Modicum fcrmentuin lotam con- rogicssurus. Kloniin qui alios hortabatur, ut a'mu-
spersionem fcrmcntat. « Malc in nosLris codicibus larcntur charismata, magis autcm ut prophelarent
habcLur: Modicum fermentum totam massam cor- (/ Cor. XIV, 1) : ipse quoquo oadcm plenus gratia
rumpit, ct sensum potius intorpros suum, quum j) loqucbalur : £.i" parte cognoscimus, el c.r partc pro.
verba Apostoli transLulit. 'tH9 IIa'c auLcm ipsa phctamus {Ibid. xiii, 9). IV.Tvidcns igilur spirilu,
sontenlia Paulus ct ad CorinLhios ulilur ; ubi quia nihil aliud csscnt crcdituri, nisi quod per
praiccpit cuin qui uxorein patris sui habebat, tolli Kpislolain docebontur, uit : Ktjo confido in vobis
do mcdio, ct Iradi pccnilentia} iu intcritum ot vcxa- in Domino quod nihil aliud sapictis. Nani ct additio
tionem curnis pcr jqjunia et ffigrotuliones, ut Dominici nominis, idipsum signilicat. Si enim per
spiritus balvus fiat in die Domini (.1/. aUdit nostri) conjccturain hoc a^stimabat, poluerat dicere Ego :

Josu ChrisLi. Ait (juippo Non bona [jloriatio vc-

: conlido in Nunc auLcin apponens, in Domi-
vol>is.

slra. Nescilis quia modicum fcrmenlum lotdm inas- no, divino (|uodani conlidcn^ spiritu, quod fulurum
sam corrumpit [l Cor. v, 0) ? t:ivo (ut juin ^.1/. ct cognovcrat, propholavif.
jam) cincndjivimus) tolani conspersioncm fcrmcnlat^ (Vers. 10.] <• Qui aulein conlurbat vos, portabil

' Intorscrunt vulgali libri voculain alibi, quam niss. noslri oinnes ignoranl.
* MartiancBus, simpliciorcs quippc.
 : :

431 S. EUSEBII HIERONYMl 432

judicium, quicunque cst ille. » Occulto, inquiunt, A. (/ Cor.. VII, 18). Hi itaque de quibua supra ait

Petrum lacerat, cui supra in faciem restitis- Quiautem conturbat voSfPOrtabit judicium, quicun-
se se scribit, quod non recto pede incesserit que est ille, ut deciperentGalatas, etiara hoc adde-
ad Evangelii verilatem. Sed nec Paulus tam bant : Non solum Petrus et Jacobus, et Joannes,

procaci maledicto de Ecclcsiae principe loquere- et caeteri in Juda;a apostoli circumcisionem, et

tur (Ga/a^ II, 11), nec Petrus dignus qui contur- alia prsecepta legis observant, sed ipse quoque
batee Ecclesise reus fieret. Ex quo arbitrandum est Paulus, qui vos aliter docuit, quam se rei veritas
de alio quodam dici, qui aut cum apostolis fuerat, habct, Timotheum circumcidit (Acl. xvi, 3), et

aut de Judsea venerat, aut ex Pharisseis crediderat, Judaeis frequenter Judaeus factus est, veritate co-
aut certe magnus sit apud Galatas aestimatus, ut gente (/ Cor. ix, 20). Quam opinionemde Galatarum
portet judicium Ecciesioe conturbataj, quicunque mentibus Paulus nunc volens tollere, ait:£^o
est ille. Portare autem judicium, id est, quod autem, fratres, si circumcisionem prxdico, quid
aliis verbis in sequentibus dixit : Unusquisque pro- adhuc persecutionem palior "! Omne, inquit, in me
prium onus portahit {Galat. vi, 5). Et puto in Scri- odium Juda3orum, etqua adversum furiunt insania,
pturis, onus et in bonam et in malam partem ob nihil aliud est, nisi quod doceo gentes non de-

posse accipi, hoc est, et in his qui peccatis gra- j. bere circumcidi et legis onera superflua et jam
vibus opprimuntur et in illis qui virtutum levia cibolita custodire. Gum autem persecutionem 49^
onera sustentant. De peccatis in Psalmo poenitens patiar, manifestum est me circumcisionem non
loquitur : Iniquitates mex elevalx sunt super caput preedicare, quam destruo. Non enim tam persecu-
meum, quasi onus grave gravalx sunt super me tionem patior a Judaeis, quia praedico crucifixum,
(Psal. xxxvii, 5). De virtutibus, doctrinaque virtu- et Jesum dico esse Christum, quem lex et prophetae

tum Salvator ait :Jugum enim meum suave est, et praenuntiaverunt, quam quia doceo legem esse com-
onus meum leve est {Matth. xi, 30). Quod autem pletam. Quod autem crux Judaeis scandalum sit,
et doctrina pro onere accipiatur, perspicuum fit in gentibus stultitia (/ Cor. i, 23), ipse Dominus
Evangelio. AUigant quippe Pharisaii onera gravia, noster ostendit, qui lapis dicitur offensionis et

et quse portari non possunt, et superponunt {Al. petra scandali (/ Petr. ii, 8) : propter nihil aliud
ponunt) ea super humeros hominum, ipsi autem puto,nisi quia praedicatio cum plenis velis ad au-
uno ea digito nolunt contingere (Matth. xxiii, 4J. dientes processerit, statim ut ad crucem venerit,

Quam 491 grave sit aliquem de tranquillitate impingit : et nequaquam libero cursu potest ultra

turbare, et serena corda hominum quibusdam procedere. Sed haec crux quae apud Judaeos scan-
quasi fluctibus concitare. Salvatoris ad apostolos dalum est *, et apud gentes stultitia, nobis qui
verba testantur, dicentis Ne conturbetur cor ve- C credimus virtus est et sapientia. Christus enim Dei
:

strum,nequetimeatis'(Joan. xiv, -1). Expedit quippe virtus est, et Dei sapientia (/ Cor. i, 24), ut propter

et qui conturbat et scandalizat quempiam in Ec- idquod stultitia dicebatur, fatuum Dei sapientius
clesia, utlapis molaris circumdetur collo ejus, et hominibus et propter id quod infirmitas et
fieret ;

mittatur cum eo in mare, quam ut scandalizet scandalum, infirmum Dei fortius fieret hominibus
unum de his minimis, qui a Salvatore monstran- {Ibid. 25). Cum autem, inquit, crucis Christi scan-
tur (Luc. XVII, 2). Turbati ergo fuerant Galataj inter dalum maneat, et ego persecutionem patiar, quam
spiritum et lilteram circumcisionem et concisio- non paterer, si scandalum non maneret frustra :

nem, Judaismum occultum et manifestum, quid quidam jactitant me circumcisionem praedicare,

agerent ignorantes {Rom. ii, 25, 29). Brevius autem quam impugnando sustineo persecutionem.
Quicunque est ille qui vos ad
et sic accipi potest. (Vers. 12.) « Utinam et abscindantur qui vos

Pharisseorum doctrinam retrahit, et in carne conturbant. n Quseritur quomodo Paulus discipu-

desiderat circumcidi, quamvis sit eioquens, et in lus ejus qui ait: Bencdicite maledicentibus vobis
legis eruditiono se jactitet, nihil amplius dico, (I Cor. IV, 12). Et ipse loquens : Benedicile et no-
nisi hoc (quod etiam vos abnuere non potestis) lite maledicere (Rom. xii, 14). Et in alio loco

quod i)ortabit pro hoc opere judicium, et conse- Neque maledici regnum Dei possidebunt (/ Cor. vi,
j)
quetur pro suo labore mercedem. 10) : nunc etmaledixerit eis, qui Ecclesias Galatiae
(Vers. 11.) « Ego autHm, fratres, si circumci- conturbant (^4/. conturbabant), et cum optantis voto
sionem prtedico, quid adhuc persecutionem patior ? maledixerit : Utinam et ahscindantur qui vos con-

Ergo evacuatum est (sive, ut in Grseco melius turbant. Tam enim detestanda abscisionis est pas-

habet, cessavit), scandalum crucis. » Legimus in sio, ut et qui invitis eam intulerit, legibus publi-
Actibus apostolorum, ipse quoque apostolus Paulus cis puniatur, et qui seipsum castraverit, infamis
in Epistolis suis s^pe commemorat, se a Judaeis habeatur. Ut enim illud, aiunt, verum sit : Vivit in

persecutiones creberrimas suslinuisse, propterea me Christus {Galat. ii, 20, 3) ; et hoc : An experi-

quod docejet eos qui de genlibus crediderant in mentum quaerilis ejus qui in me loquitur Christus
Christo, non debere circumcidi (Act. xxi, 21 ;
(i/ Cor. xiii, 3) ? certe maledictionis vox non po-

Codex Palatin., ultra procedere. Ssd hxres, cruxqae apud Judaios scandalum est.
 :

433 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. 111, CAP. V. 43*

test ejus intelligi, qui dicit Discite a me, gum

:
A. habetur.Latinus posuit interpres. Hunclocum quia
hwmilis sum, ct mitis et mansuelus corde {Matth. valde obscurus de decimo Stromatum 'libro
est,

XI, 20).Et magis putatur Judaico furore, el quadam transferri placuit ad verbum. Non quo singula non
etfrenata insania se non potuissc oohibere, quam possint suis locis et sensibus explanari sed quo ;

imitatus esse eum, qui tanquam agnus coram ton- a superiori negotio scparata, unum difncile corpus
dente se, non aperuit os suum {Isa. uii, 7), et efficiant : el si sic intelligantur ut resonant, incon-
maledicentibus non remaledixit (/ Petr. u, 23). sequenter abrupte repugnare inter se et scatere
et

Trdidit autem 493 se morti condemnatus. Ad videanlur. Origenis itaque hajc verba sunt « Dif- :

quod qui pro Paulo respondebit, haic dicet non :

ficilis locus est et ita nobis disserendus videtur.
:

tam furoris in adversarios, quam dileclionis in Qui liber est, et altiori sensu spiritum, et verita-
Ecclesias Dei verba esse quae locutus sit. Videbat tem sequitur, pra^cedentes et typos conlemnit et
quippe totam provinciam, quam ipse suo sanguine, litteram non idciru debet minores despiccre, et
:

et periculis ab idololatria, ad Christi transduxerat occasionem dare his qui non possunt sentirc subli-
fidem, subita persuasione turbatam, et dolore apo- mius, de se penitus desperandi, Licetenim infirmi
stolico, dolore patris, se lenere non poterat mu- : sint et caro comparatione spiritus appellentur
tabat vocem, ct quibus blanditus fucrat, irasceba- p caro tamen Christi sunt. Si enim intelligit myste
tur, ut quos nequiverat lenitate, saltem objurga rinm charitatis infirmioribus servientis, faciat ali-
tione retineret. Nec mirum esse si Apostolus. ut quid * propter infirmos : nc in scientia sua frater
homo, adhuc vasculo clausus infirmo,vidensque
et pereat, pro quo Christus est mortuus (/ Cor. vin,
aliam legem in corpore suo captivantem se, et 11). Diligenter itaque attende, an ex consequentibus
ducentem in lege peccati {lioin. vii, 23), semel sensus iste texatur Vos, inquil, fratres, in liberta-
fuerithoc locutus, in quod frequenter sanctos viros tem vocati estis: forsitan ideo, quia non omnes
cadere perspicimus. Sed et illud dici potest (iicet vocationem capore poterant libcrtatis. Propter
superfluum quibusdam esse videatur) quod.Paulus quod nunc auditis Tantum ne libertalem in occa-
:

non tam maledixerit eis, quam oraverit pro illis, sionem detis carni. enim oportet
Pcr dilectionem
ut eas partes corporis perderent,per quas delin- minoribus servire majores quia qui vult esse :

quere cogebantur. Et quomodo in Evangelio dictum major, erit omnium servus {Malth. xx, 27; Marc.
est melius esse aliquem sine ocuIo,et sine manu,
: X, 44). Neque ergo spiritualis laceret Christi carnes :

et sinc pede, et qualibet alia membrorum

nequo occasionem illis tribuat, ut se remordeant
parte
intrare in regnum coelorum, quam totum ire in provocantem nc ab invicem consumanlur. Oportet
gehennam {Matth. xviii, 8, 9) ita et nunc optarc
: ergo spiritu ambulantem, et spiritu Scripturarum
cis magis unam partem corporis perdcre, quam C verba sectantem, non pcrficere desiderium carnis
per occasionem integri corporis perpetuo igne earum. Si autcm hoc quod dicitur Spiritu ambu- :

damnari. Hic locus si quando ab ethnicis rcprc- late, ct desiderium carnis non pcr/xcietis {vers. <6),

henditur, quomodo eis responderi possit, ostcndi- simpliciter intelligimus i'i;l pleriijue arbitrantur)

mus. Nunc a nobis contra haireticos proferatur, contra argumenluni ot hypothesin totius Epistolie,
Marcionem videlicet, et Valontinum et omnes qui ' in hajc subito Paulus erumpot ; 495 statim quippe
contra Vetus latrant Testamentum,qua rationeilli sequitur : Si autem spiritu ducimini, non estis suh
qui Crcatorcmsanguinarium, severum bellatorem, Lege {vers IS). Et cum hucusquo aliqua cx parte
et tantum judiccm criminantur, hoc in Apostolo sibi sermo coha.>reat, rursuin si simplicom inlelli-

Dei boni valeant cxcusarc. Et ccrlo nullam pulo in gentiam 8et]uamur, ad inordinala ropento pr«3cepta
veteri lege tam trucem, tam cruentam in aliquo nos trunsforl dc carne et spiritu disserens. id est :

esse sententiam *, quam, utinam abscindanlur qui Manifesta autem sunt opera carnis itla et illa \vcrs.
vos conturbant. Nec possunt diccre orasso Aposto- 10). Et eeontrario Fructus aulem spirilus, est cJui'
:

lum pro inimicis Christi, qui ejus Ecclcsias con- ritas {Ibid. 22), et reliqua. Sed neque in his coq-

turbabant. Necexdilectioneprolatum, quod tnmore soqiienliam dosporaro dobomus; qnin opera carnis
et indignatione plcnum, ipso vcrborum pondore [)
divinorum voluminum historiaoontinct ; non valde
dcmonstratur. Quidquid orgo illi pro Apostolo oos juvans qui sic oam iulolligunt, ut i^oripla est.
excusationis attulerint, 494 hoc non pro lego Qui» onim non docebilur servirc luxuria.', ol for-
veteri defendemus. nicationem babero pro uihilo cum Judam ad :

(Vers. 13.) Vos onim in libcrtutcm vocati estiit,

<( morolriconi logorit ingrodicnlem (GtTf.xxxvili, li :

fratrcB tantum no libcrtatcm in oroasionoin rurni

: ot patriarchus liabuisso multas pariler uxoros ?
(subauditur) detia ; » quod quiu in Cimoo non QuiMiiodo non ad iilololatriam provocabitur, qui

'
Interserunt duoenostrie codd. hic vocom iJ/a- uit. romnniliiii supcr c.vphnialioncni <yi<.< Pauli ad
nich^os. (lululus^ scrmonc coniplctum Libor jamdiu olira
' lidem mss. ot Viclor., cx partc, nulla puto in- inloroidit hoct]tio puto muximuni ojus suporesso
:

veniri lcije tam trucem tam crucntam in aliquo Oporin irr,T-a7>AiTiov, (|iiod hic oxhibet Lutino
esse scntculiam. lliorimymus.
*Huncipsuin et in priori Pr.vfationo llioron. * fuhtt. ms"., infirmiohbus st^rviens faciat n/i-
laudal deoimum5/ro>»(jn<r/i Origcnis librum, quom ijuid, etc.
435 S. EUSEBII HIERONYMI 436
sanguinem taurorum, et caeteras Levilici victimas A esse Lex pro nobis. » Hucusque Origenes. Quibus
non plus quam quod in littera sonat, putaverit nos possumus addere, ut dicamus de servitute le-
indicare? Quod autem inimicitias, in aperto posi- gali ad Evangelii libertatcm vocatos (quibus supe-.
tus Scriptura; sermo doceat, et ex hoc loco proba- rius {vers. 1) dicitur State, ct nolite rursum jugo :

tur Filia Babylonis niisera, bealus qui retribuet

: serviiutis hxrerc) etiam nunc moneri, ut leve
tibi relributionem tuam, guam retribuisti nohis. Christi jugum et delectabilia Evangelii praecepta
Bealus qui tenebit, et allidct parvtilos tuos ad petram seclantes, nequaquam pulent sibi licere, ut hac
{Psal. cxxxvi, 8. 9). Et ex illo : In matulino intcr- ipsa libertate vivendi, in occasione carnis utantur :

ficiebam omnes peccatores teme [Psai. c, 8), ct juxta carnem vivant, juxta carnem cir-
scilicet ut
caetera his similia : de contentionibus videlicet, cumcidantur sed spiritu magis stent, spiritu prae-
:

aemulatione, ira, rixis, dissensionibus. Ad qua3 (si putium carnis abscindant, et ad spiritus altiora
non altius aliquid * sentiamus) provocant nos ma- tendentes, humilitatem litters derelinquant. Po-
gis historisB exempla, quam prohibent. lioereses test autem et aliter intelligi. Discat quispiam : Si
quoque magis de carnali Scripturai intelligentia, cessavi, o Paule, esse sub lege, et de servitute
quam de opere carnis nostra;, utplurimi ffistimant, 497 ad libertatem vocatus sum : ergo debeo ita vi-
substiterunt. Necnon invidiam et ebrietates per t. vere ut convenit libertati, nec aliquibus praeceptis
Legis litteram discimus. Inebriatur Noe post dilu- teneri, sed quodcunque placuerit, et voluntas sug-
vium {Gen. ix, 21), et patriarchae apud fratrem gesserit, hoc facerc implere, sectari. Ad quod
Joseph in yEgypto {Gen xliu, 34). Sed et comes- respondit Apostolus : Vocatos quidem nos esse
sationes inRegnorum libro scriptaj sunt saltante , in spiritus libertatem : sed ita, ut libertas ipsa
David et concrepante tympanis coram arca testa- carni non serviat. Nec putemus quia nobis omnia
menti Dei (/ Reg. vi, 12 scqq.), et his similia. licent, omnia expedire quin potius quia servi :

Quseritur quomodo ad veneficia, et ad maleficas legis esse cessavimus, facti liberi, magis per chari-
artes, simplex Scripturae divinse sermo quid dicitur tatem nobis invicem serviamus, ut laciniosae
caro, nos provocet ^ nisi ad ejusdem Scripturse
: legis praecepta, uno dilectionis capitulo concludan-
spiritum transcendamus. Puto hoc significare, de- tur.
cies Danielem, et tres pueros, magis, incantatori- (Vers. 14, 15.) « Sed per charitatem servite
bus: et Gazarenis496atque Chaldasis sapientiores invicem, omnisenim lex in uno sermone impletur,
repertos [Dan. i, 20), et Moysen omni sapientia et Diliges proximum tuum sicut teipsum. » Qui cum
doctrina ^gyptiorum eruditum {Act. vii, 22). essetliber ex omnibus,omnium se propter charita-
Multorum ergo malorum occasio est, si quis in tem servum fecit, ut plures lucrifaceret {I Cor. ix,
Scripturae carne permaneat. Quae qui fecerint, C 19), recte hortatur et caateros, ut per charitatem
regnum Dei non consequentur. Quamobrem spiri- sibi serviant non quaeritquod suum est, sed
: quae
tum Scripturee fructusque quseramus, qui non di- quod proximi {Philipp. ii, 4). Qui enim vult fieri
cuntur esse manifesti. Multo quippe labore et primus erit omnium servus {Marc. x, 44) ut :

sudore, et digno cultu in Sc lipturis fructus spiritus quomodo Salvator in forma Dei constitutus, non
invenitur. Unde arbitror, Paulum diligenteretcaute rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed
de Scripturae sensibus dixisse carnalibus : Mani- seipsum exinanivit, formam servi accipiens, et ha-
fesla autem sunt opera carnis {Galat. v, 19). De bitu inventus ut homo, humiliavii semetipsum,
spiritualibus vero non ut ibi posuisse, manifestus factus obediens usque ad mortem, mortem autem
cst fructus spiritus ; sed ita ; Fructus autem spin- crucis {Philipp. ii, 6, 8) ita et nos quaecunque :

tus, est charitas, gaudium, pax, etreliqua {Ibid.. 22). ante sub legis necessitate facere videbamur, nunc
Quod si relictis typis, ad veritatem Scriptur» sciamus, uobis liberis, magis per charitatem esse
transeamus etspiritum, statimnobisprimacharitas facienda. Tantum autem bonum est charitas, ut
panditur, et ad gaudium inde gradisntes, perveni- omnis lex in illa recapituletur. Enumerat et in alio
mus ad pacem, per quam consequimur patientiam. loco Apostolus charitatis bona dicens Non %ela- :

Quis autem non ad miserationem et bonitatem tur, non agit perperam {I Cor. xiii, 4). Multisque in
j)
erudiatur, cum etiam ea quae quibusdam tristia rnedio replicatis, in fine concludit : Omnia sperat,
putanlur in lege supplicia dico et prffilia, et ever- omnia sustinet charitas nunquam excidit {Ibid 1, 8).
siones gentium, et comminationes ad populos per Et Salvator in Evangelio, hoc signum sui, ait,
prophetas, magis remedia intellexerit osse, quam esse discipuli, si {Al. ut) diligat proximum {Joan.
pojnas ? Non enim in ffiternum irascetur Dominus XIII, o5). Quod quidem puto non solum homi-
{Isa. Lvii, 16). Cum haec ergo nobis aperla fuerint, nibus, sed etiam angelis convenire. Aliis verbis
rationabiliorem habebimus fidem, et correctos mo- idipsum dicitur Qux vobis fierinon vultis, aliis ne
:

res temperantia comitahitur, quam conlinentia *

feceritis, et quge vultis ut vobis faciant homines, hxc

sequetur et castitas : et post haec oninia incipiet cadcm et vos eis facile similiter [Matlh. vii, 12). Noio

1 Contrario sensu unus Palalin., absque negandi pro decies, habet dici eos.
particula, si altius aliquid. ^ Antea legebatur continentiam ; legunt nostri
^ Idem ms., caro ejus nos provocet. Mox quoque, mss. in recto,
 437 COMMENTAIl. IN EPIST. AD GALAT. LIB. III, CAP. V. 438

adulterari uxorem meam, nolo substantiam diripi, A neratur? Quis fratris morte perimitur? Omnes ma-
nolo me falso amatores nostri, quam amatores Dei sumus.
opprimi testimonio, et ut conlra gis
brevi sermone oomprchondam,indigne fero aliquid Vide quantum bonum sit charitatis. Si ita marty-
mihi fieri quod injuslum est.IIa^c eadem si 498 per rium fecerimus, ut noslras velimus ab hominibus
charitatem in me operantcm, vel fecero alteri, vel reliquias hnnorari si opinionem vulgi sectantes, :

voluero, lex omnis implcta est. Ncc difficile est intropidi sanguincm fuderimus, ct substantiam
docere quomodo universa prajcepta, non occidcs, nostram usque ad mendicitatem propriam dederi-
non adulterabis, non (uraberis, non falsum tesiimo- mus, huic [/1/. hinc] opcri nou lam praemium
nium dices {Ezod. xx, 13, 14), et caetera his simi- quam poena debetur et perfidiije magis tormenta :

lia, una charitatis observatione teneantur. Hoc 3unt, quam corona victoriae.
ostendere arduum est, quomodo hostia; quoque, (Vers. 1.5). « Quod si invicem mordetis, et co-
quac in Levitico sunt prceceplac, ct ciborum vel moditis, videte ne ab invicem consumamini. » Po-
abstinentia, vel permissio, cum alia munda, alia test hoc et simpliciter accipi, ne detrahamus invi-
dicantur immunda.solemnitatem quoque jtigis per cem, ne inalcdicto nos putemus ulcisci, ne contri-
annos recursus {Levit. el passim), in uno charita- stati contristare cupiamus, et simlles bestiarum,
i

tis praecepto rccapitulentur. Nisi forte quis illo se _ mordere pariter et remorderi, ut post morsus se-
p ..1 -in L T -_• :i..„i i» j.,_ :_t„_:«.,„ „t i:„ Hf„l:
interitus atque consumptio. Melius autem
i
transferat, ut affirmet Legem spiritualem esse
L
j.
quutur
(Hom. VII, 14), et imaginibus et exemplaribus nos est, nc conlra rationem ct totius Epistola? conse-
cadestium deservissc, antequam verus Pontifex qucntiam.subito in extraordinariapra?cepta,PauIu3
adveniret qui postquam semel seipsum offerens
: erumpat, hoc ita intelligere, ut ad circuracisionem
victimam, suo sanguine nos redemit, omnis illa observationcmque legis cuncta referamus. Si vos,
priscai legis varietas, et difficultas, in ipsius supcr inquit, conturbant alii, vos autem conturbamini.
homines dilectionc completa est. Intantum quippe Si lotam Scripturam vctcrcm legcntes, sic intelli-
Paler amavit mundutn, ut Filium suum charissi- gitis ut scripta est Oculum pro ocuto dcntem pro : :

mum, unigenitum daret pro nobis {Joau. iu,lG).

et denle {Dexit. xix, 21), et ira desiderat ultionem,
Ei autem qui semel spiritu vivens, opera carnis ultio veroimponit dolorem : quod iex non solum
mortificavit {Rom. vn, 13), et a Salvatore dilectus, non prohibet, vcrum etiam prajcipit, justitiam in
nequaquam servus,sed amicus vocatur {Joan. xv, ratione restituens, sequitur, ut et nudatus nudet,
15), non est ultra Lex posila, qua? impiis et pec- et vulneratus revulneret, ot comestus remordcat ^,

catoribus, et non subjectis et nefariis consliluf.a et quLC vidctur justitia esse, consumptio sit, non
est (/ At nunc cum omnia qua; diifi-
Tim. i, 9). unum vindicans, sed utrumque consumcns.
ciliora sunt, modica ex parte faciaraus, hoc C
vel (Vers. 10.) « Dico autem Spiritu ambulate, et :

solum non facimus, quod et factu facilius est, et desiderium carnis non perficiotis. » Et hoc 500
absque quo cassa sunt universa qua? fucimus. Jc- sccundum supcriora dupliciter accipiendum,ut di-
junii corpus sentit injuriam vigilia) carncm ina- camus cos qui spiritu opera carnis mortificaverint
:

cerant : elecmosynae labore qu;cruntur : sanguis in {lUnn. viii, 13), ct seminavcrint in spiritu, ut de
martyrio, quamvis ardeal fidcs, tamcn sinc dolorc spiritumctant vitam iTeternam [Galat. vi, 8), quo-
et timoro non funditur. Ilajc omnia sunt qui fa- tiescunquc voluptatem carnis senscrint titillare,
ciant : sohx charitas sinc labore est. Et quia sola non perliccre dcsidcrium cjus (quod quidem si ex-
cor munduni efficit,a diabolo cxpugnalur in nobis, plctum fuorit.blandiri vidclur ad tcmpus), sed spi-
nc Dcum pura nienlc vidcamus. Quando cuiin sc- rilu rofrcnarc, ct socundum sontcntiam Ilistorici

dons loquor contra fratrcm mcum, ct contra lilium (Sallust.) *. ;\nimi imperio, corporis scrvitio ma-
nialris mcic pono scandalum (/'.<«/. xi.ix, 20),
' gis vivcre. Nec non ct illu(l,quia lox s piritualis est
quando alicna torqueor felicitate,et altorius bonum, {llom. vii, li), et non ^ qui in manifesto Judjous,

mcum malum facio, nonno hoc quod soquitur, iii sed (lui in occulto {Rom. ii, 28, 20), et circumcisio
me cxplctur : Si inviccm mordclis ct comcdilis. oordis in spiritu non liltcra {Ibid. 2'.)\ cos ambu-
videlc uc ab iuvicem consumamiut/ Cluiritatis ^ larc spiritu, ct carnis dcsiderium non pernocrc di-
rara posscssio cst-.Quis vult ipsc analhcma csso a ciniiifl, qui spiritualitcr ogrcdiunlur .1'gyplum, et

Christo pro fralribus siii3,AposloIuiii »C(\ucns [Hom. spiritualcm cscam potuiiKiuo do spirituali hauriunl
IX, 3)? Quis -100 cum lugontibus lugons, cum gau- petra (/ Cor. x, i), qui non judicanlur in cibo, aut
dcntibus gaudens(/<()m.xii, ir)),alicno3 vulnerc vul- in polu, aut in pnrto dioi fosli. aut upomcni.c ct

iMartian. lcgorivt, fralris mci, pro, matris mcn',

' * Idom ms. cum nogandi purlicula, blaudire non
dissciiliontibus mss., ot sacro, (lucin alhulit Ilicro- vidclur. Ei»t porro SaUi^itii, (|uam laudat.Honlontia.
nymiis, tcxlu. .inimi imperio, corporis .^rrvilio mwjis ulrndum.
* Codcx {'alatinus sub assorcnlis nola. Churilas ''
Duo II1S3. non ijuia in tnanifcsto Juiia'us. sed
cara (spc. num. rara) posscssin cst ci, (jui rult ijisc quia iu cccullo, ct circumcisioucm cordis in sptrilu,
analhema cssc, (s\.c ut'U lillcrii. lios itaquc ambuiare sjdritu ct caruit
' Rectiiis l*alnt. courosus rcmordciit. Cor-iiis. cl dcsidcrium uon perficere jubct, qui fpiriiualitcr,
ruptc auloin anto tros wovsui^, ju^liliam in tali ouc- etc.
re iuslilucns, pro iu taliouc rcsiilucus.
439 S. EUSEBII HIERONYMI 440
Sabbati {Coloss. ii, 16), sed ambulant in omnibus A ceperit, aurum quidem dicitur,8ed necdumproba-
spiritualiter, non perficientes carneae Ipgis, litte- tum. Si autem per ignem excoctum fuerit et pur-
riEve desiderium.sed fruclus metentes intelligentia? gatum, tunc auri splendorem.et ornatus suiaccipit
spiritualis.Tertiaquoque interpretatio a quibusdam dignitatem. Ita et anima inter humum et ignem,
in hoc loco dicta est, sed qux non multum discre- hoc est, inter carnem spiritumque consistens,
pet a secunda,ut desiderium carnis in his asserant quando se tradiderit carni, caro dicitur : quando
esse qui parvuli in Ghristo sunt (i Cor. iii, 1) : iter spiritui, spirilus appellatur. Quod si propriocredi-
autem spiritus in perfectis viris {Ephes. iv, 13), derit cogitatui *, et absque gratia Spiritus sancti
et esse sensum : In gravitate spiritus, id est, in invenire se aestimaverit veritatem, quasi aurum
itinere viri ambulate perfecti, et non facietis desi- sordidum, animalis hominis appellatione signatur
deria parvulorum. [Al. signabitur]. Potest locus iste sic melius expla-

(Vere. 17.) « Caro enim concupiscit adversus nari,et quasi una series corpusque fieri,seinvicem
spiritum, spiritus autem adversus carnem. Haec nectens, sibique non discrepans. Fratres, de ser-
enim sibi invicem adversantur, ut non qusecunque vitute legis vocati estis in Evangeliilibertatem.Ve-
vultis, illa faciatis. « Caro prsesentibus delectatur rum obsecro vos, ne libertate pro licentia abuta-
et brevibus : spiritus perpetuis et futuris. Inter t» mini, et putetis vobis cuncta expedire quae licent :

hocjurgium media '

anima constitit, habens qui- detisque occasionem 50!l carni atque luxuriae.
dem in sua potestate bonum et malum, velle et Quin potiusdiscite quod libertas haec major sit
noUe.sed non habens hoc ipsum velle ac nolle per- quod ante lex ab invitis extorquebat
servitus, ut
petuum, 501 quia fieri potest, ut cum carni con- obsequium,nunc per charitatem vobis invicem ser-
senserit, etoperaejus fecerit, rursum per pceniten- viatis.Siquidem omne illud legis onus,et multipli-
tiam se remordens,spiritui copuletur,et opera ejus non tam exclusa sunt per Evangelii
cia prsecepta,
efficiat. Hoc est ergo quod ait Hxc enim sibi in- : gratiam, quam uno charitatis sermone breviata, ut
vicem adversanlur, id est, caro et spiritus : ut non diligamus proximum sicut nosmetipsos {Matth.
qucecunque vultis, illa faciatis. Non quo proprium Qui enim diligit proximum, totam legem
XXII, 39).
nobis tulerit arbitrium, quo vel carni, vel spiritui implet {Rom. xiii, 8), mala non
bona ei tribuens,
assentiamur sed quia quod facimus, non est no-
: inferens. Quod si non sit cha-
cesset dilectio ', et
strum proprie, sed opus ipsum vel carni, vel spi- ritas, per quam lex universa completur, publicum

ritui deputatur [Al. deputetur]. Grandis laboris et quoddam inter homines latrocinium erit, ut contra
disputationis est nimiae,ostensis carnis operibus et se invicem defurentes [Al. deferentes], seque mor-
spiritus, media aliqua reperire, quee nec ad car- dentes, consumantur ab invicem {Vers. 15). Vos
nem videantur pertinere, nec ad spiritum. Carna- C autem, fratres, propterea secundum spiritualem
les dicimur, quando totos nos voluptatibus damus. iegem debetis vivere, ne desideria quae carnis sunt,
Spirituales,quando Spiritum sanctum praevium se- perficiatis {Vers. 16). Garo enim frigus timet, as-
quimur, id est, cum ipso sapimus instruente, ipso pernatur famem, attenuatur vigiliis, libidinibus
docemur auctore. Animales reor esse philosophos, exardescit, mollia quaeque et jucunda desiderat. E
qui proprios cogitatus pulant esse sapientiam, de contra spiritus, ea quae carni contraria sunt, et
quibus recte dicitur : Animalis aulem homo non quae illum debilitare queant, expetit. Et ita fit, ut
recipit [AI. percipit] ea quga sunt spiritus. Stultitia non ideo quia sub servitute legis esse cessatis, pu-
quippe est ei (i Cor. ii, 14)Quod ut manifestius tetis esse vos liberos : sed sciatis magis naturse
fiat, aliquod sum^amus exemplum Caro, terra, : vos lege retineri, quia non statim si lex non im-
anima, aurum, spiritus, ignis vocentur. Quandiu perat, et natura cessavit, ne voluntatem scilicet
aurum fuerit in terra, perdit vocabulum suum, et vestram, opera subsequantur, sed frequenter ea
commistum est, appellatur. Gum vero
a terra cui facere compellamini, repugnante carne adversus
separatum ab humo, auri et speciem et nomen ac- spiritum, quae facere non vultis. Ex quo, fratres,

Origeniana sententia hsec est, anima mediam

* cap. 12, laudari possit, ubi animam tanquam in
esse quodammodo spiritum inter et carnem :«Cum D medio positam nonnunquam a carne ad vitia
dicitur, inquit ille lib. i in Epistolam ad Romanos deprimi, nonnunquam a spiritu ad virtutem erigi,
i, quia ca7'o concupiscil adverms spiritum, spiritus scribit. Plures vero quam qui possint indicari in
autem adversus carnem, media. procul dubio ponitur ejus Operibus loci sunt, in quibus spiritum carnis
anima, quae vel desideriis spiritus acquiescat vel adversarium pro animee principali plane juxta
ad carnis concupiscentias inclinetur.» Uis paria in Origenem intellexit. Ex quo mirum magis est,
plerisque ejus libris invenire est nec profectodu- : quod Pelagianismi hanc sententiam accuset Jan-
bitandum, quia ab illo, ad cujus se imitationem senius, omniumque omnino Pelagianorum, quo7-um
contulisse non diffitetur, Uieronymus doctrinam scripta videre potuit, propriam dicat, cum luculen-
hanc hauserit. At certum quoque est, in bonam ter adeo nedum Hieronymo probetur, sed et Au-
accipi posse partem, et quem spiritum dicunt, ex gustino, cujus summa contra illos haereticos sen-
eorummet sensu auctorum pro animae fiY£(ji.ovi-/.w, tentia atque auctoritas fuit.
sive, principali, debere intelligi pluresque alios :
- Duo mss Quando se proprio tradiderit cogitatui,
:

Patres occurrere, qui hoc sensu superiorem anima3 etc.

quasi partem spiritus appellatione donent. Unus ^ In Palatim. mss. Quasi si cesset dilectio; secun-
pro cunctis Augustinus, lib. ii de Genesi ad lit. da manu Quasi sic esset dileclio.
:
441 COMMENTAH. IN EPIST. AD GALAT. LIB. III, CAP. V. 412

obsecro, ut non detis libertatem vestram in occa- A dixit, factus sub lcge, sed, fadus quasi iub lege
sionom carnis, scd magis spiritui serviatis, ut in- {Ibid. 21), utostenderet se non veritalem legis,
cipiatis ea facere quae vullis, et nihil debere legi, sed similitudinem custodisse. Videmur nobis boI-
id est, non esse sub carne. Quia libertalem legis visse propositam quaeslionem. Sed quid faciemus
abolitae * tunc vere in B',VHngeIio habere poteritis, de illo Pauli capitulo 504 dicentis : Cum autem
cum vos nequaquam caro compulerit facere quee venil pleniludo temporis,misit Deus filium suum, fa-
non vultis, sed spiritui servientes, docueritis vos ctum ex muliere, factum sub tege, ui eos qui sub lege
non esse sub lege. El quia supra secundum dupli- erant, redimeret {Gal. iv, 4, 5)? Si enim Christus

cem intelligentiam hunc locurn caperamus expo- sub lege non quasi sub lege, tota illa supe-
fuit, et

nere, reddenda sunt quaj omisimus. Caro concu- rior disputatio vacua fiet. Verum et haec oppositio
piscit adversus spiriium, id cst, historia et Scri- de suo soivetur loco. Qui enim propterea factus
pturae carneus intellectus, contra allegoriam et sub lege est, ut eos qui erant sub lege, redimeret,
spiritualem doctrinam repugnat. Spirilus autem ad- utique cum esset liber a lege, legi se subdidit vo-
versus carnem, id est, multo erat Paulo liberior, qui non sub
sublimiora dejectis, seterna luntate : et
brevibus, umbrs veritas refragatur. 503 Et car- lege, sed quasi sub lege se fuisse testatus est. Et
neu3 Scripturae sensus, qui adimpleri [.4/. quia im- n quomodo in caenum et barathrum mortis propter
pleri] non potest (nec enim valemus omnia quae nos descendit, qui orabamus dicentes Quis me :

scripta sunt facere) ostendit nos non in nostra po- liberabit de corpore mortis kujus 24)? ita [Rom. vii,

sitos potestate legis explendae, cum etiam si veli- et ex muliere nasci voluit, sub lege, ut eos et esse
mus litteram non admittat.
sequi, impossibililas qui nati erant de muliere, et sub iege, salvaret. Et
(Vers. 18.) « Quod si non estis
spiritu ducimini, certe non est natus de muliere, id est, de nupta,
sub lege. « Spiritum non eum, de quo Apostolus sed de virgine. Verum abusive virgo mulier appel-
in alio loco loquitur : Ipse Spiritus iestimonium lata est, propter eos qui illam fuisse virginem ne-
perhibet spiritui nostro, quod sumus Dei {Rom. filii sciebant. Ut itaque propter illos, qui sanctam Ma-
non spiritum hominis qui in ipso est,
VIII, 16), id est, riam arbitrabantur marilum habere *, mulier pro
sed Spiritum sanctum significat quem sequentes, : virgine posita est : sic propter eos qui ajstiraabant
efficimur spirituales, et sub lege essse desistimus. Christum esse sub lege, nescientes quia factus
Notandum ergo quod hic spiritus non cuin ap6p(^j esset his qui erant sub lege, quasi sub lege (/ Cor.
(articulo), et cum additamento aliquo, sicut in cae- IX, 21), dicitur et ipse factus esse sub lege {Galat.
teris legimus, spiritum mansuetudinis, et spiritum IV, 5).

fidei : sed simpliciter Spiritus appellatur : quae (Vers. 19-21.) « Manifesta autem sunt opera
quidem minutiae magis in Graeco, quam in nostra C carnis, quae sunt, fornicatio, immundltia, luxuria'.
lingua observatee (qui ap6pa penitus non habemus) idolorum servilus, veneficia, inimiciticc, contentio-
videtur aliquid habere momenti. Quaeritur in hoc nes, ?emulatiunes, irae, rixfe, dissensiones, hae-
loco, quicunque spiritu ducitur, non est sub lege,
si rescs, invidiae, ebrietates, comessationes, et his
utrum Moses et prophetae, vcl spiritu acti sint {Hoin. similia, quaj praedico vobis sicut et prandixi : quo-
viii, 14), et sub lego vixerint, quod Apostolus ne- niam qui hacc agunt, regnum Dei non posaidebunt. "

gat aut habente.s spiritum, sub legc non fuerint,

: Superius cum exponeremus de carne ct spiritu,
quod Apostolus hic afnrmat uut quod est lertium, : triplirem intelligcntium dixeramus .*
vel cos esse
8ub lege viventes, spiritum non habuerint, quod carneos, qui parvuli ct corporei, in Christo pdM-
de tantis viris nefas est credere. Ad quod nos bre- dum cibum, et perfectfe rctatis aliinenta capcre
viter respondcbimus Non idem esse sub legc
: non possent (/ Cor. iii, 1,2); vcl carnales eos
esso, et C8se quasi sub lege (/ Cor. ix, 21) quo- : esse, qui more Judaico hisloriam tantum scque-
modo non idipsum est, in similitudino carnis prc- rentur ct littcrnm : aul cerle, juxla siinpliccm fcn-
cati (/iow. VIII, H), ot in carno essc pcccati (Uont. sum, in hominis fictione carncm s^pinlumquo sub-
vii, 2.5). Nec idem sonat verus scrpcns, ct ocrci si- sislcrc, et juxtu diversitatrin substantia'. vel opora
militudo serpentis, quem Moyses in cremo suspcn- n carnis cssc, vcl spirilus. Nunr crgo quw hic carnis
dit {Pfum. XXI, 0). Sic igitur et sanclos prophctus, opera nominanlur, fornicatio videlicet, immundi-
ot Moysen, ambulantes spiritu, et spiritu viventcs, tiu. luxuriu, rl cfrtcra qvrno scquuntur, magis mihi
non 8ub logc, scd quasi sub lcgc vixisse, ut ipsi vidcntur nd siinpliccm cnrnis 505 rt spirilus in-
viderentur quidem esse sub lopc srd ros qui suh ; trlligrnlium, iiunm ad cnrnrm Irgis, ct parvulos in
logo nrunl lucritaccrcnt, et nb humililate lillprn', Christo rrrrrri, lirrl in ro loro, ubi supra dc dc-
ad ultiludinem ppiritus provocarcnt. Nnm el Puu- cimo Oripenis Slromntr vorbuni transtulimus ad
lus qui Judaiis Judteus fuctus cst, el omnibus om- verbum, quid cliam dr his scntiri possit, cxpros-
nia, ut omnes luorifucerct (/ Cor. ix, iV, 20) non : sum sit *. Quod aulem ait. Manifesta aulem suut
Idem mss., libcrlalcm carnis (ibolila'.
•
in linraubnoxa' oxposilionis lc.-lalur ipsonicnt Hie-
• Vorbum linbcre duo insB. nrsciunt, ot pro ma- ronyuuis, in Lalints rodicibus itt hoc cataloijo t;/io-
rilum, hgunl maritatam ; concinnms mantam lo- rum scriptam rcfcrri.
gU3. Pro vrrbis, e.rnrrssum sil, noslri mss. habent.
' Interserunt duo mes. impudicitia, quam vocem exemplo prxsumpsi : haud scio num veriu».
 :

443 S. EUSEBII HIERONYMI

opera carnis, vol omnibus ea nota esse demonslrat A criminis subjectio declarat '. Quautum enim in
quia pcr se patcant mala esse et fugienda, intan- nobis nuUius esse debemus inimici, sed cum
est,
tum ut etiam hi qui ea faciunt, cupiant occultare omnibus habere pacem. Quod si loquentes verita-
quod faciunt. Vel certe his tantum manilesta, qui tem, aliquos meremur inimicos non tam nos ini- :

in Christo crediderint. Plurimi quippc gentilium mici eorum sumus, quam ilH inimici sunt verita-
in suis ignominiis gloriantur, et putant si explcve- tis. Nam quod et in Genesi dicitur ad Abraham :

rint voluplatem, quamdam se turpitudinum victo- Inimicus ero inimicis tuis : et adversabor aduersan-
riam consecutos. Sed et illud eleganter, quod in iibus tibi {Gen. xii, 3), sicut supra intelHgendum,
carne opera posuit, et fructus in spiritu : quia non tam .\braham ilbs inimicum fuisse, quam ilios
vitia in semetipsa finiuntur et pereunt, virtutes Abraha3 virtutibus et religioni, per quam, calcatis
frugibus pullulant et redundant. Nec putemus ani- cognitum venerabatur Deum. IUud quoque
idolis,
mae nullum esse opus, si vitia carni, virtutes spi- quod populo praecipitur Israel, ut odio sempiterno,
ritui deputentur. Quia anima (ut supra diximus) in ct in posteros transmissa discordia, inimici sint
quodam meditullio posita, vel carni jungitur, et Madianeis {Nurn. xxxi, 3), quasi his dicitur, qui
dicitur de ea : Non permanebit spiritus meus in ho- sub paedagogo erant, et in alio loco merebantur
miiiibus istis, quia carnes sunl {Gen. vi, 3) ; vel spi- n audire Odio habebis inimicum tuum {Matth. v,
:

rltui copulatur, et in spiritus vocabulum transit. 43). Aut certe non tam personarum, quam morum
Qui eiiim adhxret Domino, uniis spirilus est (/ Cor. est facta disssensio; ut quomodo Deus utiliter inter
VI, 17). Primura itaque carnis opus, est fornicatio. serpentem et mulierem inimicitias posuit, ne ami- Jj

Manifesta in exordio posuit, ne de mediis ambiga- citi;e eorum inutiles essent homini, per quas pro-

mus. Omne enim quodcunque feceril homo, extra jectus est de paradiso {Gen. iii, 15, 24) : ita et in I
corpus est : qui autem fornicatur, in corpus suum Israelitis, et Madianeis vita magis dissimilis, quam
peceat [Ibid. 18). Et non sumus nostri empti enim : gens una damnata Septimum locum inter car-
est.
sumus pretio, gloriflcemus et portemus Deum in nis opera, contentio possidet quodam quasi sa- :

corpore nostro [Ibid. 19, 20). In eo fornicator ma- crato, et eminenti 5©7 inter vitia numero collo-
joris est criminis : quia tollit membra Ghristi, et cata. Servum autem Domini non oportet rixari, sed
facit ea membra meretricis. Erunt quippe duo in esse mansuetum ad omnes, doctorem, longanimem,
carne una {Ibid. 15, 16). Qui non est fidelis, nec cum mansuetudine erudientem, eliam eos qui e con-
credit in Ghristo, sua membra facit membra mere- tra disputant (// Tim. ii, 24, 25). Post contentio-
tricis : qui credit et fornicatur, Christi membra nem, octava succedit aemulatio, quae Graeco ser-
facit membra meretricis. Econtrario infidelis in mone l,rilo^ significantius et notius appellatur.
fornicatione sua utrum violet, an edificet templum G Quo quidem malo, nescio quis nostrum careat. Ze-
idolo. nescio. Per vitia quippe vel maxime dsemo- lati sunt enim, et patriarchffi Joseph fratrem suum
nes coluntur. Hoc unum scio : quod qui postfidem {Gen. xxxvii, 11) et Maria, et Aaron prophetes :

Christi fornicatur, violat Secundum iemplum Dei. Dei et sacerdos, contra Moysen tali passione dece- m
opus carnis, immunditia nuncupatur, et eam co- "
pti sunt {Num. xii, 2) : intantum ut illa de qua
mbS luxuria sequitur. Ouomodo enim in veteri lege Scriptura narraverat, dicens : Tollens autem Maria
de nefandis criminibus, quae in occulto506 Gunt, prophetas iympanum {Exod. xv, 20), et caetera ^,
et ea nominare turpissimum est (ne et dicentis os postea extra castra projecta, leprae vitio sordidata
et aures audientium polluerentur) generaliter Scri- sit, et pajnitentiam longiorem septem dierum se-
ptura complexa est, dicens Verecundos, vel reve- : paratione signaverit {Nu?n. xii, 15). Ira deinde suc-
rentes facite filios Israel ab omni immundttia {Levit. cedit, quae justitam Dei non operatur {Jac. i, 20),
XV, 31) : hoc loco ceeteras extraordinarias
sic in autem etet species est furoris. Irter iracundiam
voluptates, ipsarum quoque opera nuptiarum, si iram, hoc interest quod iracundus semper irasci- :

non verecunde, et cum honestate, quasi sub oculis tur iratus pro tempore concitatur. Et nescio quis :

Dci fiant, ut tantum liberis serviatur, immunditiam possit regnum Dei possidere cum is qui irascitur. :

et luxuriam nominavit. Quartum, in catalogo ope- n separetur a regno {Matlh. v, 22). Rix* quoque
rum carnis, idololatria locum tenet. Qui enim se- quas aliud Graeci significantes, epiBEfac vocant (si-
rael se luxuriffi voluptatique permiserit, non respi- quidem rixa [xa^^T) dicitur) a regno Dei prohibent.
cit Creatorem. Alias autem omnis idololatria, festi- Est autem Ipi^tla, cum quis semper ad contradi- *
vitate, gula, ventre, et his quae infra ventrem sunt, cendum paratus, stomacho delectatur alieno et :
^
delectatur. Et ne forsitan veneficia, et malefiCcB muliebri jurgio contendit, et provocat contenden-
artes non viderentur in Ncvo prohibitae Testa- tem. Haec alio nomine apud Graecos cptXoveixia ap-
mento, ipsa; quoque inter carnis opera nominan- pellatur.Necnon et dissensiones opera carnis sunt:
tur. Quia saepe magicis artibus, et amare miseris cum quis nequaquam perfectus, eodem sensu, et
evenit et amari. Inimicitia quoque, quee post ve- eadem senlentia dicit : Ego sum Pauli, et ego
neficia ponitur, quem habeat reatum, manifesti Apollo, et ego Cephx, et ego Christi {I Cor. i, 12).

' Penes Victorium, manifesto crimini subjecla ^ Unus Palatin., et citharam, pro et cxtera. Mox
declarut. quoque vocem separatione ignorat.
 : :

445 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. 111, CAP. V. 446

Sed et doraorum inter se hacc eadem dissensio re- A et Timotheo vinum ut biberet, imperatum (/ Tim.
peritur : mariti videlicet ad uxorem, patris ad fi- v, 23). Ebrietas autem tam ex vino quam ex caete-
lium, iratris ad fratrem, conservi ad conservum, ris bibendi generibus, qua; vario modo conficiun-

mililis ad contubernalem., arlificis ad ejusdem ope- tur, potest accidere ex quo et de sancto dicitur
;
:

ris artificem. Nonnunquam eyenit, ut et in expo- Vinum et sireram non bibet [Luc. i, 15). Sicera
sitionibus Scripturarum oriatur dissonsio : e qui- interpretatur ebrietas. Et ne quis vinum non bi-

bus haereses quoque quffi nunc in carnis opere po- bens, aliud sibi putaret bibenium, exclusa causa-
nuntur, ebulliunt. Si enim sapientia carnis inimica tio est ' dum omne quod inebriare potest, cura
;

est Deo (Rom. viii, 7) (inimica autem sunt omnia vino pariter aufertur.Quintadecima, qu.je et extrema
dogmata falsitatis Deo repugnantia) consequenter inter carnis opera, comessatio est. Manducavit
et hffireses inimicaj Deo, ad carnis opera referun- quippe populus ct bibit, et surrcxerunt ludere lExod.
tur. A'ip£<T'.i; autem Gr<Ece, ab electione 508 di- xxxii, Semper ebrietati juncta luxuria est.
6).

citur quod scilicct eam sibi unusquisque eligat

: Pulchre quidam non ignooilis orator, cura ebrium
disciplinam, quam putat esse meliorem. Quicun- desomno describeret excitatum, ait aNec dor- :

que igitur aliter Scripturam intelligit, quam sensus mire excitatus, noc vigilare ebrius poterat. Qua )>

Spiritus sancti flagitat, quo conscripta est : licet t> sententia expressit, quodammodo nec mortuum
de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appel- eum fuisse nec vivum. Longum erat univorsa
lari potest, etde carnis operibus est, eligens quae carnis opera replicare, et catalogum facere vitio-
pejora sunt. Haereses sequitur invidia, quam non rum. Uno igitur omnia sermone conclusit dicene,
putemus idem esse quod zelum. Quia zelus et in el }ns similid. Quae utinam tam facile vitare pos-

bonam partem accipi potest, cuin quis nititur ea semus, quam facile intelligimus. Prxdico, inquit,
quae meliora sunt, a^mulari. Invidia vero aiiena vobis sicul quoniam qui talia agunt,
praedixi :

duplicem scinditur pas-

felicitate torquetur, et in regnum Deinon consequentur. Ubiante praedixerat
sionem cum aut ipse est aliquid in eo, in quo
: Non regnet, inquit, peccatum in mortali vestro cor-
alium esse non vult aut alium csse videns melio-
: pore, ad obediendum desideriis ejus (Rom. vi, 12).

rem, dolet se ei non esse consimilem. Pulchre Poccatum omnes istas species habet, in quibus
quidam de neotericis, Graecumversum transferens, nunc discriminandis plus forsitan quam oportuit,
elegiaco uictro de invidia lusit, dic-;ns : immorati sumus. Ergoin anima, in qua pcccatum
Justins invidia uihil est quae prolinus ipsuiu :
regnaverit, non potest Dei regnare regnum. Qux
Auctorem rodit, excruciatque anitnum enim participalio justiti;c et iniquitati'i qux com
Scripsit et beatus Cyprianus librum de Zelo et municalio luci ad tenebrasl qui consensus C/tristo

Livore valde optimum quem qui legerit, non du- C et bclial (11 Cor.\}, 1 i, 15)? Et putamus nos
:

bilabit unnumerare operibus carnis invidiam. Inter regnum Dei consequi, si a fornicatione, idololatria,
invidum autem et invidiosurn Iioc interest quod et veneficiis immunes simus. Ecce inimicitiae, con-
:

invidus feliciori invidot'. Invidiosus autem is est, tentio, ira, rixa, dissensio, ebrietas quoque, et

qui ab alio patitur invidiam. Quarlum decimum ceetera quK parva arbitramur, excludunt nos a
locum inter carnis opera ebrietas tenet. Ebriosi rcgno Dei. Nec refert uno quis ' a beatitudine ex-
quippe regnum Dei non possidebunt. Et Dominus cludatur. an pluribus, cum orania aimiliter exclu-
ad discipulos Cavcfe, ait, iie forte (jraventur corda
: dant. In Latinis codicibus. adulterium quoque, et
corda vcslra in vino et rrapula [Ltic. \\i, '.l\). Vino impudicitia, et homicidia *. 510 in hoc calalogo
homini sensus evertilur pedes corruunt: mens : vitiorum scripta refcruntur. Sed scienduin non
vacillat: libido succendilur: Unde Aposlolus plus quam quindecim carnis opera nominata, do
clamitat vinnm in quo est lu.vuria [Ephes. v,
: Et quibus et disseruimus.
18). Ilabet unusquisque suac sentenlia; poleslatcm. (Vcrs. J-.)»" Friictus autom spirilus, c:»t chari-
Ego Aposlolorum sequor: in vino esse luxuriam, tas, gaudium, longanimilas, bonignitas, bo-
\)a\,

in vino ebrictatcm. bbrietaicm autom et luxuriam nitas, (idos, mansuotudo, continontia, adversus
inler carnis opera numerari, nec ille potest nogare n hujusmodi nonosllox. » Et qu.T uila intor IVuctua
qui eisdem passionibus vincitur. Et licet me qui- spirilus debuit tcncre primatum, ni&i chaiilas,
dam in eo libro, qucm do servandu virginitatc sino qua virtulca non reputanlur esse
cwtcroj
Bcripsi,reprchendendum putent : quod (lixerim otox ([ua
virtutos. nascunlur univcrsa quae bona
adolcscentulas tia vinum (lcben> fugcre ut vono- sunt? Si(iuidcm ct in l.opc, ot in Evang(Mi<> ips^u

num non mc sententini

: prunitobit. Ui^us quii>[)0 obtinet principutuin : Dili<ics Dominuni Deum luum
ibi magis vini, ((uam Dci a nobis crcaturu dainnala cx toto corde tuo, et cx t<ta nnwia tua, ct cx totn
est : ct liccntiam tuliinus 501> virgini proprio virlutctua : et diligfs pro.ritnum tuum sicut leipsum
aetatis calore fervenli, no sub occasione puruin (Dcut. VI, .">
; /rr/7. xix. 1»^ ; Malth. xii, 37).
bibendi, plus biborot ct pcriret. .\lio(|uin 8(Mo- Quanlis boni^ reforta sil charila!', ot supra broviter
nius, ct in Christi sanguincm »inum consccrari porstriiiximu!*, ol nunc vol parum dixisac sufricial;

' Idem ms., jeliciora invidet, pro fcliciori. ^ Idom ms., ncc refert si unus quis.
' PaUit nis., OA\'lusa caiitio cst. * Duo IUS9. tacont et homicidia.
 ; :

447 S. EUSEBII HIERONYMI 448

quod dilectio non quaerit quse sua sunt, sed qua3 A, benedictiones ' scribitur : Beati pacihci quoniam
:

aliena (/ Cor. xni, 5). Et quamvis suo quis vilio filii Dei vocabuntur (Matth. V, 9). In primo etiam
inimicus sit diligenti, et tranquilitatem ejus ad graduum psalmo cantatur: Cum his qui oderunl
odiorum fluctus concitare nitatur : tamen nun- pacem, eram pacificus {Psal. cxix, 7). Nec pute-
quam ille turbatur : nunquam creaturam Dei odio mus pacem tantum ineo ssse quaerendam, si cum
dignam sestimat. Charitas enim operit multitudi- alio nonjurgeraur: sed tunc pax Christi, hoc est,
dem peccatorum {I Petr. iv, 8). Illud quoquequod haereditas nostra nobiscum est, si tranquilla mens
a Salvatore dicitur : Non polest arbor bona fructus nuilis passionibus perturbetur.Postpacem sequitur
affcrre malos : neqiie arbor mala, fructus afferre bo- longanimitas, sive sapientia : quia utroque modo
nos (Matth. vii, 18), non tam de hominibus, quam |j.axpo6j[jilav possumus interpretari. Huic contraria
de fructibus carnis et spiritus arbitror pronuntia- est pusillanimitas, de qua scribitur Pusillani- :

tum quia nec spiritus unquam potest ea vitia,

: mis vehementer insipiens ^ : qui vero patiens est, et
quae in carnis operibus numerata sunt, facere universa sustentat, vir sapietis {Eccli. vii. 9). Et
nec caro his fructibus qui oriuntur ex spiritu re- cum eTrttacret multum sapiens appellatur, ut in
dundare. Potest autem fieri per negligentiam pos- Proverbiis quoque scriptum est Longanimus vir,
sidentis, ut spiritus qui versatur in homine, fructus multus in prudentia {Prov. xiv, 29). Benignitas 1
P
non habeat suos : et econtrario caro operibus suis etiam sive suavilas, quia apud Graecos xpTjjxox/ji;
mortiflcatis, peccare desistat. Non tamen illo usque utrumque sonat, virtus est lenis, blanda, tranquil-
proeedunt, ut et neglecta arbor spiritus, opera la, et omnium bonorum apta consortio, invitana
carnis afferat, et arbor carnis exculta, fructus ger- ad familiaritatera sui, dulcis alloquio, moribus
minet spirituales. lu secundo spiritualium fru- temperata. Denique et hanc Stoici ita definiunt:
ctuum ioco gaudium positum est quod Stoici quo- : Benignitas est virtus sponte ad bene faciendum
que qui distinguunt inter verba subtilius, aliud 512 exposita. Non multum bonitas a benignitate
quid esse aestimant quam laetitiam '. Gaudium diversa est : quia et ipsa ad faciendum vide-
quippe, esse aiunt elationem animi super his quae tnr exposita. Sed in eo differt, quia potest bonitas
digna sunt exultantis laetitiam vero efTrenatam : esse tristior, ctfronte severis moribus irrugata,
animi elationem, 511 quas modum nesciat, et in bene quidem facere et prajstare quod poscitur
his quoque quse vitio sint mista, laetatur. Alii e non tamen suavis esse consortio, et sua cunctos
regione gaudii voluptatem ponunt : non hanc quae invitare dulcedine. Hanc quoque sectat ores Ze-
corpus ad libidinem concitat, titillat sensus, dulci nonis ita definiunt Bonitas est virtus quae pro- :

blanditur affectu sed alium huic 6[a.a)vujji.ov, quae

; dest sive, virtus ex qua oritur utilitas aut, : :

sine moderatione, et ullo decore laetitiae, in C virtus propter semetipsam aut affectus qui fons :

risu exaltat vocem suam. Quod si verum est, et sit utilitatum.

eorum inter verba distinctio non fallit et fallitur, Inter fructus spiritus, septimum et sacratiorem
consideremus ne torsitan idcirco sit dictum Non ; locuni fides possidet, quae etiam alibi inter tres
est gaudere impiis, dicit Dominus (Isa. lvii, 21). ponitur : spes : fides, charitas {lCor. xiii, 13).
Simul autem et illud notandum, quod post dilec- Nec mirum si spes in hoc catalogo non referatur :

tionem, gaudium sequitur. Qui enimdiligit quem- cum in fide sit quod speratur : et ita eam Apo-
piam, semper in ejus felicitate laetatur. Et si eum stolus ad Hebraeos scribens definiat : Est autem
viderit aliquo errore deceptum, et peccatorum lu- fides sperandarum substantia rerum, argumentum
brico concidisse, dolebit quidem, et eruere festi- necdum apparentium {Hebr. xi, 1). Siquidem id
nabit sed non poterit gaudium mutare tristitia,
: quod speramus esse venturum, et necdum est in
sciens nullam rationabilium creaturarum apud praesenti, fide possidemus, sperantes nos tenere
Deum perire perpetuo. Tertius fructus spiritus, quod credimus. Quaeritur quoque quomodo fides
est'pax, a qua Salomon quoque qui in typo Ghri- in charitate sit posita. Qui diligit, nunquam se
sti praecessit, nomen accepit (// Reg. xii, 24). Et laedi aestimat : nunquam aliud nisi quod diligit et
de Ecclesia Psalmista canit : Factus est in pace n diligitur *, suspicatur. Cum autem dilectio procul
locus ejus {Psal. lxxv, 3). Et inter octo Evangelii abfueril, et fides pariter abscedit. Post fidem man-

' Conferendus Cicero, qui e Stoicorum ore lo- eumque secutus Martianaeus, rescribunt, Beatitu-
quitur lib. Quiest. Tusculan.
iv idemque inter dines. — Erasmiana editio retinet lectionem quo-
gaudium, ac laetitiam discrimen ponit. Lactantius rumdam mss. vetustiorum codicum, nempe, m/er
quoque lib. vi Divin. Institut. cap. 11 « Laetitia, : octo Evangelii benedictiones scribitur. Qus lectio
inquit, nihil est quam profusum gaudium. » Vide optima dici potest, quia Evangeliibeatitudinessunt
si libet,_et Caelium Rhodiginum lib. v, cap. 33. benedictiones a Ghristo Domino dictae .paciflcis,
Ciceronis locus, « cum ratione animus movetur lugentibus et caeteris in octonario numero positis.
placide, atque constanter, tum illud gaudium di- Mart.
citur ; cum autem et inaniter et effuse animus ' Plurium numero nostri mss., Pusillanimes
exultat, tum illa laetitia, gestiens vel nimia dici veliementer insipientes.
potest. » * Fortasse rectius verba, et diligitur, nostri mss.
' Ita nostri mss. omnes, et Rabani exem- non habent.
plar, et veteres vulgati libri praeferunt. Victorius,
 :

449 COiMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. 111, CAP. V. 450

suetudo numeratur, quac adversa est irae, rixis, A non sicut in Latino aonat, eos qui Christi sunt,
dissensionibus et nunquam ad sui contraria pro-
; carnem suam dicat crucitixisse cum vitiis et con-
vocatur, vere de bona spiritus arbore, bnnos fru- cupiscentiis sed Christi carnem ab his
; cum vitiis
ctus egerminans. Per hanc famulus Dei Moyses, et concupiscentiis crucilixam. VA quserit quomodo
testimonium Scripturae meruit accipere, dicentis : in his qui frurtus spiritus habeant, et adversum
Moijses mansuetus erat, plusqam omnes homines quos lex csse cessavit, crucifixio
carnis Dorai-
super terram {Num. xii, 3). Super terrani, inquit. nicffi ponatur in laude, oum ad Hebraeos in vitupa-
Super eos enim qui facie ad faciem Deum vide- rationo sit positum ; liursum crucifigentes in semet-
bant, esse non poterat [Gen. xxxii, 30) quia : ipsis Filium Dei, et ostenlui 514 habenles [Ilebr.
multa scepe compellimur pcr carnis facere infirmi- VI, 0). Pro rursus csucifif/entes, melius unum verbum
tatem. Do David quoque, licet multi de Domino compositum in Graeco est, avarrajpojvTE;. quod
nostro ffistiment prophetatum, quod nos etiam nos \nierprQi3iripossuxxius, 7-ecrucifigentes. Primum
non negamus, Spiritus sanclus in typoventuri ca- ergo notandum quod aliud sit crucifigere, aliud
nit : Memento, Domtne, David, et omnis mansue- recrucifigere. Deinde quia non idipsum sit recru-
iudinis ejus (Psal. cxxxi, 1). Cujus mansuetudo cifigere Filium Dei, et crucifigere carnem Chrisli
adversus Saul, Absalon et Semei, vel maxime p cum vitiis et concupisconliis. Caro quippe (^hristi
claruit (/ /Jogr. XXIV, 5; Reg.xix, 5;xvi, 10)?
// non principaliter, et proprio Hlius Dei est, sed
Cum aiius eum vellet occidere alius res novas
; Jesus Christus, qui cum esset in principio apud
molitus, fraudare imperio niteretur : 513 alius Patrem, Verbum Deus caro factus est {Joan. i,

lapides in eum jaciens, et pulverem ventilans, 14), et seipsum exinanivit, formam servi acci-
clamaret et diceret : Egredere, egredere, vir inigue piens, ut crucifigoret carnem, et dcspoliarot prin-
{II Extrema continentia in fructibus
Reg. XVI, 7). cipatus et poleslates, triumphans de eis in ligno
spiritus coUocatur. Quam non solura in castitate {Philipp. II, 7), ut compleretur illud Apostoli : Quod
bebemus accipere, sed etiam in cibo et potu, in ira enim mortnus est, peccato. mortuus est semel {Rom.
quoque et vexatione mentis, et detrahendi libi- VI, 10), Igitursi corporanostramembrasuntChristi,
dine. Inter modestiam autem et continentiam hoc consequenter et caro nostra caro Christi est,
interest, quod modestia in viris perfectis est, quam crucifigimus, mortificantes per eam super
consummatajque virtutis, de quibus Salvator ait terram, fornicationcm, immunditiam, passionem,
lieati mites, quoniam ipsi possidebunt terram {Mallh. dosiderium malum, et avaritiam ct de nobis in :

v, 4). Et de seipso Discite a me, quoniam mitis

: laudc nunc ponilur, qui Christi Jesu caruem cru-
sum, et humilis, et mansuefus corde {Malth. xi, 29). cifixorunt cum vitiis et concupiscentis, et semper
Continentia vero in via quidem virtutis est, sed C mortificationem Jesu circumferimus in corpore
necdum pervenit ad calcem : quia cupiditates ad- noslro, ut et vita ejus manifestetur in carnc nostra
huc in ejus qui se continet, cogitatione nascuntur, (// Cor. IV, 10). Non modici autem laboris est,
ot mentis polhiunt principale, licct non superent, sic in prtesenti sfficulo vivore, ut jam nunc vita
nec ad opus pertrahant cogitantem. Non solum au- Jesu manifestetur in carne nostra. Ita enim vivi-
tem in desideriis et cupiditate, contincnlia neces- licabuntur et mortalia corpora nostra per inhabi-
saria est, sed etiam in tribus reliquis perturbatio- tantem in nobi3spiritum(/fi)m. viii, 11). Ubi Lati-
nibus, dolore scilicot, laetitia ct timorc. Adversus nus interprcs rj/ja posuit, in GrtPco raOr|ij.a-3, id
hujusmodi fruclus non est le\. Justo
spiritus, est, passionrs leguntur. Et quia passio potest et
quippe lcx non est posita autem et non suh-
: iniquis dolorem, et caeteras nocossitatcs signilicarc cor-
jeclis, impiis et peccaloribus {I Tim. i, 9). Lcx mihi pusculi, caute Apostolus intulit dcsidenn ; ut non
dicit: Non adiUterabis: non occides, non falstim naturara corporis viderctur in spiritualibus viris
testimonium dices : non fraudabis : non. desiderabis negare, sed vitia. Et hoc ila admonituin sit, si
aliena non perjurabis : nov furaberis {Exod. xx,
: Vnlgatam editionem sequimur, logonte3:(,J«j nti/em
13-17) si hffic omnia, fructu in me spiritus chu-
: sunt Christi, carncm cninfi.rcrunt » cu^ viliis et
ritate rognantc, non facio, supcrflua mihi sunt n concupisccnliis : ut non carnom (Ihristi, srtil suam
praocepta legis. Deniquc et sapientes inundi dc oos crucifixisso dicamus. Pono oblitus sum inter-
phiiosophia sic opinali sunt, utquod legcs publicie protationis secundco. Pra?dixcram cnim oninia quae
faoero homines necessitato compellunt, hoc illa scquuntur ad Logom, ot ad circumcieionera psso
persuadeat fleri volunlale. rcrorenda. Sonsus ilaquo islocsl; In piibus cst
(Vors. '1\.) « Oui aulcni sunt Cliristi, carnom fructus spirituH, charilas, gaudium, ot reliqua, hi
crucilixorunt cum vitiis et concupiscentiis. » (>ri- corporoam Scriplura? intolligontiam.. qw.v nunc
gonos hunc locum suporioribus noctpns, ita logit: curo Christi appcllatur, crucilixcrunt cum 515
Advcrsus liujusmodi non est Lcx, qui Christi '
rar- passionibus ojug ot desideriis, quje gencranl par-
nem cmcifxxcrunt cum vittis cl concupisccniiis : ut vutis atquo laclcnlibus fomonta vitiorum. Cruci-

' Unus Palatin. Christi nomon hic laoet.

' Vulgati alii libri, carnem suam, crucifxxcrunt,
 :

451 S. EUSEBII llIRimNYMI 432

fixit Christi carnem ', qui non juxta carnem hi- p^ aliud in Scripturis divinis gloria, cum augustius

storiae militat, sed spiritum allegoiiae sequitur aliquid, et divinius hominum se praebet obtutibus.

praeviantem. Visa ost in tabernaculo gloria Domini, et in templo

(Vers. 25.) « Si spiritu vivimus spiritu et am- qnod a Salomone constructum est, gloria erat

bulemus ^. « Utamur lioc testimonio adversum eos (/// Heg. VIII, 11), ct in facie Moysi, quandonescie-
qui nolunt Scripturas spiritualiter intelligere. Quis bat quod glorificatus esset vultus ejus (Exod. xl,
est autem qui absconditue homo
vivit spiritu, nisi 32, 33), dequa vultus gloria, puto et Apostolum
noster, qui et juxta carnem interdum solet vivere? dicere Nos autcm omnes revetata facie gloriam
:

Sed cum spiritu vixerit, spiritu ambulat. Gum in Domini contemptantes, in eamdem imaginem trans'
carne voluerit ambulare, vivens mortuus est. "Vir formamur a gloria in gloriam sicut a Dei spiritu
perfectus in Christo, semper vivit in spiritu {II Cor. III, 18). Et ipse Saivator, spiendor gloriaj
spiritui obedit, nunquam vivit in carne. Etcontra: et figura substantiae Dei, dictus est {Hebr. i, 3).

Qui se totum carni dederit, et passionibus depu- Vidit et Stephanus gloriam Dei, el Jesum stantem
tarit nunquam vivit in spiritu. Inter hos medii a dcxtris ejus {Act vii, 55). Ut autem et nos
sunt, quos nec spiriluales possumus appellare, nobis flngendorum nominum licentiam praesuma-
nec carneos sed qui inter virtutes et vitia fluc-
;
mus, rebus quippe novis (ut ait quidam*) nova
tuantes, nunc ad meliora retrahuntur et spiritus fingenda sunt nomina quia hic dictum est Non : :

sunt nunc carnis lubrico supplantantur, et caro

;
efficiamur inanis, vel vacux gloriae cupidi : nos eos
sunt. asseramus plena? gloriae esse cupidos, qui gloriam
(Vers. 26.) « Non efficiamur inanio cjljriae cupidi, 1)<^A desiderant, et laudem virtute condignam, et
invicem provocantes, invicem invidentes. « Unum aspectum divinius aliquid ostendentem. Undeetin
verbum apud Grsecos x£v68o^oi, trium verborum plerisque locis. Nostri majestatem pro gloria trans-
circuitu interpres Latinus expressit. Quantas au- tulerunt. Jam dudum cupio in verba prorumpere,
tem habet definitiones, et significantias gloi'ia, et sed teneor timore dicendi. Dicam tamen, nec ta-
philosophorum innumerabiles libri, et Ciceronis cebo passionem passionem pene commu-
meam
duo volumina, quae de gloria scripsit, indicio sunt. nem, non de divitiis, non de potentia, non de
Verum nos quia non verborum etymologias, sed pulchritudine, et corporum venustate haec enim ;

Scripturee sensum disserere conamur, ita hunc manifeste inter carnis opera nominantur Elee- '^.

locum cum superioribus copulabimus Si ^ spiritu ob laudera fiat, inanis est gloria longa
: mosyna si :

vivimus, spiritui obtemperemus, nequaquam per oratio, pallor ex jejunio sequens. Non mea sunt

legem, sed per charitatem nobis invicem servien- verba, sed Salvatoris in Evangelio pertonantis
tes. Non debemus de Scripturarum interpretatione C {Matth, VI, 2, 5,7, 16). Ipsa quoque castitas 51 7
in

contendere et dicere Circumcisio melior est matrimonio, viduitate, virginibus, saepe plausum
: :

non sed praeputium. Contemnenda historia, et al- quaerit humanum et quod dudum timeo dicere :

legoria sequenda imo allegoria vana est et umbra- sed dicendum est, martyrium ipsum, si ideo fiat ut

tica, et nullis veritatis fixa radicibus. Unde evenit, admirationi et laudi habeamur a fratribus, frustra
ut invicem nascantur invidiae. Excludere, enim, ait, sanguisefTusus est. Loquatur Apostolus, loquatur
xmuiemini {Gal. iv, 17);
vos volunt, ut illos non electionis vas :Si tradidera corpus meum, ut glorier,

tam veritatem Legis volentes docere, quam vin- charitateni autem non habeam nihil mihi prodest

cere. Ne autem penitus verbum gloriae prsetermit- (/ Cor. XIII, 3). IUi qui dixerat : Scio hominem in

tamus intactum, suas philosophis ineptias relin- Christo, ante annos quatuordecim, sive in corpore,

quentes, de 51S Scripturis aliqua relractemus. nescio, sive extra corpus, nescio, Deus scit, raptum
Opinionem vulgi, et laudem horainum favore usque ad tertium coelum {II Cor. xii, 2. 3) ; et post

quffisitam, gloriae nomen sonat, ubi dicitur : Omnia modicum Raptus in paradisnm,
: audivii arcana
autem faciunt, ut ab hominibus glorijicentur [Matth. verba, qux non licet homini loqui {Ibid. 4) : illi,

XXIII, 5). Et alibi : Quomodo potestis credere glo- inquam, qui plus omnibus laboravit (/ Cor. x\,
riam ab invicem quxrentes [Joan. v, 44) ? Porro ^, 10), ne magnitudo revelationura extolleret eum,

in bonam parteui in eodem loco : Et gloriam ab datus est stimulus carnis ejus, angelus Satanee,
eo qui solus est,ncn quserentes [Ibid.) Ex quo in- qui eum colaphizaret, ut non tollerelur. Et certe
telligimus idem verbum, nunc virtutem significare, ter Dominum rogavit ut discederet ab eo sed dic- :

nunc vitium. Si ab hominibus quaero gloriam, tum est ei Sufficit tibi gralia mea : virtus enim in
:

vitium est si a Deo, virtus est, qui ct ad veram

: infirmilafe perfwitur. Quid tam Dei opus est, quam
nos gloriam cohortatur, dicens Eos autem qui me : Scripturas legere, in Ecclesia pr«dicare, sacerdo-
glorificant, glorificabo [l Reg. ii, 30) Significat et tium cupere, aute aitare Domini ministrare ? Sed

'
Duo mss. et Rabanus, Crucifixit talem Chrisli * quem et paulo superius laudat, Cicero
Sicilicet,
carnem. lib. Academicar. Quaest. ex Attici ad Varronem
i

^ Palatin. ms. cum Victorio, si vivimus spiritu, persona « Aut enim inquit, nova sunt rerum
:

spiritui obtemperemus. Utamur, etc. Quibus et sub- novarum facienda nomina, aut ex aliis transfe-
nexa magis consonat expositio. renda. « etc.
3 p«nes Victorium, Si a spiriiu vivimus. ^ Aliter duo mss. numerantur.
 :

433 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. III. CAP. VI. 454

et ho3C, nisi aliquis omni diligentia custodierit cor A. ravit lenitatis spiritum et mansuetudinis in cor-
:

suum,de cupiditatc laudis oriuntur. Videas pleros- rectione peccantis spiritualis adhibeat, ne rigidus,
que (quod etiam Tullius ait) libms suos de con- ne iratus et trisLis corrigere cupiat erruntem scd ;

temnenda gloria inscribere, et causa gloriae, pro- provocet eum, spondens salutem veniam repro- ;

prii nominis titulos prajnolarc '. Interpretamur miLLcns Christi tcsLimoniurn proferat quod gravi
:
:

Scripturas sspc vertimus styium quoe digna ic-

: : legisctpeccatorumoneredepresso3,adjugum,suura
ctione sunt, scribiraus; et nisi Christi causa fiant, suave, ct leve invilet, onus ut discant, quia hu- :

sed memoriae in postcros, et famaj in populos, milis sit et mitis, etmansuetus corde [Matlfi. xi,
totus labor irritus liet:et erimus quasi tympanum 29), et inveniant requicm animabus suis. Utarnur
sonans, et cymbalum concrepans (/ Cor. xiii, 1). hoc tcstimonio adversum haRrelic03:qui diversarum
Videas plerosque de Scripturis inter se contendere : 519 : fingcntcs fabulas naturaruin,aiunt spiritua-
et athleticum - scamma Dei facere sermonem in- : lern, bonam esse arborem, et nunquam malos af-
vicem provocant, et si victi fuerint, invident : Ecce Apostolus, cujus et ipsi aucto-
ferre fructus.
inanis quippe gloriae cupidi sunt. Scio in Latinis ritatem sequuntur, dicit eos qui spirituales sunt,
codicibus in eo testimonio quod supra 518 po- posse peccare, si per aliLudinem cordis sui inflen-
suimus Si tradidero corpus meum ut glorier, ar- _ tur et corruant. Quod et nos quoque fatemur; et
:

deam ^ habere pro glorier (/ Cor. xiii, 3) sed ob •/oTy.o'j; [terrcnos), spirituales lieri, si ad moliora
;

similitudinera verbi, qua apud Grascos, ardeam, rcvcrLantur. Opponi nobis potest illud quod ad
et glorier, id est xaoOr^dofjiai et /.Tjyji^oixoL: una Corinthios scribitur Quid vultis'? In virga veniam :

litteroe partc distinguitur, apud nostros error ino- ad vos, an in charitate, et spiritu mansuetudinis
levit. Sed et apud ipsos Grajcos exemplaria sunt (/ Cor.iv,21)? Si enim ibi ad peccatores.non in spi-

diversa. ritu mansucLudini9,sed in virga venire se dicit:quo-

(Cap. VF. — Vcrs. 1.) « Fratres, et si praeoccu- modo hichis qui in ali^iuo peccato prasvcnli fuerint
patus fuerit homo in aliqiio delicto, vos qui spiri- non virgam adhibet, sed spiritum mansuetudinis ?
tualcs eslis,instruite hujusinodi in spiritu mansue- Verum ad eos dicitur, qui post pcccatum noa
ibi

tudinis, considerans teipsum, ne et tu tenteris. » sentientes errorem suum, nolebant niajoribus suis
Sciens Paulus ejus Dei se esso cultorem, qui nol- subdi, et pojnitentia corrigi. Ubi vero peccator
let mortcm peccaLoris, sed pocaitentiam [Exech. intelligens vulnus suuiu, Lrudit medico se curan-
XVIII, 11 ; XXXIII, 215) : etnon cst virga necessaria,sed spiritus loni-
excepta Trinitate, omnem duni, ibi

creaturam, licet non peccet, tamen posse peccare

et illud forte quaeritur, quod si prople- taLis. Sed
eum quoque qui spiritualis est, cohortatur sui rea instruere quis debeat pcccatorem in spiritu
timorc ne pcccet, manum porrigere corruenti. Et C leniLatis quia consideret se, ne et ipse tentetur; :

pulchre praeoccupalum in delicto, hominem vocat, ergo justus, qui de sua ccrlus est nicnte, qui scit
qui mori possit ex ipso nomine Iragilitatem con-
: non posse sc labi, non dobet inslruero peccato-
ditionis ostcndens; ut dignus sit vcnia, qui vclut rcin in spiiitu leuitatis? Ad quod dicemus.eliamai '^

hoiiio erroro deceplus.et mcrsus in voragincm,scip- vicerit juslus, scicns quanto labore superaverit,
8um sine auxilio, ct adjulore erigere non poasit. magis peccanti veniam larnietur. Nam et Salvator
Spirituali autem non additur homo sed quasi Deo proplerea tentatus est, juxta omnia nobis similiter
:

praecipitur, ut homincm pra30ccupatum in delicto absqiic pcccaLo ut possit compati, et condolere :

instruat sivc (ut melius habclur in Gneco) pcrli-

: inlirinitatibus nostris {llcl>r. iv, 15), suo doclus
ciat in spiritu lcnitatis. (jni autcin pcrlicilur, non excmplo '^, quam difticilis sit in carne victoria. Si
ci (icsunt universa,sed aliqiia.Dcniciuc si * non pec- quis virgo ud scnoclam us^iiic permunscrit; igno-
catJH pkirilnis, scd vilio aliquo pra)Occupalus cr- scut ci (lui adolescentiaj quniulum "
caloro doceptua
'
Iii ms.,
1'alatin. ct propter gloriuni nominis sui muto si (juis to munu cap. 21 lovut.
« Pro- » b^t :

tilulo.s pnvnotare. gros.sus in scamuiu, necesso ost ut excipias pulvc-

Vilioso lccLum est liaclcnus, scomma, pro quo
''
roin. » Et rursuin iuctator in scammate, elc., ut
:

scamma ud inss. lidciii, ipso cogoiilc rcctu sciisu, alios praUcnium ccclosiasticos truclutoros.
rcstiLuiiiuis.KraL aLhlcticum scamina locus, fossu, D ' Uaiic, qu.c Ilioronymo probutiir
loolio. gloricr
Bivo liiiea circimiscriplu.s, (luciii iillra pr.TLcr|;r(3di pro ardcaiii,\\K in uno ultcrovo oxcinplari inveiiire
ccrlantcs iii co athlclaj iiuii poLi!ruiit. Noiikmi a cst, puta (ir.rco ox Vocliollii cditioiio, ot Ciipto :

(Txa-Tto (Iraico vcrbo, (luod ohI jodio, acccpit. probulaiu voio cuipiam 8ou votcruiu, seu roccn-
Satisqiic luculcnlcr ipso Ilicrouyimis nlihi, liljro lioiuiii inlorprotum, no vix quidcni Grocci xrjOrj-
contra Joatnicm llicrosolijmit. Cur tu, inquil, •< ji<yxT., Latini ardcam, pnri const^nsu Patre», l'uu-
oniissis supor (iiiihus pugna est, do scuinmalo ol liniuiii(|uo oodicos logunt.
loco corLuiiiinis ogrcdicnH, » olc. Pussiiu V(.m'o * Kx pri(l(!m viilgalis, .ti voculain. quain Murt.
liiLiiis |)ro ipso ccrlumiiio sumiliir, ut ot noslor hoo pr.oLormisit, sulVociimis, ot quw suliscquuulur uiio
ipso iii loco, ct Tortulliuiius lib. ad Marlyrcs : soiisu juiixiiiiiis.
« Ki)istatc3 vostor Christiis Jcsiis, qiii vos spirilu " Palatin. ms. uon possc labi, uon itistruct pecca-
unxiL, ct ud hoc scaiumu pcrduxit. » S. (iii()i|uo torcm.
Aiubrosius lib. 0/licior,. cu|). xvi i (jiiid oi)iiluri : << * Idoin ms. oum Crstorcionsi altcro, suo doi^ens
f;esti9, unL(Miuaiii sUidiiim solvulur ? udliiic popu- cremplo.
us spcclut, udhuc utliJcL.i^ iii scuiniiiulo sunl. » *
Autea erat, (/Hoc/am ; uobis ha'c nielior visama,
Jdcm lib. dc Elia ct Jejuiiio, cap. iii : u In scain- ost Icctio.
4iiS S. EUSEBll HIERONYMI 456
est, soiens quantis difficultatibus illam transierit A. eos qui peccatorum ac legis onere sunt deppessi,
ffltatem. Si quis pro Ghristi nominis confessiono ad leve onus virtutis invitat, dicens Jugum meum, :

cruciatus, alium in tormentis vidcrit denegare, suave est, et onus meum leve {Matth. xi, 30). Qui
compatiatur vulneribus negatoris,et nontam illum igitur fratris non desperat salutem, sed manum
victum,quam se vicisse, miretur. Gautelam quoque porrigit deprecanti, et quantum in se est, flet cum
scribentis attendile.quia non dixerit : Considerans fluente, infirmus est cum infirmo, suaque judicat
te, ne tu cadas; sed, ne et tu tenteris. Vinci quippe aliena peccata, iste per charitatem adimplet legem
vel vincere, nonnunquam in nostra est potestate : Christi. Quge Christi lex est? Hoc est mandatum
5^0 caeterum tentari, in potestate tentantis est. Si meum, ut diligatis invicem (Joan. xiii, 34). Quae
enim Salvator tentatus est (iJ/af//t. IV, seqq.), quis lex Filii Dei est? Diligite alterutrum, ego sicut et

potest esse securus intentatum se vitae hujus maria dilexi vos (Ibid.). Quomodo Dei Filius nos dilexit ?
transire? Qui putant Paulum juxla humilitatem, Major hac dilcctione 7ion est, quam ut qui$ animam
etnon vere dixisse : Et si imperitus sermone, non iuam ponat pro amicis suis [Joan. xv, 13). Qui
tamen scientia {II Cor. xi, 6), defendant hujus clementiam non habet, nec indutus est viscerami-
loci consequentiam. Debuit quippe secundum or- sericordiae et lacrymarum, quamvis spiritualis sit,
dinem dicere : Vos, qui spirituules estis, instruite t» non adimplebit legem Christi. Sed et hunc locum
hujusmodi in spiritu lenitatis, considerantes vosmet cum superioribus copulemus. DupHcem enim se-
ipsos,ne et vos tentemint; et non plurali inferre quimur intelligentiam.Si-quis inflrmus in fide est,
nun?erum singuiarem. Hcebrseus igitur ex Hebrseis, ct adhuc iacte nutritur infantiae, nec potest tam

et qui esset in vernaculo sermone doctissimus, clto a legali observatione ad spiritualia sacramenta
profundos seiisus aliena lingua exprimere non va- transire : vos qui robustiores
estis, ejus onera

lebat nec curabat magnopere de verbis, cum sen-

; portate ne per scientiam vestram frater pereat,
:

sum haberet in tuto. Heec secundum simplicem pro quo Ghristus est mortuus (/ Cor. viir, ^l). Por-
intelligentiam. Caeterum, uX et secundas expositio- tat quoque fratris necessitatem,qui gravatum pau-
nisordinem prosequamur, Jocus iste de Epistolae perem onere egestatis adjuvat, et facit sibi amicos
ad Romanos fine pandendus est. Ibi enim cum si- de iniquo mammona {Luc. xvi, 9), quem poat
militer de escis et observationibus scriberet Judaeo- resurrectionem Christus affatur : Venite ad me,
rum, et eos qui legis juxta litteram praecepta con- benedicti Patris mei : possidele prgeparatum vobis
temnerent, firmos atque perfectos illos vero qui ; regnum a constitutione mu7idi. Esurivi enim, et

adhuc antiqua consuetudine ducebantur, infirmos dedistis mihi manducare : sitivi, et dedistis mihi
parvulosque narraret.et videret jurgium esse inter hibere {Matth. xxv, 34, 35). Juxta hunc sensum
carneos:admonuit spirituales,necon- C etiam in alia Epislola Paulus Timothaeum docens,
spirituales,et
temnerent carneos, et ait Infirmum autem in fide addidit Diviiibus hujus sasculi prtecipe non sublime
: :

assumite, non in disceptationibus cogitationum. Alius sapere (pro eo quod est, 7ion superhire), neque spe-
enim manducare omnia : qui autem infirmus
credit rare in incerlo divitiarum, sed in Deo qui praestat
est, olus manducet /5 qui manducat, non mandu-
'
. omnia abunde ad fruendum; bene agere, divites esse
cantem non spernat : et qui non manducat, man- in operibus bonis, facile tribuere, communicare, the-
ducantem non judicet, Deus enim illum assumpsit. saurizare sibi fundamenium bonum in futurum, ut
Tu quis es qui judices alienum servum? Suo domino apprehendant veram vitam (/ Tim. iv, 17, 19). Qui
slat, aut cadif. Stabit autem : potens est enim Deus veram vitam apprehendit *, eum videlicet qui lo-
statuere illum. {Rom. xiv, 1-4). Et multa in medio quitur Ego sum vita {Joan. xiv, 6), implevit legem
:

super hoc sensu disserens, adjecit in fine Noli : Christi, quae tendit ad vitam.
propter escam deslruere opus Dei [Ibid. 20). Et ite- (Vers. 3.) 522 << Nam si quis existimat se esse
rum Debemus auiem nos firmiores, imbecillitates
: aliquid, cum nihil sit, seipsum seducit, » Si quis
inflrmorum sustinere, et non nobis placere. Unus- non vult onera aliena portare, et immisericors suo
quisque vestrum proximo suo placeat ad bonam sedi- tantum opere et virtute contentus est, non qua?-
ficationem {Rom. xv, 1, 2). j) rens quae aliena sunt, sed quae sua {Philipp. ii, 21),
(Vers. 2.) « Alter alterius onera portate, et sic hoc tantum amator,
est, sui et non etiam Dei, ipse
adimplebitis legem Christi. » Quia peccatum onus se seducit. Dupliciter autem legi potest atque di-
sit, et Psalmista testatur dicens Iniquitates meae
: stingui : Ye\,si quis existimat esse se aliquid,cum sit
elevatas sunt super caput meum, quasi onus grave nihil : aut ita : Si quis existimai esse se aliquid, ut
gravatge sunt super me {Psal. xxxvii, 5). Et Zacha- postea inferamus, cum sit nihil, se ipse seducit. Et
rias, in specie 5!ll mulieris, vidit super talentum magis in Graeco quam in Latino resonat ista distan-
plumbi sedere iniquitatem {Zach. v, 7). Hoc onus tia. Prioris distinctionis hic sensus est : Qui se
Salvator pro nobis tulit, suo nos exemplo dooens aliquid existimat esse, et nihil est, ipse se decipit.
quid facere deberemus. Ipse quippe iniquitatesno- Secundus sensus altior est, et qui nobis magispla-
stras portat, et pro nobis dolet {Isai. liii, 4, 5) et cet : Si quis existimat se esse aliquid, in eo quod

» Rescribit Victorius ex Vulgatl interpretis lec- ^ Alterum, apprehendit, hic duo e noslris mas,
tioi^e mandticat. jnterserunt.
467 COMMENTAH. IN EPIST. AD GALAT. LIB. III, CAP. VJ 438
se putat esse aliquid, et non ex clementia in pro- A I''s, invicem posse nos coadjuvari. Cum autem
ximum ; sed ex suo operc et labore sc judicat, sua ante tribunal Christi venerimus, non Job, non
tantum virtute contentus, iste ex hac ipsa arrogan- Daniel, nec Xoe rogare posse pro quoquam
tia niliil fit, et ipse se dccipit : quod melius in (Ezecli. XIV, 14), sed unumqueraque portara opus •

Gr<eco dicitur csp£vaT:a-^, hoc est, mentem suam suum.

decipit : pro quo Latinus posuit interpres, se ipse (Vers. 6.) « Communicet autem is qui catechi-
seducit. Mentem autem suam decipit qui se putat zatur verbum, ei qui se catechizat in omnibus
esse sapientem, et secundum Isaiam, sapiens in sc bonis. » Marcion hunc locum ita interpretatus
est, et in conspectu suo inteiligens [!sa. v, 21). est, ut putaret
calechumenos simul fideles, et
Ad circumcisionem con- et Legem, ita loci hujus orare debere, et magistrum eommunicare in ora-
nectitur intellcctus mise-
: Qui spiritualis est, et tione discipulis illo vei maxime elatus, quod se-
:

ricordiam in proximum non habet, contemnens hu- quatur, m omnibus bonis. Cum utique si de ora-
milem, quia ipse sublimior est, ipse ae decipit, tione sermo fuisset, non debuerit ei praecipi qui
nesciens hanc spiritus esse legem, ut nos invicem catechizatur, sed ei qui se catechizat *, id est
diligamus. non discipulo, sed magistro. Deinde etiam caetera
(Vers. 4.)«0pusautem suum probetunusquisque: p. qua3 sequuntur, cum ejus expositione non con
et sic in semctipso tantuio gloriam habebit, etnon gruunt Qit.-B seminaverit Itomo, hsec et metet [Vers.S).
:

in altero. » Sensus iste est Tu qui teaestimas spi- : Ei Uonnm auiem facientes, non defxciamu^: tem-
:

ritualem, et de alterius inlirmitate ' robustior es, pore enim suo metemus, non deficientes [Vers. 9).
non debes imbecillitatem jacentis, sed tuam forti- 5!14 Sensus itaque isteest Quia superius spiri- :

tudinem considerare. Nequc enim si alius perfecte tualibus praeceperat, ut eos qui praeoccupati fue-
non potest ad Ghristianismum a Judaismo transire, rant in aliquo delicto, instruerent in spiritu leni-
idcirco tu perfectus es Christianus : sed si te pro- tatis, et alter alterius onera portarent, adimplen-
pria conscientia non remordet, habcs in temetipso les Itjgem Ghristi : nunc econtrario his qui adhuc
gloriam non in altero. Athleta non ideo fortis est,
et imbecilliores, et discipuli, et carnales erant, prae-
quia vicit infirmum, et languida adversarii membra cipit, ut quornodo ipsi a magistris spiritualia
superavit sed si robustus est, et in sua fortitudine,
: metunt : sic magistris carnalia praebeant : qui to-
non in infirmitate alterius gloriatur. 5?3 Intel- tos se divinaj erudilioni et studio tradentes, vitflB

ligi potest ct aliter: Qui conscientiam

habet ope- hujus necessariis indigeant et fiat illud quod de ;

ris boni, etseipsum considerans, opus suum non manna scriptum est Qui multnm, non abundavif. :

reprehendit, non debet dehoc apud alium gloriari, et qui modicum, non minoravit [Exod. xvi, 18).
et laudem suam foras fundere, et communicare C Bona autem in prfEsenti loco juxta vulgi consue-
cum cunctis, et ex hominum quffircre favore jac- tudinem moremque communem, victum et vesti-
ctantiam sed in semetipso habeat gloriam, ct
: tum, et cffitura quce homincs inter bona numerant,
dicat : Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Do- appcllavit. Ilabentes enim viclum et vestitum, his
mini nostn Jesu Christi, per quem milii mundus CQntenli sumus (/ 77»«. vi, 8). Noc mirum si I>au-
crucifixus est, et eqo mundo (vers. 14). Qui gloriam lus ca qu.e crant corpori necessaria boni appella-
qua;rit ab altero, huic nec mundus crucifixus cst, tionc signavit cum
etiam Salvator noster ad eos
:

nec crucifixus est ipse cum Christo. Recipit quippe, qui necdum ad virtutum culmen ascenderant, sed
quod quajrebat ab hominibus, mercodcm suam. adhuc humilius incedcbant, ot sibi addi posccbant
(Vcrs. 5. ) « Unusquisquc eniin onus suum por- fidcm. dixorit: .Sj e;-</o vos cum mali sitis, scilis
tabit. » Videtur supcrioribus contraire, ubi ait : bona data darc fiiiis vcstris quanto magis Pater :

Alter alferius onera portate {Vers. 2): si enim vestcr t.tvleslis dabit bona i>etenlibus se {Matth. vii,
onus suum unusquisque portabit, aller alterius 11)! Ego puto (l Jol), cum ad uxorem, quasi
onera porlare non poterit. Sed videndum, quud unam dc insipicntibus mulicribus loquerctur, re-
ibi prreccperit ut pcccantea in hac
putabat,de corporaiibus divitiis
vita nos in- spectu ejus, qu.c ila
viceni sustenlcinus, et in pricscnli sioculo allcru- n locutum Sibona accepimus de manuDomnti ^Jobti, :

trum aux'lio simus hic autcm de Domiiii dicat : 10) ctrursum do angusliis ot progsurls, et lcnta- :

[.«U. diccbul] in nos judicio, quod non ex altorius tionc, ijua' victoriam airerant Quare tnalum non :

pcccato ct comparaliono detcrioris sed juxla suslineamus {Ibid.) ? Cuin ulique mala et bona
;

nostrum opus, aut pcccalorcs ab eo judiccmur, non in diviliis ct prossuris, scd in virlutibus po-
aut sancti, recipienlo unoquo^iiK! socundum optis nantur ot vilii.'^, ul justus loquilur in psalmo Quis :

suum. Obscuro licot tlocomur por hunc scntonlio- cst homo qui vitlt vitam, cuptt vidcrc liics honosf
lani, nuvuin dogma (juod latitat : dum in pra3- Probibc linquam tuam a malo, (t lahia tua nc lo-
scnli sicculo sumus, sivc orationibus, sive coiisi- quanlur doltnn *. Dcclina a malo, et fac bonwn

' Conlrario sonsu unus Palalin. ms., dc altenus ^ llic, sc, vnculain Palatin. ct Gisterc.
mss. t«-
(irmilatr. oont, ri>rliiasP roolius.
Reponimus ad ms8. fidem, concinniori
* ulique * lidom mss,, ct os tuum nc loguatur dolum.
sensu, opus, pro quo lectum antea, onus.

Patrol. XX VL 13
459 S. EUSEBII HIERONYMI 460
{Psal. XXXIII, 13 — 15). Proprie malum dicitur, A Qui legem carnaliter intelligit, repromissiones
quod vitandum est: bonum quod facere debemus. quoque carnales, et quae in praesenti sajculo cor-
Dives quoque ille in Evangelio, qui mali et boni rumpuntur, exspectat. Qui autem 526 spiritualis
scientiam non habebat, recte agrorum uber- auditor est, scminat in spiritu, ct de spiritu metet
talem bona arbitrabatur, dicens Anima, habes : vitam sempiternain. Simul notemus sermouis con-
bonaposila in anrios multos : quiesce, comede, bi- scquenliam, eteara cumsuperioribus copulemus':
be, et Ixtare [Luc. xii, 19). Et alius qui jacebat in hominem vocari in spiritu seminantem, qui quan-
purpura, et deliciis affluebat, audit apud inferos do co^perit vitam metere sempiternam, homo
et Abraham : Recepisti bona in vita tua [Liic. xvi, fortasse esse desistit. Cassianus *, qui putativam
25). Illud quoque attendendum 525 ne forte et Christi carnem introducens, omnem conjunctio-
hoc possit intelligi, dari discipulis mandatum, ut nem masculi ad feminam immundam arbitratur,
eis qui se instruunt, verbum communicent, obse- Encratitarum vel accerrimus haeresiarches, tali
quantur, dociles, faciiesque se praebeant. In his adversum nos sub occasione praesentis testimonii
tamen quae bona sunt, quae spiritualia, et nou bae- usus est arguraento Si quis serainat in carne,
:

retica, vel Judaica pravitate perversa. de carne metet corruptionem in carne autera :

(Vers. 8.) « Nolite Deus non irridetur:

errare, -n seminat, qui mulieri jungitur ergo et is qui uxore :

quae enim seminaverit homo, haec et metet. » utitur, et seminat in carne ejus, de carne metet
Praevidens spiritu, eo3 qui docentur, et debent corruptionem. Respondebitur ei, primum non
magistris sumptus et vitae necessaria ministrare, dixisse Paulum, qui seminat in carne sed, in ;

posse ostendere paupertatem, et dicere Ager: carne sua. Nerao autem secum ipse concumbit, et
meus hoc anno aruit siccitate : vineam grando in sua carne seminat. Deinde ut observationem

contrivit : redditus qui esse potuerunt [Al. pote- hanc quam annotavimus, in carne sua, ex abun-
runtj, tributa rapuerunt : non habeo unde tri- danti ei concedamus, addendura est eos quoque,
buam quod jubetur, adjecit: Nolite errare, Deus qui comedant et bibant, et dormiant et aliquid
non irredetur. Scit, inquit, corda vestra, non igno- faciant ob refrigerium corporis, juxta illum se-
rat faculti-ites. Excusatio verisimilis hominem po- minare in carne, et de ea metero corruptionem.
test utcunque placare, Deum non potest fallere. Quod si ad hoc confugerit, ut dicat eos qui, sive
Et simul cohortatur ad id quod prccceptum est bibant, sive manducent, sive dormiant, in noraine
exhibendum, semen nominans, ne putet perdi- tamen Domini omnia cum ratione perficiant (/
tum, quod multiplicato tenore recepturus est. Cor. X, 31), non in carne seminare, sed in spi-
Ad Corinthios quoque rationem dati et accepti, si- ritu et nos ei similiter respondebimus, eos quo- ;

mili docuit exemplo Qui parce seminat, parce et C que qui Dei primam sententiam sequantur cum
:

metet : et qui seminat in benedictione, de benedi- ratione facientes : Crescite et multiplicamini, et

ctione et metet. Unusquisque sicut propositum habet reptete terram {Gen. i, 22), non in carne, sed
in corde, non ex tristitia, aut necessitate : hilarem in spiritu seminare. Syllogismus itaque ejus futilis

enim datorem diligit Deus {II Cor. ix, 6, 7). ct caducus, sophismate priraum decipit audien-
(Vers. 8.) « Quoniam qui seminat in carne sua, tem. Caeterura diligenter inspectus, facile solvitur :

de carne et metet corruptionem. Qui autem se- Neque enira possumus dicere, Abrahara, Isaac et

minat in spiritu, de spiritu metet vitam oeter- Jacob, et alios sanctos viros, qui de repromissione
nam. « Omne quod loquimur, agimus, cogitamus, nati sunt [Hebr, xi, 9), ipsum quoque Domini
in duobus seminatur agris, carne et spiritu. Si praecursorem, 527 quia in carne natus est, de
bona sunt, quae de manu, ov^i, corde promuntur, corruptionis gerraine pullulasse, illud pariter
seminata in spiritu, vitse aeternae fructibus re- observandum, quod qui seminat in carne, cum
dundabunt. Si mala, ab agro carnis excepta, additamento suae carnis ponitur qui autem se- :

corruptionis nobis sege.tem pullulabunt. Aliter.- minat in spiritu, non dicitur in spiritu suo *, sed

* Aliter
ac verius fortasse, Paiatin. ms., Simul feciraus, reponendura, Cassianus oraniura quot ,

notandus ordo scrmonis, et cum superioribus copu- D vidiraus, codicura mss. in hac lectione consensus
landus, quod homo vocatur in spiritu scminuns, quia persuadet. Ipse etiam contextus, et quam Hiero-
quando coeperit, etc. nymus impugnat, ejus evincit hsreseos historia ;
* Vuigati hactenus libri, Tatiunum, hic pro Cas- qui enim putativam Chrisii carncm introduxit, sive
siano obtrudunt quin Martianaeus refragari suo-
:
qui primus ementitum Doraino corpus affinxit,
rum uuctoritali exemplarium non dubitabit, im- non Tatianus, sed Julius Cassianus fuit, qui
pressae lectionis praejudicio deceptus, et cum adeo dicitur S. Clementi Alexandrino. lib. Stro- iii

laudali ab eo codices Cluniacensis ac Regius Cas- matum, ty;; co/.-/;j£ai; £;apy(ijv Docelarum princeps.
sianum prsierrent Error, inquil, hic est exscri-
:
Quin etlibrum, ex quo subnexa argumenta Hiero-
plorum vetcrum, quibus notior fuit Cassianus, nymus confutat, facile existimo eura ipsura, quera
quam Tatianus. Imo erat colligendum penitus modo laudatus Clemens Alexandr. a Cassiano me-
econtrario. Julius enim Cassianus ex nefaria Va- morat lucubratum, ab eoque inscriptum, T.zp'<. ly-
Icntinianorum colluvie ferme ignotior Tatiano est, xpaTifa; f| T.tzi cjvojyia;.
cumque absolute hic Hieronymus Encratltas per- ^ UnusPalatin. ms.", non dicitur, in spirilu, sed
stringat, notissimum Tatiani, ejus sectae princi- simpliciter spiritu non ita bene. Et raox, non in
:

pis nomen proclive fuit sciolis amanuensibus pro suo quoppiam, pro, guippiam.
Cassiano perquam simili comminisci. Et vero, uti
 :

461 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. III, CAP. VI. 462

simpliciter in spiritu. Qui enim bona seminat, A. justos et injustos {Matth. v. 45). Fons bonilatis
non in suo quidpiam, sed in Dei spiritu seminat, omnibus patel. Servus et liber, plebeius ct rex,
ds quo et vitam est messurus aRternam. divcs ct pauper, ex eo similiter bibunt. Lucerna
(Vers. 9.) « Bonum autem facientes, non dofi- cum acccnsa fuerit in domo, omnibus lucet
ciamus tempore eniro suo metemus,
: non defi- ajqualitcr. Quod si in cunctos indifTercnter libe-
cientes. » Gnhortatur eos ad studiura perseverantitc, ralitatis frena laxantur, quanto magis in domesti-
qui in hac vita mercedem boni operis exspeclant, cos fidei, et in Christianos,
habent qui eumdem
noscientes quia sicut in semino, aliud sationis, Palrem, cjusque magistri appellatione censentur !

aliud messis est tenipus : sic et in prajsenti vita, Videtur autem mihi locus iste posse et superiori-
scmentem esse opera (quBe vel in spiritu, vel in bus cohajrere, ut domesticos fidei, magistros no-
carne metantur), messcm vero futurum judicium, minet, quibus supra omnia quae putantur bona,
et pro quaiitate vel diversitate sementis, diversas ab auditoribus suis jusserat ministrari. Brevc est
nos facere messuras, ccnlcsimumet sexagesimum^ vita3 istius curriculum. Hoc ipsum quod loquor,
et tricesimum fructum, quam segetem nemo potcst quod dicto, quod scribo ', quod emendo, quod
metere deOciens. Qui enim perseveravcrit usque in fi- rclego, de tempore meo mihi aut crescit, aut
nem, hic salvus erit [Matth. x, 22). Sicut et in deperit. Titus, filius Vespasiani, qui in ultionera
alio loco prcBcipitur: i.slo non deficiens {Isa.v, Dominici sanguinis, subversis Jerosoiymis, Ro-
27). Quale est autem, ut cum peccatores quotidie mam victor ingrcssus est, tantae dicitur fuisse
in malis operibus angcantur, nos in bono opere bonilatis, ut cum quadam nocte sero * recor-
lassemur ? daretur, in cocna, quod nihil boni die illa fecisset,
(Vers. 10.) « Ergo dum lempus habemus, ope- dixerit amicis Ilodie diem perdidi. Nos putamus
:

remur bonum ad om.nes, maxime autem ad do- non perire nobis horam, diem, momenta, tempus,
mesticos fidei. » Tempus sementis, ut diximus, oitates, cum otiosum verbum loquimur, pro quo

tempus est prajsens, et vita quam currimus. Jn rcddituri sumus rationem in die judicii [Matth.
hac licet nobis quod volumus seminarc cum ; XII, 36)? Quod si hoc ille sine Lege, sine Evan-
ista vita transicrit, operandi tempus aufertur. gelio, sine Saivatoris, et apostolorum doctrinse,
IJndo et Salvator ait : Opcramini dum dics est naturaliter et dixit, et fccit : quid nos oportet fa-
veniet nox, quando jam nullus potcrit operari ccrc, in quorum condemnationcm habel et Juno
{Joan. IX, 4.) Ortus est nobis Dei sermo, soi univiras, et Vesta virgines, ot alia idola continen-
verus, et congregatae Beatus Joannes evangelisla cum Ephesi mo-
sunt bestiae recedentes in tes ?
cubilia sua procedamus ut homines ad opus
: raretur usque ad ultimam 5^9 senectutem ',
nostrum, et usque ad vcsperam laboremus, sicul C et vix inlcr discipulorum manus ad ecclesiam
mystice cantatur in psalmo Posuisti tenebras, et deferretur, nec posset in plura vocem verba con-
:

facta est no.v. In ipsa perlransibunt beslix silvx, tcxere, niliil aliiid per singulas solcbat proferre
leonum rugientes, ut rapiant, et qu;erant a
catuli collectas, nisi hoc : Filioli, diligile alterutrum,
Deo escam sihi. Ortus est sol, et comjregatie sunt, Tandcm discipuli et fratres qui aderant, It-edio

et in cuhilibus suis dormierunl. Eyredielur homo ad affccti,quod eadem seraper audirent, dixerunt:
opus suum, et ad operationem suam usque ad Magistcr, quarc scmper hoc loqueris? Qui re-
vesperam {l'sal. ciii, 20—23). .Sivc aigrolamus, sponilit dignam Joannc sontontiam Quia praj- :

sivc sani sumus, humilcs, vcl potontcs, paupcros, coptum Domini est, et si solum lial, suflicit. Hoo
divitcs, ignobilcs, honorali, esurientes, 5^8 sivc proptor pnoscns Apostoli mandatum Opercmur :

vesccntcs, omniain nomino Domini cum patientia honum ad omucs : maxime autem ad domesticos
ct ffiquanimitate faciamus (/ Cor. x, 31), ct ira- fidei.

plebitur in nobis illud quod scriptum est Dili- : (Vers. 11.^ '< Videte qualibus iilteria scripsi vo-
gentibus autem Dominum, omnia cooperantur in bis mca manu. • ili (jui circumcidi Cialatns vole-
bonum {Hovi. viii, 2S). Ira ipsa el libido, et inju- baiit, disseminaverant alia Paulum facore, alia
ria quffi dcsidcrat ultionem, si rne rofrencm : si n pra:dicare, ct suo opere deslruere * sermonem,
proptcr Dcum taceam : si per singulos comraolio- quod qui legoin assereret abolitam, ipse invenire-
nis aculcos, et incentiva vitiorum, Dei dcsuper tur in lego. Ilnnc opinioncm, quia non potcrat
me videntis recordcr, fiunt mihi occasio trium- Paulus apud oinncs pr.rsens ipse subvortcro (pro-
phorurn. No dicumus in largicndo : llle cal ami- liiboliHtur (]uippo vinoulis, qua» ob Ohristi niarty-
cus, hunc ncscio : hic dobot acoiporo, isle con- rium siistinoliat), soipsum por liltoras rcpr.Tsontat.
temni. Imitcnuir I'atrom noslruin, qiii solom suuin Kt no aliqua sup|)osit.T Kpislola» suscipio nnscore-
oriri facit supcr bonos ot malos, ot pluit super tur. ah ht)c looo usijuo nd finom, nianu sua ipsc
'
Idoni ms., quod scribitur. iiuoil cincudo, tiuod iiuslrura Hioronynuim Hlustrihus, lil). de tins
lego. oap. U. I*aulo post m»s. suITrngio roslituimus, in
* mss. noslri non ngiioscunt. Mox
Vocora, .s'('/(), p/ura vorcm verba rontccere, pro quo orHt, i()rum
quoquo dicm pcrdidi.
lcguiit, .fmiri, hodic vcrbu, olc.
Annum scilicot ngobnt nonagosiraura tiuarluin,
•''
* llosoribit Wclonus, et suum opere de.ttruirc, otc.
juxta Epiphanii rationos lib. i, cap. 12. Confor el
459 S. EUSEBII HIEKONYMI 460
{Psal. XXXIII, 13 — 15). Proprie malum dicitur, A. Qui legem carnaliter intelligit, repromissiones
quod vitandum est: bonum quod facere debemus. quoque carnales, et quae in prajsenti sacculo cor-
Dives quoque ille in Evangelio, qui mali et boni rumpuntur, exspectat, Qui autem 526 spiritualis
scientiam non habebat, recte agrorum uber- auditor est, seminat in spiritu, ct de spiritu raetet
tatem bona arbitrabatur, dicens Anima, hahes : vitam sempitcrnain. Simul notemus sermouis con-
bonaposita in annos multos : quiesce, comede, bi- sequentiam, eteam cumsuperioribus copulemus':
be, et Ixtare [Luc. xii, 19). Et alius qui jacebat in hominem vocari in spiritu seminantem, qui quan-
purpura, et deliciis affluebat, audit apud inferos do coeperit vitam mcterc sempiternam, homo
et Abraham : Recepisti bona in vita tua [Luc. xvi, forlasse esse desistit. Cassianus qui putativam
'^,

25). Illud quoque attendendum 525 ne forte et Christi carnem introducens, omnem conjunctio-
hoc possit intelligi, dari discipulis mandatum, ut nem masculi ad feininam immundam arbitratur,
eis qui se instruunt, verbum communicent, obse- Encratitarum vel accerrimus heeresiarches, tali
quantur, dociles, facilesque se prsebeant. In his adversum nos sub occasione prssentis testimonii
tamen quse bona sunt, quse spiritualia, et nou hae- usus est argumento Si quis seminat in carne,
:

retica, vel Judaica pravitate perversa. de carne metet corruptionem in carne autera :

(Vers. 8.) « Nolite Deus non irridetur: „

errare, seminat, qui mulieri jungitur ergo et is qui uxore :

quae enim seminaverit homo, haec et metet. » ntitur, et seminat in carne ejus, de carne metet
Prffividens spiritu, eos qui docentur, et debent corruptionem. Respondebitur ei, primum non
magistris sumptus et vitee necessaria ministrare, dixisse Paulum, qui seminat in carne sed, in ;

posse ostendere paupertatem, et dicere Ager: carne sua. Nemo autem secum ipse concumbit, et
meus hoc anno aruit siccitate : vineam grando in sua carne seminat. Deinde ut observationem

contrivit : redditus qui esse potuerunt [/1/. pote- hanc quam annotavimus, in carne sua, ex abun-
runtj, tributa rapuerunt : non habeo unde tri- danti ei concedamus, addendum est eos quoque,
buam quod jubetur, adjecit : Nolite errare, Deus qui comedant et bibant, et dormiant et aliquid
non irredetur. Scit, inquit, corda vestra, non igno- faciant ob refrigerium corporis, juxta illum se-
rat facultates. Excusatio verisimilis hominem po- minare in carne, et de ea metero corruptionera.
test utcunque placare, Deum non potest fallere. Quod si ad hoc confugerit, ut dicat eos qui, sive
Et simul cohortatur ad id quod pra3ceptum est bibant, sive manducent, sive dormiant, in nomine
exhibendum, semen nominans, ne putet perdi- tamen Domini omnia cum ratione perficiant (/
tum, quod multiplicato tenore recepturus est. Cor. X, 31), non in carne seminare, sed in spi-
Ad Corinthios quoque rationem dati et accepti, si- ritu et nos ei similiter respondebimus, eos quo-
;

mili docuit exemplo Qui parce seminat, parce et C

: que qui Dei primam sententiam sequantur cum
metet : et qui seminat in benedictione, de benedi- ratione facientes : Crescite et multiplicamini, et

ctione et metet. JJnusquisque sicut propositum habet reptete terram {Gen. i, 22), non in carne, sed
in corde,non ex tristitia, aut necessitate : hitarem in spiritu seminare. Syllogismus itaque ejus futilis

enim datorem diligit Deus [II Cor. ix, 6, 7). ct caducus, sophismate primum decipit audien-
(Vers. 8.) « Quoniam qui seminat in carne sua, tem. Caeterura diligenter inspectus, facile solvitur :

de carne et metet corruptionem. Qui autem se- Neque enira possuraus dicere, Abraham, Isaac et

minat in spiritu, de spiritu metet vitam aeter- Jacob, et alios sanctos viros, qui de repromissione
nam. » Omne quod loquimur, agimus, cogitamus, nati sunt {Hebr, xi, 9), ipsum quoque Doraini
in duobus seminatur agris, carne et spiritu. Si praecursorem, 527 quia in carne natus est, de
bona sunt, quse de manu, or-i, corde promuntur, corruptionis germine pullulasse, illud pariter
seminata in spiritu, vitae aeternee fructibus re- observandum, quod qui seminat in carne, cum
dundabunt. Si mala, ab agro carnis excepta, additamento suae carnis ponitur qui autera se- :

corruptionis nobis sege.tem pullulabunt. Aliter.- minat in spiritu, non dicitur in spiritu suo *, sed
' Aliter
ac verius fortasse, Paiatin. ms., Simul fecimus, reponendum, Cassianus omnium quot ,

notandus ordo sermonis, et cum superioribus copu- D vidimus, codicum mss. in hac lectione consensus
landus, quod homo vocatur in spiritu seminans, quia persuadet. Ipse etiara contextus, et quara Hiero-
quando cceperit, etc. nymus impugnat, ejus evincit hiEreseos historia ;

^ Vulgati hactenus libri, Tatiunum, hic pro Cas- qui enim putativam Christi carnem introduxit, sive
stano obtrudunt quin Martianaeus refraguri suo-
:
qui primus ementitum Domino corpus affinxit,
rum auctoritati exemplarium non dubitabit, im- non Tatianus, sed Julius Cassianus fuit, qui
pressae leclionis praijudicio deceptus, et cum adeo dicitur S. Clementi Alexandrino. lib. iii Stro-
laudati ab eo codices Cluniacensis ac Regius Cas- matum, zr,:; ooy.r^(7zisji; l^apyojv Docetarum princeps.
sianum praeferrent Error, inquil, hic est exscri-
:
Quin etlibrum, ex quo suijnexa arguraenta Hiero-
plorum veterum, quibus notior fuit Cassianus, nyraus confutat, facile existimo eum ipsura, quem
quam Tatianus. Imo erat colligendum penitus raodo laudatus Clemens Alexandr. a Cassiano me-
econtrario. Julius enim Cassianus ex nefaria Va- morat lucubratum, ab eoque inscriptum, r.z^i ey-
lcntinianorum colluvie ferme ignotior Tatiano est, •/.paxeta? v^ Trspi £'Jvo'jy ta?.
cumque absolute hic Hieronymus Encratitas per- '^
Unus
Palatin. ms.', non dicitur, in spiritu, sed
stringat, notissimum Tatiani, ejus sectae princi- simpliciter spiritu non ita bene. Et mox, non in
:

pis nomen proclive fuit sciolis amanuensibus pro suo quoppiam, pro, guippiam.
Cassiano perquam simili comminisci. Et vero, uti
 : :

461 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. III, CAP. VI. 462

simpliciter in spiritu. Qui enim bona seminat, A. justos et injuatos {Matlh. v, 45). Fona bonitatis
non in suo quidpiam, sed in Dei spiritu seminat, omnibus patel. Servus et liber. plebeius ct rex,
ds quo et vitam est messurus aeternam. dives ct paupcr, ex eo similiter bibunt. Lucerna
(Vers. 9.) « Bonum autem facientes, non defi- cum accensa fuerit in domo, omnibus lucet
ciamus tempore enim suo rnetemus, non defi-
: acqualitcr. Quod si in cunctos indiffercnter libe-
cientes. » Cohortatur eos ad studium perseverantiae, ralitatis frena laxantur, quanto magis in domesti-
qui in hac vita mercedem boni operis exspectant, cos fidei, et in Christianos,
habent qui eumdem
ncscientes quia sicut in semine aliud sationis, Patrcm, ejusque magistri appellatione censentur !

aliud messis est tenipus : sic et in pra^senli vita, Vidotur autem mihi Jocus iste posse et superiori-
sementem esse opera (quae vel in spiritu, vel in bus cohaerere, ut domesticos fidei, magistros no-
carne metantur), messom vero futurum judicium, minet, quiijus supra omnia quae putantur bona,
et pro qualitate vel divcrsitate sementis, diversas ab auditoribus suis juaserat ministrari. Brevc est
nos facere messuras, ccntcsimumet sexagesimumj vitffl istius curriculum. Hoc ipsum quod loquor,
et tricesimura fructum, quum segetem nemo potest quod dicto, quod scribo ', quod emendo, quod
metcre deficiens. Qui enim perseveraveril usque in fi- rclego, de tempore meo mihi aut crescit, aut
nem, hic salvus erit [Matlh. x, 22). Sicut et in deperit. Titus, filius Vespasiani, qui in ultionera
alio loco praecipitur: /.i/o non deficiens [Isa. v, Dominici sanguinis, subversis Jerosolyrais, Ro-
27). Quale est autem, ut cum peccatores quotidie mam victor ingressus est, tantas dicitur fuisse
in malis operibus aiigeantur, nos in bono opere bonitatis, ut cum quadam nocte sero * recor-
lassemur ? daretur, in coena, quod nihil boni die illa fecisset,

(Vers. 10.) « Ergo dum tempus habemus, ope- dixerit amicis Hodie diem perdidi. Nos putamus
:

remur bonum ad omnes, maxime autem ad do- non perire nobis horam, diem, momenta, tempus,
mesticos fidei. » Tempus sementis, ut diximus, retates, cum otiosum verbum loquimur, pro quo
tempus est praesens, et vita quam currimus. In reddituri sumus rationem in die judicii [Matth.
hac licet nobis quod volumus seminare cum ; XII, 36)? Quod si hoc ille sine Lege, sine Evan-
ista vita transicrit, operandi tempus aufertur. gelio, sine Salvatoris, et apostolorura doctrinae,
Undo et Salvator ait : Operamini dum dies est naturaliter et dixit, et fccit : quid nos oportet fa-
veniet nox, quando jam nullus poterit operari cere, in quorum condemnationcm habet et Juno
[Joan. IX, 4.) Ortus est nobis Dei sermo, sol univiras, et Vesla virgines, ot alia idola continen-
verus, et congregatae sunt bestiae cum Ephesi mo-
recedentes in tes? Beatus Joannes evangelista
cubilia sua procedamus ut homines ad opus
: raretur usque ad ultimam 529 senectutem ',
nostrum, et usque ad vesperam laboremus, sicul C et vix inter discipulorum manus ad ecclesiam
mystice cantatur in psalmo Posuisli teneOras, et dcferrctur, nec posset in plura voccm verba con-
:

facta est no.v. In ipsa perlransibunt besiix silvoc, texere, nihil aliud per singulas solcbat proferre
lconum rugientes, ut rupiant, et quxrant a
caluli collectas, nisi hoc : Filioli, diligite alterutrura.
Deo escam sibi. Orlus cst sol, et congregatx sunl, Tandem discipuli et fratres qui aderant, taedio
et in cubilibus suis dormierunt. Egredietur homo ad affecti,quod eadera semper audirent, dixerunt
opus suum, et ad operationem 5Mam usque ad Magistcr, quarc semper hoc loqueris? Qui re-
vesperam [l'sal. ciii, 20—23). Sivc aigrotamus, sponiiit dignam Joannc sentontiam Quia prae- :

sivc sani sumus, humilcs, vcl polcntcs, paupcros, ccptum Domini est, el si solum liat, suflicit. Hoc
divites, ignobiles, honorali, csuricntes, 528 sivc proptcr pnesens Apostoli mandatum Opcrcmur :

vesccntes, omniain nominc Domini cum patientia bonum ad omncs : ma.vimc autcm ad domesticos
et ajquanimitate faciamua {I Cor. \, 31), ct ira- fidci.
plebitur in nobis illud quod scriptum est Dili- : (Vers. 1!.^ < Vidote qualibus litteris scripsi vo-
(jentibus autem Dominum, omnia cooperantur in bis mca maiiii. • lii qiii circumcidi Galatas vole-
bonum [Hom. viii, 2S). Ira ipsa et libido, et inju- bant, disscminaverant alia Paulum facere, aliR
ria quae dcsidcrat ultionera, si me rofrcncin : si n pr.edicare, ot suo opcrc deslruere * sernionem.
propter Doum taceain : si per singulos commotio- quod qui legem assereret abolitam, ipse invenire-
nis aculcos, et desuper
incentiva vitiorum, Dei tur in lege. Ilanc opinionem, quia non polerat
me videntis rccorder, fiunt mihi occasio Irium- Paulus apud omncs pr.rscns ipse subvortero (pro-
phorum. Nc dicamus in largicndo Illc est ami- : hibobfilur quippo vinculis, qua? ob Christi marty-
cus, hunc ncscio hic dobcl accipcro, iste con-
: rium suslinebal), soipsum por littcras rcpra-scnlat.
lomni. Imitcmur 1'atrcm nostrum, qui solem suuin Ht no ali(]ua supposila' Kpislolai suscipio nascore-
oriri facit supcr bonos ot niulos, ct pluit super lur, al) hoc loco usquo ad lincm, manu sua ipsc
'
Idom ms., quod srribitur, (/m()i/ oncndo, quod nostrum llicronymum lib. de Vtns lllustrihtis.
lCiJO. oap. '.I. mas. sulTragio rostiluimus. in
1'aulo post
* Voconi, scro, mss. noslri non agnoscunt. Mo.\ plura voccm vcrba contccere, pro quo orat, roriim
quoquo lc^unt, .tmici. hoilic dicnt pcrdidi. vcrba, otc. '

" Annum agobat nonagosiiuum (luartuiu.

sciliccl ' lloscribit Viotorius, <•/ JHumo/)«'»Vi/t'.«/rMtTt', etc.
juxta Epiphanii rationos lib. i, cap. 12. Confor el
 :

463 S. EUSEBII HIERONYMI 464

perscripsit, ostendens superiora ab alio exarata. A sciamus factum Dei esse sermonem. Grandes Pau-
Quod autem sub nomine ejus a falsis doctoribus lus litteras non solum tunc ad Galatas, sed etiam
Epistolae mitterentur, ad Thessalonicenses quo- hodie scribit ad cunctos, et quamvis parvi sint
que demonstrat scribens Rogamus autem vos, : apices quibus ejus epistolee conscribuntur, tamen
fratres, per adventum Domini nostri Jesu Christi, magnae sunt litterae, quia in litteris magnus est

et nostrae congregationis in ipsum, ut non cito mo- sensus.

veamini a vestro sensu, nec terreamini, neque per (Vers. 12.) « Quicunque volunt placere in carne,

spiritum, neque per sermonem, neque per Epistolam hi cogunt vos circumcidi tantum ut crucis Ghrisli
:

tanquam per nos missam, quasi instet dies Domini, persecutionem non ^ patiantur. » Superius osten-
ne guis vos seducat ullo modo {II Thess. u, 1-3). dit ex quo loco sua subscripserit manu {vers. 11)

Et ut totam epistolam quam mittebat, suspicione nunc quid scripserit, replicat. Caius Caesar, et
erueret falsitatis, manu sua in fine subscripsit, Octavianus Augustus, et Tiberius successor Au-
dicens Salutatio mea manu Pauli, quod est signum
:
gusti, leges proraulgaverant, ut Judaei qui erant in

in omni epislola : ita scribo ' .• Gratia Domini no- toto Roraani imperii orbe dispersi, proprio ritu

stri Jesu Christi cum omnibus vobis {U Thess. iii, viverent, et patriis cjeremoniis deservirent. Qui-
Ad Colossenses etiam quas dictaverat lit- „ cunque 531 igitur circumcisus erat, licet in
17, 18).
teras,manu sua similiter subnotavit Salulatio Christum crederet, quasi Judaeus habebatur a gen-
:

mea manu Pauli Memores estote vinculorum meo-

:
tibus. Qui vero absque circumcisione se non esse

rum {Coloss. iv, 18). Et ubicunque sciebat falsos Judaeum praeputio praeferebat, persecutionibus tam
adesse doctores, qui possent per Apostoli auctori- gentilium, quam Judaeorum, fiebat obnoxius. Has
tatem nova dogmata seminare, epistolam manu igitur persecutiones hi qui Galatas depravaverant

propria subscribebat. Denique et ad Gorinthios declinare cupientes, circumcisionem pro defen-

scribens, in quibus erant schismata et hsereses, sione discipulis persuadebant quam nunc Aposto-
unoquoque 530 dicente : Ego sum Pauli, et ego lus conlidentiam in carne vocat, quod scilicet tara

Jpollo, ego autem Cephae {ICor. i, 12), epistolam gentibus [Al. gentilibus], quos timebant,fquam Ju-
suam tali annotatione signavit : Salutatio mea daeis, qui volebant placere, circumcisionem in per-

manu Pauli non amat Dominum Jesum

: Si quis secutione proponerent. Nam nec Judaei persequi
Christum, anathema sit, maranatha (/ Cor. xvi, eos poterant, nec gentiles, quos videbant [Al. vo-

lebant] et proselytos circumcidere, ipsos Legis

21, 22), et ceetera. Propter hoc igitur volens om-
et

nem occasionem falsis auferre doctoribus, qui et prsecepta servare.

Galatas a veritate Evangeiii depravarant, finem (Vers. 13.) « Neque enim qui circumcisi sunt ,
epistolae manus suse adnotatione complevit, di- C hi legemcustodiunt, sed volunt vos circumcidi, ut

cens : Videte qualibus litteris scripsi vobis ; non in carne vestra glorientur. » Propter infirmitatem,

quod grandes litterse fuerint (hoc quippe in Graeco inquit, carnis, non potest. Unde et
lex impleri

sonat TrTiXfxoK;), sed quod suae manus essent eis Judaai magis hominum et doctrinas,
prsecepta

nota vestigia, ut dum litterarum apices recogno- quam Dei mandata custodiunt, neque corporalem
scunt, ipsum se putarent videre, qui scripserat. facientes legem, impossibile quippe est neque :

In hoc loco vir apprime nostris temporibus erudi- spiritualem, quam non intelligunt. Unde hoc est

tus *, miror quomodo rem ridiculam locutus sit. omne quod student, quod agunt, quod nituntur,
Pauius, inquit, Hebraeus erat, et Grsecas litteras ut apud Judaeos de vestrae carnis injuria glorien-
nesciebat. Et quia necessitas expetebat, ut manu tur, et jactitent suo gentes magisterio circumcisas.
Hoc autem totum faciunt, ut Judaeis placeant, et
sua epistolam subscriberet, contra consuetudinem
curvos tramites litterarum, vix magnis apicibus expugnatae legis invidia conquiescat.
exprimebat etiam in hoc suse ad Galatas indicia
:
(Vers. 14.) « IMihi autem absit gloriari, nisi in

charitatis ostendens, quod propter illos id quoque cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi
quod non poterat, facere conaretur. Grandibus mundus crucifixus est, et ego mundo. » Solus po-

ergo Paulus litteris scripsit epistolara, quia sensus test in cruce Christi gloriari, qui toUit eam, et se-
j|
spiritu Dei vivi, non quitur Salvatorem {Luc. ix, 23), qui crucifixit car-
erat grandis in litteris, et

atramento, calamo fuerat exaratus. Quod

nec nem suam cum vitiis et concupiscentiis {Galat. v,

autem apposuit, mea manu, opera intelligamus in 24), qui mortuus est mundo, et non contemplatur

manibus. Quam ob causam crebro et in prophetis ea quae videntur, sed quae non videntur (// Cor. iv,
scribitur Sermo Dei qui factus est in manu Je-
:
18) videns mundum crucifixum, et transeuntem
:

remicB {Jerem. xxxvii, 2), sive Aggsei {Agg. 1, 3), figuram ejus (/ Cor. vii, 31). Crucifigitur autem
ut per hanc quoque similitudinem in manu Pauli justo mundus ille, de quo Salvator ait : Ego vici

* Palatin. ms., ita subscribo. probat textus, nostri hic ignorant mss.
' Quanquam hoc ferme Chrysostomus sentiat, * Nostri mss., qui circumciduntur ; variant et
quod Hieron. impugnat, illum tamen hic denotari, Grseca exemplaria, quorum alia 7:£prt£[j.v6[A£voi,
non puto. alia T:t^'.'zti]i.T\]i.kvo\ praeferunt.
3 Negandi particulam, quam tamen et Graecus
 :

465 COMMENTAR. IN EPIST. AD GALAT. LIB. III, CAP. VI. 466

tnundum {Joan. xvi, 33). Et : Nolite diligere mun- A pra^putio custodire Gentilis. Non quod aliud juxta
dum (I Joan. ii, 15). Et: Non accepiatis spiritum e substantiam sit : sed quod juxta gloriam sit diver-
mundo (/ Cor. u, 12). Cui crucifixus est mundus, sum. Oportet enim mortale hoc induere immortali-
huic mundus et mortuus est et JBm ei venit : tatem, et corruptivum hoc incorruptione vesliri {l

mundi consummatio, et dignus eflectus novo coelo, Cor. XV, 53).nuic quid simile et beatus evangelista
et nova terra {Apoc. xxi, 1), et Novo Testamento, Joannes sentiens est locutus Charissimi, nunc Dei :

canit canticum novum, et accipit nom.en novum filii sumus, et necdum manifestatum est quid futuri
scriptum 582 in calculo, quod nemo novit nisi simus. Scimus quia si manifestatum fuerit, similes
qui acceperit iilud. QuKritur quomodo nunc Pau- ei eum sicut ipse est{IJoan.
erimus quia videbimus
lu3 dicat Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce
: iii, Quia ergo necdum manifestatum [.1/. ma-
2).

Domininostri JesuChristi cum in alio loco de aliis nifestum] est illud corpus gloriae Jesu Christi,
glorietur, ut ibi ait Per veslram, gloriam, quam
•
: quod et vestigia clavorum post ressurrectionem ha-
habco in Cristo Jesu {I Cor. xv, 31). Et iterum : buit {Joan. xx, 27), et clausis januis est ingres-
Libenler gloriabor in infirmitatibus meis, ut inha- sum {Ihid. 26) ; nos qui jam nunc in baptismate
bitet in me virtus Christi {II Cor. xii. 9). Et in alio Christo conresurreximus, in novum renati homi-
loco ; Bonum autem mihi est rnagis mori quam ut p» nem [Coloss. iii, 12), nec circumcisioni, nec prae-
gloriam meam qnis evacuet (/ Cor. ix, 1.5), et CcC- putio serviamus : sed quod futuri sumus, jam nunc
tera quai in hunc modum scripta sunt. Sed scien- nos esse credamus.
dum quod omnis illa gloriatio ad crucem relata, (Vers. 16.) « Et quicunque hanc regulam se-
gloria crucis sit ; et quidquid dignum in virtuti- quuntur, pax super illos, et misericordia, et super
bus perpetratur, hoc fieri ob Domini passionem. Israel Dei. » Ad normam omnia diriguntur et :

(Vers 1.5.) « Neque enim circumcisio aiiquid utrum prava rectave sint, cumregula apposita fue-
est,neque praeputium, sed nova creatura. » Quo- rit, arguuntur. Ita ot doctrina Dei quaedam quasi

modo fidelis et infidelis, cum unus sit per sub- norma sermonis est, quae inter justa judicat et in-
stuntiam, in duos dividitur ju.xta intelligentiae di- justa quam qni secutus fuerit, habebit pacem in
:

versitatem, Apostolo dicente : Exspoliantes vos semetipso quaj superat omnem sensum {Philipp. iv,
veterem hominem cum operibus ejus, et induentes 7) ; et post pacem, misericordiam qua3 praeci-
novum qui renovatur in cognitionem juxla imagi- pua esl in Dei Israel. Dei vero Israel dictus est,
nem Crealoris {Coloss. iii, 9, 10) : sic et mundus ad distinctioncm ejus qui Dei Israel esse cessavit.
cum sccundum substantiam unus sit, sccundum Dicunt enim se esse Judaeos, et non sunt sed men- ;

sensum alius atque alius efficilur. Peccatori, mun-

synagoga Satanrc [Apoc. ii, tiuntur, cum sint de
dus vetus est sancto novus. Cum enim sancto C 9.) Nec mireris, si ad imitationem spiritualis Israel,
:

mundus fuerit crucifixus, nequaquam est ei cir- carnalis sit Israel, qui nec paccm habeat nec mi-
cumcisio et praepulium non Juda^us, nequc Gcn- scricordiam
: dc quo ct ad Corinthios scribitur ;

tilis sed nova crcatura, in quam transMguratur

: Vidcte Isracl sccundum canicm (/ Cor. x. 18),
corpus humilitalis nostra?, conformo corporis glo- cum ad imitationem quoque Dei et Domini, multi
ri.Tj Ghristi {Philipp. iii, 21) ; Vetera quippe trans- sint dii, et mulli domini, sive in coelo, sive in
icrunt, ecce facta sunt omniii nova (// Cor. v, terra (/ Cor. viii, 5). Pulchro autem uno sermone,
17). Et quomodo alia est gloria solis, alia luna;, ut cpistolam juxta propositum argumentura fini-
alia stcllarum Slella quippe a stella difjert in ijlo-
: rel, Israol Dci vocavit; quo scilicet omnia qu/n
ria : sic et ressurrectio mortuoram (/ Cor. xv, ^I, supra dicta sunt, non extra causam sed ox causa ;

h'Z). Dequa et IJiiniel pari voce concordat, dicons : disputata docoantur.

Plurimi dormietitium dc terr,v pulvcrc surgciif : hi (Vers. i7).<cDo ca'toro m^mo niihi molcatussit. »
in vitam xternam et hi in opprobrium et in confu- Non quasi defecerit in docendo . Bcd quo ot agri-
sioncm xternam {Dan. xii, 2); et : InteUigcntcs cola luinc haboat laboroin *, si quan 53-1 planta-
fulgcbunt sicut splendor firmamcnti {Ibid. 3), Kt de voril virgulta sicconlur ol pastor sollioitudinem, ;

justis : Multi sicut stclkv in sempHcrnum {Ihid.). n si pocnru qua» oongrogavorat dissipata laniontur.
Ncque enim in solc ot luna, firmamcnto el slcllis, Molius orgo in GraTo logilur, /)<• c.rtero lal>orcs
circumcisio aliciuid valcl, ant pr;ppulium ; 6C(l ost mitiinemo c.vhibcnt no rursum srilicot in vobis ;

nova condilio sinc Iiis parlibus corporum, qua' neoossitatem habeam laborandi. Laborom praistat
possunt socari. Ilii igitur et nos, qui diiigimus magislro, qui alitor cl vivit el sentit, quam ma-
Deum, ct praipanita sunl nobia (|ua^ ncc oculus vi- gistor cl docuit ot fooit. Potest et contcntionom
dil, nec auris a(ulivit, ncc in cor Iiominis H.scendc- conun, si qui oonlradiooro dcinceps voluorint.
runt [l Cor. ii, U), cuin de 53il cDrporo huinili- pr.pvoniro, qui»d oliam ad Corinlhios in velando
tatis Iransforniali fuorinuis in rorpiis gloria' Do- niulioris c;»pito, ol masculi non volando J Cor. \i,
minijosu Chrisli {Philipp. iii,21), illud hiiljcbinnis \-l), post mulla complexus ost, diccns Si quts :

corpus quod ncc Judajus possil incidcro, ncc rum autem vidctur conlcntiosus cssc, nos ialcvi confuc-

Pro ait vcrbo, quod mss. nostri omnos prajfo- cula, »7(1.

runt, antea lcgcbalur quasi saori textus parli- "Duo mss., hunc halt^at dolorem.
 ;

467 S. EUSEBII HIERONYMI 468

tudinem non habemus, neque Ecclesia Dei {Ihid. 16) : A sunt, comprehendantur. Anima enim et caro sub-
hoc est, nos diximus quce nobis honesta videban- jecta suntspiritui. Dc quo et Ecclesiastes loquitur :

tur et justa ; si quis autem nolens acquiescere ve- Spiritus revertetur ad eum qui dedit illum {Eccle.
ritati, quaerit quid respondeat, el quibus nitantur XII, 7). Et Paulus in alio loco : Ipse spiritus testi-
contra, sciat se responsionenon dignum, qui ma- monium perhibel spiritui nostro {Rom. viii, 16). Haec
gis contendere paratus est, quam doceri. « Ego autem Domini Jesu non cum omnibus est,
gratia
autem stigmata Domini J esu in corpore meo porto. » sed cum his qui fratres ab Apostolo merentur 535
Qui post adventum Christi in carne circumciditur, vocari, fratres fideles, fratresque germani, quod
non portat stigmata Domini Jesu sed habet glo- ; AMEN verbum signiflcat Hebraeum, Amen enim Se-
riam in confusione sua {Philipp. iii, 19). Qui vero ptuagintainterpretes, fiat ; Aquila, Symmachus, et
in plagis supra modum, in carceribus frequenter, Theodotio, fideliter, sive, vere, interpretati sunt. Et
ter virgis csbsus est, semel lapidatus est, et caetera quomodo in veteri Testamento quadam jurandi
quae in catalogo scripta sunt gloriandi (// Co?'. xi, consuetudine Deus sua verba confirmat, dicens :

23, 25seqq.), hic stigmata Domini Jesu in corpore Vivo ego, dicit Dominus {Num. xiv, ?8) ; per san-
suo portat. Forte et is qui macerat corpus suum. ctos quoque juratur : Vivit anima tua (Judith xii,
et subjicit servituti, ne aliis praedicans ipse repro- 4) ita et Saivator noster in Evangelio (Matth. v,
p ;

bus inveniatur (/ Cor. ix, 27), portat stigmata Do- 18, et passim) per verbum 536 Amen, vera esse
mini Jesu in corpore suo. Lsetabantur et apostoli quae loquitur, ostendit. Quod autem Amen con-
quod digni fuerant pro nomine Jesu contumeliam sensum signiflcet audientis, et sit signaculum ve-
pati {Act, V, 4). ad Corinthios quoque prima nos docet, in
ritatis,

(Vers. 18,) Domini nostri Jesu Christi,

Gratia qua Paulus ait Cxterum si benedixeris spiritu,
:

cum spiritu vestro, Amen. Non dissensio,

fratres, Quomodo dicet amen super
quis supplet locum idiotx ?
non Legis servitus, non rixa, non jurgium, sed tua benedictione quoniam quidem nescit quid clicas
:

gratia Domini Jesu Christi sit cum spiritu vestro, {I Cor. XIV, 16)? Ex quo ostendit non posse idio-

Nequaquam cum carne, nequaquam cum anima ten repondere verum esse quod dicitur, nisi in-
sive quia spirituales facti, caro et anima esse de- tellexerit quod docetur ^
sistis, sive quod in principali etiam ea, quaj minora

• Idem mss., quod dicitur, pro docetur.

S. SUSEBia BHSROrsrYMI
STRIDONENSIS PRESBYTERl

GOMMENTARIORUM
IN

EPISTOLAM AD EPHESIOS
LIBRI TRES,

PROLOGUS.
537-538 quidquam est, Paula et Eusto- C ratio autem omnis et sermo divinis libris continea-
Si
chium, quod hac vita sapientem virum teneot,
in tur, per quos et Deum discimus, et quare creati
et inter pressuras et turbines mundi aequo animo sumus non ignoramus miror quosdam exstitisse :

manere persuadeat, id esse vel primum reor, me- qiii aut ipsi se inertife et somno dantes, nolint
ditationem et scientiam Scripturarum. Cum enim quae praeclara sunt discere : aut caeteros, qui id
a cseleris animantibus hoc vcl maximc differainus, studii habent, reprehendendos putent. Quibus cum
quod rationale aQimal sumus et loqui possumus : possim districtius respondere, et breviter eos vel
469 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. — PROLOGUS. 470

offensos dimittere, vel placatos, multo esse melius A gere saecularera, et pene in communibus locis
Scripturas legere, quam augendis et cumulandis pompaticum jactare sermonem : aliud in sensum
opibus inhiare illud dicam.quod vcl apud iniquis-
: prophetac et apostoli ingredi, intelligere cur scri-
simum judicem obtineam, placere mihi otium pserint, qua sententiam suam ratione firinave-
meum, et solitudinem omni celebritale jucundio- rint, qui habeant in Veteri Legc proprium Idu-
rem videri. Et quomodo cgo non reprehendo, non masi, Moabitae, Ammonilfe, Tyrii, Philistiim, -tlgy-
damno quod faciunt ita illos ineptias meas mihi
: ptii, et Assyrii quid rursum in Novo Testamento
;

debere concedere. Parum eloquens sum, quid ad Romani, Corinthii, Galatae, Philippenses, Thes-
te? diaertiorem lege. Non digne Graeca in Latinum salonicenses , Ilebraei , Colosscnses , et quam
transfcro : aut Gracos lege (si ejusdem linguae nunc ad Ephesios Epistolam habemus in ma-
babes scientiam) aut si tantu Latinus es, noli
: nibus. Necessc est enim, ut juxta diversitates
de gratuito munere judicare, et, ut vulgare provcr- locorum et teraporum, et hominum, quibus scri-
bium est Equi dentes inspicere donati. Nunquid
: ptae sunt , diversas et causas et argumenta, ,

te manu conscrta in justraho,quianostra non scri- et origines habeant. Et quomodo beatus Joan-
bas [Forte. legas] ? Me imperitior quisque lecturus nes in Apocalypsi sua ad septem scribens Eccle-
est tua forsitan dicta si scripseris,Tullius admira- n
: sias [Apoc. IV, 4), in unaquaque earum spc-
bitur.Nunquid aut Tortullianus beatum martyrem cialia, vel vitia reprehcndit, vel virlutes probat
Cyprianum,aut Cyprianus Lactantinum.aut Lactan- {Apoc. II, III, passim) : ita et sanctus apostolus
tius Hilarium deterruit a scribendo ? Tacco de cffite- Paulus per singulas Ecclesias vulneribus mede-
ris minutalibus.qui raecum in libris suis garriunt. tur illalis, nec ad instar iraperiti medici uno col-
magna erainere nonpossunt.
Nisi et parva fucrint, lyrio omnium oculos vult curare. Et quia jam ad
Primum non nisi secundum scquatur ct
dicitur, Galatas, orantibus vobis, antc paucos dies quid
tertium. Ad summa non scandimus, nisi pcr 539- nobis videretur, cxpressimus nunc ad Ephesios :

540 ima gradiamur. Quamobrem obsecro tam transeundum mediam Apostoli epistolam, ut
est,

vos quae in praesentiarum estis,quam sanctam Mar- ordine ita ct sensibus. Mediam autem dico, non
cellam, unicum viduitatis exemplar, ne facile ma- quo primas sequens, extrerais major sit ; sed quo-
ledicis et invidis opuscula mea tradatis neque : modo cor animalis in raedio est : ut ex boc intelli-
detis sanctum canibus, et margaritas mittatis antc gatis quanlis difficultatibus, et quam profundis
porcos {Maltli. vii, 6). Qui cum bona imitari non quKstionibus involula sit.Scribebat ad Ephesios
queant, quod solum facere po3sunt,invident : et in Dianam colcntcs non hanc venatricem, quac arcum
60 se doctos eruditosque arbitrantur, si de aliis tcnet, atque succincta est, sed illam multiraam-
detrahant. Quibus cbsccro respondeatis, ut figant C miam ' quam Graeci -olJa-xTzo-i vacant {Act. xix
ipsi stylum, tria ut dicitur verba conjungant, su- 34), ut scilicct cx ipsa 541-542 quoque effigie,

dcnt paululum, cxperianUir semetipsos, ct cx la- mentircntur omnium eam bestiarum ct viventium
bore proprio discant ignoscere laborantibus. Scitis csse nutriccm. Scribcbat autcm ad metropolim
enim et ipsa; quodad hoc mc cxplanationum opus, .\si;e civitatcm.in ((ua ita iiiololatria,et quod semper
invitum retractantem compuleritis.Non quod ab
et idololatriam sequitur,artium ma^icarum praestigiaj

adolescentia, aut legerc unquam, aut doctos viros viguorant -, ut Dcmetrius diceret, et magna:' dcx
ea quae nesciebam intcrrogare cessaverim, el me- templum DiaiKV in nihilum reputabitur, destruetur
ipsum tantum, ut plcriquc, habuoriin inugistrum. <luo(]ue maijnitudo ejus, iinam cuncla Asia, et uni-
Deniquc nupor ob hanc vcl nia.viinccausain AIc.\an- versus orhis colit (lliiil. -7'. Deniquc tricnnio ibi

driam perrcxi, ut viderciu Didymuin, et ab co in Apostolus moratus cst, nocte et die. Denique ibi

Scripturis omnibus qua? habcbam dubia sciscitarer. prujdicans {Act. xx, Sl), ut, idololalri.i? arce de-
Sed cum aliud sit proprios libros componere, verbi structa,facile minorum urbium templa capcrontur.
gratia, de avaritia, ct dc fidc, de virginilatc, do Iloc ipsum Scriplura rcfcrt quomodo Paulus ad

viduis, et supcr unaquaquc materia tc.stinioniis Ephcsios scrmocinctur,diccns : Quaproptcr viijilate,

Scripturarum hinc indc qu.rsilis clnqucnti.un jun- ]) recorilautes ijuia Irtcnuo nocte ac die non cessavi

Sciunt hoc cortissimc, qui vclcrum cthnicorum

' structa, » lcgi vult Fabcr « Vcnatrix Kphesia, et :

legcrunt scripta.sivc in antiquis numniis ai- stiiluis inimimis iiuiltis Ccrcs cxstructa Nobis tametsi
niammosum iilud simulacrum Dian.p Ephcsi.a (|ua mulla occurrunt ad vindicandum auctorcmnostrum
Bibi urbe ct nomcn ascivit, vcncralioni huiiilum, ccrtis3iu.a vctcrum tcsliiiionui. satis abundo fuerit
ctiamniim spcclat. Nihilosccius hanc viilgo nolit*si- luculcntissimiim istud .\pulcii lib. ii Milosiarum
main historiam conatus cst l'clruH l''ab<!r acri dispu- opposiiisso Plnvbi 8ororcm(prolocto non Orcrcm
:

tatioiio, hoc(|uo Hicroiiyini tcslimoiiiinn iaci^ssiMis, 8C(i Dianam" nnrlu fiptarum incdolis lonicntibus re-
convcllcrc.porncgiins Dian;iir. miiltiiMainniiuin.iiu.T crcato, popiilos cdiicaro, pr.Tclarisquo dclubris
a venatricc altc succincla distingut-iclur, iinquam Ephcsi vcncrari. »
exstitisso; scd pro ca Ccrcrcm miuiunosam.Vctrrcs * Insigiio illud cxcm^iluin osf, quo scribitur .\ct.

appcllassc. Qiiod ut cvincat, locum Minucii Frlicis xix,l\^,quos iina dio magiros libros fiammis Paulus
sollicitat, imo apcrtissimc comimpit. tUim cniiii Kpbcsi lra(li(lcrat,({uiquaginta miltium dcnariorum
scripsissct illc « Diana inlorim cst ullo succincta
: pociinia computato prctio constitisso.
vonatrix,et Ephosiamammis multis,ot verubus cx-
471 S. EUSEBII HIERONYMI 472
cum lacnjmis monere ummquemque vestrum : et X Pe quibus ait iVon
destructi. : est nobis pugna ad'
7iunc commendo vos Deo, et verho gralix ejus, qui versum carnem et sanguinem, sed adversum princi-
potens est aedi^care et dare vobis fisereditatem in patus et postestates : adversus rectores tenehrarum
sanclificatis omnibus {Ibid. 31, 42). Indigebant istarum adversum spirituatia nequitiae in costestibus
:

enim commendatione Apostoli ad Deum,quos tanto {Ephes. VI, 12). Et in alio loco Permanebo autem :

tempore daemonum error tenuerat, et sciebant esse Ephesi usque ad Pentecosten. Ostium enim mihi
spirituales aliquas potestates, etin extis atque au- apertum est magnum,et efficax : sed adversarii multi
guriis et divinationibus quamdam similitudinem {l Permansit autem Ephesi usque ad
Cor. XVI, 8, 9).
divinitatis agnoverant. Unde rursum ad eos loqui- Pentecosten, tempus
laetitia; atque victoriae, quo

tur : « Propter quod contestorvos in die hac, quia non flectimus genua, nec curvamur in terram :

mundus sum ego a sanguine omnium. Non enim sed cum Domino resurgentes ad ccelorum alla sus-
subtraxi quominus annuntiarem vobis omnem vo- tollimur. Et permansit quia apertum ei erat :

luntatem Dei Etin alio [Al. eodem]

{Ibid. 6, 27). « ostium, et non ostium modicum, sed magnum, nt
loco « Quomodo nihil subtraxerim eorum quee vo-
; vincto forti atque superato, domum ejus invaderet,
bis proderant,quin annuntiarem,et docerem publice spoliaret, everteret {Matth. xii, 20) et captivam
domestice (Ibid. 20). » Legerat in Ezechiele, quod t> duceret captivitatem qui satellitum suorum agmi-
:

speculator qui populo hostium non praedixisset nibus 543-544 congregatis, toto contra Aposto-
adventum, sanguis civium exigerelur de manibus lum acie dimicavit, et victus est. Qui sint autem
ejus (Ezech. xxxiii, 6), et propterea omnem se vo- Ephesii,et hinc vel maxime comprobatur quod sicut
luntatem Dei, et universa quse illis utilia forent Joannes mysterium nativitatis antiquae Domiai re-
annuntiasse memoravit, ut liber esset a sanguine laturus, in pectus ejus recubuit, et de purissimo
eorum. Ut autem sciatis eos qui in Epheso credi- fonte hausit rivulum doctrinarum {Joan. xiii, 25) :

derant, deemoniacis praestigiis et magise fuisse ar- ita et hi in abeuntis Pauli collum ruentes, oscu-

tibus obligatos, in eisdem apostolorum Actibus lis atque complexibus suis indicaverunt unum
replicatur, et dicitur Plurimi quoque eorum qui
: se cum eo scientiae habere thesaurum et magistri
curiosa gesserant, comportantes libros, combusse- desiderium lacrymis contestati sunt {Acl. xx, 37),
runt coram omnibus, computaverunt pretium eo-
et Illud quoque in Praefatione commoneo, ut scialis
rum, et invenerunt argenti quinquaginta millia : sic Origenem tria volumina in hanc Epistolam con-
'

propter verbum Domini crescebat, et confortabaiur scrip3isse,quem et nos ex parte secuti sumus.Apol-
[Act. XIX, 19, 20). Hsec idcirco universa replica- linarium etiam et Dydymum quosdam commenta-
vimus, ut ostenderemus quare Ap stolus in hac riolos edidisse, e quibus licet pauca decorpsimus
vel potissimum Epistola obscuros sensus et ignota C etnonnulla, quae nobis videbantur, adjecimus,sive
saeculissacramenta congeeserit et de sanctarum : subtraximus, ut studiosus statim in principio lec-
contrariarumque virtutum docuerit potestate qui : tor agnoscat hoc opus, vel alienum esse, vel no-
sint daemones, quid valeant, quid ante fuerint, et strum.
quomodo post adventum Christi sint diruti atque

' Trium horum scriptorum Origenis, Apolliharii, et Didymi Commentarii in hanc Epistolam jamdiu
et olim interciderunt.

LIBER PRIMUS.

(Cap. I. — Vers. 1). « Paulus apostolus Jesu Jesu Christi sit. Alii vero ita locum istum intelli-
Christi, per voluntatem Dei. » Si per praepositio gunt, ut Paulum apostolum Jesu Christi,per volun-
ministerium ejus per quem res agitur, ostendit,vi- tatem Dei,qui sit Christus,ostendi putent : ut sicut
detur mihi in illam sententiam sensus iste con- sapientia et "Verbum, et virtus Dei, et veritas et
gruere ISemo venit ad me, nisi Pater meus attra-
: resurrectio, et via dicitur (/ Cor. i, 24 ; Joan. i,

xerit eum ad me (Joan. vi, 44). Atque ita fiet, ut et 14 XIV, 6 xi, 25) ita etiam voluntasappelletur. ; ; :

illud quod in Joannis Evangelio legitur Omnia D Nonnulli nihil referre existimant,utrum per volun-
:

per illud facta sunt (Joan. i, 3), haud dubium quin tatem Dei, an ex Dei dixerit voluntate, quia his
per Filium, non praejudicet Domino nostro Jesu praepositionibus Apostolus indifferenter utatur :

Christo, quasi ex eo minor sit, quod Patris obtem- et idipsum significare, per voluntatem Dei, quod si
peret voluntati quomodo et nunc non praejudicat
: dixisset, ex volunfate Dei. « Sanctis omnibus qui
Patri, quod per voluntatem illius Paulus apostolus sunt Ephesi '. » 545 Quidam curiosus quam ne-

* Ex inferiori toto contextu liquet, Hieronymum Paulinae epigraphen, nomen praetermisisse Epfiesi,
cum hanc sibi proponeret explicandam Epistols Neque ex eo tantum dico, quod scitum vulgo est,
473 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. I, GAP. I. 474

cesee est, putant ex eo quod Moysi dictum sit :

A utrumquc, hoc est, et gratia et 546 pax, tam ad
Hasc dices filiis Israel : Qui esl, misit me {Exod. iii, Deum Patrern,quam ad Dominum nostrum Jesum
14), etiam eos qui Ephesi sunt sancti et fideles, Christum sive ad singulos referenda sunt singula,
:

essentiae vocabuio nuncupatos. Ut quomodo a san- ut gratia ad Deum Patrem, pax vero referatur ad
cto sancti, a justo justi, a sapiente * sapientes : Christum. Siquidem statim sequitur In laudem, :

ita ab eo qui est, hi qui sunt appellentur, et juxta glorix gralix sux : in qua glorificavit nos in di-
eumdem Apostolum elegisse Ueum ea quae non lecto (vers. 6) : ut gratia Patris in eo sit, quod Fi-
erant, ut destrueret ea quae erant (/ Cor. i, 28). lium pro salutc nostra dignatus est mittere : Pax
Ipsam etiam Scripturam qu* in testimonium ad- vero quod per ipsum Patri reconciliati
Filii in eo,
ducta cst, ita edisserunt, ut destructionem eorum sumus, medio pariete, inimicitias in
et destructo
quaj erant, ex consequentibus intelligamus : Ut non, carne sua cvacuans, fecerit utrumque unum [Ephes.
inquit, glorielur omnis caro in conspeclu Dei [Ibid.
29). Si enim, aiunt, quispiam ex eo quod non (Vers. 3.) « Benedictus Deus et Pater Domini
erat, in id quod est (Al. erat) a Deo esse profi- nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in omni be-
ciens, non datori gratiam referat; sed sui me- nedictione spirituali in coelcstibus, in Christo. »
riti et virtutis SEstimet quod subsistat, statim n Quomodo secundum substantiam atque naturam
quod est esse destruitur, et incipit non esse Deus bonus, nos comraunione sui effecit bonos, et
quod fuerat. Alii vero simpliciter, non ad eos qui loquitur ad Israel Sancti eslote, quoniam ego :

sint, [Al. sunt], sed qui Ephesi sancti et fideles snnctus sum [Levit. xx, 7); ita ipsc benedictus noa
sint, scriptum arbitrantur. « Et fidelibus in Chri- praestet esso benedictos. Dat quippe legislator be-
slo Jesu. » Quoniam sanctificata est mulier infidelis nedictiones, ct benedictio Domini super caput
in fratre fideli, et vir infidelis sanctificatus est in justi [Prov. X, (S) ; cujus benedictionis cognomen-
muliere fideli (/ Cor. vii, 14). quoque
Et sunt vasa tum habct liaruch, qui in lingua nostra, benedi-

sancta (Num. iv, 12, seqq.) et muti! pecudes quae Deo ctum sonat. Benedixit autem nos, non in una be-

mactantur in templo [Num. xxix, 2 seqq.) propte- : nedictione, sed in cunctis. Non quo omnes omnia
rea eos quos sanctos dixcrat, vocavit et fideles, consequamur, sed dum singuli, vel singulas, vel
quia fidcs ex mentis propriae descendit arbitrio; plures habemus ex omnibus, omnes per singulas
sanctificati j vero cx sanctilicantis interdum,al)sque possideamus *.non in terrenis benediclionibus,
Et
voluntate nostra, sumimur largitate. Quod autem sed in spiritualibus. Sunt quippc terrcnee benedi-
ait, fidelibus in Chrislo Jesu, et Iioc ad distinctio- ctiones, haborc quempiam liberos, alflucre opibus,
nem diligentissimae observationis est positum.Sunt honore et sanitate gaudere, quas terrena benedi-
quippo plures fidoles; sed non in Christo Jesu. Si C clio usquo ad irrationabilia jumenta descendit.
quis reddat depositum si quis commendata^ non
;
Dictum cst quippe dc iilis Benedi.vit eis Domtnus, :

abneget, fidelcm sc amicum exhibcat : animam ma- ct di.vit .-

Crcscite el niulliplicamini [Gen. i,22). Spi-
gia quam fidem paratus sit prodere *, quod de non- riluales vero bonedicliones in coelestibus sunt;
nuUis philosophis legimus (et ne illi satis gloriaren- quia terra benedictionein non capit spiritualem,
tur, Athcniensis meretrix perpetravit), isle quidem Siquidem ct benedictiones illfc quae in Levitico Dei
fidelis est : sed non est fidelis in Christo Jesu. prajccpta scrvantibus promittuntur (Leiit. xxvi,
(Vers. 2). « Gratia vobis et pax a Dco Patre iio- 3-l.S) : verbi causu, oxternis genlibus fenorare,
slro, et Domino Jcsu ambo ad Chrislo. » Sive plena esse horrea frumentis, bcnedictos esse in
nonnulla exstitisse vcteru cxcmplaria, cum CraDca quod quidcm jorosc polius quam gravifcr pronun-
tum Latina, quaj non apponercnl civilatis nomcn : tiari vidcatur. Sed quando in hac vpr!»amur dispu-
quemadmodum et alia, quo; non Epliesi praElcrrcnt, tationc, ot illud obitcr Tcrlulliuni tesliinonium.
Bcd Laodicex. Moveor aulom ex co potissimum.quod conlcndcntis a .Marciono tilulum Kpistohc interpo-
statim ex subnexa cxposilionc nolat S. Pater, (luo.s- latum, ac Laodicc:e substitutum. pro Ephcsi. Ec-
dam hinc(nenipc quod nulhim addcrctur Ecclcsi;c clcsuv quidcm, inquit lib. v conlra Marnon. cap.
sivo urbis noinen) curiosius jndasse eos (jui i.phesi sunt 17 « Vcrilulc
: Kpistoliim istum ad Kplics<ios ha-
sancti, et fidclcs, csscnliii' vocubulo niuicuputos. Alii
l^
bcmus oniis^^uiii, non ud Luodiccnos; sod Marcion
vero .siiiijiliciler, non ail cos qui sinl, scd uui Efjhvsi ci ^ ali(|UHiido inlorpolaro gesliil, (luani ct
lituluiii
.sancfi ct fidelcs sint, scriptunt arbilrcntur. Etcniin si in (iiligcnlissiimis oxplorutor.
isto Doiii(juo vi- •>

in proponcnda cpigrapho, addcbaUir F.jihcsi, jnm dori inopioroh nd rmom r«'oontioruni inlorpretum
nihil crat rccitarn scntenlias, nc vcrbo i|ui-
iwtas conjiictas, qni hunc Kpi!»lolani opinanlur oncycii-
dcm cauHa variclatc uiit silcnlio cl lu-
dcvT-.vpa-^djv : curiim nioro nd plures dataiii A.^^iu- niiuoris Kccle-
mcn aiiilia) cuni rcferunlur, utpolo qua' pra* c.rli'- sias (iiuuo cjus jkI (iuani niillcbaliir, nomeii «b
:

ris lori oxpliralioni ronlVranl, t-uo qu.Tiiuc ;umi- Apostolo nraMoruii.^-tiuiii. iid luinr loro modum :

iiicnln indicat, vorcm Eiibcsi in urchctypo dosidc- .Sunilis ,/ni .sunl... ct /i</./;.'Ui »n Christo, otc.
rari. CaUoruin nec onutlam dc priori aonlcntia, '
llo.^liluimus, (1 sapietilc, nd mes. vcloruniquc
notari abs Uicronymo Uu«ilium (iiii libro n adver- cditoruni li(lciu, serioniquo conlcxUis. cum anloa
sus Ijiiioniiuni voUislissiiuos libros laiidRt, qui e.spct. a sapicntia.
absquo addito, tv 'E'v£i(i), logcrcnt toT; x^irm toT; ' llic quoquo nip». prBjrenuil, comnundata, pro
oujt, xa! -'j-coT;, alquc adco lo-.o^ovto);, sive pcr quo antcu icgi-batur, <"(>»>iHj(</.(rfl.
roprinm (juodumniodo iiiiluni suuc-
(lignitatoin, et Uuo iiiBH.. paratus sil poncrc.
•''

lOP 003 diciApostolo, ad iiun.s Kpistola data est

;ib :
* CirlPrcicnBis inse. omnes «W singulas fHysstde^
ad cjus instur olVati Exod. m, i. Eijo sum ijui swn, i mus.
475 S. EUSEBII HIERONYMI. 476
urbibus, benedictos in agris, et caetera his similia A Graecorum et sermo latior et lingua felicior, cona-
(Deut. xxviii, 3-12), in prophetis non videbimus bimur non tam verbum transferre de verbo, quod
[Al. vidcmus] expleta, hominibus, qui in melotis impossibile est, quam vim verbi quodam explicare
et in caprinis pellibus 541 erraverunt : in ege- circuitu. KaxaSoXTj proprie dicitur, cum qui deor-
state, in angustia, in desertis montibus, in spelun- sum jacitur, et in inferiorem locum mittitur de
cis et cavornis petrarum, persecutorum impetus sublimi, vel cum aliqua res sumit exordium. Unde
declinantcs {Hebr. xi, 35-39). Spiritualiter ergo et hi qui aedium futurarum prima jaciunt funda-
accipienda sunt omnia, et spiritualia, non in ter- menta xa-caSsoXriXEvat, id est, deorsum initia fun-
renis locis, sed in coelestibus exspectanda. Qiiod damentorum jecisse dicuntur. Volens itaque Pau-
vero ait : Benedixit nos in omni henedicUone spiri- lus ostendere quod Deus universa sit machinatus
tuali in C'Btestibus, quasi jam in prajterito factum ex nihilo, non conditionem, non creaturam atque
sit, et non in futuro promissum, id est, benedixit, facturam, sed xaiaSoXTjV, id est, initium fundamenti
et non benedicturus est, quaeritur quomodo adhuc ad eum retulit : ut non juxta Manichaaum, et cae-
in terra nos positos, ccelesti benedictiooe bene- teras haereses (quae factorem et materiara ponunt)
dixerit. Sive igitur quod conversatio nostra in coe- aliquid [Al. aliud] unde creaturae factae sint, ante-
lis est {Philipp.20), et non sumus de mundo n cesserit creaturas; sed omnia ex nihilo substite-
iii,

isto {Joan. xv, 19), sed deposita imagine choici, rint. Quod autem electos nos ut essemus sancti et
portamus imaginem supercoelestis (/ Cor. iv, 49) immaculati coram ipso, hoc est, Deo, ante fabri-
:

et in carne non vivimus, sed in spiritu (Rom. cam mundi testatus est, ad praescientiam Dei per-
viii, 9); et thesaurizamus nobis in ccelis ubi et cor tinet; cui omnia futura jam facta sunt {Eccli. iii,
habemus {Matth. vi, 20, 21), dicimur nunc ccelesti 15), et antequam fiant universa sunt nota {Dan.
benediclione benedicti; sive certe, quod omnis be- XIII, 42), Sicut et Paulus ipse praedestinatur in

nedictio spiritualis in Christo, licet in terra sit, utero matris suae {Galat. i, 15), et Jeremias in
tamen de coelestibus computetur Benedixit nos, : vulva sanctificatur {Jerem. i, 5) eligitur, roboratur,
inquit, in omni benedictione spirituali in ccp.lestibus et in typoChristi propheta gentibus mittitur. Alius
in Christo : in sermone Dei, et sapientia, et veri- verc^ qui Deum justum conatur ostendere, quod
tate, caeterisque virtutibus. Dupliciter autem le- non ex praejudicio scientiae suae, sed ex merito
gendum Benedictus Deus et Pater Domini nostri
: electorum unumquemque eh"gat, dicit, ante visi-
Jesu Christi ; ut sit benedictus Deus, qui universo- biles creaturas, coelum, terram, maria et omnia
rum conditor hucusque distinctio; deinceps
est, et quae intra ea [Al. in eis] sunt, fuisse alias invisi-
inferatur : Qui
Pater Domini nostri Jesu Chri-
est et biles creaturas, in quibus et animas, quae ob quas-
sti; vel ita ut Deus et Pater, ad Dominum nos- C dam causas, soli Deo notas, dejectae sint deorsum
:

trum, in commune referatur. Benedictus Deus ejus in vallem istam lacrymarum, in locum afflictionis
qui assumptus est hominis, et Pater ejus, qui in et peregrinationis nostrae, in quo sanctus constitu-
principio apud Deum fuit Deus Verbum. Non quo tus orabat ut ad sedem pristinam reverteretur, di-
alius assumptus homo, et alius sit sermo qui as- cens Heu mihi! quia incolatus meus prolongatus
. :

sumpserit; sed quo unus atque idem pro varietate est ! habitavi cum habitantibus [Al. habitationibus]
causarum, nunc sublimis, nunc humilis,praedicetur. Cedar, multum peregrinata est anima mea {Psal. cxix,
(Vers. 4.) « Sicut elegit nos in ipso ante consti- 5, 6). Et in alio lcco Miser ego homo : quis me li- :

tutionem mundi ut essemus sancli et immacu-

: berahit de co7'pore mortis hujus {Rom. vii, 24)? Et :

lati coram ipso. » Pro constitutione mundi ', in Melius est 549 reverti, et esse cum Christo {Phi-
Graeco scriptum habet, Trpo^ xaT7.So)v7^'. xoafjiou; non lipp. I, 23). Et alibi Antequam humiliarer, ego :

idipsum autem xataSoXT), quod conslitutio sonat. peccavi {Psal. cxviii, 67), et caetera his similia.
Unde et nos propter paupertatem linguae, et rerum Itaque priusquam animae, inquiunt, praecipita-
novitatem, 548 et sicut quidam ait, quod sit rentur in mundum*, et mundus ex animabus [Al.
Hieronymus cum favoris in Origenem purgare
* nis, sed ex proprio ingenio hic omittunt praeposi-
suspicionem volui l, hosce cumprimis Gommentarios tionem irpo, adduntque articulum Toij, qui non
J)
in Pauli epistolam ad Ephesios, utpote quibus pro- legitur in Graeco contextu S. Pauli, neque in exem-
bari sua posset fides, Rufino calumnianti opposuit. plaribus manuscriptis hujusce Commenlarii S.
Hic avide occasione arrepta, et quaerens in scirpo Hieronymi. Mart.
nodum, hosmet libros iniquissima diligentia ex- 3 Hunc alium, cujus hic dissimulat nomen, Ori-

pendit, inque Origeniani sensus invidiam perverse genem esse non diffitetur S. Pater in Apologia con-
trahit, facto ab his verbis accusandi initio. Nos tra : seque ita, quod nomen ejus tacuerit,
Rufinum
quaidam subinde pro S. Doctore contra Aquileien- excusat Quia commentatoris officium est, mul-
: «
sem presbyterum animadvertemus; sed quando torum sententias ponere, et hoc me facturum
ipsa rationum momenta ob oculos ponere per no- in Prffifalione promiseram, etiam Origenis absque
taruna angustias non licet, ut ipsos invectivarum invidia nominis ejus explanationem posui, di-
Rufini libros, a prioris numero vicesimo tertio ad cens Alius vero qui Deum justum conatur osten-
:

alterius finem usque, lectores consulant, ipsique dere, » etc.

dijudicent, auctores sumus. * Cisteriencis ms., prgecipitarentur in profun-
^ Ex hoc loco intelligimus quantum sibi tribue- dum. Porro conferendus Rufinus lib. laudato,
rint Erasmus et Marianus in editione Graecarum num. 26.
lectionum; neque vero ex codicibus Hieronymia-
 :

477 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. I, CAP. I. ilS

animalibus] fieret eum habitatricibus suis, in infi- A diximus, eliguntur Paulus, et qui ei similes sunt'
raum ipse dejectus, eiegit Paulum Deus et ei simi- quia erant sancti et immaculati sed eliguntur et ;

lescoram se, qui erant sancti et immaculati. prffidestinantur, ut in consequenti vita per opera
Nemo autem eligitur nisi de pluribus et ubi sunt ; atque virtutes sancti et immaculati fiant. Deinde
aliqui viliores, ibi electio perpetratur. Quomodo et sic sentiendura est, quia non dixerit. .Yoh ;'u-

autem in Babyloniacaptivitate, quando aNabucho- stificabitur in conspectu tuo quispiam vivcns ; sed
donosor in Chaldaeam abductus est populus, missi omnis vivens, id est, non justificabuntur oranes,
sunt prophetae Ezechiel, Daniel, tres pueri, Aggaeus, justificabuntur vero aliqui.
Zacharias, non quo et ipsi meruerint captivitatem, (Vers. r>) « In charitate praedestinans nos in
sed ut essent in solatio captivorum : ita et in illa adoptionem filiorura per J sura Christura in

dejectione mundi eos, qui antequam mundus fie- ipsura. » Dupliciter legendura, ut charitas vel cura
ret, electierant a Deo, missos esse in eruditionemet superioribus, vel inferioribus copuletur. Cura su-
magisterium animarum peccatricium, ut ad prae- perioribus ita : ut essemus sancti et immaculali
dicationem eorum reverterentur ad eum locum coram ipso in charitate, et poslea sequatur. Prae-
unde corrucrant et hoc esse quod a Moyse in octo-
; destinans nos in adoplionem (iliorum per Jesum
gesimo nono Psalrao dicatur Domine, refiigium :
,^ Christum in ipsum [Al. ipso]. Cura inferioribus au

factus es nobis in generatione et generationem an : tem sic : In charilate praedestinan^ nos in adoptio-
tequam montes firmarentur, et fieret terra, et orhis nem fxliorum per Jesum Christuju in ipsum. DiCTe-
terrarum {Psal. lxxxix, 1,2). Quod scilicet antequam rentiam vero Grsci sermonis Trpoopiia^ et oa-.ijOiv-
mundus fieret, et universa generatio principiura To; - Datinus serrao non explicat. Superior quippe
suraeret, sanctis suis Deus refugium (uerit. Quod sermo ad eos refertur. qui antea non fuerunt, ot
autera ait, ut essemus sancli et immaculali coram priusquam fierent, de his cogitatura est, et poslea
sanctum et iraraaculatura hoc interest,
ipso, iiiter substiterunt. [nferior vero de eo quera nulla cogi-
quod sanctus et iraraaculatus quoque intelligi po- tatio, voluntas nulla prsecessit, sed seraper fuit, et
lest; iramaculatus vero non statira et sanctus. nunquara ut esset, accepit exordium. Unde recte
Parvuli quippe iramaculati sunt, quia intrgro cor- nunc de his qui cura ante non essent, postea sub-
pore nullura fecerc peccatura ; et taraen non san- stiterunt, dicitur rpoopiaOsvTE;. De Filio vero, hoc
cti, quia sanctitas voluntate et studio coraparatur. est, de Domino nostro Jesu Christo, in alio loco
Et quod iraraaculatus dici potest ille qui peccata scriptura et op-.uOivTo;, quia semper cura Patre
non fecit, sanctus autem his qui virtutibus plenus fuit. 551 et nunquara eum ut esset, voluntas
sit, juxta illud qui in quodara Psalmo scril)itur paterna pra;cessil. Ex quo colligitur semper Pa-
Qui ambulat sine macula, et operatur justitiarn C trem, scmper fuisse Filiura, et in quibus a^tcrnitas
{Psal. XIV, 2). Et in Cantico canticorura : Tota coaequalis est, earadera esse naturara. Ncc non
speciosa es, proxima mca, et macula non est in te etiam hoc inferendum. quod cura pnedestinet nos,
{Cant. IV, 7). Quaeritur quomodo sanctus quis et sive prajfiniat [.1/. definiat] Dcus, in adoptionera
immaculatus coram Deo, cum prophela teste-
sit filiorum per Jesura Christum, tanien non anle filii

tur, dicens Non juslificahilur in ronspactu luo

: esse possumus [.-1/. possuraus', nisi filii ojus Jesu
omnis viuens {Psal. cxlii, 2). Aut enira sancti et Christi fidora et intelligontiam recipiaraus. Et ille

immaculati coram Deo Kphesii sunt, el falsum est quidinn nalura Filius cst, nos vero adoptiono. Ille
quod dicitur Non justifxcabilur in ronspcclu luo
: nunciuara Filius non fuit nos antoquam csscraus, :

omnis vivens. Aut si ncmo justificalur 550 in con- sumus. et tunc spirituni adoplionis
pr.-edestinati
spectu Dei, falsura est quod praicessit, sanctos et accepimup, quando credidinius in Filiura Dei.
iraraaculalos esse in conspcclu Dei, ad quod bifa- » Secundum placitum voluntatis sum. » Verbum
riara est respondendura. Non onim ait Panliis £>;ox(av, qiiod Lalinus .«sermo * intcrpretatus ost.
Elegit nos antc conslitutionora nuindi, cuin cssomus placitum, apud (inpcos compositum ost cx duobus
sancti et immaculati ; scd, elegit nos ut cssoraus intogris, iTro toO Fj, xa\ toj Aoxe"v, r bent\ et a
sancti et imraaculati, hoc est, qui sancti et irama- n plavHo, quod nos possuinus dircro bcucplacitum.
culati anto non fuimus, ut postea essemus. Quod quia non slatini omno quod placuit, et bcno pla-
et dc peccatoribus ad meliora convcrsis dici pofest, core potosl, sed ibi tantum £J5oxtj, hoc cst. I>fnc-
el stabit illa sontcntia: i\on justifirabitur in ton- plurilum dicitur, ubi qiiod plaruit, recle placitum
spectu tuo omnis vivens, id cst, in tota vila sua, comprohatur. llunr autom sormonom do Hobraioo
in orani quo in mundo isto ronversafus {Al. voisa- nK.sd.N "j'""^, Sopluagintu intorprolcs tran»tulorunt,

tusj est temporo. Quod quidomita inlollcctum, ct rebus novis novn vorba fingonlca. Invadunt ilaquc
advcrsum euin facit, qui antequam mundus ficret, in hoc loco occasiononi, qui antc condilioncni
animas dicit eleclas esso propter sanctitalom ot niundi, animas putanl cum nnpelis et CvTtens vir-
nullum vitium peccatorum. Non cnira, ut anto jam tutum nominibus in cojloati Jorusalcm fuis.oo vcr-

'
Idem ms. rpoopfffOivTo; et opiffOivTo;, fermo ' Voculam, scrmo, qu« deeral, ni.'slri interjo-
rectiijs. runl mss.
 :

479 EUSEBII HIERONYMI 480

satas, quod nec beneplacitum Dei '; necin laudem A ra. Dicitur quippe ad Deum [Al. eum] : Diligis om-
gloricB ejus, et gratiae possit intelligi, alios nudos, nia, et nihil abjicis eorum quae fecisti : Neque enim
barbaros, servos, debiles alios divites, Romanos,' odio quid habens condidisti (Sap. xi, 25). Aut
;
si es-
liberos, sanos: ignobiles, vel nobiles in setoppositum, in qua gratificavit nos in dilecto prae
diversa
orbis parte generari, nisi causae prajcpsserint qui- omnibus, universus scrupulus fuisset ablatus, quia
bus ex meritis haec animarum unaquasque sortita et patriarchas et prophetas, et omnes sanctos vi-
sit. Et illud quod ad Romanos scriptum ros scimus a
se quidam Deo fuisse dilectos. Nunc vero in eo
putant nosse, nec norunt: An non habet potesta- quod absolute locutus est, dicens : in dilecto, ita
tem figtilus de eadem massa facere aliud vas in ho- mihi, intelligendum videtur, ut subaudiatur, ab om-
norern, aliud in contumeliam {Bom. nibus. Si enim Christus, ut jam diximus,
ix, 21) ? ad saepe sa-
eumdem sensum referunt : ut quomodo vita bona, pientia est, justitia, pax, gaudium, continentia
sive mala, laboriosa, vel facilis, frustra in isto (/ Cor. I, 30), et caetera, haec virtutum vocabula
mundo agitur, nisi credamus Dei futurum judicium etiam hi qui sequi nequeunt diligunt, et nuUus
esse ;
ita et diversitas in hoc mundo nascentium tam confessi sceleris est ut non sapientiam et ju-
justitiam Dei arguat, nisi animarum merita prae- stitiam amare se dicat. Quomodo et substantia Dei
cesserint. Si enim,
inquiunt, hsec non ita accipi-i. omnium hominum consentit opinio, quod divina
mus, nec beneplacitum 552 voluntatis Dei erit, sit, et nuUius sensu facile comprehendatur, errat
nec in laudem gloriae et gratiae ejus ^, alios ele- vero unusquisque, dum talem, vel talem eam putat:
gisse ante constitutionem mundi, ut essent sancti ita etChristum, secundum 553 id quod diversas
et immaculati, et haberent adoptionem per Jesum virtutes sonat, omnes diligunt, licet plures factis
Christum : alios ultimae conditioni, et pcenis per- non possint probare quod diligunt. Iste est dilcctus
petuis destinasse. quem aestimo et in Isaia significari : Cantabo dilecto
(Vers. 6). « In laudem gloriee gratige suae, in qua canticum dilecti vineae meae {Isa. v, 1); et: Vinea
gratificavit nos in delecto. Qua? laus, inquiunt, facta est dilecto {Ibid.) ; et in vicesimo octavo psal-
glorice gratia; Dei est, alios gratificare in Ghristo, mo : Conteret Dominus cedros Libani, et comminuet
alios aeternis praeparare suppliciis aniare Jacob, : eas, ut vilulum Libani, et dilectus sicut filius uni-
antequam oriatur ex utero odisse Esau priusquam
; eornium {Psal. xxviii, 5. 6).
digna odio perpetraret (/?om. ix, H-13), nisi caus« (Vers. 7.) « Inquo habemus redemptionem per
prajcesserint quae justitiam Dei probent? Omnis sanguinem remissionem peccatorum. » IUe
ipsius,
ergo gratia quam consequimur in gloriam, et lau- redimitur qui captivus est, et in hoslium veniens
dem ejus qui nos justificavit [Al. gratificavit] in potestatem liber esse desivit ita et nos quidam :

dilecto, hoc est, in Domino nostro, et Salvatore C dicunt in hoc mundo esse captivos, et sub princi-
completur: quia absque sapientia, veritate, justi- pibus et potestatibusjugo servitutis teneri, nec an-
tia, pace, redemptione, casterisque virtutibus, nul- te vinctas catenis explicare manus, et oculos sur-
lum bonum intelligi potest. Nec putandum quod in sum attoUere, nisi redemptor advenerit. Sed quis
Latinis codicibus habetur scriptum esse, in dilecto iste aiunt, tantus et talis, qui possit pretio suo to-
Filio suo, sed simpliciter, in dilecto ; et si quidem tum orbem redimere ? JesusChristus Filius Dei pro-
esset additum, dilecto Dei, vel ditecto Patris, esset prium sanguinem dedit, et nos de servitute eri-
simplex intelligentia, et omnium opinione vulgata, piens libertate donavit. Et revera si historiis gen-
quod Dominus noster Jesus Christus diligeretur a tilium credimus, quod Godrus, etCurtius, et Decii
Patre sed non magnum aliquid proprietati Filii
:
Mures '^
urbium, et fames, etbellasuis
pestilentias
concederemus, cum sic Filius diligeretur, ut Ccelc- mortibus represserint, quanto magis hoc in Dei
Verius legerit, nec secundum beneplacilum Dei,
1
Curtius vero praenomine Marcus, is est adolescens
Rnfinus. lib, ii, num. 27 et seq., quem videsis. Romanus nobilis, qui se, pro salute patriae, diis
2 Additidem Rufinus
hic verbum, refet^ctur. Manibus devovit. Nam cum terra in medio foro
3 Exscriptores antiqui
nescierunt Decios fuisse ingenti hiatu desedisset, responsumque esset, non
cogniminatos Mures (ut P, Decius Mus apud Valer. coituram labem, nisi quisquam ex primae speciei
Maxim. lib. i de Somniis. cap. 7) ideo separatim : D adolescentilius sese in hiatum dejecisset, Gurtius
legunt Mures inter clades quas Decii et alii suis acceptam a patria vitam, eidem impendere non du-
mortibus represserint. Huncerrorem nec Erasmus, bitavit. Gonscenso igitur equo, sine mora in hia-
nec Marianus Victorius castigavit in sua editione, tum praecipitem se projecit. Liv. lib. vi. Tres Curtii
sed de inemendatis inemendata scripserunt ambo se pro salute reipublicae devoverunt. Duorum tan-
quamvis alioquin eruditi viri: Godrus itaque, rex tum meminit Valerius, lib. v de Pietate erga Pa-
Atheniensium, pro patriae salute, certissima? se Iriam, cap. 4, ejus scilicet qui consulatum in fa-
morti objectavit. Responsum enim acceperant Pe- miliam suam primus intulit, et filius ejusdem con*
loponenses, ita demum se imperaturos, si hnstium sulis, qui patris exemplum secutus est. De utroque
regera non occidissent. Fefellit ergo eos habitu Valerius Maximus loco citato « Itaque ignosci :

mendici, eosque in suam necem per jurgia provo- arduum utrum Romana civitas utilius habuerit
est,
cando, a nullo cognitus, fecit fidem oraculo. Unde Decios duces, an amiserit. Quoniam vita eorum ne
Virgilius ecloga quinta haec habet vinceretur obstitit, mors fecit ut vinceret. Decii
tamen tres fuerunt, pater filius et nepos. Cicero
Si quos aut Phyllidis ignes. I Tusculan. « Nam cum Latinis decertans pater
:

Aut Alconis habes laudes, aut jurgia Codri. Decius, cum Hetruscis filius, etiam cum Pyrrho
481 COMMENTAR. IN EPIST. AD El^HtS. LIB. I, CAP. I. 482
judicandum est, quod cruore suo,
Filio possibile A .magnitudinem non recordans, ad deteriora dela-
non urbem unam, sed totum purgarit orbem Du- ! bitur, in isto dives gratia Dei, et opulenta largitio
pliciter vero sanguis Christi, et caro intelligitur, paupertate tenuatur.
vel spiritualis illa atque divina '^dequa ipsedixit.
Caro mea vere esl cibus, et sanguii mexis vere est (Vers. 9.) « In omni sa[)ienlia et prudentia no-
potus [Joan vi, 56) ; et : Nisi manducaveritis car- tum nobis faciens mysterium voluntatis suae. Sa- ..

nem meam, sanguinem meum bibcritis, non habe-

et pientiam et prudenliam esse diversas,
quo- Stoici
hitis vitam xternam [Ibid.bk) vel caro et sanguis, ;
que opinantur, dicentos k Sapientia est rerum :

quaj crucifixa est, ct qui militis effusus est lancea divinarum huinanarumque cognitio prudentia ve- :

{.foan. XIX, 33, 34). Juxta hanc divisionem et in ro tantum mortalium. Juxta hanc divisionem .>

sanctis ejus diversitas sanguinis et carnis accipitur, possumus sapientiam invisibilium, et viaibilinm
ut alia sit caro qua3 visura est salutare Dei {Luc. accipere, prudentiam vero tantum visibilium.Quse-
III, 6) : regnum Dei non
alia caro et sanguis quae ritur itaquequomodo nobis Deus, in omni sapien-
queant possidei^e (/ Cor. xv, 50). Gonsequenter tia, et prudentia notura 555 fccerit mysterium
autem post redemptionem sanguinis Christi, 554 voluntatis suae. Et quidem priraura simpliciter ac-
remissionem accepisse scribimur poccatorurn quia ;
cipiendum, quod mysterium voluntatis ejus, re-
nisi redempti fuerimus, frustra nobis peccata do- demptio nostra sit, per sanguinem Filii ipsius, et
nantur. Nec ante veniam accipere possumus delic- remissio peccatorum, secuodum divitias gratiae
torum, et servi esse cessamus, nisi pretium pro cjusqua [/1/. quae) abundavitin nobis (Ephes. ii, 7),
nobis cruentus quondam victor acceperit. Quod scilicet nos in Domini passione credentes
(Vers. 8.) <( Secundum divitias gratiae ejus qua non credentibus (// Cor. i, 23)
(qiK-c est stultitia

[Al. quae] abundavit in nobis. » Qui intelligil hoc sapientiam possideamus atque prudentiam. Deinde
quod dictum estis salvati, et non
est :ex Gratia quod per Scripturas suas nobis nota fecerit uni-
operibus (Ephes. quinquaginta et quingin-
ii, 8), et versa mysteria quomodo primum coelum, et ter-
:

torum denariornm in Evangeiio debitorem quod : ram machinatus sit, et omnia qua? intra ea sunt,
qui plus dimittitur, plus diligat (Luc. vii, 41 43) : fecerit, ordinarit atque distinxerit : ut plasmatus
iste potest scire quod secundum divitias suas Dei homo, et usque ad passionem Christi mundus
gratia abundarit in nobis, maxime in Ecclesia de iinpletus sit, quomodo
ex visibilibus ea qut-e sunt
gentibus congregata, quaj aliena fuit a testamento invisibilia cognoscantur, Ad extremum, quod
et promissionibus Israei, cujus delicto nos salutcm etiam ea quaj in terra sunt, sapientia indigeant
consecuti sumus. Annon estmagnitudo gratiarum atque prudentia. Quotus enim quisque nostrum
in Paulo, et in caeteris sanctis, de quibus dicitur: C scit quid sit illud quod aves in aera suspendat,
Nescitis quoniam amjelos judicabimus (/ Cor. vi, pisccs in fluctibus, nec non * hominum grcssus
3) ? el in alio loco In quem dcsidcrant angeli con-
; promoveat, ct rabiem incitet bestiarum ? Sed qui
siderarc [l Petr. i, -12) et rursum Patcr, da ut diligens lector est, statim nobis illud opponet
; :
Si :

quomodo ego et tu unum siimus, sic et ipsi in nobis ex parte cognoscit Paulus, et ex parie prophctat,
unum sint (Joan. xvii. 21). Has divilias gratiarura et nunc videt per speculum in a;nigmate [l Cor.
ille in so non facit vacuas, qui quantum valet hu- XIII, 0, 12), quomodo vel ipsi, vel Ephcsiis, in om-

inana frugililas, nitilur, laborat, ulqiic contciidit, ni sapicnlia ulquo prudentiu Doi mystcriuin reve-
ct cuin Apostolo loquitur : Gralia ejus in mc non latumcsl? llac itaijue nccessitute compellimur
fuit vacua '•*

(/ Cor. xv, 10). Qui vero benclicii mularc ordinem iectionis, ct facerc Sccundum
:

nepos, sc hostium tclis objecisscnt, etc. Makt. .> cat llicronyraus, quia in sacramcoto EucharistiK
— Notatum et MartiaiKco Dcciis hoc fiiisse cogno- divina virtute consecratur spirilualis ct invisi- ;

mcn Mures, vctcrcsquc adco poccarc cditioncs, bilis ("xistil in oo ao dcnii|uo iiidivisibilitor ot spi-
;

qucc separatim Icgunt Murcs, intcrquc cas nuine- rituulitcr sub spocio visibili siimitur ct munduoa-
rant clades, quas e Dcciis sua unus rcprcs.^^crit tur. Quumvis uulem his oiiinibus niodis sit iliviiiH
morte. Nos ad verissimam lectionem assorcndain oaro ot spirituulis vcru tumcn nc substanliulis ost
:

quffidain laudabimus antiquorum testimonia. Cico- D juxta compurulionom quam conscquonter instituit
ro, Philippica xiii, n. 1.3 « Est ctiam ibi Dpcius : idom Uicroiiymus, do (iivorsilulc sunguinis ol car-
ab illis, ut opiiior, Muril)us Dcoiis. » ctc. Liviiis nis in homino Christinno. M.mit. Al(iuo hoc —
lib. VI 11 Crcavcro coss. T. Maniium Tor(]uulum
;
(< rursus notulum anto nos Murtianioo, spiritualem
lu, et P. Decium Murcm. » Tum lib. x : « Coss. ubs llioronyiiio curnoin dioi, (]uod in Eucharislia;
novi Q. rul)iub Maximus iii, I'. Dccius Mus. » sucrumonto spirilualis, atiiuc invisibilis sit, divina
Domuin Fronlinus, df- .b/H<r(/ia7;7<».^ : « Appiu M. lumcn ct voru caro. ut ox ipso contcxlu liquct.
Vulorio Muximo, P. Decio Muro coss. unno xxi, ^ .Kquo bcnc unus C.isterclcnsis ms., Bt qu.i^
post initium Sumnitici bclli indiiclu est .Xppio milttis clfossu rst lancra.
Cluudio, » clc. l'orro ubsijuc (•ognoiiKMUo Miii-iuin '
NotuMilu loclio coiiicis Cistorciensis, parva,
notissiiiii tres siint in Homuiiu historiu Docii, pa- l)ro ntrua ; num
scimus vetustiora Lalinaf in-
ot
tcr, lilius, ct nopos, (lui ad non dubinm mortcm lorprolulionis oxcmpluria praHulisse olim. parca,
cururrerunf, ut ait ('iroro Tusrul. dispulut.. iium. i
o\ (luo Ambrosiustor. paupera. Icjjisso dioilur, el
37 « Cum i^atinis (lccertans pulor Deciua, oum
:
IKtuprr. (!r;oous (]uo(|uo vnriat tcxlus in aliquot
llctruscis liliiis. cum l'yi'rho ncpos. » Codri Atho- libris.iii (luibus ost :r:(nyr,, pro xtvf,.

nionsium rcgis, ct Curiii Uomani c^iuilis historia' *Porplaouit isllKuc nostrorum codd. atquo in-
neminom lalcnt. priinia Cialorciousium lcolio. nrrriori, pro quo crat
' Divinam hic et spirilualcm carnom Cbriatl vo- lu Yulgulis ual<:a libria iQcommodo eeusu, non wwt.
 ::
:

483 S. EUSEBII HIERONYMI 484

placitum voluntatis su3e, in laudem gloriae gfra</ce A. recordari eorum incipiatqu* audivit. Sensns itaque
suie, inqua graiifxcavit nos in dilecto : in quo habe- Omnis dispensatio quae
in prffisenti loco iste est :

mus redemplionem per sanguinem ipsius, remissio- et ante mundum, et postea esse cccpit in mundo,

nem peccatorum, secundum divitias graticB ejus, lam invisibiliumquam visibilium creaturarum, ad-
qua abundavit in nobis in omni sapientia et pruden- ventum Dei 557 Pilii pollicebatur. Quod Adam
tia, et cum hucusque distinxerimus, quo scilicet, qui de paradiso ejectusest {Gcn. iii, 24), per Salva-
omni sapientia et prudentia, ad superiora jungan- torem revocandus erat. Quod in fabricationc tur-
tur, deinceps inferamusNotum faciens nobis my-
: ris, linguarum unitas scissa est {Gen. xi, 4-8), in
slerium voluntalis secundum placitum suum.
suas Actibus apostolorum portendebat dona linguarum
Potest autem et hac manenle sententia, quod ex {Act. II, 3). Quod Isaac in typo Domini, crucem
parte videant, et ex parte prophetent, nunc in omni suam ipse portavit {Genes. xxii, 6). Quod Samson
sapienlia et prudentia, dici revelatum eis esse sanctam comam nutriens, Dalilee pauperis dilexit
mysterium. Non quo ipsi in omni sapientia et amplexus, et omnia cordis sui secreta confessus
prudentia mysterium didicerint, sed Deus in omni est {Judic.xw, 17), Salvatoris et Ecclesije ex Gen-
sapientia sua atque prudentia, juxta quod consequi tibus vere pauperis et egenee mysterium significa-
poterant, eis mysterium revelaverit. 556 « Sc- bat. In cruce itaque Domini, et in passione ejus
cundum placitum suum quod proposuit in eo in recapitulata sunt omnia {Joan. xix, 30), id est,

dispensalione plenitudinis temporum. » Supra di- universa in hac avaxstpaXaiwcjEt supputata. Quod
xerat, secundum placitiim voluntatis suae ; nunc, ut manifestius fiat, quotidianas consuetudinis ali-

secundum placitum suum, voluntate delracta '. Ibi qiiodponamus exemplum. Verbi causa Viginti :

iTpooptiT[j.6v, id est, prxdestinationem in adoptionem denarios erogavi, rursum quinque, et alios quin-
filiorum per Jesum Christum posuit: hic vero decim triginta quoque et ter decies, per diversa
;

-jipoeeiTiv, id est propositionem. Inter praedeslina- lempora dedi. Hsec si in unum voluero supputare,
tionem autem el propositum, hi qui solent inter centenarii mihi numeri summa succrescit, et in
verba discutere, hoc asserunt interesse, quod uno numero habebo omnia quce ante descripsi. Sic
praedestinatio alicujus rei multo ante in mente itaque universa mysteria et omnis dispensatio ve-
ejus qui destinet quid futurum sit, praefiguret tustatis non solum quge in terris, sed etiam quae

Propositum autem, cumjam vicina sit machinatio, in ccelis gesta est, in Ghristi passione complelur.
et pene cogitationem sequatur effectus. Quod vero Gum enim semel mihi Christus passus fuerit, et
ait, proposuit in eo, ad myslerium referendum est sepultus, et resurrexit, et ad Patremvictor ascende-
siquidem supra dixerat Ut notum faceret nobis
: rit non necesse habeo veterem numerum, quia
:

mysterium voluntatis sux, quod mysterium dispen- in uno omnia teneo. Diligenter attendite, quod
satio est plenitudinis temporum, ut statuto tem- non solum omnes historia; Scripturarum, quas in
pore omnia compleantur. Quomodo enim haeres terra gestas Spiritus sanctus enumerat sed etiam :

quandiu parvulus est, licet ipsius bona sint, ta- in ccelestibus quae, nobis occultae sunt, in Christi

men necdum debetur haereditas {Galat. iv, 1,2)

ei recapitulata passione teneantur.
ita et mysterium quod prsedestinatum fuerat a Deo (Vers. 11.) « In quo et sorte vocati sumus : prfe-
in adoptionem filiorum ejus, ante non potuit dis- destinatisecundum propositum ejus qui universa
pensari, nisi suo veniret tempore. De quo et alibi operatur secundum consilium voluntatis suae. »
numero singulari Paulus ait Vt autem venit ple-:
Verbum quas in Ghristi
haereditatis et sortis, per
7iitudo temporis, misit Deus Filium suum [Ibid. 4)
partem venimus, ostendit nos de alia potestate ad
qui ante venire non potuit, nisi mysterium tem-
aliam transmigrasse et secundum illud quod in Deu-
:

poris impleretur. teronomioscriptumest: Quando dividebat Altissimus

(Vers. 10.) « Recapitulare omnia in Ghristo, quae qenles, cum disseminaret filios Adam {Deut. xxxii, 8),

in ccElis, ot quce in terra [Al. addit sunt], in ipso. » de angelorum ditione ad partem Domini esse trans-
Pro recapitulare in Latinis codicibus scriptum est Mtos. Et illi quidem aliena, et sibi vel commissa,vel
instaurare [Al. restaurare]. Et mii-or cur ipsoverbo D usurpata tenuerunt. Istavero recepit sua etascen- :

Graeco non usi sint translatores, cum istiusmodi dens in altum captivam duxit captivitatem {Psal.
licentia dialectica et philosophia sicut inGr«co ha- Lxvii, 19 : Ephes. iv, 8), id est, eos qui ante capti
bentur, assuraptse sint. Nam et oratores in epilo- fuerant in perditionem, ipse cepit ad vitam, ut re-
gis, vel ante [Al. inter] epilogos, in fine causarum duceret 558 in excelsum, et quodammodo est

propter memoriam judicum et eorum qui audiere capta captivitas, dum per secundam captivitatem
negotia, recordationem ^ id est, dvaxecfaXaiwctv so- qui prius capti fuerant, liberantur. Gonsiderandum
lent facere, ut quae prius latius disputarant, brevi quod et hic 7rpoopi(T[j.6(; et 7rp£0£ati;, id est, prss-

postea sermone comprehendant, et unusquisque destinatio et propositum, simul posita sint, juxta

* In uno Cisterciensi, voluntate destructa. loci, recapitularc, quod Hieronymo magis arridet,
^ Malim rescribi cum ex orationis proposito, tum juxta Graecum textum dico TertuIIianum_, lib. v,
:

ex Graecae vocis significatu, recapitulationem. Gsete- contra Marcionem, cap. 17 et S, Ireneei interpre- ;

rum et Latinos non nullQS Patres legisse constathic tem lib, I, cap. 1.
485 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. I, CAP. I. 486
quae operatur omnia Deus secundum consilium vo- A. {Philipp.
I, 18) dutnmodo sciat, et speran3,et ante
:

luntalis suae. Non quo omnia quae in mundo fiant, sperans,quod pro diversitate spei diversa sint prae-
Dei voluntate et consilio peragantur : alioquin et mia recepturi.
mala Deo poterunt imputari; sed quo universa quae (Vers. 13.) « In quo et vos audito verbo verila-
facit, consilio faciat et voluntate, quod scilicet et tis Evangclii salutis veslraj, in quo credenles si-
ratione plena sint, et potestate facientis. Nos ho- gnati estis Spirilu sancto promissionis. >- /n quo :

mines pleraque volumus facere consilio sed ne- : haud dubium quin in Christo.Inter caeteros qui au-
quaquam voluntatem sequitur effectus. Illi autem dierunt,vos quoque,Ephesii,verbum veritalis audis-
nullus resistere polest {Psal. lxxv, 8), quin omnia lis,Evangelium salutis vestra3,cui credentes, signati
quae voiuerit laciat {Psal. cxiii, 'A). Vult autem estis Spiritu repromissionis sancto. Videtur autem
ea quaecunque sunt plena rationis atque consilii, juxta ordinom lectionis non stare sententia, nec ei
vult salvari omnes, ot in agnitionera veritatis veni- quod praelatum cst In quo et vos awlito verbo ve-
:

re (/ Tim. u, 4). Sed, quia nullus absque propria ritatis Euangelii salutis vestrx^redditum aliquid quod
voluntate salvatur (liberi enim arbitrii sumus),vult quia sequatur, quia statim secundo ponilur,m quo,
nos bonum velle, ut cum voiuerimus, velit in no- quod superfluum est, sublatum e medio potest tox-
bis et ipse suum implere consilium. ^ tum redderc lectioni.Iloc autem patiebatur Paulus
(Vers. 12.)(< Ut simus in laudem gloriae ejus,qui de nimio amore Christi, ut eum semper quom dili-
antc speravimus in Christo. » Si speravimus, tan- gebat,etiam superflue et extraordinarie nominaret.
tum [Al. antej dixisset, m Christo,et non praemisis- Quod potest absque nobis in omnibus Epistolis
set, anle speravimus, quod Graece dicitur 7:pc»-/;XTT'. e.jus lector diligcns invenire.Unde et nunc secundo
x6t£c, esset manifestior sensus,eos,qui spcraverunt positum, quo ordinem deprehenditur turbasse
in

in Christo sorte vocatos essc [Al. et essej et pn-e- sententia?, ct anteriorem propositionem reliquisse
destinatos secundum propositum ejus, qui univer- pendentem. Neque vero parva laus Ephesiorum esf,
sa operatur juxta consilium voluntatis suai. Nunc non praedicationem, sed verbum veritatis audisse.
vero praepositionis adjectio ',ad illam nos intelligen- Siquidem inter prajdicationem et verbum veritatia
tiam trahit, de qua superius disputavimus, expo- multam esse distantiam.et in alia epistolalcgimus :

nentes hoc quod scriptum est Qui benedixit

: Et verbum, inquit, meum ct prxdicalio mea, non in
vos in omni benediclione spirituali, in ccelesli- persuasibilibus sapienti.-e verbis, sed in ostensione
bus in Clwislo, sicut elegil nos in ipso unte cons- spiritus et virlutis {! Cor. ii, 4). Quajramus 560
tilutionem mundi, ut essemus sancti et immaculati diligenlius,ubi alibi scriptum sit.quod verbum quia
coram ip.^io {vers. 3, 4) quod scilicet sicut jam
: audicrit veritatis, ut ex collatione eorum possit
non benedixerit omni benedictione spirituali in C perspicue Pauli sensus aperiri ubi quoque Evan- :

coelestibus, et elegerit ante constituLionem mun- gclium nominatum sit, sive cuin additamento.sive
di ita eliam
: nunc spcrasse anle dicamur in absolulc.Vcrbi gratia cum addilamenlo, Evangelium
Chrislo ex eo tempore quo electi et praidesti- meum {l\om. xvi, 25), el Evangelium Jesu Christi {II
nati, et benedicti sumus in coelestibus. Alius Cor. II, 12) et Evangelium xlernum {Apoc. xiv, 6);
vero hoc dogma non sustinens, quod ante fue- velquod nunc dicitur ad Ephcsios,Bt'ii»^r/ lum salu-
rimus et spcravimus in Christo, quam in tis vestrx. Absolute vero, ut cum loquiturde Luca,

isto corpore degeremus, illo intelligcntiam trans- Cujus laus in Evangclio per omncs lurlesias ,11 Cor.
ferct [/1/. laansier.], ut dicat In adventu Domini
: vm. l-).Signatur aulcin tnii audierit vcrbum veri-
SaIvatori3,559 quando in nomineejus omnegenu tatis, ct credidcrit in eo, Spiritu
ropromissionis san-
flectelur coclestium, tcrrestrium et infornorum, et clo.Quia multi sunt qui audicrunl,et increduii pcr-
omnis lingua conlitebitur, quia Dominus Jesus raancnles, nequaquatn signaculum sancti Spiritus
Christus in gloria est Dei Fatris {Philipp. ii,10, 11) consecuti sunt.Dicitur et ad principem Tyri, Tu cs
cum oi fuerint universa subjecta (/ Cor. xv, 28), signaculum simllitudinis Dei [Esech. xxviii, 12).
alios voluntatc, alios neoessitate subjicicndos, et Signaculuin autcm Dei est, ut quomodo primus
eos qui anto pr;nscntiam majcslatis ejus sporaverint n homo conditus est ad imaginom ct similitudinem
in eum, futuros essc in laudem gloriaj ejus, ct vo- Dei : sccunda regonoraliono quicunquc Spi-
sic in
cari aTnrjXKixoxa; *; eos vero qui reperti fucrint iie- ritum sanctum fuerit conseculus, signctur ab eo,
cessitatc credentcs, eotemporc quo nec diabolus, et (iguram conditoris accipiat. Qu.Trendum ctiam
et angeli ejus poterunt negarc rcgnantom, cssc iibi alibi scriplum sit .'<piritus rcpromi.^sionis san-
:

sporantes scd non in laudcin gloria^ ojus. (Juod

: ctus:\i}\ (juid signilicot.Ego onim .Tstimo quia sicut
quidcm ct nunc ox parto vidcmus oxplcri,quiaalia Spiritiis sanclus yaiu'tum facil oum cui fuoril m-
sit mcrcos cju3,qui voluntalc sequatur L)cum, alia fusus : ct a[)iritus 8apiontia>, sapientem ; et iutol-
qui nccessilalc. Verumtamcn sivo per occasionom, ligonlia', inlclligcntem : cl consilii, cautum itquo
sive per veritalem, tantum Chrislum annunlictur consullum : ot fortiludinis, forlem : et scienlice

• Ilutinus, quom conferas, lib. I, num. 21», 30 et hisque similia roctius formc logit.
seq. hic interseril, id cst antc. Paulo (luoquo post ' In Cislercions. ms., 7:por,Xitix(iT«^.
i>eneduxerat, ct elegerat, pro bcncdwcrit, et etcgerit,
 : ;

487 S. EUSEBII HIERONYMI 488

scientem : pium et timoris, timidum,
et pietatia, :
A haereditatis nostrac, idcirco nunc sanctis datur, ut
{Isa. XI, 2, 3). Deique timore trepidantem ita et : redimantur copulentur Deo in laudem gloriaj
et
spiritus repromissionis vel spiritus Dei.sponsorem ipsius. Non quod Deus laude aiicujus indigeat,sed
et Deum facit eum in quo habitaverit. Quomodo quo laus Dei laudatoribus prosit, et dum per sin-
econtrario immundus Spiritus immundum facit, et gula opera majcstatem ipsius magnitudinem cog-
spurcam sibi domum prseparat spurcus habitator: noscunt, ad laudandum eum rairaculo stuporis
fornicationis quoque spiritus efficit scortatores, de erumpant.
quibus et propheta loquitur : Spiritii fornicalionis (Vers. 15-18.) 562 « Propterea et ego audiena
:

seducti sunt {Osee, iv, 12) : et nequam spiritus, ne- fidem vestram in Domino Jesu, et in omnes sanc-
quam facit homines atque perversos : etdaemonia- tos, non cesso gratias agens pro vobis, memoriam
cus ', daemones : qualisque fuerit liquor, qui novee vestri faciens in orationibus meis ut Deus Domini :

testae infusus est, talem diu testa et odorem reti- nostri Jesu Christi, Pater gloriae, det vobis spiri-
net, et saporem. tum sapientiae et revelationis in agnitione ejus,
(Vers. 14.) « Qui est pignus hsereditatis nostrae illuminatos oculos cordis vestri. » Licet verbi ad
in redemptionem adoptionis, in laudem gioriae verbum expressa translatio possit Apostolum dili-
ipsius. » Pignus Latinus interpres pro arrhabone T. genti excusare lectori, quod videatur omnis sen-
posuit. Non idipsum autem arrhabo, quod pignus tentiae scatere contextus,et soIcEcismus fieri,tamen
sonat. Arrhabo enim futurae emptioni quasi quod- et in Graeco vitium sonat. Unde et nos Grajcis
dam 561 testimonium, et obligamentum datur. potius calumniatoribus respondentes, conabimur
Pignus vero, hoc est, hijypo^j, pro mulua pecunia itajuxta sensum temperare ordinem lectionis,
:

opponitur ut cum illa reddita fuerit, reddenti de-

: ut dicamus : Audiens fidem vestram in Domino
bitum pignus a creditore reddatur. Rursum in eo Jesu, et in omnes sanctos ejus vidensque diffe- :

ubit ait ; /?? redemptionem adoptionis, non habet in rentiam fldei vestrae in Dominum, et in omnes
Grseco o\obt(jlm, sed TtepnToiTiaiv ®, quam nos ac- sanctos ejus, non cesso gratias agere, et memo-
quisiiionem, sive possessionem,possumus dicere : riam vestri facere in orationibus meis; ut Domini
nec tamen vim sermonis expressimus. Multa enim nostri Jesu Chrisli Deus, Pater autem gloriae, det
verba sunt, quse nec de Greeco in Latinum trans- vobis spiritum sapientiae et revelationis. Quod au-
ferri valent, nec de Hebraico in Graecum : et re- tem sequitur Iltuminatos oculos cordis vestri, ita
:

ciproce nec de Latino in Graecum, nec de Graeco per hyperbaton reddi potest : Propterea et ego au-
in Hebraeum. Quicunque igitur non tantum Spiri- diens fidem vestram in Domino Jesu in agaitione
tum sanctum, sed Spiritum sanctum repromissio- ejus, illuminatos oculos cordis vestri, et in omnes
nis acceperit, simul consequetur, et arrhabonem C sanctos, non cesso, gratias agens pro vobis, me-
h8ereditatis,quae haereditas vita perpetua est.Et quo- moriam vestri facere in orationibus meis, ut Deus
modo ex arrhabone cestimatur qualis emptio futura Domini nostri Jesu Ghristi Pater gloriae ^ det vobis
sit, et quae possessio : verbi causa, ex decem so- spiritum sapientiae, et revelationis in agnitionem
lidis, centum solidorum villa, et ex centum solidis ut sciatis quce sit spes vocationis vestrae, etc.Porro
mille solidorum possessio; ita ex varietate arrha- Deus Domini nostri Jesu Christi, Pater autem glo-
bonis, haereditatis.quoque postea secuturae magni- riae, ita intelligendus, ut quomodo Dominus noster
tudo cognoscitur. Quamvis autem sanctus sit ali- Jesus Ghristus ipse est sermo, sapientia, veritas,
quis atque perfectus, et omnium judicio beatitudi- pax, justitia, fortitudo {Joan. i, 1 ; xiv, 6; i Cor.
ne dignus putetur tamen ad futuram ha^reditatem
: 30), ipse sit etiam gloria, secundum illud quod
nunc arrhabonem est Spiritus consecutus.Si autem alibi dicitur : Apparebil gloiia Dei {Levit. ix, 23) :

arrhabo tantus, quanta erlt ipsa possessio? Quo- et in omni pene veteri Lege, scriptum est super
modo autem arrhabo qui nobis tribuitur, non est tabernaculum testimonii visam esse gloriam Dei
extra nos sed intra nos est sic et ipsa hsereditas, (Num. IX. 15 seqq.). Et Psalmista canit Exsurge,
; : :

I
hoc est regnum Dei quod intra nos est {Luc. xvii, mea exsurge {Psat. cvii, 3). Qu« gloria illu-
jjloria

21), in nobis versatur intrinsecus. Quas enim po- j)

minans suo fulgore mundum, templum sibi de vir-
test esse major haereditas, quam contemplari et ginali utero fabricata est. Gujus templi Pater glo-
videre sensu pulchritudinem Sapientiae, et Verbi, riaj efficitur Deus. Et ubi Ghristus gloria est, ibi
et Veritatis, et Luminis, et ipsius ineffabilem, et tantum Pater dicitur ubi Jesus, ubi Deus ejus,
:

magnificam Dei considerare naturam, omniumque absque additamento aliquo nominatur. 563 Iste
quae [Al. quil ad similitudinem Dei condita [At. igitur Deus assumpti hominis, Pater vero gloriae,
conditi] substantiam contueri? Iste autem
sunt, sapientiae,veritatis,dat credentibus in Filium suum
spiritus repromissionis sanctus, qui est arrhabo spiritum sapientiae, et revelationis, ut sapientes

* Regius ms. codex, et dsemoniacos, dxmon testantur : Glaremontanus, Sangermanensis, Am-

qualisque, etc. quae, lectio non potest penitus re- brosiaster, Hieronymiaster, aliique.
probari. Mart. 3 Duo Gistercienses mss. gratige, pro glorise prae-
* Veterem Latinam interpretationem ita ha- ferunt.
buisse, nonnulli etiamnum codices, auctoresque
489 COMMENTAR. IN EPIST. AD KPIIES. LID. I, CAP. I. /M)
fiant, et revelata facie gloriam Domini contem- A fratrum suoriim : quia ego pars eorum {Num. xviii,
plentur. Quaj sapientia et revelatio cum eos sa- 20) ; et alibi : Dominus hxredilus eorum esl {Deid.
pientes fecerint, et mysteria illis occulla aperu- xviii, 2j ; et sanctus qui extra Deum nihil habere
erint ; statim sequitur ut habeantilluminatos ocu- se novit, audacter loquitur : Pars mea Dominus
los cordis. Ex
pr.iisentibus approbatur
verbis {Psal. Lxxii, 20)
cl Tu es pars hxrcdilatis mex
: :

secundum menibra hominid, ctiam inte-

exterioris et calicis mei {Psal. xv, .5). Non ergo parvi studii
rioris hominis membra dici. Ejce cnim manifeste cst, ut sciamus spem vocafionis, ct divitias glorisB
cordis oculos appeilavit, quos absque sensu et hfflrcditatis Dei
in sanctis ca quippe indigemus :

mente intelligere non possumus. IJuic e> illiid ad cognoscenda virtute, qua etiam in Filio suo
hffic

Psalmistae convcnit lUumina oculos meos, ne un-

: Dtus usus est suscitando quem suscitavit non se- :

quam obdormiam in morle (Psal. xii, 4). Et alibi ; mel, sed semper a mortuis, et fecit eum in mor-
Sapienles oculi in capite ejus{Eccle. ii, 14). Si enim tuis libcrum, nulla mortis contagione maculatum
simpliciter oculos carnio accipimus, utiquc non {Psal. G; xv, 10). Quotidie Christus re-
Lxxxvii,
solum sapientis, sed etiain insipientis oculi in surgit ex mortuis quotidie in pcenitentibus susci-
:

capite ejussunt. Caput itaque sapientis, seusus ac- tatur. Non quo non habuerit etiam sccundum car-
cipitur quia alio verbo mens, et animus, et prin-
: nem potcstatem animse suae ponendae, iterum et
cipale cordis appellatur. Quod vero ait, in ar^niiione resumenda) ejus {.foan. x, 18), neroo quippe tollit
ejus, id est, i-rp^^w^j'. ' ajToO, quidam sic intelli- eam, nisi ponat iilam a semetipso), sed quo juxta
gunt, ut inter yvtuj'.'/ et zrJ.-('jo)7'.w , hoc csl, intor dispcnsationeiii carnis ct filii, homo ct Filius a Deo
nolionem et aynilionem, iilud intersit : quod notio ct Patre suscitatus osse dicalur.
eorum sit quaj ante non scivimus, et ea postea (Vers. 20, 21.) « Et sedere eum faciens ad dexte-
scire ccepimus. Agnitio eorum quaj prius
vero ram suam in crelestibus, super
principa- omnem
scientes deinceps scire desivimus, eorumque pos- tum, et polestatem, et virtutem, et dominationem,
tea recordamur, et priorcm quamdam vitam in et o.mne nomen quod nominatur non solum in hoc
ccelestibus suspicantiir, posLquam in corporu ista sa3culo, scd etiam in futuro. » Per humanam si-
dcjecti et oblili Dei Patris, nunc eum pcr revcla- miHtudinein Doi potentiam dcmonstravit : non
lionem cognovirnus,secundum iilud Heminiscentur quo solium ponatur, et Deus Pator in eo sedeat,
:

et. converteniur ad Dominum omnes fines tcrrie secumque Filium habeat rcsidentem sed quo nos ;

[Psal. XXI, 28), et ca?tera his similia replicantcs aliter judicantem atque rcgnantem, nisi per nostra
[,'1/. replicantur]. vcrba intclligcre nequcamus. Ad hoc pertitjot et
(Vers. 18-20.) « Ut sciulis qu.x! sit spes voca- illud quod in ccntesimo 565 nono psalmo scri-
tionis ejus, et qua3 divilicn glori.)e htnreditatis cjiis C ptuiii cst Di.vit Dominus Domino meo .'^edc a : :

in sanctis, et qiiai sublimis niagnitudo virtuliscjus dcvtris meis, donec ponam inimicos luos scabellum
in no3 qui credimus ^.1/. crcdidimus] sccundum pcdum tuorum {Psal. cix, 1). Sienim juxta rcgnan-
opcralionem potenlia) virtutis ejus, quam operalus tis habituin Filius ad Patris dexteram scdet, ne-
cst in Christo, suscitans illurn a mortuis. « Cui cessecst juxta camdem similitudinem major sit ab
scmcl, juxla orationern Pauli, datus fuerit spiritus co qui in l.xna parto conscdorif. Quod ut sciamus
supientia; ct rcvclationis, ut apcrtis oculis (ordis aliter intelligi quain litlcra rosonat, idcm psaimus
aspiciat, islc srict qua; rcposita sunt vocatis, et in conscqucntibus doccf, dicons Tu cs sacerdos :

qiKu spcranda sanctis Dci, quag abundanter, et large in icternum sccundum ordinem Melchisedech : Do-
his qui h;crcditatem ipsius su.stincnt, cst dalurus. minus a dcttris tuis {Ibid. 4, 5). Quomodo cnim
Ad quam notitiam niagnitudo S64 virtutis Dei cum dextram sedeat, rursum Pa-
Filius Palris ad
est necessaria in his qui juxtu similitudinom Puuli, tor a doxtriscjus osso porhiholur? .\ul qua ratione
crcdcntcs vocantur, pcr quam opcraliis esl Dous torra scubollum ost pciluin ojus, cl CinUim thronus
in (;hriato .Josu, quoiii a mortiiis rcsuscitavil. Dii- ipsiiis {Isa. Lxvi, 1), cum ot torram secuniium
plicitnr autom inlelligcncla h;creditas : sive ([uod Isaiam pugillo continoro dicjilur, et cixlum palmaj
primogenitus oinnis crcatunB {Coloss. i, 1.5), haj- n cxtcnsionc mctiri 12':?Non cnim potosl{Isa. xl,
leditas sit anim.c Domini nostri Josu Christi, ct intra id osiso (juod ab oodem conlinclur, noc in
ojus qui * ex corporc ct unima aasumplus cat ho- munu inolusum lencro, a quo ipsc juxta sodcnti.s
ininis, iKJsque cuin h.ijrcditatc anim.n haM-clilcmus iKibitum circumdolur. Sicut cr^o proximum csse
Dcuni Vcrbuiii : sivc quod in tlhrislo hajroditas l)i'o, vcl nb 00 procul roccdoro, non eocundum io-
noslra sit, Patris et Filii, et Spirilus sancti una corum .«putia, scd juxta merita senlicnduin csl,
divinilas ; ul quomodo vocalur h.Tcrcdilas dnmoruin quod sanctijuxla oum sint pcccalorea vcro, de :

at([iic ub ha'rcdibiis possidcn-

villaruin ca ipsaquiu qiiibus ait Propliota dicens : f.Vvc» qui elongant se
tiir sic ipso Dcus ha^rcditaa crodonlium sil nlquo
: a tc, peribunt [Psal. i.xxii, 27), ab orr.ni ejus vi-
sanclnrum. Scriplnm ost ct in vclcri Tostamciiti) : oinia sul)movoanlur : sic cl in dextria vel in sini-
filiis aufcm Lcri non daliilis It.rrf litatcni in medio slris Doi osse, acclpiendum ost : quod sancli a

'
liilom inss. ei; tTrlyoJiv, nbs(iui> .'nlililo tjX'>'j. Confor lliiliniiin lib. i, cnp. 3S.
"^
Uursuiu luss. Cislorcionscs, cl m cjus, ijui etc,

Patiwl. XXVI. i«J

491 S. EUSEBII HIERONYMl 492

dextria ejus sint pcccatores vero a sinistris, Sai-

: A tiones officiorum non solum ':in praesentiarum, sed
vatore quoque idipsum in Evangelio comprobantc, etiam in futuro sacculo erunt : ut per singulos pro-
cum oves a dextris, haedos esse memoret a sini- fccLus, et honores et ascensiones, etiam ' et de-
stris [Matih. xxv, 33). Sed et ipsum verbum sedere, scensiones, vcl crescat aliquis,vel decrescat,et sub
regni significat potestatem, per quam beneficium alia alque alia potestate, virtute, principatu, et
eis Deus tribuit, super quibus sedere dignatur : dominatione 56T fiat. Nos homunculi cito in ci-
quod scilicet regat eos, et in curru suo habeat, nerem, et pulverem dissolvendi, si consensu ho-
et ad nutum proprium vaga prius, et libera minum levemur in regcs, tantas habemus mini-
coUa convertat. Post hajc quaeritur, 566 quomodo strorum diversitates et multitudines, quantas faci-
id quod sequitur, possit inteliigi, super omnem lius possumus sentire, quam dicere Verbi causa, :

frincipaLum, et potestatem, et virtutem, et domina- quod prtefectus in parte civili, judices, provin-
tionem, et omne nomen quod nominatur, non solum cias *, el ordinem suum habeat : rursum militia,

in hoc sxculo, sed etiam in futuro. Et quidem de in tot comites, duces, tribunos, et multiplicem
dextris ac sinistris, et de sessione jam dictum est. scindatur exercitum et putamusDeum, Dominum
;

Nunc quaerendum ubi Apostolus hajc quatuor no- dominorum et Regem regnantium, simplici tantuin
mina, principatum, loquor, et potestalem, viriutem, ministerio contentum ?
et dominaiionem, scripta, reperit, et in medium « Et omnia subjecit pedibus "
(Vers. 22, 23.)
unde protulerit. Neque enim fas est eum qui divina ejus, et ipsum dedit caput super omnia Ecclesiae,
locutum putare
lectione fuerat instructus, aliquid quae est corpus ipsius plenitudo ejus qui omnia :

quod voluminibus non habetur. Arbitror

in sanctis in omnibus adimpletur. » Huic videtur illud esse

itaque illum aut de traditionibus Hebrosorum ea contrarium, quod alibi scribitur Needum enim :

qus secreta sunt, in medium protulisse : aut certe ei videmus omnia subjecta {Phitipp. iii, 21). Sed

quse quasi juxta historiam scripta sunt *, cum in- et illud Oportet enim illum regnare, donec ponat
:

telligeretlegem esse spiritualem, sensisse subli- omnes inimicos sub pedibus ejus (l Cor. xv, 25).

mius, et quod de regibus atque principibus, du- Si enim necdum ei subjecta sunt omnia, et opor-
Nume-
cibus quoque, tribunis et centurionibus, iu tet eum regnare, donec ei subjiciantur omnia :

ris, Regnorum libris relertur, imaginem

et in quomodo nunc sub pedibus ejus Deus universa
aliorum principum regumque cognovisse quod : subjecit? Maxime cum et in alio loco Paulus ipse
scilicet in ccelestibus sint principatus, sint potcs- testetur : Cum auiem ei subjecta fuerint omnia,

tates, sintdominationes atque virtutes, et caetera iunc et ipse Filius subjicietur ei qui sibi subjecit
ministeriorum vocabula quse nec nos possumus
;
omnia : ut sit Deus omnia in omnibus (Ibid. 28) ?
nominare, nec ipsum Paulum, puto, ut in gravi C Ergo aut secundum praescientiam [Al. praesentiam]
corpusculo constitutum, enumerare valuisse. Si id quod futurum est, quasi jam factum esse com-

autem sunt principatus, et potestates, et virtutes, memorat, juxta sensum quem supra exposuimus,
et dominationes, necesse est ut et subjectos ha- ubi ait Benedixit nos in omni benediciione spiriiuali
:

beant, et timentes se, et servienles sibi, et eos in ccelesiibus in Chrisio [Ephes. i, 3). Aut certe si
qui sua fortitudine ^ roborentur. Quee distribu- de praeterito sentiendum est : sic debemus accipere,

^ haec prsetulit Grotio Hieronymi conje-

Facem num angeli aspirent, et bene agendo ad inferiora
ctura, ut isthaec dignitatum nomina ad instar devolvantur, et alii aliique vel potestati, vel prin-

earum quae in Persarum aula primas obtinebant, cipatui subjiciantur, futurasque etiam hujusmodi
fuisse excogitata, perquam erudite docuerit. Equi- permutationes in aeternum, tantum intra naturae
dem et numerus septem angelorum, qui pra^cipua angelicae fines, idque unum Origenis inter et Hie-
cum dignitate stant coram Deo, optime cum septem ronymi doctrinam interesse, quod ille ad hominum
ministris, qui regi Persidis astabant, eumque vi- quoque acdaemonum naturamdelabi posse angelos
dere, alloqui, et consulere pro iubitu poterant : sitopinatus. Nullam econtrario gradus vicissitudi-
nec dubium est, Scripturam iis passim, quae ad nem inter ipsosmct angelos ponit Hieronymus, ut
Hebrasorum conceptum, mentemque propiora laudatae contextum Apologiae, ubi suam latius sen-
erant, ipsam se conlormare. tentiam explicat, atlendenti constabit sed varios ;

' Penes Rulinum, qui a sua foriitudine, etc. D tantum illos gradus, Archangeli, Principatus, Po-
Videsis librum Inveclivarum ii, num. 37. testatum, etc, ita vel pro meritis ac virtutibus
^ Voculam etiam, quae nescio quid momenti su- angelis vult assignatos, vel ipsos inter se angelos
peraddil, nostri ac RuUni codices supplent. Quod diversa ab officio, cui deputantur, etiamnum posse
hsec vero sententia Origenianam doctrinam redole- sortiri nomina.
* Unus Cisterciensis, quod praefectos in parte ci-
ret, ita se ab Aquileiensis presbyteri reprehensio-
nibus ac censuris tuetur S. Pater hb. i Apologise, ii, vili, judiccs per provincias, etc.
23. « Sin autem putai, idcirco me Origenem sequi, ^ Idem pressius ad Graecum, subjecit sub pedi-
quia profectus et honores, et ascensiones, et de- bus, uTisxa^iv 6-710super om-
toui; Trooa;. Mox quod
scensiones, incremenla et immunitiones in exposi- nem Ecclesiam, pro supei omnia Ecclesiw, vulgatus
tione mea posui, sciat multum intcresse de angelis, interpres prajferat, minus probatur, dicemusque
et seraphim, ctcherubim dicere, daemones et adeo cum ad eum locum devenerimus in Hierony-
homines fieri, quod atiirmat Origenes et ipsos : miana versione, non videri hanc particulam S.
inter se angelos diversa ottlciorum genera esse Doctoris judicio recognitam quanquam non igno- :

quod Ecclesiee non repugnat. » Igitur nec

flortitos, ramus in uno alterove Graeco ms. legi Tiaijav ttjv
probe intellecta mens S. Patris Huetio fuerit, 'ExxXirjj^av,
qui ium putat non diffiteri, ut ad superiora etiam-
493 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. I, CAP. 1. 494
quod etiam ea quae non sunt ei voluntatc subjecta, A clinavit et ipse qui loquitur. Et alibi : Ego dixi in
naturao conditione deserviant : verbi causa, daemo- e.vcessu mcndax {Psal.
mcnlis mex, omnis Itomo
nes, Judaei atque gentilcs. Non enim serviunt cxv, ilj. Aut enim verum est hoc quod dixit, aut
Christo, nec subjecti sunt pedibus ejus, et tamen falsum. Si omnis homo mendax est, ergo mendax
quia ab eo in bonarn partem creati sunt, subditi est et ipse qui loquitur. Si autem mendax est et
sunt potestati ejus inviti, tainetsi adversum eum ipse qui loquitur, ne hoc quidem quod ait verum
repugnent liberi arbitrii volunlate.In hunc sensum est, omnem hominem esse mendacem. Porro si
ct illud quod sequitur coaptatur Et ipsum dedit : vera sententia cst, omnes sic accipiendi sunt, w%
caput super onmia Ecdesix, qux 568 e$t corpus supra diximus, quod magna pars hominum men-
ipsius. Quomodo enim caput plurima sibi habet tiatur. Scribit et alibi Apostolus : Docentes omnem
membra subjecta, e quibus sunt nonnulla vitiosa hominem {Coloss. iii , non quod oranes
IG) :

et dcbilia ita ct Dominus nostcr Jesus Christus

:
homincs docuerit : quanti enim sunt qui usque
cum caput Ecclesi.T, huhcl membra eos omnes
sit hodie nec doctrinam ."^postoli audiere, nec nomen ;

qui in Ecclesia congrcganlur, tam sanctos videli- sed quod eos omncd doceat et admoneat, qui in
cet quam peccatores sed sanctos voluntate,
:
Ecclesia sunt, et cupiunl scire qiiae Dei sunt.
peccatores vero sibi necessitate subjectos. Atque
B Sequitur : Plenitudo ejus qui omnia omnibus in
itafit, ut etiam inimici subjecti sint pedibus ejus.
adimplclur. Quod quidem sic accipiendum, quem-
Quapropter in eo quod ait, omnia, vidclur facere
admodum et iilud : Tunc subjicietur ei qui sibi
qiiasstionem. Naai illud quod dictum est Srde a :

subjecit omnia, ut sit Deus omnia in omnitus (/ Cor.

dex'ris meis, donec yonam inimicos luos suh pedibus
XV, 28).Nunc enim Deus per partcs in singulisest,
tuis ' {Psal. ci.x, 1). Et alibi : Oportct enim eiim
in alio juslitia, in alio castitas, in alio temperan-
regnare, donec ponat omnes inimicos sub pedibus
lia, in alio sapientia, in alio fortitudo : et dilTicile
ejus (/ Cor. xv, 25) : non magnopere quairit inter-
est etiam in sanctis viris atque perfectis omnes
pretem, ut ea quae inimica sunt, cum fuerint su-
paritcr csse virtutes.Cum autem in finem rerum,
pcrala, subjiciantur pedibus ojus, et in vicloris
transeant potestatem. Cur autem omnia, id est,
et consummatione mundi, ei fuerint universa sub-

jccta,adimplebitur oinnia in oranibus utjuxtaid :

angeli, throni, dominationes, potestates, et vir-
quod Deus est cunctis virlutibus plenus, omnia in
tutes ca3tera;, qusi nunquam fuerunt contraria;
oinnibus adimpleatur, et sint universi habentes
Dco, ejus pedibus subjiciantur, videtur obscurum.
omnia, qus ante singula singuli possidebant. Sed
Potost itaque rcspondcri, quod absque peccato
et hoc quod ait Et ipsum dedit caput super omnia
nullus sit, ct sidera ipsa non sint munda coram :

Deo, omnisquc creatura paveat Creatoris adventum Q EcclcsioJ qucV est corpus ipsius : pleniludo cjus qui

{Job XV, l'i, 15.) Undc et crux Salvatoris non omnia omnihus adimplctur, non solum hominum
in

Holum ea qua; in lerra, sed etiam quae in cffilis

sed eliam angelorum cunctarumque virtutum *, et
erant purgasse pcrhibetur *. Alius vero, omnia, rationabilium creaturarum Ecclesia intelligi potest.

non ad universitatem, sed ad ea tantum refert, Nec non ct hoc : Qui omnia in omnibus adimpletur^
de quibus disputatum est : vel hoc modo ', omnis nequaquam ila ut resonat, accipiendum non enim ;

civitas conclamavit, non qiio ahquis in urbe ait Qui omnia in omnibus adimplot; sod, qui
:

non fucrit, sed ex parte maxima etiam ca quae omnia in omniltus 57 adiniplclur. Siquidem aliud
minora sunt appellantur. Et ipse Paulus apostoius :
est iniplore, aliiid implori ; ijuia in altero agentis,
Omnes, inquit, sua quxruut, non ea qux sunl Dei in altero patientis est verbum.Sicut ergo adimple-
(Philipp. II, 21); ot Omnes me dercliqucrunt {II
: lur imperator, si quolidie ojua augcatur cxorcilus,
Tim. IV, 9-11). Non quod Timotheus ct c;otcri et liant nova; provincix\ ot populoriini imiUiludo
discipuli, qui illo lemporc quo Ei)istokt; scribcban- succrcscat ; ila et Dominus nostor Jcsus Christua
tur, cum co crant, illum rclinquorint ; scd idcirco, in co quod sil)i crodunt oiniiia.ot pcr dies singulos
quia a pluribus sit dcscrtus, ab omnibus, id est, ad tidem ejus vcniunt,ipse adimplelur in omnibus,
a maxima partc desertum so esse conqueritur. Q sic tamon utomnia adimplcalur in omnibus,id est,
Similc huic quid ct in psalmo sonat : Omnes dc- ut qui in cum crcdunt, cunctis virlulibus ploni
clinavcruut, simul inulilcs facti sunt : 560 Non sint, ct jiixta Evaiigoliuin faciant euin prolicero
est qui faciat bonum, non cst usiiuc ad unuin [Psal. a>tate, sapioiitia ol gralia, non aoluin apud Dcum,
XIII, []). Si cnim omnes decliMavcrunt : crgo do- sod ot apml hominos J.uc. ii, .VJ).

' Duo Cistcrcicnses mss., sub pedibus ejus. guissc. VcrUin non usque adco cxagpcrat llicrony-
Paria his replicat inferiiis cap. ii, vers. 21, ct
*
iiius, ojusquo salis comiiiodo sonsu oxponi mcns
lih. II. cap. III, vers. 10, dt>iii(pit> ct cap. iv. Sci- potost, quidiiuid ooiilra obganniat llulinus, lib. i,
liccl in cam concoiiit ubii|uc sciilciUiaiii, Chrisli n. !{8. .Nos hioc lulius cdissorcmus paulo posl ad
cruccm noiisoliim iiobis.sod t!l aiigolis supcriiis(]uo cap. I. vors. iti, quo loco ipsc so luculcnlius cx-
ca>tcris virlutibus proruisr^c..N'oiiiiulla cl nos alligi- plicat S. Paler.
mus hac supor rc ad Origonis lioiniliam '2'.\, ubi •'
Nostri niss., vcluli hoc modo.
satis illc absurdc pronuntiat, angolos non secus * llinc itorum llulinns Origenismi llioronymuni
quam homiMCs, Christi mortc ad salutcin indi- accusat lib. ii, num. 3i.
49") S. EUSEBIl HIERONYMI 490
(Cap. 11. — Vers. 1 seqq.) « Et vos cum esselis A. pecccatorum sint, cum cogitatio tacita subrepit, et
mortui delictis, et peccatis vestris, in quibus ex aliqua parte connivenlibus [Al. cohibentibus]
aliquando ambulastis, secundum sacculum mundi nobis, nccdum tamen nos impulit ad ruinam. Un-
hujus, secundum principem potestatis aeris, spi- de et in octavo decimo psalrao scribitur : Delicta,
ritus qui nunc operatur in filiis difOdentiae, in hoc cst, 7:apa-to')|j.ata quis intelligit [Psal. xviii,
quibus et nos omnes conversati sumus aliquando 13)? quia scilicet difiicile sit radices, et initia in-

in desideriis carnis nostras, facientes voluntates telligcre peccaiorum. Peccaium vero esse, cum
carnis et cogitationum ', et eramus natura filii quid operc consummaium pervenit ad finem.Quae-
ir?e,sicut et cseteri.Deus autem qui dives est in mi-
rimus quoque quid sit, in quibus aliquando ambu-
sericordia, propter multam charitatem suam qua
lastis secundum sxculum mundi hujus, utrumnara

dilexit nos etcum essemus mortui peccatis,convivi- et aliud saeculum sit, quod non pertineat ad mun-

vificavitnos Christo.Antequam de singulis verborum dum istum, sed ad mundos alios, de quibus et Cle-
sensibus disputemus, videtur nobis ita Jectionis mens in Episiola sua scribit :« Oceanus, et mundi
ordo reddendus Et vos cum mortui essetis deli-
: qui trans ipsum sunt ^? An unus iste mundus
ctis et peccatis vestris, convivificavit Christo Deus sit, qui ab initio saeculi quo factus est Adam usque

qui dives est in misericordia propter multam cha- _ ad terminum suum volvatur, et transeat vel certe :

ritatem suam qua dilexit nos et ^ cum essemus mundusalionomineappelleturprincepsaeris hujus,

:

mortui delictis,in quibus aliquando ambulavimus, qui nunc opcratur in filiis diffidentiae? Scribituret
secundum sseculum mundi hujias, secundum prin- ad Galatas. Vt eruat nos de prxsenti sxculo nequam
cipem potestatis aeris, spiritus qui nunc operatur {Galat. I, 4). Et in hac eadem Epistola : Redimen-
in filiis diffldentise, in quibus et nos omnes con- tes tempus, quoniam dies mali sunt {Ephes. v, 16).
versati sumus aliquandoindesideriis carnis nostrse, Et dies Jacob modici dicuntur et pessimi {Gen.
facientes voluntates carnis et mentium, et eramus XLVu, quod tempus vit;e istius per quod
9), sive

natura filii irae, convivificavit nos Christo, ut ^ aTio clausi tenemur in saeculo, grave sit et laboriosura,
xoivou, subaudiatur quasi bis dictum, et nos con- sive quod ipse Satanas mundi hujus ^, ut supra

vivificavit Conjunctionem vero causalem

ClvHsto. diximus, et ssculi vocabulo nuncupetur. De quo
in 80 loco in quo ait Deus autem 571 (jui dives
:
staiim in sequeniibus Secundum ST^ principem,
:

est in misericordia,SirhiivB.muv aut ab indoctis,scri- inquit, potestatis aeris,spiritus qui nunc operatur in

ptoribus additam,etvitiuminolevisse paulatim,aut filiis diflidentix. Princeps quippe aeris, et spiriius

ab ipso Paulo, qui erat imperitus sermone, ctnon poiestatis, qui in aere isto esi,diabolus inielligiiur,

scientia, superflue usurpatam (// Cor. xi, 6). Ma- qui nuncoperaturin filiisdiffidentiae.In hisenimqui

nifeste autem mors animae dicitur esse peccatum, C Domino creduni, non potest operari. De quo et infra
ex eo quod ait Et vos cum esselis mortui delictis
:
ait ISon est nobis pugna adversus carnem et sangui- :

et peccatis vestris, juxta illud quoque quod in Eze- nem, sed adversum imncipalus et potestates, adver-

chiele scriptum est : Anima qu3S peccaverit ipsa sus 7'ectores tenebrarum istarum,adversus spirilualia

morietur [Ezecli. xviii, 20). Et quia delicta quseGrae- nequitix in cmieslibus {Ephes. vi, 12). Non quo
ce 7iapa7rTa)p.a-ia nuncupantur, juxta ejusdem lin- diabolus, et satelliies ejus, qui per mundum
guee etymologiam proprie verbum est Scripturarum isium vagantes, peccata hominibus insinuant, in
(licet delicta TlT.ixixiltia'. rectius transferantur) ccelo versari queant, de quo ob sua merita corrue-

quserimus quid significent,quove distent apeccatis runi; sed ccelum dicitur, aer iste, qui supra " nos
id est, quid intersit inter TrapaTTxwij-aTa, et aixap- est, juxia illud Salvatoris eloquium Considerate :

tiac Aiunt enim quod iiapaTttwij.aTa, quasi initia volatilia cadi {Matth. vi, 26), et caetera. Manifestum

1
Victorius rescribit mentium, pro cogitationum,
^ lidem mss. ut vocula praeiermissa, legunt,
quod iliud ex subnexa expositione colligeret abs subauditur : moxque duos alias voculas, et 7WS,
Hieronymo lectum, quanquam et Vulgata editio omiiiunt.
* Intcgrius in Grseco habet S. Clementis epist. i,
Grsecumque verbum otavovwv refragentur. lieec
eum movere cum primis S. Interpretis verba : ad Corinth. n. 40 'ilxsavcx; av9pco-oi<;
: airspav-
autov x6CT[j.ot. Quanquam ab Origene
((Facienles, inquiens, non unam voluntatem car- 1) xoc, /.al o\ jj.it'

nis, sed plures, et non solum voluntalem carnis, videtur sumpsisse Hieron.; nam et haec ipsa sen-
sed etiam mentium, pro quo in Latinis codicibus ienlia lib. ii irjpt 'Apy^wv cap. 3, semcl aique ite-
habetur cogitationum.iniev peccalum autem carnis rum tota recitatur. Uceanus intransmeabilis est ho-
et mentium hoc esse puto, quod carnis peccatum minibus, et hi mundi qui post ipsum sunt. Porro di-
est impudicitia, atque luxuria, et ea quai per rai- citur Origenes hinc inferre voluisse quod Gra3ci
nisterium ejus in libidinibus expleniur; mentium avtty6ova<; dicunt, ei Latini antichihones, vulgo an-
vero delictum ad dogmata pertinet contraria vcri- tipodas vocani. Quamobrem a Photio reprehendi-
lati, et hsereticam pravitatem. » Nobis absque mss. tur cod. 120. Veteres enim plerique omnes, ut
suffragio nihil licerc duximus, maxime cum una, notum est, ex Lactantio, Augustino, aliisque, ne-
quse in Grseco variat, lectio codicis abs Joanne gabant exisicre antipodas.S.vero Clemens non plu-
Gregorio laudati, scilicet, £-tO'j[j.'.wv, longius multo res mundos,sed remoias ac prius incognitas mundi
abludat. Paulo post Cistercicns. mss. nimiam cha- partes ullra Oceanum designare foriasse voluii.
^ Alii libri, in mundi hiijus, etc.
7'itatem praeferunt, pro multam, etc.
2 In Cisierciens. aerium qui supra, etc.
^ Interserunt Cisterciens. mss. hic verba, miser-
tus est nostri.
 ;

497 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. I, CAP. 11. 498

quippe est, quod volatilia non percoelum volilent, A cur tirneainus, etiam retro sanctos viros filios irae

sed per aerem. Sequitur; In tiuil/uz el nos omnes Dc quibus omnibus vcrc dici possit
fuissc teslari ?
conversati sumus aliquando in desidcriis carnis no- Cum auteni venit mandatum, peccalum recixit, ipsi
stVcV, facientes voluntales mentium. Quod
carnis et vero mortui aunt (liom. vii, 9, lOj. Filius autem
ait, m quibus, ad delicla referendum est. Superius irse sic accipiendum, ut filius perditionis, filius ini-

enim quia duo paritcr posuerat } Et vos cum essetis quitalis, fiiius mortis {Joan. xvii, 12; /n Tfies. ii,3).
mortui delictis et peccatis veslris, et ad peccata re- Non quo aliqua ira, mors, iniquitas et perditio
tulerat dicens : Ir quibus aliquando ambulaslis: subsistat in nalura sua, quae filios habeat ; sed
ad dclicta vero nihil tale videbatur secutum quod quofilii dicanlur ejus rei quae opereturin singulis:
sensum posset explere : nunc ait : In quihas de- sicut filii appellanlur gehennaj [Matth. xxiii, 15).

lictis, et nos omnes conversati sumus : simulquc ne qui gehennaj ignibus consumendi sunt. Alius irae

in eoquod dixerat, et peccatis vestris in quibus ali- filios sic vocatos putat, ut filios diabcli. Diabolus
quando amhulastis, superbiam a peccato vi-
se per enim Devoravit mors
perditio est, et ira, et mors.
deretur exciperc adjunxit, in quibvs et nos omnes invalescens {Psal. LXX). Et Novissimus 'A\.
lii, sec. :

conversati sumus. Qui autem conversalum cssc se novissime] inimicus destruetur mors d Cor. xv, 26) %
d icit, de praoteritis delictis, et non de prrescntibus p» et ad ipsum diabolum perditio 574 factus es
:

Conversati sumus, inquit aliq

onfitetur. (Jonversati
conlitetur. aliquando, (Ezecli. xxviii, 24 sec. LX.X). Factus, inquit, pro-
non in uno desiderio, sed in desideriis carnis pria voluntate, non ab initio sic creatus. Quomodo
nostrai. Caro quippe desideratadversus spiritum, et igitur mors dicitur, ex co quod invidia diaboli
spi)-itus adversus carnem {Galat. v, 17). Facientes mors introivit in orbem terrarum {Sap. ii, 2i), et

non unam voluntatem carnis, sed plures: et non per illum sunt mortui qui ante vivebant, et per-
solum voluntates carnis, sed ctiam mentium, pro ditio, quod perdat quoscunque deccperit sic et :

quo in Latinis codicibus habetur, cogitationum. ira dicitur propter eam quam exeroet adversum
Inter peccatum autem carnis et mentium hoc hominem veritatem. Sunt qui illud in Regnorum
esse puto quod carnis peccutum cst impudicitia
: libris, quando David numcravit populum Israel,
atque luxuria, ct ca quaj ministerium eju3 573in iram in se Dei provocans, Scriptura dicente Et :

libidinibus explenlur. Mcnlium vero delictum ad apposita est ira Dei succendi in Israet, et incitavit
dogmata pcrtinel contraria vcritati et hsreticam David dicens {II fieg. xxiv, 1), iram Domini dia-
pravitatem, ita ut possimus dicere plerosque haere- bolum significare putenl etenim juxta Grsecaj lin- :

ticorum (quanquam hoc rarum sit) voluntates men- guT^ proprietatem non dixit generc feminino ira
tium facere, et non voluntates carnis et multos Dei li'(oj<joL, hoc est, quse diceret, sed ira Dei Xi-
contra ecclesiasticos, carnis et non menlium facere C yojv, id est qui diceret, genere masculino miltit :

voluntates, et csse plures qui et carnis, ct men- siquidem Dominus itam ct furorem suum per an-
tium pariter Caciant vohinlates. Il;nc autcm dixi- gelos pessimos {Psal. l\xvii, 'i9). Deus ergo qui
nius, non quo et hicrelici carnis non faciant volun- Divcs est in misericordia, ct dives proptor charita-
tates (plura quippe apud eos corporis sunt vitia tcm suam qua dilexit hominum genus, cl charita-
quam apud nostros) sed ut, excmplo posito, iaci- tem non simplicem, sed multam, cum csscmus
lius quod volel)amu3 possit intclli^i. Et cramtis, mortui propter delicta nostra, vivificavit nos, et
inquit, nalura filii irx sic.ut etcvtcri. Rcspondeant non solum vivificavit (parum quippe hoc erat bo-
ha'retici (|ui divcrsas naluras esse contendunt.quo- nilati ot ma^niludini ejusl, scd viviticavit cum
modo Paulus, (luem uli^iuc spirilualis nalurac esse Christo Jesu, unain atquc oamdem nobis tribuens
non dubium est, fucrit natura filius ira;, sicut el vilain habcre cum Christo. Quidani pro eo quod
coeteri qui odhuc in crrore sunt positi. Nos vero nunc cxposuimus : Et cramusnatura filii irx, pro
dicimus* esse primum omnos homines natura natura, prorsus, sivc omnino quia verbum 1j>'j-

lilios irae, vel propler corpus humilitulis curpusque (ji'., ambiguuin csl, Quod etsi sic
Iranslulorunt.
mortis (Pliilipp. iii, 21 ; liom. vii, 2'i), ct (|uod ab sonel, juxla ea qua> diximus, oxponcndum cst. —
adolesccnlia mcns hominum appositu sit ad inali- p) u Gratia salvati oslis. Si non sunl dign.r passio-
>•

tiam {Genes. viii, 21) undo ct Salomon ait

: : .\on nes Iiujus temporis ad futuram gloriain qiia' rcvo-
cst justns in tcrra qui faciut Itonum, ct iton iicciet lubilur in nobis [liom. viii, lS),gralia magis sumus
{Eccle. VII, 21). Vel quod ex eo tempore quo pos- (luam opere salvati. Nihil enim possumus Domino
sumus habcrc notitiam Dci, ct ad pui)ortiit('iii voni- rotribucro pro omnibus qua.' rolribuit nolus {Pfal.

mus, omnos, aut oporo, aut lingua, aut (u^Mlaliono (AV, 12).
peccomus. Erainus ii^ilur natura lilii ino sicut ct
cipteri, cl omnes sancli, (^ui ab ira aanguinc Clirisli (Ycrs. 0.) • Lt cocxcitavil, simulquo fccit sedcre
redompti sunt. Si cnim Paulus qui Juxta jusliliara iu coolestibus in Supra dixerat,
Christo Jesii. >.

quBD in legc fuit irroprchensibililor ost convcrsatus quod suscitavrrit DousChristum a raorluis, et se-
{Pliilipp. iii, ()), dicit 30 natura fuisso (iliuni ira?, dcro fecerit nd doxlram suam in ca^lestibus supcr

• Adilo llulinum lib, Invcctivar, \, nuiu. .»o.

 :

499 S. EUSEBII HIERONYMI 500

omnem principatum, et potestatem, ct virtutem, A que divitias monstraturus. Quod nos qui quondam
etdominationem, et omnc nomcn quod nominatur lege tenebamur inferni, et propter vitia atque pec-
non solum in hoc siEculo, ?ed etiam in futuro cala : ut operii)us carnis, ita eramus et suppliciis
{Ephes. I, 20, 24). Nunc vero addidit: Quia et nos destinati : nunc in Christo regnemus sedeamusque
suscitaveril cum eo, et sederc fecerit in cosleslibus cum eo. Sedeamus autem non in humili quocun-
addextram suam. Quairitur ergo, quomodo Deus que loco, sed super omnem principatum, et pote-
qui non salvos fecit et suscitavit, simul 575 iece- statem, ct virtutem, dominationem, et omne
et
rit sedere cum Christo ? Et quidem qui simplicius nomen, quod nominatur non solum in hoc sseculo
est responsurus, hoc asserit, quod juxta praescien- sed etiam in futuro {Ephes. i, 21). Si enim Christus
tiam Dei, id quod futurum est, quasi factum esse suscitatus a mortuis sedet ad dextram Dei in coe-
jam dixerit. Et quia mos iste sit Scripturarum, ut Jestibus supra omnem principatum, et potestatem,
interdum futura tempore praeterito declinentur et virtutem, et cyetera et nos sedemus regnamus-
:

Yerbi causa, de cruce Domini Foderunt manus : que cum Christo necesse est ut super his quse
' :

maas et pedes (Psal. xxi, 17). Et alibi de passione sedet ille^, sedeamus. Sed qui diligens lector est,
ejus : Quasi ovis ad viclimam ductus est (Isa. liii,7). statim requirit et dicit Quid ergo, major homo:

Et adhuc de injuriis flagellorum: Livore ejus nos •n angelis et cunctis in ccelo potestatibus? Quod quia
sanati sumus [Ibid. 5). Et alibi [/1/. ibidem] j Ab periculosum est respondere : Principatus et Pote-
iniquitatibus populi mei ductus est in mortem (Ibid.8, Dominationes, et omne no-
states, et Virtutes, et
sec. LXX). Hoc autem ideo, ne quia futura semper men quod nominatur non solum in hoc saeculo,sed
incerta sunt, hominum spes fluctuet et vaciilet, ea etiam in futuro (maxime quia omnia Christi sub-
quae Deus futura cognovit (apud ambi- quem nihil jecta sunt pedibus) non ad bonam partem, sed ad
guum est) quasi jam facta memorantur:
quia ut contrariam referet : ut dicat eas esse angelos re-
praeteritasecundumphilosophosquoquefieninfecta fugas, et principem mundi istius {Joan. xiv, 30),
non possunt, qui audierint,quasijam facta habeant et Luciferum qui mane oriebatur {Isa. xiv, 12),
quee futura sunt.Alius vero qui resurrectionem, et super quibussancti cum Christo in fine sessuri
regnum Christi spiritualiter intelligit, non delibe- sunt, illis quoque tribuentes beneficium, qui nunc
jam sanctos sedere, et regnare cum
ravit dicere, infreni et male libertate sua abutentes ' passim
Christo: quomodo enim nequaquam in carne san- vagantur [Al. vagentur], et per praecipitia corruunt
ctus est, cum vivat in carne, et habet convorsa- [A[. corruant], peccatorum. Cum autem talesha-
tionem in coslestibus [Philipp. ]ii,20), cum gradia- buerint sessores, juxta sedentium voluntatem inci-
tur in terra, et caro esse desistens, totus vertatur pient gubernari. Alius vero hoc quod ait : Ut osten-
in spiritum : ita cum in coclestibus sedere cum C deret in sgeculis supervenientibus abundantes divitias
Christo : regnum quippe Dei intra nos est [Luc. gratisf, suge in bonitate supra nos, in Christo Jesu,
xvii. 21) ; et ubi fuerit thesaurus noster, ibi erit et ad illam intelligentiam transferet, quod non simus
cov nosivum {Matth. y , 21); firmique et stabiles raerito nostro, sed gratia ejus salvati, et majoris
sedemus cum Christo, sapientia, Verbo, justitia, bonitatis indicium pro peccatoribus, magis
sit

veritate. Potest autem et hoc quomodo

dici, ut quam pro justis mori Pro bono enim forsitan quis
:

arrhabonem Spiritus sancti accepimus, necdum audeat inlerire {Rom. v, 7) et daturus 5 7 7 nobis
:

tolam ejus plenitudinem consecuti sic et sedere ; sit, quae nec oculus vidit, nec auris audivit nec in
nos cum Christo atque regnare, necdum perfectara cor hominis ascenderunt (/ Cor. ii, 9). Quae om-
sessionem in coelestibus obtinentes. niaex parte jam dederit in Christo Jesu : quia
(Vers. 7.) w Ut ostenderet in saeculis superve- nullum absque Christo bonum dici potest.
nientibus abundantes divitias gratia^ suoe in boni- (Vers. 8, 9.) « Gratia enim estis salvi facti per
tate super nos in Christo Jesu. >•>
Quanta sit bene- fidem, et hoc non ex vobis : Dei enim donum est,
ficii magnitudo, et quam multiplex gratia qua nos non ex operibus, ut ne quis glorietur. » Ideo, in-
Dominus de saeculi istius perturbationis liberatos quit, abundantes divitias gratiae suae, in bonitate
sedere fecit, et regnare cum Christo, hinc vel ma- Tj in superventuris saeculis ostensurus est, quia gra-
xime comprobatur, quod 516 in futuris saeculis tia salvi facti estis per fidem, non per opera. Et
non uno, sed omnibus suam cunctis rationabilibus haec ipsa fides non est ex vobis, sed ex eo qui
creaturis super nos ostensurus est gloriam, suas- vocavit vos. Hoc autem ideo, ne forsitan nobis
' Integrius legit Rufinus,
et super omne nomen, nobis videretur; in secunda, quid Origenes oppo-
quod nominalum est, non solum in hoc sxculo, sed neret in tertia, quid AppoIIinarius simpliciter ex-
;

eiin futuro, et nos scdebimus, regnabimusque cum planaret, » ubietquod Origenem dixit diligentem
Christo, eic. Confer.lib. u, num. 35 et seqq. lectorem pluribus excusat.
2 Rerum paulo aliter ^ Legit presbyter Aquileiensis, in fine sxculi ses-
Rufinus, super his, et super
qux sedct ille, etc. Porro quem hic S. Doctor dili- suri sunt : illis quoque tribuente (id est Ghristo) be-
gentem lectorem vocat, Origenem esse non dilfite- neficium, qui nuuc infreni ct male libertate sua
tur quemadmodum et eum, de quo inferius sub-
: abutentes, etc. Equidem pro infreni, quae tamen
6.\i:Atius vero hoc quod ail, elc. Apoltinarium pro- prae Rufini leclione placet, legi maliiu in recto, in-
dit exstitisse Nos, inquit co7itra Rufinum, llb. i,
: .<
frenes.
triplicem expositionem posuimus in prima, quid :
 :

801 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. I, CAP. It. 502

cogitatio occulta subreperet : si per opera nostra A feccrit, et qu.-e deinceps loquitur, ea sint qua» post
salvati non sumus, certe vel per fidem salvati saeculadicturum seesse promiserit,ad incarnationis
sumus : et alio genere nostro est quod salvamur. mysterium, non ad naturam Dei referenda sunt quae
Addidit itaque et dixit, fidem quoque ipsam sequuntur iicet in Hebraeis codicibus non habea-
:

non nostrae voluntatis esse, sed Dei muncris. Non tur Dominus creavil me initium viarum suarum
: :

quod liberum homini tollatur arbitrium, ct se- sed, Dominus possedit me (Ibid. 22). Inter posses-
cundum illud Apostoli ad Romanos, non sit cur- sionem autem, et creationem multa distantia est
rentis ncque volentis, sed miserentis Dei (Rom. ix, quia qui possidetur, is utique est atque subsistit,

16) ; verum quod arbitrii ipsa liberlas Deum ha- et est proprius, qui possidetur *. Creator vero ille

beat auctorem, et ad illius beneficium cuncta re- qui non erat antequam fieret : aut certe de eo
ferantur, cum etiam bonum nos velle ipse per- quod erat, transfertur in aliud, sicut et nos nuno
miserit. totum propterea, nc quis
Hoc autem creati dicimur in Christo Jesu. Creati utique, non
glorietur a semetipso, et non a Deo se csse saj- quia ante non fuimus, sed creati in operibus bo-
vatum. nis. Quod David quoque in Psalmo quinquagesimo
(Vers. 10.) « Ipsius enim sumus factura, crcati deprecatur, dicens Cor mundum crea in me, Deus :

in Christo Jesu in operibus bonis, qua3 praeparavit -n [Psal. l, 11). Et certe mundum cor ante peccatum
Deus, ut in ambulemus. » Reddidit causas,
iliis habuerat, quando dc eo Dominus loquebatur : /n-
quare gratia salvati sumus per fidem, et hoc ipsum veni David filium Jesse secundum cor meum {I Reg.
non ex nobis, sed ex munere Dei, dicens: Ipsius XVI, 1, 12 Ait. XIII, 22) sed ut ibi creatio instau-
; :

emm factura sumus, hoc est, quod vivimus, quod rationcm sonat ita et in nobis et in Christo per
:

spiramus, quod intelligimus, et credere possumus, singula opera et profcctus, crcatura atque conditio
ipsius est, quia ipse conditor noster est. Et dili- accipi potcst : ut quotidic in crcdentibus, 579
genter observa, quia non dixerit. Ipsiiis fujuratio quia varie secundum merita diversa montes dicun-
sumus atque plasmatio : sed, ipsius factura sumus. tur, et valles, et colles, atque campestria, Christus
Plasmatio quippe originem de terra? limo trahit: creatus, natus et conditus sit.

factura vero juxta similitudinem ct imaginem Dei (Vers. 13.) « Proplcr quod memores estote, quia
sumpsit exordium. Quod in centesimo quoquo aliquando vos gentcs in carne, qui dicebamini prae-
octavo dccimo Psalmo simul positum divcrsa si- putium, ab ea quaj appellatur circumcisio in carne
gnificat : Manus tiix fecerunt me, et plasmaverunt manu facta : quoniam eratis ilio tempore sine
me (Psal. cxviir, 73). Factura primum locum te- Christo, alienali a conversalione Israel, ct peregrin
net : deinde plasmatio. Et quia creationis, et con tcstamentorum proraissionis [Al. repromissionis],
ditionis nomen ad magna semper solet opcra co- C spciii non habcntes, ct sine Dco in mundo. » Gen-
puiari, verbi causa : illa urbs condita est, ct ab tcs Ephcsios in carne vocans, ostendit in spiritu
initio mundus, 578 et unusquisque
creatus cst essc non gentcs: sicut contrario Judai in spiritu
sanctorum per varia dogmata atquc virtutes, in genlcs sunt, et in carnc Israelilffi. Quadrifariara
semetipso mundus est totus propterea nunc : igitur Judsei dividuntur ei gentes. Alii sunt in carne
creati in Christo dicimus, et creati in opcribus bo- circumcisi, et in spiritu, qualis fuit Moyses et Aa-
nis, sive qua» ipsi fecimus.vcl facturi suinus, sivc ron, Apostoli et Nalhaniel, cujus occultum Judais-
in aliis creaturis, ad qu>T! nostra oonvcrsatio trans- mum Dominum intuens ait : Ecre vcrc Isralitcs, in
fcrenda cst, ut quaj pr.nnparavil Dcus, in illis am- quo dolus no7i cst (Joan. i, 17). Alii qui nec carne
bulemus, spc magna jam nobis data, dum in his ncc spiritu circumcisi sunt, qualisfuit Nabucho-

ambuiaturi sumus, qua; Deus magnopere prajpara- donosor ct barbararom ct Ro-

Pharao, de hodie
vit. Et quiasemel ad nomen croalur.T3 venimus, ct manarum gentium multiludo, qua» non credunt ia
Sapiontiain Provcrbiis Salomonis dicit sc creatam Dcum. Terlii, qui (antum in carne sunt circumcisi,
initium viarum Doi (Prov. vut, 22), nuiUi(|uc ti- et spirilum incircumcisum habont, ad quos pro-
more, nc Christum crcatiiram diccro conipoUan- phcla dic\[: Cirrumciilimini Dco vestro, ct uolite
tur, totum Christi mystcrium negant, ut dicant, n circumciderc carncm pr;vputii vcstri {Jcrem. iv, 4),

non Christura in hac sapicntia, sed mundi sapien- Et alibi Omncs gcntes incircumcisi [Al. incirtum-'
:

tiam significari nos libcre proclamamus, non

: cisa] domus vero Israel incircumcisi sunt
carne:
esse pcriculum cum diccro crcalurain, queni ver- corde (Jcrem. ix, 20). Exlremi do quibus nunc di-
mem, et homincm, cl crucilixum, ot malcdiclio- cilur : (,)i(/(i aliquando vos gcnlcs in carnc, i]ui dicf'
nem, lola spci nostrw liducia prolitcmur : inaximo bamini pr:vputium ab ca (/».»• dicitur circumcisio in
cum ox duobus versiculis qua^ priTccdunt, ipsa sa- carnc manu facta, qualis hodio univorsa cst turba
pienlia promittat sccsso dicturam qun) post siecula crcdcnlium, el lolus e gonlibus mundus osl plenus.
Bunt (Ibid. 20, 21). Cum autem sajcula Christus Ad distinctionem igitur spiritualium gentium Ju-
' In Commonlariis in bai;p xx\ i, 13 » Et do sa" : lar. in Mich.v.r cap. iv, ct in opist. 1 U) ai Cypria'
picntia loginius, qu.o juxla llobraicum loquilur in num, num. (i. Vido qu;e ad ba'c nos loca obaeiva-
i'rovorl)ii9 Deus posscdit mc initiuui viaruni sua-
:
vimus.
rum, licct qua'dam cxcmplaria malc pro posseasiono * Alii libri, ct qui est proprius, possidetur.
habcant creaturam. Paria his habctotin Commcn-
 :

503 S. EUSEBIl HIERONYMI 504

dseorum, Ephesii gentes vocantur in carnc, quia A intuendum, quod absqne cruore Domini Jesu,nemo
secundum spiritum Israelitaj sunt. Nani et in alio appropinquet Deo, quia ipe est pax nostra, dicens :

loco carncum Israelem Scriptura commemorans Pucem mcam do vobispacem meam rclinquo vobis
:

ait : Videte Israel secundiim carnetn (/ Cor. x, 8) {Joan. XIV, 27). Quomodo enim sapientia sapientes
quia in spiritu non erat Israel. Pulchre autem facit ct justilia justos, et sanctificatio sanctos, et
etiam verba moderatus est qui dicehamini prxpu- : vita viventes : sic et ipse pax nos facit esse pa-
tium. Dicebamini, inquit praeputium, nec eraiis, catos, ut dicamus : 581 cum his qui oderunt pa-
ab ea ' qua3 dicitur circumcisio in carne manu i'a- cem, eram pacificus {Psal. cxix, 7). Si autem Chri-
Non quo sit
cta. circumcisio, sed quo ipsa sibi hoc stus credentium pax est, quicunque sine pace est,
nomen assumat, et sit vere circumcisio manu ia- consequenter non habet Christum.
cta,non spiritu. Sirnul et illud est attendeodum (Vers. 15 seq^j.) « Qui fecit utraque unum, et
quod nos quos sine Christo alienatos quondam a medium parietem macericB solvens inimicitiam in
conversatione 580
memoravit, et pe-
Israel esse carne sua, Icgem mandatorum in dogmatibus eva-
regrinos a promissionibus et Testamento Dei: nunc cuans : ut duo conderct in seipso in unum novum
postquam in Christum credidimus, sicut repromis- hominem, faciens pacem, ut reconciliaret utrumque
siones et testamenta ejus accepimus, ita conversa- -n in uno corpore Deo, per crucem interficiens inirai-
tionem quoque habere dicamur Israel quomodo : citiam in ea, et veniens evangelizavit pacem vobis
conversatio universa legalis expletur in nobis^ quia qui longe eratis, et pacem his qui prope quoniam ;

videlicet lex spiritualis est [Rom. vii, 14), et ma- per ipsum habemus accessum uterque in uno spi-
gis circumcidamur, et sabbatizemus in spiritu, ritu ad Patrem. » Iste et medius paries et mace-
spirituales victimas ^ ofTerentes (/ Petr. ii, 5) : il- ria, quff! utrumque a se populum dividebat.De quo
lorum templo altarique destructis nos Deo fru- : ct in Genesi in partu geminorum, obstefrix loqui-
ctuum nostrorum decimas offeramus nos immo- : tur : Utciuid propter le dirupfa est sepis {Gen.
lemus agnum immaculatum et accincti lurabos, XXXVIII, 29) ?Postquam ergo sapientiam carnis quee
expediti Paschacomedamus (£a;o(/. xii, 6, ll).Sicut est inimica Deo {Piom. viii, 7), in sua Salvator carne
enim circumcisio dicitur in carne manu facta : ita destruxit, et prascepta legalia, evangelicis dogma-
ad distinctionem ejus intelligitur alia esse circum- tibus commutavit, ut de Judeo atque gentili unum
cisio, quae non sit [AL sicut], ut dixiraus, manu populum faceret Ghristianum, evangelizans nobis
facta, sed spiritu. Quod autem ait Spem non haben-
: qui longe eramus et reliquiis Judeeorum^ qui de
tes, et sine Deo in mundo : non quo plures deos, Israel per apostolos crediderunt, pacem atque con-
antequam Christum credereut, Ephesii non ha-
in cordiam : tunc accessimus per ipsum ad Deum, et
buerint, atque venerati sint sed quo qui absque C unum in spiritu Patrem non habere cognovimus
; :

Deo vero sit, nullum deum habeat. Etsignificanter completumque est illud quod in Evangelio Domi-
additum est, 5??;^ Beo in mundo. Habebant quippe nus loquebatur, dicens Et fietunus pastor et unus ;

Deum, quem eos habituros Deus ante cognoverat, grex {Joan. x, 16) et iterum Et alias oves habeo ; :

et apud praescientiam Dei non erant sine Deo, sed qu3S non sunt de ovili isto {Ibid.), nos significans cx
in mundo erant absque Deo. gentibus congregandos. Inimicitia autem quae in
(Vers. 13, ii.) Nunc autem in Christo Jesu vos
<< Salvatoris carne destructa est, etiam per crucem
qui aliquando eratis longe, facti eslis prope in san- est interfecta. Scriptum est enim ut reconciliarel :

guine Christi ipse est enim pax nostra. » Deus

; utrufuque in uno corpore Dco, per crucem interficiens
ubique est, et totus ubique est, a quo quis potest inimicitiam in ea. Non ut in Latinis codicibus ha-
separari, cum in eo sint omnia? et ipse per pro- betur, in semelipso : propter Grfeci pronominis
phetam loquatur Ego Dens appropinquaus, et non
: ambiguitatem h auxw enim, et in semetipso *, et ;

de longe {Jerem. x-Kui, 23). Ei Psalmista testatur in ea, id est, cruce intelligi potest, quia crux, id :

Si ascendero in ccelum, tu illic es : si descendero in est, (jxaupcx;, juxta Grfficos generis masculini est.
infernum, ades ^ {Psal. cxxxviii, 8). Cum igitur in Lex quoque mandatorum subversa est in dogmati-
eo sint omnia, procul tamen esse ab impiis dicitur jj
bus : postquam circumcisio, et sabbatismus, (jui
juxta illud : Longe csl Dominus ah impiis {Prov. relictus estpopulo !)ei {Hebr. iv, 9), et Pascha, et
XV, 29). Iste a quo impii longc sunt, vicinus est Pentecoste, et non apparere 582 in conspectu
sanctis. Denique cum et ab Ephesiis esset procul, Dei vacuum {Exod. xxiii, 15), sunt allius intellecta
in sanguine Jesu prope eis factus est. Et diligentius quam resonant, et ob occidente littera recedentes,
' Duo Cistercienses ms.s., et eratis ab ea, etc, sonabitque in ca, id est, cruce. Totam itaque pro-
id est, aberatis, etc. nominis ambiguitatem neglecta; grammaticorum
- \\A&m m?>?,., sabbati%e7nus nos in spiritu, vicii- regulae pepererunt. Castera Ilieronymianae senten-
mas deserentes. tiee calcuium addunt Graeci Patres haud pauci de :

' Rursum
Cistercienses mss., Si ascendero iii noniine Ghrysoslomus, Theodoritus, Theophyla-
ccehun, ac si iescendero in inferyrnm, tu illic es. cLus, aliique, ubi perquam simiU mlocum cst Epist.
* fecilicet si ipsam au-w,
vocem aspires, perinde ad Goloss. II, 15, explanant ad verba, palamtrium-
erit atque su.a^jxw, jia^j-rw, kauxw, in semeiipso. phans illos in semctipso, pro quo h ^'jXijj, in ligno,
Econtrario, quod Ilicionyauis mavult, si cum leni id est, cruce, pra^''erunt Origenes, Primasius, alii-
spiritu scribas ajxw, rcferas ad jxaopuj vocem, que, quibus opposita magis probatursententia.
 :

305 COMMENTAR. IN RPTST. AD EPHES. LIB. I. CAP. II. 506

ccepimus vivificantem spirituni sequi. Quod aulem A ad Patrem. Nescio quid talc in alia Epistola (si
ait : Veniens evungelizavit pncem vobis qui longe, quis tamen eam recipil) prudenlibus quibusque
hoc est, gentibus, et pacem his qni prope, hoc est, lectoribus Paulus subindicat, dicens : Hi omnes
Judaeis, videtur mihi de Isaia aliis [Al. his] verbis teslimonium accipientes fidei, non retulerunt pro-
testimonium protulisse, et Scripturae sententia missionem, Deo pro nobis melius quid providente
abusum quasi sua. Scriptum est quippe in eo : ut non absque nobis consummarenlur (llefjr. xi, 39,
Vias ejiis vidi, et sanuvi eum, et consolatus sum eum, 40). Propterea et universa crealura congemiscit
et dedi ei consolalionem veram: pacem super pacem nobiscum {liom. viii, 22), qui in tabernaculo isto
his qui longe erant, et qui prope {Isa. lvii, 18, 19j. jngemiscimus (// Cor, v, 4), et condolet, qui a ti-
Et haec quidem juxta Vulgatam interpretalionem more Dei in utero concepimus et doleraus {Isa.
dictasint'. Gfeterum qui illud Apostolilegit, de xxvi), et prccstolamur [Al. praestolatur] revelatio-
Christo memorantis Pacem faciens per sanguinem
: nem Oliorum Dei (Hom. viii, 19) : ut de vanitate
criicis suae, his qux in lerra erant, et his qux in cce- seivitutis, nunc subjecta est, liberetur {Ibid.
cui
lis, et ccetera quae in eodem dicuntur loco, non 20), et fiat unus pastor el unus grex iJoan. x, 16; :

putabis nos, qui juxta spiritum Isracl vocamur et Oratio Domini compleatur dicentis Fiat volun- :

fuisse longe : et Judaeos, qui tantummodo Israel

P tas lua sicut in ccelo et in terra {Matth. vi, 10).
nuncupenlur in carne, fuisse prope. Et hanc totam (Vers. 19 seqq.) « Ergo jam non estis peregrini
intelligenliam ad angelos virtutesquo calestes, ct et accolffi : scd cives sanctorum, et doir.estici Dei.
ad animas teniperabit humanas : quod Christus in superffidiOcati super fundamcnlum aposlolorum et
suo sanguine terrena et ccclestia copularil, qua; in- prophetarum, ipso summo angulari lapide ChrisLo
ter se antea dissidebant: et bonus paslor morbi- Jesu. In quo omnis a^diOcatio compaginata, crescit
dam ad montes revectans ovem, fecerit esse cum in templum sanctum in Domino, lu quo et vos co-
caeteris {Luc. xv, 4-7) ; drachmamque quac perierat, ffidificamini in habitaculum Dei, in spiritu. » Ad id
drachmis quae salvae fuerant copulaverit {Ibid. 8, quod supra dixerat 1'crcgrini lesLamcntorum et
:

mandata legalia ad illa retraxerit dogmata,

9;, et repromisnonis, nunc respondet ergo jam non estis :

ad quorum typum et imaginem Moyses qua^ essent peregrini et accolx. Et ad illud quod praemiserat,
in tabernaeulo fabricanda, conspexit (Exod. xxv, alienati a conversalione Israel, modo redit : I^stis

40). Atquo ita tieri, crux Domini non polum

ut cives sanccorum, et domestici Dei. Hic lacus adver-
terrae, scd et coelo profuerit*; non solum homini- sus eos vel maxime facit, qui diversas naturas ni-
bus, scd et angelis omnis creatura Domini sui
; et tuntur introducero. Quomodo eniin peregrini fact;
cruore purgata sit, Quod autem ait Ul duo con- sunt civcs sanctorum, et quomodo domi-stici Dei
:

deret in semetipso in unum novum homincm, ct C fuerunt58-l quondam alieniaconversatione Israel,

quod magis vidctur superiori de Judaeis attiue gcn- si non potest vcl in melius, vcl in pejus nalura
tilibus sensui convenire sic su-b intelligentifc co- mutari 1 Quod autem sequitur
: .Edi^cali super :

aptabat, ut dicat hominem juxta imaginem ct simi- fundamenium apostolorum et prophelarum, magis
litudinem Uei faclum, eamdem post rcconciJialio- priori quam secund;c interpretationi convenit. in
nem formam rccepturum, quam ct nunc angcli (|ua superius dixerainus, anto passionem Christi
habent, ct ipsc pcrdidcrit. Novum autem homineni vicinum Isracl. ot gentes fuisse de longe. Hoc tes-
esse dicit, 583 qiii quolidie rcnovatur, ct habita- timonio et contra Marcioncm caetcrosquc veteres
turus cst in novo mundo, ([uando erit cneium no- hffirelicos, qui alium lcgis, aliuin Evangelii prajdi-
vum et terra nova {Isa. r.xv. 17), et bibiturus esl cant Deum, uli possuiuus. Si onim nequaquam pp-
calicem Jcsu novum in rcgno Dei {Mnrc. xiv, 25), rcgrini ot iiccola', scd cives sanctorum et domo-
ct cantaturiis canticum novum {Psal. xxxii \\ et stici Doi sup(M\rdilicati sunl fundamcnlo aposlolo-
xcvii, 1), et Vcteris ot Novi Tcslarncnti Icdinnc rnm ot prophclaruin, ipso summo angulari lapido
gaudebit. Illud (|uoquc quod alibi scribitur : p.ccc (Ihrislo Joflii : compaginata,
in (juo omiiis a-dilicatio
facio nova qu.v nunc oriunlur {l.ta. xr.iii, (9, sic cicscit in lcniplum sanctum in Domino in quo ct :

senliet, ut pi'incipiuin innovationis in prnpspnti ax- Kpliesii coa'dilio«ntur in tabernaculuin Dei in spi-
j)
culo fieri cxistimct. Cajtcrum perfectam consiim- ritu, uiuis ost Dcus, unius aidiliculionis et templi,
mataniquo novitalcin, iK^cduin in islo putel sa-riilo (|U(t(] siip<MM'di(i(\ituiii ost fundamcnto aposlolorum
posse comi)lcri. Kt (luoinodo uiinc per speouluiu ct pr(iplu'l«ruiii. Quod si univcri-a .rdilicalio com-
videmus in lenigmato, tunc autem facie ad facifui pnginata. crrscit in tomplum sanctum in Domino.
{I Cor. xiii, inslaurationom novi Iio-
12): sic ol omni laboro nitcnduni csl ut fiamus illi lapides
ininis tunc pleno porfectcquc complcndum, cum do quibus scriptum cal : Lapides sancti volvuntnr
cculostia terrcnaquc fuorint copulala, ot in uno supcr tcrram (/arh. ix, li')\ Et cuin fueritnus vivi
spiritu, et scnsu eadciiKiuospntcntia, accossorirnus Japidos, cx omni parle dolati I.Tve-* Al. leves].

Omnorii fore subnexam hujuscc vcrsiculi o.xpo-

'
Mlecolo quai paulo supeiius onp. i, vcrs. 3:^
sitionem invidioso traducit Hulinus, qucni vidpsis liac supor .'^cntcnlia dixiiuue.
lib. 1, nuin. 3H.
807 S. EUSEBII HIERONYMI S08
politi,nullam habentes scabredinem, oDdificemur A quas in coelestibus Deo585 serviunt, ab hac feli-
in templum, et fiamus habitaculum Deo. Condatur- citate alienas existimari. Summus autem angularis
que in nobis arca testamenti custos legis Domini, lapis, qui populum utrumque contineat (sive juxta
et Cherubin, scientias mullilndo, et interiora pecto- secundam interpretationem coilestia jungat atque
ris nostri in novum vocabulum tranbeant dica- : terrena), Christus estDominus nosler, lapis praeci-
murque dabir ("l'm), quod nos omculuni, sive sus de raonte sine manibus {Dan. ii. 45), de quo
responsum possumus appellare, et ut contentiosius et Psalmista ti^statur, dicens Lapidem quem repro- :

verbum exprimamus, e verbo, XcXrjT/jpiov, id est baveruni gedificantes, hic factus e&t in caput anguli.
locutorium, dicere utcum Apostolo erumpamus in
: A Domino factum est istud {Psal. cxviii, 22). Repro-
vocem An experimentum quasrili.s ejus qui in vie
: batus quippe est a Pharisaeis, qui videbantur 586
loquitur Christus {II Cor. xiii. 3) ? Potest autem legis habere nolitiam. Deique templum legalibus
omnis sedificatio super fundamentum apostolorum eedificare mandatis et assumptus a Deo in angula-
:

prophetarumque constructa, non solum nos, sed rem lapidem, medius conti-
ut duos parietes ipse
et ccelestes significare virtutes ', ut universi pari- neret: et per illum uterque populus ac Deum ha-
habitaculum Dei in spiritu incongruum
ter fiant : beret accessum. Iste angularis lapis, non creden-
quippe esse aiunt, ex hominibus aedificationem tibus lapis offensionis est, et petra scandah super :

compactam atque concordem crescere in templum quem qui ceciderit, quassabitur ; super quem vero
sanctum in Domino fierihabitaculum Dei in ipse corruerit, comminuet eum {Luc. xx, 17, 28).
spirilu ; angelos autem et beatas quasque virtules,

Duo Gistercienses mss., ccelestes magnificare virtutes

LIBER SECUNDUS.

Secundum orationibus vestris, o Paula et Eusto- sensum meum in raysterio Christi.» Quan-
telligere
chium, ad Ephesiosaggredimurlibrum novaquo- : tum ad consequentiam sermonistcxtumque eloquii
que Roraam munuscula transmissuri. Non quod pertinet, ad id quod praemisit: Hujus rei gratia,
haec dignetur legere doctorum senatus, et biblio- ego Paulus vinctus Jesu Christi pro vohis gentibus,
thecis veterum ascribere sed quod sancta Mar- :
diligentissime perquirentes, nihil quod ei reddide-
cella idipsura fieri per epistolas flagitet. Cujus ego rit,potuimus invenire. Neque enim dixit, hujus
quotiescunque studiorum, ingenii, laboris, recor- rei gratiaego Paulus hoc vel hoc feci, vel illud et
dor. toties me damno- inertiae, qui in monasterii illud docui sed suspensa manente
: sententia,
sollitudine constitutus, et illud praesepe conira vi- transgressus ad alia est. Nisi forte ignoscentes ei,

dens, in quo vagientem parvulum festini adoravere quod et ipse confessus est dicens : Et si imperitus
pastores {Luc. ii, 16, 17), id facere non possum, (/ Cor. xi, 6), sensuum
sermone, non tamen scientia
quod raulier nobilis inter strepentera farailiam, et magisin eo quaeramus ordinem, quam verborum.
procurationem domus explet operis succisivis. Qua- Qui sic reddi potest : hujus rei gratia, ego Paulus
propter et illam et vos, et si qui forte lecturi sunt, vinctus Christi Jesu, et vinctus pro vobis qui estis
in commune precor, ut sciatis me non cogita- ex gentibus, cognovi mysterium, ut vobis quoque
tum diu limatumque proferre sermonem : sed ad illud traderem : sicut inhac eadem Epistola ante
revelanda mysteria Scripturarum, uti verbis pene paulufum 587 sum locutus. Debetis autem audire
de trivio, et interdum per singulos dies usque ad dispensationem gratiae Dei, quae data est raihi in

numerum mille versuum pervenire, ut ccepta in vobis qui estis ex gentibus, pro quibus et vinctus
Apostolum explanatio, ipsius Pauli, cujus Episto- sum Jesu Christi. Vinctum autem Jesu Christi
las conamur exponere, orationibus compleatur. Paulum esse pro gentibus, potest et de martyrio
(Cap. III. — Vers. 1 seqq.) « Hujus rei gratia, intelligi : quod Romse in vincula conjectus, hanc
egoPaulus vinctus Jesu Christi, pro vobisgentibus: Epistolam miserit eo tempore quoad Philemonem,
si tamen audistis dispensationen gratiae Dei, quae et ad Colossenses, et ad Philippenses in alio loco

data est raihi in vobis. Quoniam secundum revela- scriptas esse monstravimus. Vel certe quia in plu-
tionem cognitum factum est mihi mysterium, sicut ribus locis lectum est ', vinculum animae corpus
praescripsi in modico prout potestis legentes in-
;
hoc dici, quo quasi clausa teneatur in carcere:

' Quasi Origenianae sententiae

teneat manifeste prima, quid mihi videretur : in secunda, quid
reum S. Doctorem, Rufinus hoc loco exsultat lib. Origenes assereret in tertia, quid Appolinarius
:

1, num. 40. "Verum quod illi reponit S. Pater lib. contra illius vadens dogma, sentiret. Lege Graecos
1 Apologix totum eludit adversarii impetum, ubi Commentarios, et nisi ita repereris crimen fate-
suam cuique reddit auctori doctrinam « Etinhoc, : bor.
inquit, et supra tripiicem expositionem posui. In
809 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. II. CAP. III. 510
dicimus propterea Paulum corporis nexibus coer- A pelium.cujus factus summlnistereecundumdonum
ceri, nec reverli et esse cum Christo, ut perfecta gratiae Dei,qu,'f' data est mihi juxtaoperationem vir-

in gentos per eum praedicatio compleatur. Licet tutis ejus.» Mysterium Christl quod ex parte supra
quidam alium sensum in hoc introducant ', quod Apostolus exsecutus est, quomodo aliis generatio-
Paulus praedestinatus, et sanctificatus, ex utero nibus fuerit ignotum, plenius retractandum vide-
matris suoe (Galal. i,15),ad praedicationem gentium tur utrumne Abraham, Jacob ct Moyses, Isaias
:

antequam nasceretur, postea vincula carnis acce- prophetae illud ignoraverint, an non ? A
et caeteri
perit. Puto autem quod et vitiosa in hoc loco elo- quibus esse praedictum adventum Christi et voca-
cutio sit. Pro eo enim quod debuit dicere hujus : tionem Gentium, Scriptura commemorat.Abraham
rei gratia, ego Paulus vinctus Jesu Chrisli pro quippe vidit diem ejus, et laetatus est [Joan. viii,
vobis gentibus, cognovi mysterium, sicut et prae- 56), et dicitur ci : Benedicentur in semine tuo om-
scripsi in modico, prout potesUs legentes intelli- nes gentes [Gen. xxii, 18). Et Jacob de eo qui (yriun-
gere, ait hujus rei gratia ego Paulus vinctus se-
: dus esset ex Juda prophetice loquitur Et ipse erit :

cundum revelationem, cognitum factum est mihi exspectatio gretium [Gen. xlix, 18). Moyses quoque
mysterium, et rcliqua. Si vcro quis potest etiam majores divitias .Egyp<,i thesauris, opprobrium
juxta sermonis et eloquii contextum doccrc, Apo-
p Chrisli arbitratus est [Uebr. xi, 26). 589 Et
stolum fuisse perfectum, et in artis gramaticae Isaias : Ecce, inquit, virgo m utero concipiet, et
vitia non incurrisse, ille potius auscultandus est. pariet (Isa. vii, li). Et alibi : Erit virga Jesse, et
Nos quotiescunque solcecismos *, aut tale quid gui surget ad regnandum gentibus ; in ipso genlet
adnotavimus,non Apostolum pulsamus,ut malivoli sperabunt {Isa. xi, 10). Et ne longum fiat, pauca
criminantur,sed magis Apostoli assertorcs sumus, de Psalmis dixisse sufficiat : £7 adorabuut in con-
quod Hebracus ex Ilebraeis (Philipp. ui, 15), absque spectu ejus omnes familix gcnlium [Psal. xii, 28).
rhetorici nitore sermonis, et verborum composi- Et iterum : Omnes gentes servient ei {Psal. lxxi,
tione, et eloquii venustate, nunquam ad fidem 11). Et adhuc manifcstius de populo Israel, et de
Christi totum mundum transducere valuisset, nisi Domino Salvatorc risita vineam istam, et perfxce
:

evangelizasset eum non in sapienfia verbi, sed in eam quam plantavit dextera tua, et super fxlium
virtute Dei. Nam et ipse ad Corinthios ait : Et ego guem confxrmasli tibi (Psal. lxxix. 15, 10). Cujus
cum lenisscin ad vos., fratres, veni non in eminenlia etiam corporis disponsatio in consequentibus in-
verbi aul sapienlix 588 annuntians vobis iestimo- dicatur manus tua super virum dexterx tux,
: Fiat
nium Dei (/ Cor ii, Ij.Kt rursum Et verbum meuvi,
: et super filium hominis quem confirmasti ttbi (Ibid.
et prcedicatio mea, non in suasoriis sapienliie ver- 18). Aut igitur juxta Montanum, palriarchas et
bis, sed in ostensione spirilus el virtutis, ttt fides C prophetas in ecstasi locutoa accipiendum, et ne-
vestra non sit in sapieniia hominum, sed in virtute scisse qu;c dixerint si hoc
: impium est spiri-
aut
Dei [Ibid., k, 5). Isle igitur qui polnccismos in ver- tus quippc prophetarum prophetis subjectus est)
bis facit, qui non polest hypcrbaton reddere, sen- intellexcrunt utique quae locuti sunt. Et si intel-
tentiamque concludere, audacter sibi vindicat sa- lexerunt, queritur quomodo nunc Paulus dicat,
pientiam, ct dicit Quoniam secundum rcveiaiionem
: quod aliis generationibus non fuit notum, fuisse
cognilum est mihi myslerium, sicut pr.rsrripsi in Christi apostulis revelalum. .\ut igitur illud cst
modiro. Vere enim si quis supcriora hujus epistolae respondendum, (juoil caute Paulus signanterque
contempletur, videbitci revclata mysteria, quorum teslatus sit, liliis hominum ignolum fuisso myste-
partem quamdam modicam suo sermone perstrin- rium, non filiis Oei, ad quos loquitur : Ego dixi :

xit non tam totum quod noverat proferens, quam Dii esiis, el fil.i L'.vcelsi omncs {Psal. lx.^jxi, 6).

ostendens ex modico (|uid taccrct. Prout potcslis, Quod scilicothi qui spiritum adoptionis acceperint,
inquit Icgentcs intclligerc scnsum mcum, sive do quibus palriarch;i\ ct prophctn^ fuorint, Dei
Bapicntiam quod
in inystcrio Christi. lloc cst illud Aut si hoc non rccipitur.et
scioriiil sarraiiicntuin.
in praefatione diximus
nullam Epistolurum Pauli
: nimiuni violentum coactum vidptur. illuc sermo
et
tanta habere mysteria, tam rcconditis sonsibus n Iransibit, ut dicat non dclinito ot gencraliter di-
involutam, quos et Apostolus nossc so gloriatur xisse Paulum aliis generalionibus ignotum fuisse
et nobis indicatos brcvltcr oslcndit, ul attonlius omnino Domini sacrainontum sod sio quoinodo :

qua? sunt scripta, relogamus. nunc rovclalum osl sanctis ejus ot apostolis, no-
(Vcrs. 5 scqq.) « Kt \Al. ([uod"] aliis g(>ncrationi- scisso pufriaiclias vctores. ot propholHs. Aliud c?t
bus non fuit notum filiis honiiuum, sicut nuiic cnim in spirifu vonliira cognoscoro, aliud oa cor-
rcvclalum cst sanctisojus apostolis ct prophelis in ncro opcro coniplcta. liido ot Joanno.s proptoroa
Bpiritu, csso gcntes coho^rcdes, ot concorporalef», mujor prophetis oninibus dicitur (Lw. vii. 2S) :

et oomp:irticipes promissionisin Cbristo por Evaii- quia quem cajtcri prophelarunt, ipse conspexe-

Penes Rufinum, in hoc loco introducal.

•
ferendus huc quoquo ost ChryBostomus homil.3 in
Conferenda opistola 120 ad Iledibiam, qufflst.
*
I ad Cor. Theodontu3jJ(/i? curanJis Gratcorumlaf'
:

11, et quae subsoquitur ad Algasiam (|u;cst. 10 et fcclibus scrm.|>^ etc.

paulo superius Gommentarii ad Galatas iv, L'i. Ue-
511 S. EUSEBII HIERONYMI S12
rit, et digito demonstrarit, dicens : Ecce Agnus A praedicandi necessitas imcumbebat. 591 Quod est
Dei : ecce qui tollit peccata mundi [Joan. i, 29). autem hoc mysterium, quod, sicut nunc, aliis ge*
Juxta quem sensum et illud exponi potest : Multi nerationibus non fuit revelatum ? Utique illud
propheix et justi cupierunt videre quae videtis, el quod sequitur, esse gentes cohxredes, concorporales,
non viderunt, et uudirc qme auditis, et nun audie- el comparticipes promissionis in Cfiristo Je.su jjer
runt [Luc. x 2i). Ilaec utique videre et audire cu- Evangelium, cujus factus est Paulus minister, se-
piebant, quae futura cognoverant. Quod si nescie- cundum donum gratiae Dei, quae data est ci juxta
bant ventura, quomodo desiderare poterant, qiice operationem virtutis e.jus. Scio in appositionem
penitus ignorabant ? Legimus in Regnorum libris, conjunctionis ejus, per quam dicitur, cohxredes,
Dominum 590 Salomoni in somnia pollicentem eoncorporales, et indecoram facere
comparticipes,
atque dicentem : Pro eo quod petiisli a me ver- in Latino sermone sententiam. Sed quia ita habe-
bum istud, et non petiisli tibi dies multos, nec tur in Graeco, et singuli sermones, syllabae, apices,
postulasti diviiias, nec animas inimicorum tuorum, puncta, in divinis Scripturis plena sunt sensibus .•

sal petisti ut inteltigeres

et audires judicium ecce : propterca magis volumus in compositione structu-
feci verbum tuum \et dedi tibi cor prudens et sa- raq\ie verborum, quam intelllgentia periclitari.
piens sicut tu (Al. tui) non fuit ante ie, et post te ti Gentes igitur cohaeredes sunt Israeli, sive, quod
non surget similis tibi [Ul Reg. iii, 11, 12). Et melius arbitramur, Christo cohaeredes sunt, ut
quomod(> quidam putant apostolis Ghristi revelatum haereditas nostra Deus sit, et cohaeredes Christi.
esse mysterium, quod ignotum fuerit Salomoni, Quod et in alio loco scriptum est. Haeredes Dei,
cum apostolis omnibus sapientiorem fuisse Salo- cohseredes autem Christi {Bom. viii, 17). Non quod
monem, et relro patriarchis vox divina pollicita aliqua inter nos possessio dividatur ; sed quod
sit? qui de se quoque ipse loquitur confidenter : ipse Dominus sit haereditas nostra atque possessio.
Deus docuit me sapientiam, inteltectum sanctorum Dominus quippe, ait, hgereditas vestra est {Deut.
cognovi (Sap. vii, 22). Necnon el; David de scientia xviii. 2) ; et alibi : Dominus pars mea, et hsereditas
occulti mysterii gloriutur,diceQS : Incerla et occulta mea {Psal. xv, 5). autem illud
Concorporales
sapienlix tux manifestasti mihi (Psal. t. 8). Et ad significat, ut quemadmodum
uno corpore plurain
eum qui sibi de sapientia supplaudebat, Ueus lo- sunt membra ; verbi causa, oculi, manus, aures
quitur per prophetam : Numguid tu sapienlior es pedes, venter, et genua et cum in uno sint cor-
:

Daniele {Ezech. xxviii. 3) Aut ille igitur de quo ? pore, habeant differentias suas, et pro se invicem
jam supra disseruimus, tenendus est sensus, ita laetentur, et doleant sic, licet diversas habeant
:

patriarchas et prophetas, ut nunc apostolis reve- gratias, hi qui in Christo credidere, in uno tamen
latura est, Christi ignorasse mysterium, quia aliud C sint Ecclesiae corpore conglobati. Et in superiori-
sit tenere quid manibus, aliud futurum in spiritu bus quidem duobus verbis, id est, in eo quod ait,
priEvidere, Aut dicendum, quomodo non sunt si- cohgeredes et concorporales, poterat in uno corpore
milos facies faciebus, sic nec corda esse cordibus diversum aliquid suspicari. Ex eo autem quod ad- ;

et juxta Apostolum, diversa esse charismata, didit Et comparticipes promissionis in Christo :

alium habere prophetiam,alium genera linguarum, Jesu, omnis penitus diversitas amputala est. Ubi
alium dona curationum, alium opitulationes et enim una comparticipatio est, universa communia
gubernationes, illum esse sapientem,hunc fidelem, suut. Pulchre etiam addidit, per Evangelium, cu-
istum poUere scientia secretorum, illum simplici jus factus sum minister secundum donum gratise
tantum fide esse contentum (/ Cor. xii, 4, 11), quse data est mihi juxta operalionem virtutis ejus :

Neque enim omnes in exemplum Salomonis de na- ut Dei gratiam, non suum meritum demonstraret.
luris bestiarum et volucrum, et herbarum similiter Sciebat se namque persecutorem fuisse, et Ghristi
sunt locuti, ut disputarent a cedro Libani, usque Ecclesiam devastasse, ex qua humilitate, arrogan-
ad hyssopum quas exi't per parietem (/// Ueg. iv, tia3 penitus crimen excluditur. Super qua non-
33). Econtrario Salomon non ita forsitan viderit, nulli eum reprehendendum putant quia sibi :

ut Moyses omnes species victimarum, et culturae j)

dixeritmysterium revelatum, quod patriarchis et
Dei nec ei facie ad faciem sit locutus Dominus,
; prophetis fuerit 592 ignotum. Nunquam enim
nec vasorum tantam vel h:ibuerit, vel intellexerit humilitatis discipulus, verbis arrogantiae intu-

supeIlectilem,quorum typum illi in monte Dominus mesceret, Evangelium cujus minister est, non sui

ostendit (Exorf. xxxiii, 41 ;

xxv, 1 40). Et quomodo meriti dicens fuisse, sed gratiae Dei. Qui volunt
patriarchse, et prophetae habuerunt aliqua quae prophetas non intellexisse quod dixerint, et [Al.

apostolos non habuisso credendum est : sic e con- sed] qnasi in ecstasi locutos, cum praesenti lesti-
trario pro opportunitate temporis, et pro Evan- moniojillud quoque quod ad Romanos in plerisque
gelii proedicatione,habueruntapostoli magis notum codicibus invenitur,ad conformationem sui dogma-
mysterium Ghristi. Quod scierunt quidem et sancti tis trahunt, legentes Ei autem qui petest vos ro-
:

antiquitus viri, sed non ita ut apostoli, quibus borare juxta Evangelium meum, et predicationem

» Penes Victorium, secundum verbum. Gseterum vide quse paulo inferius ad versic. 10 obser'
vamus
513 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. II, CAP. III. 514
Jesu Chriati secundum revelationem mysterii tem- A per Paulum profertur in gentcs ? Sed ininvesti-
poribus ;£lernis taciii, manifcslati autem nunc per gabiles et absconditura dupliciter sentiendum.
Scripturas propheticas. et adventum Domini nostri Quod inlnvestigabiles ante diviti.-e fucrint, et nunc
Jesu Christi, et reliqua. Quibus breviter respon- postDomini apertae sint passionom.Aut ccrte quje
dendura est, temporibus prfflteritis tacitum Christi natura sua homini ininvesligabiles erant hac, Deo
fuisse mysterium, non apud eos qui illud futiirum revelante, sunt cognit.T.Quia aliud est ad secretum
poilicebantur, scd apud universas gentes quibus curiositate propria porvcnire, quod poslquam in-
postea manifestatum est. Et pariter adnotandum, ventum fuerit, desinit csse ininvcstigbile. Aliud
quod sacramentum fidei nostrae, nisi per Scriptu- propria diliigontiaillu .1 nequaquam possc compre-
ras prophelicas, et adventum non
Chri^i valeat hcndere, sed per graliam cognoscere Dei, quod
revelari. Sciant igitur qui prophetas non intelli- cum scieris, et cajteris quoque ostenderis, nihilo-
gunt, nec scire desiderant, asserentes se tantum minus ininvestigabile perseverat, dura libi quan-
Evangelio esse contentos, Christi nescire myste- tura in te est, fuit antcquam. ostenderetur occul-
rium, quod temporibus acternis gentibus cunctis tum. Divitias Christi ininvestif-abiles, ad ipsum
fuerit ignoratum. quoque Christum loqucns Psalmista testatur, di-
(Vers. 8, 9.) « Mihi infimo omnium sanctorum cens : Quam infina multitudo bonitatis tuse quam
dataest fjjratia h<Ec, in gcntibus evangelizare inve- " afjscondisti limentibus te {Psal. xxx, 20). Hae bo-
stigabiles divitias Christi, et illuminarc omnes *
nitalis ejus divitia? ab oranibus rclro Sfficulis abs-
quae sit dispensatio mysterii absconditi a s.-cculis condita? fuerunt in Deo, qui creator est omnium.
in Deo qui universa creavit.» Non puto apostolum Ubi sunt Marcion et Valcntinus, et omnes haere-
Paulum cum mentis suae concordasse secreto. ut lici qui alterum mundi, id est visibilium, et
vere omnibus [Al. ex omnibusj sanctis inlimum alterum asserunt invisibilium conditorem ? Ilunc
esse se dixerit : verbi causa, his qui erant in justum ess£ dicentss illum nescio quem serapor
Epheso, qui in Corintho, qui in Thessalonica, vel ignotum tantura bonum, qui Pater Christi sit.
:

qui in toto orbc crcdiderant. Quod cum humilita- Ecce Deus, in quo mysteriuin Cbristi ab omnibus
tis indicium sit, se omnihus sanctis infimum retro sa^culis absconditum fuit *, Croator esse om-
dicere, mendacii est reatus,aliud in pectore clau- nium pr.Tcdicatur. Ex quo ostenditur idem esse
sum habere,aliud in lingua promere. Reperiendum Deus Novi et Veteris Testamenti. Potest autem
ergo est argumentum, quod et Paulus vere orani- mystcrium a ssculis absconditum et aliter 594
bussanctis [.-l/.oranium sanclorum] infimus fuerit, intelligi, quod ipsa illud sa'cula ignoraverint. hoc

et tamen de apostolica non ceciderit dignitate. est omnes spiritualcs ct rationabiles creatiiraj
Loquitur Dominus in Evangelio ad discipulos: Qui C qua) in sajculis fucrunt. S.-eculum quipe Ire^iuen-
vull in vobis major esse fiat omnium minor qui ter pro his qu.ne in sfficulo versantur accipilur.
vult esse primus sit omnium novissimus {Mallh. Sicut Paulus ad Galatas loquitur diccns ; Vt eri-
XX, 20 27). Quod Paulus opere complebat, di- peret nos de proesenti sxcuto nequam {Galat. i, -4).

cens Puto enimquia Deus noi apostolos riovissimos

: Et in alio loco ; Ut ostcnderet in venturis s;fculis
ostendil quasi morti dcstmatos (/ Cor. iv. 9,) (3m- {Eplics II, 7), pro eo quod cst, his omnihus qu.o ia
nibus igitur qui se proplcr Christum infirmos csse supcrvcnicnlibus sa'culis futura erant.
cupiebant, apostolus Paulus infirmior crat et id- (Vors. 10, 11. ) l't innolosocret nunc principa-
circo niajor. .'»!>3 (hnnibus cnim, inquit, illis ptus tibus ct poteslalibus in coclestibus per Ecclesiam
laboravi non aulem ego sed gratia Dei mecum multiplex sapicntia Dei secundum proposilum sa5-
est{l Cor. XV, 10), Proptor quani liurailitatcm oulorum, (lu.iin fecit in llhristo Josu Domino
dum omnium sanctni-um cst infimus data est ei nostro. » Juxta donum grati.-e Dei, qu.t» dala est

gratia ha!C in gcntibus, ut evangelizaret ininvesli- Aposlolo, ul evangelizarel ininvcstigabilcsTlivitiaa

gabilcs divitias Chrisii, et docerol dispensatioiicm Christi et dooeret in gentibus mysterium quod a
myslcrii abscondili a sanculis in Dco qui univcrsa sa?ouIis fuerat ignorjtum
idcirco idipsum sacra- ;

creavit. Si ininvcsligabilcs divitifle Christi sunt, n menlum revelatum, ut non solum penlibug,
ci est

quomodo cvangclizantur in populo ? Si abscondi- scd et principatihus ct poloslalibus^por Ecolcsiam

lum cst a sa-culis mystcrium in Dco, ([ua ratione manilcsta licrot miilliplcx sapionlia Doi, ([u.t juxta

' Taccnt alii libri vocem, onuics, quiv iii inss. Ecclcsiam incarnatinnis. rpdcmptionij», crucis, et
aliquol Grojcis desidoralur. iiiorlis C.iiristi inystcria doccl, C.hrysoslomus pr.r-
- Duo mss. rontccliiin, pro abscondilum. [vAVix li(iiii(lo doclarat, angolos
rorum sitii antca
'
Niminim cx vftustinrum ali(|uot Kcclcsiai l'a- oocnltarum igiiotarum nnlilimn ox ipso aposto-
cl
Inim scnsii loiiuitur, (|iiil)us, ul pridoiii lliiclius Inniin nro coniparasso, pr.voipuo voro convorsionis
anima(lv(Mlil, lociis isto Aposloli iii causa liiit, ut poiiliuni ad Cliristi lidein, oiim anlevi ipnoraront.
oiodorniit, ploraquo Doi inysloria aiigolos por Sod in oommodiorcm ncoipi scnsum Hioronymi
Eoolosiani didioisso nnii oa (|iii(ltMn, (pia« diviiiiC
: h.TC possiint vorha sitjuidoni crudilos pcr Ecolo-
natiira' nocossario insunt (illii SKiuidom cognovoro, siain angolos qu.isi rcrum toslcs ct oonscios, non
cum soinel illis oontuondi Doi raciiltas concossa qiiasi (lisoimilos. assororc videalur. in quo cl nl»
est), sod t\n!v lihoro Dou.s ot Inrinsoous op(>ratur, (»rigonis iilacitn, (|uod impugnavimus ad liom.
Nyssenus hom. b in Cant. cognovisse eos pcr oju9'J3, juro raeritoqno diasentit. Pugnat enim-
515 S. EUSEBIl HIERONYMI 516

proposilum veterum sseculorum olim deslinala, A. (Vers 12.) « In quo habemus fiduciam et ac-

nunc consummata videtur in Christo. Si aulcm cessum in confidentiu per fidem ejus. » Nihil
principatibus et Potestatibus in coclis, quas sanctas nobis ita potest ad Deum prsebere fiduciam, et
ministrasque Dei accipere debemus (licet quidam conscientiffi puritatem de qua dicitur : Si con-
principcm aeris istius {Ephes. ii, 2) et angelos scientia nos non reprehenderit confidentiam habemus
ejus interpretentur),ignota fuit multiplex sapientia ad Deiim {I Joan. iii, 21), nisi sermo, veritas,
Dei, quse nunc eis per Ecclesiam revelata cst, sapientia, justitia, quse omnia intelliguntur in
quanto magis patriarchis et prophetis ignota fuit, Christo (/ Cor. i, 30). Quomodo igitur haec nobis
quos supra non ignorasse mysterium Christi, sed tribuunt fiduciam ad Deum sic et accessum, ut
:

ila ut apostolos nescisse monstravimus ?Multiplex noster ad eum sensus accedat, et diligentius con-
quippesapientia Dei,quae sermone Graeco,iroAuTTo(- templetur et aliquid sibi de ejus majestate assu-
ntAoi;, et ut ita dicam, multifaria, appellalurj mat et vindicet, et quasi de radiis solis colorem
per Ecclesiam Dei nunc et principatibus et pote- quemdam splendoremque luminis mutuetur et di-
statibus revelata est. Quam olim Deus iuturam in cat Signatum est 596 super nos lumen vultus tui, :

sua mente decreverat, et nunc esse perfectam ex Domine {Psal.iv, 7). Magnum est ergo non solum
eo quod videmus, agnoscimus.Grux itaque Ghristi _ nos habere fiduciam, sed etiam habere eam in
non solum nobis,sed et angelis cunctisque in coelo confidentia. Nec tantum habere accessum, sed ut
virtutibus profuit, et aperuit sacramentum quod ipse firmior sit accessus, habere illum in confi-
antea nesciebant. Denique ad coslum 595 cum dentia, cujus fiduciae atque accessus, principium
corpore Deum revertentem miranlur, et dicunl et origo, fides in Ghristo est. Qui igitur omnia :

Quis est iste qui ascendit de Eclom : fulvida vesti- ratione et ordine facit, iste credit in Ghristum
menta ejus ex Bosor, sic [Al. hic] formosus in stola sermonem atque rationem : qui sapientiam potue-
candida {Isa. lxiii. 10). Et in alio loco Qui est : rit comprehendere, credit in Ghristum sapientiam:
iste rexglorix? Dominus virtutum ipseest rcx gloriee qui intellexerit veritatem, credit in Christum
{Psal. XXIII, 10). Non putemus igitur in Ecclesia veritatem qui juste vixerit, credit in eum ju-
esse simplicem fidem, sed multiplicem et raultifa- stitiam. Nec opus est plura dicere, cum frequen-
riam esse sapientiam, ut non solum varia sit, sed ter mihi necessitas incubuerit de Christo similiter
multa varietate cunas Christi
distincta. Respicis : disserendi.
vide pariter et ca;lum {Luc. n, 7-14). Vagientem (Vers. 13.) « Propter quod peto ne deficiatis in

in preesepe intueris infantem sed angelos simul : tribulationibus meis pro vobis, quae est gloria
ausculta laudantes {Ibid.). Herodes persequitur, vestra » Id quod nunc Latinus translator expressit
sed adorant magi {Matth. u, 16). Ignorant Phari- C ne deficiatis, potest juxta Graeci sermonis ambigui-
saei, sed stelia demonstrat {Ibid.) Baptizatur a tatem et ita legi, ne deficiam. Ut sit sensus :

servo : sed vox desuper Dei intonantis auditur Propter quod pelo ne deficiam in tribulationibus

{Malth. III. 16, 17). Aquis mergitur sed columba : meis pro vobis, etc. Hoc est ergo quod Apostolua

descendit, imo Spiritus in columba {Ihid.). Ad rogat, et a Domino magnopere deprecatur, ne de-
passionem venit et pati timet, vult traosire cali- pressuris suis. Videbat quippe se de Jeru-
ficiat in

cem, et Petrum quia calicem timebat, accusat salem usque ad IUyricum Evangelium prsedicasse,
{Matth. XXVI, 37 seqq.; xvi, 21-23). Quid hac stul- isse Romam, ad Hispanias, vel perrexisse, vel ire

titia prudentius, varietate dictinclius, sapienlia disponere {Rom. xv, 19-'^5). Tolus mundus ad do-
obscurius, quam
Deus in Christo Jesu Do-
fecit ctrinam ipsius de poteslate principis tollebatur :

mino nostro ? Licet enim a plerisque secundum deserebantur idola, et cultoribus templa deserta
ordinem juncturamque sermonis, et Ecclesia facta squalore et sordibus replebantur. Ob quam
intelligi possit, et 7rp66s(7t<;, id est propositio, quam causam omnis exercitus daemonum omnis turba
nos genere neutrali in Latino sermone propositum inimicarum fortitudinum,contra ipsum facto cuneo
habemus expressam : tamen sapientia magis in dimicabat ut, per tribulationes et angustias,Evan-
Christo facta potest resonare quam caetera. Fa^wum rv gelium Christi desineret prsedicare, et lassus ali-
quippe Dei sapientius est hominibus [I Cor. i, 25). quando requiesceret. Hoc est itaque quod ait :

Quod si in Christo secundum mysticos intelle- Peto ne deficiam in tribulationiqus meis pro vobis
ctus dicitur facta sapienlia, intelligant Ariani fru- Totum enim quod patior,quod tribulor, quod coar-
stra se de illotestimomio gloriari in quo sapientia ctor, vestrse salutatis est causa, dum vobis Evan-
in initio viarum Dei creatam se et genitam loquitur lium annuntiare desidero: quse tribulationes meae:
et fundatam {Eccli. xiv, 14). Et utique juxta illos vestra est gloria. Porro quasi imperitus locutus
creata est, nata esse non potuit. Si autem nata est, ut plurali tribulationum numero, gloriam
est quomodo et fundata dicitur et creata ? subjungeret singularem et diceret In tribulatio- :

vero cum Scripturaa sacrse testimoniis putare prius fidem, fere nullam cognitionem habuisse illos
hominibus quum angelis revelatum incarnationis liceat opinari idque : genus ea esse, in quibusper
mysterium quanquam bonorum quse ex eo con-
: Christi mortem profecerint.
sequi debebant, ut est conversionis gentium ad
517 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. II, GAP. III. 518
nibus meis pro vobis, quas est gloria veslra, pro eo A Nolo vos ignorare, fratres, de tribulalione nostra,
quod est, qux sunt IrHjulutiones gloria vestra : nisi quiB facla est in Asia, quia super modum, super
forte quis altius et per hyperbaton, vel ad fidu- virtutem nggraiati sumus,
desperaremus ila ut
ciam, vel ad accessum, vel ad fidem hoc existimet etiam vivere, sed ipsi in nobUmetipsis responsum
esse referendum.et dicat,in quo habemus fiduciam, morlis habuimus, ul non confuienlcs essemus in no-
697 etaccessum, et fidem. Qua; fiducia, accossus bis, sed in f)eo qui suscitat mortuos, qui de talibus
et fides, vestra est gloria. Sed magis superior se- mortibus liberavit nos, et liberat : speramus autem
ctandus est sensus.Potest autem secundum id quod quia et liberalurus sit {II Cor. i, 8-10). Quantum
Latinus expressit Propler quod peto ne deficiatis
: putas eum tribulationum pondus urgebat, utdice-
in tribulationibus meis pro vobis, quoe est glotia ret : Qui de tantis et talibus mortibus liberavit nosf
vestra, illud expOni quod pro Ephesiis petat, ne in Recte igilur petit, ne deficiat fides Ephesiorum ia
pressuris Apostoli lassescant atque deflciant. Si- pressuris suis atque angustiis, quas propterea pa-
quidem et ea qucE sequuntur, huic sensui magis quia Ephesiis Evangelium
litur, praedicabat. Qujb
congruunt Propterea curvo genua mea ad Patrem
: quidem pressurae apud incedulos pccnae sunt,apud
Domini nostri Jesu Christi, ut det vobis secundum fideles gloria atque vicloria, quia vicisse, est ud-
divitias glorix sux virtule confortari (vers. 14-16). rj versariis in angustiis non cessisse.
Necessariam quippe habebant fortitudinem, ne in (Vers. 14.) « Propterea curvo genua mea ad Pa-
tribuiationibus vincerentur. Dicat aliquis : Si trem Domini nostri Jesu Christi ', ex quo otnnia
fuissent Ephesi in angustiis constituti, rccte Pau- paternitas in ciDcIis, et in tcrra nominatur. » Quo-
lus pro eis potuerat dcprecari, ne deficerent atque rnodo in superioribus demonstratum est.ad effigiem
lassescerent : nunc vero ridiculum cst, Paulo in corporalium luniinum osse oculos spirituales :

tribulationibus posito, rogare eum ne Ephesi in sic nunc intelligendum.aliii esse exterioris hominis
8U0 labore deficiant.Sed etad hanc quaestiunculam genua, alia inferioris. Etenim illud quod dicitur
dissolvendam, illud sumetur exemplum : Tentatio- in Isaia Confortamini mamn ditnissae, et genua
:

nem vestram in carne mea non sprevisiis, neque dissoluta {Isa. xxxv, 3). Et in alio loco ipse Apo-
abjecistis (Galat. iv. 13). Ostenditur siquidem in stolus Vt in nomine, inquit, JesU, omne genu
:

hoc quod in carne Pauli aliis sit nata tenta-

dicto, flectatur, cwlcstium, terrestrium, et infernorum
tio. Gonsideremus tolius mundi homines (et quid {1'hilipp. non ad genua corporis, sed ad
II, 10),
in commune de omnibus loquor, cos qui in Chri- subjectionem mentis et inclinationem animcc, cor-
stum putantur uredere,di3cutiamus), et videbimus disque obsequium perlinet, terrae se coaequantis,
hac eos vel maxime quacstionc tontari, quare ut Psalmista quoque canit, dicens .idhx.^iit pavi- :

sanctis viris et Deo servientibus, multa adversa C mento anima mca {Psal. cxviii, 2.>). Res onim
eveniant, ct contra sceleruli, impii, parricida} flo- spiritualis et incorporca aniina, rci corporali pavi-
reunt, vigeant, sint divites et potentcs. Quorum inento quoniodo potuit adhacrore? Esto quippe in
verba sub sua persona David exprimens ail : noinine Jesu nectant genuaterrestria nunquid et :

Quam bonus Deus Israel rectis corde. Mei vero peue angelos ca?terasque virtutes, quaj in ca;lestibu8
moti sunl pedes : pene ejjusi sunt gressus mci. Quo- persevorant, possumus aftirmaro speciera habere
niam ivmulatus sum super iniquis,paccm peccatorum corporoam, ut in noniine ojus noclant genu? vel
videns [Psul. i.xxp, 1-li), el reliqua. Supcr quas apud inforos animas vinculis corporis liboratas,
infert : Kqo autcm dixi : ergo sine causa justilicovi genu quod noii habonf. esso llexuras? Qiiomodo
cor meum, et lavi inter innoccntes manus meas, et S90 igitur quicun(|uo subjoctus esl Salvatori,
factus sum llagellatus tota dic [Ibid. i:?, li). Non neclere ei genu dicitur : sic qui peccati servus cst
itaque mirum est, si, plurihus Paulo angustiis in {Joan. viii. 3.")), et habot spiritum servitutis ilerum
Epheso et in Asia coarctato, Kphosii tcntabanlur, in timoro {liom. viii, 15\ gonu scribitur flexisse
et habcbant nccessariuni orationum cjus auxilium, poccato. Dcrelinquit mihi, ait Dominus. scptcm mil-
nc dcficerent in pressuris cjus. Quod auloni in lia virorum, qui non currair> unt genua ante Haal
Kphes(« {Acl. XIX, xx passim) et in Asia {Act. xxi, n {III Itcg. XIX, 18), idolo scilicet atquo pecoalo. Qui

xxiv passim) fueril Apostolus plura pcrpcssus, luriiicalor cst.ct pcr lupannrin srortaquo discurrit,
scriptum cst quidem ot in Aclibus apostoloruni : libidini (lcclit gonu sutim.Qui furiosus, iloxo atlornt
50S scd mngis do ipsius Piiuli Kpistolis disciiniis, irani gonu. Qui niammonnm suscipil, ot dous ojus
in quibus ait : Si juxta homincm ad bestias pugnnvi ost vcnlor {PhUipp. iii. V.>), ncrtil gonun avaritia;
in i.pheso, quid mihi prodcst, si morlui non rcsur- at(|yoluxuria-. Et (j.iid ino nocosse cst sinpula
tjunt (/ Cor. XV, '.\l)'t Kt in socunda ad Corinthios ;
poragraro? Totios diabolo neclimus genu, quolics-

'Victorius cxpungit vorba, Domini nostri Jciu Dci Patris uomcn non Domiuo nostro Jesu Christo;
Christi, quod in suhnoxii oxpositiono cii novisso scd omnibus crcaturif rationalihus coaplctur. Ivjui-
Hioronymus non vidoatur. Porro, in(|uil, quod .ve- doin ot voloros nips. libri tir.rci nunc suppolunt;
?'uitur, ad Patroin, ox (|uo ouinis patcrnitas in rai- Hui vorba toj kj:;oj r,a(ov 'Ir 7oj .\v'.jtoj non agno-
18 ot in torris noininatur, non, ut in l.adnis codici- souiit, duanjuo itotu Vorsiouc!} anliqutH, .£thiopica
bus addilum csl, ad l'alioui l)oiiiiui noylri Joau ot Copta.
Ohristi scd simpliciter, ad Palroin lcycndum, ut
;
5i9 S. BTJSERII HIERONYMI 520

cunque pcccamus. Haec aufem spiritualiter cxpo- A cssentia3 suai nomen atque substantiae.etiam cajferis
nentes, non statim juxta litteram orandi consuotu- impertit clementis, ut ipsa quoque csse dicantur, ,
dinem toUimus, qua Deum genu posito suppliciter non quo secundum naluram sinl(fuit enim tempus 1
adoremus, et fixo in terram poplitc, magis quod quando universa non fuerunt, et rursum, si volue-
ab eo poscimus, impetramus. Leiiimus enim ct rit, in nihilum revertentur) sed ut esse dicantur,

Paulum in littore sic orasse, et geniculationes in habont Dei bonitato donatum sic et paternitatis :

oratione pracceptas [Ad. xxi, 5). Sed sicut iliud nomen ex semelipso largitus est omnibus.Quod ut
aedificat simplicessic veram geniculationem esse
: rnanifestius fiat, Scripturarum testimonium profe-
docemus animo, quia multi corporale flectontes
in ram [Al. proferant]. Loquitur in Exodo Dominus :

genu, animse nequaquam poplitem curvaverunt. Et Ego sum qui snm {Exod. iii, 14); et Hxc dices fi- :

contra, alii erecto Deum corpore deprecantes, tiis hrael : Qui esi, misii me ad vos {Ibid.) Nun-

magis se animo curvaverunt. Porro quod sequitur, quid solus Deus erat, et caetera non erant? Utique
ad Patrem ex quo omnis palernit is in aiclis et in angeli, ccelum, terra, vel maria, et ipse Moyses
terra nominatur, non ut Latinis codicibus additum cui Dominus loquebatur, et Israel, et ^gyptii, ad
est, ad Palrem Domini nosiri Jesu Ckristi, sed sim- quos,et contra quos princeps et adversarius mitte-
pliciter,ad Patrem, legendum, ut Dei Patris nomen, _ batur.et erant. Et quomodo noroen commune sub-
"

non Domino nostro Jesu Ghristo, sed omnibus stantiae,sibi proprium vindicat Deus? illa, ut dixi-

creaturis rationabilibus coaptetur. Quaerendum mus, causa quia csetera ut sint, Dei sumpsere :

ergo quomodo ex Deo Patre omnis paternitas in beneficio. Deus vero qui semper est, nec habet
coelis et in terra sit nominata. Et simul antequam aliunde principium, 601 et ipse sui origo est,
aliquid retractetur, notandum, quod non dixerit, suaeque causa substantiae, non potest intelligi
ex quo omnis paternitas in cceUs ct in terra nata est, aliunde habere quod subsistit. Nam et in igne
vel creata ; sed, ex quo omnis paternitas in coelis et aliud est calidum, aliud calefactum. Jgnis absque
in terra nominatur. Aliud est enim appellationem calore intelligi non potest. Caetera quae ex igne
paternitatis mereri, aliud naturee habere consor- calefiunt, calorem illius mutuantur, et paulatim
tium, paternitatem qua3 in Graico Tiaxpia, in 60© si ignis absccsserit, calore tenuato, redeunt in
Hebraeo misphahhate (nriDUra, id est cognatio vel naturam suam,et nequaquam calida nuncupantur.
familia, dicitur, legimus et in Numeris ToLlile, : Juxta hunc sensum et in Evangelio dicitur ad
inquit, siimmam omnis synagogx Israel, juxta co- eum qui Salvatorem non quasi Dei Filium, sed
gnationes et populos, secundu7n donios patemitatum, quasi magistrum bonum putabat Quid me ap- :

juxtanumerum nominum eorum {Num.t, 2). Et post peilas honum? nemo cst bonus, nisi unus Deus
paulum [vers. IG) Hi sunt elccli synagogx
: princi- C {Luc. xviii, 19). Et certe terram bonam legimus
pes tribuum, juxta paternitates siias duces Israel. {Luc. VIII, 8), et hominem {Maith. xii, 35), et

Et rursum de tribu Levi : El locutus est Dominus ad pastorem bonum {Joan. x, 11); sed nemo juxta
Moysen in deserto Sina, dicens : Numera filios Levi, naturam bonus, nisi solus Deus. Caetera ut di-
secundum domos paternitatum suarum, secundum cantur bona, bonitate illius consequuntur. Sicut
popuios eorum, secundum cognationes eorum : omne ergo solus bonus, bonus facit, et solus immor-
masculinum a mense uno et supra, considerate eos talis, immortalitatem tribuit, et solus verus, veri-

[Num. III, 15). Hffic de populo Israel, et de sacer- tatis, nomen impertit : ita et solus Pater, quia
dotali ac Levitica tribu. Gseterum mecum ipse per- creator est omnium, et universorum causa
vocabulum
tractans, ubi de gentibus paternitatum substantiae^praestat caeteris ut patres esse dicantur.
legerim nunc interim aliud non invenio, nisi
', De terrenis coelestia contemplemur : Adam quem
vicesimi primi psalmi testimonium, in quo scri- primum plasmavit Deus {Gen. i, 27), et Greator
ptum est El adorabunt in consj ectu ejus omncs
:
ipsius, et Pater fuit, certe Deo Patri scit se de-
patrias gentium {f^sal. xxi, 30) ; et vicesimi octavi -: bere quod substitit. Rursum hi qui geniti sunt
Afferte Domino palrise gentium ; afferte Domino filios ex Adam, patrem illum intelligunt, ex quo orti
arieium [Psal. xxviii, 1). Quomodo ergo Deus sunt. Unde et in Evangelio secundum Lucam,
jj
*
Scripserat vero perquftm erudite ipsemet Hie- ptorum restituimus, vicesimi ociavi, etc, li-
ei

ronymus lib. adversus tlclvidium, num. 14 :^ « Go- cet ex hoc contextu falsus deprehendatur Hiero-
gnalione fratres vocantur,qui sunt de una familia, nymus, qui psalmum xxviii cum nonagesimo
id est, patria, quas latini paternitates interpretan- quinto promiscue accepit et recitavit. Mart. —
tur cuin ex una radice mulLa generis turbadiffun- Cistercienses mss. vicesimi habent ; sed neque
ditur. Ad quem locum nos Tertullianum lau^a-
1) hoc bene neque cnim aut in vicesimo septimo,
:

vimus, qui eam vocem pairia servavit poeinate aut, quod impressa iectio praefert, octavo ulla
quarto advorsus Marcionem : de patria est mentio. Et manifesto liquet versi-
Ad quem se curvare genu plane omne fatetur, culum istum : Afferle Domino, patrix genfium, etc.
Ex quo omnis patria in cceio terraque vocatur. Nonagcsimi quinti Psalmi esse, qucmadmodum,re
^ Hunc locura diverso modo depravatum invenio ipsa cogente, Erasmus rescribere non dubitavit.
apud Erasmum et Marianum. Erasmus de suo VicLorius econtrario maluit ea verba, vel in vicesi-
addidit, et in nonagesimo quinto ; mutavitque et mo oclavo, una cum
illo psalmi versu expungere,
in vicesimo ociavo. Marianus vero additionem sunt ab imperito aliquo immixta,
quae sibi visa
Erasmi retinuit, delens et in vicesimo octavo Nobis Erasmiana restitutio non displicet illudque :

Nos ad fidem omnium exemplarium mapuscri- manifestum putamus mendum,non Hieronymi,sed

 ;: :

521 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. II, CAP. III. 523

cum paulatim a Christo David, et Abraham ratror- A nem cupimus roborari : ut postquam habitaverit
sum esset generatio supputafa {Luc. iii, 2.3-34), ad Chri?tu3 in interiore homine, in ipsius inferiori
extremum Scriptura ait : Filii Seth, filii Adam, hominis habitet principali, id est in cordibus no-
filii Dei (Ibid. 38) ; ut paternitatis in terra voca- slris nequaquam per cunctaejus membra discur-
:

bulum, a Deo primum ortum esse monstraret. rens, sed in rationabili ejus habitans et in eo :

Qua^ritur vero quam ob causam, et in coelis ab eo domicilium, sedemque suam ponens. 603 Hoc
omnis paternitas appelletur. Quomodo nos, qui non autem totum per fidem fiet, si credamus in eura.
sumus de genere Abraham, si fidem illius habueri- Quamobrem ait : Uabitare Christum per fidem in
mus, filii vocamur Abraham patriarchas quoque et : cordibus veslris. Habitalio autem ista quaj per
propiietas (si tamen nos ab eis peccata non sepa- exordium fidei fabricatur, radices et fundamen-
rent) nostros patres dicimus: itaputo ctangelos,c<-e- tum in charitate habet : ut quoniam Dei agricul-
terasquc virtutes habf^.re principes sui generisinccB- tura sumus, Dei ajdificatio (/ Cor. iii, 9), omnia
lestibus.quospatresgaudeantappellare.Archangelus in charitate succrescant atque ajdificentur. Cum
enim, nisi angelorum dici non polest, et dominatio, autem radicati et fundati in charitate, in interiore
et principatus, et potestas, 602 nisi inferiores sub- homine habitare Christum tota mentis fiducia
jcctos habeant, non vocantur. Potest ergo et hoc p ooverimus : tunc incipiemus cum caeteris sanctia
dici, ex eo quod Ueus Pater Domini nostri Jesu etiam ad illa nos tendere : ut sagaci animo com-
Christi juxta subslaniiam Pater est, et unigenilus prehendamus quae sit latitudo, et longitudo, pro-
non est adoptione Filius, sed natura cajtersB quo- : fuiidum, ct altitudo : et non solum hoc, sed ctiam
que creaturae paternitatis nomen adoptione merue- supercminentem scientiaj charitatem Cbrisli scire
runt. Quidquid autem de Patre et Filio dicimus,h(ic cupicmus ut postquam hajc omnia fuerint ia
;

sciamus dictum esse de Spiritu sanclo. Nam et Sal- nobis ordine et ratione completa, tunc implea-
vator noster Patrem esse se novit, dicens Fili, di- : mur omnibus plenitudine* Dei. Latitudinem et
in
mitfuniur libi peccata tua {Marc. \\, 5); et .•
Filia, longitudinem, profundum et altitudinem, de cor-
fides tua te salvam fecit Matlk. \\, 22) ; et ; Filii poralibus anto discamus, ut per ea ad spiritualia
mei, adhuc modicum vobiscum sum (Joan. vii, 33) transire valeainus. Verbi gratia, sit latitudo coeli

et per Spiritum sanctum, justi quique adoptantur istius et tcrnc, id cst, totius mundi, ab Orionte
in filios. Valentinus sajculorum suorum probolas '
usque ad Occidentem longitudo, a Meridie ad :

atque conjugia, ex hoc vel maxime loco confir- Septcntrionem profundum, in abyssis, et in in-
:

mandas putat : nequaquam intelligens, ut supra ferno: altitudo, quoB supra ciBlestia subliraa-
diximus, ad similitudinem Dei Patris, et in ca-lo, tur. Sed quoniam a plerisque juxla Ecclesiastem
et in lerra, paternitates non ficri, sed appellari. C {cap. I, G), cffilum affirmatur rotundum, et in
(Vers. 16 seqq.) « Ut det vobis, secundum di- 3pha!r;c inodum volvi. NuUa autem rotunditas,
vitias gloriae suoe, virtute conforlari per spiritum latitudinem ct lonijitudinem habet, altiludinem
pjus in inleriorem hominem : habitare Christum quoque ct profundum ; sed ex universis partibus
per fidem in cordibua vestris : in charitate radioali coa^qualis cst, necessitate compellimur, altitudi-
ct fundati : ul possilis comprchendere cum om- ncm, angclos intelligere superasque [.Kl. super-
nibus sanctis, qua; sit iatitudo, et iongiludo, ct nasquo] virtutcs. Profundum voro inferos, et
profundum, et allitudo scire etiam supcremi-
: qua« infra eos sunt. Longitudinem aulem et lali-
nentom scienliye charitatem Christi, ut iinploamini tudinom, media qua) inter superos infero:jque
in omni ploniludine (.1/. omnem pleiiiludiiicmj consistunl. Et quia cpnscquens cst, aut superia
Dei. » Propterea inquit, curvo genua inea ad l'a- aliqucm, aut inferis esso vicinum, qu.Tecunque
trem, ad cujus similitudinom omnis in coelo cl in incipiuiitad mcliora proficere, et ad cojleslia, et
terra palernitas nominatur, deprecans euni atquo ad alia consiirgere, longiludo appcllentur. Qu»
obsccrans. ul Iribuat vobis virtutcin glori;D suic, voro inforiori parli proxima sunt, ct ad vitia de-
id csl majcstatis sua;, haboro coiisortium : vosquc labuntur, liis hititudinis nomon imposilum sit

roburot al<|uc confirmet per Spirituni sanclum :

\)
Lala (juippe et spatiosa via i/ua.' ducit ad mortem
quia nulla Ibrtiludo absquo Spirilu sanclo cat {Matth. vii, i:{). llax' univcrsa, ct in cruce l)o-
Uoboret autem atque confirmct in iuteriorcm mini noslri Josu Christi inlcUigi qucunt. Ascen-
honiinem. Non cnim corporis vires, sed animip dcns qui|)pe in allura, caplivam duxit caplivita-
quairimus: nec cxlcriorem, scd interiorom liouii- lom ; et doscondit in inleriora 60 I tcrra; [^Fphcs.

scribarum in nuinoricis notis pnssim crrantium ;

^us ad librum ilioronymiana; contra
ii .[polo^.
nibil tamen iinmulainus coulra mss. ndem. Uulinum, nuin. ubi ail S. Doctor Dicit Can-
i'.>, :

' Supino harlonus obtinuit, .s.rrulorum

orrore diilus (Vulenliniaiui' h.rrosous dofon.^^or) Filium de
suorain jjarHholas, pro qiio nns proliolas, cliam lUilris i'ssc sulislantta, crraus in ro qum rsoooX/v,
absquc mss. sulfragio, rei cogonln vorilato, rosli- id csl vroUttioiicm, assrril. Vido qu.xMbi adnolamus,
tuimus. Firul oniinvoro Vuionliniana Ttpooo),/, no oailom hic roooquore lonnum sit.
idcm alqao produrtio, cum scilicot constitulo plo- * M;iliiit Violoriiis, iii omiu-m pltiiitudinem, ul
romalo, iKonos jiro sua (Hiisquo voiunlalo, quod iu Viilguta ol Civrco uut, in omni /)/<•« UurfiHtf, : ut
sibi orat |)ravslanlins, onnli<robal ad iiovum pro- inlra.
ducenduin folum. Multa nos cu dc voco coacossi-

Patrol. X.WI. 17
 :

m S. EUSEBII HIEKONYMI 524

IV, 89). Et post altitudinem et profundum, in A gatur, et spes nostras vinci effectibus : quia
omnem terram exiit proedicatio crucis. Atque ita secundum id quod oportct orare, nescimus {Hom.
et altitudinem, et profundum, et longitudinem, et viii, 20), ct saepe contra nos petimus, aestimantes
latitudinem tenet. Nec mirum si crux Christi esse pro nobis, Quanto enim melius erat fornica-
universa possideat,cum etiam si quis crucifixus tori aegrotare, et debilitale torqueri, quam Christi
fuerit cum Christo, eamdem habeat potestatem. templum facere membra meretricis (/ Cor. vi, 15) ?
Sciet quippe primum latitudinem ab inferioribus potens cst ergo Deus, noa solum super id quod
incipiens, et minora cognoscens. Deinde longitu- petimus, sed etiam supcr id quod inteliigimus,
dinem, eos qui in terra positi, ad sublimia et tribuere {Ephes. iii, 20). Evenit interdum, ut sen-
alta festinant. Post hsec profundum, adversarias sum nostrum non exprimamus in vocem, et
contrariasque virtutes, quae contra nos in hoc mentem verba non explicent, tacitoque cogitatu
mundo bellum gerunt. Et ad extremum altitudi- gemitibus iuenarrabilibus, ut ipse Apostolus ait

nem quia postquam

: notitiam earum habentes, {Rom. VIII, 26), nescio quid, quod dicere non
fecerimus nobis eas esse sub pedibus tunc me- : possumus, deprecemur. Praestabit igitur super
rebimur ad alta et excelsa conscendere. Nec pu- quam petimus, aut intelligimus, secundum eam
tandum in hoc laboris nostri esse, ut radicati et -n virtutem qua^ operatur in nobis {Ephes. iii, 20) :

fundati in charitate, possimus comprehendere ut quomodo nunc non juxta meritum nostrum,
cum omnibus sanctis, quae sit latitudo, et longi- sed supra vota dat nobis aiiqua, quae nec petere
tudo profundum, et altitudo, nisi etiam omni
et ausi fuimus, nec si petissemus, aestimavimus nos
studio nosse cupiamus, eminentem scientiae cha- mereri : ita et caetera tribuat, quae nec mens
ritatem Christi, ut non simplex charitas, sed potest cogitare, nec lingua proferre. Ipsi itaque
supereminens notasit nobis nec iste sit terminus : Deo sit primum in Ecclesia quae est
gloria :

habere notitiam supereminentis charitatis Christi, pura, non habens maculam neque rugam {Eph.
nisi addamus et aliud, ut supereminentem cha- V, 26), et quse propterea gloriam Dei recipere
ritatem scientise consequamur. Ex quo animad- potest, quia corpus est Christi {Coloss. ii, 17).
vertendum, quia grandem et immensam Christus Deinde in Christo Jesu, quia in corpore assumpti
scientia habeat charitatem, id est, eorum qui hominis, cujus sunt universa membra credentium,
ne scire desiderant, qui in lege ejus meditantur omnis divinitas inhabitet corporaliter {Ibid. 9.)
die ac nocte {Psal. i, 2), qui verba vertunt in Quae quidem gloria non in praesens tantum tem-
opera, et quod ore meditantur, consummant pus extenditur, et futuris saeculis terminatur sed ;

manu {Rom. ii, 13). Qui autem talis est, ut in omnes generationes, et saeculum seeculorura,
dignus sit per scientiam suam habere Christi C ineffabili aeternitate permanet, crescit, augetur.
supereminentem claritatem, ille nihil debet 606 (Cap. IV. — Vers. 1.) « Obsecro itaque
aliud prseter scientiam cogitare. Atque ita iraple- vos ego vinctus in Domino, ut digne ambuletis
bitur in omni plenitudine Dei : non solum in vocatione qua vocati estis. » Potest et in Christi
prsesenti ssculo, sed etiam in futuro ut qui nuuc
: vinculis, et in carcere pro martyrio constitutus
plenus esse coepit in studio per lectionem, postea hacc scribere : melius autem est, si vinctum Do-
perfectius impleatur Deo, qui est plenitudo om- mini [Al. addit nostri] in Christi charitate dica-
nium, se complente. mus. Cujus rei et Clemens ad Corinthios testis est
(Vers. 20, 21.) « Ei autem qui potest super scribens Vinculum charitatis Dei quis poterit
:

omnia facere abundantius quam petimus aut in- enarrare ' ? Et in prirao Regnorum libro legimus
telligimus, secundum virtutem quse operatur in Factum est post verba hxc, colligata est anima
nobis, ipsi gloria in Ecclesia, et in Christo Jesu, Jonathge cum anima David {I Reg. xviii, 1). Et
in omnibus generationibus [Al. omnes genera- propheta de apostolis : Post te, inquit, sequentur
tiones] saeculi sseculorum, Amen. » Ad id quod vinctisferro manibus {Psal. cvi, 13). Qui enim
supra dixerat Propterea curvo genua mea ad
: Christum diligunt, sequuntur eum charitatis vincu-
605 Patrem: ex quo omnis patermtas in coelis et J)
lis colligati. Est et alia expositio, quae recipienda
in terra nominatur ut det vobis secundum divilias
: sit, necne, erit in potestate lectoris : Vinculum
suas virtute confortari [vers. 14-16), et reliqua, animae, corpus hoc dici, et quia Paulus ob mi-
nunc infert : Ei autem qui potest super omnia fa- nisterium Evangelii corpus hoc acceperit, conse-
cere abundantius quam petimus, aut intelligimus, quenter Christi vinctus sit appellatus. Corpus
hoc ostendens, se quidem juxta imbecillitat^ hoc vinculum dici, et eos qui ia corpore vincti
hominis postulasse, quae eis conducibiiia vide- sunt, vinctos terrae appellari, Jeremias quoque in
bantur ceeterum quantum ad rei ipsius pertinet
: secundo ^ alphabeto testatur, dicens Ut humilia' :

veritatem, plus Deus valere tribuere, quam ro- ret sub pedibiis suis omnes vinctos terras. {Tkre7i. iii.

1 Nimirum
Epistola 1, num. 49, tov osajjLov t?i; tera S.Hieronymi nequaquam assecutus est hic :

6^^117)? Tou
0£o6 x!; o-jvaxa'. z^^-/i<joiiyQa.i, vincu- enim sanctus Doctor in Jeremiae Lamentationibus
lum charitatis Dei quis potest enarrare ? duo tantum agnoscit alphabeta, propter duplicem
' Pro secundo, Marianus posuit tertio, quia men- speciem metri et litterarum diversam connexionepi.
326 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. II, CAP. IV. 526

34). Et alibi hocipsum legimus ex Christi persona, A constituti. Sancti quippe nonihabebunt [i4/.habent
dicentis : His qui erant in vinculia exite, et qui in quod inter se invicem sufferant sed hi qui quasi :

tenebris revelamini {Isa. xlix, 9). Potest quidem homines aliqua adhuc passione superantur. Nec
vinculum hic peccati, et tenebras ignorantiae, mirum si Ephesi hcec audiant com in multitudine

adventu et praedicatione Christi propheta osten- credentium sint aliqui qui adhuc iuvicem sufferre
dere dissolutas. Sed et superior sensus habet se debeant, Hoc ipsum mihi videtur significare et
locum quod vinculum, corpus sit, et tenebrae.
: illud quod ad Galatas scribitur Alterutrnm onera :

terrena haec habitatio, ubi sunt rectores tenebra- vestra portate {Galat. vi, 2). Possumus ergo utrum-
rum. et montes lenebrosi, ad quos pedes prohi- que testimonium et aliter interpretari utvel alte- :

bemur offendere. Quod autem ait Ul digne am- rutrum onera portare, vel sufferre invicem in cha-
buletisvocalione qua vocatis estis. Digne vocatione ritate, et eos complere dicamus, qui divites sunt,

ambulare credendus est, qui ingreditur per eum et inopiam pauperum sublevant. Si quis aegrotanti

qui dicit Ego sum via {Jvnn. xiv, 0), et non de-
;
fratri praebet ohsequium, suffert eum in charitate.

clinat, neque ad dextram, neque ad sinistram, Si quis in co^libatu beatam transigens vitam,alium
avertit pedem suum abomni mala (/5a.xxx,21);
via qui et uxorem habet et liberos,et seipsum vix potest
compieturque in eo : A Domino gressus hominis ^. pascere, adjuverit, et utcunque potest, fuerit con-
dirigunlur {Psal. xxxvi, 2;-}). solatus, alienum onus portasse 608 laudabitur
(Vers. 2.) » Gum omni humilitate et mansuetu- Est qui inatrem vel sororem viduam cernens ege-
dine, cum patientia. » Qui terram et cinerem esse state tabescere, non potest adjuvare huic si quis :

se novit, et post paululum in pulverem dissolven- porrexerit manum, sustinuit cum in charitate.
dum, nunquarn superbia 607 elevabitur. Et qui Sive autem superiorem sensum.siveposleriorem se-
Dei ajternitate perspecta, breve et pene ad puncti quamur: nec peccantem fratrem.nec inopem conso-
instar humanae vitae spatium cogitarit, ante oculos latur, i}ui non habetcharitatem,et contemnit verba
suos semper habcbit intcritum, et erit hum.ilis at- Apostoli commonentis Debemus autem nos, qui :

que dejectus.Co;Tu/;^i7e enim corpus aggravat ani- fortiorcs sumus iu/irmitates imbecilliorum porlare,
mam, et terrenum hoc tabernaculum se7isum oppri- et non nobismetipsis placere {Rom. xv, 1).

mit multa curantem {Sap. ix, 15). Propier quod cum (Vers. 3, 4.) « Solliciti servare unitalem spiri-
omni humilitate dicamus Domine, non est exalta- : tus in vinculo pacis. Unum curpus, et unus spiri-
tum cor meum, neque elati sunt oculi mci {Psal. tus, sicut et vocati estis in una spe vocationis vc-
cxxx, 1). Omnis aulem humililas, non tam in ser- strae. » Ephesiis quijam unitatem Spiritus sancti
mone quam in mente est, ut humiles nos esse fuerant consecuti, recte dicitur : Sotliciti servare
conscientia, noverit, nos vel scire, vel nunquam unitalcm spirilus in vinculo pacis. Qui enim quid
intelligere, vel esse aliquid fcstimemus. Mansue- habet, servandi illi sollicitudo pra^cipitur. Qui au-
tudo quoquc illa cst,qua3 nulla passione turbatur; tem non habct, studium illi ut habere valeat, im-
non rumpitur.Quam qui
ct specialiter ira et furore peratur. Hic locus vel maxime adversumhaereticos
habuerit, beatiludinem,qua; Domini voce promissa facit, qui, pacis vinculo dissipato atque corrupto,
est, consequetur : ut possidoat tcrram, id est, im- putant sc tcncre spiritus unilalcm : cum unitas
peret corpori .suo, doniinelurqiio suhjccto ; et ba;c spiritus in pacis vinculo conservetur.Quando
enim
sit ejus prima h;ercdilrs, in carne non carnaliter non idipsum omnes loquimur, et alius dicit Ego :

vivere. Nonnulli rugata fronte, demisso supercilio, sum Pauli, ego Apollo, ego Cephx {I Cor. i, 12),
verbisque trutiaatis, auctoritatem sibi doctorum, dividimus spiritus unitatcm, ct cam in partcs ac
etjudicum vindicant.Non quo ipsi dignum aliciuid mcmbradisccrpimus.Ncc slalim aiiquis illud oppo-
arrogantia novcrint scd quod simpliccs quosque: nat: quomodo crgo divcrs.v sunt gratiaj rt varia
Iratrum, sui qufcdam videant com|)arationc nc- charismata, cum unitas custodienda sit spirilus?
scire. Sunt quidcm \ai'uv donaliones,sed in eodem spiri-
« Suffercntcs invicem in charilatc. » Si quis in- ritu ct diversa ministcria, scd idom Dominus
: et :

telligit quid sit, suf]erentes invicem in charilate, n multipliccs operationos,sed ipsc Deus qui operatur
non putabit in sanctos viros hoc convcnirc man- omnia in omnibus (/ Cor xii, 4, (>). Quod autem
datum vcrum in eos qui sunt in virtutum initiis
: uit : inum corpns, cl untts spiritu.'<. vol simpliciler

In primo ita([uc, sccundo ct (luurto capitc Thrcno- 3cri[)ta sunt, quia trcs vcrsiculos, qui sibi connexi
rum, idom ac simplcxost alplmhclinn viginti dua- sunl, ot ul) una luntiim
littora incipiunt, heroici
bus littcris, niotro^iuo (|uusi Sapphicoooniposilum; fnmu conrludit. « Kt," Quurtum ul[)habolum si-
in lortio autoui ca[)ituloaliud ost al[)liaboliim,i|uasi lc osl [)rimo ol socundo; » undoh.ro Iriapro uno
triinotro carmino soriptum, Iros habons vorsus tantuin hic liubot » Tertiuin voro, quod trimotro
:

sul) unaquaque littora liobraiou tcr |)osilu oonnoxos. scri|)lum est, ot a lornis lillcris, scd iisdem » ter-
Vido udnotalionos noslras inLamoiitulimiibua .lore- nos inoipit vorsus, hio pro socundo alphaboto.sive
mi(c. M.MiT. —
Ita ot nostri, jio^t Mailiun;oum,oo-
• pro co, qun<l csl ab uliis divcrsum, reclissimc ac-
dicos. I(i(|ue omniuin vorissimo soounduin onim ; cipil. Iloo uuttMU u tortit) Thronorum ca|)ilo oxor-
alphuboliim illiid llioronyiinis appollut, quod ub dium sumit qii.v fraudi ros 1'uil Victorio. ut adeo
:

altoro divorsuin ost. l'orro ox (jualiior ul|)nabotis, tortium liio lauduri ul[)hal)otum cxistimarit sio- :

quibus Lamontationcs Jorcima' cunstunt, ipso Uie- que tcincro in tcxtu rescripsctit.
ronymo tcstc, « Duo priinu quasi Sapphico melro
 :

627 S. EUSEBII HIERONYMI 528

unum corpus Cgristi intelligitur, quee est Ecclesia, ^ est : Sed nobis unus Deus Pater, cx quo omnia, et
vel certequod ex Virgine est dignatus dssuoiere : unus Dominus noster Jesus Christus, per quem omnia,
ne illum quidem pulent toties corporatum.quoties et nos per ipsum (/ Cor. vni, 6). Sicut enim 610
in Veteriapparuit Testamento.Et unusSpiritus san- Deo Patri non adimit Filius ne Dominus sit, cum
ctus : unus quippe largitor,et sanctificator estom- Dominus solus ipse dicatur ita et Filio non aufert
:

nium. Vel certe unum corpus, ad vitam refertur Pater ut Deus sit, qui Pater Deus tantummodo no-
etopera quas Grcece dicuntur Trpaxxixoc; p(oc:et unus rr.inatur. Legimus et in alio loco Et scilote quo- :

spiritus, ad sientiam et contemplationem, quae niam Dominus ipse est Deus{Psal. xcix,2) ot alibi ;

proprie versatur in corde,et ab illis appellaturGEoj- Dominus Deus tuus, Deus unus est {Deut. vi, 4). Si
p£a. Cum ergo membrum quis fuerit Ecclesiae, nec enim, ut existimant Ariani, Deus Pater solus eat
abuno ejus spiritu separatus, consequenter erit in Deus,eadem consequeatia, solus erit Dominus Jesus
una spe vocationis. Quseritur quomodo una spes Christus,et nec Pater erit Dominus,nec Filius Deus,
vocationis (Joan, xiv. 2). sit, cum apud Patrem Sed absit, ut non sit, vel in dominatione deitas,vel
diversae 609
mansiones. Ad quod,unam spem
sint in deitate nominatio.Unus est Dominus,et unus est
vocationis, regnum ccElorum.quasi unam domum •
Deus, quia Patris et Filii dominatio, una divinitas
Dei Patris esse dicemus [AL dicimus], et in una est. Propterea et fides una dicitur,quia similiter in
domo varias mansiones. ^lia enim gloria solis, alia Patrem, et in Filium, et in Spiritum sanctum cre-
lunge, alia stellarum {1 Cor. xv, 41). Aut certe il- dimus. Et baptisma unum,eodem enim moJo.etin
lud subtilius indicatur, quod in fine et consum- Patrem et Filium, et in Spiritum sanctum bapti-
matione rerum in pristinum statum restituenda zaraur.Et ter mergimur, ut Trinitatis unum appa-
sint, omnia quando omnes unum corpus efficie- reat sacramentum. Et non baptizamus in nomi-
mur, et in virum perfectum reformabimus {vers. nibus Patris, et Filii, et Spiritus sancti, sed in uno
13) : et oratio pro nobis Salvatoris implebitur ^ : nomine {Matth. xxviii, 19), quod intelligitur Deus.
Pater, da ut, quomodo ego et tu unum sumus, sic et Et miror qua sapientia in uno vocabulo, eodem
isti in nobis unum sint {Joan. xvn, 21). Non ignoro opere, et eodem sacramento, naturae diversitatem,
in eo quod nunc exsposui ; Solliciti servare unitatem Arius, Macedonius, et Eunomius suspicentur (con-
Spiritum a plerisque non
spiritus in vinculo pacis, cordante in impietate discordia), et creaturae in
sanctum accipi, sed affectum mentis atque senten- Filio, et Spiritu sancto caenosum fontem tenentes,
tiam, juxta quam omnium credentium erat anima diversos haereseos rivulos duxerint. Vnum baptisma,
et cor unum {/ict. iv, 32). Et ab Apostolo virgini et contra Valentinum facit, qui duo baptismata
praecipitur : ut sitsancta et corpore et spiritu (I Cor. esse contendit,et contra omnes haereticos:ut sciant
VII, 34) : mentis affectu. C non habere se baptismata, sed in una Christi Ec-
carnis videlicet opere, et
Seu et generalis explanatio ad specialem interpreta- clesia fontem esse vitalem. Potest unum baptisma
tionem trahi potest,quod servet unitatem spiritusin et ita dici quod, licet ter baptizemur, propter my-
vinculo pacis, qui non rapiatur omni vento doctri- sterium Trinitatis,tamen unum baptisma reputetur.
nae {vers.. 14), neque in morem stulti quasi luna Unum quoque baptisma est in aqua, in spiritu, et
mutentur {Eccli. xxvii, 12), nunc diabolo serviens. in igne. Et de quo Dominus loquitur Baptisma :

nunc Deo.Habeat vero unum corpus bonorum ope- habeo baptizari (Luc. xii, 50) ; et alibi : Baptismate
rum, et semper carnem suam Deo templum exhi- meo baptizabimini {Marc. x, 39). Diversitas autem
beat. Et unum spiritum eadem semper sentiens
: : prsepositionum in quibus dicitur : Uuus Deus, ei
in una spe vocationis, ut nequaquam de repromis- Pater omnium, qui super omnes, et per omnes, et
sionibus ambigens, in resurrectione et restitutione in omnibus, diversam intelligentiam sapit. Super
omnium, mente confidat.
solida omnes enim est Deus Pater, quia auctor est om-
Unus Dominus, una fides, unum
(Vers. 5, 6.) « nium. Per omnes Filius, quia cuncta transcurrit,
baptisma, unus Deus et Pater omnium, qui super vaditque per omnia.In omnibus 611 Spiritus san-
omnes,et per omnes,et in omnibus.» Quomodo alia ctus, quia nihil Nec vero putandum
absque eo est.
est fides a
baptismate,Deo et Domino:sic baptisma J)
unum Deum,et Patrem omnium esse communiter,
Dominus et Deus, alia sunt a tribus singulis, quae ut scilicftt ad irrationabilia jumenta, nomen Patris
pariter nominantur. Hoc autem dico propter Sabel- possit aptari sed quomodo in se decem hominibus.
;

lium, qui eumdem Deum Patrem arbitratur et Fi- quinque flliis, et quinque servis, pariter dicere-
lium, confunditque personas, dum eamdem divini- mus horum decem, unus est dominus, et unus
:

tatem in utroque deprehendit. Ecce manifesitis^^ne est pater non utique omnium patrem, nec domi-
:

unus Dominus Filius, et unus Deus Pater vocan- num omnium vocaremus sic et in eo quod ait
: :

tur. Quod ad Gorinthios quoque plenius scriptum Unus Deus et Pater omnium, aliorum Pater, alio-

1 Nihil dubitavimus
ad Rufini lectionem hic re- * Hic quoque Rufinum prajlegentera secuti su-
scribere quasi unam domum, ipso sic exigente con- mus antea non satis recte, in instanti lectum, ef-
:

textu, pro quo antea quasi unum bonum legebatur, reformamur impletur, Vid, lib. i
ficicimur
minus cohaerente caeteris sensu. Invectivar. num. 41,
 ; : : ::

829 COMMENTAR. IN EPIST. AB EPHES. LIB. II, CAP. IV." 530

rum Deus accipiendum est.Talc A ctor emeruit. Ascendcnsquippein alterum.captivam

quiii de crcaturis,
et de Deo etiam Zeno cum suis Stoicis suspicatur. duxit captivitatem. Nos qui nunc in Christo credi-
Quem secutus Virgilius ait {/Eneid. vi) mus de gentibus congregati, cum essemus creatu-
Deum namque ire per omnes ra Dei, a diabolo capti sumus, et ejus satellitibus
Terrasque tractusque mares, etc. distributi. Venit igitur Dominus noster Jesus Chri-
et: stus secundum Ezachielem, vasa secum captivitatis
Principio coelum ac terras, camposque liqnentes, apportans, et operto capite, ne ab adversariis co-
Lucentemque globum lunae, Titaniaque astra,
Spiritus intus alit: totanique infusa per artus gnosceretur (Ezech. xii, 3-6), pracdicavit his qui
Mens agitat molem, et magno se corpore miscet. capti erant remissionem et qui tenebantur in vin- ;

Quidam hoc quod est scriptum : Super nos, et per culis, solutionem {Isa. lxi, 2) et nosde catenis ho-

omnes, et in omnibus, ad Patrem, et Filium, etSpi- stium, et de compedibus liberavit, sicut illam in
ritum sanctum sic ffistimant esse referendum, ut Evangelio mulierem, de qua ipse commemorat
super omnia Pater sit, quia auctor est omnium : per Hanc aiitem f\liam Abraham, quam ligavil Satanas
omnes, Filius, quia per Filium creata sunt omnia jam deeem et octo annis, von oportuit solvi de vin^
in omnibus, Spiritus sanctus,ipseenim credentibus culo hoc in die Sabbali (Luc. xii, 16)? Liberatosque
datur, et tempium sumus Spiritus sancti: et Pater r» nos, et per novam captivitatem de captivitate ve
et Filius habitant in nobig secum duxit in ccelum et his ipsia
teri erutos, :

(Vers. 7). « Unicuique autem nostrum data est quos dc inimicorum manu victor eripuit, diversa
gratia secundum mensuram donationis Christi. » gratiarum dona largitus est. Et eleganter hic posuit,
omnia sit, et per omnes, et
Licet Deus Patcr super Dedit dona in hominibus, cum in Psalterio scriptum
in omnibus tamen gratia juxta mensuram cre-
: sit : AccepH dona in hominibus {Psal. lxvii, 19)
dentibus datur, Non quod ad mensuram spi- Verum ibi, quianecdum faclum erat, sed futurum
ritum et gratiam tribuat Deus ( magnificen-
, promittebatur, propterea dicitur, accepisse. Hic
tiajenim ejus non est finis {Psal. cxliv, 13), sed vero cum Apostolus €13 scribit, quia jam dcderat,
quod juxta mensuram vasculorum, infundat liquo- et in universo orbe Ecclesia3 fundatae erant idcirco :

rem, tantum muneris largiens, quantum potestille non accepisse scribitur, sed dedisse. Aiii hunc locum
cui donatur, accipere. Nec enim ad mensuram dat ita edisscrunt, quod ob id Dominus noster Jesus
Deus spiritum {Joan. iii, 34) aut potest habere men- Christus ad coelos victor ascendcrit, ut inde angelos
:

suram, quod ajqualiter ubique difTusum cst. Quod C8eteras(|ue virtutes adcustodiam Ecclesiarum sua-
ut manifestius Hat imperfectum licet et non im- rum mitterct. Et dum indignus sit locus iste terre-
plens similitudinem, tamcn pcr quod possitintelli nus, eublimium potcslatum habere praesentiam,
gi quod dicitursumamus exemplum. Mare certe im- ^ quodammodo ill;c sustinucrint captivitatem. Ideo
mensum est, et capacitas ejus Deo soli 612 nota: enim (inquinl) ascendit in altum, ut captivans cap-
ex hoc si quis vclit multis hominibus secundum id tivitatem, dona hominibus largirctur. Hoc autem
quod gestare queunt, tradcre, necessc est ut ad totum ideo Apostolus rcplicat, ut quiasuperius di-
mcnsuram unicuique tribuat, et parlcs ejus men- xerat: Suf^erentcs invicem in charilate, solliciti ser-
suram rccipiant, cujus solidum ', immonsurabile vare unitattm Spirilus in vinculo pacis {vcrs. 2, 3)
est. fta et Spiritus sanctus immensus (|uidcm est, ducpret in diversis charisinatibus Ecclesiam esse
et nullo niie concluditur lamcn uniciiiquc dalur
: concordcm, ct non statim schismalum et dissen-
secundum quod expedit. Et simul notandum, quod sionum occasionem dari, quiasecundum mcnsuram
hfpc eadera gratia, quo) nunc attributa porhibetur. donationis Cbristi unusquisque nostrum accepisset
secundum mcnsuram donationis Christi data sit dona non eadcm, sed in unum corpus, et in unum
:

nobis. omnes vocalos esse, id esl, ut sicut unus spiritum

(Vers. H.) « Ascendens in
Proptor quod Dominuscsl.ct una)idcs,et unum baptisma.ct unu8
dicit :

altum, captivam duxit captivitatem, dcdit dona iii Dcus Pator [vers. 6: jta et nos in cluontate idip- .'),

hominibus (P.^o/. lxvii, 19). Quia supra dixerat: sum simus, in pacis vinculo scrvantcs spiritus uni-
Unicuique autem nostrum dala est grulia .svvv/nt/um D ^ttlom.
mensuram donationis Christi {vers. 7), ut conlirina- (\'ers. '.).) (( Quod auloin asoondit, quid ost, niti
rot h.TC ipsa dona, (pia; pnat paululuin quo(|iio onu- quia ol (iescondit in infcriora torriT?» Qui aacendis-
merat, diccna : Et ipse dcdil iimmtam ijuidcm aposto- so nunc dicitur, |)roptoroa ascondit, (|uia anto do-
los, quosdam autem prophctas, alios cvaniichslns, sciMidorat. Hoc onim sonat : Quod aiilcm a.U'i'ndit,

alios paslorcs ct matji.Uros {vers. 11 \ ct roli(|ua, ii 71//./ t!st, nisi quia ct desccndit. lloquircndum il&-
Salvatoro esso donata, tcstimonium de scxngepimo qno super 00 qiiod alibi scriptum cst: iyetno ascen'
soplimo psalmo sciamus illas csso
assumpsit, iit dil in ca'lum, nisi qui de cirlo itcscfndit, Filius ho-
manubias hominibus distributas, quas Christus vi- minis {Joann. iii, 13), quomodo asconderit aato dc-

' codex. ms. Uegiiis

Ita logit ita quoqne prima ; tium : Erasmusct MarianuB
(]un .«onsu, ipsi vidorint
manu scriptuni crat in porvolusloClunincmsi oxcm- oditoros. Maut. — Cnm
pridom vulgatis Cirtercion-
plari sed rcccntior manus inutavit .'iolidum in *(»-
: sos mss. solium, Mitrliano^U!^ in aliis libris solum
Imn. Editi ncc solidum, ncc solum rctinont scd so- ; iovcnit.
531 EUSEBII HIERONYMI 532
scendens? Quandoenim hsec loquebatur, post dc- A vinitas. Siquidem hoc quod nnnc Christus tribuisse
scensionem e ccelis, quondam ad ccelos ascen- 615 describitur, in prima Epistola ad Corinthios,
disse monstrabat. Nec non etillud pariter retractan- Deus Pater dedisse narratur : Alios enim, ait, po-
dum, quomodo ipsa descensio et ascensio sentienda suit Deus in Ecclesia ; primo apostolos : secundo
sit. Utrumnam secundum corpuslocaliter, an supra prophetns, tertio doctores : deinde virtutes, et dona
corpus spiritualiter, vel certe utroque modo. Infe- sanitatum, opitulationes, gubernationes, genera lin-
riora autem terrae, infernus accipitur ad quem Do- gnarum (J Cor. xii, 28). Quod Sabellius non intel-
minus noster Salvatorque descendit, ut sanctorum ligens. Patrem confundit et Filium, dum eamdem
animas, quaj ibi tenebantur inclusae, secum ad cce- operationem esse non putat diversorum. Et simul
los victor abduceret. Unde et post resurreclionem notandum, quod hic apostolos, prophetas, evang&-
ejus, plurima corpora justorum in sancta civitate listas, pastores, et magistros dedisse Christus ; ibi
visa sunt (Matth. xxvii, 52). Quod autem infernus vero eosdcm Pater posuisse memoretur. Posuit
in inferiori parte terrae sit, et Psalmista testatur, ilaque sive dedit Pater et Filius, primo apostolos,
dicens: Apperta est terra, et devoravit Dathan, 614 secundo prophetas : non illos qui futura vaticinen-
et operuil super congregalionem Ahiron (Psal. cv, tur, quales in Veteri legimus Testamento : sed qui
17). Et ipsum in Numerorum libro (cap. xvi, 32 infideles et imperitos arguant atque dijudicent.
seqq.) plenius explicatur. Alio quoque loco legi- Tales quippe prophetas Testamenti in alia novi
mus : Veniat mors super eos, et descendant in infer- epistola esse definit 13. Tertio evan-
(// Cor. xi,
num viventes (Psal. liv, 16). gelistas, quorum speciosi pedes suntad annuntian-
(Vers. 10.) « Qui descendit, ipse est qui ascendit dam pacem [Rom. x, 15). Necvero putandum quod,
supra omnes ca^los, ut impleret omnia. » Numquid sicut in superioribus tribus, alios dixit esse aposto-
corporaliter omnes ccelos, etuniversassublimitates, los, alios prophetas, alios evangelistas : ita et in
et ccelorum circulos, quas philosophi sphseras vo- pastoribus et in magistris, officia diversa posuerit.
cant, transiens atque transcendens, stetit in summo Non enim ait : alios autem pastores et alios magi-
coeli fornice, et ut ipso verbo utar, aspide ? An certe stros, sed alios pastores et magistros : ut qui pastor
omnia corporalia contemnens atque despiciens, et est,essedebeat et magister:necinEccIesiis,quamvis
aeterna contemplans, super codIos, id est, super in- sanctus sit, pastoris sibi nomen assumere, nisi pos-
visibilia stetisse credendus est ? quod ego melius sit docere quos pascit. Vol certe aliter, ut unus at-
puto. Descendit ergo in inferiora terras, et ascen- quem idem prseses Ecclesiae, sit pastor et doctor ,

ditsuper omnes ccelos Filius Dei, ut non tantum magister homiunm. Homines quippe
pastor ovium :

legem prophetasque compleret, sed et alias quas et jumenta salvos facies, Domine (Psal. xxxv, 7).

dam occultas dispensationes, quas solus ipsenovit C Arbitror hodie quoquein Ecclesiis, quemadmodum
cum Patre. Neque enim scire possumus, quomodo propheta et evangelista, pastor quoque invenitur
et angelis, et his qui in infernoerant,sanguis Ghri- et doctor : ita posse et apostolum reperiri, in quo
sti profuerit, et tamen quin profuerit nescire non apostolatus signa et indicia compleantur : et e re-
possumus. Descenditquoque ad inferos, et ascendit gione esseplurimos tatn foris, quam intus, tam in
ad ccelos, ut impleret eos qui in illis regionibus Ecclesia, quam in haeresibus, qui pseudoapostoli
erant, secundum id quod se capere poterant. Ex quo sint, et pseudo prophetae, et pseudo evangeli-
sciendum, quod, antequam Chriatus descenderet et stse, et pseudopastores, et pseudomagistri. Et de
ascenderet,vacuafuerint omnia, etplenitudine illius haeresibusquidemnulladubitatioestquinsecundum
I
indiguerint. Hic locus adversura Ebionem, et Photi falsam fidem, falsa univers apossideant. In Eccle-
num, vel maxime facit. Si enim ipse est ascendens siis autem nonne vobis videntur falsi esse pastoris,
quomodo
in ccelos, qui do ccelis ante descenderat, qui non pascunt oves cum disciplina, sed quasi
Dominus noster Jesus Ghristus non ante Mariam mercenarii nequaquam gregis salutem cogitant,
est, sed post Mariam ? Necnon et contra eos, qui quod erravit, non convertentes, et quod periit, non
duos filios insano errore confingunt
Filium vide- : quiBrentes ; sed tantummodo de ovibus lac et lanam,
licet Dei, et filium hominis. Ecce hic apertissime
J)
616 cibos videlicet et vestimenta captantes (£^zec/i.

dicitur, quod ipse sit ascendens atque descendens. XXXIV, 3, Nec vero absque ordine in haec pute-
4).

Nec statim ista dicentes, locum alteri haeresi damus, mus Apostolum subito prorupisse verum quia ;

quae dimidiatatn Christi asseritdispensationem : sed praemiserat esse Deum super omnia et per omnia,
hicunum et Dei et hominisFilium confitemur r^ : et in omnibus, et unicuique sanctorum datam gra-
dispensationem assumpti hominis, qua salvati su- tiam secundum mensuram donationisChristi: nunc
mus, ex partc credentes, im parte truncemus. addit alios apostolos, alios prophetas.alios evange-
(Vers. 11, 12.) « Et ipse dedit quosquam, quidem listas, alios pastores et magistros esse in Ecclesia
apostolos: quosdam autem prophetas alios vero : distributos, qui necessarii sint ad perfectionem
evangelistas: alios autem pastores et magistros ad instiuctionemque sanctorum in opus ministerii, in
instructioncm sanctorum, in opus ministerii, in ;edificationem corporis Christi : quia cum corpus
aedificationem corporis Christi. » Et ex hoc loco Domini Ecclesia sit, et Ecclesia de vivis lapidibus
manifestissime comprobatur, Patris et Filiiuna di- construatur : hi quos supra memoravimus in Eccle-
533 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. II, CAP. IV. 534

sia constituto8,id habent operis, nt secundum dis- A lum pervenisse; ad ea vero quae reposita sanctis
pensationem Ecclesiam Chri-
et officia sibi credita, sunt,adhuc parvulum nuncupari.Siquidem omnes
sti, id est corpus ejus, aedificent. Si quis igitur non apostolos qui in Christocredant.parvulos propheta
jedificat Ecclesiara Christi, nec plebem sibi subje- commemorat, dicens : Ecce ego et parvuli quot de-
ctam instruit(utdesubjectopopulo,Christi Ecclesia dit mihi Deus (Isa. viii, 18), Post hacc attentius
construatur), iste nec apostolus, nec propheta,nec disscrcndum, ne forte verc juxtahumilitatem, non
evangelista,necpastor, nec magisterestappellandus solum parvulum Apostolus se essc dixerit, sedflu-
(Vers. 13 seqq. ) Donec occurramus omncs in
« ctuantem, et omni doctrinarum flatu in diversa

unitate fidei et agnilionis filii Dci, in virum per- raptatum, in fallacia hominum, in nequilia, ad
fectum, in mensuram ajtatis plenitudinis Christi. circumventionemerroris. Qui autem vult hacc eum
Ut ultra non simus parvuli fluctuantes, et circum- non de humilitate, sed de conscientia protulisse,
lati omni vento doctrinse, in fallacia hominum et dicit Paulus apostolus, homo erat acuti et acris
:

astutia, ad circumventionem erroris. Veritatem ingenii, ct qui ad priraos quosque disputantium

autem facientes in charitate, augeamus in ipso conatus, sagaci raente quce erant inferendo, pra-
omnia qui est caput Christus. » Quairendum quos nosceret. Videbat igitur sajpe ex utraque parte sic
omnes dixerit occurrere in unitate fidei Utrum- :
j. dici, et tam verisimilia in rebus contrariis asseri,

nara oranes homines, an omnes sanctos, an certe ut abigerc facerent audientem : idcirco ut homo,
oranes qui rationis capaces sunt? Videtur autem et adhuc corpusculo constitutus, circum-
in fragili

mihi de omnibus horainibus dicere, quia raulti ferebatur quidem omni vento doctrin.T, 618 sed
venti doctrinarura sunt: ct flatu eorura fluctibus non elidebatur in saxa, nec navis ejus gurgitibus
concitatis, huc atque illuc horaines incerto cursu, implebatur: stabat quippe in puppigubernaculum
et vario feruntur errore. Unde omni studio labo- tenens, et spumantcs hffireseos fluctus fidei secu-
randum, primura in fidei occurrere unitate de- : ritate frangebat.Non tamen intrepidus et securus,
inde in eadem unitate, habere agnitionemFiliiDei. nec quietus et placidus, prospiciebat ventos hinc
Quorum cura fuerit secura possessio, parvuli esse indeperflantes^et pollicita aure captabat, vincebat-
cessanles, et raensuram interioris honiinis reci- que contraria sed non erat illi secura victoria.
:

pientes (qu?e mcnsura plenitudinis, mensura Christi Quia agitur adversariorum verba, atque rationes,
est), perfecti viri vocabulura sortiemur: ita tamen quibus veritatem evertere nitebantur, videbat non
ut [Al. tacet ut] ad consuramatam a;tatem plcnitu- facilo posse superari, et omni calliditate plenas,

dinis Christi, oranis credentiura turba pcrvcniat, dialcctica; quoque, imo diaboli arte contextas,
et nequaquara in dogmatibus (luctuans, [ad instar spcrabat Dei auxilium, ut omnem deliberationem
parvulorura gurgile infidelitatis feratur incerto, C de racnte sua propelleret et certae atquc defixsB

dum venti hinc indc pernantes, hiEreticorum C17 absquc ulla molestia credcret veritati, et augeret
videlicet, sive sapicnlium saiculi, diversic corapu- eam in dilectione Christi : quem sciebat ct sui et
gnantesquo rationes, naufragiura audicnlibus aut totius Ecclesiai corporis caput {Ephes. v, 2ri. Scien-
inferunt, aut rainantur: dura alii absquevoluntale dum quod bic locus in Grasco manifestior sit, dum
fallaciai, ea lamcn qua? falsa sunt, pncdicant: alii autcra in Latinura e verbo transfertur ad verbum,
vero omni calliditatc crroris lacjueos componen- scnsus sormonibus involuti, obscurum feccre [.H.
tos, nos dccipcrc et vinccrc fcstinant. Cuin autom faceroj quod dicilur.
occurrcrint atquc pcrvcnorint sancti in mcnsurnni Ek quo totum corpus compactum,
(Vers. 10.) «
supradicti viri, tunc intclligentes charitatem Chri- et conglutinatum por omnem juncturam submini-
sti augel)unt in eo orania qua; acceperant seraina strationis sccundum opcrationcm in mensuram
veritatis, habentes corporis Ecclosia; caput Donii- uniuscujusque mcmbri augmentum corporis facit

num Jcsum. Quia vcro ait Vt ullra non sitnus

: iu ffidilicationom sui in charitale. » In line rerura,
parvuli lluctuantes, ct reliqua, hc (luoqur lUu-tuan- cuni Doum facio videro coepcrimus ad faciem {I

tein et parvulum esso contcstans, rctracl;iiidurn Cor. XIII, t-\ ct in mensuram pcrvcncrimus a?ta-

videlur, utrumnc ha;c sccundum huinilitatom lo- tis plcniludinis Christi (i'tT.>!. 15) [do cujus pleni-
[)

cutus sit an certe ex parte videns, et ex parto

: ludino nuno omncs accepimus] [Joati. ', 6, 16),
'

cognosccna {lCor. xiii, 9), intcllexerit qunntum a ila ut Christua non ox parto sit, sed totusin nobis :

perfccla absit scientia, ot in vcra conscionlia' su;o ct roliolis iniliis parvulorum, crovorimus in eum
vorba prorupcril. Si qiii igitur vult oum ha'c so- viriini. do quo prophota dicit: F.rir vir, Oru*n.t «o-
cundum, humilitatem loouliim illoutolur cxomplo ;
tiwii illi [Zarh. vi. IJ^ Et Jonnnos Haptisla cora-
Quando cratn parvulus, loqucbar ut parvulus, cogt- memorat (Joatt. ', hO. Post tne trnit .W. vetiift]

taham ut parvtilus, sapicbain ut parvulus. Qtiando vir gni anlo mc fartus tst, quotiiatn ante tnc crat),
vero faclus suin vir, cvacuavi ea qux crattt parvuli tunc in occursu unius lidoi, el uniua agnilionis
[Ibid. 11). Alius vero ad isla ropondeal, oompa- Filii Doi, (lucm nunc pro variclalo mcnlium, non

rationc mullorum, in n'talom porlccti viri Aposto- unu noc oadom lUlo ot agnilione cognoscimus, to-

' Vcrius ,7J0.'! omnes, Ilufinus lcgcrit, ul)i et subncxam oxposilioncm oranom perqunm invidioso
BUggillal, lib. I, num M, qucm vidcsis.
 K35 S. EUSEBII HIERONYMI 836
tum corpus, quod prius dissipatum fuerat ct in A autem universa sic fient, ut invicem inter se cha-
diversa laceratum, in suam compagem juncturam- jungantur:
ritate ct dum congaudet membrum
que redigetur ita ut una subministratio oadem- membro (/ Cor. xii, 26), et in altcrius provectione
que operatio, et unius aetatis consummata perte- laetatur, Christi corpus, Ecclesia primitivorum ha-
ctio, totum crescere faciat corpus aequaliter, et bitet in coclesti Jerusalem {llehr. xii, 22), quam
omnia membra juxta mensuram suam incremen- in alio loco Apostolus mutrem sanctorum vocat
tum «tatis accipiant. Haec autem tota aidificatio, (Galat. IV, 26). Idcirco (ut supra diximus) haec
perquam 619 Ecclesia) per partes corpus auge- apud nos obscuriora sunt, quia (i.cxacpopiy.ux; ,di-
tur, mutuain se charitate compjebitur. Totas ra- cuntur in Graeco. Et omnis metaphora, si de alia
tionabiles creaturas sub unius rationabilis
anima- in aliam linguam transferatur ad verbum,quibu3-
lis intelligamus exemplo, etquodcunque de hujus dam quasi sentibus, orationis sensus et germina
membris dixerimus et partibus, hoc sciamus esse suffocantur.
referendum ad unamquamque rationabilem crea- (Vers. ITseqq.) « Hoc ergo dico, et contestorin
turam. Putemus hoc animal ita per artus, venas, Domino, ut non amplius ambuletis, sicut et gentes
carnesque laceratum, ut nec os ossi hsereat, nec ambulant, in vanitate sensus sui, obscurati mente,
nervus jungatur ad nervum separatim oculi ja- : T> abalienati a via Dei propter ignorantiam, quae est
ceant, seorsum nares, manus aliumlocumteneant, in illis, propter caecitatem cordis eorum. Qui
alio projecti sint pedes, et reliqua membra in desperantes, semetipsos tradiderunt impudicitiae
hunc modum inter se dispersa sint, et divisa. in operatione immunditia; omnis in avaritia. » Hoc
Finge aliquem venire tantaescientiai medicum, qui ergo, ait, dico vobis, o Ephesii, vosque contestor,
juxta fabuias ethnicorum,^sculapium possit imi- ut quia occursuri estis in mensuram a^tatis pleni-
lari, etin novam figuram novumque nomen, Vir- tudinis Christi [vers. 15), non ambuletis sicutam-
bium suscitare hic necesse habebit unumquod-
' : bulant gentes, quae idolis sevientes, et sensu et
que membrum suo loco restituere, et compagem mente abutuntur in prava. Qua) cum ideo accepe-
copulare compagi et quodam glutino partibus re- rint animam et intellectum, ut cognoscerentDeum,
stitutis, unum corpus etficere. Huc usque nobis abalienati sunt a via ejus (quam aliam abque
una similitudo processerit ; nunc in eamdemsimi- Christo non novimus) et in sui cordis ambulant
litudinem ad idquodinteiligivolumus, aliud traha- Atque utinam peccasse sufficeret, et vel
caecitate,
tur exemplum. Parvulus crescat, ct occulto 8bvo, sero agerent pcenitudinem, damnarentque vitia in
in pertectam adolescat ffitatem ; suum manus au- quibus jugiter inhiarunt esset remedium resipi-
!

gmentum habebit, sua pedes sentient incrementa : scere post errorem. Nunc vero desperantes, et se
venter dum nescimus, humeri, dumfal- C in ritum irrationabilium, bestiarum coeno voragi-
impletur :

luntur oculi, dilatantur et omnia menbra per

: nique mergentes, tradiderunt impudicitiae atque
partes juxta mensuram suam siccrescuntut tamen luxuriae [Rom.. i, 23, 24), operantes quidquid cor-
non sibi, sed corpori videantur augeri. Ita igitur pus voluit, mens desideravit, libido suggessit. Et
et in restitutione omnium -, quando corpus totius cum nihil omnino praetermiserintquodimmundum
Ecclesiae nunc dispersum atque laceratum, verus sit,hoc totum fecere in avaritia, dum nunquam
medicus Christus Jesus sanaturus advenerit,unus- luxuriando satiantur, nec 621 corum terminum
quisque secundum mensuram fldei, et agnitionis habet voluptas. Aut certe ultra concessam viri ad
Dei(quem ideo agnoscere
Fiiii dicitur, quia prius feminam conjunctionem, ad majora conscendunt,
noverat et postea nosse desivit) suum recipiet lo- masculi in masculos turpitudinem operantes, et
cum, et incipiet id esse quod fuerat : ita tamen ut mercedem erroris sui in semetipsis recipientes
non juxta aliam h3eresim,3,omnesin unaaetate sint {Ibid. 27). Vanitas sensus, et mentis obscuritas.
positi, id est omnes in angelos reformentur : sed bifariam dividitur, in saeculi hujus negotia, et in
unumquodque membrum juxta mensuram et olfi- sapientiam saecularem quando aut in his quae
cium suum perfectum sit: 650 verbi gratia, ut mundi hujus sunt, et cito transeunt, detinemur,
angelus refuga id esse incipiat quod creatus est: n aut non profutura cognoscimus. Nonne vobis vide-
et homo, qui de paradiso fuerat ejectus {Gen. iii, tur iu vanitate scnsus et obscuritate mentis in-
24), ad culturam iterum paradisi reslituatur. Ista gredi, qui diebus ac noetibus in dialectica arte

Idem Rufinus, ct novam figuram, novumque

*
nymo Origenismi suspicioncm, quod haec omnia
homincm Firhium, etc. Videsis qua3 ibi adnotanyjs ex haereticorum profecta ingenio pronuntiet. Ita
sub prioris libri flnem. enimvero ipse reponit Rufino « Quando dico : Ila :

^ Non suo hic se loqui sensu, sed ex. Adamantii (anieii, ul non juxla aliani hxresim omnes in una
pcrsona Hieronymus signiflcal in Apologia; lib i, xlatc sint positi, osienAo ct ea, de quibus disputo,
num, 26, ubi de hoc Pauliloco: « Latissimam, in- esse ha,'retica, et ab alia hajresi discrepare. Quae
quit, Origenis expositioncm et eosdem sensus per sunt ergo duaj haereses? Una, quae dicitomnes ra-
diversa verba volvcnteni brevi sermone constrinxi- lionabiies creaturas in angclos reformari ; altera,
mus, nihil excmplis, et assertionibus iilins aulp- (juae asserit unumquodque in restilutionemundi id
rentcs. Cumque pervenisscmus ad finem, hasc sub- lore quod conditum est, » etc. quae consuluisse ju-
•
jecimus Igitur et in restitutionemomnium, » etc.
: vabit.
* IIoc satis abunde erat ad purgandam in Hiero-

I
 :53R
837 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. TI, CAP. IV.

torquetur : qui phvsicus perscrutator ouulos t^-ans A -piyixctzi tov «c nh /£;'a autem
ccelum levat, et ultra profundum terrarum et nvaritia nuncupatur, quam nos possumus, vim
quoddam inane demergit ^Al. demergitur], verbi transferentes, sic in praesenti loco expri-
abyssi
qui iambum struit, qui tantam mctrorum silvam mere : Vt ne qtiis superjrediatur, et avarus fraurfet
in suo studiosus corde distinguit et congerit : et in negolio fralrcm suum. Qune enim consequentia
(ut alteram partem transeam) qui divilias pcr fas est, vel in illo nunc ad exemplum
capitulo quod

et nefas quaerit : qui adulatur regibus, hicredi- vocavimus, vel in hoc qund principaliter ad Ephe-
tates captat alienas, et opes congregat, quas in sios conamur expnnerc, intcr impudicitiam et im-
momento cui sit reiicturus, ignorat ? Quod autem munditiam, castitatem quoque et affectum conju-
ait: qui desperantes semelipsos, id est, ir.r,'K'(r,xoztc; galem, extraordinarie repente avaritiam dominari ?

iauxojc, muito aliud iii Graeco significat quam in Non vobis molestum sit, si diu in obscurioribus
Latino : desperantes quippc d-TjXy/^iXOTE; norai- immoremyr: causati enim in principio sumus, in-
nantur; ir.r^h{r,yyj~.t^ autem hi sunt, qui postquam ter omnes Pauli Epistolas, hanc vcl maxime et
peccaverint, non dolent : qui nequaquam sention- verbis, et sensibus involutam.
tes ruinam suam, feruntur inpronum, ettanquam Vos autem non ita didicistis Chri-
(Vers. 20.) «
bestiae fcrrum videntes, in mortem ruunt. Pone g stum, tamen ilium audistis et in illodocti estis.n
si

mihi duos in uno vitio dcprehensos alterum qui : Si omnes qui Christum audire videntur. audirent,
intelligat, plangatque quod fecit altorum qui de- nunquam ad Ephesios. et certe illos quibussacra-
lectetur in scelere, et non solum non doleet, verum menta Christi rcvelarat, Apostolus diceret : Si ta-

etiam glorietur, etputet se quamdam turpitudinum men illum uvdistis. Discere autemChristum.idipsum
palmam et victoriam consecutum : nonne tibivide- cst, quod nosse virtulem et audire illum. non :

tur ille dolere, et hic penitus non doiere? Expri- differt ab eo si diceret, audire sapientiam, 613
mamus si possimus, verbum de verbo et dicamus justitiam, fortitudinem, temperantiam, et caelera

aTzriA'[r,Y.rkzz, indolentes, sive tndolorios. Nam et "quibus vocatur. Si quis ergo Chrislura
Christus
quidam phiiosophorum a~T(XY/,7iav, id est, indolo- audivit et didicil, non ambulabit in vanilate sensus
riam pr.-edicavit '. Hi qui naturas varias inlrodu- sui nec obscuratus mente gradietur: neque erit
:

cunt, sciant propterea gentes in vanitate sensus abalienatus a vita Dci : habebil etiam scientiam
obscuratip mentibus ambulare, quia ignorantioj se ignoratione dicussa, et immissotenebris lumine,
et CtEcitati dederint. Nemo enim imperitus a|)pella- omnis de oculis cordis ejus caecitas auferetur (um,
tur et cdecus, nisi potest et vi
is: 18). Quod rum habuerit, non se tradet
qui cognoscere impudici-
dere. Nec dicimus c.Tecum esse lapidcm, et brutum ti.p noc operabitur omnem immunditiain in ava- :

aninuil ignorare quia non ab eo quscritur, nec ^ ritia {vers. 17), concessos lines praetregredipns
:

ojus naturae est, ut cognoscat et videat. Sin autem nuptiarum. Si autem aliquando contigerit ut aliqua
in natura gentium fuit, ut Dei 6^82 vitam intel- passione superetur, dolebit super vulnere suo, et
ligerent et viderent non choicorurn ct spiritua-: conscientia; tormenta patietur: quia libcram fron-
lium natura varia, sed voluntas. Dixeramus supra tem, et purilatem immaculat.r mentis araiscrit. Di-
quis
opcrationem im.munditia) omnis in avaritia, non ad sciimus igitnrChristum, el audiamus illum si :

avaritiam, ut sonat simpliciter, pertinere, sed ad cst qui potcst direre An iwpcrimentum quientis :

libidinem atquc luxuriam. Dcbemus hunc sensum ejusquiln mc loquilur Christus [U Cor.xm, 3)?
altcrius loci testimonio comprobure. In prima ad Currumus ad eum diebus ac noctibus, ad os ejus
ThessalonicenBes Epistola scribitur H/ec est enim : et ud eloquium pondeamus. Chrislus nobis lobui-
lur: Spirilus sancti sunt verba qu.r promit.
voluntas Dei, sanctificatio vcstra,ul ahstineatis vos Sta-

Ecclesia prinnim aposlolos, so-

a (ornicalione : nt scial unusquis(juc vcslrum suum tuit fnim Deus in

vas posndcre in sanctifxcatione et lionore, non in li- cundo propholas, tertio doctorcs (I Cor. xii, :.8).
bidine desiderii, sicut ct ycnlcs, qiuv. non novcrunl Sed noc ilhid ost dosponindum. quod aliquando
Dcum : ut ne quis supergrediatur. et circumscribat ipse in raonlibus noslris Christus
loquatur. el per

in negotio fratrem suum quoniam ;

vindc.r cst Domi- J) Bemotipsum nos docoat, et organum oris non
nus dc his omnibus, sicul cl pncdi.vimus vohis ct te- qu.orat ulieni : iBnlum non simus subdili peccato;
sumus. !Son cnim vocavil nos Dtus in im-
stilicati noc corpiis nostrum dehcla poseideanl, ct ingre-
munditia, scd in sunclificationc (I Tlieis. iv, ;{-7). diotur in illud sapiontiu.
Diligentor oliserva, nd caHtilatcm Siout osi veritas in Jcsu. " Voca-
(|uia nos |)ro- (Vcra. -1.) '<

vocans, et volcns uxoribus lanluin easo conloiilds!, buluin, Jei^us, inlordum cum homincm signitical.
juxla
dixerit : Ne quis supergrediatur: ct circumscriUil tn qui a Dco Verbo csl nssumplus ex Virgine,
nomen cjus Jcsus ipseenini salvatiit
ncgotio fratrcm suiim, id osl, no Hiiani oonjugcin illlud Vorubis :
:

petcatxs cjus (Matlh. 211. El alibi :

doroliiH|iicna, ultorius pollucro qua»rul uxorem. Ibi populum a i,

noH huberiius, et circumsc.ribat in ucfjotio fratrem el rcliqua.

Jcsus crgo foligalusdif ria ,Jocii. i\\ 0),

suum, in (ineco logitur, y.a'. rXtovjxT.Vv ii xi]t Inlordum vero Doum Verbum : Nobis onim iiuua
tnalinn. Hioron upr. in
'Dionyaii cognomento Metathemini, fuil nnto scntentia, dolorem non (^sr
cap. i nd Galnt.
 ::
:

839 S. EUSEBII HIERONYMI 540

Dominus JesusChristusperquem omnia. Siquando A deponendum, inveteratum a malitia arbitrorappel-
ergo dicit Jcsus Ego snm via ct veritas {Joan. xiv.
: lari. Istc enim 625 sccundum priorem conversa-

6), juxta id dicit quod Filius Dei est. Cum autem tionem ct desideria erroris, semper errans, et in
scribit Paulus : Sicut est vcritas in Jesu, de templo opere corruptionis belluans, corrumpitur atque
corporis loquitur, in quo habitat Verbum Deus. violatur. Et quia in desideriis indesinenter versa-
Verbum enim caro factim est, et habilavit in nobis tur erroris, et nunquam cessat a vitio, nequaquam
{Joan. I, 14). Nisi forteutrumquc de Deo Verbo corruptus dicitur sed corrumpi quod persingulos
.•

intelligendum, quod quomodo habitet in eo vita, dies, horas, puncta atque momenta corrumpitur,
et ipse sit vita : 5?CMi eyiim habet Pater vitani in intercipitur, violatur. Scrmo vero Dei qui ideo
semetipso : ita et Filio cledit habere vilam in semet- interficit, ut vivificet mortuum, et vivificatus Do-
ipso [Joan. v, 26). Sic et veritas dicalur Filius, et minum requirat, quem ante interitum nesciebat,
ipsa in ro habitare monstretur. Haec autem dicimus, non corrumpit, sed interficit veterem hominen;
non Jesum a Ghristo separantes, 624 nec rursum Eyo enim occido, ait, et ego vivifico {Deut. xxxii.
DeumVerbum ab quem assumpsit,hominem alte-
eo 39) : et : Cum interficeret illos, tunc quaerebant eum
rum esse dicentes secundum intelligentias effe-
: {Psal. Lxxii, 34). Nec putemus hoc quod nunc ait
ctuum vel locorum, illum quem unum esse credimus Qui corrumpitur secundum desideria erroris, illi
Filium hominis et Filium Dei, et ante virginem, et esse contrarium quod in alio loco scriptum est
post virginem alium atquealium nuncupantes. Po- Et si exterior noster homo corrumpilur sed is qui :

testautem etaliter inteUigi. Sicut et veritas in Jcsu. interior est, renovatur de die in diem {II Cor. iv.
In nullo patriarcharum, in nullo prophetarum, in 16] quia corruptio exterioris hominis, interioris
nullo apostolorum veritas fuit, nisi in solo Jesu. hominis renovatio est : et contra, interioris homi-
Aliienim ex parte cognoscebant, et ex parte pro- nis corruptio, exterioris est restauratio. Msii'
pbetabant, et per speculum in asnigmate videbant met aliquis simpliciter Paulum loqui: Si quis
(I Cor. XIII, 13, 15). In solo Jesu veritas Dei ap- templum Dei corrumpit, corrumpet illum Deus:
paruit, quae loquitur confidenter : Ego sum veritas templum enim Dei sunctum est, quod estis vos {I
(Joan. XIV, 6) : quas credentibus in se juxta analo- Cor. III, 17). Sed forte et ibi alibi latitat, quod apud
giam fidei tribuit libertatem. Qui enim cognoscit nos videtur absconditum. Si templum Dei non su-
veritatem, a veritate libertate donatur. Et ipsa ve- mus, secundum id quod scribitur Templum enim :

ritas propterea formam servi assumpsit, et humi- Dei sanctum est, quod eslis vos {Ibid.) : et alius est
liavit se, facta obediens Patri usque ad mortem qui corrumpit templum Dei, aliud quod corrumpi-
{Philip. ut servum redderet libcrum.. Ubi
II, 8), tur,quaerendum quis sit ille qui templum cor-
enim spiritus Dei est, ibi libertas (/i Cor. iii, 17). rumpat Dei. Si inveneris hostes Jerusalem, cor-
Si volumus formam liberi in Jesu, faciemque co- rumpentes atque violantes templum ex lapidibus
gnoscere veritatis, ascendemuscum eo in montcm, exstructum, videbis pariteromnem corrumpentem
videamus eum transfiguratum : ubi et vestimenta etviolantem templum Dei, quem corrumpetet vio- ,

ejus, id est, Scripturas qua3 de eo annuntiant, im- labit Deus, ulciscens corruptionem templi sui. Ve-
mulantur, et Moyses quoque et Elias, id est, lex rumtamen et templum quod se prsebuit (vivens
et prophetae videntur in gloria [Malth. xvii, 2-6). quidem est atque sensibile) insidiis corrumpentis,
Quandiu Dominus formam servi non mutat, nec fuet pcenas, per h(.c ipsum quod corruptum atque
montem, lex in sordibus, prophetae in
ascendit in violatum, spiritum incorruptionis amisit.
squalore versantur. Cum ille ad suporioraconscen- (Vars. 23. 24.) « Renovamini autem spiritu sen-
derit, etvestimenta sua voluerit immutare, intel- sus vestri : et induitenovum hominem, quisecun-
lectusque de servo fuerit clarus et liber, tunc dum Deum creatus est, in justitia et sanctitate
Moysi quoque et Eliae, et facies, et vestimenta mu- veritatis. Necin sensu renovamur absque spiritu,
»

tantur. nec in spiritu absque sensu sed renovamur con- ;

Deponere vos secundum priorem

(Vers. 22.) « juncte in spiritu 626 sensus nostri: ut quomodo
conversationemveterem hominem, quicorrumpitur J)
psallimus spiritu, psallimus et sensu, oramus spi-
jaxta desideria erroris. Quia videretur juxta or- » ritu, oramus et seu sic in spiritu sensus nostri
:

dinem, textumque sermonis scatere sententia, sic renovemur : ut cum sensus mundus fuerit atque
legendum est Vos autem non ita didicistis Chri-
: purgatus, ab omni macula sordidee concretionis
et
stum {si tamen illum audistis, et in illo docti estis) alienus: tunc ei jungatur et spiritus, etitaquodam
deponere vos secundum priorem conversationem ve- inter se unitatis glutinocopulentur, ut nequaquam
tereni hominem, qui corrumpitur juxta desideria er- simplex spiritus, sed spiritus sensus esse dicatur.
roris : sicut est veritas in Jesu : ut sitsensus: Quo- Cum autem renovati fuerimusinspiritu, qui nostri
modo est veritas in Jesu, sic erit et in vobis qui sensus est spiritus tunc induemur novum homi-
:

didicistis Christum, et audistis illum, et docti estis nem, qui secundum Deum creatus est. Quod qui-
deponere secundum priorem conversationem vete- dem aliis verbis idipsum puto esse, quod in alio
rem hominem, qui corrumpitur juxta desideria loco dicitur: Induite vos Chritum Jesum {Rom. xiii,
erroris. Veterem autem hominem, quem praecipit 14). Iste quippe est novus horao, quo universi
541 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. II. CAP. IV. S42

credentes debenius indui atque vestiri. Quid enim A dem et in lege praeceptum est Non adulternbis :

in homine qui a Salvatore nostro assumptus est, uxorem proximiiui [Exod. xx, 17). Si proximus tan-
non novum fuit? Conccptus, nativitas, partus, in- tum propinquus vel umicus accipitur, adulteria
fantia, doctrina, vita, virtutes et ad extremum, : in alienos jure sed proximum vocat
permittit;
crux et passio, exspoliantis in ea principatus {Co- omnem hominem, eodem nobiscum parente
qui ex
loss. 11, 15), et contrarias forfitudines ostentui ha- generatus est. Quod quidem et parabola illa signi-
bentis {Ilebr. vi, G) : resurrectio quoque et ascen- ficat, de Jerusalem Jericbo hominis descendentis,
sus ad ccelum. Hie f^rgo vere creatus est in justitia qui incidit in latrones : et sacerdote et Levita prae-
et sanctitate veritatis ; quia Deus verus, Dei veri tereuntibus, a Samaritano curalus est, et ad sta-
Filius fuit, et tota in illo religio atque justitia Dei bularium revectus iLuc. x, 30-35). Affirmat autera
veritate completa Qui igitur conversationem
est. post hffic Dominus eum esse proximum, qui illi

illius imitari potest, et universas in se exprimere misericordiam fecerit {Ihid. 36, 37), volens osten-
virtutes, et sit mansuetus, sicut fuit ille mansuetus derc oranes homines, omnibus esse proximos. Et
et humilis cordc {Maith. xi, 29), et ponat animam hoc quidem sic intellectum acdificat audientes.
suam pro amicis {,loan. xv, 13), ut ille posuit pro Caetcrum id quod sequitur Quoniam sumus alteru- :

ovibus suis [Joan. x, 2) verberatus non respon- : ,^ (rum membra, magis videtur mihi significare my
deat maledictus non remaledicat, sed vincal in
: sterium, et de his diccre, qui nobis fide et virtute
humilitate superbiam : iste indutus est novum ho- sunt proximi. Membra quippe alterutrum non sunt,
minem, et dicere cum Apostolo potest : Vino aulem nisi fideles fidclium, et Christiani Christianorum,
jam non ego,vivit vero in me Christus {Galat. ii, 20); et perfecti, eorum qui sunt plenae, consummatae-
et : Imitatores mei estote, sicut et eyo Chrisii {I Cor. que virtutis. Propter quod Paulus ipse perfectus,
XI, 1). Potcst quoque verba Joannis assumere Qui : in 6^8 Epistola alia loquebatur Snpientiam au- :

dicit se in Christo credere, debet sicut ilte ambula- tem loquimur inier pcrfecios (/ Cor. ii, 0). Ergo
vit, ipse ambulare (/ Joan. ii, 6). Quod autem
et hocjubet, et unusquisque mystica quasque atque
ait Qui secundum Deiim creatus est, non idipsum
: sccreta, et ea quae Dei veritate sunt plena, loqua-
sonat in Latino sermone quod Graeco '. Creatio tur cum proximo suo, et dies diei eructet verbum,
quippe apud nos, generatio, vel nativitas dicitur : et nox nocti indicet scientiam [Psal. xviii, 3),
apud Gra3Cus vero sub nomine crcationis, verbum hoc est, clara quffiqun et lucenlia his indicet, qui
facturx et conditionis accipitur. Et quod apud nos merentur audire Vos esiis lumen mundi (Matih.
:

conUitio, hoc apud Grcecos creatio sonat. Unde et v, l'i). Porro tenebrosa et involuta, et omni sacra-

haircsis B^7 nativitatem Christi calumnians, Sa- mentorum nocte velata, his referat, qui et ipsi
lomonis usurpat exemplum Dominus creavit me C nox, tenebr.ie, vel caligo sunt, de quibus dicitur
: :

initium vvn-um suarum {Prov. vin, 22). Considcran- Et caligo sub pcilibus ejus (Psal. xvi, 10), haud
dum igitur, quia creatio alque conditio nunquam dubiuin quin Dei. Nam ct in monte Sina Moyses
nisi in magnis operibus nominentur. Vcrbi causa, ingrcdilur in turbinem et caligincm ubi erat ,

mundus creatus est, urbs condita est domus vero, Deus {E.vod. xx, 21), et do ipso Deo scriptum cst
: :

quamvis magna sit, ffidiflcata potius dicitur, quam Posuit teneliras latibulum suum {P.ml. xvii, 12). Lo-
condila, vel creata. Inmagnis enim operibus at- quatur itaque veritatem atquo mysterium unus-
que facturis, vcrbum creationis assumitur. Ex quo (|uisque cum proximo suo, ct non det sanclum ca-
animadvertendum istum novum hominem, qui nihus, nequo inittal margaritas suas antp porcos
juxla Deuin in Christo crcatus est, magnum Dci {Muiih. vii, 0); scd (|uicunque oloum habuorint
opus cssc, eteminere ultra eaeteras creaturas cum : vcritalis, illosin Ihalamuin sponsi ot penum rogis
sic conditus esse dicatur, ut mundus, et initium inducat {Maiih. xxx,10). Porro quod ait Loqui- ;

viarum Dci, et in cxordio elcmontorum omnium mini veritnlem unusquisquc cum pro.rimo .tuo,
sit crcatus. sciamus de Zacharia prophota sumplum {Zach.
Proptcr quod de[)onontP9 mcnda-
(Vcrs. 25.) << VIII, IG).

cium, loquimini veritalcm unusquisque cum proxi- rv (Vors. 20.) « Irascimini, cl nolitc peccare. » Dc
mo suo quoniam sumus alterulrum inpmbra. »
: quarto Psalmo {vers. 5) hoc usurpalum, nuili du-
Non simplicitcr, ut quidam putanl', nec moraliler biuin est.ct vidclur illi essc conlrariutn quod alibi
Aposlolus prmccpit, mendacio dcrelicto,oum proxi- dicilur Nuuc autem deponite ct iw omnft iram, ft
:

mis vcritatom loquendam. Alioqui si tantuin ruin indignntioncm, ct malitinm, et tdasphcmiam, et tur-
proximis loqiiimur veritatcm, quicunquo non liic- pem scrmonem cx orc vcsiro {Colo^s. ni, 8). Sod et

ril proximus, dcbet audiro mondaciuin. Quod qui- siiuplicitcr inlollertum iiorol. dum putanlur irx)

lluc rcferonduH S. Augustinus lib.

'
conir. i Et Cluudianus, i dc linptu :

Advers. Lcg. et Prophei. cap. 23, qui tanion faclum

Vjuidqiiul utiiquc
jcquo aUiuc rroatuiu in ipsis Scripluris diri a.^^.^crit
i;igiiit iiHiti^rittd, hoc, le «lotiniUe, crealur.
do rchus indiircrcnlor, aivc qu.v ox iimtoria aliqua.
sivo px iiuUa prodiorunl. Kx olhniois nimis luulti ' llic ol piuilo iiiforius roc>.!ondHs Hulini lihcr ii.

luudaiuli pssonl. Virg. .Kncid. x : num.2. .\<fciijus loctinnom loviu (lu.rdam subindo
Silvicolio FiHino Dryoiic qucui Nyuiplui croaral. omonilaniiu in Hioronyini toxtu.
jiiai S. EUSEBII HIERONYMI Ui
frena laxata. Duplex autem non solum apud nos, A Belial {II Cor. vi, 15), hoc est, ahsque jugo^ quod
verum etiam apud philosophos iras nomen accipi- de collo suo Dei abjecerit servitutem : quem Aquila
tur. Vcl cum injuria lacessiti, naturalibus stimulis apostatam transtulit. Et sciendum ubicunque in
concitamur; vel cum, requiescente impetu, ct iu- Veteri Lepte. fitii pestilentix scribantur, sicut ibi :

rore restincto, potest mens habere judicium, et Fitii autem Ueli, filii pestilentix (/ Reg. xi, 12), ibi
nihilominus super eo qui putatur Isesisse, desiderat in Hebraicis voluminibus Belial, hoc est, diabolum
ultionem. Arbitror itaquc de priori nunc dictum, pro pestilentia nominari : licet plurimi
pro 630
et nobis quasi hominibus esse concessum, ut ad Belial corrupte in Apostolo Be/mrMegant. Nolite
indignse alicujus rei faciem movcamur, tranquilli- itaque ait, dare locum diabolo, qui, tanquam leo
tatemque mentis. veiut lenis quaedam aura con- rugiens, quaerit aditum per quem possit irrumpere
turbet nequaquam tamen in tumentes gurgites *
:
(/ Pttr. v, 8). Quomodo enim Pater et Filius
furoris impetu sublevemur. Firmianus noster li- stant ante ostium, et pulsant, ut introeant, et cce-
brum De ira Dei docto pariter et eloquenti ser- nent cum eo qui se receperit {Apoc. iii, 20) : ita
mone conscripsit, quem qui legerit, puto ei ad irae et adversarius semper in nos est paratus irrum-
intellectum 629 satis abundeque posse suffl- pere, et cum locum dederimus, ingreditur. Solet
cere. autem, antequam veniat, quaedam jacula prsemit-
P
« Soinon occidat super iracundiam vestram. » tere, et prsecursorem adventus sui facere cogita-
Si simpliciterhunc solem inteUigimus, qui oculis tionem hanc si nos in corde nostro susceptam
:

carnis aspicitur, peccamus, quando irascimur, et nutrierimus intrinsecus, et crescere fecerimus,

occidente sole, iracundia perseverat. Non pecca- cum in nobis prolem suam auctam viderit, et ipse
mus autem, quando (verbi gratia) a prima hora audebit intrare. Denique in Judae Iscarioth, cor pri-
usque ad undecimam irascentes, facimus quod mam jecit sagittam, ut traderet Salvatorem {Joan.
Quo sensu nihil
indignatio, furor, ira suggesserint. xiii, 2), quam si exceptam ille miserabilis non fo-

mihi videtur absurdius, quasi non queat quispiam visset, nunquam post intinctum panem in paro-
ab ortu solis usque ad occasum in tanta scelera pside, intrasset in illum Satanas {Malth. xxvi, 43).
debacchari, quanta tota vita sua non possit lacry- Simulque et hoc diligenter attendite, quod non in-
mis expiarc, aut non magis ira locum in die ha- venerit diaboluslocum introeundi in Judam, cujus
beat, cum utique nox requies sit furoris, et succe- pectus jam ante pcrcusserat, nisi in convivio Sal-
dente somno,etiam si irascimur,in diem iracundiam vatoris {Joan. xiii, 2) : quia tunc vel maxime in
differamus. Quia igitur verus sol, sicut occidit damur, quando nec humanitate, nec
potestatem ei

super malos prophetas, juxta illud quod scriptum clementia, nec mansuetudine ejus vincimur, quem
est : Occidit^ sol super prophetas vestros meridie C odimus indigne. Huic quod nunc praecepit, neque
{Amos VIII, 9) : ita etiam super omnes occidit pec- locum detis diaholo, illud de Ecclesiastico compa-
catores, nequaquam eis ortus suilumen indulgens : ratur : Si spiritus potestatem habentis ascenderit
prfeclpit nunc Apostolus, ne talia faciamus furore super locum tuum ne dederis ei {Eccle. x, 4).
te,

superati, per quse nobis sol occidat, et principale Ille superbus et temerarius vult ascendere, vult

cordis tenebris involvatur. Quidam putant sic ac- subire sed etiam si te oppressum putaverit, et se
:

cipiendura hoc esse simpliciter, quomodo et illud extulerit, tu ne dederis locum. Potestas quippe
quarti psalmi, unde idipsum sumptum videtur : diaboli, non in temeritate illius atque jactantia,
Quge dicitis in cordibus vestris, et in cuhilibus ves- sed in tua est voluntate.
tris compungimini {Psal. iv, 5), id est, quaecun- (Vers. 28.) « Qui furabatur, jam non furetur :

que in die, vel opere, vel sermone, vel cogitatione magis autem laboret, operando manibus suis quod
peccatis, haec succedente poenitentia purgate per bonum est ut habeat communicare ei qui indi-
:

noctem : et ira sit brevis, nec in diem crastinum get. » Quia hi qui in vitae istius negotiis conver-
differatur. santur, propter alimenta et usus necessarios co-
(Vers. 27). « Neque locum detis diabolo. » Dia- guntur aliqua vel emere, vel vendere, et lucra de
bolus Graecum verbum est, quod Latine dicitur negotiatione sectari et difficile est etiam eos qui
:
j)
criminator : lingua vero Hebraea Satan appellatur, a cseteris passionibus liberati sunt, fornicatione vi-
id est adversarius, sive contrarius, et ab Apostolo delicet, idololatria, adulterio et homicidio, 681

* Correximus post Victorium ad fidem mss. codd. W^yyi2 Siy, jugum excusserunt cosli. Concinit et
in tumentes gurgites, pro quo vitiose retinuit Mar- Aquilae interpretatio auoataxY)?, quam laudat S. Pa-
tianaeus, intumentis gurgitis, etc. ter et Suidas, BeXtap, x^i 'Egpaiwv cpwvfi xov aTioa-
:

* Maluit Victorius, occidet, ex ipso Amosi textu. xaxriV OTiXoT.

* Correximus his Beliar, pro quo vitiose Belian
^ Aliis placet satis contentiose, sine ascensu, quod
est, infinse condilionis, et nihili, et nequam inter- legebatur. Passim Beliar apud veteres scriptores,
pretari. Commodius vero Hieronyraus S^^Sl, Beli-
maxime Graecos invenire est Belian nullibi et :

nusquam. Vadem habeto ipsum Hieronymum libro

jahal deduxit aSiy, sive h'J, et iSz, quarum vocum angus-
Nominum ad Gorinth.
ex II : « Beliar, caeca
altera jugum sonat, altera negandi est particula.
tia, sive caecum lumen, vel filius prsevaricationis;
Hsec profecto et apud Hebrseos obtinet etymologia
sed rectius, Belial dicitur. »
:

et rabbi Salomon filius Belial exponit qui "ipiDU

 ;

545 COMMENTAH. IN EPIST. AD EPHES. LIB. III, CAP. IV. 54^

hoc vitio non teneri. Propterea nunc Ephesios A tiinitatis, dans gratiam audientibup, qui docet
monet, ne sub occasionc emolumenti, furti crimen virtutes sequendas, vitia fugienda malus qui ad ;

incurrant. Furtum nominans, omne quod alterius peccata provocat, et pronos magis incitat ad rui-
damno quaeritur. Justum autem esse, ut manibus nam. Pro eo autem quod nos posuimus ad -Jidifxca-
suis unusquisque operans, et victum labore con- tionem oppo)iunitatis, hoc est quod dicitur. Grace
quirens, impertiat non habentibus. Neque vero '?,; /f^^-a;, in Latinis codicibus propter euphoniara

ait Magis autem laboret, operando manibus suis

: mutavit ioterpres, ct posuit ud xdificationem fidei.
quod bonum est, ut non indigeat, et habeat victum, Quotiescunque ex serrnonc nostro aliquis proficit.
et nulli molestiam exhibeat: sed, Laboret, inquit, et juxta opportunitatem loci, temporis et parsonae
manibus suis quod bonum est, ut habeat unde aedificat audientes, bonus de ore nostro sermo pro-
communicet indigentibus. Qui igitur ad hoc tantum cessit. Quoties vero loquimur, aut non in tempore,
laborat, ipse ut non egeat, et a caeteris conlrahit aut importuno loco, aut non ut convenit audicnti-
manum, quamvis applaudat sibi, tamen Apostoli bus, totios sermo maius procedit de ore nostro,
praeceptum non 1'ecit. Potcst autem et altius intel- ad destructionem eorum qui audiunt. Considere-
ligi Qui furabalur, jam non furetur, et reliqua
: : mus itaque quid loquamur, quia pro omni otioso
propter illud quod scriptum est de pseudoprophe- -. verbo reddituri sumus rationem in die judicii
tis Qui furantur sermones unusguisque a proximo
: Matth. XII, 36). Et etiam non laedamus, non ta-
si

suo {Jerem. xxiii, 30). Et in Evangelio Omnes : men aedificemus, mali verbi nobis luenda sit pocna.
qui venerunt ante me, fures fuerunt et latrones (Vers. 30.) « Et nolite contristare Spiritum san-
(Joan. X, 8). Et ad Romanos : Qui praedicas non ctum Dei, in quo signati estis in die redemptio-
furandum, furaris {Rom. ii, 21) quod furta pro-
: nis. » Mceror sancti Spiritus sic intelligendus,
hibeamur facero spiritualia, Neque enim hoc quod quomodo ira Dei et somnus, et caeterae in huma-
sequitur : Magis aulem laboret, operando manibus nam similitudincm passiones non quo contristetur
:

suis quod bonum est, ad vitae hujus necessaria digne spiritus, et ullam perturbationem divinitus sentiat
refcrri potest : ut bonum dicatur quodcunque per- sed qiio ex verbis nostris Dei discamus alTectus,
iturum est, et ad mammonam iniquitatis perlinet. quod mccreat quotioscunque peccamus, et defleat
Quamvis enim justus labor opes habeat absque pcccatores. Nain ct Salvator in corpore constitu-
tergiversalionequffisitas.satishabebitsinondicantur Jerusalem {Luc. xix, 41). et omne ho-
tus, flevit
malum caeterum bonum non vallent appellari. Igi-
; minum genus in propheta deplorat, diccns lleu :

tur bonum operatur, qui decJinat a rnalo, et facit mihi, anima, quia periil revertcns [Al. rcverens] a
bonum {Psal. xxxvi, 27), etoperaturin agro anima; terra. Et qui
c^nrigat, inter homines non est : om-
suae, ut spiritualibus panibus impieatur, et possit C nes in sanguine judicanlur {Mich. viii, 2\ Et
commodare esurienti, ct necessitatein sustinenti, Ezechiele opera quondam sanctae civilatis cnu-
dans in tempore cibaria conservis suis : si aulem raerans, ait : In omnibus istis contristabas me{Ezech.
talis est qui operatur bonum, ergo et is qui fura- XX, 45). Signati autem sumus Spiritu Dei sancto,
tur, consequenter verba furatur et dogmata, dc ut et spiritus noster et anima imprimanlur signa-
furto vivens, de furto sibi corvicalia consuens, et culo Doi, et illani rocipiamus imaginem (^t simili-
Scriplurarum pannos hinc indc colligens, ut possit tudinem ad quam in exordio conditi sumus '. Hoc
tunicam facerc conscissam, (jua} dcorsum cst, non signaculum sancli Spirilus, juxta eloquium Salva-
desursum. Tunica enira Ecclesia), hoc est corpus toris, Dco impKinente, signatur. Uunc enim, ait,
Christi, desuper contexta est, ct nulla ex parte signavit 1'afer Deus {Joan. vi, 27). Signatur ergo a
consutilis, qua) ne ab inimicis quidem soindi po- l'atrc, Spiritu sancto, oinnis qui ex eo quod crcdidit
lest (Joan. xix, 23). Deo, signavit, quia verus ost Deus. Qui idcirco ai-
631 (Vers. 2^.) « Uinnis scrino inalus de orc gnalur, ut servel signaculum ot ostendat illud in die
vestro non proccdat. Scd si (juis bomis, ad (cdili- rcdomplionis, puruiii alquo sinccrum, et nulla ex
cationem opportunitatis, ut dct gratiam audicnti- partc nuililatuin, ct ob id numerari cuin his valeat
bus. » Uonus sermo cst ad iedilicationcm oppor- ]) qui redempti sunt.

' Sontirc vidctur ipsum (uissc Dci Spirilum, liiiiliis, Defcns. fid. Sicxn., § 21, qui et slat a
quod spiraculum protoplasto Dous inspiravit.
vitio llulini partibiis.
Nonnuiios ejus sentcntiie Patres laudat Georgius

LIBEU TEiniUS.
C33-G34 Satid abun(ic(]uo, o Paula c( Eusto- quod bcalus Apustulus ad nuMain Ecclesiarum lam
chium, dc argumento Epistolre Pauli ad Ejihcsios, myslice scripscritcl abscondita Sceculis rcvclavorit
in primi libri pnrfalionc disscrui ot sparsim iilii- : sacramonta. Nunr crgo (luoiiiam oralionum vcjtra-
cunquc occasio data cst, licct brovilor, ustondi rum ct saaclis Marcelias fultuo auxilio, tortium, id
 : :

547 S. EUSEBII HIERONYMI 548

et extremum, in eamdem Epistolam dicto librum, A consilium, et voluntatem Ephesiorum voca- Dei,

justum mihividetur, ut nominis quoque ipsius ety- bulum sonet qui, arlium magicarum praestigiis
:

mologiam cum sensu quem supra exposui, con- derelictis, erroris zelum ad veritatis studium trans-

gruere doceam. Ephesus Latinam linguam in- * tulerunt. Ob quorum salutem tanto Paulus sudore
terpretatur, voluntas, sive consilium meum in ea, pugnavit, ut ad Corinthios scriberet, Si secundum
vel certe anima mea in ea. Voluntas et consilium, hominem ad bcslias pugnnvi Ephesi : quid mihi pro-

ot anima Dei in eo est, qui potest dicere : Ipse cnim dest si mortui non resurgent (I Cor. xv, 32) ? Quaa

mihi dedit notitiam omnium et (/ Joan. vi, 13, et sunt istae bestiae ? Nempe illse de quibus Psalmista
cum incerta et occulta sapientiae Dei {Psal. l. , 8) precatur dicens : Ne tradas bestiis animam confi-

illi fuerint revelata, testimonium consequetur lo- tentem libi {Psal. lxxiii, 19) ; et in alio loco : In-

quentis : Inveni David de Bethleem filium Jesse, crepa feras calami {Psal lxvii, 21). Adversarius
virum secundum cor meum, qui faciet [Al. faciat] enim noster diabolus, tanquam leo rugiens circuit

omnes voluntates meas (Act. xiii, 22). Istiusmodi (/ Pelr. V, 8). Qui eum cerneret principem Asise

virum et Osee propheta significat, dicens Quis : civitatem ad doctrinam Pauli de faucibus suis

sapiens et intelliget [.il. inlelligit et agnoscit] hsec, eripi, totis satellitum suorum agminibus congrega-
prudens et agnoscet ista {Osee. xiv, 10) ? Porro ut „ lis, eum opprimere nitebatur {Act. xxix, 24 seqq.
sciatis multam esse distantiam justi simplicis, ju et improbe se extollens, volebat quasi aquila po-

stique sapientis, qualem in resurrectione mortuo-. nere super illum nidum suum {Isa. xiv, 14). Quod
rum singuli gloriam consequantur attendite : Et Apostolus sentiens, et omni custodia servans cor
mulli dormientium de limo terrse cousurgent hi in : suum (quippe qui ejus non ignoraret astutias), post
vitam seternam, et hi in opprobrium et confusionem victoriam quidem, sed non incruentam victoriam
seternam, Et intelligentes fulgebunt sicut splendor loquebatur : Non enim volumus vos ignorare, fra-

firmamenti, et ex justis multi sicut stellse in aeter- tres, de tribulalione nostra quge facta est nobis in

num xii, 2, 3). Fulgebunt, inquit, justi sicut

{Dan. Asia : quoniam supra modum gravati sumus, supra

eeternum et intelligentes, id est haben-

stellae in :
virtutem, ita ut tsederet nos etiam vivere (II Cor.

tes scientiam Scripturarum, sicut splendor cceli 1, 8). Quod autem per Tychicum Epistola mittitur,

non quo doctus vir justus quoque esse non debeat valde ejusdem Epistolae congruit sacrameatis

sed quo qui justus est, nisi fuerit eruditus, tam (Ephes. VI, 21). De quibus et noni psalmi {vers. 1)

procul sit a sapiente justo, quam est stellarum ful- titulus prsenotatur, pro arcanis enim filii, Tychicus

gor a lumine firmamenti. Quod si quis meditatione silens ' non projiciens margaritas
interpretatur :

tantum legis instructus, vitam suam negligit, ne ante porcos, nec dans sanctum canibus (Matth.
que audet dicere A mandatis tuis intellexi, pro- C vii, 6)
:
et : libere ad Deum loquens. In corde

pterea ad omnia mandata tua dirigebar {Psal. cxviii, meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi {Psal.

104, 128), iste quasi aeramentum sonans, et cymba- cxviii, 11).

lum tinniens (/ Cor. xiii, 1), et infatuatum sal, in Vers 31.) « Omnis amaritudo, et furor, et ira,

stercore conculcandus est {Marc. ix, 49 ; Luc. xiv, et clamor, blasphemia auferatur a vobis cum
et

34, 35). Si autem detur optio singulorum (sepo- omni raalitia. » Amaritudo contraria est dulcedini
sito eo quihabet sapientiara atque justitiam^ ma- unde amari vulgo appellantur, et dulces. De qua
velim rusticitatem justam, quam doctam et Jeremias loquitur, dicens : Et amaritudo tua as-
gis ego
malitiam, quia in altero 635-636 licet minor, cendit super me {Jerem, xv, 17). Furor vero inci-

piens ira et fervescens in anirao indignatio.

tamen gloria est, stellarum esse lumini coaequa- est,

in altero juxta scientiae profectum, majora Ira autera est (cujus araaritudo et furor species
lem :

supplicia sunt. Potentes paiientur tormenta {Sap. sunt) quae furore restincto desiderat ultionera, et

VI, 7) et Servus qui scierit voluntatem domini

; :
eum quem nocuisse putat, vult la^dere. Quae qui-
sui, et non eam, vapulabit inultis {Luc. xii,
fecerit dem licet in Deo saepe dicantur, secundum illud :

arguas me, neque in ira

47). Haec idcirco, ut docerem quare animam et Domine, ne in furore tuo

permissionem sonare omnes

1
Huiusmodi etvmolgias nominum Grfficorum D rit "Ecp^iv Graece, :

mutuatus est Hieronymus ab Origene. qui Lexicon sciunt. Pausanias lib". vii. ab Epheso, quem Cay-
Hebraicorum Nominum condidit e Novo Testa- stri flurainis filiura fuisse fabulantur, noraen acce-

raento, quique satis absurde Grajca et Latina quasi pisse, auctor est.
essent Hebraja interpretari voluit. Consule librum
* Rursura ex eo qui vulgo obtinebat. Nominum
Hebrseorum Nominum tomo III. Mart. In eo —
libro, ubi Tu^txo?, CTtywv, quod et ipse interpreta-
scilicet Norainum libro, qui vulgo obtinebat, et tus est S. Pater, Tychicus, lacens. Caeterura nerao,
Latine ab ipso explicatus Hieronyrao est. Nec ta- opinor, Graecum hoc, non Hebraicura esse noraen,
men, ut saepe dixiraus, hinc recte quis colligat, et sonare in Latino, fortunatum, ignorat. Frustra
eas ipsimet probari etymologias, quarum et nonnul- adeo est Victorius, qui illara ex Hebraico ratus
]as expresse respuit. Id genus haec est, qua Ephesus, ipsimet Hieronymo probari etymologiam, ex eo co-
voluntas, sive consilium meum in ea interpretatur. natur derivare, quod est Hebraice nnu quia psal. :

Notatum quippe est nobis ad laudatum Nominum L, mnD, a^uXtx, sive incerta: et Job xxxviii, viscera
librum, ex Graeco commodius derivari hanc yocem significet,' atque in hanc facere sententiam, quod

posse, ac videri, ut Hei'aclides tradit, sic dictam, nur crustis obducere notet Levitic. xiv, et I ParaL
quod eam terram Amazonibus Hercules permise- 29, quod est Ezechielis xiii, linire.
 :

549 COMMENTAR IN EPIST. AD EPHES. LIB. III, CAP. IV. 510

tua corripias me (Psal. vi, 2), non sunt perturba- A intelligenda est, quam alio nomine vilmm nomina-
tiones animi computandoe sicut in nobis : quia in mus : vel malignilas, et nequilia, quaj in tergiver-
illo moderata et ordinata suntonmia, et pana qua satione et calliditate sentitur.
peccatores corriguntur, nostris vocibus appellatur. (Vers. 32.) « Estote autem invicem benigni, mi-
Nos vero si irascimur, perturbamur, et, furore ra- sericordes : donantes vobismetipsi.s, sicut et Deua
pti, noslri esse desinimus. Unde a nobis omnis in Christo donavit vobis. » Sufira amaritudini
amaritudo, et furor, et ira penitus auferenda sunt. contrariam dulcedincm dixeramus, quam nunc
Nam ad illud Evangelii : Qiiicunque irascitur fratri Apostolus alio verbo /or,7TOTr.-:a, id cst suavitatem,
suo sine causa, reus erit judicio {Matth. v. 12), fru- magis, 638 quam lenvinitatem vocavit pra;cipien3 ;

stra est additum, sine causa ', quia nec cum causa ut,omni amaritudine, et furore, ira, clamore, et
nobis irasci conceditur, manifestissirae Apostolo blasphemia, et motu turbido, cum quadam frontia
nunc dicente : Amariludo, et fu7or et ira tollalur austeritate damnatis, cleraentes simus, et blandi
a vobis 637 et tricesimo sexto psalmo [vers. 8) et ad familiaritatem nostrara ultro homines invi-
universam commotionem animi generaliter aufe- temus, ut nullus ad nos formidet accedere ;
quae
rente : Quiesce ab ira, et dimitte furorem. Si enim familiaritas maxime ex misericordia comparatur.
ira dcsiderat ultionem, omnis autem ultio repen- -n Nec statim pmjstantes aliis, ipsi quod dedimus,
dere cupit malum a quo se laesam putat, et Chri-
ei habere desistiraus sequitur enim :Donantes vo- :

stianus non debet malum pro malo reddere sed ;

bismetipsis : qiiia quod bene in alium fit, magis ei
vincere in bono malum (/ Petr. iii, 9 Rom. xu, ; rcponitur qui prfestitit, quam cui datum est. Qui
17) ; et : Miki vindictam, et ego retrilmam, dicit miseretur pauperis, ipse saturabitur (Proi'. xiv, 21),
Dominus {Deut. xxxii, 35; Uom. xii, 19): omnis ct qui dat ei, Deo fenerat {Prov. xix, 17). Vel certe
qui irascitur, peccat : Ira quippe viri juslitiam Dei ita accipiendum, quod in eo quod suaves et mi-
non operatur {Jac. i, 20). Post amaritudinem, fu- sericordes sumua, et pcrturbationibus quaj nos
rorem et iram, recte clamor quoquo et blasphemia inquietabant relictis, ad raansuetudincra, lerape-
prohibentur in nobis quia qui semel fuerit furore ;
rantiaraque transiviraus, ipsis nobis datum sit et

superatus, necesse est ut prosiliatin clamorcm, et donatum, dura de malis bonos vertimur, ct haec
in
turbidc fremens, huc atque illuc ia modum folii ipsa donamus nobis, qu.u Deus Pater donavit in
ventiletur, et dicat : rerum iniquitas ! o injusta Chririto. Si enim, oinissis vitiis, virtutes sequimur:
judicia Dei I et caetera quae solent loqui, qui per omnes auteia virtutes, sapientia, veritas, justitia,
indignationis furorem mentisjudicium perdiderunt. mansuetudo, et caetera ad Christum intellecta refe-
Porro blasphemia non solum aperta est, et de ira runtur: cum has virtutes habueriraus, ipsas nobis
nascitur : sed et absque ira, sedata mcnte, profcr- C etiam nostro studio comparamus, et habero nos
tur : si aut de mundi istius quispiam gubernatione faciinus, quas Deus nobis donavit in Christo. Alius
causetur, et dicat : [llud sic esse non debuit, hoc vero hoc (juod ait, donantes vobismctipsts, simplici-
vero esso aut certe in Ecclesia consti-
sic debuit : tcr accipiel, ut quomodo supra dicitur : Estole au-
tutus, et credens in Deum, labatur in dogmatibus tem invicem suavcs, sic et nunc dicatur, donantes
qua3 ignorare non licitum est : aliter de Patro, et vobismetipsis, pro eo quod cst, donantes vobis in-
Filio, ct Spiritu sancto senticns, quam rei ipsius vicem : ut quomodo Deus nobis in Christo noslra
veritas habet ; non ita credcns in resurrcclione poccala donavit, sic etiam nos cis qui in nos pcc-
mortuorum, ut Scripturic doccnl ; vel ccrlc alion;u cavcrint, diinittamus. Et ad probandum quod di-
invidens sapienli;c, cum malc sentire coramemorct, missio pcccalorum in Scripturis donatio nuncupe-
ot rureum hncreticum pro
qui calholic.e fidei est, tur, illud sumet exomplum quod in lAicascribitur,
adulationc qua sibi obsequitur, catholicum cssc ubi uni crcditori alius dcbebat quingentos dena-
contostans qui dicit dulco amarum, et amarum
: rios, ct alius quin(|uaginta, (juos utrisquc conces-
dulce {Isa. v, 20). Unde oinni sludio lcgend.o nobis sorit, ct ad interrogationcin Salvatoris illo (jui

Scriptur.osunt, et in lego Domini meditandum dio inlcrrogatus fuerat, rcspondorit, majorom gratiara
ac nocte {Psal. i, 2): ut probati trapczilaj, sciamus [)
illum habcre cui plus donatuiu sit (l.uc. vii, 41-43).

quis numnius probusquisadulter. Porro ama- sit, Dicitur ct in orationc Dominica : Dimitte nobii
ritudincm, furorem, iram, clamorem, atquc blaa- dcbita nostra, sicul et nos dimittimus debiloribus
phemiam sic toilamus a nobis, ut cum omni ma- nostris {Matlh. vi, 12). Deus autoin nobis donavit
litia auferantur. il/a/j/m aulom vol contraria virluli in Christo, non cxtra positu.s, sed habitans in co :

• Non opus
cst rccoqucrc quffi de hocco addita- ribus additum, sinc causa, viiltquo. • ah his adjo-
nienlo disputavimus tam in opist. i'.Uul Castonuam, ctum, qui iinpulandnm inun pro juslis causis mi-
quam paulo suporius in Miitlli.Ti caput v. Addrro nimo piitav(^runt, cum utiiiue niillus ()UHinIibct
tamon licoat laiidivlis ibi h-stimoniis, (Ihrysosto- ah.^^^juc raliono (•oinmotiiH, sme causa dicat t!C ira-
mum hom. 10, in Matth.vnim, ol 0, do hiudibus sci. •> C;i<lcriim si sonlontiam t.intuinir.odo speclos.
Pauli,nuclorom Opcris iwprrfecti hom. 2 ct Apo- convonit iila Jud.vorum placilis, quibus canones
phthomnata Palrum apud C.olclcrium fom. I, alios- cthnici ponos Maiiiionidein pcrmiltunl irasci, '?y
quc. Ca.ssianus lib. viii, cap. 20, salis lurulcnlcr
contendit supcrlluo luihori in quibusdain oxempla- S^Ti 12" ob rem granilem sivo magni momenti.
m S. EUSEBIl HIERONYMI 552

quia Pater in Filio, et Filius in Patre. Nec statim A. attritu tactuque venientem, in tempore non vitan-
iile in quo donatur, n:iinor est ab eo qui in se dum, et nonnulli sapientes sfficuli in hanc turpem
donat: quia et Apostolus 639 dicit : El ego si quid et erubescendam haeresirn consensissent, nunquam
donavi vobis, in facie Christi et Dei yll Cor. ii, 10). sanctus Apostolus scribens ad Ephesios, ad forni-
(Cap. V, vers, 1.) « Estote ergo imitatores Dei, cationem etiam omnem immunditiam copulasset,
sicut filii charissimi. » Qui intelligit quomodo di- et ad immunditiam junxisset avaritiam non hanc :

ctum sit : Estote perfecti, sicut et Paler vester cceles- qua pecuniam cupimus congregare, sed illam de
tis perfectus est [Matth. \, 48), iste sciet quomodo qua supra diximus Ne supergrediatur, et avarus
:

et nunc dicatur: Estote imitatores Dei (/ Cor. iv, fraudet in negotio fratrem suum (/ Thess, iv, 6).

16); et Corinthiis quidem scribens ait : bnitatores Quod scilicet insatiabilis et inexpletus, per omnia
mei estote, sicut et ego Christi (I Cor. xi, 1). Non turpitudinum genera, lasciviaeque discurrat. Sicut
enim poterant statim imitatores Ghristi fleri ; sed decel, inquit, sanctos. Ex quo sanctus non potest

grande illis erat, si imitatores possent imitatoris appellari, quicunque extra fornicationem in aliqua

exsistere. Ephesiis vero quasi his quos jam mys- immunditia et avaritia voluptatum, quae se dele-
teria tanta docuerat, non ait, Imitatores mei es- autem arbitratur ava-
ctaverint, invenitur, Si quis
tote, nec, imitatores Christi ;
sed, imitatores Dei. _ ritiam non sensu accipiendam esse quo dixi-
illo

Non quod minus sit imitatorem Christi esse, quam mus, reddat causas, quare inter fornicationem, et
Dei (Deus quippe Ghristus est), sed quod aliud sit immunditiam, et turpiludinem, et stultiloquium, et
secundum hominem imitari, aliud pef^nndum Deum. scurrilitatem, mediam avaritiam extraordinarie
Nam etsi Chrislum secundum carnem antea nove- posuerit. Porro non
stultiloquium esse existimo
ramus, nunc jam nequaquam eum novimus seciin- solum eorum qui aliqua narrant turpia, ut risum
dum carnem (// Cor. v, 16), Loquitur et ipse Sal- moveant, et fatuitate simulata magis illudant eis,
vator, humilitatem dispensationis ostendens Qux- : quibus placere desiderant sed etiam eorum qui :

cunque viderit Patrem facientem, hgec eadem Filius sapientes saeculi putantur, et de rebus physicis
facil similiter (Joan. v, 19). Non quo aliud ccEkim disputantes, dicunt se arenas littorum, guttas
et aliam terram Pater fecerit, et ad similitudinem Oceani, et ccelorum spatium, terreeque punctum
eorum, ahud coelum et alia terra, et elementa a liquido comprehendisse. Est et in Ecclesia stulti-
Christo facta sint csetera sed quo qucecunque ;
loquium. Si quis coelum putet fornicis more cur-
operetur Pater, haec eadem et Filius operetur. In vatum, Isaiae, quem non intelligit, sermone dece-
quo autem similes Deo possumus fleri, supra te- ptus {Isa. XL, 22] solium quoquein coelis positum,
:

status est, dicens : Donantes vobis, sicut et Deus in et super eo sedere Deum, et in ritum imperatoris

Christo donavit vobis {Ephes.

iv, 31). Non enim C et judicis, angelos stare in circuitu, qui verbis ju-
puto quod in quoque quaecunque Deus fe-
cgeteris bentis obtemperent, et in diversa mittantur officia
cit, homo Deum possit imitari sed verbi causa, {Isa. VI, 1, 2).
:
Sed quia sequitur stultiloquium
ut quomodo ille clemens est, et piuit super bonos scurrilitas, magis stultiloquium ad fatuaset ineptas

et malos, et reliqua sic etiam nos bonitatem no-

:
fabulas transferendum. Inter stultiloquium autem
stram super omnes homines eff undamus. Quod cum et scurrilitatem 641 hoc interest, quod stultilo-

fecerimus, erimus filii [Al. sicut filii] dilecli, sive quiuna nihil in se sapiens et corde hominis dignum
ipsius Pauli, sive, quod melius puto, Dei. habct. Scurrilitas vero de prudenti mente descen-

(Vers. 2.) « Et ambulate in charitate, sicut et dit, et consulto appetit quaidam vel urbana verba,

Christus dilexit nos, et tradidit semetipsum pro vel rustica, vel turpia, vel faceta, quam nos jocu-
nobis oblationem, et hostiam Deo in odorem sua- laritatem alio verbo possumus appellare, ut risum

vitatis. » Qui pro aliorum salute usque ad sangui- moveat audientibus. Verum et haec a sanctis viris

nem contra peccatum dimicat, ita ut et animam penitus propellenda, quibus magis convenit flere
suam tradat pro eis : iste ambulat in charitate, atque lugere, ut in Hebraico quoque Evangelio le-
imitans Christum, qui nos intantum dilexit, ut gimus, Dominum ad discipulos loquentem : Et

crucem pro salute omnium sustineret. Quomodo nunjuam, inquit, Ixti sitis, nisi cum fralrem ve-
j)

enim ille se tradidit pro nobisj sic et iste pro stinim videritis in charitale. Videtur hucusque nihil
quibus potest libenter occumbens, imitabitur eum extra propositum et extra consequentiam, textum-
qui oblationem et hostiam 640 in odorem suavi- que ordinis intulisse. Verum hoc quod sequitur, et
tatis se Patri tradidit, et fiet etiam ipse oblatio et in fine positum est : Sed magis gratiarum actio, quae-

hostia Dei in odorem suavitatis. rat aliquis, et dicat quid sibi velit post fornicatio-

(Vers. 3, 4.) « Fornicatio autem et omnis im- nem prohibitam, et immunditiam, et lasciviam, et

turpitudinem, et stultiloquium, et scurrilitatem,

munditia, aut avaritia, nec nominetur in vobis,
sicutdecet sanctos et turpitudo, et stultiloquium
;
enim semel ei liberum fuit
actio gratiarum. Si

aut scurrilitas, quae ad rem non pertinent : sed ponere quamcunque virtutem, potuit dicere, sed
magis aclio gratiarum. » Nisi philosophorum qui- magis justitia, veritas, dilectio. Quomodo autem
omnem hoc inconsequens est ita etiam illa inconsequen-
dara Cynicus exsLitisset, qui doceret titil- :

fluxum seminis ex qualicunque tia esse potuissent, et eadem licentia ordinem non
lationem carnis, et
553 COMMENTAR. liN EPIST. AD El^HES. LIU. 111, CAP. V. 554
haberent. Forsitan igitur gratiarum actio in hoc A tione, immunditia, atque lascivia alienus sit :

loco non ista est Dominata juxta quam gratias tamen si slulliloquus el scurra fuerit, non tenebit
agimus Deo, sed juxta quam grati sive gratiosi, et cum locum quem possessurus erat, si haec vitia
falsi apud homines appellamur. Stultiioquium enim non haberet. Respondcat quis Esto stuliloquium :

et scurram non decct esse Christianum. Decet au- ct scurrilitas non eumdem habeat reatum, quem

tem sermonem ejus sale esse ronditum {Coloss. iv, fornicatio, immunditia et avaritia numquid non et :

G), ut gratiam apud audiontes habeat. Et quia non turpitudinem cum tribus supcrioribus debuit nomi-
est consuetudinis, nisi inter doctos quosque opud nare?Adquod dicondum, turpitudinem hic signi-
Grsecos ej/apiTc(av, ad dislinctionem Eucharisti* ficare absconditam cogitationern, cum inflammalur
dicere, hoc est, gratiosum essc, et agere gratias : sensus noster ad libidinem, et carnis titillationibus

propterea puto Apostolum quasi Hebrffium cx !le- anima ignita succenditur, et nihilominus Dei
braeis {Philipp. ui, 5), vcrbo usum esse vulgalo, timore ct mentis judicio refrenatur. Denique etiam
et sensum suum allcriu.s Hignificatione verbi expli- supra absque turpitudine, tria pariter appellavit
care voluisse maxime cum apud Hebraeos gratio-
: dicens : 643 autem el omnis immun-
Fornicatio
sus et gratias agens ', uno, ut aiunt, scrmone, di- ditia et avarilia, ncc nominetur in vobis {vers. 3) et :

catur. Unde et in Proverbiis puto ita scriptum : „ deinceps turpitudo cum stultiloquio et surrilitate
r'jv/5 £'jyap'.a-:o; * lYStpsi avSpl 642 S(j;av. Mulier nunerata est. Et quoraodo stulliloquium et scur-
gratia suscital viro gloriam {Prov. xi, 16), pro eo rilitas, sic ista turpitudo
ct non perdit, nec in
quod est, (jratiosa videremur vim facere Scri-
: perpetuum excludit a rcgno. Quia vero in superio-
ptura;, et gratias agcntem mulierem, pro gratiosa ribus ex co quod alibi legerainus ;Ve supcrgredia- :

addacter acciperc, nisi et caeterfe editiones nostr.-c tur, et avarus fraudet in negotio frairem suum
opinioni congruerent. Aquila enim et Theodotio, (/ dixeramus avaritiam pro adulterio
Ihess. IV, 6),
et Symmachus posuerunt ^, ^('rn^ ^aptto?, id
ita positam quarimus id quod nunc dicitur, aut
:

est, et non EjyaptJToc, quod ad

mulier gratiosa, avarus, (juod est idolis serviens, utrum cum illa, an
actionem pertinct gratiarum. cum vulgata inlerpretatione consentiat. Invenimus
(Vers. .5.) « Hoc autem scitote, quia omnis forni- in locisplurimis prophetarum idololatriam,fornica-
cator aut immundus, aut avarus, quod est idolis tionem appellalam. Fornicabantur, inquit, post
serviena, non habet hajreditatem in regno Ghristi idola sua {Osee iv, 6, 12) ; et : Spiritu fornicationis
et Dei. » Notandum quod sex vitiis supra prohi- seducti sunt {Ibid.). Potest itaque fornicatio et super
bitis, fornicationc, immunditia, avaritia, turpitu- idololatria intelligi. Sin vero avarus ille accipitur,
dine, slultiloquio, nunc taiitum tria
scurrilitalc, qui pccuniam utcunque conquirens, nummos per
posuerit, (brnicationem, immunJitiam, avaritiam C fas et nefas habere dosiderat, et pleno sacculo de-
:

quibus qui fuerit obnoxius, hajreditatem, in regno lectatur, isle idololatres in eo est, quia sculpturam
Christi et Dei habere non possit. Si enim ita ipsius nummi colit, etidola in eis ca;Iata veneratur.
stultiloquus et scurra alieni essent a regno Dci, Ut voracium deus venter est, ita cupidorum quoque
quomodo tres quos specialitcr scparavit, viderelur justissimc pccunia dcus dici potest maximc cum :

scntcntia esse crudelis, non ignoscere iinljccillilati in alio loco .\po3tolus cupidilatem idololatriam
fragilitatis humanae cum etiam per jocum nos
: vocot (/ Cor. X, 7). Ad ha?c vivcndiiin quid sontire
dicta damnarcnt. Qui enim in sermone uon labitur volucrit, dicens In regno Christi et Deo : utrumnam :

perfeclus est {Jac. iii, 2). Neque vero ista diccntes, nliud regnum Christi sit, et aliud Dei an idem :

locum stultiloquioct scurrilitati, damus, dum non regnum sitPalriset Eilii. Et siquidcm dixissct, in
excluduntur a rogno, scd quomodo apud Patrcin rcgno Filii ct Patris, per Filium venircmus ad
divcrscC sunt mansiones {Joan. xiv, 2), ct slcllo a Patrcm: ct licet cssct divorsitas porsonarum,
stella difTcrt in gloria sic ct rosurrcctio mortuo-
: tumcn essct rognantiuin una inajcslas tunr vcro :

rum (/ Cor. xv, -11): quamvis aliquis a (brnica- rura dixcrit: In rcjno Christi ct Dei, ipsum Dcum,

'
"IJ:in hlionem, p:n hhannun, (jraliosuin sonat rovooavimus. — Ita logit codcx mss. Cluniacensis ;

apud llebr;uos ; gralia.^i agcntcin quo(}ue signilica- D sic (Hio(|uologondum dooct tolus llioronymi oon-
bat, ut ipsi tcslcs crant tcmporc llioronymi diccn- toxlus. I'ulabal onini llieronymus alitor logcndum
lis, uno, ul aiiint, serinonc liicuinr. Maiit. in Provorbiis, (|iiam viilgo iogerotur, id esl, non
* Martian,Tiis cx Cluniaccnsi, ut ait, codicn re- Y'jvr, e'jyxpt7To;, niulicr gratias ajcns sed v^"*^. ;

scribit s'jyap'.7To;, (]uam voccm Gr.ncia ignorat e-jyaptro.;, mulicr gratiosa, vciuislo aspcctu atquc
universa. liallucinutus autem
co nsl, (|uod pu- in decora. Maht.
larit llicmnymiiin hahotur, in
alitcr ac viilgo ^ Lcctionoin hu.jusmodi corruporunt Erusni. ct
Provcrbiorum (irrco cxoiiiplari lcgisso, aut ccrl(> Mariali. (jui iion (Jncooruin intorprctum posnore
alitor logoiuliirn constituorc, ciiin o contrari(\ gor- vorb'i, Yjv»; fi-j:-:'):, viulicr grali.r, sivo pulchritU'
niana loction» vjyxp-s-rj- nihil iinniulata, id uiuim ilinis ; sod suus vocos conliolu?, -rj-ti^ yip'ir:('t^ ;

urgoal S. Patcr, ([iiod poouliari si_L;iulioationo do- alibi s.opius faoluin obsorvavimus. Maut. -- Dru-
naiida sit, id cst, (jiiod iion iirauim soiiol, sivo sius lamon, ot qu.o ouin pr.ooossil t(ov L\.\ llomana
agcntcnt graiias scd pmprio gniliosani, (|U()d ox
; cditio cum soholiis l(>g»»ro apud Syinniaohum. •jvf,
sacri contoxtus sorio, tum voloriim intorpiclum. «YiOf (|ii;n fortasso ox altora Symniaohi odilione,
,

Aquil.o, Thoodotionis, ot Symmachi auctorilato (|uoii ot .MoiitlauooiiiMs obsorvat, lcctio derivalur.

conlirmat. Nos antiquain loclioiicm poslliminio Viclurius et conlrario logit, y-'"'^, y»por''.;.

Patrol. XXVI. IS
 :

555 S. EUSEBII HIEKONYMI )6

et Christum intelligamus, qiiia et cujn tradiderit ^V min' alibi mo legisse, cxceplo pr.-csenti loco, com-
regnum Deo et Palri, non crit Pater erit omnia in parlicipem : ct tamen manifestum est hic non in

omnibus, sed Deus omnia omnibus (/ Cor.w, in bona parto, sed in contraria positum.

24, 28). Ubi autem Deus est, tam Pater quam (Vcrb, 8.) Eratis enim aliquando tenebr® nunc
<( :

Filius intelligi potest, Porro quod de Patre et de autem lux in Domino. » Si possibile est verti in
Filio dicimus, hoc idem ct do Spiritu sancto sen- lucem tenebras, non est secundum quosdam ha;re-
tiamus. ticos natura qu;e pereat, et recipere nequeat salu-
(Vers. 0.) « Nemo vos decipiat inanibus vcrbis : tem. Interrogemus ergo eos qui illa confingunt:
propterhsec enim venit iraDei in filiisdiffidentiae. » ulrumnam omnes impii tenebrai sint, necne de :

Verba qua; decipiunt atque supplantant, j^iania sunt quibus quidam cum proptermalitiamtenebraevoca-
et vacua. Quse vero 644 sedificant auditores, plena, rentur, ad meliora conversi, nunc lux appellantur
cumulata, conferta. Quia igitur sunt plerique qui in Domino. Sicut autem justi sunt lumen mundi,
dicunt S non futura pro peccatis esse supplicia, nec sic impii consequenter tenebra; vocabuntur; et

extrinsecus adhibendatormenta sed ipsum pecca- : justi quidcm cum sint lumen, videbunt lumen in

tum, et conscientiam delicti esse pro poena, dum lumine [Psal. xxxv, 10) ; injusti autem cum sint

vermis in corde non moritur, et in animo ignis tenebra3, populus sunt sedens in tenebris, et nihil

accenditur {Marc. ix, 43), in similitudinem febris videns {Isa ix, 2). Quorum differentiam inter se

qua3 non torquet [Al. torqueat] oxtrinsecus aegro- atque distantiam, ex fructibus intelligimus. Omnis
tantem, sed corpora ipsa corripiens punit, sine enim qul operatur maluin, odit lucem, et non
cruciatuum forinsecus adhibitione quod possidet. veniens ad lucem, tenebrosus est, et filius noctis

Has itaque persuasiones et decipulas fraudulentas, atque tcnebrarum, qui vero operatur veritatem, et

verba inania appellavit et vacua, quaj videntur in lucem vonit, lux est, et filius lucis et diei {Joan.

tlorem quemdam babere sermonum, et blandiri III, 20, 21). Lucenles autem sive tenebrosi, de cor-
peccantibus sed dum fiduciam tribuunt, magis dis vel lumine, vel tenebris cognoscuntur. Super
;

eos ferunt ad a;terna supplicia. Quia dc nulla re haec qua^res, ne forte ob distinctionem eorum qui
Deus, quomodo si peccator superbiat, lux sunt, sed non sunt lux in L'omino, de justis di-
sic irascitur
et erectus ac rigidus non fiectatur in fletum, nec catur : Nimc aiUem hix in Domino. Dccenter quoque
misericordiam postulet pro delicto. Propter hsec Ephesiis, qui ad scientiae summam conscenderant,
Dei supcr diffidentix, sive scribitur quod sint lux in Domino. Neque vero
enim venit ira filios

insuasibilitatis ; a-l(Os'a enim magis a suasione tenebrse ipsae vertuntur in lucem aut lux in tene-
:

bras commutatur sed hi qui ab eo quod sunt,

quam a fiducia a diverso intelligi potest.Insuasibi
;

litatis autem, sive diffidentia;, filii sic dicuntur, C nomen quoque vel virtutis meruere, vel vitii :
si

fornicationis, et conversi fuerint de alio in aliud, 6|j.iov'j[jLcoi; his

quomodo filii perditionis, et filii

mortis, et filii gehennaj, ct caitera his similia, rebus a quibus possidentur, vel tenebrarum, vel
filii

quae in variis Scripturaram locis invenirc perfacile lucis vocabulum sortientur.

Ut fllii lucis ambulate. » Si Deus lux est, et
«
est.
Nolitc ergo effici comparticipes tcnebrai in eo non sunt {l Joan. i, 5). filii Dei,
(Vers. 7.) «

eorum.» Particeps comparticeps fit diffidentia}

sive filii Necnon si Ghristus lux vera est
lucis sunt.
quoque ejus ad quos loquitur,
filiorum, qui in fornicatione, et in immunditia,
et (Joan. 1, 9), filii

propter qua3 venit ira Dei super (ilios dicens Filioli

: mei, adhuc modicum vohiscum
avaritiu,
diffidentiai, reperitur. Et particeps quidcm eorum sum {Joan. xiii, 33), filii vera? lucis sunt. Ex quo
communionem colligitur eosdem filios esse Dei Patris, qui sunt
est, ab eo quod participatur, et
habet malorum opcrum comparticeps vero ei :
filii Christi Jesu.

appellatur, qui cum aliis ct particeps :

et in (Vers. 9.) « Fructus enim lucis est in omni boni-
comparticipi intelligitur est particeps. In participi tatc et justitia et veritate. » Adversus Marcionem
vero non statim tcnetur et comparticeps. Diligenter (qui justum Deum a bono separat, et putat Crea-

observa verbum comparticipis atque participis. -q torem essejustum ;

©46 alium vero nescio quera,
Puto enim in Scripturis participera in bonam par- cujus Christus iste qui venit, fiiius sit, bonum
tem, comparticipem in malam semper accipi. Verbi tantummodo esse Deum) hoc tcsliraonium profe-

gratia Propter quod unxit te Deiis Deus tuus, oleo

:
ramus. Siquidem fructus lucis, non solura est in

exsultationis prx parlicipibus tuis {Psal. xliv, 8) bonitate ;

sed in justitia et in veritate. Ubi itaque
ubi justitia, conse-
Participes enim Christi facli sumus : bonitas est, ibi et justitia ibi
et in alio luco :
;

sitamen principium substantix usqne ad 645 finem quenter et veritas. Apud bonum ergo Ghristi Pa-

firmum tenuerimus {Uebr. iii, li). Porro non me- trem, ut ipsi quoquc fatenlur, est veritaset bonitas.

*
Facile Origenistas impugnat, qui hoccc delirium quo peccatores puniantur, non esse ignera verum,
ex ipso Adamantio lib. ii de Principiis, cixp. '2, dicentes dictum esse ignein proprias conscientice
didicerint. Proditum id quoque ab Orosio in Goin- punitionein ac si pcccatorum animas post purga-
:

ment. ad S. Augustinum, ubi Origenistas inter alia, tionem conscientiiu in unitatem corporis Christi
ait, solitos jactare in vulgus « Ignem ffiternum, :
redituras. »
 :

557 COMMENTAK. IN EPIST. AU EPIIES. LIB. III, CAP. V. 538

Ubi autem bonitas et veritas, apud ipsum, <;l uon A Omnia autem arguta a luce mani-
(Vers. iS.) «
apud alium, ut nunc Apostolus docet, justitia cst. festantur omncenim quod manifestatur,lux est.»
:

Intelligat quoque Marcion ipsum Christum boni- Omnia, haud dubium quin ea quaj occulte liunt a
tatem, veritatem et justitiam nuncupari : bonitatem (iliis ha;c enim a luce arguta mani-
diffidonti.e :

in eo quod non secundum opera, sed secundum festanlur. Lux autem arguit ea qua3 prius erant
misericordiam det gratiaiu crodentibus in se tcnebrae et postca facta sunt lumen in Domino, ut
justitiam in eo dum unicuifpie retribuit quod ex eo quod corripiuntur, mutentur in melius, et
merotur; porro veritatem, dum ipse solus cau?as mutata manifestentur in publico, et publicata sint
creaturarum omnium, rerumquecogoscit. lumen, quia omne quod manifestatur, lux est.
(Vers. 10.) « Probanles quid sit beneplacilum (Vers. 14.) Propter quod dicit Surge qui dor-
<( :

Deo. » Omnia Caciendacum consilio, ut cauti atquc mis, et exsurge a mortuis, et illuminabit te Chris-
solliciti, ea tantum qua; scimus Deo placcre, ia- tus {sirc, orielur tibi Christius). Quoniam opera
ciamus: in moreni pru lontissimi trapezitae, qui tenebrarum luce arguta manifestantur in lucem,
sculptumnumisma non solum oculo,sedet pondere, his qua; arguta fuerant transmutatis, dicitur dor-
et tinnitu probat. Quia vero in hoc loco contextus mientibus et mortuis, eo quod opera feccre lene-
eloquii videtur esse turbatus, et tota scatere scn- j. brarum Surge qui dorinis, et exsurge a morluis.
sermo reddendus est Nolite ergo
tentia, sic ordini : Qucerat aliquis, quisnam sit iste qui dicat Surge :

iieri eorum, probantes quid sit

comparticipes qiti dorinis, ct exsurge a mortuis; aut cujus testi-
beneplacitum Dco elsi enim eratis aliquando
: monio Apostohis abusus. Et quidcm qui sim-
sit

tcnebrae, nunc autem lux estis in Domino quasi : plici responsione contentus est, dicet in recondi- '

filii lucis ambulate, fructus luminis ostendentes tis eum prophetis, et his quai vocantur apocrypha
in omni bonituto, et justitia, et veritate. h.TGC lecla in medium protulisse (sicut in aliis quo-

(Vers. 11.) « Et nolite communicare operibus in- que locis illum feci.^^sc manifestum est), non quod
fructuosis toncbrarum. » Et ad Galatas nomcn apocrypha comprobaret, sed quod et Arati, et
fructus, in spiritu, opcris vcro posuit in carne, Epimenidis, et Mcnandri versibus 648 sit abusus
diccns : Manifesta iiulein swil opcm carnis, qiue ad ea quiE voluerat in tempore comprobanda. Ncc
sunl fornicalio (Galat. v, 19), et reliqua. Frucdis tamen Arati, et Epimenidis, et Menandri, tola quae
vero spirilus est charUus, gaiidium, pax {Ibid. 22), scripsere, sunt sancta, quia eos vere aliquid di-
et cictcra. Porro opera tenebra-
in pra;sentiarum., xisso tostatus est. Alius vcro quasi rrsoTwro-
rum infructuosa appellavit, quibus qui, ea fece- -fi\'.Tt Spiritus sancti Apostolus (Iguraverit, ad
rint communione sociantur. cxhortationem pamitentiaj ha^c dicta mcmorabit.
« Magis autem ct arguite. » Inter cietera man- C Ego certe secundum pauperlatulam meam, omncs
data, etiam peccantes possc arguere, maxim.-o editiones veterum Scripturarum, ipsaque IIebr;oo-
libertatis est. Sed hoc ille potest facere qui non rum volumiua diligenter cvcntilans, nunquam hoc
merctur audirc: H>/pocrifa, ejice primum trahem de scriptum rcperi. Nisi forte ct hoc dicamus quo- :

oculo luo, el tunr potcris cjiccre fcstucam dc orulo inodo olim prophct.ii in concionc populi loqueban-
fralris tui {Luc. vi 'i2). Quamobrom ot propliol.i', tur, Uicc (licil Doininus, cl Quoniain Domnius
:

nullaipsi pcccatorum sorde polluli, neccauterialam locutus cst : ila ct Apostolum Spirilu sancto plc-
habentes C41 conscientiam (/ Tim. iv, 2), potc- num, repentein verbu quoo in se Chrislus loque-
Ex quo anim-
rant c.i-teros arguere dolinqucnles. batur, crupisse atquo dixisse : llccc dicit Dominus.
advcftendum eum argucre pnssc, qul ippc non Nccnon ct illud ost disscrcndum, quomodo uni
redarguatur in semclipso. atijuo cidcm dicatur quasi viventi, Surgc qui dor-
(Vcrs. 12.) « Qu'n cnini occullr' (iunl ob cis, inis : el quusi morluo, lirsurge a mortui<i. Igitur
lurpc cst et dicoro. ^ Non [iiihi \idetur sermonis quia ct spiritus est hominis, quom spmpcr in bo-
starn conloxtus, ul id quod nunc dicitur QihT enun : nam partom scriplum mcminimus, el animn cujus
occulte fiunt al> cis, cx suporioribus pcndcat, ct cl inlirmilates ct mortcs legimus peccalorum, id
sciri possit ad quos potissimuin rofcroiiduMi sit, n quod nunc dicilur, Sxrgc (/m ilormis, rcferulur ad
nisi iurlc altius rcddatur hyporliaton, i;l ad lilios spirilum : ot ([uod soquilur, Exsurgc a moitui<,
dillidonlitp copulctur, ut sonare posait: Qua) cnim animic coaptctur. .\nima cnim qu:v peccavcrit, ipsa
()(;cuU(! liunt a liliis diflidontia*, turpo cst diocrc, murittur [Eicch. \\u\, \). Spirilus autem morlcm
i|u.i: suiit fiiriiicatii) ot immundilia et avarilia om- nunquum omnino logimua. Chriiilus orgo lux vcra
nis. oriclur ci (]ui surrc\it dc somno, ct ex mortuis

'
Nimirum ox Apocrypho laudaii liocrc
Kli.i» lcm, quia vcnit luincn tuum. Alii malunl Isaia?
testimonium opiiifilus cst S. Kpiph.inius il.i>roa. (luidcm, simI rap. xwi, !'.•, alludi vcrba Vivcnt :

'i2, 'MZ. (icorgius vcro

n. Syncollus in C.hrono- mortui lui : intcrfccti >nci rcsurgcnt^.. Quia ros
gra|)hia, pag. 121, £/. toO '\ipi'r.'tj Kv;<)<k'i-iut'i lucis, ros tuus : nul dcni(iuc illu ix. 2 Populus, :

(i.TTo/.p j'i(»v, c.r .ipnrrt/jihi.i Jcrcini.r ascriplis, K iiui ainhuLihal in tcnrhris, viittl luccm magnam, hn-
contiario in aulhcnticiH invoniro so
libris illud luliinlibui in rcijione unihrj' mortis lu.v orto cst cis.
pn.-ise alii piilant. S. Thomas ox illo dcduoil. laaiio Adilo loci ojus inlerprotes.
loco cap. i.x (r(Ti-. 1): Surjc, illuminare, Jerusa-
559 S. EUSEBII HlERONYMl 560

1'uerit suscitatus. Scio me audisse quemdam de hoc A autem vitae hujus quaerens necessaria,et de divitiis
loco in Ecclesia disputantem, qui in thcatrale mi- et soilicitudinis, quas Evangehum spinas nun-
raculum, nunquam ante visam formam populo cupat [Marc. iv ; 18, 19 ; Luc. viii, 1 i), cogitans,

cxhibuit, ut placeret: Testimonium hoc, inquions, potest tempus redimere. Redimentes autem
sibi

ad Adam dicitur in loco Calvariee sepultum, ubi tempus, quod in diebus malis est, quodammodo
crucifixus est Dominus. Qui Calvariee idcirco ap- immutamus illud : ct dies molos in bonos verti-

pellatus est, quod ibi antiqui hominis esset condi- mus, et facimus illos non proesentis saeculi, sed

tum caput: illo crgotempore quo crucifixus Domi- futuri. Potest ct ahter locus istc edisseri : 650
nus, super ejus pendebat sepulcrum ^ ha3c pro- vos Ephesii, quibus de somno sseculi istius exsur-

phetia completa 649 est dicens: Snrge, Adam, qui gentibus sol justitia; ortus est Christus {Malach.

dormis,et exsunje a mortiiis : et non ut legimus kiii- IV, 2), caute ambulate atque prudenter; et abje-
?pauast (Toi XpiCTxo?, id est, orietur tibi Christus, cta insipientia, tenete sapientiam, per quam pos-

id est, continget te Christus. Quia sitis non cum varietate temporum commutari; sed
sed iizvi^TJGii ~,

videlicet taclu sanguinis ipsius, et corporis denen- diversitatera temporum vobis unum tempus effi-

dentis, vivificetur atque consurgat : tunc typum

et cere. Et quia sunt plurimae persecutiones (in

quoque illum veritate compleri, quando Elis«us „ principio quippe fidei propemodum quotidie vexa-

mortuus mortuum suscitavit {IV Reg. iv, 35). bantur EcclesiiB), unum tenete cursum, et hoc

Hffic utrum vera sint, necne, lectoris arbitrio scitote servandum, ut non in morem stulti, quasi
derehnquo. Certe tunc in populo dicta placuerunt, luna mutemini sed quod semel coepistis, firma
:

et quodam plausu ac tripudio sunt exccpta. mente teneatis ne videHcet si persecutorem ju-
:

Unum quod scio, loquor, cum loci istius inter- dicem videritis, et vos cum judicis voluntate mu-
pretatione atquc contextu sensus iste non con- temini. Rursum si aUus dogmatis vestri laudator
advenerit, vos fateamini Christianos sed quod ;
venit.
Videte ergo quomodo caute ambu- estis, omni tempore reservate. Aliquod de Scriptu-
(Vers. 15.)
sed ut sapientes. » Re- ris ponamus exemplum, ut quod dicimus mani-
letis: non ut insipientes,
dicitur, ut caute ambulent qui habe- festius fiat. Joseph unum habebat propositum,
cte Ephesiis
placere Deo. Hoc nuUa varietate temporis immu-
bant esercitatos sensus ad discernendum bonum
tatum nec fratrum invidia, nec conditione
et malum, et probantes omnia, id quod
statuerant, est :

Qui autem videt quomodo servitutis, nec aelatis illecebris, nec dominae re-
bonum esse retinebant.
ambulet, et quam caute hgat gradum, ne forto ad promssis, nec squalore carceris, nec postea tu-
more sed semper unus
lapidem offendat pedem suum, et dicit Lucerna /Egyptiae potestatis
:
; fuit,

pedibus tuum, Domine [Psal. cxviii, C et varietatem, ut diximus, temporum sibi redi-
meis verbum 1

i05), utique sapiens cst. Non enim puto

loiw- mens, malos dies vertit in bonos {Gen. xxxvii, 42
quempiam, etsi velit ambulare caute, posse passim). Hoc idem et de Job sentiendum est, quod
TT,v

hoc implere praeceptum: quia sapientibus et non per varia tentamenta vexatus, nec divitiis, nec

insipientibusimperatum est. Ex quo intolligimus dumnis, nec orbitate, nec vuhTiere, nec ex exprobra-
et praecepta moralia, (quEe plerique
manifesta arbi- tione amicorum, nec solitudine, nec postea bono-
trantur, ex eo quod in octavo decimo psalmo rum omnium restitutione mutatus est {Job, i-xlit,

Mandatum Domini lucidmn, iltu- passim). Redemerat enim sibi tempus, et dies ma-
(Vers. 9) dicitur :

oculos) indigere prudenti, et circumspecta los fecerat bonos.

minans
expositione : quialucidum illud preeceptum, eorum
oculos, qui insipientia derelicta, sa- (Vers. 17.) « Propter quod nolite effici impru-
illuminat
dentes std intelligite quae sit voluntas Dei. »
pientise studiis se manciparint.
:

(Vers. 16.) « Redimentes tempus, quoniam dies Quia tempus malum est, et sicut supra diximus,

mali sunt. » Qui sapiens est, et idcirco caute am-

redimendum, appetenda ante sapientia est, ut per
bulat, redimit tempus. Tempus autem redimit,
iHam intelHgere valeamus quae sitvoluntas Dei.
quia dies maUsunt. Quando in bono opere tempus j^
Non enim possumus caute ambulare, nisi prius
iatellecta voluntate Dei. In omni ergo opere pri-
consumimus, emimusiUud, et proprium facimus
quod raaUtia hominum venditum fuerat. Nemo. mum considerandum quid veUit Deus et habito ;

Kat roj Xptatou, » ot

et supra, hunc nescio quem notari
* Vidimus
Oi [J.EV cpaat. « sTCHj^a^Jcrjt?
aot o Xo
.vpta-o^, » p.aAAOv o£
abs Hieronymo in cap. Matlhaei xxvii, 33. Ac sane maatv,
saatv, « JtTztcpajast
'E7:tcpa'ja£t 6
Too-to saTt. Atii quidam dicunt, Et tanges Christum,
cum ad creandum vulgo miraculum excogitata opi-
natio ea sit Adam in Calvari;B loco sepuJtum, ubi alii vero dicunt, Etilluminabit to Christus et magis :

crucifixus est Ghristus tum id plano paradoxum,

:
ita est.
2 Quis credidissot nuUarii fere vocem reperiri
ab ipso prolata isthffic ad Adamum verba Surge, :

qui dormis, clc. Caeterum et S. Ambrosius in Com- Graecam recitatam ab Hieronymo, quam non Era-
ment, in hanc Epist., et Augustinus in psalm. iii smus, et post eum Marianus depravarit? Pro voce
ir.'.'lTjr;z'., editores iiU contra fideni manu-
legunt, El continget tc, quam lectionem Hierony- igitur
mus probat. Erasmus, quem Victorius sequitur scriptorum codicum posuerunt verbum etpaii^sxat.
iri Graeco ex ingenio fecerunt, ^Thz'-''-'-^ P^o ^"^- De eadem vero expositione, supra loquebatur Hie-
'|x'j!Tii. Chrysostomus hom. 18, in hunc locnm : ronymusin cap. xxvii Matth. Mart,
561 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. 111, CAP. V. 562

judicio, id postea faciendum, quod illi facere fuerit A dicitur : Canlantes et psallentes m cordibus vestris
comproijalum. Domino. Audiant h.cc adolescentuli audiant hi :

(Vers. 18.) « Et nolitc inehriari vino, in ([uo quibus psallondi in ecclcsia officium est, Deo non
est luxuria, sed impleamini spiritu. » Quomodo vocc, sed corde cantandum ncc in tragaedorum ;

non possumus duobus dominis servire, Deo et modum guttur et fauces dulcl medicamine colli-
mammona} {Mallh. vi, 24) sic non possumus spi- : niendas, ut in ecclesia theatrales moduli audiantur
ritu impleri pariter, et vino. Qui enim spiritu et cantica, scd in timore, in opere, in scientia
implctur, habet prudentiam, et mansuetudinem, Scripturarum. Quamvis sit aliquis, ut solent illi
051 verecundiam, castitatem qui vino, habet ;
appellare, v.r/.ootovo:;, si bona opera habuerit,
insipientiam, furorem, procacitatem, libidincm. dulcis apud Deum cantor est. Sic cantct scrvus
Hoc quippe a;stirao uno verbo significare luxu- Christi, ut non vox cancntis, sed verba placeant
riam. Quod si quidam intelligerent, nunquam me qua) leguntur; ut spiritus malus qui erat in Saule
temeritatis ct haereseos arguissent, quod in virei- (/ lieg. xvi, 14), ejiciatur ab his qui simili-
nitale seivanda dixcrim vinuin adolescentulis
'
ter ab eo possidentur, et non introducatur in
declinandum, et non mittendum super flammam eos qui de Dei domo scenam ^ fecere popu-
oleum, ncc naturalem carnis ardorem fomentis lorum.
voluptatis augendum, Potest autem vinum, In quo
B « Gratias agentes semper pro omni-
(Vers. 20.)
est luxuria, et illud accipi, de quo in cantico bus, in nomine Domini nostri Jesu Christi Deo et
Moysi dicitur Furor draconum vimim eorum, et
: Patri. lluic quid simile et in Epistola ad Thes-
)'

furor aspidum insanabilis {Deut. xxxii, 33) quod ;

salonicenses prima scriptum est : Sempcr gaudele,
omr|,es qui sa;culi istius cogitatione sunt ebrii, sinc intermissione orate, in omnibus f/ratias agite
bibunt et insaniunt, et vomunt, et praecipites cor- (/ Tlies. v, 10-18). Quod prfeceptum ille solus
ruunt. Et juxta Lapitharum, Centaurorumque custodiro potest, qui providentia D^^i novit etiain
fabulam, in mutuum feruntur exitium. Huic vino quinque passeres, qui yenduntur dipondio, gu-
illud vinum contrarium cst quod Dominus so no- bernari quorum unus non cadit in laqueum sine
:

biscum in regno suo bibiturum essc promittit Patris volunlate {Luc. xii, 6). Quod autem ait,
{Murc. xiv, 25).
I^>equenter adnotavimus, iiomen Gralias agentcs, ct semper, et pro oinnilnis, dupli-
6pirilusabsqueadditainonto,inbonam positum par- citer intuendum, ut et in omni tempore, et pro
tein quod quidem ctiam nunc observandum vi-
: omnibus qua3 nobis accidunt, Dco gratias refera-
detur. raus ut non tantum pro his quaj bona putamus, :

(Vers. 1*J.) « Loquentcs vobismetipsis in psal- sed etiam qua? nos coarctant, et contra noslram
mis, et hymnis, et canticis spirilualibus, cantan- C veniiint voluntalem, in Doi praeconium mens Ireta
tes ct psallentes in cordibus vcstris Uomino. » Qui proruinpal, el dicaraus IS'udus cvivi de utero ma- :

80 abstinuerit ab ebrielate vini, in quo est luxu- tris mcic, nudus el redeum : sicul placuit Domino,
ria, et pro hoc spirilu fuerit impletiis, iste itu faclum est : sit nomcn Domini bcnedictum (Job
omnia polcst acciporo spiritualitcr, psalmos, hym- I, 21). Ilaec actio gratiarum apud prudcntes viro3,
nos, ct cantica. Quid autcin intersil inlcr psalnuim el gencraliter et specialiler observatur. Generali-
et hymnuin ct canticum, in Psaltcrio plcnis.siine ter, ut gratias agamus Doo, quod nobis sol oritur,
discimus. Nunc aiitcm brcvitor hyiiuios e«se di- dics currit, nox mutalur in requiem, splcndore
ccndum, qui tbrlitudinem et majcslatem prajdieant luua^ tenebra) tcmpcranlur, et ortu oocasuque stel-
Dei, ct ejusdem semper, vel bcneficia, vel facta larum lempora mutantur, et rcdeunt quod nobis :

mirantur. Quod omncs p?almi continont, quibus serviunl pluvi^u, lcrra parturit, elcmcnta famu-
ALLELUiA vcl projpositum vel sulijcctum cst, , lantur (juod lanlic aniinaliuiu varictates, vel ad
:

pealmi autcm propric ad cthicum lociim porli- vehendum, vel ud oporandum, vcl ud vosccndum,
nent, ut per organum corporis, (|uid facicnduni, vel ad legmon, vol ad <»53 oxcmplum, vol ad mi-
et quid vitandum noverimus. Qui vcro do su-
sit, raculum dala' sunt ot ud extrcmum, (]uod nati :

perioribus disputat, et concentuni mundi omnium- sumus, quod subsistimus, quod in inuiuiu (luasi
^
quo creaturarum ordinem atquc concordium sub- in quudum doino polonlissimi palrisfamilius pro-
tilisdisputator cdisscrit, isle spirituale ranticuu» curalinnom gorimus, el tolum quidquid in mundo
canit. Vcl certo (ut proptcr siinplicioros iiianiro- Oflt, no.-^lri caustt intolligiinus prucrcutum. Spe-
stius quod volumus, clo(iiiamur) psalmus ad cor- cialiter vcio, «luando in Dei boucliciis (lu.is nobis
pus, canlicum rcfcrlur ad montcni. hU canero igi- acccduiit, gratulainur. Sed hoc ot gijntilis fucit,

tur ct psallcro, ct laudare 65^ Doniinum uiugia et Judicus, ot publicanu8, et ethnious. Chrislia-
anirao quam voce dobemus. lloo cst quippc ((uod norum propria virtus cst, eliaai in his qua.' advcrsa

Scilicct in libollo, sivo (^pistola 'J2 Do virgiui-

'
suoludo vigot hodio in occlGsiis noslris ubi .

tale sorvandn, </(/ Etislocliium, mim. H ,< Hd,. pi-i_ : aiuliiuitur thcalrulcs nioduli ot dulcia canlica,
mum inoni'0, hoc obtostor, ut sponsa Chrisli vi- qiijc (le dumo Hci sccnam laciunt populorum con-
num fugiat pro vcnono \uvc advcrsus udolesccn- : vcnieiilium ud ini:lccn(la5 aures vocibus el moduli»
tiam pnma arina sunt da>moiuiin, » olc. lraga'<lurum, iiuus vulpo l'Opi'ra vocanl.
" Votus hffic damnalaquo licct a Palribus con-
563 S. EUSEBII HIEHONYMI 564
putantur, referre gratias Creatori. Si domuscor- A. aiis, ut timorc quid faciant, et non dilectione
ruerit, si amantissima uxor et filii vel captivitatc, Christi.
vel vencno, vel naufragio intercepti sint, si divitias (Vers. 22, 23.) « Mulicres viris suis subditaj
proscriptione perdidimus, si sanitatem innumcra- sint sicut Domino : quoniam vir caput est mulie-
bilps morbi, et semper exspectanda misoris poda- ris, sicut et Christus caput Ecclesiae. » Hoc quod
gras debilitas fregerit. Qui sibi sancliores videntur, in Latinisexemplaribus additum esL, subdilx siiit,
solent Deo referre gratias quod dc periculis, vel in Grajcis codicibus non habetur siquidem ad :

de miseriis liberati sunt. Sed juxta Aposlolum haic superiora refertur, et subauditur Subjecti invi- :

virtus est maxima, ut in ipsis periculis atque mi- cem in timore Christi, ut aTro xoivou resonet sub-
seriis,Deo gratia; referantur, et semper dicamus : jectffl, et mulieres viris suis sicul Domino. Sed hoc
Benedictus Deus, minora me scio sustinere quam magis in Grajco intelligitur, quam in Latino. Quo-
mereor haec ad mea peccata parva sunt nihii
: : modo itaque Christo subjecta est Ecclesia, sic
mihi dignum redditur. Hic animus Christiani est, subjecta uxor viro suo. Qiiem enim habet prin-
sit
hic crucem suam tollens, sequitur Salvato- cipatum et subjectionem Christus et Ecclesia, huic
rem {Lnc. ix, quem nec orbitas, nec damna
33), eidem ordini maritus et uxor astringitur. Sed
debilitant. Quem, ut Flaccus in iyrico carmine . videndum, ut quoraodo in Christo, et in Ecclesia
ait :
sancta conjunctio est, ita et in viro et in mu-
Si fractus illabatur orbis, liere sancta sit copula. Sicut autem non omnis
Impavidum feriant ruinee.
congregatio haereticorum Christi Ecclesia dici
Qui autera, sicut diximus, gratias agit Deo et Pa- potest, nec caput eorura Ghrislus est : sic non
tri, in mediatore Dei et hominum referat eas Chri- omne matrimonium quod non viro suo secundum
sto Jesu quia nisi per illum accedere non valemus
:
Christi prsecepta conjungitur, rile conjugium ap-
ad Patrem. pellari potest, sedmagis adulterium. Alias autem
(Vers. 21.) inviccm in timore Chri-
« Subjecti subjicitur uxor viro ut domino, quia ad ipsum
sti. » Audiant hac episcopi, audiant prcsbyteri, conversio ejus est, et ipse illius dominabitur {Gen.
audiat omnis ordo doctorum, subjectis suis se esse IV, 7). Nam et Sara dominum vocabat Abrahara.

subjectos, et imitentur dicentem Apostolum : Cum {Gen. XVIII, 12). Qua3 spontanea servitus, quanto
enim essem liber ex omnibus, omnibus melpsum magis fuerit voluntate subjecta, tanto esse incipit
servum feci, ut omnes lucrifacerem (/ Cor. ix, 19). coaequalis : quin imo, obsequiis suis in servitutem
Et in alio loco Per charitatem servire invicem
:
©55 redigere dominantem. Quidam hunc locum
{Galat. v, 13). Unde et ipse eadem charitate omni- secundura anagogen ita interpretantur, ut dicant
bus gentium servivit Ecclesiis. Salvator quoque C uxorera in corpore, virura
animo. Et accipi in
forraara servi accepit {Pkilipp. u, 7), ut serviret sicut Ghristo subjecta est Ecclesia, ita corpora
discipulis suis, et pedes eorum lavit {Joan. xiii, subjici debere sensui et in unum spiritum ,

5). Hoc gentium principes et Chri-

interest inter redigi, si doraino fuerint copulata Qui enim :

stianorura, quod illi dominantur subditis, nos ser- adhxrct Domino, unus spiritus est {I Cor. vi,
vimus, et in eo majores sumus, si minimiomnium 17).

fuerimus. Sed et hoc quod ait In timore Christi, : « Ipse est Salvator corporis. » Qaoniara propin-
sic accipiendum, ut ipsa subjectio non propter quior atque inferior est a substantia Christi na-
hominura gloriara, 654 sed propter timorem tura Ecclesiae, propterea eam corpus Ghristi aesti-

Christi fiat, dum illura timemus ofCendere. Alius mo nominatam : cujus corpoiis Salvator est Chri-
vero sic interprelabitur : subjecti invicem in timorc stus Jesus, id est Verbum, sapicntia, caeteraeque
Christi, ut hanc scntentiam generaiem in conse- virtutes in quibus intelligitur Filius Dei. Quaere
quentibus dividi dicat atque partiri : Mulieres viris curiosius, sicubi in divinis Voluminibus potueris
suis subditx sint {vers. 22) ; et : Filii, obedite pa- invenire,vocabulum carnis pro Ecclesia positum.
renfibus {Ephes. vi, 1) ; et : Servi, obedite dominis Si quidem nunc nequaquam caro, sed corpus
carnalibus cum timore et tremore {ibid. 5) : ut non ]j
ChribLi appellatur Ecclesia. Porro manifestum
solum uxor viro, et filii parentibus, et servi do- quod quidquid caro est, consequenter et corpus
minis : sed etiam viri niulieribus, juxta officium sit non autem quidquid corpus, hoc consequenter
:

quod prfficeptuni est ; et patres flliis, ne illos ad et caro.

iracundiara provocent et doraini servis, ut re- ;
(Vers. '-i^.) (t Sed ut [Al. sicut] Ecclesia subjecta
mittant rainas, et prffibeant his quae habent ne- est Cbriiito : ita etmulieres viris suis in omni-
cessaria, invicem sint subjecti : et hoc ex Christi bus. >' Ecclesia Ghristi gloriosa est, non habens
tiraore faciant, ut quomodo servis suis fuit ilie maculam neque rugam, aut quid istiusmodi {vers.
subjecLus, sic et hi qui majores videntur, sobji- 2~'). Qui ergo peccator est, et aliqua sorde macu-
ciantur minoribus suis reddendo officia quae ju- lalus, de Ecclesia Ghristi non potest appellari,
bentur. Possumus hic timorcra et pro euXd- uec Christo subjectus dici. Possibile autem est,
Siia, i(l est reverentia, accipere, quie magis vicina ut quomodo Ecclesia quo3 prius rugam habuerat
est chdrilati. Nequaquam enim convenit Ephe- et_maculam, in juventutem et munditiam postea
 : ,

56o COMxMENTAR. IN EPIST. AD EPIIES. LIB. IH, CAP. V. 36G

restituta est, ita el peccator currat ad incdicurn, A nagog;c, conjunclione Ecclesiac temperavit. Ista
quia non habent opus sani medico, sod malc ha- dicentes occasionem h.Treticis damus qui omnes
bentes (Lmc. v, 31), et curentur vulnera ipsius, ct omnino nuptias repudiandas putant : et hoc vel
ilat de Ecclesia qusc corpus tst Chrisli. Satis quo- maxime utuntur tcstimonio. Quibus brevius (Al.
que eleganter et caute ad Ephesios loquens ait breviter) respondendum, passiones hic et immun-
Ut Ecclesia subjecta esl Christo, ila et itxores viris ditiam, ct luxuriam ab Apostolo inter maritum et
siiis. Si enini ita uxor subjicienda viro est, ut uxorcm velari, non sanctam conjunctionem alio- :

Christo Ecclesia, inter virum et uxorem erit sanc- quin si conjugium omnino prohibebat, quid ne-
ta conjunctio, et nunquam corporis scrvient pas- cesse fuit dicere, uxores vestras, cum potuerit di-
sionibus. Quod si nobis aliquis illud quod ad Co- cere : Viri, diligite mulieres, vel uxores. Veslras
rinthios scribitur opposuerit, virum uxori debi- enim propric matrimoniurn sonat. Et rursum in
tum reddere, et uxorem viro (/ Cor. vii, 3), ani- sequentibus : Et viri debent diligere nxores suas si-

madverlat magnam inter Corinlhios et Eplicsios cul sua corpora (vers. 28)et adhuc manifestius
: :

essc distantiam. Illis quasi parvulis atque lacten- Qui nxorem suam diligxt, seipsum dilifjit .\emo :

tibus scribitur, in quibus erant dissensiones et enim unquam suam camem odil, sed nutrit et fovel
schismata, et audiebatur fornicatio qualis ne in- t» eam [vers. 29): quia secundum cdictum legis an-
ter gentes quidem ; et propterea eis conceditur, tiquee, et instaurationem Evangelii, 657 maritus
ut post orationein ad idipsum redeant, nc tenten- et uxor una caro clficiuntur. Liberorum ergo, ut
tur a Salana : licet et ibi in consequentibus, non diximus, in matrimonia opcra conccssa sunt. Vo-
juxta voluntatom, sed juxta 656 TJYy-a-caSzTiv sc luptatcs autem quaj de meiitricum capiunlur am-
eis dicat ignoscere (/ Cor. iii, 1, 3 ; v, 1 ; vii, .5, 6.) plexibus, in uxorc damnalaj. Uoc legens omnis
Epliesii vero, apud quos fecit triennium, et omnia vir, et uxor intelligant, sibi post conceptum, ma-

eis Christi aperuit sacramonta, aliter erudiuntur : gis orationi quam connubio servicndum. Et quod
et habet unusquisque arbilrii Hberam polestatem, in aniinalibus et bestiis ipso natura. jure prccscrip-
vel Corinthios scqui, vel Ephesios : et salvari aut tum cst, ut prtpgnantes ad partum usque non
•servitute Corinthii, aut Ephesii libertato. Vx, in- cocant, hoc in hominibus s:ianl arbitrio dcrclic-
quit Salvator, prxgnantibus, el luctantibus in lum, ut merces esset ex [Al. ea) abtinentia volup-
die illa (Luc. xxi, 23), hoc est, judicii, qucC uti- tatum. Quia vero secundum tropologiam, viros
que proprie opera nuptiarum sunt. Unde omni animas, et uxores corpora dixoramus, sic diligat
laborc nitendum, ut magis Ephesios quani Co- anima carnem (.1/. corpus), quomodo Christus Ec-
rinlhios ajmulemur nec deprehendamur quasi
: clcsiam, ut semetipsam tradat pro salute ipsius,
in diluvio ementes, et vendentes, nubentes et ma- C et eam sanclificet verbo doctrince, ut exibeat sibi
trimonio copulati [Uailh. xxiv, 38), sed accinctis eam nonhabcntem maculam aut rugam aliquam
lumbis lucernas teneamus in manibus [Luc. xii, vetustatis: niaxime cum sciat illam in resurrcc-
35.) clione salvandam, et visiiram cssc salutare, Dei
(Vers. 25 seqq.j « Viri, diligilc uxoics vcsiras, [Luc. III, G.) Talis vir caput habet Christum et ;

siout et Christus dilexit Ecclesiam, et sometipsum cuiu proplor salutpm carnis se humilians, factus
tradidit pro ca, ut cam sanclilicaret muiulans fucrit eum uxore sua una caro, rctrahit eam ad
:

|.l/. additur eam] lavacro aqufc in vcrbo, ut exhi- spiritum,et Domino copulatus, caro esso desistit.
boret ipsc sibi gloriosum Ecclcsiuiii, non habon- Pulchre (juoquc maculam aut rugam, quia dc con-
tom maculam, aut nigam, aut aliquid cjuHmodi, Jugio loi|uobalur, do cxcmplo muliorum ad deco-
sed ut sit sancta et iiumacuhita. » Quamvis sui rcm traxil Eoclesicc. Sicut enim solent in mulic-
iiivicom niaritus ot conjux amore lcnoantur (qua- rum corporibus vel sordore ncovi, vol ruga conlra-
lis illa uxor mcmoratur llasdrubalis, quio, capto hi, vol lcntigo variari ct hoc osl omnc sludium :

viro, in patria3 sc jccit incoiulium, ct cajleraj qiKo fominaruin, ut quoJ fucdaro vidctur abstcrgant, et
viris mortuis supcrvivore noluerunl) nunqnain la- exhiboant nuiritis corporum venustotcm ita ct :

men dilcctionem illam vir sapicns diloctior.i Chri- [) anim.x' oinni poocatorum sorde purgandce sunl, ul
ati et Ecclcsiir) oomparabil. Sanctus igitur liio iu- ruga vclcris hoininis' juvcnla lo:idatur, cl renovo-
tclligondus ost ainor, quo ct Isaao dilcxit uxorcin lur in novum homincm*do dio in dicm (// Cor. iv,
suain Hcbcccuin, (|iko iiitcrprelatur initicntui : ct
dc terra Mesopotamias, qu.t saiculi liujus ox (Vcrs. 28.) « Ila cl viri debent vliligore uxores
omni parto fluctibus oingitur, in tcrram oaiii ro- suas sicut sua corpora. El in Gcncsi ex persona
•>

promissionis iuduxit, ut consolarotur morto [)ro loiiuonlis .Vdam scriplum esl llos nunc os c.v ossi-:

matris ouio {Gcn. xxiv, (')7.) Intoritum qnippe Sy- bus meis, ct caro cx carnc mca [Hcn. ii, 23.) Ef id-
'
Ila logit C(ulcx manusrriptus Uogiu.'» t|iii'm so ms.. roposuif. sicqueomnino rotinrndumcontcnirit
culi .'<umu.s. Chiniaccnsis porvoluslus Iinnc rolinot nnfiquis pdifionibus, qua< pr;vlorobanl. irj juvcntute
loctioiuiin it ruga vctcris honiinis in vcnnstitfc tcii-
: Kl.iiiliafis. Nu!*, ^MiVH/d rosoripsimus, sic oxigonte
datur. Ciulo iliixcritiu oditioiios Eiiismi ot Miuiiiiii, oonfcxlu noo onl.opiuor. i|ui non sfafim inlollipnf,
:

injnrcnlute lcndalur, noquaquam possum oonjicoro. quod fcn)cro Marfian.Tiis locnm hunc depravant.
MAnr. —
MartiunaHis invcnta, cx Ilogio quodam
 ;:

867 S. EUSEBII HIERONYMI 568

ipsum inEvangeliOj Domino postea diccnte, (irma- A nuis [Matlh. xxii, 30), jam nunc incipiamus esse
tur Qiii creavit ab initio, mnsculum et feminam
: quod nobis in ccelestibus repromissum est.

fecit eos, et dixit Propter hoc relinquet homo pa-

: (Vers. 30.) « Qaoniam membru sumus corporis
trem matrem, et adhaerehil uxori suie, ct erunt duo
et ejus, ex carne ejus, et ex ossibus ejus. » Quia
in carne una {Matth. xix, -4, 5.) Cum igitur vir ct membra sumus corporis Christi, et Chrislus nu-
uxor una caro sint: 658 ita uxoribus ut nostris trit et fovet Ecclesiam : ideo et nos nutrimus, et

corporibus providendum. Nemo autem corpus fovemus carnem nostram, quam nemo unquam
suum turpiter amat, aut semetipsum propter coi- odio habuit [vers. 29.) Membra autem sumus cor-
tum diligit; sed quasi vasculum anima; suae fovet poris Christi, non secundum naturam divinitatis
corpus et nutrit, ne fracto vase, id quod contine- ajterna3, sed juxta id quod hominem esl dignatus

batur, effluat et erumpat. Nec non et juxta litte- assumere. Quanquam et homo ipse qui assumptus
ram, quandiu mulier partui servit et liberis, hanc est, habeat naturam nostrorum corporum, sed

habet ad virum diflerentiam, quam corpus ad ani- non habeat originem. Nos enim ex humano semi-
mam. Sin autem Christo magis voluerit servire ne coagulamur {Sap. vii, 2) ille de Spiritu sancto ;

quam saeculo, mulier esse cessabit, et dicetur vir, natus est {Matih. i, 20). Potest autem et aliter di-
quia omnes in perfectum virum cupimus occurre- ^ ci : Quoniam corpus Christi Ecclesise est, et Eccle-
re (Ephes. iv, 13). Quod si ad tropologiam et h^c sia de cunctis credentibus congregatur, Paulus et
referimus, amabimus nostrum corpus, et corporis Ephesii membra sunt corporis, id est, Ecclesia
sensus, vilioris quidem conditionis ab animo, sed Christi.

per quos ad mentem honarum artium et virtutum (Vers. 31.) « Propter hoc relinquet homo patrem
transeant disciplinae et matrem, et erunt duo in carne una. » Quod tre-
(Vers. 29.) « Qui uxorem suam diligit, seipsum quenter adnotavimus, apostolos et evangelistas non
diligit : nemo enim unquam carnem suam odio eisdem verbis usos esse, Testamenti Veteris exem-
habuit, sed nutrit et fovet eam, sicut et Christus quibus in propriis voluminibus continentur,
plis,

Ecclesiam. » Quantum ad simplicem intelligentiam hocethic probamus siquidem testimonium istud

:

pertinet, sancta inter virum et uxorem charitate ita in Genesi scriptum est : Propter hoc relinquet
praecepta, nunc jubemur ut nutriamus, et foveamus homo patrem suum matrem suam,
et et adhserebit

conjuges, ut sciUcet eis vidtum atque vestitum, et uxori sxiae, et erunt duo in carne una {Gen. u, 24).
ea quae sunt necessaria praebeamus. Sed opponi
^
Nunc autem Apostolus pro eo quod ibi habetur,
nobis potest, quod non sit vera sententia dicentis l'v£X£v xoutou, id est, propter hoc, posuit av-:'. xou-
Apostoli Nemo enim unquam carnem suam odit,
: Tou, quod Latine aliis verbis dici non potest

cum morbo regio laborantes, et ptysi, et cancere, C deinde pro patre suo et matre sua, pronomina abs
et distiliationibus, mortem vitae praeferant, et sua tuiit, et patrem tantum posuit et matrem et quod :

oderint corpora. Magis itaque ad tropicam inCelli- in medio dicitur, et adhxrebit uxori sux, hic peni-
gentiam sermo referatur -, et dicamus, quod illam tus praitermisit, et tantum quod sequebatur hoc
carnem quee visura sit salulare Dei {Luc. iii, 6), dictum, superioribus copulavit, et posuit, et erunt
anima diiigat, et nutriat et foveat, eam disciplinis duo in carne una. Hoc autem totum nunc idcirco
erudiens, et coelesti saginans pane, et Christi san- observavimus, ut etiam in caeteris locis, sicubi
guine irrigans, ut refecta et nitida possit libero testimonia quasi de prophetis, et de Veteri Testi-
cursu virum sequi, et nulla debilitato, et pondere mento ab apostolis usurpata sunt, et in nostris co-
[Al. nuUo debilitatis pondere) praegravari. Pulchre dicibus non habentur, nequaquam statim ad apo-
etiam in similitudinem Ghristi nutrientis, et foven- cryphorum ineptias, et 660 deliramenta curra-
tis Ecclesiam, et dicentis ad Jerusalem : Quoties mus, sed sciamus scripta quidem ea esse in Ve-
volui congregare filios tuos sicut gallina congregat leri Testamento, sed non ita ub apostolis edita,

pullos suos sub alas, et noluisti {Matth. xxiii, 37) ! et sensum magis usurpatum nec facile nisi stu- : :

animae quoque fovent corpora sua, ut corruptivum diosis posse ubi scripta sint, inveniri. Igitur ad
hoc induat incorruptionem, etalarum levitate sus- J) exhort;itionem mutui affectus inter uxorem et vi-
pensum, 659 in acrem facilius elevetur. Fovea- rum, Adam et Evaj sumpsit exemplum, Ut quomo-
mus igitur et viri uxores, ct animcC nostra corpo- do costa tollitur de Adam, et aedificatur in conju-
ra, ut et uxores in viros, et corpora redigantur gem, rursum conjux in unam viri carnem
et ipsa
in animas. Et nequaquam sit sexuum ulladiversi- redigitur, quia qui uxorem diligit, seipsum diligit,
tas, sed quomodo apud angelos non est vir et mu- sic et nos nostras amemus uxores. Idipsum autem
lier, ita et nos, qui similes angelis futuri su- per allegoriam in Christo interpretatur, et in- Ec-

* Hanc ab Origene proponi qu«stionem, fatetur picam, doceo verum non esse quod dicitur sed :

Hieronymus Apologiae lib. i.num. 30, ac se ex ejus allegoriie nubilo tiguratum. Ponamns tamen ipsa
persona tacito nomine, haec dicerc. veiba, quai in Origenis libro tertio continentur
Haec vero probare mavult
1 « Statim, inquit, : Dicamus quod illam carnem, quae visurasit. » etc,
quia ipse sentirem adjunxi Magis itaque ad tro- : ad nnem usque sectionis.
picam intelligentiam referatur. Quando dico, Tro-
 :

569 COMMENTAR. IN EPTST. AD EPHES. LIB. III, CAP. V. 570

clesia ut Adam Christurr,, et Eva pracfiguraret

: A toris, omnis homo est homini {Lnc. x, 36, 37)

Ecclesiam. Factus est enim novissimus Adam in nulla ergo erit inter quorumlibet homi-
uxorem et

spiritum viviflcantem (i Cor. xv, 45). Et quomodo num dilectionem difTerentia charitatis, quod dicere
de Adam et uxore ejus omne hominum nascitur valde absurdum est. In proximo enira simiHtudo
genus sic de Chrislo et Ecclesia omnis creden-
: ponitur, ut sic eum diligas sicut te, et cupias esse

tium multitudo generata est. Quae unum EcclesioB salvatum. In uxore autein comparationis adver-
corpus effecta, rursum in lalere Christi poni- bium, siciU, non similitudinem, sed approbationera
tur {Joan. xix, 34), et costac locum replet {Gen. n, et confirmationem, cum quodam pondere sonat.

21), et unum viri corpus efficitur, ipso Domino id Quomodo dicimus de viro : quasi vir fecit, et de
in Evangelio postulante Pater, da, xit quomodo
: Salv.itore scriptum est : Vidimus gloriam ejtis.

ego et tu unum sumus : sic et ipsi in nobis unum quasi gloriam unigeniti {Joan. i, li). Non quo ipse
Interrogemus Marcionem qua
sint {Joan. xvii, 21). Salvator gloriam habuerit ad comparationem alte-
consequenlia locum istum qui de Veteri usurpatus rius unigeniti ipse est cnim unigenitus. Et unige-
:

est Instrumento, in Christum et in Ecclesiam in- nitus si et alter fuerit, unigenitus non potest ap-

terpretari queat, cum juxta illum Scriptura vetus pellari. Unde alterius unigeniti non indigebat
omnino non pertineat ad Christum. exemplo sed quasi unigenitum, hoc est, ut se-
P :

(Vers. 32.) » Sacramentum hoc magnum est, cgo X metipsum deccbat gloriam habere, possedit. Hoc
autcm dico, in Christo et in Ecclesia. » Non, ut idcm et septuagesimi secundi psalmi, juxta Graecos
Adam tamen, exordium sonat '12; aY^Oo; i Qto^ -oj
plerique existimant, omnis historia quoe de
:

'1too(t,X to"*^ EuOid'. TT, xapoia, quod a noslris trans-

et de Eva in Genesi scripta est, ad Christum et ad
Ecclesiam facile referri potest, sed tantummodo latum est: Quam bonus Deus Israel rectis cor-
de (Psal. Lxxii, ) Alioquin juxta Gra;cos w;, id
quod in pra)senti loco ponitur, id est : Propter hoc ' !

relinquel liomo patrem suum ct matrem suam, et

similitudinem magis videtur, quam fir-
est, sicut,

adhxrebit uxori sude, et erunt duo in carne una. mitatem significare 60^ dictorum, si non ut con-
Primus enim homo, primus vates Adam, hoc de
et firmationem audieris, scd quasi '.1/. tacet. quasi]
Christo et Ecclesia prophetavit: quod reliquerit excmplum. Simul ct hoc attendendum, quod vir

Dominus nostcr atque Salvator Patrem suum diligere jubetui- u.xorem, mulier vero timere virum.

Deum, et uiatrem suam coelestem Jerusalcin, et Congruit enim viro dilectio, mulieri timor servo :

venerit ad terras propter suum corpus Ecclesiam, vero non solum metus, sed et tremor jungitur.

et de suo cam latere fabricatus sit {Joan. xix, ;>'i),

Unde ct in consequentibus ait : Scrvi, obedite do-

et proptcr illam Verbum caro factum sit {Joan. i,

minis carnalibus cum limore ct trcmore {Ephes. vi,

14). omnia aequalia sacramenta sunt,

Et quia non ^ ^J-

sed est aliudsacramentum majus, et aliud minus: « Mulier autem ut timeat virum. » Si in Deum
propterca nunc dicit Sacramentum hoc magnum
:
mctus proptcr timorcm supplicii, non sinit cum
est simulquc hurnilitatis cjus indicium cst inferen-
;
qui mcluit essc pcrfcctum quanto magis impcrfc- ;

tis Ego autem dico 661 in Christo et in Ecclcsia.

:
cta erit mulier, non solum Dcum,scd etiam viruui
Gregorius Nazianzenus, vir valde cloquens, et in mctuons ? Propter quod requirendura, an carnaliter
Scripturis apprime eruditus, cum de hoc mecum uxor intelligenda sit, et uxoris limor cum frc- :

tractarct loco, soiebat dicero : Videquantum islius quenter multo mcliorcs muritis invoniantur uxo-
capituli sacramentum sit, ut Apostolus in Christo res ct cis imporent. et domuni regant, et cduccnt
illud, ct in Ecclcsia intcrprctans, non sc ita assc- libcros, el famili.u lcncant (lisciplinaiu : illis luxu-
rat, ut testimonii postulabat dignitas, cxpressisse, riantibus et per scorta currcntibus. Ilas viros suos
scd quodainmodo dixcrit : Scio quia locus istc incf- utrum rcgnure debeant, an tinierc, lcctoris arbi-
fabilibus plcnus ait sacramentis, ct divinuiu cor tiiodoiolinquo. Quod si juxta allcgoriam, ut supra
quajrat intcrprctis. Ego autcni pro pusillitato scn- diximtis, uxor in corpore accipilur, vir in animo,
8US mei, in Christo inlcriin illud, ct in Ecclcsia nihil incongruum ost liincro cam ul ancillam vi-
intclligendum puto non quo aliquid Chrislo ct D rum. in sccundo gradu ct in viliori subslantia
:

Ecclcsia majus sit, sed quod totuin iiuod do .Vdam conatilutam. Animi quippc, utail Crispus, imperio,
ct de Eva dicitur, in Christo et in Ecclosia inlcr- corporis scrvilio magis ulimur. Qui vero simpli-
pretari posse, difficilo sit.
cem inlollipontiam mulioris sequitur el marili,
(Vers. 'X\). « Vorumtamon cl vos singuli unus- duns s^ignilioanlias in vcrbo limoris csso monslra-
quisquc suam iixorem sicut so diligal. » /Estimot bit. El dico.t una do qua Joanncs ait: Qui timct
aliquiscamdoin intor marituin etuxorcm jubori nb pwnam habct, ct qui limrl, non cst pcrfcctus / Joan.
Apostolo charitalem, quao in proximum pr«cepta IV, 18). Juxta quam ol servi spirllum servitulia
osl : sio cnim scriptum cst : Diliges pro.vimum habcnt in timoro, quom oxipui^turaDominodiccn-
tuum sirut tcipsum {Lcvit. xix, 18), ol nunc diri- to ad 003 : Et n patcr sum cgo, ubi est gloria tnca ;
tur : Unusquisquo suam uxori'm sicut sc dilig^t, Ergo ci si dtminus .utm ego. ub<limor mcus (.Vo-
est

cndem in proximum ct in uxoreiu charitas erit. htch. 1, r>}? AUoram vcro apnd philo^opbos
qu(P
Quod si proximus, juxta interpretationem 8alva- nominatur liXiSv.t^ et apud ncs. licct non plonc
 :

571 S. EUSEBll HIERONYMl 572

sonet, reverentia dici potest. Scit quoquo et prophc- A est,unumquodque mandatum Decalogi, primum
tes perfectorum timorem, quem qui timnerit, per- 664 mandatum est appellandum, ad compara-
fectus est, in triccsimo tertio psalmo dicens tionem eorum pra3ceptorum, quaj postea in lege
Non est inopia timcntibus eum (Psal. xxxiii, 10). conscripta sunt. Qui vero cxpositionem supcrio-
Potest igitur uxori simpliciter inlellectaD hic impc- rem tencrc conabilur, in eo quod distin.Kcrat, quod
rari metus, ut tiineal, hoc csf, revcrcatur virurn esl inandatum primum in repromissione, dicct se-
suum. paratim esse mandatum : Ilonora patrem tuim el
(Cap. VI. — Vcrs. 1.) « Filii, obedite parcnti- maii^em tuam : et T[>osieai. repromissionem suo loco
bus vestris in Domino hoc enim est justum. Ho-
: positam, ut sis longxvus super terram, quam Domi-
nora patrem tuum ct matrem tuam (quod cst mun- nus Deus tuus dabit tibi. In hoc vero mandato, id
datum primum in promissionc) ut bene sit tibi, est : ISon facies tibi idotum, neque omnem simililu-
et longa3vus sis super terram. » Ambigue dictum, dincm, non seorsum, sed sub uno textu atque ser-
utrum in Domino parentibus 66S suis debeant
filii mone, non tam promissionem datara, quain sen-
obedire, an certe parentibus suis filii obediant in tentiam in laudes Dei esse finitam, facientis mise-
Domino. Quod utrumque faciendum, ut et his pa- ricordiam in millia his qui eum diligunt, et cu-
rentibus qui nos in Domino genuere, qualis fuit 13 stodiunt mandata ejus. Rursum is qui tota Deca-
Paulus et apostoli, obediamuset eafaciamus quffi- logi mandata, primum mandaturn esse contendit,
cunquc prasceperint, et parentibus nostris, de qui- repromissionem in qua scriptum est: ut sis longx-
bus secundum carnem nati sumus, obtemperemus vus super terram, quam Dominus Deus tuus dabit tibi,
in Domino, implcntes ea quaj non sunt Domini non solum ad eos pertinere monstrabit, qui paren-
contraria voluntati. Simulque et haereticos coar- tibus obsequantur sed ctiam ad alia. innumerabi-
:

ctabimus, nolentes Vetus Testamentum esse Dei lia praecepta ; et necesse habebit cuncta replicare
boni, cujus filius Christus sit. Qua ratione Apo- mandata, in quibus merces ha3c et preemium pro-
stolus Christi, boni Dci fiiii, Scriptura Greatoris mittantur, ut sint long^vi super terram, quam Do-
utatur, etobedientiam filiorum de veterilegopraBsu- minus Deus suus dederit eis. A quo diversus ille

mat. Quod testiraonium de Exodo sumptum, ita ibi exigere debebit interpres, ut doceat ante hoc man-
contexitur Honora patrem tiiiim etmalrem tuam, ut
: datum, illa quse ab eo prolata sunt, scripta csse
bene sit tibi, et sis mandata. Quod si non potuerit approbare, frustra
longaevussuper terram, quaniDo-
minus Deiis tuus dabit tibi (Exod. xx, 12) de quo et in aliis praeceptis hanc repromissionem adjun-
:

nunc ultima verba subtraxit, quod mandatum in ctain esse memorabit. Post hajc retractandum, pro
Decalogo quinlum est. Unde quffirendum quarc houore patris et matris, non Judaicum et carnale
nunc dixerit, quod est mandatum primum: cum C esse promissum, ut longffivisint, filii super terram,
primum mandatum sit Non erunt tibi dii alii prgeter
: quam Dominus Deus suus dederit eis. Multos enim
me [Ibid. 3). Quamobrem nonnulli ita legunt, quod fuisse credendum, qui et parentibus obsequentes
est mandatum primuni in promissione. Quasi qua- cito mortui sint et in parentes impii usque ad ex-
tuor alia mandata, quae ante dicta sunt, non habe- tremam venerint senectutein. Respondeant enim
bant promissiones, et in hoc solo poUicitatio fera- Judeei et similes Judasorum, si vitae istius longitu-
tur adjuncta, ut bene sit tibi, et sis longaevus super do est in rcpromissis, et diu in corpore permanere
terram quam Dominus Deus tuus dabit Sed vi- tibi. felicitas est, quid sibi vult illud in Psalmis Heu :

dentur mihi non observasse subtilius, et in secundo mihi, quia incolatus meus protongatus est ! habitavi
mandato repromissionem esse sociatam. Aitenim: cum habiiantibus Cedar (Psal. cxix, 5, 6). Et hoc
Non facies tibi idolum, neque omncm similitudinem Salomonis in Ecclcsiaste Laudavi ego omnes :
'^

eorum qux in cxlo sursum, et qux in terra deorsum, mortuos qui otim morlui sunt, super viventes qui
et qiwe in aquis subtus terram : non adorahis ea, et vivunt usque in prxsens 665 ; et melior est super
non immolabis illis : Ego enim sum Dominus Deus hos duos, qui necdum natus est, et non vidit omne
luus, Deus zelotes, qui reddo peccata patrum in fi- opus malum quod factum est sub sole [Eecle. iv,
lios usque ad tertiam et quartam generationem, his
j) 2, 3); et post paululum : Si genuerit vir centum-,et
qui me oderunl, et facio misericordiam in millia his annos plures vixerit, et multi fuerint dies annormu
qui diligunt me, et euslodiuut mandata mea {Ibid. ejus, et anima illius repleatur bonis, et sepullura
4 6). 01'serva enim quod verba sint sponsionis : non sit ei : dixi melius est super eum abortivum,
Faciens misericordiam in mitlia his qui diligunt me, quia in vanitatevenit, et in tenebris nomen ejus ope-
mandata mea. Forsitan ergo quia De-
et custodiunt rietur : et quidem solem non vidit [Eccle. vi, 3, 4),
calogus exeunti de -Egypto populo, prima Lex data et caetera. Si enim laudantur super vivos mortui
' Voculam, omnes,
ipsemet Hieronymus minime ddeoque, auv rouc TsOvrjy.oTa?, refudcrit, ut in Ale-
novit in Commentariis in hunc librum, ubi se ta- xandrino est codice, Vaticani exscriptor pro auv
men Septuaginta Interprelum consuetudini magis xou?, quas voces nihil esse arbitratus est, fecerit
coaptavit. Factum quoque videtur scribarum erro- ajiATravxa;, indeque derivatae interpretationes Lati-
re, quod in Vaticano ejus versionis exemplari sit. nae, omnes. Caeterum nec Hebraeus, nec Vulgatus
Fraudi autem fuerit Aquilse versio, qui cum •/.axo- interpres habent,
^T^Xwi; Hebreeum articulum hn*, Greece redderet abv 2 Supplet Victorius, filios.
873 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. III, CAP. VI. 574

(et juxta quosdam qui, antequam in corpora ista A replionc Domini. Quam correptionem nos legimus,
descendant, animas degere in ccclestibus arbitran- melius in Gra;co dicitur vo-jOiT-a, quae admonilio-
tur, melior esse dicitur duobus, qui necdum na- nem magis et eruditionem quam ausleritatem sonat.
tus est, et omnis ista vila tcntatio est ; et secundo Legant episcopi atquc prcsbytcri, qui filios suos
Job : Mors viri [Al. viro] renuies [Job. iii, 13) : et saccularibus litteris erudiunt, et faciunt comcedias
juxta eumdcm
[Ibid. 3) et Jcremiam, Maledicliiest legerc, el mimorum turpia scripta '
cantare, de
dies qua nascimur (Jerem. xx, li), quomodo
in ecclesiasticis forsitan sumptibus eruditos : et quod
nunc repromittitur honorantibus patrem et ma- incorbonam pro pcccato virgo vel vidua, vel to-
trem quod longajvi sint super terram, quam Do- tam substantiam suam effundens quilibot pauper
minus Deus suus dederit eis ? Quaerenda cst ergo obtulerat, hoc Kalendariam strcnam -, ot Saturna-
terra, quam Dominus rcpromittit ettribuit his qui litiam sportulam et Minervale munus grammaticus,
spiritualem ^gyptum reliquerint, etcum omni pa- et orator, aut in suraptus domesticos, aut in tem-
tientia, magna et terribilia vitae istius deserta pli stipes, aut in sordida scorta convertit. Eli sa-
transierint, et vicerint reges magnos, quos pcrcu- cerdos ipse sanctus filios suos non
fuit, sed quia
tit Dominus : et Iransicrint in Juda^am quae lactc et erudivit in omni disciplina et correptione, supinus
melle lluit, ct sub Jesu duce, Jericho corruente •rv cecidit, et mortuus est (/ Refj. iv, 18). Non enim
(Josue VI, 8 sefjq). atque vastata Hai, qu<'jc inter- poterat ad priora extcudi {Philipp. iii, 13), sed re-
pretatur, abrupturn,Jerusalem venerint, et .eciili- trorsum ruit, et opisthotono ^ insunabili lapsus in
cetur eis tcmplum sub Salomone rege pacifico, et tergum, ad Sodomam cum Lot uxore respexit. Et
possidoant terram, quae mansuetis est praeparata : certe corripuerat filios suos, dicens Quare facilis :

Ikati quippc milcs, quoniam ipsi possidebuut ter- verba h,xc qux ego audio de vobis mala ab omni po-
ram [Mallh., v, 4), quaj vcre est terra viventium, puU) ? Nolite, filii mei : quoniam non est bona famn,
Psalmista quoque dicentc Credo videre bona Do- : quam c(jo audio de vobis il Itej. ii, 23, "Ji). De is-

mini iu reaione viventium {Psal. xxvi, 13). Hujusvi- tiusmodi patribus et Isaias lacrymabili voce causa-
tffi longitudinem et sapientia habct in manu dcx- tur, dicens : Et filii alienigcnarum nati sunt cis
tera, in sinistra tenens divitias et gloriam. {Isa. i, 2). Quod hoc Ephesiis laicis, et pleris-
si

(Vers. 4.) « Et patres nolitc ad iracundiam pro- que, ut in populo solot, vit.-e hujus nogotiis occu-
vocarc filius vestros : sed educate illos in disci- suos crudiant in omni di-
patis, priccepit, ut filios
plina et conversatione Domini. « Peccatum filiorum sciplina, etadmonilionc Domini quid do sacor- :

est non obedire parenliljus, ct quia potcrant pa- dotibus iestimandum est, de quorum ordine ad Ti-
rentes aliquid imperare perversum, adjunxit, in motheum scribit, dicens 667 Filios habentem in :

Domino. Peccatum vero parentum, C66 parvulos C obsequio, cuni omni honestate (/ Tim. iii, -4). Et id-
filios atque laclcntes ad iracundiam provocare, aut ipsum ad Titum inculcat et rcpctit Filios haben- :

ccrte jam adolesconlibus ct maturioris a;talis, ea tem jidclcs : non in accusatione lu.ruri:v, aul non
impcrare ((ua; gravia sunt. Sicut igitur in filiis ob- subdilos (7(7. I, ()) : et quasi vitia filiorum parenti-
sequiuQi, ct subjectionis merces cst demonslrata : bus imputcnlur, conjunclionem causalem intersc-
ita parentibus moderatum jubetur imperium, ut rens, ait Oportet enim episcopum sine cnmine esse,
:

non quasi servis, sed quasi filiis praiesse se nove- tanquam Dei dispensalorem {Ibid. 7). Non est ergo
rint. Nec hoc priccopti finc contentus est, sed et sine ciiminc cpiscopus, cujus filius non fuerit sub-
illud adjunxit : liducale illos in disciplina ct cor- diluci, et in uccusalioiie luxuriio.

Alitcr legit oliin Abadardus in TheoIogi;c Chri-

'
Notum, Kulondarium slrenam illud osse munus,
stiana; libris, et amorum turpia scripla, etc, pro ct quod boni ominis gratia initio dabatur anni. Suc-
mimorum, etc. tonius in ('aio, cap. IJ « Edixit strcnas incunlc ;

llunc locum non salis inlelligcntea Erasmus et

-
anno sc rccopturum, stotilque in vcstibulo iodiiim
Marianus divcrsc dcpravaiit Lrasmus addcndo Kiilcndis Jaiuiarii, ad captunilus stipos. • Hujus-
;

prajpositioncm iu anlc Kulendarium slrtnam, et modi et Sulurnulilia orut sportula. qua* tamen ad
MarianuH mutaiulo, aul in lcm)'li stipes : lcgilciiim Doooinbrom monsom portinebat Minorvulo autom :

aut in sumptus domcslicos, lcmpli stipes. Mss. codi- „ proprio illiid crat muiuis, luiod nmgistris discipuli
003 rotinont puram leclionoin (luam iios cdidimus, " por.solvclmnt. Pro ro iiuod inox socjuitur, aut in
cu.jus hic est sonsus Lcgant ista episcopi ot prc-
: tcntfdi .\lipes. ct MarliaiKous do idolorum tcmplis
sbytcri qui filios siios dc ccclcsiaslicis suiuplibus expliout. Victorius rutus do lomplis dioi Cliristi,'»-
tbrsitan erudilos Iradunl grammalicis gonlilibus ot norum, voculis aut in, sublalis, commodus sano, ;

vidcant ih; iiuod virgo vidua, \i'I puupor obliilil, si iiisj. bulVruguronliir, locum rosliluil, ut sensus
hoc {iraminaliciis ct onilor accipi^Mis pio Kulond.i- ossof, proshytoris lompli stipos tiaro grammaticis
ria strcna, Salurnalilia sporluhi, ctc, convorlii! iu othniois, qm aiit iu sumptus domcstiros, aut in
sumptus domeslicos aul in doorum suorum lom- sordida soorta convcrloront.
pli stipcs, ct doniquo in sordidu scorta. Kalonda- In opist. Ii7 ad Suli^iianum, uh\ hanc vocom '

ria porro slrcna, aut Salunialiliu sporlulu, siout nos priiniim rcslituimus: Uoli dum nimium ost ><

et Minorvulo innnus, anli(juitus tmincra orant dula loiiis in lilios, olToiuiil Doum ir;tumquc abesl, >it ;
'

pra'co|iloribu3, in Kalondis Januurii, ot in lostis te viiloaf opiscopi tiii jnstiti.') iibordre, ut timendum
dicbus Saturni ol Minorv.o. Tibonus iiiiporutor sit, no proptor todosolio suo corniens, oriTOot^jvii»,
prohibuit cdioto slronarum commerciiim. no iillra •rcut insauabili. Vid;o qu.n nos ibi udnotavi- I

Kalondas Januarias cxorccrcnlur. Vide Suetoii. in

Tiborio. M.\ivr.
 :
: :

878 S. EUSEBII HIERONYMI 576

(Vers. 5. 8.) « dominis carnalibus.
Servi, obedite A enim dicil : Obedite parentibus vestris in Domino
cum timore et tremore, et simplicitate cordis vestri. (Vcrs. 1): ad servos vero, Obedile dominis carna-
non ad oculum servientes, quasi omni-
sicut Christo, lihus cum timore et tremore. Ut sicut inter servum
busplacentes.sedutservi Christi, facientes voiunta- et uxorem habet metus diversitatem : ita et inter
tem Dei ex animo cum fidelitate servientes sicut
: filios et servos obedientia discreparet. Et pulchre
Domino, et non hominibus scientes quod unusquis- : imperans servis ut obediant dominis, adjecil, quasi
quequod ieceritboni, hoc recipieta Domino, sive Christo : et iterum, ut servi Christi, facientes vo-
servus, sive liber. >-.
Prophetaloquente ad Jerusalem luntatem Dei non audiat servus carna-
: ut scilicet
Qualis tu limuisti ab fiomine mortali, et a filio homi- lem dominum, si contraria Deo praeceptis voluerit
nis(Isa. li, 12) ? et Petro in Epistola sua : Timorem imperare. Quomodo autem ad Corinthios secundum
eorum ne timeatis : sed Dominum Jesum Christum tempus re^cripserat (/ Cor. vii, 12 seqq.), ne per
sanctificate in cordihus vestris (/ Petr. iii, 14-15) occasionem fidei in' Christum inter maritos, et
et Salvatoreeademconcinente « Nolite timere eos :
uxores divortia fierent, si e duobus unus credere
qui possunt occidere corpus, et plus non habent voluisset ita ad Ephesios et ad Colossenses, quia
:

quod vobis faciant, sed timete eum qui potest et plurimi inter initiafidei putabant gentiles dominos
animam et corpus occidere in gehennam [Matth. x, n contemnendos, nunc conditionum moderale prae-
28) Salomone quoque paria testante
: Fili ho- :
cepta constituit: ut et servitia non videatur contra
nora Dominum, et confortaberis : praster illum au- dominos concitare, et rursum nequaquam domi-
fem ne timeas alium (Prov. iii, 7-9). » Videtur nos doceat audiendos, si vitiosa et nefanda praeci-
Apostolus diversa praecipere ut servi cum timore piant.
et tremore obediant dominis carnalibus, et uxor (Vers. 9.) « Et domini, eadem facite ad illos, re-

[Al. uxori] ut timeat virum. Atque qui simplicius mittentes minas, scientes quia et ipsorum, et vester
respondebit, haec dicet : non perfectis servis et eis Dominus personarum non est ac-
est in ccelis, et
qui sapientiae secreta cognoverint haec praecepta ceptio apud eum. Quaenam sunt haec quae servis
»

constituit, sed his qui principia habebant fidei, et superius imperavit, ut diceret dominis eadem fa-
doctrinis humilioribus indigebant. Alius vero asse- cienda quae servis? Puto illa quae dixerat, in sim-
rat eum
qui non habeat spiritum servitutisiterum pticitate cordis, et, facientes voluntatem Dei : et, ex
in timore, nequaquam huic subjacere sententias, animo ; et, cum fidelitate sive benevolentia in servos
ut cum
timore et tremore obediat dominis carna- quia suvota utrumque sonare polest. (Vers. 5-8),
libus,hoc idem et de uxore dicturus, quae jubetur Unusquisque enim quod fecerit "boni, hoc re- 669
ut timeat virum. Porro tertius in hoc quoque loco, cipiet a Domino, sive famulus servierit, sicut di-

sicut in muliere, timorem pro reverentia dictum C ctum est, sive liber dominalus fuerit, ut oportet
putabit: sed arctabitur ex eo quod additus estti- ut non sit terribilis, non promptus ad verbera '
:

mori tremor. Potest enim uxori reverentia conve- sciens quia et ipse habeat Dominum in ccelis, apud
nire, ut reverens timeat virum. Ubi autem tremor quem non est acceptio personarum, et qui soius
est, metus non sonabit reverentiam, sed timorem. tantum judicet voluntates, et juxta eas deteriori
Necessario itaque in servis additum est, ut post praeferat meliorem, eligens facta, non homines.
timorem Domini habeant et Iremorem, et ad (Vers. 10.) » De caetero confartamini in Domino,
distinctionem Domini spiritualis, nunc carnalis et in potentia virtutis ejus. » Scio in Graeco pro vir-

568 dominus appellatur ita ut servo quicunque tute, fortitudinem positam, id est, 'k^x^"' quiavir-
: •

crediderit in Deum, et necdum' ad scientiffl sum- tus auud eos aptzr, appellatur. Sed haec apud nos
mam pervenerit, non indecens sit domino servire consuetudo est Scripturarum, ut indifferenter ^x^^v
carnali cum timore et tremore, in simplicitatecor- et apexTjV, virtutem nominent maxime quia forti- :

dis sui, et sic ei servire fideliter ut Christo. Non tudo corporis virtus animi existimatur. Quanquam
ad oculum serviens, ut hi faciunt qui hominibus et apud philosophos inter quatuor virtutes fortitudo
placere desiderant, sed ut necessitatem in volun- sit posita quam utique animi, et non corporis esse ;

tatem vertat, et faciat de servitute mercedem, ]) manifestum est. Quod igitur ait Confortamini in :

maxime cum dominus carnis a Domino spiritus Domino, etin potentia virtutis ejus, totum sentitur
diversa non imperet. Hoc est enim quod ait Non in Christo, ut in omnibus virtutibus quae super eo
:

ad oculum servientes, ut hominibus placentes, sed ut intelliguntur, qui crediderint confortentur, et pru-
servi Christi, facientes voluntatem Dei.
Sed et ipsam denter post specialia mandata, quid viris et uxori-
fidelitatem non coactam servus habeat, sedsponta- bus, patribus et filiis, dominis et servis observan-

neam et ex animo sic serviens domino suo sicut

: dum sit, nunc generaliter omnibus in commune
Christo, a quo recepturus est fidelis praemiuni ser- praecipit, ut in Domino et in ejus potentia confor-
vitutis, non minus quam si liber voluntate servis- tati, preeparent se adversum diabolum, de quo in
set. Simul et hoc notandum, quod obedientiae tilio- consequentibus scribit.
rum atque servorum diversa subjunxerit. Ad filios (Vers. ^11)« Induite omnia arma Dei, ut possi-

• Vitiose penes Martianaeus, promptus ad verba.

S77 COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LID. III, CAP. VI. 578
tis stare contra versutias diaboli. » Ex his quffi in- A interpretatur criminnlor*. Juxta llebraji vero ser-
fra lcgimus, et his qu;c in Scriptnris omnibus de monis proprietatem, quia et tribus Zubulon quarn-
Domino Salvatore dicuntur, manifestissimc com- flam simililudinom hujus vocabuli habet, /.a-ap Jiov,
probatur, omnia arma Dei quibus riunc indui jube- id est (leorsum jluem dici potcst, quod sciiicet pau-

mur [^L jubetur], intelligi Salvatorem; ut unum latim de virlute ad Nilium fluxerit, et de creleati-
alque idem sit dixissc, Induite vos omnia arma bus ad terrena corruerit.
Dei quasi dixerit Induite Dom,inum Jesum Chri-
;
: (Vers. 12). « Quonium non est nobis colluctatio
slum [hom. enim cingulum veritas esl,
xiii, l'i). Si adversus 671 sanguincm ctcarnem; sed adversus
et lorica justilia est Salvator autem et veritas
: principatus, adversus potestates adversus mundi
{]oun. XIV, (j), et justilia nominatur (/ Cor. \, 30), rectores tcnobrarum liarum, adversus spiritualia
nulli dubium quin ipse et cingulum sit et lorica. nequitiai in coilestibus. » Xon puto PauJum scriben-
Itaque juxta hajc, ipse eril et praeparatio Evangelii tem ad Corinthios dicere potuisse Non est vobis :

paciSjCt scutum fidci, et galea salutaris, etgladius colluclatio adversus carnem et sangninem, quibus
spiritus, quod est verbum Dei [Vers. li-17), et vi- ait :Tentatio vos non apprehendat nisi humana. Fi-
vens sermo et efficax, et acutus super omnem gla- delis autem Deus, qui non permiltet Al. permiltil] ;

dium ex ulraque parte acutum {Hebr. iv, 13). Qu«e n vos lentari supra id quod potestis I Cor. x, 13).
autem alia arma Dei possumus existimare, quibus Existimo quijipe adversus carnem et sanguinem
inducndus est qui habet adversum diaboli dimicare essc certamina, quae ibi tentationes appcllantur
versutias exccpta virtute, quaj Christus est. 670 humanae, quando caro concupiscit adversus spiri-
Ilunc enim qui juxta omnia qua3 super eo intel-
' tum, ct provocat nos facerc opcra sua, fornicatio-
liguntur, fueril indutus, potcns erit contra uni- nem, immundiliam, luxuriam, idoloiatriam, inimi-
versas insidias diaboli rcpugnare, et secundum id cilias, contonliones, ffimulationes, iras, rixas, dis-

quidcm quod veritate prajcinctus est, non facile ad sensiones, hsereses, insidias, ebrietates, comessa-
falsitatis dogmata deducetur. Juxta hoc vero quod tiones {Gatat. v, 17-21) et reliqua his similia.
loricam indutus est justitia), iniquitatis jaculis non Porro non est humana tcntatio, ncc adversus car-
poterit perforari. Ncc non cum calciatus fucrit cal- ncm etsanguinem pugna, quando aut ipsi; Satanas
ciamentis pulcherrimis in pra^paratione Evangclii transfiguratus in angclum lucis (// Cor. x\, 4). 1

pacis, quasi is qui prajparavit in fine opera sua, et pcrsuadere nititur, ut eum angelum lucis arbitre-
idcirco pacis homo factus est, nec bellicum aliquid mur, aut aliquid horum simile facit, in omni vir-
ct tumultuosum agit, nec cum his qui imprasparati tute, signis et portentis mendacibus, in omni de-
sunt, condcmnabitur. Infidclitas quoque, qua3 inimi ceptione iniquitalis (// Thcs.<-. ii, 9-10). Nam cum
ca cst fidci.ubi scutum Caput ^ ali(iuom illaqucarit inimicus ut recipiat ?e,et loqua
cst fidei, nihil valobit.
etiam ct principale cordis. ct aniuia) in quo sonsus tur in co, h,vc dicil Dominus, non quasi caro et sau-
omnes locati sunt, salutis galea circumdatum non guis eum dccipit, aut quasi humana tentatio, sed
quassabitur. Ad extrcmum quasi vir bellator ct for- quasi principatus ct potestas, rector lenebrarum ct
tis, omnes scctas contrarias verilati concidet, intcrfi- nequilia spiritualis. Quamobrem non demus locum
cict, jugulabit, gladium spiritus, id C3t,verbum Dci, diabolo {Eplics.
ly, -J^), scd el si spirilus poteslatcm

manu lcnens. Volens ergo Apostolus multimoda dia- habcntis asccndcrit super nos, ju.vta quod scriptum
boli ingenia ostendcrc, (juibus nos caperc nitatur esl,locum nun dcmus ci [Eirte. x, Dicat quispium 'i i-

|/1/. ea locuinquibus non omni custo-

nititur], per hoc quod ait Son :nobis colluctatio adversus san-
e.-^t

dia servcmus cor nostrum, |AiOo$i(a; ejus, id est, guinem cl carncm, scd advcrsum principatus et poles-
adinvcntiones vcl vcrsutias nominavit.Si cnlm abs- tatcs, et caUcra quie sequuntur, ideodici, ut docea-
tinuerimus nos u corporum voluplate, purum cau- mur, no ea quidem qua.' uobis luiiiistrari vilia pula-
tos in avaritia capit. Quod si ct avaritiam cuin vo- uuis i'x carnc, ruriiis cs-sc vel i<anguinis, sed a qui-
luptatc conlemnimus, pcr luxuriam irrcpit, ct iacit buydain spiritualibus nequitiis suggeri. Sunl cniin
nobis vcntrcm csso deum, ct per hanc etiam illa quidam dajmones uuioribus cl amaloriia canticis
qua; fortia essc vidcbantur, expugnat. Et quomodo D sorvieutcs, ul propheta quoquo commomorat di-
solent sapientes o.vercituum principes, ea vel maxi- cons : Spirilu l'onticationis 6? ? scducli sunt i^Osee iv,
mo oppugnaro urbium loca qu,r parum iminita l'J). Nain ct barbara qu;cdaiii iiomina coruui osse di-
cum pcr illu irruporint, fucilo inunitu ca-
sunl, ct cuiilur, iit s;cpc conlc.>*si sunt lii quoa voro vulgus
piar.tur; ita ct diubolus pcr ca (lu.n patero videl, lualelicos vocal, et incautalioncs, ct preccs, et co-
uut corte non lirmiter claiiHu, (juipril irrumpcrc, ot lorcs vurii, ct divcrsa vcl inetallorum goncra, vcl
ad ipsam nrcem cordis ct anima) pervonirc. El quid ciborum, ad (juaj invocali assistoro dajtnoucs, et
mo nccosscostdc pluribuscjus insidiis diccrc.cuin infcliccs unimas cupere niemoraulur. Alii voro
ox his ot ca;torffi verautiarum ejua specios cognos- iracundius, ct lurorcs, ct bclla coinmittcrc : alii
cantur? Diabolus uutcm. noincn (IniH-uin osl.tjuod prtocsso iniiniciliis, et interhomincsodia concilare.

Itoruin corrupto apud MurliaiKcuin, llir rnim,

'
not. h. Di.ximus ct alibi, juxta .tAiUcam pronun-
pro, llunc, cnim, id est, Chrisluni. lialionein Zubulum a vofenbu» dici pro diabolo.
* Vide quoj hoc do noraino obscrvamua
col. G".'l)
 579 S. EUSEBII HIEUONYMI 580
Quia viilt crgo, aiunt, Apostolus nos doccrc non :
A. scripta sunt in lege, et Jesu, ct libro Judicum, et
ex nalura corporis, et dc naateria carnis et sangui- Regnoruni, et Paralipomcnon, altius inteUexisse
nis, hacc viliorum genera procreati, sed inslinctu Apostolurn, et spirituale beUum sensisse de car-
daemonum; propterea ait : Non cst nobis colhi- neo, quo pugnantes victi sint, sive superarint, et
ctalio adversus sangiiinem et carnem, sed adversus satrapas quidem uniuscujusque loci, supernarum
principalus et potestates, ot reliqua. Ideo autem fuisse indicia [Al. judicia] potestatum : reges au-
nunc eorum qui magicis infelices artibus serviunt, tem gentium singularum, imagines corum qui nunc
et facere ista perhibentur, in medium exempla pro- rectores mundi, tenebrarumque dicuntur malos :

tulimus, ut retundamus eorum opinionem, qui pu- vero homines spirituales nequitias in ccelestibus
tant omnia vitia esse carnis et sanguinis, et nullam demonstrasse. Et videturnobis Apostoius aliis ver-
habere docmones potestatera, ut nos inciLent ad pcc- bis hasc dicere : Epliesii, qaae de praeliis IsraeUs
catum.Talemluctationemet Jacob* putaraus fuisse, adversum nationes Iegitife,videntur quidem carnem
quod scilicetnon adversum carnem ct sanguinem sonare vcl sanguinera, verbi gratia, iEgyptiorura,
contenderit (Gen. xxxii, 2i 25), quando remansit so- Idumaeorum, Ammonitarum, Moabitarum. et gen-
lus, et luctabatur cum eo homo, adjuvans eum, et tiura cffiterarura : sed si vere vuUis scire, cognos-
corroborans adversum alium, sudore nimio dimi- cite quia iUa universa figuraUter contingebant illis.

cantem. Et simul vide; ne forte ridiculi sint qui Scripta sunt autem propter nos, in quos fines saecu-
arbitrantur in ritura luctantium, tota Jacob nocte lorum decurrerunt (/ Cor. x, ii), ut intelligamus
luctatum. Quid enim grande, si ut illi aiunt, lu- ox iUis, non esse nobis pugnam adversum carnem
ctans aut superarit, aut victus sit? Sed juxta ratio- et sanguinem, sed adversus spirituales quasdam

nabilem ct convenientem patriarchae luctam,talem. et invisibiies potestates, adversus rectores earum

illi coUuctationem fuisse credendum est, qualera tenebrarum, qushuic mundo incubant,et errorera
hi habent qui possent dicere Non est nobis coliuc-
: hominibus increduUtatis offenduut, et adversum
tatio adversus carnem et sanguviem. Non necesse spiritualia nequitiae, quai habitant in ccelestibus :

est totum nunc loci illius excutere sacramentum, non quo dajmones in ccclestibus commorentur, sed
cum in suo loco. si vixero, plenius disserendum quo supra nos aer, hoc nomen acceperit. Unde et
sit. QtiaBrimus autem {Consule qusesiiones Uehraicas aves quaj voUtant per aerera, volucres cceli esse
in Genesim) ubi in Veteri Tcstamento Paulus haic dicuntur. Nam de daemonibus quod
et in alio loco

legerit, aut qua auctorilate qute minime scripta in aere isto vagentur, Apostolus ait In quihus am-
sunt, publicarit. Et conjicimus ex his qufe de hulastis aliquando juxta sasculum mundi istius, se-

praeliis et singulari certamine, verbi 6IS causa, cundinn &TI '^ principem potestutis aeris spiritus, qui
David adversum Goliam (/ Reg. xvii, -49), et fiho- C nunc operatur in filios diffidentige {Ephes. ii, 2).
rum Israel contra aiienigenas, et ca;teras gentes, Hacc autem omnium doctorura opinio est^, quod

'
Cave ne ex hoc loco asseras cum imperito ndversus carnem et sanguinem; sed adcersus prin-
scriptore nupero Hieronymum sensisse Jacob lu- cipatus et poleslates, adversus rectores tenebrarum
ctatum fuisse cum daniione, et vide Qnxslioncs isiarum, adversus spiritualia nequiiix in ccelestibus.
Hebraica-^ in Genesim,ubi de luctatione illa plenius Non quo diaboUis et sateUites ejus, qui per mun-
disseruit sanctus Doctor. Mart. Auctor est Pro- — dum istum vagantes peccata hominibus insinuant.
copius ad hunc Genesis locum, persuasum habuisse in coelo versari queant de quo ob sua merita cor-
:

veteres nonnuUos, dsemonera exstitisse, qui sub ruerunt sed coelum dicitur acr iste, qui supra nos
;

Esau figura ac spoliis cum Jacobo luctatus est. est, juxta illud Salvatoris eloquium Consideratc :

Quam sententiam cura ex llieronymo probari hic volatiiia coeli, et cvtera. » Quamvis autem daernones
loci nuperus nescio quis scriptor exisiimarit, im- aUqni, ex inferno ad tentandos horaines egressi,
peritiae accusatur a Martianaeo, ab eoque plus salis versentur in aere (qui tenebrosus et caligine plenus
vapulat. Et tamen si modo Hieronymi expendenda ad hoc ipsum illis debetur), habent tamen secum,
mens est, illum alixim sudere nimio dimicantem to- quocunque perrexcrint, inferni poenas quippe cum :

tus contextus quasi dairaonera reprsesentat, quera infernus ob sua demerita proprius eorum locus et
contra ho7no adjuvans eum et corroborans, angelus carccr sit Sicut et bonis angelis non diminuitur
:

ex toto orationis sensu intelligitur, qui tulerit Ja- gloria, propterea quod in ministerium et auxilium
cobo laboranti suppetias, Quineliam si cx aUorum D e coelo ad nos mitlantur siquidem scriptum est
: :

sententiis putanda res sit, proxime ad eam exposi- Angeli eorum semper vident faciem Pafris mei, qui
tionera plerique ncccdunt; et cum primis Rabbini, in ccc lis est. YLoc autera eveniet usque ad dieraju-
qui angelum ipsiusinet Esau cum Jacobo luctatum dicii. Post illud enira terapus tara boni angeli ora-
fuisse dicunt et Origenes, qui lib. iii -ripf 'Apyio;
: nes in cqjIo, quam cuncti mali in inferno in perpe-
cum angelo quidera Jacobum luctatum putat, tuum erunt. Et hoc modo exponendus est divus
quera taraen non adversarium cxpertus sit; sed Hieronymus, quando alibi sub judicii diem,dsemo-
econtrario adjutorem habuerit contra daamonem, nes ex aere in infernum (ad perpetuara scilicet
a quo petebatur. Huic pressius sententias inha^ret mansionera, detrudendos assorit sicut verissirae :

S. Pater. doctissimeque lioc ipsura in Augustino interpreta-

2 Victorius ait, vagari dffimones per hunc aerem, tur catholicce veritatis assertor, et orthodoxaj fidei
ad tentandos ho-nines, supra quoque cap. n his accrrimus propugnalor divus Thomas in priraa
verbis clarius aperit « Princeps quippe aeris et
: parte Summx, q. G i, art. 4, et alibi multis in locis :

spiritus potestatis, qui in aere isto est, diabolus pra;ter quod receptum penes theologos est, usque
intejligitur qui nunc operatur in fiUis diffidentice.
: ad illum diem, pcenam,quain accidentalem vocant,
In }iis enim, qui Domino credunt, non polest ope- ob mala, quse quotidie operantur, da3monibus au-
rari, » De quo et infra ait : (c Non est nobis pugna geri ut satis hoc ipsum constare potest ex eodem
:
58i COMMENTAR. IN EPIST. AD EPHES. LIB. IIF, GAP. VI. 382
aer iste qui ccelum ct tcrram mcriius dividens, A obcacoct. Soiamus autcm quod, excepto prffisenti

inane appcllatur, plcnus sit contrariis forlitudi- loco, nec in Veteri, nec in novo Testamento, y.o--

nibus. Post hacc retractandum, a quo principjtus lAoy.viTosx;, id est mundi rertorcs, unquam legeri-
ct potestatcs, et rcctorcs tenci)rarum mundi, et mus quod nomen idcirco Paulus apostolus linxit:
:

spiritualia nequitifc in cojlestibus, ut hoc sint, quia necesse habebat ad Ephesios disputans, rebus
acceperint potestatem. Et quidem dicat alius, apo- novis et invisibilibus nova
nomina coaptare. Adhuc
statam diabolum satellitibus suis divcrsa ofncia propter hoc quod ait in cn:lestibu.<t, quia vidotur
commisisse, et non esse haruni distributionum ambiguum, dicendum. subaudiri posso illud ad
-«ctorom Deum. Cui potest illud diligens lector op- omnia, ut sit sensus: Non est nobis colluctatio ad-
ponere, et quomodo scriptum est Non est cnim : versus potcstates in Cfrlestibu3,et rectorcs tenebra-
polestas, nisi a Deo {Rom. xiii, 1) ? Quod si de rum istarum in ccclestibus, et spiritualia ncquitiae
hominibus quanto magis de his qui Sunt
dicitur, in ccelestibus ; et non tantum, adversum spiritualia
Nec statim qui hoc
subtilioris meliorisque natur.ie ? ncquitix in coilestibus '. Maximc si intelligimus
sentiat, blasphemioe eum crimcn incurrerc quia : (ut jam supra expositum est) quoraodo coeleslia
unusquisque juxta suam voluntatem divcrsa mi- nominenlur propter volucrcs coeli, et quod in'u?u
nisteria sortitus sit.Quomodo enim in urbibus eos j. dicitur, pluviam venire de coclo non quo pliivia :

qui aliquid commiscre flagitii, videmus vei bestias c coclo veniat. Philosophi quippe aiunt, non am-
alere, vcl sccarc marmora, vel mundare spurcitias plius, quam duobus millibus passuum a forra di-
cloucarum, vol pncesse gladiatoribus, et fundendo starc nubcs, ex quibus fundantur pluvia;, et imber
reorum,sanguini deslinari ita etdaimoncs cx pro-
: irrorct. .luxta quem sensum cataractio quoquecceli
prii arbitrii libertatc, insidiarum, fraudum, scelo- diliivio upcrta; cssc feruntur [Gen., vii.ll). Verum-
rum, atquc perjurii, ct rciiquam vitiorum provin- tamcn quanto quis pojor fuerit, tanto vicinior
ciam cssc sortitos, ut sint rcctores tenebrarum, orit tcrra!,locis, et pinguiori substantia;. Siquidcra
quia esse lucis principes noluerunt. Ili ergo recto- ct tcrra, et circumdatus nobis 676 aer babeut
rcs mundi atque tcnebrarum, cum adversum ali- pinguedinem suam Aiunt quidamot animas cor-
:

quem colluctantcs supplantavcrint eum, fecerint- poribus liberatas, si altcnuata; fuerint in pr;eponti
que corrucrc, statim illum suo mundo et suis te- vitu, et lima, ut ita dicam, a7y.Y^7£(o; atquo virtu-
nebris quibus principatur, annectunt. Ob quam luin, in subtilc corpus attrita;, non habitaluras in
causam fortius laborandum,utquisemelaudivimus: pinguioribus locis : sed Dco, qui incorporeus est,
Ego elcgi vos de islo mundo : jani nc:i eslis G^S vicinas fore.Si vero taies fuerint.de quibusdici pos-
dc islo mundo : si enim essetis de mundo.mimdus quod sit ; Filii ho)ninum,u.^uequo gravi, sive pingui corde
suum esset, amarct (Joan. xv, 1'.)), non rcdcamus C [Psal. IV, 3), sccundum crassitudinis sua'' pondus
ad mundum,ncc subjiciamur ci : scd crucifigatur ad infima detrahi, ct pignuedinc pra!gravari. Post
nobis mundus,ct nos ci, ut rcctor lucis, Jcsus pro- hoc ct illiid pariter dissercndum, an hac terra et
prio mundo nos copulet, et sub Patris esse faciat aorcaliquispinguiorlocu3sit,quiaplerisqueappela-
ditionc, erutos de spiritualis ncquitiae potcstate, tur Inlernus.in quo hi qui dicuntur inreri,comrao-
ct de crp.\o corum quod transilurum cst, nec Dci rcnlur.Quinam vcro isti bint, otquani vol cognalic-
sedes appellari polcst. hr.piuin quippe est,ut spiri- ncm,vel divoraitatom habount.ad cos qui spirilualia
tualia nequiti;n in CLclcstibus, eum coelum tcncrc noquitiaMncfolcetibus uppollunliir,nonostpra\-;ontis
crcdantur.dc (luo loquitur Dcus : Cnlum ini/ii ihro- tcmporis disputuro. Uoliquum ost, ul quid inter
nus cst [Isa. lxvi, ij. Itaquc qui inlelligit quanta colluctalionem carnis el sanguinis, et inter rccto-
in isto mundo, nobis et prajscntibus, ct absenlibus res tcnebrarum istarura, ot spiritualia ncquiliaj in
liant : dum ea vidcrc non possumus, sive proplcr coolestibussit, in duobus apud .\postolum manifes-

corpus huiuililatis noslr.f hnc fragilc atque torro- tius discamus agminibus. Quando onira vull hu-
luim, ([uo aniina involvitur, sive quia carnalibus manas tonlalion(>s, hoo osl, coiluolationcra carnis
oculis subtilior natura non panditur : hic vidobit atquo con-
ot sanguinis indicurc, dospiciens ea.s

qua3 sint tenebraj qucc ab Apostolo nunc dioantur n tcmnens loquitur Quis nos scparabit a charitale
: :

(luod scilicet aut tota vita isla lerrona, tcncbrjc Dci tribulnlio, an angu.^itia, an pcrsecutio, an fa- :

nuncupontur (lux quippc Uicct in lcnebris, ct lo- nics ct nudilas, ct pcriculum, ct ijladius f Juxla quod
ncbra* oam non comprohcndcrunt [.\oan. i, i), aut scrii>lum cst : lUvjitcr tc mortilicamur tota dic, repn.
aniina! lumcn ct sensus, lcrronmu corpus, ct cor- tali sumus ut ovcs occisionis. .Scd in his omnihus
pus luortiH, ct luimilitalis obuiubrot, oporiut ct supcramus, proptcr eum qui (lilc.vit nos [liom. viii,

I). Tlioma, supcr (luartum libruiu Scnlcnliarum lalisceutom sublovavit, aiiimavil(iuoU omni ex
disl. ;)() ct uliis in loois. llunoaulcm pra.'oipuuiii parto cinendutissimuin, inlei;ro lliuna3 iuiiiro.-'-
Ecclcsiai doctorom, l'ii V ponlilicis upl.maxman- suiu, nuigna oalliolioorum onuuura utiliUilo, nuper
duto, illustriss. card. Vincoutius .lusliiua:uis, divi Chrisli lOoolosi.v roddidorunt.
Domiuioi ordinis primas, ct oruditissimiis siiuul, Qua- sub9oquun'ur vorba Kt non tantum adrer-
' :

ao nuiKiiiuin satis buidalus V. 'rhomas MarrKnios, sum spiritualia ncquilia: in ca:tcstibus, \n Vict. edi-
sacii [lulutii magislor (qui in roslituondo Ilioro- tiono dcsunt.
nymo primus iuo impulit, sa'po oporia pondore
583 S. EUSEBII HIERONYMI 584

35-37). Quando vero doccre nos vult de adversariis A statis {H Cor. i, 23) ; et Psalmista : Staluit, inquit

potestatibus, ct recloribus tenebrarum,et spirilua- supra pelram pedes meos {Psal. xxxix, 3). Tertia

libus, nequitiae in coclestibus, ab alio quasi capite

quoque a quibusdam interpretatio subinducitur,

sumit exordium, et dicit : Certus stini enim, quia dicentibus non omne adversum diabolum prajlium
:

neque mors, neque neque angeli,neque principa-

vita, morte finiri sed cum de isto steculo exierimus,
;

ius, neque prxsentia, neque futura, neque fortdudo,

tunc nobis fortius et apertius, prajsentibus contra-
praesentes futurum esse certamen: et sic illud quod
neque altitudo, neque profundum,nequc alia quaelibet
creatura poteritnos separare a charitaie Dei,quge est in paulo ante posuimus, exponent, neque presentia,

Christo Jesu Domino nostro {Ibid. 38, 39), Prolixius

678 neque futura ut futura ha2c dicant esse, :

forsitanquamiectorvoluerit,dehoccapilulodisputa- quae post vitam istam sint ineunda certamina.

tumsit:sed,queeso,det veniam difficullati ipsiusloci Nec non et illud Quapropter contendimus, sive in
:

prxsenti, sive in futuro, placere Cor. v, 9), ut

et personse Ephcsiorum,qui post arles magicas
scire illi {II

debuerant, a quibus luissent aliquando decepti. praesens tempus, hanc vitam,futurum post mortem
significari Hoc quoque quod nunc dici-
putent.
(Vers. 13.) « Ideo sumite omnia arma Dei, ut
tur Et omnia operati, slare, ad eumdem sensum
:

possitis resistere in die malo : et universa operati,

referent quasi non possit aliquis omnia in
:

stare. » Diem malam, aut prfesens tempus osten- B

prassenti vita operari, sed ex parte quid faciat :

dit, de quo supra dixerat : Redimentes tempus, quia

sicut ex parte videat, et ex parte prophetet (/ Cor.
dies mali 661 sunt {Ephes. v, 16) propter angu-
XIII, 9) : et tunc perfecte stare valeat, cum uni-
stiam etvitaehujus labores,quia non absque sudore operatus. Alius vero simplicius haec
versa fuerit
et certamine pervenimus ad palmam aut certe :

Ephesios ad futuras tentationes,

exponit dicens,
consummationis atque judicii, quando diabolus, persecutiones quas
eis Paulus apostolus post
et
inimicus et vindex, in sua nos cupiet parte reti-
hanc epistolam prophetico videbat spiritu prove-
nere, de qua liberabitur,(3tu' inieltigit super egenum cohortari et moneri, ut omnia faciant, per
nire,
et pauperem : in die enim mala liberabit eum Do- Evangelii, nec in perse-
quaj possint in fide stare
minus {Psat. xl, 1). Haec est dies, de qua et in cutione corruere.Diem autem malam, proprie de
alio loco scriptum est Ecce venit, dies irx Domi-
.

quadragesimo octavo psalmo arbitramur esse nunc

ni {Isai. xui, 9) et alibi Dies enim Domini in-
; :

sumptam.
sanabilis veniet, furoris et irae {Isai. xxxix, 6) ;
et
(Vers. 14.) « State ergo succincti lumbos ve-
rursum : Vse desiderantibus diem Domini : Ut quid
tenebrw, non lux. stros in veritate. » Quod juxta membra carnis et
vobis dies Domini ? et hsec est et
corporis, omnia membra animae in Scripturis vo-
Quemadmodum si fugiat homo a lacie leonis, et in-
p centur, nulli dubium est, de quibus unum puto
currat in ursum : ei introat in domuni suam,
esse nunc membrum, lumbos, quos ut accingamus
et reclinet manus suas super parietem : et mor-
veritate,praecipitur. Scriptum est quoque in Evan-
deat eum coluber. Nonne tenebrx dies Domini, non
gelio. xaia Aouxav Sint lumbi vestri prxcincti, et
lux : et caligo non habens splendorem {Amos v,
:

lucernx ardentes in manibus vestris {Luc. xii 35).

18, 20)? Quomodo enim non mala est haec dies,
Quia igitur lumbi in generatione semper accipiun-
quso tenebris et caligine involvitur ? De qua Joel
tur et semine, secundum illud De fructu lumbitui :

quoque propheta commemorat dicens Canite tuba :

ponam super thronum tuum {Psal. cxxxi, 11). Et

in Sion : prxdicate in monte sancto meo ; et confun-
alibi Adhuc in lumbis erat Levi patris sui Abraham, :

dantur omnes qui habitant terram; quoniam adest

quando obviavit ei Mclchisedec {Hebr. vii, 10), vi-
dis Domini:quiapropeestdies tenebrarumel iurbinis.
detur nobis accinxisse lumbos suos, qui nequa-
dies nebutas ct caliginis (Joel ii, 1). Et Sophonias
Prope Do- quam uxori debitum reddit, nec servit libidini :

de eadem die loquitur dicens : est dies

Domini sed imitatur ingenitum Deum, generationis nego-

mini magna, prope et velox nimis. Vox diei
tiis non ministrans. Hoc idem, reor, et illud signi-
amara, et dura, et fortis : dies irse, dies illa, dies

re-
ficare quod Joannes zonam pelliceam habebat circa
angustias et necessitatis {Soph. i. 14 16.), et
D lumbos suos {Matth. iii, 4), et non erat de immun-
liqua. Post quse infert Et aftigam homines, et :

dis, qui propter fluxum seminis extra castra pro-

ambulabunt ut caeci : quia Domino peccaverunt
jecti {Levit. xi i cum arca Domini habitare non pos-
{Ibid. 17). Ut igitur possit quis in hac die diabolo
sunt nec ex his de quibus in Numeris scribitur
: :

resistere quia ipse est accusator fratrum nostro-

:

Sint vestimenta ejus dissuta {Num. viii, 7). Qui

rum {Apoc. xii, 10), assumat omnia arma Dei (hoc
autem Ghristo accinctus est veritate,hasc vestimenta
enim sonat TravoTrXia, non ut in Latino simpliciter
in alium coUigit, et sursum trahit : et nu-
arma translata sunt), et omnibus telis armisquo
sequentibus explicatur,
dorum laterum foeditatem balteo spirituali velat,
succinctus, de quibus in
et paratus ad praelium est, et
stringit, et includit,
sciat tunc se stare posse, si universa fuerit opera-
stabilem opera habetlucentia,quae lucernae dicunturardentes.
tus, ut plenus cunctis virtutibus, figat

gradum, et non moveatur de acie, sitque ex his 679 « Et induti ioricam justitiae. » Sicut diffi-

vulneratur, in his vel maxime locis quae vitam

de quibus Dominus ait : Sunl quidam de hic stan- cile

et in alio loco Etenim Me tenent, qui confertam hamis, et ferreis invicem

tibus {Matth. xvi, 28) ; :
585 COMMENTAK IN EPIST. AD EPHES. LIB. diLCAP. VI. S86
circulis sc tcnentem loricam virtulia indutns cst :
\ quo non solum venientia tela franguntur.scdetiani
ita qui est circumdatus multiplici vestc jiistitia;, telorum ipse igniscxstinguitur,de quo et propheta
nec ad similitudincm ccrvi in jccur accipiot sagit- complorat dicens Omnes adultcranles, <juasi cli-
:

tam ncc in desideria corruct et furores, sed erit banus corda eorum {Osce. vii, i). (jui hunc umbo-
mundo cordc.habcns artificcm hujus loricoe DPAmi nciii fidci manu forti tonuerit, ct coniisusin I)omi-
qui unicuiquc sanctorum omiiia arma fabricatur, no, scierit a veniontibus jaculis esse securum,
s^c

ftt non sinit eum a Jaoulo vn! mte per diem, ct a loquetur inlropidus /rt Domino confido : quomodo :

sagilis ardentilnis perouli paiiter et exuri. , dicilis animre mex : Trnnsmigra in montem sicut
(Vers. 15.) « Et calciali pedes in praiparatione passer ? Quoniam eccc peccafores inlenderunt arcum
Evangolii pacis. » Diligentiiis observate, quod vir- paraverunt sagilta^ suas in phnretris, ut smjittent
tutem quamdam anima? appcllaveritpodcs, quibus in obscuro rcctos corda {Psal. x, i, :|). Cum ergo
ingrcdimur in co qui dicil: Ego sum viom {Jooii.wv, inquit, conlidern in Dornino.ijua mihi datis ratione
6), cl quo nos oportct calciare pneparatione consilium, ut non stem adversum inimicorum
Evan«^,lii pacis. In orum calciomentorum figur.im, impetus, et jacula quic contra me in pharetria
calciamenta in Exodo prfficcsscrunt, qu<e
et illa pr.TDpararunt, volentcs non solum mo, sed etiam
habere Pascha vcscentibus impcratur ct his, qui „ omnes rectos [Al. recto] corde pcrculere ? Ecce
ad faciendum iter parati sunt. Sic enim ait, 7nnn- sto supcr pctram, non transmigro in montes
et
ducabitis illud : lumhi vcslri accincli, el cnlciamenla tencbricopos : et omnia tela hostium rcpulsa, in
vestrain pedibus vcstris, et baculi vestri in munibus ipsos (jui liirigunt, convertuntur.
vestris : el comedelis illud cum festinatione : 1'asclia (Vers. 17.) n El galeam salulis accipite. » Pro-
est enim Domini{Exod. xii, 11). Signum siquidem pter hanc galeam salutaris.omnes in capite nostro
prffiparationis est, cum festinatione, et calciatis scnsus intcgri pcrsevcrant et maxime oculi, de :

pedibus comedcre : ut, corroborati paschali cibo, quibus in Ecclesiastc Salomon ait Sapicntis oculi :

latam et horribilem possint oremum pertransirc. in capite cjus {Eccle. ii, li), Sciebat enim quod
Qui crgo adhuc ambulat, calcictur qui voro,jam : es.^-ct viri caput, et quinam isti oculi in viri capite
Jordanc transmisso, terram repromissionis intra- collocati. Si enim caput viri Christus est (/ Cor.
vit, nudet podem {Josuc, v, 16). Solve, ait, calcia- XI, 2), et ocuh sapientis in capitc ejus sunt : se-
menlum de pedibus tuis : locus cnim in quo tu slas, quitur ut ornnis nostcr scnsus, niens, cogitalio,
lerra sancta cst {Exod. iii, 5). Si quis non cat Jcsus scrmo, consilium (si tamen sapientes fuerimus)
Nave, ncc aposlolus caiciet pedes suos in pra^pa- in Chrisfo sint. In Christo autcm Verbn, lumine,
ratione Evangelii pacis. Si aulem apostolus quis
justitia, veritato, cunctigquc virtutibus.
est, ct inter duodecim numcrari polcst, nequa- C (Vers. 1<S, 19.) Et gladium spiritus, quod est ((

(piam tollat in via calciamentum suum, noc ad verbum nci. Per omnem orationcm et obsecratio-
scorpionos.ctcolubrosdeclinandos calcaneum togat ncm, oranles in omni tcmpore in spiritu el in :

scd jam consummatus atque perfi'Ctu3,stet in tcrra ipso vigilantes in omni instantia et prcce, «Sl
sancla et vivalin Christo, etsequatur Agnum quo- l)ro omnibus sanctis ct pro me. » Uei scrmo do
cunquc vadit {.[poc.wv, i). Quc-eritur utrum nam ail Spirilu saiicto fluit contrarius vern do lcrra lo- :

distirictionem Hvangelii altcrius,nunc dixorit.pacis (luitur, et inde suinit exordium. Qui enim de lcrra
Evangclium ? An ccrtc proprium sit hoc Kvangelii cst, dc tcrra loquitur. Qui de ca-lo vcnit, supcr om-
ut pacia Evangclium nominctur ? Qui igitur luiiict ucs cst : /C/ quod vidit ct audivit hoc tcstatur {Joan.
paccm, calciatufl est Christi Evangolio ot cum : II, 31, :{2) Porro scrmo Doi, gladius spirilus ost,
caloiatus fucrit.praiparatus cst : ct pr.-eparatus non (lo quo niinc Paulus ail : Gladius spiritus, quol est
so pulot csso pcrfcctum : sed ad hoc pr.iqiarolur vcrliuni lk'i. Vivons quippo sormo Dci el ellicax,
ut pergat, et porgons veniat ad lincm. ct acutus supor omiunn gludiuiu aucipilcin, et
<JHO (Vcrs. IC).) (( Super omniu accipienlc? sou- penetrans iisque ad urtus anima}, et ossium, et
tum fidci, in (luo possitis omnia jacula maligni mcdullarnm {llcbr. iv, P.»). Qui spiriliis pra^cidit
ignila cxslinguerc. » (Juasi dixcrit : In onr.ii niicro multiim prolicions por oralionem, et
ol dividil,
j)
poitate clypeum lidei, ut possilis tecti atquc mu- obseorationem corum, qiii in omni lemporo Do-
nili cxcipcre vcnicntos s^agitlas, ct huc atquo illuc minum dopiccanlur in spirilu, Juxla illud Oralio :

nrtoc.is bollica dcclinuro. IliPo ost lidos supor ([ua spiritu, oraho ct nicnlc (/ Cor. xiv, 15). Kt in hoo
ot Abraham post multa opcni alque virlutes vix prolicions, ut pcr vigilias, et inalanlcm prccem
potuit promcreri, ut do oo Scriplura dineret Cic- : .\poslolu3 in Dei vcrbo doclriiiuquo dilcliir. El haec
dilit a)itcm Mtrabam Dco ct rci>utalum cst ilti ad oiniiia opulonlia ud alioriiiii prnlicial aalutcm, ut
jiisliliam yOcn. xv, K).
Porspicua sunl auteui jarula cis quoquc ipsis [iro^il, qui pro oo obsocrunt. Si-
inaligni, »|uai vull mittcro, in rorda noblra por miilqiio Aposloli huiuililas admiranda, pctcnlis
cogit.itioncs pcssimas :doquil)U3 u-uim jeeil in cor Ephcsio3.ut pro so facianl obaccrRlionos.Ail quippo
ut traderel Salvatorcm {Joan. xiii, 2). llaijuo
Juii.i', In nmni in.slanlia, el prece pro oinHthu.s sancUs et
110prinoipium quidom habcrc polcril inimicus ani- pro mc. Vt scorsum eanclorum, ot scorsum sui
mao vuluorandic, si tcnuorimus scutum lidoi in : fuccret tuonliuncni.

Patrol. XXVI. l'J

587 S. EUSEBII HIERONYMI 588

(Vcrs. 20). « Ut mihi detur scrmo in apcrlione A ad fidom ?>angelii profecissc, eo tempore quo et
oris mei, in confidentia notum (accre mysterium ad Colossenses scripsit dicens Qusecirca me sunt, :

Evangeiii, pro quo logationc fungor in catena : ita omnia nola volns facict lychicus jrater dilectus, ct

ut in ipso audeam ut oporlel mc loqui. » Hoc minisler, et conservus in Domino : quem misi ad vos

quod nunc ait : In apertionc oris mei ;

et alibi ; ob hoc ipsum, ut cognoscatis qux circa nos sunl, et

05 mcutn ad vos apertum est, o Corinthii {II Cor. consolelur corda veslra cum Onesimo charissimo et

VI, 11 ; ) et : Ap^riens os suum docebat discipulos fideli fratre, omnia qux hic
qui est ex vobis, qui
sucs dicens {Matlh. v, 2) ; et Os mcum aperui et aguntur, nota faciet vobis [Coloss. iv, 7-9). Gran-
atlruxi spiritum {Psal. cxvni, 31) ; ct : Apcriam dis enim consolatio erat, audire Paulum Rom.-E in

in parabolis os mcum {Vsal. lxxxvii, 2), et ca;tera domina urbium,etin arce Romani imperii,de car-
his similia,sic accipiendum quasi dixcrit : aperian- cere ct dc vinculis triumphantcm. Vel certe ob
tur thesauri, et abscondita a sa^culis sacramcnta id Tychicum missum esse, ut vitam et conversa-
pandantur, ut Spiritus sanctus introeat aid ea pro- tionem Pauli, quam 083 ignorabant, annuntiaret
ferenda quaj latiLant. Nam quod hujus testimonii, eis, et quasi quoddam exemplar vivendi dacet di-

id est, ut detur miJii sermo in apertione oris mci. scentibus gesta Apostoli atque virtutes, et eum
isle sit intellectus, sequentia probant. In con/identia imitari volentibus. Nec parva esse poterat conso-
inquit, notum facere mysterium Evangelii, Nequa- latio semulari cupientium, quae Apostolum egisse
quam in parabolis et proverbiis sicut et prophe- cognoverant.
tae, et ipsc Dominus adhuc constitutus in corpore (Vers. 24.) « Pax fratribus, et charitas cum fide,

loquebatur, dicens : Venit hora quando nequaquam a Deo Patre et Domino Jesu Christo. » Si qua alia

vobis in proverbiis loquar, sed confidenter de Patre dona sunt quse tribuuntura Deo Patre, et Domi-
^

annuntiabo vobis {Joan. xvi, 25). llunc confiden- no Jesu Christo,inter hsc pax non minimum pos-
tiaj sermonem, solus poterit 68? obtinere, qui sidet locum, quaj superat ornnem sensum, et cu-

non habuerit cor se reprehendens Si enim cor : stodit corda intellectusque sanctorum, serenitas

nostrum nos non reprehcnderit confidentiam habe- quffidam atque tranquillitas animee quiescentis, et
musad Deum et quodcunque petierimus, accipie- universam tempestatem et turbinem perturbatio-
mus ab eo {I Joan. iii, 21, 22). Rarus itaque est num fugans. IJuic similis est charitas cum fide,

qui in confidenlia notum taciat mysterium Evan- quam ipsam simul Ueus Pater donat et Filius,
et

gelii quia rarus est qui confidenliam habeat ad ut diligamus Deum de toto corde, et proximos si-
;

Beum. Quis enim gloriabitur castum se habere cor : cut nosmetipsos, et pro inimicis nostris precemur.

aut quis stabit dicens munduni se esse a Hanc pacem et charitalem, quam credentibus
peccatis

{Prov. XX, 9) ?Post haec quid sit hoc quod C Apostolus imprecatur, hi tantum habent, qui fra
ait :

Pro legatione fungor in catena, ut notum vide trum nomine merentur vocari. Pax quippe fralri-
licet facerem mysterium Evangelii, brevitcr per- bus et charttas cum fidcet pace. Igitur et charita-

stringendum. Et quidem qui simpliciter intelligit, tem et fidem sic Pater praestat ut Filius : et hae-

dicet propter testimonium Christi eum de carcere, resis obmutescit, quae non vult eadem Filium pos-
et de catenis haec RomaB positum scripta misisse. se quEe Patrcm.
Alius vero propler corpus humilitatis,et catenam
' (Vers. 24.) « Gratia cum omnibus qui diligunt

istam qua circumdamur, et nectum scimus secun- Dominum Jesum Christum in incorruptione,

dum quod oportet nos scire,et per speculum vide- Amen.» Nonnulli hoc ita interpretati sunt,ut 684
mus in gjnigmate, ista eum dixisse contendct, et eum putarent diligere Dominum nostrum Jesum
tunc vere posse in confidcntia Evangelii, aperire Christum, qui ab operibus corruptionis aliejiussit
mysteria, cum catenam deposuerit, et de carcere opera corruptionis in coitu sentientes. Unde et
liber exierit ;
absque vin-
nisi forte et in vinculis consuetudo et sermo vulgaris incorruptos, virgi-
culis computandus est, qui conversationem habet nes vocat, eosque qui coitum nesciant feminarum.
in cojlis, ot de quo dici potest Vos autem non :
Corruptos vero eos, qui istiusmodi degustaverint
estis in carne, scd in spirilu : si lamcn spiritus Dei j)
voluptatem. Illud quoque testimonium coaptantes
habitat in vobis {Rom. viii, 9). Si quistemptum Dei corrumpit,corrumpet illum Deus
(Vers. 21, 22.) « Ul autera sciatis et vos qua3 cir- (/ Cor. 17). Sed nescio an hoc valeant expla-
III,

ca tnc sint, quid agam,oninia nota vobis lacietTy- narc quod scribitur Unusquisque proprium habet
:

chicus dilectus frater, et fidelis minister in Domi- donum a Deo alius quidem sic, et alius sic {I Cor.
:

no : quem miei ad vosin hoc ipsum,ut cognosi^atis Videamus igitur ne forte melius sit omne
VII, 9).

quae circa nos sunt, ct consulclur corda vestra. » peccatum corruptionem animaj intelligere, et eos
Dupliciter accipite : Vel ideo Tychicum missum qui a peccato liberi sunt, in corruptos vocari ita ;

Ephesum ut nuntiaret eis vincula apostoli Pauli ut diligentesDominum Jesum Christum in incor-
nota facla esss in omni prnetorio, et calcnaai illius ruplione sint, dum peccati vinculis non tenentur

*
Hunc esse Origenein, nemo non inlclliget, qui h.TC quasi Hieronymi propria calumniatur.
in ejus scriptis tantisper versatus sit.Quamobrem Retinuit Martiana^us, Si qua aliena dona, etc.
-

frustra est Rufinus, qui lib. i Invectivar. num. 40, Leviora mox castigaraus.
 ;

589 COMMENTAIL IN EPIST. AD TITUM, CAP. I. 590

et curn eis est gratia Dei. Simulquo arbitror ad A. ornn'a pro eo contumeliarum genera sustinere, et
distinctionpm eorum qui diligunt Oominum Jesum nihilominus carnis passione superantur : sed hia
Christum, sed non in incorruptione nunc positum, non impreratiir Apostolus gratiam quia gratia Do- :

eos gratiara habere Christi, qni diiigant eum in mini est cum omnibus qui diligunt cum iu incor-
incorruptione. Quanli enim diligunt Dominum.pa- ruplione.
rati exsilia, parati martyria, parali inopiam, et

' STHIDONENSIS PllESBYTEIIl

COMMENTARIOllUM
IN

EPISTOLAM AD TITLM
LIBER UNUS.

P K L O G U S.
685'G86 Licet non sint digni lido, qui fidem 13 ipsi non erubcscunt lalsa simulare. SedTatianus '

primam irrilam fecerunt, Marcionem loquoretBa- Encratitarum patriarches, qui et ipse nonnullas
silidem, et omnes ha^reticos qui Vetus lanianl Tc- Pauii opistolas repudiavit, hanc vel maxime, hoc
stamentum tamen eos aliqua e.x parte lerrcmu?;,
: cst, ad Titum, Apostoli pronuntiandam credidit
si sallem in Novo continerenl manus suas, et non parvipcndens Murcionis el aliorum, qui cum eo in
auderent Christi (ut ipsi jactitant) boni Dei Filii. liac parle conscnliunt, usscrlioncm. Scribil igitur
vol evangoiistas violare, vei apostolos. Nuiic vero Aposlolus, o Paula et Euslochium,de Nicopoliquae
cum et Evangelia ejus dissipavcrint, ct apo- in Actiaco littorc sita, nunc po^scssionis veslraj
stolorum epislolas, non apostolorum Christi lece- pars vcl maxima * est; ct scribit 6K7-6K)4 ad
rint essc, sed proprias, miror (luomodo sibi Cliri- Tituin (liscipuluin suum,et in Chrislo lilium qucm
stianorum nomcn audcunt vindicare. Ut cnim dc Crclio rcli(iiiorat ad Ecclosius inslruendas : pra;-
cajteris lipislolis laccam, dc (luibus (iuid(|uid con- copitquc ci, ut cum c duodus
seu Tychi- ,\rte .ias,
trarium suo dogmali vidcrant,cra3crunl,nounulla3 cus Crotain tucrit appulsus, ipso Nicopoliin veniat,
intogras repudiandas crediderunt : ad Tiuiotheuin Justum quippe [Al. quia] erat, ut ille qui di.xcrat,
vidclicct utramquc.ad Hcbr;eos, cl ad Titum, qiiani solliciliKlo tiica omitiitm Ecffesiarum : ot qui Evan-
nunc conamur o.xponerc. Kt aiciuidoin redilorcnt
p golium Chiisti m^que iu\ Illyricum de Hioro.^^olymis
causas.cur cas Aposloli nun putarciit, tcnlurcinus proliciscons, runduverul, non putorotur el sui et
aliquid respondoro, ot forsilan satislacoro lectori. Tili ubsonti;i (!rcl(Misos ossedeserlos; u quibus pri-
Nuno vero cuin h;cretica auctoritate pronunticut luum idolulatriio scmiuu pullulHrunl sed mitte- :

ct dicant : llla cpistola Fauli est, hajc non est; ca rel eis pro se el Tilo Arlemnn, vel Tychicum.quo-
auctoritutc rcroUi sc pro veritale inlelligant, qua rum ductrinu cl solutio conrovcrcnlur.

' Uecolc qu;c i^aulo siii)orius in cap. vi ad (lalal. (iuod [)o.sl Ilioronymum prudili pnssim scriptore»
do T;ili!ino dixiinus. sonliuiit, dcboie hio inlolligi iiltro porsuudcor. Ve-
Kiiuidoiu non Tl)raci;p INicopolin in Muoi-dnni.i'
-
ruiu qiind h;i>c itosfcsstoiiis P;hiI;p el Kii^lnohii pars
linibus, (piod (lr;rci scriptores ploriiiuc autumunl ;
csscl rcl iiiu.riiiia, huud soio, quibus vclcrum tosti-
yod Nicopolin Kpiri urboiu sccus Ambracin} sinuiii, moniis uliis conlirmcm.

iiNcinr \A\m\.

(Cap. I. -- Wcr^. 1) « Puulus sorvim Doi : Apo- J) muiins ila o\uisii< o^i : s^nus Jcut
i;tulns i.ltniti
slolus uutem Josu Christi. » In Epislolu ad llo- voculus Apostolus. In hac aulom scrvum so Dei di-
591 S. EUSEBIl HIEIIONYMI 592
cit : Apostolum vero Jcsu Christi. Si enim Pator A Vester, inquit, servus propter Christum {11 Cor. iv,
et Fiiius unum sunt, et qui crediderit in Filium, 5). Servus Dei ille est, qui non est servus pecoali.
crcdit et in Patrein : servitus nuoque indifTeronter Omnis cnim qui facit peccatum, scrvus est peccati
apostoli Pauli, vel ad Palrem est rcferenda, vel ad {Joan. VIII, 34). Apostolus igitur, qui peccati non
Fiiium. Il;oc autem servilusnon est illa de qua fuit servus, recto Dei Patris vocatur servus et
ipse Apostolus ait : Nec enim accepistis spirilnm Christi. Porro quod ait Aposlolus autem Jesu
:

servilulis iientm in timore [Al. iimorem], sed acce- Christi, tale mihi videtur, quale si dixisset, pr»-
pislis spiritum adoptiouis [Al. addit filiorum], in fectus praotorio Augusti Caesaris, magister exerci-
quo clamamus Abba, Paler [liom. viii, 15), verura tus Tiberii imperatoris. Ut enim judices sajculi
nobilis servitus, de David ad Deum loquitur
qua ct : hujus quo nobiliores csse videantur, ex regibus
Ego servus luus, filius ancillx tux [Psal. cxv, IG). quibus serviunt, et ex dignitate qua intumescunt,
Et beata Maria ad Angelum Ecce ancilla Domini, : vocabula sortiuntur : ita et Apostolum grandem
fiat mihi secundum [Al. juxta] verbum tuum {Luc. inter Christianos sibi vindicans dignitatem,aposto-
1, 38). Ilanc servitutem habuit et Moyses, de quo lum [Al. apostolorumj se Christi titulo praenotavit,
Dominus ad Jcsum filium Nave : Moijses, inquit, ut ex ipsa lecluros nominis auctoritate terreret :

famulus meus mortuus est {Josue i, 2). Et in alio

p indicans oranes qui 689 in Christo crederent,
loco Moriuus est Moyses famulus Domini in ierra
: debere sibi esse subjectos. Nec non quod paulo
Moab pcr verbum Domini [Deut. xxxiv, 5). Absit ante scriptura posuiraus ad Romanos : Servus Jesu
quippe ut spiritum scrvitntis Moysen et Mariam Christi, non differt ab eo si dixisset, servus sa-
in timore, ot non in dilectiono Dei habuisse pientia», servus justitiae, servus sanctificationis,
credamus. Nec mirum quamvis sanctos homines, servus redemptionis : Christus quippe factus est no-
taraen Dei servos nobiliter appellari, cura per bis a Deo Patre, sapieniia, justitia, sanctificatio, et

Isaiam prophetam Pater loquatur ad Filium : Ma- redemptio ^ {I Cor. i,30).

gnum tibi est vocari ic pucruia meum [Isa. xlix, 6), (Vers.2 seqq.) « Secundum fidem electorum Dei,
quod Groece dicitur \xi-i:/. ctoi laxi Toy y.XrjO?ivai ^
: et cognitionis veritatis, quae esl juxta pietatem in
(i£ TtaTSa |j.o'j. Puer autem, hoc est, Tcaf; quia po- spe vitae aeternae^quam proraisit non mendax Deus
test, secundum Graecos, et famulum et filium si- ante saecula aeterna : raanifestavit autem tempori-
gnificare, in UeLraJo quaesivimu3,et invenimus non bus suis verbum suura in pra2dicatione,quae credita
filiwn meum scriptum esse, sed servum meum, id est mihi secundum imperiura Salvatoris nostri Dei.
est, ABDi (n^y). Unde et Abdias prophela qui in- Tito charissimo iilio juxta comraunera fidera Gra- :

terpretatur servus Domini, ex lamulatu Dei nomen tia et pax a Deo Patre, et Jesu Christo Salvatore

accepit. Si moveat quempiam, Dominum Salvato- C nostro. » Qui non juxta humilitatem, ut plerique
rem, qui universitatis est conditor, servum Dei ffistimant, sed vere dixerat Et si imperitus ser- :

dici; non movebitur, si ipsum ad apostolos audiet monc, non tamen scientia {ll Cor. xi, 6), Hebraeus
loquenlem Qui voLuerit inler vos csse major, sit
: ex Hebrieis juxta legem Pharisaius, profundos sen-
omnium servus [Maith. xx, 27); et Filius homi- sus Graeco sermone non explicat,et quod cogitat,
:

nis venit, non ut minislraretur sibi, sed ut ministra- in verba vix promit.Juxta ordinera igitur sensuum,
ret [Ibid. 28) quod ne docere tantum verbis vide-
: et textum rerum potius,quam verborum.de singu-

relur monstravit exemplo. Assumpto quippe lin- lis,ut scripta sunt, disseramus. Secundum fidem,in-

teo, accinxit se, et aqua pelvim replens, discipu- quit, cleciorum Dei, refer ^ ad superiora, quod in-

lorum pedes lavit {Joan. xiii, 4, 5). Non est itaque tulit Paulus servus Dei; Apostolus autem Jesu Chri- :

impium credere eum qui formam servi assumpse- sli secundum fidem electorum Dei, id est, eorum

rat {Philipp. ii, 7), ha;c fccisse qufe servi sunt, qui non tantura vocati sunt, sed et electi. Electo-
ut paternas voluntati servisse dicatur, cum servis rura quoque ipsorura magna diversitas est pro va-
suis ipse servierit. Hasc autem servitus, charitatis rietate operum, sensuum atque serraonura, Nec

est, per quam ndbis invicem scrvire pra^cipimur. statira qui electus Dei est, vel juxta electionem
Et ipse Apostolus cuin essct liber ex omnibus, om- possidet lidem,vel juxta fidem habet scientiam ve-
q
nium se servuiii fecii (/ Cor. ix, 19). Kt in alioloco : ritatis. Unde et Salvator ad Judaeos qui in eum
^
Ita legunt omnes mss.. couices, Gluniacenses, At nemo, opinor, non vidct, et res clamat ipsa,
sancti Martini a Gampis, et Patrum Augustiniano- quam ipse longius a veri specie omni aberret.Dixis-
rum apud Tolosates. liiac ergo contextus Grajcus set legendum uno vorbo, touto hoc ; satis obviam
restitucndus et in Bibliis,ubi deest x o ct in editis ; conjccturam, codicum ipsa lectio comraodo sensu
Erasmi et Mariani, in quibus abest tou. Mart. suggerebat; alioquin allerum aut Tou.aut to redun-
Legerant veteres editorcs, Erasmus et Victorius, dare, perspicuura est. Facile, quod to legendum
ixiya (70'! ETriTo -/.XrjOvjvat, pro quo iii Gra3C0 cst ar- ibi sit pro tou, studiosus nonnemo ad libri oram
chotypo, Tou y.XTj6?|Vat, bene utrinquc lectione ac adnotarit; postmodum scriba iraperitus illud quo-
sensu. Martian. vero suorum aliquot codicum er- que in textum iraportari post t6.
rore deceptus, ulramque voculam, tou et t6 hic ^ Addunt Cistercienses mss.et Filius hominis non

siinul intrusit, contemiitque quod rei caput est, venit ui ministraretur ei, sed ui ministraret.
ipsura Gio^cum textum ex hac a sc reposita lcctione ^Antea legebatur, refert. Id genus levia pasBim
restituendum, et in Bibliis, inquit, ubi deest t6, et castigamus,
jn eUitis Erasmi et Mariani, in quibus abest, -oy,
 893 COMMENTAR. IiN EPfST. AD TITUM, CAP. I. 594

crediderant, est locutus : Si permanseritis in verbo A naljilcs fficiirit creaturas, quibus derieritinimortaii-
meo, cognoscetis veritatem, et veritus liberabit vos tatem : ita et es.se 6J)1 verax
solus dicitur non :

{Jcan. VIII, 31, 32). Et evangelista tcstatur, quod quod non immortales, et veritatis sint
et caeteri

haec credentibus quidem dixerit, sed nescientibus amatores, sed quod ille solus naturaliler sit, et im-
veritatem, quain consequi possent, si in sermone mortalis, et vcrus. C.-eteri vero immortalitalem et
ipsius permanerent, et liberi pfTecti, servi esse de- veritateni ex largilion'^ illius conscquanlur, el aliud
sinerent. Quaeritur quare ad id quod ait : Secun- sit verum esse, quid habere ' per semet : aliud ia
dum fidem electorum Dei et cognitionem veritatis, potestate donantis esse quod habeas. Sed nec hoc
junxerit, qux juxta pietatem est ; utrumnam sitali- silentio prKtereundum puto, quomodo non mendax
qua veritas quaj non in pietate sit posita, et nunc f)eus, ante asterna sa^cula, aetcrnam spoponderit vi-

ad distinclionern illius inferatur cognitio veritalis, tain : ex qno juxta historiam Genesos factus est
qux jiixta pietatem est. Est plane vcritas, qua? non mundus, per viccs noctium ac dierum.mensiuni
ct

habet pietatem. 690 Si quis grammaticam arlern paritcr annorum, lcmpora con?tituta sunl. In
et

novcrit, vel dialecticam, ut rationem recte loquendi hoc curriculo et rota mundi, tempora labuntur et
habeat, et inter falsa et vera dijudicet, Geometria veniunt, ct aut futura sunt, aut fuerunt. Unde qui-
quoque et arithmetica et musica habent in sua t» dam philosophorum non putant esse tempius prae-
scientia veritalem ; sed non est scientia illa ',!L sens, sed aut prccteritum, aut futurum qui aomne :

addit scientia] pietatis. Scientia pietatis est nosse quod loquimur, agimus, cogitamus, aut dum llt,
legem, inteliigere prophetas, Evangelio credere, pncterit, aut si nondum IV.ctuin est, exspectamus.
apostolos non ignorare. Et econtrario multi sunt Antehaec igiturmundi tempora,aBternitatem quim-
qui habent pietatis veram cognilionem sed non
: dam saeculorum fuisse credondum cst, quibus
statim et ca;terarum artium et earum, de quibus semper cum Fiiio et Spiritu sancto fucrit Pater :

supra mentioncm fecimus, veritatem. Ilaec igitur et, ut ita dicam, unum tempus Dci, c?t omnis aiter-

veiitas, cujus cognitio juxta pietatem est, in spe nitas : imo innumerabilia tempora siu.t, cum infi-

vita? jcterniT! posita est quia stalim ei qui sc co-

: nitussit ipse qui ante tcmporaomne tcmpus exce-
gnoverit, prajinium tribuit immortalitatis. Absque dit.Sed mille necdum nostri orbis iinplentur anni ':
pietate vero notitia veritatis delectal ad pracsens : et quanlasprius acternitatcs, (luanta tempora,
sed aeternitatem non habet praemiorum, quam pro- quantas saeculorum origines fuissearbitrandum est,
misit non mendax Deus ante saecula a?terna, et in quibus Angeli, ThrcTni, Dominationes, ca?ter.equo

manifeslavit eam temporibus suis in Christo Josu. Deo et abstjue temporum vici-
virtutes scrvierint :

Cui autem promisit antc, et postea fecit esse per- Deo jubentc substiterint Ante
bus at(iuc rnensuris, !

spicuam, nisi sapientiae sua;, quaj erat semper cum ^ hajc itaquc omnia tompora, qua3 nec sermo eloqui,
Patre, cum lyelaretur orbe perfecto, et gauderct nec mens comprehendere, nec cogitatio tacita^u-
super filiis hominun), et repromisit eos quicunque dct attingere, promisit Deus Patcr sapientia; su»
in illa credituri essent, habituros esse vitam fpler- Vcrlium suum, ct ipsain snpicntiam suam, ct vi-
nam ? Antequam orbis jaccrct fundamenta, ante- tam corum qui creduturi craiit, niundo csse ventu-
quam maria diirunderct, montes statucrct, ccclum rain. l)iligcntpr utlendito textum et ordinem le-
suspenderet, terram dejecla inole solidaret, ha?c clionis quoiiiam vita jctorna quam non mcndax :

repromisit Deus, in quo mendacium non est. Non Deus, anle s.Tcula .Tterna promisit, non alia sit
quia possit mcntiri, et nolit in falsitatis verba pro- absque vcrbo Doi. Manifostnvit euim, inquit, tera-
rumpere sed (]uia qui pater sit veritatis, nullum
: poribiis suis verbum suum Ergo. quam promise- :

in se habot mendacinm, secundurn illud Fint an- ral vitam ictornain, ipsu cst Vorbum suum, quod
:

lem Detis verax : omnis aulcm hotno mendax {lloni. in priiici|)io <»J>*i cral anud Patroin ct Dous crat :

iii, 4). Propterea autein non inendax Dciis dicitur Vcrbum, et Verbiim caro factiim est, ot habitavit
:

otonim [/1/. ctj cum jurejurando quicdam in pro- in nobis {Joan. i, i). Qnod aulcm Vcrbum Dci, 1

phetis pollicetur, ut nos securiores efTecti, inagis hoc cst, Christus ipso sit vila, in nlio loco leslatur
spercmus futiira esse qu.c pr.Tdicta sunt, ct tnta D dicens Eijo suni vila {Jran. xiv, 6). Vita voro non ;

mcntc crcdentcs, ad consoqucnda ca qufc vcnlura brcvis, non aliquibus circuniscripta tcmporibus ;

Bunt, pra^parcinur. sod porpctua, sed reterna : qii.T manifcstata csl in

Nim al) ro vidotur brcvitcr pcrstringorc, cur I>ous novissiiiiis Sicculis, in pr.Tdicationc qu.-n croditaost
solus verax, ct oinnis homo tncndax, Apostoli vocc Puulo doclori gcntiuni, el magistro ul annuntia- :

dicatur. Et nisi fallor, quomodo solus habcrn dici- rctur in munilo, ct hominibus nola ficret.juxta
tur immortalilatom, cum et angolosct inullas ratio- imporium Salvatoris Dci, qui nos salvoa esse voluit,

' Gistcrciensos mss., rl aliud sit rcrum rssr, c.rliisnuincrum iinplcn\iil. IMuouit ha'c el Tortul-
quod habeas ; aliud, olc. liano sontpnlia, nomuillisquo aliis antiquis ; vorum
* l'aria hia, sive ox propria, sivo ox almruiu ct longc plurium l oolosiio l'iitrr.m auolorilate in-
Bcntontia prolorl S DocUir cpisl. 18, ad Dunuisuni, vaiuit o|i|)iisituiii «logina, ol u clKiribus nililur ar-
n. 7, cxislitisso noinpo angolos anloquaiii imiiidus guiiionti.>», angtdos cuni cado. lcrru ac luce, priinu
isto condorotiir, quin ctiain ct lapsos antoa hnmi- : die nuindi conditos.
ncsquo postniodum ca crealos ilc causa, ut bcali
59S S. EUSERII HIERONYMI 596
id quod pollicitus fucrat implendo. Scribit autcm A ponere, iiisi architectus. Fundamentum autem non
Apostolus Tito charissimo quod Graece dici-
fxlio, est aliud prxter Christum .Jesum (I Cor. in, 11).
tur, YVT,(Tit[> T£xv(i> et Lalino sermone non potest Quod inferiorcs artifices sunt, hi possunt ajdes super
explicari : yvyiato; enim hoc potius snnat, cum fundamenta construere. Paulus itaque ut sapiens
quis et proprins, et (ut ita dicam) kgilnnus
fidelis architectus, et hoc omni labore contendens, ne in
siveg^mnanMS absque comparatione allerius appel- pra^paratis gloriaretur, sed ubi necdura Christus
latur. Ex quo intelligimns fuisse et in iiliis Pauli fuerat annuntiatus, postquam dura Cretensium ad
plurimam differentiam, quod alios haberet yvt^- fidem Christi corda mollierat, et tam sermone
ijtou;, id est, germanissimos, sibique conjunctos, quam signis edomuerat, et edocuerat eos non ver-
etde vero matiimonio, ac de libera procreatos : naculum Jovem, sed in Deum Patrem et in Christum
aliosvero quasi ex ancilla ct ex Agar, qui non credere, reliquit Titum discipulura Cretae ut rudi-
possunt hffireditatem accipere cum liberaj filio menta iiascentis Ecclesiae confirm.aret, et si quid
Isaac. Sermo quippe et sapientia, et doctrina qua videbatur deesse, corrigeret, ipse pergens ad alias
TitusChristi Ecclesias instruebat, efficiebant eum nationes, ut rursura in eis Christi jaceret fun-
proprium Apostoli fiiium, et ab omni aliorum con- damentum. Quod autem ait ut ea qux deerant,corri- :

sortio separatum. Videamus post hac quod sequi-

p geres, ostendit nccdum eos ad plenam venisse sci-
tur Secundum communem fidem, utrumnam om-
:
entiam veritalis et licet ab Apostolo correcti fue- :

nium qui in Christo credebant, communem dixerit rint, tamen adhuc indigere correctione. Omne au-
fidem an communem, suam tantum et Titi? Quod
: tem quod corrigitur, imperfectum est. Nam et in
quidem mihi melius videtur apostoli Pauli et Titi Gr«co praspositionis adjectio, qua scribitur sTrtotop-
fidemfuissecommunera,quamomniumcredentium; 0i6c7T,, non idipsum sonat quod otapewcr^j, id est,
in quibus pro varietate mentium, fides quoque corrigeres, sed ut ita dicam, supercorrigere.i, ut
communis esse non poterat, sed diversa. Ad extre- scilicet ea quae a me correcta sunt, 694 et nec-
mum prasfatio Epistolae, et salutatio pra^fationis dum ad plenam veri lineam sunt retracta [At. re-
Apostoli ad Titum, tali fine completur : Gratia et tractata], a te corrigantur, et normam aequalitatis
pax a Deo Patre et Christo Jesu Salvatore nostro. accipiant.
Sive quod et gratia, et pax, tam a Deo Patre sit « Et [Al. Ut], constituas per civitates, presbyteros
quam a Christo Jes«, et utrumque ab utroque da- sicut ego tibi disposui. » Audiant episcopi qui ha-
tum possit intelligi sive quod gratia ad Fatrem,
: bent constituendi prcsbyteros per urbes singulas
et pax referatur ad Filium. Non 'absque scrupulo potestatem, sub quali lege ecclesiasticas constitu-
transeundum est, quod quibusdam Apostolus ©9S tionis ordo teneatur nec putent apostoli verba es- :

imprecatus est, ut eis gratia et pax multipiicaren- C se, sed Christi, qui ad discipulos ait Qui vos sper- :

tur, nunc vero ad Tilum pax et gratia, sine mul- nit, me spernit qui autem me spernit, spernit eum
liplicatione sint positffi. Noe vir justus, et naufrago qui memisit {Luc. x, 16). Sic et qui vos audit me au-
orbe solus servatus non dicitur plures grafias, sed dit qui autem me audit, audit eum qui me misit. :

unam gratiam invenisse in conspectu Dei. Et Moy- Ex quo manifestum est, eos qui, Apostoli lege con-
ses ad Dominum Si invmi, inquit, gratiam apud
: tempta, ecclesiHsticum gradum non merito volue-
te {Exod. xxxiii, 13). Et sicubi alibi in persona rint alicui deferre, sed gratia, contra Christum fa- m
sanctorum gratia posita est, qusre et invenies cere, qui qualis in Ecclesia presbyter constituen-
\_Al. reperies], non eos gratias invenisse, sed gra- dussitperApostoIumsuuminsequentibusexsecutus
tiam. Mercator ille de Evangelio qui plures habuit est. Moyses amicus Dei, cui facie ad faciem Deus
margaritas, ad extremum unam pretiosam reperit, locutus est {Deut. v, 4 ; xxxiv, 10), potuit utique suc-
quam de muitis margaritis solam emit (Malth. xiii, cessores principatus, filios suos facere, et posteris
46). Perfectorum quippe est unam margaritain, et propriam relinquere dignitatem sed extraneus de ;

unum thesaurum, omnibus margaritis et totius aiia tribu eligitur .lesus, ut sciremus principatura
substantiaD suaa eniere commercio incipientium ; in populos noa sanguini deferendum esse, sed vitae.
vero et adhuc in itinere positorum,nedum unam et J} At nunc cernimus pluriraos hanc rera beneficium
solam, sed plurcs habere margaritas. facere, ut non qu;erant eos, qui possunt Ecclesiae
(Vers. 5.) << llujus rei gratia reliqui le CreLai, ut plus prodesse, in Ecclesiae erigere columnas sed '
:

ea quffl deerant corrigeres. >- Aposloiic;c dignitatis quos vel ipsi amant, vel quorum sunt obsequiis
est Ecclesiie jacere fundamentum, quod nemo potest deliniti vel pro quibus majorum quispiam rogave-
:

1Codicem nis. S. Martini a Campis et alios secu- plus possunt Ecclesice prodesse, sunt ejusdem Eccle-
ti sumus. Apud Erasmum corrupte leginius Qui : sia^ coluninee, ut hic monet S. Hieronyraus. In ex-
possunl Ecclesix plus prodesse, et in Ecclesia crigere empiari ins. Augustinianorum Tolos, Iegimus,p/M-
columnas. Marianus pejorem cx decreto Ci-aliaiii rimos konorem beneficium facere, etc. Mart. —
lectionein in Hieronyinum invexit, dicens At nunc : Victorius, quem Martian;eus casLigat, locum hunc
cernimus plurimos hanc rem he.neficium facere, ut ex Gratiano ita refixit « Non quacrant eos in Ecclc-
:

non quxranl eos in Ecclesia rolumnas erigere, quos siuecolumnaserigere,quos plus cognoscantEcclesiaj
plus cognoscant Ecctesix prodesse f sed quos, etc. prodesse etc. » Paulo post Apostoli verba, nostri
certe non coutulitediLiones cura codicibusmss.,sed mss. Apostoli proeceptum legunt.
hic Gralianum habuit pro iiieronymo. Ergo quid
 '
:

AD TITUM, CAP. 5?S

597 COMMENTAR. IN EPlhT. I.

apud vetores eos-

rit, et, ut deteriora taceam, qui ut clerici lierent, A proptcrea, ul ostenderennis
muneribus impetrarunt. Diligenter Apostoli verba dem quos et cpiscopos paulatim
fuiHse presbytoros :

attendamus dicentibus Ut constituas per civitatcs

: veroutdissensionum plantariacvellerenturadunum
omnem sollicitudinem csse delalam. Sicut ergo
presbyteros, sicutego libi disposui. Qui qualis presby-
ter debeat ordinari, in consequentibus disserens, presbyteri sciunt se ex Ecclesia; consuetudine ei
qui sibi pra^positus fuerit, esse subjeclos ita epi-
hoc ait : Si <juis esf sine criininc, unius uxoris vir, :

{vers. 6.) et Ccctera, postea intulit : Oportct cnim epi- scopi noverint 690 sc ningis consuetudinc, quam
scopum sine crimine csse tanquam Dei dispencatorem. dispositionis Dorninic^c veritate, presbyteris i-sse

{vers. 7.) Idera est ?rgo presbyter qui et episcopus, communo debcre Ecclcsiam regcre,
ma.jores, et in
et antequam diaboli instinctu studia in rcligione imitantes Moysen, qui cum haberet in potestate so-
fierent, et dicerctur in populis : Ego su7n PauU, ego lum prajosse populo Israel, scptuaginlaelegit, cum
quibus populum judicarct (A'Hm. xi, 16, 17.) Videa-
Apoilo, cgo autem Cephx (/ Cor. i, 12), communi
presbyterorurn concilio Ecclesia; gubernabantur. mus igitur qualis presbylcr, sivc episcopus ordi-
Postquam vero unusquisque eos quos baptizaverat nandus sit.
8U0S putabat esse, non Christi, in toto orbe de Vers.6.)<<Siquiscstsinecrimineuniusuxorisvir,
cretum est, ut unus de presbyteris '. 695 electus y filioshabcns (ideles.non in accusatione luxuria;,aut
superponeretur ca;teris, ad quem omnis Ecclesiu; non subditos. » Primum itaque sine criiuine sit
cura pcrtineret, et schismatum semina tollercntur. quod putoalio verboadTimotheum irreprehensibilem
Putet [\L putat] aliquis non Scriplurarum, scd no- noniinatum (/ Tim. iii, 2.) non quod \Al. quo' co :

stram esse senlentiam, episcopuni et presbyterum tanlum tempore quo ordinandus cst, ^iiic ullo sit
unum es3e,et aliud ajtatis, aliud esse nomen officii crimine, et prajtcritas maculas nova conversalione
relegatApostoli ad Philippenses vcrbadicentis:PaH- diluerit sed ex eo tempore quo in Christo renatus
;

lus et Timolhxus scrvi Jesu Chrisli, omnibus sanctis est, nulla pcccati conscientia remordeatur. Quo-
in Chrislo Jesu ', qui sunl Pliilippis, cum |
Al. cl] cpi- modo enim polest pra^sos Ecclesic-c auferre malum
scopis ct diaconis (jratia vobis cl pax{Philipp. i, 1, 2), de medio ejus. ijui in delicto simili corrueril? Aut
et reliqua. Philippa una est urbs Macedoniaj, et ccr- qutc libertatc corripcrc pocranfcm, cum tacilus sibi

te inuna civilate plures, ut nuncupantur, episcopi ipsc rcspondeat, eadem admisisse qu(e corripit?
esse nonpoterant. Sed quia eosdcm episcopos illo Itaquc qui episcop.Tlum desiderat, bonum opus
tempore quoset prcsbyterosappellabanl: proptcrea desidcrat. (/ Tim. iii, 1) Opus inquit, non houorcm,
inditrercnter de episcopis quasi de presbyteris est non (jloriam. Oporlct tiutem illum ef tcslimonium ha-
locutus. Adhuc hoc alicui videatur ambiguiim, n bcre bonum ab liis qui joris suni. ut non in opprobrium
si altero tostimonio comprobctur. In Actibus apo- ^ incidat et m latiueum diaboli [Ibid. 7). Quod autem
stolorum scriptum est, quod cum venisset Aposto- ait, unius uxoris vir, sic intolligore debcmus ut non :

lus Miletum, mis^^eritEphcsumjet vocaverit presbyte- omnem monogamuni digamo putcmus esse melio-
ros Ecclesiie ej^sdcm, quibus postea intcr ca;lcra rem sed quo is possit ad monogamiam,et continen-
;

sit locutus : Atlcndilc vobis, et omni (jrcgi, in tjuo tiam cohortari, qui sui exomplum prwfcrat in doccn-
vos .Spiritus sanctus posuit cpiscopos pasccrc Kcclc- do. Esto quippe aliiiuom adolcp<'cntulum conjugom
sinm Domini, tjunm (ic(juisivil per sfuxjuinem suum perdidisscetcarnis ncoossitato suporalum.arropis-
(Act. XX, 28). Et hic diligcntius obscrvatc, quo- scuxoromsecundam,quanutipsamslatimamisorit.
modo uniua civitatis Ephesi presbytcros vocans, et dcinceps vixeritcontinentor; alium vero usquc ad
postca eosdem episcopos dixerit. Si (|ui8 vult le- sonoctam habuissc matrimonium.el uxoris usum, ut
cipere eam Epistolam, (iua3 sub nominc I';iuli ad ploriiiuo existimant feiiritalom, nun<iunm n carnis
Ilebr,ro3 scripta ost, ct ibi nMiiialiter inler phiros opero ccssasse quis vobis o duobus vidotur csso
:

Ecclcsia; cura dividitur.Sifiuidcm ad plcbem soribil : molior, pudiuitior, conlinontior ? Ttiquc ille qui
Paretc principibus veslris, cl suljjccli cslole : ipsi infolixctiam'' in sooundo matrimonio fuil, ct postoa
enim sunt (jui vigilanl pro animabus vestris, iiuasi pudioo, ct sanclo ronvorsatus osl.ct non is ([uis ab
rationem reddcntcs, ne suspirantcs hoc faciant : si- \) uxoris amploxu noc sonili rst BCparnlus .vtnle.

(luidcm h(>c ulilc vobis cst {llcbr. xiii, 17). Et P<'ti iis, Non orgo apj»laudat, quicunquc quasi niono-
aibi
qui ox (idoi (irmitate nomon acocpit, in Kpistola sua gaimis oligitur, ipiod omiii liigamo sil molior, cum
in on nin!,'is sit oloctii folicilus. qunm voluntas.
loiiuitiir dicons : l^rcsbijtcros crgo in voLis obsecro Qni-
comprcsliytcr, ct trstis Christi passionum, (jui ct ejus dam 69? do hoi- looo ita scnliunt Judaiojo, in.-iui- :

glorix (jn.v in futuro rcvclnnda sum, pa~

esl, socius unt, consuotudinis fuit, vol b.nus uxorcs hnbere, vcl
.^ritc cnm qui in vobis cst, grcgcm Domini, ntm quasi pluros : (luod cliam in vclcri Logc do Abrabam ol

cum ncccssitatc, sed volunlaric {I Pctr. v, 1, 2). Ibro Jacdb logiiiius : ol hoo nunc voluntcssc pra^ccplum.

' Cistorcionscs mss., xit iunc dc prcsbytcris, eto. nosfri omitliint Riirsum voro moncmus, ut quse in
Vido opist. 1 'i(), ud Evangclum, ol (|ua' ail oam ob- Epist ad l.vangolum nnnolala sunt lcclor huo ,

Borvamiis do IlioronyMii sontontia do Kpiscopnriim ri'f<M'Ht.

8upra prcsbytoros (lignilato. •
Iloctiusduo mss.. ut nunc puttwlur cpiscopt.
' Vcrbn, omnibus uinctis in Chrislo Jcsu, iiis>. '
Idom mss., qtti fclix ctiam, clc, falso.
«99 S. EUSKBII HIKRONYMI 600
neisquiepiscopuseligendiisest, uno tempore duas A episcopi non fiamus sed quod propter filiorum
:

pariler habeat uxorcs. MulLi, superstitiosiiis magis mcontinenliam ab hoc gradu arcendi simus. Qua
quam verius, etiain eos qui cum gentiles fuerint, enim liberlate possumus alicnos filios corripere, et
et unam uxorem habueriut ', qua amissa, post ba- docere quaj rccta sunt : cuin nobis stalim possit
ptismum Christi, alteram duxerint, putant in saccr- qui fuorit correptus ingerere
Ante doce fiiios :

non legendos cum utique, si hoc observan-

dotio : tuos? Aut qua fronte exlraneum corripio forni-
dum sit, illi magis ab episcopalu arceri deboant, cantem, cum niihi conscienlia mea ipse respon-
qui vagam per meretrices ante excrcentes libidinem, deat ExhBereda ergo fornicantem filium abjice filios
: :

unam regenerati uxorem acceperint et multo de- : tuos vitiis servientes ? Gum autem nequam fiiius
testabilius sit fornicatum essecum pluribus, quam in una tecum conveniat ^ domo, tu audes ab
digarnum reperiri ;
quia in alio infelicitas malrimo- alterius oculo festucam detrahere, in tuo trabem
nii est, in alio ad poccandum prona iascivia. non videns (Mrt/^/t. vin, 3-5) ? Non itaque justus
Montanus et qui
schisma scclantur,
NovaLi poUuitur ex filiorum vitiis, sed libertas ab Apo-
nomen sibi munditiae praesumpsere pulantque ;
stolo Kcclesiae principi reservatur quod [Al. ut] :

secunda matrimonia ab Ecclesias communione talis non timeat propter vitia liberorum
fiat qui
prohibenda cum Apostolus de episcopis et
: i> extraneos reprehendere. Deinde etiam illud est
presbyteris hoc prsecipiens, utique in caeteris inferendum adversum eos qui de episcopatu intu-
relaxarit non quod horletur ad secunda rna-
: mescunt, ct putant se non dispensationem Ghristi,
trimonia sed quod necessitati carnis indulgeat.
; sed imperium consecutos quia non statim omni- :

Scripsit et Tertullianus de Monogamia librum. hee- bus his meliores sint, quicunque episcopi non
reticum quem Apostolo contrarie, nemo qui Apo-
: fuerint ordinati et ex eo quod electi sunt, ipse se
:

stolum legerit, ignorabit. Et quidem esse sine cri- magis existiment comprobatos: sed intelligant pro-
mine episcopum, sive presbyterum, et unam uxo- ptcrea quosdam a sacerdotio rcmotos, quia eos vitia
rem habere, in nostra est potestate. Caelerum liberorum impedierint. Si autem peccata filiorum
illud quod sequitur : Habere filios fideles, non in ac- justum ab episcopatu prohibent,quanto magis unus-
cusatione luxurix, ac non subditos, extra nostram quisque se considerans et sciens quiapotentes poten-
est voluntatem. Esto quippe, parontes bene insti- tertormenta patientu r (Sa;?. vi, 7,) retrahet [Al. re-
tuisse liberos suos, et a parva astate semper Domi- hoc non tarn honore quam onore
trahit] se ab et :

nicis erudisse prseceptis : hi si poslea se luxurice aliorum locum, qui magis digni sunt, non ambiet
dederint, et superati vitiis, libidini frena permise- occupare Ad exLrcmura hoc dicendum est in Scri-
!

rint,numquid culpa ad parentes redundabil, et pturis per filios lo'('.iyiJ.ob^, G99 id est cogilationes,
sanctitatem patris filii peccala maculabunt? Si C per fiiias vero 7TpafE.'.i;, id est opcra, intelligi, et
quis bene erudivit filios suos, in his puto fuisse et eum nunc proecipi debere episcopum fieri, qui et
Isaac, qui suum bcne insLi-
utique Esau filium cogitationes et opera in sua habeat potestate, et
tuisse credendus est. VeruraEsau fornicarius, et vere credat in Ghristo, et nulla siArepentium vi-
profanus, pro una esca vendidit primogeniLa sua tiorum labe icaculetur.
[Gen. XXV, 33). Samuel quoque qui talis fuit, ut (Vers. 7.) « Oportet enim episcopum sine crimine
invocaret Dominum, et Dominus exaudiret [Al. esse, tanquam Dei dispensalorem non protervum, :

exaudisseL] eum, et in tempore raessis pluviam non iracundum, non vinolentum, non percussorem,
hieinis impetraret(/ Ecg. xii, 18), habuit filios qui non turpis lucri appetitorem. » Quaeritur ergo inter
declinaverunt ll©8 post avaritiam, et accipiebant dispensatores, ut fidelis quis inveniatur [l Cor. iv,
munera, tam iniqui judices exstiterunt, ut po-
et 2) : et non comedens et bibens cum ebriosis, per-
pulus, nequaquam ferens, regcm sibi in similitudi- cutiat servos et ancillas [Luc. xii, 45) ; sed incertum
nem cajterarum gentium posLulareL (/ Heg. viii, Dei exspecLet adventum, et det conservis in tem-
3-5). Ergo si electio sacerdotum fieret, eL Isaac pore cibaria [Ibid. 36). Inter viliicum autem et
propter Esau, etSainucl propterfilios suos, indigni familiam hajc sola distantia est quod conservus
sacerdoLio pularentur. Et cum peccata parentum praepositus est conservis suis. Sciat itaque epi-
j)
filiisnon imputentur, nequaquam jam illa vigente scopus et presbyLei-, sibi populum conservum esse,
sentenlia, parentes uvam acerbam comcderunt, et non servum. Ga;tera quaj sequuntur, in nobis posita
dentes filiorum obsiupuerunl {Ezech. xviii, 2), filio- sunt Non protervum, id est non iumentem, et pla-
:

rum parentibus praejudicabunt ? Primum

vitia centem sibi quod episcopus sit, sed quasi bonum
itaque dicendura esL, quod tam sanctum noracn viliicum, id requirentem, quod pluribus prosit.
sit sacerdotii,ut nobis etiam ea quoe eitra nos sunt Non iracundum. Iracundus esl, qui semper ira-
posila, reputentur, non quo propLer vitia iiostru scitur, et ad levem responsionis auram atque pec-

' Huc leferenda toLa ad Oceaniun episLoIa in no- cct convivat. InnDnnuUis mss. icgi, in una_ tecum
sLra reconsione 60, ubi opinationis sua? argumenta domo Mart. — Quod et magis Victorio pla-
vivat.
exseril S. Pater. Vide qua? ct nos in priori ad oam cuit, nostri mss. praeferunt, cflnvival ; olim erat
epistolam adnotaLione observamus. communicat.
^ Erasmus legit communicat.
Mariano magis pla-
 ,

601 COMMENTAR IN EPIST . AD TITUM, CAP. I. 602

cati, quasi a vento folium commovetur. Et revora A Melius autem ut non percussorem
est, illum dica-
nihil est foedins pr<Ecoptore furioso, qui cum de- mus mansuetus et patiens, ?cit in tem-
osse, qui
beat esse mansuetus (et secundum illud quod scri- pore quid loquendum sit, quidve tacendum nec :

ptum est (// Tim. n, 24) Servum autem Domini

: sermone inutili, conscientinm percutit innrmorum
non oportet rixari ; sed humilem esse ad omes, do- Non enim Apostolus Ecclesiaj principera formans,
clorem, patientem, in mansueludine erudientem eos votat esf-e pugilern et pancratiasten [~7.-;y.z7.-.:'7iTJ-r,'i

gui eontraveniunt,\\lc e divcrso torvo vultu, tre- id cst athletnm] (quod eliam in plobeio et quo-
mentibus rugata (ronte efTrenatis conviciis,
lai^iis, cunque gentili si fuerit, reprehenditur), sed hoc
facie inter pallorem ruboremque variata, clamore ut dixi ne contumeliosus et garrulus perdat eum,
perstrepat : et errantcsnon tam ad bonum retrabat, 701 quem potuit modestia et lenitate corrigere.
quam ad malum sua stcvitia pra;cipitet ; inde est Turpis quoque lucri appetitus ab eo qui episcopus
quod et Salomon ait : Ira perdit etiam sapientes futurus est, esse debet alionus. Sunt enim multi
[Prov. XXI, 23) ; et : ira viri non
juslitiam Dei docenlos quae non oportet, turpis lucri gratia :

operatur (Jacob. i, 20). Neque vero qui aliquando qui totas domos subvertunt, et putant qusstum
irascitur, iracundus est ; sed ille dicitur iracun- csse pietatem. Melior autetn est modica acceptio
dus, qui crebro hac passione superatur. Prohibel
^ cum juslitia, quam multa gcnimina [Al. germinata]
quoque episcopum esse vinolentum, de quo ad Ti- eum iniquitate [Prov. xvi, 8) : et magis eligendum
inotheum scribitur Non mutto rino dcditum (/ Tim. : in paupertate nomen bonum, quam in divitiis no-
III, 8). Quale est autem cpiscopum videre vinolen- men pcssimura. Episcopus qui imitator Apostoli
tum, ut sonsu occupato, vel exaltet risum contra essc cupil, habcns victum et veslitum, his tantuir.
gravitatis dccorem, et labiis dissolutis cachinnet : dcbet esse contentus (/ rtm.vi,8), Qui altario servie-
vcl si paululum tristis cujusdam 700 rei fuerit rint, de altario vivant (/ Cor. ix, 13). Vivat, inquit,
rccordatus, inter pocula in singultus prorumpat et non divites fianl.Unde etffis nobis excutitur de zona:
lacrymas. Longum est ire per singula, et insanias et una tantum tunica induimur [Matth. x, 10) :

quas ebrietas suggcrit, explicare. Videas alios po- nec de crastino cogitamus [Matth. vi, 34). Turpis
cula in tela vertentes, scyphum in faciem jacore lucri appetitio cst,plusquam de pra.'sentibus cogi-
convivae ;
alins scissis vestibus in vulnera aliena tare. Iluoiisque quid non debeat habere episcopus
proruere clamarc aliosdormitare qui plus
; alios ; : sive presbyter, Apostoli sermone praeceptum est :

biberit, fortior computatur accusalionis occasio ;

nunc e contrario quid habcre debeat explicatur.
est, adjuratum por regem,frequentiu9 non bibisse, (Vers. 8, 9.) « Sed hospitalem, bcnorum ama-
Vomunt ut bibant, bibunt ut vomant. Digestio torcm, oastum, justum, sanctum, continentem,
ventris, et guttur, uno occupantur olficio. Hoc C sive abstinentem, obtinentom eum qui secundum
nunc dixis.se sufficiat, quod secunduin Apostolum, doolrinam est, fidclem sermonem, ut potens sit
in vino luxuria est. Et ubicunique saturilas atque consolari in doctrina sana, et contradicentes ar-
ebrietas fuerint, ibi libido dominetur. Specta ven- guere. » Ante omnia hospitulitas futuro episcopo
trem et genitalia ', pro qualilate viliorutn ordo dcnuutiatur, Si enim cmnos illud de Evangelio
meinbrorum.Nun(|uam ogoobrium castuni putabo, audiie dosiderant : Hospes fui, et .uiscepistis me
qui ot si vino consopitus dormierit, tamon potuit [Matlli. XXV, 34) magis cpiscopus, cujus
: qiianlo
peccare per vinum. Miramur autein Apostoluni in domus omniuiu coinimine esse debot hospitium !

epiacopis sive prcsbyteris damiiasse vinolentiam, Laiius enim unum aut duos, aut paucos recipiens,
curn in vetero quoque Lcgo pr<TCoptum sit,sacordo- implcbit [.1/. implevit] hospitalitatis oliicium. Epi-
tes cum ingrodiunlur toiuplum ministrare Deo, vi- scopus nisi omnos rece[)eril, iuhuuianus est. Sed
num omiiino non l)ibore {Levit. x. U). ot Naza- : vcrcor no, ([iioiiuido rogina ••^ustri vciiions a lini-
r;nuiri (|uandiu sanctam comam nutriat, et nihil bus torra' audiro sajiientiam Salomouis.judioatura
contaminatum, nihil niorlale conspiciat, et a vino est homines tciniioris sui {Matth. xr., 4'J ; ol viri

abslinere, el ab uva passa, et a dilutiori * (|u;o Nivilip, ncla [Kouilonlia ad pra?dicalionem JonflB

Bolel ex vinaceis ficri, potione, omni(|ue sicora.qua; r\ condcmnabunt oos qui inajorem Jona Salvatorem
mentem ab inlegra sanilate pcrvertit iNum. vi, audiro ooulompsorunt ,//»i-/. \[) : sio plurimi in
3-'J). Diral quisque ([uod volot : ogo loquor con- [)<»l)uli3 i;piscoi>os judicont, subtrahontes se ab
Bcionliain mcain : scio mihi abalinculiain, et no- ccclosiaslioo gradu, ol oa tiua> opisco|>o ' uon on- (

cuissn intermissam, et proluisso rcpctitam. Post veniunl exorcontos ; ilo quibus pulo ot Joaunoin
vinolenliam aulom hoc prircipit, nc pvrcnssor sit _•
ad Caiutn scribero : Charissime, fiUclitvr facis quod-
(luod (luidom et simplicitcr inloiloctum aulilical rtinqut' operaris in lralril>us, et hoc peregrinis, qui
ftudiontem.no faoilo manum porrigat ad CTdondum: tr.<itimonium dcilcrunl ditirlinni lu.rcoram Ecclcsin :
110 iii 08 allorius vorboranduin insauus crumpal, quos oplime facis, si pr.vmiscrif />«•<> di(jnc ; prn

'
dolibarit S. Pato.r ox 'rorlulliani lil»rii (//•
Uirr, fallacitas transil.
Jejumi.f, rontra P^yoliioos, initio « Spoolii cor(iiis :
' Violnrius, omondaro dum viill.Iocum huno do-

el una r(^gio ost, doni^jno pro dispositiono moin- pravat, logons ct a dclication, oto.
brurum, ordo vitiurum. Prior voiitcr ot slaliin c;o- ^ Nogaudi partioula in uno allerovo Cislercioni».
tcra saginro subslructa lascivia eat, per edacitatem ms. dosidoratur.
603 S. EUSEBII HIEIIONYMI 604
iiominc enim Domini 70? exierunl,nihil accipienles A nos pium in Deum possumus appellare. Sit quoque
a gentilihus {[II Joan. 5-7). Et vere sancto Spirilu episcopus non lantum (ut quidam
et abstinens :

in se loquente, quod futurum erat in Fcclesiis,jam pulant) a libidine et ab uxoris amplexu, sed ab
tunc roprehendit dicens Scripsi etiam Ecclesi,v :: omnibus animi perturbationibus: nead iracundiam
sed qui primatus aqere cupit eorum, Diotrehes [Al. concitetur ne illum tristilia dejiciat ne terror
: :

Dwprepes], non recipit nos. Propterea cum venero, exagitet, ne lustilia immoderata sustoilat. Absti-
admoveho ejus opera qux facit, malis verbis dctra- nentia autem in fructibus spiritus ab Apostolo nu-
hcns de nobis : ct uon sufficil ciquodipscnon recipit mcrata est {Galat. v, 23). Et si exigitur ab omni-
fratrcs, sed et volentes prohibet, et dc Ecclesia ejici^ bus, quanto magis ab cpiscopo, qui patiens ot
[Unrl. 9, 10). Vere nunc est cernere quod prmdi- mansuetus debet vilia forre peccantium conso- :

ctum est, in plerisque nrbibus, episcopos, sive lari pusillanimes : ma-

suslentare infirmos : nulli
presbyteros, si laicos viderint hospilales, amatores lum pro malo reddere sed vincere in bono ma- ;

bonorum, invidere, fremere, excommunicare, de lum {Roni. xii, 7, 21). Ad extremum obtineat cum
Ecclesia expellere, quasi non liccat facere quod qui secundum doctrinam est fidelem sermouem,ut
episcopus non faciat : et tales esse laicos, damna- quomodo sermo Dei fidelis est, et omni acccptione
tio sacerdotum sit [Al. est]. Graves itaque eos ha-
g dignus (/ Tim. i, 15) ; sic et ille talem se prajbeat,
bent, et quasi cervicibus suis impositos, ut a bono ul omne quod loquitur, fide dignum existimeti:r,
abducant opere, variis persecutionibus inquietant. et verba ipsius sint regula veritatis. Potens quoque
Si autem episcopus et pudicus,quem Graeci acocppova sit eos qui sseculi istius turbinibus exagitantur,
vocunt: Latinus interpres verbi ambiguitate de-
et consolari,et per sanam doctrinam infirma pnecepta
cepfus, pro pudico prudcntem transtulit. Si autem destruere. Sana autem doctrina dicitur, ad distin-
laicisimperatur ut propter orationem abstineant ctionemlanguidaeinfirmaequedoctrinse.Talisquoque
seab uxorum coitu (/ Cor.vii,5) quid de episcopo : sit,ut contradicentes arguat haereticos sive Judaeos,
sentiendum est, qui quotidie pro suis populique et saeculi istius sapientes.Et superiora quidem quae
peccatis, illibatas Deo oblaturus est victimas ? re- in episcopi virtutibus posuit, ad vitam pertinent.
legamus Regum [Al. Regnorum] libros, et invenie- Hoc vero quod ait : Ut polens sit comolari in do-
mus sacerdotem Abimelech de panibus propositio- ctrina sana, et conlradicentes arguere, referendum
nis noluisse prius dare David et pueris cjus, nisi est ad scientiam.Quiasi episcopi tantum sit sancta
interrogaret,utrum mundi essent pueri a muliere: vita, sibi potest prodesse sic vivens. Porro si

ron utique aliena, sed conjuge (/ Reg. xxi, -4-6). doctrina et sermone fuerit eruditus, potest se cx-
Etnisi eos audisset ab heri et nudiustertius vacasse terosque instruere ' : et non solum instruere et
ab opere conjugali, nequaquam panes quos prius docere suos, sed et adversarios repercutere : qui,
negaverat concessisset. Tantum interest inter pro- nisi refutati fuerint atque convicti, facile queunt
positionis panes et corpus Cbristi, quantum inter siinplicium corda 704 pervertere. Hic locus ad-
umbram ' et corpora,inter imaginem et veritatem, versus eos facit, qui, inertiae se, et otio, et somno
inter exemplaria futurorum et ea ipsa quce per dantes,putant peccatum esse si Scripturas legerint:
exemplariaprasfigurabantur.Quomodo itaque man- et eos qui in lege Domini meditantur die ac nocte
suetudo, patientia, sobrietas, moderatio, abstinen- {Psal. 1, 2),quasi garrulos inutilesque contenmunt:
quoque et benignitas, pros-
tia lucri, hospitalitas non animadvertentes Apostolum post catalogum
cipue osse debent in episcopo, et inter cunctos conversalionis episcopi, etiam doctrinam sirailiter
laicos eminentia : sic et castitas propria et (ut ita praecepisse.
dixerim pudicitia sacerdotalis, ut non solum ab (Vers. 10, 11.) « Sunt enim multi et non sub-
opere se immundo abstineat, sed etiam a jactu diti, vaniloqui, et mentium deceptores maxime :

oculi el cogitationis errore, mens Christi corpis qui de cireumcisione quibus oportet silen- sunt,
confcctura sit libera. Justus quoque et sanctus tium indici qui uiiiversas subvertunt domos, do-
:

episcopus 703 esse debet, ut justitiam in populis centes quaa non oportet, turpis lucri gratia. » Qui
quibus prffiest exerceat, reddens unicuique quod D Ecclesiaj futurus est princeps habeat eloquentiam
meretur nec accipiat personam in judicio. Inter
: cum vitae integritate sociatam, ne opera absque
laici autem et episcopi justitiam hoc interest,quod sermone sint tacita, et dicta factis deficientibus
laicus potest apparere justus in paucis, episcopus erubescant : maxime cum sint non pauci,sed plu-
vero in exercere justitiam potest -, quot et
tot res : nec subditi, sed protervi, qui non curent il-
subditos habet. Sanctus autem quod Grajce ocrios lud Psalmistae dicere : Nonne subjecta est Deo ani-
dicitur, magis id significat, cuiii ipsa sanctitas est ma niea {Psal. lxi, 2) ? Sed bonam [Al. bonarum]
mista pietati,et ad Deum refertur. Quem enim nos mentium sementem,quae naturaliter habet notitiam
sanctum.Grffici aytov vocant : quem autem illi oatov Dei, inani persuasione pervertant. Hoc quippe
Fortasse rectius in vetustiori Cisterciensi co-
1 2 Duo mss., debet pro potest : idemque mox,
dicp, quantum interest inter propositionis panes et o^yio;, pro 6'c7'.o;.
corpns Christi ? qux differenlia inter umbram, etc. ^ lidem mss., potest cxteros quoque mstruere.
sub interrogandi nota.
605 COMMENTAR. IN EPIST. AD TITUM, CAP. I. 606

mihi Paulus videtur sensisse, cum dicil opiva-a- A ferri,de quibus superius est locutus : Maxime gui
Z7.1 non ut simpliciter Latinus interpres transtu-
: de circumcixione suni quos oporWt refrennri, qui :

lit, decnplorcs, sed mentium quidem

dcceptores. Et univcrxas domos subvertnnt, docentes qux non opor-
sine Scriplurarum non ha-
auctoritate garrulitas let ttirpit lucri grnlia {vers. 10, 11), ut sequatur :

berijt fidem, nisi viderenlur perversam doctrinam Dixit quidcim ex illix proprius eornm propheta. Quia
etiam divinis testimoniis roborare. Hi sunt de vero in nullo propholnrum quid apud Judacam
circumcisione Juda3i,qui tiinc temporis nascontem vaticinati sunt, hichexametor versiculus reperitur
Ghristi Ecclesiam subvertere nitebanlur, ct intro- videtur mihi dupliciter legendum, ut hoc quod
ducere proicepta legalia : de quibus et ad Roma- ait Dixit quidam ex illis proprius eorum propheta,
:

nos el ad Galutas plenius Paulus exsequitur. Et cum superioribus copuletur, hujus rei gratia reli-

nos ante paucos menses, tria volumina in Episto- qui te Cretx, ut ea qux deerant, corriqeres (vers. 5).
l.T! ad Galatas explanationc dictavimus. Talcs ho- et sequatur : Di.vit quidam ex illis proprius eornm

mincs Doctor Ecclcsia;, cui animip populorum propheta, id est Cretensium. Sed quia raulta in
creditfE sunt, Scripturarum debot rationc superare medio sunt, el hoc absurdum videtur, et forte
et silentium illis testimoniorum pondereimponere, nemo recipiat : propterea cum superioribus, qusB
qui non unam, aut paucas domos, sed universas n magis vicina sunt aliter aptandumest,ut legamus
cum dominis familiisque subvertunt, docentcs de Sunt enim multi et 706 non subditi, vaniloqui, et
ciborum difTerentiis^dc sabbati Jamolim abolilione mcntium deccptorcx, ina.timc autem qui de circum-
de circumcisionis iiijuria; atquc uLinam hoc ipsum cisionc sunl {vers. 10) ;
quos multos el non siibdi-

zelo (idei facercnt, ex parto aliqua posset ignosci, tos, vaniloquos, et mentium deceptores, cum his

dicente Apostolo zelum Dei habent, sed

: Confiteor, qui de circumcisione sunt, oportet refenari, qui
non secundum scientiam (Rom. x, 2) verum quia ; universas domos subvertunt, docenlcs quaj non
dcus est venter ipsorum, turpis lucri gratia volunt oportet turpis lucri gralia : dixit quidam ex illis

proprios facere discipulos, 705 ut quasi magi- proprius eorum proph-Ma : ut id quod ait,propnu5
stri a sectatoribus suis alantur. Possumus autem eorum propkela, non spccialiter ad Judajos, et eos
et aliter interprctari hoc quod dictum est, tur/iis maxime qui de circumcisione sunt, sed ad multos
putemusApostolum communi vorbo
lucri gratia: ut referatur, qui non subditi sunt, et vaniloqui, et
usum, quu omncs haeretici cum perversa docent, mentium deceptores, qui utique quia in Creta
se hominum solcnt asserere lucratoros cum non erant, Cretenses fuisse credcndi sunt. Dicitur au-
:

lucrum sit, scd perditio, animas interllccrc dece- tcni iste versiculus in Epimcnidis Cretensis poctai
ptorum. Contra, qui erranteni fratrein suumjuxta oraculis rcperiri - quem improesentiarum sive ;

Evangelium corripuorit, si lucrit ille conversus, ^ illudens (.1/. alludens) propholam vocavit, quod
lucratus cst eum {Matlh. xvni, Quod cnim scilicet tales Ohristiani, tales habere mereantur
.")).

majus lucrum potest csse, aut quid preliosius, prophetas quomodo et prophetaj crant Baal [lll :

quam si humanam animam quis lucrelur ?0mni3 Pwg. xviii, 10), et prophela; confusionis, et alii of-

igitur doctor Ecclcsi;n, qui ad lidem Christi recta fonsionum : ct quoscunque vitiosospropholas Srri-
rationo porsuadct, honestus lucralor est. Et omnis ptura commcmorat : sive vere, quia de Oraculis
haeroticus (|ui quibusdam prajstigiis homiiics fallit scripporit atiiuc rosponsis, qu.T cl ipsa fulura pra;-
ct fallilur, loquitur quai non oporlcl, turpis luori nuntiont, et ea qu;c venlura sunt multo ante prav
gratia. dicant. Deniqnc ipse liber Oraatlorum titulo

(Vers. 12 scqq.) << Dixit quidam ox illis proprius pr.Tnolatur (lucm quia videbalur divinum aliquid
:

eorum propheta : Crolonsos soinpor niondacos, ropronntlcri\ pioptcroa .\postoIum arbitror inspc-
mal.T besti.-p, ventres pigri. Tcstiinonium hoc xisso, ul vi(lerct (luid gonlilium divinatio pollicc-
vcrum ost, ob quam causam incropa illo acriti^r ', retur : et in touiporc abuf-wm c^sc vorsiculo, scri-
ut sani sint in lide, non altendontes Judaicis fabu- bentcm ad Titum qui cratCret.r: ut falsos Croton-
lis, et mandatis hominum aversantium sc a vcri- sium doctoroa proprio insuln» doctorcoonvinccrct^.
tate, » Quantum ad texluin sormonis, cf ad con- [) Roc autem Paiilus uon soluni in hoc loco, aed
tinontiam loci pcrtinot.hoc (iiiod ait: Dixit quidatn ctiam in aliis focisso doprehenditur. In .\clibus
eu illis proprius coruni prophcta, vidotiir ad oos ro- qiiip])OiipostoIonim,cuinc(Uicion;»rcturadpopuluin,

Cistcrciens. mss., qravitcr pro acrllcr, longius

'
('.iYlcn:ics scinprr mcnUacrs. Otorum qui divinaniU
a Cr.TCO, aroTojjLii);. lainlom Epimi>ni<li tribuorinf, ooourrunt ox Anli-
^ Epimcnidis laudari ub Aposlolo sentonliaiu, l.njihus lil». ii ; Arislolole.«<
Plato,
(|uis iiiulti : ,li-

niliil cst diibiuiu. (,)iio(l voro Irailit S. i'alor, cx oo iiliclor. lib. 17 Plutttrclius in Solone,
vi, oHp. ;

fortnsso propbotiuii ('uim apprllari, quin </<• Oraru- Liiirtiu-A lili. 1, aliiquo. ICpinjonidom cololtroin poc-
lis scrijisrrit, vfr.su.-quo ]\\e r.x co polatiir libro fam opiouiii, niiliono ('.rolensom. dicit ot .\puIoiu9
qui Onirulornm tilulo pr.rnolatur, ulcun(|tio pro- lili. n hlond.^r. it cum uiira ulta, licot labulia
; i

bant ct Socratos, in; 1(>, ot Nicnphoint^ x, 2('>. iiiimist.i, i|.' ipso traiioivnlur u oncivibns suis, ut <

Fortasso etiam Luciani Sclioliaalos loni 1. siih iiii- lcstantiir l.aoitius <'t (^icoro lib. i. dcDivin., voluti
tium 'O 'Ktt'.[1£v!otj<
: Kpr,; V^v XpT,3ao/oYo;, proplula luturormii pr.TScii:s osl fiabilus.
o'j xai ~'j, Xpf,T£; otEt (}(i'jTcai, Aoy'.ov, Epimrnidcs Duo Cisloroicns. mss., proprio insulsf auctorc
'

Cretensis vates erat, cujus cl illa scntenlia cst. intercrat.

607 S. EUSEBII HIERONYMI 608
et in Areopago, quae est curia Atheniensium, dis- A integer versus de Epimenide poela ab Apostolo
putaret, inter cajtera ait : Sicut et qiiidam dc vc- sumptus cst ; et ejus Callimachus in suo poemate
stris poelis dixenint : Ipsius enim et gcnus sumus est UFU3 exordio. Sive vulgare proverbium, quo
quod heaiislichium in Phsenomenis
{Act. XVII, 28), Cretenses iallaces appellabantur, sine furto 708
Aratis legitur quem Cicero in Latinum sermo-
; alieni operis in metrum retulit. Putant quidam
nem Iranstulit et Germanicus C«sar, et nuper
; Apostolum reprehcndendum, quod imprudenter
Avienus, et multi, quos enumerare perlongum est. lapsus sit ; et [Al. ut] dum falsos doctores arguit,
Ad Corinthios quoque, qui et ipsi Attica facundia illum versiculum comprobarit : quod propterca
expoliti; et propter locorum 707 viciniam Athc- Cretenses dicuntur [Al. dicuntj esse fallaces, quod
niensum sapore conditi sunt, de Menandri comco- Jovis sepulcrum inane construxerint. Si enim, in-
dia vcrsum sumpsit'ambicum: Corrumpiunt mores quiunt Epimenides sive Callimachus, proptea
bonos colloquia tiuda {I Cor. xv, 33). Nec mirum Cretenses fallaces, et malas bestias arguunt, ct
j
si pro opportunitate temporis, gentilium poetarum ventres pigros, quod divina non sentiant ; et Jo- I
versibus abutatur cum etiam dc inscriptione
: vem, qui regnet in coelo, in sua insula fingant
ar;e aliqiia commutans,ad Athenienses locutus sepultum et hoc quod illi dixerunt, esse verum
sit: :

Pertransiens enim, inquit, et contemplans culturas n Apostoli sententia comprobatur sequitur Jovem ,

vestras, inveni et aram in qua superscriptum est : non mortuum esse, sed vivum. Imperite igitur
Ignoto Deo. Quod ilaque ignoiantes colitis, hoc ego Paulus idolatriae destructor, dum adversus perve-
annuntio vobis {Act. xvii, 23). rnscriptio autem sos doctores agit, deos, quosimpugnabat, asseruit
ara3 non ita erat, ut Paulus asseruit, Ignoto Deo \ Quibus breviter respondendum est, sicut in eo
sed ita Diis Asix, et Europge, et Africse : diis
: quod a.\t Corrumpu7it mores bonos coUoquia prava :

ignotis, et peregrinis. Verum quia Paulus non pluri- [Al. mala\. Et in illo, Ipsius enim et genus sumus,
bus diis indigebat ignotis, sed uno tantum ignoto non statim totam Menandri comoediam, et Arati
Deo, singulari verbo usus est ut doceret illum librum probavit sed oppotunitate versiculi ab-
: :

suum esse Deum, quem Athenienses in arae titulo usus est, ita et in praesenti loco non totum opus
prasnotassent : et recte eum scientes coiere debe- Callimachi, sive Epimenidis, quorum alter laudes
rent, quem ignorantes venerabantur, et nescire Jovis canit, alter de Oraculis scriptitat, per unum
non poterant. Hoc autem Paulus faciebat raro, et versiculum confirmavit, sed Cretenses tantum
ut loci potius quam ostentationis mendaces vitio gentis increpavit non ob illam
opportunitas :

exigebat. in morem apium, quae de opinionem, qua sunt arguti a poetis, sed ob inge-
diversis flori-
bus solent raella componere, et favorum cellulas nitamyentiendi facilitatem, de proprio eos gentis
coaptare. Sunt qui putent hunc versum de Calli- C auctore confutans.Qui autem putant totum librum
macho Cyrenensi poeta sumptum *, et aliqua ex debere sequi eum qui libri pate usus sit, videntur
parte non errant. Siquidem et ipse in laudibus mihi et apocryphum Enochi [Al. apocryphorum
Jovis adversus Cretenses scriptitans, qui sepul- Enoc], de quo apostolus Judas in Epistola sua te-
crum ejus se oslendere gloriabantur, ait : Creten- slimonium posui) {vers. 15), inter Ecclesiae Scri-
ses semper mendaces : qui et sepulcrum ejus sacri- pturas recipere ; et multaalia quae apostolus Pau-
lego mente fabricati sunt. Verum, ut supradiximus, lu3 de reconditis est locutus. Possumus 709
' Hanc devera Atheniensi inscriptione quaestio- pestemque compescuit hoc modo Sumpsit oves
:

nem recentiores critici iuculentissimis dissertatio- nigro et candido vellere, duxitque in Areopagum,
nibus agitarunt, quos adire satius lectori fuerit. atque inde quo vellent abire permisit : his qui
Qua3 tamen Viclorio in hunc locum adaota(a sunt, illa sequebantur mandans, ubicunque illae accu-
ne doieat quis praetermissa, apponam Clemens, : buissent, singulas mactarent peculiari cuipiam
inquit, Alexandrinus, primo Stromatuin libro,scri- Deo atque iu hunc modum quievit lues. Ex eo
:

bit Paulum iambo tragico uti,dum dicit, ijeEipouaiv jam hodieque per Atheniensum pagos, aras sine
fj6rj ypr^axi 6[ji.tX!a'. /.axat. In eumdem sensum nomine inveniri cerlum est, in ejus, quae tum
iambum esse in Menandri comfsdia, sumptum facta est, expiationis memoriam. » Non tamen
Hieron. scribit. Conslat similiter ex Arati Phceno- propterea lalsum esse, quod Hieronymus prodit
menis sumptum, quod Act. xvii simililer Paulus D diceudum Aram scilicet erectam fuisse cum hac
:

usurpat, dum ait Sicut et quidam vestrorum poe-

: inscriptione Diis Asix, et Europae, et Africx ;
:

tarum dixerunt Ipsius enim et genus sumus : lou

: Diis ignotis, et peregrinis. Constat quippe ex eo
yap y.iX yEvo:; Itijlev, inquit Aratus. Ilhid autem, ignotis, et peregrinis diis aras statutas, alteram-
KprjXE? ael tj/sodxat xaxa O/jpta, -yaaTsps? apyat : que inscriptionem alteram exponere potius quam
quod est Latine Cretenses semper mendaces, ma-
: destruere, praesertim cum ex multis aris, quas
tae bestix, ventres pigii :Epimenidis poeta3 esse, a multas fuisse constat ex Diogene, una primo, al-
Callimacho quoque usurpatum erudite Hieronymus tera secundo modo inscribi potuerit.
scribit, Aram autem "AYvouxt-j ysw, hoc est Ignoto - Ut aliquos de nomine appellem, Chrysostomus

Deo, ab Atheniensibus erectam, non solum ex et Theodoritus sed ipsius Epimenidis carmen
;

Actis apostolorum, verum etiaiu ex Diogene Laer- allusisse Callimachum, nihil est dubium. Jovi se-
tio in Vita Lpimenidis diserte apparet. Diogeuis pulcrum Cretae suo adhuc superstitisse tempore
autem verba suntha^c: « Unde et Athenienses cum testatur. Cyprianus lib. de Idolorum vanitate :
aliquando peste laborarent,responso a Pythiaacce- (<Antrum Jovis in Creta visitur,et sepulcrum ejus
pto, ubem expiari oportere, Niciam Nicerati filium ostenditur » totidemque verbis Minucius Felix
;
:

uavi misere, Epimenidemque ex Creta advocarunt. « Adhuc antrum Jovis visitur, et sepulcrum ejus
Prolectus autem Olympiade 27, lustravit urbem. ostenditur.»
 :

609 COMMENTAK. IN EPIST. AD TITUM, CAP. I. UIO

enim hoc argumento fliccre ;

qwia apud Athenien- A (H Tim. i, 13). Qui hanc habent fidei et doctrinae
se3 ignotum Deum colcre se dixit, quem illi in sanilalem atque verborum, non .tttendpnt '
Judai-
dra adnolaverant, debere F^aulum ct caetera, qu.-e cis labulis et mandatis hominum aversantium se
in ara scripta fuerant, sequi, et ea quae Athenienses Acquiescamus pauli.^per Judxis et eo-
a vcritate.

fa^-iebant, facere quia cum Atheniensibus in cul-

: rum, qui apud eos sapienles vocanlur, patientcr
tura i^noli Uei ex parle consenserat. Absit iit ineplias audiamus et lunc intelligemus quae ;

argumentum et scholasticam elegantiam in cal'jm- sunt 'Al. sinl) Judaic;i' fabular; sinc auctorifale
niam traham. Ncmo tam sicariui-^, et tam par-
est Scri[)tura3, sine nlla assorlione rationis. animalia
ricida, tam veneficus, qui non aliquid boni ali- quffidam ot faltulosa lingonlium, de quibu& Isaias
quando fecerit. Ergo si unum bonum illius videns prophctavit, dicens Populus liic lahiis me honorul,
:

probavero, et in caeteris mihi incumbet necessitas, cor autem eorum lonrje cst a me. Sine causa aulem
quse mala fuerint approbandi?Si inimicus adversus mc colunl: docentes doctrinas et mandata hominum

nos jurgetur et clamitet, nonnc intcr vcrba simul- [Isa. XXIX, i3). Quod tcstimonium Salvator in
tatis et rixae aliquid loquetur veritalis? quod et a Evangolio comprobanp, arguit eos logi Doi man-
nobis quoque adversus quos loquitur, non usque- data hominum prtululisse. Deus quipjieail: llon.tra

quaque reprehenditur. Ilaque et Callimachus et putrem et malren^ : llli vero tradiderunt: Quia
Epimenides, non ideo vera dixcrunt, Jovem deum quicunque drxerit palri ct tuatri : tnunus quodcun-
esse, et reliqua qua; in corum carminibus conti- que ed ex me, tibi proderit, el non honorificabit
ncntur, quia Crctenses fallaces sunt; sed in oo palrcm suurn et mutrem (Matth. \\\ 8, 9, 3, G). Si

tantummodo verum locuti sunt, quia ingenitum quis post advonfuin Christi oonciditur, et non cir-
Cretensium vitium exprossere mcndacii qui quia : cumoiditur: Judaicis scrvit fabulis ct mandatis
faliaccs sunt,non statim et vcrum non aliquando hominum avorsantiuni veritatem [.II. verilate].
dixerunt. Nec cnim Jupiter deus idcirco non esset, Non enim qui in inanifosto Judajus est, sod qui in
si Cretenses vera loquerentur sed tamcn iliis ; occulto : et circumcisio cordis in spirilu, non lit-

tacentibus, qui mortuus erat, dei vocabulum non tera (/?om. n, 28, 29). Si quis Pascha agit, non
haberet. Uenique ut sciamus Apostolurn non for- in azymis sinceritafis et veritatis : nt oxterminet
tuito, et ut libct transitorie (ut illi arljitraiitur), ex anima sua omne votus formentum malitim et

sed considerate et circumspecte, et ex omni parte nequitiaj (I Cor. v, 7,8): iste altendit fabulas,
se prolcgentem adversus Cretenses locutum: Te- et umbras sequitur, verilate neglecla. Si quis non

slimonium, inquit, Uoc verum, non totum car- resurgens cum Christo, nec quaerens ea quae sur-
est ;

men, de quo testiinoniuni sumplum, non univer- sum snnt, sed qua; dcorsum (Coloss. ui, 1), dicit
sum opus sed tanlum hoc tcsliinonium, hic ver- C A'(' lcligeris, ne (justavcris, ne traclarcris qua' sunt
:

siculus quo mondaccs vooanlur. Et utique qui in in corruptione [Catoss. ii, 21), ipso usu sccundum
una tanlurn poematis parte consensit, ca;tcra con- pra^copta ct doolrinas hominum, isle spquilurju-
futasse crcdendus est. Quomodo autem Cretenses stifias non bonas, et pr.xcepta non bona (Ewch.

mcndacos, ot stulti Galatae, vcl duracervice Israel, XX, 2.^). Ubi autem esl veritas, et lex 711 spi-
vel unaquaiquc provincia proprio vilio denoletur, ritualis, ubi juslificutiones bonic, et pnecepta sunt
in EpisUila Pauli ad Galatas disseruimus. Et quia optima qua; qui fecerit, vivet in eis [Ibid. 21). :

niliil ainpliua ost quod hio pOiisimu.s alfcrro, illo (Vcrs. 15.) Omnia niunda muudis, ooinquina- <'

contenti sumus. Quamobrom incrcpa, ait, illos fis aufom ct infidolibus nihil nuindum sod pol- :

acriter inendaccs quippc .sunt, cl malaj bcsliaD,

: Inta ost corum et niens ct conscionfia. » Quia su-
et ventros pigri qui falsa pcrsuadent, qui forarum
: perius dixerat Sunt enim multi ct non suhditi, :

ritu sanguinom sitiuiit dcccptoruin et non cum runiloqui. ct decrptores, nuixime qui de circumci-
:

silenfio oporantcs, suum panein manducant, quo- sionc sunt {rcrs. 10), cl do his qui ub cis doccpti
rum dcus 710 vcnfcr cst, cl gloria in conlusiono fuiTaiit, consetiuoiUor addifloral : liicrcpa illos

cnrum ol increpa, ut sani

: siiit in iido. Do cjua ucrilcr, iit .uini siiif in fidc, non inlcndcntcs Judaicii
lidei sanitate ct in conscquentibus loquitur : Senea r\ fahulis cl mandalis honiinum aver.^nnlium vcrifa-
sobrios esse, honestos, pudicos, sauoa in lido et Irm [vcrs.
l'.\, i\). El quoniodo ud (lulatas ot ad

charitato, et paticntia : ud quain lidci similitudi- Itomanos plcnissinio dispufatur, putubanl inter ci*
ncm, doctrin;o (luoque saiiitas appcllatur. Erit, ait 1)09 osso dislantiain, cmn ali(|iii nuinili. alitjni vi-
[.W. cnim\, tempus ijuando san.r doclrin.v non ac- dpri-nfiir iiniiuindi, proploroa mmc infort : Oinnia
quicsrcnt Sunt ot scrmonos sanitatis, do (]uibii3ad niunih wundi.i, his vidolirct qiii in C.hrisln rrodiint,
Tinu)thcum in prima Epislola lo(|iiifur Si quis : ot .«ciiint omnoin croaturain bonam csse : ol nihil

aliter docet, cl non acquiescil sanis .^crmonihus altjioiondum quod rurn Rratiarum aolionp peroipi-
Domini nostri Jesu Chrisli, ct qu:e sccunduni picln- tur. Coinquinatis aulem ct infidclibu.^ nihil mundum:
tcm doctrinw (/ Tim. vi, 3). El in noounda : E.rcm- (\u'u\ pdlliifa osl ooriiin ol mcns ct ronscionlia :

pluni hahcns sanorum vcrlmrum qua' a mc audisli prnpfiMoa otiam qiia^ nuinda siinf por naliiram,
' Iliulco penos Marliancoum sonsu, non altendenlcs. Mox Oislercieneea nies., el mcndaciis homi-
num, oto., pro mandatis, falso.
 611 S. EUSKBII IlIl^RONYMI 612

eis iinmunda fiunt. Non quod vcl munduin sil ^ animi fortiludo. Et quotiescunque vincimur vitiis
aliquid, vel immundum sed, pro quaiitate vcsccn-
: atque pcccatis, totics Deum negamus. Ut [Al. Et]

tium, et mundum mundis, et immundum conta- econtrario, quoties bene quid agimus, Deum con-
minatis fiat. Alioquin infideles quosque atque pol- Nec arbitrandum est in die judicii illos
fiteraur.

lutos, etiam panis benedictionis, ct calix Domini- tantum a Dei Filio denegandos, qui in martyrio
cus non juvat (i Cor. x, 10) quia qui indigne ;
Christum denegarunt sed per omnia opera, ser-
:

comederit de pane illo, et de calice biberit, judi- mones, cogitationes, Ghristus, vel negatus negat
cium sibi manducat et bibit (/ Cor. xi, 29). Ad- vel confessus confitetur. De hac puto confessione
ventu Christi purgata sunt omnia. Qua3 ille mun- et discipulis praecepit, dicens : Eritis mihi iestes in

davit, nos communicare non possumus. Sed con- Jerusalem, et in omni Judxa et Samaria, et usque
siderandum ne, ista tractantes, occasionem illi ad extremum terrx [Act. i, 8), utin omnibus bonis
haeresi demus, quaj juxta Apocalypsim [cap. ii, operibus atque sermonibus, mens Christum ipsi
20), et ipsum quoque apostolum Paulum scriben- dedita confiteatur, Est et qusedam laudanda nega-
tem ad Gorinthios, putat de idolothytis esse ve- tio, de qua et ipse Apostolus ait Ut abnegantes :

scendum (/ Cor. viii, 7) quia omnia munda sunt impietatem et sxcutaria desideria, caste, et juste,
:

mundis. Nunc enim Apostolo non fuit propositum „ et pie vivamus in prxsenti sxculo exspectantes :

de his quse immolantur da^raonibus disputare sed beatam 713 spem et adventum Salvatoris nostri:

adversus Judasos, qui secundum legis abolitiE Dei {Tit. ii, 12). Quam negationem qui negaverit,
discipiinam, quaedam munda, qusedam arbitraban- et sequi voluerit Salvatorem loquentem Quicun- :

tur immunda. Non enim, inquit, pomumus mensse Cjue voluerit [Al. vult'] venire ad me, abneget semet-

Domini participare, et mensse daemoniorum : nec ipsiim [Luc. IX, 23), exutus veterem hominem cum

valemus simul bibere calicem Domini, et calicem operibus ejus, et indutus novum, sequetur Deum
dxmoniorum (/ Cor. x, 20, 21). In nobis itaque suum. Quomodo autem se quis abneget, contem-
est comedere vel munda vel immunda. Si enim plandum est. Pudicus fornicatorem, quod prius
mundi sumus, munda nobis est creatura. Si au- fuerat, negat sapiens imprudentem, justus inju- :

tem imraundi et infideles, fiunt nobis universa stum, fortis infirmum. Et ut in commune de
communia: sive per inhabitantem in cordibus omnibus loquar, toties negamus nos, quoties pri-
nostris haeresim, Tl^ sive per conscientiam ora vitia calcantes, desinimus esse quod fuimus,
delictorum. Porro si conscientia nostra nos non et incipimus esse quod ante non fuimus.
reprehenderit, et habuerimus fiduciam pietatis ad (Cap. II. — Vers. 1). « Tu vero loquere quae decet
Dominum : orabimus et mente
orabimus sanam doctrinara. » Aiiud est sanam doctrinam
spiritu, ;

psailemus spiritu, psaliemus et mente {I Cor. xiv, ^ loqui, aliud ea quse sanaj conveniunt docere do-
15} et procul erimus ab his de quibus nunc
:
ctrinoe qui in altero simplex tantum institutio est: :

scribitur Polluta esi eorum ei mens et conscientia.

:
in altero cum eo quod docens, vitse quoque cor-

(Vers. 16). « Confitentur se nosse Deum, factis rectio est. Qui enim solverit unum de mandatis istis

autem negant exsecrabiles, et inobedientes, et ad

:
minimis, et docuerit sic homines, minimus vocabi-
omne opus bonum rcprobi. » Hi quorum polluta tur in regno coelorum [Matth. v, 19) : Domino
est et mens et conscientia, Deum se nosse confi- praecipiente discipulis, non solum in meditatione
tentur, factis autem negant, secundum illud quod Scripturarum eos laborare debere, ut quce scripta
in Isaia dicitur : Populus hic labiis me honorat, sunt, replicent, et condant in menioriBe thesauro :

cor aulcm eoriim longc est a rae {Isu. xxix, 13). sed prius faciant quse pra^cepta sunt. Quicunque
Quomodo igitur labiis qm honorat, et corde procui vero fecerit et docuoit, illc vocabitur magmts in

recedit : ita Dcum sermon^ quis confitens, opcribus regno ccelorum {Ibid.}. Nisi enim supergressa fuerit
negat. Negans autem operibus Deum, confessione nostra justitia Scribarum justitiam et Pharisaeo-
simulata recte exsecrabilis et profanus est : et rum, non possumus ingredi regna coelorum {Ibid.
nulla veritatis ratione persuasus, inobediens et 20). Qui supra Moysi cathedrain sedentes, dicunt
incredulus appeilatur. Unde evenit ut ad omne et non faciunt, et alligant onera importabilia.
J)

opus bonum reprobus sit : quod scilicet, etiam quae cervicibus horainum imponunt, et ipsi mi-
ea quae naturali bonitate superatus forte bona nimo digito noiunt ea contingere {Matth. xxiii,

non sint bona, dum mentis perversitate

fecerit, 2-4). Hoc igitur nunc Apostolus Titum, filium
sunt reproba. Existimant quidam in eo tantum in Christo et discipulum suum, docet ut ea lo-
Deum negari, si in persecuLione quis a gentilibus quatur quaj sanae doctrinae conveniant: quia tunc
comprehensus, se renuerit Ghristianum [Al. ciddit. doctrinii! sit sanitas, cum doctoris doctrina pariter
esse.] Sed ecce Apostolus, omnibus qua3 per- et vita consentiant.
versa sunt factis, Deum asserit denegari. Chri- (Vers. 2). Senes sobrios esse, honestos, pudicos,
stus sapientia est, justitia, veritas, sanctitas, sanos in fide, et charitate, et patientia. » Genera-
fortitudo. Negatur pcr insipientiam sapientia, liter Tito ante praecipiens quid ipse loqui deberet
per iniquitalem justitia, per mendacium veri- ad cunctos, in eo quod ait : Tu vero toquere qux
tas, per turpitudinem sanctitas, per imbecillitatem decent sanam doctrinam {vers, 1) nunc per pingula^
613 COMMENTAR. IN EPIST. AD TITUM. CAP. II. 6f4
species quid unamquamque jetalem deceat ex- A non ', non inflatur, non agit perperam,
aRmiilatur,
ponit. 714 Primum senibus viris convenientia, non inlionosle, non ad iracundiam concitatur, non
deinde anus quid deceat, tcrtio quie adolescentibus cogitat malum, non gaudet [Al. congaudetj super
apla sint, tam maribus videlicet, quam feminis, iniquitatc, congaiidct, autera vcritali, omnia susti-
mulierum vetularum dc adoles-
licet in praecepto nct, omnia crodit, omnia sperat, omnia prajstola-
centibus feminis mandata subjecerit ut nou tam : tur (/ Gor. xin, 4-8j. Et quia charilas nunquam
ipsc doceret adolescentulas, quam quid a vctulis cxcidit, qui in charitatis est sanitale, nunquam
docerentur, cxponerct. Extremo de servis, et pcr et ipse corruit. Siqiiiilem
nec tribulatio cum, nec
singulas ajtates, et conditionos, sic decenter pra3- angustia, nec fames, ncc persecutio, nec nuditas,
ccpta constituit, ut sermo ejus vitaj morumque sit nec periculum, nec giadius separare poterit a sa-
regula. Senes igitur sobrios esse^ sive vigiiantes, nilate charitatis,quam habuerit in Christo Jesu
quia vr/^aX'.o'. apud Grajcos utrumque sonat hone- : Quid dc gladio et cajteris minoribus
{Roni. viii, 35).
stos, ut aitatis gravitalcm morum gravitas decoret; loquar,qua3 non possunteum dividere,qui sanitalis
pudicos, ne in aliena aBtate luxurient, ne jam fri- possidet charitatem cum nec mors, nec vita. nec
:

gido ad libidinem sanguine, exemplo sint adole- angcli, ncc principatus, noc prajsenlia, ncc futura.
scentibus ad ruinam. Sanos in flde, de qua fidei t> nec fortitudo, nec altitudo, nec profundum, nec
sanitate supra diximus. Sanos autem non tantum alia quailibet creatura possit separarceum qui lia-
in fide, verum et in charitate, -et in patienlia, ut bct charitatem sanitatis in Christo Jesu (Ihic/. 38,
cum primam fidei habuerint sanitatem, audiant a ;W)? Si intellecla cst a nobis sanitas charilatis, de
Salvatorc : Fides lua te salvum fecit {Marc. x, 52). Scripturis aliiiuod sumamus exemplum, eorum
Et alibi : Nefjue enim
tantam jxdem inveni in Isract qui in inlirniitate sunt charitatis. Ait S.ilvalor de
{Mattk. VIII, 10). Et proptcr eamdem fidei sanitatem cxlremis lemporibus : Qitia aim mulliplicata fuerit
fiant filii Abraha;, de quo scriptum est Credidit : inifiuita.<i, refrujescct charitas multorum [Matlh.
Abrahum Deo, et rcputatum est illi ad justitiam XXIV, 12). Calida quippe est charitas in his qui
{Genes. xv, 6). Et Habacuc de hac fidei sanitate fervent in spiritu : frigcns
et autcm et glacialis
commemorans ait Juslus uutem e.v fide mea vivit : gelida in his qui flatus Aquilonis durissimos sus-
[AI. vivet] {llabac. ii, 4), Uelcge ad Hebra^os Epi- copero, Ah uquiloue enim exardesccut mala supcr
stolam Pauli apostoli (sive cujuscunquo altorius De hoc ouiues inhabitnutes terram [Jerem. i, li).
eam essc putas, quia jam intcr ecclesiasticas est sua Thamar IVigore charitatis et Ammon in sorore
recepta^), lotum illum catalogum fidei enumera, obiiguerat(// Reg. viii, 14).Timendum ergo ne forte
in quo scriptum est Fide majus sacrificium Abet a
: ct nos hac infirmitatc charitatis aliquando supore-
Cain obtulit Dco {llebr. xi, -4). Et Enoch transla- ^ mur. Nonnunquam enim cven't ut primum
:

tus est, ne videret mortcm {Ibid, 5); ot Noc dc his bis in virgincm, sive in quamlibet feminaiii sit
qu;c nccdum videbat, Deo credens fabricalus cst sancta diloctio : et cum moliita mcns fucrit in
arcam, et Abraham in terram quam nescicbat, airectus, paulatim sanitas charitalis languoro pal-
egressus cst {Ibid. 7, 8.). Et nc videretur Scriptura lescat, el inlirmari incipial, ct ad extremam mor-
nullum mulieribus fidei excmplum dare, in cadcm tcm diligcntem ferat. Undc et Aposlolus cauto ot
Epistola scribitur, quia et Sara acccperit virtutem prudcnter Tiinothco pncclpit ut exhorlctur adolc-
ad recipicriduni scrnon, aliono jam .olatis su.ne scuntulas in oinni caslitatij (/ Tim. v, 2^. Oir.nis
tcmporc, quia fidclom ouin iiui rcproiiiiscrat, arbi- aulcni castitus carnoot spiritu ct anima est ne
in :

LaudaLur
trala est {IbiU. 11). ibi.Iidcs Isaac, ct Ja- scandalizelur 7 16 oculus;nein pulchriludine vul-
cob, Joscph, Moyai quo(|ue ct liahab {Ibid. 18, tus fcmina3 ha;renles pondcamus |^.l/. impcndea-
21, 22, 2'A, 31), c;ctcrorum, (|ii03 mclius potest mus] : nc blanda nos nudirc vorba delcclet ne ad :

scire, qui ipsam Epislolam legcril. Quomodo est sinuilatos scrmonos mcns prius dura marcosiMt.
igitur (idoi 115 sanilas : ita cidem sanilas cl in (lavoant crgo, ut diximus, tam juvcnos quam se-
charitato cst. Quis aulcin sanitatom possidot clia- nc9, tam adolosccntuhc (luanivctul.p. ct omni di-
ritatis, nisi illc qui primum Dcum dilcxeril ex Inta [) ligcnlia cuslodiant cor siium : nc per sunitatom di-
anima sua, ct cx tolo cordc suo, et cx totis viribus lcclionis, morbiis charilalia inlroeul, ct por amo-
Huis {Matlh. xxii, 37)? Doindo Christi pivoceptum rom sanctuni, liat non sancta dilcclio, (iu.o illos
audicns in proximum : l)Hi(/cs j^ro.vimum tuum portrnhiil ad gfhcnnam. Qiii sanus ost in lide, qul
sicut tcipsum {Ibid. 3U), diviseril cliaritalt>m : qiiia ^aniis in charitalc, saniis quoquc sit in puliont a,
in Iiis duobus nuindatis pcndct oiiinis lox ct pro- fl paticntia ([U.o maxiiuf in lcnlalionibus compro-
pliol.o (//;/(/. 'lO). Qui habot sanilatem charitaliM, balur quia nihil jirodcsl habuissoqu.-e supra cnume-
;

' Mss., «(/ unauKiuamijUC ;rtatcm qu:c deccat, ctc. n.v poslca Ecclesina cpiscopi, qucm, aiunt, ipsi
* Addit Victorius prcvcipit. adiunctum, scnlcnlias PhuIi proprio ordinasso et
Aliter vidcalur, sonsisso in Calalogo ad cap. 5:
"'
ornasso sfrmoiic. Vol coilc, i)uia Paiiliis soril.ob.Tl
« Fpistolu qu.n fortur ad llcl)i\oos. ojus ^Pjiuli) ad llobr.Tos, ct proplor invidia u siii apud oos nc-
reditiir pnq)lcr styli scriu()nis(|uc dissonjmtiam, ininis litiiliim iii i)niicipii) salutationis .imputavr-
cd vcl Harnaba', juxta Tcrtullianimi, vol Luc.o rit » «:onfor (|ua' ad cuin locum iu)l)is adnolal»
cvangelisla), juxta quosdam, vcl Clcmonlis llomu- sunt, ul pleroaquo alioa nunc omittamus.
61 o S. EUSEBII HIEKONYM( 16

ravimus, nisi omnes divitiae et merciraonia, quibus A suos erubescant, et antc gregem nepotum trer n-
onusta uavis est, in tempestate serventur, et perflan- tes virgunculae ^ componantur), vino se dedert ro
tibus hinc inde ventis, absque naufragio ea, quaj -libidine; et cum inter pocula sibi prudentes ;«
bene parta sunt, liberentur. Qui enim perseverave- fuerint et facundse, morum quasi austeriti ni

rit usqiie in finem, hic salvus erit Malth. xxiv, 13). assumere, loquentes hoc quod sibi videntur ( e

(Vers. 3 seqq.) « Anus similiter in habitu sancto, et non recordantes illud quod fuerunt. Et a ni
non incentrices, non vino niulto servientes; bene ergo nimio potu anus prohibeantur, quoniam c )d
docentes, ut ad castitatem erudiant adolescentulas, in adolescentibus libido, hoc in senibus ebri js

ut ament viros suos, ut ament fllios : pudicas, est. Aut quomodo potest docere anus adolesce i-

castas, habentes domus diligentiam, benignas, las castitatem, cum si ebrietatem vetulae mul is

Bubditas viris suis, ut verbum Dei non blaspheme- adolescentula fuerit imitata, pudica esse non po; ?
tur. »Tametsi apostolus Petrus praeceperit, ut viri Signanter autem expressit' iVow vino muUo "• :

uxoribus suis tanquam inflrmiori vasculo honorem vientcs. Servitus enim qua^dam est et extrema i-

tribuant (/ Petr. iii, 7), non tamen asbitrandum ditio, vino sensus hominis occupari, et non si n

est, quod uxor, quse corporis vasculum habet in- esse, sed vini. Quia igitur docuit quales primo c s
firmum, statim et anima inflrmior sit. Unde niinc r» deberent esse, et post illa quae cum senibus
praecipitur eis, ut in ipsis quoque illud Apostoli habent communia, etiam propria earum expo? t,

compleatur Virlus in in/irmitale perficitur (// Cor.

: ut honesto et sancto habitu, et omni decore t

xii, 9), et dicitur, ut et omnia habeant, quae se- plenae nec accusatrices, nec aliis detrahen
:
;,

nibus viris sunt praecepta comr.iuailer, in eo nec vino sensibus occupatis. Nunc consequei r
scilicet quod ait : Anus similiter, hoc est, ita ut doctrinffi eis frena permittit, ut cum tales fuer ,

viri senes, in omnibus honestae, sobriae, pudicae, docendi habeant libcrtatem, ut scilicet doceam a
sanae in fide, et charitate, et patientia, et pro sexu qucB bona sunt. Licet enim in allo loco dixei :

suo hoc habeant proprium, ut sint in habitu sancto, Docere autem midieribus non permitto (/ Tim ,

sive, ut melius legitur in Graeca, ev xaTaT-cr^jjiaxi 12), sic intelligendum est, ut in viros sit i 3
kpoTtpsTtei:!; ut ipse quoque earum incessus et
, doctrina sublata. Gaeterum adolescentulas docef ,

motus, vultus, sermo, silcntium, quamdam decoris quasi filias suas. Primum castitatem quia ad\ :
-

sacri praeferant dignitatem. Et quia hoc genus sus hanc magis in aetate florenti pugnat inimic ,

muliercularum esse solct garrulum, juxta illud : et virtus ejus omnis contra feminas in umbil )

Simul autem et otiosx discunt circumire domos : 718 ventris est deinde ut ament viros su :
,

non solum autem oliosie, sed et verbosse, et curiosae, diligant filios. Quae doctrina est amare viros: ci i

loqucntes quae non oportet (/ Tiin. v, 13) propterea ^ hoc non in eloquio docentis, sed in corde amar
:
i

eas vult esse non incentrices, id est non accusa- sit constitutum? Vulteas araare viros suos casl :

trices, non tales quae ut aliis placeant, de aliis de- vult inter virum et mulierem esse pudicam di •

trahant. Aut certe quia ipsse 11 adolescentiam ctionem ut eum pudore, et verecundia, et qu
'2'
i

jam transgrcssae sunt, de adolescertularum aetati- nccessitate sexus, reddat potius debitum viro qu;
bus disputent, et dicant : Illa sic ornatur, il!a sic ipsa exigat ab eo, et opera lioerorura ante ocu
comitur, sic illa amatur ab
procedit; araat ilium, Dei et angelorum perpetrare se credat ita nec : i

illo cum etiam si ha;c vera, sint, non tam apud

; erubescet etiara *secretum cubile, et noctis ter
caeteros debeant accusare, quam ipsam sccrete bras, et clausum cubiculum suum, cum omi
Ghristi charitate corripere, et magis docere ne fa- patere Dei oculis cogitarit. Filios autem ita di
ciat, quam in publico accusare quod fecerii. So- gunt, si eos in Dei erudiant disciplina. Gaeteru
lent hae aetates, quia corporis frixere luxuria \Al. nolle eos conlristare docendo quae bona sunt,
luxuriam] (licet sint plurimae ', qucc nec canos libertatem tribuere peccandi [Al. peccati], non (

^ Editi ante hos libri nullum habont sensum ia ^ Duo mss., Signanter autem et expresse ait : iV
hac pericope ibi enim legitui- hoc modo :« Solent
; vino, etc.
hae setales, quia corporis frixere luxuriam (licet j) * In editione Erasmiana legimus : Ita ne u
sint plurimae, quae nec canos suos erubescant, et erub scat eliam, etc, quod Marianus castigat m
ante gregem nepotura, trementcs virguncuice com- tans erubescct in erubescat. Ila ne illa crubesc
ppnantur), vino so dederc, » etc; nos auctoritate etiam secretum cubile, etc. Mart. - Nostri ro
e-xemplarium mjenuscriptorum sensum ac verba ita adverbium non agnoscunt, legunlque absoiuf
restituere curavinuis. Mart. ne illa crubescet, etc. Olim erat, ila nc illa erul
- Martian, ui voculam hic interserit, qua intrusa scet, pro quo Victorius substituit erubescat. H'
totus depcrit Hieronymianae sententi.e lepor et vis. est, inquit, ita liberisprocreandis honeste ac p
Jocose scilicet atque Eiptuv.xojc S. Pater trementes dic-3 operamnavet, ut ne in ipso quidem cub
virgunculas appellat anus illas, quae rugas aniles turpe aliquid agat, propteroave illud erubesca
poliunt, ac dum se componunt quasi adolescen- Quamvis sint qui magis per aflirmationem le^
tulse, prcB cEtate trementes sunt. Hujusmodi feminas debere auturaent, in hunc modum Ita illa en :

iisdera plane verbis ridet epist. 38, de /Egrotatione hescet etiam secretum cubite. Hoc est, si Deui
Blesillcc ad Marcellam num. 3 Quss denique ante
: ante oculos semper habebit, erubescet etiam i

nepotum gregem irementes virgunculx componun- secrelo cubili aliquid inhonestura ac impudicui
tur, etc, agere.
 ,

67 COMMENTAR. IN EPIST. AD TITUM. CAP. II. 618

aiare filios, sed odisse. Erudiantur quoque ado- A. corpore : tam opere, quam cogitatione, ut nulla
le)entul<E, utdomus habeant diligentiam.Elt quia sit in adoh^scente suspicio turpitudinis. Et licct

pcerat evenire ut diligenlia domus cum austeri- quidam de Latinis * ita existiment legendum : /«-
ta; regeretur, et per hoc Apostoli prfeccptum, venes simililer horlare ul pudici sint, et postea in-
ratrona severior fieret in servulos ; ideo copula- ferant, in omnibus teipsum formam prsel)ens bono-
vi benignas : ut tunc se crederet mariti bene rum operum : tamen sciamus, in omnibus, ad su-
dcium regere, si cum benignitate imperct servu- periora esse referendum, id est, hortare ut pudici
)i: non in terrore '. Nec non el suhdilas viris suis : sint in omnibus. Sciendum quoque est quod con-
a«forte divitiis et nobilitate perflatffi Dei senten- tincntia non solum in carnis opere et animi con-
u.non meminerint, per quam suhjectai suntviris. cupiscentia; sed in omnibus rebus necessaria sit :

Aiquippe ad mulierem Ad virum hium ^ con- : ne honores indebitos appetamus ne accendamur :

mio tua; et ipse tui dominabitur (Gen. w, 10). avaritia : ne ulla passione superemur. Teipsum,
lajuo sanctffi Scripturai consideranda prudenlia inquit, formam prxbens bonorum opernm. Nihil
09 : quia non viro hoc Dominvis sit locutus, et prodcst aliquem exercitatum esse in dicendo,et ad
di^rit Dominaberis uxori tux ; sed ipsi mulieri,
: loqucndum trivisse linguam.nisi plus exemplo do-
utilli praemium relinqueret obsequelaj, dum in „ cuerit quam verbo. Deniq que qui impudicus est,
vestate ejus est, si Dei vclit obedire pra)ceptis, 7*10 quamvis discrlus sit, si ad castitatem au-
/ire viro et marito esse subjecta, ut quodam- dientes cohortetur, sermo ejus infirmus est, et
njo esset libera scrvitus,et dilectione plana, ideo auctorifalem non habct cohortandi. Et e contrario
ne/iens est viro, dum eum metuit olFendcre. quamvis sit riisticanus et tardus ad loqucndum,
Ctnim non est crcdlus vir propter mulierera, sed si castus fucrit, exemplo suo homines potest ad

mlier propter virum (/ Cor. xi, 9). Et cum caput vit.e similitudincm impellere. Quod autem ait, in

ralieris vir sit caput autem viri GhristusC/^irf.S),

: incorruplione, sic accipiendum, quod incorruptio
(ji3cunque 719 uxor non subjicitur viro suo, hoc proprie viri^initatem sonct. Denique qui virgines
escapiti suo, ejusdcm criminis reaest.cujuset vir sunt, vulgo incorrupti appellari solent; et qui vir-
siion subjiciatur Christo capiti suo.Verbum autcm gincs csse desierint, corrupli nominantur; et dici-
Dfloini blasphematur vcl dum contemnitur Dei mus, illa qua; fuit olim virgo, corrupla est. Unde
:

pma scntentia, etpronihilo duciLur vel Christi ct Titum cxislimo,priusquam carnis opcre occu- :

immatur Evangelium, dum contra legem fidcm-

''
parctur, Evangelio credentem accepisse baptisraa,
qt naturaj, ea quae Christiana est, et ex Dei lege ct virginem permansisse, et nunc ab Apostolo, ut
sujccta, viro imperare desiderat cum etiam in incorruptione formom sui prreboat commoncri
:

i^tttiles femina! viris suis serviant cornmuni lege C quam quidcm incorruptioncm in Timothco non vi-

1 urae. dcmus '. Nam cum ei diceret : i\'emo adolesccntiam

Vers. Juvenes similiter cxhorlarc, ut
() seqq.) « tuam. conlemnat ; scd forma csto [idclium [\\. (ilio-

pdici sint in omnibus teipsum exemplura pr<B- : rum\ in sermone,in conversatione, incharitate, in fi-
)<!3 bonorum operum, in doclrina, in integritale de, in castitate (l Tim. iv, 12), de incorruptione ta-
I astitate, in sermone sano et irreprchensibili : cuit, ct tantum posuit castilatem. Castitas autem
ijqui ex advcrso cst,revereatur, nihil habcns dc ct in co-libalu absquo virginitale inlellij:i polest.
nois diccre inali. )> Sicut in eo quod eupra pr.e- Nisi forte castitutcm accipiumus in menlc, incor-
ceerat diccns : i4»MS siuiililer in habilu sancto, si- ruplionom vcro in corporc, juxta illud quod alibi
mitudinem anuum dixcramus, ad scnes essc in virginis deliuilionc scribitur : Ut sit suncta cor-
•rcndam; ita nunc in eo quod intulit .luvcnes
• : pore et spiritu (/ Cor. vii, S-i). Et ipse nunc conso-
siiliter liortare, ul pudici sint, similitudinem ju- quentor adjunxit : in doctrina, in incorruptionc, in
vfcura ad anus, ct pcr anus ad scncs arbilramur pudicilia. Posscraus [Al. possumus] ct pudiciliain,
a|andam : ut seniim habcant solirielatr3m, ef ho- ot incorruplionem otiam in doclrino! integrilatc •
luti sint et pudici, ct sani in lide, ct charitalc. intcrprcl.u i : nisi quod spccialiler soquiUir scr-
l)alicntia. Anuum autcin in habitus sanctitate rj mone sano ct irrrprcnsildli, proprium haboret
habitu sanctitatem], ut non sint accusatoros, supcr doctrin;t> institulionc pra»ccplura. Quod au-
'1 vino multo servientos,bene d()ccntcs,et cailera. lein ail, scrmonc irreprehcnsibili, non (juod ullus
i'iprium autom adolcsccntulorum hoc posuit, ut tanl.i' raounili;i' ot prudonli;o sit, ut a noinino re-
pilici sint in omnibus, tam scilicet raciUc, (|uaiu probonilatur ^ropiolienduntur quippo ct apo.sloli

Kortasse verius in uno Cislcrcicnsi ms., Iioc .•;/ •

lliino lamon ipsiim Timothoum inler virgines
hiijfnitatc impclrarct a .svvuli^. non tcrrorc. oonscnL Epistola inlorpolata S. Ignatii ad Philadol-
Voculain tuum duo c noslris mss. ignoranl, phoiios, ol .\iitioohu3 nionachus horail. 11'.*, ut ta-
tlio sacri lamcn ost lextus. ooam illiid, i-i avv-ta, I Tiin.iv, l'J, sirc in castifate,
Supplet Victorius vcl cum C.lirisli iulamuUii i\c virginilato intorprolari Tlioophylactum, OEcu-
of. nionium al(juo alios.
Hic (]uo(iuo vorba, (/(• Latiiiis, duo o noslris '•
lloscribil Victorius ct pudicitix incorruptionem
us. ncsciunt c;eterum ipsa hodionura obtinet
:
ctiam iu doctrinx inteijritate, etc.
SQtentiffl distinctio, qunm respuit S. Fatcr.

Patrol. XXVI. 90
GiM S. EUSKBII HIEKONYMI 616
ravimns, nisi omnes A
diviliac et mercimonia, qiiibus
et ante gregem nepotum trcmen-suos erubescant,
onusta navisest,in tempestate serventur, et perflan- tes virgunculae^ componantur), vino se dedere pro
tibus tiinc inde ventis, absquo naufragio ea, quaj -libidine; et cum inter pocula sibi prudentes visce
benc parta sunt, liberentur. Qui enim perseverave- fuerint et facundae, morum quasi austeritatem
rit usqiie in finem, hic salvus erit Mutth. xxiv, 13). assumere, loquentes hoc quod sibi videntur esse,
(Vers. 3 seqq.)« Anus similiter in habitu sancto, et non recordantes illud quod fuerunt. Et a vini

non incentrices, non vino multo servientes; bene ergo nimio potu anus prohibeantur, quoniam quod
docentes,ut ad castitatem erudiant adolescentulas, in adolescentibus libido, hoc in senibus ebrietaa

ut ament viros suos, ut ament filios pudicas, : est. Aut quomodo potest docere anus adolescentu-
caslas, habentes ddmus diligentiam, benignas, las castitatem, cum si ebrietatem vetulae mulieris
subditas viris suis, ut verbum Dei non blaspheme- adolescentulafueritimitata, pudica esse non possit?
tur. » Tametsi apostolus Petrus praeceperit, ut viri Signanter autem expressit * : iVorz vino multo ser-
uxoribus suis tanquam infirmiori vascnlo honorem vientcs. Servitus enim quaedam est et extrema con-
tribuant (/ Petr.non tamen asbitrandum
iii, 7), ditio, vino aensus hominis occupari, et non suum
est, quod uxor, qucE corporis vascuium habet in- esse, sed vini.Quia igitur docuit quales primo anua
firmuin, statim et aninia inflrmior sit. Unde nunc T» deberent esse, et post illa quae cum senibus viris
praecipitur eis, ut in ipsis quoque illud Apostoli habent communia, etiara propria earum exposuit,
compleatur : Virlus in infirmitale perficitur (// Cor. ut honesto et sancto habitu, et omni decore sint
XII, 9), et dicitur, ut et omnia habeant, quas se- plenae nec accusatrices, nec aliis detrahentes,
:

nibus viris sunt praecepta coinniLiaiter, in eo nec vino sensibus occupatis. Nunc consequenter
scilicet quod ait : Anus similiter, hoc est, ita ut doctrinffi eis frena permittit, ut cum tales fuerint,

viri senes, in omnibus honestee, sobriae, pudicae, docendi habeant libiirtatem, ut scilicet doceant ea
sanae in fide, et charitate, et patientia, et pro sexu qucT3bona sunt. Licet enim in allo loco dixerit :
f
suo hoc habeant proprium, ut sint in habitu sancto, Docere autem mutieribus non permitto (/ Tim. ii,
sive, ut melius legitur in Gra;ca, h> xaxaaTr^jaaxi 12), sic intelligendum est, ut in viros sit illis

lepoTTpeTTef? , ut ipse quoque earum incessus et doctrina sublata. Gaeterum adolescentulas doceant,
motus, vultus, sermo, silentium, quamdam decoris quasi fllias suas. Primum castitatem : quia adver-
sacri praeferant dignitatem. Et quia hoc genus sus hanc magis in cetate florenti pugnat inimicus,
muliercularum esse solct garrulum, juxta illud : et virtus ejus omnis conlra feminas in umbilico
Si)nul autem et otiosx discunt circumire c/omos : 'JIS ventris est : ament viros suos,
deinde ut
nonsolum autem otiosie, sed et verbosse, et curiosx, diligant filios. Quae doctrina est amare viros; cum
loqucntes quas non oportet (/ Tim. v, 13) propterea :
'-'
hoc non in eloquio docentis, sed in corde amanfia
eas vult esse non incentrices, id est non accusa- sit constitutum? Vulteas amare viros suos caste :

trices, non tales quce ut aliis placeant, de aliis de- vult inter virum et mulierem esse pudicam dile-

trahant. Aut certe quia ipsae lll adolescentiam ctionem ut eum pudore, et verecundia, et quasi
jam transgressse sunt, de adolescertularum o^tati- nccessitate sexus, reddat polius debitum viro quam
bus disputent, et dicant : Illa sic ornatur, illa sic ipsa exigat ab eo, et opera liberorum ante oculos
comitur, sic illa procedit; amat illum. amatur ab Dei et angelorum perpetrare se credat : ita nec illa

illo ; cum etiam si haec vera sint, non tam apud erubescet etiara ^ secretum cubile, et noctis tene-
caeteros debeant accusare, quam ipsam sccrete bras, et clausum cubiculum suum, cum omnia
Christi charitate corripere, et magis docere ne fa- patere Dei oculis cogitarit. Filios autem ita dili-
ciat, quam in publico accusare quod fecerit. So- gunt, si eos in Dei eriidiant disciplina. Gaeterum
lent hae aetates, quia corporis frixere luxuria \Al. nolle eos conlristare docendo qua? bona sunt, et

luxuriam] (licet sint plurimae ', quae nec canos libertatem tribuere peccandi [Al. peccali], non est

Editi ante hos libri iiullum habont sensum in

1 ^ Duo mss., Signanter autem et expresse ait : Non
hac pericope; ibi enim legitui- hoc modo :« Solent vino, etc.
hae aetates, quia corporis frixere luxuriam (licet D * In editione Erasmiana legimus : Ita nc illa
sint plurimtB, quce nec canos suos erubescant, et erub scat etiam, etc, quod Marianus castigat mu-
ante gregem nepotura, trementes virgunculfe com- tans erubescet in erubescat. Ila ne illa crubcscat
ppnantur), vino so dederc, » etc; nos auctoritate etium secretum cubile, etc. Mart. - Nostri ms.
exemplarium mfenuscriptorum sensum ac verba ita adverbium non agnoscunt, leguntque absoiute,
restituere curaviinus. Mart. ne illa erubescet, etc. Olim erat, ita nc itla erube-
^ Martian, ut voculam hic interserit, qua intrusa scet, pro quo Victorius substituit eruhescat. Hoc
totus deporit Hieronymianae sententi;e lepor et vis. procroandis honeste ac pu-
est, inquit, ita liberis
Jocose seilicet atque Etptov.xo)? S. Pater trementes dic-3 navet, ut ne in ipso quidem cubili
operam
virgunculas appellat anus illas, quae rugas aniles turpe aliquid agat, proptereave illud erubescat.
poliunt, ac dum
se componunt quasi adolescon- Quamvis sint qui magis per aftirmationem legi
trementcs sunt. Hujusmodi feminas
tulae, pr;e aetate debere autuinent, in hunc modum Ita ilia eiu- :

iisdem plane verbis ridet epist. 38, de /Egrotalione hescet etiam secretum cubite. Hoc est, si Oeum
Blesillae ad Marcellam num. 3 Qux denique ante : anle oculos semper habebit, erubescet etiam in
nepotum gregem Irementcs virgunculx componun- secreto cubili aliquid inhonestum ac impudicum
tur^ etc. agere.
617 COMMENTAR. IN EPIST. AD TITUM. CAP. II. 6f9
arnare Glios, sed odisse. Erudiantur quoque ado- A. corpore : tam opere, quam cogitatione, ut nulla
lescentuicn, utdomus habeant diligentiarn.Et quia sit in adolf^scente suspicio turpitudinis. Et iicct
poterat evenire ut diJigenlia domus cum ausleri- quidarn do Latinis * ita exisliment logendum : Ju-
tate regeretur, et per hoc Apostoli pr<eceptum, venes simililer horlare ul pudici sint, ct poslea in-
matrona severior fieret in servulos ; idco copula- ferant, in omnifjus teipsum formam prwliens bono-
vit, benignas : ut tunc se crederet mariti bene rum operum : tamen sciamus, in omnibus, ad su-
domum regere, si cum benignitate imperct servu- periora esse referendum, id est, hortare ut pudici
lis, non in terrore '. Nec non cl suhditas viris suis : sint in omnibus. Sciendum quoque est quod con-
ne forte divitiis et nobiiitate perflato! Dei senten- tinentia non solum in carnis opere et animi con-
tiae non meminerint, per quam subjectae suntviris. cupisccnlia; scd in oinnibus rebus necessaria sit :

Ait quippe ad mulierem Ad virum Itium ^ con- : ne honores indebitos appetamus : ne accendamur
versio tua; el ipse tui dominahitur {Gen. iii, 10). avaritia : ne ulla passiono superemur. Teipsum,
In quo sanctaj Scriptura? consideranda prudenlia inquit, formam prxbens bonorum operum. Nihil
est : quia non viro hoc Dominus sit locutus, et prodest aliquem exercitatum esse in dicendo,et ad
dixerit : Dominaberis uxori tux ; sed ipsi rnulieri, loquendum trivisse linguam,nisi plus exemplo do-
ut illi pncmium relinqueret obscquel», dum in „ cuerit quam vcrbo. Denique qui impudicus est,
potestate ejus est, si Dei velit obedire pra^ceptis, 1*10 quamvis disortus sit, si ad castitatem au-
servire viro et marito esse subjecta, ut quodam- diontes cohortetur, sermo ejus infirmus est, et
modo esset libera 3ervitus,et dilectione plana, ideo auctorifalem non habct cohortandi. Et e contrario
serviens est viro, dum oum metuit oifendcre. quamvis sit rusticanus et lardus ad loqucndum,
Etenim non cst crealus vir propter mulierem, sed si castus fuerit, exemplo suo homines potest ad
mulier proptcr virum (/ Cor. xi, 9). Et cum caput vita^ similitudinoin impellere. Quod autem ait, in

mulieris vir sit : caput autem viri Christus(//«V/.3), incorruptione, sic accipiendum, quod incorruptio
qua;cunque 719 uxornon subjicitur viro suo, hoc proprie virginilatem sonct. Dcnique qui virgines
est capiti suo,ejusdcm criminis reaest.cujuset vir suiit, vulgo incorrupti appcliari solent; et qui vir-
si non subjiciatur Christo capiti suo.Verbum aulem gincs esse desierint, corrupti nominantur; ct dici-
Dornini blasphcmatur vel duin contemnitur Dei : mus, illa qu?e fuit oliin virgo, corrupta cst. Unde
prima scntentia, etpronihilo ducitur vel Christi : ct Titum oxislimo,priusquam carnis opere occu-
infamatur Evangelium, dum contra legem fidem-
•'
paretur, l']vangelio credontem accepisso baptisma,
que naturaj, ea quaj Ghristiana est, ct ex Dei lege nunc ab Apostolo, ut ot virgincm perinansisse, et
subjecta, viro imperare desiderat cum etiam commoncri
: in incorruptione formom sui prrebeat :

gentiies femin.e viris suis serviant communi lege C quam quidem incorruptionem in Timotheo non vi-
natura;. demus Nam cum ei diceret: ycmo adolcsccntiam •'.

(Vers. () seqq.) « Juvenes sirniliter exhorlarc, ut tuam contcmnat ; scd forma csto fidclium [Al. filiO'
pudici sint in omnibus teipsum cxcmplum pr.B- rum\ in scrmonc,in convcrsafionc, incharitafe, in (i-
:

bens bonoruin operuin, in doclrina, in integritale de, in castitate {l Tim. iv, IJ), dc incorruptione ta-
ct castitate, in sermone sano et irreprehensibili : cuil, ct tantum posuit castilatem. Castitaa autem
ut qui ex adverso est,rcvercatur, nihil habcns de ot in C(jL!libatu absque virginitalo inlolli}s'i potest.
nobis diccrc mali. » Sicut in eo quod eiipra pr.e- .Nisi forto castilatem accipiumus in monto, incor-
ceperat dicons Anus siuiiliWr in habitu sancto, si-
: ruplionein vero in corporo, juxta illud quod alibi
militudincm anuuin dixeramus, ad scncs esse in virginis deliiiitiono scribilur : 67 sit sancta cor-
referendam ita nunc in eo quod intiilit Juvcnes
; : porc et spiritu (/ Cor. vii, H'«). Et ipse nunc conso-
similiter hortare, ut pudici sint, similitudinern ju- iiuontor adjunxit : in doctrina, in incorruptionc, in
vonum ad anus, et per anus ad senes arbitramur pudicilin. Posscmus |/i/. possumusj ct pudioiliain,
aptandain ut scnum habcant sol)rielatom, et ho-
: ot incorruptionem otiam in doclrinic inleprilale *

nesti sint et piidici, ct sani in iidc, ct charitale, iiitcrprotjii i : nisi quod spocialiter sequitur scr-
et pationtia. Aiiuiim autcin in habitus sanclitate rv mone sano ct irrcprcnsibili, proprium liuborct
[Al.habitu sanclitatcmj, ut non sint accusuloros, supor duclrina' inslitutione pr.i^coplum. yuod au-
non vino multo servientos.bene doccntC3,ct cffilora. lem ait, scrmonc irreprehcnsibili, non quod uUus
Proprium aulcm adolcscentulorum hoc posuit, ut tunt.i" facuuili.o ot prudonli;o sil, ut a noinlnc re-
pudici siut in omnibus, tuin scilicct monto, quam prohoiidatiir ^iopiohciiduntur quippo ct apo.stoli

'
l''orta3se verius in unn Cislcrcicnsi ms., .-;/ hoc •
llunc liimon ipsum Tiniolheum inler virgines
licuiijnilntc iniprtrarct a .scnnilis, non fcrrorc. couscnt E|)islolu inlorpoluta S. Ignatii ad Philudol-
• Voculain lunm duo c noslria mss. ignoruiit, lihonos, cl .Viiliorhus inonaohus homil. ItJ, ut la-
(lu.o sacri tamcn ost loxtus. coam illiid, l/ ivv^ia, Tim.iv, [J, sivc in castifate, 1

' Supplct Victorius vcl cum C.ltrisli infamatui, (lo virginitulo inlorprolari Thoophylaclum, tH-xu-
ctc. iiioiiiiuii utquo iilios.
* Ilio dc l.atinis, duo c nostris
(juociuo vorba, " llo.scribil Viclorius ct pudicilix incorruptioncm
mss. nesciunt ipsa hodioiuim oblinot: c.ptorum cliaiii VI dotlriive intajritate, ntc.
sententiaj dislinctio, quam rospuit S. Pator.

Patrol. XXVI. 30
619 S. EUSEBII HIERONYMI 620

et evangelistae ab hacreticis et gentibus), sed quod A. in hac suljjcctas viris suis asseruit uxores, quasi
nihii dignum reprehensionc dicat aut faciat, licet eodem verbo et in servis et in uxoribus usus sit.
adversarii sint ad reprchendenduni parati. Et quia Quodammodo enim maritus uxoris est dominus.
sunt multi non subditi, vaniloqui et mentium de- Ipse, inquit, dominabitur lui [Gen. iii, 16). Erat et
ceptores, qui oderunt in portis arguentem, et ser- Salvator subjectus parentibus suis {Luc. ii, 51),
monem sanctum abominanlur,propterea exemplum sed cum adhuc duodecim - esset annorum, et ni-

nos in omnibus prsebeamus in doctrina,in integri- hil differret a servo, Dominiis omnium : necdum
tate,721 in pudicitia, in sermone sano et irre- enim ad perlectam viri actatera quae posset haeredi-
prehensibili : ut adversarii vitae et doctrinoe nostrae tatem capere, pervencrat. Sed et alibi de eo scri-
sanitatc perterriti, non audcant accusare, hoc est, ptum est Quia cum subjecla ei fuerinl omnia,tunc
:

nihil verisimile in accusatione conOngere. Et re- ipse filius subjicietur ei qui sibi subjecit omnia, ut
vera usque hodie videmus nonnuUos in Ecclcsiis sit Deus omnia in omnibus (/ Cor. xv, 28). Subji-
(quanquam haec rara avis sit) tantcB gravitatis ciuntur autem ei omnia, cum dixerit Dominus Do- ;

continentiaeque csse, ut etiam ab adversariis ha- mino meo, secle a dextris meis, donec ponam ini-

beant teslimonium,et dicatur, Vir magnus estille, micos tuos scabellum pedum tuorum {Psal. cix, 1).

et sanctae conversationis, probisque moribus, nisi „ In subjectis servisDominus subjicitur.Et quomodo

esset haerelicus. Nemo est enim tam immoderatae pro nobis dicitur esse maledictum, cum non sit
impudentiae, ut solis radios possit accusare tene- maledictum, sed vera benedictio : ita pro nobis,
brosos, et clarum lumen caligine noctis olfundere. vel sulijectus non subjectus si aut
scribitur, vel :

Unde Apostolus haec eadem prajcavcns ait Ut

et : subditi fuerimus Deo,aul non subditi.Quidam hunc
auferam occasionem * his qui volunt occasionem locum ita iegunt Servi dominis suis subditi sint,
:

[II Cor. XI, 12). Potest autem is qui ex adverso et postquam huc usque distinxerint, inferunt, in

est, et diabolus inteUigi, qui accusator est fratrum omnibus placeant : cum in Graeco alius sit ordo
nostrorum, ut Joannes evangeUsta praedicat {Apoc. lectionis, id est, servi dominis suis subditi sint in

xii, 10) qui cum nihii habuerit mali quod nobis

:
omnibus; ut sequatur, siiapETTou? Eivai : quod nos
objiciat^erubescit, et criminator non poterit crimi- Ucet non plene, tamen ex parte aliqua interpretari
n&ri. Diabolus autem in Latina Ungua criminaLorem possumus, ut complaceant sibi : ne videlicet super
sonat. conditione sua videatur eis Dei iniqua sententia.
(Vers. 9, 10.) « Servi dominis suis subditi sint Sed quomodo pauper justa mensuram suam salvari
in omnibus smt placentes, non contradicentes,
: potest; et muUer in sexus infirmitate a regno Dei
non furantes; sed omnem fidem ostendentes bo- non excluditur, et omnis conditio secundum ordi-
nam, ut doctrinam Salvatoris nostri Dei ornent C nem suum beatitudinem capere potest ita et servi :

in omnibus. » Quoniam Dominus et Salvator no- complaceant sibi quod servi sint et non idcirco :

ster, qui in EvangeUo ait Venite ad me, omnes putent Deo se servire non posse, quia subjecti
:

qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos sint hominibus; sed in eo magis placere voluntati
[Matth. XI, 28), nuUam conditionem, aetatcm, se- Dei, si et dominis suis subditi fuerint in omnibus,

xum, a beatitudine arbitratur alienum propterea : el complacuerint sibi in conditione sua; et quod

nunc Apostolus et servis praecepta constituit, sci- deinceps Apostolus praecipit exsequantur, ut non
licetut parti Ecclesiai membrisque corporis Ghristi. sint contradicentes, non furantes. Vel maximum

Et quomodo superius senes, anus, adolescentulas, servorum vitium est, dominis ccmtradicere, et cum
juvenes, quid Titus erudire deberet edocuit : ita aliquid jusserint, secum mussitare. Itaque Titum
nunc servis apta praecepta constiluit. Primum ut commonet ut per doctrinam sanam ab his qui
subditi sint dominis suis in omnibus.In hisautem Christiani servi sunt, istiusmodi auferat passio-
omnibus, quae non sunt contraria Deo : ut si do- nem. Si enim quae dominus 723 imperat necesse
minus ea jubet qune non sunt advcrsa Scripturis habet servus implere : cur hoc ipsum non cum
sanctis, subjiciatur servus domino. Sin vero con- bona faciat voluntate; sed et dominum offendat,
traria praecipit, magis obediat spiritus quam cor- et tamen faciat * quod jubetur; maxime cum et

poris domino. Diligenter attendite quomodo con-

jq
Deu3
""
' i- .• xo
ad aquam contradictionis ofTensus sit? Et in
.
^
grua personis praecepta decernat. Servi, inquit, aUo loco de murmurante populo loquatur Desinat :

dominis suis subdili sint in omnibus {Ephes. vi, 5). a me murmuralio eorum, et non morientur {Num.
In aUo loco disputans de filiis, ait : Filii, obedile, XIV, 11). Post contradictionem et aliud servorum

parenlibus {Coloss. iii, 20). Filios quippe decet vitium doctrina Christi corrigat, ne fures sint. Fur
parentibus obedirc scrvos vero imperanti domino
:
autem non solum in majoribus,sed etiam in mino-
esse subjecLos.Nec illud putamus 722 csse con- ribus judicatur. Non enim id quod furto ablatum
trarium, quod in aUa Epistola Mulieres, ait, sub- : est, sed mens furantis attenditur. Quomodo in

jecix sinl viris {Ephes. v, 22 ; Coloss. iii, 18), et fornicatione et adulterio, non idcirco diveraa sit

' Contrario falsoque sensu legit Martiana^us - Prasferunt duo e nostris mss. undecim.
ut offeram occasionetii : qui et falso laudat, 1 Cor, 3 Ita mss. Antea crat et tandem faciat, etc.
Viii, 11.
621 COMMENTAH. IN EPIST. AD TITUM, CAl». II. 052
Ibrnicatio aut adulterium, si pulchra vel divcs. A ''''^ mlvabis eos (Psal. lv, 8). Qujb gratia oninibus
deforrnis aut pauper, meretrix vel adultera sit hominibus idco illuxit, ut erudirct nos abneganles
sed qualiscunquc una est fornicatio,
illa fuerit, impictateiK ct sajcularia dcsideria, pudice, ft juste,
vel adulteriuni. quantumcunque
Ita ct in furto, in hoc sajculo. Quid sit auteiri ab-
ot pie vivere
servus abstulerit, furti crimen incurrit. Unde et in ncgare impictatem el sojcularia desideria, ex co
Moysi legu furcs nonnunquam septupium {Prov. quod supra cxi^Q^immu?,, Dciimconfileninr se iiosse,
VI, 31), nonnunquam quadrupUun {Exod. .\.\n, \) fartis autem najant {Tit, i, IG), inlclligi posse coa-
reddcre compcliuntur, et iiil.i!rdum obtruncatur lideo, et pcr conlraria disserla contraria. Saicularia
{Ibid. 2); interdum vendjtur l'tir ipse pro furto crgodesideria3unl,qua;a muudi isliusprinciposug-
{Ibid. ?>). de quibus nupuer vobis in Levilico expo- geruntur: ct cum sint saeculi, cum sa^culi hujusnu-
suisse nie mcmini. Si aulem hoc prohibitur in be pertranseunt. Nos autem cum pudice ct juste, nec
servo, quanto magis in libcro ne aut judcx r.i- : corj)ore scilicet, nec menle peccantes, vixerimus
piat, aut miles non contentus slipendiis suis alicna quoque vivcmus in hoc skcuIo in Cbrislo, pie :

devastet? Pulchre (iiiida'n vir apprime gravis, cum spcm, et advcntum quu3 pielSs ex?pectat bcatam
ei cujusdam judicis laudatetur inlcgritas, et diceretgloriai magniDci, ctSalvatoris nostri Jesu Chrisli.
de eo ille qui laudabat, Non est fur rcspondit, „ Sicut enim impietas magni Dei reformidat adven-
:

Optimum servum faceret, si nec fugitivus esset tum, ita secura de opere suo, et do fido illum:

in tantum furti suspicio ab omni libero debet csse pietas prcTcstolalur. Ubi est scmper Arius? ubi Eu-
alicna. Sint itaque scrvi subditi dominis suis in nomius colubcr? jMagnus Deus Jcsus Chri=tus,
onmibus, siiit complacentes conditioni suaj ; ut Salvator dicitur, non primogcnilus omnia creatu-
non ferant aspere servitutem, non contradicant ra;, non Verbum Dei etsapicntia; sed Jesus Chris-

dominis, non furentur, et post hajc in omnibus stus quie vocabula assumpti hominis sunt. Neque :

fidem bonam ostendant, ul doctrinam salvatoris vero alium Jesum Christum, 725 alium Verbum
Dei nostri ornent in omnibus. Si cnim apud car- dicimus, ut nova hajresis calumniatur: scd eum-
nalcs dominos in minimo lidelcs fucrint, incipicnt diMii ct anto srecula, et post saicula, et anle uuin-

eis apud Dcum majora committi. Ornal autem do- dum, et post Mariam, imo ex Maria, magnum
ctrinam Domiiii, qui ea qua3 condilioni suic apta Deum appellamus Salvatorcm nostrum Jesum
sunt, facit. Et e diverso confundit eam, qui non Christum, qui dedit semelipsum pro nobis, ut
est subjectus in omnibus, cui conditio sua displi- pretioso sanguine suo nos rcdimeret ab omni ini-
cet, qui conlradictor atque fraudator in nullo lidcm quitatc, et mundarel sibi populum -ip:'yj7'.'j\ (ita
bonam ostcndit. Quomodo cnim potcst|.l/. poteiit] quippe hal)elur in Graico), et bonorum operum fa-
fidclis esse in subslantia Dci, qui carnali domino C ceret amulalo."em. Saepe mecum considcrans quid
(idem cxhiborc non [)0tuit? sibi veliel verbura TTsptoujiov, et a sapentibus sa;-
culi hujus interrogans si forte alicubi legisscnt,
7514 (Vers. II seqq.) » IlkiNil cnim gratia Dei nunquam invcnirc potui qui mihi quid signilicaret
Salvatoris omnibiis hominibus, erudicns nos ut, cxponcret. Quamobrom compulsus sum ad Vetus
abncgantcs iiupictatem et scccularia dosideria, pu- lui^triuncnlum rccurrcrc, unde arbitrabar et .Apo-
dice, eljusto, ct pic vivamus in hoc s.cculo ; o\- stolum sumpsisso quod dixcrat. IIobr;cu5 onim c.\
spcctantes beatam speni, ol advcntum gloria* nia- llobraiis ct sccundum lcgcm Pharis.cus [Philipp.
gni Dei, et Salvatoris iiostri Jcsu Chrisli (jui : 111, 5), id uonebal in Epistola sua, quod
uti(iue
dedit semclipsum pro nobis, ut nos rcdimcrct ab Testamenlo legisso se novcrat. In Dcute-
ia Veteri
omni ini(piitatc, ct mundarot sibi populuiu ogre- ronomio ila^iuc rcpori Quoniam populus Siinclus:

gium, .emulatoi-cm bonorum opcrum. » I'ost cata- tii Doinino Dco tiio, ct in te complacuil Domino Deo
loguui doctriiia! ad Tiliun, (juid sencs, quid anus, tno : ul esscs ei in populum zio-.o^jj-.ov, c.r onuiibus
(|uidadolcsccntulas ct Juvenes, quid ad cxtremum populis ijui sunt snper lucicm fernv {Dcut. vii, (>).
sorvos erudire dcberel, rcctc nunc inlulil llln.vit : El in ccnlc.>-imo triccsimo quarlo psalmo, ubi no3
cnim (jratia Dei Salvatoris omnibus hominibus. Non i\ habomus, l'sullile uomini cjus, (juoniam suave esl :

est onim aliqua (lifTcrontia libcri et servi, (Jr.oci ct ijuoniam Jucob elejil sibi Dominus. Isruel in posses-
Harbari, rircuincisi ct habiuitis pr.opulium, mulie- sionc, sibi [Psul. cxxxiv, '.\, V : pro co quod est
ris et viri sod cuncli in Ciiii.slo uniiiii suiiius.
: in posscssionc, in (iia-i-o scriptum cat tii rspto\>
univcrsi ad vocamur, omncs pust
Dci rcgnuiu TtaTijtov, (juod (|uidoin l*iB Aquila et quinta
oircnaam Patri noslro roconciliandi sumus non '
; Edilio e(; Ttepiojffiov cxprosscrunt. Septuaginta
por merila noslra, sod pcr graliam Siilvaltiris : vero ct Thcodotio, TrtptojTtaffuov translorcnlo.s,
vcl ([uod D(M l'ulris vivcns ot subsiatcns gralia cominutalioiiom syllab.r feccro, non sonsus. Sym-
ips(! sit Cliri.stus : vol tiuod Christi Doi Salvaloris marluis igilur, pro oo quod cst in Gr.TCO tte^j-.ojj.ov
ha'c sil gratia ; ct noii noalro incrito salvali siiiuis, iu Ilcbr.a.'o s(;oi.i,A (7\^iz) *, expressit £;a(v£Tov, id
sccundimi illiid (lund in alio loco dicitiir : Pro ni- ost cjrcijium vol pritcipuum : pro quo vcrbo in alio

' Uiiu.s C.islorc. ms., rcconciliiiti suinus. vol sojolla: in uno aulom pulcliorrimo ol nnli(|uo
* In aliquot mss. codicibuB logiiuua hic sogolas inveni scriptuin reijula pro scijula, Vclores pornj
 623 S. EUSEBII HIERONYMI 624
volumine Latino scrraonc uLcns, pecuUnrem in- A ^f"''', cl increpa. Et quidem in eo quod ait, loqiicre
terpretatus est. llecte igitur Ghristus Jesus, ma- ad doctrinam videtur esse referendum. Quod vero
gnus Deus noster alque Salvator, rcddemit nos intulit, cxhortare, id est irxpaxaXit, aliud quoddam
sanguine suo, ut sibi Christianum populum pecu- in Grffico significat quam in latino : 7:/.pdxXy)CTt(;
liarem faceret, qui peculiaris tunc esse posset, si quippe magis consolationem quam exhortationem
bonorum operum aemulator exsisteret. Unde et il- sonat. Hoc verbum ct superius de adolescentibus
Jud quod in Evangeiio sccundum. Latinos inter- cst locutus : Juvcnes similiter consolare, pudicos
pretes scriptum est : Pancm nodrum quotidianum essc in omnihus De quo nos in suo loco
[vers. G).
da nobis hodie (Malth. vi, 11), melius in Graeco ita ut in Latino legitur, quasi exhorlare scriptum
habetur pnnem nostrum iTitouaiov, id est, prxci- esse, expressimus. Consolatur igitur audientem,
puum, egregium peculiarem, cura videlicet qui de qui dicit : Rogamus pro Christo, reconciliamini Deo
coelo descendens, Ego sum panis gui de coelo
ait : {II Cor. V, 20), et seipsura humiliat et subjicit, ut
descendi [Joan. vi, 51). Absit quippe ut nos, qui in lucrifaciat quera consolatur. Quod vero tertium
crastinum cogitare prohibcraur, de pane isto qui mihi videtur esse contra-
est, increpa, consolationi
post paululurn concoquendus et abjiciendus est in riura, ut quicunque consolationem contempserit,
secessum, in prece Dorainica rogare jubeamur. increpatione sitdignus, et mereatur audire Obliti
P :

Nec multum difTert inter ETriouaiov et Trsptouo-tov. estis consolationis, quae vobis ut filiis loquitur [Hebr.
prsepositio enim tantummodo est mutata, non XII, 5). Ad Tiraotheum quoque alteram consolatio-
verbum. Quidam 17t:'.o'jcj'.ov cxistiraant in oratione nem, et increpationem alteram legimus, dicente
Dominica panem dictura, quod super omnes oWiac, Apostolo : Insta opportunc, imporlune, argue, in-
sit, hoc cst, supcr universas substantias. 127 crcpa, consolnre {II Tim. iv, 2). Et ibi quidem in-
Quod si non multura ab eo sensu dif-
accipitur, crepatio ante assumitur, et postea consolatione
fert quem exposuimus. Quidquid enim egregium severitas temperatur. Hic vero ante vult discipulos
est et prsecipuum, extra omnia est, et super consolari, et non profecerint consolando, tunc
si

omnia. corripi, et corripi cum omni imperio. Sic enim in-

(Vers. 15.) « Haec loqucre etexhortare, et increpa telligo hoc quod dictura est Incrcpa cum omni im- :

cum omni imperio. » Tria posuit, loquere, exhor- perio, ut specialiter ad increpationem, et non ad

indifferenter accipiebant o ct ou ; sive m et om ; sermone hic esse, quam de veteri Graeco interprete
unde sogola pro segula et sogolla pro segtdla. Si Symmacho, quem universus contextus loquitur.
militer Sodoma pro Sedomo, ut alibi diximus. niud autem duximus iuvestigandum, quale illud
Mart. —
Mss. sogola. quemadmodum ct in Mat- esset alliud volumen, in
quo ille interpretando, La-
thsei cap. vi et Malachiaj iii haberi sub finem
-- -_ -.... llieronymus ait, voce usus esset. Et cum
tina, ut
diximus. Martianajus tamcn, ([ui sogola legerat ti prceter laudata hactenus exempla non alibi vox
laudatis locis, hic seguln raaluit ex uno ms. in SGOLLA occurreret, quam Ecclesiastis cap. ii, 8, hunc
quo tamen scriptum erat vitiose regula. Porro ex ipsum esse librum cujus S. Doctor dissimulat
hoc Hieronymi testiraonio supplendaj in Hexaplis nomen, pro certo habuimus. Porro ubi intellexi-
sunt quint(fi editionis. Theodotionis ac Syramuchi raus (docuerunt vero nos Romanae twv LXX edi-
interpretationes, quse nupcrum eorum concinna- tionis Scholia, sive adnotata a Flaminio antiqua-
torera Gl. Montlauconiura latuerunt. rum versionura fragraenta) eo in loco redditum a
1 Quffi hactenus obtinuit in libris omnibus lectio, Symmacho TiixoijXta, peculia, statim et vitium,
peculiarem, vix dictus est, quas fixerit eruditissimis quod in Hieronymi lectione suboluerat, et qui
mterpretibus cruces. Alii, quos inter laudandus restitui deberet gerraanissiraus sensus, in mentem
cumprimis Hodyus in veterum Scriptura; interpre- venit. Scilicet si pro pecidiarem (quam vocem a
tationum Historia, pag. 587, exinde colligunt, Graeco scriptore ullo usurpatam, nemo sibi per-
fuisse aliquid, sive aiiquera Scriptura^ librura a suadcat) rescribas TrsvcouXta, aut si mavis peculia,
SymmraachoLatineexplicutum.Aliiecontrarioiliud, Latinis, ut libet, litteris. ^ecuHum Latina vox est,
quod ait S. Pater Latino sermone xdcns, perinde cujus tam late patet significatus, ut bona quaecun-
accipiunt ac si dixisset, Lalinus interprcs, dcquc que sunt, patrimoniura, opes, census, facultates,
veteri Vulgato translatore intellexisset. Fabricius, fortunas, supellectiles, praedia, hisque amplius
ut nuperum quempiam scriptorem hie quoque no- sonet. In Graeco ullane vox iili aeque respondeat,
minem, in hanc mavult concedere sententiam tomo nisi si ~% "/^pT,[jLaTa, aut ^i o-apyovzoi., haud scio.
II Bihliotliecx Grxcx, pag. 339. Utraque autem ^ 'acile jgitur e Latio pervasit Graeciam, arreptaque
expositio quam
ionge a fide, atque omni veri spe- ab hujus linguae scriptoribus fuit, atque in ver-
cie distet, non multis puto demonstrandum quis :
naculam terminationem infiexa quemadmodum et :

enim sibi in animum inducat, aut nescium plane a rccentioribus grammaticis adornata lexica re-
Latini sermonis homiuem, gente et rcligione Sa- praesentant. T.vAo-jliiyi , ojVta. Placuit et Symmacho
maritanum, postea Judasuin, denique Ebionitam, locum interprctaturo. ubi post argen-
Ecclesiastis
Latini aliquid fuisse commenlatum ? ;iut qiia3 inanis tum et aurum sibi ait ille congregasse Di^S^nSaD
est T.zpizio^.o-nA, verborumque improprietas, La- substantias regmnn : quod cura reddidissent LXX
tino sermone utentem, appellari ab Hieronymo rc£po'j7taa|xo6; j3ac7tXs.cov, ipsc, ad rem magis He-
Vulgatffi transialionis auctorem
illa retenta ? Verum bra3oque sensui pressius, 7r£/.oj).ta paatXswv vertit.
lectione quo tandem commodo sensu explices, vix Hoc nimirum quod hic de Symmacho Hiero-
est,
invenies. Dicam igilur qua ego ratione locum ema- nymus notut, hacque una de causa eum ait Latino
culari velim, tribusque detractis litterulis, quas usum esse sermone quod Latinae originis vocom:

Latinorum scribarum imperitia subjunxerit, per- usurparit. Eam profecto si reposueris lectionem,
spicue possit ac vere scntentia S. Doctoris restitui. ct rei veritas et sensus perspicuitas optime con-
Jampridem constiLutum §st animo, non de alio stabunt.
 . :

625 COMMENTAR. IN EPIST. AD TITUM, CAP. lll. 626

duo superiora in commune referalur. Ncque enim A lectores, .fiditui, ct omnes omnino qui domui Dci
convenit dicerc, consolare cum omni imperio, et serviunt. Quia vehementer Ecclcsiam Chri^ti 7 29
loquere cum omni imperio, sed tantummodo, in- destruit, meliores laicos esse quam clericos.
crepa cum omni imperio. ( Gap. Ilf. — Vers. I, 2.) « Admone illos princi-
Nemo te contemnat. Existimct aliquis hoc ipsum pibus et ad
potestatibus subditos esse, obedire :

nunc ad Titum scribi quod ad Timotheum diclum omne opus bonum nerainem blas-
paratos esse :

est Nemo adolescentiam tuam contemnat (/ Tim. iv,

: phemare, non litigiosos esse: esse modestos, om-
12). Nos vero juxta Graeci sermonis differentiam, nem ostendentes mansuetudinem ad omnes homi-
aliud putamus significare rip-.cioovE.i-roj, quod hic nes. » Tale quid ct ad Romanos scribitur Omnis :

scribitur, et aliud •/.aTccioovEi-oj, quod ad Timo- anima potestatibus supenoribus sufjdita sit. Non cst
theum dictum cst, 72S et prccpositiones -tp\ vel cnim potestas nisi a Deo {fiom. xni, 1). Quod qui-
y.aTa sensum facerc diversum. Quod autcm non dempra;ceptum,ethic, et ibi proptereaputoeditum,
fortuito, et ut libet, Paulus apostolus, non solum quia JudcoGalila^i per illud tempus dogma adhuc vi-
nominibus et verbis, verum etiam prcnpositionibus gebat, ct habel)atplurimossectatorc.s,cujusetin Ac-
diversis utaturpro variolate causarum, perspicuum tibus apostolorum fit menlio, Scriptura referente :

fieri poterit ex co quod ait Mulier enim ex viro, : -n Anle hos cnim dics surrexil Theodas, dicens, quem
vir vero per mulierem [1 Cor Et alibi Quia
xi, 12). : dam se esse marjnum: cui appositi sunt viri quasi qua-
ex eo et per eum et in ipso omnia [liom. xi,
sunt dringenta {Act. v, 3(3) ; et, post, hunc surrexitin die-
36). Nec non et illud, Paulus apostolus non ab ho- bus censits Judas Galilxus {Ihid.31): qui inter cae-
minibus neque per hominem
, [Galdt. \, 1). Existi- tera hoc quasi probabile proferebat ex lege, nuUum
mamus itaque /.aTatppov/^T-.v ad contemptum pro- deberc Dominum Dcuin vocari et cos
nisi soluni :

cum (juis inter cquulcuin lami-

prie pcrtincre, vel (|ui ad tcmplum decimas deferreut, Cesari tributa
nasqucdistcntus, contcmnit dolorcm, etnccjudicis non rcddere. Qu;e hreresis in tanlum creverat, ut
comminationem, ncc circumstantis populi fremi- ctiam Pharisffiorum et multam partem populi con-
tum pertimescit : scd pro confessione martyrii, turbaret : ita ut ad Dominnm quoque nostrum re-
universasupplicia contcmnit et despicit.E contrario ferretur hajc quicstio : Licet Cxsari dare tributum
iiutem est et mahis contemptus, de quo et Ilabacuc, an non (Malh. xxii, 17) ''
Quibus Dominus pruden-
Spiritu sancto in sc loqucnte, testatur: Videtcron- ter caulcquc rospondens ail : llcddite qu.vsunlCiesa-
templores : admiramini mirahilia,
et inspicite ris Cysuri, ct qurc suntDci, Dco {Ibid., '2[\ Cui re-
^
et

et disperdimini {llabac. i, 5). Juxta quod ad Timo- sponsioni Paulus apostolus congruens, docct prin-
theum quoque scriptum diximus Nemo adolescen cipatibus et potestatibus credentes debere esse
:

tiam tuam contemnat {I Tim. iv, 12), id est, Nolo ^ subjoclos, '^y/.-v. quippe qu.o leguntur in Gra^co,
te lalem exhibeas ut possis ab aliquo merito con- niagis principalus (|uam principcs sonant : et ipsam
tcinni. Hip'.'.5povr,7i; autcrn illud sonat, sicut Stoici signiMcant potcstatem, non eos qui in pofcstate
tamcn asserunt, qui distinguunt inter vcrba subti- sunt homines. Scd quia dixcrat, .idmone illos prin-
litcr,cum qui confidens sibi se alio csse meliorem, cipalihus et potcstatilius sululitos cs-fc : poterat his
despicit eum quem inferiorcm putat, et super, id qui tormcnta forniidant, occasioad negandum dari
cst plus, sapiens, humiliorem existimat dignum juxla Aposloli dictum se assererent principatibus et
csse contemptu. Tale quid intumcscens superl)i.n polostalihus essc subjcctos, ot faccroquod jube-
vanitate, et cfelum ipsum solcmque despif^icns ront pioplerca subjoeit: Ohcdire ad omnc opus
;

apud Grfficos quidain dixissc deluditur^: 'A:po- honuni. Si bonuin csl quod pr.Tcipit imperalor ct
oax(V) xal 7:£p'.'i.pov(Tj
-rov t,'X'.ov, quod nos Latino pr.Tscs, jubcntis obscqucrc volunlali. Sin vero raa-
possumus diccre, Scando per aercm, ct pluris me lum, el conlru Deum
sapil: rcspoDdcci illud de
novi esscquam .wlcm. Ihp'.'ipovr,T'.; ergo, qu;c nunc .\clibiis upostolorum Ohedirc oportct Dco maijis
:

ad Titum ponilur, illum sensum habet Neiiio oo- : quam hominUius -"••. IIoc ipsum ct descrvis
{Art. v,
ruiii qui in Ecrlosiis sunt, lc scgnitcr agcnlo sio intolligaiuus apud dominos, ct do uxoribus apud
vivat, ut sc piilct csse inoliorcin. Qualisonim ;i-(li- viros, ol do liliis apud parontcs, quod in illis lan-
J)
(Iralio erit discipuli, si se intclligat inagistro osso luin doboant dominis, viris, parontibus csse 30 '3

majorcm ?lln(Ic non soluiii cpiscnpi, prcsbytcri et subjocli, (lu.o coiitru Dci mundata nori veniunl .

diaconi debent magnopero providero ut cunclum Quod vero soqiiilur . Paratos cssc duplicitcr logen-
pnpulum cui pr.Tsidont, convcrsationo cl sorniono '^

diim, ut vol subaudialiir, ad omno opus bonum pa-

pr.ocedant : veruin ot inferior gradus, oxorci.st.o, ratos osso : vol corlo rum suporioribus copulalo
'
Doorant [lonos Marliunanim vcrba cladmirumtni, lis : siil)dil(|uo ibi uilru iiidiluos, quos cuslodcs
qu.T cuiu iii aliis libris, lum prnccipuo in cu sunl, .rdiiim Gr.itianus vooat, monlionom (jikuiuo licri dr
qua llioronyiiius ulitur tfov LXX vorsiono, xa' iici)lyiliis. Moc \oro ^alis abiiiideoral. ul inlor[)()la-
OauiiajatE fla'j|i.a7'a, olc. liiiii a (iraliHHO toxluni S. Palrirt inlollij^orol.
- Strepsiades apud Arislopbuuem in NtcpeX., scena * Gislonciciis. mss., non fuernnt, cl mox. duplt-
ulliiua. citcr inlrlligcndum, pro legcnduni.
•''
\'\c,iov'n\9,convcrsationc scrmonc ac scicntia, ro- , '
Alii odili, in animo pnvfitjcrent
stituit ad leclionem Gruliani viii, q. l, rap. Qua-
 :

627 S. EUSEBIl HIERONYMI 628

hoc quod ait, omne opus bonum, ct huc-
ohedire ad A veraet gcnuina et solida mansuetudo, nescio an
usqtie finito, proprium et specialo
quasi aliud cum essc mansuetum possit omnihus persuaderi.
pra^ceptum sit, paratos esse, juxta illud quod in (Vers 3 se(|q.) « Fuimus enim aiiquando et nos
Levitico scriptum est Hirfum qui emtltitiir male-
: stulti, ini)l)edientes, errantes, servienles desideriis
dicta populi suslinentem, tradi in manus hominis et voluptatibus variis, in malitiaet in invidia agen-
parati {Levit. xvi. 21). Si quis ergo paratus est, ut tes, odiosi, odientes alterutrum. Gum autem honi-
aTTOTTojjnraTov teneat, et educat [.'If. deducat] illum tas et humanitas illuxit Salvatoris nostri Dei : non
in desertum, et ii)i eum disperdat, et quantum in ex operibus jusLitipe, qua? fecimus nos ; sed secun-
se est, sorte malediclionis exLerminet, is ciim. obe- dum rnisericordiam suam salvavit nos, per lava-
dierit, omni opcri hono etiam paratus erit. Polest crum regcnerationiset renovationis Spiritus sancti,
autcm et aliter accipi, paralos esse ut omnia quee- : quem effudit super nos opulenter per Jesum Ghri-
cunque evenire possunt, sibiinanimoprcefigurent' stum Salvatorem nostrum, ut justificatiilliusgratia,
et cum acciderint, nihil (juasi novum sustineant, ha?redes efticiamur secundum spem vitjE aBternse. »
sed ejs pr.-eparata sint omnia. Neminem quoque, Quaerat aliquis quomodo Paulus fuerit stultus, in-
blasphemare, non simpliciter accipitur. Npc enim credulus, errans, et serviens variis desideriis et
ait,neminem hominem blasphemare sed absolute, : r» voluptatibus in malitia, et in invidia, odiosus, et
neminem non angelum, non aliquam creaturam odiens, antequam Salvatoris nostri bonitas atque
Dei. Omnia quippe qucB a Deo facta sunt, valde clementia per lavacrum secundae regenerationis
bonasunt. Quando Michael archangelus cum diabolo eum salvum faceret : non exjustitiae operibus quae
disputabat de Moysi corpore, non fuit ausus inferre fecerat, sed exmisericordia sua, effuso abundanter
judicium blasphe^ni»; sed dixit, imperet tibi Deus et large super apostolos atque credentes per Jesum
{JudcV 9). Si igitur Michael non fuit ausus diaholo, Ghristum Spiritu sancto : ut, haereditatem gratise
et certe maledictione dignissimo, judicium inferre consecuti, spem
perpetuum possiderent.
vita in
blasphemiaj quanto magis nos ab omni maledicto
: Et certe legimus eum secundum justitiam quae in
puriessedebemus?Merebaturdiabolusmaledictum: lege est sine querela fuisse circumcisum octava
sed per archangeli os blasphemia exire non debuit. die Hebraeum ex Hebrffiis, secundum legem Phari-
:

Relege veteres libros, et vide quse tribus in mente saeum, de tribu Benjamin {Philipp. iii, 5), eruditum
Garizin constitutse sint, ut benedicerent populo, et ad pedos Gamalielis, et ab infantia sacris Litteris
quae in monte alLero, ut maledicerent {Dcut. xi, Ad quod respondetur, 732
institutum (4ri.xxii,3).
29) Ruben, qui maculaverat thorum parentis (G^h. Judaeos qui ante adventum Salvaloris et passionem
XXV, 22), et Zabulon novissimus filius Liae {Ibid ejus, et resurrectionem, in Lege versati sunt, licet

23), et ancillarum liberi {Gen, xxxv, 25, 26), in C non plenam, attamen aliqua ex parte habuisse jus
monte Hebal {Al. Eliel) ponuntur, ut maledicant titiam : sicut Simeon quoque et Anna prophetissa
eis qui maledictione sunt digni {Deut. xxvin, 13). in templo Dei serviens est reperta {Luc. ii, 25, 36),
Longum est si nunc enumerem quomodo Jacob, Postquam vero populus conclamavit Crucifige cru- :

qui ad benedicLioncm vocaverat filios dicens : Ut cifige eum : non hahemus regem nisi Cicsarem {Joan,

benedicam vobis {Gen. xlix, -I), postea quasi in XIX, 15) ; et : Sanguis ejus super nos, et super fitios

benedictione consociet, maledictus furor enrum, nostros {Matlh. xxvii, 25), el ablatum est ab eis re-

quia procax {Ibid. 7) ; et ipse Dominus loquatur in gnum Dei, et traditum genti facienti fructus ejus
Geiiesi Maledicta terra iu operibus tuis (Gen. iii,
: {Matlh. xxi, 43) ex eo tempore, quia in Ghristum
:

17). tloc nunc tantum dixisse sufficiat, quod blas- non credidit, fuit stultus, errabundus, incredulus,
phemare ChrisLi discipulos non oportct nec ; et serviens variis voluptatibus. An non nobis [Al.
quod additur, esse litigiosos. 731 Si enim sumus vobis] videtur Paulus fuisse stultus, quando habe-
filii pacis, et volumus super nos pacem requiescere bat zelumDei, sed non secundum scientiam {Rom.
{Luc. X, 6), et accessimus ad Jerusalem ccelestem X, 2) ; et persequebatur Ecclesiam : et lapidantium
{Hebr. xii, 22), qucB nomen accepit, cum
ex pace Stephanum vestimenta servabat {Act. vii, 39) ? cum
his qui oderunt pacem, habeamus pacem (Psa/. J) in tantum Salvatorem instigatus exarse-
odii conira
cix, 7) .•
et quantum in nobis est cum omnibus ho- rit, ut litteras a sacerdotibus acciperet, pergens

minibus pacuti simus (fiom. xii, 18) .•

non solum Damascum ad eos qui in Christum crediderant vin-
cum rnodestis, sed etiam cum rixosis ;
quia nulla ciendos {Act. ix, 2) '/
Aut ullas poterat hahere vir-
virtus est ferre locumque demus irae,
mansueLos : tutes sine virtute Dei Christi Jesu, aut aestuantem
omnem ostcndentes mansuetudinem ad omnes ho- flammam restinguere voluptatum cum non esset
mines non quod van.ie glori<e desiderio nos esse
: tcmplum Dei (/ Cor. iii, 16) Quae autem major '/

mansuctos omnibus hominibus ostendere debea- potest esse malitia et invidia, quam contra absentes
mus : sed dum omnes fuerimus, et injuriai vicem epiiitolas sumore,ubique Christi vastare disci-
et

non rejiendiiniis, ipsaopera notiora universis fiant. pulos ; nolle ipsum salvum fieri et cajteri.s qui :

PoLebt aliquis ob jactuntiain et opiaionem vulgi fatvi esse poterant, invidere : odisse Ghristianos et
auranique popularem simularc apud quosdam man- consequenter ab omnibus odium promereri ? Quie
suetudinem, et fingere bonitatem. Sed ubi non est autem major error, et in obedientia, et vecordia,
 :

629 COMMENTAa. IN EPIST. AD TITUM, CAP. 111. 630

quam, postquam respiravit dies, et prffiterierunt A posse sinc Christo.Haeretici, vano sermonum stre-
umbrae, legem abolitamvelle servare,et dicere : Ne pitu concrepantes, quajrunt quem invenire non pos-
adrectaveris, ne contigeris, ne giistaveris (Coloss. ii, sunt. Philosophi quoque et barbari de Deo varia sen-
21j, et apparcnle solido cibo et virili, infantiic Deum. Sed quia non recte qucC-
tientes, qu.-csiorunt
lacte cupere potari '
? Diligentius attendamus, ct sierunt, fuerunt oorum fatum quc-nstiones, putan-
inveniemus in praesenti capitulo manifestissimam tiiim Deuin humanis sensihus posse comprchendi.
Trinitatem. quippo atque clementia
Benignitas Ab his igitur Paulus nos revocat qurcslionibus. Ca?-
Salvatoris nostri non alterius quam Dei Pa-
Dei, terum ad sapientes, et quaj Scripturarum auctori-
tris, per lavacrum regenerationis, et renovationem tate 734 sunt fultae,magis cohorlaturet provocat,
Spiritus sancti, quem efTudit super nns abundc prfficcptorurn non noscius Salvatoris, in quibus ait
per Jesum Christum Salvatorem nostrum, justifi- QurXrite et inveniclis, pulsate et apenctur vol>is, petile
cavit^nos in vitarn ccternam. Salus credentium, et dahifur vohis. Omnis enim qui qu/crit invenit [W.
mysterium Trinitatis est. Alii hunc locum ita in- inveniet],et cjiii petii accipit [Al. accipiet],ct qui pulsal
telligunt, ut non de Paulo et apostolis, sed sub aperietur ei {Ltic.xi,9, 10); modo non sit corpus
apostolorum persona, dc aliis dictum putent ut : nostrurn subditum peccatis, ct ingredietur in nos
quomodo sub persona sua, ct Apollo et Cephaj de t» sapiontia. Excrcoatur sensus mcns quotidie divina
dissensione et schismate, quod arguebat in Gorin- lectionc pascatur : et quaeslioncs noslr.o stulta; non
thiis 733 est locutus (/ Cor. i, 12) : ita etiam in erunt quaistiones. Quod aiitem ait : Crneatogias et

prajsenti loco, sc et apostolos nominans, omnes contcntioncs et rixas qitx veniunl ex lege devita, pro-
qui in Christo crediderant, quales fuerint ante re- prie pulsat Judaeos, qui in co se jactant et putant
generationem lavacri vitalis, ostenderit. Simul au- lcgis habere notitiam, si nomir.a tcneant singulo-
tem ct humilitas ejus cst admiranda, qund qui rum : qu.T quia barbara sunt. et etymologias eorum
omnem humilitatem [.1/. utilitatcm| Justitiamque non novimus, plcrumquc corrupte proferuntur a no-
legis quasi quisquillas et purgamenta contempsit, bis.Et si forte erraverimus [.\l. crravimusj in accen-
recte se sine Christo vitiis oranibus scrvisse ine- tu, in e.xtensione et brevitatesyllab.T, vel brevia pro-
morarit. ducentes.vel producta breviantes, solent irridere
(Vers. 8). « Fidelis sermo, et de his volo te ron- nos imperiti.T, maxime in aspiralionibus in quibus-
firmare \Al. affirmare], ut curam habcant hnnis damcurr rasuragul.-c liltoris profcrcndis. IIoc autciii
operibus praeessc qui credunt in Domino. ILtc evcnit quod LX.X. fnterprctes, pcr quns in Cir.Tcuin
bona sunt, hominibus. » IFoc quod ait, /i-
et utilia sormonem lcx divina translata cst,spccialitcr hiieth
delis scrmo, ad suporiora jungendum est, in quibus litteram et ain, ct caeteras isliusmodi (quia cum du-
prajmiserat, ut justificati ipsiiis gratia, h.vredes cffi- plici aspiratione in Graecam linguam transferre non
ciamur secundum spem vitx xterna'. Dignus enim poter mt aliis litteris additis expresserunt. Verbi
fide super haereditatc Dei sermo, et super spe vitaj causa, ut liahcl. liachel, d\cemnl : et, leriho, lericho :

ajtornac. Unde oportel de his non dubium, non ti- et llcbron, Chchron : ct Seor, .S>(/or ; in aliis vero
mcntcm et ipsum credere, ct ut credant c.Tteri, cos conalus iste deficit [.1/. dcfccit]. Nam nos et
confirmare non solum autcm hoc, sed et hoc cum
: Gra^ci unam tantum litteram .< habemus, illi vero
cffileris his qui voluerint credere. confirmandum tres, SAMECii, 3ADE, et siN : quo! diversos sonos pos-
est; quapropter ait : Et dc his volo te confirmare. sident. Isaac ct Sion pcr sade scribilur : Israel por
Qui autem ista vcre osse crodidorint, neccsse est siN, ot tamoii non sonat hoc quod scribilur. Scon,
curam habcaiit bonorum opcrum, por qua; h;nrodi- rox Aniorrh.Tonim, por samecii litteram cl prnnun-
tas Dci, ct spos vit.i? pr<cparatur .rternac. Et pul- tiatur ot scriliilur.Si igitur a nobis h.rc nominum ot
chre ut majoicin fidem faceret, non dixit, qui cre- lingua) idiomala,utvidolicot barbara.non ita fuerint
dunt hominibus, sed qui crcdunt Deo. Ncco..!sc est cxprcssa.ut exprimuntur ab HcbraMS.solcnl cachin-
enim, ut curam bonorum oporum haboant, qu.T num attnllorp, ot jnrarc sc pcnilus noscirc (juod di-
adimpleta, ct omni stiidin pnrpctrala, sunt bnna cimus. Undo ol nobis cur.T fuif oinnos vctoris logis
utiliaquo crcrlontibus. doclus Uoxapla
D libros, quus vir .Adaiiiaiiliiis in tli-

(Vors. 9.) « Stultas autem qiuTstioncs, etgenoa- gessoral, dc C.iosarionsi bibliofhoca doscriplos. cx
logias, ot contentioncs, ct pugnas (|un3 vcniunt ox ipsis aufhcnlicis oincndaro, in quibus cl ipsa Hc-
Icgo, dovila sunt quippc inutilcs ot vana?. bra'a prnpriis suiit characlcribus verba dcscripta;
:
Quia >.

niultiplicca et divcrsa) sunt (lu.Tsfinnes, proplcroa ot Gr.Tcis littcris traiuito pxprossa vicino. .\(|uila
Salomon do his qui qua>ruiif Doum, locutus c.-^f, oliain ot SyinmarIuis,Sopliiaginta (|uoquc ot Thoo-
dicons llccte autcm qu.vrcntcs cum, tnrciicruiil suum ordiiiom tonoiit. Nonuulli 735 vcro 11-
:
pa- (lotin
ccm {Prov. viii, .T)!. i)u\ igilur Doum non rcclo bri ol mnximo hi q\u apud Hobr.Tos vorsu conipo-
(lu.Trunt, pacom inveniro noii pnssunt. IMurinia sili .'iiiiit. trcs nlias edilionos addilas hnbcnt quam
oxcmpla sunt qua?rcntium noii rorto Dciim. Jiid.Ti (luinlaiii, ot soxtam, ol soplimam translationtMii
pravo qua^runt Douni, spcranlcs sc pum invcnirc vocaiit : auctorilafom sino noininibus intcrprotum

* Vitiose penea Martianujum legebalur /lor/nri. ' Olim vivificavit, contradicenlibus niss.
 ,

631 S. EUSEBII HIERONYMI 632

consecutas. Hffic immortale ' illud ingenium suo A dicentibus, nec audientibus prosunt. Quid enim
nobis labore donavit, ut non magnopere pertime- mihi prodest scire quot annos vixerit Mathusalem,
scamus supercilium Judaeorum, solutis labiis, et quoto ostatis suae anno Saloraon sortitus sit conju-
obtorta lingua, et stridente saliva, et rasa fauce gem, ne forsitan Roboam undecirao aitatis illius
gaudentium. Est et illis alia occasio superbisc, quo- anno nalus esse credatur? et multa istius modi, quae
niam sicutnos qui Latini sumus, Latina nomina et aut difOcile est invenire propter librorum varieta-
origines de lingua nostra liabentia [//L trahentia], tera, et (dum paulatim de inemendatis inemendata
facilius memoria! tradinuis ila illi a parva cetale,
: scribuntur) errores inolitos : aut etiam si invenire-
vernacula sui scrmonis vocabula penitissimis raus magno etudio et labore, nihil profutura co-
[Al. peritissimis] scnsibus imbiberunt [AL imbue- gnovimus. Frequenter accidit ut habeamus pugnas
runt] et ab exordio Adam usque ad extremum Zo- legis, non ob desiderium verilatis; sed ob jactan-
robabel, oranium generationes ita memoriter velo- tiam gloriae, dum apud eos qui audiunt, docti vo-
citerque percurrunt, ut eos suura, putes referre no- lumus aestimari aut certe ex hoc rumusculo turpia
:

men. Hoc nos qui aut alias litteras didicimus, aut sectamur lucra Quid enim prodest spumantibus
:

certe sero credidimus in Ghristum, aut eliam si labiis, et latratu garrire canum cura simplex et :

sumus Ecclesite mancipati, mcigis Scriptu-

infantes raoderata responsio aut possit te placare si vera est,
rarum sensum quam verba sectamur si forte non : aut si falsa, emendari
leniter et placabiliter - .'

ita [Al. tacel ita] novimus, putant se in nominibus (Vers. 10, 11.) « Haireticum hominera post unam
referendis, et in supputatione annorum, et in ne- et alteram correptionem devita sciens quod sub- :

potibus et abnepotibus, avis, proavis, et atavis, versus est ejusmodi,et delinquit qui est a semetipso
doctiores. Audivi ego quemdam de Hebraeis, qui se damnatus. » Nomen haereseos, et in Epistola ad
Romce inChristum credidisse simulabat, de genea- Gorinthios ponitur : Oportet enim ei hxreses in no-
logiis Domini nostri Jesu Ghristi, quas scripta bis esse, ut probati quique manifesti fiant (/ Cor. xi,
sunt in Matthaeo {cap. i, 2-17) et Luca {cap. lu, 19.) Et ad Galatas inter carnis opera numeratur :

22-38), facere quaestionem; quod videlicet a Sa- Manifesta uutem sunt opera carnis : quge sunt forni-
loraone usque ad Joseph, nec numero sibi, nec catio, immunditia, luxuria, idolotatria, veneficia,

vocabulorum aequalitate consentiant qui cum : inimicitix, contentiones, aemulaliones, irx, rixx,
corda simpliciuin pervertisset quasi ex adytis et dissensiones, hsereses, invidix, ebrietates, commessa-

oraculo deferebat quasdam, ut sibi videbatur, so- tiones, et cgetera liis similia, qux prxdico vobis sicut
lutiones, cum magis debuerit justitiam et miseri- 737
quoniam qui hxc agunt, regnum Dei
prxdixi :

cordiam, et dilectionem Dei quajrere (Matth. xxiii, non possidebunt {Gulat. v, 19-21). In quibus dili-
23), et post illa, si forte occurrisset, de nominibus C genter est observandum, quod quomodo caitera
et numeris disputare. Satis forsitan de Hebraeorum vitia, quae inter carnis opera numerata sunt, ex-

supercilio et plusquam necesse fuerit dixerimus cludunt nos [Al. excluduntur] a regno Dei ita
:
:

Bed occasio nobis data est, de genealogiis et con- etiam nobis heereses aufcrant regnum Dei; et non
tentione et rixis, quae ex lege veniunt, disserendi. interest quomodo quis, dum tantum excludatur a
Dialectici, quorum Aristoteles princeps est, solent regno. Quod autem magis mirum sit etiam illud
argumentationum retia tendere,et vagam rhetoridTe de Actibus apostolorum videtur esse relegendum,
libertatem 736 in syllogismorum spineta conclu- fldem nostram in Ghristum, et Ecclesiasticara di-
dere. Hi ergo qui in eo totos dies et noctes terunt, sciplinam, jam tunc a perversis hominibus haere-
ut vel interrogent, vel respondeant, vel dent pro- sim nuncupatam. Nos eyiim, inquiunt Judaei ad
positionem, vel accipiant, assumant, confirment, apostolum Paulum, nec litteras a te accepimus de
atque concludant, quosdam contentiosos vocant, Judxa (AI. 0,e te. .. a Judxa), nee veniens quis de fra-
qui, ut libet, non ratione, sed stomacho disputent tribiis annuntiavit nobis, aut locutus est atiquis de

litigantium. Si igitur illi hoc faciunt, quorum pro- te in malum. Petimiis autem, ut audiamus a te quid

prie ars contentio est, quid debet facere Ghristia- sentias : de hxresi cnim ista notum est nobis, quia
nus nisi oranino fugere contenlionem? Rixae quo- D ubique ei contradicitur {Act. xxiii, 21-22). Et licet
que legales penitus respuendoe sunt, et Judceorura nomen haereseos Mileti non dicatur, a Paulo ta-
stultitiae relinquenda?. Sunt enim inutiles et vanoe, men opera nominantiir, loquente ad presbyteros
quae tantum speciem scientiaehabent caeterum nec Ecclesiae
: Ego scio quonium venient post absces- :

*
Praestat ipsum Hexaplorum specimen, ex margine codicis Barberini ad Osee xi, 1, hic in lectoris
gratiam ascribere.
Hebr. Idem Graec. litt. Aqu. Syna. LXX. Theodot.
Ki v£p lapar^X Oti TtaTc; "IjparjX "Ot'. TcaTs 'IJp a "Oti vr^TTtoi; 'la- "Ott vrjTTto; 'la-
0'j£aSrj0'j p.£[X[ji.£- •/.al rjYa-irrjCTa au- xai rjYaT:Y][xevoi; parjX xat lyw '^Y^" par,X xai rjYairr]-
(Tpat[jL xapaOi pa- Tov xai (XTco A?Y'J- l^ AIy'^''^'^©'^ xe- Trrjja aijxov,xat e^ aa atitov, IxaXeaa
TTTOu kxaXEaa xov xArtai 'j16? !i.o'j. AtY'-^''^^'^'-* xsxXrj- ulov |jiou i^ AcYu-
'j'lOV |J(.0'J. tat 'j\6q 'Wj. TTtOU.

Porro ubi in aliquot libris, quintam quoque et sextam, ac demum septimam editiones adjunxit, suo
quaeque ordine Theodotionem consequebantur.
' Duo mss., leniter a te, et placabiliter.
633 COMMENTAH. IN EPIST AD TITUM, CAP.
. III. t534

sum meum lupi graves in vos, non parcentes grecjis : A. deerant corrigas ; ct constituas per civitates presby-
et ex vobis ipsis consurgenl viri loquentes perversa, teros, sicict cgo tibi disposui. Lt quia Crelenses
ul abducant discipulos post se [Act. xx, 29, 30). nuper crediderant, recedentc Paulo, et ad alias
Haec in Iransitu dicta sint, ubi et alibi hjcresis Ecclesias transeunte, non dimitterenlur orphani :

appellelur. Nunc ipsum nomen videtur plenissime sed haberent apostolicum virum, qui ea quaj vide-
ventilandum. Hffiresis Grajce ab electicne dicitur, bantur deesse, corrigeret. Quia ergo post funda-
quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod ei me- mentum aliarum Ecclesiarum necessarius erat
lius esse videatur. Philosophi quoque Stoici.Peri- Titus, qui aedificium superstrucret, scribit ei, ut,

patetici, Academici, Epicurei, illius vel illius cum Artheman velTychicum, unum scilicct e duo-
hcereseos appellantur. Superfluum est ire pcr sin- bus qui secum fucrant, Cretam misisset, impletu-
gula, etMarcionem, Valentinum, Apellem, Ebio- rus [/1/. implcturum^ locum ejus ipse Nicopolim :

nem, Montanum, et Manichajum cum suis enume- veniret, ibi sc hiematurum esse contestans. Ex
rare dogmatibus cum perfacile sit unicuique : quo paternos Pauli in Crelenses probamus [.1/.
cognosccre quibus singuli ducantur erroribus. probemus] affectus. Necessarium habet Titum in
Arius Eunomius, ot novae auctor haereseos,
et Evangelii ministerium tanien non eum ante ad se :

utinam tam noti non essent, minus (brsitan pluri- vull venirc, nisi in locum ejus Artemas, vel Tychi-
^
mos decepissent! Heereticum igitur hominem post cus successor advenerit. Nicopolis ipsa est,quc-Eob
unam correptionem, sive ut in Graeco melius ha- victoriam Augusti.quod ibi Antonium Cleopatram-
betur, vo'j6£a'.av,devita; voyOioria autem commonitio- que superarit, nomen accepit.
nem magis et doclrinam absque increpatione signi- (Vers. 13.) 73» « Zenam legis doctorem, et
»
flcat. Legitur in Latinis codicibus (quod verum Apolio soUicitc prsmittc, ut nihil illis desit.
Papa quoque Athanasius '
approbabat) : Post Iste est Apollo dc quo et ad Corinthios scribitur :

unain et ulteram correptionem ; quod scilicet non Unusquisque vestrum dicit : Ego sum Pattli, ego
sufficiat tantum semel eum corrigi, vel commoncri aulem Apollo, ego vero Ccphx (f Cor. i, 12). Fuit
qui aliquo sit depravatus errore : sed et secunda autem vir Alexandrinus ex Judajis, valde eloquens
sit ei l'^H (idhibendd doctrina, ut in ore duorum et perfectus in lege, episcopus Corinthiorum :

aut trium testium stet omne verbum {Deut. xix, Lo). quem propter disscnsioncs quac in Corintho erant,
Quare aulem post primam et sccundam corre- ad vicinain insulain Crelam cum Zena logis doc-

ptionem devitandus sit,reddit causas, dicens :r/uorf tore putandum est transfretasse ; et Pauli Epistoia
subversus est ejusmodi, et peccat cum sit a scmetipso dissentionibus quaj Corinthi orta? fuerant tempe-
(iamnalus *. Qui enim semel bisquc correptus, ratis, rursum Corinthum revertisse. Zenam vero
audito errore suo, non vult corrigi, crrarc existi- C legis Scriptune loco quis fuerit,
doctorcm,de alio
mat corrigeutein : et econtrario sc ad pugnas cl non possumus dicerc, nisi hoc tantum, quod et
jurgia verborum parans, cum vult lucnfaccre, ipse apostolicus vir id opcris iiuod Apollo e.xerce-
a quo docetur. Proplcrea vcro a semelipso dicitur bat habuerit : Christi Ecclcsias cxstrucndi K Pr;p-
esse damnatus quia fornicator,adultcr, homicida,
: cipit itaque Tito, ut quoniam de Creta ad Graiciam
ct cajtcra vitia, per sacerdolcs dc Ecclesia pro- navigaturi erant, non eos faciat silaroiis indigerc
pellunlur. Hajretici autem in scmclipsos senten- sed habere ea qua3 ad viaticum necessaria sunt.
tiam fucrunt, suo arbitrio de Ecclesia rccedcntcs : (Vors. li.) Discant aulom et noslri bonis ope-
'<

quif.' rccessio propriac con.^^ciontiaj videtur essc ribus pra'esse in necessanis usibus, ut non infruc-
damnatio. Inter h.uresim ct schisma hoc esse ar- tuosi sint. > Supra dlxorat Zcnam Lcgis doctorcm :

bitranlur '.quod hoiresis perversum dogmahabeat; el .-tpollo sollicile pr;i'miUc, ut niliil itlts dcsit.
Quia
schisma propter episcopalem dissensionem ab Ec- ergo poterat suboriri occuHa responsio, ut non
clesia separetur «juod (luidcm in principio aiiqua
:
tam Titus (luam quiounque Epislolo! icctor lioo
ox partc inelligi potest. C.etcrum nulluiu schisma dicerot ct undo Tito, ut vialioum non habenlibus
;

non sibi aliquain conlingit hasrcsiiu, ut rccte ab largirotur. solvil hano qu.oslionom, ol (luasi nihil

Ecclcsia recessissc vidcatur. n silii opponalur olidil, dicondo : Pi.want autcnt ct

(Vors. 12.)« Cuni misero ad te Artcman, autTy- nostris bouis opcrihtis }>r;rc.<isc in ueccs.<!ariis usibus,
chicum, fcstina veniro ad mo Nicopolini, ibi enim ut non tnfructuosi sinl. Noslros suos vooal qui in
statui hiemaro. » Lcgiinus in exordio islius Epi- Chrislo credidorant : (|ui quia Chrisli cranl, rccto
stol.D : Hujus rci gratisc rcliqui lc Crct.r, ut ca <iu:r ct l'auli ot Titi uppollari inorobanlur.Habos,inquil,

Quin ct sola nunr obtinct in plorisquc omni-

'
miir : ot mox vr/xircf, nro, scparctur : doniquo ad-
bus exomplaribus et apud vetercs scriptores, hio- dil voocm, divcr.tum, \h\, nilelliii potc^t divrrsum.
tio. Rabanu!'. (jui ut diviimis. huno tliligoiitissimo do
Qui hunc ox Hioronyiuo locum laudal Habanti.s
-
scripsit liioiiin, sio habol ; < Solu.^^ma proptor opi
in cj)isl()la ad Hinomarum Ron)ensom apud Sir- soopalcin disspusionom ab Er>Mcsia bcparol. Quod
inoud. tom. I, logit hic, cuni sit in .Kcmetipso dc- (luidom in prinoipio ita csso aliqua ox parlc inlol-
praralus. llgi |)0lC9l.
Viotorius ad ((M-tionom (iraliani oai). hilrr. 2i,
'
* Noslri mss., Chri.<!li Ecclefias intrucudi.
qu. 3, itomque ex mss. codd. roponil hic, arl^itrn-
 :

635 S. EUSEBII HIERONYMI 636

in discipulos potestateni doce eos non essc absque fide diligerent, nunquam Paulus ad amo-
; in ^
fructuosos : sed evangelistis et apostolicis viris,qui rem, fidom apposuisset, diccns Salula eos qui :

bonis operibus serviunt,ministrare : et ministrare, nos amant in fide. Amant quippe et matres filios,
non in quibuscunque causis, sed in necessariis ita utmortem pro eis oppetere sint paratse sed ;

usibus : Habentes quippe victum et vestimentum non amant in fide el uxores maritos quibus :

[Al. vestitum], his conlenli simus (/ Tim. vi, 8) : frequentissime commoriuntur sed amor ille non ;

et qui altario serviunt, de allario vivant et qui : fidei est. Sola sanctorum dilectio in fide diligit :

participes spiritualium nostrorum facli sunt,debont intantum ut etiam si ille qui diligitur infidelis sit
nobis sua participare carnalia (/ Co?\ ix, 11,^3). Et tamen sanctus in fide eum diligat, sccundum
ne forsitan vcl epistolam Pauli,vel praeceptum Titi illudOmnia vestra
: in f\de '
fiant (/ Cor. \\i, \k).
facile contemnerent, infiuctuosos vocat, quicun- Et alibi : Diligile inimicos vestros [Luc. vi, 35).
que evangelistis non ministravcrint. Dicit et Salo- Diligit sanctus inimicos suos, et ideo in fide dili-
mon in Proverbiis : Fructus vero eleemosyna [Prov. git : quia credit in eum qui pollicitus est se pro
III, 1 ). Et ipse Paulus primum spiritus fructum expletione mandati relributurum esse mercedem.
charitatem vocat {Galat. v, 22). Charitas autem « Gratia Domini noslri cum omnibus vobis. »
in communicatione et in ministerio 740 vel ma- Sciendum quod in Graecis codicibus ita scriptum
xime comprobatur. Ut non, inquit, iufructuosi " est Gratia cum omnibui vobis : ut nec Domini, :

sint. Omnis enim arbor qux non facit fructum nec noslri, in libris feratur authenticis. In com-
honum, excidetur, et in ignem miltelnr [Matth. mune itaque sanctis atque credenlibus, Tito et
VII, 19). Hoc autem dico quia qui parce seminat,
: caeteris qui cum eo erant, imprecatur gratiam.
parce et metet Cor.
6.) Apostolicis viris et
(// ix, Et quomodo Isaac patriarcha benedixit filium suum
evangelizatoribus Christi in necessariis usibus nol- Jacob (Gen. xxvii, 39), et ipse duodecim patriar-
le tribuere, slerililatis seipsum est condemnare. chas {Gen. xlix, 1) Apostoli quoque ingredientes
:

(Vers. 15.) « Salutant te qui mecum sunt om- domum dicebant Pax huic domui {Matth. x, 12).
:

nes. » Vel solita consuetudine usus est, ut Titum Et si digna erat domus, requiescebat pax eorum
ab oranibus qui secum erant diceret salutari vel : super eam si vero exhibebat se indignam, rever-
:

certe proprie in Titum, quod talis esset, ut amo- tebatur ad eos qui eam fuerant imprecati. {Ibid.
rem eorum qui cum Paulo erant omnium merere- 13). Ita et nunc in fine epistolae suae Apostolus
tur. Magna vero laus Titi per Paulum ab omnibus gratiam credentibus imprscatur : quae cum voto
salutari. habebat effectum, et erat in potestate credentium,
« Saluta eos qui nos amant in fide. » Si omnis si talem se benedictus, qualem benedicens praebe-
qui amat, amaret in fide, et non essent alii qui C re voluisset.

Victor addit Stal in fide, ef, turn ad sensum,

* : Latinffl, rescribit, Omnia veslra in charitate fiant.
ut sentit, ipsius Hieronymi, quiloquitur de chari- pro, in Mss. autem nostri omnes impressam
fide.
tate, et ad fidem Vulgat. edit. cum Graec«, tum lectionem probant.

S^lllIDONENSlS PHKSBYTEIII

GOMMENTARIORUM
IN

EPISTOLAM AD PHILEMONEM
LIBER UNUS.^

PROLOGUS.
T^l-Y^S Qui nolunt inter Epistolas Pauli D non semper Apostolum ', nec omnia, Christo in
eam recipere quae ad Philemonem scribilur, aiunt, se loquente,dixisse -. quia nec humanaimbpcillitas

' Haud intelligo, quid in mentem Victorio veneritcui rationes istee facere visae sunt pro illis, qui vel-
 :

637 COMMENTAR. IN EPIST. AD PHILEMONEM. 638

unum lenorem sancti Spiritus ferre potui?sot :

A non putandas : aut si istae recipiuntur, recipiendam
nec iiujus corpusculi necessitates [AL necessitasl esse et ad Phiiemonem.ex praejudicio similium re-
sub prajsentia Domini sempcr complerentur ccptarura. Valde autem eos et simpliciter errare, si
velut disponere prandium, cibum capere, esurire, putcnt cibum emere, hospitium praeparare, vesti-
saturari, ingesla digerere.exhausta complere ; taceo monta conquirere, esse peocatum, et asserere fu-
de CcBleris, quaj exquisite et coacte [Al. coactaj gari - Spiritum sanclum, si corpusculi paulisper ne-
repiicant: ut affirment fuisse aliquod tempus in quo cessitatibus serviamus. Nolile, inquit Apostolus,
Paulus dicerc non audcrct ; Vivo jam non ego, vivit contristare Spiritum sancium, in quo signati estis in

vero in me Chrislus (Galat.u, 28) ; et illud: An expe- die redemptionis (Fjphes. iv, 30). Quibus operibus
rimentum qiiairitis ejus qui in me loquitur Chrislus Spiritus sanctus contristetur propheta commcmo-
(II Cor. xm, 3)? Qualc, inquiunt, experimentum rat, multis in ordine vitiis peccatisquedigestis, ad
Christi est, audirc Pejiulam quam reliqui Troade
: extremum inferens : In otn7iihus islis contrislabas

apud Carpum, vcniens fecum affer (II Tim iv, 13). me (Thren. Alioquin calicem aqu<E frigid^
v, 22).

Ei illud ad Galatas Ulinam et excidantur qui vos

: porrigere, pedes lavare, immolare vitulum, pran-
conturbant (Galat. v, 12). El in hac ipsa Epistola dium pra^parare, peccatum sit cum sciamus ex :

vers. 22); Simul autem et prxpara mihi hospilium. t> his rebus in Dei quosdam filios adoptari ? Non e*t
IIoc autem non solum apostolis, sed prophetis hujus ternporis ad omnia responderc quia nec :

quoque similiter accidissc unde sa^pius scriplum : omnia, qu;e illi proponerc soient, intulimus. Quod
feratur Factum est verbum Domini ad Ex.ec.hiel
: si non putanteorum esse parvaquorum et magna

1, 17, 23), sive ad

(Kzech. xxii, qucmlibet alium sunt, alterum mihi Conditorem, juxta Valentinum,
prophetarum quia post expletum vaticinium, rur-
: Marcionem etApellen, forraicaB.verraium, culicum,
sum in semet rcvertens, homo communis, fieret e locustarum alterum cocli, terra;, maris, et ange-
:

prophcta: et exceplo Domino noslro Jesu Christo lorum debcnt inlroduccre. An potius ejusdem po-
in nuilo sancturn Spiritum permansisse [Al. reman- tentis! est, ingeniuni quod in majoribus exercueris,
sisse]. Quod signum et Joantics Baptista accepcrat, etiam in minorilnis non negare? Kt quoniam Mar-
ut supcr qiKim vidisset Spiritum sanctum descen- cionis fecimus mentionem, Pauli esse Epistolam
dentem manentera ineo, ipsum essecognosccret
et ad Philemonem saltem Marcioneaucforedoceanlur'
(.loan. I, 3.3). Ex quo ostendit (.-1/. ostenditur) Qui cum cajteras Rpistolas e.jusdem vel non susce-
743-744 super multoa quidcm dcscendere Spi- perit, vcl qua^dam in his mutaverit atque corrose-
ritum sanctum; sed proprium hoc csse Salvatoris rit, in hanc solam manus non cst ausus mitlere :

insignc, quia pcrn)aiieat in eo. His ct caitcris istius- quia sua illain brevitas defendebat. Scd mihi viden-
modi, volunt aut Kpistolam nonesse Pauli, qua^ad C tur, dumepistolara simplicitatis arguunt, suam im
Philemonem scribitur aut etiam si Pauli sit, nihil peritiam proderc, non intelligentes quid in singulis
:

habcre quod a;di(icarc nos possil et a plurisque scrmonibus virtutis ac sapientia; lateat. Qua^, oran-
;

vetoribus rcpudiatam, dum commcndandi tantum tibus vobis.ct ipso nobis sancla Spiritu suggerente,
ecribatur oflicio, non docondi. At ccontrario qui quo scripla suiit, suis locis explancrc conabiinur.
germanai auctoritatis eam esse defendunt, dicunt Si autoin brevitas habelur contemptui, contemna-
nunciuam in toto orbe a cunctis Ecclosiis fuisse tur .\bdias, Nahum, Sophonias, ct alii duodecim
siiscoptam, nisi Pauli apostoli crcdcretur: et hac prophetarum [.1/. prophetaj], 745-740 in quibus
legc ne secundam quidem ad Timothcum, et ad Oa- tam mira ot lam grandia sunt quai fcruntur, ut
quibusct ipsohuma-
latos eos dobero suscipcre, de nesrias utrum brc.vitotLin sermonum, inillis admi-
n<E imbccilitatis cxompla protulcrunt Pcnutam '
: rari dcboas, an magnitudinom sensuum. Quod sit
quam reli^iui Troade apud Carpum vcniens tecuin intolligcrcnt hi, qui Kpistolani ad Philomonem ro-
aj]er (II Tim iv. 1.5) et Utinam c.rcidantur qui; : pudiant, nunquani brovitatem dc!<picoient : qu.xi

vos conturbant (Galat, v, 12). Inveniri plurima et pro laciniosis legis oneribus, evangeliro decoro
ad Uomanns, et ad ca^teras Ecclesias maximequo conscripla est, dum breviatum consunimatumque
ad Corintliios lemiHsius ct (|uotidiano penc sormoiie j) sermonom faoit Doininus supor terram [Uom. ix.
dictata, in iiuibus Apostoliia loquatur : Cvtcris 2H). Sod Jam ipsa Apostoli vorb i pononda sunt,
autem e(jodico,non Dotninns (\ Cor. vii, 12). Quas quaj ila incipiunt.
et ipsasquia ali(|uid taio habent, aut Pauli epistola.s
lent hanc Epistolam rocipcro ul Pauli Eiiistol.im, lifCitlulis cvcmplii i>roiutrruiit.
non assorobanl. Illud voro
i^ro illis (|ui conlraritiin * Ponos Marlian.T«iun. asscrcre a .^e refugari. Va-
non forondutii, iiuod ox bac pr.oconoopta opiniono culas sc. \'iclor, oxpungit. Sod ipsam Rabanus
(1

tcxtutr. S. cotitraritim sotiytim iittilarit,

i'atris in pr.oposilionom in vcrbo rrfugnn i>jnurat. Porspi-
logorit(|uo ox corrtiptis oodicihus. Qui volunl intcr cuum nompocsl, ox ropolilo voibo, asserere, vocou
Ejii.stolas: otc, pro nohinl. Chimat ros ipsa, lolus- illas t('iiior(> fuisso intrusas.
quo conloxltis ooriim liio proponi arguiiifnlii, (|ui * Tortulliaiuis. Iii>. v coutra ititrcioncm, cap.
hattc Kiiislolain ropudtaroiit idiiiie eo corlius osl, :
ullimo Soli lniio Kpislolr brovilu^ stia profuit, ut
:
•

quod oadoiti platio ot aptid Chrysoslomum, ct apuil falsari.is inuniis M.ircionis ovadoret. » Kt ab ipsis
Thcophylaolum oatisonliir, hi (|ui Itujus gormanilu- tamcn Matotonilia hano ipsani pcnitus viliatam
tein scnplionis iittpiignant. dolcl Epiphanius, contra Hnres, lib. i, cap. 41.
' Martianajus post Erasmum, ct ipst human,-e im- num. '^.
639 S. EUSEBII UIEIIONYMI 640

INCIPIT LIBER.

(Vers. 1 seqq.) « Paulus vinctus Christi Jesu, et A nulla Scriptura memorat. Audacter itaque faciam,
Timotheus frater, Philemoni dilecto et cooperatori sed fortc vere de Actibus Apostolorum suspiciones
nostro, et Apphiae sorori, et Archippo comrailitoni meas affirmans, Legimus in eis, quod sanctusSpi-
nostro, et Ecclesiaj qua; in domo tua est, gratia vo- ritus Antiochice dixerit : Separale mihi Barnaham
bis et pax a Deo Patre nostro, et Domino nostro et Saulum, in opus ad quod assumpei eos. Tunc jejii-
Jesu Christo Praepostero ordineatqueperverso,
'. » nanies el orantes, imponentesque eis manus, dimise-
in Epistolas Pauli dictari a me vobis placuit. runt illos {Act. xiii, 2, .3). Qui cum Selcuciam
Nam
cum id crebro, o Paula et Eustochium, peteretis ut Syriae descendissent, et navigantes Salaminara Gy-
facerem et ego obnixe ne facerem recusarem,
; pri, quae nunc Gonstanlia dicitur pervenissent, ha-
saltem parvam, et quae vobis ut numero versuum, berentque secum in ministerio Joannem (propter
itasensu quoque et ordine videbatur extrema, ut quem postea ffidificatoribus Ecclesiae jurgium con-
dissererem coegistis. Rem itaque principii in flne citatum est) et omni insula peragrata, Paplium
tentabo, etquod alius in exordio statim Apostoli usque venissent, invenerunt quemdam magum
qu«reret, quare, aut quo tempore, vel quo cogno- [At. magnum] pseudo-prophetaranomineBar-Jesu,
minante, e Saulo Pauli nomen acceperit, hoc ego cum proconsuie Serfiio Paulo viro prudente. Qui
nunc facere compellor ; ne mu ^ quidem, ut dici- r. accitis Barnaba et Saulo [Al. Paulo], desiderabat
tur, ante hanc diem in eum facere ausus. Neque Dei sermonem ab eis audire {Ibid. 4, 7). Resistente
vero putandum est, ut a simplicioribus Latinis le- itaque mago [At. magno], et a fide recta Sergium
gitur, Saulum ante dictum esse, et non Saiil quia : depravante, Saulus (ait Scriptura) qui et Paiilus,
et de tribu Benjamin erat {Philipp. iii, 5), in qua repletus Spiritu sanclo, iniuens in eum divit) : O
hoc nomen familiarius habebatur. Siquidem et ille plene omni dolo, omni fallacia, fiii diaboli, ini-
et
Saul, rex Judajae, persecutor David, de tribu Ben- mice omnis justitiae, non desinis subvcrtere vias
jamin fuit (I Reg. ix, xv, xvi seq.). Quod autem Domini rectas Et nunc ecce manus Domini super
'/

Saulus a nobis dicitur, non mirum est Hebraea te, et eris csecus, non videns solem usque ad tempus,
nominaad similitudinem Grceoorum etRomanorum Confestimque cecidit in eum caligo et tenehrx, et
casuum declinari, ut sicut pro Joseph, Josephus : circuiens quxrebat qui ei manus daret. Tunc pro-
pro Jacob, Jacobus ; ita pro Saul quoque, Saulus consul, cum vidisset factum credidit, admirans
in nostra lingua ac sermone dicatur. Quseritur super doctrina Domini. Et cum a Papho navigas-
igitur, cur, aut quo jubente, vel antiquura nomen sent Paulus, et qui cum eo erant, venerunt Pergen
amiserit, vel novum sumpserit. Ut ex Abram, Pamphylix {Ibid. 10-13). Diligenter attendc, quod
Abraham diceretur. Dei jussione perfectum est hic primum noraen Pauli acceperit. Ut enira
{Gen XVII, 5) (ut ex Sarai, Sarae vocabulum fieret C Scipio, subjecta 747 Africa, Africani sibi nomen
{Ibid. 15), aeque Dei imperium fuit. Et ut ad no- assumpsit : et Metellus, Creta insula subjugata,
vum Instrumentum veniam, ul Simon, Pelri no- insigneCretici suae familiae reportavit : et impera-
men acciperet et : fllii Zehedaei, bane reem ' tores nunc usque Romani ex subjectis gentibus,
(Djn 122), hoc est filii tonitrui, vocarentur, Do- Adiabenici, Parthici, Sarmatici nuncupantur : ita et

mini nostri Jesu Christi voce praeceptum est {(Marc. Saulus ad preedicationem gentium raissus, a primo
III, 16-17). Quare autem e Saulo Paulus dictus sit. Ecclesiae spolio proconsule Sergio Paulo, victoriae

• Additum, nostro, nec Graecus archetypus, nec Ita legunt pliires mss. codices, unus retinet
mss. nostri agnoscunt. nomen Boarnerges, quod magis ad h Graecum Boa-
^ In mss. codicibus scriptum pro syllaba mu re- vepYE?, etSyriacum u^^T ''Ja. benai reghesch, quam
peri, ne mutum quidem ; vel ne motum quidem. Unus ad Hebraeum bene reem, sive bane reem, accedit.
S. Martini a Campis retinet ut tum. Marianus legit IJaec tamen retinenda leclio; quia Hieronymus hoc
muth : sed melior est syllaba mu sola sine litteris loco Hebraice loquitur. Mart. Unus rass. quem- —
additis. Dicitenim Hieronymus, nemuquidera ante admodura et Rabanus, Boanerges legunt, sicque
hanc diem in Paulum ex Saulo facere ausus sum, rescribit Victor. Hebraicis litteris Xjir\ ^jl quod
id est, non ausus sum ujussitare sive mussare,quare est Graece BoavspYii; : vultque Syriace nomen hic
Paulus dictus sit, qui anteaSauIus vocabatur. Mus- rv efferri, non Hebraice. Nos alibi saepe ex Hieronymi
sa7-e porro dictura quod rauti non amplius quara sententia de recta hujusce norainis pronuntiatione
ij.u mu dicunt. Puto autem IJieronymura sumpsisse diximus. Vide lib. Nominum de Joanne, ubi « Ba-
haec ex Varrone dicente Quod minimum est, neque : nereem, inquit, lilii tonitrui, quod corrupte Boa-
ut aiunl, [j.j facere audet. Vide lib. vi de i'ing. Lat. nerges usus obtinuit. » Etin Commentar. In Danie-
Maut. —
Quidem mss. tura nobis, cum Martianaeo lem I, 7 Filii Zebedaei appellati sunt filii toni-
: <(

inspecti, ne mutum Corrupie, ut nullus dubito. trui, quod non, ut plerique pulaint, Boanerges, sed
Diximus de mu. GrKC. <yj. interjectionc ad episto- eraendatius legitur, Beneraham. » Quanquam non
lam 12, ad .\ntoniummonachum, ubi Hieronymus, diffiteraur Syris eo terapore X^^^"] significasse toni-
Tu ne mu quidem facere dignaris. Lucilius : tru, quod etiamnum Arabica radix confirmat.
Nec laudare homlQem, neque mu facere unquam.

I
641 COMMENTAR. TN EPIST. AD PHILEMONEM. 042
suae trophaearetulit, crexitque voxillum, ul l^dnlua p^ ilrsunt pus.uonum Ckristi in carne mea pro corpore
diceretur e Saulo. Si autem iiiterprctatio nominis ejus, ijuod est Ecclesia [CoL i, 23, 2i). Et in fine
quaeritur, Paulus in Hcbraeo, mirabilem sonat. Ilc- mea mnnu Pauli, memores estote vinculo-
Salulatio
veramirum,utpo9t Saul, qui interpretaturjf^i.-c/^eijau' rum meorum (Col. iv, 18). Hoc ideo, ut sciamus
00 quod ad vexandum Ecclesiam, fuisset a diabolo has quoquc Epistolas de carcere et inter vincula
postulatus, de persecutore vas fioret eleclionis Cuisse diclatas. Ilhid
autem proprie habet ad Co-
{Act. IX, 15). Plus forte quam oportuit, sed neces- lossenses, quod idem Onesimu-, qui nunc Phiie-
sarie disputatum est. Quod autem sequitur, Vin- rrioni comincndatur, etiam periator
ejusdem sermo-
clus Jesu Christi, in nulla Epistola hoc cof2;nomine nis fuit. Denique ait Qux circa me sunt, omnia
vo-:

usus est, iicet in corpore Epistolarum, ad Ephesios bis nota faciel Thf/cliirus charissimus fraler, et
mini'
videlicct {cap. ni et iv), et Philippenses {cap. sler fiilelis, et conservns in Domino quem mi.u ad vo.<i,
IV, 1) et Colossenses {cap. iv, 3), esse in vin- ad hoc ut cngnoscat qux circa vos sunt, el console-
culis pro confessione testetur. Majoris autem tur coida vestra, cum Onesimo charissimo, ct /ideli
mihi videtur supercilii, vinctum se Jesu Christi di- fratre, qui est ex vobis {Ibid. 1, 8). Si autem Phi-
cere, quam Apostolum. Gloriabantur quippe apo- lomon, ad quem ha^c epistola scribitur, Onesimi
stoli, quod digni fuerant pro nomine Jesu Christi ^ dominus est, imo frater csse cccpit in Domino, et
contumeliam pati {Act. v, 41) sed necessaria au- ; ad Colossen^es refcrtur quod Onesimus ex eis sit :

ctoritas vinculorum. Ilogaturus pro Onesimo, talis ralio nos ipsa et ordo deduuit, quod et Phiiemon
rogare debuit, qui posset impetrare quod poscerct. Colossensis sit, el eo ternpore communem ad orn-
Felix nirniruin qui non in sapientia, non in divi- nein Ecciesiam Onesimus epistoiam tuierit, quo
tiis, non in eloquentia et potentia ScGCuIari, scd in privatas et sui eommendatrices ad Dominum iitte-
Christipassionibus gloriatur. Taii et ad Galatas ras sumpserat. Est et aliud indicium, quod in hac
Epistolam sermone concludens De cxtero, ait, ne- : eadem epistola et Archippus nominalur : cui hic
mo mihi molcslus sit : ego enim stiqmata Domini cum Philcmone scribitur : Dicite, inquit, .\rchippo,
nostri .lesu Chrisli in corpore meo porlo {Galat. vi, vide ministerium quod acce.nsti a [Al. in] Domino,
17). Non omnis autera qui vinctus est, vinclus cst ut illud impleas (Ibid. 17). Quod est ministerium
Christi ; sod quicunque pro Christi nomine et pro quod Archippus accepit a Domino ? Ad Phiiemonem
cjus confcssione vincitur, illc vcre vinctus dicitur Icgimus : El Archiapo commilitoni nosiro, et Eccle-
Jesu Christi, ct tantum marty-
sanguis effusus is si;e qux in domo lua est {vers. 2). Ex quo puto
rem facil, qui pro Christi nomine funditur. aut cpiscopum eum fuisse Colossensis Ecciesite ',
Scribit icritur ad Philemonem Iloma; vinctus ."ui admonctur, studiose et dili<;enter pra>esse,
in carcere, quo temporo mihi vidcntur ad Phi- (-> J40 ut Evangeiii proedicatorem. Aut si ila non est,
lippenscs, Colossenscs, et lCphesios Epistol.-e esse illud mihi imprjosentiarum sufficit, quod ot Phile-
dictat.-c. Ad Philippenscs iila ex causa : primum mon et Archippus, et Onesimus ipse qui littoras
<|uod cum solo Tiinotheo hac
scribit ;
quod et in pcrforcbat, fuerint Coiosscnses, et oodem lenipore
Epistola facil. Dehinc quod vincuia sua manifestu qualuor (ut anto dixinnis) Epistola) scriploi sunt.
dicit facta pro Christo 74S in omni pra^torio Ad Kphosios vero iilam ob causam,quod pio Chri-
{Philipp. I, i;i). Quidsitautcm prictoriuiu, in ipsius sto ol hic vinctum se essc dicat, et eadom qu;o ad
epistolii' fine signilicat, Satulant vos omnes sancli, Colossensesjusserat, in hujus quoquoEpistoho fine
maxime nulem qui de Cvsaris domo sunl {Philipp. |)riDcipiat, ut uxoi-es subjiciantur viris, et viri
IV, 23). A C.TCsaro missus in carcerem, nolior fanii- Hxores diiigant, ut tiiii obcdiant parentibus, ul pa-
li.i! pjiis factiis, persoculoris domiim, Christi fecit Iros non provocent ad iracundiam lilioa suos, ut
Kcclosiain. Dfiniio ait : (Juidam autem e.v conlen- scrvi obcdiant dominis carnaiibiis. ut domini, re-
tione Chri^hnn nnnu)iti:int, non sinccrc e.risliinunles liclis niiiiis, oa servis (lua- jusia suiif, pr;pboant :

pressuram .sc suscilarc vinrnlis mcis {Philipp. i, 17). elad oxtromumEpistoiamsuainhocfincconcludat :

i\)rro et ad Colosscnses - principium simiie. Pau Quid agam, notum vobis f.ciet Tychirus charissimus
lus apostolus Jcsu Chrisli prr votuntalem Dei, et Ti- {) Iratrr, ct fidelis mini.stcr in Domino : quem misi ad
motheus frnter {Coloas. i, 1). l-;t in consequontibus : vos in hoc ipsum, ut coynoscatis qun' circa me sunl,
Cujus factus sum cijo Paulw^ minislcr, qui nunc ct roii.folrtur rordn vrstia [Colo.^s. iv, 7, .'^
. Tyciii-
gaudeo in pdssioiiihus pro vobis : et ndiinplco ca qu;v ciisautoiii iscsl, (|iii ot ad CoiosscnsoscumOnesiino
'
Pro e.vpctilus, (luod niss. noslri ct Uubanus '•*
li.sdom propcmoduin vorbis Pscudo-Ambro<
subslituunt, minus roctc iogcrat Martian.Tus, irpc- sius argumontalur aliis opi«co|)um quidom Ar-
:

lilus. Vad(Mn i|)siiin habclo lliiM-oiiymum in lib. yomi- chi|)[)iiiii liiisso,

tiniion Colossariiin. sod Lao-
iioii
nuiiiilr .\ctilius;iposU)Ioruin : Snul,c.rpclilus, sive pe- diccic m
Pbrygia. porsuasuin luil. quod minus cst
tilio. Consonat licbraicum^lNU, (Uuiiio ibi diximus. vorosimilo. .Audor vcro Commont, in Paiili I'i)i-
^ E.\ co oliain pauio [)ost arguinoiitatur. (juod stoliis siib liicronymi, nomino. (|uo3 cxhil)obil po-
iilrm ad uln)S(|uo 1'cccrit poililor liltoiiirum Ono- stromurt tonius ||io, iuquil. diacorius oral. l)o
: ..

siinus. Wrum
post '1'hoodoriliiiii inlcri^rclcs plc- ijiio ad Colosscnsps ail Dirilc Airhippo : Vidr tni-
:

riiiuc omnos ali(Hi;nilo |)()sl datinn arbilnniliir ad iiislrriuin qiiod nrrrpisti, ul ulud implcas. » Propius
Colosscnsos K[)istolaiii, oum aciiicot llomain sc- ;»d lidom osl oum o{)i.scopi C.oiossis gcssisso vices
cundo Onosiiuus rodiissot. pro Epaphra, cum hic Kom«3 esset apudS. Paulutn.
643 S. EUSEBII HTERONYMI 644

eotempore Onesimum habuitcomitem,

mittitur, et A ea minc commililonem dioi, .[uod in eodem cer-

quo Onesimus ad Philemonem litteras perforebat. tamine bclloque superaverit. Scribitur etiam Ec-
((EtThimotheusfrater.»InaliisepistolisSo9thencs clesiiE qua! in douio ejus est. Verum hoc ambi-

et Silvanus, interdum et Timotheus frater [Al. ta- guum, utrum Ecclesiae quae in domo Archippi sit :

cet assumitur. In quatuor tantum Timo-

frater] an ei qus in domo Philemonis. Sed mihi videntur
theus, quia vel eodem tempore, vel prcesente Ti- non ad Archippi, sed ad Philomenis referendum
motheo caeterisque, dictatae sint. Quod ego du- esse personam, cui ipsaquoque epistoladeputatur.

piici ex causa factum puto ut et Epistola majo-

;
Nam licet Paulus etTimotheus pariter scribant ad

rem haberet auctoritatem, quae non ab uno scribe- Philemonem, Appiam, Archippum, et Ecclesiam :

batur : et quianulla gemulatio erat inter apostolos, tamen in sequentibus approbatur Paulum tantum-
si quid fortePaulo dictante, alii spiritus suggessis- modo ad Phiiemonem scribere, et unum cum uno
set, absque ulla tristitia addebat Paulus in litte-
sermocinari. Gratias ago Deo meo semper ', et me-

ris quas dictabat. Secundum id quod ipse Gorin- moriam tuifaciens {vers. 4). Hunc autemmorem scri-
thiis prcecfipit, ut si alio prophetante, alii fuerit bendi in nonnullis epistolis ejus invenire poteritis :

revelatum, taceat ille qui prius prophetabat (i Cor. quod cum plures, et ad plures 751 in prsfatione

XIV, 30). Ita ipse quoque praeceptum sum opere t» ponantur, postea per totum corpus Epistolse, unus
complebat, et propter pauca quae alio addiderat sug- disputans inducalur. Illud quod ad Galatas scri-
gerente ut suam, ita alterius quoque epistolam bens Apostolus ait : in Ghristi fide nihil refcrre,

praescribebal. Philemoni, inquit, dilecto. Non habe- gentilis sit aliquis, an Judaeus : vir, an mulier :

tur in Graeco -iifaLTzriixivi^, quod dilectus dicitur, servus, an liber (Galat. iii, 28) : etiam in hoc loco
id est diligibili. Inter dilectum au- perspicuum fit. Inter duos quippe veros et aposto-
sed aYaTr7)T(|>,

tem et diligibilem, hoc interest, quod dilectus ap- licos, inter cooperatorem Pauli, et commilitonem
pellari potest et ille qui dilectionem non meretur. ejus, medium Apphia nomen inseritur : ut tali [^4/.

Diligibilis vero is tantum qui merito diligitur. De- taiis]ex utroque latere fulta comitatu, non videa-
nique et iniraicos nostros diligere praecipimur, qui tur ordinem sexus habere, sed meriti. Quod autera
sunt 750 dilccli, sed non diligibiles. Amamus ait :Gratia vohis et pa.v a Deo Patre nostro, et Do-

quippe ilios, non quia amari merentur, sed quia mino adhuc a duobus ad plures scri-
Jesu Chrislo,

praecipitur eos odio non habendos. Illud vero quod bitur, et inomnibus pene Epistoiis aequale ^ prin-
in quadragesimi quarti Psalmi titulo praenotatur, cipium est, ut gratiam eis et pacem a Deo Patre et
])ro dilecto, melius habet in Graeco, pro diligihili : Christo Domino iraprecetur. Ex quo ostenditur

qui locus maniiestissimedeChristo intelligitur. Li unam Filii Patrirfque esse naturam, cum id pbtest
cet enim Judaei iDiou (nn''T'), hoc est anhimm Dei, C Filius prcestarc quod Pater, et dicitur id Pater

Satomonem dici putent, quod ei a Deo sit ob sa- prsestare quod Filius. Gratia autem est, qua nullo

pientiam nomen impositum tamen amatus Dei : merito nec opere salvamur. Pax, qua reconciliati
quis magis dici potest, nisi is de quo in Evangelio Deo per Christum sumus ut ibi Obsecramus pro :

Pater loquitur Hic est Filiiis meas dilectus in quo

:
Christo, reconciliamini Deo {II Cor. v, 20).

mihi bene complacui hunc audite {Luc. ix, 36). De- {Vers. 4 seqrj.) « Gratias ago Deo meo semper,

nique et in Isaia ita scriptum habet Cantabo dilecto memoriam tui iaciens in orationibus meis, audiens
:

canticum vinex mex. Vinea facla est di-

diligibilis charitatem tuam, et fidein quam habes in Domino
lecto {Isa. V, 1). Et hoc circumcisio de popuio Ju- Jesu, et omnes sanctosejus communicalio fidei
: ut

daico accipiendum putans, impegit in lapidom ofTen- tua3 evidens fiat in agnitione omnis boni, quod in

sionis, et petram scandali {Isa viii, 14), : non recogi- vobis ^ est in Ghristo. » Haec jam non ut Paulus
tansvineamquaedOi^gyptotranslataest^Psal.LKxix, et Timotheus, Phileraoni et caateris sed ut solus ;

9), esse domum Israel, et Christum hic dici vel di- Paulus, ad solum Phiiemonem loquitur Gratias, :

ligibilem, veldiiectum : dum et ipse diligi meretura inquiens, ago Dco meo semper [Al. addit et] memo-
sanctis, et sancti eum diligunt, ofFerentes et magis riani tui faciens in orationibus meis. Am.bigue vero

charitatem, quam uUa [Al. alia] charitatis praemia D dictum, utrum gratias agat Deo suo scmper, an
postulantes. Scribunt igitur Paulus et Timotheus, memoriam ejus faciat in orationibus suis semper.
Philemoni charissimo et cooperatori qui ideo cha- : Et utrumque intelligi potest. Qui enim praecipit
rissimus dictus est, quod in eodem Christi opere aliis, ut in omnibus gratias agant Deo, nullis an-

versetur. Apphiae [Al. Appiae] quoque sorori, non gustiis poterit coarctari, ut gratias semper Deo
habenti in se falsa; aliquid, et flctae germanitatis : ipse non referat. Si autem pro sanctis, et meliori-
et Archippo commilitoni, quem arbitror cum bus quibusque Paulus semperorabat (sanctus au-
Paulo et Timotheo contra adversarios pro Christi tem et Philemon est, tantam habens in se fldem et
nomine dimicantem exstitisse victorem, etpropter- charitatem, ut non solum audita ei, sed etiam

Addunt nostri mss. pro vobis, quas nesciunt vo-

' sim castigantur.
ces Graecus pariter textus, atque Latinus inter- * Gistercienses ms., in nobis. Variat et Graecus
pres. textuSj up-liv et-^|[j.'iv.
* Vitiose JMartian, quale : levia id genius alia pas-
 ;
:

043 COMMENTAH. IN EPIST. AD PHILEMONEM. 6^6-

opere nosceretur) et pro Philemonc senipor orassc ^ et justitia Dei in eo reveletur ex fide in fidcm, si-

Paulum, credibile est quo scilicet fidcs et cha-: cut scriptum est : Justus autem ex fide viiit < Habac.
rilas quam habebat in Christo, et in omncs 752 II, 4), Pra?cipitur ct in alio loco : Sancti estole, quo-
sanctos ejus, per communicationem fidei, et ope- niam ego sancttts sum, dicit Dominus Deus vester
rationem agnitionis in omni bono, Christi miscri- {Leiit. x\x,2.} Eadem sanclitas servis debclur et
cordia servarctur de charitate quidem quam
; et Domino : quippo et sanclificati ex
et sanctificans
haliebal in Christo Je3u, et in omnes sanclos ejus, nno otnnes. Nun putcmus Ipvem Philemonis prae-
non difficilis inlorprclalio est qua post Dourn di- : dicationem, si oadcm (idem habeat in sanctos
iigere jubomus et proximos. Nunc hoc qua?rifur, (juam et in Dcum. Oiii crcbit Deum sanctum esse,
quomodo eamdcm fidem in Christo Jesu haberequis utique non errat. Quod si quis horainom qui san-
possit, et in sanctos ejns oltzo xo-.voj enim resonat ; ctns non est, sanctum esse crediderit, et Uci eum
charitatem quam habos in Domino Jcsu,et in omnes Junxcrit societati, Chrislum violal, cujus corporis
sanctos ojus et lidcm ', quara habes in Domino
: omncB mcmbra sumus. Qui dicit, inquit, justum in-
Jesu, et in omncs sanctos ejus. Ad expoeitionem ju.stinn,eliniustum juslum, ahominabilis uterqueapud
hujus loci de i<]xodo sumamus exemplum Credidit : Deiun qui sanctum dicit
est [Prov. xviijlo): simiiiter

populus Deo el Moysi servo ejus {Exod. xiv, 31). Una j. esse non sanctum, et rursum non sanctum, asse
atque eadem credulitas in Moysen relertur, et in rit sanctum, abuininabilis apud Deum est. Omnes

Deum utpopulus qui credcbat in Dominum,aique

: credentes, secundum Apostolum, Christi corpus
credidisso dicatur {Al. scribatur) in scrvum. IIoc cfficiuntur i.i/. efficimur) (/ Cor. xii, 27). Qui in
autem non soluin in Moyrfc, sed in omnibns sanctis Chrisli corpore errat ct labitur, asserens meiii-
ejus est ut quicunque credidit Dco, alitor cjus
; briim ojus vel sanctum esse, cum non sit : vel non
fidem recipore non queat, nisi credat et in sanctos sanctuin esso, cum sanctum sit, vide quali crimi-
ejus.Non est enim in Deum pcrfecta dilectio et fides, ne obnoxius fiat : Vae, ait Isaias, qui dicunt dulce
quae in ministros ejus odio et infidelitatc tenuatur. amarum, el amarum dulce : ponentes tenehras lucem,
Quod aulem dico, tale est : credidit (.1/. crcdit) et lucem tcnelinis ijsu. v, 20). Duice, puto esso .«anc-
quispiam conditorom Deurn: non potost crcdore,
in limoniam : amarum, quod sanctiiuonia' contraiium
nisi prius credidcrit, de sanctis ejus vera csse qua; cst ; ;cque lux sanctimonia intelligi potest, lenebraj
scripta sunt Adam a Deo plasmatum, Rvam ex
: contraria3 sanctitati. Quis putas e nobis probandis
costa illius, et latere iabricatam,Enoch translatum, numismatibus callidus trapczita, non errabit in
Noe naufrago solum orbe servatum ;
quod primus discretione sanctorum ? Qui cum in Deum vel in
Abraham dc tcrra sua, ct cognatione jussus exire sanctopojus ajqualom charitatem habuerit.et fidcm,
circumcisioncm quam in signuin futurcP prolisac- C< ipj^ius fidei communicatiouein debet liabere non
cepcrat, posteris dereli(juit : quod Isaac oblatus disparcm : ut sicut credit et diligil, ila diieclionem
victima sit,et pro illo arics immolatus, coronatus- suam et lidcm opere consumat. Unde ait Jividens
que scntibus, passioncm Domini deformarit quod : fiat in agnitione omnis Iwni ; sive ut in Grojco me-
Moyscs et Aaron decom plagis .Egyptum affiixe- lius habclur, /7/iV«.c ; 754 ivipvT,; enim proprio
rint (|uod ad vocem Jesu lilii Navc prcccsqiie stctc-
: transferri polci^t, cfficii.v, sivc opcratrix : ut nun so-
rit sol in Gabaon, et luna in vallc Ailon. i.,()ngnm lum lidom nobis, ot charilatcm in Dcum.cl iii s^anc-
ost univcrsa - Judicum gosta pcrcurrero ot lulam : los cjus sulliccre posso crcdamiis ; sed in quod
Samson fabulam, ad vcri solis (hoc quippe nomcn ciedimus (.1/. creditur), opere compleatur. Potcst
ejus sonal) tialicrc sarramentuin. Ad llcgum {Al. autcin accidero, ul quis habeat fidem, el cam opcre
Regnorum) liliros veniuin quando in lcmpore incs- consummet: verum simpliciter
nude, non ha- ot
sis, obscorante Samuclo,pluviffi de C(oIo,ot numina bens agniliouom ncc scicnliani ejus, juxla illud
repontc manariint: cl David unclus in rcgcm csl .Xposloli Conlilcor x>ctum Di i halicnt, scd non sccun-
:

et Nathan 753 Gad prophotavorunt mystcria

et dum scicntiam [liom. x, 2). Sunt liodic plerique
cum 1'Jlias igiico raptus ost cunu, ot Elisams spiri- simplicium, qui iaciunt opcra justilia;, et non ha-
tu duplici mortuus morluum suscitavit. Ila-c ct j^
bent coruin quo) ipsi oporanlur scientian). Unde
c.ttera qua) de sanctis scripta sunt, nisi quis iini- addidit (7 communicalio fidci /u.r opcnitrix fiat in
:

vcrsa crcdidorit, in Doum sanclorum crcdorc non nijuitione omnis honi. Quanlir* griidibiis quanlisque
valcbit: noc adduci ad fidcm Vctcris Tcstamonli, sulliluis, a[i(>stolicus in alliora sormo '
se tondit?
nisi (Hia'cun(iiie dc patriarchis ot propholis, t;t llabct (juis[)iam charilalciii cl lidcin in Dcum ot
aliis insignibus viris iiarrat historia, comproba- in sanctos ojus : sod forsilnn non n^quali eain in
rit^utcxfido Lcgis. ad lidcm veniat Evangolii, omnos lancc coiniminicet. Communicol forsilan in

Siiircciiuus hic ad ms. Cistorcicnsis vetiislioris

'
l\abanus (|U()(|uo in siio olim oxomplari legit.
aucloritalom duos vcrsus consot|ucnlos, ct [Hcn, ' univcrsi, quam voccin rectissimc mss. no-
l'ro
qUitm lial>cs in Dnmino Jcsu, rt in omncs sanctos stri substitiiimt, aiilca lcgcbalur, divct.<>ii.
ejus, (|ui ct ncccssarii (luidom inlogritali scnlonli.o * .\pud \'iclurium, vtra comprobavtt.

8unt, ct oarumdcm rccursu vocum, (luibus ot pro- * Ciislcrciouscs mss., quanttsque pro<jrcsstbus in
ximo supcrior scnsiis lcrniiiiatur, amanucnsis ucu- altiora scrmo, olc.
los, tum sajpe obvio lapsu putandi sunt eirugisse.
 :

647 S. EUSEBII HIERONYMI 648

cunctos, sed opere non cxpleat voluntate imnleat :
A fessioncm Christi, Paulus Romaj esset in carcere,
aliquis ot opere, sed geslorum suorum perrectam
' credidit in Christum et ab eo baptizatus, digna :

haberc non potest notionem. Sit talis quoque qui poenilentia maculasvitse prioris abstersit : in tan-
ct opus habeat et scientiam, sed non omnis ngni- tum ut is apostolus conversionis ejus testis fieret,

tionem habet boni multa enim Ijuste, mansucte,

;
qui quondam Petrum increpaverat, non lecto pode
studioseque perpetrans, impar est suis in aliqua iii Evangelii veritate gradientem (Galat. ii, 11).
An non
parte virtutibus. talis Philemon ? Habet Quantum igiturad peccatum et adfacinus pertinet,
quippe communicationem operatricis fidei, et cha- quo dominum laeserat, veniam non meretur quan- ;

ritatis in agnitione omnis boni. Qu;e cum in apos- tum vero ad Apostoli testimonium, qui scit eum
toiis sit, non eam putemus ob id tantum esse per- plene conversum, grandi pondere premitur,qui ro-
fectam, si in iilis sit ; sed in eo totam esse -, quia gatur, ut qui e servo fugitivo atque raptore, mini-
Christi cst, ut quidquid boni, et in Philemone lau- ster Apostoli factus erat. (Quod autem aliud habe-
datur, et de apostolorum exemplo sumitur: inde bat Apostolus ministerium nisi Evangelii Ghristi
bonum quia de fonte Christi ducatur.
sit, Jesu?) jam non quasi a domino, sed quasi a con-
(Vers. 7.) « Gaudium enim magnum habuiunis, servo, ft coevangeiista, ignosceretur ei, qui servus
et consolationem in charitate tua, quia viscera esset Christi similiter et minister.
sanctorum requieverunt per te, frater. » Plenius (Vers. 10 seqq.) « Obsecro te de meo filio,

inculcat et edocet, quare dixerit : Graiias ago Deo quem genui in 156 vinculis, Onesimo, qui tibi

meo, semper memoriam tui faciens in o?'ationibus aliquando inutilis nunc autem et tibi, et mihi
luit ;

meis [vers. 4). Dignum siquidem erat agere gratias utilis est quem remisi tibi. Tu autem illum, id est
:

Deo super charitate internum

Philemonis, qui mea viscera, suscipe, quem ego volueram mecum
cordis affectum, et profondos aaiini sanctorum (letinere, ut pro te mihi ministraret in vinculis
recessus suscipiendo refecerat. Et hoc idioma apo- Evangelii. Volens impetrare quod postulat, jam
»

stolicum est ut semper viscera vocet, volens ple-

; non pro servo Philemonis, sed pro filio suo se asserit
nam mentis ostendere charitatem. Unde gaudens deprecari ; et de illo filio quem genuerit in vincu-
cum gaudentibus [Uom. xii, 15), et cum his qui lis Evangelii, hoc est, quas pro Ghristi Evangelio
requieverant, se refectum esse credens 155 ha- cum ante inutilis domino suo tan-
: sustinebat : qui
bet Istitiam non transitoriam et levem, et quae enim servus fur atque fugitivus tum fuerit (nec

fortuito possit accidere sed magnam, et prout ; alteri nocuit, nisi domino suo) nunc econtrario uti-

erat in Philempne charitas, eminentem quam an- litatis compensatione, qua ipsi domino et Paulo
:

gebat consolatio super Phiiemonis charitate des utilis est, caeterisque per Paulum, plus charitatis

cendens, plena a Patre misericordiarum, et Deo C nieretur, quam odii ante nieruerat. Unde ait Qui :

totius consolationis (// Cor. i, 3). tibi aliquando inutilis fuit. Tibi, inquit, soli non ;

(Vers. 8, 9.) « Propler quod multam fiduciam cffiteris nunc autem et mihi, et tibi utilis. Utilis :

habens in Ghristo Jesu, imperandi tibi quod pro- domino in eo, quia posset et Paulo servire pro do-
dest propler charitatem magis obsecro cum sis
: mino suo Paulo vero in eo utilis quia illo in car-
; ; :

talis, ut Paulus senex nunc autem et vinctjs Jesu

: cere, vinculisque detenlo, posset ei in Evangelio
Ghristi. » Multis in Philemonem laudibus unte ministrare. Simul autem admirandum de magna-
praemissis, cum res talis sit, pro qua rogatus est, nimitate Apostoli, et in Christum mente ferventis.
quee et praestanti sit utilis et roganti, poterat Pau- Tenetur in carcere, vinculis stringitur, squalore
lus magis imperare,quam petere. Et hoc ex fiducia corporis, charorum separatione, poenalibus tene-
illa veniebat, quod qui tanta ob Ghristum opera bris coaretatur, et non sentit injuriam, non dolore
perpelrarat, utique impar sui in cseteris esse non cruciatur, nihil novit aliud, nisi de Ghristi Evan-
poterat. Sed vult magis petere quam jubere, gran- servum, sciebat fugitivum,
gelio cogitare. Sciebat

di petentis auctoritate proposita ;

per quam et sciebat aliquando raptorem ad Ghristi fidem esse
Apostolus obsecrat,et senex et vinctus Jesu Ghristi. conversum. Grandis laboris est talem hominem in
Totum autem pro quo rogat, illud est : Onesimus eo perseverare quod ccepit, Idcirco filium suum, et
^
servus Philemonis, fugam furto cumulans quc-edam filium vinculorum, et ministrum Evangelii in vin-
rei domesticcB compilarat : hinc ' pergens ad Ita- culis constituti, inculcat, ac replicat, ut Philemon
ne in proximo facilius posset apprehendi, pe-
liani, illa prudenter et dispensatorie tantum in praefatione

cuniam domini per luxuriam prodegerat. Hoc ne laudatus, non auderet negare, ne suis laudibus vi-
quisputettemere, et ut libet a nobis fictum, in se- deretur indignus. Quod autem ait Tu autem. illum, :

quentibus discat. Nunquam enim Paulus diceret id est mea hoc est, quod paulo an-
viscera, suscipe,
Si qiiid nociiil tibi aut debel, lioc milii impula. Ego te dixi : viscera significare internum cordis affec-
faulus scripsi manu mea, ego reddam (vers. 18, 19.) tum, et plenam ex anirao voluntatem, cum totum
Nec sponsor rei fieret ablatae, nisi esset id quod quidquid in nobis est, suscipitur a rogato. Alias
ablatum fuerat dissipatum. Hic igitur cum ob con- autem omnes liberi viscera sunt parentum.

* Duo rnss., voluntatem impleat aliquis, etc. Petrus Petitus in lib. Miscell. Quxst. conjecerat re-
* lidem mss., in ea tutam esse, etc. ponendura.
9 Ms8. antea hic emendant, quemadmodum et
 :

64^ COMMENTAH. IN EPIST. AD PHILEMOISEM. PnO

(Vers. 14.) « Sine consilio autenn tuo nihil volui A. et in Onesiino possurnus intelligere, quod mala
facore ut non quasi ex necessitatc bonum tuum
: prmcipia occasiones fuerint rei bonae. Si enim
esset, scd Hoc quod a plerisquc
voluntarium. » dominum non fugissot. nun^juam venisset Romam
quseritur, et quare Deus
saepisKimc retructalur : ubi Paulus vinctus in carcere. Si Pauium ia
crat
hominem faciens, non eurn bonum rectumque con- vinculis non vidisset, non recepisset fidem in
diderit, de 757 pr.-esenti loco solvi polest. Si enim Chrislum. Si Christi non habuisset fidem,nunquam
Deus voluntarie, et non ex necessitatc bonus est, Pauli effectus opus Evangelii mitteretur.
filius, in

debuit hominem ruciens, ad suam imaginem et E\ quo paulatim, per gradus suos, reciprocante
et
similitudinem facere, hoc est, ut et ipse volun- sentenlia, ideo minister Evangelii est factus (Jne-
tarie, el non ex necessitate bonus esset. Qui simus, quia /ugit a doniino. Fulchre autem addens,
autem asserunt ita eum debuisse fieri, ut rna- forsiUtn, sententiani temporavit, Occulta sunt
lum recipere non posset, hoc dicunt : talis debuit quippc jiidicia Dei, ct temerariura est quasi de
fieri qui necessitali; bonus essct, ct non voluntate. certo pronuntiare quod dubiura cst. Forsitnn, inquit,
Quod si talis fuisset elfectus, qui bonum non vo- ideo discessit : caute, timide, trepidanter, et noa
luntate, sed necessitate perficerct, non esset Deo toto [Al. totum] fixo gradu ut si non posuisset :

similis qui ideo bonus est,

: quia vult, non quia ^» forsitan, omnibus servis fugiendum esset, ut apo
cogitur. Ex quo manifestum est, rem cos inter se stolici (icrent. Quod autcra, ad fioram, junxit,
postulare contrariam. Nam cx eo quod dicunt, de- horara pro teraporc debcraus acciperc. .Ad corapa-
buit homo Deo similis ficri, illud petunt, ut liberi rationem enim «tcrnitatis, omne tempus breve
fieret arbitrii, sicut Ueus ipse est. Ex eo autem cst. Ul ,'eternum illum reciperes. Nullus ffitcrnus
quod inferunt [Al. infertur], talis debuit ficri, qui dominus servi sui : potcstas quippe ejus, et utrius-
malum recipere non pbsset ; dum necessitatem ei quc conditio, morte finitur. Onesiraus vero qui
boni important, illud volunt, ut homo Dco similis cx (idc Chrisli factus ajlernus est, Kterno Phile-
non fierct. Potuit itaque ct apostolus Paulus absquc inoni, quia in Christura el ipse crediderat, spiritu
voluntaic Philemonis, Onesimum sibi in ministc- libertatis accepto, jara non servus, sed frater
riura retincre. hoc sine voluntate Philemonis
Sed si coepit csse de servo, frater
charissimus, frater
fecissct bonum quidem crat, scd non voluntarium.
: aeternus : ajterno et ipsi Apostolo dorainoque suo,
Quod autem non crat voluntarium, alio genere ar- cui Oncsimum ut carnis ante condilio : ita poslea
guebatur non esse bonuin. Nihil quippe bonum dici ppiritus copulat. Et tunc quidera (juando cral ci
potcst, nisi quod ultroncum cst. Ex quo Apostoli subjcctus in carnc, non crat ci junclus in Doraino
;

consideranda prudentia est qui idcirco fugitivura nunc autcra ci et in carne junctus est, et in Do-
:

scrvum remiltit ad dorainum, ut prosit domino C mino. Ex qi.o inlclligimus servura qui crediderit
suo qui prodesse non poterat, si domino tenero-
: Christo, duplici doniino suo lege constringi, ut ei
tur absente. Supcrior ergo qua^slio ita solvitur ct carnis neccssitatc jungatur ad tempus, et in :

Potuit Deus hominem sine voluntato cjus Cacero ajternum spiritu copuletur.
bonura. Porro si hoc fccisset, non er;it bonura vo- (Vers. 17.) « Si crgo habcs me socium, .suscipe
luntariura,sed neccssitatis.Quod autem neccssitatc illuin sicut rae. » Philernon Paulura socium ha-
*

bonum est, non est bonura, et alio gcnere raalura bcre cupicbat, et in Christum credens, lales utique
arguitur, Igitur proprio arbitrio nos relinquons, volcbal habcrc profeclus, ut I*aulo similis lieret,
magis ad suara imaginem et similitudinem fecit. et ei 7 5J> commuuicaret in vinculis. Considere-

Similcra autom Dco essc absolutc bonuin est. mus crgo quantum hic laudctur Onesimus, (juan-
(Vcrs. 15, !().) « Eorsitan cnim idco discossit ad lum profecisso dicatiir -.
cum ita rccipiendus est
horam a tc, ut .ftornura illum rccipcrcs. Jam non ut Apostolus ot sic ejus dominus ut Pauli dcbeat
sicut scrvum, scd plus scrvo, fratrcm charissimum, dcsiderarcconsorlium. Urevilor quod dicit tale ost
maxime mihi quanto magis autein tibi, ct in
: Si me vis liabcrc consortem, halielo et Oncsimum,
carno,et in Domino. » Nonnunquam malum occasio qucm cgo consorlcra.ct lilium moum.et viscera mea
lit bonorum, ct hominum prava coiisilia Dciis vcrtit r\ habeo: qucm si n^m susoopcris, nec habcro volueris,
ad rcctum. Quod dico manilcstius cxcin|d() (iet. ol ipsc intclligis (|uod nio habero non possis.
Joscph fratres, sui 75H zcli stimiilis iucitati, (Vcrs. l.S.) .. Si aiilom aliquid nocuit tibi, aut
Ismaolitis viginti aurcis '
vondidcriint ((kvi. xxxvii, (lobel, hoc mihi impula. » Imitntor Oomini sui, et
2H). Uoc initium ct patri, ot fralribus, ot omni Cliristiniin sc loquenlcm habens, ea Juxla vires
yEgypto bonorum omnium fuil. Donitiuc ipsc postoa suas dobot faccro qu;c Christus. Si cnim illc inlir-
ad fratros : Vos, inquit, cotjitaslis de me mala : et milatcs uoslras portavit, ol plagas noslras doluit,
Dcus cocjitnvil dc mc hona [Ocn. i,, 20». Similo ([uid juslo Apostolus pro Onesimo so opponil. cl sptmtlot

'
Logit hoc loco siMMindiiiu liiltM'|)ri'(i's L\\, t|iii Joscjdt non, ut muUi putant, ju.rta L\\ Intcrprctcs
pro vitjinli anjentcis, i^osucrunt aurcos vi(jinti. |)o (quibiiscum tamon liir fiicit^ viijinli aurcis vcndilus
(luo vidfsis ipsiim llioronyiuum iii cap. xxvi .Mat- esl ; scd jiuia llc!>raica'n verUatcm viijinti argen'
tlia'i. M.MiT. —
Notatum vcro ipsimcl S. Doctori tcis.
supcrius in Commcntar. iii Mattn., cap. xxvi, qiiod * Viliose ponoa Marlianajum Philemonem.

l»ATUOL. XWI. •2[

 ::

G51 S. EUSEBII HIERONYMI. 6S2

qua3 ille debcbat. Ut autcm supra diximus, totum A volueris, rccte Pauli in Christo viscera dicentur
illud quod ablatum lurto,
est, et per luxuriara Oncsimus, quem in vinculis Christo genuit. Si
perditum, non poterat absolvi quod Philcmon : posterius : in Ghristo reficiendus est Onesimus
grandi pretio pensabat [AL compcnsabat] dum pro a Philemone, dum ejus in Christo sermonibus eru-
scrvo fugitivo, ct pccunia pcrdita, ct Iratrem ditur.
charissimum, et rratrcm rcciperct selcrnum, ct pcr (Vcrs. 21.) « Confidens de obedientia lua scripsi
eum Apostolum faceret debitorem.
sibi tibi : sciens quoniam super id quod dico facies. »
(Vers. 19.) « Ego Paulus scripsi manu mea. Ego Qui pra3sumit dc eo quem rogaturus est, ipsa quo-
reddam, ut non dicam tibi, quia et ipsura te mihi damraodo pro3sumptione praejudicat, ne ei negare
debes. » Quod dicit tale est Quod Oncsimus furlo : liccdt quod rogatur. Porro si scit illc qui postulat
rapuit, ego mc spondco rcddilurum cujus spon- : plusquara rogavit, rogatum esse futurum ideo :

sionis, Epistola h;cc et manus testis est propria : minora petit, ut habeat rogatus voluntariam, et
quam non solito more dictavi, sed mea manu ipse majorem praestatione mercedem. Si autem Phile-
conscripsi.Gredeigiturmihi proOnesimo pollicenti. mon ad hominis praeceptum facit
hfflc quanto :

Hoc autem dico quasi ad extraneum loquens. Cx- magis ob dilectionem Dei ? Unde merito
faciet
terum si ad jus meum redeam, propter sermonem Apostoli voce laudatur quod mandata ejus opere :

Christi, qucm tibi evangelizavi, et Christianus praevertat, ct possit dicere : Voluntaria oris mei
effectus es, teipsum mihi debes. Quod si tu mcus complaceant libi, Domine {Ps. cxviii, 108) : plusque
es, et tua omnia mea sunt Oaesimus quoque, qui :
quam praeceptum est, vincat eos
faciens qui tan-
tuus est, meus est. Poterara igitur eo uli ut meo ;
tummodo imperata fecerunt, et jubentur dicere :

sed voluntati tuae relinquo, ut mercedem habeas Servi inutiles sumus, quod debuimus facere, 761
ignoscendo. fecimiis [Luc. xvii, 10). Virginitas quoque propterea
(Vers. 20.) « Domino. »
Ita, fratcr, ego te fruar in majori praemio coronatur : quia prsceptum Domini
Proprietatem Gnccam Latinus sermo non expli- '
non habet, et ultra imperata se tendit {lCor. vii, 25).
cat. Quod enim ait, vat, aoe),tpi vat quoddam : (Vers. 22.) « Simul autem et praepara mihi hos-
quasi adverbium blandienlis est. Nos autem inter- pitium. » Non puto tam divitem fuisse Apostolum
pretantes, ita, frater, aquatius et dilutius nescio et tantis sarcinis occupatum, ut praeparato egeret
quid magis aliud quam id quod est scriptum, hospilio ^, et non una contentus ceilula, breves
sonamus. Sicut enim anna (n^M) illud Hebraicum, corporis sui spatio aedes, amplissimas existimaret
pro quo frequenler 'JS® Septuaginta interpretes sed ut dum eum exspectat [AL spectat] Philemoa
w o/j transtulerunt, in lingua sua signiiicat depre- ad se esse venturum, magis faciat quod rogatus
cantis affectum : unde nonnunquam Symmachus C est. Si autem hcc non dispensatorie, sed vere quis
pro ANNA, o£0|xai, hoc est, obsecro, transtulit : ita existimat imperatum, ut sibi hospitium praeparet,
et nos eamdem vim patimur, quara
in Graeca lingua apostolo magis quam Paulo hospitiura praeparan-
Grajci sustinent in Hebraea. Quod autem ait Ego le : dura est. Venturus ad novam civitatem, praedica-
fruar in Domino, aliud multo intelligitur quam pu- turus Grucilixura, et inaudita dograata delaturus,
tatur. Apostolus non fruitur nisi eo qui multas in sciebat ad se plurimos concursuros : et necesse
se habet concinentesque virtutes, et totum quod erat primum, ut domus in celebri esset urbis loco,
Christus dicilur ^ pro varietate causarum sapien- : ad quam facile conveniretur. Deinde, ut ab omni
tiam vidclicet, justitiam, continentiam, mansuetu- iraportunitatate vacua : ut arapla, quae plurimos ca-
dinem, temperantiam, castitatem has imprecatur : peret audientium : ne proxima spectaculorura locis
Philemoni ut cum his abundavcrit, ipse eo per-
: RC turpi vicinia dctestabilis : postrerao ut in plano
fruens impleatur. Et ne pules illam fruitionem dici, potius esset sita quam in ccenaculo. Quam ob cau-
qua nos s;epe nostri inter nos pra^sentia delecta- sam eum existimo etiam Romae in conducto man-
mur, addidit, in Domino : ut ex eo quod Domini sisse biennium [AL biennio]. Nec parva, ut reor,
nomen adjunctum est, intelligerctur, et alia esse erat mansio, ad quam Judaeorum turbae quotidie
fruitio, qua quis absque Domino perfruatur. n confluebant.
« Kelice visc.^.ra mea in Christo. » Sicut ipse « Spero enim per orationes vestras donari me

frui vult Philemone in Dornino ita viscera sua vobis. » Filium Patri, Deus rogatus indulget, et
:

Onesimum, quera et superius eodem nomine appel- fraler saepe fratris oratione servatur. Apostolus
lavit, refici vult per Philemonem, et ambigue aulera totius Ecclesiae precibus conceditur, ob
dictum utrum viscera Pauli in Ghristo Onesimus
; eorum qui cum audituri sunt utilitatem {Act. xii,
sit an viscera Pauli Onesimus per Philemonem
: .5-15). Et hoc donum, non tam in eum dicitur esse
in Ghristo rellcienda sint. Si superius accipcre qui defertur [AL diffcrtur] a martyrio ad martyrium

* Negandi particu]am,quam ieraerelvlartian.

prae- tiuiH, asdes amplisaiinas existimaret. Impressam
termisit, nostri mss. vctcresqueediti libri sufliciunt. lcctionem restituit jampridem Victorius, explicat-
2 Miiluit idem iMartian., (juod Chrisli
dicitur. que ita, ut etiam brevissimas et angustissimag
3 Olim erat, ui de prseparntido (igerel hospitio, et
a3des, existiraaret Apostolus amplissiraas sui cor-
non unq, contentus ceUula, breve corporis sui spa- poris spatio.
 :

653 COWMKNTAn. IN EPIST. AD PHILEMONEM. 654

praeparatus, quatn in eos ad quos Apostolus initti- A indicant quam Tharsenscra. Quofl si ita est, pos-
tur. Quod uutern erebro Paulus in carcere iuerit, sumuset Lpaphrara illo tempore caplum suspicari,

et do vinculis liberntus sit, ipsc in alio loco dicit (|uo ciptus est Paulus et cum parentibus suis in
:

In carceribus freqiicnler,{\l Cor. xi, 2.5), de quibus Colossis urbe Asi» coHocatura, Christi postea
nonnunquarn Doinini auxilii.crebro ipsis pcrsecu- recipere sermonom. 74»S Unde ad Colossendes, ut
loribus nihil dignum in oo morte invenienlibus supra diximus, scribitur : Salulal vos Epuphras
dimitlebatur. NeciJuin enini .-upcr nomine Chri- (jui ed ex lobis, servus Chrisli, semper solUcitus
stiano senatusconsuJta pra;cesserant : necdtim pro vobis in oralionibus {Coloss. iv, 12;. IIoc si se
Gbristianuin sanjfuincm Noronis gladius dedicaral. itahabeat, et Aristarchus qui concaptivus ejus in
Sed pro novitatc pnedicationis, sivc a Jud.cis invi- cadem Epistoia dicilur ', ad eanidem inteliigen-
dentibus, sive ab his qui sua vidcbant idola dcstiui, tiam deducetur reconditum aliquid et
: nisi forte

ad furorem popnlis concitatis, missi in carcercin, sacratum, ul quidam putant, in verbo captivitatis

rursum impetu ct furore dcposito, 702 laxaban- oslenditur [/1/. ostendit], quod capti pariter et
tur. Et hoc ita esse ut dicimus, apostolorum Acta vincti, in vallem hanc adducti [Al. deducti] sint
testantur, in quibus et Felix loquitur ad Agrippam ; lacrymarum. Quod si neutrum recipitur, ex eo quod
potuisse dimitti Paulum, si non appellasset Cansa- hic additum est in Chrislo Jesu, possumus suspi-
^
rem {Act. xxvi, 32). Kt quia nullam invcnerit cau- cari eadom eum Roim: pro Christo vincula susti-
sam prajter quffistiones quasdam de religione pro- nuissc q-jae Pauluin ; ot ut vinclum Christi, ita
pria, et de quodam Jesu, quem Paulus vivere pra3- captivum quoque ejus potuissc dici. Aut cerle ita,
dicabat {Ibid. 1-iU). l.x quo animadvcrtimus, et quod nobiliset ipse sit in apostolis, ut Andronicus
a cjeteris judicibus similiter eos potuisse dimitti, et Julia, dc quibus ad Romanos scribitur Satu- :

id agente Domino, ut toto orbe nova prajdicatio iate Andronicum, et Juliam co/jnatos, et concaptivos

disseminaretur. mcos, qui sunt nolnles in aposfolis, qui et ante me

(Vers. 23,23). « Salulat te Epaphras concaptivus juerunt in Christo de Jcsu [liom. xvi, 7). Ha^c
meus in Christo Jesu : Marcus, Aristarchus, Epaphra. Cajterum cooperatores Evangelii et vin-
Demas, Lucas cooperatores mci. » Id quod in culorum suorum, cum ad Phileraonem epistolam
principio dicebamus, quoniam ad Colossenses scriberet, Marcum ponit, quem puto Evangelii
Epistola eodcm in tcmpore, et per eumdcm esset conditorcm, ot Aristarchum cujus supra fecimus
scripta bajulum litterarum, quo ad Philcmonoin montioncm, ct Demam, de quo in alio loco queri-
quoque scriplum est, etiam eorum qui salutanles tur : Demas me dercliquit, ditiijens pnvsens sxcu-
iiiducuntur nomina docent. Nam et in ipsa ita lum, et abiit Thessalcnicam [II Tim. iv, 9). Et
scribitur : « Salutat vos Aristarchus concaptivus C Lucam mcdicum, qui Evangeliura Actus Apo- et
mcus, et Marcus, consobrinus Barnaba^, et lipa- stolorum Ecclosiis dorelinqucns, quoraodo Apostoli
phras, qui ex vobis serviis (^hristi » {Coloss. iv, 10, dc piscaloribus piscium piscatores hominura ,

12) ; et paulo inferius : « Salutat vos Lucas medi- facli siint IMallh. iv, lU) ita dc medico corporum, :

cus charissimus, et Demas ; et dicite Archippo : in mcdicum est vcrsus animarum, dc quo ct in
Vide ministerium quod accepisti in Uomino, ut illiid alio loco : Mi.^i, inquit, cum illo fratrcm, cujus
iinpleas» {Ihid. 14, 17) ; et : « Momores eslote vin- laus cst in omnes Ecclcsias {II Cor.
Evantjclio pcr
culorura meoruin » {Ibid. 18). Bi autein ex eo ali- viii, 18) : cujus libcr quotioscunque icgiliir in
(juisnon pulat pariter scriptas, quod ad C.olossen- Ecclesiis, loties ejus mcdicina non ccssat.
scs pauca sint nomina (iiuc liic non lcranlur (Vcrs. 25.) « Gralia Doinini nostri Jcsu Chrisli
ascripta sciat non oiniics omniliiis aut amicos
: cuin spiritti voslro. » Sicut u nicliore parlo homi-
cssc, aut notos, ct aliud csse privatam ad unum nis capite, numo.ratiir populus Israel, diccnte
hominem, aliud publicara ad univcrsam Ecclcsiam Scriplura, seoundum capita 76-1 corum (.Vm»;i. i,
epistolam licri. Salutat te, inquit, F.paidicts 18) : ilii iii tulo quidcm homino, et in orani parle

concaptivus mcus inChiislo Jesu. Quis sit I-Ipaphras, sanclitrura, gralia cst Doiiiini Jodii Chrijli. Sod a
concaptivus Pauli, talcm fabtiiain accopimus : n niaiori ot meliori parto, id csl, spirilu, pcr synoc-
Aiunt parcntcs apostoli Paiili do Giscalis rogiono doolicn do tolo Iijmine dicilur : Cratia Domitii
ruisso Jud.o.n : ot oos, cuni tota provincia Iloma- ncslri Jcsu Chri.Hi ci.m spirilu vcstro. Cura autetn in
na vasUiretur nuuui, et diaporgcrcnttir iii orboin spiritu gratiii fuorit, tolum facil homincm spirilua-
(.1/. orboj Jud.T-i, in 'rharaum iirbem CiIici;o fuisso lem ul ot caro spiritu servint, cl oniraa non vinoa-
:

tr.tnslatos : parontum condilionem adolosoonlulum turu oariioot rodaotasimul in snbstnntiam spiritua-

l'atilum sccutum. Kt aio pussc staro illnd qtiod lom, adlucriMt Oomino ; (|iiia qui alh.vrol Domino,
de se ipae tostalur : llchr.ri sunl, rt ajo ; Israclitiv untis spirilu!' osl (// (,'(•/•. vi, 17) Inforprolatur
sunt, el cgo ; scmcn Ahrah.v sunl, ct c<jo {II Cor. autom secundum JudKOS [.1/. llcbracoSj Pau-
XI, 22). Et rursura nlibi : cx Hebrxis
llchrieus lus, admirabilis; Timolhcuf*, beneficus ; Phile-
{Philipp. III, 5) : ol cajtcra qu.o illum Jud.oum magia moii. mirc douatus, sivo os panis, nb oro, non nb

'
liunc (|iioquo locum Oregoniani dograntia accuaat Uuiinuf;, qtioin videsis, Invcctivarum lib. i, n. 40,
 ;

655 APPRNDIX. 650

osse ; Apphia, co)Uinei)s, aul libcrtan ; Archippus, A deat testimonio suo, ncc non
eum], cui ei [/IL

longilndo operis ; On(3simiis, rcspondens ; Epajjhras, specialiter Epistola dcdicatur, salutari ab ubertate
; Marcus, subli-
frugifer, et vidcns, sivc succrescens crescenle. EL eum [Al. eo] qui factus sit per man-
viismandalo ; Aristarchus, vions operis amplioris data sublimior, illoque qui per majora opera in
Demas, sdens ; Lucas, ipse consurgens. Quae si no- montem usque succreverit, ab eo quoque qui po-
mina juxta interpretationem suam volueritis intel- suit custodiam ori suo, ct ostium rnunitum labiis
non est difficile admirabilem atque benefi-
ligere, suis [Psal. cxL, 3) : qui idcirco forsitan siluit,

cum pra?cipue ad eum scribere, cui universa quia ad medicum Apostolum dereliquerat. Et ad
concessa sint vitia ' et os ejus pateat ad ccclestem extremum ab co qui per se ipse consurgens quotidie
panem. Deinde ad continentem, ct liberam, ct ad augeatur, processusque habeat : dum ejus Evange-
longitudinem operis quod nunquam a sancLo
: lio orbis impletur, et toties crescit, quoties auditus
labore desistat. Scribcre autem pro eo qui respon- ct lectus «dificat.

' Duo Cisterciens. mss., concessa sint vincere vitia.

APPENDIX
AD TOMUM SEPTIMUM

OPERUM S. EIISEBII IIIERONYMl

COMPLECTENS

COMMEN rAlilOS IN JOB ET BBEVIAdlUM Il\ PSALMOS.

COMMENTARII IN LIBRUM JOB.

[Commentarios in Job, quos editor Veronensis
comrnentariis in majores prophetas, tomi quinfi ampliandi causa, subjunxerat, nos, ne tomus noster
justam mensuram excederet, huc, ordinem Biblicum aliunde secuti, transtulimus.)

PROLOGUS.

Job, qui dolens, vel magnus ' interpretatur, g Latino, Dei mei aurum sonat, Baldad, praecipuus,
figuram Christi portavit. Amici vero ejus figuram vetusta, [Al. velustas] secreta. Sophar, speculafor,
haereticorum tenent, qui, sub nomine Ohristi, vel huccina ^. lili enim eiati pro eo quod per na-

Christum blasphemant et impugnant; Eliu vero, turae bonum, aliqua sapienter praedicabant, apud
et Baalam [Al. Baldad], typum prajferunt
philoso- se jactitantes severitatem, cum assertores sint

phorum, quia foris, id est, extra fidem positi, insi- mendacii ;

quia de Ghristo, non ut divinitati

diantur Ecclesia? Dei. Isti enim pretiosa nomina ejus, sed ut ipsorum impietati competit, sic lo-

sibi imponunt, quasi ipsi sint aurum Dei, vel quuntur.

prfBcipui speculatores ejus. Eh'phaz enim in

'
Lege omnino, magnus et vid. lib. Nominum ptus. Baldad, veiuslas sola. Sophar, speculx dissi-
patio, vel speculatorem dissipans, sive speculatorem
coL 121, cto.
In eodem lexico Nom. « Eliphaz, Dci conlem- videbo. »

INCIPIUJXT EDISSEBI CAPITULA.

GAPUT I. (] sessio ejus septem millia ovium,ettria milliacame-

((VireratinterraHuz,nomineJob.Eteratviriile lorum : quingenta quoque juga bonum, et quingen-
simplexetrectusacli.mensDcum,etrecedensamalo. tce asina) ac familia multa nimis. Eratque vir ille

Natique sunt ei septem filii, ot tres liliae. Et fuit pos- magnus inter omnes Orientales. Et ibant fllii ejua,
657 COMMRiNTAll. IN JUD CAP. I. 658

et faciebat convivia per domos, unusquisque in die A venit ad Job qui diceret : Boves arabant, et asinas
9U0. Et mittentes vocabant tres sorores suas, ut pasccltantur juxta eos, et irruerunt Sabsei, tule-
comederent et biberent cum eis. Cumque in runtque omnia, et pueros percusserunt gladio :

orbem transissent dies convivii, mittebat ad eos et evasi ego solus, ut nuntiarera tibi. Curaque
Job, et sanctificabat illos : consurf;;ensque dilucu- adhuc ille loqucretur, venit alter, et dixit : Ignis
lo, » etc. IIu.x et Buz filii fuerunt Nachor fratris Dei cecidit e ca-lo et tactas oves puerosque con-
Abrahse, filii Melchaj sororis Sara?, de cujus stirpe sumpsit : cl offugi solus, ut nuntiurem tibi. Sed
Job descendit. Non sicut quidam falso suspicantur, adhuc illo loquente venit alius, et dixit : Chaldaei
de gencre eum fuisse Esau (Hior. Quxst in Gen.). fecerunt tres turrnas, et invaserunt camelos, et
Nam Eliphaz nascitur de Ada uxore P^sau, et re- tulerunt eos , necnon
pueros percusserunt gladio,
gnuvit in Theman, unde etiam Themanites dictus et ego fugi solus ut nuntiarem tibi. Adhuc loque-
est. Theman, IdumEea, Seir Daroma, Zebora, regio batur ille, et ecce alius intravit, et dixit Filiis :

fuit Esau. Habitavit autem Job vir magnus in tuis et filiabus vescentibus, ct bibentibus vinum
tcrra Iluz, qufn interprctatur consiliatrix. Scd et in (lomo fratris sui primofreniti, repente vcntus
Elchana, qui interpretatur possesio Dci, paler vehnmens irruit a regione dcserti ot concussit
sanctissimi Samuelis prophetffl, vir unus appella-p quatuor angulos domus, quse corruens oppressit
tur non enim per diversa mobilis atque inslabi-
: liberos tuos, et mortui sunt, et effugi ego solus,
Hs ferebatur, sed firmus atque inconcussus persi- ut nuntiarem tibi. > Pro filiis suis, quos ita rege-
stens, vir unus erat : et idcirco in montc Ephraim bat, ut non tam pro prfesentibus criminibus.quam
frucliferomorabatur.In alta scilicet comtemplatione pro occultis in cordc peccatis, qu;e hominum
virtutum, ut a nuUis subjacentibus et circumla- quoque fugere notiliam possunt, divinam cleme-
trantibus vitiorum agitationibu3,mentis ojus subli- tiam assiduis sacrificiis exoraret.Privilegium vero
mitas dijiceretur, vei unitas scinderetur. Proinde offerendi primogenitis, vel maxime regibus debe-
hic vir magnus alqueegregius Job.in torra Ihiz ha- batur : pi^o excellenlia vidolicet sapienti.-p, vel
bitassc perhibetur, quae consilialrix interpretatur. nobilitate generis. Et quia fypum Christi Job fcrre
Non enim tcrra carnis ejus, animum ipsius supe- diximup, videamus nunc quid tcrra Huz in Christo
rabat, sed imperantis animi consilio cuncta lacie- significet. Terram hanc, assumptum verum borai-
bat unde et ipse ait Pepigi fxdus cum ocidis
: : nem ex Maria intclligimus, qua; ideo Filio Dei
meis ut non cogitarem quidem dc virgine {Joh. xxxi, assumentc eain, consiliatrix dicilur, quod per divi-
1). Hoc ergo consilium et pactum quondam nilatem assumcntis habitant in ca Ihesauri divin.-e
sibi invicem inicrunt, homo ejus interior ct exle- sapienlia! ct scienliae absconditi ;
quam sibi ita
rior ; obediendo fieret
ut terra, id est, cara cjus, '-'
indissolubii connexione conjunxit, ut ipse in
consiliatrix spiritui.ne in ea dominaretur iniquitas. Trinitute unus sit filius Dci. Septem vero tilii septi-
Et quia vir, juxta divinum testimonium, simplcx formem Spirilus sancti graliam ; et tres filiiB,

erat, habitans in domo quatuor his pollcbat : lcgem et prophctiiim,ct Evangelium nobis videntur
virtutibus, prudcnlia, juslilia, fortiiudine, tcmpe- signilicaro.Ovos plobora Christi, propfcr innooea-
rantia. tiam, qu;o l)aptismo sordes peccatorum depo-
iii

"Offcrcbat holocausla per singulos.Diccbat enim : suerint, nominat. in camclis voro, gcntiura pravi-
No forte peccaverint filii moi, et malcdi.vcrint Dco tatom, cum oneribus criminura ct torluosis sen-
in cordibus suis. Sic faciebat Job cunctis diobus. sibusad Christum venientium ostendit. In bobus,
Quadam autem die cum vcnissont filii Dci ut assi- qui munda unimaliu siint, Jud.-eorura plebcvm. In
stcrcntcoram Domino : alfuit infcr eos ctiam Salan. asinis vero immundum pocus, genliuin populum
Ciii dixit Dominus : l nde vcnis? Q\i\ rospondons, dcmoiis'ravit. Undo Isaias ail : C.ognovil lios pos-
ait : Circumvivi lerram, ot pcrambulavi ouru.Dixit- scssomn stittm, et tisintts pr:vscpc domini stti {Isa.

quo Dominus ad eum : Numquid con.sidorasli ser- I, '.<) : scilicol quotl nativilulcm Chrisli in carno et
vum mcum Job, quod non ait ei siniilis in lorru : Jiidn?i ex |)arlc,cl gonlos agn^jvorinl : et in pr<Ts»epi
bonio siniplex, et roctus, ac timens Deuni el roce- [) allaris Domini, quasi mundu aniraaliu pcr Dupli-
dens a mulo? Cui rcspondons Salan.ait Numquid : srauin ucressorint : forlo ud lioo respicit illud
friislra Job tinict Doum ? \(Uino lu vallasti oum ao Evungolii : Jtigitm cnim weum sunve e.^t, ct otins

doinum ojus imivorsauKiuc substanliain ojus por meum lcir [Matlli. xi, :<0'. In jiigo, Judwos : in
circumilum ? Oporil)U9 munuum ojus bcnodixisli, nsino, nd quom onus niagis porlincl, gcnlcs, ut
ot posflossio oju.s crovit in tcrru. Sed cxlcndo puu- supra diximus signiliouvit.Mngnusdicitur Christua
lulum manum tuam, ot tunpp cunrlu (ju.o possidol inlor oninort Orienlalos, prcundura illud Vti.dt te :

nisi in facicm bcnedixorit tibi. I)i\it orgo Ddiuinus Dcus luus olco livtili.v pr.v cotisorlilius luis {Psal.
ad Satan : Ecco univcrsa qu;r liabtil, iii inaiui lim xi.iv, Si. Numorus vero anirauliiira in 9»'ptora ct
sunt : lanluni iii oum no oxloiidas inaniim tuaiu. tribus miilibus, ntquo in (iuini:onlis saorulus ost.
Egrossustnio fst Siiluii u fucic Doinini. Cum aulcm Num Foplomjuxlu uuctoritalpm Scrifilurnrum, ple-
quudum die lilii ol i'\\\x. ojiis ronicdon^nl v[ bilmront nitudinoni (|uiiradnra sacri myslorii signillcunl : ul
vinum in domo IVatris siii primogenili, nunlius ibi, seplem spirilus, septoui candelabra, seplcm
 :;

659 APPEISDIX. 66<)

Kcclesioe (.^poc. 1. IV, II, i:i, 16). In tribus vero A hfflreditatem, et malos a regno Filii sui seclusit.
miliibus : anima et corpus ct spiritus.vel Iriformis « In omnibus his non peccavit Job labiis suis,
doctrinse ecientia, in Scripturis sanctis, sivo sacra- neque stultum (juid conlra Deum locutus est. » Hoc
mentara beatee Trinitatis potest inteliigi pro eo : ait quia stultc loqui non potuit sapientia Patris :

quod omnis multitudo credcntium, trium dierum neque peccatum committere imraaculatus Agnus.
viam ambulans [Exod. iii, 18), ad perfcctionem
desiderat pervenire. Quingenti vero qui
fflternitatis GAPUT II.

de quinque consurgunt quinquiplicati quinquaginla « Factura est autem cum quadam die venissent
quinque faciunt, peractis lubricfe ajtatis frat^ilila- filii Dei, et starent coram Domino venisset quoque :

tibus,in virum perfectum hominum transisfce signi- Satan inler eos, et conspectu ejus, ut
staret in
ficant {Ephes. iv, 13), et per decies quinos quin- diceret Dorainus ad Satan Unde
venis ? Qui re-
:

quaginta perveniunt, ita pcr decies quinquagenos spondens ait : Circuniivi terram, et perambulavi
ad quingentos ascendunt. Similiter Ecclesiam to- eam. Et ait Dominus ad Satan Numquid conside- :

tam, quas columnam et firmamentum verilatis rasti servum meum Job quod non sit ei similis
:

Christi figurat (7 Tim. iii, 15) : in qua sonsus in terra vir simplex et rectus, ac timens Deum,
:

nostri, velpurificationem, vcl remissionem pccca- et recedensa malo, etadhucretinens innocentiam ;

torum accipiunt quia in isto numero non solum

: Tu autera commovisti me adversus eum, ut
remissio peccatorum, sed etiam adventus sancti affligerem eum frustra. Cui respondens Satan ait
Spiritus declaratur. Filii vero Dei : vel angeli, vel Pellem pro pelle, et cuncta quae habet homo dabit
aancti intelligendi sunt, qui dono gratiae Spiritus tuam, et pro aniraa sua : alioquin mitte manum
sancti Filii, Dei vocantur. Inter hos ergo diabolus tange os ejus et carnera, et tunc videbis quod in
astare dicitur quiaexpermissione Dei plerumque
: faciera benedicattibi. Dixit ergo Dominus ad Satan :

sanctos audet tentare. Miranda filiorum Job tam Ecce in manu tua est verumtamen animara illius :

fraterna concordia Sed quia Job typum Christum

! serva. Egressus est igitur Satan a facie Domini :

portare ostendimus hos inferius per figuram

: et pereussit Job ulcere pessimo a planta pedis
septem gratias Ecclesias esse dicimus,qui spirituali usque ad verticem ejus qui testa saniera radebat, :

funguntur sacramentorum convivio, Legem, Pro- sedens in sterquilinio. Dixit autera illi uxor sua :

phetiam, et Evangelia quasi tres sorores secum Adhuc tu permanes in simplicitate tua ? benedic
:

habentes, divinorum eloquiorum inteiligentia dapi- Deo, et morere. Qui ait ad illam Quasi una de :

bus saturantur. In ruina vero domus, qua3 oppres- stultis mulieribus locuta cs.Si bonasuscepimus de
sit filios Job antiquurum principum, reRnorum
; manu Domini, mala quare non sustinearaus? In
persecutionera, vel saevitiara contra Ecclesiara C oranibus his non peccavit Job labiis suis. Igitur
ostendit. Qui vero solus permansit ut nuntiaret, audientes res amici Job omne raalum quod acci-
ratitatem ipsorum persecutorum indicat. SabiEi disset ei, venerunt singuli de loco suo, Eliphaz
inlerpretantur captivi et Chaldcei qiia.si dxmonia :: Themanites, et Baldad Suites, et Sophar Naama-
hi nempe captivi daeraonum impugnant Ecclesiam; thites. Condixerant etiira ut pariter venientes visi-
hi non solura ubi possunt, abigunt greges domi- tarent eura, et consolarentur. Cumque elevassent
nicos, verum etiam eos igne suo, quem cceli esse procul oculos suos, non cognoverunt eum. »
mentiuntur. hBcresibus, vel supersitionis pravitate Non quod Deus ignoret sed ut nos doceat quid ;

consumunt. Praesentiae etiam regnum venti violen- responderit Satan, qui interpretatur adversa-
tissiini sirailitudine violentae . quatuor Evangeliis rius.
velut angulis conflrmatam, Christi domum concu- » Et exclamantes ploraverunt scissisque vestibus :

tiunt : ut praedicti septem fiiii,et tres filiae pariter, sparserunt pulverem super caput suum in coelum.
cura ipsa domo intereant. Et sedcrunt cum eo in terra septem diebus, et
« Tunc surrexit Job, et scidit vestimenta sua, ct scptem noctibus, et nemo loquebatur ei verbum.
tonso capite, corruens in terram,adoravit et dixit : Videbant enim dolorera esse vehementem. » Nara
Nudus egressus sura de utero matris meae,etnudus n et omnes heeretici Christi araicos se esse dicunt
revertar illuc. Domiuus dedit, Dorainus abstulit cujus se sanguine redemptos gloriantur. Et post-
sicut Domino placuit, ita factura est sil nomen modum inimici efficiuntur ejus, irapugnando Eccle-
:

Domini benedictuni. » Surrexit ad tolerantiam siam suara. Quod auteni videntos plagam ejus,
patienticB. Nam et Job, id cst Christus, ad pacem sciderunt vestimenta, et miserunt pulverem super
dandam Ecclesi;e surrexit, ut gestum significet caput suum illos haereticos signiflcat,qui Christum :

vindictae. Vestimenta vero scidit : fideles ab infide- Deura crcdunt incarnationem et

in gloria coelesti :

libus separavit. Procidit in terrara, cum se de passionem non credunt: sed opprobriis et humilia-
forma Dei usque ad forrnam scrvi exinanivit tione ejus offensi, in blasphemiara erumpentes,
{Philipp. III, 6, 7). Nudus egressus est de utero fidem scindunt, alque a corporis unilate discedunt.
matris suae, nulla videlicet sorde peccati originalis Et pulverem mittentes super capita sua, terreno et
aspersus. Ex pcrsona hominis ait « Dominus : mortuo sensu, corda sua operiunt atque obruunt.
dedit, et Dominus abstulit. » Dedit patcr bonos in Omni etiam lerapore vitae suae, qua; in septem
 661 COMMENTAK. IN JOB GAP. lil. 662

diebua ac noctibus continetur indignum os suum A prffivaricationis mortis suae cum destatione male-
confessione divina, muta infidclitatis imr.robitate dicunt : qui non serviendo vitiis, suscitant contra
condemnant, et obstruetur os loquentium iniqua se draconem, forti^simum scilicet hostem.
(Psal. Lxii, 12). « Obtenebrentur stella! caligine ejus. » Peccatores

CAPUT III. scilicet, qui in nocte, sneculi divitiis et honore

« Post haec aperuit Job os sum, et lucere se putant, caecitatis caligine tenebrentur,
maledixit diei suo, et locutus est : Pereat dies et merito suo, Evangelii lumcn non videant.
in qua natus sum, et nox in qua dictum « Exspectet lucem, et non videat. » Nec nox

e-ot : Conceptus est homo. Dies illa vertatur in te- pr;cvaricationis ot inortis, in qua diabolus regnum
nebras. » Post hn!C,sicut ait scriptor hujus historiae, tenct, potost lumon Rcdemptoris Christi cogno-
quem Moysem esse tradit opinio, aperuit Job os scere ; neque illi qui in ea nascunlur, nisi eam per
suum, et maledixit diei suo dicens « Pereat baptismum renati destruxerinl. :

dies in qua natus sum, et nox in qua dictum est « Necortum surgentis aurora}. Resurrcctionem : 1)

Gonceptus est homo. » Job qui typum habuit Christi significavit unde, in psalmo, vigilia ma- ;

Salvatoris in sc, humani generis morlalitutcm tutina dicitur (Psal. cxxix, 6).
deflexit quac propter peccatum ex Dei justa n
: « Quia non conclusit ostia ventris qui portavit

sententia, homini inflicta est. « Pereat dies in qua me nec abstulit mala ab oculis ejus. Ouare non :

natus sum. » Uedeat per Christum imniortalitas, in vulva mortuus sum ? Quare egrcssus ex utero
quam Adam reatu praevaricationis amisit, et abeat non statim perii Cur e.xceptus gcnibus? Cur :

mors a me, quam alio delinquente contraxi. Et lactatus uberibus? » Sub persona sua, humani
Jeremias Malcdicla dies in riua naUts sum (Jereni.
: gcneris plangit miserias quareiterum moriturus, :

XX, l'i). IJnde nulli dubium est, quod hi omnes mala istius vitje patiatur quare mortalcni ipsa :

praevaricationem Adae deteslcntur.Spiritualitcrergo mors non cxstinxerint in utero ?

dies cum sua noctc, diabolus et mortaliias pos- « Nunc enim dormiens silerern, et somno meo
sunt intelligi non quia dies sit, sed quia fuerit
: requiescerem cum regibus et consulibus lerrae,
quando permanebat cum Deo,a quorecendens fac- qui aiditicant sibi solitudinca aut cum principibus :

tus est nox, vel quia impiis ac peccatoribus, in hac qui possident aurum, et replent domos suas argen-
prospe^itate et felicitate gaudentibus, dies esse to. » Principcs, ct reges, ct consules, et in si in-
videatur. Unde dicitur : ferno squalorcs tartareos patiuntur ; nunc tamcn
« Auferetur ab impiis lux sua. Non requirat lmjiii in corporibus suis tormcnla non sentiunt. Horum
Deus desuper. » IIoc est, ne fiat ejus memoria antc mortem mihi venire hac conditionc voluissem.
Deum in bonum. C Aut sicut abortivum absconditum non subsi-
«

« Et non illustretur lumine. » Uccognitionis storem, vel qui concepti non viderunt lucem. »
Dei, vel pfenitenti.c. Vaiiis modis ct cxomplis dicit, quod pamas istas
" Obscurent cum tcnebrae et umbra morlis. » in quibus erut. non debucrat pati. Quare non in
Tenebrae, pcccata sunt ot invidia. vulva mortuus sum ? Et dcincops ait Nunc aulem :

« Occupeleum caligo,et involvaturainarituditic.' dormiens silcrcm, et somno mco requiescerem cum

Id est, cfficitag cordis. regibus et consulibug. Eorte exemplum contra eos
"Noctem illam tenebrosiis lurbo possidcat. » est, qui dicunt non rcsurreclurns, nisi qui juxla
Quia ad amaritudincm provocat Dcum, sicut cL nrdincm nati fuorint. Si cnim concopli nioriiintur
oaeteri satcllitos ojus : furorcir;i' Dei apprchcnsus, in utcro, ncoossc cst, tiuia vivi fucrint ; et quidquid
ciroumdetur onuiibus malis, ct involvatur. Norfeni. moritur, haud dubio quiu rcsurgcl. Ita quod in
illnni tenchrosus turbo possideut, id est, diaiiolus, mcmbris luit ct vixit, ct nuluru minus dodcrit :

qui diem folicitatis homini abstulit, ot nocloin Iioc inlegrum rcpurubilur

rcsurrcctionc in
sir :

inquietm vilffi turbulcntus invcxit. enim liuinuni gcncris instuurulio in molius totum
" Non computclur iii dicbus aiiiii. • Aiiiuih roddcl, quod nuluru IVauduverut. Dioit ctiam ul>or-
Christus intelligilur, qiii in so cuncla rcvolvit et ]) liva, (|Uii.' in nuluru liumunu dogcnoralu s^unt,
oontinet. In hu.jus ergo dicbus anni, non coiii[)U- u pamiscsse nlionu, qui sibi solitudines mogisquam
tetur diabolus ; id esl, sanotorum numoro non domus onim diabolus in civita-
ujdillcunt. Ilubilut
conjungalur. tibus dcpolalis, cl in domibus dcscrtis. Non habcn-
« Noc numnrotur iii inonsibus. » .Monscs boo tcs hospilom Dcum, ct possidont uurum, ut sunt
loco sanotos apostolos rcctc intolligiinus, (|ui, ul pliilo«ophi, ol ulii sapionlos luiju? mtindi, fulgorom
ligna paradisi, spiriluulos Kcclcsim uirorunt friiclus. boni ingonii, splcndorcmque oioijuii.
" Pit nox illa solilnriu, ncc
Inudc dignu. Apo- .. <• Ibi impii cossuvcriinl a tumultu. >• Procul
etoloriim scilicot pnodirationc, iibi dios sulutis dubio in inrcrno. I''.l sicul Sopluaginla transtulo-
agnoscitiir, (|u;mi Abruhum vidit, et lojtalus est runt, ibi « impii deposuerual rurnrem tiium, » id
(Joan. viu, bC->y est, typhus ot bU|torl)in, cum swvitia in hoc sirculo
« Mulodioant oi qiii mnlodicnnl dci : qiii purati glorinntiiim. huiiiiliuln chI in iiiferno.
sunt suscitarc Lcviulhan. <> Sancti utiquo dioi .. Kt ilii rcquiovcrunl foasi robore. '• Sicul alia
663 APPENDIX. 664
habet translatio » Ibi rcquieverunt fatigali cor-
; A « Nonne quievi ? « Sciens cum surrexit in judicio
pore » ab opprcssionc utiquc et niiscria, labore
; Deus, quod salvos facturus sit omnes mansuetos
etiam istius mundi liborati. torrce {Psal. lxxv, 10).
« quondam vincli
Et pariter sine molestia. » " Et venit super mc indignatio. » Indignationem

"Vincientes et quondam vinctos in infcrno dicit hoc loco plagarum molem dicit, quam refert super
pariter habitare, sinc injuria tamen et molestia se cecidisse, cujus pondere et doloribus se gemit
vinculatorum : non ita ut istic ubi praeter pcenas, obrutum : cum ipse esset, ut superius ait (7o/>. i,

captivitatc vcl servitute dura, divcrsis ctiam aliis 21), morbis castigatus ;
quas pocnas in consequen-
calamitatibus, homines obliganlur, dominutu et tibus, sagiltas dici : sicut ait : SagilLv Domi^ii in
injustitia iniquorum. me mnt : guarum indiynatio ebibit spiritum meum
« Non audierunt vocem exactoris. » Jussa impe- {Joh. VI, i), sive, ut alia translatio habet, ehibit
rantium vel inique exigontium, non verentur. sanguinem meum. Et proprie sagittee vermee pos-
« Parvus etmagnus ibi sunt, et servus et liber a sunt intelligi, quia ab eis indesinentibus stimulis
domino suo. Quare misero data est lux, et vita his pungebatur sicut ipbc Job ait Et qui comede- :

in amaritudine animfe sunt? Qui exspectant mor- runt, non dormiunt. {Job. xxx, 17). Quos diabolus
tem, et non venit, quasi efFodientes thesaurum: o ad comedendum eum acriores faciebat, et illi quasi
gaudentquevehementercuminvenerintsepulcrum.» indignantes et irascentes ita carnem ejus morsibus
Cum sit ergo, ut video, in inferno sequalitatis per- fodiebant, ut velut sagitta; viscerum interiora
sonarum, et nuUus de alterius dominatione formi- penetrarent. Explicit ubi Job maledixit diem nati-
dat cur mihi misero data est lux ista, et vita
; vitatis sua3.
similis eis qui in amaritudine animaj sua; sunt, CAPUT IV.
cum meliora sint infernorum ergastula,quam istius « Respondens autem Eliphaz Themanites, dixit :

mundi miserabilis vita cruciatil)us plena : ubi pra? Si cceperimus loqui tibi, forsitan moleste accipies.
angustiis homines mortem quserunt, et magno Sed conceptum sermonem tenere quis poterit?»
desiderio, ut veniat, expectant. Exemplum egre- Concepta ergo verba edit in injuriam ^audientis, et
gium adhibuit, diccns Quasi efTodientes thesau- : dicit ita :

rum,quianimirum utiquegratulantur.cum optatam « Ecce docuisti multos. » Id est, quamplurimos

sibi invenerint sepulturam. solertia tua, et bonitate ab erroribus revocasti.
« Viro cujus abscondita est vita ; et circumdedit « Et manus lassas roborasti. Vacillantes confir-
eum Deus tenebris. » De se dicit : Sic itaque ince- maverunt sermones tui, et genua trementia con-
debam in mandatis Dei, credens quod mihi fructus fortasti. Nunc autem venit super te plaga, et defe-
justitiae meae responderct sed absconditum est C; cisti : tetigit te, et conturbatus es. Ubi est timor
meritum vitae meae, et pro hoc poenarum tenebris tuus, fortitudo tua, patientia tua, et perfectio
circumdalus sum ita ut illud bonum mihi suh-
: viarum tuarum ? » Ista ergo in sanctum Job cum
tractum sit, ethoc malum appositum. Quod autem irrisione dicuntur : et istum habent sensum : si

pcenas tenebrarum noinine dixerit, audi quid hacc fecisses quae dixi, nunquam in haec tam mala
sequitur : ad exemplum mortalium incidisses, quia Deum
« Antequam comedam suspiro, et quasi inun- rerum omnium conditorem bonura Bcimus et
dantes aquae, sic rugitus meus. » Inter cajteros justum.
cruciatus, etiam hanc ei diabolus infirmitatem « Recordare, obsecro te quis enim unquara :

inflixerat, quam infirmitatem medici bolimiodes innocens periit, autquando recti deleti sunt? Quin
appellant, qua^ inflrmitas talem habere dicitur potius vidi eos qui operantur iniquitatem, etsemi-
poenam, ut ante cibum torqueatur aegrotus, et sint nant dolores, et metunt eos, fllante Deo, perisse,
ei post cibum indesinentes dolores. Unde dicit et spiritu irae ejus esse consumptos. » Ergo ignoras
:

Quasi inundantes aquse sic rugitus meus. Al)el in principio innocentem occisum {Gen. iv, 8),
« Ouia timor quem timebam evenit mihi. »Time- et Abraham patriarcham propter uxorem suam
bam enim peccando laedereDeum,etne illeoffensus n fuissc periclitatuni {Gen. xii, 13) et haec non :

iram justitiae suae in me exerceat. Sed quid pro- diircernens, generaliter das sententiam, ut cum alii
fuit cavisse a peccatis, quandoquidem ut reus hominum flagellentur a Domino, ut emendentur,
omnium peccatorum discrucior? Sequitur alii ut probentur, de quibus iste est
: cur huic :

« Et quod verebar accidit. » Aliis verbis ipsum volut roo poenam exprobras? Quin potius eos qui
repetit, quod supcrius dixerat. Pro confirmationo operabantur iniquitalem, flante Deo, perisse id :

dicti soIentinScripluris lalia iterari. Nonarroganter est, ut judicis sententia velut vento vehementissi-
haec dicit, ut faciat Deo injuriam, sed conscienti;e mo sublatos a spe aeternae vitae.
merito libere loquitur. « Rugitus leonis, et vox leaenae, et dentes catu-

« Nonnc dissimulavi ? » Non reddendo rcti'i- luruin leonum contriti sunt. » In rugitu leasnae et
buentibus mihi mala {Psul. vii, 3). voce, saevitiam depraedantis voluit significare.
« Nonne silui ? » Ut non delinqucrem in lingua « Tigrfs periit, eo quod non haberet prffidam, et
mea, posui oni meo custodiam. {PsaL xxxviii, 2). caluli leonis dissipati sunt. Porro ad me dictum
 :

665 COMMKNTAIl. IN JOB CAP. V. 666

est verbum absconditum. » In Ligri velocitatem A et conterentur in porta. ct non crit qui eruat.
ejug ad spoliando.^ homines, prajdamqMe ex eis Stultum dicit, qui d»? siiis meritis gloriatur. Sed
capicndam describit,cujus etiam catuli similes ejus hic pulchritudinem nominc falsac felicitatis appel-
dissipati stmt et interempti. In editione pro alia lat qua; maledicenda est, et exsecranda est, quia
:

tigrimyrmicoleon, id est, formica et leo, quem eam scquitur interitus sempiternus.

nos verius diabolum dixerimus qui quando prae- :
« Cujus messem famclicus comedet, et ipsum
dam agit, de sanctis tanquam de mujoribus rebus rapiet armatus.- et bibent sitienles divitias ejus
ut leo habendus est : quando vero minima qu.Terit Nihil in terra sine causa sit, et de humo non egf-e-

aufcrre, formica dicendus est. Et quia sicut for- dietur dolor. » Sitentes, famelici, et armati : dia-
mica grana de area, ita ille cogitationes bonas bolus et sui possunt intelligi, qui potestatem acci-
aufert de cordibus hominum. piunt a Deo, ut vastent iniquos vel sitientes :

" Et quasi furtive susccpit auris mea venas hominum mortrm, omne scilicet bonum natura;
susurri ejus. In horrore visionis noclurn.Te, quando et quod nomine diviliarum dictum est, ab cis velut
solet sopor occuparc homincs pavor tenuit me, et haustum pocuium absorbetur vcl homines ini- :

tremor et omnia ossa mea pcrterrita sunt. Et qui, qui premunt subjectos.
cum spiritus me prffisente transiret, inhorruerunt
^^^^^ nascitur ad laborem et avis ad volatum.
^ ^
carnis meae. Stetit quidam, cujus non cogno-
Quamobrem ego deprccabor Dominum.ctad Deum
pili

scebam vultum, imago coram oculis mcis,etvocem

ponam eloquium mcum. » Id est, l.ibor hominem
quasi auraj lcnis audivi Numquid homo Dei com-
monet [Al. manet], ub ab omnibus vitiis casliga-
paratione justifical)itur : aut factore suo purior
tus incedat.
ad aurem cordis mei,
erit vir ? » Id est, latenter
« Qui facit ma;ina et inscrulabilia, et mirabilia
virtussententia; vclutquodam spiraraine penctravit
absque numero. Qui dat pluviam supcr faciem
Ecce qui serviunt ei non sunt stabiles, et in humiles
terr.-R, et irrigat aquis universa. Qui ponit
'<

angelis suis reperit pravitatcm. Quauto magis hi sospitate. » Ut in

in sublime, et ma-rcntes erigit
qui habitant domos lutcas. » Dicitur quidcm dia- per eum Ec-
Filio Dei homo Christus sit Deus, et
bolo, qui quondam sanctus agelus fuit, quod in
clesia.
veritate non steterit [Joan. viii, Vi), et ab illa
« Qui dissipat cogifationes malignorum, ne pos-
sublimitate angelica propria voluntate deciderit
sitimplere manus eorum quod ccperant. «Jud.TO-
sed tamen non est continuo generaie ut sicut in :
Christum putaverunt exstin-
rum videlicet, qui
omnibus angeli inveniatur pravitas,
illo, ita et in
nomen ejus dclere de ferra. Vel in mar-
guere, et
qu?e est pcccatuni. Omnis enim natura, sine dubio Ecclesia? adversantium
tyribus persecutorum
creata, capax peccali est uf apparuit in angelo L Herodis in Petro {.Ut
;
jjjggjpj^yjt cogitationes, sicut
quo dixi : quia in verifafc non stefit {Ibid.) :tamen Non implent manus eorum
xii, 3 seq.) Et aliter :

per donum el gratiam Creatoris sui,ita in amorem eorum liberanfur ad tempus:

quo volunt quia alii
charitatis illius transierunt,ut jam nec velint pec- vero pcr januain morfis infroducuntur ad vi-
alii
care iicc possint.
tam ot istos.et illos salvabit Deus.IIlos aporlo libe-
" Qiii tcrrcnum habenf fiindamentum, consu-
rando, hos occulfe coronando.
mentur vclut a tinea. » Si domus lutca^ sunt cor-
(. Qui apprehendit sapicnfos in astulia eorum,
pora nostra : fundamentum domorum nostrarum,
ct consilium pravorum dissipat. » Philosophos
vitam hanc temporariam esso, credendum cst.qua
8cilicct,vcl Juda>os docfrina aspostolica convinC(>ns,
subtracta,domus lutca; ruunt in rnortem.
ctad nihilum eiroros eoruni rodigens.
<• Dc mano upque ad vcspcrani succidentur, ct
« Por di(mi incurrent loncbras. • Dics crat in
quia niillus intclligit, in .Ttcrnum peribunf. Qiii
Judjcis, de rcgno sacerdotio, lego. unius eliam
autom rcliiiiii l'ucrint,aufercnfur cx eis : moricnfur
Dei roligioiie glorinntibus : sod non credcntcs in
et non in sapientia. » In uno die, fotam vitam
hominum monstravit qune in mundo vernat. In Clirisfo, tcnoliras pcrtidia" incidcrunl.

« Kt quasi in nocfe sic palpabunt in meridic.

•
parvulis floret in juvenibus convaioscit, et robo-
q
rafur matura ffitato : in 8cniorii)US, tan(|uam in Ufiquc prospcrifatis su.r. qua» cum solilo circa
frucfilius, ci postremum in dccropita scnccfuto fclicos s.rculi luijus splcndoro vuna) glorias, am-
coiilicitur, r|uam hic vospcrain appcllavil. rndc plius liicril. (]iiaso longa sccuritafo munitos puta-
est illud in Psalmo : Marw sintl herba Irnn.^rnt liant oam usqiic ad n-fafis su.t vcspcram posscs-

{Psal. Lxxxix, <)), ot iTliiiuii : ilocidif in iiioilr. siiros ; in trihulationc siibita. (lu.r nocli» nomine
indurafur in cadavorc. dicta csl. stuporp nimio. in angusliis coarctafi,
CAITT \ . niorlis ctiam timorc porculsi. palparc dicuntur,
«Voca orgo si ust (jui tilii rcspondcaf, ««t ad pordifi uti<iuo cimsilio. (luid !"»ccrcnt ignoran-
aliquom sancforum conv^^rtcrp. Viriiin sliilfiim tes.
infcrficit iraiuindia, cl parvulum ocridit invidia. « Pnrro salviim lacict ogcnuin a gladio oris oo-

Ego vidi sfultum linna radicc, ot malo(lixi pul- rum, ct (lo paupcrom. » Christum a
manu violenli

rhriludini ejusstatim.Longc lient filii ejus asalulo blasphcmiis Judworum: quia linguacorum gladiu»
667 APPENDIX. m
acutus fuit {Psnl. lvi, 5), bicendo, Crucifige eum A de omnibus sanctis dictum sentire pos9umus,quod
(Joan, XIX, 6, 1 filios in operibus bonis habeant. Isti tales filii co-
« Et erit egeno spes : iniquitas autem contrahet gitationum semine concepti pariuntur in opera, et
03 suum. Beatus hoino qui corripitur a Domino. sancti hujus generationis multidine gloriantur :

Increpationem ergo Domini ne reprobes : quiaipso quoniam talibus magis quam carnalibus filiis Deo
vulnerat, et medelur : percutit, et manus ejus sa- placere voluerunt. Potuit ego Eliphaz, quasi
nabunt. In sex tribulationibus liberabit te, et in consilium dans Job, ita dicerc : Si conversus ad
septima non tanget te malum. In farae eruet te Deum fueris, ita utte tuorum operum antiquorum
de morte. » Resurrectionis Christi virtutem os- poeniteat, cordis velut seminibus
tui virtutibus,
tendit. abundabis. De quibus opera bona tanquam san-
« Et in bello de manu gladii. » Sed videamus, ctitatis filios potoris procreare : ita ut progenies
ne forte gladium peccatum dicat, dimicane contra operum tuorummultitudiniherbarum virescentium
animam hominis, ut eam sibi acquiescentem pro- comparetur, quarum radices, si spe intus habeas
sternat. Quod peccatum gladii nomine dicitur per in corde defixas, terra tua flores cum fructibus
prophetam, ut ait : Specidator si viderit gladium germinabit.
venientem {Ezech. xxxiii, 6). n « Ingredieris abundantia sepulcrum, sicut
in
« A flagello linguaj absconderis, et non timebis fertur acervus tempore suo. » Consum-
tritici in
calamitatem cum venerit. » Si conversus fueris matis annis provectse aetatis, plenusque dierum in
ad Deum. interiora tua, gladii verborum, per lin- tumnlum positus requiesces, ut in tempore justi
guam Jaculati non penetrant, et calamitates, vel judicii Dei, a sordibus peccatorum minimis etlevi-
mala quse a Deo irrbgantur peccatoribus, non ti- bus purgatus inveniaris velut tritieum quod coa-
:

mcbis. cervatur in aream.

« In vastitate et fame ridebis. » Ridebis, dixit, « Ecce hoc ut investigavimus, ita est, quod
pro exsultabis, atque gaudebis, et lcetus eris, cum auditum mente pretracta. » Hoc dicit, quaecunque
alios videris fame affici sive praesenti, sive etiam a me tibi dicta sunt, diligenter investiga vera
intellectuali. noveris, quae ipsi ad emendationem tuam debes
« Et bestias terrae non formidabis. » Haec septi- corde percipere.
maextremaque tribulatio. Bestiae terrae, possunt CAPUT VI.
animantia quae sunt sine ratione intelligi,
et ista « Respondens autem Job dixit : Utinam appen-
quibus ad devorandum homines dantur in potesta- derentur peccata mea quibus iram merui, et cala-
tem homines mali, hestiae appellantur, mores
et mitas, quam patior, in statera quasi arena maris :

habentes similes moribus bestiarum, contra quas ^ haec gravior appareret. Unde et verba mea dolore
pugnasse se Ephesi dicit Apostolus (I Cor. xv, sunt plena. » Dicitis me peccatis meis facientibus
32).'.Non formidabis ergo, inquit, hocmaium, cum ista pati propter quod velim, ut peccata contra :

correptus a Domino, viam emendationis intra- calamitatem hane quam patior pensarentur, et
veris. videretis,quia haec ipsa calamitas velut arena
illico
« Sed cum lapidibus regionum
pactum tuum. » maris supra aeorum peccatorum merita pondera-
Lapidss per metaphoram, homines dixit stabiles et ret.
quietos,qui sunt utique justi et sancti : hi namque « Quia sagittae Domini in me sunt, quarum in-

in modura lapidum firmi in Deo sunt, per regiones dignatio ebibit spiritum meum, et terrores Domini
varias constituti. Cum his itaque habebis pactum militant contra me. » Hic potest videri, quod su-
solidae charitatis, ut ab eis nunquam te tribulatio perius sagittarum nomine vermes dixerit {Job
possit avellere. 111, 26) a quibus tum indesinenter pungebatur,
:

« Et bestiae terrae pacificae erunt tibi. » Homines nec loqui permittebatur non quod vermes talem :

videlicet quondam leri et mali, in innocentia, ut sensum habuerint, ut hoc judicio facerent, sed
oves eflecti nomen tamen pristinum retinentes,
; permissu Dei, a potestate adversaria, ut acriores
siout de Matthffio evangelista dicitur : Mntthseus J)
essent, etiam ipsis motibus agebant sicut locu- :

pubticamus {Malth. x, 3). stae, muscae et ranae in ^gypto {Exod. x. 13; vili,

<i Et scies quod pacem habeat tabernaculum 24, 6). Quod autem dixit : Terrores Domini mi-
tuum.» Ab istis omnibus quibus velut ab hostibus litant contra me, potest ipse diabolus cum suis
expugnatur tabernaculum, vel habitatio sive do- intelligi qui adhibitis cruciatus, ut caederet Job,
:

mus corporis.tui. et ut innocentiam sanctitatemque amitteret, insu-

« Et visitaas speciem tuam non peccabis. » Hoc per terroribus minabatur quod etiam multi per- ;

dicit :' Hominis tui speciem., o Job, ut divina secutores, ministri diaboli, sanctis martyribus fa-
visitatione dignam exhibeas peto ac habitationis, : cere voluerunt. Obsederunt in gyro tabernaculum
et habitantis nomine totum integrum hominem meum {Job. xix, 12). Ecce hic manifeste ostendit,
signavit. quod velut hostes inimicique diaboli,et sui acriter
« Et scies quoniam multiplex erit semen tuum militarent hi enim maligni spiritus, diversomodo
:

et progenies tua quasi herba terrae. » Spiritualiter accipiunt potestatem ad aliorum quidem damna-
:
669 COMMEN'TAR. IN JOB CAP. VI. 670
tionem, aliorum vero emendalionem, aiiorum au- A fortitudo, velut lapidum, ut dolorea non sen-
tem probationom qui do suis moribus vel iriini-
: tiam.
sterio, mali, sive terrores, vel ctiam latrones nun- " Ecce non est auxilium mihi in me, et neces-
cupantnr. Omnia dedit in manibus eorum. id est, sarii quoque mei recesserunt a me. » Tam ex
pra?donum {Job i, 1-2). Omnia utique quo) habuit, sua, qtiam ex persona Christi, propheta hoc
sive filios meos, sive substantiam : sicut et me- dicit.
ipsum dedit Dcus in manibus diaboli, sivc suorum « Qui tollit ab inimico suo misericordiam,
satellitum. timorem Domini derelinquit. Fratres mei prajter-
« Numquid rugiet onager cum habucrit herbam : ierunt me : sicut torrens qui raptim transit in
aut mugiet bos cum ante praesepe plenum steterit ? convallibus. » Misericordia ost, ad miserias eorum
Sicut enim illa cum vel abundant pabulis, nullam qui tribulantur, compatiendo mrrrorc cordis de-
quasi qucrelarum vocem emittunt, ut pabuli ino- flecti, hanc vos dum amico non impenditis, timo-
piam protestentur simili modo, inquiens, et ngo
; rem Domini derelinquilis.
si pacem et quielem polius quam bellum haberom « Qui timent pruinam, irruet super eos nix.
in membris, et in anima moa, nullum sermonem Tempore quo fuerint dissipati, peribunt. » Time-
amarum asperumve proferrem. Tj bam peccata cfiam minima perpetrare, ne pro
« Aut polerit comedi insulsum, quod non est eis Dei in me ultio des.-cviret : et ecce nunc
sale conditum. » Quomodo ralio non sinit natura- ita punior, tanquam scclera immania commi-
lis, utquidquam insulsum coiriedi possit: ita ego serim.
nihil insulsum, nihil stulturn contra Doum, nihil " Et ut incaluerint, solventur de loco suo. » Tbi
quod non fldei sale conditum esset, operatus fervere cceperat nomen ejus in populis, in glori.T
sum. su.-o loco non comparuit, velut nix cum calore
« Aut potcst aliquis gustare, quod gustatum af- dissolvitur.
fert tnortem? Animas enim csuricnti etiam amara » InvoIiitcO sunt semit.e gressuum corum : ain-
dulcia esse videntur. » Sicut enim nemo nior- bulabunt in vacuum, et peribunt. » Semitas virtu-
tiferum aliquod comedit, ut vitos suae inimicus tes animi dixit, in quihus ut Deo placeret, omni
sit : cccatum contingere pertimescebatn.
itacgo | studio gradicbatur : has scmitas malisqua; paticba-
« Qua; prius nolebat tangere anima mea nunc : tur involutas atque implicitas esse dicit, dum
praj angustia cibi mei sunt. » Hoc est, vcrbis nuiic bonis vil.T? sua?, suppliciorum admiscerentur
pastor asperis, et amaris, quie rnihi immensitas inala.
poenalis cxtorquct. Ha2C enim timebam rneo oro « Coiisideratc semitas Theman : itinera S.ibba.
dcpromere, quando in sanctilate et justitia cum ^' et expeclate paulisper. Confusi sunt, quia spc-
pace quiete vivebam. Sed et prfEtereundum non ravi. Venerunt quoquc usque ad me, el pudorc
est, quia hoc quoque inter ca?toras p(cnas passtis cooperti sunt. » Id est, intuemini
ad h«ec loca
sit Job, ut etiam cibi ei (elidi videreiittir: sicut qujc dixi, et ipso silentio cognoscotis vera csse
esl odor Iconis, feralis utique, et nimium horri- qu.T dixi. Rcspiclte ad vias divorsortim rognorum :

du? : qui odor cum de cjus visccribus cruinpo- por qtuis ad inc oiiinium genlium froquonti;c con-
rot, esca! suas et id sapicbant, quod suarum spi- fluebanl, et videhitis oas rarilatc, imo solitudino
rabanlinterna fobrium. Quod ipse ostcndit ubi hoiiiinuin desolalas.
dicit: inleriorti mea efferhuernnt ubxiiuc ulla rc- « Nunc venilis, ot modo \idente8 plagain meam
<iuic [Job XXX, 27) : id ost, jam «iecocta sunt et tiinotis. Numiiuid dixi : Aflerle milii, ot dc sul>-
putrcfacta. stantia vot.lra donalo mihi, vol liborate ine do
« Quis dol ut vcnial pelitio tnoa, el (]uod exspc- nianu hostis, et dc manu robustorum eruite me ?
cto, Iribuat mihi Dous ? » IliPC mihi sil consolalio, Docolo nio, cgo tacobo, ct si quid forto igno-
et
ut lincm pocna!, vol cfucirituum incorum, romodia ravi, instruile nie. Quaro delraxistiB eornionibus
mortis obtincam. vcritatis, oum e vobifi niillus sit qiii possiL arpuerc
« Et qui C(epil, ipsc ino contorat. .Sn|\;il tnamum 1) mo? Ad incropaniium tantum oloqiiia conrinnalis,
suam el sucoidal me ct htrc inihi sit oonsulatio,
; ot in vonltim vorba proforlis. " lloc dicit, qiiod ot
ul atnigcnH mc doloro, non parcal : noc conlradi- ipsi ainioi stii. oxoinplo t^jus, ruinaiu sibi Himilcm
cam aiTinoiiibus sanclis? Qu;e cst cnim fortiludo formidnroiit. Nonno quiovi, noniie dissimuUvi,
moa ut sustineam : aul quis linis meus ut pa- pationtiam vidolioot nul vindictani inalorum ?
ticntor ugQm ? » llanc igitur morlom potestali di- Nonno siltii, silonlio rohibons linguHm monm, ut
vinm Job hoIvI exoplal, ut ab oa dooidcns cadal in non rospondoivin oxprol.ranllbuc inihi mnla : vcl
liunc lompt»iariain inortom, (lualcnus pi\i'sou(os ne in loto inibi nominaroliir inii]iii(as. llis crgo
p(Tnas possil (U-ndoro : ctim vdut julior do hai- vila vorilalis sormonibiis dolrnxiBti . •iiinndo qiiidoin
.sticcisus fiicrit. mo in hia non soluni fallacoin, vcruni oliaiu in
i<Noo fortitudo lapiduin, fortltudo inoa tioc : nliis robus criminosiim judicatio : cum vestrum
caro nipa amea e.st. » Caro inoa corrumpilur sanio nnllup ila mundiis sit a pccrato, ut quomquam
ac pulfodino vulnerum quia non osl in nic talis : possot libera oonHcientia incropare.
667 APPENDIX. m
acutus fuit {Psal. lvi, 5), bicendo, Cruci/ige eum A de omnibus sanctis dictum sentire possumus.quod
{Jonn, XIX, 6, 15). filios in operibus bonis habeant. Isti tales Glii co-
« Et erit egeno spes : iniquitas autem contrahet gitationum semine concepti pariuntur in opera, et
os suum. Beatus homo qui corripitur a Domino. sancti hujus generationis multidine gloriantur :

Increpationem ergo Dominine reprobes : quia ipsc quoniam talibus magis quam carnalibus filiis Deo
vulnerat, et medelur : percutit, et manus ejus sa- placere voluerunt. Potuit ego Eliphaz, quasi
nabunt. In sex tribulationibus liherabit te, et in consilium dans Job, ita dicere : Si conversus ad
septima non tanget te malum. In farae eruet te Deum fueris, ita utte tuorum operum antiquorum
de morte. » Resurrectionis Christi virtulem os- poeniteat, cordis tui virtutibus, velut seminibus
tendit. abundabis. De quibus opera bona tanquara san-
« Et in bello de manu gladii. » Sed videamus, ctitatis filios potoris procreare : ita ut progenies
ne forte gladium ppccatum dicat, dimican? contra operum tuorummultitudiniherbarum virescentium
animam hominis, ut eam sibi ac.quiescentera pro- comparetur, quarum radices, si spe intus habeas
sternat. Quod peccatum gladii nomine dicitur per in corde defixas, terra tua flores cum fructibus
prophetam, ut ait : Speciilator si viderit gladium germinabit.
venientem {Ezech. xxxiii, 6). -n « Ingredieris abundantia sepulcrum, sicut
in
« A flagello linguae absconderis, et non timebis fertur acervus tempore suo. » Consura-
tritici in
calamitatem cum venerit. » Si conversus fueris matis annis provectas aetatis, plenusque dierum in
ad Deum. interiora tua, gladii verborum, per lin- tumulum positus requiesces, ut in tempore justi
guara jaculati non penetrant, et calamitates, vel judicii Dei, a sordibus peccatorum minimis et levi-
mala qua; a Deo irrbgantur peccatoribus, non ti- bus purgatus inveniaris velut tritieum quod coa-
:

mebis. cervatur in aream.

« In vastitate et fame ridebis. » Ridebis, dixit, « Ecce hoc ut investigavimus, ita est, quod
pro exsultabis, atque gaudebis. et lcetus eris, cum auditum raente pretracta. » Hoc dicit, quaecunque
alios videris fame affici sive praesenti, sive etiam a me tibi dicta sunt, diligenter investiga vera
inteliectuali. noveris, quas ipsi ad emendationem tuam debes
« Et bestias terras non formidabis. » Haec septi- corde percipere.
maextremaque tribulatio. Bestiae terrae, possunt CAPUT VI.
animantia quse sunt sine ratione intelligi,
et ista « Respondens autem Job dixit : Utinam appen-
quibus ad devorandum homines dantur in potesta- derentur peccata mea quibus iram merui, et cala-
tem homines mali, hestiae appellantur, mores
et mitas, quam patior, in statera : quasi arena maris
habentes similes moribus bestiarura, contra quas '-'
haec gravior appareret. Unde et verba mea dolore
pugnasse se Ephesi dicit Apostolus (I Cor. xv, sunt plena. » Dicitis me peccatis meis facientibus
32).'.Non formidabis ergo, inquit, hocmalum, cum ista pati : propter quod velim, ut peccata contra
correptus a Domino, viam emendationis intra- calamitatem hane quam patior pensarentur, et
veris. videretis,quia ha3c ipsa calamitas velut arena
illico
« Sed cum lapidibus regionum
pactum tuum. » maris supra aeorum peccatorum merita pondera-
Lapidss per metaphoram, homines dixit stabiles et ret.
quielos,qui sunt utique justi et sancti : hi namque « Quia sagittae Domini in me sunt, quarum in-

in modum lapidum firmi in Deo sunt.per regiones dignatio ebibit spiritum meum, et terrores Domini
varias constituti. Cum his itaque habebis pactum militant contra me. » Hic potest videri, quod su-
solidae charitatis, ut ab eis nunquam te tribulatio perius sagittarum nomine vermes dixerit {Job
possit avellere. 111, 26) : a quibus tum indesinenter pungebatur,
« Et bestiae terra) pacificas erunt tibi. » Homines nec loqui permittebatur : non quod vermes talem
videlicet quondam feri et mali, in innocentia, ut sensum habuerint, ut hoc judicio facerent, sed
oves efEecti nomen tamen pristinum retinentes,
; permissu Dei, a potestate adversaria, ut acriores
sicut de Mattha3o evangelista dicitur : Matthseus J)
essent, etiam ipsis motibus agebant sicut locu- :

pubticamus {Matih. x, 3). stae, muscae et ranae in ^gypto {Exod. x. 13; vili,

(I Et scies quod pacem habeat tabernaculum 24, 6). Quod autem dixit : Terrores Domini mi-
tuum.»Ab istis omnibus quibus velut ab hostibug litant contra me, potest ipse diabolus cum suis
expugnatur tabernaculum, vel habitatio sive do- intelligi : qui adhibitis cruciatus, ut casderet Job,
mus corporis.tui. et ut innocentiam sanctitatemque amitteret, insu-
« Et visitans speciem tuam non peccabis. » Hoc per terroribus minabatur quod etiam raulti per- ;

dicit :', Hominis tui speciem, o Job, ut divina secutores, ministri diaboli, sanctis raartyribus fa-
visitatione dignam exhibeas peto ac habitationis, : cere voluerunt. Obsederunt in gyro tabernaculum
et habitantis nomine totum integrum hominem meum {Job. xix, 12). Ecce hic manifeste ostendit,
signavit. quod veUit hostes inimicique diaboli.et sui acriter
« Et scies quoniam multiplex erit semen tuum militarent hi enim raaligni spiritus, diversomodo
:

et progenies tua quasi herba terrae. » Spiritualiter accipiunt potestatem ad aliorum quidem damna-
:
669 COMME^TAR. IN JOB CAP. VI. 670
tionem, aliorum vero emendationem, aliorum au- A fortitudo, velut lapidum, ut dolorea non sen-
tem probationom qui do suia moribus vel mini- : tiam.
sterio, mali, sive terrores, vel ctiam latrones nun- « Ecce non est auxilium mihi in me, et neces-
cupantnr. Omnia dedit in manibus eorum. id est, sarii quoque mei recesserunt me. » Tam ex
a
pnpdonum {Joh r, 12). Omnia utique qu<-c habuit, sua, quam ex persona Christi, propheta hoc
meo3, sive substantiam
sive filios sicut et me- : dicit.
ipsum dedit Deus in manibus diaboli, sivo suorum « Qui tollit ab inimico suo misericordiam,
sateilitum. timorem Domini derelinquit. Fratres mei prster-
« Numquid rugiet onager cum habucrit herbam : ierunt me : sicut torrens qui raptim transit in
aut mugiet bos cum ante praesepe plenum steterit ? convallibus. » Misericordia est, ad miserias eorum
Sicut enim illa cum vel abundant pahulis, nullam qui trihulantur, compatiendo mrororc cordis de-
quasi querelarum vocem emitlunt, ut pahuli inn- hanc vos dum amico non inipenditis, timo-
flecti,

piam protestontur simili modo, inquions, et ogo ; rem Domini dorelinquilis.

si pacem et quietem potius quam bollum haborom « Qui timent pruinam, irruet super eos nix.
in membris, et in anima mea, nullum sermonem Tempore quo fuerint dissipati, peribunt. » Time-
amarum asperumve proferrem. T» bam peccata oliam minima perpetrare, ne pro
« Aut polerit comedi insulsum, quod non est eis Dei in me ultio dos.-oviret : ct ecce nunc
sale conditum. » Quomodo ratio non sinit natura- ita puriior, tanquam scclera immania commi-
lis, utquidquam insulsum coniedi possit: ita ego serim.
nihil insulsum, nihil stultum contra Dcum, nihil « Et ut incaluerint, solventur de loco suo. » Ubi
quod non tidoi sale conditum essct, operatus fervere coeperat nomen ejus in populis, in glori.r
sum. su.-c loco non comparuit, velut nix cum calore
« Aut potest aliquis gustare, quod gustatum af- dissolvitur.
fert mortem? Animm enim csuricnti ctiam amara " (nvoiutce sunt somit.-e gressuum coium : am-
dulcia esse videntur. » Sicut enim nemo nior- bulabunt in vacuum, et peribunt. » Seinitas virtu-
tiferum aliquod comedit, ut vitaj suae inimicus tes animi dixit, in quibus ut Deo placeret, omni
sit : occatum contingere pertimescebain.
itacgo i
studiogradicbatur has semitas malisquaj palicba-
:

« Quae prius nolebat tangere anima mea nunc : tur involutas atque iraplicitas esse dicit, dum
pra; angustia cibi mei sunt. » IIoc est, vcrbis nunc bonis vita3 suae, suppliciorum admiscerentur
pastor asperis, et amaris, quie mihi immcnsitas mala.
poenalis cxlorquct. H.'cc cnim timcbam meo orc « Coiisiderate semitas Themnn : itinera S;ibba,
dcpromere, quando in sanctilate et justitia curn '' et cxpeclate paulisper. Confusi sunt, quia spe-
pace quiete vivobam. Sed et prfEtercundum non ravi. Venerunt quoque usque ad me, et pudore
est, quia hoc quoque inter caeteras pfcnas passus cooperti sunt. » Id est, intuemini
ad haec loca
sit Job, ut etiam cibi ei (etidi vidcrentur: sicut qu!o dixi, ct ipso silentio cognoscetis vera csse
ost odor lconis, for&lis utique, et nimium horri- qu.T dixi. Rcspicltc ad vias divcrsorum rognorum :

dus : qui odor cum de cjus visceribus cruiiipo- por qiias ad inc omniuni gontium fi"eqiienli;c con-
ret, esc.n suaj ot id sapiobant, quod suarum spi- fluohant, et vidobitis oas raritato, imo solitudino
rabanlinterna fobrium. Quod ipso ostcudit ubi hominum desolatas.
dicit : inleriora mea efferhuernni ahxijue ulla rc- « Nunc vcnilis, ct modo \idonlo8 plagain meam
(juic [Joh XXX, L'7) : id est, j.im decocta sunt ot timotis. Numquid di\i Aflerle uiihi, ot dc sub-
:

putrcfacta. stantia voslra donalo mihi, vol liborato me do

« Quis dol ut vcniat petitio inoa, ol (]u<)d oxspo- manu hostis, ef dc manu robustoruin eruitp mo ?
clo, tribuat mihi Dous ? » Ihfc mihi sil consolatio, Docoto mo, ct ogo tacobo, cl si quid forto igno-
ut fincm pocnae, vol rrucirituMm mooruin, rouiodia ravi, inslruite me. Quaro dctraxistis sormonibus
niorlis ohtincam. vcrilatis, cum o vobiB nullu» sit qui possil arguero
'I
VX qui ciopit, ipsn mo contorat. SdKat inainum 1) mo? Ad increpandum tanlum eloquia conrinnnlis,
suam ct succidut me ; ct htrc mihi sit ronsol.ilio, et in vonliim vorba proforti». • Hoc dicil, qiiod ot
ut alfligenH ino doloro, non parcat : nec conlradi- ipsi ninici siii, cxom|)lo ojus, ruinam sibi similcni
cam sormoiiilnis sanctis? Quic cst cnim fortitudo formidnroiit. Nniino (]iii»'vi, noniio dissimulavi.
moa ut suslinoam : aiil quis (ini.s mciis ut pa- pationliam vidolicot aut vindictam nialorum ?
tienlor ngam ? » Hanc igilur morlom poleslnti di- Nonno siliii, silontio cohibons linguam monm. ut
Job solvi exoptat, ul nb ca di'cidc.n3 cadat in
vinsn noii rospondcrom o\i)rii|ir;intibuH mihi mnla : vol
hano tomporariain morlcni, (luatonus pivTSonlos no in toto iiiilii nominnrotiir ini<]iiitns. His crgo
pcpnas possit ovndcro : ciim vclut aihor dc hac vita verilali.j sormonibiis dotraxiBti . qiiando quidoin
succisus fucrit. mo non 8oluni f.Hll«roin, vcrnin oliaiu in
in hi«
« Noc (brtitudo lapidum, forliludo moa : iicc aliis rolnia criminosum juHicali» cum vostrum :

caro moa anioa est. » lUiro nica corrumpilur aanio nullup ita mundiis sil a pecrato. iit quomquan»
ac pulrodino vulnerum : quia non o^t in mc talis poijsol libera conHciontia increpare.
 :

en APPENDIX. 612
Super pupillum irruitis, et subvertere
II
niti- A bant somnis stridentes etiam dentibus, et ad
in :

mini amicum vestrum. Verumtamen quod cnc- devorandura eum quasi ora aperientes, ut inso-
pistis, explete. Prajhete aurem, et videte an lita? visionis horrore excuteretur in lecto, et ex-
mentiar. » Desolatum scilicet a parentibus et pergefactus somiio aufugeret quo solent dolores
amicis. nimii mitigari, et succederent juges vigilia3, ut
Respondete, obsecro, absque contentione, et
<( indesinentibus cruciatibus torqueretur. Sive vul-
loquentes id quod justum est, judicate. Et non nera quffi vigilans oculis suis videbat quotidie,
invenietis in lingua mea iniquitatem : nec in fau- putrisque sanies, vermiumque multitudo discur-
cibus meis stultitia personabit. » Non sit contra- rentium per vulnerum fbveas, in somnis ei a dae-
dicendi studium, quod contentionis generat mor- monibus demonstrabantur.
bum : et ita demum animositatis caligine non Quamobrem clegit suspendium anima mea, et
(<

perturbati, poteritis in me et vos quod justum est mortem ossa mca. » Satius est, inquit,et peccato
judicare. multo tolerabilius, si victus cruciatibus, de morte
GAPUT vir. mea cogitem, quara tuae majestati irrogem blas-
hominis super terram, et sicut
« Militia est vita phemiam.
dies mercenarii dies ejus. » Dimicans contra in- n « Desperavi. Nequaquam ultra jam vivara. »
visibiles adversarios. Desperavi, loquendo hsc, quos dicere non debue-
« Sicut cervus desiderat umbram, et sicut mer- ram. Pro hoc itaque verbo, quo se lapsum in
cenarius pra^stolatur finem operis sui sic et ego peccatura deplorat, pcEnitentiara illico profitetur
:

habui menses vacuos, et nocte laboriosa enurae- dicens.

ravi mihi. Si dormiero,dicam quando coneurgam ? « Parce raihi, Doraine : nihil enim sunt dies
et rursum exspectabo vesperam, et replebor dolo- mei. Quid est homo, quia magnificas eum : aut
ribus usque ad tenebras. Induta est caro mea pu- quid apponis erga eum cor tuum ? eum
Visitas
tredine. » Similiter, et ego me consequenti arbitra- diiuculo, et subito probas illum. » Tanquam si
bar, sed pro umbra refrigerii incurri «stus pcena- diceret hoc tempore poenitentem suscipe,
: in et
rum, et pro mercede mei operis, vacuus dimissus obsecranti pro hoc delicto esto placabilis.
sura. «Usquequo non parcis mihi. » Id est, ab istis
« Et sordibus pulveris cutis mea arruit, et contra- poenis mihi instantibus non desistis.
cta est. Dies mei velo :ius transierunt quam a « Nec dimittis me ut glutiara salivam meam ? »
texente tela succiditur, et consumpti sunt absque Inter ceetera mala dolorum et cruciatuum, synan-
ulla spe. Memento, quia ventus est vita mea : et chim habuisse se perhibet, qua tumore saucius
etiam ad tormentorura pertinebat dolorera, ut C hominis halitus intercluditur, et saepe quasi laqueo
non revertetur oculus meus ut videat bona. » Hoc strangulatus exstinguitur.
etiam ad tormentorum pertinebat dolorem, ut « Peccavi. Quid faciam tibi, o custos hominum ? »
sanies quaj de putredine ferventium vulnerum de- Peccavi, in his quaj dixi superius, quse me dicere
fluebat, sordibus infusa pulveris, cutem ejus ex- non decobat : quid possura facere tibi, qui justus
siccaret, atque contraheret. es?
« Nec aspiciet me visus hominis. » In ea enim « Quare me posuisti contrarium tibi ? » Dedisti
pace, et gloria, divitiis, et honore, ubi anlea fui, mihi copiam respondendi, ut dicerem tibi Justo :

jam non sum abhominibus videndus. homini non conveniunt poenae, quaj potius pecca-
« Oculi tui in me, et non subsistam. Sicut con- toribus irrogantur dum horao haec dico Deo
:

sumitur nubes, et pertransit sic qui descendit : creatura Greatori, plasma figulo.
ad inferos non ascendet nec revertetur ultra in
: Et factus sum mihimetipsi gravis.
(( Quia ser- »>

domum suam. » Quia oculi tui quasi iracundia vus Domino meo tam querula voce respondere non
pleni, in me idcirco sunt intendentes : ut plagas debui.
graviores inimici mei accumulent. « Cur non tollis peccatum meum, et quare non

Neque cognoscet eum amplius locus ejus. Q aufers iniquitatem meam ? Ecce nunc in pulvere
Quapropter, et ego non parcam ori meo loquar in dormiam, » Id est, aufers dolores meos, per quos
:

tribulatione spiritus mei, confabulabor cum ama- qui eram hactenus justus, nunc peccare com-
ritudine animae meaj. Numquid mare ego sum, pellor?
aut cetus, quia circumdedisti me carcerc ? Si « Et si mane me quaesieris, non subsistam. Post
dixero, consolabitur rae lectulus meus, et rele- istius saeculi noctem, in illius futuri saeculi prin-
vabor loquens mecum. » Id est, pristina mundi cipio, quando erit felix resurrectio beatorum cura ;

istius conversatio, non erit in homine commutato. requisitus fuero, non inveniar quia non ita di- :

« In stratu meo terrebis me per sorania, et per gnus ero, qui sanctitatis merito subsistam ante
visiones horrore concuties. » Hoc a Deo Job se faciem tuam. Quod si abhinc peccator abiero,
pati dicebat, quod a daemonibus patiebatur qui cui tu ante propitiatus non fueris postea ante
: :

ad ista facienda a Deo acceperant potestatem, qui conspectum, ubi sunt caeteri sancti, amplius non
ei torvis vultibus et minacibus sine dubio appare- ero.
673 COMMENTAR. IN JOB CAP. VIII. 674
CAPUT Vllf. A. « -NurnquifJ vivere potest scirpus absque humore,
Respondens autem Baldad Suiles, dixit
« Us- : aut ciescere carectum sine aqua?
Hoc est di- >.

quequo loqueris talia, et spiritus multiplex ser- cere : sicut scirpus vel caroclura sine aqua vivere
moiiis oris tui ? » Offensus est Baldad in sernio- non polest : ita lu sine fomento atque humore
nibus sancti Job. Primuni quia temore locutus ju.«titia3,nc(|uaqiiam pemianpre in prislina lelicitate
fuisset ad Deum deinde, quod diceret quod in
: potuisti.

regno fuisset ceteris regibus praepollenlior, et « Cuin udliuc

sit in flore, nec carpatur manu,

quod hanc plagam innocens pateretur et notat eum ante omnes herbas arcscit, aic viae omnium qui
ipse Baldad, quod quasi non libora mente et so- obliviscuntur Deum. Dicit sanctum Job, velut ..

bria loquerclur, sed nescio quo spiritu potius herb;e similitu.line lluruisse : qui antcquam ai
ageretur. maturilatem fundata! gloria* perveniret, in tanta
« Numquid Deus supplantat judicium, aut omni- mala pryecipitatus sit, ne in terapore suo, quasi
potens subvertit quod justum est ? » Hoc dierum consummato completoque
dicit, in plenitudine

quia justitia Dei pateris qua; mereris. florentissimo regno, manu pofestatis Dci, in qua
« Etiamsi filii tui peccaverunt ei, et dimisit eos omnia regna consistur.t, aufcrctur a sa?cuIo. Ergo
in manu iniquitatis su.Te tu lamen si diluculo „ quia nou ita egisti, ut in pace, completo temporc
:

consurrexeris ad Deum, et omnipotentcm fueris tuo confcrreris in sepulcrum tuum idcirco ante :

deprecatus : si mundus et rectus incesseris, statim omnes hcrbas, id est, ante omncs peccatores :

evigilabit ad le, etpeccatum reddet habitaculum qui herbarum vocabulo sajpe dicuntur, solis ar-
justitiae tua; : inlantum ut si priora tua fuerint dore siccatus es : id est, cum infidelibus tribula-
parva, et novissima tua multiplicentur nimis, » Si tionibus corde cessisti. Quod autem ait, unte Itcr-
filii, inquit, tui facientes mala, dimissi sunt a Deo, bus omues arescit : quisquis hominum maltarum
ut potestas qua) propter iniquitalem corum in cos est iniquitatum, sicut tu es, pr.e pondere cri-ni-
data est, interimendi eos haberet effcctum, tibi in num, ante incipil panas luere quam CKteri pec-
nuUo nocere poterit : si tamen ipse adhuc jacens catores.
in stultitiK coecitate, diluculo in agnitionem divinse « El spes hypocritae peribit. » Ilypocrito; simu-
juslitiaj consurrexeris, et pro tuis erroribus et lantis sanclimoniam vita; : hic autem secundum
delictis Deum, qui omnia potest concedere, fueris Dci, sicut ipse ait, teslimonium, simple.x fuit,
deprecatus. Qui quasi dormire videbatur, non au- rectus, ct innocens. Si ambulavi m vanitatc .^Jol>.

diendo te videlicet, nec videndo, confestim evigi- XXXI, 5).

labit ad tc, et ad prajparandam fclicitatem fuam Non ei placebit vccordia sua, ct sicut tela
instabit. Intantum ut si priora tua fuerint parva, C aranoarum fiducia ejus. » Grandis revera vecordit
novissima tuu multipliccntur nimis. Si crgo ad est, ct amentia, ficte, ct simulate agore ante
Deum conversus fueris, inquit, ab iniquitalibus, Deum quod est in prosi^erum non procedet, cum :

propter quas nunc pujnas pateris, ct pcr satisia- ille scrutator si cordis et renis (Jcrem. xvii, 10).

ctionem eum pro mcritis luis tibi valde iratum Tales in Evangeliis arguuntur qui sunt ornati :

reconciliare volueris tantam ejus gratiam conti-

:
dcforis quasi specic sanctitatis, el intus peccati
nuo possidcbis, ut ad comparationem novissimo- pulredine pleni sunt, ut sopulcra mortuorum
rum bonorum tuorum, quai tibi subito poterit [Mattli. XX 111, 27).
compensare, priora salis pnrva, ot niinima depu- " Innitclur super di)iniim suam, et nun stubit. .>

tentur. Quus poccalorcs filius ille junior in Evan- tlonlidcndu iii soipso, ot cunlirmandu carnem bra-
gclio liguravit {Ltic. xv, [2 seqr/.), qui cum bonum chii sni : stare non polerit : sod magis cadet
natur.x', tanquani divitias cum mcretricibus, id oupcrbia. Quia ovtnis caro lcnum cst (/««. xi., 0).
est, voluptatibus vivciulo, prodigus dissipasset, « Fulciot eam, et non consurget. • Conatur pro-
pconitenti occidilur
vilulus, Christus annulus priis viriluis se origore, sed nciiiKuiuam consur-
:

quoque qua cuncla promissa ccrfa imprcs-

fidei, gerc poforit quia nun est Doininus forliludo :

sione signantur, in nianu oi tribuitur ct gresauum n cjus. In i|t 10111 incunibfiitos lirmissime conti-
:

suorum acc(q)it munimonfa, ut sn[)or ser[)Ciites et nentui

Bcorpios sccurus inccdat : stula ctiain ioterna iin- lluinoctiis vidolur antoiiuam venial so). • Fc-
mortalitatis donatur. licitnlom hominis dioit
prus|)orantis qui cum :

« Inlerroga eniin generatiunfm prislinam, ot .Tslii Iribulatiunis porcussus fueril, advcrsitalibus

diligentor invostiga patrum nicmnriain. llostorni frangitur, ct umnis virur prislin.v ojus helili.v,
quipi^e sumus, ot ignoramus quoniam sicut um-
:
consumptus Iristitin oxsiccatur.
bra dics nostri sunt supor tprram ipsi docobimt : <• Kl in orlu suu permon cjus egredictur. • In
te. Loquontur tibi, ct do corde suo profcront principiu, in(]uit, folicitatis gu.T pccoalor prosporo
eloquia. » Uoc est dicoro, quia nos hcsterni .sumus agon^ vidotur, sod non pcrmanebit, virenlis hcrb.x'
inlorroga antii|U03, ct invenies nlios in diluvio similis h.ro ost ropentina jurunditas, sirut in
;

alios in Sudoma, sivo in divcrsis locis pro pocoalis [isaliiiu : (.'m»i crorti fticrint iiccc<ilorcs ul fenum,
^uis diversas accepisse sententias. et apporucrint [Psal. xci, 8) : id est, volul hcrbai
675 APPENDIX. ()76

in virorcm la^lUios pruescnlis cmerserint mox ad- :

A Di^ Job quidam hoc dicit, sed fallitur. Nam inani-

veniente caumate peribunt. Justus vero non ita ut feaium est tabernaculum impiorum perilurum in
lcnum florebit cui, ut dixi, peccatorum gloria
: seternum id est, diabolum et ministros ejus, vei
:

comparantur scd sicut palma florebit, inquit Pro-

: etiam prajsens saeculum.
pheta (Psal. xci, 13). Qus ita in profundum est radi- CA.PUT IX.

cibus stabilita, ut nec tempestatem metuat, nec solis « Et respondens Job, ait : Vere scio quod ita sit,

ardorem formidet. Et cum sub sacrato numero et quod non justiflcetur homo compositus Deo.
ad centum usque nodos pervenerit, quibus alti- Si voluerit contendere cum eo, non poterit respon-
tudo ejus solide continentur tunc fructus afle- : dere ei unum pro mille. Sapiens corde est, et for-
ret duicissimos charitatis, in summo scilicet per- tis robore. » Noli ergo de me ita existimare quod
fectionis fastigio, quo se per incrementa virtutum, ego saltem cogitare hoc audeam, cum sciam quia
quasi per plurimorum quasdam eetates annorum creatura Creatori suo in nulio possil penitus com-
ascendisse gloriatur. parari.
u Super acervum petrarum radices ejus densa- Quis restitit ei, et pacem habuit? » Quis con- <(

buntur, et inter lapides commorabitur. » Quoniam tra Deum agens non sibi bellum iree ejus commo-
radices ejus in terra bona solidatie, ut fructus pa- „ vit, sicut Dathan et caeteri {Num. xvi, 2 seq.) ?
tientiae afferrent {Luc. viii, 15), non figentur, sed « Quis transtuiit montes, et nescierunt hi quos

superacervum magis petrarum coarctabuntur, non subverLit in hirore suo. Qui commovet terram de
habendo illic vitse humorem moriturus utique loco suo. » Metaphoriccos montes homines, sive
:

prius ariditate siccabilur. angeli intelligendi sunt quorum elatio mentis :

(( Et inter lapides commorabitur. » Melaphoricws: intantum intumuit, ut excelsis montibus compa-

lapides, infideles, et duri cordis hoc loco possunt rcntur.
intelligi inter quos quisque peccator commorabi-
: « Et columnae ejus concutiuntur. » Columnas

tur vitee similitudine coajqualis.quiDeura ut stolida hoc loco pro stabilitate terrae intelligamus quam :

metalla non sentiunt. Aut certe lapides peccata Deus super semetipsam immobilissima mole lun-
nominavit. Unde propheta ait : Tollite lapides de davit.
via [Jerem. l, 26) : id est, de via sanclce conversa- (( Qui praecipit soli, ct non oritur, et stellas
tionis auferte peccata. claudit quasi sub signaculo. Qui extendit coelos
(( Si absorbuerit eum de loco suo, nogabit eum, solus, et graditur super fluctus maris. » Per vi-
et dicet : Non novi te. » Cum de hac vita ad loca cissitudines diei et noctis ; dispositione Dei guber-
squalida inferorum transferendus absorptus fuerit, nantis omnia quotidie fieri ita debemus.

indignus utique conspectui Dei esse negabitur. C (( Qui facit arcturum, et oriona, et hyadas, et in-

Locus hominis, dici potest qualitas conversationis ;

teriora Austri. » In his stellarum signis, quse sunt
ubi vel vitae genere, vel menle consistit : id est, in lirmamento coeli pene omnibus stellis notiora,
disciplina, vel gratia quam accepit, aut elegit tolam mililiara astrorum dicit ad regimen Dei per-
sectari. tinere, quae magna et mirabilia homines ignorant.
« H;ec est enim laetitia vitae ejus. » Ironictos di- Unde ipse Dominus ait : Numquid nosti ordinem
citur : haec est Isetitia viae ejus : velut si diceret : coeli, et ponis rationem ipsius ? Item moraliter :

Sic in bonis operibus, Deoque placentibus ambu- Qui commovet terram de loco suo. Hominem Deus
lavit dum viveret : ut ad ffirumnas perpetuo per- de loco vitae prioris commovit, et delectabiles co-
veniret. gitationes, sed noxias, quibus quasi columnis in-
« Ut rursum de terra alii germinentur. » Facit cubans ac requiescens in eis sustinebatur, concus-
utique Dcus, ut justus judex, dum Judaeos incredu- sit, et infirmavit, ut eum ad sanctitatem vitae

los a promissionibus quae in Christo sunt, propter commutaret. Qui praecipit soli, et non oritur. Pec-
perfldiam exclusit, et gentes propter obedientiam catoribus cordis caecitate percussis, non sol oritur
introoiisit. Sive in loco Judae Matlhiam consli- justitiiB Christus {Malach. iv, 2), sive stellarum :

tuens, justa judicia sua declaravit {Acl. i, 26). (] id est, sanctorum n:ierita, quibus alii ab aliis di-

<( Deus non projiciet simplicem, neo porriget stabunt in claritate (i Cor. xv, 41) qui dum hic la- :

manum malignis. > Id dicit : Non juvat ut faveatur tent, quasi clauduntur sub signaculo. Qui extendit
operantibus iniquitatem, et tamen porriget ma- coelos suos. Apostolos et caeteros sanctos, coeloB
num pietatis suaa, ut peccatores ad pcenitentiam effectos ubique praedicatione diffundit sive eis :

convertat. Scripturas, quoe ccclorum nomine plerumque signi-

« Donec implealur risu os tuum, et labia tua ju- ficantur, revelando eorum cordibus patefacit sicut :

bilo. » In risu, laetitiam cordis intellige. In jubilo, ait : Quoniam videbo c-elos opera digitorum luorum
vocem exsultantis adverte. {Psal. VIII, 4). Egredietur super fluctus maris.
(( Qui oderunt te, induentur confusione. » Cum Super saeculi utique istius homines inquietos, ela-
utique talis fueris, qualem dixi superius, qui ode- tos et turbidos : ut ad mansuetudinem, et placabi-
runt le, merito confundentur. litatem tumore deposito conculcentur. Qui facit
« Et tabernaculum impiorum non subsistet. » arcturum, id est, primos in resurrectione Ecclesi» ;
G77 GOMMENTAH. IN JOB CAP. IX. 678

ut sint gloriosi, splendentes velut nieridies, calore A. audet pro me testimonium dicere. Si justilicare
charilatis Uei accensi, et fniei lumine illustrati. me voluero, os meum condemnabit me. Si inno-
« Qiii facit mogna, et incomprchensibilia, et rni- centem osfcndero, pravuin mr comprohabit. Ktiain
rabilia : quorum non est numerus. » Magnum est si siinplox fuero, huc ipsuui ignorabit aniiua mea,

quod lacit Deus, ut vas fragile hominem morti et tffidebit nie vil.e rncfc. l,'nuiii est quod locutus

obnoxium per Christum in spem beat.ne resurre- sum, ct innocentem, el inipium ipse coneumit. »
ctionis constituat. Et interiora Austri. Ubi cande- Flagis oranibus alque infirmitatibud rircuradata at-
labrum cum lucernis, septiforrcis spirilus gratia; qiie obsessa, replela fellis atque blasplicmia', et
videlicet, et intelligenli.e relucenlibus, collocatur. amaritudine anima iiifa. Ita ut durum verbuin ct
« Si venerit ad me, non videbo euni : si abierit, asperum os meuin dicere compellutur, ct t«debit
non intelligam. Si rcpente interroget, quis re- vllffi inece. Ego lamcn hoc soluni novi, quod malis

spondebit ei? Vel quis dicere potcst, Cur itu facis ? vit<'n prajsentis punior.
Deus, cujus ira; nemo resistere potest. » Plus di- « Si flagellat, occidat semel ei; non de poinis
:

cit,quod venientis Dei pr;Esentia sit, quando ho- innocentium rideat. » Dure hic satis locutus ebt
mini innotescit, etquando occulitur, quasi abeuntis contra Deum. In loto quidem libro hoc, nullus lo-
absentia indicatur. cutus ost asperior isto, ct allero superius posito,
« Et sub quo curvantur qui portant orbem. Quan- ubi ait Qunmobrem elcgit suspendium animn mea,
:

tus crgo sum ego, ut respondeam ei, et loquar el rnoHem osm mea (Jac. vii, 15j de quibus ser- :

verbis meis cum eo? Qui etiam si habuero quip- monibus respondit ad Dcuin in fine libri Unum :

piam justum, non rcsfiondcbo, sed meum judicem loculus sum, quod ulinam non dixissem, et alterum
deprecabor. » Portantes orbem, sancti rccte intei- (luibus ullra nihil addam [Job, xxxix, '.^]. Tota al-
liguntur : qui gloriam meritorum suorxm, magni, tercatio Job cum amicis hic est, (juod illc se ju-
et potentes sunt apud Deum. Hi ergo cordis humi- stum, ille eum impiura pronuntiabant.
litatead interveniendum pro poccatoribus in con- « Terra data est in manus impii. » Caro Christi

spectu ejua sunt incurvati. Ita sancti portant in potestatem Heroiiis, sive Pilati vel ipse Job in :

mundum, dum eum ne ruat ac pereat, orationum potestatem diaboli.

fortitudine sustinent. Golumnae coeli intremiscunt, « Vultum judicium ejus operit. Quod si non ille

ac pavent ad nutum ejus. Apostoli, propheta;, est, quis ergo est? Dies mci velociores fucrunl our-
omnesque apostolici viri, sancti quoque, et c.ncteri sorc : fugcrunt, et non viderunt bonum. Porlrans-
fideles intclligendi sunt : dequibus est Detrus,Ja- ierunt quasi naves poma [>ortantcs : sicut aquila
cobus, et Joannes, qui videbantur esse cclumnie volans ad escam. » Vultum hoc loco menlis judi-
{Galat. II, 9) : sive sancti ante Ueum incurvati, et ^ cium, quod Doi justo judicio cst opertum, appeliat.
procidentes adorant, qui portant orbcm, id est, to- l*]xc.Ti"iinda corda satellitum impii diaboli : quos
tum hominemsiium quom : docti minorom mundum isthic judices noininuvit, ut sanctum Job criideli-
appellant : perfectioni crucis imponunl, et nc per latc arrius cruciaronl.
mundi vanitates cogilationibus solvatur ac dcllec- « (iim dixero : Nequaquam
ita loquar. » Noqua-

tat, intra sc eum constringeiulo per Dei graliam (|ii,Tm ila quando compellentc cru-
ait, hoc est,
regunt, el continont. ciatu, asperacontra Deum ioquor, et dura eodem :

'< Et cum invocantem mo oxaudierit, non crcdo piinrto rpsipiscens delinio, mo Dco ita loqui non
(|uod audierit vocem mcam. » Qui mo etiain incul- o|)orlero.
pabili studenlom vita;, impugnantium permiltit • Comnuito facicm nieain, et dolorc torqueor.
injuria!. Kxaudilus est in hoc. ut Doi bona meroa- Vorcbar oinnia opcrn mea : scicns quod non par-
tur. Non.se aulcm tjxauditum crodit, co quod mala ceres dclini|uenli ; si nutcm et sio et impius sura,
patiatur : (luaro frustra laboravi ? » fd est, pro' doloris niniie-
'< In turbine cnim contorct mo, ot imillipliciibit tiitc contraho atquo cnnstrislor, el in ipso dolini-
vulnera mca eliam sinc causa. » Turbo diabolus tionis iiioa' moiiionln.suliitis nc rcponlinis doloriiin
potost intelligi, qui vclut turljo incubuit iii Job, ut 1) aculeis ita vcxoraliiuo discrucior, ut rursum ainn-
eum vastarct. ritudinis el lollis vcrba dopromam.
'< Non conccdit rcquiosccre spirilum moum. » .< Si lolus fuoro quasi nijuis nivis, el lulscrint
Asthmaticon sc dicebat eirectum inlirmilas onim : vclut mundissima» munus inoa» : lamen soi-dibus
ost, ([u.D in pulmonil)UH gonor-alur. Obstruunlur iiilingos me. In ublulionc orgo aquarum nivis,
•'

aditiisquidum pulmoniiin, (juos (Ir.rci [ior..s a[)pcl- cundnr montis nstcndilur, ol in manu, raundilia
lant, (>t ilu conslringuiitur ulqiio concludimtur in fructus snncloruni (>|)oriim donionflratnr. Kl nvtc
[)ulmonil)ii3, nt dicunt mo(lici, iit roddoro, sivo ro- l)olost nivi bai^tisinus companiri. In pluvia orgo,
ciporo Hpirilum, [)ulmonea oo.^ngustati non sufil- ot imbre allluonto sormonom doclrina; legislalor
ciant, nimio ctiam (loloi*o cuin fostinnto su9[)irio volni indicuro. In roro voro ct in nivo, sonsum
repotilur, ct concisua nalus emitlilur. cnm illnniinulinii.' sui intoriora viprcrum ponc-
« Kt imi)lct mc amaritudinibiis. Si fdrtitudo (|u;o- truntom.
ritur, i'obustib3imu3 est. Si tcquilas judicii, nemo i< lit aborainabanlur mo voslimonta inoa. Nequo
679 APPENDIX. 680

jniin viro, qui similis mei est, respondebo : nec \^ « Quasi leaenam capies mc. » Huic ergo bestijB,

qui mecum in judicio ex eequo possit audiri. » Tan- ait Job, assimiias me hominem humilem et abje-

tum enim malorum mihi illatum est : ut squalore ctum.

vulneris, et putredinis, si dici potest, etiam quae Reversusque mirabiliter me crucias. » Deum
iiisensibilia sunt detestentur. dicebat ad se reverti, quando cum antiquis novas
« Non est qui utrumque valeat arguere. » Id est, pcEuas, et recentiores in suo corpore sentiebat mi-
quis est qui Deum potest injustitiae^quasi iniquum rabiliter.
arguere, nisi temerariuset blasphemus? qui potest « Instauras testes tuos contra me. » Hoc dicit,
velut in reum iniquitatis cum extensione manus quia castigationes, et poenae nostrae, testes sunt
dare sententiam? Job verojuxta Dei testimonium, divinae justitise. Sive cruoiatus illius idcirco dictos
quo fuerat collaudatus, eo quod innocens esset, testes existimo, quia ejulante eo, et rugiente, quasi
sibi conscius vero dixit, quod non esset ullus eo-
testimonium Deo tormenta reddebant.
rum, cum quibus altercabatur, qui eum recte pos-
« tuam adversum me, et
Et multiplicasti iram
sit arguere : quia ille judicare alterum justissime
poeuae militant in me. Quare de vulva eduxisti me,
audet, cujus rea conscientia de his quae in alterum
qui utinam consumptus essem, ne oculus me vide-
ludicat, non tenetur. -d i t7 •
j ^ t
•
» i
^ „ '
u u A p „.,f -D ret. uissem, quasi non essem de
l^ utero translatus
" Et ponere manum suam
ambobus. Auterat in .. \\ .

ad tumulum. Numquid non paucitas dierum meo-

a me virgam suam, et pavor ejus non me terreat.
rum finietur brevi ? » Potest ira Dei diabolus in-
Loquar, et non timebo eum Nec enim possum :

telligi : cujus ministerio Jot) acerbos dolores pa-

metuens respondere.» Securus, inquif, et constan-
tiebatur [Job. u, 6). autem in se militantes
Poenae
ter tunc potero respondere, si haec duo amoveat
dicuntur : quia per queradam malorum ordinem
a me : potentice videlicet suae magnitudineni, et
succedentes, officium commissae sibi crudelitatig
horum cruciatuum po^nas.
exercent.
CAPUT X.
« Dimitte ergo me, ut plangam paululum dolo-
« Taedet animam meam vitae meae dimittam :

rem meum. » Id est, requiem ab istis cruciatibus

adversum me eloquium meum. Loquar in amari-
mihi concede, ut plangam aliquantulum dolorem
tudine animae meae, dicam Deo Noli me condem- :

poenarum mearum quem in corpore meo sustineo,

nare. Indica mihi, cur me ita judices? Numquid
sive quem futurum in inferno perhorresco.
bouum tibi videtur, si calumnieris me, et oppri-
et non revertar ad terram Antequam vadam,
mas me opus manuum tuarum, et consilium im- «

piorum adjuves? Numquid oculi carnei tibi sunt opertam mortis caligine terram
: tenebrosam, et :

aut sicut videt homo, et tu videbis? Numquid sic- C miseriae, et tenebrarum ubi umbra mortis, et :

ut dies hominis dies tui, et anni tui sicut humana nulliis ordo, sed sempiternus horror inhabitans. »

sunt tempora ut quacras iniquitatem meam, et

:
Quod terram inferorum descripserit, nulli dubium
peccatum meum scruteris ? Et scias quia nihil est ; nullus ordo ibi est vitae : tenebrosa est, ut

impium fecerim : cum sit nemo qui de manu tua dixi, procul dubio velut carcer, in quem peccatores
possit eruere. Manus tuce, Domine, fecerunt me, et et impii qui lucem odio habuerunt, ut tenebrarum

plasmaverunt me totum in circuitu, et sic repente filii, contrudentur. Quae terra caligine mortis
praecipitasme? Memento, qu^so, quod sicutlutum operta est : ut clausi in nocte aeterna, nuUum poe-

feceris me, et in pulverem reduces me. Nonne sic- lumen aliquando aspiciant. Ubi est mise-
nitentise

ut lac mulsisti me, et sicut caseum me coagula- ris umbra mortis, quae in hoc loco poense intelli-

sti? Pelle, etcarnibus vestisti me ossibus et ner- :

geni;B sunt quia sicut umbra^ corporum non
:

vis compegisti me. » Quod autem dicit, totum se sunt li)nge a corporibus, quae faciunt umbras :

in factum, contra haereticos locutus est,

circuitu ita non longe a morte sunt, quae in-
poenae

qui dicunt animam ab alio Deo factam, et corpus ferunt mortem. Non revertar ad hanc mortalita-

ab altero plasmatum tem, ubi tanta mala patior. Spiritus divinus, qui
« Vitam et misericordiam tribuisti mihi, et visi- j)
est in ymribus meis. [Job. xxviii, 3). Quia eum do-

tatio tua custodivit spiritum meum. Licet haec ce- lorum angustiis anhelantem, consolationem robore
les in corde tuo tamen scio quia universorum
:
urgebat. Quis niihi tribuat ul in inferno protegas
memineris.Si peccavi.et ad horam pepercisti mihi, me, et abscondas donec pertranseat ira tua, et con

cur ab iniquitate mea mundum me esse non pate- stituas mihi tempus in quo recorderis mei [Job. xiv,
ris ? Et si impius fuero, v.-b mihi est, et si justus. » 13) ? Furor irae Dei pertransiit, quem Adam pec-
Ipsa anima.estvitahic appellata, non vita animae : cando promeruit [Gen. iii, 6), quando chirogra-
quia possunt et actus animae vita nuncupari. phum in mortem filiorum ejus conscriptum, Chri-
« Non levabo caput, saturatus afflictione et mi- sti delevit adventus (Coloss. ii, 14). Nemini ergo de

seria.Et propter superbiam. » Id est, contractus sanctis mirum videatur, qui adventu Domini sunt
dolore et tormentis viscerum caput ad ima depo- :
absoluti ab inferis, et resurrectionis Ghristi exem-
situm elevare non possum sive confusione et moe- plo in spe beats resurrectionis suae sunt con-

rore repletus. Stituti.

 :

(58! (;OMMKNTAI{. IN JOB. CAP. XI. 682

CAPUT XI. X plagam hanc pessimam in tuis carnibus sffivien-
«Respondens autem Sophar Nuamalhiles dixit; tem. Expandisti ad eiim raanus tuas : id est, falsa
Numquid qui multa loquitur, uon audiet aut vir : operum morila, ore vaniloquo dilatasti : quia multis
vorbosus justificabitur ? » Veluti si dixisset Num- : locis, noraine manuum, opcra desi','nantur.
quid potesl vir verhosus admirationi haberi, aut " Si iniquitatem qua? est in manu tua, abstule-
prneconio laudis efferri cum sit ostensionc nim'a3 : ris a te, et non manserit in tabernacuhj tuo inju-
verbositalis odiosus? sed polius audire debet quae stitia. » Cum cxprobratione arguit Job, dicens ;

meretur : ne, vanitate elatus, solum se existimct Si iniquitas quae est in manu operis tui, et inju-
sapientem. stitia in tabernaculo cordis tui non manserit.
« Tibi soli lacebunt homines, et cum CcEteros « Tunc levare poteris faciem luam absque ma-
irriseris, a nullo confutabcris ? Non sunt ha;c ami- cuhi, et eris staljiiis, et non timebis. » Sanctam vi-
corum soiatia, sed hostium tela. Ita ut nunc dica- delicet possidens conscientiam, et liberam ad de-
mus de vobis : FHii homimim ilentes eorum, c/rrna preeandum Deum erigens faciem tuam. Cain enim
et sagittx. fratricida in terra Naid habitavit {Gen. iv, 16), id
« [)ixit enim : Purus est ^crmo meus, et mundus Ne ergo et Job hujusmodi
ost, instabilis factus est.
sum in conspectu tuo. » Non ita dixit, quod purus supplicium, super morte sua perpetuum timorem
esset et mundus, id est, (iuo<l cogitationibus et incurreret, Sophar hortatur cum, dicens Si haec :

verbis antc Deum immaculalus cxisterel ;

sed di- feceris, qn.e supra <liximus, cris stabilis. Hoc sane

xit, Nihil impium feci. sciendum, quia est commotio in qua peccator per-
« Atque Dous loqucretur tecum, et ape-
utinairi manens in facinoribus suis, ante facicm non con-
riret labia sua Job debue-
tibi.» iJixit qunli judicio stitit. Faciestua tanquam aqua pura, et spoliabe-

rit condemnari. In loquendo enim vocem Dei, cu- ris sordc, ct non tiinebis. Qui est sincera; et pu-
jus sonum aures suscipiunt, ut arbitror, voluit in- rilicalfi' mcntis, et mundus ab omni sordo, pertimet
dicare. In aperiendis vcro labiis, vocis intclligen- vitia : quibus velut exuviis exspoliatus, tanquam
tiam demonstravit. e tenobris educlus fulgcbit. Homo faciem mentis
« Ut ostenderct tibi secreta sapicntia;, ct quod sua; oandoris puritate prc-cfcrens radiantem popu-
multiplex csset lex ejus. » Cordis cjus abdita et lum signiiicat Judsorum, qui Christum patrem
remota judicia, in quibus mulliplcx ct impcrscru- quodam modo suum occidil.
tabilis est, cognosceres. quoquc oblivisceris, el quasi aquarum « Misoriffi

« Et intelligeres quod mullo minora cxgaris ab quK pnctcriorint, non rocordaberis. » In transitu
eo, quam meretur iniquitas tua. » lloc ost, plura ituciuc aquarum, Sopharhoc vult intelligere quod ;

pati dcbes tormenta, quam te sustincre procla- C tam cito possint discedere ab eo dolores, si tamen
Job se emcndarc voluerit quemadmodum aqua ;

« Eorsitan vestigia Dei comprehendos, et us^iue intra momentum ad loca alia dilabuntur, et ita om-
ad perfectum omnipotontcm reperies. » Vestigia nino abstcrgi ai) eo possc plagjo hujus miseriam :

Dci illa sunt, quando dignatione sui hominibus ut prorsus tcnui memoria recordetur ejus, quasi
innotescit. Et idoo tunc eum vostigamus, ([uando qu.c non fuorit.
se nobis aliquantulum manifestarc dignatur. Ihoc « Et quasi meridianus fulgor consurget tibi ad
sunt orgo vestigia Dci, cum eum incomprehensibi- vcsperam. Et cum lc consumptum putaveris, orio-
lem intcUcxeris, et credideris. ris ut Lucifer. » Spiritualiter, sic intolligi potest
« Excclsior ccelo cst, ot quid facics? Profundior consurget libi ad vosperam, id est, in consumma-
inlorno, et undo cognosces ? Longior lerr;o monsura tiout; laborum nialoi'um tuorum, consolatio sol
(jus et latior mari. Si subvcrterit omnia, vol in juslitijc libi Chrisfus advcniet : sivo post mortem
unum coarctavcrit : quis contradicet ei ? vel quia rcsurgons iii gloriam. Ilom alitcr, ctiam in hoc in-
dicere ei potest : Cur ita facis ? » Credimus quod terilu tuo quo (juolidie tanta pulredine contabe-
ubi(iue est Deus, ol iutra (uun oumia (lu.o ab oo scis, ol dolUiis, ut jam omiiino consun\plum te ar-
creala sunt contiiicnlur. ]j
l)ilroris : si foccris, (lu.r jam dixi, ox nihilo omnino
« enim novit hominuin vanilalom, ol vidons
Ipse ponilusquo consumplo, roponlo orioris ul I.uiifor :

iirKluitatom nonno oonsidorat ? Ipse oniin iiovit Hui por oocuUas oursussui motas poluin cirouions,
opora iniquorum. ot vidcns injusla non nogligil ; post bionniuMi in ip-ius niirora' rilulo dicilur ap-
(liiia ini^pios cl iinpios vindicat. paroro. Ita orgo ot lilii post noclom, et tenobrat
« \ir vaiuis in suporbiam crigitur, ot latKiuam donsioros diulin.r tonlttlionis isl«U!? : sirulpnstuas
pullum onagri S(^ liljorum natiim putat. •- Dicit oognovoris, polorit ovoniro,
oum pullo onagri similom, oHVoiio sciliool animali « El hal'ol»is liiluoiam propositn tibi spo, ot de-
et vago co (luod ita oxislimot dc so Joii, (lui ad lossus socurus durmioa. no(]uiesco9, ol non orit qui
niillum doboat portinero. fo oxlorroat. El dcprocnbuntur faoiem luam plu-
<> Tu uulom lirmnsli oor tiiuin, ol oxpaiidisli ad rimi. » llabobis hanc fldnciam, ut defossus in
oum m.iiius luas. » Eirmnsti cor tuum, ait : non morlo. oorlusquo do rosurrcotionc ofVectus, socuruB
ut satisfacores Doo pcr pamilontiam, ut auforret dormius, roquicscus in inferno ; in spe ccrfae epo

Patiiol. XXVI. ii
 683 APPENDIX. 684

constitutus, et non erit illic nllus tortor advcrsa- A reotissime intelligitur, quffi regnante Domino, cx-
rius inimicus, qui tc exterreat, et tibi pocnas in- sultabit. Pisces vcro qui inter fluctus mundi istius
fernales infligat, sed potius quicunque sunt, preces tcmpesiaiesque natantcs, tuta sibi loca ajternitatis

tibi suppliccs fundcnt, ut eis tartarci cruciatus tui ct quicta prospiciunt. Vel illi pisces inlelligendi
orationibus temperentur. sunt, qui per aquam vitam
qui confe- accipiunt :

« Oculi autem impiorum deficient, et effugium stim de fonte baptismi migrant ad Christum, sive
peribit ab eis, et spes illorum abominatio animae. » ad Deum, ut aiii dicunt.
Id est, expectatio hominum impiorum hoc fine « Si destruxerit, nemo est qui aedificet. » Mani-
concludetur : utin tempore alienai glori.-e, ipsi non festum est quidquid sapientiae suae judicio dissipa-
absolutione, sed abominatione digni inveniantur. re voluerit, ac dcstruere : nemo poterit fortitudini
GAPUT XII. illius velut potens resistere. Sicut destruxit tur-
Respondens autem Job, dixit Ergo vos estis
« rem, et regna multarum gentium, vel etiam Jerusa-
:

soli homines, et vobiscum morietur sapientia? Et lem, ubi prajcepta ipse legalia tanquam lapides
mihi est cor sicut et vobis nec inferior vestri scripti sunt, sub praetentia gratiaj suae dissolvenda
:

sum, Quis enim hsec quaj nostis ignorat?Qui deri- esse praenuntiavit. Sic itaque, et secundum Job
detur ab amico suo sicut ego, invocabit Deum, et n prophetationem, paries inimicitiarum, lex utique
exaudiet eum. Deridetur enim justi simplicitas. » praeceptorum, per Ghristum destructa est ut duos :

Hoc est dicere, quid vos tantum dicitis sapientes, conderet in semetipso in unum novum hominem
et putatis quod postvos nullus erit sapiens? pacem faciens (Ephes. ii, 15). Destruxit atque
« Lampas contempta apud cogitationes divitum reseravit Deus Ghristus claustra inferni, et diabo-
parata ad tempus statutum. Abundant tabernacula lum habentem potestatem mortis, regno domina-
praedonum, et audacter provocant Deum, cum ipse tionis deposuit. Destruxit Deus Christus igitur
dederit omnia in manus eorum. » Lampadem se mortem, dum ipsam ut in ea mori dignaretur,
contemptam a divitibus dicit utique superbos eos : suscepit, et dum in cruce destruxit corpus peccati,
denotans, eo quod despicerent eum afflictum cru- veterem hominem nostrum iUic interficientem pere-
ciatibus, et despectione propinquorum qui tamen ;
mit ut viam nobis in aeternum restitueret. Sic
:

magnae fidei, et bonorum operum oleo inlrinsecus itaque destruxit mortem, et illuminavit vitam : per-
fulgebat, Sive etiam lampas contempta a divitibus, sequentium Ecclesiam destruxit consilia, moiien-
Christus a Judaeis, qui surgens a mortuis splendore tium ut nomen ejus effoderent de sub coelo, Judaei
gratiae suae illuminavit universum mundum. Divi- scilicet et gentes. Destruxit dogmata, et diversos

tes vero ideo Judaei dicti sunt, quia acceperunt errores haereticorum ab Ecciesia indissolubili :

eloquia Dei. C rectae fidei a?dificio de quibus Salomon Civitates : :

« Nimirum interrogajumenta, et docebunt te, et fortiwn ascendit sapiens, et destruxit muniliones

volatilia coeli, et indicabunt tibi. Loquere terrs, ejiis[Prov. XXI, 22). Destruxit et omnem cultum

et respondebit tibi, et narrabunt pisces maris. idolorum.

Quis ignorat quod omnia ha3C manus Domini fece- « Si incluserit hominem, nuUusest qui aperiat. »

rit? In cujus manu anima omnis viventis, et spi- Inclusit Deus Noe in diluvio Lot in Segor Jonam : :

ritus universae carnis hominis. Nonne auris verba in ventre ceti Jereraiam et Baruch ne inveniren- :

dijudicat, et fauces comcdentis saporem ? In anti- tur. Includit et illos de quibus dicitur Immittet :

quis est sapientia, et in multo tempore prudentia. augelum muni in circxdlu timentium eum, et eripiet
Apud ipsum et sapientia, et fortitudo, et ipse ha- eos (Psal. XXXIII, 8) Sive sub sententia mortis ju-

bet consilium. et intelligentiam. » Quod omnia ad dicio Dei positum hominem quis potest revccare ?

Dei providentiam et gubernationem pertineant, Inclusus est Pharao in mediis aquis inclusi sunt :

etiam quje irrationabilia atque insensibiiia sunt, Dathan et Abiron vivi in inferno populus Israel in :

quadam ratione veritatis interrogata respondent. eremo per quadraginta annos inclususest. Includit
Secundum mysticum intellecium possunt homines Deus hominem tribulationibus excoquendum aut :

inconditi, et irrationabiles moribus, jumenta intel- n certc correpiionibus flagellandum peccatorem cin-
-ligi. Volatilia vero intelliguntur daemones, sive le- git ut emendet. Quis est qui copiam declinandi ve-

ves, et elati homines ac superbi aut certe astro- hiii quemdam aditum aperiat, ut evadat sicut ipse
:
:

logi. Terra voluptuosi homines, et carnales, qui Job. qui ait Conclusit me Dcus npud iniquum, et :

terrena sapiunt. Pisces, philosophi, et corum si- manibus impiorum tradidit me [Job, xvi, 12). Po-

miles, qui de rebus mundi, et ejus qualitatibus test homo hoc loco diabolus intelligi qui cum in- :

inquirendis nimii sunt. Aliter Jumenta, equi boni : clusus fuerit in inferno, nec se ipse liberavit, qui
sunt, quae aniraalia in hffireditate Domini habita- se contra Deum forlissimum deiesiabiliter arbitra-

bunt quibus pluvia voluntaria Evangelii ab incre-

:
tur.

dulis segregata est {Psal. lxvii, 10). Volucres vero <i omnia siccabuntur, et si
Si continuerit aquas,

sunt qui sursum corda habent, et coelestia coricu- eraiserit eas, » Quod factum
subvertent terrara.
piacunt ; vel qui obviam Christo in aere ex mor- sub Noe, secundum Scripturarura fidem, minime
tuis ituri sunt (/I Thess. vi, IG) : caro sanctorura dubitamus. Modo vero spiritualiter aquae doctrina-
 :

685 GOMMENTAK. IN JOB. CAP. XIII. 686

rum iii Judseorura ooqulis continentur, nl sint cis A Addueit consiliarios in stultum finem, etju-
"

legis flumina in desertum, et cxitus aqnarum in diccs in stuporem. » Ut fecit contra ^gyptiorum

sitim et habeant ut istae aquie terrcnas cupidita-

:
m;ig03, qui direbant Pbaraoni regem Chaldaporum
tes atque luxurias, et disperdantur ac demolian- non e?sc vonturum ad vastandam /Egyptum, sive
tur, interra Ecclesice rationabilis relicta imagine ipsnm Nabuchodonosor in amentiam vertens, vel
terreni hominis,in spiritualem vitam se converten- Bafthasar tiniorc concutiens.
do proficiant. « Baltcum regnum dissolvit.ct prajcingit fune re-
« Apud ipsum ost fortitudo, et sapientia. » IIoc ncs eorum. » In baltco regnantis gloria intelligitur
est, Filius cum Patre et Spirilus sanctus. in ignominia regno depositi sicut Sede-
fune, :

« ipse novit, et decipientem, et eum qui decipi- chia;, et Manasse contigit, Doo jubente. Sive popu-

tur. »Noverat Balaam, Achab, /Enam falsum sur- lum Juda:orum, qui pcr infidclitatem suam, a
recturum prophetam /Enam noviL, sed per hccc :
'Ghristi regno distinctus est. Sed et nunc renati in

meritum populi peccatoris ostcndit utin perditio- : Christo regcs, sunt omnes in adopLionem filiorum
nem ejus falsa vaticinando denuntiet,et hi qui no- aiterni regis vocati. Vere ab
honoris sublimi- illa

lunt audirc Deum et prophetas vera diccnlcs,pseu- tate mcrito dislinguuntur, quicunque ea qua; pe-
doprophetarum falsis vaticinationibus ilhidantur. ^ nitentia; finibus digna sunt, perpetrarunt. Sicut

Filii quoque Israol, sicut in libro Judicum legi- ait propheta Pro zona resle cingeris.
:

mus (cap. \x\, vcrs. i seqq.), ajquissimo Dci judi- Ducit sacerdotes inglorios » Ut
« filios Meli, vel
cio decepti sunt. Et cum juxta causa proptor uxor- plures alios cjusdom gcntis.
rcm l.cvitis contra Benjaminitas congregati fuis- « Et optima(f,s supplantat. » Non dolo supplan-
sent, ut scclus adulterii punirelur : in ipsis prius tat Deus, in quo non est iniquitas, sed hoc modo
est sacrilegii crimen vindicatum, quia prius ipsi dicitur supplantare dum injustum amovet, et ini-
emendari debuerant vel certe eos, qui idola in ;
quum ; locum qnem lenere videtur quisque
ct in

injuriam Dci adorabant,interimerc quibus majus :

indignus bonum homincm, ct justum substinuit,ut
fuit fratris injuriam quani l)ei,etob id prius in illis Dnvid in locum Saulis
vindicatum est. Novit autem Dominusct decipien- Commutans labium veracium, et doctrinam
«

tem et decoptum per prajscienliam, quod ctiam dc senum aufercns.Effundit dcspeclionem superprin-
Abel, et Cain, et Dalila, et Samson, qui gratiam cipes et eos qui oppn-ssi fuerant relcvat. « Cum
Spiritus sancti in scptem crinibus mysticc posside- propter peccala remotis promissionibus, aiternaj
bat, intolligi potost. Noverat uliquc h;cc omnia gehenna; (lammas adoptatis darc compellitur.
Dcus antequam fierent, praesciens futurorum sed ; « Qui rcvelat profunda dc toncbris, ct producit
permisit ut homo, qui libero utebatur arbitrio, C in lucem umbram mortis.Qui multiplicat gentes,et
praecepto Dei inobediens, insuper, et Deum posse pcrdit eas, ct subversas in integrum restituit. Qui
se fieri crcdens, pcr justitiam Dei pronam inobe- immutat cor principum populi terra;, et decipit
dientinedignissimc sustineret. Hi omncs typum cos ut frustra inccdant por invium.Palpabunt quasi
Chrisli habuorunt. In Samson vcro qui leonem i.'! Lenebris, et non in hice, et erraro cos faciet
tenuit et occidit, ot in orc mortui leonis favum quasi ebrios. » Umbra mortis ipse diabolus cst
mellis invcnit : signilicalum cst, quod in superbis (luinon prolcgit homincs, scd premit in mortem :
in quorum ore putor fuerat blasphemia;, esset hic producitur in luccm, quando ab anima fideli
postmodum dulcedo laudis et gratia; Dci. EL ut illc scparJilur.
Samson sitiens de molarc dente asini, invocato CAPUT .\III.

Dco, aquam cduxit ut bibcrot ita et (Jhristus dc : « Ecco omnia h.rc vidit oculus mcus, ct audivil
immundo et duro gcntiuin populo lide crcdcnlium auris inca,ct intolloxi singula. Socundura scicntiara
tanquam refrigerii populo saluratus est. Maxilla v.slram, ot cgo novi ncc infcrior vestri sum. Sed
:

quoque ejusdcm asini dc cujus nidlari aqu.P co- laiucn ad Oinnipotentcm loquar, ct dispulare cum
pios;n cfnuxorant occidit niillo viros. In maxillis, Dco cupio prius vos ostondcns f:ibricalorcs mcn-
:

ct dcnLibus, oris cloquium intclligilur. Doctrina n darii, ct cultorcs pcrvorsorum dogmntum. Atque
igitur corum (lui cx genlibus crcdidorunl, porfccto utinain taccrelis ut putarcniini easo sapienlos.
quodani numcro linitur. Samson vero hostcs suos Audilo crgo correclioncs mcas, judiciura Inbio-
at(|uo advcrsarios tribus modis intcrfecit, ct occi- riim mcorum altendilc. Numquid Dous indigct
(liL : dum
non crcdendo pcrcunt: alii vcro crc-
alii vostro mondacio ul pro illo lo(]uamini dolos ?
:

dondo moriunlur pcccalo. Opus hac maxill;e

rnlci, Numquid faricm ojus accipilis.ct pro heo judioare
clcvatio appcllatur. Ila onim doclrina, ol pr;pdi- nitiniini ? Aut placobit ci qucni cclaro nihil po-
catio Kvangclii magnilicala cst supcr omnom tosl ? Aul (lo('i[)iolur, ut honio, vcstris fraudulen-
tcrram, ut cam omncs gcntos ubi^iuo i^lcvatam liis ? » Doli oiant in illis, quia sub vorbis consola-
niircntur. In illis crgo vulpibus figuralum cst : ut tnriis inimicoeum cnrde pulaabant.
por (lolosos ct sana; lidoi inimicos, quorum princi- Ipso V03 arguct quoniara in abscondito faciera
•

patus incaudis cst, pars post lcrgum rolicla, pars pjus accipilis. t^latinj ul so comraovorit. turbavit
ciroafructus Chrislo advorsanlium vasturolur. vos, et lcrror qjus irruclsuper vos.Mo:uoria vestra
 687 APPENDIX. 688
comparabitiir cineri, et rcdigentnr in lutiim ccrvi- A. " Hcccde ergo paululiim ab co, ut quiescat, do-
ces vestraj. Tacele pauHsper, ul loqnar quodcunquc nec optata veniat et sicut morrenarii dies ejus. »

mihi mcns snggesscrit. » Ut a Dco arguamini, di- lloc cst, amove a mc nagcllum tuum, neque me
gni estis : abscondite, id cst, quasi co ignoranlo, diulins pcrniiltas taliter tenlari.
personam ejus in Yoi)is ad me damnandum susci- « Lignum habct spem, Si prajcisum fucrit, rur-
pitis tanquam eum latere possit aliquid, ut ita
: sum virescit et rami.ejus pullulant. Si senuerit in
ei subrepere velitis. terra radix ejus, ct in pulvere emortuus fuerit
Quare lacero carnes meas dentibus meis. »
« truncus illius ad odorera aquffi gerrainabit, et fa-

Torquentibus eum nimiis cruciatibus, manus vcl ciet comam qu.isi cum primum plantatura est. »

labia sua dentibus lacerabat. Rationabile lignura crcdendum est, de quo dicitur
« Et animam meam porlo in manibus meis. Est cnim arhorispes. Hoc itaqne lignum praecisum
Etiamsi occiderit me, in ipso sperabo. Verumta- fuit pcr inobedientiam quando habitabat in medio ;

men vias meas in conspectu cjus arguam, et ipse lignorum paradisi priusquam Dei sententia more-
erit salvator meus. Non enim veniet in conspectu rcLur, a quo in baptismate vetustas praeciditur, ut

ejus omnis hypocrita. Audite sermonem meum, ct in Jesu Christi novi hominis vita, per resurrectio-

a^nigmata percipite auribus vestris. Si fucro judi- -p. nera fidei reviviscat et rarai ejus virtutibus pul-
catus, scio quod justus inveniar. Quis est qui judi- lulent : id est, opera ejus sancte vivendo profi-

ceturmecum ? Veniat. Quare tacens consummor ? ciant.

Duo tantum ne facias mihi,et tunc a facie tua non « Homo vero cum mortuus fuerit, et nudatus
abscondar. Manum tuam ionge fac a rae, et formi- atque consumptus ; ubi,qua2so est? » Homo autem
do tua me non terreat.Voca mc,et ego respondebo non habens spem in Christo, sicut gentes quai
tibi aut certe loquar, et tu responde mihi. Quan-
:
ignorant Deum, cum mortuus fuerit, non renatus
tas habeo iniquitates et peccata. » Ipsam vitam per baptismum, vita etiara destitutus ac praesenti
suam, quae solet anims vocabulo dici, portare se delcctatione nudatus, sine dubio sententiara aeter-
ait in manibus suis : hoc est jam nunc in tormen- nffi daranationis excipiet.
tis deficiente anima et e.xeunte, velut cITerendam « Quomodo si recedant aqua; de mari,et fluvius
porto in manibus. vacuefactus arescat : sic horao cum dormierit,non
« Scelera mea, et delicta Donec atteratur coelum, non evigiiabit
mea ostende mihi. » resurget. :

Ut scirepossim, quam ob causam ita me crucias. nec consurget desomno suo.Quis mihi hoc tribuat
« Cur faciem tuam abscondis, et arbitraris me ut in inferno protegas me, et abscondas me,donec

inimicumtuum ?Contrafolium quod vento rapitur. portranseat furor tuus ; et constituas mihi tempus.
ostendis potentiam tuam, et slipulam siccam per- C in quo recorderis mei ? Putasne mortuus homo
sequeris. Scribis enira contra me amaritudines, et rursnm vivet ? Cunclis dicbus quibus nunc milito:
consumere me vis peccatis adolescentite mecE. Po- exspecto doncc veniat immutatio mea. » Si fieri
suisti in nervo pedem ra.eum, et observasti omnes potesl, ait, ut aqufe salntarium praeceptorum Dei,
semitas meas, et vestigia pedum meorum conside- dc sanctarum Scvipturarum mari desinant rece-
rasti. Qui quasi putredo consumendus sum, et dere, qui perenni abundantia non deficiunt et si :

quasi vestimentum quod comeditur a tinea.»Dura potest fieri ut fluvius sacri baptismatis, quadam
ila puniri me pcrmittis, quem velut inimicum inopia divin® misericordiae exsiccetur, et non ple-
existimas dolet mihi eo quod ipse optime noveris, nus sit gratia Dei, sancti quoque Spiritus donis
quia illi potius qui restiterit, noceatnr. non redundet ita poterit fieri ut homo cum mor-
:

GAPUT XIV. tuns fncrit, non resurgat. « Vocabis me, et ego

« Homo natus est de muiiere, brcvi vivens tem- respondebo tibi. Operi manuum tuarum porriges
pore : repletur multis miseriis. Qui quasi flos dexteram. « Vocabuntur omnes mortui in novis-
egreditur, et conteritur, et fugit velut umbra, et simo saeculorum, et in voce archangeli, atque in
nunquam in eodem statu permanct. » In flore hoc tuba Dei de tumulis excitabuntur (i Thess iv, 1.5) :

loco fragilitalem humani gcneris intelligaraus, j)

respondebuntque universi hoc modo cum ad ver-
non fragrantem odoris pulchritudinem, et deco- bum majestatis e.jus atque potcntiae, cineres ac

rem. familiai huraanorum corporum vivificabuntur, et

«Et dignum ducis super hujuscemodi aperire oxsugent ex mortuis incorrupti.

« Tu quidem gressus meos dinumerasti sed
oculostuos, et adducere euin tccura in judicinm. :

Quispotestfaceremundum de immundo conceptum parce p ccatis meis, » Cogilationes et opera juven-

semine ? Nonne tu qui solus est? Breves dies homi- tutis mcfe.

nis sunt, numerus mensium ejus apud te est.Con- « Signasti quasi in sacculo delicta mea, sed cu-

stituisti terniinosejus,qui praeteriri non poterunt» rasti iniquitatem meam. » Saccns, significativo

Hoc estdignum ducis utpropter humanum genus, nomine, quasi tota massa peccatrix generationis
Unigenitum tuum hominem nasci velis. Sive aliter: in quo quasi sub signa-
Adae dictus videri potest :

me quoque permittis fabulari tecum, et evolvere culo iraaginis ejus, genuit Adam ad imaginem et

miserias meas. similitudinem suam, totam sobolem iilius in ipso

I
 689 COMMENTAIl IN .lon. CAP. .XV 690

pra3varicatricem Gffectam : qnam por miiltasajciila A iuiini illufl s.-ecnlura cojlos penelran.g transivit,

Deus clausam tonuit sub peccato, et tamen in no- immutabis faciem ejus hoc cst, cum totus horao
:

vissirais SEcculorum temporibu3,vulneradelictorum in Deum transiit : salva tamenutriusque substantia?

sua rederaptionecuravit. 8i autem de semetipso Job proprietate in unitate personae.
hocdixisse videtur, ut arbitror, iste est intellectus : " Attaraen caro ejus dum vivet, dolebit, et anima
Si qua igitur, ait, ad Deum per totum s^culum illiussuper semctipso lugebit. » Ita veram carnera
vitff! meae peccata commisi, in unumomnia perdi- Salvator noster assumpsit, ut potuerit dolorem
versa temporum spalia congregasti, ut sccundum sentire. Vel anima ejus doluit, cum ait : tristis est

rigorem justitifc tua^ pro cunctissimul inihi relri- anima mea nsffue ad mortem (Malth. xxvi, 38).
bueres. Sive Ecclcsia, quaj caro ejus cst, dolet cum pres-
« Mons cadens defluit, et saxum transfertur dc suris premitur saeculi quia ipsa Ecclesia filia est
:

loco suo. Lapides excavant aqua), ct alluvione in eo, qui perfidom baptismi initiatur in Christo.
paulatim terra consumitur, ct homines ergo simi- Et rursura raater est, cum ille qui membris Christi
liter Montem ergo istum diabolum, sivo
perdes. » incorporatus est, suscipit ministcriura baptizandi.
superbiaj hominem scntirc dcbemus, qui contra CAPUT XV.
Deunr., ut mons elatione mentis turaescit, et ila sc Respondcns autera Eliphaz Theraanites dixit
i( :

erigendo, cadit in pra>ceps, ut delluat, et solutus Numquid sapiens respondebit, quasi in ventum
ut pulverem ad nihilum deducitur. Saxo vero illos loquens. » Hoc sensu videturcepisse quisquamne :

assimilari puto, qui cum in natura; bono debue- sapiens, et disciplina^ philosophica? studiosus, ita
rant tanquam lapides soii similifortitudinc pcrma- furorc rapilur, atque insania possidetur, ut sine
nero, commulali sunt voluntate propria ad stolidi- uUo timoris Dei vcl regionis intuitu, sic loqua-
tatem quamdam ac duriliam cordis, et idco de testa- tur, ut aura3 flatui simile sit, vento jue quod li-

tjonid suae habitaculo quod se haberc quasi dcsuis quitiir. Ob hocigitur Eliphaz sanctum Job veluti
meritis pr<csumcbant, dejiciendi sunt ad digna sibi spiritu superbia; ventoque tumidum redarguere
loca. Aqu>'R autem istaj qua3 scmper infcriora fic- ausus est.
tunt, pcr quas etiam quondam veiiit interitus, ad- « Et implebit ardorc slomachum suum. » Nomine
versarias significant potestatcs, et procellas ac ardoris, exanhclanlcra fcllc iracundia; animura
turbines mundi. IL-c crgo aqua), inquam, eos ho- ejus voluit indicare, qui adversum Deura tanquam
mines qui sibi fortissimi acsolidisuntdese prassu- coaequalem sibiirasci prfesumpserit. Alia interpre-
mentes, et confidentes in virtute sua, unde et tatio ita habet: Et implebit dolore ventrem suum.
lapidibus comparantur, indesinenti lapsu altcrunt Ventrem capaccm quemdam sinum animat dictum
Terrara vero illos essc existirao, qui tentationes, '-' intclligamus: quia quemadmodum receptaculum
et poriculanonuufercntcs, se dimittunt labcfactari. aliiiuod cst corporis quo viscerum vitalia conti-
Hoinines ergo siiriiliter perdes id est, sanctos tuos, : nentur, ct hoc vontris nomine appellamus ita :

(jui imaginera tuam in se custodiunt. virtutem quamdam exercitationibus animaj capabi-

« Heborasti eum paululum, ut in porpctuum lem illa translatione per demutationem nominis
Iransirct. » lloc est, in vita ista non pcrmisisli dixit, qua3co modo cogitationibus rcpleatur, quo
sanctos tuos tenlalionibus supcrari. vciitorhominis cscis repletur. Increpatur orgo Job
« In^mutabis faciera ejus, ct cinittcs euiu. " Id ab Elipbaz, quod hiijusmodi ventremdolore reple-
est, cum mortalchoc immortalitatem induerit, ot verit, id est, ea cogitot qu;c animam cjus discru-
incorruptionem (/ Cor. xv, !i:5 ) Sivc alitcr, laciein ciont, vcl undc doloros corporis mcrito patiatur.
animam Intelligimus, quaj cum naturalem reccpcrit « Argnis verbis euin qui non eat «cqualis tibi, ct
sercnitatem, contemplatur gloriara divin;o majo- loqueris (luod libi iion oxpcdil. » Oueiii ita dicendo,
statis, (iu;o oum corporc suo siraul fucrit gralu- vclut rebcllcm Dcoiiuo coiitrarium notat. Oo hoc
lata : nulhi pcrlubationc oujuslibot vitii saucia- forsilan, r|uia in pr;ecedonli scrmonc dixorit Job ad
bitur. Deum iiilor caUeru : Et nrhilraris mc iuimicum
« Sive nobiles fuerint filii ejus, sive ignobilcs, iiium [Joh. xiii, 2i).
D
non intelliget, » Hoo cst, non filii carnis, scd lilii Oiiiintuin in to pst,ovucuasli timorem; ettulisli
mcntis: id oal, opcra virtutiim.Non iiitolligunlor^;i) procort coriim Doo. » Taiu Glalus, inquit, clTectus
sancli in hac vita anlc jiidicii diem, (|ualo.s |)i(» cs, ut tinion! diviiio omnino sis vacuus, ct Deum
cerlo filios habcant: iilriiin I)oo placontc^, an iioii Jam ncc doprooari digncris : proplcr quod ait :

placcntcs. Iloborasti oiim paiilulum, ut iu porpo- u l'".t lulisti procos corain Dco, » id esl, (luasi tibi
tuum transirct, secundum formain sorvi (|iiiuu non ucccssarias a to abstulisti.
assumpsit (/Vu7<>/). n, 7). Ila-c ClirisUi Doo ikim Docuit enirn iniquila.'^ tua os luum ct imitaria
« :

aptari posse arbitror. Naiii cuiii ox (^;i parlo qua linguam Id.isphom.uilium. Malum igitur mcntis •>

homo ost, inliriiuirotur iiroximiis [^asaioiii, oviingo- lu;o, os tiiinii didicit loqui, ol idcirco imilalor ot
listaait: Aiijiaruit aulein aiiijrlus Oomiui dd ra-lo discipuliis os ill(M'iim qiii liii^iiam ail blasplicman-
rum [Lur. xxii,
conforlnns Ilio orgo ad lirovo'i.'!). dum Doum sompcr habonl paralam.
tempus administrata rodcmptiono noslra iii porpo- > Condcmnabit to os tuum, ot non ogo. ol labia
691 APPENDIX. 692
tua respondebunt libi.» Id est, mcrila sermonum A « Ostcndam tibi, audi me, quod vidi narrabo
tuorum recipics. tibi. Expertam rem loquor, quam cognovisse
)•>

Numquid primus homo tu natus cs, et ante

« et vidisse me noveris.
omnes colles formatus ? » Ergo antequam generatio « Sapientes confitentur, et non abscondunt patres
humana exsisteret, csse cocpisti, donans tibi pluri- suos. » Itavulteum divcrsis modis atque exempiis,
mum, quodpra; Ccieteris hominibus sapias: ubi ser- quasi ad pcenitentiam coarctare atque constringere,
mone subsannatorio potLut primum Adam dixisse: ut conliteatur plagam illam poenarum quam susti-
qucm utique sapientissimura a Deo novimus factum nebat ob merita sustinere. Vcl ita non defenden- :

sanctum Job invchi-

{Eccle. VII, 30), Ita ergo in do seipsos, suosque patres similes sui, vel quos
tur, ut dicerent Numquid tu ante patrem humani
: imitando parentes habere cooperunt peccata sua ;

generis, et ante conditioncm angelorum esse ca3- sive parentum non cooperiunt, nec abscondunt.
pisti ? Sive non celant patr.-s suos, id est, seniores, vei
« Numquid consilium Dei audisli, ct inferior to sacerdotes suos.quibus peccuta salubre est conflteri.
erit ejus sapientia? » Subinde nimium et jactantem « Quibus solis data est terra, et non transibit
arguit vero Dei placentem, et vehementerincrepat, alienus per eos. » Frequenter Deus propter peccata
dicens: quod non solumnosseputetDei consilium: -p tradit terram inimicorum aliisgentibus. Deconver
verum etiam, et- inferior sit illo ejus sapientia Sophar ad Job
sationis igitur introitu, et ingressu
Apparet ergo plenum livore animum, exprobratio- loquitur In amaritudine sua vadent et venient su-
:

num jacula inhominemjustum sine causa dirigere, per eum

horribiles, id est, quasi iracundia fellium
ut conviciis obrueret innocentem. comraoti, et veneno invidiae in amaritudinem furo-
('Quidnostiquodignoremus? Quid inteliigis quod remque conversi: circa te, inquit, jugitur mora-
nesciamus? » Plurimum plane in primis ipsum : buntur. Sive moraliter. Sapientes illi in Christo
Deum magis noverat, deinde revelanda in Ghristo sunt, et in seeculo stulti, qui satisfactione poeni-
mysteria spiritu pervidebat. peccata sua vel errores haeresos converten-
tentia3,
« Et senes et antiqui sunt in nobis multo ve- do se ad Deum fideliter confitentur, et auctores vel
tustiores quam patres tui. » Senes, et antiqui no- criminum suorum, vel dogmatum manifestant, ut
biscum positi, quijam ipsa long;evitate plurimum terram corporis sui soli possideant id est, non ei :

eruditionis atque scientia3 cousecuti sunt : nihil vitia, vel hostiles nequitiaedominentur. Alienusque
tcmere contra Deum, ut tu facis, dicere prfesum- per eum nou transeat, id est, diabolus in eum non
pserunt. habeat potestatem. Qui vcre alienus dicendus est,
« Numquid grande est, ut consoletur te Deus ? quia se a Deo,et augelorum consortio fecit alienum.
Sed verba tua parva hoc prohibent. » Manifestum C « Gunctis diebus suis irapius superbit, et nume-
nec grande est omnipotenti, nec difficile misericor- rus annorum incertus est tyrannidisejus. » In per-
diae Dei, hominem consolari : ut invo^antem exau- sonam quidem Job hasc Eliphaz videtur invehere,
diat, et a pressura tribulationis eripiat ; sed tu qucttusque ad calcem sermonis hujusperduxit. Ego
blasphemias ructando, exacerbas magis Deum in vero existimo quod afflatus spiritu prophetiee, cun-
poenam tuam, quem poteras hurailitate et satisfa- cta hcBC in quemlibet impium, sivein ipsumdiabo-
ctione placare. lum vel ejus socios dixerit.
« Quid te elevat cor tuum, et quasi magna cogi- « Sonitus terroris semper in auribus illius.» Sic-
tans, attonitos habes oculos ? Quid tumet contra ut ^gyptii passi sunt.
Deum spiritus tuus, ut proferas de oretuo hujusce- (I Et cum pax sit, ille semper insidias suspica-
modi sermones? Quid esthomo, etut immaculatus tur. » Perseverat impius in scelere semper de con-
sit, ut justus appareat natus de muliere? Ecce scientiaemalo novit enim secundum justum judi-
:

inter sanctos ejus nemo iramutabilis, et cceli non cium Dei, quffi impiis retributio sit separata.
sunt mundi in conspcctu cjus : quanto magis abo- Non credit quod reverti possit de tenebris ad
<(

minabilis, et inutilis honio, qui bibit quasi aquara lucem. » Frustraenore deccptus,quod aliquopretio
iniquitatem? » (Jor, oculi. spiritus, totam horninis j) redimendus sit. Ilic impius in profundum peccato-
animam signiflcant, sed in corde hominis sapien- rum deveniens, vitam se posse consequi despera-
tiam cognoscamus. In oculis,perspicuitatem intel- vit. Et idcirco non credit quod reverti possit ad
ligentiae. In spiritu vero illius animse motum, quo pocnitenti.-e lucem de tenebris peccatorum. Hujus
cogitationibus incessabiliter ogitur ad quajcunque autera causam enarrat, dicens :

facienda. In elevatione ergo cordis, et attonitis Gircumspectans undique gladium. » Id est,hinc

«

oculis, tumore etiam spiritus superbum valde : inde sive praestolans mortem. Diximus, diabolum
:

contra Deum,.et iuflatum nimium. sanctum Job Eli- in escam datum spirituum immundornm,quia ejus
phaz amicus ejus exprobrat. Illis etenim sermoni- malitia vivunt : vultures vero homines peccatores
bus olfensus fuerat, quos beatus Job ad Deum su- et immundiintelliguntur. Cumergo hiconversi fue-
perins nar^avit: Si jutiicatus fuero, scio quod jiislus rint,tunc inimicum devorantem se, versa vice ha-
inveniar {Job xiii, 18), et contra isto sermone loqui- bebunt in escani, quia ipse est draco qui datus est
tur : « Quid est horao ut iraraaculatus appareat ? » a Deo inescampopuIisiEthiopum {Psal. lxxiii. 14).
 693 COMMEiNTAM. IN JUB. CAP. XV. 691

qui quondam propler nigrodinem peccatorum .

A « Et de latcribus ejus arvina dependet. » Possunt
iEthiopes {Isa. i, ^S) nunc autem per fidem lu.x latcra ejus, ininlstri sive sodales inlelligi, qui ejus
factiin Domino {Ephes. v, 8). Hunc impium sivc similes e.\stiterunt. Non absunle etiam aures intel-

draconem consumunt ac devorant: dum omne cor- liguntur, qua.* ulique in audientia impinguantur:
pus cjus, qui sunt utique peccatorcs, per fidem unde nimia surditas conlumacibus gcneratur, se-
intromittunt in corpus,id est in Ecclesiam; sccun- cundum illud: Incmssatum esl cor poijuli hujut

dum hoc, quod dictum est Petro : Surge, occide, et {Matth. XIII, 15). Alia editio : « Fecit capitapulum
manduca {Act. xi, 7). Hinc ctiam Moysen filios super femora. >< Videtur mihi iste versiculus sen-
Israel vitulum comminutum bibere compulit, ut sum hujuscemodi continere, quod in hoc impius
sicut ab eo fuerant absorpti in errore : ita iili in increpetur, quia frenum disciplinse, quo ad virtutes
corpore populi Dei relicto errore transirent. retineri potcrat, haljcre noluerit, sed ad quamdam
« Cum quairendum panem, novit
se moverit ad se potius dissolutionem, dcposito animi rigore.

quod paratus sit in manu ejus tenebrarum dics. » dejecerit, ut quasi loro laxato ad voluptatem et

Motus animorum est inchoatio cogitationis. Guin luxuriam deduceretur.

ergo hic recordalus fucrit, reus sibi semper malc « domibus
Habitavit in civilatibus desohvtis, et in
conscius, queniadmodum possit vivere : nihil ei ^ tumulo sunt redacts. » Habitatio
desertis, qua) in
occurrit aliud quam tempus illus judicii Dci horri- nem crgo bestiarum, ot avium immundarum spiri-
bilc, quo pocnas porpetuas irrogandas expavescit. tus immundos dicit: qui habitant in hominibus,
« Terrebit eum tribulatio, ct augustia vallabit quos Deus deseruit. Hicenim habitat in hominibus
eum, sicut regcm (jui praeparatur ad pr.niium. » derelictis a Deo : et ob hoc sepulcra facti sunt
Antcquam dies praidictus adveniat, malo formidi- mortuorum. Et si peccata in Scripturis mortui ali-
nis cruciabitur : pressuris quoque, et angustiis quando dicuntur, nccessario peccaiorcs et impii
septus undiquc coarctabitur, veluti rex profeclurus tumuli sunt mortuoruin. Igilurin civitatibus, potest
ad pr.Tclium. Sub noinine regis impium homincm, generale nomcn esse omnium pcccatorum, in domi-
sivc diabolum signiticari cxistimo, qui contra Doum bus vero specialc uniuscujusque peccatoris et im-
bella quotidie, biasphemias contentioncsquc, sivc Pi'-
pugnas parat vitiorum. « Non ditabitur, nec persevcrabit substantia
Tctendit enim adversus Deum manum snam,
i< ejus. Subslantia hic non rerum divitia: intelligen- ))

et contra omnipotentcm roboratus est.» In elatione, da? sunt, sed peccata de quibus aitsanctus Spiri- :

sive expansionc manus, rosistcntcm Doo domoii- tu? in Apocalypsi Joannis Cccidit,ceciditBabylon <<

strat, qucmquc mcntis etiam tuinid.r! contumacia civitas magna, ct facta est habitaculum daimonio-
robustum dicit. ^ rum, et custodia omnig spiritus immundi (.Ipoc.
« Cucurrit advcrsus eum erccto collo. » Abru- xiv, 8). Quod autem ait, non ditabitur: hoc di- ;'

ptarn ac praicipitcm supcrbi indicat nionlcm: (juia xissc rnihi vidctur, non longum tenipus crit, quo
contra Deum possessus insanus in audacia rosis- vila cjus in divitiis facinorum decrassctur, cum
tcndo, non lentis gressibus procossit. etiam collecta vitiorum cjus substantia non erit

« Et pingui cervicc armatus

Pingucdincm cst. » permansura.
nominando cervicis^ superabundantem, etquasini- i<Nec niiltot in tcriam radicora suam. » Id est,
mium cfflucntcm supcrbiam indicavit. Ouemadmo- ([uia tanquain arbor cvulsa sit morilurus ideo :

dum Prophcta ait, cum do oadcin homiuum supcr- in torra vivi^nlium staliilitatem a?tcrnam sive corum
bia loquitur, dicens: Prodicit quasi cx adipe iniijui- consortium non habcbit co (juod hic prius spem :

tas eorum {Psal. i.xxii, 7); hoc tcsliinonium nova vcl radiccm lidoi non pra^misit auram otiam salutis :

editio apertius dicit : « Proccsserunt a pingucdinc ul sub umbra vivat rcfrigerii, non habcbit.
oculi corum ; » id est, scnsus sivc cogitationos ni- « Non reccdct dc tonebris. » Alii dixcrunt. yon
mium snperborum, in blasphomiain prorup«M'unt. cj]'u(jiel lcnebras : id est, poonas ajtornas subiit, ct
« Operuit facicm ojus crassitudo. » racios plo- nou cvadcl. Non rcrcd''t autcm do lonobris : intelli-

rumquc ipsa mens anim.ii intelligitur, ut ait Apo- [) ginuis do toncbris inlidolitalis. Homo hic impius
bIoIus Nos autcm revelata facie
; (jloriam Domiui ad lumcn pdMiilonliai voniro detrcctat.
spcculamur {II Cor. iii, 1«). Hanc diabolus sivc im- Rainos ojus arefaciot nainma.
<i In rainis, opc- •>

pius homo sanctitate sou humililate, sercnam non rum mulorum fruclus inlclligamus, sicut Snlomon
habot, sivo pcrsp-cuam, sod crassiludincm opcrtam ait: /•Vh(7«.v impiorum lurcatn (/'rcr. x, Ii'^^. Hos

suporbiiu, qii.i' r.oco cordc sit, ot obtuso. Alia cdi- voro vcliit ligna, fonuin, slipulam gchcnn.T ignis
lio Opcruit fncicm ojus taiuiuam in adip^; suo;»
: <•
absumot.
tan^piam dicorot suporbia vidolirot alra, auclor
: " Kt aulorolur spiritti oris sui ab oo. » Quia crgo
omnium viliorum non tcnui, ct pollucida humili-
: liirnr cnnlra Dcum animus ojus cst, quo etiam ct
talis virtulc volut prctioso ainiclu so voslivit, sod blaspliomiiis in oiimi spirnro nnn dcsinit oris sui, :

de ipsa focitei (luodammodo dorisiiiii, ot vostiiiuMi- ait : jiiiliiio (•oiidomiialur. Sooiiiidumantiquam orgo
tum obsourum, (pio suporliiam orassu ca-ciliito cor- odiliiuiom iii sli|to sivo iVondc, originom vil;u

dis obtundoret. impii siguilioari o.vi8timo,quam Spiritus Dciseutcn-

 :

695 APPENDIX. 696

tiajudicii, ut incubans ventus pcrcutit : ut vclut A muncribus loqueretur. Ignem vero nominando.
arbor arefactus impius illico morialur, et ila ornnis gchennam, puto, significavit, quia tabernacula id
flos honoris ejus et gloriae defluat. est corpora, iniquorum sunt consumenda. De hoc
« Non recedet frustra errore deceptus, quod ali- igne et Sophar in consequentibus ait Devora- :

quo pretio redimendus sit. » Hoc igitur ait, putat bit eum (^06, xx, 25) id cst impium, ignis qui
fortassis diabolus, ethomo impius cordis duritia in non succcnditur.
impietate persistcns, quod Deus ei pro suis meritis « Goncepit dolorem, et peperit iniquitatem, et
non retribuat: dum Deus nequaquam ei parcit, et si uterus pr^parat dolos. » David
ejus quoque
verbis hoc potentibus atque compositis ut obtineat postmodum de hujusmodi ita dixit Ecce parturiit :

deprecetur, cum jam secundum Dei justum judi- injiislitiarn, concepit dolorem peperit iniqmtatcm
cium, sempiternis addictus sit cruciatibus. {P.sal. XII, 15). Dolor ergo est injustitia, et iniqui-

n Antequam dies ejusimpleantur, peribit.» Tunc tas. Hoc ergo impius peperit quod conceperat, et

dies uniuscujusque impleri dicitur, cum bonoruin tamen uterus cordis ejus dolos preeparare non
hominum ac malorum retribulio venerit. Hic ergo desinit. Quos tunc cdit, quando opcra in factum
homo, sive diabolus, ante perspicuai sententiae diem procedunt. In conceptu itaque iniqua cogitatio
guam eis Dominus in judicio daturus est : praesciit n partu elfectus mal® cogita'
intelligitur, sicul in
in praedestinatione [Al. praescitus peribit : sicut in, tionis Adversum Job hasc universa
agnoscitur.
etc.]. Eliphaz locutus est scd jam superius diximus,
:

« Et maaus ejus arescent. » NuIIum utique boni quod subministratione prophetiffi per personam
operis fructum in se habens. Job, diabolo vel cuilibet homini impio dicta haec
« Laedetur quasi vinea in primo flore botrus ejus, videri possunt, sicut et alia quae amici ejus locuti
et quasi oliva projiciens florem suum. » In botro sunt.
nulli dubium, quod fructusoperis intelligatur prae- CAPUT XVI.
dictus, igitur florem gaudii temporalis, ad maturi- « Respondens autem Job, dixit : Audivi fre-

tatem fructus perpetui perdncere non valebit, co quenter talia. Consolatores onerosi omnes vos
quod in spe ipsa mendacis glorise, calido vento estis. Numquid habebunt finem verba ventosa,
superbiae dissipabitur. Sive frigore charitatis Dei, aut aliquid tibi molestum est si loquaris ? Pote-
eodem sensu in se-
velut a pruina' lajdetur, sicut ram
ego similia vestri loqui. Atque utinam et
quentibus arbitror dictum.Et quasi olivaprojiciens anima vestra pro anima mea. » Si vos, in-
esset
florem suum. Oliva enim in Scripturis divinis, et quit, haec quae sustineo pateremini non ita circa :

vinea, aliquando homo tantum significatur ali- vos agerem) ut vos erga me agere non cessatis.
:

quando populusseu bonus,seu malus.Quod autem ^ « Consolarer et ego vos sermonibus, et move-
dixit, vastabitur, sive evertetur, ita intelligendum, rem caput meum super vos. Raborarem vos ore
sicut in Apocalypsi habetur: «Qui fecerit mandata meo, et moverem labia mea, quasi parcens vo-
Domini, non lasdetur morte secunda. » Vinea ergo, bis. » Blandimento utique sermonum meorum

et oliva, plebs Judffioruni potest intclligi. Haoc igi- vos potius cohortarer menles etiam vestras tri- :

tur vinea perdet, sive amittet fructum sanctitatis bulationibus acerbis exasperatas, ne in lapsum
atque justitiae, qui Christum primura florcm, et blasphemiac caderent, levi sermone et placido
optimum sanctorum omnium in agro legis habere sustinerem.
noluit, Ipse enim dicit Ego flos campi {Cant.u,i).
.
« Sed quid agam ? Si locutus fuero, non quie-

Sed ut infidelis atque incredula, ne illi fides Christi scet dolor meus et si tacuero, non recedet a
flagraret, projecit enm a scmetipsa et dum pro- me. « Id est sive loquar ista nunc vobis, sive
:

jicit extra vineam, eta se excutitvelut florern, ipsa etiam taceam hoc solum me nosse confiteor, :

a patriarcharum radice evulsaest, et Christo fructu quod incessabiii dolore discrucior.

nostrae salutis excussa. « Nunc autem oppressit me dolor meus, el in
« Congregatio enim hypocritae sterilis. » Rapto nililum redacti sunt omnes artus mei. » Hoc
rem, et violentum simulatorem sanctum Job his Q etiam de Christo intelligendum est.
sermonibus denotat, et dicit quod, et ei non prode- « Rugfe meae testimonium dicunt contra me. »

runt divitiae ex iniquate coUectatffi : ita enim ad- Contractio cutis quam, exsiccante eadem sanie,
versum Job, et in primo sermone locutus est, ubi patior quodammodo manifestatione sui dat adver-
eliam leoni et lea3ncB,leonumque catulo et tigri com- sum nie teslimonium, et quasi loquitur, quantos
paravil.Sed Deo magis crcdcndum cst,qui eum lau- dolorcs sive crucialus subtincam.
dans non simulatorem effectum dixit,scd innocen- « Et suscitatur falsiloquus adversus faciem
tem et simpliccm prredicavit.Quod autem aitEliphaz. mcam, contradicens mihi, Collegit furorem suum
« Et ignis devorabit tabernacula ecrum, qui in me. » Dic aut ipsum Eliphaz falsiloquum dicit,
munera libenter accipiunt. » In sanctura Job ca- quia exprobrat sancto Job, quod hacc ob peccato-
dere non polest. Quia ipse, nt jara dixi, secun- rum meriia sustineret, aut diabalum, qui cum
dum Dei leslimonium de seipso ita locutus est dixerat peccatorem. Aliter, falsiloquus, Judas vel
Et si in manibus meis adhajsit macula, cum de populus Juda^orum intelligendi sunt^ qui contra
697 CUMMENTAR. IN JOB. CAP. XVI. 698
Chriatum falsum dederunt testimouium {Mavc. A tenuit cervicem raeam sivc ut alii dixerunt,
XIV, 58). tenens comam meam divellit. Proinde nunc intel-
« Et comminans mihi infremuit contra mc ligamus quo furoro diabolus ac virtute istuin virum
dcntibus suis. » Ore amicorum contra sanctuni coinmoverit atque concusserit, sive confregerit,
Job disputantium diabolos minabatur sivc
, : ut etiam comam capillorum ejus simul apprehen-
Judifii infremuerunt contra Salvatorem. Alia edi- sam, sit conatus cvellere. Sive de Christo ita
tio : piratarum super me ceciderunt. »
« Sagittae intelligendum tempore passionis ex suo permissu
:

Piratae sunt ministri, sive homines,

isti diaboii tenuit adversarius, et usque ad mortis dormila-
sive daemones qui tunc piratae in Scripturis
: tionem inclinavit, quem jam vcrberibus, et afli-
vocantur, quando sacculum istud mare appellatur. xionc clavorum confregcrat, ct signum salutis in
Sagitloe vero dolores vel cruciatus intclligcndi, contrariutn partem posu<^runt.
quos paliebatur, ut ab eis transfossus blasphe- « Conscidit me vulnerc super vulnus : irruit
mia moreretur. Et ita demum aurum atque argcn- in inc quasi gigas. » Dum languoribus meis atquc
tum sapientiaj ejus, et scientiae, vestes quoque vulneribus adduntur plagae innumerabiles, dividor
pretiosas virtutum, spei atque fidci in Deum, aufe- totus resolutus atque comminuor, ita ut nullum in
rent ab eo, et grandi prctio comparata monilia. p mc membrorum residuum sit, quod aliqua solidi-
« llostis meus terribilibus oculis me intuitus tate subsistat.Dc Christo etiam sic intelligendum :

est. » Fn oculis terribilibus animum sauciantis in Cum Judas lethali apostasi.-c vulnere peremptus
se describit invisibilis inimici, qui sive per viaio- est, non pepercit in tanta naraque scevitia debac-
:

nes nocturnas, sive per amicorum vultum lerribi- chatus est, ut scelus quod raente conceperat,
lem, minas intenderet sicque dum Job amici ejus :
etiam ore publicaret (Malih. xxvii, 4, 5) vel :

sancto nefanda responderunt, nutibusque etiam super vulnera crucis clavorum vulnera addiderunt.
cum irrisione deterrerent,de Christo intelligendum.
" Saccum consui super cutem meam, et operui
« Aperuerunt super me ora sua, et exprobrantes
cinere carnera meam. » Quod similiter dictum,
percusserunt raaxillam meam, satiati sunt prenis
ad humiliationcm regni ejus perlincre mihi vide-
meis. » Igitur in maxilla, generis est nobilitas,
tur.Cornu autem, rcgnum in Scripturis vocatur :
sive honor quidam manifestus. Et sicut alii dixe-
juxta illud, Exallahit cornu Christi sui {Psal.
runt, acriter est percussus in genis, intantum ut
cxLviii, 14). Christus vero ipsam gentera de qua
ab honore, et nobilitate, et divitiis fieret alienus,
oriundus erat, saccura appellavit. Cinere vero
quando maxillani fidei su;u collidendam diabolo
operuit principes Judocorum, cum ab eis rognum
fortiter praebuit, quam ille perturbare ca;dendo
pro negationis sacr-legio transtulit ad gentcs.
conatus est, quasi quamdam januam divinse con- C
fessionis etfringens {Joan. xviii, 22), sive cum fal-
« Facies mea inturauit a fletu, et palpebra; mea3
sum testimonium contra Cbristum dixerunt {M(trc. caligavcrunt. » Fletus sivc lacryma; in homine de
xiv, 58), sivc illud, Crucifige eiim {Joan. xix, 0). doloribus, sivc de tristilia genorantursed Ucry- ;

• Conclusit nic Dcus apud iniquum, et manibus ra.-oaliquando per gcnas cuin silentio defluunt ;

impiorum mc ti'adidit. » Id cst diabolo et angelis fletus \oro cuin habeant lacrymas, non ^ine voce

ejus. Sive de Christo inlelligendum, quando tra- et commotione corporis dantur quem fletum Job :

ditus cst in manibus Jud.corum. sc habuisse testatur, qui ei dc aoruu nit^ anima;,
Ego illc quondam opulcntus rcpentc contritus
<( pocnarum quoquc cruciatibus nasccbatur. Item
sum. Tcnuit cerviccm mcani, confrcgit mc, ct alifcr : Prophef.-o, facios Dei intclliguiitur oo quod
posuit mc sibi quasi in signum. » Id cst, dc divi- sciant futura : ((ui cum pcrditionom impioruin
tc factus pauper : vel Cliristus, dc Deo homo natus. oontompl.irontur in spiritu, gomitibus oontinuis
« Circumdedit mc ianccis suis : convulneravit cos llcvisso intelligamus. Oculi etiam oaligavc-

lumbos moos. Non pepercit, et cffudit in lcrra vi- runt Chrisli, dura martyres sive sancti in tenta-
scera moa. » Lancea! hoc loco nominata', dolo- tionibus fitubantos conturbati sunt sod gralia Dei :

rum compunctioncs, quay Job patiebatur, signili- n liborati iii hiniinc pormani-erunt.
cantcr int(>lliguntur : sivc de Christo blas})liciiii.i', " llajc passus s^um absquc iniiiuitato manus inc.r,
quas passus oat a Judojis, intclligenda} sunt. Job cum haboreni niundas ad Dcuin prcces. » Nullus
vero non solum doforis toto corporo computruc- sanctorum ita mundas atque imniaculatas, absque
rat, vorum ctiam putoris sanio liqucscebat iUi : omni vol miniiiia labo cogilalionis prcros ad Doum
ut ipsc Job dicerct, llalilum meu^n c.vhorruii u.ror habot, ut modiator l)oi, ol homimim homo Jcsus
mca [Joh, xix, 17). Omnia ciroa lumbos ojus pu- Christu.s (I itm. ii. ."v, qui poccatum non fccit,
Irucrunt. Sivo dc Christo intolligonduin, « con- noc (iolus invonlus 03l in oro oju.s [{ /V/r. ii, 22),
vulnoruvit luinboa mcos. JudaM u8(iuo ad » (Juia Quus utlquo precos ulque oralionoa secundum ho-
hoc pcrsocuti sunt apostolos, qui quasi de lunibis minom, quem assumpsit, ad Deuin haberc creden-
dootrinai su.o iiati luoraiil : ut cos vulnoro infi- dum cst ciim socundum divinilatoin suam cum
:

d^ditatis Chrisluiu nogando sauoiarcnt dum : I'o- Palro ipso oxaudiat. Sivo sanoti, «jui pro noininc
trus dicit, ncscio homincm {Marc. xiv, 7i). Et cjus passi sunl sine iniquilato rcbellitjnis vel ori-
 »

APPENDIX. 700
minis alicujus a persecutoribus occisi quantum : A loquimur, qua elongati sunt, ut non apprehendc-
j
ad illos persecutores, gratis morti traditi sunt. rent disciplinarn, quia exaltationem bonae naturae I
« Terra, ne operias sanguinem meum, neque sua3 dei)itam, voluntatc propria perdiderunt.
inveniat in te locum latendi clamor meus. » Totum « Prosdam pollicetur sociis, et oculi filiorum
hoc est quod dicit, ne innocentis,
bcne sibi et ejus delicient. me quasi
Posuit in proverbium
conscii meritum lateat praesertim cum insontcm : vulgi, et excmplum sum coram eis. » Socii sive
se mala tanta passum reterat. Sanguinis vero no- filii diaboli, iidem sunt ministri ejus : sed socii
mine, vitae istius prsesentis statum dicere voluit. dicuntur propter contubernium conspirationis ad-
Hoc autem loco claraorem positum, ipsam san- versus Deum. FiHi propter imitationem ipsius dia-
ctitatem ejus contra poenas illius reclamanlem : boli. His igitur dicmonibus beatum Job in prcedam
quai iniquis merito inferuTitur ad vindictam, justis dandum, pater eorum et rebeliionis caput diabolus
autem ad probationem. Aliquando etiam in Scri- promittebat, dum eum per tantos doiores ad blas-
pturis clamor affectus animi intentus ad Deum phemiam impellendum, et aDeo ob hoc relinquen-
ostenditur, vel etiam clamor iniquitatis populi, qui dum esse credebat : sive quando eum omni gloria
exspectabatur ut faceret uvas, et fecit spinas {Isa. domus, et filiorum spoliavit.
V, 2). Nec omnis iniquitas clamor dicitur, sed illa « Caligavit ad indignationem oculus meus, et
P
quas publice fit. membra mea quasi in nihilum redacta sunt.» Juxta

« Ecce enim in coelo testis meus et conscius meus illud Evangclii : Lucerna corporis tui est oculus
in excelsis. QuiaDeus de eo testimonium perhibuit.
» tuus (Mailh. VI, 22.) oculum Job sibi
Hunc igitur
« Verbosi amici mei. » Qui verba non ad Deum caligasse conqueritur illa indignatione qua ipsum
pertinentia loquitur, verbosus vocatur : qui vero sanctitatis suse merita conservabant eo quod :

verba Dei loquitur, verbosus non potest judicari. bona conscientia poenas pateretur indebitas.
« Ad Deum stillat oculus meus. » Cum lacrymis « Stupebunt justi super hoc. » Admirantes de
interpellat Deura. justis Dei judiciis, quomodo justus, et sine cri-

« Atque utinam sic judicaretur vir cum Deo : mine poenis affligatur.
quomodo judicatur filius hominis cum collega suo. « Et innocens contra hypocritam suscitabitur. »

Hoc Utinam mihi esset copia cum homine

dicit : Hypocrita est ipse diabolus, qui, cum sit tenebra-
disputandi, ut me innocentem probare possem. rum, id est delicti, inventor, ipse recedendo a vero
Deum autem meum nolo intrare mecum in judi- lumine, est tenebrosus efTectus. Quasi Lucifer
cium, qui et scrutans corda et renes Deus est posuit in coelo sedem suam {Isa. xiv, 13), et trans-
{Apoc. II, 23) cujus judicium falli omnino non po-
: figuravit se in angelum lucis (// Cor. xi, 13). Aut
test neque ipse consuevit discuti a quoquam. C certe unumquemque amicorum suorum Job hypo-
:

« Ecce enim breves anni transeunt, et semitam critam dixit qui sub verbis consolatoriis dolos :

per quam non revertar, ambulo. » Ila credebat eis dolose loquebantur.
quod nec ad mortale corpus suum, nec ad tor- « Et tenebit justus viam suam, et mundis ma-

menta corporis sui esset iterum reversurus. nibus addet fortitudinem. » In quas profecto
CAPUT XVII. virtutes se magis crescere manifestat.
« Spiritus meus attenuabitur et dies mei « Igitur omnes vos convertimini, et venite
,
et :

breviabuntur. » Hoc dicit, quod in brevitate vit^ non inveniam in vobis ullum sapientem. » Con-
suae, spiritus ejus sensim attenuatus defecerit. vertimini, ait, a pravitate sententiae, qua me
« Et solum mihi superest sepulcrum. » Quia condemnare summo studio non desistitis. Venite :

mors est finis omnium tormentorum. sermo invitantis est ad melioris vits profectum :

« Non peccavi, et in amaritudinibus moratur quod est, o vos hypocritae, et non veri nec fideles
oculus meus. » Verum est, quod Deo placitus non amici, ad agnitionem veritatis accedite, quam vos
peccavi. Et licet possit hic locus ita intelligi, quod habere minime noveritis.
in Deo quidem non peccaverit, et tamen quasi in « Dies mei transierunt. » Dies hi prasteritae
ipso peccaverit, poenas blasphemantium patiatur. n felicitatis possunt intelligi, in quibus pollens vir-
Et forte quoniam a Deo in praesenti laudatur, non tutibus vivebat beatus Job. Hos igitur dies a se
peccaverat sed in praeteritis adolescentiae tem-
: non sine gemitu loquitur praeterisse, quando multis
poribus peccasse non negat. miseriis circumdatus est, et plaga intolerabili dolo-
« Libera me, et pone me juxta te, et cujus vis rem patiebatur.
manus pugnet Sub scuto igitur pro-
contra me. » « Cogitationes mese dissipatae sunt, torquentes
tectionis Dei latere optat quo munitus atque de- : cor meum. Noctem verterunt in diem, et rursum
fensus, saevientem hostem non timeat. post tenebras spero lucem. » Cum in unius jugi-
« Cor eorum longe fecisti a disciplina pro- : ter contemplationis intentione positus essem, et
pterea non exaltabuntur. » Quia ad Deum haec cogitationes meas haberem semper intentas ad
loquitur Job : de diabolo utique, et satellitibus ejus Deum : plagae hujus supervenientis mihi miseriae,
praecesserunt peccata quippe pro quibus poenam
: easdem cogitationes meas a sua unica solidi-
obdurationis acceperunt. Causa igitur de quibus tate in me video dissipatas, et ob hoc excruciatur
701 COMMENTAH. IN JOB. GAP. XVIII. 702

cor meum ; eo quod earum dilaceratione torque- A. animantia eos sanctus Job despexerit.et vilissimos
et indignissimos coUoquio existimaverit et ita
tur, videns me malasimplicitati meae inconvenien- :

tia sustinere. irrcundia possessos, ut phrenesim pati viderentur.

<( Si suslinero, infernus domus mea est, et in « Quid perdis animam meam in furore tuo ? »

tenebris stravi lectulum meum. » Poenis corpo- Loquendo contra divinamjustiliain.furoris amenlia
ris cogitationumque stimulis.sicut ait, indesinenti concitatus, animae tusc necesse est inferas mortera.
tempore agebatur et idcirco poenas inferorum, jam « Numquid propler le dereiinquetur terra, et

se pati claraabat. Aut forte soparatio illa qua ab transferentur rupes de loco suo Tanquam si
? "

hominibus factus cst alienus extra civitatem, sc- diceret : numquid propter te mundus ad rectorem
dens in sterquilinio, tenebraj dicta; sunt, quia suum non quos peccatores inve-
pertinebit : ut si

lucem humani solatii non haberent. nerit, sicut et non puniat, Terrae vero
teipsum,
« Putredini dixi, pater meus es mater mea et : et rupium nomine metaphoricws universa multi-

soror mea vermibus. « Tam longo, inquit, tem- tudo populorum, et excelsi quiquc mundi et su-
pore computresco, ut ipsam putrcdinem, et ver- perbi, ac potentes, possunt intelligi. Possunt
mcs nascentes in ejus sanie parentes appellem : rupes.et animse hominum, ut terra, caro humana
ac per hoc quemadmodum quispiam mortalium t» intelligi.Sed et angeli propter celsitudinem naturae
sine parentibus non potest existerc : ita et ego su;g eminentemque honorem, rupes dici possunt.
factussum, quasi sine putrcdine, et vermibus esse Nonne lux impii cxstinguetur nec splendebit
i( :

non possem. Qui ita in carne mea velut in natura flamma ignisejus ? » Duce felicitalem praesentcm
sua sunt ; tanquam si ex eis ipse subsisterem. quam sanctus Job gloriosus agebat, significavit,

Cum iili me de carnis mea; sanie potius gene- sicut et Salomon ait : Lumen vero impiorum ex-
rentur, non ego ex illis. Ubi magis mortalitatem stinguetur [Prov. xiii, 0). Ilanc igitur exstinctam
per peccatum factam significavit : cui inestcorru- dixit quando Job dcslilutus est omni felicilate
:

ptio. et corruptioni putredo.Patrem vcro appella- senti.Quod autem ait: Nec splendebit flaramaignis
vitipsum ortum humani gcneris in Adam, qui ejus id est non redibit ad pristinam fclicitatem.
:

corruplionn factus est putrescibilis. Matrem vero « Lux obtenebrescet in tabernaculo illius, et
naturam humanam dixit, corruptione vitiatam. lucerna qua3 snper eum est, exstinguetur. » Non
Sororcm vcro omnera posleritatem Ada3 dixit, qu» solum inquit, pr.-escntem felicitatem amittet, sed
de corruplione mortalitatis, vclut de sanie putre- eliam lux recordationis Dei. qua; crat in taberna
dinis nascitur : quod el Baldad dixit : Uomo pu- culo cordis ejus oblenebrabitur, ut ei Deus scilicet
thedo, et fitius hominis verinis (Job. xxv, G) in memoriam non ascendat, et pro merito lucerna
« Ubi cst ergo nunc praestolatio mea, et patien- C protectionis divinas, quae super eum fuerat, exslin-

tiam mcam quis considcrat ? » Quod ait,et paticn- guctur.

tiam meam quis considerat ? aperte fbrtcm sc in « Arctabuntur gressus virtutis ejus,et pra?cipila-

illis cruciatibus manifestat pro quibus quasi bit cum consilium suuni. » l't supcrbus conlidens
:

querilur, quod ad retributionem tanti laboris sui in virtute sua recte incedere arbitratur conclude-
non poterit pervcnire. ur tribulationum angusliis et pressuris, ut iniie
« In profundissiraum infernum
descendent ora- omnino non exirc possit.
nia. » Alii dixerunt, oinnia l>ona mea. Bona sua « Immisit cnim in rete pedes suos, ct in maculis
dicit ad inferos descensura, quod est anima mca : ejus ambulal. nominc atquc macularum
» Retis
vcl ipsc pro iliis sum desccnsurus. Vere non cro- ojus, inevitabih"; nialum signincatur quod volens :

dimus dejustitia,(juodtantus ac talisvir pro sanclis quisque cxuerc, ipso conamine impeditur. at(iup
operibus suis rustari potucrit. Quod autem ait : implicaturut corruat.
« Putasue saltcm ibi erit requies mihi ? » Istud >< Tencbitur F>lanta illius laqueo, el cxardescit
est si in hac vita pocnas palior
: infornorum, pu- contra cum silis. » Laqucus hic i|)sc diabolus non
tasnc in locis poDnarum crit ali(|ua roqgics mihi ? absurdc scnlitur, (luia ad supplanlandum calca-
Hoc autcm gravatus miscriis lo(iuitur,p()tiu3 quam n noum, pcccatoros obsorval. ol ipse nihilominus si-
victus (liflidontia : quia aliis locis ait ad Domi- tis nominc appellatur : oo quod volulin aliquo bo-
num : Scio quia in inferno protegas me doncc pcr- no aistuans siliat hominis morlcm.
transeat furor tmi.s {Joli: xiv, i:{}. « Abscondita est in torra podica ejus.et dicipula
CAPUT .Wlli, illius supor scmitam, » Latct illum (luibus insidiis
«llespondens aulem Baldad Suilos dixit Usquo ; pcrditus sive iii scmotipi^n pedicam, (iiia pra-podit
ad quem (incra vorba jactaijis ? intcilign prius, ct pedoa suos,habol absconditam; id csl.obMgationem
sic loquamur. » Id osl, (luis linis erit hujus vcr- pcccati, cl in s;cvitia convcrsalionis aua*, qua sc
bositatis, quasi non sit sinccrus : vcl solus Job a recte pulat incedore, crroris islins lalct dccipula.
baldad vorbosus arguilur : vcl (luasi spiritus ne- « Undiquo torrobunt cutn forniidines, el invol-
scio qiio inslipatus loquinnn desinat. vcnl pedes ojus. Suporbus scilirot
» Sivo dolores.
« Qiiare ropulati sumus ut jumcnla, ot sordui- tcrroro vontuM^ calamilatis sempor lcrrobitur. Pop-
mua corara te ? « IIoo dicit, quod tanquam bruta sunt ctiain formidines, hoc loco non affeotiont^s
703 APPENDIX. 704
cordis in*clligi : sed ipsi potius ministri diuboli. A Non eritsemen ejiis, neque progenies in po-
Hi igitur multis modis terrere sanotum Job, ut eis pulo suo. » Hoc dicit, quod posleritatem indignam
cederet, institerunt. memoria gentis succ patria; derelinquat
vel ; se-
(' Attenuctur fame robur ejus, et inedia invadat cundum illud psalmista; : Generatio rectorum bene-
costas illius. Potest fames et ipse diabolus intel- dicetur {Psul. cxi, 2). Talem igitur generationem
ligi qui hujusmodi famem patitur, qua nunquam
: in populo suo noluit procreare unde in hac gente
;

de necibus hominum saturetur, Siveet ipse famem spiriluali gloriaretur, et patria.

patitur;quia verbum quod procedit de ore Oci « Nec ullffi reliquiaj in regionibus ejus. » Mani-
(Deut. vin, 3),
accipere non meretur. Et idcirco festum est quod sancto Job nihil remanserit. Spi-
sub nomine costarum, thoracis munimenta signi- ritualiter autem sic intelligcndum: nuUas reliquias
ficantur: quibus se velutquadam obduratione con- generationis suse habebit impius in futuro.
strixit, ut eum cibus divini eloquii non adeat. Sivc
« In die cjus stupebunt novissimi. » Id est, in
eliam impiorum plagam describit. tempore damnationis ejus.
« Devoret pulchriludinem cutis ejus^et consumat « Et primos invadet horror. » Id est, inhmi ct
brachia illius primogenita mors... Pulchritudinem proceres terrebuntur quod est, reges potentes et ;

cutis, id est ornamenta virtutum, et brachia, for- „ magni. Sive novissimi et primi, homines et an-
titudinem regni ejus, confecit diabolus qui ideo geli sancti quoque et peccatores non absurde in-
:
;

primogenita mors appellatus est : quia per ipsum telliguntur.

primum intravit mors in orbem terrarum [^ap. « H«c sunt ergo tabernacula iniqui, et istelocus
II, 24), et ipse est suae mortis inventor. ejus qui ignorat Deum. » Enarrantis maledictionis
« Avellatur de tabernaculo suo fiducia ejus, et sententiam videtur dare, et dicit, ubi hujusmodi
calcet super eum quasi rex interitus.» Hunc igitur superbus, scilicet, impiusque habitaturus sit sed :

interitum diabolum esse dixit, qui est rex super Job iniquus non est, quem rectum et innocentem
omnes filios superbia^ {Job xli, 25) : sed super Deus appellat.
sanctum Job, ut eum prosterneret calcare non GAPUT XIX.
potuit. « Respondens autem Job, dixit : Usquequo
« Habitent in tabernaculo illius socii ejus, qui affligitis animam meam, et atteritis me sermoni-
non est.» Socii, sales, sive filii, supra dictum
ut bus ? » Manifestum est quia responsionibus, ami-
est, ministri diaboli sunt : qui hoc loco non esse corum suorum attribus sit, et afflictus sive fati-
dicitur et cum sit naturaj suee proprietate subsi- gatus sit, et destructus.
stens, tamen non est, ut dixi : quia praevarica- « En decies confunditis me, et non erubescitis,
tione factus est alienus a Deo. C opprimentes me. » Dies decem, pro toto tempore
« Aspergatur in tabernaculo ejus sulphur. » Ut nominavit, Sed quomodo in brevi numero.in Apo-
fumum hic sentiat gehennarum. calypsi major numerus temporis intelligitur (.4j90c.
" Deorsum radices ejus siccentur :sursum au- VI, 10) ita et in hac eadem summanumeri minus
:

tem atteratur messis ejus. » Messis opera possunt significatur, uthoc solido numero, et perfecto
atque in publicum ex interio-
intelligi, quas foras manente pro diversitate locorum in Scripturis
ribus erumpentia, de fidei radice consurgunt. Ali- divinis, nunc majorem numerum, nunc minorem
ter : Deorsum radices ejus siccentur, id est opera, significari noverimus.
qua) in hoc Sceculo perpetravit, inveniantur m(.r- « Nempe et si ignoravi, mecum erit ignorantia
tua, mortuisque ariditate similia. Sursum autem mea, At vos contra me erigimini, et arguitis me
atteratur messis ejus ; in futuro utique mercedem opprobriis meis. » Putatis me, inquit, ignorare
laboris suiminime consequatur. Deum, sicut et dicilis, Numquid amicos decet in-
Memoria illius pereat de terra. » Id est, nihil
« sultare oppressis, a quibus magis tribulantes so-
meraoria sua dignum operetur vel etiam, memo- : latia praestolantur ? Non est hoc opus amicorum
ria ejus pereat de terra viventium. fidelium, sed est potius subsannatio irridentium.
« Et non celebretur nomen ejus in plateis. » In
j)
« Saltem nunc intelligite : quia Deus non aequo
platea sedebant reges,inter quos optat eum famam judicio afflixerit me, et flagellis suis me cinxerit.
justitiae non mereri. Plateae virtutes intelliguntur : Ecce clamabo, vim patiens, et nemo audiet. Voci-
in quibus sapientia fiducialiter agit et circumit ferabor, ct non est qui judicet. » Hle dicebat se
civitatem Dei Jerusal-^m, \m qua sacramentis di- inique sustinere molestias tormentorum : illi vero
vinis atque mysteriis latum est Scripturarum utpote iniquum pati suo merito loquebantur. Et
mandatum. Vebementer igitur in his plateis lu- putant quod in hoc articulo istius sensus erraverit
dent sencs, et anus, et infantes. et ideo postmodum dicat ad Deum Insipienter .•

« Expellet eum de luce in tenebras, et de urbe locutus smn et qiix ultra modiim excederent scien-
transferet eum. » De hac utique luce temporaria tiam meam {Job. xlii, 3).
mittetur in aeternas tenebrasinferorum sive : Semitam meam circumsepsit, et ^ransire non
«
etiam de partc sortis sanctorum retrudendus in possum. » Qua rectus utique atque illibatus profi-

tenebras tormentorum. ciscebar ad gloriam meritorum meorum. Hanc igi-

 : :

705 COMMENTAIl. IN JOB. CAP. XIX. 706

turi gnominiam passionis hujuscircumsopsil alque A «liiRm maxime diligebam, aversalus est me. » Hoc
interclusit,utadillamgloriampervenirenonpossim. forte vullinteliigi, se in eorum oblivionem venisse,
(< Et in calle meo lcnebrus posui. » Id est in Cv ab eorum airectibus et cordibus recessisse.
tramite: hoc est castigatfB viai meae, qua velul pcr « Pelli meae, consumptis carnibus, adhaesit 03
arclum et angustum cerla spc ad justum retribulo- meum. > Ad tantam ariditatern c.iro ejus deveiierat,
rem pergebam, tcncbras in eo miseriae hujus et ul nihil in eo hurnoris romanseril, el ob hoc ag-
calamitatis inveni. glutinata quodainniodo fuerit pcllis cjus ossibus
(< SpoliaviL me gloria mea, ct abstulit coronam suis : hanc infirmitatem marasmon dicunt medici.
de capite meo. » Gloria me regni privavit : fidei « Et derelicta sunt tantummodo labia circa
quoque fiduciam abslulit : quam de ipso apice dentes meos. » Ad hoc enim diabolus, consumptis
menlis nieae, qui est naturae rationalis caput, carnibus sancti Job, labia ejus integra dereliquit
velut honoris coronam detraxit. uL haberet positus in tormentis, quibus posset
« DcxtruxiL me undique, ct perco, etquasi evulsaj facile blasphemare ;
quasi oordis blasphemia non
arbori abstulit spcin meam. Domo, regno, fami-
» sit : pro qua ipse Job siout pro caeteris pcccatis
lia, filiis, amicis, saniLatc corporis mei destitutus holocausta Deo pro filiis suis die seplimo oCferebat
sum : ita his omnibus ablatis, perire me
video d {'^ob. i, 5). Sed ideo diabolus linguam reservavit,
cujus etiam spes vitaj meaj veluL arbor ablata est ut intelligero posset, si Job, ob cordis simplicita-
« Iratus est contra mc furorejus, et sic me habuit tcm, blasphemiam proferreL in labiis.
quasi hostem suum. Furor Dei hoc loco potcst
» » « Miseremini mei, miscremini mei. saltem vos
diabolus ipse bealum Job diversis
inLelligi, qui amici mei quia manus Domini Letigit me. » Ma-
:

modis, id cst blasphemiis ct carnis ejus cruciaLi- num erg, Domini appellavit ipsam plagam quam
bus, insectabatur. [jaliebaLur, qu;o facla est Domni potostate. Tetigit,
« Simul vcnerunL lalrones ejus, eL feccrunL sibi pro afflixit, inLclligcndum esL.
viam pcr mo. Furor Dci, diabohiscsL ; laLroncs vero Quare pcrsoquiuiini mesicuLDeus, el carnibus
«

ministri ejus sunL ; hoc esL quod ait, cL feccrunL sibi meis saLuramini FcciL Dcus circa me in judicio,
'' >•

viam per me ;
quando euni, vel faculLalibus mundi, cui soli liccl onlnia in opcre suo vos quare prae- :

vcl sanitate corporis spoliavcrunt. Unde pulchre sumiLis sicut Deus, uL affligatis innoxium quod :

dictum est ipsitantumprodispensationcsuacompetit.autquaai

« Et obscderunt in gyro Labernaculum meum. dispensatione vestra indigeat Deus ?
FraLres meos longe feciL a me, eL noLi mci quasi M Quis mihi tribuat ut scribantur, scrmones mei?

alieni reccsserunta mc. DereliquerunL mc propin- Quis mihi dcL uL exarcnLur in libro slylo fcrreo,
(|ui mei, ct qui mc novcrant obliti sunL nici. In- C cl pluinbi lamina, vel celte sculpantur in silice?»
((uilini domus mea;, et ancillns meae sicut alienum Quoniam a nullo hominc poluiL invenire solatium,
habuerunt me, et quasi peregrinus fui in oculis convortiL se ad Deum, eL resurrectionem fuLuram
eorum. Servum meum vocavi, ct non respondit : prophelaL in spiriLu, ubi pro his malis praMuiuni
ore proprio deprecabar illum. » Id cst, foris insi- sit rocepturus, et hsic duris inscuipta lapidibua
diati sunt. Sivc ciroumdcderuiiL in gyro tabcrna- optat inscribi, sermoncs prophetia; in lelates
uL
culuiii ojus : hoc est, in oorpore ejus torinenta s-cculorum prolixiores permaneant.
posucrunt. Animam voro inclinaread peccatum non « Scio eniui quod Redemptor mcus vivit, et ia
potucrunL. novissimo die de terra surrecturus suni, Et rursum
« llaliLuin meum cxhorruiL uxor 'noa. » Ita totus cirumdabor pclle mea, et in carne mca videbo
intrinspcus putrui, in(|uiL, uL halitus fetorem noc Dcum. » Ilno igitur clypeo Ecclesia, qua> Incarna-
uxor moa siistincro poLuoriL : ubi poluiL (iori quod tionem Unigoniti Dci veram confiletur, ct rosur-
aposteiiia habuiirit in viscoribus, quod loLum venLris rcotioncm mortuoruin verissimo crcdit fuluram, se
lenuerit, ot inde loquendo odorem
ojiis sinuiii iiiiiiiiL ot pi-otogit, ot iniiniros suos convincit
fctidum do puruluntia profundi vulncris cxspuerit. atquedebcllal. Lbi suiit illi qui dicunt nos in ro-
« EL orabam filios utcri mei. Stulli (|uoquc de- surreclione alia corpora habituros? audianl istum
J)
spiciebanL luc. » In ScripLuris divinis, lilii appcl- viriim, oro Doi laudatuin dicenlcm :

liintiir oLiam prono"|)(ilos, oL illi qiii longiorc sorio « Quom visuriis suin ogo ipso. » Klto ipso Job,
iiaLi Proindc quando filios uteri sui dixit, iii
siint. (|ui in stcrcorc Jacco, ct tolus vulnorum sanie
so quasi ad foiitcm et adoriginein posteritatis sua; computrosco : o.go, in(]uam Job, jam corruplus,
respexit : undo el cognalionum familia' veluli rivuli aL(|uc vulncribus dissulutus, in hnc carnc mortall,
maiuiveruiit. Potuit ot illos utori aui (ilioa dicore, inooriupta rosurreclione fuliira glorificalus videbo
([uoa (loctrina su|)ioriti(0 suio, tanyuam soinine do Dcum ; (!l uL oxiiriiiKMTt ipsius sui oorporis in-
iilcro cordis sui furiiiavorat, habons iii se por gra- stauralionom, idoiroo ait
liam I)i'.i formain graliiu, ot (liscipliiiam naralis le- « Ht oouli moi conspocluri sunt. ct non alius.
gis iii vorilato. lleposila osl haM' spos mca in siiui moo. >> Consum-
« lOL ouiu ab ois rccc«sissom, (I(;tralioi)anl milii. mata sunt omnia in sinu moo.
Aboininati sunt nie iiuondum conbiliurii luci, ct « Quuro ergo nuuc dicitis peraequuraureum? : )»
 :

707 APPENDIX. 708

Ut qnid niinc agitis, ita ut tanquam vanum, nihil- A nominc appcilantur, sivc illi qui eum tanquam pa
que credcntem velut Deum non timeam sive quia Ircm fuerint imitati, per Dei sententiam ad nihil
:

religiono divina sim alienus, persequi velitis, acu- redigentur, quod jam in filiistuis, carnalibus ope-
leatis rae vestris perfodiendo sermonibus. ribus quoquc tuis ex parte vides esse completum.

Et radicem verbi inveniamus contra eum. »

((
Et manus illius reddent ci dolorem suum. » ((

Videtis ergo, quia mecum non ut veri amici fide- lloc enim operatus est unde malum vindictae, ope-
literagitis: sed ut dolosi de meis scrmonibus rante Dei justitia, recipere mereretur.
mihi laqueos concinnatis quandoquidem de ipsis
:
((Ossaejus implebuntur vitiisadolescentisejus. »

verbis meis occasionem, velut quamdam radicem Hoc quod a juvenlute sua, ex qua graviora
ait,

reprehensionis invenire cupitis. peccata committere ccepit in eisdem peccatis :

Fugite ergo a facie gladii quoniam ultor ini-

(( :
suis usque in senectam permanserit pro quibus :

quitatum gladius est. » Hoc dicit: si recesseritis nunquam voluerit poenitere. Et idcirco sequitur :

ab impressione mea, gladium justae sententise Dei Et cum eo in pulvere dormient. » Id est, post
((

poteritis evadere. Gladius est enim lingua regis, et mortem vitiorum quae est inanima sive usque ad :

non carnalis, ut Salomon dicit {Prov. xvi, 14). mortem quse flt resolutionem corporis hujus.
Et scitote esse judicium. » Quo judicio justi
(( j. Ossa ergo hoc loco ipsam senectutem non est ab
judicis Dei potero de subsannatoribus judicari surdumintellexisse: quibus veternositas annorum,
CAPUT XX. et durities senii jam praematura significetur. Sive

« Respondens autem Sophar Naamathites, dixit ossa ejus implebuntur vitiis adolescentiae, etc. Si
Idcirco cogitationes meae varios succedunt sibi, et quae igitur virtutes sunt animi in impio homine

mens in diversa rapitur. » Ideo, inqnit, sestuo, et naturales, ab adolescentia ejus vitiis ejus inole-

cogitatione conturbor quia dicis te h<BC mala sine

: scunt, et resolvuntur, aut defluunt, ut nihil in eis

causa a Deo judice sustinere, cum de Deo nihil solidum et forte maneat : quia jam eisdem vitiis

tanquam carnibus fluidis videlicet rebus operiuntur

sinistrum debeat suspicari.
Doctrinam qua me arguis audiam, et spiritus et obteguntur : ubi raagis deberent virtutes, velut
((

intelligentice meee respomlebit mihi. » Audiam ossa solida et firmissima, tanquam carnes fluidas
quidem increpantem ac redarguentem me quia
te : et solutas, vitia restringere, continere et regere, et

positum objurgare non debeara

forte in doloribus
: ideo in carnis ejus pulvere dormiant quia, repu- :

mihi de Deo, quod est justissimum respondere gnantibus vitiis atque vincentibus, rigorem bonae
convenit quia non posses ab eo ita puniri, nisi
:
suee natura; amittent.

malorum conscius, et multorum criminum (( Cum enim dulce fuerit in ore ejusmalum, abs-
esses
condet illud sub lingua sua. » Dulcia mala sunt
reus.
« Hoc scio a principio, ex quo positus est homo impie, blasphemia et csetera oris peccata. Abscon-
super terram quod laus impiorum brevis
:
sit, et det sub lingua sua, dicens : ubi est ei labor et do-

gaudium hypocritfe ad instar puncti. Jam nunc

» lor et defendet atque celabit, ut ait Scriptura :

sunctum Job maledictis invehi quem et Qui contegit iniquitatem suam, non prosperabitur
ccEpit in :

impium aperte asserit, et hypocritam, eo quod [Prov. XVII, 9).

simulaverit se justum, ct nunc in Deum rebellis « Parcet illi, et non derelinquet illud, » Id est,

exstiterit. palpat, fovet, et nutrit malum suura, et delectans

» Si ascenderit usque ad coelum superbia ejus, se in illo, nunquam pcEuitet, ut ab eo discedat.

et caput ejus nubes tetigerit. » Manifesta et certa «Et celabit in gutture suo. » Illud dicere mihi
hyperbole, hominem elatum nimis, et tumidum videtur. quod seraper sit ad blasphemandum para-

dicit. tus, et non prius saltera per aliquam moram co-

quia jam paratam habet
<( Quasi sterquilinium in fineperdetur, et qui eum gitat quid dicturus est :

videranl, dicent Ubi est ? » Qui sterquilinio assimi-

:
blasphemiam, quam cum maledictionecordiseflun-
latus es per omnia, et ipse te nunc conspicis pu- dat.

trefactum. Et qui quondam viderant te regnantem j)

Panis ejus in utero illius vertetur in fel aspi-
«

dum intrinsecus. « Panis scilicet tota vita hujus-

in gloria, nunc inquiunt insultanti voce Ubi est :

ille sapientissimus hominum, et potentissimus

re- modi hominis, est delectatio peccatorum, dulcedo
illecebrarum, et suavitas, quaeamara illi et mor-
gum?
« Velutsomnium avolans non invenietur trans- : tiferapostmodura erit. Quod autem dixit in ventre
iet sicut visio nocturna. » Manifestum est sicut ait : ejus, hoc ait, quod etiam in corde suo pro iniqui-

Defech velut somnium surgcntis [Psal. lxxii, 19, tatibus suis, amaros dolores, acerbos et nimios

20). conscientiatorquente patiatur.

(( Oculus qui eum viderat, non videbit neque : Divitias quas devoravit evomet, et de ventre
((

ultra intuebitur eum locus suus. » Id est, honor illius extrahet eas Deus. Caputaspidum surget, et
occidet eura lingua vipera^. » Quod inique et vio-
impiii non poterit reparari.
« Filii ejus atterentur egestate. » Sive ergo car- lenter rapuit, et invasit, raerito ei Deus pcenas il-

criminibusejus reddidit et ita extorquebitur

nales filii ejus, sive opera quae aliquando flliorum latis :
 »

709 COMMENTAR. IN JOB. CAP. XX. 7iO

ab iniquo quod injuste abstulerat. Angclus voro iile A sancfos c.jus oppugnant. Quod autem ait : Pluat
qui cenlum octoginta quinque millia occidit {IV super eum abunde in cum calamitatis miseriam
heg. XIX, 35), videtur bonus angelus fuisse quia : precatur elfundi sive : homo iinpius qui beiium
angeli messores sunt, zizania ignibus ffiternis exu- blasphemicO infcrt Dco, recipiet opus suum.
renda. {Mallh. xiii, 39, 40). « P^ugict arma ferrea, et irruet in arcum aereum.
« Non videat rivulos fluminis, torrentis mellis Tanquam si diceret : quando putavit se levio-
et butyri. Amoenitatem sive deliciasparadisi, atfluen- res calamilatfis posse fugere, in atrociores incur-
tiam quoque ejus his nominibus significari nove- ret. Sive aliter: Si socios ct ministros diaboli fu-
rimus et reges hi qui non adversarii erant verilati,
: giat, incurret in ipsuin principem tenebrarum, et
quod ipsi sint illi impetus fluminis, qui lajtificant cum sint illi rebelics in malitia, fortes et duricor-
civitatem Psal. xlv, 5), non absurde intelligitur,
(
di?s tanquam arma fcrrea, pejorem tamen au-
in
manante scilicet de fonte, sive de flumine Scriptu- ctorem totius mali, velut arcum oeneum impin-
in

rarum sive eosdem apostolos hos impetus recte

: gct : quem puto ideo hoc ioco arcum nominatum :

sentimus, exeuntes de fonte Evangelii ad irrigan- quia veimaxime in insidiis homines ino- et dolo

das terras sleriles populorum quos etiam torren- : pinantes interemere non desinit. Arcu enim inopi-
tes propter velocitcr elfusarn super omnem do-
p nantibus picrumque teia jaciuntur. Et non iibera-
trinameorum,intelh'geredebemus: quaedoctrinadi- bitur de manu gladii. Hoc. dicit quia non evadet :

vina, melli propter eloquiorum Dei dulcedinem, ct diabolus mortem perpetuam.

butyro propter sinpiicern, et innocentom eumdem, « Gladius deductus, et egrcdiens de vagina sua,
cibum doctrinfflvcrissime comparatur qui etiam in : et fulgurans in amaritudine sua. » Quia diximus

psalmo hanc dulcedincm impiuin non dicit habilu- arcum, translato norainc, diabolum posse inteiligi :

rum. qui diim inobcdientia transgreditur terminos, ct in

Luet qua3 1'ecit omnia, nec tamen cousumctur. »
'< siipcrbia eiatus metas sanctaj humilitatis transcen-
Ulud est, quia gehenna quaedam perpetua incor- dit : quasi de vagina beata; habitationis justo ju-
ruptio, et seterna perseverantia tormentorum est. dicio Dci eductus atque expulsus ost. Sive edu-
« Juxta multitudinem adinventionum suarum, ctum de vagina, paratum scmper ad interimendum
sic et sustinebit : quonium confringcns nudavit pau- fugi(3ntem se, significatum esse noveriinus. Vulne-
peris domum non cedificavit eam. »
: rapuit, et rabit eum sagilta ainca Prov. xxv, 18). .£s diu-
Juxtailludquodprophetadicitad Deum quoniamtu : tinum est huic metalio diaboius comparatur, eo
:

rcddes unicuique secundum opera sua(P5a/. lxi, 13). quod ad interimendum nunquam deficiat, nec se-
« Nec est satiatus ventcr cjus. Ventrem hic ;> nectute aliqua consumatur, qui etiam fulgurat, hoc
appellatum puto quoddam receptaculum animae, C est transfigurat sc in angcium lucis.
ubi cogitationes ejus quasi escoe ciborum recondi- « Vadent, et venient super eum horribiles.» Id
tffi continentur, quem incxplicabiiem dicit. est, socii ejus.
« Et cum hai)uerit quaj concupierat, possidere « Omnestenebr;i3abscondita? sunt in oculisejus. »

non poterit. Quemadmodum, et tu ipse, qui justo Tenebraj in hoc ioco inteliigendae sunt peccala, sive
Dci judicio nmne patrimonium perdidisti. ea quffi conimissa ab impio sunt.sivc commitlenda
« Non remansil dc cibo cjus, ct proptcrea nihil sunt in cordc ejus. et afTectu, et copitationil)us ia-
permanebit dc bonis (!Jns. » Inhuiuanitatis ei no- lcnt : quo; ideo in secrclis r.ientis cjus abscondita
tam inurit, eo (juod dc abundantia mensa) sufc nulli dicuntur esso, quia iliis lavet, eisque piurimum
peregrino voi Iioi<piti rclectioncm pr;cbueril : sed deiectatur.
fallitur Sophar: quia sanctus Job dicit, Si comedi « Devorabit cum ignis qui non succcnditur. »
hucccllam mcam solus {Jo!> xxxi, 17). Non remano- Ilunc ignem non absurde intcliigimus csse goiien-
bit dc cibis cjus, ([uia non florcbuiit bona sua. nam, non maleriis quibusiiam, ot pabulis vi-
qiii

'< Cum satiatus fiioril, arclabitur, a;stuabit, ot om- vit, scd per soipsum ut crcatus cst vi-
ut ardoat ;

nis dolor irruet supor ciim. » Cum divitiis sciiicet. gens, cuncla qu;p ei injccta fucrint concremal. Er-
01 reriim omniuiii abundantia refcrtus fueril, subi- go istc ignis devorabil impium qui tanquum ratio-
tus ei inlcritus vcnict coarctatus niiseria irruento
: nabiiis itn eum glutiet alquc absorbebit, ul in eo
at(|uc concluaus, calamitatum ciadil)us a,'s(uabit. ;i'toruis (tricialibus torquoalur.
« Utinaiu implealur veutcr cjus, ut omittat in « Altligitur roliclus in labornacuio. stio • l)b im-
siniim spatiosiiiii veiitrciii aniiiia! supcrius iiitollc- piolatPin suain iniquus doroiinquetur a
videliccl
xiimiH. Hoc crgo dicit, qui jam cogitaliunibus ini- i)co, ut in labornaouio corporis sui pomi:* pcrpo-
plcnus cst, usque ad sunimum oris sui
(]ui99iiniH luis cruciotur.
blasplicmin cumuietur sivc irarn furoris ip.sius : " Hevoiabunl cucli iniquilalom oju», etterracon-
diaholi nnimum non absurdo senlimua, pcr qucm surget advorsum cum. » In lestimonium utiquo
probanlur sancli. criint angcii, ot sanoli lioinines, ul noverint quod
« Et pluat siipcr illiiin licllum suuni. • Itciium ptviuis justissiino patiatur.
pra^ mullitudino sua, possunt inlolligi advcrsariaj .< .Aporluin oril gormon donuis illius. » Injudicio
potostates. Ista) igitur bcllum Dco inferunt, qiiando Dei, (luando impius condemnundus ost, non solum
 : :

711 APPENDIX. 712

omnes cogitationes cordis ejus, verum etiam piin- A '< Quare crgo impii vivunt, sublevati sunt, con-
cipia intprfectarum cogitationum. Deo pandenda forlatique divitiis?Semen eorum permanet coram
sunt, atque clariusluce manifestanda. eis propinquorum turba et nepotum in conspectu
:

« Dctrahetur in die furoris Dei. « In die judicii corum. Domus eorum securoe sunt, et pacatae et :

mittetur in tenebras exteriores {Matth. xxn, 15). non est virga Dei super illos. Bos eorum concepit,
Potuit et dies impia fuisse Job, quando plaga per- et non abortivit vacca peperit, et non est privata
:

cussus est, et conclusit elocutionem suam, ut di- fetu suo. Egrediuntur quasi greges parvuli eorum,
ceret et infantes eorum exsultant lusibus. Tenent tym-

« Haec est pars hominis impii a Deo ? Hic quasi panum et citharam, et gaudent ad sonitum organi.
ex abrupto ostendit, quod in sanctum Job universa Ducunt in bonis dies suos et in puncto ad inferna:

hffic dixerit. Quod autem sequitur descendunt. Qui dixerant Deo recede a nobis, et :

« Et hsereditas verborum ejus a Domino. » Id scientiam viarum tuarum nolumus. Quis est orani-
est, operum retributio :alii ita verterunt. « Et hae- potens, ut serviamus ei ? Et quid nobis prodest, si

reditas verborum ejus ab episcopo, » quia quem'- oraverimus illum? » Et alius ita dixit : Quare im-
admodum Dominus a dominatione terum omnium pioru7n prosperatur vita {Jerem. xii, 1)? Et alius
scitur ita episcopus eo quod superintendat in om-
: ^» dixit :Quare non rcspicis ad iniqua agentes (Habac. i
nem creaturam, verissime dicitur. Non enim Deus 13) ? Respondete mihi, obsecro Si ego impius, et :

perturbata mente commotusque puniturus est pec- immemor bonorum operum secundum justitiam, si-

catores, cum sit incommutabilis, sicut ait ad Moy- cut vos affirmatis ; haec patior :quare impii vivunt,

sen Ego sum qui sum {E.xod. iii, 14)', non solum
:
Hoc ergo,
et sublevati sunt, conforlatique divitiis ?

sempiternus, verum etiam geternaliter mitis. De- inquam, obsecro, respondete Numquid vos, qui :

inde ista de Deo anthropopathos dici intelligamus, Deum contra me justum defenditis in hoc loco, in-
non proprie secundum inconvertibilem substantiam justum notatis ut in rae iniquus ultor sit, et in
:

ejus, sed translatis nominibus passibilis creaturae mei similibus clemens. Horum igitur de quibus
ad creaturam non conditam, nec creatam, sed po- nunc loquitur, finis et interitus erit mors aeterna,
tius omnium conditricem. et perditio inferorum.
CAPUT XXI. Verumlamen quia non sunt in manu eorum
«

« Respondens autem Job, dixit Audite, quaeso, : bonasua: consilium impiorura longe sit a me. »
sermones meos, et agite poenitentiam. Suslinete me, Quia pro hac gloria sua, et teraporario flore, per-
ut ego loquar, et post mea, si videbilur, verba petua ignominia coram angelis induentur.
riJete. « Post tanta convicia non est commotus « Quoties lucerna impiorum exstinguetur, et
ut acerbe responderet quin potius deprecans eos C superveniet eis inundatio, et dolores dividet furo-
:

alloquitur, et ait ut audientiam praebeant sermo- ris sui. Erunt sicut pale« ante faciem venti, et si-

nibu? ejus, quibus perceptis et cognitis, noverint cut favilla quam turbo dispergit. » Lux vero justi
se super tanta oris sui amaritudine poenitere debere. semper quia in hac nocte saeculi, lucerna fidei :

« Numquid contra hominem disputatio mea est, illic ad glo-

nuilo vento tentationis exstinguitur, et
ut merito non debeara contristari ? Primum mihi riam sempiterni luminis praeparatur. Luraen vero
illud est oneri, et valde raolestum, aLque horribile : ppccatoris intra breve terapus vitae exstingui-
quia non cum homine, sed cum Deo mihi causa tur : quoniara transiturus est sicut umbra. Non
loquendi est : cui castificatam justitiam exhibebam, erit, et veniet impiis, sicut Job ait, inundatio id :

utmercedem huius operis repensaret Ecce nunc : est abundantia tcrmentorum. Quibus dolores di-
tanquam reus criminum omnibus affligor miseriis. vidit furoris sui. Procul dubio Deus dolores dividit,

Hic dicit se tristari, quia scit Deum nihil injuste dixit, pro hoc quod pcenas unicuique retribuet ut

operari. meretur.
« Attendite me, et obstupescite, et superponite « Deus servabit filiis illius dolorem patris, et

digitum ori vestro. » Quod sit istud secretum, ut cura reddiderit, tunc sciet. » Diabolo servat sup-
Deus bonus et justus erga rae laliter operetur : n plicium gehennarura, ut cum eo illi quos sibi ex-

praesertim cum ejus testimonium do. me bonum ha- emplo malitiae suae filios fecit, pariter puniantur :

beam. quod Deo reddente, pater eorum diabolus tunc

« Et ego quando recordatus fuero, pertimesco : sciet, id est sentiet quando cum filiis poenas
:

et concutit carnem meam treraor. » Gum enim pla- patietur aeternas.

gam hanc cogito, quam juste vivens sustineo : Dei- Videbunt oculi ejus interfectionem suam. »
«

que judiciura, qui neminem insontera affligit, rc- Sive necem suam, ut alii dixerunt. Duplex enim
cordor, nimiura pertiraesco hoc ipsura optirae scio, tormentum est videre poenas quas sustineas.
nullus patitur raalum aliquod nisi ipse perraise- « Et de furore Omnipotentis bibet. » Ipse est

rit. Nemini infert raalum, nisi inferre ei ipse ju- calix aureus Domini in manu Babylonis.
stissimum judicarit. Sed haec Job contigerunt, ut «: Quid enim ad eura pertinet de domo sua post
appareret foris hominibus quod intrinsecus erat si numerus mensium ejus dimidietur. » De
se ? Et
ante Deum, eodem diabolp dicit, de quo Salamon ait Impius ;
713 nOMMKNTAR. IN JOB CAP. XXII. 714

cum venerit in profundum malorum suorum, et A. per quam totum mundum ingredi fecit : aut red-
criminum, dcsperatione contemnit (Prov. xviir, 5). dere ei qua; creatura poterit quod merelur, nisi
Jam enim novit se cum suia, qui sunt domus, et ille solus agnus Doi, qui peccatum non fecit, nec
regnum ejus, perpctuo esse damnandum : quia dolus inventus est in ore ejus i7 1'elr. u, Zt).
nulla est ejus voluntas agend'c pocnitentiae. « Ipc ad sepulcra ducetur. » .\d mortem videli-

« Numquid Doum docebit quispiam scientiam : cettormentorum : quam ipsehominibus intulit in

qui excelsos judicat ? » Qui enim de excelsis atque Adam, et ipse ad inferos ducendus, ut iliic per
sublimibus potestatibus angelorum habet justurn petuo puniatur.
judicium : qnemadmodum a quoquam doceri po- « Et in congerie mortuorum vigibtbit. .- Et licet
terit, ut in his quje supra diximus, possit ejus ju- daranandus ad prenas ducendus sit sed taraen :

dicium rcprehcndi? morte horninum gaudens,ad intuendiiin eorumdera

« Iste moritur robustus, et sanus,dives ct felix : mortuorum congeriem, omni alacritatis instantia,
viscera ejus plena sunt adipe, et meduilis ossail- in eorum interitu vigilabit vel certe seraper vivct :

lius irrigantur. Alius vero moritur in amaritudine in rnortem.

anim.-c suae absque ulligopibus, et tamen simul in « Dulcis fuit glareis Gocyti. n Cocytum infero-

pulvcre dormiont, et vermes operient eos. » Beato-

p rum fluvium essc dicunt. Nos autem in Scripturis
rum in hoc mundo, et infelicium in hac vita.com- divinis eumdem fluvium, torrentem, puteum, ca-
munom dirit csse conditionem Viscera, sive m- minum, ignem .•T;ternum, stagnum, legimiis et ge-
:

teslina ejus, ut alii dixerunt, plena adipe, et me- honnam. Glarearum vero nomine ipsa ofticia tar-
dullis ossa illius irrigantur. Alius vero moritur in tarorum, ministros quoque poenarum inferna-
amaritudine anima} absque ullis opibus et tamen : lium vinctos tormentorum locis existimo signili-
simul in pulvere dormient, et vermes operient eus. cari, et dictum est quasi per ironiam, eo qiiod do-
In hac igitur continenlia scrmonis hujus iste seri- sidorent illum atque e.xoptent habitatores infero-
sus est ([uod in hoc mundo ju.sti et peccatnres
: rum, ut puniat. et do ejus intoritu satiircntur. Vel
indifrerenter vivant : sed haec diversitas commu- certe dulcis fuit morti quia tam innuinenis ei
:

tanda sit in futuro : sicut in illo divile factum e^t. populos acquisivit.
et in Lazaro paupere (Luc. xvi, 2')). « lit post se omnem horainom trahet. » Qui imi-
« Certe novi cogitationes vostras, et sententias, tationeexemplum ejus sequunlur sive post se :

contra mc iniquas. » Ergo recte definio, inquit, omnem hominem trahit, socundum iira^varicatio-
quod perspicitis : quia una sit hoc s.cculo, ct
in nem humani generis in Adam.
peccatori morinndi cnnditio, et sancto. Qui tamen Et antc sc innumerabiles. » Quod deceperit, et
((

postea disjungendi, ut ad pra;mium mutentur jus- C cos secuturus pra-mittit ad pcenas.

ti, peccatores vero ad snpplicium rapiantur. Vos « Quomodo igitur consolamini me frustra, cura
vero in insontem iniquam datis scntentiam. rcsponsio vestra repugnare oslensa sit veritati? »

« Et dicitis enim. » Insultanles mihi, nequc ir'- [n hoc versiculo oranem altercationom disputatio-
ridenles. ?iis sua) conclusit : aniicos suos, quod sine causa
(( llbi ost domus principis, el uhi tnb»Tnacula contra eura dc pnedicta ratione deccrteut, con-
impiorum? Interrogate quemlibct de viatoribus, viiicit cum ilii dillidunt impios,
: et peccatores in
ct hicc eadem illum intclligere cognoscctis. » Quia hoc mundo puniri, inter quos et ipauin condom-
ergo de me ita sentitis, quod liamnalionis inoffi naiit; ille convincit eos, quod vel maxime in s;ocu-
nunc tompus advencrit nnn ita esl, quori dflinis- : lo glnriontiir, ([ui sunt ad diunnatiunis judiciuin
sc vos iirbitramini : quia hrp.c Dei castigatio toni- doducondi.
poralis, non ost;pterna dnmnatin. CAin T .\.\II.
« Quia in diem pcrditionis servalur malus, ol od " llospondcns autem Eliphaz Themanitos, divit :

difMii furoris duretur. » Qui et ad diem furons Niimquid Deo polest coinparari hoino, otiaiu cuin
Dci duccndua est, ut pxripiat sentontiam nnortis poifoot;o fucrit scionti;e?» In suggillalionom igilur
.otorno!. Sanrti enim omnes rocle vi;itori>s osso rv Jidi ista dicuntur : i|ui sibi omnino arrogel h;oc so
dicunlur, qnin, ut oxpoditi ot alncros pr.otcroundo prnpria cordis siii sapiontia K'i;ui.
s.-oculum, virili ;iniinn rulc;int tcrr.ini su:irn. fi-sfi- « Quid prodcst !»en, si justus fiicris. uut quid oi
n;mlcr prdliriscentoH ;i<l br.il.un i)iiln,iui, iiiiiinii cniifers, si iinmacuiiila fueril vila tua? » Neino.jii-
hiijus ilor luboriosum coiiliciunl,. lli crLjn iiui slitiii sua, ot sanclitalo Dcuin
fccil inoliorom, »|iiii-
asoondunt ad populuiii porcgriiiniii, sivc succinc- ni.uii boni fons alquo origo, nullius Imnn
oiiiuis
tuin tidci uliquo cinti^uln, conlni disstiiiitmncm vi- ogct, seounduin prophoifun qui ait ifuonium l>o- :

linruin luinbns inontis aooiugiinl. nnnim iiuvruin iioit ('(jc.i [l'S(il. xv, 2).
.< Quis argiiol corain oos vias c.jus, cl qu.r focil, NuiiKiuid liinons urgiict lo, et veniet lociuu
.«
in
qiiis roddot illi ? » Vjdotiir, Joh proprie dc
(juod judicium? » Nuinquid causa liinoris L»oi hajo pst.
(liabolo dixorit : lirnt ct, tjonoralilor dc omnihus ut limcal lo Doiis? lorlo ipse polons aliquando offi-
poccatoribus pnssit inlolligi. Qiiis homninum oum oiaris, ol co;o(pialis faclus ipsn rosistas oi? Qua)
poto&t arpucrc propler viam ojus pnilulissiiuaai, risorio polius ot subsannantis seusii dicunlur.
Pathol. XWl. •2:\
 :

715 APPENDIX. 716

« Et non propler maliliam tuam plurimam, et A divinorum voluminum, nomine tenebrarum poni-
infinitas iniquitates tuas? » Non hoc timens arguit tiir.

te, inquit, gravis plagoj hujus correptionibus : sed « An cogitas quod Deus excelsior coelo sit, et

proptor omnia niala tua, quibus studium commo- super stellarum verticem sublimetur? Et dicis.
dabas.Quia ergo prit;cipale malum, id est malitia, Quid eniin uovit Deus? Et quasi per caliginem ju-
Job plurimum babeat, undo c«tcra mala quasi in dicat. » Priinum ergo Elipbaz sanctum Job crimi-

botro dependeant subjungit, et narrat ea quasi natur, quod in Deum asserat ignorantiam cadere,
per species singulas, ita dicens : et multa sint in creaturis suis qua; nesciat. Deinde
« Abstulisti enim pignus fraruin tuorum sine quod judicium ejus afPirmet incertum esse et du-
quod violenter, et bostili more bium. Et idcirco per caliginem, id est, quasi veri-
causa. » Hoc dicit,
similequid judicat.
aliena rapuerit, vel pignora injuste extorscrit si- :

« Nubes latibulum ejus nec nostra considerat,:

ve per speciem justitite per calumniam exspoliave-

et circa cardines coeli perambulat. » Idcirco autem
rit : et praegravatur crimen, quando dicitur, quod
omnia quasi ex sensibus beati Job esse con-
hffic
nec sanguini suo pepercerit.
fmgitut eum non solum blasphemum, verum
:

Et nudos spoliasti vestibus. » Quid vestitis fe-

«
etiam quod ignorantem dicat Deum, locisque eum
ceris, hic apparet apud quem nec nudus a rapi-
:
P
asserat contineri quod utique grande sacrilegium
:

nis tuis immunis inventus est,

est sentire de Deo.
« Aquam lasso non dedisti. » Manifestum est.
« Numquid semitam saeculorum custodire cupis,
Et esurienli subtraxisti panem.» Grave est non
» quam calcaverunt viri iniqui? Gustodire cupis,
dedisse, gravius subtraxisse. Grande ergo pecca- pro observare dixit hoc est, numquid actus, et
:

tum.bospitalitatem in necessitate positis non prcs- vitam perditam consequi concupiscis eorum, qui
bere. Aperte autem Eliphaz mentitum scimus,cum in diluvio, et Sodomis, et eremo perierunt, vel eo-
inferius legamus quanta bona Job fuerit operatus. rum qui non credunt Deum humana curare.
« In fortitudine brachii tui possidebas terram, « Qui sublati sunt ante tempus suum. » Ut Da-
et potentissimus obtinebas eam. » Arguit nihilo- tban et Abiron {Num. xvi, 30) vel illi qui subita ;

minus eum tanquam superbum, et tyrannum qui morte perierunt.

non justitia et aequitate regni sui populos regeret « Et fluvius suljvertit fundamentum eorum. »
sed truculentis moribus tanquam virtute brachii, Imminente in se ira Dei, tanquam fluvii impetus,
duro eos servitutis onere subjugaret, et nullus stabilitas praesentis vitae eorum subversa est sive :

propter imperium suum durissimum, nisi condi- quasi fluvius superveniente pressura, fundamen-
tioni suse subditus viveret. C tum corporum eorum demolitum est, ut vitae eo-
« Viduas dimisisti vacuas.» Quia eas destitutas, rum parietes corruerent.
et tribulationibus affectas atque humiliatas, ad « Qui dicebant Deo recede a nobis. » Propter
:

subveniendum audire noluisti unamquamque ca- : apostasiam ergo damnati sunt. At non talis est
rum vacuam dimisisti quando id quod a te pos-
: Job, qui dicit Etiamsi occidat me, in ipsum spe-
:

tulabat, non potuit impetrare. rabo.

Et lacertos pupillorum comminuisti. » Si quid
« « Et quasi nihil possit facere Omnipotens, «sti-
mabant eum, cum ille implesset domos eorum bo-
virium babuerunt, unde sustentari possent,tulisti,
et eorum animas vitae desperatione fregisti,vel non nis. » Non timuerunt ergo impii, ne propter pec-
defendendo eos a malis hon:iinibus virtutem spei : catum offensam Dei, et bona quai ipse prajstiterat,

eorum, qua ad te respiciebant, comminuisti, dum vindictam suppliciorum incurrerent.

« Quorum sententia procul sit a me. » Et sanc-
eos passus es opprimi.
Propterea circumdatus es laqueis, et conturbat tum blasphematorum in numero ponit, quam ita

te formido subita. » Hoc dicebat Eliphaz, quod ut eosdem detestatur.

ipse beatus Job malae conscientise formidine tur « Videbunt justi, et laetabuntur. » Sive, ut alii

baretur, et eadem formidine sibi subito veniente, ])

dixerunt, ridebunt : de abjectione infidelis populi
usquequaque consternatus consilium patientiffi loquitur
perdiderit contra adversa. « Et innocens subsannabit eos. » Quomodo hoc
« tenebras non visurum, et impetu
At putabas tc et de sanctis ejus non potest dici ? quando vident
aquaruminundantiumnon oppressum iri.))In tanta peccatores justo Dei judicio condemnari videbunt :

securitate iniquitatibus potens agebas, ut baec ma- et laetabuntur. Placet enim illis Dei justitia, sicut

la meritorum tuorum reciproca tibi venire non cre- et ipsi Deo. Sed Eliphaz cum hic fortassis recte
dideris.Quibus tenebris miseriae utique, ei calami- dixerit, male opinatus est, ut beatum Job impiis
tanquam impetu aquarum inundantium rc-
tatis, et peccatoribus comparet.
pente depressus es,ut obscurato corde non videas, « Nonne succisa est creatio eorum? » Superbia
quod rectum esse patientia perdocet. Multis modis utique illorum et contumacia, supvadictis poena-
in Scripturib divinis^tenebree appellantur, peccata, ruai exemplis succisa est, et perpetuaj perditioni
ignorantia, sive tribulatio, vel etiam obscuritas tradita.
 :

717 COMMENTAH. IN JOB CAP. XXIIf. 'iiS

« Et reliquiag eorum devoravit

ignis?» Reli- ^ Deliciis utique spiritualibussuprailictis repleberis,
quias etiamextrema qurequc peccaminum
dixit, cum petitiones cordis tui gratia sancti Spiritus
in die judicii punienda: quia in hoc sacculo, nulla videris, et in gaudio mentis tu.e senseris adim-
pcena gravissimos peccatores ita ut digni sunt pleri.

damnat. Sive reliquias posteritatcm malorum tio- « Et elevabis ad Deum faciem luam. » Liberam

iuiniim intclligero possumus: quse imilando cos frontem ad dcprecandum Dciim altolles sive jam :

tanquam patres eurum reliquias appellentur. Sive non ream, nequc incurvalum deorsum mala con-
in bonam partcm ponuntur, secundiim illud : Quo- scicnlia, eriges ad Deum animam tuam.
niam coyiCulio hominis confxtebiiur tibi: el reliqui;e <c Rogabis eum, et exaudict te, cl vota tua red-
cogilationisdiem feslum agent tibi [Psal. lxxv, 11), des. » Peccalorem te non potest exaudire, nisi
ut cogitatio hominis ad confessionem pertineat cum prius pro peccatis tuis deprccatus (ueris.
pcccatorum: reliquioe vero sunt ipsius confessio- « Docernes rem, et yeniet libi. » l«em duntHxat
nis ajterna remuneratio: qua indultis sibi pecca- justam, sanctam, atquc honcstam, quam a Deo
tis velut in die festo spirituali Iffititia perfruatur. pclieris, obtinebis.
Possunt reliquise et novissima intelligi : juxta illud, « Et in viis splendebit lumen. » Viae tuaj actus tui
Rcliquix impiorum
'
'
pcribunt [Psal. xxxvi, 38)' ' '
boni erunt,7 et
- lumen
- tibi erit Dci notitia. Deiquo
!-
Acquiesce igitur ei, et
^

habelo vacem, et per h,vc

p
" visitatio, atquc protectio, quo actus viarum lua
habebis fructu^ oplimos. llortatur sanctum Jol), ut rum correcli illumincntur ne forte per errorem :

se Jam cogitet emendare, et dat consilium non qua;- inscitifo in montes tenebrosos offendas.

renti, ut per patientiam convcrtatur ad Deum. Et « Qui enim humiliatus fuerit, crit in gloria, et

ita post bellum instantis sibi horribilis plaga;, pos- qui inclinaverit oculos suos, ipsc salvabitur. » Et
set habcre incalumitatis pacem. Dominus in Evangelio : Qui se humiliat, exaltabitur
« Suscipo ex oro illius lcgem, et pone sermones (Mallh. XXIII, 12).
ejus in corde tuo. » Sive dictum id est, audi qua;
: « Salvubitur innoccns, salvabitur autcm mundi-
praeccpit, et conserva. tia mannum suarum. » Id cst gralia bonorum ope-
"«
Si reversus fueris ad Omnipotcntcm, ;i'difi('a- rum, vel nitore. Antiqni ita dixerunt : Erue inno-
bcris. » Si te factorum tuoruin poenitat, aedilica- centem, et salvaberis munditia manuum tuarum:
beris : id est, quotidie vallatus divina custodia ubi retributionem videtur sonarc, quod ait, eruo
munieris. Dissimulantibus agerc poenitentiam, hoc innocentem; ut salvari possis innocentia manuum
exemplum egregium proponendum est : necessa- tuarum.
ria enim hccc cohorlatio est, ((ua possunt pcccato- CAPUT .XXilf.
res gloriam perditam repararc. « Respondens autem Job, ait Nunc quoque in :

« Et longe facies iniquitatem •ilabcrnaculo tuo. » ainaritudinc est sermo meus, et manus plag;«
Si te emendare volueris atque corrigere, tibi ascri- inea3 aggravataestsupergemitum meum. » Reliclis
bct Deus, quod longc facies a to ini([uitatcm tuam: inlidelibus amicis, qui me calamitatis hujus nii-
cum eam a tc polius ipscelonget. Sive i[)sediabo- seriam jusle pati dcliniunt, addunt amaritudini
et
lus iniipiitas dicilur: lioo o~t, ([ui le iii putcstatem 111003, totuiu mc ad Deum convertam, et dicam ct
acci[)it eleugabitur. pro conscientijL" me.c liducia qua; se(|uuntur:
« David pro tcrra silicom, et pro silise torrontes Quis mihi
tribuat ut cognoscam ct inveniam
auroos. 11 IIoc dicit : quod si pri)|)ilialio (niin l)(.'i illum, ctveniam usqueadsolium ejus? » Inlcllcclu
iii [)i';L'copti3 ejus firmissimis stabiiieiil, nou tcr- sc cognosccre Ucum dixit inveniro quoque eum :

rcuis rebus cL carnis volu[)tatibiis operam dabit operibus bonis, et veiiire usquo ad solium ejus, ct
sed magis ad furlitudinem virlutum [irulicict, [icr futuri scicntia, et cogitaliono judicii proliciendo
([iiain possit ad aflluentcs codesliuin divilias per- aocedcre usquc ud ipsam contcmplalioncm diviniu
vimire: hoc onim mctaphoricos Eliphazad sanctuiii [)olestati3 ; ([uam utiquo mundi conlc vidobunt.
Job dicit : quod si in sa.xo fortiludinis bona> con- (^Uiod cor, mullis castiiicalionibus morum, sunctus
8cienli;c tuo! [lositus fuoris, sonsus diviiM! sa[)icii- i. Iiic Job |)urilicatum so dicit habui.sso
tiio tibi velut torrons aurcus abundjibit. 1'onain coram cojudicium. •• Judioiuin, iii([uit,

« Erit([iie Oinni[)otens coiitra liostes tuos. » C.uiii jiistili.i' tu;i' [lonam in conspcctu Dei moi, sccun-
fcccris, iiu[uit, voluntatciu ejus, habobis eum dc- diim illud: .Ib ijiso judicii rjus .cqnitatem rcquiram
fciisorem. [Job. IX, 1'.)). Tamcn priusquam ait cjus in mo Ji-

« Et argontum coacorvabitur tibi. » Diximu.s au- nitivu scnleiitia, multas ei jirororam incropationod,
riiin [)ro sensu a(!ci[)i, ct argenlum pro olo(|uioju- quia cuin ejus novcriin siiigularcm ju3liliam,quaro
stiricationiH. Krgo ot mandata Doi al([uo Jiidicia, Justus |)ati()r tormouta, (iu;e ini(]ui3 impiis([uo po-
ipsa sunt diviiui (:loi[uia. C.uin ergo coiivt.T.sus, in liug dcbcutur. lloc crgo quod gcquitur, uil :

Iiin fuoris meditationc assidua commorutus, inlclli- « El 03 mcum roplebo incropationibus : ul3ciam
gontias divorsorum sensuum dissorondo, multiiilcx vorba qu;o mihi rcapondcat, et inlclligam quid lo-
ct copioao abundans cloiiuium coactM-vubilur libj. i[uatur uiilii. » Id est, Jusli doloris (|UiM"clis.
« Tunc su[)or (tinuipotentcui ddiciis iiffUios.» « Nolo mull;i forlitudiuo contcndut mcoum : noc
 :

•719 APPENDIX. 720

magnitudinis suce molemepremat. Proponatoequi- ^.

« Alii terminos transtulerunt, dirlpuerunt gre-

tatein contra mc, ct pcrvenict ad victorlam judi- ges, et pavcrunt eos. » Id est, transtulerunt gre-

cium meum.» In mole majestatis ejus, horripila- ges et Manifcstum est secundum
comederunt.
tionem inlelligamus, non aliquid corporcum quia : litteram. Videamus nunc secundum mysticum
Deus spiritus est. Certus suai, inquit, quia istas intellectum quid significet. Terminos transfe-

afflictionum miserias, ipso utiquo judicante, pate- rentes : id est, statuta Ecclesiaj convcllentes,

bit me nuUo peccatorum merito sustincre ; hinc haireticos esse significavit, qui novitate doctrinaj
ait: « Perveniet ad vicloriam judicium meum.» perversffi, evangelica; lcgis el apostolorum ter-

« Si ad orientem iero, non apparet si ad occi- ;

minos prsfinitos excedunt, ct ita deceptoria per-

dentem, non intelligam eum si ad sinistram, quid :

suasione diripiunt greges dominicos, id est po-

agam ? Non apprehendam eum. Si me vertam ad pulos credentes in Christum.

dexteram, non videbo illum. Ipse vero scit viam « Asinum pupillorum abegerunt, et abstulerunt

meam,et probabit me quaslaurum quod pcrignem pro pignore bovem vidua^. : Subverterunt panpe-
transit.» Dura partes raundi enuraerat, dicit eum rum viam, et oppresserunt pariter mansuetos ter-
habitare ubique totum ;
tamen omnino esse
sibi rse. » quidem sunt teneri, vel infantes in
Pupilli

invisibilem confitetur, eo quod non subjaceal ejus fide, vel qui Deum Patrem non habent, ut ab eo

divinitas oblutibus creatura^. Deum vero omnem contra adversarios defendantur. Quorum animum,
viam conversationis ejus ait, quia optime noverat. velut jumentum forle ac necessarium, ad Deum in

« Vestigiaejus secutus est pes meus viam ejus : seperfidem portandum, ha;retici priedonum more
custodivi, et non declinavi ex ea. A mandatis la- ab eis abigunt, dum eos fallaciis suis, virtute ani-

biorum ejus non recessi, et in sinu meo non abs- mi spoliant sive gentilem sensum, immundi uti-

condi verba oris ejus. » lloc est, quod custodiri que animalis nomine dictum, ab eis quidem aufe-
voluit, custodivi. runt, dum sub praetextu vera) religionis, eos in

« Ipse enim solus est, et nemo avertere potest perfidiam ducunt. Viduae etiam sunt animae,
illaj

cogitationem ejus, et anima ejus quodcunque vo- quae virum, Deum suum, et Dominum amiserunt
sunt a quibus hseretici pro pignore perfidia;, utique
luit hoc fecit. » IIoc est quia inscrutabilia
judicia ejus, et investigabiles vi* ejus. {Rom. xi, confessionis, per quam eorum adinventio-
falsis

nibus initiantur, et debitores eorum efficiuntur,

33).
« Cumque expleverit in me voluntatem suam, sanctarum virtutum munditiam, et utilia animi
et alia multa similia pr«sto suntei. » Cumjamme opera auferre conantur. Pauperes quoque in hoc
quibus voluit tormentis affecerit, et alia adhuc loco illi intelligendi sunt, qui testimonio fidei

quanta voluerit mihi infligere poterit, quem in- C destituti sunt. Alii sunt divites in fide horum :

sensibilia sicut sensibilia contremiscunt religionis viam, qua ad Deum redire poterant,

« Et idcirco a facie ejus turbatus sum. » Mente suis erroribus haeT-etici subverterunt. Mansuetos

scilicet sentiens, et ex parte intelligcns. autem hic illos esse sentiamus, qui constantiam
«Et considerans eum timore soUicitor. » Id est, inimicis suis non habent resistendi, et propter

horripilatione majestatem iliius pertimesco. ignaviam animi sui facile seducuntur. Hi ergo
« Deus mollivit cor meum, et Omnipotens con- multis errorum dogmatibus, et diversis errorurn
turbavit me. » Gor resolutum a pavore nimio, et superstitionibus opprimuntur. In bonam veropar-

timore, hoc loco dictum noverimus, non quod tem viduai sunt, qui se mortificant cum vitiis:

duritia incredulitatis ad fidem suscipiendam mol- pauperes, apostoli sunt. De isto numero hsretici
litum sit, cum magis ipse Job per fidem fortis in aufcrre conantur duro pauperes sanctorum ali-
:

Deum manserit. Unde sequitur : Omnipotens con- quos persuadent, vel mansuetos circumveniunt, qui
turbavit me ; hoc quod supra. eis resistere non possunt sed et patienter pro sim- ;

« Non enim perii propter imminentes tenebras, plicitate audiunt; illi vero eos nituntur exstinguere.

nec faclem meam operuit caligo. » Ipsas calarai- « Alii quasi onagri in desorto egrediuntur ad
tatis suae miserias, tenebras appellavit, quas velut j)
opus suum, vigilantesque ad prasdam prajparant
ruinas subito imminentes sibi dicere voluit, eis panem liberis. » Violenti sunt, qui publice ra-
tamen insistentibus sibi, ait, desperatione non pe- piunt. Prajdones et latrunculi sunt, qui de occultis
rii: nec faciem mcntis mea3 infidelitas excaecavit, ad opera suaexeunt, utique non Dei.
vel negatio Dei. « Agrum non suum demetunt, et vineam ejus

CAPUT XXIV. qucm vi oppresserunt; vindemiant. » Ager, sive vi-

« Ab Omnipotente non sunt abscondita tempo- nea, uniuscujusque hominis quidara modus vita;
ra; qui autem noverunteum, ignorant dies illius. » est, quaeab unoquoque colitur, quando sordes et
Illi vero qui senliunt et intelligunt Deum, dics quidam vitiorum mundantur, vel etiara
frutices

ajternitatis ejus igaorant. In qua aeternitate ncc exstirpantur. Quia crgo hujus culturae diligcutiu
tempora ncc dies, qui in temporibus sunt inve- minime prodest, quando omne bonum naturs! non
niuntur, ubi unus aelernus est dies. Sive aliler : a.d Mem reieriuv: quia justus ex fide vivit {Eabac.

Omnia novitquae nunc loquor, vel patior. II, 4) :praedicti idolorum cultores opprimentes fide-
 :

721 COMMENTAM. IN JOB CAl>. XXIV. 722

lium, quamvi3 honeste viventium, corda eos velut A. slbique tribuunt. Si (luis gentilium virtute3 secutu3
quadam ratione reductionis in errorcm inducunt : fuerit naturales, de quibus lanquam seminibus, in

dum quasi agrum eorum, sive vineam, dissipando sc opcrum acervos constituat : ipsi tamen seducti,
fruges eorum, violenter abripiunt. calcata virtutum vindemia, et expressa, sitiunt :

« Nudo9 etiam dimittunt homines, indumonta quia veritatis poculum apud eos,a quibus in errore
toilentes. » Dum cos operibus bonis exspoliant. abstracti sunt, non invenerunt.
« Quibus non est opcrimentum in frigore. » Illos Dc civilatibus fccerunt viros gomere.» Non so-
('

utique expoliant, qui charitalis Dci non liabcnt luiu, inquit, illos qui sinc muniniinc habitant

vestimentum,et idcirco in infidelitate algcnt : quia spoliant,ct dominatu durse supcrstitionis affligunt :

spiritus ferventis tunica indui non merentur. verum etiam et eos qui civitatcs mentium suarum
« Quo3 imbres montium rigant. Hos ergo per bonis moribus munitas inhabitant, pugnando er-

miseriam destitutos domibus suis dicit quando- : rorum arietibus subruunt. Quod et multis philo-
quidem eos montium cavernis, et umbraculis opc- sophis contigisse manifestum cst qul cum magni :

riet, et quanta sit eis in ipsis monlibus neccssitas et clari circacorporum suorum fuerint continen-
commorandi, describit. Quos imbres montium ri- tiam,cum gemitu tamen et labore nimio ad verita-
gant,id est, aquis dc ipsis montibus copiose flucn- t» tis notitiam pervenire non potuerun
1-1 ^ 1-1. _„ i^ :_-i i: _: i " .„:
.1.-11. ....1 t „l„™„,,: Deus inul-
tibus, mundantur. Quos imbres montium rigant «Et anima vulneratorum clamavit,et
Non imbribus ca;li rigantur, 3ed montium extol- tum abire non patitur.» Deus vocem implorantiura
lenlium se adversum scientiam Dei, quae de coslo inultam abire non patitur, quin ultionem tribuat
est (// Cor. X, 5.) de erroribus : ut dum ad veritalem saucii peccato-
Et non habentes vclamen, amplexantur lapi-
K rum vulneribus convertuntur, convicta falsitas

des. « Manifestius alii di.xerunt « Qui cum tegmen : puniatur. Punit enim, quando eorura qui seducli
non habcantpetra adoperiuntur.» Et non habentes Quod autem ait
fucrant convcrsionera destituit. :

velamen, amplexantur lapides. Hoc est, sinc vesti- Anima vulneratorum pro consensu ad Deum cla-
mento virtutum peccatis suis et crroribus delec- mantium intelligamus.Vastatorum autem tribulatio
tantur. usque ad gemitum civitatcm habitantium perve-
« Vim fccerunt dcpracdantes pupillos.» Ubi intcl- niebat.Vulnerati vero non solum intelligendi sunt
ligitur quid habentibus fecerint, quandoquidem quorum corpora ab aliis translodiuntur, verum
facultate tcnuissimis non fuerunt miserti. Vim etiamilli quorum anima; hostium timore nimio,
foccrunt deproidentes pupillos. Illos ctiam qui no- velut gladio, feriuntur.
titiam aliquam sccundum naturoe Ijonum habcnt, « Ipsi fuerunt rebelles lumini, nescierunt viaa
quam defendere non poterant : fragili aniiiio ct C ejus, nec reversi sunt per semitas ejus. » D.xmtio-

puerili viventes : auasionibus pravis, vim inferen- nes, hffiretici, philosophi, sive etiam omnes impii
tcs prajdati sunt. intelligendi sunt, qui contra doctrinam Dei venire
« Et vulgum paupcrem spoliavcrinl. b Multitudi- conantur, quia raandatum vila; lux est, quia in
ncm (iuo(]uc populi vilcm actibus, et inscitia pau- nutura luinon, lumen est quod per se est ; tenebra)
pcrcm:si ([uid foitassis habcbat justili;c,aut cliam voro c;ecitas cordis. Et proindc si cipcitas cordis,
innocentijc naturali3,dum in majus erroris sui ma- tcncbroc sunt, recte extcriores tencbra;,poen;i; intel-
lum pcrtrahunt, pr.-cdictis donis spoliavcrunt. liguntur.Ut iniquide peccaiorum suorun: tcnebris,
«Nudisctincedcntibus absque vestitu,et esurien- ad tormenlorum tenebras projiciuntur, 3ic inlus et

tibus tulcrunt spicas.» Nudis fidc, Deiquo custodia foris Dci scntentia consunimata coram angolis Dei,
ilcbtilutis, vcstimcnta quoque spci, ct charitatis induuntur sicut diploidc confusiono sua [Psal.
(livinjc, cffitcrarumquo virtulum cxcubias non ha- Unagros vcro
Gviii, 2!>j. (jui commorantur in dosor-

bcntibus,quibu3 anima} cxornantur : etiain spicas, lo : paganos quosquc crrore gontililalis, qui in dc-
in quibus divinam notitiam adopertam habent sorto vcraj rcligionis sunl, intclligore possumus,
abstulerunt ne osuricntcs scicntiam Doi quando-
: 00 quod jugo ccrl;e roligionis non contineantur.
(juo rclcclo veIaminc,possent ipsam nudam vcrita. j) Ili hic ogrcdiuntur ad opus suum (/'ia/. nii, '-'3).

tcm l;m(iuani panoin alimonia) vitulis accipcro. Egrcdi nanuiuo dicunlur, quandc a(Toctu3 puos
<( Intcr accrvos oorum mcridiati sunt,(iui calcatis p(!r dootrinas pravas in oos quos soducunt oslen-
torcuhiribua sitiunt. » Hoc malum osl niagnum, el duiil. Ila oniin omni solorlia dopnvilanlur vagns
iiii^iuissimum, ut sub Iaborc,et fructu nliorum alii crrorc animns ut ipsi multiludini pordit.i! posleri-
rciiuicscant, ct incbricntur vino corum qui, col- tnlia sun\ vclut aliracnlum pnnis lethalis doctrina',
leclis vindciniis suis, siliiint. \n\cv ucorvos onriiin porlinaciam dorolinquant.
nicridiali sunt qui, cnloalis lorcuhiribus, sitiunt « Muno primo consurgcl horaicida : inlorncit

Sublatis igilur spicis, pcr figuram intra so divini ogonura ot |»auporoin,>' Ilrrum raanc dicluni ost.pro
nuiDinis notitiam continonlibus, quando cx ois hi 00 qiiod piiblloo ol rlara luoo malura cnramillilur,
(luihabcbant cas plena oogitalionc.solidura cibum ulsil quasi gloria facinus operanlibus.olsocunduiu
cunliooronl scduclorcs violoiili inlcr bona corum
: Sodomitarum oxtMnpluin Gcn. xix, 5 si'«/'/,), pcoca-
opcra quasi intor ncorvoa glorianlep requicscunt tum fuum non absccn-lorunt, jod pr.Tiicavcrunl,
723 APPENDIX. 724
Potuit etilo iniquis judicibus hoc dixisso., qui ad A. l'gi '•
fiuia ad docipiendum hominem factusest ho-
hoc maturius surgunt,ut causam cgcni et pauperis micida, ut ait Dominus : Ille homicida fuil ah
muneribus corrupti praivaricentur. Sivo aliter : inilio [Joan. viii, A'i.) Divinilatcm quoque sibi per
llic igilur homicida, recte ht-creticus quisque scn- supcrbiam arrogando, quam prffisumplione animi
titur, corum numero qui animas hominum no-
cx sui tontavit invadere, velut fur inventus est, qui
xiis et lelhalibus sensibus interficiunt.Quod autom alicna conatur auferre, Qui etiam virginulem illam
dicit, mane primo consurgit illud est quia cum .•
: ct castam dilectionem Dei amisit, dum adulteri-
hi qui cum nuper fide initiali sunt, malutinum nos conatus conlra Domini amorem
Dei sui et
liabeant, id est, quasi principium sanctam religio- facicns, propria voluntate quujsivit. Ilic igitur ma-
ncm : sivc ipsi matutinum effecti sint, cum do nc primo, id cst circa ipsam nativitatem proLo-
tcnebris et filiis noctis facti sunt in Domino filii ]jlasti hominis, ad seducendum eum per cjus
Dei {Ephcs. V, 8) ; hi pcrfidia; suac vcnenum pro- mulierem consurrexit, et eum tanquam egentem
pinare festinant, ut eos decipiant. Sive alitcr ; consilio, et pauperem,qui experientia minus cautus
Mane, Christus intelligendus est, ad cujus resur- cssct, deceptione irsidiosa3 persuasionis occidit.
rcctioncm hffirescs in Ecclesia csse cccperunt. Noctcm vero peccali ipse quan-
s^ibi opcralus cst :

« Per noctem vero crit quasi fur. « Omnes sen- -n do ad divinitatem icvadendam, velut fur irrepere
sus, ha;reticorum, nocti et tenebris comparandi voluerat, dicens Super sidera coali ponam thronum
:

sunt, quia lumen non habent veritatis. Ipsi etiam meum, ct cro similis AUissimo (Isa. xiv. 15), ct
sunt adulteri, quia eloquia Dei casta adulterina exinde cum suis, quos cceli sidera appellavit, nox
iaterpretatione corrumpunt. Noctom vero ideo dic- et tenebraj, princepsque tenebrarum est appellatus

tum puto quia pra3varicatores negotiorum secro- {Joan. XII, 31). Et recte, quia Domini lumen ami-
tum quoddam quasi tempus nocturnum,requirunt, serit. Hic jam
in peccatorum suorum tcnebris

quando munera pro causis pracvaricatis accipiunt. constitutus, vultum mala? conscientiae suae obdura-
« Oculus adulteri observat caliginem, dicens, tione operuit, poenitentiam non acturus et idcir- :

Non me videbit oculus, et operiet vultum suum.» co divino lumine privatus.studet atque observat,ut
Sive.ut alii dixerunt : » Et latibulum faciei posuil.» ea quae tenebris et caligine sunt digna commiltat.
Id est, cordis ejus oculus, oblivione excascatus est, Unde in his operibus vitam agens, fodict sibi do-
ut in ejus memoriam non ascenderet,quia omnium mos habitationum in inferis, cum illis suis mini-
cogitationum, et operum humanorum malorum slris, cum quibus se adversus Deum, et creatorem

Deus est inspector et cognitor. erigere tentavit. Hi ergo ministri ejus, cum adhuc
« Perfodit in tenebris domos, sicut in die condi- beati essent in illa seterna felicitatas, in die illa uti-
xerant sibi, et ignoraverunt lucem. » Manifestum ^ que sempiterno, qui non habet initium neque
est, quod per diem hanc rapinam sua cogitatione finem, in hoc sacrilegium tyrannidis sunt cum suo
disponunt, antequam ad ipsas facinorum tenebras principe collocuti,et putaverunt, quod Deus qui est
veniant. Perfodit in tenebris domos, sicul in die lux vera,sapiens et intelligibilis, hoc malum con-
condixerunt sibi. Unusquisque hasreticus in pravi- tumacioe corum impunitum relinqueret, ut non eos
tate doctrinse consistens,non dulci et suavi sermo- de illa beata atque gloriosa sede dejiceret. Et
ne Evangelii, sicut imbcr placidus, ct sicut ros hanc, puto,dixit, ignoraverunt lucem : quod existi-

cum silcntio in animas descendit fidelium ; sed maverunt Deura hoc eis minime facturum, propter
aspero potius, et ad vulnerandum poracuto domos quod excaecatis mentibus, asternales tenebra; iacti
pcrfodit animorum. Hoc enim velut in die condixe- sunt : qui et potestates dicti sunt tenebrarum, id
runt sibi haeretici, ut omnes mortales jaculis do- esthominum peccatorum. Et hinc est quod cum
clrinse noxiai perfodcrent,quando in Ecclesiaadhuc, nomen Dei audierint, contremiscunt quod voca- :

hoc est, in die verilatis positi hareses facere con- bulo aurorag significari putamus. Gogilatio ergo
dixerunt. ejus, id usque ad sermonem tantum
est, diaboli,

« Si subito apparuerit aurora : arbitrantur um pervenire potuit, non etiam ad effectum: nonenim
bram mortis, et sic in tenebris quasi in luce am- D regnavit illic, et sic dejcctus est statim, ubi voce

Lulant. >) Mox ut justiliaj sibi,el honestatis aliuade prompsit quod cogilaverat, deorsum praeceps et

lumen coeperit apparere, et ingeri conscientiae suae actusest. Unde consequens vidit,ut machinamenta
nialum : jam pccnas mortis se asstimant sustinere: cordis sui,quibus contra Deum moIiebatur;ad per
quia justitia ct sanctitas, ut ait Scriptura divina, suadendum caeteris angelis sit locutus, el ita con-

[Psal. XXXII, 22) odiosa cst iniquo. Si subito sentientibus multis, una quodammodo conspiratio
apraruerit aurora, arbitrantur umbram mortis, et fieret contra Deum, utsi ita videretur. Illud tamen

sic intenebris quasiin luce ambulant. Si quispiam immobiliter lenendura, nullo modu in silentio agi

disputator exstiterit, qui contra eos lucem mani- militiffi ccelestis officia cum legamus angelicas po-
lcsta! ve,itatis enarret, convicti arbitrantur se in- testates, ante laudem gloriae ejus
sedem Domini in

curisse umbram mortis, et nihilonibus in stulti- indefessis vocibus personare, neque ullo modo

tiae sua3 tenebris, velut in luce sapientia;,gloriatur. Apostolus dixisset Si linguis hominum loquar et
:

J^otesl el diabolus homicida, fur, el adulter inlel- angeloriim {! Cor. xvtii, 1), nisi sic essent et m-
72f COMMENTAH. IN JOB CAP. XXIV. V2G

gelorum linguce sicut hominum, quamvis angelicae A. quia misericors a raisericordia, et ideo quasi pro-
dissimiles sint humanis. Est ergo aliquod atquc totypon nomen, majus est, quam dcductio nuncu-
ipsum valdc magnum supcr divcrsitatc linguarum pata. Quicunque ergo sauctorum potcst dici mi-
inter terrigenas, et ministeria superna discrimen. sericors, verax, et justus nemo tamen eorum :

Super qua re nos canonicus liber Novi Testamenli, rcctc dicitur miscricordia, ct veritas, et justitia.
qui apostolicacontinet gesta, suflicienter instruxit. « Dulcedo iliius vermes. Per antiphrasim dic- >>

« Levis est supcr faciem aqua;. » Quia non sunt tum, quod cst, scatens vermibus moriatur. Et in
de Ecclcsia magna {PsuL xxi, 26), id est populo Evangelio Vcrmis eorum non viorielur {Marc.
:

gravi et sancto, qui granis fecundi et optiini IX, 13). Taiis igitur dulcedo erit iniquis, et odien-
tritici comparatur, et qui in horreo a;ternarum tibus Deum.
mansionum condendus est, veiut Jevis palea nihil- « Non sit in recordatione. » Id est, ad veniam
quc pondcris habens, quod ad prffigravandos misericordiaj non pcrveniat, quod diabolo, et suis
virtutum pertinet fructus, aquae elemento supcr- ha3rcticis et impiis fulurum, dc Scripturis sanctis
natabit ut aur» flatu tenui rapiatur. Sive aliter
: :
ita didicimus.
Aqua) istaj hominum amantium hoc saeculum
« Sed contcratur quasi lignum infructuosum. »
hal)ent figuram eo quod scmper ad inferiora sint
:
^ g^cundum illud Omnis arbor quw non facit fru
:

proclivcs, niultum secum linii trahentes, qui in

ctam bonum, excidclur, et in igncin mitlctur [ilattli.
chaos infcrorum, turbido ponderc dcponatur.
VII, 10.) Vel lignum, peccatum intelligamus quod
« Maledicta sit pars ejus in terra. » Qui enim in
pcr lignum accidit per quod lignum diabolus ad-
:

terra sanctorum, qua: cst viventium terra, non

didit ad cuniulum criminis, quod adversum Deum
fuerit, malediclus erit sive maledicta sit pars
:
rebellis exstitcrit. ut ct hominem piv-ecipitaret in
ejus in terra, id cst in massa generis humani, unde jam ct in a;lernum interitum con-
morlem :

« Nec ambulct per viam vinearum. » Id est, ita

demnatus est propter quod ipse diabolus lignum
:

maledicta sit ejus convcrsatio in terra hac, ut

insanabilc, et infructuosum potest dici : quia nun-
plcbes Dei sive animas sanctas, quas sicut vinea;
quam erit pccnitentia} medicatione sanandus. De-
pleuK fructibus fructiferac sunt, non imitetur, ne-
lignoautem vit<'e,id est cruce.vel deChristo dicitur:
que per ipsas ambulet. Has enim vineas doctores
Secundum dies ligni, erunt dics populi mei [Isa.
tanquam cultores, doctrinis velut ligonibus colunt,
Lxv, 22).
ut vinum operum bonorum vindemicnt, quod in
« Pavit cnim stcrilem. » Id est, nulrivit et fovit
pondcre tribulatio-
fide, id est, torculari Ecclesiaj
animas sterilcs, et infructuosas virtutibus.
nis expressum, llagrans pcr gratiam Christi, odorc
« Et quaj non parit. » Eas quoquo animas assen-
suavissimo cum virtute meritorum in opothecas C
sionis sua; delectationibus pavit, qufc cum possint
domorum coclestium recondatur.
de utero cordis bona parturiro, noluerunt, sicut de
« Ad nimium calorcm transeat ab aquis nivium. »
hujusmodi ait David yduit intclliijerc, ut bcnc:
Quasi duas gehcnnas sanclus Job dicore mihi
UQcrct {Psal. xxxv, i).
vidctur, ignis et frigoris, por quus diabolus, ha;rc-
ticus, et homo impius commulctur. Fortc in ipsa « Et viduffi benc non fecit. » Viduain, animam
gchcnna talis sensuum cruciatus lict illis, qui in sanclilatis viribus deslilutam, qua? Doum virum
ca torqucbuntur, ut nunc quasi igncm ardcntem habucrat, cum pxhortationc noluit consolari, ut
scntiant, nunc nimium algoris inccndium, et pa:- id ageret, quemadmodum posset rcvorli ad virum
nalis commutatio, nunc frigus scnticnlil)U3, nunc suum priorcin.

calor sit, ut quasi do loco ad locuin transitus « Dctraxit fortos in fortitudinc sua. » Alii dixc-

ffistiment. Et fortassis indo Dominus ait in Evan- runt : « Et in ira cvcrtit intirmos ;
» id cst,

gelio : Mitlite cuvi in tcnebras cxlcriores : ibi crit fortcs atijuc virtutum viros proslravit et dotraxit.

fletus et stridor dcntimn {Malth. xxii, 13). Ut hic « Et cum stolorit, ncn crcdot vitaB sua». Dedit ei

stridor dcntiuin dc rigorc frigoris orialur. Ubi ot Dous locum paMiitentia', ct illo abulilur oo in
similitudincm ([uamdam ex nostris corporibus n su|)crbia oculi autom ojus sunt in viis illius. » Et :

possumus invcnirc in quibus ruli abudaiilia,

: cum in prosporis sit, uoc sic ijuoquo mordontc
quod ost calidissimum, in lypicis molibus intolo- conscientia pulat, quod cadoin fclicilalo pcrpotue
rabilis rigor prajcedit ignom fobrium ardentissi- potiatur, cum hujusmodi pertinacis ct duri animi
mum sccuturum, ct dicuntur a mcdicis liKC diio sit, crcdons quod in illa vila sua tam pordila stare
qii.o yibi contraria dignosruntur, ox una follis possit.
iiHitoria in honiinc procroari. « Elovati sunt ad modicum, el non subsislout,
" Et usquo ad inlcros poccatuin illius. » Pocca- et huuiiliabutilur sicut omnia, et auforcntur. » Ad
luin impiict iniqui tiim mngiium cst, ot laiu gravc, moflicuiu aulom dicilur, pro brcvilale vitas pra;-
ut euin deprimat ad infonuiin (anquam piuinbmn sontis, in (jua pro tcmporc oxaltantur iniqui. .\u-
in acjua validissima. lorouliir sicul omnia, id csl, sicul illa quaicunquo
« Ubliviscalur cjus miscriconlia. » M est, (jui sunt parlis advorsa', sivo cutu in llno SKCuli abla-
non solum miserloors, eed ot migorioordia dicitur, ta fiK^rint omnia temporalia.
72*? APPENDIX. 7i8

« Et sicut summitates splcarum conterentur. » A cum sitipse putredo: filius quoquehominis vermis,
Quemadmodum enim summitates spicarum, res cx eadem utique nascens corruptione qua vermis?
utique nimium faagiles, tanta facilitate commi-
CAPUT XXVI.
nuuntur, ut ad nihilum deducantur ita et hi de :

quibus locutus sum ut pulvis lenuissimus, sive ut « Respondens autem Job, dixit : Cujus adjutor
favill<B lanugo crunt ante faciem Dei, cum fucrint es ? numquid iinbecillis, et sustentas brachium
contumelia confusionis attriti. ejus qui nou est forlis? Cui dedisti consilium ? For-
« Quod si non est ita quis me potest arguero
: sitanilli qui non habet sapientiam, et prudentiam

esse mentitum, et ponere ante Deum verba mea? » tuam ostendisti jilurimam. Quem docere voluisti ?
Quis enim ex vobia arguere me poterit quia non :
Nonne eum qui fecit spiramentum » ? Videns Deo
ita sit futurum ut dixi : meque falsitatis convin- injuriam fieri, justa indignatione commotus, in
ccre,qui asseritis quod omnia
hoc tempore in ipso initio sermonis sui Baldad Suiten durioribus
reddat Deus peccatoribus qufe merentur, quod in arguit verbis, eo quod ita loqueretur, tamquam si
meam pntius suggillationcm de studio contentio- Deus infirmus ac non habens ullam brachii forlitu-
nis ingcritis. dinem, ejus egeret auxilio. Auvertens igitur quia
CAPUT XXV. j^
minor est participatio ad lo^lum : gutta stillae,

« Respondens autem Baldad Suites, dixit Po- : perenni fonte : scintilla latens in cinere, igni divino,

testas et terror apud eum est, qui facit concor- quo omnia concalescunt : lucerna corporis, soli

diam in sublimibus suis. Nunquid est numerus justitice : testa, figulo : aniina, Deo : unde mirans
militum ejus? » Gonvictus Daldad a beato Job Job loquitur, quare ausus fuerit, ut eum a quo
dicente, in futuro magis Dei esse judicium, ad illi est esse, docere voluerit.
haec se convertit ul diceret, apud eum est pote- « Ecce gigantes gemunt sub aquis, et qui habi-
stas et terror, id est, non jam exercet judicium, taut cum eis. » Gigantes autem appellat Scriptura
sed apud se repositum tenet ac reservat in posLe- divina homines superbos, rebelles et contumaces.
rum. Ipse tamcn lacit perpetuse pacis concordiam Diabolus quoque, et sui, propter superbiam trans-
in sublimibus, id est, angelis, sive hominibus sanc- nomine, gigantes nuncupantur. Quod autem
lato
tis suis, cuslodiendo eos, ne per aliquem lapsum sub aquis gigantes gemere, ita inquit velut si
ait,

peccati inimicitias oifensae ccelestis incurrant. dixisset, sub terra, id cst, in inferioribus terras,
<(Et superquem non surgeL lumen illius » ? Ipse ubi inferi esse perhibentur, unde et ipsi inferi
enim iliuminat oranom hominem venientem in nominati sunt. Aquee enim ejus naturae sunt, ut
hunc mundum (Joan. i, 9). sine terra esse non possint. Ecce gigautes gemunt
« Nunquid justilicari potest homo comparatus C sub aquis. Qui gerritus utique de dolonbus, et

Deo, aut apparere niuudus natus dc muliere ? » squalore tartareae habitationis eis nascebantur.
Manifestum est, quod inopia respondendi, eadem « Nudus est infernus coram illo, et nullum est

quae dixerant, frequentius repetant. operimentum perditioni. » Hoc dicit, quod scien-
« Ecce luna etiam non splendet, et stellae non tiam Dei nihil latere possit. Et quod perditio, qui
sunt mundae in conspectu ejus. » Sub nomine diabolus nobis non absurde sentitur, se non pra)-
lunse, sive stellarum, angelos et supernas potestates valeat ab omnipotentia ejus abscondere.
intelligere possumus, qui ad comparationem divinse « Qui extendit Aquilonem super vacuum, et yp-

reverentiae, immundi et tenebra? possuut videri pendit terram super nihilum. » Hoc sic intelligen-
:

ex eo utique, quoniam natura conditae creaturfe, dum est sive quod terra ex nihilo facta sit, sive :

licet non peccent, capaces tamen peccati sunt, ut nihil infra terram sit, quo terra sustineatur, cum
apparuit in aliis angelis ejusdem naturae peccan- ipsa universa sustineat, et ipsa innumerabiliter Dei
tibus. Sed post eos nullum angelorum peccasse, virtute libretur, quia in ipso sunt universa, et ab
credendum est, quia omne liberum suum arbitrium illo omnia continentur. De quo Apostolus dicit.

in solius Dei claritatem verterunt sicque immo-

:
Porlans omnia virlutis sux verbo {Hebr. Et l, 3).

biles facti sunt persistentes in veritate, in qua ])

quia aliquando in Scripturis per figuram Aquilo
praedictus angeius cum suis stare noluit. Proinde ventus, diabolus esse significatur siquidem a :

angelorum voluntas per amorem Dei facta est in- Salomone Aquilo durus ventus dicitur (F'rov. :

convertibilis, quiein Deo est per naturam. Ideo illi XXV, 23), nomine autem dexter vocatur. A suis
Boli incorruplo honor, et gloria. Potest et de his quippe dexter quidem dicitur, sed totus sinistri
elementis dicere, quod ideo immunda dicantur, operis auctor est. Hic igitur super vacuum dila-
quia non semper luceant, vel quod corpora tan- tatur, id super frigidos fide atque incredulos,
est
tum illuminent, et non mentes, sicut Deus, qui quod est super inanes vera religione, et vacuos ;

utrumque facere consuevit. aLque ut eis velut rex dominetur, superextenditur.

« Quanto magis homo putredo, et filius hominis Rursum illi ipsi increduli, quos sanctus Job terrse
vermis » ? Si enim angeli, inquit, et co^lorum etiam nomine appellavit, super diabolum, quia Deo nihil
corpora ad comparationem Dei, immunda esse factus est, appenduntur, ut incerti semper sint,

^^icunlur, quid puLas, homo existiro«indus est, et imitentur caput suum membra, ut tamquain
 :

729 GOMMENTAK. IN JOB CAP. XXVI. 7J0

caput quod nihil dictum est, esse, super vacuum A fdciam illiim columnam in lemplo Dei mei [Apoc. m
et nihilum appendantur. 12). Sed et ipsa Ecclesia, quae est sanctorum om-
» Qui ligat aquas in nubibus suis, ut non erum-
nium congregatio, pro seterna sibi in Domino sta-
bilitate,colurnna et fundamentum diciturveritatis.
pant pariter deorsum ». Perhas nubes in altitudine
Potest et de sanclis angelis ita inlelligi ut pro
ipsa spatiosi acris colligantur aquaj, sicut ct alio
:

aquus de nuln- charilatis sutc ac dileclionis intuitu, columna; di-

locodcDeoita legimus : Cribrant
IIoc igilur modo liga- canlur, eo quod pro salutc honiinum curam gerant.
bus suis {II Beg. XXXI, 12)
Iffi dicunlur, quoniam non simul cffunduntur in
pro quibus sunt pio affectu solliciti, quod eis quasi
ad pondus cogitationum accedere videtur. Et se-
terram, sicut in diluvio factum legimus [Gen. viii,
2) Spiritiialis autcm istc pst ir.tcUcctus, ut nubes
cundum tropicos intellcctus, coeli nomine signi-
sanclop docLorcs intcrprctemur Kcclesiaj, qui aquas
ficari Ecclesiam noverimus, in qua ccelorum
mysleria celebranlur. Hujus ilaque cccli, id est
Evangelii portanlpopulis effundendas,etgubernan-
Ecclesiae, columma} sunt apostoli, et creteri qui
das a Spiritu sancto dcfcrunt : ut irrigentur ter-
virtutum gralia simili sunt, qui portant ac sustinent diver-
rfo populorum, et liac ccelosti pluvia,
frugcs spirituali operatione multiplicentur. Quas sarum persecutionum ingruentia sibi pcricula. Et

aquas desupernfcabundantiadefluentes.ligatDeusB^"''"^'' hominnm aliquando cceli

inlolliguntur.

in nubibus suis, ut unicuique socundum capacita-

Harum animarum quas per metaphoram coclos
tem cordis sui, tantum doctrinae, tanquam aquam diximus columnL-p sunt cogitationcs suaj ipsis
: :

effundat, quantumsuscipientis possibilitas patitur :

quippe anima suslinetur, et regitur et ne a?rugine :

ne simul fcrtassis effusse, obsint cordibus, minus peccati nulet ac tilubet, consiliistabilitate tirmatur.

valentibus abundantiorem suscipere doctrinam. Quia hoc saepius contingit hnmaua; fragilitati, ut

ubi cautio minor intuentium est, impulsu peccali

« Qui tenct vultum solii sui. » Sentontiam judi-
columnjii, id est, bona3 cogilationes in parte altera
cii sui reservat in posterum. Justitiae susc, ct pie-
deligantur. Kt idcirco troinunt ac pavent ad nutum
tatis omni creatura sua, verilatis gloria
sedem in
minanlis Dei, suum borrendum judicium pra^di-
resplendcntcm Dcus tenere dicitur, quod est mani-
cantis. Non enim cogilationes anima; islie sunt
fcstationem sccretorum judiciorum suorum obval-
propria?, tanquam sibi natura inessent, qua? utique
lare atquc abscondcro, ut Evangelium Christi in
in natura existenle sunt, et naturfB existentis
his qui perount (// Cor. II, ['•>).

minislerium, sine quibus natura ralionalis non est,

« Et expandit supcr illud nebulam suam. » Sc-
per se non siint, scd motus
quoniam, ut di.xi, ipsic
cundum illud quod Dominus ait di.scipulis in Evan-
invisibiles sunt subsistenlis natuive.
gclio : Volnsdatumest nossemijnlerium regni caloruin Q « In lorlitudine iliius rcpcntc uuiria conprogata
{Mafth. xiii, 11 In quoque divinaj
ol)lcctionem
sunt. » Quod in principio Goiicsis lacium legimus
custodifB suffi, cxpandit supor ipsum bonum nun-
{Gen. I, 9, 10).
tium Evangelii, in nubem defensionis suae, ut nul-
« Et prudentia cjus percussit superbum. » Cui
lu3 posset ci quanivis acccrrimua adversarius pra;-
dubiumest, (|uin principalitor diabolus sit hio su-
valorc : dc qua Apostolus ait : Patres nostri omncs pcrbus qui tuno primuin a l)co percussus est,
:

suh nulie jucrunt [I Cor. x, 1).

quando eum de sede illa ccelorum beata atquc
« Torminum circumdedit aquis, usquc dum sublimi deposuit, de qua prophata ait Tu humi- :

fiiiiantur lux ot tcncl)ra!. » Sub nomine aquarum liasti sicttt vulneralmn superbum {l*sal. lxxxviii,
y.-xTi Tjvi/,ooyY,v, quod est a parto ad totum, 11). Spiiitualiter, rccto maria htpc Juda^orum, et
niundi finem mihi videtur dixissc, quia noctis ac nalionuiii populos ossc senlimus, quibus domina-
dici vicissiliido pra>tcritura sit. Sive do impiorum luruin voium Salomonem, David propheta ita
populis, vcl de sanctorum tribulalionibus, (iua5 prouuntiat, diccns Et dominalntur a mari u^quc
:

ni|uariiin nomine in Scripturis s;npe dicuntur. ll;i> ad mare {Psal. Lxxi, S). i-e mari enim, id cst, do
igitur aiiu;u u Deo lorminum accopcrunt, sive ut gciitc Juda3orum cocpit Evanpelium C.hrisli, (luia do
scmpcr ini(iui et pcccatores sint, sivc ut non si- Sion o.\iit Icx [Isa. u, :^, ct pervcnil ad mare
j^
luiL lidolis Dous tribulationcs pati sanctos suos gtMitiiim [Isa i.xvi, 11*). llucusquo orpo ha^c maria
ttupra (luam sustiiioro possunt. ll.-oc orgo lionl p(quilorum fortilndino uc virlule resurroclionis
(loiicc prosporilas, ot iniquitas transoat impiorum, Chrisli,aposlolorum Kvangelislarumque ministc-
(lii.f hoc loco lucis ctlcncbrarum nomino signilicata rio ciolerorumquoprajdiota, repento in unum Ecclo-
suiit.
si.r corpus coiigrogala, utiiuo in uuam copulam
« Columiia; crrli contrcmiscunt, ot pavont ad liiloi siiiit Chrisli charilato connoxa.

nutum ojus. » Slabilitalom ergo solummodo pcr- «. Spiriliis ojus ornavit cados. » Logimus in
iiuuiontom in natiira ungolorum, columnarum piincipio Uonosoos, (luarto die aDco slellus posilas
nomino sontiamus, quia non solum immobilitor in esso in cado, aut in tirmamento [Gen. i. li).
sanclilttto porsovcranles sunt, sod etiain ailorn.x' Spirilu i-tium sancto, rotionabilog coelos ornavil
boatitudinis gloria spociosi. Nam do futnra immo- (luns apostolos, ot npostolicos viros intcllipimus :

|jililalo houuuum, ila uit Filius Dci : Qui viccrit, (|ui mullis Scriptururuiu locisi, cadorum uuncupu-
 : :
:

731 APPENDIX. 732

tionem conscquuntur, sccundum illud prophctm :
A iniquorum pati amaritudinem quoque
pcrmittit,
Operuit coilos viritis cjus {Ilabac lu, 3). « El pru- animap ejus misoria proesenli rcplcvit. Vivit Deus
dentia cjus perciissit superbum. >> GlirisLus Dci qui abstulit judicium mcum. Secundum formam
virtus, et Dei sapientia percussit superbum diabo- servi quam assumpsit {Philipp. ii, 7), judicium
lum. Hi ergo sancti, a Spiritu sancto ita distincti voluntatis humanae, et ex persona assumpti homi-
sunt gratiarum donis, tanquara sidereis luminari- nis dictura est quo orans diccbat ad Patrem
: :

bus. Mi Pater si possibile est, transeat a me calLv iste

« Et obstetricante manu ejus, adductusest colu- {Maith. xxvl, 39). Et ideo judicium mcum dixit,
ber tortuosus. » Sancti ergo adornati verbo Dei, quia in sehumani generis infirmitatem, in veritate
tanquam semen populis spargunt. Unde a timore suscepti hominis demonstrabat. Et omnipotens
Doncini in utero spiritum salutis conceperunt, et qui ad araaritudinera adduxit animam meam.
itamanus, et sapientia Patris, Jesus Christus, Amarura erat poculuin mortis, ad quod bibendum
animabus multiplici virtute fecundis, dignatione Salvator noster advenerat ; do ipsius namqne cali-
sua a sancto Job astare pcrhibctur, ut parturienli- cis amaritudine erat, quod ait discipulis suis
bus filios venturi sajculi, obsequium quoddam Tristis est anima mea usque ad mortem {Ihid. 38).
adhibeatsuae pietatis, easque in persecutionem -n Verbum autera addiixit, secundum Apostolum
doloribus positas consoletur : ministerio quoque intelligendura est, qui de Deo Patre ita ait : Qui
suo invisibiliter intrinsecus operante, adjuvet proprio Filio suo non pepercit : sed pro nobis om-
parturientes. Quia sine illo, nullus eos bonorum nibus tradidit illum {Rom. viii, 32). Non enim no-
operum, quae filiorum nomine superius diximus, Icns traditus est in raortem. Alio loco de Salva-
subsequetur effectus. Ipso igitur charitate miseri- tore idem Apostolus dicit ; Qui se tradidit pro
cordia;suce, qua nos multum dilexit, per hoc peccatis nostris {Galat. n, 20).
ministerium observante, et pietate ejus obstetri- « Quia donec superest halitus in me, et spi-
cante, ut animae sanct.-e hujusmodi fetus edant, ritus Dei in naribus meis, non loquenturlabiamea
educitur ab eis, et de cordibus earum excluditur iniquitatem, nec lingua mea meditabitur menda-
ille, in quo nihil est rectum, coluber tortuosus. cium. Absit a me justos vos esse judicem. » Huc
« Ecce haec ex parte dicta sunt viarum ejus. » et illud pertinet quod de Domino in Isaia scribitur
Hbb sunt viie Domini, de quibus ipse Salvator per Quiesce ab homine, cujus spiritus in naribus ejiis,

Salomonem ait, cum de sua nativitate praedixit quia excelsus reputatus est ipse {Isa. ii, 22). Donec
Dominus creavil me in adverbiura, secundura hunc intellectura
principio viarum suarum in autera
opera sua {Prov. viii, quo de Salvatore nostro seriera intelligentise hujus
22). Creatus est ergo ipse
Dominus Jesus Christus per Deum Patrem, ex C texuiraus, non ita ut sonat dictum existimemus,
Maria virgine, ad ostendendas et raanifestandas tanquam dixerit, Quoadusque est halitusvitse hujus
mandatorum vias, a quibus opus Dei, id cst, homo in rae, id est, antequara moriar sed donec, pro ;

aberraverat. semper atque perpetuo hoc loco dictum esse nove-

« Et cum vix parvam stillara sermonis ejus riraus. Sicut ait ipse Dominus ad populum per
audierimus. » Parvara stillam, hominem assump- prophetam : Ego sum, ait Dominus, et donec se-
tum intelligamus, qui in psalmo Hermonim mons nescutis ego sum. Non enim post senectutem homi-
modicus appellatur {Psat. xu, 7). Et in Daniele num Deus non erit, cum eisdem potius senes cen-
lapis excisus {Dan. ii, 34), et faciculus guttae in tibus, Deus perpetuo maneat. Ad illud autem quod
Cantico canticorum {Cap. i, vers. 42). Psalraista ait: Dixit Dominus Domino meo, sede a
u Quis poterit tonitrum magnitudinis illius in- dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum
tueri) » Hocdicit assumptio formoe servi pene
: si pedum tuorum {Psal. cix, 1), quid diciraus ? quod po-

ineflabilibus mysteriis continetur, et ad compara- steaquam inimici subjecti fuerint, Ghristusnon ses-
tionem assumentis Dei stilla permodica est surus sit ad dexterara Dei Patris "^et ubi eritillud quod
quanto magis quisque non poterit tonitrum ma- ait angelus Et regni ejus non erit finis {Liic. 33) ?
:
1

gnitudinis intueri : id est, ipsam divinitatem, quo3 j)

Propter quod donec, in taUbus locis, ut dixi, pro
ideo tronitrui nomine dicta est quia cum de ex- :
perpetuo est intelligendura. Nec non et illud quod
celso fama nominis ejus in Christo Jesu Filio suo de Joseph, et beata Maria evangelista ait, Non
terris insonuit, et hominibus hoc fragore teribili cognoscebat donec pepcrit filium {Matth. i, 25).

innotuit, nemo tamen eorum poterit totam divini- Quis enira est super venerandse beatae Maria? virgi-
tatis ejus magnitudinem intelligentia contueri, id nitate ita blasphemus, ut hoc saltera audeat cogi-
est, illud, In principio eral Verbum el Verbum tare, ut post Deum Salvatorem, filium suum, illa
erat apud Deum, et Deus erat Verbum {Joan. i, 1). virum cognoverit? Proinde secundum veritatera
CAPUT XX VII. fidei cathoIicK, donec et hic sicut supra dictum

« Addidit quoque Job, assumens parabolam est, pro semper intelligamus. Ait ergo Dominus

suam, et dixit : Vivit Deus, qui abstulit judicium Jesus, quiasemper halitus divinitatis in me est,
meum, etomnipotensqui ad amaritudinem adduxit quia secundum id quod homo sum, et in Deo
animam meam. » Dum cum innocentem poenas conditus sum et creatus, habeo in me spiritum
733 COMMENTAll. IN JOB CAl>. XXVII. :3i

Patris mei, mcumquc substantialiter ; sequitur A « Si multiplicati fuerinl filii ejuB, in gladio erunt

crgo ita diccns Donec deficiam non rcccdarn ab

: ct nepotes cjus non saturabuntur pane. » In filiis

iiinoccntia mca. Quia ergo innocentiam non morum ct ncpotibus rcliquam omnem posteritatem malaj
iiidustria acquisivi, scd in ca i;t nalus suin, ila gencralionis signavit. Aliquundo in Scripturis, non
sum justus, et innoccns. solum carnali progenie, verum etiam morum si-

militudine filii appellantur.

« Donec deficiam, non rcccdam ab innoccntia
mea. >>Ego enim cliam si in his cruciatibus mo- « Oui reliqui iuerint ex eo, sepelientur in inte-

riar, non recedam ub innocentia mea, quam vos rilu, et vidua,' non plorabunt.illius
lloc signifi- >-

quasi blasphemum me asscritis perdidisse.

in eis care mihi videlur, quod per tcmpora ad summam
cgestatem, sive miseriam, proles impii hominis,
« Justificationem meam quam cojpi tenere non
sive generatio deducenda sit, et viduaj eorum pra:
deseram. » Totuit hoc Salvator diccrc, ut homo in
nimio instante sibi malo, Qere non poterunt.
Deum assumptu,s, cujus initium est secundum car-
nem ex virgine Maria pcccatum autem homi-:
comportaverit quasi terram argentum, et
« Si

nis, nec nascendo habuit, nec operando contraxit, sicutIdtum prajparaverit vestimenta. » Insatiabi-
et ideo solus veracitcr dicit :
lem cupiditatem ac voraginem quamdam incxple-

Nequc enim reprehcndit mecor meum in oinni ^ ^^^'^ ^^"J"^ ^™!^"

^'^'^
«

vita mea. Sicut impius, inimicus meus, et adver- « Pra^paravit quidcm, scd justus veslictur illis,
surius meus, quasi iniquus. » lloc loco omnis vita, et argentum innocens dividet. » Et Salomon ait :

praesens vita intelligcnda est, quo tempore ha^c Qui timplificat divitias suas ciim usuris abundanii
dicebat, lanquam si diceret Tota nunc convcr- {Prov. x.xviii, 8)
:
qui miserctur pauperum congrc- :

satio mea irrcprehensibilis est. Non cnim rcpre-> gat eas.

hcndit me cor meum in omni vita mea id est, « /Edificavit sicut tinea domum suam, et sicut
:

malo suadentibus, nt et vos facitis ad blasphemiam custos fccit umbraculum. » Ilis verbis hoc ait, quod
hortantibus non conscnsensi quod et uxor ut face- homo impius frustra laboraverit quandoquidem,
: :

rem, suadebat. Non cnim rcprehendit mc cor vel cito transcuntibus rebus, vel tincis dcmolienti-
meum in oinni vita mea. Sicut impius inimicus bus, status illius domus comparatur. Aliter : Si
meus, et adversarius mcus quasi iniquus. Non comportavcrit quasi tcrram urgentum, ct sicut lu-
sccundum mcritum loquitur hominum pcccalo- tum pr<i!paravcritvcstimentuin:pra'parabit quideui,
rum : unusquisque pcrmanens in
prajdicens quid sed justus vestietur illis, et argentum innocens di-
peccalis reccpturus ab eo sit. Nunc ad eum iocum videt. .-l^ldificavit sicut tinea domum suam, et sicut
revertamur : C custos fecit umbraculum. Ilic ergo impius, quem
« Quffi cst cnim spcs hypocritoc si avare rapial, diabolum esse superius diximus, in pr;ovaricatione
ct non liberct Deus animarn cjus? Ilypocrita, fictu.s
Ad» prctiosos quosque ct claros viros, ut tcrram et

in amicitia, vcl dolosus intelligitur. Quantam vo3 lutum vilcs conslituit,a quibus etiamvirtutesetbona
cupiditatcrn, ct quasi avaritia; sitiin palimini, in- naturo! velut vcslimenta detraxit, cteorum aurum,

quit, in inlcrilu inco, ut mc volis jam in tartarum quo divitia} mcntis significanlur. Hi enim divitiis ad
rapiatis ? Super hac igitur nelanda voluntate :
iaiagincmctsimilitudincmCrcatorissuipuIchri lacti

quam spcm venia) ante Doum habebitis, si non ac- fuerant, et compositi : qui oas aurcrendo ab eis, ad
quiescctis Deo, ut vos in hac vita cniendarc cure- summ;im cos indigcntiamvilitatemque pcrduxit.llis
tis. igitur rebus homincs comparantur.in Adara,utdixi,
seducti a diabolo, q\ix in rreolura mundi viliora
Numquid Dfuis audict clamorcm cjus, cam ve-
videntur. Scd justus Dominus, et Dcus nosler, au-
nerit super cum anguslia. » In temporo ituque rc-
fcrondo a diabolo, pivodiota spolia caplivornin :

tributionis, quanJo impio vcntura cst anguslia,

ipsos quoquc caplivos quos inimicus in libcrans,
nuUum rcmedium peccatoribus quia preccs
erit :

inlcritum prx'paravcrut, Ecclcsiam sanctam sibi

eorum Dominus in dio ullionis non euseipict.
j) cxhibuit cx cis : munduns cam lavacro aquaj in vcr-
« Aut omnipotcntc dclcclari, cl invo-
potcril in
bo, atquc cam sino maculact ruga erficicns {Ephes.
care Dcum omni tempore?» Is in Dco dclectari
v, -•'•, 21) : id cst, puram a poccalo, ct confcssicne
poterit, et invocarc eum, qui sibi beno conscins
lidoi simplicom, prctioso induil vcslimcnto. Argcn-
recte proisumit, et qui sc talcm cxhibuerit, ut quo-
tuin cliam (juo porspioui (iui(iuo, ut jam locutus
libet tempore mcrealur audiri.
8um, ct clari mundi hujus intelligunlur : innoccns
Doccbo vos pcr nianum Dci qua; omnipotens
« Agnufl Dci, ot imniacululus dividil, cum crcdenlcs
huboat, ncc abscondam. Eccc vos omnos nostis, el in boatam vitam ot a'tornam gloriam mitlil, cl in-
quid sinc causa vana loijuimini ? Ibrc pst pars crcdulos in pcrdilionom inillil. Sivo argcntum clara
hominis impii apud Doum, ct h;iM-cdila9 violcnto- ot splondons clo(iuonlia sa^oularis, a mundo por
rnm (luain ab ()inni[ii)lonlti auscipiont. * llla dicil Christum auforlur; ulcrodonlium facundia.nilcnli
qu;u habot Deus in manu ac poloslato, cl in sjccrc- ct puro cloquio, cjus Evangclium vostiatur quia ;

tis judiciis euis. qucmadmodum anima^hominumvirluluni vcstibus

7.35 APPENDIX. 736
induuntur : ita ct scnsus durn prsedicatione evan- A. missionem peccatorum, significationem spiritus,
gclizantium cnuntiatur, quodammodo scrmonibus pignus etiam Dominici corporis, et haereditatem
vcstiuntur. ^'Edificavit sicut tincadomum suam, et cum sanctis angelis rcgni ccelestis. Hi ergo omnes
sicut custos fccit umbraculum. Ut tinca consumit, sive quia crucis scandalum patiuntur, sive prae-
et dcmolitur habitaculum suum : ita cl diabolus sumptione cordis sui, ut in errore ambulent, veri-
domum perditi populi sui in interitum cjus ffidifi- tatis tramitcm reliquerunt. Sive quia obscuratum
ficat : qui habitationem sibi tcmporariam, et pau- habcntcs inlellcctum, proprium libcra^ voluntatis
latim solubilem prfeparavit, possessurus ffllerna arbitrium, in infidelitate perdurant. Vel quia abo-
supplicia. Hic est crgo ille impius hypocrita qui minabiles facti sunt : cxaltantes cor suum post
avare rapit. In non convertente nuUa spes venia3 somnium mortis, in resurrectione aperient oculos
erit, cum etiam super hasc, quadam avaritia sas- suos, et nihil invenient.
viente rapiat homines ad interitum. Quid idcirco « Apprehendet cum quasi aquae inopia nocte
hypocrita dicitur quia te transDgurat in angelum
: opprimet eum tempestas. » Subitam egestatem prae-
lucis (// Cor. XI, 14) cujus etiam clamorem seroe
: diclis divitibus, velut aquam superventuram signi-
deprecationis non est Dominus auditurus, cum in- ficat, qui miseria, et inopinata sibi angustia, quce
tra poenarum angustias fuerit coarctatus. In Deo Tj tempestatis nomine dicta est, nocte, id est repente
quoque non erit ei dc bono conscientise aliqua de- dum ncsciunt opprimentur : juxta illud Apostoli,
lectationis fiducia, sed nec in laudem confessionis Cum dixerint pax et securitas, tunc repenlinus eis
eum poterit provocire, qui in similitudinem innu- supervejiict interitus. (/ Tkess. v, 3).
merabilium filiorum suorum divina sententia Dei « ToUet euni ventus urens, et auferet, et velut
gladio ferietur. Ncpotes etiam in quibus illi intel- turbo rapiet eum de loco suo. » Venti nomine,
liguntur qui ab illis seducuntur quos prius diabo- sententiam dixit, qua velut pulvis quisque eorum
lus ipse deceperat : nepotes, inquam, ejus non sa- projicietur a facie terrae. Etventus hic divinae sen-
turabuntur pane visionis Dei, utique famem ino- tentiae urens dicitur, eo quod ad gehcnnae uredi-
piamque passuri Quia omncs sancti contemplantes nem sive compellit.
Deum, reficiendi ab eo sunt, et pascendi, quo nunc « Emitlet super cum, et non parcet. » Ventus
angeli saturantur. Reliquias quoque diaboli, ex- utique sententis Dei, sive ipseDeusper sententiam
tremam generationem ejus intelligere possumus, super eum poenas id est, me-
justitiae suae, mittet :

quae similiter, ut ipse diabolus, et filii ac nepotes ritum facinorum suorum suscipiet. Non enim par-
ejus, cum toto corpore populi sui interitum se- cct, cum reddet ei secundum opcra sua.
pclientur. Illae quoque viduse, id est, anima^ quas « De manu ejus fugiens fugict. » Et non tenebi-
vitiis suis, et illecebris voluptatum diabolus ener- C tur, inquit, manu Dei ut salvetur, de qua velut fu-
vaverat, mollesque reddiderat, ut omnem fortitudi- gse modo,veIoci lapsu in ruinadecidet. Quod autem
nem et viriiitatem amitterent, nulla correctione ac ait, fugiens fugiet, sive ut alii dixerunt, fuga fugiet
satisfactio'ne deflebunt, ut
saltemaliquando resipi- pereuntem in perpetuum peccatorem significat,
scant ad Deum, quem tanquam virum amiserant, quia nunquam sit revocandus ad vitam, et illic
vitiis velut adulteris cohaerendo. pcenitentiae locus non erit.

« Dives cum dormierit, nihil sccum auferet : « Stringet super eum manus suas, et sibilabit
aperiet oculos suos, et nihil inveniet. » Mullis super illum, intuens locum ejus. » Alii dixerunt,
raodis dives intelligitur in Scripturis divinis. Planget super eum manibus suis, et trahet eum de
Est dives facultatibus terrenis : sed si confidit in loco suo. Nulibus quibusdam corperum humanorum
ipsis divitiis, cadet. Hic ergo dives cum in somno censuram indignantis Dei, et ccntra peccatorem
mortis fuerit, nihil de suis facultatibus secum feret: divitem irascentis, hoc sermone describit ubi et :

quoniam nudus venit nascendo : nudus revertitur jam quasi sibilans indicet quam atrox illi poena-
in terram moriendo. Hic in resurrectione aperiet rum locus rcservetur. Ad talem locum et Judas
oculos SU03, et nullum meritum boni operis inve- Iscarioth abiit.
niet. Judaeorum quoque populos, propter innume- Q CAPUT XXVIII.
rabilia divina beneficia prophetarum quoque ora-: Habet argentum venarum suarum principia, et
«
cula, sive promissiones plurimas, et Dei ipsius auro locus est, in quo conflatur. Ferrum de terra
frequens alloquium, dives est dictus. Unde eisdem tollitur, et lapis, solutus calore, in ajs vertitur. »

Judaeis ait Dominus in Evangelio : Vx vobis diviti- Videtur mihi quod pcr aenigma et parabolam, sub
bus {Liic. VI, 24). Superbi quoque non habentes horum nominibus metallorum, mores hominum,
spiritus paupertatem, divites appellantur. Philoso- et virtutes animorum describat, minime ordinis
phi etiam habentes facundiam, et scientiam mun- observantiam, prophetarum more, custodiens. Ar-
dialem, divites nuncupantur. Hi cum in die resur- gentivero,etaurivocabuIum,sccundumauctoritatem
rectionis fuerint suscitati, nihii remedii quo salven- Scripturarum,verbi eloquiumet sensus animi indi-
tur invenient. Haereticus etiam quisque dives dici care voluit. Haec disserentes [nos ita dicamus Ha- :

potest : quoniam multa imo omnia de sanctae Ec- bet argentum venarum suarum principia, et auro
clesiae renumerationibus se babere praesumit : re- locus est in quo conflatur. Venae argenti : id est,
737 COMMENTAIl. IN JOB CAP. XXVIII. 738
initium eioquii ab animoe sensibus oritur sensus :
^ « Terra de qua oriebatur panis.in loco suo, igni

vero aureus, rationis ac sapientiae judicio fabrica- subversa est. » Diversas res et obscuras connectit,
tur, et ul sit optimus,ab igne divinae examinationis ut cum superioribus inferiora non ha^reant
probatione conflatur. L^ortitudo vero, quae ferri no- Proinde mihi videtur, quia hoc loco terram So-
mine appcllatur, cst qua terram, id cst, carnis domorum dcscribal, cujus abundantiam ct amoe-
noslrae malitiam in nobis tollimus : adversum cam nilatein cum admiratione collaudet. Terra de qua
conlra nos militantem, et contra legem spiritus oriebatur panis in loco suo, igni subversa est,
conversantom [liom. vii, 23), rigore animi, et Hffic terra potest et Juda;a intelligi, in
qua panis
virtute repugncmus. Lapidis quoque nomine cordis legis Dei, per doctrinam prophetarum populis
figuratur duritios, quaj per calorem et fervorem fi- nascebatur, qua amore Dei per fldem Christi car-
dci resoluta mollescit : ut primum possit in se nalis legis intelligenlia subversa est, et in rectos
verba scribontis rccipere. Deindc velut in tcs quod tramiLes, et spirituales sensus constituta, ut jam
canorum est,merito sanctitatisproficiens,ad laudcs occidentem litteram non sequatur.
et gratias Deo oflerendas, fidei soliditate perveniet. « Locus sapphiri lapidcs ejus, et gleba; illius
« Tcmpus posuit tencbris, ct univcrsorum finem aurium. » Permetaphoram dicit, quod in Sodomis
ipse considerat. » In Scripturis divinis, peccatorcs uborrima fucrint omniact optima, qua; eliam auro
homines, dajmones etignorantiae atque tribulatio- et prctiosis lapidibus comparentur. Locus sapphiri
nes, sivc pcccata, pro modo, ct locis tenebra) nun- lapides ejus. Sic dicitei Dominus per prophelam :

cupantur. Ecce ego steniam per ordinem lapides tiio.<i, cl fun-

« Lapidcm quoque caliginis, ct uiubram mortis.» dabo te insnppliiris {Isa. Li\, 11}, et reliqua. Koc
Hunc lapidem metaphorice diabolum hoc loco in- enim decore pretiosorum lapidum, id est, omnium
telligcrc possuraus; qui proplcr errores suos qui- Christo crcdontium per Dcum Patrem,tuncadornata
bus totum mundum involverat, lapis caliginis dic- est Judaea, quando gentium populus ei per fidein
tus cst. Qui cum fortis et potens sit, pcr naluram Christi cst copulatus, Locus sapphiri lapides ejus,
qua est a Dco conditus :confidens per'superbiam et gleba3 illius auruin. Lapides pretiosi, et aurum
in virtute sua, et non in Domino, et Deo crcatore non in optima terra, sed in remotis, et squalidis
suo, amiserit sapicntia; lumen, conversus in stul- invi^niri dicuntur. Igitur sccundum hunc moduni
titiam ct tcnebras, ct idcirco lapis calignis dici Jud.ea sterilis fide, et infecunda virtutibus, habuit,
potuit, sccundum illud, StulUixjn tenehris ambulat in se hos lapides prctiosos, id ost, palriarchas et
{Eccle. II, l'i). Sicut ergo prophetas, et oinncm sanctorum multiludinem.
lapis caliginis diabolus
nominatur, ita ct umbra mortis dicitur. Quoniam Locus sapphiri lapides ejus, et glebae ejus aurum.
hi qui sc ab eo dcfendi ac protegi putant aitcrnis C Glebas sanctae terra; Ecciesiae, sanctos ojus propter
:

ul ipsc diabolus gchenn;cignibus inancipandi sunt. fecundilatem bonorum opcrum appellavit, quos
« Dividil torrcns a populo pcrogrinantc co3,quos etiam ct propter graliaruin divisioncs, glebas san-
oblitus cst pes cgonlis hominis, ot invios. » IIoc ctus Spiriiiis voliiit nuncuparc : quo auri merito
dicit ; quos oblitus
invios.id est, errantcs, ct illos ccnsercnlur, in quarum occultis venis tanquam
est pcs egcnlis hominis,scparabit torrensa populo animarum scminibus, scnsus magni pretiosiqiic
pcrcgrinantc, eo quod oblitus eoruni sit grcssus. nascantur.
Sivc pra;seiis convcrsatio ogcntis hominis pedis « Scmitam ignoravit avis. » Ivxitus plurimos in
nninine significata cst. Oblitus cst dixit, pro co eadcm rogione multiludo habitatoruin fpoorat, ol
quod praMiiissus egons,non ost Dounipro hujusmo- idco forsan dixit, (juod avibus pr.T3 frequonli
di doprccafus, oum taiiien elccniosyna Dcum prc- hoiiiiniim copia somitas intucndi, vol facultas illic

cetur, id cst, ipsum opus bonum quod homo fecerit, respondondi incedcndivo non fucrit.
quadam manircHtatione sui loquatur ad Deum « Ncc intuitus ost eam oculus vulturis. » Quia

IIoc ergo dicit sanctus Job, quod invios sino via tam condcnsis frufotis, et contignis nrburiluis
vcr.e religioiiis vivonlos, ct -lui iniscricordiam pau-consita eral ut oam avos desupcr volanles dc- :

peribus, quod cst Chiisti non foccruiit, n pasoorc non posscnt. Scmiiam ignoravit avis
fratribus nec :

torrcns ignis HOparot,simul ct a sanctorum consor- intuilus est cam ooulus vulturis. Avctn cl vultu-
tio dividol. Sive hic egcnus proprie 8aIvator noster rem, ipsiim diabolum onin suis possumus diccre,
inbdligitur, qui propler nos ogcnus, et paupcr fac- qui soniitam spiritualis inteIligonli.T3 in lego, ot
tuscsl cum dives essct (// Cor. vm, '.)). In podc propholis : hoc ost, qu.o in Judiro occulte pra'-
quoiiucoju»;, disponsalionom, vol asoumonlis ho- dicobantur, nosse miniine poluerunl. Ncc intiieri
iniiicm, vel mundiiiii ingrodicntis advcrte. Tndo uliiiiio vosfigio soicnli.o valuoriint.as.TCuIis dispon-
prophola .lit : l\'sti in sulultm iiopuli tui [lluhiu- sationis lutura; al)soondita sacramcnla. Dc quibiis
III, 13). Ili orgo qiii disponHaliunom salulis su.u in ait Apostolus : Dci sapienttam loquimur iit miistcriis
Evungolionou rocoporunf, oblivioni dali tunt, qui (ju.r uhsror,ditn cst : guam iiemo pritwipium hujui
crodcro pcr duritium pro;nia; volnnlalis noluorunl, s.iruli iixjnofit I Cor. ii, 7, S\ Somitatn ignorn-
Et idcirco invii dioli siinf, (|iii,i Chrisliim. (pii ost vit avis : noc intuitus cst oam oculus vulturi'?.
via, non reocp^^ruiil. Possunt hic diio populi intoIIii:i non absurdo. id
739 APPENDIX. 740
est, Judaeorum et gentium. Carnalis crgo Judfoa J^ factum est istis Evangelizantibus verbum, ut mong
fidem in Christo non liul^ens : scd potius legis Christus in raare gentium transplantaretur, Unde
operibus vivens, eumdem Cliristum pro nobis et in psalmo ait : Et transferentur montes in cor
factum semitam sive viam, qua reditur ad patriam, maris {Psal. xlv, 3), id est, vel prophetarum, vei
ut incredula ignoravit propter elationem suam, :
evangelistarum oracula, ad credituros gentium
qua se putabat legis operibusposse justificari.Avis populos transferentur. Non calcaverunt eam filii
dicta est, levis utique, et vaga : atque in ipsis institorum. Hi institores sive negotiatores reprobi
opcribus legis instabilis. Vulturi vero gentium po- sunt, et laudo indigni, qui peccata peccatis, velut
pulus ideo assimilari videtur, quoniam per errores divitias sibi congregant;de quibus ait Apocalypsis:
mortuorum hominum discurrebat,et rebus mortuis Omnia clara et pinguia perierunt a te {Apoc. xviii,
pascebatur. Hi ergo Ghristum legis littera obte- 14). Hi igitur negotiatores circa divitias peccato-
ctum, et terram repromissionis per Christum futu- rum, non calcabunt Ecclesiam, id est, non habila-
ram, opacitatis significationum umbraculis non po- bunt in ea, quia sanctam eam, et immaculatam
tuerunt omnino perspicere.Semitam ignoravitavis: Dominus possidebit.
nec intuitus est eam ocuius vulturis.Subhis nomi- « Nec pertransivit per eam leajna. » Ob frequen-
nibus avis (.1/. auri) et vulturis,mimicos Ecclesiac _ tiam innumerabilium populorum in Sodomis ha-
intelligamus, qui tenebris obscuratum habentcs bitantium, bestiae per medium regionis illius tran-
semitam vocationis ejus,
intellectum, nescierunt sire non poterant. Nec pertansivit per eam leaena.
qua ad Deum ambulans per fidem revertitur.Quique Leaena potest diaboli dominatio sentiri,sive super-
diversis erroribus mortuorum hominum rapti, bia Judffiorum. Quod autem dicit, non pertransivit
quasi volare arhitrandi sunt. hoc ait non recessit a Judaea.sed ibidem infidelis
:

« Non calcaverunt eam filii Hoc institorum. » superbia permansit. Aliter potest, et de Ecclesia
ait, quod ita fuerit terra Sodomorum omnibus intelligi. In illa utique gloria virtutum suarum in
bonis referta : ut nuUius patriee eguerit mercimo- loco necessauo redemptionis suffi,in quo per fidem
niis. Non calcaverunt eam filii institorum. Insti- stat, igne subvcrsa est, illo utique igne, de quo
tores sive negotiatorespraedicti intelliguntur. Nam ipse Dominus ait Ignem veni mittere in terram
:

negotialores sunt mali et superbi quod etiam ad

:
(Lmc. xii, 49). Hoc igitur igne Ecclesia, id est,
ipsum diabolum pertinet : qui superbiam delictum terra sanctorum, amoris Dei desiderio flagrans
maximum adinvenit. Etnegotiator propter multi- subvertitur, ut eam carnalis concupiscentia non
tudinem peccatorum appellatus est, qua; sive ad possideat. Hoc igitur modo subvertitur, ut in terra
se ipsum, sive ad perdendum hominem exquisivit. carnis suae vivens, carnis in ea vitia moriantur, ut
Isti igitur promissionis terram quse mansuetis, et C ait Apostolus Quienim sunt Christi, carnem suam :

corde humilibus reservatur, ut in ea habitent, crucifixerunt cum vitiis, et concupiscentiis {Galat.

calcare non poterunt, quia nec quasi incola^, per V, 24). Nec pertransivit per eam leffiua. Sive leo,
eam transeundi habebunt licentiam. Item aliter ut alii dixerunt. Leo hic non absurde diabolus :

Haec igitur Judaeo, ctii hic paiiis doctrinae mini- intelligitur, qui per sanctae Ecclesiae terram trans-
strantibus prophetis, et sacerdotibus, prasbebatur ire non potuit, eo quod gravibus persecutionibus
in loco suo : suo utique, et non Dei, id est, in eam vincere non valuerit.
loco dele^tationis suae, ubi voluptatibus atque « silicem extendit manum suam. » Videtur
Ad
illecebris conflagrahat, igne vitiorum suorum ar- mihi sanctus Job aliud asnigmaprotuIisse,et propter
dens subversa est sicut dicit propheta Omncs : soliditatem suam, et fortitudinem, Christum se-
adulterantes , sicut clibanus corda eoruin {Osee, vii, cundum hominem, quem assumpsit,scilicem posse
7) ; et in Psalmo de ea dicitur {Psal. lxxiv, 17) : significari, qui etiam petra et lapis, prophetis et
Incensa igni et suffossa manu operis sui exstirpata apostolis dictus est. Deus ergo Pater extendit ad
omnino, et effossa est. Licet possit ignis iste etiam silicem manum suam, id est, Filium suum, per
super ultione peccatorum intelligi, sicut dicit quem universa condidit : quem etiam dexterara,
Apostolus : Terra qux spinas, ct Iribulos proferl, n et brachium vocat, et ad suscipiendum hominem
reprobaest, et maledicto proxima : cujus consum- misit, ut Apostolus dixit :Deus Filium suum misit
matio incombustionem {Hebr. \i, 8). De quo igne in similitudine carnis peccati {Rom. viii. 3). Et
irae ait David Juvenes eorum comedit ignis {Psal.
: manus, Dei Patris, et Filii
idcirco in extensione
Lxxvn, 63). Non calcaverunt eam filii institorum ejus ad nos adventum signilicari noverimus, ac
Filii institorum, apostolorum discipuli, et aposto- per eum sicut sequitur :

lici viri intelligendi sunt, qui gentibus Evangelium « Subvertit a radicibus raontes. » Quos per
pra^dicaverunt. Hi igitur Judaeam, terram videlicet metaphoram deemones sive homines superbos esse
infidclium, ut ei annuntiarent Evangelium, non recte sentimus : quia principatus, el potestates
calcaverunt. De quibus dicitur in Actibus aposto- palam triumphavit in semetipso {Cotoss. ii, 15).
lorum : Vobis oportuerat prinmm verbum Dei loqui, « In petris rivos excidit. » Duris scilicet prae-
sed quia indiynos vos judicastis xternx vilx, ecce nimia infidelitate constrictis
cordiis gentium, et :

convertvmur ad gentes {Act. xiii, 46). Sic itaque abundautiam gratiarum suarum largitus est, et
741 COMMENTAR. IN JOB CAP. XXVIII. 742

velut rivos aquse fluentes, uberem copiam doctri- A xi, 23, 27). Et ideo suaviter dicti sunt vivere
narum Hoc ipsum distribuisse intelligitur,
trihuit. illi qui nullo jugo disciplinoj tenentur, et ef-

quod scidisse memoratur, sicut ait Apostolus : frenes ac praecipites in labem prorumpunt vitio-

Alii enim pc.r spiritum datur sermo sapientiai, alii rum.

sermo scientix (/ Cor. xii, 8). Alii dixerunt : Ripus « Abyssus dicit,non est in me, et mare loquitur,

fluminum disrupit, ut illam doctrinam spiritualem non est mecum. » Abyssum hoc loco infernum in-
Legis.et prophetarum de qua Isaias ail Quisititis, : telligamus sicut dicit Apostolus : Aut quis descen-
ite ad aquam ilsa. lv, 1), quse in una gente tan- (Rom. x, 7)? Et rnaro hoc sfficulum,
dit in abijssum

quam inlra quasdam angustias deflucbat, quae ut Psalmis cancnte cognovimus Uoc marc maymnn :

etiam Mosaica; legis pra;ceplis, veliit quibusdam ct spatiosum {Psal. cui, 2.")). Infernus ergo, et hic
quasi riparum obicibus claudetur. Ilujuscemodi mundus sapientiam timoris Dei se non habere tes-
disruptis obstaculis, quasi dc alveo legis super tantur. Loca dicit loqui, pro his qui in locis, vel
omnem terram Evangelio abundante ditludit.Aliter mundi, inferorum sunt. Hic de illis loquilur
vel
possumus hanc tcrram Ecclcsiam dicere. Unde ait qui carnali conversatione mundi illecebris possi-
propheta Fluminibus scindetur terra (llabac. iii,
: dentur hnec dictio prosopopu'ia appellatur ubi
:

9), Scindi vcro eam atque disrumpi eo modo no- -n persona loquentis cum loquinon possit, assumitur
vcrimus, quando sc ad suscipiendum verbum Dei, et quod continet pro eo quod continetur. Continet
capabilem praebet. Hanc quoque quemdam adaper- quidem hic mundus, vel infernus continetur au- :

tionem capacitatis, quaj fit per obedicntiam terraj tem homo. Hanc ergo sapientiam non habet mare
rationem habentis, eorumdem fluminum impetus mundiistius, procter solam Ecclesiam, qu.-c prop-

operantur. ter s.Tvientium fluctus inimicorum, insula dicitur

« Et omne prctiosum vidit oculus ejus. » Edu- in Scripturis [Isa, xm, 12), qucmadmodum et
ctis igitur rivis gratiarum Dci, vidit Deus quam navicula per figuram in Evangelio nominatur
immensa et innumerabilia pietatis sua; beneficia. {}latth. vii, 24).

Vidit autcm dixit, co quod anle conspectum ejus « Non dabitur aurum obrizum pro ea : nec ap-
adimpletio sive etrcctus sua) voluntatis, exstitcrit pendctur argumcntum commutationc ejus. »
in
in Ecclesia sua. Hoc ait, quod oulla rcs quamvis prctiosa sit,possit
Profunda quoque fluviorum scrutatus cst, et
« huic sapicnti» comparari. Sive quia aurumin Scri-
nbscondita produxit in lucem. » Hos igitur fluvios pturis, vel argumentum,tropicus sensus, et sermo
non absurde singulos libros veteris instrumenti intelligitur, hoc dicit, sapientiam istam nulluspro
essc sentimus, in quorum magnis latibulis erant merito sentire posset, aut eloqui.
Ecclesi.^c sacramenta, quas in tcmpora Salvatoris G « Non coiiferctur linctis Indicc coloribus, nec
Deus Pater scrutatus sit, ad impletionem eoruiu lapidi sardonicho pretiosissimo, vel sapphiro. »
omnia qii.TO praidicta sunt manifestans. Sive quia Diversis rcbus, pretiosis.hrcc sapientia divina prs-
(luviorum nomine, populorum muititudines ali- fcrtur. IIoc tamen sciendum.quod maxime in mc-
(juando intelliguntur, quemadmodum Nahum pro- ridiano climate h.-cc matalla pretiosa nascanlur.
phcta ait : Port;c fluviorum apertx sunt [Nahum Et qui in India omnes idolorum cullorcs signifi-
II, Profunda lluviorum hoc loco, secreta cons-
()). cantur : in qiia coloros, ut dixi, na- prcliosi vel
cienti.i! huurmum advertamus quorum scrutatDr : scuntur, vcl fiunt : id puto posse intoHigi, quia in
et cognitor Dcus est, qui in dio judicii produccndo gentibus ubi tiinor veri Dei non esl, fucati ct
omnia sccreta cordium, reddct unicuitjue secun- quodammodo terrena religio sil : qu.'c 8ubpra3texta
dum opcrasua. [Rom. ;i, (>). noininis Dci in crrorum mendacio, diverso ac
Sapicntia vcro ubi invenittir,et (juis cst locus inlcl- vario scrmonum coloro volut pictura componitur,
litjenliu-'' Quod hoo (juasi in^iuircns, ait, dildcilom ct ([uasi Ia[)is pietiosus oloquio splendeat, sive no-
rcm, et qu!i3 vix invcnitur, voluit indicarc, iiuo mine fulgcal dcitatis, ol India sive eliam .Elli!0|)ia.
([u;c nisi Dco demonstrantc, ncc inveniri possct
a nigredinpm, vel lenebras pcccaloruin signilicat :

ab hominc, nechabcri. Quod ct ipsc Job in subso- j) i\\iK s|)ccialiter in idolorum culturis babcnlur.
qucntil)us declaravit, ila dicens u El dixit homi- : «( Non a(laM[uabitur oi aurum, vcl vilrum, ncc
ni, utiquo Deus Eccc limor Domini i[)sa est sa-
: coinmutabuntur pro ca va.^a auri. » Aurum vcl
picnlia, et rcccdore a malo iiilolligcntia. » vitrum, oliam vasa aui i,protio3i quippe, et clari
et
« Noscit hoino prclium ojus. » Hioc dicondo, inlolligunlur qui in hoo sa'culo nominc dignilalis
:

ina^Hlimabiloin csso sapioiiliam limoris Uoisigiiili- ct diviliarum gloria splondcnt : hi uti(juc non
cavit. babentes verjo religionis timorom, pro nihilo ha-
« Ncc invonilur iii torra suavitor vivcntium. » bcbuntur eo quod non possunt volut pro mcrito
:

llaiic igitur sapionliam limoris Dci non habot (juis- glori;c sua?, ad comnmlationom sapicntiio singu-
quam, nisi carnom suam cruoilixcril cum vitiis ct laris aocodcro.
concupisconliis [iUxtal. v, 2/1), nisi vixeril ut Puu- .. Kxcolsa ot cminciitia non commemorabunlur
lus aposlolus, ul omnes sancli, in tribulalionibus, in comparationo ojus.
Etiam si » oxcelsa eint, ct
persccutionibus, ungustiia, ct |)rcsburis (// Cor. plurimum cmincntia quicennquc in crcaturis sunt:
*743 APPENDTX. 744

ut sunt etim angelicee potestates, minima omnia, A tur modo,advetitu auo nos visitando, fines mundi
imo potius indigna memoria erunt, in comparatio- intaitus est. In his, inquam, temporibus nostris,

ne illius, quce fecit omnem crcaturam rationalcm in quos saeculorum fines devenerunt. (/ Cor.x, 11).

Deo placore, eique sancto araore conjungi. Et ideo « Qui pondus, et aquas appendit in
fecit venlis
prffifertur illis eminentibus excelsis timoris hujus- mcnsura. Quando ponebat pluviis legem et viam
modi sapientia quia sine ;
illa nihil sunt antc procellis sonantibus. Manifestum est, quia omnis
Deum, sicut et ipse diabolus qui amisso timoredi- creatura in manu et virtute potcntiae illius teneatur.
vinae reverentiije, perdidit semetipsum. Aliter : Ipsas gratias spiritus sancti, quasi in ipso
« Trahilur autem sapientia de occultis. » Hffic initio per apostolos accepit Ecclesia :quando factus
igitur aliunde non potest nisi de supernis assumi, est de coelo sonitus tanquam advenientis spiritus
sive de inlimis cordis affectibus, dono sancti Spi- vehementis {Acl. u, 2). Ventos, sive spiritus
ritus trahitur, ut propheta ait ; Os meuni aperui, Scriptura commemorat,quos Deus largiendo de ar-
et attraxi spirilum {Psal. cxviii, 31), ut videlicet canis secretorum cooiestium prolaturus hominibus
sapiat homoDeum et timeat, ac recedere a malo est, secundum prophetam dicentem : Qui producit
intelligat. ventos de thesmris suis {Psal. cxxxiv, 7). Ali-
Non adaequabitur topazius de ^.thiopia, hae diversitates gratiarum, Spiritus sancti
« ei
^ quando
nec tincturae mundissimae componentur »? Diver censentur nomino, dantis has gratias, secundum
sis modis, et diversis nominibus auri, ac supellec- illud Apostoli Spij-itus propketarurn subjecti sunt
tilis pretiosae, sanctus Job dicit, quod timor
Domi- prophetis (I Cor. xiv, 32), qni etiam propter opera-
ni non possit eis ullo modo comparari. tionem et effeclum divins sanctificationis suae,pon-
« Unde ergo sapientia venit, et quis est locus dus habere dicuntur, ut secundum uniuseujusque
intelligentiae. » Interrogans requirit, et dicit quod : vires praedicatores verbi Dei aliis lac darent, aliis

omnis creatura vel maxime sapientiam hanc igno- solidum cibum porrigerent, ubi dicerent, vel qni-
ret. bus dieerent.Inde ait propheta Daho vohis imhrem :

« omnium viventium
Abscondita est ab oculis :
matulinum et serotinum {Joel ii,23) hoc est novum :

volucres quoque coeli latet. » Yivenlium mundo et vetus Testamentum.

intelligendum est, de quibus superius ait, cum M Tunc vidit iliam, et enarravit, et praeparavit,
de hac sapientia loqueretur, nec invenitur in terra homini.» Id est, in Ecclesia
et investigavit, et dixit
suaviter viventium. Quod autem dixit, quia haec sua, Deus futuram hanc sapientiam ante pracvi-
sapientia volucres coeli lateret, superbi, et leves,
dit, quod totus raundus timorcra illius habiturus
sive qui altum sapiunt.quod ad tumorem arrogan- esset.
tiae pertinet, intelligendi sunt, sive
spiritus mali, C
« Eccc timor Domini, ipsa est sapientia, et re-
qui secundum parabolam Evangelii, jactum semen » Alter timor Cbt, ac
cedere a malo, intelligentia.
Dominicum juxta viam comedunt {Matth. xiu, quisquam Dcum oHendat : altcr vcro si oirendeiit.
4, 19). Hos igitur latere ait bonum timoris
Ille prior sanclus et laudabilis, iste alius nou ha-
Dei.
bens charitatem, sed poenam. Proinde de hoc prie-
« Perditio, et mors dixerunt, auribus nostris au-
dicabili tiraore dicit Psalraista Timor Domiui :

divimus famam ejus. » Potest utroquc hoc nomine

sanctus permanens in sxcuLdm sasculi {Psal. xviii,
diabolus dici, sive ille mors appellari potest, ut
10). Detimore loquitar evangcliata Joannes in
alio
sui satellites perditio nuncupentur. Hi ergo dixe-
Epistola sua dicens Timor non est iu charitate,
:

runt quod famam timoris Dei audierunt :non enim

sed perfecta charitas foras mittit timorern{I Joun. iv,
negare possunt, quia non audierint illam, cum, in Qui timor utiquepoenam habet, quia dilectio-
18).
naturae suaj bono inditam perceperint,sed per ino-
nis meritum non habet.
bedientiae malum, eam habere noluerunt.
Deus intelligit viam ejus, et ipse novit locum
« CAPUT XXIX.
illius. » Pro certo scit Deus, quod hysc
sapientia
«Addidit quoque Job assuracns parabolam suam,
properet ad locum utique quietis, et perpetuae pa- j)
timoris sui, et dixit. « Secundura superiorem regulara etiam
cis, ubi per hanc ipsam sapinntiara
istio intelligentiae lineam ducimus, ut quando id
supcr quietum et humilem, et trementera sermo-
quod sequitur in Salvatorem referri non conveue-
nes suos requiescere delcctctur. Sive Deus intelli-
rit, ad membruruni illius corapagem seosum expo-
git viam ejus, qu,?e praedicatione Evangclii per ora-
sitionis coneremur inflectere. El recte id lieri po-
nes terras prolata est. Unde et sequitur de Dco di-
terit, ut quod ipse Duminus caput Ecclesiae suae in
cens :

omnia quae se recipere non potest, de ejus corpore, quod est

« Ipse enira fines mundi intuetur, et
Ecclesia sentiatur.
sub sunt respicit. Quis enim ambigit, Deum
coilo
« Quis raihi tribuat, ut sim juxta raenses pristi-
nosse etiam qua? futura sunt ? Sed hic potius Deus
cognitor futurorum illud inspexit,quod postca dixit nos,secundura dies quibus Dcus rustodiebat me?»
ejus Apostolus Civn autem venit plenitudo tempo-
:
Optat ergo sanctus Job atqne dcsiderat. ut jara de
ris, misit Deus Filium smim {Galat. vi, 4). Hoc igi- illo squalore, et cruciatibus liberetur, revertatur-
 745 COMMENTAR. IN JOB. CAP. XXIX. 746
que ad illam gloriam pristinaj felicitatis, in qua A vidua? consolatus sum. ^> Pupillus, pauper et vidua,
aliquando, Domino prosperante, degerat, omne genus huniilium alquc alilictorum signilicat,
« Quando splendebat lucerna ejus super caput quorum nulluui sanctus Job pra;teriit, vel de-
mcum. » Multis modis in Scripturis divinis ap spexit.
pellatur lucerna. Ilic vero potuit eam Job pro « Justitia indutus sum, ct vestivit me sicut ve-
gloria temporali dixisse, quam a Deo acceperat, stimento, el diademate judicio mco. » Justitia, ju-
ct quam in honoris polentia ct divitiis posside- dicium rectum, misericordia, hi>;c erant aniraas
bat. illius indumenta.

« Et ad lumen ejus ambulabam in tcnebris. » « Oculus fui cajco, et pes claudo. » AfTectus
Inter peccata utiquc, et ca ignorabam,
quae pictatis ejus atque misericordia; in his sermonibus
quasi inter aspera, et obscura vita; hujus ad demonstratur, sive erant ignorantiie tencbris lumen
lumcn virtutum, vel consolationis illius incedc- pr<ebui verilatis, et claudicanti in viis Domini,
bam. rectaj via? itinera demonstravi.

« Sicut fui in diebus adolescentije meaj, et quan- « Pater eram pauperum, et causam quam ncs-
do secreto Deus crat in tabernaculo mco. » Se- ciebam, diligentissime investigabam. » Negotia
cretum suum, mentcm suam idco riicere voluit, ^ causasque paupcrum contra potentcs suscipiendo.
quia illic tumultuosa^ vitiorum turbaj minime per- defensor eorum factus erat, et judex. Et idcirco
slrepcbant. nc aliqua advcrsantium parte opprimerentur,
« Quando erat Omtiipotens mecum, et in circu- relectis eorum fraudibus, eas investigare dicebat.
mitu meo pueri mei. » Quando Dcum habebat in Conterebam molas iniqui, et dentibus illius
«

tabcrnaculo suo virtutes antc eum stare tanquam

: auferebam pnedam, Uic velut rapacem bostiam et
pueri perhihentur, quaj ideo masculi appcllantur, violentam hominem iniquum describit de cujus :

proptcr vi^'orcm contra vitia resistendi : talibus ore substantiam pauperum vi abstulerit.

ministris Job beatus ambiebatur. « Dicebamque In nidulo meo moriar,

: et sicut
Quando lavabam pedes meos butyro. » Pe-
<( palma multiplicabo dies. » Nidus ejus, exterior
dum vocabulo in Scripturis divinis, modus qui- homo ejus intelligendus est, qui de feno carnis il-

dam humanae conversationis plerumque intel- lius compositus a Deo fuerat, et constrictus. Omnis
ligendus est. Lavabam, inquit, ab omni peccati enim caro fenum [Isa. xl, G). In hoc igitur nido
macula actus mcos, et cum innoceatia ct simplici- sempcr se mori sub tcstificatione dicebat, dum
tale versabar. vitiis mundi, et ejus concupiscentiis non vivebat,
« Et petra olei. » Juxta hunc
fundebat mihi rivos et ob hoc in resurrcctione, velut palma, mullipliccs
scnsum Moyses Suxerunt mel de pctra, et C dies et seternos habebit.
ait :

oleum de firtnissima pctra {Deut. xxxii, 13) se- « Iladix mea apcrta est sccus aquas, ct ros : mo-
cundum dclcctalionpm volentium, ore sapiebat. rabilur in mcssionc mea. » Spes mca, et lldes qiia3
Kl curn pclra Christum sccundiim Apostolum
illa ex hac expectationo mea sunt, patcnt ad divina
figuraret (/ tamen isto dona Spi-
Cor. x, 4), oleo eloquia, quarum ne in inlidclitato
consolationc,
rilus sancti, sanctus Job largiter sibi effusa voliiit mentis mea) viror arescat, infunditur.
(lcmonstrare. Hic est ergo olcum vivum, et veruni. » Gloria mea semper innovabitur, etarcus meus
qui csL Spiritus sanctus Patri et Filio consnb- in manu mca instaurabitur. Qui nip aurlicbant,
stanlialis. Hoc crgo oIpo sanctus .iob nhundabat, cxspcctabant senteutiani, ct iiUctiti tnceliant ad
quo ct oharitalis pinguedine replcbatur. ciiisilium moam. » Oloria mca ct ca-tern potest in
« Quando proccdcbam ad porlain civitatis, cl virlutlbus crescenlis bdn.e conscionliiB fructus ot
iii platea parabam cathedrani inilii. « Manitostuin noviis sempor proreclus intelligi. In nrcu vero
est,quia Judajorum judices iii portis srdchant, ut rpsistcnlia ac rcpugnantis vigorem signilicari e\i-
vindicarcnt populum. sliiuo, qtii in inaiuis sancti operis conlra obvios
« Videbant mc juvcnos, ct alisroiKh-banlur, cl quosquc, ct hostilcH vitiorum inipctiis pr.rparpliir.
sencs assurgpnlps slabant. Principos cossabant n Sirut ail David iii psaliiiu : ItjHHiutsti ut urcut
loqui, ot digitum supcrponebant ori aiio. \"{iriMii nrcum hnichia mea J'snl. xvii, ;i">), quod ost,
suam cohibcliant duccs, ct lingiia coniin giittiiri focisti inlatigabilcn. intonlionflm bonorum opcrum
suo adba?rebal. » UcvcnMiliain pii, ct saiicti tiinn- meurum.
ris, quani ei non solum omnis a-tas, vciuin cliam " Vorbis mcis addcro nihil nudobant, ot siipor
imivorsai potostatoa morilo derorcliant, liis vorsi- illoH atillaliat olu(|iiium iiiciim, >> Quia jam auctu-
culis domunstravil. ritas sapicnti.o ul)iiiuo fuorat tliviil^ata : notiio
'( Aiiris audicns bcatilicalial ino. ol ociilus qunai detrcctaus, nd vorbn ejus quidquam nddcru
vidons lcsliiiuuiiiiiii rc.iili>|pat inilii, co qiiod libt»- pra<suiiiobat, qiiiiiimo Htillabnt supor eu8 elo-
rasscin paiiporciii vocircranlom, d |Mipillum, cui (liiiuiu illiiis, id ost. sonsu» inloriora viscerum
noii ossol adjutor. » 'rum sanctn orat, ul ail, pra-acnH piMiolraliat. iiL ooriiin inlusa priBoordiis, n tali
convorsatio cjus, qiiam lania rolcrobat. magislru pcrrccti ulquo optimi discipuli roddo-
<t UcniMlictiu |)criluri supcr luo voniobut. ot cor rontur.

Pathol. ,\XVI. 21
747 APPENDIX. 748
« Expeclabant me sicut pluviam, et os suum A. Abominantur me, et longe fugiunt a me, et faciem

apcricbant quasi ad imbrom scrotinum. » Pluvias meam conspuere non vcrentur. « Obscuri, et me-
nomine, copiosam valde eruditionem sua; scientia) moria penilus indigni.
denionstrat, cl laudat auditores suos, quod dispu- Pharetram enim suam aperuit, et afflixit me,
M
tante eo, cum grandi desiderio exspeclaverint. et frenum posuit in os meum. »Pharetram existi-
« Si quando ridebam ad non credebant. « eos, mo multitudinem plagarum, vel ipsum diabolum,
Tanta, inquit, reverentia honore a praedictiset vel potcstatem illius hoc loco intelligi oportere.
habebar, ut sapientiae meae, et gravitati non posset Quam sicut Job ait, Deus aperuit, dum circa eum
indulgentiae aliquid ac remissionis, quae ad tem- diabolus suam exercuit potestatem, unde eum, et
pertmentum mugis morum pertinebant, congruere. jaculis tormentorum alflixit. Insuper etiam frenum
Et idcirco ipso a me pietatis fiebat studio, ul af- ei silentii in ore ne loqueretur imposuit.
fectus amoris ac dilectionis eorum mei admiratione « Ad dexteram orientis calamitates meae illico
proficeret. surrexerunt. » Id est, vel in ipso tempore felicita-
- « Et lux vultus mei non cadebat in terram. »
tis,quod gravissimum probatur, exortae sunt, vel
Gratia reverenticB, quam in ejus facie refulgentcm
permissu divinae potestatis impositae sunt. Ipse
contuebantur, apud prasdictos non pro nihilo ha- j.
^^^ enim oriens ex alto, ipse dextera et virtus
bebatur. Non eaim aliquid ejus nutibus frustra Altissimi {Luc. x, 78 ; Psal. lxxvi, 11 : Ltic. i, 3 >

existimabant, et idcirco quasi magnum atque

fieri
« Pedes meos snbverterunt, et oppresserunt
praecipuum in se praedicti suscipiebant, quidpuid
quasi fluctibus semitis suis. » Id est, calamitates
in serenitate vultus illius contemplabantur.
meaei frequenti repetitione me affligentes, velut
« Si voluissem ire ad eos,. sedebam .primus.
fluctibus omnes vias rectas conversationis meae
Cumquc sederem, quasi rex oircumstante exer-
subverterunt.
cilu,eram tamen moirentium consolator, » Digna-
« Dissipaverunt itinera mea, insidiati sunt mihi,
tionem suam et sanctam humilitatem his sermo-
et proBvaluerunt, etnon fuit qui ferret auxilium. »
nibus manifestat, qua ad.inferiores suos, quasi ad
Id est itinera mea, quibus per viam justitiae quo-
amicos sibique coaequales abierit, et se in regni
tidianis profectibus incedebam, inimici mei con-
potentia, miseris et moerentibus prajbuisse.
turbaverunt, in injuriam meam ex insperato,
CAPUT XXX velut ex insidiis erumpentes negantibus mihi pro-
ximis meis coiisolationis auxilium.
. « Nuhc autem derident me juniores tempore. »
« Quasi rupto muro, et aperta janua irruerunt
Manifestum est
7Quorum non dignabar patres ponere cum ca- C super me,_ ad meas miserias devoluti sunt. »
et
Tam.veloci, inquit, impetu praedicta mala super
nibus gregis mei. » Non hoc typo superbiae atque
divitiarum, et deridentium illum, quorum patres nec
me irruerunt, ut nullo resistente obstaculo, in me
desuper volverentur.
canibus quondam ejus digni fuerint comparari.
« Redactus sum in nihilum. Abstulit quasi ven-
« Quorum virtus manuum mihi erat pro nihilo,
putabantur indigni. Egestate et fame tus desiderium meum, et velut nubes pertransiit
et vita ipsa
saLus mea. » Quo remunerationes tuas pro man-
steriles. » Id est, ignominiae vilitate despecti.
« Qui rodebant in solitudine, squalentes calami- datorum tuorum custodia pragstolabar, pariter

tate, et miseria. Et manducabant herbas, et arbo- cum salute, quasi venti impetu, et quasi transvo-
lantis nubis [Al. nobis] celeritate rapuisti, quia
rum cortices, et radix juniperorum erat cibus
ista rapientes, cum abripi permisisti.
eorum. Qui de convallibus
cum clamore currebant. » « Tunc actem in memetipso marcescit anima
singula reperissent, ad ea
Prae miseria et aviditate, hoec etiam quae extra mea, et possident me dies afflictionis. » Marcescit,

tanquam id est, a vigore suas intentionis dissolvitur.

cibum erant, vel hominum, vel ferarum,
epulas ac delicias invadebant, humectas convalles « Noete 03 meum perforatur doloribus, et qui
prae nimia egestate surgentes. n me comedunt, non dormiunt. » Manifestum est,

« In desertis habitatant torrentium, et in ca- quia vermes qui carnes ejus comededant, noctes
vernis terrae, vel super glaream. Qui inter hujus- ducebant pervigiles.
cemodi laetabantur. » Qui etiam, ut ait, in locis -« In multitudine eorum consumitur vestimentum

sterilibus et inaquosi, sive dumibus, quasi repen- meum, et quasi capitio tunicae succinxerunt me. »
tiaterriE, in foraminibus morabantur quos imbres ;
Scatentium vermium mullitudo, semper se com-
montium rigant. movens, et per diversos vulnerum meorum sinus
« Et esse sub sentibus delicias computabant. » discurrens, vestem quoque meam, dum per me
Si in aestu suo, vilissimorum stirpium foliis tege- repere non cessat, attrivit quem totum atque :

rentur. ex omni parte circumdatum, et quasi in unum

« Filii stultorum et ignobilium, et in terra vuinus redactuin incessabili esu haustuque dis-
penitus non parentes. Nunc in eorum canticum cruciat.
versus sum, et factus sum eis in proverbium. « Gomparatus sum luto, et assimilatus sum
749 COMMENTAR. IN JOB. CAP. XXX. 750

favillse et cineri. » Ad summam vilifatem perdu- A interficiuntur. Et socius struthionnm : fatuus fac-
ctum se dicit, qui vulneribus ct sanie, sicut lutum tus sum et insipiens, ut struthio, avis stultissime,

computresceret, et faeteret : exsciccantihus rursus ut prae dolore frustra me existiment laborasse.

carnis ejus putredinem, sordibus pulveris. « Cutis mea denigrata est siiper me, et ossa
« Clamo ad te, et non exaudis me sto, et non ; mea aruerunt pr.-E caumate. » Et hoc ad poonarum
respicis me. » In clamore inlentio est orantis ad ejuscumulum pertinebat, ut in stercore constitu-

Deum. In eo vero quod stare se perhibet, perseve- tus, per multa tempora, solis ardentissimos usque
rantiam se ad Deum habere indeciinabilem dixit. ad ossa pateretur radios.
Fiducia justitiarum suarum ad Deum : haec libere « Versa est in luctum cithara mea, et organum
.Job sanctus loquitur. meum vocem flentium. » His rebus,
in dicit feli-
(( Mutatus es inihi in crudelem, et in duritia cium dierum suorum atque prosperitatis lajtitiam,
manus tua3 adversaris mihi. Elevasti me, et quasi et jucunditatem in luctum esse conversam.
super ventum ponens elisisti me valde. » Pium et ITEM.
misericordem Deum esse dicit in prosperis suis Ad Chrisli persouam vertitur cxpositio.
durum atque crudelem, cum manus duritiam, et « Quis mihi tribuat, ut sim juxta menses pristi-
graves poenas sustinet et atroces. T> nos, » etc. In assumpto homine Jesu Christo, id
Scio, quia morti trades me, ubi constituta est
<< est, Adam secundo, sive novissimo vox est Adam :

domus omni vivenli. » Post delictum parentis, protoplasti recolentis quid perdiderit, et ad quod
inquit, domus inferiorum est constituta, id est, bonum redire cupiat. Amiserat quippe per inobe-
mors ipsa, non conditione ejus creata. Illuc ergo dientia; malum, immortalitatis bonum, paradi-
et me tanquam peccatoris Adae filium, secundum sique delicias hanc sibi per Jesum Christum
:

justam sententiam abire voluisti, Dominum nostrum instaurari desiderat. Susci-

Venuntamen non ad consumptionem eorum.
'< » picndo namque in se Dei Fiiius hominis filium,
Reconciliationcm mundi prophetat in Christo fu- humani generis preces.
suscepit in eo et
turam, dum dicit homines non in perpetuam con- Quando splendebat lucerna ejus super caput
«

sumptionem redigendos, sed aliquando ab inferis meum, et ad lumen ejus ambulabam in tenebris.
revocandos. ' ^^' 'Vms j; iJi;:i::i..
Gloriam divinae gratiae, nomine lucerna; qucS in
« Emittis manum tuam : ef si corruerint, ipse paradiso floruerat, signifiravit.
salvabis. » Si post rcdemptionem, qua per fidem quando Sicut fui in diebus adolescentia! meae,
in fihriHto salvamur, iterum pcr peccatum ruorint
Deus erat in fabernaculo meo. » Adole.^^cen- secreto
homines, manu pietatis allevanle, per poenitentiam liaj nomine possunt primordia Adae intelligi, vcl

ipse salvabit. ^ ipsa felicitas; ubi ante peccanlum, juvenili vigore,

Flebatn quondam super eo, qui atnictus erat
(< sine uUo defectu aetatis semper vircns, quasi in die- :

el compatiebatur anima mea pauperi. E.\specta- bus adolescentioB fuisse dicitur.

bain bona, et venerunt mihi mala, pr;Hslolabar " Omindo erat omnipnfcns mecum, of in circuifu

lucem, et eruperunt tenebr.i^. » Factum est, nt pro meo puori mei. » Pueri .Adam, virtutes anima.' in-
bonorum exspectatione, quia miscros consolal^ar, tclligcnd.-e sunt. Pueros aufem Christi angelos, (]ui
mala nunc omnia sustinerem, et pro luce prospc- ministravcrunt ei in diebus carnis cjus, \o\ apo-
litatis, tenebras incurrererti tormentorum. stolos, sive onines sanctos non absurde scnti-
Intcriora meaefrorbuerant absquc ullu requio
(i
nuis. :

prjevenerunt me dies atflictionis. » Ubi ait, i]uod « Qnandn lavabaio pf^dcs mr»os butyro. of polra
euiii dios aCllictionis pr.Rveiieritit, pulo (luod fempus fund<M)at mihi rivos oloi. » Pcdos igilur S;iIv;Uoris,
judicii voluerit indicare quo praniMituin se idcirco pr.rdiratorcs veritatis, qui in univcrsn mnndo an-
:

vidclur dixisse, quia cum sibi necdum venturutn nuntiat Evanpeliuin, intclligendi snnt. IIos igilur
putaverit : ubi eliam magnutn dolorem gehenna- pcdes suos Jpsus Clhristus, Job nostrr. larto sivc
rum signidcat, duin suas illis comparat pfnius. bulyro eluit atqiic ahstrrsit, qur^ndo ros a tribu-
M.nicMS incedcljam, sino furore (oniAiirgens, ]) latinniim pressuris sinceros atquo piiris-jinios rcd-
in tiirl)a clain;ibain. » Tristis el alVcctus md-stitia, didit : dorens cns por pjiirifiim siium, simplicis in-
quia piiMi.-e meriluin nesciei)ain, ct sine fiiniris n(»ccnti;r vitani. Ilor igilur luodo podcs annuntinn-
ir;icuii(li;i. onuu in h|>(mi> aiiiini virlufe consur- tis paccm Evangclii mundabutitur. Ne coinquin.iti
gcMis ; (|iiia Dcus dociierat nio patienliam, ut cs8f>nt carnalis sapicnti/i' lulo : Pclra, inquit, fun-
;i)qiiaiiiiuitBr 1'errcm, publica salislactiono vocilo- dcbat niihi rivi^s oloi. Ergo pelra Eccl«'sia. fund;ita
rans, el exoriins. sup(M- Chrislum firmissiinam pctram, dc sc grati;un
« FrHter fiii dracdniim. (4 sdcins striithionuiii. » Si>iritus sanrli, vcliit rivos ('iTundil : quod in Ptu-
CniciHlu |MiMiHiuni h1V(>(Miis, (ii>i<»ri's iiieos sibilis t(>coslc. ct (lomo C.ornclii. et iii illis duodc('iin \Act.
leiiipciHbnm : (jiKMiiHtlniodiiiu fiiocre diciinliir dra- I, 'i
;
(i <•/ /iH.ssiml. sinc in onuii Ecclcsiu docla-
ooiios, (]iiHiiilo ab rl('|i|iHiUi9 ca|iiiiiilur : ul |iro- r;ituin est, et iisqne hodie dcclaratur.
phela ait : Fiiciam pltmrlnm vflut itrncmium {Mirh. • Ouaudo proccdebum ad portum civilalis, ol iii

j, 8) : K\m\.\\ laciunt. ut dixi. iiuaiulo ab olephfiulis plulca ponebant calhodrum mihi. •« Vchii rox orgo
 751 APPENDIX. 752
et Dominus primus civitatis suo8 Ecclesiac, ad por- A « Justitia indutus sum, et vestivit me sicut dia-

tam ejus Christus proccdit, id est, sub tempore demate judicio meo. » Justitia ergo hsec pietatis
initiorum ejus, quando ingressum parans dicebat meae, ait Dominus, vestivit me sicut vcstimento.
omnibus Venite ad me omnes qui laboratis, ct one-
: Et diademate judicio meo. lloc, inquam, vcsti-
rati esiis (Matth. xi, 28). Cathedra autem cminens mento, in quo per Evangelium justitia patris reve-
scientia Christi intelligenda est platea autem ci- ;
latur in Ecclesia dicit se esse circumdatum
: :

vitatis.vel quod publice praedicaverit, vel secundum cujus figuramhabuitvestisejus in monte clarificati
Psalmistffi sensum est intelligenda latum manda- : {Matth. XVII, 17, 2).
sum tuum nimis [Psal. cxvni, 90). Quod non solum « Oculus fui coBco, et pes ciaudo. » Lumen, in-

in triplicem expositionem, sed etiam in disputatio- quit, sum peccatori in vitiorum suorum tenebris
nem porrigitur. ambulanti, et in praiceptorum meorum semitis
« Videbant me juvenes, et abscondebantur, et claudicanti factus sum gressus. Unde ipse ait : Ego
senes assurgentes stabant. » His scribit Joannes sum via (Joan. xiv, 6).
dicens, Scriho vohis juvenes, quia fortes estis, et vi- « Pater eram pauperum, » id est, humilium
cistis malignum (l Joan. ii, 13). Hi per fidem Do- corde.
mini, Salvatorem vident in spiritu, et in terra sui Tj « Et causam cum nesciebam, diligenter investi-
corporis absconduntur reprimentes videlicet at- : gabam. » Hanc igitur causam peccaminum miseri-
que in se pugnando vitia cohibentes : mortificantes cordia pietatis meae indulturus, diligentissime per-
semetipsos a peccatis et concupiscentiis mundi : scrutabar, ut radicem vulnerum curando perquire-
hinc propheta
ait Abscondite vos in terram [Osee,
:
rem : ut peccatorem, investigante me, confitentem
X, 8).Senes vero filii consummati, et perfecti, qui culpas suas, ab omni peccato criminis liberarem.
quotidie mente elevantur ad coclum, et stant in Do- Sive aliter : Nescivit causas peccati Dominus noster
mino, fide immobilis vitae. Jesus Christus quas ab eo Judaei quajrebant.
:

« Principes cessabant loqui, et digitum super- « Gonterebam molas iniqui, et de dentibus ejus

ponebant vocem suam cohibebant duces,

ori suo :
auferebam prsdam. » Hunc iniquum diabolum esse
et lingua eorum gutturi eorum adhcerebat. » In ad- recte sentimus, cujus dentes ac molares sunt ad
ventu, inquit, meo omnium sanctorum meorum interimendum saevi ac truces animi motus. De hu-
prophetia conclusa est, et signata, quod in Zacha- jusmodi, inquit, dentibus velut praedam captivam
rise silentio preefiguratum est. Clausa est quidem humanum genus abstraxit, de mortis utique illud
prophetia in mysterio annuntiatorum, sed in sacra- interitu liberando. Omnes impii dentes sunt dia-
mentorum mysteriis patefacta est. Principes et du- boli. Potest et haereticus quisque intelligi, in cujus
ces illius populi Judasorum fuerunt reges, sacerdotes C dentibus doctrina perspicua sentiatur. In molaribus
et propheta3. Sive principes et duces, potentes vero lateant remota, et secreta, et nefanda my-
quique mundi istius atque eloquentes possunt intel- steria.

ligi, qui propter mendacia seductionis, principatus « Dicebamque In nidulo meo moriar, et sicut
:

in populis tenebant. lli in adventu Ghristi conti- palma multiplicabo dies. » Nidus Domini Salvatoris
cuerunt. Ecclesia ejus potest intelligi. Hic igitur Dominus
« Auris audiens beatificabat me. » Gentium uti- inEccIesia quasi nidulo suo, quem sibi feno carnis

que populus, ad quem EVangelium meura, annun- humanaj congessit, et in qua procreat ac fovet filios,
tiatum praidicatione pervenit. Qui pro redemptio- mori dicitur, dum membra ejus, quorum ipse ca-
ne sua laudem deferens, beatificabat me gratias put est, vitiis ac concupiscentiis hujus saeculi mo-
agendo. riuntur. Sequitur Et sicut palma multiplicabo
:

Et oculus videns, testimonium reddebat mihi. »

« dies ejus. Igitur post huinilitatem Ecclesias, quam
Populus videlicet Judseorum, cui per prophetas in nidulo superius Dominus indicavit, gloriam al-
meos praedictus fueram, in praesentiaadventus mei titudinis ejus in palma arbore voluit ostendere,
testimonium reddebat mihi. cujus radix aspera videtur in terra, unde etiam
Ego quod liberassem pauperem vociferantem,
(( n nidulus appellatur sed comis pulchra sub coelo,
;

et pupillum cui non erat adjutor. » Pauper hic et cum ex resurrectione fuerit glorificata, palmae cel-
pupillus, sanctorum populus est intelligendus qui : situdinem obtinebit, id est, virtutum suarum me-
propter humilitatem spiritus contribulati, pauper rita consequetur, quae in palma significantur. Sive

est dictus. Pupillus vero idcirco dictus est, quia nidulus hic populus Judaecrum potest intelligi. In
pater eorum pro tempore absens est qui ita lo- : hoc igitur nido, pati et mori pro nobis voluit, sicut
quitur Non relinquam vos orphanos [Joan. xiv, 18).
: ait Judaeis : Moriar, et in eorum mentibus crucili-
« Benedictio pueri, » sive, ut alii dixerunt, « pe- gar : ubi secundum hominem conversatus et natus
rituri, super mc veniebat, et cor viduae cousolatus sum, et in gentibus, ubi palma victorias meae, cru-
sum. » Pupillus fidelis et sanctus : puer, propter cisque vexillum eroctum est, multiplicabo dies,
reciprocatam innocentiam nuncupatus est. Perdi- dicens eis : Ecce ego vobiscum sum omnilms diebus
tus vero idem appellatus esl, quia sanguine Domini usque ad consnmmationem sseculi [Matth. xxviii, 20).

acquisitus est. « Radix mea aperta est sccus aquas, et ros mo-
 :

453 GOMMENTAR. IN JOB. CAP. XXX. 754

rabitur in messione mea. » Ita crit in nationibus A. Ciratia, inquit, prjcsentiac moa3, quam mundo uni-
qua mihi placeri volui, ut omncs
radix,id est,fides verso innotui, illustro corda fidelium, quia ego
sancti in pra^tcritis placucrunt : ut pateat gentium sum lux nr.undi (Joan. vin, 12), ct quidquid pro-
aquis, id est, populus, ut in me scilicct crcdant, misero custodientibus pactum meum, irritum non
quibus utique in rctriljutionc acterna, ros gratiar;, crit : scd totum in tempore retributionis implebi-
et muneris erit me largiente profluus. Sive radix tiir.

charitatis mcc
atque dilectionis, quaj fixa cst in « Si voluisseni ire ad cos, scdebam primus.
cordibus diligentium me aperta est in eis ad :
Cumquc sederem quasi rcx circumstante exercitu,
aquas eloquiorum meorum. eram tamen raccrcntiura consolator. » Ila scntien-
" Gloria mea scmpcr innovabitur.» Hic gloriam, duni cst, qui cum apud sanctos suos magnus, ct
Ecclesiam intclligerc possiimus : Oloria quiJcm in excelsis habitct,qui ct angeli plerumqae dicun-
Patris est Filius, cui dicit Pater : Exsurge, fjlona tur,et de quibus secundum aliam edilionem dicit
mea, exsurge {Psal. cvii, 3). Sed alitcr Ecclcsia glo- Eram qiiasi rex concinclus forlibus : compunctos ta-
ria est, quae justiQcata est per gratiam. men ct contritos corde non despexit.
« Et arcus meus in manu mea instaurabitur. »
« Nunc autem deridcnt me juniores temporc. »
Arcum hunc virtutcm intelligere possumus,qua pro
B Legimus in lOvangelio, quemadraodum irrisus est,
Ecclesia sua usque ad finem sccculi pugnarc non
et illusus. {Maltli. xxvii, 29).
desinit.
« Qui me audiebant, exspectabant scntentiam,ct « Quorum non dignabar patres ponere ca-
intenti taccbant ad consilium meum. » Quotidie nibus gregis mei.» Ego canes in bonam partem di-
clamat Chrislus per dispensatores verbi sui, et ctos exstimo, qui gregem Domini a bestiis spiri-
obcdientes ci, sentcntiam definitionis ejus exspe- tualibus vigilando defendunt. De quibus dicit pro-
ctant. Et intcnti taccbant ad consilium meum.Hoc pheta : Canes muti, non valentcs tatrare [Isa. lvi,

vcrbo silentii, sanclorum significutur obcdicntia, 10). Judacorum quoquc patrcs, qui sunt utique sa-
qui tardi sunt ad loquendum,veloces autcm ad fa- cerdotes, principcs, pastoruli ab eis quippc ablata
ciendum : sivc, quia in ipsa inquisitione lcgis, dignitate, non posui, ait Dominus, cum sanclis
sancti intenti essc dicuntur. grcgis ovium mearum custodibus, ob malitiani in-
« Verbis mcis nihil addere audebant. » Statula lidelitatis suae : ne saccrdotio fungantur mihi, ab-
utiquc ct dccrcta non convellcntcs Ecclesi;e : jcci eos [Osee, iv, (J). Quod ctiam in Evangclio di-

in qua fundamenlum est vcritatis, stabiliunt. Il;c- cit Auferelur a vobis rcijnum lki{Matth. xxi, ioj et :

retici autem et schismatici, prajsumptionc supcr- reliqua. Ubi jam incipit tollere panem filiorum, et
bia3, quffi prffistant cffiteris, vcrbis Domini, invcnta C mitterc canibus, sicut ad eum in Evangelio sub

de cordc suo atquc supcrflua dogmata plenitudinis typo Ecclcsia) dicitur Nam et catelli edunt de mi- :

superponerc moliuntur. cis (jux cadunt dc mensa dominorum siiorum [Maltli.

« Et super illos stillabat oloquium meum.»Scn- XV, 27).
sim utiquc scrmo doctrin.ic meae, diligentia mea, « Quorum virtus manuum erat mihi pro nihilo.»
diligcntium me viscera pcnetrabat in quo profc-
II(i'C virtus manuum erat Jud;eorum, ul mandatis
:

ctus animorum quotidiein virtulibus intelligendus

seniorum, ct observationibus dcscrvirent. Sivo
cst. Hbi quasi a parva stilla principiorum,pcrvcni-
in tempore passionis Domiiii, potost hic locus
tur ad vitain plcnam pcrfectionia, tamquain ad
intclligi, ita ut virtus operum pra:dictorum usquc
pluviam cordis, tcrram suam copia saturantcm.
ad mortem Sulvatoris pervenerit. Vcl ita intelli-
« Exspcctabant mo quasi pluviam, ct os suum
gendum cum oi vitam llcrcnt finitam essc per
:

apericbant quasi ad imbrem serotinum. » Omnes

crucom, Iriumpho rcsurgonlis cx mortuis, ail
sancti antiqui, Salvatorcm in carnc vcnturum ex-
nihilum conatuum possimorum virtus rodacta
spectavcrunt, ot oinnes nunc paritcr ad judicium
cst.
venturum indubitantcr cxspcctant ad ciijuH im- :

'''^'' puta!)antur indigni. cgcstatc ot

brom scrolinum, id cst, Evangclium, ora crdium j)
" '''^
M^^^^

suorum nunc siticntcs apcriunt :quia meliora sunt, fumc stcrilcs. Viliorum suorum ct criminum
»

ut Ecclesiastes ait, 7iovissima sermonis, nuam ini- tur[)i ogcstutc clVocti, et fume cloquiorum Doi nicli

tium ejus {Eccle. vii, 9). steriles, ot mondici, vita insupcr pnoacnli indigni
.< Si (piando ridcbam ad cos, non crcdcbant. »
sunt habili, sicut prophota uit ad Doum : Dispcnje

1(1 oHt, Ju(l;iM non crcdcnt mihi hilari piolalc fii-

illos in viriute Ina {l'sal. i.viii, 12). Undo nunc in

lura! bcatitudinis l;ptitiam, et a>tcrn;c guudiu pro- modio nulionum sunt volut caplivi, vitum (lur(»n-

promitlenli : et poccatorcs pro rcatu (onscientiio tcs dogcnorom.

siiro.vix crodcnt raisoricordin? mca\ ot sibi salulom Qiii rodcbnnt in solitudino, pqualcntoa cala-
(luri posso prco magnitudinc criminum dospora mituto ct miscria, ct mnndebanl horbas, et arbo-
bunt oum ogo convortontilnis ad mc miijnru qiium niin corlicos, ot rndix junipororum erat cibos
spo pos.^^int cuporc, collutiirus smr.. illonim. » iMcrumquo ubi Deus non hubilut, id
« Et lux vuiluB moi non cadcbat in torram. >» cslj non cromua appollalur
colilur, soliludo fivo :
755 APPENDIX. 756
iu qua secunduiu Apocalypsim mulicr, id cst, A mala qua3 sunt dicta superius.ita exsultantes gau"
corruplela sedere dicitur (Apoc. xvii, 9). Mandcro dio vivunt, tanquam si qua?reront virtutes.
cnim sivc rodero, opus esl dcntium, quoniam « Filii stullorum, et ignobilium, et in tcrra
vox articulata dentibus et plcctro linguac eriicitur, penitus non parentes. » Jta er.im et dc corum
ideo his verbis, doctrina prsedictorum signiticatur, palribus propheta jam ante prajdixerat : Gcneratio
qui populos lanquam herbas et infructuosarum prava et perversa, populus stultus, et non sapiens,
arhorum radices mandendo atque rodendo, in alienati a lerra viventium {Psat. lvii, 4).
errores suos multiplices, velut in suum corpus « in eorum canticum versus sum cis, ct
Nunc
Etenim pasci se arbilrantur, si ab ho-
trajiciunt. factus sum proverbium. » Id est, in primo sermo-
minibus, quos soiet Scriptura arbores appellare, ne, et in eorum ore ego sum, et ab eis delectatio-
quidquid habent vitale subtraxerint. Radicibus ne obtrcctationis assumor.
jnniperorum nihilominus aiuntur arborum sci- : Abominantur me, et fugiunt a me, et faciem
«

licet longa a?tate viventium, et in quarum lignis meam spuere non verentur. » Faciem vero con-
multo diutius ignis quam in caeteris durat. Ista sputam Domini Salvatoris, ipsa passio ejus nobis
sunt ligna, quff! arceuthina appellantur. Sub arbo- in Evangelio manifeste demonstrat {Mar( . xv,
rum harum vocabulo, magnos quosque nomine in 19-27.)
populo Judaico intelhgere possumus, quorum « Pharetram enim suam apcruit, et affixit mc. »
pnpdicti doctores intiina viscerum depascuntur,fu- Hic pharetra, diabolus intelligi potest. Et quo-
rando ei praedicationc legis pricteritce, bonum gra- niam credimus Salvatorem verum hominem
tiae Christi. assumpsisse non absurdum : est, ut credamus
« Qui de convallibus ista rapientes, cum singula quod et dolores corporis voluerit in passione
reperissent, ad ea cum clamore currebant. » De sentire : secundum illud prophetae : Ipse infirmi-
convallibus utique herbas, ut fures, quod aiii taies nostras suscepit, et pro nobis dolet {Isa.

translatores dixerunt, et arborinn cortices, rapiunt. LIII, ^).

Non enim cos quos heriias, cortices et radices « Et frenum posuit in os meum. » Illatas
arborum per asnigmatis similitudinem intellexi- contumelias patientia demonstravit sicut ipse :

mus,in excelsis locis atque similibus potuerunt in- psalmo ait ad Patrem
Filius in : Quomam tu cs pa-
venire : sed in convaiibus^humilibus sciHcet locis, tientia mea, Domine {Psal. lxx, 5). Et in Evangc-
et in inferiora depressis, ubi significati sunt car- ]io, interrogatus Jesus non respondit {Matth.
nales populi Judseorum : quorum intellectus in XXVI, 63).
occidentis litlerae sensu, velutin Inferioribus com- « Ad dexteram orientis calamitates meoe, iilico

moratur. Hinc eos primores eorum depopulantur, C surrexerunt. » Id est de voluntate Patris, ad cujus
dum caeci caecis ducatum praebent. dexteram Filius sedet. Vel hoc ait, quod ad Fi-
« In desertis habitabant torrentium, et in ca- iium Dei eliam ad eam partem, qua impassibilis
vernis terrae; vel super glaream, qui inter hu- est, contumetia passi hominis assumpti pcrvencrit,
juscemodi ]oetabantur,et esse sub sentibus delicias secundum Apostoium dicentem Si cnirn cogno- ;

computabant. » Non tantujn in desertis praedicto- vissent, nunquam Ueum majestatis crucifi.vissent
rum.ubi cultura Dei non erat, morabantur, sed (/ Cor. II, 8). Quoniam ipse est dextera Patris, ma-

etiam in cavernis terrse, et super glaream, per nus et brachium, per quem facta omnia gubernan-
quam puto carnaliter legem intelligendam, ubi tur : et discipuli magis de dextris i]]ius erant,
nihil pingue spirituaii sensui admiscetur, quo quem in tempore passionis dereliquerunt. De qui- 1
posset fecunditate ubertatis, per fidem filios bus ait : Considerabant ad dexteram. et non erat qui
sanctitatis, matre gratia, procreare : et ob hoc cognosceret me {Psal. cxli, 5).

in cavernis terrae esse perhibentur, terrenis vide- Pcdes meos subverterunt, et oppresserunt.
«

licet sensibus inhaerentes. De quibus flens dicit Quasi fluciibus semitis suis dissipaverunt itinera
Apostoius, inimicos rrucis Christi {Philipp. ii, 18). mea. Insidiati sunt mihi, et praevaluerunt, et
Aliter Torrentes sunt peccatores, qui in hoc
:
])
non fuit qui ferret auxiiium, quasi rupto muro, ct
mare saeculi per deserta notitiae defluunt; hi ergo et aperta janua,et ad meas miserias devoluti sunt.»
in cavernis sensuum commorantur, eorumque de- Pedes, humana substantia, quam cruci(ixerunt,in-
peccandum ipsi sunt fenes-
leclantur officiis ad : telligi potest, vel certe evangelizandi officium. In

trae domus, per quas mors ingreditur. Sive caver- fluctibus, amaros Jtidaeos erga praedicatores Evan-
na serpentis est pectus nostrum, quando in eo geiii, et inquietos esse demonstrat.
venenata consilia, et mortiferos actus recondimus. « Dissipaverunt etiam itinera mea. » Propheta-
Ipsi vero similiter super glaream habitant, qui rum meorum oraculis, adventus mei in carne
terram suam, nulla sermonum Dei diiigentia co- illis proBsentiam pollicebar, et in visionibus re-
lunt, ut accepta ubertate pinguedinis, possint fru- velationum saepe veniebam ad eos. Haec utique
ctus facere sanctitatis. itinera mea
atque impietatis suae
inoredulitate
« Qui inter hujuscemodi l«tabantur; ct esse sedere dissipaverunt. Possunt etiam pedes ejus
p\xh aenlibus delicias computabant. » Inter ha?c prsedlcatorea vel appstoli ejug jntelligi. Et non
757 COMMENTAR. IN JOB CAP. XXX 7o8

fuit qui auxilium, quia ct ipsi discipuli, A. ipse peccator non sim, neque ita ut omnes pecca-
fcrret
rclicto confugerunt {Matth. xxvi, 5G). Quaai
eo, tores fuerim natus.
rupto muro, et aperta janua irrucrunt super mo, t Clamo ad tc, et non exaudis me sto, et non :

et ad meas miserias devoluti sunt, id est, pcr rcspicis me. » Ita ct in vicesimo primo psalmo,
neccm meam in ruinam suam lapsi sunt, ut qua- in cruce clamavit ad Patrcm : Deus mexis [Psal.
si truculentissimi hostcs et forocissimi, iruptis XXI, 2), et reliqua : Et clamabo per diem, et non

civifatum munitionibus, domibusque efTracli?, in e.xandies {Ibid. 3), ct ca;tera. Hajc igitur verba
ncccm meam omnos pariter prosilirent. Miserire dicuntur cx persona Crucifixi : sicut ot alia, qua;
autcm passiones sunt, flagella, illusio, probra, ala- jam dixi superius. Clamaho, inquit, pcr diem ad
pffi, sputa, colaphi, spina; et ignominia cru- te : id cst, in rebus prospcris hujus vita;, ut non
cis. mutentur : ncc exaudis, in vcrbis delictorum.
« Redactus sum in nihilum. » Judjei despicicn- Claraabo ct in nocte, id est in advcrsis vita; hu-
tes eum, pro nihilo habuerunt. jus clamabo, ut prospcrentur, et sirailiter non
«( Abstulisti quasi ventum desiderium meum, exaudies. Ncque hoc satis ad insipicntiam mihi,
et quasi nubes pertransiit salus moa. Ventus » sed potius ut sapiam quid clamare mc velis : non
prffisens haec vita potest intelligi, quae plerumquc -p vcrbis delictorum ex desiderio temporalis vitai,

venti, sive spiritus nomine appellantur. Ex perso- scd verbis convcrsionis ad tc in vitam aiter-

na ergo veteris hominis suscepti in Deo, homo nam.

Jesus Christus hKC loquilur. Ucsiderium vcro « Mutatus cs mihi in crudelcm, et in duritla
vetcris hominis illud erat, ne vitam hanc tempo- manus tua? adversaris mihi. » Dum Pater unico
ralcm amittcrct, quod ipse Dominus proximus Filio non pcpercit, scd pro nobis omnibus tra-

passioni demonstrat, dicens ad Patrem Trcmseut : didit illum : crudelitatis species videbatur, quod
a me calix iste. Verum, inquit, nonqxiod ego volo, erat pias dispensationis affectus.
sed quod tu ilbid. 39). <( Elevasti me, et quasi super ventura ponens,
« Nunc autem in memetipso arescit anima mca, elisisti me valide. » Quod est, elevasti in cruce,
et possident me dies afflictionis. » Dies affliclionis et non credentibus Judneis, me allisisti.
ejus, dies sunt passionis. Inde ait Salvator in « Scio quia morti tradcs me ubi : constituta
Evangelio, Tristis est anima mca usque ad mortcm cst donius omni vivenli. » Quia ante Domini re-
{Ibid. 38). surrcctionem, etiam justi in inferni parlibus fuisse
« Nocte 09 meum perforatur doloribus, et qui creduntur.
mc comeduntnon dormiunt. » Nocte, quia vcspcre « Vorumtamen non ad consumptionera eorum
captus, per totam noclcm scribis, ct principibus C emittis manuni tuam, et si corruerint, ipsc saiva-
sub intcrrogatione quocstionis audilus cst (//'!(/. bis. » Ad hoc utiquc morti tradcs me, ut non
M seqq.). Vcl noctcm tristitia?, ct passionis, ait consumantur dcbita poina, qui divina sontcntia
Dominus ad apostolos, qui propter dilectionis, et morti «ternaj sunt dcputati sed potius mea mor- :

charilatis mcJB fortitudinem ossa dicuntur :aculeis te salventur. Quod autem dicit Si corruerint, :

doloris, timoris([ue conipuncti, usquo ad nega- ipse salvabis post gratiara baptisrai, remcdium
tionis noxam pcrrorali sunt : id est, penotravit salulis dclin^iuontibus, por pcenitentiam rcpro-
virtutcm animi corum titubatio fidei, ut ad horatn miltit.
tentationis in charitatis soliditale nutaronl. Illi « Flebara quondara supcr cura qui afflictus
voro, qui mc
usque ad mortcm pcrsc(iucndo cral. Duabus autem do causis Salvator Jerusa-
»

vidcntur consumcrc, non dormiunt id esl, omnj : lem dcncbat. \Luc. xix, 41). Una est, qua pro
vigilantia moiilis insistunt, ut ad mo dovoranduni conversis flcns, Patrem orabnt. Alia vero cst,
pcrvcniant. qua pro non crcdontibus dolong flebat, pra^vidons
« fn multitudine corum consumilur vestinion- utiquc ut Dong ob incrodulitatis duriliam pordi-
tum mcum. » Convcnicntibus in unum Jud.ris, tioncm corum.
caro inca injuriis, clavig, cruco, morto confccla n « Et compnticbatur i>nima mca puupori. i Quo-
esl. nii)di) anim.e sancla^ in Soripturis pnupercg ap-
i< Et (luasi capitio lunic>'« cinxcruiit mo. » Iu pollanlur, non babentos suporbiaj spirilum, vol
ncci^m mouin nmnos undiquc me vclut oxslrnngu- [)COcaln lan([uain niundi bujug divilins. Ila c con-.
lanlcg rircunidodoruul, ot ut mo pr.-ofocarout in trnrio oiunea jiooonloros piiuporog nunoiipantur,
inorto, taiH]uam nra caiiitii, forlibus vidolicot "0 quod 8U|)orbiie spiritu tumounl, ct sint inopos
huiuoig, falsorum lostimoniorum mo cinxeruMl sanclilah^ : do ([uil)ua in psulmo canitur : Scdcnles
{Naltli. xwi, GO), et intra passioncm monm ot cru- in tcuchr/s ct in umbni viortis : vinculis li(intos
com, quasi iiilrn tunicam mo inclusoninl. in tncndicilalc ct fcrro [Psal. c\\, \0\ Ad donondoa
« Comparatns suin lulo, ct ussiniilalus favill.o luijusmodi pnu|)crcs, utpofc divos in misoralioni-
ot oinori. » l'or morlcin quam vnlons susoopi, bus Dous ox airoclu miscricordia; Iristiliam susti-
comparatus suin vilibus, ot poooalo obnoxiis, nobat.
{itcjue in Adnm Dei sontontia condomnalis, cum » K.\spoctabnm bona, ol vonerunt milii mnla. i
759 APPENDIX. 760

Exspectabam ergo pcr patientiara, ut bonum A quod hanc nigredinem noctis et tenebrarum, non
conversionis corum gaudcns, super correcLos in superficic corporis, sed in corde contraxit. Unde
perciperem. Scd illi divilias bonilalis mea3, et aitr Dominus per prophetam : Nocti assimilari ma-
longanimitatis per contumaciam contemnentes, trem vcstram {Osee, ii, 2).

thesaurizave>'unt sibi irarn iii die irx, et revelatio- « Et ossa mea aruerunt pro3 caumate. » Ossa
mei {lioni. ii, 5). Haec igitur mala
nis justi jiidicii corporis Ecclesiae, cujus oaput est Gliristus, sancti
eorum ad conspectum meum ventura sunt, ut red- quidem omnes, sed praecipue apostoli intelligendi
dam unicuique secundum opara sua. sunt quorum sanctitatis robore atque virtute,
:

« Pra3stolabar lucem, et eruperunt tenebrai. » omnia membra infirmiora Ecclesiae sustinentur.

Lucem in eis lidei et sanctorum operum prajstola- Horum igitur adeps pinguissimus charitatis nimio
bar, et infidelitatis eorura ac vitiorum tenebrae persecutionis aestu in passione Salvatoris exaestua-
proevaluerunt. vit. De quibus ipse Dorainus in psalmo Et ossa :

« Interiora mea efTerbuerunt absque uUa requie.» mea sicut cremium aruerunt {Psal. ci, 4). Item in

Sive quod dolore tactus, intrinsecus aniraus ejus alio psalmo Sicut aqua effusus sum, et dispersa
:

sollicitudine et anxietate ferbuerit, super eorum sunt omnia ossa mea (Psal. xxi, 15) ut ita evan- ;

perditione {Gen. vi, 6) sive quod "Verbo carne gelista Et relicto Jesu, fugerunt discipuli {Matth.
:
^ :

facto, et habitantein homine Jesu Salvatore nostro XXVI, 5G). Sed rursum per confessionem norninis
{Joan. I, 14), interiora ejus, id est, aniraae illius ejus charitate illius uberrima irapinguati sunt : ut
motus sine cessatione divino igne fervebant. nullo postmodum quantolibet ferventi cauraale
« Prsevenerunt me dies afOictionis. » Dies af- persecutionum, fides Chrisli in eis, et bonum
flictionis dies judicii erunt, in quibus preedictam charitatis aresceret.
gentera judicaturus sum. Sed tamen nunc, et ia « Versa est in luctum cithara mea, et organum
hoc tempore nimiis sceleribus suis praevenerunt meum in vocem flentium. » In cithara et organo,
me, ut secundum justum judicium meum reddam laetitia et exsultatio intelligitur. Quam Ghristus
eis : sicut postea accidit in passione, quando a se habere demonstrat, quando super salute cre-
Romanis Jerusalem templumque subversum est. dentiura delectatur, sicut ipse in Evangelio ait,
«Moerens incedebam sine furore consurgensin :
ubi parabolam centum ovium ponit, de quibus
tenebris clamabam. » Sine aliquoutique iracundiae unara ait perisse, et, inventa ea, ait :Amen dico
furore quoniam donare atque concedere
erat : vobis^ quia ptus gaudcbit super eam, quam super
peccata eorura advenerat, non punire. Ait etiam cxleras nonaginta novem {Matth. xviii, 13). Item-
evangelista : Stabal Jesus, et clamabat : Qui sitit que cum renuntiassent apostoli Domino, quia in
veniat ad me, et bibat {Joan. vii, 37). C nomine ejus plurimae sanitates per eosdem factae

« Frater fui draconum, et socius struthionum. » fuissent, ait evangelista : In illa hora exsultav
Judaeos in Evangelio Uominus serpentes frequen- Jcsus in spiritu {Luc. x, 21). Haec ergo musicorum
ter appellat etviperas ita dicens Serpentes, geni- : : nomina cordis significant laetitiam, quse super in-
mina viperarum {Malth. xxiii, 33). Et propheta ait :
fidelium obduratione, versa est in tristiliam : sic-

Ova aspidum ruperunt {Isa. lix, 3), cum malorum ut de eodem Domino ait evangelista : Et contri-
generationem multiplicari videret. Itera Furor : eorum {Marc. iii, 5)-
slatus est super duriliam cordis

draconum vinum eornm, et furor aspidum insana- Ea vero quae sequuntur usque ad finera parabolae,
bitis {Deut. xxii, 33). Sed idcirco fratrum eorum quae secundura virtutem sancti Job superius expo-
se nuncupavit, quoniam de eorura gcnere secun- suimus, jam confessi sumus non posse nos secun-
dura carnera est procreatus de quibus in psalmo ; dum mysticos inlellectus disserere. Si autem quis
ait : Socer facius sum fratribus meis, et liospes filiis possit illa allegoricae interpretationi rationabiiiter
mairis mese {Psat. lxviii, 9). Et quia secundum co.iptare, assensum praebere me fatebor.

praesentem vitam, qua dum hic mortalis fuit,

CAPUT XXXI.
inter eos est conversatus, struthionum se socium
dixit, id est, in eadem gente sua cum stultis et
j)
« Pepigi fcedus cum oculis meis, ut ne cogitarem
insipientibus habitavit sicut ipse Domiuus
; in quidem de virgine. Quam enim partem haberet in
Evangelio : Stulti et cxci {Malth. xxiii, 17). mc Deus desuper, et haereditatem omnipotens de
« Cutis raea denigrata est super me. » In cute, excelsis ? Numquid non perditio est iniquo, et alie-
carnem suam, id est Judaeam gentem suam, unde natio operantibus injustitiam? Nonne ipse consi-
Salvator carnem assumpsit, a parte totum dixisse derat vias meas, et cunctos gressus meos dinume-
intelligendus est. Quod autera super me ait, deni- rat ? » Ab hinc usque ad finem, justitias suas, vel
grata est cutis mea, ita est, velut si diceret, maxime et misericordias atque virtutes enarra,
propter me, id persona mea, odio perse-
est, in quas usque ad quindecim nuraeros digerit, velut
cutionum et scelere blasphemiae, peccatorum etiam vir perfectus, qui ascensus in corde suo disponens
infandorum criminibus, tetra ac nigra eifecta est {Psat. Lxxxiii, 6), per gradus quosdam profectuum
caro generis mei, et quasi ^thiopissa colorcm usque ad domum Dei ascendendo pervenit. Ego,
nigredinis non ami^ens, ct eo est infelicior, inquit, animo cum hia obtutibus caruis meae, de-
761 COMMENTAR. IN JOB CAP. XXXI. 762

(inivi ac statui. ut nihil omnino turpe atque A indumentum absque operimento pauperem,
; et
obscenum mihi intrinsccus nuntiarent, quod dc- Si non benedixerunt mihi latera ejus, el de velle-
lectatione voluptatis intra mc iniquis cogitationi- ribus ovium mearum calefactus est. » Hoc dicto
bus volverem. Senserat, credo, aliquando fortassis ostendit, quemadmodum opus misericordiae lieri
delectatione carnem suam, et voluptatibus ilic- debeat, id est, ne aliis auferas unde aliis recte
cebrarum titiliari ct idcirco sc continentia3 virtute dare te arbitreris. Unde Salomon ait Honora :

prfficinxcrat, timcns oculum Dci cum scrutalor Deum de luis justis laboribus (Prov. iii, 9). Et
cordis sit, et omnes vias conversationis humancTe Isaias : lujo Dominus dilvjo judicium, et odio haleo
cunctosque gressus actuum mortalium noverit. rapinam in holocaustum (Isa lxi. H).
Si ambulavi in vanitate, ct fcstinavit in dolo
<( « Si levavi super pupillum manum mcam, etiam
pes meus, appendat me in statere justa, et sciat cum viderem me in porta superiorera, humerus
Deus simplicitatem meam. » Sanctus Job cerlus meus a junctura sua cadat, ct brachium meum
dc iuquitatc justitia; Dei, sc maniicstari optat cumsuis ossibus confringantur.Scmpcr enim quasi
hominibus. Non enim aliquid ignorat Dcus, ut tumentes supcr me fluctus timui Dcum, et pondus
examinando cognoscat sed sciat Deus, ita dixit cjus ferrc non potui. » In humero, opera
: in :

beatus Job, ut scire alios faciat, secundum illud brachio, virtutis perseverantia atque instantia :

B ;

Tentat vos heus Dominus ut sciat ulrum diliga bonorum operum accipi potest. Nisi ita est, in-
tis eum [Deut. xiii, 3) : id est, ut scire ctRteros quit ; irriti ante Deum inveniantur omnes labores
laciat. mei.
« Si dcclinavi gressus meos de via, et si secutus « Si putavi aurum robur nieum et obrizo dixi,
cst oculus meus cor meum, et si in manibus meis fiducia mea. Si Uetatus sum super multis divitiis
adhaisit macula : seram, et alius comedat, et pro- meis, et quia plurima reperit manus mea. » VerO)

genies mea eradicetur. » Nihil mandatorum Dei, homo philosophia!, nullo vitio lcnebatur, sicut
ait, prffiterii : quia nec cor meum acquiescens nunc cupiditatis et elationis contemptor fortis-
secutum est oculos meos,cum concupisccntiaj ima- simus, aurum ctiam pro nihilo se habuissc testa-
gincs ci olferrcm, priusquani pactum cum ipsis tur.
haberem, nc t[uid intrinsecus turpe transmittc- « Si vidi solcm cum fulgeret, et lunam ince-
rcnt. Undc ncc in operibus manuum mearum ulla dentem clarc, ct lajtatum est in abscondito cor
peccati macula potuit adhoerere, et hoc ipsum cum meum, et osculalus sum manum meam ore meo,
quadam juramcnli cxsecratione confirmat. qu;e est iniquitas maxima.ct negatio contra Dcum
« Si deccptum cst cor mcum super mulicrc, et altissimum. » Tanta^ virtutes et lam prascipuc ni-
si ad ostium amici mei insidiatus suin, scortum C hil prosunt quamvis quisque in eisdem perpe- :

alterius sit uxor mea, et super illam incurventur trandis sit sapicns, magnus ct clarus si errorum ;

alii. IIoc enim nefas est, et iniquitas maxima stuUitia teneatur. Non solum, inquit. quorum- :

ignis est usque ad perditionem devorans, etomnia cunque idolorum culturis.verum eliam, nechorum
cradicans genimina. » Sccundum natura; bonum pulchritudinc ac specic magnorum luminum de-
lo(iuilur, quod in Toljia scriptuni cst :Quod tihi loclatus sum ; ncc quasi adorans oa inlor eorum
non vis fieri, nlii ne feccns {Tob. iv, iC)). Proindc vcnerationcm osculatus sum manum meam : nec
ait, nelaiida res est, et iniquitas maxima : hteo crcaturam pro Crcalorc vcncralus sum, quod in
lunesta ac deteslabilia cogilarc, vel facerc, ignis Epistola ad Romanos sanctusApostolus destestatur
omnia bona virtutum dc-
est inccntiva3 libidinis, {l{om. 1,
2."')},

vorans,atque univcrsain homino sanctarum rerum « Si gavisus sum ad riiincm ojusqui mo oderat.
incrcmenta consumens. oxsullaviquod invonissot cuni malum. Non cnim
contcmpsi subire judicium cum scrvo mco
« Si dcdi ad peccandum gutlur mcum, ut expolorcm
ct ancilla mca, cum disceptarcnt adversum nio. » inalcdicons animam cjus. » Cum magnum >;it, si
Sive ut alii dixcrunt, apud mc. do inimicis suis quis, cum possit, non sludoat
« Ouid cnim faciam cum surrexcril ad ju(lii'aii- n ulcisci quanto apud Dcum aludiosius est de corum

(lum Dciis, ct cum qu.csicrit, quid rcspondcbo illi? ruina, noc in cordc doloctari !

Nun^iuid non in ulcro fccit mc, qui ct illum (ipc- « Si non dixorunt viri labornaculi mci, quis dct

ratua cst, cl formavit mc in vulva unus? » Magna do oarnibus cjus,ut saturomur ? Foris non mansit
humilitas sancti viri hujus,et mogna futuri judic-ii pcrcgrinus, oslium incum viatori patuit. » Pro
cogilalio. hospitalitatibus cjus ct virlule, qua ct cajtera
.< Si ncgavi quod volcbanl, pauporil)us, ct oculos sancli Pco placui>ruut, odium sorvorum contraxo-
viduai oxspcclaro fcci. » Manifcsluui ost. rat.
« Si comodi bucc(Mlam moani foIus, ct non co- « Si absconili quasi homo pcroatum mcum, ct
modit pupilhis cx ca, quia ab infanlia mca crovit oclavi in sinu moo iniquitatemmeam. » De his
niecum miscralio, ct do uloro niatris nieoQ cgrcssa pcccalis lanlum, qua3 cogitalionibus coramillun-
est mocum. « Munifcstum ost. tur hoc loco mihi dixisso vidctur oo quod noc
:

« Si Ucspoxi prwlcruntom, quod non habucrit ipsa colaro voluorit, quoudoquidcm sccrctorum
763 APPENDIX. ^764

suorum intima manifcslavit hominibus, se con- A neratione Huz ct Buz, filiorum Nachor ct Melchae,
sensione iniqua cujuslibet peccati non fuisseparli- sororis Sarae, uvoris Abraham, nascitur Job et
cipem. Eliu. De Huz, Job nascitur ct de Buz, hic Elium
« Si expavi ad multitudincm nimiam, ot dc- unde et Buzitcs dicitur qui fuit sicut hic scribitur,
spectio propinquorum terruit mo, et non magis fiiius Barachiel. Hunc igitur Eliu, doctissimi Scri-
nec cgressus sum
taciri, ostium. » Ad propinquo- pturarum dicunt ipsum esse Balaam hariolum,
rum suorum persobam despicientium eum, locus quem in Numerorum libro BaIach,rexMoabitarum,
hic pertinet, qui ei inter miserias calamitatum ad Israelem maledicendum conduxerat {Num. xxii,
posito indesinenter injurias
contra irrogabant : 5 seq.) et ha^c Scriptura refert, quod hic Eliu de
:

quos jurgantes posuit custodiam ori suo.

sibi cognatione fuerat Ram, et hunc Ram, Abraham
Quis mihi tribuat auditorem ut desiderium
<' esse intelligamus : dc cujus cognatione et familia
meum audiat Omnipotens et hbrum scribat ipse Eliu fuerit procreatus. Hinc utique fratris sui
quijudicat, humero meo portem illum, et
ut in Nachor posteritas, procul dubio Abrahae cognatio
circumdem illum quasi coronam mihi ? Per sin- erit ubi qui hunc librum scribit quem Hebraei
:

gulos gradus meos pronuntiabo iUum, et quasi Mosen autumant, in generationis Eliu nominibus,
principi ofleram eum. Quem
librum sanctus Job n nobilitatem nativitatis ejus voluit demon&trare.
»

demonstraturus CcTteris,
suo, in loco inQuod autem in hoc libro Ram, quasi partito sive
humero
videiicet cunctis conspicuo conferl eo quod libro diviso nomine, sanctus Abram dicitur ita et in
; ;

pro laboris sui meriti velut corona gloriae coro- diversis locis Scriptura Dei, secundum incrementa
natus per singulos gradus virtutum, sive profe- in eo divinae gratiaenominat. Undequando liamdi-
ctuum suorum incrementa ante Deum recensendo, citur habeatur excelsus : quando vero Abram ((ien.
pronuntiat. xn, 1), proficiens in virtutibus, pater excelsus sit.
«I
Siadversum me terramea clamat, etcumipsa Item cum fidesejusgentibusad dominationem prac-
sulci ejus deflent. Si fructus ejus comedi absque ponilur, Abraham [Gen. xvii, 5), id est, fatcr mut-
pecunia et animam agricolarum ejus affixi pro :
taruni gentium appelletur. Hic igitur Eliu, sicut
frumento oriatur mihi tribulus, et pro hordeo spi- apparet, secundum bonum naturae, homo justus
na. » Terra, caro hominis recte sentitur. Hanc videtur fuisse qui et spiritum habuit prophetiae :

dicit beatus Job sibi adversariam non fuisse, ne- sed puto non eodem modo vel eadem gratia, ut
cessario utique quoniam bene sibi eam obedien-
: sancti prophetae.Unde et ipse Dominus ad sanctum
tem feceratcirca ornamenta virtutum.Cujus etiam Job de eo locutus est: Quis est iste involvens sen-
sulcos metaphoricos appellat, qui sive propter tentias sermonibus im^eritis {Job.xxxwin, 2) ? Quod
bonos mores excoIendos,sive propter continendam C est, improperii verbisatqueinordinatis sermonibus
aquam verbi Dei infusam divinitus terrce suae, sensus propheticus narratur ubi non reprobat :

sulci ab eo dicti sunt secundum illud Psalmistae

: Dominus quod Eliu loquitur, sed quod prajpropere
:

Sulcos ejus inehrians, muWplica generationes ejus ab eo dicitur, hoc reprehendit. De hoc, inquam,
{Psal. Lxiv, 11). Agricolas autem istos terrae suae, Eliu, et sui similibus, et in principio libri hujus
beatus Job sanctas cogitationes, ut arbitror dixit diximus, quod prophetiaj mysterio usi sint etiam,
:

quibus vivus ager mentis suae strenue celebatur. qui exorbitaverant a vera religione, quia et illis
Quorum agricolarum ideo anima una ab eo rcfer- dcdit Deus verbum suum, ut mysteria futura pro-
tur,ut advertamusunum eorumdem fuisse consen- nuntiarent hominibus ubi maxiine fides et admi- :

sum. Non est hoc in moribus sanctorum notabile, ratiogentilium pendet, ut qui nostris nolunt cre-
sive reprehensihile, quando seipsos laudant. Non dere prophetis, credant saltem divinis et vatibus
enim jactantioe vitio detinentnr,ut in suis laudibus suis. Hunc itaque Eliu, qui est Balaam, figuram
gloriam humanam
requirant: sed faciunt hoc veri- habere gentium diximus, adversantium Christo
tatis intentione,qua ante Deum simpliciter ac sin- sicut et illos amicos beati Job, haereticorum figu-
ceriter vivunt. ram. Quod autem ait,finitasuntverba Job possu- :

PSALMUS XXXII. ]) musintclligeretanquam dixerit,firmissimestabilila

Omiserunt autem tres viri isti respndere Job
<' sunt verba divina, et irrita esse non possunt, qua;
eo quod justus sibi videretur. « Cedentibus adver- usque adaeternam promissionem fideliter credentcs
sariis, Job post multa prophetiae suaj mysteria, et perducunt. Isti vero, qui justum virum et sempi-
ipse finitsermonem.Quodautem dictum est.omise- ternum praesumptione adinventorum dogmatum au-
runt autem tres viri isti respondere Job, eo quod dent discutere, acterno quandoque silentio conli-
justus sibi videretur : scriptor historiae hujus ex cescent. Quod autem Eliu duobus nominibusvoci-
sensu respondentium dixit, eo quod justus sibi tatur, non est mirum: familiare est hoc Scripturae
videretur non ex judicio suo : cum referret vel divinae, ul Salomon Idida, et cognatus Mosi dictus
scriberet, quae in praeconiura tanti viri stylo haec est Jetro et Raguel, et Petrus Simon. Unde non
suo posteriorum memoriae commendabat, parvam obscuritatem haec varietas nominum solet
« Et iratus indignatusque estEIiu,fiIius Barachil legentibus exhibcre.
Cizites, de cognatione Ram. » De progenie et ge- « Iratus est autem adversum Job,eo quod justum
 ;

765 COMMENTAR. IN JOB CAP. XXXIH. iG6

seessediceret coram Deo. Porro adversum amicos A « Et doncc putabam vog aliquid dicere, consi-

ejus indignatus cst, eo quod non invenissent rc- derabam. .Sed, utvideo, non estqui possit arguere
sponsionem rationabilem.scdtantummodo condera- Job, et respondere ex vobis sermonibus ejus. Ne
nassent Job.Igitur Eliu exspectavit Job loquentem: forte dicatis, invenimus sapientiam, Deus projecit

co quodseniores cssent qui loquebantur, Gum au- cum, non homo. Nihil locutus cst mihi,et ego non
tem vidissetquod trcs respondere non potuisscnt, secundura serraones vestros respondeboilli. Exti-
iratus est vehcmentor. Respondcnsquc Eliu filius rauerunt, nec rcsponderunt ullra abstuleruntque
Burachiel, Buzites, dixit. » Videlur mihi quod haec a se eloquium. » Nullam, inquit, adversum me Job
prius gesta sunt, quae hic legimus, quam iila quaj habuit disputationem sed nequeego illuin,quem-
:

in Numcris(6'rt/j. XXII, v<??-5. 5 seqq.) de hoc ipso admodum vos iacilis, malcdictionibus victorum
Eliu sive Balaam facta referuntur. Hic igitur Eliu et opprobriis aggredior.
qui Job
ait et amicos ejus sc expectassc loquentcs, « Quoniam igitur exspectavi, et non sunt locuti:

honoris at reverentii-e causa ostendit sc fccisse steterunt, nec ultra responderunt, respondebo et

quod fccit : senioribus scilicct deferendo. Jam hic ego partem mcam, et ostenrlam scientiam meam. »
ipsius Eliu vorba sunt, ita dicenlis: Proindc et ego,Eliu ait,prorvoribus meis respondere
« Junior sum tempore, vos autem antiquiores ; t> tentabo, et ostendam vobismeam, et Job pariter

idcirco demisso capite, veritus sum inrlicare vobis scientiam quod ex jactantia vanitatis dicerc eum
meara sententiam. Sperabam enim quod atas pro- satis apparet, cumsubjungit :

lixior loqucrclur, eL annorum muUitudo docere « Plenus sum enim sermonibus, et coarctat spi-

sapicntiam. Sed, ut video, spiritusest in homini- ritus uteri mei. En ventcr meus quasi mustum
bus, et inspiratio Omnipolentis dat intelligentiam absquespiracuIo,quod laguncnias novas disrumpit.
Non sunt longajvi sapientcs ; nec senes intelligunt Loquar et respirabo paululum aperiam labia :

judicium. » Dicit hoc sibi magis videri, quiaspiritu mca, et respondebo. » Juxta anagogen ventrem
aganturhomincs^quibusDeumoranipotenssapientiae suum, aut uterum, y.'x-'x/p:':-.o) ipsara memoriam
sua; inspirationcm tribucrit, quod in sugillationem suam dixit, eo quod penc omnes sermones Job et
prfcdictorum quasi ex obliquo dicit, vcluti sibi soli amicorura ejus, aliquandiu disceptantium, velut
hoc sapientia) bonum cunccssum sit, Notandum cibos intra capacilatemsu;c memoria; congrega-
quod hic Eliu, por quatuor locutioncs, sicut tcxtus verit.
lectionis docet, sibi ipsi succcdit; per « Non accipiam personam viri, et Deum homini
quas singu-
las, vel priorum responsa, quasi eruditius retra- non .'cquabo. Ncscio enim quandiu subsistam, et
ctarc, vel .singula loca asporius a sancLo Job dicta sic post modicum toliat mo lactor meus. » Jusli

coram ipso dcslrucre conalur. Narn post pncfatio- ^ judicii mei,in(|uit, sentontia hacest.ul ncchomini
nem copiosam [Job xxv-xxxii), in prima locutiono parcam vcra dicendo nec Deo injuriam faciam, :

8ua, de sancti Job verbis ha;c posuit,ita inquiens ut injuste aliquid contendam fccisse.
:

Mundus sum ego, et uhsque delicio immaculatus, et CAPUT XXXIII.

non est iniquitas in me. Quia (incrclas in me Vitperit, .\udi igitur, Job, eloquia mea, et omnes sor-
'<

idco arliilratus est me inimicum sib'. l'osuil in ne7T0 moncs ir.cos ausculla. Eocc apcrui os mcum.loqua-
pcdes mcos ; el custodivil omncs semilas meas {Joh. turlinguamea in faucil)us meis. Simplici rordc
xxxiii, U-11), In secunda locutione vcrba Job ita mco scrmoncs mei,ct scnLentiam labia mea puram
posuit, dicens Justus sum,et Deus subvertit judi-
: loiiucntur. » A Domino ila despicitur Eliu, cum
cium mcum. In judicando enim me, menUacium est ait dc eo {Job xxxviii, 2), quis est iste ? Indignum
violenta sagitla mea absqxie ullo peccato {Joh xxxiv, enim crat atque priepostcrum ut vir magnus, Deo-
5. 0). Terlia locutio cjus ila haleL, codcm Eliu di- quc placidus.ctiam si ulhomo inaliquo deliquisset,
ccnte ad Job. Di.iil enim,non tihi placel quodrcclum ab ipso corriporotur, qui longc a vera rcligionc
csl, il cst, Dco dixit, ait, Quid tihi prodcst, si c(jo esset. Scd si movcl forsilan qucrapium, quia iste
peccavcro {Joh xxxv, '?) ? Quarta vero locutio Eliu Eliu multa dc Salvatoris temporibus futura pra;-
continct quod pro Deo locuturus, operatione sua D dixit,qu;e ut prophctiam suscipiamus sciat quis- :

Doum justuin prol)aredisponat,(iuod usquc inlincm (|uis ost, qiiom hoc movcl, illa quaj spiritu Uoi
(luarli hujussorinonis sui inlcr [)rophcLia3 su.i' my- praidicta sunt, suscipicnda a nobis ct crcdcnda.
stcria acerrimc.e! rum summa instantia prose(]ui- ll.Tic vcro (|un3 clationccordis ab oo deprompta
tur, et non dcsistit {Job xxxvi, xxxvn), sunt, rcprobanda, quoniam do propriis suis, ut
« Idoo dicam, auditc mo, oslcndam vobis cLiam dial)olu3 loculus cst, non c.x Deo.
cgo incam sapicntiam. Exspectavi onim scrmoncs Spirilus Do fecit mc, ct spiraculum Omnipo-
i(

vcslros audivi prudontiam vcstram, doncc disco-

; tcnlis vivilicavit mc. » Ut dct auctorilatcm so au-
ptarcmini sermonibus vcstris. Quoniain vestra diondi, ila locutuscsl, (luandonon possit non rccla
.>

iiiihi jam farla o?it munifesla. lloc ironicoa ab po et vcra dicore, is qui Spirilu Dei factus sit ct
dici,non dubium esl, ct ideo (juia supcrius risorio Omnipolontis spiraculo animatus ubi Trinitalis :

prudcntiam dixcrat amicorum Job, scquitur id Doum inlclligcrc debcmus. In Dco enim nominat
aporte dicens. Patrgm in omnipolouto Filiuoi, in spiritu Spiri-
:
76*7 APPENDIX. 708
tum sanctum. Trinitalis enim Deus creavit omnia A. ipso principio mundi, ct dcinccps sempcr locutus
sed quando hominem fecit,propria etspeciali qua- est Deus hominibus, et scmcl nihilominus loqui-
dam significatione nominum,per diversam operum tur, scd ubi frequenter loqui dicitur Deus, vel lex
nuncupalionem se voluit deraonstrare, ita legisla- ejus multiplex, vel prophelarum et mandatorum
iore diccnio : Et ereavit Deii$ lioininem, atl imagi- ejus diversilas indicatur. Ubi vero scmel loqui
nem Dei creavit eiim masculum et feminam fecit
: significatur, stabilita ac definita ejus sententia
eos (GQn. 1,21). Itemque Et fecit Deus hominem: demonstratur. Loqui enim Deum efficienliae ejus
de limo terroe. Et inspiravit in faciem ejus spiracu- Semel loquitur Deus, et secundo
res intelligitur.
lum vitx, et faetus est liomo in animam viventem idipsum non repetit, id est, non immutat Deus,
(Gen. II, ) : ubi in faciente, et inspirante, vel nisi hoc ipsum vitae nostrae mutatio depoposcerit :

etiam benedicente, sine ulla discretione, vel disso- hoc loco de duobusquibusdam correplionum gra-
nantia voluntatis, operatam Trinitatem sentire de- dibus Eliu diligitenr enarrat, et dicit quod eru-
bemus. Non enim refertaliquid, vel diversum in- dilio divina, vel castigatio circa hominem, et in
telligere facit, verbum creavit, inspiravit et bejie- noctisvisionibus fiat : itemque in lectulo unde ;

dixit {Gen. i, 27 ii 7 i' 28) ubi secundum na-

; ; ; : ait Gonlabescere
: faciat hominem, donec ad
tur<T3 unitatem,una est voluntas opusque commune. vitoehujus extremaperveniat. Et cum ab aliquo
« Si potes, responde mihi, et adversus faciem
B sancto pro eo fuerit interventum, ut fecit Isaias
meam consiste : ecce et me sicut et te fecit Deus, pro Ezechia rege, restiluatur pristinae sanitati
et de eodem luto ego quoque formatus sum. Ve- {IV Reg. XX, 6). Et ait in subsequentibus
rumtamen miraculum meum non te terreat, et /vers.29), quod tribus vicibus haec circa hominem
eloquentia mea non sit tibi gravis. » Prolaturus operetur, id est, cvidenter et probabiliter, et
verba ejus, responsionem deposcit, ut sub blandi- confirmalivo modo,
propter trinumeri per-
vel
mento quodam et consolatione simulata minarum fectionem, vel trium testium veritatem.
propter
terrorem incuteret,quo perturbatus Job facile mul- Quo genere etiam patientiam Dei, clementiamque
tiloquio ipsius cederet. significat, quae non stalim, sed per partes, et pcr
« Dixisti ergo in auribus meis, et vocem delinquentem ubi ei nec
verbo- vices castigat, et arguit :

rum tuorum audivi Mundus sum ego, et absque : praeceptis verilatis judicium, nec inutilis remissio,
delicto immaculatus, et non est iniquilas in me. » nec injustitiae imputatur iniquitas.
Quod ergo Eliu ait Job « Hoc est ergo in quo « Increpat quoque per dolorem in
: lectulo, et
non esjustificatus, » id est, accusare debueras te, omnia ossa ejus marcescere facit. Abominabilis
non laudare non iilud dicere
: mundus sum, ei fit in vita sua panis, et animaj illius cibus ante
: <<

sine peccatoet immaculatus iniquitas quoquenon C desiderabilis Tabescet caro ejus, et ossa quse
:

est in me. Hoc est, inquam, in quo non es justi-

>> tecta fuerant, nudabuntur. Appropinquabit cor-
ficatus,quia justificatio per humilitatem acquiritur. ruptioni anima ej us, et vita illius mortiferis. Si
Laus vero elationis condemnationem meretur. fuerit pro eo angelus loquens unum de similibus,
Potuit quidem utvir justus et de sanctis operibus ut annuntiet hominis aequitalem miserebitur ejus :

suis sibi bene conscius, audenter aliqua quse vera et dicet Libera eum, ut non descendat in cor- :

sunt, Deo dicere non potuit tamen haec quaR ei

: ruptionem. Inveni in quo ei propitier. » Sive ut
Eliu falso objicit, velut sacrilegus loqui. Denique alii dixerunt Accessit iisque ad mortem anima ejiis, :

illa, quae dixisse Job dicit, ita inquiens: et omnia ejus marcescere facit. Cum per haec
« Quia querelas in me reperit, ideo arbitratus itaque correctus homo atque consumptus, morti
est me inimicum sibi. Posuit in nervo pedes et infernalibus ministris appropinquaverit, si flue-
meos custodivit omnes semitas meas. Hoc est
: ritquispiam sanctorum, qui nomen sancti angeli
ergo in quo non es justificatus. « Non legimus habere mereatur is pro hujusmodi, qui pro pec-
:

haec Job dixiese, quae utique ex sensu ejus, quasi catis suis a Deo ita corripitur, poterit impetrare :

a sancto Job dicta, suis hic verbis composuit. tamen de multis operibus bonis, quaj operari si

Unde hunc potius non recte verba dicere noveri- debuerat, saltem unum bonum opus ejus, quod
D
mus, quam eumdem sanctum Job dixisse creda- tanquam sacrificium pro eo placabile offeral Dco,
mus. valuerit invenire. Exaudiet, inquit, et jubebit, ut
« Respondebo tibi, quia major sit Deus homi- prasdictus ad correptionem infernorum cruciatuum
ne. Adversus eum contendis, quod non ad omnia non descendat, eo quod vir magnus quidam
verba responderit tibi. Semel loquitur Deus et exstiterit, cujus preces Deus non potuerit non
secundo idipsum non repetit. Per somnium in audire. Et angelus quilibet de coelo assistens ante
visione nocturna, quando irruit sopor super no- faciem Dei, potest pro quolibet peccatore in fla-
mines, et dormiunt in lectulo tunc aperit aures gellis castigationum posito
:
intercedere ipsis :

virorum, et erudiens eos, instruit disciplina, ut enim est cura injuncta a Deo, vel maxime, ut
avertathominem ab his quse fecit, et liberet eum diversis hominibus, vel nationibus, defensionis
de superbia, eruens animam ejus a corruptione, sive custodiae suce opem ferant.De quibus Aposto-
etvitam illius, ut non transeat in gladium. » Ab lug ; NonnQ omncs sunt administratorii spiritus in
 :

769 COMMENTAR. IN JOB. CAP. XXXIV. 770

miniaienum misst : propter eos qui hxreditate^n ^ dicit, ut tsiceait eloquenlem et lanquam minus
:

salulis (Hcbr. i,
capient li) ? Exemplum autem eruditum, vel impatientemjubet ut sileat.
rerum praesentium, de quibus nunc loquimur, CAPUT X.XXIV.
in Scripturis dominicis retineraus, ubi legimus, Pronunlians itaque Eliu, etiam ha3c locutus
<'

in somnis homines fuisse correptos, ut Nabucho- est. » Quas sententiam Eliu pronuntiarc- dicitur,

donosor regem superbissimum {Da7i. iv, 15), et et pncsontcs amicos sancti Job ad audiendum se

Laban, qui parentis sui Jacob interitum dispone- cohortatur.

bat {Gen. xxxi, 3'i), et Abimelech regem, qui « Audite, sapientes, verba mca, et eruditi au-
sancti Abrahac domum contaminare tentabat {Gen. scultate me. Auris enim verba probat, et guttur
XX, 3), et uxorem Pilati, quse ait ad eum dc Do- escas gustus dijudicat. » Qucmadrnodum igitur,
mino nostro Jesu Christo : Nifiil libi et justo illi inquit, a faucibus ciborum sapor dignoscitur, ct
mulla enim passa sum somnium propter cuni per idcirco, ait Eliu :

{Matlh. xxvii, 10). Et Magi in Evangelio in som- (( Judicium eligarnus nobis, ct inter nos vidca-
nis admoniti, per aliam viam egrediuntur {Matth. mus quid sit melius. » Id est, prius discutiamus,
II, 42). Fideles etiam viri a Deo in somnis in- antequam hominem condemnemus.
struuntur, ut Jacob patriarcha {Gen. xxxii, 2'i), D « Quiadixit Job justus sum. » Non sermonem :

legimus infirmatos esse propter peccata,

et alios hunc Jobdixit, scd dum virtutcs justitiarum sua-
de quibus illum paralyticum fuissc discimus, cui rum notas fecil, justum procul dubio se esse mon-
a\t Dominus liemitluniur tibi pccata tua {Maltb.
: travit, quem et Dominus justum jam di.xerat. Quod

IX, 2).Legimus et sanctos agros fuisse, ut Tro- hic dicitur :

phimum ct Epaphroditum (/ Tim. iv, 20; Philipp. « Et Deus subvertit judicium mcum. In judi-
II, quos utiquc vclut justos tali castigationc
27) : cando enim me, mendacium est, ot violenta sa-
examinatos credcie debcmus non ut peccatores : gitta mea absque ullo peccato. » Similiter et hoc
infirmitatis verbcre flagellatos. Sequitur: ipsum non legimus, sed scriptum tenemus Vivit :

« Consumpta cst caro ejus a suppliciis : revcr- Deus, qui judicinm meiim {Job. xxii, 2).
absiulit
tatur ad dies adolescentiaj sua3. » Rcccpit, inquit, Subvertere autein judicium, ad iniquitatem respicit
niala pro meritis suis, et suppliciorum atquc pu;- judicantis : abstulissc vero judicium, id est, pro
narurn mensuram : sufficiant ha-.c ei vcrbera casti- tcmpore distulisse, ad dispensationein jusli judicis
gationis, quibus revocatus est ad cmendationem : pertinet. Et multiplicavit vulnera nwa etiam sine
nuno indulgentia divina> pictatis ad dies adole- luusa {.Job IX, 17). Proinde hoc loco asserente
scientia; revertatur, id est, sit itorum sanus atque Eliu, hic esse sensus videtur, quoil cum Job ita
incoiumis. ^ dixerit, Dcura judicium meum, non rectc
fefellit

« Dcprecabitur Dcuin, et placabilis ei erit, et et vere judicavit, et idoo crga me mendacio agitur.
vidcbit faciem cjus in jubilo, ct reddet homiiii Qua) autcm locutus est Job, magis incaute, ct
justitiam suam. » Quod interim cordc fit cum per pr.cpumcns dc juslitia Del dixisse credendus est.
Deum bonum consc;cnli;e possideatur. Videl)it Proindcjuste ci et merito Deus &it: Uti<jue qui
autom Dci facicm, propitium sibi vultum illius arguit Dcum debct respondere ei {Job. xxxix, 32) ;

scnticns, rcdditurus ci digna satisfactione justi- in quibus utiquc vcrbis Dei increpatur. Hoc rcso-
tiam. nat, quod bcatus Job non rectc aliqua sit locutus.,
<« Hcspicict Iiomiiies, ct dicct: Porcavi, cl verc sed qui optiinc novcrat, quod bona in eo plurima
doliqui, ot ut crara dignus non rcccpi. » Magna esscnt, undc ct illi placuerat, conccdit ca qua^
rcs cst, Deo([uc plurimum acccptabiiis ut hoino imiuodcratus cum lo(iui iu summis uugusliis dolor
errores suos conflteri non crubescat : pra^sertim compulil.
si pro eis se intclligat castigari, et ita sc humiliet, « Quis ost vir ut cst Job, qui bibit subsanna-
ut quidquid castigalionis sustinucrit, pro mcritis tioncm quasi aquam, ((ui graditurcum oporantibus
siiis parum se pussum pronuntict. ini(iuitalcin, ct ambulatrum viris impiis? «r.ujus
" Libcravit animam suaiii ne pcrgcrct in inte- [) visccra lanquain a^iua» abuiuianlia venenn liiijus
ritum, stul vivcns luccm vidorcl. Ecce h.Tfc omnia passionis implcla sunt.
opcratur IJcus tribus vicibu.s pcr singulos, ut rc- « Dixit onim : Non placcbit vir Doo, olium si cu-
vocnt animaa eorum a corruptionc, ct illuminct currorit cum co. » Invidioso do sanctum Job
oo
liico vivcntium. » Id cst, agnilionis Dci Uwimii ct locutuin fuisso mcntitur. quia bcatum Job tam
immcnsa bcncficia illuininalus ULriioscont. iiirolicitcr sapuisso non crcdimus, scd ncc alicul.i
• .\ttcndi\ Jol), ct audi mc, ct tace (Iuim cgo cuin hoo dixisso meminimus.
lii(|uor. Si aut(nn habcs. (|uid lo^iuaris : rcspondo « Idco, viri cordati, audile mo : absit a Dco iin-
iiiilii. Loiiucrc, vi.lo (Miiin lc apparero justuni. piotus, ct ab ()mnipolonl& iniquitas. Opus enim
(,)uuil .si iiou habcs, audi luo : laco, ct dorcbo lc hominis rcddct ci, ct juxta vias singulorum rcsti-
aapicntiain. » Ouasi hac rationc Kliu sanctum Job tuct oi.H. Vcrocnim Dcusnon condcmnabit frustra.
couvicerit, uit illi Amli mc, id est, doccnli to
: noc oinnipolcns subvortct Judicium. » Quasi, expo-
obodions csto, ct priubc conscnsum. Uuod autcm sila impiotuto sancti Job, cl in modioaudicntium
 : :

771 APPENDIX. 772

prolata in invidiam Job, quasi impia sit locutus. ^ pugnas et seditiones agebat. HoS igitur ut inPidele'
Quem constituit alium super tcrram aut
<( : et impios Dominus non cognoscet : quibusque etiam
quem posuit super orbem quem fabricatus est ? » manifeste dicturus est No)i novi vos : : (liscedite a
Id est, numquid alium rectorem posuit, qui a me, omnes qui operamini iniqxdtnlem {Matth. vii,
Creatorisjustitia discreparet. Ipse ergo quam po- 23). Sequitur dicente Lliu dc his, de quibus dicit
tens Gonditor, tam pius est moderator, quia opus superius :

suum agnoscit et diligit. « Subito morientur, et in media nocte. » Secun-

« Si direxerit eum
suum, spiritum iilius
ad cor dum sensum Apostoii est, qui ait istud de filiis

et flatum ad se Irahet. Ddficiet omnis caro simul, tenebrarum. Cum enim dixerit pax et securitas,
et homo in cinerem revertetur. » Id est, mundi tunc repentinus eis superveniet interitus (/ Thess.
nam si omnia quae in eo quotidie geruntur, secun- V, 3). Mediam vero noctem dictam ideo existimo,
dum regulam justitise suaevoluerit intueri, deficiet eo quod in profunda cordis caecitate positi, spiri-
ac peribit ; sed cum pietate potius gubernat ac tualiter moriantur.
sustinet. Nam si iniquitatem observaverit, qais « Turbabuntur populi, et pertransibunt, et au-
sustinebit {Psul. cxxix, 3) ? Spiritum dixit animam, ferent violentum absque manu. Oculi enim ejus
quae vivificat hominem, et flatum, ipsam praesen- super vias hominum : et omnes gressus eorum
tem vitam, quse corporibus nostris per anhelitum considerat. » Secundum Psalmistam : Cumvideril,
exhoc aere ministratur. Haec ergo Eliu dicit ad se exemplum vide-
inquit, justus vindictain impiorum,
trahere Deum, cum aufert hominibus vitam, quam licet peccatorum hominum pertimescens, manus
eis creando tribuerat. Possunt per spiritum pro- suas lavabit in sanguine peccatoris {Psal. lvii, 11).

phetiae haec loca ita videri figurata, ut nunc in Hoc igitur modo turbabuntur populi, qua pertur-
Christo compleantur, quando dispensatione carnis batione terram sensibilem legimus conturbatam :

assumptae, Pater eumdem Filium suum, per quem sicut propheta ait ad Deum : Commovisti terram,
omnia fecit {Joan. i, 3), ad hunc mundum ex suo et conturhasti eam : sana contritiones ejus quia
cruciatum corde direxit {Psal. xliv, 2), ut spiri- enim quasi boni via- mota est {Psal. lix, 4). Sic
tum ejus et flatum ad se traheret, id est, ut au- futurum saeculum pertransibunt, ubi locus tores ad
ferret ab eo, per humilitatem crucis, spiritum, non erit impio aliter nullum habebit adjutorium :

id est, superbiam spiritus mundialis flatum quo- violentus, quo defendi vel erui possit a pertra-
:

que tumentis eloquii, quo anhelans gloriabatur in hentibus eum ad supplicium mortis.
sermonibus suis. Sic quoque homo in se represso « Non sunt tenebroe, et non est umbra mortis :

tumore deflxeret ac revertens in seipsum, co gno

: ut abscondatur ibi qui operantur iniquitatem. »
sceret se terram esse et cinerem ubi secundum C Sive ut alii dixerunt in fine hujus versicuii, ut la-
:

moralem intelligentiam, illud de psalmo sentimus: titent qui faciunt iniquitatem. Quod utrumque se-
Et auferes spiritum eorum, et deficient, et in terrain cundum iliud Psalmistae sensum est, ita dicentis :

suam convertentur {Psal. ciii, 29). Postea ergo quam Quo ibo a spiritu tuo, et a facie tua qno fugiam
de virtute Dei et .justitia praedictis locutus est, {Psal. cxxxviu, 1) ?
Eliu se rursum ad Job convertens, dicit « Neque enim ultra in hominis potestate est, ut
« Si habes ergo intellectum, audi quod dicitur, veniat ad Deum in judicium. )> Id est, si habuerit
et ausculta vocem eloquii mei. Numquid qui non in potestate ut veniat, potest habere ut non ve-
amat judicium, sanari potest ? Et quando tu eum niat.
qui justus est, intantum condemnas ? Qui dicit « Conteret multos, et innumerabiles, et stare
regi apostata : qui vocat duces impios. » Mani- faciet alios pro eis. » Ut de Heli sacerdote et Sa-
festum est, inquit, quia is qui juste et recte ju- muele, Saul et David, Judeeorum populo et gen-
dicare non diligit : iieque sanare a vitiis animam, tium.
neque corrigere quemquam potest el quoraodo « Novit enim opera eorum, et idcirco inducet
tu sanator esianguorum nostrorum, qui iniqui- noctem, et conterentur. Quasi impios percussit eos
tates notare praesumis ? in loco videntium. « Sub his quoque verbis Eliu
D
« Qui non accipit personas principium, nec co - significasse potuit ob merita sua Judaeos nocte
gnovit tyrannum, dum disceptaret contra paupe- infidelitatis excaecandos, ut conterantur et humi-
rem. » Opus enim manuum ejus sunt universi. » lientur, sicut Propheta et Apostolusait : Dedit itlis

Secundum mysticos intellectus, principes Ju isti - Deus spirilwn cotnpunctionis {Isa. vi, 9; Rom.
daeorum, Scrib« et Pharisaei, et sacerdotes possun t XI, 8).
intelligi; quos in Evangelio increpat {Matlh. xxiii^ « Qui quasi de industria recesserunt ab eo, et
13 56^7.). Tyrannum vero eumdem popuIumJu- omnes viasejus intelligere noluerunt, ut pervenire
daeorum, non ab re esse sentiamus, qui contra facerent ad eum clamorem egeni,et audiret vocem
caetum sanctorum Ecclesiae, pauperem, humilem pauperum. Oranes enim peccatores etimpiicon-
»

spiritu, conlritum corde, rejiciendo hodie disce' traindilura s'bi bonum naturae agunt sicut Apo- :

ptat quod facere et tompore apostolorum non de-

: stolus ait Qui cum cog^iovisxcht Deum, non sicut
:

sinebat, quando per omnes civitates contra eo^ Deum glorilkaverimt {Hom, i, 21). Ubi autem co-
 : :

773 COMMENTAR. IN JOB. GAP. XXXV. 774

gnovcrunt Deum, men-
nisi inspiratione et judicio A non prohibebo. » Quasi in judicio constitutum,
tis? Ubi ergo Dco gloriam suam habuerunt con- permittit eum interloqui, ut si quid forte sibi est
tcmptui: ubi ab ea conlra suam conscientiam dicendum, non taceat.
recesserunt, omnesque vias mandatorumDei, quas « Si erravi, tu doce
me. Si iniquitatem locutus
suis cordibus habcnt ingenitas, nosse et inlelligere sum, non addam. » Id cst, non loquar.
ultra
detrectarunt, cuin hominibus quoque ita impie et « Numquid a te Deus expelit eam, quia displi-
injuste cgcrunt, ut ad Deum pauperum oppresso- cuit tibi? Tu enim C(i3pisti loqui et non ego. ,

rum clamor asccndcrit. Sive Judajos impios atque Quod si qiiid nosti melius, loquere. » Tu dixisti
incredulos percussit Dous in loco videntium, id quod iniquus esset Deus quia a te iniquitatem, :

est, in luge Mosuica: ubi prophcta;, qui videntes et injuslitiam vitae, injusta correptione exigeret,
dicti sunt, inhabitant. In ipsa itaque spe legis, et cui necesse esset injuste aiflictum contra eum lo-
promissorum compositione, tanquam in quodam qui injusla, et ob hoc, inquit, displicuit tibi Deus
vidcntium loco, jusle percussi a I^co sunt : intan- dum ejus justitiam, qua te punit insontem, non
tum ut oratio illius, qui proplcr iios pauper factus vis veram esse justitiam.
est cum esset dives, ascenderel ad Deum Disperge : « Viri intelligenles loquantur mihi, et vir sa-
illos in virtute tua {Psal. lvui, 12). Sive viventes j. piens audiat me. » Eliu sanctum Job despiciens,
sunt omnes, qui in Christo ex fide vivunt : in liac convertit se ad eos qui coininus assistcbant, ct ita
enim spe mcnte contemplantur fiituram
posili, dc bcato Job definite pronunlians,
ait ad eos :

bcatitudinem. In hoc igitur loco, ubi quasi fide Job autem stulte locutus est, et verba
« illius
stantes sunt, quidam sub lidei hujus vocabulo, non sonant disciplinam. » Manifestum est.
habent speciem pietatis: virtutem autem ejus sunt « » Quia ab ipso est homo creatus,
Pater mi.
abnegantcs. Hi ipsi igitur, qui h.ncretici intelligun- et conditus.Probetur Job, inquit Eliu non exa- :

tur, in loco Dei male siantcs, a Deo percutiunlur, minetur, quod solet ad probationem eruditionis
apoatolis et Ecclesarium doctoribus, id est, paupe- rcferri.
ribus Christi contra eos resistcnlibus et ad Dcum « Probetur Job. » Id est, manifestetur: probatum
clamantibus. sitomnibus, cunctisque pateat. Job qualis sit
« enim concedente pacem, quisestqui con-
Ipso ante te probetur, inquam, Job.
dcmnet: » Propheta ait ad populum Oratc pro : « Usque ad finem. Ne desinas ab homine iniqui-

vita Nabucliodonosor, ut illius pace sil pax vobis tatis. » Id est, insit in eo jugiter plaga nagelli hu-

{Jerem. xxix, 7). Sive pacem Ecclesi.x, et quielem jus: neque desinas infligerc pa-nas operantibus
ipse concedit, quando non surgunt adversus eam iniquilatem.
pugnffi persecutionum, sivo quando htereticorum C « Qui addidit superpeccala sua blasphemiam. »

lites, et scandala conquiescunl. Nec non contra Id cst, super hoc quod peccalor est, addit ad cu-
vitiorum bclla, quietis et pacis silentium ipse do- muluni peccatorum, ut in blasphemi;e crimen
nat quando dcvictis eis, et velut acerrirais hosti-
: erumpat, propter quod mala ha;c cruciatuum su-
bus cxpuf^nalis, pax fit in homine sunima virlutum. stinet.
Quod aulem ait « Inter nos inlerim constringatur, ct tunc ad

« Ex quo absconderit vultum, (juis est qui con- judicium provocet scrmonibus suis Deum. » Con-
tcmpletur euin? El supcr gcntes, ct super omnes demnetur inter nos interim, no et nobis in injusli-
hoiniiics. » IIoo est, quod nisi ipse dignatus fucrit tiam rcputelur abs(|ue crimine noslro erit, si :

se homini rcvclarc : quis cst qui possit cum suis poslmodum Deuin provocare lontavcrit.
viribus inlucri, vcl pcrscrulando ad majeslatcm CAPIT WXV.
cjus accedcrc? « Igitur Eliu ha^c rursum loculus ost: Numt]uid
< Qui regnaro faoil homincni liypocritam pio- icqua videtur tibi tua cogitalio, ut diccres: justior
pler pcccala populi.» Quod manifeste in Saulercge Dco 3um? Dixisti enim: Non tibi placet quod re-
upparuit, et sicut Dominus ait: Auferam de Jcru- ctum est, vcl quid tibi prodcrit, si ego pcccavero?»
salcm judicem, el prophetam, et sapientem, ct con- n ricri potest, quod dc stMMiionibus ubi aspcrius lo-
siliarium: ct dnho pueros principes eorum, ct cjfe- ciilus osl ad Dciim, (]uain forsilan dcbuit, ali(]ua
iiiiiiaCi dominahnnlur eis {Isa. iii, 2-i). Et Nabu- iiulc hic Eliu ilcscripsorit, ct verboruiu suoruiu
chodonosor juslo judicio Dei , mulla rcgna, ct iiividioso quasi scnsus illius diccro voluerit.
pluriinas nationes accnpit. Potest et diabolus hoiuo " Itaquc cgo rcspnndcbo sormonibus luis, el
istc intclligi, qui, perdita angclica dignilate, hoini- amicis tuis tccuiu. » Fro eo quod non potuorunl
nis nomcn sorlilus cst : do quo Doiuinus ait in ci rationaitilitor rc.xponderc.
Evangolio: iniinicus liomo hoc lccit{}latth. xiii, 2S). .. Sus|)icc ad cci-luin, ct inluere oi, ot conteiu-
Ilypocrila voro ot simulatiu' idoo csl appcllalus, plaro jothcra, quoil altior to sit. » Id i-st, cm tp
quoniam transligural se in angclum lucis : ciiiu ajiiuare pra'suiiiis? lloc ait Eliu, qui Deum corpo-
ipse potius auctor sit tcncbrarura, id osl, oinniuiu ralilcr locis conlincri arbitrabalur : quod in e.xcol-
criniinum ct pcccatorum invcnlor. sis tanlum alquc in sublimibua Dous Dominus coni-
Quia crgo cgo locutus sum ad Deum : tc quoijuo uiorelur.
 :

n^ APPENDIX. 776
« Proindc si peccavoris, quid ei nocebis ? Et si A corde canentium, et faciunt more vialorum, quia
multiplicatae fuerint iniquitales su;g, quid facies ipsi ut viatorcs et pcregrini transeunt pcr hunc
contra eum? » Quod
mihi videtur, non
ita dixissc mundum, qui ut ad dcstinalum sibi locum sine
enim, te peccante, Deo damni aliquid infcrtur: aut laborc pcrveniant, cantico fatigationcra itineris
si pro multitudine peccatorum tuorum ulcisci te consolantur ac sublevant. Et juxta mysticos intel-
voluerit, numquid poteris ei contraire ? lectus, noctem, sccretum quoddam ac divina^ dis-
« Porro si juste egeris, quid donabis, aut quid putationis romotum silentium intclligamus, quod
de manu tua accipiet? » Hinc David dicit, quoniam aliis sa3culis, sicut Apostolus ait : Non fuit reve-
bonorum meorum non eges (Psal. xv, 2). latum filiis hominum {Coloss. i, 26). Quue nox sit
" Homini qui similis tui est, noccbit impietas inquatuor vigilias distributa, ut a principio mundi
hominis adjuvabit justitia tua. » Id
tua, et filium usque ad Christum Dominuin nostrum hanc no-
est,homini nocere puterit impietas tua, si male ctem dicamus,ut sitprimavigilia noctis hujus, ipse
agentem te semulatus fuerit: quemadmodum filium Adam primus, et pater hominum per cujus con- :

hominis justitia tua adjuvabit si vias tuas, cum ditionem evigilet animus humanus, utcredat crea-
recte incedis, imitetur. torem omnium rerum Deum. Secunda vero vigi-
« Propter multitudinem calumniatorum clama- n lia sittempore Noe, quo naufragium mundi factum
bunt, et ejulabunt propter vim brachii tyranno- sit, ut evigilent homines, ne et ipsi intereant. Ter-
rum. » Sub bac qualitate disputationis sua;, Eliu tia autem vigilia sancti Abraha^ temporibus ha-
sanctum Job talibus admiscet eisque similem ju- : beatur, per quem cognoscat mundus, quemadmo-
dicat, dum calumniatores et tyrannos, iniquos ho- dum sit fide vivendum, et Deo placendum. Quarta
mines nominat, quorum calumniis, et potentia, vero vigilia sit circa tempora prophetarum, qui
homo, et filius hominis oppressi ingemiscunt. Et aurorse et lumini diei appropinquantis viciniores
modo spiritualiter hunc hominem, et filium homi- fuerunt, quique in ipsum Christum proximum sibi
nis, populum sanctum non absurde sentimus, qui diem pene electam noctem fidei oculisintendebant.
propter unitatem totius corporis Ecclesiae, homo In hac igitur nocte per singula tempora pra;dicto-
unus dicitur, sicut Apostolus ail (/ Tim. ii, 5), et rum, sive prophetiis, sive significationibus, de Chri-
secundum Psaimistam filius hominis appelatur, ita sto lajta gaudioqueplenapraenunliatasunt. Itemque
dicentem Fiat manus lua super virum dexter<x
: ad illam comparationem futurse revelationis filio-
iux, el super ftlium hominis quern confirmasti tibi rum Dei, ubi gloriam a;terni illius diei percepturi
(Psal. Lxxix, 16). Potest hoc et de invisibilibus ini- sunt; et in re ipsa beatitudinem possessuri : nox
micis dici : qui occuiLa impugnatione vitiorum, est prffisens haec vita, cui fructus sui in futurum
mentibus dominantur : propter quod fideles eju- C absconditi sunt, et ideo adhuc nox est, quia non-
lantes in oratione ad Deum dicunt: Eripe me de dum quod speras. Proinde in hac nocLe ex-
vides
inimicis meis, Deus meus [Psal. lviii, 2). spectationis,hymni et cantica Scripturarum dicta
« Et non dixit. » Quando utique affligebant pra3- sunt nobis, donec discussa nocte fldei ad diem
dictos, quos sibi per iniquam dominationem, Deo aeternae mansionis perveniamus.
permittente, subegerant sub tanta neces-
: ita ut hi « Qui docet nos super jumenta terrae, et super
sitate pressurarum positi ejularent, et clamarent volucres coeli erudit nos. » Docet in communibus
ad Deum illi non intenderunt animo, neque in-
; eruditum , subtilioribus : docet non solum per
tenderunt in coclum, ut saperent quod Dco condi- naturae dona, sed etiam per gratiae munera. Secun-
lori suo haec omnia displicerent. Non dixit, in- dum tropicum vero intellectum, jumenta, homines
quam, apudsemetipsam talia multitudo iniquorum carnales plerumque intelliguntur, quigulaeet ven-
sive dsemonum. tri, et luxuriae dediti sunt. Alii autem volatilibus
«UbiestDeusqui fecit me? qui dedit carmina comparantur, sive propter levitatem morum, sive .

in nocte. » Hoc ait Eliu. Cum ergo justos et recte propter superbiam, qua tumentes quasi in altum 1
viventes a supra dictis Deus tribulari permittat elevantur. Unde dicit Apostolus: Noli altum sapere
consolationem tamen eis in nocte tribulationum J)
{honi. XI, 20). Et Dominus in Evangelio Quia quod :

concedit. Nox enim ipsa tribulatio intelHgitur, se- esl in hominibus altum, abominatio cst ante Dcum
cundum illud Psalmistae : Probasii cor meian, et vi- {Luc. XVI, 1.5). Namsuperbus 6-£pr/^avT,;
in Graeco
sitasti me in nocte {Psal. xvl, 3); sicut et prospe- dicitur, quod esl super apparens,. ut elatam mentem
ritas aliquando dies dicitur, quoniara qui in pro- hominis tumidamque significet.
speris est, quasi quadam felicitate illuminatur. « Ibi clamabunt et non exaudiet, propter super-

Unde aitin Psalmo Per diemsol non urct le, neque

: biam malorum.» Quod dixit, ibiclamabunt, fortas-
luna per noctem {Psal. cxx, 6). Tantam, inquit sis significare voluit locum pcjenarum, ubi non
Eliu, tolerantiam justi homines a Deo accipiunt. exaudiendi sunt peccatores, propter snperbiam
ut etiam in nocte tribulationis, hymnorum spiri- malorum : sive ut aiii dixerunt, ab injuriis mah-
tualium canticis delectentur. Canticum ergo ad rum, quia maii bonis et justis insectationls inju-
exsultationem cordis vel maxime pertinet. Proinde rias irrogare non desinunt.
haec exsultatio de spe futuri gaudii nascitur in « Non ergo frusLra audit Deus, et omnipoten-
 :

777 COMMENTAR. IN JOB CAP. XXXVI. 778

causas singulorum intuebitur. » Hoc ait, quod pec- A paupertatis : indicabit eis opera eorum, et scelera
catores persistentes in malis suis, non audiat Deus : eorum, quiavioJenti fuerunt. » Hi igitur in catenis

quoniam sine causa utiquc ad eum clament, qui fortibus, videlicet judicis Dei, et paupertatis funi-
non mcrentur audiri. bus colligantur id est, opem divini auxilii non ha-
:

« Etiam cum dixeris, non considerat judicare : bentes, pocnis temporalibus quasi vinculis astrin-
coram iilo, et exspecta eum. » Quando vides, Job, gentur, omnis rei bon« inopcs effecti pro qualitate
quianon statim Deus roddit peccatoribus quac me- meritorum.
rentur, noli pusillanimitatc frangi, ut in blasphc- < Revelabit quoque aurcm eorum, ut corripiat:
miam erumpas, et dicas Deum injustum, sive ini- et loquetur, ut revertantur ab iniquitalc. » Aurem,
quum sed judicare cum eo debes, id est, judiciis
:
inquit, cordis ad obcdicndum sibi Deus per casli-
ejus consentire, non contra eum praesumptuoso gationes et secretas inspirationes apcriet.
judicis tuo in ejus injuriam prosilire.
« Si audierunt et observaverint, complcbunl dies
« Nunc enim non infort furorem suum : nec ul-
suos in bono, et annos suos in gloria. » Hoc est
ciscilur scelus valde. » Quoniam igitur statuit
quod Salomon ait : Memoria jusli cum laudihus
diem, in quo judicet de orbe terrarum, idcirco in
{Prov. X, 7).
hoc temporevmdictam justitiae su£E non generaliter
^^. ...
exercet. Et hoc totum m exprobrationem sancti
, ,. ... T»
D «
o- i
autem non audicrml, transibunt, per °ela
Si
"
j- •
, ^ . . ,

dium et consumentur in stultitia. » Id est, si in-

Job loquitur, quem velut reum criminum in hoc
strucnte Deo, qui docet hominemscientiam, audire
malum poinarum, Dei sentcntia pro parte condem-
contempserint, per gladium, id est, perhanc mor-
nat.Unde scribit, cui restent plurima, quaj adhuc
talitatem de hoc sa^culo prj-teribunt, ut in stulti-
sit postmodum recepturus.
tia, id est, in illis locis, ubi stulti deputabuntur,
« Ergo Job frustra aperit os suum, et absque
quidicuntin corde suo, Non esl Deus {Psul. xiii, I),
.scicntia verba multiplicat. » Juxta haec convictum
cruciatibus consumantur.
ffiternis
sanctum Job Eiiu arbitratur, et quadam verborum
rationc conclusum.
Simulatores et callidi provocant iram Dci, neque
CAPUT XXXVI. clamabunt cum victi fuerint. » Ipsum sanctum
« Addens quoque Eliu hajc locutus est. Sustine me
Job apertius in hoc videtur Eliu quasi ex obliquo
paululum et indicabo tibi. Adhucenim habeo quod percutcre, quod et ipse quasi callide et nequiter

pro Deo loquar. » Id est, pro justitiaet causa Dci. ageret virum quoque egregium simularet. Qui-
:

« Rcpetam scientiam mcam a principio, ct

que etiam cum esset vinctus plagae hujus corapc-
dil)us, clamare ad Deum, et invocare eum, uta la-
operatorom mcum probabo justum. Vere cnim
illigatus absolveretur, minime
absque mendacio scrmonis mei, et perfecta scicn- ^ quois pccnalibus
tia probabitur tibi. » Et in hoc quarto sermone suo, curarct, quod ulique desperatione sive contemptu
facoret. De c.oteris quoque peccatoribus simililer
dc singulari justitia Domini, profundum nimium,
ct copioso scrmone prosequitur ubi inulta arcana :
hoc ipsum potest inteiligi.qui cum vencrint in pro-
iii obscuro sacramcntorum rocondita, ct longe re- fundum maloruin, contemnent {Prov. xviii, et '.V, :

inota mystcria dicere videtur. de Juda^is, et de hajrcticis, qui fictadogmata quasi

vcritatis velaininc opericntes, in noctis porlidia ob-
Deus potentes non abjicit, cum et ipsc sis po-
«

stinato et obturato corde porsislunl.

tcns sed non salvat impios. Ilajc est justitia; ejus
:

immensitas, et naturaj bona) voluntas, ut nulli in- " Morietur in teinpestate anima corum, et vita

videat, quia nomo oi, quamvis potcns sit, potcst eoruin inter eireminalns. » Vitiosos et vilia cssc

coinquari. noveriinus. quaj sicut de virlutibus animi nihil in

« Kt judiriuin paupcrii)us tribuit. » Juxlajusli- sc liabent. (|uioluiii, virile, et frugi, sed toluin tur-
ti.i' ai(iuitatis sua; to-iioroni. Sanclos atitoin et inno- bulciiluin, ro.inissiiin et fnigile : ita nocosse osl ut
ccntes viros consucvit Scripluia (liviiia pauperos velut tenipestale aniuiain siioiiipor suis illocebris
appellare. inijuictent, portunu|ue virluluin boininein non si-

« Non auferet a justo oculos suos. » lloc ait {) nan^ apprehendere, et til islis lalibus nuclibus.
et beatus David : Oruli Ihniiini .sk/xt juslos {l>sal. quixl Salonion ail {Pror. xxiii. 341, ut jaceat aninm
xxxiii, K')), etc. laniiuain iii corde iiiaris, et veliit pul.eniator ia

« Et rcges, in solio collocatin porpeluum. ct illic iiiagiia l(Mnp(^slalo. Vcl aliler loinpeslaa advciilus
criguntur. » Hic rcgcs non soliim s.oculi luijus, scd ao juiiiciuin Dci ost, do quo dicit. in cirruntilu
ctEcclesi.i) rcges et propositi intolligi possunt. Et <'/H.v ti-iiijicstds ruLdti ^/'.Mi/. .M.ix. '.V .

sccundum Iropicos iiitolloi-IULS rcgcs, animi homi- « Kripiot il(> angiistia fitia pauporom. » PiHipo-
nuin stint, (jui ciu-porilius rocto (lominantiir, qiii- rcia Salvaloroin nostnim inlolligimus, qui propler
bus in psjilmo dicitur: l-lt nunr, rcfics, intclligilc nospimpcr laclus ost i/ Cor. viii,9), qui in diobiis
cruiliinini, i/iii jnilicalis tcrruin [l'.sul. n, 10). c:irnis su.t, procos ac supplicalionos Palri obtulif
Ita lii rogcs origtintiira Dco, iit sciI.miiI ciiiii pnn- {llihr. V, 7) ut possot a mortc salvum faccre pau-
cipibus. popuhun Dci biimilom spirilu. Vol
piM-oin, sancti:ii)
« Et si fucrint in catcnis, cl vincianlur fiinibus paupcrcm (jucmlibcl juslorum cruct do angualia
I»ATIU)L. X.WI. 35
 ;

m APPENDIX. 780

pressurarum sicut etiam in divinis Scripturis di- A eis. » Jam sufficit hucusque in hac cajcitate vixisse.

verso modo lcgimus liberatos. Jam ad lucem prudentiaj ac justitia) venire con-
« Et revelabit in tribulationc aurcm cjus. » Id tende : sive noctem quam tibi ex divcrsis peccatis
unusquisque eorum in tribulatione,
est, fortis sit contexuisti, ut in ea velut in continuis ac jugibus

corroborante visitalionc divina, quando a Deo homo et jam qusso, ait,

pcrpetuis tenebris ambulares :

tribulari permittitur, consolationcm in aure cordis ne adhuc protrahas, tanquam restem addendo
et

Domini, iilic audiendo percipict. peccata peccatis, in longum delecleris extendere :

« Igitur salvabit te de ore anguslo latissime, et lumine ergo correptionis hujus jam finem talibus
non habcnte fundamentum subter sc. » lloc in loco impone peccatis nam protractione hac inemenda-
:

infernorum habitacula ab Eliu describuntur, bilis vita tua fiet, ut pro omnibus malis operibus

qucB immensa capacitate sui, fundamentum non tuis, propulorum preces asccndantad Deum quos :

habeant. Ad quorum tamen fundamenta in pro- utique iniquissime deprimebas interpellantium

phetis legimus, luciferum qui mane oriebatur contra te, suasque miserias sibi a te irrogatas,
depositum {Isa. xiv. 12) multitudines quoque
:
ante sedem divinaj justitiaj deponentium.
regum, et populos innumerabiles gentium. Ore au- « Cave ne declines ad iniquitatem hanc enim :

tem angusto inferi ideo appellantur, eo quod am- n cmpisti sequi post miseriam. » Hoc, inquit Eliu,
plum sit ad rf cipiendum, angustum ad dimittendum, ne in desperationem declines peto, et blasphemiae
quoniam mortuos intra se teneant, et eos ad vitara iniquitatem jam caveas, sed reverti festines ad
non patiantur exire. David quoque sanctus simili- Deum. Video enim te post hujus plagae tuas horren-

ter ait ad Deum : Libera me ex odienlibus me, et de dam miseriam, ac interitum tuum, hanc impieta-
frojundis aquarum. Non me demergat tempeslas tis sequi velle perniciem, et voluntatcm tuam, el

aqux, neque absorbeat me profundum, neque urgeat cogitationem, ad adversarium mittere pusillanimi-

super me puteas os suum [Psal. lxviii, 16). Proinde tate dejectum.

noverimus quia loca infernalium ergaslulorum, « Ecce Deus excelsusin fortitudine sua, et nullus

sscundum fidem Scripturarum, inter immensas ei similis in legislatoribus. » Si poterit ei esse

abyssi aquas sint constituta ab illis inferisedibus:

quispiam, et potentia et virtute similis, poterit et

nullus homo merito suo liberatus est, nisi gratia justitia atque sapientia, legisque multiplicatione,

Domini nostri Jesu Christi. Et non solum, inquit judiciis quoque ejus similis inveniri. Et ideo co-

Eliu, a tartareis angustiis liberaberis, vcrum etiam gnosce, ait, quia nullus a Deo, qui solus est et

campis condemnari.
fortis et sapiens, injuste poterit
in latissimo refrigerii nemore, velut in
« Quis poterit scrutari vias ejus ? » Quis utique,
spatiosis liber incedes.
« Requies autem mensa3 tuaj erit plena pingue-
C nisi impius, superbus, sive sacrilegus, vias divino-
dine. » Amocnitatem paradisi, etjucunditatem, re- rum operum scrutari praesumat ? quod non licet
quiem nominando significavit. Immensam vero et tamen quantavis intentione mentis perquirat,
abundantiam vitae beatae, qua3 esset plena ubertatis eas invenire non poterit.

pinguedine, ac loci illius felicis refertadeliciis, vo- « Aut quis audet ei dicere Operatus es iniqui- :

luit demonstrare cujus terram : sanctam mansueti tatem?» Qui ergo tam temerarius, et iniquus at-

secundum repromissionem Domini possidebunt. que injustus, qui hoc audeatloqui? Heec omnia in

« Gausa tua quasi impii judicataest, causam ju- iujuriam Job dicuntur.
Dei ut impius, et « Memento quod ignorcs opus ejus, de quo cc-
diciumque' recipies. » Judicio
pronarum debitor reus inventus es, et idcirco se- cinerunt Vel omne generale opus ejus, vel
viri ».

cundummeritumcauscetua3,judiciumseverissimum certe specialeopus ejus. Super omnia enim ma-

recepisti. Et ubi dictum est, causam judiciumque
gna, et mirabilia' opera ejus, est dispensationis
munerum Christi mysterium, quod oeulus non vidit, nec auris
recipies,alii dixerunt, /jropier impietatem
accipiebantsub pluralitate iocutionis,
ubi audivit, nec in cor hominis ascendil {1 Cor. ii, 9).
quffi :

sanctum Job Elia videtur ferire sermonibus. Alii Memento, quia magna sint ejus
dixerunt : «

D Non te ergo superet ira, ut aliquem oppri- T\ opera, quae laudaverunt viri ». De omnibus operi-

mas nec multitudo

:
donorum inclinet te. « Docetur bus Dei dicit, qua; sancti viri in honorem divina3
patientiffi et integritatis virtute fortis-
venerationis merita laudaverunt.
ab Eiiu vir
simus. Optimus judex est, qui his pcssimis, ira-
« Omnes homines vident eum unusquisque in-

cundia et cupiditate, duobus vitiis non tenetur :

tuetur procul. ». Pernaturae bonum, notitia Crea-
quibus hoc loco ab Eliu sanctus vir correptus ar- toris inest cordibus hominum ; et quamvis aliquis

guitur. tam parvus ut alienus esse studeat

sit et frigidus,

« Depone magnitudinem tuam absque tribula- a creatore suo Deo, nullus tamen est qui se abs-

tione, et omnes robustos fortitudine. » Id cst, nec condit a calore ejus {Psal. xviii, 7). Et ideo unus-

parvos nec magnos tua injusta opprimas domina- quisquemortaliura, licetde longe, sentit et intelli-
tione, vel omnes niotus dopoue fortitudine super- git,dissimiliter quidern omnino, quia non tanquura

bioe roboratus. corpus aut sicut quemcunque spiritum creatum,

ila sentit esseDeum, sive intelligit, scd alio multo
« Ne protrahas noctcm, ut asccndant populi pro
781 COMMENTAR. IN JOB GAP. XXXVII. 782

et ineffabili modo, quo Deus acie mentis est in- de eis jn oranem terram exierit sonus
j^ extendit, ut
tuendus : ubi in ipso obtutu cordis intelligendo eorum.et in fines orbis tcrrae verba illorum:quem-
vidcthomo quod supra ipsum est illud divinum adrnodum postea locutus est ad discipulos suos,
nomen, quod contemplari conatur. id est,nubes suas, dicens Et eritis miUi testes in :

« Eccc Ueus magnus vinccns scienliam nostram. Jerusulem, et Judiea el Samaria et usrjue ad ultimum
Numerus annorum ejus ina^stimabilis. » Vincens terrx {\ct. i, 8j per quas utique nubes sua ful-
:

pcientiam nostram magnitudine scicntia) sua: et gura prffidicationis resplenduerunt, et nominis

allitudine judiciorum suorum. Christi fama dc coclo vclut lumcn effulsit. Maris
« Qui aufert stillas pluvi», et effundit imbres ctiam, mundi videlicet hujus cardines occupavit :

ad instar gurgitum ". IJanc ergo pluviam, lcgeiii sive cardincs mundi possumus intcliigere princi-
Moysi inteliigamus, qua3 de coclo velutpluvia venit pcs, etcapita gentium diversarum ;
quorum erro-
populo Juda3orum. Et pluvia dicLa est propter pra}- ribu3 ac pravis doctrinarum suasioniljus mundus
ceptorum mullitudinem, sicut et ipse Moyses de in loco superstitionis dicmoniorum velut in cardi-
eadcm gente Judaeorum ait, dicens Exspecletur sic- : ne vertcbatur.
ut pluvia eloquium meum [Deul. xxxii, 2.) Hujus « Per ha;c enim judicat populos, et dat escas

igitur pluviffi stillas de illa gcnte abstulit Deus, ut multis mortalibus. » Istis enim rcbus sacramento-
est vel de incarnatione vcl passione, vel de resur- rum pra^dictis, statuit Deus pictatis su.c judicio
rectione Christi.qua) Judasi credere excajcato corde universis populis misereri, et dare escas doclrinaj
noiuerunt, qua) sunt parva quidem mandata lega- verbi sui, sive mysteriorum cunctis mortalibus,
lia, ut ea Evangelii fidem transferret, sicut ait secundum quod ipse ait : Ego sum panis vivus, qui
Apostolus : Verbum enim consummalus et brevians deccelo descendi [Joan. vii, 51).

in inifjuifate {l\om. ix, 2H), et reliqua. Et de his « In manibus abscondil lucem, ct praicipit ei ut
stillis, parvisqueguttis, tonante Evangelio, pra^di- rursus adveniat. » Potestate justi judicii sui, lu-
cationis Christi imbres effusisunt super terram. mcn nolitia; suae abscondit a pcccatoribus maium
Ethi imbres ad instar gurgitum essc dicuntur:qui operantibus, et venire eam ad iiluminationcm
utique cum in terram copiose descendant, profun- mentis praecipit ;
si Deum adjutorem ejus quis-
ditatem in se et obscuritatem continent mysterio- piam fideliter qua;reret.
rum, quaj in lege et prophctis per figuras et si- « Annuntiat de ea amico suo, quod possessio
miliiudincs dicta vcl facta sunt, in rcvclalionc ejus sit, et ae eam possit ascendere. » Deus luce

advcnlus Domini, obscuritatc sui et profunditale manifcstationis sua^ fidelem sibi amicum in corde
mysteriorum, veluli clausa signa inventa sunt docet et instruit, Erudiens quoque annuntiat«i,
imbrium vero nomine, large effusam gratiam Spiri- C quod lux sive illr illuminationis gratia, sive civi-
ritus sancti esse noverimus, sicut ait Apostolus, norum charitas promissorum possessio ejus sit, ct
pcr lavacrum (jcnerationis et rcnovationis Spiritus ad eam, si disponat asconsioner in cordc suo,quo-
sancti qucm e/fudit innos almnde pcr Jesum Christum tidie proficicnds perveniat.
[Tit. 11 1, 5, ()). CAPLT .X.XXVII
« Qui de nubibus lluunt, qua; pnclexunt cuncta Supcr hoc oxpavit cor mcuiii. Sivc obstupuit
«

(iosuper. « Nubes scimus plcrumque in Scripturis cor meura », ut alii dixerunt.

sanctos appcllari,sicut et manifestum est quodara Et oraotum est de loco suo
«. Priediotis divinis «>

loco diccnte Domino

mandabo. nc
: Et nuhibus mystcrii3,et luce cognilionis Dcipatcfacla.quio nisi
pluant supcr carn pluviam {Isa. v,()) id esl vincam, ; amicis Doi cl (idclibus domonhtratur pcrtorrituiii :

(luod cst supc^r gciitcm pcccatriccm Judiuoium : cst, inquil, oor iiieum Eliu. et zolo ignoraulia.' ad
vcrbis sui salulis pluviam non cirundcront. Do^ta- sucramonlorum cogiiilioncm transUitum.
libus igitur nubibus, apostolis vidclicel ct apostoli- « Audiet auditionoiu in torrorc vocis ejus, ct
cis viris, pr.cdicatoribus vcritatis,illi imbrcspluuiit soMum dc oreillius procodcuteiu.» Ouimiadniodum
allom pluviam,qu;t' habcal in sc siinilitudincm gur- vult Dcus auditc quod dioil, ita auditc : quuniuin
gitum, proplcr arcanorum cculosliuin opacit.iloiii :
[)
tcrrct vo.\ ejus tanlis saorauicnlis mysloriorum
ui)icoiigriic illud Duvidicuin dicitiir : Tcnchrosa aijua pr.cvulidu : soiuiin(|iic uris o.ju». sivc, ut alii dixe-
in nubihus acris [l'.sal. xvii,''i'Jj. Ihc igiliir nubcs.in- runt, strcpifum, pari iiiudu audilo. Uic orgo sonus
(luam, per quas imbrcs gurgitum fluunt in tcrram cst maxillarum Doi, i|ui forle idcirco sonusdictus
prffilcxunt cuncta dcsuper. Ilabcntcs cnim iiitra so cst.non simplicilcr scriiiu, ut inubodientia siirdus
aquas Evnngolii, ut llumiiui dc vcntro corum ct ubduralo cordo incrodiilos vox clarior porcuto-
lluant aqua; viv.-c (Joan. vii, IW), do suporioribus rol, cl tolos ad liiiioiidiim Dominum commovo-
niystoriis, (|iiii.si, (iuodiiin pr.TXtii, et obsoiiriUilo rct.
a([uaruni, obstaciiluiu carnulibus faciuiit cl lcrrc- .. Sublcr omnea cu-lus ipse considerat, el luinon
nis. illius bupor leriuinos torrio. • Quid sit hoc ininim
« Si voluorit oxlcndcrc nubos «luasi tontoriuni de omnipulentia Doi, ubique esjt in oalo, el in
suum, ct iulgurare luminc suo, dosiipcr cardiiios torru, in muri, ol in abyssis J*>.nl. cxxxiv, 0\ Sod
quoquc maris uporicl. » Ila oniiu i^riodicla!? iiubcs vidcamus scoundum allogoricum inlellocluiu.quid
783 APPENDIX. 784
sit quod dc Deo Eliu ait:Subter oranes coelosconsi- A mihi significare videtur quia regeneratio vetus-
dcrat. Sanclos viros, cirlos Scriptura divina appel tissimorum homioum in Christo obumbrante Spi-
lare consucvit, proptcr coclcstcm utiquc convcrsa- ritu sancto, esset efficienda. Haec igitur gratia, ni-
tionem,quibus iia. dicituv.coiivenatiovcstra in coclis vis nomine significata, ex praicepto divinitatis
est {Phiiipp. III, 20) Dominus ergosubter hoscoelos desccndit in terram,quod est,per Jesum Christum
considerat vel dum ea quoe intra eos sunt, arca- venit ad homines.per quamvetustas nostra instau-
norum scrutator introspicit,vcldumimbecillitatem raretur in melius. Contra hanc gratiam Christi,
corporum eorum, qua3 animi imperio crucis vir- tribulationes pcrsecutionum futuras in pluviis liie-

tute subdiderunt gubernat ac sustinet, et contra malibus voluit indicarc,et proptergraves pressuras
carnalium passionum bella corroborat. Secundum hicmales pluvias dixit quas tamen imber fortitu- :

hunc sensum est, quod timoreconcussus Propheta dinis Spiritus sancti esset superaturus, quia eis
ait : Et siibtiis me turbata esi habitudo mea. Termini dictum est : Non enim vos eslis qui loquimini, sed
quoquc, sive fincs terraj ipsi sancti sunt,finem ter- spirilus Patris vesiri qui loquitur in vobis {Matth.
renis passionibus et cupiditatibus imponentes, eo X, 20).

quod non sint in mcdio Babylonis, nec saeculi hu- « Qui in manu omnium hominum signat, utno-
jus vitiis circumdentur, sccundum quod Petrus
B verint singuli opera sua. » In manu, id est, in li-
apostolus ait Christus igiiur in carnc passus, rc-
:
beri arbitrii potestate secundum imaginem et si-
liquii nohis cxemplum quia passus cst in carne, militudinem Dei qua homo esL a Deo conditus et
desiii csset a peccalis ui jam non hominum desidcriis, creatus {Gen. habel hanc sapientiam veluti
i, 27) :

sed voluntati Dei, quod rcliquum est in carne, vivat quodam signo divinae operationis impressam, ut
tcmporis [IPcir, iv, 1, 2) id est, vivens pro tem-
;
juxta liberi arbitrli judicium noverit unusquisque
pore, desinentibus in carne peccatis velut in fmi- hominum opera sua, sive ut alii dixerunt, infirmi-
bus habitet carnis. In his fmibus posita regina ialem suam noverii, id est, ut vasa fragilia se su-
Saba, qua? typum gerebat Ecclcsife, veri Salomo- bita morte confringi.
nis meruit audire sapientiam (/// Reg. x, 1). Tales
(( Ingredietur bestia latibulum suum, et in
igltur terminosDeus luminegratia^ suae atque agni-
antro suo morabitur. Bestiam istam, inventorera »
tionis illustrat.
malorura diabolum non absurde sentimus, qui id-
« Post cum rugiet sonitus. » Sive ut alii dixe-
circo, et singularis ferus dicitur, quia praeccdit,
runt : Fremet vox. sive superat malitia ejus malitiara oraniura ope-
« Tonabit voce magnitudinis suse, et non in- rantiuminiquitatera. Haec igiturbestia rationabilis
vestigabiturcumauditafuerit voxejus.» Cum positi C ingreditur latibulum suum, pectus scilicct huma
in extremo terrae hominibus, Deus in memoriam num quando ex permissu judicii Dei, potestatera :

Vdnerit super infirmitate mortalitatis suae,

illico accipit hominibus dominandi, et in antrum quod
gementes ad eum rugient, sicut Propheta ait Ra- : suum fecit sibi constituit habitationem. Sive an-
giebam a gemilu cordis mei (Psal. xxxvii, 9) et ; trura vel etiam latibulum diaboIi,omnes peccatores
tunc hic rugitus faciet sonitum in affectuorationis intelligendi sunt : duri videlicet infidelitate vel

clamantium ad Deum, qui perveniat usque in cce- saxei,quos vitiis suis oque illecebris possidet, et
lum.Unde ettonabit eis Dominus voce pr^ceptorum in quorura cordibus crirainibusque requiescit.
suorum ut timeant a facie ejus. Quo fragore toni-
« Ab interioribus egredietur tenpestas, et ab
trui simul agnosce, quia Deus ante desideriumx eo-
arcturo frigus. » Non raihi videtur quod de istius
rum investigabilis sit et immensus
raundi plagis, sive qualitatibus, vel etiara secretis
«Tonabit Deusin voce sua mirabiliter, qui fecit ejus motibus dixerit : sed,quemadraodura dixiraus
magna et inscrutabilia. » Alii dixerunt Tonabit :
antrura sive latibulum dffimoniorum, esse huraana
Deus. Deus mirabililer operatur, quando istud prfficordia : ita haec interiora cum ea ingressi fue-
tonitruum nominis sui, quo in toto mundo famae rint, secreta eorum et abdita intelligamus consi-
ejus notitia crebrescit, in auribus facitanimae per- D lia : unde in hunc mundura persecutionura terape-
sonare. state venire creduntur ut et peccatores conteranf,
« Qui praicipit nivi ut descendat super terram, sicut iEgyptios, quibus venitiraraissio per angelos

et hiemis pluviis et imbri fortitudinis suaj. » Ni- malos. Et sancti eadem terapestate tribulationum
vem candorem gratia?, quae pcr baptismum fideli- niraia conturbentur, sicut quidara eorura ait :

bus Spiritus sancti dona tribuitur, superius dixi- Gravati sumus siipra virlufcm, iia ut ixderci nos

mus posse significari e.t exempla illic tcstimonio- eiiam vivere {II Cor. i, 8) ; Frigus quoque ejus in-

rum de Scripturis multa protulimus, de quibus et fidelitatis iramittitur, ut a charitate Dei, et calorc
illud Davidicum, ubi ait in psalmo Nive dealba- : fidei discedentes in algorem negationis incurrant ,

buntur in Selmon {Ps'-ii. lxvii, 15), quod est in um- qua? omnia immittunt daemones per ministerium,
bra. Iloc igitur ait, quod coelestis, id est, Deus de pt sententids principuum, et infidelium potestatum

coelo veniens, reges quoque discreturus sit, et se- Arcturus vero, quia in sinistra mundi est constilu-
paraturus sive in umbra sint dealbandi ubi hoc
; : tus, adversariam partem significat de cujus cli- ;
 =

785 COMMENTAK. IN JOB BAP. XXXVII. 786

mate ventus aquilo gelidus spirat contra meri- A. gubernantis duxerit, ad omnc quod pra;cepit illis
diem. super faciem orbis terrarum. » Luraen utique
« Flante Deo concrescit gehi, et rursum latis- Evangelii pncdicdtionum coruscatione mittentes :

sime funduntur aqua). » Quod hic dixit flante Deo lumen Evangelii spargunt supra corda credentium.
conscrescerc aquas, id est, glaciari, et concrelas Alii vero interpretes dixerunt : « El ipsa per circutu-
fieri, in psalmo c contrario dicit : Flubil, inquit, itum vertilur in gubernaculis, ad operanda oui-
spiritus ejus, et fluent aqux [Psal. cxlvii, 18) : nia quae mandaverat eis. » Hajc sunt igitur quae
id est resolventur ac defluent. Sed sive hic flante mandavit, ct prajcepit cyetcris nubibus suis dicens :

Deo, sive in psalmo, flabit spiritus ejus, jubente Ile in universum mumluui, prxdicule Evangeliuin

Deo, sive jubcbit spiritus, iixtelligere possumus. univers'je creatwx {Murc. xvi, 15). Proindc quasi

Et quod hic dixit, concrescit gelu, hoc in psalmi vento spiritu Dci, quo ut nubes agebantur, prohi-
superiorc versiculo ait : Emittit cnjslallum suum biti sunt ire Bithyniam, et de Judcca Romam illis

sicul frusta panis [Ibid. 17). Ita autem hiemali transire prieceptum, et ita sicut editio continel,
tempore fieri novimus, ut flante, id est, jubente orbem universum lustrantes circurnierunt.
Deo, nimio frigore densentur, vel eliam concre- « Sive in una tribu, sive in terra sua, sive in

scant aqua3, el iterum lempore aeris resolvantur. p quocunque loco misericordia; suc-e eas jusserit in-
i^- —
'"'
"~" est
""' quod ipsc Dominus -' -- ^
Secundum mysticos vcro inteilectus in prajteritis veniri. » IIoc ait
"^ in Evan-
'

generationibus, ob meritum suum relinqucnte gelio : Eritis miki tesles in Jerusalem, el Samaria,
Dcus gcnus humanum, flatu oris Dei, et justitiaj el usque ad idtimum terras {Act. i, 8) : ubi illud
ejus manante sententia, cum rcmovetur ab igne pa3cipue intuendum est, quod ait : In quocunque
divino, omnis creatura concreta est tanquam loco misericordiaj suaj jusserit inveniri ubi per :

gelu, et a vera Dei cogitalione, frigoris sui im- gratiam Christi atque piclatis suce misericordiam
mensitate constricta. Nunc vero pcr gratiam Do- significasit ad fidem revocandos.
mini et Salvatoris nostri, sicut ait Petrus aposto- « Ausculta hcEc, Job, sta, et considera mirabilia

lus : Tcmpora ignorantix dsepiciens Deus [Act. Dei. )> Admonet Eliu, ut sacramenta in Christo et
XVIII, 30), rursum ab illo algore oblivionis atque Ecclesia adimplenda, Job aure cordis diligenter
duritia, qua; sicut longi teraporis gelu obduruerat, intcndat, ct in mentis sua; specula constitutus, ubi
charitatis Dei igne solvuntur aquaj populorum, ct etiam vigilantia contuendi docelur starc conside- :

fluant et recurrant ad Deum. rct miraculorum Dei futura mysteria, quaj per
« Fruraentum desiderat nubes. » IIoc est frumcn- nubes rationales opcraturus sit.
tum, de quo Dominus in Evangelio ait per para- « Numquid scis, quando prascepit Dcus pluviis,

bolam, diccns Colligite zix,ania in fasciculos ad C ut ostenderent lucem nubium ejus?» More pro-
:

comburendum, triticum autem congregate in hor- phetarum. pro factis futura commemorat. Praecipit
reum meum {Mattk. xiii, 30). Proinde hoc vivum igitur Deus pluviis evangclicis, ut nubium suarum
frumentum, doctores quosque Ecclesicu, qui velut Jucem, id est, sancta opera sua doctores per infu-
nuhcs portant a([uas Evangclii, audire desiderat, sionem (idci demonslrurent : el hoic ad illumi-
sicut et illi ({ui crant de hoc frumento dominico, nandos homines misericordia cffilestis operatur.
liabitantes Antiochia? Pisidio), rogabant Paulum « Numquid nosti semilas nubium magnas,et per-
ot Harnabam, ut loqucrcntur cis vcrbuin Dci, fectas scicntias?» Ilic dum dicit porfectas scientias,
(juod feccrunt apostoli suadentcs permanero in gra- do rationalibus sc nubibus evidcntcr oslondit diccrc,
tia Dei {Art. xiii, 15). Cornelius quoquc ad Pctrum ct prjcdicutorum viis, ct subtilium scnsuum sc-
ait Nunc crgo omnes nos in (onspcctu tuo adsumus.
: mitis. Dic mihi, quaeso, si cognoscerc potuisli
auilire omnia quxcunque libi prjxepta sunt a Do- qua5 semita3 in nubibus sunt niagnae et perfccta<
mino [Acl. x, 33). Et Moyses ait E.vcipiat vclut scicntifc? Figurabut, Ikoc diccndo, apostolicus nu-
:

pluvia eloquium meum, et dcscendant sicut ros vcrba bes.quurum una citissima nubes ait ud Sulvulorcm :
mea {Deut. xxxii, 2). Unde ct Apostulus ait AV/o Tu cs Ckrislus Filius Uci vivi (Mallh. xvi. U\\, (ju.r
:

plunlavi, Apolb rigavit, sed Dcus incrcmcntum dc- (luoniuiu susponsu u tcrru, et proxima orat cado,
Q
dit (/ Cor. III, G). lUec nubes polest, ct ipsc Domi- rospondet ei Dominus lloc libi non revclavil caro, :

nus, id cst, assumptus homo in Dcum intelligi, ct sanguis, scd 1'ater mcus [Ibid. 17», Alius vero
siout propheta pramuntiavit, diccns : Etce desccn- apostolus tunquuin nubcs plona uquis porrecl;e
dil Dominus in nube lcvi in /Egijidum {Isa. xix, i). soienli;o, u tonilruo Evungolii copiosuin imbreiii
Per quom divina grutia, ot doclrina ccelcslis, cirundit itu diceiis. In principio erat Vcrbuni \^Joan.
iiuindo oiruiuiondu prajnuntiahaUir. Kt pulchrc 1. 1), clc. yuo validissimo lonitruo ubiquo roso-
mihoH lovis (liritur sivo : (luia ipac Snlvalor pocca- nunlc, ut omncin tcrruin ad lidotn religionis Irc-
tiiin non lecil Agnus Dei (/ l'rlr. ii. 22), sivo quia more concutorol : alius in Judaia pcr iteralam na-
virgo Maria, malcr Domini, non ox virili scmiiio tivit-.itom exorlus, voiut purvu nubocula ila c.-cvil,
aggravata {Luc. i, 35), levis nubos est dictu. ol iliuilo spiritu dilalalus csl, ut pluvias myslorio-
" Et luilioH H|targiint luiniMi siiiim. Oii;e luslrnnt riiin ;i s;ooulis ."ocrctoriiin porfect;c 9cicnti;o, usijih'.
cunctu per circuiluiu liuocunquo cb;s voluntas ad lllyricuin spargcrct i^lioin. \\, lU), aliasque to-
787 APPENDIX. 788
tius mundi regiones largis effusionibus irrigaret. A Christo revelanda cognoscere, et aliis modis, qui-
Et hinc est ut aliqui eoruni appcllarcntur lilii lo- bus videtur coelorum nuncupationem sensisse, li-
nitrui, alius vero diceretur filius suspendentis cet hoc ipsum in irrisioncm sancti Job dici non
aquas {Marc. iii, 17). debuerit.
« Nonne vestimenta tua calida sunt, cum per- « Ostende nobis, quid dicamus illi. Nos quippc
flata fuerit terra Austro ? » Alii dixerunt, tua stola involvimur tenebris. » Insultantis vorbum est, et
calida est. Hoc quidem verum est, quod meridia- exprobrantis, ostendc nobis, cum illud verbum
nus ventus sitcalidus, quo flante etiam vestimenta dicat, sed ad comparationem scientia; sub ignoran-
hominum, vel corporum, qua3 animarum vesti- tiae tenebris commanent. Nam quomodo a sancto
menta sunt, concalescunt. Sed quia nubes, homi- Job discere inquirit, quem in verbis suis repre-
nes sanctos, veritas nos intelligere
prophetiffi hendit et reprobat. Ostende, inquit-, o Job, si aliquid
compulit ventum calidum a meridie spirantem, amplius, et melius nosse te arbitraris, quoniam nos
ferventem fidem, vel gratiam Spiritus sancti arden- grandis ignorantiaj atque inscientiae tenebris deti-
tcm, et clarius illuminantem intelligamus, vel ip- nemur. Gertum est ergo quod Eliu deridens Job
sum Uominum nostrum, de quo legimus Deus ab
: atque subsannans hajc dicat.
Austro veniet {Ilabac. iii, 3), quo rationalem ter- j. '(Quis narrabit ei qufe loquor? Etiamsi locutus
ram perflante, virtutes animi, quaj sunt vestimenta fuerit homo, devorabitur. » Dixi tibi quidem, o
interioris hominis, inardescunt, et ideo vestimenta Job, ut ostenderes mihi quid loqui possem sed :

appellantur, quoniam ipsi, qui eis utitur, pulchram haec ipsa quae de Deo dico, quis ei ausus est lo-
animam faciunt, et decoram. Et ob hoc hortatur qui ? Gerte si locutus fuerit quispiam, quod ei
Apostolus dicens : Frutres, induite vos sicut electi omaino non expedit, pro hoc ipso peccato temeri-
Dei, et dilecti, viscera misericordix, benignitatem, tatis et irreverentiae devorabitur, ut hic Eliu ait.
humilitatem, modestiam, patientiam {Coloss. iii, 12), Ita in psalmis legimus : Devorati sunt juxla petram
etc. Et haec igitur ab Eliu, sicut et alia, spiritu judices eorum {Psal. cxl, 6) : ubi intelligitur, pec-
prophetiee dicuntur. cato diffidentiae devoratos atque absorptos judices
« Tu forsitan cum eo fabricatus es coelos, qui populi Jsraelis in eremo, qui non crediderunt quod
solidissimi, quasi asre fusi sunt. » Haec ab Eliu possent de petra aquarum flumina virtute divinae
juxta litteram in injuriam Job per ironiam dicun- promissionis educi.
tur, Haec igitur prima fronte intellectus hujus dicta « At nunc non vident lucem. Subito aer cogetur
sint.Nunc vero secundum prophetiai spiritum, in nubes, et ventus transiens fugabit eas. » Ita
sensum mysticum persequamur, ut coelos Scri- hu jusmodi excaecati sunt, ut fiant quem-
infeliritate
pturas sanctas intelJigamus, quae de coelo datse C admodum aer quando crassescit in nubes, et ita
sunt hominibus, quarum perpetuitatem ex aeris &o- in justo judicio Dei velut venti in impetu auferen-
liditate voluit demonstrare. Sed dicit quispiam tur, sicut impii, quos dejicit ventus a facie terrae,
:

quomodo agterna^ erunt Scripturae divinoe, si mun- Alii dixerunt Omnibus autem non est visibite lu- :

dus certo One, Deo denuntiante, est terrainandus? men, quod fulcjet in nubibus, et spiritus transit et
sic enim ait in Evangeiio Coelum ct terra trans-
: (uyabit eas. Hic mysticum nescio quid locutus est,
ibunl {Mattti. xxiv, 35). Verum est quidem, quod quod jam non omnibus resplendet illuminatio
librorum pelliculae cum ipsis litteris abolendaj Evangelii. Ilis utique non resplendet, quorum
sunt sed quia subjungit Dominus, Verba vero mea
; sensus exca^cavit Deus, ut non videant lumen
non praetenbunt {Ibid.) procul dubio quod eis-
: Evangelii gloris Ghristi, qui est imago invisibilis
dem apicibus poliicetur, erit aeternum. Hos igitur Patris (// Cor. iv, 4). Hic igitur spiritus justae
coelos, ait Eliu, in quibus est divinitatis secreta
: sententia^ Dei fugabit eos a cffitu beatorura, ut non
dispositio, tu forsitan cum Deo, velut simili pol- videant lumen Evangelii gloria3 Christi.
lens sapientia, fabricatus es : quos Deus aeternus « Ab Aquilone aurum veniet, et a Deo formido-
ante mundi conslitutionem praefinivit quandoque losa laudatio. » Audivi quemdam
dicentem, ita
erumpere in corpora litterarum, qui in illo aeter-
Q quod a^statis tcmpore, sole in aquilone nascente,
naliter erant, non jam exsistentes, sed ipsi soli aurora ardentior rutilat, ita ut ipse sol colorem
praescientiae suae luce conspicui. Et coclos, sanctos aureum preeferat et inde Eliu loqui videatur
:

angeios non absurde sentimus, qui propter coelo- aurum venire, id est, mundo flammeam rotam so-
rum habitationem, rectissirne coeli dicuntur, et lis oboriri, et super hoc praeclarum sidus sit ad
sunt velut ajs aeternitate solidati. De quibus Psal- Deum hominibus formidolosa laudatio. Nos autem
mista singulari nomine ait Coelum cadi Domino
: aurum sanclos intelligimus, qui secundum spiri-
{Psal. cxiii, 16). Secundum tropicum intellectum tualem sensum ab aquilone diabolo, sanguine Do-
coeli, sancti omnes propter coilestem conversatio- mini redimuntur. Hoc igitur modo venit ad Deum
nem et propter praedicationem mandatorum ccele- coelus sanctorum cum tremore laudantium eum, ac
stium nuncupantur. Eliu autem si prophetiae spi- sibi cum quadam formidine, incredibile arbitran-
ritum habuit, secundum hunc intellectum quem tium, quod potuerunt de hoste gravissimo liberari.
diximus, potuitcontemplatione mentis suse haec in Quotidie quoque examinationibus, velut auruw
 789 COMMENTAIl. IN JOB CAP. XXXVllI. 790

flammis tentationum excoctum, de lornace mundi A nalium cogitationum, gressum sanctic conversa-
istius eruuntur.Alii dixerunt : Ah af/uilone nubes super lumbos nostros corpo-
tionis impediant, vel
coloris aurei, in liis est magna (jloria ct konor om- rcos vcstimenta praecingimus. I>icendo crgo :

nipotentis : non invenimus simililudinem virlulis « Ubi eras quando ponebam fundamenta terra; ?

ejus. Ita cnim sanctos homines, qui sunt nubcs Indica mihi, si habes intelligentiam. » Deo respon-
Dei, tentat frigor aquilonis, ut eos pretiosos, ct derc non potuit quasi hoc modo loquiturei Deus.
:

igne charitatis rutilos reddat. Et idcirco magna Tu circa unum homunculum in-
igitur, Job, qui

gloria Domini et honor omnipotentis est. Non in- juste mc arguis operari ubi eras cum ego mun- :

venitur alius similis virlutis ejus, qui tanta bona dum, quem ex nihilo feccram, gubernarem? et
ex rcbus contrariis speret. cum omnem crealuram moderalione justitia3 re-
« Digne cum invcnirc non possumus. Magnus gam in te eram injustiti.Te aliquid acturus? Hic
fortitudine ct judicio et Justilia. et enarrari non Deus hoc sormono sub animalium, aviumque no-
potest. Ideo timebunt eum viri, ct non audebunt minibus, magna et valde obscura, et EccIesijE sa-
contemplari omnes qui sibi videntur esse sapien- cramenta contexit. Deus ergo secundum mysticos
tes. » Quoniam, inquit, sicut fortitudine magnus intellectus in praedestinatione apostolos pr.-ccipuos
et polens est Deus : itajudicio et juslitia vorus csl, t» sanctos Eccicsiye lundamenta constiluit, sicut ait
et cnarrari non potest. Idcirco sicuti est, a crea- Apostolus Superxdifxcali, inquit, super funda-
:

tura sua quae adeo imbecillis est et infirma, non mcnta apostolorum et prophetaruni [Ephes. ii, 20).
potest inveniri : propter quod magni viri atque Sive, ut alii dixerunt cum fundarem ter-
: Ubi eras
cordati non pra^sumcnt scrutari incomprehensibi- ram, id est, cum Ecclesiam de terra humani gene-
lem, neque contemplari invisibilem conabuntur. ris congregatam, virtule fidei stabilirem.
Hoc autem totum in sancli Job exprobrationem « Quis posuit mensuras cjus, si nosti, vel quis
dicitur : qui dixcrit {Joh xiii, 18 scqq.) se a Deo tetendit super cam lineam?» Virtutem suam Deus,
sine ullo iniquitatis merito flagellatum. Alii dixc- et potcntiam mcnsurasquc, et mundi conditionem
runt : Qui juste judicat, non putas audirc cum ? dcscribit, super quem lineam boni rectique operis
proplerea timebunt eum homines timebunt quoque et sui tetenderit. Aliter mensurce Ecclesiaj sunl a :

sapienteshoc inquiunt, quia Deus juslc judicat,

: solis ortu usque ad occasum in qua adhuc iiien- :

apud quem non cst pcrsonarum acceptio {Hom. ii, sura} intelligi psssunt, t-cqualitas et plenitudo Tri-
11). Omnes sapicntos et idiotac, considerantes sc- nitatis, cui Ecclesia) dicitur per prophelam : In
melipsos, timcbunt eum : scicntes quia sccundum exortu ejus dilata locum tabernaculi tui, ct pelles
modum justitiaj sua; ultor iniquitatum cst exau- tubernaculorum tuorum exiende, ne parcas, longos :

diet enim iniqua paticntes. C fac funiculos tuos, et clavos tuos consolida, ad dex-
CAPUT XXXVIII. tram et sinistram penetrabis : scmcn enim iuum
« Rcspondens aulem Dominus Job de turbino gentes hxreditabit, ct civitatcs descrtas inhabitabit
dixit :» Scrmone tcrribili et increpative arj^ucndus {Isa. Liv, 2, 3). Super has igitur mcnsuras loco-
Job, rcsponsum a Oomino accepit.hoc enim ipsum rum omnium universum mundum rcctcD lidei to-
quod de turbine dicitur, ad terrorcm pertinet ob- tendit, ut cssct omnibus in Christura crcdentibus
jurgationis, quod csset, ut dixi {Job. xiii, 18), in- labium unum h;cc ergo niysteria ante sajcula con- :

crcpandus a Domino. Dixcrat cnim Job sc justum slituta, Job quippe qui dum non essot, scire non
injustc a Domino casligatum {Ibid. 2'i seq.) : do potuit.Sivc inonsuras Ecclosiicdivorsitatcin gratia-
turbinc crgo Dominus ait. rum quas Aposlolus divisiones
recte intoliigimus,
« Quis cst istc involvcns sentcntias scrmonibus spiritus appelluvit i-i), qui ita cum de
(l Cor. xii,
impcritis? » His verbis amovctur Eliu cum suis diversis gratiis diceret ail ILir- autem omnia ope- :

confusis atquc pormistis disputationibus contra rntur unus att/uc idcm .'<piritus, dividcns uniniiquc
Job : ubi Dci vcrba vidcntur intolligi. Et si lu, o prout vuli {Ihid. 11). llcm ait Inu-uique autcm :

Job, loqucndo lalia in mc, dolicta aliqua rommi- noslrum data rsl ijratia sccundum nwnsuram dona-
sisti : isto quis est qui tc audcat rcdargutTO, pro;- j) tionis Chrisii {Ephes. iv, 7). Por has igilur gratias
scrtim cum
ad incrcpandum non sit idoncus, qui inlentio est contcmplationia, velul linca roole cre-
vclut melior objurgarc lc dcbcal? Amolo igitiir donlium in Dco. siout (iicitur in Aclibus aposlolo-
Eiiu dc modio cum imncritis ojus sentontiis, coii- rum : Krat illis cor unum el anima uua in Deum
Dominus ad Job, ot ait ei, ul ad incrcpa-
vcrtit so (Act. IV, :«).
tionom ojus audiondnm sc pr.Tpararot, dirons hoc < Supor quo basos illitis solidal.v sunl? » Indo
modo :
ptttuit oroatura ralionalis pt sapions opus Crealo-
« Accingo, sicut vir luiubos tiios : intcrrog;ibo ris, antoquam ossot ipsa, cognosoero, cum cliaiu
tc, ct respondc mihi. « Omnis igilur qui cum Doo niinc vix poasot aliqua cx operibus cjus sonsua at-
est loculurus, lumbos prius castitato jnbotur ar- tingoro. /Mitor, supor qi;o basos terr.v Ecolcsia? ?o-
cingcre.Populus ctium logom andituru.s, ot pascha lido stabiliuntur, ni^i supor Chrisliim potram, qui
colobraturus in oromo.lumlids lucnlis jubolur ac- ost prinripiuin fund;iinontorum ojus. Uasos autem
cingero (fixcx/. xii, 11], no flucluanles ainus car- EcclcDi(o sunt sancti quiquc polontos ct forlea, u
191 APPENDIX. 792
quibus cadcm sustinctur et regitur. Alii dixerunt :
A cst, laudaverunt me omnes angeli mei. Qucmad-
Siipcr qiio circnH cjus fi.vi .mnl? ut intelligamus modum in iilius ovicula}, humani generis salute,
pondus roboris mundi secundum iilumsensum es- laudantes Dcum gavisi sunt {.ludic. vii, 37 seqq.).
se, quo Psalmista de hoc loquitur, dicens Elenim : Item astra matutina omncs filios Ecclesiffi non ab-
firmavil orbem lerrx, qiii non commovebitur {Psal. surde sentimus, qui per baptismum renascuntur
xcu,l).Circuli enim rotondi figura est.figuris cffitc- Christo,sicut ait Apostolus ad Ecclesiam scribens:
ris pulchrior. Nam circulus ex omni parte sibi est Omnes vos cstis fiiii per fdem in Christo Jcsu{Ga-

congruus et cequalis; totusque per semetipsum so- lat. III, 20). Hi ergo propter vigiliam matutinam, in
lidus vadit, et intcr oculorum aciem, pcrsuumin- qua Dominus resurrexit, astra matutina dicuntur,
finitum habitum, quia sine ullo fine semper in se- vel pro incipiente cis gratiae novo lumine, unde et
mctipsum recurrit.et inexplicabiliter ducitur. llic neophyti nuncupantur.
igitur significaremihi videtur hominem in nullo « Quis conclusit ostiis mare, quando erumpebat

sibi adversantem neque se ex parte aliqua oppu- quasi de vulva procedens. » Gum in conditione
gnantem, quales erunt in futurobeato sajculo mundi aqua? omnem terram operirent, et tenebrae
:

tunc enim caro non concupiscet adversus spiritum, essent super faciem abyssi, tunc secundum fidem
ct spiritus adversus carnem. Quamvis hujus pacis libri Geneseos, praecepit Deus die tertio, ut omnes
p
P
beatiLudinem etiam in hoc saeculo nonnulli sancti aquss in locum unum congregarentur (Ge?i. i, 9).
ex parte praesenserint non quidem nullam inte-
: Quibus etiam terminum finemque imposuit, ne se
rioris exteriorisque se in ipsis sentiendo discor- foras limites suos, ad operiendam terram rursum
diam, sed hostilem vitiorum exercitum resistenti- effunderent. Vulvam de qua mare procedebaty.aTa-
bus fortiores superando virtutibus, ut Helcana, ypa-jxixax;, ipsam terram subjacentem possumus
pater sancti Samuelis, vir unus dictus est. Sic ita- intelligere, ut et in aquam creatam a Deo
de ea,
que totus in se erit, sibique conveniens, et immo- esse credamus. Duas enim partes mundi magnas,
biliterin illagloria acsine fine consistens.Hi igitur, ccelum et terram, Deus ex nihilo facit, et ima ea-
circuli figurati per dilectionis Dei copulam, ligno rum de materia informi, Cceteras autem creaturas
crucis affixi sunt, et unusquisque eorum formatas instituit, inter quarum
dicit : distinctas sive
Confido enim, quia neque mors, neque vita. {Rom. creationem
aquas credimus factas,quarum qui- et
VIII, 38), etc. dem conditionem, in principio Genesis scriptam
Aut quis demisit lapidem angularem ejus? »
<( non legimus aliarum vero pene omnium factura ;

Hic lapis angularis Chrislus, qui a L)eo Patre po- in libris Dominicis recensetur licet et de ipsa :

situs est in fundamento terree Do inicai ipse est mari sanctus David dixerit, cum de beato viro lo-
:

enim non solum fundamentalis, sed et angularis, C queretur Spes ejusin Domino Deo ipsius, qui fecit :

in quo duo populi, Judeeorum videlicet etgentium, caHum et terram mare et omnia qux in eis sunt
continentur. Ue quo et Psalmista ait Lapis quem {Psal. cxLv, 5, 0). Hunc ergo moris processum, el-
:

reprobaverunt xdificantes, hic factus est in caput an- fusionem aquarum diccre mihi videtur, qui de oc-
guli {Psal. cxvii, 22). Et Apostolus ait Ipsosummo cultis venarum terrai finibus emanabat, et operie-
:

angulari lapide Christo Jesu, in quo omnis structura bat omnem facicm terrae. Quod in diluvio manife-
compaginata cre.scit in templum sanctum {Ephes. ii, stius factum legimus, ubi dicitur Et omnes fontes :

Hunc igitur Pater

20, 21). dimisit in terram, ut in abyssi magnx erupti sunt {Gen. vii, 11). Proinde
fundamentum poneretur. vulvam maris, terrse sinum dictum existimo, ut
« Gum me laudarent simul astra matutina, et mare de eadem progenitum noverimus. Sed dicit
jubilarent omnes fiiii Dei? » Demisso itaque in aliquis Ego aquarum moles ccelo et terrae dico
:

fundamentis Sion lapide pretioso,qui est secundus esse congenitas, et simul creatas.Denique de aquis
homo de coelo coelestis, laudaverunt, inquit, me quemadmodum et de terra fecit Deus, sive pro-
simul astra matutina, et injubilarunt omnes filii duxit caeteras creaturas. Si ergo hoc opinionem
Dei. Astra et filii et Dei angeli intelliguntur, qui in istam confirmat, ut ideo et aquae ex nihilo creat^s
nativitate Salvatoris exsultaverunt {Luc. ii, 13). n dicantur, quia et de ipsis alia, et alia in ipsis
Sicut ait angelus ad pastores Ecce evangelixo vo-
: jubente Deo quam plurima animantia processerunt:
bis gaudium magnum, quia natus est Salvator, qui de coelo quid dicemus, quod est pars mundi pra?-

est Christus Dominus, in civitale David {Ibid. 10). stanLior, de quo non legimus,quod ex eo quasi in-
Item Evangelista : Et subito facta est cum angelo formi materia aliquid procreatum sit.In quo etiam,
multitudo {Ibid. 13), et caitera. Ideo autem angeli quod ad majorem decoris ejus pertinet pulchritudi-
astra matutina dicuntur, quia inter creaturas ra- nem, slellas ac diversos astrorum globos Deus fe-
tionales primi facti sunt in die qui est Christus, et cit, ordinavit, et composuit. Et juxla hanc asser-

filli non sunt filii tenebrarum (/ Thess.

Dei sunt : nern, meliora erunt maris et terrae elementa,quam
V, 5), sicnt qui de eorum numero collapsisunt,
illi cojlum, cujus ornatura pulcherrimum admiranles
facti non solum filii tenebrarum, sed etiam recto- suspicimus quoniam praecellit vel maxime caete-
:

res tenebrarum {Ephes. v, 12), id est, hominum ras creaturas.

peccatorum, Tunc voce magna, sicut supradictum « Cum ponerem nubem vestimentum ejus,et ca'
 793 COMMENTAIl. IN JOB CAP. XXXVllI. 7U4
ligine illud quasi pannis infantiae obvolvercm. » A nubes sunl unusquisque veritatis annuntiator. Ho-
Cum ergo, ait, magnum sit mare latiludine, etlon- rum igitur verbis consolatoriis atque doctrina, ro-
gitudine et profundo : per fortitudinem tamen po- rando desuper, ait Dominus [Isa. xlv, 8), mun-
tentia) meae illud veiut parvum elemcntum, nube dum fidelium ab aestu tentationum protexi, eique
tanquam vestimcnto contexi et caligine modicis ; umbram supra promissione acternae beatitudinis
videlicet, et vilibus rcbus operui, quae assimilan- praibui, hoc est, vestimentum per sanctos raeos
tur pannis infanliae. Et quia tuare superius diximus ministros Evangelii ei super raare populorum ex-
quasi de vulva prcccdere, servans translationem pandi ne videlicet infideli caurodte torreretur.
:

nominis, ipsum mare velut parvulum procreatum : Quod etiam mare populorum intra praedicationem
tanquam pannis infantiai ait caligine obvolutum, perfectam Evangelii posilum, propter morum in-
sive, ut aiii di.xerunt, et ncbula obvolvi illud. fantiam in quibusdam lactea doctrina, velut vilio-
« Circumdedi illud terminis mcis, et posui vec- ribus veslimcntis operitur, eo quod sacratiora my-
lcm et Usque huc venies et non
osLia, et di.xi : stcria non valeant intueri, qu.-c sunt intelligentiae
procedes amplius, confringes tumenles flu-
et hic involula caligine. Circumdedi illud tcrminis meis,
ctustuos.» Termini isti, divini scrmones sunt, qui et posui vectem ct ostia. Hucusque venies, et non
sententia immobili, velut tcrmini defixi intelligun- -n procedes amplius, et hic confringes tumentes flu

tur,hoc ipsum cst et illud quod sequitur, Dco di- ctus tuos. Terminis, inquit Deus, mandatorum
ccntc, posui vectem ot oslia. Alitcr, quis conclusit ineorum, prffidiclum marc intra uniusfidei confcs-
ostiis mare ? S;eculum hoc Scriptura} divin;e frc- sionem congrogavi atque conclusi, et ad condcn-
qucnter mare appellant, ut cLiam sanclus David sandum se, fortissimum illi vecLem charitatis op-
. ait Uocmare mafjnum, ct spatiosum manibus [Psal.
: posui, ostia quoque infidelitatis obstruxi, ut quan-
cm, 25). Item Qui descendunt mare in navibus
: talibet tempestatum ac pcrsocutionum violentia,
{Psal. cvi, 23). Et Habacuc Misisti in mare equos : defixos obedientiffi limites transcendere compella-
tiios (Ilabac. iii, 1.5). Et Isaias : Occcidit cctum qui tur. Nunquam charitatis mca; circumsepta transi-
in mari esl {Isa. xxvii, 1). Proinde hoc mare pra?- liat, cui dixi : Ilucusque venies, et non procedes
ccptis divinis, vclul quibusdam limitibus sacrorum amplius, et hic confringes tumentes fluctus tuos.
cloquiorum concluditur, ut de utero cordis sui, Id est, si qui forte cogitationuin nialarum fluctus
ubi cogitationibus velut ex semine, curas atque il- te intra pelagus tui cordis exagitant, ventusque
lccebras mundiales voluptaluin, dclcctatione conci- validus pressurarum tc fundilus coramovere per-
picbat, jam non in opus quasi parLuriendo crunipc- tcntaL, de statu (juoquc tuo in aridani siccitalem,
rct, scque elfunderet in diversa fucinora pcrpo vclut in arena stcrilcs impcllat. IIa!C munimenta
tranda et ideo cum vidissct propheta mundum C fidei ct
; charilatis mea3 cave nc transeas et ita fiet, :

crcdcntem Deo, hoc bonum in se continentia3 pos- ut minaces venti insurgontes allisi in petra validis-
sidcre, gratulans ait ad Deum Tu confnmasti in sima dissolvantur. :

virlute tua mare (/',s«/. lxxiu, 1:5). Mundum dico « Numquid posl ortum tuum praecepisti diluculo,
fiiielcm sauct.u Ecclesiie populuin qui marc spc- et ostendisli aurora; locum suura. » lioc Dorainus
:

ciaiitcr dicitur, cl habilat iu hoc mundo. Et iste ait ad Job, quod conditarum ac secrelarura rerum

e.st illc mundus lidelium, de quo Dominus ait Sic suarura per gyros suos rccurrentcs ad ordinata lo-
:

vnim dilcxit Ucus hunc mundum, ut Filium .suum ca, rcdire quotidie ipsc disponat et idcirco Job ar :

nnigenitum darel pro eo {Joan. iii, 10), Est ct mun- guitur, qui Ueum factorera ct gubernatorein rerum
(lusincrcdulorum, dc quo similiter Dominusait ad omnium dicerel nullo inoderamine icquilalis opora-
discipuloH suos .SY mundus vos odit : scilotc iiuia
: tum : ol (juasi itadiccn^j ait ci : Tu qui valde sapien-
priorem vie odio liabuit {.loan. xv, iH), etc. Sic tcm te arbilraris, et (juasi cox^iualis luccin ineam
iL.uiuc duos muudos populorum in hoc corporali, fueris labricalus, ct do ineis judiciis disputare
cL iu aniiiiaii mundo diciraus habitarc, qui ct duo posso credis clemcnta aslroruin prajceptum
: si

luaria,sccundiim exeiuplum supcrius positum, dici implcant Crcatoris, to forsitan dispononlo niysto-
possunt, ab hoc scilicct mari a(|uarum motaphori- n rii sui pcrgunl cursum, cum isla prius(juam lu in
coH nomen accipicntos, ([uia ct domus bona, sivc Adain [)or luo cxsisleres, sint croata. Alilor : lloc
lualu, ot civiLasopLima, sive pcssium. Marc vcro dilucultini Salvator nostcr ost, qui et sol justiti.Tj
Lntpicod dicunLur populi lluctuantos, qui in hac vila a[)poIlatur {Malach. iv, J). Ipso caloro lidoi ot
motu inccrto(|uo jactantur. Guni poncrcui
in(iuiclo splcndorc gralia* sua\ Ecclcsiain, raundum scilicet
nubom vestimcnlum ojus, ct caligino illud volut rationalom illuininal. Igitur numquid tu, Job, pno-
|)anni3 infanti.n obvolvcfcin. Nubcm omnia opc- copisti htiic dilticulo, utorirclurdocado rosplcndons
rionLera Spiriltim sancLum, (Toattiris omnibus in- his ([ui sodebaiit in tonoliris ot umbrauiorlis t^Luc.
fiisuin ac superliisuiu acripiamus, dc (juo ait : Spi- 1, ([ucmadinodnin crgo
7'.») : ut, Job, post inilium
rllus Domini supvrfcrclmlur supcr aquas {Gcn. i, J). tuura prajcipcro non potuisli actcrnis, ul mundo in
Caligo autoin quidquid cst inano Irans raunduin : crrorum tcnobris consliluto essct diliculura : ila
ubi levitas csL, id esl, rcLro dcfcclus intclligi po- ncc post inortis occasiiin cjus, rcsurrectionis ot
liisl.Moralilcr uulcm ju\la «luclorilalciu Scriplura:, locuui gloriiu ejuij iu dcxtra ralris sui ostoudcro
795 APPENDIX. 796
potuisti, quem
mortem quam sponte suscepe-
post A iterataimpressione restituetur. Quod signaculum,
rat, ad me iterum revocavi. Sicut ipse Dominus nunc quidem pcr fidem, et baptismi gratiam re-
Jesus ait in Evangelio Si ergo videritis filium ho-
: novatur, et vita meliore, menti insculpetur. Bed in
minis ascendentem ubi erat prius [Joan. vi,J[i3). omnimodo rcsLaurabitur, quan-
resurrectione totum
« Et tenuisti concutiens extrema terrae,et excus- do sicut humani corporis lutum in incorruptione
sisti impios ex ea ? » Potest hajc terra Ecclesia in- reparabitur, ita et anima cum eo pariter veatimen-
telligi de cujus fundamentis Dominus superius
: to immortalitatis, velut stola gloriae vestietur. Ut
dixit, de qua in extremis terrse, id est, in novissi- quemadmodum ipsa gloria, et incorruptio immor-
mo saeculo excutiendi sunt peccatores ; ita ipse Do- talitatis, id est, Chrislus manetin aeternum : itaet
minus ait : Ecce mandabo, et concutiam in omnibus is qui ea indutus fuerit, gloriosus sine fine perma-
gentibus domum Israel, sicut concutitur triticum in neat. De quo vestimento respiciens ad lutum carnis
Deus ergo qui secundum pro-
cribro {.4mos ix, 9). SU3B, Apostoius ait : Oportet corruplibile hoc induere
phetam mensus estaquas pugillo, et coclos psalmo incorruptionem, et mortale hoc induere immortalita-
ponderavit, et tribus digitis terram appendit {Isa. tem{lCor. xv, 53). Hoctamen diligentius est intuen-
XL, 12), ipse promagnitudine utraque manu tenens dum,quodin Scripturisdiverso intellectu vcstimen-
margmes terrfe, quasi cribrum huc atque illuc g tadicuntur.Vestimentumergo aliquando dicitur ip-
concutit, sive excutit tanquam vestimentum, ut sum corpus nostrum, quo anima velut amictu cir-
impios velut paleas, et lolium excutiat a frumento cumdatur sicut propheta ait ad animam peccatri-
:

justorum. Proinde haec omnia operantis nonsolum cem : Operiet iniquitas tua vestimentum tuum
fortitudo, verum et justitiademonstrat,et indeest, {Malach. ii, 16). Item vestimentasunt animaevirtu-
quod sancto Job Dominus cum increpationc loqui- tes,quibus eadem anima componitur et ornatur.
tur quare dixerit innocenti sibi poenam acerrimce
:
De quibus propheta ait ad justum misericordias
tentationis illatam. Secundum moralem vero sen- operantem Ttmc erumpct matutinum lumen tuum,
:

sum intelligentia?- loci hujus, ut eestimo faciliorexi- et 8). Et

vestimenta tua cito orientur {Isa. lviii,
tus, ut lerram interpretemur naturam humanam, quoniam hffic vestimenta viva sunt, et rationabilia,
quia ab humo homo dictus est, et extrema sint, non fient tibi, sed orientur in te. Et peccata ali-
sanctorum vita, quia in carne positi, sine carnali- quando vestimenta nuncupantur, ut Zacharias
bus illecebris vivunt. Et ideo in extremis terrae di- propheta ait : Et Jesus erat indutus vestimentis
cuntur de terrenis actibus euntes, non in medio
, sordidis {Zach. iii. 3). Dixit angelus ad eos qui sta-
tanquam in tota carne viventes. Hsec igitur extre- bant coram se, dicens Auferte vestimenta S07'dida :

ma, sive fines terrcfi in manu Domini sunt, sicut ab eo dixit ad eum: Ecce abstuli iniquitatem tuam,
:

ait Propheta
Quia in : manu ejus sunt omnes fines C (/jfrf. 4). Supra diximus vestimentum esse gloriam

quos hic ait Dominus se tenere

terras {Psal. xciv, 4): immortalitatis, cujus luce quK nunquam deficiet,
atque concutere, ut tremant a facie ejus, sicut de homo est ffiternaliter vestiendus. Alii interpretes
eo Propheta ait Qui respicit terram, et facit eam
:
ita dixerunt : Et tu sumens ierrx lutum, fgurasti
tremere {Psal. eorum excu-
ciii, 32). Et ita de terra hominem, etfamosum eum posuisti super terram :
tit impios, quos utiqueexsecrandos mores intelligi- id est, creaturis omnibus praeeminentem. Dum
mus vitiorum. Excutit ergo Dominus asanctis suis haec Dominus ad Job loquitur, vehementer argui-
hujus mundi impios, quando eos ab illis purifica- tur. Secundum autem mysticos intellectus, obum-
tos constituit innocentes. De talibus impiis et pec- brante Spiritu sancto, figuratus est homo Jesus
catoribus propheta dicebat : hi matutino, id cst, Ghristus de terra Mario3 virginis. Hic igitur homo
in cognitione scientiae Dei, fidei in me lucerna na- de luto carnis humanse assumptus est. Lutum hoc
omnes peccatores terrge, ut dis-
scente, interficiebam loco non propter vilitatem nominis dictum nove-
perderem de Domini {Psal.c, 8) qualibet uti-
civitate : rimus, sed propter ipsam materiam, de qua sum-
que animasancta,omnesoperantesiniquitatem.Sive ptus est Ghristus veluti Adam in principio, qui
:

in novissimotenebit Deus mundum,quasi reum ad de limo terrae plasmatus est. Et sicut ille perunum
judicium suum, quo tempore extrema etiam terra- J)
de sinu terrae ita et hic per u num creantem
exsistit :

rum conscientiae tremore quatientur, ubi minimos se,formatus est in utero matris. Et ita famosus est
quosque in extremis terrae intelligere possumus, super omnem terram unde jam a solis ortu usque :

qui et ipsi justo judicio Dei, ut superbi et impii de ad occasum landetur nomen Domini {Psal. cx i, 3).
terra mansuetorum excutiendi sunt. Weati enim « Auferetur ab impiis lux sua, et brachiura
mites, ijuoniam ipsi possidebunt terram {Matth. v, 4). excelsum confringetur. » Lux impiorum est hujus
« Restituetur ut lutum signaculum, et stabit sicut mundi gloria, et felicitas, quae mundo pra;tereunte
vestimentum. » Signaculum istud, anima hominis transibit, sicut et Salomon ait : Lumen impiormn
intelligitur, quai ad imaginem Dei facta est. Expres- exsttnguetur {Prov, xiii, 9) : et eorum virtus et
sa est in ea similitudo bonitatis Dei omniumque potentia, quae brachii nomine dicta sunt, illico
virtutum decus. Hoc igitur signaculum imaginis conterentur.
Dei et similitudinis, per Adae peccatum attritum « Numquid ingressus es profundum maris, et
fuerat, et oblitteratum, et rursum per Ghristum in novissimis abyssi deambulasti. » (Providentiam
'797 COMMENTAIt. IN JOB CAP. XXXVIII. 798

suam Deus qua cuncta dispensal ct rcgit, in his A tjrJis descendentes, laaciviarum nimio (luxu, velut
locis multo copiosoque sermone significat. Unde aquarum multitudine deprimuntur: ad hos Domi-
ait ad Job Si potes ubique essc et nosse omnia
:
nus noster neminem despiciens, omnesque sal-
qu.e creata sunt: et si abditos terrarum sinus vare cupiens (/ Tim. ii, i,'. venire dignatus est,

pcnetrare potuisti, si etiam profunda maris, ct ut corda eorum infidelitate cajcata, per gratiam
novissima ejus atque cxtrema abyssi pervagatus suam illuminaret, et effecti lux in Domino [Ephes.

es. Ad increpationem ergo Job ista dicuntur. Ubi v, 8), fierent templum ejus, ut inambularet et in-
alii dixerunt : Numf/uid ingressus es fonlem maris'/ habitaret in eis, et csset corum Deus {l Cor.
initium atque originem, unde ipsum mare, quasi iir, 1(5).

de matricc, dc mari Oceano emanat, diccre vido- » Numquid aporto^ sunt tibi port.T morlis, et os-
tur, quod Occnni perenni cursu ac recursu fieri tia tcncbrosa vidisli ? n Nullacreatura estquamvis
novimus, lcruntquc hoc atque confirmant, quod praipotens et fortis, qua? Dci majcstati posset ob-
illa immcnsa effusio maris Oceani, per omnium sistere. Et ideo quia pcr naturam scntiunt Crea-

regionum ac provinciarum fluvios itura uno punc- torem,cedunt divinae polentiai, qua ei oranino ne-
to temporis fiat. At nos tamen scimus omnium queunt contraire. Unde antiqui interpretes ita di-
dieruni ac noctium altcrnatis successibus, por -p \er\xnl : ISumiiuid (ipcrl,r. sunt tibi porLv morlis ?

horus viginti qualuor venirc, alque unius hora^ Ubi intellexorunt, quia hujusmodi portm, quoc uti-
a^quinoctialis dodranic transmisso, tardius sine que mcUiuntur, non sint insonsibilos et inanimalcs,
intermissione, sive die venire, sivc nocte, pcr sed sint illi potius spiritus immundi, inimici no-
quinque ajquinoctiales horas refluitura, ffistu vio- stri, adversariae videlicet poteslatcs, per quas ge-
lentoque impetu, sivc in opertis tantum sive neri humano introitus inventus cst ad mortcm.
retusis magnorum quoque fluminum cursibus ad Ipsa; sunt et ostia tencbrosa, quorum animos ma-
supcriora conscendere, ac per septem ejusdcm livdlos, et obscuritate invidia; plenos, Deus solus
monsurae horas cursu paulo leniore dirflucrc, ct perspicit. Igitur quoniam hi de quibus loquimur,
in ea tantum quaj quin(|ue horis fuerant supplcta, tenebr.T; factcC sunt recedendo a voro lumine, et
vacuare. Proinde incredibile videri potest, quod poteslates sunt tenebrarum appellataj [Ephes. vi,
in eodem mari velut fons quidam tantarum aqua- 12), id est, principes hominnm peccatorum, et

rum ebulliat, de cujus profunditatc ot sufficienle idcirco etiam ostia tenebrosa dicuntur, quoniani
abysso, definitn sibi tempore aqu.-o illrc in super- docep'ione eorum, faclus cst homini pcr peccato-
ficic profundatur, et riirsum roccurrentcs in cos- rum tenebras ingressus ad mortem. Ubi ergo dic-
dcm profundissimos sinus decidant : prajcipitcs- tum est, ostia tenebrosa vidisti, quid nos jam
que discedant, Deo sibi constituta lege per- C exposuimus, alii interprctes locum ipsum manife-
et a
petua, ab imis semper ebulliant atque iterum in stius transtulerunt, ita dicentes. « Autjanitores
ima decurrant, et inde forsitan dixerit Deus ad inferni videnles fe timuerunt, » qui locus expo-
sanctum Job Numquid ingressus es fontem ma-
: silione non indiget, quin potius quod obscure
ris? Quoniam Dco soli nota sunt qu<n crcavit. jirius dictum ost, apertissimo declaravit. Vcl corte
Porro sccundum mysticos intellectus hoc dixissc in passionc et in morte Domini, h.rc qu.e dicuntur,
Deum puto, quod circa finem swculi pro redem- luce sunt clariora, qui claustra infcrorum aperuit,
ptionc hominis ad infcros esse descensurus, ubi et sanctorum inde animas liberavit, loges tartari,
pro potcstate doscondonliadcambulassc cum dixit cxiensinfcros, solvit, sententiam mortis resurgcns
:

Ouia impossibile erat, ut quasi rcus peccati in- irrilam fccil, principalus ot poteslalcs trementes,
fcrnalibus vinculis lencretur [Act. ii, 2'i). Ipsc ([ui orant janiloros et ostia, transduxit fiducialiter,
cnim solus factus est, aicut homo. Ad pra?sons sivc palam triumphans in semcli pso (^Co/oss. ii, !.">).
quidem sino adjutorio, sed tamcn inter mortuos Secundum tropioam vcro inlolligcntiam, portaj

liber {Psal. lxxxvii, 6). Quod autcm infernus in mortis, sensus sunt noslri, qua; portai tunc virtu-
imo lorraruin sit, Joiias propheta, qui spocialilor tibiis claus.n sunt, quoniam a vitiis obtinentur.
habuil (iguram Salvatoris, in orationo sua quam n ot por eas mors poccati, ad arcem mcntis ingre
in venlro piscis oiriidit, manifostc domonstrat dilur. Ou.T oslia lonpbrosa idco appollaiitur, quia
[Jonn' II, ()), quetnquc in infcrnuiu abyssi a(ju;p in tonobras peccatorum, sive ctiani pajnarun:,
circumluant, et multis aliis locis Scriptur.-c do aditum pandunl. Ista) ilaque porta?. sivo hKC ostia,
qualitalc infcrorum loquunlur. Possumus ct niora- apcriunlur hnminibus ad salutcm.cumevictis vitiis

litor hunc locum ita sontiro, ul quia maro por lanqiiani hoslibus suis expugnatis atquo in fugam
figuram, boc sroculum diri noviintis : prolunda vcrsis, sanotitatis ons virUitibus homincs aporue-
ojtis siipor oinnoa iniquos ot poccatoros, qui riiit, ut aiidiiint cuin oxhnrtatione sermnncm pro-
(luantum illud diligunl, lamon in cjus obscurissi- phelm dioontis : .iprrite mihi porlas juslitix, m-
mam profundilatcm domcrgunl, ut omnino non qrrssus in ens coiifilebor Domino {Psal. cxvn, IV)).
videantlumou ICvangolii ot gloriio Cl.rist (// C.or. i Sanctus onim homo ud possidendum sanctilalis
IV, -'i). Novissima voro abyssi sinl omnos impii o loslimnnium. ot virtulem monilia, conservantis
Bacrilegi, qui in profundiorcs pccoatorum lone- atlectu, ol conyaudcnlis ingrcditur, quoniam ex
 :

799 APPENDIX. 800

participatione thesauri communis, lit illis cor A fine sunt, unde ipsc per tcmetipsum cognoscere
unura et anima una in Deum {Ad. iv, 32). Et potuisti ?
ita in hoc mundo velut in fornacis examinatione « Numquid ingressus es thesauros nivis, aut
pariter positi : quasi cx uno ore bencdicunt Deum thesauros grandinis aspexisti, qucC praeparavi in
in omni tcmpore, et semper laus ejus in
ore tempus hostis, et in diem pugnaj et belli ? « Potea-
corum {Psal. xxxiii. 2). tiam suam Deus, quam etiam in secretis creaturae
Numquid considerasli latitudinem terras ?
<(
In- suffi rebus atque invisibilibus habet, his verbis
dica mihi, omnia. » Quis hominum nosse
si nosti, voluit demonstrare, dicens ad Job Numquid in- :

poterit, quanta magnitudine distendatur, nisi ipse gressus es thesauros nivis, aut thesauros grandinis
solus quiomnia condidit ? De quo prophela ait aspexisti ? non enim loca sunt quaedam in aliqua
Qui mensus cst aquas manu et ccelum palmo, et parte mundi immensa capacitate spatiosa, quae
omnemicrram clausit pugillo {Isa. xl, 12). Hem moles atque congeries infinitarumnivium intra se
aliterNumquid tu, Job prasvidisti latitudinem
:
habeant conditas, ut merito ob hoc, quasi loca
terrae, id est,
Ecclesiam luturam, quam per totum thesauri appellentur de quibusolim hae congregata3
mundum, crescente ubique in Evangelio, dilatavi. sint species, qua3 quando Deus voluerit proferan-
Indica ergo mihi si hoc apere, sive aliquando tur sed ita est potius, ut in alio loco ipse Dominus
„i.i,.j
g ;

intelligere potuisti. Sive latitudincm •

,.
sapientiaj aii : Et
species agri meciim est {Psat. xlix, 11) :

meas, quam terrs, domui meae, id est, Ecclesice Qufficunque enim voluerit facere, statim voluntas
tribui numquid ut futura prjBvidens, oculo mentis
: ejus in effectum procedit. Et ideo thesauri nomi-
accenso per temetipsum inspicere potui ? quae sa- nati, non in aliquo iramenso, et capaci loco, sed
pientia dilatavit cor Salomonis, sicut arenam quse in ejus voluntate, etdispositione sunt constituti : si-
est in littore maris Reg. eique dedit
{111 iv, 29), cut in alio loco ait : Etspecies agri mecum est : apud
prudentiam multam nimis, etquae in exitu canitur, quem nihil est imperfectum, quia non est aliud
et in latitudine suarum fiducialiter agit, cujus mul- cogitare illius, aliud facere, sed protinus fit, quod
tiplices sensus et latitudine
disputationum ditissi- voluerit, In hac ergosecreta cordis sui dispositione
mos, jubet eadem sapientia in corde hominis de- divina, ubi essent isti thesauri harum rerum cum
scribi tripliciter (Prov. xxii, 20}. adhuc
Hfflc ergo verba in se corporaliter non exsisterent, interro-
possunt ex persona Patris super sapientia, quae gatur Job si intrare poterit. Nemo enim secretum
est Filius, disserta intelligi. illud divinaj majestatis potcst adire, sive cogno-
« In qua via lux habitet, et
tenebrarum quis lo- scere, nisi Filius qui est in sinu Patris uniusque
cus sit, ut dicas unumquodque ad terminos suos, naturae atque substantia;. Hkc ergo pra^parata di-
et intelligas semitas domus ejus. >> In via sanctfe cuntur a Deo intempus hostis, pugnjB et belli. Mul-
conversationis hominis, lux virtutum habitat : te- tis igitur modis ac diversis
innumerabilibus aliis
nebrarum vero, id
est, vitiorum locus est homo judiciis suis Deus flagellat,
et corripit genus hu-
peccator, vel locus de quo dicit Ite maledicli,
ille : manum, sicut etiam ^gyptios, quos fulminibus
in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et an- et grandine devastavit. Et generaliter aliis rebus
gelis ejus {Mattli. xxv, 41). Nosti ergo, Job, dis- frequentat hominum castigationem. Ilostili humi-
cernere uniuscujusque
meritum, et secundum liat incursu, terrarum motu hiatuquevastat, turbi-
justitiam unumquemque horum ad terminos prs- nibus perdit, ruinis opprimit, naufragiis demergit:
fmitosretributionisperducere,cogitationescordium aliis quoque plagis innumeris verberat, sive lentis
ipsorum, tanquam semitas domorum suarum in- inflrmitatibus, sive acutis languoribus atque aere
telligere potuisti. Item in qua via, sive terra, ut corrupto. Unde in Deuteronomio legimus, quae
alii dixerunt, lux habitet
lux fidei et cognitionis
: hostibus suis repugnantibus et rebellanlibus pra2-
habitat in corde credentis, sive lux in terra, Chri- parat, ut eis secundum justiliam suarainfligat de-
stus in Ecclesia. Tenebrarum autem, id est, igno- bitas poenas tribulationum {Deut. vii, 2 scqq.).
rantiae et infidelitatis locus, est cor insipiontium Item aliter Nivem nunc in bonara partem, nunc
:

atque incredulorum. Et ideo per quaslibet seniitas in contrariam accipimus et idcirco sub nivis no-
:
J)
tendunt boni et mali, secundum meritum ad do- mine praefiguratum hoc loco corpusadversariarum
mum aeternae conversationis, justo etbono Domino potestatum colligunt, quod a charitate Dei longe
ducente, perveniunt. discesserit, id est, Deum habitantem in coelo re-
« Sciebas tunc quod nasciturus esses, et nume- liquerit, ut justo judicio Dei projiceretur in terram.
rum dierum tuorum noveras ? » Quis hominum Hujus aulem nivis etgrandinis, quasi in quamdam
novit antequam quia futurus est, aitatisque
sit, duritiam suae natura; oblita transierit, quasi quae-
suae dies annosve cognoscit? Item in Adam pec- dam secreta cogitationum scilicet machinamenla,
cator, et filius mortis effectus, quando scire vel thesauros Deus voluit nominare, sicut propheta
sapere potuisti, quod spiritu et gratia baptismi Ezechiel de eorum principe ait : In midtitiidine ne-
nasciturus eras de visceribus matris Ecclesise, et gotiationis tuae impleta sunt interiora lua iniguitate
in ieternum secundum novissimam resurrectionem {Ezcch. xxviii, 16). Hujuscemodi igitur Dominus
reparandus, et numerum dierum tuorum, quisine cogitationum omnium solus cognitor perscrut*^.
 ; :

801 COMMENTAK. IN JOB GAP. XXXVIil. 802

torque est. Illos, inquam, thesauros, qui per acni- ^. dividitur, cum aliis annuntiatio Christo odor vitaj

gmata nives et grandines nominati sunt, ait Deus in vitam sit, (aliis vero odor mortiis in raortem
sc prajparassc in tempus hostis, dicmquc pugnac et (// Cor. II, 16). Sic ergo dividitur ipsum bonum
belli. Et quoniam insipienti corde nunquam ad Evangelii, ut vitam aliis largiatur, aliis mortem,
Doum conversuri cssent, dispensationo divina ma- crimine infidelitatis operetur. Iteinque via sanctaj
gislri pnmarum elFccti sunt, ut alios [)ei judicio ad convers.itionis hominis, luxque timoris Dei, spar-
emcndalionem flagris correptionum castigent.alios gitur super omnem corporis terram, ut fugiant ab
vcrosecundum justam sententiamDeipuniant,aIios eo tenebraj peccatorum et a^stus ei tentationum,
duris tribulationibus affectos constituant clariores. opitulante Dei gratia, temperentur, ne exorto super
Sicut et in isto sancto Job manifestc apparuit, se ordorc solis, exajstuet (Matth. xiii, 6). Et sic
in /Egyptiis quoque similiter demonstratum csi, itaque astus dividitur, cum eis non totum simul
quibus non voluntate Dci pugnanlibus, plag.T) hor- tribulationum pondus imponitur, sicut ait Aposto-

renda3 immisscc sunt pcr angelos malos [fsat. lus : FidclU enim Deus, qui non patitur vos tentari
Lxxxii, 49). Item, numquid ingressus es thesauros (/ Cor, X, 13), etc. Et Salomon : Effwjiet seslus,
nivis, ct CKtera. Potuit Dominus de adventu suo filius pnulens, vento autcm corrumpitur in mcssse
in carne hoc dixisse, quo ut ignis .neternus ct ignis ^ f-lius iniquus [Prov. x, 5).
crjcli, ignisquc divinus per qucm omnis creatur.e « Quis dedit vehementissimo imbri cursum, et
rationabiles concalescunt, dignatus cst ad terram viam sonantis tonitrui, ut pluerct super terram
descendere, qui velut ad niveam regioncm, et fri- absque homine in deserto ubi nullus mortalium :

gidam mundi hujus atque instar grandinis nimio commoratur, ut impleret inviam et desolatam, et
duratam, exclamavit et dixit
infidelitatis frigore produceret herbas virentes?» Hic vehementissimus
hjnem veni miltere in lerram {Ltic. xii, 4'.)). Proinde imber, Salvatori? est Evangelium, qui emisit elo-
hujusccmodi humanorum cordium thasauros, obli- quium suuin terrff!,ut velociter curreret sermo ejus :

viono vidclicct Dci sui frigidissimos, ingressum se hic, inquam, imber in mortibus Jerusalem, de imo
profitetur, ut, oxpulso perfidiaj frigore, dilectione terr.Tc in sublime surrexit. Quoniam de Sion ^xict
ejus fldgrarent ct diccrent : Concaluit cor meum le.v, ait et verbum Domini de Jerusalem
prophela,
intra me, et in mcditatione mea exardescit ignis {Isa. 11, 3), et elevatus a sanctis apostolicis nubibus,

{Psal. xxxviii, i). Ut ad intclligcnti;c ignem pro- vel ut aqud effluens, copiose currit, aura sibi flante
fcctu fidci de stullitiaj frigore vonientcs diccrent Spiritus sancti, in variis signis atque virtufibus
Nonne cor nostrum ardens erut in nobis, cum, illu- viam sibi fidci fecit in nationibus, terrorc nominis
minato corde atque accenso charitatis fonte, ape- Doi atque miraculorum tonitruo pnrcedente. Alii
7-iret nobis Scripturas Jesus {Luc. xxiv, 32)? Sic C dwevunt, prcepaiavit (hnnen omnium populorum. Et
itaque ingressus mundum ac visitanseum, aspicit flumen, inquam, Ecclesife praiparavit, ut pluviaco-
corda mortalium, quaj etiam ct thesauri ab ipso piosa ct valida Spiritus sancti inundaretur, sicut
Doinino nuncupantur in Evangclio, ita diccntc: in ipso principio nascentis Ecclesi.T supcr aposlo-
lionus Itomo de IfOiio tlicsauro cordis sui profert bona los sanclos qua CKtcros demonstratum ost. \.\ct. ii,
{Matlk. XII, ;!.5). H.nc igitur Dcus faccre pra.'para- 'iet jiiissim). Quod autem in laudom imbris cvange-

vit, qua3 diximus, hostis pugnaj et belli, in tempore lici dicitur, quod pluerit super terram inhabitabi-

utiquc pro nobis moricns, hostem gravem ac mo- lom, qua.' hoininemnon habcret: noncrit mirabilc.
lcstissimum inimicum diabolum in inferis trium- si ut sonat, tantum intelligatur sod in desorlo. id :

pluivit, et rcsurgons a inortuis, in Juchoa fidei su;i! est nationibus, doclrinam Dominicic pr.rdicalionis
adversarios expiignavit. copiosc clTudit. In dosorto, inquam, ubv nullis ho-
« Pcr quam viam, spargitur lux, dividitur a;stus minum luerat coininoratus, id cst, quoniam nullus
supor torram ? Quis potorit proprio scirc morta- prophctarum ad genles a Doo erat missus, ut iinplo-
lium, qu.c sit via solis, quam ordinato cursu agit rot invia et desolata, et producercl herbas virontes
in dextro climato Cd-li, spargcntis lucem supor Evangelii. Imbcr torive Ecclesi.r, qu.r fiiorat Hosola-
tcrras aut quomadmodum .ostus por vices tcm- n ta a Dco.ot pluvia charilalis Doi adipo ropUnil cam.
porum, sivc pcr loca rogioncm omnium dividatur, alque in pinguedino, ut ex ubortato bonorum ccrlc-
ut alibi plus codem tempore forveal, ot ipsc stium produceret ac protorrot horbas vircntcs sati-
alibi lcmporato caloro sontiatur. Item, por quam vi sominis, secundum gonus suum {Gen. i, 12), si-

viam spargitur lux, dividitur jcstus supor torraiii. oiit ait in psalmo : Et florcbit de civitatc sicut fcnum
Via cst Evangolii pnedic.ilio. por quam lux iidoi trm^ (P.tal. lxxi. K')) ot multijilicatis fructibus fa-
spargitur siipcr corda rrorlonlium piilchro . l''-t ocrct scoiinduin iiarabolain Domini, aliud trigcsi-
sp.-ugitur , (|uia iiilidolilato incntcs hnininuin nuim, uliiid soxagosimum. aliud cenloaimum fruc-
arid.r, uberlato divin.e grali.T irroranlur, cl ita tum (Mdttli. xiit, -.'^). ct audircl cum cxhorlaliono
(lividitur a'slus sancli Spiritus siipt^r lcrram so consolanlcm : L.vtarc, .^tcrilts, qua tion paris ;

lidolium. Sic, iiiquam, dividilur.cum unicuiqucda- crumpc ct e.tclama, <fucc non parluris, quia multi
tiir gratia secundum mensuram donationis Domini /i/it dc.^erLv, mafjis ijuam cjus qu.v hahct virutn {Isa.
noslri Jesu Chrisli [F.phcs. iv, 7). Sivo hoc modo LIV, 1).
 :

803 APPENDIX. 804

<( Quis est pluviae patcr, vel quis genuit slillas A. sia est. In quo constituta cst specula contempla- _
roris?»Quis est hujus pluviae, et hujus imbris tionis futura credentium. Unde et ipsa virtutum 1
Dominici auctor et conditor, nisi Dcus? Quam species Sioa inte-rpretatur. Et ut nossemus pro-
pluviam voluntarium segregavit hajreditati suae prium noris nomen, ait psalmista Quoniam
istius :

{Psal. Lxviii. 10), sicut dicit Pater ad Filiuni : I'ili, illic quidem, scilicet in monte Sion, mandavit Do-

pete a me et dabo iibi gentes hxveditatem ticam, ei minus licnedictionem, et vitam usque in xlernum
possessionem tenninos terrx [Psal. ii, 8). Ipse etiam {Psal. cxxxii, 3). Et sequitur dicente Domino :

Deus genuit stillas roris : hinc et propheta ait ad « Et gelu de cajlo quis genuit? » Hoc igitur modo
Deum : Ros enim gui a te est, saniias esl itlis {Ua. de CQilo obdurationis sententia sacrilegi feriuntur,
XXVI, 19). Proinde in fluvio, affluentissimam afflui- quod utique malum juste eis a Deo dicitur pro-
tatem largitatemque divinee gratioe demonstravit. creari, ut Pharaoni scilicet et Judajis quos propler
In rore autem eanidem gratiam, sensim insuescen- infidelitatcm suam, et nimiam obstinationem cordis
tem visceribus, et medullas animcE penetrantem. legimus obduratos {Exod. vii, 13; Joan. xii, 40 ;

Alii dixerunt, vel quis genuil glebas roris. Has igitur Act. XIX, 9). Sequitur de hujusmodi, dicente Do-
glebas unumquemque sanctorum non absurdum mino.
erit intellexisse, quae suntin agro Ecclesiae quibus- « In similitudinem lapidis aquae durantur. >> No-
:
P
que dicit Apostolus: Dei agriculiura estis {l Cor. iii, mine aquarum, secundum Scripturarum auctorita-
9). IUic ergo istae glebae per baptismum in Christo tem, populi intelliguntur: sicut Joannes apostolus
sunt genitoe, sicut ait Apostolus: Creati in Christo ait : Aqux autem populi sunt {Apoc. xvii, 15); et
Jesu in operibus bonis {Ephes. ii, 10). Unde hoc rore David ad Dominum Libera me, inquit, de aquis
:

coelesti perfusi, pingues in sanctis fructus, et multis, de manu filiorum alienorum {Psal. cxliii, 7).
uberes exstiterunt. De his ergo mihi dicere videtur, qui nimio oblivio-
« De cujus utero egressa est glacies? » Uteri no- nis Dei frigore obriguerunt, et instar lapidum,
mine, cordis secretum significasse mibi videtur. solidi et niminm duri effecti sunt. Deinde ait
Non enim probabiliter glaciem egressam de ore Dei « Et superficies abyssi constringitur. » Inabysso,
intelligere debemus, sed deillo mentis suae secreto, profundissimam obscuritatem mentis puto intelli-
etinscrutabili judicio, justam ac districtam manas- gendam, quae ita obtusioneinfidelitatis animai ope-
se sententiam. Egredi ergo glaciem dixit, pro egre- riatur et constringatur quodam gelu impietatis, ut
diente judicio, quo secundum suum meritum, qui- saxo similis fiat, ita ut tuli mente, non sit ad Deum
dam hominum percutiuntur plaga obdurationis, quod Apo-
ullus aditus respirandi, secundum illud

et corda eorum durissimo atque insolubili quodam stolus de Judaais testimonium propheticum assu-
gelu, et frigidissimo constringuntur ut non sen- C mens, Jocutus est, dicens Dedit illis Deus spiritum
: :

tiant ferventis divin« charitatis caiorem. De ange- compunciionis, oculos ut non videant, ei aures ut non
lis apostaticis, verissime dici potest, et specialitcr audiant usque in hodiernum diem {Rom. xi, 8. Isa,
de Judaeis intelligendum est, quibus aqua^ eloquio- VI, 9). In psalmo quoque centesimo quadragesimo

rum ccelestium glaciatae sunt, ut in Iructus gen- septimo, de gelu, vel glacie et crystallo, secundum
tium gratia; largitate profluerenl : de quarum voca- hunc sensum quem Dominum dixisse hic legimus,
tione dictum est superiore versiculo, et de quibus: prophetam mystice locutura, manifestum est. Pos-
Posuit deserturn in stagna aquarum, et ierras sine sumus haec loea et simpliciter intelligere, et gelu de
aqua in exiius aquarum, et inhahitare fecit ibi esu- coelo quis genuit? Ccelum appellantes glacialia mon-
rientes {Psal. cvi, 35-39), id est, esurientes justi- tium, et excelsorum cacumina, et per immensum
tiam ; ei seminaveruni agros, et ptantaverunt vineas, aerem, loca coelo magis proxima.
viciniora, vel
et fecerunt fructum yiativitavis , ei benedixit eos, et Secundum hanc ergo oonsuetudinem Scripturarum,
mulliplicati sunt nimis. Qui ergo menle spirituali- ipse Dominus inquit in Evangelio, volalilia cceli
ter nunc ubique positam contuetur Ecclesiam, vi- (Matth. VI, 26). His secundum litteram nunc omis-
det terram ejus, quae fuit Deo aliquando deserta, sis, ea potius, quoe sacrate a Deo prajdicata sunt,
nunc praedictis omnibus spiritualibus copiis abun- n intelligere et credere nos oportet.
dare : sic itaque praedictas stillas roris de coelo de- Numquid conjungere valebis micantes stellas
«

fluentes suscepit Ecclesia, et secundum J udicum li- pleiades, aut gyrum arcturi poteris dissipare? »
brum, quod tempore Gedeon ducisfactum legimus Nunc de cceli ordine et astrorum circuitu loquitur
ros unins oviculae gentisque modicae, totam terrarn ad Job. Pleiades appelat stellas, quia3 juncta?, ve-
Christo credentum, qui ros est^ gratia benedictiunis lut septem esse monstranlur. His ergo Grasci, quod
infudit {Judic. vii, 37-40), et impletum est illud multae simul essent, nomen ab ipsa multitudine
mysterium, quod Psalmista praedixerat dicens: Si' posuerunt: -nlrfi^jz vel TzXrfioi; enim muititudo dici-
cui ros Hennon. Hermon utique mons, qui interpre- tur, et inde derivalum est, ut pleiades appellentur.
tatur anathema, significat altitudine sua populum Ait ergo Dominus ad Job : Numquid ut hae slellaa

Judseorum. Illius ergo ros, gratiee videlicet et be- juncta;, et simui sint, tua potentia facere potuisti?
nedictionis, descendit in montom Sion. Sion nam- Seplentrioni? quoque sive aroturicircuilum, quem
(^ue mons excelsus virtutibus atque sublimis Kccle- inde sinenti gyro per sinistram plagam mundi in sc
 »:

805 COMMENTAR. IN JOB CAP. XXXVIII. 806

feci recurrerCjUt totus in se vadat semper et redeat A. est a Deo Patre, ut terras inviseret, qui ideo Lucifer
numquid tu poteris dissipare ? De astris cceli, sive nuncupatu8est,quiaveniensdosublimibus,tanquam
signis et in aliis locis Scripturae legimus, sicut in post biennium, post legem et prophetas ortus est,et
Jesu Nave {Josue xv, 3; et Judicum Fuit, inquit : su[)cr nospositos in tenebris, et umbra raurtis [Luc.
termmus Amorrhxi ab ascensu scorpionis pelni, et i, lucem nobis iidui ac teinpestivaj cognitionis
7'J),

superiora loca [Judic. i, 36). Ut igitur Domini verba cxhibuit. Vesper vcro idera Filius hominis appella-
secundum mystiuos intellectusdicamus, cujlum in- tur, qui in cruce tempore passionis occubuit. De
terpretemur Ecclesiam,quam superiusDominuster- quo ait propheta populis crediluris Iler faciet ei :

raj vocabulo nuncupavit, sed ibi propler originem qui ascendit super Occasum, Dominus nomen illi
suam terra est appellala. Nunc vero sublimata per {Psal. Lxvii, 5). Qui utique in tempore occasus,
Christum in gioriam ccclum rcctissiine inlelligitur,
: : quando ait ad Patrem In manus tuas commendo
:

In hoc igitur ccelo ctiam stella3 pleiades, et septen- spiritum mcutn {Luc. xxiii, iC)), posuit tcnebrus,
trionis, unam in se sacrae interprelalionis conli- et factos sunt in corde infidelium Judajorum. Ilunc
nentformam. Ipse enim septenarius numerus septi- magnum ovium ex-
ergo Deus Pater, ut pastorem
formis Spiritus gratias in se dcnionstrant, quae in Hunc, inquam, Vesperum, eo quod sacrifi-
citavit.
hoc micant, ipsique gratiarum spiritus in eodem
P cium vespertinum in vespera sa>culorum missus
firmamento ca;Ii sunt fulgentes. Jsta; igitur stellai obLuleril, filium hominis super filios Lerraj consur-
per prophetam, scptem oculi Domini appellantur, gere fecit utinam non sint caro, et terra esca ser- :

quorum oculorum gralias atque virtutcs Isaias pro- pentis, ncque filii noctis et tenobrarum, sed sint
pheta enumcrat, ubi de Salvatoris nativitate vati- fihi Lucifcri, filii Dei (/ Thess. v, 5).

cinatur dicens: El requiescet siiper eum spiritus Dei « Numquid nosli ordinem cceli, et pones raLio-

spirilus sapienlix, et iKtellectus spiritus consilii et

: ncm ejuH in terra ? » Si nuraerura astrorum
virtulis : spirilus scientiie etpictalis: replevit eum oranium potest quispiam mortaliura nosse, potcst
spiritus timoris Dei {Isa. xi, 2, 3). Quemadmodum
;
ct militiai eorum ordinem perscruLari. Nemo crgo
ergo quisquam non potuit indissociabilis luminis ha3C proprienovit nisi solus illc qui condidit. Spi-
spiritualiaastra conjungere, ita omnino Geri potest, rituali aulem sensu ila inLcIligi potest Numquid :

ut hsi stello) gratiarum, Ecclesiam mcara circum- tu, Job, quasi cognilor futurorum, jam nosti quo
luslrantes, ab unius connexionc insolubili separen- ordine in coclo Ecclesiae, quam diversa; atque mul-
tur. Quod autcra alii dixerunt, auL intcllexisli ne- tipliccs gratiic spiritus mei, velut stella: rcfuigcant,
xus pleiadis ad spiritualcrn intelligcntiam erigit
: sivequagloria, vel qua ordine meriLorura, uL sido-
animum conuentis, ut atiquid allcgoricum laborct rum radianlium globi, sancli in resurrecLione ful-
inquirere. C gcbunL? Ilunc locuin alii iLa verLunL It omnia :

« Numquid producis Luciferum in tempore suo, qux sub ccelo sunt, pariter fiant. Ubi hoc diccre vi-
et Vcaperum supcr filios terrac consurgere facis ? dentur, quod volubilitale sivc teraporum, sivestel-
Stella csl, quam Lucifcrum diciinus, stcUis ca;tc- larum, per spatia sibi succcdenLia redeaL el recur-
ris clarior, quum forunt otiam doclorcs Ecclesia;, rat. SpiriLualilcr autcra iLadiclum oxisLiraanduiu
unam essc dcillis quinque stellis, ([uas pianetas vo- est,quod dispensaLio pcr Ghrisluin roconciliulio-
canl,quiadissiniilcin aliarum slcllarumcursura ha- nis huinaiia', usque in finem sa?culi crescat, ad no-
boant, multoquc vclociorcm et inde planeta;, id csl, tiLiam omnium naLionum, sive quia suncLi ul ad
vagantes, sive erranles dicantur, eo quod noncer- calccra virtuLum pervoniant, quoLidie morum san-
tuin, scd raulabilom cursuiu habeant. Ilunc igitur clilalo prolicianl, cL idco siib cu;Io, id esL, sub
Luciforuui a[)paiiturura tcrris, posL bienniura in obediontia Ecclosiuslica' disciplinaj sunt constituLi.
Oriciiteautuinant nusci. Aliain vcro stcllani, quuin « Nuim[ui(l olevubis in nobula voceiu luain, et
Vesperura appcllavit, eo quod circa dioi vcspcruui iiiipoLus aiiuuruin opcrioL tc ? » Primo audilu hoc
buo laincn tempore mundo monstretur hanc, in- : itu intolligenduni esl. Numquid habes tantam po-
quit Deus ad Job, super filios ternc consurgcro tonliani, ut ad iinperium ac nulum luura illico
facis ? Qui orgo intelligis potcntiam omnia gubcr- rv iiubres infundenLos ot operionlcs dc cado dosccn-
nantis, cL in tc opcranlis agnosco justitiuin. Ilanc dunt. Sccundura alLiorein voro ir.tclligcntiara, vo-
stcllaiu luuUi putant Ilospcirura dici. Undoolllulia cain, inquit, olovo, uiL Doniinus, ([uundo homini-
Ilcsporia nominata sit, eo quod illic tcraporc suo bus clttino : ycnitc ad mc, omncs qui laLoralis ct
priiuuin appuret. Hpilualitnr uutein vorba sunt oncralt cslis {.Malth. xi, L'S), el pictalis alTectu,
1'uLris do Filio suo Salvaturo nobtro dicontia sic : pulso socrcltt monlis ipsorum : ubi cst velulnobula
Nuinquid cdiiocs Luciloium in loraporc suo, ct caligo i)OocuLi, oL norainis moi valdc obscuru obli-
Vosporura supor lilios tornu consurgore fucis ? Ubi vio, ut oboilionlibus voci moa> innuiucris populis
01 advoiiLud Doiuini in coruo vonluri siguilioatus circuradalus, quusi iuii^oLu inllucnlibua aquis opc-
csl, ot resurrooLiooJusc\ luorLuis (igurula, vcniou- riar, quibus(|uc volul vosliiucnlo induar, ut in cia
tompuris [Calal. iv, i). AiL auLein
If ploiiiLiniiiH' : liubiLom, bicut prophcta ait : Sicut sponsa induit tnc
Misii Dcus Filium suum l'uclum r.v mulicrc, faclum iCilinicnto [Isa. lxi. 10.) Alii dixerunt : Vocahis
suh lcfjc [Ibid]. Iii hoc igiLur loniporo buo cJuctus nuhcm vocc, ct in (rcmcrc aqux validx obcdicl tibi^
807 APPENDIX. 808
Aqua valida trcmendum divinae volnntatis pracce- A runt dici ac solis adventum. Hoc in loco aliorum
ptum est, quod Deus quomlibet sanctum voce, id multo alitcr interprctatio habet, qui ita dixerunt
est, affectu clamoris, et insinuationis instinctu, Quis dedit mulieribus lcxturx sapientiam, ct varie-
ut obediendo salvetur, observare jubet, Numquid tatum scientiam scientiam varietatum, et tex-
? Si

tu, Job, aliquid simile facere potuisti ? trini operis sapientiam a Deo solae mulieres acce-
« Numquid mittes fulgura, et ibunt, et reverten- perunt, de quibus dicitur ; Sed muliercs doclx de-
tia dicent libi. Adsumus ? » In his sermonibus Dei, dcrunt, qux novcrant in opus tabernaculi {Exod.
adesse virtuti ejus credendum est quaccunque vo- XXXV, 25) : de qualibus et Dominus hoc loco, quasi
luerit, cui etiam omnia insensibilia, quasi sensibi- specialiter ait :Quis dedit mulieribus texturae sa-
lia sunt ; sicut dicit Propheta: A facie Domini pientiam, et varietatum scientiam ? Quomodo in
commota est terra, a facie Dei Jacob (Psal. cxiii, Exodo Beseleel et Oholiab sacerdotum et taberna-

7). Reverti autem fulgura ideo appellantur, quia culi vestimenta vario ac polymitario opere texue-
isti mittuatur a Deo, ut praedicatione Evangelii runt {Exod. xxxvi, 8 seqq.) Noverimus ergo esse
mundum illuminent, quibus Dominusait Vos estis : animas sanctas, quae hoc opus efficiendi etiam nunc
lux mundi (Matth. 14). Et iterum: Posuit te in in historia per intelligentiam spiritus acceperunt:
lucem gentium, ut sis in salutem usque ad ullimum n quibus utique sicut scriptum est Dedit Deus sa- :

terras {Isa. xux, 6) et in fine saeculi revertentes

: pientiam et intelligentiam, quidquid etiam fabre nd-
cum fructibus manipulorum suorum venient in inveniri potest, dedit in corde eorum {Ibid. 1). Sic
exultatione (Psal. cxxv, 6), et dicent : Quinque itaque repleti sunt spiritu sapientiae, et intelligen-
talenta milii Iradidisti ; ecce alia quinque lucratus tia3, et sapienti^ vel scientiae, et omni doctrina ad

sum [Matth. xxv. 20). Sive fulgura sunt inspiratio- excogitandum et faciendum omne opus, quoniam
nes divinse, quibus illuminantur corda sanctorum, tabernaculum illud legis, sanctae Ecclesiae imagi-
ut eis accensis in amore charitatis Christi confla- nem praeferebat. Dicamus de hac veritate morum,
grent. Haec autem fulgura illuminationis Dei re- sivemeritorum velut vestem vero Salomoni mini-
vertentur adDeum, qui ea ad desiderium sui ex- strantium, quod per figuram regina Saba dixit Sa-
citandum emiserat, quando per eamdem visitatio- lomoni, cum admiratione laudans sapientiam ejus,
nem divinam ardenti animo et ferventi opus suae et domum, cibos, habitacula, et servorum ordinem,
illuminationis effecerunt. vestes el ministros, et holocausta, quae offerebant
Quis posuit in visceribus hominis sapientiam, in domo Domini continenter (/// Reg. x. 1-9),
vel quis dedit gallo intelligentiam ?» Manifestum hanc officiorum varielatem contextam esse per di-
est quod homo, quando ad imaginem et similitudi- vcrsas in toto mundo Ecclesias,per quas alibi con-
nem Dei factus est [Gen. sapientiam ratio- C jugati, alibi continentes, alibi virgines: hi per
i, 27),
nis accepit, ut praestaret cajteris animantibus, quae eleemosynas. illi per alienationem omnium faculta-
ratione et prudentia carent. Quibus autem bonis a tuum illi per crucem, et mortificationem terrena- :

Peo homo donatus sit lectorem ad eos transmitto

: rum cupiditatum, illi per scientiam Scripturarum
qui de bono naturae, ejusque virtutibus plurima multiplicibus sancti Spiritus gratiis, velut diversis
conscripserunt. Gallo etiam galHnaceoDeus hujus- coloribus Christi corpus exornant, sibique aBternae
modi sensum dedit, ut emenso noctis tempore, gloriae et immortalitatis vestimenta conficiunt.
quasi proximae lucismemor, eamdem mundo ca- Contexunt etiam perfecto intellectu fidem Trinita-
nens annuntiet revertentem. Secundum intelligen- tis, velut spartum triplex quod non cito rumpitur.

tiam vero spiritualem ita sentiendum est : quo- Hujusmodi vestimenta istae spirituales mulieres
niam Christus Dei est virtus Deique sapientia (1 Cor. operantur, id est, sive sanctae animae, sive Ecclesiae
I, 24j. Hunc Pater in visceribus hominis posuit sic : per diversa regionum spatia constitutae.
enim Dei sapientia qui est Filius ejus, ait, cum eum « Quis enarrabit coclorum rationem, et concen-

Petrus Filium Dei confessus fuisset, dicens : Tu tum coeli quis dormire faciet ? » Certum est, quia
es Christus Filius Dei vivi. Non libi revelavit hoc nullus coclorum rationem, vel stellarum cursum
caro et sanguis, sed Pater meus qui est in ccelis
j)
poterit aut sermone narrare, aut mente concipere,
[Matth. XVI, 16, 17). Et apostolus : Cum autem com- Quod autem :Concer.tum cceli quis dormire fa-
placuit ei, qui me segregavit ex utero matris mege, ciet? multis Scripturarurc locis laudare Deum ele-

et vocdiVit in gratia sua, ut revelaret Filium suum menta dicuntur, pro eo quod in illorum dispositio-
inme [Galat. i, 15, 16). Gallum vero puto esse ne ac pulchritudine Deus, vel ab hominibus, vel
unumquemque sanctorum, qui in nocte et tene- ab angelis prffidicetur. Id est, quiahomines in ejus
bris hujus mundi, accipiunt fidem, intelligentiam, laudibus vitam, exercentes dormire, id est, quie-
et virtutisconstantiam clamandi ad Deum, ut in- scere faciet? Pro hoi; itaque honore, qui ab Ec-
spiret jam dies permanens et amoveantur umbrae clesiae congregatione persolvitur: quis alius quam
vitae praesentis, cum urgenti et frequenti clamore ipse requiem dabit ac refrigerium in sempiternum ?

precum suarum lucem luam, et

dicentes : Emilte Dormitio enim aliquando in Scripturis requies in-
verifatem tuam {Psal. xlii, 3). Quod et de prophe- telligitur, ut Isaias propheta ait, Justitia dormivil
tis intelligere possumus, qui certatim annuntiave- in ea. {Isa. i, 21) : id est, in Jerusalem «quitas
809 COMMENTAR. IN JOB. CAP. XX.XVIII. 810

justitiac requievit, nunc autem homicidtTe. Et san- A locisScripturarum propter SfevitiaVn et fortitudinem
ctus quidam, super qucm signatum fuerat lumen itanominatur. De hoc igitur Dorninus ait, quod ne-
vultus Domini, ait in psalmo, In pace in idipsum mini nocere possit, nisi a Dco acceperit potestatetn.
dormiam, et requiescam {Psal. iv, 9). Item in alio Justo ergo judicio ejus traduntur, quia illcomnino'
loco, Si dormialis, inquit, inter medios cleros {PsaL vires non habet dominandi, nisi ipsc permiserit.
Lxvii, 12), id est, inter sortes duorum Testamento- Numquid capies lcienaj praedam, id est, sicut cgo
rum requiescatis. Et concenturn cocli quis dormire cam capcre permittam. Puto autcm hoc foco ideo
facict? Sanctos angclos intcUigamus, qui pro ipsa catulos dictcs, quia leainam nominavcrat, qaos'
habitationc coeli coclum dicli sunt pcr prophetam veneno malitiae suae, sivc ncquiti.T, velut lacte nu-
hoc modo, CaUum ccdi Domino {Psal. cxiii, 10). trierat ad homines perimendos. l)e quorum mor-
Hujus igitur cceli concentum, ait Dominus, quis tibus, ncquissimorum spirituum animae reficiun-
dormire faciet, id est, quis erit ille qui eos a per- tur, de his in psalmo ait Catuli leonum ru--
et :

petuis laudibus, quibus mc benedicunt, sanctus, gientes, ut rapiant et quxranta Deo escam sibi {Psal.
sanctus, sanctus Dominus, incessabiliter concinen- ciii,21). ilis igitur leonibus, ct draconibus escas
lcs {!sa. VI, 3), obdormientes
ut essent, et quasi darc Deus dicitur : quando illos quos cxpetunt, in
possit inhibere ? Quis narrabit cojlorum rationem? n potestatcm accipiunt.
Et sancti coilorum nomine crebro dicuntur, de
« Quando cubant in antris suis (in silvis, alii
quibus secundum mysticos intellectus propheta
dixerunt) et in specubus insidiantur? » Antra sive
vaticinatur, dicens Cceli enarrant gtoriam Dei {Psal.
:

spclunca5 sunt corda hominum impiorum ; in his

xviii, 2). Horum igitur donalioncs, quas habent
latibulis sedent, sive cubant in insidiis, ut interfi-
secundum Dei gratiam diffcrentes ;
quis potcrit vel
ciant innocentem {Psal. x, 3).
ipsam fidei ipsorum narrare rationem ?

Quis pranparat corvo cscam suam, quando

«
« Quando fundabatur pulvis in terra. et glcbfc
pulli ejusclamant ad Dcum vagantes, eo quod :

compingebantur? « Pulvis de quo Dominus ait,

non habeant cibos ? » Arbitror quod ct hic corvus
gentium infidelitatem signat pulvis utiquc : ari-
adversariam parlcm significet, sicut et pulli e.jus,
dus, et solutus fundanlento in Ecclesia apostolico
ut quemadmoduni superius lcicnam, et catulos
admiscetur, ut pcr fidem ct colligationes, sive
ejus intelleximus diabolum,et turbam perditorum
compagines charitatis, conglutinatio in Christo foc-
ejus, ita et hic corvum eumdcm cum pullis ejus
dere unionis ct pacis, in augmcntum Dci vclut in
intelligamus. Quod ergo dicitur vagantes, indicatur
tcrram solidam crcscendo proficiit. Unde glebae
hocvcrbo, quod quasi quamdam famis rabiem pa-
agri Dominici, effectaR frugifersc, in unum corpus
C tiantur circa hominum gcnus, ut perditionem por-
Ecclesiffi charitatis copula compinguntur. Ccclo-
cibum sumant, ct ideo satagere
tionis cjus, velut
rum quoquc appcllationc Scriptura; sanctae reclc
videntur omni instantia, donec ad cnectum voto-
dicuntur : eo quod dcsursum sint hominibus attri-
rum suorum perveniant, sicut audivimus Spiritum
bulic sive quia coclcslia in se conlincant sacra-
sanctum, per Salomoncm dicentem Oculnm irri- :

mcnta. Ilorum igitur ca;lorum, id est Scripturarum

dcntem palrem, et conlinncliosum scncctuli matris,
rationem, quaj dc mysteriorum obscuritatibus opa-
ejjodiaat cum corci dc convallihuf;, ct dcvorcm cum
cataj sunt, et profund.-c, quis poterit animo pcr-
pulli aquilarum {Prov. xxx. 17).Possumus ct ita
scrutari, vel eloquio profcrrc, aut quis eorum va-
sontirc, ut corvum, id cst, diabolum, et omnes so-
ticinia ccssare pra^cipict. .\ntiqui iiitcrprcLes ita
cios ejus quondam patros habuorimiis, cum crro-
dixerunt : Qiiis avli orc/ana in terram tlrclinaHI ?
ribus corum assimiliaromuret vitiis, ct inde ctiain
id est, quis cst qui ccploruni huKlanlium Dcum
ct pullorum nominn dicebamur. Sed relinquontcs
cantus, usque ad hominum inclinavil notitiam, ut,
eos, quod ct sponsa docctur, ut faciat quan :
imitationp laudis ejus, socii angoloruni enici mn-
sponsa nos sumus, cui dicilur Andi, filia, ctride, :
reantur.
cl aurcm tuam, cl ohlivisccre populuni
inclina
« Numquid capics Ici-n.n [)r;i'(lani, ct aninuuu j)
luum, diinum pntris tui (P.^al. xliv, 11). el invo-
ct

catuloruiu cjus impIcbiM ? » Kx (lis ([ua^ pcr onuicni cantcs nunc Dominum, potosl Rori ut pristino nd-
textum scrinunis hujus oiuuncrat. scx sunt qua- huc nominc a|^[)(Mloinur sicut I'rophela ail, ubi :

(lru|)cdia, ct quatuor volalilia. Kt in hoc dccalogi de Doo lo([uitur Qui dat jumcntis cscam ipsoruvif
:

pcrrccto numcro vidcri potcst iinod onuicm crcalu- cl pullis corvorutn invocantihus cum {Pial. cxlvi, 0).
ram intclligi voluerit Dcus, tiiuc pcr cum utpotc Et quod idco prislino nomino conscamur,
rcor
per auclorcm rcgilur. Dccimus aulem numcrus uL novcrimus quid fuinuis, ct quid nnnc pcr
perfcctus cst ;
quia pcr ipsum itcrando, omnis nu- C.luisli graliam sinuis. El indo hoc ipsum mag-
mcrus in inlinitum muUinlicalur. Ergn juxla litlc- nuin bonum inlclligcnlos, magis Doo gratias rc-
ra» suporlicicm, hoc ait : Ego ([ui oninia juslu dis- fcramus, diccnlos cuin .\poslolo : C.ratias Dco
pcnsationc proruro, circa lc lantum, o .lob, vidoor Patri, qui cruit nos d,j potcstalc lcucbrarum, ct
injustus. Juxtaspirilualcm intcllcclum, hccna sivc transtulit in rcijnum Filii claritntis su.v {Coloss. i,

etiamlcodiabolus ost intclligendus.qui ct in multi.s 13). Mos autcm sancta; Scriptura^ hujusmodi cst,

Pathol. X.WI. 20
811 APPENDIX. 812

ut pristina culparum nomina in sanclis frequenter A CAPUT XXXIX.

rccenseat, sicut beatus Isaias propheta ait de « Numquid nosti tempus partus ibicum in pe-

Deo : Benedicent me hestix agri {ha. xliii, 20), cl tris, vel paturientes cervas obscrvasti ? » Ibices

apostolus Matthffius dicitur publicanus [Matth. ip&i sunt, quos Gra;ci tragelaphos vocant, admisto
Videamus hunc locum, si et in
X, 2). bonam par- nomine hirci et cervi, eo quod necessc est, ut

tem exponere possimus, ut islum corvum, et siinile sibi aliquid haec animalia habeant, et unum
Christum interpretemur. Sicut enim secundum horum puto in Canticis canticorum damulam vo-
Scripturarum consuetudinem, montem dicimus cari (Cant. u, 71), qua^ aliquando, ct caprea,

Dominum nostrum, et diabolum similiter appella- secundum legcm mactabantur. Et in Cantico can-
ticorum crebro simul ponuntur {Ibid. 7, 9, 17
mus petram quoque ac iapidem, arborem etiam,
:

et gladium dicimus : ita et corvum fortassis dicero seqq.), el munda quoniam cornuta
appellantur,

Nam sponsa Ecclesia, inter csetera essent, et ruminarent, ungulamque dividerent.

possumus. et

laudis de Christo, ita ait in Cantico Istius ibicis sunt et alia animalia quasi ejusdem
prfcconia
canticorum : Crifies ejus ut ahietis, nigri sicut generis, ut est, corvorum, sicut in Lege dicitur :

corvus {Cant. v, 11) : sed quando diabolo corvi Et omnes corvini generis aves non manducabitis
nomen aptamus, dicimus eum nigrum criminibus g {Levit. XI, 15). Hnec ergo animalia, vel maxime
qui in tenebris nequitiarum com- in saxis nutriuntur, et in cavernis petrarum. Ibi-
atque tetrum, ct

moretur. Quando vero eo nomine Salvatorem si- cum tempus quando pariunt nosti, ait Dominus ad
dicimus, mysteriorum arcanis eum in Job vel quando cervae parturiunt observasti ?
:
gnificari
Scripturis suis obscurissimum esse sentimus. Ut Quanta alia sunt in Scripturis magis obscura atque
cum sciamus diabolum in Scripturis serpentem ab hominum notitia longe remota, de quibus aii-

nominari, quis auderet de Domino ita credere, nisi

qua in hoc libro ipse Dominus videtur dixisse,
quam sunt quje ad Job nunc loquitur quod enim
ipse in se serpentis similitudinem verbis propriis
:

Sicut Moyses exaUavit ser- laboris est nosse tempus cervarum,et ibicum par-
expressisset, dicens :

deserto, ila exaltari oportet filium homi- turientium? aut unde tam latebrosum est humana^
pentem in
et discipulos tales admonuit notitise, ut possit tempus horum animalium pa-
nis {Joan. ii, 14) :

Estote astuti ut serpentes (Matth. x, rientium penitus ignorare, praesertim cum hcec
esse dicens :

Et serpens, id est, diabolus maledictus a Deo ipsa animalia pene in medio hominum commoren-
16).
Evam
seduxit astutia {Gen. iii, 14) tur. Proinde, ne sit apud quosdam hic sermo Do-
est, eo quod :

quia maledictus mini vilis, et forte ab eis superfluus existimetur,

et Christus maledictus dicitur :

altius quod dixit intuendum est, ut dicamus in

omnis qui pendet in ligno {Galat. iii, 13). Maledi-
ctum quippe hominis in se suscipiendo, id est, C mysteriis sub nomine horum animalium. praefigu-
sententia Dei venerat mortem, ut ratos apostolos et apostolicos viros, et omnes pras-
eam quse ex
ligno, et inde est quod dicatores veritatis qui in fortitudine fidei et pa-
maledictum suspendit in :

maledictum (Ibid.). tientia, velut in petris per spiritum imbuen-

pro nobis Christus factus est
Haec exempla protulimus, ut firmetursensus supra
tem eos, verbum Evangelii perfecte in se for-

prolatus sequentia videamus. Nunc igitur Chri-

:
matum parturiant, vel cum doloribus perse-

sto corvo figuraliter dicto, pater pra^parat escara, cutionum parturiant. In petra parturiebat et ille
cum ex gentibus convocat credituros, sicut de
ei
qui dixit Nam in Christo per Evangelium ego
:

vos genui {I Cor. iv, 15). Hoc igitur tempus futu-

eodem patre propheta ait dicens Qui suscitavit :

ab Oriente justum, vocavit eum, ut sequeretur.

rum constitui, et animas prsdictorum, velut cer-
Dabit in conspeciu ejus gentes, et reges obtinebit vas, quae de timore meo concipiunt, ut spiritum

fidem vocatis, Dominus salutis pariant super terram, tu forsitan, quasi

(Isa. XLi, 2). His igitur ad
obstetricantis officio, diligentissima sollicitudine
Christus velut esca gaudio exsultationis reficitur.
observasti, dans eis os, et sapientiam de utero
Hujus populi, id est, discipuli, et omnes credentes
Deum in oratione, panem substantia- mentis suae, minus fortasse solidum, vel integrum
clamant ad
^erbum^ prcs^icationis. velut fetum in hanc effun
lem quotidie postulantes {Matth. vi, 11), et hoc £)
'--
derent ucem.
ipsum vagantes faciunt, quia peregrini et hospites
« menses conceptus eorum, et
Dinumerasti
sunt super terram {Ilebr. xi, 13), ubi sedem sibi
scisti tempus partus earum ? » Vivum verbum
firmam et stabilem non constituerunt, sed dicunt
Dei, et validum, penetrans usque in divisio-
cum Apostolo, Instahiles sumus {I Cor. iv, li).
Illi igiturhabentquidemcibos Scripturarum : qua- nem animae ac spiritus, compagum quoque ac
consolatione pascuntur, sed spei et fidei cibus
medullarum, in hoc spirituali conceptu profectus
rum
est, non alimonia rei proprie permanentis. Et quosdam incrementorum, vehit per menses tempo-
idcirco in hoc mundo vagari dicuntur : donec ad rum in cordium sinibum operatur, ut ipsis apostolis

immobilitatem quamdam saecuii futuri perveniant. primum apparuit, qui in initio prsedicationis.
quasi parvi, et modici visi sunt, sed paulatim cor
Nam et ad hunc intellectum spiritualem pertinet,
rore pasci dicuntur, sicut philologi roborante eos spiritu, verbum in eis demonstra"
quod corvi isti
se referunt indagasse.
tum est, usque ad mensuram plenffi gratiae perve-
 ::

813 COMMENTAR. IN JOB. CAP. XXXIX. 8U

nisse. Quod vclut partu cdentcs, totum atque por- A. vel perseverantiam Gdeliuoi, adjutorium divincc
fcctum ac plcnum divinis promissionibus scribon- gratiffisuppliciler implorantcs. Alitcr, rugilus
tes, diversis Ecclesiis ediderunt. Ilujusmodi igitur emittunt, quia qui adjicit sciontiam, adjicit do-
conceptus, et partus tempora, qui hoc modo spi- lorem gcmunt sancti cogitantcs quanta sunt pcri-
:

rituali utero cordis fiunt, unde ct tu, Job ait Do- cu.Ia hujus vitfc, vel quam longc sunt a virtutibus
minus, cognoscere potuisti? quorumque tempora quas rcquirunt.
sunt in Evangelio praefinitionis meae consilio con-
" Separantur filii earum, et pcrgunt ad pastum :
stituta. Ubi ergo dictum est, et scisti tempus par-
egrediuntur, et non revertuntur ad eas. » Parturi-
tus eorum : alii di.xerunt, el dolores eorutn solvi-
tione apostolica, filii quos sancti in Christo ge-
sti. Dolores sunt insectationes et tribulationes,
nucrint, sive a pristinis erroribus suis, sivc etiam
quai procdicatoribus inferuntur, a quibus dolori-
a carnalibus operibus separantur: in quibus nunc
bus isti tunc absolvuntur, quando invitati ad re-
erubcscunt, ut jam non sibi vivant, sed Christo,
quiem absolvuntur a corpore. Sive tunc absolvun-
qui pro eis mortuus est, et resurrexit. Pergunt
tur a doloribus persecutionum, quando in spc po-
ad pastum : id est, per scientiam profundioris in-
siti, pro malis praesentibus ad promissionem ffiter-
telligentiffl quotidie excitati conversionc proQ-
nae remunerationis aspiciunt.
« Incurvantur ad fetum, et pariunt : et rugitus
B ciunt, dicentes, animalia sancti veri pastoris
Dominus regit me, et nihil mihi deerit (Psal. xxiir,
emittunt. » Doctrinam lacteam propinando incre-
1) : et cffitera, quae sequuntur in psalmo eodem ;
dulis et infirmis sicut ait Apostolus Lac vobis :

sic inquam, pcrgunt sancti filii evangelizantium

potum dedi, non escam (/ Cor. iii, 2) ab illa cel- :

pacem {Rom. x, 15), sicut jam dixi, id est, cre-

situdine sapienti<o ad humiliora praedicatores
scunt atque proficiunt. Ad istum pastum Domini,
quodammodo humiliantur atrjue descendunt, ut
et ad hanc alimoniam sanctarum animarum, et ad
vir fiat parvulus : et his qui sine lege sunt, tan-
tales delicias spiritualos, egrediuntur utitjue ab
quam et ipse sit sine lege. Et dum eos conantur in
infantia morum quotidie proficiontos, proliciscen-
Christo formare et parere, rugitus emittunt, dum
tesvirlutum morito in virum perfectum. Et non
ab inimicis Ghristi supra modum ac supra virtutcm
rcvertuntur ad eas. Non revertuntur, ut itcrum
suam gravantur, ita ut tacdeat eos etiam vivere (//
necesse sit eos doceri, quas sint eleraenta exordii
Cor. I, 8). be qualibus etiam dicit Apostolus : Et
sermonum Dei. Non revertuntur ad ea quae retro
nunc flens dico inimicos crucis Christi {Pkilipp. iii,
sunt, sed ad ea qu.ie inante sunt seextendunt. Non
18). Sive ex affectu charitalis hujusmodi rugitus
revcrtuntur, ut quidam, quibus ait Apostolus
emittunt, sicut ait idem Aposlolus : Trislilia mihi
Filinli mci, quos itcrum partnrio donec Ghrislus
est maqna et continuus dolor cordi meo {I\om. ix, C
formetur in vobis {Galaf. iv, 10) : sed potius sul)-
2). Item ait: Ex multa tribulatione et angustia
eunt gradus ascensionum, inambulant do virluti-
cordis scripsi vohis per multas lacrymas (II Cor.
bus in virtutem. Hujusmodi ergo filii non possunt
II, Quaiibus dolens ox charilalis viscerilius di-
\).
audire, ut Galata^, vocem incrcpantis Aposloli :
cit fHioli mei, qvos itcrum parturio, donec forme-
:

Vcllcm cse apud vos, et mutarc vocem mcam [Ibid.

lur Christui in vobis {Galat. iv, U). Item ait in
20). Ilic ergo sormo Dci .sub figura caprearum,
Actibus apostolorum, ubi omnem fratcrnitatcm
collcctam alloquitur
et ibicum, describit apostolos, sicut jam dixi, ct
: Vigilatc, mcmoria' rclincn-
apostolicos viros atque onines doclnres Ecclesia',
qunniam pcr tricnnium nnclc et dic non cessavi
tcs,
;

per quorum doctrinam Ecclesiu spirituales sibi

cum lacnjmis monerc unumcjuemque vcstrum [Art.
filios gonerat. Et unaqua^que anima do verbo Dci
.XX, 31). Et iterum ait : Ip.n scitis qualiier vohi.<icum
concipiens, parit lilios bonorum operum, rju.T la-
per omne tcmpus fuerim, serviens Domino cum
omni humilitate
mcn cerva^ sit similis, ot ibici. utin monlibus h«-
et lacnjmis (Ibid. 18, 10). H;cc
bitet, et in potris nutriat, veloxquc sit, et alacris
igitnr idcirco dicfa sunt. ut scianius (luoniam ad
ad currendam viam Domini. Serpcntes quoque de
gomitus et rupitus [icrtinoant tribulatio, angustia,
terra sua odurat, et vivat mullo lonipore. audiens
lacrymao ct dolor conlinuus cordis sanctoruni. Aii- n
proiiholani : Adjiricnlur til>i auni vil.v /ii.r (Prov.
ter incurvantur ad fetum, et pariunt, et ru^'ilos
IX,H). Talibus rervis sunt monlos excoUi, quos
emittunt;ubi praedicatores veritalis verbuin lidii
Domini vox porlicit, ot iiunrum podes in consura-
cocporint editione cloquii pr.edicare, illico al> ail-
mationo p. rducot.
vcrsariis incruvantur, id ost, custodiis carccriun
humiliantur atciuo vcrltcribus ; scA quia ncc in « Quis dimisit onagrum liborum, ot vinrula ojus
vinruiis vcrbum Dci ost aliigatuin : illic niliiliuni- (luis solvil? » In corva ot ibioo suporiu.s figiiram
nus id popnlis pariiint, (juo rt ipsi in Chrii^lo naa- Ecclcsiic ossc monslravimus. Nuno vcro onagri
cuntur : Sicut ait, iil dixiinus, in ro^cncratos, nominc, arbitramur populum Jud.Torum pos90 in-
sanctus ApostoluB : In Chrislo Jr.ui pcr Evanqe- telligi, quom Dou.s ob inorodulitalom ejiis dimiso-
lium ctjo vos qrnui {I Cor. iv, l.'')i : Doinrc^ps nd rit, sioiit ait : Kl dimisit rox .^ccuuditm dcsidena
Dcum orationibus rugitus dcprcrationuin cniit-
in cordis corttm [P.sal. i.xxx, [X. Quod in mullis
tunt, vcl pro pcrsecutorilius suis Dcuin roganlcs. aliis loois Soripluraruin Dous hoc futurum csso
 ::

815 APPENDIX. 816

tcstatur. Cujusquc vincula pr.TCcepta esse legalia A. (jui inhabitet. (Psal. lxviii, 20). Solitudo itaque fac-

non absurde sentimus. Nann eumdem contumaccm tus est populus ille, ct cremus, quia ablata legc,
populum et rebellem, propheta ita objurgat, et prophetia, sacerdotio: sacrificio quoque ac benefi-
increpat, dicens : Vacca lasciviens Israel, confre- ciis divinis, gratiae etiam protectione privati ac
gisti jugum, rupisti vincula [Osee iv, 10). Ilunc destituti sunt.
onagrum, immundum videlicct animal
igitur quasi « Et tabernacula ejus in terra salsuginis. » Ut
Dominus, ut ab eo jugo imperii
ac eflrene rcliquil sine ulla spe promissionis Dei sterilis viveret,
sui, quia semper restitit obedire, a vinculis pra3- et infructuosus terram salsuginis dicitur acce-
ceptorum diaboli solveretur, et secundum Aposto- pisse : ubi prseter amaritudinem qua Deum pro-
lum servus peccati, liber esset justitia; {Rom. vi, vocaret ad iracundiam, nihil haberet. Sic namque
20), sic enim ipse Dominus de Judaeis ait in alibi de Deo dicit propheta : Posuisti flumina in
Psalmo : Dis?-nmpainus vincula eorum, et projicia- desertum, et exitus aquarum in silim. Terram frii-

mus a nobis jugum ipsorum [Psal. ii, 3) : ubi ipsa ctiferam in salsuginem a malitia inhabitantium in
Trinitas Dei hoc dixisse videtur. Nam quemadmo- ea (Psal. cvi, 33, 34).
dum in Genesi in factura hominis pluraliter dixit « Contemnit multitudinem civitatis, clamorem
Deus Faciamus hominem ad imaginem et similitu-
: exactoris non audit. » Ecclesia est hasc civitatis,
dinemnostram (Gen. i, 26) ita et hic locutus est : qufficonstat ex multitudine innumerabilium popu-
Birumpamus vincuta eorum, et projiciamus a no- lorum, de qua Dominus ait ISon potest civitas :

bisjiigum ipsorum [Psal. ii, 3). Quem locum Actus abscondiin monte posita (Matth v, 14). Hanc igitur .

apostolorum ita se habere manifeste declarant quisque Judaeus despiciens, respuendo, contemnit,
ubi apostoli ad Deum elevaverunt vocem suam clamorem ctiam cujuslibet evangelizantis verbum
atque dixerunt : Domine, tu qui fecisti coelum et Dei, et exigentis obedientiam fidei,non audit, id
terram, mare, et omnia quse in eis sunt, qui bpiritu est, obedire detrectat. Ob hoc igitur incrassatum
sancto per os patris nostri David pueri tui dixisti : est cor eorum, et oculos suos clauserunt, ut non
Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt videant oculis, et auribus non audiant, et corde
inania? Astiterunt reges terrc^ et principes conve- intelligant.

nerunt in unum., adversus Dominum, et adversus « Circumspicit montes pascuae suae, et virentia
Christum ejus (Aet. iv, 24-27). Ob hoc igitur scelus quaeque perquirit. » Montes, superbos quosque do-

quod in Christo Filio Dei commissum est, ait ctores, scribas videlicet, et Pharisaios legis sua3,

Pater, qui in Spiritu suo hoc futurum praedixerat, quasi suspiciens, eisque honorem deferens, adula-
dicens Dirumpamus vincula eorum, et projicia
:
tionis ambitu circumit ab eis procul dubio, in :

mus a nohis jugum ipsorum. Processit grande pec- C quibus est doctrina hominum, non recedens, in
catum ac nefandum, quo Salvatorem crucifixerunt, quibus eliam montibus ubi se pascua carnalis Jegis
ut merito ab eis vinculapra^ceptorum Dei disrumpe- habere gloriantur, virentia quaque perquirit, quae
rentur, et ita legis jugum projiceretur. Quod autem ad delicias utique carnis, et Sabbata delicata
jugum, et vincula eorum dicta sunt, cum Dei fue- pcrtinent, el quae velut virescentis superficie
rint potius quam Judacorum, quibus legem ac prae- legis historiis, nullum fructum habeant figu-

cepta dederat hoc maxime requi-

mandatorum : rarum.
rendum, quod ita dictum, quia Judsi legem car- « Numquid volet rhinoceros servire tibi, aut
naliter intelligentes, quam ex operibus se implere morabitur ad praesepe tuum ? » Sive, ut alii dixe-
arbitrantur, quasi suam effecerant, sicut dicit runt Numquid volet monoceros servire tibi ? »
:

Apostolus : Israel vero sectans legem justitise, in Ex diversa editione transferentium advertimus,
legem justiticV non pervenit (PiOm. ix, 31). Quare? quod ipsum sit rhinoceros quod monoceros, et

Quia non ex fide, sed ex operibus. Et idco de eis- Latine intelligatur unicornis, sive super naros
dem sequitur, dicens : Ignorantes enim Dei justi- cornu habens. Sunt ergo hujuscemodi feras in so-
tiam, et suam quxrentes statuere, justitise Dei non litudine Orientis,et ab hominibus nonnunquam

sunt subjecti (Rom. x. Quod autem ait, suara

3). j)
videntu-, sive capiuntur. Hic igitur monoceros,
volentes statuere justitiam, non quia lex ab ipsis populi gentilis imaginem prKfigurat, cujus etiam
sit constituta, hoc ait, sed in lcge qua: ex Deo est superbia signilicatnr in cornu sicut quibusdam :

suam constituerant, quando eamdem legem suis peccatoribus, et superbis a Deo dicitur per Pro-
viribus se implere posse credebant, et idcirco se- phetam : Dixi iniquis, Nolite inique agere ; et de-

cundum hunc sensum Judseorum vincula disrum- linquentibus, nolile e.xaltare eornu. Nolite extol-

penda a Deo dicuntur, et projiciendum jugum lere in altum cornu vestrum : quia veternosa atque
ipsorum. anliqua in his, quos Dcus increpat, superbia est
« Cui dedit in solitudine domum. » Justus de- {Psal. Lxxiv, 5, 6, 7). Secundum aliam editioncm,
stitutos in solitudine, videlicet protcctione defen- in hoc eodem loco psalmi legimus Notite e.xattare :

sionis meae habilare fcci, sicut etiam postmodum in cxcelsum eornu vcstrum, loqucntes in cervice

ore prophetico locutus sum dicens: Fiat liabitatio vcteri. In Scripturarum, cornu
multis quoquc aliis

eojum deserta; et in tabernaculis eorum non sit nuncupato, legimus supcrbiam nominari licet ct :
 817 COMMENTAIl. IN JOB. CAP. XXXIX. 818
ia bonam partem cornu soleat dici, ut est illud :
A prophetaturus, contra Jerusalem peccatricem pro-
ExallabiL cornu Christi sui [Psal. cxlviii, 14). Nam phcti.c sua; hujuscemodi titulum prajposuit,
et ipse Uominus Christus propler singulare im- dicens : Onu% vatlis visionis Isu. xxii, 1). Talium
perium suum, aliquando et unicornis dicitur. Le- igiturvallium glebas monoceroscomrninuit.quando
gimus quoque cornua et rcgna dici, ut in Danicle. humiliati corporis tcrran: edomat, et suscipicndis
et Apocalypsi continetur. llic monoceros, qui per coclestium pr.-Dccptorum seminibus ac reddendis
sapientiam muadialem tumore superbiaj erat in fructibus prajparat : quando cum Apostolo casti-
sublime porrectus, numquid tibi subjicietur, ait gat corpus suum, et in servitutem redigit quando :

Dominus ad Job, ut per fidem in sanctitate ct ju- omncm hebetudinem obstinati cordis, duramque
stitia sorviens, obedienlia^ colia submittat, et man- stolidilatem a se auferrc contendit, quod tamea
suetus effectus atquc humilis, ad Dominicum prs- cfficere ncquaquam poterit, ait Dominus, nisi

sepe recurrat, ac verbis Dei hominisque assumpti, rectorem et gubernatorem suum, obedienter me
sacris cibariis saturctur. Sive, numquid subjicie- fuerit secutus. Unde ait Dominus ad Job aut :

tur, ut in Ecclesiffi meae claustro habitet, quod erit confringet glcbas vallium post te, sicut habemus
viantibus stabulum, atque huic sajculo renuntian- in psalmo : Mhxsit anima mea post te (1'sal. l\ii,
tibus salutare pcrfugium : ubi spiritualium ciborum -n 9). Et prophcta de hujusmodi : Pust te amlulahunt,
alimoniis, institutionibus, et coclestibus pinguescat inquit, vincti compedibus [Isa. xlv, 14): ubi ad-
eloquiis, ct impleatur in illo, quod erit per pro- miratione dignos video tales pedes, qui quando
phetam postea prffidicendum : Agnovit bos posses- magis compediti fuerint, tanto velocius sine offen-
sorem suum, et asitms pricsepe domini sui [Isa. ii, sione cgrediuntur.
3). In monocerote quippe hic nominalo, sicut « Numquid liduciam habebis in magna fortitu-
jn propheta pcr asinum, immundus et incir- dine cjus, ct derelinqucs ei labores tuos ? Numquid
cumcisus significatus est populus omnium na- credcs illi, quoniam sementcm reddat tibi, et
tionum. aream tuam congreget? » Ego Dominus novi forti-
« Numquid alligabis rhinocerota ad arandum tudinem claritatis ejus, ct patientia3 ac longani-
loro tuo, aut confringet glebas vallium post le. » mitatis, ct idcirco dereliqui ei ad imitandum me
Lorum hoc loco dictam ipsam charitatem Christi, omnes labores dispensalionis mea.', quos in me
quffi est inter omnes virtutes pra3cipua, intciligerc credendo intelliget, quia pro illo sustinui alapas,
debemus, de qua ad diligentes atque amantes verbera ac sputa suscipiens, eidem laboravi : eique
Deum, ait Apostolus, CopulaCi in charitate {Ephcs. ad coelos revolans exempla laborum ac virtutum
ni, 17) : cujus vinculis colligandos, propheta olim reliqui, cui quae credidi atque commisi, opitulante
pr.-Rdixerat, dicens ad Deum : Labor /Eijypti, et C sibi gratia mea, reddat multiplex semen, et ia
ncijotiutio /Ethiopiie, et Sabaim viri sublimes ad area Ecclesia) mc;c germen tricesimum, sexagesi-
te transihunt, el tui erunt, cl post te amhulabunt : mum, centesimumque fructilicct {Maith, xiii,
vincti manicis perficnt (Isa. xlv,
David 1'i). Et 23), et arcain tuam congrcget {Luc. iii, 17), sicut
quemadmodum charitatis Dei vinculis per mini- apostoli, ct post apostolos inulti fecerc docto-
stros verbi Dei vinciendi cssent credentes, ila rum.
loquitur, dicens : Ad alUgandos rcf/es eorum in « l'enna struthionis, similis cst pennis berodii
vinculis ferreis (Psal. cxlix, «j. Ouoriiin vinculorum llorodioruin gonera tria esse dicun-
cl accipitris. »
nominibus, charitatis Christi fortitudincMn voluit tur,unuin horum albuin ossc coloro quidam forunt,
dcmonstrarc, qua; ctiam fortis et potens in ma- aliud vero quasi gruis quii)usdam diversis colori-
nicis ferrois, ad amorem Doinini constringil. Ilic bus varium, tertium quoque genus nigrum afiir-
ergo rhinoceros, id est, populus quondani incir- inant, ([uod sit non solum velox, ct sajvura ad
cumcisus, pripputio scilicct carnalium voluptaluin, pia;(lam verum otiam in roilu impaticnlissiinum,
:

ct inlidclitalo immundu.^, hrjc loro charilalis C.liri- intaiUuin ut in toin[)oro ooitus cx oculis ojns san-
sli forlissimo alligatus, ita ut nulla eutn crcaliira guis obuiliat : Ilorodius in psalino conlosiino terlio
scpararc possit a Christo conlicit in rorpore gle-
: n ita nomiuatur : llcrodii domus dux csl corum [^PsaL
bas convallium, duritiam scilicct peccatorum, ot c:m, 17), cum dc lignis Doinini propheta tropicos
colit in corporc suo lorram Dominicam, sccundum lo(|uitur. In Deutcronomio quoquc ct in Levitico,
Aposloliim, qui ait : Non estis vcslri [I Cor. vi, nlii no avos immunda? in cibuiii sumanlur .Moyscs
lU). Et idco hic spccialitor Domini cst terra, in prohibct, et h.Tc siinililor ponilur. Accipilrum
quaprimituHtitomniuni poooiiloiuin qua.si vopiiuin otiain alicjuot sunt forma', vol gencra. His orgo
spiMarnin(|iio purgatio, Doindc aratro cruois, ct rapacissimis nvibus, vcnatu ct pricda vivcntibus,
lorro Doiniiiicai passionis, durilia cordis atlorilur, in pcnnis slrulliio comparatur, sicul ct alii dixc-
ot confringuntur vallium plclu-n. Valliuin nomino, runt : « Slrulhio mistu, ct alis horodionis ct acci-
humiliatds pcrcalis homincs. at^iuo in iina dopriis- pitris. > Igilur slrulhionom scoundum spiritualom
sos sigiiilioari cxistimo, siout h.-iboinus in psalino: inlolligonliam son3US(|uo divinos, Ecolosiam non
AsrcnsHs iii cordc suo ilixposuil iii vallc [Jctus absnrdc sonliinus, tjua' por lavacrum rogcnoratio-
i^PsaL L.\x.\ui, Gj. Unde et Isaias cum increputiono nis, et verbum mundu in Chrislo cfrocla cst, qui
819 APPENDIX. 820
cimilem quidem pcnnam habet pennis avium, quae A tam gloriam in seternum pariant poenae prsesentes,
sarnibus vescuntur et sanguine. Sed illas remigio professione veritatis acceptae. Et ideo quod sequitur,
alarum in hoc aere velut in pelago id agunt, ut « frustra laboravit, nullo timore cogente, » Eccle-
de cffiteris avibus praedani capiant. Unde sub hac siam signat, quae filios suos ad tentationem et sae-
figura inimici nostri spirituales intelliguntur. culi hujus molestias praeparat, sperans utique a
Struthio vero longe dissimili modo pennis suis Deo pro his malis temporariis, filiorum suorum
utitur quod eas velut per fidem, et speciem
: eo gloriam, et incorruptionis beatitudinem sempiter-
duorum testamentornm gubernaculis vivens ha- nam. Aliter, sed etsi doluisset pro filiis conse-
bitantcm extendat. Ucrc avis, ait Dominus ad cratis, frustra doluisset, quia non habebat ti-
Job : mendi causas, quando eos perdidit, sed acquisivit.
« Quando dercliquit ova sua in terra, tu forsitan « Privavit enim eam Deus sapientia, nec dedit

in pulvere calefacies ea? » Ova sive filios, ut in sub- illi intelligentiam. » Sapientia atque intelligentia
sequenlibus dicitur, novam creaturam atque in mundi hujus privata est a Deo Ecclesia ; nam et
Christo generatam, etcandidam progeniem sanctae Apostolus hoc fieri prcecipit, dicens : Qui vult sa-
Ecclesiue intelligere debemus. Sed in ovis illos esse piens esse, stultus fiat, ut sic sapiens : quia sapienlia
noverimus, qui doctrina quotidiana, quasi fetus hujus mundi stuttitia est apud Deum (/ Cor. iii,

quidam Ecclesiae matris nutriuntur, ut quandoque '

18, 19).
de initiorum frugalitate et imperfectione proceden- « Cum tempus fuerit, in altum alas erigit, de-
tes.ad ultimumtestavirtutum,velutidistinctisatque ridet equum et ascensorem ejus. » Cum ingruerit,
Ibrmatis membrorum compagibus, existant, cum ait, molestior et nimium acerba afflictio perse-
ex tenebris vitiorum hoc modo facti fuerint lux in quentis, ibi major ad Deum de afflictione obse-
Domino,proficientes quotidiead aetatum morumque crantis affectus, dum quodammodo excitatur, et
soliditatem. Audiant prophetam de ipsis dicentem : humiliatus erigitur intentione vigilantissima depre-
Dies formabuntur, et nemo in eis [Psal. cxxxviii, 16), candi in excelsum alacri nisu,fidem suam et spem,
id est, nullum in eis vitium dominatur, quo impu- velutpennas in adjutorio gratiae Dei fultas sufl^ert,
gnante vincantur. Filios vero intelligaraus jam so- et cum talium alarum sustentata fuerit auxilio,
lito robustiores.fide ac virtutibus compositos, atque gressus profecto ejus velociores efficiuntur et con-
Ibrmatos per incrementa virtutum, tanquam per citi ita ut insequentes se derideat inimicos, id est,
:

annorum seriem jam de omni equum

et equitem, quod estdiabolum et hominem
infirmitate vitae in-
ministrum inimici, qui in perpetrandas contra Ec-
compositae nihil habentes, Hi igitur, sicut ait Domi-
nus, in terra ab Ecclesia relinquuntur, quando clesiam persecutiones, sedet in quolibet equo suo.
persecutionem ab impiis, et terrena sapientibus C in corde videlicet hominis persequentis.
patiuntur. Relinquere enim eos Ecclesia dicitur, « Numquid praebebis equo fortitudinem, aut
dum adversantibus non resistit quos Dominus circumdabis collo ejus hinnitum? » Hunc equum
:

fervore fidei et patientia duros, atque in illo igne adversariam potestatem arbitror posse intelligi,
quem misitin terram, et in pulverem fragilis carnis qui sit paliidus, ut in Apocalypsi scribitur, quem
eorum fortissimos facit. sequitur mors et infernus {Apoc. vi, 8). Et qui in
« Obliviscitur quod pes conculcet ea, aut bestia Zacharia propheta dicitur rubeus [Zach. iv, 2).
agri conterat. » Obliviscitur Ecclesia natos suos, mortibus videlicet hominum, et cruore respersus.
dum pressurarum molestias, adversarios inferre
eis Proinde dum permittitur praeberi ei a Deo, dicitur
non prohibet. Hoc loco difi^erentiam puto esse tri- fortitudo, et ciroumdari collo ejus hinnitus,
bulationum propter illud quod dixit, pes conculcet, ut per patientiam, et bonitatem Dei, thesaurizet
et illud quod ait, et bestis agri conterant. Et hoc sibi iram in die irae et revelationis justi judicis
sit contritio bestiarum, quando aperte truces, saevi Dei. Et idcirco in coUo ejus significatur hinnitus
et immanitate morum crudelitate similes bestiarum superbioe, quo tumeat contra Deum, et blasphe-
Christum confitentes usque ad atrocitatem mortis miam loquatur.
affligunt. Pes vero conculcationis sit hujuscemodi « Numquid suscitabis eum quasi locustas ? » Mo-
tribulatio, quando opprobriis, et nimio contemptu re locustarum, adversarius noster dicitur suscitari,
iniquorum sancti usquequaque humiliantur, velut quando de locis suis ad partiendas regiones, atque
quadam conculcatione protriti. vastandas praeire dicitur,sicut ait deDeoPsalmista:
« Duratur ad filios suos, quasi non sint sui : Dixit, et venit locusta [Psal. civ, 34). Sed hanc sus-
frustra laboravit, nullo timore cogente. » Prssenti- citationem, instantiam efficiendi operis esse arbi-
busfiliorum suorum tribulationibus, Ecclesia dura tror. Unde dicitur ad Pharaonem : In hoc ipsum te

et impia videtur, quoniam non ingemiscit, et plan- excitavi, ut ostendam in te virtutem meam, el

git angustias interitumque natorum. In cujus figu- annuntielur nomen meum in universa terra [Exod.
ram sancta mater Machabaeorum super filiorum IX, 16).

suorum cruciatibus exsultabat (// Mach. viii, 30- « Gloria narium ejus terror. » Sive ut alii dixe-

41), videbat quippe in spiritu,sicut et hic sancta ma- runt : Gloria pectora ejus audacia. Ut inimicus in

ter Ecclcsia pcr fidem quotidie contemplatur, quan- fugam vertat adversarium suum, milifcem sciiicet-
 821 COMMENTAU. IN JOB. GAP. XXXIX, 822

Ghristi, ipso etiam anhelitu terret : hic est odor A criminum igne conflagran3,atque in hominem furo-
mortis, hic est spiritus furibundus angelans in ho- re invidi.Tj fremens,ut jam sorbeat illecebris pecca-
minis necem, retrorsum respicit, qui iteruin fid torem,et devoratum in corpus perditaj congregatio-
peccata convertitur, sive tribulationibus ccdit, ut quo corpure propbeta dixit se
nis suaj transferat,
in Evangelio Dominus per parabolam edisserit. forteabsorbendum, nisi Dominus esset in eo ita ;

« Terram ungula fodit. » Sive, ut alii dixerunt . inquicns Nisi Dominus cssnl in nobis, forte vivos
:

fodiens in campo luxuriat, id cst carnales homines, absorbuissent 7ios [Psal. cxxxiii, 2,3). Hic ergo
et terrena sapientes conculcat, et proterit, et cum contrarius nostcr ipse est, cui Deus locutus est,di-
eos humiliaverit, sibique subdiderit, facit eos ea cens : Terram manducabis omnibus diebus vitx tuas

coatritionc contritos, qualis est contritio, et infe- (Gen. III, 14). Et idcirco ipse et socii ejus, ut ini-
licitas in viis hominum impiorum.In hujusccmodi mici Domini, terram lingent.
igitur latitudine vitiorum,velut in campo luxurians, Nec reputat tuboe sonare clangorem. » Id est,
'(

foditad subtrahenda hominibus fundamcnta virtu- prophctarum et apostolorum increpationem audire

tum,ut in ruinam subducta soiiditatc procurabant. detrectat, quibus dicitur : Sicut luba exalta voceni
« Exsultat audacter.» Gaudet superbus tuam {Isa. lviii, 1): sed magis sajviens, unde verus
prKsum-
ptionis audacia, quoadusque perniciose contra ho- „ Pharao dicit Persequens comprehendam, dcparti- :

: 1 Jt> „„,/.• /f _., n\ „t ^^i T„ u:„ i„„;-. a^

I I
mines pugnat. bor spolia (ExoU. xv, 9), et ca;tera. In his locis de
« In occursum pergit arraatis. » Quac sint arma quibus diximus, alii transtulerunt Super ipsum :

sanctorum contra spiritualia nequitia;, Apostolus enim cjaudet arcus et (jladius, lancea, hasta, et tre-
diligenter enarrat (Ephes. vi, 13-18). Contra hos more et iracundia evertit terram : nec credit, donec
igitur hujusmodi armis indutus, in occursum per- clanguerit buccina : ubi eumdem sensum existimo
gcre dicitur, quando arccm mentis expugnare mo- contincri, secundum quem nos cxposuimus.In ar-
licns, adversum murum virtutum, arictes abjicit cu, et gladio, et coeleris armis inimici, omnes ad-
vitiorum, ct ad tentandum Dominum, ausus invcntioncs cjus inteiligendas sunt, quai in co gau-
fuit in occursum ejus venire in eremo, et per sin- deant cum his modis, quasi armis interficiunt ho-
gulas civitates aposlolis Christum prffidicantibus minem.
occurrebat, quando eis commotiones seditionum « Ubi audicrit buccinam, dicit, vah! Procul
populi suscitabat, sicut etiam in Actibus aposlolo- odoratur bellum, exhortationcm ducum, et ulula-
rum legimus. Unde et ad quosdam Paulus ait : tum cxercitus.»Quando audicrit,inquit, adversarius
Oslium mihi apertum est macjnum, ct evidens, sed nostcr Dei buccinam, id est, unumquemquc docto-
adversarii multi (/ adhortantem commilitones suos, se-
Cor. xvi, 9). Et multis aliis locis rem Ecclcsi;c
de hac advcrsantium impugnatione non tacct,quas C cundum pnuccptum imperiale, atque divinum, ut
diabolus imraittebat. contra adversarium suum stent fortes in pr;v;lio :

« Contemnit pavorem, ncc ccdit gladio. » Quod stupenti animo ct scrutabili, auribusque attonitis,
ad impcrium, ct invocationcm Dei, diabolus ciru- ait Vah tanquam si diccret Quid audio? hac : ! :

getur, manifcstum cst; scd si ad contumaciam, et quisquam pr;csumit audacia, ut contra mc saltem
voluntflitem illius iniquissimam, ac procaciter im- cogitct bella conslitucre? Ubi crgo dictum est,Vah!
pudentissimum attcndamus, intrcpidus non terrc- alii dixerunt £H(/^,quod sccundum, ut consequentia

tur, non crubcscit etiamsi gladio ferri Dci territus looi fuerit, sive in bonum, sive in malum capitur,
funrit, et fugatus, ct rcvertilur itcrum, nec confu- ol in Psallorio ConfundanlHr et rcvcreanlur, qui :

tatus abscclit. dicunt mihi. Eutjc, cutje {Psal. xxxix, li>V Proindc
« Super ipsum sonabil pharctro, vibrabit hasta, in hoc loco irridentis animo,ol subsanr.antis vulUi,
et clypcus. » Cur habet pharetram inimicus? Ut vi- cugc dicitur.Subtilis cnim el vigilantissimus iniini-
dclicct sedentcs in ea Jud.ri, gentiles, hiTrctici, cus, ct nimium callidus, qui solliciludincm per-
in quibus sunt sagittoo mortis, crrorum scilicct dendi omncm tcrrain liabot, cum senserit aliqua
lcthaliadogmata, sagitlcnt in obscuro rcclos cordo. inilia, sive signa (iua,Hlam in hominc, quoiv.odo ei
ILibot luistain undc criminibus r.Ttorisquo viliis n ejus(iuo vitiis resistenduni sit, volut sagina.adver
confodiat peccatoros, sagittas, subtilioros dolos, santcs sibi piiovonirc contondit nc sumpla conlra
:

hastam, dclicta trabalia at(iuc iuortifcra. llabot diabolum sanctilatis arma dolondunt ne vencra- :

clypcum, quo malitiaj plenitudinc, totiim militum tione digni fiant, cum l\ox aHornus advencrit. UUila-
suorum occupat pcctus, quo no lclis vorboruni Doi tus voro, sivo .umilus, ut alii dixcrunt,cxercilus vc-
compiingimtiir, cxcutit oa, friistratur, cxpaliii;il:cx ri impcratoris illo ost, (iiiaiido se inviccm uno spi-
quo O(iuo trans(igiirat() in angoliim lucis i// C,)r. rilu, uiiaiiuo oh;irilalo, (>t lido cohorlanlos, conspi-
xi,l 'i),spleiid(>ro (luodain tiM-ribili, viliranl
bnstacl ralis in uniim tiinoris Doinini vinl)US,alIo(iuunlur,ut
clypcus,ct incndacii cloquio abrupta; ha;reticoruni (ionoo Iransoat ini(iuila3,sint perscveranlcs in pr.T-
resonant pravitatcs.ot hio proptor indosinonlom iii- lio; (iiiia charilato roijis sui infusa in sc pcr Spiri-
lonsioncm usumquo lilandicndi vibrarc (licuntur. tuin sanctuin, qui datus ost eis, pro alterutro sunt
« Korvcns ot fromons sorbcl torram, » Forvons moiiibra sollioila.
est vitiis diabolua, inimicus Buuctorum,ot omnium ( Numijuid suscitabis oum quasi locualas? x
823 APPENDIX. 824
Quem dc loco ad locum Iransilire fcci, cl de proc- A noccntes, ut edant carnes mcas (Psal. xxvi, 1, 2).
Benti, scilicet mundi deleclalione, ad desiderium Proinde quoniam in hac salute himinis Dci spcro:
futuri SiECuli innammavi, sic utique suscitatus cst Si consistant adversus me castra, non iimebit cor
dc corpore infidelilatis, velut sol, cum calor adve- meum. Et .si consurgat in me prxlium, non cedam
nit. Ilas autom mulationes non locorum esse cor- gladio [Ibid. 2), quo mortem lil)cnlcr pro Christo
poralium noverimus,nam affectus sunt animorum. subire cxopto.
« Gloria narium ejus terror. » Ut terreat pec- Super ipsum sonabit pharetra, vibraljit hasla
«

catores, odio habcns quod sunt, et dicens cis de Super exteriorem ct corporeum homi-
ct clypeus.»

]Deo Nisi conversi fuerilis, gladiim suum vihrahit

-. nem, de quo ait propheta Et subtus me conturbata :

[Psal. VII, 13), et Ccetera dc gloria narium ejus

: est hebetudo mea {Jerem. xxxi, 20) quasi arcem:

cst, spiritus cnim Dci cst naribus cjus, quod

in animam credimus, ubi unusquisque sanctornm.
ct sanctus Job dixit : Spiriius Uei est in naribus utpote in interiore homine suo tanquam intra
mcis. lloc unguento, spicitu utique Dei, perfusa pharctram habet sagittas eloquiorum Dei, quas
Joannes apostolus:/ii t'Os
cst Ecclesia, sicut scribit ad cavendum profert, sive dum eas frequenti cor-
unclionem habetis a sancto{I Joan. u, 20). Proinde reptione, veluti tela pungentia educit in medium,
hic de quo loquimur,hoc loco de bono flagrabat in -n percussurus utique earum ictibus eos qui merito ad
inlcriore sensu hominis sui in quo sensu secun : salutem debeant vulnerari. Super ipsum, inquam,
dum voluntatis arbitrium,aliis odor mortis in mor- eloquiorum Dei rcsonat pharetra, quod tamen in
tem, aliis odor vitoc; in vilam (// Cor. ii, 16), commotione sit ambulantis. Ubi intelligitur quod
quoniam refuso super Christum,id est, myro fidei ^
is recte psallat et corripiat delinquentes, cujus in
a sancta Ecclesia repletus est mundus:omnes fide- anteriora quotidie profectus est sanctitatis; sic
lium populi, eodem sacro chrismate uncti sunt. enim Apostolus, magnus et potens equus Domini,
Propter quod et ipsum unguentum, quod ante Sal- ait Unum autem quidem qugs retro sunt obliviscens,
:

vatoris notitiam intra alabastri vasi angustias te- ad ca vero qux in ante sunt extendens {Philipp.
nebatur, pistici nomen inditura erat {Joan. xii, ?>), iii, 13). Sive ut brevius et manifestius dicam :

ut noveriraus credentibus populos, sicut dixit, Pharetra ha^c locus est cordis,in quo sermonum Dei
chrismate consecratos. Hac igitur gloria odoris sagitta^ conditaj sunt et repositffi. Et signanter ait

hujus, quasi terrore generationis perfundilur sen- Dominus super ipsum, id est equum, sonare hanc
sus interior. pharetram, quod est super exteriorem hominem
Terram ungula fodit. Exsulat audacter, et in
« ejus, pharetra cordis illius referta divinis elo-
occursum pergit armatis.» Quidquid in se potissi- quiis, rcgnat, dum, ut bellatorDomini et fortis in
mum habet ad substantia^ perseverantiam, eo uti- C prflelio {Psai. lxiii, 8), evangelizat verbum virtute
que bono virtutis terram scindit et commovet. multa. Super hunc equum nihilominus vibratur
Non enim patitur ut solum gradiatur incultum, hasta et clypeus. Hasta est vigilans animi virtus,
sed studet ut ager fiat frugifer et opiraus. Unde sive constantia, qua) increpat peccatores, sive

et ante Deum audacter exsultat, ut audiat de se, vitia in se confodienda mortificat. Clypeus vero
sicut de caiteris dici : Venicntes aulem vcnient in scutum fidei est, in quo omnia tela nequissimi
cxsuUaiione, to/lcntcs manijmlos suos {Psal. cxxv, 6). ignea possit exstinguere {Ephes. vi, ^6). Et hsec

Itemque audiat Scrve bone, quia svper pauca fui-

: propter indesinentem usum bellandi, vibrare di-
sli fidelis, supra multa te constituam {Matth. xxv, cuntur, quae sint utique in exercitatione praepara-
21, 23). In occursum pergit armatis, antequam ta. Nam detalibus armis fulgentibus ita dicitur:/n

telis vitiorum sive persecutionum a spiritualibus lucem jacula tua ibunt, in splendorem coruscationis
hostibus obruatur, in acie virtutum consistens, annorum tuorum {Ilabac. iii, 4).
irruentes in se prajvenit inimicos, ne aliquo ictu « Fervens et fremens sorbet terram. » Fervens

concupiscentiae vel etiam diffidentioe vulnerctur. fide in spiritu et fremens ut Salvator, qui quando

Sic namque in occursum pergit contra hostes ar in vitiis mortuum spiritualiter suscitat, fremit in

mis vitiorum insectationumque munitos. Secun- D spiritu (Joan. xi, 33). Ita hic, inquam, fremet
dum hunc sensum sanctus David ait Persequar : contra inimicos suos, sive vitia, sive etiam apertos
inimicos meos, et comprehcndam eos {Psal. xvii, 38), persecutores : et ita sorbet terram suam, dum
ct caetera. eam de carnali conversatione in spiritualem con-
« Contemnit pavorem, nec cedit gladio. » Quan- vertit. Sic itaque fremens, sibique plurimum, cum
taslibet ait minas cum grandi terrore, ita ut cum indignatione irascens, sorbet eam, sicut dixi, ut

pavorem incutere cupiunt inimici, loquatur Do- : illain in spiritus sui afTectationem transmittat, ubi
minus iUuminulio mcd et salus mea, quem time- est ille cihsconditus cordis homo in incorruptibili-

bo? Dominus defensor vitx mex : a nemine formi- tatc, quieti et modesti spiritus, qui est in conspec-
dabo adversantium, dum appropiatit super me tu Dei locuples.

' hactenus obtinebat mirx fidei, pro quo

V^itiose Malach. in finc, ubi pretiosissimum fidci myrum
nihil dubilabimus myro, id est unguento, rescri- nominat : et qua3 ibi observamus.
bere. Vid. Prolo^. liieron. in Ijbros Samuel, et
825 GOMMENTAR. IN JOB. CAP. XXXIX. 826

" Nec reputat tubos sonarc clangorem. » Tanta A vivere desistat, et qui vetcris honainis exuvias in
animi virtutc induitur, ut nullum terrorem adver- baptismo deposuerit, plumescens, quodammodo
sariorum formidet, quando ad omnem sonilum renovata sit sicut aliquae juventus ejus [Psal. cn,
inimicorum provocantium sit paratus. 5) ; maxime cum promissionera habens prajsentis
« Ubi audierit buccinam, dicit, Eugc. Procul vilffi ct futura3 (/ Tim. w, 8), qua; in alis significata
odoratur bellum, cxhortationcm ducum, et ulula- est, ad austrum, unde calor fidei cst, se verterit,
tum exercitus. » Qui cum audicrit alla voco Evan- unde Christum venisse cognovil: quod ct propheta
gclium prajdicari, gaudet ct exsuUat, quod Eugc ita facicndum pr<Bdixcrat dicens Deus ab Auatro :

significat. Omnium priepositorum de Scripturis veniel, et sanctus de monte umbroso et caliginoso

Dominicis fortissimorum virorum exempla profi- (llabac. iii, 3). Bethleem namque civitatem Domini

tcntium, totius quoque Ecclesi.'n congregationem, respicientibus, Jerusalem in meridie, quod est in
qu;jc excrcitus Dci dicitur, uniinimcm alquc unius Austro, positam sCimus. Et secundum tropicos in-
fidei Eonum cum audierit, dicit, ExKje, ct l.ptLim tellecLus hunc calidum ventum, ut aromata gratia-

cum exhortatione ducum, etiam ululatum audit rum ferveant, sponsus invitat, dicens : E.vsurge,

exercitus. Ululatus autem hoc loco ille si"nificatus Apuilo, el veni, Auster, perfla liortum mcum, et per-
est, quando bellatores in acie stantes pugnatari, -n /^« aromata mea {Cant. iv, IG). Ubi ergo dictum
1. .. i- ,. /-. 1 -D -.1 j j A .._i „i:: ,i: »
est, expandens alas suas ad Austrum, alii dixerunt,
• I , . I

se invicem cohortantur. Sed dicit aliquis Quem- :

admodum fieri potest ut una eadcmque res pcr cxpansis pennis immobilis, ct respiciens Austrum.
figuram nunc in bonaai parlem, nunc in malam Intentioncm ergo perseveranlia; dicil ejus, qui per
inteiligitur, sicut hic nos fecimus, ut hunc cquum calorem duorum Testamentorum gubernaculis
per allegoriam diximus, et in malum et bonum vivens, splendorem a^ternae bealitudinis contem-
posse sentire. Ad hoc respondco, ubi sine cpitasi platur.
aiiquod nomen ponitur in Scripturis, ut puta, « Numquid ad pra;ceplum tuum elevabitur aqui-
mons tantum, etnon additur ci ut dicatur vions la? » Aliquando in bonam partem aquila dicitur,
Sion {Psal. lxxiii, 2), aut mons corruptus {Jerem. ct pro ipso Deo, dicente Moyse : Sicut aquila
L', 2.5), non ab re existimo, quin cxposilio dc ca- prolcgil nidum suum, et super pultos suos confxdit
dem re in utramque partem sit libcra. Ubi vero {Deut. XXXII, ll),utsuperius diximus.Hic vero a Deo
cum epilasi, ut teo de tribu Juda {Apoc. \, ;")),
potcstas adversaria aquila dicitur, quoe ex permissu
aut certe scdct in insidiis sicnt lco {Psal. x, 0) :
Dei clata in superbiam, multum possit, sicut pro-
ibi aut Christus, sino iilla cunctationc intelligitur, pheta ail : Kt crit quasi aquila supcr dotnum Dei
autdiabolus adversarius nostcr.Et, si placct, dcmus Osce, VIII, 1). Prophetffl quoque mullis in locis
aliquod cxemplum, ubi de arborc in Evangelio C Scripturarum suarum eum superbissimum notant,
Dominus ait discipulos suos Si habueinlis qui id cst diabolum et inde est quod cis et inagnus
:
:

dcm fidem sicut granum sinapis, dicetis huic arbori, dicitur, eo quod levotur tumens super montcs
Eradicare et transplantnrc in mari, et oliedict vobis Aquilonis, ct supcr astra ca:li ponat scdem suam,
{Matth. xvii, lU). Ubi quidam intcllcxcrunt, quia cupiens se exaiquare Altissimo [Isa. xiv, [A, li).
fidcs credcntium eradicct inimicuin, att|uc evellat
» In magnis
" Et in arduis ponet nidum suum.
dc terra Ecclesi.r', terra scilicet Judajie atque con-
quibusquc et cminenlibus s.-eculi hujus, ac malis
fcssioiiis,et in marc populoruin, hominum vidclicet
hominibus scdcmsibiconstituit, ut in cis, volut du-
impiorum, transferat ct ilii mali spiritus in ;
rus dorainus et rox trux ac potontissimus, com-
Evangclio hoc ipsum si:;nificare possunt, qui cum
morelur.
hominibiis immundia, cl pcccatoribus porcorum
« In potris mancl. » In cxcolsis vidolicet duris,
nominc indicatis, in niarc prascipitati sunt {Matlh.
ct in malitia fortibus manct ct habitat.
vii, W , 32). Ubi vcro eamdom arborcm Dominum
significari voluerunt, ita interprctati sunt, quod « Et in prajruptis silicibus commoratur. » Prw-
pr.rdicationo apostolorum, qui graliam rupta; silicos intelliguntur blasphemi, qui sunt
Christi
pt virtutcm (idci susco[)crunt, arbor Christus Do- n nimium duris et indomitis cordibus, atque in rui-
minus eradicctur (luodammodo de illagentc Jud.r- nain suam inclinato poooatorum pondoro dopcn-
orum, in (pia vclut slirpc gcneris tcnebalur, ct dontca.
transplantatur in marc gcntium, sicut ipsc Domi- « At(|uc inaocossis rupibus. » Inaccoss.t» vcro ru-

nus cisdcm Judajis loculus cst, diccns Aufcrclur :

pcs sunt hominos porrccti in allum, niinia clatione
a vobis regnum Dei, el dabitur (jcnti facicnli jruclnm cordis 8ui, ad quurum supcrbiam, qu{c eis supra

ejus {Matth. XXI, 'i'.]).

ca?tcros quasi singularo ad proprium malum sil,

Nuinquid pcr sapicntiam tuani plumoscit acri-

« nullus acocdat.
pitcr, cxpandcns alas .'^nas ad austrum ? * Conso- « Indc conlomplalur oscam. >
Per illos utiquo
(jucns est ut hunc accipitrcm in bonarn parlom (luos supcrbia nimium elatos diximus, quos ha.>ro-

intcUigamus, .sanctum scilicct, qui sapicnliam siarchas, aut Jud<cos, sivo sapienlcs sxculi, ivi

pcr convcrsioncm arccporil, ut pnrdari ot rapcro cst pliilosophos, inlolligimus ;

pordilos quopijuc
um ccssot, carnibu3 ctiam scesuluriuiu sonsuum dum cos crroribus suis lu luqucos in cscam auam
 ,

827 APPENDIX. 828

capit secundum prophetam, qui codem de diabolo A " Manum meam ponam super os meum. Unum
ita ait : Escse ejiis clec*x [llahac. i, Ifi). locutus sum, quod utinam non dixissem, et alte-
« Et de longe oculi cjus prospiciunt. » Sagacis rum, quibus ultra non addam. « Eo quod unum et
valde atque pervigilis adversarii nostri animura, aliud verbum dixerit, pro quibus potuerit laedere.
ad inquirendas vires sanctorum dimicantium, llla esse existimo,sicut superiuscomprehendi, quae
nomine oculorum appcUavit Deus. Quod autem ita dixil : Ele<jit suspendium anima mea, et mortem
ait, de longe, mentis cjus intuitus subtili intentione ossa mea {Joh. vii, 15) : Et, Si flagellat, occidat se-
prospicit, eo quod etiam
posterum exercitataj
in mel, ct non de pa;nis innocentum rideat (Joh. \x,
mulitia3 sagaci suspicione praevideat non locorum : 23).
spatia intelligendasunt, sed initiadispositionis hu- CAPUT XL.
manaj ad recte vivendum. Hoc, inquam, de longe Respondens autem Dominus Job, de turbine
«
prospicit, quod est ab ipsis utique exordiis subtilis dixit. Id est, vel increpationis impetu, vel de
)>

spiritus, et ad omne malumnimium mobilis intui- perturbati aeris ac nubium obscuro.

tus, ut antequam conatus hominis saltem in
illic «Accingo sicut vir lumbos tuos, interrogabo te,
aliquo roborentur, pullulantia bona reprimal et et indica mihi. » Sive, ut alii dixerunt Neguaquarr :

exstinguat, et interemptum hominem faciat fetere p sed accinge sicut vir lumhos tuos, et caetera quod
5

peccato. est : Nolo ut taceas, ait Deus, sicut ipse disponis,

« Pulli ejus lambunt sanguinem, et ubicun- sed potius loquere, et quod interrogo te, responde
que cadaver fuerit, statim adest. » Pulli ejus sunt mihi. Quemadmodum autem Deus hominibus ;]o-
filii ejus, vel socii ejus, qui in conspiratione tyran- quatur, cum sit ipse spiritus, multis significatio-
nidis cum eo adversum Deum moliti sunt iniqui- nibus divinae nobis indicant Littera^, ut Pater de
tatem. Hi igitur iivore invidias, sitientes sangui- nube ad Filium loquitur {Matth. xvii, 5), et Moysi
nem hominum lambunt. Et quod ait, ubi fuerit ca- in flamma ignis {Exod. iii, 4), et Ezechiel sedenli
daver, statim adest, alii dixerunt, et ubi fuerit cum senioribus Israel, fit sermo Domini, et solus
cadaver, statim reperiuntur : quod sive de auctorc audiebat quae dicebanlur a Domino (Ezech. xiv,
mali, sive de satellitibus ejus dicatur, ubi adfuerit, 1-3 ; XX, 1 seqq.).
illic peccatum illico gignitur, quod in anima ita « Numquid irritum facies judicium meum, et
feteat, sicut vulnus in corpore. condemnabis me, ut justificeris? » Quo sensu san-
« Et adjecit Dominus, et locutus est ad Job : ctus Job dixerit ea quae supra conscripta sunt, in
Numquid qui contendit cum hoc loco Dominus manifestat. Nam cum increpa-
Deo, tam facile con-
quiescit? Utique qui arguit Deum, debet respondere
tione, propter hoc ipsum ab eo arguitur, quia in
ei. » Tota altercatio quae in superioribus libri hu- C ejus injuriam et suggillationem se justificare vo-

jus contexitur, in hoc loco a Domino declaratur, luerit, dum eum ex ipsis cruciatibus suis, quos
cum ipse dicit Numquid qui contendit cum Deo.
: sibi inique inflictos asserit, justitiam injustitiam
Unde apparet quia contra Deum, quadam prcssum- vocat.
ptionis audacia ex fiducia bonae conscientiae sit « Et si habes brachium sicut Deus, et voce si-
locutus, non tamen blasphemavit Deum, sicutqui- mili tonas, circumda tibi decorem, et in sublime
busdam videtur. Ubi et si asperius aliqua dixit, ad erigere, et esto gIoriosus,et speciosis induere vesti-
idem respiciens, ad quod Deus, justus est teno- bus, Disperge superbos in furore tuo, et confunde
:

rem justitise Dci respiciens, locutus est, non ad eos, et respiciens omnem arrogantem humilia.
blasphemandum Deum, unde illum secundum ju- Respice cunctos superbos, et confunde eos, et con-
stum judicium ejus requirendo, quasi constringit tere impios in loco suo. Absconde eas in pulvere
et dicit, ut parcat, vel eum injustum declaret. simul, et facies eorum demerge in foveam et ego :

Quare eum circa se juxta injustitiam judicare sen- confitebor quod salvare te possit dextera sua. Ecce
tiat, cum eum optime noverit justum. Accepta Behemoth, quem feci tecum, fenum quasi hos co-
igitur Job ratione a Deo, in his sermonibus quos medet. » Hoc est dicere Numquid potes hos ipsos :

locutus est, quia omnia utique quae creasset, ipse n daemones, quorum tribulationibus expugnaris, et
gubernaret et regeret, a quo etiam omnino nihil contereris, expugnare et dispergere ? Nec si contra
injustum fieret, convictus sicut hic aperte demon- Deum contendere deberes, si tibi esset fortitudo ut
stratur, silebat sed admonetur a Domino atque
: Deo est, et vox imperii tui hoc mundo terribilis
compellitur, ut quia adversus eum contendit, eum- insonaret : circumdares etiam tibi decorem a terni-
que arguere conatur, ipse ad interrogata respon- tatis, honoris quoque et sublimitatis esses gloria
deat. Et ait scriptor libri hujus : exaltatus, etomnibus sanctitatis virtutibus tanquam
« Respondens autem Job Domino dixit Qui : speciosis vestibustemunires,omnes nihilominussu-
leviter locutus sum, respondere quid possum ? » perbos justo judicio tuo, velut indignationis iracun-
Beatus autem Job, agnoscens se leviter, ct non dia dissipares, et eos in locum suum, id est in carce-
consummate locutum, dicit omnino se Deo respon- rem inferorum, detrudens, contereres, quin etiam a
dere non posse. Propter quod cupiat se silentio sanctorum lumine separatos, in pulverem simul
cohibere, sicut ait ; absconderes, sive, ut alii dixerunt, retruderes eos sub
8^9 COMMENTAIl. IN JOB. CAP. XL. 830

terra : simul et facies eorum, id est animam cum A sum significaverunt, hanc arborem nominando,
intellectibus suis, tamquam oculoriim luminibus in qucc sub uno stipite, procero fastigio in altum por-
foveam inferni demergeres, id est, quam impossibile rigitur.

est, ut haec homo habeas, tam stultum est, ut quasi « Nervi testiculorum ejus perplexi sunt. » In

ex aequali contra Deum loquaris, a quo humiliter nervis, vinculaquajdam fortissima ac illecebrosa
sperare misericordiam debes, utcx ejus dextera, id voluptatum quibus homines carnales implicat, di-
est, virtute, contra eos, quos dixi superbos, arrogan- cere vidctur mihi, de quibus viliis et propheta
tcs impiosque Eccc hoc ipsum novcris,
saiveris. culpans homines inter caitera De- ait, ita dicens :

fortem diabolurn, et potentissimum inimicum tuum, clinantes aulem ad obliyationes iPaal. cxxiv, 5) :

quem ob immanissimum trucis animi furorem, he- ubi simpliciter pene inexstinguibilem voluptatem
hemoth nomine feralis bestiaj nuncupavi, apud te in membris humanis a propheta significari puto,
velut bovem, animal videlicot mansuetum, fenum cui vohiptati caio nostra captiva succumberet, nisi
comedere faciam, non carnes ut leoncm. Quia carnes juxta Apostolum Dei gratia subveniret (// Cor.
quando comcduntur, non fil sine viventis interitu. XII, 7-9).

Circa te vero non ila est sicul jam dixi, qui jussione « Ossa ejus velut fistulae a^ris, cartilago illius

imperii mci, hoc modo prajcepi, diccns Ecce in ma- : t» quasi laminae forrece. » His membrorum nominibus
nu tua est vivere, animam ejus serva. Behemoth indicatur, quod diabolus cum suis durus sit, rigi-
namque doctores Ecclesia;, quiHebrajaslitterascon- dus, portinax et innexibilis. In ossibus namque et
tigerunt, in Latinum ijuasi plures interprctati sunt. cartilagine, intus ct foris, in cogitatione videlicet
Proinde inimicus diabolus cum toto corpore salclli- et opcre, pcrfecta ejus demonstratur malitia. Quod
tum Huorum hoc Dco describitur. Quem pro-
loco a autem dictum est, cartilago cjusquasi lamina; fer-
pter pluralitatem nominis ipsius antiqui ita interpre- rca;, alii dixerunt, « Spinac ejus forrum el fusile » ;

tati sunt Sed ecce beslive. quas feci apud te, fenum
: ut intelligatur, quia nunquam se diabolus per po;-
sicut bos edunt, id est, et hoc potentia dexlcrcC mea3 nitentiam Doo humiliaverit.
factum est, ut substantiam tuam ct facultates, quai »'
Ipsc est principium viarum Doi. Qui fecit eum,
ob pretiosa; mcntis lua; divitias feno comparantur, applicabit gladium ejus. » IIoc in loco in esse mihi
in potestatem accipercnt devorandas. Et ideo vilia vidotur sensus, quod ad vias Dei ambulandas, et
qujnque et temporalia tibi abstulit, qua; feni nominc per obedientiam prajcepta Dominica observanda,
significata sunt : non qua; magna et grandia, id est, hic inter caeteras creaturas primus a Deo sit con-
anima; ornamenta,quibus te spoliatum blasphemia; ditus, et indo dictum sit, ipse principium est via-
ruina comprimeret, quali peccato totus homo a rum Domini. Nam in Ezechielo propheta in capite
diabolo devoratur. Ita ergo de eo dicit Dcus. C lapidum ignitorum refortur, quod primus fuerit
« Fortitudo ejus in lumbis ejus, et virtus illius oinnium angelorum, et corona in manu Domini
in umbilico ventris ejus. » In lumbis et umbilicis, {Ezecli. x.xvii, 12 seqq.). Sive ita dici potest, ut in
ventris voluptas, vel carnis luxuria intelligitur, qua; illa a;lernitate sua Dcus somper manens, quasi
membris genitalibus post primi hominis lapsum in- egressus in facturam creaturarum videtur, et haj
scrta cst, ut supra modum legis naturalis illu mem- sint vIct; ejus, ut invisibilia ex visibilibus appare-
bra, ot quando non vull homo, incentivis libidinis rcnt. Sivc unaqua'quo cfoatura via Doi est, per
titillcntur ; et ita voluptalurn soctutores, diabolo for- quam ad Dei itur cognitioncm, dum oognita ab eo
tiludincm propriis vitiis rninistrantes.de partc illius illx^ sunt, quando cuilibet
cognoscitur. Sivcvi;i: Dci
et consortcs efficiunlur, ut sint menibra ejus, quo- creatura; rationabili,Dcus quasi ad eam veniens in-
rum tanquam corporis sui ipso est caput. notcscit. Proindohic Bchcmoth principium viarum
« Contringit caudam suam (juasi codrus. >' IIoc Doi dicilur, co quod primus faotus, Dei sui cogni-
mihi dicero vidctur, (luod nec in novissiinis suis, tionein a quo conditus cst accopit. Dominus autom
qua; in cauda signilicanlur, sit ad Dcum rcversurus, Christus in principio viaruin Dei croatus roforlur
quod ost, nunquam pro tyrannido sua superbus ct (/'/•(»('. viii, 2-\ ut a roconciliando mundum pcr

impius painitcbit sed exaltalus ut cedrus, voco n sanguinem suuin, viam mandutorum patris quasi
;

Domini juste judicantis est confringcndus el com- opcra ojiis gradorotur, (juod in principio praMlica-
minuondus. Constringitur oniin ligno durissimo tionis Evanirolii domonstravil. Quod uutom Dominus
comparatus duritia scilicet cordis, no inlolligat,
: ait Qui firil cum ap]>lii-abH ijladiuni ijus. id ost,:

atullus cflicitur el cxciKcatus, nc videat usquc in

; qui focit Hohomolh. aiqilirabit oi gladium ipsius,
finom. Sivo, « constringit caudam suam » ita scn- id osl, malo ([uo alios intcremit ipso puniolur, sicut
titur propheta fallaciler ioquitur: mcndacium
: ot do ojus similibus Spiritus sanctus in psalmo lo-
cauda cst socundum sanctorum prophotarum aucto- cutus est llladium ('vaijinairruut pcccalorcs [Psnl. :

ritatem. lloc igilur Hchomolh lan^iuaiu iiiimicog, XXXVI, 1), ct ('•ladius corum intret in cor eontm 1 :

taiKiuam sorios ot minislros suos in rii[)ulam uni- [Ihid. l.">). Nolaniiu lamcn csl in hoc loco cimiaiu-
tato sibi conspirationis astringil, do quiltus anti- tatio porsonarum. Nam ot superius Dominus ait,
qui (lixorunt intcrprotos, « oroxit caudam suAni ut (inod nohcmolh bcstiam ipso fcccrit {vers. 10), o
cyprcsaum, » ubi clationcru mculiscorum in cxccl- uuno dicit quod alius cuin crcavcrit, ita dicendo
 ,

827 APPENDIX. 828

capit secundum prophetam, qui eodem de diabolo A Manum meam ponam super os meum. Unum
ita ait Escx ejiis clec*x {Ilnbac. i, Ifi).
:
locutus sum, quod utinam non dixissem, et alte-
« Et de longe oculi ejus prospiciunt.» Sagacis rum, quibus ultra non addam. « Eo quod unum et
valde atque pervigilis adversarii nostri animum, aliud verbum dixerit, pro quibus potuerit la;dere.
ad inquirendas vires sanctorum dimicantium, iUa esse existimo,sicut superiuscomprehendi,quae
nomine oculorum appellavit Deus. Quod autem ita dixit : Ele(jit suspendium anima mea, et mortem
ait, de longe, mentis ejus intuitus subtili intentione ossa mea {Job. vii, 15) : Et, Si flagellat, occidat se-
prospicit, eo quod etiam in posterum exercitata^ mel, et non de pcenis innocentum rideat (Job. ix,
mulitia3 sagaci suspicione praevideat non locorum : 23).
spatia intelligendasunt, sed initiadispositionis hu- CAPUT XL.
manaj ad recte vivendum. Hoc, inquam, de longe « Respondens autem Dominus Job, de turbine
prospicit, quod est ab ipsis utique exordiis subtilis dixit. )) Id est, vel increpationis impetu, vel de
spiritus, et ad omne malumnimium mobilis intui- perturbati aeris ac nubium obscuro.
tus, ut illic antequam conatus hominis saltem in « Accinge sicut vir lumbos tuos, interrogabo te,
aliquo roborentur, puilulantia bona reprimat et et indica mihi. » Sive, ut alii dixerunt Neguaquarr :

exstinguat, et interemptum hominem faciat fetere

^ sed accinge sicut vir lumbos tuos, et Ccetera 5
quod
peccato. est : Nolo ut taceas, ait Deus, sicut ipse disponis,
« Pulli ejus lambunt sanguinem, et ubicun- sed potius loquere, et quod interrogo te, responde
que cadaver fuerit, statim adest. » Pulii ejus sunt mihi. Quemadmodum autem Deus hominibus ;lo-
filii ejus, vel socii ejus, qui in conspiratione tyran- quatur, cum sit ipse spiritus, multis significatio-
nidis cum eo adversum Deum moliti sunt iniqui- nibus divinffi nobis indicant Litterae, ut Pater de
tatem. Ili igitur livore invidiaB, sitientes sangui- nube ad Filium loquitur {Matth. xvii, 5), et Moysi
nem hominum lambunt. Et quod ait, ubi fuerit ca- in flamma ignis {Exod. iii, 4), et Ezechiel sedenti
daver, statim adest, alii dixerunt, et ubi fuerit cum senioribus Israel, fit sermo Domini, et solus
cadaver, stalim reperiuntur : quod sive de auctorc audiebat quse dicebanlur a Domino (Ezech. xiv,
mali, sive de satellitibus ejus dicatur, ubi adfuerit, 1-3 ; XX, 1 seqq.).

illic peccatum illico gignitur, quod in anima ita « Numquid irritum facies judicium meum, et
feteat, sicut vulnus in corpore. condemnabis me, ut justificeris? » Quo sensu san-
« Et adjecit Dominus, et locutus est ad Job : ctus Job dixerit ea quae supra conscripta sunt, in
Numquid qui contendit cum hoc loco Dominus manifestat. Nam cum increpa-
Deo, tam facile con-
quiescit? Utique qui arguit Deum, debet respondere
tione, propter hoc ipsum ab eo arguitur, quia in
ei. » Tota altercatio quae in superioribus libri hu- C ejus injuriam et suggillationem se justificare vo-

jus contexitur, in hoc loco a Domino declaratur, luerit, dum eum ex ipsis cruciatibus suis, quos
cum ipse dicit Numquid qui contendit cum Deo.
: sibi inique inflictos asserit, justitiam injustitiam
Unde apparet quia contra Deum, quadam praesum- vocat.
ptionis audacia ex fiducia bonae conscientiae sit « Et si habes brachium sicut Deus, et voce si-
locutus, non tamen blasphemavit Deum, sicutqui- mili tonas, circumda tibi decorem, et in sublime
busdam videtur. Ubi et si asperius aliqua dixit, ad erigere, et esto gloriosus,et speciosis induere vesti-
idem respiciens, ad quod Deus, justus est teno- bus, Disperge superbos in furore tuo, et confunde
:

rem justitiae Dci respiciens, locutus est, non ad eos, et respiciens omnem arrogantem humilia.
blasphemandum Deum, unde illum secundum ju- Respice cunctos superbos, et confunde eos, et con-
stum judicium ejus requirendo, quasi constringit tere impios in loco suo. Absconde eas in pulvere
et dicit, ut parcat, vel eum injustum declaret. simul, et facies eorum demerge in foveam et ego ;

Quare eum circa se juxta injustitiam judicare sen- confitebor quod salvare te possit dextera sua. Ecce
tiat, cum eum optime noverit justum. Accepta Behemoth, quem feci tecuKi, fenum quasi hos co-
igitur Job ratione a Deo, in his serraonibus quos medet. « Hoc est dicere Numquid potes hos ipsos :

locutus est, quia omnia utique quae creasset, ipse n dasmones, quorum tribulationibus expugnaris, et
gubernaret et regeret, a quo etiam omnino nihil contereris, expugnare et dispergere ? Nec si contra
injustum fieret, convictus sicut hic aperte demon- Deum contendere deberes, si tibi esset fortitudo ut
stratur, silebat sed admonetur a Domino atque
: Deo est, et vox imperii tui hoc mundo terribilis
compellitur, ut quia adversus eum contendit, eum- insonaret : circumdares etiam tibi decorem a terni-
que arguere conatur, ipse ad interrogata respon- tatis, honoris quoque et sublimitatis esses gloria
deat. Et ait scriptor libri hujus : exaltatus, etomnibus sanctitatis virtutibus tanquam
« Respondens autem Job Domino dixit Qui : speciosis vestibustemunires,omnes nihilominussu-
leviter locutus sum, respondere quid possum ? » perbos justo judicio tuo, velut indignationis iracun-
Beatus autem Job, agnoscens se leviter, et non dia dissipares, et eos in locum suum, id est in carce-
consummate locutum, dicit omnino se Deo respon- rem inferorum, detrudens, contereres, quin etiam a
dere non posse. Propter quod cupiat se silentio sanctorum lumine separatos, in pulverem simul
cohibere, sicut ait ; absconderes, sive, ut alii dixcTunt, retruderes eos sub
8^9 COMMENTAR. IN JOB. CAP. XL. 830

terra : simul et facies eorum, id est animam cum A sum significaverunt, hanc arborem nominando,
intellectibus suis, tamquam oculoriim luminibus in quo3 sub uno stipite, procero fastigio in altum por-
foveam inferni demergeres, id est, quam impossibile rigitur.

est, ut haec homo habeas, tam stultum est, ut quasi « Nervi testiculorum cjus perplexi sunt. » In

ex aequali contra Deum loquaris, a quo humiliter nervis, vinculaqua^dam fortissima ac illecebrosa
sperare misericordiam debes, utex ejus dextera, id voluptatum quibus homines carnales implicat, di-
est, virtute, contra eos, quos dixi superbos, arrogan- cere vidctur mihi, de quibus viliis et propheta
tes impiosque saiveris. Eccc hoc ipsum novcris, culpans homines inter ca3tera De- ait, ita dicens :

fortem diabolum, etpotentissimum inimicum tuum, clinanles aulem ad ohlicjationes IPsal. cxxiv, 5) :

quem obimmanissimum trucis animi furorem, He- ubi simpliciter pene inexstinguibilem voluptatem
hemoth nomine feralis bestiaj nuncupavi, apud te in membris humanis a propheta significari puto,
velut bovem, animal videlicet mansuetum, fenum cui voluptati caro nostra captiva succumberet, nisi
comedere faciam, non carnes ut leoncm. Quia carnes juxta Apostolum Dei gratia subveniret (// Coj-.

quando comeduntur, non fit sine viventis interitu. xii, 7-9).

Circa te vero non ita est sicut jam dixi, qui jussione « Ossa ejus velut fistulse a^ris, cartilago illius

imperii mci, hoc modo prajcepi, dicens Ecce in ma- : -n quasi laminre membrorum nominibus
ferreae. » His
nu tua est vivere, animam ejus serva. Behemoth indicatur, quod diabolus cum suis durus sit, rigi-
namque doctores Ecclesi», quiHebra;aslitterascon- dus, pertinax et inflexibilis. In ossibus namque et
tigerunt, in Latinum (juasi plures interprctati sunt. cartilagine, intus ot foris, in cogitatione videlicet
Proinde inimicus diabolus cum toto corpore salelli- et opcre, porfecta ejus demonstratur malitia. Quod
tum Huorum hoc loco a Dco describitur. Quem pro- autem diclum cst, cartilago cjusquasi lamina^ fer-
pter pluralilatem nominis ipsius antiqui ita interpre- rem, alii di.xerunt, « Spina3 ejusferrum el fusiie » ;

tati sunt : Sed ecce bcstix quas feci apucl te, fenum ut intelligatur, quia nunquam se diabolus per pa3-
sicut bos edunt, id est, ethoc potentia dextcrcC mea; nitentiam Doo humiliaverit.
factum est, ut substantiam tuam ct facultates, qua? Ipsc est principium viarum Dei. Qui fecit eum,
(('

ob pretiosaj mcntis lua) divitias feno comparantur, applicabit gladium ejus. » lloc in loco in esse mihi
in potestatem accipercnt devorandas. Et ideo vilia videtur sensus, quod ad vias Dei ambulandas, et
qu;nque et temporalia tibi abstulit, qua3 feni nominc per obedientiam pra3cepta Dominica observanda,
significata sunt non quae magna et grandia, id est,
: hic inter caeteras creaturas primus a Deo sit con-
animaj ornamenta,quibus te spoliatum blasphemia3 ditus, et indc dictum sit, ipse principium est via-
ruina comprimcret, quali peccato totus homo a rum Domini. Nam in Ezechiclo prophcta in capite
diabolo devoratur. Ita ergo de eo dicit Dcus. C lapidum ignitorum reforlur, quotl primus fuerit
« Fortitudo ejus in lumbis ejus, et virtus illius oinnium angelorum, et corona in manu Domini
in umbilico ventris ejus. » In lumbis et umbilicis, {Ex,eck. x.xvii, li seqq.). Sive ita dici potest, ut in
ventris voluptns, vel carnis luxuria intelligitur, quaj illa ajternitate sua Deus scmper manens, quasi

membris genitalibus post primi hominis lapsum in- egrossus in facturam crealurarum videtur, et has
serta cst, ut supra modum legis naturalis illa mem- sint via3 ejus, ut invisibilia ex visibilibus appare-
bra, ot quando non vult hoino, inccntivis libidinis ront. Sive unaqu.oquo croalura via Doi est, per
titillcntur et ita voluptalum soctatores, diabolo for-
; quain ad Dci ilur cognitionom, dum cognita ab eo
titudinem propriis vitiis rninistrantes,de parlc illius cognoscitur. Sivcvi;i3 Dciilla3 sunt, quando cuilibet

et consortcs efficiuntur, ut sint membra ejus, quo- creaturaj rationabili,Dous quasi ad eam veniens in-
rum tanquam corporis sui ipso est caput. notescit. Proindohic Hchomoth principium viarum
(( Contringit caudam suam ([uasi codrus. >> IIoc Doi dicitur, co quod priinus factus, Dei sui oogni-
mihi dicerc vidctur, (luod nec in novissimis suis, tiouein a quo conditus cst accopit. Dominus autcm
qua; in cauda signilicantur, sit ad Dcum rcversurus, Christus in principio viaruin Dci croatus refortur
quod est, nunquam pro tyrannido sua supcrbus et (/*/•«('. vin, 22), ut a rcoonciliando mundum pcr
impius pa;nilcbit sed exaltalus ut cedrus, vocc n sanguincm suuin, viam mandatorum patris quasi
;

Domini juate judicantis cst confringcndus el com- opera ojus gradcrotur, (juod in principio prajdica-
minuondus. Constringitur pnim ligno durissimo tionis Evanirolii domonslravit. Quod uutom Dominus
comparalus: duritia scilicet curdis, nc iutclligat, uit Qni firit cinn appliriibit ijladium cjus, id ost,
:

slullus cfticitur cl cxca3catus, no videat ustjuc in

; qui fooit Hohomoth, applioabit oi gladium ipsius,
lincm. Sivo, constringit caudam suam » ita scn-
((
id csl, mulo (luo ulios intcrcmit ipso puni'^lur, sicut
titur propheta falluciter loquitur
: mondacium et do ojus similibus Spirilus sanotus in psalmo lo-
:

cauda cst socundum sanctorum propholttrum uucto- culus est llladium i'vaijinairrunt pcccatorcs [Psal. :

rilatem. lloc igilur Holicmolh tantiuuiu iniinico8, xxxvi, ii), ct: tlladitis corum intret in cor corum
taiujuum socios ol ministros^ suos in cnpulam uni- (//»/(/. 1."^). Notundu lamon csl in hoc loco comaiu-
talo sibi conspirationis aslringit, dc (|uilKis anti- latio porsonurum. Nam ct superius Dominus ait,
qui (lixorunt intcrprolos, « orcxit cuudani suAm ut (liiod nchomolh bcstiam ipso feccrit {vers. 10), o

cyprcssum, » ubi clationeru mcnlis corum iii oxccl- nuno dicit (juod alius cum crcavcrit, ita diccndo
831 APPENDIX. 832
Ipse est principium viarutn Dei, qui feoit omnia ; A bus, ut dictum cst, id est pcccatoribus. qui in ter-
quod ita exponi potest, quia Pater in Filio omnia ram proni seu vergentes in Tartara, ccclum suspicere
fecit, sicut Propheta ait ad Deum :Omnia in sa- non possunt.
pientia fecisti (Psal. ciii, 24). Alii dixerunt : Ipse « Sub umbra dormit in secrcto calami, in locis
csl inilium figmcnti Domini : quod illudatur ab an- humentibus. » Quod uinbr.-e corporum sint, nerao
gelis ejus, id est sanctis. Ab his ergo illudatur, dubitat : sed umbra in Scripturis divinis aliquando
quando per gratiam sancti Spiritus, et meritum requies et refrigerium intelligitur, aliquando pcc-
sanctitatis eis subditur, et invocationc nominis nffi. Unde dicitur, umbra mortis. Aliquando umbrac,
Christi ab obsessis corporibus eliugatur. Ab cis peccata esse referuntur, qua; tanquam umbra cor-
utique qui deponentes omnem malitiam et omnem pori, ita, morli vicina sint. In peccatis ergo diabo-
dolum et simulationem, secundum Isaiam [Petrum], lus habitat, et requiescit in secreto cogitationum,
geniti infantes in Ghristo sunt (/ Petr. ii, 1 2), sive etiam lumborum : unde et loca humentia ap-
de quibus [[saias] prophctavit cum virtute gratise pellantur. Sive in secretis, id est in absconditis
Christi contra adversarium eorum diabolum in spi- Dei, quae Deus utique non requirit, et velut se in-
ritu providentise, dicens : Et dcleclabitur infans ab digna non visitat : de quibus absconditis propheta
ubere, super foramine nspidis, et in cavernam re- ait Deum De absconditis tuis adimpletus est
ad :

guli, qui ablactatus fuerit, manum suam mittet venter eorum [PsaL xvi, .4). Peccata ergo tan-
{Isa XI, 87). Et Dominus, cum de ejus toto cor- quam tenebra; absconduntur a lumine veritatis.
pore loqueretur, ait ad eos quos innocentes et par- Sive, ut jam diximus, loco remoto cordis diabolus
viilos fecerat, dicens Eccc dedit vobis potestatem
: habitat, quod cor vacuum timore Dei patet vanitati
calcandi super serpentes, ei scorpiones, et nihil vobis et luxui, atque omnium illecebris vitiorum. Ha3c
nocebunt [Liic. x, 29). enim umbra solem nesciens, et calami secreta si-
«Huic montes herbas fecerunt. Omnes bestise agri gnificant. Alii dixerunt Sub omnimodis arboribus
:

ludent ibi. « Hi montes in climate Aquilonis consti- dormit secus juncum, et calamum et caricem. Om-
tuti sunt, ubi superbus diabolus sedere se dicit, nimodas arbores dicit, quae tamen omnes infru-
inquiens Ascendam super altitudinem nubium, ero
: ctuosffi sunt, non habentes medullam charitatis
similis AUissimo (Isa. xiv, 14). Quos montes, su- Dei, nec bonorum opernm fructus.
perbos quosque et nimium elatos homines, ac tu- « Protegunt umbroe umbram ejus. » Peccata ejus
morem non absurde sen-
cordis illius imitantes, super omnium impiorum peccata, et impietates
timus. In his igitur habitans, temporariam jucun- eminent, quas protectione quadam malitiae su»
ditatem, quae herbarum vocabulo appellata est. defendit et contegit. Alii ita dixerunt Inumbran- :

in eis depascitur, et in malo virentis ac vigentis C tur in eo arbores magnx ubi hoc mihi videtur :

in eis voluptatis noxice delectatur, in quibus etiam dixisse, quod quamvis maligni spiritus, vel homi-
montibus omnes bestiaj agri ludunt. Bestise istoe nes ministri diaboli, superbia sint excelsi, tamen
socii sunt et ministri diaboli : de quibus ait pro- superet eos magnitudine delictorum diabolus,
pheta, orans ad Deum : Ne tradas bcstiis animam quia scelestioris criminis inventor est, quam imita-
confitentem tibi (Psal. lxxiii, 19). Ager vero hic tor peccati.
mundus est,secundum auctoritatem Domini, qua « Circumdabunt eum salices torrentis. » Sive
dicit in Evangelio Ager autem est hic mundus
: stirpes et virgultum, ut alii dixerunt. Mundus iste
{Matth. XIII, 38). In talibus igitur montibus, qui mortalis propter velocem volubilitatem suam, tor-
herbas luxuria;, non arbores fructiferas ferunt, ha3 rentis nomine appellatur : sicut et propheta ait,
bestice, adversariaj videlicet poteslates, non haben- cum de passione Domini prophetaret : De torrente
tes rigorem virtutum, luduut fluxu lasciviaque in via bibet (Psal. cix, 7). Dispensatione namque
vitiorum, et in omnibus eorum montibus, in sce- illaqua ad nos venire dignatus est, in cruce mortis
leribus ac nefandis criminibus videlicet gloriantur. calicem bibit, de quo dicit ad Patrem Si fieri :

Alii de hoc loco dixerunt : Ascenderunt in montem potest transeat a me calix iste {Matth. xxvii, 39).
prsC7'uptum fecit gaudium quadrupedibus in Tarlaro. rv Hujus ergo raundi hominibus, qui sunt sensibus
Montem praeruptum ipsius superbiaj diabolicaj peccatorum et perfidiainfidelitatis amarissimi tan-
verticem significatum puto,in quem nimium se ex- quam folia, fructus bonorum operum mentientes,
de eo usque in ima caderent infero-
tulerit, ita ut diabolus circumdatur, qui etiam in collegas consor-
rum. Fecit ergo gaudium, id est, dedit consolatio- tiumque junguntur.
nem, vel his qui superbiae ej us consentientes, de coelis « Ecce absorbebit fluvium, et non mirabitur, et
ejectisunt Tartaris, deputandi, vel his peccatori- habet fiduciam quod influat Jordanis in os ejus. »
bus, qui per eum in profunda inferi corruerunt, Multis in locis Scripturarum, fluminis nomine
sub quorum persona ad ipsum da^monium princi- genus humanum significari noverimus, de quo et
pem ita sermo propheticus loquitur Et tu vulne- : ipsa potestas adversaria ait: Meus est ftuvius, cl
ratus es sicut nos nostrique similis factus es {Isa.
et ego feci memeiipsum {Ezech. xxix, Huic ergo 9).
XIV, 10). Detracta est ad inferos superbia tua, fluvio, humano videlicet generi, in ima atque infe-
concidit cadaver tuum fecit gaudium quadrupedi-
: riora, more fluminis defluentis, desideria cu^idila-
833 COMMENTAR. IN JOB. CAP. XL. 834
tum, dclcctationis, pra^sentisque amorem mundi, A dicatur cujus malitiaj atque potentia; congruc dia
ita insinuat, ut eum absorbere possit, et Velut in- bolus coapletur. iiehemoth autem eo quod multi
ferus deglutlre; sic namquc humanum genus pro> cum eo sint appellatur. Nam Behemoth Latine,
ccps in supradicta vitiu dcfluct, utpossit ab inimico quasi plnres sonare dicitur. Unde ipse intelligi po-
faciie dcvorari. Quod aulem ait : Ilabet fiduciam testcum sociis et ministris, et recte, quasi dicatur,
quod influat Jordanis in os ejiis: Jordanis fluvius, qui a Deo non suut. Leviathan vero additamentum
baptismi continetsacramentum dum inipso Chri- ; quidam aiunt interpretari. Quiaergo in veritate non
stus Dominus baptizatur [Mattli. iii, li-lG), stelit [Joan. viii, 4i), et excedens prasunriptionis
nostrum baptisma consccratum est. Cujus secun- modum addit sibi superbiam, quasi supra natunc
dum mysticos intcllectus, montes ct colles, arietcs bonum in tumorcm et morbum elationis excedit.
ct agni ovium cxultant a iacie Dei Jacob {Psal. Proinde additamentuin dictus est vocabulum enim :

cxiii, 5-7); qui junior frater credendo, seniorem factum de crimine: opcruit conditionem natura;
fratrem incredulum supplantavit [Gen. xxvii, 36). bona;, quam Deus bonus creaverat. Et Isaias pro-
De cujus Jordanis terra, id est Ecclesia, propheta pheta de eo vaticinatur dicens In die illo, sivc :

ex persona credcntis sc dicit Dominum recordari. passionis Christi tempore, sive in adventu judicii
A Christo utiquc montc modico incipiens, qui pro- t» ejus In die crgo illo visitabit Dominus in qlndio
:

ptcr passionem modicus factus

minoratus est est, suo duro et grundi ct forti, super Leviathan ser-
ab angelis [llebr. n. 7), obediendo patri usque ad pentem vectcm, ei supcr Leviathan scrpentem tortuo-
mortem [Philipp. ir, 8). Hic ergo Behemoth nimia sum, et occidct eetum, qui in mari est {Isa. xxxii, 1).
elatus tcmeritate, fiduciam gerit, ut praidictum Jor- secundum boc ipsum est, quod alius propheta si-
dancm, sacramenta videlicet Ecclesiai figurantcm, militer ait ad Deum: rMro»/jrwrt.sa" m virtu.e tua
orc suo hauriat, ct vorandi cupidus, suo cum vcn- VHirc. Tu confrcciisti caput draconum super aquas
tro concludat. Id est, etiam eos quos sangais {l'sal. Lxxui, li). Hic ipsc diabolus tanquam
Christi per aquam regencrationis, quam Jordanis caput cum suis membris describitur, eL corpus
typice portendit, ct ablutione Spiritus sancti rede- ejus, et squama; indissolubili copula conjuncl.T'
mit, de illius potcstate ac durissimo dominatu narrantur. Ilunc ergo Lcviathan draconcm typi-
quasrit, ut rursus suos faciat, seu occultasuasione, cum, ait Dominus ad Job Ne in aquis gentium :

seu ^ppugnationc manifcsta. dominetur, tu forsitan de mari populorum extra-

« In oculis ejus quasi hamo capict curn. » Vcrba liere potcs, quem hamo virtutis mea;, ut supra di-

ha;c Patris dc Filio sunt sccundumillam allocutio- cfuni est, per fidem credentium extrahcre et cx-
nom, de qua superius diximus, ubi ait Pater de siccare disposui. Secundum hunc sensum est illud
eo,cum ei de diabolo scrmo esset : Ipse est prin- C quod et Dominus ait in Evangelio Cum forlis ar- :

cipium viarum Dci {vers. 14). Ilunc igitur Bebe- viatus custodit alrium suum, in pace sunt ca qu:v
moth, homo divini numinis carne hominis as- pos.sidct [Luc. XI, 21), et ca;tcra. In primo autem
suinpti vestitus, in oculis ejus capiet cum, inquit advcntu Chrisfi factum est per gratiam redemptio-
Pater de Filio, quod diabolum csset capturus. In nis ejus, ut dc societate diaboli et dominalionc
oculis, ait, idest in ipso intelligentiic luminc, ubi populi eruercntur. In secundo vero advcnlu cjus,
est visus sapicntia;, natura) rationabilis. Ibi, in- omnis diaboli potestas est aufcrenda, quandoqui-
(|uam, divina sapicnlia captus, dum per callidita- dcm mare, hoc est s.pculum, non crit, gcnusque
tcni suain aliiue vcrsutiam non vidctcujus carncm sociuruiti illius dc tcrra periliunt. Quando eliam
iiiors dovorandani apprcb.cndil Socunduiu . igilur (ju^crctur dclictuiu illius, ct non invenietur (/'.<(i/.
hunc inodum ca[)tuscsl diabolus. X, 1.")), Domino rcgnautc in aHcrnum, ct in sa:cu-
» Kt in .nidibus perforabit nares cjus. » Id est, luni stcculi {Luc. ii, 32), ahsorpta morle morlis-
furcntoni s:cvitiam atquc in sanctorum intcritum que invcnioribus in resurrcctionis victorin (/ Cor.
unhelantom Christus Dominus noster contcret ct XV, .'^41. Quod aufcin in hoo libro ait Deus, quia
proturi)ai)it sanctos vcro proplcr lignum crucis
: hamo extrahct Lcviulhan. pcr alium prophctam
nou alisurdc hic intolligcndos puto sic itaquc hu- ;
{)
illud loiiuitur, dicons:
H.rpandam super tc rctc
luiliat ct confringit l)oniinusinimicun),omnpmquo mcum in multiludinc populorum, et extraham te in
impctum invidi;c sa;vicntis, dum cum pcr cosdcm sacicnamca (Kx-cch. xvii, 20). Humi vero et sagcn.x'
sanctos ligno sum crucis retundit. ditVcrcnlium h.inc osse exislimo ut hanium ipsum
» An c.vlhrulicrc polcris Lcvi<xthun hanin'l » Com- Sulvatorcm Filium t)ei. carnc vcstilum intclligu-
inntuvit liguram ;t'iugiuatis, ut diabohuii qiiom su- mus) sagiMia uutcin dici pofost missu pr.rdicntio
|)iM'ius 1'rliomntli translalo noniino dixcrat {vcrs. Kvjuigclii, qu.ii u solisorlu usquo ud occasum In-
|i)>, (MuiidiMM lumo I>ovi;Uhan appcllct ; sod illic tissimo sputio sit cxpunsu, sicut et prophcta ail :

(Mun qiuisi licstiiun dicil, qii;i; lcrras inhabitet ;

Mwjntis Dominu.^ (P.uil. xlvii, 2), et cajteru. Ki
hic viM'o ila illuin nomiiuit, (jui volut in ai|iiis ma- dcinccps ait, ditatan.^ c.rsultationem unii'ers.r l/rrx
ris consislat.rndo et tilii pro I.cvialhun dritd)- [Ibid.) yu;e sngonu prifdicutionis Cliristi. Vetoris
vcm dixcrunt. Undo vidcii polcst(]uod liiirnMidiim TcslauuMiti liguris. ct signilicafionum im.iginibus
ncscio (|uid gcnus draconum sit quod Ccviulhau multisquo cjusmodi Scriplur.r tostimoniis. vcluti
 : C

835 APPENDIX. 836

nodis illigatis csl solide roborata, quarn celi A ancillis tuis ? » In tantum, ait Dominus, hurailia-
multi, ct dracones ssRvJssimi, mundi istius impii ct bitur draconis istius fortitudo, et omnino pro ni-
polentes, scindere et rumpcre tentaverunt, idque hilo erit ; ut illudendus habeatur, ct illudendus
non potuerunt cfficere, quia firraum fundamcntum sanctis angelis dcputetur,9icut et suprajam diclum
Dei lecit, et convelli nequaquam potest. Quia si est. Quod autem quasi avis illudiperhibetur, quasi
Deus pro nobis, quis contra nos [Rom. viii, 31)? res parva et minima ad potentiam Dei habeatur,
Proinde secundum hanc expositionem idem sensus avis nomine voluit demonstrare quodque alligan- :

in hamosagcna dignoscitur. Cum crgo dixisset

et dus ancillis dicitur, illud est quod ipse Dominus
Dominus ad Job, Extrahere poteris Lcviathan in Evangelio ait ad discipulos suos : Ecce dedi
hamo ? ait ei volns polesiatem calcandi super serpenles et scorpio-
« Et fune ligabis linguam ejus? » Quemadmo- ncs, et super omnem virtutem inimici, et nihil yobis
dum ex pluribuw particulis subtegminis funis in- nocebit {Luc. X, i.9). Sic itmque alligatur atque il-

texitur, ut fiat vinculum quo possint aliqua colli- luditur a sanctis animabus Dei, quae sunt ancillae
gari ; ita et diabolus de multitudine peccatorum Christi dura ab eis ipsi et ejus sociis imperatur,
;

suorum, quasi dc resticulorum particulis, vincula etde corporibus ab eo obscssis abire compellitur :

sibi sacrilegorum velut fune blasphemiis, etlingua

^ cuique per universum mundum quotidie captiva
illius colligat, ut sit os obstructum atque oppi- aufertur captivitas,quomodo et secundum Apoca-
latum loquentis iniquitatem {Psal. lxii, 12). Et in lypsim per annos alligatus dicitur {Apoc. xx,
raille
Proverbiis Salomonis, de similibus ejus scriptum 2), quod a parte ad totum intelligitur, secundum
est : suorum unusquisque con-
Vincidis peccatorum apostolum quiait: Filioli, novissima hora est {I
siringiiur {Prov. v, inde est quod et Do-
22). Et Joan. II, 18) ex tempore adventus Domini in
,

minus in Evangelio pigrum et inutilem servum, carne nostra. Itaque alligatus est: ne seducat
ligatis manibus et pedibus, raittendum dicit in Christi gratia et rederaptione salvandos. Alii dixe-
tenebras exteriores {Mattli. xxv, 30), id est, vin- runt : Alligabis eum sicut passerem infantulo, quod
culis peccatorum suorum, qu.-e operatus est, se- est, ab infantulo teneatur praecepto imperii mei,
cundum divinum judicium ligatus mittitur in pce- et velut ligatus in potestatem tradetur. Hic est ille
nas quod et ipse Dominus in quodam loco ma-
: infans de quo Isaias ait Infans ab ubere in fora-:

nifestissime demonstravit, quando flagellum de mine aspidum manum miitet {Isa. xi, 8) qui in- :

JudcEorum resticulis fecit, eosque inde flagellans fans prophela, quamvis sit centum annorum puer,
de templo ejecit {Joan. u, 15). per Christi gratiam morietur, id est, sanctus et
« Numquid pones circulum in naribus ejus, aut innocens ad Deum de hoc sseculo emigrabit. Hunc
armilla perforabis maxillam ejus?» Sive capta- ergo infantem accipere debemus unumquemque
bulum, ut alii dixerunt: Et armilla perforabis : sanctorum, qui de fonte, id est de utero matris Ec-
sive, ut alii dixerunt, forcipe pertundes labrum clesiae, tanquaminfans Deo renatus est, etpraecepta
ejus. Girculi captapuli, forcipis et armilla3 nomi- Domini, velut lacteos cibos de ejusuberibus sugit.
nibus, intelliguntur sermones divina) potentiae, « Concident eum amici, divident illum negotia-
quibus superbus atque blasphemus humiliatus est tores. » Amici et negotiatores isti, sancti intelli-
a Deo et attritus. gendi sunt, omnes etiara veritatis praedicatores :

« Numquid multiplicabit ad te preces, aut lo- quibus Christus Filius Dei ait : Vos amici mei estis
quetur tibi mollia? )> Sive, ut alii dixerunt : Aut {Joan. XV, 14). Iteraque de iisdem per parabolam
toquetur tibi blandel Soli Deo, cujus creaturam se dicit : regnum cxlorum homini negotia-
Simile est
esse cognoscit, est subditus, atque eitantumquem tori, quxrenti bonam margaritam {Matth. xiii, 4.5),
ipsa conscientia pavet, animus ejus superbus ad- Qui regnum Dei, et aeternae vitae prae-
et caetera.
dicitur. mium velut pretiosissimam margaritam in venali-
« Numquid fcriet tecum pactum et accipies eum bus proposuerunt mundo, ut unusquisqne credito-
servum sempiternum ? » Licet sit rebellis et ni- rum vendat quaecunque habuerit, delectationem
mium tumidus, cogitur tamen atque compellilur n mercimoniis commulet
scilicet vitae praesentis, his
ipsius natura; bono, quod ei in testimonium justa? et emat eara. Igitur a supradictis amicis et
nego-
daranationis ejus ex parte non perit, ut Dominura tiatoribus corpus hujus draconis conciditur atque
creatorem suum, saltem ut servus malus, esse fa- dividitur, dum per eosdem ad fidem Christi, per-
teatur. Hoc est pactum sive testamentum quod ei ditorum ejus multitudo quam plurima separatur.
cum Deo inire praeceptum est. Unde etipse Domi- Nam multi de potentibus ejus, et in malitia forti-
nus ait: Et accipies eum servum sempiternum. bus ab ejus consortio, veluti merabra illius secer-
Hoc enim nulla voluntate animi facit, sed divinfe nuntur, sicut et Habacuc propheta ait ad Dorai-
potestatis imperio, et ideo a Deo servus dicitur num : Prxcidisii in siuporc meniis capita poientium
sempiternus, quia adoptionem filiorum Dei, sive {Ilabac. III, 13) : ait ad Domi-
et de quibus rursum
primatum illum angelicae dignitatis, nunquam sit num : wortem (Ibid.)
Misistiin capifa inimicorum :

recepturus. mortera utique vitiorum, ut jam non sibi vivant,

« Numquid illudes ei quasi avi, aut ligabis eum sed ei qui pro ipsis mortuus est et resurrexit.
837 COMMENTAR. IN JOB. CAP. XLI. 838
Hcec capila inimicorum Dei, id cst populorum im- A suo Deus fieri sinit aut ad excrcitationem proba-
:

piorum principes.ipsi sunt hujus spiritualis draco- tionemque sanctorum, aut ad iniquorum pccnam.
nis reges et nobilcs, qui socundum translationem Quis enim resistere potest vultui meo ? Ubi hoc vi-
nominum, et figuram tropi alterius, alligandi a dctur dixisse, quod solo aspeclui majestatis Dci,
pra;dictis amicis ct nogotiatoribus essc dicunlur : omnis creatura cedat et tremat. Quis ante dedit
sicut David propheta ait : Ut alligent reges eorum. mihi ut reddam ei ? omnia quae sub coelo sunt,
in manicis, et nobiles eorum in virtculis ferreis {Psal. mca sunt. Non enim, ait, a quoquam potestatem
cxLix, 8). Hic ergo reges et nobiles, ipsi sunt et accepi, quam aliquando non habuerim
forsitan :

dracones, et membra illius draconis, de quibus ut ci quasi pro hoc beneficio gratias agam, aut ali-
draconibus ait propheta ad Deum Tu conlrcgisti : quid ci retributionis impendam. Secundum hunc
capita draconum super aquas. sensum et Apostolus loquitur : .lut quis, inquit,
u Numquid implebis sagcnas pelle cjus, et gur- dedit illi, et relribuetur ei {liom. xi, 35) ? Ubi in his
gustium piscium capite illius. » Omnes qui con- vcrbis Deus adfuisse semper monstratur.
scnsione malilia; et in imitatione adhffirent diabolo, Non parcam ei verbis potentibus et ad depre- «

rectc pelles ejus esse dicuntur. Quos idco peilis candum compositis. » IJoc fortassis de diabolo, de
nomine arbitror dictos, eo quod indissociabili cujus vcrbis hic loquitur, intclligerc possumus :

B etsi sit rebellis in Dcum ct contumax,suum

connexionc ei conjuncti sunt, et scparari ab oo tamcn
nunquam, aut certe vix possunt. Dc his crgo dicit tremens sentiat creatorem, et quamvis immemor
Dominus sagenas implendas esso. conditionis suae, tamen tanquam servus nequam,
« Pones super eum manum tuam. Memento belli; saltem coactus Dominum suum obsecrare simulat.
nec ultra addas loqui. » Sic mihi videlur dixisse : « Quis revclabit faciem indumcnti ojus?« Hic
Victo per me adversario tuo, pones super eum indumento vclatam faciem diaboli Job dicit, puta
manum tuam,ut possis ei et tu illudcre. Vel pones se transfigurat in angclum lucis (// Cor. xi, l'i).
eum manum tuam, quasi dixorit, si cjus
supcr Ilcvelalur autcm facics a Domino, cum artes ne-
potentia3 ct virtutis te esse arbitraris, pones super quitiarum illius detcgunlur.
cum manum tuam,quod est, si potes,effice virtute « Et in medium orisejus quis intrabit ? » Hic os
potenti.n tuDB, ut te contromiscat ct pavoat sicut et diaboli, indesinonsblasphomia ejus potest intel-
mo cui soli hoc debetnequaquam : sed quia id ligi, quod obstruondum a Dco est atque opilan-

magnus et in ma-
fecere potcst, ut tibi draco hic duin, cum vcrbo Domini fuorit ponetratum.Sive in
litia potens subjectus sit memento in hac tribu- : mcdium oris ejus quis intrabit ? potest ita sentiri
iatione pocnarum tuarum contra quam ferum ot ut os diaboli infernus intelligatur : ad quem Sal-
trucem hostem belhim habueris suHiciat tibi ad- C vator descendit, ut devoratos a diabolo hominos
:

vcrsum me verba aspcra locutum, ubi nossc tc vo- liberaret. Et ideo quod futurum crat temporis, di-
lui quoniam hunc fortissimum inimicum tuum xit In medium oris ojus quis intrabit ? :

supcrare ac vinccre nequivisscs, nisi cx pra;cepto Portas vultus ojus quis apcriet ? » Abditam ot
«

imporii mci acceptain tua potestate jussus fuisset, multo secreto absconditam lortitudinem hypocri-
ct tuam nihilominus animam custodiri a me.Igilur seos diaboli,dicit Dominus se patefacturum quam :

in ditionem illius ita datus es, ut non ainplius to in passione et crucc sua aporte manifestavit,
aniigoret, quani vires tu;o patercntur. (luando cum principibus suis et potostatibus tra-
« 1'^cce spcs cjus frustrabitur oum, ot vidcntibus ductus a Filio Doi parum flducialitor triumphat
cunctia prnricipitur. Cuni in conspcctu angolo-
» [Coloss. II, l.")\

rum sanctorum,ct innumcrabilis multitudinis bca- « Por gyrum dcntium ojus formido.
» Voratorom

torum hominum praicipitalus fuerit in gchennam, ct insatiabilcm hunc inimicum dicit, qui vclul ra-
ignomquc ajtcrnum, spem cjus, qua se fortcm pu- pacissima bcstia, dentibus omnia consumat, ct id-
lat cvadcrc, horrcndum ct justum judicium eum ciroo formido ot timor in gyro dentium t^Jus, quia
rnistraliitur, ct cassa at^juc inania oogitans in irri- ad devorandum parafi sunt.
liun (Inducctur. « Corpus illus quasi scuta fusilia, ot oompactum
j^
cai'i;t .\m. squamis sc premcntibus. Una uni conjungilur. et
(( Non quasi crudclis suscilabo oum. Oiiis oniin nc spiruculum quidem incedit pcr cas. Unde alteri
rosistore potcst vultui meo,ct quis anto dodit mihi adhrorobit, ot lonontcs sc ncquaquam soparabun-
ul roddum ci ? Omnia qu.n sub cn^lo si;nt, mca lur. * Tros hi vorsus conlinui. sub divcrsorum ser-
sunL. » Hunc igilur inimicuni non ul cru I.dis su- monum ropotiliono, unum idomquc loquuntur.
srilat Dous, (jui oum (|uasi punire dcsidcral : Vel Corpus orgo diaboli, cmnos consortos ojus, ot s[ii-
(luoscunquo sanoloruni collooationo ojus elidore : ritus immundi inlolligendi sunt, quos tanta con-
cujus nalunu luculpntnR potinsailcrnn bonitas com- spnsiono ntquo conspirationc Dcus dicit illi adjun-
potit : sed suscitarc Deus nunc Li>vialhan hoc clos, ut indissociabili conncxione sint eidem copu-
inodo dicilur, ut oum r.rloris (iiialis .sil m;mif(<st.'t l;iti, quoH oli;im sub nllogorioa dicliono, squama-
(]ucm volut 1'haraonom longa impunilato, diulius riiin nominc npppllavil, qua; ita donsat.T sint. ot
insultaro ponuiltit. Iloc oniiii justissimo Judicio stricto sibi invicctn coha^rcnles, ut nullum illis sit
 :

839 APPENDIX. 840

spiraculum respirandi ad Dcum, co quod ab illa X ministrct. Ita enim et similibus ejus Dominus ait

sui connexione nequaquam ad sanitatem pmni- [mbulatc in lumine ignis veslri, ct in jlammis quas
tcntifc relaxentur. Quod autcm dicmones impii mi- succendistis volns [Isa. l, 2).
nistri diaboli, scutis fusilibus comparantur, hoc « Et fiamraa de ore ejus egredietur. » Sivo, ut
nomine eorum significat Dominus, quod nimium alii dixerunt : Flamma vero de ore ejus fjlohatur :

pertinax et obstinate rebellans, ot tortiter solida ibi idem sensus, quod est, pccnaj blasphemiarum
ac perennis sit eorum repugnatio contra Deum. de ore diaboli globalae egrediuntur.
Diabolum vetus editio smaragdi lapidi assimilavit « In collo ejus morabitur fortitudo, et faciem
qui natura asper cst, alia attritu Iffivificans, sed ejus praecedit egestas. » Colli nomine, id est cervi-
ipse asper esse non desinens cuncta comminuit, cis, lumorem arrogantiae diaboli dicit. Cuique di-
diminutionem autom sui non scntiens. citur per prophetam Nervus ferreus cervix tua
:

« Sternutatio ejus ut splendor ignis, et oculi {Isa. XLviii, 5) in qua principalis pcccati malum
:

ejus ut palpebrpe diluculi. » Sive, ut alii dixerunt : habitat. Hac igitur superbicc fortitudine, et pro-
In sternutamenlo ejus illucescit sol, et oculi ejus ut pheta verbis illius loquitur, dicens, foititudinem
species Luciferi. Sternutatio sordes cerebri egerit, laciam,quem ob hoc Dominus increpat et dicit ei :

et vitia ex interno conccpto depurgat. Diabolus ^ In sapientia tiia fecisti tibi fortiliidinem (Ezecli

ergo, qui totus sordibus et fetidus est, in hoc lu- xxviii, 4). Et iterum ait ei : In negotiationibus tuis

mine se videtur ostendere, cum tranfigurans se in multiplicasti tibi fortitudinem {Ibid. 5). Itemque :

angelum lucis malitias su;e sordes in perniciem ho- Elevatum est cor tuum in fortiludine tua {Ezech.
minum cum delectatione operatur et efTudit, et de xxxiii, 28). Quod vero ait Faciem illius praecedct
:

invidia, id est de malorum omnium capite, venena egestas, hoc est quod ubi appropinquaverit diabo-
sua commovet ac producit. Oculi autem diaboli lus,illico omnes sibi vitae atque animae vires exhau-
sunt,de qualibus sanctus
falsi prophetffiintelligendi riatur, ac substantia consumatur.
Isaias ait,cum ad peccatorem populum loqueretur, « Membra carnium ejus cohcerentia sibi. » Mem-
dicens de Deo : Ctaudet oculos vestros [ha. xxix. bra diaboli sunt, quos supra in squama et scutis

10) : qui instigatione ab eo inspirati loquuntur, fusilibus nominavit. Carnium autem ejus membra
quse vicina videntur lumini veritatis. Slcut pal- idcirco sunt dicti, quoniam carnalibus ac flagitio-
pebrse sunt diluculi, cum tamen nihil luminis Dei sis actibus dedita, ei velut auctori malorum cohaj-

possideant. Nam, etiamsi videantur initium lucis reant.

in se ostendere, qu3s eis hypocriseos fermento « locum alium non
Mittet contra 'ulmina, et ad
exoritur, mendaciorum tamen tenebras specie ve- ferentur. Ordo dicentis Dei hoc loco obscuratus
»

ritatis obducunt. videtur, ubi cumdediabolo dicat,subito personam

De ore ejus lampades procedant sicut tnedie
« commutet dicens : Mittet contra eum fulmina, et
ignis accensas. » Quemadmodum os Domini locu- ad locum alium non ferentur.Credendum est quod
tum est, ita et omnes impii et sacrilegi, et blas- hiEC fulmina a Deo mittantur contra diabolum, se-
phemi, os diaboli recte dicuntur, ex quo tojdaa cundum illum sensum, ubi dicitur : Ptuit Dominus
ignis accensas, sive, ut alii dixerunt, faculaj ar- a Domino {Gen. xix, 24). Quod ita hic dictum arbi-
dentes procedunt, id est, ignis et pcenffi causa sug- tramus fecit : Deus, quod looutus
est Deus, Fulmi-
geritur et in Apocalypsi,ubi sub equorum simili-
: natur autem a Deo draco diabolus, quando igneis
tudine hi ministri diaboli describuntur, ita de eis Dei eloquiis de sanctis nubibus increpatur,quae uti-
dicitur : de ore eorum exiit irjnis et fumus, cL sul- que fulraina, in locum missa atque directa, non
phur [Actc. IX, 17) : non perspicue quidem ita ex- frustra jacientur et ad locum non fcrentur, nec se
eunt de ore eorum,sed verba blasphemi suntignis ab eis diabolus gloriabitur impunitum.
et fumus, et sulphur, sicut ad eum Dominus per Cor ejus indurabitur tanqnam lapis, et strin-
«

prophetam ait : Producam ignem de medio tui qui getur quasi malleatoris incus. » Sive, ut alii
comedat te {Ezcch. xxviii, 18) dixerunt, et stat sicut incus infatigabilis. Cor dia-
« De naribus ejus procedit fumus, » Id est su- j) boli durum. et inflexibile est, hebetudine quoque
perbia. lapidis et rigore. Constringitur autem, sive stat
« Sicut oUae succensae atque ferventis. » Quia sicut incus, qufe non producitur. Incus namque
vapor aut ipse se aut obtemperantes generet cau- caeditur, sed non producitur, superjecta edomat,
sas ignis aeterni. Superbiae spiritus in auhelitu na- immobilis autem ipsa consistit : talis diabolusest.
rium demonstratur, quibus animi sui tumorem Fidelium enim increpationibus tunditur, prophe-
exanhelare se gaudet, sed hurailiari ac reprimi a tarum dictis cacditur, martyrum victoria eliditur,

Domino superius ita dicitur Numquid pones circu- : sed manens rigidus, durus, indomitus, ffiternis ad-
lum in naribus, et armilla perforabis maxillam ejus dictus est poenis.
{vers. 21) ? Cum sublatus fuerit timebunt angeli, et ter-
«

« Halitus ejus prunas ardere facit. » Hic est fu- ritipurgabuntur.» Hoc de primisaeculi temporibus
mus ejus e naribus ex anhelitu ejus, ut carboni- dictum accipi potest.Quantum sitmalum superbi«,
bus suis ignem sibi aeternum et fumandum sub- jam tunc angeli sancti scire potuerunt, quando
841 COMMENTAK. IN JOB CAP. XLI. 842

praesumptor tyrannidis cceli arce dejectus esl ; A fugatur. Alii vero ita dixerunt : Non vulnerat eum
quando ctiam pro eo merito quo in veritalc, m qua sagitta serea. Vcrbum Dei incorruptibile et per-

ilie non steterut, stelcrunt et in hoc beati facti

;
mancns sagitlrc jcneae coraparatur, quo nunquum
esse credendi sunt, ut certissimi fierent nuUius potuit di.ibolus ad pcenitentiam vulnerari ;secundum
unquam peccati lapsum sibi esse metuendum. duritiam cordis sui thesaurizat sibi iram in die
Igiturquod dictum est quiasublato diabolo, time- iroe et revelationis justi judicii Dei {Rom. ii, 5).

bunt angeli, et territi purgabuntur, non sic intelli- « in stipulam versi sunt ei lapides fundaj. »
gendum est,quod ad cavendum peccatum superbiae, Funda potest intelligi quicunque sanctorum, qui
emendatiores futuri sint, territi tanta; damnationis manu ijomini continentur. Per hos ergo sanctos
exemplo, cum utique perspicuum sit minime eos suos, duros sermones, fortes ct asperos velut la-
beatos fore, si studendum eis sit cura impensiore pides, hunc impium validc jaculatur, ut eisdem
ne peccent. Peccatum enim cavere, vel peccato percussus det honorem Deo ;sed ille cum singularis
resistere, ad poenalcs hujus mundi miserias pcr- malitia; sit, eosdem sermones sibi convertit in
tinet, non ad futuri sa;culi gloriam. Hos autcm stipulam, ut dum eos pro nihil ducit, fiantei velut
arbitror intelligendum homines.qui ad consortium fumandos globos tartarci
stipula quac et ignis ac-
pervenerint angclorum, utpotc quasi novi angeli, ^ ccndat. Quod alii eodcm sensu dixcrunt Kstima
damnato diabolo, territi purgabuntur videntes :
lapidcs fimda jaclatos iit fenum.
qualem quantumquehostem,et hujuscemodi pocnas <( Quasi stipulam oestimabit malleum. » Verbum
horrenda; damnationis cvaserunt. Purgabuntur
nihilominus divinum, gravc scilicet, et forte con-
autem, id est, puriores Dco reddentur, tanta divini
tundens eura, vastam duritiam impie-
et atterens
beneficii circa sc consolatione pcrspecta. Id etiam
talis ejus, ut a sanctorum insectatione tenuetur,
quod dictum cst, territi, vel quod scriptum est,
pro stipula ccstimabit malitia namque obrutus non
:

timebunt, non abhorret a sensu, ut rationabilis

scnlict pondus tundcntis desuper, quoniam cor
videlicet creatura omne bcneficium alquc omnc
ejus faclum est sicut lapis, et sicut incus indoma-
judicium Creatoris sui, non cum pocnali, sed cum modum
bilis : qua; nunquam, licet supra tusa.pro-
honorifico terrore miretur. Et revera qua; major
ducitur.
purificalio, sive purgatio, poterit cssc ante Deum,
« Et deridebit vibrantem hastam. » Sive, ut alii
sicut angelici hominis, cum cxsul-
quam ut supor
sermonem. Validum cujusli-
dixcrunt, trementem
tatione (quia cui defcrturpius cst) et cum tremore
bet sancti ad se vigore animi ac virtute omissum,
(quia cui defertur Deus est)omne bonum certissimaj
non solum non verebitur, vcrum ctiam dcridebit,
securitatis suac gloriaeque perpetuK ad laudcm sui
vel cumdcm scrmoncm, vel etiam jaculantem. Hoc
referat Conditoris. C
totum dc diabolo Deus diversis modis ar similitu-
Cum apprehendcrit eum gladius, subsisterc non dinibus ideo dicit, ut demonstret hominibu3,quan-
poterit, nequc hasta, neque thorax. » Alii vero tum mali sit, ct quam potcns,et quam sit omnino
manifestius transtulerunt dicenles :
5?" occurrerint irrevocabilis.
ei lancex, nihit facient ei : id est, nullis mctallis « Sub ipso crunt radii solis, et sternet sibi
terrorum ac increpationibus potcrit emcndari, In aurum quasi lutum. » Sol justitia^ Cbristus Ueus
hasta autemet thoracc possuntintelligi,qui Justitiae cst, in cujus pcnnis cst sanitas {Psal. \c., 4). Hi
lorica induti, dcxtcra opcribus sanctis arniali co- igitur radii, id est sancli, qui sunt filii lucis ejus,
nantur resistere.Ipsum vero puniresive expugnarc ab hoc principe tenebrarum, in prajvaricationo
non valcbunt, quia tam fortis et malus est, ut Adam, poccato illius definenlur obnoxii. dum Jam
adversantia contemnat, et convcrti minime vclit. redcmptos per ('hristuin capitalibus criminibus,
Proinde quidquid est foilitudinis animorum in suos facit sibiqiic vclut captivos cl sorvos subdit,
sanctis, ferri vocabulo appcllatur. (juidcjuid etiam ct subjugat. Possunl ct illi angeli, quos secum
virtutum est, ocris splcndorc vcl pcrcnnitale ccn- (lial)olus traxil: de quibus in Apocalypsi dicilur :

setur. Et lra.vit sccum tcrliam partem stcllanim in lerram

« Rcputabit enim quasi palcas ferrum, ct quasi D {Apoc.wi, 12) : hi radii solis intolligi. qui, rcceden-
lil^num putridum, ffis. » Tanta cnim sc virtuto tcs a Dco, vcro luininc, faola; sunt tcnobra?, et
supcrbia; in(luit,ut ha;c omnia arma advcrsum se principcs tenobrarum. Ili orgo sub ipso sunt, qui-
suscepta prn nihil pendat, ot ipse pntius opcretur bus diaholus cst rcx ct dominus. Aurum vcro
opora, palcarum accrvis siniiliaot lignis infrurtuo- sccundum hunc sonsum quoin diximus, ipsi sunt
sis, ct vetustis caricquo fatisccntihiis, qtia< igne radii solis, quia, sub nomino auri, preliosi quiquc
inexstinguibili sunt urcnda. ot mali inlolligiintur : hos sibi slornit quasi lutum,
« Non fugabit oum vir sagittarius. •> Ciiilibet ouin ootf 9il)i siibdilos pci"calis. snrilidos ol vilos
sanctnrum quaiuvis pharotram cordis sui, incrcpa- iffioit. Dioiinliir aiilcni draooncs in ois loois socro-
tionum sornionibuH taiuiiiain lclis coiiipuiigontibiis lis, ot tcrrariiiu alxiilis sinibus, vcl maximc com-
plenam habcat, ub cis lamon hic durus,ct nimiuin iiior.ui. iilii molallum .Turi sit. Et ob hoc sub spi-
fcrreus penolrari non iintcrit. Et idco non scntious riluiili inlolligonlia, |iuln hanc molaphoram oon-
vulncru compunclionum.ab hoc lali sagittario non sorvatum, co quod hic draco rufus, do auro bono-

Paiuol. .WVI.
843 APPENDIX. 844

rum quos dejecerat, sibi cubilc stcrnat, quod cst A << Qui factus est, nullum timeret. « Propria
ul

ouines spirituales mundi hujus divitias, id est, voluntatc liberi arbitrii sui, in superbiam elatus

bonorum hominum sanctitaLem,justitiam cajtcras- factus cst, id est, ita sui malitia depravatus est,

que virtutes, velut aurum sub se habebit, cum eos ut nuUum ipsum Dominum Deum
timeret, nec
obdormientes in fidc in lutum immensum rcdcge- creatorem suum.Timor quidcm ut malus servus,et
rit peccatorum. prsevaricator sed non habet in se dilectionis Dei
;

« Fervescere faciet quasi olla profundum maris, timorem.

« Omnc sublimc vidct. » In sublime,inquit,atque
et ponet quasi cum unguenta bulliunt. » Mare hoc
in excelsum origitur, id est, usque ad ipsius
sajculum, secundum allegoricos intellectus, esse
in.Tstimabilis superbiaj sure apicem elevatur, ut
didicimus, quod cst obscuritate sua, et nimiastul-
litic-e c«citate Lenebrosum, quod ita diabolus car-
blasphemus ponat in coelo os suum, dicens Ponam :

amanda in ccelo thronum meum, et ero similis Allissimo.

nali accendit concupiscentia, ut fcrvcat ad
{Isn. XIV, 14).
terrena. Si autem in bonam partem unguenta
« Ipse est rex super universos filios superbias. »
intellexerimus, ut gratias sanctorum ferventes hoc
Joco interpretemur, a contrario diabolus maris Id est, caput et princeps omnium superborum,
istius habitator id agit, ut quomodo spiritualium g quem imitantes angeli, homines impii, et prseva

gratiarum amore in Spiritu sancto fervescunt, ita ricatores, facti sunt filii superbiae ejus.

ad amorem mundi homines pra3sentis vitas

istius CAPUT XLII.
desiderio, quasi quibusdam succensionibus flam- Respondens autem Job Domino, dixit
« Scio :

meis ardescant. Alii dixerunt, fervescere facit quia omnia potes. Id est, qui diabolum humi-
>^

abyssum, ut vas xneum xstimat sicut delicium, et lias, quomodo vis, et quando vis.
tartarum abyssi sicut captivum. Hoc in loco arbitror « Et nulla te iatet cogitatio. » Scrutatorem cordis
quod ita de diabolo Deus dixerit, quia de hoc et renium latere quis poterit? Unde apparet
mundo quasi abyssi nomine dictus est ita diabolus :
sanctum Job ex his sermonibus,quos Deo poenitens
apud se definiens arbitratus sit, quod in recorda- confitetur, accusare cogitationes suas, quibus se
tionem omnino non veniat, quod de memoria meminit de justitiae suae meritis sibi plurimum
divina deletus sit. Cujus impiissimum sensum in Iribuisse, et Deo quasi rustico, notam iniquitatis
nono propheta recolit dicens Dixit enim in corde :
objicere tentasse.
suo, Non requiret [Psal. x, 13). Itemque Dixit :
« Quis est iste qui celat consilium absque scien-
enim in corde suo, Ohlitus est Deus, avertit faciem tia?Idest, nemo potest abscondere consilium a
suam,7ie vidcat in flnem{[lnd. ll).Tartarum quoque conscientia tua. Jam in consequentibus manifes
abyssi, id est infernum, in quo mundi istius tissime errorem suum demonstrat, et insipientiam
peccatores tenebuntur inclusi : ille velut captivum confitetur, per quam ignorans ad Deum loquendi
sub durissima videlicet dominatione detrusum modum excesserit, ita dicens :

vin:;ulis infcrnalibus detinebat. Exsultans igitur, « Ideo insipienter locutus sum et quse ultra
et lagtabundus diabolus asstimabat.quod creaturam modum cxcedunt scientiam meam. Audi, et ego
Dei sui omnem utique mundum, velut rex et loquar : interrogabo te, et responde mihi. » Jam
dominus esset perpetuo possessurus, nescicns a nunc deposita insipientia, atque abjecta stuUitiae
DominOjDeo regi in a3ternum,et in sagculum ssculi: praBsumptione, per notitiam increpationis divinae
perditis impiis gentibus de terra ejus, judicatos ad emendationem correctus, et praisentis castiga-
pupillos et humiles defensos ut non apponat ultra tionis purgatur cxamine, Deum nihilominus audet
homo, id est ipse diabolus, ut se magnificot super interrogare dicendo Audi. Clementiam divinae :

terram. indignationis ostendit et hoc loqui videtur, quod :

« Post eum lucebit semita. » Jam tunc resipi- illam plagam longe alio modo circa eum Deum
scens quaeret reverti ad Deum, quando ei tempus operatus fuerit, quam ipse antea judicaret, ethinc
poenitentiae non erit.Ethanc puto conversionis ejus est, quod se a Deo doceri cupit,sibique hoc ipsum
semitam dixerit, obdurato corde et csco sera pa;- D deposcit ostendi. Accepto ergo Job, sicut ex ser-
nitentia illucescat : quando post acceptam ei mi- monibus ejus credendum est, divinae visitationis
nime proderit. oraculo, ait ad Deura :

« iEstimabit abyssum quasi senescentem. «Sive, « Auditu auris audivi te, nunc autem oculus
ut alii dixcrunt, qiiasi deambulacrum. Abyssum meus videt te. » Post tentationis probationem,
diximus superius istum mundum, quem senescen- proximior factus divinas cognitioni, dicit se jam
tem et inveteratum,in peccatisutiquepermanentem Deum videre, quem ante, dum examinaretur, au-
diabolus arbitratur, nescicns adventu Domini a disse se dixit. Audite autem Deum, vel videre,
peccatis veteribus liberandum. qui est invisibilis, et incomprehensibilis, non isto-
« Non est super terram potestas quae compa- rum est oculorum, vel istarum aurium,sed potius
retur Nulla creatura est tantfe potentiae, sive
ei. » mentis et cordis. Proptcr quod beali sunt mundo
peccatrix creaturatantffi malitia?, et ideo in utraque corde homines, quo Deus videtur [Matth. v, 8).
re nuUus ei poterit comparari. a Idcirco ipse me reprehendo, et ago pceniten-
 COMMENTAR. IN JOB CAP. XLll. 846

luam in favilla et cinere. Postquam aulem loculus. A filios in duplnm habero sc crederet : qui, utpoto
est Dominus verba hacc ad Job, dixit ad Eliphaz fidelis?imu3 Dei servus, minime dubitare deberct

Themanitem Iratusestfuror meusin te,et ia duos

;
cos, quos ad Deum pr.omiserat, non perisse. Sic

amicos tuos quoniam non eslis locuti coram me

:
ubi pcr totum hunc librum sanctum Job, figuram

rectum, sicut servus meus Job. Sumite ergo vobis habuiise Salvatoris perspeximus, donante gratia
septem tauros et arietes, et ite ad servum meum ejus, ut nobis largiri dignatus est, exposuimus, et
Job, et offerte holocaustum pro vobis. Job autem
in quibusdam amicos ejus significari haereti-
locis,

servus meus orabit pro vobis. Faciem ejus susci- cos intelleximus, sicut etiam et illum Heliu genli-
litatis habuisse imaginem, disseruimus. Sed quia
piam : ut non vobis imputetur stultitia. Neque
enim locuti estis coram me rectum sicut servus ;
per Christum impiorum atque errantium reconci-
ergo Eliphaz Themanites, et liatio est iSou est enim aliud nomen sub ccf.Io, in
meus Job. Abierunt :

Haldad Suites, et Sophar Naamathites, et fecerunt quo oportet salvos fieii {Act. IV, 12); ideo exstincta

sicut locutus fuerat Dominus ad eos. » Quem locum nunc gentilitate atque abolita, hcieretici adChristum
alii dixerunt « Idco despexi memetipsum, et dis-
:
a Deo Patre mittuntur, ut per quem prius salvati

labui, et acstimavi me terram et cinerem. » Quod fuerant, rursum lapsi per euindom mediatorem

autcm in injuriam sancti Job, amici ejus non recte Dco reconcilientur. In holocausto vero septem tau-
g rorum et arietum,
locuti fuerint, hic apertc, Domino eis imputante, orationum atque eleemosyna-
monstratur : unde ipse ait ad eos, quod pcccatum rum emundatio plena-
satisfaclio, supcrbiae et ira3
ria atque perfecta, perlaborem atque innocentiam
iilud exprobrationis eis remitti non possit, nisi
pocnitentia demonstratur. Quod autem ait
beatus Job pro illis oraverit, el holocaustum propi- :

tiationis obtulerit. Ubi advertimus quod sacerdotis « Et suscepit Dominus facicm Job, Dominus
ofHcio beatus. Job functus fuerit. Intelligatur hoc quoque convcrsus est ad poenitentiam Job, cum
loco quod nulli expediat cum exsultatione, ct con- oraret ille pro amicis suis; » illud est quod ait

vicio coarguere in Dei castigatione ac tribulatio- Aposlolus : Christus Jesus qui est in dcxtera Dei{Rom.
num laboribus constitutum. Ait namque,quod Job viii, 3'i) : qui etiam interpellat pro nobis [Ibid.),

ante pro eis sacrilicium offerentem, faciem cjus secundum Joannem apostolum, advocatus noster
ad exaudiendum libenter susceperit. Et addit Do- est, et propitiatio apud Patrem / Joan. ii, 1, 2) :

minus duplicia. In sequentibus qua^ritur sensus sic itaque : facies Salvatoris a Patre suscipitur,
ejus, qui quemadmodum fuerit duplicatus, libri dum et ipse exaudit, et exauditur.

hujus scriptor diligenter enarrat. Fralres vero et (( Et addidit Dominus omnia quajcumque fuerant
sorores, qui ad beatum Job post plagam castiga- Job, duplicia. » Illa igitur addita sunt Christo Do-

tionis cjus convcnerant, omnes cog'tationes, ct fa- mino Deo nostro, cum populo Israel per fidem
et

milia; generis ejus intelligendffi sunt. Universi etiam addita cst gentium multitudo, el addetur in regno.
notiet amici ejus, qui regalem potentiam ejus sin- Venerunt autem ad eum omnes fratres sui,
«
gularcmque sapientiam prius noverant, venientes ct universae sorores sua;,
et cuncti qui novcrant
ad eum comederunt cum oo in convivio honoris cum prius, et comedcrunt cum co panem in domo
ejus : in ([uo significatus cst ab co omnium sor- ojus. Et movcrunt super eum caput. » Quod ait,
dium squalor abstersus. In motu vero capilis, in- voncrunt, hoc cst pcr lidcm ei incorporati sunt, ut
dicatam convenientium ad eum lastitiam novcri- inlra Ecclesiam in uno spiritu congregati essent
mus quiquc muneris gratia, velut inopijCt penitus
: membra ejus omnos credentcs in eum. Fratres au-
nihil habenti dederunt oves singulas, et inaures tem ct sororcs dicuntur omnis illacognatio Juda;o-
aureas singulas. In hac consolatione, ctsi parva et rum populi : dc quorum familia natus est Chri-
priorum bonorum duplicationc,animadvorli potcst stus. Sivo fralros ct sorores goneralitcr omnium na-
(luod grandis multitudo ad illum oonvoncril; (jui lionum possumus co quod
iiuiltitudincs intolligore :

cum a singulis parum accepcrit, subito tantarum de massa humani gencris carncm assumpsit, per
divitiarum factus sit dominus. Potuit hoc scriptor quam sibi ca;tcros fratres dignatus est facere de :

libri hujus, ct per anlicipationem dixissc, ut post D (luibus ait ad l'alroin Sarrabo nomcn luum fratri-
:

toiitatinncm illam pcr ccntuni quadraginla annos bus mcis, cl in mcdio Kcclcsia' laudabo ic ^Psal.
vila; aurc, boncdiccntc Uomino, cumulatas in du- xxi, 2.")). El '\i\ Evangolio ait : Qtti cnim fecerit vo-
plum divitias possidcrot filiorum voro ojus dupli- : luntatcm Dci, hic mthi et fralcr, ct soror, et matcr
catum numcrum non legimus. Undc arbitrorquod cst {Marc. iii, :i5). Et cuncli qui eum prius nove-
cum oa qua; omnino pericrant, illa ci in duplum runt, vcncrant ad eum : ita ct de cis sonliendum
fucrint rcstilula, etiam lilii ci viginli ))ro docom cst, quia novorunt cum prius omncs sancti cl pro-
rcdditi sint. Ili onim ipsi dcocm priini <|uos ruina phot.r, qui ouin utiijue vidcbunl in spirilu; quom
doinus labonlis opprossorat, apud Douni non pu- oliaiii in carnom vonlurum aununtiabant, sicut ipsc
lantur oxstinoli. 1'roplor ;i'ililicationom ila(|uo iiiloi Dominus dioit : Multi proidict.r ct ju.Ui cupierunt vi-
nostra), tantos oi liliosa Doo n>d(lilos,quanlos ami- dcrc qu.v ros vidistis, et non vtdcruiit : ct audirc i/u,r
serat, sonticndum csl, ut omni bonorum suorum »05 atidislis, et non audierunt (Luc. x, 24). Quem
gubstantia in duplum sibi a Domino rcdditacliam vidcbanl autem iu epiritu, pra^sentiam advontug
847 APPENDIX, 848
ejus in carne videre desiderabant, sictil ct san- ^ habontes {Cant. iv, 2) cum per obedientiam man-
ctus Abraham, de quo aitDominus : Abrahamcon- datorum Dci, renatae in Christo, innocentes et
cupivil videre diem meum : et vidit, et gavisns, est siinpliccs operarii fuerint et fidelcs.
{Joan. viii, 5G). Itaque prcedicti sancti venerunt, « Dominus autem benedixit novissimis Job ma-
quoniam habentes eumdem spiritum fidei, prophe- gis quam principio ejus. Et facta sunt ei quatuor-
taverunt velut justi ex flde viventes, et sacramen- decim millia ovium, et sex millia camelorum, et
tum incarnationis Christi futurum prscvidentes in mille juga boum, et mille asinse. » Principia Chri-
spiritu, in ipsam fidem Christi per eamdem poeni- sti Dei, et Domini nostri, legis Moysi exordia esse

tentiam venerunt,id est ex fide in fidem, ut essent significantur. Novissima vero ejus Evangelium esse
sub Ghristo capite unum, et ipsi in corpore Eccle- monstratur. Unde Ecclesiastes ait : Meliora sunt
siae constituti ; ubi, jam resurrectione glorificato novissima sermonis, guam initiurn ejus {Eccle. vii,
Christo, et ex passionis contumelia in honorem 9). Proinde meliora sunt mysteria Evangelii reve-
pristinum restituto, nunc in domo ejus, Ecclesia, lata in Ghristo, legis significationibus et figuris :

panem sacramentorum comedunt omnes per meliora sacrificia cordium contritorum, quam ho-
ejus
fidem venientes ad eum. Cum ipso autem panem locautomata pecudum. Melior manifestatio verita-
ideo comedere dicuntur, quia ipse dixit Eece ego _ tis in Evangelio, quam allegoriarum umbra in Ve-
:

vohiscum sum omnibus diebus usque ad eonsumma- teri Testamento. Sic itaque benedixit Dominus

tionem sseculi {Matth. xxviii, 20), Sive quia ipse eo- novissimis Job magis quam principio ejus, ut in
rumdem mysteriorum est consecrator, in quibus utroque populo, Judseorum et gentium, gratia
et ipsum benedicentem et consecrantem accipi- abundaret quos populos secundum morum quali- :

mus quia ipse dixit Ego sum panis vivus qui de tates, quasi sub diversorum animalium nominibus
: :

corIo descendit {Joa7i. vi, 41). Et verbum Scriptu- heec Scriptura voluit appellare. Quam vero signifi-
rarum panis est Christi, quo in domo Salvatoris cationem eadem animalium in se vocabula conti-
Ecclesia, pascuntur,et exhortatione eorum reficiun- neant, in principio operis istius dixisse me memi-
tur quondam fide inopes, qui in hoc sseculo cum ni. Duplicatum vero horum animalium numerum,

essent alieni a Deo, famera sermonis divini patie- propter utrumque populum puto, sive propter
bantur, et cuncti qui eum prius noverant, vene- abundantiorem gratiam Evangelii, ut jam diximus,
runt ad eum, id est, qui eum noverant in terra, de qua Apostolus ait Sufficientia nostra ex Deo :

venire ad eum meruerunt in coelum. Et moverunt, est, qui et idoneos nos fecil, et ministros Novi Testa^

inquit Scriptura, super eo caput : exsultantes vi- menti, non littera, sed spiritu, littera enim occidit;

delicet, quod spiritualibus et sacris Christi convi- spiritus autem vivificat {II Cor, iii, 5, 6).

viis effecti essent participes : sicut Dominus ait in C « Et fuerunt ei septem filii et tres filise. » Quod
psalmo : Vota mea reddam coram vuttu timentium septem filios et tres filias relerturhabuisse, gratia-
eum : edent pauperes, et saturabuntur, et laudabunt rum septenarius numerus indicatur, legis, et pro-
Dominum, qui requirunt eum {Psat. xxi, 26, 27). phetise, et gratise, ut in principio hujus dixi. Quas
« super omni malo quod
Et consolati sunt eum pater earum moriens fecit cohseredes fratrum suo-
intulerat Dominus super eum. Salvatorem no- rum, animas quas per spiritum gratiarumin
id est

strum non mediocriter consolatur, qui passionem testamento divinarum Scripturarum incorporat,
ejus, quam pro redemptione mundi suscepit, cum eas utique promissionum suarum facit esse parti-
gaudio credit, et fideliter oculis fidei contuetur; cipes. Earum quoque filiarum significanter nomi-

ipse enim tali consolatione repletus est, qui cum na posita magnum in se continent sacramentum.
vidisset turbam credentium, exsultavit in spiritu « Et vocavit nomen unius Diem, et nomen secun-
sicut sancto evangelista scribente didicimus {Luc. dae Casia, et nomen tertise Cornu stibii. Non sunt
X, 21). Intulisse autem Filio suo Deum Patrem autem inventae mulieres speciosse, sicut filiae Job
malum passionis et mortis, ita dicimus secundum in universa terra. Deditque eis pater suus haeredi-
Apostolum : Qui proprio Filio suo non pepercit, tatem inter fratres earum. Vixit autem Job post
eum {Rom. viii, 32). Q
sed pro nobis omnibus tradidit flagella haec centum quadraginta annis, et vidit fi-
Superquod magnam sumimus consolalionem.quod lios suos, et filios filiorum suorum,usque ad quar-
dabit nobis bona sua, qui mala nostra suscepit. tam generationem et rnortuus est senex, etplenus
:

« unusquisque ovem unam, et

Et dederunt ei dierum. » Dies ergo lex Dei est, quse ad cognitio-
inaurem auream unam. » Unusquisque per fidem nem veritatis, humanae ignorantiee noctem illumi-
ad Christum venientium, offert ei innocentiam nat. Casia sanctae unctionis est donum. Cornu sti-

suam, mentisque obedientiam. Quia et Apostolus bii,compelentissime Evangelicis copiis Ecclesiaeque i

ex peccatoribus sanctos effectos, ita vivere docet, divitiis coaptatur, quae spiritualium rerum thesau- f
dicens : Obsecro vos, fratres, ut exkiheatis corpora rus est. Gornu vero ad insigne regium, et dignita-

vestra hostiam vivam, Deo placentem

sanctam, tem Ecclesiae pertinet, sicut ait propheta : Exalta-

{Rom. XII, 1). Sic itaque venientes ad Ghristum, vit cornu Christi sui {Psal. cxlviii, 4). Figuram
efficiuntur cves dominica?, oves sanctse, oves illae ergo sanctus Job manifeste habuit Salvatoris; et
rationabiles, ascendentes de iavacro, geminos fetus inhocquod ex ditissimo egens et pauper factus est
849 BREVIARIUM IN PSALMOS. — ADMUNITIO. 850

ut nos locupletaremur : circa corpus ejus oninem A. ritus scientiffi et

pietatis : replevit eum spiritus
potestatem suam diabolus exercuit sed nihil pro- : timoris Dei, quodintelligenduraest.plcnusdierum.
fecit,sicut ipse Dominus ait Veniet enim princcps
: Tandem rclevatus longae explanationis onere,
mundi et in me nihil inveniet (Joan. xiv, 30). Quem- velut dcposito gravi fasce respirans, ad te beatissi-
admodum etiam beatus Job post damnum filiorum sime pater Vecteri.clausulam sermonis mei dirigo,
infidelium ditatus in filiisest : ita et Salvator post petens ut, si quid in hoc operc dignum probabili
amissionem filiorum infideliumditatus estin genti- veritate perspexeris, etiam circameam exiguitatem
bus. Per multa ergo sanctus Job Domini noslri largissima Domini nostri dona mireris obsecro :

passionem quoque et patientiam figuravit, numero ne aut amico favore permulceas, aut benevola ex-
filiorum, et filiarum nominibus, septiiormem gra- cusatione defendas. Quia nolo eminentiam judicii
tiam Spiritus sancti legis et prophetarum atque tui a sucB dignilatis sublimitate dejicias ; sed po-
Evangelii in Salvatorem nostrum plenitudinempor- tius sicOpusculum meum iaudabile facias, dum in-

tendebat futuram.In quo requievit spiritus sapien- condita ejus corrigendo retractas, et perfecta
tiffl etintellectus : spiritus consilii et virtutis : spi- emendatione castigas.

ADMONITIO

IN SUBSEQUENS BREVIARIUM IN PSALMOS.

Recognilis demum omnibusin universam Scripturam genuinis magni Hieronymi commentariis,

huncdeindustriareliquum fecimuslocumBreviarioin Psalmos: (]uippe qui liber, tametsi perperam
S. Patri ascribatur. est tamen e supposiliorum numero feluum c;cleris prnestantior omnihus,neque
in ultimum amandari tomum, pro sui dignitate patitur, aut in vulgalis hactenus cditionibus in eutn
rejectus esllocum. Quod quidem non editorum modo ante nos omnium consilium fuit, sed et summi
pontificis, ejusdemquesanctissimi Pii V fecitauctoritas, Victorio testc, ut stalim post genuiiia Hiero-
nymi scripta, et ante([uam ad alicna venlum essel, istu(isupnrPsalmos volumcn velutidubium loca-
retur. Noseliam tametsiea rationum momcnta, quaiillud ab llieronymo abjudicant, pluris multo
facimus:sic lamen illi alicjuam subinde inesseHicronymiani laboris partem hiic iliucque dispersam,
qiicesua sepropemodum luce prodat, sentimus. Vulgoaulem b;fc obtinot, propiorqui" ad lidem sen-
tentiaest, bujusceauctorem llroviarii vctustiorum se Patrum compihitorom osse, qiii ut mulla ab
Origene,Hilario, Eusebio.miiltuimiuchisrecenliorc LugdunonsiKucherio, quom laudat inPsiilmum
decimum sextum, dclibarit, cx Ilieronymitamcn commontariis, vel cpii poriorunl,/// Psalmus adeci-
mo usque ad dcciinum st'xluni,\c\ qmin&Wassunl parlos Scriplur;r, ubi poregrinis in loois muUa
subindecxponunturPsalmorumcommata,maximamp;irtom(iosci-ipsoril,suoqu('()poriat(]ueingonio
coaptarit. Quod utminimcdiflitcaris, potiorasaltom proponond;> sunl argumonta, qua- pridem Era-
smus, tumSyxtus Senensis. lib. IV ///A//o//i/,r.i' .sYjnc^i', Vicloriiis itoin, ol Marlian;ous, Uupiniiis, ac
Tillemonlius, utalios printcrmittam, cxciidorunl, qu;oquo ad hivc ferc capila roduruntur.

Primo, dictionis genus, ot stylus, qiii inloiiiosoendis aucloriluis quasi Lydius ost lapis, doctriuif
item gustus ctsaliva, taiitum abllioronyiuiano distat, iil abuiido satis sil Hroviariiim isliui lustraase
oculis,auttautisper illud cum veri liicronymi oommoiit;iriisoontou lisso, tit statim intolligas multum
illud iiifra S. Patris ingcnium osso. lU planosil (piidom iii llioi(iiiymi;ni;i locliouo liospos, <|ui non
illud slatim animadvcrtat^contra S. Doclorisporpotuo rotoulam ((ui.-uotiidMiom liicsoiisum bialori;v,
ipsius(|uc litler;L' cxpositioiiom |)oslbabori, totuiiKiuo osso auot(M'om iii allo^oiiis Ir^qioloKisqiio de
(Ihristo et Ecolesia Mobraicam vcro cruditioiiem c[ ("ir;foam lovitor ;i(loo tr;u4aro, ul sioubi oam in-
:

tcr[)onit, mutiio poliusao vorbotonus ab ;iliisaoco[usso, (iu;im ;i som('ti|>so, vol a tonlo ro[H'loro videa-
lur. Quin etiam ol)S(Mvatuiii Maili;iii;co, si([ii;in(l() adllobiiiiim tcxtiim ;uiotor bio [^rovocal, Diliil
cum aliud eo nomino ([ii;iiu aut Gr;i'o;im A([uil;i' vorsioiiom,;uit l.;iliii;uii llioronynii i'x Hobr;po dono-
larc, Hio ait Psalm. v iii Mobi^ooosse Iri^JooXov pro n**n. ot P. s;iliu oxix iv/. •j«t!v'),- sive -i^y.rjO-va!;
pro Di*2n"i, (lii;o utr;u[iio intor[)rolatio ost Aquibo: ([uomadmodum ot oumait,^f'Aj habcri |iro snnfier,
quod ox llioroiiymi vorsioiio, non ox arolioly|)o, aooo|)it. Doiii([uo itamodis omnibus ab Hioronymi
gustu auctor liic dissidol, ulot iiitordiim ;i somoti[)so divorsns, iion uniim, sod[)luros ojus oonsarci-
nalorcs fuisso oporisindioiosit. Nom|)oali([uot [)s;ilin(^sb()iiisalioriim P;itrumsonlentiis nou inoriidito
sublectis, adcommentalori?modumox[)onit laliosad ooiuionatoris inslar, bomilolioo di^ondigonere
 881 APPENDIX. 833
ad populum, sive fratrum conventu fractat et quod maxime a S. Doctoris ingenio, viteequeinsti-
in ;

tuto abhorret, excurrit saepe in allocutionum formulas.siveauditores suosinterpellans, sive enarra-

tionemsuani precealiquaadDeum fusaconcludens.Longiorempaulo psalmumcentesimum octavum
decimum tribusedisserit homiliis centesimum vero undecimum, quod latius exponendo persequi
:

non possit, horam causatur. His similia, quip nihil minus quam Hieronymi in explicandis Scripturis
morem redoleant, toto propemodum libro, ne singuia nunc otiose replicemus, invenias.

Secundo, nedumaliena multa, sedet contrariapenilusHieronymianis placita auctor propugnat.

Id genus est iilud cumprimis,quod cynomyiam psalmiciv interpretatur canmam muscam ; Hierony-
mus e contrario, epistola \Oi,ad Sunniam et Fretela7n,y.o'.^)oirjliv legi vult, redditqueomne muscarum
genus, sive ad AquiJee sensum, qui Tt5:|i.;ji.txxov interpretatus est, omnimodam muscam. Psalmo inse-
quenti cv, Chamiterram, quam Hieronymus yT^gyptum esse perquam erudite asseruerat in Qusest.
Hebraic. in Genesim, hic pro ipsa accipit Palajstina, cui scilicet terrae, gentibus deletis, Hebrgei sue-
cesserint etquod iniisdem Quxst.adGen.wivdidM^. Doctor Naid, siveyVorf, minimejuxtaGrseco-
:

rum Latinorumque opinionem putandamesseterramquam Cainincoluerit, hicproipsohabetproprii

nominis loco. Verus Hieronymus,epistola 140, ad Cyprianum,]i?,d\m\xm octogesimum nonum Moysi
utpote auctori tribuit, (\mn e\.?>\xhseq\xen\.Q?>undecim,quinonhabent titulos,ejusdem esse Mosis con-
tenditIib.icon?ray?M^nww,eamquesententiam, quam ipse ab Origene, hic ab Huillo acceperat,rur-
sumcum aIiisinlocis,tum prsecipue prooemio inMalachiamprobat.ExadversoBreviariiauctorintot
expositione titulorum prolixa, eos quoque mavult Davidi tribuere, satisquemanifesto indicat tota
illa incerli sensus laciniosa disputalione, eam sepenitus ignorassedoctrinam. Alia hisgemina tute
ipse, lector,invenias,si modolaudatas ad Sunniamet Fretelam,tumadCyprianumepistolas,duasque
alias, alteram «6? iVarce//am 34, alteram ad Principiam 65, quibuspsalmos aliquotS. Pater exposuit,
cum hocconferasTractatore. Qusedamet nosinterdumin notisanimadvertimus, ne te hic ubi cum
numero pugnandum esset, longius traheremus. Ut vero quae pseudonymus auctor peccat, non dissi-
mulamus ita agre ferimus, iniquis eum accusationibus aliquando premi Martianeeus, exempligra-
:

tia, eum notat imperitise ea de causa, quod de Iscariotis nomine dixerit, dubium an patrem significet
an villam ejus quasi voces ipsas, patrem pJus, aut, villam ejus, etymon pularit esse. At non hic sen-
:

suset mensejusfuit; sedcum vulgo receptam sententiam probarel duabus vocibusuiNet HT^^D
nomencomponi, ulsonet hominon ex garioth .-incertum hocdixit, numaltera patris esset,an villcB,
siveejus, in quanatus est, terrse appellatio.Necalterasequior est accusatio adpsalmi cxv ll,locura
illum, Omnis homo mendax, ubiin Hebraico haberi notat auctor Omnis homo, mendacium, quod di-
:

aVwr Aa:;a(5». Martianseuspro Aaza^ in iis quibususus est mss. invenit zekam: idque ab ipso scri-
ptum tractatore conlendit, ut tantee eum imperitise arguat.quod postremam litteram vocis ^TD, kci-
zab, confuderit cum primasubsequentisin Hebraico exemplarina, ma, et falsus praetera fuerit in
3 Ca/)Aproi^e^/«accipienna:conflarit deniquenulliussignificationisvocabulum. Enimvero propius
ad fidem est, falli ms. eos libros, culpamque omnem non in tractatorem conferendam, qui primitus
recte scripserit, sed in amanuenses, qui ignotam sibi lectionem postmodum fcede depravarint. Atque
idipsum puto, constabit ex eadem illa Martianajiargumentatione nam si Hebrseas litterasin tantum
:

auctorhicnoverat, utarchetypum adireposset, exeoqueaccipiens,utcunque falli: jam tot una in

vocula errores enare omnino non potuit. Demusillum Ca/j^properanti oculo accepissepro^e^A/sed
et primam d Caph, vocis ejus litteram formatricem preetermisit denique et tertiam, i Mem, te-
:

mere suffecit ex dictione alia. Hominem vero, quem ut hujusce lapsus accuses, pro certo ponas
Hebraei codicis versandi perlegendique fuisse non nescium, tribus in litteris totiucm hallucina-
tionibus aberrasse, par minime est credere. Igitur quando vulgati antea libri optime habent ka-
zab, haec est omnino retinenda lectio, sicque ipse putandus auctor scripsisse, non ex scribarum
oscitantia in eam traliendus calumniam. Sciunt enim qui se mss. codicum studio dedidere, quam
sgepe quibusque verborum monstris exoticas voces Latini amanuenses deforment, ut, si eorum
standura sit iidei, ne ipse quidem Hieronymus Hebraice aut Grace scivisse videri possit.

Tertio, ad evincendam scriptionis fraudem ex ipsiusmet auctoris, verique Hieronymi de se tes-

timoniis argumenta derivantur quanquam, ut aperte quod sentio dicam, quae vulgo proferun-
:

tur, infirmiora mihi sint visa. Victorium illud prae caeteris movit, qiiod sub initium centesimi tri-
cesimi secundi psalmi tradit de se auclor, fratrem sibi esse saBculareiu, contra quam proditumde
Hievonymo, cujus unicum fratrem Paulini;inuai salih adhuc juvenem, pretibyterum S. Epipha-
niusjussit. Amoverc autem diliicultatem sic nililur, ul dicat vel nundum fuisse presbyterum
Pauiinianum cum haec Hieronymus scribcret, vcl alium in saeculo habuisse Iratrem, quemignora-
mus.NihilveroeidebuitnegotiifacesserelocusilleplaneaIlegoricus,ubiipsumsaeculum,cuivaledixe-
rat,auctorvocatsaecularemfratrem.Exipsishocvcrbisliquet Unum,m(\mi,frnirem dimisimus :etec-
:

ce quantos invenimus ! Frater meus saecularis [quod cle meo Loquor, de singulis loquor) non tantum me
amat, sed substantiam meam. Martianaeus alia se prolaturum receperat testimonia, quibus tracta-
torem hunc degisse in yEgypto, ibique in monachorurn conventu Psalmos lectos vel decantatos
exposuisse, ejusmet verbis evinceret. Verum ubi ad eum ventum est locurn, satis habui lectorem
amandare ad psalmum cxliii, in cujus sunt quidem enarratione nonnula, quae recentiorem Hie-
ronymi aetate hominem, quee vero .Egypti incolam aut Paleslinae denotent nulla. Hinc illa nobis
conjectura fere fit caeteris verosimilior, quaecapitur ex psalmo cxxxv, ubi se auctor monachum
 853 BREVIARIUM IN PSALMOS. — ADMONITIO. 834

egisse in Britannia, tantum non inanifesto prodit. (Juippe hanc statim nominat, ut exemplura e
regione aliqua sumat, probatum steilas pari uhique fulgore radiorum apparere idque est indi^
:

cio, ab ea, uli par erat, quarn incoiebat ipse suique auditores terra, ad reliquas illum mundi pla-
gas argumenlari. Slelta, inquit, quic videtw, in IJritannia, uhiqne ct ifjsa aff/jaret. Ne tamcn qui
slalim occurrerit rnenti, Bedam liunc putes esse sed alium potius per ea tempora, septimo vide-
;

licet atque octavo Sceculo, Scotorum abbatem, qui sane ingenti tunc numero eruditionis laude
floruerunt. Per ea, inquam, leinpora, nain et commentHirii ejus ingenium, et mentio Lugdunen-
qui medio sffculo quinto claruit, sequiorem istam ujtatem clamant. Possim et lau-
sis l*'ucherii,
dare ex iis qucmpiaiu de noniiue, et cum primis S. ColumbGnuin abbatem I^uxoviensem, in Hiber-
nia Scotorum insula natum, cujus in univeiaum Psallcrium commentarios, cum adhuc junior
esset, atque adeo priusquam e IJritannia [jroficiscerctur, clucubratos, Sigebertus, Anonymus Me-
licensis, Tritbemius, atque alii celebrant. Vcrum de illo erit dicendi locus paulo post, ubi et ine-
diti commenturii, (|uem ex ejus Bobicnsi monasterio accepimus, speciem exhibemus. Nunc \\uip.
ipsiusmet llieronymi dc se testimoiiia, istud ab eo opus abjudicant, pra;fereiida sunt. .\tquc illud
luculentissimum quod habet in caput Isaice Lxiii, quein librum circa an. 410, sub vil.n sua^ pro-
pemodum finem composuit, ubi cum de Psalmis octavo at(|ue octogesimo terlio sermo incidisset,
se illos fatetur apertissime nondum exposuissa. //< bnna)u, inquit, partem scrihuntur psalmi pro tor-
cularihus, octavus, et octor/esimus tertius : de quihus in suis lucis, si vita comes fucrit, JJomino /jrx-
6(?«^t', (//w^wr. heliquum vitif! ejus tempus dccennio plus minus concluditur: sicque vix potuit
operi prophelali supremam manum imponere, ut in Jeremiam, qui reli(|uu3 erat, oommenta-
rios, morte intercedente, reliquerit iraperfectos. Hoc vero palraariura, quod cura ipsum Jere-
miam exponeret, ad caput sccundum similc (|uid pollicetur, fore videlicet, ut plenius de Portis,
qu;e in vicesimo lertio psalmo memoranlui', suo loco disserat. Hinc enim corapertum est quam
quod maxime, non fuisse ab Hieronymo illud opei'is conditum, cujus partes aliquas, easque non
postremas, nec certis de causis antea prailermissas, nec aliquo inter se junclas ordine, subipsura
vitee exitum traditipse, non nisi propositura habuisse animo elucubrare.

Nihilosecius alia non imbecillioraargumenta persuadent, quod initio proposuimus, et veri sa?pe
Hieronymi pannis univcrsum hocce Opus coinponi. Id scire per se quis poterit, si qua^ sparsim
loca Psalmorum S. Paler est inlerpretalus, qua? maximam parlem in uniuscujusque tomi indice
colliguntur, conferat cum Breviarii locis, notetquc longas parodias, ac saepe neduin sententias,
sed et verba eadem deprchcndat. Par ({uo^juc (itopinari, tractatus illos se/item in Psalmos a decimo
usque ad decimum sextum, quos in suarum clucubrationuin censum recipit ipse in catalogo, jam-
diu vero intercidisse, (luod seorsum certaque germanilalis nota dislincli non habeantur, existi-
matura est, hic intcrjectos idque ipsum exornandis et in creteros psalmos commentariis ansam
studioso compilatori prfebuisse. Quyi pra'terea vetcres ex Hieronymo in psalinmn liunc vel illuin
laudant, describunt((ue loca, suntquc illalotidcm in Hroviario hoc verl)is ooncepta, huud (]uidem
facile alia excipias ralione, (juam si ([uibusdain assuinenlis, qu;i; rcvera e S. Docloris calamopro-
fecla sunt, pscudcpigrapbum libriiin intcrpohiri pro certo habcas. Laciniam cx nonagesiini tertii
psalini enarrationc rccitat tesli.s oinniuin locu|)l(!ti.ssimu3, ^claliqiie llioronynii .^uppar S. Augusti-
nus in Comraonilorio ad Forliinatianuin, siv(! epist. 148, ccrtus adoo de llioronymian;i' scriplio-
nis germanitalo, ut hanc pi;('cipuo tanli nominis auotoriliitom contra adversarios urgo;it. .\e mul-
ta, inquit, rommcmorando, majores m<n-(is facinin, /loc nnum S. Hivron\/mi intrr/jono. Kt mox, Cum
crqo ille vir in Scri/)tnris doctissimus /jsahnnm e.r/ionprrt, nhi dtctuin rsl Inlolligile orgo qui insi-
:

piontcs cstis in popiilo, et stulti ali(|uan(lo sapite, (|ui plantavit ;uiroin, non ;ui(liol, aut(]ui finxit
oculum, non considcrat (/^srt/. xc.iu, S, 9) hitrr avtrra. /str /ocus, inqnit, ndrersus cos ma.rime fn-
:

cit, qui Ant/iro/iomor/i/iH:v sunt qui dirunl Denm tialiere memhra, quir etiam uos /lahcmus. Verhi
:

gratia. dicitur /Jrus haherc oculos : Orn/i /)timini res/iiriunt oi„nia manns : Ouia fccit omnia. VA au-
;

divit, inquit, .\dam sonum pcdiim Doinini dcambulanlis in par:i(iiso {(ien. iii. 8). //.rc simi)lici(rr
audiunt, et liumanns imheciltitates ad Dci magnificcntiam referunt. lu/o autem dico quod /)rus totus
oculus cst, totus manus est, totus j)es est. Totns ocutus est, quia omnia ridet. Tottis manus ext, qutn
hnmia o/jcratur. Totus /jrsest, quia uhtquerst. Oui plantavit aurom, non jiiidiot, ct qm finxit ocu-
o9, non cons\derH.VI iy<)n di.vit qni /)tonlarit aun'ni, rrgi) i/)U' nnrrm non /lahet ! .\nn dixit, erqo
i/)se orulos non hahrt. Sed di.rit (Ini |)lanlavit aiiriMn, non aiidicl, ol (|iii liiixil ooulos, non consi-
:

dorat? .\/<'mhra titlit, effirirntias itrdit. ll;cc cnimvcro non ;ilil)i ;ipiid llioronymum, (jiiain in hoc
i pso i)(Mperain illi asciiplo Hroviaiio invcni;is : nbi nd oum [isnlnii non;»gosiiiii lorlii lociim sio lo-
lidem (loscri[)l;i siiiit vcibis, wt ;ib illo |M'o[>omodiiiii ;iiclioly|>o ;u'C0|il;i vi(lo;in(iir. Ou;o tiunelsi
nobis in ^;(nor;ili |)r;cl'a(ione visa Mint iion cx oomiiicii(;irio ([no|»iaiii in |>s;dmos, sod ex una ali-
(|ua S. I)()c(oris o[)isl()l;i ox iis ([ii;c inloriideruiit, (losiim[>l;i: Ilioroiiymi;uia tamon osse non du-
bitnvimus, Augustino pro oorum gcniuuiit^ito li(lciiibonl(\ Poiro ali;i >i\n[, qii;c Sorv;i(u8 Lupiis
iii Cotlertanco dr trihiis {)u;vstionihus ex boc u(|)()lo lli-^ronyini Hroviario Inudnt, ut esl illud in e.r-

planatione /)rinii psalmi, quod suo loco exjicndemus alin (|u;o S. Grogorius VII ihuiic onim vorum
:

csftc comraenlarii iii [isalmos poMiiloidiales auctorom iion oui vulgo Iribuilur, S. (Iregorium Ma-
:

gnuin, [)r()[)ior ad lidoin scntontia es() e |)balmi qiiiii([uagosimi vorsicnlo 17 expositiono dosoribit,
acco|)ta(|iio rofort llieronymo : ([ua; (juidpin sin minus ;ul iiiiivor'-! Oporis, rert(' ad earum, (|iin<
 8«! APPENDIX. 833
ad populum, sive fratrum conventu tractat et quod maxime a S. Doctoris ingenio, vitsequeinsti-
in ;

tuto abhorret, excurrit seepe in allocutionum formulas,siveauditores suosinterpellans, sive enarra-

tionemsuani precealiquaadDeum fusaconcIudens.Longiorempaulo psaimumcentesimum octavum
decimum tribusedisserit homiliis centesimum vero undecimum, quod latius exponendo persequi
:

non possit, horam causatur. His similia, qua> nihil minus quam Hieronymi in explicandis Scripturis
morem redoleant, toto propemodum libro, ne singula nunc otiose replicemus, invenias.

Secundo, nedumaliena multa, sed et contrariapenilusHieronymianis placitaauctor propugnat.

Id genus estillud cumprimis,quod cynomyiam psalmiciv interpretatur canmam muscam ; Hierony-
muse contrario, epistola 104,arf Sunniam et Fretela7n,y.o'^>oirjVj:v\egi vult, redditqueowne musmn<m
genus, sive ad Aquike sensum, qui T:x[ji|i.'.xT:ov interpretatus est, omnimodam muscam. Psalmo inse-
quenti cv, Ghamiterram, quam Hieronymus Tl^gyptum esse perquam erudite asseruerat in Quaest.
Hebraic. inGenesim, hic proipsa accipit Palastina, cui scilicet terrse, gentibusdeletis, Hebraeisue-
cesserint : etquod iniisdem ^Ma?s^. arfGen.ivtraditS. Doctor Naid, sive A^orf, minimejuxtaGrseco-
rum Latinorumque opinionem putandam esse terram quam Cain incoluerit, hic pro ipso habet proprii
nominis loco. Verus Hieronymus,epistoIa 140, ad C?//5nanMm, psalmum octogesimum nonum Moysi
utpote auctori tribuit, (\mne\.?>\xhs,e,(\\xexi\.Q?,undecim,qmnonhab€nt titulos,ejusdem esse Mosis con-
tendit lib.i contra Rufinum eamquesententiam, quam ipse ab Origene, Iiic ab Huillo acceperat,rur-
,

sumcum aliis inIocis,tum preecipue prooemio inMalachiam probat.ExadversoBreviariiauctorintot

expositione titulorum prolixa, eos quoque mavult Davidi tribuere, salisquemanifesto indicat tota
illa incerli sensus laciniosa dispulalione, eam sepenitus ignorassedoctrinam. Alia hisgemina tute
ipse, Iector,invenias,si modolaudatas ad Sunniamet Fretelam,tumadCyprianumepistolas,duasque
alias, alteram ad^J/arce/Zam 34, alteram ad Principiam 65, quibuspsalmos aliquotS. Pater exposuit,
cum hoc conferasTractatore. Qusedamet nosinterdumin notisanimadvertimus, ne te hic ubi cum
numero pugnandum esset, longius traheremus. Ut vero quaepseudonymus auctor peccat, non dissi-
mulamus ita a?gre ferimus, iniquis eum accusationibus aliquando premi Martianaeus, exempligra-
:

tia, eum notat imperitiffi ea de causa, quod de Iscariotis nomine dixerit, dubium an patrem significet
an viUam ejus quasi voces ipsas, patrem ejus, aut, villam ejus, etymon pularit esse. At non hic sen-
:

suset mensejusfuit; sedcum vulgo leceptam sententiam probarel duabus vocibusuiNet riT^no
nomencomponi, ui sonet hom.ine7n ex garioth : incertum hocdixit, numaltera patris esset,anvillcB,
sive ejus, in quanatus est, terra^ appellatio.Nec alterasequior est accusatio adpsalmi cxv ll,locum
illum, Omnis homo mendax, ubiin Hebraico haberi notat auctor Omnis homo, mendacium, quod di-
:

aVwr Aa:;a(5». Martianseuspro /mza^ in iis quibususus est mss. invenit zekam: idque ab ipso scri-
ptum tractatore contendit, ut tantse eum imperitise arguat, quod postremam litteram vocis 27d, ka-
zab, confuderit cum primasubsequentisin Hebraico exemplarina, tna, et falsus prsetera fuerit in
3 Ca/»Aproi.5e</iaccipienna:conflarit deniquenulliussignificationisvocabulum. Enimvero propius
adfidem est, falli ms. eoslibros, culpamqueomnem non in tractatoremcouferendam,qui primitus
recte scripserit, sed in amanuenses, qui ignotam sibi lectionem postmodum fcede depravarint. Atque
idipsum puto, constabit ex eadem illa Martianajiargumentatione nam si Hebraeas litterasin tantum
:

auctorhicnoverat, utarchetypum adireposset, ex eoqueaccipiens,utcunque falli: jam tot una in

vocula errores enare omnino non potuit. Demusillum Ca;>^properanti oculo accepissepro^e^A.-sed
et primam d Caph, vocis ejus litteram formatricem praetermisit denique et terliam, i Mem, te-
:

mere sufl^ecit ex dictione alia. Hominem vero, quem ut hujusce lapsus accuses, pro certo ponas
Hebraei codicis versandi perlegendique fuisse non nescium, tribus in litteris totiuem hallucina-
tionibus aberrasse, par minime est credere. Igitur quando vulgati antea libri optime habent ka-
zab, hsec est omnino retinenda lectio, sicque ipse putandus auctor scripsisse, non ex scribarum
oscitantia in eam trahendus calumniam. Sciunt enim qui se mss. codicum studio dedidere, quam
saepe quibusque verborum monstris exoticasvoces Latini amanuenses deforment, ut, si eorum
standum sit fidei, ne ipse quidem Hieronymus Hebraice aut Graece scivisse videri possit.

Tertio, ad evincendam scriptionis fraudem ex ipsiusmet auctoris, verique Hieronymi de se tcs-

timoniis argumenta derivantur quanquam, ut aperte quod sentio dicam, quae vulgo proferun-
:

tur, infirmiora mihi sint visa. Victorium illud prae caeteris movit, quod sub initium centesimi tri-
cesimi secundi psalmi tradit de se auclor, fratrem sibi csse saBcularem, contra quam proditumde
Hieronymo, cujus unicuni fratrem Pauliniiinum saliii adliuc juvenem, pret^byterum S. Epipha-
niusjussit. Amoverc autem diliicultatem &ic nilitur, ul dical vel nuiidum fuisse presbyterum
Paulinianum cum haec Hieronymus scriberet, vcl alium in saeculo habuisse fratrem, quemignora-
mus.NihiIveroeidebuitnegotiifacesserelocusilleplaneallegoricus,ubiipsumsaecuIum,cuivaIedixe-
rat,auctorvocatsaecularemfratrem.Exipsishocvcrbisliquet Unum, inqmt, frnirem dimisimus :etec-
:

ce guanfos invenimus ! Frater meus sxcularis [quod de meo toquor, de singulis loquor) non tantum me -

amat, sed substantiam meam. Martianseus alia se prolaturum receperat testimonia, quibus tracta-
torem hunc degisse in /Egypto, ibique in monachorum conventu Psaimos lectos vel decantatos
exposuisse, ejusmet verbis evinceret. A^^erum ubi ad eum ventum est locum, satis habui lectorem
amandare ad psalmum cxliii, in cujus sunt quidem enarratione nonnula, quae recentiorem Hie-
ronymi aetate hominem, quee vero .Egypti incolam aut Paleslinse denotent nulla. Hinc illa nobis
conjectura fere fit caeteris verosimilior,'qu8e capitur ex psalmo cxxxv, ubi se auctor monachum
 853 BREVIARIUM IN PSALMOS. — ADMONITIO. 834

egisse in Britannia, tantum non inanifesto prodil. (Juippe hanc statim nominat, ut exemplura e
regione aliqua sumat, probatum stellas pari uhique fulgorc radiorum apparerc: idque est indi-
cio, ab ea, uli par erat, quarn incolebat ipsc suique audilores terra, ad rcliquas illum mundi pla-
gas argumenlari. Stella, inguit, r/uu; videtw, in IJritannia, uhiqne ct i/jsa apparet. Ne lamcn qui
statim occurrerit rnenti, Bedam fiunc putes esse sed alium potius per ea tempora, septimo vide-
;

licet atque octavo seeculo, Scotorum abbatcm, qui sane ingenti tunc numero eruditionis laude
floruerunt. Per ea, inquam, ternpora, nam et commentarii ejus ingenium, et mentio Lugdunen-
qui mcdio sa,'Culo quinto claruit, sequiorem islam telatem cJamant. Possim et l;iu-
sis lCucherii,
dare ex iis quompiain de nomiiie, et curn prirnis S. Colunibanum abbatern Luxoviensem, iii Hiber-
nia Scolorum insula natum, cujus in univeisiim Psallcriuui comrnenlarios, curn adhuc junior
esset, atque adeo priusquam e Britaniiia pi'oficiscerelur, clucubratos, Sigebeitus, Anonymus Me-
liccnsis, Trilhemius, atque alii celebrant. Vcrum dc illo crit dicendi locus paulo post, ubi et ine-
diti commentarii, (|uem ex ejus Robiensi monasterio accepiinus, s[)cciein exhibcmus. Nunc qu;e
ipsiusmet llicronymi dc se testimonia, islud ab eo opus abjudicant, pra-rcreiida sunt. Atquc illud
luculentissimum quod habet in caput Isaitu Lxiii, quem librum circa an. ilO, sub vil;e suie pro-
pemodum finem composuit, ubi cum de Psalmis octavo atque octogcsimo terlio sermo incidissel,
se illos fatetur apertissime nonduin exposuissc, //< bonani, inquit, partem scribuntur psalmi pro tor-
cularibus, octavus, et octogesi/nus tertius : de quibus in suis lucis, si vita comes Juerit, JJomino prx-
ftt'«^t*, (//ce^?ir. Heliquum vit;e ejus tempus dccennio plus minus concluditur: sicque vix potuit
operi prophetali supremam manum imponcre, ut in Jeremiam, qui reliquus erat, commenta-
rios,morle inlercedente, reliquerit imperfeclos. Hoc vero palmarium, quod cum ipsum Jere-
miam exponeret, ad caput sccundum simile quid pollicetur, fore videlicet, ut plenius de Portis,
qu;o in vicesimo tertio psalino mcmorantur, suo loco disscrat. Hinc enim compertum est quain
quod maxime, non fuisse ab Hieronymo illud operis conditum, cujus partcs aliqua.-;. easque non
postremas, nec certis de causis antea pr;ctermissas, nec aliquo inter se junctas ordine, subipsum
vitcEexitum traditipse, non nisi propositum habuisse animo eiucubrare.

Nihilosecius alia non imbecillioraargumenla persuadcnt, quod inilio proposuimus, et veri sfepe
Hieronymi pannis univcrsum hocce Opus coinponi. Id scire per sc quis poterit, si qua^ sparsim
loca Psalmorum S. Pater est interprctalus, (|u;i' maximam partcm in uniuscujusque toini indice
colliguntur, conferat cum Breviarii locis, notetque longas parodias, ac saepe nedum sententias,
sed et verl>a eadctn deprehcndat. Par quoijuc litopinaii, tractatus illos septem in Psalmos a dedmo
usque ad decimum sextuni, quos in suarum clucubralionuin censum recipit ipse in catalogo, jam-
diu vero intcrcidisse, quod seorsum certaquc; germanilatis nota dislincti non habeantur, exisli-
matum est, hic intfrjectos idque ipsum exornandis et in cicleros psalmos commentariis ansam
studioso cornpilalori pr;cbuissc. Quai pr;cterea vetcres cx Hicronymo in psalmum hunc vel illum
laudant, dcscribunl([uc loca, suntquc illalolidcm in Hrcviario hoc verbis concepta, huud quidem
facile ali;i excipias rationc, quam si ([uibu.^idain assuinenlis, qu;c rcvera e S. Doctoris calamopro-
f(!cta sunt, pscudcpigr.iphum libruin interpol^iri pro certo liahcas. Laciniam cx nonagesiini tertii
psalini enarratione rccitat tcslis oiniiiiiin locu[)letissiinu3, :etaliqiie llicr"onyini suppar S. Auuusti-
nus in Commonitorio ad Fortunatianuin, sivi; cpist. 148, ccrtus adco dc llicronyiniainc scriptio-
nis gcrmanit;il(^ ut hanc [)i;i'cipu(' lanli iioininis au(;torit;itcm contra advcrsarios urgc;it. .\e mul-
ta, inqiiit, ronunenuirandn, majores moras furiani, /inc nnum S. Hirronipni intfrpnna. Kl mox, (um
crf/o ille vir ni Scripturis doclissinius psahnnni expnnerct, nbi dictuin est : Intclligitc ci'go qui insi-
picntcs cslis in populo, cl slulli ali([uan(lo sapitc, ([ui [ilantavit aurcm, non audict, aut([ui finxit
oculum, non coiisidcrat [Psal. xcili, S, y) hiter r;vti'r(i. htr /ncns, inqnit, adrcrsus ens ma.rinie fa-
:

cit, qui Ant/nnpniiinrp/iil;r sunt qui dirunt /Jenm /tabere membra, qu;r eliain uos /labcmus. Verbi
:

gratia. dicilur /)rus /labere nculos : Orn/i /)ninini respiriinit onniia manns : <Juia fccif omnia. VA au-
;

divit, inquit, .\dam soniim pcdiim Doinini dcambulanlis iii [)ar;uiiso \(ien. iii. 8i. //:vc siniplicitrr
audiunt, et /lumunas imbeciUitates ad Dci iinujnificcntiain referunt. lujn autem dicn qund Ikus tnlus
nculus est, totus manus est, totus pes est. Tntns nculus est, quia ninnia ridet. 7'ntus tnanus est, quin
hmnia opcrntur. Totus prsest, quia ub/querst. Oui planlavit aurcm, non iiudicl, et qui finxil ocu-
03, non co\\s\(\eviil'f lyiin di.vit qiii p/nnf(irit au/rin, rrgii ipir ani-em inm /mhet ! .Vo» dixit, erqo
i})se nruins nnn /m/>rt. Sed di.ril ()iil |)lantavil ;iurcm, iion Jiiidict, cl ijiii tinxit oculos. iion
: cousi-
dcrat? Mriii/>ra tu/it, effirirntia^s drdif. Wwr cnimvcro non ;ilibi ;i[)U(l llicronymuin, qiiam in ln»c
i pso |)cr[)crain illi ascri[)lo Hrcviaiio iiivcni;is iibi ad cuiii [)sr)lmi iion;igcsiini lcrtii locum sic to-
:

lidein dcscri[)t;i sunt vcrbis, ut ab illo [)i()[)ciiiodiim ;nchcty[>() ;iccc|)l;i vi(l(>antur. Oii;r t;imct.«i
nobis iii gcncr;ili [)r;cfationc visa Minl iion cx commcnt;irio )|iio|)i;im in [)s;»hiu).x. scd tx una ali-
([ua S. Docloris c[)ist()l;i cx iis (|u;c intciiidcruiit. (Icsiim[)t;i llici()nymi;in;i lamcn csse non du-
:

bilavimus, Augustino pro coruiii i^ciinanitat» lidcinbcnlc. Porro ;Ui;i .'•iinl, qu;i' J^crvatiis Lupiis
in CnUertanen dr tribus (Juvstinnibus cx boc ut|)otc lli"roiiyini Hrcviario laudal, ul est illud in c.v-
planatioiw primi psatmi, (juod suo loco cx[iciulemus aliu (|u;i' S. Grcgorius VII (hunc cnim vcruin
:

CS6C commonlarii in [)salmos poMnlcntialcs auclorcm non ciii vuIum» trihuilur, S. Gregorium .Ma-
:

gnuiu, [)r()[)i()r ad lidcin scntcntia csl) c psalmi qiiiu)[uagcsimi vcrsiculo 17 oxpositionc dcscribil,
accc[)ta([iic rcfcrt llipronyino : (]u;c (jiiidcin ^-in miiiiis ad univcr«i Opcris, ccrlc ad eai iini. <|iih»
 : :

855 APPENDIX. 856

recitant sententiarum ^(vr,(:i.6zr,xa astruendam, plurimum momenti habont, notantque insuper

quam longo abhinc sjieculorum intervallo pro llieronymianis sint habita.
Denique ut alia multa Hieronymi vel dogmata, vel etiam verba huic inesse Breviario sentiam,
illud: praecipue facit,quod de se tradit S. Pater, in fratrum conventu quotidianis se commenta-
riolis Psalterium edisseruisse. Apertissima ejus heec verba sunt lib. i contra Rufinum, num. 49 :

Illud carpere dicitur '^llufmum) quod secundum Psahnum interpretans, pro eo quod legimus in La-
tino, apprehendite disciplinam {Psai. ii, 12), et in Hebraico volumine scriptum est nescubar, dixe-
rim in Commeyitariolis meis Adoratc filium. Et rursum omne Psalterium in Romanum vertens so-
num, quasi immemor expositionis antiqudo posucrim, Adorate pure quod utique sibi esse contrarium,
:

omn?6ws /7a?e^ Quam objectionem, cum in sequentibus perquam erudite diluisset, haec subdit
Quid igitur peccavi, si verbwn ambiguum diversa interpretatione converti, et qui in Commentariolis,
ubi libertas est disserendi dixeram, Adorate Filium in ipso corpore, ne violentus viderer interpres, et
:

Judaicx calumnix locum darem, dixerim, Adorate pure, sive electe, etc. Quin igitur breviores
quosdam Commentarios in Psalmos profuderit S. Pater, nihil est dubium quod enim eos insuo-
:

rum catalogo Operum non rccenseat, causas in generali Prsefatione aperuimus, eamque in pri-
mis quod oretenus fusi, non scripto fuerint ab eo consignati, nec jure adeo in scriptionum cen-
sum venirent. Jam tum vero de loquentis ore fuisse ab aliquo anditorum utcunque chartis excep-
tos, et in vulgus prolatos, probat illa Rufini cavillatio, atque ipse Hieronymianae responsionis
contextus. Apparet autem multis in locis nofarios properantes de sententiis magis, quas privata
in cella recoquerent, quam de verbis fuisse sollicitos. Venit propterea rudis adhuc labor ille in
aliorum manus, Hieronymi quidem nomine insignis, sed adeo hiulcus, imperitus, informis, ut li-
cia magis condendo operi, quam opus ipsum viderentur et licere sibi studiosus quisque putave-
:

rit, assumenlis aliis conflare atque aliis et pro suo quisque captu centonem illum farcire. Ita per-
suasum est mihi, hacque una sententia existimo, varias posse doctorum hominum opiniones con-
ciliari, vaiiaeque expositionis, quas in nonnullis deceat, in aliis dedeceat Hieronymum, causaui
internosci. Heec enim vero una, eaque in i^rimis digna, quee ab hujus libri editoribus expendere-
tur, est ratio, cur totexstent, tamque diversa sub Hieronymi nomine ejus Breviarii exemplaria.
Scilicet primum illud sancti Patris ajTocr/Eoiaaiva ab ore edisserentis temere exceptum, varie pro
suo quisque ingenio et commodo interpolatores refuderunt, variisque temporibus in vulgus, et
quasi sub diversis obstetricibus prodiit.
Ut rem probe teneas, operse pretium nunc sit, nonnulla ex his qusein bibliothecis latent, nos-
que oculis usurpavimus, vel cum tanti viderentur, aliqua etiam ex parte descripsimus, proferre
in medium ; certissimo enim indicio cum dissident inter se invicem, simul et voGEtai; accusant.
Duo non ita pridem typis innotuere aliqua saltem ex parte ad faciendum de auctore periculum.
Primum Expositio Psalmorum inscribitur, ex qua Martianseus ea quse prsetermissa sibi visa sunt a
Breviarii consarcinatore, in ejusdem calce subtexuit. Excepit autem ex duobus mss. codicibus,
quorum unum contuiit descripsitque diligenter sodalis ejus D. Franciscus Levacher e ms. monas-
terii S. Petri de Pratellis, alterum ipse tractavit codicem Corbeiensem, Nos elegantissimum in
Ambrosiana bibliotheca, quee Mediolani est, alium ofTendimus, folio minori compactum, ac nu-
mero distinctum vicesimo supra centesimum qui eamdem illam expositionem totidem verbis,
quantum assequi conferendo licuit eam partem, quam Martianfeus vulgavit, nostro Hieronymo
ascriplam exhibet. Ante nos eum codicem vir impense doctus excussit, illudque opus Floro Lug-
dunensi diacono tribuendum censnit. Causam id asserendi praecipuam hanc habuit, quod ia co-
dicis fine postenarraliones omnes, versus quadraginta duo deDavide ascripti sint, quibus librum
Psalmorum dedicat L^lorado abbati hlorus supplcx. Incipiunt:
Hos citharisla puer lyricis concenlibus hymnos
Edidil in laudes, o bone Christe, luas.
finiuntque his
Jaraque vale, Florique lui sine tine memeato,
Ut valeat culpis ipse carere suis.

Et Flori quidem Lugdunensis versus eos esse, non imus inficias, qui et eum novimus pangendis
ejusmodi in S. Scripturse libros carminibus, mirifice delectatum et nominis inscriptionem anti-
:

quam certissimum ajOsv-ia; argumentum tenemus. Verum ipsam expositionem sive Commenta-
rios, neque ea de causa, neque ullo alio modo eidem ascribi possecontendimus quando ipsorum
:

contextus versuum manifesto se prodit, in ipsiusmet Psalmorum libri coramendationem recensio-

nemque, minime vero in ejus exposilionem elaboratuni. Ilaud pigeat rem totam ex his discere,
quos cum in regii vaUs laudes e.xcurrisset, auctor subnectit.
Jugibus idcirco precibus, canluquepcrenni
Hiec, Paler, ex veslro personet ore lyra.
(jua prisci cecinere senes, quos uiaxima Nili
Oslia, el alticrepi horruil uuda sali.
(^uamque sacer longi corruptam erroribus aivi
Reddidil anliquo Hicronyrnus decori.
In!?enio cujus pulohris instructa sagillis,
Siellarum ruiilo {Sc. obelis et asleriscis) tola nilore micat.
 :

857 BhEVlARIUM IN PSALMOS.— ADMONITIO. 85S

Quas sludiosa manus multi sudore laboris

Restituil priscis, te rogilanle locis.)
Namque per incultas errat dum lubrica palmas.
Dulcis et ambrosio lincla lirjuore lyra:
Perdiderat fulvi radianlia signa raelalli,
Texerat et furvo fila canora situ.
Sed tamen Hebraica rursus {ms. versus) ralioae polita,
Ac simul Argolica denuo picla raanu.
Mellifluas coeli spargens trans sidera voces,
Concrepat angelico carraina sacra sono.
Ilunc capc correclum gratanli cordo volumen,
Ulque ita perraaaeal, da, Paler, oro, operam:
Nullus enira fruclus conaraina noslra sequelur,
Erasis vitiis, qui bona subdidimus :

Ni vigil aique sagax studio, Paler oplime, vestro

Conservel scriplor quae modo recta mauenl.

Nullana hic vides Florum a se adornatoe expositionis mentionena facere, totum vero in eo esse,
ut recensemendali codicis industriam probet. At nemo, opinor, sibi persuadeat fieri potuisse, si
Psalmos quoque illo Commentario illustrasset, hac ut de re saltcm verbo monere Floradum abba-
tem suum preetermitteret. Quin imo tanti operis ralionem ac sludium mullis commendasset, qui
in novae recensionis, ejusque fortasse ab alia studiosa manu concinnata) laudes exaggerat. Quan-
quam et aliis argumenlis perspicuum est plane, atque evidens, Fiorum condendis in Psalmos
Commentariis nunquam manum admovisse: neque adeo ejusmodi laboris meminisse usquam seu
recentiores, qui vivorum doclrina illustrium, ipsiusque operum Flori catalogos instruxerunt. De-
nique, ut et multa alia ob argumenli propinquitatcm, ita et ejus diaconi versus compertura nobis
est adscitos aliunde, junctosque illi commentario ab co qui codiceni compegit ;nam ct meliore
consilio eos alibi vidimus in uno alteroque Vaticano ms. Psalterio ipsi, Gallicana? ut vocant ver-
sionis, praefigi. Non est crgo ejus auctor commentarii Florus, sed sequior alius, quicunquc tan-
dem ille fuerit, interpolator Breviarii in Psalmos, qui non cas modo enarraliones, quas et Mar-
tiantBus cudit, sed plerasque omnes exinde acceptas in aliam atque aliam formam migrare jus-
sit ulque securius fidei lectorum imponcret, Hieronymi personam induit. Nedum vero falsa sunt,
:

sed et Hieronymiano nomine prorsus indigna, qua; pra^falionum loco pra^misit schedia. Prima
est celebris illa ad Damasum epistola, Legi litteras apostolatus vestri, poscentes ut secundum sim-
plicitatemLXX Interpretum canendum Psalmographum (in cod. canenles Psalmographiam] interpre-
tari festinem, etc, a Martio pridem vulgata, tantisque sententiarum ac verborum monstrisscaten-
tia, ut mirari non desinam potuisse Henschenium, hominem ceelera doctum, pro germanis ha-
bere. Ejusdem fere sunt furluris reliqua Modus Psalterii, Psalteriurn in modum delte littercV for-
:

mali ligni sonora concavitas, etc. Et qure subduntur Qula prophetis spiritus tion sempcr eorum men-
:

iibus prxsto est: quatenus cum hunc non habeant, se tunc cognoscant e.r Lhmino habere, cum habercnt.
Succedit his genuina S. Doctoris pr;cfalio in Psalmos a se iterum ad Graicum exemplar emenda-
tos, qu;B incipit, Psalterium Romse dudum positus emendaram etc. Subsequitur ipsa, in cujus haec
diximus gratiam, Psalmoruni prolixa expositio /. Psalmus David de Christo. Quidam putani is-
:

tius Psalmi clavem super Christi Doniini nostri personam esse referendam, ut beatus iste vir, sccun-
dum hominem Christus sit, etc, ([uetnadmoduin ct in suo codicc reperit Martiananis, nosque post
eum in Breviarii calce excudemus. Post Psalmos cnarrantur et Canlica, tum Oratio Dominica ex-
ponitur, ubi et panein sujiersubslantialem pro quotidiano tractator legit. Symbohim quoquc apos-
tolorum, et Fides catholica S. Athaiiosii pattch explicanlur atque in illo quidtMU do /{('inissione
:

peccatorum articulus reticelur, quod Syniboli longe antiiiuissimam ajlatem nolare viderotur (si
quidem neque in iis comparcl, qu;v Tertullianus, Ircn;»'us, vcl Origcncs rccitant) nisi vcrius pu-
tandum sit, scribarum oscitantia in hac illum expositione pricterraissum. Posl h;cc. L'.vplicit Hie-
ronymus super Psalterium : duoquc lii versus ascripli
Francisci memores sint h;ec sua scripta legcntos,
Onmo cui subosl fundero Si-cpo precos.

Ccetera persequi, cum jam de Flori poirmatio dixcrimus, nihil interesl.

Hevertamur ad Martian;»^um. His (]u;o diximus adjunxif illo ci longam Pr.vfationem dc libro
Psalmorum, quam in Iribus. inss. cxompljniluis caiKtiiis llobraioio vorilalis invonil, ol pridcm cl.
Cololcrius in notis ad tom. III Moiuiniontorum Fcclosi.o Gr;»'c;i' vorissimo pronuiiliavorat, ner
Ifieronr/mi, ner Hiprnnymmni nmsarcinatoris rsse. Nihil voro dubium doM-ribi totam c.v argumentis
Eusebii CoBsariensis in Psalmos, quas ille VroOiii.;. voc;it, (juan^iuam L;itinu.s (^uisquis illo fueril
interpres, neutram linguam probo caluisse vidoatur. Hujus quoquc Prologi no.^ niulto emenda-
tius exemplar in Ambrosiaiui bibliothooa invonimus, codioe i, (J, olim S. Columbani do Bobio, ox
quo illum castigatiorem suo loco, ut no (juiti dcsit, o\liibomiis.
Alteram Psalmorum interprctationcm luipori Anocdotorum oollectoros (ItMiiiiii Kdinuniius Marlo-
ne, et UrBinu» Durand prolerunl tvx ms. Aquioinrlonsi, (jui tanioii libor non liioronymum, sod
Hilarium Pictavionsom aiictorom priofort. Ipsi otiain l;uidali oditoros (juamdam ojiis "oporis par-
lem, ijualuor scilicol liaotalus in psalmos xv, xxxi, nli, ot (.\li\, quos prinuiO(hini iu luooni, Ui-
859 APPENDIX. 860
lario ascribunt. Castfira non diffitentur Hieronymiani exceptoris esse arrepto enim, inquiunt, vo-
;

lumine Breviarii in Psalmos, quod Erasmus et Marianus Victorius sancto doctori attribuunt, inte-
gras enarrationes illi attrii)utas referri, reperimus. Nihil ego dicam quod falso Erasmum pro
Breviarii assertore hic laudant : illud vero contenderim, ila ([uatuor hosce tractatus Hilariuin
auctorem non habere, ut reliquos omnes certo scimus mentiri Uieronymum. NulU non pateant
ejus rei arguracnta ex ipsorum lectione tractatuum repetenda, si cum Hilarii sermonibus confe-
rantur. Satis vero sit, ut propositum tencam, atque ostendam, nihil esse aliudcodicem Aquicinc-
tensem quam Hieronymiani breviatoris paulo diversum exemplar, illas quas proferunt pro eo-
rum tractatuum germanitate cau^as obitcr expcndisse. Quatuor, inquiunt, iste enarrationes, quas
necdum vuigatas in codice illo ropcrimus, in editis Hilarii operibus desiderantur. Animadverli-
mus prseterea in illis Hilarii in scribendo melhodum observatam, slylum ejus, Scripturaeque ver-
sionem antiquissimam nihilque a leo incommodi visum est, si eas Hilario attribueremus. Secus
:

hscc erat ineunda ratio colHgerent enim hdud probe, si qualuor illse duntaxatab Hiiariano Com-
;

mentario excidis^ent: nam ut tantum panni adsuas, quanium sarciendee vesti opus fuerit, non
adeo fit illud ejusdem ac reliqua vestis texturee ac lanae. Nunc vero cum multo plures, sive in
quindecim alios Fsalmos expo^itiones Hilarii desint, quae in eo lamen omnea sunt codice fluxeni-
mis arguuntex eo defectu, iaciuntque sane pro arbitrio, non ad codicis fidem, cum hisce et csete-
i'is repudiatis omnibus, illas adsciscunt. Tota ilia pseuJonymi auctoris collectio est : et qui ge-
nuini tractatus in Hilariana editione superant, ab his qui in hac sunt collectione, recedunt imma-
ne quantum. Ai, quas repudi.Mit, raanifesto constat Hieronymiani consarcinatoris esse ex Bre-
viario, in quo totidem descriptse sunt verbis nonnullae etiam ex illis quaedam continent, Hilarii
:

aevo atque ingenio non consentanea e contrario quas recipiunt quatuor, el ab his quae in vul-
;

gato Breviario habentur, prorsus ahai sunt ac diversae, et a Pictaviensis episcopi stylo ingenioque
non dissident. Nimirum hoc est ipsura, quod nos magis movet, ut contrarium putemus ex ipso-
rummet argumentis colUgendum. Nnra si opus omne reliquum personatus auctor consarcinavit,
cur non et qualuor ipsos tractatus, tam longi operis sane perexiguam partem? Quis sibi in ani-
mum inducat, eum cum caetera omnia ex variisPatrum segmentis collegerit, istos auxoXeril des-
cripsisse ex Hilario, nihilque immutalis senlentiis aut verbis, centoni suo adtexuisse. Erat igitur
inferendum hoc potius modo Si nonnuUae ejus commentarii partes, quod ab Hilarii temporibus
:

manifesto abludant, illi ascribi oranino non possunt, nullae sunt quae jure meritoque veniant in
ejus scriptionum censum. Aliter non quatuor tantum homiUae, sed si quae aliae praeterea sunt,
quae nihil ab Hilarii aevo dissideant, pro Hilarianis erunt continuo habendae, eoque pacto etiam
quas dubium esl, num Pictaviensis episcopus aliquando fuderit, aUenae lucubrationes sufficient.
Quod autem quatuor illae penitus diversae ab iis sint, quas Hieronymiani compilatorisBreviarium
exhibet, pro Hilario facit. Sunt enim vero passim diversa, ut diximus, ejus iibri exemplaria, id-
que solemne est ejusmodi lucubrationum symbolis, ut pro suo quisque lubitu vel orationem ha-
biturus ad populum, vel sibi conflaturus codicem commentariorum in Psalmos, nonnuUos trac-
tatus ex aUis auctoribus decerperet, aliisque lestimoniis interpolaret. Fluxum adeo ac leve alte-
rum quoque est argumentum a stylo nam etsi daremus utcunque ab Hilariano minimum abhor-
:

rere, hand sane pauci alii tractatus sunt penes Hieronymianum consarcinatorem, quos nemo ho-
minum Hilario tribuat: tamen ab istorum quituor ingenio ac methodo ne iatum quidem unguem
recedant. Nempe ut aliorum Patruin ita et Hilarii segmenta uterque tractator expilavit ille Ori-
:

genem in sua transtulit, nihilque mirum sicubi hunc illumque redoleant.

Sed jam alios persequamur propositi Breviarii varios inter se codices percensere. Florentiae in
bibliotheca Medicea Laurentiana, pluteo xviii membranaceus codex num.20, praenotetus, exordi-
;

tur a psalmo centesimo decimo nono, devenitque ad usque centesimum quadragesimum quin-
tum salis antiqua manu, quanquam in fine quaedam exesa vetustate folia recentior suppleat. At
Hieronymi quidem Expositwnem super Psahnos continere adnotat vetus librarius qui vero codi-
;

cem primo descripsit, iioc uno donavit titulo Commentarim in Psalmos David. Eadem in urbe in
:

bibUotheca Patrum sancti Marci, duo peranUqua exemplaria apponunt S. Doctoris nomen : ta-
men alterum, Commentaria D. Hieronymiin Psalmos : alterum, Breviarium D. Hieronymi inscri-
bitur. Saepe audit Expositio Psalterii, hocque titulo passim occurrunt sequioris aevi mss., e qui-
bus unura laudaraus K. iittera et nura. 42 praenotatum in Ambrosiana, quae Mediolani est, bi-
bliotheca. Invenire quoque est aliquos hac una inscriptione, Hieronymi in Psaimos : talemque
ibidera observaraus littera G nuraero insignitum uno supra trecentesimum. Vidimus et Romae
nonnullos, quus ip.icr vetustioris ob aetatis pra^rogativam raemorandus catalogus in uno Palatino
Vaticano, qui numero vicesimo septimo denotatur, prioribusque duabus pagelUs nescio cujus an-
tiquioris bibliothecae indicem librorum texit. In his, sancti Hieronymi super Psalterium a primo
Psalmo usque in Lxxxvi, ex Origene sumptuui, in unocodice. Et ejusdem alii xxyi (leg. fort. lxxiv)
usque in /i)iein. Item expositio Psalmorum paenitentialium in uno codice. Uescripsimus quoque multa
postremi hujusce operis ex quadrato, eoque probae vetustatis ac notae ms. oUm S. Columbani de
Bobio, nunc Ambrosiano sub Rulittera ac num. 42. Tituls ejus libri habet Incipiunt Psalmi,quos
:

beaius Hieronyinus ordinavit p70 pxniteniia esse canendos. Ai qudd innc temporis varia ab editis,
incditisque aUis libris glossemata excerpsimus, non tanti nunc videntur esse, ut Hieronymiani
nominis studioso lectori offeramus. Quiaetiam in universum, si velim, quae innuraera sunt, codi-
cum inter se dissidia studiose conferendo exponere, nec facturus sim operse pretium, nec satis
861 BREVIARIUM IN PSALMOS.— ADMONITIO. 862

prsestare ipsam rem possim certum quippe est homiliis ejusmodi sibi decerpendis, conflandis-
;

que inhiasse olim traclatores ecclesiasticos magno numcro, ut si quis speiet posse, quod quisque
contuierit, aistimare, perinde sic ac si mare exliaurire veiit.
Digna tamen visa resest, eaque maxime ad eruditorum hujus a^vi ingenium, unum quem cje-
teris multo pnestantiorem omnihus, ac toto coelo a vulgatis diversuin invenimus, diligenlius ex-
pendere, ejusque aliquodspecimcn, quando integrum opus iiuc reierre non licuit, lecloribusdare.
Est igitur in toties iaudata Ami)rosiana Medioiani biblic.theca antiquissimus calamo exaratus ii-
ber, qui plane aiiam ab iiis, qufe hactenus innotuerunt, cam(|ue sane eiegantiorem, sub Iliero-
nymi nomine Exposilionem in Psalmos contineat ut si qua alia inter S. Patris opera locuni non
:

immerito obtinere visa est, h,'ec supra c;eteras etiam cum dignitate slare possit. Codex sub C iit-
tera uno supra trecentesimus numero pra-notatur, estque oblongai, ut vocant, in filio forma;.
Oiim ad S. Columbani d-; Bobio monastcrium pertinuit, ex quo omnium pretiosissima eo impor-
tata sunt antiquitatis monimenla. Characterc descriptus est, ut vocare antiquariis placet, cur-
sivo vetustioris form;e, et quid ad eam proxime accedat notarum figuram, quam in ^Egyptiis pa-
pyris liodienum cernimus. Quamobrem et est sajpe lectu perquam diflicilis, ut nolis internoscen-
dis multa exercitatione opus sit etlitteris interdum exesis vetustate, aciem oculorum diffugit, ut
:

salius non uno in ioco duxerimus, pati lacunulas aliquot, quarn ex ingenio supplere, si fieri id
tuto non posset.
Prior charta, qua ad codicem praetexendum librarius est usus, l.alinis illa quidem litteris tota
describilur, iisque feie similibus reliquo codicis ciiaracteri, sed quam sonant iinguam, cl. vir cui
summa omnia tribuo, ignotam dixit, aut veterem Iliyricam. Ego, si hoc ipsum lecloris in.erest
scire, llebraicam esse monuerim sunt enim ejus rei indicio, qu;e {)ossint, plerisque aliis oblilte-
:

ratis, pauca iegi Hebraica; terminationis, el soni vocabula :cnm primis vero isth;i'c, qua3 ad vo-
cem hiruzHcli. apponitur ad iibri oram interpretatio, Hrb$ fortUiulinis noslne. Ita nimirum qu;e vo-
cemillam componunt verba, /lir, Helir. -iv^», urbem uz, Hebr, rj. fortitudiwm sonat aftixumde-
: :

nique c/t, Hebr. i, pronomed est, tuum. Itescribendum igilur, inquies, Latine erat, urbs fortitudi-
nis tu;e, non nostrx, ut Hebr;eo responderet, quod non dinilcor ; verum ita sentio, non ejus vocis
in Latinum explicand;c gralia, scd ut paulisper diversam ab illa significaret esse Latinorum lcc-
lionem, fuisse ab studioso aliquo notam appositam. Is vcro quicunque fuerit, Origenis induslriam
est imitatus ; qucm enim ille Hebr^eum '.extum Gr.iecis lilleris sibi descripsil in Hexapli.-^, hic Lalinis
rcposuit nimirum uterque vernaculis. Fortasse etiam illum (Jrigenis apographum, nonliebrioum
:

archetypum Latine reprEesentavit idque causa* fuit, cur peculiares primigeni;e iingua; sonos, et
:

quibus scatet aspirationum modos, idquegenus aiia de Gr;i'cis non usque adeo ad rem aplis ele-
mentis, ad Latina minus iortassiscornmoda per vim detorta Scriptura ssepe non leferat, et dare
sine mcnte sonum videatur.
Sed h;>'C obitcr jam ip.«um descrii)ere Commenlarium persequamur. Diximus Hieronymo tri-
:

bui, sic enim pr;i'fert codicis inscriptio, primaque cjus folia, qucB vere Hieronymianas in Psalte-
riutn prrffaliones exl)ibent. Habet initium libri : Incipit* Pr;vfatio IJwroni/mi' Psnlmorum in
Christo in linc
: : fi.rplicit Prolo(jus S. Ilierimymi. Pr;efatioiies ilhf ips;»' sunt, quas S. Doctur vel
ad Paulam epistolarum vice dedit, vel Psalterio ipsi a se primurn emendato, ti;m ex Hebr;i'0 in
Latinum convei'se i)r;i'(ixit. Nihilosecius, ut n<; quid dissimulemus, utroque illo in loco
Hieronymi nomen non ah illa (pr;i' codicem cxaravit primilus rrranu, seri ab ali;i, tametsi et
illa antiqua, ac suppari, alioiirrc, ut videtirr, atramento est adilitum. Subsequilirr- deinde com-
mentarius, ex quo primi el tertii, ct rrraxima cx |)arte (jirarti [isalrrri eiiairaliones dcseripsimus, et
ad facietrdum de aiictorc pcriciihrm, exliihemus. Secirrrdi integtam oxposilioneirr ;iinisinrrrs, ejus
pulo incuria, cui schedas nostras li-adidinrus describendas sed (iiiarrdo non riisi (|uodd;im opcrrs
;

cjus spccimen darrrus, parrrm illa aut proposilo rrostro, aiit lccloris sludio j;tclur;i obfucfil. lloo
puto ipsum internoscerrdo auctori satis crit erudilis viris, rreqrrc cnim, si Hicrorrymo liilutenduirr
sit, cx liis (\y\\v hactenus dispulavirrrus, suspicaii ullo paclo licct. Mihi, nisi aiidaeior ost conjcc-
tura, (juam ut bonis us(|ue ;idco argumcnlis pfobclur, ipsi |)l;iccrct adscribi S. Coliiir)ltano,i]irein
supra laudavimiis, [irinrum Luxoviorrsi alib;iti iir I{tiigrrndia, doinde Robicnsi in Mcdiol;inon.som
bibliothccam ipsc, iirr()ortaliis est libcr. Ou;i' p;iiieairr vulgirs prodioririit ojus ingenii monumonta,
pleraque (uiim in bibliothecis, el pr;oci[)ue Floriacensi dicunlur hilofo, ojusdoin alqiic liic coin-
mcnhtrlus salivic et gustits vidontur osse cadem etiaiii Scri|)tufarrrrrr ox|)rossio, quanlunr o loco-
:

runi collaliono, ali(|irot dalrrm cst iirlelligcro. Corrstat vcro cirrrr aliis aitrlofibus, lum |)ra'cipuo ox
SigehiMlo, ca|». tll), S. Columhanuin tanlo safnrnti;r thcsiiuro dttiitum, iif iiiUiiir iididcsrcns tiltruin
Psnlmorutn ctimato sermone scribcret : ox qito Trilhemius, cap. 22.M, Cun adhuc. \i\i\\i\[. juniov csset
miifjnum itudium /itteris siinctis impt ndit. ndcit ut clri/utid sti/lo .•icripsirit in tolum Psnltcrium Com-
tneutariiirum /ibriiiii unum. Ad h;i'C ejus qnoquo tcm[)oris i-alio, s;oculi nompc soxli, ad cujus us-
quo lincrn S. abbiiB (hwonit, loslibus Ficdiohario in Chfonico, cl Aintonio. lib. iii do Co.stis Frun-
cofuin, s;rlis borro cum rcliqiris Scfi|)litf,r o|us circrrmst;rnliis oonvctiit : locu.> doniquo ox quo
prodit illitd ncm|)c tiioniist.'fiuiti, qiiod i|).«;c S. Columbanrrs firiidavit, diii.|uo rcvil, ad conjeclu-
raiii morrroriti pliifiinunr ;id(lil. Niliilo biirion nriitiis tion
pio ocrlis con^tituta h.cc voluinus, sed
vcrum ;iitcl()rcm intcfnosccfc, doclofiim liotnimim, qni hicc lcctitfi sunl, judicio |icfii)illirnus.
 :

w APPENDIX 86i
PSALMUS PRIMUS. A posita dona conrasit, ac misit ea viro alienigenae,
Primum psalmum quidam Joasregem dictum in impio atque sacrilego, qui potest David ^ beatitu-
esse volusrunt, qui a Joiada principe sacerdotum dinis apicem contulisse? Talis ergo historiae usur-
et nutritusest, et interfecta Athalia,in imperium patio inconveniens
ad probationem est, quod
"^

subrogatus.eo quod per omne tempus, in quo a praesenti psalmo non possit aptari, in quo beatus
pontifice eruditus est in Jege Dei, in ea meditatus a David pronuntiatur vir, de quo sermo est, omnis
sit noctibus ac diebus (IV Heg. xi, xii). Sed non
\irtutis perfectione conspicuus. In fine enim
audiendi sunt hi qui ad excludendam Psalmorum Psalmi dicitur: Ideo non resurgent irnpii in judicio,
veram expositionem, falsas similitudines ab histo- negue peccatores (Psal. i, 5), usque, peribit. Hoc
ria conantur inducere. Quomodo enim
petitas dictum his convenit, qui possunt etiam mori per-
beatum istum praenotare potuissel, (David)* et ab fecti, et pro bono conversationis suae apud Domi-
omnierrore,amore virtutis alienum, cui (Regum) num confidentiam habere non minimam. Joas vero
libri nullum testimonium-.... perhibent in qui- rex nec talis ostenditur
:
historiae lectione, ut di-
bus ita dicitur : Et fecit Joas rectum ante Domi- gnus beatitudine comprobetur. Est ergo moralis
num omnibus diebus, qiiibus illuminabat eum Joia- psalmus, quod ex his quae sequuntur apparet ^,
da pontifex ; verumtamen ab excelsis non recessit Tj in quibus de vitiorum appetitu et de erroris absti-
adliuc populus sacrificabat in excelsis (IV Reg. xii, nentia disputatur, quod in Joas proprie non potest
2, 3). Dicendo itaque, omnibus diebus, quibus convenire. Parvulus enim per illud tempus, in
illuminabat eum Joiada princeps sacerdotum, quo a Joiada pontifice nutritus est, nunquam
fecitrectum ante Dominum, indicat quod reliquis aversari mala judicio suo poterat, nunquam in
diebus, cessante Joiadis magisterio, recesserit, id meditatione Legis curam sedulam admovere, qui
est, quod primis institutionibus minirae conveni- ad orane studium pro nutrientis ducebatur ^ arbi-
ret. Refertur^ etiam in iisdem Regum libris, trio septimum quippe «tatis agenti annumhonor
:

quod Azaelem regem Syrice ab impugnatione Jeru- et insigne regiae dignitatis impositum. Duo sunt *"
salem Joas removerit oblatione ^.... quae quidem itaque quae faciant hominem ad beatitudinem
dona de templo sublata misit, quse prius utique pervenire, dogmata recta, et sententia : id est, ut
Deo tam ipse, quam reges Juda, id est, majores pie de Deo, et.... sentiat: et emendata forma-
antequam actum indicaret
obtulerit, his verbis : tio,priusquara honeste, sancteque vivat. Neutrum
(bonum enim nos ad agnitionem rei gestee testi- ad perfectionem valet genus alterum vero alte- :

monio lectionis accedere), Et accepit Joas^ rex rum supplet a comitc sed fides primum obtinet
;

Juda omnia sanctificata, qux sacrificavit Josaphat locum. Sicut in corpore honorabilius caput, et reli-
et Joram, et Ochozias patres et reges Juda C qua membra censentur ad perfectionem
ei tamen :

sanctificata sua, omne aurum

et quod invenlum hominis necessaria etiam reliquorum accessio, et
est in thesauris domus Dominl, et in domo regis compago membrorum : similiteret ad consumma-
et misit Azahel regi Syrix [Ibid. 18). Huic ergo, tionem vitae haeo oportet utraque concurrere,
qui templum Domini spoliavit, et omnia intus fidem scilicet, et vitam : ut fides eidem ad perfe-
' Hic David nomen, moxque in eodem hoc con&taret, medicam manum admovimus. Quod sit
versu vocem Regum, evanescente codicis scri- nostra audacior conjectura videatur, habet hic
fitura, ex ingenio suffeciraus quae tamen,ne fucum
: lector quo suara industriam experiatur. Nam et
ectori faciat, uncinis inclusimus. paulo post, ubi perfecti rescripsimus, erat in ms.
- Supplenduni videatur6onum, profectum.
aut quid simile.
Hic quoque codicis scripturam a&secutinon sumus. ^ Verba, quas seqwuntur, quae sunt in ms. ob
' In ms. mendose legitur rcferente, ut et Acrae- vetustatem oblitterata, de nostro suffecimus. Mox
lem, pro Azaelem. quoque ex ingenio rescripsimus, de vitiorum appe-
* Scilicet sanctificatorum argenti atque auri, titu, et de erroris abstinentia, pro quibus satis
quam vocera sacer textus laudandus suf-
infra erat mendose in archetypo, dimtiarum appetitum
ficiet IV Reg. xii, 18. Tute lacunulam ea voce et de errore abslinentia.
impleas. Gorrupte ms. ducebat: tum itaque videbatur
^

^
Praestabithoctestimoniumcum Vulgatilectione prffiferre pro quippe: rectius adhuc
"luc legeris, et
D
interpretis coniendisse ; Tulit Joas rex omnia cui septimum getatis agenti annum, etc. Mox quo-
sanctificata, quse consecraverant Josaphat et Jora et que et conjunctionem substituimus adsensusinte-
Ahazias,patres ejus, reges Juda, et quse ipse obtu- gritatem.
lerat, etuniversum argentum, quod inveneri potuit '" Hic, sunt, verbum suffeciraus. Tertius ab hoc
in thesauris templi bomini, ct in palatio regis : versus statim initio, exesis in apographo litteris,
misitque Azaeli regi SyricB. Noster Graeco magis unius lacunulam verbi habet, quod facile tamen
adhceret. ex serie orationis suppleas. Reliquius vero con-
^ Compendiarae eaeque exoletae mss. notae vide- textus gravioribus scatebat mendis. In voce prius-
bantur praeferre, quod profert David, etc, inepto quam nihil mutavimus, tametsi placeret eo magis ^

sensu. rescribere vitse, aut morum, aut quid simile ad-

Malim, approbal esse, quod, etc.
"^
Verum im- dita ut particula. At pro saneque, quod erat in
plexa nimis, atque hulica haec tota est in ms. ms. nihil dubitavimus reponere, sancteque. Insi-
perlodus ad hunc raodum, ad jarofca^, etc, est q. gnius multo et foedius subsequens erat mendum,
prdesenti psalmo non possil aptari, in quo beatus. ubi enira nos feciraus, Neutrum, scriptum erat
David pronuntiatur vir, de quo sermo, atque omnis duobus verbis, nec non, nuUo, aut sane contrario
virtutis perfectione conspicuus, l^os tantum,ut sensus ac deridiculo sensu.
865 BREVIARIUM IN PSALMOS. 866

clum comprehensionis ardua alquc rlifficilis, cu- A quoniam vult, qui sit sectator pcrfectionis
-••.-.•.:.• -_-.,.•._.•..
expri-

stodia » vero facilis, Vitae aulem ratio ad inlclli- mere, cui etiam beatitudinem credit rite compe-
gendum prona, et quam ^ omnium inteliectu tam tere, vel propter perfectam de Deitate notitiara,

in bonorum appetitu, quam in malorum fuga vi- vel propter studia vitae melioris. Quod vero ait,
deatur exposita. Exhibitio vero non operis parum, non ahiit, non stetit, non sedit, motus cor-
animae
ac laboris, sed nonnunquam vitas merito ad fidem poralibus signat indiciis : quoniam cum aliquid
aditus aperit ^, et c diverso ad pcrfectam cogni- molimur efficerc, primum ad arripiendum opus
tionem peccatis obstruit* nam veluti quibusdam ; movemur deinde subsistimus, ubi res coepit

tenebris conversationis certum intercludit ^ et esse in sedendum vero convertimur,

manibus : ad
purius impedit unam hanc partem maxime Scri- negotio jam parato •". Hoc sanctus David ait, quod
pturaj divina; Moysis excolere. Et idco etiam in ille vere beatus sit, qui neque primis quidem ve-

prajsenti psalmo ante documenta disciplina mora- stigiis impietatis cogitationem adiit vel ingressua
lis indicilur abesse a pecfeta fide « morum
; nam est ueque affcctum pravi operis reperit, ne-
vitia, Apostolo teste, discamus, qui ait ad Corin- que ulla rea irretitur mala; dilectionis illecebra,
thios Non potui vobis loqui qiiasi spiritualibus,
:
quae nomine cathedrae, et sessionis ostendit, ut
sed quasi carnalibus, quasi parvulis in Christo et
:
B eorum consortio jungeretur, sed " aliorum sim-
subjungit cum enim sint inter vos, etc, nonne Hos
:
plicitatem veneno suc-o pravitatis inficiunt,
carnales estis, et secundum hominem ambulatis
enim pestilentes vocat quorum est plane morbosa
(/ Cor. I, 1-2). cum econtrario Cornelius od fidem
conjunctio. Nam etiam pestilentiae proprium est,
sit. {Act. XI, i seq.).
ab uno in alterum transeundo, inficere multorum
. . .

Itaque argumentum est pra!sentis psalmi Domi-

corpora atque vitiare Non alnit ergo dicendo, as-
num deprecantis ad reserandum intellectum,acce-
sensus cogitationum notavit, quibus ad pravas
dere. Et si necesse fuerit pro consideratione nostra
suggestiones rapimur, in quibus libuerit implere
occurrenlium aliqua latius explicare, non oblivi-
proprium '-. Qui vero ait, non stetit nunquam ,

scemur ejus, quam promisimus in Prcefatione,

in operc exiisso indicat.in quod cogitatio animum
brevitatis. Hic maxime servabimus in praesenti
suggesserat, quod tamen implemns cum delectat
psalmo, et in reliquis omnibus, ut omnein intel-
in aliis operibus gradum figere ac saepius resti
lectum in summamredigentes, strictim quod di-
tarc.Pcr cathedrae insessionem ille signatur.quiita
cendum est explicemus quoniam non nobis pro- :

mala consuetudine, ut
delectatur, et requiessit in
positum esf latius cuncta prosequi, sed summatim
reliquis ejusdem studii hominibus sine ullo vere-
dictorum omnium sensus attingere, ut possit le-
cundioR misceatur assensu. Qui vero impiorum
cturis exposilionis prima facies **
relucere, illis

relinquentes occasiones majoris intelligentise, si

consilia posuit, peccatorum vero opera, satis ad

voluerint aliquid addere, qus tamen a prffimissa utrumque respexit, impietas enim ad agitationem
interpretatione non discrepent ; ista enim veri mentis pertinet,ct motusnon recte anim;i! sentien-
est intellectus perccptio, ut per historia; fidem tc- tis peccatum vero in rem actio jam deducta.
:

norem expositionis aptemus, et concinnenter ' ea Tertium quod addidit utriusquo " subjecit, quum
qum diccnda sunt proferamus. non solum hi pestilentes vocarentur.qui male sen-
Beatus vir, qui non abiit in consilio, usque sedit, ticndo corrumpunt reliquos, et societate sua peri-
inter.lum Scriptura divina inter impium et pec- munt : verum etiam illi qui tabe consortii bonum
catorcm facit diffcrentiam : impium vocans Dei conversationis suaj rcctc infringunt. Quibus in lo-
vcri notitiam non habcntem ;
peccatoreni vcro, lum non admisceri, est sibi '*...optime consulentis.

honesti rectique tramitcm non tcnentem : tamen t;t idco hunc qui per omnia dedinat n talibus
ubi communi vocabulo utrumque signilicet, in bcaluni priesenlis psalnii lectio definivit. Qui ita

proisenti tamen vidctur faccrc distinctioncm : actus 8U08 circumspicit, utetiam ab '''alienis mala
'Quffidam hinc vcrba exciderint, quorum defe ''
Viliosc orat in apographo. ahesse pn-ftvtai
ctu claudicat sensus.Xullo autem ncgotio siipplere D Mci
ex ingenio poteris. Hic altorain nogandi particulam induximus.
' Pro duabus voculis, quam, quod manifeslum
et Erat in ins. vitiose, lacic
" et mox, rclinqurn- ;

ostinendum, recte utcunquc legeris uno vcrbo, tibus, pro irUiiqucittcs.

xqua, aul wquc. ' Kortasso logonduin ost lOiiliucut.

'
quo(]uc nonnihil impcdita series orationis
llic •" Suspicor roscribonduin. pt-racto.

est sed mullo impeditior, miniisciuc sana ipsa

;
" Maliia qtii roponi. pro scd.
sententia videatur, si proba nierilo vil.T, tidom '* Vidotnr mullo roolius logendum propositum.
posse qucmpiaui adipisri ccnsuit. In subso(iuonli prnxinip vorsu adsorbiuni.nuH^^fmf»
* HeHcripsinius coniidcnlcr obstruit, pro (juo vi- pro oxosis in codico litlona subslituimus. Loviora
tioso apograph(j lcgcbatur obsttnuit. (juiodain alia taoili castigamus.
Supplc traviUetii. In relii|uis, ut sensas ulcun-
•^ ''
Ms. prioforro vidobatur, ulriuique mox pro :

quo conHtarol. nuihis [)lano erut in nis., re[)0-

(jui (/lau/i, inaliin quod, aut quoniam ; denique vocurfn-
suiinus purius, pro puritus, cl uitam, pro unnm, litr, pro vocnrctur.
doniquc uno vorbo fooiinus c.vcfllcrc, pro (juo orat " Su|)plp pro vacuo spatio, hominis : aut unimi,
duobus, e.v coloir, satis supino anli^iuarii lapsu. aut (juid similo.
Haud scio,num pluris fuorit Augia3 stabuluoi pur- '- Ueorat in mss. ab praopositio.
 867 APPENDIX 868
soUicitationc declinel ; et veretur, ne alienis nia- A suHtiucbunl. Nam
conimunc animoc cor-
•'
ila erit
culis candor suus puritasque fuscelur. Quoniam *
porisque supplicium, sicut fuit peccatorum com-
tendcndo ad beatitudinem, non sufficit recedere munis admissio i".... tale est.... posuerimus in
tantum a malis: scilicet etiam bona facere necesse npertis criminibus mora ad inquirendum nullas
est. Inferius ait Sed in lege Domini fuit volunlas
: adhibere, scd statim condemnationis ferre senten-
usque die, ac nocte. Non solum, iuquit, studet tiam: ita et impii ad pcenam resurgentes non illam
malorum consortia verum assidua, et
declinare, dilationem " habebunt,qucD soletjudicii viinquae-
jugi meditatione legis, discit,
qualem so formarc slionibus admoveri quos gravius manere suppli-
:

conveniat. Et ut fructuosum hujusmodi, quod cium psalmo hoc indicatur '^... ad sceleratum
commendare nititur proBbeat studium inducit si- : sententia in locum meritis suis debitum et ulti-
militudinem, per quam possit, bonum, et beatum mum contrudentur exitium.Et ideo non dixit abso-
quem - dicunt, hominibus relucere. Et erit sirut lute, non resurgent ? sed addidit, in judicio licet :

lignum (juod plantatum est secus decursus, usque non resurgent ad examinationem, sed resurgent,
prosperabiintur. Sicut arbor, inquit, cui virere ut statim sententiam damnationis excipiant. Et ne
natura cst, etiam loci ^, in quo plantata fuerit, vi- forte ex coramuni resurreclionis nomine commu-
vificatur beneficio, ut abariditate aquis defendatur nem aestimcmus *^ etiam futuram expulsionem
irriguis, atque ab his multis sit fructibus plena ;
essG cunctorum, ostendit,quod in eodem momento
quae neque neque loci, neque temporis inju-
aeris, resurrectionis magna futura sit differentia, ut
rias sentit. Id enim indicat, quod sequitur dicens: alius per illum ad honorem perducatur, alius mit-
Et omnia quxcunque faciet, prosperabiintur ; omni- tatur in poenam. Erit enim pretiosa aliis, et re-
bus, tam perpetuo virore, quam pomorum nume- munerabibis, aliis gravis, atque terribilis. Vel in-
rositate, conspicua. Ita ajque ille erit cbrus, qui ter "'^
impium, et peccatorem fecit differentiam
et :

se et a malis abstinuerit, et bonorum studiorum et impios quidem ait in judicium non resurgere,
amore dcvinxerit,quem nec ulla peccatorum opera id est, ut superius diximus, non in communicatio-
decipiant, et meditatio continua legis exornet, ss. nem venire peccatoris '^ : hos in consilio justo-
ffiternae Non sic impii, non sic, sed tanquam,
*•
rum, hoc est, ut nulia illis sit in justorum remu-
usque, a tacie terrx. Suporioribus dictis omnes neratione communio. Tradentur ergo etiam ipsi
ad virtutis studium provocavit praesentibus de- ,
suppliciis, non quod per peccata excluduntur a
terret a vitiis, etcomparatione ^ pulveris ostendit. primis, ea sine dubio, quce sunt a primis diversa
quia lanta sit vilitas impiorum, et quam digni m hoc enim erit differentia, ut impii
facientibus,
aliquo aestimatur assensu et ita maiis super-
••
: quidem resurgant non discutiendi, sed statim lo-
venientibus impellantur facile, ac stare non pos- cis suis "^ deputanti : peccatores vero, ut nuUa
sint, ut pulvis, qui prse tenuitate sua ac levitate, justis comraunione jungantur. Hoc autem manife-
ventorum flatibus huc illucque dispergitur Ideo stius ex his, quae sequuntur, ostenditur Quoniam :

non resurgant impii, usque jusloriim. Haec dicens,

"'
novit Dominiis viam justorum, id est, placitum sibi
non resurrectionem impiis denegat, qui utique et acceptum esse remunerationis testimonio per-
si non resugerent, lucrificarent futura supplicia, docebit et iter impiorum peribit. Ideo enim non
;

quae quidem non aliter * non restituti in corpore resurgunt ad examinationem impii, quia omnium
* Restituimus ex ingenio hic, Quoniam, dice scriptum erat non pro
et in fine : sicut, erat sed. Hisce
versus, tanium, pro quibus corrupte erat in apo- amanuensium certissimis mendis textus labo-
grapho, quam, et tame?i. rabat.
^ Trajectione vitiosa laborare visus est ms. in ^" Elegantissimam expositionem nitori pristino
quo crat, quam beatum. > reddas, si quae exciderunt hsc verba, aut his si-
^ Hic quoque non dubitavimus reflgere loci, pro milia sufficias : sed tale est, si judicem posuerimus,
quo ms. centra prammaticas regulas prnsferebat etc.
^i
locus. Manifesto errore dilectionem praefertms. pro
* compendiariis notis hoc mcdio versu in co-
Ita dilationem mox quoque, vis pro
; vi.
dice scriptum est puta, salutis xternx, quod est
:
- Supplendum videtur, sed statim sceleratorum
fortasse glossema ab ora codicis in textum tomere D sententia etc
imporlatum. '3 In codice erat hiulco scnsu, aestimantes, et in
^ Manifesto mendo legitur in apographo, prri^pa- subsequenti versu, cum, pro quod. Paulo quo-
rationem, pro quo substituimus, comparationp. que post vocem differentia, magis quam ab exesis
•^
Facile assentiar rescribenti, ut nunquam, pro in ms. litteris, ex contextu ac serie orationis excu-
incommoda codicis lectione, et qrjam : tum lesti- dimus.
mentur, pro xsiimantur. '* Pro inter, vocula corrupte erat in ms. enim.
"^
Notum, veteres aliquot cum versiones, cum ^^ Vix dictu cst, quibus foedaretur hic versus
tractatores in instanti legisse, 7'esurgant. Noster ta- mendis, qua? ex ingenio castigare necesse fuit.Pro
mea non sibi usque adeo est constans, ut mox in communicationem, erat in mss. excommunicationem ;
futuro non praeferat, resurgent. peccatores,Y)vo peccaioris : et quod negotium majus
^ Ilectius constabit sensus, si qiiam rescribas, facessebat, absque ulla distinctionis nota, hi, pro
pro non particula. lios.
'••
Ita locum ex ingenio refigere, coegit orationis "' lllud, suis, ab evanescentibus in codice litte-
series, et sensus, qui antea aut nullus crat, aut ris conjectando excudimus.
plane scriptoris menti contrarius. Pro nam, in co-
869 BREVIARIUM IN PSALMOS. 870
viac perfecta Dei nolitia continentur : atque ab liis A. vatoris, vcrum ctiam haeretici cajcitate menlis
nulla dilatione resurrectionem eorum conditio, ct percutiuntur, qui dentibus detractionis corrodunt
sors digna suscipiet. verba veritatis, Ita et Judaei quando dicebant : Si
re.v Israel est, descendat de crucc, ct credimus ei
PSALMUS TERTIUS
(Matth. xxvii, 'ii) inimici nominis Christi con-
;

Psalmus David, cum (ugerel a facie Ahsalon filii sui. fusione percussi sunt ideoque contriti sunt, quia
Absalon autem, qui interpretatur, patrispa.r, si-
:

gnificat Judam proditorem, a cujus facic David, conlestim cognovcrunt eum resurrexsi se in gloria.
id est, Christus, Dei virtus, et Dei sapientia ve- Domini est .mlus. .P^terna enim vita inlerimi non
lut fugit, quando illum, postquam dialiolus in potest, ncc Salvatoris salus ullatenus amputari
cor ejus intravit, occuUo judicio deseruit.
;

et ideo credentes in f r.m benedictio sequitur sem-

Domine, quid muUiplicati sunt. Vox Ghristi ad piternu.
Patrem pro persecutoribus suis, hoc est, Judaiis :

pro [ms. per] universis inimicis suis

PSALMUS QUARTUS.
et Ecclesia
autem Dominus Ghristus In finem in carminihus Psalmus David. enim
Dominum alloquitur. Hic Ilic
linis porfcctionem significat,
non consummatio-
contra se populos excitatos.qui ad eos vcnerat causa nem. Psalmus ad opus, canticum vero refertur
salvationis. Dicendo, iribulant me, ostendit magao- t» ad scicntiam, vel lactitiam.
pere caecitatem illorum se doluisse, qui obstinatis
mentibus eum respuerunt. Multi dicunt. In tantum Cum invocarcmi Mater Ecclesia gratulalur exau-
muiti fuerunt, ut etiam de numero Jud.rorum Ira- ditam se esse a Deo juslitise sua?, a quo ei cst
ditor Judas illis fuerit aggregatus. Mulli dicunt : onine quod justuin habct ct recte, justitiae sua; :

nam cum repetitur [ms. reperitur) sajpius multi, quia sancla:! Trinitatis unitatem et omnipotentiam
ostenditur sajva numerositas impiorum. Non est confitetur. Qua! se dilatatam esse dicit, quando
salus. IIoc ad illas voces pertinet Judaiorum dicen- confessores fiunt, et martyres coronantur. Aliler :

tium : Alios ipsum non potest sal-

salvos fecit, .<;e Ab angustiis tristitia; in latitudinem gaudiorum me
vum fncerc [Mallh. xxvii, 4i). Tu aulem, Domine. adduxisti. Miserere mei. Pia mater miserendum
Verbum caro faelum, hominis est susceptio, et cssc dicebat sibi,si pro filiis audiretur ejusoratio.
Ecclesia) quapropter caro dicit gloriam suam
: Filii liominum usquequo, etc. Merito sancta Eccle-
et exaltationem capitis, quam suscepit omni- sia eos diutius graves corde fuisse fatcfur, qui
potens Verbum Voce mea. Hoc evangelica
: post veritatis praidicationem adorare mngis idola
verba declarant, ubi ait Fiiius Pater clarifica clcgcrunt falsitatis, qua3 sunt vanitas ct menda-
:

Filium tuum {Joan. xvii, 1), etc. Et exaudivit de cium. Et merito tale nomen susceperunt, quia
monte sancto suo, id est, de Divinitatis excellcn- ^ contra dignitatem veritatis erecti sunt. Et scilote.
tissima summitate, quando ait : Et clarificavi, et hoc est, credite, quia Christum, quem Judaji cru-
ilerum clarificabo {Joan. xii, 28). Ego dormivi. Ve- cifixerunt, Deus pater mirificavit in resurrectio-
nit ad secundam partcm, in qua dormilationem ct ne, et ascensione. Et ipse Filius exaudivit Eccle-
soporationcni passionis, el rosurrectionem Ghristi siam suam, quocunquo in tempore clamaverunt
exprimit, dc qua ipse dixit : Potestatem habeo po- ad euni : ct merito, quia ipsa populis illum ad
nendianimam meam, et polestatem habco ilenim mirificandum pra^dicavit. Ira^cimini. Pra^leritis
sumendi eam {Joan. x, 18). Et ideo surrexit, quia peccatis irasci debetis, ut pra^sentem nequitara
divina potentia humanam ejus naturam suscepit. eirugere possilis : atque nolite iterum facore mala.
Aliter : Dormivit Ecclcsia pcr infidelitatem ; sur- Computiijimini, defercntes priivas cogilationes ve-
rexit auteni per illuminationem fidei.Dorrr.ivil Chri- stras.Anlo(iuam scolcra perpclrelis, qua? sompor
stus in morle per passionciii, rcsurrexit pcr glo- cordibus veslris iuvolvitis. Coinpunqimini, ad prjc-
riain rcsurrcctionis. Non timcbo millia. In [)as- nitentiam vidclioot. Idem voro, quod supra cor,
sioneenim Salvatoris magna eum populi multitudo hic cubile nominavit. Sacrificale : llic altera res
circumdedit, quam niinitne limiiit : (juia post tri- inchoat ; in qua clemenlissima malor docct, atque
duum sc resurrccturuin pr.rscivit. Et caro ejus [) difjit : Sacrificalc sacrificium jusfiii.T : id est, reclo
salva facta est. Ecclcsia dc Christo Domino suo, vivite, et corda vcstra munda semper of-
diviiiilali
hoc est.corpus cupiti suo loquilur.lllo eniin rtsur- fcrlo. Et .spcralc in Domino, ut vilam bonam
gonte, ipsa salvala ost. Quoniam tu pcrcnssisti. spes felicior subaoqualur. Multi idom, elc, etc.
Non soliim adversantes, id est, pcrsecutorcs Sal-

iii.'ii^....>v> •.«vi.i.ii '.'.11 III. ..... .1 iiiii, i| II

> .\iimir M u in uii iiM m
I >(iiuii":i
1 iMiiiin lii.i-iiiii ni lunciii \|v its.iinii
1 i i < I

cx Hrcviarii aucl(>re, vix pauois iniilalis vorhis, hal.ori liao poni proxiino anlo allorani, cju.t voro Aiigu-
stini est. Desoribitur vero. ut pcnos falsuiu llioionyinum ab inilii) Opporlunc quartu.^ dccinius P.utlmus :

lcctus csl.ct sccundum ordincm itn cvcnitM o.Tlcra aa linein ii^^qiio.qui hao insupcrsubscriptionc munitur ;
m APPENDIX. 872

ExplicU tractalus Aurelii Augusiini episcopi de psahno w\. Si aliornm veterum, qui in Psalmos scripse-
runt, codices manu exaratos in promptu haberemus, quin paria exempla apud eos concurrerent, nullus
dubito, aut enim omnium ante se tractarnm scripta compilavit, aut certe personas induit pseudonymus
iste Breviarii auctor.

BREVIARIUM IN PSALMOS.
PROLOGUS.

Proxime cum Origenis Psalterium, quod Enchi- A quae ille praeteriit, sed quod ea quae in tomis vel

ridion ille vocabat, strictis et necessariis interpre- homiliis ipse disseruit, vel ego arbitror lectione,
tationibus adnotatum, in commune legeramus : inhunc angustum Commentariolum referam.Psal-
simul uterque deprehendimus nonnulla eum, vel tcrium Graecum est, et Latine organum dicitur,
perstrinxisseleviter, vel intacta penitus reliquisse : quod Hsebraei nebel vocant. Psalmus dicitur, eo
de quibus in alio opere latissime disputavit, quod quod a Psalterio nomen accepit,vel pro psallendo.
scilicet non putaret rem raagnam brevi sermone Quamvis David omnes psalmos cantasset, tamen
concludere. Igitur pro familiaritate quaj inter nos omnes psalmi in persona Christi pertinent, et qui
est, studiose et sedule postuiasti, ut quaecunque prajtitulati esse non videntur apud Hebrseos, pro
mihi digna memoria videantur, signis quibusdam uno psalmo habentur. Nam per titulum intelligitur
polius quam interpretationibus adnotarem.Et quod uniuscujusque psalmi intellectus. Quid est titulus,
solent hi facere, qui in brevi tabella terrarum et nisi clavis ? Ut ita dixerim, in domum non in-
'

urbium situs pingunt, et latissimas regiones in greditur per clavem, ita et uniuscujusque
nisi

modico spatio conantur ostendere : ita in Psalterii psalmi intellectus per clavem, hoc est, per titulum
opere latissimo, quasi prseteriens aliqua perstrin- inteJIigitur, in cujus persona cantatur, aut in per-
gerem, ut ex paucis quse tetigissem, intelligantur sona Christi, aut in persona Ecclesiae, aut in per-
P
et csetera quae omissa sunt, quam vim habeant sona prophetae.
atque rationem. Non quod putem a me posse dici

*
Sumpta ex Origine comparatio est, quam ad Prccfationem alterius Expositionis Psalmorum,
ipsemet ab Hebrajo quodam didicisse se profitetur. quam itidem falso tributam Hieronymo subnecte-
Placuit et S. Hilario. Dicemus de ea nos postea mus.

PSALMI INCIPIUNT EDISSERI.

PSALMUS PRIMUS. ambulavit hoc quippe impossibile est quia nul-

; :

« Beatus vir qui non abiit in consilio impio- lus absque peccato, nec si unius quidem horae fue-
rum. n Quidam dicunt hunc psalmum quasi prae- rit vita ejus. NuUum sine peccato dicit : sed « in
fationem esse Spiritus sancti, et ideo titulum non via peccatorum non stetit , hoc est, qui non per-
habere. Alii in eo quod primus sit,ordinis suis ha- severavit in delicto, sed per pcenitentiam ad me-
bere principium, et -TrXsovaaiJLov esse vitium eum liora conversus est. « Et in cathedra pestilentiae
primum dicere, ante quem nuUus sit. Aliter : Apud non sedit. » Pro pestilentibus in H